Opera latina 7: 168-177 Parisiis anno 1311 composita

Citation preview

CUNPVS CHRISIFANORVM CONTINVATIO

MPDHAEVALIS

Qu qui decurE UU LUE JUR

ROLAL

The Library SCHOOL OF THEOLOGY AT CLAREMONT

WEST

FOOTHILL

AT COLLEGE

CLAREMONT,

AVENUE

CALIFORNIA

CORPVS

CHRISTIANORVM

Continuatio Mediaeualis

XXXII

CORPVS

CHRISTIANORVM

Continuatio Mediaeualis

XXXII

RAIMVNDI LVLLI OPERA LATINA TOMVS$

VII

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICII MCMLXXV

RAIMVNDI LVLLI OPERA LATINA 168 - 177

PARISIIS ANNO MCCCXI COMPOSITA

EDIDIT HERMOGENES

HARADA

Ó.E.M.

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICII MCMLXXV

SVMPTIBVS SVPPEDITANTE SvPREMO BELGARVM MAGISTRATV PVBLICAE INSTITVTIONI ATQVE OPTIMIS ARTIBVS PRAEPOSITO EDITVM

[ hecloo; [ib "amu

SCHOOL OF THEOLOGY AT CLAIREMONT California

(O Brepols 1975 No part of this work may be reproduced in any form, by print, photoptint, microfilm or any other means without written permission from the publisher.

PRAEFATIO

Inter opera in CORPORE CHRISTIANORVM edita primum hoc prostat beati Raimundi Lulli uolumen. Quod alia uolumina Deo opitulante secutura esse speramus.

Duobus quidem abhinc decenniis clarissimus magister noster Fridericus Stegmüller nouam Raimundi Lulli Operum Latinorum editionem initiauit. Annis 1959-1967 quinque uolumina, in Instituto Raimundi Lulli Friburgensi elaborata, Maioricensis Scholae Lullisticae auspiciis Palmae Maioricarum prodierunt 1, Sextum uolumen sub prelo restat ?. Rebus uero rite perpensis, consentiente Reuerendissimo Domino

Sebastiano Garcías Palou, Maioricensis Scholae Lul-

listicae egregio Rectore, inde ab hoc uolumine septimo Raimundi Lulli Opera Latina CORPORI CHRISTIANORVM inserere placuit. Praesens uolumen opuscula 168-177 continet, quae Raimundus — excepto fortasse opusculo 168 — primis sex mensibus anni r31i Parisiis elucubrauit. Opuscula 168, 172, 173, 174 numquam hucusque typis expressa sunt. Ad octauum uolumen remittimus reliqua opuscula anno I3II Parisiis composita ?. Introductio generalis uolumini quinto praemissa multas exhibet notitias annorum 1309-1311, quibus Raimundus ultimo Parisiis commoratus est £& Omnes etiam codices manuscripti, qui opuscula continent illis annis confecta, ibi penitus describuntur 5. Quae omnia hic repetenda non sunt.

LER : Vol. I: (1) Razquwpr Lurur Opera Latina, edenda curauit F. SrEGMÜr arum 1959 ; Vol. II : 213-239 : Opera Messanensia, ed. J. Sxónn, Palmae Maioric J. SrÓHR, ibid. 1960 ;* 240-270 : Opera Messanensia. 251-280 : Opera Tuniciana, ed. ;

SonrA FLORES, ibid. 1961 Vol. HI : zz4 : Liber de praedicatione, dist. I-II JA, ed. A. Centum sermones, ed. &. SORIA : B II dist. ione, praedicat de Liber : zz4 : IV Vol. ia anno MCCCIX composita, Fronzs, ibid. 1965 ; Vol. V : 154-17) : Opera Parisiens Maioticensis Schola Lullis: dat uenum a Volumin 1967. ibid. GER, ed. H. RrEDLIN . Mallorca de tica, Apartado 17, Palma

MCCCX composita : (2)In uolumine VI publicabuntur Opera Parisiensia ano 154 : Liber de ente infinito, 159 : 1j6 : Metaphysica noua, 157 : Liber nouus Physicorum, natione et. praescientia, IÓI: Lüber correlatiuorum. innatorum, 160 : Liber de praedesti Raimundi, 163 : De conuersione Liber de modo naturali intelligendi, 162 : Supplicatio onis aliquorum errorum "Auerrois, subiecti et praedicati per medium, 164 : Lüber reprobati est magis probabilis quam improcatbolica sancta fides quod ur, declarat quo 16; : Liber, in de fallaciis, quas non credunt Liber : 167 ili, impossib e i possibil babilis, 166 : Liber de hantes. facere aliqui, qui credunt esse philosop Operum Parisiensium 2nno (3) Volumine VIIT continebitur secunda pars et mundo ignoto, 179 : Laber de MCCCXI compositorum : 176 : Liber de Deo ignoto 181 : Liber de quaestione ualde alta forma Dei, 180 : Liber de existentia et agentia Dei, se est existens et agens, 189 : Vita per ter simplici quod ente, de Liber : 188 e£ profunda, s deperditis 182-187. operibu de m quaeda notitiae etiam coaetanea. Addentut DI Luunu Opera Latina, RAXMUN : in s, generali ctio Introdu (4) H. RrEDLINGER, vol. V, 5-160. (5) Op. cit. 161-258.

vi

PRAEFATIO

Notatu uero dignum est contentionem, quam Raimundus aduersus Auerroistas habebat, primis mensibus anni r31II ad summum exarsisse calorem !. Venerabilis senex octoginta ferme annorum quaecumque potuit molitus est, ut Auerroistarum errores demum deuinceret. Regi Philippo Pulchro, qui sibi aestate anni 1310 audientiam epistolamque commendaticiam concesserat, Librum natalis fuerit baruuli Christi Iesu,

Librum lamentationis plulosophiae, Librum de syllogismis contradictoriis, Librum de diuina unitate et pluralitate dedicauit, etiam atque etiam obsecrans, ut rex manu potenti sibi auxiliaretur ?. Facultatis quoque theologicae adiumentum in prologo Sermonum, contra errores Auerrois et in Libro de efficiente. el effectu, ipsi facultati oblato, instantissime expetiuit. Apud artistas porro lectionibus publicis intrepide ueram conatus est promouere philosophiam. In Disputatione Raimundi et Auerroistae, in Libro lamentationis bhulosophiae, in Libro contradictionis, in Libro de syllogismis contradictorüiss — numquam alibi, quantum hucusque compertum est — denominatione utitur "Auerroistarum" ad designandum aduersarios suos, inter quos eminentiorem tunc locum magister Iohannes de Ianduno obtinuisse uidetur. Opuscula ergo hoc uolumine contenta aliquid habent momenti. Mirum est, qua intuendi sagacitate, qua disputandi agilitate, qua figurandi poetica arte nobilissimus' pugnator certamen conseruit. Singularis eius luctatio ad nostram usque aetatem magnum praebet sensus spiritusque christiani exemplum. Quapropter omnibus gratias dicamus oportet, qui ad hoc uolumen publicandum aliquid contulerunt. Societas investigationis germanica pro sustentandis collaboratoribus subsidia obtulit. Hermannus Weidemann prolegomenis Latine reddendis operam dedit. Ferdinandus Domínguez, Georgius Gayá, Gregorius Beasley indices confec erunt plagulasque correxerunt. Maximas uero habemus gratias Reuerendissimo Abbati Eligio Dekkers, qui beato magistro Raimundo Domino aditum ad CoRPVvs CHRISTIANORVM beneuolenter aperuit, nec non editoribus pontificiis Brepols, quod huius editionis onera hu(1) C£. F. VAN STEENBERGHEN, Ia blilosophie au X1II* siocle, Paris 1966, 357-512 ; À. ZIMMERMANN, Ein Averrois: des spáten 13. Jabrbun derts : Ferrandus de Hispania : Archiv für Geschichte der Philosophie 50 (1968) 145-164 ; Z. KuxsEwicz, De Siger de Brabant à Jacques de Plaisance - La Hhéorie de l'intellect chez: les averroistes latins des XIIIe et. XIV e siocles, NItoclaw 1968; F. VAN STEENBERGHEN, l/'averroisme latin : Philosophica Conimbticensia I (1969) 3-32 ; Id., Infroduction à l'étude de la philosophie médiévale, Louvain 1974, 456-470, 531-554; Id., La bibliothéque du philosophe zzédiésiste, Louvain 1974, 161-170. (2) GE JUN: HirtGARTH, Ramon Lull end Lullism in Fourteentb-Century France, Oxford 1971, 106-118.

VII

PRAEFATIO

manissime

susceperunt,

solita curantes

experientia, ut hoc

uolumen formose in lucem prodiret.

Friburgi Brisigauorum, in Sollemnitate Sanctissimae Trinitatis 1975 Helmut Riedlinger Aloisius Madre Carolus Lohr

Institutum Raimundi Lulli Uniuersitatis Friburgensis

TITVLI OPERVM, AD QVAE SAEPIVS REMITTITVR

ALOS, Los Catálogos — RAMÓN D'ALOÓs-MoxER, Los Catálogos Lulianos, Barcelona 1918, Imprenta de FRANCISCO J. ArTÉS Y ALABART. ANTONIO — ANTONIO, Nicolaus, Bibliotheca Hispana Vetus II, Madrid 1788, pg. 126-140.

ARIAS DE LovoLA — ARIAS DE LOYOLA, Catalogus operum beati Raimund? Lulli (anno 1594) ; ed. : Soro, Blanco P., in : Estudios de bibliografía luliana, Madrid 1916, pg. 38-59. Av — AvINYÓ, Joan, Les obres auténtiques del beat Ramon Llull, Barcelona 1935 ; (allegantur numeri). Biblioteca Cisneros — Ms. Vat. Ottob. lat. 704 (XVI) f. 112ra-1I3vb : Index librorum illuminati doctoris Raimundi Lulli, qui sunt apud Reuerendissimum dominum Hispaniae Cardinalem (Ximenez de Cisneros), anno Domini I515, mense Junii ; ed. ALós, in : Los Catálogos, pg. 55-67. Biblioteca de Poblet — Ms. Vat., Vat. lat. 6197 (XVI), f. 236 : Index librorum Raimundi Lulli ex bibliotheca Cistercientiwm apud Poblet ;ed. Arós, in : Los Catálogos, pg. 83-89. Biblioteca Vileta — Ms. Vat., Vat. lat. 6197 (XVI), f. 2331235v : Index librorum Raimundi Lulli ex. bibliotheca canonic i J oL. Véleta. BoFARULL — BOFARULL Y SANS, Francisco : Invent ario de la Escuela Luliana de Barcelona 1466 : Inventario num. r,

Documento num. 4, Inventari de les scoles del Revere nt mestre Ramon Lull, qui son devant lo Carme, pg. 29-36 ; Inventario num. 2, Documento num. 5 (Toma de posesión de la Escuela luliana por el Rdo. Mossen Comte à 22 de junio de 1488), pg. 3742 ; Documento num. 6, Memorials dels llibres de Ramon Lull composts en llati (nota del siglo XVIL, pg. 43-44 ; ed. BoFARULL Y SANS, Francisco,

in : £/ Testamento

de Ramon

Lull y la Escuela Luliana en Barcelona, Barcelona 1896. BÓvER — J.M. Bóvzn y R. MEDEL, Catálogo de las obras del Bto. Raymundo Lull, sacado de la biblioteca vetus de D. Nicolas Anton

583-6r1.

io ; in : Varones ilustres de Mallorca, Palma 1847, pg.

BoviLLus

—

BoviLLus,

Carolus, Operum.

catalogus ; ed. SorrrER, lohannes Baptista, Raimundi Lulli in : Acta beati Raimundi Lulli, Antuerpiae 1708, pg. 37b-38b. , CA — CARRERAS y ARTAU, Tomás y Joaquín, Histo ria de la filosofía espatiola. Filosofía cristiana de los siglos XIII al XV, Tom. I, Madrid 1939 ; (allegantur numeri).

TITVLI

OPERVM

IX

Catalogus codicis Ambrosiani — Ms. R. ro6 Sup. (XVI), f. 378r-385r : Index omnium librorum Raymundi Lulli maioricani bhilosophi illuminati cum suis brincipris ; cf. ALOs, in : Los Catálogos, pg. 20-21. Catalogus Electorii (-- Supplementum) — Ms. Paris, nat. lat. 15450 (XIV), f. 88v-89v ; cf. ALOs, in : Los Catálogos, pg. I5-I6 ; ed. HLF, pg. 72ss. ; ed. PLATZzECK, Ehrard-Wolfram,

in : Raimund Lull. Sein Leben, seine Werke, Die Grundlagen seines Denkens, Band II, Düsseldorf 1964, pg. 115-118 ; (allegantur numeri secundum Platzeck). Catalogus operum Cusanus — Bernkastel-Kues, St. Nikolaus-Hospital, ms. 85 (XV), f. 48v : Catalogus operum Raimundi Lulli, a cardinale Nicolao Cusano, ut videtur, exaratus ; ed. HOoNECKER, Martin, in : Lullus-Handschriften aus dem Besitz

des Kardinals Nikolaus von Cues : Spanische Forschungen der Górresgesellschaft, I. Reihe, 6 (1897), pg. 279-281 ; (allegantur numeri). CoLoMER — CoroMER, und Raimund Llull, aus

Eusebio, S.I., Nzkolaus von Kwues Handschriften der Kueser Dibliothek ;

aus der Reihe : Quellen und Studien zur Geschichte der Phalosophie, herausgegeben von Paul WirPERTr, Band II, Berlin I96r. CUSTURER — CusTURER, Jaime, Disertaciones históricas del culto Ànmmemorial del B. Raymundo Lulio, Palma de Mallorca 1700, pg. 598-638. ) Díaz v DíAz — M.C. Díaz v Díaz, Index scriptorum latinorum Medii Aevi hisbanorum, Madrid 1959, pg. 348-384 ; (allegantur numeri).

DriMas pE Micuker — DiMas DE MiGUEL, Catalogus operum

beati Raimundi Lulli ; ed. Soro, Blanco P., in : Estudios de

bibliografía luliana, Madrid r916, pg. 60-68. Gri —

GroRrEUx,

Palémon, Répertoire des maítres en théo-

logie de Paris au XIII? siócle, 1-II, Paris 1933 (si de Raimundi operibus agitur, est nr. 335 in vol. II, pg. 146-191) ; (allegantur sigla alphabetica). GoLuBovicH

—

GoruBoviICH,

Girolamo, Biblioteca Bto-Bi-

bliografica della Terra Santa e dell Oriente Francescano, Tomo I, Quaracchi 1906.

GorTRON — GorTRON, Adam, El catdleg de la Biblioteca luliana. del convent dels Franciscans de Mallorca ; in : Bulletí

de la Biblioteca de Catalunya 6 (Barcelona 1924) 146-224.

HitLGARTH — HirrcamrH, J.N., Ramon Lull and Lullism in Fourteenth-Century France, Oxford 1971.

X

TITVLI

OPERVM

HLF — Histoire Littéraire de la France, Paris ; (si de Raimundo agitur : M.P.E. LirrRÉ-B. HAURÉAU, Raimond Lulle, vol.

29 (1885) 1-386. IOHANNES A S. ANTONIO — ÍIOHANNES A S. ANTONIO, B?bliotheca Universa Franciscana (BUF) III, Madrid 1733, pg. 35a52b. KEICHER

—

KkICHER,

Otto, Raymundus

Lullus und. seine

Stellung zur arabischen Philosophie, cum appendice, in qua continetur 'Declavatio Raymundi ber modwm dialogi edita primum edita, in : Beitráge zur Geschichte der Philosophie des Mittelalters ; tom. VII, Heft 4-5, Munster 1909. LriiNARÉS — LrriNAREsS, Armand, Catalogue des ceuvres ; in :

Raymond Lulle, Philosophe de l'action, Grenoble 1963 (allegantur numeri). Lo —

LowcPRnÉ,

Ephrem,

Lwlle, Raymond ; in : Diction-

naire de Théologie Catholique IX (1926), col. 1090-1110. MOG

— RavMuNDUS

LULLUS,

Opera I-VI, IX-X.

Mogun-

tiae 1721-1742. MürLER — MürrER, Ewald, Das Konzil von Vienne 13111312. Seine Quellen und seine Geschichte ; ex serie : Vorreformationsgeschichtliche Forschungen, herausgegeben von Heinrich FINKE, XII, Münster 1934. ' Or —

OrraviaANoO, Carmelo, L'Ars compendiosa de Ramon

Lulle avec une étude sur la bibliographae et le fond Ambrosien de Lulle, Paris 1930 (allegantur numeri). PAsQUAL — PasQuarL, Antonius Lullianae 1-IV, Avignon 1778. PEERS

—

PErms,

E. Allison,

Raimundus,

Ramon

Vindiciae

Lull. A biography,

London 1929. PLA

—

PLATZECK,

Erhard-Wolfram,

Raimund

Lwull. Sein

Leben, seine Werke. Die Grundlagen seines Denkens (Prinzipienlehre), tom.

I, Düsseldorf

(allegantur numeri).

Pra-Das Leben —

1962;

tom.

II, Düsseldorf

PrLtATZECK, Erhard-Wolfram,

1964

Das Leben

des seligen Raimund Lull ; ex serie : Heilige der ungeteilten Christenheit, dargestellt von den Zeugen ihres Lebens ; herausgegeben von Walter NicG und Wilhelm ScHawowr, Düsseldorf 1964. PROAZA

— ALPHONSUS

mundi Lulh, 1515; Valencia 1515.

DE PmRoazaA, Index librorum Rai-

in : Ars inuentiua

ueritatis

(RD 53),

RD e RoGENT, Elíes et DuRÁN, Estanislau, Bibliografía de

les impresions lullianes, Barcelona 1927 (allegantur numeri).

TITVLI

OPERVM

XI

RENAN — RENAN, Ernest, Averroés et l'averroisme, Calman

Lévy, Éditeur, Ancienne Maison Michel Lévy Fréres, Paris 1882. ROL — RarwuxpI LurL: Ofera latina, Palmae Maioricarum

1959 ss. SALZINGER

— SALZINGER, Ivo, Catalogus librorum magni operis Lulliami ; in : RAvMUNDI LuLLL, Operum tomus I, Moguntiae 1721 (MOG I, 47-73). SOLLIER — SoLLIER, Iohannes Baptista, Catalogus operum a B. Raymundo Lullo scriptorum ; in : Acta beati Raymundi Lulli, .Antuerpiae 1708, pg. 65a-77a ; idem opus inuenies in : Acía Sanctorum Iunii, tom. V, Antuerpiae 1709, pg. 633-736. Soro

—

Soro, Blanco

P., Catálogo de varios libros de la

Escuela Luliana de Barcelona, fundada bor Doiia Juana M argarita, pg. 68-72 ; Inventario de los libros de la Escuela Luliana, al tomar posesión Mossen Comte (22 de Junio de 1488), pg. 72-76 ; Memorials dels libres de Ramon Lull, composts en llati (nota del siglo XVII), pg. 76-77; ed. Soro, Blanco P. in Estudios de Bibliografía Luliana, Madrid 1916.

TARRÉ — TannÉ, José, Los códices lulianos de la Bablioteca Nacional de París ; in : Analecta Sacra Tarraconensia, I4

(1941) 155-182. VL — PasQuAL, Antonius Raimundus,

Vindiciae Lullianae,

I-IV, Avignon 1778. WapnpING-Scriptores — WappING, Lucas, Scriptores Ordinis Minorum, Romae 1650, pg. 295 (in libro false numeratur : 290) — 304. WapnpnpING-Annales — WADDING, Lucas, Annales Minorum,

tomus V (1276-1300), Ad Claras Aquas (Quaracchi) prope Florentiam I93I.

iron t-2ii ber

ioi

Ponce C. "its fido

i

Catone

dex. vfi zd cas

Einesspruovolifc Ten

z

e

CES

k

"2 ETC

diet

8t sx TORRC Xie LIN Mt Paket EE

st tob

ael

EWL- M «xz e

pu

dom

HE(9 2237t 3^ror D. vllt NR M. E jeitsonaag " y

E

^

X41

Mise 39 $ jp S e À ET PCL

HR

TT. jf

tjs & Med mirae Le Pm : un d quretánn pre dace cir ids

Lini -inet tem vue Supe msSes ,

an

;

NE

yat in

m

EON

Lee

:

) rM ki "nRTnow s

"

3

V

o »

zx

med

Nr WP

-

"*.

E ]

T

í

«4

uH

3h

pm

i

Y

"

n

p

"

A

La " P -

C!

dicte

piens LES.

Lu

E -—

ud

e

M

Eo

PS *

de

e

n

om

e.

«

*

z

i

E

Y

en s

[er

FIR

2

i

-

UA

-

»" E PK

MEE

COR

(iosian.- Haicqicut

sd

-

*

ANE

des ^. iurPest 1

k

v

M a

ARA

id

Uu

; : -]

D

A

EXE

Ae

e

*

! - : "tà

Ap

s.

t

€

i rt

3

Anth

-^

cxps 1

168

DISPVTATIO RAIMVNDI ET AVERROISTAEB Parisiis,

r310 X-XII

AD DISPVTATIONEM RAIMVNDI ET AVERROISTAE PROLEGOMENA Disputationem. Raimundi et. Auerroistae Raimundus composuisse uidetur Parisiis inter mensem Octobrem et diem 25. Decembris anno 1310. Cum autem desit ipsius libri clausula finalis, nec locus et tempus compositionis nec etiam nomen

auctoris expresse commemorantur.

Hunc autem librum post mensem Octobrem et ante diem 25. Decembris anno 1310 confectum esse manifestatur consideranti hoc argumentum (!) : In Disputatione Raimundi et Auerroistae mentio fit libri De fallaciis, quas non credunt facere aliqui, qui credunt esse bhilosophantes contra purissimum actum. Dei uerissimum et perfectissimum (OL, op. 167) (3). Quem librum uero Raimundus composuit, cum iam Librum de possibili et impossibili (ROL, op. 166) mense Octobri finiuerat (?). Quem mensem Octobrem ergo constat esse terminum a quo compositionis Disputationis Raimundi et Auerroistae. Disputationem Raimundi et Auerroistae ante diem 25. Decembris'131o (4) finitam esse sic confirmatur : Plurimi catalogi et auctores, Disputationis Raimundi et Auerroistae mentionem facientes (5) eam circa finem anni 1310 uel ineunte anno I3II perfectam esse putant, id est Libro contradictionis (op. 171) nondum composito. Qui liber mense Februario 131r finitus est () ; qua de causa probatum esse uidetur hanc disputatiom nem inter mensem Octobrem 1310 et Martium I3II scriptu Raimun I31I rium Februa et ium Ianuar esse. Inter mensem : Liber dus quattuor composuit opera satis magna. Quae sunt 25. die a ; 169 opus (ROL, natalis pueri paruuli Christi Iesu tionis lamenta Liber 1311); ium lIanuar ad Decembris usque contraphilosophiae (ROL, op. 170: Februario 1311) (7) ; Leber incarnationis Domini, (1) Notandum est Raimundum annos computasse ab anno secundum quem anni inid est stilo Florentino, qui tunc in Aragonia uigebat; quod illorum opecipiebant festo Annuntiationis die 25. Martii. Vnde sequitur, 1311 finiuit, comApfilis 1. et 1310 is Decembr 25. intet us Raimund rum, quae 1311 sumendus est. Hunc positionis annus non 1310, sed hodierni computi annus erronee annum compoaphi bibliogr nonnulli es ignorant otdinem chtonologicum m est, cum in Prolegositionis 1310, non 1311 tradiderunt. Quod bene notandu consensum esse in catalogis menis operum numeris 168-175 dicitur unanimen Cf. STÓHR : ROLD D pgJ7225 quoad compositionis tempus uniuscuiusque operis, V, pg. 154ROL : in generalis, io Inroduct ; GER RrEDLIN H. 16; Pla (2) Cf. infra, qu. II. s, pg. 154. (3) C£. H. RrepriNGER : ROL V, Introductio generali tis 1310 inceptus est ; cf. (4) Liber natalis pueri paruuli Christi Iesu die 25. Decemb omena. Proleg Iesu Christi pueri ROL, op. 169 : Ad Librum natalis (5) C£. auctotes et catalogos infra allegatos. (6) C£. ROL, op. 171 : Explicit. hiae Pzolegomena. (7) C£. ROL, op. 17o : Ad Librum lamentationis Philosop

4

PROLEGOMENA

dictionis (ROL, op. 171 : Februario 1311) et Liber de syllogismis contradictoriis (ROL, op. 172 : Februario 1311). ] Tam breue temporis interuallum quam ingens scribendi negotium considerantibus nobis non uerisimile uidetur Rai-

mundum hanc quoque Disputationem intra duos menses composuisse. Vix ergo dubitandum esse uidetur, quin Disputatio Raimundi et Auerrotstae ante diem 25. Decembris 1310scripta sit. Parisiis autem compositam esse hanc Disputationem confirmatur tam compositionis tempore, nempe anno I3IO, quo

Raimundus postremum Parisiis uersatus est, quam libri ratione antiauerroistica ; accedit ut opere ipso testante disputatio habita est Parisiis. Raimundum auctorem esse huius disputationis certissime constat ex eo quod in disputationis secundo capitulo librum allegat De fallaciis, quas non credunt facere aliqui, qui credunt esse bhilosophantes contra purissimum actum Dei uerissimum et perfectissimum (ROL, op. 167) ; qui liber ab omnibus genuinum Raimundi opus habetur. Raimundum re uera huius operis esse auctorem ulterius demonstratur tam forma litteraria disputationis, modo scilicet cogitandi, loquendi et argumentandi,

quam

operis doctrina,

qua

nihil docetur,

quod

Raimundi theologiae et philosophiae repugnet. Non inuenimus Déspuiationem Raimundi et. Auerroistae in ueteribus catalogis. Primum Waddingus mentionem eius fecit (). Thomas le Myésierin Electoriointeropera Raimundinon enumerans hanc disputationem sine dubio silentium auctorum ab hoc gravissimo catalogo dependentium causauit (3). A Waddingo autem usque ad nostrum tempus omnes fere catalogorum auctores consentiunt Raimundum hanc disputationem Parisiis scripsisse (?), excepto Joan Auinyó (45), qui titulum Disputationis Raimundi et Auerroistae quasi alterum Libri de efficiente et effectu titulum aestimans hanc nostram disputationem cum Libro de efficiente et effectu (ROL, op. 175) modo dicto confudit. Cuius rei causa apparet catalogi bibliothecae London, British Museum (?), Additional Ms. 16431 (XV), f. 132r, Raimundi opus latinum nr. 175 nota quaedam : Liber de efficiente et effectu, scilicet Disputatio inter Raymundistam et Auerroistam. Quae dicti catalogi appositio uero minime nouum titulum significat, sed potius Librum de efficiente et effectu interpretatur.

(1) WapprNG-Srriplores, pg. 3o1a. (2) C£. Axós, Los Cadlogos. (3) C£. auctotes et catalogos infra allegatos.

(4) Av 156, pg. 248.

(5) C£. Biblioteca de Poblet, pg. 236r : nr. 44 : De efficiente et effectu, quae fuit disputata cum. Raymundo et quodam Auerroista.

PROLEGOMENA

5

Nullum potest esse dubium, quin Raimundus scripserit Disputationem inter Raimundum et Auerroistam lingua latina (!) ; de quo omnes auctores post-waddingenses consentiunt. Quoad genus litterarium Disputatio Raimundi et Averroistae dicenda est dialogus, habitus scilicet cum Auerroista, quem Raimundus indefesse impugnat propter Auerrois errores. Innumerabiles fere Raimundi disputationes prius cum Auerroistis habitae disputationis nostrae origo sunt et fundamentum historicum. Parisiis Raimundus et Anerroista quidam conueniunt. Urbane decertantes disputationem ineunt ad Deum et ueram eius cognitionem spectantem. Auerroista initium faciens disputandi doctrinam suam et argumenta sua explicat, affirmans intellectum humanum philosophando sensum et imaginationem transcendere non posse, ita ut argumenta afferri possint ueritati fidei catholicae repugnantia. Raimundus has errores refutans ostentat defectus Auerroistarum, doctrinae quoad modum intelligendi, necnon erroneas aequiuocationes falsasque conclusiones ex eis prouenientes, et etiam demonstrat Auerroistas catholicae fidei sublimem uerissimamque doctrinam comprehendere non posse. Deinde Raimundus sua ipsius argumenta profert suamque ipsius intelligendi ac philosophandi rationem. Traditio manuscripta Disputationis Raimundi el Awerrotstae integra est, deficiente tamen in utroque manuscripto clausula finali. Duobus ergo dumtaxat codicibus Disputatio Raimundi ei Averroistae nobis tradita est. Quorum primus saeculo XIV, alter saeculo XVII attribuendus est. P. Glorieux erronee mentionem fecit editionis cuiusdam imanno pressae nostrae disputationis Palmae Maioricarum

1745 (?).

Inter manuscripta hoc opus tradentia codex M; immediate

ones et a codice N dependet. Codex M5; uarias lectiones, omissi

unmendosas mutationes exhibet, quae in codice N non inueni

323, 337)tur (35, 88, 102, 140-141, 225, 259, 270, 289, 301,

tamquam Cum tamen hae uariae lectiones et omissiones es colection sae mendo et turae coniec iones, speciales correct a libros alios omnes dicis M44 explicari possint, et quia apud codex Ms nobis editos, in quibus codices N M;s occurrunt,

codicem semper a codice N immediate originem suam ducit, M;5 a codice N oriri censemus.

RaiPrincipales auctores et catalogos, qui Disputationis

pg. 160. (1) C£. H. RrzpuiNGER : ROL V, Introductio generalis, (2) Glfb.

6

PROLEGOMENA

mundi et Auerroistae mentionem faciunt, in sequenti ordine chronologico allegamus: WapnniNG-Scriptores, pg. 301a ; ANTONIO, pg. 133, nr. I31: CCXVI ; CusTURER,

pg. 616 : CCXVI ; MOG

I, 58, nr. 81;

SOLLIER, pg. 71a : CCXVI ; IOHANNES A S. ANTONIO, pg. 42b, nr. 305 (BUF); PasQuar I, Cap. XXVI, pg. 283; Cap. XXXII, pg. 372 ; BovER, pg. 596, nr. 216 ; RENAN, pg. 257 ; HLFE, pg. 307, nr. CLXVI ; KEICHER, pg. 54, 69, 82 ; Lo col.

IIO6, VII : 7; PEzss, pg. 348, 4375; Ot 143 $,Gl fb. ; Ave. I56 ; CA 188 ; Diaz v Diaz 1873 ; Pla 186 ; LLINARES

HILLGARTH 204.

167;

DISPVTATIO RAIMVNDI ET AVERROISTAE

CODICES NN

-— Roma, Biblioteca Nazionale Centrale Vittorio Emanuele II, Fondo

Vittorio Emanuele 244 (XIV), f. 56ra-59va.

Mj, — München, Staatsbibliothek, Clm. 10588 (XVII), £. 49ta-56rb.

DISPVTATIO RAIMVNDI ET AVERROISTAE* DispevrATIO RAIMVNDI ET ÁVERROISTAE DE QVINQVE QVAESTIONIBVSb

Deus, cum tua gratia et uirtute Incipit Disputatio Raimundi et Auerroistae. Parisius fuit magna contrarietas inter Raimundum et Averroistam. Qui philosophice disputabant, et maxime super ; quinque quaestionibus. Quarum prima est : Vtrum intellectus extra sensum et imaginationem faciat scientiam. Secunda : Vtrum hoc, quod intelligit Averroista per Commentatorem Aristotelis contra sanctam fidem catholicam, 10 sit uera intellectio. Tertia : Vtrum Deus sit ens per se simpliciter existens et

N 56tb

agens. Quarta : Vtrum Deus sit per se magis amabilis quoad nos, :;.

quam intelligibilis. Quinta quidem et ultima : Vtrum diuina potestas sit in tantum infinita per suam possificationem, quantum est infinita per aeternificationem. Et primo de prima. I De prima quaestione

[Vtrum intellectus extra sensum et imaginationem

faciat scientiam]

Auerroista dicebat, quod intellectus incipiebat per sensum sensus et imaginationem facere scientiam, et extra uirtutem philoum udend concl ad ebat extend se non nec imaginationis 25 sophice. toto. Raimundus autem hoc negabat in parte, sed non in hoc, in erunt conuen t, sissen proces s Sed antequam ulteriu conetiam Et gibile. intelli est ophiae philos tum subiec quod gendi, uenerunt inter se, quod disputarent per modum intelli uus, primiti actus est ere intellig m quonia tates, 3o non per auctori 507 : nt. CLXVI ; KEICHER, a — CA 188 ; Diaz x Drzaz 1873 ; Gl fb ; HLF, pg. 1106, VII : 7; Mas : f. 49ta ; col. Lo ; 167 S pg. 54; bg. 69 ; pg. 82 ; LLINARE XXXII : pg. 285 ; Cap. N : f. 56ra ;Ot 143 ; PAsQUAL I, Cap. XXVI : pg.

nr. 81. 372 ; PEERS, pg. 348 ; pg. 437; Pla 186 ; MOG I, 58 596 : nt. 216 ; CUSTURER, pg. BovER, ; CCXVI : I31 nt. 135, pg. O, ANTONI b — 42b : nt. 305 (BUF) ; RENAN, pg. 616 : CCXVI ; IOHANNES A S. ANTONIO, pg. ores, pg. 301a. -Seript WapniNG ; CCXVI : 71a pg. , pg. 257 ;SOLLIER

IO

168. DISP. RAIMVNDI ET AVERROISTAE

uerus et necessarius ipsius intellectus, et infallibilis, dum est

practicus. Per auctoritates autem intellectus quandoque uadit per credere, quandoque per intelligere, quia sensus auctoritatum patitur mutationem et opiniones. Ait Auerroista : Intellectus humanus non exit extra natu35 ram humanam, cum ipse sit clausus in ipsa natura, existendo et agendo. Quando autem facit scientiam siue scientias, incipit per sensum, ut puta per uisum, per au|ditum etc., et distinguit inter indiuiduum et indiuiduum, et inter speciem et speciem, et cognoscit genus generalissimum et subalternum, et causat quinque praedicabilia et decem praedicamenta, et extra istas metas non transit suum intelligere nec transire potest. Ad quod sequitur, quod intellectus quidquid agit, agit per sensum et imaginationem, et hoc naturaliter secundum modum 4 vA intelligendi. Ait Raimundus : In parte uerum dicis, sed non in toto; quoniam intellectus per ea, quae sunt inferius, ut puta per sensum et imaginationem, facit scientiam de his, quae sunt sensibilia et imaginabilia ; sicut de albedine per album, de 5 o sono per auditum, et sic de aliis, quoniam ista sunt sensibilia et imaginabilia, et sic de aliis ; et hoc, quia quod est superius, est contractum ad hoc, quod est inferius, ut albedo ad hoc

N 56va

album, et dulcedo ad hoc dulce. Sed albedo et dulcedo non

sunt obiecta sensus nec imaginationis, cum sint principia ab5 5 stracta, sed tantummodo sunt obiecta intellectus, qui est altior per intelligibile, quod est suum proprium obiectum, quam sensus per sensibile et imaginatio per imaginabile. Verumtamen cognosco, quod sensus et imaginatio sunt potentiae dispositiuae et prae|paratiuae ipsius intellectus, ut intelligat ab6o stracta, sed non sunt causae ; quia si sic, causarent intelligib ili-

tates, et intelligere non esset proprius actus intellectus, communis sensui et imaginationi et ipsi intellectui ; quod sed est impossibile. ] Ait Raimundus : Auerroista, quaero a te, utrum ista pro6 vA positio sit uera, primitiua et necessaria, et in tanto intelligibilis, quod suum oppositum non sit intelligibile : Deus est bonus et est bonitas, magnus et est magnitudo, aetern us et est

aeternitas, potens et est potestas, intelligens et est intellectus,

7o

uolens et est uoluntas, uirtuosus et est uirtus,

uerus

et est ueritas, gloriosus et est gloria, perfectus et est perfectio. Si autem dicas, quod sit uera propositio, quaero a te, si hoc intelligis aut credis. Et si dicas, quod intelligis, quod est uera propos itio, quaero 31 uerus — intellectus] intellectus, uetus necessa rius Mis 31/32 dum est practicus] on. Mis 35 exit] est Mj. — 43/44 agit — imaginatione m] per sensum et imaginationem agit M, 63 in tanto] ita Mj, 71/74 si hoc — te] oz. Mj,

N 56vb

ET AVERROISTAE

168. DISP. RAIMVNDI

ET

a te, si ipsam propositionem, extra uocem et quoad suam m realem, quae est ex primis intentionibus, sentis A significatione et imaginaris. Et si dicas, quod credis, quaero a te, si tale credere est realiter obiectum sensus et imaginationis. Neutrum istorum potest dicere, quia non est possibile, quod infimae poten8o sint obiecta sensus nec imaginationis, cum sint ab obiectis se ndo denuda tiae, et intellectus sit superius, primum suum ad t ascendi et , bilibus sensibilibus et imagina i et sensibil in existit quod ibile, intellig est quod um, obiect posses non r abilite ratio|n imaginabili, ut puta Deus. Et hoc gendi naturaliter, cum natura 85 negare secundum modum intelli

1

humana

9o

N 57ta

sit ex duabus naturis constituta, scilicet ex natura

ctus corporali et spirituali, cum qua natura spirituali intelle ditur Conclu ictam. suprad m itione propos et obiectat primum ergo, quod intellectus potest facere scientiam super sensum et imaginationem. II De secunda quaestione

Commentato[Vtrum hoc, quod intelligit Averroista per rem

Aristotelis

contra

sanctam

fidem

catholicam

sit uera

intellectio]

95

IOO

alta, quod Ait Auerroista : Raimunde, fides catholica est ita uerus quia ipsam, non possum ipsam intelligere. Sed credo uirgo, ns existe , puella quod , christianus sum. Intelligere autem et quod Deus posset parere filium, ut puta beata Virgo Maria,

creatus, et quod sit incarnatus, et quod mundus sit de nihilo ibile, quoimposs est modi, huius sit ressurrectio hominum et igo

quod intell niam tale non est philosophicum. Et sic dico, dum mosecun ibilia philosophice, quod praedicta sunt imposs modum dum secun credo Tamen dum naturalem intelligendi. icus. credendi sub habitu fidei, cum sim cathol

105

IIO

in parte, et hoc Ait Raimundus : Auerroista, concedo tibi non autem in em, nabil imagi et secundum modum sensibilem sensum et ndum secu sed di, ligen intel m modu toto secundum , quotione quaes prima imaginationem, ut supra dictum est in est Deo, de tione quaes prima in niam propositio, praedicta nfigme sed reale, ens esset non Deus r Alite uera et necessaria. tur, sequi quod Ad . tum ; quod est impossibile et nefas dicere rationum, et quod. quod Deus propter conuersionem suarum 74 propositionem] add. super lin. et IN 102 praedicta sunt] ista sint Mis

88 et propositionem] per actionem Mis

I2

168. DISP. RAIMVNDI ET AVERROISTAE

ipse est idem cum ipsis, et quaelibet habet suum actum proprium, ut puta bonitas bonificare, magnitudo magnificare | N TI vA etc., potest per ipsos actus facere se hominem in uirgine, ipso

57tb

remanente hoc, quod est, sine motu et mutatione ; et sic de

creatione etc. Sed tu contra hoc, quod dico, facis fallacias, quas soluimus in libello, qui sic intitulatur : De fallaciis, quas non. credunt T2 o facere aliqui, qui credunt esse plulosophantes conira purissimum actum Dei uerissimum et perfectissimum. Et sic reprehendendus es, et ignoras, et fingis te esse intelligentem uere, ut supra dictum est. Etiam dico, quod implicas contradictionem, quoniam si uere intelligis et philosophice, quod fides catholica I2 A est impossibilis, necessarium est quod sit impossibilis ; ergo non oportet, quod tu credas, quod sit uera : Et si non credis, non es catholicus neque christianus. Sed bene posses dicere, quod credis Deum esse incarnatum, creatorem etc., sed philosophice hoc non intelligis. III 130

De tertia quaestione Vtrum

Deus

sit ens

per

se

sinipliciter

existens

et agens

Et respondet Auerroista, quod non. Raimundus autem dicit quod sic. Et quilibet intendit probare suum intentum. Et primo Auerroista incepit dicens : Raimunde, si Deus esset ens per se simpliciter existens et agens, esset infinite unus siue unitas, bonus siue bonitas, magnus siue magnitudo, potens siue potestas. Ad quod sequeretur, quod posset esse sine caelo et agere sine ipso, et hoc plura infinita singularia, bona, magna, po|ssibilia etc. Hoc autem non facit, quoniam 14 o intellectus secundum naturam humanam non attingit infinitas unitates neque bonitates, magnitudines et potestates, sed finitas. Et de hoc experientiam habemus, cum omne unum obiectiue sit finitum ; et sic de qualibet bonitate, magnitudine, potestate. Ad quod sequitur, quod est impeditus ad producen145 dum talia; ratione cuius impedimenti cognosco et intelligo, quod non est infiniti uigoris quoad suam unitatem, bonitatem, magnitudinem et potestatem. Ad quod sequitur, quod non sit per se simpliciter existens et agens, sed mediante mundo, cum M v»VA

119/121 Qui liber compositus est Parisiis intra annos 1309 et 1310; cf. Gl ee; Av 155 ; CA 181 ; Pla 176. Ed. H. RisDLINGER, in: ROL, op. 167. 135 ens] om. sed add. in marg. IN 140/141 infinitas unitates] infinitatn unitatem M; ; infinitam unitates (corr. ex unitatem) JN

N 57va

168. DISP. RAIMVNDI ET AVERROISTAE 150

I3

quo est existens et agens, et in ipso conclusus per existentiam et agentiam.

Ait Raimundus : Quoniam tu, Auerroista, non extendis tuam scientiam extra sensum et imaginationem, quae sunt potentiae finitae, obiectare non posses obiecta infinita realiter,

nec per consequens ens per se simpliciter existens et agens. Et 155 sic ligas intellectum tuum, ut non transeat super sensum et imaginationem, et consideras Deum finitum quoad suam bonitatem, magnitudinem, potestatem, et etiam quoad alia principia, de quibus in prima quaestione dictum est. Talis autem Deus ita paruus, defectiuus per omnes suas rationes sit tuus ; 160 meus autem non ; quia non esset mihi | sufficiens, quoniam N alium Deum habeo, quem intelligo super sensum et imaginationem, de quo facio scientiam syllogizando. Et hoc sic : r. Nullum ens unum est per se simpliciter existens et agens, nisi sit infinitum. Deus est unus; ergo Deus non est per se existens et agens, nisi sit infinitus. H OsA simpliciter 2. Nullum ens bonum est per se simpliciter existens et agens, nisi sit infinitum. Deus est bonus ; ergo non est per se simpliciter existens et agens, nisi sit infinitus. 3. Nullum ens magnum est per se simpliciter existens et 170 agens, nisi sit infinitum. Deus est magnus ; ergo non est per se simpliciter existens et agens, nisi sit infinitus. 4. Nullum ens aeternum est per se simpliciter existens et agens, nisi sit infinitum. Deus est aeternus ; ergo non est per se simpliciter existens er agens, nisi sit infinitus. 5. Nullum ens potens est per se simpliciter existens et agens, rT5 nisi sit infinitum. Deus est potens ; ergo non est per se simpliciter existens et agens, nisi sit infinitus. 6. Nullum ens intelligens est per se simpliciter existens et agens, nisi sit infinitum. Deus est intelligens ; ergo Deus non 180 est per se simpliciter existens et agens, nisi sit infinitus. 7. Nullum ens volens est per se simpliciter existens et agens, nisi sit infinitum. Deus est volens ; ergo non est per simpliciter existens et agens, nisi sit infinitus. 8. Nullum ens uirtuosum est per se simpliciter existens et agens, nisi sit infinitum. Deus est uirtuosus ; ergo non est per se simpliciter existens et agens, nisi sit infinitus. 9. Nullum ens | uerum est per se simpliciter existens et N agens, nisi sit infinitum. Deus est uerus ; ergo Deus non est per se simpliciter existens et agens, nisi sit infinitus. 190 ro. Nullum ens gloriosum est per se simpliciter existens et

139 par157 magnitudinem] ad. et Mis 151 extendis] corr. ex ostendis JN 178/190 Nullum ens — indefectiuus] defectuosus Mis uus] prauus et Mis finitus] ozz. Mis

57vb

58ra

I4

168. DISP. RAIMVNDI

ET AVERROISTAE

agens, nisi sit infinitum. Deus est gloriosus ; ergo non est per se simpliciter existens et agens, nisi sit infinitus. Ait Raimundus : Si unus de istis decem syllogismis esset uere et realiter calumniabilis, impossibile esset Deum esse; Hc NODA et possibile esset, quod meus intellectus haberet maiorem altitudinem, obiectando supremum ficte, quam ipse Deus esset per se simpliciter, existendo et agendo ; quod est impossibile. Concluditur ergo uere et necessarie, quod affirmatio de quaestione est tenenda, non negatio, quam tu tenes ; ad quod 200 sequeretur, quod nullus praedictorum syllogismorum esset uerus. Operatio autem supradicta infinita est intrinseca quoad diuinas personas ; et ratione magnae fecunditatis ipsius operationis Deus agit immediate per totum uniuersum ; ratione cuius actionis ipse est prima causa. 205 Ait Raimundus : Auerroista, quando dicis, quod Deus non potest producere infinitas unitates, bonitates, etc. dico, quod uniuersum non requirit habere tales partes infinitas, sed finitas et finite numeratas, cum sit simpliciter finitum. Deus autem bene posset obiectare et facere infinita extra se. Sed ipsa infinita non possent esse actu, quoniam finita non sunt de genere infinitorum

et e conuerso;

et tumet

dicis secundum

tuam

scientiam, quod inter finitum et infinitum non est proportio. IV De quarta quaestione

21 vA

220

s] hs] VA

Vtrum Deus per se sit magis amabilis quoad nos, quam intelligibilis

Dixit Auerroista, quod non. Raimundus autem hoc negauit. Et ratio Auerroistae est ista : Quia si Deus esset magis amabilis quoad nos, quam intelligibilis, scientia mea esset falsa et erronea et non intelligibilis, et subiectum philosophiae non esset intelligibile ;quod est impossibile. Ratio autem Raimundi est, quod si sic, sequeretur, quod Deus non esset per se simpliciter existens et agens ; et quod hoc esset amabile, cum quidquid sit in Deo, sit amabile. Et tu dicis quod oppositum est credibile, ut uidearis fidelis catholicus esse ; quod est impossibile. Tunc ad rationem, Auerroista, quando tu dicis, quod subiec-

230

tum philosophiae non esset intelligibile, falsum dicis; quoniam uoluntas siue intellectus humanus plus ascendit per habitum fidei credendo et amando, quam intelligendo et amando sine habitu fidei. 196 supremum] supettimum Mis

2285 uidearis] a7. uetus M,

N 58tb

168. DISP. RAIMVNDI

ET AVERROISTAE

I5

V De quinta quaestione

Vtrum diuina possificationem,

potestas sit in tantum infinita per suam quantum est infinita per aeternificationem

Ait Auerroista : Raimunde, Deus est infinitus per hoc, quia est aeternus et est aeternitas. Et quia in ipso aeternitas et potestas sunt idem, sua potestas est infinita in aeternificatione siue duratione ; et sic per talem modum diuina potestas est infinita in duratione. Non autem infinita est in possificatione, quia non potest, cum possificatum | infinitum quoad essentiam potestatis sit impossibile. Et si non est possificatum infinitum quoad essentiam potestatis, neque per consequens est possibile, quod sit possificans nec possificare, cum relatiue se habeant ; et hoc est intelligibile, et suum oppositum non.

255

240

Ait Raimundus : Auerroista, tu dicis uerum, posito quod non sit diuina trinitas, quam dicis te credere ; et sic implicas

245

2) o

contradictionem. Ad quod sequitur necessarie de duobus unum, uidelicet aut quod per intelligere sis philosophus, intelligendo quod non sit trinitas, aut quod sis catholicus, credendo quod sit trinitas. Vlterius : Si diuina potestas non est infinita in possificatione, sed in duratione,

25

N 58va

I

diuina bonitas non habet, per quod

possit esse infinita in bonificatione, neque magnitudo diuina in magnificatione, et sic de aliis. Ad quod sequitur, quod potestas est suprema per durationem, et infima per bonitatem, magnitudinem etc.; etiam per se ipsam. Ad quod sequitur, quod essentia Dei sit composita ex possificatione in aeternatione

infinite et ex possificatione, in bonificatione, magnificatione, et

265

270

etiam in se ipsa, et hoc finite. Etiam sequitur aliud inconueniens, quia potestas et aeternitas non sunt infinitae, bonae et magnae, posito quod bonitas et magnitudo sint finitae. Talis autem Deus compositus sit tuus, non meus, quia in ipsum non credo, nec ipsum intelligo. Ait Raimundus : Auerroista, multos syllogismos possum facere contra te. Et sicut facio syllogizando, da | oppositum syllogizando, si possis. Omne ens, quod omnimode simpliciter et per se est intelligibibile, suum oppositum est incredibile. Sed per te habeo, quod trinitaomnimode simpliciter et per se est intelligibile diuinam e. credibil est non esse tem tem non esse ; ergo diuinam trinita 238 diuina] ozz. sed add. in marg. IN 253 neque] et Mi; nec] et Mis 259 finite] suprema] superrima M; 210 credibile] incredibile bene Mis

239 duratione] durificatione Mj;

243

255 diuina] ozz. sed add. super lin. IN 260 bonae] conzeci ; bn IN ; infinite Mj; Mi

N 58vb

16

275

28o

28s

290

168. DISP. RAIMVNDI ET AVERROISTAE

Omne ens, quod per se simpliciter et omnimode est intelligibile, eius oppositum est incredibile. Sed per te habeo, quod omnimode simpliciter et per se est intelligibile diuinam incarnationem non esse; ergo diuinam incarnationem esse est incredibile. Et sic possum dicere de aliis articulis fidei, quos tu negas secundum modum intelligendi. Ergo reprehendendus es, in quantum dicis, quod credis hoc, quod est impossibile. VlÀlterius arguo : Quidquid est in Deo quoad suum. intellectum et quoad suam uoluntatem, est in ipso quoad suam potestatem et aeternitatem. Sed in Deo est intelligere quoad . suum intellectum, et uelle quoad suam uoluntatem ; ergo est in Deo possificare quoad suam potestatem, et aeternare quoad suam aeternitatem ; et hoc intrinsece, sicut intelligere et uelle intrinsece. Hoc autem esse non potest sine productione in diuinis. Si autem hoc negas, syllogiza in oppositum. Quidquid est in Deo quoad infinitam possificationem in duratione, est in ipso quoad infinitam possificationem in bonificatione, magnificatione, intellectione etc. Sed in ipso est infinitum. possificare in duratione, ut probabo ; ergo in ipso est infinitüm possifi|care in bonificatione, magnificatione, etc. N Maior per se est euidens. Minorem sic probo : Diuina aeternitas non potest esse infinita sine aeternare, cum omne ens infinitum sit magis infinitum existendo et agendo, quam existendo tan-

295 tum ; aeternare autem sine possificare aeterno et infinito esse

non potest.

Omnis bonitas tota conuersa cum supposito bono, quod suppositum producit de toto se ipso bonificatum et ab utroque bonificare processum, est tota in ipsis correlatiuis distinctis, 5o» ipsa existente indiuisa, ab omni compositione remota. Sed diuina bonitas est huiusmodi ; ergo diuina bonitas est totaliter in ipsis correlatiuis distinctis indiuisa et incomposita. Maior per se patet. Minorem sic declaro : Quia nisi ipsa bonitas esset huiusmodi, non haberet naturam neque actum proprium, et 305 esset uacua et otiosa ; quod est impossibile. Omne ens magis bonum, magnum et aeternum agit magis bene, magne et aeterne. Deus est huiusmodi. Ergo Deus agit magis bene, magne et aeterne.

In oppositum huius articuli arguo sic : Omne ens magis 31o malum, magnum et aeternum agit magis male, magne et aeter' ne. Diabolus est huiusmodi ; ergo agit magis male, magne et aeterne.

Auerroista, contra istos duos syllogismos non posses bene, magne, uere credere. Ergo quare credis, quod Deus agit magis 5315 bene, magne et aeterne, et asseris philosophice, quod Deus non 289 intellectione] oz. Mj

301 totaliter] ozz. M,

59ta

168. DISP. RAIMVNDI ET AVERROISTAE

T7

agit | magis bene, magne et aeterne ; et hoc, quia negas di- N 5otb

uinam trinitatem ? Si autem dicas, quod agit magis bene, magne et aeterne, quia producit mundum aeternum, ergo necessarie ex istis duobus praedictis sequitur, quod Deus pro320 ducat

aeternum

intrinsecatum,

ut puta Deus Pater, Deum

Filium, et ab utroque Spiritum sanctum processum.

Omne ens minus bonum, magnum, durabile agit minus bene, magne, durabiliter. Musca est huiusmodi; ergo etc. Contra istum syllogismum non potes bene, magne, uere credere, cum

32; asseras philosophice ipsum syllogismum uerum esse. Omnia ista dico contra te, quia unum

dicis philosophice, et aliud,

scilicet oppositum, credis theologice. Omne illud, per quod diuina potestas participat magis bene,

magne,

uere aequaliter etc., cum aliis rationibus, est intelli-

330 gibile, et suum oppositum est incredibile. Sed si diuina potestas sit infiniti uigoris, magis bene, magne, uere, aequaliter etc. participat cum aliis rationibus ; ergo ipsam esse infiniti uigoris est intelligibile, et eius oppositum est incredibile. Ait Raimundus : Auerroista, per te habeo in aliquibus, 35; quod. quando sic est, quod aliquis magis intelligit et diligit philosophice, tanto magis suum oppositum credit et diligit. Sed Deum non esse trinum, incarnatum, creatorem et huius-

modi intelligis et diligis philosophice ; ergo Deum num, incarnatum,

esse tri-

creatorem et huiusmodi credis et diligis, | N 59va

34o cum sis christianus ; ad quod sequitur, quod implicas contradictionem.

323 Musca] Musica Mis

334 trinum] aeternum Mj

Y»

dn M3

auee "t

j

169

LIBER

NATALIS PVERI PARVVLI CHRISTI IESV Parisiis,

1311 I

AD LIBRUM NATALIS PVERI PARVVLI PROLEGOMENA

CHRISTI IESV

Raimundus in ipsa nocte natiuitatis Domini nostri anno I3I10 Parisiis animo proposuit, ut hunc librum componeret. Quod propositum per dies sequentes meditatus est. Circa festum Epiphaniae Domini anno 1311 quandam uisionem habuit, qua totus imbutus librum composuit et mense Ianuario I3II senex 79 annorum finiuit. Liber Natalis inter opera Raimundi eminet praestantia et elegantia, cum in eo uisio mystica, doctrinae sublimitas, cordium profunda perscrutatio, intentio alta simul et definita miro modo mutuo se compenetrent. Forma libri est ad instar ludorum, qui uocantur actiones praesepiales, et sicut drama diuiditur in actus quinque. In actu primo prope Parisios ad inuicem sibi obuiant sex domi-

nae, uidelicet : Laus, Oratio, Caritas, Contritio, Confessio et

Satisfactio, et temporum morumque statum amare deplorant, et denique in profundam desperationem delapsae consilium capiunt homines induratos derelinquere et ad eremi pacem et solitudinem confugere. Sed domina Oratio eas exhortatur, ne de sua tantum pace cogitantes aliorum salutem curare desinant. Mundum ne fugiant eadem hora, qua ipse Filius Dei puer paruulus et humilis mundum intrauerit. His uerbis commotae sex dominae fiduciam recuperant et ad praesepe properant. In actu secundo duae ianitrices, Iustitia scilicet et Miseri-

cordia, dominabus ad praesepe festinantibus obuiam obsistunt et intentiones earum rigoroso iudicio examinant. Sex dominae, alia post aliam, quod sit uniuscuiusque officium et consilium nt. aperiunt et diuinum infantem summis laudibus extollu ade praesep ad e domina sex o superat r felicite Quo examine acclaeumque mittuntur, ubi Puerum uidentes genua flectunt mationibus liturgicis et biblicis salutant et adorant. Actus tertius epiphaniam diuinitatis pueri exhibet et librum m ad summum fastigium ducit. Diuinum infantem et Maria Boni: sunt quae ; dant circum e matrem eius duodecim regina tas, Magnitudo, Virtus, Veritas,

Aeternitas, Potestas, Sapientia, Voluntas, Gloria, Perfectio, Iustitia et Misericordia.

ipsas esse Duodecim reginae, una post aliam, affirmant se uniuersi totius Pueri, atis maiest e diuina altissima principia et conuero ant creatoris et mundi lapsi saluatoris ;repudi Deum demnant

contrarium

asserentes,

id est Auerroistas,

blasphemantes et mundum profanantes. cim reginaIn actu quarto sex dominae reuelationes duode responsum uam tamq Regis rum admirantes et ipsius Pueri erunt accep quod nt, gaude ualde es intimo corde suscipient solutionem

omnium

suarum

anxietatum

necnon

auxilium,

i christiani mediante quo uniuersus mundus in unius popul

22

PROLEGOMENA

corpus coalesceret. Gratias agunt Mariae matri Pueri eamque breuibus cantilenis liturgicis salutant. Deinde quinque preces proferunt ; quae sunt : Vt rex Francorum doctrinam et libros Auerroistarum ex uniuersitate Parisiensi expellat ; ut una cum domino papa et cardinalibus collegia condat linguis addiscendis ; ut idem rex Francorum papam et cardinales moueat, ut

omnes ordines militum in unum ordinem coniungant et ut decimas concedant ad Terram sanctam recuperandam. Maria has preces dominarum concedit, earum proposita approbat easque ad regem Philippum mittit, ut eum de promissionibus pueri certiorem faciant. In actu quinto sex dominae ad regem properantes in uia inueniunt Raimundum labores, quos pro Christi fide susceperat, ad uanum redactos esse quaerentem. Sex dominae ex simili desperatione diuina reuelatione ereptae et in fiducia confortatae, omnia, quae apud praesepe audierunt, Raimundo exponunt eumque ad regem Francorum legationis socium secum ducunt cantantem et gratias agentem.

Hunc librum non intelligit, qui eum seriem monologorum tantum existimat personarum fictarum. Quae apparent soliloquia, re uera sunt dialogi. Dominae enim loquuntur siue inter se siue ad ianitrices siue ad Puerum et Mariam siue ad Raimundum ; et responsum recipiunt siue a ianitricibus siue a duodecim reginis siue a Maria. Sex autem dominae sunt ipse Raimundus, cum se ipso et cum diuinis dignitatibus colloquens, qui regem Philippum inducere conatur, ut colloquium ineat, in quo pro suo regis christiani officio necessitates sui temporis coram Christo rege deliberet. In fine libri Raimundus testatur originem eius uisionem fuisse, quam nuper habuit Parisiis. Iam ante suam conuersionem (anno 1263) Maioricis quinquies Raimundus uidit Dominum Iesum Christum pendentem in cruce (7). Anno 1273 in monte Randa Dominus subito illuminauit mentem Raimundi, reuelans ei modum

faciendi Artem generalem, quam

deinde in abbatia La Real composuit (?). Anno I275 iterum in monte Randa pastor quidam ouium adolescens tamquam angelus Domini Raimundo apparuit, et ei "sub una hora tot et tanta bona de Deo et de caelestibus" reuelauit, "quot et quanta unus quicumque alius homo uix per duos dies integros

fuisset locutus".

Deinde

libros

Raimundi

deosculatus

est,

ipsumque Raimundum per caput et totum corpus signaculis sanctae crucis signauit, et recessit (3). Anno 1292 Raimundus Ianuae in morbum grauissimum incidit et ter uisionibus et (1) Vita coaetanea, nt. 2-4 (2) Via coaetanea, nt. 14 (3) Via coaetanea, nt. 15

PROLEGOMENA

23

auditionibus diabolicis, ut de salute sua desperaret, tentatus et uehementer cruciatus est (1). Nunc uero Raimundus Parisiis senex 79 annorum, 48 annis post primam uisionem Christi crucifixi elapsis, uidit gloriam paruuli pueri Iesu et audiuit duodecim dignitates maiestatem Christi regis reuelantes. Diuina ergo auctoritate approbatum et confirmatum Raimundus se praebet, cum regi Francorum proposita sua insinuat. Hic liber Raimundianis operibus semper iure adscriptus est, praesertim cum ipse Raimundus in calce libri se eius auctorem esse confiteatur. In Libro lamentationis Philosophiae (?) uno tantum mense post composito Librum Natalis allegat. In Vita coaetanea, post nouem menses Raimundo ipso suggerente exarata dicitur compilasse Raimundum quendam libellum, qui intitulatur Liber Natalis (?). Catalogus Electorii a Thoma le Myésier, Raimundi amico, mense Augusto 1311 compositus et circa annum I314 supplemento auctus Libri Natalis mentionem facit (4). Omnes codices, nullo excepto, hunc librum Raimundo tribuunt, necnon omnes catalogi et bibliographi. Cum his testibus optime concordant rationes internae, libri scilicet intentio, argumenta, cogitandi et dicendi modus, quae omnia Raimundi animum et ingenium optime exprimunt.

Liber Natalis latina tantum lingua traditus est. In nullo catalogo, apud nullum bibliographum ne uestigium quidem ullius textus catalaunici inuenitur. Quare Librum Natalis ab ipso Raimundo latine conceptum et scriptum esse iure tenetur (?). Versionem neo-catalaunicam fecit LAURENTIUS RIBER (41958) (9), adhibens editionem r. MangiaNvs MÜüLLER OFM editioni suae latinae uersionem germanicam addidit usque ad III, 7 (De diuina uirtute). Liber Natalis integer ad nos peruenit. Asseruatur septem codicibus,

quorum

tres saeculi sunt XIV, tres saeculi XV,

nouissimus uero saeculi XVI. TORE Bis impressus est Parisiis 1499 a GVIDONE MERCA PETIT) (IEAN PARVI NIS IOHAN is Gui1oT LE MARCHAND) expens (RD 24!et-25 (7). (x) Via coaetanea, nt. 21-22 ; 24 (2) ROL, op. 170 (3) Vita coaetanea, nt. 44 (4) Catalogus Electotii 113 (112) (5) RrEDLINGER, Introductio generalis, ROL V, pag. 160 : Obres Essencials II, Barce(6) R1sER, LLORENG, Del Naixement de less Infant, in lona 1960, pag. 1277-1295 orat Libri natalis, impressam (7) Gorrnon (pag. 167) editionem quandam commem e uersatut GOTTRON, quia in.etror sed ; PARVO E IOHANN a 1505 anno ti 10. Decemb continente. non natalis Librum 55, RD cum it confund 24 editionem RD

PROLEGOMENA

24

Anno 1936 ManriANvs MÜLLER OFM nouam editionem inchoauit sed non perfecit ; immo post III, 7 (De diuina uirtute) suscepto opere recessit (!). Ex septem, qui extant, codicibus, ei noti erant duo tantum (P et R), quos una cum editione GvrDoNIS MERCATORIS editioni suae parandae adhibuit. Codicum sigla infra assignamus. Quomodo autem codices et editiones inter se cohaereant, hac tabula figuratur :

XIV

"dà

cu

Ln I

! L 1

I ! ! [ [

iav

M

[

A

Apes

E

B

LI J

1 ! [ 1 !

! !

f

1

XVI

"i

r]

I ! l ^

/

í

"a

ha l «

/

P;

,

/

i r

XVII

4

5

,

L4

! /

1/4

p^

mü

(1) Mürrrn, Manrauvs, OFM, Der * Liber natali. atas pueri j paruuli]i Christi sz Iesu! lesu des Raymund Lull, in : Wissenschaft und Weisheit 3 (1936) 139-146 ;

4 (1937) 69-71 ; 145-146 ;292.

330-236 ; 298-305 ;

PROLEGOMENA

25

Hoc stemma his notis confirmatur : Codices in duas familias

diuiduntur ; ad quarum quidem alteram N et P (a : 79 eidem, 108/109, 360 per se, 439 in (B :63 petunt, 96 et, 145 uideat, 306, 308, 313, 317, Neque uero codex P a

me, 589), ad alteram uero R M F B ierunt, 177 unum, 195 dolore, 249 369, 380, 531, 557) pertinent. codice N dependet (52 utinam, 59

semper, 92 nihilque, 108, 118 uirtutes, 151, 163, 721) neque e

conuerso (22 Explicit proh., 52 et, 67 peccatores — facere, 69, IO9, IIO, III/II2, II4, II5, 116 satisfaciam). À codice R codices MFB (8) communibus omissionibus,

lectionibus uariis et mendosis separantur (4/5, 10 ut, 13, 16, I7, 33, 45/46, 51 haec, 52 et, 62, 77, 78, 85 expectat, 98).

B autem, etsi inter se non dependeant (B : 2 Iesu, 47, 79 entia, I23 regnet ; F : 20/21, 38 per se, 39, 41 ut, 49, 70, 73 actionem), communem originem contra M habent (6 nobis natus, 7/8, 58/59, 67 quid ergo, 73 si, 121 affectus, 123 omnibus, 128 fuerit, 162 sustinet, 184 Et si, 478/480 quia cum — aeternum). Codex M propria exhibit menda (6 nobis datus, 7 Iesus, 7 teque, 10 poteris, I4,15, 37 Deum, 58 diligant). Codex R et editio r omissiones et uarias lectiones communes exhibent (r6, 53, 67 peccatores putant, 199 quae, 555/556, 832/833 idem. Ergo — essentiam). Tamen editio r a codice R. non procedit (1o, 40 ueram, 84, 85 sum, 93 reseretur, 125 in, 674, 754). Editio r lectiones uarias sibi proprias exhibet, cum textum circumlocutionibus et additionibus adornet (6 Puer — paruulus, ro contemplari — uiator, 173/174), quae ab ipso editore factae esse uidentur. Lectiones huius redactionis, tam-

quam testis traditionis lullianae, fere omnes exhibemus. Éditio r, cum editione r quoad textum, immo etiam quoad paginas concordat ; eo tantum differt, quod quattuor diebus interiectis typis excussa est. Codex P; cum editione r concordat (2 pueri paruuli, 4, 6 puer - paruulus, 8, 9, 16/17, 18, 24 Parisius, 36 non contentor,

52/53, 158 ait). Sed codex P; ex editioner non deriuatum est

8D. BajSs Éditio mü

ET

imprimis a codice P procedit ; sed etiam codice R et editione r (r;) usa esse uidetur. Editionis ergo nostrae canon sit : Ea archetypi lectio censenda est, quae unius familiae suffragio commendatur, si cum lectione significatiua alterius familiae concordat. Textum ergo constituentes lectiones recepimus codicum N P R contra M F B (33, 45/46, 65/66 et alia — dimittunt, 98) ; contra F B (58/59, 478/480) ; N P M F B contra R NPRM N R. F B contra P M (43, 76); N R contra mihi); (ax esset

P M F B (993).

! Vbi N P contra R M F B concordant, lectionem illam praetulimus, quae sensui uel contextui melius conuenit, lectionem

26

PROLEGOMENA

dissonam cum testibus in apparatu diligenter adnotantes. Pauci manent loci, in quibus iam archetypus lectionem mendosam exhibuisse uidetur (49 adorari, 298 hoc, 444). Hic semper fere eam recepimus emendationem, quam iam unus alterue codex opportunam duxit. Libri natalis pueri baruuli Christi Iesu mentionem faciunt catalogi et auctores, quorum nomina in sequenti ordine chronologico allegamus : Catalogus Electorii 113 (112) ; BoviLLus, pg. 38b ; Biblioteca Cisneros, f. 113 ra : nr. 57 ; PROAZA, f. 221rb ; Catalogus

operum Cusanus 28 ; DiMAs DE MIGUEL, pg. 63 ; Catalogus codicis Ambrosiani, f. 380v : nr. 121 ; ARIAS DE LOYOLA, pg.

48 ;WanpniING-Scriptores pg. 299a ;WADpDING-Annales, pg. 356 ;ANTONIO, pg. 130, nr. II0 : CXXXI ; CUSTURER, pg. 607;

CXXXI;

MOG'L-02

nt

x43»

OLPIER,

perónae

CXXXI ; IOHANNES A S. ANTONIO, pg. 42a : nr. 280 (BUF) ; PasQuar T, Cap. XXVI: pg.-283; Cap: XVIDI? pg: 2995 Cap. XXXII : pg. 372 ;BOVER, pg. 590 : nr. 131 ; RENAN, pg. 257 ; HLF pg. 237 : nr. LIII ; GoruBovicH, pg. 386-388 ; KEICHER, pg. 3I ; pg. 40 ; pg. 60 ; GoTTRON, pg. 167 ; Lo col. IIO09, X: 6; RD 24 ; 25 ; PEERS, pg. 348-350 ; pg. 351 ; pg. 439 ; Ot 142 ; Glfa ; Av 157 ; CA 222 ; TARRÉ, pg. 164 ; Diaz Y D1AZ 1872 ; Pla 187 ; 187a ; LLINARES 166 ; HILLGARTH II4-

IIÓ et saepius.

LIBER NATALIS PVERI PARVVLI CHRISTI IESV

CODICES ET EDITIONES B F M IN

— Barcelona, Biblioteca Central, 682 (XV), f. 8or-89v. - Palma de Mallorca, Biblioteca Páblica, 1008 (XV ex.), f. 51fa-56va. — Madrid, Biblioteca de la Universidad Central, 65 (XV), f. 55v-65t. ll Roma, Biblioteca Nazionale Centrale Vittorio Emanuele II, Fondo Vittorio Emanuele 244 (XIV), f. 1t£a-11tb. "S — Paris, Bibliothéque Nationale, lat. 3323 (XIV in.) Ancien Fonds, f. 21a-25tb. R — Patis, Bibliothéque Nationale, lat. 6111 (XIV in.), £. x08vb-121vb. P, — Paris, Bibliothéque Nationale, lat. 15097 (XVI), f. 34t-51t. r -— Pii eremitae Remundi de natali paruuli pueri Iesu liber, Paris 1499, 6 Aprilis (RD 24), f. 56v-66v. 7, — Pii eremitae Remundi de natali patuuli pueti Iesu liber, Paris 1499, 1o Aptilis (RD 25), f. 56v-66v. zi- MürLER, ManriaAwus OFEM, Der 'Liber natalis pueri paruuli Christi lesu des Raymund Lull : N'issenschaft und Weisheit 5 (1936) 139-146 ; 230-236 ; 298-305 ; 4 (1937) 69-71 ; 145-146 ; 292 ; editio est incompleta, continet cap. I-X XI (usque III, 7 : De diuina uirtute, inclusiue).

LIBER NATALIS PVERI PARVVLI

CHRISTI IESV

DE NATAL DE NATALI PARVVLI CHRISTI ÍEsv^ Dx NATALI PVERI ÍIESV? Dx NATALI PVERI IESV AD REGEM FRANCIAE? DE NATALI PVERI PARVVLI CHRISTI Iesv? DE NATALI PVERI PARVVLI Iesv LIBELLVM DE NATALI PVERI? LIiBELLVS DE NATALI PVERI? LIBELLVS DE NATALI PVERI PARVVLI! LIBER DE NATALI LIBER DE NATALI, ID EST DE PVERO* LIBER DE NATALI PARVVLI CHRISTI Iesv! LIBER DE NATALI PARVVLI PVERI IEsv? LIBER DE NATALI PVERI* LIBER DE NATALI PVERI AD REGEM FRANCIAE? LIBER DE NATALI PVERI ÍEsv? LIBER DE NATALI PVERI ÍEsv CHnisTI? LIBER DE NATALI PVERI PARVVLI CHRISTI Iesv? LIBER DE PVERO? LIBER NaArALIs'! LiBER NATALIS PARVI DOMINI NOSTRI ÍESV CHRISTI" LiBER NATALIS PARVVLI CHRISTI IESV" LIBER NATALIS PARVVLI PVERI IEsv"

— — — — —

BoviLLus, pag. 38b ; Catalogus Electori 115 (112). PasQuArL, I, Cap. X XXII : pag. 372. RENAN, pag. 257. ARIAS DE LOYOLA, pag. 48. CA 222 ; GorusovicH, pag. 386 ; HLF, pag. 237 : nt. LIII ; LLINARES 166 ; RID 24-

GOTTRON, pag. 167. WappiNG-ZAnnales, pag. 356, nt. 516 II. POCHES pir (2R5 PURSE Bib t cf. not. k. ROL, op. 170, Prologus, not. 37. PAsquAL I, Cap. XXVI : pag. 283 ; Cap. XXVII : pag. 295 ; Av 157. D: f. a4ts £f sov ortu fe 56v ;MOG I, 62 nt. 143. Biblioteca Cisneros, f. 113fa : nf. 59.

codicis Ambrosiani, f. 380v : nt. 121 ; DiMAS DE MIGUEL, pag. 63 ; PROAZA, f. 221tb. — KEICHER, pag. 40. — Pla 187. uas:

DC] Eu Wes AME Catalogus ceno gm» rh E IUIS: OQ5DSE

- cf. not. k. pag. 257 : nt. ,n'o eo — Av 157 (pag. 250) ;CA 222 ; GorusovicH, pag. 386 ; HLFE, 4&8

LIII; RD 24; RENAN, pag. 257; Vita coaetanea, nt. 44. — Catalogus operum Cusanus 28. m Pr:foaaniifci 50.521. 50v.

— PEERS, pag. 551 ; pag. 459-

30

169. LIBER NATALIS LIBER LIBER LIBER LIBER

NATALIS NATALIS NATALIS NATALIS

PVERI* PVERI IEsv* PVERI PARVVLI CHRISTI PVERI PARVVLI CHRISTI ÍESV?*

LIBER NATALIS PVERI PARVVLI IEsv CHRISTI Pil EREMITAE

REMVNDI

DE

NATALI

PARVVLI

PVERI

ÍESV

LIBER*?

Deus, cum tua gratia ; m Incipit Liber natalis pueri paruuli Christi Iesu.

A

Epistola ad magnificum dominum regem Franciae. | Gloriosissimo et sincerissima caritate uenerando domino, Philippo illustrissimo, magnifi|co Dei gratia Francorum regi, Puer nobis datus paruulus (cf. Is. 9, 6), quem inuenire cupi-

P 2tb R 1o9ra

mus, homo Christus Iesus, bonum regimen tribuat, teque to-

IO

tum dirigat ad sui gloriam et honorem. O rex clementissime, hoc opusculum suscipe, in quo benedictum puerum aliqualiter contemplari poteris ut uiator, ut tandem ad ipsius utriusque naturae contempl|ationem peruenire te faciat, qui una cum Patre et Sancto Spiritu regnat in triniltate persona, Deus benedictus. Amen. INCIPIT PROHEMIVM

Da, Domine, in te credentibus affectum actumque tibi pla-

15

x y

— TARRÉ, pag. 164. -— ANTONIO, pag. 130, ht. 110 : CXXXI ; Bovzn, pag. 590 : nt. 131 ; Cusru-

RER, pag. 607 : CXXXI ; IoHANNES A SAN ANTONIO, pag. 42a : nt. 280

aa

z cc

(BUF); KzrcHER, pag. 31; SorLrER, pag. 68a: Seriplores, pag. 299a. BAUES8Sof. N :f. 112; P: f. 2123; R : f. 108vb ;mü : pag. 139.

CXXXI ; WADDING-

Draz v Draz 1872 ; Gl fa ; Lo col. 1109; X165 Ot r42.

Edd gd 7? ud SENE Reb ovre

2 pueti paruuli] paruuli r P;

lesu] oz. B

3 Deus - Franciae] oz;. MF

4

sincerissima] integerrima r D, uenetando] insignito r P, 4/8 domino, Philippo illustrissimo] illustrissimo domino Philippo r P,; add. et MFB 6 nobis datus] nobis natus FB ; natus est nobis datus M Puer — paruulus] paruulus enim, qui natus est nobis et Filius, qui datus est nobis (Is. 9, 6) r P, * Iesus]

om.M regimen] add. tibi r D; teque]te M — 7/$teque totum] te totumque FB 8 dirigat - honorem] ad sui gloriam et honorem dirigat r P, 9 clementissime] add. et r P, opusculum] adZ. alacri mente r P, 10 aliqualiter] aliquatenus r P, poteris] poterit R ; potestis M contemplari — uiator] ut uiator contemplari ualebis r P, ut?] oz. MFB ; quo r P, 12 faciat] facit zzz et] oz. MB 13 persona] personae r P, z/; personali MFB 14 Incipit prohemium] oz. M ; Prohemium r ; Prohemium pet modum orationis P; 15 affectum] effectum M

P 2va

N 1tb

169. LIBER NATALIS

BI

cendi consimilem atque in te perseuerandi destinationem irre-

20

uocabilem et nullam cum infidelibus portionem, legisque tuae praeceptum geminum adimplere. Fac nos, Domine, sine elatione ueraces, | sine fictione humiles, sine dissolutione hilares, sine errore iustos, sine iactantia mites, sine penuria pauperes, sine auaritia diuites, doctos studere fieri, non arroganter uelle uideri. Explicit prohemium.

P 2vb

ÍNCIPIT TRACTATVS

Accidit pridie Parisius dominas sex in loco amoenissimo 25

sibi ad inuicem obuiasse, uidelicet Contritio, Confessio et Satisfactio.

: Laus,

Oratio,

Caritas,

I [Lamentationes sex dominarum]

I. PRIMA DOMINA [Lavs]

| Laus primo conqueritur de hominibus huius saeculi in

350

55

hunc modum :

Non laudant | Deum in se, propter se, et in aliis propter se ordinate, cum ipse sit essentia nobilis, dignitate incomparabilis et insuperabilis potestate, communicata tribus suppositis relatiuis, quae sola propter se laude digna. Sed laudant eum extrinsece propter bona plurima, quae largitur. Quibus laudibus non contentor ; immo tristis dolensque audio pluries et frequenter Deum aliquos blasphemare et eius minuere potestatem, dicen|tes Deum per se non posse | omnia sine

16/17 destinationem irreuocabilem] 16 in te] mente R r P; mentem MFB 18 geminum] oz. r P5; 1? cum] tamen MFEB itteuocabile propositum r P; 22 arroganter] atrogantes MFBr 20/21 sine — mites] oz. F gemmum 777 23 Pg MB Explicit prohemium] Prohemium explicit R. 272; om. Pr Ps Pari-

24. Accidit] add. del. die R. Incipit tractatus] Capitulum primum 7 P. 25 sibi] add. del. inuicem P sius] iuxta Secanae fluenta non procul a Parisio r P; 26 Satisfactio] uidelicet] quatum nomina sunt haec 7 P; ad] oz. r P; in modum quaesta est : add. Quarum Laus ptimo de hominibus huius saeculi hunc 28 Prima Laus z/ Heu, inquit Laus, homines 7 P; ; add. Caput I: Domina 29 condomina P; prima De ; r Laus marg. in add. sed om. ; PM oz. domina] 31 et] ad. eunP; r oz. modum] — Laus 29/30 7/7 itut quetitur] conquaer nobilis] «47. essentia] add. summe r P; 32 se] se ipsum 7 P; dem r P; o». MFB tribus] 33 P; r quidem add. ] dignitate et summe digna 7 P; digna] add. est MFB ; sunt 33/34 suppositis relatiuis] diuinis suppositis 7 P5 36 quae] qui R ; ad. illis ipse 7 I2: 35 extrinsece] extra sez Ps digna r P; immo] aZ. contenta 7 Py non contentor] non contemptor R ; nunquam ero aliquos] plerosque 3? Deum] oz. .M 36/3? pluries et] oz. r Ps ueto r Pg pet se] oz. F P; 7 ipsum Deum] 38 Pg r e inminuet minuere] r Pg

R 109tb P 5ta

N 1va

P 3tb

32 40

169. LIBER NATALIS

causa media, puta caelo. Et si semel ab aliquibus audio laudem ueram, saepe tamen audio deterius. Ideo esset mihi melius inhabitare eremum, ut talia non audirem.

2. SECVNDA

DOMINA

[OnRart0]

Post ait Oratio : 45

j

Heu, quam tristis doleo, quoniam Deum uerum, qui de se

super omnia adorandus existit, altissimus bonitate, magnitudine et potestate, sine mutatione aeternus, in ueritate sapientissimus, uoluntate 50

55

uirtuosus, iustissimus

cum

misericordia,

| et perfectissimus in gloria, requiror a gentibus adorari, ut eis bona terrena tribuat potius quam gloriam sempiternam. Vnde res admiratione est digna, quo modo haec Deus ualeat | sustinere de me, et quo modo queam uiuere. Vtinam tales in meo sensu uel memoria nunquam essent, nec de ipsis audiuissem fieri mentionem.

P 5va

R 109va

3. TERTIA DOMINA [CaRrTAs]

Ait postmodum Caritas : Ego sum uirtus nobilissima a Deo data hominum uoluntati, ut per me Deum super omnia diligant, et sicut se ipsos quemlibet pro|ximum, ordine semper saluo, ut bona terrena omnia

39 puta] ut puta F; ut sine r P; 40 ueram] uera R ; audio laudem ueram] ueram eius audio laudem r P, saepe] millies r P; audio] cogor audire r P, deterius] pro laude blasphemias et mera deliramenta r Pe 41 esset mihi] mihi esset R r P7 melius inhabitare] satius hunc mundum relinquere et aliqua in solitudine habitare r P; ut] et E 41/42 ut — audirem] ne tam indigna de Deo (qui omni laude dignus est,) sed solum uera totiens audire cogetet r P; ; add. Caput II : Domina Ofatio zzZ 43 Secunda domina] oz. PM ; add. Capitulum secundum rz P; 44 Post] mox r P, 45 tristis] add. moerensque r P, 45/ 46 de se super] desuper MFB 46 adorandus] exorandus P zz adorandus existit] est adorandus r P, 41 et] ox. B 48 uirtuosus] optimus r P, 49 perfectissimus] persanctissimus F a gentibus] ab hominibus r P, adorari] adorate INPR r P, zu MB 50 eis] ille ipsis P, ; eis ipse terrena] adZ. largiatut et r P, 51 est digna] digna est r P; haec] hunc MFB ; hoc r P, 52 et] oz. MFB ; etiam P queam uiuere] me amplius sinat uiuere 7 Pr Vtinam] ad. quod IN 52/53 tales — essent] tales homines meum nomen nunquam nouissent r P, 53 uel memoria] oz. R r Pg 94 fieri mentionem] aliquando. Et haec dicens fleuit Oratio r P, ; add. Caput III : Domina Caritas zz 55 Tertia domina] oz. PM ; add. Cap. IIl r D, 56 Ait postmodum] Postquam locuta z P. Caritas] add. non immerito, inquit, tristes sumus, catissima sotor ; namietz

Pc $* data — uoluntati] hominum uoluntati concessa 7 is 58 diligant] diligat M sicut] sic MF ; om. sed add. in marg. P 58/59 quemlibet] quilibet FB 59 sempet] ozz. IN 58/59 quemlibet — saluo] suum proximum (suum proximum] proximum suum P;), ordine semper ad quemlibet seruato r P, 59 ut] sicut r P; omnia] oz. r P,

P 3vb

169. LIBER NATALIS

33

6» bonis essent communia eis data, taliter ut pax et concordia uniuersaliter conregnarent. Sed non sic est : immo oppositum. Quod uidetur | turbare ordinem uniuersi, quoniam fame pau- B 8ov peres moriuntur, nudi sunt et neglecti, petunt et non inueniunt, et diuites superbiunt bonorum superfluitate, a qua 65 oriuntur gula et | auaritia et | alia multa mala. Et de me hodie M 56r

parum curant, immo totaliter me dimittunt. À N rvb Quid ergo peccatores putant sine me facere ? Quoniam si quis in regnum introierit, mecum ibit. | Nec extremum iudi- P 4ra cium aeterni iudicis aliquis poterit impedire, neque eum deci7o pere, cum sit sapientissimus, et uideat aperta omnia et occulta (coc Habs o4; 33): Heu, quam plurimum doleo, quia subiectum non inuenio, in

quo actionem habeam ac in melius perficiam. Et si quandoque quis me habeat, otiose me te|neat, est naturae meae

contra- R 1o9vb

75vA rius, et sibi ipsi quam plurimum est nocivus. 4. QVARTA DOMINA [CONTRITIO]

Deinde ait Contritio : Quando recordor, quot mala in mundo sunt et fuerunt, uidens male disponi entia, ut eidem ueniant et peiora, miror 8o quo modo possim uiuere, nec in uoluntate existere per actum positum uel priuatum.

Volun|tas etiam hominum mihi contrariatur, quia quando P 4tb

uniuetsaliter] a4. data, taliter] ea lege tributa r P; 60 essent] a7. ut zZ 62 uniuersi] uniuersum conregnarent] congregarent MFEB intet eos 7 P; MFB ; om. R. ; Sed — uniuersi] Verum longe aliter euenit, et omnino ut apparet oppositum, quod etiam ordinem ipsum turbare uidetur, et (et] ut Pj) summam 63 motiuninducere (inducere] corr. in zarg. ex induceret P5) confusionem r P; 64 superbiunt — petunt] quaerunt B et!] ozz. RMFB tur] pereunt r P; multa] 65 et] oz. r P5 superfluitate] bonorum superfluitate superbiunt r P; 65/66 Et de — curant] et (et] ut P5) mei hodie aut patuam aut innumeta r P, et alia — dimittunt] ozz. MFB ; dimittunt] negligunt nullam curam gerunt r P; peccatotes pu6? Quid ergo] quidnam FB; Praedicti quid ergo M fbr peccatores — facere] sine me putant facere tant] putant peccatotes R r P; zZ *0 uideat] 69 iudicis] iudicii P 68 ibit] introibit r P; peccatores P 72 quam plurimum] quantum aperta omnia] omnia aperta F iudicat F ?3 actionem] non inuenio] nullum reperio r P; quamque gtauiter r Py ac] et FB ; atque r P; habeam] habere ualeam r P; add. inueniam uel F si] oz. FB perficiam] proficiam PR r wZ melius] «44. ipsa r P; teneat] tenet et 94 me?] add. ipse r P; quandoque] quando r P; MFB 76 Quarta domina] ?5 nociuus] add. Cap. IV : Domina Conttitio zZ 77D9 7* ait] oz. MEFB om. P.M ; add. quae uocatur Contritio F ; add. Cap. IV Ip entia] esse F' ; 79 disponi] disponunt M 78 fuerunt] fiunt r P ; add. MFB et] o». MFB eidem] eadem a etc. B ; om. M ; corr. ex etiam in entia P 81 positum uel ptiuatum] positinec] aut r P; 80 possim] possum INNMFB 777 uum uel priuatum 7 ; positiuum uel priuatim P,; positiuum uel priuatiuum

82 quando] ante F

34

169. LIBER NATALIS

deberem in ipsa actum ponere, ut haberet displicentiam de commissis, uertit se ad actum contrarium nec ueretur diuinum 8 vA

iudicium, quod exspectat. Quapropter tota difformis sum et infirma, a meaque natura penitus aliena. Voluntas autem huiusmodi sic peruersa, aeternis suppliciis affligetur. 5. QVINTA DOMINA

[CONFESSIO]

Consequenter ait Confessio : jun Ego sum uirtus, per quam sciant de commissis

homines

confiteri, taliter ut assit mentis uera contritio, quae dicta est soror mea, et uerbum | menti nostrae respondeat, nihilque | N occultum remaneat, quin exterius reseretur, recordetur me- P

2ra 4va

moria, uideat intellectus, quid fecit, et quo modo Deum uel 95

IOO

proximum

offendendo, per uisum,

auditum,

odoratum,

tac-

tum, gustum et loquendi modum, modisque aliis, quibuscumque satisfactionem cogitet sibi possibilem | et condignam, et toto animo peccata displiceant, et pro eis iniuncta paenitentia impleatur. í Raro sum in hominibus, quando confitentur. Quid dicam, quid faciam, ubi stabo, cum amicum nequeam inuenire ? Et nouit Deus, quod cotidie tristor ualde et nunquam laetabor in | posterum, quousque in hominibus habeam uerum esse. 6. SEXTA DOMINA [SATIsFACTIO]

105

Ait sic Satisfactio : 83 ipsa] ipsam P zzz 82/83 quia — ponere] oz. sed add. in marg. quia maxime imponere P; ; quia quando maxime exspediret me in ipsa actum ponere 7r 83/84 ut — commissis] ut paeniteret displicentiamque de commissis haberet r mr 84 uetetur] uereatur R. 85 exspectat] spectat MFEB tota] totum F sum] sunt R ; ozz. sed add. in marg. P 86a] ozm..M natura penitus] penitus natura F 89 sic] fit P, affligetur] relinquitur affligenda r ; reliquitur affligenda P, ; add. Cap. V : Domina Confessio z;Z 88 Quinta domina] o». PM ; add. Cap. V r P, 89 Consequenter — Confessio] Postquam ita locutae sunt quattuor dominae, Laus,

Oratio, Caritas et Conttritio, Confessio, quinta domina, sic orsa, inquit r P, 90/91 de comissis — confiteri] homines de comissis confiteri B. 91/92 taliter

ut — mea] et se teos accusate, ita ut assit (assit] adsit P;) mentis uera Contritio, quae mea germana et sotot est r P, 92 et] oz;. RMFB nosttae] nostro F ; nostri MB ; oz. NP r P, ; menti nostrae] mri? R nihilque] nihilque corr. ex nihil IN ; nec M 93 reseretur] referetur R zz ; referatur r P, recordetur] add. exterius

F

94 et quo modo] oz. MEFB

95/96 tactum, gustum] gustum, tactum M

96 et] INP ; oz. R r P, »i MFB aliis] a4Z. quare M 96/9? quibuscumque] add. et r P, 91 et] ex MFB 98 displiceant| defleat MFB 98/99 iniuncta — impleatur] iniunctam paenitentiam impleat MF ; iniunctam paenitentiam defleat B ; iniuncta paenitentia compleatur. Sed idcirco doleo maertoreque afficiot, quia TD. 100 quando] quomodo M 102 quod] ut r P, ualde] uehementer et acetbe r P, 103 habeam] MFB ; habuerim PR ; habuerim corr. sup. lin. ex habeam AN ; inhabuetim z; inueneto r P,; in hominibus habeam] habeam in hominibus F esse] add. Cap. VI : Domina Satisfactio zzz 104 Sexta domina] om. PM ; add. Cap. VI r P, 105 sic] o». r P, F

R rirota

P 4vb

169. LIBER NATALIS

35

Ego sum ancilla Iustitiae, uere oboediens et deuota. Iustitia praecipit, ut de omni actu hominis fiat satisfactio, quo Deus uel proximus est offensus. 5i uisu committitur, uigiliis, lacrimis et cordis suspiriis satisfaciam, a uanitate huius IIO

saeculi auertendo. Si auribus, audiendo illicita, conuertam ad

II$

Dei laudes et diuina officia audiendum. Quod etiam satistaciam quoad gustum, ieiuniis sapores cibosque superfluos dimittendo, quibus humana fragilitas nata est lasciuire. Tactu satisfaciam, leuibus |et mollibus praetermissis ; dura et aspera eligam, castitatis uirtute polleam, prout suadet religio chris-

P 5ta

tiana. Praecipit etiam, ut Deo satisfaciam de imaginatione, membris, potentiis, actibus hominis quibuscumque, et uni-

uersaliter quod di|mit|tam uitia, amplectendo uirtutes. Electione praeuia iudicet intellectus, secundum mensuram delicti I20

N 2tb R 1rorb

satisfactionis modum, ut tandem sequatur contritio, laus et | B

81t

oratio, caritateque inflammetur affectus. Sed quid prodest tale praeceptum, a Iustitia mihi datum, cum iniuria regnet in omnibus ? Ipsa enim, cum uitiis aliis 125

sociata, uidelicet auaritia, gula, luxuria, superbia, accidia, inuid|ia et ira, totaliter me impedit et Iustitiam, matrem P 5rb

meam. Et homines magis uitiis seruiunt quam uirtuti; et ex

hoc mundus tenebrosus fit et obscurus. | Dum autem quaelibet domina fuerit sic locuta, habuerunt

hominis] hominum M 107 pfaecipit] praecepit P 106 Ego sum] ozz. r P; 109 satisfaciam] satisfaciat P 108/109 uigiliis] 247. et INP 108 est] sit IN 109/110 satisfaciam — auertendo] a uanitate huius saeculi faciem auertendo satis111 audiendum] audienda r P; 110 conuertam] conuertat P faciam r DP; Quod 111/112 satisfaciam] satisfaciat etiam] et RFB "i ;add.pie.M 113 112 sapores] sapotis M gustum] Bt si gustu deliqueto : satisfaciam r P; dimittendo — lasciuire] quibus humana fragilitas nata est lasciuire, dimittendo 7 I 115 eligam] eligat P ; 114 satisfaciam] satisfaciat P Tactu] Tactus M 115/116 chrispolleam] polleat P eligendo. Ancilla sum Iustitiae, ut 7 P5 116 religio — Praecipit] et praecipit christiana religio r P; tiana] edZ. et z 117 potentiis] 227. et 7 P; satisfaciam] satisfaciat P etiam] et IN R. r Ps zi dimittam] dimittat P 118 quod] oz. r P; hominis] omnibus MFB 118/ uirtutes] ozz. IN. amplectendo] implectendo R ; amplexando r P 119 Electione praeuia] IN ; electionem praeuia P; electione prima MFB ; 119 iudicet] aZ. intus F electione paenitentiam R ; eligendo paenitentiam r P; 119/120 iudicet — modum] iudicio rationis et intellectus delicti] dilecti M 121 caritatestando secundum mensuram delicti satisfactionis iudicantis r P; 122 quid] affectus] ozz. M ; effectus FB que] catitasque M ; catitatisque r P; 123 regnet] datum] ad4. esse r P; prodest] corr. ex potest P; qui P;

omnibus] a7. hominibus M ; ad4. aliis hominibus FB in] inde R regnat B 125 impedit et] impedit etiam FB 124 uidelicet auaritia] auatitia scilicet r Py et?] uirtuti] uirtutibus M seruiunt] seruiant MEB 126 Et!] Vt MFB fuerit fuerit] fuit FB 128 Dum] Cum MFB 129 fit] oz. .M. om. F habuerunt] inierunt r P5 sic locuta] hunc in modum locuta fuisset r P;

M 56v

36 130

169. LIBER NATALIS

consilium, ut mundum dimitterent et per deserta uagarent, ne uiderent ulterius homines uitiis induratos. Vsquequo, ait Oratio : Non est bonum consilium, quod mundum et genus dimittamus humanum, quae nobis sunt tradita a Domino Deo nostro ; nam esset magnum scandalum, et ma |io- P sva

I5

ra mala et plurima sequerentur. Sed nuper nobis dictum est, quod puer mundo natus est ex Virgine gloriosa. Qui pauper et paruulus iacet in praesepio, pannis | paucis et pauperculis inuolutus (cf. Luc. 2, 12). Et ideo, cum Filius Dei in tantum humiliatus est, quod puer paruus

140

natus

ipsum cum

est, in quantum

audacia, reclamemus

est homo

R 11ova

factus, adeamus

cum fiducia. Qui tantum

humiliatus est, ipse nos exaltet (cf. P/sl. 2, 8-9 ; Luc. 14, 11; 18, 14; Matth. 23, 12), ut a cordibus hominum extirpemus

uitia et inseramus uirtutes. Et quaelibet nostrum suo utatur | P officio, et habeat plenarie actum suum. Quod dixit Oratio, aliis placuit dominabus. Et ierunt ad 145 puerum paruulum adorandum.

svb

II DE INVENTIONE PVERI

150

Diu iuerunt praedictae dominae, de puero | sic loquentes ; habentes desiderium, ut adorarent puerum, quaelibet suo modo. Et cum uenissent ad puerum in praesepio positum, Iustitia

129 dimitterent] relinquerent r P, uagarent] uagarentur r P; MFB 130 uiderent — induratos] ulterius homines uitiis induratos uiderent P,; ulterius in tanta desolatione homines uitiis induratos uiderent r 131 Vsquequo - Oratio] Verum huic consilio obstitit oratio r P; consilium] oz. MFB ; add. inquit r P; ' quod] ut r P, FB 132 genus] gentes MFB dimittamus] add. et MFB dimittamus humanum] humanum relinquamus r P, ; humanum] omnia MB ; zuutilus F 132/133 sunt — nostro] a Domino Deo nostro tradita sunt curaeque commissa r P; 133 magnum scandalum] grande malum r P, 134 et plurima] innumera inde r P, ; add. mala F 135 Sed] add. mihi potius acquiescite r P, 135/136 mundo — gloriosa] ex Virgine gloriosa in mundo natus est r iD» 137 inuolutus] eZ. quem prophetae, quem angeli mundi saluatorem et Dei Filium pronunciant r P, 138 cum] quia MFB est]- sit 7 P; quod] ut 7r P, 138/139 puer paruus] puer paruulus MFB ; pauper puer r Br 139 est!] oz. P; ; sit 7 factus] add. in paupere loco r DP, adeamus] audeamus M 140 fiducia] «47. ut MFB 141 ipse nos exaltet] ut ipse nos exaudiat r P, 1423 ut] quatenus r P, 143 et] ut P, quaelibet] quilibet R ; Et quaelibet] Vt quaelibet r P; nostrum] nostrarum r P, zzz 145 Quod] oz. N Quod dixit Oratio] Id autem, quod locuta est Oratio r Ps aliis] quod F ; quiuis B ; om. M placuit] gratum fuit placuitque r P, ierunt] a; iuerunt RMFB ; uenerunt z7Z ; protinus accelerauerunt r P; 146 adorandum] ad4. Cap. VII zzz 147 De inuentione pueri] oz. M ; add. paruuli Iesu Christi F ; ag. CAapOVIEE 23PE 148 Diu iuerunt] Ibant autem r P, ; Diu ueniunt zzz de puero - loquentes] oz. RB 149 habentes] habentesque r P, 151 Et] oz. IN

N 2va

169. LIBER NATALIS

37

et Misericordia ianitrices ipsas accedere propius non permittunt, donec intentionem explicant, quod uolunt puerum adorareet contemplari, quaelibet suo modo, et ab ipso habere 15; gratiam, ut in mundo ualeant agere multum fructum. [Explicatio intentionis sex dominarum]

I. DE LAVDE | Laus primo ait : Dignum et iustum est puerum laudari, P 6ra

in quantum bonus et magnus est, quia in ipso huma|na et R rrovb

160 diuina actio est coniuncta. Nec ad huius laudes sufficio ego, nec aliqua creatura. Sed uolo dicere, quantum mea uirtus sustinet aut natura, quod puer est Filius Dei, existens summa bonitas, magnitudo, ueritas et alia attributa, et est homo, creata bonitas, magni165 tudo. Ex quibus est suppositum altius in tota uniuersi natura, per quod facta sunt omnia et sua conseruatione permanent uniuersa. Ipse puer est Deus et homo, et utriusque praedicatio de utroque, qui in se continet tres naturas, |uidelicet corporis, P 6rb animae rationalis et diuinam, quae personat illas duas. In isto puero est exaltatio totius uniuersi, quia homo parti:70 cipat cum omnibus creaturis, et Deus est homo factus. Deus Pater misit Filium, ut genus humanum moriendo redimeret, et cum omnibus uirtutibus ageret, quae habuerunt in benedicto puero summum gradum.

permittunt] permise132 ianitrices] conieci ; ianitores hostiatiae et ianitrices r P; 153 intentionem explicant] explicassent intentionem P; ; intentionem runt r P; ipso] ipsa IN ; ipso, corr. ex ipsa P 154 quaelibet] quilibet R explicassent 7 agere] 44d. ad eius 155 ualeant] adZ. amodo r P; habete] obtinere r P; fructum] add. quod ut ostenderent, quaelibet incepit suam inhonorem r P; 157 De laude] oz. M ; add. Cap. tentionem declarare r P, ; ad. Cap. VIII zZ 158 Laus primo ait] Et ante fores prouoluta Laus prior incepit suum VII rz P; 162 sustinet] sufficit FB est] add. inquit r P; affectum manifestate r P; 163 puer — Dei] puer iste Filius Dei est simul r P; aut] ac M et B ;om.F ueritas — attributa] 164 ueritas] ozz. MFB ; uirtus R. bonitas] edd. et IN 164/165 magnitudo] aZ4. et uirtus, ueritas, sapientia summaque diuinitas 7 P; tota] altius] alicuius R.F 165 est] est unum P, ; unum est 7 uittus r P; e conseruant quo one] conseruati sua 166 P; tota lin. supra add. sed oz. ; MFB uita P; r est add. ; M praedicato o] praedicati F P; r est Deus Deus] est 167 r Pg 7 P; 169 personat illas duas] duas alias in se suscipiens in una counit persona exaltatio 170 In isto — uniuersi] In hoc benedicto puero facta est totius uniuetsi 173/174 agetet — redimeret] redimat r P; 172 misit] aZ. tunc r P; te Je. in mundo gradum] quae in hoc semper benedicto puero summum gradum habent, eius progresconuersetur et agat. Quis ergo eius aduentum laudare potetit, quis futuri saeculi, sum. Tu es magni consilii angelus, tu es Dens forzis, princeps pacis, pater haec dixiscum Et 6). 9, Isai. (cf. tuum bumerum super uita mundi cuius principatus pro set, Laus siluit et locuta est Oratio. r P5 ; add. Cap. IX zz

38 I5

169. LIBER NATALIS 2. DE ORATIONE

Adoro, dixit Oratio, puerum benedictum, Deum et hominem,

180

deitatem et plura alia secundum humani|tatem. Et unum in omnibus adoratur, quia omnis adoratio in ipsum obiectiue uel finaliter est ferenda. D Ado|ro in ipso summam bonitatem, || magnitudinem et alia increata ; et in quantum homo, ista eadem continens, ut

185

N 2vb R rr:fa P 6va B 81v

creata, et quia per ipsum omnia facta sunt, adoro suum intelligere et omnem aliam actionem ; et ei do totum meum posse et agere. Et si plus possem dicere ad sui gloriam et honorem, adoro puerum, qui passus, sepultus, resurrexit die tertia, et cum eius gloria beatam Virginem eius matrem. 3. DE CARITATE | Ait Caritas : Puer natus est nobis, Filius datus est nobis

I90

195

(Is. 9, 6). Dei Filius est caritas ; et ego sum caritas et ancilla eius, quod pro posse faciam, quod gentes eum diligant et alia propter ipsum. | Tale pondus mihi leue est quoad ipsum ; sed est graue quoad homines, qui me et puerum negligunt et ignorant. Natus est puer de beata Virgine, caritate maxima inflammata. Quae concepit diuino spiramine et sine dolore peperit et nutriuit. Angeli, archangeli, patriarchae, apostoli et uniuersaliter omnes sancti cum caritate pueri in gloria perpetuo laudant ipsum, adorant et glorificant, et amando contemplantur ; quae caritas inenarrabilis superat omnem sen |sum. (cf. Phil. 4. 7)

175 De oratione] oz. M ; add. Cap. IX r P; 177 deitatem] diuinitate F ; diuinitatem B ; dignitate M plura — secundum] om. r P, unum] bonum f 1*8 adotatur] adoto r P; quia] nam M omnis — ipsum] in ipsum omnis adoratio r P, ; omnis adoratio in ipso M 149 uel] et 7 P, 181 homo] zzz. esttmDe continens, ut] IN P zz; continent ut R ; continet et MFB ; ut r Ds 182 et] ozz. N ; ozz. sed add. super lin. P 182/183 intelligere] «dg. suam bonam uoluntatem r P, 183 meum] a4. intelligere r P; 184 Et si] Si Rr P, M; Sed FB possem] posset F ; posse M dicere — honorem] ad sui gloriam et ' honorem dicere r P; 185 passus] add. et MFB passus — resurrexit] passurus est, sepeliendus et resurrectutus r P; 186 eius] ad4. sacratissimam r P, matrem] add. Cap. X zü 18? De catitate] oz. M ; addi Cap. X r P, 189 est] et increata D; ; est increata x caritas] add. creata r P; 190 quod] quae MFB ; quid igitur r P; posse] ipso r P; faciam] add. omnia libenter perferam r P, quod gentes] ut homines r P; alia] omnia r P; 191 ipsum] adZ. uelint et faciant, et r P, 192 et] add. sanctum r P, 193 spiramine] SpiritirPy dolore] labore B 196 et| add. eum r P, patriarchae] principatus et omnes militiae caelestes ipsum amant, laudant, adorant; pariter et omnes sancti [ospeetos etum bp. 197/199 pueri — contemplantur] ipsum in gloria perpetuo audabunt, adorabunt et glorificabunt, et sine fine amando contemplabuntur r P, 199 quae] qui R r P, zz inenatrabilis] incomparabilis F ; est inenarrabilis et f P, supetat] superans r P; naturaliter] ptimitiua r P,

M 57t

P 6vb

R ririfb

169. LIBER NATALIS 200

205

39

Puer in quantum homo est, caritas naturaliter non est ; sed eam participat, secundum quod creata est possibilis inueniri, qua se Deum et hominem diligit et cuncta | creata diligit, et | se caritate, quae ipse est, infinita. Istae duae caritates in puero sic sunt magnae, quod omnes linguae, intellectusque hominum et angelorum non ualent exprimere unionem, quam habent in puero, magnitudinem et uirtutem.

