Theodori Mopsuesteni Expositiones in Psalmos

Citation preview

CORPVS SLINIS RI UNCH. VU BSSUESIATINGA

Ἐς τυρὶ

2

qe

δι

a

DA

τὶ E :

4 PrQ0IcAATIA»

udo C8

4 νὰ τ

The Library SCHOOL OF THEOLOGY AT CLAREMONT

WEST

FOOTHILL AT COLLEGE AVENUE CLAREMONT, CALIFORNIA

duyAa A es

es

ud

s E.

SN t. 4^

d

CORPVS

CHRISTIANORVM Series. Latina

LXXXVIII A

CORPVS

CHRISTIANORVM —

Series Latina

LXXXVIII

THEODORI

A

MOPSVESTENI

EXPOSITIONIS PSALMOS

IN

IVLIANO AECLANENSI INTERPRETE IN LATINVM VERSAE QVAE SVPERSVNT

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS EDITORES PONTIFICII MCMLXXVII

THEODORI

MOPSVESTENI

EXPOSITIONIS PSALMOS

IN

IVLIANO AECLANENSI INTERPRETE IN LATINVM VERSAE QVAE SVPERSVNT

AVXILIANTE

MARIA

JOSEPHA D'HONT

EDIDIT

Lvcas DE CONINCK

IVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS EDITORES PONTIFICII MCMLXXVII

SVMPTIBVS SVPPEDITANTE SVPREMO BELGARVM MAGISTRATV PvBLICAE INSTITVTIONI ATQVE OPrIMIS ARTIBVS PRAEPOSITO EDITVM

| heologu | ibravg

SCHOOL OF THEOLOGY AT CLAREMONT Califernia

(O Brepols 1977 No part of this work may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means without written permission from the publisher.

GRATIAS DEBITAS PERSOLVIMVS REVvERENDISSIMO DoMiNOo E. DEKKERS QVI POST MVNVS ÍVLIANI OPERVM EDENDORVM COLLATVM

ASSIDVE IN CONSILIO NOBIS ADERAT, NECNON J. NonET, Dn. Puir. Crass.,

QVI PRAEFATIONEM NOSTRAM EMENDAVIT. G. BovuWwMAN, ÍVLIANI ELOCVTIONEM

VT VIX QVISQVAM

INTELLEGENS,

EXEMPLAR SVVM EDITIONIS ASCOLIANAE MVLTIS ANNOTATIONIBVS AVCTAM IN VSVM NOBIS DEDIT. AMICVM NOSTRVM R. VANDER PLAETSE

AD OFFICIA MVLTIPLICIA SEMPER PARATVM EXPERTI SVMVS.

"

-

PE

p

2

7

H

ΠΥ ΒΝ

sug ἜΝ IT s ii --

wrTAGSD

; wipe cran "T

αν MgOH AA VAIO αν tis xa Supe

*

BE

j !

PI νυν

CREEE »

itum cg. ed

D.

"T

I T

Tt oda ilu

INTRODUCTION Une partie du commentaire de Théodore de Mopsueste sur les Psaumes (Clavis Patr. gr., no 3833) s'est conservée dans les chaines grecques (!) ;quelques fragments en traduction latine se lisent dans le Constitutum du pape Vigile, dans les actes du deuxiéme Concile de Constantinople (?) et dans le Pro defensione trium Capitulorum de Facundus d'Hermiane (3) ; on a également signalé une tradition syriaque qui se réclame du grand commentateur antiochien (4) et d'autres en irlandais et en northumbrien qui ont subi son influence (5). Mais à l'exception des chaines grecques, rien n'atteint l'importance de la traduction latine faite par Julien d'Éclane, le contemporain de Théodore. C'est à reconstituer dans la mesure du possible cette traduction que le présent volume s'attache. L'authenticité d'une premiére série de fragments est bien attestée (9) : il s'agit d'un commentaire sur les psaumes I à XVI, et de quelques débris d'un commentaire sur les psaumes XVII à XL ; Devreesse (7) ; dans leurs recensions, V. Bulhart, H. Lietzmann, A.

Vaccari et J. Vosté ont proposé de nombreuses corrections (δ). Pour notre édition nous avons collationné une nouvelle fois un des manuscrits que notre prédécesseur avait utilisés (3), et nous avons

(1) Voir surtout R. DEvnEzssE, Rev. Bib/. 36 (1929) 37-62. Ces fragments forment la base de l'édition de Mgr. Devreesse, Le Cozzzentaire de Théodore de Mopsueste sur les Psaumes (Studi e Testi 93), Cité du Vatican 1939. (2) Les références : Clavis Patrum Graecorum 11 p. 347. Dans l'édition Devreesse ces fragments se trouvent aux pages 46-47. 99-100. 120-122. 454-45 5. Voir sur la valeur de ces témoignages : R. DEvREEssE, Rer. Bib/. 39 (1930) 362-377, et Essai sur Théodore de Mopsueste (Studi e Testi 141), Cité du Vatican 1948, p. 243-274. (3) R. DEvnzzssz, Le Commentaire, p. 278. 286-290. (4) J. VosrÉ, /Angelicum 19 (1942),p. 191-196 ;Biblica 25 (1944) 210-23). 261296.

(5) R.L. RAMsar, Zeitschr. Celt. Philol. 6 (1912) 465-448 ; J.F. KENNEY, Sources for tbe Early History of Ireland, 1, New York 1929, πὸ γιό; L. GouGAUD, Christianity in Celtic Lands, londres 1932, p. 266-269. — RAMSAY a étudié les relations entre ces

commentaires et l'ép;/oz;é dont il sera question ci-aprées:arz. /aud., p. 466-471 ef 461-46j.

(6) Infra, p. XVII. (7) R. DEvnzzsss, [1.6 Commentaire, p. 1-111, et passim jusqu'à la page 259. (8) Voir zzfra, b. 3-4. — R. DEvREEssE, Essai, p. 30 ἡ. 1 admet que ces suggestions sont souvent justifiées, précisant qu'il a découvert d'autres petits défauts qui n'ont pas été signalés dans les analyses. (9) R. DEVREESSE a utilisé le ms. /Azzbr. C 201 inf. (— le ms. 74), et une copie des fragments de Turin, Univ. F. IV. r, fasc. y et 6 (— le ms. B), prise avant l'incendie de 1904. Nous avons collationné le ms. 74 à l'aide des excellentes facsimilés publiés par R.I. BEsr, T/e Commentary on the Psalms with Glosses in Oldlrisb Preserved in the /Ambrosian Library, Dublin et Londres 1936.

VIII

INTRODUCTION

pu tenir compte d'un nouveau témoin qui contient un fragment d'environ 600 mots (19). Un commentaire des psaumes XVI, 11 à CL donne quelques extraits textuels de la.traduction ; mais le plus souvent illa résume sans s'écarter trop du vocabulaire et du style de Julien (H). Réservons pour ce commentaire le terme d'épitomé (13). Sa valeur pour la reconstitution de la traduction de Julien est évidente. Notre prédécesseur l'a partiellement transcrit au bas des pages, mais il ne s'est pas soucié d'en présenter un texte critique (13), et a quelquefois éliminé des passages qui traduisent littéralement les fragments grecs (14). Nous présenterons intégralement l'épitomé d'aprés le témoin le plus fidéle A* (15) ; G. Ascoli a publié une trés bonne édition diplomatique de ce manuscrit (19) ;Wh. Stokes et J. Strachan ont réimprimé les passages qui sont accompagnés de scolies irlandaises, et ont proposé quelques corrections (!?). Là oü les fragments de la traduction manquent mais oü le commentaire grec de Théodore a été transmis, la part de Julien dans l'épitomé peut étre évaluée d'aprés le degré de concordance avec le grec: c'est pourquoi chaque correspondance substantielle sera signalée dans notre apparat par un renvoi à l'édition du texte grec. D'autres adaptations en latin nous aident, mais seulement de

facon indirecte, à reconstituer le commentaire de Julien: elles dérivent de l'épitomé (15). Trois d'entre elles (V, R et PQ) ont quelque importance pour la critique du texte (19) : les lecons les (10) Un Zifo/ium retrouvé par Margaret GrBsoN dans le ms. Bod/. 626 : infra, p. XIV. Mme Gibson a collationné ce ms. avec l'édition Devreesse. (11) Nous anticipons sur les recherches qui suivent zzfra, p. XXV-XXXV'I. (12) Le terme d'épitozé est-il attesté dans les gloses irlandaises (G. Ascort, "Archivio Glottologico Italiano y (1678) p. XI)? Voir R.I. BEsr, The Commentary, p. I0. (153) R. DEVREESSE, Essai, p. 31 n. 2. : (14) Voir par exemple le commentaire de LX XVI, 9 (fra, p. 27; et Devr., p. 711, 15-17). Mgr. Devreesse envisageait en premier lieu une édition du commentaire grec. (15) Il s'agit d'une partie de ce méme ms. "Ambr. C 3or inf. (supra. n. 9), publiée elle aussi en fac-similé par R.I. BEsr, TJe Commentary. Nous la désignons, comme R. Devreesse, par le sigle 4€: *'l'épitomé conservé dans le ms. 74". (16) G. Ascorr, I/ Codice Irlandese dell" Ambrosiana, Archivio Glottologico Italiano J (1474) r-6ro. (17) Wn. Sroxzs - J. SrRACHAN, Thesaurus Palaeobibernicus, I, Cambridge 1901,

2}: XIV-XXI et 7-465. (18) Infra, 5b. XXXIX-XLV. (19) Il s'agit du recueil d'extraits hétérogénes V/a7. Pa/. La£. 6$, des scolies marginales de Rouen, Bib/. Publ. 24, et de la *premiére section" des arguments attribués erronément à Béde et dont les principaux témoins sont les mss. C/z. 14367 et Par. Bibl. Nat. Lat. 12273. Pour l'établissement du texte des arguments nous avons collationné des photographies de C/z. 14347 avec l'édition de JW. BniGHT

- R.L. Rawsar,

Liber Psalmorum : the. W'est-Saxon. Psalms, Boston et

Londres, 1907, passim (au bas des pages de leur édition du psautier anglo-saxon dit

INTRODUCTION

:

IX

plus intéressantes seront citées dans l'apparat de l'épitomé ; on pourrait songer à publier ailleurs une transcription intégrale de ces textes. Une quatriéme, dont la valeur historique ne doit pas étre sous-estimée (30), offre quelques parcelles de l'épitomé, mais trés corrompues. I. DEscRIPTION DpEss MaNuscniTS A,

Βετ C

I. Cod. Ambrosianus C 301 inf. Ce manuscrit (?!) comprend 146 feuillets d'un parchemin grossier, dont les dimensions varient entre 32 x 22 cm et 26 x 20 cm. Chaque page est divisée en deux colonnes de 27 à 41 lignes, d'une longueur de 9 à 10 cm. Le manuscrit est en bon état, à l'exception de la premiere et de la derniére page. L'écriture est une minuscule insulaire. R.I. Best décrit en détail la forme des lettres et des ligatures (??), les signes de grammaire, signes de correction et symboles critiques (?3). W.M. Lindsay (?4) signale quelques abréviations syllabiques trés anciennes et probablement transcrites de l'original. Dans les lemmes, les mots sont souvent abrégés à l'aide de suspensions arbitraires. Le copiste s'appelle Diarmait ; il est inconnu par ailleurs. Son

la Psautier de Paris: leur texte des arguments est celui de Par. Nat. Lat. 12273). . Nous avons utilisé des photographies du ms. V/az. Pa/. Lat. 68; l'Institut de Recherche οἱ d'Histoire des Textes a mis à notre disposition le microfilm du ms. Rouen 24, et pour les passages illisibles sur ce microfilm nous avons consulté le manuscrit sur place. (20) C'est le fameux psautier glosé de Monzpellier, Fac. de Méd. 409. (21) Édition en fac-similé, avec introduction :R.I. Besr, Το Commentary on the Psalms with Glosses in Old-Irisb Preserved in tbe /Ambrosian Library, Dublin et Londres 1956. Édition diplomatique : G. Ascor, I/ Codice Irlandese dell" Ambrosiana, Archivio Glottologico Italiano y (1678) 1-6ro. Édition partielle du texte latin, édition et traduction des gloses irlandaises: WH. Srokres - J. STRACHAN, Thesaurus Palaeobibernicus, 1, Cambridge 1901, p. XIV-XXI et 7-465. Principales études du manuscrit: R. DrvRnEEssE, Rer. Bibl 37 (1928) 312-314, et Le Commentaire de Théodore de Mopsueste sur les Psaumes (Studi e Testi 92), Cité du Vatican 1939,p. X XI-X XIII. M. Esposrro, Journ. Theol. $2ud. 32 (1931) 339-342. J.F. KENNEY, Sources, 1, b. 201-203 et 66jy. W.M. LiNDsaY, Early Irisb Minuscule Seript, Oxford 1910, b. 70-74 ; Zentralblatt Bibliothekswesen 26 (1909) 302-306. E.A. Lows, CL.A III (1935) πὸ 326. G. MERCATI, M. Τα] Ciceronis de Re Publica libri e Codice rescripto V'at. y77 phototypice expressi (Cod. e V'at. Sel. 23), Rome 1934, p. 27. G. Moni, Rer. Bén. 36 (1926) 167-171. (22) R.I. Bzsr, ο.4.,p. 22-29. (23) BEsr, 2. 29-30. (24) W.M. LiNpsav, Ear/y Irish Minuscule Script, b. 70-745 Zentralbl. 1909, p. 302-306 ; voir aussi BEsr, p. 31-32. Quelques abréviations insolites non classifiées dans ces articles-ci ou dans les INo/ae Lainae, seront mentionnées dans l'apparat critique.

X

INTRODUCTION

travail manque d'assurance: un grand nombre des grattages, surcharges, insertions, proviennent de lui. Au-dessus de la ligne et en marge il a inséré des lecons de remplacement, désignées comme telles par l'abréviation t (uel) (25). C'est Diarmait aussi qui a copié la majeure partie des gloses en vieil-irlandais des feuillets 238 et 14-146, ainsi que les trés bréves notes explicatives en latin qui se distinguent des corrections par l'écriture plus fine et l'absence de tout renvoi (29). Une seconde main contemporaine (?) a ajouté quelques gloses et corrections. Voici le contenu du manuscrit (?9) : f. 1: Deux poémes en vieil-irlandais (29), sans rapport matériel avec le reste du ms., écrits par une main peut-étre contemporaine mais dont on ne retrouvera plus de trace; et des Probationes fennae de Diarmait (39). Ihesu Domino. --. 270] : Incifit praefatio (31) bsa(LDymorum in Christo Suit alors, f. 222-258, la préface écrite par saint Jéróme pour sa traduction des LXX : Psalterium Romae dudum (...) fonte pota7 (99): Incipit prologus bsalmorum : de 2P10 à 2512, une partie du -^. 29: traité anonyme intitulé couramment Ογῖρο prophetiae Dauid ou Origo psalmorum: Dawid filius Iessae (...) canticum graduum xu (83). (25) Voir zsfra, p. XXXV III. (26) Dans son édition, Mgr. DEvREEssE en a interprété quelques-unes comme des corrections: par exemple 1.6 Cozzzentaire p. 2,27. 3,0. 6,15. 9,2). 19,9. 26,16. 43,17-16. :

(27) Nous employons les sigles 74! et 74€. R.I. BEsr, o./., p. 34-36, prouve qu'il s'agit en effet d'un collaborateur de Diarmait, il énumére ses particularités, et il dresse une liste des scolies irlandaises que ce scribe a copiées. (28) Sauf indication contraire, l'écriture est celle de Diarmait. (29) Édités et traduits par WH. Srokzs - J. STRACHAN, Thesaurus Palaeobibernicus, II, p. 291-292. Voit aussi BEST, f. 36.

| (30) On lit f. 15, en bas de la colonne, en écriture du XV? siécle, le numéro 89

et un bref sommaire indiquant erronément qu'il s'agit d'une cuvre de saint Jéróme. Le n? 89, qui réapparait dans la marge supérieure du f. 27, correspond au catalogue de Bobbio de 1461 (cfr. BEsr, p. 2-5). Le rédacteur a été trompé par la préface f. 232-28. (31) Une main du XV? siécle a ajouté Hieronizi. (32) Cfr. Biblia Sacra X, Cité du Vatican 1953,p.3-4; D. DE BRUYNE, Préfaces de la Bible latine, Namur 1920, p. 46. (33) Cfr. DE BRuvNE, Préfaces, p. 43-44; B. FiscHrm, Festschrift Bischoff,

iuttgart 1971, b. 92-93 ef 107 ;D.H. WniGnr, The Vespasian Psalter (Early English Mss. in Facsimile, 14), Copenbague 1967, b. 49-50. Cette transcription trés partielle se rapproche de la tradition caro/zngienme de ce traité, mais a conservé quelques éléments de la version primitive (voir entre autres le ms. Bri. Mus. Coft. Vesp. .A 1). Un élément propre à /A»bros. C 301 inf. (qui réapparait dans C/m. 14547 et Par. Nat. Lat. 12273, mais ces mss. dérivent sans doute du méme archétype :cfr. infra, b. X XXIX) est le doublet du texte 4i fecit ipse Dauid (....) ii in Salamone (— Dx Bnuvws, Préfaces, p. 43, col. I, 23-26).

INTRODUCTION

*

XI

. 2013-14 Incipit prologus Hirunimi ad Suffronium : de 2514 à 3335, le prologue de la traduction Juxta Hebraeos: Eusebius Hirunimus Suffronio suo salutem dicit. Scio quosdam putare (...) tecum esse commonem. finit. amen. (34) uel laus psalterii. Hiruni——. 3336-37 : Incipit praefatio bsalmorum mus dicit: le texte qui suit de 3^1 à 4816 est un abrégé de la préface aux homélies de St. Basile traduite par Rufin: Omnis scriptura diuimitus (...) ipsa psalmi indicentur initia. finit. amen. finit (35). f. 48317-13820: Sans autre transition que la formule /» nomine Domini et sanctae Brigiddae (3$) :une partie de la traduction -

latine proprement dite du commentaire de Théodore, à savoir

l'exégése du verset XVI, r1" et les fragments du commentaire sur les psaumes XVII à XL : Oculos suos statuerunt decli( nave) an terram. Haec inquit eorum sententia (...) buras omnibus amicitias exhibere. Le reste du f. 134 est resté blanc, et ce blanc coincide avec la fin du premier cahier (87). f. 14321-39822: La traduction du commentaire de Théodore depuis

le psaume I, 1 à XVI, r12: Primum psalmum quidam in Ioas regem (...) de wia modestiae suae aique conrueret. Cette partie commence par une lettrine exceptionnellement bien soignée. —. 39323-146034: Oculos suos statuerunt. Merito in lerram ( ...) laudem Domini reson**: traduction et épitomé se succédent sans transition visible: nul espace blanc, pas une lettrine, les gloses continuent sans rupture, toute la page est écrite d'un trait. Le copiste ne semble pas avoir remarqué l'incohérence de son texte. Mais désormais on ne trouvera plus d'incipit (39), et les tituli, qui étaient absents jusqu'ici, entreront dans les lemmes. Les anomalies dans la composition des cahiers (39) sont sans importance, sauf une: le f. 52 n'est qu'un tout petit morceau de

(34) Cfr. Iuxta Hebraeos, ed. H. ΘῈ SarNTE-ManiE, p. 77; DE BRUYNE, Préfaces,

}. 46-47.

(35) PL 56, 65 ; PG 29, 210 ;DE BRUYNE, Préfaces, p. 72-753 ; D.H. WRicnr, The Vespasian Psalter, p. 38 et 72. (36) f. 4817 s... Dans le reste du manusctit, cette formule apparaitra réguliére-

ment dans la marge supérieure. Selon W.M. LiNDsaAv, Pa/aeogr. Lat. 11, p. 24, elle

pourrait marquer le début d'une táche journaliére; voir aussi BEsr, p. 22. (37) Les f. 1-13 ont-ils été écrits plus tard que le reste? Non: depuis le f. 4 jusque bien avant dans le commentaire suivi (f. 14 sqq.) on constate nettement que le copiste fait du progrés dans le déchiffrement des abréviations syllabiques anciennes (voir W.M. LiNDsar, Zentralblatt 1909, p. 302). ll est plus probable que Diarmait considérait les f. 4 à 13 comme

une sorte d'entrée en matiére, un

complément aux préfaces sans trop d'importance : ceci expliquerait pourquoi les f. 4 à 13 n'ont pas de gloses irlandaises. (38) Entre les f. 89P et 117€ les psaumes sont numérotés dans le texte ou en marge. (39) R.I. Bzsr, o.].,p. 13-1j.

XII

INTRODUCTION

parchemin (8,5 x 11,5 cm) inséré pour rémédier à une omission du f. 5306. f. 146035-36: Finit. amen. 4-Diarmait-- scripsit. Orate pro illo feccatore. En 1461 le manuscrit

se trouvait à Bobbio (29). Son histoire antérieure est inconnue ; dans le catalogue de Bobbio qui date du X* ou de la fin du IX? siécle, on énumére plusieurs commentaires anonymes du psautier, mais aucun ne peut étre identifié. I] est invraisemblable que le manuscrit actuel soit un des /ibros sancti Columbani in psalmos 11 mentionnés dans cet inventaire (*!). Le manuscrit ne peut étre localisé ni daté avec précision. Selon W.M. Lindsay (32), il aurait été écrit à Bobbio vers 750 ; mais les gloses irlandaises, copiées en méme temps que le texte latin, rendent une date antérieure à 825 fort improbable (59). En plus de l'orthographe (*4), il y a de bons arguments qui font croire que le ms. a été copié en Irlande: pourquoi un Irlandais résidant à Bobbio au IXe* siécle aurait-il copié des gloses irlandaises (55) ? On ne pergoit aucune influence de l'écriture carolingienne (46) ; la qualité du parchemin (^?) et l'aspect général du manuscrit (48) sont caractéristiques de l'Irlande.

2. Cod. Taurinensis Univ. F. IV, 1, fasc. 5-6. F.IV,restunrecueil de fragments d'époques diverses ; en 1461, la plupart des manuscrits d'oü proviennent ces restes étaient encore complets et se trouvaient à l'abbaye de Bobbio (49). Seuls les fascicules 5 et 6 (les restes du manuscrit B) (50) nous intéressent ici. (40) Supra, p. X n. 30. (41) M. Esrosrro, Journ. Theol. Stud. 32 (1931) 341; contra, G. MomRiN, Rer. Bén., 1926, b. 173-174. (42) W.M. Liwpsav, Early Irish Minuscule Seribt, b. 70 ;Zentralblatt 1909, p.

402 ;Notae Latinae, p. 464-465 ; Proceedings Royal Irisb Academy 33, Sect. C (1916) 29: (43) R.I. Bzsr, o.Z.,p. 34 ef 36-37. (44) Bzsr, p. 17-20. (45) (Ὁ. ΜΕΚΟΑΤΙ, M. Tulli Ciceronis de Re Publica libri, p. 25 n. 2. (46) Mzncarr, /., et BEsr, p. 37. (47) BEsr, Mzncart e Lows, Δ. (48) E.A. Lows, CL.A III, πὸ 526 et CL.A II, 5. XII, qui situe le copiste à Bangor ou en Leinster, mais sans raison valable, semble-t-il (voir M. EsPosrro, Class. ef Med. 21 (1960) p. 191 m. 55). (49) C. CrPorra, Codici Bobbiesi della Bibl. Naz. Univ. di Torino, Milan 1907, 1, 9

77. 94. 97. 96. 104.

(59) C. CrPOLLA, o./., I, p. 106-111 et II, Tavola XXXV III. R. DEVREESSE, Rer. Bibl. 37 (1928) 354-357, et Le Commentaire,p. XXIII-X XV. J.F. KENNEY, Sources,

L, p. 665. W.M. LiNDsAY, Notae Latinae, p. 489, et Zentralblatt Bibliothekswesen 26 (1909) 302-306. E.A. LowE, CL.A IV (1947) π 4y2. G. Οττινο, I Codici Bobbiensi nella Biblioteca INag. di Torino Indicati e Descritti, Turin 1690, p. 23. A. PEYRON, M.

Tulli Ciceronis orationum fragmenta inedita, 1, Stuttgart et Tubingue 1624, p. 191-192.

INTRODUCTION

᾿

XIII

Le fasc. 6 a été gravement endommagé par l'incendie de la bibliothéque de Turin en 1904. Le fasc. 5 est un peu mieux conservé ; les ff. 4V-5r de ce cahier (ff. 10c-11^ du fragment pris en entier), qui ont été photographiés avant l'incendie, ont été édités . en fac-similé par C. Cipolla (51). Il existe une copie manuscrite des deux

fascicules, faite sur le conseil de Mgr. Mercati

avant

la

catastrophe ; le ms. Vat. Lat. 13061. Intacts, les feuillets variaient de 23 x 17à 27 x 21 cm. Chaque page porte deux colonnes de 38 à 59 lignes; la longueur de ces lignes est trés variable. Le parchemin est assez fin. L'écriture est une minuscule insulaire. W.M. Lindsay et E.A. Lowe en ont établi la liste des abréviations (3?) ; R.I. Best met l'accent sur l'usage des abréviations continentales pour per et quod (93); pour le texte biblique,le copiste emploie quelquefois des suspensions arbitraires. L'orthographe est plutót classique (94). C'est le copiste lui-méme qui a corrigé le ms. et qui a inséré quelques gloses latines. Comme

nous l'avons dit, F. IV, r, fasc. 5-6 est actuellement

fragmentaire. Mais, méme lorsqu'il était complet, le ms. était peu cohérent : il groupait des fragments de commentaires du psautier de provenance diverse ; à partir du verset 15 du ps. XVI, le copiste ne disposait plus du texte complet de la traduction proprement dite. Voici une description détaillée de ce qui nous reste: f. 13-62 Devr. (— fasc. 6, fol, 1-63) : quoniam si sine exceptione (...) ostendit esse iustissima. explicit xui : la traduction du commentaire de Théodore, depuis le ps. XIII, 7 (sanslelemme et le début de l'interprétation) jusqu'au ps. XVI, 15. Jusqu'à la fin du . commentaire de XVI, rr18, (..) de wia modestiae suae atque corrueret, B s'accorde avec A, f. 35316-39823. L'exégése de XVI,

(51) C. CrPOLLA, o./., 1, Tavola

XXXV III. — E.A. Lowe, CL.A IV, s 452,

reproduit une partie de ces mémes feuillets. (52) W.M. LiwDsar, Zentralbl. 1909, D. 303-306 ;E.A. LOWE, 59 472. (53) R.I. Bresr, The Commentary,p. 37. (54) Voici une liste des anomalies orthographiques les plus importantes ; elles révélent peut-étre une légére influence irlandaise: c'est pourquoi nous les classifions selon le sytéme de B. LoersrEpr, Der bibernolateinische Grammatiker Malsachanus, Uppsala 1965, b. $1-156: stupientibus Znfra, p. 132, 3 (Loefst., p. 8893) ; ali (— alii) 760, 40, ecclesis 77, 209, teliquis (— reliquiis) ro6, 6 (Loefst.,p.9497); mota- (— muta-) 74, 90. ὅδ, 212. 168, 38. 186, 9.13 (Looefst.,p.100-101) ; cicini 72, 9. 107. i. 173, 16, flagilla 106, 16. 117, 3021. 142, 64. 177, 97, intiget 40, 200.210,

prumptus 77, 3j. 168, 11 (Loefst., p. 102) ;centissimus, effussio, laessi, missit, possitus, tricissimus, et Asyrii, gresus, misis, profesus: au total environ cinquante fois (LLoefs/., b. 102-103) ; iecio (— eicio) 49, 272 (LLoefst., p. 135-142). Le copiste emploie ces formes "médiévales" à cóté des orthographes classiques correspondantes, et moins souvent que celles-ci : ainsi nous trouvons dans le ms. B une seule fois 7eczo, la graphie employée constamment au lieu de -/c/o ou ezczo dans le ms. “4.

XIV

INTRODUCTION

II? oculos suos (...) repromissionis eiciant réapparait dans 4, f. 4317-20. Le reste, ps. XVI, 12-15 susciperunt me sicut leo (...) ostendit esse iustissima, est transmis par le ms. B seul, mais

correspond aux fragments grecs. f. 6^ Devr. (— fasc. 6, f. 65): est xxxuii psalmus confessio (...) pudoris occurrere :c'est l'argumentum du ps. XXXVII, absent du ms. A mais conforme à l'original grec. fasc. 6, f. 6c-à: quelques fragments des Enarrationes in Psalmos LVII et LXII de saint Augustin ; ces colonnes sont écrites par une main différente (59). (— fasc. 5, f, 13-80) : xwii. hunc septimum decimum — . 78-143 Devr. $salmum (...) buras omnibus amicitias exhibere ; l'interprétation fragmentaire des pss. XVII à XL, paralléle avec 44, f. 422113020; mais B omet quelques passages apparemment trop fastidieux (99). Bobbio est le lieu d'origine le plus probable (5?). Le ms. date-t-il de la fin du VIII siécle (95) ? Ouelques auteurs hésitent entre la fin du VIII* et le début du I Xe siecle (59). A. Peyron (99) a identifié ce ms. avec le n? 144 du catalogue de Bobbio de 1461: '"Exfositio psalmorum xxx uidelicet a psalmo wii usque ad xxxuui qn littera longobarda" : en effet, la derniere préface est celle du ps. XX XVIII, et les fragments qui suivent ne sont pas numérotés. Si cette identification est exacte, deux ou trois cahiers de B ont disparu

entre le XVe et le début du XIXe siécle. 3. Un fragment inséré dans le Cod. Bodl. 826 (S.C. 2715). Ce fragment a été signalé et décrit par MARGARET GIBSON, Journ. Theol. Studies N.S. 21 (1970) 104-105. 1] s'agit d'un seul feuillet qui contient une partie de la traduction du commentaire sur les versets 6 et 7 du psaume XIII : Ezechias quoniam liberabit 0s (...) et ob hoc non ueritatem rerum sed fabulas. Il est incorporé dans la reliure (originale, semble-t-il) d'un manuscrit écrit à Cantorbéry au XIIe siécle ; il aurait été copié en Normandie vers la fin du XIe* siécle.

(55) G. Οττῖνο, o./., I, p. 2; et A. PEYRON, 0./., p. 191-192.

(56) Infra, p. 153, 26-36. 41-49. 1714, 63-69. 94-97. 1j, 98-11j. (57) CIPOLLA,p. 106-107 ; KENNEY,f. 66j ; LINDSAY, Zenfr. 1909,p.302; Notae, }. 469; LOWE, πὸ 452; PEYRON, p. 191-192.

(58) CrPorra //.; R. DevnzzssE, Rer. Bibl. 1928, p. 3y4; lLe Commentaire, jb:

XXIV ; Lixpsav, Notae, b. 489.

(59) KENNEY et Lows, //.; A. RerrrERscCHEID, Bib/. Patr. Lat. Ital. II, IND. 122-123. — G. Οττινο, I Codici Bobbiensi, p. 23, le situe au IX? siécle. (60) PEYRON, f. 192, 1.

INTRODUCTION

^"

XV

On trouvera ci-dessous, représentée de maniére schématique, la tradition manuscrite du commentaire traduit:

Ps.I- XIII, 6 XIII, 6 - XIII, 7 ANI XIII, 7 - XVI, 11? XVI, r1

A

B

e

148-549 349-359 359b 355-394 48

Hm — fasc. 6, ra^b fasc. 6, 1b-5a fasc. 6,55

e ITO-vO Ivo ud E

-—

fasc. 6, 55-62

—

48-12b

7*-13* (ΞΞ fasc. 5, 18-7€) fasc. 6, 6b 130-148 (— fasc. 5, 7e-8)

ΞΞ

XVI, 122-15

XVII-XXXVI, 30 (fragm.) XXXVII A7g. XXXVII 2 - ΧΙ, (fragm.)

im I2b-13d

—

-

II. AUTEUR ET COMPOSITION.

1. État de la question (8).

Les recherches du Pére Vaccari et de Mgr. Devreesse sur la question du caractére et de l'auteur du commentaire détaillé (mss. A B C) ont abouti à un bon résultat ; quelques problémes concernant le commentaire concis (445 — ff. 399-146 du ms. milanais) restent à résoudre. Dans une premiére prise de position (8?) qu'il allait modifier plus tard, Vaccari définissait le contenu des ff. 142(!)-146 du ms. de l'Ambrosiana comme l'abrégé d'un ouvrage de Julien; celui-ci aurait travaillé d'une facon assez autonome, s'inspirant seulement de temps en temps du commentaire grec de Théodore. Les ff. 4 à 13 seraient les restes du traité de Julien tel qu'il était avant l'abrégement. Il fondait sa thése sur les observations suivantes: le commentaire (abrégé) sur le ps. LVII, 4 alzenati sunt peccatores a uulua rejette l'existence du péché originel (83) ; la description, trés caractéristique, du monstre Léviathan (dans le commentaire

(61) Surla bibliographie d'avant 1916 : voir R.I. BEsr, The Commentary,p.2-6. (62) A. VaccaRr, Nuova Opera di Giuliano Eclanese : Commento ai Salmi, Civiltà Cattolica 67, 1 (1916) y74-y93 ; 1] Salterio ascoliano e Giuliano Eiclanese, Biblica 4

(1923) 227-227:

1

(63) INzova Opera, p. yo. Par la suite Vaccari a mis en doute ce premier argument : Misce//anea Mercati, I, p. 194-197. En dehors de ce passage, Vaccati ne trouve rien qui soit spécifiquement pélagien: Nuova Opera, p. 1781, r.

XVI

INTRODUCTION

abrégé du ps. CIII, 26), réapparaít dans le commentaire de Julien sur le livre de Job ($4) ; dans son ouvrage sur Osée, Joel et Amos, Julien a cité quelques versets des Psaumes: il les y interpréte exactement de la méme facon que dans ce commentaire ($9); l'exégése des trois commentaires est identique: l'auteur étudie avant tout la signification historique du texte sacré, il insiste sur la

suite des idées, reléve les mémes particularités du langage biblique, et juxtapose parfois deux ou trois explications d'un seul texte (99) ; lestyle de Julien se manifeste dans le commentaire détaillé et dans l'épitomé (87). Lorsqu'il a publié ses premiéres études, Vaccari ne disposait pas encore de la collection des fragments grecs de Théodore, que R. Devreesse a publiée en 1939: depuis lors il n'y a plus aucun doute que le ms. milanais contient deux commentaires différents. Le commentaire

détaillé

est une

traduction

de Théodore;

il se

poursuit jusqu'au f. 394 (68). Selon Mgr. Devreesse, le traducteur aurait vécu au V? siécle (69) dans un milieu favorable à Théodore,

peut-étre en Italie du Nord. Ce que nous appelons éfitomé ne mériterait pas ce nom: au milieu du fol. 394, Diarmait, ou sa source, aurait changé de méthode, et peu aprés de modéle: "durant quelques lignes encore, il se tiendra assez proche de la traduction intégrale de Théodore, (...) mais, dans la suite, il se contentera de transcrire des fragments abrégés, souvent séparés l'un de l'autre par de longs espaces que remplissent d'autres exégéses" (79). A ces derniéres exégéses, Devreesse a prété peu d'attention: dans une certaine mesure il s'est fié aux théses de Vaccari, suggérant que le contenu des ff. 394 sqq. est un témoin direct ou indirect d'un ouvrage de Julien sans rapport avec Théodore (?!).

(64) Nuova Opera, b. y62-563 ;Salterio, b. 347-349. (65) Nuova Opera, p. y67 ;Salterio, p. 346-347. (66) Nuova Opera,p. y66-567. (67) Nuova Opera, p. 563-56. (68) R. DEvnzssse, Rev. Bib/. 37 (1928) 364-366; le Commentaire de Théodore de Mopsueste sur les Psaumes, Cité du Vatican 1939, p.XXV I-XXV III. (69) Le Cardinal Mercati avait déjà proposé cette date à cause de la pureté du latin: G. MEncarI, D'un Palimpsesto Ambrosiano contenente i Salmi esapli e di un' antica V'ersione latina del Commentario perduto di Teodoro di Mopsuestia al Salterio, AttiR./Accad. Seienxe Torino30(1896) 667 sqq. ( — Studie Testi 76, p.327). Cft. A. VACCARLI, BSa/ferio, ῥ. 30. (70) R. Drevnzssse, Le Commentaire, b. XXVI. (71) Devreesse écrivait dans son premier article, Rer. Bib/. 1924, }. 369-366 : “16 ne verrais pas de difficulté à concéder au P. Vaccari en faveur de Julien — dans la mesure οὰ ille réclame — tout ce que donne l'édition d' Ascoli à partir de la page 134 (— A,fol. 590 sqq.)" ; dans son édition, Le Commentaire,p. XXV II, il précisait : Qu'on y reconnaisse les traits propres à Julien d'Éclane, ou quelque bien de saint Colomban, je n'y vois pas d'objection", et alludait ainsi à l'article de

INTRODUCTION

:

XVII

A. Vaccariaréexaminé la question dans deux comptes rendus de l'édition de Devreesse, et dans un article de circonstance (73). I1 a démontré que Julien est le traducteur du commentaire des ff. 48304 (78), et il a obtenu par la suite l'approbation explicite de Devreesse (73). Mais Vaccari ajoute que cette traduction n'est pas littérale: des deux exégéses latines du ps.

XX XV, 6^, celle du f. 11€

et celle du f. 554 (75), la derniére serait plus proche de l'original grec (76). S'i1a raison, le commentaire des ff. 399-1468 devient tout à fait problématique. Vaccari insiste sur la nécessité d'un examen plus approfondi, et résume le probléme de la fagon suivante: "impronta (sc. di Giuliano) ὃ netta in ambedue le parti del manoscritto ambrosiano, ma nella seconda (l'epitome) quanto risale a lui, quanto a copisti o redattori posteriori ν᾿ (77). Nous pensons qu'il faut chercher d'abord si les fragments latins des ff. 43-134 du ms. ambrosien proviennent d'un commentaire plus complet (79) ; ensuite il faut préciser la relation entre l'original grec,

Dom G. MoniN, Rer. Bén. 36 (1926) 164-177, qui avait défendu la thése ancienne

selon laquelle le commentaire du ms. /4 (dont Morin ne distinguait pas encore les deux parties) serait un ouvrage de saint Colomban ; Morin avait ajouté due le moine irlandais aurait pu connaitre un commentaire (perdu) de Julien. La théorie de Morin a soulevé des objections de la part de G. Esposrro, Journ. Teo. S£udies 32 (1931) 341-342, et récemment on a découvert, semble-t-il, le commentaire authentique de Colomban. (72) A. VaAccani, Civiltà Cattolica 92, 2 (1941) 210-216 ;Biblica 22 (1941) 207213; Miscellanea Mercati, 1, Studi e Testi 121, Cité du Vatican 1946, 17-196. (73) Il se base sur le lexique : les substantifs angor, appensus, censura, expunctrix et profanitas, l'adjectif profanus, l'adverbe comeimenter, les. verbes admoueo et incommodo et l'expression fe//e copmoueor :Biblica 1941, p. 211 ; Civ. Catt. 1941, 2, p. 217; Studi e Testi 121, p. 189-192. (74) R. DEvnzzssE, Essai sur Théodore de Mopsueste, Studi e Testi 141, Cité du Vatican 1944, p. 31, 2. (75) Infra, p. 163, 30-31 (AB) et 31-32 (.A€). (76) A. Vaccani, Bib/ia 1941, p. 212; Studi e Testi 121, p. 193. (77) Biblica 1941, p. 212. Dans Civ. Catf. 1941, 2, p. 217-216, il est porté à l'hypothése que Julien soit le traducteur, et que l'épitomé soit composé par saint Colomban d'aprés la traduction : **L'espressione latina porta ancora inconfondibile l'impronta della penna di Giuliano Eclanese. Ma e pure evidente che l'opera primitiva non ἃ fiportata per intero. V'intervenne certo la mano di un abbreviatore, che omisse moltissimo di cio ch'egli credette meno importante (...) Ritoccó anche la dicitura latina, vi aggiunse qualche cosa di suo? (...) I proemi d'introduzione alla spiegazione d'ogni salmo, che nel greco del Mopsuesteno sovente sono assai lunghi, qui compaiono contratti in pià brevi parole, di un tenore peró non disdicevole a Giuliano di Eclano (..) A chi piacesse far intervenire in proposito S. Colombano non avrei a contraddire". (78) G. MoniN, Rev. Bén. 1926,p.170, 1 répond par la négative. Mais voir zfra, p. XX-XXII.

INTRODUCTION

XVIII

la traduction,

et le commentaire

que,

par convention,

nous

i désignons par le terme "'épitomé" (A*) (75). Les particularités du langage des commentaires nous aideront à éclaircir le probléme. Le style des ouvrages authentiques de Julien a été analysé dans les études suivantes: - J.H. BAxTER, Notes on the Latin of Julian of Eclanum, ALMA

21 (1951) 5-54.

G.

BouwMAN,

Zum

Wortschatz

|

des Julan

von

Aeclanwum,

ALMA 27 (1957) 141-164. G. BouwMAN, Des Julian von Aeclanum Kommentar zu den Propheten Osee, Joel und Amos, Rome 1958, p. 13-23. 29-37. 52-60 (80). j t G. MoniN, Un ouvrage restitué à Julien d'Eclanum : le Commenlaire du ps.-Rufin sur les Prophétes Osée, Joel et Amos, Rev. Bén. 30 (1913) 1-24. A. VaAccaRI,

Un

Commento

a Giobbe

di Giuliano

di Eclana

(Scripta Pont. Inst. Bibl. 27), Cité du Vatican 1915, p. 36-

77 (8).

Tous les auteurs constatent que le style de Julien est trés caractéristique ; voici une liste des principales particularités qu'ils ont notées: a. Le lexique (8) : julien emploie souvent des abstraits peu communs en -us (de la quatriéme déclinaison), là méme oü le substantif correspondant en -ἴο est d'usage (83). (79) G. Bouwman désapprouve l'emploi du terme *'épitomé" et met 74e, comme la traduction, au nombre des ouvrages de Julien: G. BouwMaN, Des Julian von. ,Aeclanum. Kommentar xu den. Propbeten Osee, Joel und Amos, Cité du Vatican 1956, p. 4-12. À son argumentation on peut opposer les observations

suivantes: l'insertion des ///z// traditionnels et de quelques fragments de la traduction Zux?a Hebraeos n'a pas modifié le fond de l'exégése ;l'omission d'une expression quasi nestorienne s'explique suffisamment par l'intervention d'un copiste ou épitomateur quelconque ; il est vrai que 74€ omet deux expressions qui sont inacceptables selon l'appréciation d'un pélagien, mais chaque fois l'essentiel de l'exégése est préservé ;les expressions caractéristiques de Julien abondent dans 74e, mais dans la mesure oü 74e s'écarte des fragments conservés dans A, Bet C, l'idiome de Julien se perd (infra, 5. XX XIII) et quelques locutions qu'on ne retrouve pas dans ses ouvrages authentiques s'y présentent (/7fra, p. XXXII). (80) Les listes de Bouwman et Baxter doivent étre utilisées avec circonspection :elles s'appuyent partiellement sur des ouvrages dont l'authenticité n'est pas bien attestée: voir G. pE PLINVAL, Rech. de Science Religieuse 47 (1979) 344. (81) Voir aussi les articles de Vaccari mentionnés supra, p. XV, n. 62 ef p. XVII, n. 72. (82) Nous tenons compte des observations de S. CoroMso, Didaskaleion y (1916) 304-306. (83) BouwMaAN, Kommentar, p. 31-32; MonrN, Owvrage, p. 13; VACCARI, Commento, b. 37-36 ; NACCARI, Studi e Testi 121, D. 191.

INTRODUCTION

,

SIG

Il aime les dérivés nouveaux ou rares : les noms terminés par -/?o et -tas (85), -tor et -ἐγὶχ (85) ; les adjectifs en -a/is(89) ; les adverbes en -ler, surtout ceux qui dérivent d'un participe présent (8?) ; les composés aux préfixes con- et ?n- (négatif) (89). Vaccari signale l'emploi métaphorique d'une série de termes de droit (59). I] est vrai qu'on retrouve cet usage chez d'autres auteurs chrétiens classiques (99). b. La syntaxe (9!) : À l'encontre de ses contemporains, Julien manifeste une prédilection pour le datif final (??) et pour le supin accompagné de eo (98). Il aime les périodes à trois membres, surtout lorsqu'il paraphrase le texte biblique : renvoi au contexte ; idée principale ; développement ou reprise de cette idée (94). c. Les figures: Les particularités susmentionnées s'expliquent pour la plupart par son souci du rythme (95). C'est pour cette méme raison qu'il aime l'hyperbate (99) et que souvent il termine ses périodes par (84) BouwMAN, Kommentar, p. 30-31; MoRIN, Commento, p. 36-39.

Obwrrage, b. 14; VACCARI,

(85) BAxTER, Notes, p. 24; BOUWMAN, Kommentar, p. 32; MoRIN, Owrrage, p. 1j; VACCARI, Cogmento, b. 39. (86) MoniN, Owrrage, p. 1y-16; V ACCARI, Commento, p. 39. (87) BovwMAN, Kozzzentar, b. 22; V ACCARI, Commento, p. 39, et ALIM.A τό (1942) 161-164.

(88) VaAccaRr, Commento, p. 41. (89) VAccARI, Cozmento, p. 26-30. (90) BouwMaw, Kommentar, b. 14; S. CoLoMBo, Didaskaleion y (1916) 304 et 307. (91) Voir BAxTER, JNores,p. 13-14; BOUWMAN, Kormentar,p.36. 40. 44-4). J677. 132; Burnanr, Wien. δίκα. y9 (1941) 135. 137-138. 139 t. 12; VACCARI, Commento, b. 40. Mais la relation avec les autres écrivains chrétiens est mal définie dans ces études. (92) BAxTER, NNofes, b. 13 t. 1; cft. LEUMANN - HorMANN - SzawTYR, Lar. Gramm.,p. 96-99. (93) BovwMAN, Kornmentar, p. 29; MoRIN, Omrage, p. 13; VACCARI, INuova

Opera, p. y64; cfr. G. DE PLINVAL, Rech. de Science Religieuse 47 (1959) 348 n. 14, et LEUMANN, f. 281. (94) La formulation de VAccanr, Cozerto, p. 66-64, est légérement différente; mais voir Z/fra, p. 27, 119-164. 174-176. 26, 39-41. 27, J9-63 e.a.

(95) BouwMaN, Kozementar, p. 30-36.

(96) VAcCARrz, Cozmento, b. 64-65. L'auteur exagere l'importance des hyperbates du type Pumanae boc inscitiae est ou ut (...) aequitas possit constare iudicii :voit LEUMANN, f. 690-692. — Les propositions relatives (mais aussi les circonstancielles!), si elles sont bréves, précédent fréquemment la principale: VACCARI, Commento, p. 65-66. Les exemples de Vaccari entrent dans la catégorie des hyperbates entre le substantif et l'apposition / génitif, ou entre les deux termes d'un ablatif absolu ;sur ce point les habitudes des autres auteurs ne sont pas

XX

INTRODUCTION un terme redondant qui suit le terme propre à quelque distance (9?):(...) inficere multorum corpora atque witiare (99) et (...) Domino actus eorum subsannatione dignos risuque iudicante (99).

Les parallélismes,

Bouwman élaboré.

chiasmes,

anaphores,

jeux de mots...

dont

cite des exemples (199), manifestent un-style trés

d. Les clausules métriques : Vaccari (1?) a étudié le métre des commentaires sur Job et les petits prophétes. Il a calculé que 909/, des périodes s'y terminent par les clausules recommandées dans le livre anonyme de Structuris (9?) : 1. un ditrochée (avec les variations ;,——— ou ——-—-) précédé par un mot trisyllabique dont l'avant-derniére syllabe est bréve ; 2. un molosse (dont une des syllabes longues peut étre remplacée par deux bréves) précédé d'un trochée ; 3. un bacchius précédé d'un spondée. 2. Les notes exégétiques sur les bsaumes XV II-X L sont les restes d'un commentaire plus complet. L'abrégement ne s'est pas fait seulement par omission : on y découvre les traces d'un léger remaniement. a. Omissions :

L'exégése latine de XX XVI, 38 (108) commence au moment précis oü Théodore a cité le texte biblique pour la deuxiéme fois :

Ἔλπισον ἐπὶ Κύριον καὶ ποίει χρηστοπητα CSess ) Πρῶτον οὖν εἶπεν Ἔλπισον ἐπὶ Κύριον, εἶτα Καὶ ποίει —Spera in Domino et fac bonum. χρηστότητα, ἵνα μὴ ἁπλῶς Vtnoninfructuose, sed propter πράττῃς τὸ ἀγαθὸν, ἀλλὰ spem in Deum positam boni διὰ τὴν εἰς τὸν Θεὸν ἐλπίoperis uoluntatem intentio6a. nemque succenderet.

étudiées à fond (LEUMANN, P. 691, c). Selon BOUWMAN, Kommentar, p. 2), la regle

doit étre formulée ainsi: la proposition subordonnée précéde le mot qu'elle détermine si elle est bréve. (97) C'est ainsi que nous traduisons *Sperrungen der Erweiterungsgruppen" (LEUMANN, p. 639). (98) Infra, p. 7, 112-114. (99) Infra, b. 13, 118-119. (100) BouwMAN, Kommentar, b. 56-60. (101) VaAccani, Commento, p. 69-77 cfr. CoLoMBo, Didaskaleion, r916, p. 309. — Au moment oü nous corrigeons les derniéres épreuves du présent volume, Monsieur J. Noret nous signale deux articles d'Ad. PRIMMER, Rythmus- und Textprobleme in Iulianus, Aug. op. imperf. 1-3, Wiener Studien 88 (N.F. 9, 19 71) 1662120190 (1977) 192-218. L'auteur n'étudie queles Livres ad F/oruz (conservés dans V'Opus Imperfectum de saint Augustin), mais propose une nouvelle définition du

INTRODUCTION

-

XXI

La traduction doit avoir compris l'eirrev qui précéde: c'est seulement ainsi que la traduction de πράττῃς par swccenderet (méme sujet et méme temps qu'eiriev) peut étre justifiée. De la méme facon les mots nam et siquidem dans les fragments du commentaire sur XXXVIII, 68 et XXXIX, γὺ (04) sont les traces d'une traduction plus compléte. Dans les annotations sur

XX XIV, 125,

l'absence d'un équivalent latin pour ἐπειδὴ τοίνυν... κακοῖς (195) détruit l'enchainement des idées.

b. Omaissions et décalages combinés: bs. XVII, 128 et XX XVIII, 6b (106). La traduction assez libre μέ honorattor(...) fimgeretur (XVII, 128, texte grec, l. 7-8) doit sans doute étre mise au compte de Julien (197). Mais le début du texte grec (/. 1-4), omis d'abord, se retrouve plus loin sous une forme plus réduite: un bref passage, ?» quo (...) pedibus eius (l. 3-4) sert à expliquer la traduction sferwm recurrit ad consequentiam superioris dicti (l. 9); le reste, 510 cum(...) recurare (L. I-3), doit remplacer la suite jugée trop longue (Devr. 5. 114, 16115,12).

Peut-on

croire que Julien a fait un

tel centon?

La

premiére phrase du commentaire grec de XX XVIII. 6^ n'est pas traduite intégralement: un bref extrait, 14 est ad (mmensitatem tuam (texte grec, b. 239, 2-3), est inséré dans la traduction de la phrase suivante à un endroit tout à fait anormal: devant le mot qu'il doit expliquer. c. Les traductions réduites : cfr. la préface du bsaume X X XV. En confrontant la traduction et l'original grec, on constate quelquefois que la traduction rend les idées en raccourci, quoiqu'elle ne se serve que de phrases, ou de bribes de phrases, traduites du grec: voir XVII, 8» et XXXVII,

21 e.a. (195). Le

résumé latin de la préface du psaume X X XV (199) est particuliérement intéressant. La préface grecque est composée de deux paragraphes : elle explique d'abord le contexte historique, ensuite

systéme métrique de Julien : **... dass Julian weder die nur quantitierenden noch die nur akzentuierenden Klauseln schátzt ... Er tendiert also weder zum àlteren noch zum spáteren Rhythmussystem, sondern hált genau die Mitte" (Wen. 57. 1971, p. 169). Dans le méme article, 5. 206-209, il rejette la lecon /7i2uo des Libri ad

Florum 1,73 (ed. M. ZELzER — fr. 1 des Libri ad Turbantium, Corp. Christ. Lat. LXXXVIII, p. 340). (102) H. KzrtL, Grammatici Latini, IV, b. 627-628. (103) Infra, p. 167, 26-26; Devr., p. 208, 4-4. (104) Infra, p. 161, 4; et 184, 1; Devr., b. 236, 10-12 ef 247, 12-14. (105) Infra, p. 158, 132; Devr.,p. 182, 4-4. (106) Infra, p. 93, 20-28 et 162, 66-92; Devr., b. 114, 1-16 et 236, 29-239, &. (107) L'authenticité est garantie par l'emploi typique des synonymes ZororaΜΟΥ et bonestior. (108) Infra, b. 92, 113-115 et 176, 100-104; Devr., p. 113, 2-7 et 230, 14-20. (109) Infra, p. 161, 1-9; Devr.,p. 193, 12-21 et 194, 4-13.

XXII

INTRODUCTION

la signification morale. La premiere phrase de chaque paragraphe est traduite intégralement en latin ; le reste est chaque fois résumé en une seule proposition subordonnée (respectivement une circonstancielle de temps et une finale). Ainsi cette préface est traduite par deux périodes: or, si les derniers mots de la deuxiéme sont irréprochables du point de vue de la métrique, et correspondent à la fin d'une phrase dans l'original grec (Devr. f. 194, 13), la premiére période ne se termine plus par une clausule. Dans le contexte grec, l'emploi du présent λαμβάνωμεν ἐξελκόμενοι était pleinement justifié; dans la version telle qu'elle est transmise, jrouocentur dépend du parfait fwit, dont la valeur est accentuée par quibus erat (...) profutura. 3. Sous certains aspects, la traduction originale se permettait une légére indépendance. Ce n'est qu'à partir du ps. XXXII que le commentaire grec de Théodore est conservé quasi intégralement (119). Mais il y a des fragments authentiques depuis le ps. II, 9; une série de fragments bien conservés du commentaire grec des psaumes XV et XVI vient se juxtaposer à la traduction encore compléte. Méme si nous comptons avec la probabilité que quelques extraits grecs (surtout de II à XXXI) et latins (XVII à XL) aient été secondairement résumés ou mutilés, nous constatons cependant des modifications dues au traducteur lui-méme:

a. Une adaptation aux traductions latines du psautier : ps. XVI ,148. Dans son exégése du ps. XVI, 14? (1!) Théodore avait briévement signalé, sans l'adopter, la lecon ῥομφαίᾳ dont on ne retrouve pas d'équivalent dans les traductions latines; Julien, qui suit Théodore en défendant a framea (113), mentionne toutefois l'accusatif frameam trés répandu dans les psautiers latins.

b. Des simplifications, bréves additions ou omissions, destinées à rendre la traduction plus élégante ou plus claire : La facon d'écrire de Théodore, désordonnée, sans souci littéraire, convenait peu aux goüts de Julien. Voici trois exemples choisis parmi un grand nombre de textes:

(110) R. DEvnzzsse, Rev. Bib/. 58 (1929) 40; 1.6 Commentaire, b. XIII-XV et XXX. (111) Infra, p. 7, 16-168; Devr.,p. 108, 3-j.

(112) Théodore écrit ῥομφαίας, un génizif ablatif, voir Devr., p. 108, 11 ἀπὸ τῆς ῥομφαίας. La forme frazzea se retrouve dans les meilleurs mss. du Psau£zer romain et dans le Psau£ier de Saint-Gall. Dans les lemmes, Julien reproduisait le psautier de Théodore, avec des réminiscences du Ga///cezz et des anciennes traductions

latines: voir /fra, p. XXXV'I.

INTRODUCTION

XXIII

IX, 36b : Quoniam quaeretur peccatum illius el (non) inuenietur propter eum (99) : Tanta est, ait, quam in paupeΤοσαύτη γάρ φησίν ἐστιν ἡ res exercet iniquitas, ut, si pecκατὰ τῶν πενήτων ἀδικία, cati sul ab eo ratio postuletur, ὅτι ἐὰν ζήτησις καὶ ἐξέτασις nullam inuenire possit nec uaγίγνηται τῆς ἁμαρτίας αὐleat uel paululum in sui asserτοῦ, οὐδὲ ὑποστῆναι δυνήtionem defensionemque consisσεται δι᾽ αὐτὴν τὴν ἁμαρτίαν tere aut aliquo peccatorum suoαὐτοῦ ζητουμένην — --τουτrum multitudinem colore uelaéoriv τῆς ἁμαρτίας αὐτοῦ, fer διὰ τὸ μεγάλην εἶναι, οὐδὲ τὴν ἐξέτασιν ὑπενεγκεῖν δύναται.

Dans la seconde moitié de la période, la traduction est beaucoup plus belle et plus nette que le commentaire grec (!!4). XVI, τοῦ; Adipem suum concluserunt (99): Οὕτω φησίν εἶσιν εὐπαθεῖς, Ita, inquit, eorum prosperitas ὡς μὴ διαδύναι αὐτῶν τὸν tuta est, ut ad nullum uideanλιπασμόν, tur patere incommodum ; ita obesa ac distenta nequitia, ut imminui macie non putetur: ἐπειδὴ γὰρ τὸ συγκεκλεισid enim quod conclusum est, uelut custodiae traditum perire μένον ἐν ἀσφαλείᾳ πλείστῃ non sinitur. καθέστηκεν. Τοῦτο λέγει τὸ συνέκλει - Hoc indicat dicendo conciuserunt, uidelicet quod ita secunσαν, ἀντὶ τοῦ τὴν εὐθηνίαν dis rebus affluant, ut omnes aeαὐτῶν ἐν πλείστῃ ἔχουσιν ἀσφαλείᾳ, ὡς μηδὲ προσδοκᾶν rumnis aditus obstruxisse creαὐτῶν διαπεσεῖν — -ἵν΄ εἴπῃ dantur: ὅτι οὐκ ἀπέβαλον τοῦ βίου τὴν εὐπραγίαν. Le texte grec peut avoir été tronqué au début, mais la traduction des mots εὐπαθεῖς et μὴ διαδύναι τὸν λιπασμόν est en tout cas assez imaginative. Vers la fin du paragraphe, Julien change l'ordre: des idées: il traduit iv' εἴπῃ (... εὐπραγίαν en premier lieu, et élimine ainsi la redite ἀντὶ τοῦ ... ἵν΄ εἴπῃ ; puisil résumeà sa facori τὴν εὐθηνίαν (..) διαπεσεῖν. La période se termine par une clausule métrique.

(113) Infra,p.53, 368-592 ;Devr.,p.63, 4-12. Le texte grec est corrigé d'apres H. LriETZMANN, Deutsche Literaturgeitung 61 (1940) $42. (114) Si nécessaire, on peut prouver l'authenticité du passage latin en insistant sur l'emploi des mots asser/io et color comme termes judiciaires. (115) Infra, p. £y, 137-143; Devr., p. 105, 10-20.

XXIV

INTRODUCTION

Dans la période suivante on trouve deux additions et une omission: XXXIV, 12b: Et sterilitatem animae meae (19) : Aià

yàp

τοῦτο

Ob hanc causam, propter resurrectionis

incer-

tum,

καὶ ὁ ᾿Αβεσσαλώμ, etiam Abessalon. ὡς ἡ τῶν Βασιλειῶν βίβλος : φησίν, ἄτεκνος ὧν στήλην cumesset sine filiis, titulum sibi ἀνέστησεν ἑαυτῷ, ὡς ἄν δι — erexit qui eum ab obliuione, ἐκείνης μνημονεύοιτο μετὰ dum praetereuntium occurrit. τὸν θάνατον.

oculis, uindicaret.

Rien ne prouve que frofter(...) incertum (117) ou dum( ...) oculis (18) soient inauthentiques, ou que le texte grec ait été mutilé; c'est peut-étre pour éviter que la phrase ne devienne trop longue à cause des deux additions explicatives, que Julien a renoncé à une traduction d'óg ἡ τῶν Βασιλειῶν βίβλος φησίν,

c. Des remarques complémentaires ? Il ne s'agirait plus ici de rendre l'expression de Théodore plus claire, mais de compléter son exégése. Ainsi on peut se demander si Julien n'a pas décrit plus amplement la joie des Juifs aprés la mort des Assyriens (XXXIII, 35-49) (49), 511 n'a pas introduit la compassio dans l'énumération des ennuis des mortels (X X XVIII, 68) (129), donné l'ordo d'une phrase biblique difficile (V, 9) (122), insisté sur la suite des idées (XL, 9^) (122). Aucun de ces passages n'est tout à fait sür: tantót c'est le texte grec qui peut étre lacunaire, tantót le texte latin qui peut avoir été altéré. d. Des modifications de l'exégése: VI, Praefatio et X X XVIII, 68. Les divergences qui touchent le fond de l'exégése sont rares. Dans la bréve préface du ps. VI(!?5), le traducteur accentue l'universalité des sentiments que David a exprimés et dégage le sensus moralis du psaume:

(116) Infra, p. 157, 126-131 ;Derr., p. 182, 30-1863, 2.

᾿ (117) Avec quelque exagération, VACCARI, Corento, p. 40, compte entre les caractéristiques du style de Julien la combinaison d'un adjectif substantivé neutre et d'un génitif. (118) C'est par cette addition que la période se termine en clausule. (119) Infra,p. 149, 7-9 ;Devr., p. 159, 14-16.

(120) Infra, p. 160, 35-36; Derr.,p. 237, 30-33. (121) Infra,p.28, 121-125 ; Devr.,p.29, 27-29. Voit aussi XX XIV, zo (izfra,p. 160, 156-157 et Devr.,p. 169, 16). (122) Infra,p.190, 22-25 ; Devr.,p.256, 2. Voir aussi VI, 3-4 (infra,p.31, 23-24; Derr.,p.32, 17-18) et XXXVIL, 16 (infra, p. 176, 84; Devr., p. 226, 19-20). (123) Infra, p. 30, 1-3; Devr.,p. 31, 25-30.

INTRODUCTION

.

(0

XXV

᾿ΕἘξομολογεῖται τῷ Θεῷ ὁ De peccato beatus Dauid proμακάριος Δαυὶδ περὶ Tfjg prio confitetur, quod Bersabee ἰδίας ἁμαρτίας, ἣν eipyáca- ^ mixtus admisit. Vtimur autem TO συγκαθευδήσας τῇ Bephis verbis in tribulationibus caBeé λέγει δὲ ταῦτα ἐν constituti; in quas specialiter συμφοραῖς Qv, ἐν αἷς καὶ merito facti deformis incideἐξητάζετο, Óia τὴν ἀπαρτίαν rat (!?4).

ες

À propos

du texte

Ecce

mensurabiles.

posuisti dies meos

(XXXVIII, 62) (125) Théodore a examiné la diminution de la durée de la vie depuis le déluge ; il l'a motivée par la multiplication des hommes et par l'affaiblissement "spontané'" dela nature humaine. Cette derniére explication pourrait avoir l'air d'éliminer l'intervention divine(!?29: voici pourquoi Julien la remplace par une. paraphrase de Gen. VI, 5. L'élégance de la phrase rend un remaniement postérieur à Julien trés invraisemblable.

e. Des traductions fautives? Aprés le mot βοηθείᾳ du commentaire grec sur XVI, 8a (1?7), Vaccari supplée (ἀντιστῆναι! (138) ; s'il a raison, la parenthése ne se termine plus aprés βοηθείᾳ, mais aprés βοηθεῖ, et Julien s'est trompé en traduisant les mots καλῶς ἔφησεν comme s'ils annoncaient le verset 85. M. Bulhart (139) semble avoir découvert un autre malentendu. Mais la tradition de l'extrait grec en cause, XXXIV, Praef., est trés incertaine (1399). [] se peut que Julien ait déjà lu ἐγκόπτεσθαι dans son exemplaire. 4. Le commentaire du ms. de l'Ambrosienne, fol. 390-1468, (49), emprunte ses idées le Dlus souvent à Théodore. Examinons d'abord le commentaire du ps. XX XIV (131), Théodore y est mentionné explicitement: voir le verset I1: quoniam

(124) À cause de la divergence vis-à-vis du commentaire grec, on a conjecturé utitur et constitutus (V. BurHART, Wien. Stud. γ9 (1941) 126; J.M. Vosré, "Angelicum 1942, p. 187). (125) Infra,p. 181, 76-60; Devr.,p.237, 32-236, 2. (126) Théodore lui-méme ne rejette pas l'intervention de Dieu : voit Derr., 5. 224, 26-23), 7. 23), 21-34. 236, 30-237, ὅ.

(127) Infra, p. 44, 111-114; Devr.,p. 104, 11-18. (128) A. Vaccani, SZudi e Testi 121, p. 197. (129) V. Burnanr, Wien. Stud. 1941, p. 137-136 et n. 4. (130) Infra, b. 154, 64-67; Devr., p. 173, 3-7. (131) Voir le commentaire grec dans l'édition Devreesse, p. 169-193. Il y a une lacune dans la chaine: les versets 48-6} n'y sont pas commentés.

XXVI

INTRODUCTION

Syris placet (12). On y retrouve sa doctrine trés particuliére sur le caractere prophétique du psaume: David aurait voulu annoncer les souffrances de Jérémie et surtout les accusations que celui-ci allait supporter; cette prophétie, David l'aurait mise dans la bouche de Jérémie lui-méme : qualisque passionibus eius conuenire posset oratio toto Psalmi contextu describitur (199). Π y a en outre les concordances frappantes des détails dans l'interprétation des textes sacrés expugna impugnantes me et captio (...) apprehendat eum (29 et 8»), effunde frameam (39), dic animae meae (39), omnia ossa mea (10), a diripientibus eum (x09), quae ignorabam interrogabant me (11V), retribuebant(...) sterilitatem animae meae (129) ,oratio mea in simu meo conuertetur (139), temptauerunt me, subsannauerunt me subsannatione (16^), leonibus (179), laudabo te (189), zustitiam meam (279), dicant semper : magnificetur Dominus (270) (194). Parfois Théodore est traduit littéralement (139). Mais l'explication d'un seul mot du v. 3? est refondue en paraphrase du verset entier (139) ; l'explication et la paraphrase du v. 85, que le commentaire grec a concues en deux propositions bien distinctes, sont combinées en une seule (13?) ; on a renversé l'ordre des idées dans le commentaire de 10? et de 119b (138) : sj les idées sur le v. 10€ dsont les mémes, les expressions ont changé (139); plus loin aussi, dans l'exégése des vv. 128, 12b, 148, 14b, 168, 16e, 176, 18b, τον, 218, 26be, 282, 28», Jes idées sont celles de Théodore mais l'adaptateur a

modifié la forme.

Quelques passages sont sans parallele dans le commentaire grec : un coup d'eeil sur l'apparat de notre édition suffit pour les retrouver. Ils ne s'inspirent pas des autres commentaires grecs et latins qui ont été conservés. Les passages en question doivent étre répartis en six catégories (149) : (132) Infra, b. 156, 72. (133) Infra, b. 152, 4-y ;cfr. Devr.,b. 169, 6-170, 10 ef 181, 29-182, 1j.

(134) Infra, b. 177-161: les passages correspondants de Théodore sont indiqués chaque fois 77 apparatz. (135) 9. Laqueum (...) disperdere; 138 Hoc uult (...) deuersata est (quelques omissions I) ; 159 Pro bis (...) uerberabar ;v7 Hoc uerbo (...) sustinere ;v 70 Pro libera (-..) reduc ;189 Celebrabo (...) multorum ;τοῦ INe mibi (...) inimici ; 219 Repetitione (-..} exprimeret ; 229 INon localiter (...) a me; 239 Id est fu qui (...) commodorum ; 248259 Haec est meae (...) impleatur (quelques omissions) ; 289 Id est malorum cessatione; 28b Pro omni tempore. (136) Infra,p. 155, 14-17; Devr., p. 176, 24-27. (137) Infra, p. 156, 34-36; Devr.,b. 179, 10-13. (138) Infra, p. 156, 42-44 et 53-7 ;Devr., b. 179, 27-28 et 160, 29-161, 7. (139) Infra, p. 156, 47-49; Devr.,b. 160, 16-20.

(140) Nous ne savons que faire de la triple insertion du mot prouwidendo dans le commentaire de X XXVI, τὸ à 5€ (/fra, p. 166, 16.21.23). Est-ce une interpolation d'un copiste? Le mot se rattache mal au contexte. Faut-il l'interpréter comme un message au lecteur, lui conseillant d'envisager toujours le temps futur?

INTRODUCTION

-:

XXVII

a. Rappel des annotations que Théodore a faites dans d'autres circonstances : Le v. 133 du ps. XXXII, de caelo respexit Dominus, et une remarque faite à cette occasion (14!) sont cités dans le commentaire de XXXII, 1823 ecce oculi Domini super metuentes eum. L'interprétation du mot memoria (XXXIII, 175 comme prosperitas generis se trouve un peu plus loin, dans le commentaire grec de XXXIV, r12^(12), Dans une digression à propos de XXXVI,

6? on

retrouve

l'interprétation

du mot

?nzquitas

si

souvent formulée ailleurs (133). En ajoutant les mots &am woce quam opere dans l'interprétation de benedicentes ei (X XXVI, 229) l'épitomé applique une régle de Théodore (144).

b. Des notes burement explicatives sur les interprétations de T héodore : Ces remarques sont destinées à aider les lecteurs peu accoutumés à l'exégése antiochienne. Dans le commentaire du ps. XXXIV,

13 et 176, l'épitomé leur remet en mémoire deux événe-

ments de la vie de Jérémie que Théodore suppose bien connus (155). Il commente les mots salutare (X X XIV, 9^), quis similis tibi (xov) et ne sileas (229), que Théodore ne croit pas devoir expliquer ni ici ni ailleurs (146). c. De brefs développements d'un détail: Voir XXXIII, 98: l'interprétation littérale du mot widete, et la justification de l'emploi de ce mot, attestent un certain pédantisme (137). — XXXV, 2b, 4^ et 5c: l'auteur

de l'épitomé

se demande

comment

ces

versets entrent dans le contexte (1489), — X XXVI, r*-c: une note inspirée de Théodore et relative à la signification précise du mot aemulor est suivie d'un extrait des T'4usculanes de Cicéron sur ce méme sujet (M9), — X X XVI, 53: il cite un texte biblique parallele (LIV, 23) (1599. — XXXVI, 14: c'est de Théodore que provient l'idée selon laquelle le juste est appelé ?nops et Pawper parce qu'on croit qu'il sera écrasé facilement (19!) ; mais l'auteur de l'épitomé cherche à justifier aussi l'emploi du mot zwstus: selon lui, le psalmiste aurait voulu insister sur le contraste moral entre les bons

(141) Infra, p. 147, 45-46; Devrr., p. 152, 6-10. (142) Infra, p. 170, 64-69 et 157, 61-62; Devr., p. 162, 13- 163, 2. (143) Infra, p. 167, 30-32; cfr. Devr., p. 186, 25-26. 230, 7-9 etc.

(144) Infra, p. 169, 97-96; voit l'index, s.v. dicta pro factis. (145) Infra,p. 157, 66-69 et 159, 100-101. ; (146) Voir, pour sa/z/are, la traduction latine du commentaire sur XI, 6€ et XII, 6h (infra, p. 60, 101-11} et 6y, 117-118) ; pout quis similis tibi le commentaire grec de XX XIX, 6h (Devr.,p.246, 27-29) ;pout ne sileas : XX X VIII, 139 (Derr.,p. 243, 17-16).

(147) Infra, p. 149, 37. (148) Infra, p. 161, 4-10. 162, 16-19. 162, 24-26. (149) Infra, p. 166, 4-10; cfr. Devr., b. 207, 1-3 et Cic., Tusc. I, VIII, 14.

(150) Infra, p. 167, 27-28.

(151) Infra, pb. 166, 66-69; cfr. Devr., p. 212, 1-3.

XXVIII

INTRODUCTION

et les mauvais, et sur le fait que c'est précisément cette discordance qui cause la haine des mauvais (152) ; il est si fier de sa trouvaille qu'il y reviendra plus tard: XXXVI, 144: deo rectos corde quia. graues sunt illis ad widendum (193). — Ces subtilités sont dues au contact d'un esprit pédant avec la documentation et la méthode de Théodore. Elles élucident l'origine des explications destinées à remplacer ou à compléter quelques remarques de Théodore. d. Des alternatives et des substitutions: Cette catégorie est probablement la plus importante. Depuis le ps. XX XII jusqu'au ps. LX (οὐ les chances d'une lacune dans la tradition du commentaire grec sont minimales) il est possible d'en dresser une liste plus ou moins compléte: XXXII, 6^: le mot «wirtus, appliqué au firmament, n'en décrirait pas seulement la beauté (194) mais aussi la solidité (155) ; XXXII, 159: l'interprétation de corda rejetée par Théodore figure parmi les interprétations valables (196) : c'est pourquoi le mot s?ngulatim, lui aussi, est expliqué de deux facons (157) ; voir aussi XXXVII, 18 causa est (...) peccatum ; 199 tdcirco(...) aerumnarum ; XX XVIII, 49-52 statui finem(...) wiuendi et mornituro (...) insinua ; 7? post mortalitatis (...) competeret ; 149. aequum. est (...) diu; XL, 30 unde Chaldaeorum (...) signi ; 40 quam: cita (...) conuersio ;XLII, 4€ diuersis (...) consecratis; XLIII, 12b aut fuga nostra ; 22V€ et ut (...) abduci; XLIV,, 28 sicut reficiens ( ...) corporalis ;XLV , 38 uel certe (...) tremere; τοῦ tanto despectwi (...) assumere ; XLIX, 58 ne ante criminum (...) uideatur ; LIV, 48 et 4b Heliodori subsiciue inimici et Simonis studiose peccantis ; LV, 88 id

est non saluabis ;x1 laudumque (....) materiam ;LVI, 98 alloquitur (...) assurgant ; 11 et indulgentiae( ...) manifesta ; LVII, 72 quibus me (...) bestiarum ;LVIII, 62 ob haec (...) mihi. (158) e. L'influence des tituli : Une forme assez particuliére des £ituli de la Vetus latina se trouve au début de chaque psaume. MM. Ramsay et Bright (159) ont montré que l'auteur de l'épitomé les a employés dans ses préfaces pour mitiger les prises de position les plus hardies de Théodore. Ils ne se sont pas posé la question de savoir si cette tendance se manifeste aussi dans le corps du commentaire : en nous (152) Infra, p. 168, 6y-66. (153) Infra, p. 166, 70-71. (154) Infra, p. 145, 35-36; Devr.,b. 148, 15-26. (155) Infra, p. 145, 37: uel ipsa firmitas elementi. (156) Infra, p. 146, 68: uel animas; cfr. Devr., p. 153, 6-11. (157) Infra, p. 146, 69-70: quia discretas, id est proprias, animas singulis dedit. (158) Infra, p. 177, 87-88. 69-90. 179, 28. 180, 34. 184, 88-90. 188, 14-15. 169, 2j. 194, 34. 196, 65-64. 197, 105-106. 198, 17-18. 203, 16-10. 204, 60-62. 212, 40-41. 221, 2729. 224, 30. 77. 226, 8-60. 72-74. 220, 46-47. 229, 20-21. (159) R.L. RAMsay, Zeitschr. Celt. Philol. 6 (1912) 444-445 ;R.L. RAMSAY J.W. BnrGnr, Nores on the Introductions of the West-Saxon Psalms, Journ. Theol. 7ὅ. Sfudies 13: (1912) ;20-

INTRODUCTION

:-

XXIX

limitant aux pss. XXXII à LX, précisons que l'exégese de Théodore sur XXXIV, rr. XXXVII, 13} et 13v. XXXVIII, 24 et 33. L, 68. 13b. 202 (199) est modifiée conformément aux argwmenta de ces mémes psaumes. (16!) f. Des extraits de la traduction iuxta Hebraeos (19?) :Ce sont souvent des réflexions de Théodore lui-méme qui ont invité l'auteur de l'épitomé à collationner le psautier ?wxta Hebraeos : à propos de XXXIII, 22^ et LVI, 24 (16) Théodore avait insisté sur le sens mal défini des (équivalents hébreux des) mots πλημμελή σουσι et ἀνομία; il avait engagé une discussion au sujet des traductions de LV, 4 ὅτι πολλοὶ oi πολεμοῦντές με ἀπὸ ὕψους ἡμερῶν, de LVII, 6Ρ φαρμάκου τε, et de LIX, τοῦ λέβης τῆς ἐλπίδος μου (164). Le commeptaire de 4“, f. 390-1464 est cohérent, inspiré d'un bout à l'autre du texte et de l'esprit de Théodore. Par endroits l'auteur a mitigé des théses trop hardies ; il a voulu faire preuve d'ingéniosité en ajoutant des subtilités de son cru ; il a cité Cicéron, la traduction ?wxta Hebraeos. Mais il n'a pas voulu combiner l'exégése de Théodore avec une autre: l'épitomé n'est attentif qu au sens littéral, à la raison historique, à la connexion logique et réelle (155. On verra plus loin qu'il a imité aussi le style de sa source. Mais avancons d'une facon systématique : l'épitomé est-il basé sur la traduction de Julien? Julien en est-il l'auteur? Et, s'il faut répondre par la négative, peut-on trouver oü et à quelle époque il a été écrit?

5. Cet épitomé est basé sur la traduction de Julien. La ressemblance de quelques phrases isolées (166) n'est pas un argument décisif: il est possible qu'à une époque tardive on ait (160) Infra,p. 136, y2-53. 179, 1j. 16-17. 21], 22-25. 216, 72-73 ; cfr. Devr.,p.180,

29-IÓI, 3. 232, 20-31. 331, 21-22. 339, I2-1j. 341, 16-20. (161) R. DrvnzzssE, Rev. Bibl. 1928, p. 364-365 et Le Commentaire, b. X XVII, oppose les arguments au commentaire; à tort, semble-t-il. (162) Voir l'index. La citation fra p. 294, 20-21 occasionne une remarque qui rompt la cohésion du commentaire. Quelquefois il y a allusion plutót que citation :fra, p. 304, 93 uallauit (LX XXVII τὸ LXXXV'III, 189) ; 326, 18 in gratiarum actionem (XCIX — C, 49) ; 341, 139 ortygometra (CIV. — CV, 40) ; 343, 100-101 afflictus est Moyses (CV. — CV, 329) ; 344, 114 polluta est (CV. — CVI, 84). , (163) Infra, p. 151, 90-91 et 225, 13; Devr., p. 166, 16-21 et 370, 6-7.

(164) Infra,p.223, 18-19. 228, 47. 233, 64 ;Devr.,D.361, 22-362, 16. 377, 21-370, 2.

297, 14-19.

(165) cfr. A VAccanRr, Biblica 1923, D. 346. (166) En voici la liste : XVI, 122 V/;ce — aduentus (infra, p. 86, 4-8) ;XVI, 138 Id est — excludat (b. 47, 10-12) ;XVI, 148 Inimicos— obsistere (p. 87, 13-16) ; XVI, 14

XXX

INTRODUCTION

introduit dans l'épitomé des extraits de la traduction (167); Mais

l'influence de la traduction est beaucoup plus complexe. Voici deux listes: l'une prouvera par quelques exemples, sans vouloir étre exhaustive, que cette influence est ressentie au coeur méme de l'épitomé, là oü il ne s'agit pas d'un abrégé mais d'une adaptation ; ]a seconde montrera comment l'auteur subit le charme de certai-

Tu qui — incursum (p. 48, 17-20) ; XVI, 14€ “4: si diceret — produces (p. 4,21-24) XVI, 144^ I/a illos — parcas (p. 88, 26-29) ; XVII, 229 V7 caueret — dignitatem (p.

47, 121-123) ; XVII, 22P Qui inimicos— conati (b. 95, 124-127); XVIII, 2h Quoniam — confitetur (b. 99, 12-16) ; XVII, 69 Pos? descriptionem — cursum (p. 100, 33-34) ; XVIII, 6b $50nso — decorem et pulchrior — crescentibus (b. 100, 38-42) ; XVII, τοῦ Non fallunt — sua et iustificata — firmata (p. 102, 73. 74-7) : la traduction est peutétre mutilée) ;XVIII, 15b 74e si diceret — ambigo (D. 103, 110-112) ; XX, τοῦ Siue cum adiuuat. siue cum uindicat (b. 106, 35-36) ; XXL, 179€ Osnia — quaesierunt (p. 110, 62-64) ;XXI, 269 A fe — possum (p. 111, 107-106) ;XXII, 42ἃ Vrgam et baculum — imminutum (p. 113, 21-24); XXIV, 4P Fac me — laetari (p. 116, 13); XXIV, 5 Praesta — salutem (p. 116, 1y-16) ;XXIV, 88 Est ili — iustitiae (p. 117, 40-31); XXIV, 9 In uias— restituet (p. 118, 33-34) ;XXIV ,τοῦ Ex more — salutem (p. 118, 35-37) ;XXV,, 1€ Pro — fide (p. 122, 7-4) ;XXV, 48 Enumeratio — seiungi (p. 123, 16-10); XXV, 68 Studiui— uitare (p. 123, 25-26) ;XXVI, 6€ Tabernaculum

templum dicit (b. 125, 31-32) ;XXVI, 12€ ZAdiutorio — uane (p. 126, 5-6) ; XXXI, 2b [d est— dicit (p. 140, 12-13) ;XXXI, 158 Qui finxit — praesente (p. 146, 74-77); XXXIII, 30 Mansuetos— sentire (b. 148, 10-11); XXXV, 28 Putat — peccat (p. 161,

7); XXXV, s* V desideria — impleat (p. 162, 13-14) ;XXXV, οὗ Vhbertatem — disciplinam (p. 164, j1-2); XXXVI, 30? Scientia — comprobari (p. 170, 127) XXXVII, Praef. — 28 ficut — principium est (p. 173, 2-3) ; XKX VII, 88 Peccati — indicauit (p. 174, 36-39) ;XXXVII, 17b ΕἸ ne — gloriari (p. 177, 62-64) ; XXXVII, 21P Me in studio — uiliorem (p. 178, 105-106) ; KK XIX, 11 Imstitiam — beneficium (p. 166, j6-j1); XL, 4Ὁ V7 nullas — languoris (b. 169, 23-24); XL, 138 Hoc est — adhibere (p. 191, 76-77). De XVI à XL le nombre absolu de ces analogies diminue ; mais cela a peu d'importance, car la traduction est conservée intégralement jusqu'à la fin du ps. XVI, ensuite les fragments se raréfient par degrés. (167) Ce serait une conséquence de la confrontation de l'épitomé et de la traduction dans un seul manusctit: Diarmait n'était probablement pas le premier qui les a copiés ensemble (supra, p. XI). Un scholiaste a-t-il noté quelques fragments de la traduction au-dessus de la ligne ou en marge de l'épitomé, et ces bribes de commentaire ont-elles plus tard été interpolées dans le

texte? ἃ propos du verset XXXII, 15 Qui finxit. singillatim corda eorum, qui intellegit. omnia opera eorum (infra, b. 146-147), l'épitomé résume d'abord le commentaire de Théodore (conservé entiérement en grec, Devr. p. 153, j - 174,

16), mais y ajoute ses interprétations particuliéres: corda pourrait désigner et l'homme et l'Ààme, s/7g///a?iz ne signifierait pas seulement qu'Adam a été créé à l'insu de toutes les autres créatures, mais aussi que chaque homme posséde une àme individuelle. On lit aprés cela une paraphrase du verset entier qui semble étre destinée à terminer la discussion. La suite est inattendue: la proposition "Aliter, qui 'finxit singillatim! ,operi suo nullo astante bominum uel praesente (infra, b. 146, 74-7), qui réapparait dans la traduction, fait double emploi avec l'interprétation de s/zgi//ati donnée antérieurement d'aprés Théodore; il est difficile à croire que l'auteur de l'épitomé ait cité deux fois une remarque contraire à ses propres trouvailles.

INTRODUCTION

,

XXXI

nes particularités stylistiques de la traduction et les imite à sa facon. a. Adaptations (198) : XVI, ταῦ; Les mots μέ me de terra hereditatis meae font partie

d'une exégése nouvelle. — XVI, 153: Deux phrases de la traduction occasionnent un exposé plus détaillé. — XVII, Praef.: La phrase est resserrée, de nouveaux éléments y entrent.

— XXIV, 5

et XXIV, 8: L'auteur de l'épitomé modifie quelques extraits de la traduction en y ajoutant des interprétations autonomes. — XXIV,

τοῦ. XXIV,

122. XXV, Praef. et XXV, 2b: Il forme des

périodes originales à l'aide des mots quicumque timuerit Dominum, quos reddiderint aduersa meliores, digni fiant, bro conscientiae bono, captiwitatis solutionem, merito conuenire etc. — XXVIII, 68, XXXIV, 16». XXXV, Praef. XXXVII, δὲ; Les phrases s'ouvrent comme celles de Julien, mais continuent librement. — XXIX,

Praef. : En plus des éléments elatus, ab errore correctus, de infirmitate liberatus et ab hostibus erutus, c'est en quelque sorte le rythme de la traduction latine qui réapparait dans l'épitomé. — X XXVI, 88: Il emploie l'expression ?ndignationis felle dans un contexte nouveau. b. Imitations : Trois propriétés du style de Julien ont impressionné l'auteur de l'épitomé : les néologismes ; les périodes à trois membres ; l'hyperbate entre le terme propre et son synonyme (199). Les périodes à trois membres: voir XVI, 152; XVII, Praet.; XXI ΡΥ X AJqV ea223s0X9XVo "Praef EX X XN Braet::

XXXVII, 82 (179), [.a préface traduite du ps. XXXVI se terminait par un tricolon; le passage grec correspondant, qui est bien conservé, était composé de quatre phrases assez bréves : la préface de l'épitomé refléte la structure de la phrase de Julien, mais simplifie le vocabulaire.

(168) Infra,p. 96, 2-3. 90, 30-34. 90, 3-6. 116, 15-16. 117, 30-31. 119, 39-41. 46. 121, 3-J- 122, 12-13. 130, 33-37. 1785 91-93. Ir, I-y. 174, 36-41. 132, 2-6. 167, 40-42.

(169) Supra, b. XLX. — Nous dressons un catalogue, aussi complet que possible, des analogies stylistiques entre Julien et l'épitomé non copiées du passage parallele. Nous croyions qu'il fallait exclure de cette liste l'usage figuré des termes suffragium et abusiue qui n'est certainement pas typique (X XIII, Praef. et XXVI, 80 — contre BAxrER, ALMA

r9jr, p. yo et VACCARI, Corzento,p.

42) ; le mot schema (X XIV, 129) employé souvent par Julien mais indispensable dans un ouvrage comme celui-ci ;7deuofio qui est plutót commun, et aegrofafzo qui n'a pas de valeur métaphorique (contre BAxTER, 5. τό, et BouwMAN, AL. M.A 1977. p. 12 — les deux termes se trouvent dans la préface du ps. XL, et /ndeuotzo y

remplace peccati adzissio). (170) Infra, p. 90, 32-34. 3-6. 106, 2-5. 119, 44-4). 121, 2-y. 132, 2-0. 174, 36-41.

XXXI

INTRODUCTION

Nous trouvons deux hyperbates propres à l'épitomé, c'est-àdire qu'on ne les trouve pas chez Julien: XXXI, 9*4 fro breui correptione et temporali et X X XVIII, 6€ omnis praesentium status inamitas est et wanatas (17). En ce qui concerne les néologismes, nous avons cru bon d'examiner l'épitomé là méme oü la traduction n'est pas disponible. Voici une liste des mots rares (en -us, -20, -tas, -tor, -trix, -torius, -ter, . composés qui remplacent les termes simples, adjonctions inhabituelles du préfixe ?n-) formés à la maniére de Julien mais absents de ses ouvrages authentiques. Si le mot awgenter se trouve une dizaine de fois dans l'épitomé et n'apparait jamais dans les oeuvres authentiques de Julien, il s'agit bien d'une invention del'auteur de l'épitomé (17?) : interpolatus, -us (interpullutus Ae, corr. Baxter): CXXXI, 17b effugio, -onis: XVII, 6b obseditio, -onis :CXLI, Praef. et 88, CXLII, Praef. etc. (173) acceptabilitas :CXVIII, 106-108. CXLVI, r1 (174

gratificator, -toris: LVIII, 17^ asseruatrix (ou assertrix ?) : CXXVII, τ (175) determinatorie :LVII, 12 eruditorius, -ἰ: LXXXIX, τοῦτα CXV, Praef. gratificatorius, -1: LIII, 82

increpatorie: XXXV, 2b affectionaliter : X X XIV, 22b augenter :la liste dans un article de Vaccari; ALMA

]

161-164.

dedignanter :CXII, 12^ et indignanter: XXXVI, imbellicosus :XLV , 2a

1942, 5.

88

incompos :XXX, 238 antematutinus, -4: LXII, 22 fraecolo, -is: CXXXIV, 42 deliberatio, -onis (dans le sens de liberatio): XLVIII, 6

exausculto, -as (exsculto Ae, corr. Stokes-Strachan) : LX X XIV, gà ?incino, -is (dans le sens de cano in) : CXXVI, Praef. insigno, -as: XLVIII, 12e. LIX, 68 inuasto, -as;: XXXIII, 8

obrenuo, -is :CVIII, 2» (176) (171) Infra, p. 142, yo. 182, 37-56. (172) V. Burnanr, Philol. Wochenschr. 1942, col. y9.

(173) Dans la partie du ms. de l'Ambrosienne qui contient la traduction méme, nous trouvons une seule fois o/sed;/io (X X VIII, Praef.: infra, p. 128, 2-5) ; B écrit obsidio. (174) Contrairement à l'opinion de G. BouwMAN, AALM.A

1977, D. 142, il

s'agit bien du substantif accepzabilitas dans le commentaire de CX VIII, 106-108. (175) BAXTER, 5. 21 mentionne aussi awxiliaforiii; mais voici une lecon corrompue pour auxi/iatores (XLVI, 28). Y (176) -Abrenuntio, -as est peu probable du point de vue paléographique.

INTRODUCTION

:

XXXIII

fraestatio, -onis (ou perstatio selon Bouwman ; sens de síat£to): XX,

$^ (177),

Là oü les mss. A et B n'ont conservé qu'une partie d'une annotation, on court le risque d'exagérer l'influence de Julien sur le style de l'épitomé: — XVII, 21 (1*5) : voir exsisto au lieu de sum (179), le datif final curae est, le parallélisme : mais /nquit indique qu'il s'agit de la paraphrase (199) qui manque dans la partie conservée du commentaire traduit de XVII, 2r.

— XVIII, 62 (18) : host descriptionem (...) amplectitur Yésume le

contenu des vv. 6 et 7. L'emploi du mot a/?quis aprés sine, de sens négatif, éveille notre attention, bien qu'il ne soit pas excessivement rare (182), Mais le commentaire du ms. A* sur le verset 62 est ἀπ centon ; la traduction, conservée dans le seul ms. A, est lacunaire aprés cursum.

— XX, 5 et 7 (183) : voir respicit ad (194). A et B n'ont qu'un bref fragment de l'exégése originale: car saeculum indifferenter etiam breue tempus appellat ne s'applique pas directement à in saeculum saeculi, et doit avoir fait partie d'une digression.

— XXIX, 2^ et 13b (185) : cfr. Profamitas et consequenter (199. Le commentaire grec (Devr., 5. 137, 1-6) prouve que la traduction du commentaire sur le v. 13^ n'est pas conservée en entier. Julien doit avoir traduit érrjyayev comme consequenter pollicetur. Il est probable que l'interprétation trés concise de nec delectasti inimicos meos (v. 20) qui se trouve dans A et B est également incompléte ; mais à cet endroit le commentaire grec est perdu. 6. À mesure que l'épitomé s'écarte de la traduction, le style de Julien disparaít. Les imitations dont nous venons de parler ne doivent pas nous étonner : l'auteur de l'épitomé pouvait-il étre insensible à la beauté (177) On a déjà signalé la plupart de ces termes dans les études suivantes : J.H. BaxreR, ALM A 19j1,p. 29 ef 39 ;G. BoUWMAN, Kozmentar,p. 4 n. 2; ALMA 19)7,D. 142-144. 147. 112. 157 ;V. BurLHART, Philol. Wochenschrift 1942, col. 8-61 ;

Wiener Studien 1941, p. 142; M. Esposrro, Journ. Theol. Studies 1931, p. 342. (178) Infra,p.94, 119-121. (179) G. BouwMaw, Kommentar, p. 77. (180) Voir XVIII, gh. XVII, 142 etc. (181) Infra, p. 100, 33-36. (182) A. VaAccani, Cozzento,D. 46 ;G. BouwMaw, Kozmentar,p. 13 et 22 ;A. BrarsE, Dictionnaire lat.-fr. des auteurs chrétiens, s.v. ; LEUMANN-HOFMANNSzawrYR, Lat. Gramm., p. 194-19).

(183) (184) (185) (186)

Infra, p. 10], 22-23. A. Vaccani, Cozzento, p. 79. Infra, p. 133, 12-16 et 137, 73. cfr. G. nE PriNvAL, Rech. Science Religieuse 1959, D. 344, 14.

XXXIV

INTRODUCTION

du langage d'un des plus grands prosateurs latins ? (19?) Mais elles sont peu de chose dans l'ensemble de son style, nettement inférieur à celui de Julien. Quelques exemples (199) : l'anaphore disparait du commentaire de XVI, 115, comme le parallélisme de XVI, 132 et le chiasme de XVI, 15^ ; dansle commentaire de XVIII, 6^ disparaissent occurro

(un des mots favoris de Julien), une hyperbate, et le parallélisme et le chiasme de commendantibus (...) crescentibus ;XXV ,2 : l'hyperbate motus et concupiscentialis generatur affectio est non seulement . omise, mais mal comprise;

XXX,

r1ob: incursu uarii tumultus

devient incurrentium rerum tumultu. Les expressions suivantes contrastent avec la beauté de la traduction : XXI, Praef.: Domini ultima in cruce oratio docuit ad

quem debeat hic psalmus referri, qui lamen suis temporibus habuit figuram illius historiae quae narrat ...; XXI, 2: Quod uero ait respice in me — id est, propitiare mihi — a similitudine irascentium, qui quibus offensi sunt facies frequenter auertunt, dicit ;XXI, IIb: 4 s? diceret : quoniam et a parentibus tuo nomini consecratus sum, el ego, cum usum rationis adeptus sum, in te semper sperawi et

iuo sum proteclus semper auxilio — quod quidem mihi in tuam exprobratur iniuriam — et ad praesens nullus adiutor est imminente discrimine, tot ergo causis commotus uoti mei compotem redde me. 7. Le langage de l'épitomé : quelques observations grammaticales. Nous ne pouvons examiner toutes les questions concernant la datation et la localisation de l'épitomé. Qu'il nous soit seulement permis de faire quelques observations et de signaler quelques difficultés; on verra que l'établissement de notre édition est influencé par la solution qu'on donne à ces questions. Du début à la fin du ms. de Milan (A et A9), l'orthographe a un caractére irlandais. Mais ceci est dü à la tradition plutót qu'à l'origine des commentaires ; dans les domaines de la morphologie, dela syntaxe et du lexique de A* on essayerait en vain de découvrir ces hibernismes que MM. Bieler et Loefstedt ont retrouvés dans des ouvrages d'origine irlandaise (189). Examinons de plus prés le lexique, la morphologie, et la syntaxe du verbe. Posons le probléme d'une facon trés générale : y a-t-il des anomalies, des particularités, qui indiquent une origine tardive,

un idiome national ?

(187) Cfr. J.H. BAxTER, 74/za 1971, p.j. (188) Infra, b. 46, 1-5. 87, 10-12. 90, 37-37. 101, 40-42. 122, 12-13. 137» 49-J0. (189) L. BrELER, Te Irisb Penitentials, Dublin 1963, p. 37-41 ;B. LOEFSTEDT, Der bibernolateinische Grammatiker Malsachanus, Uppsala 1965, p. 107, 6. 117-127. 133-142. 1440-149.

INTRODUCTION

^

XXXV

a. La morphologie du substantif et de l'adjectif: Les formes classiques dominent ; aucune forme n'est réellement exceptionnelle. Onlit une seule fois le datif nw//ae (XLIII, 135) ; le datif singulier de la quatriéme déclinaison se termine quelquefois par -«: ?rrisu (CVIII, 258) ; l'ablatif se termine une ou deux fois en -wi : despectui (XLV,

rob), peut-étre exercitu; (XLV,

35). L'ablatif de domus

s'écrit tantót domo (exemple: C, 2€d), tantót domu (exemples: LXXXIII, 5. CXXXI, 14*. CXXXIII, Praef.). Les ablatifs mortale (CIX, 40) (190) et speciale (XXXII, 50) peuvent étre des fautes causées par les terminaisons environnantes en -e; degenere (LXXVII, 9»; LXXXI, 6) résiste mieux à la critique. Au lieu d'apparente (XLIII, 4), circumscribente (CX XIV , 58), continente (XXXIX, 40), excedente (CXIX, 4), flagrante (XLIV, 95), Praesente (LXIV, Praef.) et sequente (LX XVII, 655) on attendrait -7; signalons aussi les comparatifs Posterior: (XXXIII, Praef.) et superiori (XXXV, 75. XLIV, 153. LXXXIV, Praef. XCI, ὅσο, CX XVI, 5^); mais les formes "classiques" de l'ablatif du participe et du comparatif sont employées beaucoup plus souvent. Parmi les génitifs pluriels des substantifs et adjectifs en -4s on trouve les formes poétiques ?nsontum (LX XVII, 658) et torrentum (LX XIII, 152). b. Le verbe : Diarmait et ses prédécesseurs ont copié sans soin et modifié inconsidérément les terminaisons des verbes : cette observation de MM. Stokes et Strachan (1?!) peut étre confirmée par une collation des mss. 4 et B. Dans la traduction du commentaire sur les seuls ps. XIV et XV, plus de vingt formes verbales de A sont fautives (192), Ainsi la syntaxe et surtout la morphologie des verbes ne se prétent pas à une étude approfondie : les emplois de l'indicatif en -4- au lieu du subjonctif en -e-, ou les transitions entre la deuxiéme et la quatriéme conjugaison, résistent malà la critique (193). Mais il y a des témoignages probablement authentiques d'un indicatif aprés μέ consécutif (194) et final (199).

(190) La lecon zortale est confirmée par V/a/. Pa/. Lat. 68. (191) Thesaurus Palaeobibernicus, 1, p. XVI. (192) Infra, p. 72-é1. (193) Voir, en ce qui concerne la traduction, les lecons fac;/ (.4, au lieu de

faciat B : infra, p. 73, 177-16), uidetur (uideatur : p. 74, 101), prospiceam (prospiciam : p. 79, 147), praebiens (praebens: b. $2, 19). (194) XLI, 8€ (mfra, p. 193, 66): ut (...) adiecit: il est impossible de lire adi|e]e«a»!, car dans le contexte il n'y a que des temps secondaires. (195) CXX XIV, 19-20 (fra, D. 376, 53) :ut (...) impressit.

XXXVI

INTRODUCTION

c. Le lexique (199) :Les dérivations suivantes sont plutót barbares, bien qu'elles soient inspirées en quelque sorte de Julien (19?): obseditio, effugio, insigno, inuasto, obrenuo. Le verbe frangari dérive du substantif fra(n)gor (LX XXVIII, ro^) (199), l'adverbe profunditus est né d'une contamination de funditus et profundus (LI, 6) (199). Le substantif bellatoriwm (ou ballatorium? CXX, Praef.) semble étre médiéval (?09). δ. Le psautier. a. Le psautier de Julien : Julien se tenait le plus prés possible du psautier de Théodore, mais il le traduisait en s'aidant des anciens psautiers latins, y compris probablement le psautier ''gallican" (291); Dans le ms. B, comme dans 4A f. 4-39, les citations, surtout

celles des lemmes,

sont

parfois incoinplétes;

mais

les

remaniements secondaires semblent étre relativement rares (392).

b. Le psautier de l'épitomé: Les lemmes sont tronqués. De plus, les copistes successifs les ont adaptés à leur propre psautier: Vaccari signale quelques lemmes qui contrastent avec l'exégése dont ils sont suivis (293) ou qui sont composés d'extraits hétérogé-

(196) L'emploi des termes zo/untas et praedicare au lieu de uoluptas et praedicere est plutót commun ; dans la mesure οἱ il se manifeste dans “48 (passz;z) il peut provenir de la traduction : voir XV, 11€ wo/untate /AB (infra, p. $1,228) ; XK XIV,

Praef. praedicatio AB (infra, p. 154, 74; cfr. G. BoUwMaN, Kormentar, p. 6). (197) Elles ont été mentionnées supra, p. XXXII. (198) Infra, p. 297, 77. Une erreur du copiste causée par le mot final de la phrase, euagari, n'est pas totalement exclue: dans ce cas il faudra lire frangi. (199) Infra, p. 218, 22; cfr. V. BurHaRT, Philol. Wochenschrift 1942, col. 79. (200) Infra, b. 366, 7 ; cfr. O. PRINz - J. ScuNEiDER, Mitellat. Wórterbuch, I (1977) col. 1324 οἱ A. VACCARI, ALMA 1 (1924) 16j. (201) Voir A. VACCAR1, Biblica 1942, p. 2-3. Partant d'un examen trés partiel, R. DevnzsssE, Le Commentaire, b. XXV II, avait nié l'influence du psautier gallican. (202) A. νάσοσαβι, 4λ (203) A. VACCAR1, Biblica 1923, p. 336-339 (etp.342, àpropos de LX XIX, 109). On peut ajouter à sa liste les textes suivants ;le lemme tel qu'il est transcrit dans

/4* sera cité chaque fois en premier lieu: XX XII, 5? uociferatione : iubilatione XXXVI, 1" inter malignantes: in malignantibus XL, 7? ut uiderent: uidere XLV, 6" uultu suo: mane diluculo XLVI, 38 summus: excelsus XLVII, 15 ἃ deus: deus dominus XLIX, 1€ ad occasum : et occasu Τὰ]. 2 gloriaris: gloriatur LI, 4 rasorium: nouacula LV, 62 exacerbantur: exsecrabantur LVII, 3? terra: terram LVIII, 15? delicta: delictum

LIX, τοῦ allophyli: alienigenae prouocant: similiter qui exasperant LXXIII,

2? creasti: possedisti

LXVII, 7* similiter eos qui in ira LXVII, 8^ egredieris: pertransieris LXXVII,

398 memoratus:

recordatus

LXXXI, 29 eorum: peccatorum LXXXVII, 4^ (cfr. 60) appropinquauit :appropiauit LXXXVIII, 2o? filiis :sanctis (cfr. v. 24) XCI, 11b senectus : senecta

XCIII, 4" iniquitatem : iniustitiam

C, 24 tuae: meae.

INTRODUCTION

:

XXXVII

nes (?94), ou encore accompagnés d'une alternative supra lineam ou in margine (395), Dans ces conditions il est extrémement difficile d'identifier le psautier dont disposait l'auteur de l'épitomé: il faut étudier à fond les trés rares cas oü le texte sous-jacent au commentaire s'écarte de Théodore (296), Les extraits du psautier iuxta Hebraeos, dont nous avons dit qu'ils ont été ajoutés par l'auteur de l'épitomé, ne présentent aucune variante intéressante (397) III. QUESTIONS DE MÉTHODE. I. La relation entre les manuscrits A, Ae, B et C.

A ne dépend pas de B(?*) ni inversement;

mais B est de

(204) Voir, en plus des exemples de VAcCARr, Bib/ica 1925, p: 342: XXX, 220

munitam: circumstantiae, munita — XXXVI, 9? iniquiter (nequiter Ro Med: iniquey zozx*) — XXXVIII, 7? uerumtamen in imagine (...) homo: quamquam imagine dei ambulet homo LII, 6€ eorum: hominum sibi placentium LIV, 3? intende me (comzazzination de mihi e? in me ἢ — LVIII, 12P populi: legis tuae

LXXIII, 8 a terra: de terra LXXXVII, 6b

dormientes in

sepulcris: proiecti in monumentis CL, 15? quoniam beneplacitum habuerunt: quoniam placuerunt — CIII, 68 abysso quasi uestimento operuisti eam : abyssus sicut pallio amictus eius CXIII, τοῦ (— 118) timentes dominum: qui timent dominum (zfr. v. 21(13)8) CXVII, 25^ factus est istud hic est mirabilis.

CXXXIV,

14? deprecabitur: uel consolabitur.

(205) A. VACCARI, o./., 5. 342. Une liste plus compléte se trouve dans notre appatat critique, oü nous signalons aussi les remarques du scoliaste irlandais sur le texte biblique: chaque fois qu'il exprime son étonnement devant le texte, celui-ci différe nettement du psautier gallican (une seule exception: XLIV, 188, ou la tradition de Ga elle-méme hésite). Ceci cadre bien avec le caractere des alternatives (elles proviennent surtout de Ga) et des lemmes hybrides (qui comprennent presque toujours une lecon proprement gallicane) ;mais là οἱ le lemme primitif a complétement disparu, le nouveau lemme se rapproche plutót du psautier romain. On voit que l'histoire de la tradition était compliquée. (206) Voir XLIV, 9b et XLVII, 14b: ces deux lemmes ont peu d'importance, car Théodore écrit βάρεων dans le lemme, mais interpréte ce mot tout desuitecomme οἴκων (fra,p. 201, 99-104. 208, γ7-18;cfr. Devr.,b.201, y-10 ef

ΠΩ — 7155 3)5 LV, 82: on rejette le lemme et l'exégése de Théodore en faveur de la version latine courante (Zzfra, b. 224, 36; cfr. Devr., p. 366, 6-13); XLVII, 152. XLIX, τὸ

CXX XVIII, 16€: ces textes pourraient orienter les

recherches vers l'Espagne (Zzfra,p.206, 59-60. 212, 1y-16. 383, 74-77 ;Devr.,p.31), 6. 325, 9).

(207) H. ΡῈ SarNrE-ManrE, ed. Ipxta Hebraeos, p. XLV'III. (208) Quelques lacunes de B peuvent étre comblées à l'aide du ms. .4. Dans B nous ne découvrons aucune trace des abréviations syllabiques trés anciennes et transcrites telles quelles ou déchiffrées inexactement dans le ms. de Milan (supra, p. LX).

XXXVIII

INTRODUCTION

beaucoup le meilleur des deux: nous n'y trouvons que trois . corrections conjecturales (299). Le fragment C est apparenté au ms. A4 mais n'en dérive pas. Les extraits de la traduction qui se trouvent dans Ae(53:0) suivent presque toujours B (?!!) et présentent une seule fois une lecon meilleure que A et B ensemble (312).

2. Corrections, legons de remplacement et gloses dans A et Ae. Diarmait a corrigé son travail lui-méme (?!3) : en faisant cela, il l'a voulu le plus souvent rendre conforme à sa source. La confrontation de A et 43 avec les mss. B et C permet de déceler aussi quelques corrections fautives (?14). Les lecons de remplacement, qui sont insérées au-dessus des lignes ou en marge (?15) et qui sont introduites par we/ ou (beaucoup moins souvent) par uel fit in aliis libris (39), se rattachent étroitement aux gloses irlandaises. Elles réapparaissent en partie dans le texte des mss. V et R, deux témoins de l'épitomé indépendants de

(209) Infra,p.101, 43 cum] A, post B (pour effacer la trace d'une lacune) ; p. 108, 2; prius per] Derr., prius 44, proprius B*, per B* ; e? p. 125, 40 (n. 211). (210) La liste: supra, p. XXIX-XXX, n. 166. (211) Infra,p.99, 13 oculis nostris] BJA4e, nostris oculis 4 — p. ror, 43 cum] AA,post B.4e ρ. 103,74 uacauero] B, uauero /4** ,uacuero ;4**, uocaueto 4 p. 103; 7; occupationibus] B.46, occupantibus 4 ibid. meditabor] B.Ae, metabor.4 ^ fp.roy,rorationis] B.Ae, ortationis 4 — 5. 110, 33 quessiuerunt]. B,quesierunt 4e, qsi ergo 4 — 5.173,; uirga qua] d, uirgam qua Bde —— p. 113, 9 miseriis] B.4e, miseris ἡ p. 116, 19 atque indubitatam] B.4e, et indubitatam «4 2. 116, jj [;y6 ueritatem et misericordiam] B.4e, misericordiam et ueritatem 4 ρ. 121,6 conscientiae] B.4€, continentiae 4 5. 123, 40 procederet] 4, proceret B* ,placeret B*, placuerit 74e (dans um contexte modifié ) p. 140, 24 atque] B.4e, a (— aut) 4 D. 146, jé astante] B.A8, . adsistante 4 — p. 178, 141 se] B.A46, om. 4 p. 176, ror asseruandae] B.Ae, aduersandae 74. Exceptions : P. 99, 14|1; firmamentum] δὲς B, sezel “4.3.5 (cette

correspondance peut tràs bien étre fortuite) — pb. 118, yo et] 4.46, atque B (atque est suspect, car un. peu blus loin on lit "atque correxerit") — D. 123, 40 studuerit] B, studierit 744€ ('n'oublions pas que l'ortbograpbe est uniformisée dans le ms. de Milan). (212) p. 174, 68 speciem] “45, o». .AB (213) Supra, p. X. (214) }. 70, 171 migtauerant] C, mss 74^, grauarent 74x, dees? Β p. 71, 208 ut nos] B, ut non .A*C, ut 45 2. 71, 222 itaque] B, it /4*,ig" /A*, iterurn C (ef voir R.I. BEsr, The Commentary,b.31-32) — p.74, 81 reddit] «418, reddidit /4* — 5. 79, 147 secutitatique] :4*B,securitatisque /4* — p. 64, 102 misericordiam] .4* B, 4- tuam /4* — 5.2/4, 67 aduersis] 4** V/, aduersariis πος, (215) Nous les indiquerons par les sigles 44*7.;7. ou “4Ἐ..1 (216) Velfitin aliis libris se trouve infra,D.31, 27. 70, 179. 74, 9 (A) ; 117, 23. 146, 21. 156, 27. 20], 14. 206, 349. 336, 47 (4€).

INTRODUCTION

.

XXXIX

Diarmait (317). Leur valeur est douteuse ; il est certain qu'elles sont pour la plupart de simples conjectures. Les gloses irlandaises, qui sont presque toujours copiées sur le modéle tout comme le texte latin (2318), veulent élucider des passages obscurs de l'exégése latine. Elles se méprennent trés souvent (319), mais elles reflétent quelques lecons authentiques qui ont été altérées dans la partie latine du ms. de Milan (??9).

3. Les sources secondaires de l'épitomé.

Les " Arguments" du ps.-Béde. (221) Le contenu des mss. Mwnich, Clm 14387 (Saint-Amand ou Salzbourg, début IXe s.) et Paris, Bibl. Nat. Lat. 12273 (Corbie, Xe ou fin IX? s.) (222) est hétérogéne: à cóté de quelques opuscules dont Béde peut étre l'auteur (238), on y trouve des Argumenta provenant plutót d'une officine irlandaise (234). Ceux-ci indiquent pour chaque psaume le sens littéral, christologique et moral: l'interprétation morale dérive du ps.-Jéróme ou d'Arnobe (235); l'interprétation christologique reproduit une série de £/tu/i préexistante (236) ]a littérale, la seule qui nous intéresse ici, émane de

(217) Infra, p. XL-XLIV. (218) R.I. Besr, The Commentary, D. 33-34. Elles mentionnent des érudits irlandais: BEsr, p. 34. (219) Voir W. Sroxzs - J. SrRACHAN, Thesaurus Palaeobibernicus, I, p. XVI. (220) SroKEs-STRACHAN signalent ces passages (avec d'autres oü l'erreur du scoliaste est manifeste) dans les notes et les zddezda de leur édition. ' (221) Éditions : PL 93, co/. 485 sqq. (d'aprés l'édition peu exacte de Heerwagen basée sut Οὔ. 14 367 : voit B. ΒΙΒΟΗΟΕΕ, 57ud. Mitt. Gesch. OSB y1 (1933) 171-176 Ξε Mittelalt. Studien, l, Stuttgart 1966,b.112-117) et J. W. BRiGHT - R.L. RAMsAY, ed. Liber Psalmorum : "The West-Saxon Psalms, Boston οἱ Londres 1907, passim

(édition qui reproduit Par. Naz. La. 12 273). Bibliographie: J. W. BRriGHT - R.L. Rawsar, Jourt. Theol. δκα. 13 (1912) 520-554 ;R.L. RAMsav, Zeitschr. (οἱ. Philol. 6 (1912) 473 - 46; ;B. Frscngn, φοροῦν. B.Bischoff, Stuttgart 1971, D. 90-110. (222) Descriptions:

G. Monriw, Rer. Βόμ. 1694, p. 292-293; B. BrscHorr,

Mittelalt. S1., I,p. 112-114; H. WEISWEILER, Biblica 16 (1937) 196-199 (etplanche 1, 2. 2049) ;B. FISCHER, ὁ.4.,p.91-10. — Les mss. Bod/. Can. Patr. Lat. 88 et Vat. Pal. Lat. 39, mentionnés par Morin et Weisweiler, ne contiennent pas les "Argumenta mais les seules Exp/anmationes: BRiGHT-RAMsAY, ed. West-Saxon Psalms, p. 150 ; P. SauMoN, Manuserits liturgiques latins de la Bibliotbéque V'aticane, I (Studi e Testi 2y1), Cité du Vatican 1968, b. 20.

(223) B. FISCHER, 0.7.,p. 107-110. (224) FISCHER, f. 107 ef 109, 74. (225) Exemples :FISCHER, f. 93-94. (226) Pour une analyse et une édition de cette série: voir P. Sar MoN, Les Tituli Psalmorum deg mss. latins, Cité du Vatican 1959, D. 47-74.

XE

INTRODUCTION

l'épitomé déjà fragmentaire (???), et semble étre complétée, là oü l'épitomé faisait défaut, à l'aide d'une source antiochienne radicale, ou juive(?25). Joints, comme dans les mss. P et Q, aux Explanationes qu'on attribue à Béde mais qui proviennent de Cassiodore, ces Argumenta doivent avoir existé en une rédaction

différente (229). Le ps.-Béde n'utilise de l'épitomé que les seules préfaces ; le plus souvent il les réduit fortement ; il n'est pas sans intérét critique (239). Le ms. Q n'est pas toujours un témoin fidéle des "arguments" (231),

(227) Voir RAMsa, Zeitschr. Celf. Philol. 1912, p. 4)4-4)) ;BRIGHT-RAMsAY,

Journ. Theol. Stud. 1912, p. 746. L'épitomé était mutilé au début, mais par contraste avec le ms. de Milan il n'était pas complété par les restes de la traduction :dans les résumés des ps. II. III. IV. V. VI. VII. VIII. IX. XI. XII. XIV. XV. XXXVII le *ps.-Béde" est en désaccord avec la traduction. Le cas du ps. XXXVII est significatif : dans la préface de l'épitorné, le sujet en était défini par un simple renvoi au ps. VI, et l'épitomateur savait bien que c'est le péché de David qui est déploré dans les deux psaumes: voir son commentaire de XXXVII, 88 (infra, p. 174, 39-41) ; le ps.-Béde semble avoir lu cette seule préface, et met le ps. XXXVII, comme le ps. VI, en rapport avec la maladie d'Ezéchias. (228) RAMsAY (P. 417-476) y voit une trouvaille du compilateur ; mais FISCHER (p. 97-96) met l'accent sur l'importance des opinions proférées au sujet des ps. II et VIII, et retrouve des traces de cette méme exégése radicale dans les mss. Par;s,

Bibl. Nat. Lat. 13 159, V'at. Pal. Lat. 68 (— V) et d'autres, qui semblent tous étre indépendants du ps.-Béde méme. (229) Voir RAMsAY, f. 476-477. 462-463. 466-476. Le témoin le plus détaillé est malheureusement trés fragmentaire: c'est le traité latin et irlandais de KuNo MEYER, écrit, semble-t-il, vers 850 au plus tard, et dont seules la préface générale et une partie de l'exposition du premier psaume ont survécu (mss. Bod/. Κων]. B. 712, ff. 45-)7 et Brit. Mus. Harl. y280, ff. 21-24, ed. K. MEvEn, Hibernica minora,

O»xford 1494). L'argument **historique" du premier psaume y est concu en ces termes : In hoc psalmo omnes gentes generaliter bortatur, ad studia uirtutum incitat, simul eas docet quae merces bona, quae poena mala consequatur (cfr. ps.-Béde: Omnes generaliter ad studia uirtutum incitat, simul adiungens quae merces bota, quae mala gesta sequatur). RAMSAY, p. 466-476, signale encore d'abondantes citations des Péres orthodoxes, et quelques sympathies pour la méthode antiochienne. Un traité comme celui-ci, mais complet, se trouverait à la base de deux expositions de la fin du X? ou début du XI* siécle: le *Psautier de Southampton" (Cambridge, 57. John's Coll. C. 9 : Irlande, psautier gallican avec de bréves annotations en marge) et le *Psautier de Paris" (Paris Ναί. Lat. 8824: Wessex, vers 1040, traduction du

premier tiers du psautier avec paraphrases, le tout en saxon occidental: voir ΒΑΙΘΗΤ-ΚΑΜΒΑΥ, Journ. Theol. Stud. 1912, p. 720-76). (230) V'oir p. 99, δ: agnosci] -ABPQR, cognosci 74€ — p. 131, 3 quaeue] PQR*, quae à 74e, quae R*

p. 172, 2 occasione] POR, occasionem 4e.

(231) Cfr. 5. 374, 9 illo tendebat intentio] .45, illo tendebant intentio P, illo tendebant intentione Ὁ.

INTRODUCTION

1

XLI

Vat. Pal. Lat. 68. (232) Ce manuscrit, dont les premiers feuillets sont perdus, contient de breves notices explicatives sur les psaumes XXXIX, 11 à CLI. Il date probablement de la deuxiéme moitié du VIIIe siecle (?33).

On y trouve des caractéristiques de l'Irlande mais aussi de la Northumbrie ; le copiste, ou sa source, y a inséré quelques annotations en vieil-irlandais et en northumbrien (234), La partie latine du ms. comporte trois éléments au minimum (235) : des fragments de saint Jéróme (?39), des exégéses allégoriques(???), une exégeése

(232) Bibliographie : voir KENNEY, Sources, 1, 1? λό; et LowE, CLA, I, πὸ 74.

Ajouter B. BrscHorr, Sacris Erudiri 6 (1954) 232 — Mittelalt. Stud., 1, p. 206 ; B. Frscugn, Festschr. Bischoff, Stuttgart 1971, p. 96-97; N.R. KER, Catalogue of Mss. Containing /Anglo-Saxon, Oxford 1957, D. 4)7-4)4. (233) La datation de W.M. Lixpsav, Ear/y Irish Minuscule Script, Oxford 1910, 2. 66-70, était plus vague ("eighth century or, at least, beginning of οἵ), mais les auteurs postérieurs se prononcent nettement pour la période 750-800. (234) Seules ces scolies ont été éditées : les northumbriennes par A.S. NAPIER, Old English Glosses, Oxford 1900, p. XXII. XX XII ; les irlandaises par W. SrokEs - J. SrRAcHaN, Thesaurus Palaeobibernicus, I, p. XIV πὸ 5. (235) Les correspondances entre 74€ et. l/ ont été découvertes assez tót: Ramsay cite deux articles de GuETERBOCK, Zeitschr. V'ergl. Sprachforsch. 22 (149) 100 et Celt. Zeitschr. 3 (1494) y3. Consulté par Ramsay sur les composantes du ms. V, G. ΜΈΕΚΟΑΤΙ répondit par lettre (elle est mentionnée dans Zeitschr. Cet. Philol. 1912, p. 413) que ce ms. contient des extraits d'Hilaire, de Jéróme, de 'Théodore et d'un autre commentateur non identifié. C'est toujours d'apres cette lettre que BrscHorr et FrscHER définissent le contenu du ms. ; Fischer y trouve en plus quelques restes d'une exégése trés radicale. (236) Voir XLIII, 7: Quia in armis meis sperare non debeam, quia saluasti nos a persequentibus absque nostra uirtute nostroque gladio custadisti (cfr. les Commentarioli in Psalmos, CC 72, p. 209). On y retrouvera aussi les préfaces des Corrmentarioli sut les ps. XLIV, LXXI et LXXII. (237) Vers la fin du volume elles sont quelquefois écrites à part, apres l'ensemble du commentaire littéral. Mgr. Mercati a constaté l'influence de saint Hilaire, mais la situation semble étre trés compliquée: dans le commentaire sur le ps. CX XVII (901. 4079 53-19), uxor tua (38) n'est pas interprété selon saint Hilaire mais selon saint Augustin : ecc/esia quae nominatur aliquando uxoris nomine, aliquando uitis, aliquando mater, aliquando soror, aliquanda fratres, aliquando domus (cfr. CC 40, p. 1475, I1, 1-2. 1475, 12, 1 5qq. ;Prosp. /Aquit., ad loc.) ;de méme pour βίος filiorum tuorum (69): opera operum, ut de timore Domini nascitur compunctio cordis, de compunetione abrenuntiatio, de abrenuntiatione contemptus omnium facultatum, de contempfu facultatum humilitas, de humilitate perfectio apostolica possideatur (cfr. CC 40, p.

1ὅδ0, 16, y4-6o ;Prosp., ad loc.). Ces deux interprétations de V/ sont absentes du commentaire de Cassiodore, mais d'autres qui ne proviennent pas d'Hilaire ou d'Augustin s'y retrouvent, comme le commentaire d'z /ateribus (39) :in duabus legibus; ou d'zn circuitu mensae tuae (3P): altaris cum mysterio corporis et sanguinis Christi.

XLII

INTRODUCTION

inspirée de Théodore. C'est à travers l'épitomé que cette derniere a trouvé son chemin vers V (235): voir les addenda (7399) et les formulations dues à l'auteur de l'épitomé. Là οὐ le compilateur voulait transcrire sa source textuellement, les fautes et les correc-

tions conjecturales sont nombreuses (2339); mais à la base de ces extraits se trouve un ms. beaucoup plus correct que Ae (23), qui comprenait des lecons qui, en 45, figurent maintenant 7n margine ou supra lineam (333). j Le ms. de Rouen, Bibl. Publ. 24( A. 41) et le fragment du ms. Dublin, Trin. Coll. ΤΟΙ) H 3 18. Le psautier double de Rouen (R) a été écrit en Irlande au Xe siécle (248), Le gallican se trouve sur les pages de gauche, l'hébraique en face sur les pages de droite ; ils sont accompagnés de scolies d'une écriture trés petite. Celles du psautier gallican

(238) C'était déjà l'opinion de ΚΈΝΝΕΥ, Sources, I, n^ 46). (239) Exemples :p. 199, 734: quam nuntiabat (...) fueritis; — b. 201,112: αἴ 5i diceret (...) comparatione ; 2. 226, γ78|6ο : alloquitur (...) assurgant ; les citations de la traduction i4x£a Hebraeos, ps. CIV, 285. CVII, 14. CVIII, 42.

(240) Quelques exemples de corrections conjecturales: 5. 207, 21 positam] conieci, postea /49, et postea l/ —— p. 225, 31 asperabant] corr. /Asco/, aspernabant -Ae,appatebant l/ ^ p. 256, 48 reuerentia] conieci, reuerentiae 74, reuerentiam

V p. 236, το inimicis talia sustinendo] 74€ (cfr. LEUMANN-HOFMANNSzawrYR, f. 144 [)), inimicis talia sustinentibus I^ (241) p. 191, 77 exhibere] -ABV/, adhibere 38 ^ p. 2ro, 96 dimersos] V (— demersos),diuersos 44€ — p. 231,73 exsecutus] l/, adsecutus 486. p. 240, 21 impie in te] coziecz, in te impie l7, impietatem 74€ 5. 279, 107 senectae] V, senectute 74€ —— f. 279, 77 successum (pour successuum)] I/, successorum 74€ p. 241, 112 impediuit] V, inpleuit 74€ — p. 299, ;9 ubertas] V, libertas 74e

^

p. 306, 73 patenter] V, potenter 74€ — p. 212, £o auxilii tui scientiam] V7, auxilium tui scientiamque 74€ — 5.320,22 uetustas] l/, uenustas 4€ p. 554, 26 sustentatur] I7, se ipsa nitatur (prorezant de se iste nitatur ἢ 4€ — p. 377, 34 manifestatum] l7, manifestum 74€ — p. 367, 32 sectatores] conieci, sectores V^, persecutores 74e (242) 2}. 213, 89 amplifica] conieci, amplica «497, subplica 44e*z.,». V E" 229,18 peccauetit] “45, peccaueram z4e*s./. V/ — p. 307, 49-70 uittutes] 74e , uirtute 44e*;./. I7. (243) Voir J.F. KENNEY, owrces, 1, p. 6jy0; V. LEROQUATS, les psautiers manuscrits latins, I1, Macon 1940 41, p. 182; Biblia sacra iuxta latinam uulgatam

uersionem, Cité du. Vatican 1953, p. DX ; H. pE SaivrE-Manis, Sancti Hieronymi Dsalterium iuxta. Hebraeos, Cité du Vatican 1954, p. VIII; FRANGOISE HENRY,

Remarks on tbe Decoration of Tree Irisb Psalters, Proceedings of Royal Irish Academy vol. 61, Sect. C, n9 2(1960) 23-40 ; L. BIELER et G. McNiOcAILL, Ce//ica j ( — R.I. Best Memorial Volume) 1960, p. 24-39.

INTRODUCTION

.

XLIII

s'inspirent le plus souvent des Enarrationes in Psalmos de saint Augustin (?45). Le psautier ?4xta Hebraeos a deux séries de scolies, l'une intralinéaire, l'autre marginale ; elles jettent quelque lumiere sur l'origine des Argwmenta et des Explanationes du ps.-Beéde. Les scolies marginales, qui ont été sérieusement endommagées lorsqu'on a renouvelé la reliure du manuscrit, constituent un témoin indirect du texte de l'épitomé: elles reproduisent l'épitomé à partir du ps. XVI, ττῦ (335) : tantót elles le résument, tantót elles le citent

(244) Les scolies du psaume IV mentionnent à plusieurs reprises un hil ou hel : s'agit-il de fragments inconnus de saint Hilaire? Deux exemples : IV, 5: Grauis bic pro duritia cordis accibitur, quasi dixisset : sufficeret uobis donec Christus aduenit. Hi uanitatem et mendacium diligunt qui praesentia et uana intendunt. IV, 8:.4 fructu: uoluntate sua, ut dicit Sal(omon) panis meus dulcisest mibiet uini sui ut nolite bibere, uinum in quo est luxuria; et ole(i) 4. oleum autem

peccatoris non impinguet caput meum. (245) Le commentaire des psaumes I à XVI, 11? n'a absolument rien en

commun avec l'exégése de Théodore, mais pourrait s'inspirer de l'interprétation "radicale" de laquelle Dom Fischer a retrouvé des traces ailleurs : vozr ci-dessus, notes 226 et 237. La portée de ce commentaire est celle de la partie "historique"

(l'exégése littérale) des premiers /4rgumenta du ps.-Béde. Nous copions la glose marginale du ps. VIII qui est d'un intérét particulier parce que toute interprétation messianique y est absente (cfr. Frscugn, Feszschbr. Bischoff, b. 9-96): Préface. JAdmiratur propheta potentiam Dei per quam gubernat cunctam. mundi molem, gratiasque agit quod tantus creator bominis memoriam babere dignatus sit. 2. Dii gentium in suis propriis terris, nomen autem Domini in uniuersa terra innotescit ; uel in Iudea, uf notus in Indea Deus in Israhel. INon solum terrena sed etiam caelestia gubernas ;

uel ostendit cacumen laudis tuae in uoce cantatorum in altum. 3. INulla aetas, nulla uita bom( inum) a laude tua obmutescit : tota enim creatura laudare decet (sic) ereatorem ; id est, qui non possunt fari, qui minores sunt et uberibus pascuntur y

hoc in mari rubro factum est cum omnes canta(bant) Cantemus Domino. Pharao qui uindicauit in filios Israbel ; ut desinant. ultra resistere et ut appareat. inimicis tuis tua potentia. 4. Tuis ereaturis magnitudo tuae potentiae ostenditur. Cur solem non dixit ? quia in nomine caeli continuit. 5. Cum tantus sit conditor et tanta condita sint, quid meretur bomo cur auxiliaris ?. V'el Dauid ; ordinasti eum in regnum. Humana natura infirma est, sed ber tuam misericordiam illam uisitas. 6. Tertio gradu illum a te posuisti :primo angelos, secundo bomines in bonore statuti sunt. Quia in eo apparet quad ad illorum profectum saepe angeli missi sunt et ipse Dominus frequentibus allocutionibus ad eos usus est. 7. Totus mundus cum ornatu bomini traditus est. Quae res extremi est officii cum pedibus aliquis substernitur. Omnia genera marina [xxii sunt. 8. Non solum terrena sed caelestia et marina im usum

eius data sunt; id est ad

uestimen( tum) ; id est ad sacrifi( cium) et administrationem ; baedi et sues et reliqua, uel ferae quae per campum pascuntur. 10. Jzcut de admiratione tuae potentiae sermo exortus est, ita in fine eandem potentiam magnifice collaudauit.

XLIV

INTRODUCTION

textuellement (246). Elles sont indépendantes de Diarmait (247; Dans cette série de scolies, les préfaces des psaumes sont apparen- tées aux Argumenta (348). La deuxiéme série de scolies, interlinéaiExpositio in re, reproduit les Explanationes et d'autres extraits del Psalmos de Cassiodore. Le fragment (S) de Dublin, Trin. Coll. TCD H 3 18, qui provient

d'un autre psautier double, a des scolies sur les pss. 70, 31 - 71, 8,

qui correspondent à la glose marginale du ms. de Rouen. Ila été édité par L. Bieler et G. McNiocaill, Celtica 5 (1960) 31-36, il daterait lui aussi du Xe siécle et aurait été copié en Irlande. Montpellier, Fac. de Méd. 409 (345) Ce psautier romain (299) copié à la fin du VIIIe siécle, peut-étre à Mondsee (251), contient un bref commentaire basé partiellement

(246) Voir l'édition partielle de L. BrELER et G. McNrocArLL, Ce//ca 1960, p. 41-36. De temps en temps le scholiaste donne de bréves interprétations conttadictoires inspirées des “γα (du type: we/ Saul et socii eius etc.), de saint Jéróme, d'Eucher. (247) Voir p. 117, 31-32 auersis amarus] R, reuersus auerseris /4** , uel seuerus JAe* im. p.i22,7infirmatus] -ABR, infirmus 496. p. 524, 26 antiphrasin] R, inphasin 4€. ^ Lasource de R comportait quelques legons qui réapparaissent au-dessus de la ligne ou en marge du ms. 74e :voirp. 93, 6j. 109, 29. 137, 68 erc.

(248) L'argument historique du premier psaume, qui n'est plus lisible en entier, semble avoir été conforme à celui de Kuno Meyer (voir supra, /a nofe 229) : In ... docet quae merces bona opera et quae p. ... . Les arguments christologiques et moraux se trouvent trés souvent en marge d» psautier romain et sont éctits quelquefois d'une autre main. Les préfaces des psaumes XXI. XXVII. XXIX consistaient originalement d'un simple extrait des préfaces correspondantes de l'épitomé ;un collaborateur ou continuateur y: a ajouté les /Arguzenta tels que nous les lisons dans les mss. C/z 14347 et Bibl. Nat. Lat. 12273. (249) Voir V. LEROQUATS, Psauziers, I, p. 273-277 ; Lows, CL.A 6 (1953) t?795

et Supplément, p. y7. Une transcription du commentaire du ps. 1: voir PH. LAUER, Mál. F. Lot, Paris 1925, p. 365-369 ; quelques fragments épars dans l'article d'A. ALLGEIER, Feszschr. E. Eichmann, Paderborn 1940, p. 256-258. La connexion avec “48,4 été signalé d'abord par ArLGEIER, 2. 278, ensuite par A. SIEGMUND, Ueber lieferung, b. 133 n. 7. (250) Voir cependant ALLGEIER, 5. 276-278. (251) Minuscule précaroline. Les f. 331-344, écrites par une main différente en écriture carolingienne, contiennent les Cantiques, des litanies et des /zudes, et ont été copiés au temps de la reine Fastrade (783-794) pour un personnage important du couvent

Notre-Dame

à Soissons:

ALLGEIER, f. 273-21};

M.

Cozws, /Anal. Boll. 62 (1944) 131. 137. Le psautier glosé (ff. 25-550) serait-il écrit à Soissons également? Lowk y reconnait la main qui copia (à Mondsee?) des parties du ms. V/zenne, Nationalbibl. Lat. er. N. 206; — Fr. 9|£: voir CL.A ro (1965) πὸ ry13; cfr. K. Horrzn, Der Kodex Millenarius im Rahmen der Mondseer u. Salzburger Buchmalerei (dans :NV. NEUMUELLER e.a., Der Codex Millenarius, lins: 1979, D. 132 sqq.).

INTRODUCTION

^*

XLV

sur l'épitomé (253). Le ms. est toutefois sans intérét pour la critique du texte de Ae (253),

(252) Dans le commentaire des pss. XVI, 11^ - XL nous n'avons trouvé .aucune correspondance avec 74 ou B absente de 74€. Voir aussi les éléments propres à 74e :habitatores terrae (M à propos de X XXII, 89) correspond à 'zerra' pro ῥὶς qui commorantur in terra mortalibus siue rationabilibus (LA€, infra, p. 14, 47-44) dont nous ne trouvons pas d'équivalent grec; a principalibus elementis cuncta signa«ttur» (M, XXXII, 85) résume dans 74€ ce que Théodore a éctit ailleurs et sous une forme différente (zfra,p. 146, 49-70 ; cfr. Devr.,D. 14), 30 et 10, 14). Le commentaire de 4€ sur XXXIII, τοῦ est combiné erronément avec les deux premiers mots du commentaire de 74e sur XXXIII, τοῦ — dans l'original grec les mots équivalents suivent à quelque distance — : qw nibil magnum de se sentiunt non tantum in necessitate (infra,p.151, 73-7] ; cfr. Devr.,b. 166, 21-22 et 167, 2-3). 1]

n'y a pas de correspondances verbales avec la traduction depuis le ps. I, 1 jusqu'à XVI, τι, mais il y a les analogies matérielles suivantes: I, 1€: perseuerantiacnm

mali dicit (maledicit 75.) 'catbedra', 'pestilentes" autem. dicuntur qui non solum ipsi peccant, sed etiam alios peccatis suis sociare nituntur (cfr. infra, D. 7, 105-122) ;VII, 26: (...) et populus Iudaeorum : 'inimici! et 'ultores', uolentes enim quasi pro Deo patre pugnare, contra Deum pugnant cuius. Filium erucifixerunt (cfr. infra, p. 39, 62-67); XIV, 5€: 'aeternum! tempus uitae buius dicit secundum consuetudinem Seripturae (efr. infra, b. 74, 106-107); XV, 68: "funes! mensuram terrae significat (cfr. p. 79, 1j1-162); à propos de II, 9b ("e zamquam was figuli confringes eos"), M et Théodore (zzfra, p. 16, 257-274) font allusion à la métaphore paulinienne de l'homme ancien qui doit périr pour faire naitre l'homme nouveau: ueferem bominem conterit ;d'autres correspondances dans l'usage du Nouveau Testament, à propos de VIII, 6-7 et de XV, 9, ont moins d'importance. (253) Le scholiaste défigure les extraits, parce qu'il ne les comprend pas: XXXIII, 62: s/c (pour: sZ) conueneritis ad praedicandum Deum (le reste, l'idée principale dans 74e, manque: zfra, p. 144, 19); XXXIII, 88: quos supra mansuetos non timentes ab /Assyrüs liberauit (cfr. infra, b. 149,32. 39-40) ; XX XIV, 3: tanta felocitate (sic) gladium produc, ut effundentur usque esto mihi salus (cfr. D. 15), 14 156, 18) ; XXXIV, 5 : ifa consistere nequiant ut ibse persecutor potens fiat (fiat est le début du v. 68: 5. 176, 25-20).

Kc

ΘΒ

"d f ἀνονκοψινεάνν α- τὰ WESCE p rte tulis e

Coil ΤΡ

3τῇ qeipen

bre

^ 48»

à

im. dm Bonnes Yom ἐσ

ΚΟ Ρ

εὐ

A

Ϊ

1-33 T:

s

UP 4 mime

Ms

t

— ἐὰν '

"Wi

ad

4

i.a!

M " 1 i

LE

AM nas

(Mis

a"

'

d

vins

Wie

ks ἣ IOS

ΝΣ

SAM

TXXMI

ant A: ^" γ ub

4

E

IHEODORI

MOPSVESTENI

EXPOSITIONIS

IN PSALMOS

IVLIANO

AECLANENSI

IN LATINVM

VERSAE

INTERPRETE

QVAE

SVPERSVNT

ET ABBREVIATIONVM

SIGLORVM

CONSPECTVS

CODICES

:

Ambtosianus C 301 inf., ff. 43-594 Taurinensis Univ. F. IV, τ, fasc. 5-6 bifolium insertum in cod. Oxoniensi, Bodl. 826 (S.C. 2715) (fragmentum) Ambtosianus C 3201 inf., ff. 393-1464 (,epitome") epitomes excerpta in cod. Montis Pessulani, Fac. Med. o d Bedae perperam asctripta, in Parisino, Bibl. Nat. Lat. 12 273 eadem excerpta in Monacensi, Clm. 14 387 epitomes excerpta in Rotomagensi, Bibl. Publ. 24 (A.41) bifolium insertum in Dublinensi, Trin. Coll. H 3 18 (fragmentum) epitomes excerpta in Vat. Pal. Lat. 68

"d eX hk m CQ

Ὲ

EDITIONES G. Ascorr,

:

Irlandese. dell' Ambrosiana, "Archivio Glottologico Italiano 5 (1878) 1 - 610. R. DzvnrsssE,

Devr.

Baxter

Bowz., Komm.

Wrtsch.

Bowwz.

Bulb.,

Le

Commentaire

de

Théodore

de

Mopsueste sur les Psaumes (I - LXXX), Szudi e Testi 953, Romae 1939. W. Srokzs - J. SrRAcHAN, Thesaurus Palaeohibernicus, I, Cantabrigae 1901, p. 7 - 483.

175

Bouwm.,

Il Codice

Krit.

Bulb., PDW/ 1942 Lietzm. Vacc., Bibl. 1941

Vacc., Marg.

V'acc., INuova Op. Vace., Salterio

EMENDATIONES PROPOSVERVNT : J.H. BaxrEeR, Notes on the Latin of Julian of Eclanum, ALMA 21 (1951) 5-54. G. BovwMaN, Des Julian von Aeclaaum Kommentar zu den Propheten Osee Joel und Amos, J4nalecia Biblica 9, Romae 1958. G. BouwMaAN, Zum Wortschatz des Julian von Aeclanum, ALMA 27 (1957) 141-164. G. BouwMAN, ad exemplar suum editionis Ascolianae. V.

BurHanr,

Kritische

Studien

zum

lateinischen

Text des neuen Theodorus von Mopsuestia, lWzener SZudien 59 (1941) 134-145. V. BurHaRr, editionis Devr. recensio, P4//o]. Wochbenschrift 62 (1942 ) 57-61. H. LxETZMANN, editionis Devt. recensio, Deuzschbe Literaturzeitung 61 (1940) 841-843. Α. VACCARI,

editionis

Devr.

recensio,

Biblica 22

(1941) 205-213. A. VaAccani, In Margine al Commento di Theodoro Mopsuesteno ai Salmi, Mis. G. Mercati, I, Studi eTesti y21, Romae 1946, p. 175-198. A. Vaccanr, Nuova Opera di Giuliano Eclanese. Commento ai Salmi, Civi//à Cart. 67, 1 (1916) 578-593. A. VAccanRI, Il Salterio ascoliano e Giuliano eclanese, Bib/ica 4 (1923) 337-355.

CONSPECTVS

SIGLORVM ET ABBREVIATIONVM J.M. VosrÉ, editionis 19 (1942) 186-188.

ἵν ον δ

DECLARATIO in textu :

Devr.

SIGNORVM

recensio,

3

-4ngelicum

:

;

[

]

i

?

Ak

in apparatu critico A*B*

lectionem designat quam delendam censuimus uocabula designat quae codicum lectioni addenda censuimus corruptelae signum

lectionem

sequitur quae in codice legebatur prius-

quam 7pse serip£or eam aliquo modo mutaret 2358" PL

a.c. add. codd. del. Gloss. bib. i.m. in ras.

Οὔ.

ΠΕΣ praem. propos.

reiec. $4.

suppl.

Vg a

lectionem sequitur quam Zpse seriptor corrigendo induxit lectionem sequitur quam 7zan74s coaeua corrigendo induxit ante correctionem addidit codices deleuit Codicis A (74€) Glossator bibernicus in margine in rasura 0pisit

post correctionez (lectionem designat quae corrigendo, incertum coaeua an recentiore manu, est inducta) praemisit proposuit reiecit supra lineam suppleuit Liber Psalmorum iuxta latinam uulgatam uersionem, Romae 1953.

additis uocabulis praeponitur fransponit

*

littera erasa uel quam legere non possumus in codice

in apparatu priore

ex

editione

Βα.

DrvnEeEsssE,

Le

Commentaire

Théodore de Mopsueste sur les Psaumes, Romae locos quosdam Theodori protulimus.

de

1939, .

pesdn -—

pts free

LI

ont

"pa

Md

niIn)

E i

"NOUS si et r£.

9v

Μ

ἢ ἀἢ a,

τὶ em

ET

^d

vlt

"M en

wurden

163

»b

ἐσ

^T b 291. τα:

01

Pese ΡΝ, fe H :

hs. f

valod uigsddge E dd

iei fuos,

H

^b

(TS

(o0

s

HW

n" τῳ "

;

]

trud ss Uu

T.

u

}

υ

τά

Am

38

'

"d

dpi

"

vss

s

.

los

P

"t

ἢ}

νὰ *

à

ir

TZ.

ὁ Δ:

7

᾽

ΕΣ -—

'v28

[

Y. M ϑδοερῆν

"v

Qetepo

*xf

[«?*9Mrovt"eec

IL.

IR

ΟΝ Vot) ^ad V

Cafe

mir tud

iuc

maitre

μιν

Mes j LO.

M

2

BH

(PSALMVS I» Primum psalmum quidam in loas regem dictum esse A, uoluerunt, qui a Ioada principe sacerdotum et nutritus est et f. 14* interfecta Athalia in imperium subrogatus est, eo quod per Devt. omne tempus in quo a pontifice eruditus est in Lege Dei me- p. 1 ; ditatus sit noctibus ac diebus ; sed non audiendi sunt hi, qui ad excludendam psalmorum ueram expositionem falsas similitudines ab historia petitas conantur inducere. Quomodo enim beatum istum pronuntiare potuisset et ab omni errore amore uirtutis alienum, cui in Regum libris nullum testimo10 nium de perfectione perhibetur, in quibus ita dicitur : Ef fecit Ioas rectum ante Dominum omnibus diebus quibus illuminabat eum Ioada pontifex, uerumtamen ab excelsis non recessit, adhuc populus sacrificabat in excelsis ? Dicendo itaque omnibus diebus, quibus illuminabat ewm loada princeps sacerdotum, 15 fecit rectum ante Dominum, indicat quod reliquis diebus, cessante Ioadae magisterio, fecerit id quod primis institutionibus minime conueniret. Refertur etiam in isdem Regum libris, quod Hazaelem regem Syriae ab impugnatione Hierusalem Ioas munerum oblatione submouerit ; quae quidem dona de 20 Templo sublata misit, quae prius utique Deo tam ipse quam reges Iuda, id est maiores eius, obtulerant ; quod actum indicatur his uerbis — bonum est enim nos ad agnitionem rei gestae testimonio lectionis accedere —: Ef accepit |Ioas vex Α 14h Iuda omnia sancta, quae sanctificauit. Iosaphat et Ioram et 25 Ochozias patres eius reges Iuda, et sancta sua et omne aurum quod inuentum est in thesauris domus Domini et in domu regis, et misit Hazaeli regi Syriae. Huic ergo, qui Templum Dei spoliauit et omnia intus posita dona corrasit ac misit ea uiro alienigenae impio atque sacrilego, quod propheta Dauid bea3o titudinis apicem contulisset, talis ergo historiae usurpatio inconueniens approbatur et quae praesenti psalmo non possit aptari, in quo beatus (a) Dauid pronuntiatur uir de quo sermo est atque omnis uirtutis perfectione conspicuus ; in fine enim psalmi dicitur : 1460 non resurgunt impii in iudicio neque pec35 catores usque peribit. Hoc dictum his conuenit qui possunt et morum perfectione et pro bono conuersationis suae apud Deum confidentiam habere non minimam ; Ioas uero rex non

talis ostenditur historiae lectione, ut dignus beatitudine comprobetur. Ps.1,10/15 4 Rg 12,2-3

23/23 4 Rg 12, 18

Ps. I, 8 pronutiare 74 17 (e£ infra saepenumero) hisdem JA 19 mumerum «(4 23 testimonio]4*, testimonii 74* ^ accipit 74 Der»r. 28 cortrasit] Bulb. (Krit. 135 ; PDW' 1942) V'osté, conrassit 74, conrapsit Devr. 29 impio] z4sc. Derr., imperio 74 quod] 44, quomodo Derr. 32 (25] 57.

6

PSALMVSI

4»

Est ergo moralis psalmus ; quod ex his quae sequuntur apparet, in quibus et de uirtutum appetitu et de errorum abstinentia disputatur, quod in Ioas proprie non potest conuenire. Paruulus enim per illud tempus, in quo Ioada pontifice nutritus est, neque auersari mala iudicio suo poterat, neque in me45 ditatione Legis curam sedulus admouere, qui ad omne studium pro nutrientis ducebatur arbitrio ; septimum itaque aetatis agenti annum [honor] insigne regiae dignitatis impositum est. Duo itaque, quae faciunt hominem |ad beatitudinem peruenire : dogmatis recta sententia, id est ut pie de Deo et integre 50 sentiatur,

et morum

emendata

formatio,

per quam

Α 149

honeste

saneque uiuatur ; neutrum ad perfectionem ualet sine altero, alterum uero altero aut suppletur aut comitur ; sed fides inter haec duo primum obtinet locum, sicuti in corpore honorabilius caput inter reliqua membra censetur. Ad perfectionem tamen 55 hominis necessaria etiam reliquorum accessio et compago membrorum ; similiter

et ad

consummationem

uitae

haec

oportet utraque concurrere, fidem scilicet et uitam : et fidei quidem ad perfectum comprehensio res ardua atque difficilis, custodia uero facilis; uitae autem ratio ad intellegendum 6o prona et quae omnium intellectui tam in bonorum appetitu quam in malorum fuga uideatur exposita, exhibitio uero non operis parui ac laboris ;sed non numquam uitae merito ad fidem aditus aperitur et, e diuerso, ad perfectam cognitionem eius peccatis obstruitur, nam, uelut quibusdam tenebris, 65 conuersationis sincerum eius intercluditur et puritas impedi-

tur. Vnde hanc partem maxime Scripturae diuinae est moris excolere, et ideo, etiam in praesenti psalmo, ante documenta,

disciplina moralis inducitur : nam obesse perfectae fidei morum uitia Apostolo teste discamus, qui ait ad Corinthios : 7o Non fotui uobis loqui quasi spiritalibus, sed quasi carnalibus, quasi baruulis n Christo ; et subiungit : Cum enim sit inter uos zelus et contentio, nonne carnales estis el secundum hominem

ambulatis ? cum e contrario Cornelius ad fidem sit suffragio conuersationis

7;

| admissus.

Hoc itaque argumentum

AÀ 143

est praesentis psalmi. Debemus

iam, adiuuante Domino, per partes ad reserandum intellectum

eius accedere ; et si necesse fuerit pro consideratione rerum occurrentium aliqua latius explicare, non obliuiscemur tamen eius, quam promisimus in praefatione, breuitatis. Hoc autem

70/43 1 Cot 5, 1.3

40 quae] Derr., qui A

43,14 cfr. Act 10

45 sedulus].A*, sedulam 4*

65 sincerum] 74, sinceritas propos. l/osté indicitur /4 Derr. obesse] 7A*, abesse 74*

/A* s. Ὁ argumentum] A*, uel (argument)o add.

41 [honor] Ze. Devrr.

68 inducitur] Bub. (DW 1942), 33 ambulatis] /4*, ambulastis 74^

PSALMVSI

:

5

8o maxime seruabimus et in praesenti psalmo et in reliquis omnibus, ut, omnem intellectum in summam redigentes, strictim quicquid dicendum est explicemus, — quoniam non est nobis propositum latius cuncta persequi, sed summatim dictorum omnium sensus attingere, — ut possit lecturis expositionis

85 prima facie relucere, illis relinquentes occasiones maioris intellegentiae si uoluerint aliqua addere, quae tamen a praemissa interpretatione non discrepent : ista enim ueri est intellectus perceptio, ut secundum historiae fidem tenorem expositionis aptemus et concinenter ea, quae dicenda sunt, 9o proferamus. 1. Beatus uir qui non abiit in consilio impiorum usque sedit. Interdum Scriptura diuina inter impium et peccatorem facit differentiam, impium uocans Dei ueri notitiam non habentem, peccatorem uero honesti iustique tramitem non tenentem, 9; tamen

est ubi communi

praesenti tamen uidetur qui sit status perfectionis credit rite competere uel tiam uel propter studia

uocabulo

utrumque

significatur ; in

facere distinctionem, quoniam uult exprimere, cui etiam beatitudinem propter perfectam de deitate notiuitae melioris. Quod uero ait «on

1oo abi|it, non stetit, non sedit animae motus corporalibus signat À 152

indiciis, quoniam cum aliquid molimur efficere, primum ad arripiendum opus mouemur ingressu, deinde subsistimus, ubi res coepit esse in manibus ; ad sedendum uero conuertimur, negotio iam parato. τος Hoc ergo sanctus Dauid ait, quoniam ille uere beatus sit qui neque primis quidem uestigiis impietatum cogitationem adiit

uel ingressus est, neque ad effectum praui operis gradum repressit, neque ulla ita irretitus est malae delectationis illecebra, — quod nomine cathedrae et sessionis ostenditur, — ut 110 eorum consortio iungeretur qui aliorum simplicitatem ueneno suae prauitatis inficiunt : hos enim festilentes uocat, quorum est plane morbosa coniunctio ; nam et pestilentiae proprium est ab uno in alterum transeundo inficere multorum corpora atque uitiare. Non abut ergo dicendo assensus cogitationum 11; notauit, quibus ad prauas suggestiones rapimur et id, quod libuerit, implere properamus. Quod uero ait »on stetit in opus, exisse indicat id quod cogitatio ante suggesserat, quam tunc implemus cum delectat malis operibus gradum figere ac saepius restitare. Per cathedrae autem sesstonem ille signatur, qui 120 ita delectatur et requiescit in mala consuetudine, ut reliquis eiusdem studii hominibus sine ullo uerecundiae misceatur appensu. Quod uero 2miorum consila posuit, peccatorum 83 dictorum].A*, doctorum repressit]:4, depressit De»r. tare]. A*, resistitare 74*

.4*

84 sensus], sensum pPpropos.V/osté 108 118 malis]conieci, in aliis «4 Devr. 119 resti-

8

PSALMVSI

uero opera, satis ad utrumque respexit : impietas enim ad agitationem mentis pertinet et motus non recte animae sen-

12; tientis, | peccatum uero in rem actio iam deducta. Tertium, A 15b

quod addidit, utrisque subiecit, quoniam non solum hi pestilentes uocantur qui male sentiendo corrumpunt reliquos et societate sua perimunt, uerum etiam illi qui tabe consortii bonum conuersationis suae rectae infringunt, quibus in totum

139 non admisceri est sibi optime consulentis ; et ideo huric, qui

per omnia declinat a talibus, beatwm praesentis psalmi lectio definiuit, qui ita actus suos circumspicit ut etiam aliena mala sollicitatione declinet, et ueretur ne alienis maculis can-

dor suus puritasque fuscetur. 1.

Hinc, quoniam tendenti ad beatitudinem non sufficit recedere tantum a malis, sed etiam bona facere necesse est, in-

ferius ait : 2. Sed in Lege Domini fuit uoluntas eius usque die ac nocte. Non solum, inquit, studet malorum consortia declinare, uerum

14o assidua et iugi meditatione Legis discit qualem se formare conueniat. Et, ut fructuosum

huiusmodi,

quod commendare

nititur,

probet studium, inducit similitudinem per quam possit bonum eius, quem beatum dicit, hominibus relucere : 142:

9. Et erit sicut lignum quod plantatum est secus decursus usque $rosperabuntur. Sicut arbos, inquit, cui uirere iugiter natura est, etiam loci, in quo plantata fuerit, uiuificatur be-

neficio, ut ab ariditate aquis defendatur irriguis, atque ob hoc multis fit fructibus plena, quia neque aéris, neque loci, neque 150 temporis iniurias sentit, — id enim indicat quod sequitur, dicens : E? omnia quaecumque faciet brosperabuntur : est omnibus, tam perpetuo uirore quam pomo|rum numerositate, conspicua, — ita etiam ille erit clarus, qui se et a malis abstinuerit et bonorum studiorum amore deuinxerit, quem nec 15; ulla peccatorum opera deturpant et meditatio continua Legis exornat.

4. Non sic impii non sic, sed lamquam usque a facie terrae. Superioribus dictis omnes ad uirtutis studium prouocauit; praesentibus deterret a uitiis, et per comparationem pulueris 16o ostendit quanta sit uilitas impiorum, et qui non digni aliquo aestimantur appensu et ita malis superuenientibus impellantur facile ac stare non possint ut puluis, qui pro tenuitate sua ac leuitate uentorum flatibus huc illucque dispergitur. 127 setiendo /4 188 declinet] 44*, declinaet /4* — 135 hinc]A*, om..A- ; cfr. Bulb.(PbW' 1942.61) Bowwm.(Komm.46.1) 13* ait] /A*, oz.;A* 145 plantum

AA — 148 ob]efr.infra p. 71,229. 78,116.128,6.11, ab «4 Derr. Vacc.(Bibl.1941)

160 et]A, ut

161 aestimamantur(sic)].4, aestimentur V/acc.(/./.)

À 15€

PSALMVSI

:

9 9. Ideo nom resurgunt impii usque iustorum. Haec dicens 165 non resurrectionem impiis denegauit, qui utique, si non resurgerent, lucrificarent futura supplicia, quae quidem non aliter nisi restituti in corpore sustinebunt. Nam ita erit commune animae corporisque supplicium sicut fuit peccatorum communis admissio. Quod ergo dicit tale est : quia consueuimus 17o in apertis criminibus moras ad inquirendum nullas adhibere, sed statim condemnationis ferre sententiam, ita et impii ad poenam resurgentes non illam dilationem habebunt, quae solet iudiciariis inquisitionibus admoueri ; quos grauius manere supplicium per hoc indicatur, quod statim et uelut ac17; celerata sententia in locum meritis suis debitum et ultimum

contrudentur | exitium. Et ideo non dixit absolute »on resur- À 153 gent, sed addidit 2» ?udicio, hoc est non resurgent ad examinationem, sed resurgent ut statim sententiam damnationis excipiant. 180 Εἰ ne forte ex communi resurrectionis nomine communem aestimes etiam expulsionem futuram esse cunctorum, ostendit quoniam in eodem momento resurrectionis magna futura sit diuersitas, ut alius per illam ad honorem perducatur, alius mittatur in poenam : erit ergo pretiosa aliis et remunerabilis, 185 aliis grauis atque terribilis. Bene ergo inter impium et peccatorem fecit differentiam : et ?mf:os quidem ait in ?udicium non resurgere, id est, ut superius diximus, non in examinationem uenire ; feccatores autem 12) consilio vustorum, hoc est ut nulla illis sit in iustorum remuneratione communio ; traden-

19o tur ergo etiam ipsi suppliciis. Nam qui per peccata excluduntur a praemiis, ea sine dubio, quae sunt praemiis diuersa, patientur. In hoc ergo erit differentia, ut impii quidem resurgant non discutiendi sed statim locis tristibus deputandi, peccatores uero ut nulla iustis communione iungantur. τος

Hoc autem manifestius ex his, quae sequuntur, ostenditur :

6*, Quoniam nouit Dominus uiam iustorum. Id est : placitam sibi et acceptam esse remunerationis testimonio perdocebit. 6». Et iter impiorum peribit. Ideo itaque non resurgunt ad examinationem impii, quia omnium uiae perfecta Dei notitia 200 continentur, atque ob hoc sine ulla dilatione resurrectionem eorum condicio et sors digna suscipiet.

169 admissio].4*, admiso 2;4* 171 contemnationis 74 172 (ef infra saepis5izi€) delationem «4 181 aestimes] cft.infra p. 57,104, estimantes /A* Devr.,

pro estimamus add. /A*;..

183 illam] «4, illum ;4* 198 it(aque)]A4*, 199examnationem 74 — quia]4*, quod «41 — 201 explicit psalmus .I. incipit s(ecund)us

ig(itur) 44* Devr. ; cfr.Best (31-32) 200 ob]cfr.supra |. 148, ab .A Devr.

A

PSALMVS II In secundo psalmo beatus Dauid prophetans narrat omnia quae a Iudaeis passio[nis dominicae impleta sunt tempore, quorum sacrilegos contra Dominum motus rationis uacuos inanesque commemorat, et conatus noxios inanesque descri; bit. Indicat etiam ius imperii et potentiam dominationis insinuat, quam super omnia, post resurrectionem, homo a Deo susceptus accepit. Exhortatur quoque ad appetitam beatitudinem, quam dicit per susceptionem fidei conferendam ; fugiendam infidelitatem monet, cuius fructus damnatio sit

Α τόδ

1o futura.

15

20

25

3o

Haec autem in Christum praedicta si quis christianorum ambigit, utemur ad probationem beati apostoli Petri testimonio, in quo ait : Quare fremuerunt gentes et bopuli usque aduersum Christum eius ? Vere enim conuenerunt Herodes et Pontius Pilatus cum principibus populi et senioribus aduersus sanctum puerum Iesum. Assumamus etiam beati apostoli Pauli dicta, in quibus ait : Ad quem autem angelorum dixit aliquando : Filius meus es tu, ego hodie genui te ? Aduersum ludaeos uero, qui prophetiae huius tenorem a persona Domini detorquere conantur, quorum alii in Zorobabel, alii in Dauid uolunt dicta psalmi praesentis accipere, congrediendum est ; sed omissis illis, qui dicta ista ad Zorobabel rapiunt, cum his manus conserenda est qui eum in Dauid dictum conantur astruere. Relinquamus sane unicuique lecturo, si uelit isdem uti argumentis etiam contra eos qui ad Zorobabel psalmum dixerint pertinere. Vtilius autem est cum fortioribus inire certamen ; quibus uictis, necesse erit etiam infirmiores quosque corruere : aequalis namque et par ab utris|que contra nos pugnat intentio, etsi uerisimiliora dicant qui ad Dauid quam qui ad Zorobabel psalmum conantur inflectere ; unde maius certamen elegimus, quia, deiecto ualentiore, eadem

ruina etiam imbecillus inuoluitur ; isdem

sane

obiectionibus, si qui studiosi sunt fratrum, contra utrumque poterint armari sufficienter. 35)

1l. Quare fremuerunt gentes usque inania. Fremitus proprie dicitur ille equorum sonus, quem naribus uicissim in lite positi indicem furoris emittunt, quando animos suos in iurgia flatibus ardere significant. Irrationabiles ergo beatus Dauid Ps. II, 13/16 Act 4, 25-27

17/18 Hbr 1, 5

Ps. II, * accipit /4 Derr. appetitam].4* Devr., appetitum 24*, mescio an scripseri! Iul. appetendam 16 assumamus]Derr., adsumus 74, adsumimus 4s. 29 uerisimiliora]74*, similiora 74* 30/31 inflectire 74 Devr. 31 quia deiecto].A*, qui adiecto 74 * 33 obieconibus 74

A 16b

PSALMVS II

Σ

II

contra Dominum Iudaeorum motus indicans, non est dignatus 4o eis illam, quae potest in homines cadere, perturbationem mentis ascribere. In hoc autem loco, si a Iudaeis quaeritur quae gentes congregatae sint aduersus Dominum, respondemus : Herodes et Pontius Pilatus ac milites reliquique, qui eorum imperiis tunc parebant, quos consequenter uocat fofulos siue 45 gentes, non ab uniuersitate eos, qui adfuturi erant, sed a parte significans. Neque enim ita dicit geníes, ut omnes undique uelit intellegi, sed portionale uniuersali appellatione signauit ; diuisit uero inter fopulos et gentes, quoniam Iudaei comprehendentes Dominum

tradiderunt Pilato et non solum Pilato, sed

50 etiam Herodi, quos utrosque gentiles fuisse non dubium est. Hoc est ergo quod dicit Quare fremuerunt gentes. Quae fuit, inquit, tanta causa quae illis motus furiales ingessit, aut quibus dementiae facibus accensi sunt populi, ut armari contra Dominum non timerent | et non solum eum suis

55 temerare manibus, uerum etiam gentibus tradendo piaculi crimen augerent? 2. Astiterunt reges terrae et principes conuenerunt in unum. Eadem, qua superius, interrogationis figura magnitudo, cui non subesset causa, furoris exprimitur : ausus enim tam nefarii 6o multorum in se ora conuerterant, et facti temeritas ad spectaculum omnes exciuerat. Conuenerunt multi etiam longe positi, maxime uisione illa permoti quae de obscuratione solis facta est; qui quidem illa hora, quando medium tenens caelum solet esse clarior, uirtute Dei obscuratus omnem terram tene-

65s brarum densitate uelauit. Similis autem signi nouitas in diebus Ezechiae regis apparuit, quando sol reuocatus est per ea spatia quae fuerat emensus : quod quidem et in Regum libris et in Isaiae uolumine continetur ; quo facto motus Assyriorum rex misit dona Ezechiae attonitus miraculis signique nouitate. 7o 2b, Et principes conuenerunt in unum. Scribas Pharisaeosque significat, qui, dum sententiarum impietate non discrepant, mortem Domini crimen commune fecerunt. 2c, Aduersus Dominum et uersus christum eius. Aduersus Patrem, inquit, et Filium, quoniam jJ^

ad contumeliam

Patris et

Filii spectat iniuria et in utrumque committit, qui in alterutrum profanus exstiterit. 9. Dirumpamus uincula eorum et broiciamus a nobis dugum 65/69 cfr. 4 Rg 20, 9-12. Is 38, 8.39, 1 48 ab]LA*, om.A* 41 portionale]Esposz/o(J T.51931.342.4) qui locum |affert ex “45 (infra p. 394,30), partionale 74 Devr. 58 qua]conieci, quae 74 Devr. 61 exciuerat],4, excitauerat Derr. 64 uittute 74 67 regum]. A*, regnum z4* 68 facto] 4*, factus 7411 sig JA 74/35 et filii] A*, filii /A* {τ prolecà 74

Α 16€

I2

PSALMVS II

ipsorum. Per id, quod superius dixit Quare fremuerunt gentes, irrationabilis furor et stultitiae plenus notatur; qui, cum 8o nullas habuerint offensionum causas, aduersus Dominum

ta-

men facibus animi dementis exarserint. | Per hoc autem, quod A 16d ait dirumpamus wincula eorum, aperitur quod uelut rationis intuitu ad ausus sacrilegos uenerint, et quae fuerit intentio impii conatus ostenditur. A communi ergo intellegendum est, 8; quod dictum est tam ex persona populi quam principum, Conuenerunt in unum aduersus Dominum et aduersus christum eius. Quid Dirumpamus wincula eorum, et proiciamus a nobis iugum ipsorum ? Hoc est : remoueamus a nobis Patris Filiique 9o dominatum nec eorum ultra subdamur imperio. Sic enim agebant omnia, quasi qui nolint sub Dei legibus uiuere, nec IO ab impietate ulla diuini timoris consideratione reuocari. Dicit autem non quia talia locuti sint Scribae atque Pharisaei, sed quia talia fecerint, ut ex qualitate operis sermo talis proces95 sisse uideatur : consuetudo namque est diuinae Scripturae, et maxime beato Dauid, ex operis merito formare uocem, ut cum

dicit de osoribus suis : Narrauwerunt μέ absconderent laqueos, dixerunt, Quis widebit eos ? non quia illi ista dixerint, sed quia talia egerint ut putarent neminem futurum qui opera eorum 100 possit inspicere et eos contemplatione sui ἃ prauis conatibus amouere. Vincula eorum et iuga ius dominationis appellat, quoniam, sicut uinculis obstricti et sub iugo positi libertate carent neque possunt uel in agendo uel in eundo copiam uoluntatis suae τος assequi, ita et quem condicio subdit inferior iugo seruitutis pressus praeceptis domini sui parere compellitur. Hoc itaque etiam beatus propheta Hieremias ex persona Domini exprobrat

Iudaeis,

quod,

abiecto

eius

famulatu,

ido|la colendo Α 175

susceperint : Non est placitum mihi 4n te, inquit Dominus, quoi10 5147: a saeculo contriuisti jugum tuum, dirupisti uincula tua et dixisti, Non seruo tibi ; hoc dicens : remouisti a te dominatio-

nem meam. 4. Qui habitat in caelis irridebit eos et Dominus subsannabit eos. Inefficaces cassosque contra Dominum uult Iudaeorum 11; conatus ostendere, sicut et superius fecit dicendo Et populi meditati sunt inania. Etsi desideria, inquit, eorum atque 97/98 Ps 635, 6

109/111 Ier 2, 19-20

84 ἃ communi ergo]/A*, intellegentia adZ.74* ;.»., probante Devr. sed reiec. V acc. (Bibl.1941) 93 sint]conieci, sunt «4 Devr. 100 prauis]Derr., paruis 74 103 obstricti]Bu/b.(PW' 1942), abstricti /4 Derr. 105 assequi]comieci, obsequi 74 Devr. 106 parere]Devr., parare ἡ 108 /oriasse corrigendum est. colenda 111 hoc].A4*, 4- est ;4* 113 subsan“4

PSALMVS II

I3

opera uideantur impleta, uana tamen eorum est omnis intentio, Domino actus eorum subsannatione dignos risuque iudicante ; per quod utique non solum irrita, quae egerunt, 120 sed et inutilia illis et noxia comprobantur. 9. Tunc loquetur ad eos in ira sua et in furore suo conturbabit eos. Cum ea, quae audent atque moliuntur, perfecerint, cum opus uoluntatis suae impleuerint, crucifigentes et interficientes Dominum, tunc motus ultoris pertingent, tunc iram uindicis 125 sustinebunt,

tunc in omni conturbatione

ac malis innumeris

positi operis sui meritum cogentur agnoscere.

130

13;

140

145

θὰ, Ego constitutus sum rex ab eo. Hoc ex persona suscepti hominis, qui est crucifixus, inseritur, de quo et alibi ait : Qwid est homo quod memor es eius, aut filius hominis quoniam uisitas e4sn usque sub pedibus eius ac reliqua, quae manifeste de suscepto homine dicta esse beatus Paulus ostendit dicens : Contestatur autem quodam loco quis, dicens, Quid est homo quod memor es eius, aut filius hominis usque coronasti eum. Et subiungit : Eum autem, qui modico quam angelus minoratus est, uidemus lesum propter bassionem mortis gloria et honore coronatum. Deus enim Verbum non est rex constitutus ex tempore, cuius utique non coepit ali|quando, sed fuit et est semper imperium ; qui, ut in natura habuit creare quae uoluit, ita in natura habet dominari omnium ut a se profecto iure factorum. Non ergo nuper additam et uelut nouellam habet possessionem, quia inconueniens erat ut nihil iuris haberet in his quae ipse condiderat. Susceptus itaque homo ius super omnia dominationis accipit ab inhabitatore suo, Verbo suo, et hoc manifeste indicat Scriptura diuina, beato Dauid dicente : Quid. est homo quod memor es eius et reliqua ; et apostolus Paulus hominem

asserit Iesum, cuius memor

fuerit Deus et

qui dignus tanto honore sit habitus. De hoc ergo et in praesenti propheta Dauid loquitur, id est suscepto homine a Deo Verbo, quod quidem etiam ipse Dominus dictum esse testa150 tur : Domine dominus noster, quam admirabile est nomen tuum in uniuersa terra, quoniam eleuata est magnificentia tua super caelos usque sub pedibus eius et reliqua. Cum ingrederetur enim Hierosolymam occurrerunt ei pueri portantes ramos palmarum et laudantes ac dicentes : Osanna in excelsis, be155 nedictus qui uenturus est in nomine Domini. Scribae uero inui128 Ps 8, 5-8.

132/136 Hbr 2, 6-9 — 150/152 Ps 8, 2-8

154/188 cfr. Mt

21, 9-16. Ps 8, 58

120 comprobantur]A*, probantur JA: 121 contür 74 124 pertingent] B^. (Krit.134-135), pertinent 7/4 Derr. 127 constitus 74 142 condiderat]Derr., considerat 74, consederat 74.57. 1855 uenturus est] 74*, uenit /4*

II

A 17

I4

PSALMVS

II

dentes dixerunt ad eum : Non wides quae isti dicunt ? Respondens ait eis : Etiam non legistis : Ex ore infantium et lactantium perfecisti laudem ? Si ergo ista dicta personae eius proprie conuenerunt, et reliqua conueniunt quae sequuntur, id est 12 160 Quid est homo quod memor es eius ? et : Minuisti eum paulum ab angelis usque sub pedibus eius. Illum itaque hominem, cui tantus honor delatus sit et qui dominationem super omnia acceperit, beatus apostolus Iesum esse confirmat, quoniam ex his quae dicta sunt alia constant Deo, alia suscepto homini 165 conuenire. Quomodo enim unus atque idem iuxta unam naturam et memor est et dignus memoria ducitur, uisitat atque uisitatur,| gloria uel honore coronat atque coronatur, domina- A 179

tionem super omnia confert et suscipit ? Quomodo etiam possit intellegi de Deo Verbo quod dictum est Minwisti eum 170 paulo minus ab angelis ? Per omnia itaque, quae dicta sunt, comprobatur hoc, quod dictum est Ego autem constitutus sum rex ab eo, ad assumptum hominem pertinere, qui, ut omnium esset dominus, Deo Verbo conferente, hoc suscepit. Si quis uero dicat a Patre collatum esse homini, non a Verbo, non est

175 ulla diuersitas utrum a Deo Verbo an a Patre homo assumptus sit tanto honore donatus. Hoc solum mihi curae fuit : ostendere nihil consequenter dicere eos, qui, ex dispensatione carnis assumptae occasionem accipientes, simplices imperitosque decipiunt atque audent, 18o cui datum sit imperium et per hoc, minorem Vnigenitum Filium a parte deitatis accipere.

6»-e, Super Sion montem sanctum eius praedicans praeceptum Domini. lta legendum atque intellegendum est : Ego autem constitutus sum rex ab eo, ut sit plena distinctio, et sequatur 185 super Sion montem sanctum eius praedicans praeceptum Domini. Siquidem in Iudaea maiore conuersatus tempore et studio dicendi institit et in signorum curationumque opere atque admiratione uirtutis innotuit, unde dicit in Euangelio : Vae tibi Corozain, uae tibi Bethsaida, quoniam si in Tyro et Sidone 190 factae fuissent uirtules, olim in cilicio et cinere paenitentiam egissent. Consequenter ergo superioribus iunguntur ista quae subdidit, id est : illi quidem operibus suis digni irrisione sunt 13 habiti, ego autem a Deo super omnia ius dominationis accepi, commoratusque in Iudaea auditores | salutaribus doctrinis A 174 195 institui ; ex hoc autem ipso supplicio maiore sunt digni, quia, cum in medio eorum uersarer, ad salutem tamen duci neque 160/161 Ps 8, 5*.6»-8* — 169/170 Ps 8, 6?

188/191 Mt 11, 21

164 homini]Derr., homine 4 170 it(aque)].4, ig(itur) 44* Devr. 1*1 comprobatur]A*, ita praem. ,4* constitu sum 74 186 173 suscipit 44 Devr. conuersatus ] Asc. Devr., conuersatis 74 196 mdio 74

PSALMVS II

I5

perfectione magisterii mei, neque signorum multitudine atque nouitate uoluerunt.

*. Dominus dixit ad me Filius meus es tu, ego hodie genus te. 200 Ad eum

sine dubio Fliws» dictum hoc referendum

est, cui

potest praesentis temporis generatio conuenire et cuius natiuitatis diem totus profecto orbis agnouit ; illam autem generationem, quae ante omnia tempora ex Patre est, Dei Verbi,

non potuit fini, id est tempori, subicere, quod praesentis diei 205 appellatione signatur. Nam et illud, quod dictum est Hod:e s: uocem eius audieritis et reliqua, ita intellegendum est, ut non ad infinitum tempus, sicut quidam putant, sed ad finitum praesensque referatur : finitum namque tempus in numero dierum est ; hoc enim ipsum Aod?e indicat de praesenti tem210 pore se dicere.

Nam

et nos

tali appellatione,

id est Aod:e,

praesens tempus consueuimus indicare ; et, quoniam non infinitum tempus tali signetur indicio, ostendit beatus apostolus dicens : Jterum determinat diem quendam, in Dawid dicendo : Hodie si uocem eius audieritis. Hodie itaque ad finiti temporis 215 spectat indicium, quia infinitum non potest tali appellatione signari ; unde et in praesenti lectione Aod?e, quod dictum est, ad illam aetatem referendum est quae erat in manibus, cui competebat Domini generatio corporalis. 8-(9). Postula a me, et dabo tibi gentes hereditatem, et. posses220 510716771 tuam terminos terrae. Aduersum haereticos quidem, ut haec non de Deo Verbo sed de homine accipiantur, sufficienter in superioribus actum uidetur ; eadem sine dubio consequentia etiam haec, qua superiora, dicta sunt a propheta. 14 Nunc iam contra Iudaeos nobis sermo moueatur. | Interro225 gemus itaque illos quas gentes in hereditatem et quos in possessionem terminos terrae Dauid beatus acceperit, quando ita regnauerit ut ei totus subiceretur orbis, quando imperio eius ultimi terrarum fines accesserint. Si responderint : quando accepit hereditatem gentium et quarum sibi armis regna 230 subiecit — id est uicinarum proximarumque — nationum, lerminos autem ferrae dici fines Iudaeae regionis multis locis Scripturae diuinae testimonio comprobari, interrogemus illos, hoc, quod ait Postula et dabo tibi gentes usque terrae, ac subiungitur, reges eos in wirga ferrea usque confringes eos, in 23; communi putent, — id est ad utrumque referendum, ut sit 205/206 Ps 94, 88

213/214 Hbr 4, 7

220/223 cfr. supra, ad Ps 2, 63-7

197 magisterii]4*, magistri ἂν 200 filium]Derr., filii 4 204 (e? infra saepenumero) subiecere 74 207 quidam]De»r., quidem “4 ad finitum].A*, ad infinitum 74* 208 finitum namque]Derr., infinitum namque 74 214 uouem A

Derr.

217

est].A*, om. A*

229 accipit /4 Der.

224

ideos

αὶ

225

it(aque)]4*, ig(itur) 44*

230 uicinarum]Derr., uiciniarum 74

A 188

16

PSALMVS II

et de gentibus et de terminis Iudae terrae dictum, — aut de solis Iudaeae terminis ? Dicens enim Ef possessionem tuam terminos terrae, statim iunxit : Reges eos ?n wirga ferrea usque eos. Sub hac ergo condicione, o Iudaei, beatus Dauid in uos ius 240 accepit imperii, ut uos comminueret atque contereret, non ut prouidentia sua regeret atque defenderet ? Quid, quod non legitur uobis ita praefuisse ? Nam alio in loco ita de ipso dicitur : Elegit Dauid seruum suum, ac modus imperii eius dictis talibus explicatur : Et Pawit eos in innocentia cordis sui ; allega24; tur mansuetudo

cordis eius, ut non uideatur

dure uobis et

crudeliter imperasse. Quomodo itaque audebitis dicere ob hoc illum a Deo percepisse imperium in uos et ita uos Deo fuisse uehementer exosos, ut constitueret uobis regem, qui uos non aleret et foueret, sed ad similitudinem uasis fictilis 250 suo rigore contereret ? Sed neque eritis tam amentes, ut uos

saltem pudor ab hac professione non retrahat ! Non ergo conuenerunt | beato Dauid ista quae dicta sunt, Domino uero iunguntur aptissime, cuius regnum porrigitur ad ultimas terrae extremasque regiones atque ad totius mundi 255 partes extenditur ; qui tam gentium quam Iudaeorum statum percussum uirga deiecit atque comminuit, non ut eos perderet, sed ut in melius reformaret cogeretque, deposito uetere homine, in nouum per baptismi sacramenta migrare. Hoc namque indicare uolens beatus Dauid profecto ait : sicut uas 26o figuli comfringes eos, ostendens per similitudinem quoniam contritionem eorum non esset perditio, sed innouatio secutura; haec namque est etiam figuli omnis intentio, ut uasa, 51 non sunt facientis manum ac uoluntatem secuta, dum adhuc uiridia sunt et nondum fornace durata, comminuat ac

265 formanda rursus rotae imponat ; huic namque sensui etiam beatus Hieremias perhibet testimonium, loquens ex persona Dei : Aut sicut figulus iste non potero uos facere, domus Israel, dicit Dominus, hoc est : lapsos e manibus meis reparare rursus nequeo, et in meliorem statum formamque conuer270 tere ? 10. Et nunc, reges, intellegite ; erudimini, qui iudicatis terram. Hinc iam utilitas exhortationis inducitur et prouocantur 243/244 Ps 77, 709.723 267/268 Ier 18, 6

251/258 cfr. Eph 4, 31

260/270 Devr. p. 15, 4-16

240 accipit 7/4 Devr. 243 modus]Bzu/b.(P5W' 1942), motus 74 Devr. 244/245 aliigatur j4 Devr. 246 it(aque)].A*, ig(itur) Z4*Derr. ob]Bau/b.(PbW. 1942), ab 2.4 Derr. 250 contereret]Devr., conteret ;4 252 conuenerunt]conieci,

conuenierunt 74, conueniunt Derr.

256/207 perdiret JA Derr.

