Seçme Yapıtlar III [3, 1 ed.]

Citation preview

ARX _ENGELS

1

� •

�

o(')

�

1

"

.....,..

c.o

YAYlNLARI

SEÇME Y APITLAR Ü'ÇÜNCÜ CİLT

KARL MARX VE

FRİ EDRİCH ENGELS

BİRİNCİ

BASXI

SEÇME YAPlTLAR ÜÇÜNCÜ CİLT

KARL MARX VE

FRİEDRİCH E NGELS

Karl

Marx

ve

lume

Three,

Belll,

Seyhan

Kenan dilimize 11dı

ıı...

Frlcdrlch Erdoğdu,

Someı·

ve

çevrilmiş Ara lı k

Engıols'ln yapıtlarmdan

Publlshers,

Progı·ess

Vahnp

Öner Ünalan

""

1979

Sol

Moscow

Erdoğdu,

t.nrlhlndL·.

Arif

tarafından

Yayınları

1070)

Gelen,

M.

Seçme

ilkyaz

Selectecl

kitap,

(her metin

tarafından,

Ankarıı'da,

derlenen adlı

Mihri

Kııbngll, ayrı

ııyrı

Yapıtlar,

Basımevl'ndc

Works Belli,

(Vo­

Sevim

Ünsal Oskny, olmak

Uzere)

ÜÇ'iincü

Cllt,

dizdirilip

baH-

tırılm.ıştır.

,,

İÇİNDEKİLER

ll

GOTHA PROGRAMININ ELEŞTİRİSİ. Karl Marx

ll 13

Hi

Fricdrich Engels'In önst?zti W.

BRACKE'YE MEKTUP, Kar! Marx

ALMAN İŞÇİ PARTİSİ PROGRAMININ

KENAR NOTLARI, Karl Mar.ı:

16 27

ll

211

lll

30

IV

37

A. DEBEL'E MEKTUP, �·riedrir.h Engels

16

K

5!1

DO(iANIN

70

IANTİJ-DÜHRİNG'E t'SKİ ÖNSÖZ, .1-'ricdrlclı Engel.•

70

KAUTSK'f'YF. MEKTUP, Frtedrkh Engels D lYALEKTİGİ'NE

MAYMUNDAN İNSANA

D4

KARL MARX, Frledriclı Enuels

106 113 115

1311

Frtedrich

Enaels

DJ�·nlektlk Üzerine

110

Hl6

GİRİŞ,

GEÇİŞTE EMEGİN ROLÜ,

Frtedrlch

Enaııle

MARX VE ENGELS'TEN A. BEBEL, W. LİEBKNECHT, W. BRACKI!: VE ÖTEKİLERE ("GENELGE MEKTUP")

HI. üc Ztirlhllnin Manifestosu Ü'I'OP.K SOSYALİZM VE BİLİMSEL SOSYALiZM, Frtlldrtch Engels 1892

İ ngll lzce Baskıya Özel

Giriş

ÜTOPİK SOSYALIZM VE BİLİMSEL SOSYALiZM

1311 152

161

ll

III

1112

V. İ. ZASULİÇ'İN MEKTUBUNA YANITIN İLK TASLAGI, Karl Marx

106

KARL

MA1tX'IN

MEZARI

BAŞINDA

YAPILAN KONUŞMA, Frtedrtch

Eııgel3 IOU

MARX VE DİE NEUE RHEINİSCHE ZEİTUNG, �'riedriclı Engels

200

KOMÜNiSTLER BİRLiGİNİN TARİHİ ÜZERİNE BİRKAÇ SÖZ, Friedrtch Eııflcls

2?.1

230

Alnıaııya'tla KomUnist Partınin İstemleri AİLENİN, ÖZEL MÜLKiYETİN VE DEVLETiN KÖKENi. Friedricfı Enuel•

230

1884 Birinci Baskınııı

232

1891

2:12

İl k el Ailenin Tarihi Üzerine

Ön sözU

DördUncU Almanca Baskıya Önsöz

�.·17

AİLENİN,

247

I.