P 7ta

N 5ta

4. DE CONTRITIONE

210

215

220

Quando recordor, ait Contritio, quantum puer est intelligibilis, amandus, laudabilis et seruiendus, et perpetuo in memoria retinendus, nescio quid dicam, timore perterrita propter culpam, quam habeo de commissis. Et in tantum diuinam iustitiam timeo, quod uix sensum aut motum habeo, nisi per Dei misericordiam, in quam spero, quando considero | pueri altitudinem et quare est homo factus. Et erga suum seruitium ualde fui negligens et ingrata. Sum tristis et doleo, quando considero supremas diuitias et honores increatas et rationes, et supremas creatas pueri rationes, quae simul in puero uniuntur, blasphemias, periuria, dedecus, uituperia | et alia contra puerum mala multa. Similiter tristor ualde, quia eram deputata, ut homines contriti corde de peccatis dolerent et a puero misericordiam exspectarent. 5. DE CONFESSIONE

Ait Confessio : Fateor, quod Dei Filius toti uniuerso deditus

est] add. maxima est r P; 201 creata] creator r P; ; creata corr. ex creatura P possibilis inueniri] caritas pueri F ; possibilis pueti (add. in marg. alias inueni-

204 in] 222. 203 et] ex r P; 202 diligit] ozz. r P; ti) B ; possibilis inueri M 206 205 ualent] ualeant r P; quod] ut 7 P; hoc supetbenedicto r P; 208 De contritione] 206/207 uirtutem] aZ7. Cap. XI zzz pueto] aZZ. et r P; 209/210 intelligibilis - perpetuo] intelligendus, amanom. M ; add. Cap. XIr P; 211 timore] terrore M ; nimio tidus, laudandus et colendus et perpetua r P; 213 timeo, quod] pertimesco, ut r P; 212 habeo] sentio r P; mote r P; speto] 214 quam] qua r P; habeo] tetineam r P; aut] et r P; MFB 25 altitudinem] consideto] a4. huius sanctissimi r P; add. et confido r P; quate — factus] quia est homo altitudines FB ; add. quae est super omnia r P; factus (est homo factus] homo factus est P;) ; et quando rursum perpendo, quo216 Et erga — ingrata] erga suum cultum et seruitium in tantum modo 7r P; tristis] add. et maereo r P fuerim (fuerim] oz. P;) negligens et ingrata r P; 218/219 uniuntur] a4. 217 rationes] ozz. r Ps doleo] 244. insupet r P; et altera ex patte r D, ; inueniuntur zz — 220 multa — ualde] quam plurima, tam praeterita praesentia quam futura. Et eo magis tristor, anxior et turbor r P; 222 exspectarent] spectarent M ; expectent 7 Ps etam] add. et sum r P; 224 dedi223 De confessione] oz. M ; add. Cap. XII r P; add. Cap. XII zzZ tus] datus r P;

P 7tb

R x1i1va

40

169. LIBER NATALIS

22; ipsum exalta|uit. Nam sine puero mundus de nihilo factus P7va non fuisset. Ipse autem, in quantum homo est, pars uniuersi

230

est, qui ascendit ad supremum ordinem, existens in aeterno supposito, iungens finem principio homo Deus. | Iterum ait Confessio : Confiteor, quod propter finem pueri uniuersum habet ordinem et proportionem, uidelicet quod caelum

est sic magnum

et

| mobile,

stellatum,

lucidum, N stb

sphaericum et densum. Et sic finis angelorum et hominum, elementorum et omnium potest dici. Aliter confiteor, quod mundus esset difformior, nisi Dei 225 Filius esset homo. Et ratio huius est, quia rationes diuinae, cum sint infinitae in perfectione | et uirtute agendi, semper possent | uniuersum facere melius et melius, et sic nunquam esset finis ;quod repugnat ordini uniuersi. Sed quia in isto puero omnia inferiora participant in quantum est homo, 240 cum est factus, Deus uniuersum plus non |potuit exaltare, nisi quod creatura suo creanti principio uniretur. Confiteor etiam, quod si omnia suprema et infima loqui possent, ad pueri laudem non sufficerent exprimendam. Et ratio haec est, quia omnia ista finita sunt ; pueri autem bonitas 245 infinita ; inter quae non |est proportio uel mensura. Iterum ait Confessio : Pro dolor de puero, quia non habetur in tanto honore et reuerentia, ut déberet. Immo habent ipsum opprobrio ingrati homines huius mundi, et de | hoc supersedeo. Videat ergo diuina Iustitia et Misericordia, quid super 250 hoc sit agendum. Et quid erit de praelatis et principibus, quibus est mundus traditus, quia de dilectione pueri parum curant. Haec Confessio.

225 sine] add. hoc semper sanctificato r P; nihilo] aZZ. ad esse non prodiisset SUPE. 225/226 factus non fuisset] non fuisset factus R ; non factus fuisset 7 jS 226 autem] a7. homo FB 223 est] oz. sed add. supra lin. est P ; om. N 221/ 228 existens — supposito] in aeterno supposito subsistens r P, 228 finem] extremum 7r P, 230 quod] oz. r P; 231 mobile] a44. et r P; stellatum]

add. et B 232 Et sic] et sicut FB ; et ut sit M ; et sit IN ; et itar Pi 234 Aliter] Similiter r P; 240 nisi] quam r P, 243 non sufficerent] sufficere non

possent F ; add. ad eam r P; ratio] add. autem r P; 246 de puero — habetur] quia non habetur puer r P, 247 deberet] eius summam celsitudinem deceret 70Ds 248/249 et de hoc supersedeo] quem omni tempore decet laus, adoratio,

summus amor et confessio r P,

249 Videat] INP zz; Videantur R ; Videant

YPSMBB diuina] domina r P, z;z super] sub zz 250 hoc] his de cetero flos agendum] faciendum AN ; agendum corr. ex faciendum P 251 quibus — traditus] quorum gubernationi est traditus mundus ; et ingrati beneficia sanctissimi pueti non confitentur neque in hoc umquam se errare fatentur r P; parum] aut omnino nihil uel perparum admodum rP, 252 Haec Confessio] R. zz M ; om. INP r Py FB ; add. Cap. XIII zz

B 82r

P 7vb

R 1x11vb

M 57v

P 8ra

169. LIBER NATALIS

41

6. DE SATISFACTIONE

Dixit Satisfactio : Deus est ens aeternum, 255

260

265

270

infinitum et in

omnibus rationibus suis perfectum. Ad quod sequitur, quod fuit dignum, quod esset a creatura cognitus, dilectus, laudatus

et benedictus. Deus autem sic cognoscens, sibi ipsi satisfacere uolens, ad finem intentum mundum disposuit. Qui finis haberi non potuisset, nisi per puerum satisfactio fuisset. Ad talem autem finem ita altum atque supremum non est de se | sufficiens pro|portio uniuer|si, quia est infimum et finitum. Puer autem quia Deus, factus est aeternus et infinitus etc. Et ideo diuinus ordo uniuerso per puerum satisfecit, disponens ad ordinem pueri uniuersum, ut uterque ordo in puero relu-

R rr2fa

P 8rb N 3va

cescat. Iterum dixit Satisfactio : Puer in quantum homo, Deo Patri uoluit satisfacere, quia in hoc mundo de bonis terrenis nihil uoluit possidere, iustus fuit et humilis, uirtuosus, oboediens, benignus et seruiens Deo Patri, suspensus in patibulo, percussus et uulneratus ; et Patris amore multa alia opprobria uoluit

sustinere. Puero etiam uoluit satisfacere Deus Pater, ecclesiam sanc-

2m

tam catholicam in ipso fundando, quia supra | petram, qui Christus est (cf. 1 Cor. 1o, 4), ecclesia catholica fundata est ; dans ei Romanum imperium ad defendendum fidele collegium christianorum, et ad extirpandum haereses alios reges et principes, et specialiter regem Franciae, in quo uiget hodie defensio ueritatis. Dedit etiam praelatos et clericos ; inter quos est

255/256 quod fuit] ut fuerit 253 De satisfactione] ozz. M ; add. Cap. XIII r P; 256/257 cognitus — benedictus] cogni256 quod esset] ipsum esse r P; (dee 258 Qui] 254 sic] ita esse r P; tum, dilectum, laudatum et benedictum r P3 satisfactio] satisfactum r P, 259 non] numquam r P; add. quidem r P; 261 quia] a44. talis finis quid 7 P; 260 ita — atque] tam altum tamque r P; 262 et] infimum et finitum] infinitum et finitum MB ; infinitum r P, F om. MFB ; estet r P;

etc.] om. r P5 ; etiam est z

264/265 ut — relucescat]

in quo et uterque ordo, aeternus et temporalis, finitus et infinitus, supreme re268 uoluit] uult 267 uoluit satisfacere] satisfacere uult r P5 lucescit r P; 269/270 uirtuosus] omnibus uirtutibus plenus r P; fuit] uenit r P; nip suspensus — uulneratus] pro quo appendetur in crucis patibulo, percutietur et 272 270/271 uoluit sustinere] sustinere gaudebit r DP; uulnetabitur r P; 273/274 petram — est] NR ; petram, qui Christus est ecclesia uoluit] uult » P; catholica fundata P ; petram, qui Christus est, est ecclesia catholica fundata z/; petram, quae est Christus, est ecclesia catholica fundata F ; petram, quae est Chris-

tus, ecclesia catholica fundata est B ; petram, qui est puer Christus, ecclesia catholiX16 christianorum] eorum, qui ab eius nomine Christiani ca fundabitur r P; 276/278 haereses — ueritatis] alios reges et tyrannos. Et ideo uocabuntut r P; nunc, reges et principes, sicut scriptum est, /n/e///grze et erudimini, qui iudicatis Terram 278 (cf. Ps. 2, 10), quia puer natus est, de quo tota prophetia illa scripta est 7 P; est] oz. MFB ; etit r P5 Dedit] Dabit r P;

P 8va

542

169. LIBER NATALTS

summus pontifex, generalis uicarius, ut fidei unitas seruaretur, in tantum quod puer contentus est de munere Dei Patris. | R Non autem quantum ad praelatos aliquos, qui dimisso puero Iesu Christo uidentur aurum comedere, nec potest eis aliquid terrenum sufficere pro se et suo sanguine maledicto. Diuina autem iustitia, cui nuda et aperta sunt | omma (Hebr. 45133, P 28 vA non diu sustinere poterit, quin ferat seuerum iudicium contra tales. [INTROITVS AD PRAESEPIVM] 280

290

xi12fb

8vb

Postquam autem praedictae dominae compleuissent sermonem, Iustitia et Misericordia supra dictae | dominas intrare et N 5vb adorare puerum permiserunt, quia earum intentio et ea, quae dixerant, placuerunt. ; Et uidentes puerum praedictae sex dominae flexis genibus B 82v | diuersa cantica cantauerunt. : Laus primo dixit : Gloria, laus sit tibi, Domine, e£ 2n terra

29 5

300

pax hominibus Dixit Oratio Patri. Caritas dixit Domini (Matth.

bonae uoluntatis (Luc. 2, 14). eio x : Adoro te, Christe Iesu, qui es unigenitus Deo

hoc canticum : Benedictus, qui uenit in nomine 21, 9). 1

Ait Contritio : Miserere mei Deus, secundum tuam misericordiam infinitam (cf. Ps. 50, 3). Dixit Con|fessio : Confiteor tibi, Pater, rex caeli et terrae P 9ra

(cf. Matth. xx, 25).

Deinde ait Satisfactio : I» | manus tuas, Domine, commendo M. 58r

30 A

spiritum meum (Luc. 23, 46) ; non sicut ego uolo, sed sicut tu (Matth. 26, 39) uis.

249 unitas seruaretur] setuetur unitas r P; 280 quod] a4. sanctus sanctorum olim promissus et modo r P; puet — Patris] natus puer Dei Filius munere Dei Patris contentus est r P; 281 aliquos] aZ. in zarg. Nota, quomodo mundus esset difformis, si Filius Dei non esset homo F 281/282 Non autem — Christo] Videt tamen aliquos praelatos futuros, qui ipso dimisso r P, 285/286 sustinere - tales] poterit illos in futurum sustinere ; immo faciet eos ad aeterna sibi debita supplicia cortuere, quia dimisso puero Iesu Christo non uoluerunt erudiri (erudiri] erudire P;) et intelligere. Cap. XIV r P, 288 dominae] add. suum r P, 289 supra dictae dominas] illas 7 P; 292 genibus] adZ. et in faciem prostratae adotauerunt et r P; 293 cantauerunt] add. in zzarg. Cantica ipsarum dominarum F 294 laus sit tibi, Domine] in excelsis Deo r P, 295 uoluntatis] add. G/oria, laus et bonor tibi sit, rex Christe, redemptor, cui puerile decus prompsit bosanna pium (cf. Liturg. Dominicae in Palmis) r Pg 297 Patri] add. qui in hunc mundum redemptor aduenisti ; Pg 298 hoc] hunc INPR zi B canticum] add. Ania mea liquefacta est (Cant. 5, 6), ut dilectus meus inuentus est (cf. Can. 3, 4) (est] et P5), cuius amore semper langui (cf. Canz. 2, 5) r P, Benedictus] add. ergo r P, 302 Pater] on. F ; add. futuri saeculi (Isai. 9, 6) r Dy terrae] add. quia zz es Christus, Filius Dei uiui (Mattb. 16, 16 ; cf. Iob. 6, 69), qui in hunc mundum uenisti 7 "UR 304 Domine] oz. P; 306 uis] o». RMFB ; sicut tu uis] semper fiat uoluntas tua 7 T5

169. LIBER NATALIS II

43

[Manifestatio duodecim dignitatum] Post haec autem diuina Bonitas et aliae rationes Dei aeter-

nae uoluerunt de se notitiam | facere praedictis sex domina-

R 112va

310 bus.

I. DE DIVINA BONITATE.

3:5

320

525

52

Ait diuina Bonitas : Ego sum absoluta et singularis entitas. In quantum sum absoluta, sum simpliciter essentia ; et quia absolutum non intrat compositionem cum aliquo, conuertor cum bono absoluto. Quod bonum absolutum producit de toto se ipso bonum absolutum productum genitum, a quo Spiritus sanctus bonum est absolutum procedens. Absol|uta dico P orb quoad essentialia. Sunt tamen supposita relatiua et distincta proprietatibus relatiuis, quia ipsa supposita in me sunt absoluta. Sed alio modo et proprietate alia contrahor quoad producentem, Patrem | uidelicet, alio modo quoad productum Geni- NN 4ta tum, alio quoad processum Spiratum. Et hoc est necessarium, ut correlatiua sint distincta, et quaelibet proprietas sit singularis, ut suppositum constituit et distinguit. Aliter non haberem. naturam absolutam includentem omnem perfectionem, nisi possem ex me producere bonum perfectum, et possem existere in tribus suppositis non distincta ; et essem sterilis, non P 9va fecunda, | et a mea natura penitus aliena. utroque, ab calor et radius exit sole a quod uidemus, Sicut sic a Patre Filius, et ab utroque Spiritus, qui est amor. Et | esset exemplum simile totaliter, si calor et radius cum sole R1:2vb essentialiter essent idem. Sed non decet in natura creata

3511 309/310 dominabus] 244. Cap. XV zz 308 rationes Dei] Dei rationes B 312 Bonitas] add. Accepto uos, fidisDe — bonitate] oz. M ; add. Cap. XV r P5 et] add. singularis bonitas r P; ^ 813 simas sancti pueri mei ancillas, nam r P $14 non intrat — alisum simpliciter] siue simplex MBF ; sum simplex R 7 ID: 315/316 Quod bonum - productum] quo] cum aliquo componi non potest 7 IPs 316 Quod absolutum bonum de toto se ipso bonum absolutum producit r P; 318 quoad] 317 est absolutum] absolutum est B quo] add. et per quod r P; 319 relatiadd. communia et r P5 ; add. sed del. corporalia P ; add. cotrelatiua s 321 uide320 contrahor] conuettor r P; uis] se mutuo respicientibus r P; 321/322 productum — Spiratum] innefabiliter productum Filium, licet] et 7 P5 P zz alio quoque modo quoad procedentem Spiritum r P, ; Spiratum Spiritum distinctae petsonae distincta] sint correlatiua ; R sint distincta distincta] sint 323 324 suppositum] «4d. personamque r P; sint sese mutuo feferentes r P; 329 uidemus — calor] a luce solis uidetis radium Aliter] Alioquin r P; 331 simile 330 Spiritus] adZ. sanctus r P5;MFB prodire et calorem r P, 332 sole radius] aZd. et lux r P; totaliter] omnino et prorsus simile r P; decet] deessentialiter essent] solis essentia conuerterentur, essentque 7 Pg cuit r P;

44

169. LIBER NATALIS

simile reperiri, cum istud sit summa perfectio in diuinis. Et ideo, cum in me sit omnis perfectio et non ab aliquo alio, pos355 sum quod uolo agere, nec aliquid me potest impedire. Non prius, cum non habeam ; nec aliquid posterius, cum participet meum esse. Vnde errant qui arguunt, quod ego non sim Deus trinus et unus, potens existere in tribus supposi|tis relatiuis. Iterum ait diuina Bonitas : Cum sim una absoluta bonitas, 340 in me ipsa uolo habere unum bonum effectum singularem, qui causa sit totius ordinis uniuersi. Qui quidem effectus est puer iste, qui per essentiam bonus est et participat bonitatem. Et ratio huius est, quia Filius Dei est factus homo. Nec hoc impedire poterit potentia cuiuscumque, quia me non est fortior | 345 aliqua entitas uniuersi. Rursus ait diuina |Bonitas : Dignum est, quod tota uniuersi bonitas in me comprehendatur ; sic et diuina aeternitas in se contineat omnem nouitatem, ipsa tamen absoluta maneat non mutata, sicut ego sum singularis bonitas absolu|ta, potens 350 producere aliam bonitatem ; sicut et aeternitas, cum in se contineat omne factum de nouo, | mutationis et temporis potuit esse causa. Et ideo redarguendi sunt, qui dicunt mundum fuisse necessario ab aeterno. Adhuc ait diuina Bonitas : Dignum est, quod ego sim cognita 355 et in aeterno dilecta. | Illud autem, quod dignum et iustum

333 simile] 247. aliquid r P; sit summa — diuinis] summa sit singularis et arcana in diuinis perfectio r Pg 334/335 non ab — aliquid] nullo alio egeam ad id, quod ipsa agere uolo, nec mihi quidquam r P; me potest impedire] potest me impedire IN ;inde potest impedire R ; esse possit impedimento r P 335/336 Non prius — habeam] Non enim aliquid prius me impediet, cum nihil tale habeam r P, 33* esse] a4. sitque finitum ; ego infinita simque, ut infinita lux ;illud uero, ut modicus color in mea infinitate perceptibilis r P, 331/338 Vnde errant — relatiuis] Profani igitur sunt, qui, cum sim una, me trinam esse negant in tribusque discretis distinctisque personis, mutua (mutua] mutuo P) relatione se respicientibus subsistentem r P; 339 Cum — bonitas] oz. r P; 341 uniuersi] add. et per prophetas iam pridem declaraui uenturum, et iam uenit r P, Qui — est] et est ille singularis promissus effectus r P; 343 ratio huius] horum causa cognitu facilis r P; 344 poterit] potuit r P, zzz 345 uniuersi] «4g. Hunc mandaui ab omnibus angelis adorari ; et omnis creatura fidelis et me cognoscens gauisa est. Ego in isto puero uisito mundum et me ipsam totam ei impartior, omnium miseteot, clausa recludo, educo de carcere uinctos (cf. Is. 42, 7), ut omnia in bono fine

iam in mundo orto quiescant ; misericordia et ueritas semper cum puero ab incunabulis, iustitia et pax ipsum osculantur (cf. Ps. 84, 11), ut mundo appareat eius benignitas (cf. Ti/. 3, 4), iustitia, misericordia, pax et tranquillitas r P; 346 diuina] oz. RMFEB 346/34v quod — comprehendatur] ut ego totam uniuersi bonitatem in.me comprehendam r D, 34v Bonitas] add. utr P, sic et] ita quoque, et aequam est, ut r P, 348 contineat omnem nouitatem] ipsa omnium nouitatem contineat r P, absoluta maneat] semper manente absoluta et r Pj 349 ego] enim P,; enim ego r 350 sicut] sic PR zzzF ; atque r P, cum] 072. IN ; om. sed add. supra lin. P 352/353 Et ideo — necessario] Quapropter audiendi non sunt, qui mundum asserunt necessario fuisse 7 Pg 354 quod] ut ?:Ps 355 aeterno] aeternum laudata et r P, quod] azZ. circa me r P;

P 9vb

N 4tb

P rota

R 1r3ra

B 83r

169. LIBER. NATALIS

360

est, impediri non potest. Sed non potest laudari, cognosci diuina bonitas plenarie in aeterno, nisi in paradiso ; ergo est necessarium ponere paradisum. Et ideo redarguendi sunt, qui contrarium asserunt, sicut turpiter blasphemantes. Nullus autem potest impedire illud, quod per se facit ad mei gloriam et honorem. Haec dixit diuina Bonitas de se ipsa. 2. DE MAGNITVDINE

36 5

Ame

45

DEI

|| Nunc loquitur Dei Magnitudo : Ego sum essentia ita magna, quod sum immensa sine termino et sine fine, et nullo supra me ente possibili. Quidquid infra est, a me necessario habet esse. Et hoc per se bonum est, quia bonitas, quae absoluta est, idem uult essentialiter mecum esse ; quare me impedire non potest, nec malum uel inferius, cum mea essentia excedat talia infinite. Et ideo insipienter aliqui asserunt immensam

M. 58v P rorb

simpliciter me non esse, sed. solum duratione, sicut

alia aeuiterna. Sed hoc non est possibile, quod aliquid me terminet, et ad gradum limitet entitatis. Cum simpliciter sim absoluta, ut dictum est, possum | causare et agere, mouere et P xova R 113tb 2m vA disponere, |quando | uolo, caelo medio et non medio existente ;

et si uelim, nouam speciem addere uniuerso. Ait Magnitudo : Istud sciendum est, quod omnes rationes

357 laudati] edZ. et r P; potest] possum r P; 356 potest] ualet r P; 357/358 ergo — paradisum] ozz. r P; diuina — aeterno] plenarie in aeternum z P; 358/359 Et ideo — blasphemantes] Blasphemant ergo turpiter, qui negant paradi360 autem] enim sum, ubi ego cognoscot, laudor et glotificor in aeternum r P; 362 Haec — ipsa] Haec diuina Bonitas r P; ; add. Cap. XVI pet se] oz. a. 1c 363 De — Dei] De diuina magnitudine F; o.M ; add. Cap. XVI r P; 7g Nunc - Dei] Post haec 364 Nunc] Post 7 P; MFB ; Postquam R ; Tunc z ita] usque adeo excellenterque sum] adZ. inquit r P; locuta est diuina r P; immensa] sine mensura r P; 365 quod sum] quod siue R ; ut sim r P; Tabs 36v 365/366 et nullo — possibili] supra quam nullum ens est possibile et 7 P; 3568 quia] 224. ipsa r P; hoc] id a me ducere r P; habet] suum ducit r P5 369 uel] nec idem — mecum] gaudet mecum essentialiter unum idemque r P; 310/371 excedat — infinite] immense R FB ; neque M zii ;nec quidquam r P; 370/372 Et ideo — alia] Qua propter non infiniteque excedat ac superet talia r P; recte sentiret, qui non simpliciter, sed solum duratione me existimaret immensam, 313/374 Cum simpliciter — est] IN ;Cum simpliciter sim, sicut alia ferme r P; ut dictum est absoluta P ; Cum sim, ut dictum est, simpliciter absoluta R MPEB z; Sed hoc - est] Nam nullo modo fieri potest, ut quidquam me finiat, limitet, terminet ad gradum, aut entitatis, aut bonitatis, aut potentiae, aut ueritatis, aut uirtutis. 314 causaVerum cum sim simpliciter absoluta, non addicta, non coetcita r P;

re et] create r P5 MFB

315/316 quando uolo — addere] utcumque uolo, siue

caelo medio, sive non medio, alii suae causis secundis, quibus ad mei imitationem concausandi uirtutem communico, et ut mens nouum sempef effingere potest

3Yv/048 Ait numerum, multo magis possum nouam speciem adiicere r P; et Magnitudo- ipsis] Et quia diuinitati attributae rationes ad inuicem reciprocae conuertibiles omnes existunt r P

N 4va

46

169. LIBER NATALIS

Deo attributae sunt praedicabiles ad inuicem de se ipsis, ut : Bonitas est aeternitas ; et : Aeternitas bonitas ; et sic de aliis 380

385

299

395

quibuscumque ; quia sunt eadem infinita essentia, quae est simplex. Vnde sequitur, quod mea simplex absoluta essentia et immensa nullo locali termino comprehendatur. Et qui hoc negant, non intelligunt nec intelligere poterunt, nisi ad puerum Iesum eleuent intellectum. Item : Posito, quod meus intellectus me finitam finiteque agere intelligeret et se ipsum, | uoluntas necessario illud uellet et odiret contrarium, quia sequitur iudicium intellectus. Hoc autem non est possibile, cum sit summe appetibile, uidelicet perfectionem simpliciter mihi inesse ; ergo meum existere est supra omnem gradum limitatum ad esse. Ex quo sequitur, quod meum agere nihil me inferius ualeat impedire, quia mea immensitas ambit et continet, quidquid per naturam uel supra fieri ualet. Qui autem contrarium dicunt uel asserunt, partem cum puero non habebunt. 3. DE DIVINA AETERNITATE

Ait diuina Aeternitas : Ego sum simul infinita duratio ab

319/380 sic — quibuscumque] ita de unitate, potestate, uirtute, ueritate et reliquis 72008 380 eadem] idem P ; add. in MB 380/381 quia sunt — simplex] nam idem in infinita simplicique essentia existunt r P, 382 et] oz. zi 382/383 Vnde sequitur - comprehendatur] Et ego quoque sum diuinitas : euenit recte,

ut mea simplex absoluta et immensa essentia nullo locali termino comprehendi possit, ut neque aeternitas tempore. Et ego, cum tanta sim, uolui maximum in mundo opus facere, me totam ipsi puero communicare, ab eoque comprehendi, cum tamen sim incomprehensibilis et (sim incomprehensibilis et] non sim comprehensibilis, ut P5) mundum, puerum non comprehendere, simul et comprehendere : ut qui Deus sit et homo r P, 383 termino ozz. F 383/385 hoc negant —intellectum] haec non capiunt, nunquam intelligere ualebunt, nisi ad puerum Iesum, salutare mundo promissum se erigant, intellectumque eleuent. Et id est non finitae uirtutis opus, sed prorsus immensae atque infinitae r P, 386/390 Item posito —

simpliciter] Nam si meus intellectus intelligeret me finitam finiteque agere, et illud uoluntas necessario uellet odiretque contrarium, sequitur enim uoluntas, intellectus iudicium ; atqui me esse finitam finiteque solum agere paruum est et debile. Et qui fieri potest, ut uoluntas illud uelit et non potius simpliciter et summe appetibile est, summam scilicet et indiminutam (indiminutam] indiminuatam B) magnitudinis perfectionem r P, 390/391 ergo meum - limitatum] Deum igitur esse est super omnem finitum terminatumque magnitudinis gradum r poc 392 Ex quo — ualeat] Quocirca manifestum est, nihil me, aut maius, aut minus, meam

actionem in superbenedicto puero potuisse r P, ; add. me IN 394 per naturam] potuetam zz 395 fieri] si RMFB ; per naturam — fieri] in natura supraque naturam usque repetiti r P; ualet] ualeat R ; ualem zz autem] oz. IN 395 dicunt uel] oz. r P, habebunt] adZ. in aeternum R ; add. in aeternum. Caput XVII z; ;puero non habebunt] puero in aeternum non habebunt. Haec diuina Magnitudo r P, 396 De diuina aeternitate] oz. M ; add. Cap. XVII r ps 397 simul] oz. r P;

P 1ovb

169. LIBER NATALIS

47

| aeterno in aeternum, et ita pura essentia et sublimis, quod R ::5va

non est possibilis mihi additio, ut ab aliquo mea actio ua|leat P 11ra 4oo impediri, nec actionem pueri, cum supremum locum teneat uniuersi. Sed sunt secunda agentia, a me depen |dentia, prout N 4vb placet. Et ideo male dicunt, quia asserunt, quod mundus necessario est aeternus, ut non sit innouatio nec in me mutatio

in agendo. Sed isto non concluditur, quia ab aeterno in me 405 disponitur, ut mundus haberet in tali tempore primo esse. Iterum ait Aeternitas : Aliqui sic arguunt, quod mundus et quae in eo sunt, aeterna sunt necessario, ut non sim in otio

ab aeterno. Ego uero otiosa non sum, quia intra me fecunda sum, existens aeternum suppositum, producens aliud supposi410 tum coaeternum, relatum, genitum ; a quibus est tertium, ut omnis perfectio sit in tribus. Et | ideo cum in me sit talis P x:rb emanatio et intranea actio ab aeterno, nulla actione extra in-

digeo, nisi uelim. | Iterum ait Aeternitas : Ego sum singularis entitas, magna B 85v 415 et suprema bonitas, cui repugnat penitus habere parem exte-

398/401 et ita — uniuersi] aeui et temporis ueritas, sic eminenter essentia pura, sublimis et perfecta, ut mihi non sit possibilis additio neque queat ab aliquo mea impediri actio. Nam cum sim absoluta aeternitate, eadem sum absolute bona, absolute magna, potens uera et fecunda, non impedibilis. Et ideo mihi placuit ostendere mundo hunc puerum (puerum] purum Pj) temporalem et aeternum, mortalem et immortalem, hominem et Deum, uniuersorum finem, cuius impediri

401/402 Sed sunt — placet] et mecum non ualeat actio. Qui est ante omnes r P; in principio. A me enim secundae agentium causae, ut mihi placitum fuit, sunt 404 concluditur] excluditur dispositae. Et ipse mecum omnia composuit 7 IDE 402/405 Et ideo — esse] Quare me illi non nouerunt, qui R ; concludetetut mundum asserunt necessario esse aeternum, ne in me sit nouitas et in agendo. mutatio. Ab aeterno enim omnis in me mundi expressus est archetypus, fecundae menti immanens intimumque uerbum, in quo suo tempore, ut aeternae sapientiae fuit placitum, prodierunt uniuersa indiesque prodeunt, et nunc in mundo natum,

ut in quo formata sunt uniuersa meliori modo, immo altissimo reformata quiescant 406/408 Iterum ait — aeterno] Quam parum me nouerunt meamque fecunides ditatem, qui ideo putant oportuisse mundum fuisse aeternum, ne otio matcida inanis uacuaque ab aeterno torpuissem. Simile aliquid ac si quis putet ambulationem corporeaeque molis motum ne otio obtorpescat praecipuam esse rationalis 408/411 Ego uero - tribus] Ego enim in memetipsa animae operationem r P; infecunda non sum, sed aeterna mens semper intimum patiens et aeternum uerbum, ad me quidem ut uetus filius ad uerum parentem relatum ; a quibus procedit tertium per se subsistens aeternum suppositum, in quibus ego sum principium, medium et finis, et (et] ut P5) complementum omnium. Et hinc in rebus euenit, 411/ ut in tribus omnis perfectio consistat consummatio et complementum r P; 413 Et ideo — uelim] Cum itaque in me sit talis intima emanatio, actio et processio P;) minime immensa et (et] ut P5) summe perfecta, extera actione (actione] ratione exubeindigeo, ne torpeam, ne semper non sim in opera. Sed cum uolo et ut uolo, communico, rante mea fecunditate, extra me fundo, et pro rerum capacitate me uigorem intimam actionem nunquam deferens, nam nihil, quod extra sit, meum

ex integro suscipere potest. Et ideo rursum sine intima meae immensae fecunditatis r P, operatione similis substorpenti eneruae et elanguidae operanti euaderem P; r oz. mea] soror — ait Iterum 414/420

48

169. LIBER NATALIS

rius, ut saluetur mea unitas singularis. Ex quo patet, quod illi ex falsis arguunt, qui in | duratione parem mihi faciunt R 115vb uniuersum, cum aeternitatis singularitas soli diuinae essentiae 420

debeat conuenire. IHlos autem, qui contrarium asserunt, exterminabit Iustitia, soror mea.

Adhuc dixit Aeternitas : Verum est, quod ego et Intellectus diuinus per essentiam idem sumus. Ad quod sequitur necessario, quod quid|quid in me est essentialiter, sit in ipso, |quia quaecumque uni eidem numero essentialiter conueniunt, inter 425 se ut sic differre non possunt. Quare sequitur, quod cum in se correlatiua habeat | intellectus, puta intelligens, intelligere et obiectum, et ego mea habeo pariter correlativa, puta aeternare,

aeternatum

et aeternans.

Aliter

inter nos

M. 59t P 11va

essentialis

identitas non maneret, nec intellectus aeternus per se essentiali430 ter posset esse, nec ego per me essentialiter intellecta ; quae sunt impossibilia et absurda. Ergo cum mea relatiua realiter sint distincta, et illa similiter intellectus, reali dico proprietate, distincta, eadem penitus est in essentia absoluta, quae in tribus manet simpliciter inuariabilis, non diuersa. Et sicut 435 dictum est de relatiuis ipsius intellectus, sic posset dici de attri|butis aliis quibuscumque.

423 sit] INP zi; om. R ; est MFB 424 eidem] add. in IN 421/4258 Adhuc dixit — possunt] Ego enim et diuinus intellectus per essentiam unum idemque sumus. Vnde euenit, ut quidquid in uno sit secundum essentiam, in altero consimiliter esse necesse sit. Quaecumque enim uni eidemque numero essentia competunt, ut (ut] et P;) sic inter se differre impossibile est 7 jE421 correlatiua] MFB; add. in marg. cortela M ; telatiua INP. R. zz 425/428 Quare sequitur — aeternans]

Intellectus autem essentialiter intelligens intelligere et intellectum in se habet. Igitur et in me contineo aeternificans, aeternificare et aeternificatum r P, 4928/ 431 Aliter inter — absurda] Alioquin non essentialis esset identitas mei et intellectus ; quate supremus intellectus non esset essentialiter aeternus nec ego essentialiter meaque essentia et intrinsece intellecta, quae sentire prophanum esset et impium r P; 432 dico] NP zi M ; oz. R ; dicendo (dd?) FB 433 est] NP zi; om. RMEB ; suppleas distinctio 434 simpliciter] simplex R zz; simplex et F inuariabilis] innarrabilis RB diuersa] diuisa R zzi MEFB 436 quibuscumque] a. Cap. XVIII zzz ^ 431/436 Ergo cum — quibuscumque] et sicut illa

tria in intellectu inter se realiter sunt distincta, inter se se mutuo relatiua, sed idem penitus in absoluta essentia, ita et tria in me inter se mutuo relatiua distincta et idem

essentia et (et] de P,) consimili modo in unaquaque communi dignitate diuina. Iterum ait Aeternitas : Ego sum singularis entitas, magna et suprema bonitas, cui penitus aduersatur et repugnat habere parem exterius, ut saluetur mea singularis unitas. Vnde fit, ut ex falsis argumenta ducant, qui mundum duratione parem mihi coaequant, ut enim mea bonitas singularis est, parem non habens ;ita quoque aeternitatem singularem esse oportet, ut omnium dignitatum, quae cum diuinitate conuertuntur, seruetur singularitas. Et qui opposita asseuerauerint (asseveraverint asseruerauerunt P;), in puero, fine uniuersi, quietem nunquam habebunt, sed summa Iustitia, quae mihi indiuidua comes est, eos exterminabit diuinae sapientiae rebelles r P, ; cf. nof. 414/420

P z1vb

169. LIBER NATALIS

49

4. DE DIVINA POTESTATE | Post haec ait diuina Potestas : Ego sum, quae sum, ex me,

non ex alio. In me, propter me singularis absoluta entitas, 440 unus Deus, non contingens uel possibilis, non contracta uel impedibilis, ex me aeterna, et necessario purus actus ; et ideo nullum agens aliud potest meam contrahere uel diminuere potestatem. Sed omnis causa alia meae potestati instrumentaliter cooperatur. Est in me ordo necessarius originis intrinse445 cus, a quo omnis ordo alius deriuatur. Item : Sum potestas absoluta ex me, propter me simpliciter ordinata, dans esse rebus exterius, secundum quod effectus natus est participare, recipere, meum esse. Et illi male arguunt, qui meam uirtutem limitant, | eo quia 450 non potest agere infinitum, quia mea uirtus absoluta, simplex, perfectionis | in se simpliciter infinitae, non agens extra se infinitum, non est ex sui impotentia, sed repugnat effectui, quia creatum in quantum huiusmodi est determinati generis et naturae. Sed ego in superiori ordine, absoluta a genere, sum 455 uirtutis et essentiae simpliciter infinitae. Iterum : Cum sim absoluta uirtus et entitas infinita, possum creare | simpliciter, quod nec est actu nec in potentia in re extra per me sine medio, quia sum primitiua actio, dum tamen in se repugnantiam non includat.

431 De diuina potestate] oz. M ; add. Cap. XVIII r P$

439 In me] oz. a

439/

441 absoluta entitas — impedibilis] entitas, Deus unus, non contingens, quia summe necessaria, non possibilis, quia non ad potentiam aliquam contracta uel impedibilis 442 uel diminuere] 441 necessario] necessarie MF ; semper ens r P; 7s 444 coopetatur] conieci ; compara443 Sed] Verum r P; imminueteue r P; tur NPR zzi ; coopetta F ; cohoperata B ; coopetata M ; instrumentalitet cooperatur] comparata, securis est in manu artificis, quae fabricantis est instrumentum r P; 449/454 male arguunt — naturae] pietatem 446 Item] Iterum ait : Ego 7 P; nesciunt, qui idcirco meae uirtuti limitem terminumque statuunt, quia infinitum non producam. In me autem infinitum produco, cum mea uittus absoluta sit simplicissima et perfectionis summae infinitae. Sed extra me nihil tale produco, non ex mea quidem impotentia, sed quia id ipsum effectui repugnat, quo pacto enim extra me esse possit infinitum ens, infinitum bonum, infinitum uerum, et infinitum potens et immensum. Et id insuper meae (insuper meae] meae insuper P,) aduersatur singularitati. Idcirco omne creatum quatenus creatum est terminari 454/485 Sed ego — infinitae] Sed ego, in supremo finirique necesse est. 7 P; essenomnium ordine, immo supra omnem ordinem, absoluta a genere uirtutis et

et tiae simpliciter sum infinita. Et puer meus hic, finitus et infinitus, absolutus

finitus est conttactus, creatus et increatus, qua parte enim creatus est, nihilominus sum Deus a quo totus in me, nam Deus, per quem omnia, et homo in Deo, et ego

omnia ; et ego et ipse unus idemque Deus et una eadem singularisque (singulatis4i in] que] singufis P5) potestas. Idcirco per omnia ipsum ut me audite. 7 Ps medio, sine ipsum me per id Et includat] — me per 458/459 P; r add. naturae quia sine preuia dispositione quacumque 7 Pg

R 1r4fa

P r2fa

N stb

R r14tb

50 460

169. LIBER NATALIS Rursus : Quia sum potestas simpliciter absoluta, angelos

creo, animam, caelum et alia quae mouentur, nouum antiquo

possum addere, et quod quandoque fuit, idem numero reparare. ya Item : Cum |mea essentia sit per se sufficiens et simpliciter 46 vA absoluta, possum sine angelis, sine uniuerso et quolibet extrinSeco per me esse ; quia cum in infinitum ista omnia a me distent, meum esse uel agere, uelle uel intelligere nequeunt ab aliquo impediri. : Iterum ait diuina Potestas : Cum in me sit omnis perfectio, 470 uirtus et operatio, possum naturam humanam in aeterno supposito sustentare ; et istud est consonum,

475

480

P 12fb

quia |non assumitur B 84t

suppositum, sed natura. Nec debent dici philosophi, qui arguunt contrarium. Sed sophistae arguunt ulterius, quod non est possibile daemones existere in natura. Sunt creati de nihilo boni naturaliter ; sed per se mali moraliter daemones sunt facti. Rursus : Aliqui |male arguunt, quod per me non possunt homines uiuere in aeternum ; quia cum sim boni|tas, iustitia et misericordia absoluta, aequum et iustum est, ut iusti et boni gaudeant in aeternum. Iterum : Male ar|guunt puellam non posse parere | manens

461 creo- mouentur] animam caelum etalia, quae mouentur,egocreoetrP,

^ 462/

463 possum — reparare] addere, ut mihi placitum est, ualeo ; et iterum, qui fuerunt, excitare eosdem in numeto r P, 466 ista omnia] ita omnia M ; omnia ista INB 464/468 Item : Cum — impediri] Itidem, cum per me ipsam sim sufficientissima pet se et simpliciter absoluta, sine angelis, sine uniuerso, sine anima et quocumque extrinseco subsistere ualeo, quando quidem ista a me infinito distent interuallo, et meum esse et agere suum esse et agere in immensum uincat et superet. Quid igitur meum uelle et meum posse impedire posset ? Saluo tamen atque conseruo eadem aeuo sempiterno, quia sum potestas impedibilis summe bona, quae me ultro propago et communico. Et r P; 470/412 supposito — natura] sustentare supposito, quod et in puerto meo factum est, in quo non suppositum, non persona, sed natura humana assumpta est. Et nihil est in uniuersa natura sursum aut deorsum, quod a me bonum factum non fuerit et, quae naturae sunt impossibilia, a me ipsa nulla difficultate peraguntur r P, 478/480 quia cum — aeternum] oz. FB ; Nec debent — aeternum] Ideo sapientes philosophiue dici non possunt, sed impii et sophistae, qui uerbum Dei negant incarnatum, quia id arbitrentur esse non posse ; et qui daemones de nihilo prodiisse bonos non credunt, et per se ipsos sine me ad malitiam (add. esse P;) delapsos ; qui homines in aeternum uicturos non putant, non cognoscentes meam iustitiam et misericordiam absolutam et omnipotentem, quae in hoc saeculo non praemiat (praemiat] praemiar P), uult in altero sine fine praemiare, quia iusta est misericors ualde ; et illi meam iustitiam in altero

saeculo experientur punientem. Si non possunt caelum pugno concludere, tanto minus ualet meam potestatem naturae potestas continete r Py 481/485 Iterum : Male - natura] Quid igitur insane sentiunt, si non potest puella naturae potestate uirgo parere, puellam uirginem sanctum puetum Christum meum de uirgine per meos prophetas promissum non peperisse. Natutae uirtus meae potentiae infima ancilla est, mea autem uirtus suprema potestas. Quae naturae sunt inaccessa, mihi aditu sunt, quam facillima. Volui uirginem parete, natura humilis ancilla mea, non

Pousva R 114va N 5va M 59v

169. LIBER NATALIS

5I

uirgo; quia licet causa inferior hoc non possit per cursum naturalem, potest tamen superior, quae potest superius siue ulterius quam tota natura, et erit talis genitus cum aliis homini48 vA bus in eadem specie et natura. . Viterius : Etiam dicunt falsum, accidens non posse existere sine subiecto susceptiuo ; quia licet hoc non habeat ex natura, habet

tamen

diuinitus,

quia mea

uirtus,

cum

sit infinita,

simplex | et absoluta, potest conseruare quodlibet inferius in

P xz2vb

490 suo esse proprio et natura.

Iterum ait Potestas diuina : Possum agentium naturalium suspendere actiones et reseruare quodlibet sine secundo proprio suo actu, cum illorum omnis actio et natura in nihilum decident, nisi eis influerit mea summa bonitas et natura. Et ideo

495

500

possum conseruare humana corpora ex contrariis composita et quaecumque alia perpetuo, sicut uolo. Et dico ulterius, quod possum facere idem o1ouru resurgere, cum infinita mea actio sine motu et tempore reparet uniuersa. Per idem est mihi facile corpus | corpori cedere, et omnia, quae naturam superant, quae simpliciter contradictionem

mecum de paftitate contendens obsecuta, solitis legibus mutatis, puerum mihi profudit. Qui quatenus homo in aliorum hominum specie, licet (licet] adZ. in P,)

omnibus in mundo dissimiliter prodiens, asciscendus est. Quatenus autem substantialiter ante saecula a me genitus est, super speciem omnem et super omnia 487 subiecto suscep483 superius siue] ozz. R zzi MFB collocatus est. 7 P; 491 Iterum] tiuo] NP zz M; proptio susceptiuo RB ; proprio subiecto ES 486/494 Vlterius : Etiam — natura] Animas a corpotibus seorsum solutas item a subsistere negant, quia me ignorant, quae solutas iterum in corpora saepe reuocaui, ut homines sapetent et meam potestatem intelligerent. Et puer meus patuulus in mundo natus multos iterum ante oculos inimicorum suorum ad uitam reuocabit. Ego summa potestas, amatrix sum hominum. Et in uno homine uetbo meo paruulo et immenso diligo omnes homines, et in filios, qui in eum credituri sunt, adopto. Quae utinam homines intelligerent, de immortalitate a me sibi concessa nihil diffiderent, sed ut par esset, me potius laudarent gratiasque agerent. Ego sum

actus, et rerum formae sunt actus. Et magis a me sine comparatione pendent quam

a matetiae necessitate, quae earum sensibilibus potentia, subiectum et substernicu-

lum est. Et quanto formae simpliciores et spiritaliores, tanto minus ctassae et cotporali materiae addictae sunt. Et hoc (hoc] hac P;) ex mea immutabili (immutabili] ineuitabili Pj) ordinatione. Ideo caelestes intelligentiae et spiritus eius uinculis (uinculis] uiuentis P5) semper sunt absoluti. Animae uero rationales, post aethereas supramundanasque formas, simpliciores et spititaliores, quandoque coniunctae, sunt quandoque liberae ; porro eorum (eorum] earum P) quae infra homines formae, semper sunt materiae coniuges et nunquam liberae, quia crassae, composihabentes. tae ac partibiles et nihil spiritale, quod ad meam cognitionem surgat posse, suae Quid igitur dicunt nullos actus sine suo proptio susceptiuo subsistere ac P5) totimmortalitati impie diffidentes ? Tunc summe miseri cum poenis et (et]

mentis cogentur, quae negant et diffidunt credere. Et mirum est, quod immortaliuiuentium tatis non se reddant persuasibiliores, me per meos prophetas omnium

et ultima linea optimos illud eis insinuante, et cum uideant materiam, quae sex est

et coaeternam rerum, usque adeo meam imitati aeternitatem, ut eam mihi coaeuam 500 naturam superant] NDPR zz; crediderint primumque sempiternum r P; uerum subeant uel sonant F ; uerum sonant B ; uerum stant M

R 114vb

52

169. LIBER NATALIS

non implicant, conseruare perpetuo in igne | crudelissimo cor- P 15ra pora damnatorum. "ep Qui autem contrarium istis dixerit et pro uero affirmauerit, iudicium sine misericordia (cf. Jac. 2, 13) fiet illi. Ic DE

Do»

DIVINA

SAPIENTIA

SEV

INTELLECTV

Post haec ait diuinus Intellectus : Sum absolutus, et habeo

obiectum et intelligere absolutum. Nec essem intelligens absolutum nisi meum in |telligere, intellectum et intelligibile essent N 5vb penitus absoluta. $10

Non sum absolutum intelligens, intelligibile et intelligere, nisi sim absolute tria distincta supposita relatiua, quia cum omnibus tribus sum idem et una essentia indiuisa simplex, non compositus, et ab omni compositione et materia absolutus, clare uidens praeterita, praesentia et futura et | omne possibi-

504 illi] 227. Cap. XIX zzz. 494/504 Et ideo possum - illi] Sed illi aeternitatis singularitatem (aeternitatis singularitatem] singularitatem aeternitatis P;) non nouerunt. Quid propter corpora contrariis compacta, resurrectionem non futuram contta meam ordinationem cauillantur, quasi illa iterum frequenter dissolui oporteat ? Numquid mea potestas bellum illud contrariorum in regno pacis suspendere potest ? Belli enim, in turbulenta etiam regione quam nouerunt, pax, finis est. In fine autem omnia quiescunt, neque in eo quidquam inordinatum intelligi potest, ad quem etiam omnis ordo dirigitur.Et spiritibus plenitudinem non occupantem, quae (occupantem, quae] occupante, qui P;) illud tribuo lumini et aliis affectionibus, mihi in tesurrectione idem largiri corporibus difficile non est. Quid impossibile putant, idem in numero mea uirtute, quae (quae] ozz. P;) immensa est, quae (quae] 971. P5) sine motu et tempote omnia producere ualet, si anima manet, si eadem

materia, quamuis diffluat ? Ferme opetosum non uidetur, saltem mihi, quae (quae] quia P,) omnia possum, illa repente colligere. Nunquid aquam unam prius collectam et postmodum in innumeris guttis diffluam et dispersam, iterum eandem in numero colligere possunt homines ? Mea igitur parua fuerit potestas, nisi iterum anitnas et corpora, quae seiunxi, sociare et coniungere possim ; immo qui in Christo meo, qui est paruulus in mundo natus et mundi promissum salutare, fideles credituri sunt, ipse eos ad sempiternam uitam sine aliqua ambiguitate suscitaturus est in nouissimo die. Qui istis non crediderint, in priuatione sui finis, una tandem

cum corpoftibus suis, in poenis nunquam deficientibus meam sentient potentiam et iudicium,

sine liberante misericordia,

subire cogentut.

Quid mihi resistere

potest ?, inquit diuina Potestas. Misi filium meum in terram, ut omnes homines ueniant ad uitam ; quae finem non sit habitura modo sint pii et sancti, sicut puer meus pius et sanctus est. Qui ibunt in poenas, me nolente deuiant, illasque subibunt, sed nullo fine desituras in mea enim uoluntate, qui dedi filium meum propter homines, potius uita quam mors sita est. Haec diuina Potestas. r P, 505 De diuina — intellectu] oz. M ; add. Cap. XVIII ( !) r ; add. Cap. XIX P, 506 ait diuinus Intellectus] autem diuinus Intellectus inquit : Ego r P, 507 Nec] Neque enim r P, 508 intelligere, intellectum et intelligibile] NPRF zz ; intellectiuum, intelligibile et intelligere B ; intelligere, intellectiuum et intelligibile M ; et intelligibile] oz. r P; 511 relatiua] tresque mutuo sese referentes personae "p 511/512 quia — sum] nam sum cum earum qualibet r ps 512 indiuisa] add. et R. ; add. sum r D, 513 et] sed r P, compositione et materia] potentiae uinculo et materiae nexibus super r D,

P 13rb

169. LIBER NATALIS 515

53

le, ad quod potest se extendere mea uirtus. Et nomen meum absolutum est, qui sum et qui est (cf. Exod. 3, 14), Deus unus. Est in me omnis claritas, potentia, bonitas, praeuidens omnia,

disponens uniuersa. Et ideo male dicunt, qui asserunt me non intelligere species $20 et indiuidua et alia materialia uniuersi ; quia cum sim simplex

| intelligentia infinita, immaterialiter intelligo omnia in me ipso. Et eadem ratione mea uirtus uel intelligere potest se extendere ad id, quod nihil est, nec actu nec potentia in natura. Rursus intelligo hominem et quemlibet secum absolute. Et quia absolutus sum et tum, magnus, potens, bonitas | infinita, intellectus me laudent et intelligant plus,

intellectum extrinintelligibile absoluuolo, quod plures quam unus. Quare errant, qui asserunt intellectum in omnibus hominibus unum esse. »29 Iterum ait Intellectus : Intelligo, quod sicut sum absolutus per intelligere, sum absolute ordinator intrinsece et extrinsece. Intrinsece, | quia sum trinus, ut supra dictum est ; extrinsece, quia ordino omnia intelligibilia naturalia propter intelligibilia 555 extrinseca. Et ideo male dicunt illi, qui ponunt unum intellectum agentem et non intelligentem, et unum intellectum possibilem intelligentem ; | quoniam peruertunt ordinem, et difformant intellectum humanum, qui non est similis meo modo intelli540 gendi, quem habeo secundum tria correlatiua supra dicta. Ad quod sequitur, quod philosophia per me bene ordinate data

225

521 intelli520 alia] oz. r P5 519 Et ideo — me] Quid me igitur dicunt r P; 521/522 immatetialiter — uel] sicut potens, sic gentia] adZ. absoluta et r P; intelligens. Immatetrialiter haec omnia intelligo in me ipso uno et eodem uetbo, quod nunc (nunc] unum P;) in carne natum est, ut salua sit omnis cato. Mea si523/524 potentia in natura] in naturae potestate quidem uirtus et meum r P; 527 potens] add. et 525/52€ Rursus — absolutum] oz. R ; Sum (PIp 1?J8527/528 uolo — plus] et in hominibus uolo, ut me plures intellectus lauTiPs 531 Iterum] 529/530 errant — esse] oz. r P5 dent et intelligant potius 7 P5 533 ut — est] intelli532 Intrinsece] ozz. RMFB ; add. quidem r P; om. p 535 extrinseca] extrinsecus FB ; intrinsecus gens, intelligibile et intelligere r P; M 534/545 ordino omnia — intelligens] omnia intelligibilia et naturalia ordino, summi natutalia propter intelligibilia illa insuper, et intelligibilia propter me, nam m, intelligente non et agentem unum intellectum disceptantes me De boni gratia. intelliquod intellectionem in se non habeat, asserentes, et intellectum possibilem se ipsis gentem, nesciunt quo modo in mea fecunditate tria sunt supposita in manentia. Et si ex intellectu humano id suscipicantur, ex numeto uolunt unitatem colligere et numeraliter intelligere, cum oporteat ex numero ad unitatem unice se ex unitate ad numerum

numeraliter. Intellectus siquidem humani ad me ipsum,

o est. qui simplex sum incontractus et absolutus, latum discrimen atque dissimilitud me per philosophia affixi, possibiliter et diuidue diuiduis se igitur Quid mirum utantur, in probe et ordinate tributa, non recte et ordinate, sed curue et peruetse

uatiosque dilabuntur errores ? r P;

R 1r15ra

P 15va

N 6ra

B 84v

P 15vb

54

169. LIBER NATALIS

non utuntur, | sed confuse et inordinate. Et ideo quid mirum si saepissime philosophantur ignoranter et errores non euitent, quia dicunt, quod intellectus agens est substantia et non 545 potentia intelligens ? ; Iterum | ait Intellectus : Inter me et primam post me intelligentiam non est differentia per contrarietatem. Sed est talis

M 6ot

R x15tb

gradus diuersitas, in infinitum excedentis eius naturam ; est

tamen conuenientia atque ordo, quoad me dicitur et refertur. ;5o Ergo cum omnis ordo et conuenientia sit necessario ab aliquo ordinante, ero causa eius finalis, efficiens et actiua.

Qui autem philosophantur in contrarium, non intelligunt, quid est ordo. j Rursus ait Intellectus diuinus : Cum sim absolutus, imme-

555 diate intelligo omnia et pono in numero, | pondere et mensura (cf. Sap. x1, 21). Et sicut immediate intelligo, sic causo, ut meae placuerit uoluntati. Vnde est, quod sicut in numero prima unitas cum secunda causat tertiam unitatem, sic causo quandoque in natura extrinseca, unum mediante alio suc56o cessiue. Et ideo falsum di|cunt, qui asserunt, quod non ago nec intelligo omnia immediate, quia omnia immediate intelligo ; sed ago mediate uel sine medio, prout disposui ab aeterno. Ait iterum Intellectus : Sum absolute potens et intelligens. 565 Et potentem me intelligo supra totum naturae cursum, quia possibile et impossibile per naturam in nullo me possunt impedire, cum sim superioris ordinis et naturae. Verum est, | quod non possum male agere, false uel uitiose, cum sim absoluta bonitas, uirtus et uer|itas. Nec possum intel57e ligere me contradictionem posse implicare, uel quod bonum sit malum, uel uerum, falsum, uel e conuerso, quia haec non

sunt intelligibilia ab aliquo intellectu.

546 ait] inquit 7 P, 548 diuersitas] aduersitatis r P; 549 quoad - refertur] nam ad me dicitur et refertur 7 ; nam ad me refertur, ut dicitur P, 550 aliquo] add. intelligente r P, 552/533 Qui autem — ordo] Et qui illusi sentiunt oppositum, non intelligunt, quid sit ordo r P, 555 omnia] oz. R. ; immediate intelligo omnia] omnia immediate intelligo r P; 535/556 pono — intelligo] o». R r P; add. omnia et pono in numero, pondere et mensura MFB 55? Vnde] Verum B quod] ut r P, 559 quandoque] plerumque r P, extrinseca] oz. r P, 561/563 Et ideo — aeterno] meae omnium artificis potentiae similitudinem (similitudinem] similitudini P;) rebus communicando. De diuinis igitur non sufficienter sunt admoniti, qui dicunt me non immediate omnia intelligere, quia non omnia Non enim mecum aderant (cf. Proa. 8, 27), cum uniuersum a me prodiit sine medio, et quaecumque nunc uidentur prodire cum medio. Tunc sciuiscent (sciuiscent] sciuissent P5), quia omnia intelligo et ago sine medio, et rursum meae bonitatis

communicatione cum medio, ut disposui ab aeterno, primos terum ortus in suc-

cessionibus ordino atque dispono r P, 564 Sum] Ego sum r P, 566 possunt] ualet r P; 568 est, quod] oz. r P; ; quod R 569/570 Nec possum — uel] Id enim esset a mea bonitate et ueritate deficere et a mea natura cadere ;nec possum intelligere me contradictionem implicare posse aut z P,

P 14fa

N 6rb

R 115va P ra4rb

169. LIBER NATALIS

5175

55

Quare male dicunt, quod sum impotens, quia non possum super contradictoria, quia istud non esset agere, sed magis deficere actionis. 6. DE DIVINA VOLVNTATE

580

Post ait diuina Voluntas : Absoluta et singularis uoluntas sum, non contracta ; quia sum, quod sum, in me propter me. Quod uolo, sum ; nec est ens aliquod me magis absolutum, quod me ualeat impedire ; sed sum liberrima in agendo. Et quia absoluta esse uolo, sum absoluta bonitas, magnitudo, aeternitas, poltestas, intellectus, uirtus, ueritas, perfectio, gloria, iustitia et misericordia, et alia attributa.

585

399

395

Et quia sum absoluta, habeo correlatiua distincta, in quibus sum absoluta, quia mea absolutio est infinita. Aliter meum uelle non esset absolutum, nec volens et uolitum, quod esset contrarium ueritati. Item ait : Absoluta sum ; uolo habere tria supposita relatiua, sine quibus absolu|ta non essem, nam uo|lo habere in me uolentem, producentem uolitum, quod producat me totum de toto se ipso in producendo de se ipso productum, uolitum, ab utroque uelle processum. Habeo quod uolo, quia absoluta in tribus relatiuis suppo|sitis esse uolo. Item : Volui et ab aeterno disposui, quod tantum esset unicum uniuersum, ut ordo et proportio eorum, quae in eo sunt, saluaretur. Et ut esset in genere suo perfectissimum, | uolui,

513/515 Quare male — actionis] Non 515 actionis] add. etc. B ; add. Cap. XX zzi. igitur impotens existimandus sum, quia non possim (possim] possum D;) conttadictotia agere ; id enim non esset agere, sed ab actione deficere. Quid enim agerem, quod neque esset, neque non esset ? Propterea puer meus natus est uobis in mundo, ut uideant non uidentes et intelligant non intelligentes (cf. Mab. 15, 13) bonitatem, magnitudinem, aeternitatem, potestatem et sapientiam. Venite (vf. Mattb. 11, 28) ad eum, qui bonitate deficitis, et emite bonitatem ; uenite parui et sumite magnitudinem ; uenite temporales et comparate uobis uitam aeternam; uenite debiles et infirmi et accipite uirtutem, uigotem et potentiam ; uenite insipientes et accipite a puero, in quo ab aeterno habito, diuinam et non huius mundi sapientiam. Haec 576 De — uoluntate] ozz. M ; Intellectus diuinus de se locutus, conticuit. 7 P; 581 588 sed] sic 7 P; 57* uoluntas] add. ego r P; add. Cap. XX r P; 582 potestas] oz. M ; absoluta esse uolo] sum absoluta uoluntas eadem r P; 584 583 attributa] diuinitati communia r P; potentia et P, ; potestas et 7 581 contrarium] me esse cortelatiua] supposita ad me relatiua et inter se r P; sum] ad. ita ha588 ait] add. uoluntas r P; otiosam atque repugnans 7 P; ttia] oz. MFB ; add. amatobens ad amate, sicut intellectus ad intelligere et 7 P; 589 absoluta non essem] non essem supposita] add. ad inuicem r P; tia r Ps 590/392 uolentem — processum] summe amantem, amatum et amoabsoluta a rem, ipsumque amantem de tota bonitatis immensitate, magnitudinis, aeternitatis et potestatis gignere, et ab utroque medium amorem ptocedere, quae eadem sunt 593 relatiuis] coaetetnis et coaequalibus uolens, uolitum et uelle. Itaque r P; Rr P, F 5950 ut] et 594 quod] ut r P; 1.Ps

P 14va

R 115vb N 6va

P 14vb

B 85r

56

600

quod eius una pars naturae meae in supposito uniretur ; quae est puer, quem quaerimus, homo Christus Iesus, Deus mecum (cf. Isas. 7, 14 ; cf. Matth. x, 23). Hoc autem uolui, et potui per uirtutem, quae ego sum simplex innarrabilis infinita. Et damnandi sunt, qui pertinaciter asserunt non posse Dei Filium incarnari. Rursus ait diuina Voluntas : Placuit, quod mundus non aeternus

605

610

615

169. LIBER NATALIS

sed nouiter

esset

factus,

ut mea

maior

uirtus

tur, uidelicet quod esset etiam una uoluntas in omnibus,

620

et

potentia ostendatur, quia aliquid tale est, quod nec fuit | in potentia nec in actu. Nec est in me mutatio uel moueri, quia ab aeter|no sic uolui, ut in tali instanti et tempore quodlibet reciperet suum esse, secundum quod ens quodlibet successiuum uel permanens posset pati. Iterum dixit : Cum ego sim absolutum meum uelle, ac|tum positiuum habui ab aeterno ; quo simplici et unico existente, omnia et singula comprehendente, actus negatiuus uel priuatiuus in me nunquam fuit, nisi per comparationem ad creaturam exterius, quae intelligit defectiue. Vitimo Voluntas dixit : Aliqui dicunt, quod est unus in omnibus hominibus intellectus. Sed hoc est falsum et erroneum, | ut est dictum ; quia multa inconuenientia sequeren-

esse, tantum

uellem perfectionem unicam,

quan-

tum plures ; quae omnia sunt inconuenientia et absurda. Falsi autem philosophi, qui contrarium asserunt, iam iudicati sunt ad aeternum supplicium, quod exspectant. 59* quod eius] ut r P; pats] persona r P; quae] qui r P, quaetitis 7 P; mecum] ozz. r Pg 599 uolui, et] ut P; ; et r

simpliciter M ; 244. et IN

7iü;inuatiabilis IN

598 quaerimus] 600 simplex]

inarrabilis] PFB ; innarrabilis M ; inenarrabilis R

P r5ta

R rr6ra

N 6vb

et

uellem magis ab uno diligi, quam a multis. Et cum uoluntas sit quaedam et nobi|lis perfectio, si uellem tantum in hominibus unam

M 6ov

TE

601 damnandi] proficiens. Et a me procul P, ; perficiens.

Et a me ptocul qui] ii qui r P, ; quia IN asserunt] defendunt r P; 603 Rursus — Voluntas] Testatus sum et testificor, quia ego (add. sum P;) in filio meo, quae (quae] qui P;) Moisi et prophetis loquebar, ecce assum (assum] adsum P;) r P, quod] item mihi, ut r P; 604 nouiter esse factus] recens atque nouus ptodiret ad ortum r P, 605 aliquid tale] ipse tale aliquid D, ; ipse aliquid tale r in] add. naturae r P; 606 uel moueri] aliqua r P; 608/609 successiuum — pati] aut iuge aut fluxum transitoriumque capax esset r P; 611 positiuum] positum R FB 621/622 quantum plures] RMFB ; quantum plures corr. ex quam plures P ; quam plures N ; quam plutes, quantum plures zz 624 exspectant] spectant MFB ; add. Cap. XXI zzz. 615/624 Aliqui dicunt — exspectant] Sicut unicus intellectus non est in omnibus hominibus (omnibus hominibus] hominibus

omnibus P;), ita (ita] itaque P) quoque neque unica in omnibus uoluntas ; magis siquidem uolo a multis intellectibus humanis intelligi quam ab uno, et uis monadis magis a pluribus numetis explicatur quam ab uno et magis itidem amari a pluribus quam ab una sola uoluntate. Vnum tamen humanum intellectum (humanum intellectum] intellectum humanum P,) et unam humanam uoluntatem diuino intellectui et uoluntati sic iungere uolui, ut sapientia eius omnis humanae sit exemplat et (et] ut P5) angelicae, et amor eius omnium exemplar amorum et caelestium et terreno-

P r5rb

169. LIBER NATALIS

57

7. DE DIVINA VIRTVTE

Ait diuina Virtus : Infinita sum, simplex essentia, potens propter me et ex me. Nec est possibile, quod meam impediat actionem ; infinita in bonitate, magnitudine absoluta, aeterna,

necessaria, et alia attributa, quia sic exigit mea simplex infinita perfectio, quod sit simplex conuersio in diuinis omnibus attributis. Est ergo diuina aeternitas | per se | necessaria, bonitas, uirtus et alia, et est essentialis praedicatio de utraque, non sicut homo et risibile passio de se inuicem praedi-

R 116rb P 15va

cantur. 655

640

Iterum ait : Quia sum infinita uirtus et absoluta, otiosa non sum, sed fecunda, quia habeo de tota mea essentia et uirtute procedens genitum atque Patrem ; quorum quodlibet sum ; quidlibet uult me totam comprehendere ; nec possum me extendere extra ipsa ; quare sum trinitas infinita. Ait post haec diuina Virtus : Sicut sum infinita agendo intrinsecus, sic et exterius producendo, nisi quia infinitas | re- N 7tfa pugnat penitus creaturae. Sed feci effectum nobilissimum, cum aeternum | suppositum in se naturam homi|nis uoluit Des: mà sustentare.

8. DE DIVINA VERITATE

Post haec ait diuina Veritas : Ego sum prima simpliciter et necessaria per me et ex me, et a falsitate distans infinite. Nec est possibile uel impossibile, quod possit contra me, cum sim absoluta necessaria ueritas primitiua. Et sicut oportet quid-

rum ; qui nunquam caelestem intelligentiam apprehendetim, nunquam mihi conuenetim (conuenerim] conuenierim P;), sed semen Abrahae puerum paruulum 625 De diuina Christum Dominum caelestium, terrestrium et infernorum. r Ps 627 me] oz. 626 potens] aZ. et R r P; uirtute] ozz. M ; add. Cap. XXI r Pg 628 absoluta] a7. sum Nec - possibile] Possibile quicquam non est r P; ipa 631 attributis] adZ. aeternis rationibus 629 et alia attributa] ozz. r P; r P; pet] Est ergo] Est ego 7; at ego P; dignitatibusque sempiternis r P; alia, et] ozz. r P5 632 bonitas] adZ. et zzZ F ; add. del. et P propter r P, zz 633 risibile] 242. subiec632/633 utraque, non] se ipsis, non 7 ; se ipsis, nam P; 63v quodlibet] quaelibet FB; 636 quia habeo] habens r P; tum etrP, 638 quidlibet] INP ; quodlibet R r Pg zz ;sum quilibet ( ?) M ; quolibet r P5 641/642 quia] oz. r P; 641 sic] ad. essem r P; quidlibet] oz. MFB 642 Sed feci] Produxit repugnat — creaturae] creaturae penitus repugnaret Pj 643 cum aeternum — se] paruum, quem uidetis infantulum, quem

tamen r P;

644 hominis] ozz. r P5 aeternum suppositum in se quoad humanam rP; sustentare] add. Venite ad eum surdi, et ipse restituet uobis auditum ; caeci, et restituet uisum ; infirmi, debiles, claudi et contracti et ipse sanabit uos (Cf. Mazzb.

11, 5; 15, 30 ; Is. 55, 5-6), nam ego omnipotens uirtus in ipso habito et ipse in me, 645 De diuina uetitate] De omnia solido et ualere facio patiter et ipse r P; im648 uel] falsum et r P; ueritate Dei R ; om. M ; add. Cap. XXII r P;

possibile]

aZ.

quidquam

r P;

P 15vb

58

169. LIBER NATALIS

65o quid in me est uerum esse, sic oportet in diuina bonitate et magnitudine et aliis attributis, quoniam sic sum in ipsis primitiua et necessaria, sicut in memet ipsa; quoniam sumus eadem necessitas, essentia et primitas,

| bonitas, simplex et R 116va

indiuisibilis | magnitudo. Ad quod sequitur, quod sic sum B 85v 655 ueritas per essentiam in diuinis, quod sicut diuina potestas est duratione infinita, sic infinita sit in ueritate ; aliter | diuina P r6ra potestas esset magis idem cum aeternitate, quam cum ueri-

tate ; quod est falsum et impossibile. Item dico, quod oportet necessario esse uerum, quod ipsa 66o potestas sic sit infinita in agendo, sicut in ueritate et duratione, ut sic per se sibi conueniat | potentiae et uigoris infini- M 6:r tas, sicut aeterna duratio et ueritas. Et sicut est de me

et

aeternitate, sic de bonitate et aliis attributis. Aliter ego essem magis propter me ueritas, quam ipsa sit propter se potestas ; 665 quod non est, quia ita est potestas absoluta, sicut sum ueritas absoluta. Quare falsum dicunt illi, qui asserunt, quod potestas non est infinita in uigore, sed tantum in duratione. Iterum ait Veritas : Sicut in intellectu et uoluntate ponun[tur distincta correlatiua, quia prima et a|bsoluta, sic in me N 7rb 67o pono, quod sum prima necessaria et absoluta ; et sicut dico P r6rb de me, ita de bonitate et aliis, quia omnia sumus una essentia,

prima uera et per se necessaria, indiuisa. Praeterea ait Veritas : In diuino intellectu sunt intelligens, | intelligibile et intelligere. Et hoc oportet me uere ponere, R 1:6vb 67 VA primitiue et necessarie, ut meus actus sit primus et necessarius. Hoc autem non possum facere, nisi cum distinctione ipsorum correlatiuorum, ut quodlibet sit in personalitate propria, et quod ipsa tria sint una essentia, unus intellectus, una natura ; et sic de aliis absolutis, sicut dictum est supra.

680

Item ait Veritas : Hoc uerum

est et necessarium,

quod in

omnibus rationibus diuinis primariis non sint nisi tria suppo-

650 sic oportet] et ita r P, RMFB

653 primitas]

651 aliis attributis] reliquis r P,

INPR ; primitiua

PF; primitiuitas

ipsis] propriis

B; primitiuas

M;

principium r P; 653 quod sicut] quod sic M ; ut quemadmodum 7 P. 639 quod oportet] oportere r P; 660 potestas] potest P; agendo] actione r P; et] oz. M ; add. in P, 661 sibi] ipsi r ; ipse P, potentiae] actionis r P,

662 aeterna duratio — est] aeterna dutatio et ueritas ;etutr;in aeterna dutatione

et uetitas ; et ut P; 663 aeternitate] aZ. comperitur et r P, aliis attributis. Aliter] reliquis dignitatibus diuinis. Alioquin r P; 663 non est] esse non potest zs ita] aeque r DP; 666 falsum — illi] ego ueritas in illis non habito os 669 distincta] indistincta MB prima] add. necessaria r P, Sic] sicut a ; Sic etus P. 670 quod] quia B 670/671 dico de me] de me MFB ; de me fuerit

XP. 672 necessaria] add. et r P; MFEB ; add. del. et R 674 et intelligere] R ; add. ita r P, 615 necessarie] necessario P; sit] aZ. purus B 676 possum facere] facere minime possum r P, 6*1 in personalitate] persona 679 et sic — supra] una unitas, bonitas, magnitudo, aeternitas, una potestas, uirtus et ueritas r P, 681 tria] oz. a

ozz. non r P; una

169. LIBER. NATALIS

685

59

si|ta relatiua siue personae diuinae, ut omnes simul simus omnes et quaelibet, et simul simus una essentia et natura. Aliter esset multiplicatio et confusio infinita, et perderetur singularitas cuiuslibet relatiui seu proprietatis, quia eius singularitas est eius proprietas, quae non posset remanere

distincta ; quia haberet multas similes, a quibus distingui non posset, cum distinctio sit per opposita necessario; et per consequens sua infinitas perderetur. Ergo est necessarium 690 tantum tria correlatiua ponere, et non plura. Adhuc oportet, dixit Veritas, me ponere quoad decentiam uniuersi, ut sit una creata ueritas in re extra, quae super omnes creatas ueritates et entia dominetur. | Quae ueritas est puer benedictus, Iesus Christus, de quo supra est dictum. Aliter non | esset uniuersum | perfectum, ut probatum est 69 vA supra. Iterum ait Veritas : Multa dixi; et plura de me possum dicere. Et indubitanter uerum est et oppositum est damnandum. Quare Iudaei, falsi philosophi et quicumque alii, qui contra 790 istam ueritatem ueniunt, sunt damnandi.

9. DE DIVINA GLORIA Gloria diuina ait sic : Maior gloria sum, cum

sim ex me,

per me, propter me, non ex alio uel propter aliud. Ad sequitur, quod non est possibile maiorem gloriam me esse 79 vA ego et mea magnitudo uel maioritas sumus idem. Ad sequitur necessario, quod sim infinita. Alias sequeretur,

quod ; sed quod quod

685 proptietatis] proprietas R ; 683 simus] sit 7 P; 682 simus] sint 7 P; 688/689 et cuiuslibet — propfietatis] seu proprietas cuiuslibet relatiui 7 P; per — necessarium] Itaque distinctio confunderetur aut eadem ratione vaga multi691 Adhuc oportet] plicatio et infinita induceretur ; igitur necessarium est r P; 693 dominetur] aZ. et Ad hunc M ; Adhuc expedit 7; Ad tunc expedit P; 694 benedictus] ut ipsum maxima uetitate, quae fieri potest, perficiam r P; 694/700 de quo supra — damnan697 possum] possem R M F B meus r P; di] ad mundi magnas falsitates destruendas in humilitate paruulus natus, ut omnes in ueritate pascens ad aeternitatis pascua (Cf. Iob. 1o, 9) ducat. Ipse est uia, ueritas et uita (Cf. Iob. 14, 6), sine quo non esset uniuersum perfectum, quem

qui noluerint (noluerint] uoluerint P;) sequi et audire falsitatibus errorum de-

cepti, in horrendas et exteriores tenebras (Cf. Mattb. 8, 12 ; 22, 13 ; 25, 30) detrusi

et in perpetua mortis deuia, me illis ueritate praenunciante, sempiternas et sine fine daturi sunt poenas ; contra, qui sequentur in perpetua laude et iubilo cognos701 De cent, quia ueritati comes est indeficiens sempiternaque uita 7 Pg diuina gloria] oz. M ; De gloria B ; De gloria Dei R ; De glotia Dei. Cap. X XIII 704 sim] sicut r P; 702 ait sic : Maior] sic inquit : Maxima 7 P; dp 705 uel maioritas] magnitudinisque non est possibile] minime possibile est r P; immensitas 7r Pg

906 sequitur — sim] necessario consequens est, ut sim (sim]

Alias] aliter M ; Alioquin r Pg BUSES S151 maiorem aliam esse gloriam r P;

906/20? quod esset — mea]

P 16va

P 16vb

N 7va R 117fa

60

169. LIBER NATALIS

/

esset alia maior gloria uel maiori|tas mea, quae me impediret, quod non essem infinita; quod est impossibile. Ergo sum maior gloria uel delectatio, quae ab intellectu aliquo possit 710 dici. Rursus : Non sum | gloria infinita, si mea potestas est maior per durationem quam per meam glorificationem, quia tunc aeternitas maior me esset. Quod est impossibile, quia idem sumus, et una non | excedit aliam, quia quaelibet absoluta et 71 VA simplex propter se, ex se, in se, et infinita; et est eadem maioritas mea et sua. Et extra talem magnitudinem uel maioritatem non potest esse aliqua infinitas; quia esset maior, quam esset mea maioritas ; quod est impossibile | et erroneum. 720 Praeterea : Probaui, quod infinita gloria sum ; ergo sum absoluta bonitas et singularis immen|sitas, aeternitas et alia

P^rzta

B 86r

M 61v

R 117tb

P 171b

absoluta, quae sumus una essentia, ut dictum est. Praeterea infinita gloria non sum, nisi sim sufficiens diuinae bonitati, 2125

729

magnitudini, | aeternitati etc., ita quod in me et propter me glorificationem habeant infinitam. Quam habere non possunt, nisi sint in me tria supposita relatiua, sicut sunt in ipsis, ut dictum est prius, ut puta glorificans infinitum, quod producat de toto se glorificatum infinitum genitum, et ab utroque procedit infinitum glorificare spiratum ; et quod omnia tria et non plura sint tota mea essentia ; quia si essent plura, unum limitaret aliud, et perderet ipsum, ut probatum est, et perderetur mea infinitas et glorificatio ; quod est impossibi |le. Iterum : Quia infinita gloria sum, dignum est, quod mea gloria infinita sit cognita et dilecta ; et hoc, per illum puerum,

907/708 impediret — impossibile] impedire posset et me quoque non esse infinitam, quod minime esse potest (potest] potes P;) r P; *09 maior — delectatio] maxima gloria, maximum gaudium et delectatio 7 P,; delectatio] dilectio R 709/710 possit dici] concipi possit et a qua omnis delectatio et gaudium 7 Be 714 et una non] nec una r P; aliam, quia] alteram, nam r P, 715 in se] oz. pops *16 maioritas] immensitas r P; et] atque r P, 1316/71* uel maioritatem] aut maximitatem r P; 71* quia] quae r P; *18 maioritas] maximitas atque immensitas r P; 718/720 est impossibile — sum] impossibile est; aut aequalis, quod mea

non

patitur singulatitas ; aut minot, et tunc non

etit

infinitas. Effectum itaque ratione est me infinitam atque solam gloriam esse r P; 421 immensitas] infinitas IN $22 essentia — est] eademque essentia r DP; «23 non sum — sufficiens] minime essem, nisi essem (essem] esset P,) aequipotens naa *24 etc., ita quod] et » P, 728 habeant infinitam] infinitam habeant RMERB;infinitam haberent r P, possunt] possent r P, *26 supposita — sunt] supposita ad inuicem distincta, quemadmodum sunt et P, ; itidem supposita ad inuicem distincta, quemadmodum sunt et r *28 se] add. totaque sua natuta zu 928/729 procedit] procedat P R r P, *31 limitaret - ipsum] IN P ; perderet aliud, et limitaret M F B ; petdetet et aliud limitaret R. 130/732 quia si — mea] substantia et natura ; alioquin induceretur confusio, deperiret unitas, quateqetens Pc 333 est impossibile] prorsus impossibile est 7 P, 934 sit cognita et] cognita sit atque r P, hoc - puerum] hoc (hoc] hic P,) fit et fiet pet hunc paruulum Christum meum r P,

N 7vb

Durva

169. LIBER. NATALIS

61

qui natus est de Virgine Maria, qui cognouit perfectissime meam glorificationem infinitam, quam habeo in me et in omnibus attributis. Et hoc dignum est, ut prius dixi, quia per maiorem glorificationem extra non poterat intra maior gloria intueri. Post ait diuina Gloria : Ego sum substantia spiritualis, non 749 sensibilis | uel imaginabilis, quoniam potentiae inferiores nequeunt habere ita altum obiectum, sicut ego sum. Et ideo substantia sensata et imaginata, puta hominis substantia, non potest a me recipere magnam glorificationem sine medio ; quod 745 medium est puer ille paruulus natus, | Iesus benedictus, homo et Deus. Et ideo beati uidebunt in patria suam humanitatem uisione corporali, | et audient uerba sua altissima et profunda. Et hoc mediante possum eis dare quoad animam glorificationem maximam sempiternam.

755

IO. DE PERFECTIONE

R 117va

P 17vb N 8ra

DEI

Ait diuina Perfectio : Sum perfectio simpliciter propter me,

in me, ex me ; et hoc naturaliter, quia sequitur, quod nihil

aliud potest meum esse uel agere impedire. Et sum perfecta per me naturaliter ; nec possum perficere

755 in perfectione,

quia ab aeterno habui totum esse, id est, non

tendo de imperfecto ad perfectum intrinsece. Sed de perfecto possum perfectum producere, et quod ab utroque procedat perficere, et hoc, ut naturaliter possim existere et | agere sicut naturaliter existo per existere, hoc est, non magis mihi com760 petit existere per existere uel esse realiter, quam per agere, quia meum agere est meum esse uel producere ; et est in me perficiens propter se perfectum, in suo pro|prio numero perfecte permanens, id est distinctus proprietate propria distinguente ; et producit perfectum genitum, quod est perfectum 165 distinctum, proprio numero permanens, id est proprietate distinctiua ; et ab utroque procedit spiratum connexum, in suo

934 attributis — dixi] dignitatibus meis; hoc 735 cognouit] cognoscit 7 P; 738 intra maior gloria] interna maxima siquidem dignum et iustum est r P; ME B; Rr 740 Post] Praeterea Dr glotia mea maxima interna ; r gloria mea 743 sensata — substantia] sensibilis, 142 ita] adeo usque r P; Propterea P; 744 quod] aZ. corpotea et imaginabilis, qualis hominis substantia est r P; 748 Et hoc - possum] quo mediante otdi245 ille] iste 7 P; quidem z P; 150 De perfectione Dei] De diuina perfectione F B; om. M ; add. nem r P; 952 quia] unde r P; 751 simpliciter] simplex r Pj F B Cap. XXIV r P; 754 uel] ad. eum R r P; $53 potest] possit 7 Ps quod] ut 7 P; B perficere] a ; proficere R ; deficere r P5 M ; add. uel deficere F $58 et] per R. ; uel 751 procedat] procedit R r PM tenendo a

763 distinctus] distinctum 763 perfecte] perfectione JN P FB 766 distinctiua] distincta r P5 M producit — est] producunt 7 IDs connexum] perficere procedens r P;

$56 tendo] 762/ P; 464 7 P; procedit —

P r8ra

R 117vb

62

JA

169. LIBER NATALIS

proprio numero permanens sicut prius, id est, sua proprietate distinctus. Ad quod sequitur necessaria et realis relatio cuiuslibet ad quodlibet propter se. | Et ex hoc sequitur, quod ego sim cum memet ipsa tota naturaliter perfecta in tribus existens. Et aliter sine | praedictis personis ad inuicem | distinctis non possum perfecte et naturaliter |existere et agere, cum mea

B M N P

86v 62r 8tfb 18t£b

perfectio in tribus debeat consistere, quae unum sunt essentaliter, uidelicet unus Deus. Et iterum ait Perfectio : Perfecta sum in bonitate maxima, TI5 magnitudine, aeternitate, potentia uel potestate, et sic de aliis;

780

785

qoo

et hoc est propter perfectum et naturale existere et agere, quae sunt idem. Et sicut ego sum in quolibet per naturale perficere, ita in me quaelibet per suum naturale esse et agere. Et ideo sum infinitum existere et agere ; et sic tota essentia diuina est naturaliter et simpliciter infinita. Post ait Perfectio : Sum existendo intra naturaliter perfecta; et agendo uolo, quod extra me sit effectus perfectus, ut sim causa ex|trinseca perfecta. Effectus iste est Filius Virginis, homo Deus, perfectus homo, perfectus Deus, quia ex perfecta natura diuina | et humana constitutus est. Qui puer est sicut centrum in uniuerso, a quo omnes lineae distant et ab ipso oriuntur, ut uniuersum sit perfectum et ordinatum. Sed homines mali moraliter inficiunt uniuersum, in quantum ipsum puerum ignorant, negligunt et blasphemant ; et per hoc se ipsos inficiunt, et a me distant per distantiam infinitam. Item : Perficio partes, ex quibus homo naturaliter constat, puta elementa, quae sunt prima componibilia, uegetatiuam

potentiam, 795

8oo

sensitiuam,

imaginatiuam

et intellectiuam

P 18va

seu

ratiocinatiuam, ut quilibet homo sit perfectum indiuiduum in specia sua. Et eis do perfectum caelum, | terram et animalia et alia terrae nascentia, ut me perfecte diligant, intelligant super ista..Sed mali oppositum faciunt, quia ad bona | caduca et transitoria totaliter se conuertunt. Item : Perficio hominis intellectum, ut perfecte me intelligat, non tamen comprehendat, quia non est capax, cum sit finitus et ego essentia infinita. Sed ipsum perficio quantum ei sufficit et capax | existit uel ex eius merito, non tamen perfi*67 numero] oz. RMFEB prius] proprius R ; sicut prius] oz. r P, 768 distinctus] distinctum r P, realis] naturalis 8 *69 Et ex hoc] Ex quo r JB 169/7*0 quod ego sim] quod ego sum F ; ut ego sum 7 ; et ego sum P, 116 sic de aliis] aliis R M F B ;reliquis r P, *38 quolibet] qualibet r P, 780 et sic] sicque r P, *82 Post] Praeterea M F B; Rursum r P, Sum] a; Sicut sum in F B ; sic sum in M ; sum in R ; Quia sum in r P,

R r18ra

*86 constitu-

tus est] subsistens r P; 189 moraliter inficiunt] et uitiosi imperficiunt 7 p 791 inficiunt] maxime imperficiunt r P, 798 super ista — mali] et per ista me recolant. Verum peruersi r P, *99 totaliter se] se omnino r P; 802 infinita] add. atque incomprehensibilis r Pg 803 uel - merito] quantum aequum est atque meretut r P;

P 18vb

N 8va

R 118rb

169. LIBER NATALIS

63

citur infinite. Sed in aliquibus affectus inficitur, et intellectus deprimitur propter sensum, quia ad sensuales delectationes,

805

ut bruta animalia se conuertunt, ut quem facio naturaliter bonum, faciunt moraliter malum. Et blasphemantes, quod mihi re|pugnat, attribuunt ; quod competit remouent ; propter quod carebunt solatio, et damnati perpetuo tristabuntur.

810

II. DE

DIVINA

P 19fa

IVSTITIA

Post haec locuta est diuina Iustitia et ait : Ego sum iustitia, quia sum aequans omnia, inde dicta iustitia, aequans inter agentem, 81

^

820

agibile et agere;

et hoc excellenter,

hoc est inter

Patrem et Filium et Spiritum sanctum. Item : Sum aequans, quia per me omnes rationes diuinae agendo, existendo consubstantialiter sunt aequales, et lpsae cum essentia ab omni inaequalitate remota. Item : Sum coaequatiua iustitia, quia pono, quod potestas diuina sit tantum infinita quoad suum posse agere, id est actiua

uirtute, | quantum est infinita in sua duratione ; aliter non es- P 1orb

sem aequalis uel aequatiua iustitia inter ipsas, quia plus darem

sibi de duratione, quam actiua uirtute ; et sic de bonitate et

825

830

855

aliis | posset dici. Hoc autem est inconueniens | et naturae meae repugnat ; quare sequitur, quod sum aequatiua iustitia, et quod | potestas diuina est infinita in sua actiua uirtute sicut in duratione. Praeterea : Ego pono, quod | aequaliter in diuino intellectu et diuina uoluntate sunt aequalia relatiua, et sic in diuina bonitate et aliis ; et hoc, quia omnes diuinae rationes sunt per me aequaliter existentes et agentes et unam essentiam constituentes, id est, omnes sunt per essentiam idem. Ergo sicut ego sum iu|stitia per essentiam et aequalitas, sic bonitas est bonitas et iustitia per essentiam, et sic de aliis ; ergo aequaliter relatiua in omnibus debent poni.

805/806 delectationes] «44. et illecebras 7 Pg 804 inficitur] inalescunt 7 P; 809/810 807 moraliter malum] in motibus prauum r P; 806 ut] et r P; B meo, qui ad mundi et damnati — tristabuntur] sempiterno et (et] ut P5) in puero supplicio plectentur in maximam petfectionem datus est, non perficientur, sed $11 De diuina iustitia] oz. M ; De iustitia sempiternum sine termino r P; 820 id] hoc r P; 817 agendo] add. et r P; R ; De iustitia. Cap. XXV r P; 823 sibi] oz. P; r diuinas rationes ipsas] P; r iua coaequat ] 822 aequatiua nimis absoiens] inconuen est 824 actiua de ; P; actiua] de aeterna "DE quod sum] ut sim r P; 825 repugnat] repugnans 7 P; MEB num r Pg 828 Ego pono, quod] Pono ego, est] aeque r P; 826 et quod] sitque r P; 831 830 aliis] reliquis 7 Pg PRr P ME B 829 et] N; om. tors est] una eademque essentia id —unam et $31/832 MFB P, PRr om. N; et] 834 et sic de aliis] intet 832/833 idem. Ergo — essentiam] ozz. R. r Pg *3Bse conuettibiles 7 Pg

R 118va

B 87t N 8vb M 62v

P 19va

64

169. LIBER NATALIS

Adhuc pono, quod sum iustitia, quia pono, quod omnes correlationes sint aequaliter tres personae diuinae tantummodo, et aequaliter distinctae ad inuicem, et insimul sint aequaliter eadem

essentia, substantia et natura, unus Deus singularis,

absolutus, quia non est plus perfectionis in una quam in alia, nec in tribus quam in una essentialiter. Et est dignum et iustum, quod Deus talis ita iustus, potens et magnus sit cognitus, dilectus ab angelis et suo populo. Item dignum est, |quod sicut Deus est prima causa optima, P 19vb 845 maxima etc., quod suus effectus extra sit optimus, scilicet puer iste, qui uerus Deus et homo est, natus de beata Virgine Majria ; quia non esset optima causa, nisi esset optimus eius R 118vb effectus ; nobilior, qui possit esse, est Christus ; quare etc. Vlterius dico, quod est dignum et iustum, quod malos pu840

850

niam, reddendo malum pro malo, et bonis retribuam bonum

pro bono. Hoc autem non possem | facere, si paradisus non esset nec infernus nisi in hac uita ; quod non sufficeret, quia aliqui peccant per totam uitam suam, et aliqui bonum faciunt per 85 vA totam uitam et quasi nihil de bono habent. Ergo esset contra meam

860

iustitiam, si istis bona non

| darem

et illis similiter

mala. Hoc est inconueniens ; ergo est necessarium ponere talia duo loca et sempiterna. Qui autem contrarium asserunt, in loco pessimo permanebunt. Et falsum dicunt aliqui, ponentes unum intellectum in omnibus ; et quod Deus particularia non intelligit ; quia si hoc uerum esset, postquam homo esset mortuus, nihil esset, quia

sicut equus uel bos totaliter deficit, ita et homo ; quod est ab-

865

surdum, quia homo ad altiora finem ordinatur. Et si non intelligeret particularia, non haberet extra aliquam actionem, quia quidquid extra agitur est singulare et particulatum ; et Deus per intellectum agit. Hoc autem est

836 pono, quod sum] aequitas sum et r P, 840 plus] amplius r P; 843 cognitus] adZ. et r P, B 844 Item — quod] Dignum insuper est, ut r m 845 etc., quod suus] ita et unus r P, scilicet] et maximus, talis autem P, ; et maxi-

mus, talis autem est r 848 quare etc.] oz. F ; quia — etc.] si melior causa dicitur melioris effectus, et adhuc melior causa, quae fuerit effectus melioris,

non proprie et maxime uidebitur dici optima causa, nisi cum iam est optimus effectus ; et si optimum absolute diceretur, nobilissimus autem et optimus effectus, qui esse possit, est puer paruulus Christus Dominus r Ip 850 malum] poenam r P, bonum] add. praemiumque et quietem r P, 852 non possem] M B; non possum F ; non possent NP R non — facete] facere satis non ualerem P; ; facere non satis ualetem r 833 nec] a; et RM E B ; pariter et r DP, non] minime r P; aliqui] plerique r P, 854 peccant] peccatum R r P,

855 et quasi — habent] quorum illi nihil mali, hi uero nihil uel parum boni recipiunt

niDe 855 est inconueniens] autem esse non potest r P, 859 pessimo] possito M ; dutissimo r P; 866/867 singulare et particulatum] particulare et signatum

RMEB

N 9ra

P 2ota

169. LIBER. NATALIS

65

inconueniens, quia sum infinita, absoluta, habens potestatem | R rrora

870

absolutam, | et scio omnia et intelligo in suo proprio esse. P 2otb Item ait Iustitia : Quidquid est in mundo, totum est meum, quia Deus et ego idem sumus. Et ideo bene constitui unum uicarium absolutum, cardinales, principes, praelatos, ut iustitiam teneant, et in terra sit pax et tranquillitas ; et hoc facientes euadent periculum animarum. I2. DE

MISERICORDIA

DIVINA

Vltimo diuina misericordia est locuta : Sum absoluta bonitas, magnitudo, potestas, aeternitas etc. Et ideo sum absoluta

in gratias faciendo, peccatoribus parcendo, quia sum iustorum N orb gaudium absolutum | et etiam peccatorum, |nisi ex malitia sit B 87v

880 | ipsorum ; ex qua si permanserint, nullum possunt gaudium P zova exspectare.

Item dico, quod inter me et tutes mediae et meae ancillae, acquirere et habere cum magno 885 peccatis contritionem habeat,

peccatores sunt quaedam uirper quas ho|mines me possunt M 6sr fructu ; quoniam si peccator de et sic se iustificet per contri-

860/868 permanebunt. Et falsum — inconueniens] id tandem discent credereque cogentur. Contra meam iustitiam est, omnium (omnium] oz. P4) hominum esse eundem intellectum ; quando quidem, mortuo homine, nihil eius amplius supetesset quam aut equi (ad. aut P5), bouis aut leonis, cessarentque poenae et praemia post mortem. Verum homo Dei cultor et cognitor in terris ad altiorem ordinatus est finem, angelorum in opetatione similis, sortis angelorum efficitut particeps, bonus bonorum, malus uero malorum. Ideo praemia percipiet cum bonis aut intermina supplicia expetientur cum malis. Ego sum Deus, inquit summa Iustitia. Errant, qui Deum dicunt non intelligere particularia; nam et (et] ut Pj) unicuique particulariter secundum opera sua reddo et opetior; et quidquid extra agitur, particulare est. Et (Bt] Vt P;) nunquid quicquam ago, 868 quae non intelligo ? Immo quidquid ago, per intellectum ago. Et r P, 814 euadent] euadunt constitui] constituimus R M F B infinita] iustitia B 871/874 Et ideo — animarum] Et ecce filius meus unigenitus, P F ; euadant B iustissimus, praemiator bonorum, uindexque malorum in mundo natus. Illius mea omnia sua sunt, et sua mea (sua mea] mea sua P;) (cf. Iob. 17, 10). Eius est caelum et terra et quae in eis sunt uniuersa (cf. Ps. 88, 12). Venit in mundum iustitiam docere et iustitiam facere, ut mundus ad me suam (suam] suum PE)

parentem conuertatur. Et ecce, parata sum de manu carissimi filii mei mundum emundatum et per ipsum redemptum recipere, deposito omni tigote, quem ob peccatum primi hominis Adae aduersus homines iuste hactenus exercui. Portas caeli clauseram, ecce, nunc filio meo et his, qui suae sunt pattis recludo ; abissos

aperueram, ecce, amicis filii mei claudo et inimicis eius aperio. Constituet princifilii pes super uniuersam terram (cf. Ps. 44, 17) ;uidete in futurum pontifices, uobis mei constituti (constituti] constitui P) principes, ne uioletis sancta tradita euadite (vobis] nobis P;) iura, nam ego Iustitia, mater eius sum ; facite iustitiam, 875 De misericordia diuisempiternum animarum uestrarum periculum. r P5 r P5; na] IN P ; De diuina misericordia F B ; De diuina misericordia. Cap. XXVI

$16 est locuta] locuta est hunc in modum r P; De misericordia R ; oz. M 877 potestas, aeternitas etc.] aeternitas, potestas, absoluta] 4d. diuina f 879/880 sit ipsorum] ipsorum proueniat r ; eorum proueuirtus, uefitas r DP; et] add. homines f 882 Item — quod] Praeterea r P; 880 ex] in B niat P;

883 possunt] add. prometeti r P;

66

890

169. LIBER NATALIS

tionem, ego ipsum iustifico, gratiam infundendo. Et si faciat se prudentem in dimittendo peccata et mala, et eligendo bona, faciam ipsum sapientem in nolendo peccata et appetendo uirtutes. Et si est fortis corde contra uitia, eum fortifico | promittendo sem |piterna gaudia. Et si se disponat ad temperan-

R 119tb P 2ovb

tiam, dabo ei Iustitiam, quae est mea soror. Et sic si homo se habituet in istis uirtutibus cardinalibus, ipse est dispositus, ut

a me recipiat gratiosae fidei habitum, caritatis et spei, et quod ei fiat remissio peccatorum. Praeterea dico, quod nihil habeo cum peccatoribus, qui 895 sunt septem uitiis mortalibus irretiti, scilicet auaritia, gula, luxuria, superbia, accidia, inuidia et ira. Nec ista possunt esse media inter me et homines peccatores. Sed participat cum ipsis Tustitia soror mea, scilicet in puniendo et iustitiam 900 faciendo et uindicatam propter me. Et homines in peccatis morantes, |me habere sperantes, credunt spem ad me mittere; quae non uenit, quia difformis, et indigna ad me accedere. Sed spes formata et de contritione habituata, talis ad me est digna accedere et peccatoribus ueniam impetrare, ut me pos995 sint participare, eo quia talis spes | bonus, uerus et legalis nuntius est; prior autem spes non est uera, sed magis praesumptio potest dici. Iterum ait Misericordia : Quando peccator contritus corde spem mittit, ut ei peccata dimittam et me ipsi tribuam, | in 910 illa nuntiatione sum ego causa primitiua. Peccator autem solus conteritur et se disponit, nec ad plus ualet se extendere, quia cum ego sim superius et ipse inferius, solius Dei est peccata dimittere et gratiam infundere ; quare est dignum et | iustum, cum peccator non possit plus, quod ego compleam et peccata 915 dimittam. Iterum : Peccator, cogitans : Volo stare in peccato, quia existendo in ipso habeo: aliquas delectationes; sed habeo spem in diuina misericordia, quod dimittam in tempore futuro peccata,

920

et requiram ueniam

ab ea contritione,

confessione

et satisfactione, talis peccator decipitur, quia credit mecum

887 in dimittendo — mala] peccata et mala fugiendo r P, 888 faciam] facio r P; 892 cardinalibus] ozz. r P, 893 et quod] quandoque r P; 895 Praeterea — nihil] E diuerso nihil commune r P, 896 irretiti] irretiti sunt MB ; haeretici a 898 peccatores] peccatorum a 900 faciendo] a4Z. pariter r P, 901 morantes] dormientes r P; habere sperantes] tandem habere sperant et r pe 902 indigna] add. est r P, B 905 eo quia] eo quod r P; 906 magis] potius r P; 907 potest dici] dici meretur r P; 909 ipsi] a4Z. impartiar et r P, 910 sum €go causa] causa sum r P, solus] add. meo tandem semper adiutus auxilio 7 Pe 911 se] oz. a 914 plus, quod] ulterius, ut r P, 916 Iterum — cogitans] Sed cum peccator ait r P, 91* existendo in ipso] in ipso manens r P, 917/918 sed habeo spem] sim spem R ; habeo simpliciter sperans r P, 918/919 quod dimittam — ueniam] quod (quod] quia Pj) ipsa mihi in tempore futuro peccata dimissura sit, quodque requiram z JE 919 ea] add. cum r P; 920 peccator]

ad. longe r P;

P 21fa

N 9va

R 119va

P 21rb

169. LIBER NATALIS

925

959.

participare, et non participat ;immo distat a me distantia infinita. Et ratio huius est, quia non diligit me propter me, sed propter semet ipsum ; talis autem dilectio non est de genere caritatis atque iustitiae, quoniam caritas et iustitie ponunt, quod peccatores plus debent me Deum diligere, quam se ipsos. Praeterea ait Misericordia : In me non est quan|titas, eo quia sum infinita ; et ideo meum agere non finitum est. Et ideo, quando dimitto peccata uel infundo gratiam, simpliciter ago ; peccator cum sit finitus, finite agit. Et ideo peccatores non debent de me desperare, quia plus possum | parcere, quam ipsi peccare. Vitimo | ait Misericordia : Puer, qui | iacet in praese|pio, est uerus Deus et homo ; et ipse in quantum homo est, rogat me,

935

67

qui sum

Deus, ut dimittam

peccata hominibus,

R M B N

119vb 63v 88t 9vb

et eis

gratiam faciam. Beata Virgo Maria, mater pueri, mater subalternata est mi-

sericordiae. [psa rogat me continue, ut parcam peccatoribus, eo quia naturaliter sunt de suo genere et genere sui Filii, pueri Christi Iesu. Et | angeli, archangeli et omnes sancti 940 non cessant rogare pro peccatoribus. Et omnes bene faciunt cum sciant, quod delectationes paradisi sint inaestimabiles ; et angustiae inferni inaestimabiles sunt ; et ipsi diligant bona et odiant mala. Verum est, quod propter preces eorum multas facio gratias, et multa peccata dimitto. Item dico, et uerum est, quod plures uolo gratias facere et 945 peccata dimittere, quam uolo rogari. Et hoc dignum et iustum est, cum preces sint inferius et ego superius. Quid ergo plus dicerem ? Disponant se peccatores ad gratiam cum contritione, confessione et satisfactione, caritatiue laudando et me

959

P 21va

adorando, et eis peccata dimittam et me

| habebunt gratio-

925 922 huius] oz. B 921 et non participat] cum ipse non participet 7 P; 927 Et ideo] Quaptoptet 926 Praeterea] Rursum z P; debent] debeant P; 933 homo] ad. in »arz. 928 simpliciter] super MFB ; absolute r P; rips ipse] 7g. et ipse Deus est P; ; add. et ipse inquantum Deus, est misericordia 7 936/93? subalternata est misericot935 faciam] infundam r P; IDE Un 1 f: 937 me continue] et me condiae] misericordiae subalternata est et nunc r P; 940 ces939 Et] Etiam R r P, FB 938 eo] oz. r Ps tinue togabit r P; omnes — faciunt] hoc quidem misericorditer sant] cessabunt tempote suo 7 P; inaestimabiles] sint] sunt B ; esse 7 P; 941 quod] oz. r Ps et iuste r P; 942 conieci ; inextimabiles NPF ; inexterminabiles R.MB ; ineterminabiles r P, inaestimabiles] coneci ; inextimaangustiae] angustias r P; et] add. etiam a inaestimabiles sunt] semper mansuras sine biles NPF ; inexterminabiles RMB quod] 943 odiant] odiunt r P, FB diligant] diligunt r P5 FB fine 7 P 945 Item — quod] Immo rP; 944 facio] add. et faciam r P; om. X P,F

P 21vb

Di221a

946 quam uolo] quam uelim r ; quod gratias] add. infundere, largiri et r P; 946/947 dignum — sint] siquidem, quia preces 947 preces] plures a uelim P; 947/948 plus dicerem] pluribus agendum 947 etego] ego ueto r P; sunt r Pj 949 confessione et satisfactione] confessionem et satisfactionem MFPB ; 71D» catitatiue] honoratiue FB; honorificationem M ; caritate 7 IDs add. et r P adorando. add. et benedictum puerum Christum meum r P;

68

169. LIBER NATALIS

sam, abundantem,

in omnibus fructuosam.

