Statius Silvae

Citation preview

DEUTSCHE AKADEMIE DER WISSENSCHAFTEN ZU BE R LIN ZENTRALINSTITUT FÜR ALTE GESCHICHTE UND ARCHÄOLOGIE BEREICH GRIECHISCH-RÖMISCHE KULTURGESCHICHTE

B I B L IO T H E C A S C R IP T O R V M G R A E C O R V M E T R O M A N O R V M

TEVBNERIANA

LEIPZIG

B S B B. G. T E U B N E R V E R L A G S G E S F . L L S C H A F T

1970

P. PAPI NI STATI SILYAE

RECENSVIT

A L D V S M AR AST O N I

EDITIO STEREOTYPA CORRECTIOR A D IE C T O FR AG M E NT O C A R M I N I S DE B E L L O G E R M A N IC O

LEIPZIG

B S B B. G. T E U B N E R V E R L A G S G E S E L L S C H A F T

I 970

BIBLIOTHECAE TEVBNERIANAE HVIVS TEMPORIS R EDA CT OR: GÜNTHER CHRISTI AN HANSEN

V L N 2 9 4 · 3 7 5/ 1 1 70 · E S 7 M 2. Auflage C O P Y R I G H T 1970 B Y B S B B.G . T E U B N E R V E R L A G S G E S E L L S C H A F T , L E I P Z I G P R I NT ED IN THE GERMAN DEMOCRATIC R E P U B L I C D R U C K : F. U L L M A N N , Z W I C K A U

A L D V S M A R A ST O N I B E N E D IC T O R IP O S A T I OPTIM O M A G IST R O S.

Quern ex me quaesisti laborem anno exeunte MCMLI, u t traditam Silvarnm memoriam iterum radicitusque perscrutarer, eum tib i „nonam post denique messem“ hisce paginis digestum reddo. indicia monitusque tuos secutus, omnes manuscriptos libros vet eres que editiones iterum contuli, eamque firmam legem ex ore tuo mihi observandam constituí, u t nihil ex iis, quae docti v iri iam effuderant inconsulto immutarem, nihil non probatum, auctoritatem veritus, intactum servarem. traditae enim Silvarum memoriae complures variaeque vices subobscurae partim adhuc apparent; ne in vacuum nutarent ingenia id voluisti, u t certa pro certis, dubia pro dubiis venditarentur. nosti iam minoris ponderis nonnullas con­ clusiones — u t fam iliam y novo ordine digerendam — aponte quadam e congesta m ateria effluxisse, alia vero — totam dico de emendationibus inquisitionem — ea neces­ sitate digesta esse, u t omnia in lucem afferrentur, e quibus vel minimum auxilium ad rem illustrandam attingi posset, cum vero nullum conclusionibus meis de Corsinianis notulis praeiudicium afFerri voluisses, quod firmum nec iure negandum censui, id tantum accepi. Eadem castigandorum carminum severiias fuit, quae et recensendorum codicum: nihil enim e traditis versibus im m utari volui, quod bona ratione defendí posset, coniecturas alii coacervent u t iam coacervaverunt, quorum III

lueubrationes non despiciam, sed fluctuantes plerumque disceptationibusque obnoxias nec perperam multiplicabo. Haec necessariotscribenda duxi u t et gratias tibi dignas agerem et breviori paginae, quae de meo otio sentirem, iam committerem. Farmae d. IV Non. Febr. a. MCMLX ALDVS MARASTONI Tot libellis consiliisque bonestatus, singulis gratias agere cum nequirem — e quibus omnium diligentissimus K ytzler mihi visus est —, quae ipse de ratione edendorum carminum sentirem breviter proferre statui. Latinae argenteaeque, quas vocant, litterae non eadem ratione legendae, non eadem trutina perpendendae evadunt atque prioris aureaeque aetatis opera, diuturnae iam inter aestimatores huius disceptationis primos fructus collegimus, ad novumque ilium ornandorum carminum morem interpretaturi accessimus. ea quidem aetate S ta ­ tius, non unus e turba, carminum structuras affabre disposuit, exquisitos vocum sonores turn continuavit turn refregit, rerum pictas imagines verborum vitreos splendores cumulavit, quae demum animis repente incalescerent, oculis refulgerent, auribus dulce quoddam modularentur doctius doctiusque selegit, ac postquam mirum quodvis effecerat, hunc calorem hanc poesin vocavit. Codices Silvarum pelliculis depingendos mihi curaverunt optimi Moderatores Bibliothecarum Laurentianae Florentinae, Publicae Matritensis, Vaticanae, Valliccliianae, Vindibonensis, Parisinae et Oxoniensis. Lutetia Parisiorum Jacqueline Vieillard et complures notitias librorum iterum atque iterum ad me humanissime misit, et libros lucis ope depingendos curavit, et codicis It Wratislavia obtentas imagines diu commodavit. in Biblio­ theca Corsiniana comiter acceptus Politiani notulas inspexi, quae iam luce depingi nequeunt. editionis a depictas imagines e Vaticana Bibliotheca obtinui, b vero e Publica Parisiensi Bibliotheca, e in Palatina Parmensi Bibliotheca maxima cum benignitate rectoris mihi permissam inspexi, denique t librum luce depictum e Bibliotheca Publica Florentina obtinui.

IV

Novas igitur ac paene absconditas significationes verborum praesumpsit, quas u t effingeret, ne ab antiquis quidem rudibusque litterarum flosculis abstinuit1). ad rem strictius : complura a ‘doctis viris ante Vollmerianam et Klotzianam editionem coniecta, quamquam piget, iam ex apparatibus sunt reicienda, utpote quae iam ferri nequeant. cuius sententiae ipse Frère nonnullos locos cum perpendit, auctor evasit. facilius certe apud huiusmodi poetas locos emendes quam serves defendasque. equidem non crediderim bonam sportulam e regis limine domum te relaturum, si argenteum Statium aureis tantum salutationibus veneratus eris. Igitur cum loci dubii iterum perpendendi fuerunt, ad eos praesertim serioris latinitatis poetas animum intendi, qui Statium vel aperte laudaverant vel perlucide retractaverant. quorum exempla quam vis melioris notae iudicavissem, non tarnen ab antiquioribus optimisque secessi, locorumque similium novum brevissimumque apparatum digessi. invenies quoque perpaucas numerorum vel structurarum descriptas memorias, quibus Stati ex tem ­ pore canentis mos proprius illustraretur. cum vero aliquis locus largiore disceptatione indigere visus est, tunc apparatum carminum notulis inlustra vi. Addendum fuit fragmentum carminis de Bello Ger­ mánico: quid de eodem interpretando, quid de compositi carminis occasione dinoscenda ipse sentiam, e brevissimo adiecto libello haurire poteris. Parmae VIII kal. Apr. MCMLXX ALDVS MARASTONI

1) Leges certe ad 2,7.75 improbatam a Statio musam rudem ferocis Enni, sed conferas quaeso: 2, I, 13 admoto latrant praecordia tactu ; Enn., A. 584 Vah:¡ animus cum pectore latrat; Petron. 119, 54—55 tabes . . . intra membra furens curis latrantitms errat\ Stat., Theb. 2. 338 magnas latrantia pectora curas, spreto hic Vergilio, Ennium pariter retractaverunt Statius et Petronius, qui tamen alibi maiorem imitationis laudei» turn Vergilio tum Lucano concesserunt.

V

PRAEFATIO Codices Silvarum Laurentianus plut. 2932 (L)1), membran., alt. mm. 365, lat. mm. 242, saec. X 2). Silvarum carmen II, 7 ff. 2 9 r u. ad 30 r continetur. Amanuensis integrum linearum spatium explevit, singulos carminis versieulos interiecto puncto plerumque distinxit, interdum autem primis versiculorum voci1) Uncis sigla inolusi, quibus codices vel manias emendatrices designantur. . 2) Libri indices et subscriptiones: f. l r IN CIP. M ARC I. IV N II. N 7 P 8 I . LIBER. PRIM O VS: f. 17r Pater noster etc., sine indice. f. 17v IN CIP. M E N 8VRA RATIONA\\BILIVM AGRORVM ; f. 24 v in calce .J V L I F RON TIN 1 8 I C V L I E X P L IC IT LIBER P R IM V 8. ||IN C IP IT . M ARCI. IV N I. N Y P 8 I. || L I­ BER. 8ECVN DV8. FE LIC IT E R ; f. 25r Fuit domini dilectus languens etc. sine indice ; f. 25v DE F L V M IN IS VARATIONE; f. 28 r EPISTO LA HIERONIMI AD DARD AN UM DE GE­ NE R I B V 8 M V 8IC 0R V M IN C IP IT CVM 8 V A || IN ­ T E R PR E TA TIONE; f. 29r sine indice, circa mediam paginam Decanus sub centurions etc. (cfr. P. P a p in i Stati,SU vae, iterum edidit A. K lo tz , Lipsiae 1911 pag. VII). dein: GENETHLIACON LVCAN I AD O P P IA M f. 30r F IN IS DEO G R A T IA S AMEN, infima pagina amanuen­ sis quidam régulas complexus est de fastis resurrectionis Christi discribendis. incip. sine indice: si requiras etc. f. 30 v nonnullas preces complectitur ad Christi sacra facienda pertinentes, in interiore autem involucro nescioquis librarius numeris tabella dispositis atque conclusis, quibus intervallis a terra distarent sidera expressit. Codex e quattuor quaternionibus constat, primum tarnen folium sine ulla descriptorum operum iactura abscissum est.