ÖZEL

MÜLKiYETİN

Tarih-Öncesi

248 249

Yabanıllık

2.

Baı·barlık

II.

311

III.

İrokua Gensi

326

IV.

Yunan Gensl

V.

348

VI.

359

VII.

374

VIII.

386

IX.

408

DEVLETiN

KÖI{ENİ

Aşamaları

1e

253

336

A i

Uygarlık

ı.

VE

Atina Devletınin Oluşumu Roma'da Gens ve Devlet Keltlerde ve Cermenlerde Gens Cerınenlerde Devletin Oluşması Barbarlık ve Uygarlık

LUDWİG

FEUERBACH

VE

KLASİK

ALMAN

FELSEFESİNİN

SONU,

VE

KLASİK

ALMAN

FELSEFESİNİN

SONU

Frledrlclı Enoels 1888 Baskısına Önsöz

40() 411

LUDWİG

FEUERBACH

411

421

u

431

III IV

439 459

TARİHTE ZOiıUN ROLÜ, Friedrich Engels

521

18!ll

SOSYAL-DEMOKRAT

PROGRAM

TASARISININ

ELEŞTİRİSİ.

Friedrich Engels 521

I.

526

Il.

532

III.

Paragrafta

Gtidülerin A\iıklannıası

istemler

İktisadi istemler Birinci Kesime Ek

532 534

On

Siyasal

İNGİLTERE'DE EMEKÇİ

SINIFLARıN

DURUMU'NA ÖNSÖZ,

Friedriclı

Engels 551

GELECEK İTALYAN DEVRİMİ VE SOSYALİST PARTi, Friedrlch Engels

556

FRANSA'DA

VE

ALMANYA'DA KÖYLÜ SORUNU,

Frledrich

558 569 579

II M E K T U P L A R,

Karı Marx ve Frledrlch Engels

579

Engels'ten Londra'daki P. Lavrov'a

583

Marx'tan Hamburg'daki Wilhelm Bios'ya

584

Engels'ten VIyana'daki Karl Kautsky'ye

585

Engels'ten

587

Engels'ten Berlln'deld C. Schmldt'e

589

Engels'ten Breslau'daki

591

Engels'ten

New York'taki F. Kelley Wıschnewetzky'ye Otto Boenlgk'e

Königsberg'dekt Joseph Bloch'a

Engels

fiili

llllll

ı·:ııu•·IK'Iı·n Uthe, Faust,

Bölüm:

I. Sahne 3.

-Ed.

"Yoksa", Seeebi böyle soruyor (s. 810) , "ölü sistemi baş­ langıçtaki akkor halindeki bulutsuya geri getirebilecek ve yeni bir yaşam uyandırabilecek güçler doğada var mı? Bil­ miyoruz." Elbette bunu, 2 x 2 4 gibi, ya da maddenin çekiminin uzaklığın karesine göre çoğalıp azaldığını bildiğimiz gibi bilmiyoruz. Ama doğa konusundaki görüşünü olabildiğince uyumlu bir bütün halinde kuran, ve günümüzde en kafasız görgücünün bile onsuz hiç bir yere varamayacağı teorik doğabilimi içinde, sık sık tam olarak bilinmeyen büyüklük­ lerle hesap yapmak zorundayız ve düşüncenin tutarlığı her zaman bilgi yetersizliklerini aşmak zorundadır. Modern do­ ğabilimi, hareketin yok olmazlık ilkesini felsefeden devral­ mak zorundaydı ; bu ilke olmaksızın daha fazla yaşayamaz­ dı. Ancak, maddenin hareketi, salt kaba mekanik hareket değildir, salt yer değiştirme değildir; ısı ve ışıktır, · elektrik ve magnetik gerilimdir, kimyasal bileşim ve ayrışımdır, ya­ şamdır ve son olarak bilinçtir. Maddenin, bütün sınırsız var­ lık süresi boyunca yalnızca bir kez, ve sonsuzluğuna kıyasla sonsuz derecede küçük kısa bir süre için, kendisini, hare­ ketini farklılaştırabilecek ve dolayısıyla bu hareketin bütün zenginliğini ortaya koyabilecek bir durumda bulduğunu ve, bundan önce ve sonra, maddenin sonsuza kadar salt yer · de­ ğişikliği ile sınırlanmış olarak kaldığını söylemek, maddenin ölümlü ve hareketin geçici olduğunu savunmakta eşanlam­ l ıdır. Hareketin yok olmazlığı, yalnızca nicel olarak değil, aynı zamanda, nitel olarak da, kavranmalıdır ; salt mekanik yer değiştirme, elverişli koşullar altında, ısıya, elektriğe, kimyasal eyleme, yaşama dönüşme olanağını da kapsamak­ la birlikte, bu koşulları kendiliğinden yaratamayan bir mad­ de, hareketi yitirmiştir; kendisine uygun düşen çeşitli bi­ çimlere dönüşrnek yeteneğini yitirmiş bir harekette, henüz dynamis* bulunmakla birlikte, energeia** yoktur ve böylece kısmen yok edilmiş demektir. Ama bunların her ikisi de dü­ şünülmez. Şurası kesindir: bir zamanlar, evren adamızın mad­ desi, en az 20 milyon yıldız (Madler'e göre) kapsayan gü=