Et si ipsi me ro-

gant, quod talis sim erga ipsos, ego uolo, quod ipsi sint tales erga me, quales | dixi. R 1i20f2 Hi sunt sermones, quos dixerunt diuinae rationes. IV 955

[Laudes et preces sex dominarum]

I. DE PRECIBVS

SEX DOMINARVM

Cum praedictae sex dominae uerba audiuerunt, quae reginae duodecim seu imperatrices diuinae locutae fuerunt, admirantes prae nimia rerum altitudine et profunditate, amoenitate et 96o pulchritudine,

ad inuicem

| loquebantur,

dicentes,

quod si N rora

gentes audirent, et intelligerent talia uerba ardua et amoena, in toto mundo non esset nisi unus populus christianus. Et tunc suspirantes prae magno gaudio atque flentes, flexis genibus et ele|uatis manibus, cantauerunt et alta uoce, quaelibet P zzrb

965; suo modo. Prima cantabat hanc cantilenam : Ave, consurgens ut aurora (cf. Cant. 6, 9), in te portans toti mundo praeoptatum gaudium. $ Secunda dixit : Salve regina, mater pia, dulcis uita, spes et 97o uia, ferens Dei Filium.

Alia sic : Aue regina caelorum, mater regis angelorum, nobile triclinium. Dixit sic alia domina : Aue gloriosa uirginum regina, caeli, terrae, marium. Alia sic : Aue maris stella, Dei mater alma, paradisi ostium. 969/970 Cf. Antiphonam finalem Beatae Mariae Virginis post singulas horas, a I Vesperis Festi sanctissimae trinitatis usque ad Nonam sabbati ante Aduentum inclusiue : Salve Regina. 971/972 Cf. Antiphonam finalem Beatae Mariae Virginis post singulas horas post Purificationem usque ad Completorium Feriae IV Maioris Hebdomadae inclusive : Aue Regina caelorum. 912/913 Cf. Com-

mune Festorum Beatae Mariae Virginis, ad Laudes : Hjmnus : O gloriosa uirgi974 Commune Festorum Beatae Mariae Virginis, in I Vesperis : Hym-

num.

nus : Aue, matis stella.

951 abundantem] add. et 952 quod ipsi] oz. MFB ; ut tales r P, tales] MFB; om. NPRr P, 953/954 erga me — rationes] ad me, et filium meum audiant, qui humilis, pauper et misericors mundo apparuit. Et cuius misericordiae super omnia opera eius. Haec locuta est diuina Misericordia r TEE 956 De precibus — dominarum] oz. M ; add. Cap. XXVII r P, 95* Cum] Postquam r P, 958 diuinae] de me F ; add. rationes r D, 959 nimia] add. uel earum FB ; add. aliarum M altitudine et profunditate] profunditate et altitudine r Pg christianus] adZ. a Chtisto puero nato, Deo et homine ita nominatus 7 du 964/965 cantauerunt — modo] alta uoce, quaelibet modo suo catmen cecinit 7 gps 966 cantabat] cantauit r P; 966/967 aurora — praeoptatum] autota, mundo afferens muhneta semper optatum r P, 971 Alia] Tertia R r P, 972 Dixit — domina] Quarta domina dixit sic R r P, 974 Alia] Quinta R r P;

169. LIBER NATALIS 975;

69

Alia sic : Aue Virgo Maria, Dei mater pia et sancti Spiritus sacrarium. Finitis autem

cantilenis, sanctam Mariam

matrem,

Virgi-

nem | rogauerunt, quod apud suum | benedictum Filium intercederet, ut ipsas in cordibus hominum exaltaret, et specia98o liter in domino Philippo, rege Franciae. In quo prae ceteris mundi rectoribus singulariter pollent hodie iustitia, ueritas, fides, caritas, recta spes in beatitudine, pulchritudo cum fortitudine, magnanimitas cum temperantia, largitas cum pruden-

P 22va

R rzzorb

tia, humilitas et deuotio et christiana religio, pietas, benigni- M 64t 985 tas, | sapientia, castitas, et breuiter | dona plurima, naturalia, N xotb

gratuita et infusa, quatenus, cum ipse sit pugil ecclesiae et | B defensor fidei christianae, libros et dicta Auerrois expelleret et extrahi | faceret de Parisiensi studio, taliter quod nullus de P cetero auderet allegare, legere uel audire ; quia multos errores 99o turpissimos continent contra fidem, et, quod est deterius et

periculosius, dictos errores frequenter generant in pluribus et diuersis. Et est turpe et dedecus dicere christianis, quod fides magis est improbabilis, quam probabilis uel apparens ; quod dicunt et asserunt Auerroim haereticum imitantes. 977 sanctam] sacraDei — et] mater plena gratia r P; 975 Alia] Sexta R. r P; exaltaret] ad hoc, ut ipsi semper seruire 979 ut] quatenus r P; tissimam r P; possint tamquam fidissimae ancillae, a modo exaltaret. Annuit benignissima fegina, Dei mater et misericordiae praecibus dominarum, quae ubi paruuli Iesu pedes humiliter osculatae sunt, multum consolatae abierunt (abierunt] sunt P;).

Cap. XXVIII

Hanc uisionem uidit Raimundus (Raimundus] Remundus 7) Parisii, quam non multo post ad utilitatem christiani populi et honorem dati pueri Iesu Chtisti sztiptis redigere uoluit, quem et compleuit eodem in loco, in nocte natalis Domini, anno 981 pollent] ab incatnatione paruuli nati millesimo trecentesimo decimo 7 P; 979/987 et specialiter — christianae] Et completum, obtulit possent RMFEB magnifico et glorioso Francorum regi Philippo, cui humilimas preces aliquas patiter porrexit : Prima fuit, ut ad honorem natiuitatis sanctissimi pueri, cum in ipso prae ceteris mundi rectoribus possint hodie singulariter iustitia, ueritas, fides, catitas, recta spes in beatitudine, regni decus cum fortitudine, magnanimitas cum temperantia, largitas cum prudentia, boni exsequendi uoluntas cum potentia, humilitas, deuotio et christiana religio, pietas, benignitas, sapientia, castitas, et in summa dona plurima naturalia gratuita et infusa, placeat illi esse christianae fidei defensor, cum pugil sit ecclesiae ;principibus suis inuigilare et rectoribus de ecclesiae, ut omnia fiant in bono ordine, sine confusione ; extirpatis undique

non tegno suo uitiis et in omni perfectionis gradu plantata uirtute, ut (ut] et P;) solum dicatur regnum eius, sed sit operibus christianissimum, et ipse tex, omnibus 987/992 christianis regibus in omnibus uirtutibus oficiis regis exemplum. 7 P; celsitudini libros et dicta — diuersis] Secunda fuit, ut placeret eius christianissimae facete libros et dicta Auertois expellere et de studio Parisiensi extrahi et extirpare

sic, ut nullus de cetero et foedissimis erroribus est, multos et graues in 992/994 Et est TJB;

eos audeat allegare, legere ucl audire, quia quam plurimis scatent contra sanctissimam fidem ; et quod peticulosius dies nouos errores in pluribus illos legentibus aggenerant. turpe — imitantes] Turpe enim est, christianis dicere, nos-

alia ttam sanctam fidem magis improbabilem esse quam qrobabilem, et innumera

P;) (alia] ozz. P5) absurda. Quae insolenter dicunt Auerroim (Auerroim] Auerroem haereticum imitantes. 7 P;

88v

22vb

70 995

169. LIBER NATALIS

Et etiam, quod dominus rex, magnificus atque potens, cum papa et cardinalibus ordinaret, quod Parisius et alibi essent loca et studia, in quibus diuersa linguagia fidelium et infidelium docerentur,

ut uiri deuoti, sapientes et | litterati ad | P 23fa

exaltationem fidei per mundum uniuersum euangelium praedi- R 120va rooo carent, et per Dei gratiam inuenirentur plurimi, qui uellent propter Christum martyres fieri, sicut apostoli et eorum discipuli uoluerunt. Et quod talis ordinatio sic firmaretur, quod duraret, usquequo infidelis populus fideli populo uniretur, et esset unum. owile et wnus bastor (Ioh. 10, 16), sicut est prophe1005 tatum ; et omnes

laudarent

et cognoscendo diligerent istum

puerum benedictum, quem modo negligunt, uituperant et ignorant. | Vlterius dixerunt praedictae sex dominae, quod dominus rex Francorum cum affectu et desiderio dominum papam rogaret roro et requireret cardinales, quod de omnibus | religiosis militibus N rova fieret unus ordo, | qui debellantes contra turpem populum in- P 23tb fidelem acquirerent Terram sanctam ; et quod ecclesia tribueret decimas et alia auxilia copiose. Nam contra talem Christi militiam, Saracenus populus nullatenus posset stare. 1015; Et quia rex est defensor fidei, tenetur ad honorem pueri talem petitionem facere et attentus dictum negotium promo-

995/1007 Et etiam quod dominus — ignorant] Tertia fuit, ut magnifico christianissimo regi placeret in suo (suo] oz. P;) studio parisiensi loca quaedam ordinare, in quibus uatia infidelium docerentur idiomata, ut uiri deuoti, sapientes et litterati uatias linguas edocti, ex christianissimo regno, summo illis pontifice suam auctoritatem et benedictionem largiente pe* uniuersum mundum mitterentur (mitterentut] mitterent P) euangelium praedicaturi. Quod si in hoc regno tentatum esset, in aliis regnis et terris statim reciperetur ista ordinatio. Et per Dei gratiam, quae nunquam deest paratis, inuenirentur plurimi, qui uellent propter Christum martytes fieti sicut apostoli et eorum discipuli. Et bonum esse uideretur, ut haec ordinatio tamdiu obseruaretur et (et] ut P&) duraret, quousque fieret unum ouile et unus pastor, quemadmodum prophetatum est, ut omnes laudarent et cognoscendo

diligerent Christum dominum Dei filium, qui modo uituperatur, negligitur et ignoratur. r P; 1012 ecclesia] etiam f 1008/1021 Vlterius dixerunt — iocundetur] Quarta fuit, ut placeret serenissimo regi togate et adhortati summum pontificem, et (et] ut P;) suae sedis assessores, ut (ut] et D;) ae omnibus religiosis militibus fieret unus ordo, qui, debellantes contra populum infidelem, tecupetatent Terram sanctam ; et ut etiam tribueret decimas et copiose alia praesidia, ad fidei nostrae defensionem augmentationem et perditorum recuperationem. Et iustum est piissimum regem, cum sit fidei defensor, ad honorem natiuitatis sanctis-

simi pueri talem petitionem facere et attentius (attentius] attentiuae P,) dictum negotium procurare ; et dominus Papa et sui principales assessores ad hoc specialiter sunt obligati, quia sancto puero subditi, super quo ecclesia catholica est fundata, ut (ut] et P;) per totum mundum puer Iesus, Dei filius uniuersaliter adoretur ; et ut sit obstructa uia ad inferos descensus et caeli apertus additus, et (et] ut Pj) totus caelestis exercitus in plenitudine iocundetur z P,

169. LIBER NATALIS

PE

uere. Et quod dominus papa et omnes cardinales sunt ad hoc specialiter obligati, quia praedicto puero subditi, super quo ecclesia catholica est fundata, ut per totum | mundum puer Rrzovb 1020 lesus | uniuersaliter adoretur ; et obstructa uia descensus ad inferos totus caelestis exercitus plenitudine iocundetur.

2. [RESPONSIO PVERI PER MARIAM ET MISSIO SEX DOMINARVM] Verba, quae prae|dictae dominae sex dixerunt, multum beatae Mariae Virgini placuerunt. Et dixit, quod hoc erat altius et 1025 melius negotium ad laudandum puerum et ad salutem hominum, quam posset fieri uel ab homine cogitari. Et praecepit eis, quod irent ad regem Franciae et ei dicerent uerba illa, et quod praedictum negotium sanctum et arduum uiriliter et benigne cum tota sua regali potentia acceptaret, et ad istud 1050 negotium exequendum et promouendum Philippum, filium

P 23va

regis Maioricarum, clericum, consanguineum suum, induceret,

qui est illustris, deuotus et humilis, paratus et bene dispositus, ut cum papa et cardinalibus suis tamen assensu et consilio habitis, sanctum prae|dictum negotium promoueret. 1055 | Et ulterius Maria Virgo, mater pueri dixit eis, quod si rex Francorum hoc faciat et deuote suis uiribus exequatur, pro certo sciat, quod Filius meus eum iuuabit, custodiet et defendet ; et ego eum rogabo et rogare non cessabo cum tota multitudine beatorum. Et si dictum negotium ueniat ad effec104o tum, heu quanta laetitia, quanto gaudio, suauitate | et dulcedine in aeterna beatitudine anima regis | perfouetur, et etiam illorum omnium, qui dabunt consilium et iuuamen. Beatae Mariae Virginis finito sermone, ei sex dominae promiserunt, quod ad | dominum regem Francorum uenirent, et 1045 ei supra dicta exponerent, uel Raimundum mitterent, qui dicto regi omnia per ordinem explicaret. Et | hoc facto praedictae sex dominae cum reuerentia et magno gaudio a benedicto puero et eius matre Virgine recesserunt, dicentes, quod sciebant de cetero, quo modo esset ad 105» honorandum puerum et eius matrem Virginem procedendum, 1030 Philippus, filius Iacobi II, regis Maioricarum (1276-1285 et 1295-151 1), natus citca annum 1282 post annum 1340 mortuus est. Cf. Hrt.LGARTH, 52 et 55. 1023/1034 Verba, quae praedictae — promouetet] ozz. 7 P: consilio] consensu R ; aZ. et auxilio RMFEB

modi FB ; huius M ; h'ms R

1035 Virgo] oz. «

1033 et] ozz. NPRB

1034 habitis] INP ; huius-

1035/1042 Et ulterius —

iuuamen] Et si id attentabitur (attentabitur] attendatur P,) nihil diffidendum est de

diuino auxilio e* Christi saluatoris et matris eius sancdssimae Virginis, quae suum filium gloriosum cum multitudine beatorum orare non cessabit, ut suos in hac te 1041 perfouetur] refouetur PF; seruitores iuuet, custodiat et defendat. r P; 1047/1052 1043/1046 Beatae Mariae v- explicaret] oz. r Ps perfruetur RB Ps r oz. ] chtistianum — facto Bt hoc

N rovb

P 23vb

R r21fa

B 89t

M. 64v

P 24ra

72

169. LIBER NATALIS

et quod de omnibus hominibus uniuersi non fiat nisi ouile unicum christianum. V

[Missio

Raimundi]

I. DE LAMENTATIONE

RAIMVNDI

1555.

Dum sex dominae ad dominum regem Francorum ueniebant, loquentes de his, quae audiuerant et a matre pueri habuerant in praeceptis, inuenerunt Parisius Raimundum, longam barbam habentem, clamantem et dicentem : Heu mihi ! In quanta angustia sum positus, tristis, flens et doljorosus, P 106o solus, impotens et antiquus, et quasi | ab omnibus uilipensus. N Laboraui diu, quantum potui, cum summis pontificibus, pluribus praelatis et principibus, ut puer nobis natus, Iesus, in terris a gentibus laudaretur, et gentes salutem reciperent animarum. 1065 —Cum Sara |cenis fui pluries, de fide cum ipsis disputans, cap- R tus, percussus et a terra eorum expulsus, perlustrans postmodum multas terras ; et adhuc, quod desidero, non inueni.

Dico et gentes moneo, ut honorem puero faciant. Quae dicunt, quod bene facio et bonam intentionem habeo ; sed | in eis 1070 meum desiderium minime operatur. Iterum ait senex Raimundus : Sum tristis et languidus et multo languore plenus, quia quod scio philosophicum uel theologicum, altum et sublime, ad confundendum errores infidelium et soluendum dicta erronea contra fidem per Artem 107; generalem, quam habeo Dei gratia mediante, nullum quasi inuenio, qui ipsam Artem uelit uel possit complete discere uel habere. Et quia dies iam ueniunt, ut funis argenteus dirumpatur,

doleo, quod talis Ars

coniparabilis, omnino perdatur. 1075

24rb r1fa

rz21rb

P 24va

| nobilis, nulli thesauro P 24vb

2 [RESPONSIO SEX DOMINARVM]

Dum sic Raimundus existebat in sua lamentatione, tristitia

et dolore, sex praedictae dominae transeuntes per locum, audientes eundem lamentari et dolere quam plurimum, quia ita parua deuotio erga puerum in gentibus reperitur, simul 10$ conuenerunt, quod ad dominum regem secum Raimundum ducerent, ut una cum ipsis domino regi supplicaret et expo |neret de negotio nati pueri Iesu Christi. Cui dixerunt, | quae 1054/1089 De lamentatione Raimundi — factum] oz. r P, 1055 dominum] oz. RMFB 1073 theologicum] theologum INPR 1084 simul] ozz. a

N ir£b R 121va

169. LIBER NATALIS

(

73

uiderant et audiuerant et praeceptum a beata Virgine eis factum. 1990. Tunc dictus Raimundus, surgens a fletu et tristitia, de magno gaudio exultauit ; et cum dominabus iocundus iuit ad supplicandum domino regi de ne|gotio ante dicto, sperans in Domino, quod adhuc suum desiderium ueniat ad effectum. Et cantauit laudes et gratias altissimae trinitati. 1095

P 25ta

3. CANTILENA RAIMVNDI

Laus et honor Dei essentiae, diuinisque personis et dignitatibus earum. Recordemur et amemus Iesum Nazarenum et Mariam Virginem, matrem eius. Exspectemus et desideremus carnis resur1100 rectionem, et in caelis coram Deo magnam et sempiternam glorificationem. Et dum sic cantat, ter signo crucis | fronte se signat dicens : B 89v

Age Maria Virgo cum tuo Filio benedicto in negotio supra dicto propter Filii amorem et totius trinitatis honorem. 113; Liber iste fuit in nocte Natalis conceptus. Et fu|it factus

P 25tb

et finitus Parisius, ad honorem Dei mense Ianuarii, anno 1310

incarnationis Domini nostri Iesu Christi. | Haec est uisio, quam ego Raimundus, barba floridus, ui|di M 6st

Parisius, non est diu. Quam scribere uolui ad utilitatem chris1110 tiani populi et ad honorem nati pueri, Iesu Christi, qui regnat cum Patre et sancto Spiritu, unus Deus.

1090/1093 Tunc dictus — effectum] Haec ubi supplicuit Raimundus (Raimundus]

Remundus r), tegi libro praesentato, recessit, et Christo domino, ad cuius honorem

ipsum compilauerat, commendauit, eum suppliciter rogans, ut uellet eius petitiones audite, et cot regis et omnium principum terrae Christianorum ad effectum moue1091 iocundus] te, quo ubique cognosceretut, recoleretur et amaretur. rP; 1094/1111 Et cantauit — Deus] Et ut dignum est RAMB ; iocundius P ; oz. a Virgini gloriosae ubique et benedicto filio suo, Deo incatnato, et ex ca in mundo nato, regnum et imperium in sempiternum tribueretur, cui cum Patre et Spiritu est aequalis honor et gloria in saecula saeculorum. Pii eremitae Raimundi (Rai1099 Exspectemus] FB ; mundi] Remundi 7) libelli de Natali pueri finis. 7 ID conceptus] inB Natali Natalis] 1105 JNPR spectemus ; M espectemus 1111 1108 floridus] florida .M factus] perfectus RMFB ceptus MEB

Spiritu] add. trinus et F

R121vb

349

pe

(

"5 naa ERE e E MAT

n) : EE un

170 LIBER LAMENTATIONIS

PHILOSOPHIAE

Parisiis, 131r II

E

i

LU

er

^re EABIBSOGNEITII EN

*

E

e

»

I

É

AD LIBRVM LAMENTATIONIS PHILOSOPHIAE PROLEGOMENA Librum lamentationis Philosophiae Raimundus finiuit Parisiis mense Februario anni r31r1. Eodem mense Februario Raimundus praeter hunc librum duos insuper composuit libros, uidelicet Lzbrum Contradicttonis (IROL, op. 171) (!) et Librum de syllogismis contradictoriis (ROL, op. 172) (2). Quorum librorum alter ab altero separari nequit; manifestum quoque est Librum de syllogismis contradictoriis scriptum esse Libro Contradictionis 1am finito (?). Excepto codice R, fragmentum dumtaxat continente Libr:

lamentationis Philosophiae, omnia manuscripta adhuc nota testantur hunc quoque librum compositum esse mense Februario anni 1311. Quod etiam confirmatur ab omnibus catalogis et bibliographis, qui de compositionis tempore et loco aliquid dicunt. Non satis autem constat, utrum Liber lamentationss

Philosophiae nondum Libro Contradictionis composito an Libro de syllogismis contradictoriis iam finito scriptus sit (*). Nobis quidem probabilius esse uidetur Librum lamentationis Philosophiae compositum esse ante Librum Contradictionis, id est Libro natalis pueri paruuli Christi Iesu (ROL, op. 169) immediate finito. Compositio enim L2bri lamentationis Plhalosophiae, (in quo agitur de lamentatione ipsius Philosophiae, occursu

Contritionis et Satisfactionis cum

Raimundo,

reue-

latione Philosophiae per solemnem principiorum suorum promulgationem, missione Raimundi) similis est compositioni

Libri natalis. Libri nostri stilus, Contritionis, Satisfactionis et Raimundi Libri natalis iam. actorum in scaenam inductio, commemoratio dignitatum diuinarum, reginarum scilicet Libri natalis, connexionem immediatam et continuam inter

personas Libri lamentationis et Libri natalis demonstrant. Liber lamentationis Philosophiae quaedam Libri natalis continuatio est. Dominae Philosophiae enim duodecim maiorum principiorum solemnis reuelatio, mediante qua in Libro natales a duodecim reginis paruuli pueri Christi Iesu uitae supernaturalis laudatur gloria, completur in Libro lamentationis Philosophiae a. duodecim naturalibus Philosophiae principiis, quibus natura a Deo creata exornatur. Quibus omnibus confirnamur Raimundum adductum structura, personis, rebus in Libro natalis propositis scripsisse (1) cf. ROL, op. 171 (2) cf. ROL, op. 172 (3) cf. ROL, op. 172 (4) cf. exempli gratia Ot 145 : Ante ROL, 191 : Post ROL, op.

: Clausula finalis. : Clausula finalis. : Ad Librum de syllogismis contradictoriis Prolegomena. : Av 161 : Post ROL, op. 172 ; Glfd : Ante ROL, op. 171 ; op. 171 ; PAsQUAL, Cap, XXVI ::Post. ROL, op. 1725. Pla 172.

78

PROLEGOMENA

Librum lamentationts Philosophiae. Quem librum Parisiis finitum esse constat ex tempore compositionis, scilicet Februario. r311, quo mense Raimundus ibidem uersatus est; ulterius e scopo eius anti-auerroistico ; postremo ex unanimi traditionis tam manuscriptae quam bibliographicae testimonio. Nemo umquam dubitauit quin Raimundus Lullus hunc librum composuerit. Confirmatur authentia operis clausula finali omnium codicum manuscriptorum, decem scilicet adhuc notorum, necnon, ut lam dictum est, similitudine structurae

et generis dicendi : Praesertim cum ea, quae in utroque libro geruntur, sibi inuicem respondeant. Praeterea eaedem sunt personae, quae primas partes agunt. Accedit ut auctor Libr: lamentationts Philosophiae expresse Librum natalis alleget (?). Raimundi denique est doctrina libri ususque uerborum. Quibus omnibus Raimundum auctorem esse huius operis confirmatur. Praeterea Liber lamentationis Phiülosophiae continetur in catalogo Electorii (?), uetustissim oillo operum Raimundiindice, tamquam genuinum magistri Maioricensis opus. Quod et confirmatur ab omnibus prioribus et posterioribus catalogis et bibliographis. Disserit auctor in Libro lamentationis Philosophiae de uera philosophia cum intentione quadam apologetica atque antiauerroistica, idque modo scaenae allegoricae. Philosophia, nobilis dominae partes agens, recurrit ad regem (Philippum) tamquam iudicem iustitiae et fundamentum ueritatis. Accusat Auerroistas errorum grauium, ius sibi uindicat, ut magni aestimetur tamquam ancilla theologiae, causam

suam defendit contra calumnias atque offensiones sibi assidue allatas ab Auerroistis ueram philosophiam ignorantibus. Qua accusatione et suae ipsius defensione finita domina Philosophia, sub arbore quadam apud fontem congregata cum suis duodecim principiis uehementer lamentatur atque dolet de tanta et tam obscura uerae philosophiae ignorantia Parisiis regnante. Alta uoce auxilium petit a deuotis et sapientibus

uiris, ut eam iuuent ad has res celerrime reformandas.

Dum Philosophia sic suspirat, Raimundus apparet una cum dominis Contritione et Satisfactione. Id ualde gauisa domina Philosophia suam intimam ueramque essentiam Contritioni,

Satisfactioni

et Raimundo

ostendit,

disserens

de duodecim

principiis suis, efferentibus per duodecim libri capitula uerae Philosophiae essentiam et sublimitatem. Qua Philosophiae reuelatione finita paratum se esse dicit Raimundus ad quodli(1) cf. prologum huius operis. (2) Catalogus Electotii 114 (113).

PROLEGOMENA

79

bet negotium suscipiendum. Rogatur ergo a philosophia, ut ad regem Philippum Franciae eat, quem certiorem faciat de Philosophiae manifestatione sibi data. Hoc tractatu philosophico Raimundus, tamquam nuntius philosophiae, magna cum urbanitate atque sollertia inducere conatur Philippum, regem Franciae, amicum et benefactorem suum, ut ueritatis defensor et fidei christianae propugnator Auerroistarum errores repellat et ueram atque puram philosophiam christianam ad uictoriam perducat. Librum lamentationis Philosophiae Raimundus composuit lingua latina. Textus traditio manuscripta adhuc nota decem continet manuscripta integra et unum fragmentum. Saeculi XIV sunt unus codex et fragmentum, saeculi XIV/XV alius codex, saeculi XV quinque codices, saeculi XVI et XVII/XVIII singuli codices. Nicolaus Antonius, Thomasinum (Bibliotheca Patauina, pg. II3) secutus mentionem facit manuscripti cuiusdam ignoti Libri lamentationis Philosophiae, olim in bibliotheca Nicolai Treuisani Paduensis asseruati ('). Praeter haec manuscripta exstant septem editiones latinae integrae Libri lamentationis Philosophiae ; quarum duae Parisiis impressae sunt, una Palmae Maioricarum et quattuor Argentorati. Vetustissimam editionem Parisiis imprimendam curauit 18. Februario 1516 (RD 58) Iopocvs BapiIvs, quo auctore denuo Parisiis impressa est 1. Aprili 1518 (RD 67) (?). Tertia editio in lucem prodiit Palmae Maioricarum anno 1745 ex typis MicHAELIS CERDÁ et MICHAELIS AMOoRÓs (RD 332). diis ZETZNER typis mandauit nostrum librum Argentorati anno 1598 (RD 144). Quae editio nititur editione Parisiense, facta 18. Februario 1516 (RD 58). Zetzneri editio anni 1598 correcta ab ipso ZETZNERO uel ab eius successoribus, denuo impressa est Argentorati annis 1609 (RD 162), 1617 (RD 180) et 1651 (RD 233). HLF editionem quandam commemorat Maioricensem anni 1606 (RD 159) (3); notandum est autem LiTTRÉ editionem Libri Desconort (RD 138) confudisse cum editione Libr lamentationis Philosophiae (*). Patauina, (1) ANTONIO, pg. 128, nt. 100 : LXXXI, adnotat : Ms. est in Bibliotheca ; quae fuit Nicolai Treuisani, 'Thomasino teste (pg. 113 Bibliothecae Patauinae) cf. CusrunER, pg. 604 : LXXXI ; SoLLIER, pg. 66b : LXXXI. Josse Bade, lll, (2) RENOUARD, PrirLiPPE, Bibliographie des impressions et des oeuvres de. in Bibliotheca , Renouatd est usus quo exemplar, 67; RD cf. 46; pg. Paris 1908, 67. RD cf. ; exstat si Vniuersitaria Gandauen

(3) HLF, pg. 242 ; cf. CA 189

(4) cf. RD 158 et 159

80

PROLEGOMENA

Ad textum constituendum adhibuimus praeter manuscripta infra nominanda editionem Parisiensem (RD 58), 18. Februario I516 impressam, et editionem Argentorati factam anno 1651 (RD 233). Codices et editiones quomodo inter se dependeant, stemmate sequenti figuretur, quod his obseruationibus explicatur :

E XIV

XV

es

o

im

P

ET T 2]

K

X

VAS B

S

XVI

C

[

€———————

XVII

[^7]e

M;

o,

P

Duas principales familias in hac arbore genealogica assignamus, quorum altera a codicibus N T K (a : 77, 80/81, 322 facit

siue) et altera a codicibus

C

XM

BSM s Oi et editionibus i s; I»

(B : 32, 70, 102, 105, 115, 117, 172/173, 320, 356) formatur. Codex N propria exhibet menda (65 alia, IO7 hoc, 307, 322 fabricat). Codices T K a communi fonte dependent (222, 955, III2), sed alter ab altero non procedit (T : 6 bonis, 7 fructuo-

Sae, 47, 92 dixit, 94 ueritatis, 112, 116, I209, I56 ; K : 83, 228). Familia codicum C XMBS M; O, et editionum i s; p sub-

diuiditur in duos ramos. Qui sunt C X (13, 17 Auerroistis, 17 dr 602) et MB Sis, M5 O, p (132 de, I7I, 273, 316, 348, 360,

305).

PROLEGOMENA

8r

Codices C (20, 94, 165, 220, 228, 228/229, 256, 257) et X (4, I4 actiuando, 138, 195, 205, 222, 270, 276) immediate ab inuicem non dependent.

Ramus alter (e) in duos ramulos diuiditur, M B $ scilicet (17 quod, 20, 24, 29, 30 Natali, 52 alia, 52 et uos alia, 603, 73, 76, 90, 95) et i s; M; O, p (6, 7 maxima, I3, 71, 129/132, 143 sum finis eius, 210, 262/263, 263, 266). A codice M, qui propria habet menda (r, 3, 6 bonis, 6/8, 12, IO, 30, 40 argenteam, 79, 130), differunt codices B et 5 communibus lectionibus erroneis et omissionibus (49, 123/127, 132 passio, 179 sua — primitiue, 227, 261, 269/271). Codex 5, exhibens omnes errores codicis B et propria menda (6/8, 41, 53, 76, 92, 129/132, 154, 165), a codice B immediate dependet. Editiones i $5 p et codices M, O,, etsi a communi fonte originem ducunt, duos ramos diuersos constituunt. Qui sunt i s? M5

(52, 82, 119, 192, 292/293, 303, 351/352) et O; p (8, 24, 52/53,

67, 83, 1oo/ror, rr9, 189). Editio s; immediate sequitur editionem i et codex M; editionem s; (sa M; : 3, 143, 155, 176, 193,

I194, 236, 248, 260, 269 ; M; : 17 quod, 56/57, 106/110, 149/150, 205/206). Codex O, et editio p, etsi communem fontem habent, inter se differunt (O, : 30 quae sunt, 40, 48 laudem, 52, 137,

I96; p : 40 sum, I45). Fragmentum R cum ramulo codicum M B $ quodammodo connexum esse uidetur (11). Ex huius stemmatis structura sequitur, ut ea lectio in textum recipienda sit, quae ad alteram ex principalibus familiis a uel B pertinens insimul lectione significatiua alterius familiae traditur. Vbi codices familiae a contra f concordat, eum textum recepimus, qui melius contextui respondet. Vbi textus mendose traditus est, eam lectionem recepimus, quae textum erroneum correxit (374, 608, 1028, 1294). Catalogi et auctores principales, qui Lébrt lamentationis Philosophiae mentionem faciunt, ordine chronologico hic enumerantur :

Catalogus Electorii 114 (113) ; BoviLLvs, pg. 38b ; PROAZA, f. 221vb ; DiMAs DE MIGUEL, pg. 65 ; Catalogus codicis Am-

brosiani, f. 382v : Nr. 194 ; Biblioteca de Poblet, f. 22601 NT. 47 ; WApDING-Scriftores, pg. 298a ; ANTONIO, pg. 128, nr. 100:

LXXXICCUSTURER,

pg. 604. : LXX XI ; MOG I, Or, nr. 122 ;

SOLLIER, pg. 66b : LXXXI ; IOHANNES A S. ANTONIO, pg. 38b : Nr. 138 (BUF) ; PAsQuar I, Cap. XXVL*Ps.2875 Cap.

XXXII : Pg. 372 ; BovER, pg. 588 : Nr. 81 ; RENAN, pg. 257 ; HLF, pg. 241 : Nr. LV ; KEICHER, pg. 60 ; pg. 79 ; GOTTRON, peorossdbo color100, VIT S5 RD SOEB0 n07 c T4244 159. 162 ; 180 ; 233 ; 322 ; PEERS, pg. 345 ; pg 438 ; Ot 145 ; Gl fd ; Av 161 ; CA 189 ; TARRÉ, pg. 163 ; pg. 164 ; Diaz v Diaz 1875 ;

Pla 191 ; LLINARES 169 ; HILLGARTH 116-117 et saepius.

m

een i

iex ddRE

stüs od.r ie d gotten

]

m

P ra oi t.90 um XN gt tn snetos 13. '?

4

SN neige S loc PE "ME ah i t zu ^b *

m

Pi xu

mA

17b i

A YImOOt t

EET

-

í

NAE

J

T UE ("1 43

f cesa Yr* ds. ^7] Sx PK)!

^s

ts gp

"4

I uos

e

LIBER LAMENTATIONIS

PHILOSOPHIAE

CODICES ET EDITIONES Barcelona,

Biblioteca Central, 682 (XV), f. 9or-102t. Cortona, Biblioteca del Comune e dell" Academia Etrusca, 132 (213) (X VD, f£. rt-44v. IL. Bernkastel-Kues, St. Nikolaus-Hospital, 84 (XV), f. 103t-113v. Madrid, Biblioteca de la Universidad Central, 65 (XV), f. 65r-8or. München, Staatsbibliothek, Clm. 10597 (XVII), f. 98t-121v. e Roma, Biblioteca Nazionale Centrale Vittorio Emanuele II, Fondo Vittorio Emanuele 244 (XIV), f. 11va-27ta. Montsettat, Biblioteca del Monasterio, 341 (XVII/XVIIT), Int. I : f. 1t-41f. Paris, Bibliothéque Nationale, lat. r6111 (XIV in.), f. rz21vb: Fragmentum. Roma, Biblioteca Casanatense, 1533 (XV), f. 34v-46t. Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Ottob. lat. 1405 (XV), £. 163vb-175va. NECI ET EEq en Bruxelles, Bibliothéque Royale, Fonds géneral, 2955 (19410) (XV), f. 6va-17vb. hr Duodecim principia Philosophiae Remundi Lulli, quae et lamentatio seu expostulatio Philosophiae contra Averroistas et. Physica eiusdem. dici posSun, Paris 1516, 18 Februarii (RD 58), f. A,-C,. Duodecim principia Philosophiae Rezundi Lulli, quae et. lamentatio seu expostulatio Philosophiae contra "Auerroistas et. Physica eiusdem dici posJuni, Paris 1518, 1 Aprilis (RD 67), f. A,-C,. Liber lamentationis Philosophiae, in : BEATI RAvywvNDI LvLLI Opera Parva (RD 552), Palma de Mallorca 1745, Tomus IV, Int. I : pg. I-91. Duodecim principia Philosophiae M. Raymundi Lulli, quae et lamentatio 4eu. expostulatio Philosophiae contra JAuerroistas et PHysica eiusdem dici possunt, in : RAvyuvNpr LvrrI Opera ea quae ad inventam ab ipso artem universalem, scientiarum artiumque omnium brevi compendio, firmaque memoria apprebendendarum, locupletissimaque vel oratione ex fempore perfractandarum pertinent, Axgentinae 1598 (RD 144), pg. 117-153. 5, — idem, ut supra ;Argentinae 1609 (RD 162), pg. 112-146. f, — idem, ut supra ;Argentinae 1617 (RD 180), pg. 112-146. fs ld] — idem, ut supra ; Argentinae 1651 (RD 233), pg. 112-146.

LIBER LAMENTATIONIS

PHILOSOPHIAE

DE LAMENTATIONE* DE LAMENTATIONE DVODECIM PRINCIPIORVM PHILOSOPHIAE CONTRA AVERROISTAS" DE LAMENTATIONE PHILOSOPHIAE? DE LAMENTATIONE PHILOSOPHIAE AD REGEM FRANCORVM* DvoDECIM PRINCIPIA PHILOSOPHIAE? DvoDECIM PRINCIPIA PHILOSOPHIAE MAGISTRI RAIMVNDI LVLLI, QVAE ET LAMENTATIO SEV EXPOSTVLATIO PHILOSOPHIAE CONTRA AVERROISTAS ET PHYSICA EIVSDEM DICI POSSVNT' DvoDECIM PRINCIPIA PHILOSOPHIAE, QVAE ET LAMENTATIO SEV EXPOSTVLATIO PHILOSOPHIAE CONTRA AVERROISTAS ET PHvsICA RAIMVNDI DICI POSSVNT* DvonpECIM PRINCIPIA PHiLOSOPHIAE RAIMVNDI LVLLI, QVAE

ET LAMENTATIO SEV EXPOSTVLATIO PHILOSOPHIAE CONTRA AVERROISTAS ET PHYSICA EIVSDEM DICI POSSVNT" DvoDECIM PRINCIPIA, QVAE ET LAMENTATIO SEV EXPOSTVLATIO PHILOSOPHIAE CONTRA AVERROISTAS ET PHYSICA RaArMVNDI DICI POSSVNT! ExPosTrvLATIO PHILOSOPHIAE CONTRA AVERROISTAS! Ex»PosTVLATIO PHILOSOPHIAE IN AVERROISTAS* LAMENTATIO PHILOSOPHIAE! LAMENTATIO PHILOSOPHIAE CONTRA AVERROISTAS" PHILOSOPHIAE CONTRA SEV EXPOSTVLATIO LAMENTATIO AVERROISTAS" PHILOSOPHIAE CONTRA SEV EXPOSTVLATIO LAMENTATIO ? RAIMVNDI PHvysICA ET TAS AVERROIS LIBER LAMENTATIONIS DVODECIM PRINCIPIORVM PHILOSOPHIAE CONTRA AVERROISTASP? — — — —

BoviLLus, pg. 38b ; Catalogus Electorii 114 (1123). Av 161 ; RENAN, pg. 257. Biblioteca de Poblet, f. 236r : Nr. 47 ; D1MAs DE MIGUEL, pg. 65. 655 Catalogus codicis Ambrosiani,f.582v : Nr. 194 ; DiMAS DE MIGUEL, pg. PROAZA, f. 221vb.

;KEicHER, e — Av 161, cf. r; CA 189; Gl fd, cf. t; HLF, pg. 241 : Nr. LV pg. 6o ; LLINARES 169 ; PEERS, pg. 345 ; pg. 458 ; Pilar

[us

Porn

|— ANTONIO, pg. 128, nt. 100 : LX XXI ;CUSTURER, pg. 604 : LXXXI ; SorLIER, pg. 66b : LXXXI. Uie ev MOG I, 61 nt. 122.

cf. not. h et n.

CA 189; RD 59 (pg. 5D-

pg. 164. PasquAr I, Cap. XXVI : Pg. 287 ; Cap. XXXII : Pg. 572 ; TARRÉ, cf. not. h et n. KxicHER, pg. 60; pg. 79; cf. o. cth? ddgEg ANTONIO, pg. 128, nr. 100 : LXXXI ; Bovzn, pg. 588 : Nr. 81 ; CUSTURER, 6.8 'd Ene dBcp n gddo : Nt. 138 (BUP); pg. 604: LXXXI ; IoHANNES A S. ANTONIO, pg. 38b

SorLreR, pg. 66b : LXXXI ;WappriNc-Seriptores, pg. 298a.

86

:170. LAMENTATIO

PHILOSOPHIAE

LIBER LAMENTATIONIS PHILOSOPHIAE? LIBER LAMENTATIONIS PHILOSOPHIAE SEV DVODECIM PRINCIPIA PHILOSOPHIAE" PHyYysICA RAIMVNDI [*DE PLANCTV PHILOSOPHIAE, THEOLOGIAE ET RAIMVNDI'] [(*DE PLANCTV THEOLOGIAE ET RAIMVNDI"]

Deus, cum tua altissima sapientia et uirtute Incipit Liber lamentationis Philosophiae.

5

Principum illustrissimo ac Francorum serenissimo regi, domino Philippo, lesu Christi munere eiusque admirando iuuamine regalium corona excellentissima refulgenti, eiusque gratia tam naturae bonis quam animae mirifice decorato, Philosophia eiusque principia duodecim maxima fructuosae salutis incremento diutissime gratulari. PRorocvs

IO

Quoniam certum dignoscitur apud illum esse impetrandum auxilium, qui potestatis claritate triumphat, et cum ego inter christianitatis reges prae caeteris uos fulgentem nouerim potestate christianaeque fidei zelo, quam maxime etiam caritate, ideo ad uos recurro, tanquam adiutorem condignum atq — Av 161,cf.t;B :f.9ot; C: f. 3£ ; CA 189 ; Diaz y Draz 1875 ; Gl fd, c£. e ;

GorTRON, pg. 195 ; HLF, pg. 241 : Nt. LV ; LruiNARES 169; Lo col. 1106, VI 285:M' Sf: 651. 5;N 28. 11va5! Op

£i xe €

rds; IPRERSS pg. 345 ; Pla

191 ; R : f. rgrvb ;MOG I, 61; T : £. 163vb ;TAnRÉ, pg. 165 ; X : £. 6va. Toc

cA m6OIC Cd.

Sic chon E cet — ARIAS DE Lovora, pg. 53, cf. ALós, Los Catálogos, pg. 84 ; dubium est, an idem titulus sit ac Libri Jamentationis Philosophiae. C£. Axós, Los Catálogos,

pg. 84.

u — Biblioteca de Poblet, f. 236r : Nr. 6, cf. Azós, Los Catálogos, pg. 84 ; dubium

est, an idem titulus sit ac Libr? azentationis Philosophiae. C£. AxÓs, Los Catálo405, pg. 84.

4 Philippus IV (Pulcher), rex Franciae (1285-1314). 1 altissima] summa M 1/2 Deus - Philosophiae] oz. K$ M; 3 Principum] Principi M ; Principium sy M; 4 munere] nomine X eiusque] eiusdemque NKCX 6 gratia] dono 7 O, 5 ; domo s, M; naturae] natura M; O, bonis] bonus M ; hominis T 6/8 decorato — diutissime] oz. 5 ; diutissime] ductissime M 9 maxima] NKRB ; maximam XM ; maxime C ; maximo 7 $$ Mg; OL 55 07:4. l — ftuctuosae] fructuosa T 8 gratulari] gratulantur O, 9 Prologus] O, 5 ; oz. cet. codd. 11 et cum ego] NTKCX i; et [add. super lin. cum philosophia] ego R ; et cum philosophia ego MB ; et cum ego philosophia 5 ; teque 5s Mg 5 ; eque O, 12 uos] te C7; nos M ; oz. s, M, O, p 13 etiam] in CX ; et 25 M; Oi p caritate] dominante X ^ 14 uos] te 54 M; O, adiutorem] ad ultorem 7 s, O, 5 ; ad diuctorem M; atque] BS ; ozz. sed add. super lin. R ; adque M ; que X M, ; et C ; oz. INTK i 550, p

170. LAMENTATIO PHILOSOPHIAE

87

15; que columnam maximam ueritatis, pro iustitia cum auxilio impetrando de iniuria mihi in uestra ciuitate | Parisiensi ab Averroistis collata, asserentibus, quod secundum meum modum intelligendi, uidelicet intelligibile, quod est meum subiectum, fides catholica est erronea atque falsa ; sed per credere 20 ipsam ueram esse dicunt ; et ideo faciunt mihi ualde magnam iniuriam, quia meus intellectus non implicat per intelligere et cre|dere contradictionem. Vindictam autem super hoc peto

Des. R

N 11vb

quantum possum.

Quod de cetero dicant, se credere catholicam sanctam fidem, 25; et quod dicant, quod non intelligunt ipsam esse falsam, se autem excusant, quod non possunt intelligere, quod uirgo posset parere filium, nec quod de nihilo fiat aliquid, et sic de aliis articulis fidei, concedendum est quoad sensum et imaginationem, sed non quoad duodecim imperatrices diuinas, in libro 3o De Natali tactas, quae sunt de principiis theologiae, Deo existente subiectum ipsius theologiae, possunt agere ad placitum, quod uirgo pariat puerum et huiusmodi. Ego autem dupliciter sum philosophia uidelicet : Primo cum sensu et imaginatione meus intellectus causat scientiam. Post 5; autem cum duodecim imperatricibus, quae sunt haec : (1) diuina Bonitas, (2) Magnitudo, (3) Aeternitas, (4) Potestas, (5) Sapientia, (6) Voluntas, (7) Virtus, (8) Veritas, (9) Gloria, (ro) Perfectio, (1) Iustitia et (12) Misericordia. Cum istis autem sum superius, et habeo coronam auream ; et cum sensu et 4v imaginatione sum inferius, habens argenteam. Ait Philosophia suspirando atque lacrimando : Confiteor coram istis meis principiis, quae sunt : (t) Forma, (2) Materia, (3) Generatio, (4) Corruptio, (5) Elementatio, (6) Vegetatio, (7) Sensus, (8) Imaginatio, (9) Motus, (10) Intellectus, (x1) Vo4; luntas et (12) Memoria, quod numquam concepi fraudem neque deceptionem contra theologiam ; immo con|fiteor quod sum 30 Liber natalis pueri paruuli Cbristi Iesu compositus est a Raimundo Parisiis, mense Ianuatio 1311; cf. opus praecedens. 16 iustitia cum] iustitiae 7 54 O, p 15 columnam] columnamque 755 O; f — Parisiensi] 07z. 7 53 in uestra Parisiensi] Parisius T';Parisienci X ; Parisiis M; ; collata] 17? Auertoistis] Aristotelistis CX ; oz. sed babet lacunam .M Ob quod] quia collocata T'; in iis [his 5], quae sunt contra fidem illata 7 5 O; P

20 ipsam] christiani MBS 19 catholica] oz;. M KMB$ ; que CX ; om. Ms 24 21/22 et credere — peto] oz. s O4 p ualde] edZ. et MB ; om. C i 54 O, p; et quod] o. € 25 quod] oz. XMB$ Quod] Vt MBS is; Et Op 30 29 diuinas] dictas MBS 28 fidei] add. quod ; s O; p 24 aliis] o7z. 7 53 31 subiectum] quae sunt] quae sciunt O; Natali] dd. id est De Puero MBS$ 39 huiusmodi] homini 55 32 puerum] filium f subiecto B$ i s4 M; Oi p habens] 40 sum] oz. MBS i s O1 p cotonam auream] cortelatiua aurea M 41 Ait] add. argenteam] argenteaM et habeo O, ; habeo P ; add. coronam C 45 fraudem] add. neque dolum 755 O, 5 insuper 5$

N r2fa

88

170. LAMENTATIO

PHILOSOPHIAE

ancilla eius, ut per ea, quae concipio per animam intelligam entia realia et laudem et benedicam Deum et imperatrices, et de essentia Dei notitiam habeam atque de sua intrinseca ope5 o ratione, et sic de suis imperatricibus et de actibus earum. Heu mihi tristi et dolorosae, ait Philosophia, et numquid uos alia mea principia scitis, quod ego talis sum. Et uos alia, ait Philosophia, quid estis. Omnia responderunt, nisi Intellectus, qui tacuit. Dixerunt, quod ipsa erat uera et legalis 5 Io ancilla theologiae. Et tu Intellectus, ait Philosophia, quid dicis. Respondit Intellectus : Ego sum quasi totus peruersus, cum Parisius sit meus discursus in opinionibus, et ideo quid dicere possum. Meum lumen debet esse per claritatem et ueritatem, sed est 6 Oo offuscatum et tenebrosum per falsos errores philosophorum, qui tantum me suffocant, quod uix possum habere anhelitum et uirtutem. Aliud remedium non uideo, nisi quod Deus per regem Francorum me iuuet, et in breui, quia errores crescunt et ueritates

65

7o

suffocantur.

Parisius

autem

est fundamentum,

cum sit fama, quod magis sum in ipsa, quam in aliqua alia ciuitate. | Dum sic Philosophia lamentabatur et dolebat et alta uoce clamabat : Heu mihi, ubi sunt religiosi, uiri bene litterati et deuoti et etiam alii, qui me iuuent, dum sic Philosophia clàma-

bat, suspirabat et lacrimabatur,

| accidit quod Raimundus,

Contritio et Satisfactio exibant Parisius, loquentes de peruerso statu mundi. In quodam amoenissimo prato, sub quadam arbore, supra quam plures auiculae cantabant, inuenerunt Philosophiam et sua principia supra tacta. Quae stabat ibi, ubi 7 aliquam recreationem a pulchritudine arboris et a A acciperet garritibus auicularum. Et etiam ibi erat fons ualde pulcher. Dominae autem supra dictae et Raimundus quaesiuerunt ab ea, quare tam fortiter lamentabatur et dolebat. Ipsa autem dixit causam ; et narrauit eis ea, quae supra 8 o dicta sunt. Hoc dicto, Philosophia rogauit Raimundum et dominas, quod irent ad regem Francorum et dicerent ea, quae

4? concipio] concepit T 48 laudem] laudo O, et?] add. pet i s, O, p et*] duodecim 7 s, O, p 49 habeam] habeamus B$ 50 de?] oz. $0, p 51 numquid] numquam T M M; ; numquam ; corr. ex. numquid O,; et numquid] numquid z 82 alia] ozz. MBS O, p sum] non sim O, ; non sum p Et uos alia] oz. MB$ ; alia] om. i 54 M3 52/53 Et uos — estis] oz. O,p 53 ait] adz. praeterea $ 56/5? Respondit Intellectus] Cui Intellectus respondit M; ; oz. M 58 opinionibus] operationibus T M; 62 uirtutem] ueritatem CX 63 Francotum] Franciae MB.$ 65 sum] sim T.B.$ alia] ozz. IN 6? Dum sic] oz. O, p *0 lacrimabatur] lamentabatur CXMB$ ; $8 Oi b *1 Parisius] urbem ; « M; O, p *3 inuenerunt] inueniunt MB$ *6 garritibus|] cantibus .$ ibi — pulcher] erant fontes ualde pulchri M ; erat fons ualde pulcher B ; erat fons ibidem ualde pulcher .$ *? supta dictae] ozz. a *9 dixit — eis] narrauit causam et negotium et. M 80/81 Raimundum et dominas] oz. a

S 35f

N r2rb

170. LAMENTATIO

PHILOSOPHIAE

89.

audiuerunt, et quod poneret remedium ; et imponerent in regis conscientiam, nisi hoc faceret. Sed dominae et Raimundus uoluerunt ante scire statum 85 suorum principiorum. Placuit Philosophiae et dixit, quod Forma primo de se ipsa loqueretur et tali modo, quod dominae et Raimundus de ipsa notitiam habere possent. I DE FORMA

9o

Ait Forma : Sum ens, quod do esse rei. Et sum absoluta et primitiua, eo quia cum materia prima constituo unam substantiam generalem totius uniuersi. Dixit Forma : Sum absoluta compositio ex forma bonitatis, magnitudinis, durationis, potestatis, instinctus, appetitus, uirtutis, ueritatis, delectationis et perfectionis. Ex omnibus

9

A

principiis innatis actiue sum una forma absoluta ; actiuando sum per bonitatem, magnitudinem, et sic de aliis principiis innatis, ex quibus sum constituta ; et sic | sum absoluta.

IOO

105

IIO

Sum forma dupliciter, scilicet substantialiter et accidentaliter. Et sum ens in potentia ad omnes formas particulares, me existente actu, et ipsis ex mea essentia existentibus et agentibus substantialibus, euenientes. Et de me et de ipsis formae accidentales sunt exeuntes ; et in me et in ipsis sunt sustentatae et permanentes ; et ideo absoluta forma sum. Ait Forma : Sum substantia in potentia, hoc est, quod cum materia constituo substantiam. Et ideo formae particulares, secundum uiam generationis primo existunt in potentia, et post existunt actu ; et hoc actiuando. Dixit Forma : Non sum priuatio, eo quia sum ens existens actu. Sed ratione generationis et corruptionis meae formae particulares quandoque sunt antiquae, quandoque sunt nouae, quoniam si essem priuatio, ratione transmutationis euenirem in non esse ; quod secundum meam naturam est impossibile, eo quia non sum composita ex contrariis, immo ex concordanponetet] ponerent $82 audiuerunt] audierint C ; audierunt X ; audiuerant MBS 89 Forma] 83 in regis] regi MS ; regis D ; in rege O, P ; om. K T.53 2 Mg 90 cum matetia prima] causo cum materia prima et add. ego 51s; M; O4 p 94 uetitaFotma] add. quia .$ 92 Dixit] Dum T ; Iterum dixit 5 MBS$ perfectionis] aZZ. et omnium tis] ozz. MB$ ; uirtutis, ueritatis] uirtus, ueritas T 100 existenti95 actiuando] adiuuando MB$ aliorum principiorum et C 100/101 existentibus — substantialibus] exeunt bus] exeuntibus CX 7 54 M; 102 exeuntes] 101 euenientes] «77. in esse O; substantiales formae O; p 106/110 secundum uiam gene105 constituo] 447. unam B progtedientes B 107 post existunt] postea existit in C ; post rationis — particulares] oz. Mj actiuando] actuando X hoc] a4Z. est IN existunt in X.$ ; postea existunt M 112 secundum — impossibile] meae] mei 7 53 109 et corruptionis] oz. MBS non esse secundum meam naturam impossibile T

N 12va

9o

170. LAMENTATIO PHILOSOPHIAE

tibus, ut supra tactum est. Ens autem absolutum per aliquam 115; partem contrariam priuari non potest. Ait Forma : Immo in quantum sum actio absoluta, ab omni esse materiali sum denudata, aliter non essem absoluta actio.

Meae autem formae particulares, in quibus sum diffusa et extensa per omnia indiuidua, a materiis particularibus sunt dis120 tinctae, eo quia actiuae sunt existendo et agendo. Aliter aliquo modo materia haberet |actionem et ego passionem sub ip- N zzvb sa ; quod est impossibile. Dixit Forma : Ego tota sum in materia actiuando, et materia tota in me passionando. Et ideo connexa sum cum ipsa 12; in substantia, et mea accidentia et sua sunt connexa.

Aliter

non essemus una substantia extensa et continua ; quod est impossibile. Ait Forma : Quia sum in prima materia et in omnibus materiis particularibus, et sic de meis particularibus formis acti:15o uando, oritur ex me substantialis actio et uera actio praedicamentalis, cum qua ago in primam materiam et in omnibus materiis particularibus. Et de materia prima oritur passio praedicamentalis. Et ex ambabus | oritur motus generalis, S 55v actiuatus per meam

naturam et passionatus per suam. Cum

13; quo motu sunt motae substantiae, existentes in potentia cum

suis accidentibus ad esse actuale, nouum, genitum. Et ratione corruptionis antiquatur priuatio et nouatur positio et hoc incessanter. Dixit Forma : Ego et materia unam analogiam constitui-

14o mus ;tamen ego primitiue, et ipsa materia ex consequenti. Ratio huius est, quia in motu ego sum inceptiua ratione actionis, et materia consecutiua ratione passionis. Ad quod sequitur, quod ego sum finis eius, cum sim propter me, et ipsa non propter se, sed propter me. Et ideo, antequam ego defi14; ciam, ipsa deficit in particularibus, cum non sit capax ad recipiendum | totam meam actionem quoad inferius, non au- N 15ra tem quoad superius, cum ipsa sit absoluta passio per naturam. Rursus dixit Forma : Ego sum similitudo Dei, et materia 114/115 aliquam partem contrariam] a ; nullam contrariam partem CX ; nullam partem contrariam MB M; s, 5 ; nullam potestatem contrariam Oi 115 non] onm. B 116 Immo] in me INK; ox. T 117 esse materiali] materia B 119 indiuidua] add. id est / 54 M; ; add. ideo O, P 123/12? Dixit Forma — impossibile] oz. BS 124 tota] ozz. XM ; add. est C 129 et sic - particularibus] oz. T 129/132 et sic de meis — particularibus] oz. .$ ; omnibus — particularib us] omnes matetias particulares / 5 M; O, p 130 et uera actio] uera M 131 ago] ego X 5 M; primam materiam] prima materia TCMB 132 de] a B$ 25 M; 0, 5; om. M passio] potentia B.$ 134 actiuatus] actuatus .$ ; actiuus TM 136 accidentibus] actibus MB. 137 corruptionis] compositionis O, nouatur] renouatur T'; innouatur MB.$ 138 et hoc incessanter] ozz. X 143 sequitur,

quod ego] « ; sequitur, quod CXMB5 ; secundum quod 7 s, M; ; secundum, quia O, ; Ad - ego] et hoc, quia p sum finis eius] finis eius sum / s4 M, O, P sim] sum 55 M; 145 non autem] nec etiam p 146 passio] oz;. MBS

170. LAMENTATIO 150

155

PHILOSOPHIAE

QI

est sua dissimilitudo, cum Deus sit forma et non materia. Ad quod sequitur, quod ego sum magis bona, magna, durabilis et potens, intelligibilis, amabilis, uirtuosa, uera, perfecta et gloriosa, quam materia. Et ideo sequitur, quod possum magis in materia agere, quam materia possit pati. Sed tale magis agere est in me in potentia, et non possum ipsum reducere ad actum, quia materia non potest tantum pati. Ad quod sequitur, quod mea essentia est intensa per bonitatem, magnitu-

dinem etc., et materia extensa : et quod in corruptione materia ante incipit deficere, quam ego. In generatione autem ego sum primitiua, et materia consecutiua. Et ideo sum magis pro160

funda, quam materia, cum sim similis formae diuinae, quae est

profunda quoad sua correlatiua, ut puta quoad diuinas personas ; et sic de diuina bonitate etc., quae est profunda quoad sua correlatiua. Ratione cuius mea bonitas etc. est magis profunda, quam bonitas materiae. 165 Ait Forma : Sum una in numero priuatiue. Hoc est, quod corrupta una forma indiuidui, restauratur in alio indiuiduo genito, et hoc absolute. Et ideo posito, quod omnia indiuidua essent corrupta, ego essem restaurata in meo singulari numero et | natura. Et hoc patet per istud exemplum : Posito quod de 170 una massa argenti fieret una scutella et unus ciphus, postmodum ponerentur in fornacem ; corruptis figuris earum non corrumpetur argentum, et essent in ipso in potentia alia scutella | et alius ciphus uel cochlear et huiusmodi. Ait Forma : Ego sum conseruans substantiam actiuando, et passionando, cum T75 hoc propter quid, cum sim finis ; et materia absoluta sum one conseruati ipsa in ideo Et me. ad se habeat primitiua, materia autem consecutiua. Ad quod sequitur, quod sicut generatio substantiae consistit per me primitiue, sua corruptio consistit primitiue per materiam, et in tanto, 180 quod ego non deficerem in conseruando, actiuando, si materia posset sustinere in tanto passionando ipsam conseruationem. Ad quod sequitur, quod materia est magis circa priuationem, quam ego sim, in substantiis corruptibilibus. Iterum ait Forma : Sicut dictum est de conseruatione subM; 149 sua] oz. sed add. super lin. IN ; om. KX —— 149/151 Ad quod - potens] oz. 153 materia] 150 magna — et] durabilis magna M ; magis dutrabilis, magis O; 154 non possum ipsum] possum agere et ipsam JF materiam X$ 4 54 M; O, p 1586 mea 155 tantum] tempore 55 M; non possum ipsam K ; non possum mea potentia essentia] meum esse T'; mea essentia vorr. n marg. ex mea matetia B ; 163/164 magis pto157 materia] adZ. est K O, intensa] intensum T i) ; materiae] add. et K marg. in add. sed ozz. materiae] bonitas — materia quam funda, 168 .$ priuatiua ; C primitiue priuatiue] 165 ? O; aliis et e sic de magnitudin 172/173 alia — 171 eatum] eorum MB5 i s4 M; O, P meo] unico MB ; uno 5 ciphus et alia ciphus] «a; alius ciphus et alia scutella CXMB $ i 4 M; p ; aliud 179 sua] conseruatione] restauratione .$ 176 se] oz. 55 Mg scutella O, sua — primitiue] oz. BS a; sic CXM i 55 M; O1 p

N 13tb

92

170. LAMENTATIO

PHILOSOPHIAE

185 stantiali, ita suo modo intelligi potest de accidentali, ut puta albedo contracta in albo, et nigredo in nigro, et huiusmodi, quoniam albedo est forma accidentalis, non materia. Et ideo, cum sim forma substantialis, mihi competit conseruatio for-

mae accidentalis, non autem materiae. Et corrupta albedine 19o in albo, corruptio primo est ex parte materiae. Ait Forma : Ego et materia intrinsece constituimus substantiam indiuiduatam. Et ipsa incipit per me, ut dictum est ; et accipit augmentum et extensionem per me actiuando, et per materiam passionando ; et in tanto | se extendit augmentatio, N z3va

195 quantum potest pati extensio materiae.

Ad quod sequitur communis quantitas intensa et extensa ; intensa per me, extensa per materiam.

Ait Forma : Ego sum recepta actiuando in particularibus ; et materia recipiens et sustinens. Et hoc patet per istud exem-

200 plum : Ignis calefacit aerem ; et in quantum calefacit ipsum, facit se receptum, |actiuando ; et ponit aerem recipientem caliditatem passionando ; et appetit aer ipsam passionem per

S 36r

materiam, et ignis actionem per suam formam. Ait Forma : Ego sum ens comparatiue actu ; et materia est 205 ens in potentia ; ut patet per istud exemplum : In ouo est animal in potentia, et in ferro gladius. Et hoc ex parte materiae,

quae expectat meam actionem. Et: hoc est, quia naturaliter sum primitiua per actionem, et materia consecutiua per passionem, ut supra dictum est. Et ideo competit mihi esse actu, 210 et materiae esse potentiale. Ait Forma : Ego sum ens determinatum, cum sim actiua ; materia autem est ens confusum, cum sit passiua. Ratione cuius passionis est confusio in potentia ratione materiae, non autem ratione mel. 21; Ait Forma : Ego sum ens perfectum ; et ideo sum appetibilis a materia. Ratione cuius appetibilitatis in communi appeto

agere in materiam, et materia pati. Ad quod sequitur, quod materia per me est perfecta, et non per se. Ait Forma : Sum mota per formas particulares, una forma 220 particulari genita de alia sub meis | principiis innatis supra tactis, motis per principia diuina, ut puta, mea bonitas per

185 suo modo intelligi] subintelligi MB.$ accidentali] accidentibus B.$ 189 cotrupta albedine] quando corrumpitur albedo O, P 192 ut dictum est] ut deinde est 7 »4 M; ; et deinde est per matetiam O, » 193 augmentum] argumentum 55 M; 194 augmentatio] corr. ex augmentando N ; argumentatio 5, M; 195 quantum] quanto .X ; quod totum MB$ 196 quantitas] qualitas O, 199 tecipiens] retinens T 205 est animal] auis in X 205/206 ut patet — potentia] om. Ms 2190 potentiale] in possibile corr. super Jin. in in potentia K ; possibile MB ; potentia 7 «4 M; O, p 211 determinatum] definitum .9 218 et non pet se] oz. MB 220 particulari] patticularis C 221 tactis] dictis XM ; intactis.$

N x3vb

170. LAMENTATIO

225

PHILOSOPHIAE

93

bonitatem diuinam, mea magnitudo per magnitudinem diuinam, et sic de aliis. Et hoc effectiue ; quoniam quanto magis subsisto sub ipsis, tanto magis sum alta et sublimis. Ait Forma : Sum mota per octauam sphaeram, quae mouet me in Saturno etc. Sum mota per elementa et per elementata ; per corpora caelestia sum caelestiata ; per elementata sum elementata, uegetata per uegetata, sensata per sensata, imagina-

230

ta per imaginata. Sum in aqua frigida mota in quantum sum potentia ad essendum calefacta ; in albedine per album albificata. Sum mota in generatione et corruptione, non autem sum mota a priuatione, ut supra tactum est. Rursus ait Forma : Non sum ens existens inter esse et non

25)

esse ; quia si sic, non ens iam esset ens ; quod est contradictio. Verumtamen per accidens sum circa non ens in substantia,

240

Iterum ait Forma : De me sunt omnes formae particulares ; et una est de alia secundum uiam generationis. Aliter una forma non appeteret aliam ad multiplicandum suam speciem ;

existente in potentia et non actu ; et sum ueniens in corruptionem quoad suum numerum nouatum.

neque

esset subiectum,

in quo esset motus

successiuus ; et

omnia ista essent contra meam naturam. Rursus ait Forma : Finita sum ; et omnes meae | partes indiuiduatae sunt et finitae. Potens sum naturaliter ; sed impo24 vA tens respectiue quoad primum, qui habet posse infinitum, et super me potest agere miraculose ad placitum. Multa alia dixisset Forma de se ipsa. Sed dimisit causa breuitatis, dicens, quod omnia sunt implicata in eis, quae de se 250

ipsa dicta sunt. Et hoc relinquimus subtiliter intuenti.

intellectui

scientifico

II DE MATERIA

255

Ait Materia : Sum ens, ex quo fit aliquid passionando. Et hoc substantialiter et accidentaliter, quia duplex sum. Quoniam ex me, quae sum primitiua, fit materia particularis, quae est substantialis pars substantiae, ut puta materia rosae, equi 222 bonitatem diuinam] diuinam bonitatem T'K

magnitudinem diuinam] diui-

nam magnitudinem T'K ;diuinam] oz. X 224 sum] siue IN ; ozz. T ; alias B.$ 227/228 pet corpora — elementata] oz. T 228 uegetata per] et per uegetatiuam sum C ; oz. K uegetata pet uegetata] uegetata K ; pet uegetata uegetata O; p sensata per] per sensitiuam C 228/229 imaginata per] pet imaginatiuam C 229 sum] add. in IN.S 229/230 sum potentia] ozz. C 230 album] aZ. sum O, 5 232 a priuatione] oz. 5 tactum] dictum $ 7 «4M; O, 235/236 in substantia, existente] ozz. MBS 236 non] ad4. in s4 Mg 243 meae] pet me MB5 245 primum, qui] primum, quod i; primam, quod O,; primum ens, quod 5 2585 equi] leonis .$ ; aeque quae] qui 53 M; 248 implicata] implicita CXB$ O, ; equae 5

NN 14ta

94

260

265

270

27

170. LAMENTATIO

PHILOSOPHIAE

et huiusmodi. Accidentalis autem sum, sicut ferrum, quod est in potentia ad gladium, et grammatica ad grammaticum. Ait Materia : Sum ex passiua bonitate, magnitudine, duratione, potestate, instinctu, appetitu, uirtute et huiusmodi. Et ex omnibus istis passionibus innatis sum composita. Et per totum'caelum et etiam per omnia elementa et elementata sum extensa atque mota et indiuiduata. Me autem remanente prima materia continua indiuisa quoad meam nudam essentiam et quoad meum numerum. Et ideo ubicumque sim, sum bene, magne etc. passa et mota. Sum passa et mota sub forma | prima, cum qua sum coniuncta, et cum ipsa una substantia, in qua omnes substantiae corporales sunt inclusae. | Sed maxime sum mota et passa sub forma prima, quae est Deus, qui cum sua bonitate passionat meam bonitatem et cum sua magnitudine meam magnitudinem etc. Ipse est meus finis, mea causa prima: et ego sum effectus simpliciter eius, contra quem non habeo potestatem neque resistentiam, quia si sic, iam essem actiua rebellis et inoboediens, et passio finita passionaret actionem infinitam ; quod est impossibile. Potest ergo Deus agere de me siue per meam naturam siue super meam naturam miraculose, ut cognoscatur sua magna potestas et uirtus infinita, et infinita libertas suae uoluntatis infinitae, et etiam süum dominium.

280

Ait Materia : Sum absoluta passio sub absoluta forma, sub qua sum coniuncta. Et sicut ex mari deriuantur omnes aquae fluuiales et ad ipsum reuertuntur, sic a me deriuantur omnes materiae particulares et ad me reuertuntur, quia absoluta sum. Rursus ait Materia : Non sum ens existens in potentia absolute, quia si sic, subiectum, in quo essem sustentata, esset in

285

potentia ; et sic successiue in infinitum ; quod est impossibile. Sum ergo ens existens actu, cum sim absoluta. Verumtamen sum ens existens in potentia ad omnes substantias particulares sub formis particularibus existentes. Iterum ait Materia : Sum substantia in potentia, per hoc 256 et huiusmodi] asini, hominis etc. C 235* gladium] add. ad ensem etc. C ad] ad. non INTK i s M, O, p grammaticum] grammaticam K 259 potestate — uirtute] ozz. $ ; uittute ucritate T' huiusmodi] aZ. ut supra de forma dictum est .$ 260 istis] oz. s M; sum composita] composita siue constituta (e 261 caelum] circulum B ; circulum caeli .$ 261/262 et etiam — autem] oz. 1f» 262/263 et indiuiduata — indiuisa] indiuisa et diuisa T'; om. is Mg o, p 263 quoad] et ad 7 s, Ms o, p 265 bene, magne] bona, magna KX 266 Sum — mota] ozz. i s5M; O, 267 ipsa] add. materia C una substantia] substantiam componimus C 269 quae] qui T s4 M; 269/291 passionat — magnitudinem] et magnitudine B ; bonitate, passionat — magnitudinem] magnitudine et cum sua bonitate M 270 magnitudine] ad. magnificat X 2:2 quem] quam CX; quod MBS5 293 iam] oz. MB$ is M, O4 p 274 passionaret actionem infinitam] passionem actiuam MD ; passio actiua .$ 276 siue super — naturam] oz. X ; naturam] oz. T' 239 sub absoluta] sum apta T 286/289 actu — existens] om. 15$ Mg O, 289 ait] add. forma M ; add. del. fotma X

N 14tb

$ 36v

170. LAMENTATIO

PHILOSOPHIAE

95

290 quia de me et per me sum pars substantiae, et sine me substantia esse non potest. Substantia, quae sum in potentia, est eueniens per generationem aut per ar|tificium. Per generationem sicut rosa in rosario, in quo est in potentia ; per artificium autem, sicut in partibus domus, in quibus domus existit 295 in potentia, antequam sit constructa. Ait Materia : Non sum priuatio, sed sum potentia ad priuationem, quoniam per meam impotentiam priuantur meae materiae particulares per uiam corruptionis. Ad quod sequitur priuatio formarum particularium, ut in capitulo formae 3oo tactum

N 14va

est.

Rursus ait Materia : In mea natura non inuenitur forma,

quae sit ex me atque propter me ; quia si sic, non essem passio absoluta, et secundum quid meae partes essent a mea essentia et naturà priuatae ; quod est impossibile, cum sim sim305 pliciter absoluta.

Iterum ait Materia : Absoluta sum ; et in quantum sum absoluta, non sum in partibus nouata. Ipsae autem materiae particulares sunt nouatae in quantum de potentia in actum sunt motae. Et quando corrumpuntur, non sum nouata pri310 uatio, quia sum absoluta. Ipsae autem, cum sint particulares, in priuatione sunt nouatae. Ait Materia indiuiduata : Sum per quantitatem, cum qua sum quanta, ut puta longa, lata et profunda, aut in circulo uel corpore sphaerico rotunda. ; 315. Sum qualificata, ut puta in flamma lucefacta, calefacta, et in uino rubefacta, et in melle dulcefacta, et in terra ponderosa,

et in igne leuisfacta. Rursus ait Materia : Sum relata, quia sum passiua sub forma. actiua. Et sum relata substantia|liter et accidentaliter. 320 Substantialiter, sicut in generatione, in qua gignens gignit genitum ; accidentaliter sicut in mechanicis, in quibus faciens facit siue fabricat factum siue factibile, et huiusmodi.

Ait Materia : Habituata sum sub habitu, sub quo sum passionata et de una specie in aliam mota, sicut mea passiua boni325 tas, quae sub mea passiua magnitudine est magna et e conuerso.

Et sic de aliis meis principiis passiuis innatis. Rursus

dixit Materia

: Situata

sum ; et hoc in caelo, in

292/293 aut pet — generationem] oz. MBS ; pet generationem] generationem 75s in — domus] domus est in partibus 294 sicut] add. est CXB i s M5 O, p Mg 303 mea essentia] meo esse T'; me a essentia 7 ;me 302 essem] esset M 5 314 uel] z4Z. in sj M; O, 307 partibus] particularibus IN ab essentia 3 M; dulcefacta] dulcificata 7 55 316 uino] zd. rubeo MB5 ; add. rubro i s M; O, p

317 leuisfacta] leuifacta TKBS ; leuificata M i s M; Mg O, p; dulceficata M 320 gignens gignit] generans generat 319 accidentaliter] actualiter M O; p

fabticat] ozz. JN ; 322 facit siue] oz. a 321 accidentaliter] actualiter M 327 et hoc in caelo] et in hoc saeculo M ; et in hoc caelo B ; et hoc in fabricet C saeculo .$ ; in citculo in caelis 55M; Oi

N 14vb

96

170. LAMENTATIO

PHILOSOPHIAE

elementis, in elementatis. Meus autem situs est absolutus, qui in pluribus sitibus particularibus est diffusus, ipso permanente 33o 1n se ipso absolute.

Iterum ait Materia : In tempore sum ; et in ipso tempore sum mota successiue extra differentiam inter unum nunc et aliud ; aliter non essem

| in motu successiue continuato. Ve- $571

rumtamen secundum quod sum recepta in meis particularibus 335 passiuis, in uno tempore sum in uno particulari mota, et in alio tempore in alio particulari, me remanente essentia indiuisa, eo quia meus motus est absolutus, et per consequens mea. essentia. Rursus ait Materia : In loco absoluta sum. Et in quantum 34o sum in particularibus diffusa et contracta, in locis particularibus sum collocata, et mediantibus meis particularibus de uno loco ad alium mutata,

me

remanente

absoluta in meo

loco

absoluto collocata, et ipse locus in me est passionatus et non extra me extensus, cum sit | una pars de meis accidentibus, 34; cum quibus sum coniuncta. Ait Materia : Sum prima quoad meam essentiam, eo quia sum absoluta, ut supra dictum est. Et nisi essem cum prima forma coniuncta, ipsa non existente prima, non haberem cum quo essem primitiua passio et sic non essem prima materia. Et 35 hoc patet, quia mea primitiua passiua bonitas, magnitudo etc. non esset coniuncta cum primitiua actione bonitatis, magnitudinis etc. Et sicut priuata prima forma, una particularis forma non posset esse genita de alia, sic etiam nisi ego essem materia prima, una materia particularis non posset esse genita 355 de alia, et corrupta una, esset sua essentia corrupta, et in uniuerso esset uacuitas genita, et etiam discontinuatio et cessatio motus, et per consequens annihilatio successiue totius uniuersi ; quod est impossibile. Probatum est ergo primam materiam esse. 360

Ait Materia : Multa alia possum dicere de me ; sed longum esset narrare. Et per ea, quae de me dixi, possunt intelligi,

quaecumque de me possunt dici.

328 absolutus] uniuetsalis MB. ; absttactus 7 5Mgj O, p 334 particularibus] partibus X 54 M; O4 b; om. MBS 339 absoluta] absoluto IN 348 non] om. MBS$ i 4 M; O, p 348/351 ipsa non — coniuncta] ozz. T 349/350 passio — ptimitiua] ozz. B.S passio — passiua] oz. M 351 esset] essent CXO, ; essem MB$ . 353 nisi ego] K$; non ego NB ; si ego non C 1 55 M5 O; 5 ; non nisi ego X ; etiam nisi ego] se non (add. super lin. eo) M 353/359 sic etiam — alia] ozz. T 356 et] add. etiam B 360 possum] possem MBS ; s,M; O,p

N x5ra

170. LAMENTATIO PHILOSOPHIAE "lint

97

DE GENERATIONE

Ait Generatio : Sum esse exiens, eueniens. Et per meum 565 exitum et euentum sunt plura esse exeuntia et euenientia,

me exita et euenta cum meis propriis correlatiuis, ut puta in naturalibus absolutum generans, generabile | et generare, cum N r15trb

quibus sum hoc, quod sum. Tribus modis maxime sum exita et euenta ex meis principiis Syo9

innatis, ut puta bonitas, magnitudo, duratio, potestas, instinc-

tus, appetitus,

uirtus

etc., quodlibet

istorum

est relatum

naturaliter, et ex ipsis relationibus sum exita et euenta ; et

primo existens substantia in potentia ; secundario substantia, 3475

380

exita et euenta de potentia in actum ; tertio de extra ad intra, ut puta nutrimentum, augmentum, et huiusmodi.

Sum substantia existens in potentia genita cum meis accidentibus, ut puta existens in potentia in lapide, ferro et motu et spica in grano, et sperma in animali, et huiusmodi; est flamma genita de potentia in actu, et sic de spica et huiusmodi ; et hoc quia generans generat in sua propria passione, quae est generabilitas, mediante generare; in tanto quod forma particularis est genita de forma uniuersali, et materia particularis de materia uniuersali, et particulare connexum de connexo uniuersali ; et omnia ista per meam fecunditatem et

385 naturam,

390

595

quae sum absoluta, deriuata a primis principiis, ut

dictum est, et a fecunditate ipsorum. Flamma genita siue spica genita in actu, uiuit, nutritur et augmentatur secundum ea, quae recipit ab extra, ut puta flamma in lampade ab oleo uiuit, et in ipsa est alia flamma in potentia, si addatur lichinum per contactum. Et sic de grano seminato in terra ; in quo sunt plura grana in potentia, et exeunt in actum per me et in me, uegetatiua augmentando, et transmutando | elementa in suam speciem. In grano seminato est humidum radicale et nutrimentale existens actu. Et ex radicali generantur plura humida radicabilia, et ex nutrimentali plura nutribilia in | granis spicae. Et hoc per me bene, magne, durabiliter, potenter etc., forma365 et euentum] oz. MBSi 4M, O, p 366/36? in naturalibus] in generalibus IN5; om. MBS$ is,M; Oi p 369 sum] sunt INK ; sum corr. in zzarg. ex sunt T 3*0 ut puta] quae sunt f 343 existens] exiens B 374 ad] ab NKCXMBS i 338 est] et add. super lin. est S ; et T ; add. in marg. sum substantia educta de potentia 387 Flamma — spica] Natura una spica M ; Nam una genita ad actum sicut T 390 lichinum] lechinum T ; siue spica B ; Natuta una genita siue spica se 5 i s; 394 et] oz. KCX lichinium B.$ ;lychinum M; ; lychnum 7 5; 5 ; lignum O, 395/396 radicabilia — plura] ozz. 5 ; 395 radicabilia] radicalia T-MBO, 5 Mg 396 nutribilia] nutrimentalia B.$O, 5 ; nutribilia corr. plura] 447. humida MB

ex nutrimentalia T

N 15va

SY Oir

98

170. LAMENTATIO

PHILOSOPHIAE

liter et materialiter, mediante

motu genito de potentia in

actum. 400

Ait Generatio : Dixi de generatione, quae consistit in flamma et in plantis. Modo intendo dicere de generatione, quae consistit in animalibus. Et hoc sic : Ouum genitum fuit in potentia in gallina, et hoc per gallum, et fuit deductum in actum. Ipso existente actu, est in ipso animal in potentia, deductum

in

495 actum per motum et augmentationem principiorum innatorum ; et hoc, quia bonus et magnus est suus exitus et euentus. Pullus genitus, existens actu, exitus ex ouo existit elementatus,

uegetatus,

et sensatus.

Ipse comedens

granum

aut

herbam uiuit, et nutritur de his, quae ab extra ueniunt. Granum elementatum et uegetatum est ; et sua natura est deductum in humidum nutrimentale pulli; et humidum radicale est tanquam lichinum ut ita loquar, uiuens, et se ipsum multiplicans per humidum nutrimentale, sicut flamma per oleum in lampade. Pullus est sensatus, quia sensitiua est una pars eius. In ipso 415 fuerunt in potentia actus sensitiuae, ut puta uidere per uisum, | N audire per auditum, et huiusmodi. Et reducuntur ad actum per me, quia bonum, magnum etc. est. Pullus uidet figuram in grano, colorem et huismodi. Et ideo 42 o uisibilitas grani non sensati per accidens est genita ; aliter non se haberet pullus ad granum. Quae uisibilitas est genita per me,

ait Generatio,

et per meam

bonitatem,

magnitudinem

etc. ; quae sunt in me genita per principia superiora innata, ut supra dictum est. Dum pullus comedit granum siue herbam, generatur sapor ; 425 et hoc per me et per meam bonitatem, magnitudinem etc. Sapor autem non est in grano in potentia nisi per accidens ; sed proprie est per sensum genitus et deductus de potentia in actum.

450

Pullus est imaginatus per imaginatiuam, sicut per sensitiuam sensatus. Et ideo actus imaginationis consistit in potentia et reducitur ad actum per species abstractas a sensibilibus. Et ideo gallus imaginatur locum, ubi comedit granum, et sic de fonte, ubi potauit aquam. Ait Generatio : Sicut dixi de pullo, ita potest dici de spermate in matrice mulieris et huiusmodi, in quam uenit semen

cum humido radicali, nutrimentali. Radicale autem uiuit mediante humido nutrimentali et menstruo mulieris, mouet se, augmentando, lineando, figurando et huiusmodi ; et hoc

402/403 genitum — gallina] fuit in potentia in gallina genitum NK ; fuit in potentia in gallina T ; genitum fuit gallinam in potentia X 410 e] in CXM; 54 0, ; oz. B 412 lichinum] lichinium B5 ; lychinum M, ; lychnum ; 5, ? ; lignum TO,

433 gallus] oz. « — 436 quam] quantumque T ; quantum C ; qua XMB

15vb

170. LAMENTATIO

PHILOSOPHIAE

99

44o per me, quia per meam boni|tatem bonum est, et per meam N :6ra magnitudinem magnum est etc. Ait Generatio : Pullus non uiuit in aqua sicut piscis neque piscis in terra sicut pullus ; et sic de salamandra,

quae uiuit

in igne et non in aqua nec in terra ; et hoc quia sum diffusa et 44; fecunda, per plures species et modos. Vnde cum ita sit, quid mirum, si iustitia Dei extra meam naturam siue supra agit de me ad placitum, conseruando corpora damnatorum in cli"bano sempiterno, sicut ignis, qui conseruat salamandram in sua flamma, in qua salamandra est genita, nutrita et augmen45o tata ; et maxime, quia iustitia Dei est magis bona, magna etc., quam ego sim sine comparatione. Ait Generatio : Multa dixi et plura dicere possem de memet ipsa naturaliter secundum substantiam et accidens, in quibus . sum diffusa et extensa, et huiusmodi, bene, potenter, magne 455 etc. Sed uolo dimittere | istam materiam et transire ad gene- S 58r rationem uirtutum. Et hoc sic : Iustitia est habitus, ait Generatio, sub quo iustus iuste agit. Et est per me genitus ; et primo in potentia positus, et secundario in actum deductus, et obiectiue per animam humanam 46 o nutritus et augmentatus. Ipse habitus est descensus ab influentia et fecunditate principiorum innatorum, quae sunt bonitas, magnitudo | etc. Anima autem, obiectando species, N r6rb iuste recolendo, intelligendo et amando, generat ipsum de ipsis speciebus collectis, et hoc est possibile, quia bonum, 46; magnum etc., est. Quod bonum magnum est datum a principiis primitiuis diuinis, ut puta a bonitate, magnitudine etc., ut anima habeat iustum intelligere, recolere et amare, cum quibus causet iustum sentire, uidendo, audiendo etc., et etiam iustum imaginari obiectiue. Et omnia ista descendunt a iustitia 470 diuina, quae est causa primitiua et finis, et ut gentes habeant pacem et iustitiam inuicem, et sint dispositae ad bene agendum et malum euitandum. Ait Generatio : Prudentia est habitus, per quem prudens prudenter agit, eligendo bona et euitando mala, et ante eli47 VA gendo bona magna quam parua, et ante dimittendo magnum malum quam paruum, et omne malum simpliciter, si possit. Ipse habitus per me est genitus ; et est decisus tanquam ramunculus a sapientia, quae est superius, quae causat ipsum de similitudinibus mediante me ; postmodum per me et per homi48o nem est deductus de potentia in actum, ut prudenter agat per animam obiectiue et mouendo potentias inferiores ad utilitatem corporis, sentiendo et imaginando, ut anima sit disposita ad agere sub habitu prudentiae. Ipse homo prudens | est reci- N 16va 446 agit] aget NM; O, ; agetet T 442 piscis] pisces o 444 est] oz. NKXS i 413 per quem] a ; cum quo C ; sub quo XMBS5 467 habeat] add. obiectiue IN Mg i540, 477 tanquam] sicut B

IO00

170. LAMENTATIO

PHILOSOPHIAE

piens similitudines entium bonas et malas, et bonas eligens per 48 vA

49 o

exemplum, et sic de malis, euitans ipsas. Iterum dixit Generatio : Fortitudo est habitus, per quem habituatus est fortis corde, maxime causatus per uoluntatem, quae tendit ad suum finem primitiuum optatum. Sub ipso uoluntas habet poenas et languores, per ea quae eueniunt contra suum agere ; per ipsum habitum est fortificata et quietata in suo uigore. Ipse habitus est genitus de similitudinibus obiectatis per uoluntatem, mediante me, in quantum in potentia est positus, et per agentem, ut puta per hominem.

Per me et

per ipsam uoluntatem est deductus practicus, existens actu. 49 vA Sub ipso habitu homo est bellicosus contra uitia cum uirtutibus, iunctis et connexis fortitudini, in tanto quod sensus nec imaginatio non possunt resistere per uidere, audire etc. Rursus dixit Generatio : Temperantia est habitus, sub quo temperatus temperate agit, comedendo, bibendo, induendo et $00 huiusmodi. Ipse habitus est ramus iustitiae ratione aequalitatis, ut sane uiuat et huiusmodi. Ipse est genitus de similitudinibus collectis per animam ; et de potentia in actum est deductus per hominem et per me. Ipse autem habitus uiuit et durat tantum, quantum est fecunditas potentiarum animae, P9) vA quae temperate obiectat, sicut obiectare debet ; et hoc bene, magne etc. 1 Iterum dixit Generatio : Fides est habitus a Deo datus, |per quem intellectus intelligit super uires suas ea, quae per suam naturam attingere non potest, ut puta articulos fidei et $1 o huiusmodi, ipso habitu remanente, eo quia est genitus de similitudinibus superioribus, ut puta de similitudine diuinae bonitatis, magnitudinis etc. Ego in hoc non sum generatiua naturaliter, sed dispositiua instrumentatiua sub gratia diuina. Per ipsum habitum consistit credere, et sub credere intelligere. 5 VA Tantum, quantum ipsum intelligere ascendit ad obiectum superius, tanto magis ascendit credere super ipsum, sicut oleum super aquam ; quoniam quanto plus aqua ascendit, tanto plus oleum ascendit super ipsam. Et ideo intellectus per intelligere et per |credere idem obiectum attingit ; sed diuersimode. Sed magis per credere, quam per intelligere. Rursus ait Generatio : Spes est habitus, sub quo sperans sperat adiuuamentum, et a Deo ueniam. Ipse habitus est datus a Deo. Et ego sum instrumentum in generando spem, mediante anima obiectiue. Ipse habitus est nuntius inter Deum et homi52 nem ; et est fecundatus per diuinas rationes in meis principiis innatis. Ipse habitus est delectatio hominum et consolatio, posito quod sit formatus ; non dico de illo habitu spei diffor484 et] o». CMBS is M; Oi p 485 euitans] euitando practicans C ; productus MB ; practicatus 7 s Ms O, p

f

494 practicus]

N 16vb

S 38v

170. LAMENTATIO

53o

53;

54o

34;

PHILOSOPHIAE

IOI

mato, sub quo peccatores permanentes in peccato credunt habere a Deo adiuuamentum et ueniam. Talis autem habitus est spurius, eo quia difformatus est, et non genitus de illis similitudinibus, de quibus spes uera | est genita ; quae sunt de meis principiis innatis. Iterum dixit Generatio : Caritas est habitus, sub quo homo caritatiuus diligit Deum supra se ipsum, et proximum suum tanquam se ipsum. Ipse habitus a Deo datus est. Voluntas humana et ego non sumus sufficientes ad generandum ipsum, cum sit super uires uoluntatis existens et permanens. Verumtamen ego sum dispositio ad colligendum habitum caritatis et ad ipsum generandum. Et diuina uoluntas ponit ipsum in potentia, et mediante uoluntate de ipso habitu habituata deducit ipsum de potentia in actum, ut agat sub illo habitu bene, magne etc. Rursus ait Generatio : Sapientia est habitus a Deo datus, qui exaltat intellectum, dando ei scientiam infusam, ut ascendat super prudentiam dispositam per inferiora, et ut existat ita altus et ita bene dispositus ad intelligendum uera per ipsum habitum, sicut uoluntas per caritatem. Sine autem tali habitwuesset intellectus iniuriatus in uia, cum sit ita alta potentia causata per diuinum intellectum, sicut uoluntas humana

55o causata per diuinam uoluntatem.

N 17fa

Cum isto autem habitu agit

sapienter intellectus. Ego autem praeparo ei species, quibus utitur. Ait Generatio : Dixi de septem uirtutibus principalibus. Et per ea, quae de ipsis dixi, potest cognosci, quae sunt essentiae

555 ipsarum, quomodo generantur, crescunt et nutriuntur, et sic de uirtutibus, quae ab ipsis deriuantur, ut puta hu[militas, N 17tb

patientia, constantia et huiusmodi. Et ista scientia est ualde preparatiua ad acquirendum uitam aeternam, cum uirtutes sint uiae eius. IV DE CORRVPTIONE

Ait habeo Ait modo

Corruptio : Sum exitus ab esse in non esse. Et ideo me contradictorie ad hoc, quod dictum est de generatione. Corruptio : Sum duplex. Vno modo simpliciter sum ; alio secundum quid et accidentaliter. Simpliciter, ut quando

565 aliquid amittit esse substantiale, sicut quando homo

amittit

formam humanam. Secundum quid et accidentaliter, ut quando aliquid amittit formam accidentalem ; ut quando aliquis

529 'Talis autem] Ipse a 550 Cum] Sub B

539 ad ipsum generandum]

generandum ipsum a

102

170. LAMENTATIO

PHILOSOPHIAE

amittit albedinem, quam habebat, dicitur corrumpi secundum quid, quia secundum illud accidens, quod est albedo. ;7» Rursus ait Corruptio : Quando substantia consistit in potentia cum suis accidentibus per uiam generationis, ut dictum est, et ego sum ibi in potentia ; ut puta in ouo, in quo animal est in potentia, si frangatur illud ouum, corrumpitur illa potentia, et ego sum exiens de esse in priuationem ipsius 57; animalis.

Ait Corruptio : Corrumpitur flamma in lampade, quando deficit oleum. Dum durabat flamma, ego eram in potentia ; corrupta flamma, sum deducta in actum. Granum in arca habet spicam in potentia, et ad consequen8o tiam contrariam sum ego in ipsa potentia. Et quando granum est seminatum et spica est genita, per me granum est corruptum

585

59»

595

6o»

65

quoad suum

numerum ; sua autem

essentia trans-

mutata est in pluribus granis, quae sunt in spica genita. Et in quolibet grano est alia spica | in potentia per viam genera- S sor tionis, et ad consequentiam contrariam ego | sum in ipsis in N 17va potentia. Et ideo sum successiue consequentia contraria generationi. Ipsa generatio euenit ad esse, et ego euenio ad priuationem ipsius esse. Iterum ait Corruptio : In spermate deducto in matrice est animal in potentia per generationem, et ego sum in spermate in potentia per uiam priuationis; quoniam genito animali corrumpitur sperma, et esse ipsius spermatis transit per uiam transmutationis in aliam essentiam, in qua essentia noua ego sum nouiter in potentia. Ad quod sequitur, quod generatio et ego sumus connexae, tamen aliter et aliter. Et hoc est necessarie, ut motus naturae sit continuus de potentia in actum et de actu in potentiam circulariter. Rursus ait Corruptio : Pullus comedit granum, in quo grano est spica in potentia. Comesto autem grano, ait Corruptio, ego sum deducta in actum successiue, priuando potentiam spicae et numerum grani. Genita autem carne pulli de grano, ego sum in potentia in carne ; mortuo pullo ego sum causa priuationis eius. Et ideo ostenditur, per quem modum generatio et ego sumus contradictoriae.

Ait Corruptio : Multa alia possum dicere de me. Sed per ea, quae dicta sunt, intellectus bene speculatiuus et actiuus potest cognoscere alia, quae de me possunt dici. Volo autem nunc transire ad uirtutes morales et ostendere,

per quem modum corrumpuntur et uitia generantur, eo quia 61o sunt contradictoria. Rursus ait Corruptio : Iustitia et auaritia se habent contradictorie. Et ideo per illum modum, per quem iustitia | gene- N r7vb 584 alia spica] spica alia a

598 grano] oz. B

608 nunc] oz.

NTKC

170. LAMENTATIO

PHILOSOPHIAE

I03

rata est, ut supra dictum est, per oppositum generatur auaritia. Dum autem homo est habituatus de iustitia, auaritia con-

615 sistit in potentia. Et quando iustitia corrumpitur, auaritia exit de potentia in actum. Habitus autem auaritiae est collectus et genitus per malitiam contra finem bonitatis, qui finis est deductus in priuationem. Et ideo auarus sub suo habitu est malus et extra quietem, et retinet danda, et suus 620 appetitus est peruersus et insatiabilis et priuatiuus. Iterum ait Corruptio : Gula et temperantia sunt contradictoria. Et ideo genita temperantia, ego sum in subiecto in potentia, quia corrupta temperantia genita est gula et deducta de potentia in actum. Et ideo ostensum est, per quem modum 62; habitus gulae est genitus de malitia, et peruersus appetitus constitutus. Ad quod sequitur, quod homo gulosus est sine quiete, cum extra finem sit deductus et priuatus. Et ideo, quando multum comedit, dolet respectu nimiae comestionis ; et quando parum comedit et non habet quid comedat, etiam 63o dolet, et semetipsum disponit ad infirmitatem, corruptionem et mortem. Dixit Corruptio : Luxuria et castitas sunt contradictoria. Castitas autem est habitus, genitus de similitudinibus principiorum innatorum, et luxuria de dissimilitudinibus eorum. 655 Et ideo similitudines

uirtutum

et dissimilitudines

uirtutum

sunt contradictoria. Ad quod sequitur, quod habitus castitatis et habitus luxuriae sunt habitus contradictorii per bonam magnitudinem et per malam, per bonam durationem et per malam, per bonam potestatem et per malam, per bo|num inso 64 tinctum et per malum, per bonum appetitum et per malum, per uirtutem et per uitium, per formatam ueritatem et per difformatam, per formatam delectationem et per difformatam, per perfectionem et imperfectionem, et huiusmodi. Rursus ait Corruptio : Superbia et humilitas sunt contra64 dictoria. Et ideo, quando generatur humilitas, corrumpitur superbia, et e conuerso. Ad quod sequitur, quod humilitas est contra omnia uitia quaecumque sint, et superbia contra omnes uirtutes. Et ideo sequuntur duo habitus, scilicet unus contradictorius et alius contrarius. Et contrarius oritur & o 65 contradictorio, eo quia termini magis distant per contradictoria quam per contrarietatem. Ego autem, ait Corruptio, sum intensa per contradictoria et extensa per contrarietatem. Et in isto passu ostenditur, per quem modum generatio et ego A

625 genitus de malitia] 621 conttadictotia] contradictoriae T-MB$ i s M; O, P 635 633 genitus] oz. KMBS$ 629 etiam] oz. a de malitia genitus B uirtutum] TK ; oz. sed add. super lin. IN ; om. CX i sy Ms Oy p ; uirtutum — uirtutum] 636 contradictoria] contradictoriae T'MBS s, M; O,; contrariae p om. MBS 642 delectationem] dilectionem TC 7 s; 641 uitium] add. et TCXM i s M; O, p Mg O; 647 sint] ozz. a

N 18ra

I04

170. LAMENTATIO

PHILOSOPHIAE

sumus contradictoria et opposita in moralibus. Vnde cum ita 65 D sit, homo superbus est habituatus de superbia contra sua prin-

cipia innata ; ratione cuius est inquietatus.

Et quia homo

| humilis est habituatus de humilitate, constituta de similitu- S 39v

dinibus principiorum innatorum, est quietatus, patiens, beneuolus, prudens, iustus, et huiusmodi. 660

Ait Corruptio : Fides et infidelitas sunt contradictoria. Fides autem est habitus, ut dictum est capitulo generationis. Infidelitas est habitus, constitutus ex similitudinibus contra-

dictoriis et ideo infidelis contradicit articulis fidei. Et hoc duobus modis, 66 j

credendo

et intelligendo.

Credendo,

sicut Sara-

cenus, qui non credit Deum esse trinum et incarnatum, et huiusmodi. Alio modo sicut Auerr|oista christianus, qui asserit, quod secundum modum intelligendi impossibile est Deum

N 18tb

esse trinum et incarnatum; sed dicit se credere, quod Deus sit trinus et incarnatus, cum se dicat esse catholicum. Et ideo

catholicus et Saracenus se habent contradictorie. Et etiam catholicus et Auerroista ; quoniam si uere et simpliciter est impossibile trinitatem et incarnationem esse, impossibile est fidem catholicam ueram esse. Fides autem est habitus, sub quo catholicus uerus ponit altitudines diuinarum rationum per 675 infinitatem omnimode simplicem ; Saracenus autem et Auerroista christianus negant. Et ideo cátholicus ponit Deum esse habentem bonitatem optimam, infinitam, magnitudinem ma670

ximam, infinitam etc. ; et est Dominus naturae creatae licen-

68 o

68 5

tians ipsam naturam, quod ipsa agat naturaliter ; et quod non sit aliquid resistens ei, quod impediat, quod non possit agere super naturam ad placitum et miraculose. Et hoc ponit fides per infinitam bonitatem, magnitudinem etc. Ad quod sequitur, quod fides est positiua,et infidelitas per me priuatiua. Dico : per me, quia intellectus per me est corruptus et peruersus ; et hoc, quia homo infidelis talis est.

Rursus ait Corruptio : Spes et desperatio sunt contradictoria. Spes autem habitus genitus est, ut dictum est. Et quia sum contra generationem, per me desperatio genita est. Et est 69 o genita de contradictoriis principiorum spei. Spes autem est contra me per iustitiam, prudentiam etc ; et ego sum contra spem per auaritiam, gulam etc. Et ideo desperatus semper est in tristitia et dolore, eo quia suus habitus, |qui est desperantia, est constitutus de multis malis magnis durabilibus etc., sub 69 vA quibus habet carentiam de omnibus magnis bonis etc.

