Scivias III

Citation preview

NUNC COGNOSCO EX PARTE

THOMASJ. BATA LIBRARY TRENT UNIVERSITY

Digitized by the Internet Archive in 2019 with funding from Kahle/Austin Foundation

https://archive.org/details/corpuschristiano043aunse

CORPVS CHRISTIANORVM Continuatio Mediaeualis

XLIII A

CORPVS CHRISTIANORVM Continuatio Mediaeualis

XLIII A

HILDEGARDIS SCIVIAS

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICII MCMLXXVIII

HILDEGARDIS SCIVIAS

PARS III

EDIDIT

ADELGVNDIS FUHRKOTTER O.S.B. COLLABORANTE

ANGELA CARLEVARIS O.S.B.

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICII MCMLXX VIII

3,

L£

SVMPTIBVS SVPPEDITANTE Svpremo Belgarvm Magistratv PVBLICAE INSTITVTIONI atqve Optimis Artibvs Praeposito EDITVM

©

Brepols 1978

No part of this work may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means without written permission from the publisher.

A

HILDEGARDIS SCIVIAS EDIDIT

ADELGVNDIS FOHRKOTTER O.S.B. COLLABORANTE

ANGELA CARLEVARIS O.S.B.

DIE SIGEL I. VOLLSTANDIGE HANDSCHRIFTEN B

Briissel, Kgl. Bibi., Cod. 11568, 3. Viertel des 12. Jh.s, Park

C

Bernkastel-Kues, Cusanusstift, Cod. 63, a.1210. St. Eucharius

E

ehemals Eberbach OCist, 12. Jh., verschollen, s. Teiledition

F

Fulda, Hess. LB, Cod. B 6a, a. 1331, Weingarten OSB

H

Heidelberg, UB, Cod. Sal. X, 16, 12 Jh., Salem OCist

OPraem OSB, Trier

O

Oxford, Merton College, Cod. 160, 13. Jh.

R

Wiesbaden, Hess. LB, Hs. 2 (Riesenkodex), ca. 1180-1190, Rupertsberg OSB bei Bingen

T

Trier, Stadtbibl., Ms. 40 722/277, a. 1487, Kartause Beatusberg bei Koblenz

V

Citta dei Vaticano, Bibi. Apost. Vat., Cod. Pal. lat. 311, vor 1179, Rupertsberg OSB

W

Wiesbaden, Hess. LB, Hs. 1, um 1165, Rupertsberg OSB, ver¬ schollen seit 1945, Fotokopie in OriginalgroCe erhalten II. EXZERPTEN-UBERLIEFERUNG UND HANDSCHRIFTEN DER 'SYMPHONIA’

G

Gent, UB, Ms. 241, 1163-1173, Rupertsberg OSB, St. Eucharius OSB, Trier

D

Dendermonde, Abteibibl., Cod. 9, Texte der ‘Symphonia’, um 1175, Rupertsberg OSB

Rs

Wiesbaden, Hess. LB, Hs. 2 (Riesenkodex), Texte der ‘Sym¬ phonia’, ca. 1180-1190, Rupertsberg OSB

M

Miinchen, Bayerische Staatsbibl., Clm 324, 13. Jh. (Gebeno), Kaisersheim OCist

K

Berlin, Staatsbibl., Pr. K., Ms. theol. lat. qu. 371, Kartause St. Barbara, Koln

Hn

Hannover, Niedersachs. LB, Ms. XIII, 859, a. 1419

m

Mainz, Stadtbibl., Hs. I 330 (582), 1520-1540, Mainzer Kartause

14. Jh.,

III. EDITION /

Iacobvs Faber, Parisiis 1513 (Erstdruck)

PL

J.P. Migne, Patrologia lat., T. 197, coi. 383-738, Parisiis 1855, 1882, 1952, Nachdruck von / IV. TEILEDITION

E

F.W.E. Roth in Roman. Forschungen 6, 1888, 495-508, Edition aus der Hs. E

V.

Q^iu\iandLt fidduLvancrc 4txene xvi* ecti iplendonf tlUque duibo uxfy iapbu p Jidtr: iertuta e-fle nn dcbcr m&niitttdme. lanni arto pjmfxlfi facit ixup* duv~alnmdvnc'nmonf dw. ddiAbohtf ixadvrab{qy berede Q^odcmiffidd^onmuCxyxOTf ^vu* rm ienfdm.y fide ledcf dt £ homo xuraeidic bebent' herede Q iwd^furiJiol^iillnionfdet xviu- 0 xemplu deitPlurh 4dedduad bommib; tneopi?eniU?ilii'£n 5 cf. supra 345-347. 366/367 cf. Is. 40, 17. 370 cf. Eccli. 8, 6. 371 cf. Mt. 4, 4 ; Greg., In HieZ. 1, 10, 5 — CC 142, p. 146, 47-63. 379 inuolutant : cf. Aug., hnarr. m ps. 57, 7 — CC 39, p. 715, 35 sq. 384 cf. Eccli. 47, 13.

362 multi om. H 367 tacti facere ~ 0 376/377 abscondens se ~ O 380 ln supra lin. B, dei. a 383 etiam me ~ O etiam supra lin. C 388 conglut.] glutinationem F 391 Deum om. O inspicere] aspicere O 392 agnosceret ex agnoscente corr. H

f

363 ipsorum] suam 365 consensu atque opere] atque consensu et opere 379 stercore quo] tece qua 384 putredini] corruptibilitati 385 de] a quoniam] quia 391 inspicere] aspicere

PL 658

VISIO OCTAVA, c. 8

489

ipsorum. Et quoniam me despiciunt, idcirco faciunt quod uolunt. Ipsi contemnunt Deum, sic etiam neglegunt illius praeceptum. Vnde et multoties in indignatione mea deputan¬ tur ad plenitudinem mentis suae facere quod uoluerint, quia 400 uita aeternae felicitatis eos fugit quasi nihilum sint ; multoties etiam deficientes tam in prosperitate praesentis uitae quam futurae, quoniam duri et immobiles ad felicitatem boni sunt. Contumacem enim peccatorem in malis suis perseuerantem desero, uiuificans eum qui in se respicit et a peccatis suis in 405 timore meo cum pura paenitentia se ad me conuertit. Nam ego sum columna firmae stabilitatis, quae numquam desero quaerentem me ; quoniam qui me apprehendit et se mihi intime ac fideliter coniungit, numquam decidet in per¬ ditionem. Qui uero me habet in obliuione mentis suae et super410 biendo se eleuat super me, id est qui in se ipsum magis con¬ fidit quam in me ac ideo fiduciam in me contemnit habere, quoniam pro nihilo computat gratiam Dei, quia in animo ipsius sum ut uentus turbinis, ipse habens me neglegenter in irrisione et superbe cum elatione in desperatione, non propter grauedi415 nem peccatorum quae perpetrauerit, sed propter superbiam me deridendo sic dicens : ‘Quid est gratia Dei ?’ ; hunc ego deiciendo occidam et in electione mea eum erigere nolo, quia mortuus est in aeterna felicitate. Sed et hi homines qui non habent fiduciam se posse surgere 420 de grauioribus culpis peccatorum suorum, sic abicientes omni¬ potentem Deum et gratiam ipsius, desperantes scilicet in nimia tristitia quasi non possint saluari de enormitate crimi¬ num suorum, deficiunt proiecti a me et acerbe corruunt in mortem morientes in inferno inferiori cruciatu mortis aeternae. 425 Nunc etiam loquar de dilectis filiis meis, qui me suscipiunt aperto sensu et uoluntario animo atque acuto intellectu et qui me gemitu ac fletu tangunt me excipientes cum gaudio atque omni amplectentes intentione. O flores mei ! qui dum me adesse sentiunt, subito gaudent in me et ego in illis. Ipsi dul430 ciores suauioresque mihi sunt super amorem lapidis pretiosis421/423 cf. Bened., Reg. 3, 50 — CSEL 8, p. 11 8,

4, 74. 12.

422/423 enorm. crim. : cf. Salu., De gubern. Dei 424cf. Ps. 85, 13. 429/430 cf. Sap. 7, 9.

398 in om. H 400 uitam K7, uitae H 414 elatione] eleuatione B 422 mimia (sic) C 423 proiecti] protecti O 424 cruciatu ex cruciati corr. supra lin. H 429 illis] eis O 430/431 super usque pretiosissimi supra lin. H lapidis pretiosissimi amorem ~ O f 397 uolunt] male praem.

398 multoties] perfrequenter 398/399 deputantur] permittuntur 400 multoties] frequenter 403 enim om. m 411 in me fiduciam habere contemnit ~ m 412 computat] reputat m ipsius] eius/m 418 in] ab fm 421 ipsius] eius m 427 ac] et/m 429 sentiunt adesse ~ m 430 mihi om. m

PL 659

490

PARS TERTIA

simi et super fulgentes pretiosas margaritas in mente hominum qui eas amplectuntur ardenti desiderio. Ipsi etiam sunt mihi nobilissimi quadrati lapides, quia in conspectu meo mihi semper sunt amabiles. Hos assidue uolo limare et purgare, quate435 nus recte ac decenter ponantur in caelesti Ierusalem : quia semper in mentibus suis bona uoluntate mecum epulantur, nec mea iustitia possunt satiari. Nam mox cum tactum meum sentiunt, properant ad me tamquam ceruus ad fontem aquae. Sed ego saepe relinquo eos, ita quod ipsis uidetur quasi sint 440 sine adiutorio ; quod idcirco facio ut exterior homo in eis non infletur per superbiam. Tunc plorant ac lugent aestimantes me ipsis esse offensam ; sed ego sic perscrutor fidem eorum. Attamen forti manu teneo eos sic auferens ab ipsis elationem nec permittens eos cognoscere quid sint in occultis bonis suis : 445 quia multiplices fructus in eis facere uolo, animis ipsorum dolentibus ac cordibus eorum uulneratis in doloribus. Permitto enim multoties diabolicas persuasiones ipsos inuadere in igneis sagittis de flatu immunditiae incendii ardentis spiritus forni¬ cationis, quae uulnerant corpora eorum in infirmitate fragilis 45° naturae ; et hoc idcirco permitto, quatenus hoc modo tam fortiter imbuantur inspiratione Spiritus sancti, quod postea fiant insignes praecones et flagrantes in uirtutibus. Ipsi quippe erunt in probatione quasi aurum in fornace, id est probati in irrisione et in indignatione, ita quod quasi nihilum computa45 5 buntur et quod saepissime per raptores substantia sua denu¬ dabuntur ac per dissensionem plebis in aduersitatibus sicut agnus a lupis dilacerabuntur. Et ut oues dum eas lupus dis¬ pergens dissipat, tamen non moriuntur, ita sunt et isti homi¬ nes in morte animae non morientes sed eo magis uiuentes pur460 gati in aduersis. Nam bona arbor ut fructum ferat irrigatur, circumciditur atque circumfoditur, et ab ea uermes, ne fruc¬ tum eius comedant, abstrahuntur. Quid est hoc ?

433 quadrati lapides : cf. Herm., Pastor. Visio 3, 2, 4 — ed. Fr. X. Funk, p. 355. 434 cf. id. Pastor, Simii. 9, 9, 2 — Funk, p. 517. 438 cf. Ps. 41, 2. 439/440 cf. Ps. 87, 5. 447/448 cf. Eph. 6, 16. 453 cf. Sap. 3, 6 ; I Petr. 1, 7. 454/ 455 cf. Sap. 3,17. 457/458 cf. Ez. 34, 5. 460/461 cf. Mt. 7, 17 et parall.

432 mihi sunt ~ W 446 (uulnera)tis supra lin. C in om. O 460 f(erat) supra lin. alia manu H

f 433/434 semper mihi ~ m 435 Hierusalem / 442 ipsis] eis m 447 multoties] frequenter /m

447 enim] etiam B

449

440 homo exterior ~ m 451 Spiritus sancti inspira¬

tione ~ m postea] praeterea/ m 452/453 Ipsi usque probati] probati erunt in probatione quasi aurum in fornace m 459 animae morte ~ m 461 cir¬ cumciditur] putatur f m est om. f m

uermes] erucae / m

462 comedant] corrodant f m

VISIO OCTAVA, c. 8

491

Bonus scilicet homo non sit durus nec maleuolus ad iustitiam Dei, sed lenis ac flexibilis ad quodque bonum, a se 465 abscidens malum seque considerans in scrutatione operum suorum atque auferens a se infestationem laedentium se ini¬ micorum. Sed tamen, antequam homo sentiat me in cogita¬ tione sua aut intellectus ipsius intellegat me intra se, sum ei caput et plantatrix fructuositatis et uirtus fortitudoque firmae 47° ciuitatis quae aedificata est supra firmam petram. Omnis ergo fidelis homo audiat me sibi dicentem : ‘O homo, est modo conueniens et congruum, ut homo ratio¬ nalis sine intellectu sit ut irrationale pecus, quod non aliter facit nisi secundum quod expetit libitus ipsius ? O miseri 475 homines, qui nolunt scire magnam gloriam illam quam Deus ipsis dedit ad similitudinem sui ! Sed non potest esse, ut uolunt, quod libere et quasi hereditario iure omnia mala fa¬ ciant quae desiderant, quasi hoc ex natura corporis sui possi¬ deant, nolentes considerare se habere honorem illum quod 480 bona opera operari ualeant. Deus in sua ordinatione omnia iuste constituit. Et quis potest ei repugnare ? Quid est hoc ? In huiusmodi uidelicet comparatione, quod aliquis ordinationi Dei simili exemplo possit comparari aut sapientia aut discre¬ tione in ullis rebus ? Et cur est hoc, quod efficaciam illam 485 quae eis data est sibimetipsis auferre uolunt, quod bene scili¬ cet et male facere possunt ? Quomodo ? Nam ego cum eos tactu meo admoneo qui tunc me apprehendunt, mox ut me adesse sentiunt, hi bonum opus quod uolunt ad effectum meo adiutorio perducere possunt ; qui uero me contemnunt, in 490 imbecillitatem sui et in malum corruunt. Sed praui homines excusare se nituntur, ita quod bona opera operari non possint ; et hoc propterea faciunt quod exterior homo in eis uoluntatem suam exerceat in libertate. Nunc, o carissimi filii mei, qui mihi dulciores in odore super

470 cf. Antipb. Haec est domus Domini ... aedificata supra firmam petram — CAO j nr. 2998. 473 cf. II Petr. 2,12. 485/48« cf. Lc. 6, 9. 480/490 cf. 1 Reg. 2, 3OC.

460 fructuositas F 482 comparatione] comparare F, operatione T illis R, nullis C 488 effectum] affectum B 480 me uero ~ W sunt f 402 in eis] meis H 493 libertatem R

484 ullis] 491 pos¬

/ 465 abscindens / m 468 ipsius] eius m 469 plantatrix] radix fm 471 homo fidelis ~ m 472 est modo] estne/ m 474 secundum nm. m libitus] libido/m 475 gloriam magnam ~ m 476 ipsis dedit] dedit illis m potest] posset m 477 iure hereditario ~ m 480 Deus] operans add. m 481estflw. fm 484 ullis] illius / m 485 sibiipsis/m uolunt] nolunt/m 487 me tunc ~ m 488 hi] in m 491 possunt / m 492 homo exterior ~ m 493 libertatem / m

PL 660

PARS TERTIA

492 495

500

505

omnia aromata estis, audite me uos admonentem. Dum tem¬ pus habetis facere bonum et malum, sincera deuotione colite Deum uestrum. O uos iterum dulcissimi filii mei qui ascenditis sicut aurora, uos qui ardere debetis in caritate ut sol in radio suo, currite et properate, carissimi mei, in uia ueritatis quae lux mundi est, quae est Iesus Christus Filius Dei qui uos rede¬ mit sanguine suo in fine temporum, ut cum gaudio post transi¬ tum uestrum peruenire possitis ad ipsum.’ Et iterum audiui eum qui sedebat in throno dicentem ad me: ‘A desiderantibus caelestia fideliter credendum et non pertinaciter examinandum est quomodo Filius Dei missus in mundum a Patre natus sit ex Virgine, quia humanus sensus fragili et mortali corpore et grauissimo peccatorum onere grauatus secreta Dei plus dignoscere non poterit quam Spiritus sanctus cui uult reuelauerit.’ 9.

