İstanbul Seyahatnamesi 19. Yüzyılda Rus Seyyahlarla Osmanlı Topraklarına Yolculuk [1 ed.] 9786258431902

Citation preview

FATiH ÜNAL - :MESUT KARAK"CLAK J\il"CRAT ÕZKA�

iSTANBUL SEYAHATNAMHSi 19. Yüzytlda

Rus Seyyahlarla Osmanh Topraklanna Yolculuk

K�ik

ÍSTANBUL SEYAHA1NAMESÍ 19. Yüzydda Rus Seyyahlarla Osmanh Topraklar1na Yolculuk FATIH ÜNAL - MESUT KARAKULAK - MURAT ÔZKAN

KRONIK KITAP: 334

KRONIK KITAP

An1-Seyahatname Dizisi: 17

�akay1kh Sk. N°8, Levent

YAYIN YÔNETMENI

Telefon: (0212) 243 13 23

lstanbul Adem Koçal

-

34330

-

Ttirkiye

Faks: (0212) 243 13 28 [email protected]

EDITÕR Can Uyar KAPAK TASARlMI

Kutan Ural

MIZANPAJ Kronik Kitap 1.

Baslu, Ekim 2022, lstanbul

ISBN 978-625-8431-90-2

Kültür Bakanltgt Yaymczltk Sertifika No: 49639 www.kronikkitap.com

o o • kronikkitap BASKI VE CILT Optimum Bastm Tevfikbey Mah. Dr. Ali Demir Cad. No: 51/1 34295 K. Çekmece / lstanbul

Telefon: (0212) 463 71 25

Matbaa Sertifika No: 41707 YAYIN HAKLARI Bu kitabm Ttirkiye'deki tüm yaym haklan Kronik Yaymc1hk A.�:ye aittir. Tamt1m amac1yla yap1lacak lusa ahnttlar dt�mda, hiçbir �ekilde kopya edilemez,

çogalt1lamaz. yaytmlanamaz.

FATiH ÜNAL MESUT KARAKULAK MURAT ÔZKAN

iSTANBUL SEYAHATNAMESi 19. Yüzytlda Rus Seyyahlarla Osrnanh Topraklanna Yolculuk

K�ik

FATÍH ÜNAL Fatih Ünal l 868'de Kayseri'de dogdu. llk v e orta õgrenimini Kayseri'de tamamladtktan sonra, Lisans (1992), yüksek lisans (1995) ve doktorasm1 (2000) lstanbul Üniversitesi, Tarih bõlü­ münde yaptt. l 993'de !stanbul Üniversitesi, Türkiyat Ar�ttrmalan Enstitüsü'nde Ar�ttrma Gõrevlisi olarak çalt§maya b�layan Ünal, Türk Dünyas1 Ar�ttrmalan Vakfi'nm destegiyle 1995-1997 tarihleri arasmda doktora çalt§malan için Kazakistan'da bulundu. Bu esnada Al­ man Abay Devlet Üniversitesi'nde misaflr õgretim elemam olarak ders verdi. 2000'de Tür­ kiyat Ar�nrmalart Enstitüsü'ndeki gõrevinden aynlarak, yine Türk Dünyas1 Ar�ttrmalan Vakfi ile 2000-2003 y11lar1 arasmda Rusya Federasyonu, Tataristan Ôzerk Cumhuriyeti'nde bulundu. B�kent Kazan'da Türk Dünyast Kültür Merkezi Müdürlügü yani ma çe§icli üniver­ sitelerde dersler verdi. 2004'de Ordu Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bõlümü'nde õgretim üyesi olarak gõreve b�layan Fatih Ünal, halen bu gõrevine devam etmektedir. Evli ve iki çocuk babas1d1r. Basta Kazak Türkleri olmak üzere, ldil-Ural Türkleri, Tarih ve kültür üzerinde yaymlanmt§ makaleleri ve devam eden çalt§malan vardtr.