Caritas et crudelitas sunt contradictoria. Ad quod sequi-

tur, quod crudelitas est habitus, constitutus de similitudinibus

contradictoriis principiorum, ex quibus est constituta caritas. 663/666 et huiusmodi] et huiuscemodi C ; oz. a

694 etc.] ozz. a

N 18va

170. LAMENTATIO PHILOSOPHIAE

105

Et ideo crudelis plus diligit semet ipsum quam Deum, et se ipsum quam proximum suum. Ad quod sequitur, quod suus appetitus est peruersus, cum quo est contra iustitiam, prudentiam etc.; et est priuatus ab omni quiete; et in faciendo

7009

malum

credit inuenire quietem, sed non inuenit, cum facere

malum sit per habitum priuationis et corruptionis. 79 vA sapientia et stultitia sunt habitus, qui se habent contradictorie ; et sunt constituti de principiis contradictoriis,

ex

quibus sequitur contradictio. Et ideo stultitia potest cognosci per ea, quae dicta sunt de sapientia. Homo stultus habet intellectum peruersum, cum qua peruersitate quando credit facere bonum, facit malum, et e conuerso. Homo autem stul-

710

tus, meus amicus magnus est. Non autem homo sapiens, eo quia amicus est generationis in bonis magnis durabilibus etc. Finiuit Corruptio sermonem suum. Et dicit, quod satis apparenter dedit notitiam de se ipsa per ea, quae dixit. V DE ELEMENTATIVA

-N o

Ait Elementatiua : Sum uirtus naturalis, proueniens a formis elementorum substantialibus et accidentalibus. A substantialibus, quia ex quattuor formis elementorum sum constituta ; et ab accidentalibus, quia ex quattuor qualitatibus sum constituta, ut puta ex caliditate, fri|giditate, humiditate et substantialibus, sic dico de quattuor materiis elementorum. Per formas autem sum actiua et per materias passiua ; et ideo tota | sum progressa ex ipsis, et tota in ipsis permanens. Ele-

72

vA

uo

1125

N 18vb

siccitate, et sic de aliis accidentibus. Et sicut dixi de formis

menta autem, in quantum sum habitus, sunt sub me agentia

et patientia in generabilibus et corruptibilibus, secundum quod dictum est de generatione et corruptione et de forma et materia. Ait Elementatiua : Principia innata elementorum sunt bonitas, magnitudo, duratio etc. Et ipsa principia in ipsis existentia sunt in me contracta mediantibus

elementis, ut habeam

naturam ipsorum principiorum bonam, magnam etc.; sub qua natura sunt elementata, metalla, plantae et animalia. Rursus ait Elementatiua : Ignis est substantia simpliciter. Et dicitur, quod est simpliciter, per hoc quia habet suam formam, materiam et accidentia specifica et simpliciter in ipso *11 meus amicus magnus 699 se] semet TMBS i s4 M; O; p meus amicus C ; est meus magnus amicus XMBS 7 5, M; O, 716 Ait] dicta sunt CXBS i 4 M; O, p ; dicta sunt etc. M 722 niens] a ; progrediens CXMB i M; O, P ; progredens s; 335 simpliciter] simplex XMB3 7 4 M; O p M5;0O, p

est] a ; est magnus 714 dixit] a ; p proueDixit B sic] ita CXMB is;

$ 4of

106

170. LAMENTATIO

PHILOSOPHIAE

contracta, ut ex ipsis sit substantia distincta ab aliis elementis. Et sicut dico de igne, ita intelligitur de simplicitate aliorum elementorum. Ad quod sequitur, quod mea natura est sim74» plex ; quam simplicitatem deduco in elementata per uiam generationis. Elementa componuntur inuicem, ut patet per quattuor massas sensibiles, ut puta flamma est calida et sicca ; aer humidus et calidus, per frigiditatem frigidus ; aqua in olla percussa a 74; flamma est calida, per a|]erem humida ; terra per aquam frigida, et per consequens per aerem humida et per flammam calida. Per istas autem quattuor massas, ait Elementatiua, sum composita et habeo naturam compositam ; quam compositionem deduco in elementatis compositis per me. 7;9 Sicut caliditas est propria qualitas ignis, et hoc simpliciter, et humiditas aeris, et frigiditas aquae et siccitas terrae, sic ipsae qualitates consistunt in me simpliciter. Et quia per accidens componuntur ratione compositionis elementorum, sic in me sunt compositae. Et ipsae, secundum quod sunt in

N r9fa

755 me, intrant elementata, et in ipsis habent permanentiam.

Quattuor sunt colores principales, ait Elementatiua, scilicet : Luciditas, quae simpliciter est color ignis ; diaphanitas, quae simpliciter est color aeris ; albedo aquae ; nigredo terrae. Et ideo isti colores sunt in me simpliciter. Et quia componun76o tur elementa, et ego sum composita ex ipsis, sunt in me compositi. Et ideo naturaliter deduco ipsos colores in elementata quoad simplicitatem et compositionem. Colores autem intensi in elementatis simplicitatem significant. Et colores extensi et confusi significant compositionem. 765 Ait Elementatiua : Ignis et aer habent leuitatem, aqua et terra ponderositatem. Et per hoc sequitur motus a superiori ad inferius et e conuerso. Et ratione obuiationis per accidens, quod habet

naturam

ascendendi,

descendit,

et e conuerso,

secundum magis et minus in subiecto, in quo sunt. Et ex hoc 77» generatur motus rectus | et obliquus. Et secundum quod sunt et in me eueniunt, ego, extensa per omnia elementata, causo illos motus rectos et obliquos. Rursus ait Elementatiua : Quia quattuor sunt elementa et quodlibet agit in aliud, ut puta ignis in aerem calefaciendo, et 775 aer in aquam humectando, et aqua in terram frigefaciendo, et terra in ignem desiccando, oritur motus circularis continuus. Et quia mea essentia est ex ipsis, meus motus in parte est circularis naturaliter ; quam naturam pono in elementatis.

940 elementata] elementa INT ; elementa corr.ex elementata O, 149 clementatis compositis pet me] a ; elementata per me composita CXB$ 7 55 O, 5 ; elementa per me composita MM; 750 propria qualitas] a ; propria passio siue qualitas XMB$ 1 55 M; O, 5 ; proptie passio C 756 scilicet] ozz. a

N 19tb

170. LAMENTATIO PHILOSOPHIAE 7180

107

Dixit Elementatiua : Per ea, quae dicta sunt per me et de me, cognoscitur mea essentia et mea operatio in elementatis, nutrimentum et augmentatio, generatio et corruptio, et huiusmodi. VI DE VEGETATIVA

785

99

795

Ait Vegetatiua : Ego sum uirtus contracta in uegetato, cuius sum anima. Per quam ipse uegetatus est uegetans, et per quam ipsa uegetabilitas est sua propria passio, et uegetare ab utroque est processum. Vegetans autem uegetat de elementatis in sua propria passione transmutatis et uegetatis, peregrinatis et acquisitis, mediante uegetare, peregrinato in uegetare intrinseco, nutrito, genito et augmentato ex mea essentia,

quae sum uegetatio. Ait Vegetatiua : Habeo tres species in mea natura, quae sunt generatio, augmentatio et nutrimentum. De istis autem speciebus dictum est capitulo generationis. Ego autem sum una pars mundi, diffusa et extensa in arboribus et animalibus.

Mea principia innata sunt bonitas, | magnitudo, | duratio, $ 4ov potestas, instinctus, appetitus, uirtus etc., in me contracta et N 19v?

specificata. Ex istis omnibus est mea essentia et natura, et omnes meae operationes et meus motus.

Ait Vegetatiua : Arbor est bona ; et est bona per bonitatem. Anima eius sum ego. Sum ergo bona ex mea bonitate absoluta in me contracta. Arbor recipit generationem, augmentum et nutrimentum. Sua bonitas autem sic uiuit et crescit de bonitate elementorum, sicut flamma in lampade de oleo ; et ideo 8o VA arbor bonum fructum facit. Ipse fructus est generatus, aug-

' 800

mentatus et nutritus in mea bonitate et de mea bonitate, et in

810

me permanens. Et quia mea bonitas est fecunda, per meam bonitatem est positus alius fructus in ipso fructu in potentia. Et hoc bonum est, ut mea bonitas sit permanens et de una specie in aliam transiens et ut mea natura bona non sit otiosa neque in nihilum deducta. Ait Vegetatiua : In me est contracta magnitudo, in me

919 Dixit Elementatiua] Ait Elementatiua M ; Dixit quod Elementatiua 5$; oz.

794 792 Ait] Dixit B 785 ipse uegetatus] ipsum uegetatum B NTKC 800 bona] add. substantialiter et accidentaliter. generationis] de generatione B Ét nisi esset bona substantialiter, sequeretur, quod esset magis bona per accidentia sua, quam per suam substantiam. Et sic fructus eius esset magis appetibilis ratione odor et colot suorum accidentium a comedente, quam ratione suae substantiae. Et comeet alia accidentia fructus darent maius nutrimentum potentiis sensibilibus quaelidentis, quam substantia substantiae ; et hoc falsum. Ergo sequeretur, quod tantum. bet tes est magis bona substantialiter, quam accidentaliter, naturaliter ( ?) B Dixit Ait] 812 a alia transiens] aliam $810 a. ozz. et] 809 C

108

170. LAMENTATIO

PHILOSOPHIAE

specificata et numerata ; et data est mihi, ut sit mea natura

magna. Per ipsam est arbor magna, habens magnam quantita815 tem, uirtutem et naturam, cum.quibus habet aliam arborem in

potentia. Et quando illa arbor, quae est in potentia, est deducta in actum, habet aliam arborem in potentia, ut ego sim

magna uegetatiua. Magna autem non possum esse sic successiue sine magnitudine elementorum, ex qua augmento magni820 tudinem arboris. Magnitudo autem elementorum non sufficit ad hoc, | nisi magnitudo caeli sit efficiens per motum. Motus autem eius est magnificatus per magnitudinem, quae est suum principium innatum, a diuina magnitudine causatum. Quae magnitudo est effectrix magnitudinis caeli et magnitudinis 82; elementorum, et facit meam

N 19vb

magnitudinem ; et hoc est, quia

est ambiens et finis super omnes magnitudines extrinsecas. Et si mea natura posset tantum pati, quantum magnitudo diuina posset dare in me magnitudinem, tantum extenderet meam magnitudinem in infinitum. Sed non potest quoad me, 83o quia non possum recipere infinitatem, cum ipsa infinitas non posset esse de mea natura nec in mea natura permanens. Et ideo confiteor, quod plus potest causa in suo effectu magnitudinem, quam effectus posset recipere ipsam. Et hoc dignum et iustum est, cum causa sit altior per finem quam effectus eius. 83; Et de hoc exemplum habemus per formam et materiam, quoniam forma habet altiorem finem quam materia, cum det ei esse. Et non pro tanto sequitur otiositas in forma, si materia non possit tantum recipere esse quantum ipsa potest dare, eo

quia est permanens in sua intensa magnitudine actiue, et 84» materia in sua extensibilitate passiua. Et ideo, ait Vegetatiua : Male dicunt illi, qui asserunt, quod diuina magnitudo non posset magis agere siue producere magnitudinem in mundo, quam mundus recipere. Quae magnitudo diuina intrinsece non existit otiosa in sua | intensa natura ; sicut intel-

845 lectus diuinus, qui est in tanto magnus per suum intelligere, quantum est magnus per suum existere. Non est ergo Deus otiosus per magnitudinem, intrinsece neque extrinsece, ut probatum est. Ait Vegetatiua : Sum durabilis per durationem in me con-

85o tractam et specificatam in meis indiuiduis, ut puta in rosa, lilio

et uiola. Et sic duro et perseuero de uno indiuiduo in alio successiue postquam duratio est mea natura, in me subalternata et absoluta, et in meis particularibus diffusa et profunda. Et

831 permanens] a4Z. quia sum finita et limitata in ordine finitationis et limitationis et ideo non possum me extendere in infinita magnitudine C 831 pto tanto] a ; ptopter hoc XMB$ ; «4 M3 O, P ; hoc C 839 actiue] actiua 840 ait] dixit 8 852 in me s balternata] INTKCX ; in me substantialiter nata alias [aliter M]

sustentata MB ; substantialiter in me nata alias sustentata $ ; substantialiter nata

55M; ; in me substantialiter nata 7 O, p

853 particulatibus] partibus CXMBS

NN 2ota

170. LAMENTATIO

PHILOSOPHIAE

I09

si non durat ista rosa, ista uiola, neque pro tanto sum otiosa, 85 A

860

quia duro in alia rosa et in alia uiola, deductis de potentia in actum. Duro autem, dum sunt in potentia ; et etiam quando eueniunt in actum et quando corrumpuntur, remaneo in mea absoluta duratione et natura. Ait Vegetatiua : Potens sum. Potestas autem, quam habeo, est mea natura, mihi data | et contracta de potestate absoluta

$ 41t

in me subalternata. Dico autem, quod est absoluta, per hoc,

865

quia habeo posse in rosa et uiola et etiam in equo, homine et huiusmodi. Potestatem autem, quam habeo in ista rosa, habeo formaliter et materialiter, per hoc quia potestas ipsius rosae est de mea potestate absoluta ; et ideo sua potestas est de mea potestate genita, nutrita et augmentata. Et si ipsa rosa posset habere tantam potestatem, quantum mea potestas est

absoluta, ipsa esset tantum magna, quantum est mea. Quod est impossibile, quoniam species ipsius rosae hoc non posset 87 o sustinere, | nec etiam mea natura, quia particulare non potest esse ita potens sicut uniuersale. Et ideo, licet mea potestas non possit tota capi in ista rosa, neque pro tanto sequitur, quod sim otiosa atque corrupta. Et corrupta ipsa, mea potestas est in potentia in rosario. Et posito, quod rosarius esset 875 corruptus et etiam omnes aliae arbores, mea potestas esset permanens in mea absoluta natura subalternata, a prima - potestate in me contracta, et ipsa prima a diuina causata. Rursus ait Vegetatiua : Habeo instinctum mihi datum et in me subalternatum et naturatum. Cum quo instinctu habeo 88 o naturam in causando in rosario talem rosam sic figuratam, foliatam, coloratam, sapidam, quasi haberem intellectum ad

885

890

hoc faciendum ; sicut pictor per suum intellectum et suam imaginationem pingit talem rosam in pariete. Et sicut dico de rosa, ita potest dici de lilio et uiola et huiusmodi. Iterum dixit Vegetatiua : Habeo appetitum, cum quo uegetare appeto uegetata. Ipse appetitus mihi est datus per appetitum superiorem in me contractum et in me absolutum subalternatum ; cum quo habeo appetitum ad istam rosam, ad istud lilium et ad istam uiolam ; et ideo quales appeto, tales habeo. Tamen indigeo adiuuamento a primo motore, qui est prima causa, ut puta diuina uoluntas, quae per meum appetitum est significata. Ipsa autem est absoluta, et meus appetitus est subalternatus, et per suam uirtutem in particularibus

contractus. Ego in mea natura per meum appetitum sum sus-

895 tentata. 813 atque] a ; neque 860 de] a B 854 neque pto tanto] non propter hoc B 878 arbotes] oz. a 815 etiam] oz. XMSB MB35 ; nec CX i s, M3 Oi p 886 mihi est] est mihi IN 7 $4 M; 884 et] ozz. B ait] dixit CXB$ 7 s;M5 Oi p $893 particularibus] partibus CX. 890 Tamen] cum TK ; tum 54. M; O, b i54 M; Oi p

N 2otb

IIO

170. LAMENTATIO

PHILOSOPHIAE

Ait Vegetatiua : Sicut exemplificaui de bonitate, magnitudine etc. in ostendendo me|am

essentiam et naturam,

meas

N 20va

operationes et mea primitiua principia, sic possem dicere de mea 900

uirtute, ueritate, delectatione

et perfectione,

et huius-

modi. VII DE SENSITIVA

Dixit Sensitiua : Ego sum uirtus et natura, per quam ea, quae sunt, in me sunt sensata et naturata de mea natura, ut puta elementatiua, uegetatiua, imaginatiua, cum omnibus, 995

quae in me habent. Et forma, generatione et intuenti et de scientia Ait Sensitiua : In me

hoc per ea, quae dicta sunt de materia, corruptione nota sunt intellectui bene naturali habituato. sunt euenientes plures formae et plures

910

mentatiua, vegetatiua et imaginatiua. Et in simul constituimus unam naturam. Et in mea naturali relatione et mea relatio in ipsis componimus animal, iniunctis relationibus earum in me, ut puta sentiens, elementans, uegetans, imaginans tan-

QES

bile, sentire, uegetare, elementare et imaginari. Et ideo per talem modum constituimus animal, compositum ex praedictis

materiae cum accidentibus earum, ut dictum est, scilicet ele-

quam una forma, sensibile, elementabile, uegetabile, imaginapotentiis, quod per me est sentiens sensibile, et habet sentire 920

925

959

elementando, uegetando etc. Ait Sensitiua : Meae relationes et praedictae per principia innata sunt constitutae et relatae, ut puta per bonitatem, magnitudinem, etc. Ista sunt principia nostra, subalternata, a principiis supremis descendentia tanquam a causis primitiuis, ut puta a diuina bonitate, magnitudine etc. | Sub quibus principia nostra comprehenduntur ad placitum, sicut finitum comprehenditur per infinitum, et nouum per aeternum et huiusmodi. Et si nos plus possemus recipere fecunditates et influentias superiores, ipsae possent plus agere in nobis. Sed non possumus, quia finitas naturas habemus et finitas relationes, et per consequens nouas, | et quia inter infinitum et finitum et aeternum et nouum nulla est proportio. Sicut uenit in me ele896 Ait] a; Dixit CXMBs,M, O, p; Dixitque 5

903 et naturata de mea natura] et de mea natura naturata

899 ueritate] o». KX T ; de mea natura et

naturata K 907 et] oz. a 908 euenientes plures formae] plures formae euenientes f 910 constituimus] CX ; constituimus corr. ex cotitimus ( E constituemus INK ; constituunt B5 / s, M; O, p ; constitutum M 915 uegetare, elementare] elementare, uegetare sentientes sensibile X ; elementate, uegetare MBS5i O, p sentire — imaginari] tanquam una natura connexiua 5s M; ; imaginati] add. tanquam una natura connexiua / O, 5 919 et] a ; etc. CX ; oz;. MB 1553 M; OL p

N 20ovb

S 41v

170. LAMENTATIO

PHILOSOPHIAE

III

mentatiua, ut sit in me sensata, sic ego in ipsa, ut sim elemen-

tata. Et per hoc sum sentiens in subiecto sensato, in quo sum ; hoc est : Ipsum per me habet sensum agentem, cum quo sentit calorem, frigiditatem, famem, sitim, dolorem, delectationem et

955 huiusmodi. Aliter non haberem actionem neque naturam agentem ; quod est impossibile, quoniam deficiente mea sensitiuitate deficeret propria sensibilitas, et per consequens sentire ; et meae relationes nihil essent in natura, neque aliae relationes in me uenientes supra tactae. 940 Rursus ait Sensitiua : Vegetatiua est in me sensata. Quae mecum est coniuncta cum suis tribus speciebus in suo capitulo praetactis. Ad quod sequitur in mea natura generare, nutrire et augmentare. Per generare genero sensibilitates, ut puta per potentiam uisiuam uisibilitates, per auditiuam audibilitates, 945 et huiusmodi. Ipsas autem nutrio et multiplico per obiecta extrinseca, ut puta per colorem lapidis et figuram, si|militudines N 211a eorum ponendo in mea sensibilitate absoluta, quae est mea propria passio, in qua facio ipsas sensatas, hoc est uisibiles, cum quibus per accidens facio lapidem uisibilem, qui lapis non 950 est sensatus.

Ait Sensitiua : Rosarius non est per se potens, quod producat rosam de potentia in actum sine potestate caeli. Nec ego a simili sum potens per meam potestatem sine potestate caeli, ut faciam lapidem uisibilem. Et sicut dico de potestate, sic dico 95; de mea bonitate, magnitudine etc., quae requirunt habere adiuuamentum naturaliter ad bonificandum et magnificandum uisibilitatem lapidis. Et maxime indigeo adiuuamento per primitiuam bonitatem, magnitudinem etc., quae sunt primae causae, quam per secundarias. Et quia magis indigeo 96 o primis causis quam secundariis, magis sum passa sub primis quam sub secundariis. Et sicut causae secundariae quandoque me laedunt in meis sensibus exterioribus causa infirmitatis,

multo magis et sine comparatione causae primae possunt agere me ad placitum et super meam naturam miraculose. Dixit Sensitiua : Meus appetitus est, quod sensus sit sen965 tiens siue agens, ut habeat actiuam naturam, et per consequens passiuam et connexam per sentire. Et ideo, quando habeo licentiam ad agendum naturaliter per me, meus appetitus est quietatus siue in quiescere. Et quando aliquid ab extra 9" o me impedit, per meam

naturam est mihi odibile, ut ita loquar,

siue horri|bile, ut puta quando appeto uidere aut audire aut N z1rb comedere aut bibere, et huiusmodi.

Iterum ait Sensitiua : Meus appetitus habet duas species

inter alias ; una est intensitas, et alia extensitas. Sua autem 936 sensitiuitate] MB$

om. X

TCM; O, ^ ; sensiuitate INKX i; sensitiuate $5; sensibilitate

938 nihil] nihil corr. ex ut T ; mihi IN;nonK

nihil essent — relationes]

985 requirunt] requiruntur TK —— 94 alia] a4. est NT

II2 975

170. LAMENTATIO

PHILOSOPHIAE

propinquitas est sub sua intensitate, et sua distantia sub sua extensitate, sicut nimia caliditas in aqua feruente est magis per me sensibilis, quam frigiditas in glacie siue 1n niue. Ratio huius est, quia magis est nociuum subiectum sensatum nimis calidum quam nimis frigidum, cum ignis sit magis actiuus quam aqua. Hoc idem possum dicere de odorabili et uisibili ; quoniam nimius foetor est magis nociuus, quam sit magnus odor delectabilis ; et sic de uidere suo modo et de aliis, secun-

dum quod eueniunt obiecta magis intensa aut minus intensa. Rursus ait Sensitiua : Anima absoluta sum in sensato, hoc 98 A

999

est per sensum communem. Et particulata sum in sensibus exterioribus. Et subalternata sum in quolibet sensu exteriori, ut puta in potentia uisiua, quae sentit organum, scilicet oculum, qui potest uidere album et nigrum et colorem tertium confusum ; ipsa autem potentia uisiua est tantum generalis ad uidendum colorem confusum siue mixtum, quod idem est in colorato, quantum albedinem intensam in albo, et sic de nigre-

995

IOOO

dine intensa. Sed color confusus |non est tantum dispositus, ut sit per ipsam obiectatus, sicut color intensus. Et ideo patet per hoc, quod non deficit potentia uisiua quoad se, sed subiectum difformatum et improportionatum. Et ideo dico et confiteor, quod plus potest | diuina potestas in me per se ipsam et propter se ipsam, quam ego pati per me atque propter me. Et hoc dignum et iustum est, cum ipsa sit causa et finis, et ego effectus. Iterum ait Sensitiua : Multa alia uera possem dicere de me ; sed per ea, quae de me dixi, sum cognoscibilis quoad meam naturam, essentiam, existentiam et agentiam. VIII DE IMAGINATIVA

1005

IOIO

Ait Imaginatiua : Sum uirtus eueniens de sensitiua, et in ipsa sum permanens. Dico, quod sum eueniens de ipsa, quia in Ipsa sum existens in potentia ad omnia imaginabilia ; et in ipsa sum permanens, cum sit meum subiectum, a quo extraho imaginabilia. Rursus ait Imaginatiua : Sum absoluta una pars uniuersi, eo quia una pars bonitatis absolutae est in me contracta , et sic de alia parte uniuersi, quae est magnitudo etc. De omnibus is-

tis attributis sum constituta substantialiter et accidentaliter,

ratione cuius sum substantia absoluta quoad meam essentiam et naturam,

IOI$

et habeo accidentia absoluta, a mea substantia

progredientia et in me permanentia. 990 quod idem est] oz. B

1004 Ait] Dixit B

S 42t

N 21va

170. LAMENTATIO PHILOSOPHIAE

II3

Dixit Imaginatiua : Quodlibet meorum principiorum absolutorum est in me relatum, eo quia de correlatiuis sensitiuae sunt euenientia. Ipsa autem correlatiua constituunt in me communia correlatiua, ut puta imaginans, imaginabile et ima1020 ginari. Et ideo quodlibet est correlatiuum absolutum ad plura, eo quia meum imaginatiuum potest imaginari plura indiuidua, sub pluribus speciebus existentia, per meam communem et propriam passionem ; quae est imaginabilitas, in qua sunt deductibilia de potentia in actum cum communi imaginari. 1025 Rursus ait Imaginatiua : Ego et sensitiua sumus |connexae, et quaelibet in alia tota extensa ; aliter non possem imaginari omnia sensibilia, abstrahendo species sensibiles in me imaginatas. Quoniam sum connexa cum sensitiua et imaginor sensibilia, moueo sensitiuam ad sentire secundum magis et minus, 1030 et per consequens | suum instinctum et appetitum ad delectationem siue ad oppositum. 1 Rursus dixit Imaginatiua : In memet ipsa sum absoluta,

N 2xvb

cum absoluto sensu et communi coniuncta ; et in sensibus ex-

terioribus sum contracta et subalternata, ut puta per uisum, 1055 auditum etc.; per uisum autem sum generalis potentia ad imaginandum uisibilia, ut puta albedinem in albo et figuram in castro et huiusmodi. Et sic de auditiua per auditum, imaginando plures sonos siue uoces. Ait Imaginatiua : Quia in sensibus exterioribus sum con1040 tracta, per ipsos sum contracta in particularibus, ut puta ad imaginandum unum castrum, unam rosam, ünum sonum, et huiusmodi. Iterum dixit Imaginatiua : Sensitiua non potest multiplicare chimaeras, eo quia ipsa non potest agere de me, cum sit 1045 meum subiectum et non e conuerso. Sum autem superius, et

1050

IO$55

ipsa inferius ; et per consequens, mea bonitas super suam, et mea. magnitudo super suam, et sic de aliis. Ad quod sequitur, quod sum sua perfectio per accidens ; ut puta quando indiget calore aut cibo aut coitu, imaginor suam indigentiam et dirigo ipsam ad obiectum desideratum ; et idem obiectum per ipsam est sensibile et per me imaginabile. Ait Imaginatiua : Cum sim cum sensitiua coniuncta, | compono ad placitum chimaeram ; et facio ipsam compositam de pluribus similitudinibus particularium, differentibus in specie, ut puta chimaeram, habentem caput hominis, corpus leonis, pedes bouis, caudam piscis, et huiusmodi.

Rursus ait Imaginatiua : Mea imaginabilia sunt bona per

meam bonitatem ; et si sunt mala, sunt mala per accidens. Cum 1024 in] ad f

1028 et imaginor] CXMBS5 ; et imaginer INK 5 et imaginet T

1040 1036 et] oz. B ut imaginet M; ; ut imaginor O; illud idem] 1050 X:M colore calore] 1049 CX;MBS5 pattibus s] particularibu 1053 de] ex B 1052 Ait] Dixit B CXS ut imaginet 755;

N 22fta

II4

170. LAMENTATIO

PHILOSOPHIAE

mea magnitudine imaginor magna imaginabilia ; et sic uolo, possum imaginari parua, eo quia absoluta sum super sensitiuam. Mel dulce est, et possum imaginari ipsum esse dulce ; et si uolo, possum ipsum imaginari amarum, et de dulcedine et amaritudine possum facere chimaeram ad placitum, sicut feci chimaeram supra dictam ; et ad faciendum chimaeram sensi1065 tiua non potest me impedire. | Et quid mirum, quia ego sum super ipsam tanquam forma, et ipsa sub me tamquam materia; et hoc per meam bonitatem super suam, et per meam magnitudinem super suam, et huiusmodi. Et hoc, quia mea principia innata natant super sua, sicut oleum super aquam. IO7O Et ideo cum ita sit, quid mirum, si Deus potest cum suis principiis siue dignitatibus primitiuis et necessariis agere super meam naturam miraculose et super naturam sensitiuae, cum simus potentiae inferiores, et dignitates Dei superiores. Iterum dixit Imaginatiua : Sensitiua non potest extendere 1075 uires suas super | meas, quoniam quidquid ipsa potest sentire, possum imaginari ; et ego possum imaginari chimaeras, et ipsa non posset sentire neque obiectare. Intellectus autem est potentia super me, multo magis quam ego super sensitiuam, cum ipse sit substantia spiritualis, et nos sumus de genere corpo1080 reitatis. Et ideo quid mirum, si intellectus humanus potest ob1060

iectare species et genera abstracta, et ego non possum ipsas

1085

species nec genera imaginari. Et sicut dico de intellectu, ita dico de uoluntate et memoria, ex quibus anima rationalis est constituta, habens altiora principia innata, quam ego habeam. Multa alia, ait Imaginatiua, possum dicere de me philosophice. Sed sufficiant ea, quae dixi, quia per ea, quae dixi, possunt cognosci mea essentia natura et operatio, posito au-

tem,

quod

intellectus

sit philosophicus

non, cum mea dicta sint alta et profunda.

et naturalis;

aliter

DX DE Morv

1095

Ait Motus : Sum ens existens in potentia ad actum. Et sum existens in subiecto, in quo sum, cum quo mouens mouet mobile de potentia in actum. Dixit Motus : Sum ens absolutum, primo exiens et progrediens a principiis innatis caeli, ut puta a bonitate, magnitudine, duratione etc., quoniam in quantum bonitas bonificat magnitudinem, et magnitudo magnificat bonitatem, et sic de 1059 uolo] uelim f 1061 possum imaginari ipsum esse] a ; possum ipsum imaginari XB ; ipsum possum imaginari $ ; possum imaginari; s4 M; O, 5 — 1061/ 1062 possum — uolo] oz. C ; uolo] uellim XMBS50, p ; uellem ; 5 M; 1075 potest] posset TKB ; possim C ; possit X 1081 et!] oz. & 1091 Ait] Dixit B

S 42v

N 22tb

170. LAMENTATIO

IIOO

IIIO

lIIS

II5

aliis, sum genitus et progrediens a correlatiuis eorum. Et constituitur caelum compositum ex forma et materia et decem praedicamentis. Quae forma mouet se per | me actiuando, et mouet materiam

IIOS

PHILOSOPHIAE

passionando ; et hoc cum

NN 22va

quantitate, quia

quantus sum cum qualitate, quia qualis sum cum correlatiuis, quia relatus sum, et huiusmodi. Ait Motus : Anima caeli sum, cum qua caelum mouet se ipsum ; sicut habitus naturalis, sub quo mouens mouet se ipsum per me ; sicut ignis, qui sub sua caliditate mouet se ad calefaciendum et sub habitu leuitatis ad ascendendurs, et aqua sub habitu grauitatis ad descendendum, et huiusmodi. Sum Motus absolutus, per octauam sphaeram subalternatus per Saturnum, et sic descendendo per alias sphaeras et per sphaeras elementorum usque ad uegetabilia particularia, ut puta usque ad lapidem, rosam, equum et huiusmodi. Per omnia ista sum mobilis et mouens, et exiens de potentia in actum continue et successiue. Et hoc significatum est per ea, quae dicta sunt capitulo formae, materiae, generationis, corruptionis etc.

Iterum ait Motus: Sum continuus in quantum sum una essentia absoluta, secundum

totum uniuersum

continue extensus,

cum totum uniuersum sit unum indiuiduum continuum corporale, constitutum de suis principiis generalibus, ut puta de EPF2O

1125

1130

bonitate, magnitudine etc., ut dictum est de generali forma,

generali materia et decem praedicamentis. Omnia ista sunt continua, non contigua quoad superius neque quoad inferius, quia si sic, mundus esset indiuiduum discontinuatum et non unum, et esset implicare uacuum, et ego non essem continuus, sed successiuus, diuisus ; quod est impossibile. Sum autem discontinuatus in particularibus, secundum quod differunt species, ut asinus, capra et huiusmodi, remanens |indiuisus quoad meam essentiam, ut omnia sint in me et ego in ipsis, ab omni uacuitate denudatus per existentiam et agentiam. Rursus ait Motus : Habeo tres species inter alias ut puta augmentationem, alterationem, ut significans est per generationem et corruptionem. Alia est per loca, ut puta nubes in

N 22vb

caelo, quae mouentur de uno loco ad alium ; et sicut pluuia,

quae mouetur de superius ad inferius, quia ponderosa est ; et piscis, qui mouet se in aqua cum cauda sua ; | et equus sicut 1135 in terra, qui mouet se cum pedibus suis. Vlterius dixit Motus : Habeo quattuor species quae sunt : Elementatiua, uegetatiua, sensitiua et imaginatiua. Per omnes

1102 cum correlatiuis] a; cum relatiuis CMB$ ;s4M5 O, p;relatiuis X — 1112 1119 1118 continuum] ozz. CXMBS 1116 Iterum] ozz. a equum] oz. TK 1124 esset implicare] etiam implicaret X 7 s; M5 O; 5 ; de?] ex B de!] ex f 1127 remanens] et temaneo f implicare] implicare corr. ex implicaret M 113^ dixit] ait INK 1129 existentiam] essentiam TMBS

S 4st

II16

170. LAMENTATIO

PHILOSOPHIAE

istas sum motus et mouens, sicut in capitulis earum significaII40

tum est.

Iterum ait Motus : Habeo tres species, ut puta motum circularem, rectum et obliquum. Circularem, ut patet per caelum ; rectum, ut patet per descensum aquae, et per ascensum ignis,

et per sagittam motam in aere ; et sic de uento et huiusmodi. 1145 Motus autem meus obliquus consistit per angulos acutos, rectos siue obtusos. V]terius ait Motus : Sum per quattuor qualitates, quia cum

1psis sum mouens IISO

et mobilis ; sicut in flamma, in aqua calida,

in glacie et huiusmodi, constituendo quattuor qualitates, ut puta choleram, sanguinem, phlegma et melancholiam. Rursus ait Motus : Sum mouens et mobilis artificialiter, sicut | nauis mota

II55

per uentum,

et nauta motus

ad motum

nauis, N 23ta

et figura arcae mota de potentia in actum ; et sic de aliis mechanicis. Iterum : Sum motus ad priuationem. Et hoc patet per caecitatem, surditatem etc., etiam per sensum infectum siue imaginationem infectam ; et sic de aliis.

ii6o

Vlterius ait Motus : Sum motus in subiecto moto per cibum, potum et huiusmodi. Rursus ait Motus : Multa alia possum dicere de me, ostendendo essentiam, meam existentiam et meam agentiam, meum instinctum, appetitum, meam originem, meam bonitatem,

magnitudinem etc., meam

quantitatem, qualitatem etc. Sed

per ea, quae de me dixi, possunt cognosci omnia, quae de me

1165

dici possunt ; et hoc per intellectum subtiliter intuentem. X DE INTELLECTV

Ait Intellectus : Sum substantia creata coniuncta, cui proprie competit intelligere, et per accidens credere. Dixit Intellectus : Per diuinum intellectum sum creatus. II7O Bonitas est mihi associata et mecum coniuncta per diuinam bonitatem, magnitudo per diuinam magnitudinem, duratio per diuinam aeternitatem, potestas per diuinam potestatem, uoluntas per diuinam uoluntatem, uirtus per diuinam uirtutem, ueritas per diuinam ueritatem, delectatio per diuinam glo1175 riam, et huiusmodi. Per bonitatem sum bonus, per magnitudinem sum magnus, per aeternitatem durabilis, per potestatem

1139 earum] praedictarum specierum f 1147 ait] aZ. Motus X oz NTKC 1161 essentiam, meam] meam essentiam f meam os. B 1171/1175 duratio pet - huiusmodi] et sic est dicendum de aliis meis principiis, quae mihi sunt coniuncta pet dignitatem diuinam et C 1176 sum| oz. TMBS i s M; O,

170. LAMENTATIO

PHILOSOPHIAE

TI

potens etc. Et ideo cum sic sim associatus, sum potens ad intelligendum generalia, ut puta genus, | species, abstracta, eo quia bonum, magnum 1180

1185

N 23tb

etc., est. Cum omnibus istis sum com-

positus, ut bene, magne etc. obiectum primum, qui est meus finis, et omnia propter ipsum. Cum istis facio scientiam profundam de bonitate, magnitudine etc. Rursus ait Intellectus : Quoniam cum omnibus istis sum compositus, in tanto quod quodlibet est in me, et ego in ipsis essentialiter, multiplicamus extensionem et unam essentiam. Et hoc idem est de uoluntate et memoria, in tanto, quod su-

1190

mus una essentia, una anima immortalis, composita ex praedictis. Rursus dixit Intellectus : Diuinus intellectus est ipfinitus, et comprehendit omnia. Et ideo cognoscit me quantum et finitum, ratione cuius necessitatus sum, quod sim quantus ; et sic de qualitate mea, relatione, et aliis praedicamentis, in mea

substantia sustentatis et cum ipsa coniunctis. Et ideo oportet me esse particulatum, secundum quod sum cum corpore Petri

II95

coniunctus ; et est alius intellectus a me distinctus cum cor-

1205

pore Guillermi coniunctus, et sic de aliis. Et hoc est, quia summus intellectus requirit quoad suam dignitatem, quod per plures intellectus sit cognitus et laudatus, et in gloria sempiterna beatificans intellectus beatos. Iterum ait Intellectus : Sum correlatus, eo quia sum intellectus agens, intelligens ; et sum intellectus possibilis, qui est propria passio, in qua sunt species intelligibiles ; et per eas entia realia sunt cognita et suum intelligere intrinsecum. Omnia ista sunt per essentiam, quia sunt partes meae. Ipsa autem sunt distincta, quia sunt relata. Sine qua distinctione

I210

ipso facerem scientias ;neque po|ssem extra ipsas facere, | N S quia potentia non agit naturaliter extra suam essentiam. forsum agens, Rursus ait Intellectus : Quia sum intellectus ma ; et quia sum intellectus possibilis, sum materia. Et sum

I200

1215

non essent relata, neque haberent naturam, neque in memet

forma cum forma bonitatis, et materia cum materia bonitatis,

et sic de magnitudine etc. Et sum connexio, ut puta intelligere cum bonificare, magnificare etc. Iterum ait Intellectus : Per meam formam sum actiuus. Ipsa actio est primitiua et non praedicamentalis, quia cum ipsa forma est conuersa ; et ideo ipsa actio est substantialis. Ab ipsa autem oritur actio accidentalis praedicamentalis, et sic de materia suo modo. Actio et passio praedicamentales sunt in1180 obiectem primum, qui] 1177 sic sim] a ; sim sic CX i 54 M; O; p ; sic MBS qui 7 5s obiectum primum, qui T'; obiectiue primum, qui B ; et obiectum primum, 1200 cortela1190 et] ozz. & M; ; intelligam obiectum primum, quod O, 5 1210 1208 potentia non] nulla potentia B tus] correlatiuus CX i 53 M; Oi p 5 Oi Mg; s; 7 TMBS passibilis possibilis]

23va 43v

II8

170. LAMENTATIO

PHILOSOPHIAE

strumenta, cum quibus acquiruntur species abstractae a sensu 1220 et imaginatione illuminatae, et radicatae in mea propria passione, in qua sunt factae intelligibiles. Ipsae intelligibilitates sunt peregrinae, acquisitae per accidens ; et sic de intelligere peregrino, orto ab intellectiuo et intelligibili praedicamentalibus. 122;

Rursus dixit Intellectus : Sum uita ; etin quantum sum uita, sum uita corporis et forma, cum quo sum coniunctus. Ratio huius est, quia reduco quattuor potentias corporis, ut puta elementatiuam, uegetatiuam, sensitiuam et imaginatiuam in speciem humanam. Ipse autem homo est per me perfectus et 1250 mouet me ad intelligendum, cum mea natura sit intelligere ; et hoc naturaliter.

Moraliter autem,

si bene moueat

me

ad

intelligendum, sum uerus et bonus. Si autem ipse homo est malus moraliter, et mouet me sophistice, sum malus et falsus,

quia a fine meo | deuiatus sum et de peccato habituatus. :25;

N 25vb

Rursus ait Intellectus : Meus ordo est, quod sim primitiuus

in acquirendo species, distinguendo, concordando, contrariando. Et si non possum ipsas intelligere, faciam ipsas credibiles ; et sic per accidens sum creditiuus, positiuus. Et quando sum in medio inter intelligere et credere, sum opinatiuus, 1240 dubitatiuus, et extra quietem et in labore positus, in tanto

quod sum promptus ad concludendum uerum aut falsum. Si concludo uerum, sum quietatus ; si falsum, sum de ignorantia

habituatus. Rursus dixit Intellectus : Inter me et hominem, in quo sum, 1245 est differentia, cum sim una pars eius. Quoad meam naturam nunquam sum fallax, cum meum proprium obiectum sit intelligibile, et mea natura sit ad hoc disposita. Homo autem est compositus ex pluribus potentiis. Ipse mouet me, sicut totum mouet suas partes. Et ideo per ipsum, si fallor, deficio, non per 1250 me, contra meam naturam, quoniam quandoque homo habet ita magnam uoluntatem ad desideratum, quod non habeo libertatem antecedendi neque inquirendi ueritatem ; et sic de ira et huiusmodi. Rursus ait Intellectus : Duobus modis intelligo et facio 1255 scientiam. Primo per sensum et imaginationem de rebus inferioribus tanquam in artibus liberalibus et mechanicis, et de moralibus. Alium modum habeo per ea, quae sunt superiora, ut puta per Deum et per suas dignitates et per substantias se-

paratas. Et sicut facio scientias inferiores | per possibile et N 24a 126o impossibile, sic facio scientias superiores per possibile et im, possibile. Et magis sum altus et assertiuus per possibilitatem 1220 tadicatae] radicatae corr. super lin. ex tadiante X ; tadiatae INK 1225 dixit] B;aitNN ;om.TK 1226 sum uita] o». T'K.X 1234 deuiatus sum] sum deuiatus le 1244 dixit] oz7. a 1249 si] oz;. KX 1254 ait] dixit CX / 5, M; O, p ; 0n.

170. LAMENTATIO

PHILOSOPHIAE

IIO

et impossibilitatem ad superiora, quam ad inferiora ; cum Deus sit superius agens cum sua bonitate, magnitudine etc., bene, magne etc. ea, quae sunt ei possibilia, et euitet impossi1265 bilia, cum non posset male agere etc. Confiteor, quod Deus est altius obiectum, quam ego possim intelligere. Et magis est per se intelligibilis sua bonitas, magnitudo etc. et etiam suum agere intrinsecum et extrinsecum, quam ego possim intelligere, cum sim potentia inferior, et 1270 ipse obiectum superius. De istis autem aliis scientiis, quae sunt inferiores, non est sic, quae fiunt per sensum et per imaginationem ; quoniam ego sum magis dispositus et promptus ad intelligendum superiora, cum sim spiritus, quam sensus et imaginatio sint mihi sufficientes, quia sunt de genere corporei1275 tatis. Rursus ait Intellectus : Confiteor, quod diuinus intellectus est infinitus et profundus per se et per suam bonitatem, magnitudinem etc., cum sit ab omni materia et accidente disparatus | et cum ipsis rationibus conuersus. Talis autem infini1280 tas et profunditas, quam habet quoad sua correlatiua infinita, a nullo ente potest impediri, cum omnia alia sint inferiora, et ipsae dignitates superiores in superlatiuo gradu existentes. Hoc autem, quod confiteor, necessarium est esse uerum ; quia

$ 44t

si non, altior essem in obiectando Deum | fictum siue chimae- N 24tb 1285

1290

ram spiritualem, quam obiectando Deum uerum et realem ; quod est falsum et impossibile. Aliter essem altior in uirtute, obiectando, quam per Deum essem causatus, quod est absurdum dicere. Ait Intellectus : Multa alia de me possum dicere ; sed esset longum narrare. Sed per ea, quae dixi, potest intelligi, quidquid de me dici potest. XI DE VOLVNTATE

1295

Ait Voluntas : Sum substantia creata, cui proprie competit uelle, et per accidens nolle. Dixit Voluntas : Competit mihi proprie uelle, quia sum ex tribus meis correlatiuis constituta, ut puta ex uolente, uolibili et uelle, cum quibus sum profunda. Cum uelle autem appeto uolibilia, utilia ; cum nolle odio odibilia, inutilia.

1276 Rutsus ait] a ; Iterum dixit 1270 autem] oz. a. 1264 ei] apud eum f 1287 causatus] cteatus XM; CMB$; Item dixit X754 M; p; Item ait O, 1289 quantus alias creatus B ; quantus alias causatus $ ; quantus 7 5M; O; Ait] a ; Rursus dixit CXMBO, 5 ; Rursus dicit 5, ; Rutsus dicat M; ; Item intulit intelligi] cognosci B 1290 Sed] Et f possum] possem TK s, M; $ 1295 1294 nolle] credere NNTKis;M; ; odire MBS5 1293 Ait] Dixit B Competit mihi proprie] a; mihi competit proprie. CXMB i s; M; O,p; mihi proptie competit .$

I20

170. LAMENTATIO

PHILOSOPHIAE

Iterum ait Voluntas : Sum substantia associata cum bonitate, magnitudine etc., sicut de Intellectu fratre meo dictum est. Ipsa autem bonitas est ei et mihi communis ; et sic de magnitudine etc. Ratione cuius sua correlatiua et mea sunt communiter bona, magna etc. Ratio huius est, quia summum obiectum, scilicet Deus, est aequaliter bonum, magnum etc. 1305 Ratione cuius bene, magne etc. est a me et ab Intellectu fratre meo obiectabilis, contemplando et in alia uita beatificando. Dixit Voluntas : Ego facio amationem duobus modis, sicut dictum est de intellectu, qui facit scientiam duobus modis. Facio enim amationem per sensum et imaginationem, ut satisI310 faciam corpori, cum quo sum coniuncta, de eo, quod sibi neces1300

sarium est in uolendo ea, quae sibi | sunt utilia, et in nolendo N 24va

I315

1320

ea, quae sibi sunt inutilia. Et hoc maxime facio propter me, cum sim forma eius, et cum per ipsum sim disposita ad faciendum amationem de supremo obiecto, quod est meus finis et finis corporis. Amatio autem, quam facio ad superius, est spiritualis, cum ego sim spiritus transcendens cum mea bonitate bonitatem corporis, cum mea magnitudine etc. magnitudinem corporis. Ad quod sequitur, quod meum possibile, quod habeo ad superius, est altius, quam possibile, quod habeo ad inferius in faciendo amationem. Et sic de impossibili suo modo, hoc est, quia obiecta, quae sunt inferiora, non sunt tantum amabilia naturaliter, quantum obiecta, quae sunt superiora, ut puta Deus et suae rationes, sua intrinseca operatio et extrinseca ; et sic de angelis, de alia uita et huiusmodi.

1325

Ait Voluntas : Sum sic composita meo modo, sicut dictum est de intellectu suo modo ; et ideo sum absoluta in uolendo

bene, magne etc. Et si bene, magne etc. diligo, bona sum ; si in opposito, mala sum, et de peccato sum habituata. In uolendo

habeo libertatem duobus modis : Possum uelle bonum, quia

1330 bona sum

naturaliter, et maxime, quia diuina bonitas causat in me meam bonitatem naturalem, et dat mihi liberum arbi-

1355

trium ad uolendum bonum. Alio modo habeo in contrarium liberum arbitrium ad uolendum malum ; et hoc quia sum de nihilo creata. Malum autem est habitus priuatiuus, sicut bonum positiuus. Et | ideo homo, cuius sum una pars, per me potest agere bene aut male. Si per me diligit bona, bonus est moraliter; et si per me diligit mala, malus est moraliter. Et ideo male dicunt illi, qui asserunt, quod ego sum una uoluntas 1299 Iterum] Item X ; «4 M; O, 5 ; oz. a 1321 non] O, P ; oz. sed add. super lin. TS ;om. NKCXMB is, M; sunt] sunt in X ; sint NMBS 1325 Ait] Dixit B 1334 creata] add. et coniuncta cum sensualitate hominis ; et quia sensualitas hominis inclinatiua est et prona per hominem ad malum appetete moraliter loquendo, quia naturaliter quilibet appetit magis bonum quam malum. Et ideo aliquoties, quia homo moraliter appetit malum et sensualia placibilia. Idcirco sum constricta imitati liberum arbitrium et uelle in uolendo malum ;ettunc sum habituata de peccato, scilicet de malo priuato, quia C

N 24vb

170. LAMENTATIO

PHILOSOPHIAE

I2I

in omnibus hominibus ; quia si sic, non essem subiectum iusti12340

tiae Dei in retribuendo bonum pro bono et malum pro malo. Diuina autem uoluntas hoc non uult, quia idem est cum iustitia, et me exspectat, si bona sum in agendo, ad beatificandum in uita sempiterna, ut sit meum obiectum aeuiternum per amorem ; et hoc bonum, magnum

1345

etc. est.

Rursus ait Voluntas : Ego sum particulata in Petro. Et quia sum associata cum bonitate, magnitudine etc., mea correlatiua sunt generalia, cum quibus transcendo obiectiue | sensum et imaginationem, quae non possunt attingere genera, species,

S 44v

abstracta, ut puta abstractam substantiam, quantitatem ; et 1350

sic de aliis praedicamentis abstractis. Ego autem sic, diligendo, cum habeam altiorem naturam quam sensus et imaginatio ; et magis bonam per bonitatem spiritualem, magis magnam per magnitudinem spiritualem etc., quam ipsae habeant per corporalem. Etiam quid mirum, cum ego habeam obiectum pri-

1355 mum

diligendo;

sensus

autem

non,

sentiendo,

neque

ima-

ginatio, imaginando, quoniam Deus neque est sensibilis neque imaginabilis. Sed per me est amabilis et per meum fratrem Intelléctum intellhgibilis et per Memoriam, sororem meam, recolibilis. | Non est autem, qui Deum possit obiectare, nisi N 25ta et angelus, recolendo, intelligendo et amando ; et ad

1360 anima

ista tria sunt creata et ordinata omnia alia. Ait Voluntas : Sum potentia imperatiua, eo quia sum optatiua. Imperatiua sum, quia impero Intellectui et Memoriae, ut obiectent meum obiectum desideratum. Intellectus autem et 1565 Memoria impetrant mihi, ut obiectem obiectum eis desideratum. Et hoc naturaliter est ordinatum, ut bene nos agamus et inuicem

nos coadiuvemus

ad hoc, ut bene, magne

etc., ob-

iectemus et meritum beatitudinis acquiramus cum habitu iustitiae, prudentiae etc. Sed homo malus, quando est peruersus, 1370

difformat nos, quando est habituatus de auaritia, imprudentia etc. Nos autem sine ipso nihil agere possumus, cum ipse sit motor,

et nos simus mobilia ; ipse uniuersalis, et nos parti-

culares. Iterum ait Voluntas : Sum sic, cum habitu caritatis ordina1575

1580

ta et exaltata, sicut intellectus per habitum fidei. Et quandoque habitus suus et meus eodem modo se habent ad idem obiectum amando et credendo. Et quando intellectus est altissimus per habitum fidei, sub quo habitu est habituatus de sapientia, tunc habitus suus et meus aequaliter se habent ad idem obiectum amando et intelligendo. Et tunc sumus in actu perfecto, secundum quod perfectio potest dici in uia. Ait Voluntas : Ego sum potentia electiua. Et hoc duobus 1342 beatificandum] «; bonificandum me C; bonificandum XMB3S i s, M; O, p 1372 simus] 13854 habeam] add. obiectum diligendo IN ; add. diligendo TK sumus NTX . 1381 perfecto] perfectio INK

122

170. LAMENTATIO

PHILOSOPHIAE

modis : Eligendo, amando, species, aut odiendo, quas intellectus inuenit et intelligibiles facit | aut credibiles. Ipsas autem 1385 species, inuentas per intellectum et per me electas, ponimus in Memoria, sorore riostra, ut ipsas custodiat et sint antiquae, ut possimus acquirere nouas. Et quando uolemus recuperare ipsas antiquas, ponimus nouas in ipsa Memoria, ut sint antiquatae, et quod reddat nobis illas, quas primo posuimus. Mul1390 toties autem ipsa Memoria ad hoc est ualde fatigata in reci-

N 25tb

piendo et in reddendo, quia non potest in eodem nunc ; etiam

259)

quia tempus est prolongatum. Et ideo, quando non potest nobis reddere species antiquas, Intellectus et ego sumus in magno labore, et per consequens ipsa Memoria; et tunc, quando reddit, sumus in quiete. Iterum ait Voluntas : Intellectus, frater meus, habet magnum avantagium super me, quoniam si ipse appetat obiectare obiectum bonum,

magnum

etc., intelligendo, et non potest,

excusatus est. Sed ego non possum habere excusationem, quo1400

niam prompta sum, si uolo, ad diligendum bonum ; et si nolo,

culpam habeo. De qua culpa memet habituo ; Intellectus autem de Ignorantia non se habituat, optando ipsam, eo quia est sua inimica. Sed ego heu tristis, quare opto Malitiam, cum sit mea inimica ! Non dico, quod sit per meam naturam, quoniam 1405 nullum agens appetit agere suum cóntrarium. Est autem per hominem, cuius sum ancilla, qui quandoque agit per me male,

eo quia peruersus est.

Ait Voluntas : Multa alia de me dicere possem, sed ea, quae dicta sunt, sufficiant intellectui subtiliter intuenti, quoniam 1410

per ea, quae dicta sunt, potest cognosci mea essentia et mea agentia et natura, mea quantitas, qualitas etc. "XSET DE MEMORIA

Ait Memoria : Sum substantia creata, coniuncta, cui proprie N 25va

I4I5

competit recolere et per accidens obliuisci. Dixit Memoria : Sum sic associata de bonitate, magnitudine

etc., sicut intellectus

et uoluntas;

et ideo in simul sumus

participantes per unam bonitatem, magnitudinem etc. Et ideo in meo bono recolere sunt bonum | intelligere et amare. Et ex istis tribus bonis est unus bonus actus communis, in quo sunt 1394/1395 et tunc, quando reddit] a ; et quoniam reddit, tunc C ; et quando reddit, tunc XMB$ s; M;; etiam et quando reddit, tunc Oi b 1396 ait] dixit B 1400 uolo] uelim 8 1406 sum ancilla] ancilla sum B 140? est] sum M; ; ozz. a 1408 possem] possum TKCM, 1410/1411 et mea] a; oz. XMB$ i5, M; Oi; mea agentia — mea] natura existentia et agentia C 1413 Ait] Dixit B 1419 est] sequitur B

S 45t

170. LAMENTATIO 1420

1425

I23

plures actus differentes, eo quia sumus tres potentiae differentes. Et sicut dico de bonitate, ita dico de magnitudine etc. Iterum ait Memoria : Sum composita de meis principiis innatis, scilicet de bonitate, magnitudine etc., et ista est prima compositio. Secunda compositio est, quia sum substantia composita de forma et de materia. Tertia compositio est, quia sum composita cum intellectu et uoluntate, quia omnes tres sumus una anima hominis. Mortuo

1430

PHILOSOPHIAE

autem homine,

remanemus

hoc

quod sumus, quia remanent tres species compositionis praedictae. Ad quod sequitur, quod ipsa anima est immortalis, cum istas tres species compositionis habeat per se et per suam naturam. Rursus dixit Memoria : Sum relata, eo quia habeo tria correlatiua, cum quibus simul sum creata, ut puta, memoratiuum,

1455

1440

memorabile et memorari. Omnes tres sumus una substantia et una natura. Per meum memoratiuum colligo species, mihi traditas per intellectum et uoluntatem ; ipsas pono in mea propria passione, hoc est, in mea memorabilitate, in qua facio memora |biles et antiquas. Et quando reddo ipsas, meum memoratiuum conuersum est in recolitiuum, quod reducit easdem species de potentia in actum, quas meum memoratiuum posuit in mea memorabilitate. Patet ergo, ait Memoria, quod habeo duas species, et per consequens duos actus, scilicet memorari et recolere.

N 25vb

Per primam memoror. Per secundam recolo, hoc est, reddo,

1445 quod memorabar ; cum istis autem sum magna et profunda. Ait Memoria : Per meam naturam restauro ea, quae sunt praeterita, et sic causo scientiam de praeteritis. Intellectus autem praecedens inueniens scientias est antecedens, et ego sum eius consequentia, distincta potentia ab ipso intellectu, 1450 quia si non, statim, quando intellectus causaret scientiam, sequeretur consequens, et intelligendo in tempore praesenti intelligeret ea, quae intellexit in tempore praeterito ; quod est impossibile. Patet ergo, quod sumus duae potentiae distinctae per antecedens et per consequens. I455

1460

Etiam potest probari per Voluntatem, sororem nostram, quae consistit in medio, optando species nouas per intellectum, et species antiquas per me. Si autem non essemus distinctae potentiae intellectus et ego, uoluntas in eodem instanti optaret species nouas et antiquas, et perderetur successio ; quod est impossibile. Et ideo cum hoc ita sit, male dicunt, qui asse runt, quod ego et intellectus sumus eadem potentia. Meum possibile et impossibile sunt mea instrumenta. Per possibile possum recipere species et |reddere. Per meum im1437? facio] CXMB ; facit 1434 memotati] memotiati K; memorare IN.SO, p 1442 ait] dixit B i 54Mg ; ipsas facio 5 ; facio ipsas O, P INTK

N 26ra

I24 1465

1470

170. LAMENTATIO

PHILOSOPHIAE

possibile quandoque non possum reddere species antiquas in me simpliciter priuatas ; et hoc, quia tempus est prolongatum, aut qui a contingentia mihi species fuerunt datae, hoc est per lentum intelligere et uelle, et quia ipsas non deduxi frequenter de potentia in actum reddendo. Iterum ait Memoria : Per simile et per dissimile reddo species quandoque, et sine ipsis non possum reddere. Quod ostendo per istud exemplum : Si obliuiscar nomen alicuius hominis, et intellectus et uoluntas requirunt, quod reddam eis illud nomen, quod in me posuerunt, si recolam de aliquibus operationibus, quas ille homo fecit bene aut male, aut cum amicitia

147j aut cum inimicitia, et memoror finem, quare intellectus et uo-

1480

luntas appetunt, quod reddam illud nomen hominis, tunc per meam bonitatem, magnitudinem etc., sum coadiuuata ad reddendum ipsam speciem, memorando ipsum finem bonum aut malum qui sequitur ; et sic de magnitudine aut de paruitate etc., et ideo per talem dispositionem raro erit, quin reddam illud nomen, quod oblita eram. Rursus ait Memoria : Effectiue mea natura est melancholia,

quoniam per frigiditatem restringo species et conseruo, metaphorice loquendo, quoniam aqua habet naturam restrictiuam. 1485

1490

1495

Et quia terra habet naturam uacuatiuam, habeo loca, in qui-

bus possum | ponere ipsas species; secundum quod ueniunt. Voluntas autem, cum effectiue habeat naturam aeris, multotiens me impedit ad reddendum species, ratione nimii appetitus. Et intellectus, qui habet naturam ignis effectiue, est per nimiam uoluntatem difformatus et non potest deliberare mecum, | quod reddam ipsas species. Et ideo multotiens homo est tantum intentus ad recuperandum species per nimiam uoluntatem, aut tantum frequentat ipsas obiectando, quod efficitur stultus, eo quia intellectus est difformatus, quia nescit coniungere speciem cum specie neque ligare ordinate. Et ego a casu moueo hominem ad memorandum unam speciem et postmodum aliam, sine mea secunda specie, ut puta recolentia supra tacta.

1500

Viterius ait Memoria : Sicut dixi de uoluntate, quae impedit me quandoque, ita dico de Intellectu fratre meo, qui quandoque impedit me, ut puta quando homo legit in libro diu, ut intelligat ueritatem optatam. Si diu perseueret in legendo, tantum stat intellectus ad intelligere quod difformat me ad recipiendum species ; et hoc per nimiam fatigationem sui ipsius et 1471 obliuiscar] obliuiscor CXB$ 1474 ille homo fecit] fecit ille homo f 1480 quin] qn KCXB$; quam M —— 1482 melancholia] malencolica T'X ; melan-

colica C ; malencolia M ; melia id est melencolia B ; meliora melanconia 5 ; melan-

coliae O; ; melancholica ? 1484 restrictiuam] restringendi B 1486 secundum quod ueniunt] a ; secundum quod eueniunt CXMB$ ; Sed quod euacuauerunt 155 M; d scilicet quod euacuauerunt O, ; seu quas in me euacuauerunt P 1501 in libro diu] diu in libro B

N 26tb

S 45v

170. LAMENTATIO

PHILOSOPHIAE

125

1505 mei. Remedium autem consistit in hoc, quod breuiter legat, et quod ego frequenter possim recolere ipsam lecturam. Ait Memoria : Sicut intellectus, qui est meum antecedens per intelligere, et ego sum consequens per recolere, habet duos modos faciendi scientiam, ut dictum

est in capitulo suo, sic

1510 ego habeo duos modos in agendo, quoniam per sensum et imaginationem concipio primitiue, et super sensum et | imagina- N 26va tionem ascendo, quando obiecto Deum et suas operationes, etiam suas rationes. Per superius sum leuis, delectabilis, sana,

recta et sollicita. Sed per inferius sum pigra, lenta, rudis etc. 15315 Hoc autem non est per meam

naturam, sed quia obiecta sunt

inferiora et de genere finis corporis ; quae obiecta impediunt me ad obiectandum obiecta superiora, quae sunt de fine animae. Rursus ait Memoria : Multa dixit de me, et multa possum di1520 Cere. Sed per ea, quae dixi, potest cognosci mea natura, mea essentia et meae operationes, posito quod intellectus sit subtilis et fundatus

cum

suis correlatiuis distinctis, non rudis ;

quia in ruditate sua sum per accidens rudificata, eo quia sum consequentia eius. DE FINE LIBRI

Postquam duodecim principia Philosophiae fuerunt locuta quodlibet de se ipso, ait Philosophia dominabus et Raimundo : Audiuistis, quid dicunt mea principia de se ipsis, et consilium, quod dedit meus Intellectus in prologo. Et ideo rogo uos 1550 quantum possum, quod ea, quae audiuistis, reportetis serenissimo domino Philippo regi Francorum, quod mihi sic satisfaciat de iniuria mihi facta, sicut satisfacit sanctae fidei catho-

licae, cum sit pugil uerus et legalis. Et tu, Raimunde, ait Philosophia, debes habere contritionem, si ad hoc non facias satis1535 factionem secundum totum posse tuum.

Ait Raimundus : Domina Philosophia, sum paratus ad ponendum totum me et quidquid sum ad tuum honorem et ad honorem dominae Theologiae, quam diligo super omnia. | Et N z6vb tu Philosophia scis, quod diu ad hoc laboraui, et omnia bona 154o mea terrena propter hoc dimisi. Sed quid potest ad hoc meum paruum posse, cum sim ad tam altum negotium et ponderosum improportionatus. Tu autem, cuius est negotium, impetres cum serenissimo Francorum rege, quod ad hoc teneat manum uiriliter et deuote, et etiam cum magistris et baccalariis in di1511 concipio — imaginatio1506 possim] possum INK 1505 in hoc] oz. « 1527 ait] 1519 ait] dixit f 1514 etc.] ozz. NTKC nem] oz. MB$M; 1537/1538 1533 ait] dixit B 1528 quid] ea quae MB$ i »4 M; O; p dixit B 1543 teneat ma1539 Philosophia] ozz. a ad honorem] honorem X ; oz. a

num] «; multum teneat C ; manu teneat X ; manuteneat M ; manum

1 5$ Mg O, p

teneat BS

126 1545

1550

1555

170. LAMENTATIO

PHILOSOPHIAE

uina Scriptura, et cum illis artistis, quibus tibi magis uidetur esse expediens, in tanto quod inter te et Theologiam non sit dare aliquo modo contrarietatem, sed puramet meram concordantiam, te existente ancilla et Theologia domina tua, cum sit tuus finis, eo quia Deus est suum subiectum. Respondit Philosophia : Raimunde, bene dicis ; et ego faciam.ad hoc quidquid potero, cum tenear facere. Tu autem non sis timidus neque lentus, sed confidens atque audax et praedica philosophice ea, quae audiuisti de principiis meis, in ecclesiis, scholis et plateis, habeas confidentiam in Deo et in praedictis | imperatricibus et in me et in meis principiis, quae te associabimus et fortificabimus et dirigemus, quando disputabis et praedicabis. Finito autem sermone Philosophiae, dominae et Raimundus iuerunt ad dominum serenissimum regem, et ea, quae audi-

1560

uerunt, ei dixerunt humiliter et deuote.

1565

Rex autem, qui humilis est, uerus et deuotus, ea, quae dixerunt, benigniter acceptauit et punctus fuit ad misericordiam per ea, quae | audiuit. Ad magnum bonum faciendum dominas et Raimundum posuit in bonam spem. Ad laudem et honorem Dei finiuit Parisius Raimundus istum librum, mense Februarii, anno 13IO0 incarnationis Domini

nostri lesu Christi.

1545/1546 uidetur esse expediens] a ; uidebitur expedire CXMBS ; s, MM; p ; uidebitur expendire O, 1547 et meram concordantiam] INK ; et ueram concordiam T ; concotdiam atque meram CX ; concordiam M ; concordantiam B.$ ; concordan-

tiam atque meram, quod inter te et theologiam non sit dare aliquo modo 54 M; ; concordantiam acque [atque 7 5] metam 7 O, 1549 suum subiectum] subiectum eius f 1553 philosophice] publice CX ^ —audiuisti de principiis meis] a ; principiis audiuisti CX5 i s, M; O, 5 ; de me et de meis principiis audiuistis MB 1855 in] oz. KXMBS$ is; M, p 1556 eC] add. te CXMi 5,MO, p 155* disputabis et praedicabis] a ; praedicabis siue disputabis CXM ; s, M; O, p ; disputabis siue praedicabis B.$ 1589 iuerunt — regem] a ; ad Regem serenissimum [serenissimo M] Franciae accesserunt XMB ; 5s Ms O, 5 ; ad serenissimum regem Franciae accesserunt C; ad Regem Franciae accesserunt .j 1560 ei] oz. a 1561 est] oz. TCXMBS$ 1562 benigniter] bene, magne M ; benigne B5 ; ox. a ad misericordiam] ozz. a 1564 et Raimundum posuit in bonam spem] NT ; et Raimundus posuit in bonam spem K ; autem in bonam spem et Raimundum C ; autem in bonam spem posuit. Et Raimundus X ; autem in bonam spem posuit et Raimundum MB$ is, O, 5; autem in bonas spem posuit et Raimundum M; 1565/1566 Parisius Raimundus istum librum] NT ; Paris Raimundus istum librum K; Raimundus istum librum Parisius] Parisiis C M; O, 5; Parrhysis 54; Parrhisii /] CMB s M; O, p ; istum librum Parisius X 1565/1569 Christi] N M3 O, ; add. Amen.

Deo Gratias T ; add. etc. K; add. Deo Gratias C ; add.

Amen X; add. Deo Gratias. Amen M ; add. Deo Gratias. Amen. Explicit liber lamentationis Philosophiae B Ad laudem - Christi] Deo Gratias. Amen. Explicit liber lamentationis Philosophiae .$ 1566 anno] ae47. Domini MB

S 46r

N 27ta

T^

LIBER

CONTRADICTIONIS Parisiis, 1311 II

9-4 "e DS

15

E

AD LIBRVM CONTRADICTIONIS

PROLEGOMENA

Librum |Contradictionis Raimundus composuit Parisiis mense Februario anni r3rr. Quod confirmatur in clausula finali uniuscuiusque codicis, in quo Liber Contradictionis continetur. In ordine operum Raimundi chronologico Liber Coníradictionis praecedit Librum de syllogismis contradictoriis (ROL, op. 172) (!) et sequitur Librwm lamentationis Philosophiae (ROL, op. 170) (2). Quin Liber Contradicttonis a Raimundo Parisiis conscriptus sit mense

Februario

r31r, non est dubium, praesertim cum

omnia manuscripta (?) necnon catalogi et bibliographi omnes id asserant, exceptis tantummodo R. Pasqual et E.A. Peers (4), Librum Contradictionts mense Ianuario finitum esse affirmantibus. Raimundum uero auctorem esse huius libri patet ex communi testimonio tam manuscriptorum (? quam catalogi Electori (9) et omnium catalogorum et bibliographorum (?) recentiorum uetustissimum illum indicem sequentium. Allegatur praeterea in Libro Contradicttonis Liber de possibili et impossibilt (ROL, op. 166) (5, quem a Raimundo compositum esse certissime constat. Raimundum ergo auctorem esse utriusque operis, scilicet Lzbr? Contradictionis et Libri de possibili et impossibili, etiam apparet ex eo quod Raimundus uix alia solitus est commemorare nisi sui ipsius opera (?). Vlterius Liber de syllogismis contradactoriis (ROL. VII, op. 172), qui et ipse compositus est mense Februario, mentionem facit Lzbri Contradictionis ; quae cum ita sint in dubium uocari non licet Librum. Contradictionis compositum esse a Raimundo. Disputationis allegoricae modo Raimundus in Lzbro Contradictionis opiniones Auerrois et Auerroistarum impugnat. Raimundus in Libro Contradictionis Auerroistae cuidam obicit eum incurrere contradictionem, cum ueritates fidei philosophice quidem neget, theologice uero affirmet. Auerroista uero negat huiusmodi propositiones inter se pugnare, cum contradictio non sit nisi eidem simul insit et non insit idem secundum idem.

(x) cf. ROL, op. 172 : Ad Librum de syllogismis contradictoriis Peolegomena. (2) cf. ROL, op. 170 : Ad Librum lamentationis Philosophiae Prolegomena. (3) M35 loco *Paris' erronee exscripsit *paritet" ; quae discrepantia autem nullius est momenti. Cf. finem libri.

(4) cf. PAsQUAL I, Cap. XXVI : pg. 287 ; cf. PEERS, pg. 348. (5) cf. finem libri. (6) Catalogus Electotii rrr (110). (7) cf. catalogos et auctores infra allegatos. (8) cf. infra : De sermone Contradictionis. (9) cf. ROL, op. 172 : III, De fine Libri.

130

PROLEGOMENA

Haec contentio in scholis eis non uidetur esse soluenda. Vnde conueniunt extra Parisios colloqui pergere in prato amoeno. Primo ambo rogant Deum, ut eis oculos aperiat et ad concordantiam eos perducat. Oratione facta inueniunt dominam pulchram, quae manifestat eis se esse Contradictionem. Amici disputantes eam rogant, ut sit consiliatrix et arbitra. Contradictio uero eis proponit, ut uterque afferat suos syllogismos, iudicans eos ad normam regulae maioritatis, id est, ut eligat eos syllogismos, qui magis sint boni, magni, durabiles etc. Cum ergo de uero in se ipso considerato conuenire non possint, circuitione utantur per bonum, magnum etc. Secundum hoc consilium Raimundista facit centum syllogismos, quos disponit secundum uiginti dignitates ; quarum cuique quinque syllogismos attribuit. Dignitates uero, quibus tamquam supremis principiis utitur, sunt : Vnitas, Operatio, Bonitas, Magnitudo, Aeternitas, Potestas, Intellectus, Voluntas, Virtus, Veritas, Gloria, Actualitas, Perfectio, Differentia,

Concordantia, Principium, Natura, Quies. Raimundista unumquemque concludit, aduersarium

prouocans,

Singularitas, syllogismum dicendo

Altitudo, eleganter

: Auerroista,

da

oppositum. Auerroista uero centies euocatur, centies obmutescit. Vltimo syllogismo finito, Contradictio ipsa Auerroistam rogat, ut disputationem modo finitam continuet et syllogismos proponat oppositos contra centum syllogismos Raimundi. Auerroista autem etiam nunc tacet. Sic explicit liber pulcherrimus De centum syllogismis. Eleganti atque urbano dicendi genere usus Raimundus propositum suum errores Auerroistarum impugnandi persequitur. Fortiter in re, suauiter in modo in Libro Contradictionis quoque errores, non uero errantes aggreditur. Et sicut magister noster in Libro lamentationis Philosobhiae non immediate regem alloquitur, sed mediante quodam 'Raimundo', sic etiam in Libro Contradictionis non ipse Raimundus, sed loco eius Raimundista quidam auditores suos atque lectores adire conatur. Integer traditus est Liber Contradictionis et lingua latina conscriptus. Traditio manuscripta quinque continet manuscripta latina et unam editionem latinam. Codicum unus, uetustissimus quidem, est saeculi XIV, duo saeculi sunt XV, singuli saeculi

XVII et XVIII. Editio modo dicta originem ducit ab officina Petri Antonio fe (RD 334) et impressa est Palmae Maioricarum anno 1746. ARIAS DE LovoLa in operum beati Raimundi catalogo (2)

(1) An1As DE Lovora, pg. 55 : Liber Contradictionis contra "Auerroistas, Batcinonae.

PROLEGOMENA mentionem

"Barcinone

facit

Libri

asseruati'.

Contradictionis

I3I contra

Auerroistas,

CusTURER in indice operum Raimundi completiuo (!), quem catalogo a NICOLAO ANTONIO suscepto addidit (3), Librum quendam conditionum commemorat (3), qui eisdem uerbis incipit ac liber noster, nempe : 'Accidit quod Raymundista' ; qui Liber conditionum 'en el Convento de S. Francisco de Assis' asseruatur. In eodem catalogo mentio fit cuiusdam Libri Contradictionis (*), exstantis 'in Colegio de San Isidoro de los Irlandeses de Roma". Eidem esse uidentur praedicti codices ac libri quidam a IOHANNE A S. ANTONIO allegati, Liber scilicet conditionum in Bibliotheca Minorum Assisii (), et Liber Contradictionis, in bibliotheca sancti Isidori Romae asseruatus (*). Quae cum ita sint, quaerendum

est, utrum codices modo

dicti eidem sint ac manuscripta Barcinone, Assisii et Romae asseruata perdita quidem an de codicibus agatur iam dudum notis ac usui paratis, exstantibus antea locis dictis. Quod notam IoHANNIS A S. ANTONIO dicentis 'Assisii, in Bibliotheca Minorum', erronee explicatum esse uidetur a posterioribus illud CusrumERni! 'in Bibliotheca S. Francisci. Quod confirmare uidetur illam CusruRERH notam 'en el convento de S. Francisco de Assis'. Qui autem sit ille conuentus S. Francisci de Assisio, incertum est ; uidetur esse 'el Convento

de S. Francisco' Maioricensis. IOHANNES A S. ANTONIO libri nostri mentionem facit alio utens titulo, nempe : Liber contradictionis inter Raymundum et Auerroistam de centum syllogismis circa mysterium trinitatis (7) ; quem titulum manifesto confundit cum JDésputatione fidelis el infidelis (8). Commemoratur Liber Contradictionis etiam in nota quadam saeculi XVII : 'Memorials dels Llibres de Ramon Lull composts en llati', edita a BoFARULL una cum Testamento R. Lulli et cum Inventario de la Escuela Luliana de Barcelona annorum 1466 et 1488 (?). De titulo Libri Contradictionis paucis disseram : Ipse Raimundus in Libro de syllogismis contradictori:s (ROL, op. 172, (1) CUSTURZER, pg. 633 ss ; cf. BOVER, pg. 609 ss. (2) cf. Arós, Los Catdlogos, pg. 29-31. (3) cf. CusrunzR, pg. 635 : En el Convento de S. Francisco de Assis ; cf. pg. 636 : XV ; cf. BovER, pg. 610 : nt. 15. (4) cf. CusrURER, pg. 636 : XX ; cf. BovER, pg. 61o : nt. 20. ] : (5) IOHANNES A S. ÁNrONIO, pg. 35b : nr. 23 (BUF) : Liber conditionum, inc : Accidit, quod Raymundista. Assisii in Bibliotheca Minorum. u^ e (6) IoHANNES A S. ANTONIO, pg. 38a : nt. 113 (BUF) : Liber Contradictionis. Exstat in Bibliotheca S. Isidori in Vrbe, armario 5, fol. 59. (7) IOHANNES A S. ANTONIO, pg. 432 : nt. 306 (BUF).

(8) Disputatio fidelis et infidelis (Gl aq ; Pla 49). (9) BOFARULL, pg. 44 ; cf. Soro, pg. 77.

132

PROLEGOMENA

III, De fine libri) Libro Contradictionis titulum imponit : Liber de centum syllogismis, quo titulo Liber Contradictionis assignatur in Catalogo Electorii 111 (110)(!9). Nihilominus retinendum esse censemus titulum : Liber Contradictionis, tum quia domina Contradictio in disputatione nostra primas agit partes, tum quia plurimi catalogi et bibliographi dictum titulum operi attribuunt. Mutua codicum Librum Contradictionis tradentium relatio sequenti stemmate figuretur :

pup.

XV

x

G

XVI

XVI

Mg

D

P

, Quod his obseruationibus confirmatur : Codices N M,s G (a) multas omissiones, additiones erroneasque lectiones habent quae in codicibus F L; non occurrunt (19 pratum unum, 19 una, 20 reciperent, 102/103, 103 unum, II5, 125, 221, 222, 244, (ix) c& EILES pg: 75.

PROLEGOMENA

I33

292/293, 331). Ex quo manifestum est, quod codices propriam familiam constituunt contra codices F L,. Codices N M,4, habent communes

N M4, G

uarias lectiones et omis-

siones, quae in codice G non apparent (81 per — speciem, 220, 237, 320, 338, 489, 550, 559, 574). Codex M,, immediate a codice N deriuatur (1 cum, 4, 14, 37/38, 38, 139/141, 345/340), etsi mutationes quasdam exhibet in codice N non occurrentes (49, 53, 71, 409, 439, 487, 496 et, 525, 768) ; quas coniecturas a librario codicis M,, factas esse censemus. Codex G complura exhibet propria menda (40, 93/94, 94,

153, IÓ1, 218, 220, 240, 301/302, 319, 364/365, 374, 394, 404/ 05).

Codices F L, et editio p proprias habent lectiones atque omissiones communes (I, 2, I2, I3, 22, 23, 27, 20, 32, 30, 43, 46,

50, 52, 55).

Codex L, omnes

fere lectiones erroneas codicis F exhibet

et peculiares addit lectiones (16, 17, 44, 47/48, 48, 94, 103 magis, 118 distincte, 482/483). Quamuis librarius codicis L, interdum propriis coniecturis mendosas lectiones et omissiones codicis F (208/209, 321, 337, 367, 563/564) correxisse uideatur, tenendum est codicem L, immediate a codice F deriuari.

Editio p omnes fere lectiones uarias codices L, et insuper exigua exhibet menda propria (r9 erant, 20 ut, 21, 43 oritur, I07, 114, 158/159, 179, 227, 234). Immediate dependet a codice L,; quod probatur his notis (47/48, 103). Itaque ad textum constituendum lectiones secundum hanc recensionis formulam eligimus : Textum archetypi recipimus, ubi uel codices N Mj, F L, p contra codicem G uel codices G F L, p contra codices N M, concordant. Ubi textus codicum NM;4Gatextu codicum F L, p differt, eum textum recipimus,

qui sensui et contextui melius conuenit, lectiones uarias in apparatu annotantes.

Paucis locis, ubi textus archetypi manifesto mendose traditus est, a nostra recensionis regula discedimus sequentes eum codicem uel eos codices, qui coniecturis textum corruptum correxerunt (39 per, 41, 53). Duobus tantum locis propriam coniecturam adhibemus (220, 770). Catalogos et auctores, qui Libri Contradictionis mentionem faciunt, in sequenti ordine chronologico allegamus : Catalogus

Electorii

iii

(rro); BOFARULL,

pg. 44; SOTO,

peg. 77 ; BoviLLus, pg. 38b ; DiMAs DE MIGUEL, pg. 62 ; ARIAS DE LovoLA, pg. 53 ; WApDING-Scriptores, pg. 301a ; ANTONIO, pg. 133, nr. 131 : CCXVII ; CUsTURER, pg. 616 : CCXVII, pg. 636: XV ; pg. 636: XX ; MOG I, ro, nr. 60 ; SOLLIER, pg. 71a:

CCXVII ; IOHANNES A S. ANTONIO, pg. 35b : nr. 23 (BUF) ; pg. 38a : nr. 113 (BUF) ; pg. 43a : nr. 306 (BUF) ; PAsQUAL L

Cap. XXVI

: pg. 287 ;Cap. XXXII

: pg. 372; BOVER, pg.

I34

PROLEGOMENA

596 : nr. 217 ; pg. 610 : nr. I5 ; nr. 20 ; RENAN, pg. 257 ; HLF,

pg. 248 : LX X-; KEICHER, pg. 39 ;pg. 57; pg. 58; pg. 68; GOTTRON, pg. 170 ; Lo col. 1106, VII : 9; RD 334;

PEERS,

pg. 348 ; Ot 146 ; Gl fe ; Av 159 ; CA 186 ; Diaz v Diaz 1876 ; Pla 188 ; LLINARES 170 ; HILLGARTH 342.

LIBER CONTRADICTIONIS

CODIGCES ET EDITIONES

L, Mis

Palma de Mallorca, Biblioteca Püblica 1oo8 (XV ex.), f. ro8raIIIVa. — München, Staatsbibliothek, Clm. 10537 (XV), f. 62v-72v. — Palma de Mallorca, Archivo de la Curia, Causa Pía luliana, s (X VIIL, f. 81t-97t. München, Staatsbibliothek, Clm. 10588 (XVIL), f. 134ta-148ta. Roma, Biblioteca Nazionale Centrale Vittorio Emanuele II, Fondo Vittorio Emanuele 244 (XIV), f. 59va-66ra.

Beati Raymundi Lulli Opera parva (RD 334), Palma de Mallorca 1746, tomus V, Int. III, pg. 1-34.

LIBER CONTRADICTIONIS DE CENTVM SYLLOGISMIS* Dx CONTRADICTIONE? LIBER CONDITIONVM*? LIBER CONTRADICTIONIS? LIBER CONTRADICTIONIS CONTRA ÁVERROISTAS* LIBER CONTRADICTIONIS INTER RAIMVNDVM ET ÁVERROISTAM DE CENTVM SYLLOGISMIS CIRCA MYSTERIVM TRINITATIS! LIBER DE CENTVM SYLLOGISMIS* LIBER CENTVM SYLLOGISMORVM" LIBER DVCENTVM SYLLOGISMORVM!

— BoviLLus, pg. 58b ; Catalogus Electorii 111 (110). — GOTTRON, pg. 170. — BOovzR, pg. 610 : nt. 15 ; CUSTURER, pg. 636 : XV ; IOHANNES A S. ArONIO, oc» pg. 35b : nr. 23 (BUF). d — Av 159 ; BoFARULL, pg. 44 ;BOvER, pg. 610 : nt. 20 ; CA 186 ; CUSTURER, pg. 656 : XX ; Diaz v Diaz 1876 ; F : f£. 10813; G : f. 62v ; HLF, pg. 248 :

nr. LXX ; IOHANNES A $. ANTONIO, pg. 38a : nr. 115 (BUF) ; KEICHER, pg. 39; Dg. 57; Dg. 58; pg. 68 ; L, : f. 81 ; LLINARES 170; Lo col. 1106, VII :

9; Mys : £. 13412 ;N : f. 59va ;Ot 146 ; p: pg. 1 ; PAsQuAL I, Cap. XXVI : pg. 287; Cap. XXXII : pg. 372 ; Pla 188 ;RD 334; MOG I, 1o nt. 60; Soro, pg. 77. ARIAS DE LOYOLA, pg. 55. ANTONIO, pg. 133, nf. 131 : CCXVII ; Bovzn, pg. 596 ; nr. 217; CUSTURER, pg. 616 : CCXVII ; IOHANNES A S. ANTONIO, pg. 43a : nt. 306 (BUF) ; PEEns, pg. 348 ; RENAN, pg. 257 ; SOLLIER, pg. 71a : CCXVII ; WApniNG-jSeriptores, . 3012.

pg. 57; LLINARES (s ll n 159; CA 186 ; Draz v Draz 1876 ; Gl fe ; KzrcHzR, XXVI : pg. 287 ; Pla

170 ;Lo col. 1106, VII : 9 ; Ot 146 ;PAsQuar I, Cap. 188 ; ROL 172 : III, De fine libri, not. 76. cf. ROL 172 : III, De £ine libri, not. 76. Vg ROL 172 : III, De fine libri, not. 76 : Pss : f. 422v.

138

171. LIBER CONTRADICTIONIS

Deus, cum tua sapientia illuminosissima et cum tua caritate gratiosissima Incipit Liber Contradictionis Accidit, quod Raimundista et Auerroista diu disputauerunt 5 Parisius.

Raimundista dicebat, quod Auerroista implicabat contradictionem, per hoc quia dicebat, quod simpliciter intelligebat, quod naturaliter erat impossibile Deum esse trinum, creatorem, incarnatum et huiusmodi, sed credebat oppositum, cum 1o diceret se esse catholicum, christianum et fidelem. Auerroista autem excusabat se, et dicebat, quod non impli-

cabat contradictionem, quia secundum modum intelligendi et naturaliter intelligebat Deum non esse trinum etc., sed 1; credebat ipsum esse trinum etc.; et quia intelligere differt a credere, non implicabat contradictionem, cum contradictio sit affirmatio et negatio respectu unius et eiusdem. Dum autem sic disputabant et de disputatione erant attaediati, conuenerunt inter se, quod exirent Parisius et irent ad

pratum unum amoenurn iuxta Parisius, in quo erat una arbor 2» pulcherrima et fons delectabilis, ut acciperent anhelitum, uigorem et quietem, et ad disputationem reuerterentur. Dum autem sic ibant, | inuicem ista uerba dicebant : Quae est causa, quod bonam intentionem habemus et uerum desideramus, et non possumus conuenire ? Tunc proposuerunt rogare 2; Deum cum magna deuotione, quod aperiret eis oculos intellectus, ut possent uidere modum, per quem possent conuenire. Oratione autem facta inuenerunt sub praedicta arbore dominam pulcherrimam pretiosissime ornatam et indutam. Humiliter ipsam salutauerunt et suum nomen petiuerunt.

3»

N 59vb

Ipsa autem curialiter dedit eis responsum, dicens : Ego sum

Contradictio. Ipsi uero gauisi fuerunt et dixerunt Contradictioni, quod placeret | ei dicere suam essentiam et naturam,

ut possent cognoscere,

inter se conuenire.

quae erat causa, quare non poterant

1 illuminosissima] illuminosa FL, 5 cum?] oz. Mis 2 gratiosissima] pretiosissima FL, 5 4 disputauerunt] disputarunt M, 9 Parisius] Parisiis Mj, Lip 12 quia] oz. FL, 5 13 et] quia FL, 5 14 credebat] dicebat Mj, trinum] aeternum Mj etc.] ox. FL, p 16 respectu unius et] unius respectu et F; unius et respectu L, 17 autem] oz. I4 5 18 Parisius] Parisios L, p; Parisiis Mj 19 pratum unum] unum pratum IN.Mgs G (a) Parisius] Parisios I., 5 ; Parisiis Mis erat] erant 5 una] oz. a 20 ut] et 5 , acciperent] reciperent a 21 disputationem] disputandum P 22 sic ibant] irent FL, 5 inuicem] ad inuicem FL, 5 23 bonam intentionem] bonum intentum BID 2? autem] oz. FL, p 29 Humiliter ipsam] quam humiliter FL, p suum] eius FL, 5 petiuerunt] petierunt M;, FL, P 31 fuerunt] sunt M;5 FL, p 32 ei] eis FL,5

G 6sr

171. LIBER CONTRADICTIONIS

139

De sermone Contradictionis

Dixit Contradictio : Mea essentia est in anima considerata, contracta et concepta. Habeo duas species, unam intensam per

impossibile, aliam extensam per possibile. Per impossibile, quia circa idem non sum ens reale, ut puta : Per impossibile 4o est, quod illud, quod est, non sit, dum est ; et quod fuit, non fuerit ; et quod album est, dum est album, sit nigrum, et e conuerso ; et huiusmodi.

Alia autem species est per possibile ; et oritur | a prima per F accidens. Quae causat entia contraria, sicut est contrarietas 45 inter calidum et frigidum, inter uerum et falsum, et huiusmodi. Ecce qualis sum. Aliqui autem credunt disputare per meam qualitatem intensam, et disputant per extensam, | et e conuerso ; et sic quid N mirum, si non possunt conuenire. Tunc Raimundista et Auerroista ei dixerunt disputationem, ;» in qua erant cum languore et dolore, quolibet habente bonam intentionem ad uerum obiectum. Et rogauerunt ipsam intime, quod eis daret consilium, quid supra hoc erat faciendum. Ipsa autem eis dixit, quod acciperent centum maximas, dis55 cursas per possibile et impossibile, quae sunt in libro De possibili et impossibili, et quod disputarent per ipsas syllogizando, ita quod Raimundista faciat syllogismum, et Auerroista syllogizet in oppositum. Et isti syllogismi repraesententur intellectui et uoluntati, cum philosophice intelligibile sit sub6»iectum ipsius intellectus, et amabile ipsius uoluntatis; et tunc apparebit, cuius syllogismus est uerus, et cuius falsus ; et quis implicat contradictoria, et quis contrarietates siue fallacias. Postea stetis ad hoc, quod uideatur esse magis bene, magne,

durabiliter,

potenter,

uirtuose,

uere,

ro8rb

6ora

delectabiliter

65 et perfecte intelligibile et amabile ; et illum syllogismum eligatis esse | uerum, et suum oppositum esse falsum. Et sic per talem modum possetis conuenire, postquam bonam intentionem habetis ad inueniendum ueritatem. Et ista regula est generalis et infallibilis. Dato autem consilio, ipsi inceperunt 7o disputare per praedictas maximas. Et primo de prima. Oct. 55/56 Liber de possibili et impossibili, compositus a Raimundo Parisiis, mense 185). Pla ; ez (Gl 166 op. ROL, ; 1310

39 quia circa idem] enim FL, 38 Per?] Et Mi; 37/38 per impossibile] et M; 43 41 est!] oz. GFL4 p 40 quod?] 24d. non G Per] oz. GFL4 5 P 46 44 conttaria] contradictoria L., 5 oritur] eruitur P autem] oz. FL, p 47/48 intensam] intensam corr. up. lin. in extensam qualis sum] qualiter FL, 5 50 49 possunt] possint JN 48 extensam] intensam I4 f L4; extensam p supra] 53 P FL, eam ipsam] 52 p FI, tioni contradic ei dixerunt] dixerunt 59 cum] 55 et impossibile] ozz. FL P NN; super GFL, » ; scienter Mis philosophice] philosophicum FL, 5 om. G FL, p

G 65v

I40

1I7I. LIBER CONTRADICTIONIS

Rai[mundista uero primo posuit syllogismos suos. Auerroista autem promisit, quod postmodum faceret suos syllogismos oppositos. I. DE

70)

8o

SYLLOGISMIS

VNITATIS

Ante uero quam Raimundista syllo|gizaret, uoluit dicere ista uerba : Credere autem habet duas species. Vna est credere, quod disponit intellectum, ut intelügat uerum. Cuius intellectus subiectum est intelligibile, sicut dicit Isaias propheta (cf. Is. 7, 9) : Nisi credideritis, non intelligetis. Dixit Raimundista : Per istam autem speciem propono procedere, faciendo syllogismos meos. Non autem per secundam, quae disponit intellectum ad ignorare, cuius subiectum est

NN Gotb

ignorabile, sicut dicit Dauid (Ps. 13, 1 ; 52, I) : Dixit insipiens 85

in corde suo : Non est Deus.

Istae autem duae species sunt contradictoriae, quia una implicat ueritatem, et alia falsitatem. Post ista uerba Raimundista incipit syllogizare. I. Ait Raimundista : Omne ens magis unum ponit maiorem 9 o possibilitatem, quam ens minus unum. Sed Deus est ens magis unum; ergo ponit maiorem possibilitatem, quam ens minus unum. Ad consequentiam istius sequitur, quod diuina potestas est absoluta | simpliciter, eo quia est ens magis unum, quam F aliquod aliud ens. Et hoc ens minus unum impedire non potest. . 9 vA Auerroista, da oppositum et consequentiam oppositam. 2. Ait Raimundista : Omne ens magis unum habet maiorem actionem, quam ens minus unum. Sed Deus est ens magis unum ; ergo habet maiorem actionem, quam ens minus unum. Ad consequentiam istius sequitur, quod Deus potest agere miIO o raculose in subiecto minus uno. Auerroista, da syllogismum oppositum et consequentiam oppositam. 3. Omne, quod ponit possibile magis | unum, non potest im- G pedi|ri ab impossibili magis uno. Sed Deus ponit possibile N magis unum ; ergo non potest impediri ab impossibili magis 105 uno. Ad consequentiam istius sequitur, quod Deus potest esse unus homo magis unus, posita incarnatione Filii Dei. Auerroista, syllogiza in oppositum et da consequentiam opposit am. 4. Omne illud est impossibile, per quod contradictio potest *1 posuit] proposuit Mj; ; ponit EL p 81 autem] G ; op. FL, p Per — speciem] ozz. INMijs 87/88 Post ista — syllogizare] Postea uero FL 93/94 quam — ens] ozz. G 94 Et hoc ens] o». L4 5 ; ens] oz. G 102 Omne] oz. a 102/103 impediri ab impossibili] impedire impossi bile a 103 magis] magis,

corr. sup. lin. in minus L, ; minus uno] unum a 103/104 possibile magis unum] huiusmodi FL,p 104/105 non potest — uno] etc. ELj 107 syllogiza P

in oppositum] da syllogismum oppositum FL, ; da oppositum syllogismum

da] oz. FL, p

ro8va

624r 6ova

1I7I. LIBER CONTRADICTIONIS

IA4I

esse. Sed ponere, quod diuina unitas sit perfecta et imper110 fecta, est impossibile ; ergo necessarium est ponere diuinam unitatem perfectam uel imperfectam. Ad consequentiam istius sequitur, quod diuina unitas simpliciter sit infinita aut finita. Auerroista, da oppositum. 5. Nullum ens magis unum ponit possibile et impossibile 115 contra suam unitatem magis unam. Sed Deus est ens magis unum ; ergo non ponit possibile nec impossibile contra suam unitatem magis unam. Ad consequentiam istius sequitur, quod in diuina

unitate

sint

unire,

uniens,

et unibile

distincte,

remanente essentia unitatis magis una. Auerroista, syllogiza 120 in oppositum. 2. DE

12;

130

155

14o

14;

SYLLOGISMIS

OPERATIONIS

6. Ait Raimundista : Omnis operatio necessaria est magis magna, quam possibilis. Operatio Dei est necessaria ; ergo operatio Dei est magis magna, quam possibilis. Ad consequentiam istius sequitur, quod Deus agat in semet ipso intrinsece, ut puta relatiue in diuinis personis distinctis. Auerroista, da oppositum. 7. Nulla operatio est | de genere impossibilitatis. Operatio N 6ovb Dei extrinseca est operatio ; ergo non est de genere impossibilitatis. Ad consequentiam istius sequitur, quod nulla operatio extrinseca Dei est impossibilis. Potest ergo Deus agere aliquid de nihilo et aliquid de aliquo miraculose. Auerroista, da oppositum. 8. Ait Raimundista : Nulla operatio sine distinctione est possibilis. Operatio Dei est possibilis ; ergo necessarie in operatione Dei sequitur distinctio. Ad consequentiam istius sequitur productio in diuinis. Auerroista, da oppositum. | 9. Ait Raimundista : Omnis operatio necessaria requirit G 64v operans, operatum et operari necessarie distincta. Operatio Dei intrinseca est necessaria ; ergo requirit operans, operatum et operari necessarie distincta. Ad consequentiam istius sequitur beatissima trinitas. Auerroista, syllogiza in oppositum. ro. Dixit Raimundista : In nulla operatione tantum potest maior impossibilitas, quantum potest maior possibilitas. Sed in operatione Dei est possibilitas ; ergo in operatione Dei plus 114 et impossibile] ozz. 5 115 Sed] oz. a 115/116 ens magis unum] huiusmodi FL,p 116/117 non ponit — unam] etc. FL, p 118 sint] oz. FL,p distincte] distincta L4 ? ; «47. sunt FL, 5 119/120 syllogiza in] da FL, » 124 operatio — possibilis] etc. FIL,5 125 semet] se a 129/130 non est — impossibilitatis] etc. FI4 5 ; ez sic saepius post uocem ergo FL, 130 istius] istam PI 135 necessatie] necessario FL,p 136 istius] istam FL,Pp 138 Ait Raimundista] oz. FL, 139 necessarie] necessario FL,p 139/141 Operatio Dei — distincta] oz. Mj; ;Sed in Deo est huiusmodi ; ergo etc. FL, 5 142 syllogiza in] da FL, p 144/145 Sed — possibilitas] oz. FL, p

171. LIBER CONTRADICTIONIS potest possibilitas quam impossibilitas. Ad consequentiam istius sequitur, quod nullum impossibile potest impedire ea, quae secundum Deum sunt possibilia. Potest ergo Deus | agere in suo effectu ad placitum. Auerroista, syllogiza in oppositum. 142

id DE

SYLLOGISMIS

F ro08vb

BONITATIS

II. Ait Raimundista : Nulla impossibilitas impedire potest maiorem possibilitatem bonitatis. Sed maior possibilitas bonitatis est, quod Deus sit incarnatus, creator et quod posset esse sine | caelo et agere immediate et causare aliam uitam ; N 15 vA ergo nulla impossibilitas hoc impedire potest. Ad consequentiam istius sequitur, quod quidquid dicitur contra sanctam fidem catholicam, est falsum et impossibile. Auerroista, syllogiza in oppositum.

61ta

I2. Omnis forma est magis bona, potens, etc., quam materia.

Sed Deus est forma ; ergo Deus est magis bonus, potens etc., quam materia. Ad consequentiam istius sequitur, quod Deus simpliciter est denudatus ab omni materia. Aliter esset in sua essentia magis et minus ; quod est impossibile. Et ad consequentiam istius sequitur, quod Deus potest plus in materiam 165 agere, quam materia possit pati. Et ideo sequitur, quod agit super materiam quandoque miraculose, ut appareat, quod ipse possit magis agere in materiam, quam materia possit pati naturaliter. I3. Ait Raimundista : Omnis bonitas plus potest agere per 17 o possibile, quam malitia possit impedire bonum agere per impossibile. Sed Deus est bonitas ; ergo Deus potest plus bene agere per possibile, quam | malitia ipsum impedire possit per impossibile. Ad consequentiam istius sequitur, quod diuina bonitas sit omnipotens. Auerroista, syllogiza in oppositum. I4. Ait Raimundista : Nulla bonitas habet uelle, quod in ipsa sit bonificare impossibile. Deus est bonitas; ergo Deus non habet uelle, quod in sua bonitate sit bonificare impossibile. Ad consequentiam istius sequitur, quod in diuina bonitate sint tria correlatiua, ut puta bonificans, bonificabile et bonifi180 care, quoniam bonificare non potest esse sine bonificante et bonificabili. Auerroista, da oppositum. | r5. Dixit Raimundista : In omni bonitate est necessarie bonificare in potentia aut in actu. In diuina bonitate non est bonificare in potentia ; ergo in diuina bonitate est bonificare 160

149 in suo — placitum] ad suum placitum de suo effectu FL, syllogiza in] da BL 153 sit] est G 1355 impossibilitas] potestas FL, p 158/159 in] om. FL, syllogiza in] da syllogismum p 161 sequitur] oz;. G 162/163 esset in sua essentia] in sua essentia esset FI, p 166 super] supra FL,f 173 istius] oz. FL, p 174 syllogiza in] da FL, p ; e£ sic saepius in sequentibus FL, p

179 sint] sunt FL, »

bohificabile] bonificatum 5

G 65r

N 6itb

171. LIBER CONTRADICTIONIS 185

I43

in actu. Ad consequentiam istius sequitur, quod in diuina bonitate bonificare sit actus purus. Auerroista, syllogiza in oppositum etc.

4. DE

190

195

200

SYLLOGISMIS

MAGNITVDINIS

. 16. Ait Raimundista : In nulla magnitudine conuenit magis impossibile, quam possibile. Deus est magnitudo ; ergo in diuina magnitudine non conuenit magis impossibile, quam possibile. Ad consequentiam istius sequitur, quod in diuina magnitudiné magnificare siue maximare non sit impossibile. Auerroista, syllogiza in oppositum. 17. Ait Raimundista : Nullum impossibile est de genere magnitudinis. Deus est magnitudo ; ergo nullum impossibile est de genere Dei. Ad consequentiam istius sequitur, quod omnia sint possibilia apud Deum. Auerroista, syllogiza in oppositum. 18. Ait Raimundista : Nulla magnitudo est maxima sine maximare. Magnitudo Dei est maxima ; ergo magnitudo Dei non est maxima sine maximare. Ad consequentiam istius sequitur, quod in essentia Dei sit |maximatum increatum, et F 109ta etiam in mundo, ut puta Deus Filius, factus homo. Auerroista,

syllogiza in oppositum. | r9. Ait Raimundista : Nulla magnitudo, quae conuertitur cum bonitate, aeternitate etc., est limitata neque impedita. Diuina magnitudo est conuersa cum diuina bonitate, aeternitate etc. ; | ergo diuina magnitudo non est limitata neque 210 impedita. Ad consequentiam istius sequitur, quod Deus potest agere maxime intrinsece et extrinsece ad placitum. Auerroista, syllogiza in oppositum. 20. Ait Raimundista : Nulla magnitudo est magna sine tribus magnis correlatiuis distinctis. Deus est magnitudo ; ergo 215 non est sine tribus magnis correlatiuis distinctis. Ad consequentiam istius sequitur beatissima trinitas. Auerroista, syllogiza in oppositum. 20 vA

5i DE SYLLOGISMIS

220

AETERNITATIS

21. Ait Raimundista : Impossibile est, quod aeternitas absolute sit infinita sine correlatiuis infinitis distinctis. Deus est aeternitas absolute infinita ; ergo non potest esse sine corre186/187 syllogiza in oppositum etc.] da oppositum FL, 5 201/202 magnitudo — sine] in magnitudine Dei est FL, 5 207 aeternitate] aeternitatis FT neque] tiec MS eco p 208 est conuetsa] conuertitur FI, p diuina] ozz. FL4 p 208/209 aeternitate] aeternitatis F 218 aeternitatis] trinitatis G 219/220 absolute] absoluta FL, 5 220 infinitis distinctis] cozec? ; infinitis G ; distinctis FL, p; om. INM;s 221 absolute] oz. a

G 65v

N 61va

I44

225

230

171. LIBER CONTRADICTIONIS

latiuis infinitis distinctis. Ad consequentiam istius sequitur, quod in Deo sint deitans, deitatum et deitare, et per consequens diuina trinitas. Auerroista, syllogiza in oppositum. 22. Ait Raimundista : Impossibile est, quod in aeternitate sit aliqua nouitas. Deus est aeternitas ; ergo impossibile est, quod in Deo sit aliqua nouitas. Ad consequentiam istius sequitur, quod posito, quod mundus sit nouus, non propter hoc sequitur, quod in Deo sit mutatio atque nouitas. Auerroista, syllogiza in oppositum. 23. Dixit Raimundista : Impossibile est, quod nouitas habeat naturam sine aeternare. Deus est aeternare ; ergo impossibile est, quod sit nouitas sine Deo. Ad consequentiam istius sequitur,

255

240

quod posito, quod Deus

| sit, necessarie

sequitur

N 6rvb

nouitas. Auerroista, da oppositum. 24. Dixit Raimundista : Quidquid est possibile per aeternitatem, est impossibile per nouitatem. Sed possibile est per aeternitatem nouare ; ergo impossibile est per nouitatem nouare. Ad consequentiam istius sequitur, quod posito, quod mundus sit nouus, neque propter hoc sequitur, quod in Deo sit mutatio atque nouitas. Auerroista, da conclusionem oppositam.