510

QVOD HVMANITAS SALVATORIS

ECCLESIASTICAM AEDIFICATIONEM SVSTENTANS APPARET IN FIDE POPVLORVM FIDELITER OPERANTIVM

515

520

525

Quapropter per mysticum mysterium haec etiam colum¬ na quam uides in plaga meridiana in praefato lapideo muro demonstrati aedificii ultra prae¬ dictam columnam uerae Trinitatis significat humani¬ tatem Saluatoris, qui conceptus de Spiritu sancto natusque ex suauissima Virgine Filius est Altissimi, fortissima sanctitatis columna exsistens, omnem uidelicet ecclesiasticam aedificationem sustentans. Cuius humanitas apparet in ardente fide lapidum fidelium populorum in bonitate superni Patris fortis¬ sime operantium post declarationem Trinitatis manifestata : quia Trinitate in uno Deo certificata credenti populo creditum est etiam incarnatum Dei Verbum uerum Deum cum Patre et sancto Spiritu in unitate diuinitatis in uno et uero Deo colendum.

497 cf. Cant. 6, 9. 500 cf. Ioh. 8, 12. 500/501 cf. Apoc. 5, 9. 508/509 cf. Lc. 10, 22. 514/515 uide supra. Pars III, Visio 7, 63 sq. 516/517 cf. Hugo de s. Viet., De arca Noe morali 2, 7 — PL 176, 640D. 517/518 cf. Symbolum Credo in Deum 3. 518 cf. Lc. 1, 32.

497 uos om. F ter om. W

HO

500 uos] nos R 507 onere peccatorum ~ O 512 FIDELI519/520 aedificationem ecclesiasticam ~ O 525 Spiritu sancto

f 500 uos] nos/m

514/515 in usque aedificii om. m 518/519 columna sanctitatis ~ m

515/516 praedictam om. m

PL 661

VISIO OCTAVA, c. 8-n

493

IO. QVOD SANCTITVDO VERAE INCARNATIONIS HVMANIS MENTIBVS OBVMBRATA AB INTERIORIBVS FIDE ET OPERE COGNOSCITVR/EXTERIORIBVS FAMA ET VOCE MANIFESTATVR

530

Quae columna magna est et obumbrata, intra et extra idem aedificium apparens : quoniam sanctitudo uerae incarnationis magna et inaestimabilis ita humanis men¬ tibus est obumbrata, ut non possit considerari nisi quantum possibile est per fidem intueri et interioribus diuino cultu labo535 rantibus fide et opere cognosci, et exterioribus otio uacantibus fama et uoce manifestari. Visuique tuo tam umbrosa apparet, ut nec ma¬ gnitudinem nec altitudinem eius cognoscere ualeas : quia idem Filius meus inter homines in mortalitate 540 carnis, quoniam pro populo mortem subiturus erat, quasi obumbratus mortalis scilicet exsistens sine omni macula pec¬ cati apparuit, ita tamen quod uera eius incarnatio, in mysti¬ ca magnitudine secretorum Dei incomprehensibilis et in excellentia diuinae potentiae inaestimabilis, omnem cognitio545 nem humani intellectus excedat. II. QVOD SOLI DEO COGNITVM EST QVOT ET QVALES FVTVRI SINT VT PERFICIATVR CORPVS CHRISTI

Sed quod inter columnam hanc atque columnam uerae Trinitatis est interruptus locus longitudinis 55otrium cubitorum uacuusque absque muro, ut tibi superius ostensum est : hoc est quod incarnatus Dei Filius Deus uerus cum Patre et Spiritu sancto exsistens adhuc latet in membris suis, quae fideles homines sunt qui usque ad finem mundi nascituri sunt, per uiuentia opera membra capitis 553 sui effecti, ut supra mirabiliter et typice edocta es. Qui, quot et quales futuri sint in prolixitate superuenientium temporum, hoc est in mysterio ineffabilis Trinitatis, ipsi eandem Trini-

534 cf. II Cor. 5,7; Eph. 3, 17. 540 cf. Oratio Deus qui pro nobis Filium tuum crucis patibulum subire uoluisti — Bruylants 2 nr. 438. 541 sine ... macula . cf. Leu. 9, 3. 549/551 uide supra. Pars III, Visio 2, 511-515554/555 cf. Eph. 5, 30’; Coi. 1, 18. 557/558 cf. Symbolum Quicumque, 3.

530 Quae] Sed T 533 obumbrata] umbrata F 543 magnitudine om. O 552 uerus Deus ~ O uerus supra lin. R 553 ad] in II 555 quot] quod T 556 sint] sunt C T, in simplicitate add. F

/•534 est om.m macula ~ m quod om. m 557 ipsi om. f m

539 idem om.fm 540 erat subiturus ~ m 541/542 peccati 544 potentiae diuinae excellentia ~ m o48/5ol Sed usque 553 quae] qui fm 555 es om. m 555/556 quales et quot ~ m

PARS TERTIA

494

tatem in unitate diuinitatis fideli cultura adoraturi, cum locus eorum qui adhuc nascituri sunt uacuus sine aedificato muro 560 bonorum operum sit. Vbi tamen fundamentum positum est, quoniam in praescientia Dei sunt et quia etiam fides saluationis eorum, quam habituri sunt, iam posita fortiter consistit, ita ut homo spem et fiduciam non habeat in alio quam in Deo, non diffi565 dens de misericordia eius sed confidens in eum, quod fortissi¬ mum fundamentum fidelis animae est. 12. QVOD OMNIA OPERA INCARNATI FILII DEI ET COLLECTIO ECCLESIAE DE QVATTVOR PARTIBVS MVNDI SVNT IN VOLVNTATE PATRIS

570

Quod autem haec umbrosa columna in hoc ipso aedificio in eodem loco stat, ubi desuper in cae¬ lestibus mysteriis coram Deo illum magnum et quadratum lucidissimique candoris splendorem prius uidisti, qui secretum superni Creatoris desi575 gnans in maximo mysterio tibi manifestatus est : hoc est quod incarnatus Dei Filius omnia opera sua quae cor¬ poraliter in mundo iniurias passus operatus est, ea secundum secretam uoluntatem Patris adimpleuit. Quod etiam ille PL splendor designat magnus uidelicet in significa- 662 58otione mysteriorum Dei, quattuorque angulorum : quoniam ad cognitionem Christi multi ex his qui per quattuor partes mundi nascuntur peruenturi sunt ; atque eximii candoris : quia lucidissimam diuinitatem nulla tenebrositas offuscare potest, ubi idem secretum supernae et gloriosae 585 maiestatis in magna profunditate et mysterio scientiae crea¬ toris omnium qui cuncta creauit typice tibi aperitur, ita ut ipsi creatori nullus ad hoc in auxilio succurreret nec ullus ipsi resistendo in hoc repugnaret, ea tantum in uoluntate bonitatis suae per Verbum suum creans. Vnde in eo alius splendor 590 uelut aurora in se aeriam in alto purpuraeae lucis claritatem habens fulget, per quem tibi in mystica ostensione mysterium incarnati Filii Dei demon¬ stratum est, quoniam in secreto summi Dei candor aurorae,

564 cf. Bened., Reg. 4, 41. 564/565 cf. id., Reg. 4, 74. Pars I, Visio 4, 48-53, 399-401.

562 praescientia] sapientia C

fide R

571/575 uide supra„

563 habitur] habitaturi F

f 558 cum om. f m 559 qui] ut praem. f m uacuus] est cum add. f m 560 operum om. m 562 fide/ m 563 sunt om. m 571 eodem] illo 573 luci¬ dissimum578 Quod] Quid 581 his] iis

VISIO OCTAVA, c. 11-13

495

Virginis scilicet Mariae, declaratur, quae in utero suo Filium 595 eiusdem caelestis et altissimi Patris portauit, qui purpureum sanguinem suum clarissima luce saluationis fulgentem effudit, secundum quod tibi in hac secreta uisione incarnatio eiusdem Filii mystica obumbratione ostenditur.

13. 600

QVOD IN CHRISTO OMNES VIRTVTES ACVTO STVDIO

PLENITER OPERANTVR ET IN IPSO APERTE MANIFESTATAE SVNT

Sed quod in praedicta columna ab imo usque ad summum eius in modum scalae ascensus est : hoc est quod in incarnato Filio Dei omnes uirtutes pleniter opera¬ bantur, qui in se uestigia saluationis reliquit, ita ut tam pusil605 lus quam magnus fidelium sibi competentem gradum in ipso reperiant in quo pedem in ascensum uirtutum ponant, ut ad optima loca perueniant, ubi uirtutibus operandum est. Quo¬ modo ? In optimis locis bonorum cordium aggregantur uir¬ tutes ad sanctissimum opus suum, quatenus Filium Dei in 610 membris suis perficiant, quod est in electis hominibus. Vnde et in ipso est exemplum perfectionis omnibus fidelibus qui in lege Dei occupati sunt, ut se de bono torqueant ad melius, scientes manifestationem uerae incarnationis ubi Filius Dei ueraciter in carne demonstratus est, in quo fidelissimus ascensus ad 615 caelestia reperitur. Propter quod etiam omnes uirtutes Dei descendentes et ascendentes oneratas lapididibus ad opus suum hic ire uides : quia in Vnigenito Dei lucidissimae uirtutes quasi per humanitatem eius descen¬ dunt et quasi per diuinitatem ipsius sursum tendunt. Descen620 dunt etiam per ipsum ad corda fidelium hominum, qui bono corde uoluntatem suam relinquentes ad recta opera flexibiles se reddunt, secundum quod operarius ad leuandum lapidem se inclinat quem ad aedificium deferat. In ipso etiam sursum ascendunt, cum caelestia opera in hominibus perfecta Deo 625 gratulabunde offerunt, ut corpus Christi in fidelibus membris ipsius quantocius perficiatur. Vnde etiam quasi lapides ad altiora portant, qui sunt pennata et lucida opera quae cum ipsis homines ad tutelam suam operantur : quoniam unaquaeque 594/585 cf. Missale Rom., Missa de s. Maria a Pentec. Beata uiscera ... quae portauerunt aeterni Patris Filium. 610 cf. Coi. 1, 24. 615/617 cf. Herm., Past., Simii. 9, 3, 5 ; 9, 4, 1 ; 9, J, 4 — ed. Funk, p. 505. 618/619 cf. Eph. 4> 10. 625/626 cf. Eph. 4, 12-13. 603 est supra lin. V in supra /in. W 604 ut supra lin. C 620 etiam supra /in. V 622 leuandum] portandum in ras. C 623 se in marg. V 626 ipsius supra lin. H ipsius usque perficiatur in marg. F 628 hominibus C

f 595 eiusdem om.

612 torqueant] recipiant

626 quantocius] quam citissime

PARS TERTIA

496

630

635

640

645

650

actio a Deo obtinet alas suas, per quas se de stercore humanae mentis eleuet, fulgentem etiam splendorem habens per quem ante Deum luceat, quia obstrui et abscondi non potest quod fluit de fonte uitae aeternae. Nam ut fons non debet esse in absconso sed in manifesto, ut omnis homo qui sitit ad ipsum ueniat et hauriat atque bibat, sic Filius Dei non est obtrusus nec absconsus electis suis sed manifestus, praeparans se ad retributionem operum ut ea manifestet iusta remuneratione, quae propter ipsius uoluntatem ad hominibus perficiuntur. Idcirco fidelis homo ambulet in fide ad Deum quaeratque mise¬ ricordiam eius, et dabitur illi. A non quaerente autem non inuenietur, ueluti fons non fluit ad homines ipsum solummodo scientes nec ad eum uenire uolentes, sed illos oportet ad eum accedere, si aquam eius haurire desiderant. Sic homo faciat. Ad Deum accedat per legem sibi ab ipso constitutam, et inueniet eum dabiturque illi cibus uitae et aqua salutaris, ita ut amplius nec esuriem nec sitim sustineat. Vnde et praedictae uirtutes acutum studium idem opus perficiendi habent : quoniam studiosissime sicut torrentes aquae ad opus diuinum currunt, quatenus sole fulgentiora Christi mem¬ bra capiti suo in lucidis acquisitionibus nobilissime perfecta coniungantur. Propter quod etiam, ut audisti, fortes operarii Dei appellantur, quia strenue in bonis operibus fidelium hominum semper conuersantur. 14. QVOD SEPTEM VIRTVTES SEPTEM DONA SPIRITVS SANCTI SIGNIFICANT

655

Sed quod inter has uirtutes praecipue septem uides, quarum etiam formas et habitus secundum quod tibi permittitur consideras : hoc est quod inter uirtuosa opera hae septem uirtutes praestantissime septem

631 abscondi non potest : cf. Mt. 5, 14. 633/634 cf. Ioh. 7, 37. 638 cf. II Cor. 5, 7. 641/642 cf. Ps. 33, 6. 642 cf. Is. 12, 3. 644 cf. Eccli. 15, 3. 645 cf. Ioh. 6, 35. 655 cf. Herm., Past., Visio 3, 8, 2 — ed. Funk, p. 369. 658/659 septem ... dona Spir. : cf. Isid., Lib. num. 8, 38. 39 — PL 83, 187AB.

629 obtinet] obtulit R 630 e(leuet) supra lin. B 631 lucerat W 636 remun.] retributione B 644 inueniat B cibus] -que add. H 648 fulgentiores sole R 648/649 membra supra lin. H 654 significent O 655 in¬ ter] iter H 658 hae] haec B uirtutes in marg. F

f 629 a Deo obtinet] Deo offert

stercore] fece 631 abscondi et obstrui ~ m non] debet nec add. m 636 remuneratione] retributione m 643 Accedat ad Deum ~ m 046 acutum] intentum / m 64? ad om. f m 648 fulgentiores sole/ m 655 quod usque septem] quid septem uirtutes inter quas praecipue m 658 uirtuosa] studiosa / m

PL 663

VISIO OCTAVA, c. 13-15

660

665

497

ardentissima dona Spiritus sancti designant ; quia in obumbratione Spiritus sancti Virgo clarissima Filium Dei sine peccato concepit, in sanctificatione scilicet sanctarum uirtututum, quae aperte in eodem Vnigenito Dei manifestatae sunt, quasi in forma sua illuminantes corda fidelium et quasi in habitu suo in unitate fidei se dilatantes, ut Isaias seruus meus testatur dicens. 15.

VERBA IS AIAE DE EADEM RE

Egredietur uirga de radice Iesse, et flos de radice eius ascendet. Et requiescet super eum spiritus Domini : spiritus sapientiae et intellectus, spiritus consilii et fortitudinis, spiritus scientiae 670 et pietatis ; et replebit eum spiritus timoris Domini. Hoc tale est. Virgo Maria egressa est de angustiis saecularium oppres¬ sionum in dulcedinem honestatis morum, ut aliquis de domo egreditur in qua inclusus continebatur, qui se non eleuat supra ipsam domum sed recto itinere coram se graditur ; et ut 675 riuulus uini de torculari exprimitur, non se exaltans supra idem torcular sed moderate defluens in locum suum. Et quare uirga ? Quia non spinata moribus nec nodata terrenis cupidi¬ tatibus sed plana, id est carnali concupiscentiae non copulata, orta scilicet de radice Iesse, id est ab illo qui quasi fundamen680 tum erat regalis prolis de qua eadem illibata Mater nata processit. Vnde et de radice eiusdem uirgae ascendit suauissimus odor, qui fuit integra uiriditas eiusdem Virginis uolans in altissimum modum, Spiritu sancto eam ita irrigante, quod ex ipsa almus flos natus est. Quomodo ? Vt flos nascitur in agro 685 non seminatus semine, sic surrexit in ea caelestis panis sine radice uirilis commixtionis et absque omni humano onere, sed tantum natus in suauitate diuinitatis non tactus ulla indi¬ gnatione peccati, ueniens tortuoso serpente nesciente nec eum prorsus tangente. Vnde et idem flos latenter illum dece690 pit, ita quod sursum ascendit et genus humanum in peccato

659/660 cf. Lc. 1, 35.

664 cf. Eph. 4, 13.

667 Is. 11, 1-3.

680/681 cf.

Antiph. Regali ex progenie Maria orta refulget — CAO 3 nr. 4591.