261 conttri-

tionem].A* Bu/p.(PbW' 1942), contritione 74* Devr. 261/262 secatura αὶ 262 namque]efr. infra, e.g.p. 99,6, nam JA, n con /eg. e? reiec.Devr. 211 erudemini ZA Derr. 212 hinc]A*, oz;./A*

A 18b

PS. II - III

17

omnes, ut ad credendum Domino properantes accedant ; necessarie autem ad reges sermo dirigitur, quoniam ipsi Christo 275 difficilius crediderunt et non parua impedimenta etiam aliis credere uolentibus attulerunt, dum ad accessum fidei terro-

rem persecutionis opponunt ; unde consequenter ipsos exhortationis istius sermo compellat.

11. Serwite Domino in timore usque tremore. Non coactum, 280 ad quem prouocat, sed deuotum uult esse famulatum ; et ob hoc, quia dixerat, Seruwite Domino in timore, ne quis existima-

ret degenerem illam, | quae extremae condicionis est, imperare formidinem, intulit Exswltate ei cum tremore. Per primum uersiculum,

dum

sollicitum seruitium imperat, uoluit hono-

285 rem eius, cui seruiendum esset, ostendere, quia quanto sublimior est cui parendum est, tanto sollicitius ad officia eius acceditur ; per sequentem uero laeti, non tristis animi subiectio-

nem uerbo exsultationis expressit, et quae non maeroris causa futura esset seruientibus sed salutis : nam, dum talis domini 290 Oboedimus imperiis, et uitae nostrae consulimus et bono

conscientiae purgatioris implemur. 12a. Apprehendite disciplinam, ne quando irascatur Dominus. Volens nos tenacius diuinis magisteriis inhaerere, conuenienti uoce, ut disciplinam comprehenderemus, admonuit.

29;

120-138, Εἰ pereatis de uia iusta usque eius. Sciens propheta uirtutes pro praemiis, uitia numerare pro poenis, id pro maximo supplicio comminatur, ad quod illos neglecto Domini magisterio studia sua erant uoluntasque raptura : scilicet quod, si nolint doctrinis caelestibus erudiri, per iram ul3oo ciscentis Domini a uiis iustitiae efficerentur alieni. His itaque dictis timorem iniciens auditori, debuit per quod inuitaretur subicere, et ideo necessarie addidit :

13^», Beati omnes qui confidunt 1n eo.

PSALMVS III Psalmus hic proprium et specialem habet titulum et quidem (lacuna) uel inscriptione eum super alia praenotare. 293/294 p. 16, 10-12 286 parendum]Derr., parandum 4 289 salutis]conieci, salautis 74, saluationis Devr. 292 israscatur Κα 293 magisteriis|.4*, magistris 74* conuenienti]/4*, conueniente 74* 294 ut] .A*, aut /4* 300 it(aque)]A*, ig(itur) z4*

Devr.

303 expli(cit) psalmus ii. incipit iii 74

Ps. III, 2 lacunam statuit Devr. ; idem affert baraphrasin anonymam (Cord. p. 40) : ' A κόλουθον ἔχει τὴν ἐπιγραφὴν τῇ ὑποθέσει.

AÀ 18€

18

PSALMVS III

Dictus est autem a beato Dauid id temporis, quo Abessalon inuaso imperio aduersum eum parricidalia arma arripuit. 28, Domine, quid multiplicati sunt qui tribulant me ? Mani- 17 festa dictorum intellegentia ; unde breuiter contra eos aliqua dicenda sunt, qui uolunt eum non in persona Dauid, sed in populi esse conscriptum. Animad|[uertendum est itaque, quod A r8? uelut deflens et conquerens beatus Dauid inducitur, eo quod το ad augendam tribulationem eius multiplicatus sit numerus persequentium, et ad bellum ei inferendum conuenerint etiam hi qui prius non fuerant inimici, quorum quidem auxerit numerum partis aduersae. Contra populum uero Israel hostes nulla uelut nouella seditio aut recens tumultus exciuerat, quia 1; gentes finitimae antiquo odio bellum gerebant aduersum Iudaeos nullo foedere componendum. ;

20, Multi insurgunt aduersum me. Aperte hoc ostendit, in persona Dauid oportere nos huius psalmi intellegentiam uindicare : ?nsurgere enim proprie di20 cuntur hi qui fuerunt antea subiecti, quique nuper subduxisse colla a iugo oboedientiae comprobantur. 3. Multi dicunt animae meae usque in Deo eius. Consequenter memoria dicti huius inseritur, per quod plurimum maeroris acceperat : nam inter reliqua tribulationum mala 25 grauius animam contumelia insultationis exasperat. Haec autem aduersum beatum Dauid inimicorum opprobria erant religiosae mentis eius insignia. Nam cum dicunt, Non est salus ipsi in Deo eius, ob hoc quod aliquid in eum aduersis licuerit, satis ostendunt illum, Dei adiutorio semper innisum, num390 quam fuisse inter discrimina successu prospero destitutum ; ideoque in praesenti ad exprobrationem inimicorum agitur, quare salus eius, quae erat in Deo posita, nutare credatur. 4. Tw autem, Domine, susceptor usque caput meum. Consi- 18 deranda constantis animi firmitas, quae inter aduersa maxime 35 comprobatur, quia de spei suae proposito, etiam inter angores maximos, nihil remisit. Illi, inquam, illudentes mihi talia lo-

quuntur in doloris augmentum, ego uero id, semel | quod cre- A τοῦ didi, sperare non desinam quoniam tu, Domine, laborantem adiuues et a malo periculi instantis ereptum in gradum digni4o tatis restituas et honoris.

Ps. III, 18/21 Devr. p. 17, 12-18

8. it(aque)].A*, ig(itur).A* Derr. 18 finitiuae ΚΑ 1941), ostenditur 4 Devr. 25 grauius]Derr., grauis 74

18 ostendit] V/acc.(Bib/.

PSALMVS III 9?*. Voce mea ad Dominum

]

clamawui. Maximae

I9 fidel est, et

quae de ferendo Dei sibi adiutorio nihil haesitationis admiserit, ad confidentiam postulationis accedere ; statim enim sequitur : 45

ὅν, Et exaudiuit me de monte sancto suo. Sufficit illi ad omnium, quae postulauerat, impetrationem ad Dominum cum fidei suffragio proclamare. Montem uero sanctum dicit montem Sion, in quo et Templum aedificari Deo placuit et hostias immolari,

40

in quo

etiam,

secundum

opinionem

Iudaeorum,

Deus specialiter habitare credebatur, sicut in IX psalmo legitur : Psallite Domino qui habitat in Sion. 63, Ego dormiut et soboratus sum. Post tribulationem, quae praecesserat, liberatio secutura promittitur ; dicendo autem,

22

ego dormiui et soporatus sum, humiliatum se tribulationum nimietate ac fuisse anxium confitetur, et subiungit : 605. Exsurrexit, quoniam Dominus sucipit me. Ostendit maerore se magis quam somno fuisse resolutum, dicendo Domnus suscipit me. Nam post communem soporem, quo membra marcescunt, non magno molimine ac labore consurgetur.

τὰ Non timebo milia bopuli circumdantis me. Qui in tribulationibus suis non est loco motus, ut de Dei adiutorio desperaret, neque est uerbis exprobrantium de fidei statione depulsus, multo magis post Dei in se beneficia, quibus omnis dissolutus est nexus angorum, confidenter clamat : Non timebo me, experimento praecedentis 65 mila populi circumdantis adiutorii satis eruditus.

6o

470-88, Exsurge, Domine, saluum me fac usque sine causa. 19 Iterum tuitionem a Deo suae salutis implorat. Quaeritur sane a | quibusdam, quare frequenter in psalmis inueniatur ista À 19b 7o diuersitas, ut in uno atque eodem loco nunc pro absolutione

5

malorum refert gratias, nunc iterum quasi nondum liberatus et adhuc in malis positus se postulat liberari. Hoc siue in sua siue in aliorum persona faciat, spiritu profecto prophetali implente se, loquitur quod aliquando quidem sint in aduersis, aliquando quidem agant soluta tribulatione securos, et nunc in requie laeti sint ac paulo post in angore suspirent ; uarie itaque status et condicionis eorum diuersitas indicatur. Huius autem rei causa utraque praelocutus est : ut ea, quae eis D1 Ps 9, 125 47/48 montentem sion 74 50 sicut in].A*, sicut ἂν 53 secutura] conieci, secura «4 De»rr. 56 dominus suscipit me].A*, — susc.me dom.7A * 60 circum

JA ; et ita infra 1. 65 pirentur 74 Derr.

63/64 desolutus JA

$6 suspirent] V'acc. (Bib. 1941), sus-

31 it(aque)].A, ig(itur) 4A* Derr.

20

PSALMVS III

euentura erant, longe ante praenoscerent, et in malis positi 8o absolutionis secuturae solacio non carerent ; atque ex hoc ipso, quod praedicta mala uidebant rebus impleri et fidem sermonis prophetici exitu comprobari, de bonis quoque, quae similiter annuntiata fuerant, desperare non possent. Curae itaque fuit prophetae non uaticinia sua per sequentiam dictio85 nis ornare, sed impendentia populis sermone digerere, siue essent illa tristia siue laetiora. Quae quidem ideo, ut diximus, praedicit omnia, ut, cum in praedictorum malorum, quae illis Deus peccantibus inferebat, experimenta uenissent et facti essent correptione meliores, minime de promissione prospego ritatis ambigerent. Exemplo utique tristium, quae exitu suo inesse ueritatem dictis propheticis approbant, siue uero de aliis siue de se ipso prophetet, has alternationes, quarum utilitatem praecedens sermo patefecit, curat sollicite suis dictis inserere. At ipse quidem inter aduersa positus nouerat per 95 Spiritus sancti gratiam quod esset a tribulatione liberandus ; tamen ideo interdum angores suos deflet, interdum uelut a malis omnibus absolutus agit gratias, ut exemplum eius apud alios utilitatem eruditionis operaretur et eos |emendationi per Α τοῦ conuersionem studere non pigeat, quandoquidem uident et 100 istum multam habentem fiduciam in Domino nunc humiliari et deici, nunc a malis mirabiliter erui et in honore, facta rerum conuersione, restitui.

Signanter autem posuit adwersantes mihi sine causa, ostendens quoniam iuste in illos a Deo uindicatum sit, qui laedere τος eum in nullo laesi et nocere uoluissent.

8^, Dentes peccatorum contriuisti. Ita in uindictam mei seueritatis tuae manus motata est, ita inimicorum ora pulsauit, ut dentes eorum, quos in me acuebant, integros esse non sineret ;

per quod noxios conatus eorum non solum ostendit uotiuo 110 exitu destitutos, sed etiam iusta ultione compressos. 9. Domini est salus, super usque tua. Quoniam ex eodem tempore ab eo pars populi maxima dissidebat et quidam sequebantur Abessalon, quidam uero pro eius defensione certabant, hoc ait quoniam cum a te, inquit, nobis salus facta fuerit, id 115 est depulso periculo uitae securitas restituta, erit etiam super populum tuum benedictio tua. Quae est ista Dei benedictio ? Sine dubio pax, sicut et in multis locis ait Pax super Israel, 117 Ps 124, 59.127, 6»

80 carerent]/4sc. Devr., carent ἡ 83 possent]eomieci, possit αἱ", possint 74* Derr. 84 it(aque)L4, ig(itur)A* Dervr. prophetae]comiec, profeticae 4 Derr. 86 trstia (ἡ 89 correptione]Derr.,corruptione 74 93 sermo] A*, om./A* 101 in honore]4* w/ widetur, honore ;A* Devr. 102 conuersione] Derr., conuersatione 74 inquit].A, reieci? Devr.

107 motata].4*, mota 74 *

112 desedebat 4

114

20

ΡΟ. ΠῚ - ΙΝ

:

21

in quibus uult ostendere benedictionis loco pacem populo conferendam ; quam post captiuitatis solutionem, inter se de120 posita simultate, quae prius dissederant, tribus habuerunt.

PSALMVS

IV

In praesenti psalmo beatus Dauid conuincit eos, qui ultro mundum asserunt exstitisse et audent dicere nulla prouidentia gubernacula humanis rebus adhiberi, probatione uel a se petita uel a communi omnium uiuentium cura, quibus dispen5 satrix Dei liberalitas bona cuncta largitur.

22, Cum inuocarem exaudisti me, Deus 1ustitiae meae. | Quoniam moris est dicere his qui uolunt a praesenti rerum statu dispensationem rationis amouere : nulla Deo rerum humanarum cura est ; non est qui adhibita censura iustitiae bonos a :0 malis eruat uel ulciscatur iustos sub iniqua oppressione laborantes ; non est qui periculorum casus uarios incertosque submoueat ; omnia, ut fors tulerit, aguntur incerta, et more

uiuitur bestiarum, — nam ualentior quisque imbecillum opprimit, tenuior potentiori parere compellitur, expunctrix pec15 catorum cessat aequitas, nec aliquid inter probos improbosque discretionis adhibetur, — contra hunc ergo errorem, qui

male hominum quorundam mentes insederat, totus profecto sermo consurgit ; cui mederi testimoniis a se petitis aggreditur atque ait : Cum inuocarem exaudisti me, Deus iustitiae 2o meae. Quare, inquit, audetis in haec uerba prorumpere, ut dicatis non

esse

qui rerum

inspector insistat,

apud

quem

cura

uigeat ultionis, cum mihi inuocanti Deus ultor astiterit? Iustitiae autem suae dicit, quam utique sit circa illum Deus operatus dum illum inique oppressum et exaudire et liberare 2; curauit ; optime contra opinionem dogmatis praui probationem de experimentis opposuit, ut ostenderet et rebus Dei iudicium non deesse, nec tamen omnes inter aduersa positos dignos eius adiutorio reperiri, sed eos qui ad tuitionem eius suffragio uitae melioris accesserint. Hoc itaque responsionis 3o genere integre occurritur errantium questioni, ut doceatur et rerum humanarum curam habere et inspectatores singulis negotiis oculos admouere, sed frequenter permittere ut hi, qui 120 desiderant (4

explicit psalmus iii. incipit iiii 4

Ps. IV, 1 ultro]/Asc. Devr., ultra ;4 2 exstitisse] Bulb.(PbW' 1942), ex se stetisse Derr. à liberalitas].4*, libertas 2413 quisque]comiec, quis 74 Derr. 14 expunctrix]Bax/er ef V'acc.(Marg.192 ; Bibl.1941), et punctrix «αὶ Devr. 18 mediri “4 Derr. 24 inter] .4*, hnt(— habent).A: aduersa] conieci, diuersa 74 Devr. 128 reperiri|Devr., repperi 4 29 it(aque)LA*, ig(itur)zA* Derr. 30 integre];4*, intigrae 24* 31 curam] Á*, oz..A* inspectatores].4*, in peccatores JA*

Α τοῦ

21

22

PSALMVS

se ab eius defensione subtraxerint, aerumnis grauibus implicentur. 32.

IV pro meriti qualitate

|

Α 205

9b. In tribulatione dilatas mihi. Tam cito mihi, inquit, inuocanti auditum suae auris admouit, ut adhuc in tribulationibus

constituto requiem amplam largamque praestiterit, quae me obliuisci faceret omnium, quibus premebar, angorum ; per quod plane euidens documentum est diuinum bonis-adiuto4o rium, exemplo Dauid, semper assistere.

2c. Miserere

mei οἱ exaudi orationem

meam.

Illud, quod

(dixit? superius Dauid, Dews iustitiae meae, hic ostendit non

suam, in qua confideret, se iactasse iustitiam neque quod sibi inesset aequitatis studium leuiter ostentare uoluisse, sed quia 22 45 certamen sibi esset aduersum negatores prouidentiae ista necessario subdidisse ; atque ideo adiecit : Miserere mei et exaudi orationem meam. Qui enim a Deo opem miserationis inquirit satis ostendit non se meriti sui fructum ac studii debitum postulare, sed indulgenti se uelle uti Domino uel be50 nigno : utrumque tamen necessarium in tribulationibus constituto, ut et Deo iugiter supplicet et probitatem, per quam impetret, conuersationis admoueat. Sic autem orans ad ipsos contradictores prouidentiae apostropham facit : 5;

98, Flat, inquit, hominum usquequo graui corde ? — (Graue»

quid uocare consueuimus, quod uel mole sui uel natura multi ponderis inuenitur appensum; dicimus etiam illud graue, quod est grandis pretii ab aestimationis suae utique quantitate ; sed hic graues appellat distenti cordis et satis adipati. 6o Ita ergo ait «squequo grawi corde, ac si diceret : obesi cordis ac tardi et a cognitione ueritatis nimis alieni.

9». Vt quid diligitis uanitatem et. quaeritis mendacium ? — Vanitatem errorem, qui eis insederat, opinionis appellat : nam dicere nulla mundum regi prouidentia, ut falsum, ita est he65 betis mentis indicium. Re|linquite ergo cordis studia crassioris A 20^ et experimento meo, ut sciatis mundo praeesse rationem, ad cognitionem ueritatis accedite. 48, Et scitote quoniam maàrificauit Dominus sanctum suwm. Iterum, propter susceptae assertionis causam, sanctum se ap-

7o pellare non timuit, quoniam omnis illi erat sermonis intentio contra eos qui prouidentiam submouebant. Volens ergo ostendere quoniam non gratificatione aliqua, sed dispensante iustitia in admirationem omnium Deo sit adiuuante perductus, 36 admouit]Dervr., admonuit .4 34 constituto] V'acc.(Bib/.1941), adconstitutos 74, constitutus Devr. 42 (dixit? Derr. 52 inpeteret 74 baógraue» conieci

PSALMVS IV

23

ait quod non solum exaudiat clamantes ad se, sed etiam 7; multo honore sublimet. Post quae adiunxit iterum : 4^, Dominus exaudiet me cum clamauero ad eum. Ita illi iugis cura

est,

ut

me,

quoties

inuocauero

eum,

non

detractet

audire ; constat ergo exemplo meo etiam alios ad eius prouidentiam pertinere. 80 Et quoniam consuetudo est his qui sunt in miseriis constituti, quos in amentiam amaritudo compellit, conqueri de Deo ac dicere quod nihil curae dignetur mortalium rebus adhibere, nec gubernacula humanae uitae tenere rationem, — proprium enim est talia dicere his quos a sano sensu aduersa 8; deducunt, —

22

consequenter ergo monet eos dicens :

92. Irascemini et nolite beccare, quod quidem non ita legendum, ut totum uideatur pronuntiantis esse. Nam posteaquam dixit ?rascemini subiunxit e£ molite peccare, schemate interrogationis admixto, ac si diceret Jrascemin: ? Et molite pec9o care : quamuis uos in offensam animi inaequalis praesentium negotiorum status et confusus impellat, quamuis multa sint quae causas uideantur indignationis ingerere, tamen nolite putare uerum esse quod uobis non ratio, non disciplina tradidit, sed animus ira perturbatus ingessit ; quod quidem maxis; mum

testimonium

est

opinionem

uestram

carere

ueritate,

quia ista quae sentitis, quae dicitis, non a ratione sed a maerore uenerunt.

Et, quasi interrogetur : quomodo, inquit, potest | ab hoc errore discedi ? 100 BP. Quae dicitis in cordibus uestris, et in cubilibus uestris compungemini. Ea, quae per diem occurrentia oculis uestris occasiones uobis non bene sentiendi uidentur ingerere, in stratis uestris positi cogitationibus rectis appendite, et ad sanum redeuntes intellectum errasse uos prius testimonio paeniten10; tiae et compunctionis ostendite.

θᾶ, Sacrificate sacrificium. et. sberate in. Domino. Ad hanc potius partem studia uestra conuertite, ut, tam opinionum quam uerborum errore deposito, per curam per iustitiamque non immerito possitis diuinam sperare opem quoties aduersa 110 uobis prouenerint. Post haec ad exhortationem uerba infert ea, quae ab errantibus contra ueritatem saepe dicuntur : 6», Multi dicunt : Quis ostendit nobis bona ? Indicat quoniam non pauci sint qui ad amouendam prouidentiam audent di74 exaudiat]4!, exaudit 74 20 me]A*, oz.;A* clama 74 41 ut - inuocauero]A*, oz.;A* 81 amritudo ;4 89 admixto]comieci, admiso 274 Derr. 108 per iustitiamque]A*, iustitiamque ;4* 114 amouendam]efr.-e.g. supra

p. 21, 8, mouendam A Derr.

A 20€

24

PSALMVS IV

115 cere : si est ratio quae mundum

regat atque moderetur, quae

ad nos dispensationis eius documenta perueniunt, quae munera suae bonitatis impertit ? Aduersum hanc errantium inquisitionem intulit, tenebras stultitiae eis et caecitatem mentis exprobrans 120 78, Signatum est super nos lumen uultus tui, Domine. Tanta, 24 inquit, bonorum copia, quae de fonte tuae liberalitatis egreditur, ad nos peruenit, ut non dubiis sed certis et expressis documentis tua in nos cura signetur ; hoc est quod dicit /uwmen uultus tui, Domine. In his enim profecto, quae largitur Deus,

12; circa nos clemens dispensatio comprobatur.

Dispensationem

ergo Dei, quae nobis bona omnia subministret, lumen diuini

uultus appellat ; wultum uero pro praesentia, qua adest rebus omnibus, ponit. Hoc est ergo quod dicit : ita sunt circa nos prouidentiae tuae clara documenta, ut effectibus expressa et 130 signata

uideantur.

Sed quae sit ista bonorum impertitio, per quam impressum | nobis /wmen uultus esse Dei asserit, in sequentibus curat Α aperire. 1»-8. Dedisti laetitiam in corde meo usque multiplicati sunt. 155 Dum

abunde ea, quae sunt esui necessaria, subministras, per

cibum ac potum sensum hominibus iucunditatis infundis. Bene ergo dixit : Signatwm est super nos lumen uultus tui, Domine. Cum enim his muneribus continue utimur, largitoris gratia sensibus nostris imprimitur ; atque ideo fecit horum 140 maxime mentionem, — id est frumenti et wini et olet, quae inter reliqua uictui necessaria primum obtinent locum, — sine

quibus in totum posse subsistere uita hominum non uidetur. Ideo haec tria ad documentum diuinae prouidentiae inserta sunt, quia a creatore ad eonseruationem naturae nostrae 145 instituta sunt et parata, quorum utique institutio curam erga nos nostri indicat conditoris. Hoc ergo exprobrat infitiantibus ueritati, dicens quoniam, cum ita clara sint diuinae bonitatis testimonia, ut uice luminis resplendentia ignorari non sinant largitorem, cur uos ad agnitionem eius caecos 15o oculos admouetis ac dicitis : quae autem ab eo bonorum

do-

cumenta suscipimus ? Cum tanta sint quae singulis temporibus usibus nostris impertiat, sine quibus utique subsistere ac uitam ducere non ualemus ! Per quod plane manifesta rebus ipsis Dei prouidentia [animum] sanum sapientibus approba155 tur ; post quae consequenter infert, dicens :

9. In pace in id ipsum dormiam et requiescam. 116 perueniunt|Devr., praeueniunt 138 largitoris]4*, largitores 74'

.4 121 liberalitatis]Derr., 140 et uini];4*, uini 74*

ria]j/4* Devr.,-- sunt .4* 146/147 infitientibus releci ; **sanum sapio" inuenitur infra p. 173,61

74 Derr.

Quoniam libertatis 74 141 necessa-

184 [animum]

25

χοῦ

PS.IV- V

25

superius contra praui dogmatis assertores dixerat : Quae dicitis in cordibus uestris et in cubilibus uestris conbungemini, consequenter ait : In pace in id ipsum dormiam et requiescam. Vos, 160 ait, qui malis disputationibus et opinionibus pessimis totum diei tempus impenditis, in stratis uestris, cum somno membra committitis, reuocate in memoriam quae inepte praueque sentitis et reprehendentes uosmet ipsos aculeum uobis reatus affilgite. Ego uero talis recordationis emendatione non egeo, Az1:* 165 quia neque huiusmodi cogitationibus lucis tempus impendi, sed ordinatis sensibus meis nihil perturbationis incurri. Hoc est enim quod dicit 2» id ?psum, ac si diceret : mecum ipse non dissideo neque aliquas dissensionum suggestiones experior; dormiens ergo non necesse habeo propter diurnas agitationes, 17o in strato positus, stimulis reatus urgeri.

Sed hoc, ne uideatur de se ipse gloriari, Dei beneficiis maluit imputare dicendo 10. Quoniam tu, Domine, singulariter in spe constituisti me. Tu, inquit, singulariter me constituisti, separans ab illorum 17 consortio qui ita praue atque impie sentire non metuunt, ut credant nullam rebus praeesse rationem. Constituisti me ut ab spei meae proposito non mouerer, sed confiderem numquam mihi tuum adiutorium defuturum. Impossibile est autem aliquem sperare de Deo, cuius nutat de prouidentiae ratione 18o sententia ; propterea ergo illos uerbo exhortationis instituit, dicens Sperate in Domino, hoc est dicere : credite quoniam est illi cura de omnibus. De se quoque, quasi certa scientia comprehenderit id quod suadet aliis, ait Quoniam tu, Domine, singulariter in spe constituisti me, ac si diceret : constituisti 18; me ut de tua prouidentia numquam in animum aliquid dubitationis admitterem. A^

PSALMVS V Prophetat ex persona populi, qui in Babylonem ductus est a Nabuchodonosor rege captiuus.

23, Verba mea auribus percipe, Domine. — Auribus percipere proprie dicimur quando accommodata aure sollicite uerba loaudimus. Rogans ergo populus Deum, ut audiat peVA quentis titionem eius attentius, uerbis utitur de nostri usus familiarita-

te nascentibus ; alioquin quomodo possunt dicta haec Deo inPs. V, 1/2 Devr. p. 26, 2-4

167 ipse]Derr., ipsum 74^, uel ipse add.;A*/.z. 168 desideo 4 170 positus]A*, om..A* 175 non] 4Á*, om. A* 178 defuturum]Derr., defuturam 74 179 cuis 4 186 expli(cit) psal(mus) .iiii.incipi(t).u. 74

26

26

PSALMVS V

corporeo conuenire, cui neque aures insunt neque plars ulla A2:" membrorum, cuius natura simplex est sine ulla partium diuer1o sitate atque compage ? Similiter itaque etiam in sequentibus per uerba corporalia Deo admouet preces more utique nostro, quia non nos aliter Deo nouimus supplicare nisi his in petendo utamur uerbis, ad quae nos loquendi consuetudo formauit propter naturae nostrae et sermonis angustias, et quia alia 15 uerba nisi quae habet usus inuenire non possimus. Vnde-multo magis sub persona iudaici populi aliter sanctus Dauid Deum orare non poterat, cum praesertim esset ille, pro quo orabat, carnalibus studiis tardus et crassior. Ob hanc itaque causam,

quam dicimus, frequenter inuenitur propheta haec uerba pre20 cibus admouere. 2b, Intellege clamorem meum. Etiam hoc similiter pro more hominum dicitur : nam a Dei natura extranea sunt ista uocabula satisque peregrina. Secundum consuetudinem itaque nostram supplicationes admouet Deo, quoniam et nos, cum 2; aliquem rogamus, et ille dicta nostra dissimulat, admonemus ut intentius quae dicuntur accipiat et sollicitas petitioni aures accommodet : hunc ad Deum ubique morem transferens praestari sibi attentionem auditus implorat. 98, Intende uoci orationis meae. Et hoc, ut superiora, a simi- 27

;olitudine corporis est petitum.

9^, Rex meus et Deus meus. Vult ostendere populum captiuitatis Babyloniae

castigationibus eruditum,

relictis idolis, ad

Deum esse conuersum et, quasi qui prius errauerit, in gaudium cognitione ueritatis erumpere ac dicere Rex meus et Deus, hoc 35 est : tu mihi audientiam praebe, tu suscipe quae allegare compellor, qui es uerus rex meus et Deus ; idola enim dei non

erant, errabam ego cum illa deos esse credebam. Consequenter itaque infert : 4. Quoniam ad te orabo, Domine. Ideo me conuenit non dissi4» mulanter audire, quoniam tibi iam in reliquum iugiter | supplicabo, simulacra non rogaturus ulterius. Indicat autem per haec, quoniam ante tempus captiuitatis suae neglegentes circa offerendas Deo supplicationes exstiterint.

4^, Mane et exaudies uocem meam. Mane in Scripturis diui4; nis dici tripliciter inuenimus

: aut enim ad uelocitatis indi-

cium ponitur, aut ad laetitiam refertur, aut ad tempus certe matutinum. Indicatur autem laetitia hoc nomine ob hoc, quia,

cum diei tempus, in quo curarum fluctus et sollicitudines exPs. Derr.

V, 10.18.23.38

it(aque)].A*, ig(itur) 7A*Derr.

24 quoniam].4, quomodo

35 audientiam]comieci, audienti /4*, audenti /4*Derr., uel auditum add.

4A*i.z., audiens matinum “41

V'osté ^ alligare αὶ

3* credabam .4

47 matutinum]. 4",

À χι3

PSALMVS V

.

27

perimur, noctis uicissitudo exceperit, relaxatis otio corpori5o bus et obliuione

in locum

angoris admissa,

ita mane

securi

laetique consurgimus quasi omnis praeterita sollicitudo fuerit cum nocte finita. Sed in hoc loco pro tempore accipiendum est.

Ideo etiam sequitur : 55

92. Mane astabo tibi et uidebo. Hoc est : ad offerendas preces de strato meo matutinus assurgam ; et, cum deuote tibi an-

telucanus astitero, tu quoque uocem meam sollicita benignitate suscipito :

35. Quoniam non Deus uolens iniquitatem tu es. Quod signan6o ter Deus nolle iniquitatem dicitur, non ad hoc ualet ut alium aliquem deum iniustitiae amatorem esse credamus, sed ad distinctionem daemonum, quibus familiare est iniquitate gaudere. Notandum autem hoc contra haereticos : si enim in hoc loco ait quoniam non Deus uolens iniquitatem tu es, non 6; solum Deum Patrem indicat qui iniquitatem nolit, — neque enim hoc uult ostendere quoniam Filius Dei sit qui uelit iniquitatem, — sed ad discretionem malorum, qui dii putantur, dicitur Deus iniquitatem non uolens, quibus est error familia-

28

ris et amica peruersitas ; unde et quod solus uerus Deus Pater,

7» ac si inuenitur aliquid simile quod honorem Patris indicet, non tamen id aufertur a Filio. In hoc ergo loco, ut diximus, ad idolorum differentiam soli Deo iniquitatis odium inesse perhibetur.

62, Non habitauit iuxta te malignus. Quia haec erat opinio 7; Iudaeorum quod in Hierosolymis et monte Sion Dei esset habitatio, — commorantem in terra repromissionis in uicinia Dei habitare credebant, — non patieris, inquit, loca tibi dicata ab his incoli, quorum uita est ab studio bonitatis aliena ;

ob hoc etiam nos pro morum nequitia atque foeditate longius 8o expulisti, ne nominis tui possessio de consortio nostro iniuriam sustineret.

6», Neque permanebunt iniusti ante oculos tuos. Sollicite prorsus et caute neque permanebunt dixit, quoniam ad tempus aliquos manere constabat, quibus diuturnitatem manendi 85 concedi negat et spatia longiora. 78, Odisti, Domine, omnes operantes iniquitatem. — Operartos iniquiiatis uocat Babylonios, qui eos in captiuitate retinebant ; ac si diceret : non solum a tuae habitationis uicinia sub-

49 exceperit]4*, uel sus(ceperit) a4Z./4* ;./. 56 matinus κα 57 sollicita] zd*» solita 74* 543/58 benignitatate ;4 63 notandum]/A*s./, non tantum At 68 deus]4*, om.Anon uolens] z4*, om.A* 82 sollicite]4*,

solite JA *

83 neque permanebunt],d*, — perm.neq.z4 *

ad] JA*, oz..A*

Α 214

28

PSALMVS V

mouisti, sed etiam istos auersaris et dignos odio iudicas, qui 9o nos tenent uictorum iure captiuos, pro operum plane suorum iniustitia, per quam tibi iuste exosi esse meruerunt. 1^, Perdes omnes qui loquuntur mendacium. De his ipsis Babyloniis etiam ista dicuntur. v. Virum sanguinum et dolosum abominabitur Dominus. o5 Viros sanguinum uocat assidua sanguinis effusione gaudentes. 82b, Ero autem in multitudine misericordiae tuae introibo in domum tuam. Bene ait in multitudine misericordiae tuae ego introibo in domum tuam, quia superius dixerat non Deus uolens iniquitatem tu es et malignum iuxta te habitare non patieris, τοῦ neque iniquos ante oculos tuos manere permittis. Ego autem, quia non sum ab istis, quos detestaris, alienus, sed innumeris 29

peccatis obnoxius, quae me in captiuitatis huius miserias compulerunt, in multitudine misericordiae tuae in|troibo in domum Α 225 tuam. Aditum, inquit, quem mihi peccata obstruxerunt, ut IO A abductus ab solo patrio domum tuam intrare non possem, nunc reducto tua misericordia reserabit. 8c. Adorabo ad Templum sanctum tuum in timore tuo. Ostendit quod prius absque timore, quem solet reuerentia sacri loci et diuini cultus incutere, Templum intrauerint orationum 110 Officia reddituri. Hoc ergo emendaturos se post reditum pollicentur. 9. Domine, deduc me 1n tua iustitia, propter inimicos meos, dirige in conspectu tuo uiam meam. Vnum atque idem est ; ac si diceret : Reuoca me, ut tibi 11; possim Templum ingressus assistere. Dirige autem id est : omnia uiae meae impedimenta submoue et sine deflexionum moris fac iter in directum agere, ut redeuntis ad te gressus nullus impediat. Hoc autem dicit secundum opinionem illam, qua Deum in monte Sion credit 120 habitare. Quod autem posuit Propter inimicos meos interpositum est et ad utrumque respicit, ut sit ita : Deduc me in tua iustitia propter inimicos meos, et iterum fropter inimicos meos dirige in conspectu tuo uiam meam, id est : reuoca me, ut de inimicorum, qui me tenent, potestate et uinculis captiuitatis 125 absoluas. Et quoniam addidit 2n ?ustitia tua, — id est : sicut tibi moris iudicare, — ostendit in sequentibus quomodo aequum sit 3o 114.116/121.123/129 p. 29, 12-30, 4 89 auersaris],A *,auersariis Αἴ 91 merueruerunt 74 94 sangnium 74 99 pateris ἡ 101 alienus]Derr., alienos 4 105 patrio]-4', uel proprio σα. “τ im. 106 reserabit|Bu/b.(Krit.135) 7A5c.$7., reseruauit 74, reseruabit Derr. 108 timore]A*, ozz..A 118 rediuntis 74

PSALMVS V

29

illum ab inimicis erui, dum mores eorum et uitia producit in medium 130.

10. Quoniam non est in ore eorum ueritas, cor eorum uanum

est. Accusantur Babylonii, et tam mentis eis uanitas quam mendacii familiaritas imputatur, quique ob hoc non sint digni qui pro populo Iudaeorum imperent atque dominentur.

112. Sepulcrum patens est guttur eorum. | Amore et assidui135 tate bellorum occisorum strage laetantur, et quia rem mortis operantur sepulcrorum uice longe horrorem foetoris eructant.

110, Linguis suis dolose agebant. Ad crudelitatis horrorem malum quoque fraudis adiungitur. 115. Judica illos, Deus. Iudica hic pro condemna positum 140 est. Ouoniam, inquit, omnia in illis sunt quae merentur horrorem, iustum est illos sententiam damnationis excipere, quia conuenienter pro uitae merito sustinebunt. Nos itaque libertati, illos trade suppliciis. 11v. Decidant a cogitationibus suis. Ea quae moliuntur 145 contra nos non sortiantur effectum.

119-. Secundum multitudinem. impietatum |eorum |expelle eos, reliqua. Etsi nos, inquit, digni tua defensione minime iudicemur, in illos tamen, propter ausus graues et impietatis nimietatem, conuenit uindicari.

150.

12. Et laetentur omnes qui sperant. Consequenter hic posuit qui sperant, quod facere didicerunt captiuitatis tribulationibus eruditi. 12^. In aeternum exsultabunt et inhabitabis in eis. — Aeternwm hic uitae eorum tempus indicat qui de captiuitate re15; dierunt. Quod autem ait /aetentur rerum exigit consequentia, ut succedentibus prosperis tristitiae amaritudo pellatur ; et perditio siue cessatio malorum laetitia consueuit esse iustorum. Znhabitabis uero in eis hoc est : commoraberis in Templo quod est Hierosolymis exstructum, ac si diceret : reuersis 16o nobis, iterum loci illius eris habitator testimonio eorum quae inter nos mira frequenter operaris.

12v. Et gloriabuntur in te qui diligunt nomen tuum. Consequenter omnia, quae secutura erant, enumerat. Deletis enim Babyloniis et soluta captiuitate, populo erunt gaudia con165 ferenda.

135 laetantur]Derr., lumque 7A Derr. libertatis 74 * 143 cari] V/acc.(Bibl. 1941), commemoraberis 7A

laetentur .4 138 malum quoque]Bu/P.(Krit.135), ma142 it(aque)|A', ig(itur).A* Derr. 142/143 libertati] 4, trade].A*, tradi JA: 144 decedent.4 Dev»r. — 149 uindiiudicari 74 Devr. 158 commotaberis]Bz/b. (Krif. 135), Devr. 163 enumerat]Derr., enumerant 74

Α 22b

30

PS. V - VI

138. Quoniam tu, Domine, benedicis iusto. — Iustum ap225 pellat populum, non uirtutis studio, sed | in comparationem A Babyloniorum, habentem sui notitiam conditoris. 13». Domine, 170

ut scuto bonae uoluntatis

tuae coronasti

nos.

Dicendo μέ scuto admouit similitudinem per quam augmentum diuinae protectionis exprimeret; boma uero uoluntas clemens Dei circa populum liberalisque sententia. Ita.autem ait ut scuto bonae uoluntatis tuae coronasti nos, ac si diceret :

175

ualde nos decreti auxilio communisti, ut et honorabiles apud te simus et nullo hostium laedamur incursu. Apte autem, cum de Dei loqueretur adiutorio, scutwm uocauit, similitudine a uiris petita strenuis, qui inermes alios solent a telorum ictibus scuti sui oppositione defendere. (PSALMVS» VI De peccato beatus Dauid proprio confitetur, quod Bersabee mixtus admisit. Vtimur autem his uerbis in tribulationibus constituti ; in quas specialiter merito facti deformis inciderat.

I

IO

2. Domine, ne in furore tuo arguas me, neque in ira tua corri- 32 pias me. Vt seruus apud quem est domini magna reuerentia, cum conscius sibi fuerit peccati grandis admissu, non audet quidem in totum facti sui ueniam postulare, rogat tamen ut ita in se uindicetur ne castigatio modum accensa indignatione non teneat, ita et Dauid argui quidem non refugit neque in totum declinat correptionis seueritatem, sed supplicat non cum furore et ira in se, quae est mensurae nescia, uindicari. Hoc autem dicit humanae consuetudinis morem secutus, quoniam nos, cum ira in ultionem delicti accendimur, iustitiae non tenemus mensuram.

15

20

32. Miserere mei, Domine, quoniam infirmus sum. In tantum grauiora uerbera ferre non possum, ut sim miserationi magis pro ipsa mei atten|[uatione uicinior : mala namque tri- A 24 bulationum, quibus propter peccatum meum traditus sum, omne robur meae ualetudinis attriuerunt et possunt mihi ad emendationem uel sola sufficere. 172/176 p. 31, 13-23

Ps. VI, 1/3 Devr. p. 31, 25-30 170 scuto]4*, om. A" admouit] /Asc., admonuit 74 cretui 74 178 expli(cit) .u. incipit αἱ, 44

174 decreti|Derr., de-

Ps. VI, 2 utimur].A Derr., utitur Bulb. (Krit 136) — 3 constituti]4 Derr., constitutus Bzu/h. (ibid.) 11 — ira quae -- nescia in se uindicari Derr. ^ mesurae A 15 quoniam 74s. Derr., q(ua)n(tu)m A

PSALMVS VI

.

31

95-43, Sana me, Domine, quoniam conturbata sunt usque ualde. Ad augmentum dicti superioris uim mali, quo tabefactae carnes eius fuerunt, dicit etiam ossa sentire, quae conturbata 25 reddunt grauis afflictionis indicium. Quod autem addit e£ ani-

ma mea turbata est ualde, ita posuit ac si diceret : tribulatio ista, quam patior, excesso corpore usque ad animae interiora peruenit.

4^, ΕἸ tu, Domine, usquequo ? Quasi in longum castigatione 3o protracta ait : Et tu, Domine, usquequo ? Interrogantis specie quaerit quando Dominus malorum eius terminum ponet, timens ne, si ultra eius protrahatur offensa, pondus uerberum ferre non possit. ὅδ, Conuertere, Domine,

et. eripe animam

meam.

Bene,

ut 33

35 irato et qui auerterit ab eo faciem supplicat, quo conuersis in eum oculis exoratus aspiciat ; quod uero ait eripe animam meam : quoniam ipsi specialiter afflictionis et maeroris pondus incubuit. ὅν, Saluum me fac propter misericordiam tuam. Medicinam 40 Sibi fieri, id est a malis se erui, impertitu diuinae miserationis

implorat, cum possit in suffragium ueniae multa a se prius bene acta numerare, quae utique sunt diuino testimonio comprobata ; sed ut seruus offensam timens domini atque ad promerendam benignitatem eius attentior se ipse condemnat, 45 nihil eorum in memoriam,

quae bene egit, reuocare confidit,

deleta aestimans omnia tanti admissione peccati ; quasi nullius ergo iustitiae sibi conscius solam Dei misericordiam ad restitutionem salutis implorat.

6. Quoniam non est in morte usque tu. Id non dixit absolute, 50 in inferno | positos mortis lege Dei obliuia sustinere, sed ita neminem esse Dei memorem ut peccatis satisfactionem possit adhibere et per paenitentiam errata corrigere : finem enim uitae huius sequitur expunctio futura meritorum. Hoc est ergo quod uult dicere : quoniam (tempus) confitendi, id est 55 paenitendi,

uitae nostrae

finibus

terminatur,

hic ergo satis

agendum ut reatus onera deponantur, ut remissionis sententia seueritatem ultionis anticipet : ubi enim est tempus paenitendi, ibi est tempus et ueniae ; hic ergo, inquit, ubi est satisfactio-

23/28 p. 32, 17-25

25 addit].4*, uel ait ad2./A*s.]. — 2 excesso].A*, uel cesso fit in aliis add..A* i.z. 34 conuertite 4 48 rouocare κα 49 id]4*, om.A* B3 sequitur] 74

Derr., sequetur Baxter (p. 30) $4 (tempus? add. Devr. augendum “4 57 anticipet]/A*, anticipiet 74*

56 agendum]Derr.,

A 238

32

PSALMVS VI

nis locus, pro errore supplico, quia uolo fieri de accepta re6o missione securus. Ostendit autem in sequentibus quam sollicite satisfecerit, id est quod paenitentiam non usque ad uerba susceperit, ut iuste uideatur indulgentiam postulare

7. Laboraui in gemitu meo usque rigabo. Pro praeterito fu65 turum tempus admouit : nam pro eo quod est /auwi et.rigaut, ut sequenter dicto superiori possit adiungi, /awabo posuit et rigabo, uarie tempora ac licenter immutans. Dicuntur autem ista cum emphasi, ut etsi non tantos quantos sonant, tamen ad paenitentis fletus uberes indicandos. 7o

88, Turbatus est prae ira oculus meus. Prae ira utique Dei, quam meritum peccantis accenderat, id est : irato te ita consternatus sum ac mente confusus, ut etiam corporis mei sensus officia sua explicare non ualeant.

80, [nueteraui inter omnes inimicos meos. Id est : ab usu 75 uestium, sic hi qui me oderant uiliter tractarunt ; uestimen-

tum enim, quod inueterascit, ipsa sui attritione testatur frequentis usus se iniuriam pertulisse. Indicat uero quod in tribulationibus positus osoribus suis despectui fuerit atque contemptui, | quas quidem tribulationes Deo permittente susti8o nuit, ut afflictus et sollicitus curaret quod otiosus et remissus incurrerat ; et ob hoc paenitentiae suae modum

non

tacuit,

atque enumerauit in quibus malis propter iram Dei fuerit. Dicit iam in sequentibus quoniam confundentur inimici eius cum ipse de aduersariis fuerit, Deo miserante, liberatus. 8; Propterea

ergo ait

9-10. Discedite a me omnes qui operamini iniquitatem usque suscipit. Et in hoc loco sunt tempora commutata : nam pro exaudiet et suscipiet [et] dixit exaudiuit Dominus uocem fletus mei et Dominus orationem meam suscipit. Hoc (est) itaque : 9o semper non «ero» ergo in angoribus, quoniam exaudiet me Dominus et peccatis meis ueniam largietur ;unde conuenit uobis, o inimici, ab obsidendi malignitate discedere, quoniam

id etiam inuiti, cum coeperit me Deus adiuuare, facietis. 11. Erubescant et conturbentur omnes usque uelociter. Et hic 95 praesens posuit pro futuro : nam, pro erubescent et conturbabuntur, erubescant et conturbentur dixit. Consequens est enim

irritis conatibus

deformis

misericordiae

pondus incumbere.

59 supplico].4*, supplicio 44 * 66 labauo 74 67 inmotans 74 68 emphasi] ZA*, om. A70 turbatus]Derr., turbata κα τ inueterescit 74 41 iniriam A 8? commotata /4* Derr., commota 74^ 88 [et]reiec.Devr. 89 (651) add. Devr. it(aque).A', ig(itur) ;4*Der»r. 90 cero? add.Devr. 92 ab obsidendi]

cfr.supra p. 23, 98 et infra p. 73, 65 et 82, 62, absidiendi 4, obsidendi Devr., as-

sidendi

l/os£é

θὅ nam pro].A*, nam .4-

91 expli(cit) «αἱ. incipit .uii. 4

À 23b

(PSALMVS) VII

35

Psalmus hic conuenienti titulo praenotatur. Cum enim a Chusi Achitophel fuisset sententia dissoluta, reuersus Achitophel in domum suam dolorem repudiati consilii sui suspendio publicauit. Quo audito beatus Dauid id, quod factum fuerat, ; ascribens Deo psalmum istum pro gratiarum cecinit actione. 223-b Domine,

Deus

meus,

in ie speraui,

saluum

me fac.

Quamuis ipse Dauid Chusi consilio instructum ad ciuitatem remiserit, ut id quod suadebat Achitophel suus sermo cassaret,

tamen, ne uideatur id quod acciderat suae sapientiae repu1o tare, ait : in te speraui, saluum me fac. Etsi | aliquid, inquit, ipse utiliter mentis intentione prospexi, tamen, quicquid animo concepi, a te id credidi prosperari. Docet autem nos per haec, ut cum operis aliquid arripimus, etsi proprium qui-

Α 239

dem ad effectum rei studium requiratur, non nos errare tamen 15 si, in Domino spe posita, ea quae agenda sunt nihilo minus intente faciemus.

2b. Ex omnibus persequentibus me libera me. Quoniam a pessimis Achitophel consiliis et omni eius nequitia praeter spem fuerat ereptus, a Domino petit ut a ceteris aeque persequen20 tibus eruatur. Nam Achitophel, cum in repulsam consilii sui uidisset Chusi sententiam fuisse susceptam, reuersus ad ciuitatem suam uelut in doloris solacium uitam laqueo terminauit. 3. Ne quando rapiat ut leo animam meam usque faciat. Et infirmitatem suam et aduersarii potentiam allegat, ut per 25 haec liberantis Dei adiutorium manifestius approbetur. 48, Domine Deus meus, si feci istud. Id est : si feci quod nunc patior, si in aliquem quippiam iniquitatis admisi ; quod manifestius in sequentibus dicit :

40, Si iniquitas in manibus meis. Si iniustitiam a me com30 missam actuum meorum testimonio perdocetur. ὅδ, Si reddidi rvetribuentibus mihi mala. Ea quae merito prima sunt in relationis ordine secunda ponuntur : amplioris enim uirtutis testimonium est iniuste in se agentem alterum sustinere patienter quam ipsum non agere aliquid inique. 3;

Db, Decidam merito ab inimicis meis inanis. Id est : Conatus Ps. VII, 26/41 Devr. p. 36, 2-26

Ps. VII, 1 conuenientitulo 74 2 desoluta 4 3/4 supendio pauplicauit 74 6 saluum].Asc., psalmum 4 20 repulsam].A* Bulb. (Ρ 1 1942), i. pro in repulsionem add. 7A*;.z., quapropter Devr. tepulsionem scribendum esse censuit 24 alligat 4A Devr. 31 reddi retribu 74

26

34

PSALMVS VII

mei nullum sortiantur effectum, nec ualeam aliquid in aduersarios meos ultionis exserere.

6». Persequatur inimicus animam meam et comprehendat. Et illi quidem, qui me oderunt, nihil a me patiantur aduersi, 4osed e contrario impleant quicquid nituntur aduersum me efficere. Hoc est grauis deiec|tionis testimonium, si, expositus A31 inimicis, se asserere et defensare non possit. 65, Et conculcet in terra uitam meam. Ita me atterat, ut nihil 37

memoriae meae superesse patiatur. 45:

66, Et gloriam meam in puluerem deducat. Ita, inquit, aduersum me confortentur inimici, ut, cum interfecerint atque in

inferna depulerint, etiam posteritatis meae indicia non relinquant. Id enim temporis Israelitae pro felicitate maxima computabant si relinquerent filios qui eos ab iniuria obliuionis 50 assererent ; nam, e contrario, mori sine superstite uel herede,

id est sine eo in quo pignus nominis sui uel seminis resideret, reputabatur dedecoris et pudoris : ob hoc itaque erat etiam Lege praeceptum, ut morientis uiri sine filiis uxorem frater acciperet ac semen in defuncti memoriam swscitaret. 5

“8, Exsurge, Domine, in ira tua. Non quod aliquando Deus sedeat nunc rogatur ut exsurgat, sed quoniam nos, cum in ultionem accingimur, promptos nos ad uindicandum esse tali motu corporis indicamus. Verba ergo nostrae consuetudinis ad exorandum admouet Deo, ac si diceret : sollicite in uindictam

6o mei ac propere commouere ; atque ideo intulit 7» ira tua, id est : commotior ad ulciscendum uelut aspectu indignantis accede.

1», Exaltare in finibus inimicorum tuorum. Non quod aliquo 58 loci superioris erectio faciat altiorem, — neque enim secun6; dum naturam suam indiget eleuari, — sed cum quid miri operis facit, uelut crescat in agnitione nostra atque intellectibus nostris ostenditur. Quod autem ait 7n» finibus inimicorum tuorum id est : in uniuersos aduersarios tuos seuerus exsiste ;

per hoc enim agnoscetur uirtutis tuae potentia, si omnes ini7o mici tui tuam

sentiant ultionem.

4^. Exsurge, Domine Deus meus, in Praecepto quod mandasti. 43/44. p. 37, 2-5

2-14

45/84 p. 37, 7-24

52/84 cfr. Dt 25, 5

63/70 p. 38,

36 sortiantur]Derr., sortiuntur Αἴ 3* exserere].A Bowwm. (Komm. 40), exercere Devr. 43 me]Derr., a me ἡ 46 ut cum] ZA*, oz..A* 49 iuria J4 53 uiri]|Devr. (LAdd.Corr.), filii 24, omittendum. censuit Vosté 60 propere] 57. cfr.Gloss.bibern., proprie 7A Devr. 63 quodL4*, oz..4* ^ 65 quid]A*, oz..A* 70 sentiant]A*, sentiat /4*

PSALMVS VII

85

Quoniam inter reliqua Legis mandata praeceperat Dominus, | Α ut iniquitatis ausus uigor iudicii frenaret et premeret, hoc ait : censurae, quam nobis mandas contra improbos, per te ipse

245

75 partes exsequere, ut mandatorum tuorum ueritas rerum testi-

moniis approbetur. 88, Εἰ synagoga populorum circumdabit ie. Erat iste mos apud filios Israel, ut ad psallendum Deo concurrerent hi ad quorum spectabat officium. Hoc est ergo quod ait : facientes 8o choros, psalmos tibi consona uoce cantabimus et altare tuum in modum coronae circumpositi ex omni parte cingemus. 8», Et propter hanc in altum regredere, Domine. — Propter hanc, id est synagogam, quoniam a bellorum sollicitudine liberis licebit tuis laudibus occupari. I» altum rvegredere, id est : 85 prostratis, inquit, inimicis nostris, nihil de te humile sinas ab

omnibus aestimari, ut conueniens operibus tuis laudum nostrarum reddatur officium. 93, Dominus tudicat populos. Id est, quam iustas inter se mutuo bellorum causas diuersi habeant, iudicii sui appendit

39

9o examine. 9», Judica mihi, Domine, secundum iustitiam meam. Dignum me, inquit, auxilii tui impertitione decerne, sciens profecto

95

100

105

110

quoniam aequissime opem tuae defensionis imploro : nam, cum nihil ipse in quempiam inique fecerim, iniquitate premor aliena. Quod autem dicit iustitiam meam, siue ex sua siue ex persona loquatur aliena, hoc indicat quod iuste aduersum inimicos Dei poscat auxilium, a quibus laedatur iniuria ; nusquam autem ita ?ustitiae suae meminit, ut ad studium uitae suae eam referre uideatur. Docet etiam nos quod tunc possimus inter aduersa positi diuinas aures aspectumque conuertere si, sub aliena iniquitate laborantes, ipsi tamen iustitiae seruiamus, atque ideo consequenter intulit : 9c, Εἰ secundum innocentiam meam super me. Hic innocentiam non pro simplicitate posuit, quae mali expers uicina uidetur infantiae, sed eam quae nihil in eum, a quo iniuriam accipit, sit iniquitatis operata. Sicut ergo, inquit, cum ab inimicis affligor | uicem malitiae referre non studeo, ita me oportet absolui et in illos seuerissime uindicari. 108, Consummetur nequitia peccatorum. Finem nocendi ei faciat modus a te correptionis illatae. 103/108 p. 29, 16-25 94/48 censurae - exsequere]|/a corr.Vacc.(Marg.190.38), censura quam nobis mandas contra improbos per te ipse partes exsequete 7/4, partes pos contra seribendum esse et legendum improbas censuit Devr. 83 a].4*, om..A* 90 exanime ἡ 98 autem(—ἤ) conieci, hoc(—h).A 107 studio 44

Α 24

36

PSALMVS VII

10^, Et diriges iustum. Proficit ad iustitiae commendationem aduersum iniquos prolata sententia; nam tanto magis a bonis studio aequitatis insistitur, quanto in malos uiderint uindicari. 14 Εἰ, quoniam se dirigi nequitia peccatorum poposcerat terminata, iustas allegationes suas nititur approbare :

10c-11. Scrutans corda et renes Deus usque corde. Cum pro- 40 funda cogitationis inspicias et mentium secreta rimeris, profecto nosti quia iure tuum adiutorium postulamus ; quia 120 etiam consuescas saluos facere eos, quos nulla familiaritas tortuosae prauitatis implicuit et a recti calle detorsit, et cum istud familiare sit tibi, competenter petimus ut aduersariis tuis adminiculis eruamur. Sed quoniam dixerat de Deo quod sa/wos faceret rectos 125 corde, occurrebat aliquid quaestionis, — id est, quod inuenirentur frequenter iusti qui de uitae periculo non nihil trepidationis incurrerent, cum e diuerso peccatores dies suos non solum in securitate, uerum

etiam in laetitia terminarent, —

subdidit 10

12. Deus iudex vustus et fortis et patiens usque dies. Etsi eueniat, inquit, ista meritorum

confusio, ut bonis malorum

dominetur improbitas, tamen apud examen Dei iustitiae monumenta non pereunt, qui, quamuis per patientiam peccata dissimulet, et tamen uehementer uindicat cum

ultionis

135 tempus institerit. Et quoniam Zwstwm et patientem Deum dixerat, patientiae testimonium ostendit per hoc quod ait : numquid irascitur ber singulos dies ? Iustitiae uero in sequentibus documenta subiecit dicendo :

139. Ν 51 conuersi fueritis gladium suum wibrabit. Yd est : non 14o usque in finem per bonum patientiae impunita uitia sustinebit, sed exspectat conuersionem ; quae si non sequatur nec fecerit dilatio |meliores, non morabitur ultio, partes iudicii ex- Α 2495

sequente

iustitia.

13^-14^, Arcum suum tendit usque efficit. Vt terribilem pec145 catoribus ac minacem

ostenderet

Deum,

uerba nostri moris

inseruit et, ut diceret quia ultionis eius seueritatem noxiorum nullus effugeret, ait : Arcum suum tendit, — quo solent utique etiam longe stantes letale uulnus accipere, — sagiíias suas ardentes effecit. Duo quae reos terreant in uno ictu amara iun150 guntur, ignis et ferrum, ut per aliud urantur, per aliud incidantur. i 116 alligationes 74 Devr. 120 eos].A*, om. A* 121 a recti calle]/4:sc.(L A44. 1860 Corr.), atrecti calli /4*, uel callide add.7/4*;.». ^ 135 et(19)].4*, om..4* dixerat].4*, -- et ;4* 139 uibrà 74 149 ictu]Derr., iuctu 74, iunctu $7. 150/151 incidantur]57., inquitantur “4, inquietentur Derr.

PS. VII - VIII

:

37

158, Ecce parturit iniustitiam. Ad pessima Achitophel consilia et funestum eius finem transitum fecit ; personam tamen indulgentioris patris seruauit sollicite ubique, ne uel impre- 4I 155 caretur filio uel amarius queri de iniquo tamen pignore uideretur. Signanter uero ait ecce, ut uelut digito extento Achitophel indicare uideatur, illud etiam tali ostensione contingens quod superius dixerat : quoniam, etsi non cotidie in peccantes ulciscatur Deus, tamen in contemptores emendationis 16o uindicare non differat. Ecce, inquit, Achitophel, cum aduersum nos consilia maligna conceperit, qualiter est in illum pro cogitatione uel suasione noxia uindicatum. 15». Concepit dolorem et peperit iniquitatem. — Dolorem uocat rem de qua doloris causa nascatur. Quoniam ergo con165 silium, quod dederat Achitophel, erat plenum periculi uel doloris, bene illud uocauit non consilium sed dolorem, uocabulum

operi de effectu et actioni de fine suo nomen imponens. 108, Lacum aperuit et effodit eum. Non tenui, inquit, nequitia exquisiuit ut superficie proderet, sed dolis in altum 170 demissis ad nostrum

est armatus

interitum.

Per similitudinem ergo lacus in profundum defossi, grauia eius et noxia consilia uoluit indicare.

16»-175. E? incidit in foueam usque descendet. In ipsum, inquit, consiliorum eius est uersa malitia : nam ipse mortem, 17; quam alii parabat, incurrit ; quod quidem ita factum est. Nam cum non potuisset id, quod suaserat, obtinere et, Deo faciente, consilium Chusi fuisset melius | approbatum, egressus laqueo sibi guttur astrinxit.

À 248

18. Confitebor Domino secundum iustitiam usque altissimi. 18o Pro his ergo agam gratias Domino, qui in Achitophel iustissime uindicauit.

PSALMVS VIII In hoc psalmo beatus Dauid prophetali repletus spiritu de Domini incarnatione praeloquitur et ea dicit de Christo quae sunt postea rebus impleta, per quod sane confutatur omnis

171/172 p. 41, 17-19

Ps. VIII, 1/? Devt. p. 42, 1-13 152 inustitiam 74 187 161 maligna]/4*, magna 169 exquisiuit]comiec;, et deretur 74 Devr. 110 cipi(t). uiii. 44

ostensione]A*, ostentatione 74* 159 emedationis 74 74* 167 actioni]Devr., actione 74 168 aperiut 74 quaesiuit 44 — proderet] 57. sequens Gloss. bibern., prodimisis 44 Derr. 181 expli(cit) .uii. psal(mus) in-

42

38

PSALMVS VIII

iudaicae contradictionis improbitas. Nam hoc, quod dictum ; est ex ore infantium et. lactantium perfecisti. laudem, constat in Domino ipsis esse rebus impletum quando prophetiae ac prophetato testimonium opera reddiderunt. Visum sane est quibusdam quod in Tabernaculorum confixione a beato Dauid sit psalmus iste compositus, quo temτο pore etiam frugum, quae per decimas offerebantur, fieri solebat illatio, et ideo superscriptum esse illum fro torcularibus. Sed, siue hoc uerum sit siue falsum, non uidetur magnopere requirendum, quia ad psalmi magis intellectum nitimur peruenire. Nam si sciatur tempus in quo psalmus decantatus τς est, potest quidem superscriptioni, quod uera sit, perhibere testimonium, tamen non potest etiam dictorum notitiam tradere intellectumque reserare, sicut, e contrario, etiamsi ignore-

tur tempus et falsa sit inscriptio, nihil intellectui incommodat nec per hoc dictorum erit dificilior et tarda cognitio. 20 Notandum est sane illud contra haeriticos, — qui quidem, ita ut nos, tam uetus quam nouum Testamentum recipiunt, — quoniam grandem differentiam inter Deum Verbum et susceptum hominem prophetiae ipsius carmen ostendit, et tantam distinctionem inter susceptum et suscipientem faciat 25 quanta discretio inter Deum et reliquos omnes inuenitur. A Iudaeis quoque psalmus iste in Deum et hominem, cui conueniant illa quae inferius dicuntur, indubitanter accipitur. Inter susceptum uero hominem et Deum Verbum, quod dixi-

45

mus, tantam esse diuersitatem quanta est omnis hominis ad 30 Deum, ad naturae distinctionem uolumus accipi, non ad honoris diuersitatem : nam honoris titulus in suscepto homine | omnem creaturam longe transgreditur, quam quidem honoris À eminentiam per coniunctionem personae homo Deo unitus accipit. 3; Sediam strictim carpentes singula, non patiemur expositionem nostram longius euagari, quoniam hoc nobis in omnibus facere psalmis propositum est ut, relinquentes quae extrinsecus incurrere poterant, ea quae ad expositionem pertinent sola dicamus. 4.» 2 Domine Dominus noster, quam admirabile est. usque lerra. Sancti Spiritus gratia reuelante in contemplationem futurorum adductus, ingenti stupore completur et inter ipsa psalmi initia uocem admirationis emittit. Dom:zne, inquit, Do8/11 p. 42, 15-21

Ps. VIII, 1? sicut] 24sc., si 4 18 incommodat]Bulb.(Krit.135) et. Vacc. (Bibl. 1941; Marg.191-192), commodat .4, commutat Devwr.qui autem postea (Essai

p. 69.3) incommodat |comprobauit ZA*, opt. LÀ 41 reualante 74

23 ostendit|.4*,

ostendat

.4*

28 et]

258

PSALMVS VIII

.

39

minus noster, quam admirabile est nomen tuum in. uniuersa 45 terra. Hac autem uoce, quam magnitudo admirationis elicuit, specialiter indicatur quoniam omnem terram praedicatio Euangelii completura sit et gentes Christo post annuntiatio.nem fidei, relictis idolis, crediturae : per doctrinam enim Euangelii 2» uniuersa terra factum esse admirabile nomen Do50 mini comprobatur. Quod ergo ait quam admirabile est nomen tuum. uniuersa terra, uelut stupens ad rerum magnitudinem pronuntiat, et, — quod uidebat per consequentiam esse secuturum —-, recipietur, inquit, praedicatio Euangelii in omni terra et nomen tuum erit celebre quaqua doctrinae tuae sermo 55 peruenerit ; quod quidem per ea quae sequuntur fecit esse manifestum : 2c, Quoniam eleuata est magnificentia tua super caelos. Ita, inquit, omnes mundi partes honor tui nominis occupauit, ut amplitudo gloriae tuae, emensa

terrarum breuitate, ad cae-

6o lorum altiora peruenerit ; hanc enim de te notitiam cuncta mortalium pectora receperunt, quam haberi de Deo conuenit et opifice caelorum. 98, Ex ore infantium et lactantium perfecisti laudem. Hoc in Domino opere est et rebus impletum : ingredienti enim Hie6; rosolymam occurrentes paruuli | cum palmarum ramis et olearum

frondibus

clamauerunt

dicentes Osanna

in excelsis,

benedictus qui uenit in nomine Domini. Quae quidem dicta [de] Christo applicat psalmi praesentis oraculum ; conuincit etiam Iudaeos, qui rebelli animo manifestas prophetias im7e pugnare non metuunt ; atque ideo etiam beatus Dauid, immo sancti Spiritus gratia, ita dispensauit, ut hic prophetia, quae in Christo dicta est, alia quae euidenter facta sunt miscerentur, per quae etiam illa, quae superius in honorem eius relata sunt, ad ipsum pertinere nullus ambigat. 7; 8.059 Propter inimicos tuos, ut destruas inimicum et defensorem. Laudem, quae ex infantium ore processit, ob hanc causam dicit Deum perfecisse, ut inimicorum suorum, id est Iu-

daeorum, uel infidelitatem conuinceret uel impudentiam confutaret : ideo enim paruuli Dei sunt uirtute et gratia congre8o gati, ut rebus ipsis ea quae de Christo praedicta sunt implerentur et honoris dominici magnitudo aperte psalmi testimonio diceretur. Imimicum uero et defensorem uocat populum Iudaeorum, quoniam non suscipiendo, immo persequendo Filium Dei, manifestas in Deum professi sunt inimicitias, 85 Legis ut a Deo datae defensores se esse simulantes. 64/67 cfr. Mt 21, 8-9 49 in]4*, oz. A* ambigeat 74 Derr.

δῖ uniuersa].4, Cin» praem. Devr. 82 ueto]A*, oz.7A*

68 [de] reieci

74

40

PSALMVS VIII

4. Quoniam widebo caelos usque fundasti. Cognoscam, inquit, et credam omnium esse factorem ; pro ?ntellegam atque cognoscam posuit widebo. Haec (de» Deo Verbo ita manifeste dicuntur, ut nemo possit uocem contradictionis opponere 145 9o siquidem et ipse Dominus in Euangelio, cum Scribae ac Pharisaei dicerent, Non wides quae isti dicunt ? et agerent ut sua Dominus correptione paruulos a laudandi studio submoueret, respondens ait : Etiam non legistis : ex ore infantium et-lactantium perfecisti laudem, ostendens ideo illa a beato Dauid esse 95 praedicta quoniam erant operibus ac rebus implenda. Quae quidem de ipso esse prophetata constat atque ipsi manifestissime conuenire, quoniam addidit in sequentibus dicens : 5-8», Quid est homo quod memor es eius usque sub pedibus 100 67:5. Vnus atque idem et Deus Verbum, cui principia psalmi

À 259

constant, et homo his, quae inseruimus, dictis esse signatur,

cuius nemor est et quem wisitat et quem minuit baulo minus ab angelis, quem honore coronat et gloria et quem constituit super opera manuum suarum. In quo quanta sit naturarum 105 diuersitas hinc ostenditur, quod eius, cuius Deus meminisse

dignatus est, ita humilis est condicio atque mediocris, ut collata haec in illam, quae diximus, beatus Dauid stupeat ac miretur. Nam cum dicit Quid est homo quod memor es et reliqua, naturae nostrae aperte indicat uilitatem et quae non sit iio tanti meriti, cuius debeat Deus ita meminisse, ut unitam sibi

etiam titulo honoris exaequet : ob hoc enim propheta Dei bonitatem cum stupore miratur, quoniam ita humilem uilemque naturam in consortium suae dignitatis asciuerit. Deum ergo esse Verbum qui »emor fuerit, qui wisitauerit, qui 115 tmminuerit hominem $aulo minus ab angelis, qui gloria et honore coronauerit, ostensum est sufficienter. Qui uero sit iste homo, in quem tanta beneficia collata sunt, ab apostolo Paulo discamus dicente : T'estatus est autem quodam loco qui, dicens,

Quid. est homo quod memor es eius usque sub pedibus eius, et 120 adiungens dicit : Ewm, qui paulo minus ab angelis minoratus est, uidimus Iesum propter bassionem mortis gloria et honore coronatum. Grandis itaque differentia inter Deum Verbum et susceptum hominem lectione psalmi praesentis ostenditur ; quae etiam nouo quoque Testamento similiter indicatur : 125 nam Dominus in Euangelio quae inter principia psalmi 90/94 cfr. Mt 21, 15-16.

118/122 Hbr 2,6-8.9

— 122/1 Devr. p. 46, 41 1-47, 18

88 (de»Derr. 99 est].A*, om Αἱ 103 collata] cfr.e.g. infra /. 143 et 146, collecta 4 Devr. —quae].4, quam Devr. 110 memisse 4 110 sufficenter 4 118 testatus] Derr., distatus 74 ig(itur) 44* Devr.

121 iesum LÁA*, o»;.;A*

122 it(aque)] .4*,

46

PSALMVS VIII

4I

dicta sunt praesentis sibi competere demonstrat, in quibus plane totius creaturae factor ostenditur, cuius magnificentia, impleta omni terra, transcendisse caeli spatia perhibetur;

Apostolus uero sequentia de homine Iesu, qui tantis bene130 ficiis ostensus

135

sit, dicta esse confirmat. Mani|festum ergo est À 253

quod aliam diuinae Scripturae nos doceant Dei Verbi esse substantiam et aliam hominis suscepti naturam, multamque inter utrasque esse distinctionem : nam alia memor est, alia memoria digna censetur ; et alia quidem wis?íat, alia beata 47 dignatione uisitationis efficitur ; alia etiam in hoc benefica est si ab angelis baulo faciat minorem, alia uero etiam beneficium accipit si angelorum fastigio non aequetur ; et haec quidem coronat gloria uel honore, haec autem insigni capitis decoratur; haec constituit super omnia opera [mea] manuum

140

suarum, pe-

dibus assumptae cwnciía subiciens, ista uero assumitur, ut dominetur his quae prius subiecta non habuit. Cum ergo audimus Scripturam dicentem aut honoratum esse Iesum,

aut clarificatum,

aut collatum

illi esse aliquid,

aut accepisse super omnia dominationem, non Deum Verbum

14 ^ intellegamus, sed hominem susceptum, et, siue a Patre haec in eum collata siue a Deo Verbo dixerimus, non errabimus, quia id dicere Scripturae diuinae sumus magisteriis eruditi. Nam et beatus Apostolus, posteaquam testimonio psalmi huius, quod de homine dictum fuerat, usus est, intulit : /» eo enim 150

quod ei omnia subiecit, nilul dimisit non subiecium ei — cum in hoc psalmo Deus Verbum intellegatur omnia subiecisse — et paulo post sequitur : Nunc autem necdum widemus omnia subiecía ei, — sine dubio homini, nam Deus Verbum omnium

et fuit et semper est Dominus —. r5 IX ad Corinthios : Cum euacuauerit testatem, el omnem dominationem, fonet omnes inimicos sub pedibus

48

Ita et cum dicit in epistula omnem principatum, et ooportet illum regnare donec evus, de homine intellegen-

dum est : statim enim id, quod dixerat, psalmi lectione fir160

mauit. Nam omnia subiecit sub pedibus eius de psalmo translatum esse manifestum est ex his quae addidit : Cum autem dicat : omnia subiecta sunt ei, sine dubio praeter eum, | qui subiecii omnia ; si proprium Apostoli fuisset hoc dictum subiecit sub pedibus eius, superflue adderet cum autem dicat ; sed quia psalmi utebatur testimonio consequenter intulit cum autem dicat. Quis dicat ? Sine dubio beatus Dauid : nam 149/154 Hbr 2,8

155/1857 I Cot 15,24-25

159/162 I Cor 15,27

129 apos ἃ 44, quod «4... Devr. $1. apostoli /egerunt

130 ostensus] dubifo an

corrigendum si! honestatus 138 capitis] 24sc. οἱ $7., captiptis 44, corona e/ beatitudine propos. Devr. 139 [mea] reiee. Devr. 147 magisteriis] Derr., magistris "4 160 subiecit].4*, o».;.4* ^ 155 euacuauetit] conieci, euacuerit 74 (Utt.-ez-in ras.) Devr. 162 subiecit].4, -Ε (ei»Derr.

Α 265

42

PSALMVS VIII

ipsa similitudo dictorum ostendit et in hoc loco et ad Hebraeos psalmi insertum esse testimonium. Nam quod dicit ad Hebraeos : Nunc autem necdum widemus omnia subiecta ei simile est dicto quo ait : Oportet illum regnare donec ponat omnes 170 ?nimicos sub pedibus, nouissima inimica destruetur mors, et post pauca infert : Cum autem subiecta fuerint illi omnia — sine dubio quae nunc subiecta non sunt ei ; cum enim dicat : omnia subiecta sunt, tunc et ipse Filius subiectus erit, hominem debemus accipere ; et qui sibi subiecit omnia, siue hoc de Patre 17; siue de Deo Verbo senserimus, non patemus errori —. Ostendit autem Scriptura diuina omnia a Deo Verbo homini esse subiecta ; indicatur etiam in alio loco de quo sit iste Apostoli sermo, utrum de Deo Verbo an de homine ; et sicut ad He-

180

18;

190

19;

braeos testimonio psalmi usus est dicendo : Qw:id est homo quod memor es eius, ita ad Corinthios ait : Quoniam per homanem mors, δὲ per hominem resurrectio mortuorum. Et sicut in Adam omnes moriuntur, ita et in Christo omnes uiwificabuntur et reliqua, quae sequuntur. Quod si dictum fuerit a quibusdam, quoniam haec a beato Dauid de communi homine dicta sunt, apostoli quidem Pauli, qui haec opposuerit, dictis uidebitur esse contrarius ; sed confirmabit quae a nobis sunt superius disputata : si enim his uerbis — quae beatus Dauid de communi homine dixerat, quod dignus habitus sit tanti beneficii — beatus Paulus suscepti hominis honorem a Deo impertitum uoluit approbare, sine dubio probauit, quantum ad naturae proprietatem pertinet, magnam esse inter | Verbum et hominem diuersitatem illam, apud nos fide absque dubio permanente quoniam post ascensionem tantum honoris accepit, ut omnem creaturam longe transcenderet et unitus cum Deo Verbo sit ab omnibus adorandus; quod uero beatus Dauid ait : Omnia subiecisti sub pedibus eius ; et intulit :

8^-(10). Oues et boues, uniuersa pecora usque maris. Dicendo quidem : Omnia subiecisti sub pedibus eius, ostendit quod 200 sermo illi sit de praestantiore persona quam est nostra mensura ; sed quod addidit, Owes et boues ac reliqua, ad communem

respicit hominem propter infirmitatem id temporis auditorum, quorum capacitati dictorum suorum modum uoluit exaequare; atque ita de Christo prophetans et in nos Dei beneficia

168 Hbr 2, 8 I:Cor 5,28

177/178

169/170 I Cor 15, 25-26 180/183 I Cor 15, 21-22

171/173 I Cor 15, 27-28

174

— apostoli sermo iste 74* 189 habitus sit] Bu/b. (Kri. 136 ; ΡῈ 1942) et. Vacc. (Bibl. 1941), habeassit 74 Devr. 194 accipit 74 Devr. 203 capacitati] conieci, capacitate 74 Devr.

49

Α 26b

PS. VIII - IX

:

43

20; enumerans psalmum stupentis uoce conclusit dicendo : Domine Dominus noster, usque terra. PSALMVS IX

Omnes circumpositae Israeli populo uicinaeque nationes inimicitias aduersus eum atque odia impacata gesserunt, praecipue uero Arabes, quos Moabitas et Ammonitas atque Idumaeos diuinae Scripturae moris est nuncupare, diuersis ; uocans eos nominibus pro maiorum de quibus oriundi fuerant distinctione ; plurimi quoque potentium ac diuitum de eodem Israeli populo tenuiores quosque praedam sibi rapinamque faciebant. Vnde beatus Dauid de utrisque, id est tam externis quam domesticis malis, in hoc loco uel supplicationes populi 1o inserit uel querelas : et in primis quidem psalmi partibus sermo fit de hostibus agunturque Deo gratiae, quod eos sit ultione iustissima persecutus ac praeter spem Israelitas liberauerit sub eorum dominatu atque onere laborantes ; in posterioribus uero mala domestica describuntur, id est quod gemere pau15 peres populi diuitum iniquitas et rapina compelleret. Hic autem nonus psalmus, cum apud Hebrae|os et Syros A 26e diuisus sit in duos, nescio quare apud nos sit in unum redactus : neque enim sola, quae est in medio posita, incisio ostendit 5o illum apud Hebraeos consequenter esse distinctum, sed etiam 20 ipsae quae continentur causarum diuersitates. 22, Confitebor tibi, Domine,

in toto corde meo. —

Confessio

pro gratiarum ponitur actione ; quod in hoc loco non solum, sed in multis aliis inuenitur. 20, Narrabo omnia mirabilia tua. Relatione eorum, quae a te 2; nobis praestita sunt, beneficiorum multos ad reddendas tibi gratias congregabo : accipientis animus ostenditur enim uere gratus cum beneficiorum sibi a Deo praestitorum memoriam non amittit.

93. Laetabor et exsultabo in te. Posteaquam operum tuorum 3o mirabilia sermone digessero, ut beneficiorum tuorum memor in laetitiam mentis adducar.

9»-43,

Psallam

nomini

iuo,

Altissime,

usque

retrorsum.

Ps. IX, 29/31 Devr. p. 50, 12-15

206 explicit psalmus uiii. incipit. uiiii. 44 Ps. IX, 3 moabditas 74

11 fit] propono quamquam superius p. 42, 200 sermo

sit e/ infra b. 48, 194 sermo fuit scribitur, sit JA, est 51.

20 continentur] Derr.,

contentur κα 22 non] “4, oz. ΑΥ 26 congregabo accipientis animus] 7A*, -— acc. an. congr. «41 29 exsultabo] Devr., exalta /4

44

PSALMVS IX

Quoniam reppulisti a me hostes meos et in terga uertisti, debitum tibi meae laudis exsoluam.

35.

45, Infirmabuntur et peribunt a facie tua. Temporum est hic commutatio : nam pro praeterito posuit futurum, quod quidem in psalmis frequentissime reperitur. Infirmabuntur, ait, et peribunt pro infirmati sunt atque perierunt.

5*. Quoniam fecisti iudicium meum et causam meam. Id est : 4o iuste inter me et meos aduersarios iudicasti, ut me ab iniquitate dominationis eorum atque oppressionis erueres. ὅν, Sedisti super thronum usque iustitiam. Iudiciali suggestu eminentior atque destrictior egisti quae cognitori aequissimo conuenirent,

id est : ea, quae

ab aliis fiebant, in examen

45 uocasti, ut recte in illos sententia, pro his quae in nos peccauerunt, tuae seueritatis exiret. A similitudine itaque iudicum terrenorum ista dicuntur, qui residentes pro tribunali in reos consuerunt gladium ultionis exserere. Sicut autem, cum exswrgere dicitur, uindicta eius ex adiu50 torio signatur, et, cum dormire dicitur, | patientia et dilatio ostenditur, ita et, cum swper thronum sedere dicitur, iudicantis seueritas indicatur.

63, Increpasti gentes et beriit impius. Ad profanorum, inquit, interitum comminationis tuae seueritas sola sufficit. Signanter 55 uero posuit perüt impius, ut ostenderet ultionem processisse iustissimam, quae sit uiuentes impie persecuta. 65, Nomen eorum delesti usque saeculi. Ita eos omnes mors illata consumpsit, ut nihil ex eis ad posteritatis memoriam seruaretur.

6o

78:

['nimici defecerunt frameae usque destruxisti. Aduersarii

quidem nostri omnes contra nos bellorum machinas admouerunt et omnia in nos tela uibrauerunt ita ut deficeret eis quod in nos torquere possent atque iaculari ; sed cum illi multis in nos modis ac uariis armarentur,

uacuos

conatus

eorum

cas-

65 sosque fecisti, ita ut ciuitates eorum munitionesque destrueres.

40. Perüt memoria eorum cum sonitu. Ita exstincti sunt ac deleti, ut interitus eorum ad omnium notitiam perueniret. Haec autem dicit de his hostibus qui ab ipso Dauid ad in7oternecionem caesi sunt : multos enim uicinarum gentium 35 et peribunt] 74*, oz 74* om Ατ

41 erueres] T/os/é, erueris αἱ Devr.

46 it(aque)] 44*, ig(itur) 44* Devr.

44 ab] .4",

— 84 comminationis] 74sc., commi-

nutionis 74 60 fra ἡ 62 deficeret] Vos/é, deficerat 4 Devr. Pea Bulb. (Krit. 136) $1. Vacc. (Bibl. 1941), casusque JA De»rr. evr.

64/68 cas67 perit ἡ

$1

Α 268

PSALMVS IX

45

armis belloque superatos in totum deleuit, quorum in Regum historia apertissime continentur. 88, Et Dominus

in aeternum permanet.

Horum,

(opera?

inquit, ita

gestorum non erit ulla commutatio, siquidem qui ea operatus T3

est, Dominus, nullo regni sui utatur fine.

85, Parauit in iudicio suo usque suum. (Symmachus) : Firmauwit in iudicio sedem suam, id est, stabilis erit huius decreti examinisque sententia, nec ulla rerum commutatione soluetur. 8o

85

9o

9, Et ipse ?udicabit orbem terrae usque ?n iustitia. — Orbem terrae hic dicit terram repromissionis, fopulos uero filios Israel; itaque pro nobis iudicat cum inique ab aliquo fuerimus | oppressi. Ouotiescumque autem :udiciorum Dei mentionem facit, ?ustitiam his semper adiungit, aequum illum iudicem uolens per omnia comprobare, qui aequitate motus auxilietur sub iniquitatis onere constitutis.

52

Α 278

102, Εἰ factus est Dominus refugium pauperi. Factus est dixit pro faciet ; hoc enim exigit consequentia, et more ergo suo tempora commutauit. Pawperem uocat populum Israel propter assiduos hostilis uastationis incursus : nam humiliati fuerant in diebus Iudicum et multa mala a uicinis gentibus passi.

105, Ad?utor in opportunitatibus, tn tribulatione. Numquam : ita gratum et probabile est adiutorium nobis, cum laboranti95 bus adhibetur : commendatio namque eius artis rebus augetur et spebus in angustum redactis amplum eius munus efficitur.

IOO

11. Εἰ sperant in te qui nouerunt nomen tuum usque Domine. — Sperant pro sperabunt, beneficio acceptae defensionis edocti. Hic iam sermo exhortationis inducitur, ut discat populus experimento rerum, praeterita Dei beneficia uelut idoneum pignus retinens, nihil de diuino praesidio in animum suum desperationis admittere :

1285. Psallhitte Domino qui habitat in. Sion. Haec erat apud 105 Iudaeos opinio, quoniam etiam ante Templi aedificationem in

76/79 p. 52, 1-5

87/89 p. 52, 13-15

71 (opera) Derr. ; caue sequaris Vosté Devr. e graeco 18 commotatione 74 ras.

86 auxiletur /4

93/95 p. 52, 20-21

74 commotatio 74 76 (symmachus» 82 itaque] conieci, ig(itur) que 74* zn

88 faciet] conieci, faci** τ, faciat 7A* Devr., γενήσεται

Theod. 89 commotauit 7A Devr. 94 ita...cum] cfr. TLL VII.2.524.50-53 96 spebus] 74, sperantibus propos. V'osté 101 experimento] 24*, perimento ,A*

53

46

PSALMVS IX

monte Sion Deus habitaret et, posteaquam Templum aedificatum est, in interioribus aedis sacratae consisteret.

125, Annuntiate inter gentes studia eius. Haec, inquit, quae circa subditos sibi populos est illi moris operari, facite in om110 nium notitiam peruenire, ut in gloriam eius proficiat quod nobis mira ac magna largitur. 185, Quoniam requirens sanguinem eorum

recordatus.

Est

enim illi cura nostri, ideo etiam caedis in nos admissae ultor esse non destitit.

1:

135. Non est oblitus clamorem pauperum. Iterum gentis suae

populum fauperem

uocat.

14. Miserere mei, Domine, usque inimicis meis. Ex more etiam hic tempora commutantur : | nam, pro misertus est, Α 2γὉ miserere posuit ; sic etiam et Aquila dicit : Donawit mihi Do120 finus ul widerem laborem meum. Hoc enim etiam consequentia dictorum uidetur expetere.

158, Qui exaltas me de bortis mortis. — Portas mortis uocat periculum quod ducit ad mortem, per quod aditus quidem ad inferna reseratur. 125.

130.

15b. Ví annuntiem omnes usque Sion. Propterea, inquit, exaltasti me de bortis mortis, id est saluti me, qui eram morti proximus, reddidisti, ut ab omni hostili metu liber atque Hierosolymis habitans in dicendis tibi laudibus occuparer. Filiam uero Sion uocat Hierusalem. 163, Exsultabo in salutari. Aquila : delectatus in salute tua. 54

Ordo rerum exigit ut ab omnibus periculis eruti et laetitiam de praestita a te nobis salute capientes, canamus iugiter id [est] quod possit tuis laudibus conuenire.

165-2, Infixae sunt gentes in interitu usque pes eorum. Hostes, 155 inquit, nostri traditi sunt malis quae nobis conabantur inferre et inciderunt ea quae facere uolebant. 17*. Cognoscetur Dominus iudicia faciens. Quoniam communis Domini, ut communis quippe factoris, nationes idolis seruientes beneficia non intellegunt, et quae bona usui eorum 140 ministraret ignorant nec student referre gratias largitori, cognoscent illum cladibus suis cum iuste in se uiderint uindi-

117/121 p. 55, 14-19

122/124 p. 55, 23-24

134/136 p. 54, 6-9

107 est] A*, o5. /4* 126 me (29)] Vacr. (Bibl. 1941), meae .A Devr. — 133 est] reiect 134 interitu] Devr., in ter 74 186 ea] “4, (in» ea Lietzm. Vosté, sed efr. infra p. 86, 166 137 cognoscetur ] efr infra |. 141, cognoscitur 74 Devr.

PSALMVS IX

47

cari, et ultionis magisterio ad potentiae eius documenta peruenient. 11^. In operibus manuum suarum comprehensus est peccator. 145 In ipso, inquit, actu ac studio prauitatis aut eum poena aut uitae ultimus finis inueniet. 188, Conuertentur peccatores im infermum. Familiare est sacris litteris indiscrete et feccatores uocare impios et ?mfios peccatores dicere, sed in hoc loco uidetur quod pro impiis 15o feccatores posuerit ; infert enim : 180-198, Omnes gentes quae obliwiscuntur Dominum usque pauperis. Etsi aliqua, quae motum eius desiderant, dilatione suspendat, nihil tamen memoriae eius elabitur. Videtur autem per omnia in hoc loco impios alienigenas | dicere et ob 15; hoc maxime perditione dignos, quia neque scire Deum curent neque ut iudicem formidare.

19^». Patientia bauperum non peribit in finem. — Pauperes more suo uocat Israelitas ; et exspectationem, inquit, eorum,

quam de conferendo diuino adiutorio susceperunt, irritam 16o non esse patietur. Patientiam hic pro exspectatione dixit ; ita namque et Symmachus interpretatus est : Exspectatio quietorum non peribit in. finem ; etiamsi (ad? tempus pati illos aduersa permittat, non tamen in longum eius ultio protrahetur.

165

209, Exsurge, Domine, nom confortetur homo. Accingere in ultionem, ne insolescant qui nos tribulant successu prosperitatis elati.

20^, Judicentur gentes 1m conspectu tuo. Id (est) : suppliciis subdantur et morti. Nam :ud?centur beatus Dauid pro con170 fundantur ponit, ut est illud : Zwd:ca illos, Deus, id est, condemna. Cum autem non condemnationem sed ultionem postulat non dicit 2wdica :llos, sed $udica τἰ{15. Per omnes prope psalmos tali distinctione uerbi huius soluit ambiguum, ut inimicos dicat iudica — id est, condemna, 175 4udica — id est, ultor assiste —.

—

nobis uero

218, Constitue, Domine, legislatorem super eos. Cum uelut soluta libertate nullum se habere Dominum suspicantur neque censura legis aliqua contineri, et ob hoc etiam peccare 170 Ps 5, 11^

142 magistrio 74 1854 ob] cfr. supra p. 8,148, ab JA Devr. 160 — esse non Derr. 161/162 quetorum ;4 162 (ad» Bulb. (Krit. 135) 168 conspectu] Devr.,spécA ^ (est) Dervr. 169/170 confundantur ] conieci, confundentut «4 Devr., condemnentur V'os£é 175 iudica] 7A*, oz. /A* 177 liberate κα 178 ob] conieci, ab JA Devr.

Α 27€

55

48

PSALMVS IX

non metuunt nec ipsi pro male actis aestimant uindicari ; cum 180 itaque pro iniquitate in nos admissa senserint ultionem, scient et agnoscent quoniam sit illis et nobis communis iudex et Dominus, — is profecto, quem nos confitemur et nouimus,— qui in uindictam nostri seuerus exstiterit, ut illato supplicio meritum operis exerciti in nos cogerentur agnoscere ; hoc 18; enim ipsum apud eos uicem legis implebit, id est : illata supplicia docebunt eos, ut seruos et subditos Domino esse se nouerint qui in peccantes soleat seuerissime uindicare. Consequenter intulit 21^. Et sciant gentes quoniam homines sunt. Id est : castiga190 tionibus suis se ipsos cogantur agnoscere et condicionem pro-

À 27d 56

priam confiteri, quia non ab alio facti sunt ; sed te Dominum,

etiamsi nolint, patientur inuiti. 223. Vt quid, Domine, recessisti longe ? Vsque ad hunc locum

de uicinis gentibus sermo fuit, quae assiduo filios Israel in195 cursu belloque quatiebant ; hinc uero contra ipsius populi potentes, qui tenuiores quosque uexabant, omnis querela consurgit. Nam tam apud Syros quam apud Hebraeos alter psalmus hinc incipit. Quod autem dicit V£ quid, Domine, uox percunctationis est, non querelae. Ostendit autem quod sit ra200 tionis aliquid, propter quam patiatur Dominus sub diuitum iniquitate laborare pauperem, quam quidem rationem ignorantibus tacere tutius sit quam temerarium quippiam contra Deum ore proferre : credere namque oportet quoniam factor omnium curam proprii operis non omittat ; unde, si est illi 20; rerum suarum sollicitudo, non in totum dissimulat id, quod operatus est, aliorum iniquitate uexari. Affectionaliter autem,

non localiter, Deus uel recedere uel accedere dicitur : nam qui ubique per naturam est omnibus semper praesens.

22», Despicis in opportunitatibus, in tribulatione ? Id est : 210 pateris nos tribulationibus atteri, quarum opportunitas adiutoria tua potest apud nos gratiae maioris efficere ? 23-24^. Dum superbit impius incenditur Pauper usque benedicitur. Consequentia dictorum hunc habet ordinem : Dwm superbit vmpius incenditur bauper, quoniam laudatur beccator 215 1n desideriis animae suae. Comprehenduntur in consiliis autem quibus cogitant interpositum est propter metri necessitatem. 213/236 p. 56, 25--57, 32

180 it(aque)] 74*, ig(itur) 4* Devr. 185 implebit] “41, uel (imple)u(it) ad. 186 docebunt] Derr., docebant 74 ΠΝ 191 190 ipsos] Z4*, ipso Ὁ abalio] Devr., ablio 4 202 tacere tutius sit] V/acc. (Bibl. 1941), taceret ut ius Bi 4A Derr., tacere melius sit Bulb. (Krit. 135) — 212 incenditur] Derr., inditur

57

PSALMVS IX

:

49

Non enim soluta oratione psalmi conscripti sunt, sed mensuris certis et numeris ; ad custodiam ergo disciplinae aliquid frequenter inseritur, ut est hoc quod posuimus et alia similia,

220 quae saepe inueniuntur huiusmodi. Vult autem hoc | dicere, quoniam elatio profani hominis atque prosperitas et hoc, quod a multis pro opum congestione laudatur atque suspicitur, — quem nequitia pro morum deformitate facere deberet exosum, — ignem in ossibus pauperis offensionis ac maeroris 22; accendat ; qui quidem contristatur primo loco de iniquitate quam sustinet ; crescit autem amaritudo eius quoniam is qui iniquus in illum fuit non solum nulli uindictae subiacet, sed etiam rebus bene sibi cedentibus eleuatur atque adulatorum laudibus insolescit. Ita ergo est conexio recta uerborum. 23o Quod autem interpositum est, id est comprehendentur in consiliüs quibus cogitant, de ipsis diuitibus dicitur, quo non in longum sint iniquitatum suarum impunitate potituri ;nam, dum mala opera pessimis consiliis ordinant et id, quod nequiter

facturi

sunt,

deliberatione

communicant,

Α 288

continua-

235 tione peccatorum usque ad excipiendae ultionis tempora perducuntur. 258, Exacerbawit Dominum peccator. — Exacerbauit, dum est et uita improbus et iniquus in pauperem. Hinc iam quae sint diuitum ad peccandum studia exprimi240 tur, et quas frequentent delictorum species indicatur :

25», Secundum diripiendi auidus Deum oculos non conditori suo quae 245

multitudinem irae suae non quaerit. Dum est et pauperi, quem nudat, infensus, ad retorquet, neque intellegit quod possint fecit opera displicere.

58

263, Non est Deus in conspectu eius. Iniquitatum, inquit, cumulo et superbiae tumore lumen in eo rationis exstinguitur, nec aliquando mentis eius oculos reuerentia creatoris ingreditur.

26^, 250 tempore

Inquinatae sunt uiae illius in omni tempore. Ideo omni sordidi

operis squa|lore

turpatur,

quoniam

ab ea, Α 28b

quae purificare solet oculos suos, Dei contemplatione, detorsit ;necesse est enim eum, qui iudicem non timet, delicta et

crimina

semper

augere.

26€, Auferentur vudicia tua a facie eius. Nullum, inquit, ma241/244 p. 58, 6-10

217 conscripti sunt] 74sc., conscripserunt ^4 222 suspicitur] Bu/b. (Kriz. 137), suscipitur 74 Devr. 229 -— est ergo Devr. 231/232 quo non in longum] Gloss. bibern. et Bulb. (Krit. 137), quo non in locum 74 Derr.,quod non in totum Lietzm. 234 communicant] corieci, commoniant “4, communiant Lie/zz.

50

PSALMVS IX

255 lorum operum formidat, aut futurum

arbitratur examen ; et

ideo bene posuit a facie eius : illi scilicet futura non uidentur esse iudicia, non quia non sint futura, sed quia ille hoc in animum malae persuasionis induxit.

204, Omnium inimicorum suorum dominabitur. Mutauit 260 tempus ; nam, pro dominatur, dominabitur dixit, ut id quod inique faciebat ostenderet, id est : quoniam nihil de iudiciis Dei cogitat, ideo dominationi suae subicere omnes nititur, et

inique cunctos opprimere non ueretur. Manifestius hoc Symmachus posuit : Omnes inimicos suos exsufflat, id est, aut con26; tumaciter tractat aut uiliter. 24. Dixit enim in corde suo usque malo.

Hoc sibi, inquit,

cogitatione persuasit quoniam a prosperitate praesenti nullis aduersitatibus deducatur, neque commutationem aliquam ita sustineat, ut in locum felicitatis eius aduersa succedant.

Di-

270 cendo autem a generatione in generationem, continuationem uoluit temporis indicare. Quod uero posuit dzxit emim : non quia in talem diues uocem eruperit, sed quia ita agat atque ita pauperes opprimat ut merito secum ita loqui uideatur, quasi nihil mali sit ipse passurus atque, oblitus naturalis in275 firmitatis, nesciat quod sit post omnia, quae fecerit, mala moriturus.

288, Cuius maledictione os plenum usque dolo. Non solum iniquus iniquitatibus occupatur, sed etiam cuncta linguae uitia familiaritate facta concelebrat, ut neque maledictum 280a uerbis eius aliquando, neque calliditas et circumuentio deesse uideatur; per haec autem omnia tota uitae eius | prauitas arguitur. A. 28e 28», Sub lingua eius labor et dolor. — Laborem et dolorem dicit quae malis studet frequenter incutere ; ad facienda, in28; quit, mala promptus ac paratus. 29. Sedet in insidiis cum diuitibus usque innocentem. Non unus, sed multi talis studii in populo esse signantur, qui sibi in oppressionem pauperum operas multas et adiutoria soleant alterna praebere : non, inquit, — quod habet in se notam ini-

290 quitatis publicae, — aperte tenuiores quosque diripiunt, sed callide excogitant quo ad nuditatem eorum colore perueniant, ud id, quod faciunt inique, specie honestatis inuoluant. Izsi259/265 p. 58, 23-29

287 ille] 74sc., illi 4 264 omnes] 7A*, oz. .A* 268 commotationem 74 269 susteniat 74 272 erumpetit 74 245 quod] Devr., quid 4 281 uideatur]4*, uidetur /4* — uitae] Bulb. (Krit. 135) Vacc. (Bibl. 1941) Vosté, uita «41, uitia /4* Devr. 284 incutire 4 Derr. 286 in insedis ἡ 291 quo] Derr., quod 4

PSALMVS IX

51

dias ergo appellat occulta consilia quibus disponunt ut id, quod agunt, rationis, non malitiae esse uideatur ; quod qui295 dem studium est familiare eis qui patrimonia sua uolunt

semper augeri. 908, Oculi eius in pauperem respiciunt. Semper, inquit, ante

oculos eius, quem circumscribere conatur, pauper occurrit. Ostendit per hoc quoniam iugis rapinarum meditatio in eius 3oo corde uersetur. 30^. Insidiatur in abscondito usque sua. Non leui, inquit,

sed infinito cupiditatis igne succenditur.

305

31o

31;

320

30-2, Insidiatur ut rapiat bauperem usque eum. In totum mentis callidae uersatur ingenio qualiter illaqueari pauper possit et diripi. 918, In laqueo suo humiliabit eum..— Laqueum uocat fraudem quae est ad capiendum diuitis arte composita. 91^, Inclinabit se et cadet usque pauperum. Posteaquam enumerauit quibus studiis uita rapacium diuitum esset intenta, quam in se noxio opere manciparent seueritatem ultionis adiungit — quae omnia, ueluti uestigio, malefacta consequitur : cum, inquit, se crediderint oppressisse pauperes, tunc eos ruina exitialis inuoluet et tunc lapsus uitae | censura uindice sustinebunt. 32. Dixit enim in corde suo usque 2n finem. — Enim in hoc loco non est conuenienter positum, quia non causa id aliqua postulauit ; (aliis? etiam locis, improprie coniunctiones positas inuenimus. Hoc ergo uult dicere : quando diues computauerit sibi iam se pauperem subiecisse, tunc in eum ultio iusta consurget ; ita enim sibi persuaserat atque ita omnia in afflictionem pauperum sine timore faciebat, quasi Deus curam rerum talium non haberet nec aliquid horum in memoriam suae cognitionis admitteret ; non quo talia diuites cum opprimerent pauperes sint locuti, sed quia ita illos sentire

32; factorum

suorum

ipsa opera testarentur.

898, Exsurge, Domine Deus meus, usque iua. Ne haec, inquit, apud diuitem opinio conualescat, quod impunita sint mala quae fecerit, et securitatis persuasione in pauperum afflictione sit grauior, accingere in ultionem et uindica in illos 350 qui iniquitatem

sine timore

committunt;

cum

enim

ultus

303 insidiatur] Derr., indicator 4 — 304 ingenio] 44 Buh. (P&W' 1942), ingenium Derr. 305 diripi] cfr. e. g. infra p. 52, 352, dissipi 74, dissipari Derr. 306 humilia 74 308 inclinauit 74 Derr. ^ paupe ἡ 8117 «aliis» Derr. 318 uult] Derr., uelut 44 ;Asc. dicere] 74 Devr., diceret 74s. quando diues] Devr., quoniam dies 74 320 consurget] conieci, consurgit 74 Der. 323 cognitionis] 74*, uel cogitationis add 74* ». /. quo talia] 7Asc., quo alia 44, quod talia Devr. 828 et] 74*, uel neagd. 4A* s. . —pauperum] conieci, pauperem 74 Devr. 380 enim] ZA*, oz. “4:

6o

Α 28d

52

PSALMVS IX

fueris, ipsa animaduersio, quam exceperit cupiditas, te esse Altissimum comprobabit. 33b. Ne obliwiscaris bauperum in finem. Quoniam superius personam diuitis talia loquentis induxerat, — dixit enim 1n 335 corde suo, oblitus est Deus, — bene hic ait : Ne obliwiscaris pbau-

ferum tuorum in finem, id est, persuasionem hanc eorum, qua credunt tuae memoriae pauperes excidisse, falsam esse conuince et opere ostende quoniam curae tibi sint hi qui per tenuitatem suam exponuntur iniuriae. 340 Et quoniam talis diuitum cogitatio non solum de errore, sed etiam de profanitate nascatur meritoque in uindictam pauperum Deum ualeat commouere, addidit hoc per interrogationis speciem :

94. Propter quod irritawit impius Deum ? et post hoc se34; quitur : Dixit enim in | corde suo : non requirit. In hoc ergo maxime impius Deum ad iracundiam prouocauit, quia ausus est talem cogitationem mente concipere, nulla Deum ea, quae inique fiunt, iudicii seueritate comprimere. Vocem secundum consequentiam ex operum qualitate formauit, ut 350 diceret : hoc est quod maxime Deum iusta indignatione commouit, quoniam sine ullo diuini timore iudicii pauperes opprimebant, quia ita diripiebant ac si nulla apud Deum esset cura iustitiae. Hoc enim, quod ait dixió enim, per omnia susceptum semel schema seruauit, ut qualia agebant talia 355 loqui uiderentur, quo maior per profanam sententiam uitae eorum

61

Α 298

prauitas appareret.

352-5, Vides quoniam tu laborem et furorem consideras usque tuas. Dictorum est ordo conuersus. Nam haec est consequentia : quoniam wides tu laborem ; quod praeposterans posuit : 36o wides quoniam ; quae quidem uerborum conuersio per inter-

pretationis, quae de hebraeo in graecum facta est, necessitatem saepe contingit. Quoniam ergo de male potentibus querela praecesserat, uidelicet quod apud semetipsos ita loquerentur, — Duxit enim in corde suo, non requirit, — intulit : Vides quo365 niam tu laborem et furorem consideras, quasi ad Deum prophetae sermo dirigatur : quia, inquit, in tantum proficit iniquitas, ut tali in dies fiat genere cogitationis audentior, dicendo quoniam non sit tibi curae oculos ad opera humana conuertere neque inter opprimentes et oppressos aliquod examen 370 adhibere aut processus malitiae ultione comprimere ; tu autem

haec uidens dissimulas et exspectas ut manibus tuis ad.ex345/348 p. 61, 8-12

338/362 p. 61, 22-25

362/378 p. 62, 1-26

335 obliuitus 74 ait] 44*, oz; τ 344 quod] .4, quid Der»r. bant αὶ 367 fiat] conieci, fiet A Devr.

— 352 diribie-

62

PSALMVS IX

53

cipiendam poenam peccatorum suorum cumwulis ingerantur, et ultricem in se iram iniquitatis congestione succendant. | Hoc autem dicit de his qui peccatis non sunt paucis exiguisque Α 29h 375 contenti, sed ad multa scelera, usu inuitante, procurrunt ; et

380

38;

39o

395

fit eis congestio criminum et numerus laesorum, querentium ac deplorantium calamitates suas, maior causa poenarum. Per haec tamen omnia Dei patientiam uoluit indicare. 35070, Tibi derelictus est bauper usque adiutor. Quoniam, inquit, et illi in nocendi studio perseuerant et pauperes atque orphani sunt humano praesidio destituti, tua tantum superest utriusque defensio. 36^. Contere brachium usque maligni. — Brachium uocat, ut non tenue indicet sed grande opus iniquitatis ; id quod fit, ab ea quae facit parte signauit. Id, inquit, quod in pauperum 65 moliuntur attritu, cessare fac, operis ministeria ipsa soluendo. 36^». Quoniam quaeretur beccatum illius et (nom) inuenietur propter eum. Tanta est, ait, quam in pauperes exercet iniquitas, ut, si peccati sui ab eo ratio postuletur, nullam inuenire possit nec ualeat uel paululum in sui assertionem defensionemque consistere aut aliquo peccatorum suorum multitudinem colore uelare. 913. Dominus regnauit in. aeternum usque saeculi. Qui est iniquitatis ultor et iniuriae consolator. Bene regni Dei aeternitas indicatur ad utriusque partis, id est tam patientis quam facientis iniquitatem, uel solacium uel timorem. 31». Peribitis, gentes, de terra illius. —

Gentes hic uocat

filios Israel, pro conuersationis suae malo non alio quam alienigenas dignos titulo nuncupari. Peribitis ergo de terra 400 &i44s, id est : haec Dei in uos ultio proferetur, ut de terrae suae

uos habitatione proturbet. Frequenter erra dicitur De? terra repromissionis, ideo quod eam uelut praestantiorem elegerit atque ipse filiis Israel in hereditatem possessionemque diuiserit. Quoniam ergo electione sui uelut melior iudicata est et 405 ob hoc populo | sortita, diuisa, ut separatus a gentibus ceteris in asseruatione iustitiae et pietatis studio uersaretur, bene illis comminatur expulsionem, quoniam nihil dignum ea habitatione facerent, quae a Deo non solum in requiem eorum, sed etiam propter bonum fuerat conuersationis electa. Peribitis 388/392 cfr. p. 65, 4-12 (corr. Lietzmann, DLZ 1940, 842)

384 indicet] 74*, oz. “41 387 (non? Derr. 388 propter eum] ter illud s psalterio Veron. ( Weber p. 19) ,propterea Bulb. (Krit. 137) sationis] Bu/b. (Kri/. 135), conuersionis 74 Derr. 401 proturbet] perturbet 74 Devr. “ dei dicitur Derr. 408 ob] conieci, ab Vacc. (Bibl. 1941) diuisa] «4, cid est? praem. Devr.

«4 cfr. prop898 conuerBub. (ibid.), 74 Devr., ad

Α 299

54

POR ISUSE

410 ergo, ait, gentes, de terra eius, ne eam

opere

scelerum

uestrorum

polluatis.

38». Desiderium pauperum exaudiwit Dominus. — Deside- 64 rium hic pro oratione posuit, quoniam ea quae desideramus assidua oratione deposcimus : est autem pauperum desiderium, 41; quo cupiunt ab oppressione sua iniqua diuitum onera submoueri. 38», Praeparationem cordis usque auris tua. Quoniam superius dixerat, Desideriwm pauperum exaudiuit Dominus, ut ostenderet non iniusta pauperum uota Deo esse suscepta, ad420 didit : Praeparationem cordis eorum audiit auris tua. Proba-

bilem et rectam petitionem fraeparationem cordis appellat : aequissime enim cupiebant in eos, qui se oppresserant, uindicari ; et, quo amplius hoc ostenderet, intulit :

995, Iudicare pupillo et humili. Patefecit quod in desideriis 425 pauperum et pupilli uigor aeterni iudicis appareret. 39». Vi non apponat usque terram. Dixit quod erat consequentia operis illatura, sine dubio quia sub animaduersione positi sapere de se magna non possint. PSALMVS X Cum beatum Dauid persecutio Saulis urgeret, hi, quos fugae eius aut calamitas aut necessitudo coniunxerat, suadebant quae uel timor uel periculum suggerebat, ut de hoc monte ad alium transeundo atque ab illo rursus ad alium ;migrando periculum comprehensionis et mortis effugeret; tunc itaque hunc psalmum cecinit. 2-93. In Domino confido, quomodo dicitis animae usque ar- Α 29 cum. Quare, inquit, suadetis debere me effugientem montes 65 uice passeris commutare ? Quia peccatores, id est Saul, ad ca10 plendum me intentus est ? Sed ego in Domino confido et ob hoc (ad)5 declinandas eius insidias cum magna cura sollicitor. Peccatores

uero uocat

Saulem

et eos qui cum

eo erant,

ex

opere eis nomen imponens, ideo quod, sine causa odientes Dauid, eius persecutione peccarent. Hoc ergo, quod ait 1; lransmigra in montem sicul basser, quoniam ecce peccatores in412/414 p. 64, 2-5

Ps. X, 1/6 Devr. p. 64, 21-29

424 quod] Derr., quid 74

428 expli(cit) psalmus .uiiii. incipit .x. psalmus 74

Ps. X, 6 it(aque)] 4*, ig(itur) 24* Devr.

Bulb. (Krit. 135-136) -- est /A*

10 ob] conieci, ab JA Devr 11 «ad» 14 persecutione] 74*, persecutio /4* — hoc ergo] «41,

PSALMVS X

,

55

Lenderunt arcum, a comitibus Dauid dicitur, ut loca fugiens diuersa commutet. 9»-c, Parauerunt sagittas suas usque corde. Sermo ex persona ipsius Dauid de Saulis opere et de conatibus conquirentis in20 ducitur. Ita, inquit, paratus est nos interficere quasi, tenebris densitate sui cuncta inuoluentibus, testem operis non sit habiturus. In obscuro autem dixit, quod est in graeco CKOTOMHNH, id est, cum noctis tenebras facit etiam lunae absentia den25 siores. Mene enim lunam Graeci uocant, unde etiam »nenes,

quod est menses, rectissime nuncupauerunt : men namque proprie apud eos certus dierum numerus dicitur ac finitus, ut puta qui (a5 prima die crescentis lunae usque ad ultimum deficientis impletur, post quem iterum ipsius lunae incipiunt 3o incrementa reparari ; qui numerus est semper aequalis, neque augmenta aliqua recipiens neque ulla sentiens detrimenta : nam lunae cursus sub uno semper eodemque dierum numero terminantur ; quae quidem, ut post impletionem sui uacuatur, ita iterum uacuata completur. Vnde, siue xxx lunae dies

3; quidam uelint interesse, siue medium diem — id est v1 horas diei — subducant hi qui sibi uidentur diligentius supputare, ut sint XXIX et medium diei, secundum unam tamen summam

circulus lunaris impleretur. Nam hi qui uulgo dicuntur menses, | per quos anni orbis uelut in ΧΙ partes caeditur, 4o nomen hoc non proprie receperunt ; neque enim ideo menses uocantur quod eorum spatia astrorum certis cursibus includantur, neque autem exaequantur omnes dierum numero : nam aliis mensibus post Xxx dies unus additur ; alii uero duo, ne ad Xxx perueniat, subducuntur ; et hoc non semper : nam

45 post annos IV unum recipit, ut uno Vnde, cum sit illis diuersus numerus, tur ; lunae autem, sub isdem semper scenti, merito hoc conuenit ; cuius

tantum a XXX minuatur. improprie menses uocanspatiis crescenti ac seneuocabuli ignorantes uim

atque rationem, statutum dierum numerum ensem uocarunt,

50 quem cursus proprie efficit lunae impleto dierum orbe ad initia reuersus. Nam sicut annum itinera solis explicant certo temporis fine in orbitas suas recurrentia, — quibus, uelut a ianuis ueris egressus, decursis spatiis, ut annum impleat, ad ueris iterum initia reuocatur, — ita et luna per tramites suos ascen55 dens descendensque implet menstruum tempus ; unde et pro19 et de] 4, et /4* 22CKO OTOME NH 4A 25 enim] «4, autem Vac. (Marg. 185) — 23 finitus] Vacr., finitius JA, finitiuus Devr. 28 (a5 Vacc. Bulb. (Krit. 136) 31 recipiens] Vacc., respiciens 4A Devr. — 35 uelint] Devr., uel A 42 neque] Derr.,nam 74, nam nonzÁAs;. — autem] Propos. Devr., hoc “4, uero V'acc. 44 ne] Zsc., non 7A, ut Devr.

4 annos] Vacc., anno 7A Derr.

47/48 cres-

centi ac senescenti] Bu/b. (Kri/. 136), crescentis ac senescentis 4 Devr. 50 cursus] 74*, ozz. 41 ^ 53 ad ueris] Vacc. (Marg. 185 ; Bibl. 1941), aduersis .A, aduersus JÁrr.

Α 30*

66

56

PSALMVS X

prie mensis uocatur praefinitus dierum numerus ab ea, quae hoc efficit, »ene, id est luna.

Quod ergo ait 2» obscuro, id est, in scotomene, ita posuit ac si diceret : in tenebrarum et caliginis densitate ita nos alienos 6o a culpa interficere nituntur, quasi noctem patiantur illunem, quae nullius ad uidendum quod faciunt oculos testes admittat. Frequenter uero inueniuntur in psalmis ita quaedam posita, ut eis non addatur particula quas?, quam reposcit causae consequentia, ut possit facilius id, quod dicitur, relucere, sicut et

65 in hoc | loco oportuit dici, μέ sagittent in obscuro rectos corde. Rectos autem corde appellat, quantum ad praesentem causam pertinet, qui non sint sibi culpae ullius conscii, per quam digne odia Saulis incurrerint, neque aliquid iniquitatis admiserint ut persecutionem illam uideantur merito sustinere ; quasi fecca7o lores pro rerum uocat merito illos qui iungebantur Sauli, ita et rectos, ad causam respiciens, eos qui recti erant appellare non dubitat. 48, Quoniam quae tu berfecisti destruxerunt. Statuta, inquit, ac decreta tua irrita moliuntur efficere. Nam conantur occi75 dere quem tu in regem infusione signasti. 4^, I'ustus autem quid fecit ? Schema interrogantis et uelut quaerentis inducitur. Quid ad haec, inquit, zwsíus faciet, id est, ego ? Iustum se appellat respiciens ad causam, in qua est alienus a culpa. 80

53, Dominus in templo sancto eius. Subicitur cum multa ostensione responsio. Dominus, inquit, eius in templo sancto est, ac si diceret : adiutor eius est Dominus. Frequenter enim pro indicio adiutorii solum Domini nomen inseritur. Vult autem indicare quod eo, qui in templo habitet, defensore uta85 tur et uindice, in quo spe posita securus contra omnium consistere possit insidias. T'emplum dicit autem tabernaculum in quo erat arca Dei posita : nam Templum nondum fuerat exstructum ; et quoniam tabernaculum femplum uocatum sit, manifesto Regum testimonio perdocetur, — e£ dormiebat, in9o quit, Samuel in templo Dei in quo erat Dei arca, — cum templi aedificatio id temporis non coepisset. ὅν, Dominus in caelo sedes eius. Iterum hic uelut magna promittens ait : Dominus eius, cuius habitatio est ac sedes in caelo ; sub ipsius agit patrocinio ac tuitione securum 76,19 p. 66, 32-67, 2

89/90

1 $5m5,35

60 patiantur] Dervr., patientur 74

84 defensiore 74

89 perdocetur] Bouwz.

(Komm. 33.2) Bulb. (Krit. 137) Vacc. (Bibl. 1941), perducitur “ΑἹ Devr., perducetur “4: 94 securum] 74*, uel (securu)s add. JA* s. 4. quod praeoptauit Devr. ; sed cfr. e. g. Vacc. (Comm. a Giobbep.44-45) et suprap. 19,75

Α 30b

PSALMVS X

57 9; aestimatio namque ac dignitas Domini attollit animos nec. patitur iacere famulorum. Ita enim ait Dominus $n caelo sedes €i45, ac si diceret : potens est et | uinci nescius, cuius iste se-

Α 30€

curus est. Sicut etiam nobis moris est dicere : iste Illius est, iste ad Illum pertinet, id est, domini est potentis et magni, ita

100 ergo praesenti : iustus, inquit, habet dominum cuius testatur sedes in caelo posita dignitatem ; cum sit itaque illi talis defensor, quippe ut proprius possessor ac dominus, confidens in illum insidias aduersarii non ueretur. Et ne aestimes quoniam hic Dominus, in caelo positus, ab 105 his qui in terra sunt ipsa sit regionum diuersitate sepositus, intulit :

50-2, Oculi eius in orbem terrae aspiciunt usque hominum. In caelo, inquit, est, sed oculis eius subiacet quicquid extremus terrae finis includit. Quod autem dixit Pa/pebrae eius interi10 rogant filios hominum — id est : ita sollicita examinatione omnium facta diiudicat, ut cognitione eius nihil possit elabi — ex more nostro, quoniam et nos palpebras intendimus cum aliquid uolumus diligenter inspicere.

68

62, Dominus interrogat vustum et impium. Nullus, inquit, ab 115 eius iudicio subtrahetur, sed tam iustus quam peccator meritorum suorum fructus, ipso discernente, percipiet. 65. Qui autem

dilgit iniquitatem

usque

promiserat, sub znterrogatione, id est examine

suam.

Quoniam

Dei, tam iusti

probanda esse merita quam profani, consequenter intulit 120 quoniam qw: diligit oniquitatem odit animam suam : nam, cum singulorum opera appendat libra iustitiae, proprii, sine dubio, fructus praemissa semina consequentur. Odit ergo animam suam, quia illam iniquis actibus mergit ad poenam. qa^b, Puit super peccatores laqueos usque procellarum. Varia 125 perditionis genera dicuntur a Deo peccatoribus inferenda. Ὁ, Pars calicis eorum. Poenarum enumerata diuersitas erit,

inquit, Pars calicis, ut totus profecto ac plenus intellegatur continere grauiora ; calicis eorum, ac si diceret : hoc potabunt,

hoc eorum | haustibus ingeretur.

130.

Α 308

8. Quoniam iustus Dominus et iustitias usque eius. Haec iniqui et talia sustinebunt quoniam iustus Dominus. lustitiae autem reposcit officium sequi merita et reddere quod debetur singulis, non mutare.

101 it(aque)] “41, ig(itur) 44* Der»r. 112 nostro] 74, - (dicitur? Der»r. promiserat] «41, .i. pro prae(miserat) add. /A* ;. »;. 128 ad] “4Ἶ, oz. “41

expli(cit) psal(mus) x incipit xi 44

118 133

PSALMVS XI Deplorat in hoc psalmo atque conqueritur, quod relicta simplicitate certatim multi se ad studia fallendi simulandique contulerint, et quod amicitiarum fidem atque puritatem doli admixtione corruperint ; generali autem sermone in commune ; consulit ut hi, qui se tali uitae generi dederunt, uel emendentur dictis eius uel certe caueantur. 28, Saluum me fac, Deus, quoniam deficit sanctus. Publicae 69 labis periculum in morum corruptione uersatur : nam, cum relicta fide ab omnibus in curam simulationis studiumque 10 concurritur, nusquam integra amicitiae iura seruantur. Vt autem magnum et singulare bonum amicus uerus, cuius societas quietis quidem rebus iucunditatem, aduersis uero exhibet consolationem, ita graue et intolerabile malum est cum sub amicitiarum specie dolus tegitur et uirus fraudis abscon15 ditur. Nam si desit in cuius quispiam confidat affectu et quem securus uel consilii uel negotii sui faciat esse participem et cum quo ita ac secum loquatur, grauis illi uita tristisque ducetur : timet enim omnia et quasi infida circumspicit, cum non sit qui communicatione sui, dum partitur, aduersa onera mae-

20 roris imminuat. Atque ideo beatus Dauid talis uitae, quae sit plena insidiis, cupiens miserias explicare, rogat, uelut in medio discriminum constitutus, ut ei salus a Deo specialiter conferatur, quasi in defectu profecto amicorum et abundantia perfidorum. Hoc enim eius uerba indicant cum dicit : |Saluwm 25 me (fac», Domine, usque sanctus. Quoniam, inquit, tales amicitiae sunt periculis plenae, Dei adiutorium necessarium est, ut de tantorum laqueorum medio possit euadi. Sanctos autem in hoc loco uocat qui haec prius familiaritatis officia nulla doli admixtione temerabant, apud quos religio 3oerat amicitiae intemerata iura seruare ; unde, (ut) mani-

À 31^

festius id, quod dixerat, aperiret, addidit :

2b, Quoniam imminutae nem posuit pro defectu. est exacta de medto, ac si 3; dium curaque ueritatis, Ps. XI, 28/30 Devr. p. 69, 20-23

sunt usque hominum. — ImminutioIta Symmachus ait : Quoniam fides diceret : apud nullum remansit stu- 79 apud nullum fidelis uel sermo uel 32/38 p. 69, 28-70, 2

Ps. ΧΙ, 1 conquitetur JA 2 fallandi κα 4 corrumpetint 74 9 curam] propono, cola A Devr. (cola inter instrumenta piscatoria numerantur TLL III. 1729. 89 sqq. ; sed mira mibi uidetur coniunctio uocum cola et studium ; wide etiam infra 1. 35) 19 partitur] 74 Bulb. (ΡῈ 1942), patitur Devr. 22. constitus 44 25 (fac? Devr.

29 temerabant] 74sc., temerabunt /4.—

32 imminutae] 74*, uel d (iminutae) add “4 ;. /.

30 Qut» Derr. (sed pos! dixerat)

PSALMVS XI

59

familiaritas inuenitur, omnes sese ad simulationis ac fallendi studia contulerunt.

Qualiter uero ista fiant sequenti sermone patefecit.

98, Vana locuti sunt unusquisque ad proximum suum. 40 — Vana appellat pro fictis ac subdolis ; et generaliter «ana dicere consueuit ea quae sunt plena errore et destituta ueritate, eo quod nullus ex his fructus oriatur nihilque commodi talium constet operum capere sectatores. Vanam ergo appellat nequam hominum uel intentionem uel consuetudinem 4; mentiendi, quippe ut totius boni et utilitatis expertem, quae frustretur mentes eorum quos in sui inquisitionem meditationemque conuerterit ; quam tamen in hoc ostendit esse grauiorem, dum dicit : unusquisque ad proximum suum. Non enim subdola atque fallacia ad quoscumque loquuntur ignotos, sed ;o neque cum his fidelia conserunt uerba cum quibus necessitudinis iure iunguntur. 9», Labia dolosa usque locuti sunt. Mala uitii, de quo queritur, argumenta curauit exprimere, cum dicit 2» corde et corde,

id est : duorum mutuo sibi loquentium par ad decipiendum 55 alterum

est uoluntas

et similis;

ambo

enim

sibi uicissim

nituntur imponere sermone callido atque simulato, non est | À 51b ut uno mentiente alter fideliter loquatur et pure, nec una tantum pars captioni studet, sed aequaliter in alterutroque fallendi studium reperitur. Hoc enim indicat quod dixit 17) 6o corde et corde, quoniam tam hic ad illum quam ille ad istum plena fraudis conserunt uerba, ut occurrentes mutuo fallantur et fallant. Vult autem per hoc ostendere quod omnes uitiorum uno amore teneantur. Quid autem his pro talibus studiis imprecatur ?

ός

4. Disperdat Dominus uniuersa labia dolosa usque magniloquam. Rectissime talia interitus et perditio ora concludit, quae numquam ueritati sed mendacio iugiter studioseque patuerunt ; quod uero addidit, e£ linguam magniloquam, contiguum est uitium et satis uicinum : necesse est enim, ut de se magna 7» loquantur quibus est familiare mendacium ; iungunt autem ad fallendi studium etiam malum iactantiae, ut digni perditione merito censeantur ; est itaque ista oris petulans et immoderata iactatio. 9. Qui dixerunt, inguam nostram magnificabimus usque quis 40/43 p. 70, 9-12

40 ac subdolis et] 74*, oz. τ 50/51 necessitunis 74 4A*, loquam “41 68 contiguum] conieci, continuum est] «4, oz. “41 72 it(aque) ]«41, ig(itur) 44* Devr

65/66 magniloquam] 24 Devr. *0 quibus

94 mag «4

60

PSALMVS XI

75 noster dominus est ἢ Libertatem,

inquiunt, quae inest nobis,

uolumus linguae licentia comprobare ; nullius dominationis timore comprimimur, ut non, quae libuerint, uerba proferamus ; nostro iuri in loquendo, non alieno seruimus imperio ; — non quia omnimodo talia dicerent, sed quia ita se posse 8o loqui rebus ostenderent : nam, cum sine timore ullo in uitia libere procurritur, iudicis seueritas non timetur. Consuetudo autem est sancto Dauid uocem ex operum qualitate formare ut id, quod agit, clarius faciat relucere ; sicut in psalmo 1x, Dixit enim in corde suo non requiret, ita hoc loco ab his, quae 85 fiebant, insolentia sermonis inducitur. Consequenter ergo ait : linguam magnificabimus, ut uideantur meritum operis uerba signare ; et quia linguae spectat officium omne quod loquimur, seruat ubique sollicite consequentiam a rerum tenore susceptam.

9o

69-b, Propter miseriam inopum et gemitum pauperum usque 72 dicit Dominus. — Inopes uocat et pauperes qui, propter mo- Α 319 rum modestiam atque probitatem, sine ulla malorum cautione his, de quibus supra questus est, miscebantur et ob hoc patebant improborum hominum captioni. Propter tribulationem 95 ergo et gemitum pauperum in opus ultionis accingar et eorum, qui circumueniuntur, uel simplicitatem uel iniuriam uindicabo. Bene autem, praemittens miseriam, adiunxit e£ gemitum, ut causam non tenuis sed grauis doloris ostenderet, per quem usque ad suspiria ueniretur : consuerunt enim homines onera 100 angorum suorum amaris gemitibus indicare. 6*9, Ponam in salutari usque in eo. Cum exsurgente me iniquitatis ausus ultio iusta compresserit, saluti pauperum poena proficiet improborum ; praestabo, inquit, illis salutem et praestabo non remisse ad uindicandum, sed exserto uigore 105 consurgens ita, ut id, quod passi fuerint, nequeat ignorari. Ostendit autem per haec in eos, quibus familiare erat circumuenire simpliciores quosque atque decipere, non esse leuiter uindicandum; et sicut, schemate

petito, ut iniquita-

tem exprimeret, ab operibus ad uerba transitum fecit ut illos iro etiam superba loquentes induceret, ita quoque, ut ostendat supplicii grauioris horrorem quod fallentum nequitiae praeparatur, uocem Dei minantis induxit, quae promitteret dicens : Propter miseriam inopum et gemitum bauberum nunc exsurgam, dicit Dominus, et eorum, qui circumueniuntur, fi115 ducialiter, id est cum 95/81 p. 71, 11-21

multa auctoritate,

iniurias uindicabo.

84 Ps 9, 34^

97 promittens 74*, .i. pro prae (mittens) edd J4* s. /. simpliores 74

99 ueneretur /4

107

PSALMVS XI

61

*. Eloquia Domini casta, argentum usque septuplum. Verba, inquit, haec, quae

sunt mendacii

comminationem

admixtione

a uitio uarietatis

sonuerunt

Domini,

non

corrupta, sed casía sunt, id est

aliena ; quod ut manifestius

faceret, ad-

120 didit : argentum igni examinatum, probatum terrae, |burgatum Α 214 septuplum. Decretum, inquit, quod animaduersoris iustitia promulgauit, ita probum et colatum est ut argentum, quod YE) admixtione uilioris materiae ignis admotione purgatur, et ita sincerum redditur ut etiam frobwm uocetur, quo uilitatis 12; contumelia ab eius aestimatione pellatur. Ita ergo a Deo prolata sententia, cum uelut de iustitiae fornace processerit, non potest improbari, sed, ita ut egressa est, in opus effectumque

ducetur.

8. Tu, Domine, seruabis nos usque in aeternum. Quoniam in 130 principio psalmi saluum se a Deo fieri postulauerat — deficientibus his, quibus moris erat sanctorum opus, id est officium

amicitiae, absque doli admixtione seruare — et sufficienter studia iniquae simulationis expresserat sententiamque Dei uindictam promittentis ostenderat, consequenter addidit 135 Tu, Domaine, seruabis nos usque 172) aeternum : cum sit multa

iniquitas improborum et amicitiarum nulla sinceritas, recte a Deo ut contra haec mala custodiatur implorat, quia urgentibus periculis aliunde spem salutis sperare non poterat. Quod autem ait a generatione hac, subauditur mala : ita 14o enim et cum dictis superioribus consequentiae ordo seruatur, ac si diceret : a uiris nocentibus uitae praesentis et temporis. Sicut et Iohannes Baptista in Euangelio ait : Generatio mala et. adultera, quis demonstrauit uobis fugere ab ira wentura ? — generationem malam uocat homines praesentis aetatis, 14; — ita et in hoc loco ait a generatione hac, id est mala, ac si dice|ret : hominum pessimis studiis deditorum. Iw aeternum À 325 autem quod posuit : secundum consuetudinem suam aeternum uocat tempus uitae nostrae sine ulla interruptione continuum. 74 Per omne,

inquit, uitae nostrae spatium, tu nobis custodias

150 admoueto, ne dolis hominum ac fraude capiamur ; neque enim per nosmet ipsos uel prehendere eas possimus uel cauere. Quare, inquit, hoc tam sollicite postulas ? 139/141p.73, 17-22

142/143 Mt 5, 7

117 comminutionem 74 119 ut] JA*, oz. 41 121 animaduersoris] conieci ; uide enizs Bouwm. (W'ortscb. p. 143) , anima aduersarii /4*, uel animaduersarii adg. /4* 5. L., animaduerti propos. Devr. 123 admotione] propos. 7A* s. J., e? cfr. infra p. 83,49, admunitione

/4* Derr., admouitione

BaxZer (p. 15 s. v. **admixtio")

131 sanctorum] cfr. supra p. 58,28-30, sanctum A Derr. 136 recte] conieci, recta “4, recta (consilia? Derr. 143 uentura] 74*, uel fu(tura) add. JA* s. /. 140 gneratione 7/4 148 interruptione] Bz/P. (Krzt. 137 ;PbW' 1942), interreptione ;A Devr. 151 eas] /A*, oz. .A* possimus] 44, possumus propos. Devr.

62

PS. XI - XII

99, In circuitu impii ambulabunt. Quoniam et grandis est, quo circumdamur, numerus profanorum et sunt ad decipien155 dum semper intenti.

9», Secundum altitudinem tuam eleuasti filios hominum. Etsi impiorum nos agmen includat, etsi illi ideo ambulent ut alquem innocentum ualeant irretire, tu autem sublimior es et praestantior, qui nos de impiorum medio, uelut in edito po160 sitos, possis eripere et in superioris loci munitione erutos collocare. Nam quod ait exaltasti filios hominum, id est : eleuasti nos super eos qui nos sua numerositate cingebant. 1 1105 autem hominum posuit, ac si diceret, nos, quos secundum altitudinem tuam defensionis tuae fecisti adminiculis eminere. PSALMVS XII A peccato, quod Bersabee forma captus admisit, nititur beatus Dauid confessionis satisfactione, uelut hostiae inter-

cessione, purgari. Nemo uero miretur si dicta quae paenitentiam continent, ut per gratiam sancti Spiritus prolata inter Α 320 ; psalmos posita reperiamus. Statim namque conuictus a Nathan propheta foeditatem peccati sui, ut reuerens Domini famulus,

non

dissimulatione

texit, sed confessione

notauit,

dicens : Peccawi, Domine ; et continuo uocem paenitentiae est indulgentia subsecuta, ita ut Nathan, qui haec uerba con1o fitentis audiret, statim diceret : Εἰ Dominus abstulit beccatum twwm. Post indulgentiam itaque criminis recepit etiam 75 Spiritus sancti gratiam, qua prius solebat repleri. Sed quia erat wir iustus ei timens Deum, si quando aliqua incurrisset aduersa, statim ad peccati sui memoriam recurrebat ac 15 propter illud pati se ea, quae illum comprehenderant tristia, iudicabat, sicut scriptum est : Jwstus sut accusator est 1n primord1o sermonis ; et hoc non solum in tribulationibus positus agebat, sed etiam, quietis rebus et a curis liber externis, sibi

omnem impendebat operam, ut peccatum suum iugibus de20 ploraret lacrimis et uelut recenti semper tristitia compleretur, atque ita continuam ageret paenitentiam quasi nuper et non multo ante peccasset. Merito ergo psalmorum numero oratio confessionis eius inseritur, quia et confessionem uenia Ps. XII, 10/11 2 Sm 12, 15

13 cfr. Iob 1, 1

156 altitudinem] 74*, multitudinem 24* 164 expli(cit) psal(mus) xi incipit xii 24

Ps. XII, 2 satifactione 74 9/10 confitientis 74

recipit 4 Devrr. Devr., ut A

3 meretur 74

16/17 Pru 18, 17?

188 intetiere 74

3/4 poenetiam 74

11 it(aque)] 24*, ig(itur) 74* Derr.

160 monitione «4

8 poenitiae 74 recepit] conieci,

13 incurrisset] 74*, uel (incurre)ret add. ;4* s. /.

11 et]

PSALMVS ΧΙ,

63

secuta est et collatae ueniae testimonium gratia recepta post 25 praebuit. Quod uero post remissionem peccati agit paenitentiam, grandis in illo diuini timoris cura signatur : nam et magni peccati sibi conscius, idoneam satisfactionem Deo et tantam quae eius peccata dissolueret non aestimat obtulisse, et ideo confugit ad continua remedia lacrimarum. Dicta sunt 39 autem haec illorum maxime tempore | quo aduersum eum Α 32€ Abessalon surrexit improbitas ;qui quidem ideo est aduersum patrem insolenter elatus, quia Dauid ob meritum facti sui, permittente Deo, fuerat tribulationibus illis expositus. Nam dedit quidem Deus statim ueniam confitenti, flagellari uero 5; eum tribulatione permisit, ut, castigatione sua melior factus,

sollicitior esset in reliquum. Consequenter ergo ista — et si qua sunt alia huiusmodi beati Dauid dicta — psalmis probantur inserta, quia poterant plurimum utilitatis conferre lecturis : docent enim quod de4o beat modus confessionis adhiberi, id est, quod non solum in ipso peccati tempore operam gemitibus dare conueniat, sed continuis fletibus ora perfundere etiamsi multus dierum numerus elabatur, et per recordationem deformis facti semper inuocare tristitiam ; neque enim oportet ad momentum sen4; sum maeroris admittere et postea per obliuionem aculeum doloris excludere. Si enim beatus Dauid post spem acceptae ueniae — de qua quidem, propheta spondente, dubitare non poterat — tamen non quiescit satisfacere et ita gemitibus insistit quasi recenti peccati memoria peruratur, quanto magis 50 nos, quibus pro uenia accepta nullus sponsor accessit, continua recordatione reatus nostri paenitentiae lacrimas debemus effundere!

τό

1». Vsquequo, Domine, obliwisceris me in finem ? Sexto psalmo praesens, ut causae unitate, ita etiam supplicationum si55 militudine multa coniungitur. Nam sicut in illo non refugit in

totum argui neque penitus a correptionis asperitate se subtrahit, sed rogat ut sine fu|rore, id est ne commotius in se quam Α 324

modus patitur et seuerius uindicetur, ita et in praesenti non absolute posuit Vsquequo Domaine, obliwisceris me ? sed Vsque6o quo obliwisceris mei in finem ? Sicut itaque deuotus famulus timens offensam domini longiorem, propter peccatum quidem suum iuste se excidisse [zeli] memoriae confitetur, rogat tamen ne, protractione obliuionis, uelut oculis Domini diutius emen53/60 cfr. Ps. 6, 2 34 quidem] 74s. , q(uibus)d(am) «ἡ 43 elebantur ἡ 51 recodatione 74 58 seuerius] .57., seueritas 7/4 Devr. 59 obsolute 74 60 it(aque)] «41, ig(itur) 4A* Derr. 62 [zeli] prowenisse mibi uidetur e glossa apud memoriae : cfr. Gloss. bibern. ad loc.

64

PSALMVS XII

detur : in quo quidem multa cura sancti timoris ostenditur. 65 Neque enim beatus Dauid his, quae illum premebant, angitur malis, sed ad hoc solum tota est animi intentione sollicitus

quando possit in Domini gratiam, deposita memoria offensionis, admitti. Omnia

ergo sustinere dura, omnia aspera ferre

non refugit, tantum ut sit de reconciliatione securus. το

15, Vsquequo auertis faciem tuam a me ? A corporis similitudine et a nostro more ista dicuntur, quoniam, cum aliquibus irascimur, facies nostras ab his in aliam partem aspectumque conuertimus.

2a-b, Quamdiu ponam consilium usque et noctem ? De diuina 75 profecto propitiatione sollicitum necesse erat talia cogitatione uoluere ac mente tractare : putasne reconciliatus est mihi ? putasne suscepta aduersum me eius indignatio conquieuit ? an adhuc irascitur ? an offensionis meae adhuc apud eum me- 77 moria perseuerat ? et quaecumque in hunc modum sollicita 8o mente dicuntur. Hoc est ergo quod ait : quamdiu me ista cogitatio afficiet ? quamdiu discrucians me haec in animo sollicitudo uersabitur ἡ donec, inquit, tu awertis faciem tuam Α 335 a me, —

id est, non me rectis oculis intueris, —

necesse est

me haec suspicionum et cogitationum onera sustinere. Bene 8; autem dolores cordis tales cogitationes uocauit quae sine dubio animae eius dolores incuterent.

9. Vsquequo exaltabitur. inimicus meus super me? Quia propter peccatum suum diuino fuerat auxilio destitutus, confortabantur aduersarii eius et malis eum sine impedimento 9o aliquo grauissimis atterebant; erant autem id temporis hi quos in impugnationem eius Abessalon factio congregaret. Hoc est ergo quod ait : quem ad finem exaltabuntur hi qui me impugnare coeperunt ? 4^, Respice et exaudi me, Domine Deus meus. Hinc iam obla95 tione precum a seueritatis rigore Dominum, sibi, nititur inclinare.

ut reconcilietur

4», Illumina oculos meos usque mortem. Reconciliationis tuae gratia, uelut claro lucis radio, tenebras meae disperge tristitiae, ne maeroris

100 quoniam

in angore

onere

et continuatione

positis tenebrae,

consumar ; et

uelut erepta laetitiae

luce, nascuntur, bene ait : Jllumina oculos meos. Reuerso enim

Domino in gratiam eius, is qui maerebat omni tristitia liberatur et sereno gaudii reddito rarescunt tenebrae, quas offensa 74/84 Devr. p. 76, 25-77, 11

87/93 p. 77, 16-24

74 consili 74 *?6 putasne] 74*, putas 74* bibern., conquesiuit 74 88 distutus 74

** conquieuit] “4.6. ρον schol.

18

POSCAXIBAXTID

*

65

densauerat ; quod quidem tunc plene fit cum minime de spe reτος conciliationis ambigitur. ὅδ, Ne quando dicat inimicus meus usque eum. Ne forte, te diutius irascente, inimicus meus factus fortior insolescat et

glorietur quod in me placita sui cordis impleuerit. ὅν, Qui tribulant me exsultabunt si | motus fuero. Si protrac- AÀ 35^ 110 tae longius aerumnae me ostenderint a tua protectione submotum, inimicis meis, ut rebus ex uoto cedentibus, nascetur

materia gratiarum. θᾶ, Ego autem in tua misericordia speraui. — In tua misericordia,

id est, uenia

atque

clementia.

Bene

musericordiam

115 posuit, siquidem, pro peccato confitens, nihil sibi de suis uirtutibus ad spem salutis nisi Dei scit misericordiam suffragari. 605, Exsultauit cor meum in salutari tuo. Laetabor, inquit, cum a te mihi salus fuerit restituta.

6-73, Cantabo Domino qui bona tribuit mihi usque Altissimi. 120 Non solum gaudio accepta salute complebor, sed etiam ad cantandum et psallendum tibi ut benefico et excelso, et qui me ab inimicis meis liberaueris, omni studio praeparabor. PSALMVS XIII Sub Ezechia rege Iudae Sennacherib Assyriorum rex, multis Iudaeae ciuitatibus bello armisque superatis, x tribus captiuas iure uictoris abduxit; comprehendit etiam plurimos sub Ezechiae imperio constitutos. Nam et Hierusalem uolens ; oppugnare misit Rabsacen ut populum, qui erat in ciuitate, uel promissionibus illiceret uel comminatione terreret. Qui ueniens, inter uerba iactantiae, quae minando regis protulerat, non a Dei blasphemia temperauit, ad terrorem populi tali personans uoce : Non uos seducat Ezechias dicens quoniam 10 Deus uos liberabit. Numquid. liberauerunt dii gentium. unusquisque regionem suam de manu regis Assyriorum ? Vbi est

deus Emath et Arphad? atque iterum

: Qwis erwit terram

suam de manu mea ? Haec atque alia his similia uanitatis et superbiae plena iactabat, per quae credi uolebat quod poten15 tiae eius neque Deus posset obsistere ; quae quidem | uerba AÀ 33 Ps. XIII, 6/13 Is 36, 18-20

104 fit] Derr., sit κα 111 nascetur] propono, nasceretur 74 Devr. 115 confitens] conieci, confidens 74 Derr. 117 exultaui 74 122 expli(cit) psal(mus) xii. incipit xiii. 74 Ps. XIII, 6 comminuatione 74 4? regis] .4, {εχ parte» praem. Devr. 2/8 ptotulerat] Bulb. (Kriz. 137), pertulerat 7A Derr. 14 quod] Dew.,quo 4 1 posset ]conieci, possit 74 Devr.

66

PSALMVS XIII

stultitiae eius erant certa documenta. Haec ergo beatus Dauid in praesenti psalmo longe ante futura praeloquitur.

1^. Dixit insipiens in corde suo : non est Deus. In hebetudinis profunda palude demersum uocat Assyrium, qui nullum pro20 fecto Deum credit dum se praeferre non metuit. Insipientis itaque est et ab omni luce rationis extranei dicere : Non est Deus ; cuius notitia cunctis naturaliter uidetur inserta. 1v. Corrupti sunt et abominabiles usque suis. Consequens est, ut qui uacuus a cognitione sui fuerit conditoris, omnibus 25 uitiorum sordibus impleatur : non enim dubitabit ad probra uitae omnia prosilire, quem nulla diuinorum cura compresserit. In studiis uero posuit, ac si diceret : in operibus suis ; uult autem ostendere quod et morum feritate et ignorantia diuini cultus longe ab omni humanitate discesserint. o.

14. Non est enim qui faciat bonum. lta, ait, apud illos uitio-

rum familiaritas inoleuit, ita peccandi consuetudo omnes implicuit, ut nemo apud eos possit boni operis inueniri. Consequenter uero de Assyriis ista dicuntur, qui uictoria insolenter usi in omnes crudeles uictos exstiterant.

3;

ὦ, Dominus de caelo respexit super usque requirens Deum. Quoniam non erat prophetae tantum pondus examinis, ut posset de omnibus talem ferre sententiam ac pronuntiare quod non esset in his qui posset facere bonum, Dei intuentis dicit oculis esse perspectum et considerationis eius acie con4o prehensum, quod nemo in eis uel a malo uacaret opere uel ad cognitionem Dei curae aliquid ac sollicitudinis admoueret. Quales ergo Dei apparuerint oculis, sequenti sermone producuntur :

8o

9a-b, Omnes declinauerunt usque ad unum. Grandis his uer- Α 532 45 bis dum dicit : omnes declinauerunt usque ad unum — errantium consensus ostenditur, cum in tanta profanorum mul-

titudine nullus excipitur. Vitia autem, quae in eis generali sermone comprehenderat,

per species latius pergit aperire : o.

9. Sepulcrum patens guttur eorum. Qui mentis indicium in sermonis prolatione uersatur foetor, de ore eorum malae uoluntatis egreditur. Nam id, quod loquuntur, desideria eorum ac uota manifestat, quae ita et ad caedem hominum auida sunt et interfectorum gaudent multitudine, ut sepulcra, 21 it(aque)] “41, ig(itur) 44* Devr. ab omni luce] Vacc. (Bibl. 1941), boni luce 24*, boni luce et /4* Derr., uel (bon)ae add .A* s. /. 26 prosilere 74 34 7 uictos crudeles Der.

exterant 74

36 prophetae] 57., profetia 74, «in»

profetia Devr. $1.38 posset] conieci, possit 74 A 54 abida 74

40 uacuaret 74

50 patiens

PSALMVS XIII 55 quae condendis

cadaueribus

67

parata sunt, uideantur

imitari.

93, Linguis suis dolose agebant. Necesse est ut quorum studia ad effundendum sanguinem sunt semper intenta, ut eorum lingua sit ad decipiendum parata. 39e. Venenum aspidum sub labiis eorum. Vt qualitatem doli 6o exprimeret, quem dixerat in eorum ore uersari, ne de rebus forte leuibus crederetur, per exsecutionem ueneni ostendit

noxium

esse atque mortiferum.

9f. Quorum os maledictione usque plenum est. Varietate sermonum feritatis eorum et truculentiae crimen exagitat : quod 6; non manus eorum a caede hominum, non a decipiendo lingua cessaret, quod laqueos mortis his, quos decipere parabant, fallendo praetenderet. Nam Rabsaces populum, qui sedebat in muro, hac uerborum uolebat pollicitatione decipere : 5: 81 uultis benedici, | exite ad nos, et manducabitis unusquisque de Δ 345 7o winea sua et de ficu sua, et bibetis singuli aquam de lacu uestro, donec ueniam ei accipiam uos in lerram meam, terram quae est sicut uestra terra, frumenti οἱ uini. Haec autem dicebat ut,

populo tali ipso missione decepto, uolentibus ciuitatem capere manum nullus opponeret ; cuius semel facti domini uterentur 75 captiuo.populo prout ira uictorum aut libido uoluisset. Merito ergo fallaciae suae conuenientibus uerbis et quodam nequitiae charactere signantur qui humanitatem quidem uerbis praetenderent, re autem ipsa exitium urbi molirentur inferre.

38. Veloces pedes eorum ad effundendum sanguinem. Subiectio 8o uersuum singulorum accusationis continet incrementum. Nam dicendo superius sepulcrum patens est guttur eorum, indicauit quod nimia hominum morte gauderent ; per hoc uero, quod ait weloces pedes eorum ad effundendum sanguinem, ostendit eos ad strages faciendas non proelii necessitate impelli sed 85 solo furore raptari.

3h, Contritio et miseria in uiis eorum. [Ei conclusori.] In mores eorum uituperatio dirigitur, et tota generali accusatione uita damnatur. Aliena, inquit, sunt a salute et morti uicina 68/12 Is 36, 16-17

65 a decipiendo] Devr., adicipiendum 4 ZÁsc., uestram terram «ἡ Derr.

66 dicipire 4

12 uestra terra]

73 ipso] JA Bulb. (ΡΦ 1942), ipsa Devr.

— ca-

pite JA 76 fallacie 74 18 autem] 57., enim 4 759 ad effundendum] “4«ε., affundendum .4 86 [ei conclusori] re/ecz, [conclusori] rezece. Devr. ^ 86/87 in mores] Bz/P. ( Krit. 136), inmemotes 7A, in memores Derr. — — contritio et miseria **conclusori" in uiis eorum. ei inmemores eorum 670. A ;. /ria menda distinguenda sunt : librarius quidam in fonte suo iapz inmemores legens et datiuum apud uerbum dirigitur quaerens ei conclusori adiecit ( — Rabsaci qui conclusit ciuitatem). Diarmait uocem conclusori /raiecit sed boc mendum symbolis ** correxit

68

PSALMVS XIII

quae faciunt : nam id, quod contritum est amissa soliditate, ad oo nihilum ipsa sui uel tenuitate uel infirmitate perducitur. Volens ergo omnia opera eorum opera mortis ostendere, contritionem 1n uiis eorum ait infelicitatemque uersari. 31, Et uiam pacis non cognouerunt. Ferro atque armis as- À 34» sueti sunt, a consiliis quietis et pacis alieni. 9;

3J, Non est timor Dei ante oculos eorum. Subiecit causam unde eis mala, quae enumerauerat, cuncta processerunt. Vbi

enim non est timor Dei, ibi uniuersis parantur regna criminibus.

4-62, Nonne sciant omnes qui operantur iniquitatem. usque 100 ἡδέα est. Propter metri custodiam hyperbaton fecit. Nam consequentia dictorum hunc ordinem poscit : Nonne scient qui operantur iniquitatem, qui deuorant blebem meam sicut cibum fanis, quoniam Deus in generatione iusta est? et tunc inserendum quod dictum est : Dewm mon $1nuocauerunt, illic τος irepidauerunt ubi non erat timor. Quorum dictorum hoc modo sensus absoluitur : isti, inquit, qui familiaritatem cum iniquitate fecerunt, ad sumendum populum meum ita auidi sunt, ut

uideantur

esuriem

sustinere ; et ita ad

82

interfectionem

eorum festinant, ut quasi longam famem passi uice panis eos 119 cupiant deuorare; nonne rerum magisterio perdocentur quoniam Deus in generatione iusta est, id est, in genere populi Israel ἢ /ustos autem uocat non uirtutis studio, sed ad com-

parationem Assyriorum, quos Deum dixerat ignorare. Quomodo scient Assyrii quod Deus $n generatione iusta sit ? Plaga 115 sine dubio illa qua caesi sunt, quae magnitudine sui Deum esse in medio iustorum euidentissime comprobauit. Siquidem ira, qua exstincti sunt, omnia quae Dei uirtute retro acta fuerant nouitate sui et admiratione superauit : nam in uno temporis puncto CLXXXVv milia» angelo caedente deleta sunt. :20 Bene ergo dixit 4onmne scient? quoniam dixerat Assyrius Quis erui lerram suam de manu mea? quoniam liberabit Deus Hierusalem de manu mea ? et multa his similia per quae esse Deum negabant. Quod autem in medio positum est, Deum non inuocauerunt, Α 34* 12; de ipsis Assyriis dicitur, id est, non cognouerunt ; quoniam qui eum cognoscit inuocat. Constabat ergo illos Deum, quia non 2nuocauerunt, ignorasse. Quid ergo illis euenit, quia Dewm 118/119 cfr. Is 37, 36

121/122 Is 56, 20

91 ostendire 4 105 tripa ;4 106 familiatiatem «ἡ 113 deum] om. “4: 114 geratione 4 115 quae] Bz/b. (ΡΦΙΡ 1942), qua «4 Devr. (milia? Devr.

120 sciaent αὶ

eum] ?ropono, quem .A Derr.

quoniam]

.$7., quem

44 Derr.,

.A*, 119

126 qui

PSALMVS XIII

69

non inuocauerunt ? Illic timuerunt timore ubi non erat timor,

id est : unde non sperauerunt se aliquid passuros aduersi, inde 130 illos periculum mortis oppressit. Ascenderunt enim ad Hieru- 85 salem elati multis successionibus proeliorum ; et freti tam uirtute quam numero nihil de se humile sentiebant, despicientes quoque hostium paucitatem credebant eos impetu primo se esse capturos. Ita namque et ad ludaeos dixerat 135 Rabsaces missus a rege Assyriorum : Dabimus uobis II milia equorum si poleritis uos dare ascensores eorum. Contra ergo omnem spem non acie certatum est, non uel primis telis belli temptatus euentus ; nullo Iudaeorum letali uulnere corruente, sub unius noctis spatio tantae multitudines armatorum sub 140 manu

angeli

corruerunt.

6. Consilium inofis confudistis. — Inopem uocat Ezechiam, quippe humanis copiis et subsidiis destitutum, qui, paucis ad comparationem Assyriorum in armis positis, non modo a uictoriae spe aberat, sed nec ad resistendum putabatur ido14; neus. Quod autem consilium Ezechiae, quod ab illis dicit esse

derisum ? Sine dubio illud quo suadebat

Iudaeis ut, confi-

dentes in Deo, Assyrios minime formidarent, cum, e contrario,

Assyrii loquerentur ad populum : Non wos seducat Ezechias uerbis quibus non poterit uos eruere, et non dicat uobis | Eze150 Chàas quoniam

liberabit uos Dominus,

et non

incipit

tradetur ciuitas G

haec in manu regis Assyriorum ; nolite audire Ezechiam. Haec ergo dicentes Assy|ri beati Ezechiae consilia deridebant, A34 exhortationum eius dicta, quibus confortabat populum, ener- 84 uare

cupientes.

Vos, inquit, irridetis consilium

ilius ; Deus

15; autem sfes eius, id est qui ea, quae loquitur Ezechias ad populum, irrita non esse patiatur : nam, quod ille uerbis pollicebatur, est postea rebus impletum.

τὰ Quis dabit ex Sion salutare Israel ? Quoniam et sacrificia et oblationes atque omne diuini cultus ministerium, ut in 160 monte Sion offerrent, erat Lege praeceptum, habebant hanc opinionem apud semet ipsos quod in monte Sion Deus habitaret ; atque ideo ait : Quis dabit ex Sion salutare Israel ? id

est, quis de monte Sion praestabit nobis salutem et adiuto-

129/130 Devr. p. 82, 29-31 146/148 p. 83, 15-17.22-25

136/13? Is 356, 8 136/140 p. 83, 7-11. 141/142. 148/151 Is 56, 14-16 154/155 p. 84, 3-5 157/

166 p. 84, 10-23

129 aduersi] Derr., aduersis 74 135 rapaces 74 136 potetis 74 139 multitunes 74 146,14: confitentes 7A Derr. 147 e] .4", om. Ατ 149 in. C 153 exorationum 4C 154/158 deus autem spes eius] 74, quia deus spes eius est C 156 — esse non Derr. quod] “4:0, id quod .4* 160 habiebant (5ic)] -A*, abiebant Ὁ 162 quis] «4, deus C

7o

PSALMVS XIII

rium largietur ὃ ut subaudiatur Deus, manifeste indicans ne165 minem esse alium nisi Deum montis Sion, qui a periculis instantibus possit eruere.

70-ὁ, Cum auertit Dominus captiuitatem populi sui, exsultabit Iacob et laetabitur Israel. Tunc, inquit, plena laetitia perfruemur cum populus, solutis captiuitatis uinculis, fuerit reuersus 17e ad propria : x tribus dicit, quae nuper captae ab Assyriis in regiones illorum de proprii soli habitatione migrauerant. Consequenter ergo ait tunc perfectam illis laetitiam conferendam, cum etiam reliquos generis eorum ita Deus de captiuitate reuocauerit, sicut istos in Iudaea positos contra omnem spem 17; a malis exemit instantibus. Hoc autem addidit in hoc psalmo 85 beatus Dauid, ostendens quoniam et reditum illorum praecipere animo conueniret, sicut et impletum est tunc, cum omnes a Cyro rege Persarum dimissi sunt, cunctisque data libertas, si in Iudaeam

uel|lent, redire.

A 5355

18

Notandum autem quod, cum psalmus hic in Assyrios specialiter dictus est, beatus apostolus Paulus disputans ad Romanos testimonio eius usus est, ut dictis eius uellet generaliter approbare omnes homines peccati ferre dominatum. Ita enim ait : Quid ergo? Tenemus amplius ὃ Causati enim. sumus 185 Judaeos et Graecos omnes sub peccato esse, sicut. scriptum est quoniam Non est iustus quisquam, intellegens et reliqua. Quid nos ad haec afferemus ? A beato quidem Dauid propter praemissam causam, quae hoc psalmo [non] continetur, dicta esse non. dubium est; et hoc aperte ipsa consequentia lectionis 19o ostenditur, quoniam non poterit generaliter de omnibus hominibus talem ferre sententiam ; | quoniam si sine exceptione B :*

a propheta uita omnium culparetur, quasi a recti calle deuia, de quibus adderet id, quod sequitur : qwi deworant plebem meam ? quo dicto ostendit esse plebem ad Deum proprie per195 tinentem, quam opprimere aduersariorum labor et intentio, et cuius se curam Deus habere promittit. Talis ergo uerborum

184/186 Rm 3,9-18

164 indicans] “4, iudicans C 165 qui a] Derr., q(uia) 44, quem C 16? populi sui] «4, plebis suae C 169 populus] propos..A*5./., populos τ 171 migrauerant] C e£ //a Bulb. (Krit. 137) et Vacc. (Bibl. 1941, 210) ,mx 747, grauarent /4*, grauarentur Devr. 175 exemit] Derr., eximit AC addidit] 44, addit C 179 si in iudaeam uellent] conieci, si in iudeam uellit 4^, non fit in aliis libris si 2d4.74*/.7., si in iudeam uelit C, si uellint in iudeam Devr.

182 uellet] conieci, uellit AC 186 quisquam] “4, quisque C 188 quae] «4, quia C continetur] V/acc. (Bibl. 1941, 210), noncontinetur 7A C Derr., incontinetur propos. Bouwm. (Komm. 101, 1. Wortscb. 152) 191 zn. B si] AB, oz. C 194 ad] JA* BC, om. (Ὁ 196 habere promittit] B, promittit habere 74 Devr., promittat habere C

PSALMVS XIII

7I

interpositio non conueniebat ei cuius in omnes superius querela praecesserat, uidelicet quod se impietati iniquitatique tradidissent ; sed, ut uerbis propheticis Assyriorum dedita pecNoo

catis uita damnatur,

ita etiam post illam aetatem

omnibus

. peccandi amore peruasis ac uitiorum assiduitate corruptis eadem ratione praesentia dicta conueniunt. Vsus est ergo testimonio hoc beatus Apostolus, non quia ob id a propheta dictum sit, sed quia non falleret etiamsi illius temporis ho20 ^ minibus aptaretur per quod quidem Iudaeorum grandia peccata signantur, quorum moribus conueniunt quae a propheta in solos | diriguntur Assyrios. Hoc autem ita assumpsit Apo- Α35Ὁ stolus ut nos facere solemus, non solum cum scribimus aliqua oo6 sed et cum in ecclesiis disputamus ac dicta nostra uolumus 21 o Scripturarum testimoniis approbare, quae sermoni nostro similitudine magna iungantur, — ut puta aliquod afferamus exemplum quo possit clarius id, quod dicimus, relucere : si quis uideat multos hominum relicta probitate morum uitia passim cuncta sectari nec ullam honestatis habere rationem 2I 5 causeturque de tali improborum studio atque addat illud, quod a propheta dictum est, quoniam perit reuerens de terra ; hoc autem dicit, non quia de illo sit tempore prophetatum, sed quod causis, quibus motus est, possit plurimum conuenire. Sic ergo et beatus Apostolus ait : Causati enim sumus Iudaeos et 22 o Graecos omnes sub peccato esse, et intulit : s?cu£ scriptum est, non est iustus quisquam et reliqua. Vsus est ergo conuenienti testimonio et quod dicta eius astrueret. Sic itaque accipiendum Apostolum uerba prophetae ideo ad suam epistulam transtulisse, quia causae de qua agebat constabat plurimum conue22 ^ nire ; quod quidem, ut dixi, et nobis moris est facere. Haec autem consuetudo a plurimis ignorata maximi fuit erroris occassio, his uidelicet qui, Scripturarum consuetudinem

25 o

nescientes, omnia quae Nouo Testamento inserta sunt per prophetiam | dicta esse crediderunt, et ob hoc non ueritatem rerum, sed fabulas | in suis expositionibus attulerunt.

216 Mich 7,2

197 conueniebat] B, conueniat 4C ei] AB, eius C omnes] 4B, homines C 198 praecesserat] conieci, processerat ΒΟ Derr. 202 est] B, oz. AC 206

signantur] BC, signentur 74 ita] C, hoc autem B, hoc ita 74

conueniunt] AB, conueniant C

207 hoc autem

208 ut nos] B, ut non A*C, ut ;A*

sole-

mus] B,soleamus -4C 209 et] AB, oz.C ^ 210 — testimoniis scripturarum ΤΊ 211 iungantur] B, iniungantur 4C 214 nec] B, non AC 215 illud] AB, oz.C 216 de terra] /A*B, om.A^ C 217 dicit] B, dico AC 221 quisquam] 4B, quisque C est (29)] B, cz.-AC 222 itaque] B, it (aque) 74*, ig(itur) z4*, iterum C accipiendum] 74B, accipienda C 228 apostolum] -AB, apostoli C epistulam] B, -- necessitate 4C 229 ob] BC, ab κα 230 exp/.C expli(cit) psal(mus) xiii. incipit xiiii 44, incipit xiiii B

B 1 explicit C

PSALMVS XIV

Hic psalmus praecedenti, non solum ordine quo subiectus est, sed etiam causae uicinitate coniungitur. Beatus namque Dauid, ut omnem filiis Israel spem noxiae securitatis | in- A 35* cideret, quae per hoc, quod recenti Dei auxilio extra pericu; lum omne constiterant ac de metu fuerant captiuitatis erepti, poterat eorum sensus attollere, ut uidelicet de se magna sen- 87 tirent ac non parui apud Deum meriti esse se crederent ; ne ergo abiecta omni sollicitudine uitae melioris in otium se desidiamque

laxarent,

hunc

psalmum

cecinit, qui uicem

ma-

το gisterii et exhortationis impleret, quatenus placere Deo morum probitate contenderent et in appetitu se grandi cura omnis uirtutis extenderent nec crederent aliter se posse esse de urbis illius habitatione securos, nisi ea quae uellet Deus agere curassent atque omne studium suum depellendis uitiis ad15 mouerent : qui si hoc non facerent, de habitationis suae securitate nutarent, etiamsi uiderentur contra omnem spem de malis circumstantibus nuper erepti.

1. Domine, quis habitabit in tabernaculo tuo aut quis requiescet in monte sancto tuo ? Non ab hominibus quaerit (ne 20 minus ponderis afferat secuta responsio) ac uelut otiosus interrogat dicens Qwis est qui habitabit in tabernaculo Dei, aut quis requiescet in monte sancto eius, sed uelut sollicitam consultationem admouet Deo, dicens : Domine, quis habitabit in tabernaculo, aut quis requiescet in monte sancto tuo, ut, post

2; attentam inquisitionis curam, sententiam Dei respondentis inducat, per quam maiore auctoritate Iudaeos ad appetitum uirtutis et custodiam probitatis accingat. Specie ergo interrogantis assumpta ait : O Domine, doce nos qualem patiaris hominem secure in hac ciuitate consistere, ut cognoscamus 30 pariter quibus nos rebus studere conueniat | uel quemadmo- Α 354 dum sit possibile mala tribulationis effugere atque aduersariorum insidias declinare ac, sub tua tuitione positos, incursus hostium non timere.

2. Qui ingreditur sine macula et operatur iustitiam. Quasi Dei 35 magisteriis eruditus incipit docere quae didicit. Iste, inquit, in

hac ciuitate positus poterit longa habitatione consistere, cuius Ps. XIV, 2 casae αὶ

beatus namque] B, nam et «(4

3/4 incideret] /4-B, uel

incederet adZ ;4* s. /. 5 constiterant] B, constituerunt 74 4 se] B, om... A 9 uicem] Devr., uocem .AB 9/10 magisterii] B, magistri 4 12 nec] B, non 4 18/19 in — requiescet] B, usque 4 20 secuta] :4B, secutura De»r. 22 re-

quescet 74

quitionis 74 B, quam “4

22/23 consulationem 74

23/24 in - monte] B, usque A

21 accingat] .48, accendat propos. Devr. 32 sub tua], B, subita «4

34 et operatur] B, usque 4

magisteriis ]B, magistrio ;4*, uel magistri add. ;4* ἡ. zz.

25 in-

— 30/31 quemadmodum]

didicit ]B, dicit 4

35

B 1e

PSALMVS XIV

73

actus ac uita nulla peccati admixtione fuscatur ; cuius opera, ne quid prauum tortumque habeant, ad normam iustitiae diriguntur. Iste, inquam, securus Zabitabit Dei munitus semper

88

40 auxilio.

.

Quod autem ait Qui ingreditur sine macula et operatur iustitiam tale est ac si diceret : qui et ab omni malo se abstinet et bona facere non omittit — neque enim perfecta uirtus est tantum uitiis non foedari et nullis uitae insignibus (/acuna).

4; Cumulatius

sane hoc exhortationis genus aperit in sequenti,

ut sciamus et quae facere et quae uitare conueniat.

33. Qui loquitur ueritatem in corde suo. A quo abest studium fallendi, non prout fors tulerit, sed ex decreto mentis atque

proposito. jo.

9-6, Qui non egit dolum in lingua sua, nec fecit proximo suo [suo] malum. Hoc est, qui non aliud corde retinet, aliud ore promittit. Et quoniam superius dixerat : Qui ingreditur sine macula et operatur iustitiam, uidelicet qui utrumque pari cura obseruationis exsequitur, ut et uacuus a uitiis possit et plenus 55 uirtutibus inueniri, pro operatione ergo iustitiae posuit : Qui loquitur ueritatem in corde suo. Ambulantem autem s?ne macula eum uult intellegi, qui etiam linguae lapsus effugiat nec faciat umquam quod ad incommodum proximi spectare uideaΑ 368 tur : per haec enim omnis pec|cati species submouetur. 60

84, Et opprobrium non accipit aduersus proximum. suum. Qui non ita usus est consanguineis suis — istos enim uocat proximos qui generis affinitate iunguntur —, ut malae tractationis opprobrio uel ab ipsis uel ab extraneis inuratur.

43, Ad nihilum deductus est in conspectu evus malignus. Apud 65 quem tantum probitatis studium, ut discedentes ab ea, etiamsi sint diuitiis et honore conspicui, auersetur atque despiciat. 4^, Timentes autem Dominum glorificat. Ista mentis affectio 89 de praemissa uirtute generatur : sequitur enim ut, in cuius conspectu uilis | et detestanda fuerit iniquitas, illa quae ex B 13 7o timore Dei nascitur probitas digna honore ducatur. Qui ergo glorificat timentes Dominum, non paupertatem eorum auersatur, non proposito humilitatis offenditur. 3* nulla] “41 B, oz. JA* 38 prauum] B*, paruum malum .4, parauum B* tortumque] B, tormentumque 74 42 qui et] B, qui 74 44 lacunam post insignibus rece sTazuerunt 51., berperam post! cumulatius Devr. 4 cumulatius] 74^, uel cumulari add. 74* s. /. quod Devr. dubitauit an comprobaret, comilatius comilatius B 46 quae (29)] B, om. /A 80/81 nec — suo suo] B, usque 4 81 hoc] B, id A - retinet corde 74 52 increditur 74 δῦ operatione] B, oratione A 51 linguae] /A* B, oz. ,A* 57/88 nec faciat] B, non facit /4 59 enim] B, om. A 60 (e£ infra saepenumero) opproprium 24 65 tantum] B, tantum

est 44 AB

discedentes] “4, discendentes B 67 ista] B, ita A

66 (e/ infra saepenumero) dispiciat

74

PSALMVS XIV

4c, Qui iurat proximo suo et non decipit eum. Quoniam sub Lege positis loquebatur, non remouet iusiurandum, sed periurii 7;imperat cautionem. 9^, Qui pecuniam suam mon dedit ad usuram. Notandum quoniam et sub Lege usurae prohibebatur exactio, et quasi unum, inter reliqua quae castigabantur uitia, ducebatur ; usura enim unum iniquum, miserum alterum facit : dum et 8o ille maiorem, quam dederat, summam exigit ; et iste, qui ideo accepit quia non habebat, dum reddit amplius quam accepit, incipit plus egere. ὅν, Et munera super innocentes non accipit. Duplex in hoc uersiculo sensus inducitur, id est quod neque condemnauerit 8; acceptis muneribus innocentem, nec id quod innocenti iure competebat, muneribus acceptis, addixerit. Vult itaque iustitiam non esse uenalem et merito eam suo, non pecuniae quantitate, taxari. Notat uitium quod nostris praecipue diebus increbuit : nam tunc a multis,

| cum manus

aere plena fuerit, A 56^

9o sententia iniusta profertur. ὅς, Qui facit haec non mouebitur in. aeternum. Quoniam in principio psalmi admota percunctatione quaesiuit : Domzne, quis habitabit in tabernaculo tuo aut quis requiescet in monte sancto tuo ? atque intulit : Qui ingreditur sine macula et operatur iustitiam, qui loquitur ueritatem. in corde suo et quae 9; sequuntur, conuenienter ergo subiecit : Qwi facit haec non mouebitur in aeternum ; id est : qui se harum uirtutum, quas superior sermo

digessit, studio et amore

deuinxerit,

nullam

praesentis securitatis mutationem poterit formidare et erit per 9o Dei adiutorium de habitationis suae perpetuitate securus. 100 Ostendit autem per hoc, quoniam is qui fuerit a proposito praedictae uirtutis alienus, etiamsi uideatur in locis illis ad tem-

pus habitare, tamen firmam in ciuitate mansionem habere non possit — nam aut malis illum patere sequentibus, aut insperata morte subduci, aut captiuitatis uincula non uitare ; qui τος autem ita uiuere decerneret, et habitaturum in ciuitate Dei et

non mouendum in aeternum. Aefermum autem more praesens et uniuscuiusque uiuentis indicat tempus.

suo

78 et] B, om. A 11 loquiebatur «ἡ periurii] B, oz. “4τ, post imperat suppl. ls 1 cauitionem .4 1 prohibebatur] B, prohibeatur 74 81 (bis) accepit] Derr., accipit AB reddit] 4*B, reddidit /4* — 858 nec] B, ποῦ αὶ 80 it(aque)] .4*B, ig(itur) .4* 88/89 increbuit |B, increbruit 74 89 tunc] AB, nunc Bujb. (Krit. 136) ^ manus aere] B, manu sapere /4*, uel sapore uel rapere fit in aliis libris add. /A* i. γι. et sequuntur. scholia bibern. manus tunc esse legendum significantia 90 iniusta] Bulb. (ibid.), iusta AB — 93/94 et — ueritatem] B, usque E! 95 conueniter 4 91 digessit] 74* B, egesit Αἱ" 99 securus] B, securis 74 101 uideatur] B, uidetur 74 105 decerneret] AB, decreuerit Der. 107 expli(cit) psal(mus)xiiii 44 incipit xu 4B

PSALMVS XV Psalmus praesens pro causae similitudine sub eodem quo nonus argumento conscribitur : nam pro caesis finitimis gentibus aguntur gratiae, quas quidem omnes Dauid paene, Deo adiuuante, prostrauerat. Canitur ergo ex persona populi s totus psalmus, in cuius commodum fuerat omnis manus hostium caesa. Docentur etiam qualiter in reliquum et quibus utantur uerbis, cum Deo pro interfectione aduersariorum necesse fuerit supplicare.

B 28

10, Conserua me, Domine, quoniam 1n te speraut. Quia. uici- Α 36 ro narum undique gentium premebatur incursibus, consequenter 91 se a Deo postulat custodiri.

23, Dixi Domino : Deus meus es tu. Id est : omnia abiciens ac spernens idola et eos qui dii a gentibus aestimantur, in te spei meae praesidium collocaui ac te sum Dominum me habere 15 professus. 20 Quoniam bonorum meorum non eges. In graeco quidem huiusmodi sensus est : Quoniam bonis, quae apud me sunt, ipse non indiges ; apud Syros autem : Quoniam bona mea a te sunt, et tu mihi haec, quibus fruor, cuncta largiris —

quae

20 quidem, id est bona mea, non habes necessaria —. Ista intellectus consequentia concurrit ad reliqua : Dixe Domzano : Deus meus es tu, quoniam bona mea a te sunt. Id est : Dominum te meum sum, dicata tibi seruitute, professus et bonorum, quae apud me sunt omnium, largitorem ac 2; nullius rei, quae apud me est, inopem uel egentem. Haec autem loquitur, ut ostendat longe sibi aliam causam esse quam gentibus. Ego profecto iuste te Dominum uoco, quoniam bona quae habeo, te conferente possideo, et tu nihil a me in usum tuum uelut egens reposcis; gentium uero dii neque 3o praestant bona aliqua cultoribus suis, et ipsi uelut inopes spectant quid eis manus | hominis largiatur emendicantque honorem, quia sibi eum per se praestare non possunt.

3. Sanctis qui in terra sunt marificasti, quoniam omnes uoluntates meae in eis. Secundum intellectum qui de graeca lectione 3; uelut in promptu positus uidetur occurrere, facile potest aliPs. XV, 1/8 Devr. p. 90, 11-27

23/32 p. 91, 13-28

Ps. XV, 3aguntur] B, augentur 74 ZA*, fuerit /4* 6 casa ΚΑ 13 qui 4 19 tu] B, om. .A 23 tutem 74 26 longe sibi] 74* B, “418, uel (homi)num add. /A* s. /.

- dauid omnes 74 Derr. 5 fuerat]B, oz. et eos] B, oz. ΑΥ et deos “ἢ qui] B, et dicata tibi seruitute] B, dicatam tibi seruiom. 7À* 27 te] B, om. .A 31 hominis] — 33/34 quoniam — meae] B, usque 4 35

uelut] 74* B, uel 4*

B2^

92

D

76

PSALMVS XV

quis suspicari de Israelitis dictum esse sanctis qui im terra sunt ; ita namque quidam istum sensum tamquam ad manum positum sequentes multum deuiarunt a ueritate et uirtute dictorum. Apud Syros autem siue Hebraeos non ita habetur, apud quos hoc modo positum est : superbis ac magnis, potentibus ac robustis | — id est gentibus, quae in circuitu nostro Α 368 sunt et nobis molestae esse non desinunt — admirabilis ostensus es ita, ut omnes

uoluntates meae

fierent zn illis, dum

te

persequente pereunt atque exitio deputantur et gladio. Haec 45 namque erat populi Israel uoluntas, ut impugnatores eius ultio diuina disperderet. Iuxta hunc sensum grandi consequentia omnia sibi dicta iunguntur. Nam cum dixerit superius Dix: Domino : Deus meus es tu, quoniam bona mea sunt a te, ad probationem bono$0 rum 8. Deo praestitorum intulit : finitimis gentibus admirabilis ostensus es, caede illos maxima persecutus ; uere enim inter reliqua Dei beneficia etiam hoc populo praestitum esse constabat, ut inimici eius gladio caedente corruerent ; unde hoc, quod ait quoniam bona mea a te sunt, consequenter etiam 55 per id uoluit approbare, quod Deo dicit persequente suos aduersarios

interisse.

Ita et Symmachus,

pro sanctis, ualde

magnos posuit. Secundum hunc itaque intellectum et ea, quae sequuntur, inueniuntur esse conexa ; intulit namque :

4e, Multiplicatae sunt enim infirmitates eorum, postea accelerauerunt. Symmachus : Multiplicata sunt idola eorum, retrorsum festinauerunt. Quod uult dicere tale est, quoniam 93 idola, quae fecerat gentium error innumera, quorumque apud B2* profanos erat frequens celebrisque cultura, festinato et uelo6 I] citer perierint. Deo enim alienigenas persequente, cum ciuitates hostium in solum Israelitarum manu aries actus effunderet, ruinis urbium templorum quoque euersio et idolorum contritio iungebatur. Nam sanctus Dauid pro zelo religionis et deuoto in Deum animo persequebatur simulacra quotiens fuisset uictoria prosperatus : unde conuenienter adiunctum est, quia caesis hostibus sint eorum etiam idola comminuta. 5i ergo hoc, quod dictum est Sanctis qui in terra sunt mirifi- A37* 6o

61/65.67/68 p. 92, 26-93,9

41 circumcitu 74 12 molestae] B, moleste 74 deret] B, disperdet ;4 49 ad] .A* B, om. “41 rum «(4

ὅ1 65] .4,est B — illos] B, illorum 24

43 es] B, est αὶ 46 disper50 praestitorum] B, praeterito— 52/54 hoc populo — conse-

quenter etiam] 74B*, o». B* 83 corruerent] B, conruerant κί 58 it(aque) /A*B, ig(itur) ΚΑ" Devrr. 62 retrorsum] 7AB*, bis scrips. B* 63 fecerat] B,

fecerit 44 quorumque] :4* B, quorum JA4* 64 festinato] B, ut festinato 74 65 perierint] B, perirent .4 69 deum] propos. Devr., deo 4Β 32 — sunt in terra 74

PSALMVS XV

77

casti, quoniam omnes uoluntates meae in eis, secundum

Syros

intellegatur (id est quod fortes nationes, quae in circuitu fue1 rant, uindicta sit diuinitus persecuta) et hic sensus qui ocI] currit de syro hebraeoque teneatur, iungentur sibi aptissime omnia quae sequuntur. Multiplicatae sunt, inquit, infirmitates

80

eorum, utique gentium uicinarum, quae populo Israel uincente corruerunt. Si uero quis ea aliter uoluerit accipere secundum eum sensum qui facile occurrit e graeco, — quoniam sanctis 1n terra, id est Iudaeis, admirabilis ostensus sit, — se-

cundum quam consequentiam iungetur quod intulit : Multzplicatae sunt infirmitates eorum ? Dicendo enim eorum, aperte ostendit de his se dicere, de quibus sermo 8^

9o

95

IOO

praecesserat.

Qui

si Israelitae intellegantur, quis audebit dicere de populo Iudaeorum accipiendum Muwitiplicatae sunt infirmitates eo"rum ? Vnde ille magis sensus, qui de syro siue hebraeo nascitur, est sequendus ; unde et reliquorum dictorum consequentia reperitur. Difficultas uero siue ambiguitas intellegentiae istius de 94 interpretationis necessitate prouenit : multa namque apud Hebraeos inueniuntur, quae ex rebus sibi insitis nomen acci- B 24 piunt — quod quidem inter proprietatum collectiones in praefatione signauimus —, ut est hoc de quo sermo uersatur. Omne sanctum singulare etiam et praecipuum uocauerunt, eo quod in communionem uel in exaequationem reliquorum per meriti eminentiam non ueniret : hinc etiam uasa | Templi A 37^ sancta dixerunt a promiscuo usu in Dei ministerium separata ; nam et homines uocamus sa7cítos, utique quos uitae meritum a uulgari conuersatione distinxerit. Praecipuum ergo generaliter dicimus quid per id quod aliqua sui praestantia distat a reliquis : hinc fraecipuos forma aliquos dicimus uel decore, eo quod sint elegantiae singularis ;praecipuos etiam uocamus

105

IIO

quos multa peritia facit ab eiusdem artis consortibus eminere ; sic et robore praecipuum aliquem appellare consueuimus, quem inter reliquos corporis uirtus attollit ; sed non huiusmodi etiam sanctos uocamus. Hebraeus uero, ab eo quod sancto etiam praecipuum inest, praecipuum sanctum appellare consueuit ; unde in hoc loco sanctos pro fortibus posuit, finitimos utique populi habitatores quasi uirtute praestantes, ut

74 id est] B, id A 36 aptisme 4 34 infirmitates] B, iniqü 7/4 79 corruerunt] B, conruerant 74 80e] B, a .A 81 in] “4118, qui sunt in 4* 82 iungetur] B, coniungentur 74 82/83 multiplicatae] B, multiplicati 74 84 dicere] B, oz. 4. — 85 si] B, se A 86 multiplicatae] B, multiplicati 74 92/93 - accipiunt nomen 74 953 etiam] B, oz. A 96 exaequationem] B, exsecutio 4A*, exsecutionem 4A* — per] JAB*, oz. B^ 99 uoacamus «4 101 quid] B, quidem 74, quiddam .$/., sed quid pro aliquid »e/ quiddam eziam supra p. 22, 56 usur-

patur et cod. .À quidem a quid rale discernit ut infra p. 84, 89 4A* B, om. 4."