25. Ait Raimundista : Nullum ens, |in quo bonitas et aeter-

G 66r

nitas sunt unum et idem, est causa:malitiae. In Deo bonitas et

245 aeternitas sunt idem ; ergo in Deo non est causa malitiae. Ad consequentiam istius sequitur, quod mundus non est aeternus ; quia si sic, Deus esset causa malitiae. Auerroista, syllo-

giza in oppositum. 6. DE SYLLOGISMIS POTESTATIS 250

255

26. Dixit Raimundista : Nullum impossibile potest impedire, quod est magis possibile. Ad consequentiam istius maximae sequitur iste syllogismus : Omne ens magis bonum potest citius agere maius bonum, quam minus bonum. Deus est ens magis bonum ; ergo potest citius agere maius bonum, quam minus bonum. Ad consequentiam istius syllogismi sequitur, quod Deus potest esse de Deo, et quod potest esse incarnatus, et | esse sine caelo, et huiusmodi. Auerroista, syllogiza in op- F 1ootb positum. 27. Ait Raimundista : Nullum possibile nec impossibile sine 222 distinctis] ozz. a

22? quod in Deo] in Deo, quod 5

229 atque] neque

aliqua FL,5 234 sit, necessarie] necessario sit 5 239 per?] oz. sed add. sup. IHin. (alia manu) IN 5 om. Mg 240 neque propter hoc] INM; ; nec propter hoc G ; non propter hoc FL, ; propter hoc non p

FL, p

244 unum et] ozz. a

modi FL, p

245 in Deo] Deus FL, 5

mae] maximam istam FL, 5 potest esse sine posse FT, 5

241/242 oppositam] in oppositum

244/245 In Deo —- idem] Sed Deus est huius251/252 consequentiam istius maxi-

253 citius] potius FL, 5

259/260 sine — potest]

171. LIBER CONTRADICTIONIS 260

265

I45

posse esse potest. Sed possibile et impossibile habent esse; ergo non sunt sine posse. Ad consequentiam istius syllogismi sequitur, quod est posse absolutum, quod causat possibile et impossibile ; quod posse est Deus, qui potest omnia. Auerroista, da oppositum. 28. Ait Raimundista : | Quia possibile dicit esse, et impossibile non esse, plus potest potens per possibile, quam per impossibile. Deus est potens ; ergo potest plus per possibile, quam per impossibile. Ad consequentiam istius sequitur, quod Deus potuit se facere hominem, mundum creare, et potest hominem

N 611a (a)

25 o resuscitare, et huiusmodi. Auerroista, da oppositum. 29. Ait Raimundista : Impossibile est, quod sit aliquod agere sine posse. Deus est agere; ergo impossibile est, quod Deus sit sine posse. Ad consequentiam istius sequitur, quod in diuina potestate est posse ; et per consequens potens et possi27 I ficatum ; et per consequens trinitas. Auerroista, da oppositum. 3o. Dixit Raimundista : Nullum impossibile est de genere potestatis. Sed contradictoria esse uera est impossibile ; ergo contradictoria non sunt de genere potestatis. Ad consequentiam istius sequitur, quod impossibile est diuinam potestatem | non esse infiniti uigoris et esse finiti uigoris. Auerroista, da oppositum. vi DE

SYLLOGISMIS

G 66v

INTELLECTVS

31, Ait Raimundista : Impossibile est, quod in intellectu sit intelligere sine distinguere. In intellectu diuino est intelligere ; 28 vA ergo in intellectu diuino est distinguere. Ad consequentiam istius sequitur, quod in intellectu diuino sunt correlatiua distincta, ergo trinitas. Auerroista, da oppositum. 32. Ait Raimundista : Impossibile est, quod intellectus sit agens, nisi habeat obiectum proprium. Sed omnis intellectus 290 est agens ; ergo impossibile est, quod sit agens, nisi habeat obiectum proprium. Ad consequentiam istius sequitur, quod omnis intellectus | agens sit intelligens habens obiectum proprium, ut puta intellectum ; et quod non sit unus intellectus in omnibus hominibus, quia non haberet obiectum proprium neque propriam passionem, ut puta intelligibilitatem. Auerroista, da syllogismum oppositum. 33. Dixit Raimundista : Impossibile est, quod intellectus possibilis sit de genere actionis. Sed in homine est intellectus possibilis ; ergo intellectus hominis possibilis non est de genere 300 actionis. Ad consequentiam istius sequitur, quod est impli-

276/278 Dixit Raimundista — potes267/270 Deus est — oppositum] oz. FL; p 292/293 proprium] ozz. a 292 intelligens] intellectus FIL, P tatis] ozz. FL, p 300/301 est implicare] implicat FI, p 296 syllogismum] oz. FL, p

N 61tb

146

1I7I. LIBER CONTRADICTIONIS

care contradictionem ponere, quod intellectus possibilis, in quantum possibilis, sit agens, quia intellectus possibilis et intellectus agens differunt relatiue. Ad cuius consequentiam sequitur, quod impossibile est, quod sit unus intellectus in 30 vA omnibus hominibus. Auerroista, da oppositum. 34. Ait Raimundista : Impossibile est, quod intellectus appetat magis credere quam intelligere. Sed tu Auerroista dicis, quod tu credis fidem catholicam esse ueram, cum sis christianus ; et dicis, quod secundum modum intelligendi impossibile 310

21

320

est, quod ipsa sit uera ; ergo ad consequentiam istius implicas contradictionem. Auerroista, syllogiza in oppositum. 35. Ait Raimundista : Non est possibile, quod intellectus intelligat extra suam propriam passionem. Sed intellectus, qui est in homine, intelligit ; ergo non est possibile, quod intelligat extra suam propriam passionem. Ad consequentiam istius sequitur, quod in intellectu | sint intelligens, intelligibile et intelligere, et quod in simul sint idem intellectus siue eadem essentia. Ad consequentiam istius ostenditur, | quod est. impossibile, quod sit unus intellectus in omnibus. Auerroista, da oppositum. 8. DE SYLLOGISMIS

$2

259

NN 61va (a)

VOLVNTATIS

|36. Ait Raimundista : In actu uoluntatis magis est possibile uelle quam nolle. Ad consequentiam istius sequitur iste syllogismus : Illa potestas, quae est uoluntas, potest tantum de bono, quantum uoluntas potest uelle bonum et odire malum. Deus est illa potestas; ergo Deus potest tantum de bono, quantum sua uoluntas potest uelle bonum. Ad consequentiam istius sequitur, quod diuina uoluntas potest uelle productionem in diuinis, cum ibi sit possificare et bonificare infinitum et aeternum. Et potest uelle, quod eius potestas sit infiniti uigoris, et quod possit esse sine caelo, et agere immediate, et causare aliam uitam, cum

omnia ista sint bona et

amabilia. Auerroista, da oppositum. 37. Dixit Raimundista : Voluntas ponit cum uelle possibile,

et cum nolle impossibile. Sed Deus est uoluntas ; ergo causat cum uelle possibile, et cum nolle impossibile. Ad consequentiam istius sequitur, quod Deus ponit possibile omne bonum, et non malum. Ergo non ponit, quod ipse sit finiti uigoris, et huiusmodi. Auerroista, da oppositum. 340 38. Ait Raimundista : Impossibile est, quod uoluntas sit 35

G 67r

vA

magis bona cum nolle, quam cum uelle. Sed Deus est uoluntas;

ergo Deus non est magis bonus cum nolle, quam cum uelle. Ad

301/302 in quantum — possibilis?] oz;. G 319 omnibus] aZZ. hominibus G p 321 De syllogismis uoluntatis] ozz. F 329 ibi] illi NM; 330 eius] oz. a 331 possit] posset a 33* ponit] oz. F 338 finiti] infiniti NM,

F 109va

171. LIBER CONTRADICTIONIS

54 A

35

o

55 5

36 o

147

consequentiam istius sequitur, quod in Deo non est | nolle, N6rtvb(a) cum in sua uoluntate non sit magis neque minus. Et ideo Deus non uult esse finitus neque impeditus, neque ignorare particularia, et huiusmodi. Auerroista, da oppositum. 39. Ait Raimundista : Quia uoluntas est libera absolute, abhorret impossibile. Sed Deus est uoluntas libera absolute ; ergo Deus abhorret impossibile. Ad consequentiam istius sequitur, quod Deus abhorret, quod ei sit aliquid impossibile. Etiam sequitur, quod sit impossibile ipsum non esse trinum. G 67v Auerroista, da | oppositum. 40. Ait Raimundista : Impossibile est, quod in uoluntate uolens non sit agens, et uolibile patiens. Sed Deus est uoluntas ; ergo impossibile est, quod in ipso uolens non sit agens, et uolibile patiens. Ad consequentiam istius sequitur, quod Deus uolens est agens in producendo Filium, et cum Filio Spiritum sanctum. Filius autem est patiens, in quantum est generabilis, et Spiritus sanctus, in quantum est spirabilis, ab omni materia denudati. Quoniam materia non est in essentia Dei uolibilis, cum non possit esse sine quantitate. Auerroista, syllogiza in oppositum, et da consequentiam oppositam. 9. DE SYLLOGISMIS VIRTVTIS

36 IS

41. Ait Raimundista : Nulla uirtus sine obiecto proprio est possibilis. Sed Deus est uirtus; ergo sine obiecto proprio non est possibilis. Ad consequentiam istius sequitur, quod Deus habeat proprium obiectum, et per consequens proprium amabile, magnificabile, aeternificabile, et huiusmodi. Ad quod

sequitur diuina trinitas. | Auerroista, da oppositum. 42. Ait Raimundista : Nulla uirtus est ma|ior per impossi57 bile, quam per possibile. Sed Deus est uirtus; ergo non est maior per impossibile, quam per possibile. Ad consequentiam istius sequitur, quod in Deo non sit impossibile ; et si sic, necessarie sequitur, quod sua uirtus sit absoluta, et non impe5T vA dibilis. Auerroista, da oppositum. 43. Ait Raimundista : Impossibile est, quod aliquis habitus hominis sit uirtuosus sine bene agere. Sapientia est habitus hominis ; ergo impossibile est, quod sit uirtuosus habitus sine bene agere, hoc est bene intelligere. Ad consequentiam istius 38 o sequitur, quod ille sapiens est uirtuosus, qui attribuit Deo o

344 libera absolute] libere absolute Mj; ; 345/346 particularia] praesentia Mj; 351 non] 348 libera absolute] libere absoluta FIL, 5 libere absoluta FL, 5 361/362 syllogiza — op360 denudati] denudatus FL, p del. F ; om. I4p 367 364/365 est possibilis — proprio] oz. G positum] da oppositum FL, f 371/372 non est — possibile] 369 diuina] ozz. FL4 5 habeat] habet 5 ; oz. F non] oz. G FL4 p 374 uirtus] aZ. non G 393 sic] sit FL4 5 etc. FL4, p 377 hominis] oz. a 374/375 impedibilis] «4. quod est contradictio 5

F 109vb N 62ta

148

28 A

omnem perfectionem, et negat in Deo omnem imperfectionem. Auerroista, da oppositum. à 44. Dixit Raimundista : Nulla uirtus inferior potest impedire uirtutem superiorem. Deus est uirtus superior ; ergo nulla uirtus inferior potest ipsum impedire. Ad consequentiam istius sequitur, quod diuina trinitas non potest esse impedita, neque incarnatio,

39 o

171. LIBER CONTRADICTIONIS

creatio,

resurrectio,

et huiusmodi.

Et sequitur,

quod Deus potest esse et agere sine caelo. Auerroista, da oppositum. i | 45. Ait Raimundista : Impossibile est, quod uirtus actiua sit passiua. Ad consequentiam istius sequitur iste syllogismus : Nullus intellectus possibilis potest esse intellectus actiuus. Sed intellectus unus, quem tu ponis in omnibus hominibus, est possibilis. Ergo non est actiuus, neque per consequens intelligens. Auerroista, syllogiza in oppositum. IO. DE

SYLLOGISMIS

VERITATIS

46. Ait Raimundista : Im possibile est, quod aliquod ens sit uerum sine actu ueritatis. Sed Deus est ens uerum ; ergo impossibile est, quod Deus sit uerus sine actu ueritatis. Ad consequentiam istius sequitur, quod in ueritate diuina sit uerificare, et per consequens uerificans et uerificatum ; et ideo ostenditur trinitas. Auerroista, da oppositum. 47. Dixit Raimundista : Impossibile est, quod ueritas sit infinita sine infinito uerificare. Sed Deus est ueritas infinita ; 40

vA

ergo impossibile est, quod sit sine infinito uerificare. Ad consequentiam istius sequitur, quod sicut est infinitus per infinitum uerificare, quod sic sit infinitus per infinitum possificare, bonificare etc., cum suae rationes conuertibiliter una de alia

possint praedicari. Auerroista, da oppositum. 48. Ait Raimundista : Nullum ens per impossibile potest auferre actum ueritatis. Sed Deus est ueritas ; ergo nullum ens potest auferre a Deo actum ueritatis. Ad consequentiam istius sequitur, quod diuina potestas est infinita per actum ueri-

41

tatis, sicut est infinita per actum aeternitatis. Ergo tu, Auer-

vA

roista, quare dicis, quod Deus non est infiniti uigoris ? Da oppositum. 49. Dixit Raimundista : Nulla ueritas sub impossibili potest habere passionem. Sed Deus est ueritas ; ergo non potest sub impossibili habere passionem. Ad consequentiam istius osten381/382 et negat — imperfectionem] o». FL, P 392 intellectus?] ozz. a 394 actiuus] fictiuus G 404 infinita!] infinita corr. ex infinitas F; infinitas L4

ueritas] add. del. est de F ; add. et I,

G 68r

infinita] infinitas FIL, 5 404/405 410/411 auferre] adZ. 412 a] G ; oz;. NM

Sed Deus - uetificare] oz. G 409 possint] possit ING a Deo FL, 5 411/412 Sed Deus — ueritatis] oz. FL, 5 419/420 ostenditur] sequitur FL, 5

N 62tb

171. LIBER CONTRADICTIONIS

I49

420 ditur, quod Deus potest esse incarnatus, et sine caelo, et agere immediate, et huiusmodi. Auerroista, syllogiza in oppositum. 50. Dixit Raimundista : Veritas, quae ponit impossibile, ponit ipsum, ut possit ponere possibile. Sed Deus |est ueritas ; N 6zva ergo ponit impossibile, ut possit ponere possibile. | Ad conse- F :rora 42 A quentiam istius sequitur, quod Deus ponit impossibile esse, quod aliquod ens possit ei resistere ; ergo sunt apud eum omnia bona, magna,

etc., possibilia. Auerroista,

II. DE

43 o

43;

449.

445.

450

GLORIAE

51. Ait Raimundista : Nulla gloria est possibilis sine gloriari. Sed Deus est gloria ; ergo non potest esse sine gloriari. Sequitur ergo, quod in Deo sint intrinseca correlatiua, ut puta glorians, gloriabile, et | gloriari; et per consequens diuina G68v trinitas. Auerroista, da oppositum. 52. Ait Raimundista : Nulla gloria est possibilis extra suum inem. Deus est gloria ; ergo non est possibilis extra suum finem. Ad consequentiam istius sequitur, quod Deus sit simpliciter per se et propter se existens et agens ; et quod extra se possit agere ad, placitum sine aliquo adiuuamento. Potest ergo agere sine caelo et supra naturam. Auerroista, da oppositum. 53. Dixit Raimundista : Extra ueritatem nulla gloria est possibilis. Sed Deus est ueritas ; ergo extra Deum nulla gloria est possibilis. Ad consequentiam istius sequitur, quod Deus intelligit omnia particularia ; quia si non, esset gloria in particularibus extra diuinum intellectum. Auerroista, da oppositum. 54. Ait Raimundista : Gloriari in essentia aeternitatis non est impossibile. Sed Deus est aeternitas ; ergo gloriari in Deo non est impossibile. | Ergo quare negas trinitatem, quoniam N 6zvb ubicumque est gloriari, est glorians et gloriabile ? Auerroista, da oppositum. 55. Ait Raimundista : Impossibilitas non habet subiectum, in quo possit impedire gloriari infinitum. Sed Deus est gloriari infinitum ; ergo impossibilitas non habet subiectum, in quo possit impedire Deum. Auerroista, da oppositum. I2. DE

45

SYLLOGISMIS

da oppositum.

SYLLOGISMIS

ACTVALITATIS

56.Dixit Raimundista : Omne ens existens actu per possibile et impossibile est necessitatum et a Deo causatum. Caelum est huiusmodi ; ergo caelum est necessitatum et a Deo causatum. Ad consequentiam istius sequitur, quod caelum est nouiter 439 438 possit] posset ING 435 possibilis] ozz. a 430 potest esse] est a 451/452 Sed — infinitum] gloriari infinitum gloria agete] conieci ; om. codd. omnes 454 Deum] glotiati infinitum a 453 impedire] impediri a ING ; oz. Ms actualitatis] actus FL,

I50 46 o

171. LIBER CONTRADICTIONIS

actuatum, eo quia cum possibili et impossibili est necessitatum. Auerroista, da oppositum. 57. Dixit Raimundista : Impossibile est, quod in actualitate actualissima sit ante. Sed Deus est actualitas actualissima ;

ergo impossibile est quod in Deo sit ante. Ad consequentiam istius sequitur, quod nihil est in Deo extrinsece 1n potentia, 46 I antequam sit in actu, cum sit actus purus. Et ex consequenti sequitur, quod posito, quod mundus sit nouus, nouitas non fuit ante in Deo in potentia, neque mutatio, neque Deus cum caelo se habuit ad omnia. Auerroista, da oppositum. 58. Ait Raimundista : Nulla actualitas per se necessaria est 7 o possibilis. Sed Deus est | actualitas per se necessaria ; ergo | Deus non est possibilis. Ad consequentiam istius sequitur, quod Deus cum caelo non est possibilis ad omnia, sed per se simpliciter potest omnia. Auerroista, da oppositum. 59. Dixit Raimundista : Omne possibile magis | est circa ens 47 vA in potentia, quam circa ens in actu. Sed Deus est ens in actu ; ergo possibile magis se habet circa ens in potentia, quam in Deo uel circa Deum. Ad consequentiam istius sequitur, quod possibile simpliciter est extra Deum, et est instrumentum eius. Ratione cuius sequitur impossibile esse, quod Deus sit 48 o nouatus atque mutatus, posito quod mundus sit creatus. Auerroista, da oppositum. : 60. Ait Raimundista : In ente, quod est purus actus, non intrant possibile neque impossibile. Sed Deus est purus actus ; ergo in Deo non intrat possibile neque impossibile. Ad quod 48 vA sequitur, quod Deus existens purus actus potest agere ad placitum extra se et intra se, cum possibile et impossibile non sint sibi coessentialia. Auerroista, da oppositum. ES DE

495

SYLLOGISMIS

G 69r N 63ta

F rxrorb

PERFECTIONIS

6r. Dixit Raimundista : Omne per se perfectum est remotum a possibili et impossibili. Sed Deus est huiusmodi ; ergo est remotus a possibili et impossibili. Ad consequentiam istius sequitur, quod quidquid agit Deus intra se, agit extra possibile et impossibile ; et quidquid agit extra se, agit per possibile et impossibile. Et ideo quid mirum, si mundus est nouus, nec propter hoc Deus sit mutatus siue nouatus; et si non diligat Socratem, dum est peccator, quid |mirum et post diligit N

ipsum,

dum

habet

contritionem

da oppositum.

de commissis.

Auerroista,

476/47? in Deo uel] oz. a 482/483 purus actus, non — actus] ozz. sed babe? spaHum duarum linearum uacuum F ; in actu, non intrat possibile neque impossibile. Deus est ens actu L, p 48? coessentialia] correlatiua. G ; coaequalia Mj, 489 Omne] adZ. ens INMjg 490/491 est — impossibili] etc. FL, » 492 extra]

add. super lin. Pes IN — 495 sit] esta

— 496 post] postea FL, 5

63tb

171. LIBER CONTRADICTIONIS

I5I

.62. Ait Raimundista : Omnis perfectio, dependens a possi5oo bili et impossibili, est imperfecta. Sed caelum est huiusmodi ;

ergo caelum est imperfectum. Ad consequentiam istius sequitur, quod perfectio Dei non dependet a coadiuuamentis caeli, sed e conuerso, cum sit perfectio perfectissima. Auerroista, da oppositum. 55 63. Dixit Raimundista : | Impossibile est, quod perfectio existens in potentia reducatur ad actum sine perficere. Sed Deus est perficere ; ergo sine Deo perfectio in potentia existens non reducitur ad actum. Ad consequentiam istius sequitur, quod nihil in potentia existit in Deo quoad suam

G 69v

essen-

510 tiam. Auerroista, da oppositum. 64. Dixit Raimundista : Impossibile est, quod perfectio sit extra naturam. Sed perfectio est Deus ; ergo Deus non existit extra naturam. Ad consequentiam istius sequitur, quod Deus habeat naturam ; quae natura potest super aliam naturam ad 515 placitum. Auerroista, da oppositum. 65. Ait Raimundista : Impossibile est, quod ens imperfectum inficiat ens perfectum. Sed ens imperfectum est uitium ; ergo uitium non inficit ens perfectum. Ad consequentiam istius sequitur, quod non est uitium Deo, quod intelligat parti520 cularia. Auerroista, da oppositum. IA. DE

SYLLOGISMIS

DIFFERENTIAE

66. Ait Raimundista : Sine pluribus nulla differentia est possibilis. Sed in intellectu diuino sunt plura correlatiua; ergo sine differentia sunt impossibilia. Ad consequentiam is525 tius sequitur, quod in omnibus dignitati|bus Dei sunt corre- N

65va

latiua distincta, cum de intellectu diuino omnes aliae rationes

praedicari possint. Auerroista, da oppositum. | 67. Dixit Raimundista : Impossibile est, quod differentia, quae consistit inter causam et causatum, sit extra possibile ;3o et impossibile necessitata. Sed inter Deum et angelum est differentia ; ergo talis differentia non est extra possibile et impossibile necessitata. Ad consequentiam istius sequitur, quod relatio sequitur inter primam causam et secundariam, et relatio necessitata tantummodo quoad possibile et impos535 Ssibile, quae sunt entia causata et subalternata. Auerroista, da oppositum. 68. Ait Raimundista : Omnis differentia est magis possibilis per concordantiam quam per contrarietatem. Sed pluralitas 503 perfectio] ozz. FL, cum sit perfectio perfectissima] ozz. P 506 reduca514 512 perfectio est Deus] Deus est perfectio FL, p tur] adducatur FL, 5 529 consistit] est 525 sunt] sint JN 523 Sed] oz. a habeat] habet FL, 5 TI causatum] effectum .FL,p» 533 secundariam] secundam FL, 534 tantummodo] tantum FL, 5

F rrova

I52

171. LIBER CONTRADICTIONIS

est differentia ;ergo magis est possibilis per concordantiam 540 quam per contrarietatem. Ad consequentiam istius sequitur, quod concordantia ponit habitum positiuum, qui conuenit cum esse ; et contrarietas priuatiuum,

54 I

qui conuenit cum

non

esse. Potest ergo Deus facere se hominem mediante concordantia sine contrarietate ; et potest creare | caelum non contradicendo sibi ipsi. Auerroista, da oppositum. 69. Dixit Raimundista : Impossibile est principium esse sine differentia. Sed Deus est principium ; ergo impossibile est

G 7of

Deum esse sine differentia. Ad consequentiam istius sequitur, 55 o

quod Deus est principium per se ipsum, in se ipso, propter se ipsum, de se ipso et cum se ipso ; et hoc simpliciter. Aliter esset principium per accidens simpliciter ; quod est impossibile. Et ideo sequitur beatissima trinitas, in qua Deus Pater principiat Deum Filium de se ipso, et ad inuicem de se ipsis

N 63vb

inspirant Spiritum sanctum ; et hoc bene, magne, aeterne etc. 55 5

56 o

Auerroista, da oppositum. 70. Dixit Raimundista : Impossibile est, quod aliqua differentia sit extra concordantiam aut extra contrarietatem. Sed inter Deum et suum effectum est differentia ; ergo impossibile est, quod non sit per concordantiam aut per contrarietatem aut per utrumque. Ad consequentiam istius sequitur, quod ipsa differentia sit per concordantiam, cum Deus bene, magne etc., causet

suum

effectum,

non

autem

per contrarietatem ;

quia si sic, causaret peccatum ; quod est impossibile. Auerroista, da oppositum. 2C DE

SYLLOGISMIS

CONCORDANTIAE

71. Dixit Raimundista : Nullum impossibile est de genere concordantiae. Sed Deus est concordantia ; ergo nullum impossibile,est de genere Dei. Ad consequentiam istius sequitur, quod in diuinis rationibus non est aliquod impossibile de 5T o genere earum. Ad quod sequitur, quod Deus, qui praedicatur de ipsis, non est impeditus per aliquod impossibile intra se neque extra se. Est ergo Deus ens singulare, absolutum ad omnia. Auerroista, da oppositum. 72. Dixit Raimundista : Omnis concordantia per se ponit T vA possibile. Sed Deus est concordantia ; ergo Deus per se ponit possibile. Ad consequentiam istius sequitur, quod nullum ens potest ponere impossibile contra Deum. Auerroista, da oppositum. 73. Ait Raimundista : Impossibile est, quod concordantia et 58 o contrariletas se habeant aequaliter circa idem. Sed Deus est 550 Aliter] add. non INMg quin homo NM;

554 inspirant] spirant GL, p

5589 quod non]

563/564 Auerroista, da oppositum] L,b; Auertois, da op-

positum G F ; oz. NM;

934 pet se ponit] ponit per se INM;s ; ponit G

NN 64ra

171. LIBER CONTRADICTIONIS

153

concordantia ; ergo impossibile est, quod Deus et contrarietas se habeant aequaliter circa idem. Ad consequentiam istius sequitur, quod Deus plus potest cum sua concordantia, ut puta cum sua bonitate, magnitudine etc. contra contrarieta585 tem, | quam natura naturata contra naturam diuinam. Auerroista, da oppositum. | 74. Dixit Raimundista : Concordantia ponit possibile et contrarietas impossibile. Ad consequentiam istius propositionis sequitur iste syllogismus : Omne possibile est ante, quam ante, quam 59 o impossibile. Sed generatio est possibilis ; ergo est corruptio per impossibile. Ad consequentiam istius sequitur, quod posito quod Deus agat immediate, non propter hoc mouet omnia in instanti. Auerroista, da oppositum. 75. Dixit Raimundista : Impossibile est, quod in ente, in quo vANo vA

6oo

615

F r1ovb

est concordantia infinita, sit contrarietas. Sed Deus est concordantia infinita, ut puta suarum rationum ; ergo impossibile

est, quod in Deo sit contrarietas. Ad consequentiam istius sequitur, quod impossibile est, quod diuina potestas sit a parte aeternitatis infinita, et a parte sui ipsius, suae bonitatis, magnitudinis etc. finita. Auerroista, da oppositum. IO. DE SYLLOGISMIS

605

G 70v

PRINCIPII

76. Dixit Raimundista : Impossibile est, quod principium principalissimum sit impossibile. Deus est principium principalissimum ; ergo impossibile est, quod Deus sit impedibilis. Ad consequentiam istius sequitur, quod in essentia Dei sit principians, principiatum et principiare ;et quod sit imposN sibile aliquid esse, quod impedi|at ipsa correlatiua, neque intra m. oppositu da a, Auerroist neque extra. 77. Ait Raimundista : Nullum principium, quod in suo fine quiescit simpliciter, est impedibile. Sed Deus est huiusmodi ; ergo Deus non est impedibilis. Ad consequentiam istius sequitur, quod Deus potest esse sine caelo et sine ipso agere homines resuscitare, et propter maiorem finem agere, et huiusmodi. Auerroista, da oppositum. 78. Dixit Raimundista : Nullum principium sine principiare est possibile. Sed Deus est principium ; ergo Deus sine principiare non est possibilis. Ad consequentiam istius sequitur, quod in essentia Dei sint intrinsece principians, principiabile in et principiare ; et quod ab extra sit omne principiabile um. opposit da sta, Auerroi . tempore et nouitate 603 principalissimum] 599 suae] et FL, p 583/5084 ut puta] et FL4P ptinci604 impossibile — impedibilis] etc. Joss principialissimum G i5 616 FL, ? aliquod aliquid] 607 p etc. ergo ; i huiusmod is] pium - impedibil ptincibile] ptincipia p sit ; FL, ozz. sint] FL, ozz. in] 618 Deus?] oz. a piate FL, p

64tb

154

171. LIBER CONTRADICTIONIS

79. Dixit Raimundista : Impossibile est, quod principium principalissimum sit finis alicuius ab extra, nisi sit effectus eius. Sed Deus est principium principalissimum ; ergo impossibile est, quod sit finis alicuius ab extra, nisi illud sit effectus

62; eius. Ad consequentiam istius sequitur, quod principium principalissimum ambiat simpliciter, et comprehendat omnia alia, quorum est finis. Auerroista, da oppositum. 8o. Dixit Raimundista : Impossibile est, quod principium agens sit agibile. Sed forma est principium agens ; ergo impos65 o sibile est, quod forma | sit principium agibile. Ad consequen- G 7:r tiam istius sequitur, quod impossibile est, quod | intellectus N 64va possibilis sit agens. Neque per consequens est unus intellectus in omnibus hominibus. Auerroista, da oppositum. 37/- DE SYLLOGISMIS

NATVRAE

655

8r. Dixit Raimundista : Impossibile est, quod natura, quae est per se necessaria, sit per possibile et impossibile. Sed Deus est natura, quae est per se necessaria ; ergo impossibile est, quod Deus sit per possibile et impossibile. Ad consequentiam istius sequitur, quod natura naturans potest agere ad placi64o tum super naturam naturatam miraculose, cum | sit infinita et F 111ra profunda cum suis infinitis et profundis correlatiuis, hoc est, cum possibili super impossibile. Auerroista, da oppositum. 82. Ait Raimundista : Impossibile est, quod natura, quae dependet ab alio, sit necessaria. Sed natura caeli dependet a 64; natura Dei ; ergo impossibile est, quod natura caeli sit neces-

saria. Ad consequentiam istius sequitur, quod natura caeli est a contingentia, et per consequens noua, et est possibile ipsam non esse. Auerroista, da oppositum. 83. Dixit Raimundista : Possibile ponit, quod inter naturam

65» supremam

et infimam, quae distant infinite, sit actus super-

naturalis. Sed ipse actus supernaturalis est ipse Deus ; ergo Deus potest super actum naturalem infimum. Ad consequentiam istius sequitur relatio intrinseca, ab extrinseca per superius et inferius. Auerroista, da oppositum. 655

84. Dixit

Raimundista

: Nulla

natura,

quae

est magis

prompta per possibile quam per impossibile, est per se manens.

Sed natura |caeli est huiusmodi ; ergo natura caeli non est per N 64vb

se manens. Ad consequentiam istius sequitur, quod caelum potest non esse ; et etiam sequitur, quod habuit nouum esse. 66o o Auerroista, da oppositum. 622 principalissimum] principialissimum G FL,

623 principalissimum] princi-

pialissimum FL, 624 illud] NM, ; om. FL,p 623/625 Sed — eius] oz. G 637 quae est] oz. FL, p 641 et profundis correlatiuis] corr. ex correlatiuis et profundis G ; correlatiuis et profundis FL, p 644/645 a natura Dei] ab alio FL,p 651 ipse?] ozz. a 6353 extrinseca] aZ. et FL, ab extrinseca] et

extrinseca et 5

657/688 natura—-manens]etc. FL, p

639 potest] potuit FL, 5

171. LIBER CONTRADICTIONIS

85. Ait Raimundista

155

: Impossibile est naturam esse sine

correlatiuis naturalibus. Sed rationes Dei sunt diuina natura ;

ergo impossibile est, quod diuinae rationes sint sine correlatiuis naturalibus. Ad consequentiam istius sequitur, quod 66 vA impossibile est, quod diuina natura sit intrinsece otiosa. Auerroista, da oppositum. I8. DE

SYLLOGISMIS

SINGVLARITATIS

86. Dixit Raimundista : Extra singularitatem impossibile est inuenire unitatem infinitam. Sed Deus est singularitas; o extra Deum impossibile est inuenire unitatem infinitam. ergo 67 | Ad consequentiam istius sequitur, quod plures essentiae G infinitae differentes numero esse non possunt, et quod diuinae personae non possunt esse nisi tres. Auerroista, da oppositum. 87. Dixit Raimundista : Impossibile est inuenire ens singula; ergo 67 VA re sine propria proprietate. Sed Deus est ens singulare impossibile est, quod Deus sit sine propria proprietate. Ad consequentiam istius sequitur, quod in Deo sunt necessariae proprietates, ut puta paternitas, filiatio et passiua spiratio. Etiam potest dici, quod sua bonitas optima, sua magnitudo 680

685

maxima.

etc., sunt ei proprietates absolutae.

Auerroista,

da

oppositum. 88. Dixit Raimundista : Impossibile est, quod aliquod ens impediat singularitatem aeternitatis. Sed Deus est ens ; ergo impossibile est, quod ipse impediat singularitatem | aeternitatis. Ad consequentiam istius sequitur, quod mundus sit nouus;

quia si non,

tot essent aeternitates,

N 65ra

quot sunt angeli

et stellae, genera et etiam praedicamenta ; et Deus impediret suam singularem aeternitatem ; quod est impossibile. Auerroista, da oppositum. 690 89. Dixit Raimundista : Impossibile est, quod ens singulare est, non sit unum. Sed Deus est ens singulare ; ergo impossibile sua quod r, sequitu istius m uentia quod non sit unus. Ad conseq m, catione possifi suam quoad | infinita ita et potestas sit una, tioaeterna siue sicut est infinita quoad suam aeternitatem magnitudine etc. Auerroista, 695 nem ; et sic de diuina bonitate, tum. da opposi 9o. Dixit Raimundista : Impossibile est, quod in correlatiuis inteldiuinis sit singularitas sine distinctione. Sed in diuino e tudin magni te, bonita diuina de sic et ; atiua correl lectu sunt sine aritas singul sit etc.; ergo impossibile est, quod in ipsis rie, distinctione. Ad consequentiam istius sequitur necessa intelet ectum intell sit igens intell quod est, quod impossibile 693 sit] est a 669 singularitas] singularis a 694 aeternitatem siue] oz. a tatem FL; p 701 necessatie] necessario FL4 P

71v

possificationem] possificabili695 diuina — etc.] ceteris FI, »

F xiirb

156

171. LIBER CONTRADICTIONIS

ligere, et e conuerso, quoad relationem. Dico autem, quod sunt idem quoad unam essentiam diuinam singularem. Auerroista, 79

A

da oppositum. IQ. DE

SYLLOGISMIS

ALTITVDINIS

91. Dixit Raimundista : Impossibile est, quod aliqua causa sit altissima, nisi sit creans

et efficiens suum

effectum.

Sed

Deus est causa altissima ; ergo impossibile est, quod sit altis71 o

sima

effectum.

Ad

consequentiam istius sequitur, quod caelum est creatum

causa,

nisi sit creans

et efficiens suum

| de

G 72t

nihilo, et huiusmodi. Auerroista, da oppositum.

92. Ait Raimundista : Impossibile est, quod altitudo altissima | sit effectus. Sed diuina potestas est altitudo altissima ; 7i 5 ergo impossibile est, quod sit effectus. Ad consequentiam istius sequitur, quod diuina potestas sit in tantum infinita quoad suam possificationem, quantum ad aeternificationem; aliter sua infinitas a parte aeternitatis esset effectus, et sic de diuina bonitate, magnitudine etc. Auerroista, da oppositum. 72 o 93. Dixit Raimundista : In altitudine altissima non est impossibile altificare. Sed Deus est altitudo altissima ; ergo in Deo non est impossibile altificare. Ad consequentiam istius sequitur, quod Deus in essentia sua altificat diuinas personas per bonitatem, magnitudinem etc. ; et in ipsis altificat huma72 5 nam naturam, in qua fecit se hominem, Iesum Christum. Auerroista, da oppositum. 94. Dixit Raimundista : Impossibile est, quod uoluntas altissima uellet esse infima. Sed Deus est uoluntas altissima ; ergo impossibile est, quod Deus uellet esse infimus. Ad consequen75 o

N 651b

tiam istius sequitur, quod Deus uellet esse infimus, si uellet,

quod non esset infiniti uigoris, et quod non posset esse sine caelo, neque agere sine ipso, et quod uellet esse magis intellectus per unum intellectum in omnibus hominibus, quam per plures intellectus particulares. Et sic de uoluntate humana et 735 5 memoria ; et etiam si uellet, quod non esset iustus neque gratiosus in aeternum hominibus beatis. Auerroista, da oppositum. 95. Dixit Raimundista : | Plus potest altitudo per possibile, quam per impossibile. Sed Deus est altitudo ; ergo Deus plus potest per possibile, quam per impossibile. Ad consequentiam 74 o istius sequitur, quod Deus potest esse incarnatus, et esse sine caelo, et agere sine caelo, et agere super naturam naturatam,

et huiusmodi. Et quod non potest ponere ad hoc impossibile ;

708 creans] causa FL, p 710 creans] causans FT p 714 altissima] absoluta INAMs 71* possificationem] potestatem FL, p ad aeternificationem] quoad aeternificantem L, ;quoad aeternitatem 5 718 effectus] ozz. INM;g 930 si] add. non FL,p 438/739 Sed — impossibile] oz. G ; Deus — impossibile] etc. FL,p 741 super] supra M;s FL,p

N 65va

171. LIBER CONTRADICTIONIS 745

quia si sic, ligaret suum possibile et per consequens suam altitudinem, quam habet super creaturas ; quod est impossibile. Auerroista, da oppositum. 20.

759

755

157

DE

SYLLOGISMIS

QVIETIS QVIETISSIMAE

| 96. Dixit Raimundista : In ente, in quo possibile et impossibile conuerterentur, nunquam esset quies. Sed si hoc esset, esset in contradictione ; ergo in contradictione nunquam esset quies. Ad consequentiam istius sequitur, quod si Deus non esset infiniti uigoris, esset infiniti uigoris, cum sit perfectus ; et quod non esset perfectus, si non posset agere sine caelo; et quod esset perfectus, quia potest agere sine caelo, et huiusmodi. Auerroista, da oppositum. 97. Ait Raimundista : Ens per se existens in | quiete non indiget possibili neque impossibili. Sed Deus est ens per se existens in quiete ; ergo non indiget possibili neque impossibili. Ad consequentiam istius sequitur, quod si Deus non haberet infinitam possificationem per suam potestatem, sed per aeter-

76 o

diuina bonitate, magnitudine etc. Auerroista, da oppositum.

7180

G 72v

nitatem, et sic de sua bonitate, magnitudine etc., quod indi-

geret quiete per possibile et impossibile ; quod est impossibile. Auerroista, da oppositum. | 98. Dixit Raimundista : Omne possibile appetit quietem. Sed mundus est possibilis ; ergo appetit quietem. Ad conse76 vA quentiam istius sequitur, quod omnis effectus appetit habere quietem in sua causa, et maxime in causa prima. Auerroista, da oppositum. 99. Dixit Raimundista : Impossibile non permittit ens, in quo est esse in quiete. Sed in caelo est impossibile ; ergo non ipsum esse in quiete ; et sic de suo motu, et de geneo permittit 2 ratione et corruptione, et huiusmodi. Ad consequentiam istius sequitur, quod in essentia Dei non est impossibile, neque in

TI

F 11:1va

100. Ait Raimundista : Possibile et impossibile per contrarietatem quietari non possunt. Sed generatio et corruptio sunt contraria ; etiam ignis et aqua etc. ; ergo possibile et impossibile per talia quietari non possunt. Ad consequentiam istius sequitur, per quem modum motus non potest esse in quiete neque subiectum eius. Auerroista, da oppositum. Ait Raimundista : Contradictio, tibi dico, quod centum syllogismos feci. Roga Auerroistam, quod faciat suos, tali mo?51 uigo$50 quies] oz. IN.Mss 748 conuettetentur] conuettuntur FL; p 151/152 cum sit perfecinfiniti?] finiti FL, ris!] add. cum sit perfectus p 765 habere] 464 ergo] «dg. mundus Mj; 760 sua] ozz. FL, tus] oz. p 910 esse] comieci; om. codd. ommes 968 permit] add. esse IN om. Flap 7*4 quietati] quietare a $35 quietati| quietare a 712 sequitur] ostenditur a *?80 Raimundista] p FL, ostenditur sequitur] 748 FL,p Ad] Per Raimundus L, f

N 65vb

158

171. LIBER CONTRADICTIONIS

do quod mei syllogismi et sui implicent contradictionem, in tanto quod si ipse arguat uere contradictorie, quod mei syllogismi sint falsi, et e conuerso. Contradictio autem Auer78; roistam super hoc rogauit, quod faceret centum syllogismos oppositos contradictorie contra centum syllogismos Raimundistae. Et tunc uidebitur, quis habebit ueritatem. Ad laudem et honorem Dei finiuit Raimundus suos centum

syllogismos Parisius mense Februarii, anno 1310 incarnationis 79o | Domini nostri Iesu Christi. 784/485 Auetroistam super hoc togauit] rogauit Auerroistam F ?788 Raimundus] Raimundista Mj, 489 Parisius] IN G F ; Parisios L,,; Parisiis 5; patitet Mis

N 66ra

172

LIBER DE SYLLOGISMIS CONTRADICTORIIS Parisiis, 1311 II

AD LIBRVM DE SYLLOGISMIS CONTRADICTORIIS PROLEGOMENA

Liber de syllogismis contradictoriis continuatio est Libri Contradictionis (op. 171). Raimundus utrumque librum finiuit Parisiis mense Februario anni 1311. Quod attestantur omnes codices Librwm de syllogismis comtradictorits tradentes, in clausula

finali excepto

codice

M,,,

qui nomen

''Parisius"

omittit (7). Quod etiam a plurimis catalogis et bibliographis modernis confirmatur (?. Nonnulli uero auctores dissentiunt, scilicet WanpniNGvs (1650), NicorAvs ANTONIVS (1696), CUSTURER (i700), SorLrER (1708), IOHANNES A S. ANTONIO (1733) et BovER (1847) (3), qui in indice catalogorum suorum libro hunc imponunt titulum : 'Alius liber (uel liber alius) de eodem argumento', addentes operis initium et tempus compositionis : 'Antequam Raymundus siue Raymundista ; in Monte Pessulano, mense Martii 1304'. Quae discrepantia originem ducit a WADDINGO, quem directo uel indirecto secuti sunt bibliographi supra dicti (?). Quaerendum est sitne perturbatus operum Raimundi elenchus quodam tempore et loco nobis ignoto, fortasse iam in fonte, ex qua hausit WADDINGVS, ita, ut in indice

à WADDINGO

exhausto opus quoddam in Monte Pessulano anno 1304 finitum nostrum praecesserit librum (5), cui imposita sit annotatio : "In Monte Pessulano, mense Martii 1304". Sequitur, ut titulus Alius liber de eodem argumento' non ad Librum Contradictionis relatus sit, sed ad opus illud Montepessulanum, in dicto catalogo praecedens. Quamquam auctores supra dicti inter se dissentiunt, tamen in dubium uocari non licet codicum,

catalogorum et bibliographorum testimonium (S), quia certissime constat Librum de syllogismis contradictoriis continuationem esse Libri Contradictionis ; qui Liber Contradictionis compositus est a Raimundo Parisiis, mense Februario anni rsgp (^ contradictoriis , immediatam esse enum de syllogismis s sine ullo dubio constat : ictioni Contrad Libri em continuation (1) Cf. infra ad finem libri (1070). 147 ; PAsQUAL I, cap. (2) Cf. Av 158; CA 187; Gl f£; Lo col. 1106, VII : 1o ; Ot

XXVI : pg. 287 ; Pla 189.

CCXVIII ; Cusru(3) WaApDiNG-Sceriptores, pg. 5012 ANTONIO, pg. 133, nt. 131 : 1314") ; SOLLIER, pg. RER, pg. 616 : CCXVIII (in *Monte Pessulano, mense Martio et 508 (BUF) ; Bovzn, 712 ; CCXVIII ; IOHANNES A S. ANTONIO, pg. 43a : nt. 306 pg. 596 : nt. 218. (4) C£. Axós, Los Catálogos, pg. 28-51 ; pg. 32 ; p£- 41-42. dg) : in Monte Pessulano, (5) Quaerendum est, an hoc opus sit Liber de consilio (Gl Mattio 1304. Cf. Pla 128. (1) Cf. supra not. 2. omena. (2) Cf. op. 171 : Ad Librum Confradictionis Proleg

162

PROLEGOMENA

Originem enim ducit hic liber ab illa promissione Auerroistae in Libro Contradictionis Raimundistae pollicentis (*) se postea argumenta

sua

prolaturum

esse,

quae

cum

omittantur in

Libro Contradictionis, in Libro de syllogismis contradictorus a. Raimundista ipso Auerroistae loco proferuntur (?). Hunc Librum de syllogismis contradictoriis immediatam esse Lbr:i Contradicttonis continuationem insuper manifeste apparet ex eo quod in utroque libro idem sunt personae principales, scilicet domina Contradictio, Raimundista (?) et Auerroista, quod alter cum altero consonat respectu generis scribendi ac materiae, quod denique Liber Contradictionis expressis uerbis allegatur in L?bro de syllogismis contradictoriis (4). Quae cum ita sint, certissime etiam constat Raimundum

auctorem esse Lbr: de syllogismas contradictoris. Quod a nemine umquam in dubium uocatum est. Confirmatur enim ab omnibus codicibus librum tradentibus (*), necnon a catalogo Electorii (5) ceterisque catalogis atque bibliographis (7). similiter ac Liber Contradictionis hoc quoque Raimundi opus familiari quodam utitur disputandi modo. Raimundista et Auerroista postquam in prato amoeno diu disputauerunt, consilium capiunt a domina Contradictione recedere. Auerroista uero, cum argumenta sua promissa nondum protulerit, a Raimundista iterum rogatur, ut disputare pergat. Qui autem silens uix paratus esse uidetur ad propositiones suas faciendas. Raimundista ergo pollicetur se ipsum, Auerroistae loco, argumenta allaturum esse pro et contra certantia, per modum scilicet contradictionis, ut manifesto cognoscatur, utrius propositiones sint uerae. In prima ergo libri distinctione Raimundus uiginti proponit syllogismos, decem scilicet pro se ipso et decem contra se ipsum certantes. Praedicare intendit diuinas rationes per superlatiuum gradum, reuocans eas ad decem attributa diuina. Raimundus sic demonstrare conatur summam et immensam Dei magnitudinem eiusque absolutam independentiam in existendo et agendo. Inde sequitur, ut absoluta sit Dei potestas, quae nulla re diminui possit, et ut nihil existere et agere possit absque Deo. (1) Cf. op. 171 : De setmone Contradictionis. (2) Cf. Initium Libti. (3) Identitati personarum minime repugnat, quod *Raimundista? Libri de syllogismis contradictoriis in Libro Contradictionis nomen habet *Raimundus', quippe quo in libro . nomine *Raimundista' re uera significetur ipse Raimundus. Cf. op. 171 : Ad L;brum Contradictionis Prolegomena. Cf. etiam nostri libri Initium : *Raimundu s siue Raimundista'. (4) C£. infra : De fine libri (988). (5) C£. finem libri. E (6) Catalogus Electorii 112 (111). (7) C£. in fine prolegomenorum catalogos et auctores, qui libri mentione m faciunt.

163

PROLEGOMENA

In secunda libri distinctione Raimundus reprobare intendit quadraginta quattuor Auerroistarum errores in Prologo enumeratos, Auerroistas non cognoscere posse demonstrans omnipotentem esse Deum et miracula efficere posse. Auerroistarum errores a Raimundo hic enumerati etiam inueniuntur in elencho

errorum

Auerrois

et Aristotelis,

ab auctore

quodam ignoto composito (!). Secundae distinctionis argumentis allatis Raimundus in tertia parte libri breuem quandam proponit Artem combinatoriam, ab Ate generali deriuatam, componendo primum attributum,

scilicet

diuinam

bonitatem

cum

ceteris

omnibus ;

qua Arte adhibita defendi possint ueritates fidei catholicae contra errores infidelium. Raimundo locuto Auerroista se duobus tantum syllogismis refutaturum esse pollicetur argumenta a Raimundo allata ad diuinam trinitatem demonstrandam. Ceteros quoque fidei articulos similiter se destruere posse dicit. Raimundus, cum argumenta sua uera esse Auerroistae persuadere non potuerit, errorum eius principalem aggreditur, quo obcaecatus intelligendi modum ad sensum et imaginationem restringat, ut ad superioris ueritatis cognitionem peruenire nequeat. Denique Raimundus nonnulla affert argumenta breuiora et subtilliora, magisque necessaria et generalia, quibus usus intellectus humanus destruere possit omnes obiectiones contra fidem catholicam factas, supposito, quod fundatus sit in ueritate superiori. Liber de syllogismis contradictoriis, compositus a Raimundo ut Artis generalis summarium (?), usui ergo sit fidelibus ad defendendam fidem catholicam. Liber de syllogismis contradictorüis testante Raimundo in ipso opere (?) oblatus est Philippo regi Franciae una cum quibusdam aliis libris, quorum numerum et titulos ignoramus. Fueruntne ei libri oblati, quos Raimundus composuit mensibus Ianuario et Februario 1311, uidelicet Liber natalis pueri paruuli Christi Iesu (op. 169), Liber lamentationis Philosophiae (op. 170), Liber Contradictionis (op. 171)? In fine libri Raimundus se suosque libros regi Philippo recommendat. t Textus libri lingua latina compositi integer ad nos perueni m, issimu uetust quattuor manuscriptis latinis. Quorum unum, saeculi est XIV, unum saeculi XV et duo saeculi XVII.

Perdita esse uidentur quaedam manuscripta ab ARIA DE

: Rivista di Cultura (1) C£. C. Orrav1aNO, Offo opere sconosciute di Raimundo Lullo : ROL V, 159-160. Elen16 (1929) 294-296. Cf. etiam introductionem generalem itut. chus etrorum in appendice tomus sequentis publicab (942). libri fine De : infta (2) Cf. (3) Cf. finem libri.

164

PROLEGOMENA

LovorA commemorata (!), qui mentionem facit libri cuiusdam 'De syllogismis contrariis, ex indice Minoritae' (?). CUSTURER uero loquitur de ' Libro de syllogismts contradictoriis', asseruato 'en el Colegio de san Isidoro de los Irlandeses de Roma' (?). IOHANNES A S. ANTONIO quoque librum quendam allegat, incipientem eisdem uerbis quibus opus nostrum, sic intitulatum : 'Alius liber de eodem argumento' (4) ; qui liber IOHANNE testante 'exstat Romae in Colegio S. Isidori, intitulatus : ' Liber de disputatione fidelis cum infidele'. Confundere IoHANNES Librum. de syllogismis contradictoriis cum. tatione fidelis et infidelis, quam Raimundus scripsit inter annos 1287 et 1289 (*). Quaerendum est, utrum scripta illa hodie perdita quidem olim Maioricis uel exstiterint,

an sint codices

nobis

uidetur DispuParisiis

manuRomae

noti, olim asseruati

locis

modo dictis. Librum de sex syllogismis in Testamento Raimundi (9) commemoratum eundem esse ac Librum de syllogismis contradictoriis, ut BOFARULL (7?) uult, nobis quidem probandum non esse uidetur (9). Quattuor codices nobis noti quomodo inter se dependeant, hac figura demonstretur :

(1) An1As DE Lovora, pg. 58. (2) ALós, Los Catálogos, pg. 41-42 loquens de fontibus IoHANNIs A S. ANTONIO mentionem facit catalogi cuiusdam Minoritarum, qui fortasse a monacho quodam ignoto monasterii s. Francisci Palmae Maioricarum compositus est. (3) CusrunzR, pg. 656 : XXI ; cf. Bovrn, pg. 61o : nr. 21. (4) IonANNzs A S. ANTONIO, pg. 43a : nt. 306 et 308 (BUE) : Alius liber de eodem argumento in monte Pessulano mense Martii 1304. Inc : Antequam Raymundus siue Raymundista. Ex Waddingo. (5) Disputatio fidelis et infidelis. Ync : Raymundus indignus seruus eius et insufficiens procurator infidelium (Gl aq) : Parisiis, 1287-1289 ; cf. Pla 49. (6) Testamentum Raymundi, Palmis Maioricarum, 12. Aptilis 1315 ; cf. Pla 231. (7) BOFARULL, pg. 4 ; cf. pg. 2o. (8) Liber de syllogismis contradictoriis non solum sex, sed uiginti syllogismo s continet

et plus. C£. Pla 229 : Liber quae lex sit melior, maior, uerior — Liber de sex syllogismis : Palmis Maioricarum, mense Februarii 13315:

165

PROLEGOMENA

2 XIV

x

N

K

XV

XVI

XV II

Mis

Pj

M54 P,5 comStemma codicum sic confirmetur. Codices N ie;

(7 contra munibus omissionibus, mendosisque lectionibus em K, qui codic a 447, 472, 475 est, 6or, 767, 770, 805) contr 79, 83, 117, 60, 69, propria exhibet menda (7 feci, 20 uero, 51,

t. II9, 137/138), unam propriam familiam constituun

lectiones mendoCodices M44 P,5 communes mutationes et 162/163,

35, 39, sas habent, quas codex N non exhibet (27, M;5 à codice codex n Tame . 1077) 697, 508, 218, 226, 386, 416, 25, 3I, 79, 80, , 24, P,4 non dependet (12/15, 15, 20 positiones

139). 130) nec e conuerso (3 qui est, 12/13, 24, 79, 100, et ratio. Vbi uia s sioni recen haec tur sequi E stemmate contra codicodices N M44 P, communem textum exhibent xtui ac conte s meliu quae mus, cem K, eam lectionem eligi Vbi 805). 81, 380/3 234, 51, te, a contr (7 ndet sensui libri respo um codic onem, lecti , codices N K contra M, P4; concordant m aute Vbi 508). 416, 218, 35, (27, N K in textum recipimus tranos onem lecti m upta corr uel osam mend codices manifeste nostra sponte (227, dunt, ad coniecturam recurrimus, siue s), siue recentioris gismi syllo um 243, 258, 272, 288, 988 de cent 851 empyreum, 848, 800, , reum empy (76 codicis uel codicum 853 empyreum). de syllogismis Catalogos et auctores principales, qui Libri

166

PROLEGOMENA

contradictoris mentionem faciunt, in ordine chronologico allegamus : Catalogus Electorii 112 (x11) ; BOFARULL, pg. 4; BovILLvs, pg. 38b ; An1AS DE LovoLA, pg. 58 ; WApDiNG-Scriftores, pg. 30Ià ;ANTONIO, pg. 133, nr. 131 : CCXVIII ;CUSTURER, pg. 616 ; CCXVIII ; pg. 636 : XXI ; MOG I, 65 nr. 194 ; SOLLIER, pg. 71a : CCXVIII ; IOHANNES A S. ANTONIO, pg. 38a : nr. 120 (BUF) ; pg. 43a : nr. 308 (BUF); PAsQuar I, Cap. XXVI : pg. 287 ;Cap. XXXII : pg. 372 ;BOvER, pg. 596 : nr. 218 ; pg. óro : nr. 21 ; HLF, pg. 300 : nr. CXLIX ; KEICHER, pg. 58 ;

Lo col. 1106, VII : 10 ; PEERS, pg. 345 ; Ot I47 ; Gl ff ; Av 158 ;

CA 187; DtAz v Diaz 1877 ; Pla 189 ; LLINARES 171 ; HirrGARTH II7.

LIBER DE SYLLOGISMIS CONTRADICTORIIS

CODICES K — Bernkastel-Kues, St. Nikolaus-Hospital 83 (XV), f. 114t-121v. Mis — München, Staatsbibliothek, Clm. 10588 (X VIL, £f. 149ra-171va. N —-— Roma, Biblioteca Nazionale Centrale Vittorio Emanuele II, Fondo

P,

Vittorio Emanuele 244 (XIV), £. 66ta-75vb. — Paris, Bibliothéque Nationale, lat. 17829 (XVII), £. 395t-425f.

LIBER DE SYLLOGISMIS

CONTRADICTORIIS

ALIVS LIBER DE EODEM ARGVMENTO

[cf. op. 171)*

DE svrroGisMIS CONTRADICTIONIS? DE SYLLOGISMIS CONTRADICTORIIS? DE SYLLOGISMIS CONTRARIIS?

LIBER ALIVS DE EODEM ARGVMENTO

[cf. op. 171]*

LIBER DE SYLLOGISMIS CONTRADICTIONIS: LIBER, QVI EST DE SYLLOGISMIS CONTRADICTORIIS*

a

SeriptoIOHANNES A S. ANTONIO, pg. 432 : Dt. 306 et 308 (BUFP) ; WADDING-

ré$, pg. 301a. PAsQUAL I, Cap. XXXII : pg. 572 ; Pla 189. ; IonANBOorARULL, pg. 4 ; BoviLLus, pg. 58b ; Catalogus Electorii 112 (111) c NES A S. ANTONIO, pg. 58a : nt. 120 (BUE). d — An1As DE LovoLA, pg. 58. 218 ; CUSTURER, e — ANTONIO, pg. 133, nt. 131 : CCXVIII ; BovER, pg. 596 : nt.

b

pg. 616 : CCXVIII ; SorriER, pg. 71a : CCX VIII.

10; Mys : £. 14912; £ — Av 158 ;Gl f; Kxicuzn, pg. 58; Lo col. 1106, VII : nt. 194. Ot 147 ; PAsQuarL I, Cap. XXVI : pg. 287; MOG 1, 65 f.395t: Bs ; 661a f£. N: ge E:f.i146;

170

172. DE SYLLOGISMIS

Deus gloriosissime, ad honorandum et declarandum altissimas dignitates f b Incipit Liber, qui est de syllogismis contradictoriis.

Antequam

Raimundus

siue

Raimundista

tuas

et Auerroista

; recessissent a domina Contradictione, dixit Raimundus Auer-

roistae ista uerba : Auerroista, feci centum syllogismos contra te. Mihi promisisti, quod faceres centum contra me. Nunc dico, quod uolo facere uiginti syllogismos, decem pro me et decem contra me, 10 et hoc per modum contradictionis. Et hoc facio, ut uideatur, quis est in ueritate, aut tu, aut ego, secundum modum intelligendi. Si syllogismi, quos pro me facio, sunt intelligibiles, tui autem non sunt intelligibiles neque credibiles, et e conuerso. Hoc autem facio, ut reducam te ad contradictionem, aut tu me.

15

Iterum ait Raimundus : Tu, Auerroista, inducis quadraginta quattuor, etiam plures, propositiones contra Deum siue contra sanctam fidem catholicam, quas dicis esse intelligibiles philosophice. Sed credis theologice, quod sunt falsae ; et sic implicas contradictionem, quoniam non est nisi una ueritas philo20 sophice et theologice. Ipsas uero positiones pono in hoc libro. Cum syllogismis autem, quos facio pro me, intendo probare, quod positio|nes sunt falsae et eironeae. Syllogismi autem, N 66rb quos facio pro te, ad hoc non possunt resistere. Si dicas, quod non facio bene syllogismos pro te, fac melius, si possis. 2; Positiones autem siue propositiones, quas facis, sunt istae : I. Deus non est infiniti uigoris. . Deus non est trinus. . Deus non potuit incarnari. Deus non potest, quod non est in actu neque in potentia. 30 Deus non agit neque potest immediate in inferiora. Deus non est causa efficiens angeli. Deus non potest facere angelum. No^ o Ou Deus non fecit mundum. 9. Deus non potest de nouo ponere unam stellam in caelo.

35

IO. Deus non posset facere unam speciem de nouo.

1r. I2. 13. I4.

Deus Deus Deus Deus

non non non non

potest facere resurrectionem. potest esse sine angelis. potest esse sine caelo. intelligit particularia.

3 qui est] oz. Ms Contradictoriis] Contradictionis. Mj; *? feci] fecimus K contra te] oz. INMs Pis 12/13 tui autem — intelligibiles] oz. P;, ; autem] 072. IMs 15 Iterum] Item NM;, ; Tandem P,, 20 uero] oz. K positiones] propositiones P, 24 bene syllogismos] bonum syllogismum Pis ; bonos syllogismos Mis 25 Positiones] Propositiones. P,, propositiones] ptoba'tiones Pi, 23 trinus] aeternus Mj, P3, 31 angeli] adZ. uel P,, 35 posset] potest Mis Pi, 39 particularia] praesentia Mj, P,

172. DE SYLLOGISMIS 49»

I7

I5. Deus non intelligit extra se.

45

;o

16. Mundus est aeternus. I7. Motus est aeternus. 18. [Ex nihilo nihil fit.] I9. Materia est aeterna. 20. Generatio est aeterna. 21. Omnes species sunt aeternae. 22. Intellectus non est forma corporis. 23. Intellectus est unus numero in omnibus hominibus. 24. Intellectus agens est substantia, non potentia. 25.Impossibile est hominem habere felicitatem angeli omnino, neque similem, nisi breui tempore.

26. Impossibile est Deum cum | homine facere unum sup- N 66va positum in essentia. 27. Impossibile est esse iudicium. 28. Impossibile est esse daemones. ;» 29. Infernus nihil est. 30. Paradisus nihil est. 31. Impossibile est hominem habere uitam aeternam. 32. Impossibile est uirginem parere. 33. Impossibile est hominem non generatum ab homine 6» 34. Impossibile est eundem, si sit, esse eiusdem speciei. 55. Impossibile est accidens esse sine subiecto. 36. Impossibile est duo contraria sub esse perfecto esse in 65s eodem. 37. Impossibile est actiuum proximatum passiuo, ut talia sunt, quin sit actio. 38. Impossibile est idem numero resurgere. per39. Impossibile est corpus transire per corpus sine 7o foratione.

40. Impossibile est plura corpora se pati inuicem. non AI. Impossibile est corpus idem numero essentialiter rias. necessa ter speciali et specie in habere easdem operationes eis42. Impossibile est eundem hominem numero esse sine

75 dem dispositionibus necessariis.

43. Impossibile est esse caelum empyreum.

44. Deus non potest perpetuare ens nouum.

[44a.] Deus non intelligit infinita. num, Subiectum autem huius libri est contradictio positio eorum. rum uentia conseq et m 8o syllogismoru nr. 19-45 apud INMas P43 K sun? 43 18. Ex nihilo nihil fit] oz. INMs P345 K ; unde 51 add. super lin. in actu K ia] substant 49 fextu. in nr. 18-42 ; cf. infra seriem corpus] oz. K per transire 69 .K non]oz 60 — K bteuitempore]breuetempus Ex nihilo nihil t NM;5 P4 K ; 96 43] 42 INMss P3; K ; cf. lin. 43 ; add. bic : 43. NMas P415 K ; sed empyreum] imperium NP,,K — *8 Deus- infinita] cf.lin.45 potissimum P4, ; propositionum num] positio $9 44. e£ 442. nr. ordinem inuertit K io$80 et consequentiarum] propositionum et conttat Mis ; compositionum K rum Pis

172

172: DE:;SYELLOGISMIS DE DIVISIONE

HVIVS

LIBRI

Diuiditur iste liber in duas distinctiones. Pri[ma est de syl- N 66vb logismis. Secunda est de quadraginta quattuor positionibus supra tactis. r-. 8; In prima faciemus propositionem contra propositionem, syllogismum contra syllogismum, consequentiam contra consequentiam, praedicando in superlatiuo gradu, affirmando et negando per decem diuinas rationes. Quae sunt hae : Diuina bonitas, diuina magnitudo, diuina aeternitas, diuina potestas, 9o diuinus intellectus, diuina uoluntas, diuina uirtus, diuina ueri-

tas, diuina gloria et diuina perfectio. In secunda applicabimus positiones supra dictas | ad syllo- K rz4v gismos, uenando ueritatem, quam inquirimus. I De prima distinctione

9;

Distinctio ista in decem partes est diuisa. Quae sunt : Diuina bonitas, magnitudo etc. Sub qualibet rubrica ponemus duos syllogismos contradictorios ad declarandum diuinas rationes, ad uidendum, qualiter se habent ad ipsas, affirmando uel negando, et hoc secundum modum intelligendi, et in tanto roo Scientifice, quod oppositum non erit intelligibile neque credibile. Ait Raimundus : Intendo praedicare diuinas rationes per superlatiuum gradum. Et hoc sic. Diuina bonitas est optima ; diuina magnitudo est maxima ; 10; diuina aeternitas est aeternalissima ; diuina potestas est po-

tentissima ; diuinus intellectus est intellectissimus ; diuina uoluntas est uo|lissima ; diuina uirtus est uirtposissima ; di- N 67ra

uina ueritas est uerissima ; diuina gloria est gloriosissima ; diuina perfectio est perfectissima. Istae autem propositiones 110 Sunt primitiuae, uerae et necessariae, posito quod Deus sit, et quod habeat omnia, quae sibi competunt. Si est autem oppositum, nego Deum esse. Si autem Deus est, habeo propositum, et non est, qui posset ipsas propositiones impedire neque destruere. Deus autem non, quia non potest agere 115 contra suum finem ; neque aliquod ens, quod sit supra ipsum, cum non sit ; neque ens, quod sit in positiuo gradu, atque in comparatiuo gradu, quoniam ens magis bonum potest magis agere, quam ens minus bonum recipere, et ens magis magnum potest magis magnum agere, quam ens minus magnum reci83 de] om. K omnino P,

100 quod] quia M oppositum non] obiectum non Mj; 117 gradu] oz. K 119 magnum] o». K

172: DE.SYLLOGISMIS 120

125

130

173

pere ; et sic de aliis. Et hoc patet per istos duos syllogismos demonstratiuos primitiuos, ueros et necessarios. Omne ens magis agens agit propter maiorem finem. Deus est ens magis agens; ergo Deus agit propter maiorem finem. Omne ens magis bonum potest magis agere bonum, quam ens minus bonum recipere. Forma est ens magis bonum quam materia ; ergo forma potest magis agere bonum, quam materia recipere. Isti syllogismi sunt impugnabiles, eo quia sunt primitiui, ueri et necessarii. Et coadiuuant se inuicem, quoniam | N Deus potest agere propter maiorem finem, potest magis bene agere in subiecto extrinseco,ut puta in mundo, quam mundus possit naturaliter recipere. Ad quod sequitur, quod potest agere miraculose propter maiorem finem, et non est possibile, quod aliquid Deo possit resistere. I. DE

DIVINA

67tb

BONITATE

Diuina bonitas est optima. Omne ens, existens bonitas optima, existit et agit optime. Deus est bonitas optima ; ergo Deus existit et agit optime. Ad consequentiam istius syllogismi sequitur, quod non est aliquod ens, quod possit resistere Deo, quin sit ens optime existens et agens ; et quod non est 140 aliquod ens, quod possit euadere ab ipso cum malo existere et agere. In oppositum arguitur sic : Diuina bonitas non est optima. Quodcumque non est bonitas optima, non potest optime existere et agere. Deus non est et 145 bonitas optima ; ergo Deus non potest optime existere sit quod sequitur, i agere. Ad consequentiam istius syllogism aliquod ens impediens, quod Deus non possit existere et agere optime, et quod potest euadere ab ipso, cum malo existere et agere. Cum autem iste syllogismus sit falsus et erroneus, uerus 150 necessarie sequitur, quod syllogismus in oppositum sit secun| negare potest non s intellectu hoc Et us. necessari et dum modum intelligendi ; neque suum oppositum est credibile.

135

2. DE DIVINA MAGNITVDINE

155

160

Diuina magnitudo est maxima. Omne ens existens magnitudo maxima existit et agit maxime. Deus est magnitudo maxima ; ergo existit et agit maxime. Ad consequentiam istius syllogismi sequitur, quod non sit aliquod ens, quod possit quod Deum impedire, quin sit existens et agens maxime ; et paruo cum euadere ipso non est aliquod ens, quod possit ab existere et agere. 130 extrinseco] intrinseco P3 cum Mis

137/138 syllogismi sequitur] ozz. K

139 quin]

N 67va

174

172. DE SYLLOGISMIS

| In contrarium arguitur sic : K rr5r Diuina magnitudo non est maxima. Omne ens, existens magnitudo maxima, existit et agit maxime. Quidquid non est magnitudo maxima, non potest existere et agere maxime. Deus 16; non est magnitudo maxima ; ergo non potest existere et agere maxime. Ad consequentiam istius sequitur, quod est aliquid, quod potest impedire, quod Deus non sit existens et agens maxime, et quod posset euadere ab ipso cum paruo existere et agere ; et ideo sequitur sic de isto syllogismo, sicut dictum 170 est prius. 3. DE DIVINA AETERNITATE

Diuina aeternitas est aeternalissima. Omne ens existens aeternitas aeternalissima existit et agit aeternalissime. Deus est aeternitas aeternalissima ; ergo Deus existitet agit aeter17; nalissime. Ad consequentiam istius syllogismi sequitur, quod impossibile est esse aliquid, quod possit cogere Deum, quin existat et agat aeternalissime, et quod est aliquod ens, quod possit | euadere ab ipso cum nouitate, mutatione et tempore. N 67vb In contrarium arguitur sic : ::0 Diuina aeternitas non est aeternalissima. Quodcumque non est aeternitas aeternalissima, non potest existere et agere aeternalissime. Deus non est aeternitas aeternalissima ; ergo Deus non potest existere et agere aeternalissime. Ad consequentiam istius sequitur, quod aliquid potest euadere ab ipso 18; cum nouitate, mutatione et tempore. 4. DE

DIVINA

POTESTATE

Diuina potestas est potentissima. Quidquid est potestas potentissima, potest existere et agere potentissime. Deus est potestas potentissima ; ergo Deus potest existere et agere 19o potentissime. Ad consequentiam istius sequitur, quod non sit aliquid, quod possit cogere Deum, quin Deus sit existens et agens potentissime, et quod non sit aliquid, quod possit euadere ab ipso cüm finito posse. In contrarium arguitur sic : Diuina potestas non est po19; tentissima. Quidquid non est potestas potentissima, non potest existere et agere potentissime. Deus non est potestas potentissima ; ergo Deus non potest existere et agere potentissime. Ad consequentiam istius sequitur, quod est aliquod ens sibi 200 Oppositum coaequatum aut magis potens, quod potest ipsum

162/163 Omne ens — maxime] oz. K ; add. et Mis Pig

172. DE SYLLOGISMIS

175

impedire, et ab ipso euadere cum finito posse, aut cum posse ei coaequato, aut cum posse altiori. Dye DE

DIVINO

INTELLECTV

Diuinus intellectus est intellectissimus. Quidquid sit intellectus intellectissimus, potest existere et agere intellectissime. Deus est intellectus intellectissimus ; ergo Deus potest existere et agere intellectissime. Ad consequentiam istius sequitur, quod impossibile est esse aliquod ens quod possit resistere diuino intellectui, quin sit ens existens et agens intellectis210 sime ; et quod non sit | aliquod ens quod possit ab ipso euadere per credere siue per ignorare. In oppositum arguitur sic : Diuinus intellectus non est intellectisstmus. Nullus intellectus, qui non est intellectissimus, potest existere et agere intellectissime. Diuinus intellectus non intellectus non potest exis2I vA est intellectissimus ; ergo diuinus tiam istius sequitur, consequen Ad sime. intellectis agere et tere quod sit possibile per aliquod ens, quod diuinus intellectus non possit existere et agere intellectissime, et quod posset euadere ab ipso per credere aut per ignorare.

205

6. DE

DIVINA

N 68ra

VOLVNTATE

Diuina uoluntas est uolissima. Omne ens, existens uoluntas

225

230

uolissima, potest existere et agere uolissime. Deus est uoluntas uolissima ; ergo Deus potest existere et agere uolissime. Ad consequentiam istius sequitur, quod nullum ens potest resistere Deo, quin sit ens existens et agens uolissime ; et quod nullum ens posset euadere ab ipso per uelle siue per non uelle. In oppositum arguitur sic: Diuina uoluntas non est uolissima. Quidquid non est uoluntas uolissima, non potest existere et agere uolissime. Deus non est uoluntas uolissima ; ergo Deus non potest existere et agere uolissime. Ad consequentiam istius syllogismi sequitur, quod sit aliquod ens impediens, quod Deus non sit ens existens et agens uolissime, et quod possit euadere ab ipso per uelle aut per nolle. 7. DE DIVINA VIRTVTE Diuina uirtus est uirtuosissima.

Omne

ens, existens uirtus

ens exisuirtuosissima, existit et agit uirtuosissime. Deus est IssIuirtuos agit et existit Deus ergo ; tens uirtus uirtuosissima 218 posset] sequentibus) 204 intellectissimus] intelligentissimus P; (sc e in possit posset] 226 K oz. quin] 225 K oz. potest] 224 possit Mjs P3; K uelle non nolle] per 234 K P4 INMas om. ; 227 In — sic] conieci Mis P3s

176

172. DE SYLLOGISMIS

me. Ad consequentiam istius sequitur, quod non est dare aliquod ens impediens, quin Deus sit ens existens et agens uir|tuosissime, et quod nullum ens possit ab ipso | euadere per uitium siue peccatum. In oppositum arguitur sic : Diuina uirtus non est uirtuosissima. Quidquid non est uirtus 245 uirtuosissima, non potest existere et agere uirtuosissime. Deus non est uirtus uirtuosissima ; ergo Deus non potest existere et agere uirtuosissime. Ad consequentiam istius sequitur, quod sit dare aliquod ens, quod possit resistere Deo, quod non sit ens existens et agens uirtuosissime, et quod ab ipso posset 250 euadere per uitium siue peccatum. 240

8. DE

255

260

DIVINA

N 68rb K 1xsv

VERITATE

Diuina ueritas est uerissima. Omne ens existens ueritas uerissima potest existere et agere uerissime. Deus est ueritas uerissima ; ergo Deus potest existere et agere uerissime. Ad quod sequitur, quod non est aliquod ens, quod possit ei resistere, quin sit ens existens et agens uerissime, nec quod ab ipso possit euadere per falsitatem siue fallacias. In oppositum arguitur sic : Diuina ueritas non est uerissima. Quidquid non est ueritas uerissima, non existit neque agit uerissime. Deus non est ueritas uerissima ; ergo Deus non existit neque agit uerissime. Ad consequentiam istius sequitur, quod non sit aliquod ens ipsum impediens, ut non sit existens et agens uerissime, et quod ab ipso posset euadere per falsitatem siue fallacias. 9. DE DIVINA GLORIA

270

Diuina gloria est gloriosissima. Omne ens existens gloria gloriosissima existit et agit gloriosissime. Deus est gloria gloriosissima ; ergo Deus existit et agit gloriosissime. Ad | consequentiam istius sequitur, quod non sit ens Deo resistens, quin possit existere et agere gloriosissime, neque ab ipso posset euadere per poenam et iniuriam. In oppositum arguitur sic : Diuina gloria non est gloriosissima. Quidquid non est gloria gloriosissima, non existit neque agit gloriosissime. Deus non 239 est dare] potest dari Mj, 240 Deus] a4. non K 243 In — sic] conieci ; oz. INMgs Pu K 247/248 sit dare] potest dari Mig 248 quod possit — sit] ozz. P345 ; possit] ozz. K 249 quod] oz. P, posset] posse P, ; possit M, 250 perl'etuP.s 255 quod] consequentiam istius Mig 25* siue] seu Mj ; oz. K 258 In — sic] conzeci ; oz. NMg Pis 260 existit neque agit] potest existere et agere M;; 261 existit neque agit] potest existere et agere Mi, 272 In — sic] conieci ; om. INMas P4 K 274/26 Deus non est gloria — gloriosissime] oz. P,

iN 68va

172. DE SYLLOGISMIS 25/5

est gloria gloriosissima ; ergo Deus non existit neque agit gloriosissime. Ad consequentiam istius sequitur, quod est aliquod ens, quod posset resistere Deo, et quod non sit ens existens et agens gloriosissime, et quod ab ipso posset euadere cum poena et iniuria. IO. DE

285

29 o

350 o

177

DIVINA

PERFECTIONE

Diuina perfectio est perfectissima. Quidquid est ens perfectissimum, potest existere et agere perfectissime. Deus est ens perfectissimum ; ergo Deus potest existere et agere perfectissime. Ad consequentiam istius sequitur, quod nullum ens potest contradicere Deo, quin sit ens existens et agens perfectissime ; et quod nullum ens ab ipso possit euadere per imperfectionem siue per imperficere. In oppositum arguitur sic : Diuina perfectio non est perfectissima. Quidquid non est perfectio perfectissima, non potest existere et agere perfectissime. Deus non est perfectio perfectissima ; ergo Deus non potest existere et agere perfectissime. Ad quod sequitur, quod sit aliquod ens impediens, quod Deus non sit ens existens et agens perfectissime, et quod posset euadere ab ipso cum imperfectione siue imperficere. Ait Raimundus : Feci uiginti syllogismos oppositos, cum quibus potest homo de Deo cognoscere suum existere et agere. Et ideo, si de Deo aliquid praedicetur, ad ipsos syllogismos potest reduci, et cum ipsis cognosci, si propositio sit uera aut falsa, cum quidquid de Deo dici potest, sit in ipsis implicite aut explicite. Et ista | regula siue ars est generalis et infallibilis, mediante gratia Spiritus sancti. II De secunda distinctione

395

Distinctio ista in quadraginta quattuor capitula est diuisa, uidelicet in quadraginta quattuor errores supra tactos, quos Auerroistae implicant contra sanctam fidem catholicam quoad modum intelligendi. Ipsos autem intendimus reprobare et soluere, applicando ad syllogismos praedictos per impossibile siue per contradictionem. Et primo de prima.

286 ab ipso possit] posset ab ipso K ; possit ab 271 quod posset — ens] oz. Pj; 298 prae292 Ad] EC K INM;s P454 K oz. ; conieci sic] — In 288 Mis ipso 302 299 et cum — cognosci] ozz. Ps dicetur] praedicatur K ; praedicet P; gtatia Spiritus sancti] oz. Pis

N 68vb

178

172. DE SYLLOGISMIS I. DEVS

NON

EST INFINITI

VIGORIS

Quod Deus sit infiniti uigoris, decem praedicti syllogismi primi hoc testantur. Et si non est infiniti uigoris, decem syllogismi posteriores contradicunt. Intellectus autem humanus, discursus per ipsos | syllogismos, posito quod sit subtilis, fun355

320

325

datus, discretus

et non

peruersus

cognoscit,

quod Deus

K 116t

est

infiniti uigoris ; et si iudicaret in opposito, esset peruersus et indiscretus. Et hoc per se patet. (s Tamen aliquo modo super hoc intendimus declarare. Si diuina potestas non est infinita, aliquid est, quod impedit, quod. ipsa non sit infinita. Et illud impedimentum est optimum, cum quidquid sit in Deo, sit optimum. Et est maximum, cum quidquid sit in Deo, sit maximum. Et est aeternalissimum, cum quidquid sit in Deo, sit aeternalissimum. Et est potentissimum, cum quidquid sit in Deo, sit potentissimum. Ex quo sequitur necessarie, quod optimum sit pessimum, et maximum nrünimum etc. Et quia tales contradictiones sunt impossibiles, demonstratum est ergo, quod Deus est infiniti uigoris ; et hoc est simpliciter intelligibile et suum oppositum non est aliquo modo credibile. 2. DEVS NON EST TRINVS

| Quod Deus sit trinus sic ostendo. Sicut dicitur, quod prima materia est ens in potentia ad omnes formas, quae sunt in ipsa potentia, et ipsa est-deducta in actum per formam, quando recipit ipsam, sic potest dici, si Deus non est trinus, quod sua 355 bonitas est ens in potentia, ad essendum optima, ad habendum tria correlatiua optima coaequata, ut puta optimans optimatum et optimare ; et falsificatur prior syllogismus capitulo bonitatis, et uerificatur syllogismus posterior. Et sicut dico de bonitate, sic potest dici de diuina magnitudine etc. Et ideo 340 cum in diuina essentia non sit successio neque corruptio, cum Deus sit purus actus, necessarium est, quod in Deo sit trinitas,

345

per quam Deus sit in tanto optimus, maximus etc., per suum intrinsecum agere, quantum per suum existere. Ad probandum autem diuinam trinitatem esse, possemus multas rationes adducere ; sed sufficiat, quod dictum est intellectui bene intuenti. Et si fiant obiectiones contra diuinam trinitatem, solui possunt per ea, quae dicta sunt in syllogismis prioribus contra syllogismos posteriores, reducendo ad impossibilitatem siue contradictionem. 311/312 syllogismi primi] primi syllogismi K 321 cum - optimum] oz. P; 323 cura — aeternalissimum] ozz. Mj, 323/324 Et est — potentissimum] oz. P3, 330 trinus] aeternus P,4—— 331 trinus] aeternus P,, 334 trinus] aeternus P, 336 ad — optima] oz. Pis 339 dici] oz. K 342 maximus] maius K

NN 69ra

172. DE SYLLOGISMIS Sy DEVS

NON

POTVIT

179

INCARNARI

Quod Deus potuit incarnari sic probo. Omne illud, per quod Deus potest magis bene, magne, durabiliter, potenter etc. agere propter maiorem finem bonitatis, magnitudinis etc., extrinsece, est apud Deum possibile. Sed hoc est per incarnatio355 nem ; ergo Deus potuit incarnari. Maiorem sic declaro. In syllogismis prioribus dicitur, quod hoc est necessarium, per quod Deus posset magis existere et agere, et hoc optime, maxime etc., et syllogismi posteriores primis non possent | contradicere. Minorem sic probo : Si Deus est incarnatus, totum uni360 uersum est exaltatum in altiori fine, in quo non potuisset esse exaltatum, nisi Deus fuisset incarnatus. Ratio huius est, quia in quantum fecit se hominem, participat in uno supposito cum omnibus creaturis in natura. Diuina autem bonitas non potuit magis optimare suum agere extrinsecum, neque diuina 36 I magnitudo magis maximare, et sic de aliis. Potest ergo Deus hoc, quod magis potuit quoad suam optimitatem, maximitatem etc. ; et syllogismi primi remanent illaesi, et secundarii laesi, et hoc intellectus beniuolus non posset negare. Rursus ait Raimundus : Si Deus non potuisset incarnari, 57 o diuinae rationes non potuissent quiescere extrinsece per agere, quoniam diuina uoluntas esset potentia ad uelle mille mundos, et non esset in quiete, quia posset uelle duo milia, et sic in infinitum multiplicando, et nunquam ultimus finis esset acquisitus. Et priuato ipso fine esset priuatus ordo, et esset genita 57 vA inquies, et syllogismi priores essent laesi et corrupti ; quod est impossibile.

N 69tb

4. DEVS NON POTEST, QVOD NON EST IN ACTV NEQVE IN POTENTIA

Quod Deus possit, quod non est in actu neque in potentia, 38 o sic probo. Dictum est in quarto syllogismo capitulo potestatis, quod Deus potest existere et agere potentissime. Et hoc optimum est, ut patet per syllogismum primum ; et maximum est, ut patet per syllogismum secundum etc. Si autem Deus non potest, | sua impotentia est optima et maxima etc., cum impli|385 quidquid sit in Deo, sit optimum, maximum etc. Et sic

380/381 Dist. I, cap. 4

362/363 in uno — natura] cum omnibus crea352 durabiliter] perdurabiliter K 368 posset] potest Mis ; oz. sed add. super tutis in natura in uno supposito Mis

375 inquies] inquietis lin.potest K — 821/372 mille mundos] mundos mille K 380 syllogismo] a7. in K actu] add. et K 379 possit] aZ. hoc K K 380/381 potestatis] bonitatis INP;; ; capitulo potestatis] ozz. Mi;

N 69va K 116v

180

172. DE SYLLOGISMIS

catur contradictio; quae est impossibilis, uidelicet quod sit bonum et non bonum, magnum et non magnum etc., quod Deus non habeat potestatem his, quae non sunt in actu neque in potentia. Et quia ista sunt impossibilia, ergo etc. y. DEVS

39 5

400

NON

41

A

42 o

POTEST

IMMEDIATE

IN INFERIORA

NON

EST

CAVSA

EFFICIENS

ANGELI

Quod Deus sit causa efficiens angeli, sic declaro. Angelus autem

4I o

NEQVE

Quod Deus agat et possit agere immediate in inferiora, sic probo. Per syllogismos primitiuos probo, quod Deus est finis totius uniuersi. Ipse autem finis aut est in positiuo gradu, aut in comparatiuo, aut in superlatiuo. Si esset in positiuo, aut in comparatiuo, diuinae rationes essent potentiae ad reducendum ipsum finem ad superlatiuum gradum extra potestatem potentissimam et extra agere et posse ipsius potestatis, et ipsum finem non possent attingere. Et hoc est impossibile et extra syllogismos primitiuos, et habet concordantiam cum secundariis, qui sunt falsi et erronei. Et quia hoc est impossibile, necessarie sequitur, quod Deus agit et potest agere in inferiora; et hoc intellectus philosophicus neque theologus secundum modum intelligendi non posset negare. 6. DEVS

405

AGIT

naturaliter est bonus, magnus,

durabilis, potens etc.

Per primos autem syllogismos probo, quod Deus est causa efficiens angeli ; cum hoc sit bonum, magnum etc. angelo, quia Deus cum suis dignitatibus perficit angelum, actiuando in causando, cum Deus sit perfectissimus, potentissimus etc. Angelus |uero non est perfectus per se, quia dependet a primo. Et ideo Deus non potest perficere angelum cum imperfectione angeli, quoniam cum instrumento imperfecto non causatur effectus perfectus, sed imperfectus. Et ideo, si angelus est imperfectus, patitur decimus syllogismus, eo quia Deus non agit extrinsece perfectissime. Etiam sic potest dici de quarto syllogismo, quia non attingit perfectissime subiectum extrinsecatum. Diuina uoluntas autem talem inordinationem non optat, quia si uellet, esset contra septimum syllogismum et contra omnes alios primitiuos ; quod est impossibile. Patet ergo etc.

415 Dist. I, cap. 1o

386 quae —- impossibilis] quod est impossibile Mj; P,, 38S habeat] habet Pj, 390 neque] nullum K 391 agat] agit K 394 Si esset — comparatiuo] ozz. P4, 416 Etiam] Et M; P,

N 69vb

172. DE SYLLOGISMIS

181

7. DEVS NON POSSET FACERE ANGELVM

Quod Deus posset facere angelum,sic probo. Deus est potestas potentissima. Ipsa potestas est conuersa cum intellectu 425 intellectissimo, cum uoluntate uolissima. Bonitas autem optima ponit, quod bonum est, quod Deus posset facere angelum ; magnitudo ponit, quod magnum est facere angelum ; et sic de aliis. Istas positiones intelligit diuinus intellectus; et diuina uoluntas ipsas diligit, cum sit optima. Ad quod sequitur, quod 43o ipsae positiones per diuinam potestatem sunt possibiles. Et ideo probatum est, quod Deus potest facere angelum, cum diuina potestas tantum possit agere, quantum diuinus intellectus potest bene intelligere, et diuina uoluntas tantum amare, quantum diuina potestas potest bene facere. Per syllogis43; mos autem secundarios, quod probo, non potest improbari. Non dico autem, quod faciat ipsum de aliquo, sed facit ipsum esse, qui non erat. 8. DEVS NON FECIT MVNDVM.

Quod Deus fecerit mundum, sic probo. Deus est finis |mundi. 44» Nulla causa potest se facere finem alicuius effectus, nisi faciat effectum. Deus est causa mundi ; ergo Deus non potuisset se fecisse finem mundi, nisi fecisset mundum ; propterea eftectus non potest facere suum finem. Ad quod sequitur, quod mundus non fecit Deum suum finem. Omnia ista consentiunt syl445 logismi priores contra posteriores. Concluditur ergo secundum modum intelligendi, quod Deus fecit mundum, cum sit finis eius. 9. DEVS NON POSSET DE NOVO

PONERE

VNAM

STELLAM IN CAELO

Quod Deus posset ponere unam stellam de nouo in caelo, sic intel45o probo. Deus est potestas, et est aeternitas, et est suus et unum lectus et sua uoluntas ; et omnia ista conuertuntur,

de alio potest praedicari. Et ideo sicut aeternitas est causa nouitatis et antiquitatis, sic diuina potestas est causa possibilitatis et impossibilitatis ;et hoc per diuinum intellectum hoc bo455 est intelligibile et per diuinam uoluntatem amabile. Et est. sum glorio et tum perfec uerum, num, magnum, uirtuosum, stelunam ponere nouo de posset Deus quod ergo, Concluditur gere et lam in caelo, cum hoc posset bene, magne etc. intelli 422/443 ptop432 possit] ozz. sed add. super lin. potest K 422 facete] oz. K 444/445 syllogismi priores] syllogismis prioribus Mis tetea — finem] oz. Mis 449 posset] possit Mis Pis 448 posset] potest Ps 445 eius] ozz. INMys P35 454 et impossibilitatis] P435 ozz. tis] antiquita et 453 K trinitas as] 450 aeternit Mis oz. um] glorios et 456 K oz. hoc] 455 Et 071. Pis

N 70ta

182 460

172. DE SYLLOGISMIS

amare. Aliter syllogismi posteriores priuarent priores ; quod est impossibile. IO.

DEVS

NON

POSSET

FACÉRE

VNAM

| syllogismos

SPECIEM

DE

K 117t

NOVO

Quod Deus posset facere unam speciem de nouo per eundem modum est probabile, sicut probatum est de stella capitulo supra tacto. II. DEVS

NON

POTEST

FACERE

RESVRRECTIONEM

Quod Deus possit facere resurrectionem, sic |probo. Si Deus N 7otb non posset facere resurrectionem, diuinus intellectus intelligit diuinam potestatem esse ligatam. Ligata autem non potest esse per aliquid superius, quia non est ; neque per aliquid in470 ferius, eo quia syllogismi posteriores non possunt ligare priores. Diuina autem bonitas, magnitudo etc. non possent ligare diuinam. potestatem ; quia si sic, ligarent se ipsas, cum sint idem cum ipsa, neque possunt esse contra maiorem finem gratiae et iustitiae, quia requirunt agere in subiecto aeuiterno, ut puta

47 j in beatis et in damnatis

; et hoc bonum, magnum etc. est. Et

non est possibile neque impossibile, quod hoc impedire possit, cum possibilia et impossibilia sint instrumenta syllogismorum priorum contra posteriores. I2. DEVS

NON

POTEST

ESSE

SINE ANGELIS

Quod Deus posset esse sine angelis, sic probo. Si Deus non posset esse sine angelis, non posset esse simpliciter per se, neque propter se, neque cum suis dignitatibus in superlatiuo gradu existentibus, per syllogismos priores ostensis contra posteriores ; et priores et posteriores aliquo modo haberent con48 vA uenientiam per totam diuinam essentiam, substantiam et naturam ; quod est impossibile. Concluditur ergo, quod Deus potest esse sine angelis. Et sicut posset esse sine ipsis, sine ipsis potest agere, cum in ipso Deo suum existere et agere simpliciter sint aequalia ; et hoc attestantur syllogismi priores. 480

464 Dist. IL, cap. 9

461 non posset — nouo] de nouo. Non potest facete resutrectionem DP,,; unam speciem de nouo] de noua unam speciem Mj; ; de nouo] om. sed add. in marg. IN 462 facere] oz. sed add. in "marg. IN 410/472 syllogismi posteriores — sic] ozz. sed add. in marg. K 472 ligarent se ipsas] oz. NM; P3, ; se ipsas] corr. supér lin. ex se primas K sint] sit INP,, K 474 puta] pauca K 415 et] etiam K est] m S Mis-Pis 480 Quod] oz. K 481 posset] potest K 489 sint] ha[1s et

172. DE SYLLOGISMIS 2

DEVS

NON

POTEST

ESSE

183

SINE CAELO

Quod Deus potest esse sine caelo, etiam agere immediate

sine caelo, sic demonstrabile est, sicut est demonstratum

de

angelis. Quoniam si Deus potest esse sine substantiis separatis, bene potest esse sine substantiis materiatis, cum Deus sit sub-

495

stantia spiritualis, ab omni | materia denudata. I4. DEvs

500

595

INTELLIGIT

NON

N 70va

PARTICVLARIA

Quod Deus intelligat particularia, sic probo. Si autem Deus non intelligit particularia, non intelligit se esse finem eorum, neque per consequens uniuersi, cum particularia sint partes eius, sine quibus uniuersum non potest esse ; et sic de uoluntate diuina, quae non diligit particularia. Et quia Deus est finis uniuersi, necessarie sequitur, quod Deus intelligat particularia. Et quod hoc sit uerum, apparet per syllogismum priorem ueritatis, et per consequens per alios. Aliter Deus non existeret neque ageret uerissime, intellectissime, potentissime etc., et mundus esset a contingentia et extra finem positus ; quod est impossibile. 4

I5. DEVS

510

$15

NIHIL

INTELLIGIT

EXTRA

SE

. Quod Deus intelligat extra se, sic ostendo. Diuinus intellectus et diuina aeternitas sunt idem, etiam diuina potestas. , Et ideo sicut aeternitas extra se causat uniuersum durando

gubernando et potestas possificando, sic intellectus causat uniuersum intelligendo. Ex quo sequitur necessarie, quod Deus intelligat extra se ea, quae sunt et ab ipso differunt. Aliter Deus non intelligeret se non esse lapidem, asinum, etc. ; quod est impossibile et contra syllogismos priores. I6. MvNDVS

EST AETERNVS

Quod mundus non sit aeternus, sic ostendo. Posito quod

maioritate mundus sit aeternus, Deus non est finis erus cum

520

sylfinis syllogismorum priorum. Quod est impossibile, quia 492/493 Dist. II, cap. 12 492 demonsttabile est] 491/492 ctiam - caelo] oz. K 491 Deus] 247. non K 496 patticulatia] prae493 esse] oz. K est?] oz. K est demonstrabile K particularia] praeintelligat] intelligit K 49? Quod] oz. K sentia Pis particularia] praesentia Pj; 499 Pis ia praesent aria] particul 498 P5 sentia 508 uetis502/503 particularia] praesentia Pis partes] pertinens Pj; 520 P4 K M; et etiam] 510 P3; Mis non. nihil] 508 sime] «47. et K finis] ozz. Mis

184

172. DE SYLLOGISMIS

logismi posteriores deuincerent priores, et mundus non esset sub fine ordinatus, et omnia essent a contingentia et extra

finem, et iustitia | et misericordia Dei essent nullae, cum non N 7ovb

esset alia uita. Aeternitas autem Dei haberet subiectum infini-

52; tum

extrinsecatum,

aeternando,

| causando

MoTvs

AETERNVS

tot aeternitates, K 117v

quot sunt species contra suam singularitatem, et esset magis actiua extra se, quam diuina bonitas, magnitudo etc., quae non causant infinitates extra se ipsas. Et quia omnia ista et multa alia sunt impossibilia, impossibile est mundum esse 55» aeternum. Omnes autem syllogismi priores hoc testantur, et ita uere pér modum intelligendi, quod intellectus non potest negare, neque oppositum affirmare rationabiliter, neque syllogismi posteriores possent aliquo modo contradicere. XS

5355

EST

Motus non est aeternus, cum mundus

non sit aeternus, ut

supra probatum est. Ratio huius est, quia motus est accidens, quod sine subiecto esse non potest. I8. EX NIHILO NIHIL FIT

Quando

dicitur

: Ex nihilo nihil fit, distinguendum

est,

4o quoniam materialiter de nihilo nihil fit; aliter nihil esset aliquid. Sed fit de nihilo per hoc, quia quod non erat in potentia neque in actu, est, ut puta mundus, qui nouus est, cum sit probatum in decimo sexto capitulo, quod mundus non est aeternus. Et quod hoc sit possibile, patet per syllogismos 545 priores. I9. MATERIA EST AETERNA

Materia non est aeterna, quoniam posito quod mundus non

SIt aeternus, materia non est aeterna, cum ipsa materia non

posset esse sine forma. Quod mundus non sit aeternu s, pro55» batum est in decimo sexto capitulo.

20. GENERATIO EST AETERNA Generatio

mundus non

mundi

non

est aeterna,

quoniam

posito,

quod

| sit aeternus, ut probatum est, ipsa generatio

535/536 Dist. IL, cap. 16

553 Dist. II, cap. 16

523 Dei] diuinae K cum] quod K 539 dicitur] a4Z. quod K 541 nihilo] add. aliquod K 543 decimo sexto capitulo] capitulo decimo sexto K 5437 est] oz. IN $52 quod] quoniam NP,,

N 71ra

172. DE SYLLOGISMIS

185

non habet subiectum, in quo sit sustentata. 555

Quod mundus

non sit aeternus, probatum est. 21. OMNES

SPECIES

SVNT

AETERNAE

Ait Raimundus : Nulla species est aeterna, cum sit probatum, quod mundus non sit aeternus. 22. INTELLECTVS

560

NON

EST FORMA

CORPORIS

| Quod intellectus sit forma corporis; sic probo. Vegetatiua in plantis est forma corporis, et sensitiua in brutis est forma

K 118r

corporis. Et ideo, si illud, quod minus uidetur in esse, inest,

et illud, quod magis. Etiam puia per primum syllogismum capitulo magnitudinis probatum est, quod Deus existit et agit 565 maxime. Ex quo sequitur, quod magis competit Deo causare magnalia, quam non magnalia. Et hoc attestatur primus syllogismus bonitatis ; et sic de aliis. Sequitur ergo necessarie, quod intellectus est forma corporis, cum intellectus et corpus sint effectus Dei, et Deus sit finis eorum. 23.

INTELLECTVS

EST

VNVS

NVMERO

IN

OMNIBVS

HOMINIBVS

Quod intellectus non sit unus numero in omnibus hominibus, sic ostendo. Dictum est, quod Deus existit et agit optime, et existit et agit maxime etc. Si autem intellectus est unus

numero in omnibus hominibus, non est alia uita ; et Deus non 5175

580

585

agit extrinsece optime, maxime etc. quoad iustitiam et gratiam, neque quoad maioritatem finis uniuersi ; immo agit in oppositum, et in tanto, quod syllogismi priores sunt destructi et posteriores sunt superius ueri et necessarii; quod est impossibile. Rursus autem, si intellectus est unus numero in omnibus hominibus, necessarie sequitur, quod sint quattuor

dii : Vnus supremus, remotus a tribus ; tres autem sunt : Ipse intellectus, uoluntas et memoria, quae sunt tres substantiae separatae in omnibus hominibus. Homo autem, caelum, | N 71tb elementa et elementata sunt ei seruientia tamquam instru-

menta. Ipsae autem tres substantiae praedictae generales non sunt seruientes Deo, cum non acquirant meritum, neque sunt causae caeli elementorum et elementatorum. Quaelibet autem

537/058 Dist. IL, cap. 16

555 est] add. supta P5

563/564 Dist. I, cap. 2

566/567 Dist. I, cap. 1

507 species — aeterna] aeterna species K

561 in] est K lectus — corpotis] oz. K 513 maxime] oz. K magnalia] ozz. K

559 Intel-

566 quam 563 quia] quod K 574 omnibus hominiest] oz. K

582 substantiae] a4. del. ptae579 si] oz. K bus] hominibus omnibus K dictae generales non sunt seruientes Deo, cum non acquirant K

186

59 o

595

6o o

trium est suusmet finis, non Deus supremus. Quia contra suas dignitates, ut puta priores syllogismos sunt, sensus et imaginatio in ipsis non quiescunt ; immo sunt in labore, ut per ipsos intellectus possit intelligere, uoluntas uelle, memoria memorari. In talibus tribus diis non credo, quia syllogismi posteriores sunt eis seruientes. Sed credo in supremum Deum uerum optimum etc., qui optime uere etc. existit et agit, et ordinat totum uniuersum ad suum finem et ad aliam uitam sempiternam beatorum. Et qui negat ipsum esse talem, sua iustitia preparat illi poenam sempiternam. Ait Raimundus : Per multa alia media possum probare, quod. non sit unus intellectus in omnibus hominibus, et quod sint plures particulares. 24. INTELLECTVS

605

[oHn o

172. DE SYLLOGISMIS

AGENS

EST SVBSTANTIA

ET

NON

POTENTIA

Quod dicitur, quod intellectus agens est substantia et non potentia, distinguo, recurrendo ad syllogismos priores contra posteriores, considerando et affirmando, quod Deus existit et agit optime, maxime etc. Ex quo sequitur, quod intellectus agens sit intelligens, et quod sua propria passio sit intelligibilitas, in qua per intelligere facit species intelligibiles ; et quod omnia ista tria correlatiua sint per essentiam unus intellectus, existens substantia, in qua intelligens est potentia ad intelligibilia plura actiuando. Et intelligibilitas | sit intellectus possibilis, existens potentia ad recipiendum plures species. Et hoc est necessarium secundum

ordinem naturae, ut intel-

ligens in sua propria essentia et natura causet intelligibilia per suum proprium intelligere. 25: IMPOSSIBILE EST HOMINEM HABERE FELICITATEM OMNINO, NEQVE SIMILEM, NISI BREVI TEMPORE

ANGELI

Ait Raimundus : Distinguendum est inter impossibile et impossibile, sicut inter possibile et possibile. Quoniam impossibile et possibile, quae sunt per sensum et imaginationem siue per naturam humanam in hac uita, sunt inferiora ; et impossibile et possibile, quae sunt per syllogismos priores, sunt superiora. Et ideo respondeo,

625

quod uerum

est esse impossibile,

quod homo possit habere omnino felicitatem angeli neque similem, cum angelus non requirat sustentationem per cibum neque per potum ; homo autem requirit huiusmodi in hac uita; tamen miraculose per possibile superius, ut puta per syllogismos priores, in alia uita est possibile. Et quia est im596/59? beatorum — sempiternam] o». Di. 599 quod?] oz. K 601 et] oz. INNAM P3, 622 respondeo] respondendo K 623 homo] aZ. non K 625 huiusmodi] huius P;, ; haec Mj,

N 71va

172. DE SYLLOGISMIS

187

possibile, quod syllogismi posteriores possent impedire priores, non est | inconueniens atque impossibile, quod Deus possit 63o dare felicitatem siue beatitudinem angelorum hominibus beatis in uita aeterna.