• Güç. -Ed. •• Edim. -Ed.

66

ı ıcş sistemlerinin gelişebildiği hareketi - - ne türden oldu­ �unu henüz bilmiyoruz- ısıya çevirmişti; bu güneş sistem­ lerinin giderek yok olduğu da kesindir. Bu dönüşüm nasıl oldu? Güneş sistemimizin gelecekteki caput mortuum unun* tür daha yeni güneş sistemlerinin hammaddesine dönüşüp dönüşmeyeceğini, biz de peder Secchi kadar az biliyoruz. Ama burada ya bir yaratıcıya yönelmek zorundayız, ya da şöyle bir sonuca varmaya zorlanıyoruz : evrenimizin güneş sistem­ lerinin kor halindeki hammaddesi, hareket halindeki mad­ denin özünde var olan hareket dönüşümleri ile doğal yol­ dan üretilmişti, bu dönüşümlerin koşulları, milyonlarca ve milyonlarca yıl sonra da olsa, azçok rasıantı halinde, ama aynı zamanda da raslantıya özgü bir gerekiilikle gene madde tarafından yeniden üretilrnek zorundadır. Böyle bir dönüşüm olanağı gittikçe daha çok benimse­ niyor. Gök cisimlerinin alınyazısının birbiri içine düşmek olduğu görüşüne varılıyor, hatta böylesi çarpışmalarda orta· ya çıkması gereken ısı miktarı hesaplanıyor. Gökbilimin bize verdiği bilgiye göre, yeni yıldızıann ansızın parlaması, eskiden bilinenierin de ansızın daha çok aydınlanması, böy­ lesi çarpışmalarla en kolay yoldan açıklanıyor. Ayrıca geze­ genler grubumuz, güneşin çevresinde ve güneşimiz de ev­ ren adamızın içinde hareket etmekle kalmıyor, bütün evren adamız da uzayda öteki evren adalarıyla geçici , göreli den­ ge içinde sürekli olarak hareket ediyor. Çünkü serbestçe yü­ zen cisimlerin göreli dengesi bile ancak hareketin karşılık­ h olarak saptandığı yerde bulunabilir. Bazı kimseler, uzay­ da, sıcaklığın, her yerde aynı olmadığını varsayıyorlar; son­ suz küçüklükteki bir bölümü dışta tutulursa, evren adamı­ zın sayısız güneşlerinin ısısının uzayda kaybolduğunu ve uza­ yın ısısını milyonda-bir santigrad derece bile yükseltmeyi sağlayamadığını biliyoruz. Bu büyük ısı miktarı ne oluyor? Uzayı ısıtma çabası içinde sonsuz olarak boşa mı gidiyor, pratikte varlığını mı yitiriyor, bir derecenin on ya da daha çok sıfırla başlayan ondahğı ölçüsünde uzayın ısınması kar­ şısında teorik varlığını mı sürdürüyor? Böyle bir varsayım, hareketin yok olmazlığını yadsır; gök cisimlerinin ardarda birbirlerinin içine düşmesiyle bütün var olan mekanik hare'

•

Ölü knlıntılnrı. -Ed.