VII

PRAEFATIO bus grandiorem litteram adpinxit·. nonnulla inter scribendum vel statim post confectum opus ipse librarius emendavit (L1), sed et altera manus in carmen inrepsit (L2). Codex Matritensis Biblioth. Nation. 3678 (M)1), chartac., alt. mm. 306, lat. mm. 201, saec. X V . Silvae continentur ff. 6 4 r—114 v . Incipit liber primus sine indice : S T A T IU S ST E L L A E SVO || S A L V T E M |j D IV . M V L T V M . Q. D V B IT A V I. ST E L L A . IV V E N IS . || Optime etc. explicit: J Hsus et a nostro veniebant gaudia vultu || F IN IS A D E ST · VEEE · P R E C IV M V V L T SC R IP T O R HEBERE. Docti aestimatores emendatorum manus librum aggressas dignoverunt : nonnulla enim amanuensis ipse p ri­ mus addidit vel im m utavit (M1), levior dein alia manus (M2) carmina apte adnotavit, quam audacius fortasse quidam docti v iri eandem ac „manum velociorem“ Poggii esse voluerunt2), complures denique emendationes non 1) Aliolibello memoravi (A. Marastoni, Nonnulla de P. Papini Statt Silvarum editionibus, „Aevum“ 30 (1956), pag. 354—362) codicem numero 3678 recentius insignitum esse, qui prius siglo M 31 indicaretur. volumen descripserunt G. Loe we, qui anno 1879 et patefecerat (cfr. Bibliotheca Patrum Hispan., Wien 1887, pag.418,454), A. K l o t z editionem suampraefatus (pagg.VIII u. ad XIII), obiterque A. C. Clark, (Q. Asconii Pediani, Orationum Ciceronis quinqué enarratio, Oxonii 1950, pagg. X X IX —XXX). de libri structura cfr. P. Thielscher, De StatiiSilvarum S iliiM a ­ n ila scripta memoria, ,,Philologue“ 66 (1907), pagg. 85 seqq., praesertim pagg. 89—90. omnia igitur hie praetermisi, quae non necessario repetenda duxi. E libro collationem Silvarum typis mandavit primus A. S o u ­ ter, „Class. Rev.“ 12 (1898), pag. 400-406; 44 1-4 45; 13 (1899), pag. 35, in errores tarnen saepius lapsus, dein óptimas notulas in editionis suae apparatum diligentissime intulit K l o t z , nonnulla ex M libro et J oa nn es S. Phil li mor e desumpsit, qui Silvas Oxonii edendas curavit a. 1905 (tertio impressum opus a. 1949 deinceps laudabo), at ingeniosius interdum, ut mihi quidem visum est (v. gr. ad II, 5, 28 libiresque). 2) A. K lo t z, pag. XLVIII, Krohnii indiciis nisus rem audacius asseveravit; incertus vero haesit Clark (The litterary Discoveries of Poggio, „Class. Rev.“ 13 (1899), pag. 119 seqq.,praes. pag. 128), qui quidem ñeque anno 1907 dubitationes praetermisit (Asconii,

VIII

PRAEFATlO praeterm ittendae (m) variis temporibus exaratae varioque ductu insignes. Codex Oxoniensis Biblioth. Bodleianae A u c tF 5 ,5 (F), membranaceus, alt. mm. 239, lat. mm. 165, saec. X V *1). Silvae continentur fF. 1 r—'79 v . Liber nitide exaratus, scribae tarnen saeviente ignorantia carmina saepe corrupta, amanuensis ipse perpauca emendav it (F1). in novissimo libro recentior manus (f) saec. X V I, m utilo ad v . 21 carmini V, 5 versus 22—36 addidit, e Domitii anno 1475 impressa editione desumptos. sub eodem siglo f et alias emendationes conclusi, quas alibi in carminibus inveni, alio ac F ductu insignes. Codex Vallicellianus C. 85 (G), char tac., alt. mm. 212, lat. mm. 132, saec. X V 2). Silvae ff. l r —6 6 v continentur. edit, iterum impressa a. VJ50, pag. X IX et X X X n. 1), at omnino negavit A. Engelmann (De Statii Silvarum Codicibus, Leipzig.

Stud. 20, Lipsiae 1902, pag. 21—24). argumentum breviter praecidam, ne omnes libellos laudcm: tribuas sane Poggio notulas illas, nihil aliud probe concludas, quam Poggium eo libro aliquando usum esse. 1) Incipiunt Silvae sine indice: f. l r S T A T I V S S T EL LA E SVO SA LVT EM ||DI V MVLTVMQVE D V B I T A V I S T E L L A ||tuvenis etc. f. 79 v explicit mutilum V, 5 ad v. 21: adsit et alterno mecum clamore fatiscat. cfr. F. Madan — H. E. Craster, Summary Catal. of Western mss. in the Bodleian Library, II, Oxford 1922, n. 6465. 2) K l o t z , ed. 1911, pag. XVII: addam tarnen: libri indices et subscriptiones, quaeque alia codice contineantur: f. 1 r P VBLI. P A PIN I ■ST A T i l ■POETAE ■LIBER ||P R L M V S S IL V A R V M : || STELLAE POETAE || [D ]IV M VLTVM QVE etc. f. 66 v post Silv. V, 3, 87: F IN IS ||DIVO CAE S A R I AVO. DOM IT I ANO || GERMANICO ■P ■P A P IN I S T A T II ACH ILLES ||[ M JAGN AN IM VM Eaciden etc. f. 85r explicit Achilleis, ff. 86—87 vacua, ff. 88r—89v Kalenda­ rium ruBticum quoddam. Habet liber et alium quinionem, cuius novissimum tantum fo­ lium miscellas sententias exhibet. cum recentius Pergameno corio volumen contectum est, turn priora quattuor folia addita, bina cohaerentia, quae libri indices et nonnulla disticha carmina complectuntur. omnes fasciculi quaterniones sunt, praeter octavum et novissimum, quibus quina folia complicata, nomen veteris possessionis in summo folio l r exstat: Coll. Rom. Societ. Jesu.

IX

PRAEFATIO Statii opera unus idemque amanuensis inclinatis ductibus properatisque conscripsit. complures notulae emendationesque diversis sane temporibus exaratae priora praesertim carmina obturbant, rariores dein librum volvfenti fiunt aptiusque distinguendae ac perpendendae. quas omnes cum attentius inspexissem, eas reppuli, u t aequum fuit, quae ñeque ad Silvas restituendas utiles viderentur ñeque ad codices recensendos aptae. Amanuensis cum carmina descripsit atram ento non· nulla adiecit, dein, rubrica usus, alia addidit, cum indices in codicem rettulit. idem librarius descriptum nuper opus cum exemplari contulit, praetermissosque w . 1 , 1 ,4 5 u. ad 47 in calce f. 2 r supplevit, quos et omnes e G descripti libri exhibent, in folio autem 35 v versus III, 3, 128—137 omissos intulit, brevioresque notulas interdum fudit. cum festinatione urgeretur vel angusto spatio laboraret, scripturam turn d ilatavit turn contraxit, alibi et mendosas voces abrasit et novo ductu tenues litteras auxit. eadem manus nonnulla supplevit quae adhuc in descriptis e G libris desiderantur (ut e. g. v. I, 4, 86 a): idem igitur v ir et dominus et scriba codicia G fuisse dicendus, librumque diu in pluteis suis servavisse, Silvasque assidue et lectitavisse et adnotavisse (G1), qui nec nimia doctrina pol­ ieret ñeque artis prorsus expers esset. Alteram notularum familiam (G2) variis quidem corapluribusque emendatoribus reddendam secrevi, rarius tarnen laudandam duxi. Codex Vatic. Begin. Lat. 1976 (H), chartaceus, alt. m m . 295, lat. mm. 190, saec. X V 1). 1) Codicia indices: f. I r P. papini statii liber primus ||Silvarum. f. 68r P. Victoris opusculum de rebus notabilibus Urbis f. 72 r P. Ovidij nasonis sulmonensis f[astorum] l[ib erj incip. |] Témpora cum causis etc. f. 160 Calendarium VI Mens, (ex indicibus notam desumpsi in novissimis foliis recollectis) f. 153 incipit luvenalis sine indice Semper ego auditor, carmina alia manu ac cetera conscripta sunt, exhibentque subsoriptionem: L. Luc. Juven. Satyr, ser. op. ||Sal. D. D. Int. ||Fauni Capriq. Q. pee.