K 118v

26. IMPOSSIBILE EST DEVM CVM HOMINE FACERE VNVM SVPPOSITVM IN ESSENTIA Quod non sit impossibile Deum cum homine facere unum 65; suppositum in essentia, sic ostendo. Impossibile, quod est superius, non cogitur per impossibile, quod est inferius. Impossibile autem superius est, quod impossibile est Deum non existere et agere optime, maxime etc. Ex tali autem impossibili sequitur possibile superius, quod ponit, quod Deus possit 64o existere et agere | optime, maxime etc. Et ideo per tale possibile non est impossibile Deum assumere naturam humanam,

cum qua faciat se hominem, ipso remanente infinito, aeterno, et immutabili, sicut erat, antequam fecisset se hominem. Et ad

tale possibile concurrunt omnes decem syllogismi priores. Et 645 posteriores eis in nullo possunt resistere, cum sint figmenta, et extra naturam non habeant aliquam existentiam. 275 IMPOSSIBILE

EST ESSE

IVDICIVM

Quod iudicium non sit impossibile, sic probo. Non est autem impossibile Deo bene magne etc. existere et agere, cum im65o possibile sit accidens, quod sine aliquo subiecto existere non potest. Nulla autem substantia est potentissima praeter substantiam diuinam. Ex quo sequitur, quod nulla substantia potest ponere impossibile, quod Deus non agat iuste, et hoc bene magne etc. Aliter quod non est ens reale extra animam, 65; impugnaret et ligaret possibile, quod est ens reale, per quod Deus posset facere iudicium sempiternum. Et ad hoc concurrunt omnes syllogismi priores. 28. IMPOSSIBILE EST ESSE DAEMONES

Quod non sit impossibile esse daemones, sic ostendo. Pro66o batum est capitulo duodecimo, quod Deus potest esse sine angelis et agere sine ipsis. Et ideo, si agat sine ipsis, ipsi angeli possunt esse daemones, cum non sint per se existentes, eo quia dependent a primo, et quia sunt noui ; quod patet per hoc, quia probatum est mundum non esse aeternum ; hoc est, pos665 sunt male agere, cum sint ex nihilo ; quod male agere est pecca634 non] ozz. K tesistere] 077. Pis male - sit] ozz. K

644/645 Et posteriores — 643 sicut erat — hominem] etc. P3 665/667 quod 650 existere] ozz. K 649 etc.] oz. K

N 71vb

188

172, DE SYLLOGISMIS

tum, cum quo possent agere contra finem, quare sunt creati, cum peccatum sit contra finem siue contra esse, et sit habitus

priuatiuus. Concluditur ergo, quod possunt esse daemones. Et hoc syllogismi posteriores impedire non possunt cum non sint 67o ex habitibus | priuatiuis constituti. 209. INFERNVS

NIHIL

N 72ta

EST

Ait Raimundus : Probatum est capitulo uicesimo septimo, quod iudicium est. Ipsum autem esse non potest, nisi sit infer-

nus. Concluditur ergo, quod infernus est. Et hoc intellectus 67; rationabilis negare non potest, posito quod sit habituatus ex decem syllogismis prioribus. 30. PARADISVS NIHIL EST

Dixit Raimundus : Quod sit paradisus, sic probari potest, sicut probatum est, quod infernus est. Quoniam sicut iustitia 68o Dei punit damnatos culpabiles in clibano aeterno, et hoc bonum est, bene sequitur per oppositum, quod det uitam aeternam beatis, qui in hac uita bene magne etc. egerunt propter Deum. Aliter syllogismi priores essent laesi et inferius, et posteriores superius ; quod est impossibile. ES

IMPOSSIBILE

EST

HOMINEM

HABERE

VITAM

AETERNAM

Ait Raimundus : Quod secundum possibile humanum siue naturam humanam et secundum uirtutes cardinales impos-

sibile est, quod homo habeat uitam aeternam, cum inter uitam

aeuiternam et tempus nulla sit proportio. Verumtamen non est 69o impossibile quoad possibilitatem priorum syllogismorum hominem habere uitam aeternam, cum talis uita sit quoad bene

esse, magnum esse etc. Et hoc patet per hoc, quia Deus existit et agit optime, maxime etc. 32. IMPOSSIBILE

EST VIRGINEM

PARERE

Auerroista, ait Raimundus, tu dicis, quod impossibile est uirginem parere. Tu uerum dicis quoad tale impossibile, secundum quod tu intelligis, hoc est, cursum naturae humanae. Sed est aliud impossibile superius, quod ponit, quod sit impossibile uirginem non parere, posito quod decem syllogismi priores | N 7co ponant possibile esse uirginem parere ; quod possibile non est impedibile. Et ideo consulo tibi, quod distinguas inter pos695

668 Concluditur — daemones] oz. P, 669 non] oz. K 675 rationabilis] rationaliter Mj 682 beatis] bonis Pi; iis Mj, 687 uirtutes] adZ. ut K 697 est] add. secundum M; P, *01 quod] oz. K

72tb

172. DE SYLLOGISMIS

29»

189

sibile et impossibile, ut supra dictum est, et quod tu et ego conueniamus nos inuicem et non stemus in aequiuocatione. Si autem hoc non facis, implicas contradictionem, et de peccato habitu |atus es, cum quo peccato tuus intellectus est peruersus.

K 1r9t

33. IMPOSSIBILE EST HOMINEM NON GENERATVM AB HOMINE ESSE

710

Ait Raimundista : Auerroista, per eundem modum possem soluere, quod homo non genitus ab homine possit esse, per quem modum solui, quod uirgo possit parere, quia sicut extra cursum humanum uirgo posset parere filium, sic extra cursum humanum homo posset esse genitus sine homine. Et ad hoc do tibi istud exemplum, licet non sit necessarium : Homo generat

et feminarh in muliere, et mulier nutrit masculum in matrice,

7X5

hoc est per possibile, quod est inferius. Ergo quid mirum, si per possibile, quod est superius quoad syllogismos priores, homo posset esse genitus sine homine. Tu autem, Auerrolsta,

720

habes intellectum infimum per accidens, cum facias scientiam de possibili et impossibili inferioribus. Et non uis facere scientiam de possibili et impossibili superioribus, cum quibus Deus ostendit se esse potentem existendo et agendo miraculose. Quae ostensio est bona, magna etc., ut Deus sit ualde bene,

magne etc. cognitus, dilectus et recolitus super omnia. 34. IMPOSSIBILE

725

EST

EVNDEM,

SI SIT,

ESSE

EIVSDEM

SPECIEI

Ait Raimundus : Auerroista, probatum est capitulo uigesimo secundo, quod intellectus est forma corporis. Ipse autem coniunctus cum corpore sic | ponit ipsum in specie humana natu-

raliter, sicut forma dat esse actu materiae, quando intrat in

59

ipsam per uiam generationis. Et ideo non est inconueniens neque impossibile secundum possibile superius, quod Deus assumens carnem faciat se hominem deductum in specie : humana. Et talem possibilitatem asserunt syllogismi priores contra posteriores.

35. IMPOSSIBILE EST ACCIDENS ESSE SINE SVBIECTO 755

N 72va

Ait Raimundus : Distinguendum est inter impossibile et impossibile, etiam inter possibile et possibile, ut supra tractatum est. Et ideo quoad impossibile inferius et etiam possibile 102 Dist. II, cap. 25

2736/173* Dist. II, cap. 22

702 impossibile] non possibile K

203 nos] ozz. INMs

404 autem hoc] hoc

720 et impossibili] ozz. K ; add. in Mj; 719 impossibili] zdz. in Mis autem K 736 etiam] et Mj4 P4 K $26 autem] ozz. INP,s 721 existendo] operando P5 936/13? tractatum] tactum Mi; K et possibile] oz. K

190

172. DE SYLLOGISMIS

concedo, quod accidens non potest esse sine subiecto. Non autem concedo secundum impossibile et possibile superiora, cum quibus Deus potest causare accidens sine subiecto et sub740 stantiam sine accidente. Ratio huius est, quia sua potestas est potentissima, cum qua potest existere et agere potentissime. Et hoc attestantur alii syllogismi priores, qui distant infinite a posterioribus. Aliter Deus esset absolute potens et non po745 tens, absolute optimus et non absolute optimus, et sic de aliis ; quod est impossibile. Probatum est ergo, quod accidens potest esse sine subiecto. Hoc etiam potest dici de forma et materia, quoniam diuina potestas potest separare formam a materia, quia absoluta est. 739 Et aeternitas posset etiam conseruare formam sine materia et e conuerso, et quia absoluta duratio est. Et hoc absolutum bonum est, absolutum maximum est etc. Et hoc cum absoluta

755

possibilitate et impossibilitate, cum quibus Deus agit extra se ad placitum super possibile et | impossibile posteriora, quae sunt subiecta eorum. 36. IMPOSSIBILE

EST CONTRARIA SVB ESSE IN EODEM

PERFECTO

ESSE

Quod non sit impossibile contraria sub esse perfecto esse in eodem, probari potest, sicut de accidente probatum est, 76o etiam quia syllogismi priores causant cum possibili et impossibili prioribus ligationes contrarietatum corporis. Et ideo quid mirum, si potestas absoluta hoc potest cum aliis syllogismis absolutis prioribus. Et iam uidemus, quod ignis est ligatus, qui non comburit salamandram in fornace, salamandra haben765 te naturam combustiuam.

37. IMPOSSIBILE EST ACTIVVM PROXIMATVM PASSIVO, UT TALIA SVNT, QVIN SIT ACTIO Auerroista, ait Raimundista, positio, quam tu facis, potest solui secundum quod sunt solutae supra tactae. Etiam omnes, 77e quas posses facere contra sanctam fidem catholicam. Et hoc cum syllogismis prioribus et cum primitiua uera et necessaria possibilitate et impossibilitate, cum quibus Deus agit ad placitum in inferioribus contra possibile et impossibile inferiora, quae non possunt resistere domino naturae, quia dominium TIS habet absolutum cum absoluta optimitate maximitate etc. 740 accidens] oz. K 943 hoc] oz. K *46 et non — optimus] oz. K 946 est] oz. K *50 posset etiam] etiam posset K *56 est] add. duo Mj, P, *58 impossibile] 242. duo Mj P, 962 hoc] oz. K 767 sunt] sint IN Mj, P4, 768 Raimundista] Raimundo P4, ; Raimunde M, facis] ponis corr. in marg. in facis IN ; ponis Mj, *10 facere] oz. INMgs P4, *13 impossibile] 244. in Mj, 7*5 cum] contra K

N 72vb

172. DE SYLLOGISMIS 38. IMPOSSIBILE EST IDEM NVMERO

| Auerroista,

ait Raimundista,

IOQI RESVRGERE

probatum

est duodecimo K 119v

capitulo, quod resurrectio non est impossibilis. Ex quo sequitur, quod non est impossibile idem numero resurgere, quoniam 180 sicut diuinus intellectus ambit et obiectat omnes partes corporis mortui Socratis aut Platonis cum summo possibili, et summum impossibile impedit et cogit omne impossibile inferius siue possibile, sic diuina aeternitas conseruat illas partes quamlibet in | suo numero, et diuina potestas potest ipsas et iterum componere. Et hoc bonum, magnum etc. congregare 785 est, ut appareat altissima bonitas, magnitudo etc. 39. ÍMPOSSIBILE

EST

PER

SINE

CORPVS :

Ait Raimundus : Auerroista, distinguendum est inter transitum corporis et transitum, etiam inter impossibile et impos-

29

sibile, ut supra tactum

est, quoniam unus est transitus, ut

puta piscis per aquam, auis per aerem, et huiusmodi. Alius transitus est, quando essentia transit per essentiam, ut puta aqua per uinum, et e conuerso, aurum in fornace per argentum, et e conuerso. Et omnes istae species transitus sunt per possibile, quod est inferius. Ergo quid mirum, si sit alius transitus superior per possibile, quod est superius, ut appareant altissimae operationes diuinarum rationum ? Quae apparitio est bona, magna etc.

795

40. IMPOSSIBILE

8o

CORPVS TRANSIRE PERFORATIONE

A

810

EST PLVRA

CORPORA

SE PATI INVICEM

Ait Raimundus : Probatum est nono capitulo, quod Deus potest ponere de nouo unam stellam in caelo. Et ideo per illam probationem potest probari, quod non est impossibile duo corpora se pati inuicem. Sed ad hoc, Auerroista, uolo tibi declarare per ista exempla : Forma et materia differunt per essentiam et naturam, quoniam formae competit actio, materiae passio ; et quaelibet est de genere corporis. Et ideo forma existente in materia, et e conuerso, una corporeitas non est impediens aliam. Et sic de quantitate, quae competit formae, et de quantitate, quae competit materiae, ex quibus constituitur una quantitas substantiae. Et sic de qualitatibus, ut puta in

786 appareat] appareant K 778 Raimundista] Raimunde M;;; Raimundo P; est inter] est iterum P5 ; add. corpus et 789 Raimundus] Raimundista IN.M;; 805 materia] 800 plura corpora] corpora Mis; corpus NK corpus et Mis 809/810 formae — IN materiae del. add. competit] 809 Ps INMss essentia 811 in] ozz. K materiae] oz. Mis

N 73tfa

192

172. DE SYLLOGISMIS

aqua calida est caliditas in frigiditate, et e conuerso ; et ignis, qui est cor|pus, in aqua ; et aqua etiam, quae est corpus, in igne. Hoc idem posses considerare de spica, quae est in grano 81 VA in potentia substantialiter et cum omnibus suis accidentibus,

N 73tb

grano existente corpus solidum, continuatum, actuatum. Ergo,

si hoc fiat per possibile inferius, multo magis per possibile superius, ut de syllogismis prioribus magna notitia haberi possit. Ze IMPOSSIBILE EST CORPVS IDEM NVMERO ESSENTIALITER NON HABERE EASDEM OPERATIONES IN SPECIE ET SPECIALITER NECESSARIAS

Auerroista, 825

830

ait Raimundista,

tu semper

facis obiectiones

cum tuo possibili, quod est inferius ; et ego soluo tuas obiectiones cum possibili, quod est superius. Et ideo tu et ego sumus in aequiuocatione, non autem in contradictione. Verumtamen si tu posses mihi probare rationabiliter et absolute, quod impossibilé, quod est inferius, posset ligare et impedire possibile, quod est superius bonum, magnum etc., ego concederem tibi. Sed hoc non posses facere, quia cum syllogismis posterioribus laederes et corrumperes syllogismos priores ; quod est impossibile absolutum, cum possibili superiori associatum et coaequatum. 42. IMPOSSIBILE EST EVNDEM HOMINEM NVMERO ESSE SINE EISDEM DISPOSITIONIBVS NECESSARIIS

Ait Raimundus : Auerroista, ea, quae dixi de possibili et impossibili superioribus contra possibile et impossibile inferiora, possum nunc dicere. Et sic non oportet multiplicare uerba, quoniam omnes obiectiones tuae eodem modo solui pos840 sunt, cum possibile et impossibile superiora sint absoluta; tuum possibile et impossibile inferiora non, quia sunt subdita. Verumtamen, si tu posses me reducere aliquo modo, quod possibile inferius sit contra possibile superius, bene concedo, quod po|sses me reducere ad redargutionem siue contradictio- N 845 nem, quoniam sicut est possibile, quod Deus agat optime extrinsece, sic est impossibile, quod Deus non possit potentissime extrinsece ; et sic de aliis.

819 possit] z4Z. etc.

K

820 easdem] eadem K

operationes] ozz. sed add.

in 7arg. IN et specialiter] essentialiter Mj, ; et spiritualiter Pj, 823 Raimundista] Raimunde M;, ; Raimundo Je 826 in?] oz;. K 82? posses] possis P,

K gore

830 posses] potest K 843 bene concedo] bene credo K ; tunc concederem 845 optime] add. maxime Mj;

73va

i72 DIO SYLLOGISMIS 43. IMPOSSIBILE

850

EST CAELVM

I93

ESSE EMPYREVM

Ait Raimundus : Probatum est nono capitulo, quod Deus potest | de nouo ponere unam stellam in caelo. Simili modo potest probari, quod Deus potest creare caelum empyreum. Verumtamen si posses probare, quod non decet esse caelum empyreum, posito quod esset bonum contra malum, magnum contra paruum etc., bene concederem tibi. Sed hoc probare

855 non posses, cum

K r2of

Deus sit bonus, immo est bonitas, cum Deus

sit magnus, immo est magnitudo etc. ; nullum autem bonum agit contra suam bonitatem, magnum contra magnitudinem etc.

44. IMPOSSIBILE EST QVOD DEVS POSSIT PERPETVARE ENS NOVVM Ait Raimundista : Auerroista, fatigatus sum de tuo impossibili inferiori, quod est de genere syllogismorum posteriorum. Verumtamen delector per possibile superius, quod est de genere syllogismorum priorum. Et quanto magis arguis contra 865 me, tanto magis meus intellectus cognoscit, quod tuus intellectus est inferius et peruersus. Et ideo arguis contra temet ipsum, et me disponis, ut habeam altiorem scientiam, quam tua sit. Et nonne est possibile, quod sicut diuina uoluntas uult causare ens nouum, uolendo hoc, quod potestas potest 870 bene, magne etc., sic diuina aeternitas potest conser|uare et perpetuare ens nouum ? Et ideo dimitto materiam tuam, quia nimis sunt prolixi tui errores ; qui possunt solui per ea, quae soluta sunt, cum solutiones sint in ipsis implicatae. Et transeo ad multiplicandum 875 syllogismos priores componendo, hoc est componere primum syllogismum cum omnibus aliis. Hoc autem facio, ut cognoscas errores, quos ponis euidentius, et ueritatem, quam induco propter sanctam fidem catholicam. III De tertia distinctione

De compositione

syllogismorum

I-J-2. Omne ens optimum et maximum time et maxime.

Deus est ens optimum

priorum

existit et agit opet maximum

; ergo

848 empyreum] imperium INP,4 K 850 potest] possit K 851 create] causate 883 empy852 posses] possis P, K empyreum] imperium INP,, K IN quod] a4Z. del. alia zanu non NN; add. non Mj; reum] imperium JNP4,4K 856 nullum] aZ. 853/854 magnum contra paruum] paruum contra magnum K 862 inferiori] inde] cum K 861 fatigatus] fastigatus INP,, K ens K

878 catholi872 dimitto] dimittam K quod est] quae sit K feriora K cam] Errorem sub nr. 442. in elencbo positum bic tractare omittunt IM; P4, K

N 73vb

194 885

172. DE SYLLOGISMIS

Deus existit et agit optime et maxime. Talis conclusio est primitiua, uera et necessaria. Ipsa autem est falsa et impossibilis, posito quod tuae quadraginta quattuor propositiones, quas inducis contra sanctam fidem catholicam, essent primitiuae, uerae et necessariae.

I--3. Omne ens optimum et aeternum existit et agit optime et aeterne. Deus est ens optimum et aeternum ; ergo Deus 890 existit et agit optime et aeterne. Ad consequentiam istius syllogismi sequitur, quod Deus intrinsece agit optime et aeterne, et per consequens est trinitas ; et etiam sequitur, quod mundus non est aeternus, quia si esset aeternus, non ageret optime, in quantum esset causa malitiae mundi. I-4-4. Omne ens optimum et potentissimum existit et agit 895 optime et potentissime. Deus est ens optimum et potentissimum ; ergo existit et agit optime et potenti|ssime. Ad consequantiam istius sequitur, quod Deus est infiniti uigoris ; et non est possibile neque impossibile, quod hoc possit et debeat impe900

N 74fa

dire ; aliter conclusio esset falsa.

I4-5. Omne ens optimum et intellectissimum existit et agit optime et intellectissime. Deus est ens optimum et intellectissimum ; ergo Deus existit et agit optime et intellectissime. Ex quo sequitur, quod Deus intelligit omnia particularia et extra 905

910

gus

920

se, et huiusmodi.

E

I4-6. Omne ens optimum et uolissimum existit et agit optime et uolissime. Deus est ens optimum et uolissimum ; ergo Deus existit et agit optime et uolissime. Ex quo sequitur, quod Deus, uult intrinsecam operationem ; ergo uult trinitatem. Et uult habere infinitam possificationem, et per consequens uult resurrectionem, incarnationem, et huiusmodi. I 4-7. Omne ens optimum, uirtuosissimum existit et agit optime et uirtuosissime. Deus est ens optimum et uirtuosissimum ; ergo Deus existit et agit optime et uirtuosissime. Ex quo sequitur, quod Deus requirit iudicium, aliam uitam, et quod idem homo resurgat, et huiusmodi. . I-F8. Omne ens optimum, uerissimum existit et agit optime et uerissime. Deus est ens optimum et uerissimum ; ergo Deus existit et agit optime et uerissime. Ex quo sequitur, quod ipse sit optime causa omnium ueritatum immediate. I--9. Omne ens optimum et gloriosissimum existit | et agit optime et gloriosissime. Deus est ens | optimum et gloriosis891 sequitur] ozz. K 891/893 Deus intrinsece — quod] oz. Mj; ; sequitur] oz. Mis K ; sequi P4, 894 mundi] agZ. Item K 899 Deus] oz. K 904 particularia] praesentia Pj, et] oz. My, P3g 909 uult!] uelit P4, ; o». K uult?]

uelit P4; om. K —— 910 infinitam] add. perfectionem et M;

913 est] oz. K

912/916 Omne ens optimum, uirtuosissimum — huiusmodi] oz. Mj 91* ens] add. et K 917/920 Omne ens optimum, uetissimum — immediate] oz. Mjg 921/928 Omne ens optimum et gloriosissimum — huiusmodi] oz. Mj; 922

optime et] ozz. K

N 74tb K 120v

172. DE SYLLOGISMIS

195

simum ; ergo Deus existit et agit optime et gloriosissime. Ex quo sequitur beatissima trinitas, incarnatio Filii Dei, resur925 rectio, paradisus, et huiusmodi.

I--ro. Omne ens optimum, perfectissimum existit et agit optime et perfectissime. Deus est ens optimum et perfectissimum. Ergo Deus existit et agit optime et perfectissime. Ad quod sequitur beatissima trinitas, incarnatio, resurrectio, uita 93o aeterna, et huiusmodi.

Sicut autem diximus et praedicauimus de optimitate, ita posset dici de maximitate, aeternitate etc., mutando subiectum in praedicatum. Et talis praedicatio est primitiua, uera et necessaria et infallibilis. Et intellectus humanus ipsam non 953; potest negare per modum intelligendi. Ergo tu Auerroista, quare negas ipsam, cum dicas te esse philosophum, et subiectum philosophiae sit intelligibile ? Quid lucraris inde, si cum tali opinione mortuus es ? Vitam

beatam

aeternam

amittis,

et

mortem

aeternam

94o acquiris. À qua morte libera nos, Domine! DE FINE LIBRI

Liber iste siue Ars est ualde utilis, et est deriuatus ab Arte

generali. Vtilis est pro tanto, quia per ipsum possunt destrui omnes errores omnesque obiectio|nes, quae fiunt et fieri pos945 sunt contra sanctam fidem catholicam. Et hoc in suo processu exemplificatum est. Iterum est utilis ad congnoscendum distantias inter syllogismos priores et posteriores, et inter possisibile et impossibile, superiora et inferiora. Nulla autem lex siue secta, quaecumque sit, potest ponere ita apparenter syl95o logismos primitiuos ueros et necessarios, sicut lex christianorum. Et ideo dignum et iustum est, quod iste liber sit diuulgatus et per Dominum Philippum serenissimum regem Franciae exaltatus cum aliis libris sibi iunctis. Antequam Raimundus accepisset licentiam a Contradictio95; ne et ab Auerroista, dixit Auerroista Raimundo

ista uerba :

Raimunde, multum es prolixus in syllogizando ; sed quia breuitatem desidero, tibi duos syllogismos uolo facere, cum quibus secundum modum intelligendi destruam, quidquid dicis de diuina trinitate. Et sicut potest destrui per istos duos, 960 sic per plures alios. Et etiam sic dico de aliis articulis christianae fidei suo modo ; quam fidem credo esse ueram, quia sum uerus christianus.

926 perfectissime] add. super Jin. etc. IN ; add. etc. Mis 943 possunt] possent K perfectissime] oz. NM;

quotquot sint, possunt M;

951 est] ozz. K

927/928 Deus est ens — 949 quaecumque - potest]

N 74va

196

EZAUDE SYLLOGISMIS DE SYLLOGISMIS AVERROISTAE

CONTRA

RAIMVNDISTAM

I. Omne ens unissimum est maius, quam ens trinum. Sed 96; Deus est ens unissimum ; ergo est maius, quam ens trinum. Ad consequentiam istius syllogismi sequitur, quod in Deo est impossibilis trini|tas, cum unitas et pluralitas sint opposita, et cum in Deo non sit dare magis neque minus. 2. Omne ens simplicissimum est multo plus, quam ens pluri97o ficatum. Deus est ens simplicissimum ; ergo nullum ens plurificatum tantum est, quantum Deus. Ad consequentiam istius syllogismi sequitur, quod impossibile est trinitatem esse in Deo, cum simplicitas et pluralitas siue compositio sint opposita. Raimunde, dixit Auerroista : Istos duos syllogismos non 975; potes interimere secundum modum intelligendi, quia primitiui, ueri et necessarii sunt.

Tamen

secundum

modum

N 74vb

cre-

dendi nego ipsos, cum sim christianus. Ait Raimundista : Auerroista, tu implicas contradictio98o nem. Quoniam si syllogismi sunt primitiui, ueri et necessarii secundum

modum

intelligendi,

necessarium

est, quod fides

catholica sit falsa et impossibilis, et e conuerso. Tu autem aequiuocas 'secundum modum intelligendi', quoniam intellectus uno modo intelligit inferiora, ut puta per sensum et 98 VA imaginationem, alio | modo super sensum et imaginationem cum diuinis attributis et cum sua natura. Tui autem syllogismi non concludunt ueritatem, ut patet capitulo unitatis, bonitatatis etc. in Libro de centum syllogismis. Quod tui syllogismi non concludunt ueritatem, sic probo. Et primo contra primum 99o syllogismum.

K r21f

Ad maiorem, quando dicis, quod ens unissimum est maius,

quam ens trinum, concedo, posito quod ens trinum sit compositum ex pluribus essentiis. Fi|ldes autem catholica tenet, quod diuina trinitas est ens trinissimum incompositum et 995 urissimum, quia Deus Pater est ens unissimum, qui de tota sua

essentia producit Filium unissimatum, et ab utroque Spiritum sanctum processum per unissimare, in eadem essentia permanentem, ipsa essentia una indiuisa, infinita et aeterna. Sine autem tali producere ipsa unitas non haberet naturam neque 1000 Obiectum intrinsecatum, neque esset disparata ab otiositate 988 Liber de centum syllogismis (— Liber Contradictionis) ; compositus

a Raimundo

Parisiis, mense Februario 1311; op. 171.

963 contra Raimundistam] et Raimundistae Mj; ; contra Raimundistas P, 969 ens] oz. K 970 Deus — ergo] oz. sed add. in marg. K 9*6 potes] potest K 978 nego] credo M; 988 etc.] oz. K de centum syllogismis] comieci ; de centum syllogismorum INK M; ;ducentum syllogismorum P, 994 trinitas]

aeternitas K

999 tali] ad7. productione seu Mj;

1000 disparata] disposita K

N 75ta

172. DE SYLLOGISMIS

197

et uacuitate, neque esset unissima ; quod est impossibile. Et sicut solutus est primus syllogismus, ita potest solui secundus. Ego autem intendo tibi facere duos syllogismos insolubiles, 1005 et postmodum unum, cum quo possunt solui omnes obiectiones, quae possunt fieri contra sanctos articulos fidei, et cum quo potest fides probari, ita manente, quod humanus intellectus fundatus secundum suum modum intelligendi superiorem rationabiliter non potest negare. Et primo ad primum. IOIO

IOIS

IO20

1025

I. Nullum ens bonum

magnitudinis,

IO230

1055

1040

melius est meliori bono, nec melius

bonum optimo bono ; neque optimum bonum melius est quam finis suae bonitatis. Deus est optimum bonum. Ergo non est melior quam finis suae bonitatis. Ad consequentiam istius syllogismi sequitur, quod fides catholica sit melior quam aliqua alia, cum ponat maiorem finem bonitatis esse in Deo. 2. Nullum ens magnum est maius maiori magno, neque maius magnum maximo magno, neque magnum maximum N maius quam finis |suae magnitudinis. Deus est ens maximum. conseAd Ergo non est maior quam finis suae magnitudinis. quentiam istius sequuntur ea, quae dicta sunt de fide catholica. Fides autem hoc declarat per suos quattuordecim articulos ; ad quam declarationem nulla alia fides sibi opposita ascendere potest. Ex istis autem duobus syllogismis oritur consequens quaestio Raimundi et eius solutio, in qua concluditur, quidquid de alia uita dici potest. Vtrum sit primitiuum uerum et necessarium illud, per quod homo potest acquirere aut perdere maiorem finem bonitatis, durationis,

potestatis,

intellectus,

75tb

uoluntatis,

uirtutis, ueritatis, perfectionis et gloriae. Et dico, quod sic. Et hoc probo syllogizando per syllogismum primitiuum, uerum et necessarium. 3. Omne illud, per quod homo potest acquirere aut perdere et aliorum maiorem finem bonitatis, magnitudinis, durationis Sed hoc arium. necess et uerum praedictorum, est primitiuum,

ca est per sanctam fidem catholicam. Ergo sancta fides catholisylistius m uentia est primitiua, uera et necessaria. Ad conseq ea, logismi requiritur intellectus bene fundatus, et quod sciat phi philoso antiqui et i Saracen Iudaei, ci, catholi quae credunt os de alia uita. Christiani autem credunt quattuordecim articul

; aliqui cre- N 75va fidei, | Iudaei credunt creationem et aliam uitam

dunt resurrectionem,

tionem,

aliam uitam

aliqui non. Saraceni credunt resurrec-

et creationem; et in alia uita cibum,

1024/1025 consequens quaestio] 1014 sit] est corr. in marg. in sit IN ; est Mis 1036 supra lin. uerum et K add. sed utrum et] uerum 1027 consequentia Mis et K

est] potest K — 1039 Iudaei] add.et

K

1043 cibum] aZ.

198

,

i72. DE SYLLOGISMIS

potum, coitum et huiusmodi sperant. Antiqui autem philo1045 Sophi simpliciter aliam uitam negant, etiam diuinam trinitatem, creationem, incarnationem,

et huiusmodi.

Per praedic-

tum autem syllogismum potest improbari, quidquid contra sanctam fidem catholicam dici potest, et per ipsum probari esse ueram. Raimundus autem maiorem et minorem promittit | K 105o sustinere et declarare coram quibuscumque. Per praedictam autem quaestionem potest homo facere quaestiones opponentibus fidei, et concludere contra ipsos. Et hoc sic : Vtrum finis, qui est Deus, sit ita perfectus quoad diuinam bonitatem, magnitudinem etc., sicut quoad diuinum

105; intellectum et diuinam uoluntatem.

x21v

Si dicant, quod sic, con-

clusi sunt, quia sicut diuinus intellectus est propter suum intrinsecum intelligere et diuina uoluntas propter suum intrinsecum amare, sic diuina bonitas est propter suum intrinsecum bonificare, et diuina magnitudo propter suum intrinsecum mag1o6o nificare etc. Ex quo sequitur pluralitas in diuinis siue trinitas, quoniam nullus bonificans bonificat se ipsum, neque aliquis bonificatus se ipsum bonificat, et sic de bonificare | etc. Si autem negant, quod non, etiam conclusi sunt, eo quia ponunt, quod finis, qui est Deus, est in altiori gradu propter intellectum 1065 et uoluntatem, quam propter bonitatem magnitudinem etc. ; quod est impossibile, quia in Deo esset dare magis et minus, et sequeretur, quod ipse finis esset diuisus et compositus ; quod est impossibile. Ad laudem et honorem Dei finiuit Raimundus istum librum 1070 Parisius, mense Februarii, anno I31O incarnationis Domini

nostri Iesu Christi. Regis serenissimi potestatis excelsae domini Philippi, admiranda corona Franciae decorato excelsoque inexhausto uigori suus magister Raimundus Lul se eiusque libros humili-

1075 ter recommendat, ut quia cum libris his contra sanctam fidem

errores possunt destrui et purgari, rex ipse compleat, quod per. me fieri nequiebat, si tempus adfuerit talia destruendi.

1044 autem] oz;. K 1047 improbari] probari K 1049 ueram Mj; ; uera N P,, K , 1054 diuina — etc.] sic de aliis rationibus diuinis Mig 1070 Parisius] Parisiis P5 ; om. Ms 1073 Franciae] oz. M; 1074 Lul] Lullus Mj; se eiusque] seque eiusque NP, ; sequentes eius Mj, 1075 quia] quae M, 1076 destrui et] Mj; ; destruique IN PK quod] quae M; 1077 nequiebat] nequibant Mi, P,,

N 75vb

173

LIBER DE DIVINA VNITATE ET PLVRALITATE Parisiis, 1311 III

: RS

ui

Nu 7

cot

: Bde

Ehren "-—

"n

sa

"Iu: d

"T

^ a nt TAL

"T Ta WM ^

Edo

ua M

a^

"IT

e

TM

4

2b

ac

Lips

" ub. ,

ct u

:

AD LIBRVM DE DIVINA VNITATE ET PLVRALITATE PROLEGOMENA Librum de diuina wnitate et pluralitate finiuit Raimundus Parisiis mense Februario anni 1311. Compositionis locus et tempus non modo a nullo catalogo, bibliographo uel codice umquam in dubium uocata sunt (!, sed potius a plurimis eorum expresse commemorantur (?). Neque etiam dubium est, quin Raimundus sit huius libri auctor ; quod confirmatur testimonio undecim manuscriptorum nobis notorum (3). Allegatur Liber de diwima wmiate et fluralitate iam in catalogo Electorii (r3rr) (5); inuenitur ulterius in inuentario

(de la Escuela luliana'

Barcinonensi,

composito 22. Iunio anni 1488 (5), quo die fuit 'toma de posesión de la Escuela Luliana por el Rdo. Mossen Comte' ; catalogi et bibliographi tam priores quam recentiores unanimiter Raimundum hunc librum composuisse testantur (5). Praeterea operis doctrina, genus scribendi, modus loquendi, ratio argumentandi atque principia coniungendi Raimundum auctorem esse confirmant huius operis, quo ipso testante (?) cogitandi atque scribendi ratio tota fundatur principiis et quaestionibus Tabulae Artis generalis ()). Nemo nisi auctor Artis generalis principiis eius uti potuit tanta sollertia atque subtilitate. In Libro de diuina unitate et bluralitate, qui est opus theologicum tractans de sanctissima trinitate, Raimundus demonstrare intendit unitatem Dei et pluralitatem diuinarum personarum, applicando Artis generalis duodeuiginti principia et decem quaestiones. Scribendi genere simplici usus Raimundus fidem non tam defendere quam exponere studet, ut catholicae fidei doctrina contra Auerroistarum obiectiones muniatur. Raimundus in initio Libri de diwima wmitate et pluritate Tabulae Artis generalis duodeuiginti principia et decem

(1) Cf. in fine prolegomenorum catalogos et auctores, qui libri mentionem faciunt. (2) C£. finem libri. Quod confirmatur ab omnibus manusctiptis nobis notis, excepto codice K, excerptum tantum operis praebente ; cf. CA 119 ; Gl fg; Lo col. 1100, IV :41 ; Ot 148 ; PAsqUAL I, Cap. XXVI : Pg. 290 ; Pla 192, 192a ; MOG I, pg. 66. (3) C£. finem libri ; cf. K : f. 95v, Initium excerpti. (4) Catalogus Electorii 115 (114). (5) Cf. BoFARULL, pg. 59 ; SOTO, pg. 73. (6) Cf. in fine prolegomenorum catalogos et auctores, qui libri mentionem faciunt. (7) C£. infra : De diuisione huius libri ; cf. III. De tertia distinctione. 20. De unitate, aequalitate et minotritate.

(8) Ars generalis, praecipue /Ars generalis ultima : Ync. : Quoniam multas artes fecimus genetales, ipsas uolumus clarius explanare per istam, quam uocamus ultimam (Gl dp) ; cf. Pla 146 : Mense Martio 1308, Lugduni (1505) et Pisis ; cf. Pla 192.

202

PROLEGOMENA

quaestiones dinumerat. Quibus principiis et quaestionibus utens illustrare intendit mysterium diuinae unitatis et pluralitatis, quippe in quibus aut implicite aut explicite complectatur totus rerum ordo et quibus aptus reddatur intellectus humanus ad scientiam altiorem et profundiorem acquirendam. Quod autem ualde est necessarium, quia diuina unitas cum pluralitate coniuncta singularis quaedam est realitas, cui nec in unitate nec in pluralitate rerum creatarum simile quicquam exstet.

Hac in inuestigatione Deum ei subuenturum esse sperans et intellectum humanum hac scientia et Arte ad dissoluendas omnes obiectiones contra hunc librum directas habituatum esse confisus, denique fidem et oboedentiam erga sanctae Romanae ecclesiae doctrinam professus Raimundus in quattuor distinctionibus de diuina unitate et pluralitate tractat. In distinctione enim prima, secunda et tertia artificiosam quandam duodeuiginti principiorum coniunctionem peragit. uorum

nouem

quidem

absoluta

sunt, scilicet (1) Bonitas,

(2) Magnitudo, (3) Aeternitas, (4) Potestas, (5) Intellectus, (6) Voluntas, (7) Virtus, (8) Veritas et (9) Gloria, nouem uero relatiua, scilicet : (ro) Differentia, (x1) Concordantia, (r2) Contrarietas, (13) Principium, (r4) Medium, (15) Finis, (16)

Maioritas, (17) Aequalitas et (18) .Minoritas.

Quae coniunctio ita fit, ut terna principia absoluta componantur cum ternis principiis relatiuis, exempli gratia Bonitas, Magnitudo, Aeternitas (1-3) cum Differentia, Concordantia et Contrarietate (ro-r2), unaquaque coniunctione uicenas praebente combinandi possibilitates. Accurate seruatur principiorum coniungendorum ordo, excepto tantum uigesimo tertiae distinctionis paragrapho, in quo pro Maioritate, Aequalitate

et Minoritate inuenitur ternarius

"Vnitas,

Aequalitas et Minoritas' Vnitatis ergo principium pro Maioritate substituitur, quo melius consequatur finis operis scilicet principiorum ad demonstrandam trinitatem applicatio. Raimundo unitatem et pluralitatem diuinae trinitatis probare molienti utendum esse uidebatur non tam Maioritatis quam Vnitatis termino. Raimundus sexaginta utens coniunctionibus, quibus omnia principia absoluta et relatiua miscet, et unitatem Dei et pluralitatem diuinarum personarum necessariam esse demonstrare conatur. Quas coniunctiones faciens Raimundus sibi persuasum habet Deum, in quo idem sunt esse et agere, uitam internam degere maxime quidem actuosam, minime uero otiosam. Qua coniunctionum

explicatione

finita

Raimundus

in

quarta et ultima distinctione breuiter tractat de unitate Dei et de pluralitate diuinarum personarum, et hoc mediantibus quaestionibus 4r/s generalis. Denique Raimundus breui

PROLEGOMENA

203

oratione Spiritum sanctum inuocans Librum de diwina unitate et pluralitate ad finem perducit. Quem librum Raimundus cum epistola Philippo regi Francorum dedicauit (!). Liber de diuina unitate et pluralitate integer ad nos peruenit, lingua latina compositus. Cuius operis undecim manuscripta latina nobis tradita sunt, quorum nouem textum offerunt integrum, unum uero, scilicet codex K, breue tantum libri excerptum praebet, aliud

denique, codex A, textum multis abbreuiationibus contrahit.

Codicum, quorum indicem textui anteponimus, duo, uetus-

tissimi quidem, sunt saeculi XIV, tres saeculi XV, quattuor saeculi XVI, unus saeculi XVII et alius, nempe nouissimus,

saeculi XVII/XVIII. Nonnullis annotationibus breuibus et incompletis certiores fimus de quibusdam aliis amnuscriptis hodie nobis ignotis, non eisdem uero, ut uidetur, ac supra notatis : :

Commemoratur Liber de doctrina (?) unitate et. bluritate 1n

inuentario

librorum

Scholae

lullisticae Barcinonensis,

com-

posito occasione *toma de posesión de la Escuela por el Rde. Mossen Comte', die 22 Iunio anni 1488 (?). ARIAS DE LovoLA eundem codicem uidetur commemorare scribens de quodam libro De wmitate et pluritate (!) Dei ad regem Franciae, exstante Barcinone. Qui ARIAS DE LovorA insuper mentionem facit cuiusdam manuscripti, olim Maioricis asseruati (*). Quas adnotationes repetiisse uidetur IOHANNES A S. ANTONIO (5), dicens : De unitate et pluralitate Dei ad vegem Franciae ; inc. : Ad uenandum. Habetur Barcinonae in Schola et Maioricis. Viterius in inuentario Bibliothecae Viletae (saec. XVI) (*) liber quidam citatur : De unitate et pluralitate. CusTURER(? manuscripti cuiusdam scientiam habuit, Romae 'in Archiuo S. Isidori Hibernorum' asseruati, in quo opus nostrum continebatur. Textus codicis K excerptus editus est ab EusEBIO COLOMER, cf. Colomer, p. 141-142.

de diuina uni(1) Pla 192a (tom. II, pg. 65*) dictam epistolam in catalogo suo Lz/ro edito epistola fate et pluralitate ut eius clausulam postponit. In textu autem a nobis m *De diuisione locata est intta ipsum textum, uidelicet immediate ante capitulu tradita est. huius libri! ; quo loco dicta epistola ab omnibus manusctiptis (2) BOFARULL, pg. 39 ; SOTO, pg. 75 ; cf. Av 162. í (3) *doctrina" falso lectum est pro **diuina". BatFranciae, Regem ad Dei e pluralitat et unitate De : 47 pg. (4) An1As DE LovoLA, cinonae, Maiot.

(5) IoHANNES A S. ANTONIO, pg. 40a : Nt. 197 (BUE). (6) Biblioteca Vileta, Ms. Vat. 6197, f. 235t.

: CCLXIX. (7) CusrURER, pg. 621 : CCLXIX ; cf. Sonus, pg. 73a

204

PROLEGOMENA

Cognatio codicum hunc librum tradentium sequenti figuretur stemmate :

XIVN

MEI.

XV

E

XVI

I

FATTY

CC Pnaf ie

R,

e vatcegpeoe x

Quod stemma sequentibus notis explicamus. Codices

N M,

(19 de, 56, 66, 87, 100 unus?, 136/139, 142 oportet, 189, 734,

818) et codices C I A M S, V R, U (B : 61, 132, 283, 427, 485, 676, 688) duas familias principales constituunt.

A codice N codex M,, immediate originem ducit, sed suas proprias mutationes, omissiones et menda exhibet (14/15, 27 unus, 158, 193). In familia codicum f duae sub-familiae distinguendae sunt,

nempe familia codicum € I A M S, (y : 24, 42, 242/243, 267, 351/352, 572) et familia codicum V R, U (8 : 36, 46, 260/261, 280/281, 475). In familia y codices C I communibus additionibus erroneisque lectionibus proprium ramum formant (r sapientia et

caritate, 5 etiam, 5 generales, 6 in, 21, 41/42, 47, 51 De, 62), in

quo codex I, exhibens omnes lectiones uarias codicis C et propria menda (2, 5r epistola, 71, 88, II5 permanens, II7, 142 oportet, 145), a codice C immediate dependet. Codices

A M S, communes lectiones mendosas (57,:58, 136, 276,. 312,

403/404) exhibent. Codex A frequenter textum summatim paucis uerbis refert (4/7, 36, 46, 88/90, 93/97), multa omittit (8/15, 713/725, 788, 854/859, 861/862), propria menda exhibet plura (16, r7, I9, 28) ; uidetur autem a codice M'non

PROLEGOMENA

205

procedere. Qui codex M lectiones erroneas communes cum codice S, (22/23, 261, 286/287, 299, 306/307, 337, 341, 454) continet. Codex S,, habens proprias lectiones uarias (5 generales, 14/15, 19, 32, 41/42), à codice M dependere uidetur, etsi librarius huius codicis frequenter lectiones codicis M;; (29/30, 56, 79, 98, 194, 220, 260/261) comparasse uidetur. Codex K excerptum tantum libri continet et a familia y dependere uidetur. In familia 8 codices V R,; communes errores habent (79, 100 unus!, 249/250, 821), sed alter ab altero non dependet (V: 3r, 656 ; R, : 1x16). Codex U proprias lectiones ex parte mendosas habet (5; 2, 9, £3, 22,31 Deus, 50).

Ad textum ergo constituendum hac recensionis formula usi sumus : Textum archetypi eum esse censemus, qui codicibus

NM; y contra codices 8, N M35 8 contra codices y concordantibus constituitur. Vbi familiae N M4 et B inter se non consentiunt, eam lectionem recipimus, quae contextui et sensui libri melius respondet (6r, 136/139, 283, 293, 427, 676). Vbi codices principales manifestas omissiones uel mendosas lec-

tiones tradunt, textum eius codicis uel eorum codicum recipimus, qui textum corruptum coniecturis recte correxerunt (270, 753, 758). Codicis A textum libri contractum tradentis lectiones uarias non omnes in apparatu annotamus. Eas autem semper in apparatu assignamus, quae ad textus constitutionem et ad stemmatis formationem utiles nobis uidentur. Libri de diuina unitate et pluralitate mentionem faciunt hi catalogi et auctores; quos in ordine chronologico allegamus : Catalogus Electorii II5 (ai4); BOFARULL, pg. 39; SOoTO, pg. 73; BOVILLVS, pg. 38b ; PROAZA, f. 221ra ; Catalogus

operum Cusanus 46 ; Catalogus codicis Ambrosiani, f. 379v :

Nr. 66 ; Biblioteca de Poblet, f. 236r : Nr. 5 ; Biblioteca Vileta, f. 235r : Nr. 73 ; ARIAS DE LOYOLA, pg. 47 ; WADDING-Scriflores, pg. 302b ; ANTONIO, pg. 135, nr. 142 : QCEXLIX QUSTURER, pg. 621 : CCLXIX ; SALZINGER I, Int : II, pg. 20 : Nr. 204 (MOG I, pg. 66) ; SOLLIER, pg. 738 : CCLXIX ; IOHANNES

A S. ANTONIO, pg. 40a : Nr. 197 (BUF) ; PASQUAL I, Cap. XXVI : Pg. 290 ; Cap. XXXII : Pg. 372 ;BOoVER, pg. 599 : Nr.269; HLF, pg. 315 : CLXXXIII ; KEICHER, pg. 58 ; pg. 65 ; Lo col. xroo, IV : 41 ; PEERS, pg. 345 ; pg. 437 ; Ot 148 ; Gl fg ; Av 162 ; CA rr9 ; Diaz v Diaz 1878 ; Pla-1025

192a ; LLINARES 172 ; HILLGARTH II7.

m seg) é dia engh ue!

"

9"

5;

*

see aa

E

2g dios M

E k Tin

aid

ae

Ur

TÉ gqReiaRte red G^. m

IE * d mure xretidwcs itm ie

aee 9i TEM

HUS 4053

STRA

amiier pet M

E

Ren

E D

Nu eos

M

Apes

ehe jbedris r Ht E DU

Yes d eebibun

: ayte

yw siint

LÀ

Ten » poesie:

nos D

aiben

^ sp "rai Wsiabo3 icsil yo ds siáibad ii^ à ddfzst, NI boi 896 EH "mpiyy "LE

ent

2!Unde

X

€

)

EP.

4

AE

?kuetaá un no

febyt irri

daizsb tá

£2 qj a ansa. "T iwat es aiat i*2X

"PIT vahftinm Mietuqoh sis us Gon soa EAE E| |

-

WBIBioSsmSs

$20 e*oifur "ders Ca siot

Er

dr euitp. ak doc

d» Mx gqt- ol seines

hn eid dpa2s discs iaiivedtenrenk sir aurehibg Jo Heo 1 PS ja Ma teet jasd eti 1 ! vndissii"

pdh

UNS

sein

ache apeste«bHus n

on i -

CHüp xq. ara swipEai.

Ifi fysgo RGECHD CO abusu) si ifalsshn ac eiii ^96 "c ;DpteTW A. » d

E. Ed

pes e RA

AR.

e: MS

qep fox

ete,

be

v o

RE

IW

d

a n

UT

E595:

AC 2 Jp; 6p n i T3 Maui vesizol u" aotpoe o oeap rael caea

:

GAIUERI

LUE

ta

vili icu ri

]

dcs PEE E duc E ry.

dad

eedes

yg

aet p iqe

ptu 34s —

X jitfDe, 8nd;

quac

Lr.

n

mue, M TONRTN, TIS PUR aNNEMNMNG e

! ^

-

3f. Ls »

LE !

ps

ed

gbedadh

p "

. ;

hd

"n

T-

Ie

m

j

M

i

-i

€ -

Coen Jj

pm.

»"

j

4

'

Jj

y

"

Y "

qP

i

LE )

-

Ju

2 *

'

,

e

,

4

.

^ -L

E

»

1 "

;

ntc

[

^.

T

:

s y

Ra

qiio

*i&t 5

m. cS" Vesti 3n,

nyan

2g. i»2.

snMEN,

Pe

p

LIBER DE DIVINA VNITATE ET PLVRALITATE

CODICES Milano, Biblioteca Ambtosiana, N 259 Sup. (XVI), f. 751-8or. San Candido (Innichen), Stiftsbibliothek, VIII C. 5 (XV), £. 73t2a76vb. 'San Candido (Innichen), Stiftsbibliothek, VIII B. XI (XVI ex.), f. 109ta-115tb. Bernkastel-Kues, St. Nikolaus-Hospital, 83 (XV), f. 95v : Excetptum ex Libro de unitate et pluralitate. — München, Staatsbibliothek, Clm. 10554 (XVI), £. 351-43v. München, Staatsbibliothek, Clm. 10588 (XVII), f. 62ra-8ora. Roma, Biblioteca Nazionale Centrale Vittorio Emanuele II, Fondo Vittorio Emanuele 244 (XIV), f. 581a-47tb. Roma, Biblioteca Nazionale Centrale Vittorio Emanuele II, Fondi minofi 1832 (XVI), f. 3311-368v. — Mainz, Priesterseminar, 220b (XVII/XVIILI), Int. V, pg. 1-39. — Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Ottob. lat. 839 (XIV), f. 53t-70t. : Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Ottob. lat. 409 (XV), f. 11£-15v.

LIBER DE DIVINA VNITATE ET PLVRALITATE DE DIVINA VNITATE ET PLVRALITATE* DE VNITATE ET PLVRALITATE" DE VNITATE ET PLVRALITATE Der? DE VNITATE ET PLVRALITATE DEI AD REGEM FRANCIAE? DE VNITATE ET PLVRALITATE DIVINA* LIBER DE VNITATE ET PLVRALITATE! LIBER DE VNITATE ET PLVRALITATE DIVINA*

a — Catalogus Electotii 115(114) ;KEICHER, pg. 58; pg. 65 ; PrzRs, pg. 345;

m 457b — Biblioteca Vileta, f. 235t. c — CUSTURER, pg. 621, CCLXIX. d — ANTONIO, pg. 135 : it. 142 ; ARIAS DE LovoLa, pg. 47 (sctipsit : De unitate et pluritate Dei ad regem Franciae) ; BOVER, pg. 599 : nt. 269 ; Catalogus codicis Ambrosiani, f. 379v : nt. 66 ; DIiMAs DE MIGUEL, pg. 62 ; [OHANNES A 8. ANwTONIO, pg. 40a : nt. 197 (BUF); Pmoaza, f. z21fa; SoLLnrER, pg. 73a: CCLXIX ; WappriNG-Seriptores, pg. 302b. e — PasquAx I, Cap. XXXII : pg. 372. [3c OK MELOS ; g — Av 162 ; PAsquaL I, Cap. XXVI : pg. 290; Pla 192 ; MOG I, 66 : nt. 204.

210

173. DE DIVINA VNITATE ET PLVRALITATE

Deus, cum tua summa et profunda sapientia et caritate Incipit Liber de diuina unitate et pluralitate. Ad uenandum diuinam unitatem et pluralitatem personarum colligimus decem et octo principia A7Wis generalis, et vA

o

T vA

2o

vA

etiam

decem

quaestiones

eius generales,

ut uenatio, quam

intendimus facere, sit alta et profunda, cum in ipsis principiis et quaestionibus sit implicatum aut explicatum quidquid est. Principia autem sunt haec : (1) Bonitas, (2) magnitudo, (3) aeternitas, (4) potestas, (5) sapientia, (6) uolun|tas, (7) uirtus, (8) ueritas et (9) gloria, (ro) differentia, (x1) concordantia, (r2) contrarietas, (r3) principium, (r4) medium, (r5) finis, (16) maioritas, (17) aequalitas et (18) minoritas. Quaestiones autem sunt : Vtrum sit, quid est, de quo est, quare est, quantum est, quale est, quando est, ubi est, quo-

N 38rb

modo est, et cum quo est.

De praedictis autem principiis intendimus habituare intellectum siue artificiare, quoniam |intellectus magis est dispositus cum habitu artificiato, collecto ex principiis uniuersalibus praedictis, quam sine ipso habitu, cum scientia non sit de particularibus ; et ideo liber iste potest dici Ars. Quidquid est, uel est unum, uel est plura ; uel est unum et plura, uel est unum et non plura. Quod est unum et non plura, est sicut homo, qui est unus et non plures homines. Quod est unum et est plura, est sicut homo, qui est unum, et est plura ; et hoc quia est ex anima et corpore. Quod est unum et non plura, est sicut numerus singularis, qui non est pluralis.

1 et profunda — et] oz. U sapientia et caritate] caritate et sapientia CI 2 pluralitate] ad. ut cognoscatis, ametis etc. 1; add. ut sequitur U 4/7 Artis generalis, — est] et decem quaestiones Artis generalis in quibus est implicatum aut explicatum quidquid est. Et ideo erit inuestigatio alta et profunda /4 5 etiam] om. CI generales] oz. CI; quaestiones eius generales] generales quaestiones eius $, ut] et M 6 in] ozz. CI ; om. sed add. super lin. R, 8/15 Principia autem — est] oz. A 9 aeternitas] duratio U 10 et] ozz. CIMU 12 et] om. IM$,U 13 sunt] 247. istae U 14/15 quando — est] quomodo est, et quate est, quando est Mi; ; aZ. quare est .$, 16 de - principiis] Et de ipsis 44 16/17 intellectum siue artificiare] siue artificiare intellectum 4$ à 17 quoniam intellectus] qui 74 magis est] est magis CI$, K 19 principiis uniuetsalibus praedictis] praedictis uniuersalibus principiis 5; ; praedictis] o»z. K praedictis — habitu] quam sine eo 4 ipso habitu, cum] illis, quia K de] ex INM,, ; sit de]estde K — 20 et ideo — Ars] Diuinus intellectus comprehendit omne intelligibile. Sic de aliis attributis K 21 uel!] aut CI uel?] aut CI est?] oz. AK uel?] aut CI est^] oz. AM 21/22 uel est unum et — est!] uel K 22 plura — et?] oz. U 22/23 Quod - plura] o». Mi M$, Quod est - homines] om. K 22/26 uel est unum — pluralis] ut homo, qui est unus ex anima et cotpore, uel unum et non plura sicut homo, qui est unus homo et non plures et numerus singulatis, qui non est pluralis 4; Quod est unum et est — pluralis] Vnum et plura, ut homo ex anima et corpore. Vnum pet se, ut numerus singularis. Plura, ut pluralis K 24 est?] non CIM ; non est 5$, 26 est!] oz. INM;g

M$, VR;

Inc.

K

173. DE DIVINA VNITATE ET PLVRALITATE

50

55

40

45

$0

211i

Deus autem est unus et non sunt plures dii. Deus est | unus et est plura. Hoc est, quia est unus per essentiam, substantiam et naturam ; et est plura in personis. Et sic est ens unum, singulare, absolutum, multo magis quam sit homo, qui est unus et est plura, quia homo est plura compositiue, Deus non, sed simpliciter. |Est Deus Pater unus et non plures Patres ; et sic de Filio, qui est unus Filius et non plures ; et sic de Spiritu sancto. Per talem autem modum intendimus uenari diuinam unitatem et diuinam pluralitatem inueniendo Deum, qui est unus et est plura, cum sit ens singulare absolutum. Multa autem alta et profunda intendimus dicere de Deo et de suis rationibus, sperantes adiutorium a diuina | sapientia siue intellectu diuino, qui comprehendit omne intelligibile. Et si aliquae obiectiones contra ea, quae intendimus facere, | funt, per ea, quae dicemus, poterunt solui per intellectum habituatum et fundatum ex ista scientia. Etiam per istam scientiam, quae est alta et profunda, possunt solui aliae obiectiones in aliis scientiis, cum per scientiam uniuersalem possint acquiri scientiae particulares, tamquam effectus per suam causam. Si autem in ista scientia sumus locuti improprie, uel ponimus aliquos errores contra sanctam fidem catholicam, ignoranter hoc facimus, et ipsum librum submittimus correctioni sanctae ecclesiae Romanae, eo quia uerus christianus sum.

V lv

Des. K

N 38va

U 55v

DE EPISTOLA

| Serenissimo domino Philippo, regi Francorum, altissimo ac potenti bellatori, constituto pro ecclesia sancta Romana,

55

ad extirpandum errores et ad multiplicandum ueritatem, mittimus istum librum, supplicantes, ut ipsum suscipiat, cum ipse rex sit deuotus et de optima intentione habituatus et orunus] unum Mis Deus] et AK sunt] ozz. 'AMKR,; 24 autem] ozz. AK 28/32 est plura. Hoc — simpliciter] plures personae multo ,28 et — est?] plura 4 melius quam homo, qui est compositus ex pluribus et Deus simplex etc. Probat diuinam unitatem et trinitatem in libro isto K ; substantiam — simpliciter] et naturam et plura in personis et est unum singulare absolutum, multo magis quam aliud 31 compositiue] compositione 17 29/30 singulare] adZ. et Mis 5; ens 44 32 unus] a7. Pater Mj U ; Est — unus] Deus Patet Deus] aZZ. autem U 21/36 Quidquid est — absolutum] poni? est unus Pater 5, ^ 35 diuinam] oz. M 41 poEst Deus —- absolutum] oz. 74 pos? causam (cf. infra lin. 46) VR, U ; 41/42 per — fundatum] intellectu terunt solui pet] ozz. sed add. super lin. et U 42 Etiam] Et M, CIMS, ; habituato et fundato CI ; fundatum et habituatum 5$, 46 causam] add. Quidquid est — de Deo et de suis rationibus — Etiam] ozz. 7A absolutum (cf. supra lin. 21/36) VR, U ; quae est alta - causam] pet quam multae obiectiones possunt solui et etiam aliae scientiae acquiri tanquam effectus pet 49 facimus] 47 ponimus] posuimus CI; possuimus M suam causam J4 50 sum] z4Z. Sequitur U ; Si autem — sum] et submittimus corfecimus CLM 53 conepistola] 24d. ad regem Franciae I 91 De] oz. CI rectioni etc. /Á

stituto] oz. U — B6 de] oz. IN.Mss5;

U 54t

22

173. DE DIVINA VNITATE ET PLVRALITATE

natus, ut per ipsum librum errores Auerrois Parisius seminati possint extirpari, cum ponant magnum periculum et dedecus, etiam pessimum exemplum fidei christianae. DE

DIVISIONE

HVIVS

LIBRI

Diuiditur liber iste in quattuor distinctiones. Tres autem sunt collectae de Tabula Artis generalis, et quarta de decem quaestionibus praedictis. In prima autem intendimus per|tractare de (ri) bonitate, (2) magnitudine, (3) aeternitate, 6 (ro) differentia, (x1) concordantia et (r2) contrarietate. | In secunda autem de (4) potestate, (5) intellectu, (6) uoluntate, (13) principio, (14) medio et (15) fine. In tertia de (7) uirtute, (8) ueritate, (9) gloria, (16) maioritate, (17) aequalitate et (i8) minoritate. In quarta autem de decem quaestionibus 7 o generalibus supra dictis tractabimus. Et primo de prima. VA

N 38vb MV 2f

I De prima distinctione

75

8o

Distinctio ista in uiginti partes est diuisa. Quae partes sunt compositae de sex principiis, ut puta, de (1) bonitate, (2) magnitudine, (3) aeternitate, (10) differentia, (r1) concordantia et (12) contrarietate. Cum qualibet parte intendimus dare unam rationem, et qualibet ratione ab alia differente, ut multiplicemus uiginti rationes ad probandum | diuinam unitatem et pluralitatem personarum. Et per qualem modum procedimus in prima distinctione, per talem in secunda et tertia procedemus, ut multiplicemus sexaginta rationes ad propositum, et ita apparentes 62 Tabula JArtis generalis : Finita Neapoli, mense Ianuario anni 1293 ; cf. Gl bc ; CA 29 ; Pla 67. MOG V, 221-300. 5? Auettois] oz. AM seminati] seminatos 74 58 possint extirpari] ozz. AM cum ponant] componat 24 59 etiam — christianae] christianae fidei etiam pessimum exemplum N ; christianae fidei et pessimum exemplum Mj, 5$, 60 huius] oz. C 61 liber iste] iste liber CIMVR, U ; om. A ; Diuiditur — iste] Iste liber diuiditur 5; 62 Artis generalis] generali CI quarta] add. est U 63/ *0 praedictis. In prima — tractabimus] oz. /A 66 intellectu] ozz. INM,s 67 principio] aZ. et IN 69 autem] uero CIMR, *0 primo] adZ. tractabimus U prima] add. parte U *1 distinctione] 227. huius libri I ; De prima distinctione] Distinctio prima 9, *2 Distinctio] «4d. autem CT 72/76 Quae partes —

contrarietate] compositas de sex principiis significatis per b c d 4 *6 date] facete CT et] ozz. .M *9 qualem] quem M, 5, ; aequalem VR, ptocedimus] procedemus CIMR, 81 sexaginta] uiginti MS, U ; oz. Mj4 R, ; Cum

qualibet — sexaginta] et cum qualibet parte dabimus unam rationem differentem quousque multiplicamus uiginti ad probandum unitatem et pluralitatem et eodem modo in secunda et tertia distinctione fiet usque sint sexaginta 4

U 54v

173. DE DIVINA VNITATE ET PLVRALITATE 213 et euidentes, quod intellectus beneuolus et fundatus non posset ipsas negare rationabiliter, cum subiectum huius libri sit intelligibile.

I. DE BONITATE, MAGNITVDINE ET AETERNITATE [1.2.3.] Bonitas per se et simpliciter est ratio bono, quod producat bonum, cum omne bonum sit diffusiuum. Et quia magnitudo est ratio bonitati, quod sit magna, sequitur, quod boni

90

Deus,

95

| tas N 39fa

ést ratio bono, quod producat bonum magnum. Et quia aeternitas est ratio bonitati et magnitudini ab aeterno in aeternum, qui bonus,

magnus

et aeternus

est, consentit

et pro-

ducit de se ipso bonum, magnum et aeternum productum, quia de alia essentia non potest, cum alia essentia non sit bona, magna et aeterna. Ex quo sequitur, quod producens sit Pater, quia de se naturaliter producit. Et ideo, dato Patre datur Fi-

lius necessarie, cum relatiue se habeant. Producens autem et

productum non | possunt esse sine producere ab utroque procedente, intra unitatem essentiae permanente. In qua essentia una bonitas, magnitudo et aeternitas ponunt, quod Pater sit , et Spiritus sancIOO unus producens, et Filius sit unus productus spiratio, ratione passiua una tus unum producere, ut puta o non consermagnitud et aeternitas Aliter naturae unitatis. uarent singularitatem numerorum praedictorum, et |generaretur confusio et in bonitate malitia ; quod est impossibile. Conunitate 105 cluditur ergo distinctio correlatiuorum praedictorum, sint tria ipsa essentiam per cum indiuisa, te permanen diuina essentiam, per aliud est um eadem essentia. Et unum supposit diset distinctio est permanens quoad relationem ; sine qua quem per ergo, Patet is. impossibil esset productio | tinctione pluralitas correlatiuorum et etiam diuina unitas sunt IIO modum declaratae.

V 2v

766. C£. KREMER, KLAUS, 87 De hoc axiomate tractat Enciclopedia Filosofica 1 (195) uoluit" ? Ein Beitrag xum Das Warum" der Schüpfung : "quia bonus? uellet *quia bonum est diffusiPrinzips des Hand an tum Christen und onismus INeuplat von Werbáltnis Flasch, FrankKurt von hrsg. erger), Hirschb J. für be (Festga Parusia uum sui" ,in : 241-264. furt a. Main, 1965, pg.

88 quia] oz. 4 87 diffusiuum] add. sui ipsius INNM;; 85 et] oz. C.A bonitati 88/90 quod sit magna — aeternum] etc. ; et aeternitas bonitati] unitati I bonum, magnum] magnum, bo89 est] sit M;4 M et magnitudini etc. 74 alia essentia — esse] non sit. 93/91 M t consisti it] consent 92 U num CIVR, t et non potest esse sine produca ter naturali se de cum Pater est Et per consequens tio datus Filius $5; de necessa ie] necessar Filius datur 95/96 Filio, ambo JA 98 In qua] in quanCIM rio necessa ie] necessitate sequitur Filius U ; necessat unus?|] unum CIR, ; oz... NMs ; sit 100 unus!] unum I/R, tum Ms 95 103 numerorum] terminorum productus] productum CIR, unus] unus 74 et distinctio cotrelatiuorum ergo t Remane ae] declarat — itur Conclud 105/111 U am. Productio enim sine essenti pet indiuisa unitas et nem relatio permanens quoad per essentiam /4 aliud est itum suppos unum et distinctione esset impossibile

U 5st

C 75va

214

173. DE DIVINA VNITATE ET PLVRALITATE

2, DE

BONITATE,

MAGNITVDINE

ET

DIFFERENTIA

[1.2.10]

| Diuina bonitas et magnitudo sunt rationes Deo, qui bonus N 39b et magnus est, quod producat bonum magnum sic in super11; latiuo gradu, sicut ipse est in superlatiuo gradu permanens. Deus autem hoc non potest sine distinctione sui ipsius et producere.

Aliter "productio esset confuse

esset malum

contra

bonum,

et paruum

et figmentum; et sic contra

magnum,

et

nouum contra aeternum in diuina unitate, quae infinite et 120 aeterne est disparata a confusione. Probata est ergo distinctio in diuinis, et per consequens pluralitas. 3. DE BONITATE,

MAGNITVDINE

ET CONCORDANTIA

gata]

Diuina bonitas et magnitudo sunt rationes Deo, quod producat bonum magnum cum bona et magna concordantia, in 12; diuina unitate siue essentia permanente. Ipsa autem concordantia non potest esse sine pluribus suppositis distinctis, cum sine pluribus concor |dantia sit impossibilis. Deus autem Pater, V sr qui bonus et magnus est, producit bonum | magnum cum con- U 55v cordantia, quam habet cum sua bonitate et magnitudine, et 139 per concordantiam, quam habent bonitas et magnitudo per proprios actus, scilicet per bonificare et magnificare, qui existunt unus purus actus ratione unitatis essentiae. Cum quibus bonitas et magnitudo relucent esse rationes reales et plures quoad personas distinctas, et idem quoad unitatem essentiae. 155 Ergo etc. Haec est beatissima trinitas, quia Pater est naturaliter productiuus et Filius productibilis et Spiritus sanctus connexibilis,

ut Pater

et Filius

habeant

naturam

reflexiuam,

obiectando se ad inuicem per bonum, magnum amorem.

4. DE BONITATE,

MAGNITVDINE

ET CONTRARIETATE

[1.2.12]

Cum diuina bonitas et magnitudo sint rationes absolutae et fecundae, secundum quod sunt rationes Deo, oportet, quod 112 Ioco nominum principiorum ponit codex .A signa alpbabet ica ; et sic in sequentibus. 115 sicut — gradu?] oz;. U permanens] manens I ; in supetlatiuo gradu permanens] ozz. 74 116 et] oz;. R, 117 esset] add. in 1 ; sic esset] esset 4 118 contra?] 247. bonum CI 120 Probata est ergo] Est ergo .4 ; ergo est probata .$, 121 et per consequens pluralitas] oz. U 124/125 in diuina — permanente] permanente in diuina unitate uel essentia 5, 128 bonum] aZz. et CI 130 habent] add. del. alia manu intet se per ptoptios actus IN ; add. intet se per proprios actus Mis 130/131 bonitas — actus] per proprios actus bonitas et magnitudo .$ 2 131 ctl ozz. AMU 131/132 existunt] sunt 5, 132 purus actus] actus purus B Cum] In AM 136 Haec] Hoc JAM, 136/13? connexibilis] corr. ex connexiuus 4 ; spirabilis 5, ; connexiuus I7 136/139 Haec est — amorem] oz. NM; 139 bonum] add. et CAMS, U 142 rationes] agZ. in CI ; secundum - rationes] oz. A

opottet] eo oportet I; conuenit .$ 25 072. NMyg

173. DE DIVINA VNITATE ET PLVRALITATE 215 producat | bonum magnum, et quod Deus correspondeat eis, secundum. quod est ens absolutum et fecundum, et hoc in 145 tanto, quod nullo modo contrarietas sit impediens neque ponat impossibile ; aliter destrueretur supra dicta absolutio et fecunditas ; quod est impossibile. Concluditur ergo pluralitas

N 39va

in diuinis, mediante absoluta et fecunda concordantia, ab omni

150

contrarietate et impossibilitate disparata. Quae concordantia sine pluribus intraneis esse non potest.

5. DE BONITATE, AETERNITATE ET DIFFERENTIA [I.3.10j.

155

Diuina bonitas non potest esse ratio Deo, quod producat bonum sine distinc|tione existente inter producentem et productum. Et sic de aeternitate, cum una de alia praedicetur. Ponit ergo bonitas differentiam siue distinctionem inter boni-

U 56r

V 3v ficantem, bonificatum et bonificare, | et aeternitas inter aeter-

nantem, aeternatum et aeternare. Et quia bonitas et aeternitas sunt idem per essentiam, ponunt unam essentiam indiuisam, absolutam, et remanet distinctio in correlatiuis, quolibet

160

remanente in suo proprio numero, ut per se quodlibet sit unum suppositum distinctum ab alio.

6. DE BONITATE, AETERNITATE ET CONCORDANTIA

[1.3.11]

Diuina bonitas et diuina aeternitas concordant. Concordare autem non possunt sine actibus secundariis, tamen puris,

unam C 75vb ut puta bonificare | et aeternare, qui conuertuntur per Concor. essentiam, ut bonitas et aeternitas sint una essentia [re in tanto, quod bo- N 39vb necessarie concorda

dantia autem ponit nificans et aeternans sint una persona, et bonificatum et aeternatum

alia, et bonificare et aeternare alia. Sine autem istis

pluri170 tribus correlatiuis et etiam suppositis distinctis, neque

bona et bus neque paucioribus, destrueretur concordantia seactus et as, aeterna, et per consequens bonitas et aeternit impossi est quod ; unitas diuina cundarii ipsarum, et etiam bile. Ergo etc.

150 sine — potest] non potest esse sine pluribus in145 nullo modo] nulla I 154 de alia praedicetur] producetur Ergo etc. 74 potest] — trinsecis 5, ; quod est 158 ponunt ionem] ozz. U distinct siue 155 et alia C ; producet et alia I 161 distinctum ab alio] ab alio distinctum M ; et unam essentiam] oz. Mis 163/164 Concordare — pos162 De] add. diuina M temanet — alio] oz. Á bonitas — possunt] Concotdantia Diuina ; 5, ate concotd possunt autem Non sunt] 164 tamen puris] cum primis 44 ; cum pluris non esset inter bonitatem et d 44 174 Ergo etc.] unitas] bonitas MS; R, 173 U $5, Mis oz. 170 etiam] M

om. CIMU ; quod - etc.] oz. 4A

216

173. DE DIVINA VNITATE ET PLVRALITATE

7. DE BONITATE, AETERNITATE ET CONTRARIETATE [I1.3.12.] Omne illud, per quod diuina bonitas et aeternitas distant

180

185

magis a contrarietate, est necessarium. Sed hoc est per concordantiam, quam habent per bonificare et aeternare interius permanentia, cum con|cordantia et contrarietas sint opposita. Ergo necessarium est, quod in diuina essentia sit concordantia. Talis autem concordantia esse non potest sine pluribus suppositis distinctis, quae sint idem per essentiam. Probata est ergo diuina pluralitas et identitas essentiae, et per consequens trinitas, sine qua bonitas et aeternitas non possunt distare a contrarietate. Et non distarent per quaternitatem, siue | per dua-

litatem tantummodo, cum sufficiant tria correlatiua, ut puta bonificans, aeternans, bonificatum, aeternatum, et bonificare,

U 56v

V 4t

aeternare, sic per totam optimitatem permanentia, sicut per totam aeternitatem durantia.

8. DE

295

BONITATE,

ET CONCORDANTIA

[r.ro.rr]

| Impossibile est, quod diuina bonitas sit optima sine natura optima. Quae natura esse non potest sine concordare atque bonificare, istis existentibus idem per essentiam et naturam. Ipsa autem esse non possunt sine bonificante et bonificato, personaliter distinctis et relatis. Ratione cuius distinctionis oportet esse plura; et ratione concordantiae oportet, quod sint idem per essentiam et naturam. 9. DE BONITATE,

200

DIFFERENTIA

DIFFERENTIA

ET CONTRARIETATE

[1.10.12]

Omne illud, per quod diuina bonitas distat magis a contrarietate, est necessarium. Sed hoc est per diuinam concordantiam, ut probabo. Ergo in diuina bonitate est concordantia. Maior per se patet. Minorem sic probo : Concordantia et contrarietas sunt opposita. Concordantia | autem esse non potest sine pluribus, neque plura sine distinctione. Ergo etc. 187 bonificatum, aeternatum] bonificatus, aeternatus US, 189 durantia] duratio V'U; add. dusatio NM, ; diuina causa CI ; Omne illud, per quod — durantia] Non distarent b d magis a contratietate sine concordantia trium praedictorum sic per totam optimitatem permanentium, sicut pet totam aeternitatem durantium .4 193 per essentiam et naturam] in essentia et natura Mis 194 bonificante] bonificare INM,, I$, 196 oportet!] ostendo Mj, : conuenit .$ " esse plura] quod sint pluta 5, opottet?] ostendo M; ; conuenit 5, 19? et naturam] oz. CI ; Impossibile est — naturam] Diuina bonitas non esset optima sine natura optima, qua caretet sine ante, ato, are personaliter distinctis et relatis. Ratione cuius distinctionis oportet esse plura et ratione concotdantiae, id est, per essentiam et natutam A 199/204 Omne illud - Ergo etc.] Natura distaret magis a contrarietate b sine concordantia, quae non potest esse sine pluribus nec plura distinctione. Ergo etc. 7d ; ef sic

in sequentibus continet codex .A excerbta buius libri.

iN 4ota

U s7t

173. DE DIVINA VNITATE ET PLVRALITATE

217

IO. DE BONITATE, CONCORDANTIA ET CONTRARIETATE [I.II.I2]

210

Impossibile est, quod in diuina bonitate concordantia et contrarietas simul stare possint, cum sint opposita. Bonitas autem et malitia sunt opposita. Existit ergo in diuina bonitate concordantia, quae ponit, quod in diuina bonitate non sit contrarietas, et quod habeant infinitam distantiam. Concordantia autem non potest esse sine pluribus distinctis. | Sunt

V 4v

ergo in diuina bonitate plura, ut puta bonificans, bonificatum, bonificare, istis existentibus una | bonitas, essentia, substantia N 4otb et natura.

II. DE MAGNITVDINE, AETERNITATE ET DIFFERENTIA [2.3.10.]

220

Omne illud, per quod diuina aeternitas est magis magna, est necessarium. Sed hoc est per tria correlatiua simul, ut probabo. Ergo in diuina aeternitate sunt tria correlatiua simul. Maior per se patet. Minorem sic probabo : Aeternans, aeternatum et aeternare sunt correlatiua magis magna, quae esse possint. Ipsa autem correlatiua esse non. possunt sine distinctione, inui-

cem aeternante, producente aeternatum et ab utroque procedens aeternare distinctum, quolibet in suo proprio numero permanente ab aeterno | in aeternum, sine motu et nouitate. C 741a

22 vA

Ergo pluralitas. 12. DE MAGNITVDINE, AETERNITATE ET CONCORDANTIA [2.3.11.]

Omne illud, per quod diuina magnitudo et aeternitas ha-

beant maiorem concor |dantiam, est necessarium. Sed hoc est

230

255

per magnificare et aeternare. Ergo in unitate Dei sunt magnificare et aeternare. Per magnificare autem sic sequitur immensare, sicut per aeternare durare. Ex quo sequitur immensa magnitudo per immensare et aeternare ;quoniam si magnificans producit magnificatum ab aeterno in aeternum, necessarie sequitur immensare siue infinire, ab omni termino quantitatis separatum. Talis autem concordantia inter magnitudinem et aeternitatem non potest esse sine pluralitate in diuinis,

IB Don

cum immensans et aeternans, immensatum aeternatum, | im- NN 4ova mensare, aeternare se habeant relatiue, distinguendo et con-

cordando sine mensura et nouitate.

214 213 bonitas] «ZZ. una U 212 bonificatum] add. et CIU ; bonificatus et 5; 216 magna] maior M 219 probabo] probo «MC SS PAR RU) et] add. una U 222/223 et ab — distinctum] magna] maiora M 220 sunt] add. tria Mj5 9, U 227/228 habeant] habent Mi; aeternare producente, ab utroque distincto 5; 227/230 Omne illud — aeternare] Per magnificare et aeternare habent CIMS$; — aeternare] c d maiotem concordantiam ; ergo sicut in diuina unitate ; et A ; Ergo

330/231 Per magnificate — aeter230 autem] ozz. Mis ZA $5 231,239 Ex quo - nouitate] Talis autem concordantia non potest nare] oz. M esse sine pluralitate etc. 44 ; sine — nouitate] oz. M 07. Mag 155

218 173. DE DIVINA VNITATE ET PLVRALITATE I3. DE MAGNITVDINE,

AETERNITATE [275.12]

ET CONTRARIETATE

Omne illud, per quod diuina magnitudo et aeternitas distant magis |a contrarietate, est necessarium. Sed hoc est per maxi-

V st

mare, aeternare, ut probabo. Ergo in diuina magnitudine et aeternitate sunt maximare et aeternare. Maior per se patet. 24 j Minorem sic probo. Quia per maximare maximans producit maximatum, infinitatum extensiue, ut ita loquar ; et per aeternare aeternans producit aeternatum ab aeterno in aeternum. Hoc autem esse non potest sine pluribus correlatiuis, quae per maximam et aeternam distinctionem sint relata per unam essentiam

250

| indiuisam, unam naturam et unam substantiam,

U 58r

ab omni accidente denudatam. Hoc autem est necessarium. Aliter non distarent magnitudo et aeternitas immensiue et aeternatiue a contrarietate ; quod est impossibile.

I4. DE MAGNITVDINE,

DIFFERENTIA [2.107X1.]

ET CONCORDANTIA

25 5

Nulla magnitudo est maxima sine maxima concordantia. Di- uina magnitudo est maxima. Ergo non est maxima sine maxima concordantia. Maior per se patet. Minorem sic probo : Quia maxima concordantia ponit, quod magnitudo diuina ha-

260

maximare, permanentia eadem magnitudo per essentiam | et differentiam, quia sunt tria correlatiua infinita. Concluditur ergo diuina pluralitas, et per consequens diuina trinitas.

beat maxima

correlatiua,

I5. DE MAGNITVDINE,

26

VA

ut puta

maximans,

DIFFERENTIA [2.10:.121]

maximatum,

ET CONTRARIETATE

Omne illud, per quod diuina magnitudo distat magis a contrarietate, est necessarium. Sed hoc est per concordantiam, ut probabo. Ergo magnitudo distat a contrarietate per concor-. dantiam. Maior per se patet. Minorem sic probo: Concordantia et contrarietas sunt opposita. Ex quo sequitur, quod in magnitudine Dei sit concordantia. Concordantia autem in magnitu240/253 15. De Magnitudine, aeternitate — impossibile] c d -- d non distarent magne et aeternitas immense aeternatione a contrarietate, sine maximare et aeternate etc. 74 242/243 maximare] adZ. et CIMS, 244 maximare] magnificare CI 248 potest] ad4. sicut potest M 249/250 unam essentiam — substantiam]

unam essentiam indiuisam, unam substantiam et unam naturam CI ; unam indiuisam essentiam, unam naturam et unam substantiam .$ »; unam essentiam et

natutam indiuisam et unam substantiam

U ; unam essentiam indiuisam et unam

naturam et unam substantiam V/R, 252.immensiue] intensiue U 256 Ergo — maxima] ow. U 258 diuina] oz. CI 260/261 et differentiam] cum differentia M3 5, ; et differentia VR, U 261 quia] quae M5, R, 263/317 15. De magnitudine, differentia — trinitas] oz. Mj, 267 sic] oz. CIM$,

N 4ovb

173. DE DIVINA VNITATE

ET PLVRALITATE

219

27o dine Dei esse non potest sine correlatiuis | distinctis maxime et V 5v concordalissime, sine quibus contrarietas impediret maximitatem concordantiae et maximitatem magnitudinis ; quod est impossibile. Ostenditur ergo beatissima | pluralitas, et per U 58v consequens diuina trinitas. 16. DE MAGNITVDINE, CONCORDANTIA ET CONTRARIETATE [aur Ege]

280

Diuina magnitudo non esset maxima, nisi esset idem cum intima concordantia. Sed est maxima, quia habet maximantem, maximatum, maximare per totam essentiam concordantiae. Hoc autem non posset esse sine distinctis correlatiuis, ipsa distinctione in superlatiuo gradu existente, et sic de superlatiuo gradu magnitudinis et concordantiae. Ostensum est ergo medium, per quod magnitudo et contrarietas habent infinitam distantiam, et per quod in ipsa magnitudine sunt | correlatiua, quae sunt | plura.

17. DE

AETERNITATE,

DIFFERENTIA I33m021$.]

C 74tb N 41fa

ET CONCORDANTIA

Diuina aeternitas sine concordantia non potest habere naturam. Et quia habet naturam, ut non sit otiosa, habet intimam concordantiam. Quae esse non potest sine distinctis correlatiuis, ut puta aeternans, aeternatum et aeternare ; aeternante 290 producente de sua essentia aeternatum, ab utroque procedens

aeternare, omnibus tribus existentibus una aeternitas, una concordantia, una natura et una singularis absoluta propinqui-

tas ipsorum correlatiuorum, cum inter Patrem et Filium non sit dare maiorem propinquitatem ; et sic de Spiritu sancto. Ergo 295

ete:

18. DE AETERNITATE,

300

DIFFERENTIA [3:p6812:]

ET CONTRARIETATE

Simpliciter et absolute est necessarium, quod in diuina aeternitate non | sit contrarietas, cum aeternitas dicat esse positiuum et contrarietas priuatiuum. Aliter esset ponere in aeternitate contradictionem ; quod est impossibile. Ostenditur 272/273 quod est impossibile] oz. U 270 Dei] coniecit U ; om. NCIMS, VR, 280/281 existente — 278 maximatum] add. et CLM.S, U 276 idem] ozz. /AMS$, 286/28? Diuina aeternitas sine — 283 sunt] add. tria B gradu] oz. VR, U ; Diuina aeternitas naturam] sine concordantia diuina aeternitas careret natura /4 287/295 Et quia habet — etc.] non potest habere naturam sine concofdantia MS; 300 aeternitate] 299 Aliter] alias 44 ; Ambo M$, 293 non] oz. B etc. ZA R4 5, aeternitate diuina I; diuinam add. ; CMVU ea À ; add. diuina

U 59r

220

173. DE DIVINA VNITATE ET PLVRALITATE

ergo, per quem modum

aeternitas est separata

| a contrarie- V 6r

tate per infinitam distantiam. Talis autem separatio esse non potest sine concordantia opposita contrarietati per infinitam

distantiam, quae ponit in aeternitate generationem separatam a corruptione per infinitam distantiam. Talis autem generatio non potest esse sine correlatiuis distinctis in numero, quae

295

sunt generans

genitum ; concordans,

concordatum ; distinc-

tionans, distinctionatum ; Spiritu sancto per amorem ab utroque procedente. I9. DE AETERNITATE, CONCORDANTIA ET CONTRARIETATE [3. 11:12;] | Omne illud est impossibile, per quod concordantia et contrarietas in aeternitate participentur. Sed hoc est per concordantiam

aeternorum

correlatiuorum,

ut puta aeternans,

N 41tb

ae-

ternatum, aeternare. Ergo necessarium est, quod aeternitas et 31 vA

concordantia simul participent. Concordantia autem non potest esse sine pluribus. Ergo pluralitas, et per consequens diuina trinitas.

20. DE DIFFERENTIA, CONCORDANTIA ET CONTRARIETATE [10.11.12.]

320

Omne illud, per quod diuina essentia distat magis a contrarietate, est necessarium. Sed hoc est per concordantiam. Ergo necessarie sequitur, quod sit diuina concordantia intranea,

habens | intimum concordare, concordantem

22»

220

355

et concordatum, U 59v

uno ab alio distincto in numero, ut sint plura, cum quibus concordantia esse potest, et sine quibus non potest habere esse neque naturam, perfectionem neque ultimum finem. Patet ergo beatissima pluralitas, et per consequens diuina unitas. Diximus de prima distinctione. Et probauimus diuinam unitatem et pluralitatem, et per consequens trinitatem, in recipiendo significata mixtionum principiorum praedictorum, cum quibus fecimus scientiam proportionatam intellectui nostro, in tanto quod sufficit ei. Hoc de beatissima trinitate scire et intelligere potest. Ipso autem intellectu de fide habituato, quia supponit, quod | diuina trinitas est magis intelligibilis per se, quam ipse intellectus possit ipsam intelligere. Ipsa autem fides mediante gratia Dei est habitus in|fusus et a Deo datus, non maxime propter meritum fidei, sed maxime propter ob306/30? quae sunt] per MS, 308 per amorem] oz;. CI 312 participentur] patticipantur CT ;participarent 4M.S, 322 et] oz. M ; add. concordabilem siue U . 323 uno] om. .M 325 naturam — neque] o». U 328/329 recipiendo] respiciendo M ; in recipiendo] respiciendo .4 332 potest] oz. M$,; scite — potest] oz. A

V 6v

N 41va

173: DE DIVINA VNITATE ET.PLVRALITATE

221

iectum primum, ut puta Deum. intelligere et credere. Ratio huius est, quia omnia creauit propter se. II De secunda distinctione

34o

Distinctio ista in uiginti partes est diuisa, sicut prima. Ipsa continet in se sex principia generalissima, quae sunt haec : (4) Potestas, (5) intellectus, (6) uoluntas, (r3) principium, (14) medium et (r5) finis. Ista principia intendimus miscere, et per mixtionem intendimus uenari diuinam unitatem et diui-

34; nam

pluralitatem, respiciendo significata mix|tionum,

et ap- U 6or

plicando illum respectum ad propositum. Et primo de prima dicemus. I. DE POTESTATE, INTELLECTV ET VOLVNTATE [4.5.6.] | Diuina potestas, intellectus et uoluntas sunt dignitates C 74va 35o absolutae, quaelibet per se existens | una, et qualibet haben-

te suum proprium actum, ut puta, intellectus intelligere, potestas possificare, uoluntas amare. Et quia dignitates conuertuntur, conuertuntur actus earum existentes una diuina essentia, substantia et natura. Et ideo 5; intellectus obiectanto suum posse absolutum subicit se, hoc

est, possificat se in producendo possificatum, intellectuatum, amatum, personatum, ut potestas tantum sit actiua, productiua, quantum intellectus est intelligens | se ipsum producti- N 41vb uum, et uoluntas etiam suo modo est amatiua, productiua.

36o Omnia ista autem sunt necessaria, ut tota essentia sit intrin-

sece actiua. Hoc autem esse non potest sine tribus correlatiuis, intimis,

distinctis,

scilicet

possificans,

intelligens

et amans,

quae sunt una persona ; possificatum, ucrbum intellectuatum ct amatum alia persona ; possificare, intelligere et amare alia

365 persona.

Et sic sequuntur plures personae,

ut puta

| beatis- V 7r

sima trinitas, quam inuestigamus.

2. DE POTESTATE,

INTELLECTV

ET PRINCIPIO

(4.5.13.]

Diuinus intellectus non potest intelligere, quod diuina potestas sit principium absolutum, nisi intelligat ipsum absolu340/344 Ipsa continet — mixtionem] per signi33? primum] supremum MS, 341 generalissima] generaficata e f g pet quorum principiorum mixtionem A 351/332 intellectus — possificare] potestas possificare, intellectus inlia M$, 354 essentia] 353 conuertuntur?] oz. Mj MS, U ; et 4A telligere CIM.$, 363 CLM sunt quae scilicet] 362 U. r conuertuntu natura] et U et add. MS AVES um intellectuat ; CI intellectum uerbum um] uetbum intellectuat

222.

173. DE DIVINA VNITATE-ET.PLVRALITATE

57o tum intime, uidelicet simpliciter correlatum, ut puta, possifi-

575

cans, principilans ; possificatum, principiatum ; possificare, principiare. Quae ad inuicem sunt distincta personaliter, et sunt una potestas, unum principium, una unitas, essentia et natura diuina. Et quia hoc est necessarium, per quod intellectus magis potest obiectare siue intelligere ipsam potestatem esse principium intimum per existere et agere, necessarie sequitur intimum producere producens et productum. Ex quibus sequitur pluralitas, et per consequens diuina trinitas, quam inquirimus. 3. DE

POTESTATE,

INTELLECTV

ET MEDIO

U 6ov

[4.5.14.]

Intellectus diuinus, sicut intelligit in se, quod suum intelligere existit in medio inter intelligentem et intellectum,

| sic N 42ta

intelligit quod in diuina potestate possificare existit medium inter possificantem et possificatum. Aliter magis perfecte et 3585 magnifice obiectaret se ipsum quam potestatem ; quod est impossibile, cum sine potestate absoluta se ipsum absolute obiectare non posset. Concluditur ergo pluralitas personarum et intima unitas, absoluta essentia et natura ; et cognoscitur trininitas, quam uenamur. 4. DE POTESTATE,

395

INTELLECTV

ET FINE

[4.5.15.]

Diuinus intellectus non potest intelligere diuinam potestatem esse quietatam sine proprio fine, ut puta, sine obiecto possificato, sicut non potest intelligere semet ipsum esse quietatum sine suo proprio obiecto, quod est intellectum. Et quia | oportet, quod delectetur semet ipsum in obiectando potestatem quietatam, necessarie sequitur, quod si obiectat | possificatum, quod obiectet possificantem et possificare, cum sint correlatiua intimata, coaequata, necessitata, plurificata, quia distincta, ut sint quietata. Ergo etc.

U 6xr

V qw

5. DE POTESTATE, VOLVNTATE ET PRINCIPIO [4.6.13.]

Diuina uoluntas non potest perfecte diligere diuinam potestatem esse principium, nisi diligat ipsam esse principium intimatum | cum possificante, possificato et possificare coaequatum, sicut non potest diligere se ipsam, nisi diligat in se ipsa 405 amans, amatum et amare, cum quibus sit amor absolutus. Et 394 suo] oz. AM 396/397 possificatum] quietatum CI 397 et possificare] om. U 401/408 Diuina uoluntas non potest — trinitas] Sicut uoluntas non potest diligere se ipsam, nisi diligat amans, amatum, amare, cum quibus sit amor absolu-

tus, ita nec potestatem, sine ante, ato, are coaequato etc. Et tamen necessarium est

etc. 4 tem U

403/404 coaequatum] coaequato JAM ; oz. $ $

405 amans] aman-

C 74vb *

173. DE DIVINA VNITATE ET PLVRALITATE

223

quia hoc, | per quod diuina uoluntas potest magis diligere

N 42tb

diuinam potestatem et se ipsam, est necessarium, necessarie

sequitur absoluta unitas et absoluta trinitas. 6. DE POTESTATE, 410

Sicut

diuina

uoluntas

VOLVNTATE

ET MEDIO

diligit, quod

in sua

[4.6.14.]

essentia

sit

amare, medium inter amantem et amatum, sic diligit, quod in

essentia diuinae potestatis sit possificare, medium inter possificantem et possificatum. Talis autem dilectio est necessaria, cum ipsa et potestas sint eadem essentia et natura. Medium 41 autem in diuina potestate existere non potest sine distinctione existente inter possificantem, possificatum et possificare. Aliter illud medium esset figmentum in anima et non ens reale ; quod est impossibile, cum anima non posset magis obiectare altitudinem | diuinae potestatis, quam sit ipsa potestas existens 420 ens reale. Ergo etc. 7. DE

POTESTATE,

VOLVNTATE

ET FINE

U 61v

[4.6.15.]

Diuina uoluntas non potest diligere diuinam potestatem perfectissime, nisi diligat finem eius; qui finis sit possificatus, et per consequens possificans et possificare, ut finis sit pro-

425 portionatus, coaequatus. Potestas autem se ipsam non potest possificare, cum suus finis sit possificans. Est ergo possificans distinctum a possificato, quod | semet ipsum possificare non

V 8t

potest, cum suus finis sit uerbum conceptum, et sic de possificare suo modo, cuius finis est amare. | Ostenditur ergo bea- N 42va 450 tissima trinitas, et hoc uere et necessarie.

8. DE POTESTATE,

455

PRINCIPIO

ET MEDIO

[4.13.14.]

Omne illud, per quod diuina potestas est maius principium, est necessarium. Sed hoc est per diuinam trinitatem, ut probabo. Ergo diuina trinitas est in Deo necessaria. Maior per se patet. Minorem sic probo : Principium absolutum requirit, quod intime sit principians, principiatum et principiare, et quod ista tria correlatiua sint realiter distincta, et in simul sint una essentia, unum principium absolutum, una natura, existente

principiare medio aequaliter inter principiantem et principia440 tum, ut principians de se ipso principiet principiatum et ipsum principiare sit aequaliter ab utroque procedens. Principiare autem | inter causam et effectum non est coaequatum, cum potestate] 407 diuinam] 444. uoluntatem U — 410 essentia] uoluntas U —— 415 CT potestatem trinitatem] 433 f ipsum se ipsum] semet 497 U natura principiare ; CI medium e principiar existente medio] e 438/439 existente principiar existente medium 7M ; ptincipiare existente medio J,

U 62t

224 173. DE DIVINA VNITATE ET PLVRALITATE altius sit per agentem, ut puta per formam, quam per materiam passam. Et quia Deum oportet esse principium absolu445 tum, ut sua unitas sit principium absolutum, necessarie sequi-

tur diuina trinitas absoluta, existens per se principium absolutum, et ab extra est principium relatiuum tanquam prima causa.

9. DE POTESTATE, PRINCIPIO ET FINE [4.13.15.] 450

455

460

Diuina potestas non potest esse principium singulare absolutum sine fine absoluto ; in quo fine sit quietatum, in tanto | N 42vb quod extra illum finem nullam quietem habere possit. Ille autem finis esse non potest, nisi sit per totam essentiam ipsius potestatis una essentia et natura. Ex quo sequitur, quod diuina. potestas habeat in se tria correlatiua distincta, cum quibus sit unum principium ultimatum quietatum, in tanto quod propter se ipsum sit | principians principiatum de se ipso, et Gizsfa quod principiatum sit principia|tum propter se ipsum. Et sic V8v de principiare suo modo. Talis finis sic extensus, ut ita loquar, per infinitam potestatem, quae est infinitum principium, non

esset realis, sed figmentum, sine distinctione correlatiuorum;

sine qua distinctione perderetur numerus singularis proprius ipsorum, in tanto quod nullum ipsorum posset nominari correlatiuum uero modo, sed ficto modo.

465

Perdito autem numero perderetur relatio et per consequens natura, finis, principium et potestas; quod est impossibile. Ergo etc. IO. DE POTESTATE,

MEDIO

ET FINE

[4.14.15.]

(U 62v

Diuina potestas sine proprio principio, medio et fine pro470 priam naturam habere non potest, et ipsa potestas carens tali natura mendicaret ab extra principium, medium et finem, ut posset habere posse effectiue sicut attribuunt ei philosophi antiqui, et illi, qui negant, quod diuina potestas non habeat posse intrinsecatum. Et quia hoc est absurdum dicere, intellectus 475 humanus non potest negare rationabiliter, quod Deus non habeat intrinsece | posse, possificantem et possificatum. Ex quibus sequitur necessarie diuina trinitas.

454 et] add. una M.$, om. U

458 propter se ipsum] ozz. U

162 sine qua distinctione]

465 autem] add. del. alia zanu cottelatiuo IN ; add. correlatiu o.

Mj,

.$, 469 proprio principio] de/. 5, ; principio] o». AM ; cf. not. seq. 469/47* Diuina potestas sine — trinitas] Careret potestas natura sine proprio medio et fine, qui mendicaret ad extra, ut posset habere posse effectiue. Quod est absurdum .A4 175 Deus] intellectus VR, U.

NN 43ra

173. DE DIVINA VNITATE ET PLVRALITATE

225

II. DE INTELLECTV, VOLVNTATE ET PRINCIPIO [5.6.13.] 480

Diuinus intellectus est principium absolutum et etiam diuina uoluntas. Et licet quodlibet sit unum principium, tamen in simul sunt una essentia, substantia et natura absoluta. Hoc

autem esse non potest, nisi intelligere et amare sint unum principium absolutum, et per consequens intelligens et amans sint unum principium, et intellectum et amatum aliud. Sine autem 48 vA tali alienietate personarum impossibile esset, quod intellectus et uoluntas essent eadem essentia et natura atque unum principium absolutum, et intellectus esset per accidens amatus per uoluntatem, et uoluntas intellecta per intellectum, et per consequens Deus esset principium per accidens. Et quia talia sunt 490 impossibilia, ergo etc.

I2. DE INTELLECTV, VOLVNTATE ET MEDIO [5.6.14.]

495

| Diuina uoluntas uult, quod in intellectu diuino intel |ligere sit medium coaequatum inter intelligentem et intelligibile, sicut uult, quod suum amare in ipsa sit medium inter amantem et amatum. Et sicut uoluntas hoc diligit, sic intellectus suo modo intelligit. Concluditur ergo diuina pluralitas personarum, sine qua perderetur medium reale et naturale in intel-

V ot U 63r

lectu, et a|mare in uoluntate, et esset intellectus otiosus et sine N 43b

"rr

o

natura intrinsece, et sic de uoluntate. Et quia hoc est impossibile, ergo etc. I3. DE INTELLECTV,

305

An o

VOLVNTATE

ET FINE

[5.6.15.)

Diuina uoluntas diligit in intellectu diuino finem ultimatum, sine quo intellectus non posset esse in summo gradu amabilis. Intellectus autem intelligit in diuina uoluntate finem ultimatum, sine quo diuina uoluntas non posset esse in superlatiuo gradu intelligibilis. Et quia talis finis necessarie est in essentia Dei, sequitur necessarie, quod in essentia Dei sint plura ad talem finem se habentia. Et quia talia | non possunt esse sine correlatiuis distinctis, ergo necessarie est dare pluralitatem personarum, et per consequens trinitatem.

485 alienietate] alienitate CIMR, U ; alietate V/ ; alianeitate 484 et] oz. MS, 491 intelligibile] intelligibilem M.$, R, . 502/510 Diuina uoluntas diligit — NS trinitatem] Neque intellectus esset in summo gradu amabilis sine fine ultimato; 503/504 amabilis] neque uoluntas in summo gradu intelligibilis. Et ideo etc. 44 506 necessarie est] est necessarie CI.M ; est necesamabili U ; amabilitatis R, 509/510 dare — trinitatem] pluralitas personasatio I/R, U ; necessario est 5;

rum et pet consequens tftinitas 5;

M 4ot

226

173. DE DIVINA VNITATE ET PLVRALITATE I4. DE INTELLECTV,

$1

A

PRINCIPIO ET MEDIO

[5.13.14]

Diuinus intellectus intelligit semet ipsum esse principium | absolutum. Hoc autem intelligere non potest, nisi ipse intel- C 75:b ligat medium coaequatum inter principiantem et principiatum, sicut intelligit in se intelligere coaequatum inter intelligentem et intellectum. Hoc autem esse non potest | sine distinc- U 65v tione inter principiantem, principiatum et principiare. Aliter perderetur natura medii et realis aequalitas,et relatio esset figmentum per animam nostram. Et quia talia sunt impossi-

520 bilia, ergo etc.

I5. DE INTELLECTV,

PRINCIPIO

ET FINE

[5.13.15.]

| Diuinus intellectus intelligit in se esse | unum

intelligere V 9v

absolutum, et intelligit ipsum intelligere esse principium N 45va absolutum, cum quo intelligit totum se ipsum et omnia intelli525 gibilia. Et intelligit, quod ipsum principium est finis absolutus, cum quo quietat totam suam essentiam et naturam, et causat

cum ipso omnia extrinseca quietabilia. Tale autem principium et finem intellectus diuinus intelligere non potest sine distinctione inter intelligentem, intelligibilem et intelligere, cum 53o relatio esset figmentum, et per consequens natura ; quod est impossibile. Ergo etc. 16. DE INTELLECTV,

MEDIO

ET FINE

[5.14.I5.]

Posito quod diuinus intellectus non intelligeret in sua essentia et natura differentiam siue distinctionem inter intelli53 vA gentem, intelligibilem et intelligere, non haberet scientiam de ipsis, nec se haberet ad ultimum finem ; et perderetur scientia

intrinseca de intrinsecis, etiam quies ; et quaereret scientiam et quietem extrinsece tanquam indigens. In tali intellectu indigente non credo, nec in ipso spero ; neque: oportet in ipsum 54o sperare illos, qui sequuntur opiniones antiquorum philosophorum, cum sit impossibile ipsum esse finem uniuersi atque Deum. | 17. DE VOLVNTATE, PRINCIPIO ET MEDIO

[6.13.14.]

Diuina uoluntas uult, quod suum amare sit medium reale

U 64t

34; inter amantem et amatum, et cum ipsis |:sit coaequata. Aliter N 43vb

non posset se diligere esse principium absolutum per totam suam essentiam et naturam, et perderetur sua perfectio, sua

513 ipse] oz. CLASS, 518 medii] modum M ; medium .$, 522/524 intelligere absolutum — absolutum] principium absolutum, quod est intelligere 74 539 oportet in ipsum] oportet in ipso CIM ; in ipso oportet U ; oportet in illum R,

173. DE DIVINA VNITATE ET PLVRALITATE

550

intrinseca operatio, et sua natura. Et quia hoc est impossibile, necessario oportet dare in sua natura reale amare, quod sit reale medium. Quod reale medium esse non potest, nisi sit distinctum ab amante et amato, quolibet per se ipsum existente suppositum reale. Ergo etc. I8. DE VOLVNTATE,

220

560

PRINCIPIO

ET FINE

[6.13.15.]

Diuina uoluntas uult, quod suum principium sit finis absolutus, | per se et propter se. Aliter non posset obiectare totam se ipsam sine tali principio absoluto ; neque in se ipsa propriam quietem atque naturam habere posset. Et quia totam se ipsam obiectat, quietando diligit, quod suum amare sit distinctum personaliter inter amantem et amatum ab omni confusione et figmento disparatis. Et quia hoc sic diligit, necessarie sequitur, quod attingat hoc, quod diligit, cum sit absoluta et non impedibilis ab extra; quoniam quidquid est extra ipsam, est sine posse infinito. Ergo etc. I9. DE VOLVNTATE,

565

227

MEDIO ET FINE [6.14.15.]

