Osmanlıda Köleliğin Sonu 1800-1909 9758704605

Citation preview

OSMANLıDA KöLELiGiN SONU 1800-1909

KiTAP YAYlNEVi- 71 TARiH VE CO(I;RAFYA Dizisi-

OSMANLlDA KÖLELiCiN SONU,

27

1800-1909/

Y. HAKAN ERDEM

ÖZGÜN ADI SLAVERY IN THE OTTOMAN EMPIRE AND !TS DEMOSE,

1800-1909

2004, Y. HAKAN ERDEM 2004, KiTAP YAYlNEVi LTD

© ©

ÇEVIREN BAHAR TIRNAKCI YAZAR TARAFINDAN GÖZDEN GEÇiRiLMiŞTiR DUZELTi NiHAL BOZTEKfN KiTAP TASARIMI YETKiN BAŞARlR, BEK TASARlM DANiŞMANLI�I

GRAFiK UYGULAMA VE BASKI MAS MATBAAClLt K A.Ş. DEREBOYU CAD. ZAGRA iŞ MRK.

34398 MASLAK-iSTANBUL (0212) 285 ll 96

B BLOK NO:l T:

E: [email protected]

KASIM ISBN

l. BASlM 2004, iSTANBUL 975 8704-60-5

YAY IN YÖNETMENi ÇAGATAY ANADOL KİTAP YAYINEVİ LTD. CİHANGİR CADDES İ, özoGuı. SOKAG1 20/I-B BEYOi;LU 34433 İSTANBUL T: (0212) 292 62 86 E:

F:

(0212) 292 62 87

[email protected] wv.w.kitapy·:ayinevi.com

w:

Osmanlıda Köleliğin Sonu ı8oo-ıgog

Y. HAKAN ERDEM ÇrvinN BAHAR TIRNAKCI

KitapYAYlNEVi

İÇİNDEKİLER GiRiŞ 7 1- OsMANLI İMPARATORLu�u'NuN KLAsiK ÇA�INDA KöLE isTiHDAMI

14

JJ. TANZiMAT ÖNcEsiNDE GELENEKSEL O sMAN LI KöLELiK PoLi TiKALARI 33 III-

Geç OsMAN LI iMPARATORLU�U'NDA KöLELEşTiRME ve KöLE EDiNME YöNTEMLERi 63 ıv.

INeitiz PoLiTiKASI ve OsMANLIPA KöLELiK 91

V- TANZ i MAT DöNEM i OsMANLI VI- Il.

PoLiTiKASI, 1846-1876 123

A eo ü L H AM i o DöNEMiNDE OsMANLI PoLiTiKASI vE JöN TüRKLERiN G ELişi , 1876-1909 159

VII· Geç OsMANLI iM PARATORLU�U'NoA KöL E LE R i N VIII- SONUÇ 231

NOTLAR 236 KAYNAKÇA 260

DiziN 266

AzAr Eoitişi ve BAKIMI 191

GİRİŞ

smanlı

t op lu ın u nda bireylerin özel yaşanundan devlet aygıtına dek farklı alanlan etkileyen köleliğin kal ıcı ve toplurnun do kus un a sinın i ş bir öneınİ vardı. Kölelik b irçok dö n üş ü nı geçirnıiş, bunla­ rın sonucunda Osınanlı-Türk tophnuu da yavaş y avaş köle tutan bir top­ l tı nı da n tam anlanııyla özgür bir toplunıa dönü ş müş, anıa hukuki s tatü açısı ndan kölelik iı np aratorluğ u n sonuna dek lağvedilınenı işti. Do l ayısı yl a , Osınanlı İınp aratorl uğ u sona ererken, hatta 20. yüzyılın ilk yirnıi yılında, kölelik ö l rnek üzere olan aına h uku ke n tanınan bi r kunın1du. Türkiye C u rn hu riyeti ' n d e ise b u gün bu kururndan p ek bir iz ka l m aın ı ş g ibidir . Ya­ kın O sınaıı lı tarihinin bu y üz ün ü hiç b il rneye n l e r olduğu g ib i , aka de nıik çevr eler de son zaınanlara d e ğ i n k ölel i ğ in Osnıanlı İ ın paratariu ğu ö zel in­ de ve l sl a n1 dünyası ge n el i nde ara şt ır ılınasına faz]a ilgi göstern1eınişlerdir. Elinizdeki çalış m a işte bu boşl uğu g idenneye çalış m ak ta dır ve hedefi Os­ ınanlı İnıpara torlu ğu' nda köleliğin bir iradeyle kaldırılınaksızın nasıl sona e r d iği n i a n l ayabil m ek t ir. O s nıa nl ı - i sl a nı ta ri hi n in ön de ge l en araştırnıacılarından biri ola n Bernard Lewis, Ortadoğu'da ırk ve köleliğe ilişk i n yakın tarihli bir çal ı ş nı a· sında, bol b elge ol n ıası na rağın e n "ak ade ıni k çalışın alan n dikkat çekecek

O

,

kadar kıt olmasını", konunun "aşırı hassas" oluşuna bağlıyo r. Baş kalar ı da a ynı görüşü çeşitli açı l arda n dile geti rnı iştir . Ö rn eği n , Arap ülkelerinde kö­ '

le l ik üzerine yazan Murray Gordon, Arap tarihçiler arasında bir ··suskun­

luk koın p l o su" n un hüküın sürdüğünü d üşü nınekte , Batılıların bu alana hiçbir katkıda b ul u nm anuş olmalarını ise, "Arap

tarihinin göz ardı edihne­

siyle ya da belki Batı'nın bu pis meseledeki yü z kara sı sicilinden dolayı duy­ d u ğ u vicdan az abıyl a" aç ıkl amaktad ır. Gordon ayrıca, yeterince b elg e olma­ yışının da bu tür çalışınala ra bir e n ge l ol uştur du ğ u

ka n ısındadır. 2

Kö leli k sö z kon us u ol d u ğ un da , Isianı ülkele ri n de n ge le n bazı bilinı adanılarıııııı biraz rahatsızlık duyd ukl arı doğnıdur; bunun altında, Batılıla­ rın köleliğe il i şkin görüşlerinin aç ık ya da örtük ol arak kabul edilmesi kadar,

kölecilik ta rtışınas ını kullanan Batı'nın lekeleyici saldırısına karşı l sl a n1 kül­ türii nüf ın ir asını savwuna arzusu da yatar. Bu iki göriişün b irbiriyle çatı ş· 0SM A NUDA l