X

PRAEFATIO Silvae prioribus sex quinionibus septemque foliis sept.imi continentur. Liber currenti calamo exaratus festinatione aliquantulum tabuit. amanuensis, cum semetipsum corrigere voluit (H*1) margines foliorum notulis oneravit, v e l obducta inter scribendum linea rarioreque rasura usus menda delevit. alios ductus parvi ad carmina castiganda momenti codex e rubricatore accepit (h), qui crassiores aliquanto largioresque litteras, prioris scribae similes delineavit, aliter tam en inclinatas. Codex Vatic. Lat. 3875 (I), membranaceus, alt. mm. 213, lat. mm. 130, saec. X V 1) Silvae prioribus septem quinionibus septemque foliis octavi continentur. codex rotunda scriptura nitida aequalique exaratus. idem am a­ nuensis qui et carmina descripserat indices delineavit, aliquando autem et notulas eruditionem redolentes in margine fudit. f. 214 prima libri manu Geórgica sine indice descripta sunt. De libris Reginae Christinae cfr. A. Wil ma rt, Codices Reginenses Latini, vol. I, Romae 1937, praef., ac praes. pag. X—X I; G. Mercati, Note per la storia di alcune Biblioteche Romane nei sec. X V I—X X , Roma 1952, pag., 12. 1) Indices et subscriptiones: f. l r P. P A P IN I S T A T U SIL V A || R. L IB . P R IM VS AD STELWLAM POET A M f. 78 vacuum f. 79r P. P A P IN II S T A T U ACEIL\\LES DIVO DOMITIA\\ NO. AVG. GERM. f. 99 v x F IN IS A (r — A nomen scribae ?) Elegantissimum codicem in Bibliotb. Vaticanae librorum indice adnotavit anno 1632 Fioravantes Martinetti addiditque in V III seu 4o parvo pulcher est nec contemnendus. in calce autem primi folii liber arma gentilicia exhibet familiae Ursinorum de Mugnano, marchionum montis Pennae, e qua Fulvius ille Ursinus ortus duxerat. abrasum est in calce folii nomen veteris possessoris PE T R I VRSIN I, qui novissimus librum habuit priusquam ad Vatic. Biblioth. accessit, fuit enim Petrus Fulvi Ursini adiutor Spoletini episcopi muñere functi atque ibidem ipse post Fulvium episcopus sedit. cfr. V. S p re ti, Enciclopedia Storico Nobiliare Italiana, Milano 1932, vol. V, p. 237; P. L it t a, Le famiglie celebri italiane, Milano 1819, vol. V, tabb. XIII; XXVIII.

XI

PKAEFATIO Duplex emendationum, fam ilia in librum inrepsit: quaedam enim amanuensis et nuper descripta im m utavit et tum addidit cum extremam manum descriptis carminibus imposuit (I1), alia dein manus pauciora adiecit (i), quae quamvis perraro memoranda, non omnino praeterm ittenda duxi. Codex Vatic. Lat. 3282 (K), chartac., alt. mm. 288, lat. mm. 216, saec. X V 1). Silvae ff. l v —8 8 r continentur. Duos amanuenses in describenda carmina incubuisse et inaequalis litterarum ductus et ipsa lib ri structura demonstrat. codex enim e quinque quaternionibus totidemque quinionibus consutus coaluit, quorum illis quidem levior inclinatiorque scriptura, crassior his rotun1) Indices et subscriptiones: f. I t ANTONIVS · PAWNHORMITA . IN ||S T A T VA M · ST A T II ||QVI cecinit etc. (cfr. A. Marastoni, P e r u n a nuova interpretazione di Stazio poeta delle Selve, „Aevum“ , 31 (1957), pag. 402) dein, in calce folii P V B L I ■P A P IN I ■ S T A T U · NEA POLI TAN I POETAE - LIB E R ■||P R I­ M P S ■SIL V A R V M ■ f. l v STELLE SVO POETE || SA L V T E M || [D JIV M vltumque etc. f. 88r P. P A P IN I · S T A T U · N E APO LIT AN ! |l POETEC L A R ISSIM I - SIL V A R V M · finis f. 88v Epigrammata: incipit prius sine indice HEVS VIATOR M IRACVLVM , dein A riM ini in Archa marmorea Ad puteum sancti Iohannis. f. 89r OALLI CARMEN IN ST A T VA M NIOBES OALLI In bucculam myronis OALLI (incipit: toxica zelotipo) f. 89v cui licent omnia furit. M anlij proverbium ||Scribens de nup· tiis Stellae etc. (nonnulli loci Silvarum describuntur e quibus Statium Neapolitanum fuisse scriba deduxit: (cfr. A. Marastoni, Per una nuova etc. ,,Aevum“ 31 (1957), pag. 402—403). f. 90 vaouum f. 91 r VEllem celeberrime Antoni etc. (incipit epistola sine indice), ante f. 1 r aliud folium exstat, primum scilicet eiusdem quaternionis, quod amanuensis, cum delineavisset ANTON IV S · PANON, mendo deterritus numquam explevit. De codd. Vat. Lat. 3282 et 3283 cfr. P. de Nolhac, La bibliothèque de Fulvio Orsini, Paris, 1887 pagg. 220 (de cod. Vat. 3282), 241 et 364 (de cod. Vat. 3283) et 25—26,41 (de F. Ursini Bibliotheca).

XII

PRAEFATIO diorque. quin, prior amanuensis, quippe qui vel chartularum inopia laboraret vel perficiendo muñere supersederet, post descriptum III, 1, 74, primas voces insequentis versus in calce quinti quaternionis nullimode adnotavit. uterque scriba eodem exemplari usus est, nonnullas voces et im m utavit uterque et emendavit (K1). novissima denique manus doctas coniecturas in librum intulit (K c), levique ductu parvisque litteris insignis evasit. Codex Vatic. Lat. 3283 (Q), membran., alt. mm. 198, lat. mm. 125, conscriptus anno 14 6 3 1). Silvae toto libro continentur. Scriba nitidis inclinatisque ductibus usus est depictorum que in librum omamentorum copiam atque elegantiam effudit. eadem manus carmina emendavit quae et conscripserat, notulis eadem illu stravit, tum atramento adbibito tum rubrica (Q1)· gravi dein incompositaque manu eruditus nescioquis v ir (Q2) in margines inrepsit nonnullasque voces aptius expolivit, qui et versículos I, 6, 22—23 supplevit, quos perperam apud GHIK códices quaeras. novissima denique manus, eadem fortasse K° quae et K librum emendaverat, voces huc illuc immuta­ v it (q). Codex Rehdigeranus Wratislaviensis Bibliothec. 125 (B), membran., saec. X V 2). Silvae ff. I r —85v continentur. 1) Indices et subscriptiones : f. I r S T A T IV S SIL V A R V M ■||LIB E R P R IM V S ■|| S T A T IV S STELLAE SVO SALV TE M . f. 84r levissimo ductu Τέλος, et in marg. X X decerrib. 1463. dein libri subscriptio: S T A T U P A P IN I SIL V A · R V M II LIB E R F IN IT FE LICITE R i. 85, 86, 87, 88 vacua· 2) Indices et subscriptiones: f. l r D IV MVLTVM QVE ||dubitavi etc., sine indice, f. 85r P. P A P IN II. S T A T U . SIL V R V M (sic). LIBER. || QVIN TVS à VLT IM V S FELICITER || E X P L IT S IT DEO L A V S · P ■T ■G · S · Ε ξ ■\\F IN IS · (quid sibivellent sigla P. T. C .S. Ε ξ , K l o t z , praef. XV, n.2 interpretari conatus est, T littera in F immutata).