Diuina uoluntas uult, quod suum amare sit | suus finis, et e

conuerso. Et hoc simpliciter, ut per amare simpliciter possit quietare. Etiam uult totam se ipsam esse amantem et totam amatam, | ut suum amare naturaliter sit/medium coaequatum inter amantem et amatum. |Aliter per suum amare non posset in quiete, neque esset perfecta essentia amoris et natura. 57e esse Ex quo sequitur necessarie distinctionem esse in correlatiuis praedictis, quolibet relatiuo remanente in suo proprio numero sine mutatione et motu et successione. Ergo etc. 20. DE PRINCIPIO, 575

$80

V rot

MEDIO

U 64v

N 44ta C 75va

ET FINE [I3.14.I5.]

Deus est principium singulare absolutum,

et est medium

absolutum, et etiam est finis absolutus, ut unitas essentiae sit absoluta, continua, sine successione et diuisione et com-

positione ; quae compositio ex talibus absolutis esse non potest. Talia autem entia absoluta sine absoluta natura esse non possunt. Quae absoluta natura esse non potest sine distinctione absoluti naturantis et naturati et naturare, simul existentibus

una essentia et natura. Concluditur ergo pluralitas, et per consequens diuina trinitas. | Diximus de secunda distinctione. Et datus est modus arti512 relatiuo] 5*0 et] nec CIM 568/569 ut suum — amatum] oz. AU 579/586 Talia autem — sapientia] Non correlatiuo CLMS, ; relato R, ; telatiue U 580 Quae - potest] oz. AM possunt autem ea esse sine distinctis. Ergo etc. 74

584/585 artificialiter] artistae U'

V rov

228

173. DE DIVINA VNITATE ET PLVRALITATE

585 ficialiter ad inuestigandum et inueniendum diuinam unitatem et pluralitatem, mediante tamen diuina gratia et sapientia, cum talis uenatio sit ualde alta et profunda. III De tertia distinctione

Distinctio ista est de sex principiis. Quae sunt : (7) Virtus, 59» (8) ueritas, (9) gloria, | (16) maioritas, (17) aequalitas, et U 65r (18) minoritas. Cum quibus inuestigabimus diuinam |unitatem N 44rb et pluralitatem personarum, miscendo principium cum principio, respiciendo significatum mixtionis et applicando ad propositum. Ipsa autem distinctio est diuisa in uiginti partes. 59; Et primo de prima dicemus. I. DE VIRTVTE,

VERITATE.ET

GLORIA

[7.8.9.]

Nulla uirtus est magis uera et gloriosa sine maioribus correlatiuis uirtuosis, ueris et gloriosis. Diuina uirtus est magis uera et gloriosa ; ergo in diuina uirtute sunt maiora correla6oo tiua uirtuosa, uera et gloriosa. Maior et minor per se patent esse

uerae.

Maiora

autem

correlatiua

sunt

uirtuosificans,

uerificans et glorificans ; uirtuosificatum, uerificatum et gloriosificatum ; uirtuosificare, uerificare et gloriari; quolibet distincto ab alio, et omnia tria sunt una essentia uirtuosissima,

6o5 uerissima et gloriosissima. Ergo pluralitas in diuinis, et per consequens trinitas. 2. DE VIRTVTE, VERITATE ET MAIORITATE

Illa uirtus est maior ; ergo est 6o sine correlatiuis ueritas ab omni

[7.8.16.]

maior, quae est magis uera. Diuina uirtus est magis uera. Magis uera autem esse non potest magis ueris distinctis, ipsis existentibus una uitio separata. Ergo etc.

3. DE VIRTVTE, VERITATE ET AEQVALITATE

[7.8.17.]

| Illa uirtus est magis uera, in qua est maior aequalitas. V xr 588 De tertia distinctione] Tertia distinctio C ; Distinctio tertia 5,

589/595

Distinctio ista — dicemus] Hanc facimus sicut alias per uiginti rationes ex significa-

tishik.A

601 esse uerae] oz. M ; esse uera U ; esse CI ;Diuina uirtus est —

uerae] Virtus diuina etc. 74 uirtuosificans] uirtuificans MU 602 uirtuosificatum] uirtuificatum U 602/603 gloriosificatum] glorificatum Mj CIMS, U ; om. JÀ 603 uirtuosificare] uirtuificare L/U. gloriari] gloriosificate CI$,; uirtuosificatum — gloriari] oz. 4 608 Illa] Nulla MV/R, ; illa corr. ex nulla U maior — ueta] magis uera, quae est maior. Sed U ; magis uera] maior uera VR, 610 existentibus] add. del. alia manu uera ueritas IN ; add. uera ueritas Mis ; add. una unitas .$,

611 ueritas] unitas M

tate — distinctis] oz. R,

612/616 De uirtute, ueritate et aequali-

173. DE DIVINA VNITATE ET PLVRALITATE 229 Diuina uirtus est magis uera ; ergo in diuina uirtute est maior 615 aequa litas. |Maior autem aequalitas est per maiorem uirtuo- U 65v

sificantem, uirtuosificatum et uirtuosificare, simul distinctis, N 44va

et simul existentibus una uirtus unissima. Ergo pluralitas et per consequens trinitas. 4. DE VIRTVTE, VERITATE ET MINORITATE [7.8.18.]

620

Illa uirtus est magis uera, quae distat magis a minoritate. Diuina uirtus est magis uera ; ergo distat magis a minoritate. Magis autem uera esse non potest sine maiori uirtuosificante, uerificante, et qui de toto se ipso producat maiorem uirtuosificatum, uerificatum ab utroque maius uirtuosificare et ueri-

625 ficare processum,

simul distinctis, et simul existentibus una

essentia uirtuosissima | et uerissima. Ergo etc.

C 75vb

5. DE VIRTVTE, GLORIA ET MAIORITATE [7.9.16.] Nulla uirtus est maior gloria sine maiori agentia. Diuina uirtus est maior gloria ; ergo diuina uirtus non est sine maiori 63o agentia. Maior autem agentia est, quod Deus uirtuosus, gloriosus producat de se Deum uirtuosum, gloriosum, et' quod ab ipsis procedat Deus Spiritus uirtuosus et gloriosus, simul distinctis personaliter, et simul existentibus unus Deus et non plures. Ergo trinitas et unissima unitas.

6. DE VIRTVTE, GLORIA ET AEQVALITATE

[7.9.17.]

Nulla uirtus est aequaliter gloriosa sine aequali uirtuoso et glorioso. Diuina uirtus est aequaliter gloriosa ; ergo non esse U 66r est sine aequali uirtuoso et glorioso. Aequaliter autem ^ N 44vb etc. Ergo non potest | sine pluribus supposi|tis distinctis. | 7. DE VIRTVTE,

GLORIA ET MINORITATE

[7.9.18.]

uirNulla uirtus distat ab otiositate et minoritate sine ate otiosit ab distat uirtus Diuina issimo. tuosissimo et glorios issimo. glorios et o sissim uirtuo sine est non ergo ; tate minori et eca Virtuosissima et gloriosissima esse non potest sine intrins loquar, ita ut , extensa a sissim glorio et a, 645 agentia uirtuosissim per tria correlatiua intime distincta. Ergo etc.

623/ 622. uirtuosificante] uirtuificante U 624 uirtuosificate] uirtuificarte .U .$, U 632 Spiritus] Mis ; om. .M 629 maior] ozz. sed add. super lin. magis IN ; magis 642 gloriosissimo] «44. uirtuificate U. add. sanctus CIM ; sanctus Spiritus J;

619 minoritate] maioritate INM;s 624 uirtuosificatum] uirtuificatum

V onv

230

173. DE DIVINA VNITATE ET PLVRALITATE

8. DE VIRTVTE,

650

MAIORITATE

ET AEQVALITATE

[7.16.17.]

Nulla uirtus est maior sine maiori aequalitate. Diuina uirtus est maior ; ergo non est sine maiori aequalitate. Maior autem aequalitas uirtutis est, quod ipsa sit infinita et aeterna unitas, in qua sint maiora correlatiua aequalia et distincta. Quae correlatiua diuinas personas uocamus. 9. DE VIRTVTE, MAIORITATE ET MINORITATE [7.16.18.]

Nulla üirtus est perfecta cum

maiori minoritate.

Diuina

655 uirtus est perfecta ; ergo non est perfecta cum maiori minori-

tate. Ad consequentiam istius sequitur, quod sit perfecta cum maiori maioritate, quae possit esse, ut puta cum maioribus

correlatiuis immensis et aeternis, simul existentibus una maior

maioritas singularis uirtuosa.

IO. DE VIRTVTE, AEQVALITATE ET MINORITATE [7.17.18.] Omnis uirtus cum maiori aequalitate

| sui ipsius distat a

maiori minoritate. Diuina uirtus distat a maiori minoritate $

N 45fa

ergo distat cum maiori aequalitate sui ipsius. Maior autem

665

aequalitas, quam habere possit, est per distincta correlatiua,

cum quibus est tota actiua, ab omni uitio et otiositate disparata. Ergo etc.

II. DE VERITATE,

670

GLORIA ET MAIORITATE

[8.9.16.]

Omnis gloria quanto magis est uera, tanto est maior. Di [uina gloria est magis uera ; ergo quanto est magis uera, tanto est maior. | Ad consequentiam istius sequitur, quod in diuina gloria sint uere correlatiua distincta, ut puta uerus glorificans, uerus glorificatus et uerum glorificare, et quod simul sint una uera gloria simpliciter indiuisa, ab omni compositione remota.

I2. DE VERITATE, GLORIA ET AEQVALITATE [8.9.17.] 675

Omnis ueritas quanto magis est gloriosa, tanto magis est intrinsece coaequata. Diuina ueritas est magis glorio sa ; ergo est magis intrinsece coaequata.

Intrinsece autem non potest

652 ; uocamus] add. Ergo etc. CI; Diuina uirtus est — uocamus] etc. ;4 634 maioti minoritate] minoritate maiori INMys ; maiore minotitate R4 656 istius] add. syllogismi 17 662 maiori minotitate] minoritate maiori IN ; maiotrit ate minoti Mj, ; cum maioti — minofitate] distat in maiori minotitate cum maioti aequalitate sui ipsius .$; Diuina — minoritate] oz. CIAM 662/666 Diuina

uirtus distat — etc.] o». A 673 remota] adZ. et prolongata U ; add. Etgo etc. [e dd gloria est — remota] etc. ,4 616 magis] o». sed add. super lin. N ; 07.

V ror U 66v

173. DE DIVINA VNITATE ET PLVRALITATE

68 o

esse magis coaequata sine diuina trinitate coaequata, ut puta uerificans, glorians, qui de toto se ipso producat uerificatum, glorificatum et ab utroque uerificare, glorificare spiratum. Talis autem | aequalitas est per totam ipsam ueritatem et gloriam, et si essent quattuor personae aut duae, et non tres, esset destructa | magis uera et gloriosa aequalitas. I3. DE VERITATE, GLORIA ET MINORITATE

685

690

231

C 76ta N 45tb

[8.9.18.]

Omne illud, per quod diuina ueritas et gloria distant magis a minoritate, est necessarium. Sed hoc est per diuinam trinitatem. Ergo diuina trinitas est necessaria. Maior per se patet. Minorem sic probo : Quia in diuina ueritate et in diuina gloria sunt tria correlatiua tantummodo distincta, et ideo producens in producendo productum et producere ab utroque procedens, et hoc uere et gloriose, infinite et aeterne, cum sint infinitas et aeternitas, distant a minoritate per infinitam distantiam et per infinitam unitatem, essentiam et naturam. I4. DE VERITATE, MAIORITATE ET AEQVALITATE [8.16.17.)

69 vA

Illa ueritas est in Deo necessaria, propter quam habet in se

maiorem || aequalitatem. Sed hoc est per diuinam trinitatem ;

ergo in Deo trinitas est necessaria. Quoniam in quantum Deus est unum ens singulare absolutum, et Deus Pater producit de toto se ipso Filium, et ex totis ipsis procedit Deus Spiritus o o sanctus, sequitur uerissima aequalitas, quae est maior maiorie -4 tas, cum sit tota essentia diuina in tribus suppositis aequaliter permanens. Ergo etc. IS. DE VERITATE, MAIORITATE ET MINORITATE

V 12v

[8.16.18.]

Omne illud est necessarium in diuina ueritate, per quod sua 10 A maioritas distat magis a minoritate. Sed hoc est per diuinam trinitatem ; ergo trinitas diuina est necessaria. Maior per se patet. Minorem sic probo : Quia Pater est maior ueritas, qui de toto se ipso producit |Filium et ab utroque Spiritum sanctum. Et in simul relatiuae sunt distinctae personae, et communiter 7109 sunt una maior ueritas siue unitas, una essentia et natura.

16. DE VERITATE, AEQVALITATE ET MINORITATE [8.17.18.]

Omne illud, per quod diuina ueritas distat magis ab inaequalitate et minoritate, est necessarium. Sed hoc est per aequalitaueritate] Mj; ; uetitate corr. ex 688 in!] Mis ; oz. sed add. super lin. IN ; om. B 699 procedit] lin. IN ; om. p super add. sed om. ; Mis in?] B uetitas uirtute IN ;

ptoceditur INV/U ;producit M

U 67t

N 45va

232

173. DE DIVINA VNITATE ET PLVRALITATE

tem diuinae trinitatis; ergo diuina trinitas est necessaria. Maior per se patet. Minorem sic declaro : Quoniam. diuina ueritas est magis aequalis per hoc, quia tota consistit aequalis, eo quia Deus Pater, qui est ipsa tota ueritas, de toto se ipso

715

generat Deum Filium, permanens Deus Pater totus se ipsum, 72 o

eo quia ueritas est infinita et aeterna. Et sic de Filio, qui est totus genitus, remanente se ipso toto, licet Spiritus sanctus procedat de toto se ipso et de Patre, eo quia ipse Filius est tota ipsa ueritas. Et sic de Deo Spiritu, qui est totus indiminutus, cum. |sit tota ipsa ueritas. Ipsa autem ueritas est tota una in communi,

72

I

et aequaliter est diffusa, et permanens

tinctis personis.'

U 67v

in dis-

17. DE GLORIA, MAIORITATE ET AEQVALITATE [9.16.17.]

73 o

| Omne illud, per quod in diuina gloria est maior aequalitas, est necessarium. Sed hoc est per diuinam trinitatem ; ergo diuina trinitas est necessaria. Maior per se patet. Minorem sic ostendo : Maior aequalitas, quae possit esse in gloria, est quod ipsa gloria sit maior, quam aliqua alia gloria, | et quod habeat maiora tria correlatiua, et quodlibet ipsorum sit tota ipsa, ut

135

puta Deus Pater, qui est tota ipsa gloria, producit Deum Filium, qui est tota ipsa gloria, et ab utroque procedit Deus Spiritus sanctus, qui est ipsa | tota gloria. Talis gloria est uera et necessaria, et non impedibilis, cum sit maior, quam aliquod impedibile, et cum sit necessaria, ut probatum est.

I8. DE GLORIA, MAIORITATE ET MINORITATE

ITA

N 45vb

C 76rb

[9.16.18.]

Omne illud, per quod diuina gloria non potest esse minor,

74 o est necessarium. Sed hoc est per diuinam trinitatem; ergo diuina trinitas est necessaria. Maior per se patet. Minorem sic probo : Quia Deus Pater est maior, et sic de Deo Filio, qui est maior, et hoc idem est de Spiritu sancto, qui est maior. Cum quilibet autem sit maior persona, et simul sint una maior glo745 ria, quare sequitur per hoc impossibile esse, quod diuina gloria sit minor. Et si non esset trinitas, non esset impossibile, cum

sine tali trinitate ipsa gloria esset intrinsece uacua, otiosa et sine natura. IQ. DE GLORIA, AEQVALITATE ET MINORITATE

[9.17.18.] Omne illud, per quod diuina gloria esset | sine aequalitate, 313/725 est necessatium. Sed hoc — personis] etc. 4 718 permanens — ipsum] Deo Patre permanente se ipso M ; permanente Deo Patre toto se ipso 5, ; permanens Deus Pater totum (corr. ex totus) se ipsum Mj 734 Deus] oz. sed add. alia "uM Hd lin. IN ; om. Myy ; ipse U 739 non] oz. AU minor] maior AM,

1

U 68r

173. DE DIVINA VNITATE ET PLVRALITATE

233

esset ei minoritas. Sed hoc esset, si in gloria non esset trinitas. Ergo diuina trinitas est necessaria, cum sit impossibile in diuina gloria esse minoritatem. Maiorem sic ostendo : Quia sine aequalitate aut essent | in ipsa inaequalia, aut in ipsa

NN 46ta

755; nulla correlatiua, nulla actio intrinseca et nulla natura. Mino-

rem sic probo : Quia trinitas ponit aequalia correlatiua, quolibet existente tota ipsa gloria. 20. DE VNITATE,

AEQVALITATE

ET MINORITATE

[-.17.18.]

| Omnis unitas, in se habens maiorem aequalitatem, distat V 13v

76o per infinitam distantiam a maiori minoritate. Diuina unitas habet in se maiorem aequalitatem ; ergo distat magis a maiori minoritate. Quod diuina unitas habeat in se maiorem aequalitatem, sic probo : Quoniam nisi ipsa haberet in se maiorem aequalitatem per maiorem unientem, unibile et unire, simul 765 distinctis, simul existentibus ipsa unitas, sequeretur, quod ipsa unitas non haberet naturam maioritatis, sed minoritatis, aequalitatis. Et sic sequeretur contradictio, quod esset maior unitas et non maior, sed minor ; quod est impossibile. Minor autem probata est per ea, quae supra dicta sunt, et est satis 77o manifesta.

Diximus de tertia distinctione. Et multiplicauimus sexaginta conclusiones ad probandum diuinam unitatem et pluralitatem personarum. Per eundem autem modum possemus multiplicare rationes multas ad placitum secundum Tabulam Artis 775 generalis. Doctrina autem, quam dedimus, acuit, subtiliat et exaltat intellectum de ipsa habituatum ; et hoc, quia quodlibet principium generale supra tactum est ad hoc coadiuuati|uum.

N 46tb

IV De quarta distinctione

78o

Distinctio ista in decem partes est diuisa, scilicet : Vtrum

sit ; Quid est etc., ut supra tactum est. Per 'Vtrum' intendimus quaerere de unitate diuina et de diuina trinitate, et per 'Quid est' intendimus quaerere, quid est diuina unitas et quid est diuina trinitas ; et sic de aliis. Et primo de prima dicemus.

414 C£. not. ad lin. 62.

cd 956 ponit] habet 5; ; oz. NM; 753 diuina] coniecit U ; om. ceteri omnes «58 unitate] conieci? 44 etc. glotia] — esset hoc Sed ; CI etc. Ergo ad. gloria] 711/712 sexaginta] nouem Mis 5, ; add. rationes AM ; maiotitate ceZeri omnes seu U

U 68v

234

173. DE DIVINA VNITATE ET PLVRALITATE | r. DE VTRVM SIT

Quaeritur : Vtrum diuina unitas sit infinita ? Et respondendum est, quod sic. Ratio huius est, quia ipsa est sua bonitas optima absoluta, et est sua magnitudo maxima absoluta ; et sic de aliis. Ex quo sequitur necessarie, quod ipsa sit infinita 79» multiplicatio, infinita spiritualis | extensio, ut ita loquar, ab omni termino siue quantitate denudata. Et hoc significatum est per productionem supra dictam in diuinis, quoniam si ab aeterno in aeternum est productio per diuinam bonitatem, magnitudinem etc., necessarie sequitur multiplicatio et exten795 sio infinita, ab omni motu et mutatione disparata. Quaeritur : Vtrum diuinae personae sint tres, neque plures neque pauciores ? Et respondendum est, quod sic, ut in praedictis distinctionibus significatum est siue probatum; quoniam si essent plures paternitates, una limitaret aliam, in tanto 8oo quod non possent esse infinitae ; et sic, si essent | plures filiationes et spirationes.

V 14t

C76va

N 46va

2. DE QviD EsT Quaeritur : Quid est diuina unitas ? Et respondendum est, quod diuina unitas est substantia.infinita ab omni quantitate 8o; denudata. Ratio huius est, quia est absoluta bonitas, magni-

tudo etc. Quaeritur : Quid est diuina trinitas ? Et respondendum est, quod ipsa est infinita et aeterna paternitas, filiatio et passiua spiratio ; et hoc in praedictis distinctionibus ostensum est. 3. DE Qvo EsT

Quaeritur : De quo est diuina unitas ? Et respondendum est, quod ipsa est de se ipsa. Ratio huius est, quia est | de suamet absoluta bonitate, magnitudine etc. Etiam est de sua absoluta paternitate, filiatione et spiratione, ab omni compositione et 815; | materia denudata ; et hoc in praedictis distinctionibus significatum est. Quaeritur : De quo est diuina trinitas ? Et respondendum est, quod ipsa est de siraplicissima paternitate, filiatione et passiua spiratione ab omni compositione et materia denuda820 ta ; et hoc in praedictis distinctionibus ostensum est.

987 sua] suamet CLAVR, U ; summa M$, 988 sua] suamet Mj, VR, U ; summa M$, et est — absoluta] oz;. CI ; absoluta — absoluta] oz. 7A 811 suamet] sua JN 818 de] oz. NMjS$,

U6or

V 14v

173. DE DIVINA VNITATE ET PLVRALITATE

235

4. DE PROPTER QVID EST

Quaeritur : Quare est diuina unitas ? Et respondendum est formaliter, quod est per hoc, quia est de absoluta bonitate, magnitudine etc. Finaliter autem respondeo, quod est propter $25; absolutam paternitatem, filiationem et spirationem, ut sua productio | sit in tanto intrinsece permanens, sicut est in sua N 46vb essentia existens. Quaeritur : Quare est diuina trinitas ? Et dico, quod est formaliter per hoc, quia est necessaria paternitas, filiatio et spi83o ratio. Finaliter autem est, quia est Pater propter se ipsum et propter Filium et Spiritum sanctum, et e conuerso. 5. DE QVANTVM EST

Quaeritur : Quanta est diuina unitas ? Et respondendum est, quod ipsa est tanta formaliter, quanta est sua absoluta 835 bonitas, sua absoluta magnitudo etc., et est ab omni quantitate denudata, et per consequens ab omni materia. Quaeritur : Quanta est diuina trinitas ? Et respondendum est, quod est tanta, quanta est absoluta paternitas, filiatio et passiua spiratio. 6. DE QVALE EST Quaeritur : Qualis est diuina unitas ? Et respondendum est, quod ipsa est talis, qualis est sua bonitas, magnitudo etc., ab omni qualitate praedicamentali denudata. Quaeritur : Qualis est diuina trinitas ? Et respondendum est, 84; quod. ipsa est talis, qualis est sua optima bonitas, maxima magnitudo etc.

| 7. DE QVANDO EST

V 15t

Quaeritur : Quando fuit diuina unitas ? | Et respondendum U 69v est; quod ipsa non est de genere temporis atque motus, cum sit 85o immensa et aeterna et actus purus. Quaeritur : Quando fuit diuina trinitas ? Et respondendum est, sicut est dictum de diuina unitate. 8. DE VB1I EST

| Quaeritur : Vbi est diuina unitas ? Et respondendum est, C 76vb

et 855 quod ipsa non est de genere ubi, cum sit ab omni quantitate

est] om. VH, ; add. idest : Quate M ; add. in marg. 821 Propter quid] Quare CU 849 atque] neque CLAM ; et $, De Propter Quid siue Quare C ; siue Quare est I 854/859 Quaeritur : Vbi $53 De Vbi est] De Vbi. Similiter de Quomodo A est diuina unitas ? -unitate] oz. 74

236

173. DE DIVINA VNITATE ET PLVRALITATE

materia denudata. Ratio huius est, quia est immensa bonitas, magnitudo etc. Quaeritur : | Vbi est diuina trinitas ? Et respondendum est,

N 47ta

sicut responsum est de diuina unitate.

9. DE QvoMOoDo EST

Quaeritur : Quo modo est diuina unitas ? Et respondendum est, quod ipsa est per suum modum existendi et agendi, ut in praedictis distinctionibus significatum est. Quaeritur : Quo modo est diuina trinitas ? Et respondendum 865 est, quod ipsa est per hoc, quia Pater est tota diuina essentia siue unitas, qui de toto se ipso et de tota sua bonitate, magnitudine etc., producit Filium et cum Filio Spiritum sanctum, Patre optimante, et Filio optimante cum Patre ; et optimatus est per Patrem ; et Spiritus sanctus optimatus ab utroque 87o procedens ; et sic de modo maximitatis, aeternitatis etc.

IO. DE CvM Qvo EST

Quaeritur : Cum quo est diuina unitas ? Et respondendum est, quod ipsa est cum se ipsa, cum sua bonitate, magnitudine etc. : 87; Quaeritur : Cum quo est diuina trinitas. Et respondendum est, quod est cum se ipsa, quia Pater est cum se ipso formaliter et finaliter, et e conuerso de Filio et Spiritu sancto. Diximus de quarta distinctione. Et per ea, quae diximus potest humanus intellectus subtilis | et |profundus habere noti880 tiam de essentia Dei et de unitate Dei et de diuinis rationibus et etiam de diuina trinitate, Spiritu sancto adiuuante, in gratia cuius iste liber sit recommendatus. Ipse librum suscipiat, multiplicet et gubernet, cum sit factus ad sui laudem et honorem, 88

V 1zsv U 7ot

etiam ad honorem totius trinitatis et diuinae unitatis, diuinae

VA

bonitatis, | magnitudinis etc. Ad laudem et honorem diuinae unitatis et trinitatis finiuit Raimundus istum librum Parisius mense Martii anno I3IO incarnationis Domini nostri Iesu Christi.

861/862 Quaeritur — ipsa] oz. JA Quaeritur — Pater] Diuina autem trinitas, quod Pater, qui ;4 870 maximitatis, aeternitatis etc.] maximatis, optimatis etc. 5, ; aeternitatis etc.] optimitatis etc. Mis ; etc. 4A 871 De — est] Cum quo A 812/813 Quaeritur — est] oz. A 874 etc.] oz. IN 875/876 Quaeritur — est] et trinitas 74 871 et e conuerso — sancto] cum Filio et e conuerso etc. 4 879 profundus] fundatus CIM ; profundatus T7 883 et honorem] agZ. et M ; og. INM,, U 885 etc.] aZ. De fine huius libri U; Diximus de quatta — etc.] 0m. 4A 886 honorem] adg. Dei AM S87 Parisius] Parisiis /45, ; pariter Mis anno] aZZ. Domini CT 888 Christi] add. Deo gratias VU ;add. Amen CM^$, ; incarnationis — Christi] oz. 4

N 47tb

174 SERMONES

CONTRA Parisiis,

ERRORES 1311 IV

AVERROIS

AD SERMONES Sermones Parisiis,

conira

mense

CONTRA ERRORES AVERROIS PROLEGOMENA errores

Aprili anni

Auerrois 131r,

Raimundus quattuor

composuit

codicibus

nobis

notis unanimiter attestantibus in clausula finali. Quod confirmatur cátalogorum ac bibliographorum testimonio, qui huius operis compositionis locum et tempus commemorant (1). Praeterea Raimundus ipse in sermonum initio se illo tempore Parisiis uersatum esse refert (?). Sermones contra errores Auerrois semper numerati sunt inter genuina Raimundi opera ; quod affirmatur quattuor manuscriptorum testimonio. Catalogi et bibliographi de hoc opere referentes eius authentiam nequaquam in dubium uocauerunt : tamen nonnulli catalogorum auctores plurima Raimundi opera in indicibus suis allegantes sermones hic editos praetermittunt, exempli gratia PROAZA, catalogus codicis Ambro-

siani, DIMAs DE MiGUEL, WADDINGVS et NICOLAVS ANTONIVS ;

quae omissio originem ducit a. PROAZA, cuius indicem bibliographi modo nominati magis minusue exscripserunt (?). Inueniuntur uero Sermones contra. errores Awerrots iam in uetustissimo operum Raimundi indice, uidelicet in catalogo Electorii (r311) (4; inueniuntur etiam, ut adducam nonnullos testes antiquos, apud BoviLLVM (1511) (?) et apud AR1AS DE Lovora (1594) (5). Vlterius confirmatur operis authentia testimonio ipsius auctoris, Librum de fallaciis (ROL, op. 167 : De fallaciis, quas non credunt facere aliqui, qui credunt esse bhalosophantes contra purissimum actum. Dei uerissimum. e perjectissimum) allegantis, qui liber, genuinum Raimundi opus, prius compositus est, scilicet intra annos 1309-1311 (). Raimundum huius operis esse auctorem denique confirmatur tam argumentandi atque philosophandi modo quam libri scopo anti-auerroistico. Raimundus ipse huic operi nomen Sermonwm. imposuit; quippe quod decem dissertationes uel sermones continet astricto ordine compositos, mittendos uniuersitati Parisiensi et Philippo IV regi Franciae (5). Scribendi genere auctor utitur dialectico et apologetico.

(1) C£, exempli gratia, CA 19o ;Gl fi; Lo, col. 1107, VII : 11 ; Ot 149 ; PasQUAL I, Cap. XXVI : Pg. 290 ; Pla 195 ; MOG I, pg. 65 : Nf. 190

(2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)

C£. Initium libri

C£. Arós, Los Catdlogos : Pg. 19-21 ; pg. 25 ; p8- 28-29 Catalogus Electorii 116 (115) BovirLvs, pg. 38b An1As DE Lovora, Soro, pg. 59 C£. infra : De processu huius libri (44). C£. op. 168 : Cap. II. Cf. Initium libri ; cf. Pla 195 : Not. 178

240

PROLEGOMENA

In sermonum

initio Raimundus

genere anti-auerroistico

paucis uerbis de operis

disserit ostendendo,

unde

orti sint

Auerroistarum errores et quae in pericula inducant. Auerroes enim, cuius philosophia sensum et imaginationem non transcendit, uerae philosophiae naturam cognoscere non potuit, cuius argumenta diuinis attributis nituntur et cognitionem tantummodo sensibilem et imaginabilem transcendunt. Qua de causa Auerroes multas propositiones falsas atque erroneas attulit contra fidem catholicam directas. Auerroistae ergo ueram philosophiam ignorantes ueritatem duplicem esse docent, in quo principalis Auerroistarum error consistit : Vna ex parte enim cum sensu et imaginatione tantum intelligentes, falsam esse fidem catholicam affirmant, altera ex parte uero ut fideles christiani credentes hanc fidem catholicam ueram esse dicunt, quae duplicis ueritatis doctrina manifestam contradictionem implicat. Raimundus diu Parisiis commorans optime cognouit quantum periculum ex Auerrois erroribus oriretur. Idcirco Philippo regi Franciae ac uniuersitati Parisiensi supplicat, ut exstirpare uelint Auerrois errores Parisiis uigentes. Quodsi Saraceni infideles Auerrois errores reprobauerint, multo magis christiani id agant, ut dicti errores exstirpentur. Raimundus ipse in Sermonibus contra errores Auerrois se argumenta et solutiones allaturum esse promittit, quibus rationabiliter resistere intellectus humanus non possit. Deinde Raimundus in decem sermonibus, qui sunt decem capitula libri, decem Auerroistarum propositiones ab episcopo Parisiensi (!) condemnatas oppugnat, syllogismis argumentando et demonstrando proprium ac uere humanum intelligendi modum minime esse Auerroistarum cognitionem ad sensum et imaginationem restrictam, sed eam, ad quam christiani perueniant altissimis et absolutis principiis diuinis nisi. Sermones contra errores Auerrois integri ad nos peruenerunt ; compositi sunt lingua latina. Quorum sermonum traditio manuscripta in quattuor con-

sistit manuscriptis latinis ; quorum unum, uetustissimum, est saeculi XIV, unum saeculi XV, et duo, nouissima, saeculi

sunt XVII. ARIAS DE LoYvoLA (?) et IOHANNES A S. ANTONIO (3), illum

ut

uidetur,

secutus,

cuiusdam

operis

mentionem

faciunt,

quod intitulatur : "Sermones uarii contra errores, praesertim

(1) Quae propositiones continentur in 219 propositionibus a STEPHANO TEMPIER, archiepiscopo Parisiensi, Parisiis anno 1277 condemnatis. (2) ARrAs DE Lovora, Soro, p. 59 (3) IOHANNES A S. ANTONIO, pg. 45a : Nt. 390 (BUF)

PROLEGOMENA Auerroistarum', Barcinone ac liber hic editus.

exstantis,

24I quod certe idem est

Codicum nexus stemmate figuratur :

"d

x

XIV

N

XV

C

XVI

XVI

Mg,

P;s

Quod stemma his argumentis comprobamus. Communibus

uariis lectionibus mendosis et omissionibus codicum N M;; P; (01, 155, 1560, 158, 167, 217 et*, 328, 337. 341, 380) et propriis omissionibus, mendis atque mutationibus codicis C (4, 5 sublimis, 6, 9, 20, 28, 69, 79, 82/83, 95) adducti, duas traditionis familias discernimus, scilicet familiam codicum N M; P4, et codicem C. Codices M,4 P,4 communes mutationes et mendosas lectiones exhibent, quas codex N non habet (18, 26, 58, 134, I87, 215, 227, 241). Tamen codices M;; (21, 28, 33 non, 42, 44, 54)

et P,, (3 fuerit ualde, 5 sanctam, 17 extirpentur, 28, 30, 33 necessarie, 51/52, 55) ab inuicem non dependent. : Regula ergo recensionis est haec. Vbi familia codicum N M;

P,, contra codicem C concordat, eum textum recipimus, qui melius contextui respondet (9, 95, 156, 167, 306, 444, 445, 535). Vbi codices N C contra M;; P; concordant, textum codicum N € archetypi esse censemus (18, 26, 58, 134, 215, 227). Tribus locis, ubi omnes codices manifestam omissionem ex-

hibent, nos ipsi coniecturas fecimus (405, 408, 445/446).

242

PROLEGOMENA

Sermones contra errores Auerrois allegantur apud catalogos et auctores sequentes, quorum nomina in ordine chronologico enumeramus : Catalogus Electorii 116 (rr5); BoviLLus, pg. 38b ; AR1AS DE LOYOLA, pg. 59 ; CUSTURER, pg. 636 : XXII ; MOG I, 19: Nr. 190 ;IOHANNES A S. ANTONIO, pg. 45a : Nr. 390 (BUF) ; PasQUALT, Cap. XXVI : Pg. 290; Cap) ZOCXIP V Per 2225 BOovER, pg. 6ro : Nr. 22 ;HLF, pg. 306 : Nr. CLXIV ; KrrCHER, pg. 54 ; pg. 84 ; Lo col. 1107, VII : 11 ; PEERS, pg. 348 ; pg. 440 ; Ot 149 ; G1 fi ; Av 163 ; CA r19o.; Diaz v Diaz 1880; Pla 193 ; LLINARES 174 ; HILLGARTH II7, 342.

SERMONES

CONTRA AVERROIS

ERRORES

CODICES C

— Las Palmas (Gran Canaria), Biblioteca del Seminario, ms. Fray Totcaz I (XV .in.), f. r21-21v.

N

- Roma, Biblioteca Nazionale Centrale Vittorio Emanuele II, Fondo

Vittotio Emanuele 244 (XIV), f. 75vb-81vb. Mj, — München, Staatsbibliothek, Clm. 10588 (XVII), f. 8112-93vb. P,, — Patis, Bibliothéque Nationale, lat. 17829 (XVID, f. 4451-465t.

SERMONES SERMONES SERMONES SERMONES

CONTRA ERRORES AVERROIS

CONTRA AVERROEM* CONTRA AVERROISTAS*? VARII CONTRA ERRORES

PRAESERTIM

AVERROIS-

TARVM*

a b o

BoviLLUs, pg. 38b. VII : 11 ; CA 190 ; D1az vy Draz 1880; GI &; LLINARES 174 ; Lo col. 1107, Ot 149. ll AnrAs DE LOYOLA, pg. 59 ; IOHANNE S A S. ANTONIO, pg. 45a : Nt. 390 (BUF).

246

174. CONTRA ERRORES AVERROIS

Deus, cum tuis altissimis attributis

Incipiunt Sermones contra errores Auerrois. Cum Auerrois fuerit ualde sensibilis et imaginabilis in philosophia sua, et induxit multos errores contra.catholicam fidem, quae sublimis est secundum modum intellivA sanctam gendi cum altissimis diuinis attributis, idcirco facimus Sermones contra errores eius, ut ipsos declaremus ; quoniam per ipsos intellectus catho|licus saepissime offuscatur, et a suo fine proprio deuiat, et magis existit ad iudicium potentiarum IO inferiorum quam superiorum ; ratione cuius Auerroistae amittunt deuotionem, et de philosophia, quae consistit superius, ignorantiam habent. Raimundus existens Parisius, cognoscens magnum periculum per errores Auerrois multiplicatum, supplicat quantum 25 potest, excellentissimo domino Philippo, Francorum regi ac uenerandae Parisiensi uniuersitati siue facultati, quod errores Auerrois a ciuitate Parisius extirpentur. Quos errores promitto improbare et soluere tali modo, quod intellectus humanus meas rationes non poterit rationabiliter negare, cum suum 20 proprium subiectum sit intelligibile. Saraceni autem, licet sint infideles, Auerroim,

N 76ra

qui etiam erat Saracenus, lapidauerunt

propter errores, quos contra legem eorum inducebat ; nec rationes ipsius non est aliquis eorum ausus palam diuulgare. DE

25

30

MODO

INTELLIGENDI

ET CREDENDI

Humanus intellectus duobus modis intelligit. |Primus modus est cum sensu et imaginatione et etiam cum sua propria natura ; secundus est, quando intelligit cum diuinis rationibus et cum sua natura. Hoc dico, pro tanto quia consequaces Auerrois dicunt, quod secundum modum intelligendi fides catholica est impossibilis, sed credunt ipsam esse possibilem. Et ideo faciunt aequiuocationem in philosophia secundum modum credendi et intelligendi implicando contradictionem ; quia, quod necessarie intelligunt | non necessarie credunt, et e conuerso, ut si necessarie intelligis, quod sis homo, non neces-

25

sarie posses credere, quod non sis homo.

3 Auettois] Auerroes P, 8 sanctam] sacram P,

fuerit ualde] ualde fuit P,, 4 induxit] induxerit C sublimis] subtilis C 6 diuinis] oz. C 9 deuiat]

deuiauit e 13 Parisius] Parisiis Mj, P, 16 Parisiensi] Parisius IN ; Patisiensium P, 1" Parisius] Parisiensi Mj, P, extirpentur] extirparent P, 18 quod] quo M, P4, 20 intelligibile] intelligere C 21 etiam] et P5 ; ozz. Mig 26 etiam] oz. Mis Pis 28 consequaces] consecutiones D,,; sequaces Mi, ; consequentes C 29 Auettois] Auertoim C 30 est] sit P1, 33 necessarie!]

necessatio P,

non] oz. Mis

C yvy

N 76trb

174. CONTRA ERRORES DE PROCESSV

HVIVS

AVERROIS

247

LIBRI

Quattuor modis intendimus procedere in hoc libro. Primo recitabimus errores Auerrois. Secundo maximas faciemus, et ipsas declarabimus. 4o Tertio dicemus et ostendemus opiniones Auerrois, et ipsas soluemus. Quarto contra ipsum syllogizabimus. Istos autem quattuor modos intendimus deducere in quolibet sermone. Etiam intendo praedicare contra ipsos errores cum libro, quem feci De 45 fallaciis et cum aliquibus aliis. Et primo de primo. I

I. Ait Auerrois : Deus non est infiniti uigoris. 2. Quod Deus non potest, nihil est. Quod ista sit uera, sic probo : Quod Deus non potest, aut est substantia aut est accidens. Substantia non est, cum nulla substantia sit potentior 5o substantia Dei. Et quia subtantia non est, accidens esse non potest, cum nullum accidens sine substantia possit esse. Est ergo nihil, quod Deus non potest. Ad quod sequitur, quod diuina potestas absoluta est ; et si absoluta est, infinita est.

3. Auerrois negauit, quod Deus non sit infiniti uigoris, 5; pro tanto, quia ens infinitum non compatitur aliud infinitum neque | finitum, quia implicaretur contradictio. Etiam considerauit, uel considerare potuit, quod Deus non potest extendere, neque aliquod corpus in infinitum, et huiusmodi. Ad quod respondendum est, quod Deus non potest produ6o cere aliud | distinctum a se per essentiam, quoniam non est possibile duas infinitas essentias diuersas esse, quia una aliam limitaret. Et ideo Deus non est impotens, si non producat infinitum, a se distinctum per essentiam. Et sic de caelo, cum

non sit capax infinitae magnitudinis, eo quia corpus est. 6s Verumtamen, si caelum posset esse capax, diuina actio posset ipsum immensare, cum sit absoluta, ut supra probatum est. Dico autem, quod non est inconueniens neque impossibile, 44/45 Liber de fallaciis, quas non credunt facere aliqui, qui credunt esse philosopbantes contra

purissimum. actum. Del, uerissimum et. perfectissimum (Parisius 1369-1316). ROL, 45 Inter alios libros praeprimis notandi sunt : Declaratio Raimundi per op. 167. qaodum dialogi edita contra aliquorum philosophorum et eorum sequacium erroneas opiniones et damnatas ab. Episcopo Parisiensi (Liber de articulis Parisiis damnatis) (Parisius, 14.

Februarii 1298). Ed. KercnER ; Liber de odo naturali intelligendi (ROL, op. 161) ; Liber reprobationis aliquorum errorum. .Auerrois (ROL, op. 164); Disputatio Rai66 Sermo I patagtapho 2 quundi et "Auerroistae (op. 168).

44 pfaedicate] procedere Mi; 43 Etiam] Et Mj; P, C 42 ipsum] ipsos Mis 54 non] oz. 51/52 cum nullum — quod] adeoque P1; ipsos] istos Mis 58 Etiam] Et Mj5 P4 C 56 neque] nec Mj; C 55 aliud] ens Ps Mis 65 posset esse] esset P5 61 possibile] impossibile NM; P;; in] ozz. Mis Pis

(GIA

N 76va

248

174. CONTRA ERRORES

AVERROIS

quod Deus infinitus producat de se ipso Deum infinitum, cum sua natura sit infinita, et sic de sua potestate ; producto autem 7o et producente remanentibus idem Deus infinitus et essentia indiuisa, ipsis tamen distinctis relatiue. 4. Omne illud, per quod Deus distat magis a compositione, est necessarium. Sed hoc est per suam potestatem infinitam ; ergo sua potestas infinita est necessaria. Maior per se patet. 75 Minorem sic probo : Quia si potestas Dei est infinita in duratione et non intrinsece in possificatione propter se, necessarium est; quod essentia ipsius potestatis sit diuisa, et composita ex infinito posse et finito ; quod est impossibile. Concluditur ergo, quod diuina potestas est infiniti uigoris. 8o Omne illud, per quod diuina potestas et aeternitas sunt magis per actus eorum aequales, est necessarium. Sed hoc est, si diuina potestas est | simpliciter infinita ; ergo diuina potestas N est simpliciter infinita. Maior per se est euidens. Minorem sic declaro : Quoniam si potestas eius sit infinita propter se 8 j ipsam sicut aeternitas, tantum potest possificare, quantum

76vb

aeternitas aeternare ; ergo etc.

Omne illud, per quod diuina potestas est magis idem cum diuina bonitate, magnitudine et aliis rationibus, est necessarium. Sed hoc est, si sit infiniti uigoris ; | ergo necessario est ( :3y 9o

infiniti uigoris. Minorem sic declaro : Quoniam, si ipsa potestas non est infiniti uigoris, sequitur, quod non est cum infinitate una diuina bonitas, magnitudo etc., sed cum finitate ; quod est

impossibile. Omne illud, per quod diuina potestas est magis intelligibilis D 5 et amabilis, est necessarium. Sed hoc est, si ipsa potestas est infinita; ergo ipsa potestas est necessarie infinita. Maior manifesta est. Minorem sic declaro : Quoniam si ipsa est infinita, sua intelligibilitas et amabilitas est infinita existens actu ; et si non, existit in potentia ; quod est impossibile. IOO Omne illud, per quod diuina bonitas, magnitudo etc. possunt habere maiores actus intrinsecos, est necessarium. Sed hoc est, si diuina potestas sit infinita ; ergo necessarie diuina potestas est infinita. Maior per se est manifesta. Minorem sic probo : Quoniam si di[uina potestas est infinita, suus proIO

j prius actus secundarius, ut ita loquar, scilicet posse, est infini-

tus; cum quo diuina bonitas potest habere actum proprium

infinitum, scilicet bonificare, et magnitudo magnificare ; aliter non etc. o

Probauimus, quod diuina potestas est infinita. Si uero aliquis uelit improbare, quod probaui, arguat syllogizando contra 69autem]tamen C — *9 Concluditur ergo, quod] Ergo C 82/83 ergo — infinita] oz. C 84 sit] sic NM; 95 ipsa] diuina C 102/103 ergo — infinita] 0. P3s 105 secundarius — loquar] secundarius ut prima loquitut corr. in zarg. in intrinsecus Pi,

N 77ta

174. CONTRA ERRORES

AVERROIS

2409

praedictos syllogismos ; et tunc patebit, cuius conclusiones

erunt falsae. Et sicut dictum est de primo sermone, ita de aliis requiro, quod contra me, si possint, aliqui syllogizent. II

I. Deus non est causa efficiens angeli. 2. Quod Deus non facit, non est bonum. Ista maxima per se nota est ; tamen ipsam uolo declarare. Quod illud, quod Deus non facit, non sit bonum, sic probo : Deus est ens singulare absolutum ; et sua bonitas et ipse sunt idem per essentiam et naturam. Ex quo sequitur, quod diuina bonitas sit absoluta. 12e. Non autem | esset absoluta, si aliquod bonum esset factibile per se aut per aliud, et non per ipsam, eo quia diuina bonitas non esset finis ipsius boni factibilis ; et sic de Deo ; quod est impossibile, cum Deus sit finis absolutus omnium. 3. Cum omne factibile sit considerabile per sensum et imagi-

II5

n2 vA

(GrswrEe

nationem, et deducatur de potentia in actum, et angelus sit spiritus, Commentator Aristotelis considerauit, quod sit

aeternus et dixit, quod angelus non est effectus Dei. Concedo autem, quod substantia spiritualis non deducitur

130

de | potentia ad actum, eo quia non est in motu successiuo, N 77tb cum non habeat partes anteriores neque posteriores. Nego autem, quod sit aeternus, cum mundus

non sit aeternus, ut

probabo. Quod angelus sit effectus Dei, per praedictam maximam est manifestum, quoniam angelus naturaliter est bonus, cum

habeat

intelligere,

amare,

posse,

et huiusmodi.

Etiam

intendo probare, quod angelus sit effectus Dei; et hoc per quinque syllogismos. 4. Omnis bonitas magna est ratio bono, quod producat magnum bonum. Diuina bonitas est magna ; ergo est magna ratio Deo, quod producat magnum bonum. Maior per se 140 patet. Minorem sic declaro : Si angelus est effectus Dei, est magis bonus effectus, et Deus est magis bona causa ; si non, sequitur oppositum, et maior propositio est falsa ; quod est impossibile. Ergo etc. Omne illud, per quod diuina potestas est magis causa actiua, necessarium. Sed hoc est, si Deus sit efficiens, et angelus est 145 effectus ;ergo Deus est efficiens, et angelus effectus. Maior et minor per se sunt euidentes.

Omne illud, per quod Deus est magis intelligibilis et amabilis ab angelo, est necessarium. Sed si Deus sit efficiens, et — syllogizent] 113 requiro — syllogizent] potest dici suo modo C ; quod contra ozz. sed add. absoluta] — Non 120 Dis nt syllogize me, ut si aliquid possint contra 123 et] om. sed add. super lin. IN ; om. Mis Pis (5 super lin. Quod non esset P; 146 ergo Deus — effectus] 134 Etiam] Et Mis P; dixit] aZ. autem C 149 ab angelo] oz. sed add. in marg. IN.Mas ; om. Pis 074. P1g C

250 150

174. CONTRA ERRORES AVERROIS

angelus effectus, magis est intelligibilis et amabilis ab angelo ; ergo necessarium est, quod Deus sit efficiens, et angelus effectus. Maior et minor per se patent. Impossibile est, quod sit bonum, Deum

155

16 o

non esse

| causam C 14v

efficientem angeli; ergo Deus est causa efficijens angeli. Impossibile est, quod inter Deum et angelum sit dare extraneum medium, cum Deus et angelus sint entia spiritualia. Et quia differunt per essentiam, et Deus non sit recipiens ab angelo aliquid, actiuat ipsum totum et efficit ipsum, cum sua actio sit infinita. Aliter Deus et angelus non haberent participationem, nisi per aliquod medium extraneum ; quod est impossibile.

N 77va

IH

I. Deus non potest esse nec agere sine angelo et sine caelo. 2. Quod Deus non magnificat, magnum non est ; quia si esset magnum, aut esset magnum per se, aut per aliud praeter mag165

nitudinem Dei ; quae magnitudo esset actu finita et in potentia infinita, cum

competat

ei infinitas, ut sit absoluta,

cum

sit

idem cum Deo, qui est ens singulare infinitum et absolutum. Probatum est ergo, quod illud, quod Deus non magnificat, magnum non est.

170

S)

fuit falsa et erronea,

185

3

3. Commentator autem Aristotelis considerauit, quod Deus non potest esse nec agere sine angelo et sine caelo, eo quia oportet ipsum omnino esse causam et finem omnium entium. Aliter non posset esse, neque haberet agentiam, cum relatiue se habeant. In hoc autem fuit sensibilis et imaginabilis. Et positio sua per hoc quia Deus

non

fuisset per se,

neque propter se simpliciter, sed propter aliquid aliud. Quod est impossibile, cum sit cum suis rationibus absolutis, cum quibus est perfectus intra se, in tanto quod extra se non indiget aliquo. 4. Omne illud, per quod Deus est magis magnus, est necessarium. Sed si Deus possit existere et agere sine | angelo et sine caelo, est magis magnus ; ergo necessarium est, quod possit existere et agere sine angelo et sine caelo. Maior per se patet. Minorem sic probo : Quia, quod per se simpliciter est |et per se simpliciter agit, plus est, quam si per se non possit existere et agere.

Omne illud, per quod Deus distat magis a paruitate, est

158 et angelum] oz. NM; P,

aliquid] aliud INM;, P4,

156 spiritualia] superiora INM;s P,s

ipsum] oz. P, C

163/166 et in — infinita]

158

ozz. C 16? infinitum et] o». NM, P,, 195 imaginabilis] «4d. error Mj 179 perfectus] perfecte NM, 180 aliquo] a4. alio P, 185 patet] est euidens C 187 et] neque N ; nec Mj; P3,

N 77vb

Gusr

174. CONTRA ERRORES AVERROIS

251

necessarium. Sed si Deus possit per se existere et agere, distat 19o magis a paruitate ; ergo necessarium est, quod possit existere et agere sine caelo et sine angelo. Maior et minor per se patent. Omne illud, per quod Deus potest magis diligere suam existentiam et agentiam, est necessarium. Sed hoc est, si possit existere et agere sine angelo et sine caelo; ergo necessarium caelo. I9 vA est, quod possit existere et agere sine angelo et sine Omne illud, per quod Deus est ens magis necessarium, est necessarium. Sed hoc est, si possit existere et agere sine angelo et sine caelo; ergo necessarium est, quod possit existere et agere sine angelo et sine caelo. 200

Omne

ens, existens

actus purus,

potest existere et agere

sine angelo et sine caelo ; ergo Deus potest existere et agere sine angelo et sine caelo. IV

20;

210

215

220

r. Deus non fecit mundum. 2. Quod Deus non fecit, nihil est ; quia, si esset aliquid, actio diuina esset finita ;quod est impossibile, ut in secundo sermone significatum est. 3. Commentator intendit negare |mundum esse creatum. Et N 78ra ipsam negationem facit per sensibile et imaginabile, cum creatio non sit sensibilis neque imaginabilis. Et negat creationem, ut Deus ab aeterno non sit otiosus, et quia esset mutabilis, si fecisset, quod prius non faciebat, et huiusmodi. Posito autem, quod mundus sit nouus, neque propter hoc Deus ab aeterno erat otiosus, eo quia Deus Pater producebat Deum Filium, et simul spirabant Spiritum sanctum, et hoc infinite et aeterne, ut probabimus in sermone trinitatis. Item : Neque propter hoc Deus fuit mutabilis, quia creauit mundum, cum nouum et finitum non possit | immutare aeternum et C r5v infinitum, cum effectus non possit contra suam causam. 4. Omne illud, per quod singularitas diuinae aeternitatis esset deteriorata, est impossibile. Sed hoc est, si mundus sit aeternus ; ergo impossibile est, quod mundus sit aeternus. Maior satis est clara. Minorem sic declaro : Si mundus esset aeternus, omnes species essent aeternae, ut puta species hominis, asini, Saturni, Iouis etc. ; cum quaelibet stella sit suamet

205/206 Sermo II patagtapho 4

215 Sermo VII

195 angelo — caelo] caelo 194 angelo — caelo] caelo NM; ; caelo et angelo P5 215 ptobabimus] ptobauimus Mis Pis 209 Et] etiam IN et angelo P; P,4; cum nouum Mis 217 cum nouum et] cum nouum autem IN ; nouum autem 221 ergo — aeternus] oz. C 219 quod] a44. diuina IN et?] oz. IN.Mas P35 224/225 cum quaelibet — ideo] ideoque Did

252

174. CONTRA ERRORES AVERROIS

225 Species ; et ideo quot essent species, tot essent aeternitates ; ergo ete.

250

Omne illud, per quod diuinae rationes sint inaequales, est impossibile. Sed si mundus esset aeternus, essent inaequales; ergo impossibile est mundum esse aeternum. Maior est euidens per se. Minorem sic probo : Quia si mundus esset aeternus, sola diuina aeternitas esset causa infinita, eo quia causaret aeternitates infinitas in duratione ; diuina autem bonitas non, quia

225

240

non haberet effectum infinitum in bonificatione, | neque magnitudo in magnificatione, neque potestas in possificatione, et sic in aliis ; cum sit impossibile, quod mundus habeat infinitam bonitatem, magnitudinem etc. Et quia praedicta inaequalitas est impossibilis, necessario sequitur, quod mundus sit nouus. Omne illud, per quod Deus est ens magis bene agens cum ordinata potestate, est necessarium. Sed hoc est, si mundus est nouus ; ergo necessarium

est, quod sit nouus.

N 78rb

Probatio

maioris : Quia in Deo potestas absoluta et ordinata sunt idem cum diuina bonitate et cum diuina magnitudine etc. Probatio minoris : Quia si mundus est nouus, possibile est, quod sit alia uita et beatitudo hominum aeterna, ad quam mundus, in quo 245 sumus, est ordinatus et in ipsa quietatus. Sed si mundus esset aeternus, non, quia alia uita esse non posset, cum

250

sic declaro : Quia, si mundus 25 5

260

non esset

primus homo nec ultimus, neque.resurrectio hominum ; nec iustitia Dei haberet subiectum. Et quia omnia ista sunt impossibilia, ergo etc. Omne illud, per quod Deus est magis cognoscibilis et amabilis quoad suam bonitatem, magnitudinem etc., est necessarium. Sed hoc est, | si mundus est nouus ; ergo necessarium est, quod mundus sit nouus. Maior per se patet. Minorem

est nouus, diuina bonitas, etc.

magis bene agit. Ad quod sequitur, quod sit magis cognoscibilis et amabilis per magis bonam agentiam, quam per minus bonam. Omne illud, per quod diuina potestas magis ambit suum

effectum, est necessarium. Sed |hoc est, si mundus sit creatus ^ N 78va

ergo necessarium est, quod mundus sit creatus. Maiorem sic

declaro : Quia, si non comprehenderet magis suum effectum,

Deus contradiceret sibi ipsi, in quantum non esset magis causa ; quod est impossibile. Minorem sic declaro : Quia si

26 vA

Cir6r

mundus est creatus, nihil est subiectum diuinae potestatis, et

obiectum diuini intellectus et etiam ens, quod est actu, et quod

221 add. ens 260

sint] sunt Mj; P, 231 aeternitas] bonitas corr. super Jin. in aeternitas IN $ bonitas Mj, esset] essent Mj, 237 sit nouus] non sit aeternus C 238 magis] oz. C 241 in Deo] ideo Mj; Pj, 246 esse non posset] oz. C ergo — creatus] oz;. C 261 suum effectum] oz. C 264 est creatus] oz.

ved babet lacunam C

265/266 et quod est in potentia] quod est impossibile C

174. CONTRA ERRORES AVERROIS

253

est in potentia. Et quia extra istos tres terminos nihil est, ergo diuina potestas ambit et comprehendit quidquid est. V

I. Deus non intelligit singularia. 2. Quod Deus non intelligit, nihil est. Maximam istam sic 27o declaro : Diuinus intellectus est finis omnium,

cum sit Deus.

Et per consequens est finis particularium, eo quia intelligit ea, quorum est finis ; aliter non posset esse finis eorum. Item, nisi diuinus intellectus intelligeret particularia, non esset infinitus, sed terminatus ; nec inter ipsum et ignorantiam esset infinita 275 distantia ; quod est impossibile. 3. Auerrois considerauit, quod Deus non intelligit particularia, per hoc quia tunc oporteret, quod suus intellectus esset materiatus et esset ei dedecus ; et intelligeret in instanti et successiue, cum particularia sint generabilia et corruptibilia, 280 et huiusmodi. Ad hoc autem sic respondendum est : Intellectus autem diuinus est absolutus, et est idem cum diuina bonitate, magni-

tudine, aeternitate, potestate etc., quae sunt rationes absolu-

tae ; et ideo non est necesse, quod sit materiatus, si intelligat

285 particularia. Et sic potest dici, quando dicitur, quod | esset ei C 16v

dedecus, quia effectus non deteriorat suam causam, siue suum finem. Et si effectus de|terioraret suam causam, sic finis, N 78vb existens causa, esset deterioratus ; sicut Deus, intelligendo

párticularia, cum Deus sit finis. Quando uero dicitur, quod 29o Deus intelligeret in instanti et successiue, non habeo pro inconuenienti, cum suum intelligere sit purus actus aeternus habens actionem infinitam, cum qua intelligit omnia in instanti; et intelligit successiue, quia causat successiones in rebus mobilibus. 4. Omne illud, per quod diuinus intellectus est magis causa 295 bona, magna etc., est necessarium.

Sed hoc est, si intelligat

particularia ; ergo necessarium est, quod Deus intelligat particularia. Omne illud, per quod diuinus intellectus et diuina aeternitas 5oo distant magis ab ignorantia et nouitate, est necessarium. Sed hoc est, si Deus intelligat particularia ; ergo necessarium est, quod Deus intelligat particularia. Omne illud, per quod Deus est magis intelligibilis et amabilis, est necessarium. Sed hoc est, si intelligat particularia.

21 opotteret] oportet C 276 intelligit] intelligebat C 274 sed] add. esset C ozz. C 281 est] bic omnes codd. uidentur aliquid omittere. ' 992/293 omnia — intelligit] 303/305 Omne illud 301 si] aZ. Deus P5 297/298 ergo — particularia] oz. C C — particularia] ozz. M;, ; Etgo necessatium — particularia] ozz. P,3

254

174. CONTRA ERRORES

55; Ergo

necessarium

est,

quod

Deus

AVERROIS intelligat

particularia.

Omne illud, per quod ordo totius uniuersi est in maiori fine,

351 o

est necessarium. Sed hoc est, si Deus intelligat particularia ; ergo necessarium .est, quod Deus intelligat particularia. Si diuina aeternitas gubernat totum uniuersum, diuinus intellectus intelligit totum uniuersum ; ergo intelligit particularia, eo quia est idem cum aeternitate. VI

I. Deus non potest, quod non est in actu, nec in potentia. 2. Deus non diligit se esse impotentem. Ratio huius est, quia diligit se esse omnipotentem absolute ; aliter diligeret contra 3I VA se ipsum ; quod est impossibile. Et ideo sequitur, quod diuina potestas est absoluta, cum sit idem cum sua uoluntate. 3. Auerrois autem negauit, quod Deus non potest de nihilo aliquid ; et consi|derauit, quod illud, quod non est in actu nec in potentia, est nihil. 320 Sed ad hoc respondendum est, quod diuina | Beiscaper hoc quod est absoluta, ambit omnes tres terminos, securi quod supra dictum est, et ambit ipsos sic subiectiue possificando, sicut diuinus intellectus obiectando ; et hoc bonum, mag-

num etc. est, cui bono, magno etc. nihil potest resistere. Ratio 32 vA huius est, quia sunt rationes absolutae, in superlatiuo gradu existentes et agentes. 4. Omne illud, per quod diuina potestas est magis potens, est necessarium. Sed hoc est, si Deus potest quod est et quod non est ; ergo necessarium est, quod Deus possit quod est et 33o quod non est.

Omne bonum, quod Deus potest, est uirtuosum. Sed bonum est, quod Deus possit quod est et quod non est ; ergo uirtuosum est, quod Deus possit quod est et quod non est. Quod est nihil, nihil potest. Sed quod non est in potentia

33; nec in actu, nihil est ; ergo quod non est in potentia nec

in

actu, nihil potest. Ad consequentiam istius sequitur, quod nihil non potest impedire diuinam potestatem, nec etiam aliquid, cum diuina potestas ambiat omne, quod est. Nulla potestas absoluta impediri potest. Potestas Dei est 54o absoluta ; ergo potestas Dei impediri non potest. Si tantum, quantum diuina potestas est, potest, magis bonum est bonum ; ergo diuina potestas potest, quod est in potentia et in actu, et quod non est. 321/322 Sermo IV paragrapho 4

306 quod] a4Z. diuinus C

317/318 non potest — aliquid] possit aliquid de nihilo 33* nihil] oz. INMj, P4, 341 est] ozz. IN

"o , 328 Deus] oz. IN M, P3,

13

L'13

N 79ta C x7f

174. CONTRA ERRORES

AVERROIS

255

VII

345

I. Deus non est trinus. 2. Nulla substantia habet naturam sine unire ; quia natura non potest esse sine agere ; nec agere potest esse sine agente et

agibili, cum relatiue se habeant. Quam relationem oportet esse in diuina natura in superlatiuo gradu, sicut ipsa natura. In superlatiuo gradu autem | non potest esse sine distinctione N 791b 359 inter agens, agibile et agere, quoniam distinctionem etiam oportet esse in superlatiuo gradu. Et quia substantia Dei est una, et hoc unissime, oportet necessario, quod ipsa habeat naturam unissimam per unientem unissimum | et per unissi- (Dbrory: mum unibile et unire, in tanto quod unissimans de toto se ipso et de sua natura producat unissimatum, et ab utroque proce355 dat unissimare. Ista autem tria supposita sunt una substantia et una natura diuina, quia sine ipsis diuina substantia non potest habere naturam. 3. Auerrois negat in Deo trinitatem, quia considerat, quod 360 si substantia diuina esset trina, esset ex pluribus essentiis aggregata siue composita ; quod est impossibile. Etiam quia non oportet dare distinctionem in substantia Dei inter intelligentem, intelligibile et intelligere, cum Deus sit intelligens, et est ipsemet intellectus, et sic de suo intelligere, sine multi36 vA plicatione suppositorum. Ad hoc autem sic respondendum est : Substantia diuina est infinita et aeterna ; ex quo sequitur, quod sit una singularis absoluta, non aggregata, neque composita ; quia si sic, haberet plures partes differentes per essentiam, infinitas et aeternas ; quod est impossibile, cum partes non sint eiusdem generis. Ipsa autem substantia est simplex, habens naturam simplicissimam unissimam ab omni aggregatione et compositione disparatam, et per consequens ab omni materia et accidente, ut supra significatum est. Et ideo, cum uniens sit infinitum et aeab utroque 575 ternum, et de toto se ipso producat unissimatum, unissimare |procedente, neque propter hoc sequitur aggregatio N 79va siue compositio in ipsa substantia ; quia aggregatio siue compositio non sequitur, nisi ex partibus finitis et nouis in substantia subsistens sub quantitate, qualitate et aliis praedicamentis. 280 Ad secundam uero rationem sic respondeo : Concedo, quod intelligens, intelligibile et intelligere in Deo non differunt 374 Sermo VII paragtapho 2 346 potest esse?] esse potest Mi; ; esse] oz. sed add. in marg. IN ; om. sed add. super 359 quia] et C 353 unientem unissimum] unitatem unissime C Jin. Pig 363 intelligi362 non oportet dare] dare non oportet M;; ; non debet dare C 371 368 non] oz. sed add. in marg. IN ; numero Mis bile] intelligibilem C 380 Concedo] Z4. autem IN Mis P3; autem] namque C

256

174. CONTRA ERRORES AVERROIS

per essentiam, cum sint idem intellectus. Sed quia relatio est in ipso intellectu ens reale ab omni confusione disparatum, necessario sequitur distinctio, sine qua relatio ipsa | non esset 38 vA

C 18tf

ens reale, sed figmentum, et quia ipse intellectus esset uacuus,

otiosus et sine natura ; quod est impossibile. 4. Omne illud, per quod diuina unitas habet naturam,

est

' necessarium. Sed hoc est per coessentiale unire ; ergo coessentiale unire in natura diuina est necessarium. Maior et minor 299 per se patent. Ad consequentiam autem earum sequitur diuina trinitas.

395

Omne illud, per quod diuina unitas distat magis ab otiositate et uacuitate, est necessarium. Sed hoc est per productionem in diuinis ; ergo productio in diuinis est necessaria. Omne illud, per quod diuina unitas est magis potens, est necessarium. Sed hoc est per unientem possificantem ; ergo uniens possificans est necessario. Ad consequentiam istius sequitur unissimatum possificatum ; et sic de tertia persona ; et quod potestas tanta est in producendo, quanta est sua exis-

400

tentia ; et sic de unitate. '

Omne illud, per quod diuinus intellectus magis intelligit in sua u[nitate, est necessarium.

Sed hoc est, si intelligat in N 79vb

se ipso tria correlatiua distincta, scilicet intelligens, intelligibile et intelligere; ergo ipsa tria correlatiua sunt in ipso 405 intellectu necessario. Minorem sic probo : Quoniam plus obiectat intellectus, si intelligat plura distincta et quod simul sint unus intellectus, quam si intelligeret essentiam ipsius intellectus, et non actionem neque naturam. Maior autem per se patet.

Omne illud, per quod diuina uoluntas diligit magis se esse unam, est necessarium. Sed hoc est, si diligat in se tria correlatiua ; ergo tria correlatiua in ipsa sunt necessario. Maior per se patet. Minorem sic probo : Quia diligit semetipsam quoad unitatem essentiae et diligit 1n se ipsa amantem, qui est 415 ipsa tota essentia, et sic de amato et amare, cum quibus diligit 1n se ipsa suam unitatem et naturam et cum quibus tantum diligit suam intrinsecam agentiam, sicut suammet existentiam. 410

VII

420

I. Deus non est incarnatus. | 2. Si non est incarnatio, inter Deum et uniuersum non est

ultima perfectio, quia Deus non esset causa perfectissima, posito quod non esset effectus perfectissimus, cum causa sine

382 sint idem] sit idem P4, ; idem sit C 383 omni] oz. «ed add. in marg. IN ; oz. sed add. super lin. Mig 405 Minorem] conieci ; Maiorem IN M; P,4 C 406 quod] quae M;; ; quia C simul] similiter Mj, P, 408 Maiot].conieci ; minot 414 est] cum C INUM3s Pis C.

C 18v

174. CONTRA ERRORES AVERROIS

257

effectu esse non possit. Et quia dignum et iustum est, quod Deus sit causa perfectissima, dignum et iustum est, quod sit effectus perfectissimus ; qui effectus sit medium inter Deum et 42 vA uniuersum, ut sequatur ultima perfectio. Hoc autem non posset esse, nisi sit incarnatio ; quoniam Christus in quantum est unum suppositum, habens tres naturas, diuinam, animam

rationalem et corpus humanum, comprehendit omnes naturas, et ponit uniuersum in ultimata perfectione ; et non est, qui talem ultimam perfectionem possit impedire. Deus autem non, 430 quia impediret suum ultimum |effectum ;quod est impossibile. Nec uniuersum, quia impediret suam ultimam perfectionem, quae consistit per participationem, quam habet cum diuina natura ; quod est impossibile. 3. Negauit Auerrois incarnationem, per hoc quia cogitauit 435 ipsam esse impossibilem, et quod Deus esset deterioratus per ipsam incarnationem ; et imprudens ignorauit ultimum finem uniuersi. Et ideo sic respondeo. Et primo ad primum. Auerrois autem fuit homo sensibilis et imaginabilis, quia 440 omnes suae rationes procedunt per sensum et per imaginationem. Et ideo quid mirum, si negauit incarnationem ? Quia secundum naturam impossibile est, quod ens infinitum et ens finitum sint unum suppositum. Non autem est impossibile, quod diuinae rationes et actus earum, qui possunt causare optimum, et maximum etc. effectum, illum causaunissimum, 445

N 8ota

rent, ut totum uniuersum sit exaltatum in fine ultimato, ut

quaelibet ratio sit causa unissima. Et ideo, cum quaelibet ratio diuina sit absoluta, quid est, quod possit impedire, quod quaelibet non sit causa absoluta ? Quia si sic, quod non est 450 absolutum, impediret quod est absolutum ; quod est impossibile. Quando dicit, quod Deus esset deterioratus siue imprudens : Non sequitur ; quoniam ens infinitum et aeternum deteriorari non potest | per ens finitum et nouum. Nullum ens autem est finem ; immo est 455 imprudens, quando agit propter maiorem et non uult finem, maiorem propter agere imprudens, si possit minorem. propter sed agere, Auerrois autem fuit Saracenus, et in quantum Saracenus negauit incarnationem, eo quia Saraceni odiunt ipsam ; et quia fuit |philosophus per sensum et imaginationem, negauit incarnationem. Philosophia autem aequiuocari potest, quoniam una philosophia consistit per sensum et imaginationem, alia super sensum et super imaginationem. Philosophia uero, quae est per 429 ultimata] ultima (S, 426 Christus] oz. M;,C 422 et iustum] oz. C 441 quid 440 per] oz. M3 C 433 pet participationem] in patticipatione C ad. dignitates diuinae] 444 C sit sint] — ct 442/443 C mirum est non mirum] 445/446 illum causarent] comiec; 445 unissimum] uniuersum C et maiorem] ozz. IN.Mis P35 456 possit] potest C omt. omnes codd.

C 19f

N 8otb

258

174. CONTRA ERRORES AVERROIS

sensum et imaginationem, est posterior ; et per talem incarnatio neganda est. Sed per philosophiam, quae est per prius, non ; quia intellectus sic et multo magis facit philosophiam, cum Deo et cum diuinis rationibus intelligendo, sicut facit cum sensibilibus et imaginabilibus. ; 4. Omne illud, per quod Deus potuit magis exaltare uniuer470 sum, fuit ab ipso intelligibile. Sed hoc est per incarnationem ; ergo incarnatio fuit ab ipso intelligibilis. Maior per se patet. Minorem sic probo : Quia totum uniuersum est exaltatum, in quantum. participat cum Deo in natura. Ad consequentiam 46 5

istius sequitur, quod Deus sit incarnatus, cum diuina uoluntas

47 vA diligat hoc, per quod Deus sit magis participatus cum suo effectu. Aliter intellectus intelligeret altiorem finem, et uoluntas odiret ipsum ; quod est impossibile. Omne illud, per quod Deus potuit magis creare mundum propter se, est a Deo amabile. Sed hoc est per incarnationem ; 48 o ergo incarnatio est a Deo amabilis. Et quia est amabilis, ergo ipsa incarnatio est; aliter amabilitas Dei esset impedibilis; quod est impossibile. Omne illud, per quod diuinae rationes possunt habere maiores actus in subiecto nouo, est a diuina bonitate bonificabile, a 48

A

49 o

diuina magnitudine magnificabile etc. Sed hoc est per incarnationem ; ergo diuina incarnatio est a diuina |bonitate bonificabilis, et a diuina magnitudine | magnificabilis etc. Nulla diuina ratio est quietata in subiecto nouo, ut ita loquar, sine maiori fine ipsius subiecti. Sed incarnatio est maior finis subiecti ; ergo diuinae rationes non sunt quietatae in sublecto nouo sine incarnatione. Maiorem sic probo : Quia quaeli-

bet diuinarum

49

I

rationum

est absoluta,

sicut

diuina

bonitas

etc. ; ipsa autem bonitas etc. requirit tantum bonificare finem subiecti, quod non posset plus, ut in ipso subiecto non sit otiosa. Minorem sic probo : Quoniam diuina bonitas tantum bonificat finem subiecti, quod uult, quod in ipso subiecto Deus sit factus optimus homo. Omne illud est dignum et iustum, per quod in paradiso sit

optima, maxima etc. contemplatio.

Sed hoc est, si sit incar-

natio ; ergo dignum et iustum est, quod sit incarnatio. Maior per se patet. Minorem sic probo : Quia, si est incarnatio, corpora sanctorum obiectiue obiectabunt uidendo et audiendo corpus Christi ;et animae eorum contemplabunt ipsum corpus, intelligendo, recolendo et diligendo, et etiam animam $0 VA Christi, in quibus, corpore et anima, Deus est factus homo. Altior autem contemplatio ista est impossibilis. 50 o

491 Quia] oz. C

493 etc.] oz. INMgs P5

504 etiam] ozz. INM;s P4

C 19v N 8ova

174. CONTRA ERRORES

AVERROIS

259

IX I. Intellectus non est forma corporis. 2. Omne illud, per quod intelligere est magis naturaliter multiplicabile, est intelligibile, quia sua multiplicatio est de 510 suo genere. Et ideo, si intellectus est forma corporis, est con-

iunctus cum ipso corpore, et homo est compositus ab ipso intellectu et ab ipso corpore ; qui mouet intellectum | ad intel- N 8ovb ligendum sensibile et imaginabile. Ex quo sequitur, quod propinquitas inter potentiam et obiectum est maior, si intellectus quam si non. Ratione cuius maioris propinqui$1 II sit coniunctus, tatis intellectus | potest magis multiplicare suum intelligere C zor naturaliter, si sit coniunctus, quam si non. Vlterius : Si intellectus sit forma corporis, et intellectus, uoluntas et memoria constituunt animam Socratis particula52o tam, et sic de aliis hominibus, intellectus, uoluntas et memoria

Socratis magis se habent ad obiectum intelligendo, uolendo et recolendo, cum ista tria sint coniuncta corpori et inter se in-

uicem,

quam

si intellectus non esset forma

corporis ; neque

uoluntas et memoria essent coniunctae corpori, nec inter se in525 ulcem. 3. Auerrois autem dixit, quod intellectus non est forma corporis, per hoc quia esset particulatus per materiam, et non posset intelligere uniuersalia. Et propter hoc considerauit, quod esset unus intellectus in omnibus hominibus immateriatus. Sed sua ratio solubilis est per hoc quia intellectus humanus 330 habet materiam spiritualem, quae est sua propria passio generalis, uidelicet intelligibilitas. Et ipse intellectus agens intelligens habet generalem actionem in ponendo species in suo proprio intelligibili siue passione. In qua facit ipsas intelligibiles quo intel53 A per accidens cum intelligere peregrino acquisito. Ex habituaest intellectus, essentia de est quod ligere intrinsecum, tum. Ipsa autem tria correlatiua intrinseca constituunt ipsum intellectum. Et quia ipsa correlatiua sunt generalia ad omne obiectum, intellectus naturaliter est promptus ad intelligen54» dum uniuersale et particulare. Verumtamen indiget aliis potentiis, ut puta sensu et imaginatione, uoluntate | et memoria, et N 81ra etiam caelo, motu, et huiusmodi, sed maxime actione diuina,

quae omnia ambit, cum sit prima causa. 4. Omne illud, per quod amare est magis multiplicabile natusi intellectus sit forma 54 vA raliter, est intelligibile. Sed hoc est, corporis ; ergo intelligibile est, quod intellectus sit forma cor512 qui] quod M; ; quoniam JEn

515/516 sit coniunctus — intellectus] oz. Mis

528/529 526 particulatus] particularis Mi; ; particulariter C 524 et] nec C 535 533 habet] ad. suam Mis immatetiatus] immediatus P4; ; materiatus C 536/853 Mss om. ; IN marg. in add. sed oz. est] C oz. de] 536 C Cum. Ex] 53* tria] oz. Mis C habituatum] habituatus C

260

174. CONTRA ERRORES

AVERROIS

poris. Probatio maioris : Quia amare est actus uoluntatis, et intelligere est actus intellectus ; et ideo, quanto amare est 55

o

magis multiplicatum, tanto magis est intelligibile | obiectiue. Probatio minoris : Quia in quantum intellectus est forma cor-

C 20v

poris et est coniunctus cum uoluntate et cum memoria, tanto

magis est promptus ad obiectandum obiectum uoluntatis, memoriae, sensus et imaginationis, ut supra tactum est. Omne illud,,per quod recolibile est magis intelligibile, est D A naturaliter magis recolibile. Sed hoc est, si intellectus sit forma corporis ; ergo recolibile est, quod intellectus est forma corporis. Ad consequentiam istius sequitur, quod intellectus et memoria constituant unam animam ; ratione cuius sequatur maior unio intellectus et memoriae subiectiue, et per conse560 quens obiectiue. Omne illud, per quod Deus est magis finis intellectus, est intelligibile. Sed hoc est, si intellectus sit forma corporis ; ergo intelligibile est, quod intellectus sit forma corporis. Ad consequentiam istius sequitur, quod Deus est finis intellectus et 56 A corporis simul ; sed si intellectus non sit forma corporis, non. Omne illud, per quod Deus est magis finis corporis hominis, est intelligibile. Sed hoc est, si intellectus sit forma corporis ; ergo intelligibile | est, quod intellectus sit forma corporis. Omne illud, per quod intellectus participat magis cum ima57 o

575

N 81tb

ginatione, est intelligibile. Sed hoc est, si intellectus sit forma

corporis ; ergo intelligibile est, quod intellectus sit forma corporis. Ad consequentiam istius sequitur, quod intellectus est particulatus et cum imaginatione coniunctus, cum qua uniformiter obiectat obiectum sensibile et imaginabile. Probauimus per praedicta, quod intellectus est forma corporis. Per multa uero alia media potest probari, uidelicet quia per plures intellectus est Deus magis intelligibilis quam per

unum ; et per aliam uitam quam per istam, et huiusmodi ; et

per consequens per plures uoluntates magis amabilis etc. X 580

I. Deus non potest nec agit immediate in inferioribus. 2. Omne ens magis agens agit immediate ; quia magis agit per se et propter se et cum se ipso, si agat immediate, quam si indigeret aliquo | alio. Aliter suum magis agere existeret in $53 Sermo IX paragrapho 2 547 Probatio maioris] Probo maiorem P4 Mis ; Probatio minoris C 548 intelligere — intellectus] intelligere intellectus INP3, ; intellectus intelligere Mj 550 Probatio minoris] Probo minorem Mj; ps 569 est] oz. INMjs Pis 516 media] 44. plus ad hoc facientia P,, 883 indigeret] indiget Mj, C

G2rr

174. CONTRA ERRORES

AVERROIS

261

potentia, et nunquam sine subiecto reduceretur ad actum, et 585 esset frustra, et extra finem constitutum ; quod est impossibile. . 3. Auerrois uero negauit, quod Deus non agit, neque potest in inferiora immediate, quia considerauit, quod nullum agens sine aliquo alio extra se agere potest. 0» X Et talem considerationem habuit per sensum et imaginationem. Et in hoc deceptus fuit, quia non considerauit ipsum magis agere quoad Deum, qui est ens singulare absolutum, habens singulares rationes absolutas, quae sunt absoluta bonitas, magnitudo, aeternitas, potestas etc., cum quibus potest 59 vA agere ad placitum immediate ; aliter |ipsae rationes non essent N 81va absolutae ; quod est impossibile. Etiam negauit, quia considerauit, quod si Deus ageret immediate, moueret omnia in instanti, ita quod non esset forma in potentia, antequam reduceretur ad actum. Sed talis ratio non ualet, quia actio aeterna non requirit 6oo ante neque post, cum sit remota ab omni successione et nouitate. Verumtamen respectu agibilis ipsum passum recipit ante et post et successionem, cum sit in tempore suus motus. Item negauit per hoc, quia considerauit, quod si Deus ageret 605 immediate, caelum et alia mobilia naturalia non haberent proprietatem, neque naturam mouendi, et quod corrumperetur cursus naturalis. Sed ad hoc respondendum est, quod ratio sua non ualet, per hoc quia Deus est primitiua causa, siue primitiuus motor, qui 610 causat siue mouet primitiuas proprietates, cum quibus mouet secundarias ; et sic ambit totum motum primitiue et secundarie ; primitiue immediate, secundarie mediate et successiue,

ut simpliciter sit prima causa. 4. Omne tllud, per quod Deus potest magis agere unissime, 61 vA est intelligibile et amabile. Sed hoc est, si Deus agat immediate ; ergo est intelligibile et amabile, quod Deus | agit imme- C z1v diate. Maior et minor per se patent. Omne illud, per quod Deus magis potest agere optime, est intelligibile et amabile. Sed hoc est, si Deus agat immediate ; 620 ergo intelligibile et amabile est, quod Deus agat immediate. Maior per se patet. Minorem sic probo : Quia si Deus non potest nec agit imme|diate, plus potest agere bonum compositiue N 81vb quam simpliciter ; quod est impossibile. Omne illud, per quod Deus potest magis agere, est de ratione ; ergo 62 unitatis suae potestatis. Sed hoc est, si agat immediate Ad s. potestati suae unitatis Deus agit magis quoad rationem A

594 aeternitas, potestas] oz. 584 et — subiecto] sine subiecto, et numquam C 616 615 Deus] oz. INM;s Pi; 606 quod] oz. NM; Pis INAMgs Pis 620 619 agat] agit C 616 agit] agat INMjs P3; Deus] oz. INNAM P335 C P153 agit agat] 625 C agat] agit

262

174. CONTRA ERRORES AVERROIS

consequentiam maioris et minoris sequitur, quod diuina potestas, quae est una singularis absoluta, non requirit aliam potestatem in agendo, quia non esset absoluta. 650. Omneillud, per quod Deus intelligit et diligit se magis agere, est ei magis intelligibile et amabile. Sed hoc est, si agat immediate ; ergo illud est intelligibile et amabile, per quod magis intelligit et diligit se agere. Omne illud, per quod Deus distat magis ab indigentia, est 655 necessarium. Sed hoc est, si agat immediate ; ergo necessarium

est, quod Deus agat immediate. Maior per se patet, cum Deus sit absolutus ratione suarum proprietatum, quae absolutae sunt. Minor autem est ex consequentia maioris. Fecit Raimundus decem sermones ex decem propositionibus 640 ab episcopo Parisius condemnatis. Et sicut fecit sermones ad destruendum praedictos errores, sic de aliis erroribus excommunicatis et condemnatis alii sermones fieri possunt. Facere autem sermones contra tales errores excommunicatos esset ualde bonum, quia fortificarentur rationes pro fide catholica 64; in disputationibus Auerroistarum. Ad laudem et honorem Dei finiuit Raimundus Parisius praedictos sermones mense Aprilis anno 1311 incarnationis Domini nostri lesu Christi.

640 Cf. 219 propositiones, anno 1277 a SrEPHANO TEMPIER condemnatas : ROL iN

35. 72, 79 ;Pla 86.

631 magis] om. NM; TS Parisius] Parisiensi Mis p 646 Parisius] Parisiis Mj; P,

635 agat] agit C 636 Deus!] oz. NC 640 642 possunt] possent C 643 autem] a4Z. tales C 648 Christi] «ZZ. Amen C

175

LIBER DE EFFICIENTE ET EFFECTV Parisiis,

1311 V

e

vact tl: T Rer

4^

2n iu defe, aped"-

tre ubradtiols Se Ps

-: -—

AD LIBRVM DE EFFICIENTE ET EFFECTV PROLEGOMENA Librum de efficiente et effectu Raimundus finiuit Parisiis, mense Maio anni 1311. Nemo umquam in dubium uocauit, quin hic liber Parisiis compositus sit ; quod attestantur tam omnia manuscripta nobis nota (!), quam catalogi et bibliographi, in quantum de compositionis loco aliquid dicunt (?). Quoad compositionis tempus uero mense Maio 1311 librum compositum esse, unanimi fere nouem manuscriptorum testimonio confirmatur, excepto tantum codice M, (saec. XVII), loco anni I311 annum I3IO compositionis nominante. Quae tamen codicis M, discrepantia ceterorum codicum consensum imminuere non potest, cum manifeste dependeat a codice N (saec. XIV) (9), euidenter compositionis annum I3II affirmante.

Aliud compositionis tempus nonnulli allegant catalogi et bibliographi. WApDINGVM, qui librum mense Maio anni 1312 finitum esse affirmat (4, secuti sunt directo uel indirecto NICOLAVS ANTONIVS,

CUSTURER,

SOLLIER et IOHANNES

A e.

ANTONIO (5). NICOLAVS ANTONIVS uero, qui WADDINGI annotationem erronee legisse uidetur, loco mensis Maii mensem scripsit Martium anni 1312. Etiam CUSTURER et SOLLIER, NICOLAVM ANTONIVM secuti, affirmant librum scriptum esse mense Martio 1312 (9). Certe utique constat librum hic editum finitum esse nec mense Maio nec mense Martio 1312, quo anno Raimundus non iam uersabatur Parisiis ("). Accedit, quod omnes bibliographi supra citati firmiter tenent Parisiis compositum esse librum mense Martio uel Maio anni 1311 (?). Alii bibliographi dicunt librum finitum esse mense Maio anni I310 ; inter quos nominamus SALZINGER (9), qui exscrip iblioStaatsb sche Bayeri en, (Münch M, m sisse uidetur codice

' euidenter falso (1) C£. clausulam finalem. Codex M, abbreuiationem *Parisius non potest. minuere nostram ionem affirmat ") Parisius loco legens ('patiter' libri mentionem faciunt. (2) C£. in fine prolegomenorum catalogos et auctores, qui (3) C£. stemma codicum eiusque explanationem. (4) WapDiNG-Scriptores, pg. 5012. loco Maio) ; CUSTURER, (5) ANTONIO, pg. 133, nf. 130 : CCXY (mense Martio' pg. 71a : CCXV (mense pg. 616 : CCXV (mense Martio loco Maio) ; Soruxen, : Nt. 304 (BUF). Martio! loco Maio) ; IOHANNES A S. ANTONIO, pg. 42b 41-42p. ; 28-32 pg. , Catálogos Los (6) C£. A1ós, (7) C£. Pla I, pag. 56-37 ;212-215. (8) C£. supra not. 4 et 5. (9) MOG I, pg. 58 : Nr. 87.

266

PROLEGOMENA

thek, Clm. 10589, saec. XVII, f. 53ra) (!?). SALZINGER secuti sunt PAsQuAL, LoNGPRÉ, OrTAVIANO et GLORIEUX (?).

JoaN AvINYÓ (3) eundem esse declarat Librum de efficiente et effectu ac Disputationem. Raimundi et. Auerroistae (ROL, op. 168). Quae duorum librorum permutatio exorta est ex annotatione illa catalogi Bibliothecae Londoniensis (British Museum, Additional, ms. 16431 [saec. XV], f. 132r) dicente 'Liber de efficiente et effectu, scilicet Disputatio inter Raymundistam

et Auerroistam' ; cuius

annotationis

titulis bi-

partitus ad duo opera diuersa referebatur, ita ut "Disputatio inter Raymundistam et Auerroistam' pro Dzsputatione Razmundi et Auerroistae (op. 168) haberetur. (^. Numquam in dubium uocatum est, quin Raimundus auctor sit Libri de efficiente et effectu. Quod confirmatur a uetustissimo et grauissimo catalogo Electorii (*) a prioribus et posterioribus catalogis et bibliographis () necnon ab omnibus codicibus librum tradentibus (7). Singulare quoddam inuenitur in libri clausula finali Auerroista et Raymundista finierunt istum librum, et ipsum uenerandae facultati Parisius obtulerunt, ut ab ipsa daretur iudicium super his, quae dixerunt. Est ergo Liber de efficiente et effectu utriusque disputantis opus, scilicet Raimundistae et Auerroistae. Raimundistam, disputantem scilicet christianum, ipsum Raimundum esse certissime constat. Raimundi enim nomine appellatur in diuersis manuscriptis (5). E conuerso in nonnullis aliis operibus Raimundus se ipsum Raimundistam nominare consueuit (?). Vlterius : Tam singularis quaedam argumentandi ratio quam genus scribendi proprium atque propositiones et principia necnon Raimundistae christiani disputandi modus nobilis et urbanus euidenter manifestant Raimundistam Libri de efficiente et effectu ipsum esse Raimundum Lullum. Quaerendum uero est num hic liber re uera compositus sit a Raimundo et Auerroista. Quaecumque enim sententiae et argumenta in eo continentur, Raimundistae fauere uidentur,

(1) Cf. clausulam finalem. (2) MOG I, pg. 58 : Nr. 87 ; PAsQuAL I, Cap. XXVI : pg. 281; Cap. XXXII : pg. 3572 ; Lo, col. 1107, VII : 12 ; Ot. 138 ; Gl ew.

(3) Av 156. (4) C£. op. 168 : Ad Disputationez Raimundi et Auerroistae Prolegomena. (s) Catalogus Electotrii 117 (116). (6) Cf. in fine prolegomenorum catalogus et auctotes, qui libri mentionem faciunt. (7 Distinctio III, cap. 1o : De obiecto, in fine. (8) In initio codicum Q T L, L; W Raimundi, postea Raimundistae nomine designatur ; in codicibus N M, semper *Raimundista', in codice V; ac editione 5 uero semper *Raimundus' nominatur. (9) Cf. op. 171 et 172.

267

PROLEGOMENA

ita ut concludamus litteris mandatam esse a solo Raimundo in Libro de efficiente et effectu disputationem reapse factam inter Raimundistam et Auerroistam. Quam disputationem modo dialogi compositam Raimundus, tam sua ipsius quam Auerroistae argumenta adferens, facultati Parisiensi ad iudicandum tradidit. . Composuit ergo Raimundus hunc librum, ut referret de disputatione philosophica, habita inter Raimundistam et Auerroistam, tractantes quaestionem, utrum Deus sit causa efficiens

uniuersi,

sicut

dicit Raimundus,

an

causa

finalis

tantum, sicut affirmat Auerroista ; qui se demonstrare posse declarat philosophice et secundum modum intelligendi, quod Deus sit causa uniuersi non efficiens, sed finalis tantum. Cum uero sit christianus, etiam asserit, quod Deus est causa mundi

efficiens; non quidem secundum modum intelligendi, sed secundum modum credendi, id est theologiae tantum. Raimundus exinde respondens errorem principalem Auerroistarum oppugnat. Qui habent philosophiae et intellectus definitionem nimis angustam atque erroneam. Cum ueritas sit obiectum philosophiae quoad intelligibile, et obiectum theologiae quoad credibile, in quantum Deus ipse est ueritas, esse non potest, quod philosophia opposita est theologiae. Vera philosophia potius est ancilla uerae theologiae. Qua disputatione parum proficiente Raimundista et Auerroista consilium capiunt, ut sua uterque argumenta proferat refutanda ab altero. In prima ergo distinctione Raimundus decem syllogismos affert, qui consistunt in Dei rationibus ac principiis, quibus in mundum et in mundo agit. In secunda distinctione Raimundus decem facit suppositiones conditas in attributis diuinis essentialibus. Quae sunt (5) (r) Bonitas, (2) Magnitudo, (3) Aeternitas, (4) Potestas, Gloria (9) , Veritas (8) Virtus, Intellectus, (6) Voluntas, (7) et (1o) Perfectio. Conferens deinde suas et Auerroistae positiones Raimundus demonstrare intendit, quod suis ipsius argumentis maior intelligibilitas conuenit. Postremo in tertia distinctione reicere intendit Auerroista Raimundi argumenta suas positiones melius adaptatas esse et afürmans hominum intelligendi modo, qui est per sensum m. imaginatione Antequam uero Auerroista argumentandi initium fecit, inter Raimundus statim respondet, faciens distinctionem et parte, una ex m abiliu imagin et ilium scientiam sensib ualium spirit Quae scientiam spiritualium ex altera parte. tamen scientia etsi incipiat a sensibilibus et imaginabilibus, . Nunc altiorem esse et ueriorem, cum altiora habeat obiecta

In decem demum. Auerroista quoque initium facit loquendi. trare demons alibus essenti capitulis tractans de decem subiectis et iua primit ta subiec mundi haec lia' conatur non esse 'factibi

268

PROLEGOMENA

essentialia ; Deum ergo non esse mundi causa efficientem. In unoquoque deinde capitulo Raimundus contra respondens Auerroistae obiectiones dissoluit arguens eum aequiuocationum et falsarum. conclusionum atque propositionum. Ad finem perueniens dialogi Raimundus affirmat destructas quidem esse Auerroistae obiectiones, suas ipsius autem uigere. Addita est Libro de efficiente et effectu adnotatio dicens, quod Auerroista et Raimundista obtulerunt hoc opusculum facultati Parisiensi, 'ut ab ipsa daretur iudicium super his, quae dixerunt'. Liber de efficiente et effectu, quem Raimundus composuit lingua latina, traditus est in nouem manuscriptis, semel typis mandatus est. Manuscriptorum unum, uetustissimum quidem, est saeculi

XIV, tria saeculi sunt XV, singula saeculi XVI, et XVII et

duo saeculi XVIII. Editio Libri de efficiente et effectu in lucem prodiit Palmae Maioricarum, anno 1745, ex typis Michaelis Cerdà et Antich,

et Michaelis Amorós (RD 332). Nonnulla relata sunt de manuscriptis quibusdam, non iisdem, ut uidetur, ac citatis in nostro catalogo. Quae sunt : Commemoratur opus in Inuentario operum Raimundi, quae erant cardinalis Cisneros, anno 1515 composito (2), et in Inuentario librorum apud Cistercienses Populeti (Poblet) asseruatorum (saec. XVI) ; cuius in catalogo annotatur : 'De efficiente et effectu que fuit disputata (sic) cum Raymundo et quodam Auerroysta' (2). Cuius manuscripti modo commemorati mentionem facit ARIAs DE Lovora sub hoc titulo : 'De efficiente et effectu contra quemdam Auerroistam' (3, porro IOHANNES A S. ANTONIO, operi nomen imponens : Liber de efficiente et effectu (4). Vlterius citatur, ut iam dictum est, Liber de efficiente et

effectu,

scilicet Disputatio

inter Raymundistam

roistam', in catalogo bibliothecae London,

et Auer-

British Museum,

Additional, ms. 16431 (saec. XV), f. I32r. Cognatio codicum atque editionis sic figuretur :

(1) Biblioteca Cisneros, f. 113:b : Nr. 72:

(2) Biblioteca de Poblet, f. PX

INISLE

(3) An1As DE Lovora, Soro, P8. 53 : De efficient e et effectu contra quemdam JAuerroisJam. Populeti. (4) IoHANNES A S. ANTONIO, Pg. 42b : Nr. 3o4 (BUF) : Liber de efficiente et effecta. Parisiis, mense Maii 1312. Inc. : Parisiis Raymun dista et Auerroista disputabant. Exstat Populeti apud Benedictionis.

PROLEGOMENA

XV

XVI

K

269

3B

M,

Quomodo codices inter se dependeant, sic illustramus. Codices diuiduntur in duas familias principales, scilicet in familiam codicum N M, (130, 165, 193, 355, 459, 557) et in familiam codicum K T V, OQ L, L; W (B : 19, 100 est, roo et obiectiue, 254 est?). A codice N codex M, immediate deriuatur (40, 8r, 11r, 270,

5255 597).

!

i

In familia B duae sub-familiae distingui possunt, codex K (46, 254 falsum) nempe et sub-familia codicum T V, Q L4 L; W (y : x1, 25ipsos, 85 ad suum finem, 101/102, 136, 183). Quamuis codex K interdum erronee cum codicibus N M, concordare uideatur (346, 457), codicem K originem ducere censemus a codice B propter communia menda, quae codex K cum codicibus familiae y habet.

Familia codicum y subdiuiditur in duos ramos, quorum alter

a codicibus T V, (91, 139, 163 hoc, 173, 325 principium, 550, 561), alter a codicibus Q L; L; W (46, 77/78, 518) constituitur.

270

PROLEGOMENA

Codex V, a codice T non deriuatur (19r, 294), sed complura menda propria habet (3, 10, 25/26, 34, 44, 51/52). Ramus codicum Q L, L; W in duas partes diuiditur : OL, LL; (561) et W (407, 437). Codices L; et L; a communi fonte deriuantur, qui immediate a codice Q originem ducit (roo, 163 possunt, 291, 433), sed alter ab altero non procedit (L; : 100 et! ^L,:102, 189/199). ] Editio ? procul dubio ad codicum familiam f pertinet (rr, I9, 25). In fine libri editor affirmat in recognitione libri unicum dumtaxat exemplar prae se habuisse (600). Sed quia textus editionis ? praeter mutationes et coniecturas proprias (55, 56, 11r pateretur, 119) cognationem quandam cum codicibus Q L; et W exhibet (7, 9, 84, 161, 586), exemplar, cuius editio f mentionem facit, codices Q L; et W adhibuisse censemus. Ergo textum huius libri constituentes archetypi textum exstare

censemus,

si codices

N M, cum

codice

K

contra

familiam y concordant. Vbi autem familia codicum N M, et familia codicum Pf altera ab altera differunt, eam lectionem recipimus, quae melius contextui respondet, lectionibus uariis in apparatu notatis. Paucis locis recentiores codices et V, sequimur, qui textum iam deprauatum correxerunt (252, 278, 542 causato). Bis tantum propriis coniecturis textum mendosum corrigimus (173, 489). Liber de efficiente et effectu allegatur in catalogis et apud auctores, quorum nomina in sequenti ordine chronologico enumeramus : Catalogus Electorii 117 (116) ; Catalogue of Additional Mss. 16431 (XV) in the British Museum, f. 132r; BovirLvs, pg. 38b ; Biblioteca Cisneros,

f. i13rb : Nr. 72; Biblioteca

de

Poblet, f. 236r : Nr. 44 ; ARIAS DE LOYOLA, pg. 53 ; WADDINGScriptores, pg. 301a ; ANTONIO, pg. I33, nr. 130 : CCXV ; CUSTURER, pg. 616 : CCXV ; MOG I, pg. 58: Nr. 87 ; SoLL1ER, pg. 71a : CCXV ; IOHANNES A S. ANTONIO, pg. 42b : Nr. 304 (BUF) ; PAsQUAL I, Cap. XXVI : Pg. 281 ; Cap. XXXII : Pg. 372 ; BOVER, pg. 596 : Nr. 215 ; RENAN, pg. 258 ; HLF, pg. 247 : Nr. LXVII ; KEICHER, pg. 55 ; pg. 70 ; pg. 7I ; pg. 74 ; Lo col. 1107, VII : 12 ; RD 332 ; PEERS, pg. 347 ; pg. 438 ; Ot 138 ; Gl ew ; Av 156 ; CA 19r ; Diaz v DIAz 1868 ; Pla I94 ; LLINARES 16r ; HILLGARTH 342.

LIBER DE EFFICIENTE

ET EFFECTV

CODICES ET EDITIO K — Bernkastel-Kues, St. Nikolaus-Hospital 83, (XV), f. 121v-126t. L, — Palma de Mallorca, Convento de los Franciscanos, ms. 3-44 (X VIIT), f. 2611-275v. L, — Palma de Mallorca, Archivo de la Curia, Causa Pía luliana, 11 (antea 12) (XVIIL, f. 1411-155v. M, — München, Staatsbibliothek, Clm. 10589 (XVII), f. 411a-55ra. N — Roma, Biblioteca Nazionale Centrale Vittorio Emanuele II, Fondo Vittorio Emanuele 244 (XIV), f. 47tb-52vb. — Palma de Mallorca, Biblioteca Páblica, 1080 (XV/XVI), Int. II : f. 36t-41v. T -— Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Ottob. lat. 1405 (XV), f. 94t2-97vb. V/, — Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Ottob. lat. 704 (XVL, f. 86r-95v. JW — London, British Museum, Additional 16431 (XV), f. 132t-142v. — Barr RAvuvND: LurL: Opera Parva (RD 332), Palma de Mallorca 1745, tomus IV, Int. II : pg. 1-35.

LIBER DE EFFICIENTE ET EFFECTV DE EFFICIENTE ET EFFECTV* DE EFFICIENTE ET EFFECTV CONTRA QVEMDAM AVERROISTAMP ; DE EFFICIENTE ET EFFECTV (DISPVTATIO INTER RAIMVNDVM ET AVERROISTAM)* DE EFFICIENTE ET EFFECTV, QVAE FVIT DISPVTATA CVM RAIMVNDO ET QVODAM AVERROISTA* DISPVTATIO LIBER DE EFFICIENTE ET EFFECTV, SCILICET INTER RAIMVNDISTAM ET AVERROISTAM* LIBER, QVI EST DE EFFICIENTE ET EFFECTV'

Cap. X XXII : a — BoviLLus, pg. 38b ; Catalogus Electorii 117 (1 16) ; PAsQUAL I,

pg. 3572-

b — Anras DE LovoLA, pg. 55. c — Pla 194. Biblioteca de Poblet, f. 236r : INt. 44. d f. 132t. Catalogue of Additional Mss. 16451 (XV)in the British Museum, e : f. 431b5p : pg. 1 5 N 4113; £; f. : M, 141 f£ : ; La 261£ £. I4: og |o 5; 2xy K:£r f ; V1 : f. 86r Wed tX122f. T :f.941a Q :£. 36r;

274

175. DE EFFICIENTE ET EFFECTV

Deus altissime et profunde, qui es causa et finis omnium entium, perficias istum librum, qui est De efficiente et effectu. Parisius Raimundista et Auerroista disputabant. Raimundista dicebat, quod Deus est efficiens, et totum uniuersum est A

effectus eius. Auerroista dicebat, quod Deus est finis omnium entium, tamen non est efficiens. Ipsi uero conuenerunt inter se, quod facerent unum librum, in quo quilibet deduceret fortiores rationes, quas habere posset. Auerroista tamen

IO

dixit,

quod probaret philosophice et secundum modum intelligendi, quod Deus non est efficiens, sed tantummodo finis siue causa prima. Verumtamen, quia erat christianus, asserebat, quod Deus est efficiens, secundum

modum

credendi,

cum

de fide

catholica esset habituatus. Raimundista autem dicebat, quod Deus est efficiens. Et hoc intendit probare philosophice et I vA etiam theologice, cum uera philosophia sit ancilla verae theologiae. Subiectum autem theologiae | est Deus, et subiectum philosophiae est intelligibile. Et quia obiectum intelligentis est ueritas, et Deus est ueritas, necessarie sequitur, quod uera 2 o philosophia et theologia habeant concordantiam ad inuicem. Et ideo, quidquid est uere intel|ligibile, eius oppositum non est uere credibile ; aliter implicaretur contradictio ; sed contradictio est impossibilis. Quia Raimundista asserebat et' Auerroista negabat, ordina2 vA tum fuit per ipsos, quod Raimundista inciperet ad probandum Deum esse efficientem. Et Auerroista dixit, quod rationes Raimundistae improbaret. , DE

30

DIVISIONE

HVIVS

LIBRI

Diuiditur iste liber in tres distinctiones. Prima est de decem syllogismis Raimundistae. Secunda est de decem suppositionibus Raimundistae. Tertia est de decem obiectionibus, quas faciet Auerroista

contra Raimundistam, et de decem solutionibus Raimundistae.