104/105 emire 4

101/102 a reliquis]

78

PSALMVS XV

cresceret in laudem Dei quod ualentes uiribus prostrauerat atque deiecerat. Simile est et quod idola eorum znfirmitates uocauit, ab eo quod cultores suos iuuare non possint nec adminiculo suo 115 facere fortiores, de re, quae

illis inerat,

conueniens

nomen

imponens. Ob hoc etiam Deum wirtutem populi appellare consueuit, — quoniam, quibus auxiliatur, posse eos plurimum faciat ac ualere, — ut cum dicit : Dominus uirtus

mea et Deus

meus fortitudo mea. 12 4€, Nom congregabo conuenticula eorum de sanguinibus. Ex persona igitur populi consequenter ista dicuntur. Nam cum superius, caesis a Deo hostibus, etiam idola, quibus famula- 95

bantur alienigenae, dixisset esse contrita, bene intu|lit dicens : A 37* Non congregabo conuenticula eorum de sanguinibus, | id est : B 38 12; nulla in operum crudelium imitationem aemulatione transibo, ut congregem turbas ad opera cruenta populosque in effusionem humani sanguinis cogam, sicut illis moris est facere. Conuenticula itaque sanguinis dicit coitiones inter se

gentium, quibus ad belli praeparabantur accinctum, in quo 130 necesse erat multum occisorum sanguinem fundi. 44, Nec memor ero nominum illorum per labia mea. In tantum quae alienigenae faciunt auersabor, ut etiam uocabula eorum obliuioni tradam et in memoriam meam uenire non patiar. 135 Si hoc, inquit, promittis, ut te a bellorum usu uel ab hostium caede suspendas, quomodo terram possessionis tuae uel defensurus es uel certe tenturus ? Occurrit huic quaestioni optime, ac dicit :

9. Dominus pars hereditatis meae usque meam mihi. Neque 140 armorum praesidio indigeo nec inferendi proelii cura sollicitor : quoniam Aereditatis meae, quae mihi in terra repromissionis data est, et calicis mei, id est omnis iucunditatis meae atque laetitiae, Dominum habeo portionem, qui mihi haec omnia praestitit et restituit mihi Aereditatem meam, id est firma me 14; eius possessione donauit. Sub tali ergo adiutore non utar in 118/119 Ps 17, 2.42, 28

116 ob] B, ab «4 118 faciat] “418, uel (fa)cit add. /4* 5. /. deus] B, dominus 74 121 cum] .AB*, oz. B* 122/123 famulabantur] B, famulantur ;4 123 alienigenae] 74* B, aliene /4* 124 conuenticula] B, conuenti 74 est] 44* B, om. .A* 127 — est moris 74 128 it(aque) ]“41: B, ig(itur) 4* sanguinis 4A*B, uel (sanguin)um add. .4Ἐ s. /. 129 praeparabantur] B, praeparantur 74 130 occisorum sanguinem] B, occisiorum sanguinum 4 131 nec] B, non A 135 a] B, om. .A 1317 es] A*B, om. ,A* quaestioni] B, questioni et.A 138 ac dicit] Bulb. (Krit. 137), accidit “4:8, accedit 74*, et optime accinit μοὶ addidit

propos. Devr.

140 nec] B, neque 4 Dewr.

sollitor B

PSALMVS XV

79 caede hominum

defensionem meam telis et gladio, neque meae quieti securitatique prospiciam. Quod uero ait T'w es qui restituisti hereditatem meam mihi,

id est : firmam me | ac stabilem ab his, qui incursabant fines A37

150 meos

et nitebantur

inuadere,

possessionem

habere

fecisti.

62, Funes ceciderunt mihi in praeclaris. Quoniam moris est terram in portiones funis extensione et limitis impressione signari — nec tantum haec inter unius | familiae contribules consuetudo seruatur, nam et singulae quaeque gentes a com155 mixtione aliarum suis finibus separantur, — ita et populo Israel terram repromissionis uelut circumducto fune in hereditatem dicit possessionemque cessisse. Hoc itaque uult dicere quod, sicut admota dimensione, ita in portionem meam mihi terrae optima pars, id est uberior gleba, prouenit. Nam 160 quod posuit ceciderunt, similitudinem qua sortes iaciuntur expressit, sicut in Actibus Apostolorum refertur : Cecidit sors super Mathiam.

96 B 5^

65, Etenim hereditas mea praeclara est mila. Haec, inquit, hereditas — id est possessio terrae repromissionis — fraeclara 165 est mihi, ac si diceret : immobilis et de cuius periculum amissione non uerear ; quae mihi, uelut sortito, ita te adiuuante

prouenit.

**. Benedicam Domino qui mihi tribuit intellectum. Ad. confitenda eius beneficia agendasque gratias mea iugiter ora 170 reserabo, quoniam non solum mihi opimam terram in possessionem dedit, sed quoniam intellectu me ac sa|pientiae magisteriis erudiuit, Legis sanctionibus praescribens quae me facere, quae uitare conueniat. 4». Insuper et usque ad noctem erudierunt me renes mei. 17; — Noctem uocat tribulationem, quia in tristitia positi uelut quodam maeroris nubilo continentur. Renes autem cogitationes dicit, quia de renibus concupiscentiales motus oriuntur, qui naturae insiti frequentes consuerunt animae suggestiones ingerere. Agam, inquit, gratias, quia neque ipsas tribulationes 151/162 p. 96, 2-20

161/162 Act 1, 26

168/173 p. 97, 2-9

146 telis] B, talis αὶ 147 quieti] B, cietis 74 securitatique] “118, securitatisque 74* prospiceam 74 148 restituisti] B, restitues ;4 -— mihi hereditatem meam 74 149 incursabant] B, incurrebant 74 152 impressione] B, in praecisione «αὶ 1583 nec] B, non 4 154 quaeque] B* e/ cfr. infra p. 153, 55, quoque JAB* gentes] B, om. A 157 it(aque) ]4^B, ig(itur) -4* 159 uberior] B, superior JA

162 mathiam] B, maden .4A

165 et] B, est et ἡ

166 quae] B, quoniam ;4 mihi] 74* B, om. Ὁ 168/169 confitienda 74 169 ora] B, oz. A 170 opimam] “41 B, uel obtimam add. 7A* ;.zz. 171 quoniam] B, oz. “4 172 magisteriis] B, magistris 74 114 εἰ] B, ox. 4 . eruderunt 74 177 renibus] “4, renib*** B

97

Α 385

80

PSALMVS XV

18o infructuosas mihi esse permittit, sed ita me earum exercet angoribus, ut sensus uel cogitationes, quae mihi de ipsis nascuntur, sint mihi utiles et uice me magisterii efficacis erudiant. tes Quomodo, inquit, sub tribulationum proficisti onere ? 18;

88, Prowidebam

Dominum

in conspectu

meo

semper.

Cum

B 3^

utique amaritudine earum urgerer, ad Deum oculos dirigebam.

80, Quoniam a dextris est mihi ne commouear. Illum intuens opem solitam praestolabar, quoniam adiutor meus est et non permittit me inter aduersa concidere. Quod autem ait a dex190 fris esi mihi ne commouear, id est : adiutorio suo inter aduersa

mihi constantiam praebet ; adiutorium autem Dei a dextris, a melioribus partibus indicauit.

ga-b, Propter hoc laetatum est cor meum et exsultawit lingua. Propter hoc, quoniam frowidi Dominum 1n conspectu meo

98

195 semper, et in illum tendens oculos spei meae, non sum frustra-

tione deceptus. Quoniam, inquit, a te adiuuandum esse me credidi, impleta sunt quae quaerebam collataque est mihi magna laetitia. 9c. Insuper et caro mea requiescit in spe. Id est ego : a parte 200 totum uocauit. Consuetudo est diuinae Scripturae integrum

Α 38b

hominem et a parte animae et a parte carnis uocare : a parte

carnis, ut cum dicit : Corrupit omnis caro uiam suam ; a parte animae,

cum

ait

: I2

Lxxv

amimabus

descendit

Iacob

in

Aegyptum. In praesenti itaque hoc ait, quoniam longa habi205 tatione et cum multa fiducia in solo proprio commorabor, nihil aduersi metuens, nihil quo offendar aspiciens, propter spem quae mihi in te posita est. Nam insuper ita posuit ac si diceret d:4.

105, Quoniam non derelinques animam meam in infernum. 210 Iterum hic ab anima integrum uocat hominem. Fruar, inquit,

omni securitate, quoniam sub tuitione tua positum non patieris aerumnis ac periculis deperire.

187/192 p. 97, 23-30

Gn 46, 27

194/198 p. 98, 2-9

180 me] B, mihi .4 181 quae] B, qui 4 efficacis] /4*B, uel (efficac)e(s) add. 74* 5.

proficisti B*

199/208 p. 98, 12-25

203/204

210/212 p. 99, 2-5

18? dexteris

4

182 magisterii] B, magistri 74 184 proficisti onere] ΚΒ", onere

illum] B, illam 4

188 praestolabar]

"AB, Glossator biberm. praestolabor legi? ^ 189/190 dexteris ἡ 193 et exsultauit] B, usque 4 lingua] B, -- mea A 194 hoc] “4: B, oz. 4 quoniam] 44, oz. B prouidi] B, praeuidi /4*, praeuidiebam .4*, prouidebam Devr. 195 oculos] 24, oz. B 202 corrupit] B, corrumpit «αὶ 203 iacob in] B, iacob «4 204 itaque] B, [τ (sic) 44, igitur Derr. 204/205 habitione 74 207 in te posita] B, interpossita 74 206 aspicens 4

99

PS. XV - XVI

81

100, Neque dabis sanctum tuum widere corruptionem. Non trades

me, inquit, id est : non

sines ut aduersariorum

ini-

21; quitate corrumpar. Sanctum autem uocat populum in comparationem gentium, quae Dei notitiam non habebant.

118, Notas mihi fecisti uias witae. Sicut wia tur | quae ducit ad ciuitatem, ita et was witae quas itur ad uitam. Hoc ergo in praesenti dicit 220 de periculis per itinera uitae salutisque duxisti.

ciwitatis diciuocat eas per : eripiens me Statuisti me,

B 34

inquit, in uiis uitae, id est uiuere me fecisti.

11». Adimplebis me laetitia cum uultu tuo. Proueniet mihi, inquit, laetitia a facie tua, id est : Cum apparueris mihi, cum me adiutorio tuo dignum iudicaueris, laetitiae iucunditate 225 complebor.

25 o

11*. Delectatio in dextera tua. usque in finem. Adiutorii tui est proprium ab aduersariis liberatos etiam magna gaudii uoluntate complere. Notandum autem quoniam ultima parte psalmi beatus Petrus in Actibus | Apostolorum ita usus est, ut proprie dicta de Domino. Non ergo ab apostolo testimonium hoc usurpatum

ν MS ^

est, sed causae

suae redditum

: nam

-

00

Α 389

fuerat

uidelicet a propheta praedictum, et ideo conuenienter est personae Domini uindicatum ; nam prius in similitudine dictum fuerat et figura. Proprie ergo et secundum uerum intellectum, qui ipsis rebus impletus est, Domino conuenit, ad quem eum pertinere impletae sine dubio res loquuntur.

PSALMVS XVI Cum Saulis persecutione beatus Dauid in periculum fuisset salutis adductus, hunc psalmum cecinit qui uicem orationis impleret. 1»-c, Exaudi, Domine, II

iustitiam meam,

intende deprecationi

meae. Non ob meritum iustitiae suae audiri se a Deo postulat neque insolenter de aequitatis suae uirtute gloriatur, sed absolutionem malis suis, quippe qui iniqua Saulis persecutione laboraret, dicit se iustissime postulare. 214/216 p. 99, 8-12

222/225 p. 99, 20-23

228/236 p. 99, 27-100, 20

229/230 cfr. Act 2, 31

214 trades] B, tradis κα 222 tuo] “4, oz. B proueniet] B, proueniat ;4 223 facia JA apparueris] B, apparuerit 74 226 delectatio] B, dilectationes A 228 uoluntate] AB, uoluptate Devr. superuacue 230 dicta] B, dicatur 74 232 est] B, oz. JA 235 eum] B, cum .4 236 sine dubio] B, sint 74 ex-

pli(cit) psal(mus) xu. incipit xui. 74 Ps. XVI, 3 impleret] “4:8, uel (impl)et adZ. 7A* s. 7. 4 domine] B, deus αὶ intende deprecationi] B*, intende deprecationem B*, usque ἡ 0 meae] 4, om. B ? malis] AB, (a5 praem. Devr.

IOI

82 IO

15

20

PSALMVS XVI

14-6, Auribus percipe orationem meam non in labiis dolosis. Proprium est cum dolo loquentium aliud corde tegere atque aliud ore proferre. | Quod itaque superius dixerat Exawd: iustitiam meam, — id est, iuste me postulantem non uelut surda aure praetereas, — hoc iterata petitione geminauit : auribus percipe orationem meam mon in labiis dolosis, id est : exaudi orationem meam, quoniam nosti non me simulatis labiis supplicare neque sola uoce iustitiam praetendere et re atque opere a uicissitudine malorum, dum me de aduersariis uindico, minime temperare ; ipse enim nosti quam iusta postulem, quoniam nullas offensionis Sauli praebens causas odia eius iniqua sustineo.

Β 48

22, De uultu tuo iudicium meum prodeat. Sub conspectu tuo,

25

id est astante ac praesente te, inter me et inimicos meos aequitas tuae examinationis agitetur. Vwultwm posuit pro praesentia siue ostensione manifesta : | multam uero serui de operibus suis habentis fiduciam est domini ad iudicandum praesentiam postulare.

A. 38d

2*, Oculi mei wideant aequitatem. Quoniam Saul et hi, qui eius amentiae iungebantur, iniquo mentis proposito persequebantur Dauid et socios eius nec ullam rationem inimicitiarum iustique odii proferebant, — hoc autem recti regula non probabat eratque peruersum, ut bonos mali, iustos persequerentur iniusti, — ideo ait : oculi meti wideant aequitatem. Vindicante enim Deo et ausus iniquitatis seueritate debita comprimente, partes suas implebat aequitas ; quod quidem uidere 3 IX Dauid beatus optabat. 33, Probasti cor meum et uisitasti nocte. Dixerat superius : Oculi mei uideant aequitates, id est compressam malitiam et

102

innocentiam subleuatam, ut ostenderet immerito se Saulis odia

sustinere. Ad fidem ergo rerum

faciendam

testem

aduocat

40 Deum. Tu, inquit, nosti quoniam nulla exstante causa inferun-

45

tur mihi aduersa quae patior, | qui cordis et cogitationum mearum probationem etiam inter aduersa fecisti. Hoc est enim quod ait wistasti nocte : indicat namque quod inter aerumnas et tribulationum mala affectum et motus cordis eius inspexerit. Noctem autem more suo periculi indicat tempus,

Ps. XVI, 21/24 Devr. p. 101, 15-17 11 it(aque)] “44:8, ig(itur) 74*

13 praeterias 74

praebiens ;4

22 praesente] B quod e£ Glossator bibern. codicis

21 prodiat κα

44 legisse uidetur, praestante αὶ

19 sauli] /4B*, saulis B:

te] «4, de for/asse B

30/31 probabat]

B,

probat Καὶ 31/32 persequerentur] B, perquerentur .4 34 implebat] B, impleat 74*, uel (impl)et add. 74* ;. /. 34 aequitates] B, aequitatem 74 Derr. 38 ut ostenderet] B, ostenderat /4

B 4^

PSALMVS XVI

83

cum uice tenebrarum patitur quis tristitiae densitatem. Quibus consequenter intulit : 9». Igne me examinasti et non est inuenta in me iniquitas. Sicut

ignis, inquit,

admotione,

ita me

ussisti

periculis

uel

50 aerumnis, probumque in temptationibus inuenisti et quem nulla tribulatio a iusti proposito submoueret atque ad iniquitatem malorum pressura deduceret, — quod profecto loquitur consequenter. Nam cum eum persecutio Saulis urgeret | et Α 395 esset illi de uita ac salute certamen,

traditum manibus suis

;;inimicum dimisit illaesum, eligens cum metu in periculis uiuere quam mercari peccato securitatem. 48, Vt non loquatur os meum opera hominum. Cum me inter adustiones tribulationum et maximi angoris inspiceres, ita inuenisti ab omni operatione iniquitatis alienum et longe po6o situm a mali uicissitudine, quam recipere merentur inimici, ut ea quae ab illis fiunt neque tenui relatione contingerem aut in familiarem usum

6;

7o

7;

8o

sermonis admitterem ; in tantum a ma-

lorum operum imitatione discessi. 4^, Propter uerba labiorum tuorum ego custodiui uias duras. Magna superius de se et laudis plena protulerat, id est (quod» laesus ab inimicis in tantum se a mali uicissitudine suspenderit, ut caueret etiam ea quae ab illis fiebant sermone contingere. Consequenter ergo causam tantae custodiae uirtutisque reserauit dicens : |Propter uerba labiorum tuorum ego custodiut wias duras : Omnia, inquit, egi atque sustinui, ut praeceptis tuis atque imperiis oboedirem, eligens aspera quaeque et grauia sustinere quam iniuriam mandati tui praeuaricatione committere. Erat enim res non parui operis et laboris assidua inimicorum iniquitate pulsari et nihil laedentibus iniuriae reponere uel doloris. Sed ne uideatur gloriosa de se magnaque iactare sibi opus tantae uirtutis ascribens, petit ut a Domino talis sibi operis perfectio conferatur, et ait : 5. Perfice gressus meos in semitis tuis, ut non moueantur uestigia mea. Haec, inquit, opera mea ita ad finem ducantur, ut a tua uoluntate non discrepent, ne quando ab his, quae mihi bene acta sunt, sinistra uoluntate commuter.

46 quis] B, qui Α΄ 49 — inquit ignis 74 ussisti periculis] B quod e? GJossator bibern. codicis A legisse uidetur, usis periculi "4 — 51 proposito] 57., praeposito AB ad] “41 B, oz. JA* 52 profecto] B, perfecto«αὶ δῦ in] B, om. .A 56 uiuire 74 58 inspiceres] B, inspiceris αὶ 62 a] “411 B, ab J4* 63 imitatione] B, intentione (ἡ 65 (quod? Derr., (quoniam» .$7. 69 reserauit] B, reseruauit 74 432 iniuriam] B, in iniuriam 74 479/80 ut — uestimuter]

B,

80 ducantur] “1.8, uel (duc)u(ntur) add. “4Ἔ s./.

commotes

4

103

Α 59^

6. Ego clamawi, quoniam exaudisti me, Deus. Mutauit tem-

gia] B, usque αὶ

B 4*

82 com-

84

PSALMVS XVI

pus : nam, pro clamabo et exaudies, clamawi et exaudisti me 8; dixit. Recurrit hinc ad principia atque iterum incipit supplicare. Media autem, quae dicta sunt, interposita uidentur ad iustae petitionis probationem, id est quod ipse quidem multa aduersa pertulerit et nihil mali inimicis referre curauerit, — quae quidem ideo fecerit, ut Dei mandata seruaret. Laesus go itaque ab inimicis et nullius mihi facti similis conscius magna petitionis meae uoce proclamo, pro certo sciens quoniam exaudias iustis allegationibus perorantem. 6», Inclina aurem iuam et exaudi uerba mea. Hic ostendit quod sit tempus superius commutatum. Nam si ibi fuisset 95 exaudisti de praeterito utique dictum, superflue hic diceret inclina aurem tuam et exaudi uerba mea : haec enim uox adhuc rogantis est et adhuc adiutorium postulantis. 7-8*. Mirifica misericordias tuas, qui saluos facis sperantes in le a resistentibus dexterae tuae. Ostendit quod non ideo 10o tantum Dei implorat auxilium, ut ipse a malis circumstantibus eruatur, sed ut per adiutorium sibi praestitum gloria in

Β 44

104

largitorem recurrat. Ita, inquit, fac mecum misericordiam, ut

mirentur omnes liberationemque meam in occasionem tuae laudis accipiant. Conuenienter ergo addidit : qui saluos facis τος sperantes 1n te a resistentibus dexterae tuae : quoniam

moris,

inquit, tibi est sperantes in te saluos facere, haec etiam circa me tua consuetudo seruata docebit omnes per adiutorii mihi praestiti documenta quod fidere in te debeant, mirarique faciet quoniam non sinas eos, qui tuo innituntur praesidio, i10 Opprimi ab his qui dexterae tuae obsistere non uerentur. Resistunt autem

dexterae tuae, id est adiutorio

| tuo, hi qui Α 399

impugnant quos tu protegis ac tueris. Et quoniam dixerat : qui saluos facis sperantes in te, id est continuam eis inter aduersa opem salutis impertis, bene ait : i

ὅδ, Custodi me, Domine, ut pupillam oculi. Vt contra omnes periculorum casus munimen sibi a Domino sufficiens impetraret, bene a pupilla aduocauit exemplum, cui a factore mire ipsa operis qualitate et ingenti cautione prospectum est, ut non facile aliquo extrinsecus laederetur incursu. Nam primo 120 tunicis est multis et fortibus inuoluta ; post etiam ad tuitionem eius palpebrarum tegmen expansum est oppositique or111/114 cfr. p. 104, 12-18 84 clamabo et] «4, oz;. B

86 ad] -AB*, et ΒΤ 90 it(aque) ]74^B, ig(itur) 44* Devr. | 91 proclamo] 74*B, uel (proclama)bo a44. 74* «.]. 92 perorantem] B, periurantem ;4 94 sit] B, fit αὶ — fuisset ibi 4 102 misericordiam] .418, misericordiam tuam 74* 103 liberationemque] 74* B, liberationem At

106 tibi] B, oz. A.

continua in eis 74

111 hi qui] B, iniqui 74

120 — esttunicis 74

114 continuam eis] B,

PSALMVS XVI bes quos superciliorum et genarum

85 uicinitas fabricatur,

ut

primi exciperent si quos fors ictus inferret : quis rebus munita raro pateret ad noxam. 125

130

8e, Sub umbra alarum tuarum protege me. Post pupillam a similitudine auium sedulae auxilium tuitionis implorat, quae pennis suis complexae fetus non solum fouent, sed etiam ab insidiantium protegunt raptu.

8c-9a, Sub umbra alarum tuarum protege me a facie impiorum qui me affüixerunt. Id est : adiutorio tuo defensum me ab omnibus impiorum malefactis asserua, qui me aerumnis multis afficiunt, dum cogunt persequentes de hoc loco ad alium atque inde rursus ad alium saepe transfugere.

B 55

105

13 ^

9b, Inimici mei animam meam circumdederunt. Admotis undique tribulationibus coartarunt me atque in omnes uitae angustias compulerunt.

140

105. Adipem suwm concluserunt. Ita, inquit, eorum prosperitas tuta est, ut ad nullum patere uideantur incommodum ; ita obesa ac distenta nequitia, ut imminui macie non putetur : id enim | quod conclusum est, uelut custodiae traditum perire A 391 non sinitur. Hoc indicat dicendo comcluserunt, uidelicet quod ita secundis rebus affluant, ut omnes aerumnis aditus obstruxisse credantur.

100, Os eorum locutum est superbiam. A prosperitate uitae

145 rerumque affluentia in superbiae et blasphemiae uerba procurrunt, et quia nullo aduersae rei feriuntur incommodo, neque facere quicquam norunt neque dicere modeste.

114, Eicientes me munc circumdederunt me. Qui aliquando me, inquit, laudibus 150

efferentes beatum

sequuntur et in inferendo Symmachus : Beatificantes cientes autem in hoc loco quia non erant illae laudes

dicebant,

nunc

per-

mihi interitu congregantur. Ita et me statim circumdederunt me. Eimaluit pro jbeatificantibus dicere, puri affectus officia sed captionum

retia, ut adulationibus irretitus et fomentis immodicae laudis 155

abstractus eiceretur de uia modestiae suae atque corrueret. 137/143 p. 105, 10-20

148/158 p. 105, 26-106, 9

123 exciperent] B, exciperant 74 quis] “418, uel quibus ad. “Ὁ s. /. 126 sedulae] B, sedule 74 128 insidientium 74 129/130 a facie — qui me] B, usque 74 132 afficiunt] 74, adfaciunt B 137/138 properitas 74 138 ad] B, oz. A

uideantur] 74* B, uidentur 74*

139 obesa] 74, obsessa B

140

custodiae] B, custodia 74 petirere 74 141 dicendo] Derr., dicando AB 142 aditus] AB*, abditus B* 144 est] B, est in ἡ 145 rerumque] “4 B, rerum «4: 145/146 procurrunt] B, praecurrunt 74 148 iecientes «ἡ me] B, om. A qui]B, quia 74 151/132 iecientes 74 155 iecieretur 74

106

86

PSALMVS XVI

11^. Oculos suos statuerunt declinare in terram. Haec, inquit, Α 48 eorum sententia est, ad hoc eorum omnis tendit intentio, ut B 5^

me de solo hereditatis meae, id est de terra repromissionis, eiciant.

160

128, Susceperunt me sicut leo paratus ad praedam. Vice, in-

deficit

quit, leonis quem fames armat in praedam, insidiantes uitae A

meae opportunum inferendae mihi mortis tempus exspectant. Nam

pro exspectant posuit susceperunt, quoniam qui-opinan- 107

tur aliquid futurum, rerum opperiuntur euentus. Hanc, inquit, 165 persuasionem de me animo conceperunt, quoniam sicut uenatio possim eorum captiones incidere. Ita et in XLvi1 psalmo positum est : Suscepimus, Deus, misericordiam tuam 1n medio fopuli tui, id est : sustinuimus atque exspectauimus ut in nos opus tuae benignitatis impleres.

170.

12b, ΕἾ sicut catulus leomis habitans in abditis. Et in hoc loco CKYMNOC positus est in graeco, de cuius nominis proprietate aliquanta disserui. Superiora itaque dicta repetitione geminauit. Quod uero ait habitans in abditis, latentes eorum dolos et subitos uoluit impetus indicare. Quo17; niam ita, inquit, in me saeuis atque implacatis animis opus crudelitatis extremae moliuntur atque in captionem meam dolos machinantur innumeros, tuum circa me, Domine, adiu-

torum

non

moretur.

156/139 p. 106, 14-17

Propter quod consequenter

160/169 p. 106, 20-107, 13

intulit

167/168 Ps 47, 10

159 ieciant αὶ 160 binc usque ad argumentum ps. XVII ms. A. deficit 166 captiones] B, Cin» captiones Derr. sed cfr. TLIL. VII. 1. 905. 67 sqq. et supra p. 46, 136 incidere] Derr., incedere B 167 suscepimus] Devr., suscipimus B 171 CKYNHC

B

172 disserui] B*, disseruit B^

epi115. Oculos suos statuerunt. Merito 2n terram oculos declinant : Ae f, tomeoculi a caelo euersi hoc student contenduntque, ut me de terra 39! hereditatis meae eiciant. Asc. 12», Susceperunt me sicut leo. Vice, inquit, leonis quem fames ; armat in praedam, insidiantes uitae meae opportunum inferendae P. 133 mortis mihi tempus exspectant. Nam pro exspectant posuit susceperunt, quoniam qui opinantur aliquid, futurarum rerum opperiuntur aduentus. 12^, Sicut catulus leonis. Geminauit priorem sententiam. Ps. XVI, 2-3 hoc - eiciant] cfr. Devr. p. 106, 14-18

4-8 p. 106, 20-107, 2

Ps. XVI, 1 oculos (29)] 44e*, oz. ,4e* 2 euersi] 74e, auersi R 6 nam - exspectant ]Z4e*, oz;. /4e* conieci, ieciant /JAeR

3 eiciant]

PSALMVS XVI

87

135, Exsurge, Domine, praeueni eos et supplanta eos. Id est : 18o consilia quae aduersum me concipiunt et machinas quas meae praeparant captioni festinum defensionis tuae munimen excludat, ut praeuenti id quod intenderant implere non pos- sint. Quod autem ait et supplanta eos, id est : quod aduersum me statuerunt prorue et deice tuae uirtutis impulsu. 18

190-148, Eripe animam meam ab impio, a framea inimicorum manas tuae. Quidam frameam legunt per accusatiuum casum, sed non recte : per septimum potius est legendum. Ita namque et Aquila posuit a framea, non frameam * * * |Eripe animam meam, id est, me, ab impio et a framea inimicorum manus tuae. 190 Frameam autem uocat captionem fraude dispositam, quae comprehensum uice acuti gladii uel teli possit occidere ; ?nzmicos uero ?»tanus Dei eos qui conabantur eum regno uitaque priuare, cum utique ipse a Deo esset unctus in regem : unde manifestum erat quod essent inimici Dei qui statutis eius

108

B 5e

19; conabantur obsistere.

14*-e, Domine, disperdens disperti eos in wita : de absconditis tuis impleatur uenter eorum. Saturati sunt filiis et dimiserunt reliquias suas baruulis suis. Difficultas in hoc loco et obscuritas ex interpretatione graeca prouenit, quam adiuuante Deo 200 adhibita expositione soluemus. Fecerunt autem nobis hunc locum difficilem maxime proprietates hebraicae, quae per translationem graecam explicari minime potuerunt. Disperdens ergo a terra ad Deum dicit, id est quod omnes homines prima statuti eius sententia ac lege moriantur, ac si 186/195 p. 108, 3-24

109

203/223 p. 109, 1-110, 9

181 captioni] B*, captionis B* 188 lacunam 15 fere litterarum statuit Devr. 189 ab impio et] Devrr., euanuerunt baec uocabula in cod. B 191 impleatur] B*, adinpletus * B*

10. 138, Exsurge, Domine, praeuemni eos et subuerte eos. Id est : consilia ep. quae aduersum me concipiuntur praeparantque captioni, festinum defensionis tuae numen excludat. 13»-143. Eripe animam meam. Inimicos uero manus suae [dei] eos dicit qui conabantur eum a regno uitaque priuare, cum utique 405 15 ipse esset a Deo unctus in regem : unde manifestum est quod essent inimici Dei qui statutis eius conabantur obsistere. 13-16 p. 108, 18-24

11 me] 4** R, oz. 4e*

qui 4e

12 numen] ;/a ,AeR

16 obsistere] 74e, insistere R

13 [dei] rezeci

15 quod] R,

88

PSALMVS XVI

205 diceret : tu qui mori omnes homines prima constituti tui sanctione iussisti, dzsperti illos, id est, disperge, quoniam id quod dispergitur huc atque illuc sua diuisione iactatur. De absconditis uero twis, ac si diceret : de animaduersionibus tuis atque suppliciis, quae uelut reposita apud te continentur et clausa, 210 quae in uindictam hominum subito et cum uolueris proferes ac produces. Saturati sunt autem filiis pro saturentur filii eorum posuit : mutauit tempus. Et reliquerunt pro relinquant, similiter per commutationem temporis, dixit. Hoc est itaque quod ait, breuiter : o Domine, qui omnes homines generali 215 mortis sententia uitae huic perire compellis ac de terrae huius habitatione disperdis, ipse et istos etiam in hac praesenti uita ab hac quam inter se habent societate partire, id est disperge illos adhuc uiuentes, ut pro actibus suis luant poenas ante communis mortis aduentum ; | atque ita illos reple miseriis, ut 220 usque ad filios eorum seueritas tuae transeat ultionis, atque a filiis in nepotum decurrat aetatem. Hoc itaque uult dicere : ita illos puni, ut neque ipsis neque filiis eorum neque nepotibus parcas. Filios autem posuit, non, ut quidam aestimant, carnes : 225 qui quidem error natus est una littera addita uel praelata, ut

pro YON — quod est filiorum, — CYQN scriberet, quod est forcorum ; sed in hoc loco fi/ios euidenter posuit. Pro eo ergo ut diceret : poenis a te impleatur uenter eorum, 212 mutauit] B*, motauit B* 218 ut] B*, et B* pto] Buh. (Krit. 137), pet B Devr.

ep.

219 ut] B*, et B*

226

145, Domine a paucis a terra dispertire eos in uita eorum. Tu qui homines mori prima constituti tui sanctione iussisti, dispertire illos,

hoc est disperge eos de terrae huius habitatione, ut dispersi luant 20 poenas ante communis mortis incursum. 14*. De absconditis tuis. Ac si diceret : de animaduersionibus tuis atque suppliciis, quae uelut reposita apud te retinentur et clausa, et quae in uindictam hominum subito et cum uolueris proferes ac produces. 2; 145, Saturati sunt filiis et reliquerunt quae super[uerint baruulis suis. Ita illos reple miseriis, ut usque ad filios eorum seueritas tuae transeat ultionis, atque a filiis in nepotum decurrat aetatem. Hoc itaque uult dicere : ita illos punias, ut neque ipsis neque filiis neque nepotibus parcas. 17-20 p. 109, 4-5.26-30

21-24 p. 109,9-14

26-29 cfr.p. 109, 30-110,6

18 constituti tui] comzeci, constitui “45 23 proferes] conieci, proferis 74e 25 filiis] 74*, uel felis ut alii dicunt G/oss. bib. (suspicantur Stokes-Strachan felis esse lectionem uitiosam pro suillis)

IIO B $4

PSALMVS XVI

89

dixit de absconditis tuis adimpleatur uenter eorum ; siquidem 230 diuinae Scripturae consuetudo est, quasi de rege quodam, ita de Deo facere sermonem, in cuius thesauris atque horreis uentorum, niuium, suppliciorum atque poenarum aliarumque . huiusmodi rerum uelut congestio facta seruetur, sicut idem beatus Dauid in alio psalmo ait : qw? Producit uentos de the235 Sauris swis, et Moyses in cantico Deuteronomii : Ecce haec omnia congregata sunt apud me el signata sunt in thesauris meis, cum de plagis utique populi et animaduersionibus disputaret. Ita ergo in hoc loco de absconditis tuis, id est, de cruciatibus

tuis, dixit ; absconditas autem uocauit plagas quae inferun240 tur a Deo, quoniam non semper illis nec passim utatur, sed cum merita fuerint castiganda peccantium, ex similitudine eorum quae in thesaurorum abdito reponuntur proferenda cum usus possidentis exegerit. Hoc etiam de bonitate Dei dicitur, quod uelut abscondita sit et uelut certo in loco custo24; diae mancipata, quia uidelicet per honoris sui meritum non semper pateat, sed opportuno a Deo tempore proferatur, sicut et in XXX psalmo ait : Quam magna multitudo bonitatis tuae, Domine, quam abscondisti timentibus te. 15. Ego autem 1n iustitia apparebo conspectui tuo : satiabor 111 250 cum. apparuerit gloria tua. puero tuo. Superius omnia in se aduersariorum mala sermone digesserat dicens : Os eorum ἰοcutum

est superbiam,

eicientes me

| nunc

circumdederunt

me, Β 65

oculos suos statuerunt declinare in terram, susceperunt me sicut leo paratus et sicut catulus leonis habitans in abditis et reliqua. 255 Post quorum relationem intulit rogans ne inulta essent quae in illum sine causa iniquitas frequenter admiserat : Domine, disperdens de terra partire illos in uita eorum, et de absconditis tuis impleatur uenter eorum et quae sequuntur. Quia ergo et mala in se ab inimicis admissa narrauerat et pro ultione sua 260 Deo supplicationes admouerat, bene addidit : ego autem cum iustitia apparebo conspectui tuo, satiabor cum apparuerit gloria

234/235 Ps 134, 7* Ps 30, 20

235/236 Dt 32, 34

239/243 p. 110, 24-31

247/248

229 dixit — uenter eorum] B*, om. B* 249 conspectui] B*, in conspectu B* 282 eicientes] cfr. supra p. 85,148 ef 151, iecientes B Devr.

90

PS. XVI-XVII

iua puero tuo, id est : illi quidem tradantur suppliciis et recipiant digna pro merito ; ego autem cum 1ustitia apparebo conspectui tuo, id est nihil in uindictam mei reponens iniuriae 265 uel doloris, sed e contrario iniquitates eorum sustinens ac patientiae uirtute supportans plene tuo adiutus auxilio gloriae tuae largitate donabor. Gloriam uocauit praesidium diuinum, quo est ab insidiis Saulis erutus ac defensus : nam in uindictam eius exsurgens Deus primo eum periculo depulso fecit esse 270 conspicuum, secundo maiore gloria reddidit clarum, regnum depulso Saule Israelitici populi conferendo. Finis itaque psalmi respondet initio in quo ait : exaudi, Domine, iustitiam meam ; quoniam ea quae postulauerat ostendit esse iustissima. PSALMVS XVII

112

Hunc septimum decimum psalmum uidemus secundi Re- A 45 gum libri, etsi commutatis quibusdam uerbis, historia conB 7* tineri. Dictus autem est a beato Dauid prope uitae ultimum finem, cum Deo pro omnibus in se beneficiis grates deuotus 262-269 p. 111, 14-20

Ps. XVII, 1/3 cfr. 2 Sm 22

232 respondet] B*, respondit B* 273 expl(cit) xvi B, xuii B.Jz., incipit xvii psal(mus) ;4 Ps. XVII, 1 septimum decimum] B, sepdecimum 74

3o 168, Ego autem cum iustitia apparebo. Pulchre fine suo (psalmi] ep. respondit initio, quo precum suarum commendauerat aequitatem. Quod ait 2n conspectu tuo : semper illi quidem tradantur suppliciis, ego autem innocentiam meam seruabo, ne quando reddam uicem iniuriae. 3; 15^, Satiabor dum manifestabitur gloria tua. Explebor bonis omnibus, si adiutorii tui gloriosa defensione fuero ereptus Saulis insidiis.

(PSALMVS

In finem. Puero Domini

Dauid,

XVII»

qui locutus est Domino,

uerba

huius cantici, in die qua Dominus de manu omnium inimicorum eius eripuit eum et de manu Saul ; et dixit : Etsi quibusdam uerbis commutatur, hic, psalmus Regum historia continetur prope ulti32/34 cfr. p.

111, 14-18

30 [psalmi] rezeci 32 quidem] conieci, quod 74*, q(ua)n(do) diu R tradantur] “45. traduntur R Ps. XVII, 1 domini] 74e*, oz. ;4e* 2 cantici] comiecí, cantique 74€ 3 et 4 regum] Z4**, regnum 74e7 ( 19) ] .Ae*, om. 49:

-

35

PSALMVS XVII

QI

; exsolueret, quia eripuisset eum primo ab insidiis Saulis atque ab omni discrimine quod frequenter incurrerat eruisset, et ad extremum pro cunctis quae per omne uitae suae tempus inter

aduersa positus miserationum Dei fuisset expertus, liberatus quippe ab inimicis est et nihil aduersi sustinere permissus. το Vnde manifestum est quod conuenienti titulo praenotetur; nam ut canticum quoddam pro gratiarum actione psalmus iste cantatur. το Et exaudiuit de templo sancto suo uocem flum sanctum hic tabernaculum uocat in quo 15 posita. Tabernaculum ergo £emplum populus sueuerat, etiam antequam Templi structura 9 eripuisset] B, erupuisset 24

6 incurrerat] B, incurreret 74

aduersi] B, persi /4*, peruersi ;4*

11 quoddam] B, quodam .4

meam. — Temarca Dei | erat A 4^ appellare conconsurgeret.

10 conuenienti]

9 inmicis 74

/4* B, conueniente

13 exaudiuit] AAB*, exaudiuit me B*

ΧΑ Ὁ

15/16

consueuerat ]B, consuerat 74

I

mum uitae suae tempus a sancto Dauid pro gratiarum actione can-

ep. tatus, titulo suo continens argumentum. 40^ 2. Diligam te, Domine, uirtus mea. Multa, inquit, in me tua com-

moda praecesserunt ; et quia nihil est quod uelut dignum referam, solam tibi animi affectionem affero, ut ingenti cura tui amoris 10 astringar, omnia quae in honorem tuum proficiant uel libenter faciens uel patienter accipiens. 3a-h, Dominus, firmamentum usque in eum. Tantis beneficiis eruditus. 3c. Protector meus et cornu salutis meae. Α similitudine animalium 15 cornu incurrentia proterrentium, uindicem sui diuinam operam confitetur. 48, Adiutor meus usque Dominum. Gratiarum actione psalmis admixta, tempore periculi mei ad Dominum clamabo. 4^-58, Et ab inimicis meis usque mortis. Sub enumeratione peri20 culorum suorum defensionis diuinae, totius loci ipsius contextus 136 emphaticus canitur, ut tali schemate uel potentia diuini adiutorii uel dignitas augeatur. δ, Et torrentes iniquitatis conturbauerunt me. Inimicorum subiti et exitiales excursus. 2 ^ θᾶ, Dolores inferni circumdederunt me. Ac si diceret: /etales dolores. Totum autem similitudine dicit parientis, ut aerumnas suas graues ostenderet. 6», Praeuenerunt me laquei mortis. Tam insperatis plerumque inimicorum insidiis circumuentus sum, ut locus deesset effugionis,

3o nisi ad supplicandum consolandi studia et uota uertissem. 7 in] 7A**, oz. /Ae* 8 uelut] ZA**R, uel 4e* 14 meae ] .A**, oz. /4e* 19 enumeratione] 74e, numeratione R 20 defensionis] 24e, defensionisque R totius] “419: R, totus “441 ipsius] 74e, istius R 23 me] 74**, oz. /4e* 25 circumdederunt me] 74e*, oz;. /4e* 26 parientis] R, pareuntis 74* 29 inimi-

corum] “49, oz. “45:

effugionis] /4**, uel effugio 74** ;.77.

92

PSALMVS XVII

8», Et fundamenta montium. conturbata, reliqua. Audiente, 11:5 inquit, Deo uocem meam commota est omnis terra ab irae magnitudine, quam contra inimicos accenderat. 17 reliqua] B, oz. JA

18 — deo inquit 74

78-Ὁ Et in tribulatione usque clamaui. — Tribulationum nomine ep. frequenter angustias constitutas uocat. Inuocaui Dominum et misericordiae eius auxilium postulaui, qui me inuocantem exaudiat et adiutorio suo me festinus eripiat. 35) 8. Et exaudiuit de monte sancto usque terra. Quia dixerat exauditum se, nunc in uindictam sui corporeum habitum Dei uenientis indicat ; et tali uerborum schemate per omnia utitur, ut aduenien-

tis Domini ad opem ferendam sit terror qui persequentes consumat 4o* et stupefaciat auditores. 40 98. Et fundamenta montium usque in ira eius. Proprium siquidem fumi est, ut ignem nuntiat secuturum ; atque ideo post intulit et 1gnis a facie eius exardescet, ut in fine praecedentis fumi plena inflammatio consequeretur, quae non terret, sed obuia quaeque 45

uastaret. 95, Et ignis a facie eius exardescet. Dei motum uocat.

uindicem £gnem 137

9c, Carbones succensi ab eo. Quod igni est familiare. 108, Et inclinauit caelos et descendit. Per corporalem habitum praesentia Dei auxiliantis ostenditur, et unde uel qualiter ad 50 mouendas terras uenerit sub eadem figura narratur. Quo enim aut unde descenderet cuius praesentia omnia complentur ? 118, E: caligo sub pedibus eius usque et uolauit. Vt non solum terribilis descensio, sed etiam uelut curru quodam gloriosa esset inuectio. 55 110, Volauit super pennas uentorum. Metaphoricos a uelocitate auium pennarum, ut non solum uisitantis habitus sed etiam uelocitas ipsa terreret. 12», Et posuit tenebras latibulum suum. Vult ostendere quod opposita aduersus inimicos caligine ipse in maiorem terrorem la6o tuerit, ne possit ab hostibus uel conspici uel caueri. Ps. XVII, 40/42 cfr. Devr. p. 115, 15-17 cft. p. 113, 25-27

485/46 cfr. p. 115, 10-11

41

37/38 aduenientis] “45, aduentantis R. 38 consumat] 74**, uel consumpsit 74e* τὴ; 39 auditores] conieci, adiutores 749, auditorem R 4 exardescet] 74e*, uel exatsit /4** /.5. 52 eius] 74**, om. «481 et(29)] 44e*, oz. «491

PSALMVS XVII

93

20

12. Εἰ posuit tenebras latibulum suum. Hoc, quod posuit Ascendit super Cherubin et reliqua, interpositum est ut honoratior aduentus Dei et honestior fingeretur. Iterum recurrit ad consequentiam superioris dicti, in quo ait, ca/igo sub pedibus ; conuenienter itaque iungit, e£ poswit tenebras latibulum 25 Suum, ut sit secundum conexionem intellegentiae e£ caligo sub pedibus eius et poswit tenebras latibulum. suwm, reliqua. Sic cum de schemate assumpto aliquid uidetur indecens nasci, studet id interpositionibus recurare.

133. Prae fulgore in conspectu eius nubes transierunt. Facta 3o sunt uero haec de fulgore Dei, — ac si diceret de praesentia eius, qui cum multa gloria et claritate in necem armatus aduenit.

T

M

14

15

22 et] 74*B, ad 4: fingeretur] B, fringeretur 74 23/24 pedibus] “418, 4 eius JA* B* 24 itaque] B, ig(itur) 74 26 reliqua] B, om. JA 30 uero] B, ergo ZA Derr.

ep.

12*-, In circuitu eius tabernaculum eius. Aduersus inimicos quidem praetenduntur tenebrae, quae Dominum hoc etiam faciunt terribiliorem,

quo

abscondunt,

dum

eum

aspicere et debent semper timere. Cum

inimici

nec

65 tenebrae, ipsum mira lux instar tabernaculi cingit.

Mire sane uariauit hos uersus et terribilibus gloriosa Ne scilicet uideretur, pro iure susceptae figurae, satis Deo iudicium dare descensio et caligo sub pedibus eius rum latibulum et aqua tenebrosa, singulis uersibus

7o schema subtexuit

merentur

ergo illis praetendantur

permiscuit. humile de et tenebrahonoratius

138

: ut non uilis esse crederetur descensio, currum

Cherubin et uentorum pennas admouit ; ne uero tenebris clausus expers luminis putaretur, interius tabernaculum lucis quam habi- 40d tabat expressit. Post quae demum ad superiora reuertitur, in quibus ait, posuit tenebras latibulum suwm ; et subdendo tenebrosa 75 aqua in nubibus aéris, per hanc turbati aéris faciem irae Dei fingitur apparatus.

13^. A fulgore in conspectu eius mubes transierunt. Pro praesentia Dei fulgida. 13»-14. Grando et carbones ignis. Sicut superius indignationis 8o diuinae schema in fumo, igni, carbonibus decenter impleuit, sic hic

perturbationem aéris, Dei irascentis habitum, consequenti illatione substruxit. Praeparante, inquit, Deo hostium interitum, obscuratur 64/65 cum — cingit] cfr. p. 114, 25-27

66/73 cfr. p. 114, 1-27

33/36 cfr.

61 eius(29)] 74e*, oz. /4€* θὅ mira] “4517, uel uera 74e* s/,uera cium] “491, uel in(dicium) “49: 5. 10 currum] 2A*e*, oz;. “491 om. 491 135 irae] 49:R, mire 74e*

αὶ 68iudi?3 in] .4**,

p. 115, 3-1I

94

PSALMVS XVII

212, Εἰ retribuit mihi Dominus secundum iustitiam meam. Iustitiam in hoc loco more suo dicit quod ipse non laeserit eos B 7^ 33 iustitiam meam] B - et puritatem 74

ep. aér et tenebrescunt

omnia,

scissione

nubium

coruscant

fulgora,

iaciuntur grandines, tonitrua mugiunt. Quae omnia aut uocem Do85 mini sequuntur aut ipsa sunt uox eius. 142-152. Et intonuit de caelo Dominus usque eos. Post clangorem tonitrui,

uelut

caelestis

cuiusdam

bucinae,

pulchre

fulmina

uel

grandines tamquam sagittas quasdam iaculatum esse describitur, non contentus terruisse hostes fragoris apparatu nisi debellasset 9o ipso conflictu.

16^. Εἰ fulgora multiplicauit. Haec solent terrae motibus euenire,

ita ut insoliti aquarum meatus appareant discissione et quadam 139 subuersione

terrarum ; siue, uelut in clausula pompatica,

narra-

tionis istius principiis, quibus contremuisse terram dixerat, quid 95 efficeret commota

respondit.

16»-c, Et reuelata sunt usque Domine. Manifestauit quoniam ea quae superius dicta sunt solummodo pompae seruierint, cum ad delendos hostes increpatio diuina sola sufficeret. 1v*. Misit de summo usque me. 51 inclinauerat caelos atque 100 descenderat, quomodo nunc de summo Deus mittit ut uindicet supplicem ? Ostenditur ergo quia ipse mutari loco mouerique nescius circa nos aut pro nobis aliquod faciat ; quae tamen, cum figurate dicuntur, opera eius honoratius explicantur et gratius. 41* Hic igitur ueluti suggestu quodam gloriosa eripientis potentia, ibi 105 prompta ad subueniendum et festina pietas indicatur, ut in appellationibus uariis diuinae operationis diuersitas explicetur. 195. Assumpsit me de multitudine aquarum. — Aquas per tropologiam inimicos appellat, quos supra /orrentes uocauit ; quos etiam

τὸ

sequens uersus

exponit.

19. Eripuit me de inimicis

usque

afflictionis meae.

Hoc uult

dicere, quoniam in tempore malorum ita steterunt inimici, ut neque uacationem aliquam ei darent cogitandi atque prouidendi qualiter possit mala instantia declinare. 208, Et factus est Dominus usque ?n latitudinem. Pro securitate ac 140 115 pro requie ; prosperis siquidem rebus ueluti diffundimur, cum artis et arduis constringamur. 20^, Saluum me faciet usque me. Qui iam tale pignus saluationis dedit, saluabit in reliquum.

21. Et retribuit mihi Dominus usque meam. Quoniam, inquit, 120 mihi curae est ne in aliquem iniquus exsistam et ut ab omni nocendi studio alienus inueniar. 83 coruscant] comiecj, curruscunt “45 84 iaciuntur] comiecz, ieciuntur “45 e; ila saepius infra 89 fragoris] R*, frangoris αἱ ΕἾ 94 quid] “49, qui “491 96 domine] J4**, oz. .4e* 98 sufficeret] 74e, sufficerat R 99 si] conieci, sic “45 102 aliquod] 74$, aliquid R cum] “49, oz. “451 107 me] z4d9*. 057. Ae 108 quos(7ir)] “49Ὁ, quo 74e* 115 diffundimur] conieci, defundimur 4e 11? me(29)] /4e*, om; 4e* 120 ne] 4**, oz;. /4e*

PSALMVS XVII

95

35 qui eum laedere sint parati, non illam iustitiam quam libra iudicii inter merita discernit.

22. Quoniam custodiui uias Domini, reliqua. Suscepto insistit sensui : illas se uias Domini asserit custodisse, ut caueret

ne, nocendo alteri, innocentiae suae corrumperet dignitatem. 4o Illi itaque impie egerunt in Deum, qui inimicos se sine causa et ratione profitentes me interficere sunt conati, in quos ipse nihil quod merito culpa|ri possit admisi. 35 quam] (— q) conieci, ἃ (— quae) AB om. 4À 40 itaque] B, ig(itur) .4 impiegerunt B

ep.

125

130

135

140

libra] 44*B, libera 41 34 reliqua] B, impie egerunt] Devr., impii egerunt 24,

228, Et secundum innocentiam usque Domini. Vt caueret ne, no-

cendo alteri, innocentiae suae corrumperet dignitatem. 22», Nec impie usque eo. Quod fecerunt aemuli, qui, inimicos Se sine causa profitentes, me interficere sunt conati. 233, Quoniam omnia iudicia usque semper. Prouidi sollicite ne quid iniquitatis incurrerem, quia semper metus iudiciorum eius ante oculos meos et seueritas uersabatur. 245, Et iustitias eius usque ero. Apud ipsum Dominum. Studiui per omnia me absque reprehensione seruare ne inimicos laederem, ne cui iustas aduersum me odiorum causas ingererem. 24b. Et obseruabo usque mea. Ne te offenderem et praeuaricatio- 415 ne praeceptorum tuorum impius inuenirer. 25». In conspectu oculorum eius. Id est : puritas manuum mearum ante oculos eius est nota illi atque comperta. 26. Cum sancto sanctus eris. Hoc uult dicere : quoniam familiare est curam habere meritorum et retribuere unicuique pro studio, ut sancto et innocenti et electo fructus pro operum uirtute respondeat, peruerso quoque pro operibus merces a te par similisque reddatur, — id est: iudicium tuum pro accedentium qualitate uariatur, — idcirco ego securus meriti uicem a iusto retributionis iudice

exposco. 265, Et cum uiro innocente usque eris. Ad sanctos sancta facies et simplicem simpliciter ages. 14. 2:8-Ὁ Et cum electo usque peruerteris. Quod mitis sit bonis et seuerus malis. 288, Quoniam tu populum humilem saluum facies. — Populum hwmilem uocat qui oboediebant ei atque eius tribulationibus iungebantur. 1,0 280, Et oculos superborum hwmiliabis. Inimicorum tam suorum 141 quam populi dicit, quorum elationem postulat inclinari. 293, Quoniam tw illuminas usque Domine. — Lucernam suam praesentis uitae exiguum tempus appellans, — quod ita ut lucernae 126 prouidi] “451, .i.prae(uidi) “49Ἐ 5.7. uaticatorum R 140 accedentium] 4Ae*, om. ,Ae*

133 praeceptorum tuorum] 24$, praecomiei, accidentium ;4eR — 150 tam]

96

PSALMVS XVII

36e. Εἰ disciplina tua correxit me in finem. Disciplinam in Α 4* hoc loco uocat instituta Legis atque praecepta, non, sicut 1:16 4; quidam putant, insidias ab inimicis et discrimina frequenter admota. 4 et] B, ex.A

ep. lumen breuiter lucentis cito possit exstingui, — 155 meam

uitam, inquit,

illustras et fac esse conspicuam.

29», Deus meus usque eas. Quando uitam suam /wcernam uocauerat, quam frequenter in tribulationibus positam uelut oleo opitulationis diuinae animatam esse dixerat, ait : tuo me adiutorio malis quae patior non patieris exstingui. 3 : 160 8θᾶ, Quoniam 1n te eripiar a temptatione. Nullum mihi erit peri- 41* culum formidabile, quia quicquid aduersi occurrerit tuo adiutorio submouebo. 30^, Εἰ in Deo meo usque murum. Si tamquam muro inimicorum circumder insidiis, tibi innitens effugere potero omnes insidias 16s atque transcendere. 31*. Deus meus usque eius. Pro operibus atque iudiciis. Iusto enim iudicio nos a periculis eruit, hostes uero nostros afflixit. 31^. Eloquia Domini igne examinata. Decreta atque sententias sui causa prolatas eloquia Dei uocat, quae, ut probabiles, ita etiam 170 plenae sunt ueritatis. Quomodo uero hoc opere iustus apparuit ? 32. Protector est. usque praeter Dominum. Verus autem Deus quem nos nouimus atque ueneramur ; illi, inquit, non sunt dii. Iustissime ergo eius adiutorium promeremur. 998, Aut quis Deus usque uirtutem. Iste, inquit, uerus cuius ego

ΤΠ A notitiam habeo, quem

gentes ignorant, praestat mihi ut sim strenuus inter certamina et (inter)? bella robustus : quod ait praecinxil me, à similitudine eorum qui praecinguntur ut facile possint perficere quicquid arripuerint laboris ac operis. 93^. Et posuit immaculatam uiam meam. Facit me non ut possim

180 ab hostibus capi.

142

945, Qui perfecit usque ceruorum. Non solum inuictum praestitit, sed etiam uelocitatem praestitit aduersarios persequendi. 94^, Et super excelsa statuens me. Eminere me super hostes meos facit et uirtute superiorem uelut loco edito collocauit. 18; — 999, Qui docet manus meas in proelium. Ita iactatus telorum meorum non fallitur, tamquam diuinis manibus dirigantur in aduersarios. 35^, Et posuisti ut arcum usque mea. Non solum dirigendi artem, 414 sed etiam perimendi potentiam collatam sibi diuinitus gloriatur; 190 utraque enim in bellicoso quaeruntur uiro. 362, Et dedisti mihi usque meae. Qui enim non est passus illum ab 158 tuo me adiutorio] 44** -- tuo “498 189 patior] conieci, partior 74e 175 notitiam] conieci, nuntitiam 74€ — 176 (inter) swppleui — ait] 749*, om. θὲ — 179 meam] 24e*, oz. ;4e* ut] 2z4e*, om. “495: 181 perfecit] 24**, fecit 74e* yim, 44e* R, - me 4e* 183 statuens] V/g, sta 74e 188 ut] “49ἴ, oz. ect

PSALMVS XVII

97

ep. hostibus capi, manifestum est quod protector salutis exstiterit. 36»-c, Et dextera usque docebit. Id est : magisterium Legis tuae et exaltat me et ad ea quae [in me] oportet facere instituit. 913. Dilatasti gressus subtus me. Impigrum me, ut possim extento gradu et concito fugientibus insistere, reddidisti. 3915. Et non sunt infirmata uestigia mea. Celeritatem mihi extra sensum contulisti laboris, ut ita indefessus ac impiger essem ; 983-992, Persequar inimicos usque ?//os, nec pedem referrem, 200 donec multi corruant et iniqui collapsi fuerant, conterantur, ac

195.

persequentem ferre non possint. 395. Εἰ non conuertar usque meos. Meis nutibus supplicabunt et dedentur imperiis. 40». Et praecinxit usque ad bellum. Adiutorio Dei ascribens 205 uictoriae suae felicitatem. 405, Subplantasti usque me. Quia superius circa se beneficia Dei narrauerat, nunc e contrario enumerat quae hostibus in ultionem sui aduersa peruenerint. 418. Εἰ inimicorum meorum usque dorsum. Tua uirtute perterri- 143 210 tos terga uertere ac fugam petere compulisti. 422, Et odientes me usque faceret. In fugam uersi, clamauerunt : 42^, Ad dominum usque eos. Subauditur swwm, hoc est idola, quae nequeunt proprios saluare cultores, quod peculiare Dei opus est. 435. Et comminuam illos usque uenti. Tanta facilitate hostes affli215 gam, quanta facilitate puluis uento flante huc illucque dispergitur. 43^. Vt lutum usque eos. Viliter eos contumelioseque tractabo. 448, Eripe me usque populi. Cum hostes attriueris, praesta ne quis mihi meorum oboedire detractet. Et notandum est, quam sit in suos moderata

petitio, nihil aliud in suis nisi secessionem me-

220 tuens ; quae primo post Saul pro Isboseth certauit, pro Abessalon secundo, tertio pro Seba. 44^, Constitues me usque gentium. Cum alienigenas meae potestati subieceris, me principem ac ducem facies externae etiam nationis. 225 488, Populus quem non cognoui usque mihi. De allophylis dicit ; quod uero ait quem non cognowi, id est : quem non sperabam meae posse subici potestati, hic ad maiorem rerum admirationem factus

est mei iuris. 45», Auditu

auris usque mihi. Vltro iugo imperii

230 Subiecit ; per quod documentum

mei colla

diuini circa me adiutorii euidens

approbatur, cum praeter spem hostis suscipit uoluntariam seruitutem.

46^, Filii alieni usque mihi. — Filios alienos appellat alienigenas ; ac si diceret : quidam etiam metu ac necessitate compulsi simu235 lauerint se seruire mihi uelle.

46^. Filii alieni inueterati sunt. Licet inuiti, permanserunt tamen sub imperio meo, ita mihi in longum tempus seruientes ut contererentur et inueterascerent.

144

194 [i(n) me] 24? for/asse ex annotatiuncula ἴτας, me R 195 extento] 74e*, exto /4e* 198 indefessus] 745c., indeffensus 74e 199 referrem] 745, referam R 201 ferre] conieci, fete 74e 214 facilitate] 74e, felicitate R 222 constitues] 74**, constituens 74e* 226 sperabam] “45, speraueram R 234/235 simulauerint] 74e, simulauerunt R

44e

237/238 contererentur] conieci, conterentur

:

98

PS. XVII-XVIII

4θ9, Et claudicauerunt a semitis suis. Quoniam non uoluntate ad caerimonias iudaicas sed necessitate uenerunt, et paternum ergo morem reliquerant et riturn alienae obseruationis 50 non pura ac deuota mente susceperunt.

(PSALMVS) XVIII In praesenti psalmo beatus Dauid institutae a Deo creaturae ordinem narrat, ipsius etiam creatoris prouidentiam 50 incipit xuiii 4B

ep.

46€. Et claudicauerunt usque suis. — Claudicare dicuntur, dum

240 et sacra paterna diuturna subiectione deserunt uel in gratiam do-

minorum suorum se deserere mentiuntur, et in ueritatem religionis nostrae utpote inuiti non transeunt, licet affectare uideantur.

47^. Viuit Dominus usque Deus meus. Ac si diceret : aeternus est in praestitis etiam, et 1deo benedictus. 245

41), Et exaltetur usque meae. Qui excelsus per hoc intellegitur,

quod hostes nostros interimit, nobis uero, erutis de medio discriminum,

confert salutem.

488, Deus qui dat usque mihi. Qui me ulciscitur iniuriam sustinen250

tem.

489, Et subdidisti populos sub me. Magna prosperitas est, cum et 42b inimici et hi qui prius oppresserant non solum puniuntur, sed etiam ad oboedientiam praeparantur. 48c, Liberator meus de inimicis meis iracundis. Grauior est inimicus qui ad causas odiorum etiam feritatem adiungit. 255) 498, Ab insurgentibus usque me. Praestabis ut sim hostibus meis uirtute superior. 49», A wiro iniquo usque me. Vt iustitiam suae petitionis exprimeret.

502, Propterea confitebor usque Domine. Sub oculis inimicorum 260 pro his omnibus gratias tibi referam. 51^. Et psalmum dicam usque ipsius. Id est : meas salutes, qui proprie eius sum rex. 51^. Εἰ faciens misericordiam christo suo. Id est : mecum. 91*. Dawid et semini eius usque in saeculum. Promissum quippe 265 fuerat ut semen eius continua successione regnaret.

(PSALMVS XVIID In finem. Psalmus

Hunc

quoque

241 suorum] 74**, oz. ;4e* 44e, 4- mentis Κα

Dauid.

psalmum

ad Euangelium

transferre

246 erutis] 74**, eruditis /4e*R

Apostolus 254 feritatem]

PSALMVS XVIII

99

operum asserit testimonio, atque ab elementorum ordinatione opificem nititur approbare, qui ex hoc ipso multam curam ; hominum

se habere signauit, dum ita elementa componit, ut

per ipsa possit agnosci. Manifestum namque est quod multa procurauerit ac uelut studio quodam egerit qualiter in hominum notitiam perueniret : qui, dum humanae scientiae prouidentiam commendat, errorem contrarii dogmatis amolitur, 1o eorum scilicet qui aut infectum mundum aut ultro exstitisse dicunt aut nulla aestimant prouidentia gubernari.

2. Caeli enarrant, reliqua. Quoniam de duobus caelis illud quod est superius non uidetur, inferius uero oculis nostris ingeritur, proprie intulit, opera manuwm eius annuntiat firmaτς mentum. Firmamentum utique hoc caelum uisibile | quod intuemur, manu se propemodum formatum ipsa sui facie confitetur.

m

27

B 7*

Ps. XVIII, * quodam] «4, quod* B *?/8 hominum] B, honum JA 10 exstitisse] -AB Bulb. (PbW' 1942), ex sestetisse Derr. 12 reliqua] B, glo(riam) 4 13

-- nostris oculis 74 14 annuntiat] 4A*B, oz. ΑἹ seripsit Α 15/16 quod intuemur] 74*B, oz. ,A* se Ζ1Ὁ

14/18 firmamentum eel 16 manu se] 74* B, manus

ep. abusus in opportunitate sententiae dixit : 2» omnem terram exuit 145 sonus

eorum.

Ceterum

proprium

argumentum

eius est institutae

; ἃ Deo creaturae ordinem pandere, aperire causam, per haec approbare prouidentiam Dei, qui ex hoc ipso multam curam hominum se habere monstrauit, dum ita elementa a se creata componit, ut per ipsa possit agnosci. 22, Caeli enarrant gloriam Dei. Idonei sunt caeli ad sui indicium 10 creatoris; et dispositio ipsa creaturarum ita se habere testatur opificem, ut nihil minus quam narratio possit efficere. 2b, Et opera manuum evus annuntiat firmamentum. Quoniam de duobus caelis illud [efficeret] quod est superius non uidetur, inferius uero oculis nostris ingeritur, proprie intulit : Opera manwuwm eius 15 annuntiat. firmamentum : utique hoc caelum uisibile, quod intuemur, opera manuum eius propemodum ipsa sui facie confitetur. 3. D1es diei usque uerbum. Impertit eloquium et notitiam Dei, uelut quodam inculcatoris officio ; id quod caelum de suo factore testatur, id etiam diei noctisque uicissitudo significat. 20 4, Et nox noct; usque scientiam et cetera usque woces eorum. In 4125 laudem Dei naturalis elementorum attestatio et quaedam sine arte

uox cunctis gentibus nota est, cum humani sermonis officia apud

linguae ignaros muta plerumque sint. δᾶ, In omnem terram usque eorum. Nulla gens est quae non ab 25 alia gente linguae a proprietate discreta sit; ac propterea mutui Ps. XVIII, 3/4 cfr. Rm 10, 18 Ps. XVIII, 8 per] ΑΘ P*R, post P^Q

agnosci] POR, cognosci 74e

146

IOO

PSALMVS XVIII

62. In sole posuit tabernaculum ei. Post caelos, dies ac noctes ad narrationem solis accessit, | describens primo posizo tionem

eius, deinde

matutinum

ortum,

cursum

quo

diem

peragit, itineris causas ac spatia ; et positionem quidem ita indicat dicendo, Zn sole póswit tabernaculum ei. Hoc obscurius LXX dixerunt, manifestius uero interpretatus est Symmachus dicens, soli foswit tabernaculum 1n eis, id est in caelis. Vnde 25 manifestum est apud Lxx, ?* syllaba adiecta, sensum esse corruptum, cuius intellectus euidenter appareat : so/? posuit tabernaculum in eo, id est, in caelo ; quod Symmachus manifestius et plurali numero dixit : nam pro in eo 27 es posuit, id est in caelis. Quidam uero, non intellegentes 7» syllabae 3o adiectionem et quod per hyperbaton dictum est 2» sole foswit tabernaculum ei, quasi emendantes tulerunt e? et posuerunt swwm, opinati quod in sole dixisset Dauid positum tabernaculum, non in caelo, secundum 77 syllabae adiectionem, ita

ut responderet e, id est ut in eo appareret. Huic, inquit, soli 3; tabernaculum posuit in caelo, atque hoc modo positionem eius explicuit. Matutinum uero ortum ita indicat dicens : 65, Et ipse tamquam sponsus procedens de thalamo suo. Sponso comparatur sol propter splendorem nimium uel decorem : 18 ci] B, suum “4 19 solis] AB*, polis B* 21 quidem] B, quidam 74 23 interpraedatus 74 31 emendentes 4 382/33 — tabernaculum possitum «ἡ 33 binc usque ad lin. 44 deficit B 38 matutinum ] Derr., matinum «ἡ

ep. sermonis

inuicem

carent

notitia.

Caelorum

ergo,

dierum,

ac

noctium non talis est qualis articulatae uocis oratio, — quae frequenter, cum sonauerit, ab alienae linguae hominibus ignoratur, — sed quae omnium linguarum uice fungatur, nullam difficul3o tatem auditus sui apud gentem diuersi sermonis experta. 9^. Et in fines usque illorum. Vt possint omnes naturali intellectu factorem de qualitate operis approbare. l . 69. In. sole posuit tabernaculum suum. Post descriptionem positionis eius, et egressus dicit et cursum sine aliquo impedimento con3; fectum,

ut

alicuius

potentis;

currendi

spatia

et causas

simul

amplectitur. Symmachus dicit : soli posuit tabernaculum in eis, id est : in caelis habitationem mobilem soli constituit. 65. Et ipse tamquam sponsus procedens. Sponso comparatur sol propter splendorem nimium uel decorem. 30 auditus] conieci, adiutus /4€*, audiutus ;4e* dicit ]/4e*, oz. /4e*

31 fines] conieci, finis 4e

36

Α 44

PSALMVS XVII

“

IOI

4o id enim temporis maxime, cum coeperit matutinus assurgere, 118 pulchrior oculis occurrit et gratior, commendantibus illum etiam noctis tenebris et in spectaculum eius desideriis ipsa dilatione crescentibus. Cum itaque positionem eius et egressum dicit et cursum (lacuna). 4: 12, Non est qui se abscondat a calore eius. Lucem in calore comprehendit, sed in calore communis omnium utilitas est : si enim aut in uno loco tantum maneret aut per eadem semper itinera graderetur, non omnes possent eius calore contingi sed luce. so

9. Iustitiae Domini rectae. Sicut his qui nolunt credere factori Lex ista contestatio est — £estimonium Domini — denuntians

ultionem,

ita cognoscentibus

justificationis

est

| per haec

factorem

optima A 5"

causa.

108, Timor Domini sanctus. Haec enim non solum factorem 5; indicant, sed etiam magnum contestantur atque terribilem.

Sancius ergo Limor est qui conuerti nos ad sanctum iubet, iustus, qui uerum facit Dominum formidari — non hi qui idola colunt formidant. 40 matutinus] Derr., matinus 74 42 tebris αὶ spectaculum] Derr., speculum A 43 cum] .A, post B Derr. it(aque)] “41, ig(itur) J4* Derr. 18 possent] .4, possint B B1 testimonium domini] 4A4B*, oz;. B* — denuntians]

B, denuntias 74 5? qui(19)] B, quia 58 idola] B, oz. A

4 — uerum facit] B, facit uerum facit 4

40 65, De thalamo suo. Pulchrior et gratior procedit tenebris praeep. cedentibus commendatus, in exspectationem desideriis ipsa dila- 147 tione crescentibus. 60-98. Exsultawit ut gigas usque suam. Quod sine impedimento cursus suos explicet. Et per hoc uoluit indicare, a swmmo caelo 45 usque eus, qui sit modus cursus eius ac recursus eius. 19-c, Et occursus eius usque ad summum eius, nec est qui se ubscondet, reliqua. Optime causam cursus eius calorem esse dixit, non lucem ; siquidem collucere uniuerso orbi uel uno loco sistens potuisset uel uno tractu means, calefacere uero nisi uicina nequisset. “0 88, Lex Domini usque animas. Quoniam creaturas dixerat narrare gloriam Dei, annuntiare opera manuum

eius, eructare uerbum

et indicare scientiam, — id est prouidentiam —, quibus omnibus erudimur in agnitione factoris, quod proprium Legis officium, me- 424 rito ergo causas huius considerationis Legem uocauit ; quae sunt, 55 in omnium

elementorum

factura, collatione effectuque mirabili.

8^, Testimonium Dei fidele usque paruulis. Sicut praecepta Legis commendata litteris £estimonia et ?udicia et justificationes uocat, 41 exspectationem] conieci, exspectionem 74e 45 eius (29)] /4e* R, om. “491 eius ( 30) ] 74**, om. ,A€* 46/47 nec — reliqua] 74e!, oz. 74e 48 collucere] “45:8, collucescere 74e* 49 tractu]“497, tractatu 74e* calefacere ] «45, caleficare R

102

PSALMVS XVIII

10», Iudicia Dei uera, iustificata in semetipsa. Vera, quia B7? 6o non fallunt annuntiatione sua ; ?ust;ficata, id est optime sta-

tuta atque firmata.

14^. Et ab alienis parce seruo tuo. Eripe me, inquit, ne sim sub hostium potestate. A/;enos ergo in hoc loco hostes uocat.

14»-4, Si mei non fuerint dominati usque maximo. Noui 65 enim quoniam si me non presserit hostium metus, si ab incursione eorum liber fuero, potero in requie et otio constitutus sollicitius peccata uitare. Optime uero et ualde sollicite a Deo 119 postulat dicens : ab occultis meis munda me et ab alienis parce seruo tuo. Tuo ergo adiutorio tam necessitatis quam ignoran7o tiae lapsus effugiam : nullus quippe hominum per se idoneus est huiusmodi peccata uitare. 67 sollicitius] B, sollicitus 74

ueto] B*, ergo AB*

68 me] .4, om. B

ep. sic haec omnia ad magisterium hoc creaturae exhibens cum Legis nomine transtulit. Fidelis attestatio creatoris in creaturis est, quae

6o illuminare possit ac docere eos, non qui aetate, sed qui eruditione sunt paruuli. 93, Iustitiae Domini reciae usque corda. Dicitur creatoris ex creaturis iustitia ut qui utitur elementis honoret auctorem ac ut delectetur in bonis anima eius. 65 9^. Praeceptum Domini usque oculos. Per horum, inquit, ordinationem ita est hoc quod praecipitur apertum atque manifestum, ut possint etiam hi illuminari et ad agnitionem uenire factoris qui 148 prius fuerunt minus oculati. 108, Timor Domini sanctus usque saeculi. Non solum docent 7o elementa Deum credere, sed timere sancte ; cum gentiles metuant

impie. 10^. Judicia Dei uera usque ?5sa. Haec, inquit, ?udicia uera sunt,

id est : non fallunt annuntiatione sua relucere in factura Dei iudicium atque prudentiam. lwstificaía uero, id est optime statuta 7; atque firmata 2n semetipsa, quod concinenter atque concorditer unum atque eundem omnis indicat creatura factorem. 11. Desiderabilia super aurum usque multum. Cum sint igitur alia huius Legis iudicia atque proprium artificem indicent his qui notitiam elus ex eorum ministerio didicerint, ita affectibus eorum

8o conciliantur ut fiant desiderabilia, ut nihil apud eos neque pretiosius neque dulcius aestimetur. 12». Et dulciora usque ea. Denique ego ipse quae ex eorum magisterio didici studeo obseruare sollicite. 12», In custodiendo illa usque multa. Non est, inquit, infructuosa 58 exhibens] propono, exhibent 4e 60 non qui] 24$, qui non R 62 creatoris] 4A9* ; om, ,de* 63 ac] 24e*, oz. “495: 68 fuerunt] 24e, fuerint R 79 affectibus] “491, uel e(ffectibus) 74€* 5.

PS. XVII-XIX

103

158. Et erunt ut complaceant, reliqua. Pro his hymnos me tibi psalmosque dicente.

15^. Et meditatio cordis. Ac si diceret : Cum uacauero ab om75 nibus occupationibus hoc meditabor, hoc agam, quae tibi placere non ambigo. 14 uacauero] B, uocauero «ἡ bor 4

*5 occupationibus] B, occupantibus 74

85 huius Legis custodia ; omnis

namque qui haec seruare

meta-

decreuerit 45*

ep. et semper haec diuino cultui mancipare, multum reportat praemium, multa remuneratione donatur.

9o

95

100

τος

138. Delicta quis intellegit ? Id est : quis ita erit circa studium uirtutis attentus ut possit omnes peccatorum species effugere prudenter ἢ Per dubitationis ergo sermonem, dicendo qwis, raritatem huius studii uoluit indicare. 13^. Ab occultis meis usque Domine. Ab his, inquit, quae ignoranter admitto. Bene etiam occulta uocantur ea quae latenter secundum motus animi et affectus incurrimus : quae multi hominum ita 149 penitus ignoramus, ut neque, cum fecerimus ea, nos peccasse credamus. Quae quidem sensibus maxime surripiunt et fallunt animam, cum aut irascimur irrationabiliter aut odia iniusta suscipimus aut quibus non oportet placere curamus aut inflammamur gloria aut superbia extollimur aut aliorum certe prosperitate torquemur. Haec maxime sensum fallunt animae quae ita multi agunt ut nec se peccare sentiant, intellectum peccati quodammodo ipsa sui subtilitate rapiant, et quia peccasse se non putant, sunt ad cauendum cura minori solliciti. 14. Εἰ ab alienis usque tuo. Iam hinc de his quae necessitate proueniunt. 155. S? mei usque me:. In hoc meae uitae statu posito, cum multo affectu etiam ipse respicies ; et afficieris iucunditate plurima, hymnos me tibi psalmosque dicente. 155. Εἰ meditatio cordis usque semper. — Meditationem uocat

110 curam cultus diuini ; ac si diceret : cum

uacauero

ab omnibus oc- 43^

cupationibus hoc meditabor, hoc agam, quomodo ea faciam quae tibi placere non ambigo. 15c. Domine adiutor meus usque meus. Tu mihi haec praesta, qui mihi adiutor fuisti et eripuisti me de hostium semper insidiis.

(PSALMVS XIX» In finem. Psalmus Dauid.

Prophetia in Ezechiam est, cum Assyriorum obsedit exercitus ; ex persona tamen populi in sollicitudine maxime ob metum obseditionis positi atque orantis pro rege suo ista dicuntur. Principibus 86/8? praemium] conieci, praemia 74e 90 raritatem] 74e, uarietatem R 104 necessitate] conieci, necessitati 74e 107 affectu] “449: R, uel aspectu 24e* "γι. afficieris] Bulb. (Krif. 142), efficeris /4€*, uel afficeris 74e* 7.77. 110 uaca-

uero] R, uauero “491, uacuero 74e*

I04

PSALMVS XIX

; enim in huiusmodi maxime necessitatibus fusae supplicationes non 15o ep. solum regibus sed etiam urbibus prosunt : commune siquidem tam regis quam populi lucrum est triumphus principis et uictoria de hostibus acquisita. M. 28. Exaudiat te Dominus in die tribulationis. — Diem tribulationis το uocat tempus quo cinctura erat Assyriorum obsidio ciuitatem. Optime ergo orant id temporis audiri regem suum, quo diuino specialiter egebat auxilio. | 2b. Protegat usque Iacob. Hoc nomen te, inquit, adiuuet quod ab hostibus irridetur. ις

38. Mittat tibi auxilium de sancto. De tabernaculo, ubi Dominus

habitare credebatur ; ad quem locum Ezechias blasphema hostium uerba portauit ascripta. J». Et de Sion usque £e. Eadem repetit ; siquidem Templum super montem Sion fuerat exstructum. 20 42, Memor sit omnis usque /u;. Quicquid a te bene umquam ac recte actum est, hoc nunc in Dei reuocetur memoriam ; siquidem

25

3o

3)

40

rex iustus erat. 4^, Et holocaustum tuum pingue fiat. Id est : libenter accipiatur 43^ et grate. Pingues siquidem hostiae, ob hoc quia offerentis deuotioni ferebant testimonium, gratae suscipiebantur a Domino. 9. Tribuat tibi Dominus secundum cor tuum. Omnia tibi praestet quae mente pertractas, et id quod concipis animo ad finem ducat optimum. θ8, Et omne consilium usque laetabimur. Rege siquidem saluo, laetitia subditorum est atque tranquillitas. Quam ob rem Apostolus etiam praecipit pro regibus supplicari. 151 65, Et in nomine Domini Dei nostri magnificabimur. Magni et admirabiles erimus apud omnes, quia per inuocationem Domini sumus de medio periculi instantis erepti. v9. Impleat Dominus usque tuas. Orat etiam hic, ut superius, ut ex uoto ei cuncta perueniant. 1». Nunc cognowi usque faciet. Nunc, inquit, nota omnibus facta est salus quam es diuino adiutorio consecutus. CAristum Dei uocat Ezechiam ob hoc quia reges chrisma in regnum, id est unctio, consecrabat. τὸ, Exaudiet illum usque suo. Quia superius dixerat, mittat tibi auxilium de sancto et de Sion tueatur te, ne putarent intra Templum Deum esse conclusum, ideo adiecit, exaudiet illum de caelo sancto

$40, maiorem per hoc diuini auxilii indicans dignitatem et ut osten45 deret ab eo habitari Templum qui possessor est caeli, ut et meritum Ezechiae penetrans caelos et Dei exaudientis tam procul dignitas maior ac potentia signaretur. 13, In potentatibus salus usque eius. Salus, inquit, quae adiutorio tuo contigit, ualde potens est.

Ps, XIX,30/31 cfr. I Tim 2,2 Ps, XIX, 13 quod] .A**R, om. “19: 20 a te] JAe*R, oz. “49: 29 saluo] R, salua 74**, saluato 74e* 31 regibus] conieci, gregibus 74e 36 perueniant] 745, fortasse corrigendum proueniant

PS. XIX-XX PSALMVS

j

I05

XX

9^, Longitudinem dierum in saeculum et in saeculum saeculi. Saeculum indifferenter etiam breue tempus appellat. Ps. X

X,1 saeculi] B, oz. A

“0 88, Hi in curribus et hi in equis. Arrogantia omnis Assyriorum ep. fuit in equis et in curribus, quod etiam uerbis Rabsacis apparuit. 434 8^, Nos autem in nomine Domini Dei nostri magnificabimur. Quod nomen exprobrat Assyrius, in hoc nos magis nomine fidebamus. 9. Ipsi obligati sunt et ceciderunt. Nos, quos undique instante cer- 152 55 tamine timor strauerat, erecti sumus animo et plurimo elati gaudio, interitum hostium intuentes nostris oculis. 108, Nos uero resurreximus et reliqua. Cuius incolumitate nostra prosperitas continetur. 100, E? exaudi nos in quo die uocauerimus. (PSALMVS XX» In finem. Psalmus Dawid. Post Assyriorum caedem psalmus iste canitur de Ezechia, me-

moriam continens eius medelae, quam ei Deus admouerat aduersa ualetudine laboranti. 28, Domine in uirtute tua usque rex. Ezechias ereptus captiuitate uindicatus. ^ et insuper 20 Et super salutari tuo exsultabit uehementer. Pro salute ex te praestita rex maxima laetitia perfruitur. 33. Desiderium usque eius. — Desiderium uocat cordis eius ea quae praedicta sunt, id est adiutorium diuinum, defensionem caeτο lestem, salutem propriam ac solutionem omnium quae instabant malorum. 45, Et uoluntate usque eius. Diapsalma. Quoniam praeuenisti eum usque dulcedinis. Pro : uicisti dona muneribus, quia non solum de15.

fensus est, sed etiam uindicatus est.

45, Posuisti usque pretioso. Quia conseruata est rebus dubiis ac confirmatur imposita. 53. Vitam petit usque tuo. Cum aegrotat. 5^. Longitudinem dierum usque saeculi. Cum ergo longitudine 1n saeculum saeculi per te salute reddita multum adeptus est gloriae. 20 Nam et tanti exercitus uastotio et solis praestatio atque regressio 153 clarum eius apud gentes nomen efficit. 6-73, Gloriam et magnum usque saeculi. Saeculum hic ad longum 445 tempus respicit. Propter prosperitatis gloriam de claritate factorum. 50 in equis] corieci, in quis 74* n ras.

omnis ] corzeci, omonis 74e Ps. XX, 13 pro uicisti] 74** /.z;., proficisti “491, prouidisti R 15 conseruata] 44**R, conseruatu

;4e*

18 longitudinem

--- saeculi] “49Ὁ, o». ;4e*

praestatio] 24e, perstatio Bouwwz. ( Wortscb. 157 ; Komm. efficit ]“45, effecit R

58, 2), statio R

20

21

106

PSALMVS XX

10. In tempore uultus tui, id est : cum apparueris. Similiter etiam uultum Dei uocat apparitionem eius atque praesentiam, ; siue cum adiuuat, siue cum uindicat.

13. In reliquiis tuis braeparabis uultum eorum. Multa in hoc loco commutatio est ordinis atque uerborum : nam per conuersionem dictum est — quam nisi quis aduerterit, sensum dictorum non poterit explicare ; est autem difficile ad intellegenτο dum ob hoc, quia longa interpositio facta est, | per quam hiatu longo uidetur consequentia separata — | pro 2n reliquiis eorum braeparabis uultum. tuum, ut sit eorum, quod est in fine uersus positum, adiunctum reliquiis, illud uero, quod ait tuum, wultui postponendum : quae quidem conuersio uerbo15 rum etiam apud scriptores foris positos inuenitur. Haec

B 88 A 5b

120

4 appatationem «4 6 reliquis B 7/8 conuersionem] B, uersionem 24 8 sensum] B, senum «4 9 — autem est difficile 74 10 —estfacta;4 X 11 reliquis 74 18 positos] Derr., positus ZAB

2; 88, Laetificabis eum usque tuo. Id est : numquam de adminiculo ep. Dei ulla desperatione frangetur. 8^, Et in misericordia Altissimi non commouebitur. Id est : numquam de regni amissione nutabit. 93, Inueniatur manus

usque twis. Omnes, inquit, illos ita ultio

3o arta concludat ut nullus possit effugere. In hoc uero loco in afflictionem eorum exseri Dei postulat manum. 9», Dextera tua usque oderunt. Adiutorium quod nobis impendis comprehendat omnes qui sunt in nos animo inimico semper. 108, Pones eos usque ἐμ. Pro cwm apparueris. In utraque parte 3; usurpat hoc, uel in aduersam partem uel in prosperam, siue cum adiuuat, siue cum uindicat.

10^»-c, Dominus in ira sua usque ?gnis. Excussa securitate conturbabuntur cum 84 ulciscendum iratus accesseris. 11. Fructum eorum de terra perdes. Vtrumque de filiis recte dici4o tur, nam et semen propter prima coagula et fructus propter absolutam effigiem corporis consequenter et proprie dicitur. 11^. Εἰ semen eorum

a filiis hominum. Etiam

filios eorum

tua

seueritas prosequatur. 122, Quoniam declinauerunt in te mala. Post excidium gentium 4; conuertunt in te et in tuos tuaque arma et blasphemias. 154 12^, Cogitauerunt t cognos t usque stabilire. Talia, inquit, contra nos animo conceperunt, quae ad finem ducere non ualuerunt. 13^. Quoniam pones eos dorsum. Dum, maxima parte deleta, pauci qui effugiunt tergum dicuntur dedisse. Tracta similitudo a 5o pugnantibus. 28 nutabit] conieci, nutauit 74e, motabit R 41 dicitur] 74**, uel dicuntur .i. filii 44e* 7.z. 43 prosequatur] 74**, uel per(sequatur) 74** ;.4, sequatur R 45 conuertunt] 74**, uel (conuer)terunt 74e* 5.7. et in tuos tuaque] 74**, tuos

Pen

46 cognos] “45, cogitationes 57.

PS. XX-XXI

:

I07

autem, ut diximus, consequentia dictorum est : in reliquiis eorum praeparabis uultum tuum, id est : punies etiam eos qui remanserint.

14. Exaltare pro exaltaberis per commutationem temporum 20 dixit.

(PSALMVS XXD Hunc psalmum beatus Dauid orationis uice cecinit, in tribulationibus quae illi ab Abessalon illatae fuerant constitutus, in quas maxime propter peccatum adulterii perpetrati Deo fuerat permittente collapsus. ;

2.0 Longe a salute mea uerba delictorum meorum.

Causam

relictionis suae subdidit, ne id, quod superius dixerat quare, 18 remanserint] B*, remanserunt 481 19 exaltaberis] commutationem temporum] B, commotationem temporis 44 Ps. XXI, 1 orationis] B, ortationis 74 id] AB, praem.(per» Devr.

ep.

74B*, altaberis B*

B uerba delictorum] B, usque 74

6

quare] B, - me 4

180, In reliquis tuis usque ?llorum. Id est : aduersus reliquos huius caedis armaberis. 143. Exaltare, Domine, in uirtute tua. Excelsus, inquit, apparebis

hominibus rei factae potentiam uirtutemque mirantibus. $55. 140, Cantabimus et psallemus usque tuas. Nos etiam potentiam operum tuorum celebrabimus hymnisque prosequemur et laudibus.

(PSALMVS XXI» In finem. Pro susceptione matutina. Psalmus Dawid. 51 aduersus] R, aduersos 4e 52 armaberis] R, armaueris 74e “45, omnibus R 56 celebrabimus] $7., celebrauimus 74

44^ 54 hominibus]

108

IO

PSALMVS XXI

uelut conqueri de Deo uideretur : sibi ergo ipsi ascribit. Qui uolunt hunc psalmum in Domini persona, ex hoc loco praecipue conuincuntur non paruum temeritatis incurrere. Quomodo enim potest accipi quia hoc de se Dominus dixerit : longe a salute mea et reliqua ? Constat quidem tempore passionis suae dixisse in cruce positum : Deus, Deus meus, respice

15

20

2

in me, reliqua ; hoc autem dictum non omnimodo ad eum psalmum hunc indicat pertinere. Neque enim quasi prius per prophetiam dicto et tunc rebus impleto, ita hoc usus est testimonio ; sed cum passionem, flagella, uerbera, clauos et patibulum suscepisset, consequenter hac uoce usus est, quam conuenit omnes pios, cum aliquid huiusmodi patiuntur, emittere. Aperte autem per haec uerba Saluator propriam indicat | passionem, || ne secundum quosdam phantasma totum pietatis eius opus et mysterium crederetur. Ostendit autem in his numquam se paternae uoluntati fuisse contrarium; nam Iudaei ideo illum crucifigebant quasi Legem solueret. Propter hanc itaque causam hoc testimonio usus est, non quo de ipso prius per prophetiae uaticinia sit praedictum, aut certe de ipso psalmus iste compositus. Ps.

T2I

Α 5* B 8^

XXI,12/3 Mc 15,34

* conquiti 74 ipsi] AB*, oz. B* ascribit] B, discripsit ;4*, uel ad(scripsit) add. /A* s.[. 8 lacunam post persona esse credidit Devr. 11 et] B, om. A 13 reliqua] B, oz. “4 13/14 eum psalmum hunc] B, eum hunc psalmum hunc A 15 hoc] B, oz. “4 16 fallagilla 4 17? consequenter] B, praez. et JA 21 pietatis] B, pietas κα crederetur] 74* B, credetur κ4τ 23 solueret] “4185, distrueret B* 24 itaque] B, igitur A Derr. quo] B, quod A Derr. 25 prius per] propos. Devr., prius 4, proprius B^, per B* ^ uaticinia] B, uaticinium 74 Derr.

ep.

^

Domini ultima in cruce oratio docuit ad quem debeat hic psalmus referri, qui tamen suis temporibus habuit figuram illius historiae quae narrat Dauid coniuratione Abessalon in aerumnas coactum, in quibus positus hoc carmen uice orationis cecinit. 155 22-5, Deus, Deus meus, usque mea. Quare me, inquit, tam diu in

malis esse permittis ? Quod uero ait respice in me — id est : propi-

tiare mihi, — a similitudine irascentium, qui quibus offensi sunt facies frequenter auertunt, dicit. IO

2c. Verba delictorum meorum. Ex persona Domini per interrogationem pronuntiandus hic uersus est, quae tamen uim habeat

renuentis, hoc modo

: numquid

uerba delictorum

meorum,

quae

8 qui] 44e*, oz;.,4e*

13

non sunt, te a meo auxilio remouerunt ? soles quippe talibus rebus semper auerti. Vel certe ita : cum salutem meam delictorum procul 15 remotorum uerba non impedire debeant, cur me dereliquisti ? Ps, X XI, 2 cfr. Mc 15,34

Ps, XXI, 3/8 propitiare] 74e*, uel prospice 74e* ;./. soles] “491, uel solet 749* /.zz,

PSALMVS XXI ep.

22

25

3o

35)

4o

45

|

I09

88:0, Deus meus usque mihi. Cum die nocteque clamans non mererer audiri, reputaui hoc admisso meo ; non geminaui flagitium stulte quid de tuis iudiciis sentiendo, quod aut non curaris aut nesciris ignoscere. 4, ΤῊ autem in sancto usque Israhel. Haec in animum ingressa 156 est ratio, quia — ob hoc cum sanctus sis ac sine ullius maculae ac uilitatis admixtu, meque auerseris propter multitudinem grauium peccatorum ——- rectissime preces meas repudiaueris atque contempseris. Et unde, inquit, in hanc considerationis sententiam perueni ? Addidit 9. In te sberauerunt usque nostri. Inde merito auersaris iniustos, cum annueris saepe uotis piorum. τᾶ, Ad te clamauerunt usque non homo. Id est : non sum similis patrum, sed longe a maiorum nobilitate degenerans, quia, amissa quoque hominis dignitate, dum in peccatorum uoluor sordibus, 445 uideor amicos luti uermes imitari. 15. Et opprobrium hominum. Ob hoc sum, inquit, in miseriis constitutus et opprobriis appositus, uilisque apud omnes et quasi nullius pretii dignus appendor. 8. Omnes uidentes me deriserunt. Praeteriti status mei memores, aut stupentes cum maerore aut insultantes irrisione. 9. Locuti sunt labiis usque eum. Haec irrisio aemulorum testimonium est sancto Dauid, omnibus eum retro temporibus spem suam in Deo repositam habuisse et uerbis praedicasse et rebus 151 expertam. Quae fuit prosperitas prior, quam exprobrant mihi? 105, Sperauit in Domino usque de uenire. Tu mihi ut de abdito materni uteri in hanc uitam effunderer praestitisti. 10», S5es mea usque meae. Post aetatis primae crepundia, cum primum sapere potui, in te speraui. 118,17 Imiectus t sum ex utero. Tuae tutelaea parentibuscommissus.

11^. De uentre usque meae. Ac si diceret : quoniam et a parentibus tuo nomini consecratus sum, et ego, cum usum rationis adeptus sum, in te semper speraui et tuo sum protectus semper auxilio, —

quod quidem mihi in tuam etiam exprobratur iniuriam, — et ad 50 praesens nullus adiutor est imminente discrimine, tot ergo causis commotus uoti mei compotem redde me. 12. Ne discedas a me usque qui adiuuet. Id est : ueloci auxilio malorum irruentium pondus anticipa. 13a. Circumdederunt me usque multi. Pro fortibus aetate prima 5 V^ inimicis. 13^. Tauri pingues usque me. Hinc iam mala quae patiatur latiore sermone prosequitur, ut Deum aerumnarum explicatio ad ferendam opem magis inclinet. 18 quid] 74**, uel qui “495 5. sensiendo (5/c) ]/4**, uel sensio 74** 5.7., sensi R 18/19 curaris aut nesciris] “45, curaberis aut nescires R 22 auetseris] /A**R, uel (auers)a(ris) 74€* ..4. 25 in “45 pos! perueni sequitur rasura 29 quia] «491, uel qui “49: 7.z., qui R 31 amicos] 74**, uel inimicos 24e* s. 33 appositus] 74e, expositus R omnes] “48, homines R 38 memores] 4Ae*R, om. ,4e* 43 crepundia] 74**, uel repudia G/oss.bib.i.m. qui autem cre-

pundia perperam interpretatur (51. ad loc.) 4344 cum primum] “45, cum prius R 48 commissus] “45, -- sum R 50 adiutor] 74e* s./., auditor “491 51 me] 4Ae*, opp, 7de*

IIO

30

PSALMVS XXI

115. In te proiectus sum ex utero. Per hoc religiosae uitae testimonium parentibus datur : neque enim poterat ipse statim natus se Deo deuotione oblationis offerre, sed parentes eius hoc facere curarunt. 175, Foderunt manus meas, reliqua. Omnia scrutati sunt 122 opera mea, et quibus rebus confiderem uel inniterer sollicite quaesiuerunt. Foderunt autem dixit a similitudine eorum, qui fodiendo ea quae sunt in abdito uel depresso terrae loco

3 VA conantur

eruere.

32 ininiterer 74 henso Z4

ep. 6o

33 quessiuerunt] B, quasi ergo 74 — 34 depresso] B, diprae-

14. Aperuerunt usque suum. Ita parati ueniunt ad interficiendum me, ita auidi sunt, ut uorare me faucibus non morantur. 444

152-5, Sicut aqua usque ossa mea. Vt enim defusa aqua dispergi- 158 tur, ita totus resolutus sum a compage membrorum. Óssa autem posuit ut uehementem dissipationem sui ab ea re, quae est in nobis ualida, per schema exaggerationis exprimeret. 15e. Factum est cor usque me. Sicut proprium est cerae, cum 65 fuerit ad uicinitatem ignis admota, dissolui, sic cordis speciale est defectum sustinere rationis, cum fuerit multo timore completum. 108, Exaruit tamquam usque mea. Familiare est tristitiae ut exsiccet sucum membrorum et omne corpus attenuet. Maerore, inirruentium malorum contabui.

79 quit,

7^

16», Et lingua mea usque meis. Et hoc uenit ex nimio timore. Per omnia enim uarie magnitudinem aduersorum approbare nititur. 109, Et in puluerem usque me. Non hoc dicit quod Deus illum deduxerit, sed quod deduci passus fuerit atque permiserit. Familiare enim Scripturae est, ea quae permittente Deo fiunt quasi ipse faciat dicere ; quia, cum possit prohibere, propter aliquam eius utilitatem, qui patitur, permittit inferri. 17*. Quonam circumdederunt me usque multi. Ne auctorem malorum

crederes

Deum,

intulit : circumdederunt

me

canes

multi.

Tali utique illatione ostendit quod Deus non ita fecerit, sed permisit fieri. Permissioni ergo eius, non operi, imputat factum. 159 17*-c, Concilium malignantium obsedit usque pedes meos. Omnia scrutati sunt opera, ex quibus rebus confiderem uel inniterer sollicite quaesierunt. 188, Dinumerauerunt omnia usque mea. Pro diuitiis, quae fir85 mitates sunt possidenti, ossa posuit, quibus corpus solidatum est. 8o

19. Diuiserunt sibi uestimenta usque meam. Haec omnia captis

Hierosolymis a coniuratione Abessalon circa Dauid constat imple72 uarie] R, uaria “49 16 faciat] R, faciet 74e 80 illatione] 74**, uel insultatione 24e* s. 82 concilium] conieci, consilium 74e 83 ex] 44e, oz. R 84 quaesierunt] //a 4e R 85 dinumerauerunt] comieci, denumerauerunt 74e 83/86 firmitates] “45, firmitas R 86 solidatum] /4*, solidum R 88 constat] 44€, constant R

PSALMVS XXI

,

IIT

29*. Narrabo nomen tuum fratribus meis. Videlicet Iudaeis. 263. Apud te laus mea.

A te, inquit, mihi confertur hoc

ipsum, quod exsultans laudare te possum.

A8a-b, Omnes fines terrae. Videlicet repromissionis. 36,39 uidelicet] B, ueluti 74

37 apud te] B, aperte αὶ

39 omnes fines]

conieci, omnis finis /4 Derr., omnis fines B

ep.ta. Euangelista autem in Deo pro rerum similitudine hoc testi- 45* 9o monio usiis est, sicut et in aliis ostendimus.

218, Erue a framea animam meam. Frameam proprie gladium dicit ; et quia erui se uult ab hostibus, consequenter se gladio postulat liberari. 21». Et de manu canis unicam meam. Ac si diceret : hanc solam 95 quam prae omnibus habeo. 22. Salua me usque leonis. Sicut canes et leones inimicos uocat, ita eos etiam wnicornes, quod animal ualidum est atque terribile. 238, Narrabo usque meis. Non ero, inquit, beneficiorum tuorum ingratus aut immemor. Quod uero ait narrabo, id est : semper nomi100 nis tui recordabor. 23^. In medio ecclesiae laudabo te. Ne putaretur singulis narraturus.

24. Qui timetis Dominum. — Timentes Deum, semen Iacob et semen Israhel unum significat. 10; 259-b, T'imeat Dominum omne semen usque pauperis. Hoc est : 160 meam ; quamuis tribulationibus attriuerit. 26*, Nec auertit faciem usque laus mea. A te, inquit, non alio, mihi confertur hoc ipsum quod exsultans laudare possum. 26^. Vota mea usque ewm. Quod ualeo, id quod uoui, praesentibus 110 multis exsoluam gratiam pro beneficiis tuis. 212. Edent pauperes et saturabuntur. Replebuntur consolationum bonis ; id est : nos qui nunc uiles pretio a persequentibus aestimamur. Nam ut tribulationes famis saepe nomine indicat, ita bonorum consolationem uocabulo saturitatis appellat. 115 2*6, Et laudabunt. Dominum usque saeculi. Resuscitabuntur a 45^ mortificatione tristitiae. 28^-b, Reminiscentur et comuertentur usque terrae. Omnes contribules in cultum tuum ob recordationem liberationis istius pariter mecum firmabuntur. 89/90 cfr. Io 19, 24 (cfr. supra, p. 98-99. Vocabula sicut — ipsius Theodori commentario fluxisse testatur Devr. p. 21/122 infra)

ostendimus ex

91 erue — meam] “49, oz;. “451 94 manu] conieci, nu 74€ 95 prae] “495 5.., pro.4e* 97 unicornes] «45, 4- dicit R 101 te] 74**, oz. 4e* 103 timetis] cotiieci, timites 74e 105 pauperis] conieci, pauperes 74e 106 quamuis] 24**, uel quem .i. pauperis 74e* /.;z. tribulationibus ] 74**, uel (tribulation)is 74e* 5.7. 108 laudare] 124 (non sequitur te) 45 Κ 109 id] 74$, 4- est R uoui] z4e*R, om. “491 110 gratiam] “43, gratias αὶ 118 ob] R, ab /4e

II2

4o

PS. XXI-XXII

399», Annuntiabitur Domino generatio wentura. Filios suos dicit. Nuntiabuntur tibi, id est cognoscentur a te ac maxima tibi familiaritate

suni ejus.

iungentur.

Cognowit,

inquit, Dominus,

qui

(PSALMVS XXII»

35. Duxit me super semitas iustitiae. Captiuitatis nos tribulationibus erudiuit, ut in callem disciplinae reuocaret ac doceret nos uiis iustitiae ac ueritatis insistere. 42/43 2 Tim 2, 19 42 iugentur 74

Ps. X XII, 1 duxit] B, deduxit /A4

3 insistire ἡ

120 280-ι, Et adorabunt usque gentium. Si me regno meo restitueris, ep. consequens erit (quod) gentes per me subditas tuis dabo caerimoniis. 29-30*. Quoniam Domini est usque omnes diuites terrae. Nobilissimi quique potentissimique tuis cotidie utuntur muneribus 125 et satis abutuntur copiis. Gemino ergo ad seruiendum obnoxii modo, et creati a te et nutriti per te, habituri finem et terminum uitae :

305. In conspectu eius cadent usque terram. Lege mortis. 818, Et anima. mea illi uiuet. Etiam ego ipse tibi dicabo uitam 130 meam. 31^. Et semen meum seruiet ipsi. Posteros quoque ad deuotionem tuae seruitutis instituam. 322, Annuntiabitur generatio uentura. Yd est : filii filiorum. 32b. Annuntiabunt caeli iustitiam. Vt pari studio minores insti-

161

135 tuant.

32c. Populo qui nascetur, quem fecit Dominus. Posteritati cunctae per gradus successionum decurrentibus. (PSALMVS»

XXII

Psalmus Dauid. Praedicit hoc psalmo reditum populi de Babylone, enumerans quantis reuertentes in itinere solaciis usi sunt Dei, quanta post reuersionem rerum ubertate donati. 5. 1. Dominus reget me usque deerit. Id est : sicut pastor egregius de inimicorum medio abductos nos et illaesos reuocasti, ita ut multa

nos etiam in ipso itinere rerum [praestita bona) affluentia et prospe- 45* ritate donaris. 121 (quod» suppl. Bouwm. dabo] 74**, uel dedi 74€*7.5. 129 etiam] “49", om. Ae 133 annuntiabitur] 24e, **/7 mere zwore fitting tben that adnuntiabit sbould be bere" Gloss. bib.( trad.S1. )

134 minores ]G/oss.bib. e? R, in mores 4e

PSALMVS XXII

.

II3

4c, Virga tua et baculus tuus, reliqua. Virgam et baculum ; uocauit Dei auxilium. Virga qua infirmorum uestigia diriguntur : siquidem moris est his, qui capti | sunt oculis, duce uirga ac praeuia qualitatem agendi itineris explorare ; baculus uero qui suppleret sustentatione sua quod captiuitatis fuerat miseriis imminutum : nam omnes infirmi et senes innituntur το baculis.

Α 5d

4 reliqua] B, oz. JA 9 uirga] .4, uirgam B Derr. 4 baculus] AB, baculum “49 Derr. 9 miseris ;4 omnes ] 744*B, homines 24* s.7. Derr.

ep. 28, In loco usque collocauit. Multam mihi requiem praestitit, la10 bores asperi itineris submouendo. 2b, Super aquam refectionis educautt me. Siquidem familiare est uiatoribus ibi uelle cibum sumere, ubi currentes aquas aut lucidos fontes inuenerint. 38. Animam meam conuertit. In requiem siue in gaudium. 15. 35. Deduxit me usque iustitiae. Causam pandit cur in captiuitatem deduci permissus sit : ut nos dignos exitio reseruaret ad ueniam et conuerteret, magis quam perimeret, delinquentes. 4a-b, Nam etsi ambulauero usque mortis. Ob hoc, inquit, etiam si 162

discriminum in medium uenero, quae mihi uidentur metum incu20 tere mortis, tuum

habens adiutorium

formidare non potero.

4c-d, Non timebo mala usque consolata sunt. Virgam et baculum uocat Dei adiutorium. Virgam qua infirmorum uestigia diriguntur, baculum uero qui suppleret sustentatione sua quod captiuitatis fuerat miseriis imminutum. 2; Bh, Parasti usque mensam. Vocat mensam omnium bonorum abundantiam. Non solum, inquit, me de malis aduersisque liberasti, sed etiam rerum necessariarum usu abundare fecisti, et hoc sub

oculis. inimicorum. ὅς, Aduersus eos usque meum. Dicit ea quae in diebus laetitiae 3o atque epulationis fieri moris est. 451 δ, Et boculum tuum inebrians usque est. Tantam mihi dedisti uini abundantiam, ut non deficeret usque ad saturitatem.

6a-b, E? misericordia tua subsequetur. Id est : semper mecum erit. 6c3, Vt inhabitem usque dierum. Nulla demum captiuitatis 35 suspicione atque formidine perculsus. Ps. XXII, 14 in(29)] /4e*, 027. /4€* 35 perculsus] 745, percussus R

— 34 poculum tuum] A, calix meus G/oss. bib.

PSALMVS XXIII Sollicite beatus Dauid atque admota in hanc rem opera prophetat in praesenti psalmo, uolens quidem omnes homines ad studium uirtutis accendere, sed praecipue Iudaeos ac populum in Babylone ducendum. Praedicit ergo longe antea | ; non debere eos de diuino adiutorio desperare, sed studium B omne ad correctionem uitae emendationemque conuertere, per quod utique possint etiam de captiuitate reuocari.

1. Domini est terra et plenitudo eus. Quia haec opinio apud Iudaeos erat, quod in Iudaea tantum Deus habitaret, — nam το et ob hoc putabant non oportere in extraneis locis sollemnitatem ei debiti cultus adhiberi, sicut et in centesimo tricesimo

sexto psalmo ait : quomodo cantabimus canticum Domini in ter"a aliena Ὁ — hoc ergo nunc dicit beatus Dauid, quoniam non debetis, uelut in extraneis locis, longe uos a Deo positos 15 aestimare nec putare illum non posse aliquid uobis opis adhibere. Ipsius, inquit, est omnis terra, reliqua. Ps. X XIII, 12/13 Ps 136, 4

Ps. XXIII, ὃ — disperare adiutorio 7A 6 correctionem] B, correptionem ;4 8 eius] Derr., est ;4, reliqua Β 10 ob] B, oz. /A 11 tricesimo] «4, oz. B 12/13 canticum — aliena] 44, reliqua Β 18 ergo] 74* B, oz. «ΑἸ. quoniam] B, quomodo A 15 nec] B, non «4

(PSALMVS) XXIII ep.

Psalmus Dauid. Primo die Sabbati. Praedicitur de populo, immo praecipitur in praesenti psalmo, quibus uitae suffragiis ualeat de captiuitate babylonia liberari. 1. Domini est usque eius. Ne in Iudaea tantum crederent seruien; dum Deo, ubi uideretur tamquam propria habitatio. Iuris ergo eius est et Chaldaea, de qua uos cum promerueritis absoluet. 2. Orbis terrarum usque eun. Maxima admiratio operis diuini, quod in medio tantarum aquarum, quas aut complectitur terra,

f aut mariaf aut penitus interfluentes effundit, ut super fontes sine

ro resolutione subsistat. His exemplis diuinae potentiae Iudaeorum nutritur fides sperandi quoque in captiuitate propriam libertatem. J^. Et super flumina usque Domini. Cum talis potentia Dei sit cui nihil factu impossibile sit, consequenter enumerat sub inquisitionis schemate, quibus meritis in captiuorum miserationem ualeat

15 commoueri.

Ps. X XIII, 2 de] .45, oz. ΡΟ

3 babylonia] P, babilona 74*, babylonicaQ

super] 74e, *'or /bere is not super zbere, but fontes only" Gloss. bib. (trad. 51. J cui] “457, uel cum 74** ;./., cum R factu]conieci, facto Ae R

9

13

8e

PSALMVS XXIII

1

IIS

13. 92, Attollite portas, principes, uestras. — Principes uocat sacerdotes ac duces populi. Imperat ergo illis propheta : heia, inquit, o principes, portas quae prius fuerant clausae pate20 facite.

ep.

90, Aut quis stabit in loco sancto evus ? Vbi Templum fuit. 48. [nnocens manibus usque corde. Vt non solum nihil praui 465 operis faciat, uerum etiam a se uoluntatem malefaciendi cogitationem depellatque. 20 4h, Qui non accipit usque suam. Qui nullas suggestiones ineptas ac noxias in animo suo patitur immorari. 4c, Nec iurauit usque suo. Qui ab omni calliditate fraudis alienus D] 64 amicitias proximi exhibet puras. 1». Hic accipiet usque uestras. Ipsam hic iam imaginem reuer25 sionis uaticinatione depingit, adhibens ex more schema per quod Dei redeuntis uirtus clarior reddatur et gratior. 15. Et eleuamini, portae aeternales. Ne, longo situ grauatae, im-

pedimento sitis aperientibus, — ad portas sermonem dirigens propter elocutionis schema, — portae Hierusalem, quae crede3o bamini in aeternum

clausae.

4c. Et introibit rex gloriae. Quo efficacius portis suadet post tam longum et maestum otium in usum redire, figurate dignitatem introeuntis annuntiat. 88, Quis est usque gloriae ? Rationabilis allocutio ex persona 35 portarum, quae tantae rei et tam desperatae stupore in haec uerba prorumpunt.

8», Dominus fortis et botens. Responsio ex persona prophetae cum laude diuinae potentiae, quae causam tanto miraculo fecerit. 9. Dominus potens in proelio usque uestras. Repetitione propterea

T

65

4o utitur, ut ostendat portas diu esse et fortiter clausas, quas ueluti

torpentes necesse sit excitari. Clamorem geminat, quo schemate indicat futurae remissionis difficultatem Dei constringendam esse 46^ potentia. 102. Εἰ eleuamimni usque 4ste rex gloriae. Consequenter etiam 45 portarum interrogatio geminatur, quasi pro multi temporis otio oboedire desiuerint. 100, Dominus uirtutum usque gloriae. Decenter quoque iteratur responsio, ut contradictionem depellat auctoritas. 28 more] “45, -- suo Κα 26 et] JAe*R,,oz. “4491 31 quo] .A**, oz. “491 42 consttingendam] ;4**R, uel confringendam .4e* 5. 44 iste] ;4e*, om. ;4e* 46 oboedire] “45, obaudire R

(PSALMVS XXIV) 4^, Confundantur iniqua agentes superuacue. Illos conatibus 124 suis uotiuo exitu destitutis confundi oportet, qui nobis sine causa tanta inferunt mala. 4»-c, Vias tuas, Domine, notas fac mihi et semitas tuas edoce ς me. Sicut «am hominum uocat actus ac studia — ut est illud : «uiam mandatorum tuorum cucurri, ac si diceret : facere man-

data tua atque obseruare decreui, — ita et wam De: appellat quicquid Deus aut creando aut dispensando dignatur operari. Doce ergo me uias tuas, dicit, id est : fac me in opere tuo atque 1o dispensatione laetari ; sicut et in Xv psalmo | ait : notas mihi A 6 fecisti uias witae, in uitae me securitate certissima collocasti. Quas autem dispensationes Dei uidere desideras ?

92b, Dirige me 1n ueritate tua et doce me, quoniam tu es Deus saluator meus. Vt, cum de diuina misericordia loquitur, weri15 latem ei frequenter adiungit, — hoc indicans quod misericordia eius sit uera nec aliquo umquam fallat incerto —, ita et in praesenti loco, | quia petiuerat salutem sibi a Deo debere B 84 conferri,

weritatis

ei merito

nomen

asciuit, ac si diceret

praesta mihi ueram atque indubitatam salutem. Doce autem Ps. XXIV,6Ps 118,522

10/11 Ps 15, 11?

Ps. X XIV, 2 destitutis] B, distitutos 4 4 εἰ — edoce] B, usque 4. ὅ ac] B, atque “4 Derr. 8 dispensando] B, dissipando αὶ 9 tuas] B, - tuas 44 atque] B, ac 44 12 desideras] /4* B, uel (desidera)t add. 74* s.J. quod praeoptabat Devr. 13/14 quoniam — saluator] B, usque 4. 14 de] AA* B, oz. Αἰ 16 nec] B, non ;4 1? a] B, ad .A 19 atque] B, et ἡ autem] 74*B, oz. /A*

(PSALMVS XXIV» ep.

Psalmus Dauid.

Ex persona populi in Babylone degentis hoc carmine formatur oratio. 10, Ad te, Domine,

leuaui usque meam.

Amota

atque abiecta

; omni cura reliqua, quae solet deprimere animam, tota in te sum mente conuersus. 2. Deus meus, in te confido, non erubescam.

Frustrata non erit

meorum confessio uotorum. 95, Neque irrideant me inimici mei. Tamquam uane de tua miτο seratione fidentem. 4^, Etenim uniuersi usque superuacue. Quia nullam odiorum suo- 166 rum, quasi laesi a nobis, possunt afferre rationem. 4^, Vias tuas usque mihi. Fac me in tua dispensatione laetari. 4c. Et semitas tuas. Pro : conuerte et rege iter in patriam. 15. 9*5, Edoce me quia tu es Deus. Praesta mihi ueram atque indubitatam salutem, ut uiam dirigas reuertentis.

PSAEMVS XXIV

,

114

20

me, quia tu Deus saluator meus : prout diceret saluum me fac,

2j

ait doce me, id est : ipsis rerum effectibus fac me ad deitatis tuae notitiam peruenire. Dirige ergo me et doce me, salutem quam postulo conferendo. Dedwuc autem e posuit pro in ipsa me rei, quam postulo, possessione constitue, ex similitudine eorum qui ducatum uiae ignorantibus praebent. 8. Dulcis et rectus Dominus. Est illi, inquit, familiaris miseri- 125

30

cordia, est etiam cura iustitiae. Dissimulat quidem bonitatis suae studio saepe peccata, nec singulorum actus seuera examinatione diiudicat ; sed cum uiderit quosdam in erroribus sine emendatione persistere, admouet iustitiae rigorem et flagellat ut corrigat, atque amaritudine uerberum in disciplinam reducit errantes. Hoc ergo ut manifestius faceret beatus Dauid ait : propter hoc Legem dabit delinquentibus in uia. Quoniam, inquit, ita bonus est, ut rectus esse non desinat, ob hoc ad

3^

recti callem auios castigando compellit. Quod ergo ait Legem statuit, hoc est : sicut Legis magisterio, ita peccatores tribulationibus illatis facit aduersisque meliores, sicut et in nono psalmo dictum est constitue, Domine, legislatorem super eos : 38 Ps 9, 218

21 me(19)] .4*B, oz. 4: B, non JA ita inquit JA

4A* B, om. Αἴ

ep.

25

328 πε0]

31 aduersisque meliores] B, aduersariisque melioris 74

tibi, qua circa nos usus es semper,

memor

esto et

hanc circa nos etiam praesenti tempore clementer ostende. 78, Et misericordiae usque ne memineris. Illud tempus iuuentutis appellat, quo fuerunt in Aegypto idolis seruientes. Similiter ergo delinquentes, clementiae memor, absolue. In quam recordationem misericordiarum poposcerit indicauit : ut similia aegyptiis peccatis, id est idolatriam, ne reputaret supplicanti. 15, Secundum misericordiam tuam. Et hanc circa nos etiam clementiam praesenti tempore ostende. *^. Memorare ciscendum.

30

— in] B,om..4

31 uerberum] B, uerborum «4 34 — 35 ergo] “4 B, om. τ 36 magisterio]

ὅς, Et te sustinui tota die. Pro : iugiter. 6. Reminiscere miserationum usque Domaine. Id est : familiaris misericordiae

20

23conferendo] B, - ei.4

seuera] B, seruare .4 esse] JA* B, oz. A*

mei, Deus. Ad ignoscendum

scilicet, non

ad ul- 46e

8. Propter bonitatem usque Dominus. Est illi familiaris misericordia, est etiam cura iustitiae ; ut conuersis dulcis est, sic auersis amarus. Ps. XXIV, 19 es] 7A**, om. 46:

22 fuerunt] “45, fuerat ΚΤ, fuerant R*

23

in quam recordationem] 74**, uel fit in aliis libris sic. in quem ussum recordationem 74e* ;, . 81,82 auersis amarus] R, reuersus auerseris /4**, uel seuerus 74** j.z.

118 40

PSALMVS XXIV

conuersionem de correptione uenientem | Jegéslationem |uo- A 6^ cauit, quae in se utrumque et recti curam et bonitatis studia contineret. Nam peccatores castigare atque corripere ad officium pertinet ueri; mala autem facientes non in totum punire | sed meliores tribulationibus uelle facere, opus mise- B g* ricordiae atque bonitatis.

45

$0

9. Dirigel mansuetos in iudicio, docebit mates wias suas. Iterum in praesenti loco d?riget ac docebit, ita ut in superioribus, ad effectus rettulit rerum. Ita enim superius dixerat doce et dirige, id est : praesta mihi ipsam rem quam postulo, atque in eius me possessione constitue, — hoc est dicere : in uias suas nos cum iudicio et examinatione reuocabit, cum prius castigationibus suis emendauerit atque correxerit. Quae sunt istae Dei uiae, ad quas cum 24«d:cio conuertit emendatos

ac reuocat?

108, Vniuersae uiae Domini misericordia et ueritas. 55

Istae

sunt, inquit, uiae Domini. Ex more uero suo ueritatem et misericordiam copulauit, ac si diceret : hoc est opus Dei, haec

uia eius, haec operatio eius, ut firmam ac ueram quibus decreuerit praestet salutem. Has uias etiam nos docebit, id est 126 cum nos conuerterit et correptione sua meliores effecerit. 16-48 Ps 24, 5? 39/40 uocauit] 4* B, oz. /4* — 40et(29)] B,om..A 48 punire] /4* B, peruenire “4: 45 diriget] “4, diregit B — docebit — uias] B, usque 4, — 50 et] «4 “45, atque B e wersu fortasse sequenti reuocabit] 74* B, reuocauit 74* δῦ inquit «ΑΒ, om. B* 58/06 — misericordiam et ueritatem 24 quem ordinem Vacc. (Marg. 193.45) praeoptauit 531 haec operatio eis] B, haec est operatio «αὶ 58 uias] B, -- eius ἡ 59 correptione] B, correctione 74

ep.

9. Propter hoc legem usque ?n uia, et diriget mansuetos. In uias suas 167 nos cum iudicio et examinatione restituet. 105, Docebit mansuetos usque ueritas. Ex more suo ueritatem et 35 misericordiam copulauit, ac si diceret : haec est uia, id est opus

Dei, ut firmam ac ueram quibus decreuerit praestat salutem. 35 mansuetos] 746, mites G/oss. bzb.

3 praestat] “45, praestet R

PSALMVS XXIV 6»

.

II9

Quod erit, inquit, huius conuersionis lucrum uel quales erunt in reliquum qui fuerint hanc misericordiam consecuti ? 100-118, Requirentibus Testamentum eius et testimonia eius

propter nomen tuum, Domine. Hi, inquit, quos reddiderint aduersa meliores, quibus fixam et immobilem misericordiam 65 largietur, hoc lucri de correptione et correctione sua capient, | A. 6c ut per Legis obseruationem et mandatorum Dei custodiam digni fiant quibus misericordia conferatur Propter nomen tuum, Domine, ac si diceret : praestabis his misericordiam, qui, ut tibi placerent, omne studium curamque posuerunt et qui 7» Legem tuam tota mente perquirunt.

125. Quis est homo ? Qui timeat Dominum ad ea quae praemisit consequenter intulit. Dixerat de Deo quod esset swauts et rectus et quod correptionibus peccatores conuerteret (et) faceret meliores ; nos, inquit, sua animaduersione

correctos

7; miseratus est atque efficaciter docuit ut mandata eius seruare curemus. | Bene ergo intulit : Quis est homo ? Qui timeat Dominum : quicumque, inquit, timuerit Dominum.

B 9^

12^. Legem statuit ei in uia quam elegit. Etiam hoc superioribus conexum est, sed per commutationem temporis dictum : 8o nam s/atwuit dixit de praesenti. Non ergo hoc indicat, quoniam timenti se Deus Legem ponat, sed qui timere Dominum et in uia eius, quam sibi ipse elegit, ambulare decreuerit — ut am61 consecuti] B,secuti 4 ^ 62/63 et testimonia — tuum] B, usque 4 64 meliores] “48, melioris 74* 65 correctione] Derr., correptione AB 66 ut] B, uelut 74 obseruationem] B, obseruantiam 74 *0 tota mente perquirunt] B, perquirunt tuta mente κί $33 Cet» Derr. 14 faciret JA $6 timeat] supra, ΠΤ tmi “1 18 41 post dominum cozzplura desiderari opinabatur. Devr. quae

supplenda ei uidebantur ex “48 sub schemate — descripserit nexus 4 82 — ipse sibi 4

579 conexum] B, con-

ep.

410^. Requirentibus Testamentum usque ipsius. Qui fructus eorum erunt, quos reddiderunt aduersa meliores ? T'estamentum eius et 40 lestimonia diligenter exquirent, ut digni fiant diuina clementia atque misericordia. 112-5. Propter nomen usque multum est enim. Quod nisi miseratio diuina decoxerit, quamlibet magna ultio par illi esse non poterit. 122. Quis est homo ? Qui timet Dominum. Sub schemate inquiren45 tis, uel potius dubitantis, indicat solum illum posse consequi quae superior sermo descripserit, quicumque timuerit Deum. 12^. Legem statuit usque elegit. Decernit ex Lege nobis, ut bonis prosperis fruantur boni, qui in uiis eius ambulare statuerint. 13. Anima eius in bonis usque terram. Iudaeam, a qua nos pec50 cando

exsulamus.

44 dominum] 74e, deum G/oss. bib. decernit] “45, statuet ei uel decernit R.

47 statuit] 74**, uel (sta)tuet 74e* ;J.

168

PSALMVS

I20

XXIV

bulare in wia quam elegit et timere Dominum unum atque idem esse uideatur et a communi intellegi — Legem statuit, id est : 127 8; omnia quidem ei bona quae praesens uita postulat largietur, praecipue tamen ea quibus animae uirtus augeatur. 138, Anima eius in bonis demorabitur. Vult dicere quoniam praestabuntur nobis bona, si timuerimus Deum et ad manda|torum eius custodiam

A. 6a

fuerimus intenti.

140 Et Testamentum eius ut manifestetur eis. Graeca lectio hoc uidetur dicere, quoniam Testamentum Dei rerum utilium conferat disciplinam ; in hebraeis uero uoluminibus ita est positum : sed et Testamentum suum manifestabit eis ; ita namque et Symmachus ait : δέ Pactum suum notum faciet illis, 95 id est : ipse eis et ultor astabit et uoluntatem propriam, per quam discant quae his agenda sint, faciet esse manifestam.

oo

8? quoniam] B, quomodo 74 om. “4 93 suum] B, eius 74

88 praestabuntur] B, praestabunt 74 94 et] B, oz. A 95 per] B, si 4

ad] B,

ep.

145, Firmamentum est usque ewm. Vt robusti quoque sint timentes Deum. 14^. Εἰ testamentum eius usque illius. Inter cetera bona notitiam suae uoluntatis dignis aperit, secundum illud Hieremiae : Beatis55 simus Israhel, quia quae Deo placent nota nobis sunt. 13^. Oculi mei semper ad Deum. Intentionem mentis expressit orantis. 15^. Quoniam 1256 euellet usque pedes meos. — Laqueos discrimina captiuitatis appellat, quae potuerunt ei periculum mortis inferre. 60 162, Respice im me el miserere mei. Praesta, inquit, et fac quae 461 spero et postulo. 100, Quia unicus et pauper sum ego. Solitarius et cunctorum auxilio destitutus. Efficaciter totum ad inclinandam Dei indulgentiam confert, quia et solus et in malis multis sit. 65 175. Tribulationes usque sunt. Ipsum enim pulsat et sensus doloris et cogitationis aerumna. 11». De necessitatibus usque me. — Necessitates aerumnas uocat captiuitatis, quas utique non uoluntarie sed necessarie sustinebat. 18. Vide humilitatem usque meum. Insistit officio supplicandi ac 7e postulat Deum, ut respiciat ad mala quae patitur et remissionem ,€l conferat peccatorum. Nota uero quoniam, si praesentis saeculi mala patienter a nobis tolerentur, in compensationem proficiant - 69 peccatorum. Ps.

XXIV, 54/55 Bar 4,4

53 illius] Z4e*, uelillis z4€* ».7. — 54/55 beatissimus] “491, uel beati sumus “495 s. 59 potuerunt] 44e, poterant R 60 miserere mei] comec;, misererei 74e 65 enim] 74e*R, oz. “4491 32 tolerentur] conieci, tullerentur “45, tollerantur R proficiant] “45, proficiat R

PS. XXIV-XXV

-.

I2I

21. Innocentes et recti adhaeserunt mihi, quoniam sustinui. Spe in te posita talis esse studui ut innocentes mihi iungerentur ac mea familiaritate gauderent.

(PSALMVS» XXV In populo Israel, quem captiuum Nabuchodonosor rex Babylonem adduxit, fuerunt, etsi perpauci numero, Deo moribus

et studio uirtutis accepti, qualis fuit Ezechiel, Daniel ac tres pueri aliique quos in simili uitae proposito Legis magisteria ; continebant. Et quoniam consequens erat huiusmodi uiros pro conscientiae bono habere non paruam apud Deum confidentiam ac postulare ab eo captiuitatis solutionem, prophetat in multis psalmis ex persona eorum ac loquitur quae illis uideantur merito conuenire ; e quibus psalmis iste unus est, 10 quem conamur exponere. 98 in te posita] B, interpossita 74 riatate 74

98 studui ut] B, studiuit 74

99 familia-

Ps. XXV, 1/2 babylonem] 74$, babi 74, bab B 2 adduxit] B, abduxit 74 perpauci] 74* B, pauci /4* 4aliique] B, aliqui 4 ^ 6 conscientiae] B, continentiae A 9 — merito uideantur 74

ep. 198, Et dimitte omnia usque sunt. Cumulauit miserias captiuo; rum. 19^. Εἰ odio iniquo oderunt me. Ad intentionem respexit Chaldaeorum, qua in oppressionem Iudaeorum, licet secundum merita eorum, ita dominati sunt, ut non in Deo confidebant, sed suae li-

bidini seruientes. Notandum quod permittat Deus peccatorem 8o malis subici, ad nocendum tamen alteri neminem cogit. 20. Custodi animam meam usque 2n te. Non ut inimici mei, qui in idolis confidebant. 21*. Innocentes usque miht. Ac si diceret : cultores tui. 21^. Quia sustinui te, Domine. Verecunde commemorat amico8; rum innocentiam, de sua honestate confessus. Nouerat siquidem,

Lege monitus, dissimilium sodalitates horrere. 22. Libera me, Deus Israhel.

(PSALMVS» XXV Psalmus Dauid. Ex persona captiuorum apud Babylonem, uerum sanctorum, componitur carmen prophetiae, qui pro bono conscientiae captiuitatis resolutionem confidentius postularent. Idcirco meritis eorum ; conueniens

aptatur

oratio.

78 ut] /A**, oz. /Ae*

Ps. X XV,83 prophetiae] “450, prophetice P

I22

PSALMVS

XXV

10, ludica mihi, Domine, quoniam ego in $nnocentia in- Β 95 gressus. Non est legendum, sicut quidam legunt, iudica me, 128 Domine. Si enim ita legatur iudica me, intellectum facit longe contrarium, ut uideatur dicere condemna me, sicut et in quinto

1; psalmo quibusdam imprecatur ac dicit, ?wdica :llos, Deus; hoc autem oranti pro se non conuenit postulare. Legendum ergo iudica mihi, id est, iudica pro me et in ultionem

meae

oppressionis accingere. I» innocentia mea : hoc uocat ?nnocentiam suam, nihil quod alicui incommodet atque obsit operari. 20. 10, Et in Domino sperans | non infirmabor. Pro : non sum A 7* infirmatus in fide; mutauit

tempus ex more. Z/«d:ca, inquit,

mihi quoniam ab innocentiae proposito non recessi neque, ex quo spem in te posui, aliquid dubitationis incurri. Et quoniam dixerat se a proposita sibi spe non esse deduc2; tum, probari hoc a Deo postulat, quem operum suorum scit idoneum testem futurum, atque ait : δὰ Proba me, Domine, reliqua. Vt scias uera esse quae dico. 2^. Vre renes meos et cor meum. A similitudine auri sumpsit 3o hanc uocem, cuius qualitatem prodere solet ignis ; renes uero cogitationes uocat, ex quibus motus et concupiscentialis generatur affectio ;nam concupiscentia naturae insita cogitationes nouit importunas et assiduas suscitare. 9. Quoniam misericordia tua ante oculos meos est. Ad illud, — 3 ^ quod dixerat et n Domino sperans non infirmabor — : quoniam misericordia tua, reliqua. Vnum namque atque idem est Ps. X XV, 18 Ps 5, 115

11 mihi] B, me A innocentia] B, -- mea A 13 — longe facit 74 15 quibusdam] B, quibus 74 16 postulare] B*, dicere postulare /AB* 19 suam] B, -sim- (— symmachus) A 20 non (29) /4* B, oz. Αἱ 21 in fide] .AB*, oz. Hg 22/23 ex quo δὲς scripsit B 24 non esse] B, nonne 74 29 — sumpsit auri 74 33 importunas] Derr., inportunitas 4B 38 pos! infirmabor /acunam esse obinabatur Devr. quam explendam credebat e. g. ita : (consequenter intulit»

ep.

10, Judica me, Domine usque sum. Qui laeserim neminem. 1*. Et in Domino usque non infirmabor. Pro : non sum infirmatus in fide. 2^. Proba me usque me. Omnibus uerbis sensibusque nostris

IO utitur, ut fidei intimae

continuatio

adhibita

examinatione

cla- 170

rescat intima. 2^. Vre renes usque meum. Pro cogitationibus, quae sunt motus mentis, a quibus concupiscentialis generatur affectio. J^. Quonam misericordia usque est. Hoc est, quod supra ef in

15 Domino

sperans non, reliqua.

* infirmatus] R (cfr. /AB), infirmus 74€

15 non] .A** in ras.

PSALMVS XXV

123

sperare in Domino et ad misericordiam eius uelut oculis intentis aspicere. Ad id uero, quod ait i» innocentia mea ingressus sum, subdidit e£ complacui in ueritate tua. Hinc iam pro- 129 4o lixius narrat quomodo, ut procederet Deo, ab omni studuerit iniquitate seiungi, dicens : Nom sedi, reliqua.

θᾶ, Lauabo inter innocentes manus. Illos, inquit, refugiens, studebam istis iungi, quibus studium est peccata uitare. Consuetudo erat antiquis, cum se uoluissent | a quorum- B9t 4; cumque societate suspendere, lauare manus suas.

*. Vt audiam uocem laudis, reliqua. Id est : ut me narrante mirabilia tua alii erumpant in uocem actionis gratiarum. 93, Ne perdas cum impiis. Ne longo tempore in eorum societate positus a propositi sui disciplina atque honestate mute50 tur. 31 in domino] B, oz. “4 38 in] B, oz. A 40 procederet] «4, proceret B*, placeret B* studierit ;4 42 innocentes] B, nocentes 74 manus] B, 4meas κα 43 studiebam .4 48 impiis] B, - animam meam «ἡ 49 propositi] B, praepossiti 74

ep.

530-48, Ef complacui usque wamitatis. Enumeratio est latior quemadmodum (uel quibus] Deo placuerit, dum ab omni iniquitate studierit seiungi. 9^. Et cum impiis non sedebo. Pro : nec coniunctus sum noxia 20 tractaturis. δᾶ, Odio habui congregationem malignorum. Causam cur 2n concilio wanitatis non sederit indicat : oderat nimirum ecclesiam malignorum. Perstringit Babylonios, quorum impietas Danielem cum tribus pueris reddidit clariorem. 25 θᾶ, Lauabo usque meas. Studiui innocentibus coniungi, quibus est studium peccata uitare. 47^ 65, Et circuibo altare tuum, Domine. Subauditur : quam ob rem merebor altari tuo redditus assistere. *. Vt audiam uocem usque fuae. In gratiarum actione dicitur, 3o pariter atque inuicem auditur, uox laudis diuinae. 171 8. Et enarrem usque tuae. Consequens sanctis desiderium est, qui non tantum propter suam requiem, quantum propter instaura-

tionem Templi et cultus diuini festa, reditum suspirabant. 93, Et locum usque meam. Qui reuersionem propter honorem Dei 35 concupiscunt, merito reuersionem propter animae pericula uerentur, ne uicti scilicet prauorum cohabitatione mutarentur. 9», E? cum uiris usque meam. Ad effundendum sanguinem semper intentis. 16/1? enumeratio est latior quemadmodum uel quibus deo placuerit] 74€, enumerat quibus domino placuit R 21 zziratur Gloss. bib. uocabula et ordinem buius uersus congregationem] “49 7.z., congre 74e* 26 est] 74**, om. 49:8 33 festa] 44e, om. R 36 uicti] 74e, uincti R mutarentur] comiecí, moterentur 74e, motenturR

124

PS. XXV-XXVI

193. Pes meus stetit in directo. Nosti, inquit, quemadmodum

Α γὺ

a recti tramite numquam in praua | detorserim.

190, Benedicam

te, Domine.

Post reditum.

(PSALMVS XXVI»

1^. A quo trepidabo. Plus est non trepidare quam mon timere : semper enim quasi minoribus maiora subduntur. 51 dir(ecto)] B, dret αὶ quemadmodum] B, quam 74 53 post reditum /acanam esse opinabatur Devr. : quae supplenda ei uidebatur ex “45 reditum — cantare Ps.

ep. 40

45

XXVI,1 non(19)] B, oz. /A

10. In quorum manibus usque muneribus. Ideo nullum iustum in opere, quia multum cupiditatis in munere. Ἶ 11. Ego autem (in) innocentia usque mei. Pro his, inquit, omnibus quae ipse nosti, non aliter esse audeo quam dico. 12». Pes meus stetit in uia recta. Reuersus ad propria, solita sollemnitate gratus et deuotus assistam. 12^, In ecclesiis usque Domine.

Post reditum, inquit, meum,

in

conuenticulis nostris non quiescam tibi gratiarum actiones hymnosque

cantare.

(PSALMVS) XXVI Psalmus Dauid, priusquam ungeretur. Prophetat de Ezechia eumque introducit, Assyriorum morte laetiorem, reddere Deo officia uotaque gratiarum. 10, Dominus illuminatio usque timebo. Id est : nullum inimico- 47* 5 rum. Sicut Zenebras malum tribulationis appellat, ita z/I/Iwminationem appellat diuini adiutorii opem de tribulatione liberantem. 172 1v. Dominus defensor uitae meae. Pro : conseruator ; a similitudine eorum qui in acie scutis protegunt propter astantes. 2. Dum appropinquant usque meas. Id est : magis ; ut sit sensus : IO ipsi potius pertulerunt quae nobis conabantur inferre. acd, Qui tribulant me usque ceciderunt. Per Dominum elanguerunt.

38. S1 consistant usque meum. Munitum Dei protectione se dicit. . 95. Si exsurgat usque sperabo. In hac élluminatione siue protecΤᾺ tione.

4a-b, Vnam petiui a Domino, hanc requiram. Hanc precor a Do-

Ps, XXVI, 10 Devr. p. 130,6-7 39 nullum] .49, nihil R

11/12 cfr. p. 130, 9-10

40 in munere] 4**R, oz. 74e*

Ps. X XVI, 8 protegunt] conieci, proteguntur 74€ precot] 44$, - gratiam R

14/15 cfr. p. 130, 14 41 Cin) conieci

9 id est] 74e, deest R

16

PSALMVS XXVI

:

I25

θ΄, Circuiui et àmmolaui in tabernaculo eius, reliqua. Taber- I3I naculum Templum dicit. Commutauit etiam tempora, ut ; praeteritum diceret pro futuro.

88, Exquisiwit facies mea, id est : quaeret, tempore commutato.

12e. Et mentita est iniquitas sibi. Aquila manifestius dixit 9 praeteriteritum B

8 dixit] B, dicit ἡ

ep. mino, ne quando a tabernaculo eius Temploque deuoluar. Conueniens sancto uiro desiderium omnibus prosperis talia praeoptare. 4c. Vt inhabitem usque uoluntatem Domini. Iucunditatem quae 20 ex ornatu Templi sacrorumque ritu percipitur. 44, Et protegi Templum sanctum eius. Frequenter uideam. ὅδ, Quoniam abscondit usque suo. Diligenter conseruauit atque sollicite. ὅν, In die malorum. Quod eum

a malis irruentibus, uelut intra

25; tutum habitationis suae, texerit atque defenderit. 62, Protexit me. Pro: in tuto loco atque edito statuit, superiorem fecit hostibus. 65, Et nunc exaltauit usque meos. Principatum atque regnum meum deletis hostibus clarius reddidit. Simili elocutione etiam 471 3o illud : Ephraim fortitudo capitis mei, id est : principatus mei. 173 6c. Circuii et àmmolaui. 1d est : in hoc loco fabernaculum Templum dicit. 6c. Hostiam iubilationis. Praeteritorum malorum periculis liber, inter psalmos et hymnosque gratiarum supplicabo etiam pro futu35 ris. 8. Cantabo usque quaesiwi. Id a more eorum tractum est, qui cum sollicite aliquid requirunt, huc atque illuc faciem circumferunt. 93, Ne auertas usque a me. Qui habitus irascentium est. 4o 9-3, Nec deciines usque me. Ne a te abicias atque summoueas. 108, Neque despicias usque dereliquerunt me. Maiorum suorum profanitatem arguit, a quibus non sit eruditus in Lege, sed relictus, et cumulatus superstitione. 10», Dominus autem assumpsit me. Religiose Deo ascribit im4; bumenta Legis. 118, Legem pone usque tua. Rudimenta institutionum magisterio tuarum pleniore confirma. 110, Εἰ dirige me usque meos. Etsi non merita mea meruerint, 22/23 cfr. p. 130, 16 24/285 cfr. p. 130, 22-24 26/23 cfr. p. 131, 2-3 Ps 59, 9^ 44/45 cfr. p. 131, IO-II 48/32 cfr. p. 131, 16-20

30

20 sacrorumque] R, sanctorumque 74e 21 protegi] 749, uissitam (sic) G/oss. bib. 33 iubilationis] 74e, uel uociferationis G/oss. hib. 36 id] /4**, -ἰ est /4e*

126

PS. XXVI-XXVII

et apparuit iniquitas. Tuo adiutorio claruit quod mendaciter

loquerentur et uane, et se ipsam iniquitas seduxit, non alios.

(PSALMVS XXVII»

132

14, Et assimilabor descendentibus in lacum. Descendentes in lacum appellat mortuos siue morientes, quoniam apud multos id temporis haec erat opinio, quod deorsum nescio quo sub terram abirent mortui ;neque enim resurrectionis aut para; disiacae habitationis uel certe ascensionis in caelum notitiam tunc habebant. Ps.

XXVII, 2 siue] B, pro A

ep. saltem inimicorum

meorum

3 id] B, - est ἡ

4/5 paradisicae 74

feritas te ad opem

ferendam

mihi

50 commoueat.

125. Ne tradideris usque me. Animas uocauit hostium uota atque consilia. 125. Quoniam insurrexerunt. usque iniqui. Commentiti falsa, quod colentium te esset penes cassa fiducia. 5 12€. Et mentita est usque sibz. Adiutorio tuo claruit quod mendaciter loquerentur et uane. Ergo ea, quae ab illis dicta sunt, non alium quempiam sed ipsos frustrata sunt, quibus ante iactata fuerant. 13. Credo widere usque wiuentium. Quae habitatores suos te 6 o propugnante in uitam retinuerit. 14. Exspecta Dominum usque Dominum. Conueniens adhortatio Ezechiae qui absolutus periculis instaurauit cultum Dei per Iudaeam.

(PSALMVS XXVID Psalmus Dawid huic. Qua oratione infirmitatis prophetatur hoc carmine.

suae

tempore

sit Ezechias

usurus,

1^-c, Ad te, Domine, clamabo ; Deus meus usque a me. A similituA^

dine iudicum qui, quod aut impossibile factu aut minus dignum est aut contrarium uoluntati, interpellati plerumque taciturnitate significant. 13. Et ero similis usque Zn lacum.

scilicet precibus auersato.

53 commentiti] conieci, cum mentiti 74e

56 loquerentur] comieci, loquentur 46 Κ frustrata] “ἘΚ, frustra 74e*

Ps,

XXVII, 4 clamabo] Vg, clama 74e

“49 facto R

6 est] 4e, om. R

Id est : moriar ut ceteri, te

54 cassa] 7Asc., cusa /4**, causa 74e*

5* ipsos] ;4**, ipso ;4e*, illos R

usque a me] “49", oz. ;4e*

5 factu]

485

PSALMVS XXVII 10

,

I2

2. Exaudi uocem usque tuwm. Vbi Dei nimirum specialis crede-

ep. batur habitatio.

33. Ne simul tradas me cum peccatoribus. Ne scilicet tam uiliter perire patiaris ut consummantur iniqui. 3*-d, Et cum operantibus usque suo. Potest intellegi, quosdam 15 subditos perfido animo in Ezechiam fuisse, uerum potestate eius pressos mortem optasse regnantis, ut licentius a cultu quoque diuino discederent ; quos in religionem sancti uiri continebat auctoritas. 4. Mala autem sunt usque ?psis. Quia pro beneficiis, quae a te 20 eis causa mei collata sunt, odium atque inimicitias rettulerunt. 9*3, Quoniam non intellexerunt obera Domini. Quae in Assyriorum caede collata sunt. Ergo, inquit, plerique suscitari me de hac infirmitate posse negant, cum 1n simili potentia sit uastatus Assyrius ; non igitur priora miracula intellegit qui secunda non credit.

2.

ὄντ Et in opera manuum

eius. Sicut meo nomine ante seruasti.

6. Destrue illos usque meae. Hinc iam tristibus laetiora subiungit ; tamquam exauditi et reualescentis Ezechiae integra formatur oratio. 12^, Dominus adiutor meus usque adiutus sum. Id est : ab ea qua 3o laborabam

sum infirmitate releuatus.

1€, Et refloruit caro usque ei. Pro : prompta deuotione spontaneoque officio. 88, Dominus fortitudo blebis suae. Nota quod summa ostendere uoluit quia inimici Ezechiae non reputentur in plebe. 35

89, Et protector saluationum.

christi sui est. Id est : mihi, ex

unctione uidelicet christo. 93, Saluum fac populum, Domine. Duplicis salutis auctor Ezechiae fuit Deus : Assyrios delendo, infirmitatem remouendo.

4o

923, Et benedic usque tuae. Pro plebe hereditaria. 90, Et rege et extolle illos usque in saeculum. Pro omni tempore uitae eorum. 12 peccatoribus] Vg, pec 74* 13 consummantur ];za -AeR 25 meo] conieci, ineo 4e 84 plebe] 4e, -- dei R 35 saluationum] V/g, sal 74€ — mihi] 24e*, om. JAe* ex bis seripsit Ae

Ll

75

(PSALMVS) XXVIII» Post illatam a Deo iram quae consumpsit Assyrios — nam caesis CLXXxv milibus reliqui timore compulsi soluta obsidione fugerunt — oportebat beatum Ezechiam pro diuini cultus studio et religionis cura oblatis Deo uictimis gratiarum ; uota persoluere, quia fuerant praeter spem per Deum aduersa omnia dissoluta. Ob hoc itaque hunc psalmum | beatus Dauid B :o* sub eiusdem Ezechiae persona cecinit, eumque post caedem Assyriorum introducit Deo triumphales hostias immolare. Nemo autem miretur si, quosdam psalmos exponentes, praeτο termisisse Ezechiam diximus post collatam sibi de Assyriis uictoriam | uota gratiarum et ob hoc fuisse graui infirmitate A 7* correptum, postea tamen paenituisse eum de neglecto officio in aliis psalmis ostendimus, ex quibus est hic praesens in quo gratiae Deo pro collata aguntur uictoria et de offerendis aperte 15 hostiis imperatur. Beatus enim Dauid futura praedicens loquitur ex persona eorum

qui interfuturi erant rebus ac ne-

Ps. XXVIII, 9/13 cfr. Arg. in Pss 29. 31. 40 (et A? in Pss 26. 27) Ps. XXVIII]

conieci, xxuii 24, om.

B

2/3 obseditione 74

3 fugerunt] B,

fuerunt 4 — ezechiam] B, ezechiel 4 — 3 fuerant] B, fuerunt 4 per deum] B, domini 4 6 ob] B, ab A itaque] B, igitur /4 9/10 praetermisse 74 10 de] B, ab 4 11 uota] B*, uta A, *ota Β΄ ob]B, ab4 15 dauid] A, om. B

(PSALMVS)» XXVIII ep.

Psalmus Dauid, in. consummatione tabernaculi. Prophetatur qua exhortatione Ezechias, ab Assyriis et a periculo mortis abductus, usurus sit ad Iudaeos, ut gratiarum actiones 176

agantur Deo et uota reddantur pro tantis beneficiis. ; 10, Afferte usque Dei. Iam mento filii Dei, quia saluati, iubentur offerre. 1v. Afferte usque arietum. Id est : agnos. 2», Afferie usque Aonorem. Competens gloriae Dei deferte seruitium. Frequenter ait a/ferte, ostendens per haec quoniam pro 10 magno opere multa eos munera offerre conueniat. 2b, Afferte Domino usque eius. Id est : glorificate nomen eius semper. 2c, Adorate Domino usque eius. In Templo nimirum, unde auxilium uenerat et ubi blasphemiae scripta seruauerat Ezechias. τις 3*. Vox Domini usque aquas. Hinc iam narrat quam ob rem 489 iusserat hostias immolari ; et introducto ex more schemate, digni-

tatem quandam

addidit operi perpetrato,

dum

uelut strenuum

Ps. XXVIII, 4 reddantur] “451, u ( — redduntur ἢ) /Ae*. s].

ὅ dei(29)] 4e*,

onm. “491

11 eius( 19) ] /4e*, oz. “49:1

PSALMVS XXVIII

,

129

gotiis post futuris, et ea loquitur non quae ab illis sine dubio erant dicenda, sed quae conueniebat illis dicere et quae pro 133 successu rerum ipsa consequentia suggerebat. Simul etiam 20 docet posteros, ut prosperatis negotiis suis studeant circa Deum deuoti esse semper et grati. Et quid dico posteros? Omnes etiam homines, quibus praestante Deo res ex uoto proueniunt, instituit quae illos dicere de Deo et sentire par sit. Non ergo quasi omnimodo dicenda, sed quasi conuenientia 2 - ac rebus apta praeloquitur ; ideoque ergo hunc psalmum ita composuit, eo quod uerba congruant rebus, ac docet huiusmodi sermonibus uti Ezechiam siue post collatam uictoriam siue de periculo infirmitatis ereptum. Ob hoc namque et sub populi in Babylone positi persona talia frequenter loquitur, quae quidem mensuram eorum, tamen necessaria 3 o transcendant sint ad continendas in timore diuino animas et pietatis magisteria conferenda ; qualis est maxime XLI psalmus et si qui sunt eius similes, in quibus religiosae et deuotae in Deum mentis affectus ostenditur. 35

63, Et comminuit

eas tamquam

witulum

uitulum Libani in hoc loco putauerunt

Libani.

| dici eum

Quidam || quem A 7?

uulgus appellat, id est fetum bouis, hoc modo conantes ex- B ro^ ponere : quoniam uitulus, inquit, est ferus et indomitus qui 1? non quae] B, neque 4 illis] B, liis μοὶ his αὶ 18 quae (19)] B, oz. A illis] B, eis 4 19 suggerabat 74 29 talia] B, tali 4 30 transcendant quidem] B, transcendunt q(uibus)d(am) 4 31 diuino] B, personas 74 35 uitulum libani] B, uituleuani 74

38 quoniam] B, quam JA, tamquam Derr.

describit principem, qui sola magnitudine uocis suae atque terrore cuncta peregerit, et tam breui momento deleuerit Assyrios quam 2 o paruum spatium temporis uocis est emissae. 35. Deus maiestatis intonuit. Opportune pro facti magnitudine maiestatis est commemoratio. 3c. Dominus super aquas multas. Assyrios, per tropologiam. Sic Isaias : Ecce ego adducam uobis aquam multam, regem Assyriorum. 48, Vox Domini in uirtute. Pro : potens. 25 40, Vox Domini in magnificentia. Pro : magnifica, quod magnas res efficiat. ὅδ, Vox Domini usque cedros. Assyrios, per metaphoram : a 177 superba altitudine, a firmitatis successu et ualentia corporum. 20 ὅν, Et confringet usque Libani. Auxit hic cedrorum proceritatem a loco, sicut aquarum supra magnitudinem a numero : nihil uehementius multis aquis, nihil celsius cedris Libani.

ep.

Ps. XXVIII, 24 Is 8, 7 19 tam] 44e, -- in R

130

PSALMVS XXVIII

inter siluarum lustra nutritur, ita etiam istos ualidos et po4o tentes infirmos fecit ac debiles. Sed particula tamquam, quae posita est, hoc sic non permittit intellegi. Neque enim ita dixit et confringit uitulum Libani, sicut dixerat confringet Dominus cedros Libani, sed comfringet eos tamquam witulum |Libani. Vnde, si secundum istum intellectum accipiatur, erit contra4; rium : si enim ferus est et potens Libani uitulus, — dicit autem quod ita eos confringat ut uitulum Libani, — manifestum est quod eos pro similitudine inducta ualidos faciat ac robustos. Non ergo hoc dicit, sed witulum in hoc loco uoluit dicere pro w?tulamine : ita namque et Hebraeus habet s?cu£ o witulamina Libani. Vitulamina uero Libani dicuntur parua uirgulta, quae sunt pro ipsa sui tenuitate fragilia. Et quoniam cedros Libani Assyrios uocauerat propter ingentes corporum formas, intulit e£ comminuit eos tamquam wuitulamen Libani : ita, inquit, illos sublimes et grandes breui tempore comminuit 55 atque contriuit sicut uitulamina, quae exilitate sui facile con-

teruntur. Syrus namque quod hic positum est, e£ comminuit eos tamquam witulum Libani, ita ait : inimicos sicut germina cedrorum ; germina autem cedrorum optime uirgulta uocauit ab arborum radice surgentia.

6o

6b, Et dilectus, reliqua.

Id est Israel; ita Syrus Israel.

Sicut filius unicornium, id est, saluabitur.

88, Vox Domini concutientis desertum. Sicut superius ait quia znionuerit, ita etiam hoc loco quod commouerit deser39 nutritur] B, nutritus 74 40 fecit] B, facit A 41 est] B, om. A -- intellegi non permittit 74 44 si] B, oz. A 45 uitulus] B, uitulum 4 46 ita] B, om. .A 47? pro] B, oz. A 93 uitulamen] Derr., uitü 74, uit B 53 gremina κα 61 saluabitur] B, roborabitur 74 63 commouetit] B, comminuerit ἡ

ep.

(69. Et comminuat usque Libani. Pro uitulaminibus. Vitulamina enim dicuntur parua uirgulta, quae se subiciunt sub ingenti huius-

3; modi arboris umbra. Et est sensus : tanta facilitate magnae moles

hostium conciderunt, quam nullius operis est exigua haec uirgulta deterere. 65. Et electus usque wunicorniwm. Animal fortissimum. Subauditur : saluabitur. 40 7. Vox Domini usque ignis. Pro : dispergentis et per haec exstinguentis. Diuerso modo eosdem Assyrios indicat. Flammam autem ab effectu operis gnis appellat populum longe lateque 482 cuncta

uastantem.

34 enim] 74e, autem R 36 quam] .57., quia 74* 34 deterere] 57., deterrere 44e 39 saluabitur] “49 ἘΕ, saluitur 74e* 40 haec] “45, hoc R 42 operis] “491, uel opetosi 74e* ;.7.

PSALMVS XXVIII

131

tum, quod etiam terrae motus fuerit et locus ille tremore 65 concussus sit in quo erant Assyrii, quem ante desertum fecerant.

85, Et commouebit Dominus desertum caddis. Eadem tit | desertum indicans ; quod desertum

Caddis

non

repeest, ut A 85

quidam putauerunt, scriptum Cadis, sed caddis. Caddis 7o uero non est nomen loci atque regionis, sed cadd:s dicitur a Syro uel Hebraeo sanctum. Sanctum ergo dixit locum qui erat ante ciuitatem, in quo Assyrii castra posuerunt. Et remansit hic sermo secundum linguam syram uel hebraeam etiam in uoluminibus graecis, ut Adona? atque Sabaoth et alia 75 similia. 63 concussus sit] B, concussit 4 67 caddis] Derr., cadis AB 67/68 repetit] B, sepe 4 68 caddis] 74* B, cadis 4A 70 caddis] JA, cadis B 34 in] B, hoc .A 35 incipit xxuiiii 44, explicit xxuiii. xuiiii B

ep. 88, Vox Domini concutientis solitudinem. In augmentum terroris 45 dicit Assyrios etiam motu terrae turbatos in eo loco quem desertum 178 ipsi fecerunt. 80, Commouebit Dominus desertum Cades. Hebraeus uel Syrus cadis legit, — non Cades, — quod interpretatur sanctum, cum ergo locum indicat qui, in prospectu ciuitatis sanctae uel templi situs, in 5o exitium Assyriorum motus, et sanctus abusiue dictus est.

93, Vox Domini usque ceruos. Pro fugientibus Assyriis uelociter, quos celeres timor fecerat. 93, Et reuelauit condensa. Dispersis et succisis Assyriis, quorum multitudo instar siluae erat, locum nudauit quem agmine suo oc55 cupauerat.

90, Εἰ in Templo usque gloriam. Cum talia festa pro liberatione tanta celebrantur. 108, Dominus diluuium usque facit. Locum in quo fuit dzluwium,

id est agmen Assyriorum. Sicut, cedros appellans Assyrios, conse6o quenter locum quem impleuerant condensa uocauit et s?/uas, ita demum,

aq«as

nominans,

uastationis

eorum

effectum

locumque

peruasum d?lwwiwm dicit, in quo nihil reliqui fuerit ; tamen habitatur Domino ulciscente, deletis Assyriis. 100, Sedebit Dominus rex in aeternum. Pro : regnabit in populo 65 quem defendit. 113. Dominus uirtutem usque (dabit». Vt non solum defensus sit, sed etiam roboratus.

110, Dominus benedicet populo.

52 quos celeres] 74**R, quo sceleris 74e* 66 usque (dabit) ]conieci, ipse 74?

61 effectum] 24** 5.7., affectum 74e*

(PSALMVS» XXIX

135

Interfectis Assyriis et bello, quod instabat ciuitati, contra

omnem spem Dei adiutorio dissoluto, multum beato Ezechiae gloriae atque elationis accessit, cunctis illum iure stupentibus cunctisque laudantibus quod ita in gratiam eius res mirae ac ; plenae terrore contigerant. Elatus est ergo animo | ipsa rerum B ro* magnitudine ac laude multorum, sicut in Paralipomenis scriptum est, e£ corruit Ezechias ab exaltatione cordis-sut. Ob hunc ergo mentis tumorem, ut curaret eum Deus atque ad sanitatem redire compelleret, graui illum malo corporeae inτο firmitatis implicuit et passus est usque ad uiciniam mortis accedere, quo ipsa desperatione uitae suae nihil de se superbum sentire doceretur ac disceret non sibi magnum aliquid sed Deo ascribere, per quem ita gloriosus exstiterat. Tali itaque curatione medicatus sanitati eum reddidit et a periculo quoque, 15 quod metuebat, mortis eripuit. Haec nunc beatus Dauid prophetat sub persona eiusdem Ezechiae agentis gratias quod fuerit ab errore correctus et de infirmitate liberatus et quod ab hostibus erutus, ac pro omnibus studeat grates referre. 22, Quoniam suscepisti me. Videlicet de morte in uitam re20 dire fecisti. Ps.

XXIX,9 2 Par 32,26

Ps. XXIX,2

dissoluto] 74* B, disolato /A*

multum] B, multo 74

tibus AB 4 ac] B, atque A 6 paraliponis αὶ curaret] 74* B, curat /4* 13 itaque] B, igitur 44 Derr. A 16 agentis gratias] /4* B, agentis gentis gratis 74* quod reiecit Devr. 18 studeat] /AB, studet Derr. 19 uidelicet] B, uli 74*, ueluti add. 7A* s./.

3 stupien-

* exaltitune 74 8 14 reddidit] B, reddit 1? de] 4" B, oz. .A* grates] B, gratias 74

(PSALMVS» XXIX ep.

Psalmus laudis renouationis domus Dauid. Elatus Ezechias uictoriae, et tam gloriosae,

179 prouentu,

—

ut 498

historia Paralipomenon testis est, qua ait : corruit Ezechias ab exaltatione cordis sui, — aegrotatione correptus est, ut humanae ; fragilitatis admonitione dedisceret arrogantiam. Sub eius deinde persona, ab errore correcti, ab infirmitate saluati et ab hostibus

eruti, gratiarum actio hoc carmine prophetatur ; et pro conseruatione Templi, tamquam pro dedicatione, cantatur. 2», Exaltabo usque me. Exaltaris, inquit, in omnium

mentibus,

Ps. XXIX,3/4 2 Par 32,26

Ps. X XIX, 2 elatus] .45Ε, eleuatus PQ et] 446, oz. POR prouentu] POR, pro euentu 74e 5 dedisceret ]57., didiceret 74e deinde] :4*, proinde PO

PSALMVS XXIX

133

2», Nec delectasti inimicos meos. Vel finitimas gentes uel quosdam de populo suo qui gaudebant de | morte illius. Α 8^ ὅδ, Psallite Domino sancti eius. Consequenter, uelut ad :56 emendationem culpae suae, ingerit memoriam praestitorum. 2: 6. Quoniam ira in indignatione eius, reliqua. Iram uocat poenam atque supplicium ; siquidem :ra» diuina Scriptura esse uult non prinum motum tantum, sed permanentem indignationem. /ram ergo malum ultionis appellat, indignationem uero commotionem

quae in peccatores merito suscitatur,

3o nominibus ex consuetudine nostra mutuatis. Quoniam, inquit, 21 finitimas] B, praem. in Α

24 praestitorum] AB, - (beneficiorum? Derr.

23 reliqua] B, o». A 26 siquidem] B, quidem 74 A mutuatis ]B* ἡ, z;., commutatis /AB*

30 nominibus] B, nob(is)

10 cum celebrata laudatio mea nihil quemquam sinit de te humile ep. suspicari. 2^, Nec delectasti usque me. Vel finitimas gentes dicit, quae, impares uiribus, uoto tamen malo et liuore, ut inferioribus quibusque 180

familiare, cum populo superiore certabant et eius prosperis graua15 bantur ; uel certe perfidos quosque de populo, quorum conatus a profanitate religiosa uir sanctus et regia auctoritate frenabat. 3. Domine Deus meus, clamaui usque me. Enumeratio iam beneficiorum ; amissam enim atque interceptam morbo reddidit sanita-

20

tem.

4, Domine, reuocasti usque lacum. Pro inferno ; geminatio sensus

est.

δᾶ, Psallite usque fuerit, quod mutus omnes ad reddenda 2; Bb. Et confitemini omni memores eius 63. Quoniam ira

eus. Expertus per infirmitatem quam graue 49^ priora beneficia Dei transierit, conualescens hortatur officia gratiarum. usque eius. Id est : cum gratiarum actione estote semper. usque eiws. Indignatio seueritatis motus est

peccatoribus necessarius, a natura et pietate Dei alienus. Instrumentum est diuinae iustitiae, tendens in ultionem erroris, nisi

3o fuerit humana correctione compressus. 6^, Et uita usque ipsius. In proposito ; secundum illud Ezechiel: Numquid uolo mortem peccatoris ? Sed ut conuertatur et uiuat. 6€. Ad uesperum usque fletus. Vsque ad principium noctis, qua 181 conciderunt Assyrii, non leuiter percussit obsessorum mentes cap35 tiuitatis metus, sed penitus immoratus in pectoribus omnium fletus

ora foedauit. Demorabitur autem pro demoratus est posuit. 63, Et ad matutinum laetitia. Post caedem nocturnam. 32 Ez 18,23. 35, 11

10 quemquam] “497, uel quicquam “49 ;.z. 13 tamen] “491, uel tantum 4Ae* jm. 38 immoratus] 74** 5.7., immoderatus 74e* 31 nocturnam] «45, 4-

assyriorumR

I34

PSALMVS XXIX

et ulciscitur iratus et proposito est ac uoluntate beneficus, ad uesperum demorabitur fletus, reliqua. Id est, demoratus est ; tempus est ex more mutatum. 9. Ad te, Domine, clamabo, reliqua. Id est, clamaui. 33 est] B, om. «αὶ

ep.

mutatum] B, motatus 74

34 reliqua] B*, oz. /AB*

7. Ego autem dixi usque ?n aeternum. Cum a te, inquit, ita mirabiliter liberati ab hostibus in securitate essemus ac requie, ego

40 ipsius felicitatis ac prosperitatis meae magnitudine, quae mihi tuo collata fuerat adiutorio, in tantum elatus sum, ut supra naturam

meam mihi aliquid arrogarem. Propter rei ergo, quae contigerat, nouitatem, esse se Christum ausus fuerat suspicari. 88, Domine, in uoluntate usque uirtutem. Id est : regno firmita- 49* 45 tem.

8^, Auertisti faciem usque conturbatus. Quantis beneficiis ingratus et indeuotus exstiteram. 9. Ad te, Domine, clamabo usque deprecabor. Castigatus desperata aegrotatione te inuocaui, intellecta uilitate status mei et con-

so dicione mortalium.

i

102-5, Quae utilitas in sanguine meo ? Quae erit utilitas si mortuus fuero et exstinctus corrumpar atque in cinerem redigar et fauillas ? 10-4, Dum descendo usque puluis. Num quae uiuens neglexi potero mortuus exsoluere ? Resuscitari se petit ut gratiarum uota 45 restituat.

113. Aut annuntiabit usque mihi. Cum ista dixissem non spreuit 182 postulationem meam,

sed audiens me ad misericordiam conuersus

est et ueniam. Bene ait misertus est : dissimulauit id quod a me peccatum fuerat et clementer ignouit. 60

110, Dominus factus est adiutor meus. Cum

audisset, inquit, me,

adiutor laboranti astitit et malum infirmitatis amouit. 125. Conuertisti usque mihi. Id est : luctum meum laetitia succedente mutasti : nam restituisti sanitati sub mortis exspectatione trepidantem. 65 12^. Conscidisti usque laetitia. Lugentis habitus cessat succedente laetitia. 139. Vt cantet usque compungar. Gloriam suam dicit in quibus gloriatur : psallendi scilicet officium atque laudandi. Sic ipse alibi 494 dicit : exsurge gloria mea, exsurge psalterium et cithara. Et non com7o Pungar pro : non poenitebo, sicut mihi de priore indeuotione prouenit. 51/52 Devr. p. 136, 18-20

69 Ps 56, 9. 107, 38

41 supra] 74**, oz. 491

42 rci] 4e* R , oz;.A4€*

DEOSEXINOMER 35.

7

135

13b. In aeternum confitebor tibi. Aeternum uitae suae tempus 137

appellat.

(PSALMVS XXX» 62. In manus tuas commendo spiritum meum. Tuae tuitioni animam meam committo atque custodiae : tu eam saluam fac 35/36 Devr. p. 137, 5-6 38 — tempus uitae suae «ἡ

ep.

36 explicit xxuiiii /4, explicit B

13^. Domine Deus meus usque tibi. Pro omni tempore uitae suae consequenter iuge pollicetur officium.

(PSALMVS XXX» In finem, psalmus Dauid.

Prophetat quibus uerbis pro reditu suo plebs apud Babylonem captiua Deo supplicat, quaeue mala pertulerit, et quae futura sit Deo reconciliante reuersio. 5;

28, In te, Domine, speraui usque 2n aeternum. Aut tuo, aut meo

nomine. 20 Et in tua iustitia usque eripe me. Ab ea parte iudicem sui implorat zustitiam, quae est illi aduersum Chaldaeos iniuste retinentes aequissima ; non ab ea, qua Deum offenderat, per quam illi erat ro misericordiae,

non

"μ᾿

85

iustitiae, supplicandum.

33. Inclina aurem tuam. Pro : sollicite ac dignanter intende. Totum a corporali similitudine. 35, Et celera ut eruas. Quia grauia et intolerabilia sunt quae urgent ut citam libertatem efflagitem. 15. 9€0, Esto mihi usque facias. Non solum protegas, uerum etiam abscondas

et, ut scuto, sic parietum obiectione ab noxiorum

in-

cursu communias. 48 Quia fortitudo usque tu. Ad superiora rettulit, ut fortem protectionem et impenetrabile refugium in Deo se habere signaret. 20 4b, Εἰ propter nomen tuum usque me. Vt caecum et ignarum itineris, tuo ductu reduces ad patriam ; ut afflictum et debilitatum miseriis, bonis omnibus recreabis.

ὅδ, Educes me usque mihi. Pro captiuitatis uinculis ; hoc tantum 72/43 cft. p. 137, 4-6 Ps. X X

X,15/17 cfr. Devr. p. 137, 8-9

23/24 cfr. p. 137, 12-16

Ps. XXX, 3 supplicat] 44e*R, uel (supplic)et 74e* 5s.7., supplicet PO quaeue] PQR*, quae à “15. quae R* 4 reconciliante] “45, concedente POR 9 offenderat] conieci, offenderet 74e 11 dignanter] 74**, uel signanter 74** 2,»1. 14 libertatem] 74e*, uel liberationem 74e* 7.z. 16 ab noxiorum] conieci, obnoxiorum “45

-

οϑ

136

PSALMVS XXX

atque defende. Notandum uero quoniam hac uoce usus est Dominus in patibulo constitutus, non quo prophetice de ipso ; dicta sit, sicut opinantur quidam, sed quo ei inter mortis ac passionis pericula | posito haec uerba conuenerint. Vsus ergo hac uoce id temporis, cum anima eius separabatur a corpore, quam iuste commendabat Patri, ut eam corpori competenti resurrectionis tempore redderet. το 65, Redemisti me, Domine, reliqua. Diuerse et frequenter in huiusmodi psalmis nunc mala captiuitatis enumerat, nunc felicitatem reuersionis annuntiat. Ps.

B τοῦ 138

X X X, 3/4 Lc 25, 46

Ps. XXX, 4 quo] B, quod “4 Derr. 6 usus] AB, -- (est) Derr.

5 quo] AB, quod Derr.

12 annuntiat] B, denuntiat 74

ac] B, et A '

ep. ad laquei usurpationem referendum, cuius uis ualebit si latuerit. 25 Db. Quoniam tw es protector meus. Idcirco tibi, non aliis, supplicaui, quia praeter te nullus est qui possit eruere. θᾶ, In manus tuas, Domine usque mewm. Vtitur hac uoce Dominus in patibulo tamquam apta, non tamquam propria : quia concinebat (ad» causam, non quia praedixerat passionem. 3o 6^. Redemisti me usque ueritatis. Ideo uera redemptio, quia solida reuersio. 5. Odisti obseruantes usque uacue. Ideo me iustitia liberasti, quia seruus eram uanitati studentibus. 1^, Ego autem in Domino speraui. Cum illi in uanitate confidant. 35.

8*5, Exsultabo usque meam. Afflictionem, inquit, meam et multitudinem aerumnarum, quibus humiliatus sum, ad tuos oculos contulisti.

Cum respexisset ad humilitatem meam, quid, inquit, fecit ? 8c, Saluasti de necessitatibus animam meam. Α multitudine, in4o quit, incurrentium discriminum uindicasti ; necessitates autem ipsas

frequenter tribulationes appellat. 93, Nec conclusisti usque inimici. In perpetuum. 9^, Statuisti usque meos. Sic in quarto dicit psalmo : In tribulatone dilatasti mihi : non es passus me sub hostium potestate re45 tineri. Pulchre post consolationem locum spatiosum subdidit sub requie. 108, Miserere mei usque tribulor. Iterum pro libertate depreca- o^ tio.

27/28 cfr. Lc 23, 46 — 30/31 cfr. p. 138, 11-13 44 Ps 4,2^

32/33 cfr. p. 138, 14-16

43/

26 possit] 74*, posset R 29 (ad) suppleui 34 speraui] Vg, spér 4e 45 consulationem (sic) “491, uel conclusionem .4e* 7.z. 47/48 deprecatio] 74e", uel supplicatio “495 7.7.

PSALMVS XXX

137

105. Conturbati sunt in ira oculi mei. In ira, id est, tua. Irascente, inquit, te ita sum | turbatus aduersis, ut etiam A 8*

1; oculi mei incursu uarii tumultus uim amitterent intuendi. 14^. In eo dum conuenirent simul, et reliqua. Quoniam hi, 139 qui me in captiuitate retinebant, congregati in unum de afflictione mea ac morte cogitabant. Manifestius autem Symmachus posuit : cum in wno conuenienles cogilassent accipere 20 qtimam

meam,

infremebant.

195, Muta fiant labia dolosa. Id est, effectibus destituta nec habeant in quo gloriari possint quasi uoti sui compotes facti. 24», Quoniam ueritates requiret. Dominus. Aquila quoniam fideles custodit Dominus, LxX ueritates dixerunt, id est, ueros

25 qui fidem suam

approbarent.

13 mei] B, oz. A 18 intuendi] B, induendi 4 16 et] B, oz. JA Devr. 17 congrati 74 21 nec] B, non .4 Derr. 22in]B,om..A gloari A 23 uetritates] B*, uerità /A, ueritatem ΒΤ

ep.

100, Conturbatus est usque meus. Aut lacrimis aut incurrentium

so rerum

tumultu.

109, Anima mea et uenter meus. Enumeratio ista singulorum membrorum uim addidit miseriae, ut magis eliciat misericordiam irascentis. 118, Quoniam defecit in. dolore uita mea.

Bene ait witam meam,

55 Siquidem in longa captiuitate positi omnem uitam in dolorum acerbitate consumpserant. 11^. E? anni mei in gemitibus. Eadem alio sermone repetit : mala captiuitatis, inquit, continuos mihi dolores et gemitus intulerunt. 11v. Infirmat: sunt usque mea. Iugi meditatione atque miseria 6o tabefactus sum atque tenuatus, quoniam bonorum omnium est 18; egena captiuitas. 11d. Εἰ ossa mea conturbata sunt. Pro tota infirmitate corporis. 122-»-138. Swber omnes inimicos usque meis. Pro detestatione excidii. 65 135. Qui widebant me usque perditum. Auxit obliuionem sui comparatione uasis fracti, quia sciebat mortuorum plerumque durare memoriam. 145, Quoniam audiui usque circuitu. Pro : opprobriis inculcatum. 14*-c, In eo dum conuenirent usque me. Haec autem non absque 7o opportunitate faciebant, quando Chaldaei, super captiuitatis mala, de nostro exitio cogitabant. 15. Vt acciperent animam usque es tu. Sustinendo, non loquendo. Saepe re et pro opere apud Dauid uerba ponuntur, ut est illud : 82 addidit] 74e, addit R δ0 acerbitate] conieci, aceruitate /4€ e? Bouwzz. ( Wortscb. 142) 57 anni] conieci, animi 748, anini( sic) 74e! 68 inculcatum] 74e*, uel (incul)cantium 274** ;./., inculcantium R 32 acciperent] conieci, acciperint 74e 33 re et pro opere] 44$, pro reet opere R

138

PSALMVS XXX

ep. Dixerunt, quis uidebit eos ? : ita agebant quasi nullus aspiceret. 75 Pro facto dicitur et illud : Dic animae meae, salus tua ego sum, pro :

8o

85

confer salutem animae meae. Sic in praesenti : Dixi, Deus meus es tu : longa te exspectatione sustinui. Tao 108, In manibus tuis tempora mea. Id est : tam prosperitatis meae quam afflictionum tempora. 17) manibus tuis, id est : in tuo τὰ iure sunt posita ac pro tuo arbitrio commutantur. 16». Libera me usque meorum. Est sensus : commuta igitur in meliora statum meum, qui soles ista uariare. 17. Ft de persequentibus me usque tuum. Pro : appare salutem daturus. 188, Et saluum me usque te. Id est : non destituar, propter spei

in te positae firmitatem. 18^. Erubescant impii usque in infernum. Duo posuit necessaria : ut ipse propter inuocationem Dei non confunderetur, et impii propter impietatis suae studia ignominiae subderentur. 9o 19. Muta fiant usque iniquitatem. lnsultationis iniqua occasione sublata. Populum Iudaeorum iustam aduersus Chaldaeos habentem querimoniam, uel certe illis comparatum 2ustum uocat ob Dei notitiam. 208, In superbia usque Domine. lam de reuersione laetiora 9 IX subiungit. 20^. Quam abscondisti usque te. Pro : reconditam conseruas, quam non passim infundis, sed temporum opportunitate dispensas. 20v. Perfecisti eis usque ?n te. Non casu neque impetu, sed cum grandi cura, ad quod praeparaueras, absoluisti. IOO 212-b, Abscondes eos usque hominum. Pro sacratissimae apparitionis tuae praesidio. 21-3, Proteges eos usque linguarum. A linguis contumacibus et simulate gaudentibus. 22. Benedictus Dominus usque munitam, —

105

IIO

II$

circumstantiae, mu-

"ila —. Ita me protexit itaque circumdedit, tamquam praesidio munitissimae ciuitatis includeret. Et hoc augenter, quia tabernaculi aduersus omnia commodauerat fida protectio. 2J?-». Ego autem dixi in pauore meo. Licet, acerbitate malorum multorum coactum, procurationi diuinae excidisse se saepe conquestus sit, tamen bene non nisi mentis incompotem dicit prouidentiae negatorem. 23v. Protectus sum usque meae. Non quia negaui prouidentiam, sed quia nimietate maerorum, quibus in haec uerba compulsus sum, inflexi clementiam praesidentis. Ideo ergo audisti, quia desperatissime conflictabar in eo.

14 Ps 65,6d

186

15 Ps 34,3^

41 te] 24e**, om. “4491 exspectatione] comiecí, exspectione 74e 98 miratur 85 4819 mea — tempora] 74**, oz. “46: Gloss. bib. uocabula buius uersus te] 44e*, oz. 74e* 91 iustam] conieci, iustum 74 92 iustum] 74**, iniustum 44e 97 infundis] “45, effundis R 100/101 apparitionis] comiecz, apparationis “45, praeparationis R 103 simulate] “491(sequebantur ca. 8 litterae erasae), uel simultate 74e* ;.z. 108 ziratur Gloss. bib. uocabula buius uersus 110 incompotem] 74**, uel incompotentem 74e* ./. 113 in haec] /4**, oz;. ;4e*

187

(PSALMVS» XXX«I» Etiam in tricesimo primo psalmo beatus Dauid prophetans de Ezechia commemorat

qualiter sit eius infirmitas dissoluta,

indicans specialiter quod, ut propter peccatum malum infirmitatis incurrerit, ita accepta peccatorum uenia sit ei etiam sani;tas, quam amiserat, restituta. Sub hoc itaque argumento docet omnes, etiam si iusti sint, non debere eos in operum suo-

rum merito confidere nec sibi aliquid boni operis arrogare, sed totum quicquid boni operis egerint diuinae reputare gratiae et semper sibi Dei misericordiam necessariam confiteri ac 10 tunc se beatos credere, si clementem

circa se Deum

habere

mereantur. In communi ergo cunctos hortatur homines ut deuoto animo officiis insistant diuinis nec exspectent ut ad Ps. XX XI] conieci, xxx B, om. A 2 dissola 74 3/4 infirmitatis] 74* B, oz. Ed 4 — etiam ei 44 b itaque] B, igitur 7A Devr. * nec] B, non «4 12 nec] B, non «4

ep.

248, Dum clamarem ad te usque eius. Propter Dei cultum hi qui reducti sunt etiam sancti dicuntur. 245. Quoniam ueritatem usque Dominus. Pro ueris personis siue operibus. 120 24, Εἰ retribuet usque superbiam. Consequenter ueritatem diligens superbiam detestatur. 25. Viriliter usque speratis in. Domino. Confortamini, inquit, et stabili ac firmo praeposito spei uestrae in eo praesidia collocate, ne desperationis nobis aliquando malum surripiat. Praeterita enim 125 beneficia habetis in futurum bonitatis certa documenta. (PSALMVS» XXXI

Ipsi Dawid intellectus. Etiam praesentis argumentum carminis super Ezechiae sanatione est, cum languorem ipsum ob superbiam inciderit. Instituitur ergo sermo qui Ezechiae et personae et causae conueniat, ac per ; illum cunctis in simili statu degentibus iustis instructio et admonitio comprobatur. à: 1. Beati quorum. usque ?niquitates. Quia ueniam peccati sanitas quoque

corporis consecuta

fuerat.

15-2. Et quorum usque peccatum. Vsurpat Apostolus hos uersus 10 aptos magis actioni suae quam prophetice in illam causam directos. Ps.

X X X1, 9/10 Rm 4, 7-8

116 ad] conieci, a 48

Ps.

hi] /4**, hic 44e"

X XX1, 3 inciderit] 448, incideret ΚΕ

121 detestatur |]/4e*R, testatur 74e*

I40

PSALMVS XXXI

notitiam et cultum Dei signis et correptionibus cogantur accedere. ις

2b. Neque est in ore eius dolus. Quia beatum per omnia superius dixerat cui indulgentia peccatorum ueniam contulisset, ne uideretur auditoribus suis otii occasionem ac remissionis ingerere, intulit : neque est in ore eius dolus. Beatus, inquit, qui ad delictorum ueniam, quam de diuina bonitate promeruit, 20 Studium simplicitatis accommodat et sollicite dolum omnem fraudemque deuitat, ut post gratiae liberalitatem uirtuti et moribus colendis inuigilet. /» ore uero eus melius Aquila et Theodotion dixerunt 2 spiritu eius, id est in anima eius. Dolum autem in hoc loco nequitiam ait atque malitiam. 2:

99-46, Dum

Α 84 140

clamarem tota die, quoniam die ac nocte usque

dum infigitur mihi sbina. Consequentia dictorum huiusmodi est : Dum clamarem tota die, quoniam die ac nocte grauata super me manus, dum infigitur miht spina, conuersus sum in aerumnam. — Conuersus sum in aerumnam interpositum est 3o propter metri necessitatem, sicut et alia multa frequenter ostendimus. Dum infigitur mihi spina. — Spinam uocauit aegrotationem propter subitum doloris incursum. Conuersus sum in aerumnam. Vult dicere : quoniam clamaui Ps,

XX XI, 30/31 supra, ad Pss IX, 23-24. XIII, 4-6

15 neque] /4* »..B, nec 4*

20 omnem] .4* B, oz. 41

— 24 atque] B, aut A

25/26 quoniam — infigitur] B, usque 4 26 infigitur] B*, configitur B* — 27/ 28 quoniam — conuersus sum] B, usque /4 27 grauata] B, -- est /4 28 manus] B, - tua A 29 sum] “48, oz. 41 30 frequenter] B, consequenter

ep.