659 ardentissima «e arg- cnrr. H, ardentisima B 662 manifestatae manifeste corr H 663 et supra lin. B 666 isaiae verba ~ O 668 Domini spiritus super eum ~ F 669 scientiae] sapitiae (1) 1F 673 inclusus] ex con- corr. H, con¬ clusus C 677 spinata ex in- corr. H 683 eam ex eum corr. V ita om. H 689 eum om. C T prosus V, propsus R tagente F idem supra lin. R

f 661 sanctarum scilicet ~ /» 67« idem om.fm «77 spinata ... nodata] spinosa ...nodosa fm «79 ab] de/m 680 eadem] illa/m 682 uiriditas] puritas fm

682/683 uolans ... modum] uolens ... cacumen{m

685 seminato fm

689 prorsus] propius/m

idem] ille

683 ita eam

m

PL 664

PARS TERTIA

498

conceptum ad alta sustulit, quod ille prius fraudulenter deceperat et in perditionem secum detraxerat. Et quoniam hic flos Filius Dei erat, requieuit super eum spiritus Domini, id est spiritus aeternae diuinitatis. Quomodo ? 695 Quando humilitas exaltata est in ascensu eiusdem floris, ubi in irrisione prostrata est superbia, quam prima mulier attendit cum plus quam deberet habere uoluit ; secunda muliere seruitio Dei se subdente, dum se recognouit paruam in humilitate confessa Deum suum, Spiritus sanctus ardenter in ipso requie700 uit in quo electa caritas latuit, quae saluauit perditam plebem abstergens crimina et scelera hominum. Nam plenitudo sancti¬ tatis erat in eo, quia uiuens lumen in ipso radiauit, in quo noxium pomum cum sequentibus se nequitiis aruit, surgente in eodem medicina mortuorum, quae uexillum illud eleuauit 705 quod mortem superauit et contriuit. Sanctitas enim in eo non caruit ulla possibilitate, ipso concepto absque omni peccati commixtione, sicut saepius offenditur in natis hominum qui nascuntur in diuersitate multiplicium criminum. Sed et cum idem flos dedit operando et ostendendo omnem exspirationem 710 iustitiae, iam fructum in plenitudine Spiritus sanctus protulit, quoniam ipse Filius Dei indutus carne aperte in opere suo demonstrauit quod antea Spiritus sanctus mystice et quasi in occulto inspiratione sua commonuit. Qui Spiritus sanctus super eundem florem septempliciter 715 requiescere designatur, quia cum Deus omnia per Verbum suum in Spiritu sancto crearet, septima die ab omni opere suo requieuit. Sed et eadem dona in signatione sua geminantur : quoniam corpus et anima sibi coniuncta simul in gemina dilectione per unctionem Spiritus sancti debent operari timore 720 Domini solo posito, quia ipse quasi in tremore caritatem uenerans unum super omnia adorari designat. Vnde etiam et spiri¬ tus Domini solus denominatur, fortissimis uirtutibus ab eo clarescentibus ut a radice rami procedunt : quoniam unus

703 cf. Hymn. Pange lingua gloriosi... quando pomi noxialis — AHMA 2, 1 nr. 40, str. 2. 711 cf. Hymn. A solis ortus cardine ... seruile corpus induit — AHMA 2, 1 nr. 23, str. 2. 715 cf. Ioh. 1, 3. 716/717 cf. Gen. 2, 2. 71» cf. I Ioh! 2, 20. 723 cf. Rom. 11, 16.

697 cum] eum F ueluit C sign.] in significatione B

f 691 ille] serpens add. fm

710 sancti B R

693 Domini spiritus ~ m

715 cum om. W

717 in

695 eiusdem] illius/w

697 habere] sapere.fm 704 eodem] \Bo f m 708 diuersitate usque criminum] multiplicium criminum uarietate/, multiplicium uarietate criminum m 709 idem flos] flos ill e. f m ostendendo] docendo f m exspirationem] inspirationem fm 714 eundem] illum f m 722 solus om. fm

VISIO OCTAVA, c.

15

499

Deus est a quo omnia bona ueniunt et per quem omnia sapien725 ter disposita sunt. Et quia spiritus Domini super ipsum florem requieuit, spiritus etiam sapientiae super eum mansit : quo¬ niam ubi spiritus Domini affuit, ibi sapientia non deerat. Sic ergo spiritus sapientiae et intellectus in eo fuit ; quo¬ niam magna sapientia apparuit, cum Deus omnia per Verbum 730 suum creauit ; quia sapientia sic diffusa est in illo, quod idem Verbum erat sapientia. Sed idem Verbum nondum incarnatum inuisibile fuit, id autem incarnatum uisibile apparuit : quo¬ niam Verbum quod ante omnem creaturam erat in corde Patris, per quod omnia facta sunt et sine quo factum est nihil, 735 ipsum enituit flos sub tempore, scilicet emicans in humanitate, bonum intellectum hominibus proferens suis testificationibus. Quid est hoc ? Sapientiae intellectus congrue adiungitur, quia cum homo a Deo in sapientia creatus sit, creatorem suum digne intellegere debuit. Ergo ante partum uirginalem Deus 740 intellegendus erat absque ulla dubitatione. Sed post partum uirginalem praedictum florem in carne proferentem idem flos intellegendus erat Deus et homo, sed non sine admiratione. Et iste intellectus prius inuisibilis, uisus est uisibilis in flore cum ipse flos hanc intellegibilem causam protulit, quod homo 745 scilicet sapienter intellegit Deum in factis suis. Quomodo ? Sapientia est origo bonorum operum cum homo sapienter ueneratur Deum suum. Cui intellectus adhaeret quoniam cum homo per sapientiam bonum operatur, iam illud ad alios dilatatur, ita ut bonum odorem et dulcem gustum ab ipso 750 emicantem cum gaudio intellegant in eo. In uirgineo quoque isto flore intellectum subsequitur con¬ silium : quia homo intellectum habens diuino consilio liberan¬ dus erat. Inde spiritus consilii et fortitudinis super eum requie¬ uit ; quoniam hoc consilium apud Patrem sine tempore fuit, 755 ut Verbum suum incarnaretur sub tempore, perficiens omnia opera sua secundum uoluntatem Patris et ostendens oboedien¬ tiam per se ipsum, ita ut ipsa de eo ad homines fulgeret, quatenus eum ita in factis suis imitari addiscerent. 727 724 cf. Oratio Deus a quo bona cuncta procedunt — Bruylants 2 nr. 199. 733/734 cf. cf. II Cor. 3, 17. 730 cf. I Cor. 1, 24. 30. 733 cf. Eccli. 24, 5 733/750 cf. 734 cf. Ioh. 1 , 3 . Rupert., In Ioh. 1, 1 — CC CM 9, p. 27, 698. Gal. 4) 4* 729 magna] magnus H carnato B

731 idem supra lin. C

733 ante in marg. alia manu W

post supra lin. F

732 id ... incarnatum] eo ... im 734 quo ipso praem. C I

740

740 sapienter] scilicet praem. sed dei. II

f 724 omnia2] bona adi. f m 720 eum] ipsum fm

11,13.14-

acclinis ex acclinans corr. est] apparet praem. sed dei. in malitiam et nequitiam in om. F 171/172 Deus

/ 143.146 acclinis] accliuis repugnator] impugnator 170 antichristus] et praem.

sibi om. F 143.146 acclinis] accliuis T B 164 dilatat] et praem. B 165 nos] uos H B 167 ut supra lin. F 168/170 tentauit R R uerus ~ R

152 uidebat] aspiciebat 160 idem om. 161 165/166 positi 167 aduersitate] impugnatione 171 quoque om.

171/172 Deus uerus ~

PL 677

520

PARS TERTIA

Vt autem Lucifer sectatores habuit daemones, qui eum ab alti¬ tudine caeli subsecuti sunt in casum damnationis, sic et adhuc 175 habet homines in terra qui eum subsequuntur ad interitum perditionis. Sed nos uirtutes positae sumus contra astutias et exsufflationes ipsius, quas emittit in mundum ad absorbendum animas, ita quod omnes artes eius ad nihilum per nos in animabus iustorum redigantur, quatenus ex omni parte confusus 180 appareat. Vnde et per nos Deus agnoscetur, quia non debet occultari sed manifestari, quoniam iustus est in omnibus.’ Prior autem illarum, quae ante hanc imaginem sibi collaterales stabant, armata uidebatur, galea scilicet, lorica, ocreis ac ferreis chirothecis induta, 185 tenens etiam euaginatum gladium dextra, hastam autem sinistra. Et sub pedibus suis horribilem draconem conculcans os illius ferro hastae transuerberabat, ita ut idem immundissimas spumas euomeret. Sed et gladium quem tenebat quasi ad 190 feriendum fortiter uibrabat. Et dixit.

3.

VERBA FORTITVDINIS

‘0 fortissime Deus, quis potest tibi resistere et repugnare ? Hoc non potest serpens antiquus, ille draco diabolicus. Vnde et ego tuo auxilio illi repugnare uolo, ita ut nullus mihi prae195 ualeat aut me deiciat, nec fortis scilicet aut debilis, nec prin¬ ceps aut abiectus, nec nobilis aut ignobilis, nec diues aut pau¬ per. Ego fortissima chalybs esse uolo omnia arma ad bella Dei apta faciens inuictissima, in quibus etiam esse uolo acies acutissima, quoniam nullus me perfringere poterit in fortissimo 200 Deo, per quem etiam surrexi ad eiciendum diabolum. Vnde et fragilitati hominum semper certissimum ero refugium, dans mollitiei ipsorum incidentem aciem ad defendendum se. O suauissime et piissime Deus, adiuua contritos.’

i44, 17.

iSt cf. PS. cf. Ps. 75, 8. p. 249.

186/187 cf. Ps. 90, 1 3.

187/188 cf. Iudith 5, 28.

183 collaterales] collatae tales C 188 spumas] spinas C T 192 O m marg. alia manu R 198 apta] aperta V

f}7J.ThTnU] 188 idem] ipse

191

191/203 cf. Hildeg., LVM, Pars IV, 4 - Pitra, Ana/, sacra 8

SCCUti

175 secluuntur

177 ipsius] eius

189 Sed om

B

adsorbendas

192 O om. repugnare] tibi praem. 193 draco ille ~ diabolicus] diabolus 193 scilicet aut] nec 196 pro aut pon. nec 197 fort.] ut praem. 198 etiam esse uolo] sum 199 me om. fortissimol te praem. 202 aciem] gladium ad defendendum se ~ 203 suauissime] mi¬ serantissime contritos] corde add.

VISIO NONA, c. 2-4

521

Altera uero imago triceps erat, ita ut in naturali 205 loco capitis et in utroque umero suo caput appa¬ reret, medio tamen alia duo aliquantulum super¬ eminente. Sed idem medium et quod a dextris eius erat, tanto fulgore radiabant, ut claritas ipsorum uisum meum reuerberaret, ita quod utrum 2iouirilem an muliebrem formam haberent, perfecte considerare non ualerem ; illo autem quod a sinis¬ tris apparebat, aliquantulum obscuro et muliebri consuetudine candido uelamine uelato. Tunica uero ex albo serico eadem imago induta fuerat, et 215 candidissimis calceamentis. Et in pectore suo signum crucis habebat circa quod etiam splendor magnus in eodem pectore uelut aurora fulgens rutilabat. In dextra autem nudum tenebat gla- PL dium, quem pectori suo et eidem cruci cum multa 678 22odeuotione apposuit. Et uidi in fronte medii capitis scriptum ‘sancti¬ tas’, et in fronte dextri ‘radix boni’ ; et in fronte sinistri ‘non parcens sibi’. Et medium ad alia duo aspiciens dicebat. 4. VERBA SANCTITATIS QVAE TRICEPS ERAT

225

‘Orior de sancta humilitate. In ipsa nata sum ut infans nascitur in matre. Per ipsam etiam educata et confortata sum ut per nutricem puer enutritur ad fortitudinem. Mater mea humilitas pertransit et superat omnia contraria, quae aliis 230 etiam intolerabilia sunt.’ Et caput quod ad dexteram eius erat respiciens ad caput principale ait.

225/230 cf. Hildeg., LVM, Pars IV, 6 — Pitra, Ana/, sacra 8, p. 150.

206 alia duo om. H F 206/207 supereminente] supereminet te R 208 radiebant R 223 ad supra lin. B, expunct. et 226 O- ex P- corr. W, P- eras. R 227 ipsam] ipsum H

conforta F

f 204 erat] apparebat 207 idem] et ipsum 214 eadem] illa 216 habebat] gerebat 217 eodem pectore] pectore ei -> 218 tenebat] uersabat 219 eidem om. 220 apposuit] applicabat 226 Orior] Prior 229 pertransit] uincit

522

PARS TERTIA 5. VERBA

235

DEXTRI

CAPITIS

'Ego in primo ortu radico in monte excelsi culminis, quod Deus est. Et ideo, o sanctitas, ut stare possis oportet ut adhaeream uisceribus tuis.’ Quod autem ad laeuam ipsius stabat, etiam ad idem princi¬ pale caput suum uidens dixit. 6. VERBA

240

245

250

SINISTRI

CAPITIS

‘O uae, o uae, o uae, quomodo tam rigida et tam inflexibilis sum, quod me tam uix superare possum, o sanctitas, ad tuum auxilium, quia sine me stare non poteris, si fugero ? Ach, ach, ach, bonum neglegenti ! quia me tamen oportet inquietis¬ simam spinam eradicare, quae me pungendo conatur ad perditionem impellere, si eam non eruero antequam in me tota demergatur et antequam ueluti in putrido cadauere in me confoueatur. O sanctitas, ut libere perseuerare possis in te, rapacissimum diaboli laqueum deuitare uolo et eum dirumpere in uero Deo.’ Et iterum qui sedebat in throno, ut supra dictum est, haec mihi manifestauit dicens. 7. QVOD FILIO DEI INCARNATO VOCATIO NOVI POPVLI MVNITIONE VIRTVTVM NOVA CONSTRVCTIO EXORTA EST.

‘Incarnato Dei Filio uocatio noui populi per doctrinam ipsius in Spiritu sancto ad saluationem subleuata surgens, confortatione uirtuosorum hominum in exhortatione beata¬ rum uirtutum munita aduersus immanissimum hostem, cui nullus hominum resistere ualet nisi gratia Dei adiutus, ita se inexpugnabilem Dei adiutorio exhibet, ut nulla arte insidiarum 260 eius euelli aut deleri possit a Deo.’ Vnde et turris haec, quam uides ultra praefatam columnam humani255

234 cf. Coi. 2, 7. 250 cf. supra. Pars III, Visio 1, 169. 260/262 cf. Herm., Pastor. Visio 3, 3, 3 ; id. ib. Simii. 9, 13, 1 — Funk p. 359 et 525.

236 uisceribus] in praem. V R 242 non om. F poteritis R 246 putridro R 250/251 in throno usque mihi om. H 251 manifestauit] instituit H 258 ita supra lin. H

f 234 quod] qui 237 idem] ipsum 239 uidens dixit] aspiciens dicebat 240 tam2 om. 241 uix] difficile 246 demergatur] defigatur 250 dictum est om. 256 uirtuosorum] fortium

VISIO NONA, c. 5-10

523

tatis saluatoris praefigurat ecclesiam, quae Filii mei incar¬ natione completa noua constructio in omni bono opere exorta est, in fortitudine et altitudine caelestium actuum ut munitis265 sima turris ad resistendum iniquitati opposita diabolo. 8. QVOD ECCLESIA LVCE HVM AN ITATIS FILII DEI ILLVSTRATA

INTERIORI ET EXTERIORI SCIENTIAE HOMINVM DE MONSTRA TVR

Quapropter et lucidissimi splendoris est, praedicto lapideo muro meridianae plagae eiusdem aedificii 27oita imposita, ut et intra et foras ipsum aedificium uideri possit : quia serenissima luce humanitatis Filii Dei illustrata uiuentes lapides per calorem Spiritus sancti hoc modo succensos in diuino opere habet, ut et interiori scientiae Scripturarum caelestis intellectus ac exteriori stultitiae saecu275 larium rerum necnon fidelibus et infidelibus in aedificatione illa, quam summus Pater per Vnigenitum suum operatur, aperte demonstretur. 9. QVOD

ECCLESIA OMNEM ORNATVM SVVM

SPONSO SVO RETRANSMITTIT

280

Et latitudinis quidem ubique in interiori parte circuitus sui quinque cubitorum est : quoniam ampli¬ tudinem omnis intimae inspectionis et intentionem totius continuae meditationis per quinque sensus sui ornatus in in- PL fusione Spiritus sancti cum omnibus uirtutibus illis, quas 679 285 uerus agnus ei manifestat, ad honorem eiusdem agni, uidelicet sponsi sui, remittit. IO. QVOD DIVINAM SAPIENTIAM IN ECCLESIASTICO OPERE COR

HOMINIS

PERSCRVTARI

NON

POTEST

Tantae autem altitudinis apparet, ut eam discer290 nere nequeas : quia maior altitudo et profunditas diuinae sapientiae et scientiae in ecclesiastico opere est quam cor humanum fragile et mortale perscrutari possit sua aestima¬ tione.