ΧΠ1

PRAEFATIO Librum rotunda scriptura et perpolita ornamenta commendant. amanuensis tam en ignorantia saepius deceptus emendationes, quas complures in exem plari suo invenerat, in monstra convertit1), opere peracto subscriptioneque delineata idem w . II, 1, 207—11, 2, 35 supplevit, suo loco antea praetermissos. sagacia paene destitutus scriba semetipsum rarius emendavit (R1). exf. 85 v

scriba supplevit praetermissos w . II, 1, 207—1 1 ,2 ,3 5 : incip. Miscet et alternum etc., explic. Cumen (sic) et ab inoo etc. f. 89r P . M. VIRG ILII ILLV . POETAE || C Y R IS FELIGITER IN C IP IT Et si me vario etc. f. lOOr P. VERGLII (sic) MARON1S C Y R IS F IN IT || P . MARONIS VIRGI. AETH N A IN C IP IT . || AEthna mihi ruptique etc. f. 113v P. M. VERGILII AETHNA E X P L IC IT || P. V. MARONIS. ELEGIA. IN C IP IT ||DEFleram iuvenis etc. f. 117v P. M. VIRG ILII AD P V E R V M || PArce puer si forte etc.: quod carmen brevissima ’alia sequuntur usque ad f. 130r. f. 130r F IN IS · DEO GRA T IA S In interiore libri involucro nescioquis recentissime adnotavit Statii Papinii Neapolitans Silvarum libri V ||Item P . Virgilii Cyris, Aethna, et alia quaedam ||carmina, in calce autem haec leguntur ,,hoc libro ms. Fnd. Hand, prof. Ienensis, in sua Sylvarum Papinia· narum editions ||Lips. 1817 usus est, meritisque eum effert laudibus praef. pag. X X V . contulerat co\\dicem Schummelius, sed parum accurate“. Qui postremus librum ligavit, is primum sexti quinionis folium séptimo fascículo aggregavit, idemque, versa vice, primum septimi quinionis folium sexto attribuit: conturbata sic inde Silvarum carmina evaserunt: f. 53: IV praef.; f. 54: IV, 6, 31—78 atque sic deinceps usque ad f. 61 quo continentur V, 1, 62—109; dein f. 62: IV, 4, 102-IV , 5, 43; f. 63: IV, 5, 4 4 -IV , 6, 30; f. 64: IV, 1, index- 46 et sic servato ordine carminum usque ad f. 71 (IV, 4,101); dein f. 72 quo continentur V, 1, 110—157. Librum descripsit O. Ribbeck, P. Vergili Maronis opera, I V , Appendix Vergiliana, Lipsiae 1868, p. 26, ubi et indices Vergilianorum carminum referuntur, veteribus tamen adhibitis numeris foliorum. nimium libro pondus concessit A. Imhof, De Silvarum Statianarum condicione critica, progr. Halle 1858—59, pag. 4seqq. 1) cfr. K l o t z , praef. XVI, ubi et de aetate qua codex exaratus fuit satis disceptatur.

XIV

PRAEFATIO hibet codex et alterius manus emendationes (R2), quae rotundos item elegantesque ductus effudit, sed festinationi largius pepercit. Codex Budensis 140 Biblioth. Nation. Vindibon. (B), membranac., alt. mm. 263, lat. mm. 175, anno fortasse exaratus, u t doctis viris visum est, 14 7 0 1). Silvae ff. l r —5 6 r continentur. Amanuensis rotundas litteras digessit, mendosasque ipse voces im m utavit (B1). cum de exemplari interpre­ tando dubius haesit, turn nec describere ausus, vacua spatia saepius reliquit. alia dein doctior manus lacunis offecit, prioris simillima (Bs), quam in extremo praesertim codice facile dignoscas, quippe quae, inscriptis post voces ,,i “ vel „ 0 “ litteris statimque deletis, ne quid scriptu ra careret, spatia largiora obstruxerit. grandior dein 1) Indices et subscriptiones: f. lr S T A T I VS STELLE SVO SA LV T E M ||D IV MVLTVMQ. D V B IT A V I STELLA IV V E N IS || optime etc. f. 56r Risus et a nostro veniebant gaudia luctu (quod statim expunxit scriba) vultu ||F IN IS In interiore prioreque involucro: Líber est Ioann. Alexandri Brassicani philosophi ac ¡|Iureconsulti Budae ||anni 1525 Mensis || Xbris die VI. Posteriu8 vero involucrum intus exhibet: EMptus est iste liber per nos Doctorem || Ioannem Fabrum Episcopum Viennen\\sem et Coadiutorem Nove Civitatis || Gloriosissimi et dementissimi Romanorum Hungarie Bohemieque etc. Regis ac Archi\\ducis Austrie Ferdinandi pientissimi a Consi\\liis et a Confessionibus. Et quidem non ea pecu\\nia que ex proventibus et censibus Episcopatus ||pro­ venit. Sed ea quam ex honestissimis nostris ||laboribus aliunde accepimus. Proinde liberum ||est nobis donare et legare cui voluerimus. || Donamus igitur Collegio nostro apud || sanctum Nicolaum ordinamusque ut ibi || in perpetuum Studentibus usui sit ||iuxta statuta et prescripta nostra. ||Actum Vienne in Episcopali ||Curia prima die Septem\\bri8 Anno salutis M D X X X X . De Mathiae Corvini gentiliciis armis in involucro impressis auroque distinctis, de Corvina Bibliotheca deque hoc libro fuBiorem notitiam invenias in A. Berze vic zy, F. K o l l á n y i , T. Gerevich, La Biblioteca Corvina, quod opus italice reddidit L. Zambra, Budapest 1927, pag. 78, cfr. et pagg. 9,16, 20 etc.; A. Imho f, De Silvarum etc. pag. 4 n . 2, quod supra laudavi. 2

BT Stati Silvae rec. Maraatoni [1973]

XV

PRAEFATIO et paene rustica manus hue illuc lectiones codicem R red­ olentes sparsit (Br). Codex Vindibon. Biblioth. Nation. 76 (olim Salisburgensis) (S), membran., alt. mm. 302, lat. 185, anno exaratus fortasse 14 7 0 x). Silvae IF. 151 r—2 0 6 v continentur. Qui fuit mercenariorum scribarum mos vituperandus, elegantissime conscripta carmina haud pauca menda deturpaverunt. emendationes rarius memorandas duxi (s). Codex Vatic. Urbinas Lat. 649 (U), membranac., alt. mm. 270, lat. mm. 175, saec. X V 12). Silvae IF. 2 r—'70 v continentur. 1) Indices et subscriptiones: f. l r P. P A P IN I S V R S V L I S T A T I J THE\\BAID08 LIB E R P R IM V S IN\\CIPIT FE LICITE R ||F R A TERN A S A C IE S AL\\temaque etc. f. 133v Occidet et meriti post me referentur honores || F IN IS || P. P A P IN II S V R S V L I S T A T II || TH EBAIDOS LIB E R DVO ||DECIM VS & VLTIM VS EX\\PLICIT FELICITER f. 134 r P. P A P IN II S V R S V L I S T A T II ACHIL\\LEIDOS LIB E R INC I P IT FE LICITE R ||ARGVM EN TVM P R IM I L IB R I ||Paptor (sic) alexander etc. f. 150r P. P A P IN II S V R S V L I S T A T II A\\CHILLEIDOS LIB E R Q VIN TVS ||& VLT IM VS F IN IT f. 151r P. P A P IN I S T A T II SIL V A R V M L IB E R || P R I­ M V S FE LICITE R IN C IP IT || S T A T IV S ST E L ­ L A S SVO SA L V T E M ||D IV MVLTVMQ. ||dubitavi etc. f. 206v Risus et a nostro veniebant gaudia vultu || F IN IS || P . P A P IN II S T A T I I SIL V A R V M || L IB E R QVIN TVS & VLTI\\MVS FE LICITE R FIN IT . post folia 111 et 150 iidem numeri erronee iteruin conscripti. fuit olim codex in Bibliotheca Archiepiscopi Salisburgensis, cuius sigla adhuc servat: B[ibliotheca] A[rehiepiscopalis] Sfalisburgensis] 30. Anno autem 1806 ad Bibliothecam Palatinam Vindibonensem accessit. De codd. B et S cfr. S. Endlicher, Cata­ logue codicum manuscr. Bibl. P al. Vindib., Vindibonae 1836, I, CCLI et CCLII. 2) Libri indices et subscriptiones: f. l v IN HOC ||VOLVMINE CON\\TINENTVR OPERA\\ QVE IN CIRCVMPICT\\IS C IR C V LIS ADNO\\ TATA CERNVNTVR: legitur hie monitus in ornatissimum circumpictarum foliarum circulum inscrip-