MESUT KARAKULAK 1986 y1lmda dogdu. 2009 y1lmda Ondokuz May1s Üniversitesi Tarih Bõlümü'nden mezun oldu. 2012'de Ordu Üniversitesi Genel Türk Tarihi Anabilim Dal1'nda yüksek lisansm1 ta­ mamlad1. 2017 y1lmda Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Cografya Fakültesi Gene! Türk Tarihi kürsüsünde doktorasm1 bitirdi. Doktora çal1§malarm1 yapmak üzere bir y1l Rusya Ural Federal Üniversitesi' nde misaflr ar�ttrmact olarak gõrev yaptt. 2020 y1hnda doçent unvamm ald1. Ordu Üniversitesi Tarih bõlümünde çalt§maya devam eden yazarm birçok bilimsel dergide, Rus de­ nizcilik tarihi, Rusya tarihi ve Türkistan tarihiyle ilgili makaleleri yaymland1. lngilizce ve Rusça bilen yazarm Sibir Hanltgz Kronikleri 1-11- Ili, Osman/1 Sulannda Rus Vapurlarz, Tiirkistan'da Efendiler ve Koleler ve 93 Harbi 'nde Rusya'da Osmanlz Esirleri adh kitaplar1 vard1r.

MURAT ÔZKAN 1986 y1lmda Gebze'de dünyaya gelen Murat Ôzkan, aslen Erzurum ilinin lspir ilçesindendir. lik, orta ve lise õgrenimini Danca'da tamamlayan Ôzkan, Samsun Ondokuz May1s Üniver­ sitesi, Ordu Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Bõlümü'nden 2009 y1lmda mezun oldu. Aym y1l Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Gene! Türk Tarihi Bilim Dah'nda Yüksek Lisans Egitimine b�lad1. 2011 ytlmda Ordu Üniversitesi Tarih Bõlümü'ne Ar�ttrma Gõrevlisi ola­ rak atandt ve 2012 ytlmda "87/5Numaralt Rus Ahkdm Defteri'nin Transkripsiyonu ve Degerlen­ dirmesi" adh tez çal1§mas1yla yüksek lisans egitimini tamamlayarak bilim uzmam olmaya hak kazand1. 2013 y1lmda Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalt'n­ da b�lad1g1 doktora egitimini, 2017 y1lmda haz1rlamt§ oldugu "Çarlik Rusyast 'mn 1Urkistani l1galinde Bir Rus General: Mihail Dmitrieviç Skobelev" adlt tez ile b�an ile tamamlad1. 20152016 y1llar1 arasmda doktora çalt§malanm yapabilmek amac1yla Ural Federal Üniversitesi'nde misaflr ar�ttrmac1 olarak 1 y1l gõrev yaptt. 2020 y1lmda Doçent olan Ôzkan, halen Ordu Üniversitesi Tarih Bõlümü'nde gõrev yapmaktadtr. Rusça ve lngilizce dillerini bilen Ôzkan'm ba§ta Türkistan Hanhklan olmak üzere Rus askeri tarihi ve Türkistan'm sosyal y�amt üzerin­ de yaymlanmt§ pek çok kitap ve makalesi vardtr.

iÇiNDEKiLER

SUNU�

9

G!Ri �

15 1 . BÕLÜM

RUS YAZAR VLADiMiR PETROVÍÇ DAVIDOV'UN iSTANBUL SEYAHATi (1835)

lscanbul (Konstantinopol/Tsargrad) Kucsal Mekânlar Tekkeler ve Dervi�ler Tath Sular Çar�t ve Pazarlar lscanbul Meydanlan Yedikule (Zamok Semi B�enmy) Asya'nm lncisi Üsküdar

26 34 41 44 47 54 57 61

Beyaz1t Yangm Kulesi (Serasker Kulesi) Cuma Selamltg1 Büyükdere Rus Elçiligi Yazltk Saray1 Prens Adalan (Printsevty Ostrova) Sagltk, Yaygm Hastaltklar, Sosyal Hayat Harem ve Kadm Topkapt Saray1