2b, Nec est in ore eius usque dolus. Id est : in anima ; dolum

autem τις

in hoc loco nequitiam atque malitiam

dicit. Oportet ut 51^

beatus non solum solutus sit, sed cautus a uitiis.

88, Quoniam tacui usque ossa mea. Tacui post Assyriorum uictoriam a gratiarum actione ; omnis firmitas corporis ultimo languore concussa

est.

3^». Dum clamarem tota die. Pro : continue. 4^, Quoniam die ac nocte usque tua. Pro : sine indutiis temporis ; 20 admis effectus operationis in utramque partem »manus Dei icitur. 14 sed cautus] “49Ὁ,- sed(u uidetur )Ae*

PSAEMVS XXXI

.

I4I

35 iugiter, accessio mihi facta est aegritudinis et doloris ; clamaui

autem ob hoc iugiter, quia continue mihi uis languoris incubuit. Aegrotatio ergo mihi necessitatem uociferationis imposuit, uociferatio malum infirmitatis adiecit. Conwersus sum in aerumnam,

id est : de infirmitate

ad aliam infirmitatem

4o transitum feci.

45.

9. Peccatum meum cognitum tibi feci, reliqua. Id est : conuertar ad confessionem peccati. Nam cognitum tibi feci Aquila cognitum tibi faciam. Et non abscondi : Symmachus : non abscondam.

B r1b

θᾶ, In tempore opportuno. Id est in tempore competenti, ac 51 diceret : cum fuerit ab aliis curis atque occupationibus liber, tunc erit ad confitendum intentus ac sollicitus.

141

6»-c, Verumtamen machus ita ait : Ne “0 Fluctuantes aquas haec sub Ezechiae

in diluuio aquarum, reliqua. Quod Symμέ fluctuantes aquae multae illi obuient. — uocauit | uehementia discrimina. Omnia exemplo de omni iusto dicuntur.

Α 98

72. Τὴν mihi es refugium meum usque quae circumdedit me. Quam illi Assyrius nuper intulerat. Exsultatio mea, erue me a circumdantibus me. Optime exsul55 tationem suam uocat Deum, qui eum et a grandi maerore 37 egrotatatio 74

39 ad aliam infirmitatem] B, in aliam firmitatem 74

40

feci] /AB*, fecit B* 41 reliqua] B, oz. «4 44 abscondi] 74, ababscondi B 47 confitendum] Derr., fitendum AB 48 reliqua] B, mul(tarum) 24 51 haec 7A* B, has uero (Ὁ $2 quae] B, oz. “4

ep.

4^, Conuersus sum usque spina. Succedentibus infirmitatibus, plus grauabar pro compunctione subitaneorum dolorum qui geminabantur clamoribus. Dzafsalma. 25 ὅ8, Delictum usque feci. Vt paenitentia expiat quod incurrit arrogantia. δῦ, Et iniustitiam usque non abscondi. Pro : non abscondam. 5c, Dixi, confitebor usque Domino. Statui et proposui, et tu statim ueniam contulisti. Parata clementia remittentis his uerbis 189 3o ostenditur, si peccatores conuerti ad paenitentiam non morantur. θᾶ, Et tu remisisti usque me:. Diapsalma.. Pro hac orauit usque sanctus. Pro simili arrogantia oportet ab omni sancto orari. θᾶ, In tempore opportuno. Bene addidit 2n tempore opportuno, ne uideretur sub necessitate expiationis omnes sanctos locasse. 77 35 lempore opportuno, id est, cum fuerit tali curatione purgatus qui sanctitatis decus una culpa fuscauerit. 6»-c, Verumtamen usque ad eum. Id est : iustum ; non approximabunt et non obruetur inundatione ualidorum discriminum. τὸ 25 expiat] de, expiet R— 28 et( 19)] 74e*, oz. /4€* tur R 38 et] /4e*, oz. ,4e*

80 morantur] “45, moren-

142

PSALMVS XXXI

liberauerit et laetitia atque exsultatione compleuerit. 4 circumdantibus dicit, siue a malis quae ei per infirmitatem acciderant, siue ab his qui de ipsa eius infirmitate gaudebant. ga-b, Intellectum tibi dabo, reliqua. Quia, cum esset Ezechias 6o iustus, cogitationem recepit animo quae proposito eius minime conueniret. 93-102, Nolite fieri, reliqua. Quia Ezechias illa infirmitate quasi quodam camo reuocatus est. PFrenwm ergo et camum uocauit correptiones breues et ad tempus inductas, flagella 6 ^ uero castigationem diu longeque protractam. Nolite, inquit, ad praesentes tantum correptiones aspicere et Dominum pro castigationum lenitate despicere : nouit in peccatis permanentes suppliciis longis afficere. 110, Et gloriamini omnes recti. Melius Aquila : Et laudate 79 eum omnes recti corde. 56 — exultatione atque laetitia 74 88 qui] B, quae .4 60 recepit] Derr., recipit AB 63 quasi Jis scripsit B. — camo] “4, om. B. — 65/66 ad — aspicere] B, ad correptiones aspicere tantum correptiones 74*, ad correptiones tantum aspicere correptiones 74* 67 despicere] Derr., dispicere AB 67/68 permantes /Á

ep. 40

7. Tu es refugium meum usque a circumdantibus. Vel doloribus, uel aemulis insultantibus. D:apsalma. 88, Intellectum tibi dabo usque gradieris. Quid expetere, quid conueniat uitare, in tanta confusione uerisimilium est rerum quasi

responsio Dei. Verum more suo pro rebus uerba subtexiuit, ut sit 190 sensus

: cum

mentis humilitas

Deo, non

sibi, fuerit innisa, con-

solatio diuina non deerit. Personam respondentis Dei introduxit pro eo ut diceret : haec autem illi promisit pro confessione peccati. 8^. Firmabo usque oculos meos. Indeclinabiliter intendam. 9a-b, Nolite fieri usque zntellectus. Qui in rectum non iudicio, sed correptione et castigatione ducuntur. 450 9c-d, In freno usque ad te. Pro breui correptione et temporali. Ire ergo nos uult in uirtutes, non protrahi. 10*. Multa flagella peccatorum. Non tantum dolore cami erudiuntur, ut plerique iustorum reducuntur in uia ; sed multiplici poena pertinax ferietur improbitas. 105, Sherantes autem in Domino usque circumdabit. Vos, inquit, 55 iusti, qui eritis a metu supplicii liberi et misericordiae eius remuneratione gaudetis, agite in laetitia, continue laudantes Dominum pro his bonis quae uobis contulit. 11?, Laetamini usque corde.

45

11 quid( 29) ] 74** R, qui “421 42 uerisimilium] :A4*R, similium Gd/oss. bib. synlaxeos ordinem i.m. indicans 45 diuina] conieci, diuna 74e 88 bonis] 74e*, om. ,Ae*

(PSALMVS XXXID4^, Quia rectum est uerbum Domini et omnia opera. Merito 145 laudabilis, quia aequissime auxiliatus est et quia firmum esse fecit quod contulit. Haec autem utraque dicit inesse operibus Dei; quorum

si unum

deesset, gratiarum imminueret

digni-

; tatem, id est si iniuste defenderet eos. uel praestita permanere non possent. Ps.

XX XII, 1/6 cfr. Devr., p. 144,25-145, 11

Ps.

XX XII, b iniuste] Dervr., iuste AB

(PSALMVS» ep.

dm finem. Psalmus

XXXII

Dauid.

Post uictoriam de Assyriis prophetice carmen hoc uelut triumphale componitur ; docetur sub occasione huius argumenti irritae spei esse [uel rei] omnia quibus praeter Dominum mortales exsul5 tant. 1^5. Gaudete iusti in Domino. Iudaei, ob notitiam conditoris ; non

1o

15.

20

25

in equis et prosperorum successu gauisi sunt ut Assyrii. 1v. Rectos decet laudatio. Deferenda Deo auctori operis. ju 22, Confitemini Domino in cithara. Generali praefatu ad laudes diuinas cohortatus, nunc ipsas species, quibus laudetur, enumerat. 2», In jsalterio decem chordarum usque ei. Alterius namque musici meminit instrumenti. J*. Cantate ei usque nowwm. Nimirum quia magna et noua contulit. 35. Bene psallite ei in wociferatione. Pro : diligenter, intente ac modulate. Voczferatio hic uel iubilatio clamor ille militum dicitur in proelium aut (cum? hostibus fugatis insistunt ; opportune ergo hic tali wociferatione hortatur ut psallant. 48 Quia rectum est uerbum Domini. More suo per alias quoque opportunitates dispensationes diuinas commendat simulque describit dignitatem eius, quae laudari meruerat, quia utrorumque merita inspiciens [Iudaeos] recte nos defenderit, Assyrios iuste punierit. 40, Et omnia opera eius 1n fide. Fidelia, mentiri nescia : iure ergo talium auctor laudandus.

Ps. XX XII, 1/8 cfr. Devr.p. 142, 2-9 6/7 cfr. p. 142, 15-22 9/10 cfr. p. 143, 1I-14 11/12 p. 143, 18-19 13/14cfr.p. 143,21-24 — 15/18 cfr. p. 144, 1-8 19/23 cfr. p. 144, 9-20 24/28 cfr. p. 144, 21-24 Ps. XX XII, 3 docetur] “491, doceturque 74**, in quo docetur ΡΟΒ 4 uel rei] 448, om. POR 4 successu] 57., sucensu 24e 10 cohortatus] Bz/P. (Krit. 142), coartatus “(6Κ 17 (cum» $7. insistunt] “485, (quem) instituunt Bah. (Krit. 138) 20 -que] “49", oz. “4451 21 quae] conieci, quem “45, qui R 22 inspiciens] 74e", uel inspexit 74** 7.z. [iudaeos] de/eui 22/23 recte — pu-

nierit 5057 iudicium( /in. 26 )scripsit 74e

LN

PSALMVS XXXII

ὅν, Misericordia

Domini

est terra.

plena

in ipsa 1:46

Quia

cuncta nascuntur quae sunt necessaria nutrimentis hominum uitaeque mortalium.

το

6b, Et spiritu oris eius omnis uirtus eorum. Neque uerbo Domini, sicut quidam putauerunt, de Filio dicit, neque sfritu oris eius de Spiritu sancto ; siquidem Filius non dicitur uerbum Dei, sed Verbum | absolute atque simpliciter. Quae uero sit A 9^ differentia, ut aliquando quidem ita dicatur, aliquando uero 15 ita, non est nunc temporis dicere, et ad praesentem causam sufficit

annotasse

quae

Scripturae

diuinae

consuetudo

sit, 147

cum uult dicere Filium. Neque spzritwum ergo oris etus appellat, sed Spiritum Dei, Spiritum Domini, Spiritum sanctum : indecens namque esset Spiritui sancto huiusmodi uoca20 bulum.

Cum

uero

os Domini

in Scripturis

sanctis

dicitur,

diuinae operationis species indicatur, quae huic uisibili interuenit creaturae, sicut et cum anus dicit ac pedes et quicquid huiusmodi est. Nam et alibi Scriptura ait os Domin: locutum est ista, ac si diceret : haec, quae statuta sunt, Dei

2; sententia uoluntasque decreuit. Nusquam uero diuina Scriptura naturam quae est in Deo corporali indicat uoce ; si quando uero his utitur nominibus, quae uidentur Filio aut sancto Spiritui conuenire, operationem magis significat aut inuisibilis naturae, ut angelorum ac similium potestatum, aut certe 3o nostram, de quibus dicit : manus tuae fecerunt me. Quis ergo ita erit obstipus et saxeus ut, cum audit e£ spiritu oris eius, 7/9 p. 146, 4-6 Ρ5 τι8,.73

10/52 p. 146,

15-149, 8

23/24 Is 1, 20. 40, 5

30 Iob το, 8.

? misericordia] B, misericordi 74 14 quidem] B, q(uibus)d(am) 74 16 sufficit] B,suffecit A 1? ergo] B, 4- sanctum 4 19 indecens] B*, indicens /4B* 21 uisibili] :4B*, inuisibili B* 22 creturae κα 26 naturam] “4, nat* B deo] B, diuina .4

29 aut certe] 74* B, accepte 7A*

ep.

O9, Diligit misericordiam

24 locutum] B, locum 74 23 nominibus] B, nobis «(αὶ 30 quis] “4 B, q(ua)si 4 Ὁ

et iudicium.

Pro : inest factis eius

dignatio atque iustitia ; uel certe, curae est illi misericordia : misericorditer saluauit Iudaeos, iudicialiter exstinxit Assyrios.

ὅν, Misericordia

3o Dei conuertitur quae in omnium

usque terra. Ab speciale laude misericordiae

ad uniuersalem eius bonitatis praedicationem, rerum creatione clara est, omnibus experta mor- 1:92

talibus. Abunde bonitatem Dei loquitur terrae creatio. 26/28 cfr. p. 145, 16-25

29/32 cfr. p. 145, 350—146, 10

26 diligit] comzeci, delegit 74€ 24 curae] conieci (cfr. supra, b. 52, 339.368), cura “49 29 speciale] “45, speciali R

PSALMVS XXXII

I45

Spiritum sanctum audeat dicere ἢ Spiritu 'ergo orís eius, ac si diceret promulgatione eius atque sententia. Sic autem lo- 148 cutus est, ut consequentiam praemissam per cuncta seruaret. 35; Nam quia uoluntatem Domini, corporali usus uocabulo, su-

perius uerbum Domini dixerat per quod caelorum sit magnitudo compacta, — consueuimus autern, cum uerba proferimus, spiritum hunc, id est aérem, lingua percutientes articulatam uocem reddere, — insistens ergo consequentiae, latiore 4o et corpo|rali expositione sententiam Dei || spiritum oris eius appellat. Α 9* Omnis uero wirtus eorum, id est caelorum, optime Symma- B 111 chus posuit ornatus eorum, id est sol, luna, stellae ; inde Do-

minus in Euangelio ait : E? wirtutes caelorum commouebuntur. 45 Virtutes autem caelorum haec eadem ornamenta ideo uocan. tur, quod prae omnibus uisibilibus creaturis praestent operationis ac potentiae suae maiora documenta. Quod autem pluraliter caelos dicit, non est nouum, quia consuetudinis hebraeae est pro singulari numero ponere pluralem, sicut et 5o nobis moris est facere, cum scribimus aut certe cum loquimur. 149 44/45 Mt 24, 29

32 sanctum] “4 B, oz. ΑἹ spiritu ] 4* B, spiritui τ 35 quia Z4 B, que ZA" 39 latiore] 74*B, uel (latio)n(e) add. “4 5. 42 uero] B, ergo ;À 47 suae] B, om. .A 49 pluralem] B, - et 4

ep.

6. Verbo Domini usque sunt. Idioma Hebraeorum est plurali numero pro singulari uti ; ideo hic eorum, non ezus, posuit. Virtus

3; autem

caelorum

: uel ipsa firmitas

elementi, uel ornatus

astro-

rum ; nam et Symmachus ita posuit : omnis ornatus eorum. 75. Congregans sicut usque maris. Vt facilitatem omnipotentiae 51:4 maria cohibentis exprimeret. Ὁ, Ponens in thesauris abyssos. Abdendo concludens ; quas: : 4o Hebraeorum usu, qui comparationibus copulationibusque non praeponunt aduerbia, ut sit sensus : tamquam solidas quasque materias,

quae

semel

conditae

non

mouentur,

sic fluentes

natura

abyssos eadem potentia, qua condit, terminauit litoribus, conclusit uallibus, ad instar thesauri abditi et per hoc immoti ut non pro45 grederentur efficit. Totum autem dicit augenter. 88, Timeat Dominum omnis terra. Vt subaudiatur ?fs?us ; de ho- 193 minibus tamquam bene merentem. Terra pro his qui commorantur in terra mortalibus siue rationabilibus. 33/36 idioma — uti. ornatus astrorum — eorum] cfr. p. 148, 15-21.29-31 37/38 4 totum —

cfr.p.149,11-14 — 39/45 abdendo — efficit] cfr.p. 149, 15-150, 13 augenter] cfr. p. 145, 25-31. 146, 11-14. 149, 9-11 34 pro] .A**R, om. “491 conieci, obdendo 74e

31 facilitatem] .$7., facilitate /4eR

39 abdendo]

I46

PSALMVS XXXII

Haec ergo apud Hebraeos sermo

fit, forma

etiam, cum

de maioribus rebus

seruatur.

15. Qwi finxit singillatim corda eorum. — Corda hominum pro ipsis hominibus posuit, a parte totum hominem more suo 55 indicans. Qui fingit itaque eos singillatim, operi suo nullo astante hominum uel praesente, ac si diceret : cum necdum essent, ipse eos, ut subsisterent, fecit. Hoc autem de primo63/60 p. 153,9-23

51 de] “44 B, om. .A* 55 itaque] B, igitur 7A* in ras δύ astante] B, adsistante ΤΊ necdum] B,nondum 4 ὅπ utsubsisterent] B, ait subsistirent 74 'B7/ 58 primopsalto B

ep.

8h. Ab eo autem commoueantur omnes. A principalibus elementis

50 terra, caelo et mari, —

uisibilia iam cuncta signantur.

93, Quoniam ipse dixit et facta sunt. Causas obtexiuit, quibus merito timeatur Deus. 108, Ipse mandauit usque gentium. Foederatarum Assyriis. 10», Reprobat autem usque populorum. Quoniam non sufficiebat 55 quod timendum dixerat Deum pro conditionibus, infert etiam pro iudiciis reuerendum. 10v. Et reprobat consilia principum. Sennacherib regis cum reliquis subregulis. 118, Consilia autem Domini usque manet.Ad superiora rettulit 6o cogitationes et consilia ; dixerat enim : Dominus dissipat consilia gentium, reprobat autem cogitationes (populorum). 115. (Cogitationes» cordis im. saecula saeculorum. Pro : penitus pertractata sententia ;humano more totum dicit. 12. Beata gens usque eius. Id est : tamquam tam proprie esset 65 plebs eius et peculiariter, ut sunt hereditates heredum. 13. Populus quem usque hominum. Vt singulorum causas et 535 facta diiudicet. 195 158, De praeparato usque eorum. Vel animas, uel ipsum hominem a parte totum. Singillatim autem, quia discretas, id est proprias, 7o animas singulis dedit, an quia primum hominem solum, id est singulum, creauit. Horum ergo cordium, quae (absque) arbitris hominibus apud arcanum uirtutis suae creat, non potest inspector non esse quin uideat intellegatque motus affectusque mortalium. Aliter : qui finxit singillatim, operi suo nullo astante hominum uel 75 praesente. 49/50 cfr. p. 145, 30. 15-18 62/63 cfr. 8-10 68/69.70/75 cft. p. 153,6-23. 154,

150, 14 51/32. 94/00 cfr.p. 150,21-28 — 39/61 cfr. p. 151, p. 151, 13-15 64/68 cfr. p. 152, 4-6 — 66/61 cfr. p. 152, ipsum hominem — totum. quia primum — uel praesente] 3-11 1

91 obtexiuit] 74e, subtexuit R 61/62 (populorum cogitationes» suppl. Bouvwman 63 pertractata] Bouwz., pertracta 74e *1 (absque) suppleui arbi33 quin] z4**, qui 4e* tris] 57. ,arbitriis 4e

PSALMVS XXXII

147

plasto dicitur, in quo natura hominum sumpsit exordium. Hic ergo necessario, cum nullus adhuc esset mortalium qui 6o operi diuino assisteret, formam hominis primus accepit.

16^», Εἰ gigas, reliqua. Gigantes uocat uiros proceros ac uali- 154 dos. Ita namque et Symmachus : Neque fortis effugtiet bropter 155 multitudinem uirtutis suae. 61/63 p. 154, 26-155,2 ó8exordium].4,exordi ***B ^ 60accepit] Devr.,accipit /4B — 62 namque] A*B, neque 44*

ep.

415^. Qui intellegit omnia usque uirtutem. Id est : quamobrem ; ut sit sensus : cum ipse sit inspector mentium qui creator, nullus impius aut regno aut opibus aut fortitudine fretus uindictam iudicantis effugiet. 80 16. Εἰ gigas non saluabitur. Pro procero aut forti. Specialis rei, quae in Iudaea generanda erat, occasio est ; exhortatio generalis inducitur. 17. Fallax usque salutem. Opportune de Assyriis equorum numero gloriantibus dicit. 85 18. In abundantia uirtutis usque eis. Pro considerationis officio, in utramque partem ; sic enim respexit de caelo ut non saluetur vex impius, quemadmodum ut defendatur oppressus. 19. Qui sperant super misericordia usque fame. Pro aerumna, quae bonorum inducit inopiam. 9o 209, Anima nostra usque Dominum. Tam pronam [ad] misericordiam iubet sub qualibet necessitate exspectare ad opem ferendam. 22. Quoniam adiutor usque ?n te. Vt uotis sperantium clementia tua plene respondeat. 76/39 cfr. p. 154, 14-18 80/81 pro — occasio est] cfr. p. 154, 17-27 exhortatio — inducitur] cfr. p. 142, 6-9 83/84 cfr. p. 155, 11-12.

cfr. p. 152, 8-10

p.157,4-12

88/89 p. 156, 1-2

90/91 cfr. p. 156, 7-8

90 tam pronam] 74**, uel tam pronum .i. deum 24e* 7». del. Bouwz.

81/82 85/86 92/93 cfr.

ad] .A**R, oz. “490.

(PSALMVS XXXIII» 3a.

In Domino

laudabitur anima

mea.

Pro : glorificabitur 158

atque erit in admiratione omnium uel stupore. An:ma uero, id est ego, totum ab anima uocans hominem.

Α οἱ

35. Audiant mansueti et | laetentur. ;

AMamnmsuetos in hoc loco uocat quos res artae docuerunt de se 159

non magna sentire. Ps. X XXIII, 1/3 Devr. p. 158, 16-19

8/9 p. 159, 4-6. 11-17

Ps. XX XIII, 2 uel] B, - pro A

(PSALMVS) XXXIII ep.

lfsi Dauid, quando commutauit

faciem eius ante Abimelech,

et

dimisit ewm, et. abüt. Hic psalmus cantatur sub persona Ezechiae, qui superato Assyrio semper se benedicturum Dominum promittit et angelum ; Dei adiutorem immitti sibi precatur. Posteriori quoque parte psalmi ad exemplum sui cunctos in Dei laudem prouocat. 2. Benedicam usque tempore. Tam aduerso quam prospero. 88, Semper laus evus usque laudabitur. Iustissimum est, inquit, ut laudetur a me, per quem longe lateque laudabilis sum.

10.

196 52' 194 53b (seq.)

35, Audiant mansueti et laetentur. Mansuetos in hoc loco uocat, quos res ante docuerant de se non magna sentire. 48, Magnificate Dominum mecum. Magna de honore eius loquentes.

15.

4b, Et exaltemus nomen eius in unum. Non loco sed officio. 9. Exquisiu Dominum usque me. Causam cur ad laudandum mansuetos prouocat : quia exauditus sit, scilicet ex omnibus aerum-

nis ereptus. 62, Ex omnibus tribulationibus usque illuminamini. Vos quoque si conueneritis ad precandum Dominum pro nostris commodis, 197 20 contingetur, et pro nostra illum defensione laudetis ; et eritis meriti nostri participes, si fueritis consortes officii. Aliter : adiutorii eius

luce tristitiae caligo fugabitur. 6^5, Et uultus uestri non erubescent. Pro exspectatione, quae ad aliquam rem uultum facit intentum.

Ps. X X XIII, 3/8 cfr. Devr. p. 157, 14-158, 4 (uide Lietzmann, DLZ 1940, 843) 9 p. 158,6-7 8/9 cfr. p. 158, 20-22 10/11 p. 159, 4-6 12/13 p. 159, 19-20 15/1? p. 159, 27-160, 4 18/20 — contingetur] p. 160, 6-8 21/22 adiutorii —

fugabitur] cfr. p. 160, 8-10

23/24 cfr. p. 160, 13-15

Ps. XXXIII, 11 ante] 74*!, oz. “45, actae R, cfr. artae AB docuerant] «45, docuerunt R (e£ ia AB) 14 in unum] “4951, uel inuicem 74e* 7.zz. 20 contin-

getur] 74**, uel continget nobis 749* 7.5».

et(19)] 24e* -F si 249* 54.

officii aliter]44**,uel fit in aliis officialiter 749* 7.zz.

21

PSALMVS XXXIII

149

Humiles namque, audita morte potentium et liberatione tenuiorum, uelut pro ipsa condicionis suae similitudine erant tali nuntio laetaturi ; ad quos sermonem conuertit : 10.

48, Magnificate Dominum,

reliqua.

164

12. Venite filii, audite me, reliqua. Siquidem superius dixerat : /vete Dominum omnes sancii €i4s,

ne

uideretur

ad sanctos

tantum

timoris

diuini

ma-

gisterium pertinere. τις Vbi sanctos tantum sermone compellat, non dicit docebo uos, sed simpliciter £imete Dominum, quia sola eis commonitio uidetur posse sufficere ; ubi uero in commune hortatur omnes, adiungit docebo uos, quoniam doctrina et institutione uulgaris 12/22 p. 164, 2-6. 9-17 7 humiles] B, humilis 74 8 — suae conditionis 74 12 timite 74 13 uideretur] B, uideatur ;4 sanctos] 74* B, sanctorum :4* 16 eis] B, eius eis 74 commonitio] Devr., comminutio 74, communitio B 17 hortatur] “48, oratur 74*

25 4. Iste pauper usque ewm. Ac si diceret : ego uel quilibet despecep. tus ; iterum ad suam personam recurrit, et per omnia, probatione a se petita, utilitatem exhortationis inculcat. Pawperem uocat se propter tenuitatem uirium suarum et paruum atque exiguum nu- 53^ merum subditorum, quia uere erat pauper Assyriorum multitudini 3o potentiaeque comparatus. 8. Et de omnibus tribulationibus eius saluabit. eum. Immüttet usque eos. Hos supra mansuetos et bauwperes dixerat. Qui inuastauit Assyrios et unumquemque tuetur supplicem. 93, Gustate usque Dominum. A similitudine earum rerum, quae 35 gustu intelleguntur. Εἰ widete : Probate, neque enim gustu uidemus. 9», Beatus wir usque eum. Quia ad gustandum prouocauerat, consequenter intulit : quam suawis est Dominus, id est, protector r98 est ipse confidentium. 102. Timete Dominum 4o mninwm dixerat.

usque eius. Idem sunt, quos Zimentes Do-

11. Quoniam nihil deest usque omni bono. Ac si diceret : citius 23/30 p. 160, 17-19. 21-23 32/33 cfr. p. 161, 8-20 34/35 a similitudine — intelleguntur] cfr. p. 161, 24-26 36/38 cfr. p. 161, 27-29 39/40 cfr. p. 162, 8-9 41/42 cfr. p. 163, 5-8

37 quam] “491, uel quoniam “49Ἐ 5.7. seR

38 est] 44e*R, oz. ;4e*

41 ziratur Gloss. bib. uocabula buius uersus

ipse] “45, in

I50

PSALMVS XXXIII

et promiscua indiget multitudo. Tali autem uerborum genere 20 utitur, quod conueniat et his qui sub eius imperio tunc erant,

conueniat etiam illis qui erant sub Ezechia futuri, ac reliquis per ordinem post futuris. 20 conuenat 74

ep.diuites egebunt quam timentes Deum. Dapsalma. Hucusque tam sua quam sub Ezechiae persona iustos quos commonuit ad ferendas Deo gratias hortatus est. Nunc uelut propriam hortationem 45 format, qua imbuit audientes et diuino aptat seruitio ; qui tamen

sermo in omnia tempora futura a studiosis quibusque ualeat usurari. 12. Venite filii usque wos. Affectionis uocabulum miscet, ut effi-

cacius praecepta conciliet. so 135. Quis est homo usque uitam. Id est : qui uelit in multa requie bonis a Deo praestitis abunde perfrui, hic percipiet ista quae dico. Dum uoluntatem conuenit, ostendit liberum arbitrium, et quod institutionis ad bonum non sufficiat solum doctoris officium, nisi

ad audiendum promptus applicetur animus. 135. Et cupit usque bonos. Prosperis longum perfrui. 148, Prohibe linguam tuam a malo. Per exemplum rerum sub Ezechia gestarum uirtutem commendat fructibus innocentiae, malitiam deterret retributione supplicii. 14^. Εἰ labia usque dolum. Vt Rabsacis, qui parans exitium ciui6o tatis captiuis terras optimas promittebat, uel blasphemias iaculatus in Dominum ab eo tamen se missum esse iactabat. 15. Deuerte usque bonum. Quia multis locis propheta quasi ama-

“5.

tores belli et feritatis accusat Assyrios, quae res illis exitio fuit,

65

consequenter auditores suos ad studia pacis hortatur. 16. Inquire pacem usque ?ustos. Inspectionem eius dicit. 1*3. Et aures eius usque mala. Indifferenter faciem nominat, id est, considerat

etiam

malos.

19^. Vt perdat de terra memoriam eorum. Quae in prosperitate generis est ; quod contingit Assyriis pariter exstinctis. 7o 188, Clamauerunt usque eos. lustos hoc loco propter cognitionem Dei more suo Israhelitas uocat, ut eos profanitate Assyriorum distinguat. 42/47 cft. p. 165, 8-17 50/51 p. 164, 23-26 52/84 cft. p. 164, 26-28 56/58 cfr.p. 165,2-3 59/61 ut — dominum] cfr. p. 165, 7-14 62/64 cfr. p. 165, 1822 66/67 cfr. p. 166, 5-6 68/69 -est] cfr. p. 182, 13-183,2 10,12 p. 166, 15-16 43 quos] 24**, oz. 74**, quoque

παραίνεσιν, orationem “45Ἑ

R

44 hortationem] conieci (cfr. Theodorum

52 arbitrium] R, arbitrum 74e

53 ad]“4151, oz.

44e δύ tuam] .4e**, om. :4€* δῇ ezechia] 57.,ezechiae 48 6 faciem] «45, facientes proposuerunt Stokes-Strachan (uide autem lectionem facies im quibusdam: codicibus Gallicanae uersionis ) 69 contingit] //a -deR 71 israhelitas] conieci, israheliticas 74e

L2]

99

PSALMVS XXXIII ep.

I5I

195. Et ex omnibus tribulationibus usque corde. Qui nihil de se magnum

senserunt.

19». Εἰ humiles spiritu saluabit. Non necessitate deiectos et 545 200 perinde querelosos, sed ratione patientes et ob id supplices. 20. Multae tribulationes usque eos. Memor propositi, quo iustos ᾿ dixerat per Deum uotorum compotes, respexit euentum rerum, quo iusti plerumque, immo frequenter, arguuntur : ita temperauit 8 o sententiam, ut illos liberandos promitteret, non intactos aerumnis assereret, cum hunc statum pro utilitate quapiam inclinasset diuina dispensatio. 21. Dominus custodit usque eorum. Etiam pro uirtutis experimento pulsentur, moueri tamen conterique non poterunt. 22», Vnum usque pessima. Bene addidit fessima, ut diceret : 85

35)

nullum est malis uel in morte solacium ; non communis ut ceterorum; sicut Assyriorum.

220 Et qui oderunt usque delinquent. Id est, ab spe sua decident, fallentur, peccabunt : jfeccare etiam dicuntur, cum intentione 9 o frustrentur euentus. Secundum hunc sensum in Hebraeo quoque : odientes iustum superabuntur. 238, Redimet Dominus usque suorum. Redemptiones namque huiusmodi dicuntur dona. 235. Et non delinquent omnes usque 2» eo. Qui erunt compotes 95 uotorum. 33/34 p. 166, 21-22 cfr. p. 167, 27-33

p. 168, 16-17. 19-20

15/46 cfr. p. 167, 2-4 11/82 cfr. p. 167, 15-22 83/84 83/8? cfr. p. 168, 1-2.6-7.10-12 88/90 id est — euentus]

90/91 iuxta Hebr. ad loc.

92/93 p. 168, 26-27

94/95

p. 169,4 14. senserunt] 74e, senserint R τὸ querelosos] Bouwwz., querellos 74€ supplices] 74€* 5.7., simplices 74e* 71 quo] Bouvz:., quos “45 83 etiam] “45, etiamsi 57. 88 decident] R, decedent 74e 93 huiusmodi] Bz/P. (Kriz. 139), hs modi 4e, huiusmodi dei /egerunz Asc. e£ $7. 94 usque in eo] 74**, oz;. /4e*

201

(PSALMVS XXXIV»

169

Prophetat in hoc psalmo beatus Dauid ea quae in Hieremiam, tam a populo quam a principibus Iudaeorum constat admissa; ac persona illius assumpta loquitur quae illum dicere res ipsae in tempore compulerunt : hanc namque in ; multis locis beatus

Dauid

seruat

consuetudinem,

ut conue-

nientia eis aptet uerba, quibus uaticinandi impendit officium. Differt autem hic psalmus ab ipso Hieremiae uolumine personis tantum : nam eadem nunc dicuntur a Dauid quae postea ab Hieremia dicta sunt. Oui eo prophetauit tempore quo erat ro populus in Babylonem ducendus, ac uicina eis annuntiauit mala quae reliqui prophetae multo ante praedixerant ; atque 1:7o ideo uehementiores in se populi accendit iras ac multa a furentibus aduersa sustinuit, quia aperte ea quae passuri erant instare dicebat. Vnde constat eos | iuste pertulisse omnia, qui A τοῦ τς ne tunc quidem prophetae uoluerunt credere cum iam malorum tempus urgeret, cum rebus praedictis fidem facerent ipsi exitus rerum. Prophetiam ergo hancsub persona Hieremiae beatus Dauid non otiose et absque ulla consideratione utilitatis induxit, sed, ut in multis psalmis ea quae erant populo uen20 tura dicebat, ita et hic, (ut) prodesset his qui erant aduersa passuri, docet eos confiteri peccata sua atque offensam satisfactione depellere, quo bonae spei facti possent exspectare meliora; Dei quoque bonitatem omnibus facit esse manifestam, qui idcirco a cunctis prophetis uolebat eis quae pasPs.

XX XIV, 1-115 Devr. p. 169, 6-171, 20.171, 29-175, 23

Ps. X X XIV, 6 impendit] B, inpedit 74 uehementiotes] 74* B, uechimentioris 4 dicebat] /4* B, — dicebat uentura 74* set ἡ 22 bonae] B, bona 74

10 babylonem] B, bailoniam «4

12

15 iam] A, oz. B 19/20 uentura 20 cut» Derr. prodesset] B, prodis-

(PSALMVS» XXXIV ep.

Ipsi Dauid. Occasione aerumnarum suarum hoc carmen Dauid in tempore Hieremiae prophetae componit, quaeque in eum principes commiserunt persequitur, qualisque passionibus eius conuenire posset

5 oratio toto psalmi contextu Ps.

describitur.

XX XIV, 2/5 hoc — describitur] cfr. Devr. p. 169,6-12

Ps. XXXIV, 2 occasione] PQR (wide enim Argumentum Ps. ΧΙ, et alibi J.occasionem ;4e tempore] “450, tempora scriberem: sicut P. ad loc. οἱ sicut. “458 in praefationibus Pss. XLIIIL.XLVI.LXXII nisi. legeretur. in praefatione Ps. LXVIII in tempore scribitur

PSALMVS XXXIV

153

25 suri erant aduersa praedici, ut conuerterentur atque effugerent ea quae frequens comminatio nuntiabat. Hoc ergo et in praesenti agit sub persona Hieremiae qui in ipso captiuitatis prophetauit tempore, uolens ostendere quanta esset Dei bonitas, qui iam uicinis atque urgentibus malis mittebat prophe3o tas ut eos ad paenitentiam prouocaret et seueritatem correptionis instantis auerteret ; indicat etiam qualiter populus in infidelitate permanserit, non credens his quae mandante Deo a propheta dicebantur, offensus in ipsum quoque prophetam ac uehementer infestus : per quae omnia Dei bonitas praeci35 pue et iustitia asseritur, quod eos in captiuitatem non crudelitate aliqua, pro meritorum suorum qualitate ire permiserit. Inducuntur etiam beati Heremiae querelae, in quas compellebatur iniuriarum onere, quas a ludaeis eo praesertim tempore, quo pro salute eorum sollicitus erat, illatas dissi[mulare

B 125

171

A 10b

4o non poterat.

Sciendum autem, praeter hanc quam praediximus, etiam aliam esse causam praedicationis. Siquidem aperte atque sollicite in psalmis discrimina, quae eis sunt postea illata, praedicit — de quibus ne reliqui neque quidem prophetae ta4; cuerunt, sed, quamuis numquam admonitionis sermo cessauerit, populus tamen neque melior factus est, neque a conuersationis suae prauitate discessit —, tunc et consequenter etiam hoc propheta inducitur ipso instantis captiuitatis tempore annuntians ea quae cito erant rebus implenda : qui non 50 solum non conuertit peccatores, sed in suas eos afflictiones atque iniurias concitauit. Ostendit ergo per haec quoniam sciebat quidem Deus illos ad conuersionem non esse uenturos ; unde non ignorantia obstinationis eorum, sed reliquorum cura, praedici eis faciebat omnia ac saepissime nuntiari, ut et 55 per singulas quasque generationes eos, qui futuri erant studii melioris, instrueret —

constat autem,

quamuis exiguos nu-

mero, tamen fuisse per diuersa tempora qui bonis moribus elucerent —, simul ut etiam eos, qui sub ipso captiuitatis tempore emendatioris erant uitae, attentiores circa studium 6o uirtutis efficeret : qui, praedictorum olim malorum consi-

26 comminutio 74 hinc usque ad lin. 36 deficit B 29/30 prophetas] 44, prophetam propos. Vosté | 30 poenitiam 4 31 auerteret] 74*, aduerteret 74* 32 permanserit] conieci, permanens erit /4 Devr.

33/36 crudelitate] Devr., cre-

dulitate /4 36 meritorum] Devr., mortuorum «(4 permiserit] Derr., praemiserit 7/4 38 onere] B, uel praem. A 39 quo] .4 B, quod .A* 41 binc usque ad lin. 49 deficit B praediximus] 74*, diximus 24* 42 praedicationis] 44 Bouwm. (Komm. 56.1), praedictionis V/acc. (Bibl. 1941) 44 reliqui neque quidem] «4, ne reliqui quidem Devr. 41 prauitate] Devr., paruitate 74 48 inducitur] “4, inducit Derr. ipso instantis] conieci, in ipso stantis 74 49

qui] B, quique 74

$1 haec] B, hoc 74

52 conuersionem] B, conuersione 4

56 quamuis ]B, oz. “4, quam propos. Vosté ^ exiguos] B et cfr. supra p. 121, 2, exi-

guo.4 Vosté

—— 59 emendatioris] B, ementatiores 74

172

154

PSALMVS XXXIV

derantes exitum, studebant iram imminentem

timore Dei et

sanctitatis proposito declinare atque in uirtutis studio permanere, experimento rerum satis eruditi qualiter in peccatores Dei seueritas uihdicaret. Euenire uero poterat ut etiam ex 65 his multi, | quos uitiorum consuetudo retinebat ipso captiuitatis tempore ac praedicatione malorum a prauitatis suae studio reuocari nont pati in peiora prodissef. Pertinet autem non ad paruum profectum, si praepediantur hi ne proficiant in peius, qui nolunt ad meliora conari. Credendum est etiam 7o multos in ipso captiuitatis tempore, cum uiderent ea impleri quae praedicta fuerant, ipso fuisse timore correctos. Haec autem a nobis dicta sunt ut fieret argumentum psalmi causaque manifesta, quare, cum multi prophetae eadem praedixissent ac passi fuissent grauia mala propter praedicationis

μι

13

Α τος

75 officium, tantum de solo Hieremia beatus Dauid narrare curauerit. ΟΡ hoc utique tantum Hieremiae memor est, quod

inter illius temporis prophetas uidetur solus eminere. Consuetudo namque est beato Dauid, cum futura praedicit, sub alicuius clarioris persona prophetare, atque ea dicere quae 8o eius personae conueniant, sicut et, cum de Assyriorum caede praeloquitur, ex persona Ezechiae ea inserit quae possint rebus aptissime conuenire. Ita ergo et in praesenti, ituro in Babylonem aut certe in Babylone posito populo, personam Hieremiae induit | et ea in prophetia loquitur quae uel rebus ὃς possint uel tempori conuenire. Ad probationem autem horum, quae diximus, ipsum uo-

174 B 12*

lumen Hieremiae sumentes in manibus, multam dictorum si-

militudinem inter Hieremiam et psalmum hunc possumus inuenire, ut ex hoc discamus quantum prophetae studium | 9o fuerit annuntiandae ueritatis, ut res ipsas ac uerba quae tunc Α ab Hieremia dicta sunt uaticiniis suis diligenter insereret. Nam in hoc psalmo ait: fiat uia illorum tenebrae et lubricum; in uolumine uero Hieremiae: Propterea fiat uia eorum ipsis lubricum 1n caligine. Hic : quoniam absconderunt gratis mihi [in] 95 interitum laquei sui ;ibi loquitur sub populi persona dicens : obseruate ab inuentione eius si seducitur et poterimus ad. eum. 92 v. 68

93/94 ler 23, 12

94/95 v. 7*

96 Ier 20, 10

61 timore] B, timori 4 62 atque] B, quodque 74 63 hinc usque ad lin. 69 deficit B 61 pati] “4, passi Bulb. (Krit. 137-138, 4) 68 praepediantur] Derr., praedicantur ;4*, uel (prae)pe(dicantur) add vA* 3. 12 dicta] “4, oz. B 14 ac passi] Devr., ac si AB fuissent] B, fuerint 74 {τ eminiere 74 18 est] B, om. «ἡ 49 alicuis 74 84 in] B, om. .A 83 possint] B, possunt 74 87 multam] B, multa 4 88 possumus] B, possimus 74 89 ut] B, om. Α discamus] B, dicamus /4 90 fuerit] B, oz. /4 — annuntiandae] .4* B, adnuntiatae;4* ^ resipsas] Bub. (Krit. 138.) ,seipsas AB, seipsa Derr. — 91 insereret] B, inseret 74 92 tebrae καὶ 93 propterea] 74, propter B 94 hinc usque ad l. 97 deficit B [in]reiec. Bulb. (Krit. 136)

τοῦ

PSALMVS XXXIV

155

Iterum in praesenti beatus Dauid dicit : surgentes testes àniqui quae ignorabam interrogabant me ; ibi refertur quod illo tem-

175

pore, quo Chaldaeorum exercitus ad obsidendam ciuitatem 100 Hierusalem ascenderat, exisse Hieremiam ut iret in terram

Beniamin ad coémendos panes et comprehensum a Saruia et calumniam passum atque obiectum illi fuisse quod ad Chaldaeos transfugeret. Sed et hoc, quod ait beatus Dauid retr;buebant mihi mala pro bonis, inuenies etiam apud ipsum pro105 phetam positum Hieremiam ; orans namque contra eos ait ad Deum : s? retribuantur mala pro bonis. Si quis uero sollicitius ipsum librum legat, multam similitudinem in hoc psalmo aut factorum aut dictorum ab Hieremia poterit inuenire; ita namque et ueritas prophetiae et diligentia ex uerborum con110 sonantia, ex rerum similitudine, manifestius apparebit. 33. Effunde frameam οὐ conclude, reliqua. Manifestius autem Symmachus dixit : Nuda lanceam et obstrue ante eos qui persequuntur me ; siquidem et cum aqua de uase effunditur, quasi de aliquo in quo tegebatur loco profertur in medium et 115 fit uidentibus conspicua, ita et lancea, cum de theca sua educitur, nudatur atque detegitur. Non dixit educ aut extrahe, ne

labor aut mora uideatur. 97/98 v. 11

98/103 Ier 37, 11-14

103/104 v. 122

106 Ier 18, 20

111/

117 p. 176, 12-25

98 quae - me] ZA, reliqua B ῥίπο usque ad /. 115 B banc tantum epitomen praebet : refertur quod obicerent ei quod fugeret ad Chaldaeos. hic. retribuebant mihi mala pro bonis. ibi orans contra eos ait ad Dominum. si retribuantur mala pro bonis. et cetera reperiuntur ibi similia 99 ciuitatem] “4, ozz. ,A* 100 ascenderat] 74*, ascenderant 74* ascenderat exisse] Devr., exisse ascend. 74 101 coémendos] cfr. Theodorum : ὠνήσασθαι, comendos 74*, comidendos .4*, comedendos Derr. 102 obiectum] :4*, abiectum “41 1053 orans ]/4*, ornans AT 107 multam] Derr., multum A 111 frameam] Derr., frami JA, fram B

ep.

10.

|]. Judica, domine

usque

me. Confisus de causae

suae iustitia 54^

iudicialem aduersus inimicos suos postulationem poscit. 1€. Expugna usque me. Talionem ex Lege poscit eorum, quae ipsi ante in eum commiserant.

28, Apprehende arma et scutum. Pro instrumentis uindictae ; a similitudine hominum. 20, Exsurge in adiutorium mihi. Vt in illos ultor et mihi defensor exsistas. 3^. Effunde usque conclude. Pro : duc tanta facilitate gladium, ut

15 effunduntur aquae. 6,1 cfr. p. 175, 28-30 8/9 cfr. p. 176, 1-4 cfr. p. 176,9 14/15 cfr. p. 176, 24-27

10/11 cfr. p. 176, 9-11

? iudicialem] “49, iudicalem 4e* 14 pro duc] 4e, educ R. tur]57. e? Bulb.( Krit. 142), effundantur 74e

12/13

15 effundun-

156 ep.

PSALMVS XXXIV

3a. Aduersus eos usque me. Pro : exclude iter et obstrue.

at

3^. Dic animae meae. — Dic posuit pro effectu, id est : esto mihi salus. ; "

202

4^, Confundantur et reuereantur. Omnis eorum cassetur intentio.

20

25

43, Quaerentes animam meam. Id est, a parte totum ; merito 1psi salutem poposcerat superius. , 4^, Auertantur retrorsum et confundantur. Conspectum hominum ferre non possint, aut certe gradu cadant status sui. 4^, Cogitantes mihi mala. Non errore nocentes, sed studio. 5. Fiant tamquam puluis. Ita tenuentur a tribulatione malorum, ut instar pulueris a uento acti nequeant consistere : ut et ipsi exiles et persecutor

es potens.

e

commouebant

actionis, id est, specie interrogationis discussionis-

θᾶ, Et angelus confringens eos ; fiat uia illorum tenebrae. Duplici impedimento beneficium illis denegetur effugii ; uel certe per de30 fectum consilium uim persequentis angeli non euitent. τὰ Et angelus Domini persequens eos ; quoniam gratis usque /aquei sui. Quod enim ait absconderunt laqueum mihi hoc est : tectis me captionibus ut interficerent laqueare uoluerunt me. 82-5, Vane exprobrauerunt animam usque quam. Hoc illis pro ul3 IS tione imprecatur quod supra ab illis se passum esse conquestus est, 54* pro ea uotorum modestia quam Lex talione finiuit. 8c. Et in laqueum et in captionem, cadet in ipso. — Laqueum et 203 captionem inimicorum appellat insidias, quibus eum moliebantur decipere atque disperdere. 9. Anima autem mea usque domino. Pro : quo salutem tribueris laboranti. 108, Omnia ossa usque tibi. Totum quicquid in me uirium est ad agendas tibi gratias admouebo, neque [61] post liberationem sola dilectione contentus ero. 10^. Quis similis est tibi ? Id est: hominum potentium uel idolo45 rum. 109, Eripiens usque de manu. Auxit aerumnam suam, cum se diripi dicit post latentes insidias et probrosa conuicia, ut potentiam saluantis faciat clariorem. 40 11. Swrgentes usque ignorabam. Criminabantur uel calumniam que. Hac specie calumniae et Dauid aduersus Saulem et in castris aduersus Achis laborauit, et, quoniam Syris placet, Hieremias 16 cfr. p. 177,2 17/18 cfr. p. 177, 9-12 32/33 cfr. p. 177, 16-21 34/36 cfr. p. 178, 3-4. 179, 10-13 37/39 p. 178, 18-19 42/44 cfr. p. 179, 25-28 47/49 cfr. p. 180, 16-20 50/52 criminabantur — discussionisque] cfr. p. 181, 10-15 33/5? et — putabatur] cfr. p. 180, 29-181, 3

19 cassetur] $7., causatur 74e 25 a tribulatione] 74e, attritione R 26 a] 44e, om. R exiles] “491, uel (exs)u(les) 74e* ἢ. 21 persecutor es potens] 44**, uel persecutores potentes fit in aliis li(bris) 24€* 7.7. 29 denegetur] conieci, denegatur “45, negatur R

— sui] 44**, om. ,4e*

“49

30 euitent] R, euitant 74*

32 ait] 44e*, om. «491

34quam].4e!,om.;4e

31/32 usque

33 laqueare] R Κ΄... lacerare

—— 85 miratur Gloss. bib. uocabula buius uersus

33

cadet in ipso] 24e*, oz. “49: 39 decipere atque] conieci, accipere atque 74e*, om. ,Ae* 43 [ei] rezeci 53 achis] conieci, lachis 74e placet] conieci, place* 74**, placeret 74e*

PSALMVS XXXIV

"

157

120, Εἰ sterilitatem animae meae. In Lege uetere per succes-

182

sionem filiorum mortuorum memoria seruabatur ; mandaban-

120 tur etiam libris nomina | singulorum, in quibus moris erat generationes Iudaeorum omnes per ordinem scribi ; atque ob hoc Deus praeceperat, ut morientis uiri sine filiis uxorem frater acciperet ac semen in defuncti (memoriam), ne obli-

A 11?

uione deleretur eius uocabulum, suscitaret. Hoc autem fiebat

125 propterea, quia resurrectionis manifestam notitiam non habebant, ne, dum nihil superesse spei mortuis uident, | negle- B 124

gentiores circa cultum honestatis et circa religionem fierent segniores. Ob hanc causam,

propter resurrectionis incertum,

etiam Abessalon, cum esset sine filiis, titulum sibi erexit qui 130 eum

ab obliuione,

dum

praetereuntium

183

occurrit oculis, uin-

dicaret. 118/123.123/139 p. 182, 12-183, 2.9-16. 19-22

121-124 cfr. Dt 25, 5-6

121 ideorum 4 123 in defuncti] B, in in difunctione 747, uel difuncti aZ. 74* nya X(memoriam» Derr. ne] B, om. 4 124 deleretur] B, deletur JA

121 circa] B, erga «ἡ

128 resurrectionis] B, resurrectionem 74

130 praeter-

iuntium 74

ep. quoque cum diceretur obsessa ciuitate ad Chaldaeos transfugere, 55 qui ad mercandos cibos pergebat ; uel, cum praediceret pro utilitate audientium capiendam urbem, uaticinari in fauorem hostium putabatur. 125. Retribuebant usque bonis. Id est:cum ego illis bona suadendo 204 consulerem, illi me iniuriae subdere festinabant.

6o

12», ΕἸ sterilitatem usque meae. Ita in meas grassabantur aerumnas retribuendo mala pro bonis, ut memoriam meam, quae filiorum

successione conquiritur, abolere niterentur, ut tamquam sterilis interirem. 132-5, Ego autem cum mihi usque meam. Ad luctus et maeroris mei 65 habitum

laborem

adhibebam

in ieiuniis, ut id quod petebam

fa-

cilius impetrarem. Figurate, sed elocutione et proprietate hebraica, non se exauditum esse significat, quod sub denuntiatione contigit Hieremiae pro 543 populo deprecanti : 7o 13. Et oratio mea in sinum meum. — Sinum sanctus Dauid pro indiuisa adhaesione saepe ponit, si tamen non de uestimento loquatur ; snum

dicit, ut est illud : redde wicimis nostris septupblum in

sinu eorum, ac si diceret : inseparabile opprobrium affige merentibus; et iterum : »emor esto opprobrii seruorum. tuorum, quod 88/89 cfr. p. 181, 18-22 60/63 cfr. p. 183, 4-10 74/15Ps 88,51

90/73 cfr. p. 184, 12-20

72/43 Ps 78, 128

589 consulerem] R, consularem 74e 68 contigit] conieci, contingit “45, contegit R 72 dicit] /4**, oz. 49} redde] ZAsc., rete 74€

158

135

140

PSALMVS XXXIV

Meam, inquit, memoriam auferre moliuntur. Hoc autem fecerunt eo tempore quo eum in lacum miserunt; in quo etiam, si fuisset mortuus, signa sui posteris nulla reliquisset : nam eos qui ex more sepulturae mandantur ipsa sepulcri constructio in obliuionem uenire non patitur. Missus ergo in lacum, si ibi fuisset mortuus, sine tumulo absque dubio ac sepultura iacuisset, nihil habens in reliquum quod eius posset memoriam suscitare. 16^. Temptauerunt et subsannauerunt me. Simulantes, inquit, 186

seid quod mandabat Deus uelle cognoscere, loquebantur mihi ac fictis me,

ut caperent uerba mea,

interrogationibus

con-

sulebant ; id uero quod respondissem irrisionibus suis contemptibile ac uile faciebant. 140/144 p. 186, 23-26 136 oblionem 74

137 fuisset] B, fuisse /4

138/139 — mem. pos. 74

pos-

set conieci, possit ^4 B 140/141 inquit se] B, oz. JA 142 fictis me] B, fictissime 74 142/143 consulabant 74 143 irrisionibus] 74* B, inrisionis 74

1/5) continui 1n sinu ep. promouit oratio

usque gentium. Hoc uult indicare : numquam a me mea,

adhaesit

mihi, aures

iudicis non

intrauit, 205

mecum atque in sinu meo deuersata est. 143. Quasi proximum usque complacebam. Pro : diligebam ; non solum, inquit, oraui non promerentibus, sed affectu proximorum 8o

dilexi, ita ut complacerem illis.

110, Quasi lugens usque humiliabar. Subauditur : pro illis, in quibus, tamquam in germanis, sic complacebam. Nam Symmachus ait : sicut lugens germanum tristis eram capite demisso 1n terram. 155. Et aduersus me usque conuenerunt. Subauditur : aduersum 85 me ; alacres in meas efferebantur iniurias, conuentusque ad interficiendum me celebrabant. 15». Congregata sunt usque ?gnorawi. Pro his quae ignoraui, ac S1 diceret : sine causa uerberabar. 162. Dissipati sunt, nec compuncti. Pro : dissipato consilio effectu90 que priuato. 16», T'emptauerunt me et deriserunt derisu. Simulantes se, quod mandabat Deus, uelle [et] cognoscere, agnitas praedicationes aut deridebant aut ulciscebantur. 75/11 p. 185, 2-5 cft. p. 186, 2-5 23-26

78/80 cfr. p. 185, 14-17 81/83 cfr. p. 185, 21-24 84/86 87/88 p. 186, 8 89/90 p. 186, 16-17 91/93 cfr. p.. 186,

τ numquam] “45, nusquam R mihi R

82 nam] “49",oz. /Ae*

80 complacerem illis] “45, in illis complacerem 86 celebrabant] R, celebrant 74**, celerabant

ΤΥ 91 ratur Gloss. bib. uerba buius uersus 92 et] 74e*, oz. ;4e* ulciscebantur ]“45, uiles faciebant Bu/P. (Kri?. 142 ; cfr. .AB)

93

PSALMVS XXXIV 145

159

1827», Confitebor tibi, Domine, in ecclesia magna, in populo graui laudabo te. Aliud confiteri, aliud est laudare ; confiteri est praestita sibi a Deo beneficia narrare, laudare uero est hymnos dicere cum laus in Deum de operum et creaturarum dispositione concipitur, aut cum de naturae eius eminentia sermo for-

188

15o matur.

20. Quoniam mihi quidem pacifice loquebantur usque cogitabani. Simulabant quidem uerbis pacificis se mecum inire colloquia, re autem uera omnis sermo eorum felle et ueneno odii non carebat. 146/150 p. 188, 11-20

132/164 p. 189, 7-10. 15-30. 190, 4-12

145/146 in ecclesia — graui] usque Z4 148 creturarum “(ἡ

189 A 115

146 te] “4, oz. B — aliud] B, 4- est A

149 cum] B, oz. A

eminentia] B, ementiae 74

151

loquebantur ] B, oz. 7A

ep. 95

IOO

105

IIO

16*. Stridebant usque suis. Feralis ira dentium crepitu denudatur. 1**. Domine quando respicies. Hoc uerbo grandem maerorem $52 suum sed maiorem Dei indicat patientiam. Sic ipse in suo uolumine inquit : Domine, noli in tua patientia sustinere. 11». Restitue animam meam a maledictis eorum. Pro : libera et in statum securitatis reduc. 11. A leonibus unicam meam. Pro principibus noxiorum, Sede- 206 cia uel reliquis. Quam solam et prae omnibus habeo. 188, Confitebor tibi in ecclesia magna. Celebrabo te laudibus et actionibus gratiarum in conuentu coetuque multorum. 18^. In fopulo graui laudabo te. Pro grandi ;creuit hoc quoque, nam gratias referre debiti est, laudare uero deuoti est officii. 193. Non insultent in me usque inique. Ne mihi eueniant quae optant inimici. 190, Qui oderunt usque oculis. Cum in prospectum inimicorum incidero, obliqua significatione oculorum obloquuntur in uisu. 20. Quoniam quidem usque loquebantur. Explicuit dolosi statum. 218, Et in ira dolose usque os suum. Laeti malis meis toto, ut dicitur, ore insultantes loquebantur.

21^. Dixerunt euge euge. Repetitione uero euge euge usus est, ut effusos illos in gaudium et se non continentes exprimeret. 94 cfr. p. 187, 2-3

95/97 p. 187, 10-13

100/101 cfr. p. 187, 26-30

106/107 p. 188,23 112 cfr. p. 190, 16-22

97 Ier 15, 15

102/103 p. 188, 5

108/109 cfr. p. 188, 30-189. 4 113/114 p. 190, 26-27

98/99 p. 187, 19-20

104/103 cfr. p. 188, 7-20

110 cfr. p. 189, 4

111-

94 denudatur] 4e, denotatur R 95 grandem] “49", oz. /4e* 98 mala dictis (sic) ]/4**, uel factis /4e* s./. 99 statum] 74e, statu R 100 noxiorum] 24e* 5.]., noxiarum ;4e* 100/101 sedecia] conieci, sedechiae 74e 102 te] “439: R, om. “449: 103 in conuentu] 24e*, oz. 74e* 105 deuoti] conieci, deuotio 74e 106 eueniant] R, eniant 74€*, ueniant 74e* quae] 2495 R5 toz 4e * 109 in uisu] 74e, inuiso R 111 ira] 74**, irae 491

160

PSALMVS XXXIV

155.

Est itaque cum hyperbato dictum e£ in iracundia terrae loquentes, pro eo ut diceret : super terram positi iram loquebantur, ut sit interpositum /errae, sicut et multa alia interposita saepius inuenimus. Dicit autem hoc ex more suo, quoniam 72 ierra mala loquuntur uel certe 2n ferra talia fa16o ciunt ; utitur autem hac elocutione maxime cum de malitia atque iniquitate conqueritur, ut est illud in quinquagesimo septimo psalmo positum : etenim in corde iniquitates oberamini in lerra. Vtitur autem hac consuetudine beatus Dauid ad exag- 190 gerationis schema faciendum, tale aliquid uolens dicere | quo- B 15? 16; niam et super terram positi, id est cum uiles sint ac nihilum,

nihilominus nequitiam non relinquunt, a positione terrenae habitationis uilitatem uolens indicare naturae. 155 itaque] B, igitur ἡ in] B, oz. A 156 eo] B, oz;. A 159 terra mala] “ΑἹ B, om. ΑἹ in terra(29)] 4* B, uel /4* 161 iniquitate] 74* B, ozz. /A*

162 positum] B, 4- est A

i15

225, Vidisti, Domine

iniquitates ]B, iniquitatis 74

usque Domine.

Id est : adiutorium

tuum

ep. mora ac dilatione ne suspendas. 22^. Ne discedas a me. Non localiter de Deo sed affectionaliter dicitur Domine ne discedas a me. 239*. Exsurge usque meo. Pro : ad defendendum mouere. 120 29b. Deus meus usque meam. Id est : tu qui es factor meus et dominus et largitor omnium commodorum. 24-25. Iudica Domine usque nostrae. Haec est meae petitionis intentio, ne desideria inimicorum meorum, quae sunt iniqua, op- 207 tatis successionibus impleantur. 12. 23. Non dicent usque euge. Super mala mea tamquam in uotis propriis non laetentur. 26?. Nec dicent, deuorauimus eum usque mets. Frustratis conatibus ea quae sunt dedecoris plena patientur. 26^, Induantur confusione. Velut amictu quodam, ita inuoluuntur

130 nota pudoris et macula, qui causam laetitiae in afflictione mea aestiment euenire.

135

215. Exsultent usque meam. Pro iusta liberatione, id est : iuste se dicit per Deum a malis liberatum. 21^, Et dicent usque Dominus. Pro : comprobent ; uerba pro re. 216. Qui uolunt bacem serui. Id est : malorum cessatione.

28^. Et lingua mea. Pro : personabit iugiter pro iusto adiutorio. 117/118 p. 191, 2-3 119 cfr. p. 191, 5-10 120/121 p. 191, 10-11 122/124 p. I91, 18-20 125/126 cfr. p. 191, 21-23.28-29 129/131 cfr. p. 192, 5-6 132/133 cfr. p. 192, 14-15 134 cfr. p. 192, 19-20 135 p. 192, 23 136 cfr. p. 192,25-28

117 affectionaliter] Bulb. (Kri. 142), effectionaliter 74e 119 defendendum] “45, descendendum R 122 nostrae] "θὲ, oz; ;4e* 124 impleantur] R,. implicantur 74e 128 patientur] 74$, patiantur R 130 macula] conieci, maculae /4e 132 iuste] “49Ἐ,oz;. ,4e* 136 personabit] R, personauit 74e

(PSALMVS XXXV)

193

Cum beatus Dauid Saulis insidiis et persecutione premeretur, hunc psalmum cecinit, id praecipue temporis quo egressus est Saul, ut in eremo in quo eum audierat latere perquireret, quando Dauid, scyphum et hastam eius furatus, ; noluit eum interficere. Necessarium autem fuit et ualde utile etiam huiusmodi psalmos, in quibus de passionibus suis beatus Dauid loqui- 194 .tur, monumentis tradere propter eos quibus erat talis lectio profutura, ut ad imitationis studium prouocentur. 10.

28, Dixit. iniustus ut. delinquat. in. semetipso. Opinatur, in- A r1e quit, is qui inique agit ?» semetipso delinquere, id est, putat se latere cum peccat, — hoc est quod ait μέ delinquat in semetipso, — aestimat quod in se peccet nec putat ea quae facit ad Ps.

XX XV, 1/9 cfr. Devr. p. 193, 8-17.26—194, 4.12-ὉτιἨι2

10/17 p. 194,22-195, 4

Ps. XX XV, 8 tradire ἡ 9 ut] :A* B, om. .A* imitationis] Devr., emendationis /A, emitationis B prouocentur] B, prouocetur 74 10 ut delinquat] B, us-

que ;4

opinatur] B*, opinator -AB*

13 aestimat] B, aestimet 74

ep.

10/11 inquit is] Derr., inquietis AB

nec] B, non 4

28^. Toto die. Pro : omni tempore. 280, Laudem. Laus Dei hymnus est, quo natura Dei proprie conditioque rerum celebratur atque canitur.

(PSALMVS» XXXV Psalmus Dauid. Cum Saulis insidiis urgeretur, hunc psalmum cecinit eo praecipue tempore, cum in suam potestatem insidiator uenisset ab eiusque internecione temperasset, sublato tamen scypho et hasta pro 55* ; manifestatione negotii. 28, More suo opus ad uerba rettulit : 208 25. Dixit iniustus usque ?fso. Pro : putat se latere cum peccat. 2b. Non est timor Dei usque eius. Pro : neque est timor Domini ante oculos eius, aut ita : non esse saltem timorem Dei ante oculos

1o eius. Increpatorie legendum est, ac si diceret : fallat licet uniuersos homines, demens est tamen qui nec timore Dei frenatur a scelere, quem nulla potest latere quamuis secreta molitio. 137 p. 195, 1-2

138/139 cfr. p. 193, 4-6

Ps. XXXV, 2/85 cfr. Devr. p. 193, 8-18 6 cfr. p. 195, 6317 23-24 10/12 increpatorie — molitio] cfr. p. 195, 30-33 Ps.

XX XV, 11 frenatur] “45, refrenatur R

7 p. 194,

12 molitio] $7., molestio 74e

162

PSALMVS XXXV

aliorum notitiam peruenire, sed in se ita peccatum suum 15 abscondi credit ut a reliquis ignoretur ; siquidem Saul, simulata dilectione, fallere se Dauid posse credebat ac sperabat se eum uerborum circumuenire blanditiis. 3». Vt inueniatur iniquitas eius et odium. Ac si diceret : Vt desideria sua, quae de interfectione mea concepit, impleat. 20 Quod uero adiecit e£ odiwm, Dei sine dubio dicit, quod pro dolo suo atque occidendi studio Deo esset exosus. Ita namque et Symmachus posuit μέ odibilis fiat. Ambiguum profecto non erat circa hunc, qui proximo tendebat insidias et mortem eius

I95

196

animo ac mente uoluebat, Dei odia in dies crescere.

25

θᾶ, Domine, $n caelo misericordia tua. Expositis Saul mori18/24p. 196, 11-13.23-32

198

25/29 p. 198,6-8.11-16

24 uoluebat] B, uolebat 74

ep.

93. Quoniam dolose usque odiwm. Pro : ut desideria sua de me interficiendo impleat. Sic ait Isaias : in teiuniis uestris inueniuntur 15 uoluntates uestrae, id est : complentur. 4^. Verba oris eius usque dolus. Cum filium uocaret quem optabat et studebat occidere. 4^, Noluit intellegere usque ageret. Absoluit propheta, cur peccator in uirtutem non assurrexerit : 20/uit, inquit, non potuit. 20 ὅδ, [Iniquitatem meditatus est usque suo. Augenter ; etiam tempus quieti datum prauis et noxiis cogitationibus occupabat. 95, Asti omni uiae mom bonae. Prauas molitiones in opus adduxit. ὅς, Malitiam autem non odiuit. Consequenter causas intulit 35S 25 quia astitit omni wiae mon bonae : quia scilicet non fuerat auersa- 209 tus malitiam, id est : «on oderat. 6^. Domine usque £ua. Pro : usque in caelum ; altitudine caelo-

rum quantitatem exaggerauit misericordiae. Ad laudes Dei cum admiratione conuertitur, quo et in Saulis *** mitis sit et in sua de-

30 fensione sollicitus.

13/18 p. 196, 12-15. 21-22 14/18 Is 58, 5 cfr. p. 197, 13-18 22/23 cfr. p. 197, 25-27 13 quoniam] “49", oz;. ,4e* peccator] 74**, peccato ;4e*

16/1? cfr. p. 197, 4-7 20/21 27/30 cfr. p. 198, 7-17.22-28

15 complentur] 24** 5.7, copulentur /4e* 18/19 23 adduxit] 74e, deduxit ΚΕ 24 consequenter]

"nu σις, consequentes 74e* 28 quia( 19)] “491, uel quibus 74e* s. 29 conuertitur] zde* R, om. ;4e* in saulis] 74e*, swbple e.g. malis sicu? 74e€* 5.4, uel iniquitate quod in AB inuenitur, uel insidiis quod es? in R. sit] 4e*R, uel fuit Edo

PSALMVS XXXV

᾿

163

bus, ad laudes Dei conuertit sermonis officium. Magna, inquit,

est et ingens tua bonitas, qui et illius pro patientia dissimulas iniquitatem et nos de medio insidiarum eius peculiari tuitione subducis. 30

6^5, Εἰ ueritas tua usque ad nubes. Vera est, inquit, et non est incerta et dubia misericordia tua. | Ac si diceret : Grandis est B 155 in nos tua bonitas, grandis clementia cuius mensura astra contingat. Caelum autem ac wubes posuit, eo quod nihil his uidetur apud nos esse sublimius. 30/34 cfr. p. 198, 19-23.27-28 30 uera est] B, uera est est 4

33 posuit] B, possunt 74

6^, Et ueritas usque ad nubes. More suo misericordiae sociauit ueritatem, ut certam circa se indulgentiam Dei et mansuram asserat. 15. Iustitia tua sicut montes Dei. Pro : tui; per haec, quae nouit alta atque magna, profundas quoque diuinas uirtutes extulit. 1^. Iudicia usque multa. Pro : incomprehensibilia ; haec propter 3J surgentem de superiori uersu quaestionem. Referri enim poterat :

ep.

si iustitia Dei, reddens singulis pro merito, tam magna

est, cur

contra meritum tu aduersa perpeteris ? Profundum ergo iudiciorum Dei se ignorare profitetur. 40 *c. Homines usque Domine. Ignorarem licet, qua libra iudicii humanorum actuum concertationes et immeritas aerumnas dispensas, licet tamen haec te facere prouidenter, cuius erga statum rerum consulentia ab hominibus usque in pecudes porrigitur. 88, Sicut multiplicasti misericordiam tuam, Deus. Non ergo ueri4 ^ simile ut tu homines neglegas, qui mutis animalibus consules.

210

8», Filii autem hominum usque tuarum. Sub generali prouiden- 56^

tiae tuae bono, quo creaturas cunctas sustentas, hominem rationis

usu et tui notitia praestare fecisti. Alarum tuarum sperabunt pro : intellegent te et cognoscent te. 31/32 p. 198, 19-22 33/34 cfr. p. 199, 1-5 85/39 cfr. p. 199, 11-16 40/43 Cft. p. 199, 20-21.26-35 44/45 cfr. p. 200, 5-6 46/49 cfr. p. 200, 11-29 34 atque] “451, uel usque “495 5. profundas quoque] 24$, profundasque R extulit] 74e, extollit R 36 surgentem] 74e, insurgentem R superiori] “45, superiore R quaestionem] R, quaesitionem 74e 37 reddens] “45, referens R magna] /4e*R, magno ;4e* 39 ignorare] 749, ignorasse R 41 concettationes ]/4**, concertationis 491, uel coartationes 74** 5.7. 44 multiplicasti misericordiam tuam] V/g, multi mis τὰ 74e 46 mutis] “45, brutis R consules] 74$, consulis R 47 sustentas] conieci ex Jin. 59, susteneas 74* hominem] “491, homines 74** 5.7.

164 35

PSALMVS XXXV

9. Inebriabuntur ab ubertate domus tuae. De agnitione, in- zo:

quit, tua hoc illis praecipuum munus accedit, ut colant te ac A rr ministeriis quae in domo tua sunt intersint, sacrificiorumque apparatu ac uictimarum oblationibus perfruantur. Vbertatem namque domus Dei uocat perfectam ministeriorum atque 4o ordinum disciplinam. Iwmenta autem, quae a notitia Dei . longe sunt, neque domum Dei norunt neque sacerdotes neque sacrificia. Torrentem uero woluptatis dixit abundantiam fructuum quibus homines nutriuntur. 35/43 cfr. p. 201, 2-7.9-15.19-21 36 illis] B, oz. .A accedit] B, accidit 74 colant] B, tollat 74 37 domo] B, domu A 38 apparatu] B, apparatum «4 oblationibus] B, ablationibus A 89 miniteriorum 74 41 domum] B, domus A 42 dixit] B, dex ἡ

so

98. Inebriabuntur

ab ubertate domus

tuae.

Pro : delectabuntur

ep.et explebuntur — wbertatem namque domus Dei uocat perfectam ministeriorum atque ordinum disciplinam [perfectam] — iucunditate et uoluntate cultus diuini. 9», Torrente uoluntatis usque eos. Pro : summa felicitate reficies, 5; ut affluentiam

et

facilitatem

largitionis

diuinae

pariter

indi-

caret fotus nomine, quo nihil est in usu nostro facilius. 108, Quoniam apud te fons witae est. In morem aquarum sine cessatione manantium, ea quae sunt uel usui nostro uel uoluntati 21: necessaria subministras, liberalitatis irriguam uitam sustentans. 60 105. Εἰ in lumine usque lumen. Et uitae nobis amplas opes et uidendi luminis facultatem in ipso lumine contulisti. 118, Ostende misericordiam usque te. Duo, quae sunt maxima in hominibus

collata, memorauit

: uitam

cum

instrumentis

suis et

usuram lucis, sine qua uita esset odibilis. 65

110, Et iustitiam tuam usque corde. Auxit ut ?ustitiam diceret,

quae debetur meritis. Optat ut iustissimi hominum indulgentius ceteris mortalibus habeantur. 125, Non ueniat usque superbiae. Pro : non subiciar pedibus superborum ac super me uictores conentur ascendere. Pedem pro in7o cursu ; sic alibi ait : Super Idumaeam extendam calceamentum meum, 56" id est : ascendam super Idumaeam. 212 50/83 cfr. p. 201, 2-15 54/86 cfr. p. 201, 30-202, 4 51/59 cfr. p. 202, 5-12 60/61 cfr. p. 203, 5-8 62/64 cfr. p. 203, 12-17 65/67 cfr. p. 203, 33-204, 15 68/71 cfr. p. 204, 19-22 710 Ps 59, 10?.107, τοῦ 52 ministeriorum] R (cfr. AB) sacrorum 44e [perfectam] rezeci 54 torrente] 44**. torrentem 74e* 59 liberalitatis] 74, liberalitate 57. 60 opes] “491, 4uotorum successu felicibus et peioribus affluentia properorum ( sic )/49* i.m. (ditto&rabhia cum comm. ad Ps. XX XVI, (19) 61 contulisti] 24e, attulisti R 63 suis] 74e* ΚΕ, oz. ,4e* 69 conentur ] Poc legisse uidetur Gloss. bib., conantur 74e

PS. XXXV-XXXVI

-

.165

(PSALMVS XXXVI» Omnes quidem psalmos beatus Dauid ad profectum homi- zo; num utilitatemque conscripsit, non tamen omnes ad unum docendi genus formamque composuit. Nam in quibusdam de dogmatibus disputat, in quibusdam uero ipsam diuinorum ; operum dispositionem ad laudandum Deum materiam sibi proponit et causam. In aliis autem, dum praedicit futura, pro rerum ipsarum, quas annuntiat, qualitate, quid faciendum, quid cauendum sit, diligenter inculcat ; nonnumquam etiam sub exemplo suo docet auditores qualiter ea quae euenerint 206 10 portare conueniat et quid, si in peccatum lapsi fuerint, agere, quid dicere debeant in tribulationibus constituti. Sunt etiam alii psalmi in quibus sine aliquo huiusmodi argumento magisterium exhortationis inducit, interdicens omnibus uitiis et omnia uirtutum studia sollicite ac diligenter insinuans : qualis Ps.

XX XVI, 1/28 Devr.,p. 205, 127206,32

Ps. XX XVI, 1/2 hominum] B, hominem 24 2 conscripsit] B, sciripsit 44 3 docendumi 74 in] B, hoc A 8 nonnumquam] B, non nequam «4 11 — debeant dicere 74 12 quibus] B, quibusdam 74 huiusmodi] B, hominum 74 13 inducit] B, induci 4 nuens 74 B

14 uirtutum] B, uirtutem 74

insinuans] conieci, insi-

ep.

12b, Εἰ manus peccatoris usque me. Pro comprehensione ; a membris opera officiaque membrorum. Petit ut subito Saulis incursu liberetur. 7; 185, Ibi ceciderunt usque iniquitatem. Hoc est : incursu et comprehensione hostium suorum peccator quique corruit, qui tuo non meretur auxilio liberari. 135. Expulsi sunt usque stare. Quod Sauli irruentibus allophylis euenisse manifestum est.

(PSALMVS) XXXVI In finem, uero Domini. Psalmus Dawid. 72/44 cfr. p. 204,23-27

95/43 cfr. p. 204, 307205,2

72 peccatoris] Vg, peccato “45

98-39 cfr. p. 205,8-10

$6 quique] «49, quisque R.

166 15

20

25

PSALMVS XXXVI

est etiam praesens psalmus. In quo, quoniam non nulli consueuimus malorum ac nequam hominum prosperitate morderi ac dicere quod non prosit probitati dare operam atque honestis studiis occupari, quandoquidem multi iustorum in necessitates ultimas et, quod est grauius, agentibus malis hominibus, corruunt — quod quidem amplius sensum doloris exaggerat, dum prauitas operis nihil eis qui | ea utuntur officit : multi namque nequam homines in diuitiis sunt et rerum omnium abundantia perfruuntur neque aliud interim patiuntur aduersi; — ad huiusmodi ergo depellendum errorem sermo psalmi huius et oratio inducitur. 16 hominum] “45 B, omnium 24* 20 hominibus] B, omnibus 74

17 moderi κα

A 12*

probitati] B, probati 74

24 huiusmodi] B, hominum 74

Quoniam plerique mortalium afflictione proborum et impiorum prosperitate turbantur, ut irremuneratas in hac uita uirtutes deserant et uitia consectentur felicia, ad huiusmodi depellendum errorem iste psalmus componitur. 10, Noli aemulari inter malignantes. Votorum successu felicibus et prioribus affluentia prosperorum. Pro : imitari uelut cum quodam dolore propriae egestatis. Aemulatio est affectio, si id quod 213 concupiscas alter potiatur, ipse careas; zelotypia est, si alter IO tecum fruatur quod concupieris ipse. Ergo »oli aemulari, siue mirari eos qui, cum sint mali, tamen in diuitiis sunt et rerum omnium abundantia constituti. 1v. Neque zelaueris usque iniquitatem. Generaliter nomine 2niquilatis imperauit, ne quem improbi hominem operis diceremus 2» beatum etiam in abundantia constitutum, quem uerius miserabilem pro peccato conueniat dici. Prouidendo. 2. Quoniam tamquam fenum usque arescent. Qui putantur beati 214

ep.

A

diuitiis, uitiis cum sint miserrimi.

9^, Et sicut olera usque bonitatem. Quia finis est bonis spes in 20

25

Deum,

primum

in Deum

credendum

est, deinde studendum

est 565

uirtuti. Prouidendo. Jb, Et inhabita terram. Repromissionis scilicet. Jb. Et basceris usque eiws. Prouidendo. Id est : ad Dei curam et prouidentiam pertinebis. 4. Delectare usque twi. Non in uoluntatibus malorum diuitum.

Ps. XXXVII, 2/8 cfr. Devt. p. 206, 13-32 6/1.10/12 uotorum — prosperorum. ergo — constituti] cfr. p. 207, 1-11 8/10 aemulatio — ipse] cfr. Cic., Tusc. I, 8, 14 13/16 p. 207, 15-18 17/18 cfr. p. 207, 19-21 19/21 cfr. p. 208, 4-8 22 cfr. p. 208, 18 23/24 cfr. p. 208, 16-18 :

Ps. XXXV, 4 depellendum] .A*R (in Explanatione ) , repellendum Beda (ἢ) (PL CXIIIp. 671) — 4 prioribus] 74**, peioribus /4e* “γι. 9 potiatur] 57., patiatur 44e 10 concupieris] conieci, concuperis 74e, concupierit Cic. (Tusc. I, 14)

PSALMVS XXXVI

^

τ

167

9. Spera in Domino et fac bonum. Vt non infructuose, sed 208 propter spem in Deum positam boni operis uoluntatem intentionemque succenderet. E! inhabita terram, pro inhabitabis. 4. Delectare in Domino, reliqua. Cum multa, inquit, alacri30 tate mentis Domini suscipe seruitutem.

63, Et producet quasi lumen iustitiam tuam. I ustitiam uocauit 209 quod iuste uirtutum sectatoribus tuitionem suae defensionis

impertiat. 88, Desine ab ira et derelinque furorem. Quidam ob hoc in- 210 35 dignationis felle commouentur, quia in impios non uident uindicari. 26/28 p. 208, 5-8.13

29/30 p. 208, 22-23

31/33 p. 209, 2-5

34/36 cfr.

p. 210, 4-6

31 tuam] B, suam 4

ep.

34 ob] B, ab 4

35 in] B, hic ἡ

359, Reuela usque tuam. In aduersis quoque uirtus tua innotescat Deo, ut possis securus esse de praesidiis. Sic alibi : Jacta in Deum curam tuam et ipse te enutriet. 55-63. Et spera in Deum usque tuam. Et aperte tibi adiutor erit.

3o Sic defensionem debitam iustorum meritis ?ustitiam uocat, quem-

admodum impotentum oppressionem, qua iustos affligunt, 2miquitatem. nominare consueuit. 65, Et iudicium tuum tamquam meridiem. Id est: nihil indiscussum circa te esse patietur, sed examinans cuncta atque diiudicans iuste 3; tibi adiutor astabit. Meridiem ergo dicit, ut augmentum manifestationis exprimeret. v2. Subditus esto usque eum. Stude, inquit, ut memineris te sub Dei imperio agere et quod necesse tibi sit praecepta eius implere. 1»-8», Noli aemulari usque ?niustitias. Ne aemuleris ut nequiter 4o facias. Quod ad impiorum prosperitatem indignanter toto. felle 215 commotus est; et qui non imitantur plerumque malos, eorum prosperis offenduntur. 93, Quoniam qui nequiter agunt exterminabuntur. Etsi ad breue tempus circa malorum operum homines ultio differatur, non tamen 4; in longum perditionis eorum sententia protraheretur. 9», Sustinentes autem usque terram. Id est : non eos poterunt hostes de terra habitationis suae abducere uel mouere. 26/29 cfr. p. 208, 30-32 27/28 Ps 54, 23 29/30 -uocat] cfr. p. 209, 2-7 33/36 p. 209, 9-12 37/38 p. 209, 18-19 40/42 cfr. p. 210, 1-6 44/45 non tamen — protraheretur] cft. p. 210, 10-11 46/47 p. 210, 14-15 31 iustos] 74?*, ius 74e* quiter] conieci, iniquiter 74e

39 ut nequiter] conieci, audi ne inquit 74€

48 ne-

168

PSALMVS XXXVI

122-^, Obseruabit peccator iustum et stridebit. Ab interpreti- z11

bus tempora commutata sunt. Symmachus namque ait : Cogitat impius de iusto et dissecatur aduersus eum. 4o 158, Gladius eorum. intret. in. corda. ipsorum. Immutatio temporum facta est, sicut in multis locis ostendimus. Ita namque Symmachus dicit : Gladium euaginant peccatores et 1ntendunt arcum ; gladius eorum intrabit in. corda ipsorum et arcus eorum confringentur. 22. Quoniam benedicentes ei hereditabunt terram. Symmachus 4: 37/39 p. 211, 14-15. 18-19

37 iustum] «4, oz. B

40/44 p. 212, 9-16

45/82 p. 214,15-24

38 commutata] Derr., commota /AB*, commota*** B*

39 cogitat] B, cogit /4 dissecatur] comieci, desiccatur 74, dissicatur B confringentur] B, confringetur 74

44

ep.

109. Et adhuc pusillum usque feccato. Subita ultione aut certe insperata morte subtractus. ;»o 105. Et quaeres usque inuenies. Ita, inquit, delebitur ut memoriae eius nulla signa remanere uideas. 11. Mansueti usque terram. Fruen.ur, inquit, bonis terrae, cumulata pace. 125. Et delectabuntur usque ?ustum. Non, inquit, (te) terreat, si 55 insidiari iusto peccatorem uideas.

120, Εἰ stridebit usque swis. Etsi in tantum fuerit aduersus eum stimulis furoris accensus, ut attritu dentium in eum uideatur ar-

mari, neque ex hoc aliquid tibi timoris accedat. 133. Dominus autem usque eum. Illam, inquit, uehementem iram

6o eius irritam Dominus faciet effectuque destituet. 13^. Quia prospicit usque eius. Nouit illi, inquit, instare tempus ; quod cum

aduenerit, feralis commotio,

quam

contra iustum ha-

buit, comprimetur. 148, Gladium usque peccatores. Duplex causa ostenditur, quare 65 peccatores aduersus iustos arma corripiunt : primum quod dissimilitudine conuersationis eorum offendantur, deinde quod facile eos opprimere pro ipsa census sui tenuitate se credunt. 14^-e, Intenderunt usque ?nopem. Ideo pauperem, quia facilis est pauperis afflictio. 70 144, Vt trucidant rectos corde. Ideo rectos corde, quia graues sunt illis ad uidendum. 80/81 cfr. p. 210, 20-21

52/83 p. 210, 24-25

p. 211, 6-8 59/60 p. 211, 9-10 affiictio] cfr. p. 212, 1-3 50 quaeres] conieci, queris 44€

54/88 p. 211, 4-5

61/63 cfr. p. 211, 11-12

94 Cte» Bulb.( Krit. 139)

56/58

66/69 deinde —

58 tibi] 74**, oz. ,4e*

60 faciet] R, feciat /4* — effectuque] Bui. (Krit. 138), effectumque 4e feralis commotio] corieci, ferialis commotatio 74e

62

212

PSALMVS XXXVI

169

ita : Quoniam qui benedicentur ab eo hereditabunt terram, qui uero maledicentur ab eo excidentur. Aquila etiam et Theodotion concinenter : Benedicti ab eo hereditabunt terram. Sed siue ita sit positum ut alii interpretantur, siue ut Lxx dixerunt, mani;o festus intellectus est quoniam id, quod dixit benedicentes ei, de Deo accipiendum sit, non, sicut quidam opinati sunt, de iusto. 46 ita] “418, -- dicit “4 Derr. 52 iusto] B, deo «4

ep.

49 ut (19)] AB*, oz. ΒΤ

51 accipendum “4

15. Gladius eorum usque eorum. Non eis quasi offensus maledicit animo, sed exposuit id quod erat talium merita secuturum, id est,

mala quae aduersus iustum moliuntur, ipsi ea inferente Domino 75 sustinebunt.

5"

16-17. Et arcus eorum usque multas. Exigua iusti possessio praestat ingentibus opibus peccatorum, quoniam illorum causae dilabuntur cum fuerit eorum potentia dissoluta, iustorum uero exigua substantia semper augebitur. 80 188, Quoniam brachia usque immaculatorum. Pro : gratias habebit ; grata est, inquit, et accepta Deo iustorum conuersatio et propositum uirtutis eorum. 18». Εἰ hereditas usque erit. Firmum ac stabile iugiter erit 217 quicquid a Deo pro meritorum uirtute acceperint. 8; 19. Non confundentur in tempore malo. Etsi aliquando pro ipsa uiuendi communione artiores rerum praesentium necessitates incurrent, non deserentur penitus a Deo, ita ut non necesse sit eis

destitutionis suae maerorem et uerecundiam sustinere. 20. Et in diebus famis saturabuntur usque mox honorabuntur et 9o exaltabuntur. Eo, inquit, tempore, quo multo, ut putant, fuerint ho-

nore sublimes, uice fumi omnis eorum elatio euanescit et deperit. 21*. Deficientes ut fumus deficient. Mutuabitur usque soluet. De-

ficiente, inquit, congregata substantia.

21^. Iustus autem usque commodat. Non solum nihil, inquit, an95 gustiae sentiat, sed ita abundabit, ut etiam ad alios manum possit 275

suae liberalitatis extendere. 225, Quoniam benedicentes ei usque terram. Id est : Dco ; tam uoce quam opere. 23. Maledicentes usque disperibunt. Apud Dominum gressus 100 hominis dirigentur. Pro : conatus iusti prosperabuntur, id est : 72/486 p. 212, 6-8 84 cft. p. 215, 7-9 96 cfr.p.214, 4-5

76/439 p. 212, 27-28.30—213, 3 80/82 cfr. p. 213, 4-6 85/88 cfr. p. 215, 10-12 90/91 cfr. p. 213, 22-23 97/98 id est deo] p. 214, 7-8 100/104 cfr. p. 215, 4-8

88, 94,

32 eis] “449: R, oz. “4491 offensus] “49, offenso R 87 ut] oz. “491, pos? non suppl. ,Ae* 89/90 ;iratur Gloss. bib. uocabula buius uersus 91 elatio] «45, eliuatio R 95 manum] .4**, oz. 45 τ

170

55

PSALMVS XXXVI

302. Os iusti meditabitur sapientiam. Sapientiam uocat id 216 quod Deo placere potest atque eius iudicio comprobatur. 33^. Nec damnabit eum |cum 1udicabitur illi. Symmachus : 217 A 12b Non condemnabit iudicatum, eum. 53/84 p. 216, 25-26

55/86 p. 217, 16-17

54 deo] B, a deo A4

δῦ nec] B, non 4

56 contempnabit 74

ep. huius hominis gressus dirigit, qui eos probabiliter et ordinate ad

opera facienda commouerit. Bona enim cogitantem et bona uolentem facere adiuuat nec placitum sibi opus patitur prosperitate destitui. 105 24^, Et uiam eius cupiat. Cum ceciderit iustus nom conturbatur. Is, cuius gressus diriguntur sancte, numquam

ita labi poterit ut

aliquid debilitatis incurrat. 218 24^, Quia Dominus firmat usque eius. Causam exponit, cur non laedatur. IIO 25-265. Iunior fui usque commodat. Non solum ipse nihil in rerum defectu sentit angustiae, sed etiam egentes sua liberalitate sustentat. 26^. Et semen usque erit. Etiam filii eius ab hominibus dicuntur beati. 115 288, Declina usque ?udicium. Pro : curae est illi defensio pauperum. Non est, inquit, remissus circa tuitionem iustorum Deus,

120

sed est grandi cura sollicitus. 28^-c, Et non derelinquet usque conseruabuntur. Iusta autem illis tuitio continuataque praestabitur. 29. Iniusti bunientur usque terram. (Terram) promissionis dicit, siquidem eum de Iudaeorum genere loquitur, quibus et pro 57* beneficio terrae illius habitationem promisit Deus, et e contrario etiam expulsionem de ea peccantibus comminatur. 305. Inhabitabunt

usque

sapientiam.

Pro

: uoluntatis

diuinae;

scientia, inquit, Deo placere potest atque eius iudicio comprobari. 30^. Εἰ lingua eius loquitur iudicium. Nihil, inquit, ex ore eius procedit, nisi quod possit iustitiae conuenire. 31. Lex Dei eius usque eius. In praestitutis instructus, stabit etiam si impellatur aduersis. 130 32. Obseruat peccator usque mortificare. Per omnia id, quod su-

12

^

106/107 cfr. p. 215, 9-1o 108/109 cfr. p. 215, 12-15 110/114 cfr. p. 215, 20-27 115/119 cfr. p. 216, 12-14 120/123 p. 216, 20-22 124/1285 cfr. p. 216, 25-26 126/127 cfr. p. 217, 1 128/129 cfr. p. 217, 2-6 130/132 cfr. p. 217,8-11

103 facere] “491, uel agere 74** ;./. 113 hominibus] 74$, omnibus R dicuntur] R, decantur “49 120 (terram) suppleui 121 genere] 74e, gente R 122 e] “49, om. R 128 in praestitutis] conieci, in praestitis 74e*, uel institutis : /A** s]. iustitiis R

PSALMVS XXXVI ep. perius dixerat,

repetit : in potestatem,

I7I inquit, eius eum

uenire

non patitur. 33. Dominus autem usque 41. Id est : Deus. A peccatorum im- 219 potentiumque sententia iustum condemnatum separabit Deus; 135 80 si diceret : et non damnabit

eum, cum

iudicium eius agitari

coeperit. 9.48, Exspecta usque eius. Exspecta Dei adiutorium ; ad faciendam uoluntatem ac mandata eius esto semper intentus. 940, Et exaltabit te, — pro : iugiter possideas, — τί hereditate 140 capias. 94. In eo dum depereunt peccatores widebis. Pro : spectabis ipse securus. 35-36. Vidi impium usque Libani. Haec, inquit, dico, quae experimentis accepi. Vidi namque multos in sublime aura prosperi145 tatis elatos ; intento oculo ad curam inquisitionis accessi, si forte 573

aliquas magnitudinis eius reliquias inuenirem ; sed nulla potentiae eius uestigia, nulla signa resederunt. 31». Transiui usque aequitatem. Vt subaudias : quoniam tam breuis est impiorum exaltatio, tu da probitati operam et a recti 150 atque aequi studio ne recedas. 91». Quoniam sunt reliquiae usque pacifico. In prosperitate filiorum, cum fuerint nullae impio.

38. Iniusti disperibunt. Nullam successionem filiorum relinquen-

155.

test

39-409. Salus autem iustorum usque eos. Eadem libra iudicii, qua 220 deprimitur impius, attollitur iustus. 40^, E? liberauit eos. Vel inimicis popularibus, uel certe ab hostibus. 40c. Et saluos fecit eos quia sperauerunt in eum. Praestabit, in-

16o quit, eis, ut non ueniant in desperationem salutis, quoniam num-

quam in eo confidere destiterunt. 133/136 cfr. p. 217, 1 8-25 137/138 p. 218, 2-3 cfr. 218, 8-9 142/146 cfr. p. 218, 12-19

139 cfr. p. 218, 7

133/134 impotentiumque] 24**(cfr. p. 167, 31), potentiumque 24** bit] comieci, seperauit “45 135 damnabit] R, damnauit “45

140/141

134 separa143 sublime]

ZA*R, sublimi G/oss. bib. 149 atque aequi] 57., atqu “497, atque aetqui 24e* recedas] .$7., redas 74e 151 cum] “451, -- iusto “495 5. 154 salus autem iustorum] conieci, salus to “491, salus autem to 74e* 156 uel ( 19) ] Ae*R, oz;. /4e* 160 destiterunt] conieci, distituerunt 74€

(PSALMVS XXXVII» Est xxxvi psalmus confessio beati Dauid pro peccato, B 6" quod in Bersabee uxorem Vri legitur admisisse, quamuis qui- 218 dam nolint sub tali argumento aliquem accipi debere psalmo- 219 rum, inconueniens esse dicentes ut confessionem peccati sui ; Dauid psalmis insereret. Sed mihi uidentur huiusmodi homines Scripturae diuinae utilitatem, et praecipue psalmorum, penitus ignorare. Si enim nossent quoniam non ob aliud litteris mandatos beati Dauid psalmos accepimus nisi ut erudiremur per eos atque doceremur, aduerterent sine dubio 10 quoniam prae omnibus aliis hos oportuit scribi in quibus peccatorum satisfactio continetur. Siquidem non minus omnes homines ad confitenda peccata quam ad moralem institui conuenit disciplinam : multos namque hominum inuenies, qui studio uitae melioris non uno tantum bono gaudeant ; nullus 1; autem in tantum a culpa alienus est, ut credat se satisfactionis remediis non egere. Quod si de psalmis talia dicta tollenda sunt, etiam de libris prophetarum, et praecipue beati Isaiae, huiusmodi uerba conuenit amoueri, qui ait :

20

25

30

35

Heu me miserum,

quoniam compuncius sum, quia cum sim homo et immunda labia habeam, in medio populi immunda labia habentis ego habito. Quod si et de prophetis remouenda sunt, multo magis de apostolorum dictis, in quibus se non erubescunt dicere peccatores. Vnde utiliter et ad profectum eorum, qui recte sa- 220 piunt ac Deo tota mente iunguntur, huiusmodi psalmos et conscriptos et posteritati traditos inuenimus : communia namque uerba, id est quae possunt omnibus conuenire in Scripturis, multum solent singulis utilitatis afferre. Nos tamen non dicimus beatum Dauid ante remissionem peccati ista dixisse, ut uideantur non esse idonea atque auctoritate digna, quippe ut eo dicta tempore quo beato Dauid nulla spiritalis inerat gratia : non enim post multum temporis est peccati sui ueniam consecutus. Nam missus ad eum Nathan propheta et de peccato eum conuicit, et post confessionem datae illi ueniae sponsor accessit. Et beatus Dauid remissione illa non est factus neglegentior : eodem namque (tempore), quo erat uirtuti semper intentus, in memoriam delicti sui reducebatur iugiter et ingemiscens peccatum suum confessione prodebat, remissionem quidem, quam acceperat, Dei misericordiae reputans, sibi uero necessarium credens ut semper Ps. X XXVII, 1/64 Devr. p. 218, 21-221,27.34-7222, 11

18/21 Is 6, 5

Ps. XX XVII, 1 binc usque ad lin. 61 /A deficit 8 accepimus] Derr., accipimus B 35 (tempore) Devr. restituendum putat, litteris in cod. B madore correptis

34 beatus] Derr., b««« B

PSALMVS XXXVII

173

4o memor esset nec aliquando a satisfactione desisteret. Et hoc maxime agebat eo tempore quo eum Abessalon, peruaso regno, in periculum uitae ac salutis adduxerat ; quam quidem 22: tribulationem propter hoc ipsum ei Deus permisit inferri ut, castigatus pro peccato suo, in reliquum cautior redderetur. 4; Nam cum persequente Abessalon fugeret, et Semei eum conuiciis ac maledictis urgeret mittens in illum lapides, indignatus Abisai, qui erat unus ex ducibus Dauid, uoluit maledici linguam capite eius amputato comprimere, quod moleste ferens beatus Dauid conuersus ad Ioab et ad reliquos omnes, 50 qui sequebantur, dixit : Ecce filius meus, qui egressus est de uiero meo, quaerit animam meam usque fro maledictione eius in hoc die. Et quoniam haec sit omnium consuetudo iustorum, magnam affert probationem apostolus Paulus dicens : Qwi sum minimus omnium apostolorum, et reliqua. 5. . Vnde non est inconueniens si etiam beatus Dauid post acceptam a Deo ueniam confessionis psalmos cecinit, sed aptum illi 222 ac familiare plurimum, qui uolebat exemplo suo alios erudire. Nam si beatus Dauid etiam post acceptam a Deo ueniam ingemuit uehementer ac doluit, ipsum peccasse se deflens, et 6o confessionum psalmos in suffragium indulgentiae et conscripsit et cecinit, quanto magis omnes qui sanum sapiunt pro conscientia reatus ac delicti sui ad confessionem peccatorum debent absque impedimento uerecundiae et pudoris occurrere !

65

22, Domine, ne in furore tuo arguas me, reliqua. Vnum B 135 atque idem argumentum est sexti psalmi et praesentis. 50/52 2 Sm 16, 11-12 62 delicti] Devr., dilecti B

53/54 I Cor 15,9 63 abque B

(PSALMVS» XXXVII ep.

JPsalmus Dauid in rememorationem

diei sabbati.

Sicut unum argumentum est sexti psalmi et praesentis psalmi, ita par idem principium est : 2. Domine ne usque me. Cum furore uero corripi et cum ira argui 5 dicit, si ultra mensuram calamitatibus urgeatur, per eum affectum qui in hominibus perturbati iudicii est. 35. In ira tua usque mihi. Pro uehementi et haerenti castigatione,

Ps. XXXVII, 7/9 cfr. Devr. p. 222,23—223, 1 Ps. XXXVII, 5 calamitatibus] comiec/, calamitatis 46 Κ perturbatus 74**, perturbans 74s. ;

6 perturbati] 74e*,

174

PSALMVS XXXVII

88, Quoniam lumbi mei impleti sunt illusionibus. Peccati sui

225

(speciem)? uerecundius indicauit :nam lumbi adhaerent renibus, in renibus uero concupiscentialis motus nascitur. Con67/73 p. 225, 1-5.11-18

67 sunt] B, oz.A

68 (speciem)? Derr. ex 748, oz. AB

ep. aC si diceret : quoniam ultionum tuarum uerbera mihi grauiter 585 insederunt. : το 9b, Et confirmasti usque tuam. Pro immobili castigatione, pro opere ultorio. 45, Nec est sanitas usque meae. Quia sagittae in uulnere sunt ; et non est locus remedio. 48, A facie irae tuae. Quia semel sub corporali habitu iram for15 mauerat

uindicantis,

tenet per omnia

consequentiam,

ut a cor-

porea specie non recedat. 4^, Domine non est bax usque meis. Pro ualida attritione ossa posuit. Singulis praemissis singula rettulit : sagittis infixis negauit sanitatem carni, confirmata manu

221

ossa asseruit fuisse collisa.

20

4", A facie usque meorum. Superius furoris et irae et grauissimae ultionis mentionem fecerat, ut ostenderet quod non irrationabiliter fuisset ira commota, sed iuste in peccata eius accensa. 9*. Quoniam iniquitates usque meum. Adeo eleuatae sunt, ut excederent mensuram corporis mei, uti me magis e loco editiore 25 deprimerent. 9b, Sicut onus usque super me. Auxit reatum suum per eminentiam eius et pondus. θᾶ, Computuerunt et. putruerunt. cicatrices meae. Quoniam fuerunt importabilia sicut onus graue, ideo malum eorum immedica3o bile factum est, nec tabo occupante omnia potui recipere sanitatem.

6^. Α facie insipientiae meae. Pro : errore commisi ; mater siquidem omnium malorum stultitia est. 8, Miser factus usque 2m finem. Vrgente reatu omnis a me 35 discessit

iucunditas.

222

*», Tota die usque :ngrediebar. Continuus me possidebat maeror iugisque tristitia. 58^ 88, Quoniam completa est illusionibus anima mea. Peccati sui speciem uerecundius indicauit : apte enim locorum genitalium com4o mixtiones ostendens, Z//4siones uocauit ipsam concupiscentiam, quae ei a se capto uehementius illuserit. 10/11 cfr. p. 225, 5-7.9-10 12/13 cfr. p. 223, 14-17 14/16 cfr. p. 223, 25-27 17/19 cfr. p. 223, 21-25.27-28 20,22 p. 224,1-3 2820 cfr. p.224,8-11 26, 24 cft. p. 224, 5-7 28/31 cfr. p. 224, 15-17 32/33 cfr. Sap 7, 12 . 86, 81 cfr. p. 224,25-26 38/41 cfr. p. 225, 2-3.9-10

9 insiderunt] 74** ;.7., insidentur /4e*R 22 sed] 44**, os. 491 28 rpiratur 39 apte] 745, aperte R 30 tabo] 745, tabe .$7. Gloss. bib. uocabula buius uersus 39/40 commixtiones ] cotieci, commixtionis 45Ε

PSALMVS XXXVII

175

7o suetudo uero est Scripturae a parte locorum illorum effectum generationis ostendere, sicut in Apostolo positum est : adhuc in lumbis patris erat. Aquila et Theodotion manifestius dixerunt : ?mpleti sunt ignominia. 135. Et wim faciebant qui quaerebant. animam meam. Ynter7; posuit qui de familiaritate sermonis hebraici : nam dictorum consequentia cum praecedentibus conexa est. Ad faciliorem uerum intellectum ita legendum est : e£ qui tuxta me erant de longe steterunt et uim faciebant, quaerebant animam meam, praetermissa syllaba quz. 8o

135. Εἰ qui quaerebant. mala mihi loquebantur uamitates. 71/72 Hbr 7, 10

924/39 p. 227,5-13

74 qui quaerebant] B, usque 74 animam meam] Derr., ani meae 74, ani me B 337 legendum] 74? B, intellegendum 74* 78 et uim — quaerebant] B, usque 4 79 praetermissa] B, praemisa 4 80 loquebantur] Derr., loqü 4, loq B

ep.

98, Et non sanitas usque meae. Propter haec stultitiae meae opera in multorum ueni notitiam malorum ; male acceptus : 9. Et humiliatus usque me?. Augenter pro doloris cumulo. 4; 108, Et ante te omne usque meum. Quia ego illud mali mihi conscius uerbis publicare non audeo, tu inspector mentium pauidarum esto consiliator afflicti. 100, Εἰ gemitus usque absconditus. Et uota nosti et necessitates so

optandi;

quas consequenter

enumerat

11. Cor meum conturbatum est in me. conturbatione constiterit, in quantum tutis. adductus. 11*. Dereliquit me usque mecum. Vt tenebris sim impletus ; ita ut consiliari

:

Nosti in quanta cor meum sim defectum propriae uirpro magnitudine maeroris mihi ac prouidere non pos-

55 sim.

12*b,

Amici

mei

usque

steterunt.

Etiam

hoc, inquit,

nosti,

quoniam hi, quos mihi uel necessitudo uel familiaritas longa coniunxerat, et ipsi in partem meorum hostium transierunt. 12v. Et proximi usque steterunt. Maxima pars fidorum de exerci6o tu, qui aliquando amicorum iungebantur mihi officio (et) filiorum, deserentes me se parato inimicorum numero miscuerunt. 42/43 cft. p. 225, 19-20 44 cfr. p. 225, 25-27 49 cfr. p. 226, 8-11 50/82 cfr. p. 226, 13-16 88 p. 226, 21-23 59/61 cfr. p. 226, 25-27

45/47 cfr. p. 226, 2-7 53/85 cft. p. 226, 18-19

48/ 56/

45 mali] “451, male ἘΚ 46 publicare] R, suplicare 74€ 47 consiliator] 44*, consulator (sic) R 49 optandi] “45, optantis propos. Boumm. B1 sim] Bulb. (Krit. 142) et cfr. T hd. p. 226.15 Devr., sit .AeR 52 adductus] R, addictus 44e 54 consiliari] conieci, consulari 74e 56 nosti] 74e*, oz. “491 57 hi] cottieci, hos 74€ 61 se parato] propono, separati /4e*, ozz. /4e*

176

PSALMVS XXXVII

Similiter et in praesenti loco qui additum est. Nam ordo huiusmodi est : Quaerentes mihi mala locuti sunt mihi mala. 16. Quoniam in te, Domine, speraui ; exaudies, Domine Deus

228

meus. Ob hoc, | inquit, uniuersa quae fiebant mihi patienter 8; excepi, quia in te sperare non destiti, sciens me habere qui querelas ac uerba mea possit [habere] audire. Quae sint autem ista uerba, dicit in sequentibus.

B 154

175. Quoniam dixi : ne quando supergaudeant mihi inimici mei. Haec fuit mea postulatio, ne inimicorum meorum cona9o tus uotiuis successibus implerentur.

229

17»-e, Et dum commowuentur bedes mei super me magna locuti 81/82 p. 227, 15-18

84/87 cft. p. 228, 10-11.20-26

83 exaudies domine] B, usque 74 84 ob] “4118, ab «Αἱ 86 [habere] reiec. Devr. 90 successibus] «418, successionibus 74* --succes. uotiuis 74 91 supet me magna] B, usque 4

ep. 65

188, Et uim faciebant usque meam. De ipsis de quibus questus est ; 223 et non solum, inquit, in aduersarios uersi sunt, sed etiam fuerunt uehementer intenti in animam meam, id est, (ut5 interficerent me. 58^

13b. Et qui quaerebunt usque wanitates. Fictas falsasque iactan-

tes ; ut Semei qui, ut lapides in eum, ita etiam maledicta iaculatus

est : quo quidem tempore ita silentium tenuit, ut etiam comiti suo irasceretur uindicare cupienti. 13v. Et dolos usque meditabantur. Vt Achitophel noxia aduer7o sum me consilia perquirentes et callida. 14-15. Ego autem usque non audiens. Cum ita aduersum me inimici mei amicique consurgerent, ad tantam animum praeparaui patientiam, quasi ad sensum meum ea quae fiebant uel dicebantur minime peruenirent. Causa autem tam grandis patientiae erat 7; peccatorum conscientia; sciebam namque quod iuste omnia sustinerem.

16. Et non habens usque speraui. Tot modis afflictus a tua exspectatione non deficiam, precor ; compos optati : 17*. Tu exaudies usque mei. Statui ne a proposito mouear in te 8o sperandi; — deductus qualibet acerbitate malorum praeberem inimicis insultandi mihi materiam — i 62/64 p. 227, 2-4 65 fictas — iactantes] cfr. p. 227, 20-21 1-4. "A/V6 cfr. p. 228,6-11 99/81 cfr. p. 228, 19-229, 3

66,68 p. 228,

64 (ut) 57. 61 est] 44**, oz. “491 69 dolos] conieci, dolus 74e Z4**, tamquam ;4e* 18 deficiam] “491, uel (defi)ciebam 24** 5. tate( sic) ]/4e€*R ,aceruitatem 74e*

74 tam] 80 acerui-

PSALMVS XXXVII

—

177

sunt. Et ne, dum ego magnitudine malorum a proposito meo moueor ac deducor, illi possint aduersum me | extolli atque gloriari. Ita et Symmachus : Dixi emim : ne quando 9 II supergaudeant mihi inimici, cum moti fuerint pedes mei, ne magnificentur aduersum me.

A 122

188, Quoniam ego in flagella paratus sum. Expositus sum enim ad sustinendum quicquid fuerit mihi ab inimicis impositum. 92/96 p. 229, 5-12

97/99 p. 229, 16-17

94 symmachus] B, sim dicit 74 mici] B, -- mei 4

B,om. A

95 supergaudeant] B, supergaudiunt 74

moti] B, commoti 74

98 sustendum 74

ne] B, oz. A

ini-

91 paratus sum]

inimicis] “418, inimicis meis 4*

ep.

17». Et dum commoueantur usque (Jocuti sunt». et ne, dum ego magnitudine malorum a proposito meo moueor ac deducor, illi 224 possint aduersum me extolli atque gloriari. 18^. Quoniam ego usque paratus sum. Promptus ad ferendum 85 quicquid ab inimicis ingeritur. 180, Et dolor meus ante me semper. Causa est doloris calamitatisque meae, id est : peccatum. 198, Quoniam iniquitatem usque annuntiabo. Idcirco patiens

9o

sum

aerumnarum,

quia

peccati

memor

non

tantummodo,

sed

etiam in posterum ero compunctus et confitens. 19^. E? cogitabo pro peccato meo. Vel dolebo quia admissum est, uel remittatur ut opto. 203. Inimici autem met uiuent usque me. Haec autem indulgen95 tiae dubitatio ideo nascitur, quia inimicorum meorum aduersum me non solum studia perseuerant, sed augentur in dies singulos. 20^», Et multiplicati sunt usque nique. Quia persequentur non

IOO

modo illaesi uerum etiam adiuti. 218. Qui retribuunt mala usque mihi. Quas iustas odiorum suorum causas possunt ostendere, qui a meis beneficiis sunt praeuenti, apud quos, priusquam mihi essent usui, dilectionis pignora collocaui ?

82/84 p. 229, 5-9 85/86 cfr. p. 229,16-17 inimicorum — singulos] cfr. p. 230, 1-4 -praeuenti] p. 230, 7-9

92/93 cfr. p. 229, 25-27 97/98 cfr. p. 230, 5.8

95/96 99/100

82 commouean(tur)] “495, commouen(tur) z4€* — usque] 274**, oz. /4€* — «locu-

tisunt) supples! 88 moueor] -Ae*R,mouear 74€* — deducor] “45, deduco “491: 91 confitens] Bouwvzi., confidiens 4€ 98 remittatur ut opto] “45, opto ut remittatut R 97 quia] “491, uel qui z4€* — 99 retribuunt] conieci , retü 74? — quas] “49Ὲ 5.]., quasi /4e* 100 possunt] Buih. (Krit. 139), possx«t “491, possuit 74e* 101 dilectionis] conieci, dilectationis 74e

178 1:00

PS. XXXVII-XXXVIII

21. Detrahebant mihi quoniam sequebar vustitiam. Me in 230 studio asseruandae iustitiae constituto obloquebantur illi, et criminationibus suis ac maledictis studebant facere uiliorem ;

quod et a multis et praecipue ab Abessalon factum est, cum diceret : werba tua bona sunt ac vecta, sed qui iudicet mon est.

.4PSALMVS XXXVIID»

VA

Inter discrimina quae ei Saulis persecutio frequenter intule- 23: rat, sub grandi tristitia constitutus beatus Dauid hunc psalmum cecinit qui, prae omnibus sub hoc argumento scriptis, esset utilis auditori. Sufficienter namque docet qua uirtute animi oporteat tristia atque aduersa portare; reprehendit etiam studia eorum, qui pro praesentis uitae bonis, id est ut 232 100/104 p. 230 , 11-17.20-22

Ps.

1042Sm15,3

XX XVIII, 1/11 Devr. p. 231, 15-232, 10

100 sequebar] B, consequebar 74

101 asseruandae] B, aduersandae 74

Ps. XX XVIII, 1/2 intulleret 74 3 scriptis] “4118, uel (script)u(s) aZ. 74* 5. 4 auditoti] B, adiutorio 74 qua] B, quia 74 δ tristia] Β΄, tristitia /4B*

ep.

21b. Quoniam subsecutus sum iustitiam. Cum curam

haberem

uirtutis ac cum

illo essem

in paenitentiam

tam effuse munificus,

τος et me in studio asseruandae iustitiae constituto obloquebantur illi et criminationibus suis ac maledictis studebant facere uiliorem. 225 22. Ne derelinquas me usque a me. Saltem ob ista ad ueniam commouere. 23. Intende in adiutorium usque meae. Opem adiutorii tui ne II o longa dilatione suspendas.

(PSALMVS» XXXVIII In finem, bro Idithun, canticum Dauid.

A^

Quod canticum chorus caneret Idithun. Angentibus sub Saule maeroribus atque periculis hunc psalmum cecinit, qui plurimam speciem non tantum deprecationis de se praeferret quantum doctrinae in profectum audientium. 105/106 p. 230, 11-14

107/108 cfr. p. 251, 4-6

108/110 cfr. p. 231, 8-9

Ps. XX XVIII, 2/5 angentibus — audientium] cfr. Devr. p. 231, 15-20 104 ac] Bouwz., an 74?

Ps. XX XVIII, 3 cecinit] 74e*, -- dauid “49: ;J. b doctrinae 5os; speciem locat 45, sed cfr. ΡΟ ad loc. : qui plus exhortationis pro audientium profectu quam pro se deprecationis haberet

PSALMVS XXXVII

᾿

179

diuites sint, multum sollicitudinis sustinent ac laboris, dicens

IO

quod inutiliter rebus minime profuturis inuigilent. Ac more suo ab argumento psalmi occasione exhortationis accepta, monet omnes homines non debere eos pro rebus fluentibus ac praetereuntibus curis grauissimis implicari. 23, Custodiam uias meas. Vitae meae actus ac studia. 9 suo] A* B, om. .A*

12 custodiam — studia] A, oz;. B

22, Dixi, custodiam wias meas. Locutus sum, inquit, apud memetipsum, id est statui ac decreui, ut sollicite omnes linguae lapsus 59* effugerem. 2», Vt non delinquam in lingua mea. Cum uideam (et) experiar IO inimicos innocentum afflictione prosperari, rerum humanarum Deum quasi neglegentem offensus non arguam. 2c, Posui ori meo custodiam. lllud uidelicet statutum, quod decreuerat : ut os suum a peccati admissione seruaret. 24, Cum consisteret usque me. Inuidiosius quam ?nimicum dixis15 set et grauius, quia inique ei Saul aduersabatur. 33, Obmutui usque bonis. Immanitate persequentis coactus sum 226 in latebras. Bonorum usu audituque ut mutus carui, qui accipiendi reddendique sermonis expers est ; qui sunt solum solacia iucunda consortii. 20 3^. Et dolor meus renouatus. Incrementis aerumnae et afflictionum cumulis silentii discreti patientia temptabatur. 4. Concaluit usque me. Cum indignationis motus, quos consilio presseram, perseuerans flammaret afflictio. 40- 58, Et in meditatione usque ignis. Pro recordatione et intenta zy consideratione noxiarum. Quando discretam tacendi patientiam offensionum assiduitate uictus tenere non potui, inter metum peccandi de prouidentia et acerbitatem experientiae uel perseuerantiae, statui finem optare uiuendi ; cuius agnito tempore aliquid consolationis, si non malorum attenuitate, saltem terminus afferret 59^ 30 afflictionis.

ep.

6/8 p. 232, 19-20

9/11 cfr. p. 232, 13-19

14/18 cfr. p. 232, 20-23

17/18

bonorum — est] cfr. p. 232, 26-30 20/21 cfr. p. 233, 5-8 22/23 cfr. p. 235, 9-10 24/25 -noxiarum] cfr. p. 233, 16-17 25/30 cfr. p. 233, 23—234,3 9 cet» $7.

12 statutum]

conieci, statum 4e

14/18 cum

—

aduetsabatur]

zde*. om. Aes 17 audituque] 74**, audi«tuque (pro adiutuque 9) .4e* 19 consottii] z4e*, oz. “451 20 renouatus] comieci, renouit 74€* (in archetypo uidelice! seribtum erat renoua), remouit 74e* 21 silentii discreti] 749, decreti .i. silentii R 22 motus] :4e*R, om. .4e* 24 meditatione] 245v, mita 24e recordatione] Bowwz., rcortione 74€ — 250 quando] 24e*, oz. 451 29 si] 4Ae*, om. ,Ae*

180

PSALMVS XXXVIII

5. Notum fac mihi, Domine, finem meum et numerum dierum 234 meorum quis est, reliqua. Hoc dicit, non quo omnimodo Deus τς tempora uiuendi singulis sit dimensus, sed quia uirtute | praescientiae suae nouit quantum sit hominum quisque uic- A 124 turus.

6*5, Ecce mensurabiles posuisti dies meos. Scire desidero, inquit, quantum mihi temporis deest : siquidem noui.quoniam 20 non me immortalem feceris, sed uitam meam quasi quibusdam mensuris incluseris, id est : non mihi dedisti hanc con-

dicionem, ut in immensum uitae meae spatia tenderentur. Nam etsi singulis uiuentibus non sit uelut ad mensuram praefinitum uitae spatium, tamen in commune omnibus certum 25 est uiuendi tempus impositum — ut puta, quantum ad illam generationem pertinebat in qua haec beatus Dauid loquebatur, non permisit ulli CL annos uiuendo transcendere, etiamsi eueniret ut alius ab alio plus minusue uiueret. Nam haec generaliter de natura hominum dicit, quae est a Deo parui tem3o poris facta, quae utique non potest esse continua : uerbi gratia, ut nostro tempore usque ad c annos aut paulo amplius uiueretur pro temperamento corporis, quod ex diuersis qualitatibus constat atque contrariis ; permisit etiam nos diuersis infirmitatibus et exposuit casibus, quippe ut naturae passi-

N

55

55 bilis ; compassiones etiam, ut aliud membrum alterius membri sentiret uel incommodum uel dolorem, sensus iniecit : hinc fit

ut minus alii ab alteris uiuant. Nam si ipse singulis uiuendi praefinisset tempora, esset quod moueret merito quaestionem. Nam si uni plus statuisset 4o temporis, alii uero minus, querela iniustitiae nasceretur quia

non aequa omnibus hominibus essent uiuendi tempora consti14/17 p. 234, 11-15

18/16.81/87 p. 234, 18-235, 10.22—237, 32.238, 10-21

13/14 finem — meorum] B, usque «(4 16 nouit] B, norit καὶ 23 etsi] B, et ἡ 27 cl] Devr. e Theodoro, c «4,, centum B 29 est] B, oz. A 31 nostro] B, no (—nomen) A 33 contrariis] B, contrarius 74 38 praefiniisset 74 40 ali B

ep.

5*4, Locutus sum usque desit mihi. Non quem statuisti, sed quem habiturum praescis. 227 6^, Ecce ueleres usque meos. Ac si diceret : terminabiles, non aeternos. Morituro ergo diem mortis insinua. me

31/32 cfr. p. 234, 11-15

33/34 -aeternos] cfr. p. 234, 18-23

31 statuisti] comzeci (cfr. Theodorum p. 234, 12-13 Devr.), statui AeR 32 habiturum] R, habitaturum 74e 33 ueteres] “451, uel mensurabiles 74e* 5. 33 terminabiles] conieci, terminalis 749, terminales R

PSALMVS XXXVIII

:

18I

tuta. E diuerso uero, si unum omnibus modum posuisset annorum, necesse erat ut impassibilis natura medio fieret tempore, quo posset ad statuta sibi tempora peruenire nec ullis in| frangeretur. Nam facta impassibilis natura 45 firmitatibus necesse erat ut immortalis quoque fieret, et occasionem exercendae uirtutis amitteret, | id est ut non posset pro Christo aliquid martyrii tempore sustinere aut abstinentiae et destrictioris propositi agone sudare ; tolleretur postremo omnis spes 40 praemii : nam impassibilis facta natura laboris onera non subiret ; cessante uero labore, merces utique nulla sequere-

À 135 B 145

tur. Ideo autem nobis est facta natura mortalis, ne elati su-

perbia maiora de nobis quam mensurae nostrae conuenit sentiremus et ne praecipites laberemur in uitia, appetitus noxios 55 mortis memoria comprimente. Vtile uero fuit ut etiam infirmitatibus subderemur, quae naturam mortalem factam necessario consequuntur, ut commemoratio ipsa mortis attentiores nos circa studium uirtutis efficeret. Si enim nunc sub aegritudinum assiduitate multi hominum positi ita se uitiis 6o et erroribus manciparunt, ut nihil de morte cogitare uideantur, multo magis, si essent ab his necessitatibus liberi, neque cogitationem aliquando eorum memoria mortis intraret. Nam quod diuersae aetates singulis sunt generationibus attributae — ut Dcccc anni ante diluuium, c et LXX tempore 65 Abrahae, et post eum c uel paruum quid amplius — nihil hoc superioribus dictis incommodat : per cunctas namque aetates

237

probatur quoniam numquam omnes aequalem annorum nu-

7o

merum habuerint sub una generatione uiuentes, — quod utique euenire minime potuisset si Deus singulis uiuendi tempora praefinisset : nam sine dubio omnibus in eadem aetate positis aequa uitae spatia contulisset. — Per singulas autem generationes diuersum posuit uiuendi modum prout hominum utilitas postulauit ; et ob hoc inter initia protractus est annorum

75

numerus,

ut raritas hominum,

dum

diu uiuunt,

fre- A 15b

quentia supplerentur ; accessu uero temporis imminuta est illa aeui prolixitas, quia et mundus erat habitatore plenus et grandis facta fuerat iniquitatis accessio, quod quidem aperte

42 posuisset] B, potuisset 74 44 posset] conieci, possit 4A B Devr. nec] B, non 24 47 uirtutis] “4 B, uirtutem 24* ut] 4* B, om. ΖΚ posset] conieci, possit 4 B Devr. 48 martyrii] B, materii 44 — abstinentiae] 74* B, abstinere αὐ 48/49 destrictioris] 74* B, districtiori 74* 49 postremo omnis] B, prae sermones 74*, postermo omnes 74* 51 censante 74 52 — est nobis A 54 et] B, oz. “4 laboremur 24 59 aegritudinum] .AB*, egritudinem B* 60 manciparunt] B, mancipauerunt 74 63 diuersae aetates] B, diuesae aetatis 74 65 paruum]B (efr. supra, p. 6, 62.108, 9.121, 6), parum A Dervr. 66 superioribus] B, superius 74 68 habuerint] B, habuert 4 10 praefiniisset A 93 est] B, om. .A 74/15 frequentia]“4 Derr., frequenti B $5 supplerentur ]AB, suppleretur Derr. 11 fuerat] B, fuerit 4

238

182

PSALMVS XXXVIII

Scriptura dicit : Videns autem Dominus Deus quia abundauerunt malitiae hominum super terram et omnes cogitant in corde 8o

suo studiose ad malitiam ; et ob hoc ait : Erunt anni eorum CXX.

Haec autem ideo a nobis dicta sunt, siquidem a multis quaeritur quid de his credi conueniat ac teneri; sed ad probationem, quia non a Deo singulorum hominum uita dimensa sit, congeri multa potuerunt ; a nobis tamen breuiter dictum 85 est et non inopportune, quamuis extra explanationis necessitatem uideatur adiectum. Nunc uero ad expositionis ordinem reuertendum est.

90

6^, Εἰ substantia mea, reliqua. Manifestum est per hoc, quod ait et substantia mea tamquam nihilum — id est ad immensitatem tuam — ante te, etiam per illud dictum mensurabiles posuisti dies meos uoluisse eum breuitatem uitae mortalis ostendere, non singulis certa spatia ac mensuras imposita. 69. Verumtamen

95

uniuersa uanitas,

omnis

homo

wuiuens. — B 14€

Verumtamen nusquam propter intellectus necessitatem positum est, sed, cum sit otiosum, tantum propter proprietatem hebraici sermonis inseritur. Hoc ergo dictis superioribus consequenter adiecit e£ substantia mea, reliqua. Non solum, inquit, in comparationem tui nihil sum ego, sed omnia praesentis uitae negotia grandis uanitas. 428/80 Gn 6, 3.5

88/92 cfr. p. 238, 30-239, 8

94/99 p. 239, 10-14.17-23

80 ob] B, oz. «4, ab «4 85 non] B, oz. A quamuis] B, qq (—quoque) 4 85/86 necessitatem] B, necessitate 74 86 uidiatur 74 88 est] B, oz. A 89/ 90 id est — tuam] AB*, oz. B* 92 mensuras] B, mensurae 74 94 intellectus] Devr., intellectum 74*B, intellectuum .4* necessitatem] B, oz. JA 96 superioribus ]B, sermonibus 4

55

65, Et substantia usque te. Immensitatis tuae comparatione sub-

ep. stantiae, mea uita tamquam numquam fuerit aestimatur. 67. Verumtamen usque wiuens. Non tantum mea uita, sed omnis

praesentium status inanitas est et uanitas. 15. Verumtamen in imagine usque homo. — Quamquam imagine 40 Dei ambulet homo. — Tamquam imago depicta, quae esse quidem uidetur ad speciem, cum non sit ad fidem, uanitas est uita mortalis

et transitus quidem, non statio. 3». Tamen quam wuane conturbatur. Vanis cupiditatibuPost s. mortalitatis commemorationem sub occasione desideratae mortis 35/36 p. 239, 2-4 p. 240, 2-6

32/38 cfr. p. 239, 20-23

41 uita] conieci, uitae 74?

239

40/41 tamquam -mottalis] cfr.

PSALMVS XXXVII IOO

105

-

183

15, Verumtamen uane conturbatur. Similiter hic, ut superius, 240 superfluum est werumtamen, nec intellectui aliquid conferens. 93, Ab omnibus iniquitatibus meis erue me. Non audebat 241 queri de Deo quod iniuste aerumnis traditus est, sed sibi magis ascribit. 12h. Propter iniquitatem. corripuisti hominem. Non solum 242

me.

100/101 p. 240, 11-12

101 nec] B, non «4

105/106 p. 242, 25-26

103 tratitus κί

sed] “4 B, oz. .A*

45 illatam, consequenter de uiuentium uanitate disseruit, quae oratio ep. et laboranti et uim facienti competeret.

55

6o

το, Thesaurizat usque ea. Cum multa, inquit, laborans parauerit atque congesserit, aliis, interdum et ignotis, reliquit proprio sudore quaesita. 88, Et nunc quae est usque dominus. Et (1n) his malis posito, sub praesentis uitae uanitate degenti. Quam Saul studio iniquitatis 599 amiserat. 8b, Et substantia mea apud te. Id est, pro : a te est. Et est sensus sic subaudiendus : a te igitur protegatur substantia mea. 228 92, Ab omnibus iniquitatibus usque me. Iniquus enim credebatur, quia uidebatur oppressus. Indulgentiam desiderat, non potentiam, quia petendi scius et uotorum parcus utilia magis quam speciosa deposcit : mauult enim se meruisse uideri quae patitur, quam Dominum indignos affligere. Idcirco remissionem prius postulat peccatorum.

9^, Opprobrium usque me. Vt insultaret tamquam merito sustinenti. 10. Obmutui usque fecisti. Dispensando, non iubendo. 11. Amoue a me plagas tuas. Finem iam cogitationibus meis pone. Cum, inquit, me ab istis liberaueris, tunc sciam quod etiam

a uinculo reatus absolueris. T'4ae etenim sunt per patientiam, non per impotentiam ; quas dum, cum possis, non prohibes, uideris inferre. 125. A fortitudine manus usque :ncrepationibus. Castigationis 79 tuae,

inquit,

nimietate

consumor.

12». Propter iniquitatem usque hominem. multos plerumque castigas.

Non solum me, sed

47/49 cfr. p. 240, 20-23 50/32 cfr. p. 241, 4-11 53/84 cfr. 56/58 indulgentiam -deposcit] cfr. p. 241, 13-15 59/60 idcirco — Cfr. p. 241, 20-21 61/62 cfr. p. 241, 22-23 63 cfr. p. 242, cum — absoluetis] p. 242, 19-20 69/70 p. 242, 21-22 431/42

p. 241, 12-13 peccatorum] 5-7 65/66 p. 242, 25-26

45 uiuentium] 74**, uiuenti 74e* 47 ea] “49, om. ,Ae* 48 sudore ] G/oss. bib., sudori 74e 50 (in» suppleui — 832a] 49", om. Ae* 54 sic] zAsc., s(ed) 44e 56 desiderat] 57., dessideret 74e 59 remissionem] 24e*, oz. ;4e* 61 tamquam] .A**, tam “451 63 usque fecisti] 74e*, oz;. /4e* 66/67 non — impotentiam] “495, oz. “491

184

PS, XXXVIII-XXXIX

14^, Et amplius non ero. Nam cum decessero de hac uita, 244 illam, quae nunc | in praesenti necessaria est, requiem non A 130 requiro.

(PSALMVS XXXIX)»

v». Aures autem perfecisti mihi. Siquidem hoc egerat Deus, 247 107/109 p. 245, 27-28

Ps.

X XXIX, 1/3 Devr. p. 247, 14-18

107 decessero] B, discesseto 4

ep.

126. Et tabescere usque eius. Cum peccatores debitae subdideris 591

ultioni et uitam eorum sic maerore consumes, ut instar aranearum 75 telae discissae dispereant.

229

128. Verumtamen wane usque homo. Qui reus de peccatis circa superuacua occupatur, reconciliationis cura neglecta. 138. Exaudi, Domine, orationem meam.

Omni cura abiecta

hoc

precor, ut clamantem orationibus me audias, quia antiquior mihi 8o est salus animae meae, quam praesentium oblectatio. 133. Ne sileas usque 2^ ierra. Siquidem exigui temporis uita nostra est; sicut in alienis locis habitantes cito transferimur atque migramus. 134-e, Et peregrinus usque mei. Non diu in hac uita mansurus, 85 peregrinationem uocauit uitam praesentem. 148, Remitte mihi usque abeam. Commemoratio breuis uitae ob celeritatem adiutorii conferendi illata est, quia exiguitas uelocitasque temporis dilationem consolationis non patitur et aequum est, diu non uicturum non conflictare diu. 9o

14^, Et amplius non ero. Subauditur : in hac uita, cui remissionem

ac requiem postulat.

(PSALMVS» XXXIX In finem. Psalmus Dauid. In persona populi gratias agentis ob reditum de Babylone hoc carmen formatur. 2. Exspectans exspeclaui et respexit me. Mos Scripturae est in augmentum significationis geminare uerba. ; Perseuerantiam

longanimitatis

usum

esse dicit se, ut tractae

73/18 cfr. p. 245, 1-3 76/7? cfr. p. 243, 8-13 81/83 p. 243, 20-22 cft. p. 243, 20-22 86/88 commemoratio — patitur] cfr. p. 243, 25-28

P. 244, 1-4

Ps, X XXIX, 1/2 Devt. p. 244, 8-11

in 230

84/85 90/91

41 cft. p. 244, 21-245,2

48 peccatores] conieci, peccatoris 74e 1 discissae] 24;c., discire ;4eR temporis] R, - is 4e 89 conflictare ]/4**, flictare /4e*

608

88

PSALMVS XXXIX

185

ut per captiuitatis correptionem sibi eos doceret oboedire. Aures autem posuit pro oboedientia.

longum moras captiuitatis ostenderet, quibus tamen a proposito exspectandi minime sit deductus. 39b, Et exaudiuit deprecationem meam usque de lacu miseriae. Id est : lacus facientis miseriam. IO 35, Et de luto faecis. Pro imo caeno. Per haec uero squalorem captiuitatis ostendit. 3c. Et statuit usque meos. Pro loco munitissimo ac edito et immobili. 33. Et direxit gressus meos. Id est, tantam mihi reditus securitaἘΣ tem dedit, ut necessitatem transmigrationis minime formidarem. 4^, Et immisit in os meum canticum nouum. Reducto mihi libuit cantare quod in captiuitate non licuit. 4», Hymnwm Deo nostro. Pro carmine laudes Dei continente. 4c, Videbunt multi et timebunt. Et admiratione rerum circa nos 2 o gestarum in tuum cultum migrabunt alienigenae. ὅδ, Et sperabunt in. Domino usque eius. Beatitudo est namque sperare in Domino. Quia dixerat multi sperabunt in Domino, consequenter sperantium meritum publicauit. ὅν, Et non respexit in uanitates usque falsas. Cultus idolorum, 2 nihil commodantes superstitiosis. Nihil tam insanum est, quam 251 ut animati uenerentur inanimata. 6*. Multa fecisti usque tua. Quorum nihil queunt idola. Benefi-

ép.

^

cia, inquit, tua circa nos innumerabilia et magna cernuntur. 3o

6^, Et cogitationibus non usque tibi. Contemplatio operum tuorum et dispensationum uarietas, quibus utilitates nostras exsequeris, nullum tibi patitur adaequari. 6-3, Annuntiaui et locutus sum usque numerum. Plura sunt quae contulisti, quam ut narrari queant. 78, Sacrificium et oblationem noluisti. Vtitur hoc testimonio Pau-

3 lus apostolus b]

ad Hebraeos, uerum ad hoc, ut de simili exemplo contra sacrificia disputans doceret, ita post Christi aduentum irrita debere esse holocausta, sicut non sunt quaesita ad soluendam de Babylone captiuitatem. Pro auribus sane perfectis, corpus posuit, ut perinde incarnationem dominicam saluasse monstraret credentes, ut captiuos ueteres oboedientia patriae sola reddidisset. 1b, Aures autem perfecisti mihi. Pro uictimis solam oboedientiam postulasti. Species sunt diuersae rei diuinae : sacrificium, diuina

10/11 cfr. p. 245, 12-16 12/13 cfr. p. 245, 19-21 14/16 p. 245, 22-24 16/ 17 cft. p. 245, 25-27 18 cfr. p. 246, 1-2 19/20 cfr. p. 246, 3-6 21/22 -domino] p. 246, 13 24/26 cft. p. 246, 19-21 29/28 cfr. p. 246, 23-26 29) 31 cfr. p. 246, 27-29 32/33 cfr. p. 247, 1-4 34/35 cfr. Hbr 1o, 5-7 34/40 Cfr. p. 248, 18-19.249, 1-19 41/42 -postulasti] p. 247, 11-13 42/48 cfr. p. 247, 6-11

Ps. XX XIX, 6 proposito] 57., praeposito 74e 9 id est lacus] 24e*, o». “4951 27 queunt] z4sc., querunt 74e 32 locutus] conieci, locus 24e 33 contulisti] “45, attulisti R 35 de] /4**, om. /4e* 39 saluasse] 74e*, oz. “191

186

PSALMVS XXXIX

8^. In capite libri Aquila in uolumine libri posuit. Nam apud 248. tam Legis quam prophetarum libri singuli singulis Hebraeos ; erant uoluminibus conscripti. 105, Annuntiaui iustitiam tuam, pro annuntiabo. Iustitiam 250 dicit liberationis beneficium, quod eos iuste reuocauerit. 251 110, Veritatem tuam dixi, pro dicam, tempore mutato.

το

12. Misericordia tua et ueritas tua semper susceperunt. Opus, inquit, mihi tuae bonitatis, quod est uerum atque certissimum, iugiter conferatur : nam swsceperunt me pro suscipiant per commutationem temporis positum est. 4/6 p. 248, 13-16

7/8 cfr. p. 250, 9-10.13-16

9. p. 250, 532-251, I

10/13

p.251, I$-21 Ps.

X XXIX,9 iustiam 74

ep. accensio, oblatio, specialis consecratio pro gratiarum actione, ho- 232 locaustum, actio pro peccato, casualis immolatio. Nihil ergo ho45 rum a captiuo quaesisti. 7c. Holocausta autem. bro delicto non postulasti. In. captiuitate posito huiuscemodi ritibus uacare neque libuit neque licuit. 8. Tunc dixi, ecce usque me. Pro uolumine cuiuslibet prophetae 6ος qui tam de captiuitate mea quam de reuersione praedixit. so 9e*, Vt faciam woluntatem usque wolui. Cessantibus holocaustis et per malum captiuitatis auribus oboedientiam eruditis. 9c, Et legem tuam usque me:. Decreui etiam ut memor essem tuorum iugiter mandatorum. 10. Bene nuntiaui ustitiam tuam usque magna. Pro : non silebo 55 gratias agere. Sic reductus, cum nos in terra nostra positos sollemnitas congregauerit, nota ea facere et auribus omnium insinuare curabo. 118, Ecce labia mea mon $rohibebo usque tuam. — Iustitiam uocauit reuersionis beneficium. 60 118-5, Non abscondi in corde meo ueritatem tuam. Pro iusta defensione quam merebatur oboediens. Id est : non occultabo. 11^. Εἰ salutare tuum dixi. Ex more suo salutari ueritatem iunxit,

ut beneficii ueritas indicaretur et firmitas ; quia de periculis mortis abduxeras. ὅς 110, Non abscondi usque tuam synagogae — concilio — multae. 46/47 cfr. p. 247, 22-23.248, 3-6 29-30

54/84 cfr. p. 249, 31—250, 2

27-29

62/64 -firmitas] p. 251, 1-3

48/49 cfr. p. 248, 7-9 58/59 p. 250, 13-14

52/83 cfr. p. 249, 60/61 cfr. p. 250,

44 casualis] comieci, causalis -AeR 4* libuit] comzeci, libui 74e 93 iugiter] 449*, om. ,de* 54.60 miratur Gloss. bib. bos uersus 55 reductus] Derr. (uide enim Theod. p. 249, 32), reductis “49 62 ex] conieci, et 74e 64 abduxeras] cotiteci, obeduxeras 74e

PSALMVS XXXIX

-

187

ep. Vnam eandemque :zustitiam et salutem nominauit misericordiam. 12. Tw autem, Domine usque me. Pro certa indulgentia. 135, Mala quorum non est numerus. Iusta causa ad impetrandum 225 quae postulo, siquidem non sunt exigua nec pauca numero aduersa 7o quae patior. 13»-e, Comprehenderunt usque uiderem. Pro : attollere faciem et oculos eleuare nequiui, pondere debiti pudoris oppressus.

133. Multiplicati sunt usque mei. Affligentium me multiplex

604

numerus infinitus est. 75 135, Et cor meum usque me. Turbatus [et] aduersis usum paene prudentiae ac rationis amisi. 14. Comfplaceat tibi usque respice. Sit tibi uoluntas haec atque sententia, ut omnia quae me astringunt aduersa dissoluas. 153. Confundantur usque simul. Inquit : isti, qui me moliuntur 8o interficere, effectibus destituti ferant malae uoluntatis reatum, et

confusionis tormenta patiantur. 152-b, Qui quaerunt usque eam. Babyloniis imprecatur aduersa. 154, Erubescant usque mala. Pro pudore occurrentes intueri non audeant. 385 163, Ferant confestim usque suam. Ita illis eueniat, quibus gaudium mea aduersa faciebant. 16^, Qui dicunt euge euge. Qui in uocem laetitiae meis aduersis erumpunt.

172. 9o honore

Exsultent usque

Dominus.

Magnificetur

Deus

cultu et

cunctorum.

1**. Qui diligunt salutare tuum. Optant ut per te solum conferatur salus. 1825, Ego autem mendicus usque mei. Quoniam, inquit, contemptibilis atque infirmus captiuitatis condicione sum factus, 95 o Domine,

conuenit

esse sollicitum.

18c-0, Adiutor meus usque ne tardaueris. Adiutorium tuum, quia ipse mihi semper auxiliatus es, nulla dilatione suspende.

66 p. 251, 6-7 64 cfr. p. 251, 16-18 69/70 siquidem — patior] cfr. p. 251, 22-23 23/44 cfr. p. 252, 1-2 98/36 cfr. p. 252, 3-4 93/38 cft. p. 252, 5-6 79/81 cfr. p. 252, 11-13 82 cfr. p. 252, 11 83/84 cfr. p. 252, 15-18 85/86 . cfr. p. 252,20 87/88 cfr. p. 252, 21-22 89/90 cfr.p.253, 1-3 90/91 cfr.p. 253,4-6 93/98 cfr. p. 253, 8-9 96/97 cfr. p. 253, 11-13 66 eandemque] conieci, eademque 4€ 68 impetrandum] R, petrandum .4e 74 infinitus] “49, infinitusque I ?5 aduersis] R, et aduersus 74e 96 prudentiae] comieci, prouidentiae “45 amisi] R, commisi 74e 18 adstrigunt (sic)] -AeR, affligunt I 80 malae uoluntatis] 57., male uoluntates “45 81 patiantur] R, patientur 74e

83 intueri] RV, intuere 74e

dient (-e- in ras) 49, audiant R 85 eueniat] R, euenient 74* 44e 97 suspende] A*R, inpedente( sic) V

84 audeant] V, au-

87 in] RV, om.

234

(PSALMVS XL»

255

Praedicitur in praesenti psalmo qualiter beatus Ezechias ualetudine aduersa laborauerit et quales se hi, qui prius amici uidebantur, tempore eius infirmitatis ostenderint; quomodo etiam ab infirmitate ipsa, Deo miserante, surrexerit, et quod ; ipsa quoque aegritudo de peccati illi admissione prouenerit, quod quidem in aliis psalmis, qui sub hoc argumento scripti sunt, sollicite curat ostendere. Inter principia autem psalmi beatos dicit qui student manu liberali necessitates pauperum subleuare et imitari Ezechiam, qui ob hoc praecipue studium ro meruerit ut incommodo eius curatio diuina mederetur. Docet ergo reliquos, ut ad simile opus prompti sint, quo possint similiter inter aduersa liberari. Ps. XL, 1/12 Devr. p. 253,

Ps. XL, 2 se] B, om. .A pia] B, principalia 74 44* B, meruit /A*

157254, 16

prius] B, primus 74 5 illi] B, illius 74 4 princi8 necessitates] B, necessitudines 74 10 meruerit]

mederetur] B, ederetur 74

(PSALMVS» XL ep.

m

finem, psalmus Dauid.

Praedicitur hoc psalmo de infirmitate Ezechiae et atque, occasione languoris eius, qualiter inimici detecti sunt insultando, quodque ipsa aegrotatio 5 eius coarguerit. 2^, Beatus qui intellegit usque pauperem. Id est, tereundo

dissimulat,

sed

necessitates

eius

sensu

curatione eius eius latentes indeuotionem qui non praecompassionis

introspicit. Subaudias : sicut Ezechias. 2^, In die malo usque Dominus. Pro tempore aduerso uel afflic-

1o tione ; in tempore, inquit, discriminum suorum Dei auxilio protegetur.

3*-b. Dominus usque in terra. Ab omnibus suspici eum faciet atque laudari. 35. Et emundet in terra uitam eius. Vnde Chaldaeorum explora15 tores uenerant ob mirationem solis signi, aut ab his qui in terra sunt, eum faciet honorari. Ps. XL, 2/8 cfr. p. 253, 15-254, 2 6/8 -introspicit] cfr. p. 254, 17-18 8 sicut Ez] cfr. p. 254; 7-11 9/11 cfr. p. 254, 21-24.28 12/13 cfr. p. 255, IO-II

Pr. XL, 3 latentes] /4*PQ, uel laetentes ;4** s., laetantes R 4 sunt] z4e* PQRV, uelsint /4e* 5. 12 usque in] conieci, in usque 74e suspici] “491, uel suscipi 74** 5, suscipi R 13 faciet] 74e*, facit ;4e*R 14 miratur Gloss bib. bunc uersum 15 mirationem] 24** ;.., migrationem ;4e* aut] 4Ae*, og, Ae

PSALMVS XL

189

ὃς, Et non tradat eum in animam inimicorum eius. Non tra- 255

dat, id est, non tradet. Symmachus : Non dabit ewm. 15

20

4», Vniuersum stratum eius, reliqua. Stratum eius ipsum 256 malum aegrotationis appellat. Vniwersum autem dixit, ut | B 142 nullas reliquias languoris remansisse indicaret. A 132

9b, Sana animam meam quoniam peccaui tibi. Huic parti medicas manus admoue, ex qua ad corpus aegritudo peruenit : nam, admisso peccato, manifesto patet animam egere medicina. 13/14 p. 255, 12-15

18/17 p. 256, 3-4.8-9

18/21 cfr.p. 256, 20-25

20 patet] Devr., peccato AB

ep.

20

3c. Et non tradat ewm usque eius. Id est, pro : non tradet ; more

suo commutat tempora. Non, inquit, patietur eum inimicis suis 255 subici et arbitrio eorum potestatique permitti. 48, Dominus opem usque eius. Vt contigit Ezechiae taliter operato; et sub eius exemplo cunctis similiter meritis non difficulter eueniet. 40, Vniuersum usque eius. Vt nullas remansisse reliquias languoris ostenderet, wniuerswm stratum posuit. Pro : ita uelociter soluisti, quam cita est strati conuersio. Intentio

25 aegrotationem

psalmi praesentis est causas tam aduersae quam restitutae ualetudinis explicare, de cetera quamquam erga eum indulgentia diuina

praefatus sit. ὅδ, Ego dixi, domine usque (mei». Sic, inquit, orando curatur 61^ 30

aegrotus.

9b, Sana animam usque tibi, quoniam modo peccauit. Cuius error aegrotationi huic causam dedit. 62, Inimici mei usque mihi. Sub infirmitatis, inquit, uexatione

discrimineque constitutus inimicis meis fui gaudio qui loqueban- 236 35 tur id quod eorum uota conceperant. Quae uero illa erant ? 65, Quando morietur usque eius. Quando, inquit, a luce priuabitur et in aeterna obliuia contrudetur ? 17/19 cfr. p. 255, 13-16 20/22 cfr. p. 255, 17-22 23/25 -conuersio] cfr. Ρ. 256, 5-9 25/28 intentio — sit] cfr. p. 255, 28-30 29/30 cfr. p. 256, 13-18 31/32 cfr. p. 256, 20-22 33/36 p. 256, 26-28 37/38 cfr. p. 257, 1-2

17 tradet] 74**, trachet 74e*

20 eius] 74**, oz. “491:

contigit] I7, contin-

guit 44e, contegit R 20/21 operato] R, operatio 74e 21 meritis] 74* uel fit metitus G/oss. bib. 22 eueniet] V/ (e£ boc etiam Gloss. bib. legisse uidetur ).eueniat “4: 25 aegrotationem .Χ45Ε, -- eius V/ 29 (mei? suppleui 31 quoniam

modo] conieci, αὶ m “45, quantummodo /egi? Asc. ,sed uide Lindsay : Zentralbl. Bibl. 1909.305.1 et S1. : “44. Corr. 35 conceperant ]57., concepant 74e

I90

25

PSALMVS XL

9», Numquid qui dormit non adiciat ut resurgat ? Quamuis, 258 inquit, inimicorum talia uota sint talisque collatio, putas non resurgam atque ab ista infirmitate liberabor, et tamquam excitatus quondam euigilem faciamque istos, quam fuerint uana

eorum

aduersum

me

uerba, sentire ?

185, Me autem propter innocentiam. suscepisti. Iuste mihi 259 tuum praestabis auxilium. Nosti enim quoniam et amicis me fidelem amicum et simplicem semper exhibui, numquam de 30 illis aliquid mali nec in sensum meae suspicionis admittens, et 22/26 cfr. p. 258, 2-7

27/33 p. 259, 1-13

22 dormit] “4, dormiat B quamuis] B, qq (quoque) 4 24/25 tamquam excitatus] 74* B, tam excitus 74* 25 quondam] Derr., quodam AB istos] B, iustos A 29 numquam] “4 ;. 7. B, neque /A* 30 nec] B, non 4

ep. τὰ, Et ingrediebantur ut widerent. Pro : uisitare iacentem ; id est : 4o quilibet inimicorum.

τ8-Ὁ Vane locutum est cor eorum. Fictis uerbis simulabant [consolabant| consolationem. 1^. Congregauerunt iniquitatem sibi. Optime de se meriti optarent interitum. Amicorum ergo [in] ?niquitatem uocat uota fictorum. vc. Et egrediebantur foras et loquebantur simul in. unum. Ac si 45 diceret : eadem, quae coram tegebant ficte separati, colloquebantur liberius cum conuenissent in unum. 8. Susurrabant omnes usque me. Quia palam obloqui regi non poterant, inquirebant atque tractabant, qualiter mea infirmitas 5o augeretur.

93, Congregabant mala mihi usque me. Pro : firmauerunt maliloquia maleque uota. 237 9», Numquid qui dormit usque resurgat. Somni enim instar est Deo curante etiam grauis infirmitas. 61€ 108, Etenim homo usque sperawi. Intimae familiaritatis. Hoc 55 grauius mihi magis ad sensum doloris accessit, quoniam et hi qui amicitias ante praetenderent non dissimiles ab inimicis meis exstiterunt.

10^. Qui edebat banes meos ampliauit super me supplantationem. 39/40 cfr. p. 257, 4 — 41/42 cfr. p. 257, 4-6 — 43/44 cfr. p.257, 8-11 cfr. p. 257, 12-13 48/30 cfr. p. 257, 15-21 51/52 cft. p. 257, 21-27 cfr. p. 258, 10-11 55/88 cfr. p. 258, 13-15

45/47 53/54

39 ut uiderent ]746, sed archbetypus uidere scripsit : uide uisitare 41/42 consulabant (sic) ]4, deest in RV. 48 optime] Bouvm., obtimi /4*, opportune dubitans proponit Gloss. bib. 43 optarent] 74e, fortasse corrigendum optarunt 44 [in] reieci 46 separati] “49, separatim Κ' 49 trachtabant (5ic)] 74**, trach*bant ;4e*

32 maleque] 74€, malaque R

59 ampliauit] 74**, aplicauit 74e*

“491, aduersum JAe* 7... , miratur Gloss. bib. bunc uersum

59 super]

PS.XL-XLI

IQI

inimicis numquam uicem malitiae referre curaui. Hoc est enim quod 2«nocentiam uocat, nullum in nullo laedere et puras omnibus amicitias exhibere. 31 referre] A, ««ferre B

6o Magis nocuit simulatione amicitiae. Quos ad maiorem familiariep. tatem conuictus mihi ac mensa iungebat, ipsi ad decipiendum atque irridendum me inuenti sunt promptiores, simulantes quidem ami-

citias, sed longe aliud retinentes corde ; ampliauerunt supplanta-

6I

7o

75

8o

&onem, quoniam grauior est fraus quae simulatione amicitiae et dilectionis absconditur. 11. Twv, Domine usque ?llis. Quoniam tam apertos inimicos quam fictos amicos languoris mei tempora prodiderunt, tu, inquit, miserans me suscita [atque] ab hac infirmitate, liberato ut perse- 238 quar infideles animo ultione. 125. In hoc cognou: usque me. Haec mihi erit maxima probatio quod sub tuae prouidentiae defensione consistam, si me non patiaris talia sustinere per quae gaudeant atque laetentur inimici ; 614 prouidentiae tuae me cura respiciat. 12^. Quoniam non gaudebit usque super me. Pro : amoueris causas quibus insultare potuerunt inimici. 138. Propter innocentiam usque me. Hoc est quod ?nnocentiam uocat : nullum laedere et puras omnibus amicitias exhibere. 135. Εἰ confirmasti me usque ?n aeternum. Dum indeuotionem infirmitate castigas, in omni tempore uitae meae ad agendas gratias hac eruditione confirmas. 14?-*, Benedictus Dominus usque fiat, fiat. Pro : fideliter, uel : uere. Benedictus Dominus Deus, qui talia praestitit inuocanti.

(PSALMVS) XLI In finem, ad intellectum filiis Core. Vnus de cantatoribus cum suorum choro ; de familia Caath filii Leui.

Ea quae erat populus Iudaeorum in babylonia captiuitate passurus beatus Dauid praeuidens et praedicens, ex persona ipsius praesens carmen instituit, talem orationem formans quae EZ populi tempori illi captiuisque conueniat. 22, Sicut ceruus usque aquarum. Ingens desiderium exprimere 60/65 cfr. p. 258, 15-19 66/69 p. 258, 21-23 70/72 -inimici] p. 258, 25-27 76/1? p. 259, 10-13 28/80 cfr. p. 259, 20-24 81/82 cfr. p. 260, 1-3

Ps. XLI, 3/6 cfr. Devr. p. 260, 8-10

7/11 p. 261, 5-6.9-11

62 me] conieci, mei 74e inuenti] comieci, inueniti 74e 63/64 ampliauerunt supplantationem] conieci, amplicauerunt subplantionem 24e 64 est] 24e*, oz. “4981 68 [atque] rezeci 70 me] .A**, oz. “491 72 gaudeant ]57., gaudexx»t 4A*e*, gaudent 74e* 74 amouetis ] 448, praez;. quando R, praez. si V 17 exhibere] V (cfr. AB), adhibere 74$, exercere R 79 in omni tempore] «497, uel in

omne tempus .4** ;./.

192

PSALMVS XLI

ep. uolens, ceruorum est usus exemplo, quibus potandae aquae est 2239 fere semper permagna cupiditas propter naturalem suorum cor10 porum siccitatem, praecipue tamen cum serpentium uescuntur carnibus. : 2b. Ita desiderat usque Deus. Aquam illi naturali appetitu, ego te 629 spontanea deuotione desidero. | suns 38. Sitiuit anima

usque uiuwm.

Pro sitiui;

et bene

sitiuit, ut

15 comparationi seruiret. Ad Dewm fortem : ad uindictam ; wwwm : ad discretionem idolorum. m— 35. Quando ueniam usque Dei. Ad exprimendam uim deuotionis corporali significatione secundum morem Iudaeorum locutus est. 48, Fuerunt mihi usque nocte. Inexplebiliter pascebar lacrinis in 20 instar panis, qui, cum sit in usu diurno, numquam tamen fastiditur, quod in ceteris cibis non fere contingit. Pressiore ergo usus est

exemplo, ut lacrimarum exprimeret uoluntatem ubertatemque, quam hostium insultatio suscitabat. 4^, Dum dicitur mihi usque tuus. Exprobrantium mihi adiutorium 2; tuum atque dicentium : ubi est Deus in quo gloriari et confidere solebas ? δᾶ, Haec recordatus usque meam. Cum ista scilicet audiens meminissem status prioris. 5»-c, Quoniam 1ngrediar in locum usque Dei. Commutatio mo3o dorum est et temporum ex more ; sensus autem et ordo iste est : 240 deficiebam igitur, inquit, reminiscens quemadmodum ante hoc tempus uenientes Hierosolymam ingrediebamur usque in domum tuam cum uoce magna laetantes et cum actionibus gratiarum, quas indesinenter in dierum sollemnitatibus tibi solebamus offerre. Ad 35 impetrandi autem facilitatem proficit enumeratio tantarum causarum, quia et desideraret assistere Deo Hierosolymis et quia mala iam multa perpessus sit et quia inimicorum iniuria induratur exprobrationibus, uel quia ideo desideraret reuersionem, ut sollemni- 62b tates sacras instauret. 4o

80-65. In uoce

exsultationis

usque

illi. Id est : iterum

gratias

agam. Qui supra dixerat quoniam ingrediebar Templum in woce exsultationis, bene nunc subiecit quia confitebor illi, id est : spera,

anima, quia rursus talia qualium reminiscimur consequamur. 6c. Salutare wultus usque meus. Ac si diceret : merito in eum 45 spera, anima, quia ipse est qui largitur salutem. 75. A me ipso anima mea turbata. est. Et tamen, inquit, nihil ad consolationem meam in istis sermonibus promouebar, quando rursus anima mea desiderio terrenae patriae ac reminiscentia se ipsa turbabat. 12/13 p. 261, 13-15 14/15 -seruiret] cfr. p. 261, 16-18 17/18 cfr. p. 261, 21-23 18/21 -contingit] cfr. p. 261, 24-29 27/28 p. 24/26 p. 262, 2-4 262, 6-7 31/39 deficiebam —- instauret] p. 262, 14-17.28—263, 4 40/43 p. 263,9.12-14 44/45 p. 263, 15-16 46/49 p. 263, 17-20 : Ps. XLI, 12 deus] /4**, oz. ,Ae* aquam] Bib. (Krit. 138), aqua 45 Ἑ 14 sitiuit (29)] G/oss. bib., sitiui 4e 19/20 in instar] J4*V, instar R 238 et] 44e, -- cui Κα 29 -diar in loc(um) 24** zn ras., miratur Gloss. bib. baec uocabula

34 quia] 74**, oz. /4e* 41 qui] “491, uel quoniam 74e* ;.z. consequamur ]conieci, treminiscemur consequantur 74e

43 reminiscimur

PSALMVS XLI

;

193

50 q»-c, Propterea memor usque Iordanis. Commemoratione ep. et fluminis totam terram repromissionis ostendit.

55

montis 241

vc. Et Hermonin a monte modico. Expressit autem hoc magnitudinem desiderii, dicens a »onte modico, quia nobis ea quae parua sunt uidentur quodammodo dulciora, ut si quis dicat : illius collis breuiculi atque pulcherrimi desiderium ferre uix possum. 88-ὸ Abyssus abyssum usque tuarum. Ac si diceret : turmae militum

et magnus

exercitus, aliis copiis in auxilium

conuocatis, ir-

ruit super me. Bene enim iram Dei ca£aractas uocat, quia hostium agmina abyssos appellauerat ; quae, cum demittuntur, solent di6o luuium creare. Indicat autem Deo indignante se ipsa perpessum, et nihilominus infelicitatem sui status expressit, quia et recordatione tantorum bonorum et amaritudine malorum talium urgetur. 80, Omnia excelsa tua usque ingressi sunt. Secutus est eam quam instituerat comparationis figuram, ut, quia abyssos nominauerat 65 hostiles exercitus, per eandem tractationem, tamquam de mari loqueretur, excelsa et fluctus adiecit, ut inimicorum copias in suum exitium conglobatas ostenderet. ga-b, [n die mandawit Dominus usque eius — declarauit uidelicet —. Tam uelox est diuinae iussionis impletio ut, illo per diem 79 de mea absolutione iubente, consecuta statim nox me faciet pro reddenda libertate [uel liberatione] gratulari. Hac ergo spe ipse demum medelarum consolabatur afflictus. 9c, Apud (me) oratio Deo usque mei. Huic fidei semper innixus habui apud me studium supplicandi tibi. 10. Quare me usque inimicus. Ne, quaeso, intret nostri obliuio, in 75 quibus et.spei talis intentio est et supplicandi tanta sedulitas. 112. Dum confringuntur ossa usque me. Vt diceret : ne sinas quicquid in me firmitatis est hostili immanitate consumi. 119. Dum dicunt mihi usque dies. Haec omnia ad illum uersum 8o reddit, in quo dixerat : Apud me oratio Deo uitae meae, ac si diceret: haec sunt quae tibi semper supplicans in calamitatibus ingerebam.

62€

242

11*. Vbi est Deus tuus ? Moueat ergo te, etsi non infelicitas mea,

saltem contumelia tua. 125, Quare tristis usque me. Cum te prece sedula conuenirem, 85 me tamen tali oratione solabar, quoniam scilicet exaudires orantem et bonorum mihi successu copiam agendi tibi gratias largieris. 125-e, Sbera in Domino usque {{Π|. Pro existimationis dignitate 50/81 p. 264, 1-2

Ρ. 264, 19-22

52/854 p. 264, 4-6

56/60 -create] p. 264, 12-16

69/71 tam — gratulari] p. 256, 6-8

cfr. p. 264, 25-7265, 1

23/44 p. 265, 9-10

27-29 82/83 cfr. p. 265, 23-27 brantes] cfr. p. 266, 8-10

683,61

931/72 hac — afflictus]

11/48 p. 265, 18-19

84/86 cfr. p. 266, 2-6

39/81 p. 265,

87/90 -expro-

63 miratur Gloss. bib. bunc uersum 64 comparationis figuram] comieci, comparationem figurae 74e 10 faciet] 44e, faciat R pro] 4** R, oz. “451 τι reddenda] “45, reddita R uel liberatione] “45, dees? in R spe] 44**, oz. 4Aet 71/32 ipse — consolabatur] 74e, me demum consolabar propos. Gloss. bib. i.m. 73 (me) suppleui e lin. 80 innixus] R, innexus 74€ 35 usque] 4Ae*, org, εὐνὰς 76 est] 74**, oz. “451 82 non in-] /4**, oz. “491 85 solabar] 57., solebar 74* 86 successu copiam agendi] Bu/P. (Krit. 142/143) ,agenti successu copiam 74*

245

194

PS. XLI-XLII

ep. uultum et faciem posuit, ac si diceret : tu quippe es salutis dator aduersus affligentes, existimationis conseruator aduersum expro9o brantes, idem et Deus meus aduersus negantes. 12e. Salutare uultus mei, Deus meus.

(PSALMVS» XLII Psalmus Dauid. Etiam huius carminis idem est argumentum

quod superioris

est:

15. Iudica me, Deus usque non sancta. Ob simulacra non sancta. In 624

s defensionem

nostram

non

solum

ulciscenter,

sed et iudicanter

assurge ; nos quippe, reos soli tibi, iniustissime Babylonii crudeliterque detinuerunt, digni supplicio etiam ob profanitatem. 1e. Ab homine iniquo usque eripe me. Pro hominibus uidelicet ; ab istis me libera, quos plenos esse doli iniquitatisque consideras. 10 28, Quia {τ es usque 7a. Tuo quippe adiutorio ego semper fortis efficior, cuius etiam bonitate creatus sum.

2», Quare me reppulisti? Cum igitur tu sis qui haec mihi uniuersa contribuis, ne derelinquas me, nullo ab alio adiuuari praestolantem. 15. 2€, Quare tristis usque ?nimicus. Idioma est Scripturae et eius proprie, ut quasi causatoria uoce, sub intentione tamen precandi, exprimat magnitudinem calamitatis. 98, Emilte lucem tuam et ueritatem. Quia calamitatem £enebras uocat, consequenter libertatem auxiliumque diuinum appellat 20 [ucem, cuius uidelicet exortu aduersorum caligo defugatur. More autem suo ob indicium firmitatis defensioni et luci copulat weritatem.

3»-c, Ipsae deduxerunt usque tuum. Sion ; in quo Templum est. Solita hic temporum quoque in declinatione commutatio est. 2;

9€. Et 1n tabernaculo tuo. Pro aedibus ipsius ciuitatis, quae erat

ciuitas Dei.

48, Et iniroibo usque mei. Tunc, inquit, ἐμοῖς et weritatis tuae

donis potitus et ab ipsis deductus, in consecratos locos introeam. 4», Ad Deum quippe qui laetificat iuuentutem meam. Ad ipsum 3o pertinet, id est : ad penetralia Templi egrediar te ueneraturus, qui me a priscis porro temporibus maiorum laetificas, indulgentiam tuam patribus retro meis ab Aegypto usque adhuc contribuens. 4. Confitebor tibi in cithara usque meus. Agam gratias reuersurus diuersis modis et ritibus consecratis. 245 Ps XLII, 2/8 cfr. p. 266, 12-13 41 cfr. p. 266, 10/11 cfr. p. 267, 1-3 12/14 p. 266, 4-5 15/17 p. p. 267, 12-14 20/22 more — ueritatem] cfr. p. 267, 17-19.21-23 27/28 p. 268, 1-3 30/31 egrediar

15-22 8/9 p. 266, 23-24 267, 8-11 18/20 -lucem] 14-15 23/26 cfr. p. 267, — laetificas] p. 268, 4-5

Ps. XLII, 4 non sancta] 74**, oz, /4e* ob] R, ab «45 18 tuam] A**, oz. 491 20 defugatur] comieci, defugiatur 74e 21 indicium] .4e* r5, iudicium “49: 26 dei] .4**, oz. /Ae* 28 potitus] “4.., putius 24e 29 quippe] 24$, zziratur Gloss. bib. usum buius uocabuli 30 penetralia] conieci, penitrabilia /4eR uene-

raturus ]G/oss. bib., ueneratus 74e

82 adhuc ]4**, oz;. /4e*, hoc R

PSERXEBOXDILI

I95

3; 93. Quare tristis usque me. Desine proinde, anima, sub tanta spe ep. adiutorii futuri experimento praeteritae indulgentiae immodicis angoribus cruciari. 9»-c, Spera in Deo usque meus. Ipse enim est meus Saluator et Dominus. (PSALMVS» XLIII In finem, filiis Core intellectus bsalmus.

Post reditum de Babylone filii Israhel immemores beneficiorum Dei ad peccandi demum studia sunt reuersi. Ob quae facta meruerunt a Domino relinqui et in dicionem uenire regis Antiochi ; quo ; deterrente subditos et profanante consecratos locos, emersit tandem Mathathias ultor uiolatae Legis, Machabaeorum pater ; in quorum tempora hoc carmen format, afflictiones eorum enumerans

supplicationesque conectens. 2a-b, Deus, auribus usque nobis. Non, inquit, externi testes aut 10 praeceptores subdoli [te] tuis nos mirabilibus imbuerunt, sed patres nostri probatae pietatis et certae scientiae promptaeque 63» doctrinae. 2c, Opus quod operatus es usque antiquis. Scilicet quae uel in Aegypto uel in eremo uel quae ingressu terrae repromissionis 15 effecta erant. 3*. Manus tua usque eos. Vt induceres patres nostros. Non 246 leuiter ac tumultuarie translatos habitare uoluisti, sed, ut solide ac

firmiter commorarentur in ea, tamquam plantatione quadam ut inhaerescerent effecisti. 20 8, Afflixisti populos usque eos. Virtus tua, non patrum nostrorum. Bene autem, post opus, manum posuit, cum de actionis loqueretur effectu. 4a-b, Non enim 1n gladio usque terram. Nec terram repromissionis patres nostri ceperunt possederuntque iure bellorum, neque pro25 priis uiribus sunt ab Aegyptiorum serüitio liberati. Quae contestatio est frequens, tam apud Moysen, quam apud Iesu Naue. 4b-3, Et brachium eorum usque tuae. — lIlluminationem uultus Dei uocat ipsum adiutorium, quod a Deo apparente ceperunt. 4€. Quoniam complacuisti 1n eis. Quoniam delectabaris illis 3o iuuandis, ista omnia contigerunt. 5*. Tw es ipse rex usque meus. Nunc quoque ipse tu Deus meus es, qui haec illo tempore praestitisti. 38/39 p. 268, 15-16

Ps. XLIII, 2/7? -enumerans] cfr. Devr. p. 268, 18-269, 3.8-12.28-31 9/12 cfr. p. 269, 33-35 13/15 p. 270, 2-3 16/19 cfr. p. 270, 7.9-10 20/22 cfr. p. 279, 6-9 23/26 p. 270, 22-24 cft. 26-27 27/28 p. 271, 5-6 29/30 p.271, 7-8 31/32 cfr. p. 271, 12-14 36 experimento] R, et perimento “497, et experimento ;4e* saluificator R PrEXLII d et|de5s ἐπ 58 10 te] “45, reieci? 51. (sic) ]“48, probataeque 24Asr. 17 solide] conieci, solido 74e “48: 21 manum ] cotieci, manuum 74e

38 saluator] 4* V, 11 pr(um)taeque 18 ut] .A**, om.

196

PSALMVS XLIII

ὅν, Qui mandas salutes Iacob. Qui uis populum tuum non in totum consumi nec penitus interire. , θᾶ, In te inimicos usque cornu. Qui gentem nostram in salutari 55 [id est] durare praecipis, nunc quoque auxilium benignus attribue, ut ultionem capiamus de inimicis, de seiunctis huc atque illuc, de hostibus ;quod comparatione animantium, quae se cornibus ulciscuntur, expressit. 7. Ei in nomine tuo usque sperabo. Pro instructu armorum exer- 247 citioque bellandi. 635 8. Gladius meus non saluabit me. Saluasti enim nos, ex affigentibus nos usque confudisti. Frustratione uotorum erubuerunt, quae de me conceperant opprimendo. 9. In Deo laudabimur tota die. Ac si diceret : inde est quod tuo in 45 nomine cupimus gloriari, quia auctor effectorque uotorum es. 102. Et «n nomine tuo confitebimur usque nos. Quia magna a patribus de tuis factis audiuimus et maiora aut similia praestolamur,

ep.

contrarietate accidentium rerum sumus

40

55

6o

omnino confusi, cum nos

reiectos a te non sine pudore maximo cerneremus. 10^». Εἰ non egredieris usque nostris. Nostris enim ex usu hominum posuit, secundum id uidelicet quod ^osítros uocamus qui in auxilium egredi consuerunt. Pro copiis militaribus, sicut hodie wirtutem regis appellare solemus exercitum. Neque enim te ducem nostrum ut olim sentimus in bellis, non in nobis propugnans ; nec nos de inimicis ulcisceris. 118, Auertisti nos retrorsum rae inimicis mosiris. Graui nos pudore operuisti, quos toties passus es ab hostibus superari. 110, nullus 125, aptas 12^,

E? qui nos usque sibi. Apud hostes licentiam depraedandi defensionis tuae frenabat occursus. Dedisti nos tamquam oues escarum. Occisionis. Tamquam ad esum mutasque animantes. Et in gentibus usque nos. Aut diuisione uictorum aut fuga

248

nostra.

13*. Vendidisti bopulum tuum sine pretio. Viliter nos perire uoluisti, et tamquam inutiles seruos ad mortem tradidisti gratis. 13^, Et non fuit multitudo in commultationibus eorum. Tamquam nullae aestimationi digni traditi sumus hostibus, a quibus ita ^tractabamur ac si nulla compensatione commutandi. Hebraeus 79 habet : Nec grandis fuit commutatio nostra. 14-15^. Dedist; nos usque gentibus. Ac si diceret : in opprobrii 65

parabolam uersi sumus, ad omnem infelicitatis commemorationem

ut nostrum occurrat exemplum.

33/34 p. 271, 10-11 38/39 quod — expressit] p. 271, 19-20 40/41 cfr. p. 271, 25-27 43/44 cfr. p. 272, 2-5 45/46 cfr. p. 272, 4-8.10-11 47/80 cfr. p. 272, 12-14 53/56 pro — ulcisceris] cfr. p. 272, 15-16.19-20 57/08 p. 272, 21-23 59/60 cfr. p. 273, 1-4 61/62 p. 273, 6-7 65/66 cfr. p. 273, 12-14 67/69 -commutandi] p. 275, 16-18 69/70 iuxta Hebr. ad loc. 21/33 cfr. p. 274, 1-4 33 salutes] conieci, salutis 74e

35/36 in salutari durare] conieci (wide enim Gloss.

bib. qui durare legisse uidetur), insultari id est dure 46.

comparatio “491

ΔΆ, trachabamur 74e

38 comparatione] “495,

68 aestimationi] 749, aestimationis 7.

71 opprobrii] conieci, opprobrium 74e

69 tractabamur]

654

PSALMVS XLIII ep.

I97

150, Commotionem capitis in populis. Mos quippe iste est mi-

75 serantium,

ut, commotu

capitis

dolentia

ingemiscentes,

et af-

fectuosa uerba de infelicissimis quibusque pronuntiant. 108, Tota die usque me est. Pro doloris pudorisque magnitudine omni tempore oculis aliorum uerebar occurrere. 249 16^, E? fusio uultus mei usque me. Ignominia calamitatis imple80 tum se dicit. 1v. A woce exprobrantis usque $fersequentis. Causam pudoris sui in exprobrationibus inimicorum et afflictionibus humili hostium conquestione constituit. 188, Haec omnia uenerunt usque te. Apta uox Machabaeis, qui 85 inter magna pericula positi zelum tamen Legis habuerunt. 185. Et imique non egimus usque fuo. Legitima tua nec sub terrore nimio temerando. 195, Et non recessit usque nostrum. Neque offensi tantis malis aliquando de obseruanda Lege contempsimus. 9o

19^. Et declinasti usque iua. Ea nos afflictione passus es uexari, 64*

quae etiam corruptionem posset nobis religionis 208, Quoniam humiliata est in loco afflictionis. qua a sacris ritibus subuerti potuerunt. 20^. Et operuit usque mortis. — Vmbram mortis 95 quemadmodum corpora uicina esse et imminere

operari. Absoluit causam,

periculum uocat, umbra prius uisa

testatur.

212. 51 oblitus sum nomen Dei nostri. Cum etiam talia pateremur ; secundum quod supra diximus : ££ obliti non sumus te. 223, Et si expandimus usque $sta. Numquid non tu ista discutis, 100 si potuit in nobis aduersitatum impetus piam de religione quassare 250 sententiam ? Qui etiam inspector es mentium :

22»-c, [bse nowit occulta cordis usque omni die —

uel: morte

affigimur tota die. — Obseruantia legitimorum tuorum nobis uotiua 105 causa est et passionum tantarum ab hostibus et (ut) illis aerumnis

a cultu tuo potuerimus abduci. 224, Aestimati sumus ut oues occisionis. Tamquam inermes pecudes, sic tibi crediti trucidamur ab hostibus. Vsurpat hoc testimonio etiam beatus apostolus Paulus tamquam

simile, non tam-

119 quam proprium, quod non minus Machabaeis quam apostolis conueniret. 238, Exsurge, quare obdormis, Domine ? Quia dixerat exsurge, 640

74/36 cfr. p. 274, 6-8 933/48 p. 274, 11-12 49/80 cfr. p. 274, 13-14 81/83 cfr. p. 274, 15-21 84/88 p. 274, 23-35 86/89 cfr. p. 275, 2-3 88/89 cfr. p. 275, 4-6 90/91 p. 275, 7-11 94/96 cfr. 275, 15-317 97/98 p. 275, 18-20 99 -discutis] p. 276, 1 102 qui — mentium] cfr. p. 276, 2-3 107/ 111 p. 276, 8-11 74 commotionem] conieci, commotationem 74e quippe] «49», oz. “491 14, 75 miserantium] 74e, miserentium R 979/80 impletum] 24€, completum R 90 afflictione] 44**R, uel passione 74e* 92 humiliata] comieci, humilita 24e 97 oblitus sum] 74**, oblitus sumus 74e* 98 diximus] 74**, dixi( 4 uidetur )Ae* non] 2z4e*, oz. ;4e* 105 et ut] propono, et “48, ut $7. 106 potuerimus] 44**, poterimus 74e* 108 crediti] 74** V, uel dediti 74e* ;./.

198

PSJXPIIEXELV

ep. consequenter longam patientiam somnwm uocauit [somnum uocat], 115

120

cum differt Deus et quasi quiescens aduersum inimicos ad proferendam desidit ultionem. 23b, Exsurge et ne usque ?n finem. Mouere ad iuuandum nos. 248, Quare auertis faciem tuam ? Auersantis et indignantis habitu. 258. Obliuisceris (nopiae nostrae usque nostra. Vsque ad solum inclinati sumus. Ι 25». Adhaesit im terra wenter noster. Adeo ab inimicis nostris

prostrati sumus, ut uenter noster humo uideatur affixus.

251

205, Exsurge Domine, adiuua nos. — Ewigilationem eius atque resurrectionem uocat illum motum, quo adiutorium suis et interitum mandat inimicis. 125 26^, Et libera nos propter nomen tuum. Quod et super nos inuocatum est et quod ab istis nunc contumaciter profaneque despicitur, quod solum gloriabitur cum post tantam desperationem per te fuerimus de calamitatibus liberati.

(PSALMVS) XLIV In finem, bro his qui commutabuntur. Filiis Core, canticum ad intellectum, ro dilecto. In hoc psalmo prophetat ea quae de Christo sunt : quemadmo- 64* dum uidelicet uerbo doctrinae suae plurimam multitudinem congregabit, quanta etiam perficiat miranda, constitutionem ecclesiae de concursu fidelium comparandam. Facit etiam commemorationem donorum spiritalium quae fidelibus quibusque largitus est, et quod moralis uirtus per institutionem Euangelii creuerit, horum omnium praenuntiationem sedulo persecutus. Praefatur apte I o multumque ordinem in praefatione ipsa custodiens. Titulus quoque instar argumenti est : fro his qui commutati sunt, id est renouandi 252 per Euangelium ; d?/ecto, hoc est Filio, carmen se profitetur incipere [uel incinere]. 22, Eruciauit cor usque bomwm. — Eructationis uerbo utitur, ΤΣ cum intentum ad ea quae dicenda sunt monstrare uult cordis Ex

affectum, et non temere labiis sed de intimis praecordiis manasse

asserit quae miratur : sicut reficiens bonum quadam delectatione eructatio fieri assolet corporalis. Pro optima annuntiatione ceteris prophetalibus werbwm posuit. 642 113 longam — uocauit] cfr. p. 276, 14 116 p. 276, 16-17 117 cfr. p. 276, 19 118/119 p. 276, 22-23 120/121 p. 276, 24-25 122/124 cfr. p. 276, 13-17.277, 1-2 125/128 p. 277, 4-6 Ps. XLIV, 3/10 -custodiens] Devt. p. 227, 8-16 14/17.18/19 eructationis — miratur. pro — posuit] cfr. p. 278, 26-279, 3.5-7 113 somnum uocat] “45, de/eui 114 differt] conieci, defer* ;4e*, deferet. /4**, defert R. ad] .A*e*, oz. ,4e* 114/115 cum — ultionem] 74$, cui deus defert sententiam R. 115 desidit] Bouvz., dissinit 74e 120 miratur Gloss. bib. bunc uersum 121 ut] 74** ,oz;, /4e* 123 quo] “49 ;.z;. R, quod “491 Ps. XLIV, 4 suae] JA4**, oz. /4e* 6 de concursu] Bulb. (Krit. 139), decursu 74€ 4 est] /4e*, oz. «εν 9 persecutus ]74**, oz. ;4e* apte] 74** .z., aperte /4e* 11 renouandi] conieci, t&nouendi( ἢ) “45:1, remouendi ;4e* 16 affectum] “491, uele(ffectum) “49"55.7. temere] ZAsc., tenere 74e

PSALMVS XLIV

᾿

199

20 2b, Dico ego usque reg?. In Christi gloriam opus praedicationis ep. exerceo ; opus autem swuwm prophetiam uocat. 2c, Lingua mea usque scribentis. Ac si diceret : lingua mea impar est tantae annuntiationis, sed ministerium praebet Spiritui Sancto,

. et, tamquam cuidam scribae docto calamus aptus, obsequitur. 25; 98, Speciosus forma usque hominum. Quoniam facit ita pulchritudo conspicuum sicut praestantia dignitatis, pro glorioso speciosum 253 uocat — sic est et in uicesimo uiiii psalmo : in woluntate tua praestitisti decori meo uirtutem, — pulchritudinem uidelicet eius appellans ipsum, quo putabatur inclutus, principatum. Vnde et e regione 3o prophetae passionem eius dedecorationem uocant : e£ widimus, inquit, eum et non habebat speciem neque decorem, utpote minoratus ab angelis, signis quoque mirabilis, passione contemptus habebatur. 3^, Diffusa est gratia usque tuis. Ideo cunctis mirabilis, quia labia tua gratia diuina impleuit, auditoribus, stupore defixis, modo di-

35 centibus : unde hwic sapientia haec ? modo pronuntiantibus quia numquam homo sic locutus est. 3c. Propterea unxit usque 7n aeternum. Fecit cunctis esse laudabilem. 4. Accingere gladio usque potentissime. Absoluta eius admiratione 655 40 quae omnium corda spectantium compleuerat, ad ipsum iam conuertitur ; ut et armetur spiritalibus armis hortatur, a bellicosis

hominibus petita similitudine corporali. δ8, Specie tua usque fua. Ac si diceret : cum specie tua et pulchritudine iua armare ; et est sensus : sicut es credentibus admirabilis, 254 4 ^ sic resultantibus debes esse terribilis.