XVI

PRAEFATIO Nitidus et perspicuus rotundarum litterarum ductus, a scriba exaratus latini sermonis haud sane experto. quaedam ipse scriba emendavit (U1) alia aliae manus conscripserunt (u). De ratione codicum deseriptorum Codices F G H IK Q Docti viri, qui recentius in Silvarum codices recensendos incubuerunt, M. K rohn dico atque A. K lo tz 1), unanimes consenserunt libros G H IK Q a ceteris secernendos esse, u t uni eidemque familiae adsignarentur. qua de re K lotz praesertim, editionem suam praefatus, cum integras codicum collationes attentius perpendisset, tria (summatim referam) sibi defendenda constituit. y scili­ cet familiam unam omnino ac singularem esse; codices autem H IK Q deteriores G libro evasisse, utpote quos peculiares lacunae deturpavissent; eosdem denique e G descriptos fuisse dixit. Q tamen codicem dissoluta ratione quasdam coniecturas ex aliis codicibus recepisse, quos quidem a y familia secernendos dixit, at ,,vix operis praetium esse accuratius inquirere quae inter codices G et H IK Q intercederet ratio quaeve inter illos ipsos“ 2). tus, parvis circulis in modum crucis exterius adiectis; exhibet autem superior parvusque circulus SIL\\VE ST\\ATII, dexter vero A FÄ||0iV7||F S, sinister SIDON IV S, inferior autem gentilicia arma Friederiei Comitis Urbinatis. f. 2 r P V B L II P A P IN II8 T A T I IS IL V A R V M ||LIBER P R IM VS IN C IP IT FE LICITE R || D IV MVLTVMQ. D V B IT A V I ||Stella etc. f. 70v Rim s et a nostro veniebant gaudia vultu ||finis f. 71 r A VSONII POETAE LIBER P R IM VS ||IN C IPIT f. 123v G.SOLLII APO LLIN ARIS S I D 0 N I 1 1|PAN AGI R I­ CORVM (sic) L IB E R IN C IPIT . f. 176v explicit Sidonius cfr. de libri et de Bibliothecae Urbinatis vicibus: Vespasiano da Bisticci, Vite di nomini illustri del sec. X V , ed. P. D’Ancona, E. Aeschlimann, Milano 1951 pag. 210, C. St orn ai olo , Codic.es Vrbinates Latini, Romae 1902—1912, vol. I, pag. VTI—XII, voL II pag. 164. 1) cfr. M. K r o h n , apud Vollmer edit., pag. 39; A. K lo t z. pag. XVIII 2) K l o t z , pagg. X V III-X X V I

2*

XVII

PRAEFATIO De G H IK Q libris uni eidemque familiae adsignandis cum K lotz consentio, nam et omnes eadem lacuna ad III, 2, 135—136—137 laboraverunt G 135—136 Colloquia inque vicem euphratrem et baetra sacraeque 137 Antiquae baJbylonis etc. H IK euphratem . . . sacraeque·, Q euphraten . . . sacraque·, et minora complura mendosa exhibent, ut e. g .1) I, praef. 24 M sed tantum, G H IK Q sed; Q1 sed cclxxii; 1 ,1 8 M altius, G H IK Q am plius; 2, 203 M nitide, GKC tuciadae, G1 tumiadae (qui tarnen tumidae voluisse videtur), H IK Q tumidae; 3,77 M algencia, G algenoa, G I1K Q algeona, I angerona, I1 angeona; 95 M per et, G H IK par et, G'Q paret; 6,15 M caunos, G H IK cannas, Q cannis; II, praef., 22 M libenter, G H IK Q deest vox non hiante lacuna; 1,170 M Dum, G H IK Q T u ; 2, 112 M ubi, G H IK Q tibi, K® ubi; 3, 55 M scrutatur, G H IK Q servatur, Q1 sinuatur; 4, 34 M adolentur, G H IK addentur, Q mittentur, Ql adduntu r; 6, 9 M novit, G H IK Q movit; III, praef. 6 M penetrali, G H IK Q penetrasti; 27 M (rubric.) Vale, G H IK Q deest vox2) ; 2 ,1 0 M vobis, G H IK [ ], Q vocem omisit lacuna non hiante, Q1 in fine versus coniecit serenus, i recte vobis; 1 3 M ponti, G H IK Q [ ], iQ1 divae coniecerunt ex insequenti Nereides; 3, 103 M domini, G IK Q donum, H domum, Q1 bonum; 4, 32 M ibis, G H IK Q ilu s; 4 ,7 4 M G1 sexum, G saxum (ut vid.), H IK Q saxo; 81 M nunc solus .crinis, G nunc solus [8], G1 nunc solus nitor, IK Q nunc solus victor, H victor nunc solus; 5, 66 M Candida, G H IK Q Gaudia; 104 M staviasque, GH stativasque, K stativas [6], Q statinasque, I statuasque; IV , praef. 3 M meum coepissc; G H IK invent coepisse, Q inveniri coepisse; 27 M qui reprehenderunt, GHI aut reprehenderunt, Q aut reprehenderem, K at reprehenderent; 37 M (rubric.) Vale, G H IK Q deest vox; 1,4 5 M dei, G [ ], GXH IK Q fores (coniectum ex patuere); 2, 20 M 1) Lectiones et ad praefationem exemplis corroborandam et ad apparatum exornandum e meis schedulis descripsi libereque delegi: invenies igitur, ut par est, nonnullas Klotzianis repugnantes vel a docto filo viro praetermissas. 2) Uncis [ ] hiantes lacunas designabo, verbis vero deest vox ea distinguam, quae nullo relicto spatio praetermissa sunt.

XVIII

PRAEFATIO stupet, G H IK Q super; 3, 61 M Fervent, G H K Pervenit, G1 e d e l.: Perv. nit, Q Pervertit, I Perunt; 159 M abnuesque, G H IK Q obviusque; 4 ,9 2 M G 1 Votiferaque, G Potiferaque, H K Q Pomiferaque, I Piniferaque; 6, 25 M G vigilata, G1H IK Q labórala; 87 M Ornabat, G H IK Q Caenabat; 7, 9 M Maximo, G H IK Q M axim um ; V , 1, 91 M Cesserit et rejugo, G Cesset et refugo, G: IK Q Cesset et e refugo, H Cesset el e refugio; 2 ,1 1 5 M Tendentem, G H IK Q Pendentem; 129 M Flectere, G H IK Q Flectet; 3, 5 M Te sine, G H IK Q Desine; 278 M laudando,, G H IK Q blanda, M auferte, G H IK Q auferre; 5 ,6 3 M G demneus, G1H IK Q devinces, K 1 devincens. Graviores nunc lacunas referam codicum H I proprias ac peculiares et m aiora menda, quae quidem G librum minime infecerunt: H: desunt v v . I, 3, 106; I, 4, 124; II, 7 ,8 6 ; III, 1, 114 —120; IV, 4 ,1 9 ; versus vero IV, 3, 124—125 sic scriba contaminavit Dicebam veniet favete caeli; ad IV, 6, 83—86, omissis 84^85, versus 83 et 86 sic fu d it: Ipsius merite domos conviva Sybillae; I : desunt versus 1 ,2 ,1 6 6 ; 111,3 ,8 0 ; V, 1,2 6 ; V, 5,47—52; ad II, 6, 57 voces sic conturbavit Emulus el tardos reditus speravit ulyxis; post descriptum III, 1 ,1 5 7 amanuensis iterum versum 147 erronee interpolavit, dein in v. 158 delineandum incubuit; K : desunt versus 1 , 1, 4 4 ; III, 5, 84, quem supplevit in margine K 1 ; contam inavit autem scriba w . II, 2, 92—93 Hie nomadum lucent flaventia saxa charistos; ac subvertit ordinem v v . I l l , 1, 94r-95, quem restituit K 1 ; Q : ad I, 3, 31 deest fluctué hiante lacuna, et ad v. insequentem GXQ fludus exhibent, ubi ceteri codices probum fluvii servaverunt; III, 3, 32 deest tuo et in extremo versu additum est umbras; III, 4, 58 M graves, G deest vox, Q puer; IV , praef. 1 9 —20 vocum ordinem subvertit eum maturius ex dalmatia revertí rogo1). Non exinde levius concludas H IK Q passim inter dete­ riores G codice libros recensendos esse: de HI tamen e G 1) quid invenerim ad III, 5, 50—53 in KQ codicibus infra me· morabo, pag. XXVIII.