63 65 69 71 76 80 84

2. BÕLÜM

ÍSTANBUL'DA BÍR RUS GENERAL: NÍKOLAY SERGEYEVÍÇ VSEVOLOJSKI (1836)

tlk lncibalar Mabecler

92 96

5

19. YÜZYILDA R U S S EYYA H LARLA O S M A N L I TO P RA K L A R I N A YOLCULUK

Galata'da Mevleviler, lstanbul'da Egitim Askerl Reformlar, Rusya-Osmanh Mukayesesi Sultanm lzinde Bir Rus General Serasker Hüsrev P�a lstanbul'un Kap1lan Türk Donanmas1

99 1 04 1 07 111 114 116

3. BÔLÜM

RUS RESSAM ZAHAROV ÇIRAGAN SARAYI'NDA (1849)

Odessa'dan lstanbul'a Büyükdere Çaym - "Semi Bratev" (Yedi Karde§ Vadisi) Baltac1'nm Yal1s1 Gaiata ve Pera Rus Ressam Osmanh Saraymda Abdülmecit'in Huzurunda Sultan Abdülmecit, )ehzadeler ve Osmanli Devier Adamlan Siyasi Mülahazalar H1ristiyan Mezarl1g1, Bol§oy Kamp Galatàda Kirahk Katiller ve Avukat Loski Cinayeti lstanbul'da tlk Resim Sergisi

1 23 1 27 1 30 1 32 1 35 1 38 1 42 1 44 1 48 1 51 1 53

4. BÔLÜM

RUS �TiRMEN ALEKSANDR PETROvtÇ MÍLYUKOV'UN HATIRALARINDA ÍSTANBUL (1857)

Atinàdan lstanbul'a Çeli§kiler Diyan lstanbul lstanbul'da Bayram Topkap1'da Tõrenler )ehir Turu ve Sokak Manzaralan Sokak Kõpekleri Dilenciler Sultan Ahmet Cami Kahvehane ve Nargile Ruslarm K1Z11 Elmas1: Ayasofya Tophane'de Bayram Osmanh Dünyasmda Kadm Tathsu'dan lnsan Manzaralan Camiler ve Bah§i§ Dõnen Dervi§ler, Haylman Dervi§ler Çar§Ilar, Hanlar, Hamamlar

1 57 1 59 1 61 1 64 1 66 1 67 1 69 1 70 1 71 1 73 1 77 1 78 1 80 1 80 1 81 1 89

6

I S TA N B U L S EYA H AT N A M E S I

1 94

Hasta lstanbul, Hasta Osmanh Üsküdar Mezarhklar �ehri, Ôlüm Tarlalan Cenaze ve Dügün Alay1

1 95 1 97 200 5. BÔLÜM

KUDÜS YOLCUSU RUS DÍN ADAMI KOPTEV iSTANBUCDA (1887)

Odessa'dan lstanbul' a Hilalin Gõlgesinde Ayasofya (Sv. Sofiya) Fener Patrikhanesi (Patriarhiya/Velikaya Tserkov) Bal1kl1 Ayazmas1 Oivonosnago lstoçnika Baluk11) V lahernsk �apeli (Vlahernskaya Çasovaya/Blachernai) Kariye Cami (Kahriye-Djami) lstanbul Surlan ve Yedikule Sultan Camileri Yeniçeri ve Rum Müzesi Çar�1-Pazarlar Saraylar Haliç Boylan Adalarda Rus lzleri Asya Yakas1- Kad1kõy/Üsküdar Pangalu Rus Hastanesi ve Gaiata Kilise Manasnrlan lstanbul Sokaklan, Sokak Kõpekleri Büyükdere Yolu ve Rus Elçiligi