ὅν, Εἰ intende usque regna. Munus quippe proprium sagittarii.

Ergo subauditur : arcwm, ut directione telorum spiritalium armorumque

instructu cunctorum

regnum

capessas, defensis fidelibus,

subiectis incredulis et uirtutibus propagatis. so ὅς, Propter ueritatem usque :wstitiam. Veritatem, qua docuit ueros adoratores adorare Patrem spiritu et ueritate ; mansuetudinem quam commendabat dicendo discite a me quia mitis sum et humilis corde ; iustitiam per quam nuntiabat 2?» quacumque mensura mensi fueritis remetietur uobis. Notandum sane quia nemo homi5 ^ num propter ista arma regnum suscipiet ; constat proinde de caelesti, non de terreno rege ista narrari. 20/21 p. 279, 8-9 22/24 cfr. p. 282, 12-29 25/29 -principatum] p. 283, 5-9 29/32 cfr. p. 283, 12-16 27/28 Ps 29, 88 30/31 Is 55, 2 31/32 Hbr 2, 9. Ps. 8, 68 33/36 p. 283, 20-22.23.26 35 Mt 15, 55 36 Io 7, 46 37/38 p. 284, 1-2

39/42 p. 284, 4-7

43/46 p. 284, 10-11.14-15

46/48 -capes-

sas] cfr. p. 284, 16-18 50/83 -corde] cfr. p. 284, 23-28 51 Io 4,23 52/53 Mt 11, 29 53/54 Mt 7, 2. Mc 4, 24 54/86 notandum — nartari] cfr. p. 285,

4-7

23 annuntiationis] “45, annuntiationi “45 27 uocat] 74**, uel (uoca)ui(t) 74e* τ, est] “4195, om. “491 33 diffusa] comieci, defussa “45 34 impleuit] “491 uel com(pleuit) Z4e* 5.7, compleuit R 35 pronuntiantibus] conieci, praenuntiantibus 74e 37 unxit] 74**, uel benedixit vdetir 39 gladio] V, gla 44e 44 armare] 74e*, oz. “451 45 resultantibus] 24e (cfr. Bulb., ΡΨ 1942, 61 et Bouwm., Kom. 42, 3), insultantibus R, reluctantibus Derr. 46 sagittarii] Bowwz., sagitarum 74e 47 arcum] 24e* ;.z;. V, atcus “δὲ 52 quam] “491, uel qua 74** 5.7. 52 dicendo] “49", oz. “491

200

PSALMVS XLIV

ep.

B4, Et deducet te usque tua. Susceptae comparationi uiri fortis insistit, qui sibi discurrendi per hostes facultatem ac libertatem armata dextera facere consueuit, obuios quosque trucidando, fu6o gando fundendoque ceteros. Ita, inquit, et tibi potentia manus tuae iter amplum praebebit atque mirabile, ac si diceret : nullius 65^ alterius auxilio indigebis ut fias uictor optati ; idcirco et supra ut 55; armaret se dixit. Nulli sane hominum aptari poterit deducet usque tua, cum et sancta Scriptura semper de iustis quibusque dicat quod 65 Dei adiutorio uirtutem fuerint consecuti, nec impio cuique et in sua uirtute confidenti contextus eius uerba conueniant. , 6. Sagittae tuae acutae, potentissime. Quia supra dixerat ?ntende — id autem erat sagittarii proprium, — subdidit consequenter, quia acuíae erunt sagittae tuae et haerebunt 2n cordibus inimicorum 7o fuorum, uolens per hoc pondus illud inducendae a Deo ultionis exprimere : letale quidem dimicantibus est sagittas in ipso corde suscipere. Bene autem dixit de inimicis 7» corde, semper quippe obnoxio animo confligentes aduersis corporibus et pectoribus uulnerantur. Populi sub te cadent interpositum est propter 7; metrum,

ut frequenter

ostendimus.

6»-e, Populi infra te cadent, in corde inimicorum regis. Regem te, cui seruire debent, confitentes. Vniuersa autem narrandi contextione, quasi in picturae imagine, quae efficienda essent digessit,

ut uidelicet ostenderet alios Verbi potentia morientes, alios uero 8o imperio eius colla subdentes et regnum ei deberi certissimum confitentes. v5. Sedes tua usque saeculi. Optime magnitudinem regni aeternitate cumulauit imperii, de quo rege loqueretur simul adiungens, 256 id est, de Christo. Vnde cum reginam nominauit, 8; non mulierem quampiam, debemus accipere.

Ecclesiam,

88, Virga recta est uirga regni usque iniquitatem. Sic quippe directum probatur imperium laudanda diligere et odisse damnanda. 8*-c, Propterea unxit te Deus usque tuis. Exsultationis cum dicit oleum, significat se non de communi ueroque oleo dicere, quo fue9o rant uncti in Lege principes, sed de Spiritu Sancto, quo nemo praeter istum ita unctus est. 9^. Murra et gutta usque twis. Vestimentum hic corpus appellat, secundum illud Apostoli 5er welamen, id est, ber carnem suam, quo, quasi uestimento, amictabatur diuinitas. Mwrra autem amica 95 funeribus indicat passionem,

casia et guíta flagrantiam ipsius et

57/63 -dixit] cfr. p. 285, 18-29 62/63 cfr. supra, uersum 4 63/66 p. 287, II-17 cft. 18-20 67/45 p. 285, 33-286, 8 “Ὁ supra p. 48, 215-216. 68, 100. 140, 29-31

17

16/81 p. 286, 10-12

88/91 cfr. p. 290, 7-12

82/88 cfr. p. 287, 21-24

92/98 cfr. p. 290, 13-23.291, 1-3

86/87 p. 289, 15-

93 Hbr 10, 20

98 facultatem] R, fax««tatem 74**, facilitatem z4e* 62/63 ut armaret se dixit] WES ut armati se dixi 24e 69 erunt] $7., erant ;4e *1 quidem] R, quiddaem “491, quiddem “49: *4 propter] conieci, inter 74e 11 debent] «45, debeant I 78 essent] 44**, oz. “491 49 ut uidelicet] 44e*, - ut ;4e* 86 miratur Gloss. bib. uocabula buius uersus 88 exsultationis] 74**, exaltationis “4: 90 principes] “451, uel participes .i. reges et sacerdotes et prophetae /A** j.5., participes R 94 uestimento] 74** 2,γ1., uestimentum 24** iy fex/g, amictabatur] conieci, amiciabatur 74e om. “49:

65€

PSALMVS ep. gloriam

passionis.

Commemorans

XLIV

:

sane

201

;murram,

bene

intulit

a Va p tuis, ut intellegeremus, quae fuerat in eo natura passibilis. 95, A gradibus eburneis, ex quibus delectauerunt. Non solum a 100 guia et casia flagrante crucis gloriam longe lateque conspicuam uoluit indicare, sed etiam a domibus pretiosis, quae ad eius hono-

rem et complacentiam construentur deuotione regum ac filiarum eorum, quae astitere reginae tuae, id est : Ecclesiae aedes ornatissimas fabricantur. τος 109-5, Filiae regum usque twis. Quoniam figuris prophetiam or- 257 nare disposuit, bene etiam allocutionum formas a pictura petit : sic, inquit, tibi a dexteris adhaesit regina tamquam adhaerens atque unita, ut solent imaginibus regum uirtutes habitu feminarum pingi, quae quasi stipent et ambiant imperantem. 110 [10*-., I» wuestitu usque warietate. Multo ornata cultu est, cum 654 in corpus Domini meruit de diuersis collecta gentibus ipso dignante transferri. Ac si diceret : nimis pretiosa est, in ipsa comparatione. 115, Audi, filiu usque tuam. Respice, inquit, ad regem, huic festina oboedire qui te cooptauit et tam indulgenter ornauit, nihilII ^ que aliud praeter illum quasi consideranter aspicias, sed in hunc totis oculis intende mentis.

110, E: obliuiscere usque fui. Cum profanitatibus, moribus et superstitione gentili. 12», Quoniam concupiscet usque tuwm. Non ergo pulchritudine 120 corporali quaelibet mulierum reginarum, sed ob renuntiationem impietatis ueteris Ecclesia Christo amabilis his uerbis effici iubetur. Tantum autem abest ut Salomon reginam quamlibet per officium pietatis habuerit cariorem, ut in illis et per illas superstitiones 258 amauerit. 12; 120-60 Quia ipse est Dominus Deus tuus et adorabis eum. Bene et competenter

Christus

Ecclesiae

etiam

Dominus

Deus

dicitur,

quod inter homines non est.

1395. Pilhae Tyri im muneribus. Multo honore apud potentes quosque et tibi ipsa uicinitate compertos habebitur; non ergo 13 o uilescat tibi ob contumeliam passionis, quem Tyrus illa ditissima uenerabitur. 13». Vultum tuum usque plebis. Te quoque ob honorem illius 101/103 -eorum] cfr. p. 291, 5-7 105/109 cfr. p. 291, 25-292, 5 110 -cultu est] cfr. p. 292, 12-13 113/116 p. 292, 31-32 117/118 cfr. p. 293, 1-4

119/124 cfr. p. 293, 9-24 29-31. 294, 6-10

125/127 cfr. p. 293, 26-27

128/131 cfr. p. 293,

132/138 cfr. p. 294, 11-15.25-30

99 gradibus] 74**, uel grauibus “495 /.z., miratur Gloss. bib. uocabula buius uersus. a (29)] 44**, oz. /4€* 100 flagrante crucis — conspicuam] Proporo, crucis glotiam longe lateque conspicuam flagrante 74e 101 a domibus] “49, ad omnibus “4951: eius] “491, -Ε christi 74e* 7.7. 103 astitere] conieci, adsistere 74e 103/104 ornatissimas] 74$, ornatissimae R 105 prophetiam] 74e*, per( ?)praez. z4et 106 formas a] Bowwz., formosa ;4* 107 adhaerens] 74**, herens 74** 109 quae] “49", oz. “451 110 ornata cultu] conieci, ornatu cultus AeR 111 de] -A**R, oz. ,4e* 114 cooptauit] Buh. (Krit. 143), coabtauit 74e 119 concupiscet] 74**, concupix««t 74e* 126 d(eu)s d(icitu)r] “451, d(icitu)r 74e

128 in]/4**, oz. “451

129 tibi] /4** ;.z;. V, ibi /4e*

130 ob] A4*R, ad V^

202

PSALMVS XLIV

ep. nobiles quique suspicient; quod quidem rebus uidemus impletum, cum apostolos eius et martyres ac fideles quosque, in quibus 135 est Ecclesia, in gratiam Christi a regibus conspicimus honorari. 665 14^, Omnis gloria eius sit filiae regum ab intus. Post enumerationem donorum spiritalium, quibus per largitoris sui indulgentiam fuerat facta conspicua, bene et ordinate commendatur illi cura uirtutum, per quas meritum conquirendae et retinendae huius gloriae 140 comparatur ; quae, in intimo mentis, pari iungitur affectu, quaeque

dignam tanto honore fuisse demonstraret, cum illa quae exterius uidentur ornare, solam Dei in suis donis indicent largitatem. Ab intus, non ergo de pulchritudine corporali quae exterior est laudat 259 reginam, sed de habitu mentis praedicat et hortatur ecclesiam, cui

145 est intus, apud cogitationes, conscientia prouisa munditiae. 140-158, [n fimbriis aureis usque uarietatem. Oportet nimirum ad obtinendam animi, quam superiori uersu laudauerat, puritatem, gratia Spiritus Sancti adiuuari, quae sub hac figura describitur ; et ut illa ornamenta ecclesiae, quae superius celebrauit, sedem quan150 dam in optima mente habent, sic ipse mentis decor et puritas per auxilium demum Spiritus Sancti obtinent firmitatem. 15». Afferentur regi wirgines. lpsi uidelicet uirginitatem suam sacrantes, cuius apud ueteres adeo impossibilis custodia uidebatur, 66^» ut sancti quique singulis mulieribus non possent esse contenti. 155. 150, Proximae eius afferentur tibi. Quaecumque affinitate uirtutum reginae tuae, id est ecclesiae, Proximae esse curauerint, illae

promissiones tuas, o rex, uirginitatis studio persequentur. 108, In laetitia et exsultatione. Laeto animo uirtutes nouabunt,

hilarem. quippe datorem. diligit Deus, adeo ut pro studio boni 160 operis pericula plerumque adeant. 1600, Adducentur in templum regis. Ipsae wirgines se consecrabunt, ut /empla ipsius regis exsistant; nusquam sane domum hominis Zemplum scriptum esse reperies. Virgines uero utriusque sexus dicit. 165. 179. Pro patribus tuis usque filii. Post uirginitatis inter uirtutes ceteras eminentiam, rite sacerdotale locauit officium, per quod et regenerationis ipsius donum et participatio Spiritus Sancti datur et totius Ecclesiae gubernantur instituta et mysteria celebrantur. 17^. Et constitues eos usque terram. Singuli in singulis ciuitatibus 170 plebium curam gerentes, pro unione dogmatis uniuersae terrae primatum tenebunt. 136/145 cfr. p. 294, 31-295, 28 — 146/151 cfr. p. 295, 29-296, 6 152/154 cfr. p. 296, 16-19 153/187 cfr. p. 296, 28-30 189 II Cor 9, 7 159/160 pro studio — adeant] cfr. p. 297, 13-15 161/164 p. 297, 17-18.21-22.26-27 168, 168 p. 298, 1-6 169/171 cfr. p. 298, 26-29

133 quique] ;4e*, qui .4e* suspicient] comieci, suscipient ΕΚ. 140 in intimo] comieci, in timore 74e 141 demonstraret] 74e, demonstrarat propos. Bouwm. 143 exterterior (5/c)] ^49, exterius RIZ 144 cui].4e, cuius RV 147 superiori] “49, superiore R 183 uidebatur] 24;c., uiatur 74e 155 eius] 4de*, om. ,Ae* quaecumque ] 74**, quicumque ;4e* affinitate] 74**, oz. “491 156 curauerint] 74**, curauerunt “451 161 ipsae] J4*R, foriasse corrigendum ipsi z/ Jin. 152

168 et( 29) | /4e*, oz;, /4e*

171 primatum] “49, principatum RIZ

169 singulis] 4e, suis RY/

170/

260

PS. XLIV-XLV

.

203

182-5, Memores erunt usque generatione. Subauditur : sic pro- 66e fitere quia, si oblita popul:; mei solius Dei ero memor, tantorum uidelicet ante me diuinorum munerum obliuisci non potero. 18c-3, Propterea populi usque saeculi. Completo in Ecclesia ser15 mone atque praeceptis, conuertitur ad Dominum, dicens : consequenter prorsus et debite pro tantis ac talibus bonis tibi a cunctis populis, quanti sunt in orbe, gratiae referentur, quod nimirum cotidie in singulis fieri uidemus ecclesiis ; quod neque Iudaei qui18o dem ipsi. pro Salomonis uxore fecerunt. ep.

(PSALMVS XLV» In finem, filiis Core, pro arcanis, psalmus iste. Praecinuntur hoc carmine ea tempora, quibus Phacee filius Romeliae et Rasin rex Syriae aduersus Hierusalem et Achaz regem 26:1 duarum A

IO

tribuum

arma

commouerant;

contra

quos,

secundum

praeceptum Esaiae, qui dixerat : cogmoscile gentes et wincemimi, quia nobiscum est Deus, irruit Assyriorum rex, et turbatis eorum regionibus Hierosolymarum obseditionem soluit, non Achaz merito, sed loci reuerentia in quo Templum erat. Ex persona ergo duarum tribuum pro liberatione tantae uastationis gratias agentium formatur hic psalmus. 2. Deus noster refugiwm. Consanguineis hostili abalienatis 664 animo, bene et opportune Deum tantum swwm dicit. Deus, inquit,

noster : in eo est suffragium impulsorum et imbellicosorum corroboratio. 88, Adiutor in tribulationibus usque ferra. Palaestinam. Pro his qui I$ morantur in terra £urbari terram dicit ; uel certe tanta ui irruistis

20

25

et tam corrogatis auxiliis copias uestras augetis, ut agminum 262 uestrorum impleta impetu regio ipsa concuti uidetur ac tremere. 35, Et transferantur montes. Reges qui eminent exercitui ; subauditur : 7n regione mea. Tamquam aére íranslatus, sic subito apparuerunt hostes. 3^, In cor maris : Phacee ergo et Rasin cum innumerabilibus turmis populorum in terram suam dicit esse translatos ; ut repentina irruptione ambitum terroris exprimeret. 48, Sonuerunt et turbatae usque eorum. Tamquam

uento fluctus,

sic Deo imminente agmina turbabuntur hostilia. 4^*-52, Conturbati sunt — ipsi reges — montes in fortitudine eius.

172/174 cfr. p. 299, 4-8

175/180 p. 299, 14-20.25-27

Ps. XLV, 2/10 cfr. Devr. p. 300, 97301, 14 5/6 Is 8, 9-10 11/14 cfr. p. 3o1, 15-20 15/16 pro — dicit] cfr. p. 301, 31-32 19. -exercitui] cfr. p. 302, 1-2 20/24 tamquam — exprimeret] cfr. p. 302, 5-18 25/26 cfr. p. 302, 20/23 172 miratur Gloss. bib. uocabula buius. uersus ante me] “49Ὁ,oz. 490

173 mei] 24?*, om. “491

174

Ps. XLV, 6 est] 74**, oz. “491 13 eo] 74**, 4- deo .A** 5. 16 dicit] 74e*, - dauid /A** 5. 18 impetu ] “49Ἐ,oz. “491 19 exercitui] 44e* RV, exercitu T 20 aére]conieci, aex 74*

204

PSALMVS

XLV

ep. Diapsalma. Fluminis impetus usque Dei. Excursus assyrius uastauit Syriam, rege pariter exstincto ; de quo Esaias : Propter hoc inducat 3o Dominus swber uos aquam fluminis ualidam, regem. Assyriorum. Hic ergo Hierosolymas laetificauit uastandis hostibus et obseditione soluenda eius. 5^, Sanctificabit tabernaculum suum Altissimus. Pro eo ut diceret :

sanctum esse pronuntiabit defensione concessa : honor ergo conse- 67* 35 crati loci ultionem

meruit, non persona regnantis ; tabernaculum

autem Dei ipsam ciuitatem dicit.

|

6^. Deus in medio eius — id est : ciuitatis eius, — non commouebi-

tur. Pro eo ut diceret : non quasi in aliquam ciuitatis partem consistens ab alia recessit, sed in medio ipsius habitans et totam 265 40 eam circa se habens, uniuersas eius partes de hostium oppugnationibus liberauit. Corporali autem appellatione uoluit indicare auxilii largitatem. , 6», Adiuuabit eam Deus uultu suo. — Mane diluculo celeritatem ipsam indulti adiutorii uocat ; geminatione autem nominum cu4; mulum uoluit ipsius uelocitatis exprimere. In die quippe primum tempus et citum matutinum uocamus.

*?, Conturbatae usque regna. -X- tribus et Syri. Ὁ, Dedit uocem suam Altissimus et mota est terra. Tamquam de aliquo duce bellicoso hic locutus est, qui sola uoce exterrere possit 50 inimicos et uociferatione proeliari.

8. Dominus uirtutum usque lacob. Propugnator; quasi sic diceret : apud nos erit Templum et ipse Dominus habitans in eo. Diapsalma. 9a-b, Venite et wuidete usque swper terram. Beatus Esaias post 5 IX huius operis praedicationem conuersus ad gentes exprobranter loquitur : scizote, gentes, et wincemini, quia nobiscum Deus. Hic uero monitu erudit suos et meliores facere contendit. ; 105, Auferens bella usque terrae. Ac si diceret : omnem regionem

nostram soluit a periculo.

6o

10^, Arcum usque arma. Tanto despectui sunt ab Assyriis uastati, Cut? nemo interficientium in usum suum eorum arma dignare- 264 tur

assumere.

ἢ

115. Εἰ scuta comburet igni usque Dominus. Esaias dixerat : scitote gentes et wincemini, illam utique scientiam, quam erat calamitas eis 65 datura, consignans. Dauid uero, ut domesticis competebat, hor-

28/32 cfr. p. 303, 3-18

29/30 Is 8, 7

33/36 cfr. p. 306, 19-22

p- 303, 23.304, 1-4 43/46 p. 304, 5-8 48/80 p. 304, 12-13 60] cfr. p. 304, 16-17 54/59 p. 304, 21-24 56 Is 8, 9-10

5-6

63/68 p. 305, 17-20

63/64 Is 8, 9

32/42

51/52 quasi — 58/89 p. 305,

28 assyrius] /4**, uel assyrii .i. regis assyriorum 74** ;./., assyriorum R 31/32 88 aliquam ].4**, uel (ali)qua “495... partem] 4e*, uel (par)te 74** δ 43 miratur Gloss. bib. uocabula buius uersus 45 in die] “δὲ s.J. (cfr. Theod. p. 304,7 Devr. : τῆς juépas),inde.4e* 49 bellicoso] 74**, belli 10x ὅδ praedicationem conuersus] 57., conuersus praedicationem “45 57 monitu] 24e* ;./ (cfr. Theod. p. 304, 23/24 Devr. : τῇ παραινέσει), monitus /4e* 59 periculo] 74e, proelio I 61 ut] R, om. “45 61/62 dignaretur] 74e* R, dignetur ;4e* obseditione] /za74ee7 V.

67^

PS. XLV-XLVI

|

205

ep. tatur : omnibus, ait, discedendo periculis dissoluti ac totius pertur-

bationis securi, huic cognitioni soli uos dedite, eorum memores semper quae uos laetamini consecutos. 11^. Exaltabor in gentibus usque ?n terra. Apud gentes ultionis 1o terrore excelsus apparebo, apud terram repromissionis danda salute magnificus. 12. Dominus uirtutum usque Iacob. Aptissime post monitus et miraculorum replicationem psalmus laude ipsius liberatoris obsignatur, per hoc asserens nimirum eos uoti compotes factos quia T II apud eos esset Templum et quod Deo institutis ritibus seruiebant.

(PSALMVS XLVI» In fimem, filiis Core, bsalmus.

In tempora Machabaeorum carmen istud tamquam triumphale praecinitur. Deuictis quippe gentibus uel Iudaeis praeuaricatoribus, qui instauranti ritus sacros aduersabantur Iudae Machabaeo, ex persona exsultantium oratio formatur. 28, Omnes gentes usque manibus. Tam Antiochi auxiliatores quam finitimae Palaestinis gentes fuerunt superatae. Consuetudo 265 est in laudatoriis clamationibus etiam manu plaudere. 2», Iubilate usque exsultationis. — Iubilationem dicit uictoris exercitus conclamationem. 33. Quoniam Deus summus, terribilis. Deiectis potentatibus solus excelsus apparuit. 95. Rex magnus usque lerram. Quid ? nisi cum uniuersos diuersarum regionum populos ipse superauerit, quorum siue triumphalis E5 acclamatio siue plausus manuum faciet Deum late longeque conspicuum. 48, Subiecit usque nobis. Praeuaricatores Iudaeos. 4^, Εἰ gentes usque mosíris. Antiochi copias. Consanguinitatis memor grauius humiliatos gratulatur gentiles. 20 9*-b, Elegi usque swam. Terram nostram, quam dudum ad possessionem gentium positam in ius nostrum dominiumque se^

69/71 p. 305,24-25

121

cfr. p. 305, 25-306, 4

Ps. XLV, 2/8 cfr. Devr. p. 307, 7-9.16-20 6/8 p. 307, 22-24 27-28 11/12 p. 308, 1-2 13/14 -superauerit] p. 308, 3-4 6-7 18/19 cfr. p. 308, 9-11 20/28 cfr. p. 308, 12-21

9/10 p. 307, 17 cfr. p. 308,

66 discedendo] 57.(/4dd. Corr.) , discendo /4**, discendendo 74** 67 cognitioni] 44e* s.]., cognitori “491 dedite] Bu/h. (Krit. 139), dedi ut 74e 69 in terra] “4:", om, 245: 70 excelsus] 74**, celsus 61 ᾺΚ apud terram repromissionis] 74** r.], repromissione ;4€*, in terra repromissionis R 933/44 obsignatur] cotiieci, obsignat 74e Ps. XL VI, 2 istud] V, ipsud 4e 6 auxiliatores] conieci, auxiliatoriis 74€ guod retinuit Baxter (INotes p. 21) * palaestinis] Bo:wz., phalistinis 749, philistinis S1. et Baxter 8 in laudatoriis] 74e*, oz. “491 11 potentatibus (ex potenti-) ] V, potestatibus 74**, uel potentibus 74e* s. 14 populos] V, populus 4*e*, uel sic fit in aliis libris. superaue(rit) ipse .i. deus ueniuersos populos 74e* /.5;. ' 21 positam] conieci, postea /4*, et postea V^ 21/22 segregauit] 74**, uel (segre-

ga)b(it) 4e* s./.

206

PS. XLVI-XLVII

ep. gregauit, etiam nunc

25

peruagationibus hostium uindicabit propter eam caritatem, quam honorificentiae impendit. Israhelitarum scilicet, et quam pulchram sibique acceptissimam pariter in sortem separauit suam. Dzapsalma. 62. Speciem Iacob usque in iubilatione. Ascendit quoque : exaltatus et magnificatus est, dicit, cum uictoriam hostium indicat et ultionem, secundum humanam utique existimationem.

5o

6», Dominus in uoce tubae. Quoniam triumpho de hostibus acto cunctis sublimis apparuit. 7. Psallite usque fsallite. Iugiter hanc eius uictoriam cantate. 88, Psallite usque Deus. Praesentis triumphi testimonio. 80, Psallite

sapienter.

Non

tantum

modulationibus

delectati,

sed materiis canticorum. 93, Regnauit Dominus usque gentes. Pro : obtinuit eas et secura 5 II dominatione possidet. 9», Deus sedet usque suam. Tamquam uictor solidi et quieti demum potitus imperii. 108, Conuenerunt cum Deo Abraham. Indicat multos post experi40 mentum tantae potentiae ad cultum Dei Abrahae conuolasse. 105, Quoniam dii usque sunt. Ac si diceret : hi qui erant da potentes, id est, nos qui ipsius adiutorio magni agimus, super terram uehementer eleuati sumus atque eminentiores omnibus degentibus in terra apparemus.

(PSALMVS XLVII» Psalmus cantici. Filiis Core, secunda Sabbati.

28, Aestimatione hominum ignorantium Deum ex his, quae 2» ciuitate operatus est, magnus apparuit. 2»-b, Magnus Dominus usque sancto eius. Subauditur : ostensus est:

3^, Dilatans uniuersae terrae exsultationem. Pro eo ut diceret : latissimam et solidam exsultationem et terrae nostrae et Sion montibus, metropoli uidelicet ipsius regionis, indulsit. Jb,

IO

Montis

Sion.

—

Latera

aquilonis

uocat

montem

Sion,

quod huic uento ciuitatem ipsam ambifariam constet obiectam, et quod eadem loca aquilonis flatu assiduo uideantur quodammodo contineri ;siquidem et in corporibus nostris tale aliquid aduerti licet, cum lateribus nostris omnia quae sunt intus uiscera continentur.

26/28 cfr. p. 308, 23-26 29/30 cfr. p. 508, 25-26 7 33/34 cfr. p. 309, 8-9 35/36 cfr. p. 309, 10-11 39/40 p. 309, 19-20

41/44 p. 310, 5-5

Ps. XLVII, 2/3 Devr. p. 310, 16-18

p. 310, I0-12

4/8 p. 310, 16

31 p. 309, 5 32 p. 309, 36/37 cfr. p. 309, 12-15

6/8 p. 310, 8-9

9/14

i

22 peruagationibus] comieci, pro uagationibus 4e 23 israhelitarum] conieci, israheli qualem “45, G/oss. bib. talem egisse uidetur 26 miratur Gloss. bib. uocabula buius uersus 42 agimus] Bb. (Kriz. 143), agimur 458 Ps. XLVII, 6 miratur Gloss. bib. uocabula buius uersus uniuersae] conieci, uniuersi 74? — exsultationem] /4**R, uel (ex)al(tationem) 74e* 5.7. 8 metropoli] conieci, metrapoli /4eR

PSALMVS XLVII

207

35, Ciwitas regis magni. Vere ciwilas regis, quae talibus gestis

15

ep. honoratur.

4. Deus 1n gradibus eius dinoscitur cum suscipiet eam. Cum eam adiuuat uetatque corruere. 20

5. Quoniam ecce usque in wnum. Assyriorum satrapae. 6-13. Ipsi uidentes usque commoti sunt. Tremor apprehendit eos.

25

Frustratio tantae impugnationis terrorque hostium et te magnum Deum comprobari fecit et tuam esse ciuitatem, quae defenditur. 1^, Ibi dolores sicut parturientis. Vindictae celeritas et magnitudo doloris his uerbis ostenditur. 8. Spiritu uehementi usque Tharsis. Est sensus : tamquam naues litorum uento ualido (haud) difficile conteruntur, ita Assyrio-

rum deletus est exercitus. Litorea ciuitas erat Tharsis, potens nauium ; et generaliter omnia loca litorea Tharsis appellare Scrip-

tura consueuit, sicut alibi dicit : reges Tharsis, id est, litorum uel

insularum. 93, Sicut audiuimus usque wiriutum. Bene ex persona eorum qui tunc futuri sunt formatur oratio, qui possint dicere : similia 688 sunt quae nunc gesta gratulamur illis uirtutibus, quae patrum ;6g nostrorum memoria impletae referuntur. 9»-c, In ciuitate usque ?n aeternum. Quam non passus est hostili 55 impugnatione quassari, sed praestitit alta pace et solida gaudere. Diapsalma. 10. Suscipimus usque twi. Hoc uerbo indicat se etiam exspectasse

30

et sperasse, quo laetatur, auxilium ; non enim fere dicimur susce-

40

45

pisse quippiam, nisi exspectatum ; sicut hanc liberationem post praedictum Esaiae iam iamque opperiebantur implendam. 112-5, Secundum nomen usque terrae. Pro maiestate nomen posuit sicut alibi : Ego sum Dominus et hoc nomen meum est ; concinens

magnitudini tuae in omnes terras laudatio defertur, uniuersis stupentibus tuae uirtutis effectum. 11*. Iustitia usque dextera tua. — Dextera quae Assyrios puniuit ob impietatem, nos de manu eorum ob cultum religionis eripuit. 12. Laetetur mons usque Iudae. Pro talibus scilicet uirtutibus. 13^. Propter iudicia tua usque eam. Ac si diceret : uniuersi per omnes partes ciuitatis hoc agite, cunctis laudantibus, ut tota a uo-

bis exsultatione occupata ciuitas uideatur. 13^. Narrate in turribus eius. Pro aedibus ciuitatis ac moenibus. 14^. Ponite corda usque eius. Studete et diligenter curate, qua- 269 tenus firmum sit quod collatum est adiutorium. 68b

15/16 cfr. p. 311, 13-14 17/18 p. 311, 17 9 Ρ. 21. 22 20/22 cfr. p. 311, 24-312,2 23/24 p. 312, 5-6 25/30 cfr. p. 312, 8-16 29 Ps 71, τοῦ 31/

34 cfr. p. 312, 18-21 42/45 p. 315, 19-20.21-23

I9

B2 cfr. p. 314,20

35/36 cfr. p. 315, 1-3 43 Is 42, 8

38/41 cfr. p. 315, 4-6.8-10.11-15

46/44 p. 314, 4-6

49/51 p. 314, 16-

53/84 cfr. p. 314, 23-24

18 regis magni uere ciuitas] 74€*, oz;. “491 17 miratur Gloss. bib. uocabula buius Mer sus 18 -que] 4e* RV, oz. “491 21 terrorque] 44$, tremorque R 26 naues] 4A**R, oz. “451: (haud) suppleui ^ ita] -A*R, - aestu V. — 34 referuntur] conieci, teferentur 74e 36 pace et] 74**, et pace 74e* 47 ob impietatem] AAe*R,oz. /Ae* 50 cunctis] “45, canticis R ^

208

PS. XLVII-XLVIII

55 140, Et distribuite gradus eius. Sic domus praeter opinionem urbis ep. liberatae possidebitis, quasi occupaueritis magis ciuitatem quam retinueritis ; mos quippe est urbes capientibus habitacula sibi sub quadam diuisionis sorte partiri. 6730; 152-5, Quoniam hic est Deus noster. Hoc, inquit, narrate quoniam 6o sit Deus dominus noster in aeternum et in saeculum saeculi. 15*. Ipse regit nos in saecula. Non solum tamquam dominus, sed

etiam tamquam pastor quidam sollicitus ac benignus.

(PSALMVS XLVIII» In finem. Filis Core, psalmus.

Communes monitus ad omnes homines hoc carmine beatus Dauid instituit, docens ut non magno stupore capiantur earum rerum quae in hac uita gloriosae creduntur, sed potius studeant ; quemadmodum pro affluentibus commoditatibus gratias Deo agant, ut ipsarum rerum possit illis manere certa perfruitio [uel functio]. 28, Audite haec, omnes gentes. Ordinate primum auditum prae270 parat, ut consequenter subiciat audienda. το 2b, Auribus percipite usque terram. Pro : intendite et diligenter audite ; quibus uerbis quam sint magna et utilia quae dicuntur ostendit. 35. Quique terrigenae usque hominum. — Omnes gentes et uniuersos qui uniuersum Aabitant orbem et terrigenas filiosque hominum 1; unum genus atque idem dicit. Bene autem aduersum inflationem 689 mentis, quae prosperorum successu uenit, et terrigenae mentionem fecit originis, ut erubescerent uiliter nati pro caducis efferri. 9». Simul in unum et diues et pauper. — Diues ne diuitiarum possessione turgescat, Pawper nequaquam magnis bonis se esse 20 doleat priuatum ad audiendum uocatur. 48, Os meum usque sapientiam. Scite prorsus praedicat quae docturus est, ut ipsa doctrinae laudatio studium suscitet auditoris.

4^, Et meditatio cordis mei prudentiam. Ac si diceret : non inexplorata loquar, sed quae multa meditatione collegerim. 2; ὅδ, Inclinabo ad similitudinem aurem meam. Ne putaretur quasi 55/88 p. 314,25—315,2

89/60 cfr. p. 315, 4-5

61/62 cfr. p. 315, 7-10

Ps. XLVIII, 2/7? Devt. p. 315, 14-19 8/9 cfr. p. 316, 3-6 10/12 p. 316, 7-9 13/15 -dicit] p. 316, 10-12 15/1? bene-efferri] cfr. p. 316, 12-16 18/20 p. 316, 19-21 21/22 cfr. p. 316, 23-24 23/24 p. 317,53-4 260,27 cfr. p. 317,

7-10

60 deus dominus] RV, deus deus “49 benignus] Derr., benus 74e

61 ipse — saecula] 24**, ozz. 4e:

Ps. XL VIII, 4 gloriosae] V, gloriossa 74e

perfruitio] Bulb. (Krit. Ramsay,

JThS

creduntur] “48, credantur 17

62 6

143) ,perfusio 74e sicut et Ps. - Beda legisse uidetur. (cfr. Brigbt-

1912, 556 ; **functio" autem non erat altera translatio e Graeco sed

potius coniectura librarii) ^ 190 intendite] 74e, intente R 13/14 et uniuetsos] 449*; om, “490 15 genus] 24**, ozz. “491 19 possessione] R, possione 74e*, possitione 74e nequaquam] .4e*R, ne quaqua ;4e* 23/24 inexplorata] Bulb.( Krit. 139) ,explorata 45 Κ ᾽

PSALMVS XLVIII

:

209

ep. pro aliquo commentatus ingenio, rite intulit, haec quae doceret Deo se narrante et consuetis modis imbuente didicisse. 9», Aperiam in psalterio propositionem meam. Vt doctrinam meam carminum suauitate permisceam ; pro : loquar ea ad 3o erudiendum alios quae primo ipse sedulus ac deuotus accepi. 6. Vt quid timebo in die malo ? Quasi cum ipsis qui erudiendi sunt deliberans proponit ac dicit : uideamus quid sit illud quod in die malo timeri debeat ; malum autem diem tempus angorum appellat, quod experturi sunt omnes nocentes. 3; Ac si diceret : nihil aliud periculorum tempore perpendo esse 682 metuendum [est], nisi si iniqua hominem et indecora gesta circumdent, quibus solis ad deliberationem impeditur afflictorum diuinum auxilium, cum ditissimis et ob peccata corruptis opes suae subuenire non possunt ; prae ceteris ergo calamitatibus non in4o digentia pecuniae metuenda est, sed aerumna peccati. 88, Iniquitas calcanei usque sua ; et qui in abundantia diuitiarum suarum gloriantur. Frater non redemit usque homo. Nemo amicorum neque suae oblatione pecuniae redimi poterit in pericula diues ob peccata deductus, qui moribus propriis, non muneribus, 45 absoluendus

est.

9. Non dabit Deo usque suam. Et laborabit in aeternum. Pro uitae uniuscuiusque tempore. 10. E? wiuet adhuc in. finem. Qui uero a peccato mundus est, quid experiatur accipito : huiusmodi, inquit, etiamsi omnibus 5o diebus uitae suae in praesenti calamitatum experimenta persentiat, habebit

quidem

sensum

laboris,

sed

liberationis

securitatem;

atque, ad breue tempus afflictus, uita deinceps [uita] delectabili iugiter perfruetur. 11*. Quoniam mom widebit interitum. Etsi ad tempus uexetur 55 iustus, plenam

tamen

corruptionem,

id est ut penitus intereat,

sentire non poterit. 11*. Cum widerit usque sapientes. Qui se opinantur antestare mortalibus, si fuissent optatis potiti. 115. Szmul insipiens usque peribunt. Quos hic sapientes appellat, 6o uersu sequenti demonstrat : qui scilicet sibi uideantur sapientes, conquisitis per scelus diuitiis, quos insipientissimos fuisse coarguit perditio futura. 125. Relinquent alienis usque ad progeniem. Hic est finis immodica cupientium, ut pro appetitu caducorum aeternitatem per-

28/30 cfr. p. 317, 11-17 31/33 -appellat] p. 317, 18-318, 2 35/40 cfr. p. 318, 5-13 42/46 cfr. p. 318, 22-26 46/44 cfr. p. 319, 8 48/83 cfr. p. 319, 4-13 54/856 cfr. p. 319, 23-25 57/58 -mortalibus] p. 319, 21 59/60 -sapientes] p.

319, 29-31

63/66 cfr. p. 320, 1-5

27 imbuente] 74e, iubente R 28 propositionem] coteci, praepossitionem 74e 29 ea] conieci, eam “49 35 perpendo] “43, perpendendo /egi? G/oss. bib. 36 [est] reiecit 74sc. nisi si] 4e*( cfr. Bulb., Krit. 139 e? PDW' 1942, 60/61) nisi /4e* R 38 corruptis] 44e* s./. (e£ cfr. lin. 55), correptis 74e* 43 suae oblatione pecuniae] R, pecuniae suae oblatione 74e 17 52 uita(29)] 74**, deera? in /4e* e? R 54 non] .49Ἐ, oz. “4491 55 corruptionem] coreci ex Theod. (p. 319, 25 "Devr. : 8&uad9opdv) ,cotteptionem 45 Κ 61 conquisitis ]57., concessitis 9 Κ

210

PSALMVS XLVIII

65 ferant sepulcrorum, et has solum domus sine fine possideant ; qui ep. illas, quas relinquerent aliis, magno opere compararunt. 275 12v. Inuocauerunt nomina eorum in terris ipsorum. Denominantes de nominibus suis terras ad propagationem memoriae potentiaeque suae : opulentis quibusque mos est nomina sua conditis a se ciui7o tatibus, uicis, domibus, agris affigere et res a Deo creatas propriis arroganter insignare uocabulis. 135, Et homo usque ?ntellexit. Tam rationis usu quam totius mundi concesso

dominatu;

ut, Deo subditus,

neque

prosperitatibus

elatus, referret gratias largitori. / 7; 13*-, Comparatus est usque illis. Vt obuiis quibusque, sicut illa, indifferenter utatur, et appetitu rerum, impetu, non iudicio, moueatur.

14*. Haec uia usque ifsis. Haec, inquit, omnium malorum causa est et perditionis materia, quod sine discretione aliqua bonis quae 8o Deus contulit perfruuntur; et hic stupor, qui in iumentis utilis est, in diuitibus elatis reus est.

14^. Et postea in honore suo benedicent. Qui deinceps erunt ho- 69b mines. Diafsalma. 274 152-5, Sicut oues usque eos. Et quidem, inquit, uidentes quoniam 8; instar ouium pecudumque, quibus similes uiuendo facti fuerunt, subito plerumque subdantur exitio nec ulterius audeant sperare mortis egressum : hoc est enim quod ait mors depascet eos. 15€. Et obtinebunt eum qusti 4n matutinum. —

Dominabuntur,

ac

51 diceret : talium. 9o 184, Et auxilium eorum ueterescet in inferno et gloria sua repulsi suni. Omnis potentia diuitum corrumpitur cum illi traduntur exitio : atque a gloria, quam circumpositam habere uidebantur, tempore condemnationis exuti sunt. 16. Verumtamen usque me. Oportet ergo studium nos habere 9 ^ uirtutis et id tantum periculorum tempore timere debere, ne iniquitatis uinculis circumdemur, quando demersos in afflictionibus et penitus ab inferno retentos Deus solus extrahere possit, non compensatione diuitiarum, sed consideratione uirtutum. Diafsalma. 17-18. Ne timueris usque homo. Quod dixerat superius peccati 100 tantum

uincula formidanda,

nunc ordinate non timendas, id est,

spernendas esse diuitias praecipit, quae sperantibus in se prodesse non poterunt, protinus relinquendae, utpote alieni iuris, cum dies

perditionis euenerit.

67/71 cfr. p. 320, 7-13

92/7? cft. p. 320, 15-23

78,80 -perfruuntur] p. 321,

3-5 82/83 cfr. p. 321, 8 84/89 p. 321, 16-19 88/89 cfr. p. 321, 21-22 91/93 p. 321,25—322,2 94/98 cfr. p. 322, 15-20 99/103 p. 322, 23-28

66 magno opere] conieci, magn»pere 74**, uel magnopere 74** ;./. compararunt ] Bouwm.(et cfr. Gloss. bib. ad loc.) ,comparunt “45, parauerunt R 67 denominantes] “4:ε., dominantes 4e 17 *1 insignare] 74e e/ ;/a infra p. 232,33] 14 referret] R, referet 74e 15 obuiis] 57., obis 74e quibusque] 4**, quibus 74e* 80 iumentis] .57., iuuentis 74e 86 exitio] JAe*R, oz. «491 87 est] 74**, oz. 4Aet 92 a] .4**, om. 461 96 demersos] conieci, diuersos 749, dimersos VR 97 extrahere] R, extrachi “491. extrachire /4e* 100 timendas] conieci, timeda 74e 101 prodesse] conieci, ptodisse 74e 102 poterunt] conieci, poterint 74e

PS. XLVIII-XLIX

2II E

ep. 195, Et cum multiplicata fuerit usque eius. Quia non commoritur 105 accipiet omnia, neque simul descendet usque benedicetur. In praesenti enim tantummodo admirationi erit, et eius uitae homo tam-

diu laudantium sedulis blanditur officiis donec in fragili prosperi- 275 tate constiterit. 69* 19^. Confitebitur tibi usque ei. Quoniam magnum aliquid putant 110 mortales, aut pares diuitibus fieri, aut certe familiaritatis eorum esse participes, necessario propheta commonuit neque ipsum diuitem timendum, id est admirandum, iudicent, in cuius opibus nihil

sit certi praesidii, neque eius amicitiam magnopere consectentur, qui non officia spectet, sed munera, donorum magis amicus quam 115 hominum ; tamdiu quippe confitebitur tibi, id est, gratus exsistet, quamdiu bene feceris, id est, munusculis cum deleniueris animum

cupientis et auaritiam desiderantis expleueris. 209. Iniroibit in progeniem patrum suorum. Id est : morte morie-

120

tur.

200, Vsque im aeternum non wuidebit lumen. In hanc demum uitam diues redire non poterit ; perque hoc nec imitandus est nec expetendus est cuius est incerta potentia, fragilis amicitia, aeterna perditio. 21. Homo cum in honore esset usque ?llis. Iterauit enim hanc

125 sententiam et, non de nihilo, finem fecit, ut saepe insensibilitatem

istam ingratae mentis agitaret.

(PSALMVS XLIX) Psalmus Asaph. In priore psalmo ad homines omnes sermonem direxit, sed de his cogitationibus, quae quasi communes uiderentur, opinionem quae esset improbanda conuicit. In praesenti psalmo uero ad 5 Iudaeos loquens, consequenter nimirum quasi ex Dei uerbis omnem orationem texuit, consternare uolens et emendare peccantes, qui

uirtutem neglegentes solas curent hostias, legalium iussionum dicta 276 tenus aure suscipiant et e regione sanctionibus Legis contraria 69d quaeque sectentur. Hoc totum sequitur terribiliore suggestu, uideτο licet quasi tribunal iudiciale descriptione conformans, ut sit tota compellatio Dei terroribus plena. 1^-c, Deus deorum usque terram. Quasi regis ad iudicium procedentis plurimosque ad audientiam sui examinis conuocantis, Dei per-

sona terram euocantis inducitur. 105/108 p. 3235, 2-4

322, 19-21

109/117 cfr. p. 323, 5-10.13-16.322, 25-26

120/123 cfr. p. 323, 20-22

118/119 p.

124/126 p. 324, 1-3

Ps. XLIX, 2/6 -peccantes] Devr. p. 324, 18-22 7318 12/14 p. 325, 1-5

6/11 qui — plena] cfr. p. 324,

108 constiterit] conzecz, consisterit “48, constat R

deleniuetis] conzec;, delenueris 74e

116 bene] 74$, praez. ei V. 121 imitandus] R, emitendus 74*

Ps. XLIX, 4 conuicit] conieci, conuincit 74e 4 uirtutem] -A4eR V, uirtutum PQ curent] conieci, curant /4eV/*, curarent PORV'* 9 sequitur] 24e, exsequitur POR 10 tribunal iudiciale] POR, tribunale iudicium 4e conformans] conzecz, confirmans 74€ 11 terroribus] 74e, terroris POR

212

PSALMVS XLIX

15 19. A solis ortu usque ad occasum. Vt indicaret uniuersam terram, ep. α solis ortu e occasu posuit, pro omnibus gentibus quae sub utroque sunt sole; ut grauiorem faceret occasionem

Iudaeorum,

si coram

inimicis ingratorum peccata puniret. 2. Ex Sion species usque eius. Inde pronuntiauit, inde affatus 20 est cum

omnem

terram

ad audiendum

uocaret,

ubi erat decor

pulchritudinis, id est, Sion ; et hoc propter Iudaeos, qui opinabantur ibi tantum habitare Deum, quia illic erat miraculorum assiduitate saepe conspicuus.

à;

88, Deus manifeste ueniet. Cum magno ambitu magnoque terro25 re, ita ut quae geruntur nullus ignoret. 35. Deus noster et non silebit ignis. Et non ulterius ea, quae indignatur admitti, dissimulabit.

3c-0, Ignis in conspectu usque walida. Quoniam regum mos est, ut eos praecedant armigeri stipentque armati procedentes ad bella, 3o beatus Dauid ignem et tempestatem diuino ascribit comitatui, ut praecedat ignis terror et circa eum sonet efficax ultio. 277 4. Et uocauit caelum usque suum. Tamquam superior eminentiorque caelum ad se uocat, ne esset humile si tantum de Sion crederetur locutus Deus. Caelum autem et terram ponit pro his qui 708 35 habitant in eis; tota plane descriptio pompam examinis et condemnationis extollit. δ8, Congregate usque eius. Praeparato suggestu, aduocatis iudicii testibus, iam quasi astantibus imperatur, ut audiendi praesententur rei. Justos autem pro honore religionis sic appellat Iudaeos, 40 quomodo in principio hos eosdem Zeos, ne ante criminum manifestationem

iniuriosa

damnatione

praeiudicasse

postea quo grauior peccatorum conuictio.

uideatur,

ut sit

ὅν, Qui ordinant usque sacrificia. Qui opinantur omnem obseruantiam Legis in hostiarum oblatione consistere. Prima causa qua 45 congregari debent iudicandi : quia putauerunt in contumeliam Dei, quod neglectu uirtutis et honestatis sacrificiis eos tantum seruire compulerit. 6. Et annuntiabunt usque iudex est. Pro iusto iudice. Caeli, qui ad audiendum fuerant conuocati, et Iudaeorum opinionem inius5o tissimam cognoscent et in tales Dei sententiam aequissimam mirabuntur et iustitiam eius, qui neque sola sacrificia imperauerit Iudaeis neque talem opinionem reliquerit impunitam. D:apsalma. τὰ Audi, populus usque loquar. Quasi auditorio iam per cuncta composito et astantibus qui ad audiendum uocati sunt praesenti- 278

55 busque iudicandis,

15/18 cfr. p. 325, 9-15

consequenter

iam

discutiens

19/23 cfr. p. 325, 14-20

inducitur

24/25 p. 325, 24-25

Deus.

26/

24 p. 325, 25-26 28/31 cfr. p. 326, 1-7 32/36 p. 326, 9-15 32/42 cfr. p. 326, 16-22.325, 5-8 43/47? p. 326, 227327, 4 48/82 cfr. p. 327, 5-11 53/ B8 p. 327, 14-19

19 affatus] conieci, affectus ;4**, uel e(ffectus) 24e* ;J. 24 manifeste ueniet] Vg, mani ue 74e 26 noster] 24e*, oz. “491 non ( 29) ] 24**, oz. /4e* 29 praecedant] R, praecedent 74e 38/39 praesententur] Καὶ (e cfr. Bulb., Kriz. 140), praestententur 44€, praestentur $7. 48 annuntiabunt] 74**, nuntiabunt 74e* B1 et] 74e*, oz. 74e* iusto] R, iuste 74e

PSALMVS XLIX

213

ep. Et bene aud? primum posuit ad eos, qui inoboedientes fuerint ; uel 7o» certe, ad ostendendum quanta sit in iudicio Dei tranquillitas, inducit eum non a terrore sed a monitis inchoantem. 1^5, Israhel et testificabor tibi. Ad te mihi, inquit, sermo est, o Israhel.

6o Bene autem posuit Zeszificabor, quasi praesentibus auditoribus, qui testimonium possent ferre contra infidelitatem reorum. τὸ, Quoniam Dominus Deus usque swm. Creator, adiutor, legislator ego sum, inquam, non alius. 88, Non super sacrificia tua arguam te. Non intermissione hostia6; rum offerendarum reus es; parua mihi quippe harum cura est, etiamsi minime complentur. 80, Holocausta autem tua usque semper. Redundant in hac parte tuae deuotionis obsequia : tantum abest ut pro neglecto huiusmodi officio arguaris. 7o

98, Non accipiam usque witulos. Tamquam

indigens ; uel certe

propter tale seruitium contemptus in moribus. : 108, Neque de gregibus tuis usque ssluarum. Tu enim mihi modica quaeque offerens, uniuersa autem iumenta mea sunt.

118. Iumenta in montibus et boues usque caeli. Pro eo ut diceret : 75 sub meo iure notitiaque consistunt. 110, Et pulchritudo agri mecum est. Pro : mei iuris. 12. 5: esuriero usque plenitudo eius. Opinionem eorum, qui tamquam indigenti immolabant uictimas pressiore esuritionis suae sermone confudit : etiamsi, inquit, esuriero, — quod fieri non 80 potest, — tuis tamen muneribus non egeo. 13. Numquid manducabo usque taurorum. Numquid istis utor 279 ut do uobis, uel tali condicione consisto, et propterea mihi de tuis 7oc

oblationibus cibum conaris inferre ? Non utique! Igitur ab ista sedulitate cessato : neque enim uel indigentia uel utilitate com8; moueor ut talia dona perquiram, ex quibus quasi possim uel esuriem mitigare uel emendare pauperiem. Quae sunt autem quae e regione requiro ? 14^. Imola Deo usque laudis. Immola Deo gratiarum actiones. 14». Εἰ redde Altissimo usque fua. Mihi, non aliis. Amplifica 9o quem credere tuorum omnium

causam

bonorum.

15. Et inuoca me in die tribulationis tuae. Vt optanda per me adipisceris et per me formidanda effugies, ut tibi me glorificandi praebeatur digna materia. Verum hoc nec fructuose facies si praecepta mea temerans honorem 95 non deuotioni, seruiens.

59/61 p. 527, 20-22

meum

62/63 p. 328, 1-2

praedicaueris,

ostentationi,

64/66 p. 328, 5-5

67/69 p. 328,

6-8 72/33 p. 328, τό 434/15 p. 328, 18-19 96 p. 328, 20 93/80 cfr. p. 329, 1-3 81/87 p. 329, 9-13 88 cfr. p. 329 , 14-15 89/90 amplifica — bonorum] p. 329, 20

91/95 cfr. p. 329, 247330, 5

56 et] 74e*, om. “491 69 arguaris] Bulb. (PDW' 1942, 61), arguris 74e 11 in motibus] 74**, uel in maioribus /4e* 5.7., in maioribus R 44 iumenta] 4**, oz. Aet 86/87 e regione] conieci, reuersione 74€ 89 amplifica] conieci, amplica 44**, uel subplica 274** ;.7., suplica V. 90 quem credere] 74€*, quem crex“451, me crede Bulb. (Krit. 140) — causam] Bwib.( Krit. 138), causa 74e 92 effugies] A4**R, reffugies 74e*

214

PSALMVS XLIX

ep.

416. Et eripiam te et magnificabis me. Peccatori autem dixit Deus. Diapsalma. Quare tu enarras usque íwwm. Nec sacrificiorum proinde oblatio, nec maiestatis meae honoratio, nec Legis meditatio quicquam proderit contra praecepta uiuentibus. Ornatum 100 enim bonis operibus quaero animum, non per illa sacrificia gloriosum. 17. Tu uero odisti disciplinam usque meos post te. Agendo destrues quod honoraueras praedicando. 185, Si widebas furem currebas cum eo. Cooperaris furibus iniqui105 ter.

180, Et cum adulteris usque ponebas. Sic Apostolus : qui praedicas

non furandum furaris, qui dicis non moechandum moecharis.

195. Os tuum usque malitia. Loqueris, inquit, omne quod inii10

quum

280

χοῦ

est.

195, Et lingua tua usque dolos. Sermones tui omni fallacia pleni sunt et dolo; simulas quippe uerbis amicitiam, cum malitiam in corde custodias. 20. Sedens aduersus usque scandalum. — Filium matris idem dicit quod et fratrem, ut per repetitionem clarescat. Cum enim

115 colloqueris,

amicitiam

sermonibus

polliceris,

at ubi

diremptus

fueris, ea comminisceris quibus possis nocere. 215, Haec fecisti et tacui. Te, inquit, talia agente diu patiens fui. 210, Existimasti iniquitatem quod ero tui similis. Iunxisti criminibus tuis profanitatem, patientiam meam criminando de dilatione 120 uindictae,

tamquam

tuis faueret admissis.

21c. Arguam te et statuam illud contra faciem tuam. Conuictionem punitionemque criminum tuorum faciam esse manifestam. 22. Intellegite nunc haec, qui obliuiscemini Dominum. Hinc iam inchoatur monitus prophetae, cuius gratia omnem illum in su125 perioribus figurarum uariarum fecerat apparatum. Non remisse audite nec segniter, sed penitus in mentem utilem comminationem admittite. 239. Ne quando rapiat usque honorificauit me. Ecce, inquit, quid 7* a nobis reposcit, ecce quid praecipit : gloriam esse propriam laeti130 tiamque pronuntiat, ut hostiam pro gratiarum actione studieris offerre. 23», Et illic iter usque Dei. Pro eo ut diceret : huiusmodi homines 281 salutare donabo, qui mihi sacrificium

laudis offerre curauerant;

hoc ergo munere, — id est, hoc genere, — salutare consequentur 135 deuoti. 102/103 cfr. p. 330, 19-21

104/105 p. 330, 22

106/107 p. 330, 25-26. Rm 2,

21-22 108/109 p. 531, 1 110/112 p. 331, 2-4 113/116 p. 331, 6-9 117 P. 331,10 118/120 p. 331, 12-14 121/122 p. 331, 16-17 123/125 -appa-

ratum] cfr. p. 332, 1-3 125/127 non — admittite] cft. p. 332, 4-6 p. 332, 12-13 132/135 cfr. p. 332, 22-335, 1

128/131

97 enatras] 74**, narras /4e* 100 per] /A**R, oz;. /4e* 104 cooperaris] 4e, cooperabaris αὶ 115 polliceris] 74e* s./. (cfr. Tbeod., p. 331, 8 Devr. : ómoxv$j), colloqueris 74e* diremptus] Bowwz., direptus 74e 124 gratia] “οἴ, gratia(rum);4e* 126 utilem] “49, uigilem Β 129 quid] conieci (cfr. Theod., p. 332, 12 Dervr.) ,inquit 74e 133 salutare] 74** V, uel salutari 74e* 5.7. curauerant] 445, curauetint R, curauerunt I/

134 salutare] conieci, salutarem 74€

(PSALMVS L) ep.

Inm finem. Psalmus Dauid, cum uenerit ad eum Nathan propheta, cum intrauit ad. Bersabee. Sub occasione paenitentiae prophetat hoc carmine captiuo populo in Babylone, quae supplicationis uerba et liberationis uerba 5 facienda sint, atque suo exemplo orationem format, qua uti debeat in afflictione captiuus ; quamuis titulus non tam curam formandi quam tempus formati carminis signet. 88, Miserere mihi, Deus usque iuam. Scite aduersum

magna et

multa peccata magnitudo et multitudo misericordiae postulatur : 10 grauia quippe uulnera nisi paribus remediis non curantur. 4. Et secundum multitudinem miserationum usque laua me ab iniquitate mea. Intentio supplicantis ob grandem reatum his uerbis exprimitur. 9^. Et delicto meo munda me. Merito ueniam postulat, qui ini- gi 15 quitatem prius agnoscit sponte commissam et ideo intenta paenitentia et grandi misericordia diluendam. ὅν, Quoniam iniquitatem meam ego usque semper. Obuersatur semper oculis meis admissi qualitas quantitasque, ne refrigescente peccati memoria, paenitentiae quoque simul languescat inten- 282 20 tio. 62, Tibi soli peccaui usque feci. — Tb, inquit, soli Peccawi, non in his a quibus tam crudeliter tractor ; quamquam et regis personae conueniat, Dei tantum Legibus subditi ac proinde non cuiquam hominum, quibus agebat superior, sed ipsi sol? feccawit, in cuius 25 praecepta commiserat.

6», Vt iustificeris in sermonibus tuis. Non quia peccaui tu iustus appares, sed quia tam beneficus totiesque contemptus aduersus ingratos iustus demum ultor assurgis ; unde si res quasi ad tribunal iudiciumque perueniat, necesse est te et wincere potestate post 3o enumerationem tantorum beneficiorum taliter uindicantem, cul sit

non solum disputatio sed etiam ultio ista iustissima. 75. Et wincas usque conceptus sum. Quia nec acceptissimi tui, nec regis, nec prophetae peccata condonas. Bene cum de populo loqueretur ait : ecce enim iniquitatibus conceptus sum usque mea, 35 quoniam non a breui tempore sed olim a patrum atque auorum aetate peccauimus : patrum uidelicet, qui in peccatis successores 71* fuerunt et ipsam natiuitatem de huiusmodi plerumque occasionibus 283 collegerunt ; sic enim saepe Deus per Hieremiam et Hiezechielum licentiam professionemque in illis exprobrat moechandi. Hoc est

Ps. L, 3/8 prophetat — sint] cfr. Devr. p. 334, 24-26 8/9 -postulatur] cfr. Ρ. 335, I-4 14/16 cfr. p. 335, 9-14 17/18 -qualitas] cfr. p. 335, 15-16 21/ 22 -tractor] cfr. p. 335, 18-22 26/31 cfr. p. 336, 22-27 33/43 bene — idiomati] cfr. p. 337, 17-29 Ps. L, 6 captiuus] Bouwz., captiuos 74e 16 diluendam] Bulb. (PbW' 1942, 61), deluendam “45, delendam Derr. 17 obuersatur] comieci, obseruatur ΑΚ 18 quantitasque] R, quantasque 74€ 22 tractor] R, trachor 74e 28 assurgis “45, consurgis R 32 nec( 19) ] A**, oz. “491 39 professionemque] 74**, uel profussionem 95 /.sz.

216 40

PSALMVSL

ergo quod ex iniquorum conuentu materiam conceptus inierit, et

ep. eorundem exemplis sit in peiora informatus. Ecce enim hic redun-

dat : neque enim erat, quod demonstratiue uellet affari ; seruiuit ergo hebraico idiomati. ; v^. Et in delictis peperit me mater mea. Aut matris aut temporis :

45 ut significet se, in attenuationem

facti sui, nec domi habuisse nec

in publico, unde iustitiam disceret. 88, Ecce enim ueritatem dilexisti. Hoc, inquit, a me petisti quod uerum esset ac debitum : uitam scilicet simplicem iustamque, quam sapientiae tuae manifestatione formaueras. $0 8^, Inceria et occuita usque mihi. Profunditates dispensationum et secreta mysteriorum Legis promulgatione docuisti. 9. Asperges me hyssopo et mundabor. Id est : igitur ; ut sit sensus : pro his ergo omnibus tu iustus ; ego, quia ingratus et criminosus appareo, necessarie posco ueniam et ablutionem in morem Legis 284 5 ^ supplex efflagito. 108, Lauabis me, super miuem dealbabor. Auditui meo usque laettiam. — Auditum pro re quae indicanda est ponit, ac si diceret : praebebis mihi laetitiam. Compos uotorum ea etiam de absolutione n mea audiam, quae sint plenissima gaudiorum, cum te annuente 6o tempus libertatis aduenerit. 105, E? exsultabunt ossa humiliata. Remissionis tempore grauis attritio, — quae nomine semper comminutorum ossuum indicatur, — releuabitur et nos dulcedine exsultationis implebimur. 128, Auerte faciem tuam a peccatis meis usque crea in me, Deus. 6 IS] Pro rectis cogitationibus. 125, Et spiritum rectum innoua usque meis. Spiritum pro intentione animi poni usitatum in Scripturis est, ut in libro Numerorum

de Caleb : non enim, inquit, in eo inuentus est spiritus alter. 13*. Ne proicias me a facie tua. Absolutum me facito semper in 79 Templo sub tuo stare conspectu. 135, Et spiritum sanctum tuum ne auferas a me. Ne captiuus diutius caream eo spiritu, quo sanctificabatur in Templo populus in documentum praesentiae Dei, quo etiam inspirabantur prophetae. 143. Redde mihi laetitiam salutaris tui. Laetabundam salutem, 14h, Εἰ spiritu principali confirma me. Vt non solum absoluar, ]5 uerum etiam uicinarum gentium per gratiam spiritus obtineam principatum. 8o

15. Docebo iniquos uias tuas usque comuertantur. Subditarum gentium ad agnitionem tuam corda conuertam. 108, Libera me usque meae. De potestate homicidarum, quibus est 47/49 cfr. p. 358, 1-3 60 cfr. p. 338, 18-20

5-8

68 Nm

14 p. 339, 19-20

14, 24

50/51 cfr. p. 338, 4-6 61/63 p. 338, 21-23

69/70 p. 339, 10-11

52/85 cfr. p. 358, 8-14 65 p. 339, 1-2

δι,

66/68 p. 339,

71/33 -dei] cfr. p. 339, 12-15

95/193 cfr. p. 339, 23-340, 2

i

40 quod] oz. “491, post ergo suppl. “49: 41 informatus] Bub. (Krit. 143) ,infirmatus “45 e? Gloss. bib. 45 domi] -4*R, domui G/oss. bib. 49 formaueras]

44e, formauerx«« 44e 44e, obsolutionem R

52 id est] 4**, uel deest Ae* ;.». 54 oblutionem( sic) ] 0*7 indicanda] Bowwz., iudicanda 4e 59 annuente]

“451, uel iubente 74e* ;.;. ossum zJe*R

61 grauis] R, grauius 74e

62 ossuum] 24**,

285

PS. L.LI

217

ep. familiaris crudelitas, quibus studium est inhiare sanguini. Vult autem tali colore, per comparationem scilicet pessimorum, se dignum liberatione monstrare. 16^, Exsultauit lingua usque tuam. Grate nimis et gratulanter tua 85 facta narrabo, qui me ob notitiam tui iuste dominationi subtraxeris

7

" impiorum. 1v. Domine, labia mea usque laudem tuam. Materiam laudum tuarum, beneficia, tribuens.

188, Quoniam si uoluisses sacrificium, dedissem utique. Quomodo

9o sollemnitates canticorum, sic hostiarum oblationes in terra aliena non comprobas, quibus si delectatus esses seruissem utique ritu

Legis tuae. 180, Holocaustis autem non delectaberis. In quibus est sollemnitas officii, non emendationis

affectio.

95;

205. Sacrificium Deo spiritus contribulatus usque Ston. Complaceat tibi id quod ad Sionis prosperitatem respicit, ut restituas ei ueteris felicitatis ornatum, quibus rebus sit etiam rex ipse conspectior. 213. Et aedificentur muri Hierusalem usque et holocausta. Quae 100 in terra aliena neglexeras, instaurato Templo grate suscipe. 210, Tunc imponent super altare tuum witulos.

(PSALMVS LD» In

finem.

Intellectus

Dauid,

cum

uenit.

Doec.

Idumaeus

εἰ

annuntiauit Sauli et dixit ei : uenit Dauid in domum Abimelech. Aduersus uerba Rabsacis praeuaricatoris et Iudaeos non solum Assyriorum armis, uerum etiam religioni dedere persuadentis, hoc 286 ; carmen propheta longe ante composuit. Titulus autem quando sit formatus psalmus ostendit, quamquam possit tali filo orationis detextus uideri, quod utrique proditori conueniat. 3. Quid gloriaris in malitia usque iniquitate. Cum erubescere pro yip proditione et consilii prauitate deberet. Potest et per ironiam dicτο tum uideri pro impotente fofens, siquidem arrogantiae sursum ac deorsum uerba promebat. 4. Tota die usque tua. Sicut rasorium acutum fecisti dolum. Effectus doli, — quo Iudaeos meliorum terrarum oblatione ad deditionem uocabas ut penitus interirent funditus euertendo — nouaculae 15 comparantur, quae acuía praesertim nihil pilorum quos radit reliqui facit. 84/86 p. 340, 11-13 87/88 p. 340, 15-16 99/100 cfr. p. 341, 25-27

95/97 -ornatum]

p. 341, 16-20

Ps. LI, 3/8 -exposuit] cfr. Devr. p. 342, 6-10

8/11 cfr. p. 342, 19-21

12/16

cft. p. 343, 7-13 82 comparationem] Bouwz.., conparitionem 24e 84 exultauit (5/c)] 44e*, uel (ex)a(ltauit) 24e* 5. 88 tuarum] “49 ἘΚ, oz. ;4e* beneficia] 74e, beneficentiam R 94 affectio] R, effectio 74e 96 sionis] 74e, sion R Ps. LI, 4 dedere] “491, uel subdere 74e* ;.z. 8 gloriaris] “491, uel (gloria)tur vex. pro] 24e" 7077 vier 9 potest] 74**, oz. /4e* 12/21 correxi! Bulb. (Krit. 140) 13/14 deditionem] R, ditionem 74e 14 uocabas] 44*R, uocabat Bulb. euertando( sic) ] 4e*, uel euertendi 74e* 7.7.

218 ep.

20

2

5

3o

35

Ρ5. 1.1-:Π

ὅ, Dulexisti malitiam usque aequitatem. Assyris rem gessisse quam nobis. ᾿ 4 6. Dilexisti omnia usque dolosa. — Dilectionis nomine auxit profanitatem callidi, qui tantam malitiam non necessitate seruitii sed nocendi affectione sequebatur : deditionis nostrae consilia, quibus corrueremus profunditus. : 78, Propterea Deus destruet te in finem. Perfecte delebit quem iam ex parte destruxit, ut captiuus sub hostium degeret potestate. *^, Euellet te usque de tabernaculo tuo. Ac si diceret : de habitatione et uita mortalium. vc. Et radicem tuam usque wiuentiwm. Radicem dicit subolem, cuius uim et uicem uidetur praebere successio. 82-b, Videbunt iusti et timebunt. Abundat quippe in te prolata uindicta ad terrendos alios et quidem laetiore iam affectu praeditos, cum pro ipsorum commodo in te uis exitii motata doceatur. 93, Et super eum videbunt usque adiutorem suum. Cuius cultum exprobrat in Iudaeos. 9», Sed sperauit in multitudine usque suarum. Equitatus assyrii pompam exercitumque fidelium populo iactanter ostentans. 9c, Et praeualuit in uanitate sua. Vanis inflatus nihil solidi in moribus,

quo iuuaretur,

inuenit.

108, Ego autem usque Dei. Fecundus uirtutibus et semper uirens felicitate continua. 40

10b, S5eraui in misericordia

Dei. Non,

ut ille, in multitudine

diuitiarum ; idcirco et ille puniri et ego merui liberari. 118, In aetermum et in saeculum saeculi. Confitebor tibi usque fecisti. Gratus semper exsistam de praestitis, sperare praestanda non cessans. 4 v^ 110-6 Εἰ exspectabo usque tuorum. Manebit in me inuocandi te cura perpetua, etiamsi circumder aduersis, quando experimentis priorum didici, quid commodi talis habeat intenta supplicatio. 119, Ante conspectu sanctorum tuorum.

(PSALMVS LII» In fimem, super Abimelech,

intellectus Dauid.

Eadem materia est psalmi praesentis quae tertii decimi, parua parte uersuum commutata. In Rabsacen enim et ea, quae illis sunt gesta temporibus, a sancto Dauid longe ante formatus est. 17/18 p. 345, 15

19/22 cfr. p. 343, 20-344, 5

23/24 p. 344, 4-6

25/26

P. 344, 9-10 27/28 cfr. p. 344, 13-14 29/31 cfr. p. 344, 18-19 32/33 pv 345, 3 34/35 p. 345, 4-5 36/3? cfr. p. 345, 8-10 38/39 cfr. p. 345, 42/44 cfr. p. 345, 19-20 I3-14 45/47 p. 345,22-24 Ps. LII, 2/4 Devt. p. 346, 2-4 5/6 p. 346, 5-6

1? (magis) ante assyriis esse restituendum censuit Bulbart, quod tamen etiam in R. deest 18 quam] “495, oz. “4951: 19 auxit] 74** /.;7., duxit 74**, induxit Bu/P. 21 ante sequebatur res/ifuendum esse (exercens) censuit. Bulb. 22 profunditus] “45,

funditus R 29 abundat] conieci ex Theod. (p. 344, 18 Devr.) ,abundet 74e 30 laetiore] 74e, latiore Devr. e? Bouvz. affectu] conieci, effectu 4e 46 etiamsi] “49: etiam “491 circumder] conieci, circumdeder. 4e 47 commodi talis] 44**, uel commoditatis 74e* ;.7,

PS. LII-LIII s

219

10, Dixit stultus in corde suo : non est Deus. Insultando Iudaeis

ep. et dicendo : quis est Deus qui liberet uos de manu Assyriorum ? 22, Corrupti sunt et abominabiles facti sunt in uanitatibus suis. Assyrii blasphemantes ac pereuntes. 2», Non est qui faciat bonum usque unum. In Assyriis. το 68-b, Dominus de caelo prospexit usque ubi non fuit timor. Inde interitum formidare cogentur, unde non opinabantur; praeter opinionem quippe suam illatae a Deo succubuere uindictae. 6c, Quoniam dissipawuit ossa eorum — hominum sibi placentium —. Rabsacis scilicet, qui in gratiam hominum plena iniquitatis 1; uerba

deprompsit.

τὸ Confusi sunt usque Israhel. Subauditur : quis nisi Deus ἢ Quis, inquit, uobis de monte Sion, — in quo Dcus habitare crede- 12. batur —,

dabit salutem ?

19-6, Cum conuerterit usque Israhel. Et perfecta laetitia in uniuer20 so populo tribuetur, cum :X- tribuum, quae hoc impetu abductae sunt, fuerit laxata captiuitas.

fratrum germano

Hoc autem

ideo, ut se calamitati

affectu condolere monstraret.

(PSALMVS LIII, In finem, in hymmis. Intellectus Dauid, in quo ueniunt Ziphaei et

dicunt Sauli : nunc Dauid absconditus est apud nos. Ex persona Ezechiae hoc canticum format propheta pro liberatione tam sua quam totius populi supplicantis, sub occasionis tem; pore suae tristitiae, quae titulo doceatur inserta. 3*. Deus, in nomine tuo saluum me fac. In eo, inquit, nomine sa-

lutem tribue, quod profuturum nobis negant Assyrii et quod me frustra subditis praedicare blasphemant. 35, Et in ueritate tua 1udica me. Ac si diceret : pro me. Quotiesque 10 enim legitur ?udica illos uel ?llum, ut condemnentur petit. Me enim cum dicit 2ud?ca, defensionem 4. Deus, exaudi orationem meam.

T ^

rogat. Cura, inquit, de me

et cum

affectu auxiliandi uerba meae supplicationis audito. ὅδ, Auribus percipe usque insurrexerunt in. me. Quorum non est differenda punitio impietatis meritis. ὄντος͵ Et fortes quaesierunt. animam meam. Quanto igitur impugnatores mei et externi sunt et uiribus insolentes et tui inimici, hoc ego dignior tuo praesidio. 6 cfr. II Par 32, 11.14-15. Is 36, 19-20 8 cfr. p. 346, 9 10/12 p. 347, 6-9 14/15 p. 347, 4-5 16/18 cfr. p. 347, 14-17 19/22 cfr. p. 347, 20-23

Ps. LIII, 3/4 -supplicantis] cfr. Devr. p. 348, 2-3 6/8 cfr. p. 348, 5-10 9/11 cfr. p. 348, 14-20 12/13 p. 249, 2-3 14/15 cfr. p. 349, 5-6 16/18 p. 349,

11-13 Ps. LII, 6 dicendo] “45 Ἐ}γ, oz. /Ae*R 8 pereuntes] R V, periantes 491, morientes /4** ;.7., periurantes Asc. 12 succubuetre] conieci, subcumbere 74e 18 salutem] “45, sanitatem R 20 abductae ]Bui. (Kri?. 143) ,adductae 74e

Ps" LII, 2 nunc] “491, uel num 24** 5. 9 quotiesque] “45, quotiens ΚΕ, quotiescumque 1^ 10 uel illum] 74e*R, oz. “491 11 enim] «45, autem R 17 insolentes] /4**R, uel insultantes 74e* 7.77. 18 ego] “449, ergo /4e*R

220 ep. 20

2-

PS. LIII-LIV

6. Non proposuerunt Deum usque adiuuat me. Rebus agnoscent | 72" hostes, quod uerbis irriserant. 7», Et Dominus susceptor est anima mea usque mets. Experientur Ν ι ipsi exitium, quod inferre moliti sunt. v*. In ueritate usque 1llos. — Veritatem ubique ponit ut negotiorum, de quibus loquitur, exprimat firmitatem. Solida ergo et firmissima,

precor, internecione

depereant inimici.

85. Voluntarie sacrificabo tibi. Prompte libenterque gratificatorias tibi hostias immolabo taliter liberatus. 8^. Confitebor nomini tuo, Domine, quoniam bonum est. Gratum

tibi esse officium est optimum. 9. Quoniam ex omni tribulatione eripuisti me. Pro utrisque donis agam gratias, quod et mea me liberatione gaudere et inimicorum interitum uidere fecisti. 90 Et super inimicos usque tuus.

(PSALMVS LIV» In finem, hymnus sapientiae Dauid. Hoc carmen Oniae pontifici propheta componit, talem aptans orationem, quae temporibus eius, meritis et uirtutibus eius et afflictionibus competat. Qui pertulit primo Simonis impugnatioIs namque Beniaminitica tribu ortus sacerdotium ambit proE] nem. ditione eius et pecuniae, quam in Templo conditam Seleuco detulit. Ex quo in exsecutione rei ad expulsionem Oniae substitutionemque Simonis missus Heliodorus signis a Templo excluditur et ob honorem Oniae uisionibus uerberatur ; huius postea intercesI o sione seruatur in uitam. Post quas demum aerumnas pertulit sub

I^

Antiocho, filio Seleuci. Iason quidam, propinquus Oniae, honoris eius et uitae aemulus, ab Antiocho pontificatum redemit ea pactione, ut omnes Iudaeos in gentilium scita traduceret. Quo onere percitus et afflictus sponte Onias migrat in Aegyptum atque ibi, altari constructo, ritus sacros, quos Hierosolymis Iason profanauerat, cum Iudaeis qui inueniri potuerunt, antistes deuotus instaurat. Horum ergo temporum mala deplorantem Oniam propheta praeuidet ac praedicat. 23, Exaudi,

20

Deus,

orationem

meam.

Penitus

in tuum

admitte

auditum supplicis precem. 2b, Et ne despexeris deprecationem meam. Intentam deprecationem suam talium uerborum iteratione demonstrat, per quae indicat magnitudinem quibus cogatur angorum a Deo; unde citum et efficax sperat auxilium. 19/20 cfr. p. 349, 16-18 21/22 cfr. p. 349, 20-21 23/25 p. 350, 1-4 P. 350, 5-6 28/29 p. 550, 10. 30/32 cfr. p. 350, 13-15 Ps. LIV 2/18 cfr. Devt. p. 351, 9-17.352, 13-353, 17

19,20 ». 343,1

26/23 21,34

cfr. p. 353, 23-25 21 experientur] “48, experiantur R 22 exitium] 74**, exitum 74e* dere] Buh. (Krit. 138), gauderem “45, gaudire I7

31 gau-

Ps. LIV, 13 scita] -A*PQR, scima (—schema) Bulb. (Krit. 143) ^ honere(sic)] “49: honore 74e*

291

PSALMVS

LIV

:

22T

2; 9. Intende me et exaudi me. Contristatus sum in exercitatione mea. 292 ep. Quasi exercuerunt me mala continuatione sui. 48, Et conturbatus sum a uoce inimici. Heliodori subsiciue inimici. 45, Et a tribulatione peccatoris. Simonis studiose peccantis. 30. 4b. Quoniam declinauerunt in me iniquitatem. Iniquam persecutionem ; fuderunt in me crudeliter quicquid ipsi afflictionum iustissime merebantur. 4c, Et in ira molesti erant mihi. Quia primo molestias certando Simon fecerat, aequitate superatus, iam nunc furando persequitur. Js 35. 95, Et formido mortis usque me. Imminente scilicet morte, id est : grandi periculo. 6», Εἰ contexerunt me tenebrae. Hoc proprium docetur angoris; defectu quippe solaciorum uiriumque, aér etiam obtenebrari uidetur afflictis. 4o «8, Εἰ dixi : quis dabit mihi usque columbae. Tantis enim coartabar malis, ut non

egressu opus esset, obserato omni liberationis

exitu. τοὶ Et uolabo et requiescam. Si mihi contingeret uolandi facultas, de patria regione libenter effugerem ; 45) 88-93, Ecce elongaui fugiens usque $m solitudine. Et quam longissime discedens, in solitudine commorarer, tantum ne mala urbis

huius perpeterer ; atque ibi saluatorem exspectarem Deum. D:apsalma. 9. Exspectabam ewm usque a pusillanimitate et usque tempestate. 5o Pro persecutione ualida ; quam multitudo infert angorum. 103, Praecipita, Domine, diuide linguas eorum. Vt nec consiliis nec sermonibus concinant atque per omnia inter se discordes in 293 meum

exitium

adiuuare

non

possint,

sed intestinis

et mutuis

iurgiis consumantur. 55 10^. Quoniam widi iniquitatem usque 9n ciuitate. Haec autem ideo, quia mala urbis exhorreo : ut saltem impeditis auctoribus coepta soluatur impietas. 11-12. Die ac nocte circumdabit eam. super muros eius usque iniustitia. Quam afflictis intulerunt sacrilegi. I med1o eius posuit 6o pro $alam ; ac si diceret : quaquauersus respexeris, profanitas occurret uidenti. 12-14. Et non defecit de plateis eius usura et dolus usque dux meus 741 [supbortassem utique) et notus meus. Procurationem quippe religionis a Seleuco Simon acceperat. 26 cfr. p. 353, 28-29 cfr. p. 354, 20-21 p.355, 8-9

23-25

30/32 cfr. p. 354, 6-13 33/34 p. 554, 17-18 37/39 p. 354, 24-26 40/42 cft. p. 355, 2-3

45/48 p. 355, 9-10.14

55/89 cfr. p. 356, 2-4

B0 cfr. p. 355, 15-18

59/61 cfr. p. 356, 7-12

35/36 43/44

51/84 cfr. p. 355,

63/64 cfr. p. 357,

17-18

27 subsiciue] comieci, subsequi “45 runt] “491, uel transtulerunt 74e* 5.

ΔΆ, obseruato 74e 4A€*, os, “4958 52 44e*. ογ. 2de* 60 63/64 religionis] 748,

30 iniquam] 24e*, om. .4e* δῦ me] 74e*, oz. “491

46 discedens] Bu/P. (Krit.

31 fude41 obserato]

140), discendens /AeR

49 et]

discordes] V, discordis /4e*, discordiis 74e* 53 meum] quaqua-] Bz/h. (Krit. 138), quanquam 74**, quaquam z4e*R regionis R

222

PSALMVS LIV

65 185, Qui simul mecum dulces cibos. His omnibus indicat Simonem, ep. quod familiaritatem quondam professus sit ut noceret rectius. 15^, In domu Dei ambulauimus cum consensu. Quam acerba sunt quae pertuli εἰ quam humiliatus grauiter sum, ut talibus amicis desererer, qui omnium officiorum immemores in meam perniciem 7o coniurarent !

"

162-5, Veniat mors super illos usque wiuentes. Non solito consumantur exitio. 169-3, Quoniam nequitia in hospitiis eorum in medio eorum. Prout diceret : malignitatis in hac uita crimen operantur. rss

17-18. Ego autem ad. Deum clamaui usque narrabo. Et quid illi 294 iniquitatis operantur et quid laboris ego sustineam, omni tempore intentus exorator insinuo. 195, Et exaudiet uocem meam. Liberauit in pace animam meam. Certa me facies securitate gaudere. 80 195, Ab Jis qui appropinquant mihi. Ac si diceret : a propinquis meis. 19^. Quoniam inter multos erant mecum. Pro : aduersum me sociabantur externis. 20. Exaudiet Deus usque commutatio. Diapsalma. Nulla argenti 8; oblationumque permutatione destinato eximentur exitio, quia Deum non timendo immaniter deliquerunt. 218, Extendit manum suam 1n retribuendo. Sic quippe studiose 74 75.

9o

in meas grassabantur iniurias, quasi non inferrent mala sed redderent.

210, Contaminauerunt Testamentum eius. Ritus profanando legitimos uel caerimonias Templi uel diuitias publicando. 223, Diuisi sunt ab ira uultus eius. Sacrilego furore sunt mea societate diuisi, ipso uultu iram quam aduersum mme conceperant publicantes ; ideo et irae uultum gerebant. 9; 22b, Et appropinquauit cor eius. Hi sunt autem inimici, qui mihi prius toto se corde iunctos simulabant. 22c-2, Mollierunt sermones eus super oleum usque :acula. Dulcibus uerbis tegebantur uenena, et mollitudine sermonum iaculis lo-

100

cum parabant. 239^, [acta in Deum curam tuam usque enutriat. Quasi ipse pro- 295 pheta iam doctus alloquitur.

23c. Non dabit in aeternum usque ?usto. Licet ad tempus, ut probaretur, afflictus sit, in aeternum tamen fluctuare non sinitur.

248, ΤῊ uero, Deus, usque interitus. Vnde praecipitatorum facilis 105 non fit emersio. 65/66 cfr. p. 357, 12-14.23 83/86 p. 358, 3-5 90/91 cfr. p. 358, 16-18 92/94 p. 358, 19-24 cfr. p. 559, 8-12

100/101

p. 359, 14

102/103

87/89 cfr. p. 358, 10-12 95/96 p. 359, 1-3 97/99 p. 359,

18-20

104/105

p.359, 23-24

66 quondam] 74**, uel quandam “49 ;.». 69 desererer] comieci, deserer 74e 93 miratur Gloss. bib. uocabula buius uersus 46 ego] :A**R, oz. 451 86 dilinquerunt( sic) ]448, dereliquerunt R 92 mea] “45, praem. a R 97 tegebantur] “49, tegebant R 101 alloquitur] 44$, 5raez. se R 102/103 probaretur] p probetur RIZ e

105 fit] “491, fuit /4**, finitur R

emetsio] R, euersio

PS. LIV-LV ep.

IIO

223

240, Viri sanguinum et doli. Crudeles, effundendi sanguinis auidi. 24^, Non dimidiabunt dies suos. Nec ad mediam, qua uiuere poterant compositione corporis, aetatem Deo puniente peruenient. 24*, Ego autem sperabo in te, Domine. Consilium prophetae est, ac si diceret : o tu confidenter Deo dicito quia speres in eum in aeternum. (PSALMVS LV5 In finem, pro populo qui a sanctis longe factus est. Ipsi Dauid 74" tituli inscriptione, cum tenuerunt eum Allophyli in. Geth. Praedicit in hoc psalmo propheta quae Machabaeorum sunt acta temporibus, qui, Onia Hierosolymas deserente, in ultionem Legis suae patris Mathathiae exemplo iurauerunt, bellum inferentes tam praeuarica- 296 toribus ciuibus quam in id ipsum cogentibus hostibus. Formatur autem talis eius carminis oratio, qualis positis in calamitate congruerat. Superior sane pars tituli causam cantici, inferior conscriptionis tempus ostendit.

23. Miserere mei usque homo. Non condemnanda est collatio nominum De: et hominis : aduersus hominem quippe possit et humana, sed multo est facilior, quia longe praestantior, diuina defensio. 2b, Tota d1e bellans tribulauit me. Pro continuatione temporis ne15 gotiique. 3*. Conculcauerunt me usque d?e. Diuersis modis id ipsum dicit suo more, cum uult magnitudinem calamitatis exprimere. 4. Quoniam multi qui debellant me usque timebunt. — Quacumque IO

die territus fuero, ego in te confidam. 20

25

30

ὅδ, Ego uero usque eos. Tuo, inquit, adiutorio mei sermones mirabiles apparebunt atque laudabiles, quod neminem me timere alium scilicet profiteor. 5»-c, In Deo sperabo usque caro. Bene carnem dicit, ut hostes suos ab inferiore hominis parte ostenderet non timere decipere. 62, Tota die uerba mea exacerbantur. Exsecrabilia faciebant cri- 74* minando : insidiosos malos amicos speculari solitos uerba simplicia, 297, ut in exsecrationem uerterent et abominabiles facerent sermones innocuos, per quae autem odia eorum iurgiaque inter hostes augerent et impugnationes accenderent. 6^, Aduersum me omnia consilia eorum in malum. Hostium in nos animum asperabant. 106 p. 360, 2-3 107/108 cfr. p. 360, 3-6 109/111 cfr. p. 360, 8-10 Ps. LV, 3/8 -congruerat] cfr. Devt. p. 360, 15-361, 13 14/15 cfr. p. 361, 17-18 16/17 p. 361, 19-21 18/19 iuxta Hebr. ad loc. 20/22 p. 362, 20-23 23/24 cfr. p. 362, 26-28 25/29 cfr. p. 363, 2-6 30/31 p. 365, 14-15 108 peruenient]

74e, perueniant L^ 110 confidenter] Καὶ (cfr. Theod. p. 360, 10 Devr. : πεπεισμένος ), confitenter 74€ Ps. LV, 1 a sanctis] 74e, sanctis G/oss. bib. 3 temporibus] 24e*, oz. ;4e* 8/9 consctiptionis] conieci, inscriptionis 74e 10/11 nominum] “49 ;.7;., numinum “491 21/22 me timere alium] ΑΘ ἘΚ, ozz. /4e* 25 exacrabilia( sic) ]-A€*R, exatabilia “491 26 amicos] conieci ex Theod. p. 363, 2-6, animos 74e 31 animum]

“491, uel (anim)os 24e* s, animos R

AA** R, uel aspirabant 74** 7.77., aparebant 1^

asperabant] 74sc., aspernabant

224 ep.

PSALMVS

LV

7. Inhabitabunt μὲ abscondant. --- Congregabuntur occulte, et uestigia mea custodiebant exspectantes animam meam. Pro eo ut diceret : hi fraudes mihi, quasi ad hoc conuenirent, occultissimas

instruebant, actiones speculando meas, sperantes quo ipsum animae meae exitium possent uidere. js? calcameum obseruabunt, sicul exspectauit anima mea. 88, Pro nihilo saluos. Id est : non saluabis. 93, Deus, uitam meam usque tbi. Omne secretum curarum mea40 rum tamquam potenti auxiliatori commisi. 9^-c, Posuisti lacrimas meas usque et in promissione tua. Destinasti me lacrimis et calamitatibus. Diafsalma. 102, Conuertantur inimici mei retrorsum. Quoniam igitur uitam meam tota tibi commisi deuotione et aduersa nostra secundum 55

45 tuam promissionem constant impleta, iustum est iam, ut et inimici

nostri subeant ultionem. Vel sic poterit habere ad superiora con-

textum

: tunc uidelicet dispertientur inimici mei retrorsum,

298

cum

ego me tibi tota mente commisero et ea, quae praedixisti circa nos futura, finem iam suae aduersitatis acceperint. 743 $0 10», In quacumque die te inuocauero. Vt diceret : cognoscam rebus quoniam tu sis meus protector, potiarque eo adiutorio quod sedulus precator exambio. 110, Ecce agnoui quoniam Deus meus usque sermonem. Ipse mihi, inquit, mirabiles ostendit sermones, cum petitionibus meis largitur 55 effectum laudumque suarum praebebit uberem materiam. 113. In Domino sperabo, non timebo usque homo. Qui utique sit mortalis fragilisque mecum condicionis. 12. In me sunt, Deus, uota tua usque tibi.

Non abieci eorum me-

moriam, quae promisi, neque succedente securitate studium tibi 6o dicatae deuotionis omisi, ut scilicet libertatis debita te gratulatione

collaudem. 13. Quoniam eripuisti aniimam meam a morte. Hoc est quod supra dixerat In me sunt uota tua usque fibi, interiectis ceteris, quae spectabant ad beneficia praestita. Ista sunt, inquit, uota :

65 complacere Deo, sine dubio probitate uitae ; bene etiam conuersa- 299

tionem et emendationem uitae etiam woftwm uocauit, quasi qui sciret se propter peccata hostibus traditum et in nulla re magis quam correctionis promissione indignationem Dei posse molliri.

33/36 cfr. p. 364, 4-5.21-22 39/40 cfr. p. 366, 17-20 41/42 p. 366, 23 43/49 p. 367, 2-4.7-9 50/52 cfr. p. 367, 13-16 53/00 -effectum] p. 367,

17-18

58/61 cfr. p. 368, 5-6

62/68 cfr. p. 368, 13-18.23-25

34hi].4sc,in;4* 80 instruebant] 74**, uel instituebant 74e* s. quo] «49, quod R 36 possent] 7Z4e*R, possint 74** 38 id — saluabis] 74e*, oz;z. “491 42 et] JA**R, o». ,Ae* 45 et] 74e*, oz. «451. etiam R 46 nostri] ΑΘ ἘΚ, oz. ,Ae* 41 dispertientur ]/4**, uel patientur 74e* 7,7. 50 cognoscam] conieεἰ ex Theod.( p. 367, 13 Devr.), cognoscant /AeR 52 precator] 74** 5.7., peccator

“49: 53 deus] “49Ἐ, oz. “4451 δῦ uberem] 24e*, oz. ,4e*R 60 ut] 74e*, om..4** — debitate gratulatione] R, debitae(-ta /4**) gratulationis 74**. uel (debi)ta te (gratulatio)nes uel (gratulatio)ne 74e* «./. — 64 spectabant] 74**, uel (spec)tant 4A€* rJ. 65 probitate uitae] conieci, probatae uitae 74e*, uel probitate uiuendi uel pro breuitate uel in probitate 74e* ;,;z. 68 correctionis] Bub. (Kriz. 143), correptionis 74e

PS. LV-LVI

,

225

ep. . 13*-c, Pedes meos a lapsu usque wiuentium. Vt diceret : quamdiu 7o in hac uita sim, semper gratus et emendatus exsistam.

(PSALMVS LVI» In finem, ne disperdas. Dauid tituli inscriptione, cum fugit a facie 752 Saul in spelunca. De isdem negotiationibus et in praesenti carmine prophetat, uerum in superiore adhuc in calamitate degentium persona formata est ; hoc uero quasi iam emergentium aut emerso; rum

laetabunda

aptatur oratio sub occasione et tempore causae

eius quae titulo continetur.

22, Miserere mei, Deus, miserere mei. Copiosum et citum auxilium

geminata misericordiae inuocatione deposcit. 2v-c, Quoniam 1n te confidet anima mea usque tuarum. Vnum atque 300 το idem est. Ef im wmbra alarum tuarum sperabo. A similitudine auium quae pullos alarum inumbratione communiunt. 22, Donec transeat iniquitas. Quam patior, non : quam facio; denique Hebraeus ?5sidias posuit. 3. Clamabo ad Deum altissyumum usque mihi. Intentio deprecandi τς ad merendum

20

25

3o

35

noua,

praeteritis

beneficiorum

tuorum

adiuuatur

exemplis ;simul etiam monstrat quam gratus futurus sit de recentibus praestitis qui tam deuote prius indulta commemorat. Diapsalma. 4*, Misit de caelo et liberauit me. Pro dignitate beneficii caelo missa liberatio dicitur. 4^, Dedit in opprobrium conculcantes me. Augetur afflictio, quando non solum calamitosa sed etiam probrosa est. 4c, Misit Deus misericordiam et ueritatem suam. — Müisericordiae et ueritatis nomine firmitas indulgentiae et constantia subuenientis ostenditur. δᾶ, Eripuit animam meam de medio usque leonum. Tamquam 139 iam circumdantium aut tamquam leonum, cum a saeuis hostibus occupatus tenerer : de stupore quem experiuntur afflicti. 5^», Dormiui conturbatus. Sic alibi : Dormitauit anima mea prae taedio. Defectum mentis torporemque quo deprimuntur humiliati dormitationem uocat. ὅς, Fili hominum, dentes usque sagittae. Id est : homines conculcantes me ; tamquam molaribus, sic iaculis uidebantur oppressos posse configere ; et hoc nimis opportune dicit post mentionem leonum, quorum truculentiae comparauerat inimicos. δα, Et lingua eorum machaera acuta. Qui usu bellandi tanta agili-

69/10 p. 368, 19-22

Ps. LVI, 2/8 -oratio] cfr. Devr. p. 369, 2-6 9/8 cfr. p. 369, 7-9 9/11 p. 369, II.13-14 12 p. 370, 6 13 iuxta Hebr. ad loc. 14/17 cfr. p. 370, 10-12 19/20 p. 370, 16-17

23/28 cfr. p. 370, 24-25

26/28 cfr. p. 571, 2-4

29/30

Ps 118, 282 30/31 defectum — uocat] cfr. p. 371, 7-10 32/385 cfr. p. 371, 12-16.21&(— 19^)-372, 5 86/38 cfr. p. 371, 188-208 (— 17^-19^)

Ps. LVI, 6 eius] 44e*, om. 44e* 15 praeteritis] 7Asc., praeteris 74e 16 de] “49: om. 45:1 19 caelo(29)] /4*, praem. de V 84 configete] “45, confringere 7

226

PSALMVS LVI

ep.tate conferunt gladios, qua uelocitate lingua uibratur leonum in appetitum et confectionem praedae. Los 65, Exaltare super caelos, Deus. In nostro auxilio appare mag40 nificus.

;

65. Et super omnem. lerram gloria tua. Oppressione nobilium gentium in uniuersa terra glorificaberis, quam nominis eorum 1 fama complet. 7^. Laqueum parauerunt usque meis. Pro tectis insidiis et in45 tentis. vb. Εἰ incuruauerunt. animam meam. Onustam maeroribus et laboribus inclinatam, perque hoc humilem atque defectam fecerunt.

ve. Foderunt ante faciem meam meam foueam. Profunditatem 50 malorum appellat foweam, de qua desperaretur emersio. 8b, Et ipsi inciderunt in. eam. Diapsalma. Paratum cor meum usque "ewm. Firmas constantesque cogitationes ad laudandum Deum se habere demonstrat si fuerit liberatus; quod quidem non de nihilo nunc inseruit, nouerat quippe suos post babylo- 302 55 niam liberationem, ingratos beneficiorum Dei, profanitates gen- 75* tium consecutos : ideo iam eruditum cor suum ad reddendas Deo gratias profitetur pariter et pollicetur. 93. Cantabo et psalmum dicam usque gloria mea. Alloquitur instrumenta musica, quibus instar gloriae delectatur, ut ad laudes

6o diuinas assurgant; uel certe gloriam suam uocat ipsam laudationem Dei, qua gloriosus fiebat. 9»-e, Exsurge, psalterium usque diluculo. Huic operi matutinus cantator accingar ; ut sollicitudinem deuoti cantatoris exprimeret,

65

7o

1 A

tempus signauit officii. 102. Confitebor tibi in populis, domine. Testibus multis populis gratus exsistam. 105. E? bsalmum dicam tibi inter gentes. Non solum autem nostris plebibus circumdatus canam laudes tuas, sed etiam sub externarum nationum auribus tua dona cantabo. 1l. Quoniam magnificata est usque ad caelos iustitia, et usque ad

nubes ueritas tua. Misericordia tua. et ueritas tua. caelum nubesque magnitudine et celsitudine superant ; et indulgentiae tuae firmitas tam clara in uniuersa terra fuit quam haec sunt omnibus gentibus manifesta, eadem mensura elongans iniquitates nostras qua caelum terraque secernitur. 12. Et usque ad nubes ueritas tua usque gloria tua. Bene gratiarum actioni subdidit precem, ut diceret : persiste proinde grandis

39/40 p. 372, 7

41/43 cfr. p. 372, 9-10

49/80 cfr. p. 372, 20-21

52/0*

cfr. p. 373, 3-6.10-14 60/61 gloriam — fiebat] 373, 17-18 62/64 p. 374, 1-2 65/66 p. 374, 3-4 67/69 cfr. p. 374, 5 931/32.44/45 misericordia — superant. eadem — secernitur] cfr. p. 374, 7-14 94 cfr. Ps 102, 12^ 96/80 cfr. p. 374, 18-22

46 onustam] R, honestam 74e, honustam [7 50 disperaeretur( sc) “491, dispetetetur /4**, disperatur R — 54 de] “4951, uela 74e* s. — inseruit] conieci, inseuit “45 — 63 cantatoris].4**, uel laudatoris/4e* 54. ^77 actioni] conieci, actione 74€

PS. LVI-LVII

227

ep. et excelsus nostris apparere subsidiis, ut qui sis gloriose omnibus innotescat et magnitudo tua quod caelo sit excelsior cunctorum 505 8o lingua fatetur.

(PSALMVS LVID» In finem, ne disperdas. Dauid tituli inscriptione. "Ax Cum multum auxilium et admirabile Machabaei a Deo essent consecuti, eorumque in dies prosperitas augeretur, nocere eis inimici fraudibus laborabant, et simulabant blanditias, quoniam ; laedere terram in aperto certamine non poterant. Haec ergo tem-

pora beatus Dauid praeuidet ac praedicit ; uel quae sub Demetrio rege, duce Bacchide, pseudopontifice Alcimo, aduersus Iudam moliti sunt, uel quaedefunctoeo aduersus Ionathan fratrem omnem-

que Machabaeorum familiam duce Tryphone gesta sunt hoc car10 mine prophetantur. 22, Si were utique iustitiam loquemini. Aduersus falsos socios, ciues perfidos, proditores religionis, quasi ex persona Machabaeorum dicitur. 2», Iusta iudicate, fiiv hominum. lustum de rebus praebete 15 iudicium : ita enim, negotiis testibus, poteritis docere simpliciter nobis auxilium [et] polliceri, si impugnatores nostros fideliter remoueritis ; quod eorum uidelicet uobis iniquitas displiceret. 92b, Etenim in corde iniquitates operamimi in terra. Intente ; positi 2n terram peccatis malignatis : in hac uita crimen operan20 tur.

35, Iniquitatem manus usque concinnant. Quanta sint quae corde uoluatis conicio, cum sint tam grandia ista quae operibus publi- 304 catis. 43, Alienati sunt peccatores a uulua. Futurorum criminum hor2 ^ rore iam ab utero abominabiles, sicut e regione Hieremias praescientia uirtutum suarum acceptabilis. A/enati dicuntur qui quomodo sui essent nescirent, errasse idem qui incedere nequierunt. 76* 4^, Et falsa locuti sunt. Id est : infantes nulla. Hic sane paruulorum commendatur integritas naturalisque simplicitas, cum dicitur 3 o de peccatore pro exaggeratione quod tam corrupti deprauatique sint studiis, ut nec tempore fuerunt, uideantur uacasse

exortus sui, quo saltem innocentes criminibus ; quem inuectionis .co-

Ps. LVII, 2/6 -praedicit] Devt. p. 375, 2-3.5-7.17-18 6/10 uel —prophetantur] cfr. p. 375, 7-17 14/17? cfr. p. 375, 22-376, 4 18/20 cfr. p. 376, 7.11-13 21/23 p. 376, 14-15 23/26 -acceptabilis] cfr. p. 376, 257377, 2 25/26 cfr. ler 5;

80 fatetur] 74e, fateatur R Ps. LVII, 2 auxilium] z4e*, oz. “4191 16 et] 24*e*, deest in 24e* 18 terra] 44e*. terram 24e* intente] “45, intenti R 19 malignatis] “491, uel (malig)nis 74** r.7., malignitatis R 21 corde] “49, praem. in R 24/25 hotrote] 74e*, uel (horr)e(re) “45: 5. 24 incedere] conieci, intercedere 4e 28/34 cfr. Vacc. INuova Op. 580. Marg. 194-195 28 id est] 44e*, op. “491 nulla] “491, uel (null)i z4e* 5.7. 29 dicitur] 44€*, op. /4e* 30 peccatore] 74$, peccatoribus Vaccari — 984 sint] 57, sine “419 saltem] Vacc., salui 74e 32 uacasse] ZÁsc., uocasse 74e

228

PSALMVS LVII

ep. lorem naturalis mali conscius omnino non tangeret, si necessitatis ingenitae nomine uindicarentur rei. Errauerunt a uentre, locuti sunt 55 falsa : idem repetiuit, et bene aduersus eos qui sub Lege fuerunt 305 posuit errauerunt. 5^. Indignatio illis secundum similitudinem serpentis. Quorum est iratorum letifer morsus. 55-6, Sicut aspides surdae usque aures suas, quae non exaudit uo4o cem incantantium. Incrementum uoluit irae illius, quam accusabat,

exprimere : ita, inquit, isti immedicabilem aduersum nos habent furorem, tamquam aspides, quae et mortem inferunt uulnerantes et contemnunt aduersum uenena incantare solentes.

6^, Et uenefici incantantis sapienter. Qui incantant carmen aduer45 sum uenena. Sic Hebraeus : nec ?ncantatoris incantationes callidas. 76^ v5. Deus conteret dentes eorum. Quibus me laniare nituntur feritate bestiarum. Moris est autem eius, ut quoties grauissimam significet ultionem, etiam dentes asserat conterendos.

vy», Molas leonum confringet Dominus. Confringet posuit more 50 510 permutans tempora. Leomes inimicos propter truculentiam morum uocauit. 88, Ad miilum deuenient tamquam aqua decurrens. Cuius natura est ut consistat, nisi ab aliquo contineatur loco ; quae, cum effunditur, ilico exhauritur consumiturque prorsus a puluere nihilque ex 55 ea natabit reliqui. Ita, inquit, et istis ob ultionis tuae contingat

effectum. 8»-92, Intendit arcum usque auferentur. Variis comparationibus 306 iniquorum significat interitum. 9^, Supercecidit gnis usque solem. Pro ultione ?gnem ; et oppor6o tune, post ceram, swpercecidt ignis. Et mom widerunt solem, ac 51 diceret : incursu punitionis tuae peribunt et luce solis carebunt. 102. Priusquam crescunt spinae uestrae rhamnum. Vulnificamque spinam, id est perfectam malitiam, rA&amnwm dicit, quod non solum ui sed etiam quantitate potior est : priusquam proficiant in 65 peius iniquitates. 10^, Sicut uiuentes sicut in ira usque uos. In hac uos meditatione uiuentes, priusquam in opus erumpat intentio, praeueniens in- 76“ dignatio eius depopulabitur. 112. Laetabitur vustus cum widerit windictam. l1mpiorum ; prolata 7o autem in uos ultio, inquit, gaudium iustis praebebit, quibus uidelicet tendebatis insidias. 35/36 p. 377, 3-4.5-6

32/38 cfr. p. 377, 10-11

40/43 p. 377, 13-18

44/45

-uenena] cfr. p. 377, 26-378, 1 46 iuxta Hebr. ad loc. 47/48 moris — conterendos] cfr. p. 378, 5-6 49/51 p. 378, 9-10.14 52/856 cfr. p. 378, 15-17.19-22 57/88 p. 379, 5 59/61 cfr. p. 379, 8-10.12-14 62/65 cfr. p. 379, 18-23 66/ 68 p. 580, 5-5 69/71 p. 380, 6-7

93 necessitatis] .57., necessitis 74e 39 aspides] 24e*, uel (aspid)i(s) 49* 5. 41 habent] 74**, habentes 74e* 43 contemnunt] R, contemnant 74e solentes] R, colentes 74**, uel sallentes 74e* 5.5, uolentes Bulb. (Krif. 144 ) 44 in-

cantant ] conieci, incantantes 74e

RV,

consummxturque

50 propter] V, pro 44e

74e*, consummaturque

.4e*

54 consumiturque]

δῦ natabit]

manebit uel fit /4e* 5.7., fit R 62 priusquam] 24e* 5.7., oz;. /4e* niens] 74e* r./. R, perueniens 74e* 69 iustus] conieci, ius 74e eos “45, hostes R

2;4e*, uel

67 praeue30 uos] V,

PS. LVII-LVIII

ij

2209

115. Manus suas lauabit in sanguine peccatoris. Post tantam de inimicis uindictam aperuit illius fructus : ob iustitiam mundum se ab illorum meritis et ideo immunem suppliciorum tali actione 75 monstrabit atque gaudebit. Ablutio manuum quippe in Scripturis consensum indicat respuere impiorum et in communionem uenire innocentium, quod et Pilatus fecit ; et Dauid pollicens gratulatur : lauabo inter innocentes manus meas usque tuum, Domine. 12. Et dicet homo , si utique est fructus iusto. Determinatorie le8o gendum, dubitatione exclusa ; est prorsus Deus qui agit curam pio- 307 rum et omne quod erga eos est iusta lance disponit, ulciscaturque illos qui uexare cupiunt innocentes. 12», Vtique est Deus iudicans eos.

ep.

(PSALMVS LVIII» In finem, ne disperdas. Dawid tituli inscriptione, quando misit Saul et custodiuit domum wt interficeret eum. Hic etiam psalmus in personam Machabaeorum formatur, per opportunitatem eius precis quam in sua aerumna composuit. 5

IO

2. Eripe me de inimicis meis, Deus meus. Libera me, inquit, ab

eorum fraudibus. Vel geminauit suo more dictionem, uel Znsur- 762 gentes in se ciues appellat, eos uero qui externi sunt ?nimicos. 88, Et ab insurgentibus in me libera me usque iniquitatem. Hoc ideo ut iusta sit uindictae postulatio. 35, Et a wiris sanguinum libera me. Cruoris auidis, in quibus studium interfectionis arderet. 48, Quia ecce captauerunt animam meam. Insidiati sunt ut caperent necarentque captum.

r5

4b, Irruerunt in me fortes. Nihil defuit ad capiendum me nisi tua permissio, quando et studium nocendi inimicis et crudelitas et fortitudo superfuit ;citum ergo propter ista auxit auxilium.

5. Neque iniquitas mea usque Domine, sine iniquitate. Quibus ni20

hil peccauerit. 65, Cucurri et dirigebam οὐ exsurge 1n occursum meum et wide. Ob haec igitur omnia quae enumeraui maturate auxiliator surge in occursum mihi, uel, ut Symmachus dicit, exsurge et e contrario pro

me occurre insurgentibus. 6», Et tu, Domine Deus

308

uirtutum, Deus Vt iniqua sectantes subicias ultioni.

Israhel usque gentes.

1218 cfr. p. 380, 8-18 18 ἘῈ 25,6 79,82 p. 381, 6-9 Ps. LVIII, 2/3 -formatur] Devr. p. 381, 18-19 δ. -appellat] p. 381, 21-25 8/9 p. 382, 4

24-383,4

10/11 cfr. p. 3582, 8

AT/i8cfr.p.382,22-23

12/13 p. 382, 9-10

14/16 cfr. p. 582,

20,28 cfr. p. 383, 5-6.11-13 — 24 p. 383, 18

72 lauabit in sanguine peccatoris] Vg, laua insang pecca 24e $3 ob] conieci, ad JAe*, oz. “491 76 communionem] Bz/h. (Kriz. 140), commonem “45 79 si] A4e*, oz. ,Ae* Ps. LVIII, 8 me (29)] J4e*, om. /Ae* 8 iniquitatem] conieci, in ciuitatem 74e 9 sit uindictae] 74** s./. R, sic uindicet “491 11 arderet] “45, ardet RV 15 permissio] 74** .... R, promissio 74e* 16 fortitudo] conieci, formido 74* 18

peccauetit] “491, uel (peccaue)ram 24** s./., peccaueram V. numetaui R maturate] conieci, maturitate 74?

20 enumeraui] “49,

230

PSALMVS LVIII

63, Non müserearis omnibus

2j

qui operantur iniquitatem. Subde

ep. uindictae, neque ullis parcas profanis.

v». Conuerianiur ad wesperum. Ex prosperitate quam nunc agunt in statum omnino conuertantur contrarium. v. Et famem patientur ut canes. Vespertinos; ut canibus mos est, in ciuitate aut famem aut ipsas peruagationes (Quel) ululatus

exerceant,

aut deserant

cubilia notaque

habitacula,

aut negatos

quaerent cibos. ; a 8. Et circuibunt. ciwitatem. Ecce ipsi loquentur n. ore suo. Hic quoque commutatione temporum, futurum pro praesenti ; ut diceret : loquuntur uerba peiora gladiis, quibus aut ipsi aut audientes ceteri uulnerentur. 9, Et gladius usque eos. Arrogantes oppressi non solum calamitosi sed etiam ridiculi probabuntur. 90, Pro nihilo habebis omnes gentes. Quarum supra inspectionem 4 o poposcit — dicendo Zniende ad wisitandas omnes gentes —peccatis enumeratis ut demum quae ab illis geruntur diceret, rite nunc ordinateque ultionem his congruam imprecatur. 10. Fortitudinem meam a te custodiam. Quicquid in me uirium 55

uitaeque est, ad te habeo semper intentum,

ut a te custodiatur

45 atque seruetur.

128, Quia Deus susceptor meus. Deus ostendit mihi usque meos. 209 Per illorum condemnationem quanta sit erga me largitas tuae benignitatis aspiciam. 12^, Ne occideris usque oblawiscantur populi Legis tuae. Vel certe: 5 o non simplici et una plaga depereant, ne per uelocitatem conswmmattonis memoria ultionis intereat. Per interrogationem legendum : an forte differes debitam ultionem, quia per mortem nullus confitebitur tibi ? Vt scilicet iusti in hac uita seruati memores esse possint Legis tuae. 12e. Disperge illos m wirtute tua. A similitudine fusorum inter35 fectorumque hostium d?sperge posuit. 124, Et destrue eos, protector meus Domine. gantes posuit desírue. 6o

Bene aduersus arro-

195, Delicta oris eorum usque ipsorum. Subauditur : Propter delicium oris eorum. lllud est scilicet quod supra dixerant : quoniam quis audiwit ? 25/26 p. 383, 21 29/28 p.384,53-4 — 29/31-exerceant] cfr. p. 384, 5-6 33/36 cfr. p. 384, 13-16 37/38 cfr. p. 385, 22-23 39/42 cfr. p. 385, 24.27-386, 3 43/48 p. 386, 4-5 47/48 p. 386, 10-12 49/853 -tibi] cfr. p. 386, 13-14.387, dbi 55/86 cfr. p. 387, 22-25 57/88 cfr. p. 387, 27-29 59/61 cfr. P. 388, 33

26 ullis] R, illis 4e 28 conuertantur] A*R, conuertentur T7 30 cuel» ululatus] comiecí, ululatus 74eR, (et» ululatus 57. 31 deserant] comieci, disipant

44e

32 quaerent] ;/a /A4eR

tatione 74e

34 commutatione] Bzjh. (Kriz.

37/38 calamitosi] -4**R, uel calumniosi 74e* 5.7.

140), cum admo-.

40 poposcit] 44e*, uel poposcerat /4e* s. gentes peccatis] 74e*, oz;. “491 41 diceret] Bulb. (Krit. 140), dicereturque 74e 48 aspiciam] 24*e*, oz;. /4e* 49 populi] 4Ae*,om.,1** — 52 differes] conieci (cfr. Tbeod., p. 387, 5 Devr. : οὐκ ἀποκτενεῖς ἀλλ᾽ ὑπερθήσῃ, defessis 74e, defers R ultionem] 44e*R, -- accipere ;4e* 55 fusorum] /4**, uel fossorum “495 s.7. 60 dixerant] Z4**R, dixerat 74**

PS. LVIII-LIX ep.

13b. Et comprehenduntur effugient ultionem. 13€. Et de exsecratione

231

in superbia sua. Vt diceret

et mendacio

conuellantur.

: non

Id est ; haec

65 eorum crimina consummationis sunt eis mortisque causa. 143. In ira consummationis el. non erunt. Consume in furore, 310 ut non subsistant. 14». Et scient quia Deus usque íerrae. In cuius prouidentiam blasphemantes dicebant : quoniam quis audiuit ? Huius defensione 7o niti fideles orbemque terrae regi suppliciorum suorum experimentis agnoscent. 15-16. Conuertantur ad wesperum usque ad manducandum. Exsecutus est assumptae comparationis colorem, et, quod canibus uidemus accidere, ut esurientes totam peruagentur urbem, 7; cumque quo expleantur cibum inuenire nequierint, ad latratus se ululatusque conuertunt, — hoc istis eueniet, ut mira calamitatis specie intabescant. Iteratur autem sententia, ut et illorum

meritum exprimeretur et postulantis desiderium, perque hoc acceleratur ulciscentis affectio. 80 178 Si uero non saturentur el murmurabunt usque fortitudinem tuam. Ostenderat illos dignos esse supplicio, monstrat se nunc dignum esse praesidio. 11». Exaltabo mane misericordiam tuam. Pro celebranda memoria bonorum tuorum, matutinus gratificator misericordiam prae85 dicabo

tuam.

17**. Quia factus es susceptor meus. Adiuuasti quippe me in tempore malorum. 182-h, E? refugium meum tibi usque quia Deus susceptor meus es. Fidum promptumque tu es, Deus, meum semper auxilium. 9o 185, Deus meus misericoria mea.

(PSALMVS LIX» In finem. Pro his qui commutabantur, tituli inscriptione Dawid,

in doctrinam, quando succendit Mesopotamiam Syriamque et Syriam Soba, et conuertit Ioab et percussit Edom in ualle Salinarum xii milia. In Machabaeorum tempora etiam istam dirigit prophetiam 5 per occasionem eius negotii triumphique, quem prouenisse et praesens titulus loquitur. Vtramque ergo causam aptis figuris exsequitur. 62/63 p. 388, 9-10 64/65 p. 588, 21-22 66/67 cfr. p. 389, 6-7 68/71 cfr. p. 389, 10-14 73/4? -intabescant] p. 389, 26—390, 5 81/82 p. 390, 8-10 83/88 p. 390, 15-15

86/8? p. 390, 17

89 cfr.p.390, 20-21

Ps. LIX,4 -prophetiam] cfr. Devr. p. 391, 2-6 63 effugient] 24e, effugiant I 64 miratur Gloss. bib. uocabula buius uersus 70 niti] /4**, oz. /4e* 73 exsecutus] V/, adsecutus 74e 74 peruagentur] 74e, peruagantur 1^ 96 se] A**, om. “451 eueniet] “45, conueniat I7 mira] “451, uel miserabili /4** ;.4, miserabili V 18 exprimeretur] comieci, meretur

4Ae*, uelexptimatur 44** j.z.,imprimatur ΕΒ perque hoc] 74sc., per quem hoc 44e, perquem R. 79 affectio] Bulb. (Kri?. 140),effectio4e — 84/85 praedicabo] Bulb. (Krit. 144) , praeparabo “45, praestabo R 89 deus] J4**, oz. “491 Ps. LIX,3 soba] «451, uel(s)a(ba) 74e* s.7.

232 ep.

PSALMVS

LIX

88, Deus, reppulisti nos usque nos. Vt felicitatem nostram cala-

mitas secuta mutaret. Hoc autem permissione, non intentione, tua

το factum est; ergo non culpamus patientiam tuam, sed nostram infelicitatem dolemus. 3^. Iratus es et misertus es nobis. Verum etsi indignatus talia nos sustinere permiseris,

humanitatis 15.

tuae

48, Commouisti

non

tamen

uidelicet

in ipsis calamitatibus

opem

nobis

terram et turbasti eam.

celeriter

reliquisti,

conferendo.

Repromissionis scilicet;

pro his qui morabantur in ea. Non solum figurate sed etiam exaggeranter /erram pro omnibus habitantibus posuit; tamquam irascente Deo regionem fuisse concussam. 40, Sana contritiones eius quia commota est. Ordinate et figurate 20 eius nomine medicinam postulat, quam dixerat fuisse commotam. ὅδ, Ostendisti populo tuo dura. Vt malorum magnorum comperiremus experimentum fecisti. Quid in commota et in sananda terra intellegi uellet, his uerbis indicatur. ὅν, Potasti nos uino compunctionis. — Vinum Scriptura pro plaga 25 perturbationis

saepe

ponit

et malorum

312

consternatione ; scilicet

simili effectu, id est, afflictione nos ita nimia obrui permisisti ut id in nobis, quod etiam ebrietas, uideretur operari. Compunctionem uocat cum qualicumque negotio animus uehementer afficitur, scilicet aut maerore aut pudore perculsus affectum sumit et causam. 30 6. Dedisti metuentibus te significationem. Tamquam signum aliquod fugae circumuentis dares, sic nos in hostium medio tua prouidentia tutata est. Hoc etiam de aegyptia liberatione constat insertum, cum postes conseruandorum insignati sunt sanguine. ἡ, Vt fugiant a facie arcus usque et exaudi me. Haec autem, in- 78* 35 quit, uniuersa fecisti pro nobis, quos diligi a te frequenter es dignatus ostendere. 8*, Deus locutus est in sancto suo. Saepe hoc uerbum usurpat, ut dicat locutus est pro statuit atque firmawit; sic in sexagesimo psalmo primo : Semel locutus est Deus. Sanctitatem maiestatemque suam, 513

40 quae inuiolata est, iurando.

8^, Laetabor et diuidam Sichimam. Hoc autem statuit ut exsultationem dones meos, et Sichimam uicinis peruasam gentibus [et] demum tribubus meis distribuam possidendam. 8c. Et conuallem Tabernaculorum metibor. Alium locum regi8/10 -est] p. 391, 9-11 12/14 p. 391, 12-14 15/18 cfr. p. 391, 15-20 19/ 20 cfr. p. 391, 20-392, 2 21/22 -fecisti] p. 392, 4-5 24/28 -afficitur] cfr. p. 392, 6-7.17-20 30/33 cfr. p. 393, 10-15 34/36 p. 393, 16-17 37/40 Cft. p. 393, 22-23.394, 3-4.5-7 39 Ps 61, 128 41/43 cfr. p. 394, 8-9.15-15

44/47 cfr. p. 394, 19-24

13 tamen in] 74e*, oz;. /4e* 19 eius]/4e*, oz;. 74e* commota ] “49Ἐ, oz;, /4e* 21/22 comperiremus] conieci, comperemus 24e 22 sananda] ;4** 5./., saluanda “48: 24/25 perturbationis] 74$, seu perturbatione 17 25 consternatione] 57., consternationem ;4e 29 et causam] “497, uel ex causa 74** 5. 31 nos] 74**, uel nobis 74*€* 5. 32 tutata est] 74**, uel tuta est 74e* 5.7. 35 diligi] conieci ex Theod. (p. 393, 17 Devr. : ἠγαπημένων), delegi 74€ 41 autem statuit] conieci ex Theod. (p.394, 8/9 Devr. : τί δὲ ποιήσειν ὥμοσεν ;), statuit /4**, aut statui /4e*, statui R 42 meos] “491 (cfr. supra, p. 214, 132/133), .i. in .Ae* s.L,in eos R 43 [et] 445, dees? in R.

PSALMVS LIX

1

233

4; onis ipsius nominauit, quem ereptum gentibus restituam iuri ep. meorum, ea condicione possidendum qua dudum ab Iesu Naue fuerat distributus. 985 Meus est Galaad. et meus est. Manasses. Galaad mons est in Galilaea, uicinus est Libano. Hunc quoque non sinam sub aliorum 5o diutius potestate consistere, neque Manasse externis dominis seruire cogetur. 95. Ephraim fortitudo capitis mei. — Principatum Scriptura saepe pro cafite dicit et caput demum pro principatu, quod caput in corpore quasi uim principum teneat et principatus in populis

55 locum capitis obtinere uideatur ; et quoniam fortitudo regum uocatur exercitus atque in ipso exercitu quique potiores hoc merito uocabulum sortiuntur, in xii autem tribubus tam multitudine quam copia uirorum fortium Ephraim inuenitur fuisse conspectior,

dicit nunc quoniam principatus mei firmitas aderit Ephraim, hosti6o bus semper formidabilis. 9c, Iuda rex meus. Ac si diceret : Iudas autem rex meus regnabit ; ex se semper principes profert ; prior status ei ex toto redde-

314

tur. 108, Moab olla spei meae. Hebraeus : Moab olla lauacri mei ; sy65 rus :Moab alueus conculcationis meae, ac si diceret : sicut in alueo uestimenta a lauantibus conculcantur, ita ego subiciam pedibus conculcandum Moab.

105, In Iduwmaeam extendam calceamentum meum. Hic uersus superiorem expositione illustrat : cum Moabitas contritos 7o insultantibus plantis conculcauero, etiam in finibus Idumaeorum progrediar. Hae enim duae gentes potisimum in Iudaeos ex professo inimicitias exercebant. 10e. Mzhi allobhyli subditi sunt. Deo finitimas gentes subiugante, consequenter intulit ex persona fidelium: »uA? alienigenae subditi 15 sunt.

11-125. Quis deducet me usque in Idumaeam — in ciwitatem circumstantiae — ? A similitudine corporali tamquam itineris dux et laborum particeps. Interroganter legendum est : numquid alius quispiam haec mihi uniuersa contribuet, ut et urbes munitas ir8o rumpam et regiones copiosas et inimicas introeam ? 135. Nonne tu, Deus, qui reppulisti usque de tribulatione. Proinde quia nullus est praeter te qui ferre possit auxilium, tuum confer adiutorium, cui nos confidere praestitisti, quando uanum et 925 inane est opinari quod homo possit dare salutem. 8; 14, Et uana salus hominis. Tuo auxilio potens ero et magnum aliquid aduersus hostes efficiam. 14. In Deo faciamus uirtutem usque nos. 48/61 p. 394, 25-26.395, 3-4 61/63 cfr. p. 395, 10-13 64 iuxta Hebr. ad loc. 64/67 syrus — moab.] p. 395, 15-18 68/72 cfr. p. 396, 1-6 18,1 cfr. p- 396, 13-14 26/80 cfr. p. 396, 20-26 81/84 p. 397, 10-14 85/86 p. 397, 16-17

53 demum pro principatu] 74*, interdum pro principibus interdum pro principatu Ww 59 aderit] “45, erit R 61/62 regnabit] V/ (wide Theod. ad loc.) ,regnauit AAeR 62 se] “491. uel eo “495: 5. 65 in] 44e*, om. “4491 $3 allophyli] /4*e*, uelalienigenae /4e* 5.7. 82 tuum] “4951, uel tu 74e* ..λ tu R

(PSALMVS LX» ep.

δ

IO

15

20

In finem, hymnus Dauid. ] Ex persona populi in Babylone positi et pro libertate sua de- 78* precantis psalmus iste componitur, qui tamen spem nutrierat reuersionis in patriam. ev 2. Exaudi,

Deus,

deprecationem

meam,

intende

orationi:

meae.

— Intende et exaudi unum est ; id est, supplicationem meam digἢ nanter annuito. 38. A finibus terrae ad te clamawi. Babylonis uel Persidis prope in ultimo terrae sitae. 3»-e, Dum anxiaretur cor meum usque exaltasti me. Celsum me tuo numine praestitisti. 42, Deduxisti me usque spes mea. Iuste mihi uicem ducis ac praeceptoris implere dignatus es, cuius reuersionis spem ex tua solius sciebas exspectatione pendere. 4^, Turris fortitudimis usque inimici. Pro firmitate praesidii. ὅδ, Inhabiabo tabernaculo iuo in saeculum. Cum auxilium benignus indulseris et propugnaculis nos tuae munieris pietatis, iugiter Templi tui uiciniam incolam, terram inhabitans repromissionis. Dzapsalma. ὅν, Protegar in welamento alarum tuarum. Tutus protectione tua.

62, Quoniam tw exaudisti orationem meam. Voti me compotem reddidisti annuendo supplici. 6^, Dedisti hereditatem timentibus nomen tuum. Eam firmitatem 316 25 possessionis restituens, quam dudum benigne tradideras. 7. Dies super dies regis adicies annos eius. Per longam aetatem nos a nostris et propriis regibus faciens gubernari, reges nostros continua successione seruabis in aeternum. 88, In conspectu Dei. Id est, in Hierusalem, ubi habitare Domi30

nus credebatur. 8^, Misericordiam et ueritatem

quis requiret. eorum ? Ac si di-

ceret : manebit donorum eius cura firma possessione, si non in mi- T8

sericordiam eius sperare cessemus. Haec tunc contingent si in eius praesidio nostra regumque nostrorum fides sit semper intenta. 92, 510 psalmum dicam nomini tuo usque saeculi. Reditum de cap55 tiuitate nostrum laudantibus celebrabo te carminibus. 90, Vi reddam uota mea de die in diem. Legitimis ritibus serulendo, quorum neglectu exsul esse commerui.

Ps. LX,2/4 Devr. p. 397, 21-25

6/4 cfr. p. 398, 1-2

8/9 p. 398, 3-6

10/

11 p. 398, 16-17 12/14 p. 398, 19-22. 15 p. 399, 1 16/19 cfr. p. 399, 5-7 20/21 cfr. p. 399, 8-9 22/23 p. 399, 10-11 24/28 cfr. p. 399, 12-16 26/28 cfr. p. 399, 21-400, 2.6-7 29/30 p. 400, 4-5 31/34 cfr. p. 400, 11-13.15-18

35/36 cfr. p. 400, 19-21

392/38 cfr. p. 401, 6-12

Ps. LX, 3 qui] .4*R, cui ΡΟ nutrierat] 44ePO, nutriat R 8 persidis] R, persis 74e 13 solius] “457, solus 74e* 32 cura firma possessione] 74**, uel possessio 74** ;./., circa nos firma possessio R 33 tunc] 2A**, oz. ;4e* 35 reditum] .45, praem. ob R 86 nostrum] “45, nostra R

(PSALMVS LXI» ep.

m finem, bro Idithun. Ad choros. Canticum psalmi ipsi Dawid. Praedicit in praesenti psalmo ea quae Machabaeorum tempore acta memorantur, loquiturque ex persona eorum quae illos audire conuenit, id temporis cum uel sacrificare uel a Dei notitia deuiare ; ab Antiocho rege cogerentur. 2». Nonne Deo subiecta erit anima mea ? Inquit : quid abducere nos a cultu Dei nostri tanto studio nitemini ? Etsi malis nos atteratis innumeris, impossibile est nos alteri uel seruire deo uel esse subiectos, nisi illi tantum qui uerus Deus, quem didicimus 317 1o longa seruitute uenerari. 2b, Ab ipso enim salutare. Consequenter subdendum se iugiter Deo esse professus est, cuius ope saluatus est atque saluandus. 98, Etenim ipse Deus meus et salutaris meus. Vt subaudias : sem15.

per erit. Non idola in quibus, ut honor falsus est, sic salus irrita est.

95. Nom mouebor amplius. Immanitate hostium. 43, Quousque irruetis in hominibus ? Ac si diceret : in nos. 4^, Interfecistis wuniuersos. Non erit quis in uobis qui sit alienus 79" ab studio crudelitatis, omnes effundendi sanguinis furore raptamini. 20 4c, Tamquam parieti inclinato et maceriae impulsae. Sic in nos irruitis tamquam per imbecillitatem pronos iniuriae, et quasi infirmis ad ruinam pronis incumbitis. ὅδ, Verumtamen honorem meum cogitauerunt repellere. — Honorem suum uocat cultum quem Deo exhibebant, quoniam per 2; ipsum maximo inter homines honore gaudebant. δῦ, Cucurri 1n siti. — Sitim dicit pro laboriosis aerumnis. 9c. Ore suo benedicebant usque maledicebant. Diapsalma. Astum profani cordis in deceptionem nostram mollium uerborum arte uelabant. 3o. θᾶ, Verumtamen subiecta esto, anima mea. Vt nec minis impiorum terrearis nec dolosis capiaris blanditiis. 6», Quoniam ab ipso est patientia mea. Qui causa patientiae est, ad illius pendeo uoluntatem ; et ideo sustineo, licet ab illis 318

352

ad me omnia aspera congregantur. 9. Quia ipse Deus meus et salutaris meus. Cuius protectionem sum semper expertus, eius tuebor auxilio. 8. Adiutor meus, nonne migrabo ? In Deum salutare meum usque 79^ auxilii mei.Ipse saluum faciet atque gloriosum, cum praestiterit uictorem esse.

Ps. LXI, 6/10 cfr. Devr. p. 401, 20-22 II-I2

17/19 cfr. p. 402, 13-14

15 cfr. p. 402, 8-10

20/22 cfr. p. 402, 19-21

3-5 27/29 cfr. p. 403, 11-14 30/31 p. 403, 17-18 35/36 cfr. p. 404, 2 38/39 cfr. p. 404, 5-7

16 cfr. p. 402 23/26 cfr. p. 403,

32/34 cfr. p. 403, 21-23

Ps. LXI, 3 audire] 74e, dicere R 4 a dei notitia] R (cfr. Theod., p. 401, 19-20 Derr.), ad notitiam 74e * nitemini] 749, nitimini R 12 ope] «45, opere R 14 irrita] l/, inret- αν, inredda 74**, irritata R 16 diceret] “4.ε., dicet 74e 23 astum] Bz/h. (Krit. 140), austum /AeR 33 pendeo] Bz/b., pendo 74e 38 saluum] 4e, 4- me V^

236 4o

PS. LXI-LXII

8^. In Deo est. In ipso mihi est spes qui mihi laboranti praestat

ep. auxilium.

;

9^. Sherate in eum, ommis congregatio plebis. Conueniens adhortatio personae susceptae, ne quis a populo cultum Dei terrore mutaret. TNT 45 9^. Effundite corda uestra. Quicquid in uobis animi, quicquid studii, totum in diuinos ritus conuertite ; et sicut effusis liquoribus nihil supererit in uase, ita nihil reliquum sit apud mentem quod non reuerentia conditoris exhauriat. 9.0, Quia Deus adiutor noster est. Vt saepe fuit, ita indubitanter 5o erit. Diapsalma. à 105, Verumtamen uani usque 1n stateris. Pro hoc etiam non timendi, quia caduci et insolidi qui Dei adminiculis non utuntur. 10^-c, In. stateris ut deciprant. Quoniam homines, cum in deteriorem partem sicut in stateram declinauerint propensioresque fue55 rint ad nocendum, multo magis sunt contemnendi quoniam nihil sunt neque aliquid possunt ; nam et Deo propter iniquitatem suam utuntur aduerso. 109, Ipsi de uanitate in idipsum. Symmachus dicit : want erunt 319 et euanescent.

6o

118, Nolite sperare iniquitatem. Vt relicto Deo potentum impiorum status monitusque alicuius ponderis esse credatis; pro- 79* fanamque prosperitatem imitandam non putetis. li». E! im rapinam molite concupiscere usque cor apponere. Si uideatis illos a praeda ac rapinis ad opulentiam peruenire et ita

65 facile ditari, ut ultro in sinus eorum bona credatis influere, neque

ita ad aemulandum uos conuenit irritari neque illorum fieri uelle participes. 12. Semel locutus est Deus, duo haec audiui. Non necesse est iterari sententiam,

quoniam

primam

iterationem

comitatur

effectus ;

70 sic in alio psalmo : semel iurawi in sancto meo. 135. Quia potestas Dei usque misericordia. Subleuandi oppressos. 13^. Quia tu reddis unicuique iuxta opera sua. Causam indicat cur prae nobis diuites neque timere neque imitari debemus.

(PSALMVS L XII» Psalmus Dauid, cum esset in deserto

Idumaeae.

De populo in Babylone posito prophetans, quia ex persona eorum loquitur qui inter illos meritis eminebant. 40/41 p. 404, 8-9 42/44 cfr. p. 404, 10-12 465 146 -conuertite] cfr. p. 404, iiy 51/82 p. 404, 20-22 53/84 p. 405, 4-6 58/89 p. 405, 7-8 64/67 p. 405, 16-19 68/10 p. 405, 20—406, 1 70 Ps 88,36

Ps. LXII, 2/3 p. 406, 15-16 45 uobis] RV, nobis 74e

V,ad reuerentiam R

48 reuerentia] conieci, reuerentiae “45, reuerentiam

δῦ contemnendi] R (cfr. Theod., p. 405, 5 Devr.), condem-

nandi 74e 64 a] “45, om. R opulentiam] R, epulentiam 74e 66 irritari] 44** j.5., intrari 74e* 68 iterari] “49, iterare R 69 iterationem] 74$, oz;. ΚΕ effectus] R, affectus 74e 18 prae nobis diuites neque timere neque imitari debemus] coniecí, pro (uel a 74** 5.) nobis diuites neque timeri neque imitari debemus .45, nobis diuites neque timeri neque imitari debeant R

PSALMVS LXII

,

237

ep. 28, Deus, Deus meus usque wigilo. Consurgo, inquit, antematuti5; nus, ut gratiarum tibi actionem offeram. 2b-c, Sztiuit in te anima mea. Magno, inquit, tuo desiderio, mag-

no ardore sollicitor; per comparationem sitis expressit desiderii quantitatem. Multipliciter, inquit, modus dilectionis meae non pote- 320

10

rit contineri.

98:0 Im deserto ei inuia et inaquoso, sic in sancto apparuit tibi. Tamquam in Templo positus, sic in auiis locis continuaui frequentauique laudationis ac deuotionis officia. 9c. Vt widerem uirtutem tuam et gloriam. Vt promererer defensionem frequenter expertam, qua aut ipse clarus es aut tuos efficis 15 gloriosos, quos liberatione dignaris. 48, Quia melior est usque super witas. Melior est ut misericordiam tuam consequatur quam frequenter in uitam redire ; nam uita, etsi contingat

gloriosior,

dissoluitur ; misericordia

uero

793

tua, si

affuerit, potest breuis uitae spatia dilatare. 20

4^, Labia mea laudabunt te. Oris, inquit, te officio praeconiis et

laudibus celebrare curabo. ὅδ, Sic benedicam in uita mea. Vsque ad finem uitae perseuerabo deuotus. ὅν, Et in nomine tuo leuabo manus meas. Habitum et animum 25 deprecantis assumam. 62, Sicut adipe et in pinguidine usque anima mea. Quoniam laudibus tuis iugiter occupatus hoc merebor, ut ita prosperitate replear et bonorum a te multitudine collatorum, ut uideam mihi quasi 8o* quodam adipe saginari. 3.0. 65, Et labia exsultationis laudabunt nomen tuum. Repletus muneribus tuis, uerba laudum tibi debitarum et meae laetitiae personabo. 7. Si memor fui tui usque adiutor meus. Si noctem mihi laudum 321 tuarum celebratio occupauit, quanto id facilius tempore matutino 35 perficiam!

8. Et in uelamento alarum tuarum exsultabo. A similitudine auium pullos suos alis obumbrantium, diuinam protectionem alarum nomine uocat. 9», Me suscipit dextera tua. Adiutorio tuo uelut manu appre4o hensus, malis hominibus

sum

liber effectus.

102. Ls uero in uanum usque animam meam. Aut sine fructu exstinctionis, aut absque ulla causa laesionis. 112. Introibuntusqueterrae. Adinferna migrabunt consumptigladio. 110, Traduntur in manus usque wuulpium erunt. Leonum de ca-

4/8 p. 406, 17-18 6/8 -quantitatem] p. 406, 19-20 11/12 p. 407, 7-8 13/ 15 cfr. p. 407, 10-13 16/19 p. 407, 15-17 20/21 p. 407, 18-19 22/28 p. 407, 20-21 24/265 cfr. p. 408, 1-2 206/29 p. 408, 7-8 30/32 p. 408, 10-11 33/34 -occupauit] p. 408, 15-14 39/40 p. 408, 22-23 42 absque — laesionis]

cfr. p. 409, 2-3

43 cfr. p. 409, 4-7

44/49 cfr. p. 409, 8-15

Ps. LXII, 4/8 antematutinus] 74e, matutinus R

11 auiis] “45, aliis R

16

est (29)] 74e*7 ueles 74e* 57. 20 mea] conieci, om. “491, tua ,4e* 24 et (29)] AA**R, uel ad /4** 5. 33 noctem] R, nocte 74e 40 malis hominibus] 74$, a malis omnibus I7 43 gladio] RV, gaudio 74**, glaudio 74e*

238

PS. LXII-LXIII

45 daueribus reliquias minuta animalia depasci dicuntur, unde etiam ep.in parationem uictus sui quaedam inde uulpes usurpant. Estque sensus : hostes meos adeo trades gladio adeoque confliges, ut post depraedationem gentium ualidarum id quod ex eis superfuerit exiguis nationibus obiciatur. 128, Rex uero laetabitur. Inimicis talia sustinendo rex noster laetajo bitur. 125, In te laudabuntur omnes qui iurant in. eo. Id est, Iudaei qui Dominum, non idola, iurauerunt.

12e, Quia obstructum os loquentium iniqua. Opinantium tuo nos

8ob

55; auxilio destitutos.

(PSALMVS LXIII» 1» finem. Psalmus

Dauid.

De se ipso beatus Dauid hunc psalmum cecinit eo tempore, cum Saulis persecutionibus laborabat ; est autem tam argumento quam uerbis decimo psalmo similis. ;

22, Exaudi, Deus, orationem meam cum deprecor. In aurem tuam

322 uerba supplicationis meae atque orationis admitte. 2b, A timore inimici eribe animam meam. Libera me, inquit, a timore aduersarii et ab insidiis grauibus mortisque formidine. 3^. Protexisti me a conuentu malignantium. Ne ignoraris inimico10 rum meritum ; qui saepe uindicasti, nunc quoque defende. 35. A multitudine operantium iniquitatem. — Iniusti dicuntur siue 2niqui qui causas 1n eo odii non habebant ; et a numero et ab opere opprimentium laboris sui aerumnas exaggerat, quia coac;ae malitiae. 15. 483, Exacuerunt ut gladium linguas suas. Obtrectatores gentis suae dicit, quorum maliloquiis aduersum eum irritabatur Saul. 4^, Intenderunt arcum, rem amaram. Vt arcus improuisa paene iaculatione interimit, sic isti clandestinis [in] me insidiis et insperatis dolis moliuntur afficere. 20 b. Vt sagsttent n occultis ymmaculatum. Nihil de se male merentem. In occultis ad opinionem eorum rettulit, non ad exitum rei ; neque enim latere poterat tam immane facinus, sed illi tam tectis insidiis instruebant dolos, quasi nullo uidente cuncta facturi. 62, Subito sagittabant ewm et non timebant. Scilicet Deum. Fre-

25 quenter, non praeuidentibus nobis, ita in nos dolis subitis irruerunt, 80€

quasi nullum tuae prouidentiae haberent timorem.

80/51 p. 409, 16-17

92/83 p. 409, 22-23

64/58 cfr. p. 410,2

Ps. LXIII, 2/4 Devr. p. 410, 7-9 1/8 p. 410, 14-16 19 cfr. p. 411, 8-10 20/21 -merentem] p. 411, 13

15/16 p. 411, 4-5 24/26 p. 411, 17-19

17/

46 parationem] conieci, partionem 74e — - 49 obiciatur] corieci, obligatur “45, obligetur R

50 inimicis talia sustinendo] 74**, inimici talia sustinendo 74**, inimicis

talia sustinentibus R IZ Ps. LXIII, 8 ab insidiis] conzeci, absidiis /4**, in absidiis 74e* 18 in] 4e, dees£ in R 19 afficere] 74**, uel adfigire 74e* 5.7. 22 tectis] V, textis 74e 24 timebant] conieci, tim& 74e 26 timorem] R V, amorem 74e

PS. LXIII-LXIV ερ.

:

239

65, Firmauerunt sibi uerbum malum. Congregati in unum et contra 525 me capientes consilia, uerbum malum, id est, sententiam plenam iniquitatis et consilia noxia conceperunt. Quae est ista sententia ?

30

6v. Narrauerunt ut absconderent laqueos. Probatam noxio tractatu sententiam mutua collatione firmabant. Pro tectis insidiis /aqueos posuit.

63, Dixerunt : quis uidebit eos? Non quod uere hoc dixerunt, sed res uertit in uerba, quod ita omnia facerent securi quasi nullum 35 speculatorem malignorum operum formidarent, non uerbis sed rebus. Perseueranter et non transitorie quaesierunt quomodo quaue opportunitate possent ad nostrum interitum peruenire ; 2niquitatem uocat iniustam oppressionem suam. q8-b, Scrutati sunt usque scrutinio. Id est, ita sollicite occasiones 40 excogitauerunt

nocendi,

ut pateretur

inquisitio ipsa defectum;

sic alibi :wt inique agerent laborauerunt. 176-88, Accedit homo ad cor altum, exaltabitur Deus. Sub specie amicorum ad me accedunt frequenter, cum in occulto cordis nutrierant uirus odiorum ; quod saepe Saulem fecisse manifestum est. Cum 45 de talibus periculis nos eruit mirabiliter Deus, magnus ostenditur, aemulorum cassatis insidiis. 8», Sagitíae baruulorum. usque flagae eorum. Tam inefficaces ad perimendum sunt eorum insidiae, quam sunt infirma ad uul- 8o: nerandum tela paruulorum. so 98, Et mi]ul habuerunt contra ipsos linguae eorum. Omnia quaecum- 324 que locuti fuerunt aduersum nos, exprobrantes atque detrahentes, effectu non sequente cassata sunt.

9b, Conturbati sunt omnes qui widebant. Imitatione territi iam, stupore defixi. “5 108, Et timuit omnis homo. Simili exemplo ultricis Prouidentiae. 100, E? annuntiarunt opera Dei. Quae in mea liberatione et in illorum suppliciis claruerunt. 10€. ΕἸ facta eus intellexerunt. Perspexerunt ab alio non potuisse fieri quae mirabantur. 6o 118. Laetabitur iustus usque in. eo. Protectorem suum deinceps confiteri non desistet. 110, Εἰ laudabuntur

ommes

recti corde.

Tahlter

liberati,

erunt

apud omnes admiratione dignissimi.

(PSALMVS LXIV» In finem. Psalmus

Dawid, canticum. Hieremiae

et. Hiezechielis de

uerbo peregrinationis cum coeperant proficisci de Babylone. 27/29 p. 412, 1-4 39/41 cfr. p. 412,

p. 415,6-8

30/31.-firmabant] 14-17

cfr. p. 412, 5-6

41 ler. 9, 5

50/82 p. 413, 9-11

42/46

p. 412,

383/38 p. 412, 7-13 18—-415,5

47/49

53/63 cfr. p. 413, 13-414, 8

27 congregati] 74sc., congati 74e 28 id est] 74e*, oz;. /4€* — 30 tractatu] conjeci, tractu 4e 36 quaesierunt] comiecj, quesserunt 74e 40 pateretur] R, putaretur 74e ipsa] R, ista 74e 41 sic] “4951, -- dicit 74e* 5. 42 altum] cortieci, alterum 4e 43 nutrierant] “48, nutriant R B0 miratur Gloss. bib. uocabula buius uersus 60 protectorem] 2;4**, uel in 24e* ;J. 61 confiteri] 44**, uel confidire 74** 5.

240

PSALMVS LXIV

De Babylone reditum populi in praesente psalmo praedicit. Ex persona reuertentium loquens causis accomodat uerba ; quod artituli quoque iuuat inscriptio. 1 i] gumentum

ep.

28, Te decet. hymnus, Deus, in. Sion. Quia canticum

Domini

in

terra aliena cantare non poterant. 2b, Et tibi reddetur uotum in Hierusalem. Quod aut in solo proprio ante negleximus aut in captiuitate offerre nequiuimus, reducti in 813 IO Hierusalem deuoti iam et eruditi reddemus. 3. Exaudi orationem usque weniat. Pro reuersione poscentem. Ad te 525 omnis caro ueniat :nostro comitatui iungentur externi,qui in tuum cultum liberationis nostrae admiratione migrabunt. 48, Verba iniquorum praeualuerunt super nos. — Dum dicerent 15 nobis per singulos dies exprobrantes : «bi est Deus tuus ? Imbecillos nos infirmosque fecerunt. 4^, Et imfpietatibus nostris. In omni ista descriptione uult ostendere quoniam ab ipso et bona praestentur omnia, et quae uidentur fortia roborantur, et quae sunt magna turbentur, ut a generali po20 tentiae testimonio consequenter probet haec quae postulat sibi fieri. Nos uero ista quae patimur pro eo quod impie in te egimus, iuste omnia sustinemus, sed reatum nostrum ueniae impetratione dissolue. 5*, Beatus quem elegisti et assumpsisti. Quem dignum scilicet tua 2 ^ redemptione censueris. δῦ, Inhabitauit in tabernaculis tuis. Id est : in locis tuae dominationis et iuris. ὅς, Et replebimur in bonis domus tuae. Sacrificiorum apparationibus et copiis perfruemur. 30

53-62, Sanctum est Templum tuum, mirabile in aequitate. Cum de

manu nos hostium liberaueris, Templi iustitiaeque gentium admiratione et correctione cumulabitur.

tuae honor

815

65, Exaudi nos, Deus salutaris noster. Vt tu gloriosus sis, salui

35

simus. 6v. Spes omnium. finium terrae et in mari longe. Non est ergo

tibi difficile nos eripere, cum beneficiis tuis omnis terra foueatur : 326

tam habitantes terram quam pererrantes mare prouidentiae tuae cura sustentat, fetandis scilicet terris, naufragiis mitigandis.

7. Praeparans montes in uirtute tua. Id est, stabilitate sua et mole 40 confirmans. Nihil per se aut ex aliquo, sed tua operatione et uirtu-

te subsistunt. 4. Accinctus botentia. Opportuno uerbo ad praesentem liberatio-

Ps. LXIV, 3/4 -uetba] Devr. p. 414, 10-12 cfr. p. 415,5-7

6/4 cfr. p. 414, 18-415, 5

11 -poscentem] cfr. p. 415, 8-9

12/13 p. 415, 11-12

Cft. p. 415, 13-17 14/10 Ps 41, 4^ 17/20 p. 417, 17-19 416, 1 26/23 cfr. p. 416, 8-9 28/29 cfr. p. 416, 12-13

15-22

39/41 cfr. p. 417, 2-4

42/44 cfr. p. 417, 5-10

8/10 14/16

21/23 p. 415, 2085/38 cfr. p. 416,

:

Ps. LXIV, 5 iuuat] 57. pos? Gloss. bib., iubat 74e*, uel (iub)e(t) 24e* 5. 10 eruditi] Dervr., eruti 74e 11/12 ad — ueniat] /4**, oz. “19: 19/20 potentiae testimonio] comieci, potentia et testimonio 4e 21 impie in te] conieci, impietatem 24e, impie R, in te impie I 22 impetratione] 74**, uel imperatione Zehn] 25 censueris] conieci, censeris 74e 28 apparationibus] 74*, apparatibus R 36 foueatur] /4**R, fouetur 74e* 39 montes] conzeci, montis 74e

PS. LXIV-LXV

241

ep. nem usus est, paratum siquidem et expeditum quod nomine semper

accinctionis ostenditur. 8-9. Qui conturbas profundum maris usque et timebunt. Tanta in nostri liberatione praesagia et signa facies, ut ad omnes terrae habitatores nuntius operum tuorum terror perueniet. 103, Qui habitant fines terrae usque ?nebriasti eam. Imbrium infusione fetasti. ue Multiplicasti locupletare eam. Prouentus frugum uberes largiendo. 10*. Flumen Dei repletum est aquis. Assiduitate, inquit, pluuiarum etiam fluuius aquarum incrementa suscipiet. Fíuwiwm autem Dei Iordanen, ideo uero eum uocat, quod lapsu suo terram repromis5 sionis interluit. 1043-5, Parasti cibum illorum, quoniam ita est usque eiws. Tui operis est et prouidentiae talia hominibus tantaque largiri. 118, Inebriasti riuos eius. Quod praecedentibus pluuiis ex more consequitur. 6o 118, Multiplica germinationes eius. Supra ergo ?nebriasti, multiplicasti per immutationem temporis dictum. 110, In stlicidis suis laetabitur germinans. Cum germinatus exoretur. Id est, plurimi roris sparsas super faciem terrae guttas stillicidia appellans, quoniam utilitati terrae proficit frequens et 65 densa roris aspersio. 125. Benedices corona usque tuae. — Benignitatis diuinae annus dicitur, quoniam liberalitate eius in nutrimenta frugum caeli temperies ministratur. 12». Et campi tui replebuntur ubertate. Vel totius terrae uel terrae 7o repromissionis planities uberabitur. 13. Pinguescent fimes deserti et exsultatione colles accingentur. Incultae quaeque magnopere ullatenus solitudines frugum fertilitate gaudebunt. 148, Induti sunt arietes ouium. Multo oues uellere uestientur. 14». Εἰ conualles abundabunt frumenta. In quas felix limus u influxerit. Depressa camporum conualles uocauit.

45

A^

14*. Etenim clamabunt et hymnum dicent. Ista dicuntur laudare Dominum, dum per haec ille laudatur.

(PSALMVS LXV» In finem. Canticum psalmi Dauid vresurrecliomis. Aeque in praesenti psalmo, ut in superiore, reditum populi de Babylone 48/47 p. 418, 2-3 p. 418, 19-20

63/65 id est — Ρ. 429,4-5

48/49 cfr. p. 418, 13-14 56/094 p. 419, 1-2

aspersio] p. 419, 17-18

14 p. 420, 8-9

50/51 p. 418, 15-16

58/59 p. 419, 12-13

52/55

60/61 p. 419, 9-10

66/68 p. 419, 21-23

?2/33 cfr.

1*6 p. 420, 11

Ps. LXV, 1/8 cfr. Devr. p. 421, 2-4

46 praesagia et signa] conieci (uide Tbeod. ad loc. : σημεῖα kai τέρατα), praesigna “45, persigna R 47 perueniet] “49, ueniat R 56 eius] Z4e*, oz. 4. 02 germinatus] coreci, germanitas 74e 72 magnopete] 74e*, oz;. /4e* Ps. LXV, 1 dauid] 24e*, oz. .4e* resurrectionis] “451, uel (resurrecti)one 44e* i.m.

81*

327

242

PSALMVS LXV

ep. praedicit; sed in hoc tantum differt, quod hicex persona eorum tantum loquitur qui erant inter eos meritis celsiores, cum superius ; carmen totius populi preces et uota contineat. 10, Iubilate Deo, omnis lerra. Pro : hymnos dicite, quia nullam 328 partem uicinae terrae latere poterit tantis signis soluta captiuitas. 2. Psalmum dicite nomini eius usque laudi eius. Gloriose illum magnificeque laudate. d: 10 3. Dicite Deo : quam terribilia usque Domine. Ita magnitudine operum

atque omnium

signorum

in seruos

tuos

ora conuertes,

ut plurimi alienigenae, circumcisione suscepta, in tuum simulent se uelle intrare seruitium ; quod in libro Antiquitatum Iosephus temporibus Mardochaei scripsit impletum. τις 4, In multitudine uirtutis usque adoret te. Subaudi : pro his igitur omnibus Zerra, —

20

25

30

3)

pro habitatoribus terrae, —

summissione

et inclinatione capitis pollicetur. 5. Psalmum dicam nomini tuo. Diapsalma. Venite et widete opera Domini usque hominum. Dispensationum profunditate reuerendus, ut non solum superent humana consilia uerum etiam ad- 82* miratione et timore sint plena. 623, Qui conuertit mare in. arida. Documento sunt ea quae olim gesta memorantur. 6», Pertransibunt pedibus in flumine. In Iordane. In perseuerationem donorum signorumque praesentium, recordatur eorum quae gesta sunt cum de Aegypto populus fuisset egressus. 6c. 401 laetabimur in ipso. In solitudine ; aut in Babylone, cum hostes nostros numero et robore superiores tua uirtute occidisse conspeximus. 78, Qui dominatur usque ?n aeternum. Haec nobis gaudia praes- 329 titit — uictoriam conferendo — cuius est proprium dominationis et regni sui initia et fines non habere. 15, Oculi eius super gentes respiciunt. Omnium, inquit, intuetur opera, et singulorum facta libra aequitatis appendet. V9. Quia in ira prouocant, non exaltentur usque ipsis. Vos, inquit, quibus familiare esse pessimos et operibus uestris Deum ad iracundiam prouocare, nolite uel impunitate insolescere ; est qui inspiciat atque diiudicet ; ausus uestri non erunt impuniti.

8. Benedicile, gentes, Dominum Deum nostrum. Congregati in 4o unum consona Deum uoce laudate, ut possit ad aures omnium

peruenire. 9*, Et obaudite uocem laudis eius usque animam meam ad witam. Ostendit non esse uitam quae in captiuitate ducatur. De medio me periculorum et a uicinia mortis eripuit. 82b

6/7 cfr. p. 421, 5-6 8/9 p. 421, 9 10/14 p. 421, 13-422, 1 13/14 cfr. Io19/21 cfr. p. 422, 17-21 seph., Ant. Iud. XI, 6, 15, 285 22/23 p. 422, 22-23 25/26 recordatur — egressus] p. 425, 1-2 27/29 cum — conspeximus] cfr. p. 425, 4-5 30/32 p. 425,6-7 33/34 p. 423, 8-9 35/38 p. 423, 10-12 39/41 cfr. — eripuit] p. 425, 19 43/44 de medio P. 423, 13-17

4 celsiores] POR, caelsioris 44e ὁ quia] “495, qn R * poterit] “45, poterat R 13 intrare] 449, migrare R 30 nobis] conieci (wide Theod. p. 423, 7 Devr. : ἡμᾶς), uobis 74e 35 miratur Gloss. bib. uocabula buius uersus 3* uel] “45, uelut R 43 ducatur] 74e, ducitur R

PSALMVS LXV

,

243

45. 9^. Et non dedit commoueri. Id est, iugiter Pedes eos non permisit ep. moueri a loco atque instabiles fieri, uel assidua migratione laborare. 103. Quoniam

robast;

nos,

Deus.

Vt

tribulationibus,

inquit,

meliores faceret et castigationibus erudiret. so 10b. gne nos examinasti usque argentum. Aerumnis captiuitatis uitia nostra sunt decocta ut metallorum sordes purgatorio igne purgantur.

11*. Induxisti nos in laqueum. Captiuitatis uinculis irretiti uiciniam mortis accessimus. 55. 110, Posuisti tribulationes in dorsa nostra. Ita aerumnis conflictati sumus,

ut uerberibus solent dorsa uexari.

330

128, Imposuisti homines super capita nostra. Conculcari nos superbo pede hostium fastuque uoluisti. 120, Transiuimus per ignem et aquam. Per multa ac uaria peri6o culorum genera circumacti. 12c. Et induxisti nos in refrigerium. Quamuis coaceruata fuerint in nos mala innumera, omnia tamen meliorum successione mutasti,

ita ut nos multa securitate donares ac requie. 13. Iniroibo in domum tuam 1n holocaustis. Cum angorum om65 nium mala prosperorum successione mutaueris. 145, Reddam tibi uota mea usque labia mea. Probata quaeque uota distincia uocat, a promiscuorum communione deliberando secreta ; quae uoui in captiuitate locatus et deliberata promissione firmaul atque constitui. 82€ 7o 15h. Et locutum est os meum usque boues cum hircis. Diapsalma. Omnia tibi exhibebo sacrificia quae prius offerre solebamus, ex more odorum suauitate coniuncta. 165. Venite, audite, e narrabo usque Deum. Superius obuios quosque, hic tantum dignos uocat qui soli Deum laudare mereantur ac 75 debeant.

16^». Quanta fecit animae meae. Dicam uobis qualia mihi bona quantaque contulerit. 17. Ad ipsum ore meo clamaui. Obtuli, ait, preces et liberationem poposci. 80 18. Εἰ exsultiaui sub lingua mea. Iniquatatem si aspexi n corde meo, non exaudiet Deus. Supplicationis tempore fuit mihi cura iustitiae, quia sciebam iniquos impetrare nihil posse. 19. Propterea exaudiuit Dominus usque deprecationis meae. Quo- 331 niam fuit mihi probitatis atque emendationis studium, ideo ea quae 85 poposci libenter audiuit, et a malis, quae urgebant me, liberauit. 45/46 -fieri] cfr. p. 424, 1-2 48/49 cfr. p. 424, 3 50/52 cfr. p. 424, 4-6 53/84 cfr. p. 424, 8-9 59/60 p. 424, 14-15 61/63 cfr. p. 424, 16-18 66/67. 68/69 probata — uocat. quae — constitui] cft. p. 425, 3-5 71/42 p. 425, 7-8 46/44 p. 425, 11

46 a] 74**, oz;. “4491

1819 p. 425, 15

81/82 p. 425, 16-17

83/85 p. 425, 19-20

47/41 laborare] 74e*R, uel labore 24€* 5.7.

53 irretiti]

4A**R, uel redditi,.4e* 5. 53/54 uiciniam] cofieci, uicinia 4e δ capita] conieci, capta 24e 5*/08 superbo] 24e*R, oz. “451 66 probata] “491, uel probabilia 74e* 5.7. 64 a] 74e*, oz;. /Ae* 68 deliberata] Buh. (Krit. 144), de liberalitate 74e 12 odorum] 24** 5s./. R. (cfr. Theod. p. 426, 8 Devr. : συμπλέξας καὶ θυμίαμα), donorum 748^ 82 quia] “45, qua R. 85 quae] “4..., q(uem) 44e

244 ep.

PS. LXV-LXVI-LXVII

208, Benedictus Dominus qui non amowit deprecationem meam. Et impetratis quae optauerat, negat se per segnitiem securioris familiarem tanti beneficii gratiam obliuione supprimere.

205. Et misericordiam a me.

(PSALMVS LXVD In finem, in hymnis. Cantici bsalmus Dauid. E. Hoc quoque carmine reditus populi ex Babylone praedicitur; his sane uerbis reuersorum alacritas indicatur, quibus ut sacerdotes populo benedicerent Lege praescriptum est. Opportune uero isdem 5 benedictionis formulis populus reuersus instruitur, quibus fuerat, cum ingrederetur, imbutus. 2. Deus misereatur nobis usque et misereatur nobis. In tribulationibus positis opem miserationis impertiat.

828

88, Vt cognoscamus 1n terra uiam tuam. Pro operatione ; nota fiat

10 omni terrae uirtus absolutionis nostrae. 9^, Et in omnibus gentibus salutare tuum. Salus per te collata. 4. Confiteantur tibi bopuli usque omnes. Iustum est pro operum tuorum et beneficiorum magnitudine omnes tibi in unum congregatos gratias agere. τς 535, Laetentur et exsultent gentes. Tribus familiaeque iudaicae. 5»-c, Quoniam iudicas populos in aequitate usque diriges. Tamquam itineris ductor uestigia uiantium regis, erroris immunia. Diapsalma. 6-7. Confiteantur tibi usque fructum suum. Hoc quoque ad 20 liberalitatis augmentum, ut fecundet etiam terram quam restituit. 82-c, Benedicat nos Deus noster usque fines terrae. Hoc enim debeatur magnitudini operum eius atque factorum.

(PSALMVS LXVID In finem. Psalmus cantici Dauid.

Cum arcam Testamenti, post frequentes migrationes ex illo iam tempore quo sub Heli ab allophylis capta est, tandem rex propheta ad se grandi ambitu exsultationis transferret, carmen 5. hoc cecinit ; et quoniam de loco ad locum fuerat transducta saepe, ut quondam in eremo praeberet iter populo ac regeret ignaros Hebraeorum, ob rerum similitudinem talis psalmi istius forma87/88 cfr. p. Ps. LXVI, P- 427, 1-4 21/22 cfr. p. Ps. LXVII,

426, 5-5 2/4 -est] Devt. p. 426, 13-17 3/4 cfr. Nm 6, 22-27 9/190 cfr. 12/14 p. 427, 8 15 cfr. p. 427, 9-10 16/1? cfr. p. 427, 13-15 428, 5-4 2/12 cfr. Devr. p. 429, 14-31

86 qui] 44**, o. /4e* Ps. LXVI, 11 collata] RV, collecta 74e 16 uiantium] “45, uiuentium R 20 liberalitatis] 74e, libertatis R 21 enim] /4e*R, oz. /4€* — 21/22 debeatur] “45,

debetur R

22 eius] Ae*R ,oz. /4e*

Ps. LXVIII, 2 migrationes] ,4*PQ, transmigrationes R similitudine 74e

* similitudinem] R,

828

PSALMVS LXVII

:

245

ep. tur oratio atque narratio, quae ex persona illius temporis principum

diceretur, signaque in solitudine decurrensi ipso sui principio Moysi uocibus conueniret. Ille namque, cum in signum profectionis arca moueretur, aiebat : Exsurge, Domine, et dissipentur inimici tui, el fugient omnes qui oderuní te. 28, Exsurgat Deus usque inimici tui. Hoc uero schemate quoties sibi auxilium, inimicis poscit interitum ; qua ui sermonis fortior 335 r$ impetus post requiem indicatur. Idumaeos praecipue Amorrhaeosque conuenit hac uoce. 2b, Et fugiant a facie eius qui oderunt eum. Vim potentiae expres-

IO

sit, cuius occursus terrore solo pallorem semper egerint ; a simili-

tudine tractum est uiri fortis, cuius ipsum aspectum rebelles ferre nequeunt et fugiant citius quam ad resistendum parantur. 88, Sicut defecit fumus deficiant. Augenter totum ; quorum scissionem fugamque poposcerat, horum attritionem abolitionemque instar fumi uanescentis implorat. 35, Sicut fluit cera a facie ignis. Subauditur : consumitur. Hoc quo- 83b 25 que perauxit, ut tabescere iam uelit quos fugere petierat. 43, Sic pereant peccatores usque epulentur. Inimicis attritis, securitate parata. 48-Ὁ Exsultent in conspectu Dei gentes, delectentur in. laetitia. Hoc quoque secundum illam opinionem qua credebatur Deus in 30 medio solum iudaici sanguinis deuersari. Gentes ergo hortatur, ut inuicti populi Dei laetitiam deuotione magis capiant quam experiantur eius de rebellione potentiam. Diapsalma. 93, Cantate Deo, psalmum dicite nomini eius. Admirantes uirtutem Dei, honorem eius in hymnis celebrate. bb-c, Iter facite ei qui ascendit super occasum : Dominus nomen 334 3I est illi. Nolite resistere transeunti populo, sed laborem transitus adminiculis quoque uestris praestate leuiorem. 53, Et laetamini, id est : iugiter, n conspectu eius. Eadem repe20

tit, ut non auersis animis, sed laetis, studeant oboedire.

5e. Turbabuntur a facie eius. Si quae gentes transitum praebere neglexerunt, omnis eorum securitas solius aspectus terrore soluetur. 6^. Patris orbhanorum et iudicis uiduarum. Dei uidelicet, qui est pater pupillorum atque uiduarum uindex. Iusta eius in contuma-

11/12 Nm 10, 55 13/16 cfr. p. 430, 1-5.431, 12-19 17/20 cfr. p. 430, 9-14 21/23 cfr. p. 430, 15-20 24/25 hoc — petierat] cfr. p. 430, 19-431, 2 26/27 cft. p. 431, 3-4 30/32 gentes — potentiam] cfr. p. 431, 19-21 33/34 p. 431, 10-12

86/34 p. 431, 24-25

38/39 p. 432, 7-8

40/42 p. 432, 10-12

43/

46 cfr. p. 432, 13-15 9 signaque] conieci, signoque 74? 13 uero] “497, uel uerbo «495 5. 18 pallorem] “49", oz. “491 20 fugiant] 74;sc., fugiantur “48 22 obolitionemque (sic)] V, obliuionemque 74**, uel obolitionem 24** 5. 23 instar fumi uanescentis] .45Ε, ad instar fumi euanescentis V/ 20 perauxit] “4957, uel per auxesin 4Ae* s J. 28 conspectu] 74**, spectu 74e* 29 illam] 245c., illum 24e opinionem] “451, uel operationem 249* ;./. 33 admirantes] V/, admirax« ;4e*, admirate 74e*

34 in] 74e, oz. R

soluetur] 74**, soluitur 74e* s.

41 neglexerunt] 749, neglexerint R

42

825

|

246

PSALMVS LXVII

4; ces ira est, quia infirmorum atque imbecillorum defensor ep. quales nos esse manifestum est. nu.

est, ;

65, Quis est iste ?Deus in loco sancto suo. Ac si diceret : quis est ultor contumacium imbecillorumque defensor ? Deus scilicet ille qui apparuit in Sina, qui terram repromissionis confert, qui 50 aegyptiae seruitutis uincula dirupit. : 4 75. Deus, qui inhabitare facit unius moris in domo. Singulari religione pollentes et a ceteris gentibus speciali uiuendi more discretos; id est, habitationem terrae repromissionis ipse largitur una, et sua, institutione formatis. 455. τ, Qui ducit winctos in fortitudine. De aegyptia seruitute. Prae- 355 rogatiua praecedentium signorum aegyptiarumque cladium uult terrere aduersarios. vc. Similiter eos qui in ira prouocant. Non solum nos, inquit, uinctos compedibus, sed indignos moribus et qui prauitate men6o tis saepe eum in iracundiam

mouimus, liberauit. Hoc enim maius

uel uirtutis eius uel bonitatis est testimonium, ut contemptores suos sola pietate de medio exitii liberauerit. vc. Qui habitant in sepulcris. Exaggerauit afflictorum necessitatem, qui ita in medio hominum multa caede caedentium uersaren65 tur, ut, uicinia impendentis semper exitii, non in domibus, sed in

sepulcris quodammodo habitare crederentur. 88, Deus, cum egredieris coram populo tuo. Superioris sermonis schemate ingressum in terram repromissionis explicuit; reliqua quoque, quae ad magnitudinem mirabilium pertinent, eadem rela7o tione persequitur. Tunc, inquit, cum nos praecederes. Quo autem tempore ἡ Cwm pertransieris in deserto. 8», Dum egredieris in deserto. Praeuius ac ductor populi. Diapsalma. 9. Terra motata est usque Dei. Pro : apparente Deo. 7» Sina. In 7 ^ monte Sina. 4 facie Dei Israhel. Apparente etiam nobis. 105, Pluuiam uoluntariam usque hereditati tuae. Non naturae legibus debitam, sed uoluntate

in usum

tua causae nouae

solius populi dicitur segregata.

10b. Εἰ infirmata

est usque

8o propria habitatione donasti.

eam.

Pro

seruientem ; ideo 336

: confortasti,

stabilisti,

112. Animalia tua habitabunt in ea. Id est, in terra non minus lata

quam laeta ; ut opima glebis, sic conferta pecoribus.

48/49 deus — sina] cfr. p. 432, 17-18 Ρ. 433, 13-16 58/62 cfr. p. 433, 17-20 434, 3-4.6-8 12 p. 434, 9-10 81/82 cfr. p. 435, 10-12

51/54 cfr. p. 435, 8-10 63/66 cfr. p. 433, 21-23

944/90 p. 434, 20-22

55/57 cfr. 67/11 p.

96/38 cfr. p. 345, 5-8

47 quis est iste] aec Theodori uocabula pro lemmatis parte babet .A* ; admiratione

afficitur Gloss. bib.

52 pollentes] 74**, uel solentes 74e* ;./.

a] 44e, om. R

δῦ ducit] 4**, educit /4e* 58 miratur Gloss. bib. uocabula buius uersus nos] «45, om. R 65 impendentis] 57. e? Bulb. (Kriz. 140/141), inpedientis 4e 66 crederentur] Z4**, uel uiderentur 74e* s,/., uidentur R. 64 egredieris] 74**, uel egredeteris z4e* s]. 68 explicuit] “497, uel (explic)a(uit) 74€* 5.7. reliqua] conieci, reliquia 74e 72 egredieris] 74e*, uel egredereris /4e* s. 78 segregata] R, segregate 74e

PSALMVS LXVII

247

ep.

110, Parasti in dulcedine tua pauperi, Deus. Ista parasti ut consolationis tuae suauitate nostrae paupertatis amara mitescerent. 8; 12, Dominus dabit uerbum euangelizantibus uirtute multa. — Virtute multa dabit uerbum, id est, copiam maximam

praedicandi

suis signis ac uirtutibus largietur. i 135. Rex uirtutum dilecti. Populi dilecti rex Deus est. 13». Et speciei domus, reliqua. Qui in pulchritudine domus suae, 9o triumphatis hostibus, partietur spolia ornatui instructuique necessaria. 14. 51 dormiatis inter medios. Moris est in locis orationibus dedicatis columbas gypso factas ponere, eorumque extremas argento operire pennas, auro quoque uel alarum media uel colla 95 depingere ; haec autem cum fiunt, illos, a quibus fiunt, diuitiis tes-

tantur affluere. Quo exemplo uult dicere quod itaerunt prae omnibus gentibus diuites ac rerum omnium abundantia conspicui, sicut sunt hi quorum multas opes talis ornatuum species et pecuniarum 84b testatur effusio. 337 1:00 1, Pennae columbae deargentatae, et bosteriora dorsi eius in specie auri. Diapsalma. Dum discernit. caelestis reges super eum. Reges nobis proprios, id est nostri generis, qui illatenus iuris et dicionis eramus extraneae. 165. Niue dealbabuntur in

Selmon, mons Dei. Omnium ferax ac ple-

105 nus bonorum, tam ritu sacro quam opulento cultu opimoque fructu. Subaudi : ipsi reges claritate finitimis antistabunt principibus. Se/mon pro Salem, in qua templum constructum est fuitque ciuitas regia. 16». Montem caseatum, montem uberem. Sicut impossibile est ca110 seum in originem suam, id est liquorem lactis, resolui, sic ubertas montis huius irresolubilis est, solida, numquam resoluenda prosperitate ; concretus atque duratus. 179-5, Mons in quo bene usque zn eo. Aduersus eos qui, relicto Templo, sectabantur excelsa. i15 175, Etenim Dominus habitabit usque in finem. Auxit dignitatem loco, habitatoris dignatione perpetua. 188, Currus Dei decem milibus usque laetantium. Populum dicit, eo quod habenis talis aurigae regatur, et quod inuecta diuinitas proterat aduersarios. 120 18^, Dominus in illis in Sina 1n sancto. Ac si diceret : is Dominus in eis inuehitur ac triumphat, qui in Sina monte sancto conspectus est ; a dignitate apparentis mons quoque sanctus est.

83/84 cft. p. 435, 13-15 88 cfr. p. 435, 18 89/91 cfr. p. 435, 22-436, 2 92/ 99 p. 435, 12-22 101/103 cfr. p. 436, 27-437, 1 104/105 -bonorum] cfr. p. 437, 11-12 106/107 claritate — est] cfr. p. 437, 8-10 109/112 cfr. p. 437, 1416 113/114 cfr. p. 457, 19-21 117/119 cfr. p. 4358, 9-11 120/122 cfr. p. 438,15-18

83 in dulcedine tua pauperi] Vg, in dül tua pau 74e 85 euangelizantibus uirtute multa] Vg, euang uir mül ;4* 89 pulchritudine] AAeR, pulchritudinem .57. 93 gypso] conzeci, giro /AeR. eorumque] ;//a AR, e? uide Theodorum p. 436, 13-15 Derr. 97 diuites] 7;4**, diuitis “491, uel diuitiis 74e* ;J. 102 iilatenus] conieci, ullatenus 74e 111 irresolubilis] 74e, insolubilis R 112 concretus] R, concreatus 74e 118 et quod] /4**, et quo “491

248 ep.

PSALMVS L XVII

195, Ascendisti im altum, cepisti. captiuitatem. Sublime

facinus

84*

aggressus, an exaltatus operis celsitudine, ut uictor gentis aegyptiae 338

125 dominatricis

iure belli seruos

tuae

dicioni

uindicas; quos tam-

quam armis cepissent, sic callida oppressione habuere captiuos. 19^. Accepist: dona in hominibus. Pro : fecisti cum donis ac muneribus de Aegypto exire. 195, Etenim non credunt inhabitare Dominum. Murmurando saepe 130 aduersum Moysen et Dominum ; sic superius : similiter. qui exasferant ; ut laudabilior sit liberalitas quae male de se merentes adiuuat. 205. Domine Deus, benedictus es die cotidie. Omnium laude celebrandus tantorum operum testimonio. 200, Prosperum iter faciat nobis. In terram repromissionis facilem 13; praebebit ingressum, de quo perfidorum nutauit saepe cunctatio, Deus salutis auctor. Opportune illatum est Dews salutaris noster : nisi enim saluaret ex hostibus, quos introduceret non haberet. Diapsalma. 140 21. Deus moster saluos faciendi usque mortis. Sic Deus saluos faciendi ἃ saluando, sicut a miserendo misericordiarum Deus dicitur. Exitwm

uocat

liberationem,

id est, egressum ; ipse, inquit,

nos liberauit et de medio mortis eduxit. 225. Verumtamen Deus confringit usque suorum. Saluationem nos- 339 145 tram hostium attritione perficit. 22^, Verticem capilli berambulantium usque swis. Pulchre, quia caput dixerat, capillum subtexuit, quo nihil est in corpore nostro exilius ; hoc autem idcirco, ut ne exigua quidem eorum peccata osten- 843 deret impunita ; quod in Aegyptiis constat effectum. 15,0. 288, Dixit. Dominus : ex Basan conuertar. Sub denuntiationis schemate ; per Basan ; promiserat Deus quod inde esset populus transiturus. 23^. Conuertar in profundum maris. Per medium, inquit, gentium ita eos transire faciam, ut uidear eos quasi de profundo maris, 155 id est de medio liberare naufragii, nihil eos permittens ab hostium

multitudine sustinere. 248, Vt intingatur bes tuus in. sanguine. Omnes, inquit, gladio interficiam. Opportune ait μέ intingatur pes tuus in sanguine ; nam ducis strenui per hoc schema seruauit, qui occisorum sanguine 160 pedes haberet aspersos. 24^», Lingua canum tuorum ex inimicis ab ipso. Id est, populo ; cadauera interfectorum a uestris canibus uorabuntur. 25^. Viderunt ingressus tui, Deus. Ita [ut] dignatus es descen-

123/126 cfr. p. 438, 20-439, 6 127/128 cfr. p. 439, 7-8 130/131 sic -exasperant] p. 439, 21-22 133/134 p. 439, 25 135/136.137/138 in — ingressum. opportune — haberet] p. 440, 2-6 140/143 p. 440, 7-12 144/145 p. 440, 13-14 146/149 -impunita] cfr. p. 440, 15-19 151/152 p.441, 2.4 168, 156 p. 441, 6-9 157/160 p. 441, 10-13 162 cfr. p. 441, 20 163/167 p. 441, 25—442, 2.6-8

131 liberalitas] cofieci, libertas 74e 4, miserando R

misit R

male] corieci, mala 74e

141 miserendo]

1851 promiserat] Bulb. (PbW' 1942, 61), promiserit 44e, pto-

163 ut] /4e, dees? in

RV,, del. Bulb. (Krit. 141)

PSALMVS L XVII

,

249

ep. dere in monte Sina et omnibus

nobis sermone misceri, ut ingressus tui a nobis et pedum uestigia cernerentur ; qui locus secundum Lectionis fidem lapidis sapphiri erat similitudine et colore uestitus. 265. Praeuenerunt 5rincipes coniuncti bsallentibus. Praecedebant principes et sequebatur chorus psallentium ; traductis Israhelitis, 17 o submersis Aegyptiis. 200, In medio iuuenum tympamistriarum. Cum psallentibus 340 uiris erant etiam adulescentulae tympanis personantes. Accefit, 85* inquit, Maria prophetissa, soror Aaron, tympanum in manus suas et exierunt omnes mulieres post eam cum tympamis et choris. 278, In ecclesiis benedicite Dominum. Pro tantorum et talium Στ factorum beneficiis studete in honore Dei [ac] laudum eius uerba resonare. 21^». Deum de fontibus Israhel. Fontes pro tribubus posuit, propter larga et continua inde manantis subolis incrementa. 180 288, Ibi Beniamin adulescentior in mentis excessu. Pauore ; post 165

imperatam

185

omnibus

in commune

Deum

laudandi

deuotionem,

pulchre Beniamin ,tribum ac figurate, utpote iunioris, stupefactam dixit et territam consideratione miraculi. 28^, Principes Iuda duces eorum. Ex illa enim duces totius populi. 28e. Principes Zabulon, principes Nephtalim. Apte omnes aut laudare deum dicuntur, aut iubentur ut laudent. 292, Manda, Deus, uirtutem tuam. Post narrationem bene facto-

rum Dei, ad deprecationem prophetae sermo conuertitur, ut uirtutibus, quarum rex dicitur, praecipiat in suorum defensione 19 o constantiam ; id est : locorum

195

200

habitatio

sit immobilis,

nulla de

terrae huius sedibus migratione compellamur. 29^, Confirma, Deus, hoc quod operatus es in nobis. Perseuerantia bonitatis continuet quod potentia liberalis indulsit. 305. A Templo tuo im Hierusalem. Saltem propter Templum tuum praesta, etsi nostris id [est] meritis non debetur, tamen quia Templum tuum in hoc loco aedificatum est et cultus tui hic studia celebrantur. 305, Tibi afferent reges munera. Si sacrorum tuorum honor colentium te fuerit prosperitate cumulatus, uicinos reges Templi tui subibit reuerentia, praecipue regem Tyri. 312. Increpa feras. — Feras siluarum pro hostibus feris demolientibus uineam.