272 cf. I Petr. 2, 5 ; Hymn. Vrbs lerusalem beata ... uiuis ex lapidibus — AHMA 2, 1 nr. 93. 285 cf. Missale Rom., Praef. pasch. Vere dignum ... ipse enim uerus est agnus.

290/28:5 cf. Rom. 11, 33.

265 turis W sumus FI

270 imposita] aedificii praem. F 280 in om. Ft

f 269 eiusdem] ipsius

et1 om. H

283 in om. FI

270 foras] extra

275 nec non] ac

276 summus]

PARS TERTIA

524

II. QVOD DE ECCLESIA IN SCIENTIA DEI 295

ADHVC OCCVLTATVM

EST ET

SOLLERTI

PRAECONIVM DEI

INDVSTRIA

AD PERFECTIONEM COTIDIE PROPERARE

DOCTORVM

NON CESSAT

Sed quod inter turrim istam et columnam huma¬ nitatis saluatoris fundamentum solummodo est positum, muro nondum desuper aedificato, sed 300 tantum interruptus et uacuus locus apparens lon¬ gitudinis cubiti unius, ut tibi etiam supra prae¬ monstratum est : hoc est quod de ecclesia in desponsatione Filio meo adiuncta magnum adhuc praeconium in scientia Dei quasi in firmo fundamento occultatum manet, quod non305 dum in completo opere perfectionis propalatum resplendet sed sine apertione in humanis cordibus uacat, longitudinis tamen unius hominis : quoniam sensus hominum in potestate unius ueri et omnipotentis Dei sunt, ita quod etiam homo in scientia boni et mali per intellectum suum potest capere 310 quid sibi utilius sit, ut et tibi aperta ostensione supra mani¬ festatum est. Et quod turris haec nondum est ad plenum aedi¬ ficata, multa tamen sollertia et uelocitate per plurimos operarios assidue construitur : hoc est 315 quod eadem ecclesia ad cursum et ad statum illum nondum peruenit ad quem peruentura est, quamuis multa sollicitudine et industria per celeritatem labentium temporum in trans¬ euntibus et superuenientibus filiis suis cotidie sine dilatione ad effectum decoris sui properare non cesset. 320

12. QVOD ECCLESIA INEXPVGNABILITER CIRCVMDATA EST SEPTEM

DONIS SPIRITYS

SANCTI

Habet tamen in circuitu summitatis suae septem propugnacula mira fortitudine constructa : quo¬ niam circumdata est in celsitudine caelestium operum septem 325 inexpugnabilibus donis sancti Spiritus, quae tantae uirtutis exsistunt, ut nullus aduersarius ea possit destruere uel per altitudinem mentis suae ad ea superbe ualeat pertingere.

297/298 nide supra ,Pars III, Visio 8, 513 sq. 509-515. 302/305 cf. Herm., Pastor, Visio cf. Cant. 4, 4.

298 sulummodo (sic) H

299/300 uide supra, Pars III, Visio 2, — Funk, p. 369. 322/323

3, 8, 9

unius cubiti ~ B

302

desponsa(tione) ex disposi- corr. supra lin. B 307 hominum] hominis C T ueri ex -e corr. supra lin. B 315 nondum supra lin. H 325 uirtutes W

308

f 306 uacat] latet

301 cubiti supra lin. F

307 hominis] cubiti

317 temporum labentium —

VISIO NONA, c.

11-14

525

13. QVOD ECCLESIASTICI DOCTORES APOSTOLICA DOCTRINA FLORENTES UNANIMI OPERATIONE SVA ECCLESIAM CONFORTANT

330

Quod autem ab interiore parte praedicti aedifi¬ cii uides quasi scalam usque ad cacumen turris eiusdem erectam : hoc est quod in opere illo, quod super¬ nus Pater in diuino consilio per Filium suum operatus est, multi in unanimitate gradus florentis in simplicitate consti335 tutionis ecclesiasticae processionis sunt, ad altitudinem cae¬ lestium secretorum pertingentes, in quibus ecclesia confortata et roborata consistit. Et ab imo usque ad summum in gradibus eius quaedam multitudo hominum stat : quia a primis 340 temporibus desponsationis eiusdem ecclesiae usque ad nuptiale tempus illud, cum ipsa aperte cum sponso suo in pleno numero filiorum suorum gaudebit, in gradibus constitutionis prae¬ ceptorum Dei, cum quibus ipsa aedificata est, lucebunt apostolica luminaria eam a tenebris infidelitatis sua tuitione 345 defendentia. 14. QVOD DOCTORES ECCLESIAE AD VIAM VERITATIS FIDE ET OPERE PERDVXERVNT ERRANTES

Vnde etiam igneas facies et alba uestimcnta sed pl nigra calceamenta habent : quoniam in intellectuali 680 350 sensu eorum, id est apostolicorum rectorum, spectabilis fides credere scilicet in unum Deum per ardorem sancti Spiritus in ipsis quasi facies accensa est, ita quod et per purissimam claritatem in ueste bonorum operum coram Deo et saeculo resplenduerunt, nigris tamen indumentis pedum apparentes, 355 quia itinera infidelitatis et sordis multiplicium scelerum in¬ credulorum populorum pertransierunt ; quos suo exemplo ad uiam iustitiae, quamuis multa difficultate, tamen conuertentes perduxerunt.

334/335 cf. Ez. 40, 7 ; Rupert., De s. Triti. 31,6, IttHtez- 2 — CC CM 23,_p. 1699, 175-180.

343/344 apostolica luminaria : cf.

Vita s. Tithelwoldi, IraeJ.

1L

137, 82C.

337 roborata] est adi. R corr. supra liti. B

f 332 eiusdem] illius add.

338 in supra liti. H

340 despon(sationis) ex dispen-

352 per supra lin. B

334 florent

340 eiusdem om.

335 sunt] scilicet

341 numero] muro

337 roborata] est

354 apparentibus

PARS TERTIA

526 15. 360

QVOD APOSTOLI ET SEQVACES EORVM SCILICET APOSTOLICI

VIRI VNVM TENOREM HABENTES / SPONSAE DEI MAGNA PIETATIS SOLLICITVDINE PRAEESSE DEBENT.

365

370

375

Sed quod inter eos aliqui similis quidem schema¬ tis sed maioris staturae et splendoris apparent : hoc est quod inter eosdem ecclesiasticos defensores primi fundatores ipsius ecclesiae sunt, qui eam primum post Filium Dei sua praedicatione aedificantes eundem quidem tenorem habent quem et sequaces eorum, qui eos praecipue imitati noscuntur : quoniam secundum hoc ut illi praecesserunt sic isti subsecuti sunt, eis tamen forma praestantes : quia ipsi nullum alium praedecessorem habebant a quo exemplum nouae gratiae traherent praeter Filium Dei, ab cuius ore uerbum uitae audierunt ; atque eos claritate praecellentes : quoniam fulgorem incarnationis eius prae ceteris praesentialiter uiderunt. Qui et ipsam turrim multa diligentia intuentur : quia sponsae Dei in amore diuino suae pietatis sollicitudine adesse non cessant ut in robore suo perfecte con¬ sistat, ut scriptum est. 16. VERBA SALOMONIS AD EANDEM REM

Sicut turris Dauid collum tuum, quae aedificata est cum lio propugnaculis. Mille clipei pendent ex ea, omnis armatura for¬ tium. Hoc tale est. Vt incarnatio Filii summi rectoris, fortissimi scilicet leonis, ex uirginea floriditate ueniens fortissimum instrumentum nouae gratiae posita est, sic fortitudo fidei tuae, o noua 385 sponsa, incorrupta durans certissimum munimen fidelis po¬ puli constituta est. Quomodo ? Fortissimis uiribus tuis ad¬ sunt et adhaerent omnes munitiones filiorum tuorum, qui nutriendi sunt noua illustratione riuulorum de uiuo et puris¬ simo fonte stillantium, quos habes in hac fortitudinis con390 iunctione, ut collum reliquo corpori coniunctum est, ita ut nec destrui nec dissipari possis, sicut nec uictoriosa instrumenta ueri Dauid poterunt superari. Quomodo ?

.172 cf. I Ioh. 1,1. 379 Cant. 4, 4. 384/385 cf. Respons. de Resurrectione Locu¬ tus est... ostendam tibi nouam nuptam sponsam agni — CAO 4 nr. 7096.

367 imitati] imitari H C F T 371 traherent in marg. alia manu C perfecte supra lin. V 380 clippei V F 388 riuulorum om. H

f 364 primi] apostoli praem. m

376 non ...

368/369 quoniam usque praestantes om. m 370 alium nullum ~f 3 13•

464 in(sufflauit) supra lin. F odorem C T (sci)entiae in marg., ipsius aedificii in ras. IF3 marg. F

483 illius H

f 465 omni/m

466 -non in marg. F 476 483/484 Dei usque maiestate in

484 esse supra lin. B

466 Dei praeceptorum m

488 idem aedificium] aedificium ipsum

473 eiusdem] illius 492 multum

474 saemine

53o

PARS TERTIA

495 multique uoluptates suas sequentes illud in malis concupi¬ scentiis suis ibidem exeunt, ita quod in uoluntate sua siue ad bonum siue ad malum in uelocitate nubium, id est in motione cogitationum suarum, se hac et illae relaxando deducunt. Sed quod hi qui ipsum aedificium intrant candi500 dissima ueste induuntur : hoc est quod hi qui opus Dei bona uoluntate aggrediuntur purissima et lucidissima ueste uerae fidei, ut Deum cognoscant, per misericordiam ipsius uestiuntur. Quorum alii de suauitate et lenitate eiusdem uestis gaudio magno laetificati eam reti505 nent : quia contrito et humiliato spiritu imbuti dulcissima et lenissima catholica fide ac perfusi interiori liquore sancti¬ tatis semper interioribus oculis laetantur in caelestibus, ea deuotissime adimplentes et retinentes quae ipsis Spiritus sanctus inspirat. Alii autem quasi de grauedine et 510 difficultate eius tristes effecti illam exuere uolunt : quoniam ueluti grauissimo onere ponderati et quasi difficillima uia impediti, inquietissima et amarissima consue- PL tudine illicitae uoluptatis se intrinsecus dilaniantes et mace- 683 rantes fidem in operibus suis abicere conantur, nec diuinis 515 praeceptis se commoneri patiuntur. Quos benigne uirtus haec, quam scientiam Dei nominari audisti, sae¬ pius compescens unicuique eorum dicit uerba ad¬ monitionis suae, ut praedictum est : quia altissimus Deus praesciens molliri corda durorum lapidum in hominibus flectit 520 se in misericordia sua ad eos, ut tibi ostensum est, frequenter commonens illos ut intra se gementes et flentes ipsum orent, quatenus eos liberet de importunitate nequitiae suae, qua diabolica suasione perfusi sunt, ita ut in hac paenitentia pos¬ sint reuerti ad intellectum bonae uoluntatis, recordantes 525 uestis innocentiae quam susceperunt in regeneratione Spiritus et aquae. Sed quod uides quod quidam eorum his uerbis castigati, quamuis idem indumentum ipsis diffi¬ cile uideatur, illud tamen cum multo sudore 5jo retinent : hoc est quod ipsi inspiratione Spiritus sancti admoniti in fide quam suscipiunt quasi grauem et difficilem

503/505 cf. Herm., Pastor, Simii, 9, 13, 4 — Funk, p. 525. 515/516 uide supra Pars III, Visio 4, 409 sqq. 51» cf. Iob 23, 16 ; Ez. 3, 7b. 521 cf. Antiph. Salue regina ... gementes et flentes. 525/526 cf. Ioh. 3, 5 ; Tit. 3, 5.

505 imbuti supra lin. O 506 interiore V B R C T 528/529 difficile] in praem. H, sed dei. 531 difficile F

/499.500 hi] ii grauati

504 laetificati] exsultantes

515 commoneri] commoueri

523 suasione] per- O

508 et om. f

517 uerba] uera

511 ponderati] 527 quod1] ut

VISIO NONA, c. 19-20

531

mentibus suis uiam arripiunt, sed eam quamuis multo labore, tamen non desperantes nec taedio torpentes, tandem perfi¬ ciunt. 535 Quidam uero eadem uerba subsannantes uestemque ipsam furiose exuentes abiciunt ad mundum redeuntes unde uenerunt, multaque perscrutantes multa inutilia saecularium uanitatum discunt : isti sunt qui legem Dei et iustitiam eius derisui habentes fide 54° catholica in uanitatibus errorum suorum se denudant eam abnegantes in operibus malignis, quae pertinent ad mortem, et ad mundi huius uanitates se declinant, quas prius ficte dimiserant ; ac libidinosa facta in artibus peruersis sciscitan¬ tes ardentem gustum saeculi discunt atque eum diabolicis 545 irrisionibus secundum deceptionem illius peruertunt. Quo¬ rum alii in idem aedificium tandem reuersi uestem quam abiecerant iterum tollentes sibi induunt : quia isti ad opus diuinum de uia erroris sui redeuntes ueniunt, et schisma diaboli quod secundum uoluntatem illius habe350 bant abicientes, habitum uerae fidei, quem in baptismo susce¬ perant et quem ipsi in erroribus suis uerum Deum deridentes abiecerant, iterum eum puro et simplici corde conhtentes resumunt. Alii autem reuerti nolentes ea denudati in mundo ignominiose remanent : quoniam ipsi ad 553 Deum pura paenitentia redire contemnentes, ueste innocen¬ tiae spoliati et idcirco nudi a bono fidelium operum sed pleni malo uitiorum diabolicarum artium in nequitiis mundialium uanitatum, cum maxima confusione tam praesentis saeculi quam futuri, uitam suam usque ad mortem impaenitentes 560 deducunt. 20. DE SIMONIACIS ET DE OCCVLTIS DIVINIS IVDICIIS SVPER EOS

Sed quod uides quomodo quidam sordidissimi et nigerrimi quasi per insaniam excitati ab aquilone 563 uenientes in ipsum aedificium currunt turrimque praefatam bacchando inuadentes in eam ut ser¬ pentes sibilant : hoc est quod quidam scelerati homines

535 cf. Herm., Pastor, Simii. 9, 13, 8-9 — Funk, p. 527. monachorum Deus t]ui nos ... a saeculi uanitate conuersos

541/542 Oratio missae Sacram. Puld. nr. 2287.

545/547 cf. Herm., Pastor, Simii. 9, 14, 2 — Funk, p. 527.

535 subsantes C T

560 deducunt H2

f 536 exuentes] exeuntes 543 artibus] actibus 549/550 habebant] acceperant 552 eum om. 555 uestae 556 spoliati] spoliantur 565 currunt] irruunt

532

PARS TERTIA

sub mobili calore laeti stuporis sordentes, per nigredinem diabolicae aspectionis Deum despiciunt nec causam illam 570 quam desiderant per donum sancti Spiritus quaerunt, sed diabolica arte afflati et incitati atque a parte damnationis missi callida arte diuinum opus intrant, ac furtim subtrahendo et palam rapiendo atque in insania bacchando temere per nefandissimam pecuniam horribilis diabolicae nigredinis con575 stituta a Deo officia deglutiunt ; et ecclesiam hoc modo per insanum furorem conturbantes, in eam sibilos deceptionis antiqui serpentis dant. Quomodo ? Diabolica astutia tamdiu incautos homines afflant, usque dum eos secundum uoluntatem suam per mortiferam emptionem exsuperant, hoc sibilo 580 iactantiae ecclesiam contaminantes, dum sic furantur potes¬ tates quae in ea Dei ordinatione constitutae sunt. Qui quo¬ niam haec faciunt, a conspectu meo impaenitentes proiecti sunt nec in his causis eos scio, quia eas per se et non per me adepti sunt, ut Osee seruus meus ostendit dicens : Ipsi regna585 uerunt et non ex me, principes exstiterunt et non cognoui. Argen¬ tum suum et aurum suum fecerunt sibi idola, ut interirent. Hoc tale est. Homines uoluntatem suam sequentes computant et consti¬ tuunt in semetipsis quidquid proprius eorum appetitus deli590 berat. Quid est hoc ? Concupiscibilis uidelicet concupiscentia eorum, quae ipsis suadet ut dominentur hominibus furtiuo et rapto honore, non postulato nec sumpto nec constituto ex me ; quod tamen aliquando ita fieri permitto, ut iudicialis poena superueniat eis de propriis uoluntatibus suis : quia me 595 in hoc non quaesierunt. Et quid hoc eis prodest, quia in hoc non uiriditatem sed ariditatem habent, et quoniam hoc non plantaui ? Sed inutilis herba nascitur in eis absque trunco. Infructiferae enim herbae de terra facile nascuntur per se, fructiferae autem seminantur et plantantur magno labore. 600 Sic permitto quod aliquando terrenum desiderium hominis sine radice in malo facile floreat plantationem boni non quae¬ rens, quia uiriditatem aestatis non habet ; permittens etiam

584 Os. 8, 4.

594/595 cf. Os. 7, 10.