XIX

PRAEFATIO descriptis nihil prorsus immutandum censeo ex iis, quae K lotz asseveravit. at praesto sunt complures nec despiciendi loci, qui plane testentur codices K Q ex uno eodemque exemplari (*) manavisse, atque ideo a libris HI seiungendos esse, attendas quaeso : III, 2, 76 : M surrexit hiems, GHI surrexit (omisso hiems non hiante lacuna), KQ [] surrexit (lacunae spatium ante surrexit erronee designaverunt). dein coniecit K 1 mare surrexit, Q2 hyems supplevit, dein rectum verborum ordinem restitu it; I, 2, 25M G H I violentillaeque, KQ videntillaeque; 183 MGHIKQ iugali, K°Q' iugavi; 3, 57 M mirer, G H IK Q ' micet, K'Q nutet; 5, 15 M G H IK liquidosque, K CQ nitidosque; II, 1 ,1 5 9 M GHIQ' Quod, KQ Quo; 7, 81 11 u H I carminum, KQ carminis; 105 M GH I leviterque, KQ bréviter que; III, 1, 72 M GH IQ austro, K Q 1 astro; 3, 32 M aoniasque, GHI animasque, K aut animasque, K 'Q eternasque; 5, 87 M in iurgia, GH lurargia, G1h l K iurgia, K 1 ligurgia, Q licurgia; IV, 2, 27 MGH nitet [ J multa, G1 nitet stat multa, I nitet iam multa, KQ nitet et multa; 6, 35 M G HI K finesque, K'Q firmosque; IV, 8, 58 M G H IK Q 1 studium, K'Q stadium; V, 1, 76 M quippe pii, G H IK quippe qui, K 1 Q quippe diu; 156 M G H IK tenduntur, K 'Q tenuantur; 176 M G H l I Turn, H Tui, K Q Tune; 2 ,1 5 M G H IK parentum, K 'Q parentem; 49 M G H I cleoneusque, K cleoneasque, Q cleoneosque; 179 M G H IK induceret, K 'Q includeret; 3, 114 MGH K p ilii gregis, I p ilii (I1 piliique) regis, K 'Q p ilii senis; 168 M cyme, G H K crine, K 'Q cim e; 170 M G H IK permissus, K permistus, Q permixtus; 191 M GHI certassent, K Q certasset; 194 M G IIIK frangebat, K'Q flagrabai, 280M GIIICentaurus,KQCentaurusque;5,31 MI eburno, G H K diurno, K*Q duro, K ' (in marg.) adunco; 83 M vestra, GH nostra, G-I vestra, K Q dextra; III, 5, 50—53 Q hi versus desunt; K amanuensis post v. 49 statim v. 54 descripsit, dein, scriptura non intermissa, w . 50 u. ad 53 adiecit; tandem, post v. 53 iterum descripsit v. 54. Nihil in G libro invenitur, quod communem scribarum KQ lapsum illustrare possit. Etsi nonnullae codicum KQ lectiones doctas coniecturas aporte redolent, adeo concordes libros u t saepissime XX

PRAEFATIO consentirent unum atque commune x exemplar effecit. si autem, cum codices perpendimus docti cuiusdam viri critica muñera experti sumus, quae quidem sibi constantia secumque congruentia iudicavimus, in x exemplar docti illius v iri manum inducamus. at maiora addam, nam persaepe K Q libri genuinas M codicis lectiones concorditer servaverunt, quin et minores G lacunas genuinis vocibus adductis interdum suppleverunt, quas in G codice frustra quaeras. rem et K lotz m em oravit1), sed vereor ne doctus ille librorum aestimator festinantius Q codicem utpote contaminatum redarguerit, neve nebulosius dixerit librarium „praeter classem y aliunde petivisse“ óptimas illas compluresque lectiones. considerandas selegi: I, praef. 19 M postero die, G H IK postera die, Q postero die; 26 M et qui, G H IK Q etiam qui, Q1 et qui; 29 M dedicatus, GHI dicatus, K Q dedicatus; 1 , 1, 33 M fulges, GHI fulgens, KQ fudges; 2, 4 M quatiuntque, G quacunque, G H IK Q quamtumque, Ql quatiuntque; 149 M hie, GHI his, KQ hie; 161 M reclinem, G H IK reclivem, Q reclinem; 168 M ut trans­ mutare, GH et transmudare, G1 ut transmutares, I ut trans­ mutare, KQ mí transmutare; 198 M dapes, GHI pedes, KQ dapes; 209 M alacri, GHI alacris, KQ alacri; 3, 98 M sordet, GHI sorbet, KQ sordet; 4, 21 M hortabor, G H IK hortabar, Q hortabor; 43 M invitum, G H IK invictum, Q invitum; 54 M animique in membra, GHI animique membra, K Q animique in membra; 64 M ne, GHI te, H Q1 nec, KQ ne; 5, 58 M Auditura, G H IK Aditura, Q auditura; 63 M sudare, G H IK suadere, K° sua dare, Q sudare; 6, 63 M grues, G H IK graves, K CQ grues2); II, praef. 11 M ne quis, GH I nec quis, K Q ne quis; 30 M a te; GHI ad te, KQ a te; 1, 31 M profusis, GHI profusus, G KQ profusis; 1, 44 M ingenuique, GH I Ingeniique; KQ ingenuique; 139 M movet, GHI monet, K Q moved; 145 M flesset, GHI esset, K Q flesset; 2, 21 M tumidae, G H IK timide, K CQ lumidae; 23 M tuetur, G H IK tuentur, Q tuetur; 34 M ephires, GHI K ephiros, Q ephyres; 35 M tecta, G H IK texta, K CQ tecta; 1) K l o t z , pag. X X V -X X V I 2) K l o t z , X X V : „graves GHIK (sed in K v deletum est)“ : erronee refert: in K manus Kc a delevit ut grues obtineret.

XXI

PRAEFATIO 38 M reseretque, G H IK referetque, K c referatque, Q reseretque; 40 M inmersa, G H IK inversa, K CQ inm ersa; 80 M ferit, GH I serit, K Q ferit; 3, 76 M Hoc, G H IK Nec, Q Hoc; 4, 28 M Nec, GHI Ne, KQ Nec; 6, 79 M verenda, G H IK ferenda, K CQ verenda; 91 M Restinxit, G I K Restrinxit, H Restrinsit, Q Restinxit; 98 M carpitque, G H IK Q 1 carpsitque, Q carpitque; 7 ,2 9 M trapetis, GHI tapetis, K tarpetis, Q trapetis (* tapetisl); 97 M horruit, G H IK óbruit, Q horruit; III, praef. 26 M non tan , GH I notan, KQ non ta n ; 1 , 1 0 M fulgorque, GHI fulgor, KQ fulgorque; 77 M Ahripiunt, G H IK Arripiunt, Q Abripiunt; 105 M ridet, GHI redit (H1 reddit), K Q ridet; 161 M resumeret, GHI insumeret, KQ resumeret; 182 M nemee, G H IK veniae, K l Q nemee; 186 M iuravit, GH I Iurarunt, KQ iuravit; 2, 46 M soli, GHI sibi, K Q soli; 68 M summittere, GHI sumnittite, KQ summittere; 139 M rubeat, GI nubeat, H iubeat, KQ rubeat; 3 ,2 11 M odoratis, GH I adoratis, KQ odoratis; 5, 5 M hoc, GHI haec, KQ hoc; 109 M qui, G H IK deest vox non hiante lacuna, K l Q qui, K l coniecit quam-quod-te; IV, praef. 13 M quoque, GHI deest vox, KQ quoque; 1 ,2 4 M tibi, G H IK mihi, K JQ tibi; 2 , 15 M spes hominum, GH I spes, KQ spes hominum; 61 M ianum, G H K [ J, I numeres, Q ianum; 3, 150 M adisse, G H IK odisse, K XQ adisse; 6, 32 M genius, G H IK gerens, K ‘ Q genius; 9, 51 M Aut cum me dape, G At cum dape, G1 A t cum me dape, GXHI A t tu cum dape, K Aut tu cum dape, Q Aut cum me dape; V, praef., 13 M invenisse, G H IK intervenisse, Q interisse, K XQXinvenisse; 1, 37 M ista, GHI iste, KQ ista; 181 M tamen, G H IK carum, Q tamen; 182 M prior, G H IK 1 peior, KQ prior; 189 M Da, GHIQ De, K D a; 233 M tolo, G H IK colo, K XQ tholo; 243 M utrimque, GHI utrumque, KQ utrimque; 254 M venit, G H IK vetat, K 1 Q venit; 2, 7 M querar, GI queat, H querat, KQ querar; 76 M ignoscere, GHI cognoscere, KQ ignoscere; 87 M scélerum atque, G H IK scelerumque, K-Q scelerum atque; 3, 92 M labor, GHI K XQ dolor, K labor; 249 M dictis, GH dicitis, I ditis, KQ dictis; 289 M somnique in ima­ gine, GHI somnique imagine, K somni sub imagine, K XQ somnique in imagine. XXII