165/167 Ex 24, 10 172/194 Ex 15, 20

168/190 p. 442, 11-12.15-17 171/174 p. 442, 14-15.17-19 175/177 cfr. p. 442, 24-26 178/179 cfr. p. 442, 26-443, 3 185/186 cfr. p. 445, 4-5 187/191 cfr. p. 445, 8-16 189 supta, v. 13? 194/ 197 p. 443, 18-20 198/200 cfr. p. 444, 1-5 201 pro hostibus feris] p. 444, 9

164 nobis] 74e*, ozz. “491 172 accepit] conieci, accipit 74e 176 ac] 4e, de. Bulb. (Krit. 141) 173 suas] “495, om. «491 174 post eam] 24e*, oz. “491 177 resonare] 74**, uel (resona)te 74€* 5.7. 180 zziratur Gloss. bib. uocabula buius HET US 185 apte] conieci (cfr. Theod. p. 443, 4 Devr. : καλῶς), aperte 74e 189 praecipiat] R, percipiat 74* 192 perseuerantia] R, perseuerantiam 74e 195 etsi] R (cfr. Theod. p. 443, 19 Devr. : εἰ kai), ut si “4517 est] A**, deerat in 490, del. Bulb. (Krit. 141) debetur] “49, debeatur 1/

85b

341

250

PSALMVS LXVII

315. Concilium taurorum inter wuaccas populorum. Symmachus manifestius : collectio braepotentium cum conuersatione populorum, 205 qui proterunt bonos quasi reprobum argentum. Ac si diceret : repelle ep.

a. nobis inimicos nostros crudeles, multos ac fortes.

31e. Vt non excludantur hi qui probati sunt argento. Virtutibus pretiosos proturbant ac deterent. 314. Dissipa gentes quae bellum uolunt. Ad internecionem usque 1 210 consume. 328. Venient legati ex Aegypto. Cum nos, inquit, caesis hostibus uindicaueris, optabunt Aegyptii nobis pace sociari, et hoc sedulo legationis officio postulabunt. 32b, Aethiopia Praeueniet manus eius Deo. Regem quoque et 215 Dominum suum Aethiopia profitebitur protensione manuum, submissione capitis, inclinatione totius corporis. 33. Regna terrae, cantate Deo, psallite Deo, psallite. Omnes itaque

undique, laudes eius debitas personate. Diapsalma. 948, Qui ascendit super caelum usque ad orientem. Ac si diceret 342 220 αὖ initio siue brincipio, et quoniam nobis oriens sol inchoat diem omnia molientem,

Deum

omnia

praecedentem

orientem

uocauit ;

unde per similitudinem istam ostendit quod nihil sit ante Deum, sed Deus ante omnia.

34b, Ecce dabit (uocem? suam wocem wirtutis. Laudibus operi225 busque suis pondus firmitatemque tribuent continuatione potentis defensionis. Quod ait wocem wirtutis : ab strenuo duce sumpta translatio : potentia uocis eius ac uirtutis debet multa laude celebrari, qui ita est terribilis, ut audita tantummodo uoce multum possit hostibus timoris incutere. 230. 95. Date honorem Deo, super Israhel magnificentia eius. Subaudi :

85^

ostenditur, cum hostes nostros mirabili ultione detriuerit.

35^, Et uirtus eius in nubibus. Pro elementis, partem pro toto ;

licet nubes ferant idoneum timoris diuini testimonium uel congregatione aéris, sonitu tonitrui, coruscationis micatu, irruptione 235 fulgorum, aspersione pluuiarum, iactu niuis et grandinis.

36^. Mirabilis Deus in sanctis suis. Non tantum per elementa mirabilis, sed est suorum etiam defensione terribilis.

36^, Deus Israhel ipse dabit uirtutem. Non solum uindicauit, sed etiam fortes efficiet ac robustos quos sua protectione dignabitur. 240 96-6, Et fortitudinem usque Deus. Pro his tantis ac talibus bonis amplius est celebrandus praeconiis. 343

203/206 p. 444, 12-14.16-17

211/213 cfr. p. 445, 1-3

214/216 cfr. p. 445, 4-8

217/218 p. 445, 12-13 219/223 p. 445, 20—446, 1 226/229 ab — incutere] cfr. P- 446, 4-8 230/231 p. 446, 12-13 232/235 p. 446, 15-18 236/234 cfr.

P- 446, 19-20

238/239 cft. p. 447, 2-4

240/241 p. 447, 5-6

208 deterent] 74e*, detererent 24e*, deterunt R

209 bellum] 74**, uel bella

44e* s; J usque] “49 ἘΚ, oz. /4e* 218eius] 4e, ei V, o. ΕΒ 220 q(uonia)m] AAe*R, q(uo)m(od)o 24e* 226 quod] conieci, quo 74e strenuo] Bzib. (P2W. 1942, 61), strennua «45 232 et] 74**, om. ,Ae* 233 ferant] “45, ferunt R 233/234 congregatione] 74**, uel concreatione 74** s7., concretione R 234 est] 4Ae* , om. ,Ae*R

(PSALMVS LXVIII» ep.

;

10

15.

20

25

m finem, pro his qui commutabuntur.

Psalmus Dauid.

In tempore Machabaeorum profetali spiritu hoc carmen scribitur, et personiscausisque eiusdem aetatis conueniens aptaturoratio. 2. Saluum me fac usque ad animam meam. Familiare Scripturis effusos in praedationem gentium populos aquas uocare. 93, Infixus sum in limum usque substantia. Augenter ad signandam emergendi difficultatem /mwm, et quidem frofundwm, afflictiones hostium nominauit. 3^. Veni in altitudinem usque demersit me. In eundem sensum rem augentia uerba uariantur. 42, Laboraui clamans usque meae. Intensionem supplicationis expressit. 4b, Defecerunt oculi mei usque Deum mewm. Labore continuae exspectationis, non mutatione praepositi. 58. Multiplicati sunt super capillos usque mez. Inimicorum meorum multitudo comprehendi numero non potest. ὅν, Qui oderunt me gratis. Eo magis saeuientes, quo iustas in me odiorum suorum causas inuenire non possunt. 9c. Confortati sunt qui persecuti sunt usque iniuste. Multo numero et infinito furore fidentes. δι, Quae non rapui tunc soluebam. Immeritis affligebar angoribus. Exsoluebam, per similitudinem eorum qui exigunt quod mutuo non dederunt ; iniqua bella atque odia iniusta significat. 62, Deus, tu scis usque meam. Si per stultitiam meam persecutioni causas praestiti. 344 6», Et delicta mea usque abscondita. Non effugit tuam notitiam, si quid in illis tale egi quod possit in culpam uocari. Grandis securitas bonae conscientiae, Deum

actuum suorum

testem facere !

τὰ Non erubescant in me usque wirtutum. Apta est ducibus re3o ligiosis oratio, ne subditorum fides nutaret suffundereturque, principibus oppressis quorum ductu simulacra respuerant. 1». Non confundantur suber me usque Israhel. Cuius hortatu in tuam Legem reformati sunt. 88, Quoniam ropter ie sustimut. improperium. Tamquam in35 defensae

scilicet

Legis

tuae,

ad

quam

me

auctore

redierant ; 868

tuum mihi nomen et tuae Legis aemulatio in contumeliam pudoris impingitur. 80, Operuit confusio faciem meam. Ita coaceruata sunt in me

Ps. LXVIII, 2/3 cfr. Devr. p. 447, 8-11 4/8 cft. p. 447, 12-14 6/8 cfr. p. 447, 16—448, 4 9/10 p. 448, 6-7 11/12 cfr. p. 448, 11 13/14 -exspectationis] cfr. p. 448, 14-15 18/16 p. 448, 17 17/18 iustas— possunt] p. 448, 17-18 21/23 cfr. p. 449, 1-5 24/28 cfr. p. 449, 4-7 26/2? -uocari] cfr. p. 449, 8-9 29/31 cfr. p. 449, 18-19 32/33 cfr. p. 449, 12-14 36/3? p. 449, 20-21 38/40 p. 450, 1-3

Ps. LXVIII, 5 praedationem] 74e, depraedationem R ? quidem] V, quem 4e 11 supplicationis] “497, uel supplicantis 74€* s. δι, supplicantis ΚΑ 24 si per stultitiam meam] 74e*, oz. /4e* 31 respuerant] 745c., respuert(ur) 74e 36 et] VR, om. “491 -que pos? aemulatio 74e*

252

PSALMVS LXVIII

ep. mala, ut operirent me atque contegerent attollendaeque mihi frontis 4o nulla libertas remaneret. 2 . 9a-b, Extraneus factus sum fratribus meis, et hospes filiis matris meae. Reppulerunt, inquit, me ab affectibus et consortiis suis etiam hi qui mihi uidebantur sanguinis uicinitate coniuncti. Hoc autem de his Iudaeis dicit qui a Legis obseruatione discesserant. 108, Quoniam zelus domus tuae. Iniuriam, inquit, domus tuae 45 ferre non poteram, in qua Iouis imago posita, Iudaei hostias immolabant.

Mathathiae

specialiter

ista

uox

conuenit,

qui

et 345

Iudaeum sacrificantem et ministrum regis in id ipsum cogentem uno mucrone confodit. / o 10^. Et opprobria exprobrantium usque me. Cultus Dei opprobria et irrisiones eorum, qui dicebant praeferenda tibi idola, in proprium meum dolorem iniuriamque reputaui. 118. Etoperui in ieiunio animam meam. Videns mala quae fiebant ad supplicationem me contuli et ad ieiuniorum subsidia conuolaui. 55 Operui : imposui, ut continuata indicaret et extenuata ieiunia. 11^. Et factum est mihi in opprobrium. Cum deuotio mea profanis esset derisui quasi res stulta et minime profutura. 12». Et posui uestimentum meum cilicium. Tam meo nomine 86b lugebam quam religionis iniuria. 6o 12b. Εἰ factus sum illis in parabolam. Hoc ipso uilior, quo in me et supplicandi intensio et dilatio auxilii irridebatur. 1395. Aduersum me usque in ῥογία. Mos erat ueteribus circa portas et ciuitatis extremas partes agitare conuenticula. Omnis fabula de me illic nascebatur. Exercebantur autem 65 continue de me loquebantur et iugiter.

posuit, id est,

130, Et in me psallebant usque winum. Vt plerumque usu euenit, clades meae inter calices et uina cantabantur. 148, Ego uero usque Domine. Ac si diceret : mea autem oratio nulla impeditur auxilii tarditate. 7o 4", Tempus beneplaciti usque íwae. Nosti enim quae sit subueniendi opportunitas. 144, Exaudi me usque tuae. Iterum weritatem misericordiae copulauit, ac si diceret : secundum

tuam

ueram

certamque misericor-

diam exaudi me, ut mihi conferas ac praestes salutem. 75 158, Eripe me de luto ut non. haeream. Per translationem uerborum indicat mala quae patiuntur. Abstrahe me, inquit, ab aerumnis grauibus, a quibus sine tuo adiutorio propriis uiribus euelli non potero.

42/44 cfr. p. 450, 5-10

δῦ -imposui] cfr. 451, 1-4 635 p. 451, 12-14.16-17 cfr. p. 452, 5-6

48/49 cfr. p. 450, 11-15

56/8? p. 451, 5-6 66/67 p. 451, 18-19

32/24 p. 452,8-10

50/52 p. 450, 16-18

53/

60/61 cfr. p. 451, 10-11

62/

68/69 cfr. p. 452, 1-4

170/71

135/48 p. 452, 11-12

39 operirent] conieci, operient /4*, operiant I7 41/42 »riratur Gloss. bib. uocabula buius uersus 42 affectibus et consortiis suis] comieci, effectibus et consortibus s(an)c(t)is 74e 43 coniuncti] corieci, coniugi /4€*, coniungi 74e* 48 in] 74**, om. ,Ae* δῦ imposui] conieci, inpossuit /4*, indicaret] $7., iudicaret /4* εχtenuata] 44e, for/asse corrigendum extenuantia se] extenta 64 illic] conieci, illis 44e 69 impeditur] “45, impedietur R

PSALMVSLXVIH

.

253

ep. 16*. Neque urgeat usque j$wteus. Concludat, coartet, ne fiat 8o impossibilis euasio. Pufewn inimicorum insidias ac dolos uocat, ita ut uitari non possint ; cui si obstruatur os, ei qui intra puteum conclusus fuerit nullus euadendi exitus datur. 17. Exaudi me, Domine, quoniam benigna est misericordia tua. Inclina aurem tuam inter aduersa posito, quoniam, ut [non] 8; mouearis misericordia, habes causas propriam consuetudinem atque bonitatem. 188, Secundum multitudinem usque a fuero tuo. Pulchre auersionem diuini uultus metuit qui aspectum orauerat. 180, Quoniam tribulor usque me. Tanta facilitas saluandi in 9o te est, ut protinus liberer si tantum digneris et benignus aspexeris. 192. Intende animae meae et libera eam. Considera mala quae patior et malis meis terminum pone. 19». Propter inimicos meos eripe me. Etsi propriis meritis officientibus ut liberer obtinere non possim, saltem aduersario95 rum ad miserationem nequam te conatus impellat. 20. Tw scis improperium meum et. uerecundiam meam. Nosti qualiter mihi exprobrent Legis tuae custodiam ac dicant infructuose me sustinere quae patior, et quantum mihi tribulationes quas iugiter fero pudoris incutiant, ita ut deiecta in terram facie inso100 lentias exprobrantium ferre non possum. 218, In conspectu iuo sunt ommes tribulantes me. Vtramque intueris partem, tam eorum qui faciunt iniqua quam eorum qui iniqua patiuntur. 21^. Improperiwm exspectauit cor meum et miseriam. Vides ipse et 105 prospicis mala quae meae deplorant et allegant querelae, ut non solum praesenti tribulatione urgear, sed et quod nulla meliorum

86^

347

:

862

exspectatio consoletur. 21c-3, Et sustinui qui simul contristaretur, et non fuit. Credebam

ad malorum solacium leuandorum posse proficere, si quispiam pari10 ticeps tristitiae meae

accederet,

sed ita nullus inuentus

est, ut

essent etiam illa quae fiebant mihi a domesticis tristiora. 22. Et consolantibus

me, el non

inueni.

Et dederunt

in escam

meam, fel, et in siti mea potauerunt me aceto. Sicut in diebus laetitiae cibus et potus de tempore quodammodo trahunt saporem, 115 Sic ad omnem amaritudinem conuertitur quicquid animus tristis acceperit. Vsus est hoc euangelista testimonio cum de Domini pas- 348 sione loqueretur ; quod quidem ad iudaicae profertur impietatis indicium : non in tempore Passionis dominicae prodita, sed longe a diuina Scriptura ac multo ante praedicta ; probatur ergo magis

120 similibus aptata esse negotiis quam propria singulorum.

80/82 puteum — datur] cfr. p. 452, 19-453, 5 93/98 p. 453, 16-17 . 96/100 p. 453, 19-21 101/107 cfr. p. 454, 2-4 108/111 p. 454, 7-9 113/119 -praedicta] p. 454, I 1-14.21—455, 2.20-22 116/117 cfr. Mt 27, 48. Mc 15, 36. Lc 23, 36. Io 19,29

79 coartet] conieci, coartat 74e 81 ut] 74**, op. «451 84 non] «45, de. Bulb. (Krit. 141) 88 aspectum] JA!R, spectum 74e 97 exprobrent] Bu/P., exptobret 4€ — custodiam] Bz/P., custodia 74e 99 fero] conieci, ferre /4**, .i.pro fero uel pro ferebam ;4** 5. 7. 118 prodita] “497, uel non proditae /4** ;. /.

254

PSALMVS LXVIII

23. Fiat mensa eorum coram ipsis in laqueum. Iucunditatem ac

ep.

requiem, quam habituros tumque conuerte. 125

se crediderunt,

in exitium

illis luc-

242, Et in retributionem eorum usque wideant. Aerumnis caecati munus lucis ignorent. r

;

94b, Et dorsum eorum incurua. Sic assiduis atterantur miseriis, ut omnis eorum fortitudo frangatur ; a similitudine eorum dicit,

87?

qui curuantur multo onere uerberum uel labore. 252, Effunde super eos iram tuam. Omnis in eos uindictae species 130 exseratur.

255, Et indignatio irae tuae comprehendat eos. Non effugiant, inquit, magnae ultionis celeritatem. 262-b, Fiat habitatio eorum. deserta, et nom sit usque ?n ea. Nullo

Το

successore generis relicto. 275. Quoniam quem iu percussisti bersecuti sunt. Vt erudires, castigarl passus es delinquentes; opportunitatem offensae erga nos tuae in crudelitatem uertunt suam. 349

140

exercuerunt in nos odia, praecedentibus afflictionibus nouos cruciatus semper addentes. 288, Appone iniquitatem super. iniquitatem eorum. — Iniqua-

2^. Et super dolorem wulnerum meorum. Non remisse, sed instanter

tatem uocat afflictionem quam meretur iniquitas, ut est illud : donec iranseat iniquitas, sicut e regione et retributionem iustitiae uersu

145

sequenti ?ustitiam nominat. A8», Et non intrent in tua (1ustitia. Non fruantur bonis quae nobis praeparas. 29. Deleantur de libro usque non scribantur. Mos erat priscae consuetudinis apud Iudaeos, ut scriberent nomina uirorum clarorum,

non solum uiuentium sed etiam mortuorum ; quod et nunc apud 150 nos

seruatur

in ecclesiis.

Cum

mortui,

inquit, fuerint,

non

sint

digni iustorum numero copulari, id est, sint ab hominibus bonis prorsus alieni. 302. Pawber et dolens. Vilis et in tribulatione iugi positus. Augenter paupertati copulauit aerumnam.

155

160

30b, Et lux uultus tui, Deus, suscipit me. Praesentia tua, inquit, me a malis liberauit, et adiutorio tuo contulit certam salutem.

31*. Laudabo nomen Dei cum cantico. Laudes pro beneficiis eius debitas modulata uoce resonabo. 31". Magnificabo eum in laude. Quantum mihi possibile est, dabo studium ut omnia in laudes eius magna dicantur. 121/123 p. 455, 24-25 124/1285 cfr. p. 456, 1-2 126/128 cfr. p. 456, 3-5 129/130 p. 456, 6-7 131/132 p. 456, 9-10 133/134 cfr. p. 456, 16-18 135/

13? p. 456, 19-457, 1 15

142/143 Ps 56, 24

153 -positus] p. 458, 4 159/160 p. 458, 10-11

138/140 p. 457, 3-5

141/144 cfr. p. 457, 6-7.10-11.14-

145/147 p. 457, 12-13

155/186 cfr. p. 458, 5-6

147/152 p. 457, 20-458, 5

157/188 cfr. p. 458, 8-9

124 caecati] “45, ad te acti R 130 exseratur] R, exacetbatur 74e, exacerbetur $7., exaceruatur Bulb. ( Krit. 144) 148 clarorum] 24e, clariorum R 181 hominibus] 4e, omnibus V/R — bonis] 4e* V/R,, ozz. /4e* 155 ziratur Gloss. bib. uocabula buius uersus 156 adiutorio tuo] 74$, adiutorium tuum 17 157 pro] 4Ae*, om, Ae *

87»

PSODXVIIRLXEX ep.

Σ

255

32. Et placebit Deo usque ungulas. Quando et spiritales hostiae, id est psalmi et orationes, holocaustis praeferentur et uictimis, officia confessionum ac laudum mearum plus obtinebunt [gloriam] gratiae

et in meliorem

165 cuius primam

aetatem

uictimam

et tenerae

«proficient»,

ungulae

ut

est

(et? cornua

uitulus,

leuem

frontem asperantia pollicentur ; talis enim aetatis uituli sacrificia

rata faciebant. 338. Videant pauperes et laetentur. Socii maerorum meorum, mutata rerum facie, gratulentur. 170 933". Quaerite Deum usque uestra. Opportune'ad hortationem conuertitur

ad exemplum

diuinae

redemptionis

adiutus,

ac rursus

ad laudem recurrit. 948, Quoniam exaudiwit bauwperes Dominus. Num, inquit, supplices humilium uoces repellit ? 17;

94b, Et winctos suos non spreuit. Pro suis ritibus laborantes.

35. Laudent usque et terra. Principalium rerum commemoratione uniuersa complexus est, quibus et per quae laudari uult Deum. 808, Mare et omnia quae 1n. eis sunt usque Szon. Vt restaurentur in ea ritus antiqui. 180 36^. Et aedificabuntur ciuitates Iudae. Quas profani in religionis odium diruerant. 960. Et inhabitabunt

ibi, et hereditate

acquirent

ea. Ac si di-

ceret : continua et propria eorum erit terra repromissionis possessio. 18; — 918. Et semen seruorum eius possidebunt eam. A posteris seruorum Dei habitabitur. 915. Et qui diligunt nomen eius habitabunt in ea. Fruentur longa habitatione hi maxime qui eam ob studium tuae dilectionis acceperint. 351 (PSALMVS» LXIX In finem. Psalmus Dawid im rememorationem |quod |saluum eum fecit. Deus. In discrimen regni salutisque deductus, quod ei a filio Abessalon ^

fuerat suscitatum, beatus Dauid hunc psalmum qui uicem possit orationis implere. 2. Deus, in adiutorium meum 1iniende. Dignum me et defensione facito, ut uelox mihi adiutorium festinus 3. Deus, ad iwuandum maihi festina usque animam tentione frustrata, qua me moliuntur opprimere.

composuit, a tua cura impertias. meam. Yn-

161/167 cfr. p. 458, 13-17 168/169 p. 458, 18-20 170/172 opportune — conuertitur.ac — recurfit] 459, 1-2 — 173/174 cfr. p. 459, 7 176/177 p. 459, 9-10 182/184 p. 459, 15-14 185/186 cfr. p. 459, 16-17 187/189 p. 459, 18-19

Ps. LXIX,2/8 Devt. p. 460, 2-3

6/4 p. 460, 5-6

8/9 p. 460, 7-8

163 gloriam] 44e V, deleui 164 gratiae] 74**, uel gratiorem 24e* 5. 7. proficient] V, om. “48 165 (et? suppleui 166 asperantia] $7. pos? Gloss. bib., aspernantia 74e Ps. LLXIX, 4 composuit] POR, posuit 74e Devr. : τοῦ σκοποῦ), intensione 74e

8/9 intentione] R (cfr. Theod. p. 460, 8

256 IO

PS. LXIX-LXX

4^-b, Auertantur

usque

mala.

Destitutionem

conatuum

con-

ep. fusio comitetur.

i 4c, Auertantur statim et erubescentes. Non potiantur fructu uoti sui qui meis delectantur incommodis. | uiti 44, Qui dicunt mihi : euge, euge. — Ewge enim ad indicium tunc consuerunt homines dicere, cum uoti sui fuerint T II laetitiae compotes facti. | δᾶ, Exsultent et laetentur in te. Vero exsultatio eos teneat qui mea liberatione laetantur. 5*, Omnes qui quaerunt te, Domine. Bene autem Deum quae20 sisse dicuntur qui partium merita ponderantes in Dauid parte constiterant, qui soli poterant et iniquorum prosperitate angi; unde orat ut sua, id est iustorum, saluatione laetentur.

5^, Et dicant semper : magnificetur Dominus. Qui non nisi ex te salutem expetunt, magnitudinem uirtutis tuae in nostra liberatione 25

mirentur atque concelebrent. 62-5, Qui diligunt salutare tuum usque me. Humani auxilii destitutus.

30

6c-2, Adiutor meus usque ne moreris. Quando et aduersis urgemur, et non nisi tuum praestolamur auxilium, aequum est ut adiutor festinus occurras. Sic in principio carminis celeritatem defensionis implorauerat. (PSALMVS5 LXX

A

IO

15

Psalmus ipsi Dauid, ex persona filiorum Ionadab et eorum qui primi 1n captiwitate ducti sunt. Praedicit ea quae erat populus in Babylone passurus, et quod ad emendationem erant profutura ipsa captiuitatis aduersa. Reditum etiam populi pollicetur ; nec umquam ita mala uentura pronuntiat, ut non statim spem consolationis adiungat propter infirmitatem populi, ne desperatione fractus studium emendationis abiciat. Omnia autem ex consuetudine sua personae eorum aptat, quos in huiusmodi uerba captiuitatis erat necessitas coactura. 1. Deus, n te sberaui; Domine, non confundar in aeternum. Ne longa adiutorii tui dissimulatione patiaris nos tam grauia sustinere, quae nobis praeter malum tribulationis etiam onus pudoris imponant. 28, In tua iustitia libera me et eripe me. In ea, inquit, aequitatis tuae opus uel maximum est si ab his liberemur, qui et te nesciunt et nobis dominantur iniuste. 12/13 p. 460, 12-13 stiterant] p. 461, 3-4 Ps. LX 9-II

14/16 p. 460, 13-14 23/28 p. 461, 7-9

X,3/9 Devr. p. 461, 16-462, 5

17/18 cfr. p. 461,2-3 19/21 -con28/30 -occurras] p. 461, 13-14 10/13 p. 462, 4-6

14/16 cfr. p. 462, -

12 erubescentes] conieci, erubes “45 23 qui non nisi] “451, uel quoniam 74** 2, zz. 26 humani auxilii] 4e, humano auxilio I Ps. LXX, 3 quod] /4**R, uel quia 74** 5, /. 9 coactura] conieci, conectura “458

10 ziratur Gloss. bib. uocabula buius uersus

11 grauia] z4sc., graui 24e

onus] Bz/^. (Krit. 141), honus 74** 2, z;. R, monus 44e*

12

873

354

PSALMVS LXX

,

257

ep.

42b, Inclina ad me aurem tuam οἱ saluum e fac. Pro : audi dignanter atque sollicite. 98, Esto mihi in Deum $rotectorem. Sic me adiuua, ut in ipso 20 genere adiutorii diuinum in me protegendo probetur auxilium; sic me defende, quomodo homo saluare non potest. 3b, Et in locum munitum usque facias. Augenter ; post protectionem quae solet adhiberi in tempore, ad securitatem defensi loci munitum praesidium collocauit. 2: 906. Quoniam firmamentum meum usque ἐμ. Vt firmo pede stare ualeam a te mihi confertur, quia tu mihi es receptaculum contra 353 mala irruentia praeparatum. 48, Deus meus usque peccatoris. Pro potestate, pro uiolenta reten- 885 tione. Qui quidem, quamuis sint felicitate uictores, tamen non 3o sunt ab iniquitate et peccatis alieni. 4^, De manu usque iniqui. Cum tu iuste tradideris, illi tamen dominantur iniuste. 9*3, Quoniam tu es patientia mea, Domine. Ac si diceret : in te recumbit exspectatio mea, dum es mihi sola causa spei atque solacii, 35 quo in omni angore sustentor.

ὅν, Shes mea a iuuentute mea. Non nunc primum in te sperare didici, sed porro exordiis gentis meae te uindice nisus sum, cum adolescerem pariter ac macerarer in Aegypto. 62-5, In te confirmatus sum ex utero, de uentre. Sicut comparatione

4o praesentis aeui adolescentiam uocat aegyptiam seruitutem, sic natiuitatem illud tempus uocat quo coeperunt in Patribus in Domini populum procreari. 6», De utero matris meae. — Maíris uentrem simpliciter uel Sarae uterum dicit, uel eius congregationis, quae Aegyptum in45 gressa est, appellat originem ; quae ampliandae gentis seminarium fuit. 66. In te decantatio mea semper. Quicquid umquam in laudem meam dictum est ab his qui me sunt saepe mirati, per te collatum est, 554 cuius effusis in me beneficiis factus sum omnibus ubique conspi5o cuus.

7?*. Tamquam prodigium factus sum. multis. Ego, ille, inquit, quondam clarus ac magnus et omnibus expetendus, nunc abomi- 88^ nabilis factus sum et squalore frequentium et diuturnorum malorum tamquam ostentum prodigiumque deuitor. 55) 4. Et tu adiutor fortis. Frustra ergo hostes nostri exsecrantur afflictos, quorum adiutor uirtute multus et magnus est ; uel certe,

17/18 cfr. p. 462, 14 19/21 cfr. p. 462, 15-16 25/23 cfr. p. 462, 20-21 28/ 30 cfr. p. 463, 2-4 33/38 cfr. p. 465, 5-6 36/38 cfr. p. 463, 7-9 39/42 Ρ. 463, 12-13 43/46 cfr. p. 463, 14-19 47/80 p. 464, 1-3 51/54 p. 464, 4-6 55/56 -est] cfr. p. 464, 8-10

17 saluum] conieci, salua 74€ 20 probetur] conieci, praebetur 74* 23 adhiberi] $7., adiuueri 74e 34 exspectatio] V, exspectio 24e 36 iuuentute] 57., iumente 74e 38 adolescerem] R, adolescerer 74e macetarer] 74e* ;. »;., me jecirer 74e* 48 collatum] R, collocatum 74e B1 tamquam] 24**, tam deest ΙΕ: ille] 74e, ipse V inquit] 7419Ὁ; oz. «491 54 ostentum] correr, ostentatum “49 deuitor] conieci (cfr. T beod. p. 464, 6 Devr.) , debitor 74e

258

PSALMVS LXX

ep. cum singulari polleas fortitudine nosque tamen non eruas, manifestum

est

te non

impossibilitate,

sed

iudicio,

male

merentes

nolle saluare. 6o 8. Repleatur os meum in laude tua, ut possim cantare gloriam tuam. Quia ergo plurimum potes, prosperitate concessa, in laudes tuas mea ora conuerte.

9», Tota die magnitudinem usque senectutis. Subauditur : qui sum ab exordio uitae meae tuo fultus auxilio. Ordinate captiuita65 tem babyloniam senectutis tempus appellat, qui ?wuentutem dixerat aegyptiam seruitutem. 9-10. Cum defecerit uirtus mea usque me. Cum afflictus aduersis decus omne uiresque perdiderim, quinam malelocuti sunt mihi ? 11*. Quia dixerunt inimici usque eum. Hinc est quod in prin7o cipio carminis ne, tamquam irritae spei, 2» aeternum confunderetur 355

exorat.

Negantibus

ergo prouidentiam

tuam

circa nos festinus

occurre, ne sinas in longum uota nostra differri.

12. Persequemini usque a me. Non te dissimulatio faciat segnio-

88“

rem, sed teneat cura defensionis attentum. Mire sane et usitate 75 habitum reconciliationis expressit, quando solet iratum uultus

auersione signare. 135. Deus meus, in adiutorium usque animae meae. Proprium inimicorum signum est atque studium, uiles facere quos oderunt. 135. Operiantur usque mhi. Nocentium studium hoc uerbo 8o signauit, qui ueteribus malis noua et exquisita semper agglomerant. 148, Ego autem semper sperabo 1n te, Domine. Permanebit, inquit, haec sententia, ut de te iugiter sperare non cessem ; bene autem

hoc ex persona populi posuit qui, propter peccata cladibus traditus, in reliquum promittat emendationem. 8; 140, Εἰ adiciam super omnem laudem tuam. Vt ili inuentione malorum meorum diligentes sunt, sic ergo prima officia laudum tuarum deuota iteratione cumulabo. 152-5, Os meum usque salutem tuam. Pro:ate collata. Laudabilis eademque iustissima, quae nos saluauit, inimicos afflixit.

9o

156. Quia non cognouit negotiationes. Etiamsi continua, inquit, te 356 gratiarum actione concelebrem, neque ita potero beneficia tua uelut in summa redacta comprehendere ac laudibus exaequare : neque enim beneficia tua possunt numero contineri. 884 108, Introibo in potentiam Domini. Tua fotentia, tuo adiutorio,

95 terram repromissionis introibo. 16». Domine, memorabor usque solius. Non

ut patres mei, qui

liberationis suae ex Aegypto gratiam idolis deputabant. 61/62 p. 464, 11-12 63/66 p. 464, 17-465, 1 1112 negantibus — differri] cft. p. 465, 13-14 94/48 p. 465, 18-19 81/84 p. 466, 1-3 86/8? prima — cumulabo] cfr. p. 466, 4-6 90/93 p. 466, 12-14 96/97 p. 466, 19-20

58 merentes] “497, mel (merent)i 74e* ;. /. 63 magnitudinem] Vg, màg “45 6 aduersis] 44**V, aduersatiis 74e* 11 festinus] 74e, -- uindex R $5 reconciliationis] /4**, uel (reconcili)entis 74€* ;. /. 15/46 auersione] “45, auersio R 80 signauit] “449, significa R 86 ergo] 74e, forzasse corrigendum ego 89 iustissima] Bz/P. (Kri. 144/145), iustitia Ae T inimicos] “491 V, praem. et /4e* 90 zzratur Gloss. bib. uocabula buius uersus 94 in] /4**, oz. 491 91 liberationis] “491 uel (libera)tis 74e* s. /.

PSALMVS LXX ep.

1

259

14. Deus, docuisti me ex iwuentute mea. Eruditus beneficiis tuis

et egredientium ex Aegypto patrum erroribus factus cautior, 100 omnia quae genti nostrae praestitisti retro petens memoria laude celebrabo et soli assignabo tibi. 18», Ne derelinquas me donec annuntiem brachium. tuum. — Donec non est aduerbium finiti temporis, sed continui ; neque enim tamdiu se non relinqui rogabat donec annuntiaret potentiam, ut 105 uideretur uelle deseri postquam narrasset, sed donec pro uf posuit, ut sit sensus : adiuua me etiam nunc, ut, sicut beneficia iuuentutis, ita et senectae laetus enumerem ; ut ego laudationem continuo,

sic tu bene facta tua in senectam usque perpetua. 18€, Generationi omni quae uentura est. Vt in notitiam secuturae 110 generationis a me narrata proficiant. 192-*, Potentiam tuam usque 7n altissima. Tam magna sunt opera tua, ut laudibus in sublime tollantur.

19*. Quae fecisti mirabilia usque tibi. Ne longo quidem interuallo est aliquis tuae gloriae comparandus. 115. 208. Quantas ostendisti mihi usque malas. Per experimenta me traducens malorum, quid saperent aduersa in commendationem bene factorum tuorum scire uoluisti. 20^, Et conuersus uiuificasti me. Ne diuturnitate malorum non iu-

357 89*

dicio, sed incuria afflictus uiderer.

120

20V. Et de abyssis terrae usque me. Ita nos malorum oppresserat multitudo, ut putaremur ad terrarum ima deducti, sed tua tamen

sumus potentia liberati. 21. Multiplicasti magnificentiam tuam, et conuersus et exhortatus es. Malorum nostrorum desperatio cumulo tuae laudationis acce125 dit ; tanto quippe ipse clarior es quanto sunt grauiora quae soluis. 22. Nam et ego usque ueritatem tuam. Pro his scilicet omnibus praestitis. Vasa jsalmi : organa quibus psallebatur enumerat, tympanum et citharam atque alia huiusmodi ; quorum omnium concentu uerum et mirum opus tui adiutorii sonabo, quo certam, 150 non ludificatoriam salutem confers. 358

23. Psallam tibi in cithara usque redemisti. Participabit anima mea gaudiis, quae a malis tuo adiutorio liberata ipsis beneficiis didicit tibi gratias referre. 248 Sed et lingua mea usque laudem tuam. Hoc est quod superius 135 dixerat : Adiciam super omnem laudem tuam ; cum non solum multis organis canticorum, sed paene omnibus membris praeconia Dei se celebratum ire pronuntiat. 24^. Cum confusi usque mihi. Vere pronuntiat, inimicis optatorum frustratione suffusis.

100/101 cfr. p. 467, 1-3 103/107 -enumerem] cfr. p. 467, 8-15 111/112 p. 467, 18-19 113/114 cfr. p. 467, 20 120/122 cfr. p. 468, 5-7 124/125 cfr. p- 468, 8-9 126/130 p. 468, 16-21 131/132 p. 469, 5-7 134/135 -tuam]

p- 469, 9-10

138/139 inimicis — suffusis] cfr. p. 469, 13-14

106 iuuentutis] 74e V/, uel (iuuentut)e 74€* ;. 7. 107 senectae] V/, senectute 74e 115 experimenta] “497, uel (experiment)um 24** ;. 7. 129 quo] “457, uel quia zdekg 7, 130 ludificatoriam] propos. Baxter, laudifactoriam 74e, ludifactoriam $7. ^ 131 participabit] conzeci (cfr. Theod. p. 469, δ Devr. : μεθέξει), patticipauit 74e

89b

(PSALMVS) LXXI ep.

Im Salomonem. Praesens hic psalmus non simpliciter in Salomonem, sed propter communem populi prosperitatem, quae erat cum regis felicitate coniuncta, et in Salomonem canitur. Cumque beatum Dauid regendi populi cura distringeret et cognoscendi ; quis suorum post se regnaturus esset desiderio teneretur, indicatur ei quod filium multae gloriae ac profundae securitatis et pacis successorem esset habiturus ; atque hac reuelatione factus laetior quaedam in hoc carmine futura praedicit, quaedam pro testimonio uaticiniij ut implentur, rogat, neque sufficere credidit agnouisse 1o futura, nisi ea quae ostensa sunt in praedicationis fidem poposcerat 359 adimpleri. 22, Deus, tudicium tuum regi da. Optime a principio imprecatur quae et utilitati subditorum et regentium gloriae conuenirent. In hoc enim iudicandi officium Salomon fuerat deprecatus sapien-

15 tiam, et ideo consecutus est.

20

25

3o

55

2b, Et tustitiam usque regis. Ne ignores quem regem dixerat primo uersu : reg? ergo, regis filio, opto adesse iustitiam. 2c-0, I'udicare populum tuum in iustitia. Si hoc, inquit, quod postulo a te fuerit filius meus munus sapientiae consecutus, erit illi grandis asseruandae cura iustitiae, ut cognitis disceptantium partibus pauperes quosque a diuitum iniquitate defendat. 3. Et pauperes tuos usque $ustitiam. Probauit uoto pacis profundae quod non tantum pro filio sed pro communi omnium utilitate precaretur. Ausibus praedonum compressis, uera et multa pax reddetur afflictis. 4. Iudicabit pauperes bopuli. Omnem iniquitatem, omnem impotentiam recto iudicio submouebit et aequitate media paupertatis onera subleuabit. ὅδ, Et saluos faciet usque sole. Solis continuis cursibus pax aequabitur, si fuerit iusto principis uigore fundata. ὅδ᾽, Et ante lunam in saeculum saeculi. Pax autem comparata aequitati solis antistabit lunae officiis, cuius claritas incrementis detrimentisque uariatur. : 360 65, Et descendit sicut bluuia in uellus. Illaborata apud omnes gratia et absque ullo strepitu tranquilla regis moderatio hac comparatione

signatur.

65. Et sicut stillicidia usque terram. Desideratum cunctis iudicii sermonisque eius illapsum his uerbis explicuit. Ps. LX XI, 1/8 -praedicit] cfr. Devr. p. 470, 11-21.28-29 8/11 quaedam — adimpleri] cfr. p. 470, 23-28 12/18 cfr. p. 470, 31—471, 1 16/17 cfr. p. 471, 1-3 18/21 p. 471, 4-6 22/24 -precaretur] p. 471, 7-9 26/28 cfr. p. 471, 12-13 ki Cfr. p. 471, 22-472, 3 31/33 cfr. p. 472, 19-23 34/38 cfr. p. 472, 26-28

Ps. LX XI, 4 distringeret] Bulb. (Krif. 141), distingeret 74e 1*7 adesse] 74**, uel non deesse /4**/,». 21 quosque] /4**R, uel quoque 44**s, ἡ a] 74**, uel ab .4e* ;. Ὁ 25 reddetur] R, redderetur 4e 21/26 impotentiam] 24e (cfr. supra, p. 167, 31 e? 171, 133/134), potentiam T7 24 onera] 74** (ane paupertatis) R.$, ογ. “491: 381 autem] “495, haec Κ᾽ 3* desideratum] “4951, desideratam .i. gratiam ;4e* 7, zz, 38 illapsum] 24e*, illapsam gratiam .4e* ;. ἢ.

PSALMVS LXXI

:

261

ep.

1», Orietur usque ?wstitia. Quia praemiserat de pace ef perma40 nebit cum sole, bene nunc intulit orietur, tamquam de sole loqueretur, ac si diceret: ita clara erit sub eo iustitia, ita lucebit omnibus comparata pax, ut splendorem solis uideantur imitari. v2-b, Et abundantia pacis usque luna. Consuetudo profetae est emphases

ad

dictorum

suorum

pondus

commendationemque

admouere, sicut est illud in Ixxxuiii psalmo : Et fonam in saeculum saeculi semen eius, et thronus eius usque caeli, et paulo post : ef thronus eius sicut sol usque im aeternum erit. Haec autem omnia . exaggeranter, dum in successoribus Dauidici regni continuationem diuturnitati elementorum uidetur aequare. “0 8. Et dominabitur a mari usque ad mare. Fama, non iure, non im- 361 periis, sed honore. 93, Et a flumine usque Aethiopes. Per reginam Saba. 9», Εἰ inimici eius terram lingent. Ita subicientur inimici eius ut abiectis armis pacem ambiant. Expressit prostratorum subdi55 torumque habitum.

45

6o

108, Reges Tharsis usque inferent. — Tharsis uocat litoreas ciuitates. Insulae ergo cum continenti [solo] Salomonem honorauere 9o* muneribus, quod factum sacra narrat historia. 105, Reges Arabum et Saba dona adducent. Vicinae et inimicae gentes munerum oblatione foederabuntur atque deseruient. 113. Et adorabunt eum omnes. Reuerenti officio, non seruitio coacto. Totum exaggeranter.

110, Omnes gentes seruient ei. Subicientur certatim cuncti ; rebellare nullus audebit. 123. Quia liberauit pauperem α potente. Causa cur currit tanto 65 honore sublimis. 125. Et inopem cui non erat adiutor. Haec autem regni potentia acquiritur ei suffragio sapientiae atque iustitiae. 13. Parcet pauperi et inopi. Impertietur opem his quos paupertas 79 ponit iniuriae et ab oppressione praepotentium liberabit. Parcet au-

tem 2nofi dixit pro miserebitur. 362 14^. Et animas pauperum usque eorum. Rege namque imponente modum auaritiae uel rapinis, facile in sustentationem sui ex bono 75

aequitatis solacium paupertas inueniet. Vswrae autem nomine malum auaritiae et cupiditatis ostendit. 14^. Et praeclarum nomen eorum coram ipso semper. Hac iusti 39/42 cfr. p. 473, 1-4

43/49 p. 473, 8-14

40,41 Ps 88, 30.38

50/51 p.

473, 17-18 52 cfr. p. 473, 21-22 56/58 -muneribus] cfr. p. 474, 1-4 58 III Κρ 5. II Par2 sqq. 59/60 cfr. p. 472, 7-8 — 61 reuerenti officio] cfr. p. 474, 9-10 63/64 p. 474, 11-12 67/68 p. 474, 14-15 69/71 cfr. p. 474, 19-20 721 cft. p. 474, 19-20 16.171 p. 475, 1-2 41 eo] 74**, uel illo 74e* ;. /. 42 uideantur] 74**, uidentur “491, uideatur R 48 admouere] conieci, commouere 74e 50/51 imperiis] “45, imperio R 52 saba] 2A** 5. /., sabam 24e* 53 inimici (29)] R, iniqui 74e 54 ambiant] R e£

$2. post Gloss. bib., ambiebant 74e 56 reges] conieci, regis 74* δ solo] “45, θῦ causa] “4957, causatur /4e*R currit] ^de, est ( ?) R, sit V 10 ponit] comieci, punit 74e liberabit] comieci, liberauit 24e *2 rege namque imponente] R, regi namque inpotentem 74**, uel fit in aliis libris regis namque et inponentem 74** r. /., e/ zta ozisso et uidetur seripsisse /A€*

deest in Βα

262

PS. LXXI-LXXII

ep. rectique cura multusque ei honor multaque dignitas conferentur. 155, Et uiuet usque Arabiae. Erit ergo honoratus, longaeuus ac diues. 80 155. Et adorabunt de ipso semper. In beneficiorum uicem uota pro eo supplicationesque facient. 15c. Tota die benedicent ei. Non ad momentum uel ad breue temus. 162. Erit firmamentum usque montium. — Et erit memorabile tri85 licum, in lerra in capite montium. Ita consideratus et curiosus *

sSsustentabit

egentes,

ut, exaequati

montibus

firmitate

praesidii,

infra se inimicos uideant, nihilque eorum ab exaltatione distantes.

16^, Swuperextolletur usque fructus eius. Testabuntur, inquit, felici9o tatem eius filiorum examina ; et cedris Libani numerus

speciosae

prolis aequatur. 16*. Et florebunt usque terrae. Per feni passim nascentis comparationem uoluit multitudinem successionis exprimere. 173b. Et erit nomen eius benedictum. Ita continue clarum erit 95 nomen eius, ut iugis est solis cursus et lunae.

179. Et ante lunam sedis eius usque terrae. Seruauit causam laudatae in rege felicitatis, quoniam cum populi esset utilitate conserta; in honorem quippe gentis gloria praedicabatur rectoris, quod ostendit regina Austri, quae beatos appellat regi sapientissimo 100 seruientes. 19. Omnes gentes usque solus. Collata beatitudo Salomoni in laudem proficit largitoris ; eius quippe debetur gloriae, quod alios quoque efficit gloriosos. Omnis proinde terra auctorem tanti muneris digna et debita laude celebrabit ; unde bene adiunxit fiat, fiat, imple10; ri optans quae ostensa laetatur. 20. Et benedictum nomen usque fiat.

(PSALMVS LXXII» Defecerunt laudes Dauid filii Iesse. Psalmus Asaph. Qua expostulatione populus in Babylone constitutus aduersus Prouidentiam usus sit hoc psalmo describitur ; quae querela familiaris est afflictis. Docetur etiam in utilitatem multorum, quod 5 dispensationum diuinarum profunditas pro exploratione uirtutis 90^ 364

4819 cfr. p. 475, 3-5 80/81 cfr. p. 475, 6-7 84/80 iuxta Hebr. ad loc. 85/88 cfr. p. 475, 14-17 89/91 p. 475, 18-20 92/93 cfr. p. 476, 1-3 94/95 D.476,9-10 96/100 cfr. p. 476, 14-20 — 99/100 cfr. III Rg το, 8-9 II Par 9, 7-8 101/105 cfr. p. 477, 3-6

Ps. LX XII, 2/0 cfr. p. 477, 12-478, 9 78 honoratus] 74**, uel (on)e(ratus) 74e* ;. ἃ longaeuus] R, logeus 24$, longeus I7 88 consideratus et curiosus] propono, concutiossus 4e 91 aequatur]

4**R, uel (aequa)bi(tur) 44e* ;. /., equabitur V/ — 97/98 conserta] 74** s. /., conseruata ,4e*R 101 collata] R, collecta 74e 104 celebrabit] comieci, celebrauit 45 Κ

PSALMVS LXXII

263

ep. in hac uita plerumque suos contra meritum patiatur affligi, quorum

'

το

τις

20

25

tamen magnanimitatem praeter spem interdum remuneratur rerum optatiore successu. Talis sane causatio non uulgaribus sed paucis uirtutis studio praeditis, ut usitata est, sic aptata est. 1. Quam bonus usque corde. Post reditum de Babylone bonum Deum populus, soluta captiuitate, ipsis rebus instructus, libenter praedicat ac decenter. Quando sunt in remuneratione uirtutes apud illum, erit uobis studium recti et erit cura iustitiae. 28, Mei autem paene moti sunt pedes. Dum me, inquit, mala captiuitatis urgerent, perturbato rationis itinere, lubricum cogitationis incurri. 2», Paene effusi sunt gressus mei. ludicii claudicante uestigio, ita ruinae proximus fui, ut fixo sententiae meae pede stare non posSem. 3. Quia zelaui in peccatoribus. Dum intueor hostes meos — quibus nulla recti, nulla erat cura iustitiae — alta pace perfrui, oculum rationis meae ira ac zelus impleuit. 48, Pacem peccatorum usque eorum. — Quod mon recogitauerunt 565 de morte sua. Aquila dicit : Non est afflictio in morte eorum, ut sit sensus : numquam ita afflicti sunt, ut desperare cogerentur salutem. 4», Et firmamentum in jlaga eorum. Numquam uehementer castigati sunt. 5. In labore hominum

non sunt. Sic illis omnia, inquit, cedunt

3o prospere, ut uideantur extra condicionem agere uarietatis uel fragilitatis humanae. 63, Et cum hominibus usque superbia eorum. Successus prosperi go? nihil illos humile de se sentire docuerunt. 6^, Operti sunt usque sua. Scelera sceleribus operienda duxerunt, 3 ^ et adeo abundauere

malefactis, ut, tamquam uestimento, sic ami-

ctarentur criminibus. 75. Prodiwit quasi usque eorum. Non sunt, inquit, apud eos malorum operum remissa studia nec uelut macie quadam tenuis est iniquitas, sed, uelut multa pinguedo, obesa est eorum prauitas

40 ac referta, ac si diceret : non sunt tenuiter laedere uel nocere con-

tenti. v^, Transierunt in dispositione cordis. Non solum cum impunitate cordis, sed etiam cum uoluntate et quadam delectatione peccant ;

qui motus animi solis debetur uirtutibus — ut operi suo iungat af- 366 4 II fectum qui post factum iudicio solo contingit, — cum comitaretur

10/14 cfr. p. 478, 10-15 185/17 cfr. p. 478, 16-18 18/20 cfr. p. 478, 20-22 21/23 p. 479, 1-3 24/25 iuxta Hebt. ad loc. 25/26 cfr. p. 479, 8-10 22/ 28 cfr. p. 479, 11-12 29/31 cfr. p. 479, 14-17 34/36 cfr. p. 480, 1-3 42/ 43.46/47 non solum — peccant. de — peccat] cfr. p. 480, 14-17 Ps. LX XII, 13 erit] conieci, cutet “45, oz. R, curabit 57. 19/20 possem] conjeci, possim 4e 30 agere] 749, -- uel R 358 adeo] 74** s. L, ideo ;4e* 35/36 amichtarentur

(5/c)] “451, amicatentur

749, amicirentur

R

39 multa

pinguedo] conieci, multo (ex muto) pinguedo 74e, multa pinguedine 57 obesa] conieci, obsessa 74e 44/45 affectum] /Asc., affectam 74e 465 comitaretur] conze£i, comitteretur /4**, comitatur 74e* s. ἢ.

264 ep.

40

PSALMVS LXXII

crimina paenitudo ; de grandi ergo amore flagitiorum uenit ut his glorietur reus quibus peccat. Vel certe : affectum hic exin uocat eum scilicet habitum in quem longa meditatione firmatur. 82, Cogitauerunt et locuti sunt in nequitia. Prauae, inquit, mentis agitationem sermonis testimonio prodiderunt. 8^, Iniquitatem in excelso locuti sunt. Licet in nos contumeliarum uerba

iacerentur,

tuam

tamen

iniuriam

continebant.

Per

hos

autem gradus ad summum impietatis euecti sunt : namr diuitiae illis iniquitatis licentiam, iniquitatis licentia commendauit uitiis 55 familiaritatem,

uitiis familiaritas non solum non attulit peccandi 91*

horrorem sed etiam fecit delectationem, a qua delectatione ad hoc profecerunt, ut post despectum nostrum etiam de te sentire impia non timerent. 92, Posuerunt 1n caelum os suum. Retecta profanitate in ipsam 6o diuinitatem eiusque opera blasphemando. 9», Εἰ lingua eorum transiwit super terram. In terram repromissionis, in Templum sacrosque ritus, in ciuitatem dicatam caerimoniis, in nosque quondam tui iuris et nominis, maledictis conuiciisque in tuam contumeliam uolabant. 102, Ideo reuertetur hic bopulus meus. Quasi ex persona Dei sermo 65 formatur, quod, etiamsi merita deessent populo, reuersionem tamen eius sola hostium acceleraret immanitas. 10^, E: dies pleni inuenientur in eis. Erunt non solum liberi, captiuitate laxata, sed etiam longaeui, remotis aerumnis quae con- 367 79 trahere uitam solent ante senium accelerata morte. 115, Εἰ dixerunt : quomodo scit Deus ? Vt subaudias : cum haec uiderem ista, dixi : putasne, est prouidentia si non est uindex ? Hoc est enim quod ait : quomodo scit si non ulciscetur ? Vt sequatur : qui non punit, nescit, neque est proinde. 115. Εἰ si scientia in Excelso ? Consequenter finem tantorum 75 scelerum in prouidentiae negatione constituit. 125, Ecce ipsi beccatores usque abundantes. Licet potentes, licet abundantes, licet diurna rerum suarum possessione perfruiti, impii tamen quia blasphemi, et peccatores quia facinorosi. 368 8o 12b, In saeculo obtinuerunt diuitias. Permanet apud eos bonorum fixa possessio, nec aliquo damnoso feriuntur incursu. 128, Et dixi : ergo usque meum. Cogitationis mihi agitatio suggerebat, infructuose forsitan me studium iustitiae suscepisse. 13^, Et laui inter innocentes manus meas. Frustra studiui,dum ab 85 omni maledicto abstineo, similis innocentibus inueniri. Ergone

frustra mundaui cor meum ἢ

49/50 p. 480, 18-19 51/58 cfr. p. 480, 20-24 59/60 cfr. p. 481, 1 61/64 cft. p. 481, 4-7 65/6? cfr. p. 481, 8-10.482, 1-3 68/70 cfr. p. 481, 14-16. 23-25

80/81

p. 482,

85/86 iuxta Hebr. ad loc.

14-15

82/83 p. 482,

41 exin uocat] 57. bos? G/oss. bib., ex inuocat 74e ΧΕ 62 dicatam] 74e, dedicatam ΚΑ

16-18

84/80

p. 482,

21-22

48 firmatur] 74**, uel formatur 64 uolabant] 44e* R (cfr. Theod.

D. 481, 4 Devr. : διέτρεχε), u«olabant ;4e*, uiolabant R *0 accelerata] 57., accelerate 74e 11 haec] A*R, autem /egi? /Asc. τ qui] “45, quia R 21 usque] 24*! 7s ras. 82 cogitationis] R, cogitationes ;4e 84 laui] 74e*, uel

leuaui 74** , /.

85 maledicto] 45, me delicto R

PSALMVS LXXII committant,

95

IOO

105

265

145, Et fwi flagellatus tota die. Cum illi tanta flagitia impune

ep.

90

i

uidebam

me

sub afflictionis continuo

uerbere

con-

stitutum. 14^. Εἰ castigatio mea 1n matutinis. Symmachus dicit : E castigatio mea per omne matutinum, quasi propter hoc matutinus assurgerem, ut peccata mea cotidie praesens ultio castigaret. 158, S? dicebam : narrabo sic. Vt in hanc sententiam deliberando procederem. 15». Ecce nationem filiorum tuorum cui disposuisti. Forte pacta, inquit, quae cum genere nostro ac nobiscum (e.g. statueras), quos in locum filiorum affectu patrio recepisti, dissoluta sunt. Nam ex more placiti et conuentionis dixit d?sposwisti, id est : pactum; quod statueras, dissoluisti. 165. Existimabam cognoscere. Id est, existimabam me, inter haec 91^ diuersa et aduersa, quid tenendum esset rationis iudicio praeuidere. 369 165, Hoc labor est ante me. Id est, non leuis opera est uera id [est] coniectura discernere, utrum ex his quae aguntur credam pacta quae nobiscum fecerat dissoluta. Hoc itaque diiudicare et laboris et difficultatis est maximae. 17*. Donec intrem in sanctuarium Dei. Id est : donec me in terram repromissionis et locum sanctum reducas ; quod cum feceris,

IIO

omnis tribulatio cum omni cogitationum uarietate cessabit. 17". Et intellegam in nouissimis eorum. Tunc certissime peruidebo qui iniquitatis eorum ausus, qui affluentiam rerum omnium — quae insolentes eos fecerat, —

finis excipiat.

188, Verumtamen Propter dolositatem boswisti illis. Versutiam eorum atque nequitiam impunitam esse noluisti. 180, Derecisti eos dum alleuarentur. Quos prosperitas in super115 biam erexerat ac de se magna sentire persuaserat, condicionem uilitatis suae docuit impulsio uel ruina. 193. Quomodo facti sunt in. desolationem subito ? Stupor, inquit, meus, quo felicitatem eorum ante mirabar, subito est in contrarium 120

mutatus, ut desolationem eorum ac miserias uelut attonitus aspiciam, quae illis breui tempore contigerunt. 270 19-202. Defecerunt usque suam. Ac si diceret : quomodo subito perierunt, ita ut nihil amplius prosperitas eorum, quam id quod som- 91d nio ostenditur, habuisse uideatur, nihilque ex his quae uidit praeter inanem memoriam

125

retinet ? Ita, inquit, et iniustorum omnis feli-

citas, uice imaginis dissoluta, nullas potuit praeteritae iucunditatis reliquias obtinere. 87/89 cfr. p. 485, 1-2 90/92 p. 483, 3-5 93/94 cfr. p. 483, 6-8 95/99 p. 483, 11-14 100/101 cfr. p. 483, 18-19 106/107 -reducas] cfr. p. 484, 7-8 109/111 cfr. p. 484, 11-12 112/113 cfr. p. 484, 13-14 114/116 cfr. p. 484, 15-16 117/120 cfr. p. 484, 17-19 121/126 cfr. p. 485, 2-8 91 omne] conieci, omnem

24e 96 (statueras» propono 101 praeuidere] 74$, peruidere R 103 est] 24e, dejeuj ^ 104 fecerat dissoluta] comiec;, desoluta fecerat “49 106 est] “49, oz;. “491 109 nouissimis] Vg, noui 74e 110 affluentiam] 24** s. / , affluentia 4e*R 111 fecerat] /4e*R, uel (fecera)n(t) 44e* pr

113 atque] /4** R, oz. /4e*

117 desolationem] conieci, de 491, desolutio-

nem ;4e* 119 desolationem] Bah. (Kriz. 145), desolutionem “49 conieci, breuiter ^de

120 breui]

266 ep.

PSALMVS LXXII

202-5, Velut somnium usque rediges. Id est, propter ciwitatem tuam, ut illam reaedifices, ut nos denuo habitatores efficias, ?maginem eorum dissoluis, id est, umbram hostilis potentiae uel decoris. Con-

130

sequenter proprium, 21. Quia mus renes

autem felicitatem eorum 2maginem uocauit, cuius est cum uisa paululum fuerit, deperire. : delectatum est usque commutat sunt. Frequenter ostendia Scriptura cogitationes uocari. Ego, inquit, nihil

horum sciens quae erant futura, et tantum praesentia intuens, in-

flammabar animo atque hostium prosperitate torquebar, sententiamque meam uariis cogitationibus inmutabam. 22. Et ego ad nihilum redactus sum et nesciui. Indignatione et cogitatione contritus. 239. Vt iumentum factus sum apud te. In tantum mihi uera rerum 140 cogitatio defuit atque ita dispensationes tuas uidere non potui, — qualiter ista cogitares, qualiter disponeres, — ut comparatus tibi nihil me differre a pecude confiterer. 92* 235, Et ego semper tecum ? Putasne, post haec iugiter habitabo 313} tecum ? Hoc autem secundum opinionem iudaicam, quae Deum 145 in Templo habitare credebat. 24a-b, Tenuisti usque me. Prosecutor pariter ac praeuius, reductor atque deductor, terram, quam desperaueram, me intrare fecisti. 24. Et cum gloria suscepisti me. Id est, ut reditus meus stuporem 150 uidentibus faceret, stupor uero atque admiratio eorum, qui me intuebantur, mihi proficeret ad honorem. 25^. Quid enim mihi est in caelo ? Subaudi : quid uotis optem ἢ 2b». Et a te quid uolui super terram ? Ac si diceret : neque habeo amplius neque peto, non solum super terram uerum neque in 155

155 caelo, excepto hoc, nisi ut tecum semper sim.

262. Defecit caro mea usque Deus cordis mei. Acsi diceret : Deus meus,

160

a parte totum

indicans ; arbiter occultorum,

intimi testis

secreti et intimi uoti mei. 265, Et pars mea Deus in saecula. Quicquid illud est gaudiorum quo mei possunt sensus impelli, siue lucratiui quaestus, siue hereditatis insperata successio, siue bona singularitate praecipua, 372 tu es ad quem omnis desiderii tendit intentio, cui nihil bonorum omnium ualeat exaequari. 92^ 21*. Quia ecce usque peribunt. Non immerito tali compellor mentis affectu ; uideo enim eos qui a tuo amore discedunt isdem spatiis,

quibus a te separantur, perditioni proximos fieri, ad uiciniam mortis accedere. 127/131 p. 485, 14-17 14 cfr. p. 486, 8-12

132/136 p. 485, 18-23 149/151 cfr. p. 486, 18-20

156/157 -indicans] p. 487, 12-13

P. 487, 17-19

139/142 p. 486, 4-6 143/ 152/185 cfr. p. 487, 2.5-7

159/163 cfr. p. 487, 14-16

164/166 cfr.

128 ut (29)] 445, et Κα denuo] conieci, de nouo 74e, de nouo eius R 132 commutati] conieci (cfr. lin. 136), commoti 44e 138 contritus] “45, conterritus R 142 tibi] 4Ae*, op, Ae 146/147 reductor] conieci, praeductor 4e 156 deus cordis] “451, oz. 74e

157 intimi] conieci, inde mei (mei in ras.) 74e

159

R

165

gaudiuorum (5/c)] “48, gaudiun “49: 164 compellor] 44e, impleor discedunt]zonieci, discendunt 74e tuo] R, tua 4e

HSUIDXEIEDEXXHI ep. 170

“

267

21^, Perdidisti omnes qui fornicantur a te. — Fornicatorem autem dicit eum, qui affectum Deo debitum praeuaricationis uitio idolis mancipauit. 88, Mihi autem adhaerere Deo bomum est. Ob hoc itaque, quoniam discessionem a te factam mala omnia consequuntur, coniungi tibi ambio tecumque esse» uotis expostulo. 28», Ponere in Domino spem meam. De futura bonorum percep-

175 tione securus, praesentem

statum

rerum

exspectatione consolabor.

a8c-3, Vt enarrarem omnia promissa tua 1n portis filiae Sion. —

Filiam

Hierusalem

dicit, in qua

efficacior

laudationum

oblatio

credebatur et gratior pro praesentia Dei ibi semper habitantis.

(PSALMVS» LXXIII Intellectus Asaph. Machabaeorum in hoc ex persona ^

20

eorum

tam

psalmo

pericula

aduersorum,

quae

describuntur, passi sunt,

atque

narratur

magnitudo, quam a Deo solutio postulatur. 1». Vt quid, Deus, reppulisti in. finem ? Non est uox querelae, sed inquisitionis. 1c. Iratus est furor tuus super oues gregis tui ? Continuationem indignationis furorem appellat. 22-b, Memento congregationis tuae quam creasti ab initio. Et in X] tertio psalmo, cum de Machabaeis loqueretur, gestorum in 375 Aegypto mentionem fecit ; et nunc idem faciens dicit : memor esto 92^ nostri, quos errantes et dispersos in regione Aegypti congregasti. Bene autem ait quam jpossedist;i, ut in nomine possessionis suscitaret maiorem affectum ; solemus enim ea plus diligere quae proprio et studioso labore quaesiuimus. 2c-0, L'iberasti wirgam usque ?n eo. Adduxisti nos in hunc montem Sion, in quo tibi habitationem esse uoluisti. Ad suscitationem praesentis affectus beneficia praeterita retexuntur, eo quod propria uirtute olim eos a malis abduxerit et quod prae omnibus hominibus uoluerit eos suos uocari atque unius eiusdemque loci sibi eos habitatione coniunxerit; per quae omnia speciali fuisse Xn» eos prouidentia comprobatur. 98, Eleua manus tuas usque in finem. Elationem

25

eorum tumoremque cordis, quo nos despiciunt et malis innumeris atterunt, comprime habitu motuque ferientis. 9», Quanta malignatus inimicus in sanctis tuis ! Non sunt par-

168/170 cfr. p. 488, 5-4

171/193 p. 488, 25-27

174/195 cfr. p. 489, 1-2

177/148 cfr. p. 489, 5-6 Ps LX XIII, 2/4 Devt. p. 489, 9-11 5/6 p. 489, 12-13 9/8 p. 490, 2-3 9/ 18 cfr. p. 490, 10-15 9/11 cfr. Ps 43, 2-4 16/22 cfr. p. 491, 4-9 23/25 Cft. p. 491, I0-I13 16/27 -admiserunt] p. 491, 16-17 168/169 autem dicit] “491, om. “49 172 consequuntur] 74e, sequuntur 173 «esse» suppl. Bulb. (Krit. 141) 175 consolabor] 74e, solabor R Ps.

LX XIII, 3 eorum] Ae*R, oz;. /Ae*

44e, texuntur R

185 et] 44**, oz. /4e*

22 cin» propono (aliter Bulb. ,Krit. 141)

R

18 retexuntur]

24 quo] 74$, qui R

268.

PSALMVS LXXIII

ep. ua quae ad nos admiserunt,

ut pro exiguitate ac tenuitate sui possint latere. 4. Et gloriati sunt usque tuae. — Sollemnitatem synagogam uoin unum dies sollemnes Deo fes- 374 30 cauit, ab eo quod conuenientes tosque celebrarent. Victoriae, inquit, successu, qua nos oppresserunt, in gloriam sunt elati. 8. Posuerunt signa sua et non cognouerunt. Hoc est ergo quod dicit : posteaquam nos ceperunt, manubias suas ad documenta uic- 923 3 ^ toriae ante portam in locis euidentibus collocauerunt, ad indicium uel suae uictoriae uel nostrae captiuitatis. 69, Sicut in uia super summum usque ianuas eius. Ita passim ac uiliter urbs excisa est, ita ciuitate capta uictorum iram nulla lenitas temperauit, ut domorum claustra ab eis in morem lignorum 40 uilium truncarentur. 6^, In id ipsum in bipenni et ascia deiecerunt eam. Pro aptatis in destructionem ferramentis urbis murorumque securem et asciam posuit. 72, Incenderunt igni sanctuarium tuum. Nihil apud eos Templi 45 tui reuerentia ualuit, nam ita sacra loca ut profana immissis ignibus corruperunt.

15, [n terra polluerunt usque tui. — Pollutum non semper immundum uocat, sed commune ; ut est illud in Regum historia : 707) sunt polluti banes in manibus meis, id est, communes. Nulla, ait, 375

discretio inter Templum tuum et priuatas aedes habita est, sed, tamquam uile et uulgare aedificium, ita usque ad fundamentum muros tui sanctuarii diruerunt. 8. Dixerunt in corde usque a terra. — Venite, comprimamus dies festos Dei de terra. Tota gens hostium his se consiliis in nostrum 935

5 vA exitium ausibusque flammabat,

ut nostra festa, deletis cultoribus, subuersis moenibus, facerent otiari. i

9. S?gna nostra usque mon est propheta. Vt fuit Heliseus. Aquila: signa eorum, ut sit sensus : nulla defendentis eos Dei signa conspicimus, nullus in eis est prophetarum qui consiliorum nostrorum illis 6o secreta denudet; indefensos ergo et ignaros rerum protinus opprimemus. Apta est nimis ad eliciendam misericordiam Dei de uerbis hostium talis conquestio, a quibus praesidia diuina ridentur, ut, si infelicitatem neglexit oppressorum, saltem suam ulciscatur iniuriam. 65 105, E? nos nom cognoscet amplius usque inimicus. Quamdiu, inquit, differentem te ultionem prosperitate hostis insolens ac 376 securus insultat ? 10^. Irritat usque in finem. Quam ad finem exprobrantes nobis 29/32 cft. p. 491, 18-21

43 cfr. p. 492, 15-16 Cft. p. 495, 5-10

Rg6,8-12

33/36 p. 492, 8-10

37/40 cfr. p. 492, 11-14

41/

47/82 cfr. p. 492, 20—493, 3 48/49 1 8m 21,4 53/56 57/61 -opprimemus] cfr. p. 493, 11-12.19-25 δή Cfr. IV

68/67cfr.p.494,1-2

— 68/70 cfr. p. 494, 5-6

27 ut pro] R, prout “49 31 nos] 4**R, oz. /Ae* 37 summum] “451, somnum 24e" 41 aptatis] “45, aptis ΚΕ 42 securem] “451. scurim 74e* 52 sanctuarii (scüarti serzp£um)] conieci, sacri /4e*, uel sactari /4e* ἡ, zz. 53 a] “445: oz. 4e

δῦ flammabat] 74*, armabat R 57 fuit] 74e*, oz. /4e* incerti generis est add. /4*! ;, 7.)

68 quam] 77a /4* (finis

PSALMVS LXXIII

,

269

ep.et alia loquentes, quae te possint in uindictam iustissime com7o mouere, securos esse patieris ? 11. Vi quid auertas faciem tuam usque $n finem. Ne nobis defensionis opem familiarem tibi indulgentissimus largiaris ? Pulchra translatio, ad similitudinem eorum qui sinu prolatum gremioque aliquid largiuntur, quique mutata sententia largiendi auer75 tunt a gremio ad dorsum manum. 123, Deus autem rex noster ante saecula. Etsi nos, inquit, inimici irrideant,

etsi negent

tuo

nos

aliquando

auxilio

esse

defensos,

nostra tamen erit iugis ista confessio, quae te Deum regemque fateatur. 80 12^, Operatus est usque terrae. Id est, tam nobis clare uirtutis testimonio auxiliatus es, ut neminem id quod in defensionem nostri contigerat possit latere. 133. Τὴν confirmasti usque mare. Tu aquas natura sui lubricas in ministerium transitus nostri stare iussisti firmiter ac durari. ὃς 13^. Tw contribulasti capita draconis super aquam. Nos quidem per medium fluentis sicco pede transire fecisti, hostes uero nostros,

qui uice nos sequebantur draconum, ad maiorem operum tuorum admirationem in ipsis, quae propter nos duratae fuerant, aquis 377 necasti. 9o 148, Confregisti caput draconis — Lewiathan —. Id est, Pharaonis, ab Hiezechielo sic appellati. 14^. Dedisti eum in escam bopulo Aethiopum. Erat Aegyptiis aduersus Áethiopas per regionis uicinitatem frequens causa certaminis ; sed post illam plagam in qua propter filios Israhel tam rex 95 quam principes et omnis est deletus exercitus, irruentes Aethiopes omnem terram aegyptiam uastauerunt.

15*. Τὴν irrupisti fontes et torrentes. Aquarum [in] nobis in eremo copias praestitisti. Tl'orrentes autem dixit, ut subitos et praeter morem aquae cursus ostenderet ; quod est proprie torrentum, qui non 1oo iugi meatu fluunt, sed aquis pluuialibus intumescunt. 15». Tw siccasti fluuios Etham.

Absolutius

Hebraeus

dicit ἐμ

siccasti flumina [fortia, plurali numero Iordanem significans. 95* Etham regio est per quam meat Iordanes, cuius prouinciae rex filium suum gratulatum cum muneribus ad Dauid misit, quia τος aemulum eius rex exstinxerit. 162, Tuus est dies usque nox. Nihil mirum si haec in defensionem populi tui signa perfeceris, cuius potentia conditus, ordinatus illustratusque hic mundus est. 71/45 cfr. 83/84 cft. 90/91 cfr. 102 iuxta

p. 494, 22-26 76/79 cft. p. 495, 26-29 80/82 p. 495, 31—496, 1 p. 496, 4-6 85/89 p. 496, 7-10 90 Leuiathan] iuxta Hebr. ad loc. Ez 29, 3.32, 2 92/96 p. 496, 20-497, 2 97/100 p. 497, 5-7 101/ Hebr. ad loc. 103/105 cfr. p. 497, 11-14 106/108 cfr. p. 497, 22-23

69 quae] R (cfr. Theod. p. 494, 6 Devr. : ρήματα παροξυσμῶν μεστά), qui “45 74 motata ( 5/c)] R, mota 4e 81 maiorem] 74sc., marem “45 90 confregisti] con-

ieci, confringasti 46 ^ lebedan uel(lebe)th(an) (5/c)] “49Ὁ,o7. /4€* ^ idest] .4e*, om. Aet 91 appellati] 74** 7. z;., appella«« 74e* 94 sed post] R, s (Jegendum secundum ἢ) “491, -- post /4e* in] -4e*R; om. Ae 95 deletus] 24sc., dilectus 74e

97 irrupisti] comzeci, inripuisti 74€

praeter] zAsc., p 74e

in] 748, deesz in R, del. S1.

99 proprie] /4**, proprium ( ?) 74e*

98

270 ep.

PSALMVS L XXIII

16^. ΤῊ fecisti solem et lunam. Vt diei lumen augeres, solis et ra-

11o dios addidisti. 178, Tw fecisti omnes terminos terrae. Ad tuum generaliter opus pertinet quicquid spatiis suis terra complectitur. 17^. Aestatem et uer tu fecisti ea. Tua dispositione ad utilitatem ho- 378 minum proprias uices tempora sortiuntur. i1; 188, Memor esto huius. Subauditur : congregationis tuae. 189, Inimicus improperawit Domino usque iuum. Negando ea circa nos gesta quae in documentum uirtutis tuae maiorum memoria continentur.

195, Ne tradas bestiis usque tibi. — Bestias uocat inimicos ob aui120 ditatem deuorandi. Ne dissimulatio ultionis tuae hostium nos subiciat potestati, qui te Deum nostrum esse nouimus et fatemur. 19^. Animas bauperum usque in fine. Ne cura nostra memoria tua excidat uelut quodam obliuionis illapsu. 202, Respice 1n testamentum tuum. Quo cum patribus inisti foedus. 12; Conuerte in nos oculos tuos, cum quibus testamenta pactaque fecisti, et quibus es iugiter defensum ire pollicitus. 20^, Quia repleti sunt usque iniquitatis. Omnes itaque nos sine alicuius exceptione, qui inter alios homines tenebris quibusdam uilitatis et calamitatis inuoluimur, habemus domus iniquitatibus 932

130 plenas, id est, sumus in afflictione et in miseriis constituti,nemo nostrum expers mali est, non infans, non senex, non uilis quisque, non

nobilis. 21*. Ne auertatur usque confusus. Ne ad aerumnarum nostrarum pudoris quoque pondus addatur, dum nullum habere credimur de- 379

135 fensorem.

21^. Pauper et inops usque twwm. Nostrae quoque uires calamitatibus attenuatae sunt; quos exiguos miseriae reddiderunt, opes tuas, quarum

impertitione

liberasti,

continuo

teste

studemus

honore et laude celebrare. 140 22^, Exsurge, Domine, iudica causam tuam. Hoc igitur magis uindicis assume censuram, quo nos in tuam uides iniuriam hostibus uiluisse. 22b-c, Memor esto improperiorum tuorum usque tota die. Hostes, inquit, per insolentiam opprobrii in te blasphemias et maledicta 145 iaculantur, eo quod nihil aliquando in defensionem populi tui feceris,

sed nos relationis licentia mendaciter ista iactemus. 23^. Ne obliwiscaris uocem. quaerentium te. Auris tua utriusque partis uoce pulsetur ; et iusto examine tam supplicantibus quam blasphemantibus pro meritis digna restitue. το 23b. Swperbia eorum qui te oderunt ascendit semper. 109/110 cfr. p. 498, 1-2

111/112 cfr. p. 498, 3-4

118 p. 498, 9

116/118

cft. p. 498, 10-11 125/126 p. 498, 17-18 127/132 cfr. p. 498, 19-499, 4 133/135 cfr. p. 499, 5-7 136/139 cfr. p. 499. 8-10 140/142 cfr. p. 499, 11-12 147/149 p. 499, 18-19 143/146 cfr. p. 499, 15-16

109 augeres] conieci, augeris 74e

122 nostra] 74e, nostri R.

123 excidat] “491,

excedat ,4e*R 129 inuoluimur] R, inuoluemur “48, inuoluuntur quisque] z4**, quique 24e* 187 opes] 74**, uel (op)is 74e* ;. 7.

propono, tuae “45

T 131 138 tuas]

(PSALMVS LXXIV» ep.

Zm finem, ne corrumpas. Asaph psalmus. 94? Canticum post uictoriam, quae de Assyriis sub Ezechia rege fac- 580 ta est, in hoc psalmo praedicit, et quasi ex totius populi persona canit officia uotaque gratiarum.

ς

2. Confilebimur

tibi, Deus.

Successus

insperatae

uictoriae

et

collati triumphi gloriam tuis laudibus applicamus. Repetitione autem uerbi, ex more suo facta, deuotum se fore iugiter pollicetur. 20 Confitebimur usque tuwm. Certatim dicemus nos tuos esse, ac tuo uocari nomine gestiemus, id est, te habere nos Dominum

το gloriabimur,

te defensorem

atque

beneficum

continua

nostra

lingua resonabit, nec immerito : haec enim nos dicere tua beneficia

compulerunt. 9. Cum accepero tempus usque ?udicabo. Vacatione, inquit, mihi et temporis opportunitate collata, — id est, cum ab incursu hos15 tium liber fuero,— huicoperi mancipabo ut factorum tuorum magnitudinem assiduo sermone concelebrem. Vox Dei, cuius opera se iu-

giter laudatum ire promiserat, quod rebus ipsis et factorum bis denuntiat se scilicet 2ud?care vustitias. 43, Liquefacta est usque in ea. Denuntiatio sola asseruandae 20 titiae (ad» consternationem terrae sufficit, quam proprie sub exspectatione poenalis edicti liquescere. 40, Ego confirmaui usque eius. Haec quoque ex persona Dei qui conditor operum

meorum

sum,

arbiter eorundem

uer- 94^

iusdixit

381

: ego

ero aequis-

simus, ergo scilicet ut de meis iudicaturus. Non igitur immerito 25 narraturum

se eius

mirabilia

pollicetur,

cuius

denuntiatio

sola

iudicii uim seuerae ultionis impleuerit ; totum autem figurate propter pompam praesentis negotii. Diapsalma. 9*. Dixi iniquis : molite inique agere. Postquam talem Deum didici, iniquos monere non destiti. 3o Bh. Et delinquentibus usque cornu. Potentiam praecellentem, a similitudine eorum animalium quae cornibus armantur in proelia. 6. Nolite extollere in altum usque inzquitatem. Eius potentiae obloquentes. 35. 45. Quia meque ab oriente, neque ab occidente. Quattuor principalium climatum istius mundi enumerat, ut sit sensus : neque qui primi hominum solem uident, neque qui ultimi, uerum neque quos nullus tepefacit sol, neque illi quos multus exurit, Dei praesentiam effugere possunt aut potentiam. Ps. 6-7

LX XIV, 2/4 Devt. p. 500, 2-4 6/? repetitione — pollicetur] cfr. p. 500, 8/12 cfr. p. 500, 8-11 13/16 -concelebrem] p. 500, 17-19 16/18 cfr.

p. 501, 4-6 19/21 p. 501, 23-25 22/2? cfr. p. 501, 27—502,6 28/29 p. 5o1, 71-8 30/32 p. 502, 10-12 33/34 cfr. p. 502, 15 33/39 cfr. p. 502, 19-503, 6

Ps.

LX XIV, 9 gestiemus] Bu/h. (Krit. 141), gx«emus “491, gestemus 74e*

uacatione] Derr., uocatione 74**, uel uaticinatione 74e* y. 7.

13

16 opera] 44e*R,

om. ,Ae* 1? laudatum ite promiserat] /4€*, laudaturum repromiserat 74**, laudaturum ire promiserat R 18 iudicare] /4e* s. /., indicare “491 20 (ad) suppleui 29 monere] «48, admonere R 37 qui] -4e*R, om. 74e* 38 nullus] cotiteci, nullos 74e multus] correct, multos 4e

382

272

PS. LXXIV-LXXV

4o 190, Neque a desertis montibus usque ?udex est. Qui aut nimio friep. gore aut multo igne desert? sunt. Significat autem septemtrionales aut australes plagas. 8. Hunc humiliat. Assyrium scilicet arrogantem. 8^, Et hunc exaltat. Populum Israhel timore prostratum. Subest 45 eius potentiae pro meritis uirum quemque tractare, quod praesenti patefecit exemplo. 92-b, Quia calix in manu Domini usque mixto. Vinum saepe a prophetis pro seueritate et graui ponitur ultione, quando iuxta ebrietatem, ut aerumnis plagisque, sensus hominum perturbati in50 certique sunt. Augenter pro ultione destricta neque infracta lenitatis admixtu, quae citius perturbat bibentem. Etiam »mmixtionem dicit pro mensura quae ex more bibentibus datur, uel potionis plenitudine tam grandi ut poculum possit implere. Per merum ergo poenae seueritatem, per mixtionem plenae mensurae modum 55 uoluit indicare. 9c. Et inclinauit ex hoc in hoc. Quoscumque mereri conspexerit, calicis eius ingestione potabit. Nam a nobis auersum inclinauit in Assyrios, qui nos obsederant. 9d-e, Faex eius non est exinanita. Non sunt in Assyriorum excidio 6o uires ulciscentis absumptae ; superest adhuc in eius potentia unde puniantur quos propria merita subiecerint ultioni. Similia ergo patientur Assyriis qui nos pari ausu oppugnare temptauerunt. 102. Bibent omnes peccatores terrae. Ego autem in saecula gaudebo. Caesis hostibus meis, repletus gaudio auctorem tantorum operum 65s Deum continuo laude praedicabo. 10^, Ego autem in saecula usque Iacob. Expertis iam fruitisque auxiliis. 115, Εἰ omnia cornua usque confringam. Tali, inquit, adiutus auxilio, quicumque in me insurrexerint facile conteram ac sine 7o labore superabo. 11^. Εἰ exaltabuntur cornua iusti. Rerum gestarum testimonio, ut potentem me ac superiorem omnes aspiciant ; ?wstwm se ob Dei appellat scientiam.

(PSALMVS» LXXV In finem, in laudibus. Psalmus Asaph, canticum ad Assyrium. Idem argumentum esse praesentis psalmi et superioris tituli quoque testatur inscriptio. 2», Notus in Iudaea Deus. Deus qui est in Iudaea operum suo40/42 cfr. p. 502, 22-505, 4 43/46 cfr. p. 503, 7-10 47/08 cfr. p. 503, 11-23 56/88 cfr. p. 504, 1-5 89/62 cfr. p. 504, 6-10 64/65 cfr. p. 504, 11-13 68/ 70p. 504, 14-15 931/33 cfr. p. 504, 16-18 Ps.

LX XV,2

-superioris] cfr. Devr.p. 505,2

47 calix] 44e*, oz. “491 tatis 74e

4/8 cfr. p. 505, 3-6

50/51 lenitatis] V'acc. (ALM.A

59 in] “49 ῈΚ, oz. ;4e*

1942, 163 n. 1), leui-

60 absumptae] 24e, consumptae R

61

puniantur] 44e, adhuc punientur R 62 oppugnare] comiecj, oppugnari ;4e 65 praedicabo] “491, uel celebrabo 74e* s. /. 66 fruitisque] conieci ex schol. bib., fretisque /4* — 69 insurtexerint] 4e, surrexerint Β 72 aspiciant] “45, aspicient R

94*

585

944

384

PSALMVS LXXV ; rum

claritate notus, et reuerendus

273

est factus omnibus

gentibus,

ep. scilicet exstinctis Assyriis. 2», In Israhel magnum nomen eius. Vt subaudias: nusquam magis quam in nobis magnum nomen eius esse apparuit. 9. Et factus est in pace locus eius. — Locus Dei habitatioque eius, 1o id est Sion Templumque in ea, quod solum incolere credebatur, pa- 95" catum est ac securum, deletis Assyriis. 4. Et habitatio eius in Sion. Ibi confregit cornua arcuum, scutum et bellum. Assyriorum scilicet; qui diuerso instructos armorum

genere morti tradidit. Diapsalma. 15.

5. Illuminas tu mirabiliter usque aeternis. More suo, ut tribula-

tionum pondus /enebras, ita laetitiam diuina protectione collatam lumen appellat ;aeternos autem montes appellat, quod pro sempiterna uirtute in se Dei habitantis numquam essent in ius hostium transituri; unde uelut respiciens diuinitas securitatem maestis

20 afflauerit. 62, Turbati sunt omnes insipientes corde. Ita ut nullum Assyrii inuenirent effugium, quia in Deum contumeliosi uictoriam praesumebant. 65, Dormierunt somnum swwm. Magnae securitatis indicium 25 est. Cum se in somno dedissent, altero uelut die capturi urbem, poe-

nali aeternoque sopore depressi sunt, ut uix aliquis superfuisset. 6c. Et nihil inuenerunt. Aut de nobis quod cupierant, aut de suis quos scirent, nihil inuenerunt. 69, Omnes uiri diwitiarum in manibus suis. Qui successum uic- 95^ 3o toriae 2» suis manibus, id est in uirtute propria, collocabant. 12, Ab increpatione tua, Deus Iacob. Sola comminatione tua deter-

riti sunt. 1^. Dormitauerunt usque equos. Per similitudinem dormitantium nihilque prospicientium subitum exitium et insperatum uoluit 3; malum mortis exprimere. 8. Tu terribilis es usque ab ira tua. Non nunc primum in aduersarios

irae

motus

incanduit,

sed

cunctis

retro

temporibus

hanc

censuram agitasti. 586 92, De caelo iudicium auditum fecisti. Pompatice, per figuram 4o uelut cuiusdam tribunalis, suggestus caelestis describitur, unde sit in Assyrium dicta sententia. 95, Terra timuit et quieuit. Simile est illi uersui : Zquefacta est lerra et omnes qui habitant in ea ; pro eo ut diceret : omnes hos terror metusque consumpsit.

9/11 cfr. p. 505, 7-12

13/14 cfr. p. 505, 14-15 15/20 cfr. p. 506, 1-7 21/ 23 cfr. p. 506, 8-11 25/26 cum — superfuisset] cfr. p. 506, 12-14 29/30 p. 506, 17-18 31/32 cfr. p. 507,2 33/38 cfr. p. 507, 4-6 36/38 cfr. p. 507, 9-11 39/41 cfr. p. 507, 13-15 42/44 cfr. p. 507, 16-18 42/43 Ps 74,4*

Ps. LX XV, 13/14 instructos armorum genere] “45, instructu armorum R 19 maestis] conieci (uide Theod. ad loc.) ,maistatis 74€ 22 effugium] “458, refugium Vv 25 in] “45, oz. R 28 scirent] conieci, scierent 74 31 comminatione] RV, comminutione 74e 33 dormitantium] 4e V, dormientium R speratum] cofteci, inspiratum 74e T7 37 irae] conieci, terrae /A€* in ras.

34 in-

274 45

PS. LXXV-LXXVI

10. Cum exsurgeret usque terrae. Cum uno iudicio tuos saluares, | 118. Cogitatio hominum confitebitur tibi. Grata erit iugiter liberatorum tota mentis intentio ; ad hoc uacabit scilicet ut gratias tibi referre non cesset. 11b. Εἰ reliquiae usque iibi. Quoniam moris est inter aduersa positis defectum animae sustinere, hoc ait quoniam et anima nostra et quicquid cogitationis est reliquum, quod non-exstinxit 95? tribulatio, memoriam bene factorum tuorum iugi sollemnitate celebrabit. 123. Vouete et reddite usque uestro. Exhortatio prophetae est, ut maturent exsoluere quod promittunt. 120, Omnis qui in circuitu usque munera. Non mirum nec satis

ep. hostes affligeres. Diapsalma, id est : semper.

0

9

magnum

est si a uobis

promissa

uotorum

reddantur,

quando

quidem operum eius magnitudo finitimos quosque facere admiratio6o nem eius munerumque oblationem compulerit, qui Assyriorum dominationi subacti aut pro sua quoque liberatione egerunt gratias, aut rei tam magnae etiam apud illos gestae stupore miraculoque. 129-130, Terribili usque reges terrae. Terribilis est Deus de caede 6 A regum et principum. (PSALMVS LXXVI»

In finem, pro Idithun. Asaph psalmus. Praedicit in praesenti psalmo quae erat populus in Babylone passurus ; omnisque contextus psalmi Ixxii huic similitudine non parua coniungitur, tam experiundi austera quam ob ea ipsa libertatem conquirendi. i

2. Voce mea Dominum clamawui, el uox mea ad Dominum, intendit. Inuenit, inquit, fructum clamor orationis emissae ; nam ocu-

los Domini in me conuerti ac pietatis eius studia suscitaui. 3. In die tribulationis usque exquisiwi. Cum pondere, inquit, tribulationis urgerer, extensis tota nocte manibus, a Deo auxilium IO

postulaui, nec me spes fefellit ; praestitit enim bonitas Dei quae 952 petebam. 9»-c, Manibus meis usque deceptus. — Manus mea nocte extenditur ei non quiescit. 33, Negawuit consolari anima mea. Ita frequentia me mala continuaque presserunt, ut nihil libertatis et consolationis admitterem nec ullam sperarem tristium solutionem ; in locum namque solacii proficit, si credas mala quae patiaris aliquando posse dissolui. 48, Memor fui Dei, delectatus. Cum aduersorum facies in abrup45/46 -affligeres] cfr. 55/86 p. 508, 9-11 Dose 1/4 cfr. 17-19 12/13 iuxta 510,4-5.7-9

p. 507, 20-21 47/49 p. 508, 1-4 50/34 p. 508, 5-8 57/63 cfr. p. 508, 13—509, 3 : Devt. p. 509, 5-9 6/4 cfr. p. 509, 13-14 8/11 p. 509, Hebr. ad loc. 14/18 cfr. p. 509, 20-510, 5 19/20 p.

46 tuos] “49 ἘΚ, oz;. /4e*

48 uacabit] conieci, uocauit 74e 64 de] 49,05. Ps. LX XVI, 4 libertatem] 24e. libe 74e 15 libertatis] 745c., libe 4e

RV.

PSALMVS LXXVI

]

275

20 tum desperationis urgeret me, et tamen iuuabat Domini recordaep. tio. Iam hinc latius explicat causas quibus aut desperare coactus sit, aut a quibus per memoriam Dei sit factus alacrior. 4^. Et exercitatus sum οἱ defecit baulisper spiritus meus. Frequenter malis cogitationibus in defectum animae uenire com25 pulsus sum. D'afsalma. 9^. Anticibauerunt usque mei. — Vigiliae dicuntur quattuor partes noctis in ternas horas diuisae. Cum soleant singulas noctium uigilias sortito uicissim uigiles obseruare custodes, ego angentibus malis aliorum uicem uigilando praeueni, id est, insomnis tota nocte 30 fui.

35)

40

45

5o

588

;

ὅν, Turbatus usque locutus. Parum est me caruisse somno, rerum stupore amisso uocis officio. 6. Cogitaui dies antiquos. Praeteritorum mihi temporum ante 96* oculos memoria recurrit. 78, Et annos aeternos usque swm. Vult dicere quemadmodum in memoriam eius uel terra repromissionis uenerit, uel quali, cum ibi habitaret, sit rerum ubertate perfruitus, quantaque bona semper habuerit. ταῦ Nocte cum corde meo et exercitabar. Frequenter cogitationes incurri etiam noctis tempore, quo curarum tormenta laxantur; haec cum animo ac mente tractaui, inter praeteritorum memoriam et praesentium statum uestigia sententiae meae lubricabant. 389 88, Et uentilabam in mente spiritum meum : non in. aeternum proiciet Deus ? Continuatio malorum desperationem mihi diuinae propitiationis mora ingessit. 8b, Εἰ non apponat ut beneplacitior sit adhuc ? Manente offensa nullum reconciliatio inueniet tempus ? 93, Aut in finem usque abscidet. Sed erit per omnia suae bonitatis immemor ? Et uult dicere : inscissa misericordiae suae consuetudine nihil in nobis ex more benignitatis solitae largietur ?

95, Consummauit uerbum 1n saecula ? Metuebam nimis ne illam scientiam, quae quid singulos maneat in longas aetates nouit atque denuntiat, in nostris calamitatibus impletam uoluerit, praeordinando forte ut his affligeremur aerumnis, praescitis meritis poenas 55 sanclens.

10. Awt obliwiscetur usque Deus ? Verebar ne talis sententia de no- 96^ bis praecesserit quae omnem miserationem excluderet. Familiares sunt sane afflictis hi luctus animorum, ut repulsa consolatione spem suam alterutra suspicione suspendant et dubia cogitatione 6o consumant.

11. Aut continebit usque suas. Diapsalma. Et dixi : nunc coepit

23/25 p. 510, 12-13 26/32 cfr. p. 510, 15-24 33/34 p. 511, 1-2 35/38 p. 511, 4-6 39/42 p. 511, 7-10 48/50 p. 511, 15-17 . 51/88 cfr. p. s11, 19-

512,5

56/60 cfr. p. 512,6-9.14-16

20 et] 246, oz. V^ conieci, uice 74e

23 diuisae] 57. e? Bulb. (Kriz. 145), diuisas 74e 29 uicem] 31 parum] conieci, paruum ,AeR IZ 39 exercitabar] conieci,

etciz4e 42 lubricabant] 74e, lubrificabant R 45 mora] 74**, uel et 74** ;. /. 46 manente] “491, uel mente 74** ;. /. 48 sed] conieci (cfr. Theod. p. 511, 15 : ἀλλά), 8 /AeR, siue Jegi? ZAsc.

276

PSALMVS LXXVI

ep. usque Excelsi. Cum apud patres beneficiorum principia diuino- 390 rum nouis et sequentibus cumularentur augmentis, nunc 1n peiorem sortem mutato statu nostro credibile est haec esse 65 initia dolorum, quibus, mutata erga nos diuina dispensatione, incrementum et perfectio debeatur. Hoc totum exaggeranter in indicium afflictae mentis, cui sensum praesentium malorum acuit bonorum recordatio, quandoque etiam de futuris suspicio, ne in aeternum abiecta sit ac relicta. 125, Memor fui operum Domini. Hucusque metus animi aegresjo centis malis praesentibus ; hinc quibus sit rebus erectus exsequitur. 12». Quia memor usque tuorum. Memoria eorum quae in Aegypto contigerunt mirabilium medebitur malis praesentibus. 185, Et meditabor usque twis. Quae scilicet signa aegyptia 75 secuta sunt. 13^. Et in obseruationibus tuis exercebar. In his reuoluendis exercebar. 142. Deus, in sancto wia tua. Cum in monte Sina uestigium eius 8o apparuit. Sic in lxuii psalmo : Vési sunt ingressus tui, Deus : cum tamquam dux quidam populum praecessit atque perduxit. Totum figurate. 14^. Quis est Deus usque noster ? Ne commemoratione uestigii uile de Deo fecisse uideretur iudicium, scite de infinitate eius ac

8; magnitudine subiecit, ut quod apparuit dignitatis, non mediocritatis, eius fuisse credatur. 391 155. T» es usque mirabilia. Tibi soli proprium est talia et tam ingentia agere. 15^. Notam fecisti usque tuam. Claritatem signorum. 9o 108, Liberasti im brachio populum tuum. Dum abducis nos aegyptia seruitute, documenta tui roboris uirtutisque claruerunt. 96* 165, Filios Iacob et Ioseph. Nomine patrum filios indicauit. D2apsalma, id est : semper.

173. Viderunt te aquae, Deus. Id est, cum ad oram Rubri maris 95 populus consedisset, timorem suum aquae conturbationis testimonio prodiderunt. 175. Viderunt te aquae et. timuerunt. Schemate ex more facto, Deum uice principis asserit duxisse populum uel praecessisse. Totum propter pompam diuisi maris. 100 188, Et turbati sunt usque aquarum. Praesentiae diuinae reuerenter et propere mare paruisse describit. 18^-, Vocem usque transeunt. Consequenter dictum est quoniam, cum ad praeceptum Domini flante uento, ut in Exodo scriptum

62/66 -debeatur] cfr. p. 512, 27-515, 5 90/32 cfr. p. 513, 27-30 4814 cfr. p. 514, 1-2 95/96 cfr. 514, 5-4 93/38 cft. p. 514, 5-6 99/82 cfr. p. 514, IO-I$ 80 Ps 67,25 87/88 cfr. p. 514, 20-21 90/91 p. 515, 5-4 92 cfr. DASTSNS 94/101 cfr. p. 515, 7-12 102/108 cfr. p. 515, 14-20 103 cfr. Ex 14,21

63 augmentis] 44e*R, uel argumentis 74** y. ἢ. 68 quandoque] 57., quantoque Ae , 1*0 metus] 74**, uel estus 74** ;. ἢ. 84 iudicium] conieci, indicium 24e 92 filios] «49Ἐ,oz;. “491 93 id est] “49Ὁ,oz. “491

PS.LXXVLLXXVID

ἡ

277

ep. est, aquarum esset facta diuisio, aér uoces dederit : incumbente 105 enim flatu nimio atque uehementi, ita ut scindi aquas cogeret,

IIO

necesse erat immurmurare caelum; proprium namque est ut, cum tenuitas aéris densetur in nubem, impulsi spiritus uiolentia concaua quoque et conuexa resonent. 189-198, Vox tonitrui 1n rota. Pro coruscationibus uel fulgoribus ; uel certe, instar sagittarum erat in inimicos elementorum ista pugnacitas. Collisis in tonitruo nubibus, turbati sunt Aegyptiorum

currus ; rotae axibus

adhaeserunt,

ut tamquam

immobiles

aquis redeuntibus mergerentur. 19^. Illuxerunt coruscationes usque terrae. Et ea quae Aegyptiis 115 fuere, terrore claritatis suae in orbis terrae notitiam peruenerunt.

392

19*. Commota est usque ferra. In magnitudine operum tuorum omnis auditor intremuit. 208, In. mari wia tua. Quam tamquam ductor fecisti et populo praebuisti. 202. Et semitae tuae usque multis. Tamquam pulueri, sic aquis impressisti uestigia, ut semitae formarentur. Haec autem omnia potenter magis quam corporaliter facta sunt. 20^, Εἰ uestigia tua non cognoscentur. Cum uirtutem uimque transeuntis impleueris atque pastoris, naturae tamen tuae secreto sem- 961 125 per inuisus es. 21*. Deduxisti sicut oues bopulum tuum. Quae sine duce ignorant uiam, sicut nos eremi uastitatem. Aliter : horum omnium

enume-

ratio illi loco spectat quo dixit : »memor fwi operum Domini et deleclatus ; ueram siquidem consolationem talium recordatione capie130 bat, ut exemplo prioris liberationis se crederet de captiuitate salIuandum. 21^. In manu Moysi et Aaron.

(PSALMVS LXXVID»

^

Intellectus Asaph. Virtutis studia Legisque custodiam propheta commendans populo hunc psalmum composuit, in quo imitatus est Moysen, qui omnium signorum memoriam, quibus deuoti saluati sunt, hostes exstincti, puniti perfidi, praecipit per manus posteris tradi. Eius ergo hic ad exemplum quoque docet quanta sit illis recordationis utilitas, ac monet ut eum reuerenter metuant qui sanctiones Legis suae beneficiorum largitate praeuenerit, ut hi qui 395 iam erant obnoxii facilius subderentur; postremo hortatur ut seruent intenta mente concordiam. 111/113 collisis — mergerentur] cfr. p. 516, 4-6 114/115 p. 516, 8-9 116/ 117 p. 516, 10-11 118/119 cfr. p. 516, 13-15 121/122 haec — sunt] cfr. p. 516,17 123/125 cfr. p. 516, 16-17 128/129 cfr. v. 48.128

Ps. LX XVI, 1/9 cfr. Devt. p. 517, 2-5.16-23 110 in] 74**, oz;. 49:

111 sunt] “49 ἘΚ, oz;.74e*

3/6 cfr. Ex 17, 14 121 autem] 74**, oz. /4e*

Ps. LX XVII, 1 legisque custodiam] PQR, legis custodiam “491, legis custodiamque “49: 6 eum] “495, deum POR metuant] POR, metuent 74e — 9 seruent intenta] POR, ferant intente 74e

278

PSALMVS LXXVII

το 10, Attendite, populus meus, legem meam. Bene exhortationem ep. suam /egem uocat, quando illi in sanciendo prophetalis et regalis — personam eius, ex quo loquebatur, assumens, ipsius auctoritate loquitur cuius inspiratione replebatur, — auctoritas suppetebat. 1v. Inclinate usque mei. Sollicitius omnia quae sum dicturus 15 accipite. grow 22, Aperiam in parabolis os meum. Pro narratione multiplici, siquidem multa erat mirabilia narraturus. Bor ; 2», Loquar propositiones ab initio. Ea. quae a maioribus accepi, in docendo proponam ; gesta scilicet ab initio replicabo. 20 9. Quanta audiuimus et cognowimus ea. [quae] Scite et ordinate [et] quae, quantaque et cuius temporis facta, uel a quibus audierit, quodque inter necessitudines non possit esse falsa traditio, explicat. 4. Εἰ batres nostri usque eorum. Ita quippe Moyses praeceperat, ut tali genere nos, qui eramus longe postgeniti, mirabilium Dei 25 Sclentiam caperemus. 5^, In generatione usque Iacob. Statuit, decreuit, contestando 394 siquidem ut hoc facerent patres, Dei contestantis uoce praeceptum erat.

ὅθ, Et legem poswit in Israhel.

Legis id praecipit sanctione

30 Seruari.

5c-9, Quod mandauit usque nostris. Quaecumque scilicet oculis, quaecumque auribus acceperant sedula impressione posteris traderent, ut peralternas successiones generum operum Dei quoque pro-

pagaretur notitia. 35 6. Et nota usque suis. Vt tradant uidelicet minoribus quod ipsi a maioribus acceperant. 78, Vt fonant usque suam. Vt praeteritorum exempla fiant magisteria futurorum. 97^ v^, Et non obliuiscantur opera Dei. Fomes desidiae est beneficii 4o Conditoris obliuio.

vh. Et mandata eius exquirant. Dum memores sunt quae fecit, solliciti sunt ad cognoscenda quae iussit. 88, Ne fiant usque eorum. Ne fiant imitatores prauitatis atque erroris paterni, per quem illi dulcedinem benignitatis Dei offensae 45 amaritudine commutauerunt

; offensa patrum debet ad cautionem

proficere filiorum. 8»-c, Genus brauwm el peruersum, genus quod non direxit cor swwm. De his dicit qui egressi sunt ex Aegypto, quorum nullus terram repromissionis ingressus est.

10/13 bene — regalis. auctoritas suppetebat] cfr. p. 518, 2-5 14/18 p. 518, 6-7 16/17 p. 518, 8-9 18/19 cfr. p. 518, 1o 22 cfr. p. 518, 14-17 23/28 cfr. p. 519, I-5 26/28 cfr. p. 519, 7-8 29/30 cfr. p. 519, 9-10 31/34 cfr. p. 519, I2-I3

5-6

35/36 cfr. p. 519, 14-17

43/46 cfr. p. 520, 7-10

32/38 cfr. p. 520, 1-2

48/49 p. 520, 10-12

41/42 p. 520,

20 quae] 74? n ras., reiecit 4€! — 21 et(19)] JA**, deerat in e^ — a] 2491, om. “45 22 necessitudines] conieci, hesitudines 74e 23 patres] conieci, patris 74e 21 hoc] 44e*, oz. Α49Ὲ, haec R 28 erat] Jde*R, om. “εἴ 32 impressione] “451, interpretatione uel impressione 44** 7, zz. acceperant] “45, acceperunt Κ΄ 32/33 traderent] 745, tradiderunt I^ 42 iussit] conieci (cfr. Theod. p. 520, 6 Devr. : προσέταξεν), eius sunt 74e

PSALMVS LXXVII 450

^

279

83, Et non est creditus usque eius. Multiplex eorum pertinacia

ep. sacra continetur historia.

93, Filii Ephraim usque arcum.A parte, id est ab una tribu, totum agmen uoluit indicare. Cum essent, inquit, strenui ac bello-

rum

periti, Deique inter hostes suos

55 fecerunt ?

uirtute

superiores,

quid

9».Conuertentur in die belli. Instante proelii necessitate, uelut obliti successuum prosperorum susceperunt de propria infidelitate trepidationem ; nam, cum educti fuissent de Aegypto ac per Rubri maris litora consedissent, timorem instantis belli dege6o nere murmure prodiderunt. 108, Conuersi sunt usque Dei. Ne umquam alium deum crederent, quod primo Decalogi commendatur edicto. Per omnia ostenduntur quod inconstantes fuerint semper ac perfidi. 10^, Εἰ in Lege eius usque ambulare. Vt permanerent in agni65 tione diuina, 11. Εἰ obliti sunt bene factorum eius. Cum beneficiorum Dei magnitudine et praeceptorum inculcatione obliuionis nimietate certauerunt, ut tantorum operum memoria ingratorum silentio deperiτο

75

ret. 124, Et mirabilium eius usque mirabilia. Id est, coram

in terra

8o

patri-

bus nostris, ut uel recentia nos ab imitatione exempla deducant, neque aemulamur eos ante quorum oculos facta mirabilia nihil de infidelitatis uitio depulerunt. 120 In terra Aegypti, in campo Taneos. Id est, urbis quam habitabat Pharao, in qua ea quae referuntur miracula contigerunt. 135. Interrupit mare usque eos. Ad stuporem eorum operum quae facta sunt, accessit etiam hoc, quod transitum eis aquae

maris diuisae ac separatae longius praebuerunt. 13^. Statuit aquas quasi in utrem. Diuisarum aquarum stationem atque immobilitatem satis congrua comparatione signauit, quod ita natura fluentis elementi standi necessitate passa sit, ut fluere non sinitur cum utris inclusione retinetur. 141, Et eduxit eos in nube diei. Quae etiam inumbraret eos et regeret.

85

9o

14^. Εἰ tota nocte in 3lluminatione ignis. Qui lumine tenebrarum densa dirumperet. 15. Interrupit petram in deserto. Gemina signi admiratio, quod et petra scinditur et copia fluentis abyssi instar erumpit. 178, Et aquawit eos usque peccare ei. Et grande peccati studium, quod nec tantis miraculis impeditum est! 17b. Εἰ in ira incitauerunt Excelsum 1n siccitate. Ob perfuncto50/81 p. 521,8

52/88 p. 521, 12-14

96/60 cfr. p. 521, 15-17.

(-19 9)

61/

63 cfr. p. 521, 19-20.23-522, 5 64/68 cfr. p. 522, 6-8 66/69 cfr. p. 522, 10-11 20/73 cft. p. 522, 20-23 74/45 p. $22, 24-25 96/38 cfr. p. 525, 1-2 19/82

cfr. p. 523, 3-7

85/86 cfr. p. 523, 11-13.

— 87/88 cfr. p. 523, 15-17

91/94

p. 524, 4-5 50 eius] “49", oz. “491

B? successum (5/c)] V, successorum 74e 58 per] 44e, super ΚῈ 63 inconstantes] conieci, instantes 74e 32 aemulamur] “45, emulemur R 75 miracula] comieci, miraculo 74€ 80 disrumperet (5ic)] «45, disr R,disiperet V/ — 88fluentis] 74**, fluenti 4e* instar] JA*R, in praez;. V^

280

PSALMVS LXXVII

ep. riam paruamque murmurantes sitim, paruum aquae sustinentes defectum, deformi murmurationis querela inopiam suam ad Dei contumeliam contulerunt. 9; 188, Et temptauerunt Deum in cordibus suis. In hoc capere uoluerunt experimentum uirtutis diuinae, si talem cibum ab eo, cuius prius usum non habuerunt, postularent ; quod quidem

dicit manifestius in sequenti : 192. Vt beterent escas usque de Deo. Hoc enim uidentur expro100 brare [46] Deo, cum de mannae cibo solitario conqueruntur. 19^. Dixerunt usque ?n deserto. Duplex peccatum, murmurare de inopia cum superesset manna, et poscere diffidendo et sperare temptando, praesertim post fontes a petra haustos. 397 21*. Quoniam petram percussit usque distulit et superposuit. Ter105 ram repromissionis largiri, quam perfidi et contumaces non merebantur attingere. 21^. Et ignis accensus usque Iacob. Vnam de multis speciem sup- 98* plicii, qua finiti sunt, indicauit ; nam propter murmurationis offensam in multis est flammis atque incendio uindicatum.

το

21e. Et ira ascendit in Israhel. Malum incredulitatis eorum iustam in se Dei iracundiam concitauit. 2223, Quia non crediderunt in Deo suo. Et praeteritis praestitis ingrati, et de futuris dubii. 225, Nec sperauerunt usque eius. Contumaciter diffidentes. i15 29. Et mandawit usque aperuit. A similitudine nostra schema petitum composuit, siquidem nobis moris est : cum aliquid large in usum proferre uolumus, reserare horrea dicimur.

24. Et plui illis manna manducare. Instar pluuiae fluxit mannae copia ; miro nouoque more non terrae produxerunt fruc120 tus quibus populus uesceretur, sed in apparatum epulationum caeli ministeria festinauerunt. 25^. Et banem usque homo. Non quo uescerentur, sed quem angeli detulerunt, sicut et illud dicitur : Panem caeli dedit eis, non 398 quem caelum manducaret, sed quo de caelo ministratus sit. 125. 255, Frumentationem misit eis in abundantiam. Hoc [114] ait, quod tantas eis in eremo copias ministrauerit quae possint uictui eorum uoluntatique sufficere. 26. Excitauit usque de caelo. Ab uno climate, id est cardine meridiano, motum meatumque aéris diuersitate non minima uariauit.

95/98 p. 524, 7-8 109 p. 525, 5-6

99/100 cfr. p. 524, 18-19 110/111 cfr. p. 525, 7-8

104/106 cfr. p. 525, 1-4 107/ 112/113 p. 525, 10-11 115/117

cfr.3p. 526, 1-3 118/121 cfr. p. 526, 7-13 122/124 p. 526, 14-16 v. 24b 123/12? cfr. p. 527, 2-4 128/129 -meridiano] cfr. p. 527, 6-7

123

94 contulerunt] 749, retulerunt R 100 de] 748, reieci (cfr. Theod. p. 524, 18 : ονειδίσαντες τῷ ϑεῷ). 102 superesset] /4e*R, uel suffecisset 74e* 7, γι. 112 praestitis] 74;c., pristinis 49 7, uel pristitis 449, oz. R 118 instar] 74e, in praem. V 122/123 uescerentur sed quem angeli detulerunt] 4*R, uescuntur angeli sed quem detulerunt I 124 quo] “495, qui RIZ 125 ita] 24$, reieci ait] 44e*, oz. ,4e* 128/129 meridiano] 74?, meridiani R 129 meatumque]

propono, eandemque “49, euid- (pro euidenter

?) R

cotiieci, diuersitatem non minimum 4e, diuersitatem R

diuetsitate non minima]

PSALMVS L XXVII 130

:

281

275, Et induxit usque carnis. Coturnicum. Per antiphrasim aui-

ep. um id est coturnicum, quae eis in escam datae sunt, multitudines 98^

indicauit. 28. Et sicut arenam usque eorum. Ad quantitatem copiarum ac-

cessit etiam hoc, ut, cadentibus ante tabernacula 135 capiendo nihil laboris, nihil molestiae sustinerent.

auibus,

in

29. Et manna usque nimis. Oblato cibo non fuerunt contenti ut pellerent necessitatem famis, sed usque ad crapulam sunt repleti. 302. Et desiderium usque suo. Omnia ad quae eos concupiscen140 tiae flamma rapiebat sunt eorum uoluntatibus repleta. 30». Adhuc esca eorum. Ita namque eos rabies manducandi accenderat, ut moram coquendi non ferentes crudis carnibus uescerentur.

—

Aliter,

luxuriae

et

edacitatis

uitium,

quod

concupiscentia irritauerit, sequens ultio castigauit ; numquam 145 enim offensam Dei necessariorum appetitus mereretur, sed in- 399 gluuies inter epulas quidem meretur —. Quod tamen genus offensae ideo hic non expressit quia in Historia apertissime continetur, in qua eos propter ingluuiem punitos esse commemorat. 3195. Εἰ ira Dei usque eorum. Non est paucorum morte 150 compressa seueritas uindicantis. 31c. Et electos Israhel àmpediuit. Vel aetate uel honore praestantes, id est, siue iuuenes siue diuites, ira ultionis ?mped1iuit.

32. In omnibus his usque adhuc. Nec signis ad emendationem sunt nec uerberibus eruditi. 33^. Et nom crediderunt usque eorum. Nullo accedente uirtutis 2155 studio, omne uitae suae spatium in uitiis ac reatibus exegerunt. 33b. Et anni eorum cwm festinatione. Accelerata est ignauorum perfidorumque mors, multis pariter exstinctis. 34*. Cwm occideret usque ewm. Supplicium terrorque mortis 160 admonebat eos ad studium emendationis redire et a malis urgen- 98* tibus ad Dei praesidia nota confugere. 34^. Et conuertebantur et ante lucem ueniebant ad. ewm. Reuocato ab errore gradu, festinos se Dei curationibus offerebant. 35. Et rememorati sunt usque eorum. Tunc, inquit, in memoriam 165 reuersi sunt, quali quantoque Dei auxilio fuissent de seruitute aegyptia liberati. 36. Et Deus excelsus usque suo. Per confessiones beneficiorum Dei, quas

metus

extorserat,

non

cordis

testimonium,

sed

oris

officium praeferebant. 130/132 cfr. p. 527, 11-12 133/138 cfr. p. 527, 14-15 136/138 cfr. p. 527, 16 139/140 cfr. p. 527, 18-19 141/143.146/147 ita — uescerentur. quod — continetut] cfr. p. 528, 5-8 147 cfr. Nm 11, 33-34 149/150 cfr. p. 528, 10-11

151/152 cfr. p. 528, 12-14 187/158 cfr. p. 529, 4-7

164/166 p. 529, 15-16

153/154 cfr. p. 528, 159/161

p. 529,

15-17 10-11

155/156 cfr. p. 529, 1-2 162/163

p. 529, 12-13

167/169 cfr. p. 529, 18-19

130 antefrassim ( s/c) “45, antefrasin R 140 repleta] “45, relaxata R 141 esca] 4Ae*. og, Aet 144 inredauerit (5/c)] 44**, inredatauerit 74e* 146 quidem] propono, quod “45 180 compressa] 74e, comprehensa R 152 impediuit] V, impleuit 74e 188 accedente] R, accidente 74e 157 festinatione] V/g, fes ve 169 praeferebant] 745, proferebant ΚΕ

282

PSALMVS LXXVII

170 878, Et lingua usque eorum. Adhaerebant quidem Deo professioep. ne tantum, affectu uero erant auersi ac longius separati. 400 31^. Nec fides habita est illis in Testamento. Non erat quippe apud eos de Deo fixa sententia,

ut solum

et uerum

crederent

quem

cogebantur timere. : 17; 838*-6, 756 autem est usque mon disperdet eos. Quamuis conuersationis

merito

ultricem

1n se iram

mouerent,

tamen

bonitas

eius non passa est omnes pro modo peccatorum perire. 984, Et abundaui wt auerteret iram suam ab eis. Non parem peccatis attulit benignitatem, sed supergredi modum offensae beneuo18o lentiam uoluit, ne miserationis uis peccatorum cumulo uinceretur. 985, Et non accendet usque suam. Non omnis in uindictam seueritas

uindicantis

incanduit ; bene

autem

dicit

ommem

: nam,

cum interire omnes uno tempore conuenisset, ultio dispensatione protracta est, ut suppleret successio quod mors illata rapiebat. 18; 99, Et memoratus est quia caro sunt. Consequens hic temporis praeteriti collatio ostendit superiora per commutationem dicta esse de futuro

: recordatus est, inquit, non

recordabitur.

Aliter : non 984

inopportuna ad peccandum, sed infirma ad permanendum, et ad redeundum in uitam cum semel exstinguitur impotens ; mi- 4o: 190 seratus ergo breuitatem uitae produxit spatia correcturis. 40. Spiritus wadens usque 2n deserto. Tanto ergo maior clementia sustinentis. Quod dicit 7» deserto et inaquoso : unam rem diuersis nominibus appellat : non semel, sed saepe, in eremi uasta solitudine prauitate morum Dei in se iracundiam concitauerunt. 195 418, Et in ira (usque) conuersi sunt et tempiauerunt Deum. Post ueniam peccatis semper indultam, ignoscentis clementia abusi sunt ad delinquendi securitatem. 410 Et Sanctum Israhel exacerbauerunt. Nouis offensionum generibus uel irarum stimulis obliuisci lenitatis suae Dominum com200 pulerunt. 422, Et non sunt manuum eius memorati. Nihil beneficiorum eius, nihil operum in memoriam reduxerunt. 42^, Quo die liberauit eos de manu tribulantis. Neque tribulationis meminisse

suae

eos, quo duris et crudelibus

seruierunt

dominis

20; tempus admonuit. 435, Sicut posuit in Aegypto signa. Neque sua eos beneficia in memoriam mirabiliter factorum, neque hostium poena reuocauit. 43^. Et prodigia usque Taneos. Pro nouis inusitatisque operibus. 44. Et conuertit in, sanguinem. flumina eorum et pluuiales aquas 210 £orum, ne biberent. Enumerat per species plagarum genera quibus consumpsit Aegyptios; quae strictim saepe contingit. 170/171 cfr. p. 530, 1-2 172/194 cfr. p. 530, 5-5 175/177 p. 530, 6-8 181/ 184 p. 530, 14-15.16-18 183/190 cfr. p. 531, 2-6 191/194 cfr. p. 531, 8-10 195/19? cfr. p. 531, 11-13 201/202 cfr. p. 531, 16-17 203/208 cfr. p. 531, 206/20? cfr. p. 532, 2-5 18-20 180 uis] conieci, ius “45

186 commutationem]

.$7., commotionem

4e

190

produxit] 44e* ;. /, perduxit Ae* 191 tanto] comieci, tanta 74e 192 rem] 2 om. “49: 193 uasta] 74**, uel (uasta)ta 24e* ;. 7, 195 (usque) sup-

leui

PSALMVS LXXVII

'

283

ep.

488, I[mmüisit in eos muscam caninam ei comedit eos. In contumaces ac rebelles muscarum est aculeis uindicatum. 45». Et ranam et exterminauit eos. Horror ranarum abstulit ab 402 215 eis omnem uitae iucunditatem. 99^ 46. Εἰ dedit aerugini fructus eorum. Exigua paruaque animalia ita in exitium eorum fuerunt potentia, ut facile sumerent quod fuerat eorum uel labore quaesitum. 41. Et labores eorum usque pruina. Occidit, id est, omni uiuacitate 220 exuit, dum infructuosas ac steriles facit ablata uiriditate. VZneam

22;

23o

235

240

245

220

autem uel morum posuit pro omni feraci arbore. 488. Et tradidit grandimi iumenta eorum. In necem aegyptii pecoris nouus grandinis modus ac iactatus armatur. 48^, Et possessionem eorum 1gni. Pro uesicis candentibus, quae tam in hominum quam in pecorum corporibus erupere. 49^. Misit in eos iram indignationis. Omnia in exitium eorum ac miserias militauerunt quae possunt Dei uel bonitatem auertere uel patientiam submouere. 49»-c, Indignationem usque malos. Mortem hic primogenitorum indicat, quae angelis exterminatoribus facta est : lege Exodum. Malos autem angelos dicit illos illis, qui erant utique perdituri, quoniam nihil dici potest malum naturaliter : interdum malum uocamus quod non est de essentia, sed rerum prouenit de qualitate, ut est 2» die mala ; mala autem dies appellatur ab eo qui patitur 99^ tribulationem. 509. Viam fecit usque suae. His itaque dispositis nihil impedimenti fuit quominus celere disperirent quibus intendebatur exi- 405 tium. 50»-c, Et non pepercit usque eorum. Nullae, inquit, intercesserant morae temporum, ut tam homines quam omne pecoris genus mors immissa consumeret. 518. Et iwmenta eorum usque n Aegypto. Vt maiores faceret causas doloris, nouo damni genere uiscera afflictionis ipsa pulsauit ; nam circa primogenita ac frugum primitias uel parentum uel dominorum maior est semper affectus ; quae quidem ita sunt hominibus cara, ut, per hoc quod merito praeferuntur reliquis, etiam Dei muneribus digna uideantur. 51». Primitias usque Cham. Omnis regio Aegypti filiorum Cham fuerat prisca atque auita possessio. 525, Et abstulit usque suum. Tamquam illi ratio ulla non suppeteret, atque in morem pecoris, quae loca peterent ignorantem pastoris est officio prosecutus. 52^, Et perduxit usque ?n deserto. Sollicitudine pastorali. 219/221 p. 532, 15-16

222/223 cft. p. 532, 17-18

229/238 cfr. p. 533, 6-14 230 cfr. Ex 12, 23 239/241 cfr. p. 533, 21 242/249 cft. p. 534, 2-4 252 cfr. p. 534, 10-11 220 exuit] Bz/h. (Κη. 141), contexuit 74€

224/228 cfr. p. 533, 2-3

236/238 cfr. p. 533, 17-19 248/249 p. 534, 7-8 250/

222 iumenta] conieci, ui “45

224/

225 quae tam] “45 ἘΚ, oz. /Ae* 225 erupere] R, erumpere 74e 228 patientiam submouere] comiecí, patientias obmouere ;4e 231 perdituri] 74e, perituri ΚΕ, perempturi I 232 quoniam] “451, uel quorum 74*e* 239/240 intercesserant] 4A*,intercesserunt R

251 peterent] “45 ἘΚ, peteret 24e*

284 ep. 25 5

PSALMVS LXXVII

53^, Et eduxit eos usque non. timuerunt. Pro : ut non timerent, hoc quantum ad Dei spectat adiutorium; nam, etsi illorum infidelitas trepidauit in aliquo, non hoc ad Dei protectionem, sed ad illorum spectat ignauiam : satis enim eos opere docuerat quod 99* Á se adiutore nullum possent nec deberent timere. 53^, Et inimicos usque mare. Rebus probauit id quod dixerat : non timuerunt. 54^, Et induxit eos in montem. Locum in quo Templum factum est, id est terra repromissionis ; totum indicans a parte meliore.

404

54^, Montem hunc usque dextera eius. Profanis ereptum suo iuri uindicauit ; /nduxit itaque eos in montem, quem ereptum de iure 26 ^ hostium in possessionis suae locum propria uirtute quaesiuit. 54^. Et eiecit usque gentes. Vt nouis dominis possessio uacaret, ille qui primus fuerat incubator eiectus est. 543, Sortem diuisit in fune distributionis. Traditae possessionis spatia sorte sunt iudice distributa. 27 o 55. Et inhabitauit in tabernaculis tribus Israhel. — In tabernaculis eorum. Id est populorum qui eiecti sunt ; in habitationem Israhel dominationemque cesserunt. 56. Et temptauerunt usque Excelsum. Post dominationem terrae atque hereditatis sortitionem exempla sunt infidelium parentum secuti, ut et fidem susceptam desererent et malo conuersationis suae Deum ad iracundiam concitauerunt, a Lege discederent ac se idolorum seruitio manciparent. 913-6, Et auerterunt se usque frauum. Ita prauitate curui et intorti profanitate, ut arcuum est flexuosa formatio. 991 98. Et irritauerunt collibus suis. Exegerat recti norma ut Deo soli quicquid erat uenerationis impenderent ; a quo recedentes idolorum se cultui mancipant, quae colebant in lucis, id est sub arborum densitate ; et ob hoc Deum in offensam sui iusta indignatione mouerunt. 28 δ

992, Et in sculbtilibus suis aemulati sunt eum. Audiuit Dominus et spreuit. Pro : inspexit admissum. 595, Εἰ ad mihilum usque Israhel. Considerans tantam studii 405

prauitatem, auersione sua Deus, ut nullius aestimationis ac pretii,

dignos eos interitu ac perditione iudicauit. 602, Et reppulit tabernaculum Silo. Non solum 29 ο Arcam,

alienigenarum

tradidit

eos, sed etiam

potestati inuidia eorum ; sacrata

quoque sibi loca deseruit. 60^, Tabernaculum suum usque in hominibus. Subter Iudicibus acta commemorat.

255/288 hoc — timere] p. 534, 16-19 259/260 p. 534, 20-21 261/262 cfr. p. 535, 1-3 263/265 cfr. p. 535, 5-7 268/269 cfr. p. 535, 10-12 210/272 cfr. p. 535, 14-15 243/249 p. 535, 18-21 248/249 cfr. p. 536, 5-6 280/ 284p. 536,8-11 290/292 cfr. p. 536, 14-17 293/294 cfr. p. 537, 4-6

288 possent] conieci, possint 74e 259 inimicos] conieci, inimics 74**, inimicus τς quod] .4**, oz;. ,4e* 272 cesserunt] 57., quaeserunt “45 245 desererent] Derr., deserent 74? 288 ut] conieci, et 4e 290 silo] conieci, zelo 74e

PSALMVS LXXVII 29.

í

285

615. Εἰ tradidit in captiuitatem. Quicquid illis pretiosius fuit uel

ep. aetate uel robore, facta est praeda uictoris.

622, Et pulchritudinem usque suum. Passus est populum suum quondam hostium gladiis ac mucrone truncari.

62», Et hereditatem sprewit. Despexit populum siue loca quae 300 speciali affectu uidebantur et iure proprio possidere. 638. Iuwuenes eorum comedit ignis. Variis interiere cladibus quos impietas hostibus praedandos exposuit. 603^, Et uirgines eorum non sunt lamentatae. Non est inuentus qui immaturum misereatur interitum, cunctis propria infelicitate 305 distractis. 642, Sacerdotes eorum usque ceciderunt. Grandis indignatio Dei, cum

nec ministri

eo exitio uindicantur ; quod uel filiorum

I100*

Heli 406

internecione perdoctum est. 64^, Et uiduae eorum non sunt lamentatae. Probat nullam aeta310 tem, nullum

religiosum

officium

immunem

posse esse uindictae,

nisi merita suffragantur. 65^, Et excitatus est usque Dominus. Ad indicandam patientiam uel dissimulationem similitudinem dormientis induxit ; eundemque

surgere et excitari dicit, cum uel in exitium aduersariorum uel in-

315 sontum defensionem accingitur. 65», Tamquam potans crapulatus a uino. Vt patientiam ostenderet in longum protractam, crapulatum dicit uino. Nobis, inquit, in tam uariis cladibus positis, et cum nihil propter defensionem nostram miseriae hostibus reponeret sed longa dissimulatione uino 320 Oppressum imitaretur ac somno, subito cumulato furore surrexit, poena atque exitio inimicorum documenta propriae uirtutis ostendens. Quae sunt autem quae fecit, uersu sequente ostendit. 662, Εἰ bercussit im posteriora. Significat quod hostes uertere dorsa compulerit et fugae praesidia postulare ; fugientes autem 325 e bello uulnera non aduerso corpore exceperunt, sed auerso. 66^, Opprobrium dedit illis. Dedecus eorum qui uicti sunt aetas posterior non tacebit. 615. Et reppulit tabernaculum Ioseph. Praeuidens quantum mali X tribuum dissensio Hieroboam principe illatura esset genti, 330 fert de regnorum electione sententiam, cum producit diuinam. Tabernaculum Ioseph et tribum Ephraim : unus atque idem est, filius siquidem Ioseph fuit Ephraim ; ob hoc solius fecit mentionem, quia potentior ceteris erat. 615, Et tribum Ephraim non elegit. Idem repetitio ista significat.

295/296 cfr. p. 537, 1-2

297/298 p. 537, 8-9

301/302 cfr. p. 537, 12-13

303/305 cfr. p. 537, 17-18

299/300 cfr. p. 537, 10-11 306/308 p. 537, 19-20

309/311 cfr. p. 538, 1-3 312/315 cfr. p. 538, 6-8 316/322 cfr. p. 538, 13-15. 17-22 323/328 cfr. p. 539, 1-3 326/32? cft. p. 539, 4-5 328/333 cfr.

P. 539, 9-10.16-17.23-540, 3 295 illis] 74e, praez. in R. 297 pulchritudinem] Vg, pulchri 4e conieci, interire AeR 304 misereatur] 749, miseraretur R

301 interiere] 305 distractis]

δ (cfr. Theod. p. 537, 18 Devr. : ἀσχολουμένων), distructis 74? 308 perdoctum] 312 excitatus] conieci, exercitatus 74e 318 in] 44**, oz. “4451 334 tribum] conieci, tribuum “45

Bulb. (Krit. 137), perductum 4e

100b

286

PS. LXXVII-LXXVIII

608. Et elegit tribum Iuda. Quae sacros ritus regia auctoritate

335

ep. firmaret, terrae suae in cultum Dei dicato monte. 695. Montem Sion usque sanctificationem suam. Primo Tabernaculum, mox Templum.

692-5, In terra quam fundauit ea 1n saecula. Stabilitum ibi Taber-

340 naculum nulla, ut prius, migratione conuulsum

est, sed in uno in

eodemque loco iugi habitatione constitere. 702. Et elegit Dauid seruum suum. In huius autem loci honorem placuit me anteferri omnibus. 70^», Et sustulit ewm de gregibus ouiwm. In commendationem 34; diuinae

gratiae

commemorationem

facit

prioris

et uilis

officii.

70v. De ost fetantes accipit eum. Auget dignitatem eligentis, cum se sub magisterio pecoris egisse significat; minorum quippe custodum est ista curatio effetas oues discretas a fetibus asseruare. 71. Pascere Iacob seruum suum. Non scilicet solum Iuda, sed 350 et Israhel : totius mihi Israhel, dum honorem regium imponit, stu-

dium curamque mandauit. Vult autem per haec instruere eos ac docere quoniam non oporteat eos diuisione scindi atque separari, sed regibus de Iuda ortis subici, quae tribus propter locorum honorem ad imperandum Dei iudicio sit electa. 355. V25. Et pauit eos usque sui. Pro moderato regimine ac religioso : auctoritate non solum rexit, sed potestate continuit, sed magisterio erudiuit et diuina scientia imbuit. Cumque huius tranquillitatis et unionis commendat utilitatem, docet concordiae duplex commodum, dum et constantius hostes repellunt unianimes et religionem 360 tenacius amplexentur pacifici. Latenter sane his laudandis carpit futura discidia utroque offectura diuisis. 12b, Et in sensu manuum usque eos. (PSALMVS LXXVIII» Psalmus Asaph. In personam Machabaeorum hoc carmen inscribitur, qui sub Antiocho Epiphane patrias leges moeniaque patre Mathathia auctore defendere ultimis coacti malis aggressi sunt ; unde conuenit ; eis ista narratio quos Dei zelus armauerat. 1^. Deus, uenerunt usque tuam. Pro possessione : quam tuam esse uolueras, in ius uenit externum.

1v. Coimquinauerunt. Templum. sanctum. bus sacris, loca quoque impiata sunt.

tuwm.

Profanatis

riti-

335/336 cfr. p. 539, 16-20.540, 4-7 339/341 cfr. p. 540, 12-16 342/343 cfr. p. 540, 19-20 344/348 cfr. p. 540, 21-22 346/348 cfr. p. 540, 21-541, 2 351/354 uult — electa] p. 541, 7-10 353/30* -imbuit]cfr. p. 541, 11-16

Ps.

LX XVIII, 2/8 cfr. Devr. p. $42, 23-28

6/9 cfr. p. 543, 1-2.4-5

8/9 cfr.

P. 545,7

335 ritus] JJ*R, situs I7 336 dicato] 44e, dedicato V^ 339 montem] “49Ἐ, om..4** sancitificationem ( 5ic)] 74**, sanctificium uel sanctificarium 74** 7, zz. 341 constitere] comzeci, consistere 74e 345 uilis officii] conieci, officii uilis 74e 347 sub] udetoudelsuo.de* s. ἢ. 348 fetibus] A*R (cfr. Theod.p. 541, 1/2 Devr.), fetantibus $7. 349 pascere — suum] 74**, uel sic fit in aliis libris .i. et israhel hereditatem suam 74e* 7, zz. 359 dum] .4e*, oz. “45:

408

100€

PSALMVS LXXVIII

᾿

287

το 14, Posuerunt. Hierusalem uelut. pomorum custodiarium. Tanta ep. ciuitatis solitudo facta est, impulsis ubique aedibus in ruinam, ut 409 nihil differat umbraculo, quod, in pomorum custodiam ad tempus

exstructum, sublatis pomis a custode deseritur. 2. Posuerunt morticinas usque caeli. Nihil post caedem hostilis 15 gladii humanitatis, nihil est miserationis secutum, ut mandarentur

terrae caesorum corpora et immundis auibus et bestiarum dentibus non paterent.

3*. Carnes sanctorum usque aquam. Aut tam uiliter aut tam affluenter humano abusi sunt sanguine. 20 ὃ, In circuitu usque sepeliret. Vniuersis exstinctis qui in religione durauerunt ; proditores autem aequati, immo praelati hostibus, omnem affectum humanitatis exuerant. 48, Facti sumus usque nostris. Saepe sane legitur in his psalmis qui Machabaeorum personae dicati sunt, quod finitimae gentes ca2; lamitatibus

eorum

laetatae

1008

sunt.

4^, Derisus et contemptio his qui circum nos sunt. Tamquam indefensi, tamquam frustra religiosi, tamquam sine causa morientes ;

insultauerunt finitimae, quod nihil tem tua cultura profuerit. 32)0ι 98. Vsquequo, Domine, irasceris erit ? Quae ultio iram tuam, ne minare ? 9. Aut in finem usque tuus. Qui pabulis, inardescit. 3:2)

nobis ad depellendam calamita-

? Qui afflictionis nostrae modus ultra progrediatur, poterit terpeccatis nostris, ut quibusdam

6. Effunde iram usque non nouerunt.

51 relictae Legis tuae hac 410

poena luimus, rectius in eos tua ira desaeuiat poenis, apud quos nominis quoque tui nulla commemoratio est. v. Et in regna usque desolauerunt. Qui ut tuos tales facerent laborauerunt, bona cultus tui cum terrarum bonis pariter assu4o mendo.

85, Ne memineris usque antiquarum. Ac si diceret : sufficiat poena praesentium ; ceterum praeteritarum ultionem ferre quis poterit ? 8b-e, Cito anticipet nos misericordia tua. Illis omnibus quibus te offendimus

in obliuionem

deductis,

auxilium

nobis festinus

im-

45 pertire bene fraeueni quia, si paululum adiutorium tuum differas, necesse est nos omnes perire. 93, Quia pauperes usque moster. Ac si diceret : tu adiuua, qui fuisti auctor salutis. 9»-e, Propter honorem usque libera mos. Etsi nulla nostrorum 5o intercedat meritorum contemplatio, tamen uel ob hoc nos libera,

10/13 cfr. p. 543, 8-10 14/17 cfr. p. 5453, 12-14 18/19 cfr. p. 544, 2 23/ 28/29 cfr. p. 544, 7-9 30/32 cfr. p. 544, 12-13 33/34 cft. p. 544, 15-19 35/3€ p. 544, 20-22 41/42 cfr. p. 545, 7-9 43/46 cfr. 25 p. 544, 9-10

p.545, 11-15

49/52 p.545,18-20

Ps. LX XVIII, 11 solitudo] 74e* ;. z., sollicitudo “4491 22 affectum] conieci, effectum “49 24 dicati] comzec, dictae “45, dicti Derr. 36 desaeuiat] R, deseuat 74**, deseueat 74€* 38 qui ut tuos tales facerent] 57., qui ut tuis talis fecerint 74e 39/40 adsumendo] “45, absumendo G/oss. hib. 44/45 impet-

tite bene] conieci (cfr. Tbeod., p. 545, 13 Devr.) , impertiri benignus 74e

288

PS. LXXVIII-LXXIX

ep. ut stupore ac magnitudine operis tui apud cunctas nationes honor τοι" tui nominis augeatur. 93, Et propitius usque tuum. Maiore indulgentia nostra peccata dissimulato, ut omnium te admirantium sermo concelebret.

5.

109. Ne forte usque eorum. Varie allegat quamobrem uindicari mereatur; primum quod ab inimicis gentibus sit peruersa possessio ; deinde quod uiluerit Templi reuerentia pollutionis iniuria; 411 quod multam caedem suorum uiderint ; quod mala hostilia finitimorum opprobriis creuerint ; quod iustius ignorantes penitus Deum 6o puniri mereantur ;quod ad multam gloriam eius spectet suorum defensio;

quod autem

nisi subuenerit

multa

irrisione

hostis in-

sultet. 10^-e, Innotescat usque nostris. Seueritas ultionis, quam seruorum tuorum mors deposcit, ita grandis sit ut ad terrorem nationum 65 proficiat ;ita acceleretur, ut nostris quoque oculis possit uideri. 118, Vindica sanguinem seruorum usque compeditorum. Intenta et potenti aure gemitus nostros accipito, in quos uaria discriminum genera compulerunt. 11*-6, Secundum magnitudinem usque morte bunitorum. Tam glo7o riosa claraque sit nostra redemptio, quam est magna potentia tua. 128, Redde usque eorum. — Svnum saepe pro re indiuisa propheta ponit atque coniuncta. Ordo est : mala, quae imprecor inimicis, τοῖν aeterno s?n4 illis [et] opprobrio cohaerescant. 12». Improperiwm 1psorum usque Domine Pro his ergo omnibus, 75 — quod exprobrauerunt tibi inimici nostri, tuae imbecillitati nostras

clades et miserias imputando, — opprobriis, quibus nos moliebantur aspergere, meritissimis obruantur. 13. Nos autem bopulus tuus usque tuae. Post uindictae impetrationem et repulsa in finitimos opprobria nos, qui in morem pecudis 8o tua prouidentia gubernamur, gratiarum tibi actiones iugiter offeremus.

412

18 το, Confitebor usque tuam.

(PSALMVS» LXXIX In finem, psalmus jro his qui commutabuntur. Testimonium Asaph. Pro Assyrio. Narratio siue praedicatio est earum rerum quae Machabaeorum tempore contigerunt, nam et praesens psalmus ex persona canitur

; eorum quos constet illis interfuisse temporibus; qui nunc tam propria mala deflent quam Dei beneficia praeterita recordantur, et paetateni ut dignetur eos pari ope etiamnunc et prouidentia conouere.

53/564 p. 546, 1-3 18-19

55/62 p. 546, 7-13

69/70 p. 547, 2-5

78/81 cfr. p. 547, 19-21

63/68 cfr. p. 546, 15-17

91/33 cfr. p. 547, 7.11-13

66/68 p. 546,

1411 cfr. p. 547, 8-10

Ps. LX XIX,3/8 cfr. Devr. p. 548, 2-5 61 autem] conieci .h(aec) 74e

33 sinu] //a 45Κ

et] “4458, reieci

*0 potentia] /4e*R, uel (p)a(tientia) 74e* ;.z.

PSALMVS LXXIX

289

ep. 25, Qui regis Israhel, intende. Qui officium affectumque pastoris IO semper gregis custodiae nostrae salutique praebuisti, etiamnunc

15

gregem tuum laborantem conuersis oculis intuere. 2b, Qui deducis uelut oues Ioseph. Pro : deduxisti per eremum sal- τοιῦ uatos ex Aegypto : ad opus simile etiamnunc pari studio curaque praecingere. Eadem repetiuit quae dixerat, per tribus Ioseph totum populum uolens intellegi. 2c-392, Qui sedes usque Manasse. Ad indicium potentiae diuinae, Cherubin semper subiecta dicuntur. Tu, inquit, cui magna quaeque 413 famulantur, in cuius obsequium uirtutum inuisibilium dignitas inclinatur,

20

praesentiam

tuam

adiutorii

effectu

uelut

testimonio

comprobato. Aliter : totius gentis populos paucis nominibus in-

clusit. Ostende,

inquit, nobis praesentiam

tuam,

et more

ducis

strenui ac uindicis agmina nostra praecede. 9», Exciia usque ^os. Quae quieuit hactenus nostris sopita meritis, commoue in opus potentiam tuam, atque aduentum tuum 25 collatione nobis salutis ostende. 48, Deus uirtutum usque nos. Faciem tristium rerum prosperitate commuta.

30

4b, Et ostende usque erimus. Pro auxiliatrice potentia. Impertire aliqua tuae documenta praestantiae ; quae cum apparuerit, statim nos quidem salus, hostes uero nostros sequetur interitus. 5. Domine Deus usque £u. Quod ergo non uindicamur a uirtutum Deo,

35

offensae,

non

imbecillitatis

est.

62, Cibabis nos usque lacrimarum. Tantis, inquit, implicuisti nos miseriis, ut nec uescendi tempore possimus a lacrimis temperare. 65, Εἰ potum usque in mensura. Pocula quae in solacium sitis adhibemus,

quaeque exhauriri a bibentibus moris est, uersa uice

τοι

impleuimus multis fletibus riuisque lacrimarum, ita ut nullo tempore a continuis angoribus relaxemur. 414 7. Posuisti usque nostris. Soluta pace, rebelli in nos animo ac mente consurgunt, miseriisque nostris insultant quasi superiores ac liberi. 93, Domine usque íranstulisti. Aduocantur exempla praeteritae clementiae, ut praesens affectio suscitetur. Nos, inquit, sumus illi 45

450

quos, in morem uineae uulsos, de terra Aegypti transtulisti. 9», Eiecisti gentes usque eam. Eiectis atque interfectis locorum habitatoribus, nos terram eorum possidere fecisti. 105. Viam fecisti in conspectu eius. Plebis scilicet, quam uineae comparauit. 102-», Dux itineris usque terram. Id est : repromissionis. Multi9/11 cfr. p. 548, 6-8 12/15 cfr. p. 548, 10-16 16/22 cfr. p. 549, 1-11 23/ 25 cfr. p. 549, 14-16 26/21 cfr. p. 549, 17-18 31/32 cfr. p. 550, 2-3 33/ 38 p. 550, 8-9 36/39 cfr. p. 550, 10-11 40/42 cfr. p. 550, 16-19 44/45 nos — transtulisti] p. 551, 1-2 46/44 p. 551, 3-4 50 repromissionis] p. 551,

IO Ps. LX XIX, 9 affectumque] conieci, effectumque 74e 12 oues] “49", oz. “491 13 simile] 74**, ozz. /4e* 16 usque] “49, oz. “49: 45 uulsos] 74$, auulsos R, euulsos 1^ 48 conspectu] conieci, spectu 74e 49 comparauit] 74e, comparaui R 50 id est] “49Ἐ, oz. /4e*

290

PSALMVS LXXIX

ep.plicari nos numerosa subole uelut plantaria generosa fecisti. 118. Operuit usque eius. Habitatio nostraque possessio non solum plana camporum, sed etiam montium uertices occupauit. 110-128, Et arbusta usque ad mare. Ita uelut lato germine ado55 leuimus et in altum ascendimus, ut excelsa quaeque, in quibus cedri nascuntur, proportionis nostrae exiguitate caperemus. Haec

1028

uinea fecunditate tua occupauit non solum summitates montium,

sed usque ad maris uicina peruenit ; multi namque filiorum Israhel loca mari proxima possederunt. 6o 12b, Et usque ad flumen propagines eius. Id est : Iordanen possessum et Euphraten finitimum. 135, Vt quid destruxisti maceriam eius ? Seruauit comparationis 415 tenorem, ut, solutis quibus claudebantur praesidiis, expositam diripientibus uineam diceret. 65 135-14. Vindemiant usque de silua. Omnia augenter. Post solutam maceriam praetereuntes infestos, exterminatorem aprum, sóngularem ferum in descriptione subiecit. 14^, Et singularis usque eam. Confidens et potens gregis solacia non requirit. Hoc uoluit ostendere, quod talem Antiochum passi 7o fuerint, qualem singularem aprum uinearum uastitas experitur. 153. Deus wirtutum, conuertere. Nunc quippe fuerat auersus, ut ista quae deplorat contingerent. 15». Respice usque istam. Scite nimis et proprie et totum ex usu hominum inspectionem calamitatum poscit, quando eas uerbis 7 nequeat explicare, ut aspectae miseriae facilius moueant miserantis 102b A affectum. 108, Dirige usque £ua. Artificiose cultum ei commendat plantationis propriae; statum pristinum reformat totius absolutione culpae. 80 16^, E: filiwn usque £&bi. Populum adoptatum ; quam wineam 416 supra dixisset aperuit : populum scilicet ; eundemque fi/zwm, diuinis miraculis saepe firmatum. 173. Incensa igni usque manu. Quae hostili ariete non solum corruit, sed etiam igni est immisso flammisque consumpta ; haec 8 I] autem utraque ciuitati sub rege Antiocho peruenerunt. 1:0, Ab increpatione usque peribunt. Quamuis nos ita grauibus malis affecerint, tamen sufficere illis ad perditionem uel hoc solum potest, si eos tantum uultu indignantis aspicias. 188, Pat usque íwae. Pro : contingat adiutorium operis tui. 9o Manum siquidem pro opere, dexteram pro auxilio ponit. Hoc ait : operatio

adiutorii

tui, id est, auxilium

tuum,

adsit

etiamnunc

52/03 cfr. p. 551, 11 84/89 cfr. p. 551, 12-16 60/61 iordanen possessum] cfr. p. 552, 1-2 62/64 cfr. p. 552, 12.16-19 65/6? cfr. p. 552, 23-5553, 2 68/ 90 cfr. p. 552, 21-23.553, 1-3 93/46 cfr. p. 553, 14-15.17-19 4118 propriae] Cft. p. 553, 20-22 80/82 cfr. p. 554, 8-11 83/85 cfr. p. 554, 15-16 86/88 cft.p.554, 19-20 89/92 p. 555, 1-4 ; 51 numerosa] R, numeroso 74e 5" non solum] “491, usque ad /4** ;. ἡ 60 id est] 4e*, oz. ,4e* 63 claudebantur] conieci, cludiebantur 24e 25 uerbis] 44**R, praem. sub ;4e* 80 quam] “45, quem RV 84 immisso] Βα. (Kri£. 145), emiso /Ae*R, emisa /4e* 87 illis] 74e, ozz. “45

PS. LXXIX-LXXX

291

ep. nobis, qui tui sumus, quos magnos uideri semper tuo fauore fecisti. 18^. Et super filium usque tibi. Id est nos, quos tuos esse uoluisti ac fortes propriis miraculis saepe fecisti. 95 198, Et non discedimus a te. Memoriam beneficiorum tuorum num- 102^ quam ingrato animo deseremus. 19. Viwificabis usque ?nuocabimus. Tamquam ex mortuis. 20. Domine Deus usque erimus. Pro commutatione status praesentis exorat saepe, et titulo carminis quoque fine respondet. (PSALMVS LXXX)»

I

In finem, pro torcularibus. Psalmus Asaph, quinta Sabbati. Reditus populi de Babylone praedicens beatus Dauid in hoc 417 psalmo omnes ad gratiarum actiones prouocat. T'orcularia hoc titulo praenotauit uel quibus ipsi afflicti sunt, uel hostes eorum attriti per Deum. 23, Exsultate Deo usque nostro. Laetis animis agite beneficiorum memores. 25, Iubilate Deo Iacob. Cum magno gaudio debitas ei laudes exsoluite. Zubilatio uero proprie dicitur, cum, caesis hostibus, laetis in

10 unum a milite post uictoriam uocibus personatur. 3. Swmite usque tympanum. Carmen hoc meo labore compositum diuersis musicorum organis personate. 4. Psalterium usque cithara. Canite initio mensis, tubae. Tubis quoque, quibus initia mensium et omnia festa celebratis, in hac 15 gratiarum

actione

utimini.

5. In insigni die usque Iacob. Huius namque deuotionis obse- τοχὰ quium ut sollemniter continueque exhiberetur Deo non leuiter imperatum est : cum educerentur patres ex Aegypto, in memoriam liberationis suae illis sub quadam contestatione impressa est. 20 θᾶ, Testimonium usque ?llud. Vt redemptionis suae memores essent,

attestatione

constrinxit

dubios,

saepius inculcando

quod

praestitit. A parte totum : Josep pro totius Israhel populo posuit. 4:8 6»-e, Cum exiret usque audiuit. Tunc, inquit, eis haec praecepta data sunt, quando diuinae uocis auditores, quae numquam ante eis 25 insonauerat, facti sunt, ut dignitate colloquii quod praecipiebatur memoriae eorum tenacius inhaereret. τὰ Diuertit usque eius. — Onera appellata sunt ea quae in fingendis lateribus conuehebant. Liberauit ergo eos a labore grauium operum uel aegyptia seruitute. 93/94 p. 555, 3-4

95/96 cfr. p. 555, 6-9

91 cfr. p. 555, 10-12

98/99 cfr.

p.555,14-15

Ps.L.XXX,2/3 -prouocat] Devt. p. 556,2-3 — 6/2 p. 556, 4-5 6-8 11/12 cfr. p. 556, 15-20 13/18 cfr. p. 557, 2-3 cfr. p. 557, 5-12

23/26 cfr. p. 557, 13-17

8/10 cfr. p. 556, 12/22 -praestitit] 22/29 cfr. p. 557, 18-558, 1 21/

82 cfr. Ex 5 Ps. LXX X, 2 reditus] “491, uel (reditu)m 24** ἡ, zz., reditum PO 3 h(oc)] «45, autem POR 4 uel quibus] “45, quibus uel P 15 utimini] cotzeci, utemini ARV 24 data] 74** ,oz;. “4951 25 insonauerat] “45, insonuerat R 25 ea] zAe*. oz, Aet 27/28 fingendis] Derr., figendis 74e

292 3o

PSALMVS LXXX

75. Manus eius usque seruierunt. In collectione palearum ac luti

ep subiectione non solum dorsa terebantur portantium, sed et manus

35

4o

45

5o

5.

iugi opere fatiscebant. : 88, In tribulatione usque te. Eductis ex Aegypto quid mandatum sit replicat, et ex persona Dei formatur oratio, qua enumerantur praestita et beneficiorum commendatur memoria, in eum sensum quo apud Sinam usum esse Redemptorem Moyses refert. Alter : 1033 cum et tribulatio seruitutis urgeret, clamori tuo aurem meam festinus admoul. 8b, Exaudiui te usque tempestatis. Cum inter Aegyptios in terra persequentes et mare Rubrum conclusus formidares exitium, in nubibus, quarum compressu tempestas gignitur, — tectus ergo nube et absconditus, — loquebar tecum et pugnabam pro te. 8c, Probaui te usque contradictionis. Probaui ingratum, et expleui 419 tamen medicatis aquis. Aquam contradictionis dicit aquam Marae, cuius amaritudine offensi maledixerunt Moysi in iniuriam Dei. Semper. 9. Audi usque fibi. Pro his omnibus nihil reposco praeter notitiam mei detestationemque idolorum. 10. Israhel, si me usque alienos. Si meam notitiam recipies, detestare idola : hoc enim documentum est agnitionis meae, si dedigneris caput tuum dis alienis ac recentibus inclinare, quibus formam et aetatem artes et manus hominum contulerunt. 11495. Ego enim usque Aegypti. Rerum testimonio te oportet illum uere Deum credere, qui te seruitutis iniuria uindicauit. 115, D:ata usque ?//ud. Non solum te agnitione mei pro ceteris beneficiis,

sed etiam

futurorum

promissione

conuenit

obligari ;

tantis enim bonis os tuum impleam, quantum potest capacitas eius expleri, — id est : usum tibi omnium rerum, si tamen ipse tuis meritis non resistas, ad omnem copiam ministrabo. 6o 128 Et non audiwit usque meam. Non credidit uera esse promissa. 12». Εἰ Israhel usque mihi. Non grandem curam adhibuit ut 103b perfecte ad meam notitiam perueniret. 138. Εἰ dimisi usque eorum. Neglegentes me ipse quoque deserui ; 65 hanc iniquitatis pro peccatis poenam intuli, ut uolentes praue uiuere desererem neque ullam in reliquum curam emendationis adhiberem. 14-15. S: *opulus usque ambulasset. Si uel paruisset praeceptis uel credidisset promissis, illata fuisset aduersus omnes hostes mea

7o pro plebe defensio ; quod ergo deserti sunt, meritis suis, non meis 420 30/32 cfr. p. 558, 3-4 33/38 cfr. p. 558, 8-13 35/36 cfr. Ex 20, 2-3 39/ 42 cft. p. 558, 15-18 43/45 cfr. p. 558, 19-22 47/82 cfr.p. 559, 4-8 53/54 p. 559, IO-1I 55/59 p. 559, 12-15 62/63 p. 559, 18-19 64/67 cfr. p. 560, 4-5 68/73 cfr. p. 560, 15-23

83 te] 44**, om. “49:

40 et] 4**R, oz. /Ae*

44 medicatis] conieci, medicatus

44e marae] conieci, mirrae 74e 46 semper] 74**, diapsalma 74** ἡ, γι. 54 qui] ἵν, quia 74e 55 pro] comieci, prae 74e 65 iniquitatis] 74*, eis esse R,

eis / 69 illata] conieci (illatio apud Julianum frequenter pro collatione rerum prosperarum dicitur ) ,inlaborata 74e

PS. LXXX-LXXXI

293

ep. debebunt imputare iudiciis. Tenor iste docendi consequentissime ad causam psalmi et ad praesentes auditores referri potest, cui rei magna arte praeparatus est.

16. Ad nihilum hwmiliassem usque tempus eorum in aeternum. 7; Nihil, inquam, hostibus uestris proderit simulatio, qui stupore felicitatis uestrae, non fidei puritate, ad consortium uestri cultus accedunt : manet illos poena debita, quam non breui sed longo tempore sustinebunt. 175. Et cibabis eos usque frumenti. Redemptos scilicet et reductos 8o laetissima frugum ubertate satiabit. 17^. Εἰ de petra usque eos.

(PSALMVS LXXXDI» Psalmus ipsi Asaph. Culpantur hoc carmine qui declinant in malitiam, inter iurgantes quoque aequi iudices esse non studeant. 1». Deus stetit im synagoga deorum. Cum Deus iudex iudicum ; inducitur,

terrentur corrupta iudicia. Deos

autem

inter ipsas in-

crepationes iudices appellat, ut, dum eos eleuat nominis dignitate, in maiore de reatibus pudore ruboreque suffundat. 1c. In medio autem Deus discernit. In medio congregationum astans iudicat. 10 28, Quousque iudicatis iniquitatem ? Allocutio Dei ad prauos 421 iudices : quousque iniquis sententiis iudicii corrumpitis dignita- 1039 tem ? 2», Et facies eorum sumitis ? Pro potentibus feccatores posuit, a merito eis nomen imponens. D:afsaima. 15. 9. Iudicate usque ?ustificate. Qui sola plerumque uilitate status sui reus est, quia indefensus et opportunus iniuriae ; in cuius defensionem cognitorum aequitas atque integritas est prouisa ; quam si auferas, nulla afflictis spes, consolatio nulla remanebit.

ὅδ, Eripite usque intellexerunt. Has Dei uoces clarissimas, quibus 20 per totam Legem Deus de iudicii aequitate commonuit, a corde suo atque auribus excluserunt. ὅδ, In tenebris ambulant. Depulsa praeceptorum luce ignaros officii tenebrarum densus horror includit. 5», Mouebuntur usque terrae. Vt terrarum tremor pro tantis ac 25 talibus Dei contestetur offensam. 6. Ego dixi usque omnes. Reddit causas tantae ultionis : quando dignitatem nominis degenere iniquitate perdiderunt, uitiis mortalium seruiendo. 7». Vos autem usque moriemini. Quia noluistis respondere mori75/48 cfr. p. 561,6-8.10-12

79/80 cfr. p. 561, 14-16

72 cui] JA**, oz. /4e*

Pr LXXXI, 8 corrupta] 24e*, op. 24e* 6 ut] “495, om. “497: *? pudore ruboreque] conieci, pondere sudoreque 74e 8 congregationum] comzeci, congretionx«m “491, congretionum “49, congregatorum omnium R 9 adstans] “43, adsistens R 11 quousque] R, usque 74**, usquequo “49 sententiis] 74e, consentientibus R 15 qui] /4** ;. /. R, quia /4e* 23 includit] 74, inclusit R

294

PS. LXXXI-LXXXII

3o bus collatae dignitatis et indigna mea ep. naturae uestrae uos finis suscipiet. 7^, Et sicut usque cadetis. Propter tem amisso filiorum nomine nulla uos tas separabit : exuti mea defensione

adoptione fecistis, conueniens morum uestrorum deformitaa principibus gentium diuersi- 422 facile incursibus hostium cor-

35 ruetis.

8. Exsurge usque £uam. Quoniam inter homines corrupta sunt iudicia, ostende saltem examinis tui aequitatem : periniquum enim est et a diuitibus pauperes opprimi et a iudicibus non defendi ; unde tu, qui es omnium gentium ac totius orbis communis Dominus, sin4o gulas quasque terrae partes admota aequitatis libra diiudica. 1034 8b, Quoniam tw hereditabis usque gentibus. (PSALMVS LXXXII.»

Canticum psalmi ipsi Asaph. Post mortem Mathathiae patris Iudas Machabaeus princeps pro patria bellum suscipiens Antiochi partes confudit bello fugauitque eum a quo fuerat diruta ciuitas, aggressus deinde instaurare ; urbem Templumque ; cui felicitati inuidentes finitimae gentes armis decreuerunt impedire religiosam molitionem cum totius gentis interitu : quod Machabaeorum detexit historia. Hunc ergo gentium consensum atque impetum carmine isto propheta praedicit, eorum personae aptans orationem quorum praeuidebat aerumnas. το 2. Deus, quis similis usque compescaris, Deus. Vt hac conspiratione gentium ante acti triumphi gloriam taceri sinas. 3*. Quoniam usque somuerunt. Insultantes scilicet et minantes. 423 Illis ergo tumultuantibus tu quoque insona : inde superius ne sileret rogauit. τις ὃ», Et qui oderunt usque caput. Qui fuerunt ante subiecti. 48 In plebem tuam uersa uice cogitauerunt consilium. Omnie, inquit, iniquitate plena sunt quae aduersus nos facere decreuerunt. 4^, Et cogitauerunt usque tuos. Bene nunc sanctos uocat Iudaeos, eo quod essent pro Legum obseruatione solliciti. Quod est uero 20 eorum consilium, consequens uersus ostendit. Aduersus arcamwm tuum. Sancta ergo, non sanctos intellege, uel certe arcanum quo nos

tueris propositum. 5. Dixerunt usque de gente. Congregati in unum ; ita ut omnes :o43 nos interficerent, ut neque nominis nostri memoria ulla remaneret. 25 69, Et non. memorabitur usque simul. Grandis consensio praui indicatur annisus, et maius proinde periculum. Aliter : ut nullus a pessimo consilio sententiaque discreparet. Ps. LX X XII, cfr.

TMch 5

20/21 aduersus — tuum] iuxta Hebr. ad loc.

30 adoptione] 57., adobditione 74e 31 suscipiet] R, accipiat 74e 33 principibus] 4A**R, principalibus 44e* 34 separabit] conieci, separauit /AeR incursibus] conieci, incursus 74e 88 et (29) ].4e*, oz. ;4e* 40 quasque] conieci, quas 74e Ps.

LX X XII, 4 diruta] 44** s. /. R, disrupta 44e* ᾿

; ; : miratur Gloss. bib. uocabula buius uersus 20 consequens] 745, sequens

RT/

12 et] * 74**, oz. “49:

; 16

uersa uice] 74**, uel uersute 749* ;.»;.

PSALMVS LXXXII ep. 30.

295

(6b, Aduersum te» testamentum disposuerunt. Pacta, quae inter se inierunt, in tuum magis quam in nostrum odium firmauerunt. 18 Tabernacula usque Ismahelitae. Pro maiorum

suorum, a qui-

bus genus duxerunt, uarietate ipsi quoque diuersis uocabulis signabantur ; per hanc ergo enumerationem omnes uoluit indicare. 424 88, Moab usque Amalech. lam hinc congregatarum gentium descriptio. 3; 8b. Et alienigenae usque Tyrum. Ex antiquis accolis Palaestinae quinque urbium populi : Ascalonis, Gazae, Geth, Accaron, Azoti. Palaestina cum habitatoribus Tyri. 9. Etenim Assur usque Loth. Genus ergo belli pertimescendum est et ab numero et atrocitate et consensu gentium. Inde est quod 4o exordio carminis ne differretur auxilium postulauit. D:zapsalma : semper.

10. Fac illis usque C?sson. Haec omnia sub Iudicibus gesta lector inueniet. Scite sane non alterius triumphi meminit nisi eius quod ab eisdem gentibus iusta ultione prouenit. 45 ll. Disperierunt usque terrae. Omnes, inquit, congregatarum gentium principes ac duces bellorum similis illi, qua tuos tunc in hostes uindicatum est, poena conuoluat. 138, Pone principes earum usque principes eorum. Qua spe arma susceperant dicit, ut magis moueat uindicantem. “0 18, Qwi dixerunt usque Dei. Non leuem poenam superbi et impii ausus merentur, quorum fuit consilium ut interfectis nobis ciuitatem caperent et Templum tuum in suum ius possessionemque

104b

conuerterent.

148, Deus meus usque rotam. Vt fugatis illis consistere nusquam 425 55 liceat instar pulsae rotae. 140, Sicut stipulam usque wenti. Vt circumferuntur omni uento paleae, sic illi ubique iactentur. 15. Sicut ignis usque montes. Vniuersorum imprecatur interitum comparatione siluae succensae, quae densorum fomite uirgultorum 6oin proprium excidium nutriuit incendia ad montes usque, obuia quaeque

uastando,

prouecta.

16-173. Πα persequeris usque ?gnom1nza. Ita uindicta tua saeuiente depereant, ita illis nihil uirium relinquatur, ut sint inter omnes

despectui atque contemptui. 175. Et quaerunt usque Domine. — Quaerwnt non iudicio sed malo necessitatis impulsi, quoniam in omnes miserias deuoluti cogentur quaerere quae causa illis mala quae patiuntur intulerit ; quod factum etiam in Regum historia legitur, Philistinis arcae captiuitate percussis. 79 18, Confundantur usque saeculi. — Conturbentur itaque uindictae

65

seueritate, et pereuntes

uiderint destitutos. 19». Εἰ reuerentur 31 iuxta Hebr. ad loc.

comfwndaniur

usque

Dominus.

cum

conatus

suos

Vt magnitudinem

effectu

tuam

42/43 Id 4, 15-24. 5, 21.7, 22-25.8, 5-21

28 (te? suppleui 4440] 4*e*, oz. “4951 δῦ instar] 4e, in instar 44e, impulsae I7 57 iactentur] conieci, iecientur 74e, iectentur T7 dantur] conzeci ex commentario, confundatur 74e

/ —— pulsae] 720 confun-

1045

296

PS. LXXXII-LXXXIII

ep.saltem ultionis granditate cognoscant,

et Altissimi nominis ad

75 confessionem cogantur aduersis rebus ; nomen hoc proprie et effectibus uindicatur. 426 19^. T'u solus Altissimus in omni terra. Iudae ergo Dominus.

(PSALMVS) LXXXIII In finem. Pro torcularibus, filiis Core. Psalmus. Reditum populi de Babylone praedicens introducit eos quasi reuersos post captiuitatem loca omnia circumire ac recordari priscae sollemnitatis, desideratorumque post annos multos locorum

5; uix aliquando posse consideratione satiari. : 2. Quam amabilia sunt tabernacula usque uirtutum. Pro habitaculis Iudaeorum moenibusque urbis Deo dicatae. VA iyi 98, Concupiscit usque Domini. Expressa est magnitudo desiderii, cuius ista uis est ut tabescere faciat et attenuari macie, donec op10 tatae rei fruatur aspectu. 3». Cor meum usque μην. Totum me sibi soluta captiuitate gaudia uindicauerunt, spe reddita quod uisurus essem illum ordinem quo sacri ritus celebrabantur. 4. Etenim passer usque suos. Nos scilicet, qui instar passeris tur-

1049

15 turisque in alienae terrae sedibus errabamus incerti, redditi tandem

habitaculis nostris ; et licentiam delectationemque tribuit liberos educandi reductis. 4c, Altaria tua, Domine usque Deus meus. Concupiui quoque 427 uidere altaria tua, qui rex Dominusque meus es. 20

5. Beati usque £ua. Id est, nihil his beatius, qui in domu tua ha-

bitantes in dicandis tibi laudibus occupantur. θ8, In saecula usque te. Diapsalma. Beatus wir usque abs te, Domine. Notandum autem quod non solum collata felicitate, sed pro uirtutum studio, appellat beatos. 25

65, Ascensiones

in corde

eius. Idcirco

meruit

adiuuari,

quia

uirtuti studiuit. Ascemsiones Dei uocauit motus animae ac prouectus, quibus saepe mens grata et deuota completur. 7. Disposwit usque lacrimarum. Vallis lacrimarum est in qua populus ob idolatriam correptus ab angelo sub Iudicibus fleuisse 3o narratur. Reducti ergo locorum occasione recordantur factorum ueterum, ac secum expostulant cur in illis pactis non manserunt quae apud patres in Lacrimarum ualle firmata sunt. 8^, In locum. quem. boswisti illis usque dabit. Diapsalma. Qui Legem posuit. Quamuis, inquit, praeuaricatione offenderimus, mul-

1055

535 tiplicatis tamen benedictionibus sua circa nos beneficia dilatabit.

8», Et ambulabunt usque in uirtutem. Continua nos sequitur prosperitas eius uirtute protectos, id est, rerum praesentium felicitatem felicitas maior excipiet.

Ps.

LX XXIII, 28/30 cfr. Id 2, 4-5

Ps. LX X XIII, 3 circumire] .45, circuire POR 4 post] 44e, per POR 14 instar] Z4*R, in instar ΓΖ 21 dicandis] /4*, dicendis ΒΕ 25/26 prouectus] conieci, profectus AeR 38 excipiet] 57. pos? Gloss. bib., excipiat 44e

428

PSTEXODUIEIXXXIV ep.

*

297

80, Videbitur usque Sion. Habitare se in Sion Deus uirtutibus

4o approbauit in nostri tuitionem patratis. 9. Domine Deus usque meam. Notandum quomodo supplicationem praecedebat fides : confitetur prius Dominum wirtutum quem deprecatur. D:afsalma. 10. Auribus usque christi tui. Id est : regis nostri ; qui tunc per 4; unctionem olei accipiebat regiam dignitatem. Hunc itaque regem placatis et propitiis oculis intuere : sicut enim decus est regnantium salus subiectorum, ita infelicitas uilitasque imperan- 105b tis commissorum miseria. 113. Quia melior est usque milia. Vnus dies ritibus sacris actus 5o anteferendus est peregrinationis senio. Aliter : etiamsi contingat nobis breuissimi temporis spatio uitam in atriis tuis ducere, multo nobis melius est quam pulsos separatosque a te in senium peruenire. 11**. Eleg? usque magis. Vilitati habitationum terrae meae 55 postponenda sunt Babyloniorum ambitiosa et culta domicilia. Dicit hoc propter eos qui aut consuetudine diurnae habitationis in Chaldaea aut metu similia in Iudaea patiendi redire noluerunt. 123. Quia misericordiam usque Deus. Misericordiam et ueritatem iunxit, ut sententiam bonitatis diuinae impertiendae sibi ratam 6o fore nomine weritatis exprimeret. 120, Gratiam usque dabit. Gratiosos nos gloriososque sua defensione faciet, dominatores nostros ut non paeniteat iugo seruitutis habuisse liberandos ; quod quidem constat Persarum reges propria uoluntate fecisse. 65 1388, Dominus non friuabit usque in innocentia. Studio uirtutum iniquitatem declinantes dignis remunerabitur praemiis. 13». Domine wirtutum usque te. (PSALMVS LXXXIV» In finem, filiis Core.

1059

In praesenti quoque psalmo reditum populi de Babylone praedicit, uerum diuerso narrationis ordine ; nam in superiori carmine

regressos iam et singula obtinentes loca introducit locique diutina 5 desideria et insperatas laetitias suggerebat, in hoc autem rogat ex persona populi ut edicta regalia de reuersione captiuorum diuinae gratiae accensione firmentur. 22, Benedixisti, Domine usque tuam. In Hebraeo : lacatus es, Domine, terrae tuae ; in Graeco autem : εὐδόκησας τὴν γῆν cov, το id est, beneplacuit tibi, Domine,

terra tua ; ut sit sensus : bene

sedit animo tibi, Domine, ut de terra tua prospera decerneres.

Ps.

LX XXIV, 8/9 iuxta Hebr. ad loc.

42 ptaecedebat] 74**, uel praecedat /4** ;. /. 56 consuetudine] propos. 57., habitatione 74e, habitudine Boum. 63 liberandos] 74** s. 7., mirandos 74e*

Ps. LXX XIV, 4 locique] “491, uel (loc)a(que) A** s. 7. b suggerebat] “491, uel (suggereba)n(t) 44e* s. 7. ? accensione] 748, accessione R 9 ευδόκησας τὴν γῆν σου] “4:...ἘΛΔΟΚΗΘΑΕῈ TNCINCOU .A4e

298 ep.

PSALMVS LXXXIV

9b, Auertisti captiuitatem Iacob. Dum captiuitatis nostrae soluisti

uincula et in solum nos genitale redire fecisti. 35. Remisisti usque tuae. Quae captiuitatem meruerat. 15. 95. Operuisti usque eorum. Id est : nostra ; ex persona populi loquitur. Tantam subito fecisti rerum commutationem, ut id per quod te offenderimus remittendo ab oculis tuis aspectuque amoueas. Diapsalma. 4^, Mitigasti usque tuam. Ignoscenda sunt quae peccatorum fue20 rant stimulis irritata. 40, Auertisti usque tuae. Continuationem iudicialis seueritatis τος in opere clementiae transtulisti. ὅδ, Conuerie nos usque noster. Tam a uitiis quam aduersis; adde ad augmentum benignitatis tuae ut ab errore nos conuertas, 25 tu qui semper salutem nobis es inter aduersa largitus. ὅν, Et auerte iram tuam a nobis. Vltricem criminum. v*. Non in aeternum irasceris nobis usque nos. Omissa ira quam peccata

30

35

40

45

meruerunt

et clementer

sententia

rebus

remota,

ipsis

uiuendi nobis spem uel licentiam largieris. {Ὁ Et plebs tua usque $n te, Domine. Nobis est magna laetitia cum haec, quae petimus, bona clementer indulseris. 8. Ostende usque tuam. Ad bonitatis tuae munus respicit ut et ueniam peccatis, quod est misericordiae testimonium, et spem sa- 431 lutis impertias. 98, Et salutare usque Dominus Deus. Figurate totum, et quod exauscultat discernentem Deum et quod audita nuntiat, soluendam scilicet captiuitatem pacemque tribuendam. 9», Quoniam locutus usque suos. Id est : qui (de) erroribus praeteritis paenitentiam et in reliquum sanctitatis studium pollicemur, nec discessuros nos a notitia eius cultuque pronuntiamus. 9c, Et in eos usque ad ipsum. Vt errata sua paenitendo corrigant. 102. Verum usque ?ps?us. Timentibus Deum erit uicina saluatio. 1068 105. V? inhabitat usque mostri. Gloriosa erit honorabilisque terra nostra apud externas quoque nationes cum reducti in eam fuerimus, tanta admiratione signorum. 11*. Misericordia usque sibi. Miserantis Dei certa est ueraque sententia. 11^. Iustitia et bax complexerunt se. Immoderatam iniustamque

50 dominationem nisi iustitia non infringit ; ut libertas seruis et pax

liberis redderetur. 12». Veritas usque oria est. Tam in caelo quam in terra iustitia apparebit, et ueritas utraque in utroque.

12 auertisti] conieci, aduettisti 74e 13 genitale] V/, genitalem 24* 14 tuae] 44e*,om..4** — 16 tantam] /4**, uel tam4** ;./. —commutationem] 57., commotionem 74€ 17 offenderimus] 74e, offenderamus R ab] R, ob 4e 22 opete] cotiieci, operi 74e transtulisti] $7. bos? G/oss. bib., transtuli 4e 25 inter aduersa] conieci, interuersa 74e 28 remota] 74sc., temotata 74e 31 bona] 74*, dona R 33 et] R, ad “49 36 exauscultat] 57., exultat /4**, exscultat 74**, ascultat R discernentem] “48, decernentem αὶ audita nuntiat] R, ^ audit enuntiat /4e

88 (de» suppleui 4" miserantis] R, misericordia 74e dei] J4**R, oz. ;4e* 51 redderetur] 4*, reddatur R 50 infringit] ^49, confringit R

PS. LXXXIV-LXXXV

^

299

ep. 12b, Et iustitia de caelo prospexit. Hoc ad collationem beneficii 55 pertinet. 133. Etenim Dominus dabit bemigmitatem. In reliquis quoque liberalis erit. 13^. Εἰ terra nostra usque suum. Benignam de nobis Dei sententiam multa ubertas et multa fecunditas consequentur. 432 6o 148, Iustitia ante eum ambulabit. Manifesta eius erit apud omnes nostra liberatione iustitia. 140 E ponet usque suos. Nihil absque iustitia se operaturum esse monstrabit, quae uelut praeuia dispensationes dirigit suas.

(PSALMVS) LXXXV Oratio ipsi Dawid. Ab eo scilicet canendus psalmus. Victoriam quae de Assyriis facta est praedicit hoc carmine ex persona Ezechiae, quem circumdatum multitudine Assyriorum introducit simpliciter a Deo auxilium 5 postulare. 1». Inclina, Domine, aurem tuam ad me et exaudi me. More suo corporalibus uerbis postulat ut attentius audiatur. 1€. Quoniam egenus usque ego. Exercituum me obseditione consumpto ; ergo impar uiribus sum, te conuenit adiuuare. το 28, Custodi usque sum. Etenim in eam sortem perductus sum ut, nisi per te, animam meam nequeam obtinere. O studiui notitiae

106b

tuae, et cultui diuino nihil praetuli ; ideo ope tua debeo custodiri.

2», Saluum fac seruum usque 2n te. Absoluit qua ratione sanctus esset, solum scilicet in Deo confidendo.

15

9, Miserere usque die. Ad impetrandi facilitatem : perseuerantiam supplicandi. 48, Laetifica usque seru: tui. Depulso captiuitatis metu causas nobis ingerat gaudiorum. 4^, Quoniam ad te usque leuawi. Deiectam maeroribus spe tuae 20 consolationis erexi. ὅδ, Quoniam te usque et mitis. Pro misericordia : qui nulli acer- 433 bus sit asperitate sententiae, qui nullius laetetur incommodo, sitque ad bene faciendum paratus et copiosus. θᾶ, Misericordia usque meam. Ob hunc ergo bonitatis tuae 25 morem in effectum rerum preces meas clementer admitte. 6». Intende usque meae. Effectum precum celeriter largiendo. ἡ, In die tribulationis usque me. Non remisso otiosoque animo supplico. 8. Non est similis usque tua. Idcirco in tanta causa te solum auxi3o liatorem requiro, qui opem ferre et uelis et possis. 9», Omnes gentes usque wenzent. Cum mirabiliter bellum infestis-

54 collationem] 74** 7.zz., collocationem 24e 59 ubertas] RV, libertas 74e 61} 5 Ὁ 216} consequentur] 74e, consequitur ΚΓ 62 operaturum] “45, operatum R , Ps. LX XXV, 8 ego] .49Ὲ om. “451 9 ergo] 24$, ego Καὶ 10 sortem] conieci, consortem 24e 12 diuino] “491, uel tuo 74e* s. Δ R 14 in deo] 4e, deum V

15 die] “49, oz. “4451 15/16 perseuerantiam supplicandi] 74e, perseuerat supplicando R 18 ingerat] “445, ingeret R 26 effectum] “49 5. /., affectum z4e*

300

PSALMVS LXXXV

ep. simum terminaueris, ita potes signis ac uirtutibus omnes in admirationem tui conuertere, ut rerum magnitudine cogantur ad reddendum tibi honorem properare teque Dominum summisso capite

106€

35 confiteri.

9»-e, Et adorabunt usque tuwm. In quo opinabantur frustra nos habere fiduciam. " 10. Quoniam magnus usque solus. Quem Assyrii blasphemando despexerant. 118, Deduc me usque (ua. Prosperis aduersa mutando Legis tuae 4o nobis usum delectationemque concilia, id est, placito et probato LA opere et studio minime deuiare. 110, Et ambulabo in ueritate tua. Tantis rerum documentis instructus a uiis tuis declinare non potero. 45 115, Laetetur usque tuwm. Non mihi erit grauis tua seruitus, sed timor ipse, quo tibi subicior, pariet mihi delectationem et ingeret, ut ad parendum tibi impiger ac libenter accedam. 12-13. Confitebor usque meo. Continuas tibi gratiarum actiones cum omni mentis deuotione persoluam ; memor iugiter gloriae tuae 434 5o ea quae semper tuam admirationem hominibus ingerant persona-

bo ; quam etiam nos misericorditer de medio periculorum ac mortis erueris, narratione decurram.

143. Quoniam misericordia usque super me. Non habentes iustas bellorum causas. 5 140, Εἰ synagoga usque meam. Hi qui insidiantur animae meae, id est, qui nos uolunt interficere, non solum sunt numero sed etiam

uirtute terribiles. 14v. Eti non proposuerunt Dominum ante se. Quod possis ultor tuorum exsistere. 60 158. Et tu, Domine usque misericors es. Non secundum illorum despectum tua appenditur aestimatio. 15^, Patiens usque werax. Hostium quoque differendo supplicia, misericordiae nobis debitae non relinquis officium. 108, Respice usque mei. Etsi hostium dissimulas ultionem propter 65 ingenitam bonitatem, me tamen tua miseratione sustenta.

16^. Da potestatem buero tuo. —

Potestatem pro wirtute posuit :

1068

da, inquit, mihi uirtutem, id est, praesta mihi auxilium uirtutis tuae.