596/597 cf. Mt. 15, 13.

569 despiciunt] aspiciunt R 573 in insaniam R 581 ordinatione] in praem. sed dei. F 584 tit. cap. 21 poti, hoc loco W, sed eras. I- rubricata W 588/589 constituit H 594/595 in hoc me ~ O 596 non1 supra lin. R et supra lin.B 600 quod] quia in ras. F

f 569 despiciunt] aspiciunt 573 insaniam ea Dei] mea 583 causis] factis eas] ea

578 usque dum] donec 581 in 585 et] sed 589 seipsis eo¬

rum proprius ~ 590 est ont. Concupiscibilis] Concupiscens 591 ipsis] est add. 594 de usque suis] ob proprias uoluntates eorum 595 prodest ? Quia 597 plantaui] plantatur

PL 684

VISIO NONA, c. 20

533

quod aliquando rectum eius desiderium bene radicatum in bono fructum permultas miserias afferat, rigationem sancti605 tatis amans : quoniam asperitate hiemis caret. Vnde etiam saepe uiles homines praecellunt in principatu communem et utilem populum, ut inutiles herbae aliquando excelsiores sunt utilibus, ipsi tantum positi in propriis desideriis suis, non mea plantatione aut tactu cognitionis doni mei aut ordinationis 610 meae radicati ; sed hoc iusto iudicio permitto fieri : quia illud a me non quaesierunt, sed intra semetipsos constituerunt, unde et mihi de hoc in iudicio meo respondebunt. Nam felicitatem optimae doctrinae, quam in animo suo ab omni indignatione infidelitatis deberent examinare, ut argen615 tum purgatur a cuncta falsitate, et utilitatem profundissimae sapientiae, quam in uoluntate sua deberent ordinare splendi¬ dissima fide semper uidentes quomodo Deus colendus, uenerandus et confitendus sit, faciunt sibi in contrarietatem uanitatis. Quomodo ? Ipsi recuruant eam ad maximam infelici620 tatem, intellectum uidelicet suum, quem a Deo habent, in¬ satiabilibus concupiscentiis carnis suae offerentes, quasi foetens et putrida ipsa caro eorum Deus sit, nolentes oculos suos erigere ad Deum qui formauit illos, sed uoluntatem suam pro Deo habentes : quoniam secundum hoc uiuunt, ut 625 in semetipsis ordinant et constituunt. Hoc autem ideo non faciunt, ut agrum illum qui gignit cibum uitae aeternae pos¬ sideant, sed ut absint ab eo et impaenitentes in perpetuum intereant : quoniam ille quem pro Deo colunt, mortuus est sicut et ipsi mortui sunt, uidelicet tam uenditores quam 630 emptores spiritalium, hoc esse desiderantes quod a me non quaesierunt. Nam qui potestatem per rabiem inuadit, ita quod rationabile donum Spiritus sancti uenale facit, quomodo pos¬ set de uendito saluari, quia homo qui substantiam suam alienis uendit, ea non debet amplius uti ? Et quomodo deberet 635 etiam mercator iste uti empta saluatione, quam a Deo nole¬ bat recipere, sed festinauit eam adipisci pecunia ? Quam tamen ut adipisceretur recto iudicio suo Deus fieri permisit. Nam quibusdam Deus indignatus illud eos furari permittit,

604 cf. Lc. 8, 15.

627 sed supra lin. H

622 cf. Phil. 3, 19.

632 rationale B

624 cf. Bened., Reg. i, 8. n.

634 Et om. B

636 pecuniam R

/ 603 desiderium eius ~ 608 ipsis ... positis 610 radicatis 611 seipsos 612 de] super 613 Nam] et add. 614 indign.] indignitate 61» recur¬ uant] incuruant 620 uidelicet om. 625 seipsis 627 in perp.] imperpe¬ tuum 631 rabiem] uesanam concupiscentiam 633 de uendito] ex tali uenditione

635 iste] ille

636/637 pecunia ... permisit ?

PL 685

534

PARS TERTIA

pro hoc tamen occulto iudicio in praesenti eos puniens et non in futuro ; ut saeculum quod in obliuione Spiritus sancti amauerunt in ipsis confundatur, ita quod per hanc confusio¬ nem ad hoc perducantur, ut ad Deum in paenitentia reuertantur, unde et hac peracta remissionem in futuro conse¬ quuntur. Quosdam autem in hoc tolerat, non in praesenti 645 eos crucians, sed iusta ex causa in futurum differens, quia uoluntatem suam pro Deo habent : quapropter et ipse eis in futuro ostendit quid uoluntas eorum ipsis in amaris crucia¬ tibus prosit. Sed et alios tales tam in praesenti quam in futuro punit : quoniam perspicuus intellectus eorum in ipsis uilem ac 650 contemptibilem sua uoluntate se facit imitans diabolum in malis suis. Alios quoque ad hoc peruenire permittit ut idem malum in paenitentia eorum confundatur, cum se pro perpe¬ trata eadem iniustitia acriter punientes illam quasi putridum cadauer abiciunt. Quibusdam uero ne hoc adipiscantur mise655 ricorditer resistit : quia si ad illud pertingerent, poenas gehen¬ nales non effugientes in eis fortiter cruciari mererentur. Quicumque autem prostituerit aut sibi usurpauerit cathe¬ dram potestatis in consilio patris sui, qui pecunia est, quo¬ niam ipsa pater illius efficitur in mercatu ipsi perditionem 660 acquirens, ab eadem dignitate et ille qui dedit et qui accepit abiciendus est ; quia si homini pecus suum furtim ablatum et alii uenundatum fuerit, ille cui ablatum est repertum cum omni iure repetit, qui uero uendidit aut qui emit absque con¬ tradictione uterque illud dimittet. Sic et dignitas potestatis, 665 quae secundum iustitiam meam debet possideri si per aliquem furtiuo munere diripitur et in alios peruerse dissipatur, a me cum districto iudicio requiritur, ac propterea ille qui eam in mercatum posuit uel qui eam indigne comparauit, utilitate illius iusto iudicio uterque carebit : quia templum nomini 670 meo consecratum domum rapinae fecerunt. Quomodo ? PL Sapientiam et consilium, quod a me in corde suo habuerunt, 686 sua sententia in forum posuerunt, sibi ex hoc pecuniam ini¬ quitatis aliorum perditione recipientes. Quapropter mercatum

640

646/647 cf. id. Rep. i, 8. bomitusr thtin bommitymrzpuk#

■carpte rruxtccaf tuobtfmcrvpftC ti olentefuciocuUi umij^ttroJm dmtuqdibontvate fpc vnitaify

.XZKV.

Filius hominis uerha admonitionis suae dicit. Virtutes illum deuotissime inspicientes suas uires in hominibus singulariter demonstrant. T. 31 / III, 10

547

VISIO DECIMA, c. 1-2 fortitudine uociferabatur 75 erant dicens.

ad

homines

qui

in

eo

I. VERBA FILII HOMINIS

O stulti homines, qui tepide et turpiter marcetis in uobismetipsis nolentes uel oculum unum aperire ad uidendum quid in bonitate spiritus uestri sitis, sed semper ardetis operari 8o malum, quod habet concupiscentia carnis uestrae, recusantes esse in bona conscientia et in recta speculatione animi uestri quasi intellectum boni et mali non habeatis, nec gloriam hanc ut malum sciatis deuitare et bonum facere ; audite me Filium hominis dicentem ad uos : O homo, respice quid esses 85 dum coagulatio in uentre matris tuae fuisti ! Etenim tunc inscius et impotens tui in uiuificatione eras. Sed tunc datus est tibi spiritus et motio ac sensibilitas, ut uiuens mouearis et te mouens intellegas fructum utilitatis. 2. QVOD HOMO HABENS SCIENTIAM BONI ET 9o

INEXCVSABILIS

MALI

EST

Habes enim scientiam boni et mali atque efficaciam operan¬ di. Vnde excusare te non uales quin omnia bona ex his habeas in te, ita ut summa inspiratione admonitus Deum diligas in ueritate et iustitia tibique resistas in concupiscentia et delec95 tatione iniustitiae, ita ut te in his crucies et hoc modo mar¬ tyrium meum colas tibimetipsi in his ardoribus repugnans, crucem meam scilicet in tuo corpore baiulando, id est illicita desideria fugiendo, cum te delectat peccare. Et cur est tibi tanta potestas ? Videlicet ut deuites malum et facias bonum. 100 De scientia enim boni et. mali, qua intellegis quod homo es, mihi responsurus es. Sed bonum contemnis et malum operaris ardens in carnalibus desideriis : quia bonum tibi quasi graue uidetur, malum autem in te facile excitatur. Et cum hoc est, non uis te constringere sed libere peccare.

77/78 cf. lob 30, 16.

74 uociferabatur : cf. Is. 42, 13. 83 cf. Ps. 36, 27 ; Amos 5,15. 94 cf. Zach. 8, 8c.

82 habeatis

84/85 cf. Iob 10, 10.

97 cf. Lc. 14, 27.

habente corr. B

97 baiolando omn. codd. excepi. B O

f 74 uociferabat 70 verba usque gardem m 77/78 uobisipsis/w m

80 malum om. m

91 Habes] Habens/m bonum ?

80 cf. I Ioh. 2, 16. 91 cf. Gen. 2, 9. 93/

Christus loquitur per uirginem Hille78 unum oculum ~ r» 79 spiritus] operis

hominis]

83 facere] perficere fm 90 tibnpsi/tw

103 est] sit f m

80 fuisti ?

98ubiest~/w

87 ac] et m 99 potestas ...

PARS TERTIA

548 105

no

Quid feci, quando in cruce passus sum in infirmitate carnis, cum contremui ac angustiatus sum ego Filius hominis ? Ob hoc requiro a te aduersum te martyrium, quod pateris in uoluptate carnis tuae et in reliquis tempestatibus ac in illicitis desideriis, quae sunt contra uoluntatem meam, atque in aliis huiusmodi nequitiis quae haec subsequuntur ; in quibus te non potes excusare quin noueris ubi bene et male opereris. 3.

ADMONITIO AD CONIVGATOS

Sed non abicio copulam costae legalis coniunctionis quae per diuinum consilium constituta est in multiplicationem n5 procreationis filiorum Adae, ubi hoc in uero desiderio prolis et non in falsa uoluptate carnis ab his fit, quibus illud sine iniuria licitum est, secundum quod eis in lege diuina praeceptum est, scilicet saeculo deditis et non spiritui segregatis. Bonum ergo quod habes a me, diligere debes aduersum te. Caelestis es in PL 120 spiritu, terrestris in carne. Vnde quae caelestia sunt debes 694 amare et quae terrestria sunt conculcare. In opere autem cae¬ lestium demonstro tibi supernum praemium, in uoluntate uero carnis tuae, cum uis perficere quod iniustum est, ibi ostendo tibi martyrium meum et poenas quas sustinui propter 125 te, ita ut tu in contrariis desideriis tibimetipsi resistas propter amorem passionis meae. Plurimum intellectum habes in te, plurimus etiam census inde requiretur a te. Multum tibi datum est, multum etiam a te requirendum est. Sed in omnibus his caput et adiutorium 130 tuum sum. Nam superno tactu tactus si inuocaueris me, responsum audies a me. Si pulsaueris ad ianuam, tibi ape¬ rietur. In spiritu acutissimae scientiae quo transfusus es, omne quod tibi utile est habes in te. Et quoniam hoc est in te, idcirco et oculi mei acutissime perspicientes considerabunt 135 quid inueniant in te. Quapropter de conscientia tua requiro uulnera et dolorem cordis tui in quibus te coerceas, cum senseris te uoluntate tua trahi ad peccatum, et cum ita in eo exarseris, quod totus 114/115 cf. I Tim. 5, 14. 118 segreg. : cf. Rom. i, i. 119/120 cf. I Cor. i 5, 127/129 cf. Lc. 12, 48. 129/130 cf. Hebr. 13, 6 (Ps. 117, 6). 130/131 cf. Ex. 22, 27b. 131/132 cf. Mt. 7, 8. 49.

138 peccatum] peccandum F

f 105 quando] pro te add. f m

cum supra lin. B

carnis infirmitate ~ m

106 ac] et m

108

tempestatibus] perturbationibus/m in2 om.f m 109 desideriis] tuis add.fm 111 ubi ... opereris] quando ... operaris 116 his fit] iis sit/ 118 spiritu/ 125 tibiipsi/ 128 est om.m 132 acutissimae] perspicacissime/m fusus] donatus f m 138 ita] totus add. m quod] ut praem. f m

trans-

VISIO DECIMA, c. 2-4

140

145

549

liquefactus uix suspirare uales. Et ecce inspicio te. Quid tunc facies ? Si tunc in hoc labore uulnerato corde et madentibus oculis et concusso timore iudicii mei inuocaueris me, et si tunc etiam in hoc clamore perseueraueris, ut tibi succurram aduersus nequitias carnis tuae et contra pugnas malignorum spirituum, faciam omne quod tibi heri desideras atque domum habitationis meae ponam in te. 4.

COMPARATIO DE AGRO

Nunc ergo, hli mi, respice quanto labore et sudore in agro laboretur, antequam semine perfundatur. Sed postquam semine seminatus fuerit, dat fructum suum. Ergo attende et 150 considera haec. Nonne recuso terrae dare hoc, ut fructum gignat absque sudore laboris ? Sed cum mihi placuerit, ipsa fructibus superabundanter ita repletur, ut homines abundan¬ tissime sufficientiam habeant, aliquando etiam superabundent ; et cum uoluero, ita eis attenuatur, ut homines aliquando 155 prae fame uix uiuant, aliquando etiam multi ui illius attenua¬ ti moriantur. Secundum modum hunc homines per me positi sunt. Homini illi qui bono corde semen uerbi mei uoluntarie suscipit, magna dona Spiritus sancti ut bono agro superabun¬ danter tribuo. Ille autem qui aliquando uerbum meum recipit, 160 aliquando etiam hoc recipere recusat, est quasi ager qui hoc tempore uiret, hoc autem arescit. Hic homo tamen omnino non perit ; quia quamuis famem in anima patiatur, aliquid tamen, quamuis parum, uiriditatis habet. Sed hic per omnia moritur qui nulla intentione uerba mea recipere exoptat, et 165 qui nec admonitione Spiritus sancti nec doctrina hominum cor suum excitare uult ad bonum. Haec miraris, o homo, et scire uis cur haec ita fiant.

141/142 cf. Lc. 11, 8. 144/145 cf. II Cor. 5, 1 ; Respons. Comm. uirginum Veni electa mea ... ponam in te thronum meum — CAO 4 nr. 7826. 149 cf. Ps. 66, 7. 155/156 attenuati : cf. Ier. 14, 18. 157/159 cf. Mt. 13, 8b ; 13 23C. 160/161 cf. Mt. 13, 5-6. 162 in anima pat. : cf. Bened., Reg. 57, 6. 16.1 cr. Ratr., ue anima ad Odonem — ed. Lambot, p. 61, 37.