PIUEFATIO Totius rei ordo postulat u t attentius hic inquiramus utrum x e G descriptus sit atque aliunde emendatus, an alia ratio inter illos codices intercessisse videatur. ne tr i­ cas agamus, id in primis considerandum, quod certa in­ dicia liber G alterius codicis exhibet, qui quidem inter G et M médius collocandus est: habet namque: I, 2 ,1 3 3 Gnosida desertara bac prófugas liquisset et euhan: glossa bacchus certe in exemplari fuit amanuensemque decepit qui, cum errorem describens percepit, vocem inexpletam dim isit; III, 1 ,1 4 1 opacae: adnotavit in margine scriba, cum librum exaravit in testa erat optatae, quod inexcusa­ b le mendum nemo unquam in M libro invenit. ñeque igitur defuit in exemplari erroneum optatae, cuius memo­ ria notulae commissa, nec probum opacae quod suo loco G descripsit. Probe novimus ipsum G scribam (G1) statim post perfectum opus complura ad carmina emendanda apta e suo exemplari desumpsisse, minores aliquot emendationes et G2 addidisse. e codicibus vero KQ cum G1 G2 collatis aperte eruitur amanuenses illos interdum genuinas vel corruptas easdem lectiones récépissé quas et G1 G2 servandas iudicavissent : I, 4, 86 a M G1 K Q habent versum, quem non descripserunt G H I1); III, praef., 12 M KQ (et G1 in marg.) et mihi iucundissimum, GHI verba omiserunt non hiante lacuna; I, 3, 9 MGH I K tecum, G2K 1Q tectum; I, 3, 32 M G H IK fluvii, G1K CQ fluctue; III, 1, 58 M G H IK Q 2 Eméritos, G1 Inméritos, K cQImmeritos; V ,2,149M 1 thoraca, GHI tributa, G K Q tribrata; 178 M G K quam, G1 qd,H lquod, K 1 Q quid. Item constat K 1, suspectarum vocum quaenam esset origo interdum testatum esse : III, 2, 51 M ecce, G [ ], G1H IK 1Q inde, K unde, sed in margine K 1 adnotavit additum; IV, 6, 83 M sgunti, G IK Q tonantis, K 1 in marg. additum est. 1) Falsa de hoc versu rettulit K l o t z , XXVI „accedit ut in libris Q et K alio atramento sit additus versus 1 , 4, 86 a omissus in GHI“. versus eodem atramento eademque manu ac ceteri in KQ descriptus est, sed in Q fusco atramento linea subducta est: doctum virum alienis schedulis deceptum dices.

XXIII

PRAEFATIO Concordia autem illa scribarum K et Q contra G, et contra G1 emendatorem servata saepe est: II, 1 ,1 3 3 M K Q imitante, GH imitare, GXI imitate; 204 MQ ramos, G H IK campos, G1 cannos (vel caunos), K c caunos; III, 3 ,1 1 3 MQ reddit, G reded, G1 redet, H K reddad, I K 1 redetet; V, 1, 224 M G amnis, G1H IK annos, Q amnes; 2 ,1 6 1 M K ^ f í , G K At, G1HI A u t; 5, 12 M IK Q planctibus, G plantibus, GXH plausibus; 87 M K Q a nostro, GI nostro, H e nostro, G1 in nostro. Quasdam denique G1 et G2 lectiones aliquando et probas KQ reppulerunt, quas ineptis coniecturis substituendas esse duxerunt: I, 3, 84 M lucrinaeque, GH lachrymaeque, G1 latiniae, KQ laciniaeque (I lacuneque, H1 inarine); IV, 7, 55 M G2 timavi, G tonani, H IK troiani, G2K 1Q torani (peior tan turn lectio apud K XQ descripta est); 8, 51 M G2 mystae, G myyte, H I K 1 myrte, K Q mixtae; V, 1 ,1 8 1 M G1 mostis, G H IK noctis, K XQ moestis; 3, 35 MG habente, G1H IK bebente, K XQ hebetante; 64 M et aena, G K 1 et aeva, G1 equa (in margine et addidit), I equaeva, H et equeva, KQ et saeva. Rem breviore sermone concludam: et K Q librornm amanuenses et eorundem emendatores, et ii, qui in car­ mina G codicis castiganda incubuerunt, libere ex eodem fonte varias lectiones exhauserunt: aliquis scilicet codex (y) exstitit, stipes primus librorum G et * ac patris muñere sane functus. Perperam deperditi codices non supponendi, qualis autem ille y fuerit quibusque not is distinctus inquiramus, quo et apertius pateat quanam ratione cum * codice coniungatur. ne ab arte praeceptisve discedam, validis fundamentis in n itar: sunt enim in manibus codex Q anno exaratus 1463, editio princeps Domitii (a) anno 1472 impressa, editio Parmensis a Stephano Corallo a. 1473 typis mandata (b), altera Domitii editio (c), quae anno 1475 prodiit quamque Domitius commentario auxit, „inemendatorum codicum“ memoria hue illuc diffusa1); addas 1) de editionibus fusius infra, pag.XLIIIseqq. agam, hie tarnen ea mihi attingenda, quae ad propositam rem illustrandam aptiora videantur.

XXIV

PRAEFATIO denique G1, G2, K c et Q2 notulas eruditionem plus minusve redolentes nec „primo calore“ exaratas nee sine discri­ mine selectas esse. Igitur spatium fuit quoddam duodecim saltern annorum (1463—1475) quo et a ceteris plane seiuncta et impressarum editionum primus atque unicus fons y fam ilia exstitit, quam docti haud pauci v iri carmini'm partim corruptum bonum partim testimonium esse duxerunt. a t unum tantum locum hi omnes fontes exhibent quo y classis ceteris codicibus corruptior evasit, quern locum eadem tabe infectum iterum impressit a. 1475 Domitius: contaminatos dico, quos supra memo· ravi, versus III, 2 ,1 3 5 —136. alia lacuna turp ati sunt libri G H IK Q , omissis quidem versibus I, 6, 22—23, quos emendator Q2 in codicem Q intulit, quibusque suo loco descriptis exornata pellet a editio, quamvis nullatenus e lib ri Q cai minibus emendatoribusve dependeat. adde a, b et c post diligenter requisitos codices impressas esse: itaque nec diuturne in opus incumbenti G1, nec doctis illis K CQ2, nec Domitio aut Francisco Puteolano unquam contigit u t lacunae III, 2 ,1 3 5 —136 mederentur, quamquam duobus saltern ex illis, Domitio scilicet et Q2, praesto fuerunt familiae y codices, qui versus I, 6, 22—23 ex­ hibèrent. quin, editiones a b c qui inspiciat, complura dignoscat quae cum probis K et Q lectionibus recte conveniant, alia demum perlegat quae illorum librorum bonam doctrinam tantum redoleant; nec deest in comm entario c memoria mendorum quae in Silvarum manuscriptis libris, ques quidem inspexi, nullibi inveni. ergo e pluribus codicibus, annis saltern 1463—1475, y familia constitit quam quos habemus, omnibus autem lacuna III, 2, 135—136 vastatis, nonnullis, inter quos G et *, et ad I, 6, 22—23 corruptis, illa adducta lacuna a ceteris Silvarum libris secernendis, hac vero ultra librorum G H I K Q numerum multiplicandis ; at nullus scriba „ali­ unde“ , u t festinantius K lotz asseveravit, sanandis carminibus herbas carpsit. proinde y siglo non unus codex adum bratur ; quid tarnen cuiusque libri proprium ac peculiare esset e fontibus, quos equidem contuli, nec tuto nec legitime erui potuit. XXV