167. Et saluum fac usque 7o tuae conuenit saluum fac et autem £uwm et filium ancillae idem est et filium hominis. 179. Fac mecum usque bono,

tuae. Secundum id quod fortitudini asserua ab irruentibus malis. Puerum tuae unum est, et cum dicit hominem Quoniam duplex erat effectus operum

Dei, — ut alia hostium poenam, alia suorum continerent salutem —,

75 hoc ait : proficiat in nostram salutem quicquid uirtutis uel admira- 455 tionis ostenderis.

17^. E? wideant usque me. Cum adiuuari nos uiderint ;quod

cum irrisione desperarent. Tu, inquit, qui non frustra a me cultus es, ut hostes blasphemando iactabant.

46 dilectationem ( 5ic)] 74**, uel dilectionem 74** 5. ἢ. et] 44e*, oz. “451 46/ 417 ingeret] comieci, ingerit 74e 55 insidiantur] RV, insidientur 74e τ salutem] “491, utilitatem 24e* s, /. R 48 desperarent] 74e, desperauerant R, : desperauerunt 7 tu] 4*e*, oz. “491

(PSALMVS LXXXVD ep.

Εἰ 5 Core. Psalmus

cantici.

Captis X tribubus et subuersa. Samaria, quae fuerat eorum ante metropolis, omnem impetum belli in Hierosolymas Assyrii conuerterunt successu recentis animati uictoriae, ita ut urgente obsein salutis suae desperationem cogerentur obsessi, urbis ac ^ ditione Templi excidium metuentes ; contra ergo omnem spem Dei auxilio protecti sunt uastatis Assyriis. Haec igitur futura carmine a beato Dauid praedicantur. 1». Fundamenta usque sanctis. Ciuitatis Dei scilicet ; tamquam το in editis montibus locata aduersus obseditionem inconcussa manserunt. Sanctos autem pro intemeratis ac praecipuis accipe. 2. Diligit usque Iacob. Causa cur intacta fundamenta sint Hieru- 10o7* salem : quia non eundem, quem x tribus, Dei protegentis meretur affectum. 15 ὃ. Gloriosa usque Dei. Cum tali uirtute saluata sis. Dzafpsalma. 4*, Memor ero Rab. Apud antiquas editiones memor ero Rabba legitur, ut significat finitimas nationes proprio hoc nomine Rab; 456 id est, Arabas ; lingua quippe hebraica Rabba Arabiam sonat. Has ergo nationes, quae cum Babyloniis auxilio fuerint Assyriis, in uin20 dictam uestri pariter ulciscar. 48, Et Babylomis, scientibus me. Hanc ultionem de gentibus praestabo scientibus me, id est, Iudaeis.

4^-e, Ecce alienigenae usque ?/lic. Voto, consensu, opere in excidium coniurauerunt ciuitatis. 2; ὅδ, Mater Sion usque $m ea. Et est sensus : ciuitatis statu integro, dabitur etiam opera sufficiendae proli. Mater Hierusalem uocatur Son, et, quoniam metus erat ne per irruptionem hostium orbaretur, asseruerat propheta eam matrem sine filiis numquam futuram, sed iugiter, inquit, mater uocabitur.

ὅν, Et ipse fundauit usque Altissimus. Causa cur perpetua prosperitate laetetur : quia Deo fundatore gaudet. 6. Dominus narrabit usque fobulorum. Multi, inquit, in Templo congregabuntur populi, mos patrius et sollemnitas prisca seruabitur, audietur Legis lectio, audientur magisteria prophetarum per 3; quae loquentis uox Dei uerbaque resonabunt. 7. Et principium usque in ea. Diapsalma. Sicut laetantium usque in te. Habitatores tuos, o ciuitas, longa gaudia consequentur. 1075 3o

Ps. LX X XVI, 2 suersa (5ic)] 4€* s. δι, summetsa 74e* 8 praedicantur] 74** ;. . (cfr. Bouwm., Komm. 56), praedicentur 74e* 10 obsiditionem (5/c)] “48, obsidionem R 12 diligit] conieci, delegit 74e 14 affectum] 24e* ;. 7, effectum zde. 17 significat] “45, significet R proprio] 24e, proprie R rab] «45, moab R 18 sonat] “451, uel (so)nare 74e* s. /. 19 fuerint] 74e, fuere R, fuerunt I7 22 id est] /4**, oz;. /4e* 23 consensu] 74, -Ε consilio I7 28 asseruerat] “45, asserit R

(PSALMVS LXXXVII» ep.

Canticum psalmi filiis Core, in finem, ro Amelech ad respondendum. Intellectus Eman Israhelitae. 457 Intellegi potest Eman unus de cantatoribus quos secundum fidem historiae Dauid in collocatione arcae praefecit reliquis ad canen-

; dum ; est autem

το

15.

20

25

Eman

filius Iohel

filii Samuel

sed de familia

Caath filii Leui. Aliter, unus de his sapientibus est Eman quibus in Regum historia comparatur Salomon atque praeponitur ; et tantae ergo scientiae hoc est carmen, ut sapientissimi illius nomine mereatur scribi. 2, Domine Deus usque coram te. Tibi, qui es salutis ac uitae meae Dominus, diei tempus noctisque coniungens [te] sedula uoce atque indiga supplicaui. 3^. Intret usque £uo. Bene posuit zniret, quia obiectu peccatorum uidebatur exclusa. 35. Inclina usque. meam, Domine. Non transitorie quae peto, sed intento auditu et sollicita cogitatione suscipito. 48 Quia repleta usque mea. Ideo te auditorem precor sollicitum, quoniam nihil miseriarum reliquum est, nihil afflictionis superest, cuius iam experimenta non caperem. 4h, Et wita mea usque appropinquauit. Ita sub malis omnibus aggrauatus, ut in paruo discrimine a morte distinguar : appropiare enim 22/erno est ad uicina mortis accedere. 5. Aestimatus sum usque 2n lacum. Mala mea non solum mihi sensus proprii nuntiant, sed etiam ipsa inimicorum existimatio, qui desperata salute mea unum de mortuis me computant : descendenles enim 7» lacum mortuos uocat. 62, Factus sum usque Liber. Sicut mortuis cum praesenti uita 438

est nulla communio sed agunt a negotiis omnibus /zberos —, id est, 1079

nullis necessitatibus implicantur —, ita, inquit, et ego oppressus 3 o malis alienus fui ab omni iucunditate uitae et uelut quadam morte sepositus. 65, Sicut uulnerati dormientes in sepulcris. — Proiecti in monumentis. — Multis ac uariis figuris exaequatum se mortuis dicit, quos modo affpropinquantes inferno, modo descendentes in lacum, 3 I modo nter» mortuos liberos, modo dormientes in sepulcris appellat. 60. Quorum mon meministi amplius. Quia, uitae praesentis exempti dubio euentu, nulla manws tuae auxilia iam requirunt, non adiutorem te experturi, sed iudicem.

023, Et quidem ipsi de manu tua repulsi sunt. Nulla in alterutram

4o partem meritorum mutatione tuam inflectendo sententiam. Totum augenter.

Ps.

LX XXVII, 3/6 cfr. I Par 6, 31.33

6/? cfr. IIT Rg 4, 51

Ps. LXXXVIII, 3/6 cfr. Bedae Explanationem b. 947 Migne praeficit 74e ras. R, reieci indice 74e

τ θ

Ἰ Aen

4 praefecit] RV,

8/9 nomine mereatur] 749, sub nomine meretur R 11 te] “4951 "πῃ 12 indiga] conieci, sedula] conieci, sedul* 74e, sedulorum 4e! 23 m(ih)i] 19 caperem] “45, ceperim R 14 quia] 7Asc., qui “45

38 (inter? suppleui

39 alterutram] .45, alteram R

888 experturi] comieci, experituti z4el^

PSALMVS LXXXVII ep.

303

$9, Posuerunt usque inferiori. Malis me, inquit, grauissimis obruerunt.

35, In tenebris usque mortis. Pericula in mortem cogentia more 45 suo Zenebras et umbram mortis appellat. 88, In me firmata est ira tua. Pondus indignationis tuae, quod peccando merui, nulla intercedente uenia infractum.

;o

55).

6o

65

85, Et omnes elationes tuas usque induxisti. Magnitudinem commotionis diuinae maris fluctibus exaequando pressius indicauit. Diapsalma. 92, Longe usque a me. Increscentium miseriarum horrore. 9»-c, Posuerunt usque egrediebar. Ita arta et perseueranti calamitate conclusus locum effugii inuenire non poteram, ut uincti qui gradiendi libertate carent. 10. Oculi usque tota die. Aerumnarum diuturnitate et grauitate compulsus in clamosas et continuas supplicationes erupi. 118, Expand: usque mirabilia. Priusquam nos de hac uita condicio mortis eripiat, operare id quod sit admirationis plenum, ut de medio nos captiuitatis educas, ne materia salutis tuae pereat si opus pietatis tuae mors nostra praeueniat. 11». Aut medici usque tibi. Neque enim possibile est uita defunctos a medicis suscitari atque ita tibi pro omnibus praestitis grates referre. 12. Numquid narrabunt in monumento misericordiam tuam ? (Per» ironiam figurate. Huius deprecationis haec est intentio : dum, inquit, uiuimus,

per misericordiam

tuam

nos uinculis

459

1079

captiuitatis

absolue, quoniam, si opus pietatis tuae nostra fuerit morte praeuentum, nullus recursus in uitam patebit. 13. Aut ueritatem tuam usque in ierra oblita. Quia nulla, aut 7o parua, est apud uiuentes memoria mortuorum. 14. Εἰ ego ad te, Domine usque £e. Nihil somno indulgens nascentem diem supplicatione praeueni.

440

153. Vt quid, Domaine, repellis usque meam. Noli, inquit, exclusis

precibus me uelut a tuo accessu congressuque remouere. 7; 45b, Auertisti faciem tuam a me? Neque auersione uultus tui offensam tuam permanere significes. 165. Εἰ egenus sum ego usque mea. Condicionis meae uilitas et periculorum quibus urgeor assiduitas debet mihi ad impetrandam ueniam suffragari : ex eo iam tempore, quo sum eductus ex Aegyp-

1088

8o to, laboribus sum afflictus.

16^. Exaltatus sum autem et humiliatus. Sub dignatione et protectione tua quondam degens multo honore eram conspicuus, qui nunc pro maerore defectum consilii et rationis experior. 17». In me transierunt irae tuae. Quae autem conturbationis 8; meae causa est ? Quoniam te utor aduerso. Pluraliter ?ras appellando malorum suorum cumulos indicauit. 17^. Et terroribus usque me. Vt non solum mihi tranquillitatem mentis excluserint, sed etiam prouidentiae ademerint cautionem. 47 intercedente] R, intercidente 74e 48 elationes] comzeci, allitiones 24e 48/ 49 commotionis] conieci, commotationis 74€, commutationis R 56 erupi] R,

erumpi 74€

B8 sit] -4e*R,oz. “4951

59 salutis] “45, uirtutis Καὶ 64 per] V, *3 repellis] Vg, rep 24e

oz. «49 69 oblita] “4951, uel obliuionis 74** ;. /. 15a me] /Ae*, oz. “491 83 defectum] R, defectu 74*

441

304

PS. LXXXVILI-LXXXVIII

ep. 18, Circumdederunt usque aqua. Grandis est et a loco et tempore 9o exaggeratio aerumnarum : aqua siquidem nos ambiente nulla pars corporis intacta relinquetur, die in maerore consumpto non erit lucis tempus reliquum quod possit esse solacium ; ita me et 1niquorum multitudo uallauit ut solent aquae facere. Si in aquarum medium quis descenderit, ita eius omne corpus ambitur ut nulla 95 pars esset intacta.

19. Tota die usque a miseria. Grandis miseriarum cumulus, cum 108^ discedunt hi quos solet prosperitas congregare et requiescere fides, — ' aduersitas experiri. (PSALMVS LXXXVIII»

Intellectus Ethan. Israhelitae. Varie beatus Dauid praedicens ea quae populo erant in Babylone

i

το

mansura,

inducit

eosdem

ipsos, in captiuitate

positos,

nihil

quidem e meritis propriis, sed de promissionibus Domini ad Dauid, conuenire ut, qui genus omne Iudaeorum uel reges eiusdem generis 442 se custodire promiserat, sponsionis fidem tam rebus implere dignetur, in honorem regum populum protegendo. Lege secundum historiam, et eadem paene promissorum uerba, quae carmine isto continentur,

inuenies.

28, Misericordias usque caníabo. Pollicitationis bonum, in quo sola diuinae liberalitas bonitatis est et nulla debiti repetitio, continua laude celebrabo. 2b, In generationem usque meo. Subtiliter admonet de implendis promissionibus Domini, cum weritatem indulgentiae eius se praedi1 II catum ire pronuntiat. 33. Quoniam usque aedificabitur. Haec fuit summa promissi, ut tam nos quam reges nostros ad multam aetatem faceres peruenire. Misericordiam uocat ipsam promissionem, ut nihil meritis propriis applicet, sed totum in promittentis liberalitate refundat. 20 9b. In caelis usque fua. Certa est, inquit, tua ueraque promissio, stabilis atque immobilis, quippe cuius 77 caelo promissio custoditur : in caelo, eo quod ibi sit qui et promiserit Deus et qui promissa possit implere ; fraeparabitur ueritas : id est, certa est pollicita- rose tionis fixaque sententia. 2^ 48, Disposu: usque meis. Figurate ex persona Domini qualitas ipsius promissionis absoluitur : pro electis meis, id est, Iudaeis, cum Dauid pacta firmaui. 4^, Juraui Dauid usque meo. Firmiter sancteque promisi. 9. Vsque in aeternum praeparabo usque tuum. Successoribus ge- 445 Ps.

LX XXVII, 9/9 cfr. I1 $m 7, 8-17. I Par 17, 7-15

92 solacium] “497, uel (solaci)o 24e* ;. 7. 92/93 iniquorum] 24$, inimicorum R 97 discedunt] conieci, discendunt 74e prosperitas] 24sc., properitas 749*, uel ptoprietas 74e* 7, zz. requiescere] 44**, uel retinere 748* 7, zz. Ps. LX XXVIII, 4 quidem] “491, uel quid “49: ;.z. e] de, de POR 5 conuenire] POR, conueniret 74e 6 tam] 24$, oz. POR * secundum] conieci,

secundam “48 10 misericordias usque] comieci, missecordiasque “49 19 refundat] conieci, tefundet 74e 21 promissio] 745, sponsio R 21 pacta] AeR, pactum I^

PSALMVS LXXXVIII.

305

3o neris tui regnum stabile firmumque praestabo, conseruans illis cum ep. augmento gloriae regiam dignitatem. 6. Et aedificabo usque iuum. Diapsalma. Comnfitebuntur usque Domine. Diuersis appellationibus misericordias, mirabilia, ueritatem ipsam ad se factam promissionem uocat : misericordias ab in-

35 dulgentia, mirabilia a magnitudine, ab immobilitate ueritatem. Pro his qui in caelo sunt caelos posuit sicut terra saepe pro habitatoribus suis hominibus ponitur, ut est illud : Domine, Dominus noster usque terra. 9. Et ueritatem tuam usque Domino. Vox ista caelestium potesta4o tum coetusque sanctorum :nullum tibi deorum similem reperire ; unum enim atque idem indicat in nubibus et in filüis. 8. Aut quis similis usque sanctorum. Cuius gloriae deuotio nostra subseruit ; aut quem gloriosum uideri facit nostra saluatio, dum circumfusos hostes uirtutis tuae terrore prosternis pro 45 congregatione conuentuque sanctorum, id est, in medio nostrum. 95, Magnus et terribilis usque tibi. Bene a testimonio uniuersitatis fides partibus subrogatur ; nam si omnium uirtutum Dominus, non capit alterum in consortium suae uirtutis admitti. 9», Potens es usque £40. Ac si diceret : ut uerus Deus, ita omnes 5o uirtutes transcendis ; merito proinde tibi soli potentia assistit et ueritas. 108, Tw dominaris usque maris. Tuo imperio immensitas maris uel magnitudo submittitur. 100, Motum — sonum — usque mutigas. Cum deposita tran55 quillitate commotis coeperit fluctibus frangari, ita tuo brachio continetur ut non possit ultra fines sibi impositos euagari. 118, Tw humiliasti usque superbum. Multos hominum, quos potentes sibi uideri praesentium rerum prosperitas faciebat, uilitatem condicionis suae aliquando intellegere compulisti, dum eos et ho6o nore exuis et subicis ultioni. 115. 7» wirtute brachii usque tuos. Nullius, inquit, adiutus auxilio, tantum uoluntatis tuae nutu hostium agmina fugere coegisti. 12. Twi sunt caeli usque terra. Varie nunc (a) partibus ad uniuer-

1084

sitatem, nunc a generalibus recurrit ad species, ut omnium aucto-

65 rem praedicet a quo supplicet liberari. 13. Aquilonem usque exsultabunt. His omnibus diuersos caeli cardines indicauit ; denique aquilonem ad dexteram posuit. Hermon pro Hermoniin posuit; hi sunt autem montes terrae repromissionis, per quos indicat solum patrium laetitia esse complendum, 7o captiuitate laxata. 445 14^, Twwm usque potentia. Vt manum pro opere, sic semper 1099 uirtutem format 1n brachio. 37/38 Ps 8, 2.10

40 reperire] 74e, opperiri Jegisse uidetur Gloss. bib., reperimus l/ 48 nostrum] cotiieci, nostrorum 24e 417 si] 74**, uel si sit uel si sis 74€* y. 7. 48 in] /4e*, om. Ae* 49/50 omnes uirtutes] 74e* (cfr. Jin. 47), uel omnes uirtute 74e* s, ἃ, omnia uirtute R, omnes uirtute I 54 deposita] conieci, deposito 44e 63 (a» subpl.$1. |66 exsultabunt] conieci, extaltabunt “491, exstaltabunt z4e* ^ omnibus] “45, nominibus R 67 ad] conieci, et ΑΘ, om. “451: 68 hermoniin posuit] conieci, hermonin inposuit 74e 12 format] conieci, firmat 74e

306 ep.

75

8o

8;

9o

PSALMVS LXXXVIII

14}, Firmeiur usque dextera tua. In liberatione nostra patenter operatio tua et uirtus sublimis appareat. | 15» Iustitia usque /4ae. Regni tui et potestatis est proprium iudicii iustitiaeque obseruatio. 15^. Misericordia usque fuam. Bene subiecit iustitiae misericordiam qua ornatur aequitas, ne nimis austera uideretur seueritas sola ; iungit etiam misericordiae weritatem, ut promissa factaque diuina certa esse confirmet. 1608, Beatus usque ?ubilationem. Cui contigerit per experientiam nosse quid uoluntatis habeat uox laetantium gratiasque reddentium, libertate concessa : ?4bilatio quippe est triumphantis exercitus exsultans acclamatio. 16^. Domine usque ambulabunt. Dum iustis adiutorium et prouidentiam suam dignatur adhibere. Lumen namque wultus Domini appellat opem defensionis per quam omnis tribulationis amaritudo dissoluitur, siquidem tribulationes £enebras appellat frequenter. 173. Et in nomine usque de. Cum te iusti curam habentem ostenderis nos ab iniqua seruitute liberando, tunc erimus praestantiores ceteris longeque meliores. 446 195. Et in iustitia tua exaltabuntur.

Iuste, inquit, successu

me- 199^

liorum bonis nos perfrui posse confidimus, quia quicquid illud est quod praestas, tuo adiutorio, non nostris uiribus, imputamus. 95

18h. Et in beneplacito usque

nostrum.

Cum

de nobis bene

de-

creueris, attolletur principatus gentis nostrae, qui nunc est captiuitate depressus. 19. Quoniam Domini est usque nostra. Ac si diceret : Dominus et Rex noster ac Sanctus Israhel assumpsit nos. 100 208. Et Sancti Israhel Regis nostri. Tunc locutus es im aspectu filiis tuis. Recurrit rursus ad memoriam repromissorum, quorum fiducia ea, quae dixit, sibi aestimat conferenda.

20b, E? dixisti : posui adiutorium super potentem. Per Nathan ad

Dauid sub reuelatione facta est ista promissio ; ad sanctos autem,

105 id est, ad electos, dicitur £wnc locutus es, quia istos proprie spectabat summa promissi. 20v. Et exaltaui usque mea. Indicium electionis meae suggestu honoris, quo ceteris praelatus est, innotuit.

21. Inueni usque eum.

Hinc etiam promissionis uerba inserit

110 quae locutus fuerat ad Nathan siue de Dauid, siue de populo, siue

de his qui per successionum uices erant de eius semine regnaturi. Infusione olei et regium ei apicem intulit et sacrum et reuerendum omnibus fecit. 22. Manus mea usque ei. Continuo operationis meae adiutorio 115 fulcietur. 23^, Et brachium usque in eo. Omni successu frustrabitur quicumque illi fuerit bellum inferre conatus. 235, Et filius iniquitatis non nocebit eum. Id est : nemo eorum 109/111 cfr. II Sm 7, 8-17. I Par 17, 7-15

48 patenter] V, potenter “48, potens R 16 obseruatio] 24e, adseruatio R 92 iuste] conieci, iusti 74e 107 suggestu] 74€*, uel successu 24** ἡ, z. 112 regium ei] corzeci, regiam ei /4*, regni mei R 116 in eo] 7Asc., meo 74e

PSALMVS LXXXVIII

307

ep. qui illum opprimere uoluerint me auxiliante ei poterit praeualere. 120 Filium iniquitatis uocat facientem iniquitatem. 447 245, Et concidam usque inimicos eius. In tantum irriti erunt ini- 1ogc

micorum ausus, ut, priusquam se moueant, seueritatis meae gladio comprimantur.

24^, ΕἸ odientes usque conuertam. Desperatione uirtutis faciam 125 eos ignauorum more spem salutis in fugiendo pedibus collocare. 259. Et ueritas usque ?pso. Opus bonitatis et misericordiae meae non erit aliqua uarietate mutabile. 25». Et in nomine usque eius. Haec illi agendi regni erit causa uel sola uel maxima, quod nomen meum uocat meque Dominum 130 suum confitetur. 26. Et bonam usque eius. Mare fluminaque eius imperio ambientur.

24. Et adiutorii 135 utilitatis 28. Et

in fluminibus usque tu. Documento dilectionis et multi impertitione securus, audebit me jfaírem et curatorem ac salutis suae Dominum nuncupare. ego primogenitum usque terrae. Non immerito me fatrem

uocat, cum sit a me filius et frimogenitus nominatus, ut certe sit is

cunctis merito regibus dignitate praelatus. 292, In aeternum usque meam. Non patiar hanc gloriam uitae eius 140 finibus terminari. 295, Et testamentum usque 7951]. Sponsio mea, qua illi meliora promisi, implendarum a fide rerum nullo mendacio deducetur. 302. Εἰ ponam in saeculum usque e?ws. Posteri, inquit, regni eiusque successores ad spatia longa peruenient. 145 30b. Et sedem usque caeli. Permanentes successione continua et toto orbe perspicui. 31-32. S: dereliquerint usque mon custodierint. In tantum apud me ualebit suscepta dilectio, ut infringat etiam iudicii sui seuerita- 448 tem : nam si contigerit ut posteri eius Legem meam relinquentes 1694 150 praecepta despiciant, deserant uitae studia melioris, nihil obseruationis in mandatis meis ponant sed omnia quae imperaui tamquam profana contemnant, ad ignauam uitam se conferant, quid faciam ? 33. Visitabo usque peccata eorum. Non extendam in contemptores ultionis gladium, sed eos, ut recordentur effectus disciplinae sibi tra155 ditae, mediocri uerbere commouebo. 34. Misericordiam usque ab eo. Misericordia, ueritate, testamento

unum indicare uoluit : promissorum scilicet constantiam. 35. Neque nocebo usque ?rrita. Non patiar irrita fieri quae promisi ; fidem ergo sponsionis meae posteriorum peccata uiolare non

16o poterunt.

365. Semel iurauit sancto meo. Id est, sancta mea contestando pollicitus sum. Semel posuit, ut fixam ostenderet promittentis Dei certamque sententiam, et quae secundam, id est mutationis, uocem nesciret admittere ; iuraui autem dicit ut indubitatam pro16s missionis fidem ostenderet. 126/127 meae non erit] V/, non erit meae 74?

129 uocat] 74$, inuocat R

131

fluminaque] 74e, -Ε (quae? 57. 133 dilectionis] 74**, uel dilatationis 74e* ἡ, zz. 143 eius] “49", oz. “491 144 peruenient] RV, peruexx« “491, perueniant z4et 146 petspicui] “48, conspicui RIZ 150 deserant] comieci, deserent 74* 159 posteriorum] “45, post eorum R 164 iuraui] R, iurauit 74e

308 ep.

PSALMVS LXXXVIII

365-37. Si Dauid mentiar. Non solum, inquit, moris mei consue-

tudo obseruabitur; sed etiam, contemplatione eius ad quem facta est promissio, semen eius usque manebit. Pro : longa aetate regnabit. | I : 449 170 989, Et sedes eius usque meo. Id repetiuit quod superius dixerat, quia honor regius per substitutiones singulas filiorum ad comparationem solis exaggeratorie in multam annorum seriem producatur.

38b, Et sicut luna perfecta in aeternum manet. Sicut, inquit, sol 175 et luna ad hoc facta sunt ut in tempora multa manent, ita et successores regni tui aetas prolixa suscipiat. 38e. Et testis usque fidelis. Id est, Deus qui haec et nouit et promittit secutura. Diapsalma. ' 392. Tw uero reppulist: et bro nihilo duxisti nos. Cum talis fuerit 189 ad Dauid facta promissio pro nobis, quomodo nunc contraria sustinemus ἡ Reppulisti enim nos et pro nihilo computasti. 890, Distulisti christum tuum. — Christum regem dicit unctione sacra regalem

apicem

consecutum,

illo tempore

regia potestate

praeditum. 18; 402, Auertisti testamentum serui tui. Ea quae aliquando placito et conuentione firmaueras ita omnia euanuerunt,

ita sunt omnia

dissoluta, quasi nullam pacti habuerint firmitatem. Vult autem dicere quod omnis promissio irrita facta sit, tam populo quam regibus in belli miserias et captiuitatem coactis. 190 40h, Profanasti usque eius. Ita Templum tuum destrui passus es, tamquam nulla esset in eo religio ; profanum fecisti uideri, dum nulla defensio tamquam sanctificato defertur. 41*. Destruxisti omnes macerias eius. Vt pateret ad incursus hostium uel Templum uel populus, amouisti id per quod saepiri con- 450 195 suerat atque muniri, adiutorio scilicet Dei.

41^». Posuisti munitiones eius formidinem. Muri urbis, qui olim securitati erant clausis, dirupti creauere formidinem. 422, Dirupisti usque uiam. Sub exemplo uineae nudatae saepibus et opportunae raptoribus, transeuntium depraedantiumque 200 expressa est licentia. 42*, Factus est usque suis. Mala, quae uictor hostis intulit, finitimorum in exprobratione facta sunt grauiora. 43», Exaltast: usque eius. Secundis successionibus hostes nostri facti sunt fortiores. 20; 48, Laetificasti usque eius. Dum in nostri oppressione uoti compotes facti sunt. 44», Auertisti usque eius. Non licuit nobis educto gladio libertatem tueri nec iure belli patriam uindicare, semel populo manibus hostium tradito et in captiuitatem coacto. 210 44b, Et non es auxiliatus ei in bello. Quia non ualuit manus nostra repugnare hostibus, quod non potuit armis nostra patria defendi 170 sedes] conieci, sedis 74e 175 manent] AAeR, maneant I 176 suscipiat] 74e, suscipiet R 178 diapsalma] 74**, oz. “451 179 fuerit] 749, fuerat R 180 contraria] 44e*R, contra 74e* 190 distrui (5/c)] AA?! V,, dirui 74e 191 es] 4A. s, 1, V, est 74e 194 per] z4sc., pro 74e 191 clausis disrupti (5/c)] “45, clausi dirutis R, clausi disrupti V/ 199 depraedantiumque] 74**, praedantiumque 74e* 200 est] 74**, op. “49: 202 in] 446, oz;. R.

1rob

PSALMVS LXXXVIII

-

309

ep. haec est causa : [et] quod indignos nos tuo auxilio computasti. 45^. Destruxisti eum a destructione. Quicquid apud nos fuit elegantiae, quicquid decoris, quicquid praestans, quicquid gloriosum 21; multisque mirabile, omnibus hoc nobis in captiuitatem redactis perire fecisti. 45^, Et sedem eius in terra. collisisti. Omnibus nobis in hostium potestatem redactis, honor et potestas regia conquieuit. 462, Minorasti usque eius. Promissionem tuam breuibus artasti 220 Spatiis, commutationem

rerum conuersionemque faciendo, ut, qui

aeternitatem promiseras, tempora angustia imminuas.

46^», Perfudisti eum confusione. Materiae exprobrantium pro- 451 ficit et calamitatem auxit quod fueramus ante felices. Diapsalma. 41*. Vsquequo, Domine (usque) in finem. Quamdiu irascentis 225 animum uultus auersione significas ?

41^, Exardescit usque tua. Iunge superiori : usquequo exardescit, peccatorum nostrorum fomentis accensus ? 48^, Memorare quae mea substantia. Non diu uicturo succurre cito, neque sinas breue uiuendi tempus calamitatibus occupari. 230. 48b, Nom enim wane usque hominum. lustum utique est ut utamur tua miseratione, quoniam exigui temporis est uita nostra, et non ob hoc facti sumus ut miseriis aerumnarum tradas nos. 49. Quis est usque mortem. Repetiuit aliis uerbis quod dixerat : cum non sit ergo condicionis nostrae uel in longam aetatem uel in 23; aeternum

240

245

259

255

uiuere, et non

fuerit haec tuae facturae

IIO^

ratio ut nos

tribulationibus exponeres, ob haec itaque omnia impone finem malis et solue aduersa quae patiamur. 50. Aut quis usque 1nferm. Diapsalma. Vbi sunt misericordiae usque Domine. Bene in allegatione misericordiae psalmi initia repetiuit : non solum ergo propter nostri statum exiguum et condicioni mortis obnoxium, sed etiam propter promissionum tuarum ueritatem, quas cum Dauid [superioribus] temporibus antiquis fecisti, solutis miseriis restitue nos pristinae dignitati. 915, Sicut Dauid usque tuorum. Si status noster caducus ac breuis, S] promissionum tuarum intemerata constantia non mouet mise- 452 rantem, moueat saltem acerbitas exprobrantium opprobriorum pudorque, quibus serui quondam tui tamquam a te spreti neglectique confundimur. 91». Quod continui usque gentium. Non fuerunt exigua, sed multarum gentium in me congesta maledicta sunt, quae patientiae sinibus coaceruata sustinuimus. S?nwm autem posuit continuum sensum maeroris eorum. ττοῦ 525, Quod. exprobrauerunt usque Domine. Aggerat querelarum causas, ut celerius impetrat solutionem malorum. 925, Quod exprobrauerunt usque christi iui. — Commutationem

212 et] 46, reieci

213 destructione] 74^, adstructione 74**, pro ab emunda-

tione 74e* y, /.

221 angustia] /4**, uel angusta 74e* s. /., angusta R

que» suppleui

2285 auersione] R, euersione 74e

224 (us-

226 superiori] conieci, su-

peti .i. uersu 74**, superioribus 74e* 232 ob] conieci, ab 74e 234 patiamur] “45, patimur R 242 superioribus temporibus antiquis] “49, antiquis temporibus R 246 acerbitas] 57., aceruitas /JAeR 2454 -que] z4**, og. 74e* quondam] $7., quodam 74e 248 confundimur] 74*! ;, z7., confimur 74*

XIX PS. LXXXVIII-LXX

310

ep.eius sponsionis riserunt, quae aeternitatem sceptri promiserat regnaturis. 53. Benedictus usque fiat, fiat. Siquidem, uaria operum tuorum dispensatione, continuis te laudibus sequemur, erudientem aduer260 sis, laetificantem prosperis. ταί uero fia pro confirmatione promissae benedictionis et laudis illatum est.

(PSALMVS LXXXIX) Oratio Moysi, Dei hominis. Tam, efficax haec est supplicatio, ut Moysi esse uidetur. De his ipsis, de quibus prius dictum est, etiam praesens psalmus canitur : inducit enim eos captiuitatis et miseriarum suarum solutionem a ; Domino suppliciter postulare. 1-25. Domine, refugium. usque mobis a progenie et generatione. A similitudine eorum tractum est carmen, quibus suffusis in bello 455 receptui sunt tutiora loca. Non nobis de protectione tua recens accessit ista fiducia, quando nulla nouitate mutaris ; neque mirum 10 si non deseras indulgentiae tuae tenorem a patribus nostris expertum, qui ante creaturae exordia idem esse non desinas. 2b. A saeculo et usque in saeculum tu es Deus. Id est, immutabilis. 38. Ne auertas hominem.

Id est, ne diutius humiliandos abicias.

3». Et dixisti usque hominum. Praecipe, inquit, ut conuertamur,

115

15 id est, redeamus in solum patrium, captiuitate laxata.

4», Quoniam mille usque twos. Quaelibet illa longi temporis difficultas ad resoluendam captiuitatem multa iam aetate firmatam, potentiae tuae tam prona et facilis est, ut unius diei, immo

unius uigiliae, spatia intercessisse uideantur, quae nullo labore 20 conuerteris. 4*-c, Sicut hesterna quae praeteriit. iii uigilias totius noctis tempus appellat, noctem totam in xii horarum momenta distribuens, ut tres horae in unam custodiam supputentur ; custodiam ergo noctis 454 quartam partem appellat noctis. 25 B. Sicut uigilia nocturna — custodia in nocte —, pro nihilo habentur, eorum anni erunt. Ad imperium, inquit, tuum, tota rerum sit commutatio, ut et nostrae clades soluantur facile, licet uidentur

antiquae, et inimici nostri nulla digni aestimatione iudicentur, sed castigationibus tuis attriti uiles abiectique totam aetatem agant. 3o. 6. Mane sicut herba usque arescat. Sic Esaias : omnis caro fe"wm ; caduca est omnis prosperitas iniquorum. Celeritatem perditionis hostilis, quam postulat, exemplo feni germinantis et statim arescentis

expressit.

7. Quia defecimus usque sumus. Ideo citum hostium imprecamur

Ps. LX XXIX,25 iuxta Hebr. ad loc.

30/31 Is 40, 6

Ps. LX XXIX, 2 uidetur] 74e, uideatur POR 8 recens] 74**R, requiens 24e* 13 idest] ;4e*, oz. /4€^ — ne] “45, -- nos RV humiliandos] Ae R, humiliando j^ 21 praeteriit] conieci, praeterit 74e 24 uidentur] 74e, uideantur R 28 digni] conieci, digna 74e 31 iniquorum] “48, impiorum R 33 arescentis] R, atiescentis 74e 34 imptecamurt] 74** ;. /., imprtecatur /4e*R

PSALMVS LXXXIX

311

35 interitum, quia indignatione tua nos sibi traditos grauibus affecere ταῖν ep. pressuris. 88, Posuisti usque £uo. Quae autem causa fuerit ut nos inimicorum traderes potestati ? Iustitiae desertio et familiaritas longa uitiorum ; quae ita non dissimulasti, ut [non] uiderentur sic quasi '4o ad continuam memoriam ante faciem tuam semper exposita. 8^, Saeculum nostrum usque twi. Tota aetate nostra quod peccatum est inultum esse non passus es, sed in tenebras uelut ignotorum errorum lux tuae considerationis irrupit. 93, Quoniam omnes dies mostri defecerunt. Vita nostra tua est 4 ^ ultione consumpta et salutis desperatione contabuit. 455 9»-c, Et in ira tua defecimus. Ita omnis uita nostra sine mora consumpta est, ut facile aranearum ossa rumpuntur. Sicut aranea quippe »editabuntur, — id est, festinant in telas sedulo, — sic aetas nostra instantium malorum assiduitate detrita est, nullas per 5o hostes indutias adepta est laboris.

102-c, Dies annorum usque anni. Saepe condicionem breuis uitae allegat ut [ad] miserationem facilius irascentis inflectat ; sic in superiore carmine memorare, inquit, quae mea substantia. Cum uitam

ergo nostram uix octogenarius numerus extendat, et, si cui supra 55 uotum uiuendi cesserit euentus, dolore tamen et labore non careat,

cur haec exiguitas aeternis quoque malis atteritur et non in transcursu breuis aetatis aliqua donantur in caducis ? 104, S; autem usque anni, et blurimum eorum labor usque corripiemur. Moderatis castigationibus eruditum se gratulatur qui 6o exstingui meruit. Mereatur ergo ut Deo praecipiente conuersio r11€ rebus eueniat, cum ille dixerit : conuertemini, filii hominum. Qui 456 primum inueteratae captiuitatis absolutionem facilem in Domino confessus est, secundo allegauit iustitiam facientis, tertio ne cadu-

cae et laboriosae uitae delicta miserator usque quaque persequatur 65 orauit, postremo ipsa supplicia mansuetudinis nomine eruditoria potius quam ultoria fuisse laetatus est; mira igitur consequentia uersiculo

illi, e£. dixisti, conuertemini

filii hominum,

cuncta

ista

subiecta sunt. 11. Quis nowit usque tuae. Quis experimenta, inquit, cepit tui, 79 quando in ultionem tua indignatione consurgis ? Hic ea quae circa nos acta sunt multae mansuetudinis plena esse praeuidebit facile. 12. Aut prae timore iram tuam dinumerare. Ea remuneratione ad nos bona tua perueniant, qua prius aduersa uenerunt, et ita clara certaque sit dexterae tuae defensio, quam indubitata ratio numero7; rum rerumque numeratur cognitio. Scientiamque sane hic experientiam uocat, sicut supra : beatus populus qui scit vubilationem, periculis eductus, uoce laetitiae et rebus imbutus.

52/53 Ps 88, 48*

61 v. 5^

76 Ps 88, 16^

35 affecere] conieci, afficere 9 Κ 37 fuerit] 7/4**, uel fuit 74** ;. 7. 39 non (29)] “45, deleui sic] //a Jego 8 quod es£ in “48, sed /Jegi? JAsc. 44 omnes] conieci, omnis 74e 41 ossa] 74$, orsa R. 50 est] 74e*, om. “491 52 ad] 4e, deest in R. 53 carmine] ;4e*, om. «491 60 memeruit (5/c)] 74e, meruerit R 64 persequatur] conieci, persequetur 24e *1 praeuidebit] “45, prouidebit R

312

PS. LXXXIX-XC

125, Et eruditus corde im sapientia. Nos, qui sumus aerumnis impliciti, multa sapientia et uelut munere quodam fac ad auxilii 457 80 tui scientiam peruenire. 13. Conuertere, Domine, usquequo — aliquantulum — usque tuos. . Non in longum tua protrahatur defensio. 143. Satiati sumus usque iuam. Cito, inquit, nos repleti tuae . ται munere bonitatis praestita iucunditate maxima perfruemur. 14b. Exsultauimus usque nostris. Hebraeus : Imple nos matutina 8s

ep.

misericordia tua, laetabimur et laudabimus in cunctis diebus nostris.

15. Laetati sumus ro diebus quibus humiliasti nos. — Laetifica nos pro diebus [pro] quibus afflixisti nos. Simile est dicto superiori: dinumerare dexteram tuam notam fac mihi, id est, tanta nobis laeti9o tia de prosperitate contingat, quanta fuit de aduersitate tristitia. 16. Annis usque opera tua, Domine.

Sicut hominem unum

cum

dicit et filium hominis, ita hic unum indicant serwi et opera et filii seruorum, id est, populum supplicantem. | 175. Et dirige usque super nos. Fiant, inquit, documenta adiutorii 95 a te praestiti clara nobis et omnibus nota. 19». Et opera manuum. nostrarum usque

nos.

Omnes

conatus

nostri et omnes appetitus, omnia studiaque nostra successus prosperos consequantur. 170, Et opus manuum usque dirige.

(PSALMVS XC) Laus cantici ipsi Dawid. Praesentem psalmum, tamquam de Assyriis merito Ezechiae sit iam facta uictoria, in exemplum exhortationis sociorum eius propheta efficacissime canit, apud quem pro perfectione cognitionis ; hanc uim futura obtinent ad fidem quam apud nos praeterita; ideo sane hoc colore utitur prophetandi, quia scit plus efficere in exhortando memorationem praeteritorum quam praedicationem futurorum. 1*-*. Qui habitat in adiutorio usque commorabitur. Qui Dei adiu10 torium habitationem propriam reputauerit, et, quicquid potest domus consolationis afferre, hoc in Dei auxilio collocauerit, ipse potest Dei protectione a malis irruentibus uindicari. 2», Dicet Domino usque £u. Confidet confidenter scilicet in Dei auxilio, et tamquam in proprio habitaculo commoratus est. 15. 2b, Et refugium usque in eum. Qui firmam certamque spem de Deo habuerit, fiduciae suae fructibus non priuatur. 98, Quoniam 1bse usque wenantium. Pro dolis hostium atque pro insidiis, quas fides Ezechiae irritas fecit. 85/86 iuxta Hebr. ad loc.

87/88 iuxta Hebr. ad loc.

79 impliciti] /4eR, implicati V/ —— 79/80 auxilii tui scientiam] V7, auxilium tui scientiamque “48, auxilium tuum R 83 satiati] comieci, sanati 24e repleti] $7., reple 74**, replete 74** 86 laudabimus] conieci, laudauimus 249 — 97 et] 4A4**, op, ,Ae* omnia] 74e*, oz; 4e* Ps. XC, 10 reputauerit] 749^, uel habitauerit 74e* 7, zz. 15 in] “49 Ὁ, om. “491 1? pro (29)] .A**, oz;. /4e*

14 est] 74e*, op. εν

1125

PSALMVS XC ep.

:

313

3b. A uerbo aspero. Nec minacibus nec tristibus, Deo protegente,

20 nuntiis potero permoueri.

4*. In scapulis usque te. Id est, post dorsum suum ;tamquam optimus propugnator obiectu corporis sui expertem te periculi faciet. Aliter : ita te totius periculi reddet immunem, ut solet aestuantes quosque a solis radiis intercedens umbra recreare. 459 25 4b, Et sub pennis eius sperabis. Protectionem dixit, a similitudine auium fetus suos pennis defendentium. ὅδ, Scuto circumdabit usque eius. Fideli auxilio tamquam armis protegeris.

95-6. Non timebis usque tenebris. Vult ostendere quod, protegente 3o Deo, fidelis quisque nullum possit periculum neque a rebus neque a temporibus sustinere ; id est, nihil ad nocendum promouebunt uel hostes uel daemones opportunitates temporum aucupantes, quibus solent ad latrocinandum uel silentia uel secreta famulari. 727b, 4 ruina et daemonio. Cadent usque twis. Si Deo fretus qua35 quauersum te contuleris, hostium turmae congressus tuos ferre non

112b

poterunt.

7c. Tibi autem non appropinquabit. esse manifestum

est, quod,

cum

Hoc sub Ezechia factum

surrexisset

mane,

uidit omnes

hostium cuneos qui ciuitatem obseditione uallauerunt iacere mor40 tuos.

8. Verum usque widebis. Opera Dei sub tuum conspectum uenient ; quando plus fidei merentur uisa quam audita, unde citius oculis quam auribus in assensum ducimur. 9. Quoniam tu es usque meum. Iterumque dinumerat quae spe4; rantem in Deum commoda consequantur : quoniam, qui uitam suam ex Dei adiutorio uel uoluntate formauerit ac spem in Domino studierit ponere, omnia, exemplo Ezechiae, bona a Domino conse- 460 quantur.

105, Non accedant ad te mala. Sub tali agente te praesidio talique 5o munitione saepto, omnis contra te aduersis et noxiis rebus aditus obstruetur. 100, Εἰ flagellum usque tuo. Pro mediocri castigatione flagellum posuit ; sic superius : «w2sitabo in wirga iniustitias eorum. Non exiguo quidem paruuloque dispendio domum tuam, id est, te, faciam com55; moueri. 11. Quoniam angelis usque de te. Superioris naturae adhibetur custodia, quae facile possit aduersa a te omnia submouere.

12. Vt custodiant usque tuum. Gerularum nutricumque affectu a fortuitis te offensionibus uindicabunt. 60 18, Super aspidem usque draconem. Talibus praesidiis periculosa quaeque et fortia despicies ;quod sub Ezechia accidisse non dubium est. 14*. Quoniam in me sperauit usque eum. Ille, qui angelis curam Ps. XC, 53 Ps 88,355

23 te] “419: R, oz. “451 31 promouebunt] coriecí, permouebunt “48 39 ciuitatem obseditione uallauerunt] 74e* ..)., ciuitatis obseditionem :malluerunt 24e* 47/48 consequantur] “4957, uel consequatur “495 5. 49 ad te] conieci, a te “49 84 domum] 74**, 4- faciem (profaciam ?) “49: faciam] “45, praez. non 74e!

1125

314

PS. XC-XCI

ep.tuam mandat, tali uicissitudine fidem tuam se remuneraturum 65 esse pronuntiat, qua, commoratus in protectione Altissimi, dixisti

Domino : susceptor meus es tu. , 14^, Protegam eum usque meum. Iste fructus fidelem me hominem

uel cogitantem uel inuocantem

sequetur, ut a me protegi custo-

dirique mereatur. jo 158. Inuocauit me usque ewm. Oratio fideliter in me-sperantis aures meas apertas inueniet.

15^. Cum ipso sum in tribulatione. Ero ei, cum tribulabitur, uin-

dex. 15e. Eripiam eum usque eum. Et magnitudine caedis hostilis 461 75 seruato populo parabo gloriam. Etiam hoc reliquis quoque commodis iungetur, ut spatia uitae eius in seiuncto fine submoueam, — ut Ezechiae uitam produxi xu annis, — ne in meos fideles senio quoque aliquid licet. 16. Longwudine dierum usque meum. — Ostendam dicit pro : 8o probabo rebus.

(PSALMVS XCI) Psalmus cantici, in die sabbati.

Praedicuntur ea quae sub beato Ezechia uictis Assyriis gesta sunt, et pro tantarum rerum successu ex multorum persona agen-

tium gratias psalmus ipse canitur. ;

28, Bonwm

est confiteri

Domino.

Proferre

gratias.

Optimum,

inquit, atque utile pro collata uictoria amplas gratias referre. 2b. Et psallere nomini tuo, Altissime. Opportune intulit AJ/£ssime, quando eum excelsum testatur operis magnitudo. i 3. Ad nuntiandum usque tuam. Primo uersiculo utrumque iun1o gendum est ; id est : bonum ac necessarium est non solum per diem, sed etiam noctis tempore, tua in nos beneficia continuo sermone decurrere. Misericordiam uocauit ipsum opus defensionis sibi praestitae ; ueritatem uero misericordiae ex more

coniunxit,

ac si

1128

diceret : opus diuinae bonitatis nihilin se habet mendacii, sed est 462 15 certum plenumque ueritate. 4. Et ueritatem usque n cithara. Nomen organi musici multiplicibus chordis sonantis et suaue. Hoc enim petebat deuotio benefacta Dei late longeque uulgari cupientis; in quem sensum iunxit et cztharam. 20 5. Quia delectasti usque exsultabo. Absoluit cur in tale officium gratulationis effusus sit : pro opere nuper impleto iucunditate completus sum. 6. Quam magnificata sunt usque tuae. Haec pars orationis stuporis augmento prolata est.

66 supra, v. 28

70 in] 24e*, oz. “491 71 inueniet] R, inueniat 74? longuo 74e fine] 74**, uelsint 74e* 5. 7. Ps. XCI, 1 nomini] conieci, nomine 74€ prolata] conieci, praelata 45 ΕΚ

*6 seiuncto] conieci, se

22 sum] “451, uel est 74** 5.

24

PSALMVS XCI

315

25 8. Vir insipiens usque ea. — Stultum enim et insipientem uocat ep. qui ad profectum animae uel ad agnitionem Dei nullis signis, nullis operibus excitantur. Aliter : haec, inquit, opera tua, quae magnam intellegentibus te faciunt admirationem, non potest eorum intellectus capere qui neglecta ratione in uitam pecorum transierunt. 30. 88, Cum exorti fuerint usque fenum. Si uideantur prosperitatis afflatu peccatores consurgere uel uiuere, a condicione feni pro r:s* peccato nihil different. 8», Ei apparuerunt usque saeculi. Etsi uideantur iniquitati seruientes multo esse honore conspicui et temporali dignitate gau35 dere, tamen eos dignus meritis eorum finis excipiet, qui ob hoc permittuntur per Dei patientiam in aliquem gradum honoris as- 465 cendere, ut de superiori loco in miserias praecipitati multos habeant testes calamitatis illatae. 9. Tw autem Altissimus usque Domine. Merito tu altus es in 4o aeternum, quando peccatorum momentanea est celsitudo quidem, peccatorum est temporalis prosperitas et poena perpetua, tu autem gloria longe dissimilis, cuius magnitudo et sublimitas nullis aeui finibus terminatur. 10. Quoniam ecce usque peribunt. In promptu namque sunt 45 nostrorum documenta dictorum : nam sustinuerunt poenas omnes quos in nos morum prauitas atque error armauerat, nihil eos nec numerositas nec corporis uirtus adiuuit. 115. Εἰ dispergentur usque meum. Ex persona loquitur populi : prostratis hostibus multos nominis mei terror inuadet. Tracta 5o autem similitudo ab animali quod ceteris feris praestat uiribus; cornu autem posuit pro uirtute. Tuo, inquit, adiutorio factus fortior omnes meos inimicos atteram. 11^. Εἰ senectus mea usque uberi. Ex persona populi posuit senectam ; quomodo consueuit diuina Scriptura iwwuentutem populi illud 115^ 55 appellare tempus quo fuerunt in Aegypto, — quod quaedam tunc uelut infantis initia in meditatione Legis habuerunt, — senectam populi uocat illius aeui ultimum tempus in quo uidentur in Legis meditatione senuisse. Vult ergo ostendere quod sunt adiutoria Dei laxata, quae etiam in praesenti tempore adhibita in tanta digni- 464 6o tate populum custodierint. 128. Et respexit oculus meus inimicos meos. Testibus oculis meis inimicorum meorum mors debitae impensa est ultioni. 125, Et insurgentes in me usque mea. Ac si diceret : ita uera est gratulatio mea,

ut est de caede hostium

meorum

certa cognitio, in

65 cuius fidem [ut] non externis nuntiis sed propriis sensibus ductus sum, ut morientium gemitus audirem, occisorum funera contuerer.

135, Iustus usque florebit. Populus Iudaeorum ?ustus ob religionem, ut sit cunctis celsior recta proceritate. 13^. Vt cedrus Libani multiplicabitur. Fecunditatem populi prae70 dicit per similitudinem eius arboris cuius ab radice densissima uirgultorum silua prorumpit.

38 ob] conieci, ab “45, ad 57. 46 sustenerunt ( 5/c)] “491, uel dederunt /4e* 2,»2. $4 quomodo] “495, q(uonia)m 2;4e* consueuit] comieci, constituit 24e 59 in tanta (serzpzum itia ?)] conieci, ita “45 62 ultioni] 74**, ultionis 74e* 65 ut] 4e, de. 57.

316 ep.

PS. XCI-XCIH

14. Plantati usque florebunt. — Plantiatos eos ait esse ita per Dominum ad indicium certae et immobilis habitationis. ; 158, Adhuc multiplicabuntur usque uberi. Securi (ab) hostibus

75 sufficiendae

proli deseruiant, ubertati;

non

solum

erunt fecundi,

sed etiam diuturni, ut i» senectam populi, id est, ultima dispensationum tempora, producantur. n 15^, Et bene patientes usque annmuntiant. Multa illis bona prouenient, multa eis temporalis prosperitas conferetur. — 80 16. Quoniam iustus Dominus usque ?n eo. Et qui iustorum fidele remuneratur obsequium, et impiorum meritissimum procurat exitium. (PSALMVS XCII» Laus cantici Dauid, in die ante sabbatum, lerra. :

quando inhabitata est 113€

Subauditur : captiuitate laxata. Reditum

praedicens,

solito

narrationis

; diuina latius commendentur 10, Dominus

regnawit,

schemate

populi de Babylone 465

carmen

exornat,

quo

et explicentur auxilia.

decorem.

Cuius

regnum,

quod

erat

in

populo tuendo, uidebatur in babylonia captiuitate cessare ; sumpsit ergo imperium cum subditos uindicauit. 1*-. Induit Dominus usque wirtute. Impleuit susceptam a rege 10 fortissimo similitudinem, ?ndwtwm asserens atque jfraecinctum : tam ergo robustus quam decorus apparuit. 12. Etenim parawit orbem terrae usque commouebitur. Tanti auctor operis non mirum si Babylonios quoque subegerit. 2. Parata sedes tua usque fu es. Ne, cum

eos dominationi suae

15 uindicat subactis Babyloniis, crederetur tunc tantum adeptus imperium. ὃ. Eleuauerunt usque suam. — Flumina hostiles appellat exercitus, diuersarum sane gentium, quod, tamquam in mare, sic in im-

perium confluxere chaldaeum, et iuncti Babyloniis utpote uic20 tores in nostra captiuitate laetati sunt. 48, A uoce aquarum multarum. Hostium, qui et numero plures erant et uirtute superiores. 4», Mirabilis in eleuatione maris. Custodiuit assumptam similitudinem ; nam ex eo quod fluminum fluunt omnes cursus in mare 2; euntes, sare Babylonios appellat quorum potestati nationes innumeratae seruiebant. 4c. Mirabilis Dominus. Quamuis sit hostium infinita multitudo, multo maior ac terribilior est super omnem admirationem Deus noster, qui nos praeter spem a tam multis hostibus et tam fortibus 30 liberauit.

ὅδ, Testimonia tua usque nimis. Pro praedicationibus quibus haec 1135 466

74ab» suppleui πἧἠὅ ubertati] conieci, libertati /4e*, .i. et /49* s. lis] propono, tempora 74e

$9 tempora-

Ps. XCII, 4 exornat] POR, exorat 44e 5 commendentur] POR, commendantur 44e 14 sedes] conieci, sedis 44e 18 quod] 74**, uel qui 74** 5., quae R 19/20 uictores] conmieci, uictoris 49 * R, uictoriis 74e* 20 laetati] propono, laxati

AAeR

24 ex] /A**,om. 491

29 qui] RV, quis “45

PS. XCII-XCIII

,

317

ep. euentura testatus es. Tam de nostra captiuitate quam de liberatione

fidem prophetia rebus ipsis promeruit. ὅν, Domus tuae decet usque dierum. Quoniam prophetationes 35 prophetarum rebus impletae sunt, domum tuam sollemni iugique cultu et legitimis ritibus ambiemus.

(PSALMVS ΧΟΠῚΣ Psalmus ipsi Dauid, quarta sabbati.

Denuntiatur hoc carmine captiuitas babylonia cum enumeratione malorum quae uictor Chaldaeus ingessit ; aptatur etiam supplicatio populo, ne promissionum prophetalium securi neglegant sedu5; lae deprecationis officium. 1. Deus ultionum usque egit. Sicut Deus consolationum dicitur quod in tribulatione positos consolatur et Deus misericordiarum quod miserationis mouetur affectu, ita et Deus ultionum uocatur eo quod ulciscatur eos qui iniuria premuntur aliena. In hoc ergo 1o loco opportune Dewm ultionwm uocauit : quamuis enim essent pro peccatis in Deum admissis captiuitati traditi et ob hoc aduersa omnia sustinerent, tamen hi qui eos ceperant nec iustas odiorum suorum habebant causas et crudelitate sua modum correptionis excesserant. 15 28, Exalíare usque terram. Defensione nostri celsum te omnes agnoscent. 2», Redde retributionem superbis. Pari mensura recipiant quae improbe in nos sunt operati. 3. Vsquequo peccatores usque gloriabuntur. Quamdiu captiuitas 20 fit nostra hostibus materia gaudiorum ? 467 48, Pronuntiabunt et loquentur iniquitatem. Dum in tuam iniuriam nos opinantur a te non posse defendi. 4^, Loquentur omnes usque iniquitatem. Explicuit quae esset spes II4* operantium iniustitiam, populi scilicet humiliatio atque uexatio.

25:

^. Populum tuum humiliauerunt. Pronuntiat tuum quia grandis uis est in pronominibus. Nos ergo, non quamlibet gentem, sed tibi dedicatum tuique iuris populum afflixerunt ;in nos tamquam destitutos efferati sunt, ut nec ex tui nominis reuerentia, cuius eramus

possessio, frenarentur. 3)

6. Viduam

et aduenam

interfecerunt. Tamquam

destitutos omni

auxilio oppresserunt nos, nulla ultionis formidine retardati. 7. Et pupillos usque I acob. Factis, non uerbis ;indiciis, non uocibus. 8. Intellegite nunc qui insipientes. Apostropha ad ipsos qui despe35 rabant populum uindicari. Duod autem ait «ntellegite insipientes in $opulo sic uult accipi : ?ntellegite in populo, id est, desinite eum a malis afficere, desinite insipienter agere dum putatis eum defensorem et uindicem non habere.

33 prophetia] 74** 5. δι, propheta 74e*

35 impletae] R, inpleta 74e

PrEXGIII 12 sustinerent] cortieci, sustinere 74e ceperant] 57., caperent 74e 15/16 agnoscent] 74*, agnoscant 1 20 fit] R, sit Ae 7 21 dedicatum] “45, dedicatam l/ ^ in nos tamquam] conieci, tamquam in nos “45 35 autem] 4Ae*, om, ,Ae* 36 a] “45, oz. Κὶ

318

PSALMVS XCIII

ep. 98, Et stulti usque aurem non audiet. Grauiter efferendum et per 4o ironiam legendum. Audit profecto et intuetur cuncta quae facitis dicitisque, qui omnes sensibus istius discretionis et fecit pariter et instruxit. : 9^, Qui finxit oculum non considerat ? Scilicet wexationem heredita-

Ws suae. ] Ἔ 1085, Qui corripit gentes non arguet ? Cum multas in ultionem nostri gentes afflixerit, uos non patietur expertes esse uindictae. 10^, Qui docet hominem scientiam. Subaudi : procul dubio ipse super omnes homines sapit, nec ignoratione actionum nostrarum, sed dispensatione, liberationem nostram moratur. 59. 11. Dominus scit usque sunt. Pro opere scientiam posuit ; tale est

468

45

1140

illud : nouit Dominus qui sunt eius, id est, utilitati suorum maiore

studio procurat. : 12. Beatus usque Domine. Quoniam tam ea quae dicuntura uobis quam quae fiunt, neque indiscussa ignotaque erunt per scientiam

55 Iudicis neque impunita per iustitiam, miserabiles iure uos qui ista neglegitis, beati uero illi qui ad eruditionem rerum utilium tuo, Dcmine, magisterio prouehuntur, ut, instructi admonitionibus Legis, non correptionibus castigati, uitent magis mala quam deserant; id est, quos doctrina a uitiis separauerit, non poena correxerit. 60 13. Et e Lege tua usque malis. Non solum erit sub tua defensione securus, sed etiam ea quae peccatores comprehenderunt aduersa uitabit, ut nihil eum sentire patiaris aduersi. 14. Donec fodiatur usque mon derelinquet. Numquam erit illi uilis possessio sua. 469 65. 153. Quoadusque 1ustitiam usque ad iudicium. Tamdiu meritorum nostrorum qualitas latebit, donec iustitia Vindicis examen discussionemque in lucem, secuta causarum passim momenta, protulerit. 15^, Et qui tenet eam ? Omnes qui recto sunt (corde». Diapsalma. 7o Id est : iustitiam. Nemo igitur appropinquare iustitiae tamquam remunerandus audebit nisi recto corde, id est, uera praeditus reli-

gione. 105, Quis consurget usque malignantes. Bene haec omnia pro gratiarum actione ex populi persona dicuntur. Quis, inquit, 75 contra crudeles aduersarios in meum accingetur auxilium ?

16^. Aut quis stabit usque iniquitatem. Quis contra inimicos meos iuncto mecum latere et mucrone pugnabit ? Vtrumque secundum defectum personae repugnatricis legendum, unde bene intulit solum Deum affuisse : 80. 17. Nisi Domünus adiuuat me usque mea. Nisi mihi diuinum semper auxilium mortuorum.

affuisset, transissem 2n lacum, uel in numerum

18. 57 dicebam : motus est bes meus. Id est : si impulsus malorum Ps. XCIII, $1 II Tim 2, 19

39 non] 74e*, oz;. /4e* 45 multas] 74**, uel multos .i. homines 74** ;, z;., multos R 46 nostri gentes] /4** ;. /., nostri gentis /4e*, nostrae gentis R 54 fiunt] $7., sunt 74e 58 deserant] 74*, deserent R. 67 passim] oc legisse uidetur Gloss. bib., partim AeR momenta] 74e, momento R 69 (corde? suppleui

1145

PS. XCIII-XCIV

i

319

ep. pondere salutis dubius nutare coepissem, misericordia Domini sus85 tentabar.

19. Misericordia tua, Domine usque meo. Numquam consolationum tuarum modum angorum uincit enormitas. 205. Exhortationes tuae usque sedis iniquitatis. Per ironiam, id est : numquam ad/aeret potestas tibi dissimulans aequitatem. 9o 20^. Qw: fingis usque ?n praecepto. Laborem ?n praecepto, Deus, fingis, impedimenta nostro itineri comparando. Aliter, o tu Chaldaee,

laborem fPraecepto Dei impedimentumque comparas, nosque inique retinendo eius moraris imperium qui nos in solum pro- 47o prium redire decreuit. 9; 218, Captabani in animam 1usti. Captiuam retinent, uel : οαῤίαbunt, ut perimant nihil mali de se meritos. 21^». Εἰ sanguinem usque condemnabunt. Qui nulla culpa iram in se hostis accenderit. 228, Et factus est Dominus mihi in refugium. Non promouebunt 100 improbi retinendo me uirtute Domini liberandum. 22», Et Deus meus in adiutorium spei meae. Quamuis, inquit, insidiantur reuersioni meae meque retinere moliantur, tua tamen uirtute liberabor et tuo adiutorio ad optatae perducar fidei effectum. 29. Et reddet illis usque Deus noster. Digna factis excipient, 105 afflictionum

uicissitudine feriendi.

(PSALMVS XCIV Laus cantici ipsi Dauid. Praedicuntur hoc carmine ea quae populo de Babylone exeunti uel in Babylone posito contigerunt ; contextumque totius psalmi diuidit in duas partes : primis partibus omnes ad gratiarum 5 actiones uocat, sequentibus exemplo rerum praeteritarum utilitatem exhortationis inducit. 10, Venite, exsultemus Domino. Soluta captiuitate uoti sui compotes facti erexerant ora in laetitiam, et uocem proferunt gaudiorum mutuo se adhortantes. το 19, Iubilemus Deo salutari nostro. Bene pro laudemus dixit $ubilemus, quod in testimonium uictoriae solet fieri uel caesis hos- 1:43 tibus uel in fugam coactis. 2. Praeoccupemus usque ?ubilemus ei. Tamquam regem, inquit, cum triumpho caesis hostibus ciuitatem intraturum praecedamus, τς atque ante ipsum ambulantes laudes ei debitas personemus. 3. Quod Dominus est magnus usque deos. Victoriae suae testimonio magnus Dominus comprobatur, et praestare his dis quorum cultores afflixit. 4. Quia non repellet usque terrae. Cunctorum creator Dominus om20 nibus dis consequenter antistat. 471 5. Et altitudines montium usque z/llud, Commendat opera Dei atque

92 praecepto] .49Ἐ R, oz. 74e* 96 mali] 74e*, oz;. “4951 rtég 495 — promouebunt] “497, mouebunt 74e*

99 refugium] 24sc.,

PSSXCLV, 6 exortationis (.5/c)] 44eR, exorationis PO 21 altitudines] conieci, altitudinis 74e

13 ei] conieci, et 74e

320

PS. XCIV-XCV

ep. ornat dominationem eius ipsa dominationis prolixitas ac uetustas.

6», Et aridam manus eius fundauerunt. Venite usque ante eum. Supra tamquam a proelio reuertentis $raeoccupandam $n com25 fessione faciem. dixerat; hic iam tamquam in solio residentem praecipit adorari. py: 6». Et bloremus coram

Deo qui finxit nos. Non solum, inquit,

in terram prostrato corpore supplicemus, sed adhibeamus quoque, ut rei in solutionem peccatorum, suffragia lacrimarum. des 3o 78, Quia ipse est Dominus noster. Qui nos alternatione seueritatis ac lenitatis emendat auctoritate domini et potestate creatoris. $^. Et nos populus usque eius. Qui in morem pecoris, quod pastorali disciplina regitur, uariis ab eo dispensationibus erudimur. 8-9», Hodie si uocem eius usque westra. Quia eum ad indignatio3; nem mouistis peccantes 12) 416 templtationis uestrae in desertum, liberationis tempore tamquam nouis auditoribus praeceptorum commendat obseruantiam Spiritus Sanctus : si uultis efficaces 1158 esse lacrimas quas fudistis, procidentes ante Dominum praecepta seruate praecipientis. Aliter, hinc iam ueluti quaedam residentis 472 4o imago in solio regis procidentisque populi in faciem et confessione ac lacrimis peccata purgantis sermo depingitur, atque ex persona Spiritus Sancti uerbis eos propheta exhortatoriis inducitur conuenire ; id autem sub optimo et mirabili schemate adornatur, ut, post

expeditiones in hostes habitas successumque uictoriae, trium45 phali pompa Deus in ciuitatem ingressus atque pro tribunali residens, cunctis pro subiectionis confessione in terram corruentibus, tali oratione utatur quae, exhortationis plena, et cautionem

ab infidelitate suo exemplo imperet, et uideatur de praeteritis ueniam polliceri : hodie quae audieritis sollicite implere curate. “0. 95. Vbi tembtauerunt usque uestri. Hoc est, Spiritum Sanctum cuius signa blasphemabant. 10. Probauerunt me usque annis. Ob hoc itaque odio habui et auersatus sum omnem illam generationem, quia mihi in eis morum prauitas displicebat. Aliter, nihil patribus uestris ad deponendam 55 infidelitatem profuit quod multo tempore, — id est, xl annis peccatores opprimere, — uirtutum mearum testes fuerunt. 115, Εἰ dixi : semper errant usque uias meas. Probaui operibus quod in suscepto semel errore perdurent. 110-60, E? iuraui usque meam. Id est, tam iusta sum indignatione 475

6o permotus, ut iure iurando firmarem ne quis de generatione illa terram repromissionis intraret. Requiem autem dicit terram in qua illis praestanda erat requies post laborem aegyptiae seruitutis. diy

(PSALMVS ΧΟΥ͂Σ rd Dawid.

domus

aedificabatur

bos captiuitatem,

canticum.

ipsi

22 uetustas] V, uenustas 45 ΕΚ 24 reuertentis] “491, uel reuertentem 74** 2, χα. 21 finxit] 74sc., fin 74e 29 solutionem] 274**, uel ab 74** ;.., ablutionem R 84 cum] “4451, me /4e* s. 7. R 88 procidentes] “49, procedentes R 44 successumque] conieci, successuque 74 48 suo] conzecí, sub 74e praeteritis] 745c.,

praeteris 74e

56 uirtutum] 74e* R, uirtutem 74e*

PSALMVS XCV

321

ep.

Hoc quoque carmen pro gratiarum actione ob reditum de Babylone cantatur. ; 10, Cantate Domino usque nouwm. Noua Dei opera et praeter spem nostram gesta nouis laudibus — id est, quae nihil commune cum prisca consuetudine resonent, sed quae rebus mirabiliter gestis conuenient, — inusitata carmina deferant. 1c. Cantate Domino omnis terra. Quae restituta est. 1:0 28, Cantate, benedicite nomini eius. Digna nomini honorique eius uerba concinite. 2», Bene nuntiate usque eius. Euangelizate de die in diem salutem eius, quam praestitit a Babyloniis iniuria uindicata. 9. Annuntiate qnter gentes gloriam eius. Non contenti finibus ues15 tris, in externas quoque gentes factorum eius gloriam propagate modulatis praeconiis. 4», In omnibus usque walde. Asserendo et uindicando pos- 474 sessionem suam. 40, Terribilis est super omnes deos. Cultores eorum seuerissime 20 puniendo. δ8, Quoniam Deus magnus Dominus usque daemonia. Consequenter Deus noster singulari uirtute praeeminet, utpote exstantium creator et eorum quae condita sunt magnificus dominator, suorumque benignus ultor ; quae uis non potest esse daemonibus. 25 D^. At uero Dominus caelos fecit. Praestantioris elementi creatione et eminens conditor et reliquorum uisibilium, quae minora putantur, auctor ostenditur.

69, Et confessio et species in conspectu eius. Vt reges terrae per ambitum honoris sui habent qui eos instructi armis accinctique prae3o cedant, ita et hic habet et praecursores, qui (in? gratiarum actionem scilicet uel decorem testantur opera eius ; quoniam suscipi eum iugiter conuenit iugiterque laudari : suscipi quasi creatorem, laudari quasi beneficum. 6», Sanctimonia usque eius. Repleta est domus eius instructu 35 cultuque caerimoniarum et magnifica operum signorumque noui-

IIS

tate.

7-8*. Afferte Domino gloriam nomini eius. Quoniam gratiarum actione et decore et admiratione dignus est ac Templum suum implet sanctificatione atque miraculis, omne genus hominum in 4o eius migret obsequium. 8^, Tollite hostias usque in atria. Non solum uocis officio sed suis eum ritibus honorate. 95, Et adorate Dominum in atrio sancto eius. Compellente religione, quamuis longe positis regionibus ad Templum eius currite, ut 45 reddere honorem Deo capitis inclinatione ualeatis. 9», Commowueatur usque ferra. Merito omnibus adorandus in- 475 ducitur cuius nutu tremefacta terra concutitur. 105, Annuntiate attritione gentium dominatum. Quia uictor omnibus regnat a saeculo. jo 10}, Etenim firmauit usque commouebitur. Tam solide fundatus Ps. XCV,

τ resonent] “491, uel re(s» pondent 274e* ἡ, γι.

10 nomini] V, no

"4e 12 miratur Gloss. bib. uocabula buius uersus 18 praestitit] 57., praestit 74e 13 iniuria uindicata] comieci, iniuriam uindicate 45 Κ 30 (in» suppleui, deest in Aeet R 41 in atria] conzeci, materia 74*

322

PSALMVS XCVI

ep. est, ut mouere neque a se neque ab alio ualeat sine auctoris imperio.

105, Quoniam iudicabit bopulos usque ira sua. Huic factori omnium conuenit inter opera sua cum iustitia exercere iudicium; sed quae fecit optime et firmiter fecit : sic enim, cum iudicat, ae55 quissime iudicat. Iusta ergo hostium attritio est et benigna nostra liberatio, inde et omnibus intimanda.

115. Laetentur caeli usque terra. Omnes fiant laetitiae nostrae participes.

ad referendas gratias

110, Commoueatur mare usque eius. Singula elementa sermone 6o compellat, ut omnia ad laudes Deo canendas conuocare uideatur : in honorem itaque Dei omnia quam laetitia quam timore compleantur. 128. Gaudebunt campi usque swnt. Quoniam innotescente hoc nuntio omnes communis gaudii sensus attingat. 65 195-13». Tunc exsultabunt usque siluarum. Laetitia obtinebit 1158 omnia, quoniam uenit Iudex qui ea attingat quae nunc indiscreta aguntur ; astante tribunalibus suis aequitate iudicabit. 13. Ante faciem Domini usque in ueritate sua. Iudiciorum eius fidem non gratia, non pecunia corrumpet ; non generis diuersitas, 7o non distinctio ordinis immutabit.

(PSALMVS XCVI» Ibsi Dauid, cum terra eius restituta est. Hoc quoque carmen ἐπινίκιον est : cantatur enim hic triumphus de Babyloniis, et pro redi- 476 tu populi gratiarum actio imperatur ; solito sane schemate regnantis Dei pompa describitur. ς 10, Dominus regnawit usque ferra. Subactis Chaldaeis, in eos ipsos suscipit imperium, id est, dominationem suam etiam in externas gentes propagauit. Tracta similitudo a regibus terrenis. 1e. Laetentur insulae multae. Communis pro rebus gestis omnibus debet esse laetitia, quando omnium Deus cunctos superauit iniIO ID1COS.

28, Nubes et caligo usque eius. Similitudo per omnia quasi terreno rege peteretur, stipant ergo hunc uictorem, quales armigeri, »ubes et caligo, ut occurrentibus hostibus facultatem uidendi sui regis

1168

eripiant; ita, inquit, illum circumdant, ut nec adiri posset ab 15 aduersariis nec uideri. Hoc totum ut seueritatem Dei in hostibus de-

scriberet.

25-3. Iustitia et iudicium usque eius. His, inquit, uirtutibus, id

est, iustitia et iudicio, regnum Dei stipatur et comitatur. Post Tustitiam iudicantis poenarum species et ultionis ministeria conse20 quenter enumerat ac decenter :

48, Fulgora dederunt wocem. Omnes nunc inuisibilem Deum 477 credere facit nunc per caliginem, nunc aequissime uindicantem per

51 mouere] 74e, moueri Κα uel complectantur ;4e* ;J.

59 eius] 74**, oz. “451 61/62 compleantur] “491, 64 gaudii] 57., gaudiis 74e 40 immutabit]

conieci, inmotauit 74e

Ps. XCVI, 3 ἐπινίκιον] 44s, EPINICEN 245, EPINICEON R. 11 terreno] «45, a praem. St. 14 posset] 74**, uel possit 74** ;. ἃ 18 comitatur] z4sc., comitur 74e

PSALMVS ep. familiarem

throno

eius Zushitiam,

XCVI nunc

:

323

iniquitatis ultorem

7g7e

praeuio, nunc peccatoribus terribilem splendore fw/gorum et co25 ruscationum micatu; quae omnia non minus Deo digna sunt quam apta negotio. 4^-5a, Audit et commota est terra ; sicut cera usque Dei. Terroris magnitudinem etiam illa senserunt quae erant sui natura durissima. 3o.

35

4o

4;

5o

5b, A facie Domini mota est terra. Non mirum id est, terram, dominicus tremere fecit aduentus.

si rem iuris sui,

602, Et annuntiauerunt usque eius. Insistit susceptae similitudini, et dicit ita uictori Deo acclamasse caelos ut mos est triumphantibus regibus populos, cum festa felicibus imprecantur. Caelis hoc munus assignat ut situ sublimioribus, per hoc clarius ubique resonantibus. Aliter, iustitiae quippe laus est deicere elatos et recreare contritos : quae in Babylonis euersione completa est et nostra 116b liberatione. 6^, Et widerunt usque eius. Has illo partes exsequente iustitiae, nemo fuit qui non tanti operis spectator assisteret. Satis enim mirabile ac speculandum fuit omnibus, potuisse populum Iudaeorum de babylonia captiuitate liberari. τ8-Ὁ Confundantur qui adorant usque sculptilibus. Hoc ex more facit ut aduersariis imprecetur : proprium namque est ut hi, qui triumphantibus applaudant regibus, in hostes quoque uictos oppro- 478 bria et maledicta iaculantur. Confundantur omnes qui quidem idola manu facta crediderunt. vc. Qui gloriantur usque eius. Etiam hoc praecedentibus dictis conuenienter adiungitur : nam cum subiugatis hostibus fuerit rex ciuitatem uictor ingressus, tunc familiaribus et domesticis imperii adorandi iuxta ordinem dignitatum aditus locusque permittitur; unde et hic angelis ut adorent Dominum prophetali sermone praecipitur. 8. Audiwit usque terram. Quibus iudiciis et absoluti sunt cap-

55 tiui et dominatores exstincti.

105. NZmis usque malum. Obligati saltem beneficiis, o uos religiosae confessionis uiri, in posterum peccata uitate. 10»-c, Redemit Dominus usque eos. Non est quippe infructuosa deuotio — renuntiasse criminibus —. 60 11. Lux orta est usque laetitia. Ad testimonium exhortationis confirmationem a praesenti traxit exemplo, ac si diceret : non pigeat odisse malum, quando non esse irremuneratam huiusmodi obseruantiam custoditae sanctorum animaetestantur : denique /ux laetitiae orta est, tenebris captiuitatis oppressis. 65 12. Laetamimi iusti in. Domino usque eius. Quomodo dicimus magnificentiam eius, sic sanctificationem eius ; id est : ipsum continua gratiis agendis celebrate memoria.

24 splendore] corieci, splendorem “45 31 terram dominicus] coreci, dominicus terram “45, terram dominus R 32 usque] JA**, oz. ,4e* 34 festa] 74e, fausta Ay 46 quidem] “491, uel deos 74** ;. /. 48 hoc] “49Ἐ, oz. “491

116€

(PSALMVS XCVII» ep.

Psabnus Dawid.

;

;

:

Argumentum psalmi soluta captiuitate est ; iungitur exhortatio deuotae et utilisin Domino obseruantiae. Solito sane schemate ἢ περι 479 perpetratae de Babyloniis uictoriae pompa describitur. ς 1-. Cantate Domino usque Dominus. Magnifico liberatori 1nusitata laudatio deferatur et grata. 14. Saluabit sibi usque eius. Opus in quod intenderat propria uirtute perficit, externum auxilium non requirens. 1e. Εἰ brachium usque etus. Sicut ipse, sic omnia sancta eius sunt.

1:0

38, Notum fecit Dominus usque suum. Salutem quam praestitit. Tam certa sunt et clara quae contulit, ut beneficia eius nullus ignoret. 2b. Ante conspectum usque suam. Vult dicere (quod) hoc, quod liberati sunt de captiuitate, ita praeter spem acciderit, ut prae noui15 tate ipsa et magnitudine rei nullus quiuerit id ignorare. 3. Memor fuit misericordiae suae Iacob. Ac si diceret : memor fuit misericordiae, sed illius quam fides stipat et ueritas ; non quo in eum obliuio aliquando cadat, sed quod iugis memoria perseueret, id est : quod pollicitus est implere curauit. 20 48, Et ueritas suae domus usque terra. Quia enumerat beneficia Dei, omnes ad gratiarum actionem conuocat. 4*, Cantate et psallite. Promptos ac deuotos in laudes Dei ipsa gestus oris uestri testantur officia. 6*, Psallite Domino usque corneae. Huius quoque generis organa, 25 id est aerea corneaque, sonis citharae iunguntur et cantibus.

65, Iubilate usque Domino. His, inquit, ante Dominum regem diuersis sonis praeconia eius laudesque sonate. τ, Moueatur mare usque eius. Totum per antiphrasin. Imponamus triumphi uniuersi in pompas. 30 8, Orbis usque szmul. Quia moris est cantantibus chorosque ducentibus percussis inter se manibus etiam sonos reddere, secutus consuetudinem dicit quoniam omnia communem laetitiam gestu quodam ac tripudio publicabant. 9», Montes usque ad f£erram. — Venire Deus ad ulciscendum 35 dicitur more terrenorum regum, — qui ea, quae per absentiam eorum

gesta sunt, correcturi,

mouere

in hostes

arma

et castra

dicuntur, — cum in Domino ultionis tantum effectus praesentia indicet uindicantis. 9»-c, Iudicabit usque $m aequitate. Remunerandis ergo bonis 4o et perimendis

malis

curam

sibi iustitiae

testatur.

Ps. XCVII, 2 argumentum — iungitur] 44, soluta captiuitate iungitur POR 4 perpetratae] 74e, patratae PR, paratae Q 8 perficit] 74e, fecit R, perfecit V/ 11 sunt] “49, oz. “4451 13 (quod» suppl. 51. 20 enumerat] “45, enumerauerat I 22 promptos] coniec?, prumtuosos 74e 25 iunguntur] “45, iungantur R 28 antefrasin (5/c)] R, infrasin 74e 33 publicabant] 74*, publicabunt R δῦ qui] “4951, uel quia 74e* s». 7. — per] 24e*, oz. “451 34 praesentia] conieci, praesentiam 74e 40 testatur] 449, praez;. inesse ΚΕ

1168

(PSALMVS XCVIII» ep.

Psalmus Dawid.

Huius quoque carminis simile superiori argumentum est, reditus scilicet populi de Babylone ; et eadem ad gratias referendas hortatio, superiorum temporum ac sanctorum commemoranda deuotione, ς testatur.

1». Dominus regnauit usque fopuli. Instaurauit dominationem suam restitutis nobis, exstinctis Babyloniis. Aliter : quoniam subiecit sibi hostes nosque de eorum potestate eruit, omnes qui nobis inuidebant ac prosperitate nostra offendebantur grauiter 10 tormentis inuidiae propriae consumuntur. 1v. Qwi sedes super usque terra. Tu, inquit, rex qui imperium tibi uictis hostibus acquisisti, cui subiecta Cherubin sedis indicant digni- 1175

tatem, magnitudine et dignitate operum tuorum totius terrae fac spatia commoueri. 15. 2. Dominus in Sion usque populos. Non solum 2» Sion, id est, ad nos qui sumus eius cultores, sed etiam ad omnes homines bene- 481

ficiorum sublimitas et magnitudo peruenit. 3. Confiteantur usque sanctum est. Dum incapax iniquitatis et ab omni malitia comprobatur alienus. 20 48, Et honor regis usque diligit. Id est, nihil operatur quod non prius appendat libra iudicii; hoc illi familiare est, hoc placitum, ne quid inexaminatum relinquat. 40, T'u fecisti aequitate. Pro : stabilisti atque fundasti. 4c, Iustitia et iudicium usque fecisti. Iniustissima uindicasti 25 hostibus interemptis. 5. Exaltate Dominum usque sanctum est. Consequenter totum et proprie, ut ei nunc scabellum aptaret, cui supra tribunal ascripserat, pro

similitudine

habitus

corporei;

iubet

adorari

scabellum,

ut

residentis maior reuerentia supplicibus imponatur. 30 68-*, Moyses usque nomen eius. Horum exemplo qui fructus obseruantiam sequeretur absoluit. 6c, Inuocabant Dominum usque eos. Pro uirtutis studio quoties orassent merebantur ea quae postulauerunt impetrare. ἡ. In columna usque eos. Ad Moysen scilicet et Aaron ; hunc 35 honorem illis custodia contulit mandatorum,

ut digni haberentur

diuino colloquio. 8^, Custodiebant usque eos. Tu, inquit, Domine, paratum illis 117 praebuisti semper auditum, cum tibi humiliter supplicarent. 8^, Deus, tw propitius usque 215. Praecepti tui custodia hoc 4o assecuti sunt, ut semper placidum et numquam offensum mererentur. 8c, Et uindicasti in omnia studia eorum. Symmachus : e£ ulciscens omnes iniurias eorum. Vindicabas, inquit, eos ac defendebas cum 482

eos hostium infligeret ac uexaret improbitas.

Ps. XCVIII, 23 fundasti] iuxta Hebr. ad loc.

23 cfr. v. 157€

Ps. XCVIII, 11 qui] conieci, quis 74e 15 populos] conieci, populus 74e adorari] R, adornari 74e 40 placidum] conieci, placitum “45

28

326

PS. XCVIII-XCIX-C

9. Exaltate Dominum usque Deus noster. Iugiter uos quoque 4; ep. similis circa diuina officia cura constringat, quando uirorum talium exemplo didicistis irremuneratam non esse uirtutem.

(PSALMVS) XCIX Psalmus Dauad. Tamquam reductos de Babylone et in proprio habitantes solo relaturos gratias Dei Templum hortatur intrare : curat aütem frequenti praedicatione et exhortamento ut illis et desperationem re; uertendi et incuriam gratras agendi sedulus monitor et propheta certus eripiat. 2». lubilate Deo omnis terra. Laudes in honore eius resonate. Iubilationem proprie dici uocem quae debetur triumphis nullus ignorat. το 2b-e, Seruite Domino usque $n exsultatione. Hilaritas potissimum deuotae mentis testatur et commendat obsequium. 88, Scitote usque Deus. Non nunc primum cognoscite, sed quod scitis tenete firmiter. 3-c, Ipse fecit nos usque nos. Symmachus : cum non essemus, et 1p15 sius sumus. Hac prae ceteris hominibus a Deo conditis specialitate distamus, quod populus eius censemur et speciali eius cura regimur et pastorali ductu et moderatione tractamur. 4. Nos populus usque 2n confessione. In gratiarum actionem. ὅδ, Et atria eius in hymmis usque Dominus. Consolationibus 20 et dispensationibus swawis est qui potentia magnus est et inimicorum

ultione

terribilis

: hunc

ergo

talem

celebrate

laudibus ; 11:7*

quique misericorditer decreuerit, beneficentia uera et fideli continuat. 5b-c, [n aeternum misericordia usque ueritas eius.

(PSALMVS» C Psalmus Dawid. Ex persona iustorum uirorum formatur hoc carmen quos babylonia captiuitas retinebat, quales fuerunt tres pueri et Daniel 485 reliquique perpauci ; praedicantur ea etiam psalmo praesenti, quae 5singulos pro conscientia uirtutis suae et tribulationis tempore dicere conuenirent. 1^. Misericordiam et iudicium usque Domine. Cum iudicante te in aduersarios meos misericorditer fuero de captiuitatis uinculis absolutus, tanta in me beneficia modulata laude celebrabo.

Pr. XCIX, 20 in gratiarum actione (5/c)] iuxta Hebr. ad loc. 46 exaltate] comzec;, exaltate 74e

iugiter] “45, igitur R

41 non] A**R, oz. /4e*

Ps. XCIX, 2 reductos] “45, -Ε iam POR * omnis] conieci, ms 74e 9 ignorat] zA9*. opm, “491 18 actionem] 74, actione T^ 20 dispensationibus] 74$, - suis R 22 fideli] conieci, fidilia 74e

Ps. C, 4 praedicantur] “49, praedicuntur POR 5 singulos] 44*R, singulis ΡΟ pto] POR, per ;4e 6 conuenirent] ΡΟ, conuenerent 749, conueniret ΚΕ

IO

PSALMVS C 327 28-Ὁ Psallam et intellegam in wia irreprehensibili, quando uentes

ep. ad me. Pro : quando ueneris. Quando rebus, inquit, ipsis ad spem

fuero meae absolutionis adductus, id est, cum mihi adiutor astite-

τς

ris, tunc non solum in honorem tuum psalmos canam, sed curabo ita uiuere ne quid reprehensionis incurram. 2c-4, Deambulabam usque domus tuae. Nam ante captiuitatem cum

20

25

20

essem in solo proprio, id est, /» domo mea, sollicite agebam

ne quid iniquitatis incurrerem. Innocentiam autem cordis uocat nihil quod laedebat alteri prorsus operari. 33. Non jproponebam usque rem malam. Accedit ad studium innocentiae meae ut iniqua facta et contraria tuis legibus non libenter acciperem. 3»-42, Facientes usque cor pbrawwm. Praua facta non solum non sunt conciliata sensibus meis, sed etiam ita auersatus sum ut ea digna odio iudicarem. Aliter : familiaritatem meam inire non poterat quem morum dissimilitudo secreuerat ; desertorem uirtutis in amicitiam meam permanere non passus sum. 4^, Declinantem usque non cognoscebam. Si forte hi qui fuerant aliquando mihi et ante experimenta coniuncti, offensi studiis innocentiae meae professa iniquitate discedere a mea familiaritate uoluissent, in tantum non contristabar ab secessu eorum, ut simularem

me hoc ipsum, quia discederent, ignorare ; separatio autem talis amicitiae in tantum mihi nihil afferebat angoris, ut discessisse eos etiam delectarer. 59b, Detrahentem usque suwwm, hunc persequebar. Si quis for3 A te uoluisset, pro consuetudine ad me familiaritatis accedens, proximum suum aemulo dente mordere, statim eum inter ipsos male loquendi

conatus,

non

solum

discedere

uerbis

seuerissimis,

sed

etiam fugere a latere meo congressuque faciebam. 5c-2, Superbo usque non edebam. Erat mihi non unius tantum, 40 sed etiam diuersorum uitiorum obseruatio ; nam et superbi et auari studiose consortia declinabam. θᾶ, Oculi mei usque terrae. Vt me morum offendebat prauitas, ita delectationem et uoluntatem uitae honestas et probitas incitabat. θᾶ, Vt sederent hi mecum. Huiusmodi homines optabam habere 4 ^ consiliorum quippe conscios et negotiorum uitaeque participes : iucundum quippe erat talis uitae agendae habere consortes. 65, Ambulans 1n uia irreprehensibila, hic mihi seruiebat. Exat etiam haec mihi cura praecipua, ut haberem ministros conuersatione emendatos et moribus : horum namque delectabar obsequio, qui 1188 $0 erant ab omni errore ac prauitate seiuncti. 78, Non habitabit usque meae qui facit superbiam. Ferre non poteram ut in communionem meae habitationis reciperem eum quem in alios tumor mentis erexerat. 485 Ὁ, Qui loquitur iniqua usque meorum. Quorum sermo atque col55 loquium in rebus noxiis atque iniquis tenebantur, hos longe a meo consortio submouebam. 16 proprio] 44, patrio V^

17 incurrerem] V/, incurrem -AeR

teri] 74e, laedat alterum R meam]

24e, amicitia

cofieci,discederant "4€ cotiíeci, obsequia 74e

R

21 acciperem] “48, aspicerem R 27 declinantem]

Vg, decli 74e

48 conuersatione] R, conseruatione 74e

18 laedebat al-

26 amicitiam 81 discederent]

49 obsequio]

328

PS. C-CI

88, In matutino usque terrae. Impigro studio uitia detestabar, et, si fieri potest, matutinus ultor optabam in peccatoribus punire ; nd flagitia. Go 8b. Vt disperdam usque iniquitatem. Vt in ciuitate sanctificata deessent exempla criminibus.

ep.

(PSALMVS CI» Oratio pauperis, cum accederet in conspectu Domini, el cum anxius

frr fuerit et coram Deo effuderit brecem suam. Babyloniae captiuitatis hoc psalmo praedictis aerumnis, tristibus etiam laeta, 1d est, spem reuersionis, adiungit, ut bonorum ex;spectatio temperet afflictionis iniuriam, ne maerorem seruitutis pusillo animo ferendo succumbant. 923, Exaudi, Deus, orationem meam.

Id est, sollicita aure suscipe

cuncta quae dico, et ad optatum finem fac peruenire quae postulo. το 2b, Et clamor meus usque perueniet. Quem dolor extorquet oppressi. 33. Non auertas faciem tuam a me. Ne irati more auersione uultus offensionis nostrae causas apud te permanere significes.

35-0, In quacumque die usque ad me. Efficax debet esse ad impeτς trandum supplicatio quam offert in tribulationibus constitutus, 486 et meretur cito audientiam uox gemitus et doloris. 1185 Quid est quod te tam cito poscis audiri ? 48, Quoniam defecerunt ut fumus usque met. In quacumque usque exaudi me. Quia uita mea maerore contabuit, et ad instar fumi 20 tota aetas euanuit. 4b, Et ossa mea sicut in frictorio confracta sunt. Vult autem ostendere quod multa tristitia attenuatus sit et ad ultimum finem deductus. ὅδ, Percussum est usque cor meum. Adhibetur alia similitudo, per 25 quam tribulationis quantitas inducitur : ut proprium feni est, cum succisum fuerit, solis ardore siccari, ita et ego periculi magnitudine uelut quodam gladio succisus, (ut? neque consilii in me uigor neque ratio aliqua sit relicta. $^, Quia oblitus sum usque meum. Tantum mihi malorum pondus 3o incubuit ut memoriam etiam escae capiendae ac refectionis abicerem. Non simpliciter Panem dixit sed $anem meum, id est cibum,

dicit, quo natura in conseruationem sui indiget, quem requirere uiuendi ipsa lege compellimur. Hoc totum ut maius tristitiae pondus ostendatur. 3;

6. 4

woce

usque

carm;

meae.

Dolorum

assiduitate

contabui,

et iugis gemitus totum decorem et uigorem exhausit carnis. 78, Similis factus pelicano solitudinis. Lugubris habitus auis, et eremi habitatio. Maerens ergo et tabe corruptus congressus hominum opprobrii causa uitaul.

60 disperdam] conieci, disperdamus 74e Ps. CI, 6 pusillo animo] comzecz, pussillanimo 24e 14/15 impetrandum] conieci, petrandum “45 19 et] 44e*, oz. «491 22 tristitia] 44e *R, uel tritoria 74e* 7. 23 Cut» suppleut/— 29tantum] «45, praez. in V/

PSALMVS CI 4o

329

Wb. Factus sum sicut nycticorax in domicilio. — Factus sum sicut 487

ep. bubo solitudinis. Vt auibus istis per naturam, sic luctui fletuique meo per causam dulcis est solitudo. 8. Vigilaui et factus sicut passer unicus 1n aedificio. Continuando luctum

destitutionis meae

etiam somno

carui, imitatus

aues

1189

45 quae in excelsis domorum culminibus flebile carmen immurmurant. 98, Tota die usque me:. Haec erant inimicorum meorum opera, hoc studium, ut conuersionem rerum mearum, id est, de quo uitae statu in quem decidissem, insultantes obicerent ; non sustinens

onus pudoris recedebam de medio, et apud memet meas miserias

5o deplorabam.

9»-102. Εἰ qui laudabant usque iurabant. Non solum maledictis suffundebar hostium, sed et hi, qui felicitatem meam prius suspexerant, ad onus uerecundiae meae per aerumnarum mearum exempla iurabant;

ut

ciborum

meorum

gustus

in saporem

cineris

55 uersus est granditate tristitiae. 10^. E? oculum meum usque miscebam. Tantis urgebar malis, ut nec reficiendi tempore uacarem lacrimis, adeo ut motus labris calix minueretur haustibus et fletibus impleretur. 113. A facie irae indignationis tuae. Ac si diceret : his macerabar 6o angoribus quia uultum irascentis Dei ferre non poteram ; uel certe faciem irae exaggeranter partem diuinae comminationis uocauit, ut 488

intellegeretur quanta esset esset tantus motus in facie.

indignationis

uniuersitas

quando

11". Quia eleuans allisisti me. A similitudine luctantium, qui, 65 ut luctatores suos uehementer elidant, sustollunt altius ; id est :

uehementi nos correptione deiecit. 128, Dies mei sicut umbra declinauerunt. sequitur et conuersionibus

Sicut umbra

solis inflectitur, sic aetas mea,

corpus uelut

infida statione posita, malis urgentibus et mortem minantibus in7o certa fuit semper et dubia. 12^. Et ego sicut fenum arui. Adustus maeroribus. 13. Tu autem in aeternum bermanes. Vniuscuiusque nostrum licet angoribus finiatur uita, tamen tua aeternitas succurret nostris posteris, ut eorum

in liberatione in omnes

1184

celebreris aetates.

7;

14. Et memoriale tuwm usque miserandi eius. Apta ad impetrandum postulatio quae indignationis tempus inculcat expletum ; unde opportunitate absolutionis desideria sua supplicat adiuuari. 155. Quia tempus miserandi est usque tempus. Quoniam beneplaciium habuerunt — quoniam placuerunt — usque eius. Grandi 8o quippe aestuamus desiderio instaurandae domus tuae, quam peccata nostra destruxerunt. 150-160. Et terrae eius miserebuntur usque Domine. Multas causas allegat quibus impetrabilis fiat afflictorum deprecatio : ut uehemenPs. CI, 40/41 cfr. iuxta Hebr. ad loc. 40 nycticorax] conieci, nectitex 74e 43 unicus] “49, o». “491 47 ut] .A**, oz. “4951 conuersionem] 57., conuersione 74e de] 44**, oz;. /Ae* 5? tempore uacarem] comieci, tempora reuocarent 749, tempora nec uacabant R 59 tuae] 4Ae*, om. “4951 41 absolutionis] comieci, obsolationis 74e 7314 quoniam beneplacitum habuerunt] ziratur Gloss. bib. baec uocabula 83 deprecatio] propono, impetratio 74e

489

330

PSALMVS

CI

ep. ter castigati sint, quod captiuitatis expletum tempus sit, ut eruditi 85 correptionibus paucorum locorum desiderio contineantur, postremo 1 quod gentium quoque cultus indidere. Ipsarum ruinarum facies, quae cogitationibus nostris resolutam in puluerem murorum ingerit firmitatem, affectum nobis dilectionis infundit ; hoc est quod dixit smiserebuntur : affectum miserationis 9o de calamitatum recordatione suscipient. ἱ 178, Εἰ omnes reges usque Sion. Inde timor gentibus instaurationis urbis inuisae, et assertione prouidentiae tuae supplicibus liberatis. 17^. Et uidebitur in gloria usque suae. Religiosis et frequentibus 95 coetibus uidebitur gloriosus. 18. Respexit usque eorum. Hucusque deprecatio ; iam hinc exsultatio, tamquam

100

105

i10

115

120

post successum

uotorum.

192. Scribentur haec usque altera. Quoniam digna sunt memoria quae contulit, consignata litteris traduntur in notitiam posterorum. 490 195, Et populus qui nascetur laudabit Dominum. Vt Deum scilicet generatio sequatur ac collaudet. 20. Quia prospexit usque suo. Id est, quando de caelis in nos oculos e regione conuertit et tribulationem nostram non parui duxit, sed aurem suam gemitibus inclinauit et oppressos miseriis ac morti proximos absoluit et reuersione ac libertate donauit. 21. Dominus de caelo usque ónteremptorum. Quorum patres in captiuitate defecerant. 22. Vt annuntüietur im Sion nomen Domini. Quoniam nefas erat canticum Domini in terra aliena cantari. 23. Et laus eius in Hierusalem in conueniendo populos in unum. Admiratione operum tuorum in unum ad colendum te externi populi congregabuntur, et domini gentium religiosae seruituti regna subiciant ; quod tempore reuersionis Iosephus testatur impletum adeo ut circumcisione etiam insignarentur credentes. 24. Locutus est autem ei in uia uirtutis eius usque nuntia mihi. 119b Ne, inquit, in breui tempore iucunditatis amittam uitam. 25^. Ne reuoces me usque meorum. (Quia sunt ergo uota longioris uitae, ob hoc precor ne uelis, antequam ad mediae uitae spatia perueniam, adhuc iuuenem prima aetate abducere, ut possim paulo diutius fructu a te collatae iucunditatis impleri. 25^. In saeculum saeculi anni tui. Cum ergo angustiis includar aetatis, tua in omne aeuum

aeternitas tendit ;idcirco homo parui

temporis cito reditum posco, ne exiguitate longum dilatae reuersionis excludar. 12;

τοῦ

dierum

munere

in

269, Initio, Domine, terram tu fundasti. Magna creaueras ex nihilo, et diuturna uincis aeternitate. Aliter, hinc iam in honorem

Dei dicere laudes aggreditur : tu, inquit, cum nullus adhuc hod esset, caelum et terram principia operum tuorum esse uouisti. 113/114 cfr. Ioseph., Ant. XI, 6, 13, 285

84 tempus] 74**, om. “451 88 ingerit] “491, uel ingerunt 74e* ;, /. fundit] 44**R, uel infundunt 24e* 5. 109 cantari] “48, cantate R populos 57., populus “45 113 subiciant] 74e, forzasse corrigendum subicient

89 in110

491

PS. CI-CII 190

27, Et opera manuum

ep. homines moriuntur.

usque

i

jpermanes.

Non

331 ergo mirum

si

Aliter, sub praedicatione diuinae aeternitatis

deuiatio tam magnorum elementorum laudi proficit conditoris, cuius uirtute [conditoris] exstiterunt : ita interirent, nisi ea potentia seruarentur et pro arbitrio nouarentur. 13; 293, Et omnes usque mutabuntur et usque habitabunt ibi. Pro : habitabimus, ea uirtute redempti quae cuncta produxit ex nihilo. 29b, E? semen eorum usque dirigetur. Non solum, inquit, nos habitatores terrae repromissionis facies, sed etiam prosperitatem temporum nostris posteris largieris, ut, maiorum suorum successo140 res facti, hereditati filiorum nepotes abnepotesque substituant ac dirigant. (PSALMVS CII» Ipsi Dauid.

119*

Absolute in hoc carmine praedicitur felicitas reuersionis, et ut agantur Deo gratiae imperatur captiuitate laxata. 1^. Benedic, anima. Se ipsum adhortantis populi uox est, id est, sin commune omnes Dominum nostrum deuotae uocis ueneremur

officio pro his quae nobis praestitit ; congruis eum laudibus celebremus. 492 1c. Et omnia interiora mea nomen sanctum eius. Sic Moyses, ut uim diuinae dilectionis hominibus imprimeret, praecipit ex ἐοίο το corde et ex tota mente ef ex tota anima et ex tota uirtute Deum diligendum ; hunc ergo affectum ad gratias agendas propheta resuscitat. 22, Benedic, anima mea, Dominum.

Geminatio dicti intentionem

cohortationis expressit : quod ait benedic, anima mea, Dominum ad indicium pertinet maioris affectus. 15.

Ὁ, Εἰ nol

obliwisci

usque

eiws.

Memor

esto,

inquit,

anima,

quomodo a Deo semper pro malis bona receperis, quod numquam in te peccatorum tuorum sit merito uindicatum, quod non sis permissa in totum perire cum hoc morum tuorum prauitati deberetur ; sed bonitate propria exiguis nos, ut meliores faceret, castiga20 tionibus erudiuit. 98, Qui propitius fit omnibus iniquitatibus tuis. Tantae erant ut ultione expiari non possint. 3», Qui sanat usque tuas. Qui indultis iniquitatibus ab omni te afflictione quam hostis intulerat liberauit. 25 43, Qui redemit usque tuam. Pro maximis malis periculoque uicinis.

Scite

sane

infirmitatibus

subiunxit

Zníeritum,

ut

affectum

magnae calamitatis exprimeret. 4b, Qui coronat te in miseratione et. misericordia. Ad indicium i192 collatae gloriae coronae fit mentio.

Ρ CII, 8/11 Dt 6,5 133 conditoris] 74e, de/euz

ita] 4e, haec R

Ps. CII, 16 receperis] “45, reciperas 7 18 prauitati] comeci, paruitati 74e fit] conieci, sit 4€ 22 possint] 74*, possent Καὶ 29 fit] conieci, sit -deR

21

332 3o

PSALMVS CII

ὅδ, Qui satiat in bonis desiderium tuum. Grande diuinae indul-

ep. gentiae documentum ut desideria humana, quae sunt inexplebilia,

horum aggestione compleret. ὅν, Renouabitur sicut aquila usque patientibus. — Iuwuentus o- 495 uli saepe illa aetas dicitur qua egressus Aegyptum gloriose terram 35 repromissionis intrauit ; hoc decus ergo reuersione populi asserit renouandum, ut ita reducti infra se finitimas gentes uideant, sicut

auibus cunctis aquila probatur esse praestantior. 7. Notas fecit usque Moysi. Creator Dominus bonitatis suae munera

inter

! reliqua

etiam hoc nobis contulit, ut per Moysen

4o datae Legis nos magisteriis erudiret. Ostendit quoniam prae omnibus beneficiis conuenit reputari quod ex Dei uoluntate uiuere, Deo ipso docente, didicerunt. 8. Patiens et multum misericors. Ob has ergo bonitatis diuinae diuitias debita peccatis nostris ira cessauit ; non ergo quia nos 45 meriti, sed quia ille talis est, continuare ultio iusta non potuit. 9-10. Non in finem usque fecit nobis. Intra meritum nostrum stetit ipsa quoque punitio. 112. Neque secundum usque a terra. Vt ingentem circa nos Dei bonitatem propheta ostenderet, duo exempla uel duas similitudines 5o aduocauit. Sicut, inquit, bina quae posuit longe a se spatio distantia ad uiciniam sui accedere ac mutuo sibi iungi nequeunt, ita et τοῦ Deus, intercedente misericordia sua, peccata nostra longeque submouit et in tantum ea separauit a nobis, ut nihil propter ea formidemus aduersi. 5.

110,

Confirmawit

misericordiam

Nos a nostris reatibus separando. 12-13.

Quantum

distat ab ortu

suam

super

ad occasum,

timentibus elongawit

ewm. 494

a mobis

iniquitates nostras. Sicut miseretur pater filiis, sic misertus Dominus timentibus eum. Familiare est namque patribus disciplinae studio, 6o et propter peccata filios castigare, et propter naturalem dilectionem non in longum castigationis seueritatem protrahere ; ita, inquit, et Deus, etsi iuste nos correptioni permiserit,

tamen

non multo

tempore in miseriis esse patietur. 145, Quia ipse scit figmentum nostrum. Vilitas naturae nostrae 65 miseriarum nostrarum tempore affectum ei miserationis inducit. 14^. Memento, Domine, quod buluis sumus. Multiplicibus coloribus diuina indulgentia commendatur in homines : qui et ipse naturaliter bonus sit et paterna praeditus pietate, et nos e regione uiles et caduci atque mutabiles et miserandi potius quam puniendi. 7o 15*. Homo sicut fenum dies eius. Ita exiguum tempus uitae nostrae est, ut nihil feno differre uideatur.

15^, Sicut flos agri ita floreat. Cum paulum hac uita micuerit, cito finietur. 105, Quia spiritus pertransiit in eo et non. erit. Exiguo, inquit, 7; tempore apparet in illo sp?ritus, id est uita, mox subtrahitur, defe- 120

358 populi] z4e*, oz. ;4e* 36 infra] conieci, intra 74e finitimae 74** y. ἢ. 40 magisteriis] conieci, magistris 74e

finitimas] 74**, uel 4 meriti] 57., meritis 44e 46 usque] “49Ἐ, oz;. /4e* intra] 74**, .i.infra 74e* y. 7. δῦ timentibus] Asc. ,timenti 74€ 66/6? coloribus] 74** s. 7., doloribus 74e* 69 et ( 19)] /4e*,

om..4€*

^ "2paulum].4*, paululum in I7

PS. CII-CIII

333

ep. cit ; ita totum hoc, quicquid est hominis uiuere, breui tempore ter-

minatur. 16^, E? (non) cognoscet amplius locum suum. In nullam sui memoriam, raptus uelociter, reducitur. Locorum enim quae in trans80 cursu uiderimus meminisse non possumus.

495

17. Misericordia autem Domini a saeculo est usque in saeculum super timentes eum. Merito ergo naturam fragilem misericordia aeterna sustentat, si tamen in ea frugem uirtutis inuenerit ; bonae ergo spei oportet esse captiuos. 8; 18. Et iustitia evus super filios hominum, custodientibus Testamentum eius eti memoriam continentibus mandata eius wt faciant ea.

Parato tanti auxilio uindicis, prosperorum securi, imbecillitatem naturae formidare non possimus ; modo mandatorum eius memoria atque custodia tantae spei fiduciam nutriamus. 9o

19. Dominus 1n caelo usque dominabitur. Non solum misericors, inquit, non solum iustitiae tenax est, sed etiam sublimissimi

throni, et inaccessibili imperio praeditus, cui quod uoluerit sit factum facile. Necessarie ergo potentissimam eius asseruit potesta9;

tem qui beneficam superius laudauerat uoluntatem. 20. Benedicite Dominum, angeli eius. Consequenter post caelestis regni commemorationem inuisibiles primo ad laudandum conuocat potestates.

21. Potentes wirtute qui facitis uerbum eius ; benedicite Dominum, omnes uirtutes eus. Quotiescumque beatus Dauid inuisibiles naturas 100 ad laudes Deo dicendas cohortatur, duplici eas sermone compellat, ut wirtutes atque angelos uocat : angelos eo quod multa deuotione 12o* praecepta Dei implere festinent, wiiutes quia naturae eorum si proprium in faciendo opere nullum uirtutis sentire defectum. 22», Ministri eus usque omnia opera eius. Post angelorum offici105 um generali compellatione omnem creaturam ad laudes Dei cohor- 496 tatur, quae utpote Deo a subditis iure debentur. 22»-c, In omni loco dominationis eius usque Dominum. Ordinate a se consueta adhortatio ad se reuersa est ; iustum quippe erat ut enumeratis conuocatisque omnibus ad laudandum, ipsius 110 deuotio carmen concluderet qui erat bona maxima consecutus.

(PSALMVS CIID» Ipsi Dawid. Praesens psalmus et octauus decimus et centesimus quadragesimus octauus, consideratione creaturarum

Dei, in eius canuntur

laudem. Huius sane intentio quiddam amplius pollicetur, diuerso; rum elementorum causas effectusque dinumerans ; conuenit ergo talia dicturus a Dei praeconio sumat exordium. 1^. Benedic, anima mea, Dominum. Velut apostropha ad se ipsum facta, sibi ipsi imperat ut operam dicendis Deo laudibus nauet.

80 uiderimus] V/, uideremus 74e 81 saeculo] cofieci, saecula 74e 88/89 memoria atque custodia] conieci, memot** atque custod** 74e 92 throni] 74**, uel throno z4e* 94 qui] “49, oz. “4951 98 uirtute] conieci, uittutem 74e 105 generali] comzeci, generaliter /4e Ps. CIII, 8 nauet] Thurneysen in editione $1., narret ,4e

334

PSALMVS CIII

ep. 1€. Domine Deus meus usque wehementer. Operum testimonio 10 magnus appares. 1 3 Hz ND 14. Confessionem usque induisti. Gratiarum quippe actio tibi debetur ut beneficiorum (auctori», admiratio uero ut magnorum operum conditori. d 22, Amictus lumine sicut uestimento. Noster sensus diuinam laudat 15 naturam, ut, quia nobis luce nihil est praestantius, Deum ait multa 1208

luce uelari. (Tabernacula uendentium scrutari tenduntur.] 497 2^, Extendens usque pellem. Tanta facilitate magna sunt elementa 20

creata, quanta retenduntur.

tumultuaria

(tabernacula)

uendentium

structa

88, Qui tegis in aquis superiora eius. — Superiora caeli appellat dorsa eius ;quoniam ergo super caelum hoc uisibile teste Moyse fusae aquae sunt, — qui ait firmamentum inter aquarum medium fabricatum, — tectum autem semper solo imponitur, hoc est quod

ait : caelum hoc texisti aquis superpositis. 95. Qui bones nubem ascensum. — Nubes et uenti aéris sunt propter effectuum uarietatem uocabula ; motus quippe aérum uentos et densitas nubes efficit. Per ascensum sane et deambulationem Dei, tamquam praesentis, interesse his prouidentiam et moderationem diuinam in uarios usus effectusque significat mortalibus profuturos. 30. 80, Qui ambulas usque uentorum. Pro uelocitate motus ; traxit ab auibus similitudinem, pennarum celeritate pernicibus. 43, Qui facis angelos tuos spiritus. Pro uelocitate obeundi et oboediendi quae imperata forent. 4^, Et ministros usque wrentem. Pro potentia ulciscendi atque 3 vA facilitate. 5. Fundasti terram usque eius. Vt per potentiam tuam sustentatur 498 et moueri nescia tamquam super basim te creante firmata est. 63, Non inchnabitur in saeculum saeculi. Abysso quasi uesti- 1215 mento operuisti eam. — Abyssus sicut pallio amictus eius —.

2;

40 Vestimentum

diffusionem

ad latitudinem

maris dixit, quod, cum

sit extensum atque latitudine effusum, ita facile in unum collegit quam facile uestimentum aliquo colligente subtrahitur. 605-7, Super montes stabunt aquae. Cuius fluctus instar montium eleuantur. Tumentes licet fluctus montibus exaequentur, immo prae4; emineant, te tamen increpante in stationes suas redeunt. Pulchre autem 2ncrepationem Dei terrore fonitruus auxit, et reuerentiam cedentium fluctuum primo fugam, post nomine formidinis explicat ;

Ps. CIII, 21/23 Gn 1,6 12 (auctori) suppleui, admiratio bis serips?? /Ae 15 nobis] “45, nobiscum Κ΄ 16 tabernacula — tenduntur] 4e, de/. Asc. (wide enim lin. 18/19) ^ scrutari tenduntut] 44**, uel scrutarentur ;4e* s, /. 18/19 tumultuatria (tabernacula? uendentium structa retenduntur] conieci (cfr. lin. 16), tumultaria uendentium (uentium 24e*)

scrutantur 74e, tumultuaria (tabernacula? uendentium (ut) scrutentur (tenduntur» $7. 22 fusae] 74** 2, z;., fuisse 74e* 27 densitas] conzeci, densatas 74€ ascensum sane] corrieci, ascensane 74, ascensionem ;4sr. 31 celeritate pernicibus] 5$7., celeritatem (-que 74**) percinnibus “45 32 obeundi] conieci, abeundi 74e V, eundi R 36 sustentatur] V/, se ipsa nitatur 74e 40 ad] “49, oz. /4e* 43 ΣΡ ΤΣ praem.in V ——— 44/46 praeemineant] 57., praeminenant 74e*, praeminant

74e

PSALMVS CIII

'

335

ep. solent quippe tempestates, quibus mare fluctuat, tonitruum fragore finiri. 50 88, Ab increpatione tua usque camp1. Tranquillitatem redditam dicit pulchra tempestatis tranquillitatisque descriptio : cum elatione gurgitum montes dicuntur ascendere, sedatio fluctuum fingitur in planitiem desedisse camporum. 80, In locum quem fundasti eis. Intra terminos tuo praescriptos 55 imperio mouebuntur.

9. Terminum

posuisti quem mon transgredientur.

Fremat

licet

499

motu mare, limitibus tamen statutis cohibetur, neque ualebit, refractis obicibus litorum, terras demum undis refluis operire ac

6o

discreta dudum elementa confundere. 10. Neque conuertentur usque aquae. Id est, qui facis de lateribus montium expressas aquas in planitiem et in loca subiecta decurrere. Non minus hominibus quam beluis usurpandi : 11*. Poíabunt omnes bestiae siluae. Ideo ergo in montes fluunt aquae, ut possunt eis ferae uti quae inter iuga montium ac solitu-

121b

65 dines nutriuntur.

110, Exspectabunt onagri in sitim suam. — Reficiet onager sitim suam. 12. Super ea uolucres caeli habitabunt. Aut editurae fetus aut expleturae sitim. 7o

13. De medio usque suam. Superiora uocat montium aéra aetheris-

que regionem ; superiora ergo montiwm dicit caeli contigua de quibus imber in inferiora demittitur. De swis autem superioribus, id est, Dei, quoniam eius est omne quod fecit. Ipsis ergo montibus, uelut quasdam pluuias, rorem plurimum subministrat, ex quo 75 possint infusi uicissim amplas aquas fontesque effundere ; nam acceptum per uenas liquorem (Cin) inferiora demittunt. 142-5, R?gans montes usque hominum. Ex hac pluuiarum infusione proferunt terrae pabulum iumentis in ministerium nostrum pa- 500 ratis ; per quod ostenditur quantam nostri curam Deus habeat, dum 8o et illis alimenta, quae nobis seruiant, subministrat.

14«. Vt educat panem de terra. Non solum, inquit, fenum et herbam iumentis infusa pluuia terra germinat, sed opimatur et ferax redditur usque ad saturitatem. 15*. Εἰ winum

laetificat cor hominis.

Nec

tantum

saturitatis

85 nostrae praebendo panem, sed etiam uinum in palmitibus includendo fiunt ministeria delectationis ac iucunditatis. 15^. Vt exlularet faciem eius in oleo. Addit ad munera panis et uini oblationem quoque olei, cuius usu et pinguius redditur corpus et laetius. 9o 15€. Et panis cor hominis confirmat. Non quod sola sine reliquis efficiant, sed quod ceteris singula adiecta praestent exprimitur. 66/67 cfr. iuxta Hebr. ad loc. 84 tuo ptaescriptos] V/, tuos praescripto 74e 56 fremat] 74^ R, uel feruet 74** TET 68 editurae fetus] Tburneysen, aeditur refectus “45 *0 aéra] conieci, aerea /4*, aerem R 71 -que] .A**R, oz. “491 70 in] R, oz. “49 80 setuiant].4e,seruiunt V/ 82 germinat] V, germinet “49 87 ad] V, et “19 89 corpus] “49 Ἐ, oz. /4e*

1210

336

PSALMVS CIII

168, Saturabuntur omnia ligna siluarum. Arbusta fructifera cam; pos uestient imbrium infusione nutrita. 165. Et cedros Libani quas plantasti. Ad Dei praecipue spectat 95 industriam quicquid humanus cultus abiecerit ; ideo Deus siluas plantare dicitur, cum mortales pomorum feraces arbores in ordinem digerant. 178. Illic passeres nidificabunt. Ne praeter usum foci materiamque aptam domibus construendis siluarum nulla uideretur utilitas, 501 100 sed et quod his auibus, quae in desertis locis habitant, imponendis nidis opportunae sint : usque ad illas Dei cura pertingit. ep.

170, Fulicae domus dux est eorum. —

Miluo, abies domus etus.

— His auibus, quae lignis agrestibus principatur, 10; 188, Montes celsi ceruis. Per ceruos animalia

indicantur,

ponunt

nidos,

omnia

pauida naturaliter

herodius

id [est] generis

et idcirco remotioribus

amica nemoribus. 18^. Petra refugium erinaciis. Aut interrupta saxa aut concaua sunt bestiolis minutis refugio, quae et iuga montium euadere rro nequeunt.

19. Fecit lunam in tempora. Vtrumque luminare ortu occasuque suo tempora diuersa conficit, quoniam itineribus distant et cursibus; in quos autem usus lucis distinctio atque tenebrarum

τις

uenerit, pergit absoluere :

20*. Sol cognowit usque mox. Post occasum solis tenebrae consequuntur. Cui rei utilis ? 20^. In ipsa pertransibunt usque siluarum. Feris animalibus nocturna pabulatio est, quo tempore nec in homines incurrant cohibitos

tenebris

nec

ipsa

demum

eorum

terrentur

occursu;

120 consulte ergo peruagatio bestiarum luce compressa est. 21. Catuli usque οὐδὲ. Speciale namque leonum est praedam

sibi emissae uocis sonitu praeparare et animalia, sunt, ab effugio timore

12;

121

rugitus cohibere.

Bene

502

quae inuasuri

ait a Deo, quo-

niam minuta animalia leonum cibum parauit. 22. Ortus est sol usque collocabuntur. Vtilis est nox hominum requie,

pastione

ferarum ; commoda

est

dies

discreto

cultu

ferarum et labore mortalium. 23. Exiit homo usque ad uesperum. Bene labori hominum uespero terminum posuit, ne auara cupiditas dominorum se suosque 130 detereret ; indicta est ergo inuitis quaedam necessitas otii, quo reficerentur uires operantium. 24. Quam magnificata sunt usque fecisti. Horum omnium consideratione sapiens tu et magnus cognosceris conditor ordinatorque cunctorum. 135

240 Impleta est terra

creatura

tua.

Nihil

est in terris

quod

102/103 miluo — eius] iuxta Hebr. ad loc. 91 digerant] Thurneysen, dirtegrant 44**, diregerant 74e*

103 lignis] “45, praez.

in VW 105 est] “45, deleui 106 et] 24**, oz. ,4e* 112 suo] conieci, sua “45 118 pabulatio] R, papulatio 24e 124 parauit] 49, praeparauit I7 126 ferarum] 4A**R,, oz. 74e* 129 dominorum] “45, hominum R 130 detereret] .57., deterreret ,/AeR 133 cognoscetis] 44*, agnosceris R

T1295

PS. CIII-CIV

337

ep. non tui iuris sit, nihil otiosum, nihil non in mutuam utilitatem genitum, nihil non in documentum prouidentiae aspectum. 25. Hoc mare usque numerus. Ab admiratione terrestrium atque

caelestium transit ad mare.

140

2062, Illic naues

pertransibunt.

Vt

transuehendis

mercedibus

fiant communia locis omnibus quae fuerant singulorum. 502 26», Draco iste quem formasti ad illudendum ei. Id est : mari. Leuiathan ergo cum mediterranea maria capere non possunt, molis illius magnitudinem non ferentia, Indico oceano eluctatus 14; omnes

angustias libere exsultat et ludenti

similis

huc

illucque

discurrit, nec propria granditate tardatus nec locis coartatus angustis ; est ergo mirabilis et in illo agilitas et in oceano laxitas. 249. Omnia a te exspectant. Ne semel creata excidisse diuinae prouidentiae crederentur. το 235. Vt des illis escam in tempore. Opportunitate ; quam defectus flagitat naturalis. 28^. Dante te illis, colligent. A similitudine tractum est.

nutriendi

humana

28^, Aperiente usque bonitate. Pro : copia liberali. 155

8308,

Auertente

autem.

te

usque

creabuntur.

Pro

operatione

potentiae. 300, Et renouabis faciem terrae. — Faciem terrae ea dicit quibus

122b

ornatur terra, id est, diuersi generis animantia ; instauratur ergo

terrarum decor cum post interitum uiuentium alia subrogantur, 16o ne quando diuersarum deficiat genus animantium. 504 91. Sz; gloria Domini usque saeculi. Opportuna laudatio cum quadam admiratione. 32. Laetabitur Dominus usque fumigabunt. Ne praedicta hactenus bonitas et liberalis asseruatio conditoris parum haberet re16s uerentiae, hac illatione aculeos terroris inducit, ut studium

red-

dendi honoris Deo terribili maiestate succendat. 33. Caniabo Domino in μία mea. lugi officio psalmorum honorem faciam Conditori. 34. Psallam Deo meo quamdiu fuero. Suauis sit ei laudatio mea. 170 Ego wero delectabor im Domino. Continuabo obsequium quo laetor maxime. 35^. Deficiant peccatores. Magna cura [Dei] diuinae reuerentiae immemores beneficiorum eius detestatur cum imprecatione, sed debita. 17. 959-6, Et iniqui ita ut non sint usque Dominum. Impiis maledictis et meritissimo horrore despectis ad se conuertitur, et peccatoribus

dissimilis Deum saltem ipse tota mente ueneratur.

(PSALMVS CIV» Alleluia. Prophetae intentio est non tantum praedicationibus sed etiam 139 transit] “45, transiit I 142 iste] conieci, isti "4€ — 143 possunt] 745, possit R,'possint lace. (Salterio 348) 152 nutriendi humana] conieci, nutrienti homana 44e, nutrimenti humani I/ 153 est] /4**, om. 491 158 terra] /Ae*R ,oz. /4e* 164 haberet] “49 ;. zz., habere 74e* 165 inducit] R, indicat 74e 172 dei] :4*, reieci 177 ueneratur] conieci, ueneretur 74e

PSALMVS CIV

338

ep. reuelatione antiquitatis erudire populum, ut, instructus de futuris et praeteritorum eorum antiquitatibus, in omnem diuinae uo; luntatis obseruantiam praeparetur auditor ; praesens ergo carmen ueterum tam sanctorum quam temporum recordatione in praesen-

10

15

20

252

tium utilitatem decenter omnino et artificiose formatur. 10, Confitemini Domino usque eius. Duplex imperatur deuotio : ut de praeterito gratias agant et propter prosperitatem praesentem supplicent. 15, Annuntiate inler gentes usque eius. Quibus uos liberaliter tractauit. 22. Cantate ei et psallite. Vt auditores operum Dei non solum admiratione rerum, sed etiam modulatione carminum hymnisque capientur. : : 3a. Narrate omnia usque eius. Haec ipsa praedicatio beneficiorum Dei uosque, in quos laudanda sunt, laudabiles efficit atque gloriosos. 3». Laetetur cor usque Dominum. Narratio uestra deuotorum corda laetificet, dum similem circa se prouidentiam diuinam uestro exemplo sperare didicerint. 48, Quaerite Dominum et confirmamini. Igitur studete his beneficiis obligati non dissimiles ueterum inueniri neque degeneres, sed sollicita deuotione seduli et in uera religione constantes. 40, Quaerite faciem usque semper. Pro dignatione siue prouidentia. b^. Mementote mirabilwum eius quae fecit. Vt discatis exemplis ueterum quam salutaris sit suis eius prouidentia. B^, Prodigia et iudicia oris eius. — Prodigia autem proprie uocat ea quae in hostium ultionem facta sunt. Prodigia et iudicia utraque

122€

505

3o in memoriam reuocarent, uel qualiter illos uerberibus affecerit, uel

quae istis facienda mandauerit. θᾶ, Semen Abraham serui eius. Facturus mentionem artificlose

eos

se"men

eius

uocauit,

ut

tore sanguinis gloriati deformiter uiuere.

35.

erubescerent

Abrahae

tanto

auc-

6h, Filii Lacob electi eius. O, inquit, uos quos doceo, studete eorum

similes esse quorum nobilitate gaudetis, ne degeneres posteros 1228 magis inhonoret honor parentum. 406 v. Ipse est Dominus Deus noster. Hic qui noster est Dominus maiorumque nostrorum, ipse uniuersae terrae uim suae dispensationis 40 immiscet, ut eius cuncta nutibus gubernentur.

88, In uniuersa terra usque swi. Firmatam olim sponsionem cum patribus impleuit rebus. : 85, Verbi quod mandawit in mille generationes.

Inter

promissa

licet et euentus rerum multae fluxerunt generationes, locupletiore 4; tamen decore et firmitate diuinae memoriae supplet Deus post longa tempora posteris quod maioribus eorum fideli sponsione iurauerat, ut intellegant se ne illo quidem tempore, quo differebantur, non excidisse prouidentiae. Ps. CIV, 11 dei] AA**R, om. 4e* uosque] 74$, uos quoque R 20 laetificet] R, laetificat 44**, imperatiuum add. 74e* s. /. 23 ueterum] conieci (cfr. lin. 26/27), uestrorum “497, patrum add. 74e* s. 7. 28 proprie] RV, propria 4e 30 reuocarent] “48, reuocent R affecerit] “458, affecerint R 31 mandauerit] “45, mandauerat R 41 se ne] conieci, sine /4**, uel fit in aliis libris licet illo quidem tempore 74** ;, zz.

PSALMVS

CIV

.

339

ep. 4108. Quod disposuit usque im praeceptum. Certam definitionem so firmauit praecipiendo, statuit immobile fore quod spoponderat. 10», E? Israhel in Testamentum aeternum. Pulchre cum personis uerba uariauit, ut d?sposwit ad Abraham, iurauit ad Isaac et Israhel statuit diceret, cum unus idem sensus sit, ut orationis compararet ornatum.

55)

118, Dicens : tibi usque Chanaan. Iam quae sit promissionis ipsius species pergit absoluere. 597 11». Funiculum hereditatis tuae. Pro : possessionis legitima. 110, Cum essent numero breues. Ac si diceret : terram gentium,

tamquam legitimam possessionem, uobis sorte, id est, rata diuisio6o ne, distribuam.

12. Paucissimi et incolae in ea. Comparatione propulsarum gentium et latissimae terrae hi fauc? dicuntur et breues. 13. Εἰ pertransierunt de gente in gentem. Vt non tantum paucis numero terram latissimam traderet, sed etiam his qui numquam 6s una sede contenti, perque hoc uagi et semper extorres, degerunt.

Duabus ergo rebus despectos pro laude indulgentiae diuinae indigenarum et numero praestantium dicit terras indeptos. 148, De regno ad populum usque nocere eos. Laban Israhel. 14. Εἰ corripuit pro eis reges. Pharaonem et Abimelech. 7o 15. Nolite tangere christos meos. Pro electis, quia nemo ungitur nisi electus : sic Cyrus in remissionem captiuitatis electus c/ristus uocatur, non consecratione unguenti sed delegatione iudicii. 16. Et in prophetas meos usque contriuit. Ac si diceret : omne genus frugum unde panis fieri solet absumptum. 75 4*5. Misit anie eos wirum. Non praecipiendo sed dispensando. 188. In seruum wenundatus est usque pedes eius. Carceris custodiae mancipatus est. 18^, Ferrum pertransiwit per animam eius. Ad animam usque eius 80 sensus peruenit iniuriae et penetrauit afflictio. 19». Donec ueniret uerbum eius. Pro uoluntate quae in liberatione eius rebus, non uerbis, ostensa est.

190, Eloquiwum Domini ussit eum. — Probauit. — Ad hoc quippe fuerat

relictus

aerumnis,

ut tolerantia

passionum

magnanimus

85 uir iustior appareret. 20. Misit rex et soluit eum. Per personam affligentis et dignitatem uindicis creuit claritas liberati : a seruo quippe uinctus illustrior redditur absolutus a rege. 21. Princeps populorum usque domus suae. In laudem diuinae 9» indulgentiae non solum absoluitur, sed etiam honoratur.

Ps. CIV, 69 cfr. Gn 12, 17.20, 5.7 Hebr. ad loc.

71/32 cfr. Is 45, 1

83 probauit] iuxta

53 idem] “49, idemque R orationis compararet] 74€*, orationis comparet et 44**, orationi comparet R B8 essent] “49, ozz. /4e* 60 distribuam] “491, uel e uel ti uel i 74** 5. 7. 65 perque hoc] conieci, p(er) q(uae) (autem) 24e 69 abimelech] comieci, amalech “49 72. non] z4e*, oz. ;4e* delegatione] hoc legisse uidetur Gloss. bib. (cfr. $1. ad loc.) , delebatione ;4e 84 tolerantia] .45, praezz. in R 86 per] 74**, ozz. /4e*

$08

PSALMVS CIV 228, Et principem omnis possessionis suae. Totum laudationis

340 ep.

cumulum, admirationem et rei nouitatem : quod et captiuus princia

pes et puer senes erudierit,

22. Vt erudiret principes suos. sicut. semetipsum.

9; Aegyptiorum

100

τος

r1o

i15.

iudices

ad utilitatem

communium

j

Inferioresque rerum,

id est,

ἢ ad depellendam famem, necessariis praeceptis instrueret. Ὁ 24. Et seniores eius usque inimicos suos. Afflictis Aegyptiis potior factus est Israhel. 252, Conuertit cor eorum usque eius. Bene conuertit Pharao cor suum ad odiendum populum, quem durante loseph memoria [manente] dilexerat : cor ergo suum ab amore retorsit in odium. 25^, Vt dolum facerent in seruos eius. Non uallando neque pa- 299 lam perimendo, sed laboribus atterendo et in genus internecione paruulorum marium contrahendo. quA 26. Misit Moysen seruum suum, et Aaron quem elegit ipsum. Sic uerba uariauit ut supra, cum de unius progenitis inquireretur, per ornatum dictionis semen Abraham serui usque electus eius. : 275. Posuit usque seruorum. Quia denuntiante prius Moyse signa sequebantur. 27^. Et prodigiorum in terram Cham. Pro Aegypto Cham posuit unde Aegyptiis origo est. 288, Misit tenebras et obscurauit eos. Non eodem ordine quo sunt facta narrantur propter necessitatem metri. 28b. Et non exacerbauerunt sermones eius. — Et mom fuerunt 1239 increduli uerbis eius —. Moyses scilicet et Aaron confidenter signa facientes. 29. Conuertit aquas eorum in sanguinem. Gemino

afflicti malo,

ut siti pariter et inopia piscium laborarent. 120 80, Dedit in terras eorum ranas usque ipsorum. Pro augmento plagae dicit neque reges expertes cladis fuisse, aut adhibita cura aut remediis conquisitis. 31-32. Dixit et uenit coenomyia usque ?psorum. Vt in malorum augmentum spes quoque futurae frugis intereat attritione grandinis 12; et combustione flammarum. 33-95. Et percussit uineas eorum, usque eorum. In dispendium afflictionemque hominum pabula iumentorum locusta depascitur. 510

35-36. Et comedit fructum usque eorum. Praestantiora quaeque

quaesita labore, et ob id cariora quo sunt sudoris proprii pignora 130 magis quam opera. 315. Et eduxit eos (n auro et argento. Ad maioris redemptionis laudem non solum liberatos eos asserit sed ditatos. 888, Et nom erat in tribubus eorum usque eorum. Tamquam liberata Aegyptus a plagis quas propter retentos sustinebat. 115/116 et non fuerunt — uerbis eius] iuxta Hebr. ad loc. 99 pharao] 74**, uel phataonis 24e* ;. /. 100 durante] conieci, durantem “45 101 manente] 74e, rezeci 103 internecione] comieci, internecionem “45 106 progenitis] propono, mitis 24e 106/107 inquireretur] comieci, inquiretur 24e 109 moysi (5c)] RV, moyses .4e 113 quo] RV, qua “49 121 cladis] conieci, clades 4e 122 aut] conieci, ut 74e 123/4 augmentum] R, cumulum “«ΑϑῈ op, Ae 132/133 sed] “458, -- etiam I/ 134 retentos] R, redemptos 74*

PS. CIV-CV

341

135 99, Quia incubuit timor eorum usque eorum. Vt non minus ep. eos ab errore quam ab ardore defenderet. Aliter : impletis his quae in Aegypto gesta sunt, enumerat ea quae eis in eremo

praestita

sunt.

140

145

402. Et :gnem usque euenit coturnix. Id est, ortygometra. 40b. Ei pane caeli saturauwit eos. Vt non minus nouitas alimenti quam copia mirabilis fieret. 418. Dirupit petram usque aquae. Duo in uno tempore mira iunguntur, quod et uirga icta petra scinditur, et quod de solidis ma1238 nant fluenta. 4410, Abierunt in sicca flumina. Pro augmento miraculi eruptionem redundantia consecuta, ut uber meatus in flumina duceretur,

et, quod est amplius, per arenas. 42. Quod habuit ad Abraham uerum suum. Bene omnium dictorum finem ad principia reuocauit, ut, dum promissionis factae 150 ad Abraham

compotes

eos effectos esse commemoraret,

suadeat

meritorum quoque pares fieri debere, ut participes. 43-44. Et eduxit populum usque possederunt. Quod non solum potentia, sed comite iustitia factum esse sequens uersus absoluit : 155. 453, Vt custodiant usque eius. Fine carminis cul rei proficeret praeteritorum commemoratio indicauit, que in meritis patrum et Dei beneficiis uersabantur : ut scilicet studentes maiorum suorum uirtutibus auditores de Deo similia merentur. 45^, Et Legem eius requirant. Ne, sicut profanitas expulit Cha16o nanaeos, hi quoque Zuwstificationum neglectu pellantur: dum enim hi ad hoc, ut requirant Legem, introducti narrantur, illi quia abie-

cerint Legem ostenduntur eiecti.

(PSALMVS CV Alleluia. Psalmus hic ex persona populi, quasi iam in Babylone positi, canitur, confitentis peccata sua ac deflentis quod beneficiis Dei semper ingratus exstiterit. Additur quoque narratio ; praeteritorum, qualiter Deus auersatur paululum per peccata patrum diuersis temporibus, beneficus tamen esse perstiterit : ut istis exemplo maiorum suorum similia sperandi in reatibus suis fiducia nutriatur. 1^. Confitemimi Domino usque e?ws. Bene praedicatione 10 diuinae bonitatis coepit ac misericordiae : nihil quippe reis tam commodum quam Dei indulgentiam esse perpetuam. Aperte ergo de peccantibus dicturus commendat prius quod saepe delinquentes absoluerit continua misericordia. 2. Quis loquetur usque eius. Etsi digno sermone mirabilia Do15 mini nequeant explicari, deuota tamen praedicatio studeat

139 iuxta Hebr. ad loc.

145 in] 24e*, oz. “4491 Ps.

CV,2 iam] 49:5, oz. 49}

101 pares fieri debere ut] “48, patris fieri debere R 11 aperte] 746, forzasse corrigendum apte

1248

342

PSALMVS CV

ep. omnium auribus quae ora conuertat.

ingerere, in laudem

mirantur

cunctorum j

3. Beati qui custodiunt usque in omni tempore. Vere beati sunt, primo qui ueritatem tota aetate seruauerint, secundo qui nihil 20 aduersi pro eius neglectu pertulerint, tertio quibus non est necesse reatus sui offerre confessionem et pro solutione aerumnarum ; i et criminum supplicare. 4. Memento nostri usque twi. Ita nos absolue, quibus nihil est in conscientia nostra praesidii, sicut maioribus nostris peccantibus 25 ignouisti. ] 58, Visita nos usque tuorum. Vt simus testes clementiae tuae, qua nos frui uelut electos tuos et prae omnibus hominibus gaudere uoluisti. 5^. Ad laetandum in laetitia usque tuae. Vt simus eius iucun3o ditatis participes quam genus tibi dicatum semper expertum 124b est, id est, populus noster. 5e. Vt lauderis cum hereditate tua. Vt per ea quae causa nostri mirabiliter facis tu quoque populusque laudetur tuus; ut patres olim, indulgentiam experti tuam omnium laude celebre-

3; mus. 62. Peccauimus patribus nostris. Non patrum commemoratione nititur attenuare peccatum dum se non primum neque solum asse- 313 rit deliquisse, sed absolutorum exemplo indulgentiam se quoque sperare significat. 4o 65, Iniuste usque fecimus. Latior peccatorum repetitio et confessionis iteratio deuotionem exprimit supplicantis. 18, Patres nostri usque tua. Grauiter rebelles et profane obliuiosi, quos nec magnitudo nec multitudo beneficiorum Dei eius in praedicatione detinuit ! 45

Q"-., Εἰ non recordati sunt multitudinis misericordiae tuae. Calen-

tibus adhuc uirtutis diuinae documentis in Aegypto, nullam liberationis nouae usurpauere fiduciam, sed insectatione Aegyptiorum territi exstitere in diuina quoque beneficia contumaces, et saluationem suam odisse coeperunt. so. 8. Et liberauit eos propter nomen twuwm. Tali ergo exemplo se quoque postulant liberari babylonia captiuitate ob peccata detenti. 93, Vt notam faceret usque et siccatum est. Pro augmento miraculi profundum pelagus solo ait sermone siccatum. 9», Et deduxit eos in aquis multis sicut in deserto. Parum erat 55 quod peruium mare fecerat, nisi etiam arentem semitam uiantibus praestitisset. 11. Εἰ liberauit usque tribulantes eos. Creuit defensionis gloria, cum talis ultio hostes absumpsit. 12. Vnus ex eis usque ad laudem eius. Praestinauerunt uera6o que crediderunt. 132. Properauerunt, obliti sunt operum eius. Dupliciter rei, qui

33 tu quoque] 74**, tuque /4e* nitimur R

Vom

laudetur] 24e* 5. /., oz. /4e*

43 eius in] 74e, in eius R

47 insectatione] conieci, in separatione 74e

57 tribulantes] conieci, tribulantis 74e

absumpsit] conieci, adsumpsit 74e

34 nititur] 74e,

45/46 calentibus] 74**, scalentibus

54 parum] R, paruum “45

creuit] 74**, uel non caruit 74** s, /.

61 properauerunt] conieci, probauerunt 74*

58

124^

514

PSALMVS CV

:

343

ep. et uirtutes Dei et in sua salute perfectas, quo citius, eo obliuiscuntur ingratius.

13». Non 65 operum

sustinuerunt

consilium

eius. Secuta

est obliuionem

Dei auersio uoluntatis, ut, non exspectatis Dei nutibus,

perpropere in illicita suspirarent. 148, Εἰ concupierunt usque in deserto. Ob desiderium carnium, cum tamen mannae edulio pascerentur. 140, Εἰ temptauerunt Deum 1n siccitate. Ob sitim in Moysen sedi7o tiosi aemulatione mala. Non frenauit diuinam liberalitatem ingrati populi et terribilis intentio : 15-16*. Ei dedit eis usque ?n castris. Pro: zelati sunt aemulatione impia filii Core, honorem sibi sacerdotii illicite praesumendo. 7; 16^. Et Aaron sanctum Domini. Ac si diceret : in hoc ministerium Deo sanctificante delectum. 202. Aperta est terra usque suam.

Id est, Deum

omnipotentem,

quem colere gloriosum est, signis clarum et amandum beneficiis, ut sit e regione contumeliosum uenerari idola sensus expertia, quae 8o mereri cultum nec debeant nec deuotionem ualeant munerari. 20^. In similitudinem wituli usque fenum. Exprobrat hebetudinem cultoribus idoli nec humana forma praediti nec communi spiritu uiuentium animati. 21. Obliti sunt usque in Aegypto. Nec locis impressa signa in 3; memoriam beneficiorum Dei potuerunt retinere profanos, cum tamen ea magnitudo et numerus eximere debuisset obliuionis iniuriam. 22. Mirabilia 1n terra Cham usque in mari. Rubro. Eremum iuris Aegypti, quam Cham origo possedit. 9o 24. Et dixit ut disperderet usque desiderabilem. Cum exploratores 1244 territi repetebant Aegyptum. 25. Non crediderunt usque suis. Mannae cibos aegyptios praeferentes.

28. Non exaudierunt usque mortuorum. Idolorum non uiuentium, 95 quando apud Madianitas decore capti mulierum impietatem libidini miscuerunt. 29. Et irritauerunt. eum 1n, studiis suis. Studiose peccantes exquisita nequitia.

100

30. Multiplicata est in eis usque quassatio. — Etest retenta percussio. 338. Et reputatum est ei usque spiritum eius. — Afflictus est Moyses sententia Domini qua a terra repromissionis exclusus est, audiendo pariter et merendo. Aliter : causas, inquit, offendendi

Deum non habuerat, nisi ad iracundiam maledictis populi fuisset impulsus, ut in dolorem populi diceret eos impossibilia flagitare. τος

880, Et distinxit 4n labis suis. Id est, Deus edixerat ne impiis

gentibus parceretur, quod praeuaricator populus implere neglexit : Ps. CV, 99 iuxta Hebr. ad loc. loc.

— 100/101 afflictus est Moyses] iuxta Hebr, ad

66 perpropere] “491, uel properare 74** ;. /. om. “491 73 illicite] 24eV, illiciti R 105 edixerat] ΚΕ, et dixerat “49

70 aemulatione mala non] 74**, 49 expertia] comieci, experientia 74e

344

PS. CV-CVI

36. Nom disperdiderumt usque scandalum. Commixtione tali στό praecipites dati sunt in ruinam, ut solent per plana currentes ] obiectu alicuius rei in solum effundere. 37-385. Et immolauerunt usque filiarum suarum. Non publico afuo 1 fectu paruulis, non priuato pepercere pignoribus. 38e. Sacrificauerunt usque Chanaan. In hoc quoque caeci, qui sculptilibus uiuentia et pretiosa tam uilibus immolabant. d 383, Et interfecta est terra in sanguinibus. Pro polluta est parrici115 diis ac sacrilegiis, uel afflicta propter sanguinem. 39. Et contaminata est usque suis. A Deo synagogae, tamquam 1255 ep.

marito, impie recesserunt.

i

E4

412. Εἰ iratus est Dominus usque ?nimicorum. Gentium finitimarum scilicet. :120 488, Et dominati sunt usque eos. Cum tamen causae offensionum essent frequentes et graues. His sane commemorandis muniuit impetrationi uiam, similiter captus et similiter reus. 43b. Isi autem exacerbarunt usque suo. Solutio captiuitatis non erat apud perfidos diuturnae emendationis magistra. 12; 445, Et humiliati sunt usque tribularentur. Non uincebatur seueritate clementia. 45. Cum audiret usque misericordiae suae. Donec conuertendo statu nostro sententiam commutauit

in melius.

517

46. Et dedit eos in. misericordias. Impios hostes in captiuorum 130 suorum commutauit misericordiam. Aliter : ut sortem captiuorum miserarentur domini et seruitutis iuga laxarent. 412. Et in conspectu omnium usque Deus noster. Omnis psalmi intentio publicatur in finem : et nos, inquit, o Domine,

pari ab-

solue indulgentia, ac nostris maioribus beneficiis dandis exaequa 135 quos reatibus eorum similes uides. 44»-c, Et congrega nos usque nomini sancto. Referamus gratias.

449, Et gloriamur in laude. Liberatio populi tui tua laus est, nostra gloria ; gloriabimur ergo cum tu laudabilis nostra redemptione clarueris. 140 48. A saeculo usque fopulus. Omnem populum reductum de 125» Babylone deuotis praeconiis celebratum ire promittit. Fat, fiat pro confirmatione repromissionis adiectum est, quod quidam interpretatum fideliter transtulerunt. (PSALMVS CVI» Alleluia. Hoc carmine reditus populi de Babylone praedicatur ; imperaturque inter principia ut collata beneficia deuotis extollant uo114 polluta est] iuxta Hebr. ad loc. 107 commixtione] conieci, commixtioni 74e 108 in ruinam] 74e*, oz;, /4e* 116 synagogae tamquam] conieci, tamquam synagogae 45 Κ 127 suae] “49Ἐ, oz. /4e* conuertendo] R, conuertando .498 130 commotauit (5ic)] 74e, commouit R 131 miserarentur] comiec/, miserantur “49 iuga] comieci, iura «48, iugum V. 133 o] JAe*, oz. 49: 134 maioribus] JAe*R, oz;. /4e* 136 nomini] conieci, in 44e 143 interpretatum] “45, interpretum R

Ps.

CVI,2 praedicatur] “45, praedicitur ΡΟ

PSALMVS CVI

345

ep. cibus gratiarum, processu uero sermonis quae mala in captiuitate ; pertulerint uaria narratione prosequitur. 1. Confitemini Domino usque eius. Indefessam Dei circa nos indulgentiam continuis et dignis laudibus debitis praedicate. 2. Dicant usque a Domino. Signauit quibus ut referrent gratias imperaret : redemptis scilicet. το 8, Quos redemit usque mari. In quas plagas mundi fuerunt captiuitatis condicione dispersi.

418

48, Errauerunt in solitudine, in siccitatem, in uiam. Velut in de-

τς

20

25

30.

sertis errantes necessariarum rerum inopia laborabant, graui seruitute depressi. 4b, Ciwitatis habitationis usque sitientes. Vel Hierusalem uel cuiuslibet urbis usum. ὅ-7. Anima eorum usque deduxit eos in uiam. Post errores captiuitatis pulchre wia recta, habitatio et reuersio nominatur : uel Hierusalem uel quamlibet e Palaestinae urbibus. 8. Confitemini usque mirabilia eius. Id est, benefacta eius a redemptis et per hoc obnoxiis praedicentur. 9. Et mirabilia eius usque bonis. Quos supra scripserat inopes rerum bonarum : uoti hos compotes fecit. 108, Sedentes in tenebris et umbra mortis. Captiuitatis angustiis ; uicinitate. 10^, Vinculis ligatos $n mendicitate et ferro. Inopia captiuis immi- . nebant et uincula. 1l. Qwia exacerbauerunt usque irritauerunt. A consulendo ; δὺς denuntiauerat quippe in Lege ne praeuaricatores talia paterentur. 12. Et humiliatum est usque nec fuit qui liberauit eos. Subauditur : praeter Tide eia

13. Et clamauerunt ad Dominum cum tribularentur. Cum deesset adiutor et urgeret afflictio. 145, Εἰ de necessitatibus usque et umbra mortis. Qui sederunt in 35 tenebris et in umbra

mortis et wincti fuerant mendicitate et ferro, 319

hi absolutionem per Dominum consequuntur. 140, Et uincula eorum dirupit. Commemoratas supra necessitates per Dominum praedicat dissolutas. 15. Confitentur Domino misericordiae usque eius. Iteratione ho4o rum uersuum deuotionem illis agendi gratias sedulitatemque conciliat pro tantorum malorum absolutione : quae crebra repetitione et uaria numeratione describit. 16. Et mirabilia eius usque confregit. Tam firmis custodiis munitisque claustris concluserunt nostram captiuitatem, ut nulla spera45 retur euasio.

185, Suscipit eos usque anima eorum. Taedebat quippe, imminente miseria. 20». Et appropinquauerunt portis mortis usque liberauit eos et sanawit eos. Regia potestate tantum praecipiendo medetur. Sic in

5 pertulerint] 74e, pertulerunt PO 10 redemit] conieci, tedemet 74e 12 ziratur Gloss. bib. uocabula buius uersus 24 captiuitatis] JAeR, praez. in V^ 27 et] ZAe*, op, Aet 36 per] conieci, propter 74e 39 usque eius] “49Ἐ, e. “491 44/45 speraretur] ΚΕ, separaretur 74^, spararetur 74e* 46 inmente (5/c)] 74, in mente R

346

PSALMVS CVI

50 centesimo quarto psalmo de Ioseph : ferrum pertransit per amiep. am. eius, donec ueniret uerbum eius.

ἱ

20^. Et eripuit eos usque eorum. Quia supra appropwnquasse eos portis mortis dixerat, apte nunc intulit de interitu liberatos. 228. Et mirabilia eius usque laudis. Instar sacrificii acceptabi55 lis erit ista laudatio, si magnitudo operis eius fuerit longe lateque uulgata. À 22b, Et pronuntiant opera eius in exsultatione. Frequens narratio testatur mentem beneficiorum Dei iucunditate completam. 23. Qui descendunt mare nauibus. Frequenter post specialia Dei 1254 6o in populum beneficia ad communes omnium utilitates transitum facit, sicut lxiiii, in quo, cum dixisset exaudi mos, Deus salutaris noster, intulit : 5265 omnium finium terrae et in mare longe ; similiter

et illud :super Israhel magnificentia eius, et uirtus eius in nubibus, ut ostenderet quoniam non unius curam tantum gentis haberet, sed 65 ad omnes eius prouidentia perueniret. Sic et in praesenti magna, inquit, sunt, o Domine, quae tuis praestas et digna laude celebran-

da, uerumtamen et generi humano sapientia tua in commune consultat, cuius quidem opera experti sunt illi qui primi ausi sunt pelago rates committere, et, quas natura negauerat, arte uias intrare. 70

Operosas et quaestuosas curas transtulerunt ad aquas non minus

latitudine quam profunditate mirabiles : et hoc ut humanam exaggeraret et notaret industriam. 25. Factentes operationem usque procellae. Grandis admiratio diuinae potentiae in alternationibus tranquillitatis atque procellarum. 7; 26. Et exaltati sunt fluctus eius usque ad caelos et usque tabescet. Metu impendentis naufragii praemori asserit tempestate iactatos. 27*. Turbati sunt usque ebrius. Pulchre nauigantium est descripta inaequalitas. 21^, ΕἸ omnis sapientia eorum diuulgata est. Quae usum nauium 8o parauit in quaestum. 288, Et clamauerunt ad. Dominum cum tribularentur. Naturali motu uni Deo in necessitatibus supplicantes. 280, Et de necessitatibus eorum eduxit eos. Eodem ordine solutionem narrat malorum ut aduersa ante descripserat et, quibus re-

1268

85 bus grauatos dixerat, his asserit liberatos.

29^. Et imperauit procellae et statuit in. auram. Procella, quae dudum eo dicente surrexerat, eo demum praecipiente in auram tenuem commutatur ; ut autem

tranquillitas optata

proueniret, 521

relinquitur aura quae cursum dirigat nauigantium, ne molestius 9o quies segnia uada det et inhaeret properantes quam tempestas hactenus saeua iactauerat.

295. Et siüuerunt fluctus eius. Bene siluerunt, quia cautibus illisi fluctus fragorem tumultuantis populi fuerant imitati. Ps. CVI, 80/51 Ps 104, 185-192 cfr. Horat., Carm. 1, 3, 11-12

61/62 Ps 64, 6»-c

63 Ps 67, 358-Ὁ

68/69

53 apte] conieci, aperte 74e 67 tua] /4e*, oz. /Ae*R 68 opera] 4Ae*R, ozz. /4e* ausi] R, ussi 74e 8? dudum] 74e, dum R 89 relinquitur] 74**, reliquitur “491, requiritur R 90 segnia] 74e. pos? Gloss. bib., signa ,4€ —— uada det] conleci, uadet 4e

PS. CVI-CVII ep. 95

347

32. Et laetati sunt usque eorum et usque eius. Quoties uos in unum mos patrius congregauerit, tam: generis humani uice quam uestra pro publicis priuatisque beneficiis omnium Deo laudes canantur.

IOO

33. Et mirabilia eus usque sitim. Addit iterum talia operum eius quae ad communem dispensationem spectare uidentur. 34. Terram fructiferam usque in ea. Pro colentium merito solitudines rigauit aquis et fecunda arua sterilitate damnauit. Huius autem prouidentiae praedicatio praesentem causam populi spectat. 35. Poswit desertum usque in exitus aquarum. Habitabiles fecit inuias regiones, et ubertatem

105

fluenti

cultorum

industria

prouo-

cauit. 38. Et collocauit illic usque nimis. Propter fecunditatem glebarum multiplicantur mortales, et in usum hominum creata iumenta succrescunt.

IIO

39. Et iumenta eorum usque dolore. Post tam longum digressum uelut a quadam consequentia sic recurrit ad populum, ut ostenderet

excessum

illum

exhortationi

seruisse,

et

discerent

126b

522

auditores quibus causis aduersa paterentur et quibus rebus prospera mererentur, sicque Deum pro cunctis ut pro parte esse sollicitum, sic rursus partium, ut omnium, habere respectum.

I20

418, Et liberauit de inopia pauperem. At ubi castigatio multa, ibi peccatum est maius ; sed respicit illic clementia. 410, Et posuit sicut oues familias. Pro gregibus ; et est sensus : congregationis nostrae multiplicatio incrementa ouium et gregum est imitatura. 422, Videbunt recti et laetabuntur. Cum dispensationum diuinarum et uarietatum merita humana sequentium circa se quoque probauerint laetiore prouentu. 42^, Et omnis iniquitas oppilabit os suum. Desperantium scilicet rerum humanarum curam, et nostri praecipue, inesse Deo aeterno silentio conticescent, et insultantium sermo rerum

125 ora

ipsarum permutatione frenabitur. 43. Quis sapiens usque Domini. Ille beatus qui, exemplis rerum edoctus, ad hanc se uiuendi instituerit

disciplinam,

ut malorum

expers et compos semper dirigat bonorum.

(PSALMVS CVII»

Canticum psalmi Dauid. Argumentum praesentis psalmi manifestum est ex his psalmis de quorum partibus ipse compositus est, nam prima eius dicta in lui, ultima in luiiii isdem ^

iste sub Machabaeorum

uerbis

leguntur ; unde,

persona cantatur,

ut illi, sic

et, quibus uerborum 323

94 usque (29)] “49Ἐ, om. “491 110 a] 74e*, oz. ,4e* 112 et] 74**, oz. “481 113 mererentur] $7., merentur /4€ — sicque] 749*,07. 74€* 114 habere] conieci, haberet 74e 116 clementia] conieci, clementiam 44e 118 congregationis] 74e,

cognationis R 119 imitatura] 57., emittafutura 74*, imitata R 123 iniquitas oppilabit] lg, iniqui opi 74€ 125 conticescent] R, continguescant 74e 126 permotationem ( 5/c)] R, permotione 74€

129 diregat (5/c)] 448, degat R

348

PSALMVS CVII

ep. similitudine, his quoque argumenti unitate coniungitur ; continet autem pariter de hostibus uictoriae gratulationem. 2-3. Paratum cor usque diluculo. — In gloriam suam recurrere dicit artificis et modulatae laudationis officium, uel certe gloriam

10suam uocat ipsum psallendi obsequium ; quae autem sit ipsa gloria sequenti uersu monstrauit : surge, psalterium cum cithara : tamquam conuersus ad ipsa psallendi organa figurate imperat ut sint ad canenda parata. 4. Confitebor tibi usque Domine. Tam sub populi tui quam sub 15 gentium [et usque] attestationem magnifica. ὅδ, Quoniam magnificata usque ueritas tua. In nubes bona tua gratus et sedulus auditor educam. ; 6. Exaltare usque tua. Sublimitas operum tuorum te caelis approbat celsiorem, nosque causa beneficentiae tuae reddit inter ho20 mines gloriosos. 7-8. Vt liberentur usque metibor. Vt maiorem, inquit, fidem promissi faceret, fer sanctitatem id swam, id est per se ipsum, lurauit : terram

scilicet Iudae,

hactenus

enim

hostibus

1269

diuisam

indigenis, diuidam ; ad habitandum populo meo tradi. 25 9. Meus est Galaad. usque capitis mei. Numerosa tribus Ephraim regni mei decus erit ac robur. 524 9. Iuda rex meus. Non ergo ulterius terrae meae reges dominabuntur externi. 105, Moab olla spei meae. Syrus dicit : Moab aluews concul3o cationis meae : meis pedibus Moab subiciam proterendum. 100, In Idumaeam iniciam calceamentum usque in Idumaeam. Bellando ; et captiuorum colla uictoris pede calcabo. 109, Miu alien;genae subditi sunt. Ex persona populi, deproeliante Domino : mihi, id est populo, Palaestini ambiebant foederari. 32)

ll. Quis deducet me im ciuitatem. circumstantiae — munitam —, aut quis deducet me usque in Idumaeam ? Quo duce in bellum cibo» et aduersariorum munitas demoliar ciuitates ? 12^. Nonne tu, Deus, qui reppulisti nos ? Hebraeus dicit : frotieceras nos. Per ironiam legendum, id est : nullus alius praeter te ista 40 perficiet. 12^, Et non exies usque nostris. Et hoc, ut supra, per ironiam legendum, id est : agmina nostra tuo comitatu fulcientur et stipabuntur auxilio. 13^. Da nobis auxilium de tribulatione. Erimus tuo auxilio fortis45 EE] simi, cum hostes attriueris. Ps. CVII, 38/39 iuxta Hebr. ad loc.

Ps. CVII, 6 argumenti] 57., argumentis 74e R, psallendi organa figurate ad ipsa 74e 4A, reieci

16 nubes] conieci, nobis 74e

12 ad ipsa psallendi organa figurate] 13 canenda] ;za /AeR 15 et usque] 1" educam] conieci, edicam 4e

19

gloriosos] R, oz. /4e*, ante intet homines ;upp/. /Ae* 22 id] “491, id est /4e*R 23 hactenus] ;4**R, uel hanc .4e* ;. ἢ enim hostibus diuisam] “491. enim

ab hostibus terram diuisam 74**, ab hostibus possessam R

24 meae] "θὲ, oz.

“491: 29/30 conculcationis] 74** s. /.R, consulationis 74e* 34 ambiebant] “45, ambiant R 36 in bellum] A4*R, imbellium 7n£erpretatur Gloss. bib. ibo] R, om. “48 38 nos] “49, oz. /4e* 42 fulcientur] conieci, fulciantur 74e*, im-

petatiuum uel futurum 74e** ;, 7,

42/3 stipabuntur] “49, stipantur R

1268

PS. CVII-CVIII ep.

349

13h. Et «ana usque hominis. Quia humana sunt cassa praesidia, idcirco a te auxilium sperandum et opperienda securitas. 14. In Deo faciemus usque in finem. Hebraeus dicit : conculcabit hostes nostros.

(PSALMVS CVIID» In finem. Psalmus Dauid.

Hoc quoque carmen sub Machabaeorum persona canitur, deplorantium quae ab externis, quae a domesticis, aduersa pertulerint postulantiumque ultionem in eos qui Antiochum uel Demetrium re5 ges in eorum odia falsa criminatione succenderint, quique uenalem fecerant sacerdotii dignitatem ; quod non tantum expulso Onia factum est, sed per omne deinceps tempus quo Machabaeis Iudaea est proeliantibus liberata. 25, Deus, laudem meam ne tacueris. Pro : felicitatem pristinam,

1o qua cunctis laudabilis eram, ne silentio quodam oblitterari sinas me hostibus tradito. Pari elocutione illud in Ixx psalmo: à» £e laudatio mea

semper,

id est, a te mihi

conferebatur

ut omnium

lauda-

tione suspicerer. 2b, Quia os peccatoris usque apertum est. Quia obrenuunt et detra15 hunt mihi qui in te peccare non metuunt. 9. Locuti sunt usque gratis. Immerito et per hoc iniuste ; uel certe : frustra me nitebantur opprimere tua protectione munitum et in te fidentem. 48, Pro eo ut me usque mili. Hebraeus dicit : 5ro eo quod eos 20 diligebam, aduersabantur mihi. 4^, Ego autem orabam. Non intentus ad uicissitudinem diuinum deprecabar auxilium. ὅδ, Apposuerunt aduersum me usque bonis. Vt non solum ingrati pro praesusceptis beneficiis essent, sed etiam exsisterent inimici. 2; Bh. Et odium pro dilectione mea. Grauem aduersarium! Non leuis quippe inimicus est qui peccare non metuat. θᾶ, Constitue super eum peccatorem. Studiorum suorum illis uicissitudo respondeat, patiantur quod faciunt. 6^, Et diabolus stet usque swis. Circumdetur et ipse inimicis sicut 3o me dolis iniuste circumdedit.

75. Cum iudicatur exeat condemnatus. Sicut me regum sententia condemnatum uoluit. 1^, Et oratio eius usque n. peccatum. Irritis petitionis effectibus, reatum tantum de iniqua supplicatione conquirat, qui a Deo quod 5; iniuste

posceret

credidit

impetrandum ; uel

certe, amaro

nimis

48/49 iuxta Hebr. ad loc. Ps. CVIII, 11/12 Ps 70, 6c

46 uana] “4τε., una 74?

19/20 iuxta Hebr. ad loc.

41 auxilium] 74**, uel auxilio 74e* 5. ἃ.

opperienda]

conieci, offerienda /4**, offerenda 74e*

Ps. CVIII, 3 externis] 74e, exteris POR pertulerint] 44*R, pertulerunt PO B succenderint] 74e, succenderant ΡΟ, succenderunt R 9 felicitatem pristinam] $7., felicitate pristina 4eR 13 suspicerer] cofmíeci, susciperer 24e 21/22 diuinum] “45, 4- tantum RV 24 exsisterent] conieci, exsisterant 74e

350

PSALMVS CVIII

ep. animo imprecatur inimico desperationem salutis. Vnde quippe iam iustificabitur peccator qui ipsis orationibus impiatur ? 8. Fiant dies eius usque alter. Speculatoris officium, quo sacerdotiis contingit sacerdotalis

dignitas, ab eorum

familia trans-

40 feratur : quam pretio corruperat ; successionem ergo generis uiola-

tus honor pontificii non sequatur. 9-10*. Fiant filii eius usque widua, commutatione commoueantur filii eius et mendicent. Instabiles reddantur et uagi et alienae opis

indigi. 105-11, Eicientur usque substantiam eius. Cum fenerator soluendo esse nequierit, depraedationi pateat creditorum. 527 11^. Diripiant alieni labores eius. Inimici paterni pupillorum bona 1270 diripiant. l 12. Non sit illi usque eius. Desperatae infelicitatis est qui a ;o multis impugnatur et a nullo defenditur. 135. Fiant nati eius in interitu. Ne uel in diuturnitate uitae solacium habent paupertatis. 13^. In una generatione deleatur nomen eius. Posterorum successione cessante aboleatur peccatrix familia. 55 . 14-15*. In memoriam usque semper. Nulla obliuio, nulla miseratio a seueritate uindicis merita subducat reorum. 15^, Et dispereat de terra memoria eorum. Generatione finita. 16. Pro eo quod (non est» recordatus facere misericordiam. Immisericorditer tractandi sunt qui in nostra exactione misericordiam

45

6o respuerunt,

17. Et secutus est hominem inopem et mendicum. Grandis exaggeratio immitis et feri animi est qui statum, quem miserari debuit, impugnauit. 189. Et compunctum corde usque ueniet ei. Fauendo Antiochi parti65 bus et a Legis obseruantia populum abducendo. 18^, Et noluit usque westimentum. Ambietur ex omni parte supplicio. 183, Et intrauit sicut aqua 1n interiora eius. Ne tamquam circumpositis cruciatibus extrinsecus uideretur affectus, penetrandum 1o eum ait usque intima austeritate poenarum. 18*. Et sicut oleum in ossibus eius. Medullas quoque eius peruadendas doloribus indicauit. 193. Fiat ei sicut uestimentum quod operietur. Vt nulla pars eius, nec quae aspicitur, nec quae lateat, sit a supplicio libera ; tota 7 A superficie tegatur plagis. 19^, Et sicut zona qua semper praecingitur. Non remisse, sed astrictis inhaerentibusque tormentis impius affligatur. 20^. Hoc opus eorum usque apud Deum. — Haec retributio. Hebraeus dicit: haec est causa retributionis his qui aduersantur mihi a

8o Domino.

43 instabiles, uagi] cfr. iuxta Hebr. ad loc. 39 contingit] comeci, coniunguit 74e tate] 74e, diurnitate Καὶ

79/80 cfr. iuxta Hebr. ad loc.

44 indigi] 57., indigni 74e

52 habent] 74e, haberent R

59 exactione] comieci, exiectatione “45 68 tamquam] conieci, t(antu)mq(ue) 74e

61 diuturni-

58 (non est» suppleui

65 abducendo] conieci, obducendo 4e

528

1279

PS. CVIII-CIX ep.

85

90

95

10o

105

110

LE.

351

20^, Εἰ qui loquuntur mala usque meam. Iras hostium suscitantes. 21. Et tu, Domine usque nomen tuum. Quos in tui nominis iniuriam insequantur hostes, par est tuo auxilio uindicari. 222, Quia suauis usque ego sum. Impar per omnia persequentibus. 22», Et cor meum conturbatum in me. Non solum angor praesentibus, sed etiam peiorum exspectatione sollicitor. 238, Sicut umbra cum declinat ablatus. Tanta facilitate absumptus sum ab hostibus, quanta umbra aut perit aut conuertitur sole deflexo. 23^, Excussus sum usque locustae. Stationis incertae factus sum. 248, Genua usque ?eiwnio. Vrgentibus malis taedebat cibi, et inedia attenuabatur infirmitas corporis. 24^, Εἰ cor meum usque olewm. Cessatione unctionis inhorrui, nullo in maeroribus delibutus unguento. 25*. Et ego usque ?//is. Deformato afflictoque corpore per inediam incuriamque exponebar irrisu, quod laboranti pro tuis legibus nihil 529 opis ipse deferres. 25^. Viderunt me usque sua. Felicis status quondam mei conuersationem hoc gestu stupentes quoque mirati sunt, uel insultantes maligne uel affectuose miserantes. 269. Adiuua me, Domine, Deus meus. Tu qui es Deus meus ac Dominus. 24. Saluum usque ea. Agnoscant omnes quod operis tui sit nostra defensio. aga-», Maledicent illi usque confundantur. Irritis conatibus suis. 289, Seruus autem tuus laetabitur. Tua uirtute defensus. 29-30. Induantur usque ewm. Multam gratiarum actionem sub multorum conspectu deferre curabo. 318. Quia astitit usque pauperis. — A dexteris dicit, ut per meliorem corporis partem prosperitatem, qua fuerat adiutus, exprimeret.

1274

315. Vt saluam faceret usque meam.

«(PSALMVS CIX5

5

Psalmus Dauid. Ipse Dominus in Euangelio hunc psalmum de se prophetatum esse interpretatus est Pharisaeis. 10, Dixit Dominus Domino usque meis. In Hebraeis uoluminibus nomen quod dicitur tetragrammaton, per quod diuinitatis uocabulum tantum scribitur, in utroque loco similiter positum est,

et Dominus scilicet et Domino : unde manifestum est quod de homine quolibet non possit intellegi, sed de eo qui sit et Deus uerus et omnium Dominus, qui Christus est. Cessant ergo falsae Ps. CIX,2/8 cfr. Mt 22, 41-44. Mc 12, 35-37. Lc 20, 41-44

83 insequantur] “45, insequuntur R 87 absumptus] 57., adsumptus -4eR 88 conuertitur] 74e, conuertatur R 97 deferres] conieci, deferes .4e 98/99 conuersationem] //a “4517 (e£ “45 infra p. 356, 24) 110 prosperitatem] 74e*R, uel prosperam 24** s. /. Ps. CIX,9

cessant] “4917, impet(atiuum) add. 74** s. /.

352

PSALMVS CIX

ro opiniones Iudaeorum, qui aut Abrahae serui personam de ep. domino suo loquentem introduci putant, aut ipsum Dauid, quid 339 Deus Abrahae in procinctu belli dixerit, describentem intellegi uolunt. Secundum diuinitatem Dominum swwm propheta Christum appellat, quem sciebat secundum hominem de semine suo nas15 citurum : pariter ergo in alterutra substantia filius eius Dominusque Christus est. Sedere Dominus dicitur,utregnum eius et dominatio ac iudicium per haec uerba signetur, secundum illud : sedes swper thronum, qui ?udicas 1ustitiam. Filio ergo Pater aequalitatem honoris commu20 nicat, iudicandi quoque tradit et communicat potestatem. Honoris communio Homini per Verbum collata comsessiomis nomine a dexteris, praestantioribus in nobis partibus, indicatur ; qui locus utramque naturam in Christo contestatur : non enim donatur nisi homini potestatis aequatio, et e regione non ascisceretur in socie- 128* 25 tatem tantae dignitatis si solus homo esset. 353 1. Donec ponam usque íworum. Hic donec non est finis indicium sed aeternitatis, et est sensus : potestatis huius aequatio reddetur inimicorum subiectione securior, quae manebit in aeuum donec atterantur rebelles. Simili elocutione Apostolus ait : 3o oportet. illum regnare donec ponat inimicos sub edibus suis, et propheta : ego sum, ego sum, donec senescatis ego sum.

2^, Virgam usque Dominus ex Sion. Regnum quippe Christi in Iudaea sumpsit exordium, ubi est primum incarnatio dedicata et ubi in eum plurimi crediderunt. 32) 9b, Et dominaberis in medio inimicorum tuorum. Circumsaeptus hostibus et artatus inimicorum cuneis, in eos tamen ipsos ar-

ripe dominatum, et luctatus obstantia discipulos ex persecutoribus effice. 98, Tecum brincipium usque tuae. Iugiter dominaberis et inse4o parabiliter tibi erit potestas ac dignitas. Et ut aperte Verbi in principio principatus in Christo est, sic collatus Homini honor carebit et fine, solida tamen et secura per omnia dominatione, i» die uirtutis tuae, id est, in futuro, seruabitur, cum potentia eius claruerit omnium inimicorum subiectione, ut Deus sit omnia in

45 omnibus : crux quippe eius est in praesenti, et suorum afflictio 1285 uirtutem regnantis uelat et gloriam. 3*-c, In splendoribus usque ex utero. Cum sancti, qui nunc uili- 352 ter aestimantur, praemiorum

honore

splenduerint,

tunc

gloriose

regnabis. o 80, Ante luciferum genuit te. Luciferum solem dicit, et a patre ante omnem genitum asserit creaturam Filium. 48, Iurauit Dominus et non baenitebit. Aeternitatem sacerdotii et stabilitatem iuratione monstrauit. 4^, T'u es sacerdos usque Melchisedech. Solus merito obtinet sa13/25 cft. Coislin. 275, 276*-277 (apud Devr., Essaip. 78) Col. 5, 11 44/45 3115. 43,25 Ὁ I Cot 15,25

17 ac] conieci, ad .4e

iudicium] .7., indicium 74e

“4517, uel (inseparabi)lis 74e* s, ἡ.

44e

18/19 Ps 9, 5^

30

39/40 inseparabiliter]

40 ut aperte uerbi] conieci, tuta per teuerbis

41 collatus] conieci, collocatus 74e

45 eius] “49, oz;. /4e*

pSncIX-0x

353

55 cerdotium, quod nec a parente suscepit mortale nec more Legis ep. posteris tradidit. 5$. Dominus usque reges. Adiutor in omnibus, a parte Filii Hominis. Ita in persecutores tuos ulciscetur siue in hoc tempore siue in futuro, ut, quos reatus inuoluerit, non possit a poena re6o galis dignitas uindicare. 6. Iudicawuit usque ruinas. Hebraeus : walles implebit. Perficiet interitum gentium, uel semirutas aedes cadaueribus implebit reorum. Iosephus testis est quantas in persecutores Christi ultio diuina strages ediderit. 65 Τὰ, Conquassawit capita multorum in. terra copiosa, et de torrente in uia bibet. Vitam duram habebit semper et tristem, plenam laboris et totius uoluntatis expertem. 1^. Propterea exaltawit caput. Sic et Apostolus : in similitudine hominum factus, et habitu inuentus ut homo. Humiliauit se ipsum, 7o factus oboediens Patri usque ad mortem, mortem autem crucis ; bropter quod Deus illum exaltauit.

(PSALMVS CX» Alleluia. 128^ Gratias agit in hoc psalmo Dauid beatus pro his quae populo in commune Dei sunt miseratione collata, praecipue pro soluta cap- 533 tiuitate babylonia ; docetque audientes his, quibus ipse usus est, s uerbis insistere.

10, Confitebor tibi usque meo. Non segniter ac remisse. 1c-28. Im consilio sanctorum et comgregatione. Id est, cum in unum iusti quique conuenerint, deuoti tunc e communi admiratione facta Dei misericordis

extollunt ; praedicatione

ergo sancti

10 concillii opera Domini apud omnes magna credentur. 28-Ὁ Magna usque eiws. Ad usus omnes diligenter effecta. 3^. Confessio usque eius. In locum deficientis per admirationem narrationis gratiarum subiecit actionem. 35, Iustitia eiws usque saeculi. Quia hostes populi sui iustus 15 ultor exstinxit. 4^, Memoriam usque suorum. Cuncta quae gessit admiratione sui sunt mandata memoriae. 4^», Misericors usque Dominus. Rerum omnium copiam indulsit misericorditer. 20 B. Escam dedit usque sw. Id est, ignoscet ; memoria et promissionum suarum ueritate tutabitur. 6. Virtutem usque suo. Non sermonis indicio, sed operum documento uirtus eius suis innotuit. 7. Vt det illis hereditatem gentium. Rebus ergo, non uerbis, inno61 iuxta Hebr. ad loc.

68/71 Ph. 2, 7-8

Bà suscepit] conieci, suscipit "4e conieci, impleuit 74e

— 61 implebit] 74e*, oz. 74€* ^ 62 implebit]

Ps. CX, 2 dauid beatus] 74$, beatus dauid PO 4 docetque] 74**, docet 74e* * congregatione] conieci, gré 74e 14 usque] A**, oz. “45: 20 et] 74e*, oz;, “451 24/25 innotuit] comzeci, innotauit 74e

354

PS. CX-CXI

25 tuit, cum terras gentium, id est Palaestinam, ut primum

tradita

ep. fuit, post captiuitatem populo restituit. 88, Opera manuum usque eius. Grandi fide et stabilitate nixa sunt 1282 quae in suorum defensionem efficienda praeceperit. 534 8^. Confirmata usque saeculi. Beneficia eius nec imbecilla nec ua30 ria, neque ab ipso deserenda neque ab alio uiolenda. 8c. Facta in ueritate et aequitate. Non perfunctorie; iustam est de hostibus ultionem operatus. 9^. Redemptionem usque suo. Id est : liberando suos aut ab aegyp. tia aut a babylonia seruitute. A51 325.

90, Aut mandauit Testamentum suwm. Pacta cum maioribus habi-

ta perpetua nostri protectione firmabit.

9c, Sanctum οἱ terribile nomen eius. Venerabile est nobis, tremen-

dum hostibus. 102-5, Principium sapientiae timor Domini. Quam utilis sane ista 4o esset reuerentia, cum magisterium sapientiae praebet, expressum est : quia confertur religioso animo bonorum malorumque certa discretio. Haec ergo eruditio profert intellectum bonum, id est, sa-

pientiae scita facientem, quando uirtus in opus nouum, non in os-

45

tentationem, discitur.

105, Principium sapientiae usque in finem. — Laudatio eius, id est, Dei aut nominis Dei, quod id ipsum est.

(PSALMVS ΟΧΙΣ Alleluia. Reuersiomis commune

Aggaei

et Zachariae.

Omnes

hoc

carmine

in

exhortatur homines atque ad studium uirtutis instituit,

qui etiam fructus bona opera consequatur annectens. Simile sane 5 primi psalmi argumentum, sed in illo breuius, licet perfectius 535 tamen, in hoc autem ambitu quidem maiore uerborum sed uilioris meriti praemia, quae uirtutem maneant, explicantur ; ibi uero uir-

tus per se commendatur ipsa, hic diuitiae et inimicorum despectus numerantur in pretio, quod reuersis de Babylone collatum est. το 1. Beatus uir usque Dominum. Quis est iste timens Dominum ? Dixerat : quem beatum mandatorum intelegendum obseruantia dedit, ut recurrat, non /imeri ab eo Dominum qui praecepta neglexerit. 3b. In mandatis eius usque saeculi. Claritas per iustitiam conquisi15 ta in filios eius nepotesque durabit. 48, Exortum est usque corde. Etiamsi pro condicione uitae maerorum £enebris fuerint ad breue depressi, prosperorum protinus luce radiabunt. 4^, Misericors et miserator Dominus. Qui neminem supra uires aut 20 infructuose patitur affligi. ὅδ, Iucundus homo usque commendat. Pro : tractabili et liberali facilitate praeditus. 28 praeceperit] comieci, petciperit 74* 46 dei (29)] .4**, om. “491 Ps. CXI, 4 annectens] ΡΟ, annectans 74e om, ,Ae*

34/38 tremendum] 9 de] 4e, a PQ

74*, timendum

ΚΓ

15 -que] 44**,

I

29?

PS. CXI-CXII ep.

355

ὅ», Disponit usque in iudicio. Non solum bona opera rebus suis prospexit, sed et cautus est ut non habeat etiam omni sermone 536

25 delictum.

6. Quia in saeculum non commouebitur. Ita scilicet et deuotus et cautus, ut nulla poterit aduersitate quassari. 78, In memoria aeterna erit iustus. Praesentibus uenerabilis, me-

morandus posteris. 32)ι $b. Ab auditione usque timebit. Numquam sollicitabitur tristitudine nuntiorum. 8. Paratum est usque suos. Fidens Deo manet aduersus omnes rumores interritus, donec minas hostium Deo protegente despiciat. ga-b, Disbersit usque saeculi. Liberalis animus habet iustitiam uel 129" 3; permanentem uel etiam suffragantem. Iterat sane istius bona et praecepta uirtutis, ut et hortantis intensio et praestantissimi inculcetur operis appetitus. 9c. Cornu eius usque ?n gloria. Propugnatrice potentia. 108, Peccator widebit et irascetur. Pro indignanti tristitia. 4o 10^. Dentibus usque fabescet. Afflictus prosperitate et bonorum inuidus enim in ultionem uitii ipse quoque carebit optatis. 109, Desiderium peccatorum peribit.