139 Et om F in marg. V

142 perseueraueraris {sic) R 154 ita eis in marg. W7

147 N-] T- eras. C

151 gignat

162/103 famem usque quamuis om. H

{homo iot.)

f 139 ualeas f m Fxom.fm ecce] tunc add.fm 140/141 oculis madenti¬ bus ~ m 141 et concusso] concussus fm 143/144 malignorum pugnas snirituum ~ m 148 perfundatur] seratur/m 150 dare hoc] id praestare/m 155 fame] nimia praem. fm ui illius] in illis /1» 156 moriantur] deficiant fm

157 sunt. Homini] Scilicet homini fm

tare] ullo modo praem. f m

160 hoc om. f m

166 exci¬

PARS TERTIA

550

5. QVOD HOMO NON DEBET SCRVTARI

QVOD SIBI SCIENDVM NON EST SICVT IN EXEMPLIS PATET

170

Sed ut nec diuinitatem mortali obtutu uales aspicere, sic nec secreta eius mortali sensu poteris capere, nisi quantum in permissione ipsius tibi possibile est. Tu autem uacillante animo tuo huc et illuc uersaris. Vnde ueluti aqua a calore PL 175 ardentis camini absorbetur, sic spiritus tuus ab inquietudine 695 stulti animi tui opprimitur : quoniam haec scire cupis quae non sunt scienda carni conceptae semine humano in peccatis. Leua ergo digitum tuum et tange nubes. Quid nunc ? Sed hoc fieri non potest. Sic nec illud, dum hoc scrutaris quod tibi 180 sciendum non est. Sed ut herbulae sensu regiones comprehen¬ dere non ualent, quia sensu et intellectu carent, nescientes quid sint uel quid operentur fructu suo, quamuis circumdent regio¬ nes utilitatis usu ; et ut culices aut formicae seu cetera minora animalia non desiderant dominari super reliqua sibi similia 185 aut scire siue intellegere uirtutem uel significationem leonis seu aliorum maiorum animalium, sic nec tu cognoscere poteris quid in scientia Dei sit. Quid tu fecisti uel ubi fuisti, quando caelum et terra creata sunt ? Qui haec creauit auxilii tui non indiguit. Sic nec nunc. 190 Vt quid scrutaris iudicium Dei? Cum desuper imbre salutari tactus fueris, ostende mihi quomodo in agro cordis tui labores et quomodo eum colas. Quod si labor ille mihi placuerit, fru¬ ctum optimum tibi do. Secundum laborem tuum erit et fructus tuus cum mercede. Numquid do fructum terrae sine labore ? 195 Sic etiam nec tibi facio, o homo, absque sudore, quem requiro a te. Habes enim per me illa in te, in quibus potes laborare. Ergo diligenter in labore te exerce et fructum inde habebis. Et cum fructum habueris, mercedem exinde consequeris. Sed quid nunc ? Multi deuoto et puro ac simplici corde quae200 runt me, et inuenientes retinent me.

174 huc et illuc : cf. Hier., Epist. 133,4 — CSEL 56, p. 248, 12-14. cf. Iob 38, 4. 193/194 cf. I Cor. 3, 8.

188/189

171/172 obtutu usque mortali in marg. F 175 sic ex sicut corr. V, ex sanctus H 197 te supra hn. H 290/201 Incipit diuina reuelatio Hildegardis prophetissae quod nullus repente praesumptuose uiam spiritalis uitae arripiat K

f 177 carni] humanae add.

180 ut usque regiones] uelut herbae agros suos

nescientes quid] neque ipsi neque quid ipsae add.

181

182/183 circumdent usque ut]

impleant agros utilitatis gratia et uelut 183 seu] aut 189 auxilio tuo non] tunc praem. 197 habebis] consequeris 198 exinde consequeris] inde referes 199 Sed quid ? nunc multi

VISIO DECIMA, c. 5-6

6.

55*

QVOD NVLLVS REPENTE VIAM SANCTITATIS ARRIPIAT VT IN SVPPOSITIS EXEMPLIS VIDETVR

Multi autem uolunt mecum ioculari et ludere uolentes me adire sine labore animi et cogitationis suae, nolentes praeme205 ditari quid facere debeant, me scilicet inuocando et consen¬ sum corporis sui inspiciendo, uolentes tantum me apprehen¬ dere quasi de graui somno euigilent, repentino motu simula¬ tionis et deceptionis arripientes uiam sanctitatis, ut in semetipsis excogitant ; alii uidelicet in abiectione saecularium 210 negotiorum, alii in continentia carnalium, alii in uirginitatis pudore super umeros suos assumentes iugum meum, existi¬ mantes sibi possibile esse omne quod uoluerint, nolentes in¬ tueri qui sint et quid sint aut quid perficere possint, nec uo¬ lentes habere in scientia sua quis eos formauerit aut quis eo215 rum Deus sit ; uolentes eum tantum habere ut domesticum suum, qui omnem uoluntatem ipsorum perficiat. Sic nolo dare donum meum nec seminare uacuum agrum in homine illo qui in huiusmodi uanitate se mihi coniungere tentat, quasi me in alienatione ignorantiae nesciat. Vnde et 220 pes eius saepe in lapsum erit. Cui et dico : O homo, quare non inspexisti agrum animi tui, ut eradicares inutiles herbas et spinas ac tribulos, me uidelicet inuocando et te ipsum consi¬ derando, antequam uelut ebrius et insanus ac te ipsum igno¬ rans uenires ad me, quoniam nullum lucidum opus sine ad225 iutorio meo perficere potes ? Nam post hanc praecipitationem qua me uelut in somno quaesisti, cum in seruitio meo taedio affectus recordatus tfueris somni illius in quo prius in consuetudinalibus peccatis tuis dormiuisti, ad eadem priora scelera insanus et inscius boni atque adiutorio et consolatione Spiritus 230 paracliti fraudatus reuerteris. Tu autem quem quaesisti ductorem et adiutorem ad haec ? Fallacem scilicet et decepti-

208 arrip. uiam : cf. Bened., Reg. 5» IJ209/211 cf. 207 cf. Gen. 45, 26. in Cant. 2 — PL 172, 383B. 211 cf. Mt. n, 29. Honor. August., Expos.

203 autem om. K

ioculari ** iaculari corr. supra lin B

cognitionis corr. B 205 scilicet om. K aut K 213/216 nec usque perficiat K

204 cogitationis ex

209 uidelicet] ueto K 213 et] 217 meum 1» marg. aha manuR

218/219 qui usque nesciat om. K coniungere usque me om. om. K 225/230 Nam usque reuerteris om. K 226 taedio supra hn. ad haec] adhuc K

pl 696

552

PARS TERTIA

bilem animum tuum, qui te stulte in ariditatem ducebat sine uiriditate et recordatione intellectus tui, oblitum quod nihil boni sine me facere posses. Et quid tunc habes ? Certe tunc 235 miser et uacuus cades coram me et coram populo atque ut inutilis puluis conculcaberis. Nam quid est tibi possibile contra me ? Nihil. Et quid potes mecum ? Lucidissima uidelicet opera, quae sunt splendidiora solis splendore et dulciora in interiore gustu super mei et lac, cum desideranti populo 240 manifestantur. Nam cum requiris me intimo intellectu animae tuae, ut in baptismo per fidem doctus es, nonne facio totum quod desideras ? Sed post casum suum multi gemendo et dolendo requirunt me, qui priusquam caderent me quaesisse debuerant. Quibus 245 manum meam porrigo dicens : ‘Quare non quaesistis me ante casum ? Vbi eram ? Et ubi requisistis me ? Numquid cum quaereretis me abieci uos ?’ Et dico : ‘O homo, si iuxta pon¬ tem profundissimae aquae stares et propter stultissimam iactantiam et tui obliuionem, ut me in omnibus his causis 230 despexisti, cum possibile tibi putabas esse omne quod uoluisti quasi non indigeres adiutorii mei, superbe in temetipso dice¬ res : ‘Pontem hunc uolo deuitare et per aquam ambulare’ ; num prudenter faceres ? Quod si hoc praesumptuose et insipienter faceres, certe in eadem creatura quae tibi subiecta 235 ad utilitatem tuam creata est, spiritum tuum exhalares. Sed ne tibi hoc contingat praecaues propter praesentem et uisibilem timorem aquae te absorbentis in mortem. Aut si maximam arborem abscisam ruere uideres, nonne fugeres, ne ab ea laedereris ? Vel si leones aut ursos aut lupos tibi obuios 260 aspiceres, numquid si posses, prae timore quem sustineres, in terra te absconderes ? Et cum corporis laesionem ita fugis,

233/234cf.Ioh. 13, 5.

238/2.39 cf. Ps. 18, 11 ; Cant. 4, n.

245 cf. Iob 14, 13.

232 ariditatem] hereditatem K 232/234 sine usque boni om. H 234 possis K 23< uidelicet] scilicet I 238 splendidiora usque splendore] splendore plena K 239 interiori K T 242/276 quod usque imitatus es om. K 245 quaesisti R O 245/246 ante casum in marg. H 246 Vbi usque me ? om. H requisistis] quaesistis BO, requisisti R Numquid] Non quid V -quid in fine lin. add. alia manu W 2o3 hoc supra lin. R 254 subiecta] est et add. supra lin. alia manu W 256 hoc tibi ~ R

/ 237 mecum] meo auxilio uidelicet] potes 241 facio] do 245 quaesisti 6 requisisti 247 iuxta] secus 248 stultissimam] inanem 249 tui] cor¬ dis ut] qua his causis om. 251 adiutorio meo superbe] teme¬ rarie teipso 253 num] nonne hoc om. 254 certe] nonne 255 ex¬ halares . 256 hoc tibi ~ 257 absorbentis] absorpturae 259 laedereris] comprimereris aut lupos om. obuios] occursuros 260 numquid] nonne sustineres] conciperes 260/261 te in terra ~

553

VISIO DECIMA, c. 6-7

quare non deuitas crudelissimam mortem animae timens creatorem tuum ? Num uidisti aut audisti illum mihi umquam potuisse rebellare ? Nam qui non est mecum dissipa265 bitur, et super quem cecidero confringetur. Quid fuisti, quando caelum et terra creata sunt, quae ita faciunt ut eis constitutum est ? Tu uero, in consilio Dei formatus et illuminatione ipsius tactus, praecepta eius transgrederis. O magna stultitia! Per creaturam, quae tibi subiecta famulatur, Deum tuum contem270 nis et terram ac caelum transilis, quae creatorem suum timen¬ tes ei oboediunt et iussionem ipsius adimplent ; quod tu non facis, cum nec eum in cogitatione aut in opere tuo uis scire, nec ad eum respicere, ita ut uelis ipsum cognoscere. Quapropter si non paenitueris, infernus iusto iudicio te 275 suscipiet, sicut et illum qui obduratus de caelo proiectus est, quem tu imitatus es. Attamen cum lapsus fueris, clamans PL fideliter quaere me, et subleuatum suscipiam te. Tu autem, o 697 homo, multoties uis summa tangere, qui nec infima compre¬ hendere uales.’ 280

7.

ADMONITIO AD VIRGINES ET CONTINENTES

QVALITER SANCTITATEM AGGREDI DEBEANT

285

Vnde audi me tibi dicentem : ‘Si per me admonitus in abiectione saecularium negotiorum aut in continentia carnalium iugum meum ferre desideras, antequam hoc aggrediaris primum clama et in hoc perseuera quaerens me : et iuuabo te. Quod si etiam admonitione mea tactus me uis imitari post me respiciens in uirginitatis pudore, quia ut flos de inexarato agro nascitur, sic et ego sine uirili semine natus sum ; ostende mihi agrum animi tui in multa humilitate et alloquere me in largi264/265 cf. Lc. II, 23. 265 cf. Mt. 21, 44. 275 cf. Apoc. cf. Honor. August., Expos. in Cant. 2 — PL 172, 382BC.

12, 9.

287/288

262 mortem] aeternam supra lin. alia manu add. W 263 aut om. C T 267 for¬ matus] conformatus O 272 cogitatione ex cognitione corr. supra lin. B 273 respicere] aspicere C ipsum] eum B T 280/281 admonitio usque debeant] Sequitur : Qualiter uitam spiritalis aggredi debeat K 282 Vnde usque dicentem cum cap. 6 coniung. H B C O F T, om. K 284 hoc] haec K aggredieris H 286 etiam om. K admoninitione R post] potes K 280/290 et usque tuarum] et largitate interiorum lacrimarum alloquere me K 289 me supra lin. C

f 262 crudelissimam] terribilissimam

263 Num] Nonne 264 potuisse rebel266 faciunt] uires suas peragunt 267 in om. ipsius illumi¬ 268 stultitia] amentia 270 et usque transilis] tu terram calcas ac caelum suspicis 271 tu] insipientissime add. non] minime 272 nec om. uis] neque praem. 273 nec] neque cognoscerel ut decet agnoscere 275 suscipiet] deglutiet 278 multoties] tam frequenter 278/279 uales com¬ prehendere ~ 285 iuuabo] ego adiuuabo 286 post] ad 287 inexarato] inarato 288 semine] de Virgine Filius Dei add. larel resistere natione ~

554

PARS TERTIA

290 tate interiorum lacrimarum tuarum et dic : ‘O Deus meus, ego indignus homo non habeo a memetipso hanc causam perficere ut uirginitatem meam possim conseruare, nisi tu, Domine, adiuues me : quia totus culpabilis sum in ortu ardentis suci, de quo pullulo in multis miseriis, frequenter requirens causam 295 fragilitatis meae. Vnde etiam non possum mea uirtute memetipsum expugnare in gustu dulcedinis carnis meae, dum sum arbor concepta et nata in peccatis. Ob hoc, tu Domine, da mihi in uirtute tua igneum donum quod in me exstinguat hanc causam et hunc ardorem peruersitatis, ita ut cum rectis suspi300 riis bibam de aqua fontis uiui, qui me faciat gaudere in uita, qui sum cinis putredinis, plus aspiciens in opera tenebrarum quam in opera lucis.’ Et si tunc in hac supplicatione studio¬ sus et constans fueris, agrum illum paro mihi in te quem Isaac filio suo proposuit, cum dicebat : Ecce odor filii mei sicut odor 305 agri pleni, cui benedixit Dominus, eundemque agrum meum in corde tuo benedicam ; et ut etiam subsecutus aiebat : Esto dominus fratrum tuorum, et incuruentur ante te filii matris tuae ; atque eodem modo et tu ante communem populum subleuata generatio eris. Ego autem rosas et lilia ac alia opti310 ma uirtutum pigmenta in agrum illum seminabo, et eum inspiratione Spiritus sancti assidue rigabo atque in eradica¬ tione inutilitatis abscidam ab illo malum, ita ut oculos meos circumferens, eos in uiriditate et in floriditate huius incorrupti agri pascam. 315 Istud est meum et per me, et non tuum, o horno, nec per te. Nam ego sum flos campi : quoniam ut sine aratro campus gignit florem, sic ego Filius hominis sine uirili commixtione genitus sum ex Virgine ; ideoque hoc donum est meum et non tuum : quia tu in peccatis conceptus in peccatis natus es ex

294 mult. mis. : cf. Iob 14, 1. 297 arbor : cf. Ebarcius, Scripturarum claues — — ed. J.B. Pitra, Spicilegium Solesmense 3, p. 420, 33. 300 cf. Apoc. 21, 6. 301 cf. Rom. 13, 12. 304 Gen. 27, 27. 30« ib. 27, 29. 316 cf. Cant. 2, 1. 316/318 cf. supra 287-288. 319/320 cf. Greg., Moral. 13,45, 50 — PL75, 1038D.

292 meam] et uitam spiritalem add. K 293 in usque suci] morsu ardentis seruitii K 295 frugilitatis B possim R, possum in marg. F 295/29« memetipsum] me supra lin. praem. K 296 -ipsum] -ipsam R 303 constans] stans K 304/309 sicut usque eris om. K 315 meum] donum supra lin. alia manu praem. \Y' 318 hoc] et ut supra hoc add. K 319 in peccatis conceptus om. K

f 291 meipso

causam] possibilitatem 294 requirens causam] repetens origi¬ nem 295/29« meipsum 29« expugnare] superare 298/299 hanc causam] hunc fomitem 301 putredinis] et puluis 30« subsecutus] prosecutus 309 subleuata] sublimata 310 eum] cum 311 assidue] assiduo hymbre 312 inutilitatis abscidam] inferacitatis abscindam 317 commixtione] coniunctione

VISIO DECIMA, c. 7-8

555

corruptione. Sed si idem donum a me fideliter petieris, illud a me fiducialiter impetrabis, tibique dabo ut coram Patre meo consortium mecum habeas in uirginitate. Hoc autem prae fragilitate corporis tui non poteris habere sine labore caloris qui in te est : quia humana natura fragilitatis tuae multoties 325 se ostendit in te, quam deuitare non uales, quoniam caro de carne es. Sed in hoc ferre debes crucem meam et imitari martyrium meum, te uidelicet constringendo, ita ut per me deuincas te, quod mihi semper amabile est : quia te fragile uasculum scio ; 330 tunc et ego uolo tibi communicare ac compati doloribus tuis. Quod si etiam in his aliquando cecideris, surgens citius paenitentiam ex corde fac ; et suscipiens saluabo te.