67

ketin ısıya dönüştüğü ve bunun uzaya yayıldığı, böylece "kuvvetin yok olmazlığı"na karşın genellikle bütün hareke­ tin duracağı olasılığını kabul eder. (Burada hareketin yok olmazlığı yanında, kuvvetin yok olmazlığı deyiminin ne ka­ dar hatalı olduğu anlaşılıyor. ) O halde, ilerde bilimsel araş­ tırmanın gösterıneyi amaçladığı bir yoldan, uzaya yayılan ısının, yeniden yığılıp etkin olabileceği bir başka hareket biçimine dönüşmesi olanağına sahip olması gerektiği sonu­ cuna varınz. Bununla, ömrü bitmiş güneşierin ateş halindeki buhara dönüşü karşısında bulunan başlıca güçlük kay­ bolur. Zaten sonsuz zaman içinde dünyaların sürekli olarak yinelenen birbirini kovalaması, ancak sonsuz uzay içinde sa­ yısız dünyaların yanyana bulunuşunun mantıki bir tamla­ masıdır - Draper'in teoriye aykırı Yankee beynine bile ge­ rekliliğini zorla kabul ettiren bir ilke.* İçinde maddenin hareket ettiği şey sonsuz bir çevrim, yörüngesini ancak dünyasal yılımızın uygun bir ölçü olama­ yacağı zaman dönemleri içinde tamamlayan bir çevrim, için­ de en yüksek gelişme zamanının , organik yaşam zamanının ve daha önemlisi doğanın ve kendi kendilerinin bilincine er­ miş varlıklarının zamanının, yaşam ile özbilincinin geçerli olduğu uzayın sınırlılığı kadar dar bir çevrimdir; ister gü­ neş ya da bulutsu buhar olsun, ister bir hayvan ya da hay­ van cinsi olsun, ister kimyasal birleşme ya da ayrışma olsun, eşit ölçüde geçici olan ve içinde hiçbir şeyin sonsuz olmadı­ ğı, ama sonsuz olarak değiştiği, sonsuz olarak hareket eden, hareketini ve değişimini yasalara göre yapan maddenin son­ lu biçimdeki varlığını içeren bir çevrimdir. Ama bu çevrim, zaman ve uzay içinde ne kadar sık ve ne kadar amansızca tamamlanırsa tamamlansın ; kaç milyonlarca güneş ve dün­ ya doğup kaybolursa kaybolsun; yalnız bir güneş sistemin­ de ve yalnız bir gezegende organik yaşam koşulları ortaya çıkıncaya dek ne kadar zaman geçerse geçsin; aralarından düşünebilen beyne sahip hayvanların gelişmesine, ve kısa bir zaman için yaşam koşullannın ortaya çıkıp sonra gene • "Sonsuz uzay içinde dünyaların çokluğu, sonsuz zaman içinde dünyala­ rın birbirini Izlediği anlayışına götürür." (J. W. Draper, History of t h e Intellec­ tual Development of Europe, Vol. II, [s. 325 ] . ) [Engels'in notu.]

�

acmıasızca ortadan kaldırılmasına dek ne kadar çok orga­ n i k varlıklar meydana gelip ve daha sonra gene yok olursa maddenin bütün dönüşümleri içinde, sonsuza dek olsun aynı kalacağı, hiçbir niteliğinin hiçbir zaman kaybedileme­ yceeği ve bu yüzden aynı zamanda da aynı sarsılmaz zorun­ Julukla yeryüzünün en yüce yaratığı düşünen aklı yokede­ ceği ve bir başka yerde; bir başka zaman onu yeniden ürete­ ceği konusunda kuşkumuz yoktur. -

1 1175-7G'da

Engels

! a ra fından yazılmıştır İlk kez Almanca

ve

Rusça olarak Marx­

Engels Arşivi, Kitap Il, ı n25'te yayınlannuştır

I