(PSALMVS CXII» Alleluza. Hoc carmine ad psallendi officia instituit auditores, docens eos

maiore cura laudare oportere Dominum, quippe qui sit magnus natura et uoluntate beneficus. ς l.Laudate, bueri, Dominum usque Domini. — Pueros uocat populos pro indicio familiaris affectus. Aliter : deuota laudatione eius 537 celebrate memoriam, ut est illud : afferte Domino gloriam usque

το

&i4s, ac si diceret, memoriam eius cum honore non illud : cantate Domino, benedicite nomini evus.

reuocate,

nec

2. Sit nomen Domini benedictum in saeculum. Iam hinc quid oporteat psallentes dicere, praecipitur. 9. A solis usque Domini. Rite laudatione eius totus orbis impleatur, quia prae se fert suae conditionis auctorem. 48, Excelsus usque gentes. Impiarum gentium attritione gloriosus. 15. 4b, Super caelos gloria eius. Parum est si celsitudo eius humanis praeeminet, cum gloria eius super altitudines superuehitur caelorum. θᾶ, Quis sicut Dominus Deus noster usque respicit. Habitator caeli non dedignatur humilium habere respectum. Ps. CXII, 9/8 Ps 28, 28-5. 95, 75-82

9 Ps 95,2*

23 in iudicio] coreci, inicio 74€*, iniucio 74e* et* T 30 sollicitabitur] comieci, sociabitur

28/29 memorandus] 748, praez. 30/31 tristitudine] coreci, tristitudini "4€ — 36/37 inculcetur] conzeci, incoletur 74e 41 enim] propono ( cfr. Lindsay, Not. lat.p. 132 et infrap.359, 14) , nihil 4e 24e

Ps. CXII, 3 maiore] 4e, maiori POR laudare] 74*, laudari PQ quippe qui sit] propono, quo possit “48, quia sit PO 13 prae se] conieci, praeesse 74e 15 parum] conieci, paruum Ae R 16 praeminet ( 5/c)] R, praeminiet 74e

356

PS. CXII-CXIII

20 68, In caelo et in terra. Hic uersiculus superiori iungendus est, ep. id est, quis sicut Dominus Deus noster in caelo et in terra ? Vt respondeat subauditio : nullus similis Deo in caelo et in terra poterit deprehendi. ^ 7-8. Suscilans usque fopuli swi. Grandi rerum conuersatione

1299

25 quos respexit attollit ; non tantum ergo solatur, sed etiam aequat

principibus degentes inter stercora, id est, ultima mendicitate sordentes. In quo opere geminae uirtutis attestatio est : cura namque pauperum Dei respicit bonitatem, sublimatio humilium potentiae iss ἢ eius insigne est. 390 9. Qui habitare usque laetantem. Hic quoque mirabilis est effectus diuinae potentiae pariter ac benignitatis, dum maestitudinem sterilitatis in domina materni prouentus hilaritate commutat.

(PSALMVS CXIII» Alleluia. Hic psalmus recordatione priscorum gestorum ad notitiam deitatis auditores instituit, et suffragio diuinorum beneficiorum exsecrationem conciliat idolorum. Loquitur autem ex persona 5; populi, ipsos quoque inducens inter se mutuo conferentes quibus quasi principiis diuina apud eos agnitio culturaque adoleuerit. 1*-*, In exitu Israhel de Aegypto usque barbaro. Hebraeus dicit : cum egrederetur. Eo, inquit, tempore, quo educebamur ex Aegypto, in diuinam possessionem separati sumus. 10 28, Facta est Iudaea sanctificatio eius. Sic sequestrata est, ut nullius in alterius usum atque condicionem ueniret ; utique quae sanctificantur promiscua abusione non queant profanari. oíIsrahel potestas eius. Regnum suum proprium habere populum uoluit. 15.

8. Mare widit et fugit. Palchro totum schemate et familiari, ut plus

admirationis auditori incutiat. 4. Iordanis conuersus est usque Hyperbolice totum : praeducentis 9. Quid est tibi, mare, quod 20 interrogationis speciem pandit

arietes. Hebraeus : subsiluerunt. potentia et liberorum gratia. fugisti ? Scita nimis figura per 1292 causas tanti tripudii in solidis,

in fluidis uero tanti terroris, et, quando eius facta narrauerat, fidem 539

robustam rebus simulatio responsionis admouit : *. Et tu, Iordanis

usque

Iacob.

Illius nutu

quoque

laetamur,

cuius aspectu tota terra concutitur ; quae in peccato quoque filio25 rum Core a sua quoque conexione diuisa est. 8. Qui conuertit betram in. stagnum aquae. Ad maiorem fidem etiam alia adiungit quae eo tempore contigerunt : similis est sane admirationis in quo geminae est uirtutis insigne, eruptionis et PL CXIID

8 iuxta Hebr. ad loc.

17 iuxta Hebr. ad loc.

21 dominus] 74**, oz. “49: 24 usque] 44**, o». “491 31 benignitatis] conieci, benignus 74**, est benignus 74e*

30 est] 74e*, om. «49:

Ps. CXIII , 4 exsecrationem] POR, exarationem “491, exacrationem ;4e* 20 tripudii] comieci, repudii 74e in solidis] ;4sc., insolitis 74e 21 eius] conieci, contra 74e 22 admouit] conieci, admonuit 74e 2 est] 7de*, op. /4e*

PSALMVSCXIH

— —

357

ep. redundantiae; stupor namque fuit ut et fluenta lapis et tanta mitteret 3o quibus bibulae stagnarenter harenae, et, quod est amplius, post expletionem innumerabilium animantium. 105 (23), E? rupem in fontes usque ueritatem tuam. Post narrationem factorum mirabilium consequenter ex persona populi continuari in se tantam indulgentiam deprecatur. 32) 10^ (25). Ne quando dicent :ubi est usque eorum. Insultent licet illi et in contumeliam tuam relictos putant (per? quos te propugnatorem mirati sunt, a nobis tamen audient te nusquam discessis- 540

se, quin potius ubique esse. Inde et fideliter damas tuum praesta forte auxilium semper. 4o 11(3). Deus autem noster sursum in caelo et super derram. Ac si diceret : ubique. 11(3). Omnia quaecumque usque fecit. Iste est igitur Deus nos-

ter qui est ubique. Statim, ut uoluit, omnia substiterunt, nullo ad 1305

facturam eorum quae creata sunt indigens adiutore. 4; 128(49). Simulacra gentiwm. Ac si diceret: omnis decor idolorum in artificum manibus est et in, pretiosa licet, inanimata tamen auri

argentique materia, cum Deus noster uoluntaria potentia clarus sit et omnium conditione magnificus. 12^*(4*), Opera manuum hominum. Deus est uero ipsorum creator

5o hominum qui auctores idolorum sunt. Mire sane et religiose diuinae reuerentiae simulacrorum postposuit uilitatem et exprobranter operis Dei illa opus esse coniungit, ac, praeponendo illis homines utpote factores suos, a Dei illa dedignanter comparatione submouit. 55. 13 (5). Os habent usque non uidebunt. Forma licet hominum imbuantur simulacra, omnibus priuata sunt sensibus, et, si mortalium

similitudinem implere nequeunt iam, quantum a diuina ueritate recesserint agnoscat pariter et erubescat impietas ! 14-16 (63-85), Aures habent usque n eis. Cuius status idola sunt ; 6o licet cum hominibus, deorum suorum. similitudinem indignatione 54: propheta commotior imprecatur. 17 (9). Domus Israhel usque et protector eorum. Ac si diceret: nos igitur in eo Deo sperauimus et speramus qui et consueuit et potest ferre praesidium. 65 18 (10). Domus Aaron usque est. Vnum idemque significat repetitio ista nominum Zsrahel, Aaron. 20 (12). Timentes Dominum — qui timent Dominum — usque benedicit nos. Cum essemus in Aegypto, ut consequenter a prin- 130^ 7o

cipio carmen

texat.

20* (120), Benedixit domu Israhel usque Dominum. Rite ergo haec

ipsa nomina, (ut? superius, fuerunt commemorata : ut in Domino 80 cfr. Vergil., Georg. 1, 114

36 (per) suppl. 51. post Gloss. bib.

81 te] 74**, om. 45:

40 autem] .4**,

om. “451 42 est] 74**, om. “4951 48 si] “4451, oz. 74€ 46 pretiosa] 74**, or. “491 inanimata] 74**, uel inania 74** ;. zz. 49 est] Zd**, oz. ,4e* 50/ 51 diuinae reuerentiae] /4**, uel diuina reuerentia 74** ;. 7. 63 consueuit] conieci, consuit 74e 65/66 significat repetitio] 74**, repetitio significat 74e* 71/72 (ut) superius fuerunt commemotrata ut in domino sperarent] conieci, superius ut in

domino sperarent fuerunt commemorata 74e

358

PS. CXIII-CXIV

ep. sperarent cohortatus eodem a quo iam erant maximis affecti bene-

ficiis.

21-22 (13-14). Pusillos cum matoribus usque westros. Crescat, 75 inquit, benedictio tua super nos posterosque nostros : ex persona quippe populi mutuo colloquentis sermo prophetae est. — 23 (15). Benedicti uos usque terram. Inuicem sibi bona optantium est uox.

24 (16). Caelum usque hominum. — Caelum superius caelum est 8o firmamenti utpote superimpositum, quod tamen conditori suo habitaculum praestat, cum terra sit cultibus attributa mortalium ; honor ergo reddendus est, ut celso et benefico, Deo.

25-26 (17-18). Non mortui usque in saeculum. Cum mortui conquiescant a talibus officiis, praeuenire debet otiosa inferni 85 tempora et loca nostra deuotio, et uitam omnem tuis laudibus occupare ; aut certe : cum spirantium solummodo demerearis obsequiis, serua uitam tuis praeconiis mancipatam. (PSALMVS CXIV»

Alleluia. 542 Gratulationem populi hoc carmen continet de Babylonia reducti, finitis miseriis gloriantis. 1, Diexi, quoniam usque meae. Res quippe uotiuae ad refi5 ciendos sensus

eliciunt dilectionem

tui.

2^, Quia inclinauit usque mihi. Dicta superiora geminauit, id est, ἡ sollicite me et non dissimulanter audiuit. 2b, Ft in diebus usque ewm. Tunc opem et auxilium poposci, quando mihi tribulationis pondus incubuit. 1:0. 99, Circumdederunt usque mortis. Vndique me discrimina mortem comminantia uallauerunt. 3^. Pericula usque me. In infernum deducentia, id est, mortifera. . 9*. Tribulationem usque inueni. Aerumnarum magnitudinem ua- 130€ 15 rio sermone prosequitur. 4*. Et nomen Domini inuocaui. In talibus tantisque malis positus ad implorandum Dei auxilium conclamaui : 4^. O Domine, libera animam. Haec, inquit, fuit uox exorantis.

290

Hebraeus dicit : obsecro, Domine, salua animam meam.

9. Misericors Dominus usque miserebitur. Effectus petitionis : bonitatis scilicet suae Deus in suos memor et in hostes exsecu-

tor iustitiae, misertus est laborantium.

. 65. Custodiens usque Dominus. Pro abiectis et opportunis iniuriae. 25 65, Humiliatus sum et me liberauit. Incuruatum oppressumque malis eripuit. Ps. CXIV, 19 iuxta Hebr. ad loc.

72 eodem] tonieci, eadem “45 affecti] conieci, affecta 4e 24 pusillos] 74e*, pusillis 74e* ;. 7, 84 officiis] 74e, obsequiis R 86 spirantium] 24sc., sperantium 45 Ps. CXIV,

11 conclamaui] conieci, collocaui “45, conuerti me R, uocaui [7

PS. CXIV-CXV ep.

:

359

€. Conuertere, anima mea usque tibi. Apostropha ad se facta se mutuo

cohortantur,

ut, securi

iam

tristium,

uotiuis

rebus

fruantur ac laetis. 30. 85, Quia eripuit animam meam. Letales aerumnas amouendo. 8^, Oculos meos a lacrimis. Maerorum flebilium necessitate depul- 543 sa. 8v. Pedes usque lapsu. Vt ne in hoc lubrico uitae corruerem, periculis captiuitatis impulsus. 35 9. Placebo Domino usque wiuorum. Necessarie se, in terras proprias reductum, correcturum quae designauerat pollicetur, qui fuerat, cum displicuisset, et eiectus. T'erram wiuorum Pa-

laestinae regionem uocat, quod seruatorum et redemptorum habitatio uitalis merito censetur, in qua speciali ad uitam pro4o uidentia fouebantur.

(PSALMVS CXV» Alleluia. Ex persona Ezechiae psalmus iste componitur, qui elatus Assyriorum caede letali aegrotatione meruit castigari, quo uero, inutilitatis suae aestimatione reductus, et debitam arrogantiae 5; eruditoriam plagam fatetur, et ab ea se liberatum esse gratulatur. 10^, Credid; usque swm. Denuntianti Esaiae interitum meum ; 1205 propterea supplex oraui. 109, Ego autem dixi usque nimis. Pro : uehementer afflictus sum. το 11. Ego dixi usque mendax. Mente ac ratione cum ita excidissem ut supra humana me attollerem, intellexi tandem mor-

talium uanitatem, ac uilem et numquam consistentem semperque infidum statum esse uiuentium. Sic alibi : mendaces filu hominum,

id est enim : et uanitati obnoxii et in singulas horas

15 mutabiles. 12. Quid retribuam usque mihi. Multipliciter debitor : et pro Assyriorum uictoria neglecta gratiarum actione reus et pro praesenti liberatione obnoxius ; idcirco dixit : $ro omnibus praestihis. 20 13. Calicem usque ?nuocabo. Sacrificabo gratus in honorem tanti beneficii. 13-15. Pretiosa est usque eius. Et glorianter gloriam triumphi et uitae indutias eius nomini deputabo. Hebraeus gloriosa ait, non abiecta aut aequata pecudibus; non patiaris eos fortuito 25 uelut uiles perire, sed ereptam cassibus, uelut multi pretii, obseruas

uitam tuorum. 162^, O Domine usque (uae. Hebraeus : obsecro, Domine. Operum testimonio te mecum uerum Dominum meque tuum seruum retro a maioribus comprobabo. Ps. CXV, 13/14 Ps 61, τοῦ

21 iuxta Hebr. ad loc.

27 iuxta Hebr. ad loc.

Ps. CXV, 3 quo] 4$, qui κε] qua propos. 51. 4 inutilitatis] 74e, forzasse corriuilitatis 13 -que] “49, om. “4491 14 enim] cormieci, nihil 74e 22 glorianter] propono, gloriatur 74e 24 fortuito] 74**, uel fortuitu 24** 5. 7., fortuitu

gendum

PS. CXV-CXVI-CXVII

360

169-175. Dirupisti usque laudis. Quibus me letalis illigauerat jo ep. aegrotatio. Aliter : gratiarum actioni interserit beneficia, deuotionis suae causas enumerans. 1 E 18. Vota mea Domino reddam. Gratificantis laetitiam gens uniuersa cognoscet.

(PSALMVS CXVI» Alleluza. Hoc carmen superiori psalmo, ut ordine, sic argumento coniungitur : conuocantur ergo ab Ezechia non solum Iudaei, sed etiam omnes gentes, ad laudandum Dominum, ut, quae nouae rei spec; taculo,

id est recursu solis, stupuerant, Dominum

uerum

1215

tanti

miraculi uenerentur auctorem. 1-83. Laudate Dominum usque in aeternum. In defensionem nostri indulgentissima mirabilium attestatio signorum, quae, merita excedens nostra, misericordiam respicit uindicantis.

(PSALMVS CXVII» Alleluia. 545 Praesens psalmus reductum populum de Babylone a finitimis gentibus non potuisse opprimi, quae eius prosperitatibus inuidebant, praeloquitur, et apta defensis in gratiarum actione ; formatur

oratio, atque ad laudandum

Deum

tantium schema componitur. 1-2. Confitemini Domino usque

eius.

testimonio

laudationis,

intentae

deuotaeque

se mutuo

Iteratio

cohor-

dictorum sub

pro

diuersitate

sane personarum, ut uarietas nominum repetitionis fastidium emol-

Io

liat.

3-5. Dicat nunc domus Aaron usque in latitudine. Cunctas maerorum angustias, quibus uehementer artabatur, laxauit, oppressis tribuens libertatem. Sic in iiii psalmo : 2n fribulatione dilatasti mahi. Iς 6-9. Dominus mihi usque $nimicos meos. Augenter; etiam tritos abiectosque uidebo per Deum, quos ipso fretus formidare non potero.

2o

8-9. Bonum est usque in principibus. Hoc quoque augenter, ut, post hominem, reges etiam pro Dei adiutorio despectui debere esse praescriberet. Optimum est, abiecta omni humana ope, 131b spem totam in Dei adiutorio collocare. 10. Omnes usque n eos. — Omnes gentes dixit, ut et imbecillitatem regum tanta multitudine superari perstringeret, et diuinam ultionem praedicaret non cedentem numero persistentium.

Ps. CXV'II, 13/14 Ps 4, 2^

Ps. CXV, 6 stupuerant] R, stuperant /4*, stupuerunt PO Ps. CXVIII, 6 formatur] 74** s. /., firmatur 74e* 11 nunc] JA*e*, o». ,4e* 12 quibus] 74e*, oz;. 4e* 16 ipso fretus] Vac. ((ALM.A 1941, 164), ipsos fretos 44e 22 usque] “49, os. /4e* in eos] 74sc., meos “49

PSALMVS CXVII 25.

11-12».

Circumdantes

usque

im spinis.

: Aptissimo

ep. saeptum se et oppressum a uicinis gentibus indicauit.

361 exemplo

12e, Εἰ im nomine usque n eos. Cum (in) tantis itaque malis essem,

'30

Deus

tamen

adiutor

erat,

et multa

hostes meos

$46

facili-

tate superaui. 135. Impulsus uersatus sum ut caderem. Vt auersus grauius ca-

derem, obiectu absque manus, quae ruinam sustentat prone ca-

dentium.

13^. Et Dominus suscipit me. Quamuis, inquit, me illi uoluerint deicere, labi tamen non sum, Deo excipiente, permissus.

14. Fortitudo mea et laudatio mea Dominus. Impertito opis suae adiutorio, ipse robustum reddit et clarum. 15. Εἰ factus est usque ?wstorum. Pro his, inquit, omnibus praestitis laeti gratiarum habeamus officia. 16. Dextera Domini fecit uirtutem. — Dexteram Dei uocat eam 40 efficientiam quae in adiutorium iustis porrigitur ; mirabile quippe fuit a tantis paucos non opprimi. 35

17. Non moriar usque Domini. Tanto miraculo saluti redditus,

Dei beneficia non silebo. 18. Castigans usque Dominus. Praedicantis Dei circa (me) ope4 ^ ra erit talis oratio, quod me scilicet mediocritate uerberum erudiri passus sit, non penitus interire. 195, Et morti usque ?ustitiae. Tam per babyloniam captiuitatem quam per finitimarum gentium obstantiam portas obseratas, imperantis schemate, praecipit reserari. Tale est et illud in xxiii psalmo : attollite bortas usque aeternales. 19^. E? ingressus in eas confitebor. Vt, malorum omnium securus, gratiarum uota persoluam. 20. Haec porta Domini usque eam. Haec est enim illa porta Do-

1310

mini, inquit, quam concupiscebamus uotis, et cuius desiderio ta- 547

5 bescebamus. ^

21. Confitebor tibi, Domine usque in salutem. Moraliter omnino,

et ex usu eorum qui post longum tempus desiderata loca adeunt, formatur oratio. 22. Lapidem usque anguli. Statum captiuorum sub desperatio6o ne reuersionis aegrescentium reprobato a fabris lapidi comparauit et ad structuram prorsus inutili, qui ad subitam rerum conuersionem in paginem anguli profecerit, et angularis non temere reperti et cum cura electi nomine et honore donatus sit; quod Dominus noster in euangelio suae personae accom65 modauit aptissime. 23. A Domino factus est — istud — hic est mirabilis in. oculis nosiris. Expertis quoque stupendum est et paene incredibile.

50 Ps 25, 92-5

64/65 cfr. Mt 21, 42. Lc 20, 17

27 in (29)] ΒΕ, deest in 4e 31 obiectu] z4sc., abiectu 495 806 ipse] 74e, - me R 44 (me) suppleui 4 mediocritate uerberum] 57. (Add. Corr.), mediocritatem uerberorum 74e 47 babyloniam] 74sc., babylonam 24e 53 enim] coreci, hem

44e 62 paginem] 74e, compaginem R 4Ae*, om, ,Ae* 67 est] 4e*, om. 4e*

63 cura] 7de*, om. “491

66 istud]

362 ep. 79

PS. CXVII-CXVIII

24. Haec est dies usque in ea. Hanc igitur diem uoluit nos Dominus celebrandae habere laetitiae. ; 25. O Domine usque prosperare. Confirmari bene coepta supplicat, ut captiuorum sit apud omnes homines mirabilis et praedicanda reuersio. 26. Benedictus qui uenit usque Domini. Mutuo se alloquuntur

548

reducti, estque sensus : non tantum externis, sed etiam nobis erit nostra reuersio, dicentibus in domo tua, quod 1218

1b admiranda

Deo apparente et illustrante sit soluta captiuitas. Proinde iungetur competens adhortatio, ut sint conuentus festiui frequentia et multitudine deuotorum, ne altaris quidem loca libera relinquantur.

24. Deus Dominus usque nobis. Deus apparuit nobis suoque nos liberans adiutorio. 28. Constituite diem. sollemnem (usque) et exaltabo te. Quicquid in honorem tuum dici granditer poterit, praedicabo. 292-b. Confitemini Domino usque misericordia eius. Continua85 tio diuinae indulgentiae fidelium est aptata securitas.

8o

(PSALMVS CXVIII»

Alleluia. Ea, quae in Babylone mento I

Io

I^

2o

gesta sunt, psalmo

praesenti

argu-

sunt, qui, totus exhortationibus et institutionibus plenus,

canitur sub persona iustorum in captiuitate degentium, quales fuerunt tres pueri et Daniel et Ezechiel et Zacharias et reliqui eorum similes, ut paucorum deuotio atque supplicatio uel ad conuincendos desides testimonii uim obtineat omnes idem potuisse, uel ad meliora tendentibus exempli sui quadam face praeluce- 549 at. Miscent sane interdum eas uoces quae publico conueniant peccatori, ut et humiliter se exaequent reis in confessione culparum,

et doceant ista ob meritum populo contigisse. aleph doctrina interpretatur. 1-5. Beati immaculati usque wiae meae. Si mandata tua olim facere et seruare curassem, numquam in has probrosas miserias decidissem. Haec autem loquitur ut ostendat quia propter pec- 1325 cata populus est in captiuitate coactus : miscent personas suas hi quos supra diximus, quia est consuetudo iustorum «ut» et iungant et exaequent se ceteris in confessione culparum. 5-8. Ad custodiendas usque usquequaque. Pollicetur in posterum obseruantiam qua citius de praeteritis ueniam erroribus consequatur a malis praesentibus liberatus, docens pariter causam calami-

tati praestitisse peccata. beth domus interpretatur. 9. In quo corrigit usque suam. Quoniam institutionibus man-

11 adhortatio] comieci, adoratio 74e suppleui

80 nobis] 24e*, ow. ;4**

82 (usque)

Ps. CXVIII, 2 psalmo] conieci, psalmi 74e ὅ et daniel et ezechiel et zacharias] Z4**, daniel ezechiel zacharias 74e* 8 meliora] comieci, meliores 74e 9 publico] .A**, oz. ,Ae*

14 Qut» suppl. 51.

23 beth — interpretatur] 74e*, ozz. /4e*

PSALMVS CXVIII 25 cipata est psalmi tota contextio,

bene

.

coepit ab adulescentia,

ep. quam praecipit rectis studiis imbuendam. 10. /n toto corde meo usque tuis. Diutius in qua solum licebat sacros ritus obire et diuinis. 3). 11-13. In corde meo usque oris twi. Apta persona psalmus iste componitur, talis audientium. gimel plenitudo interpretatur. 1*7. Retribue

usque

μος.

363

ab ea separando terra 579 uoluntatibus inseruire est nimis his, quorum oratio in eruditionem

Id est, deuotioni nostrae remunerare

35 famulatum tuum. Multa namque contemplatione iustorum dispensatio diuina clementer operatur ;quae quidem aequaliter apud peccatores iustosque proueniunt. 21. Reuela oculos usque swperbos. Babylonios, qui Medorum gladio corruerant. 4o 22. Maledicti usque contemptum. Pondera captiuitatis mala. 22-24. Quia testimonia tua usque £uae. Aduersus dicta regis te semper orando. 132Ὁ deleth : tabularum. 25. Adhaesit bauimento anima mea. Consternatus maeroribus. 4;

20.

Viwifioa

me

usque

?wstificationes

tuas.

—

V41am

uocat

actus humanos, sine dubio actui ipsi nomen w/ae imponens. 21-28. Viam iustificationum usque werbis tuis. Varie indicat 3 ene quae pertulit, et diuerse habitum affectumque describit afflicti. “0 32. Viam iniquitatis usque cucurri. Ac si diceret : facere mandata tua atque obseruare decreui. 32b, Cum dilatasti cor meum. Quotiescumque aliquid tribuebas solacii, in mandata tua reddebar alacrior et fiebam circa studium

55.

60

uirtutis attentior. he:ista. 33-39. Legem pone usque quod suspicatus sum. Si inter mala captiuitatis meae tuo auxilio deserar, opinabor me frustra cultui tuo inuigilasse ; hanc ergo necessitatem suspicionis amoue : finienda ergo est haec necessitas. ua : et.

41-42. Adueniat super me usque eloquium tuum, Domine. Cum misericorditer afflictioni subueneris, insultantium opprobria non frustra in te confisus securusque depellam. 45. Et respondebo usque exquisiui. Remotis captiuitatis 65 angustiis laxior me requies recipiet et uita liberior. zai: haec. 49-50. Memor esto usque humilitate mea. Recordare, inquit, promissiónum tuarum, quibus te curam nostri habiturum esse pollicitus es: nos quippe, secuti fidem dictorum tuorum, solacium ca7o pimus in aerumnis, spe recreati meliorum. 56. Quia eloquium usque exquisiwi. Pollicitatio tua scilicet consolatio mihi facta est. 28 uoluntatibus] conieci (uide Gloss. bib. ad loc.) , uultibus 74e 30 est] 74e*, om. “491 33 gemel — interpretatur] 74€*, oz. /4e* $2 -cumque] “49",oz. “491 5 opinabor] conieci, opinabar 74e 66 zai] conieci, iai “45 $0 recreati] conieci, creati 74*

71 pollicitatio] V, sollicitatio 74e

364

PSALMVS CXVIII

ep.

132^ Aeth uita interpretatur. 615. Portio mea mea Dominus usque circumplexi sunt me. Frau75 des hostium insidiaeque uelut uincula frequenter mihi admotae.

61». Εἰ Legem

tuam

mom

swm

oblitus.

Id est, non

adorando

statuam. teht : bonum. 70. Bonitatem usque eorum. Mali obstinatione in unum coierunt 8o corpus, et a bonis auersi durantur in malitiis. caph : manus. 76. Manus tuae usque humiliasti me. Fiat secundum eloquium tuum seruo tuo. Manus tua ut saluum me faciat. caph : manus. 8; 83. Defecit usque in pruina. Vt uter in gelu contrahitur, sic ego sum corrugatus aerumnis. 88. Iustificationes tuas usque Lex tua, Domine. Cum mihi, inquit, 111 sua reuelatione friuolas fabulas et ineptas ingererent, ego dicta eorum auersabar nec aures meas intrare patiebar, quia nihil 9o in eis simile Legis tuae sanctionibus dictisque resonabat.

lameth : disciplina sui cordis. 96. In aeternum usque nimis. Quicquid hominem consummare ac finire potest, expertus sum.

mem : ex ipsis. 97-98. Quomodo dilexi usque mihi est. Hoc mihi iuge bonum est et continuum. 104. Super omnes docentes me usque iniquitatis. Quoniam tu Legem constituisti mihi. "un : sempiternum. 100 105. Lucerna usque meis. Ne errorum tenebris deciperer, ac si lumine quodam praeeunte, ita Legis tuae magisteriis ad ea quae mihi erant facienda ducebar. 106-108. Iuraui et statui usque fac, Domine. Vota mea acceptabi1324 litate dignare, quia cum deuotione et alacritate mentis offeruntur. τος 111. Et?udicia tua. usque in aeternum testimonia tua. Haec instar possessionis meae fuit tuorum obseruantia praeceptorum. samech : adiutorium. 113-120. Iniquos usque tmui.

9;

i10

à1n : fons, siue oculus.

121-128. Feci iudicium usque habwi. bhe : os ab ore, non ab osse. 130. Mirabilia usque illuminat me. Vice luminis me ad operum electionem praeeunt omnia quae locutus es et quae iussisti. 553 , 1315, Os meum usque spiritum. Spiritalem mihi gratiam contulis-

II$*bi]

sade : iustitiae. 141. Iustus es usque contemptus. Aetas apta est tribus pueris ; uult dicere quoniam a primis aetatis suae annis, licet inter pericula fuerint, tamen, quod admiratione dignum est, Deo placere curaue120 rint. 95 uelut] comieci, uel .4* 80 malitiis] comeci, maliis 74e 84 caph manus] 445, ioth principium interpretatur [7 88 friuoles] 57., fribulas 4e ^ 103/104

acceptabilitate] 74e, acceptabilitare propor. Bouswm. ( Wortscb. 142) tur] 44e, offerantur 7 117 est] /4**, om. 9

104 offerun-

PS. CXVIII-CXIX

1

365

ep. coph : uocatio. 145-152. Clamawi usque fundasti eam. res : capitis. 153-160. Vide humilitatem usque tuae. 125 Sen. : dentium.

161-168. Principes usque Domine. Tau : signa. 170. Appropinquet usque tuo. Dignus tibi habear cuius preces aditum ad te habeant, ut uel possint limen tuae cognitionis intraI30 ΤΕ.

(PSALMVS CXIX» Canticum ascenswwum. Sub ipsius Dauid persona psalmus iste canitur eodem tempore quo Saulis persecutionibus exsulabat. 1. 4d Dominum cum tribularer usque me. Tribulationis meae ar5 ticulo uel momento a Domino auxilium postulaui, et uoti sum compos effectus. 2. Domine, animam usque dolosa. Aut ab eorum dolis se pos- 1335 tulabat liberari qui iram Saulis iniquis sermonibus acuebant, aut certe ab ipsis Saulis fraudibus qui saepe blandis uerbis tegebat odia, 1o adeo ut etiam filiam suam insidiose Dauid ad nuptias copularet. 3. Quid detur tibi usque dolosam. Apostropham ad ipsum Saulem : quae, inquit, lucra fallaciae tuae capies ? Qui fructus tam iniquae simulationis erunt ? 554 4. Sagitíae botentis usque desolatoriis. Pro supplicio dolentis 15 cruciatum adustionibus excedente. Familiare est prophetae correptionum illatarum uim corporeis indicare nominibus. 9*. Heu mihi usque frolongatus est. Hoc solo seiugauit ; et ait quod terram a Deo habitam cogatur deserere et diurno eruetur exsilio. 20 ὅν, Habitaui usque Cedar. Idumaeorum figurat regionem, profugus quippe Dauid inter alienigenas uersabatur. Cedar autem filius erat Esau ; nomen posteris dedit.

6. Multum incola fuit anima. Longo, inquit, ac multo tempore extorris patria uixi. 25 18, Cum his usque pacificus. Nullam simultatis materiam osoribus meis praebui; quin potius, occasiones pacis offerendo, auctor concordiae fui. 70, Cum loquebar usque gratis. Non solum, inquit, nihil commodi capies, sed e contrario pro hac nequitia tua et dolo atque simulatio3o ne tam graui traderis ultioni quae possit te omni praesidio exuere.

129 aditum] 57., auditum “49 Ps. CXIX, 1 canticum] conieci, cantum

“45

ascensuum]

“491, uel graduum

“ἀπε, α, 10 ad] .“49Ἐ, om. “4451 11 apostropham] “45, apostropha R 15 cruciatum] «451, cruciatuum ;4** ^ adustionibus excedente] 74**, adutionibus exente 74**, uel edente /4** 5. /. 15/16 correptionum] 57., corruptionum z4eR 17 seiugauit] comieci, se angiauit “48, se angustiauit .$7. 19 exsilio] cormieci, auxilio “49 20 figurat] “458, significat V —— 24 extottis patria] 74*, externus a patria V/ — 26simultatis] 57., simulantis 74e

(PSALMVS CXX» ep.

Canticum graduum. "wu ine ΣΌΝ, 135b Praedicatio uel institutio supplicationis quae populo posito in Babylone conueniat. Aliter : hi psalmi gradwwm dicuntur quia in ascensu Templi canebantur per ea interualla (quae) in numero-

555

sitate graduum fieri (e.g. solebant? propter requiem ascendentium. Est autem parua planities ;appellantur uulgo huiusmodi spatia bellatoria ; in his subsistebant unum ex his psalmis canentes.

1. Leuaui oculos usque mihi. Vim desiderantis auxilium et ob id ro ipsum cuncta circumspicientis expressit. Ad montes : excelsa quaeque aspectu lustraui suspirans, exspectans solutionem malorum. 2. Auxilium meum usque terram. Cum intuerer montes, id est, in excelsum, aestuante desiderio, Conditorem tamen omnium uindi-

15.

cem praestolabar. 9. Non des in commotionem usque te. Adhortantis se mutuo populi uox est : studeamus,

inquit, in reliquum non declinare a recto

calle iustitiae, et Dei iustitia protegemur. 4. Ecce mon dormitabit usque Israhel. Annotauimus autem in multis locis quoniam ecce proprium sit sermonis hebraici, id est, 20 addatur superuacue. Dicit autem quod numquam sit Deus a protectionis suae studio cessaturus, cum semel aliquem dignum custodia sua esse perspexerit. 5. Dominus custodit usque dexteram tuam. Proprio scilicet adiutorio et solito protegeris ; dextera enim fopuli diuinum circa eum 2; nominatur auxilium, quo semper robustus fuit et clarus.

6. Per diem sol usque noctem. Neque diurno scilicet neque nocturno tempore quicquam tibi incommoditatis eueniat. *-8. Dominus custodit te ab omni malo usque in saeculum. Ad illud omnia respiciunt, quod supra posuit : non des in commotionem pedem $56 3o (uum, estque sensus : si tu pro arbitrio eius cuncta gesseris, ipse 133^ te uoti compotem faciat.

(PSALMVS CXXXI, Canticum graduum Dauid. Familiare est prophetae in una eademque causa narrationis schema uariare; quod in praesenti psalmo mirabiliter efficit. Nam, cum reditum populi de Babylone praedicat, inducit quosdam,

5 primaeuos

egressos

in captiuitatem

et exacta

aetate

redeuntes,

loqui inter se quae laetos de reuersione ac memores ueterum mutuo sibi narrare conueniat : ob hoc itaque cum omnibus et prae omnibus

Ps. CXX, 18/19 cfr. /4* ad Ps 5o, 78 (supra, p. 216, 41-43) ; Theod. p- 337, 27-29.349, 18. 355,8. 384, 11 Devr.

Ps. CX X,3 quia] POV, qua 4e 4/6 (quae? (solebant) subsistebant] V'acc. (AL.M.A 1924, 185) , subsistebantur 74e et praem. V. 15 commotionem] conieci, commotationem om. ,Ae* 18 annotauimus] conzeci, adnuntiauimus 74e R 29 commotionem] conieci, commodationem 74e 30

suppl. Tburneysen 7 11 exspectans] 74s, 74e 16 non] ;4*e*, 24 eueniat] 74*, eueniet sensus] 74**, oz;. ,4e*

PSALMVS CXXI

;

367

ep. uos oportet laudes eius canere, quia nos tantum consortii sui quadam familiaritate dignatus est. το 1b. Laetatus sum in his usque mihi. Saepe pro rebus ac negotiis uerba posuit, ut in praesenti. Grandi, inquit, hilaritate completus sum, spem capiens uidendae adeundaeque domus Dei. 1c-2. In domum Domini ibimus usque Hierusalem. Subaudi : putasne ;bimus in domum ilam in qua quondam eramt stantes 15 pedes nosiri, cuius aíría religiosis quondam coetibus terebamus, quae pollebat constructione moenium, quae artabatur multitudine populorum, quam concurrentes undique ad festa ribus ornabant pariter et augebant, quam regalis suique generis et regebat iudicatio et gloria tuebatur, sublimabat auctoritas ? Pro huius 20 igitur face, cuius uetus beatitudo descripta est, uotis communibus supplicate, ut expertis bonis perfrui nobis contingat aliquando. 3. Hierusalem usque in id ipsum. Pro coniunctione aedium et densitate tectorum participationem posuit, id est, domorum mutuo sibi inhaerentium conexionem. Sic Symmachus dicit : multam 1n se 25 habens

coniunctionem.

4. Illic enim usque Israhel. Geminatur dictio de consuetudine et proprietate psalmorum. Cum esset, inquit, integri status ciuitas, omnes undique ad eam currebamus tribus ut festos celebraremus dies, quod per Testamentum Dei fuerat imperatum. Simili elocuti3o one usus est in Ixxx psalmo ; nam, cum dixisset : exsultate Deo adiu-

tori nostro et reliqua, intulit : Zestàmonium in Ioseph posuit illud. 5. Ad confitendum nomini tuo, Domine usque 9n ?udicio. Omnium horum recordatio atque descriptio eo tendit ut uim gaudii, quo ex iudicio reuersionis fuerat affectus, exprimeret. Illic quoque 35 regalis dignitas Dauidici seminis praesidebat, causarum uulgi dis-

ceptatrix aequissima. 62, Sedes super domum Dawid usque Hierusalem. Cohortantur se mutuo ad supplicandum Deo pro pace Hierusalem. 6», Ex abundantia usque te. O tu, Hierusalem ! Tunc, inquit, nos, 4o amantes tui, rerum omnium ubertate complebimur, si tu fueris

optata securitate perfuncta. Sic Hebraeus dicit : s? bene diligentibus, sit pax in muris tuis, sit abundantia in domibus tuis. 4. Fiat pax, Domine usque $n turribus tuis. Pro robusto exercitu Hierusalem. Ac si diceret : nobis contingat uotiua tranquillitas. 45 Virtus urbium aut in exercitibus aut in muris est : his quippe munitur, illis defenditur ; rite ergo fax aptatur utrisque. 1345 8-9. Propter fratres meos usque de te. In commune bonam pacem urbis supplices postulemus ; in Dei gloriam, pro sacris quoque ritibus, uotis religiosioribus obligemur. Id est : propter nostram 50 utilitatem et propter domus Dei instaurationem pacem ciuitatis optemus.

Ps. CX XI, 30/31 Ps 8o, 25. 68

41/42 cfr. iuxta Hebr. ad loc.

Ps. CX XI, 12 capiens] conzeci, cupiens 4e 16 artabatur] comzeci, artebatur 74e 18 regebat] conieci, regabat 74e 24 conexionem] V, conexitionem 74* 28 celebraremus] R, celeremus 74* 29 testamentum] 44$, testimonium R 30 nam] 4Ae*, om, “4491: 33 descriptio] conieci, discritio 74e

(PSALMVS CXXII» ep.

Canticum graduum. Ex communi omnium persona qui in captiuitatem coniuncti sunt psalmus hic canitur, libertatem reuersionis a Domino postulantium. 1. Ad te leuawi oculos usque ?n caelo. Mentis intensionem oculi ; quoque carnis imitati sunt, ut in te iugiter conuersus à te solo praestolarer auxilium, quod praeter te alius conferre nequibat. Aliter : ut mihi libertas saepe promissa, optata semper, contingeret.

28, Ecce sicut oculi seruorum usque suorum. Vt serui ad domino10 rum nutum semper intenti sunt pro testimonio sedulae seruitutis, ita in contemplationem tui iugiter intenta est nostra deuotio, causas totius offensae praeueniens. 2»-0, S;cut oculi usque nobis. Licet spes nostra Dispensatoris dilationibus protrahitur, infatigato tamen animo ac irremissa seruitute I et praestolamur promissa fidelia et agimus ut his perfrui mereamur. 3. Miserere nobis, Domine usque despectione. Accelera igitur liberationem, quia et multis et grauibus probrosis ac diurnis malis urgemur. 559 4. Multumque repleta est usque superbis. In hostes nostros re20 funde mala quae patimur, ut experti uim quam nobis inferunt calamitatis agnoscant, qui adeo intumuerunt felicitate continua ut 134» se ultra humanae castigationis sortem locatos putarent. ^

(PSALMVS CXXIID Canticum graduum huic Dauid. Hoc quoque carmen sub persona populi iam liberati componitur, agentis gratias cum enumeratione malorum quae a Babylone pertulerunt, ut hoc magis obnoxii sint beneficiis redemptoris quo a tantis soluuntur aerumnis. iX ac talibus

1-25, Nisi quia. Dominus erat in. nobis usque Israhel, nisi quod Dominus erat in mobis. Ad imprimendam uim sensus. familiaris dictorum repetitio. 2b. Cum insurgerent homines in nos. Victores Babylonii. 1:0. 95, Forte wiwos deglutissent nos. Omnes irruentibus Babyloniis occisi essemus penitus, tamquam deuorati fero haustu, uelut absorpti aquis magnis, nisi fuisset Domini praestitum auxilium, qui nos erudiri illa castigatione, non omnino interire, decreuerat. ὅδ, Cum irasceretur usque mostra. Hebraeus dicit : torrens transI ^ isset super animam mostram aquae superbae ; magnitudinem ergo illatae cladis inuasaeque uario sermone describens. 6. Forsitan usque dentibus eorum. Debita et magna laude cele-

Ps. CX XIII, 14/15 iuxta Hebr. ad loc.

Ps. CXXII, 2 communi omnium] POR, οὔ. Ae 10 nutum] “45, motum R. 11 Ps. CX XIII, ἃ cum] 44e* POR, om. “491 4 quo] “457, uel quod A** ;. 7. 10 omnes]

commoomni 4e 4 semper] ;4e*, tui] RV, sui (s in ras.) “45 3/4 pertulerunt] 745, pertulerant PQ Z4sc., homines 24e

PS. CXXIII-CXXIV ep. brandus est. Aliter, rapidam comparatione signauit. 20

369

crudelitatem

depraedantium

hac 56o

7. Anima nostra usque uenantiwm. Non solum, inquit, nihil nos

permisit talis pati qualis hostilis feritas concupierat, sed etiam de 1psa captiuitate nos liberauit in qua, ut aues laqueo, tenebamur. 1345 7*-8. Laqueus usque et terram. Rettulit omnia ad principium : nisi ergo fuisset adiutor qui factor est omnium, ille captiuitatis 25 laqueus non esset attritus. Ille igitur est Dominus, qui nec ad primos incursus hostium intolerabilibus malis nos sinit opprimi, nec diutius retineri in captiuitate permisit.

(PSALMVS CXXIV»

i

Canticum graduum. Ex persona eorum qui de captiuitate redeuntes impugnatores suos, id est finitimas gentes, Deo adiuuante presserunt psalmus iste canitur. 15. Qui confidit in Domino sicut mons. Sic Hebraeus dicit : qwi confidunt Domino quasi mons Sion immobilis el in aeternum habitabilis. Aliter : idens in Domino tam immobilis celsusque est quam mons, et mons Dei gratia clarus et ceteris praestans montibus, id est, Sion.

IO

1c28. Non commowebitur usque Hierusalem.

muli, habitatores

Hierusalem,

per Deum

Nolite opinari, ae-

reductos

de Babylone,

demum relictis propriis sedibus in alienas terras posse transferri. 2»-4, Montes 1n circuitu eius usque ?n saeculum. Numquam tali I

^

praesidio desertor sit. Licet munita haec urbs sit loci beneficio, maiore tamen, — quia diuino, — Domini circumdantis munitur

auxilio ; id est quod uestras insidias non ueretur! 88, Quia mon relinquet usque. wirgam. — Virga pro mediocri castigatione accipitur, secundum illud : wsitabo 4n uirga iniquitales eorum,

20

et est sensus

: ne exigua

non

patietur, inquit, suos

quidem mala ab hostibus sustinere, nec sinit hereditarias terras et 1341

inter Iudaeos

sorte diuisas ut peruadat,.saltem

ad momentum,

dominatio profanorum. 35. Vt non extendant usque manus suas. Ligabis, siquidem est felix malitia. Syrus dicit consequentius : w£ non extendant super 2) Tustos ad iniquitatem manus suas, ut subaudias : peccatores scilicet in oppressione iustorum iniqui esse non poterunt, Deo impediente nefarias molitiones. 42-5*, Bene fac, Domine usque $n obligationes. Id est : pro peruersitate dolosa et insidiatrice nequitia et circumscribente uersutia. 30 5^, Adducet Dominus usque iniquitatem. Ac si diceret : eadem istis ultio debetur quae manet operantes iniquitatem. Ps. CX XIV, 8/4 cfr. iuxta Hebr. ad loc.

18 rapidam] «43, in rapinam non 4e

V/

18/19 Ps 88,555

21 talis] 74**, tali 74e*

26 nos] conieci,

Ps. CX XIV, 10 commouebitur] 7Asc., commonebitur 74e 24 malitia] 74$, -Ἐ si numquam permittitur R 26 poterunt] conieci, potuerunt 24e 28 id est] 74e*, om. Ae

370 ep.

PS. CXXIV-CXXV-CXXVI

5€. Pax super Israhel. Addictis profanis, nobis bona pacis contigua largieris.

(PSALMVS CXXV) Canticum gradwwm. 4 ; In captiuorum persona psalmus cantatur supplicantium pro libertate, atque dicentium quanta bona et quanta clara laudatio absolutionem talem secutura sit. ; 1. Cum auerterit Dominus usque consolati. Laxata captiuitate primum bonum in solacio nostro nouerit, secundum in laude diuina. 28, Tunc repletum est gaudio cor nostrum. Multa iucunditate repleti hymnos tibi debitos laudesque dicemus. το 8*6, Et lingua nostra usque ?/l;s. Crescit admiratio uirtutis suae atque potentiae, cum etiam externorum in suam laudem ora conuerterit. 3. Magnificauit Dominus usque laetantes. Cum multa laetitia perfrui coeperimus, laudes tuas nostra de nobis lingua resonabit. 15. 4, Conuertere, Domine usque 2n austro. Statum ergo nostrum 1355 successu prosperiore commuta, ut aduersarii nostri stupore, nos gratiarum actione compleamur. 5. Qui seminant in lacrimis. Et adiuuabit liberatos talium meminisse, et uelut semina quaedam futurae magnaeque laetitiae erunt 20 lacrimae quas aut imminens maeror aut desiderium libertatis effundit. 6. Euntes usque manipulos suos. Principia psalmi ipso fine respexit : cum, inquit, conuerteris captiuitatem nostram, non tenui afficiemur laetitia, sed, ut onusti uelut quibusdam manipulis gau25 diorum, efficacitatis et iucunditatis collatrices lacrimas sentiemus.

(PSALMVS CXXVI» Canticum graduum Salomonis. Carmen hoc, licet Salomonis personae construentis domum Domini incinatur, prophetice tamen et secundae aedificationi aptandum est, quam annitebantur reuersi de Babylone. Isdem uerbis tem; pora utraque propheta complectitur, quoniam et prima constructio et instauratio cassa esset, nisi Domino custode et praeside niteretur. 1. Nisi Dominus usque eam. Aut prophetae adhortatio ad populum est, aut ipsorum inter se collocutio, in hunc sensum : o

το Israhel,

omnis

sollicitudo

construendi

Templi

urbis cassa erit, nisi adiuti fuerimus auxilio Dei.

filii

instaurandaeque 565

25, Nisi Dominus custodierit usque ante lucem surgere. Non minus 32 addictis] -Ae*R ,uel adiectis 74** ἡ, zz. Ps. CX XV, 2 persona] 4, personam POR

6 nouerit] “45, erit

RT

14 reso-

nabit] comieci, resonauit 74e 16 prosperiore commuta] comeci, prospero recommota 46 ΚἈ 24 onusti] “4.:ε., honesti “45, honosti [7 Ps. CXXVI, 2 salomonis personae] -4*PQ, ex salomonis persona propos. 51. construentis] Z4eR, constituentis PO 6 cassa] POR, casse 74*

PS. CXXVLICXXVII

᾿

371

ep. quippe somno quam modica sessione laborantium recreatur uirtus ; 155^ morem ergo secutus operantium et matutina studiapost noctis quie15 tem, otio uires accingi in opus solere descripsit, atque id frustra fieri pariter admonet, nisi Dominus affuerit. 2b, Surgere postquam sederetis usque doloris. Ac si diceret : in labore ac dolore comedetis f$anem doloris, uos qui nunc in multis laboribus ac doloribus inuiti cibum capitis, quibus impugnatio ae20 mulorum nullum sedendi otiandique tempus indulget. 2c, Cum dederit Deus requiem. Id est, cum auxiliari coeperit suis, tunc tanta gaudebitis prosperitate, ut libeat operam dare liberis tollendis, et hac uos retributione ac mercede donabit, ut numerosa

2:

subole gaudeatis. 9. Cum dederit usque uentris. Id est, ipsius filii. 48, Sicut sagittae n manu potentis. Ita, inquit, erunt robusti, ut sagittae cum manu mittuntur potentum : nam ut illae fortiter lactae hostes letaliter feriunt, ita etiam isti, Dei adiutorio accincti,

3)

omnes aduersarios suos inimicosque superabunt. 4b, Iia filii excussorum. Huc illucque iactorum expulsorumque. Aliter : uos, qui nunc hostium expulsione huc illucque iactamini, 564 non solum multiplicamini, sed et potenti robustaque prosperitate gaudebitis. Sine Dei ergo adiutorio nec facere potestis nec ualere. 9*, Beatus wir usque swuwm. Tunc, inquit, cum Dei auxilio fueri-

35 tis adiuti, beat? eritis apud omnes, cum uos uiderint inimicorum cae-

de atque ultione satiatos ; quod quidem in eorum desideriis uersa- 1355 batur. 92-b, Ex ipsis non confundentur. Nec timore tamquam superiorum deiecti, nec quasi ipsi inferiores trepidabunt. 4o ὅὉ, Cum loquentur usque 2n porta. Moris erat apud ueteres et concilia in portis fieri et responsa in portis legatis hostium dari ; hoc est ergo quod ait : cum de caede hostium fuerint felicium expleta desideria, tunc pro iure suo, uelut de superiori loco, uictis condiciones pacis dabunt.

« PSALMVS CXXVII » Canticum graduum. Hoc psalmo reuersos de Babylone docet studere debere uirtutibus, quando irremunerata talis non possit esse deuotio, per quam et collatis iam beneficiis praestatur firmitas et demum confe; rendis meritum comparatur. 1. Beati omnes usque eiws. Ne se eo beatos crediderint quo reductos uidebant, docet quae sit uera felicitas, diuinorum scilicet mandatorum custodia, quae timentium est Deum certis-

simum, ut indicium est, sic testimonium, quaeque totius prospe1o ritatis ita asseruatrix ut auctor est. 22, Labores usque manducabis. — Manwuwum labores fructus operum sunt. Perfrueris fructibus labore quaesitis.

18 comedetis] 74€ V^, fortasse corrigendum comeditis 19 inuiti] 74**, uel irriti 4A** s. ].,irritati GJoss. bib 27 mittuntur] “45, mittantur I7 Ps. CX XVIII, 9 est] 44e*, oz. /Ae*

$65

PS. CXXVII-CXXVIII 88, Beatus es usque domus tuae. Lateri tuo sociata copulataque

372 ep. τς

coniunx fecunditate gaudebit. ᾿ 95, Filii usque mensae tuae. Erit non solum numerosa, sed etiam decorata suboles, ita ambiens mensam

tuam ut radicem oleae re-

nascentia uirgulta circumdant. : 4-5. Ecce sic benedicetur usque Hierusalem. Aut a Domino qui est in Sion benediceris, aut tu ipse in Sion positus benediceris a Do- 1554 20 mino. 6. Omnibus diebus usque Israhel. Et uitae tuae tempore toto gaudebis, et susceptis nepotibus pronepotibusque. Alii : per illos saeculo te interfuturum esse laetaberis.

(PSALMVS CXXVIII» Canticum graduum. Reditum populi de Babylone praedicens docet hoc psalmo reuersos et meminisse ueterum bonorum et (pro? praesenti prosperitate referre gratias : talis ergo formatur oratio quae reuertentium perso5 nae conueniat. 1-2. Saepe expugnauerunt usque a iwuentute mea. Ex illo tempore, quo degebamus in Aegypto, hostium impugnatione laborauimus, sed Deo auxiliante opprimi nequiuimus; et pro praesentibus igitur et pro praeteritis beneficiis grati esse debemus. το 9. Etenim nom potuerunt usque iniquitatem suam. Non momentanea laesione contenti. Metaphoricos afflictum se, sed non peremptum, plagis hostium recordatur. 4. Dominus iustus concidet ceruwices peccatorum. Humiliandos 566 arrogantes et tumentia aduersum me colla hostium deiecit. τις B. Confundantur usque Sion. Inefficacibus insidiis cassisque contra nos conatibus. 6. Fiant sicut fenum aedificiorum usque arescit. Exaggerauit imprecationem perfunctoriae momentaneaeque prosperitatis dicendo fenum et tectorum fenum, quod arescit paene antequam germinet. 20 7. De quo non implebit usque collegit. Vt illud (in» nullum usum cedet euulsum, sic isti penitus atterantur nihilque utilitatis castigatione conquirant. 8. Et non dixerunt usque Domini. Moris enim est a praetereuntibus aut messores aut operarios quospiam salutari. Isti ergo, 1369 2 II tamquam fenwm tectorum, cita perditione rapiantur et, tamquam nullius utilitatis operarii, omni spe, quam uel de afflictione nostra uel de sua prosperitate ceperant, exuantur, indigni etiam benigna compellatione transeuntium. Verba autem salutationis, id est, benedictio Domini super uos, de institutione patria posuit.

18 erit] conieci, erat 74e 16 decorata] 74e, decora R caudicem “49 Ἐr. /, 19 4] 44e, om. Κα

Ps. CX XVIII, 3 pro] PQR, oz. “49

radicem] “491, uel

13 humiliandos] “45, humiliando R

14

tumentia] 74**, uel tumentium 24** ry. /. 20in] RV, om. “45 23 enim] “49", om. “4951 24 messotes] R, metsores 74e 25 fenum] “495, oz. 74e* 25 ra-

piantur] comiecz, rapiuntur 74*

(PSALMVS CXXIX» ep.

II

Canticum graduum. De his ipsis, de quibus sermo superior habitus est, in praesenti aliqua praedicantur; sub persona sane illorum psalmus canitur qui inter illos meritis optimis eminebant.

1». De profundis usque Domine. De mentis intimo supplicauit, quia affectus familiaris afflictis est. 2. Deus exaudi uocem usque serui twi. Audibile Dei per awres indi-

cat. IO

9. S1 iniquitates usque sustinebit. Familiare iustis est inclinare merita sua et se supplicandi tempore exaequare peccantibus, ut et ipsi laudem humilitatis habeant et pro his quos sibi exaequauerint exorent facilius. 4. Quia apud usque Domine. Hebraeus dicit : quia tecum est projitiatio, cum. terribilis sis, sustinui Dominum, sustinuit. anima mea, ei uerbum eius exspectaui. Idcirco nullis fractus aduersariis in

oratione persisto, magnanimitate salua quae promissis tuis nominique tuo debetur, ut spem reuersionis meae Legis tuae obseruatione confirmem ; ad cuius etiam custodiam spectat nullum alium 156b credere redemptorem. 20 9. Sustinuit anima usque Domino. Ac si diceret : ?ugiter. 6. 4 custodia matutina usque ad noctem. — Matutina enim custodia ultima de quattuor, id est, quarta uigilia. A primo ergo crepusculo usque ad totam noctem in te fidere omnes docebimus contribules, hortabimur etiam ceteros ut in te sperare non cessent. 2j Hebraeus dicit : anima mea ad Dominum a wigilia matutina usque ad wigiliam matutinam. 7. Quia apud Dominum misericordia usque redemptio. Causam qua non immerito in eum speretur expressit. 8. Et ipse redemit Israhel usque eius. Remittendo reatum exsol568 uet a plagis quas culpae meruerunt.

(PSALMVS CXXX»5 Canticum graduum Dauid. Hic quoque psalmus sub sanctorum in captiuitate degentium persona cantatur ; aptantur autem uerba huiusmodi, non quibus illi de se insolenter utuntur, iu quae meritis eorum rite conueniant.

I

Io

1^. Domine, non est usque meum. Numquam, inquit, prosperis rebus intumui. Aptae uoces Danieli et tribus pueris in Chaldaea sublimatis. 1v. Neque elati sunt oculi mei. Aut uagantes aut superbientes. Id est, arrogantia pariter lasciuiaque carul. 13. N eque ambulaui in magnis. Numquam ea quae mediocritatis meae modulum excederent concupiui. Haec autem moderatio uiIS G XN X

13/15 iuxta Hebr. ad loc.

25/26 iuxta Hebr. ad loc.

Ps. CX XIX, 6 afflictis] conzeci, afictus 74€ 16 quae] “49", oz. “491 17 tuo] zde* om. 24et* 18 confirmem] comieci, confirmes ;AeR 28 immerito] confeci, metito 74e

374

PS. CXXX-CXXXI

ep. uendi temperantiae, uirtutum omnium maximae, testimonium est.

1e. Neque in mirabilibus super me. Numquam scilicet persuasi 1569 ] animo ad petendas diuitias, gloriam uel honorem. 98-5, Sed exaltaui animam meam. — Exaltaui animam meam interις positum est; reposcit autem consequentia hunc ordinem : s? non humiliter sentiebam, sicut lactans gaudet super matrem suam, sed exallaui animam meam, ila vretribues animam meam ; ut sit sen-

sus : si non ita, inquit, humiliatus sum ut paruulus, si arrogans 20 et indignans fui in dispensationes tuas, immodicam superbiam 569 retributio digna castiget. : ' 2c-0, S;cut lactans gaudet super matrem suam, ita retribues animam meam.

Id est : in eiusdem

mensurae

modo,

cuius fuit superbia,

me etiam poena corripiat. καὶ] 25). 9. Sperat Israhel in Domino usque in saeculum. Non solum, inquit, nihil in me superbiae licuit nec prosperitate factus surn insolentior, sed etiam fui ceteris humilitatis magister docuique proximos [ceteros] in te, non in homine, habere debere fiduciam. (PSALMVS CXXXI» Canticum graduum. Idem argumentum est praesentis et octogesimi octaui psalmi : praedicens quippe propheta ea quae circa populum in Babylone gesta sunt, inducit ipsum populum uelut commonentem Deum ; quantam beatus Dauid curam religionis et diuini cultus habuerit,

quantum studium pro Templi aedificatione suscepit, qualiterque illum uicissim Deus remuneraturum se dixerit promissionibus adgentem eius directis uel ad eos qui erant ex eius genere regnaturi; et, quoniam promissionum talium illo tendebat intentio, ut esset 1o in illa tam imperii quam populi communis utilitas, idcirco huius- 1368 cemodi propheta psalmos instituit quibus spem populi nutriat, ut credant, propter promissionum saltem fidem manentem, captiui- 57o tatem esse laxandam, ut et populus solo patrio et Dauid posteri auito restaurantur imperio. 15.

1. Memento, Domine, Dauid ei omnis mansuetudinis eius. Saltem

Dauid meritorum promissionumque recordare, qui mitem et subditum animum tuis praeceptis exhibuit ; pro tranquilla deuotione et humilitate religiosa et patientissima magnanimitate mansuetudinem interposuit. Hebraeus dicit uero : omnes afflictiones eius. 20 ὦ, Sicut iurauit. usque Iacob. Voti sui intentionem iuramento firmauit et se in effectum rei sacramenti interpositione constrinxit. À meritis sane eius coepit, ut consequenter inferat de promissis ; mansuetudinis

ergo eius, id est, subiectissimae

obseruantiae, documenta

erga Dei cultum

designat :

Ps. CX X XI, 19 cfr. iuxta Hebr. ad loc.

Ps. CX XX,19 inquit] 4e, utique R

26 ceteros] “45, dees? in R.

Ps. CX X XI, 6 suscipit (5/c)] 749, susceperit POR ? remuneraturum] POR, remuneratum 44e 14 habito( sic) restaurantur] “45, a uicto instituantur PO 16 -que] R, om. “49 19 interposuit] conieci, in te posuit 74e 21 et se] conieci, esse 74e constrinxit] conieci, construxit 74e

PSALMVS CXXXI

.

375

2: 9-89. Si introiero in tabernaculum usque meis. Temporibus datis ep. ad requiem non indulsi, donec reuelante Domino construendi Tem-

pli locum facultatemque cognoscerem. 65. Donec inueniam locum Domino usque in Ephrata. Pro Ephrataeo; uel certe, in Ephrata ad Dauid promissio reuelatioque 30 facta est de loco Templi construendi. Hanc reuelationem ad Ephrataeum factam, id est Bethlehemiten Dauid, populus cunctus agnouit. 137" 65, Inuenimus ea in campis siluae. Haec

reuelatio, quae uel in

Ephrata uel per Ephrataeum facta est, inuenta est in campis sil-

571

uae, id est, manifestatum est quod in campo planitiae, scilicet 3; areae Ornan, id est, in uertice montis siluosi sitae, et Templum

esset Domini construendum. Superiore ergo uersu locus huius reuelationis, sequenti locus propter quem reuelatio fiebat ostensus est. 75. Introwimus 1n tabernaculum eius. Cum fuerit scilicet impleta constructio. 4o «b, Adorauimus in loco usque eius. Pro : ubi iugiter habitauit atque consistit ; hoc autem iuxta opinionem iudaicam. 8. Exsurge, Domine usque tuae. Horum, inquit, omnium memor

in nostrum tandem consurge adiutorium et antiquam Templo tuo restitue dignitatem, ut habitationem tuam demum ingressus quo45 dammodo requiescas.

93, Sacerdotes tui induantur iustitia. In tuum iterum accingantur ministerium sacerdotes seruientes iustis, id est piis, ritibus.

95, E? sancti tui exsultent. Vniuersi, inquit, sanctis Legibus dicati grandi laetitia complebuntur cum in antiquum statum cuncta 5o conuerteris.

105. Propter Dawid seruum tuum. Haec nobis omnia illum praesta, in fidem promissionum tuarum.

propter

10^. Ne auertas faciem christi. Aut sacerdotis aut regis, id est, aut 1370

55

6o

65

7o

Dauid aut Zorobabelis ; sed magis conuenit huic propter consequentiam. 118, Iurawit. Dominus in wenitate et non frustrabitur ei. Promissionis namque tuae est illa firma sententia, quae scilicet Dauid posteris aeterna decreuit imperia. 11^. De fructu usque tuam. Hoc est, inquit, tua ad eum facta promissio, quoniam dixisti, si filii eius in Legis tuae custodia permanerent, omnes iugiter posteros eius in regni dignitate permansuros. 12. S? custodierint usque sedem tuam. Cum Dauid successoribus sit promissa aeterna regnatio, Sion quoque in possessionem tuam peculiari dignatione recepta est. Geminis ergo promissis in suffragium liberationis utitur. 13. Quoniam elegit Dominus Sion, praeelegit eam in habitationem sibi. A meliore parte urbis electae totam terram repromissionis uoluit indicare. 145, Haec requies mea 4n saeculum saeculi. Promisisti, inquit, quod in hac domu tibi reqwies multi temporis, id est habitatio in longum, esset futura.

34 manifestatum] V, manifestum 4eR 36 huius] conieci, cuius 74e 46 induantur] comzeci, indantur 74e accingantur] “48, accingentur ΕἸΣ 89 hoc] “45, haec V

PS. CXXXLI-CXXXII

376 ep.

14b, Hic habitabo quoniam elegi eam. Causa cur ceteris urbibus praestantiorem eam fecerit : electio ; et necessaria per hoc tanti 1

|

75 promissi admonitio :

15. Viduam eius benedicens benedicam. Vult dicere : omnes eius benedicam fructus, et omnium rerum illam fecunditate comple-

bo. Hebraeus

dicit : wenationi

eius benedicam,

id est fructibus,

quibus sic aluntur agricolae ut uenationibus studiosi capiendarum 8o ferarum : utrique ergo captiuis diuerso labore utuntur cibis, 575 et ambo escas indagine operosa uestigant. 137^ 165, Pauperes saturabo panibus, sacerdotes eius induam salutant. Omne ab eis quo sanitas uitiatur incommodum dicit submouendum. 8s 16b, Et sancti eius exsultatione exsultabunt. Cunctum populum iucunditate replebo. 173. Illic broducam cornu Dauid. Potentiam regiae potestatis aduersus hostes meo praesidio roborabo. 19^. Paraui lucernam christo meo. Pro : firmaui absque ullo 9o interpolatu Dauidicae posteritatis ductum, et eam iugiter faciam conspicuam. 188, Inimicos eius induam confusione. Hostes eius uel diuersis af-

fligam cladibus, uel prosperitate destituam. 185, Super ipsum autem usque mea. Euidenter super illum gratia 95 mea relucebit.

(PSALMVS CXXXII» Canticum graduum. Decem et duae tribus ante captiuitatem semper inimicae erant ; post captiuitatem in unum principatum reducta summa imperii mutuo foederatae sunt, ut nec regno ultra diuiderentur nec animo.

5; Praeuidens ergo propheta huius felicitatis euentum, praedicit et laxandam captiuitatem omnium et astringendam inter eos fore concordiam. 1. Ecce quam bonum usque in unum. Tamquam in rerum praesentium iucundum ductus spectaculum, cum uoluntate et quadam 574 10 demonstratione bonum redintegrandae pacis extollit, adeo ut tan- 1572 tum munus sacerdotalibus exaequet unguentis. 2a, Sicut unguentum usque Zn barbam. Quod non minus fragrantia iucundum

est, quam

consecratione

reuerendum

: per

quod amicitiae delectatio ueneratioque inesse describitur. ις

Q*-c, In barbam Aaron.

Ordinate

prorsus, post caput, barbam,

atque inde oram uestimenti intulit, ut doceret exemplo unguenti ordinatam pacem inter fratres esse debere. 98, Quod descendit im ora westimenti eius usque montem Sion. Ordo

est : s?cut ros qui descendit in montes Hermon

et Sion, ut,

78 cfr. iuxta Hebr. ad loc.

80 captiuis] “491, uel captis 749* 7. zz. 82 salutari] V/g, salu 74e 93 distituam ( 5/c)] V, distitutam 74e

90 faciam]

cotiteci ,faciem 74e

Ps. CX X XII, 9 iucundum] 24e*, oz. “491 14 delectatio] comzecz, dilectio “45

13 fragrantia] conieci, flagrantia 74e

PS. CXXXII-CXXXIII-CXXXIV 20 post comparationem

unguenti,

roris quoque

377

similitudine infusi

ep. montibus utilitatem iucunditatemque explicaret amicitiae.

35. Quoniam illic usque benedictionem. In consensu scilicet fratrum : ?//ic ergo non locum intellege, sed caritatis officium. Jc. Et witam usque in saeculum. Studentes paci benedictio 2; et uita longior consequetur.

(PSALMVS CXXXIID Canticum graduum. Quasi post reditum aedificata iam domu Dei commendatur iure psallendi studium liberatis. 1*-«. Ecce nunc usque Domini. Scilicet post reuersionem. 5 14-9. Qui statis usque mostri. Quid, a quibus, ubi, quando et quamdiu, quomodo, uel (in? quod praemium fieri debeat breui sed 575 plena praeceptione signatur : ut scilicet serui Dei in atriis Domi"i reducti et omni tempore religiosa protensione manuum be- 1388 nedicendi benedicant Dominum. το 2. In noctibus usque Dominum. Habitus quippe et rationabilis membrorum motus sermo quidam est corporis et praeter animum carnis quoque deuota confessio. 3. Benedicat

de Dominus

ex Sion,

qui fec caelum et terram.

Ne irremuneratum putarent gratiarum actionis officium. (PSALMVS CXXXIV»

Alleluia. Argumento huius psalmi reditus de Babylone populi significatur, cum imperatur ut tam pro ultione hostium quam pro defensione sui gratias referant redemptori, qui illos multiplici solacio5 rum genere recreauerat semper atque confouerat.

1-2. Laudate nomen Domini usque nostri. Causa dicitur cur laudari Dominum imperauerat : quia scilicet facultatem praestitit in domum Domini iterum consistendi. 8. Laudate Dominum quia benignus est Dominus, psallite το 7210mii eius quia suawis est Dominus. Quoniam tua sancta quippe uoluntate huiusmodi conditur officium. 576 4. Quoniam Iacob usque Dominus. Canoris uestri sit talis narratio, quod uos patresque uestros prae cunctis mortalibus solos sibi elegerit, quod instar cuiusdam possessionis tuetur ac singu15 lari cura praecoleret.

6. Israhel im possessionem usque im terra. Potentiam eius et eminentiam singularem non solum nostra defensione, sed totius orbis creatione, percipimus. 7». In mari usque terrae. Ipse et rerum principia instituit et ea20 rum permixtione noua quaeque producit, atque utili permutatione 138Ὁ cuncta dispensat. Ps. CX X XIII, 3 liberatis] conieci, libertatis -4ePOR 6 in] R, oz. 74e 4 plena] AER (sed cfr. infra, p. 395, 63 breui sed plano sermone) Pr. CXX XIV, 2 atgumento] 74**, argumentum “487 D recreauerat semper

atque confouerat] “45, semper confouerit POR, semper recordatus est atque confouerit V — 18percipimus] “45, perspicimus R

378

PS. CXXXIV-CXXXV

7». Fulgora in pbluuiam fecit. Totum consequenter exponit : nubium quippe collisio erumpit in fulgora, signa proferens sequentium pluuiarum. : το, Qui. producit uentos de thesauris suis. Eodem arcano potentiae 25 aér mouetur in uentum sicut densetur in nubes. i 8. Qui percussit primogenitum usque ad fecus. Hucusque ab uniuerso populo petita est pietatis Dei praedicatio ; hinc iam a peculiari beneficio uindicis laudatur potentia, quae tuendis supplicibus impiis toto paene orbe resplenduit. 30 et ulciscendis 9-14. Emisit signa usque swis deprecabitur uel comsolabitur. Hebraeus dicit : erit $lacabilis : ne, qui gentium regumque malefacta punierat, uideretur personarum acceptione seruorum delicta neglegere. Licet indulgenter omnia contuleris semel electis, corripi35 es tamen errantes, uerum ea bonitate et clementia ut supplicum preces ignoscentia prompta praeueniat. 18. Simulacra gentium argentum et aurum. A laude omnipotentis ad uituperationem transiuit idolorum, et eorum uilitate descripta magnitudinem diuinitatis extollit, ut proposito suo satisfaciat, 40 quod dixerat : Dominus noster prae omnibus diis. 16. Opera manuum usque widebunt. Idola in nostram formantur effigiem, ut inanimam informemque materiam humana imago nobilitet. 17-18. Aures habent usque qui faciunt ea. Auctores idolorum atque 4 ^ cultores optat deorum suorum simillimos fieri ; quod maledictum

ep.

pulchre

5o

uelatum

est, adeo

ut, si tali offendantur

conuicio,

de

diis suis meriti conuincantur quos impia existimatione laeserint, dum eorum imprecata similitudine contumeliae instar horruerint. 19-20. Et omnes qui confidunt 1n. eis. Nos, inquam, qui quantum praestet Deus noster diis gentium agnouimus, sedula eum laude deuotaque celebremus. Diuersis sane nominibus unam eandemque gentem signare curauit, ut repetitione compellationis quam studiose Deum benedici uellet impressit. 578 21. Domus

Israhel, benedicite usque domus Leui, benedicite Do-

minum. Dignus nimirum psalmis, dignus est laudibus Sion et Hierusalem habitator, qui dignam in his locis sui praesentiam euidentibus signis asseruit, ut, quem factus ab ipso orbis non capit, unius urbis portione teneri uideatur.

(PSALMVS CXXXV»

A

138^

Alleluia. Nullo hic psalmus differt a superiore carmine, unum atque idemque argumentum ambobus, unus sensus, — utroque imperatur siquidem reuersis de Babylone ut tam ueterum quam recentium beneficiorum memores iugiter Deo grati esse persistant, — interPs.

CXX XIV,

32 iuxta Hebr. ad loc.

28 pietatis] /4**, oz;. /4e* 30 resplenduit] conieci, resplendiuit 74e 36 praeueniat] 57., perueniat 74e 38 transiuit] 74e, transit I 45 similimmos (52c)] “457, similisimos ;4e* 48 imprecata similitudine] 24€, imprecatam similitudinem $7. 55/56 dignus est — habitator] “49Ἐ,ozz. /4e*

PS. CXXXV-CXXXVI

᾿

379

ep. positis sane uersibus propter modulatam respondentium concinentiam, qui, (cum? tamen semper superiorem sensum impleant, a poetis 2n£ercalares dicuntur. 1-2. Confitemini Domino usque deorum. Cum inter ceteros, tum 1o in nos est praecipue iugis diuina dignatio. 3-9. Confitemini Domino usque ?ntellectu, quoniam 1n aeternum misericordia eius. Aequa liberatio cuncta solidauit. 6. Qui firmawuit usque eius. Pro : aquis circumdatam, uel erratam uenis fontium et originibus fluuiorum, aut certe eminentiorem : 15 recurrentibus siquidem in ima quaeque ac depressa aquis, arida ut superior emerserit et altior. 7-8. Qui fecit luminaria usque diei. Quoniam dum diem ortu suo aut auget aut reparat, poftesíatis eius esse lucis tempora describuntur, quando uis fulgoris eius et caloris nisi in luce non cernitur. 20 9. Lunam et stellas in. potestatem noctis. Dum noctis tenebrosa dirumpunt, uim lucis suae tempore potissimum noctis asserere perhibentur, quo solum splendor earum usui est mortalibus. 10. Qui percussit Aegyptum usque eorum. Post eas laudes quae omnipotentissimo conditori pro communibus omnium hominum 25 debentur beneficiis, ad gratias agendas pro peculiaribus in se agendis bene factis accingitur. 11-12. Qui deduxit Israhel usque excelso. — Manum et brachium more suo potestatem Dei et operationem uocat quae signis innotuerit. io. 13-23. Imcrepawit mare Rubrum $n diwisiones usque fuit nostri Deus. Post enumerationem ueterum praestitorum et ad recentia beneficia tua conuertitur. 24-26. Εἰ redimet nos de manu inimicorum nostrorum usque caeli. A praestantiore elemento totius creaturae auctorem uo3 luit indicare. A

26€3, Confitemini

Deo

deorum,

quoniam

in aetermum

miseri-

cordia eius.

(PSALMVS CXXXVI» Ipsi Dauid. Hic psalmus ante expositionis ingressum ipso sui principio captiuitatem babyloniam prophetatam esse testatur in aliorum psalmorum approbatione, in quibus, cum idem argumentum sit, ^

uerborum tamen non est tam aperta contextio, cum consequentia

sensuum causarum similitudoque aliud non cogit intellegi. Nullus ergo huiusmodi prophetias a sancto Dauid celebratas esse infitiatur. 1. Super flumina Babylonis usque S?on. Inducitur sermo το lugentium captiuitatis mala, et patriae desideria lacrimosa conquestione dinumerans :

Ps. CXX XV, 8 (cum) suppl. S1., om. “45 sensum] “49Ὁ, oz. “491 9 tum] conieci, tam “45 23 percussit] 74e*, oz;. /4e* 30/31 »ziratur Gloss. bib. uocabula

buius uersus et diuisit proponit

32 recentia] conieci, trecenta 74e

Ps. CXXXV, 2 ingressum] 24e*, tresum 24e* 8 infitiatur] 74e, infitietur Gloss. bib. 11 5057 dinumerans sequuntur in A9 uocabula baec : ex hoc loco deest

1388 579

580 139*

380 ep.

15

20

PS. CXXXVI-CXXXVII

2. In salicibus usque mostra. Ad excitandas lacrimas iuxta aquas sedebamus et organorum sonos audire desiderabamus, quo 581 magis animis nostris nimiam miseriam nostram in memoriam reuocarent. : j ja-b, Quia interrogauerunt usque cantionum. Non solum, inquiunt, ceperunt nos, sed etiam insultantes cogunt nos cantica nostrae linguae cantare. [ Ι 139^ 3c-4, Et qui abduxerunt usque Sion. Subauditur : dicebant, hymnum cantate ; et naturale est ut externae linguae cantica cum irrisione saepius audiantur. 4. Quomodo cantabimus usque aliena. Subauditur : respondebamus illis, non licere nobis cantica sancta Domini

2E

30

in terra idola-

triae a nobis modulari, maxime eo tempore quo populus eius captiuus in terra aliena tristis iaceret. h B. Si oblitus fuero usque mea. Silentium nostrum, inquiunt, non obliuione Hierusalem uenit, quae si aliquando in nobis accidisset, imprecamur ut omnia prospera a nobis recedant. 6*. Adhaereat lingua mea usque meis. Poena conueniens, ut illa lingua, quae urbem Domini beneficio quondam traditam oblita est, insolubilis efficiatur.

6»-4, S; non meminero usque meae. Non solum, inquit populus,

recordabor tui, 35

o Hierusalem, sed etiam omnem

laetitiam meam

memoria tui antecedet. vb, Memor esto, Domine usque Hierusalem. O Domine omnipotens qui afflictorum consolator es et insultantium uindex, recordare filios Edom — si quando mihi lux tuae misericordiae procedere potest, — d?centes babylonio exercitui : exinanite ! 10, Qui dicunt : exinanite usque in ea. Tanta, inquit, Edom, ut, sicut uas usque ad faeces ex-

40 scrutamini illius urbis secreta,

hauritur, ita nihil reliquiarum plebis in ea remittatur. 8. Filia Babylonis usque nobis. O tu Babylon superba, quae 139*

sub manu

Domini ita infirmaris ut fit fiia tenera et delicata, be-

atus erit qui te capiet, cum tu in captiuos saeuiens et immitis 4 vA fuisti; quae imprecatio impleta est cum Babylon a Cyro rege Persarum subuersa est. Retributionem autem se accepisse a Babyloniis profitentur, nimirum enim propter peccata sua se intellegunt captiuatos. 9. Beatus qui tenebit usque ad. petram. Consuetudo est barba0 rorum ut nulla miseratione commoti infantium capita petris illidant quos non dignantur fortium morte occidere : felix ergo erit qui ita tibi faciet quod in nos saeuiens tu fecisti.

(PSALMVS CXXXVII» Ipsi Dauid. psalmus. In priore psalmo in Babylone querelas tristitiae habentium sensus expressus est, nunc in praesenti uotum redeuntis populi 21 audiantur] “49, audiebantur R, audiuntur

V/ — 22/23 respondebamus] .4**, respondemus 74**, respondeamus R 31 lux] RV, laux 44e 41 reliquiarum] conieci, reliquarum 45Κ 43 delicata] “451, delicta 74e 44 saeuiens] conieci (cfr. lin. 52) ,seruetus (sic) “45 80infantium] 4e, infantum ΚΤ. à2sacuiens] conieci, seuens 74e

PSALMVS CXXXVII

.

381

ep.indicatur : quantas gratulationes Deo in terra propria reddere s uoluerit.

1^. Confitebor tibi, Domine usque mei. Toto cordis affectu gratiam tibi agam, quia orantem te in pressura exaudisti. 585 12. ΕἾ in conspectu angelorum usque tibi. In loco scilicet a te dedicato, ubi angeli sanctis oblationibus

tuis assistere solent, ut

10 in conspectum Domini uota oblationum afferant. 22, Adorabo usque tuum. Non in collibus, non in lucis, non in delubris idolorum, sed in Templo quod praesentia tuae locutionis 1395 sanctificatum est. 2»-c, Confitebor usque £ua. Ideo, inquit, te laudabo, quia in nos 15 contritos »usericordiam fecisti, et in 1immites hostes weritatem iu-

dicii exercuisti. 20, Quoniam magnificasti (usque? tuum. Haec est causa tantae gratulationis, quia exaltasti nomen tuum liberatione populi tui, quod quasi exile extraneis uidebatur. 20 9. In quacumque usque wirtutem. Non sufficit, inquit, quod audisti, sed, cotidie irruentibus hostibus, fac me ualidum et fortem.

4. Confiteantur tibi usque £wi. Gratias agunt tibi reges gentium qui tanta in nos intellegent. Proprie autem haec de Cyro 25 dicit, qui, audiens. Esaiam Domini prophetam dicentem /ZAaec dicit Dominus christo meo Cyro, cuius apprehendi dexteram, populos illius Dei liberauit, cuius prophetae nimio eum praeconio laudauerunt. δᾶ, Vt cantant usque Domini. Vt laudent tua mirabilia opera 3o quae nobis egisti. 9^, Quoniam magna gloria Domini. Non impotens, non ingloriosus in his uidetur. 6. Quoniam excelsus usque cognoscit. Cum sit excelsus et in altissimis habitat, tunc in inferioribus positas procurat res humanas, 35 et ima ac profunda, quae sub terra sunt in inferis, gubernat.

78:-Ὁὸ Si ambulauero usque eorum. Quod si tanta acciderit ita ut morti proximus fiam, tu me ad uitam reduces, ut non, quomodo illi praeponunt t et irascantur f, sic mihi proueniat. 584 το Extendisti manum usque tua. Ad nos auxiliando tua manus 40 porrecta est, quae hucusque quasi retracta uidebatur. 88, Dominus retribuet bro me. Cum sim infirmus, ut maioribus uicem beneficii siue mali quod in me fecerunt rependere non ua- 14o* leam, tu, qui omnia potes, tribue illis debita. 8^, Domine, misericordia. Tua propitiatio numquam a nobis 45 recedat, et nos, qui opera tuarum manuum

sumus,

ne gubernare et

regere desinas.

Ps.

CX XXVII, 25/26 Is 45, 1

Ps. CX XXVII, 6 tibi] 44e*, op. ,4e* 16 (usque) conieci 24 intellegent] 74e, intellegunt beneficia V/ 26 dominus] 24e*, oz. “451 34 habitat] //a -4eV^ tunc] “45, tamen R^ 38 et] “49Ἐ, om. “4191 proueniat] “4957, proueniant z4e*

(PSALMVS CXXXVIII» ep.

Im finem, psalmus Dawid. 1 A Ex persona populi fidelis intellegentis Domini potentiam, et quod nulla etiam secreta maiestatem

eius fallere possunt,

hoc carmen

componitur. E ; 10, Domine, probasti me usque me. Probatio aut pro cognitione aut pro temptatione ponitur ; ergo $robasti me, id est, nosti me,

unde sequitur : e£ cognouisti me. 9. Sessionem et resurrectionem. Etiam cotidiana humani status officia te praeterire non possunt. I» το 88, Intellexisti cogitationes de longe. Etiam illa quae antiquitus cogitaueram tibi in obliuionem non defluunt, siue est sensus : tu,

qui in caelo es, animi mei cogitationes intellegis, qui in terra habito. 95, Semitam meam. Vita humana cotidiano itineri assimulatur : sicut enim uiator per tractus terrae proficiscitur, sic homo per ua15 rias aetates.

35. Funiculum meum. Funiculus a diuidentibus hereditatem circumfertur, ut unusquisque propriam sedem accipiat ; ita et omnis homo diuidente Domino accipiat quid in se continet qualitatis. 4*, Omnes uias meas praeuidisti. Non solum intellegis quae a me 140b

20 facta, sed etiam facienda praenosti.

25

3o

3)

40

4^, Quia non est sermo 1n lingua mea. Nulla est mihi eloquentia quae possit tibi occultare aliquid. 9*. Ecce tu, Domine usque antiqua. Cognitione mea profundiora intellexisti, quia omnia quae ante mundi initium fuerunt et omnia quae post finem eius, intellegis. 9», Tw formasti me. Quomodo non intellegis mea abscondita, qui me ab initio creasti : numquid enim fallere figmentum potest fingentem ? 95, Posuisti super me manum. Similitudine massam quamlibet plasmantis et conglutinantis. 65, Mirabilis facta est (usque» me. Etiam in formatione mea et gubernatione tuae sapientiae magnitudo uidetur. 65, Et non potero ad eam. Ratio non sinit, potestas non suppetit ut aliqua contumacia tecum disceptem. $9. Quo ibo a spiritu tuo ? Si cuperem quasi fugitiuus auolare, nullus mihi locus fugiendi est, cum tua maiestate plena sunt omnia. 88, S1 ascendero in caelum. Quomodo refugium erit fugienti sedes ipsius regni, ubi multitudo exercitus et omnes ministri ad thronum decurrunt ? 85, Si descendero ad infernum. Quam multi sunt praepositi et comites

regis ad carceris

ianuas, aut ut soluant

liberandos, aut

ut ligant uinciendos ! Illic enim me fugientem deprehendent. 586 9. 51 sumpsero bennas usque maris. Si ueloci et matutina fuga

4; transuolauero

ad maris extrema,

ibi me ministri regis inuenient,

Ps. CXX XVIII, 8 pro] 749*, op. Ae* 18 accipiat] 74, accipit R, accipiet I7 quid] .4*R, quod V/ qualitatis] 49 V/, qualitas ΕΒ 25 eius] «45, -- erunt 7 intellegis] 449, intelleges Κα 31 (usque) swpplew; 82 tuae] R, tua 45. 34 disceptem] R, disceptam ;4e 38 sedes] conieci, sedis 74e 43 uinciendos] cotiieci, uincendos 74e

PSALMVS CXXXVIII

383

ep. quia naues negotiatorum aut exspectant aut suscipiunt aut dimittant. 105, Eienim illuc manus tua. Potestas tua omnia comprehendit. 115, Εἰ dixi : forsitan (usque)? me. Ego uidens nullam fugam 5o tutam mihi fore, cogitans dixi : tenebrae me produnt persequenti, multi enim sunt amici potentium. 11». Nox illuminatio usque meis. Id est : nox illuminat uoluntatis meae delicias. 125, Quia tenebrae. Nullus in tenebris locus qui possit te fallere. $55. 12b, Et nox sicut dies. Tempus quod quieti humanae datum est in

140€

te non cadit, cui nulla humana similitudo inest.

12r. Sicut tenebrae eius. Comparitione tenebrarum lux deprehenditur; Deus autem, in quo nullae tenebrae sed omnia in quo lux sunt, sine ullo impedimento cuncta praeuidet. 60 138. Quia tu possedisti renes meos. Pro : intellegisti cogitationes meas. 19». Suscepisti me usque meae. In sinum tuae potentiae ab initio expositus sum. 14*. Confitebor tibi usque es. Te semper laudabo, quia propter 6; me semper terribiliter magnificatus es. 158, Non est occultatum os. Etiam interiora mei corporis rimare potes.

15». Substantia mea. Homo in extremis terrae finibus constitutus tuam scientiam non latet. 7o 165, Imperfectum meum. Cum adhuc, necdum formatus, in utero essem, tua diuina inspectio uidit me. 587 16^. Εἰ in libro. Sicut in libris omnium recordatio tenetur, ita in memoria tuae aeternitatis cuncta secreta custodiuntur. 16*. Dii formabuntur. Dii ab hominibus fabricabuntur, et nemo 75 in eis est qui talia possit scire. 17*. Mihi autem nimis. Cum tanta sit potestas Dei et eorum tanta infirmitas, excelsos homines non deorum sed amicorum Dei

honore glorificabo. 170-188, Nimis confortatus est principatus. A Deo scilicet, non a 8o semetipsis. Dinumerans

uidebo eos multiplicatos esse, ita ut numerari non 1408

possint. 185. Exsurrexi usque sum. Euigilaui de somno te semper sperabo qui me liberabis. 85

torporis, et in

195. S? occideres, Deus, peccatores. Cum interfeceris, Deus, peccatores.

19». Viri sanguinum. Ne mihi appropinquetis, ne uobiscum repentino subtrahar iudicio. 20. Quia dices in cogitatione. Tuo intimo consilio definitum est 9o quod in uanum muratas ac munitas possident ciuitates : irruente enim in eos hoste, defendere non ualebunt.

46 quia] “45, qui 57. 46/44 dimittant] //a 74e, fortasse corrigendum dimittunt πο ut dimittant 50 produnt] 74e V, prodent 57. post Gloss. bib. 60 intellegisti] «45, intellexisti 1^ 64 quia] “45, qui RV 96 eorum] 74e, deorum Vac. (Nuova Op. 589) 81 dinumetrans] zAsc., dinume**** 74e 84 liberabis] V, liberauis (sc) 74e 89 cogitatione] Vg, cogi /4*

384 ep.

PS. CXXXVIII-CXXXIX

21. Nonne qui oderunt te. Cum uiderem peccatores multiplicare crimina et odire te, tui amore accensus /abescebam.

222, Per[ecto odio. —

Perfectum odium est quod non alicuius

95; inimicitiae causa, .sed Legis Dei transgrediendae, exoritur. 22b. Inimici. Amicos Dei honorificabo, inimicos autem odio habebo. 288, Proba me, Deus. Intellege me in corde, sicut confiteor, ita 588 tenere.

100

280, Interroga me. Deprehende me sic habere. 24. Vide si uia. Cum me probaueris iniquitatis maculo immu-

nem esse, dignum me aestimabis uitae aeternae remuneratione fieri.

(PSALMVS CXXXIX» Psalmus Dawid. In finem.

Ex persona Ezechiae Dominum deprecantis in tribulatione quae ei acciderit irruente Assyrio hoc carmen componitur, imploratque Dei auxilium ut de eorum siue subtilitate siue fortitudine eum 5 eripiat. 2. Eripe me, Domine usque me. De manu Sennacherib regis me erue, qui malitiam et iniquitatem in me cupit exercere ; siue multitudinem assyrii exercitus unum hominem uocat, eo quod uno animo in eius excidium incitati fuerunt ; unde sequitur : 10. 38, Qui cogitauerunt usque corde. Tanta diligentia perdere me uo-

I41*

lunt, ut cotidiana cordium meditatio non desinat.

15

20

25

3o

3». Tota die cogitauerunt. Intente excogitant quomodo me debellare possint. 42, Acuerunt. Tam uenenata eorum colloquia sunt, ut subito audientes mortificent. 4^. Venenum aspidum. Dolose loquentur ut maius disperdant. 5*3, Custodi me. Eiusdem prioris sermonis repetitio est. 9c. Qui cogitauerunt usque meos. Diligenter cogitant me subruere, quo cadentem opprimerent. θᾶ, Absconderunt mihi. Subtiliter in me agunt ut in laqueos eorum caderem. 6», Funes. Multos conatus praetendunt : nunc terroribus, nunc magnarum rerum promissionibus, nunc meorum sociorum di- 589 reptionibus me decipere uolunt. 66, Iuxta iter scandalum. Scandalizare me uolunt, dicentes quia in Lege Dei mei nullum mihi adiutorium fieret. 78 Dixi Domino. Dicentibus illis Deum nullum esse qui me posset 141b defendere, ego ad Deum clamaui, qui me deprecantem exaudiet. 88, Domine, Domine usque meae. Nunc non in muris fortibus ciuitatis, non in multitudine exercitus, sed in Domino confido. 8», Obwmbrasti usque belli. Illis cogitantibus debellare, tu me obumbraculo tui adiutorii protegis. 93 odire] «45, odisse R. Ps. CX XXIX,8 accidetit] 446, acciderat I^ 11 meditatio non desinat] 74*, meditatione non desinant I 16 loquentur] «49, loquuntur 1 maius] ;/a Ae R 18 usque] 74**, oz. “491 19 cadentem] 57., candentem 74e 20 in me agunt] “45, immergunt R 23/24 direptionibus] R, deceptionibus 4e T 28 exaudiet] /A*,exaudiat V/ —— 29.31.39.53 usque] “49Ὁ,oz;. /4e* 32 protegis] 74$, proteges Ν

ΡΩ. ΟΧΧΧΙΧΙΟΧΙ,

2

385

9», Non ítradas, Domine. Non secundum illud me tradas hostibus quod me semper peccare desiderantem uidisti, sed iudicii 35 seueritas tua clementia mitigetur.

9»-c, Cogitauerunt usque exaltentur. Etiam propter hoc eripe me, ne eleuentur hostes in tui populi conculcatione, quasi qui non potuisses eripere populum tuum. 10. Caput circuitus usque eos. Hoc in fine accipient cursus sui, 4o quod in mea perditione laborantes illi locuti sunt. 11*. Cadent super eos. Sicut carbones superfusi sedentem concremant, ita illi uindicta caelesti opprimantur. 11v. Im miseris nom subsistent. Non solum de prosperitatibus cadunt, sed etiam in miseria constituti cadant in mortem.

125. Vir linguosws. Hic ipse Rabsaces, qui, nimia loquacitate accensus, in populum Dei et ciuitatem eius ac Templum, insuper etiam in ipsum Dominum, opprobriis blasphemiisque uehitur, ipsius terrae dominium non accipiat. 12». Virum iniustum. Subitus ei interitus 50 mali actus eius ueniant super eum.

irruat,

et omnes

13. Cognowi quia faciet. Intellexi quod Dominus pauperum et inopum proximus auxiliator est et ultor sit opprimentium eos. 14*. Verumtamen usque two. Oppressis inimicis inopes liberati glorificabunt nomen tuum. 590 140, Habitabunt in loco sancto tuo. Cotidianas offerent hostias et uultum tuum semper placidum habebunt.

(PSALMVS CXL» Psalmus

Dawid.

In finem.

Hic psalmus sub forma Ezechiae canitur, qui patientiam exer- 141? cuit ne contra superbiam Assyriorum in iram ueheretur. 1. Domine, clamaui usque ad te. O Deus misericors et tribulatos rum auxiliator, nunc inuocantem

exaudi me.

2. Dirigatur usque wéspertinum. Sic mea oratio in conspectu tuo placita fiat, quemadmodum incensum suauissimi odoris fit, quod uespere per manus sacerdotis offerri solet. 3. Pone, Domine usque meis. Legimus in Regnorum libris quod, 10 cum misisset Ezechias nuntios ad Rabsacen, praecepit eis ne umquam mouerentur ad iram cum audirent inimicorum nimiam superbiam, sciens quia magis humiles quam arrogantes respicit Dominus. Ergo hoc modo precatur ut custodiat Dominus os suum et quasi quodam os£zo clausa labia muniat, ne ad remaledicendum 15 aperiantur. 48, Non declines. Ne permittas cor meum ut post uerba iniquorum ad opprobria et maledicta currat. 4^-e, Ad excusandas. Mos peccantium est se defendere et peruicacia Ps. CXL, 9/13 cfr. IV Rg 18,36

44 cadunt] “49, cadant R.

cadant] “49. cadunt R

Ps. CXL, 2 forma] -4*R, persona PQ — patentiam (.5/c)] AR, poenitentiam PO ἢ placita] comzeci, placida .49 17 10 cum] 24e*, oz. “491 praecepit] cofieci, praecipit 74? 14 quodam] V, quoddam “495

386

PS. CXL-CXLI

ep. excusare : qui mihi non accedat, sed magis me confiteri oportet. 20

44) Non

communicabo

usque

eorum.

Non ero unus

ex his qui,

cum delinquunt, se excusare non cessant. : ὅδ, Cornipiet usque me. Corripientem cum mansuetudine accipiam, nec excusantem sed confitentem me inueniet. ' 5^, Oleum usque meum. Adulatio inimici multitudinem equorum 2; et terram meliorem promittentis non me superbum eleuabit. ὅς, Quoniam adhuc et oratio usque eorum. Dum illi beneplacita 591 loquuntur et nimia promittunt, oratio mea se tendit ad Dominum. 65, Absorpti sunt usque eorum. Sicut qui cadunt de rupe saxosa, repentinum mortis praecipitium eis irruet. 141d 32) 65, Audient usque potuerunt. Non solum de me oppresso non glorientur, quin potius me in Domino fortem effectum cognoscant.

76, Sicut crassitudo usque terram. Sicut terra, inquit, crassa et sole siccata os suum aperit, ita proxima perditio nobis imminere 35 Coepit, quae

nos

deuoratos

susciperet.

v». Dissipata sunt usque infernum. Contremuerunt ossa nostra iam iamque in mortem labibunda. 8. Quia ad te, Domine. His malis circumdato unum mihi auxilium fuit ut te adiuuantem suspicerent oculi mei ; quasi implorans 4o auxilium, ne anima mea in manus hostium permittatur. 9. Custodi me a laqueo. In historia Regum inuenimus quosdam de populo auro corruptos, per quos Assyrius decipere regem cupiebat : de quorum scandalis se deprecatur liberari. 10*. Cadent usque peccatores. Ipsi potius ministri deceptionis in 45 Suo rete capiantur.

105. Singulariter sum ego. Qui solus, sine ullo humano praesidio, liber ab omnibus inimicorum insidiis euadam. (PSALMVS CXLI»

Intellectus Dauid, cum esset in spelunca. Eadem causa est huius psalmi quae lui psalmi. Hoc titulo manifeste praenotatur quod, cum a Saul in spelunca esset inclusus, Dominum deprecatus sit ; nec non formatur in eo oratio Ezechiae in angustia obseditionis posi;ti et Deum supplicantis. 2. Voce mea ad Dominum usque sum. Oratio, inquit, quam corde concepi, etiam uocis clamore innotuit, ut audientes mei exemplo

incitarentur. 9. Effundo usque meam.

ro meae,

ut similitudinem

Tanta est abundantia

effusionis habeat.

supplicationis

4^. Tribulationem meam usque meum. Tanta irruente tribulatione 44 ubi ?

19 qui] “49, quod I7

accedat] conieci, accidat

4e 17

21 cum] 4J*e*, oz. “49:

26 beneplacita] RV, beneplacida 74e 28 de rupe saxosa] conieci, baec aut persimilia wotabula primum omisit deinde infra lineam -ubi autem paene euanuerunt- subpleuit 4e, de::iiiiiisax:i:i egit Asc., sicut qui cadit deripe (sic) confringitur ita repentinum e£c. 17 31 glorientur] V, gloriantur 24e 35 cepit (5/c)] -A*R, cupit V/ 89 suspicerent] conieci, susciperint 44e, aspicerent 7 4 capiantur] “45, capientur ΚΕ 47 omnibus] coreci, hominibus 74e

592 1428

PSSCALDECAXLDLI

387

ep. ut paene anima mea defecerit, tibi, Domine, illam designaui, quo

te magnitudo meae miseriae ad misericordiam incitaret. 4^, Et tu cognowisti semitas meas. Tu, Domine, recordare quomodo 1; ambulauerim coram te in bonis operibus. . 4cd, In uia hac usque mihi. Ex populo meo insidiae mihi molitae sunt.

92b, Considerabam usque me. Conspexi, sperans auxiliantes, e quibus multos proditores offendi. 20 5c, Peril fuga a me. Propriis proditus et hoste conclusus, euadere non possum, et nullum inuenio qui corde mei compateretur. 62-5, Clamaui ad te, Domine usque mea. Ad unicum praesidium confugi, a quo semper sperabam adiutorium. 6c, Portio mea 1n terra uiuentium. Ex accolis sum terrae illius 25 quàm elegisti, et illius semine iusti cui omnia bona promisisti. τ Ὁ Intende usque nimis. Ob hoc exaudi me, quia nimis humiliatos subuenire soles. το Libera me usque me. Adiuua me, qui uides irruentibus in me

non posse resistere. 3) 88, Educ usque meam. Educ me de carcere obseditionis, qui nimis coartatus sum ; ac per hoc confitebor tibi. 8^, Me exspectent iusti. In me omnes tui sectatores spectant, quo per me uel fiduciam uel diffidentiam capiant. (PSALMVS CXLII» Psalmus Dauid, cum persequebatur a filio suo Abessalon. Istius quoque psalmi historia titulo manifesta est, quod, persequente Abessalon patrem suum,

continetur

psalmo.

Dominum

Similiter

ex

orauerit : quae

persona

Ezechiae

etiam

oratio

tertio

for-

; mata est, quae in obseditione hostium Dominum orauerit. 10, Domine, exaudi. Contrito corde ad te clamantem exaudi, ac

intimis tuae patientiae penetralibus obsecrantem suscipe. 1e. In ueritate tua. Duas wueritates habet Dominus, unam qua sibi iustum est ut potens eripiat oppressum, alteram qua recte peccantem

το punit ; et ideo subiungit : 2. Et non intres usque wiuens. Si quasi contendens apud iudicem ad me accesserit, non habeo quicquam iustitiae quod me defendat, maxime cum tu sis iustus et benignus et beneuolus in nos, e contra iniqui praeuaricatores simus in te. 15 38. Quia persecutus est. Ideo in iudicium mecum non intres, 51 enim te accusante merito inimici me persequuntur; ceterum autem gratis inimicitias eius patior. 35, Huwmiliauit in terra. Yd est : grauiter me ad terram elisit. 3c. Collocauit me usque saeculi. Ita me in obscura ac tenebrosa 20 deduxit, ut similitudine morientium a saeculo contabescerem.

Ps. CXLI, 21 mei] “45, mihi RV 28 et] “45, ex V 26 ob] conieci, ab A* 28.30 qui].4eR,quia V/ 80 obseditionis] Ae R, obsessionis I7 32 sectatores] conieci, persecutores 74, peccatores R, sectores I/

Ps. CXLII, 8 quae] 448, qui 7

ieci, penetrabilibus 74e setis Κα

orauetit] 44e, orauerat V/ — ? penetralibus] con9 iustum] “48, iustus R 12 accesserit] 74e, acces-

1425 593

388

PS. CXLII-CXLIII

48, Anxiatus est. Maxima opprimente angustia, ita animus meus coartatus est ut quid ageret ignoraret. 4^, In me turbatum est. Idem est sensus. j^^. Memor fui usque íwis. Ad haec currebat animus meus, 25 quae in simili pressura positis antiquis temporibus praestitisti. 5c. In factis manuum tuarum. Repetitio est eiusdem sermonis. θὰ, Expandi manus meas. lmplorans tuum auxilium semper ad te orabam.

ep.

1429

594

6^, Anima mea. Sicut terra arens imbrem sitit, ita anima mea 3o tuum desiderabat auxilium.

15. Velociter exaudi. Exilis, si infirmetur, nisi opportuna occurrat

sanitas, morietur cito.

ve. Non auertas faciem. reuiuiscere poterit. 44, Simülis

35

ero

Te enim

descendentibus.

conuertente

Si enim

spiritus meus

auerteris,

subito

me

inferni fouea deuorabit. 88, Auditam usque iuam. Sicut matutina lux in tenebris dolorem patientibus aliud solacium tribuit, sic tua misericordia, si in tempore prouenerit, consolabitur me. 490 80, Noíam usque wiam. Aliam similitudinem inducit : quemadmodum

erranti, si peritissimus dux accedat,

opportunum

est,

sic debes, Domine, ut uiam pristinae felicitatis mihi recuperes. 84, Quoniam ad te leuawi. Tota enim spes mea et tota oratio mea in te pendet. 45 9. Eripe me usque confugi. Fugientem ac multitudine hostium conclusum, sed tamen ad te respicientem, adiuua me. 102. Doce me facere uoluntatem. Ad hoc, inquit, opto meum a te

auxilium, ut in serenitate ac pace uicturus semper quae Legis tuae sunt obseruem. jo 109, Spiritus twus bonus. Id est : auxilium tuum me adiuuet, 1428 quod me in terram uoluntatis tuae quasi de tenebris angustiae educat. Est enim sf?riítus Domini malus, id est, potestas qua dure opprimis peccantes et trades eos in manus inimicorum. 11*. Propter nomen tuum, Non quod merui ut adiuuarer, sed quod 55 decet ut in mea liberatione tui nominis magnificentia ostendatur. 11^. Educes de tribulatione. Liberabis me de potestate opprimentis inimici. 128, Et in misericordia tua. Cum me per misericordiam eripueris, omnes inimicos meos subito subrues. 60 12». Disperdes usque sum. Debet Dominus ut seruum suum de manu alienorum opprimentium eripiat.

(PSALMVS CXLIII, Psalmus Dauid. In finem, aduersus Goliam.

Huius quoque psalmi ex titulo manifesta explanatio est, quod, cum pugnasset Dauid aduersus Goliath et interfecisset eum, tantae uictoriae auctori gratias egerit ; nec minus etiam Ezechiae gra35 enim] 44e* V, oz. «45: 44 pendet] conzeci, pendit 74e

Ww

38 aliud] //a -.d4eRV 41 accedat] R, accidat 74e δῦ ut] ZAe*R, oz. /4e* 59 subrues] 74*, obrues

Ps. CXLIII, ἃ dauid — interfecisset] 449*, oz;. 74e*

PSALMVS CXLIII

389

; tiarum actio praetenditur, eo quod liberasset eum Dominus de ep. manu Assyriorum et saluasset eum de infirmitate carnis quae ei ingruerat. 1. Benedictus Dominus Deus meus. Hoc est : laudabilis ab omnibus creaturis qui me peritissimum bellandi militem effecerit. το 28, Misericordia mea et refugium meum. In miseria constituto et fugato ui inimicorum mihi subuenit. 2», Susceptor meus eL liberator meus. Qui suscipit me in sinum misericordiae suae ac de omni captiuitate eripuit. 2c, Protector. Quid decentius, quam ut protectorem semper 143* 15 Sperem ?

24, Qui subdis. Non solum me bellatorem fortem fecisti contra aduersarios, sed etiam ne a propriis despicerer fecit, quorum saepe 596 consuetudo est contemnere dominantes cum mansuetudine. 88, Domine, quid est homo ? Cuius meriti sum qui tanta a te be20 neficia acciperem ? 95, Aut filius hominis. Ile, qui ex paternitate corruptus uilitatem infirmitatemque traxerit, quid meruit ut tantorum mirabilium dignus factus fuerit ? 4*, Homo uanitati. Generaliter de omni homine loquitur, quod, 25 de caducis rebus factus, earum mutabilitati obnoxius est.

4b, Dies eius sicut umbra. Sicut cito umbra pertransire solet, ita uita humana in breui defecit, ut ipsa aetas, quae florida uidebatur,

subito non compareat. 9*. Domine, inclina caelos. Similitudine ilius uicis qua de Ae3o gypto proficiscentibus adiutor fuisti, ita nunc populo tuo auxiliari oportet. Tropicos autem caelos inclinari deprecatur, cum angelos habitatores caeli ad auxiliandos nos dirigi praeceperis. 9^. Tange montes. Sicut in monte Sina olim descendente Domino fumus apparuit, ita et nunc eodem modo innotescere debes. Tro35 pice »ontes idem sunt angeli de quorum ira, quasi de igne, fumus in ultionem nostri decedat. θᾶ, Fulgura coruscationem. Sicut quondam fulgora discurrere ui- 143b sa sunt, sic et nunc subito miracula tui auxilii inimicorum

men-

tes percutient ; siue haec ita intellegenda sunt : o Deus omnipotens 4o qui hominis uanitati obnoxii recordari dignaris, ?4clima caelos, id est, irrue in Assyrios qui sicut caeli superbia exaltati, sicut mon- 597 tes superbia tumidi facti, sicut fulgora elatione magniloqua rutilauerunt : hos, inquam, mihi irruentes dissipa. 62, Dissipabis eos. Subauditur : Assyrios. 45 65, Emitte sagittas. — Sagittae Domini repentinae ultiones sunt quas in inimicos dirigere solet Dominus : sic enim Assyrii conturbati fuerant, ut fugientes uestes et arma et omnia expeditionis instrumenta in semitis dimitterent. 7^. Emitte manum. — Manus pro potentia saepe accipitur. so Vb. Eripe me. Scriptura solet populos aquarum nomine significare. 13 captiuitate] comzecz, cupiditate 74e 44e

20 acciperem] “48, acciperim T^

17 despicerer fecit] conieci, dispici fecerit 29 uicis] “48, uicissitudinis

I

31

oportet tropicos] 24**, tropicos oportet 74e* 32 praeceperis] 74e* V, uel (praeceperi)t z4e* ..,. 3*7 cotuscationem] V/g, currüs 24e quondam] coniecí, quodam “495 42/43 rutilauerunt] Esposito ( JTb5 1931, 342 n. 4), retulauerunt 74e 43 inquam] «4... iniquam “49

390

PS. CXLIII-CXLIV

ep.

70, Filiorum alienorum. — Filios 85, Quorum os locutum. In tantam contra Dominum et Templum eius 80, Dextera eorum. In prosperitate 55 quitas praeualet. 93, Deus,

canticum

nowwm.

altenos externas gentes uocat. elati sunt superbiam, ut etiam multa loquerentur. regni eorum et omni opere inih

Pro his, inquit, omnibus

beneficiis

noua laude te honorificabo. 9^. In psalterio. Tanta erit laetitia nostra, ut etiam cithararum

modulationibus resonet. 6o 109. Qui das salutem. Qui omnibus regibus uictorias et triumphos tribuis, mihi quoque, regi populi tui, da praesidium. 10^. Qui liberas Dauid. Qui Dauid de multis periculis liberasti, me quoque, qui et generis et sedis et regni eius heres sum, libera. 10^, De gladio maligno. — Gladium malignum uocat qui non rea-

143*

65 tus alicuius causa, sed iniquitatis studio circumfertur.

12». Quorum filii. Hinc enumerat quantis bonis iniqui in praesenti saeculo superabundant : sicut, inquit, nouellae plantationis germen multipliciter crescit, ita illi multitudine prolis abundant.

12.-ἃ Filiae eorum. Vterque sexus ornatus procedit : sicut Tem7» plum auro et argento distinctum oculorum aciem obtundit, ita filiae eorum mirabilibus ornamentis florent. 132b, Promptuaria eorum. Omnia ipsorum cellaria sic cibis profluunt, ut illorum abundantia per successiones temporum non deficiet. 75

185, Oues eorum fetosae. Non solum homines

et crescent prole

et abundabunt bonis, sed etiam pecora nulla sterilitate diffamabuntur.

14*. Boues eorum. Cum in multitudine erunt, etiam ad pastus hominum proficient. 80 14*. Now est ruina. Hoc felicitati non deerit, quod neque in muris neque in habitaculis eorum ulla erit confractio, sed omnia munita et tuta et decorosa erunt. 158, Beatum dixerunt populum. Cum non intellegunt quod non propter odium sed propter correptionem amoris Dominus populum 1431 85 suum castigat et ideo quasi inopes uidentur, et beatos eos putant qui omnibus praedictis abundant. 15». Beatus populus. Beatitudo populi, inquiunt, de potentia procedit Domini, qui talia suis cultoribus praestabit. (PSALMVS CXLIV» Laudatio Dauid. Ex persona populi de captiuitate liberati in hoc psalmo formatur oratio et admirantis Domini potentiam et enumerantis quantae gratiae ei referri debent pro talibus beneficiis et qualiter omnibus 5; in tribulatione positis subuenire solet. 1^. Exaltabo te, Deus meus. Oportet me ut tuis beneficiis te semper

68 prolis] RV, pro illis 44e 1814 deficiet] 74e, defecit R, deficiat / decorosa].4e,decora V/ ^ 85eos].4** RV, om. “49:

Ps. CXLIV', 6 me] ;a AeR

tuis] 44e, praez. pro ΚΕ

82

PS. CXLIV-CXLV

.

301

ep. exaltem, qui me ut Deus respexisti, ut rex de manu inimicorum eripursti. 2. Per singulos dies. Tanta in me tua bona sunt, ut cotidie recor- 599

1o dari non pigeat et temporum longitudine nulla obliuione deleantur. 3. Magnus Dominus. Quid pulchrius est quam ut numquam laus illius Domini cessat, cuius potentiae nullus finis est ? 4. Generatio et generatio. Aeterna beneficia continuata laudatio comitabitur. 15. 8. Magnificentiam. Haec duo in tua laude erunt, quod gloriosus in operibus et sanctus in iudiciis es. 6. Et uirtutem terribilium. Hoc tertio additur, quod terribilis es in uindictis in delinquentes. *. Memoriam. Semper recordabuntur suauitatem beneficiorum 20 tuorum.

8. Misereatur. Propria sunt dona Domini quod misericors sit in afflictos, patiens in delinquentes, et multimoda misericordia eius mensuram ponendo correptionibus. 10. Confiteantur usque tua. Per tua opera laus tua crescere debet. 2; 13. Regnum twwm. Tua potestas totius mundi molem capit. 139v. Fidelis Dominus. Veridicus erit, implebit quae promisit: Hieremias enim post lxx annos reuersurum populum prophetabat. 14. Alleuat Dominus. Nos, qui corrueramus ut allisi sumus ad terram,

3o

alleua.

15. Oculi omnium. Sicut generaliter a te communis usus exspectatur, ita et nostri oculi ut liberes nos in te sperant.

16. Aperis tu manum. Ex promptuariis tuae maiestatis omnia animantia cibis naturae debitis abundant. 17. Iustus Dominus. Qui talia praestat siue rationabilibus 35 siue irrationabilibus.

18. Prope est Dominus. Recto corde quaerentibus Dominum in proximo est auxilium. 19. Voluntatem timentiwm. Quos nouit sui timorem. habere, uoluntarium se illis praestat. 4o 20. Custodit. Vt in tribulationibus non dispereant. 21. Laudationem. Semper in ore meo laus Domini sonabit, et in nomine eius semper glorificabo.

600

(PSALMVS CXLV» Alleluia. In hoc psalmo describitur adhortatio populi in captiuitate positi et de Babylone

praestolantis

reditum ; nec

confidendum

minibus docet, qui non possunt liberare, sed in Domino, ; pro tanto auxilio laudari oportet. 28. Lauda,

anima

mea.

in ho-

quem

Pro unitate desiderantium libertatem,

unam animam populus habere dicitur.

Ps. CXLIV, 29 cfr. ler 29, 10 7 ut (29)] “45, praem. et R. 21 dona] “49Ἐ, oz. “49: 28 ut] 4e, et R 33 abundant] conieci, abundauit 74e

258 tuum] ;4**, oz. /4e* 40 non] 4A**R, oz. ,Ae*

Ll

392 ep.

PS. CXLV-CXLVI

9b. Laudabo Dominum in uita mea. Quam mihi tribuit qui de cap-

tiuitate liberauit. ἃ ᾿ : : το 2e. Nolite confidere in brincipibus. Nolite sperare in regibus qui in fortitudine suae potestatis gloriantur. 3. Nec in filiis hominum. Filius enim hominis corruptioni obnoxius est, qui non ualet periculum mortis effugere. 42, Exibit spiritus eius usque suam. Origini suae caro reddetur. ις 4b, Ini illo die peribunt usque eorum. Ambitiosae molitiones finientur morte. 5. Beatus cuius Deus Iacob usque ipsius. Non ergo beatitudo in amicitiis regum, in rerum affluentia, sed tantum in diuino cultu.

6. Qu fecit caelum usque sunt. Contra infirmitatem humani prae20 sidii potentiam cuncta condentis praedicat, adiutoris Dei scilicet, qui ea uirtute tuetur suos qua creauit uniuersa. 72. Qui custodit ueritatem. Pro firmitate donorum weritatem ponit. q»-e, Facit iudicium usque esurientibus. Interire fame non patitur quos raptor auarus exuerit. 25; 89. Dominus illuminat caecos. lgnaris rerum sapientiae lumen infundit. 8»-c, Dominus erigit allisos usque ?ustos. Cum opem ceteris afflictis impertiat, iustis tribuit etiam caritatem. 9^», Pupillum et widuam. In peculiarem tuitionem recipiat. 32) 9€, Et uiam peccatorum exterminabit. Paene ubique hostes suos feccatores uocat, quia illaesi laedunt. 102, Regnawuit Dominus 1n. aeternum. Non, ut mortales principes, ad breue. Principiorum ergo intentionem carminis fine suppleuit. 10^»-c, Deus tuus, Sion. A loco habitatores intellegite. O, inquit,

55 popule Sionis habitator, bonae spei esto sub tali Rege ac Domino, culus,

ut

tota

aeterna

substantia,

ita indefessa

potentia.

Ab

speciali ergo causa conceptum carmen in peculiari populi compellatione conclusit.

(PSALMVS CXLVI» Alleluia. Aggaei et Zachariae. Eadem in praesenti psalmo quae in superiore prophetat, eademque ex persona populi liberati ad laudandum Dominum inducitur cohortatio. ς 1-2. Laudate Dominum, quoniam bonus usque congregans. Enumerantur hinc Dei opera, quibus probetur iure laudabilis. 35. Qui sanat contritos corde. Metaphoricos captiuorum maerores medica pietate dicit esse sanatos. 35. Et alligat contritiones eorum. Tamquam ulceribus fasciolas, 1o sic aerumnis fomenta consolationis admouit, ut : numquid obliuisci poterit uirgo fasciae pectoralis ὃ Ps.

CXL VI, 10/11 cfr. Ier 2, 52

Ps. CXLV, 14 reddetur] .45Ε, redditura I 18 in (19)] A8, praezm. et R 28 impertiat] R V, imperti*« 74e 32 non ut] 4**R, ut non 74e* 36 ut] 44e* » om. “491 tota] 74e*, ueltuta .i. est 74e* s. 7.

Ps. CXL VI, 5/6 enumerantur] 44e, numerantur R

6 probetur] 24*, probatur R

6o1

PS. CXLVI-CXLVII

393

ep.

48, Qui numerat multitudinem stellarum. Ea uirtute nos liberauit 6oz qua astrorum numeros, cursus, ortus occasusque (gubernat). 4^, (.....» tam nominum impressione signatas habet cognitiones. 1445 1; 5. Magnus Dominus noster (usque» mumerus. Sapientiae eius magnitudinisque admiratio uires laudantis excedit. 63, Suscipiens mansuetos Dominus. Non rebelles Legi, uel in omnem obsequelam humiles ac nulli aduersantes. 65, Humiliat usque ad terram. Rerum experti didicerant ; ideo 20 in communem utilitatem dicuntur generaliter, sicut in superiore

psalmo dictum est. 7. Incipiente Domino (usque) $n cithara. Ad reductos de Babylone sermo conuertitur. 8. Qui operit usque hominum. Fines singularum rerum effectusque 25 aperit : nubibus igitur densatis paratur pluuia graminibus, alendis effunditur herba iumentis, (esui] iumenta hominum usui destinata sunt.

9. Qui dat usque ewm.

Quia egent dispensatione naturali ad

necessitates suas, Prouidentiam /»uocare dicuntur.

3)

108, Non in fortitudine usque habebit. Admirabilis exhortatio! Iste, inquit, qui ita omnium curam gerit ut nec coruorum pullos despiciat, eos homines qui uiribus, equis armisque confidunt proculcat ac spernit. 10b, Nec in tabernaculis wiri. Pro : in tibiis; alia editio : pro

35 ttbialibus, quibus bellicosi crura muniuntur.

605

11. Beneplacitum est Domino usque eius. Bonitas eius alendis omnibus in commune monstratur ; iustitia uero intellegenda dignorum acceptabilitate cognoscitur : quae et deuotos quosque 1455 complectitur et despicit arrogantes.

(PSALMVS CXLVII» Alleluia. Aggaei et Zachariae. Similem causam hoc carmen continet superioribus psalmis, et ab speciali gratiarum actione pro reditu ad generalem Dei laudationem conuertitur pro his quae in utilitatem operatur omnium. ς 125. Lauda, Hierusalem. Pro habitatoribus eius, qui se mutuo adhortantur. 12». Lauda Dominum, Sion, tuum. Idem repetit.

13*. Quoniam conforiaui seras usque tuarum. Non contentus instaurare post reditum, perpetue te munitam esse uoluit ac secu10 ram. 135-142. Benedixit filios usque facem. Ciues tuos prosperauit auxitue. 140, Et adipem usque te. Consequenter totum dicit : ut grata esset pax, frugum contulit ubertatem. 13 gubernat] V. oz. “48, cognitos habet R (fortasse ex |. 14) 14 lacunam statui signatas] comieci, signat«s 74e 15.22 (usque) swuppleui 19 didicerant] conieci, dedicerent 74e 26 esui] /A*R, dees? in V 28 quia] 4e, qui R 88 ac] 4Ae* og, 49:

Ps. CXLVII, 2 similem] 74**, similitudinem 4e* 4 operatur] 74*^,uel(opera)n(tur) 24** s. 7. 9 perpetue] 74**, uel perpetuitate 74** ;. zz. 13 ut grata esset] Ae*R,,om. “4491

PS. CXLVII-CXLVIII

394

15. Qui emittit eloquiwm usque eius. Transit iam hinc ad gene-

τς

ep. ralem munificentiam

conditoris

: hac te, inquit, liberalitate con-

fouet ac uirtute, qua per potentiam imperii eius in utilitatem cunctorum elementa subseruiunt. E. ; 105, Qui dat niuem sicut lanam. Decidentis niuis expressit imagi20 nem. 16^. Nebulam sicut cinerem spargit. Vicina prorsus similitudo. 178, Mittit crystallum suum sicut frusta panis. Simili exemplo uim glacialis concretionis expressit. m 1*5, Ante faciem frigoris eius quis sustinebit ? Cum scilicet aér 145b 25 in nebulas concreuerit, in niuem glaciemque aquae duruerint. 188, Emittit usque ea. Intoleranda hominibus frigora ad nutum 604 demum eius opportunis uentorum flatibus resoluuntur, ut in naturam suam nix glaciesque redeant. ; 180, Flabit usque aquae. Pro uento austro qui sit ab eo conditus. 3o 19, Pronuntial usque Israhel. Rursum ab uniuersali ad portionale reuertitur. Iste, inquit, Deus auctor talium et moderator de nostro

quoque reditu sententiam protulit et captiuos decreuit absoluere iudicanter et iuste. 20. Non fecit usque eis. Nulli hominum collata sunt quae nos 35 gratulamur expertos.

(PSALMVS CXLVIII» Alleluia. Cum et alios psalmos, id est xuiii et ciii, describendis creaturis

zl

in laudem propheta composuerit Creatoris, hunc perfectiore et uiciniore detexuit filo. Nam et multa intulit quae in illis omiserat, et, commemoratis nihilominus principalibus elementis, eorum effectus in illis psalmis enumeratos hic quoque non tacuit, dum ea, per quae implebantur, inseruit paene uniuersa. Hic igitur creaturarum differentia ad laudandum

Dominum

conuocatur ; nec potiora 145*

quaeque pro magnitudine sui ab hoc excipiuntur officio, nec pro teτο nuitate secernuntur exigua : ut enim conuentu distantium inter se rerum unus mundus exstruitur, sic concentu omnium laus una formatur. Inde sane orditur laudationem unde Moyses inchoauerat creationem, et quae ille commemoratis tantum caelis subintellegenda reliquerat, hic quae potestates creaturaeque tam exteriore quam I II interiore ambitu clauderentur ut diligens interpres eius enumerat et ad laudandum grandifica auctoritate compellat. 10, Laudate Dominum de caelis. Per Spiritum sanctum tantam auctoritatem suscipit, ut laudationis huius officium audeat creaturis potioribus imperare.

Ρε. ΟΧΙ 9 Πιὶ,

12/14 cfr. Gn 1, 1

22 frusta] conieci, frustra 74e du**uerint R, indurauerint I^

25 durierint (.5/c)] “45, uel (dur)aue(rint) 74€* ;. 7., 32 reditu] conieci, ritu 74e

Ps. CXLV'III, 4 uiciniore] 44**, uel concinnore (pro concinniore) “49Ὲ ἡ, zz. 13 caelis] “491, -Ἐ et terra 74** ;. 5. — subintellegenda] conieci, ob intellegenda 74e*, uel obtegenda 74** ;, zz. 16 grandifica] 445, **gratifica is translated" $7.

PSALMVS CXLVIII 20.

395

1e. Laudate eum in excelsis. — Excelsos uocat habitatores cae-

ep. lorum ad discretionem ferrae, id est, infimae regionis.

22, Laudate usque eius. Cunctae inuisibiles potestates. Absoluit quos de caelis, quos de excelsis conuocauerit ad laudandum. 2^, Laudate usque eius. Omnes caelestes potestates angelicae 25 naturae sunt, spiritalis scilicet ac rationalis ; sed pro meritorum di- 1454

uersitate gradibus distant, officiis dignitatibus. Cuncti ergo ordi- 6o6 nes inuisibilium et potentium ministrorum ad laudandum uocantur. 98, Laudate eum sol et luna. Ordinate, post inuisibiles naturas et rationabiles, horum memor est quae in caelo locata prima occurrent

3o aspectibus.

3^, Laudate usque lumen. Pro splendore astrorum : quod, cum est ex ipsis, aliud est tamen quam ipsa sunt. 4^. Laudate eum caeli caelorum. Non tantum ea quae in caelis sunt.

35.

4^. Et aquae usque sunt. Pro firmamento caelos posuit, idiomate hebraico commutans numerum. 5. Laudent nomen Domini. Cum ceteris creaturis. Causa cur necesse sit laudari Dominum : quae cuncta, cum essent, sortita sunt exsistentiam uoluntatis eius imperio. 40 6. Quia ipse usque saeculi. Non solum exsistentiam omnibus tribuit,

sed etiam

diuturnitatem

aliis, aliis aeternitatem

dedit;

cuius statuti est intemerata praeceptio et condicionum aeterna distinctio. *. Praeceptum posuit usque abyssi. Pro marinis beluis et illo draco45 ne de quo in centesimo tertio psalmo dixerat : draco iste quem formast: usque ei. Tam ergo ea quae in terris quam ea quae in aquis, per maiorum sane compellationem, cuncta laudare iubentur auctorem.

88, Ignis usque frocellarum. Haec omnia aéris motus et aquae 146* 5o permixtio efficit, quae pariter, cum diuersis qualitatibus subiciun- 607 tur, hos effectus erumpunt. Aér ergo, inter caelum ac terram medius, qui complet omnia et cunctorum locus est, qui nihil esse inane patitur, iubetur ut laudet. 85, Quae faciunt uerbum eius. Dum in alternationes instituta 55 satisfaciunt iussioni, habere se pariter testantur auctorem.

9. Montes et omnes colles usque cedri. Pro terrestribus arbustis cedros posuit, sicut supra draconum nomine omnium natantium genera comprehendit. Cuncta ergo genera, tam fecunda quam infecunda, appellat. 60 102. Bestiae et uniuersa pecora. Hoc autem dicit consequenter post montes.

10^, Serpentes et uolucres bennatae. Generaliter omnia animantia breui sed plano sermone complexus est; quorum sunt quaedam aéria : terrena et uolatilium quaedam, quae carne uescuntur, herbis 65 alia, nonnulla seminibus, pluraque amica aquis et tectis familiaria, 45/46 Ps 103, 26^ 21 infimae] conieci, infirmae 74* 23 de caelis quos] 74**, oz. “491 38 quae] 44e, quia $7. 40 exsistentiam] 74e, essentiam R 56 terrestribus] conieci, terribilibus 74e

396

PS. CXLVIII-CXLIX

ep. quaedam agris, siluis, solitudinibus ; terrenorum uero : quadrupedia, alia repentia, nonnulla bipedia ;quadrupedium sane alia fera, quaedam mansueta; repentium autem quaedam pedata, nonnulla sine pedibus, quaedam uenenata, pleraque innoxia. Subti7 o li ergo succinctaque sed plena diuisione, omnia animalia ad lauda146b tionis conueniunt officium. 11. Reges usque ferrae. Iam hinc transiuit ad hominem, quem 608 quia animantium definitio inclusisse uidebatur, necesse erat ut pro sui merito ab eorum communione seiunctus compellaretur 75 nomine suo uel honore ; cuius uniuersitatem dignitatibus, aetatibus,

sexibus explicauit. 12-14. Iuuenes usque caelum et terram. Quia longe lateque celsus est et profundus ac per hoc omnes sui notitione contingens, ut nulli per longam licet distantiam locorum incognitus, quippe 8o cunctorum conditor ; aequum igitur est ut eum tam caelestia quam terrestria collaudant. 140, Εἰ exaltauit cornu populi sui. Iste tantus ac talis nos quoque praecipuo honore dignatur et confortat robore ; unde singularis ei a nobis debetur laudatio. 8; 14c23, Hymnum omnibus usque appropinquanti sibi. Ob hoc itaque cum omnibus et pro omnibus hominibus nos oportet laudes canere, quia nos tantum consortii sui quadam familiaritate dignatus est. (PSALMVS CXLIX» Alleluia. Reuertentibus de Babylone filiis Israhel quidam finitimarum gentium conabantur obsistere, qui quidem sunt omnes, Deo auxiliante, superati. Haec ergo praesenti carmine futura praeloquitur, uotiui prosperitatem gratiarum imperat actionem. A et ob reditus 1. Cantate Domino usque sanctorum. Id est : in coetu nostro laus resultet. 2. Laetetur Israhel usque ipsum. Cum laetitia factorem uestrum 1466 regem laudate. το 9. Et filii Sion usque jfsallent ei. Sollemnibus festorum ritibus cantica uestra organis adiuuentur. 4^, Quia beneplacitum est usque suo. Quoniam optime statuit temporum nostrorum sortem in meliora conuertere.

4^, Exaltabit mansuetos in salutem. Aduersis humiliatos et ad om15 nem iniuriam expositos. 9. Exsultabunt usque suis. Oportet siquidem nos pro gloriosa reuersione animos attollere in laudes uirtutum tuarum, quando post labores maximos in stratis, locis propriis, acquiescere nos fecisti. 6^. Exaltationes Dei in faucibus eorum. Quam ob rem fauces nos20 trae Dei praeconia personabunt. 6», Et gladii usque

eorum.

tamquam si essemus armati.

Terribiles

nos

hostibus

reddidisti,

*?4/15 seiunctus — suo] “49, o». /4e* 48 per] 74e*, om. ;4e* 82 exaltauit] conieci, exsultant 74e 85 ob] conieci, ab 4e 87 tantum] “4... tamen 74e

Ps. CXLIX, τ resultet] comieci, tesultat 4e 22 si] /4** s. /., sic /4e*

8/9 regem] “45, regemque

7

609

PS'CXLIX-GL ep.

7, 44 reditum 2; 8. Ad uictoriae hostium

397

faciendam windictam (usque)? in populis. Quae nostrum lorabantur. alligandos reges eorum in compedibus. Ad documentum spectat securitatemque triumphi, in uinculis habere reges ac nobiles : quae ultio tam magna est quam memo-

rabilis, ut tradi litteris debeat.

9. Et nobiles eorum usque sanctis eius. Quoniam supra dixerat 3o exsultabunt sancti in gloria, et interposuerat quae esset eis conferenda felicitas, per conclusionem

intulit : haec est gloria, quam

descripsi, qua eos supplices sublimabo : ut restituamini scilicet se-

1464

dibus uestris, et de hostibus uestris ultionem capietis secuturam.

(PSALMVS CL» Alleluia. Hortatur praesenti carmine tam praesentes propheta quam posteros ut psallendi insistant officiis. 1. Laudate Dominum in sanctis eius usque eius. Quia documenta uirtutis eius solida firmaque concepistis, laudate deuote studioseque magnificum, o uos Iudaei, quia estis electi pro eiectis, ἃ com- 61o mixtione et uilitate gentium separati. 2. Laudate ewm in potentatibus eius usque magnitudinis eius. Secundum beneficiorum eius, et praeconiorum adhibete laudem 10 mensuram. 3. Laudate eum in sono tubae. Diuersitas organorum in unam concinentiam diuinae laudis animetur. 5. Laudate eum usque bene sonantibus. Modulatione iubilatio triumphantis gaudii acclamata est; imperat ergo ut, pro uictoriis 1; per Dominum conquisitis, gratiarum actiones sonus tinnitus exprimat cymbalorum. 6. Laudate Dominum in cymbalis usque Dominum. Quicquid, b]

praeter haec quae enumeraul

organa,

x«* modulatur

dulciter, in

laudem Dei conferatur; siue, quoniam organorum omnium est 20 propria modulatio et distincta diuersaque suauitas, iubet ut per omnia instrumenta psallendi, per omnes sonos ἘΠ laudem Domini resonent. 32 qua] conieci, quam “45

33 secuturam] 74**, securam “491

Ps. CL, ἃ insistant] ΡΟ, insant 74e 5 concepistis] 74**, coepistis “491 6 eiectis] 7Ac., electis 74* 7 separati] conieci, separatis 74e 9 et] 24**, om. “4491 18 per dominum] conieci, p(er) *nm in cod “45 legendum mibi uidetur, τ e : nm legit Asc. conquisitis] conieci, concessitis 74e 22 finit amen -- diarmait - scripsit

orate pro illo peccatore add. 74* ad finez

mu

Lou

ipi Wiseheecetunscn

εν

& siet

T

ot

518

an &ws Abs

Ur- 52i

wei dibDuj

Ἢ

nim

E

0

codi^w.

pum

ταῦ

ιν

norm

m

f

dogs ^ naf

"Into ποιὰν

jf. d

d

)o

vrina

tree

ει

qaeuvoriut

^

J

-ὦ

F

;

eq

Moro we

ib Ὁ

£s

"

ν σε

rar πυδο τ (or

erit

xvIn0p3et3

p

uri B

Δ

:

ἐν

ip

oMe Ju

Siisfhitéogé?

9

in νη

Ὡς

)6d

abdoe

atio aiti

*^

Lwjd.

ei

πα

γα]

cratp ni moore

aute

οὐδοί μον wtoilaluboM

9

έν

ng.

D

reuinuse

wr

t

oye ρΎ

Pitt

4

5t

οὐ

ἀνδηικομος

amie

δ

(n

ποξὶ

πρίν}

cid

ébnet

sm

ΩΣ

ΘΜ

Sd

ΩΝ

numb

ueni

E

qietuíwus

[Coleis

^

κί

1

MART:2

5 ταύτηι

eec

ws

teri infr aja

RP

S^

*aninih

9uped

mr

ΞΜ

φυκῖν

ΟΗ͂ΣΘΤΑ

ὉΡῸΡ

-—

:

adeb name suronegro nudaesp esie ;pDfstolnoo i50 ee Ajo po Z1ozl etos psu Tho dan auti! tw τυ δορὰ D "i vat Uurdati arsbuz! «scmessor ostio: ἘΚῚ abes] ra Κ, & SE ἀν

,

DESC

“Ὁ

ιν m

pna

à ὧν

wp

wu Sus won và Man Mobwnl τδ᾿

: “ὍΝ

in.ἢν.

must "ina

stis

ind

7E

"WM etrgsoer

NOD

«My»

Vol

gi ICUDO qui

nte

4

eaM ipd

omwbpwou e - mede

o TOUT

τον

2

p

a

MULUS

Tasse

qoaa

e

oTt

ἄρτος

^

ΤΩ νιν wialain) u

ameta

SE

^

Zhi

gre futi iom omit

iow

T0490

di2:

. e

mo

dts

c1

) M

au?

συρρεῖν 512 bac!

onibus

ἱ

Does!

1 i d

li

12M

A"

"T dunebpistirgm)

UT

sti

"m e»

f

J

“ΙΗ

af

1

"dim

08S

ots. aep?

&twltead

ái

4M

Lk

VN wedes

νον

e e

|

r1

£o

ἢ

uite dunt ^

devis 4 Trete:

αν

el corii

5

apte

σα

quefur ry

omi «x

praes

- à

!

EI

cung νὴ —

Tdi andi unio quor à 'vwilab. spit

dae arcere '

σαμεν, teo

ἢ

qu "IRL

Ὁ, γὴν v^

an e ὠἔ papas

peyisdens

cod

emis

ped

isti 1... "mfg

"BR

MC

; im

lese TIT

ANBUMM

me

$9

Iur

Somme

70 E

Mop

tu

«ufo

on

μάν

"

J

Hu

thusnm ."»- maus

S MU

[iianss

ss σὸς Ata

*

"oos ἃ

E ME

Lass

cáalues

|

zimmer

DE

nw.

gupIe——q9*25d4 E

0t

d

260

ums

Lau "t

virgi

Ly

Ὁ2. ᾿

t2

VC TESE on

À- eie. e^ ῳ συν τωLom

το

E

ibam

e "-

itv» [ro

-

Seins Abas io220996 olliteoq sevo."

TUR. ἃ f$

νὸν fen Gute

uat

d

;

AUT

fole cC

Addon.

dieu bv.

;

La

-

&

Ld

bud

E

^y.

1

ἕω

δι

XLI

4“}Ψ

-

KD

2

te ᾽

"T

cU

:

Ui

m

-—

psiden

A

L1 esa

geo cc

τὸ

Adr seges]., *, seines. Vi p?

PP

INDICES INDEX LocoRvM S. SCRIPTVRAE INDEX AVCTORVM

INDEX NoMINVM ET RERVM (*)

(*) Indices elocutionis a J.A. BAxrER et G. BouwMAN confectos inueniet Lector in uoluminibus xxi et xxuii zArcbzwi Latinitatis Medii JAeui. Italicis typis epitomen designamus. Typis per interualla dispositis uocabula biblica afferuntur.

it

το

y

ure]

E

CE "BUM

E "-

!

pid d

mah.

vindCO ὁ. amc ws

᾿ ]

ἰνλυύλα, ἢ wein »üa

ewiadyf du

| my

-

"CM WS

ES

» emaimmola ewbnl m τὸ za κὐὐδνξεμίρω αἰ που

türgnsásnb nosakcites eiqet-sioidatl.

—

densi cu sim

-

pu s s

τέ M

INDEX LOCORVM Genesis : TET 120 6, 3.5 ἜΖΕῚ 20: 2:57

46, 27

394,

12-I4

[2522 L4 2ὺ 15. 20

τῇ.4. 20, 2-3 24, τὸ

Numeri: 6, 22-27 Io, 55 II,

55-34

I4, 24

IO, 8-9

334, 21-23 182, 78-80

IV Regum:

239: 69

6, 8-12

339, 69

I2, 2-3

80, 203-204

I2, 18

18, 36 20, 9-12

Exodus: j

S. SCRIPTVRAE

291, 243, 276, 2493 277.

32 230 103 172-174 37)

292, 3)-36 249, 165-167

262, 99-100

266, 77 5, IO-15 5, 25727 25), 9511

11, 65-69

I Paralipomenon :

6, 51.33 17.

7ἘΝ

402, 3-6 304, 7-9. 306, 109III

II Paralipomenon : 2 261, jó 9; 7-8

32, II. 14-15

262, 99-100 219, 6

32, 26

152, 7. 3-4

euo m 247, II-I2 261, 147 216, 64

I Macchabaeotum :

294, 7 Deuteronomium :

6,5

331, δὅ-11

25, ὃ

34» 52-54 157, 121-124

25, 5-6

32, 34

4, 15-24 ἜΣ 7: 22-25 8, 5-21

144, 30

89, 235-236

Judices : 2, 4-5

62, 13

Psalmi:

296, 24-30

29)» 297. 297, 29»,

42-43 42-43 42.422 45:42

4, 2

126, 43-44. 360, 13rz]

63, 53-60

w

305, 37-34

ν᾿

I3, 154-158

v

I Samuel:

345 21,4

266, 44-49

II Samuel:

7, 817 12. 12 15, 5 16, 11-12 22

III Regum: 4, 51 δ

14, 160-161

E

56, 89-90

404, 7-9. 306, 109III 62, 10-1I 178, 104

175, 50-52 90,

1-5

$02, 6-7 261, jé

15, 128

» C5w OO

I4 47: 170. 22:15

QNA ou MN Aw

8, 6-8 8, 10 8, 28

14, 169-170. j1-32 14, 160-161

307, 37-34

I3, 150-152

2312, 16-19

ὃ. τ 9, 2I

I9, 5I

9; 34 155911 "y

6o, 84 116, 10-1I

25,9 24, 5

117, 58

79, 118-119 261, j0

118, 46-48

199,

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

402

229, 78 22. 7-4

25,6 28,2

29, 8 30, 20

199, 27-26

34. 5

136, 7j

34, 6

154, 92 154, 94-95

89, 247-248

Prouetbia : 18. 17

62, 16-17

Sapientia :

7, 12

174, 32-37

34,7 54, II 54, 12 41,4 42; 2

I55, 105-104 240, 14-1] 78, 118-119

204, 63-64

45,

267, 9-II

203, 7-6. 204, 76

2-4

86, 167-168 167, 27-26 274, 142-145

134, 69

59. 9 59, 10

144, 25-24

155, 97-98

127, 30 164, 70

279. 13-14 232552 12, 97-98. 136. 74 346, 61-62

172, 18-21

129, 24. 204. 29-30

69, 136-137 36, 14-16

36, 36, 36, 36,

16-17 18-20 19-20 20

37. 36

276, do

79, 6 71,10 74. 4 77» 79 77. 72 SEM 12 8ο, 2.6

88, τό 88, 30

88, 39

88, 36 88, 58 88, 48 88, 51

94, 8

446, 65

449, 11-12 207, 29 273» 42-43

43, 25(?) 45, 1

16, 245-244

43» 2 $8,5

267, 30-51

Ieremias :

16, 243-244 LUPATET]

"E

261, 4)-47

2, 19-20

236, 70

9: 5 I3: Τὸ 18, 6

261, 4-47 7 ες 2-13 1775747] 15, 205-206

65, 6-13 219, 6 68, 121-122 68, 118-119 11, 65-69

II, 65-69 144, 23-24 210, 30-31 207, 4j 272237

339, 71-72. 361, 2726

211, 76

212, 12: 369, 16-19

69, 148-151 67, 68-72

2.

32

18, 20

199, 30-51 162, I4-1j

227, 25-26 I2, IO9-III $92, 10-11 259, 41 179. 97 16, 267-268 155, 106

154, 96

3,74 DI

20, IO 23, I2 29, 10

102, I2

226, 74

154, 95-94 391, 27

103, 26

57, I I-14

297, 4J-46

155, 98-103

104, 18-19

346, J0-j1

197225 107,10

IÓ4, 70

118, 28

227, 29-30

I18, 52 I18, 73

116, 6 144, 50 26. 117 26; 117

95. 2 95,

124,

7-8

j

127, 6 134, 7 136, 4

154, 69

89, 234-235 114, I2-I3

Baruch:

4, 4

120, 74:77

Ezechiel : 18, 23 29, 5 32, 2 35,

II

122), j2 269, 90-91 269, 90-91 135, 72

INDEX LOCORVM

S. SCRIPTVRAE

403

Michaeas : 7.2

71, 216

4, 7-8

139, 9-10

IO, 18

99, 7.4

Matthaeus : 3387

nu 11 21 II, 29

61, 142-143 199, 77:14

Ad Corinthios I :

14, 188-191

15, 9 I5, 21-22

42, 180-185

40, 90-94 261, 64-6j

I5, I5, 15, I5, I5,

272, 42, 41, 42,

271, 2-3

15, 28

145, 44-45 273. 116-117

Ad Cotinthios II:

13, 55

199, 72:72 199, 27

21, 8-9

39, 64-67

21, 9-16 21, 15-16 21542. 22, 41-44 24, 29

27, 48

13, 154-158

5, I.3

24-25 , 25 25-26 27 27-28

6, 70-73 173, 53-54

41, 155-157 79

169-170 159-162

171-173

42, 174 202, 179

9, 7

Marcus:

4, 24

199..73.74

Ad Ephesios:

12, 35-37

271, 2-5

4, 51

15, 54

108, 12-13. 2 2/3, I 16-117

Ad Philippenses :

1558306

2, 7-8

16, 257-258

2723, 6671

Lucas:

20:517 20, 41-42 23, 36 23, 46

261, 64-6]

Ad Colossenses :

271, 2-5

2T

4)2; 444)

136, 3-4. 27-26

Ad Timotheum I: 22

104, 30-31

199, J1

Ad Timotheum II

199, 36

25010

III, 49-90 2/3, 116-117

Ad Hebraeos :

272. 116-117

Iohannes:

4, 23 7. 46 I9, 24 I9, 29

IO, 17-18

I, 5

Actus Apostolorum: I, 26 79, 161-162

2, 6-9

2.21

81, 229-230 IO, I3-16

278

6, 73774

4, 7

4, 25-27 IO Ad Romanos: 2, 21-22 3, 9-18

I3,

132-136.

40,

118-122

7, τὸ 214, 106-107 79, 184-186

112, 42-43. 316, JI

Io,

5-7

IO, IO

41, 149-154. 42, 168 : I5, 213-214. 199, j1-32 175, 71-72

185, 44-3)

200, 93

INDEX AVCTORVM Cicero, M. Tullius 166, ὅ-1ο.

explanationes Psalmorum incertae: quiasserunt Ps. I de rege Ioa dictum esse 5, 1-35. qui uolunt Ps. ITI non in

persona Dauid sed in persona populi esse conscriptum 18, 5-16. qui contendunt Ps. VIII in Tabernaculorum confixione esse compositum 38, 8-19. qui omnes Veteris Testamenti locos qui Nouo Testamento inserti sunt per prophetiam dictos esse crediderunt 71, 226-230. qui de Israhelitis credunt dictum esse XV, 4 76, 57-39. qui XVI, 14 'frameam" legunt 87, 186-187. qui XVI, 14 CYON legunt 88, 225-227. qui disciplinam" (XVII, 36) insidias et discrimina esse putant 96, 43-46. qui XVIII, 6 emendare uoluerunt 100, 29-34. qui Ps. XXI de Christo pronuntiatum esse crediderunt 108, 6-19. qui XXV, 1 'iudica me' legunt 122, 12-16. qui XXVIII, 6 *uitulum' fetum bouis dici putauerunt 129, 5541. qui XXVIII, 8 *Cadis' legunt 131, 67-71. qui XXX, 6 prophetice de Christo dictum esse uoluerunt 136, 5-6. qui XXXII, 6 uocabula *uerbo Domini" uel 'spiritu oris eius? de Filio et de Spiritu sancto dicta esse contendunt 144, 10-13. qui XXXVI, 22 'ei' deiusto dictum esse opinati sunt 169, 48-52. qui nolunt sub argumento confessionis Ps.

XXXVII

cani 172, 1-11. qui fiat' fideliter transtulerunt 244, 143. qui infitiantur prophetias tiuitatis a Dauid esse celebratas 6-6.

fiat

142cap279,

haeretici et gentiles: qui minorem Vnigenitum Filium a parte deitatis accipere audent 14, 177-181. 15, 205223. qui Prouidentiam negant 21, 1I8. 22, 53-67. 23, 113-119. 24, 146155. Manichaei 27, 59-73. qui diffe-

rentiam inter Deum Verbum et susceptum hominem negant 38, 20-34. qui aut infectum mundum aut ultro exstitisse dicunt aut nulla prouidentia gubernari 99, 9-11. qui phantasma totam passionem dominicam fuisse dixerunt (Apollinaris?) 108, I9-21. Horatius 246, 64-69. Iosephus 242, 13-14. 330, 113-114. 3213, 63-64.

Iudaei : Ps. II in Dauid uel Zorobabel rapiunt IO, I9-34. 11, 41-50. 15, 224270. Ps. VIII non recte intellegunt 38, 5-7. 26-34. 39, 68-70. 76-82. Ps.

CIX in Abraham uel in ipsum Dauid intellegi uolunt 272, 9-13. SEQ

J6)572-

Vergilius 377, 30.

INDEX NOMINVM absolute: non — dicta sunt quaedam in psalmis 31, 49. accommodatus sensus 76, 180-250. 81, 228-236. 96, 2-6. 108, 7-26. 711,

49-90. 136, 3-9. 27-29. 139, 9-11. 197, 108-111. 273, 116-120. 361, 64-6].

Achitophel: Ps. VII de Achitophel 35, 1-22. Cft. 37, 152-181. 176, 69-70.

Aegyptus: cfr. Aethiopes sio".

— .egres-

aemulatio 166, 8-12.

aeternus 29, 153-155. 61, 146-148.

135, 35-36.

Aethiopes 269, 92-96.

allegoricus sensus : cfr. *accommodatus sensus".

amicitia 58, 7-27.

angeli 313, 6-66. 333, 9-103. 394, 17-' 27.

anima 80, 199-210. 148, 2-3 antiphrasis 261, 130-132. 324, 26. apostropha 22, 54. 317, 34-3). 333, 7 37951272536 3 ΤΙ:

aqua: aquae super caelum 374, 20-24. aquae 94, 107-100. 131, 1-62. I41, j0. 271, 4-5. 389, jo.

Arabes :Ps. IX et XV de his dicti 45, I-IO. 75, 1-8.

arbitrii libertas 170, 572-74. Assyrii: cfr. '*Ezechias". augere descriptionem 31, 23-25. 91, 22. 129, 30. 121, 44. 127, 67. 136, 106. I4J, 4)- IJÓ6, 47. 162, 20. I74, 26. 777.

44. 104, 4. 244, 20. 245. 21. 27. 247, 117. 2J1, 6. I0. 2)4, I1J3-1)4. 2)7, 22. 272, 70. 206, 346. 290, 65. 302, 4I. 334, 46. 440, 120-I2I. 341, 14]. 342, 72. 360, 1. 16.

ET RERVM II4,

1-7. 2-3. XXIV : 116; 2:7.

XXV : 121, 1-10. 2j. XXX: 13j, 24. XXXIV : 152, 9-40. XXXIX : 164,

1-2. XLI: 191, 3-6. XLII: 194, 2-3. ΤΙ ΞΖ TOXIN S 2 ES RETE: 236, 2-3. LXIV' : 240, 3-y. LXV: 241, 1-j. LXVI: 244, 1-6. LXXII: 262, 2-9. LX XV I:274, 1-4. LX XX : ΧΙ ΧΙ 106297 3802-7. LXXXVIII: 304, 2-9. LXXXIX: 310, 2-y. XCII :316, 3-y. XCIII :517, 2-y. XCIV : 319, 2-6. XCV : 321, 3-4. XCVI: 322, 1-4. XCVII : 324, 2-4. XCVIII: 325, 2-y. XCIX: 326, 2-6.

C : 326, 2-6. CI :326, 3-6. (11: 331, 23. CV: 341, 2-4. CVI : 347, 2-. CX: 273. 2-7. CXI( ?): 314, 9. CXIV : 376, 2-3. CXV II :360, 1-6. CXV III : 262, 2-11. CX X: 366, 2-3. CXXI: 366, 2-9. CXXIII: 566, 2-j. CXXIV : 369, 2-4. CX XV : 370, 2-4. CXXVII: 370, 2-7. CXXVII : 371, 2-: EC NEXTZTTD 3722 ΝΟΧΧΙΧ. 373, 2-4. CX XX : 373, 1-4. CXXXI: 374, r4. CXXXII: 376, 27. CXXXIII: 377, 2-3: CXXXIV': 57721255) 8 GXCEXOGURE S76 209254; CXXXVI: 379, 2-4. CXXXVII: 740; 112ENGXCIETVA 865908 ὍΣΣ: CXLV : 391, 2-y. CXL VI: 392, 2-4. CXLV'TII: 393, 2-4. CXLLX : 396, 2Ji caput 727, 26-30. cerui 792, 6-10.

Christus: de Christo dicuntur Ps. II: Io, I-I8. 11, 63-65. 15, 200-218. τό, 252-260. VIII: 37, 1-34. XLIV': .196, 3-13. CIX: 3jr, 2-3. non de Christo Ps. XXI

baptisma 16, 252-270. beatitudo 5, 35-74. 7, 95-99. 8, 130134. IO, 7-10. Bersabee (— Bethsabee) 3o, 1-3. 62, 130172,0198

108, 7-26 (contra,

106, 2-5). cfr. "Deus: Theologica". columbarum imagines in locis orationibus dedicatis 247, 92-99. cómparationes, comparare

8, 159.

Io0, 38. 36. 137, 6j-66. 141, 40. 192, I4-Ij. 193, 63-67. 200, j7-60. 201, II0-

caddis 131, 67-75. 47-j0. caelum: de duobus caelis 99, 12-17. 12-16. 334, 20-24.

captiuitatis psalmi (et psalmi qui ad reditum pertinent): Ps. V: 25, 1-2. 26, 31-57. XXII: 112, 2-4. XXIII:

112. 227, 32-3). 228, J7-)0. 231, 72-77. 237, 7-4. 260, 31-32. 34-36. 262, 92-93.

279, 40. 290, 62-63. 295, 4-39. 361, γ961202775920:

concinentia 7, 89. concupiscentia 79, 176-179. 122, 30-

406

INDEX NOMINVM

33 efr. 12-13. 174, 67-73 efr. 36-41.

coniunctiones improprie positae 51, 315-318.

consequentia 11, 44. 14, 191. 15, 222.

ET RERVM frequenter aliorum personam assumit :cfr. "persona". de pietate Dauid 62, 12-69. 173, 55-64.

Deus: theologica: Deus Verbum 15,

17,1277:50185-2222:5.:2.:35 8.9.1 2/45 3515:

156-176. 15, 200-210. 38, 20-34. 40,

25, 158-159. 29, 150. 155. 162-165. 32, 96. 35, 102. 39, 52. 41, 164. 45, 19. 45, 88. 46, 120-121. 48, 213. 52,

88-95. 100-197.

144, 10-17. 372, 40-

46. γο- 1. lesus Christus homo a Deo

85. 88. 61, 134. 140. 63, 37. 66, 235. 32-33. 68, 100-101. 70, 171-172. 189.

susceptus IO, 5-7. 13, 127-177. 38, 20-34. 40, 125-197. 200, 90-91. de utraque natura in Christo 272, 73-71. de Christi corpore 136, 6-9. 200, 92-

75, 10. 21. 76, 47. 54. 77, 82. 88-89.

96.

78,1121:882547:953:18059*78:59339251. 106, 11. 41. 107, 16. 108, 17. 111, 923II2, TOT. DIA; 139 1133 ΧΆ 319972. 1213052012595 1-032. 036199915 12 79-007

agnitio Dei 98, 1-11. 99, 4-6. 101, 50$9. 70-76. misericordiae Dei ueritas

349. 358-359. 56, 63-64. 57, 119. 60,

133, 23. 139, 120. 140, 26. 145, 33-34. 39. 1J0, 64. IÓ2, 24. 174, 1j. 175, 76. 49. 182, 96-97. 183, 4j. 185, 22-23. 194, 19. 190, 113. 200, 66. 203, 176-177. 206, 9. 2II, J. 23), 1I. 240, 20. 264, 7j. 266,

129-130. 276, 102. 203, 71. 331, 66. 319, 20. 321, 21-22. 322, 19-20. 227, 26. 335,

97. 347, 110. 317, 33. 60. 369, 24. 374, 16. 22. 377. J4-))- 370, 22. 379. 7. 393, 13. 39), 60. contextus 224, 46-47. 319, 23. 363, 2j.

379. 7:

conuetsio uerborum: cfr. *'hyperbaton". cot 146, 53-57 cfr. 66-69. Core r91, 1-2. 3716, 24-J). Cornelius centurio 6, 73-74. creatio hominis 146, 53-60 cfr. 64-7j. cumulare dicta 73, 45. 121, 74. 204, 4447..2405.92. Daniel 121, 1-5.

Dauid: ex ipsius Dauid persona dicti Ps. III: 18, 5-16. IV : 21, 1-5. 18-25.

VI: 30, 1-3 cft. 173, 65-66. 2-5. VII : 335, I-5. X : 54, 1-6. XII: 62, 1-36. XVI: 81, 1-53. XVII: 9o, 3-9. 4-6. XXI: 107, 1-4. 106, 3-y. XXXIV : Ij2, 2-j. XXXV: 161, 1-9. 2-j. 162, 15-17. XXXVII: 172, 1-64. XXXVIII: 178, 1-11. 2:7. [ως 21}, 37. LXIII: 258, 2-4. LXVII: 244245, 2-12. LXIX: 255, 5-y. CXIX: 36;...2ω-2. CXLI: 346, r-y. CXLII: 347, 1-y. CXLIII: 288, 2-4. non ex Dauid persona Ps. II: το, 19-34. 15, 220-270. Dauid in psalmis

1I6, 14-19. 118, 55-58. 37-37. 162, j1-

32. 272, 72-74. Dei patientia 56, 124143. 37, 156-162. 48, 199-206. 52,

370-378. 179, 97-97. 166, 15-25. 2-j.

182, 66-66. Deus facere dicitur quod permittit 110, 73-77. 103, 66-68. 232, 9-11. Dei prouidentia et praescientia 21, 1-34. 24, 120-154. 98, 1-11. 2-6. 130, 106-111. 163, 40-4y. 180, 14-17. : humanas consuetudines Deo inter-

dum applicat pealmista 25, 5-28. 30,

12-14. 34, 55-62. 36, 144-151. 57, 109-113. 64, 70-73. 133, 25-30. 27-30.

146, 62-63. 173, 4-6. 280, 117-117. 290, 73-76. 324, 34-36. de Deo corporaliter interdum loquitur 24, 120-130. 48, 206-208. 57, 104-106. 82, 23-26. 92, 46-1. 94, 99-106. 106, 3-5. 34-36. 160, 117-116. 174, 14-16. 204, 41-42. 233, 77-

74. 278, 74-76. 299, 67. 373, 7-4.

uide etiam *'creatio hominis — gratia — psalmi — spiritus — timor Domini — uitae spatium". deus 212, 39-42. 293, 7-7. dicta pro factis 12, 92-101.

50, 271-

276. 51, 323-325. 52, 353-356. 60, 79-89. 108-115. 137, 72-77. 142, 43-4)176, 17-10. 161, 7. 317, 32-33. 339, δ142. 367, 10-11. digressiones 447, 109-110. diuitiarum uanitas 176, 7-11. dogma 6, 48-74. 202, 170. dubitantis schema: cfr. "interroga$57?

το

Ecclesia 201, 103-174. editiones libri Psalmorum : Aquila 46, 119. 150. 87, 188. 125, 8-9. 137, 2324. 140, 22-25. 141, 42-45. 142, 69-

INDEX NOMINVM 70. 169, 47-48. 175, 72-735. 186, 4. 266, j7-;6. Hebraeus 43, 16-20. 48,

197-198. 76, 39-46. 77, 72-89. 120, 92-93. 130, 49-50. 131, 69-75. 47-70.

171, 90-91. 196, 69-70. 223, 16-19. 22], 13. 226, 4j. 233, 64. 262, 84-0]. 263, 2427. 264, 65-66. 269, 90. 101-102. 274, 12-13. 2904, 20-21. 29], 37. 297, 6-9. 210, 27. 312, 65-66. 47-48. 221, 23. 326, 20. 229, 40-41. 33), 66-67. 336, 102-103.

229. 03. 340, 11-116. 341, 139. 343. 99. 100-101. 344, 114. 340, 30-39. 349, 40-

49. 19-20. 370, 43. 79-00. 351, 4-7. 355,

61. 36, 8. 17. 330, 19. 3)9, 21. 27. 367, 41-42. 366, 14-15. 369, J-7. 373; 13-1].

25-26. 374, 19. 376, 70. 370, 22. Septuaginta 52, 360-362. 55, 23. 75, 16-18. 75534739. 77, 79-83. 86, 171-172. 87, 186-187. 87, 198-202. 88, 224-227.

IOO, 22-23. 120, 906. 131, 72-75. 137,

ET RERVM

407

d. 247, 96. 271, 31-32. 315, 47 319, 7:6. 222, 60-61. 326, 4)-47. 332, 4ὅ-70. 341, 7-4. 361, 25-26. 376, 16-17. 394, 22-23.

Ezechias: de Ezechiae uictoria de Assytiis dicuntur Ps. XII: 65, 1-17. XIV 722x179 20A» αὐδῇ, 25). XXVI: 124, 2-3. 127, 17-10. 126, é1ΦΧ ΧΙ ιν 1-54 0002-4 XXXII :143, 2-7. X XXIII :146, 5-6. XLV'II: 207, r9. 27-27. 41-42. LI: 217, 3-7. LII :216, 2-4. LIII :219, 3). LXXIV :271,2-4. LX XV : 272, 2-3. LXXXV :299,2-. LXXXV: 301, 2-4. XC: 212, 2-4. XCI: 314, 2-4. CXXXIX: 344, 2j. CXL : 28), 2-5. CXLI: 366, 1-jy. CXLII: 567, 4:7. CXLIII :369, 4-7. de Ezechiae morbo et medela Ps. XX: roy, r-5. XXVII: 126, 2-3. XXIX: 132, 118. 2-4. XX XI: 139, 1-14. 2-6. XL:

24-25. 168, 37-38. 169, 49. 297, 9-10.

188.

Symmachus 45, 76. 47, 160-161. 50, 263-265. 58, 33-34. 76, 56-57. 61-62.

CXVI: 360, 2-6. CXLIII: 349, 4-7.

85, 150-151. 100, 23-24. 27-29. 36-37. 120, 93-96. 137, 18-20. 141, 44. 48-

figurae, figurate dicta 11, 58. 81, 234. 92, 70. 93, 67. 94, 103. I00, 3. 117, 32. 1j7, 67. 201, I0j. 202, 140. 214, 12].

49. 145, 42-43. 36. 147, 62-65. 155, 111-113. 176, 42-63. 162, 21-22. 168,

38-39. 42. 45-46. 170, 55-56. 177, 94-

96. 189, 14. 229, 21-22. 236, 6-59. 270,

1512:

2-7 A3 CX 2982 5.038825

x.

241, 6. 232, I6. I9. 271, 26-27. 273, 3940. 276, 42. 298, 3j. 302, 33. 303, 6j.

304, 27. 346, 12. 276, 19-20.

203-20]. 26], 90-91. 32], 42-43. 326, 14.

267, 24-27. Syrus 43, 16-20. 48, 197-

198. 75, 18-22. 76, 39-46. 77, 72-89. 130, 56-59. 60. 131, 69-75. 47-J0. 223,

64-6]. 346, 29-30. 369, 24-27. Theodotion 140, 25. 168, 45-46. 175, 72-73.

ipsarum Latinarum editionum uariae lectiones praebentur 756, 104107. 143, 16. 301, 16-18. 396, 34-3). uide et supra p. XXXVIXXXVII. effectus pro-opere 37, 163-167. egressio de Aegypto 232, 32-77. Eman 302, 2-9. emphasis 32, 68. 91, 21. 261, 43-4). Euangelicum tempus: uide "'Chris-

Galaad 235, 44-49. geminationes dictorum 86, 173. 117, 41. 47. 133, 20-21. 184, 4. 204, 44. 22), δ. 229, 6. 331, 12-13. 367, 26-27. gigantes 147, 61-63. gratia: ad obtinendam perfectionem homines diuina gratia egent 102, 6971. 139, 5-11. 172, 14-16. 202, 146174. cft. perfectio", psalmi".

hebraicae linguae idiomata 52, 360362. 77, 91-94. 87, 200-202. 145, 47-

52. 33-36. 39-4). 177, 67-69. 175, 74-

79. 182, 94-96. 185, 100-1O1. 792, 17I6. 216, 42-43. 366, 18-19. 39), 237-26.

tus", *Ecclesia". exaggerationes 170, 64. 160, 163-164. IÓ2, 26. 227, 30. 232, 16-17. 236, 13.

Hieremias: de Hieremia dicitur Ps.

246, 63-64. 261, 47-40. 62. 276, 66-67. 404, 69-90. 300, 172. 329, 60-61. 346, 71-72. 2370, 61-62. 376, 18. 372, 17-16.

historica fides 5, 5-7. 30-31. 7, 87-90. homines: cfr. "arbitrii libertas — creatio hominis — gratia — infantium integritas — iustitia — oculorum natura — peccatum — perfec-

exempla a natura uel ab historia petita 84, 115-124. 141, 50-51. 165, 9. 192,

XXXIV 152, 1-110. 2-. 1J6, J3-)7. 64-69. 158, 132-139.

408

INDEX NOMINVM

tio — ftesurrectio mortuorum — uitae spatium". hyperbata 28, 120-125. 48, 215-216. 49, 250-232. 52, 558. 68, τοῦ: 71, 179. 84, 86-89. 95, 21. 27-28. 100, 29-

ET RERVM

iudicare alicui 47, 169-171. 122, 12-

18. aliquem 29, 139-140. 47, 171175. 219, 9-11. iudicium ultimum 9, 164-201. iusiurandum 74, 73-75.

31. 106, 7-15. 140, 26-31. 160, 155-

iustitia: iustitiam perfectam Dauid

158. 175, 74-79. 200, 74-7). 224, 62-

sibi non uindicat 22, 41-52. 69-75. 25, 171-172. 56, 64-72. 78-79. 65, 114-116. 81, 5-8. 85, 76-78. iustitia

64. 347, 17-16. 376, 5-6. 379, 30-31.

hyperbolice dicta: cfr. ''exaggerationes". imagines a natura uel ab historia petitae 117, 24. 320, 39-41. 394, 19-20. impietas : impii et peccatores 7, 92-99. 122-125. 47, 147-150. impietas origo

complurium uitiorum 66, 23-27. 68, 96-98. infantium integritas 227, 26-56. infernus 31, 49-60. 126, 1-6 intericere siue interponere uersus : cfr. *hyperbata". interrogationis schema 11, 58. 23, 86-

89. 31, 30-33. 52, 342-343. 56, 76-77.

72, 19-33. 10δ, I0-Ij. I14, 13-Ij. 119,

appellatur intentio iniuriarum non reponendarum 35, 95-102. 85, 5375-94, 34-36. 122, 18-19. iustiinterdum uocantur ii qui Dei notitiam habent 50, 166-168. 68, 112-113. 170, 70-72. 212, 39-42. 272, 72-73. 217, 6766.

Leuiathan 269, 90. 337, 143-147. 397. 4446. leuiratus 34, 52-54. 157, 121-128. lumbi 174, 67-69.

ironia 277, 9-10. 303, 64-6). 316, 39-40.

Machabaei: de Machabaeis dicti P;. XLIII : 195, 2-6. 197, 44-67. XLV: 207, 2-5. LV : 223, 2-9. LV'T :225, 26S IET: 227 82-r0 3 DATI 229; 2-4. LIX: 2531, 4-7. LXI: 255, 2-j.

| 419, 6-69. 546, 59.41.

^ LXVIII: 250, 2-3: LXXIII: 267,

44-46. 230, J1-)4. 233, 76-40. 276, 1920.

Ioas tex 5, 1-47.

iterationes 211, 124. 231, 77. 342, 40-41.

247, 3942. 2377, 27:77. $60, 7-4.

Iudaei: Iudaeorum orandi mores in tempore Dauid 55, 77-81. Iudaei putabant Deum in Sion tantum habitare 19, 47-51. 27, 74-81. 28, 118-

120. 45, 104-107. 69, 158-162. 114, 8-16. 4-6. 212, 21-23. 24), 29-32. 266,

2-4. LXXVIII :286, 2-5. LX XIX: 266, 3-4. LX XXII: 294, 2-9. CVII : 345 z7. CVIII : 349, 2-4» CXLI : 366, 1-j.

malum: malum nihil naturaliter 265, 231-227. spiritus Dei malus 544, 72:77. mane

26, 44-53.

144-14). 273, 9-11. 37), 40-41. sactificia Iudaeorum 704, 24-27. 18, 34-4). 211, 4:11. 212, 423-101. posteritatem habere pro maxima felicitate computabant 34, 48-54. 157, 118I31. de resurrectione mortuorum

manuum 76.

rectam notitiam non habebant 126,

140, 29-31. 200, 74-7J. 340, 113-114. modus: modorum commutationes 192, 29-30. moralis sensus psalmorum: 6, 40. 35, 12-16. 35, 99-102. 58, 1-6. 65, 37-52. 72, 1-17. 161, 6-9. 165, 1-25. 166, 1525. 2-7. 173, 1-64. 176, 3-j. 179, 8-11.

1-6. propter eorum infirmitatem quaedam extranea ad sensum principalem psalmorum a Dauid interdum inseruntur 42, 201-204. quae fuetit iuuentus populi 777, 27-22. Iudaeo-

rum impugnatio in Christum ro, 1IO. 35-41. II, 7O-IOI. 14, 195-198. 39, 65-85. uide etiam "nominum perscriptio" et auctorum indicem.

ablutio 123, 42-45. 229, 7j-

menses 55, 23-57. metaphorae 92, 77. 129, 28. 372, 11-12. 292, 7-4. metri necessitas 48, 213-220. 68, 100.

200, 2-7. 211, 2-11. 262, 4-9. 277, 1-9.

292. 2-5. 337» ?7- 334» 27-9. 777. 2:4:

3J6, 2-6. 362, 2-11.

409

INDEX NOMINVM ET RERVM nominum perscriptio apud ludaeos et in ecclesiis 274, 147-172. nostra consuetudo loquendi 26, 1oI$. 21-23. 71, 207-218. 135, 29-30. 196, 31-54. 324, 34-30. cfr. "Deus: humanas consuetudines...". nox 82, 45-46.

numerus: numerorum commutatio 145, 47-52. 33-34. 797, 27:76. oculorum natura 84, 115-124. Onias : de Onia dictus Ps. LIV 2-16.

ordinis commutatio:

(CXXIII). 369, 2. 370, 2 (CX XV).

23 (CXXVI). 372, 4. 373» 74

(CXXIX). 1-3 (CXXX). 542, 2. 490, 2. 392, 2:4: picturae ats 201, 107-109. pompa descriptionum 24, 93. 97. 212, 21. 271, 26-27. 273, 39-40. 276, 94-99. 422, 7.4: portae : in portis conuenticula 2/2, 6264. in portis concilia 271, 40-44. Praefatio huius Expositionis 6, 79. 38,

: 220,

36-39. 77, 93-94.

Psalmi: de argumentis diuersis psal-

cfr. 'hyperba-

morum 165, 1-15. deinscriptionibus

ta dc ornatus dictionis 540, r06-ro6. OSSA 1710, 62-64. 9y-46. 137, 62. 174, 17-

17, 1-2..35, 1. 38,:8-19: 9T, 10-12132, 7-0. 191, I-2. 190, I0-13. 217, 6-7.

219, 4-1. 223, 6-9. 22), 1-6. 229, 3-4. 231, 7-6. 240, 4:7. 291, 99. 3-). 299, 2.

1δ. 216, 62.

302, 3-9. 310, 2. 316, 3. 366, 3-4. 370, 2-

pats pro toto 80, 199-200. 210. 146,

3. 366, 2-3. 366, 2-4. de elocutione

$3-55. 66-69. 1j6, 20. 270, 232. 266,

psalmistae 19, 68-102. 26, 15-20. 55,

177. 279, J2-)3. 291, 22. 37), 60-69.

passio dominica: cfr. Christus". peccatum: impii et peccatores 7, 9299. 122-125. 47, 147-150. peccatorum confessio qualis debeat esse 62, 36-52. 172, 1-64. peccatorum remis510 31, 49-60. 62, 1-52. 172, 28-40. de

95-99. 44, 35-38. 45, 83-86. 88-89.

46, 117-120. 47, 157-158. 169-175. $1, 317-318. 56, 62-65. 82-83. 59, 4043. Go, 81-85. 61, 146-148. 74, 106-

107. 82, 45-46. 115, 25-26. 116, 14-19. 124, 1-2. 128. 15-19. 152, 4-6. 1j7,

naalterius loquitur: 16, 265-266. 17,

70-77. 160, 158-167. 161, 6-7. 162, 3142: 170. 8:X1:081022820:50METQ 4T p 17.20-22. 226, 47-46. 49-0. 229, 6. 232, 37-40. 256, 4-9. 261, 43-4). 271, 6-7. 273, 1-17. 276, 97-96. 288, 71-72. 299, 6-7. 30), 71-72. 306, 48. 316, 3-y. 333, 99-104. 346, 39-6]. 36), 15-16. 367, 2627. 379, 27-29. psalmi sub inspiratio-

18-19. 19, 72-73. 25, 1. 26, 15-17. 35, 95-97. 37, 153-156. 52, 333-335. 55,

ne Spiritus sancti scripti 19, 72-77. 20, 95. 38, 41-43. 39, 70-74. 62, 3-12.

18-20. 75, 4-5. 78, 120-121. 105, 3-4. 108, 7-9. I0-II. IIJ; 34-36.37- 121, 79. 2-3. 128, 6-7. 15-17. 129, 28-30.

63, 24-25. 64, 97-105.

132, 15-18. 7.7. 146, 3. 1j0, 42-44.

modatus sensus — Achitophel Arabes — captiuitatis psalmi Christus — Dauid — Ezechias Hieremias — historica fides —

peccato originali: cfr. "infantium integritas". perfectio: 6, 48-74, cfr. "iustitia" et

**gratia". personam aliorum hominum siue Dei assumit propheta, ex (in, sub) perso-

152, 5-4. 155, 26-27. 154, 77-85. 191,

4-6. 203, 4-10. 20], 4-). 207, 31-32. 211, 13-14. 219, 3. 227, 3-4. 227, 12-13. 229, 2. 234, 2. 221, 3-4- 236, 42-43. 2-3. 240, . 3-4- 24), 4-9. 271, 3. 276, 8-9. 278, 63-

44. 264, 6y-66. 267, 3-4. 271, 3-4. 22. 278, 12-13. 286, 2. 290, 15-16. 299, 2.

172, 28-40.

199, 22-24. 394, 17-19. Wide etiam "editiones",

*tabsolute —

accom-

— — — Iu-

daei — Machabaei — moralis sensus — Onias — Salomon — Zorobabel" et singulas figuras proptietatesque elocutionis.

304, 27-26. 314, 3-4. 31), 406. 53-)4. 510,

73-74. 320, 41-43. 326, 2-3. 341, 2-3.

rationis lumen 23, 90-97. 49, 245-248.

3. 34633349 2.276, 47) 307, 37324. 330, 75-76. 379, 2. 362, 4. 364, 30-

66, 20-22. I74, 32-33. 210, 72-74. renes 79, 176-179. 122, 30-33. 12-13. 174, 67. 36-41. 266, 132-133.

21.050761, 9223 20264, 2 (ΟΧΧΙΏΣ

2

410

INDEX NOMINVM ET RERVM

repetitiones 86, 73. 117,38.41. 131,6768. 126, 9-10. I71, I31. 214, 114. 228,

31-36. 247, 36-39. 271, 67. 287, 274: 269, 14-1j. 309, 233. 342, 40-41. 247,

41-42. 368, 7-8. 378, 1-53. 304, 17. 368, 26.

resurrectio mortuorum

9, 164-201.

126, 1-6.

saeculum 105, 1-2. 22-25. Salomon : Ps. XLIV non de Salomonis uxote dicitur 207, 119-124. 203, 179-160. Ps. LX XI de Salomone 260, I-II. sanctus 77, 107-112. schemata 6o, 108. 91, 21. 92, 37. 93, 27. 70. 40. 110, 64. I14, I4. IIJ, 2). 29. 4I. 119, 44. 126, 16. 24) ,13-15. 246, 67-68.

II. 323, 32-34. 32), 26-29. 320, 24-2.

329, 64-6]. 332, 48:70. 334, 30-31. 377, 20-21. 362, 29-30. 360, 40. 309, 29-31. 494, 21. sinus 1J7,70-77. 260, 71-72. 309, 2j1272: spiritus oris Dei 144, 10-41.

Spiritus sanctus: cfr. "Psalmi". suscipere 86, 165-169. 207, 36-41. talionis lex rjj, 4-9. 176, 34-36. templum 56, 86-91. 91, 15-16. temporum commutationes 32, 64-69.

94-97. 44, 35-38. 45, 87-89. 98-99. 46, 117-121. 50, 259-265. 84, 85-85. 95-97. 88, 211-215. 107, 19-20. 119,

78-80. 122, 20-21. 125, 3-5. 6-7. 135,

246, 170-171. 276, 97-90. 280, 117-116.

26. 134, 34. 141, 27. 168, 37-39. 40-

316, 4-5. 320, 43. 322, 3-4- 324. 3-4. 3)6,

44. 186, 9-13. 169, 16-19. 192, 29-30.

Ij-16. 360, 5-6. 361, 47-49.

Scripturarum elocutio 7, 92-104. 12, 95-101. 47, 147-150. 80, 200-204. 89, 229-25]. 110, 74-77. 144, 20-50. 175, 69-72. 144, 4. 194, 15-17. 200, 74-7). 207, 24-30. 216, 66-60. 232, 24-2]. 233, J2-60. 266, 132-133. 260, 47-40. 315, )4-

76. 349, jo. sequentia (— consequentia) 20, 84. 32, 66. similitudines a natura uel ab historia

226, 49-)0. 230, 33-36. 241, 60-61. 282, 166-187. 312, 6-6. terraemotus 94, 91-93. Tharsis 207, 25-30.

Theologica: cfr. Deus". timor Domini 17, 279-291. 68, 96-98. torcularia 38, 8-14. tropologia 94, 107-106. 369, 31. 34-3). uanus

$9, 40-48.

petitae 5, 5-7. 8, 143-144.

16, 260262. 26, 29-30. 30, 170-171. 176-177.

uatietas sermonis 67, 63-67. 93, 66. 340, 106. 366, 2-9. uentus 277, 106-106.

37, 171-172. 44, 46-48. 64, 70-71. 71,

uerba. pro rebus:

85, 125-126. 89, 241-243. 91, 26-27.

factis". uia 116, 5-7. 7-11. uinum 232, 24-27. 272, 47-)j.

210-211. 79, 159-161. 81, 233-234.

96, 177-176. 106, 49-50. 100, 4-9. 110,

35-35. I 17, 24-25. 122, 29-30. 124, 7δ. 126, 4-j. 130, 46-48. 13), 11-12. 17,

I0-II. 199, 41-42. 230, 177-16. 233, 7778. 237, 36-30. 244, 7-10. 241, 14-20. 270, 222-223. 2)I,22-23. 274, 127-120. 269, 723-77. 271, 30-32. 273, 33-3). 260, 117-117. 287, 312-313. 313, 27-26. 317, 49-171. 69-71. 316, 9-11. 23-24. 322, 7.

cfr. "dicta pro

uirginitas 202, 172-164. uitae spatium 180, 14-17. 31-32. unicornes III, 96-97. usura 74, 76-82.

zelotypia 166, 4-12. Zorobabel: non de Zorobabel Ps. II 10; 19-34.

CONSPECTVS

c varisupt qon

cec

PM UA

MATERIAE :

E

Expositionis in Psalmos quae supersunt LIH CERT πο

πο νο

πεῖν

Wee n)

DE

V-XLV

..........

1-397

δον λους τ

je RS

fe

399-410

Index Locorum S: SCHDÍUrae . uou: 1v oe ESOOX ADCCOEMI S S Do NE ES LE an inis een REUS Index Nominum et. Kerüum.. Ὁ. oue rr

401-403 404 405-410

Imprimé par les Usines Brepols S.A. - Turnhout (Belgique) Printed in Belgium

D/1977/0095[25

THEOLOGY LIBRARY res

Ue

ATI

τ 41*s50

B

y

^.

'

bs

d

᾿

à

ἢ,

[E

ἕν.)

qum

"mragpomed

ὟΝ

-

adhet

xouubes

ὃν

$

á

T gt»

p5»sme

Minuaeid

A

e ! Mj

se

te]

c

usi

"2

ὁ

ὃ

1

"X

.

,."

» :

F.

|

uhi διὰ

-

E-

-

i

ἜΝUS

ER

s

EI

"Ta

pe

*

v

n

RN

e

SE

MUN

€»

-M

X Toc ——

-— Ὁ

JUi E dedeAM; ΕΝ ΨΩ «ohne NEN

po -de Ἐν

i

-

uum

IAN.

NNEUUET Ege s Mes

TM

,

oe

tm A ANS

em,

me

a

MI G᾿ G "In

Theodorus,

|BR

60

Bp. of Mopsuestia,

d.ca.l28.

Expositionis in Ps&elmos / Theodori Mopsuesteni ; Iuliano Aeclanensi interprete in latinum versse quae supersunt ; &uxiliante Maria Josepha d'Hont edidit Lucas de Coninck. -- Turnholti : Brepols, 1971.

|Ch9 | v. 88a

xlv,

hlOp.

: Series

; 26cm.

latina

--

Includes bibliographical

1. Bible, O0.T. Eolenum, deca4454.

III. Coninck,

A2294D

-

(Corpus

christianorum

; 88a) references

&nd indexes,

Psalms--Commentaries, I. Julienus, TI. Hort, Maria Josepha d'

Lucas de

j

τς

Bp. of

IV. Series,

σοδο πιο exem eR ec EN

2€ S em div.

τ ἃ

ἐν Li