320

8.

DE INTERIORI CONTINENTIA MENTIS

VT IN SVBIECTIS EXEMPLIS MANIFESTVM EST

335

340

345

Quidam autem decepti a diabolo et perdurantes in malo putant se sanctificatos esse, cum exteriorem hominem in se continent a coniugio, abicientes circumcisionem mentis, ubi superflui sunt in immundis cogitationibus, et etiam abnegan¬ tes circumcisionem spiritus, ubi proferunt malum in locutionibus et operibus suis, nolentes scire quod hoc flagitiosum sit ; sed tantum tepide obseruantes ut caro eorum integra sit a commixtione, renuentes omnino integritatem spiritus sui. Vnde indigni coram me sunt, proiecti scilicet extra legem tam carnalem quam spiritalem : quia nec in carne nec in spiritu secundum iustitiam Dei uixerunt. Nam nec constitutam sibi legem coniugii tenuerunt, nec quod plus est quam quod in lege praeceptum est, in uirginitatis amore seruauerunt. Qua¬ propter indigni oculis meis sunt : quoniam nescio quid sint. Non enim uidi eos in praecepto legis ambulare, nec in hac re

320 Secreta Dom. VI post Pentecosten Propitiare Domine ... quod fideliter petimus — Bruylants 2 nr. 903. 325 cf. Gen. 2, 23. 329 uascul. : cf. I Petr. 3, 7. •LS® compati : cf. Hebr. 4, 1 5331/332 cf. Lc. 15, 20. 337.339 cf. Rom. 2, 29. 341 cf. Apoc. 3, 16. 346/347 cf. I Cor. 7, 25. 349 cf. Rom. 2, 29.

320 fideliter] feliciter supra lin. B liter 0 322 mecum] meum K et] ac K 331 in supra lin. H add. supra lin. alia manu W7

345 Dei supra lin. B

se add. in marg. alia manu R

f 320 idem] id prodit

fideliter a me ~ K 321 fiducialiter] fide¬ .325 ualeres K 329 quod] quid H 330 341 a] in marg. alia manu V 341/342 a uirili

322 mecum] meum

325 quoniam] quia

quod] quoniam quod in illa re

346 quod om.F

34, est]

in uirg. amore] uirginitatis amore H r

343 scilicet om.

324/325 multoties se ostendit] saepe se

330 et ego] autem 348 quid] qui

33_ ac] age 349/350 in hac re quod]

pl 698

556 350

355

360

365

370

PARS TERTIA

quod plus facerent quam quod eis praeceptum est. Vnde et repulsi a uisione mea sunt. Ego comparo eos inutili terrae gignenti spinas et tribulos ac inutiles herbas ad ullos usus, quae in altitudine et colore suo se similant rosis et liliis ac aliis utilibus floribus et herbis utilem sucum et dulcem fructum atque bonum odorem ad medicinam habentibus ; et com¬ paro eos cupro quod se assimilat auro, intus deceptionem et hypocrisin auri habens : quoniam secundum hunc modum hi homines ostendunt se habere similitudinem prudentium uirginum, interius fallacia et indignatione pleni exsistentes. Vnde et coram me sunt ut tepidus uentus, cuius nec calor nec frigus ullum uigorem habet : quia nec utiles sunt in calore animi sui ut perseuerent in uirginitatis continentia, ut coepe¬ runt ; nec ualent in frigore mundanae causae ut eant in saecu¬ laribus rebus, ut sibi proponunt. Nam nec extra legem peccant ut publicani, nec infra legem ut iniusti, sed in semetipsis tepentes, nec perfecte iusti nec iniusti sunt. Sed ut catulus immundorum animalium abicitur antequam se sentiat uiuere uel antequam confortetur in fortitudine aetatis suae, sic iste populus proicitur in mortem : quoniam nec se scit uiuere ad uitam, nec in se intellegit fortitudinem uirtutum quae sunt in domo sapientiae. Vnde et ab ore meo exsufflo eos, quia in¬ digni sunt aspectu meo, si sic impaenitentes perseuerauerint. Nunc autem, o homo, respice in te. 9. COMPARATIO DE THESAVRO

375

Si enim quispiam hominum tibi thesaurum daret, quoniam te plurimum diligeret, tibique diceret : ‘Lucrare in hoc et esto diues, ita ut et sciatur quis ille sit qui tibi thesaurum hunc dedit’ : tunc te oporteret acutissime excogitare, quomodo illum utiliter lucrifaceres, dicens in temetipso : ‘Thesaurus

351/352 cf. Hebr. 6, 8. 359 cf. Mt. 23, 27. 360 cf. Apoc. 3, 16. 364/365 cf. Rom. 2, 12. 371 domus sap. : cf. Prou. 9, 8. exsufflo : cf. Agg. t, 9. cf. Apoc. 3, 16. 376 cf. Lc. 19, 13.

353 se om. 0 357 habenti B 362/363 in usque coeperunt om. F supra /in. V 367/368 se usque antequam supra lin. et in marg. H eatis V 376 et esto] festo F

/351 inutili] infertili

352 inutiles] infoelices

ullos] nullos

366 nec1 368 aetatis]

usus] homi¬

num ualentes add. 353 similant] assimilant 355 ad medicinam] usibus medi¬ cinae in se et] iterum add. 356 assimilat] extrinsecus praem. intus] autem add. 357 habens] retinens 358 ostendunt] foris praem. 359 inte¬ rius] autem add. exsistentes] sunt 363 causae ... eant] uitae ... degant 365 infra] intra 377 ita ut et] ut et hoc pacto sit] scit , 378 excogitare] cogitare 379 teipso

VISIO DECIMA, c. 8-9

557

domini mei in optimo lucro apparere debet in me, ita ut et ipse laudetur ex hoc.’ Et cum illum utiliter hoc modo augmentatum multiplicares, bonus rumor exinde ad aures illius qui tibi ipsum dederat perueniret. Vnde et ipse, ex hoc recordatus tui, magis te diligeret ac maiora dona tibi conferret. 385 Sic et creator tuus facit. Ipse dedit tibi thesaurum optimum, uiuentem scilicet intellectum, ualde diligens te, quoniam crea¬ tura ipsius es ; praecepitque tibi per uerba ab eo constitutae legis, ut eundem intellectum lucrifacias in bonis operibus, diuesque sis in uirtutibus, ita ut ipse bonus dator per hoc 390 diligentius cognoscatur. Quapropter omni hora te oportet meditari quomodo hoc tam grande donum quod percepisti utile tam ceteris quam tibimetipsi factum in operibus iustitiae splendorem sanctitatis reddat ex te, quatenus homines bono exemplo tuo prouocati Deo honorem laudis inde exhibeant. 395 Quod cum utiliter in omni iustitia multiplicaueris, laus et gratiarum actio ad cognitionem Dei, qui in Spiritu sancto tibi uirtutes has inspirauit, pertinget ; unde et ipse misericordiam gratiae suae ad te conuertens per dulcedinem dilectionis suae superabundanter magis te faciet ardere in amore ipsius, ita ut 400 consolatione Spiritus sancti repletus sapienter omne quod bonum est discernas et maiora opera bona facias, ardentissimo amore glorificans Patrem tuum qui tibi benigne dedit haec. Verba autem ista oues meae audiant, et quicumque aures interioris spiritus habent ea concipiant : quia mihi placet ut sic 405 operentur homines, qui me cognoscunt et diligunt, ut et ipsi in semetipsis intellegant quid eis in donis Spiritus sancti fa¬ ciendum sit. Sed in eadem orientali plaga uidi super pauimentum praefati aedificii coram eodem iuuene 410 tres imagines iuxta se stantes et illum deuotissime inspicientes. Contra aquilonem autem, inter cir¬ culum illum magnum qui de praedicto lucido se¬ dente in throno protendebatur et inter idem aedi¬ ficium, conspexi quasi rotam in aere pendentem 415 et in ea imaginem hominis usque ad pectus appa-

380

381 cf. Herm., Pastor, Simii. 5, 3, 3 — Funk, p. 455. 389/390 cf. Mt. 5 16. 400 cf. Act. 9, 31C. 401 cf. Ioh. 14, 12. 402 cf. Mt. 5, 16. 403 cf. Ioh.

10, 27.

403/404 cf. Apoc. 2, 7.

383 ex] rex T

395 utiliter] humiliter R

suae bis iter. H sed dei.

f 381 ex hoc] in illo

397 pertingit R

382 exinde] inde

383 ipsum] thesaurum

388 eundem usque lucrifacias] intellectu tuo lucrum facias utiliter] humiliter

398 ad te usque

414 quasi supra liti. H

397 pertinget] accrescit

404 placent

ex] propter

392 tibnpsi 400 seipsis

39o

PL

699

558

PARS TERTIA

rentem et in mundum acutissime prospicientem. Ante angulum uero eiusdem aedificii ad austrum uergentem imago alia intra ipsum aedificium super pauimentum apparebat, quae se ad praedictum 4zoiuuenem cum magna hilaritate conuerterat. Et his imaginibus talis similitudo erat. Vt ceterae uirtutes, quas prius uideram, sericis omnes uestiebantur indumentis. Omnes quoque albis uelaminibus in capitibus suis obtectae erant, excepta 425 illa quae a dextris mediae praedictarum trium stans nudo capite candidos capillos habere uidebatur. Nulla autem earum pallio circumamicta fuerat, praeter eandem mediam ipsarum trium, quae albo pallio induebatur. Sed tunicis albis 4joomnes uestiebantur, excepta illa quae in rota apparens tunicam subnigram habebat ; et praeter hanc quae a sinistris mediae earundem trium assistens, tunica pallidi coloris utebatur. Omnes etiam calceamentis albis indutae fuerant, excepta 435 media ipsarum trium, cuius indumenta pedum nigra uidebantur et diuerso colore depicta. Sed haec dissimilitudo fuit in eis. In pectore imaginis quae media fuit trium prae¬ dictarum sibi astantium duae fenestellae appa440 ruerunt et super ipsas ceruus ad dextram eiusdem imaginis uersus, ita ut anteriores pedes suos super fenestram dextram et posteriores super sinistram posuisset et se quasi ad currendum coaptasset. Et eadem imago dicebat. 44 5

IO. VERBA CONSTANTIAE

‘Ego sum fortissima columna et non mobilis leuitate insta¬ bilitatis, ita ut a flabro uenti possim commoueri ut folium arboris quod ab eo commouetur et hac et illae proicitur ; sed perdurare debeo in uero lapide, qui est uerus Filius Dei. Et

445/459 cf. Hildegardis, 'Liber Vitae Meritorum (LVM), Pars IV, 8 — Pitra, Anal. sacra 8, p. 151. Ps. 1, 4.

446/449 cf. Coi. 1, 23 ; Eph. 2, 20.

447/448 cf. Iob 13, 25 ;

424 excepta supra /in. F 433 assistens] exsistens R pallidi in marg. 434 albae C 1 437 fuit] erat O 439/440 apparuerunt] uidebantur IV

V

f 420 conuertebat 421 erat similitudo ~ 422 sericis] sericinis 424 in cap. suis] capita sua 425 media 432 media 433 assistens] existens 443 quasi se ~ 448 commouetur] mouetur proicitur] propellitur

VISIO DECIMA, c.

9-12

559

45° quis praeualet me commouere ? Quis potest me laedere ? Hoc non poterit fortis aut debilis, princeps aut nobilis, diues aut pauper, quin perseuerem in uero Deo qui non commonebitur in aeternum. Nec ego mouebor : quia supra fortissimum fundamentum 455 fundata sum. Nolo enim esse cum adulantibus qui a uento tentationis in omnes uias sparguntur, numquam in requie stabilitatis persistentes sed semper ad inferiora et deteriora cadentes. Sic autem non ego : quoniam supra firmam petram posita sum.’ 460

Sed imago quae a dextris ceruum inspiciens ait.

eius erat praedictum

II. VERBA CAELESTIS DESIDERII

465

470

‘Quemadmodum desiderat ceruus ad fontes aquarum, ita desiderat anima mea ad te Deus. Vnde uolo transilire montes et colles ac imbecillitatem dulcedinis transitoriae uitae, respi¬ ciens tantum simplici corde ad fontem aquae uiuae : quia ipse innumerabili gloria plenus est, cuius suauitate nemo satiari potest taedio saturitatis.’ Imago autem quae a sinistris praefatas fenestellas uidens dixit.

eius

stabat

ad

12. VERBA COMPVNCTIONIS CORDIS

‘Semper aspicio, semper teneo lumen uerum et aeternum, nec cogitando aut suspirando uel intuendo satiari potero per¬ petua dulcedine quae est in superno Deo.’ 475

Sed imago quae contra aquilonem in rota appa¬ ruit, in dextra manu uirentem ramusculum habuit. 450/452 cf. Rom. 8, 39. 452/453 cf. Ps. 124, 1. 458/459 cf. Eph. 2, 20 ; II Tim. 2, 19. 462/408 cf. Hildeg., LVM, Pars IV, 10 — Pitra, Anal. sacra 8, p. i5isq. 463 Ps. 41,2. 464cf. Cant. 2, 8. 466 cf. Ier. 2, 13. 471/474 cf. Hildeg., LVM, Pars IV, 12 — Pitra, Anal. sacra 8, p. 152 sq. 472 cf. I Ioh. 2, 8 ; Oratio Sabb. sancto, post prophetiam II Deus incommutabilis uirtus et lumen aeternum — Bruylants 2 nr. 232.

455 enim] non F

472 -emper C

460 eius er- eras., non leg. C 473 aut suspirando om. C T

/ 450 praeualet] potest bat

473

451 nobilis] ignobilis

467 satiari nemo ~

464 transilire] transire B

475 quae] est add. T

461 inspiciens ait] aspiciens dice¬

468 saturitatis] eius add.

suspirando uel] suspiciendo ac

470 dixit] aiebat

PARS TERTIA

560

Ipsa uero rota assidue circumuoluebatur, eadem imagine in ea immobili permanente. In circuitu autem eiusdem rotae scriptum erat : Si quis mihi 480 ministrat, me sequatur, et ubi sum ego, illic et minister meus erit; et in pectore ipsius imaginis sculptum : ‘Ego sum hostia laudis in prouinciis.’ Et ipsa imago dicebat. 13. VERBA CONTEMPTVS MVNDI

'Vincenti dabo edere de ligno uitae quod est in paradiso Dei 485 mei : quia fons salutis mortem submergens riuulos suos in me transfudit et me uirentem in redemptione fecit.’

490

Imago uero quae ante angulum ad austrum re¬ spicientem apparebat, tanti splendoris in facie erat, ut eam perfecte intueri non possem. Sed ab utroque latere suo alam albi coloris habebat, quarum latitudo longitudinem eiusdem imaginis superabat. Et ait. 14.

VERBA CONCORDIAE

‘Quis tantae fortitudinis est, ut tentet Deo repugnare ? Et 495 quis huius audaciae est, qui audeat me denudare et corrum¬

500

505

pere in turpitudine odii et inuidiae ? Deus iustus est et unus in sincera potestate et gloria. Eum semper amplecti uolo puro corde et laeta facie, semperque gaudere in omnibus iustitiis eius. Nolo autem esse mutabilis, sed semper in uno animo durare et assidue Deum laudare. Vnde nec diabolus nec maleuolus homo me poterunt emollire aut ad hanc rabiem dolositatis deicere, quin semper imitatrix pacis in recta una¬ nimitate perseuerem. Transeunte autem mundo clarius in caelesti uisione apparebo.’ Post haec uidi, et ecce omne pauimentum praedicti aedificii totum ut album uitrum apparuit, ex se

47» Ioh. 12, 26. 481/482 cf. Hebr. 13, 15. 483/486 cf. Hildeg., LVM, Pars IV, 14 — Pitra, Ana/, sacra 8, p. 15 3 sq. 484 Apoc. 2, 7. 493/564 cf. Hildeg., LVM, Pars IV, 16 — Pitra, Ana/, sacra 8, p. 154 sq. 494 cf. Is. 45, 25 ; Rom. 9, 19.