205 207 209 21 0 21 3 21 4 21 4 21 6 21 7 21 7 21 9 223 225 230 233 238 24 0

6. BÔLÜM

ÍSTANBUCDA BÍR RUS B�PÍSKOPOS: NiKiFOR TiMOFEYEViÇ KAMENSKÍY (1888)

Karadeniz'de Yolculuk Mavi Su Yolu: Bogaziçi'nden Manzaralar Galata'da Apartman Kiliseler Gündelik Hayattan Manzaralar Çargrad'da Evimdeyim: Büyükdere Anlatdan Fener, Patrik Dionisia Galata'da Rum Kilisesi Ayasofya'da Türkler Bal1kl1 Rum Kilisesi Heybeliada'da Dini Atmosfer Irakleyo Arkeoloji Gezisi lstanbul'da Rus Vaftizinin 900. Y ddõnümü Kutlamalan

7

24 6 24 8 251 252 25 4 256 257 258 261 261 262 264

19. YÜ ZYILDA RUS S EYYAH LARLA OS M A N L I TOP RA K L A R I N A YOLC U L U K

7 . BÔLÜM RUS GAZETECi-YAZAR NiKOLAY NiKOLAEViÇ LENDER'ÍN ÍSTANBUL ANLATILARI (1890)

Rus Vapur ve T icaret Kumpanyasmda Seyahat Sokak Manzaralan Ayasofya Ístanbul Arkeoloji Müzesi Sultan Ahmet Cami Binbirdirek Mevlevi Dervi�ler Bah�i� Pera SONUÇ

271 273 275 278 279 280 282 283 284 287

KAYNAKÇA

291

DIZIN

295

8

SUN U�

Ístanbul kahir ekseriyetle Banh seyyahlann tuttugu notlarm Türk­ çeye aktanlm1§ gõzlemleri, günceleri ve anilan üzerinden okundu. Rus gezginlerin istanbul ve Osmanh üzerine yazd1klan ancak yakm zamanlarda Türkçe matbuatta gõrülmeye ba§land1. Avrupah seyyah­ lara gõre Ruslann Türklere kar§I tarihi, dini, siyasi geçmi§lerinin, bak1§ aç1lan ve degerlendirmelerinin farkl1hg1 dikkate almd1gmda neler yazd1klan §Üphesiz õnem arz eder. Türklerin Avar-Bulgar çagmdan günümüze kadar Slav/Rus top­ luluk ve devletleriyle ili§kilerinin en çetin asn olan XIX. am yal­ mzca Osmanh cephesinde degil Kafkaslardan Orta Asya'ya kadar büyük bir mücadeleye sahne oldu. Ruslarm karalardan denizlere büyük devletler katarma dahil oldugu bu dõnemde hem Osman­ h hem de bütün Türk dünyas1 bu ezeli rakibi kar§Ismda tarihinin en hazin dõnemlerini ya§ad1. Dolay1S1yla Rusya kar§Ismda bir dizi maglubiyetler ve toprak kay1plan kaçmilmaz oldu. Bu süreçte Rusya ve Osmanh arasmda Hünkâr iskelesi Antla§mas1 gibi konjonktü­ rel ittifaklar da yap1ld1. Osmanh Devleti asi MISlr valisi kar§Ismda kendisine destege gelen Rus ordusunun Ístanbul'da Bogazm Asya yakasmda karargâh kurmasma katlanmak zorunda kald1. Anlan bu ad1m Ruslann Ístanbul ve Bogazlar hakimiyeti hayali ve heyecam için inamlmaz bir ba§an addedildi. Ístanbul' a Rus askeri-diplomatik ziyaretlerin s1kla§t1g1 bu dõ­ nemden itibaren daha ba§ka sebepler ve gerekçelerle Ruslar Ístan­ bul'da gõrünmeye ba§lad1. Bunlarm birçogu seyahatleri masmda 9

19. YÜZYI L D A R U S S EYYA H LARLA O S M A N L I TOPR.A K L A R I N A YOLC U L U K

notlar tuttu ve gõrdüklerini, y