PRAEFATIO Codex F Iam K lo tz1) huno librum e códice M descriptum esse asseveravit gravioraque menda scribae e male intellectis M litteris promanavisse ostendit. secemendos equidem in primis censeo atque antiquandos eos locos qui, cum amanuensis neglegentiam tantum testentur, nullius momenti ad librum recensendum evadunt. oscitavit namque ineptus ille v ir cum v. I, 3, 67 descripsit: M transcurrís flumina plumbo, F transcurrí [ ]: ceteris hiante lacuna praetermissis, iterum descripsit íntegros versus 65, 66, 67 mendisque condecoravit: 65 M lacus, F latus (lacus restit. F1); M altosque, F alhosque. recole tamen huno locum et S codicis scribam decepisse, cum eadem voce amnem versuum 66 et 68 numeri explerentur. Aliquando F et versus improbe seiunxit: 1 , 6,79 M pleni, F pleni gaudent, adiecta prima voce v er­ sus insequentis, statimque deleta; II, 1, 12 4 M Plangimus, F Plangimus quae nunc, post primam vocem recte descriptam, novissimas praecedentis versus et itera v it et delevit; 2, 96 M Arva, F tas prius scripserat, quae est praecedentis versus ultima syllaba, abrasit dein atque A rva conscripsit; III, 5 , 1 6 M A ut, F circ aut, ubi circi ultimam vocem praecedentis versus inconsiderate interpolavit. Ne inde deducás eum e códice aliquo carmina hausisse in quo versus soluti sermonis símiles conscripti essent: nam, ubi F líber duabus lacunis corruptas arguitur, ibi singulorum versuum voces 1 , 1, 38 et IV , 3, 150 ñeque una ampliores littera nec breviores exciderunt. Memoranda nunc quaedam ex M códice serviliter desumpta: II, 5, 30 M F leoonis; 7, 106 M plectro, F piedra ita dilatatis litteris conscriptum ut in M ; et cum carmen IV, 7 descripsit, eadem ratione ac M amanuensis F Ado­ rnos versus plerumque in margine ad tertium quemque hendecasyllabum adposuit, bisque tantum breviores números singula linea dona v it: ille tamen ordo non F scribae proprius ac peculiaris fuit, cuius aperta vestigia et R servavit, qui per librum q cum M est coniungendus. 1) pagg. X X V I-X X V III

XXVI

PRAEFATIO alibi vero et B codex et q eandem soluti sermonis linearum divisionem ac M servaverunt, cum alterius libri epistolam descripserunt. intercesseritne igitur inter F et M códices liber aliquis médius, adhuc incertum, interdum F ñeque ipsa carmina recte seiunxit: III, 3, post versum 216 continuo Ite comae facilemque (III, 4, 1) descripsit statimque delevit; 4 ,1 0 6 post hunc versum Quis mihi maesta die sotiis (III, 5 ,1 ) et delineav it et delevit; IV , 2, 67 post hunc versum Quis duri silicis (IV, 3 ,1 ) exaravit. Norme F scriba codicem adhibuisse videtur nec rubricatorem passum ñeque indicibus om atum ? a t quisnam fu it iste liber ? subobscurum interpretantibus et mendum apparet IV , 8 , 1 M Pandere sorores fores, M1 et rubricator Pande fores (rubricator re vocis pandere delevit, M1 et rubricator concordi calamo in sorores saevierunt), F P an ­ dere sorores, F1 Pande sorores. descripsitne F mendum scribae M priusquam rubricator in librum manus intulit, an nescioquig amanuensis F codicis exemplar ex M describens obdorm ivit? Brevissima denique memoria retinenda eorum F mendorum quae, cum plane codicis M dubios ductus sapiant, parvi tamen ad rem nostram pendenda evadunt, quippe quae et similia in aliis codicibus inventa sint, et e quovis probrose exarato codice manare potuerint: 1 , 1, 35 M G2Q tacita, F G H IK tanta; 2, 203 M1 G1H Ix Prendisti, F G Praecidisti; 6, 71 M tinnulaeque, F tumulaeque, G tynniculaeque, K tymiculaeque, G2 tinnule, H I K 1 Q1 tinnulaeque, Q [6] uleque; sed conféras quaes o, ubi certe codex a inter M et SU intercessit: I, 1 ,1 0 7 M dono, SU dotio; 2 , 194 M tacitoque, SU tantoque; etc. Ulterius ne ludamus, potiora afferenda : nostra enim id nunc refert, ut inquiramus utrum aliquis liber inter M et F codices recensendus exstiterit, qualibusque sit terminis comprehendendus. rem cum sibi proposuisset M. K roh n 1), dubius haesit utrum F cum codicibus G H IK Q aliquam communem rationem haberet, at aestim ator ille nec dubi1) V ollm er, edit., pagg. 39—40 XXVII

PRAEFATIO tationis suae argumenta causasque exposuit, nec de Sil­ varum libris quae comperta habuisset enarravit. leviora nunc brevissime dimittam, carminumque in primis indi­ ces immutatos. cui vestigio minime insistam : nam et y familia dissimilibus ceterorum librorum indicibus insignis est, et F codicis acriba nonnullos indices suo Apolline duc­ tus instaurav it: nihil tarnen tuto de uno eodemque ad-, hibito fonte dignoscas. Concors nunc adducendus locus: III, 5, 50—53 Q desunt hi versus; K amanuensis post description v . 49, statim versum 54 exaravit, dein, non intermissa scriptura, versus 50—53 adiecit, denique, post v. 53, iterum 54 delineavit. F hos versus amanuensis bis descripsit1). Quasdam lectiones interpretantes iisdem dubitationibus F et G affecti sunt: III, 1 ,1 4 1 M G opacae, G1 (in marg.) in testu erat optatae, F vocem hiante lacuna omisit, quam supplevit f ; IV, 6, 83 M sgunti, G IK Q tonantis (K 1 in m arg.: additum est; locus in cod. H contaminatione corruptus); F deest vox hiante lacuna2). Item et F et G identidem lapsi sunt, ubi M1 manus in M inrepserat: 1 1 , 1 , 1 6 4 M exous, M1 { litteram supra lineam insinuavit, F deest vox hiante lacuna, G exerus; II, 4, 8 M ac, M1 at, F G ac; III, 5, 72 M vesumus, M1 v supra lineam addidit: voluit igitur vesuvinus, F G vesumus; 110 M veniem, M1 ut venies obtineret, ) littera primam hastam m litterae oneravit, F G venie sit; IV , 1, 35 M saepe hunc, M1 hunc saepe, F saepe hunc, G saepe huic; 4 ,4 7 M naurus, M1 laurus cum vellet, l littera alteram n hastam oppressit, F duurus, G daurus (e duurus ?), G1 1) Locus nec prorsus despiciendus nec nimium extollendus; singularis enim F et KQ librorum concordia ex eo fortasse repetenda quod versus 49 et 53 eadem voce planctus concluduntur. si verum est acribas F et KQ hie concorditer erravisse, id non antiquandum quod et alibi F versus iteravit, qui bis descripsit II, 7, 9 in infimo folio 33r et in summo 34v. tarnen ad III, 5, 50—53 omnes erraverunt, non alibi, cum idem periculum instaret, e. g. ad. 1 , 3,66—68 (f. 70r codicis M) ubi versus eandem vocem amnem extremam habent (illic enim pecoavit amanuensis S), vel ad IV, 2,52—54 (f. 96r cod. M) ubi vultus utrumque versum excludit. 2) At difficiliorem vocem et B praetermisit: recte emendavit B8 sagunti.

XXVJII

PRAEFATIO laurus; 6, 41 M venire£, M1 nemees, F G 1 venires, G veneres; V, 1 ,2 0 5 M recte, M1 e supra r addidit, u t erecte legeretur, F G recte; 2, 68 M corripit, M1 hasta adducta alteram i ditavit, corrupit intendens, F corripit, G correpit; F et alibi e non intellectis M1 emendationibus corruptus est, qui tam en loci in y facili coniectura quam all· quando ipsi numeri postulabant restaurari potuerunt: II, 6, 67 M F Cretaque fere cyreneque, M1 fere delevit, G Cretaque cyrene; IV , 8 , 1 M F Pandere sorores fores, M1 et rubric. Pande fores, F1 Pande sorores, G Pande fores; II, 1 ,1 6 2 M comam, M1 comas, nova f littera tertiam m hastam oblitterans, F comans, y comam, quae est proba lectio; nec monstruose ex M depicto