499/500 cf. Act. 2, 46.

500 cf. Eccli. 51, 15.

506 cf. Apoc. 15, 2.

477 -uoluebatur ex uolabatur corr. supra lin. B 478 imago O 482 Et usque dicebat cum cap. 13 coniung. H F 495 audeat] audiat R 497 Eum] Cum H 500 durare] perdurare B

f

491 eiusdem] cuiusdam

503 Transeunte] Transacto

506 ex] a

PL 701

VISIO DECIMA, c.

12-16

561

reddens splendorem serenissimum. Sed et splen¬ dor lucidi illius sedentis in throno, qui omnia haec mihi demonstrabat, per idem pauimentum 5x0 usque in abyssum resplenduit. Inter circulum au¬ tem illum de sedente in throno protensum et inter hoc aedificium terra tantum apparuit et quasi aliquantulum deorsum uergens, ita ut idem aedi¬ ficium exinde uelut super montem positum uide515 retur. Et lucidus qui sedebat in throno iterum mihi dicebat : 'Filius Dei uiuentis natus ex Virgine, ipse lapis angularis ex¬ sistens, quem hi reprobauerunt qui in lege Dei ob salutem suam aedificare debuerunt, quod tamen facere recusauerunt magis diligentes tenebras quam lucem et mortem quam ui520 tam, potenter in his regnat qui tactu Spiritus sancti arden¬ tes salubriter semetipsos exterius conculcant, ad interiora spi¬ ritus toto annisu in plenitudine uirtutum et bonorum operum se rapientes.’ 15. QVOD IN ALTITVDINE IVSTITIAE ET FORTITVDINE DONORVM

SPIRITVS SANCTI OPERA QVAE DEVS IN HOMINIBVS

525

OPERATVR SOLIDANTVR

530

535

Idcirco etiam in summitate orientalis anguli praemonstrati aedificii ubi praedictae duae partes muri ipsius illa lucida et lapidea uidelicet coniunctae sunt, quasi septem gradus candidissimi lapidis uides : quoniam in altitudine iustitiae a uero orien¬ te, qui lapis angularis in diuino opere est, emanante, ubi duae coniunctiones necessariae munitionis, scilicet speculatiua scientia et humanum opus, in unanimitate quietis sibi cohaerent, adest septenarius ascensus candidissimae fortitudinis plenus rectissima actione exsistens, quam Deus operatur et perficit in homine, ut in sex diebus operatus in septimo requieuit. 16.

QVOD OMNIS ACTIO QVAE FIDE ET OPERE IN FIDELIBVS

540 PERFICITVR / TIMORI DOMINI DIVINA PROVIDENTIA COADVNATVR

Qui ad lapidem illum magnum super quem prae508 uide supra, Pars III, Visio 1, 169. 514 cf. Mt. 5,14. 516/518 cf. Mt. 21, 51» cf. Ioh. 3, 19. 527/530 uide tabulam 21. 537/538

42 (Ps. 117, 22).

cf. Gen. 2, 2.

541/542 uide supra, Pars III, Visio 1, 42 et 169.

520/522 sancti usque spiritus in marg. H

f 50» idem] ipsum 517 hi] ii

512 tantum] tunc

521 seipsos

531 lapides H

513 idem] ipsum

514 exinde] inde

PARS TERTIA

562

fatus lucidus sedens in throno apparet in modum testudinis decenter aduoluti uidentur : quia omnis actio quae fide et opere in fidelibus hominibus perficitur, 545 timori Domini, cui ipse fortissima omnipotentia praesidet qui cuncta regit, auctoritate prouidentiae ipsius dignissimo com¬ positionis effectu coadunatur. 17.

QVOD VOLENTEM PERSEVERARE IN BONO OPERE FILIVS DEI REGIT NE CADAT IN ERROREM

550

QVI HVMILITATE SVA DESTRVXIT MORTEM

Vnde et super eosdem gradus sedes posita est, id est super opera quae Deus operatur in hominibus firmissi¬ mum protectionis firmamentum regentis et adiuuantis eos : quia quicumque uult cum eo perseuerare non decidet in errore, 555 quoniam ipse fortissimum sustentaculum exsistit super quod omnis iustitia constituta est. Et super sedem iuuenis quidam sedens : est constantissimo regimine Filius hominis, Filius uidelicet Dei, in omni iustitia cum Patre et Spiritu sancto regnans Deus unus, 560 uirilem et nobilem uultum habens : quia ipse fortissimus leo destruxit mortem, nobili facie sine peccato scilicet uisibilis ueniens natus ex Virgine, pallidi tamen coloris exsistens : quoniam cum terrenis terrenum honorem non quaesiuit, sed humillimus, modicus et pauper in sancta humilitate apparuit. 565

570

18.

QVOD VMBRA LEGIS IN NATIVITATE ET

IN

PASSIONE

FILII

DEI

FINEM

ACCEPIT

Vnde etiam capillos subnigros usque ad scapu¬ las ipsius descendentes habet : quia iudaicus populus claritatem fidei quae in incarnatione eiusdem Filii mei demonstrata est non quaerens, obumbratus in umbra exterioris intellectus legis pertinaciter et infideliter tabuit, ortus tamen in capite iustitiae et usque ad umerum fortitudinis : ubi per¬ fectum opus in humanitate ipsius Filii mei floruit perueniens, ibi in incredulitate sua finem accepit.

cf- tac. 2, 22. 550 cf. Phil. 2, 8-1 1. 501 cf. II Tim. 1, 10. 505 cf. Hebr. 10, 1. August., Sigillum Mariae 5 — PL 172, 510B.

500 cf. Prou. 30, 30 ; Apoc. 5, 5. 507 capili. subnigr. : cf. Honor.

544 uidenter C T 54S 7 loco 17 ponit W 501 scilicet] uidelicet O uisibilis supra lin. 0 509 in om. C 570 exterioris ex in- corr. B 574 ibi om. H F

f 551 eosdem] illos 558 uidelicet om. mei] Dei 573 ipsius om. mei] Dei

507 ad om.

508 ipsius] suas

509

PL 702

VISIO DECIMA, c. 16-21 575

563

Et purpurea tunica indutus est : quoniam in cari¬ tate sanguinem suum fundens, hominem qui perierat redemit. 19. QVAE GESSIT DEVS IN ECCLESIA

AB HOMINIBVS VIDERI

ET SCIRI POSSVNT

FVTVRA AVTEM NONNISI FIDE VEL REVELATIONE DIVINA

580

585

Quod autem a capite suo usque ad umbilicum tibi apparet : hoc est quod ab incarnatione ipsius usque ad praesens tempus opera quae gessit in ecclesia fidelibus manifesta sunt ; sed ab umbilico deorsum obumbratus tibi ad uidendum est : quia illa quae a tempore hoc usque ad completionem saeculi huius in eadem ecclesia futura sunt, nec uideri nec sciri poterunt, nisi quantum reuelatione diuina et fide catholica percipiuntur : quoniam maximae corusca¬ tiones uirtutum, quae ante nouissimum diem in hominibus manifestandae sunt, adhuc hominibus incognitae latent.

590 20. QVOD DEVS MISERICORDITER HOMINEM ASPICIENS ADMONET

VT IMITANDO SANCTOS CAELESTEM PATRIAM

595

PETAT

Et ipse respiciens in mundum : quia idem Filius Dei aspectum misericordiae suae dirigens ad homines propter praeteritas et futuras causas dicit fidelissima uerba suae admonitionis ad eos, quatenus ipsi in sanctis eius caelestem mili¬ tiam imitentur effugientes pericula peccatorum, et ut fortis¬ sime proeliando supernam felicitatem adipiscantur, in factis suis contradicentes poenis impiorum. 21. DF. STATV CONSTANTIAE /' CAELESTIS DESIDERII, COMPVNCTIONIS CORDIS / CONTEMPTVS MVNDI

600

CONCORDIAE

605

ET

QVID

SIGNIFICET

Sed quod in eadem orientali plaga uides super pauimentum praefati aedificii coram eodem iuuene tres imagines iuxta se stantes et illum deuotissime inspicientes : hoc est quod in ortu iustitiae carnalia desi¬ deria deprimentis, in dispositione omnipotentis Patris appa¬ rente Filio Dei in carne, hae tres uirtutes in deuotione unani-

384/585 cf. Ez. 5, 2.

582 fidelibus) in praem. IV 592 -t C

f 580 suo om.

585 manifesta) manifestata O

59(5 effugentes R

581 ipsius) eius

«06 deprimentes C

595 quatenus) ut

58» incognita R

564

610

615

620

625

630

635

PARS TERTIA

mes per uirtutem Trinitatis constantissime manifestatae sunt ad ipsum dirigentes aspectum suum : quia illum in fidelibus hominibus desiderant et quaerunt. Vnde etiam con¬ tra aquilonem inter circulum illum magnum qui de praedicto lucido sedente in throno protenditur et inter idem aedificium conspicis quasi rotam in aere pendentem, et in ea imaginem hominis usque ad pectus apparentem et in mundum acutissime prospicientem : quia aduersus diabolicas artes inter secre¬ tam potestatem Dei et spiritalem aedificationem ipsius cir¬ cuitio misericordiae eius in mentibus hominum, quasi in aere pendens, et nunc potentiam iustitiae Dei tangens, nunc opus ipsius in eis fortiter confirmans uoluitur, in qua perfectio christiana in contemptu mundi usque ad pectus fortitudinis suae apparet : quia uirtus haec, in robore fortissimi certaminis confidens in Deum, homines in mundo saeculariter conuersantes acutissimo intuitu admonitionis suae commonet ut in abiectione terrenorum imitentur praecedentis Filii Dei exem¬ plum, constantissima intentione fortiter suspirantes ad ipsum. Idcirco etiam ante angulum eiusdem aedificii ad austrum uergentem imago alia intra ipsum aedifi¬ cium super pauimentum apparens se ad praedictum iuuenem cum magna hilaritate conuertit : quoniam ut casus hominis per bonitatem superni Patris in ardore fructuositatis restauraretur ad uitam, haec uirtus, in PL plenitudine diuini operis saecularia conculcans et in dulcedine 703 sui affectus se aperte manifestans, ad Filium Dei in consortio angelici ordinis cum gaudio fidelium hominum tendit : quia in incarnatione eiusdem saluatoris per supernam uirtutem floruit. 22. DE HABITV EARVNDEM ET QVID SIGNIFICET

640

Sed his imaginibus una similitudo est : quia pari deuotione Deum manifestant in hominibus qui ipsum in ope¬ ribus suis concorditer magnificant. Vnde etiam ut ceterae uirtutes, quas prius uidisti, sericis omnes uestiuntur indumentis : quoniam in uiribus suis reliquis uirtutibus, quae tibi superius ueracissime demonstratae sunt, dissi-

608 manifestatae] manifestae C T 625 terrenarum B 632 restauretur F 630/641 Sed usque magnificant cum cap. 21 coniung. omn. codd. praeter W 641 suis in marg. V 643 suis supra lin. C

f 613 idem] ipsum 626 suspirantes] aspirantes 641 Sed usque magnificant coniung. cum cap. 21 ueracissimae

635 tendit] intendit 642 sericis] sericinis

639/ 644

VISIO DECIMA, c. 21-22

565

miles non exsistunt, sed in leni negotio suauissimi operis fide¬ lium hominum semper ad Deum pariter sursum tendentes sunt. Quod autem omnes albis uelaminibus in capitibus suis obtectae sunt : hoc est quod simul in candida pro650 positione legalis institutionis cum magna colligatione ante Deum caput omnium occupatae sunt, ut mulier ante uirum suum uelari solet ; excepta illa quae ad dextris mediae praedictarum trium stans nudo capite candidos capillos habere uidetur : quia eadem in prosperitate 655 roboris per supernam Trinitatem apparentis nulla sollicitu¬ dine huius saeculi grauata in candore tantum caelestis desi¬ derii quaerit dissolui et esse exim Christo. Propter quod etiam nulla earum pallio circumamicta est : quoniam ab omni officio seruitutis denudatae sunt, per quod ab officio 660 libertatis suae, semper uidelicet in caelum aspicere et ad Deum anhelare, possent impediri, nihil aliud desiderantes nisi quod a terrenis rebus separatum est; praeter eandem me¬ diam ipsarum trium quae albo pallio induitur, per quod in sustentatione diuina pulchritudo discreti operis 665 beatae legis insinuatur, cum quo eadem uirtus ita circum¬ amicta obtegitur, ut homo pallio suo circumdatur. Sed quod tunicis albis omnes uestiuntur : hoc est quod in candore bonorum operum absque nigredine prauorum morum conuersantur, qui in nequitiis et uitiis obcaecatae 670 infidelitatis obtenebrantur; excepta illa quae in rota apparens tunicam subnigram habet : quia haec in uolubilitate diuinae clementiae his actibus circumdata est quae in districtione sua carni difficiles sunt ;et praeter hanc quae a sinistris mediae earundem trium assistens 675 tunica pallidi coloris utitur, ipsa in aduersitate per munimentum summae maiestatis ad defensionem sui circum¬ data et uallata lacrimabili maerore gementis operis in quo flens et eiulans ad Deum semper suspirat. Vnde etiam omnes calceamentis albis indutae sunt : quoniam in morte 680 Filii mei lucentes uiam pacis in mentibus hominum parant, quatenus caelestia desiderent; excepta media ipsarum trium cuius indumenta pedum nigra uidentur et

645

651 cf. Greg., Moral. 8, 30, 49 — PL 75, 832B. obcaecatae : cf. I Ioh. 2,11.

657 cf. Phil. 1, 23-

e«»/«70

645 lenii leui O 650/651 ante Deum supra lin. O 654 in om. R 664 pul¬ chritudine F 666 suo supra lin. V 668 operum om. H 678 flens] gemens B etiam om. H 682 cuius in marg. F

f 649/650 cand. propositione] candido proposito

654 in om.

662 eandem om.

PARS TERTIA

566

685

690

diuerso colore depicta : quoniam haec sub protectione Dei manens, sed magna schismata infidelium in irrisione nigredinis a uia ueritatis deuiantium tolerans, et tamen recto iti¬ nere fidei decorata in mortificatione Filii mei non diffidens, per multas infestationes diabolicarum artium et per diuersas tribulationes morum hominum in sua fortitudine et pulchri¬ tudine perseuerans tendit ad superna. Sed tamen dissimilitudo est in eis : quia quamuis unanimes et sibi inuicem in operatione sint adhaerentes, tamen suas uires unaquaeque in subiectis sibi hominibus sin¬ gulariter demonstrat in feruore supernae claritatis. 23. SPECIALITER DE CONSTANTIA ET STATV EIVS

695

ET

QYID

SIGNIFICET

Vnde imago quae media est trium praedictarum sibi astantium declarat constantiam, quae columna et munimen est earum quae sibi adhaerent uirtutum, in medio huius numeri Trinitatem sanctam significantis se manifestans 700 et hominibus, ut in bonis operibus constantes sint ostendens : quia etiam Christus, Deus et homo, opera sua quae in mundo operatus est bono fine consummauit, sicut et uirtus haec firmamentum interiorum uirtutum in hominibus exsistens cum magna disciplina homines perducit ad Deum. Ergo et in 705 pectore ipsius duae fenestellae apparent : quod est in cordibus hominum manifestatio caelestium in duobus speculis fidei demonstrata : quoniam diuinitas et humanitas in Filio Dei credenda est, per quem uirtus eadem in homini¬ bus perfecta a fortitudine rectitudinis suae non mouebitur. 710 Sed super ipsas fenestras ceruus ad dexteram eiusdem imaginis uersus apparet : quia super fidem hanc quod Filius Dei Deus et homo creditur, ipse per creduli¬ tatem fidelis populi firmissime ponitur, cum per cursum uelocitatis suae caeleste desiderium designans ad dexteram con715 stantiae uertitur : quoniam uita aeterna in perseuerantia boni operis reperitur, ita ut anteriores pedes suos super fenestram dexteram et posteriores super sinistram ponat : quia quod ipse uerus Deus sit nec in tranquillitate fidei contemnendum, aut quod uerus homo sit nec in eiusdem