Et primo de prima.

3 Raimundista] Raimundus TQ L, L,W p; Raimundus Lullus V, et] add. quidam V, 3/4 Raimundista] M,; R. NK; Raimundus T ViQL,L,Wp * deduceret] duceret T Q L4, ,, ;adduceret V4; diceret W p 9 quod] ed4. super lin. ipse Q ; add. ipse L4 I. 5 10 efficiens] add. uniuersi V, 11 prima] primitiua T V,OL,L,Wp 13 Raimundista Raimundus T V,p 19 necessarie] necessario f 24 Raimundista] M,; R. NK; Raimundus T Vio L, L;W»p 35 ipso] eos TV, QL,L,W p Raimundista] Raimundus ista T; R. K; Raimundus V, P 25/26 Raimundistae] Raimundistae corr. n Raimundi T ; Raimundi V, 5 Auertoista — improbaret] quod postea Auerroista improbaret rationes Raimundi V, . 30 Raimundistae] R. K ; Raimundi Vip 31 est] os. V, 5 32 est] om. K Vi p 33 Raimundistam] Raimundum V 5 Raimundistae] Raimundi V, p 34 prima] add. et de eius primo

syllogismo V,

N 47va

W 132v

175. DE EFFICIENTE ET EFFECTV

275

I [Distinctio prima]

[De decem syllogismis Raimundi]

I. DE OPTIMITATE Omne ens, quod est per se unum et singulare, Ex hoc arguo sic : Omne ens, quod est per se 4o lare, et est per se absolutum, est prima causa Iutus. Sed Deus est ens per se unum, singulare ergo Deus est prima causa et finis absolutus. per se patent.

Ad consequentiam istius sequitur, 45 factus siue creatus de nihilo, | et quod Quia si angelus esset aeternus per se, pore, et sua bonitas esset ei propria et ut puta de magnitudine, 5o

| potestate,

est absolutum. unum et singuet finis | abso- T 94tb et absolutum ; Maior et minor

quod angelus sit totus Deus solus sit efficiens. N 47vb | non dependens a tem- K zzr aeterna ; et sic de aliis, intellectu,

uoluntate, Q 36v

uirtute etc., non indigeret habere finem super se, neque indigeret causa, cum esset per se totus perfectus. Et si Deus esset eius causa siue finis, hoc esset frustra, et angelus per

Deum esset iniuriatus. | Superfluitas autem et iniuria non sunt W 155r

de genere causae siue finis. Probatum est ergo, quod angelus

est totus factus, et Deus est efficiens. Et dicitur, quod est totus

;5 factus, quia de nihilo, quod non est aliquid in actu neque in potentia factus est. Quod autem factum est de aliquo, quod erat in actu uel in potentia, non simpliciter factum est, sed secundum quid, posito quod ens in actu siue in potentia esset aeternum ; neque per consequens Deus esset totus efficiens, 6o sed secundum quid ; neque esset absolute prima causa, neque finis. Quod est impossibile. 2. DE FINE

Omne ens agit propter finem. Et ideo arguo sic : Omne ens magis agens agit propter maio6 A rem finem. Deus est ens magis agens ; ergo Deus agit propter maiorem finem. Maior et minor per se patent. Ad consequentiam istius syllogismi sequitur, quod. Deus sit efficiens, et caelum

est effectus ; ut Deus

sit maior finis in

faciendo caelum cum sua bonitate, quae est finis boni|tatis N 48ra

44 istius] add. super lin. syllogismi IN ; huius syllo40 et!] ozz. M, ' est?] et M, 46 dependens] pendens K; add. non dependens Q L5; add. nec gismi V 51/82 per — iniuriatus] a Deo dependens L, ; add. in marg. non dependens W 60 B6 factus est] ozz. p 55 quod] factus est cuius 5 reciperet iniuriam V, absolute] a44. scilicet T Q L; W p ; add. del. scilicet Lg

276 70

175. DE EFFICIENTE ET EFFECTV

caeli ; cum sua magnitudine, quae est finis magnitudinis caeli ; et sic de aliis attributis. Aliter, si caelum esset aeternum et non factum, et sua bonitas, magnitudo etc., quae sunt partes eius, non essent factae, sed infactibiles, Deus non posset agere

75

in caelum propter maioritatem finis, sed propter minoritatem ; et esset impedita et impossibilis maior agentia, et per consequens maioritas finis. Quod est impossibile et contra syllogismum, qui est primitiuus, uerus et necessarius. Probatum | est W 12353v ergo uere, quod Deus est efficiens, et caelum est effectus.

| 3. DE NECESSITATE 8o

T 94va

Omne ens magis necessarium est magis necessitans. Sed Deus est ens magis necessarium ; ergo Deus est ens magis necessitans. Ad consequentiam istius sequitur, quod Deus est faciens motum caeli, ut sit magis necessitans, quoniam magis est

85 necessitatus ad suum finem, si sua bonitas sit facta cum boni-

tate Dei, sua magnitudo cum magnitudine Dei, sua duratio cum aeternitate Dei, sua potestas cum potestate Dei, suus in-

stinctus cum intellectu Dei, suus appetitus cum uoluntate Dei, sua uirtus cum uirtute Dei etc., quam si non ; et bonitas caeli

et magnitudo etc. essent aeternae et per se ipsas necessariae ; quoniam non indigerent motore necessario, neque per consequens fine superiori necessario. Quod est impossibile et contra maioritatem | finis necessarii. Patet.ergo, quod motus est

N 48tb

effectus, et Deus est efficiens.

4. DE VNITATE

|Omne ens, quod est magis unus finis, agit magis in subiecto Q 37r uno, cuius est finis. Deus est huiusmodi; ergo magis agit in subiecto uno, cuius est finis.

IOO

Ad consequentiam et homo est effectus, finis hominis. Aliter finis hominis ;quod

istius sequitur, quod Deus sit efficiens, ut Deus subiectiue et obiectiue sit magis impossibile esset, quod Deus esset magis est impossibile.

77/48 Probatum est ergo] Et ideo probatum est T ; Ergo probatum est V, ; Et probatum est Q L, L W' p 81 ens] oz. M, V, ; om. sed add. super lin. W.— 82 necessitans] necessarium T'OW; necessarium corr. is necessitans Tu. 84 necessitans] necessitatum ad suum finem TV, L, W ; necessitatus ad suum finem (Quy necessitatus (corr. in necessitatum) ad suum finem L. 85 necessitatus] necessitatum V, L; ad suum finem] oz. TV, QL4 Lj W p 89 si non ; et] sint et TOL; W ;si V,; sint et corr. in sint si L,;; sint si 5 91 motore] motu TV, 93 motus] ad2. super lin. caeli Lg 100 et!] ut L, ; ut corr. zn et L, est] sit B et obiectiue] ez. B 101/102 Aliter — hominis] oz. TV, QL, LgWp 102 quod est impossibile] de. T ; oz. V^ ; add. si homo sit effectus Dei MES

175. DE EFFICIENTE ET EFFECTV

277

5. DE PERFECTIONE 105

Omne ens magis perfectum agit magis perfecte. Deus est ens magis perfectum ; ergo agit magis perfecte. Ad consequentiam istius sequitur, quod potentia imaginatiua sit a Deo facta, ut sit magis propinqua ad suum finem perfectum, scilicet ad Deum, qui est finis omnium. Aliter si ipsa potentia esset aeterna, non esset magis pro|pinqua, et Deus W 134t

IIO

non esset magis finis ipsius potentiae, quia quiesceret in sua aeternitate. Et pateretur maior propositio et minor syllogismi, quod est impossibile. 6. DE OPERATIONE

ELS

I20

Omne ens operalissimum agit operalissime. Deus est ens operalissimum ; ergo agit operalissime. Ex quo sequitur, quod potentia sensitiua sit effectus, et sic de suis speciebus | et indiuiduis sensatis ; quia in altitudine T 94vb agentis emergitur altitudo effectus in proximando | effectum a K 122v suo effectu agente. Sed in prolongando effectum a suo agente altissimo est descensus effectus siue subiectum finis. Ergo etc. |7. DE PRINCIPIO

125

1530

Omne ens principalissimum agit principalissime. Deus est ens principalissimum ; ergo Deus agit principalissime. Ad consequentiam istius sequitur, quod actio Dei sit factiua, ut simpliciter sit principiatiua, et quod potentia uegetatiua sit facta et incepta, et sic de suis speciebus et indiuiduis uegetatis, ut tota sit principiata propter suum finem ultimum. Verumtamen si ipsa esset aeterna, esset minus emersa erga suum finem, et claudicaret principium primitiuum, existens finis omnium uegetabilium. Quod est impossibile ; ergo etc. 8. Dx FINITIVO

125

Omne ens magis finitiuum agit magis finitiue. Deus est ens magis finitiuum ; ergo Deus agit magis finitiue, ut puta magis propter finem. Ad consequentiam istius sequitur, quod potentia elementa-

et minot] oz. M; 111 pateretur] pateret M, ; patent 5; add. instantiam V4 a 119 effectu] oz. M, K 118/119 a suo — effectum] oz. TV, Q L; L; W p suo agente] suo agenti 7 ; in proximando — agente] apptoximato effectu suo agenti 120 est descensus — finis] Vnde sensus est effectus, et Deus est ratio et 126 126 indiuiduis] recze conieci? V, ; om. ceteri omnes. subiectum, sicut est finis 7, 130 Quod - impossibile] oz. NM,

N 48va

278

175. DE EFFICIENTE ET EFFECTV

tiua sit magis finibilis, hoc est factibilis et possibilis, et sic de suis speciebus et indiuiduis elementatis. Si uero esset aeterna et non facta, non esset tantum finibilis, neque Deus finitiuus ; et finilbile et finitiuum haberent infinitam distantiam ab W 134v 140

ultimo fine. Quod est impossibile ; ergo etc. 9. DE ORDINATIONE

Omne ens ordinatissimum agit ordinatissime. Deus est ens ordinatissimum ; ergo Deus agit ordinatissime. Ad consequentiam istius sequitur, quod Deus sit | efficiens Q 57v 145 omnium uirtutum totius uniuersi propter ordinatissimum finem, et quod omnes uirtutes sint effectus | eius. Aliter, si N 48vb uniuersum

150

esset

ab

aeterno,

uirtutes

essent

difformatae ;

ratione cuius difformationis non possent esse emersae ad ultimum finem, qui non potest esse finis ultimus extra uirtutes et ordinem earum. IO. DE NATVRA

H Ai

| Omne ens naturalissimum agit naturalissime. Deus est ens naturalissimum ; ergo Deus agit naturalissime. Ad conseqüentiam istius sequitur, quod Deus sit natura naturans factiue et actiue, et natura naturata sit facta et passa, et hoc per totam substantiam uniuersi et accidentia eius.

T 95ta

Aliter, si natura naturata esset aeterna, distaret a natura naturante ; et destrueretur finis ultimus naturae in subiecto 160

165

naturato; quod est impossibile. Patet ergo, quod natura naturata est sub natura naturante facta et passa. Finiuit Raimundista suos decem syllogismos. Qui sunt ita uere intelligibiles secundum modum intelligendi, quod syllogismi oppositi non possunt esse uere intelligibiles, et hoc per omnes partes coessentiales supra tactas uniuersi. Raimundus autem, antequam incepisset |secundam distinctionem, petiuit ab Auerroista, si uellet arguere contra praedictos syllogismos. Respondit Auerroista, quod non, quia in tertia distinctione faceret tales rationes, quod cum ipsis possent destrui syllogismi praedicti.

136 hoc est factibilis] oz. TV Q L, L W LiW p 139 finitiuum] finitum TT/, W 5; emergi V, 150 ordinem earum] tionem eatum M, V, W 152 ens] oz. 161 Raimundista] Raimundus V, W p

add. patet TV,

p possibilis] passibilis TV,Q L, 148 esse emersae] emergere TO LL; ordinem eorum TQL, L; p; otdinaTOL; W ; om. sed add. super lin. Js 163 possunt] possint L4 I; hoc]

165 Raimundus] Raimundista NM,

W

1355t

175. DE EFFICIENTE ET EFFECTV

279

II De secunda distinctione [De decem suppositionibus Raimundi]

Distinctio ista in decem suppositiones est diuisa. Positiones autem facimus per attributa | diuina ; quae sunt diuina boni- N 49ra tas, magnitudo, ey i

aeternitas etc. Postmodum

autem

faciemus

contrapositiones, ut inuestigemus, per quem modum intellectus humanus est magis intelligens, uidelicet aut cum positionibus aut cum contrapositionibus, et hoc, cum quo intellectus erit magis intelligens, intendimus tenere, et suum oppositum negare, cum maiorem intelligibilitatem opporteat esse ueram, et minorem siue oppositam esse falsam. Maior autem intelligibilitas consistit per attributa diuina, cum sint priora ; et minor consistit per sensum et imaginationem, cum sint posteriores. Et primo de prima positione dicemus. I. DE BONITATE

18

5

I9 Oo

| Suppono esse bonum, quod diuina bonitas sit efficiens T osrb omnium aliarum bonitatum uniuersi ; et quod ipsae bonitates sint factibiles, cum quibus uniuersum est bonum. Et si suppositio mala est, contrapositio bona est. Ex quo sequitur, quod bonum est hoc, per quod Deus non est bonus faciens ; | etiam K 123r hoc, per quod sua bonitas minus participat cum bonitatibus uniuersi. Etiam est bonum hoc, per quod bonitates uniuersi magis distant a prima causa et fine ; quod falsum | est et im- W 135v possibile. Demonstratum est ergo, quod Deus est faciens bonus et quod bonitates uniuersi sunt factibiles siue factae. Q 38r

| 2. DE MAGNITVDINE

o

Suppono magnum esse, quod diuina magnitu|do sit efficiens N 49tb omnium magnitudinum uniuersi. Et si positio parua est, sua contrapositio magna est. Quod falsum est ; et impossibile est, quia sequeretur, quod prima causa et ultimus finis essent de genere paruitatis ; quod est impossibile. 3. DE AETERNITATE

Suppono, quod sit durabile illud, per quod Deus sit efficiens 183 dicemus] dicamus 193 per] conieci ; super INM, K QL; Ls W p ; sub ALIE. 191 Etiam — uniuersi] oz. T ; 189/190 per — hoc] ozz. I; TVUIOLIL,;m.

193 bonus] bonum NM, Bt hoc, pet quod V, 199 prima] propria TV, QL; L; W Lg

198 est] oz. M4 V, p ; del.

280

175. DE EFFICIENTE ET EFFECTV

omnium durabilitatum uniuersi. Et si suppositio pro indurabilitate stat, ab aeterno 5

20

et in aeternum

est durabile,

quod

Deus non sit efficiens durabilitatum uniuersi, neque ipsae sint factibiles. Ouod est falsum et impossibile, quia sequeretur, quod prima causa et finis ultimus carerent subiecto eis relato ; quae carentia est impossibilis. 4. DE POTESTATE

2I o

2I

5

Suppono esse possibile, quod diuina potestas sit efficiens, et omnes potestates uniuersi sint factibiles. Et si positio impossibilis est, sua contrapositio possibilis est. Ouod est falsum et impossibile ; quia si sic, necessarie sequeretur esse uerum illud, per quod Deus posset esse minus prima causa et finis totius uniuersi ; quod non est intelligibile. 5. DE INTELLECTV

Suppono, quod sit intelligibile esse uerum hoc, per quod diuinus intellectus intelligit se magis esse primam causam et finem eue o

22 A

omnium

intellectuum.

Et si sic, necessarie

sequitur,

quod ipse diuinus intellectus | sit efficiens, | et omnes intellectus sint factibiles. Et si suppositio intelligibilis non est, sua contrapositio est intelligibilis. Quod est falsum et impossibile, quia sequeretur esse uerum hoc, per quod diuina intellectiuitas et extrinseca intelligibilitas essent magis distantes sub[iectiue et obiectiue ; et sic de prima causa et fine ;hoc autem non est intelligibile. 6. DE VOLVNTATE

25 o

25

vA

Suppono, quod sit amabile, quod Deus uelit esse efficiens, et quod omnes uoluntates uniuersi sint factibiles. Et si suppositio odibilis est, sua contrapositio amabilis est. Quod est falsum et impossibile, eo quia sequeretur, quod id, per quod Deus minus diligeret se esse primam causam et finem uniuersi, esset uerum ; et hoc, per quod magis, esset falsum. Hoc autem non est amabile, intelligibile, neque possibile. Ergo demonstratum

est, quod Deus est efficiens, et mundus est effectus.

7. DE VIRTVTE

Suppono, quod sit uirtuosum Deum esse efficientem, et quod 219 intellectuum]

intellectum IN ; intellectuum uniuetsi V4; intellectiuorum p

Si — sequitur] si sic, necessario TQ ; si est sic, necessario sequitur l7, ; si sit necessario I, W'; si sit necessatio corr. in si sic sit, sequitur necessario LL, ; sic fit

necessatio p

232 diligeret] diligit TV, L, L; W'; diliget Q ; diligat 5

W 136r T 95va

NN 49va

240

281 175. DE EFFICIENTE ET EFFECTV mundus sit effectus. Et si positio uitiosa est, sua contrapositio uirtuosa est. Quod est falsum et impossibile; quia si sic, omne illud, per quod Deus magis esset causa et finis uniuersi, esset uitiosum, et hoc, per quod minus, esset uirtuosum. Hoc autem concedere, esset uitiosum, falsum et impossibile. 8. DE VERITATE

| Suppono esse uerum, Deum esse efficientem, et quod uni- Q 38v 245 uersum sit effectus eius. Et si suppositio falsa est, sua contrapositio uera est. Quod est falsum et impossibile ; quia si esset uera, necessarie sequeretur, esse uerum omne illud, per quod

Deus esset minus causa et finis | omnium aliarum ueritatum ; W 136v

quod est falsum et impossibile.

9. DE GLORIA

Suppono, quod sit gloria et laus Deo ipsum esse efficientem omnium gloriarum, et quod ipsae sint factibiles. Et si suppositio | non est de genere | laudis atque gloriae, sua contrapositio laudabilis et gloriabilis est. Quod est poenosum, falsum et impossibile ; eo quia si sic, hoc per quod Deus esset finis et causa omnium entium, esset derogabile et de genere poenae. Hoc autem non est intelligibile, amabile, neque possibile. Io. DE

260

265

N 49vb T 95vb

PERFECTIONE

| Suppono, quod sit perfectum, Deum esse efficientem, et quod omnes perfectiones uniuersi sint factibiles. Et si suppositio imperfecta est, necessario sequitur, quod sua contrapositio sit perfecta. Hoc autem non est intelligibile, sed falsum et impossibile ;quoniam si esset uera, necessarie sequeretur omne illud, per quod prima causa, quae est ultimus finis, inficeret et difformaret totum uniuersum subiectiue et obiectiue ; quod est falsum et impossibile. Probauimus per supra dictas suppositiones, quod Deus est

K 123v

ueras efficiens, et uniuersum est effectus eius ; et hoc per ita

270

irationes, quod rationes oppositae non sunt de genere intellig uelutrum sta, Auerroi ab bilitatis. Raimundus autem petiuit let arguere in oppositum ; Auerroista autem tacuit. Et incepit tertiam distinctionem. 254 et gloriabilis] oz. TV. 252 quod] recte coniecerunt V, p ; om. ceteri omnes est?] M, ; laudabile V4 non est m oppositu suum et add. est!] AD TED sum pernicio ] poenosum V4 esset ; p Ls L4 KTQ om. ; IN om. sed add. super lin. D; 255 eo] recze coniecit falsum] a47. est K M, ; add. est et TQ L, L; W p 263 inficeret et difformaret] inficeret et inet TO L4 L4 W ; om. NM,K Vi 268 ita] oz; TV, Q Ls L5 W? formatet TQL,LW ;faceret et informaret V, 270 Raimundus] Raimundista M,

282

175. DE EFFICIENTE ET EFFECTV III

De tertia distinctione

[De obiectionibus Averroistae et solutionibus Raimundi]

27 »)

Ait Àuerroista : Raimunde, audiui tuas rationes, | quas in- W 137t

ducis ad probandum, quod Deus sit efficiens, et mundus effectus. Ego autem intendo improbare, quod ponis, uidelicet, quod Deus | sit efficiens et mundus effectus. Et hoc per decem subiecta, quae sunt haec : o (i) Angelus, (2) substantia mundi, (3) caelum, (4) motus, (5) forma, (6) materia, (7) species, (8) miraculum, (9) uirtutes morales, et (10) obiectum. Et sicut datur exemplum in istis, ita potest dari in pluribus aliis ad placitum. Rationes autem, quas intendo inducere, quoad sensum et 28 vA imaginationem atque intellectum negari non possunt, cum intellectus faciat scientiam cum sensu et ima|ginatione. Ante uero quam Auerroista incepisset, Raimundus dixit sibi

N 5ora

T 96ra

ista uerba : Auerroista, concedo tibi, quod intellectus incipit

o

facere scientiam cum sensu et imaginatione. Et hoc de sensio bilibus et imaginabilibus, non autem de spiritualibus, quia non sunt obiecta eorum, de quibus spiritualibus siue de abstractis siue de Deo facit scientiam super sensum et imaginationem ; et hoc magis uere et necessarie, quam per sensum et imaginationem, cum causae siue obiecta sint altiora et ueriora intelligibilitatis ; et de tali scientia data est expevA et de genere rientia in prima et secunda distinctione. Et ideo intendo tibi obicere et improbare et soluere tuas rationes. I. DE ANGELO

30 Oo

I. Ait Auerroista : Angelus est spiritus, et est actus purus ; et ideo non est factibilis. | Ex quo sequitur, quod Deus non facit ipsum ; quoniam facere est aliquid deducere de potentia Q 39r in actum. Angelus non fuit in potentia, sed est ens existens actu.

30 vA

2. Viterius : Angelus est aeternus. Quod est aeternum, non est factibile ; | quia implicaretur contradictio. N 5orb 3. Item : De |nihilo nihil fit, cum in nihilo nihil sit. Si autem

W 137v

296 Cf. exempli gratia : Dist. I, Cap. 1-5 ; dist. II, Prologu m ; cap. 5.

276 sit] est TV, Q ML; W p 218 Deus] rece conieci? V ; add. non NM;,KITOQ L,L,Wp 287/289 Ante uero — imaginatione] oz. TV, QL, L,W»p 291 eorum] sensuum V; om. Ls Ls p ; om. sed add. in marg. T 293/294 et hoc — siue] oz. p 294 causae] NM, ; esse KTQ L, L, W ; essentiae Vi obiecta] abiecta T'; abstracta V, 295 data] o». TV, QL; L;Wp

175. DE EFFICIENTE ET EFFECTV

283

angelus esset factus, quod esset factum, non esset factum. Et

ideo patet, quod angelus non est factibilis ; neque per consequens Deus est efficiens eius. 310 — 4. Iterum : Si angelus est aeternus ratione suae aeternitatis, Deus est altior et nobilior causa et finis eius. Talem autem

altitudinem et nobilitatem Deus non haberet, si esset factus,

quia in nobilitate subiecti reperitur nobilitas causae et finis. Ad r. Ad primam rationem dixit Raimundista : Posito 31; quod angelus sit spiritus et sit actus purus, neque pro tanto sequitur, quod non sit factibilis. Angelus uero constitutus est ex suis principiis innatis, ut puta ex sua consubstantiali bonitate, magnitudine, duratione etc. Et quia ista sunt factibilia,

ut probatum est in secunda distinctione, et sine ipsis prin320 cipiis ipse angelus esse non posset, ergo probatum est, quod 'T 96tb est factibilis. Et quando dicis, quod est actus purus, ma |le ab neque causa prima a dependet non purus actus quia dicis, alio fine. Ad 2. Ad secundam rationem : Quando dicis, quod angelus 325 est aeternus, tu petis principium. Per sensum autem, etiam per imaginationem non habes, quod sit aeternus. Ad 3. Ad tertiam : Quando dicis, quod de nihilo nihil fit, K 124f hoc non habes per sensum | neque per imaginationem, cum intelligi modis duobus non sit obiectum eorum. Facere autem in 33o tur. Vnus modus est, quando aliquid deducitur de potentia us Secund ligno. de arca aut rosario de rosa puta ut actum, W 158r modus est, quando aliquid deducitur in esse, quod non erat. autem ctus Intelle aliquid. nihilo de creare Et tale facere dicitur et diuinus est absolutus et infinitus, quia intelligit, quod est N sova sua sic ue, obiecti tus absolu 555 quod non est ; | et sicut ipse est quod facere, potest quia eo iue, subiect potestas est absoluta non erat in potentia neque in actu. Et sic ratio tua non procedit. aeterAd 4. Ad quartam rationem dico, quod si angelus est 34o nus, ut Deus

sit altior causa

et finis, sequeretur,

quod no-

et non bilitas Dei esset per accidens; quia esset per aliud per sit citer simpli Deus cum ibile, imposs per se. Quod est connihil ideo Et se. r propte habeat habet, id quidqu se, et cludis. 319 Dist. II, cap. 1, cap. 6, cap. 9, 10.

in marg. sequeretur. La 307 factus] add. tunc hoc V,; add. sequeretur Lg; add. 317 consubstantiali] substantiali TV/, Q 314 Raimundista] Raimundus L; 3285 principium] 318 duratione] durabilitate TV Q L; L; W JD ES IN.M, K ;aut etiam et autem ; conieci per] etiam autem, omnes coniecit 8 ; om. ceteri 327 de] ex M, TV1 OQLa L4 per TQL; L; W ; aut per V4, ; autem aut pet P ter] simplex TV; Ls Ls simplici 342 Ww L; , 340 &nis] «44. quod NKTQL 343 habet] habeat INK ; oz. TQL; L; W

284

I75.DE.EFFICIENTE ET EFEECTV 2. DE SVBSTANTIA MVNDI

Ait Auerroista : Substantia mundi est continua et una, non

augmentabilis neque diminuibilis ; et est praedicabilis, et habet sua accidentia praedicabilia. Et ideo analogice conside-

rando, substantia est ens per se existens, et non est, ut sint sua

35» accidentia ;sed e conuerso. Tale ens sic existens per se non est factibile. Ex quo sequitur, | quod non habeat efficientem. Q 39v 2. Vlterius

: Si esset factibilis, hoc esset successiue,

me-

diante motu. Quod est impossibile ; quoniam ens totum non est in se ipso totum motum ; quia si sic, esset discontinuatum. 35; Patet ergo, quod substantia mundi neque. est facta, neque

factibilis. Ad 1. Ad primum : Auerroista, tu consideras per sensum et imaginationem in subiecto superiori, quod non considerare deberes | nisi in subiecto inferiori, sicut est substantia par-

T 96va

56o |ticularis, deducta de potentia in actum. Substantia mundi numquam fuit in potentia ; quia deducta est in esse de nihilo,

W 138v

bus suis, sine quibus esse non potest, ipsa permanente analogice, sicut dicis. Et ideo non habeo pro inconuenienti, si totum

N sovb

et hoc sine successione ; et est deducta cum omnibus accidenti-

365 est deductum de non esse totum sine successione. Tua autem

secunda ratio, sicut prima soluta est, solui potest. 3. DE cAELO

I. Ait Auerroista : Caelum est incorruptibile. Quod est autem incorruptibile, non est factibile ; ergo est aeternum. Ens

37» aeternum

non

compatitur

factionem.

Circumscripta

autem

factione faciens est impossibilis. 2. Item : Quod caelum sit aeternum, sic probo : Quia si

esset nouum,

Deus ab aeterno esset otiosus. Otiositas autem

non est de genere perfectionis, sed imperfectionis. Deus autem

575 perfectus est.

3. Item : Deus est purus actus. Quod est purus actus, immu-

tabile est. Si autem mundus esset nouus, Deus esset mutatus

et nouatus, per hoc quia fecit, quod non faciebat ; ergo probatum est, quod caelum non est factibile. 380 Ad 1. Ad primum : Quando dicis, quod caelu m est incorruptibile, tu petis, quia non habes per sensum nec per imaginationem, quod non sit corruptibile. 346 Ait] Dixit NM, K 355 neque] add. est NM, 39? primum] primam TTL, L;jW; primam dixit Raimundus Vi; primam rationem dixit Raimundus P per] secundum TV, QL, L.; W p 339 deberes] debes M, CV QUE. D$ va b 360 Substantia] &d4. autem Vip 361 de nihilo] oz. TV, Q LjL;,W p 368/369 est autem] est N.M, K ; autem est Vip 310 Circumsctipta] Consctripta TQL; L; W ; Bt circumscripta V4 ; Conspirata 5 380 primum] primam TT, Q Li L,W ; primam rationem dixit Raimundus $ 381 petis] add. principium V,

175. DE EFFICIENTE ET EFFECTV

285

Ad 2. Ad secundum : Quando dicis, quod Deus esset otiosus ab aeterno, si caelum esset nouum,

respondeo et dico, quod

5385 non sequitur, eo quia agit intrinsece in se ipso, posita diuina trinitate; quam trinitatem in pluribus libris nostris probauimus. Etiam, si Deus ponit caelum esse aeternum, ut non sit otio- W 159t sus, mendicat | suam operationem ab extra, ut euadat | otio- K 124v 39o sitatem. Et sic sequeretur, quod esset indigens ; quod | est N 51fa

impossibile. Ad 3. Ad tertium : Quando dicis, quod Deus est purus actus, concedendum est; et quia est aeternus, immutabilis est. Creatio autem caeli non potest immutare aeternum, cum fini395 tum non habeat actionem in infinito ; sed e conuerso. Et ideo

patet per omnia ista, quod non concludis. 4. DE MOTV -

I. Ait Auerroista : Motus caeli est mensura continua in subiecto, in quo est. In motu continuo non est successio, sed in

4oo subiecto disconti|nuato

ab alio subiecto,

ut puta Saturnus, T 96vb

Iupiter etc. Motus autem, in quantum est genus, non est factibilis, cum facere sine motu particulari esse non possit. 2. Vlterius : Motus octauae sphaerae non est factibilis, eo quia non habet principium, cum sit circularis. Quod non habet 405 principium, fieri non potest. Patet ergo per ea, quae dicta sunt, quod motus non est factibilis. Ex quo sequitur, quod non habeat facientem. |Ad r. Ad primum : Quando dicis, quod motus est mensura Q 4ot continua etc., non habeo pro inconuenienti, si Deus deducit de 410 nihilo motum

continuatum

siue genus;

sicut deducit suum

subiectum, ut puta caelum ; sicut supra dictum est. Ad 2. Vlterius : Quando dicis, quod motus octavae sphaerae non est inceptibilis, cum non habeat principium, uerum dicis naturaliter, non autem secundum Deum, qui agit creatiue, sic 386 Cf. exempli gratia : Liber de Deo et Iesu Christo (Maioticis, anno 1300) ; Liber de erroribus Iudaeorum (Batcinone, Augusto 1305) ; Liber de trinilate ef incarnatione (Barcinone, Septembri 1305); De inuestigatione uestigiorum productionum. diuinarum personarum (1n. Monte Pessulano, Nouembtri 1308) ; De probatione, quod in Deo sunt £res personae (In. Monte Pessulano, Aprili 1309). — Platzeck triginta ct quinque Raimundi opera de beatissima trinitate tractantia enumerat (L, 72). 411 Dist. III, cap. 5.

389 mendicat] indicat TV, Q L, W 5; iudicat L; ab] ad L,Lgp; esse ab 392 tertium] tertiam T'V, Ls Lp 394 Creatio] Dico 401 non] caeli] caelum T'QL, L5 W ; quod caelum V4 5 TIZo OI 402 factibilis] add. ut homo TOL, W ; add. del. ut homo L ; non. Vnde non ? discontinuatus, nec pet consequens factibilis, sicut nec homo, ut homo, est factibilis V, ^ 4907 habeat] habet W/

corr. in esse ad V4

175. DE EFFICIENTE ET EFFECTV

286

415 deducendo totum motum continuatum, sicut subiectum eius circulatum.

| Et ideo meae rationes stant, et tuae non.

W 139v

5. DE FORMA

| i. Ait Auerroista : Forma non est de genere passionis extra N suam essentiam, nisi in quantum est deducta de potentia in actum. Et ideo, si simpliciter esset factibilis, simpliciter esset de genere passionis ; quod est impossibile. 2. Item : Si forma simpliciter esset factibilis creatiue, essetfactibilis

successiue ; et sequeretur,

quod

esset

s1tb

diuisibilis;

quod est impossibile. Concluditur ergo, quod forma non est 425 factibilis a Deo. Ad 1. Ad primum : Quando dicis, quod forma non est de genere passionis etc., uerum dicis comparatiue quoad materiam, non autem simpliciter. Et hoc patet, quia forma rosae mota est de potentia in actum passiue per formam rosarii, et forma rosarii per formam caeli. Ergo quid mirum, si Deus faciat formam simpliciter de non esse in esse, cum sit causa prima et finis eius. Ad 2. Ad secundum : Si forma simpliciter esset factibilis etc., respondeo et dico, quod non habeo pro inconuenienti, distinguendo inter facere et facere, ut supra dictum est ; uidelicet facere simpliciter formam, quae non erat, et facere secundum quid formam existentem in potentia et deducere ipsam in actum. Deus autem agit immediate, in quantum simpliciter agit ; et agit mediate, in quantum cum forma caeli mouet for440 mam rosarii, et cum forma rosarii mouet formam rosae. Et ideo non concludis. | 6. DE MATERIA PRIMA

T 97ta

I. Dixit Auerroista : Materia prima non est factibilis. Quia si sic, et illa esset facta de alia, et sic in infinitum ; quod est

445 impossibile. 2. Vlterius : Forma est de potentia materiae, cum ipsa materia | habeat in potentia omnes formas. Illa autem potentia non est factibilis, cum includat in se | omnes formas. Et ideo

concluditur, quod Deus non est efficiens, neque materia est

450 effectus eius. 435 Dist. III, cap. 1 ad 3.

415 subiectum eius] subiectum est T, QL., W ; obiectum est] L; ; et subiectum p 422 simpliciter] simplex NM, Q L; L; W 5 423 diuisibilis] indiuisibilis NM, 426 primum] aZ. ergo T.OW ; primam rationem dixit Raimundus f Quando] add. tu TOL, Lp 432 prima] propria TV, QL;,L,W 433 simpliciter] simplex M, Ls L; ; oz. p 434 ipsam] eam aZd. ;n zzarg. alias : ipsam W' 438 ro TES ios vhi 442 De materia prima] De materia TV, L; ; ozz. 2

W 14ot N 51va

175. DE EFFICIENTE ET EFFECTV

287

Ad 1. Ad primum : Quando dicis : Materia prima non est factibilis etc., uerum dicis successiue, posito quod quaelibet materia esset prima ; et etiam quia implicaretur contradictio, scilicet quod prima materia esset prima et non prima. Non au45 VA tem habeo pro inconuenienti, si Deus deducat materiam primam faciendo ipsam, quae non erat, non aliquo sibi praeiacente ; cum | tale facere sit simpliciter a parte facientis, non autem K 125t

aliquo modo a parte factibilis ; sicut factibile, ut puta arca aut spica in grano in potentia, quae sunt proportionatiue a 460 parte facientis et factibilis. Ad 2. Ad secundum : Quando dicis, quod forma est de potentia materiae etc., istam nego, quia si sic, esset de genere materiae ; quod est impossibile. Illa autem forma, quam tu dicis, est forma particularis, quae generatiue est de alia forma natu465 raliter ;sicut materia particularis, quae est de alia particulari, cum sit sic una forma prima sicut una prima materia. Et hoc probaui in pluribus | libris aliis. Patet ergo, quod nihil concludis. Q 40v 7. DE SPECIEBVS

470

I. Species non sunt factibiles, ut puta species humana, asinina, et huiusmodi, cum sint immateriales. Ex quo sequitur,

quod Deus non est efficiens earum. 2. Vlterius : Species siue phantasiae, cum quibus potentia attingit obiectum, non sunt factibiles a Deo, cum sint factibiles 475

a potentia uisiua, imaginatiua, intellectiua et huiusmodi. Patet ergo, per quem modum proba |tum est, quod Deus est non efhiciens. Ad r. Ad primum : Quando dicis : Species non sunt | factibiles etc., respondeo

et dico, quod non sunt factibiles, dedu-

cendo ipsas de potentia in actum, sicut indiuiduum, ut puta rosa et huiusmodi. Verumtamen fuerunt factibiles, quando mundus fuit deductus de nihilo, sicut fuit factus creatiue suus locus, suum tempus, sua quantitas etc.

Ad 2. Ad secundum : Quando dicis, quod species siue phannon sunt factibiles a Deo, respondeo et dico, quod spetasiae 485 467 C£. : ,Ars zzysfica ; dist. IV, cap. 8, patagt. 1 (ROL V, 448). De peruersione entis remouenda, dist. I, cap. 9 de philosophia (ROL V, 489-490). Liber mirandarum demonstrationum, lib. I, De demonstratione formae et materiae, in : cap. 18 (MOG II, 183-184). ZÁrs dezonstratiua, dist. IV, pats II : Qq. de forma, De matetia (Qq. de

principiis philosophiae (MOG III, 193-194).

451 autem] oz. INM, 453 etiam] oz. Ma TV, Q L; Lg W p ; et etiam] etiam K 462 459 propottionatiue] proportionatiua NM, ; proportionate Vi K 478 466 prima materia] materia prima TV, Q L, L4 W p quia] et quia JN 481 factibiles] 247. et TOL W ; add. super dicis] tu Auertoista dicis, quod V, 482 sicut] sic NTQQL; L; 5 ; et tunc V, lin. cteatiue Li ; «dd. ut p

W 140v

N s1vb

175. DE EFFICIENTE ET EFFECTV cies siue phan|tasiae sic fuerunt positae in subiecto creatiue in potentia a Deo, sicut ipse fuit faciens, ponendo speciem humanam, asininam et huiusmodi, quando mundus fuit creatus. Quas species phantasticas anima deducit in actum sic, 490 et multo melius sub factione Dei primitiua, sicut rosarium rosam per factionem caeli. Et ideo ratio tua non procedit. 288

'T 97tb

8. DE MIRACVLO

I. Ait Auerroista : Deus non facit miraculum. Quoniam posito quod miraculum esset, non esset sine subiecto exis49 vA tente actu ; et sic non esset creabile neque factibile. 2. Vlterius : Miraculum, ut puta quod puella pariat filium, aut resurgere hominem mortuum, et huiusmodi, per ipsum miraculum esset difformatum uniuersum a sua natura et a suo motu ; quod est impossibile. Concluditur ergo, quod Deus non 500 est efficiens miraculum, quia non potest agere contra naturam et ordinationem subiecti, cuius est causa et finis.

Ad r. Ad primum : Quando dicis, quod miraculum non est factibile etc., dico, quod est factibile a Deo per suam actionem | N infilnitam, et per subiectum extrinsecum deductum de non W 50 vA esse in esse in tanto, quod miraculum dependet ab actione

52fa i41f

diuina et a subiecto creato de nihilo; ratione cuius miraculum

510

habet dependentiam ad non esse et dependet a natura subiecti, cum quo est, ipso subiecto existente materia diuinae actionis effectiue. Ad 2. Ad secundum : Quando dicis, quod si Deus faceret miraculum, esset contra ordinationem subiecti, cuius est causa

$1 A

et finis, respondeo, quod Deus, quidquid agit, agit principaliter propter se. Et ideo agit miraculum, ut sit magis finis sui sublecti, et etiam causa ; quoniam plus est agere de nihilo aliquid et de aliquo aliquid, et de nihilo et aliquo aliquid, ut puta miraculum, quam sine miraculo tantummodo. Et hoc intellectus rationabiliter | negare non potest, neque uniuersum recipere inordinationem siue difformationem, cum totum sit factum propter maiorem finem. | 9. DE

.

VIRTVTIBVS

MORALIBVS

| r. Dixit Auerroista : Iustitia, prudentia etc. sunt uirtutes

in homine in potentia, antequam sint deductae in actu. Ipse 487 ipse fuit faciens] cum ipse fuit faciendo T'O L4 Lj W ; ipse Deus fecit V, ; cum ipso fuit faciendo et ? 489 anima] cenieci ;animal INK ; alias TV, Q L, LgjW ; om. Mp 494/495 existente] oz. TV, O L4L,Wp 498 difformatum] difformare omne TV, Q L, L; W ; diformaretur omne 5$ 505 in tanto, quod] tantum, quod TO L,; L; W ; tamen V, ; tamen quia p 508 ipso subiecto] subiecto TV, Q L; Lj W ; natuta 5 materia| natura TL, L;; W' ; natura ipsa

V; subiecta p

518 difformationem] add. et T'; add. potest QL, I,; W

K 125v

Q 41r T 97va

175. DE EFFICIENTE ET EFFECTV

289

autem homo libere deducit ipsas de potentia in actum. Ex quo sequitur, quod solus homo est efficiens, non autem Deus. Quia :25 $1 Deus, iam cogeret hominem ad agendum ipsas, et homo amitteret suum liberum arbitrium et per consequens meritum. Deus autem hoc facere non potest, quia iniuriaretur | homini.

N 52tb

2. Vlterius : Virtutes theologicales, ut puta spes, fides, caritas non sunt a Deo factibiles ; quia si sic, non essent meris3o toriae, sicut de uirtutibus cardinalibus dictum est. Et ideo

sicut Deus est defec|tiuus in istis habitibus, eo quia non potest eos facere, sic in pluribus. Et ideo, si Deus sit defectiuus in uno, necessarie sequitur, quod in pluribus siue in omnibus,

W i41v

cum sit efficiens, ut tu dicis.

35

Ad r. Ad primum : Quando dicis, quod iustitia, prudentia etc. sunt uirtutes in homine in potentia etc., respondeo, quod non habeo pro inconuenienti, si Deus faciat primam potentiam uirtutum in subiecto, et quod per secundam potentiam hominis, ut puta per dispositionem eius, Deus successiue et subiec-

54o tiue deducit ipsas uirtutes de potentia in actum. Homo autem

se ipsum disponit ad recipiendum illos habitus, actiuando cum actu secundario, a primo causato. Et quia libere se disponit et libere agit, acquirit meritum, cum libere faciat se prudentem, iustum etc. 34 s Ad 2. Ad secundum : Dico, quod homo cum uirtutibus cardinalibus libere disponit se ad capiendum uirtutes theologicas a Deo simpliciter factas. Et sic concluditur, quod Deus est effi-

ciens uirtutum, et uirtutes sunt effectus. Et hoc nullum impos-.

sibile impedire potest ; quia si sic, ipsum impossibile, quod est

55o accidens, esset in aliqua substantia, quae impediret, et ligaret,

quod Deus esset impeditus ad agendum uirtutes. Quod est impossibile, cum substantia finita ligare non possit actionem infinitam. | ro. DE oBIECTO

55

I. Raimundista, dixit Auerroista, potentia cognoscitur per actum, et actus per obiectum. Ex quo sequitur, quod obiectum moueat potentiam, et potentia actum. Et ideo sequitur, 530 Dist. III, cap. 9, paragrapho 1.

525 Deus] aZ. esset 523 actum] actu T Q L, L; W ; Ipse — actum] oz. M; 528 526 amitteret] ammitet M, ; dimitteret TV, Q L; L; W p efficiens 5 536 quod] rece coniecit V; et theologicales] theologales TV, Q L; L; W p 541 actiuando] actuando M, NM,K TQ L4 L; W ; respondeo, quod] oz. P 542 actu secundatio, a] actu necessatio et secundario, a M; ; secundo UE 543/ causato] recze coniecit M, ; cteato ceferi omnes actu et TV, Q L4 L5 W p 544 prudentem, iustum] iustum prudentem KV, p ; iustum prudentia T Q L; I; 550 accidens] actus TT, 546 theologicas] theologales TV, Q L, L; W Ww 552/553 actionem infinitam] aut infinitare etc. 532 finita] finitatis TO L, L; W' 557 sequitur] ozz. INM, ; infinitam p TV4,QL;L;W

N 52va

290

175. DE EFFICIENTEET EFFECTV

quod potentia est |efficiens per actum suum secundarium ; et W 142t 56 o

obiectum est efficiens, quia mouet potentiam, ut ipsa moueat se ad ipsum obiectum. Ergo Deus | non est efficiens poten-

T 97vb

tiae, actus et obiecti.

2. Vlterius : Habeo per te, ut supra dictum est, quod homo disponit se ad recipiendum habitum uirtutum. Ergo homo est efficiens ipsius dispositionis, et non Deus. 3. Adhuc dico : Differentia naturalis est inter efficiens et 565 factibile. Et ideo, si Deus esset efficiens, illa differentia esset

communis inter Deum efficientem et effectum factum. Deus autem non potest compati aliquid supra se. 4. Item : Si Deus esset efficiens, obiectaret factibile, ut ipse Xe esset agens. Ex quo sequeretur, quod indigeret factibili. Quod est impossibile, cum sit actus purus, non aliquo extra se indigens, ut tu dicis. |Ad 1. Ad primum : Quando dicis, quod potentia cognosci- Q 41v tur per actum | etc., concedo. Sed non propter hoc remanet, 275 quin Deus sit faciens primitiuus mouens, faciens secundarium ; ut puta sicut caelum, | quod est primus motor, mouet rosa- K 126r rium, quod est secundus motor et mouet rosam. Ad 2. Ad secundum : Quando dicis, quod homo est faciens suam dispositionem, respondeo distinguendo : Deus autem 58 o facit totam essentiam dispositionis, cum sit | primitiuus N 52vb motor ; homo autem utitur ipsa dispositione libere, et sic per accidens est secundarius motor, ut meritum acquirere possit. Ad 3 et 4. Ad tertium : Quando dicis, quod differentia naturalis est inter faciens et factibile etc., respondeo, quod 58 VA aliquo modo ueritas est. Sicut quando agens agit a|gibile, et W i142t differunt in genere, sed non in specie, sicut homo generans hominem ; et differunt, in quantum generans est de genere actionis, et genitus de genere passionis. Alio modo est, quando agens et agibile differunt ad inuicem, et non per aliquod com599 mune

; sicut Deus, qui facit angelum, ut supra probatum est,

et non differunt per aliquod commune, quia supra Deum nihil est, sed differunt per se ipsos. r Et ideo omnibus modis consideratis tuae rationes solutae sunt, meae

autem non.

562 Dist. III, cap. 9 ad 1-2.

590 Dist. III, cap. 1, patagrapho r.

558 est] adZ. actus TV, Q L, L, W ; add. actu 561 obiecti] obiectum TV, ; obiecta OQEe. 567 factum] oz. TOL; L; W 5; effectum factum] mundum effectum V, 569 Item] Iterum KTQ L, L; W p 514 Sed — remanet] Non tamen propter hoc restat T7, $15 quin Deus] quod Deus M, ; quod Deus non TV O D LE 585 ueritas est] ueritas differentia est T ;dicis uerum V, ; uetitas (add. in marg. differentia) est Q ; differentia (corr. ex ueritas) est L., ; differentia est L; ;ueritas (add. in »arg. alias : differentia) est WW ; dictum, uetitas est 5 586 differunt] ad. distinguntur TT, ; add. distinctione Q p ; add. et distinguntur W ; add. distincti L4 L, 588 genitus] adZ. est M, TQ L; L; W ; add. autem V,

175. DE EFFICIENTE ET EFFECTV 5

291

A Auerroista et Raimundista finierunt istum librum, et ipsum uenerandae facultati Parisius obtulerunt, ut ab ipsa daretur iudicium super his, quae dixerunt. Liber autem Parisius est finitus ad laudem et honorem Dei mense Maii anno r3ir incarnationis Domini nostri Iesu

6oo Christi. 595 Raimundista] Raimundus V; 5 596 Parisius] pariter M, ; Patis K ; Parisiis V4 ; Parisiensi L4 L4 ; Parisii 5 ab ipsa daretur] ipsa daret 5 597 supet his, quae] semper:-habens quod M, . 598 Parisius] patiter M, ; Paris K ; Parisiis V, LgL, 599 anno] a4Z. Domini QL;L;W 1311] 1310 Mj Domini nostri] oz. TQL,Lg;W 600 Christi] «4d. Amen KQW p; add. Amen. Deo gratias T L, L., ; add. Deo gratias. Correctus fuit cum suo exemplari tantum V, ; p annotat Lector beneuole, cum in tecognitione huius Libelli esset penes nos unicum dumtaxat exemplar, si quid in hoc ipso Libello, aut inuerse, aut diminute sctiptum offendatur, ut nobis uenia detur, et castigatiora exemplaria consulantur, roga-

mus. Vale.

^ oiie nb

s Ty.

gitvisi

i

tie

eur

pq

tstkosshte

176

LIBER FACILIS SCIENTIAE Parisiis,

r311 VI

AD LIBRVM FACILIS SCIENTIAE PROLEGOMENA Librum facilis scientiae Raimundus finiuit Parisiis mense Iunio anni incarnationis 1311. Parisiis compositum esse hoc opusculum mense Iunio omnes unanimiter consentiunt auctores (!). Compositionis annus uero, uidelicet 1311, in dubium uocatus est a PAsQUAL (?), qui mense Iunio anni 1306 Librum facilàs scientiae compositum esse putat, sicut in pluribus exemplaribus (?) notatur. Quem auctorem, ut uidetur, secutus PLATZECK (*) opinatur manuscripta Lebrum facilis scientiae

tradentia quoad compositionis annum inter se dissentire. Hic uero quaerendum est, de quibus exemplaribus PAsQUAL loquatur. In nullo enim uiginti manuscriptorum hoc tempore notorum mensis Iunius anni 1306 ut compositionis annus allegatur. Quin immo uiginti manuscriptorum modo dictorum sedecim mense Iunio anni 1311 Lebrum facilis scientiae compositum esse expresse referunt, excepto quidem codice K, breue tantum libri excerptum tradente, exceptis etiam codicibus E M, P,(9, omittentibus operis clausulam fina-

lem (9$). Sedecim ergo illorum manuscriptorum, necnon catalogorum et bibliographorum (?) unanimi testimonio, certiores facti mense Iunio anni 1311 Librum facilis scientiae confectum esse firmiter tenemus. Raimundi genuinum opus esse Librum [acis scientiae a. nemine contestatur. Sedecim enim illa manuscripta una cum catalogis et bibliographis eius attestantur authentiam. Iam in Electorio (anni 1311) opusculum citatur (5) ; commemoratur etiam in inuentariis

'de la Escuela

Luliana

anno I466 (?) et anno 1488 (!?) confectis. terea authentia,

ut priores quosdam

de Barcelona,

Comprobatur

allegemus

prae-

auctores,

a

(1) cf. clausulas finales manuscriptorum ; cf. Av 116 ; CA 120 ; Glfj ; HLF, pg. 172 : XXXI ; Lo, col. 1100, IV : 42 ; Ot 150 ; Pla 196 ; MOG I, pg. 65 : Nr. 187. (2) PAsQuAL I, Cap. XXIV : Pg. 255 :... quoniam in pluribus exemplaribus notatur ibi scriptus mense Iunio anni 1306, licet in aliis ad tempus posterius referatur. Scriptus enim notatur Parisiis sicut et Liber : Quaestiones supra Librum facilis scienZHae ; cf. Av 116.

(3) Non esse impossibile Raimundum anno 13506 Parisiis quoque fuisse PLATZECK arbitratur. Cf. Pla I, 32 ; II, 48. Quoad tempus ergo impossibile non est Libra de facili scientia anno 1306 compositum esse. Tamen quaerendum est, utrum librarius

quidam loco numeri X anni MCCCXI non satis clare scripti erronee exsctipsetit numerum V, ita ut legatut annus MCCCVI.

(4) Pla 196, not. 180 (— tom. II, 64). (5) Cod. M; exsctiptus est e cod. E ; cf. stemma codicum eiusque explanationem.

(6) c£. clausulam finalem. (7) c£. supra, not. x.

(8) Catalogus Electotii 118 (117) (9) BOFARULL, pg. 34. (10) BOFARULL, pg. 39 ; SOTO, pg. 75.

296

PROLEGOMENA

BoviLLo (anno r511)(!), PmoAaza (anno r515) (?, auctore inuentarii librorum lullianorum, qui cardinalis Cisneros erant (anno 1515) (3) et ab ARIA DE LovorA (anno 1594) (3).

;

ViIterius allegatur opus nostrum in Qwaestiomibus factis supra Librum facilis scientiae (ROL, op. 177) tamquam 'ramusculus Artis generalis (5), cuius principiis absolutis et essentialibus nituntur argumenta et positiones Libr: facilis scientiae. Quae omnia certissime testantur Raimundum, auctorem Artis generalis, composuisse etiam Librum facilis scientiae. Vt iam dicitur in adnotatione 'ramusculus Artés generalis", Liber facilis scientiae tractatus est philosophico-theologicus, oppugnans Auerroistarum sententias et errores ; quod opusculum scribens Raimundus fidelibus christianis ostendere intendit, quomodo demonstrari et defendi possit fides christiana contra Auerroistas erronee docentes fidem catholicam impossibilem esse secundum modum intelligendi. Quem finem ut attingat Raimundus per decem Libri facilis scientiae capitula forma breui facilique ad discendum definitiones supremas et absolutas Dei proponit, positas in decem principiis absolutis decem diuinarum rationum (quae sunt : Diuina (1) Bonitas, (2) Magnitudo, (3) Aeternitas, (4) Potestas, (5) Intellectus, (6) Voluntas, (7) Virtus, (8) Veritas, (9) Gloria et (ro) Perfectio, quae mutuo inter se conuerti possunt. Definitiones uero modo dictae, e quibus diuersae propositiones concludi possunt, una cum contradictionis principio lectorem ad ueram Dei cognitionem perducunt, quo melius intellgere possit Auerroistarum errores manifesto oppositos absolutis Dei definitionibus. Lingua latina scriptus a Raimundo Liber facilis scientiae integer nobis traditus est. Traditio manuscripta huius tractatus uiginti complectitur manuscripta hoc tempore nota ; quorum unum, scilicet codex K, operis breue tantum excerptum continet. Ceterorum manuscriptorum tria sunt saeculi XIV, septem saeculi XV, singula saeculi XV/XVI et XVI, quinque saeculi XVII et tria saeculi XVIII. Duae exstant operis editiones saeculo XVIII paratae : Quarum primam Ivo SALZINGER anno 1729 in editionis Moguntinae Raimundi Lulli operum tomo IV (RD 302) in lucem protulit. Secunda uero editio anno 1746 Palmae Maioricarum ex officina PETRI ANTONII CaPó (cf. tom. V Raimundi Lulli Operum paruorum ; RD 334) profluxit. (1) Bovirrvs, pg. 38b. (2) PRoAzaA, f. 220vb. (3) Biblioteca Cisnetos, f. xx2vb : Nt. 40. (4) AR1As D&É LovozA, Soro, pg. 42 ; pg. 44. (5) Op. 177; cf. Initium opertis.

PROLEGOMENA

297

Codicis K excerptum supra dictum edidit EusEBIO CoroMER, cf. COLOMER, pg. 142. De aliis quibusdam manuscriptis non eisdem quidem ac in nostro indice infra enumeratis, quaedam relata sunt : In inuentario primo 'de la Escuela Luliana de Barcelona (anni 1466) (!) hoc opusculum inuenimus, quod intitulatur : Facilis scientia ; in inuentario

uero secundo

'de la Escuela

Luliana de Barcelona' (22. Iunii 1488) sic intitulatur : Liber facilis sciencie cum questionibus, (scilicet in ROL, op 177 editis) (2) ; praeterea in quodam librorum a Raimundo latine compositorum indice (saec. XVII) quidam commemoratur Liber facilis scientie (3). Allegatus esse uidetur in unoquoque indice modo dicto unus idemque tractatus. De uno eodemque tractatu ARIAM DE LoYOLA dicere constat, cum quendam librum De facili scientia, asseruatum *Barcinonae in schola', et Librum de facili scientia omntwm, *Barcinonae in schola' commemorat exstantem. Eodem ARIA pE LovorA testante Maioricis quoque liber quidam inuenitur, cui idem est titulus ac opusculo modo dicto ; qui liber idem ac codex L (Palma de Mallorca, Biblioteca Püblica, cod. 1040,

saec. XV ineuntis) esse uidetur, etsi in codice L titulus ille non : exstat (5. Enumeratur Liber facilis scientiae etiam in inuentario bibliothecae Cisneros (mense Iunio 1515 composito) (?), necnon in inuentario I.L. VILETAE canonici (saec. XVI), ubi intitulatur : Liber facilis scientiae, cum. quaestionibus (scilicet in ROL, op. 177 editis) (*). Genealogia codicum et editionum haec esse uidetur :

(1) BorARULL, pg. 34 ;cf. Av 116. (2) BOFARULL, pg. 59 ; SOTO, pg. 75 ; cf. Av 116. ] uA wi (3) BOFARULL, pg. 44 ;SOTO, pg. 77. : omnium scientia facili de Liber : 44 pag. ; 42 pg. Soro, LovoLa, (4) C£. Au1as DE Ceteti 1594. anno Lovora DE ARrAs scripsit Quod Barcinonae in schola, Maior. sine dubio hic agitur de codices Palmenses nobis noti cum saeculi sint XVIII, : Nr. 55; BUF) ptocul codice L. — IoriaxNis A S. AwroNro adnotatio (pag. 36b dubio ex indice ARrAE DE LoYvoLa exscripta est. 62. (5) Biblioteca Cisneros, f. ri2vb : Nt. 40 ; D'A1óS, pg. 77. (6) Biblioteca Vileta, f. 235t : Nt. 77 ; D'A1ós pg.

298

PROLEGOMENA

XIV

sordera

T RA OVEM GIC

XVI

[5

/ N KU DENTIS

L

M

R, N

N

N N N N

^

^

N

N

^

N

XVII

N

SN

^ N ^

N

N

N N

N

N N

XVIII

e

h Ng

/

Quod stemma sic confirmatur. Duas principales familia s codicum in nostro stemmate distinguimus, scilicet famili am codicum.G-T.D'ITECL LE Ra XN Mj, (a : 354) et familiam codicum E M, M; Z P, Z, P, (B : 352) Familia codicum a diuiditur in tres sub-familias, quae con-

stituuntur ex codicibus:

GTDHC (8 : 8 declarandum, rr, 20,

34, 58/59, 60/61, 74/75) ; L Ly R, X (e : 126/127) ; N M, (7 exemplificare, 390 quod, 390 et, 390/391, 393, 394). A codici

bus GT (5 siue, 452) communibus lectionibus uariis discedunt codices DHC (43/44, 52 et hoc-uere, 53, 109, 203, 234 sine). Codices GT ab inuicem non dependent (G : roo/ror ; T : x tuaueritate, 2, 191). A codice D (1/2, 7 exemplificare, 13, 69, 367/

PROLEGOMENA

299

368) differunt codices HC (47, 151/152, 202). Codicum HC alter ab altero non procedit (H : 1 ueritate, 220, 439/440 ; C : 8 catholicam - fidem, 57/58, 108). A codice L L; (1 altissima, 32) separantur codices R, X (13). Codex L, immediate exscripsit codicem L (65). Codicum R, X alter ab altero non dependet (R, : 6, 18, 44, 69, 115, 134 ; X : 28, 32, 32/36, 74, 79). Codex M,, immediate a codice N deriuatur (12, 22 praedicationem, 47, 78 in duratione, 126/127). Familia codicum f subdiuiditur in duos ramos, scilicet in familiam codicum E M; M,; (29 permanentes, 144, I9I, 202, 382) et codicum Z P, Z, P; (11 subiectum, 13, I9 Deus-bonitas,

20, 32, 54 causae primae, 77, 79). Codex M, codicem E et codex M,, codicem M, exscripserunt (1/2). Codex Mj, exhibet correctiones ab alia manu factas, quae fortasse a codice Z dependent (139, 302, 316, 452). Codices P, Z, P, a codice Z dependent, sed a codice P, (r altissima-ueritate, 147/148) communibus mendis codices Z, P, discedunt (7, 22, 25 et, 28, 58). Codicum Z, P, uero alter ab altero non procedit (Z4 : 44,

56, 124 ; Ps : 44, 56, 144, 147/148).

Codex K excerptum tantum libri continens ad sub-familiam GTDHC spectare uidetur (4 oppositorum, 52, 53 uere). Editio m refertur ad sub-familiam codicum GTDHC (49, 51,

151/152, 159, 169/170, 201, 354), ad codicem Mi, (139) 74/75, et ad sub-familiam codicum E M; M,; (179, 212). Editio f et

codex L, ab editione » dependent (5 reliquum, 5 siue, 9/10, I2, 35, 54 causae primae, 57/58). Codex L, immediate ab editione ? dependere uidetur, sed frequenter textum libri contrahit (24, 25 et — quaeratur, 26, 57/58, 144/145). Hanc ergo editionem parantes sequentem recensionis regulam adhibemus. Ea archetypi lectio censenda est, quae ab omnibus antiquioribus codicibus unius familiae principalis et simul ab antiquioribus codicibus saltem unius rami alterius familiae principalis exhibetur. In textum ergo recipimus lectionem codicum a E M, M4 contra Z P, Z, P, (11, 19, 20)5 By contra N M, (7, 390, 393. 394) ; € N M,, B contra 9 (8, 11, 29, 58/59) ; B N M, contra y (169/170, 395). Vbi autem lectio unius familiae principalis a lectione alterius familiae principalis differt (352, 354), uel ubi lectio saltem ab uno codice antiquiore unius familiae principalis et simul ab uno saltem codice antiquiore alterius familiae principalis traditur, eam lectionem recipimus, quae melius contextui respondet, lectiones uarias in apparatu annotantes (108/109, 120, 165/169, 169/170). Vbi uero mendose textus traditus est, codicem uel codices sequimur, qui coniecturis textum uitiosum correxerunt (49, 69, 79). Vno loco tantum coniectura propria textum ; restituimus (403). Catalogos et auctores, qui Libri facilis scientiae mentionem faciunt, in ordine chronologico enumeramus :

300

PROLEGOMENA

Catalogus Electorii 118 (117) ; BOFARULL, pg. 34 ; pg. 39; Dg. 44 ; SOTO, pg. 73 ; pg. 77 ; BovILLvs, pg. 38b ; Biblioteca Cisneros,

f. i12vb

: Nr. 405; PROAZA,

f. 220vb ; DIMAS

DE

MIGUEL, SoTo, pg. 61 ; Catalogus codicis Ambrosiani, f. 378v : Nr. 30 ; Biblioteca Vileta, f. 235r: Nr. 77; AR1AS DE LovoraA, SOTO, pg. 42; pg. 44; WanpiNG-Scriftores, pg. 297a ; ANTONIO, pg. I27, nr. gr : XXIX ; CusTURER, pg. 60r : XXIX ; MOG I, pg. 65: Nr. 187 ; SoLLIER, pg. 65b: XXIX ; IOHANNES A S. ANTONIO, pg. 36b : Nr. 53 (BUF) ; PasQuar I, Cap. XXIV : Pg. 254 ; Cap. XXXII : pg. 372; BOovER, pg. 585: Nr. 29; HLF, pg: 172 : Nr. XXXL ; GOTTRON, pg. 201; Lo, col. 11oo, IV : 42; RD 302 ; 334 ; PEERS, pg. 324 ; pg. 345 ; Dg:..3062 ; pg. 438; Ot 150; Gl fj; Áv 116; CA 120.; Diaz: D1Az 1881 ; Pla 196; LLINARES 175; HILLGARTH 342, 396.

LIBER FACILIS

SCIENTIAE

CODICES ET EDITIONES San Candido (Innichen), Stiftsbibliothek, VIII. C. 8 (XV), f. 164va168ra. Danzig, Stadtbibliothek (hodie : Gdánsk, Biblioteca —Polskiej Akademii Nauk), Mar. F. 509 (olim : St. Marien) (XV), f. 5ra-5va. Paris, Bibliotheque Nationale, lat. 15450 (XIV), f. 558tb-560ra. München, Staatsbibliothek, Clm. 10537 (XV), f. 1r-6v. Praha, Knihovna Mettopolitní Kapituli, L. 31 (XV), f. 134ra-136vb. uy xe moe — Bernkastel-Kues, St. Nikolaus-Hospital, 83 (XV), f. 95v : Excetptum ex Libro facilis scientiae. Palma de Mallorca, Biblioteca Püblica, 1040 (XV in.) f. 47ra-53vb. Palma de Mallorca, Archivo de la Cutia, Causa Pía luliana 11 (antea Ss D UN 12) (XVIID, f. 195t-203t. Palma de Mallorca, Biblioteca Püblica, 1003 (XVIII), pg. 129-134. el München, Staatsbibliothek, Clm. 10573 (XVII), f. 194t-202t. Mss E München, Staatsbibliothek, Clm. 10565 (XVIID, Int. XIII, f. 2r-6r. München, Staatsbibliothek, Clm. 10588 (XVII) f. dense — Roma, Biblioteca Nazionale Centrale Vittorio Emanuele II, Kon do Vittotio Emanuele 244 (XIV), f. 33vb-38ra. Patis, Bibliothéque Nationale, lat. 15096 (X VIL, £f. 118r-124t. Paris, Bibliothéque Nationale, lat: 11185 (XVID, Int. IX : pg. 1-37. Roma, Biblioteca Nazionale Centrale Vittorio Emanuele II, Fondi minoti 1832 (XVI), f. 2381-255v. Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Ottob. lat. 1405 (XV), £. 106ra-109tb. Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Regin. lat. 1289 (XV/XVL, f. 151ta-154ta. Patris, Bibliothéque Mazatine, 3500 (XIV), f. 147t-152v. Paris, Bibliothéque Mazarine, 3509 (XVII), pg. 105-118. SALZINGER, Ivo, Rayzzundi Lulli operum tomus IV (RD 302), Moguntiae 1729 (MOG IV, 585-588). BszArr RAxuvNpr LvrLi Opera parva (RD 354), Palma de Mallorca 1746, Tomus V, Int. II : pg. 1-2r.

LIBER FACILIS SCIENTIAE ARS DE SVPPOSITIONIBVS CONTRADICTIONIS? ARS DE SVPPOSITIONIBVS CONTRADICTORIIS" ARS DE SVPPOSITIONIBVS CONTRARIIS? DE FACILI SCIENTIA? DE FACILI SCIENTIA OMNIVM* DOCTRINA PRVDENTVM FACILISÍ FACILIS SCIENTIA* LIBER DE FACILI SCIENTIA? LIBER DE FACILI SCIENTIA OMNIVM! LIBER DE SVPPOSITIONIBVS CONTRADICTIONIS! LIBER DE SVPPOSITIONIBVS CONTRADICTORIIS* LIBER FACILIS SCIENTIAE CVM QVAESTIONIBVS! LIBER FACILIS SCIENTIAE, QVI EST RAMVSCVLVS ARTIS GENERALIS" LIBER FACILIS SCIENTIAE SEV ARS DE SVPPOSITIONIBVS CONTRARIIS? LIBER, QVI DICITVR FACILIS SCIENTIAE? LIBER SIVE ÁRS DE SVPPOSITIONIBVS CONTRADICTIONIS? LIBER SIVÉ ARS DE SVPPOSITIONIBVS CONTRADICTORIIS? MacisrRI RAiMvNDI LvrLI LIBER FACILIS SCIENTIAE, QVI cf. not. p. cf. not. q. Mag f. 2t: |dg» dg ARrAs DE Loxvora, Soro, pg. 42 ; Bovirrus, pg. 38b ; Catalogus Electorii Quoc» II8 (117); M, :f. 194t. IOHANNES A S. ANTONIO, pg. 36b : Nt. 53 (BUF). cf. not. t. BorARULL, pg. 34 ; Soro, pg. 7o. og Catalogus codicis Ambtrosiani, f. 378v : Nt. 30 ; DiMAs pE MrGuzr, Soro, gd B's "ro nog pg. 61 ; My, : f. 2t ;PROAZA, f. 220vb. ARIAS DE LOYOLA, pg. 44. cf. not. q. cf. not. p. Biblioteca Vileta,f. 235t ; BOFARULL, pg. 39 ; Soro, pg. 73 ; cf. ROL, op. 177. cf. not. t. e Mis: f. 2t. T : f. 106tra. Rq2£.258f. C : f£. 164va ; D : f. 31a; E : f. 5581b ; G : f. 1t (Lüber seu Ars de suppositionieS'E QUEppuegecue bus contradictoriis) ;H. : f. 334135; L : f. 471a 5;Lg : f. 195£ ; Lg : pg. 129 (ILiber uel /Ars de subpositionibus contradictoriis) ; m : pg. x (Liber uel zArs de suppositionibus contradictoriis) ; Ms : f. 194£ ;Mag : £. 2t; Ma: f. 57135 N : f. 33vb; p : pg. x (Liber uel Ars de suppositionibus contradictoriis) ; P, : f. x18£ ; Pg : pg. I; T : £f. 1o6ra (Liber seu zArs de subpositionibus contradictoriis) ; Zi : £. 1471 ; Z4 : pg. 105.

304

176. LIBER FACILIS SCIENTIAE

EST RAMVSCVLVS ARTIS GENERALIS, DOCTRINA FACILIS" [ARS GENERALIS AD OMNES SCIENTIAS|

PRVDENTVM

Deus cum tua altissima et profunda ueritate Incipit Liber facilis scientiae. [DE PROLOGO]

Manifestum est, quod unum oppositorum cognoscitur per ; reliquum. Et ideo intendimus facere istum Librum siue Artem de suppositionibus contradictoriis, ut cognoscatur, quae propositio sit uera, et quae falsa. Et hoc intendimus exemplificare ad declarandam catholicam sanctam fidem contra aliquos philosophantes, dicentes, quod secundum modum intelligendi N 341a 1o fides catholica est impossi bilis. Subiectum uero huius libri est miscere principia, ut uideatur, quid sequitur in conclusione. DE DIVISIONE HVIVS LIBRI

| Diuiditur iste liber in decem partes. Quae sunt hae: Z 47v 15 (1) Diuina bonitas, (2) magnitudo, (3) aeternitas, (4) potestas, fouZ:Dpg.19$. s

— D :f. 3ra, in marg. superiote, eadem manu ; PLATZECK (II, 86) ZArzezz genera-

Jem ad omnes scientias fortasse eandem esse putatur ac z4rzez infusam (— Scientia generalis ad babendum ceríam cognitionem Dei et rerum omnium creaturarum, infusa ber gratiam Spiritus Sancti), Maioricis 1312-1313 ; RocENT-DURÀN e contrario atbitrantur hoc opus esse zArZez generalez ultimam (Pla 146). Quid autem significat titulus a codice D allegatus ? Quaerendum est, utrum *Zrs generalis ad omnes scientias? sit alia significatio Libri facilis scientiae an. zÁrs generalis, quam Laber facilis scientiae. sequitur, appellatur CzArs generalis ad omnes scientias! ?

1 altíssima et profunda] profunda et altissima IL I; uefitate] uirtute H ; ozz. L,; altissima — ueritate] gratia P, ; tua — ueritate] tuo amore et benedictione T 1/2 Deus - scientiae] ozz. Z Z, P, ; add. seu Ars de suppositionibus contrariis Mi; ; add. etc. D — * 2 Libet] add. qui dicitur T 3 De prologo] » P L, ; oz. ceteri 07465 4 Manifestum est, quod] Quia K oppositorum] oppositum KHC L; ^ 5 reliquum] alterum z 5 L4 siue] seu GT ;uel » L4, 5/* Et ideo — falsa] ex oppositis suppositis proceditur K 6 contradictoriis] contradictionis R, ri quae] aZZ. sit z p Et?] add. de Z, P, exemplificate] esemplicare IN Mj,; explicare corr. eadem manu in exemplicare D ; exempla dare Z, P; 8 declarandam] declarandum GTDHC catholicam sanctam fidem] catholicam et sanctam LL, ; catholicam ac sanctam fidem T'; catholicam fidem sanctam C ; catholicam fidem D ; sanctam catholicam fidem z; p L4 ; Deus cum tua altissima — fidem]

mulilus X 9/10 secundum modum telligendi sit zz 5 Lg 11 Subiectum] pia] mixtio principiorum GTDHC L4; quod sequatur P, ; quid sit Mj, diuisione libri D 14 hae] haec CL

est] catholica fides secundum modum inObiectum Z P, Z, P, miscere princi12 quid sequitur] quid sequatut DZ z p 13 De - libri] o». R4 .X Z P, Z, P,; De R, X My P,z p; om. T

176. LIBER FACILIS SCIENTIAE

305

(5) intellectus, (6) uoluntas, (7) uirtus, (8) ueritas, (9) gloria | et (ro) perfectio. Istae uero dignitates siue rationes praedicantur de Deo ; et una similiter de alia praedicatur. Et hoc sic : Deus est bonitas, 2o

magnitudo,

aeternitas

etc.;

diuina

bonitas

L 47tb

est magnitudo,

aeternitas etc., et e conuerso, mutando subiectum in praedicatum. Et per talem praedicationem ueram et necessariam potest Deus definiri, et quaelibet eius ratio. Et hoc sic : Si quaeratur : Quid est Deus, respondeatur, quod Deus est magnitudo etc.; et si quaeratur: Quid est diuina 2 vA bonitas, bonitas, respondeatur, quod diuina bonitas est Deus et est magnitudo, aeternitas ; et sic de aliis. De nullo uero ente alio tales definitiones esse possunt, cum istae sint supremae et in superlatiuo gradu permanentes. 30 Ostenditur ergo, per quem modum potest Deus definiri et 'T ro6rb suae rationes, et per consequens | faciliter cognosci. Applicatis ad propositum praedictis definitionibus cum suppositionibus contradicto|riis faciliter potest cognosci, quae :L 47va suppositio est uera, et quae falsa ; quoniam | illam supposi- C 164vb oportet esse ueram, primitiuam et necessariam, quae tionem 5A stat pro praedictis definitionibus ; et sua contraria suppositio est falsa et impossibilis. Ostenditur ergo, | per quem modum potest fieri faciliter D arb scientia de his, quae de Deo aut de suis rationibus praedican40

tur. | r. DE BONITATE

45

||| z. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, et Sic de | aliis rationibus potest dici, sed solum de his tribus exemplificamus causa breuitatis, quod nulla impossibilitas possit impedire maiorem | possibilitatem bonitatis. Et si sua contraria suppositio sit bona, magna et uera, necessarie sequitur, 19 similiter] conieci? 8 ; oz. cezer? 18 siue rationes] uel rationes zz p ; o7. Ra Ls 20 diuina bonitas est] Deus est bonitas] diuina bonitas est Z P, Z, P; 074H6$ 20/21 diuina bonitas — etc.] oz. TC E M; Mis Deus est bonitas Z P, Z, Ps ne22 praedicationem] probationem DHC ; propositionem Mi, ; oz. 7: b Ls Quid : quaeratur Si ; P Z, sit est!] 24 Ls P zz nem praedicatio add. cessatiam] 26 respondeatur et — quaeratur] ozz. Ig 25 et] ozz. Z4 P5 est] Quid est L, 28 De nullo — alio] De nullo autem ente alio X ; De nullo ueto — bonitas] ozz. Ls alio ente Z, P, ; Sed de nullo alio ente z p ; Sed de alio ente non L4, — 29 supremae] permanentes] add. in marg. De nullo alio ente praedicatio fit summae GTDHC EM, M; — 32 Applicatis] 247. autem X ; add. talis ;est enim in supremo gradu supigitur ZP, Z, P,; Applicatisque L L,; Etapplicatis y p L, . 32/36 cum et primitiuam 35 GTDHC sit est] 34 X oz. s] definitionibu — positionibus suppoilla quod conuenit, quia necessariam] — quoniam ; P, Z4 necessatiam] ozz. 43/44 exemplificamus] exemplificasitio sit ueta, primitiua et necessaria z 5 Ls 44 breuitatis] bimus DHC R, ; efficatius X ; exemplificatis 7 ; exemplifico IL, oz. Z ueritatis R, ; et sic — brteuitatis] oz. P5; etc. K ; rationibus — breuitatis] 46 suppositio] positio K ; 45/52 possibilitatem bonitatis. Et — magne] mutilus X

suppono, quod L L;

G 1v

Inc. K H 154tb N 34tb E558va

X 151t£b

306

176. LIBER FACILIS SCIENTIAE

quod impossibilitas dicat plus, quam possibilitas. Quod est falsum et impossibile, cum possibilitas dicat habitum positiuum, et impossibilitas priuatiuum. Concluditur ergo, quod est diuina 5o

incarnatio et creatio, resurrectio hominum et beatitudo |aeter- L 47vb

na ; et sunt ista possibilia apud Deum, cum sint possibilitates supremae. Et hoc bene, magne et uere; bene per diuinam bonitatem ; magne per diuinam magnitudinem ; uere per diuinam ueritatem, cum sint causae primae. | 2. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod diuina jj bonitas sit forma magis actiua, quam materia prima passiua. Et si contraria suppositio |sit bona, magna et uera, plus potest materia prima recipere bonitatem quoad se, quam diuina bonitas infundere quoad se et propter se. Quod est falsum et im6 o possibile ; aliter definitio bonitatis et aliarum rationum essent laesae ; quod est impossibile. Ostenditur ergo, quod diuina bonitas potest bene, magne et uere agere super materiam primam ad placitum, | et hoc miraculose. 3. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, | quod 6 vA diuina bonitas habeat correlatiua, ut sit diffusiua intrinsece,

Des. K

Z 148r

'T 106va C 165ra

|L

48ra

et naturam habere possit, et in se ipsa naturaliter quiescere. Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera, necessarie sequitur, quod sit bonum, magnum et uerum, quod diuina bonitas sit uacua et sine natura ; nec habeat correlatiua sic

quoad suam naturam, sicut diuinus intellectus quoad suam. Ostenditur ergo, quod in diuina bonitate sunt tria correlatiua, et per consequens | trinitas. N 34va

J ^

4. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod diuina bonitas habeat tantam potestatem, quoad se ipsam, quantam diuina aeternitas quoad se ipsam. Et | si contraria suppositio sit bona, magna et uera, | necessarie sequitur, quod sit bonum, magnum et uerum, quod | diuina potestas sit diuisa, infinita quoad aeternitatem in duratione, finita autem quoad

41 possibilitas] potestas HC ; corr. ex potestas D ; corr. ex impossibilitas Mj, 49 quod est] coniecerunt! GTHC ; quod DL L4Z P,Z,P,mpL,; quod del. Mj; om. RJNNM, EM, 51 et] oz. LL,ZP,Zu P, plas ista] oz. KD P, Z, Py pL,;itaR, 52 Et hoc — uere] oz. K ; bene, magne, et uere] bonae, magnae et uerae DHC bene?] bonae KDHC 53 magne — magnitudinem] ozz. K uete] et uerae K ; uerae DHC 54 ueritatem] add. etc. K causae primae] primae causae z 5 L4 ; causae supremae Z P4 Z, P4 ; add. etc. K 56 prima] ozz. Zi ; om. sed add. supra lin. IN ; add. sit P, 5? suppositio] ozz. Lg 57/58 plus — recipere] plus potest recipere materia prima C ; materia prima plus potest recipere 7! p ; plus potest recipete-Lg 58 bonitatem] bonitatis Z, P, 58/59 bonitas] add. possit GT.DHC quam — se] oz;. Z, P, 60/61 essent laesae] esset laesa GDHOC ; essent lesa corr. in esset lesa T

65 sit diffusiua] diffusiua sit L, ; diffusa

sit L; ; sit diffusa DZ Z, P, ; sit diffusa corr. ex sit diffusiua Pi 66 et?] oz. Z P, ZA Ds quiescere] quiescendi Z, P, 69 nec] recze coniecerunt M34 b ; non R, ; inse D ; nisiceferi — 94 potestatem] potentiam XE ; add. in "arg. potentiam Mis 74/70 quantam] add. habet GTDHC mp ** diuisa] oz. Z P4, Z, P, 78 infinita] infinita corr. in scilicet finita D ; add. auiem GTL L; NM,EBM,Mg; add. aut R, ; add. quidem » p in duratione] et durationem Mi

D 5va G 2r H134va

176. LIBER FACILIS SCIENTIAE

307

bonitatem in bonificatione. Quod est falsum et impossibile, 8o quoniam definitiones praedictae essent laesae. Demonstratum est ergo, quod diuina bonitas est ita infinita in | uigore quoad L 48rb bonificationem, sicut quoad durationem. .5. Suppono, quod sit bonum, magnum | et uerum, quod X 51v diuina bonitas sit in tantum potens per intrinsecam operatio8s nem, quantum per suam existentiam. Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera, necessarie sequitur, quod diuina bonitas sit minus potens, et quod hoc sit bonum, magnum et uerum. Quod est falsum et impossibile. Ex quo sequitur diuinam trinitatem esse. 2. DE MAGNITVDINE

| r. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod Z 148v diuina potestas sit tantum immensa per magnitudinem, quantum infinita duratio per aeternitatem. Et si contraria suppositio | sit bona, magna et uera, necessarie sequitur, quod sit C r65rb 9; bonum, magnum et uerum, ipsam esse finitam. Quod est | fal- T 1o6vb sum et impossibile. Ostenditur ergo, quod ipsa est immensa. 2. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum diuinam magnitudinem esse absolutam, existendo et agendo. Et si contraria sup|positio sit bona, magna | et uera, bonum, magnum L 48va 100 et uerum est, quod sit finita et per aliquod impossibile impe- E558vb dita. Quod est falsum et impossibile. Ostenditur ergo, | quod N s4vb diuina magnitudo est infinita existendo et agendo, et per consequens trinitas. 3. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod nulla sit maxima sine maximare. Et si contraria supIO A magnitudo positio sit bona, magna et uera, necessarie sequitur, quod sit bonum, magnum et uerum, quod magnitudo sit magis magna sine maximare et sine proprio obiecto, quam cum maximare et proprio obiecto. Quod est falsum et impossibile. Concluditur 110 ergo, quod in diuina magnitudine est maximare et proprium obiectum, et per consequens diuina trinitas. 4. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod diuina magnitudo conuersa cum diuina bonitate, aeternitate, G 2v potestate, intellectu, uoluntate, uirtute, ueritate, | gloria et L 48vb

115 perfectione nullo modo sit impedita, sed simpliciter absol|uta H 134vb et infinita. Et si contraria suppositio sit |bona, magna et | ue- D »vb

79 bonitatem in bonificatione] comiecerumt Z P, Z, P, ; bonitatem X ; bonificationem 91/92: 82 durationem] add. et pet consequens est diuina trinitas Z, P; ceteri 100/ 100 impossibile] possibile Z P, Z; P; magnum - potestas] zutilus X 107 magis magna] maior GTDHC ; magis 101 impedita — impossibile] ozz. G 108/109 quam cum — obiecto] oz. GTC Z P, Zi 108 sine] cum C maxima p 115 simpliciter] supreme 109 est] esset DHC P, ; om. sed add. in sarg. Mig R,; simplex L,

308

I20

176. LIBER FACILIS SCIENTIAE

ra, bonum, magnum et uerum est, quod non sit conuersa cum praedictis, ut sit absoluta et infinita. Quod est falsum et impossibile. Ostenditur ergo, quod diuina magnitudo est infinita omnibus modis ; et per consequens trinitas; et quod diuina potestas, | cum qua est conuersa, est infinita et absoluta.

I2

5. Suppono, | quod sit bonum, magnum et uerum, quod diuina magnitudo habeat naturam infinitam propter se et propter diuinam bonitatem, aeternitatem etc. Et si contraria sit bona, magna et uera, bonum, magnum et uerum vA suppositio

X151vb C 165va

est, quod non | sit sufficiens ma |gnitudo diuina bonitati, aeter- Z 149t

E5 o

nitati etc., neque cum ipsis conuersa. Quod est falsum et impossibile. Ostenditur ergo, quod diuina magnitudo habet infinitam actionem, contra quam nullum impossibile neque possibile agere potest.

T 107ta

3. DE AETERNITATE

| r. Suppono, quod sit bo|num, magnum et uerum illud, per N 35ta quod diuina unitas et aeternitas maiorem habeant conuenien- L 49ta tiam inuicem, ut sint unum ens singulare absolutum. Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera, necessaria sequitur, quod sit bonum, magnum et uerum, quod sint diuersae essentiae, una ab alia separata. Quod est falsum et impossibile. Concluditur ergo, quod sicut est una unitas singularis absoluta, sic sit una aeternitas singularis absoluta. Ad quod sequitur, 140 quod mundus non sit aeternus ; quia si sic, essent plures aeternitates. 2. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum hoc, per quod diuina aeternitas est magis absoluta. Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera, ergo bonum, magnum et 145 uerum est hoc, per quod minus sit absolu|ta. Quod est falsum C165vb et impossibile. Demonstratum est ergo hoc, per quod magis est absoluta. Ex quo sequitur quod habeat correlatiua absoluta, sine quibus non posset esse absoluta ; concluditur ergo |diuina L 49tb trinitas. La M»VA

118 ut sit — infinita] ut non sit absoluta et infinita »; p ; ut sit finita et absoluta X E M; Mis P Z ; ut sit finita et non absoluta Z, D, ; ut sit infinita et absoluta I. Lg et?] 120 trinitas] trinitas est GTDHC ; est trinitas Z D, Z, D, R,N AM add. ostenditur GT DHC 121 absoluta] a44. et sic de aliis Z P, Z, P, 123 propter] per Z P, Z, P, 124 propter] per P, ; propter e£ conieci? supra lin. pet Z, 126/127 magnitudo — aeternitati] magnitudini diuinae bonitatis aeternitatis GT. HC N E M, Ms z 5 L4 ; magnitudini Dei bonitatis, aeternitatis I, Lg R4; mutilus X; magnitudo diuinae bonitatis aeternitatis M; 130 potest] possunt GTIN 134 inuicem] inter se R, 139 Ad quod] Per quod Z P, Z, P,; Ad (add. supra Jin. Pet) quod Mj ;Ex quo Mz p L 144 ergo] oz. GT.DHC; sequitur, quod sit ; ergo E M; M; ; sequitur corr. in etgo Z ; sequitur, quod P, Z, ; sequitur necessatio, quod P,; sequitur, quod hoc sit z ^ L, 144/145 bonum - hoc] etc. L4 ; est hoc] o». z p 146 ergo] a22. quod Z P, Z, P, 147/148 Ex quo — absoluta] est bonum magnum et uerum Z Z, ; est bonum magnum uerum P, ; est

bonum magnum etc. P,

176. LIBER FACILIS SCIENTIAE 159

3. Suppono, quod sit bonum, quod diuina potestas sit tantum nam, quantum propter diuinam ria suppositio sit bona, magna uerum

309

magnum et uerum hoc, per propter magnitudinem diuiaeternitatem. Et si contraet uera, bonum, magnum et

est, | quod diuina potestas, magnitudo

et aeternitas H 155ra

15; non participent aequaliter propter finem. Quod est falsum et impossibile. Concluditur | ergo, quod diuina potestas est ita G sr infinita quoad magnificationem, sicut quoad durationem ; et

quod magni|tudo est ita infinita suo modo, sicut aeternitas N 55b X 152ta quoad suum modum. | 4. Suppono, quod sit | bonum, magnum et uerum, | mun- T rozrb

16 Oo

dum non esse aeternum.

| Et si contraria suppositio sit bona, E 559ta

magna et uera, |necessarie sequitur, quod sit bonum, magnum D 4ra et uerum, quod non sit incarnatio, resurrectio neque aeterna

beatitudo. Quod est falsum et impossibile. 5.Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod diuina 165 aeternitas sit efficiens absolutae nouitatis. Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera, necessarie sequitur, quod sit bonum, magnum et uerum hoc, per quod diuina aeternitas est minus causa finalis. Quod est falsum et impossibile. Concludinouus. 7, o tur ergo, quod Deus est efficiens, et quod mundus est per hoc, uerum et magnum bonum, sit quod 6. Suppono, quod duratio mundi dependet magis ab || aeternitate Dei. Et L 49va si contraria suppositio sit bona, magna et uera, necessarie Z 149v sequitur, quod sit bonum, magnum et uerum hoc, per quod di175 uina aeternitas sit minus gubernans uniuersum. Quod est falsum et impossibile. Ostenditur ergo, quod mundus est nouus. 4. DE POTESTATE

I. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum hoc, per quod Deus possit existere et agere per se, propter se, in se ipso, 180 de se ipso et cum ipso. Et si contraria suppositio sit bona, magne et uera, necessarie sequitur, quod sit aliquod ens supe166ra rius, | impediens Deum, et quod sit eius causa. Quod est im- C diuieffectus sint ile impossib et possibile omne cum , possibile nae potestatis. Concluditur ergo, quod diuina potestas est abpotest existere et agere sine angelo, 18 soluta, et quod Deus A

caelo, et huiusmodi.

55va 2. Suppono, quod sit bonum, magnum | et uerum, quod. di- N

Z, P,mmp LL, ; 151/152 magnitudinem diuinam] diuinam magnitudinem GTD p ls 159 quoad suum modum] suo modo GTDHCX magnitudinem HC — uerum] etc. Li sit ZPi,Z;P; EM; NM, X R, LL; non add. quod] 160 162 quod] add. non .X Da LL4R, X NM4 E M, Mas ZIP 161 non] oz. — impossibile] Suppono 165/169 Ps P,Z, XZ oz. 1603 non] ZU Z2» 169/170 Concluditur — nouus] om. GIDHC L Lg R, X Z P, Z4 P4 Mis z p Le P, My, (My addit bic Concluditur ergo, quod mundus non est aeternus Z P, Z, 179 in se zp Ls denuo iexium Suppono — nouus; 07. GTDHC L L; R4 X Ceteri om. ; Ls p z Mis M; E ipso]

310

176. LIBER FACILIS SCIENTIAE

uina potestas comprehendat totum uniuersum subiectiue et obiectiue. Et si contraria sup |positio sit bona, magna et uera, necessarie sequitur, quod sit aliquod ens in uniuerso impediens diuinam potestatem, ut non sit causa uniuersa. Quod est falsum et impossibile. Probatum est ergo, quod Deus est causa

I9 Oo

L 49vb

efficiens.

3. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod nullum impossibile possit impedire diuinam potestatem, quin habeat bonum, magnum et uerum possibile. Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera, necessarie sequitur, quod sit bonum, magnum et uerum, impedire bonum, | magnum et uerum diuinae potestatis. Quod est falsum | et impossibile. 20 o Ostenditur ergo, quod incarnatio, creatio, sempiterna beatitudo etc., sunt a Deo possibilia. 4. Suppono, quod non sit bonum, magnum et uerum, diuinam potestatem esse aliquo modo finitam. | Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera, bonum, magnum et uerum 20 vA est, quod sit maxime | finita. Quod est falsum et impossibile. Demonstratum est ergo, quod est infinita, et quod | Deus potest creare, resuscitare, et huiusmodi. vA

'T 107va

H 155tb

G 3v X 152tfb L 5sora

5. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod diui-

na potestas possit annihilare omnes alias potestates, quarum 2I o

est finis. Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera,

necessarie sequitur, quod sit bonum, magnum et uerum hoc, per quod ea, quorum est finis, necessitant ipsam, quod sit finis eorum. Quod est falsum et impossibile. Ostenditur ergo, quod diuina potestas || potest annihilare omnes alias potestates. | 5. DE INTELLECTV

C 166rb N 35vb D arb

| r. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod in- Z sot tellectus possibilis non sit de genere actionis. Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera, necessarie sequitur, quod intellectus agens sit de genere passionis. Quod est falsum et impossibile. Ostenditur ergo, quod in|tellectus possibilis non E 559tb potest esse unus in numero in omnibus hominibus, quia esset intellectus agens. 2. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod in-

tellectus 22 vA

| humanus intelligat magis bene, magne et uere, ob- L sorb

iectando Deum et suas rationes, quam obiectando sensibilia et imaginabilia. Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera,

191 causa] oz. E M, Mi, uniuersa] uniuersi D ;» 5 L4 ; uniuerso T ; uniuersalis R, P, 201 a Deo] apud Deum GTDHC z p L, 202 non] oz. HC E M; ; om. sed add. supra lin. Mig 203 finitam] infinitam DHC 211/212 hoc, per] 07. GDHC ; hoc X 212 necessitant] necessitent GDHC L L, Z, P, ; necessitet T P, Z ; necessitet corr. ex necessitant Mis ; necessitauit R, quod?] ut GTDHC

220 possibilis] passibilis EI

176. LIBER FACILIS SCIENTIAE

31I

necessarie sequitur, quod intelligat magis per causas inferiores, quam per superiores. Quod est falsum et impossibile. | Ostenditur ergo, quod scientia facta per | causas superiores est una ZE o scientia per se, separata a scientia,

G 4t T 107vb

quae est facta per causas

inferiores. 3. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod intellectus faciat magis uere scientiam superiorem cum habitu fidei, quam faciat scientiam inferiorem sine habitu fidei. Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera, necessarie sequitur contradictio. Quae stare non potest. Ostenditur ergo, | H1355va quod intellectus intelligendo cum habitu fidei potest intelligere et credere, tamen aliter et aliter. 4. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod intel- X152va 24 o ligere | Dei sit realis relatio | inter intelligentem | et intelligi- L 5ova bile, et per consequens distinctio. Et si contraria suppositio sit N 36ra bona, magna et uera, necessarie sequitur, quod ipsum intelligere sit indeterminatum et confusum ; quae indeterminatio est bona, magna | et uera, cum quidquid sit in intelligere Dei, C 166va 245 sit bonum, magnum et uerum. Quod est falsum et impossibile ; ergo diuina trinitas. 5. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod sit beatitudo aeterna, ut quilibet intellectus beati habeat obiectum aeuiternum. Et si contraria suppositio sit bona, magna et 250 uera, necessarie sequitur, quod non sit beatitudo nisi in hac uita. Quod est falsum et impossibile, et contra diuinam bonitatem, magnitudinem etc.

h M2 A

6. DE VOLVNTATE

2

A

I. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod diuina uoluntas diligat in bonitate diuina proprium obiectum, ut

260

puta

bonificantem,

bonificatum

et bonificare;

| et in Z 150v

| magnitudine diuina magnificantem, magnificatum et magnificare, et sic de aliis. Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera, necessarie sequitur, quod ipsa uoluntas non sit bona, magna neque uera. Quod est falsum et impossibile. Ostenditur ergo, quod |diuina uoluntas diligit in omnibus dignitatibus Dei obiecta et actus proprios. magis] add. bonus, magnus et uetus P; ; add. 224 intelligat] intellectus est Z; P; 234 inferio230 facta] scientia R4 Mj, super lin. bonus magnus et uerus Z, 239 sine] cum DHC rem] infinite ( ?) Z ; infinite P, ; cum intelligere Z; P; 244 in] oz. 239/240 intelligere] intelligentia R; quod?] a7. in R, E Mis

TDHCX M,,P,Z ; om. sed add. super lin. IN Ms

ergo est P, Z Z, P3 7 b Ls

ZA

246 ergo] est ergo GTD ;

249 aeuiternum] aeternum X ; add. et in aeternum

252 etc.] add. Ostenditur ergo, quod est beatitudo aeterna, ut quili-

bet intellectus etc. Z P, Z, P, Mj, « 262 obiecta et] obiectos et L L5; obiecta ptoptia, scilicet Z P, ; propria obiecta et P, ; obiecta ptoptia et Z, ; obiecta propria

scilicet corr. ex obiecta ptoptia et Mis

L sovb

T ro8tfa

312

176. LIBER FACILIS SCIENTIAE

2. Suppono, | quod sit bonum, magnum et uerum, quod diuina uoluntas diligat diuinam magnitudinem esse infinitam. 265 Et si contraria suppositio | sit bona, magna et uera, necessarie sequitur, quod habeat in se finitatem suorum correlatiuorum, quae sine magnitudine infinita | non possent esse infinita. Ostenditur ergo, quod diuina magnitudo est infinita. 3. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod diui27o na uoluntas tantum diligat diuinam potestatem, quantum diligit diuinam aeternitatem. Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera, |sequitur, quod potestas non possit ei sufficere quoad infinitam amationem, cum potestas non posset habere per se infinitam | possificationem. Quod | est falsum et impos-

D 4va

G 4v

N 36rb

L51ra C 166vb

275 Ssibile. Ostenditur ergo, quod diuina uoluntas diligit potesta- X 152vb

tem esse infinitam quoad possificationem, | sicut quoad aeter- H 155vb nificationem. 4. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod diuina uoluntas | diligat se esse infinitam, in tanto quoad bonifica- E559va 28o tionem, quantum quoad uolitionem. Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera, necessarie sequitur, quod diligat se non esse perfecte bonam. Quod est falsum et impossibile. Ostenditur ergo, quod diuina bonitas tantum obiectat diuinam uoluntatem suo modo, sicut e conuerso.

28;

5. Suppono, quod hoc sit bonum, magnum et uerum, per quod diuina uoluntas diligit diuinum intellectum, obiectantem diuinam bonitatem tantum, quantum obiectat diuinam uoluntatem. Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera, | L bonum, magnum et uerum est, quod diuina uoluntas non dili290 gat perfecte diuinum intellectum, nec diuinam bonitatem. Quod est falsum et impossibile. Ostenditur ergo, quod diuina bonitas habet in se sic correlatiua propter se, ut puta bonifica-

51tb

tiuum, bonificabile et bonificare, sicut diuinus intellectus et

diuina uolun|tas habent correlatiua pro se ipsis.

N 36va

7. DE VIRTVTE

I. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, | quod humanus intellectus per uirtutem suam et de habitu fidei habituatus sic se habeat ad attrahendum similitudines diuinas de Deo, sicut se habet ad attrahendum similitudines | sensibiles 3oo de | corpore per sensum, et imaginabiles per imaginationem. Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera, necessarie sequitur, quod sit magis uirtuosus obiectiue per sensum et per imaginationem, quam per diuinas | rationes. Quod est falsum

266 finitatem] infinitatem LIL,R,N AM; 267/268 Ostenditur — infinita] oz. VD D 219 per] in R, 290 perfecte] perfectum GTHC L L4.N Mj,E M3 Mis 302 sit] add. intellectus Z P, Z, P, ; add. supra /in. intellectus Mis

'T 108rb

D 4vb Z.isLr

G sr

176. LIBER FACILIS SCIENTIAE

313

et impossibile. Ostenditur ergo, quod intellectus habet uirtu3o5 tem ad faciendum | scientiam | de similitudinibus Dei. L 51va 2. Suppono, quod sit bonum, magnum |et uerum, quod Deus X 551a sic, et multo magis, uirtuose se uertat ad humanum intellec- C:67ra tum cum omnibus suis dignitatibus, sicut intellectus ad ipsum cum omnibus suis potentiis. Et si contraria suppositio sit bona, 310 magna et uera, Deus se habet erga intellectum uitiose, et intellectus erga Deum uirtuose. Quod est falsum et impossibile.

Ostenditur ergo, quod Deus est cognoscibilis, et quod intelligit omnia particularia. 3. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod Deus 315 habeat proprium | subiectum et obiectum. Et si contraria sup- H 136ra et uera, uirtuosum

positio sit bona, magna

est, quod Deus

habeat carentiam existendi et agendi; et uitiosum est, quod habeat existentiam et agentiam quoad suas rationes. Quod est falsum et impossibile. Ostensum est ergo, quod est productio 320 jn diuinis. 4. Suppo|no, quod sit bonum, magnum et uerum, quod nulla N 56vb uirtus inferior | possit impedire superiorem, sed e conuerso. Et L s1vb si contraria suppositio sit bona, magna et uera, necessarie sequitur, quod sit bonum, magnum et uerum, quod uirtutes in325 feriores dominentur supra superiores. Quod est falsum et impossibile. Ostenditur ergo, quod diuina uirtus sic est causa prima effectiue, sicut finaliter. 5. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod. diuina potestas sit tantum uirtuosa propter se et propter 33o diuinam bonitatem et magnitudinem, sicut propter aeternitatem, intellectum et uoluntatem. Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera, necessarie sequitur, quod sit uitium bonum, magnum et uerum quidquid est in diuina bonitate, magnitudine,

aeternitate,

potestate,

intellectu

et uoluntate.

T ro8va 335 | Quod est falsum et impossibile. Ostenditur ergo, quod diuina- E559vb conside mo|dis s omnibu am, infinit em potestas habet uirtut rando. 8. DE VERITATE

| r. Suppono, quod sit bonum, magnum

et uerum, quod C 167b

ando, sicut L 52ta 34» Deus formaliter sic se uertat | ad omne esse verific

et intelligendo. Et si contraria suppositio sit bona, magna | X:153tb t attinga ctus intelle s uera, necessarie sequitur, quod diuinu D 5:a falest Quod is. ueritat actum extra obiectum | intelligendo G 5v partam omnia, quod ergo, itur Ostend bile. impossi | sum | et

uere sunt ob- Z 151v 345 ticularia quam uniuersalia, a diuino intellectu

iectabilia.

316 uirtuosum] add. etgo Z P, Z, P5; 304 intellectus] 247. humanus Z P, Z; Ps 317 catentiam] a4. actu Ps add. in marg. esgo Mis

314

176. LIBER FACILIS SCIENTIAE

2. Suppono, quod sit bonum, | magnum et uerum, quod nullum ens sit sine actu ueritatis. Et si contraria suppositio sit

N 37ta

bona, magna et uera, necessarie sequitur, quod diuina ueritas: 359

aliquo modo sit otiosa. Quod est falsum et impossibile. Ostenditur ergo, quod diuina ueritas sic est uniuersaliter causa effectiua, sicut finalis.

55 5

3. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod diuina ueritas in subiecto impossibili non possit habere passionem. Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera, necessarie sequitur, quod sit bonum, magnum et uerum, quod impossibilitas sit sua causa. Quod est falsum et impossibile. Ostenditur | ergo, quod diuina ueritas | est absoluta intra et extra.

H136tb

4. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod diui- L s2trb

na ueritas sit infinita. Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera, necessarie sequitur, quod sit bonum, magnum et uerum hoc, per quod diuina ueritas sit magis finita. Quod est falsum et impossibile. Ostenditur ergo, quod diuina ueritas est infinita; et quod omne ens uerum extrinsecum est ab ipsa 36 j uerificatum subiectiue et obiectiue. 5. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum hoc, per quod diuinae rationes possunt habere magis uere actus proprios. Et si contraria suppositio | sit bona, magna et uera, necessarie sequitur, quod diuinae rationes careant actibus 34 o propriis, et quod ipsa carentia sit bona, magna et uera. Quod est falsum et impossibile. Ostenditur ergo, quod diuinae rationes non tantummodo | habent proprios actus quoad nos, sed etiam quoad se ipsas. 36 o

C 167va

N 37tb

9. DE GLORIA 375

| r. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum hoc, | per quod Deus magis se habeat erga suos amicos, gloriando gratiose, iuste et miseri|corditer. Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera, necessarie sequitur, quod se habeat erga ipsos

T 108vb L 52va

X155va

male, false et iniuste, et erga suos inimicos bene, magne et uere.

o

38 A

Quod est falsum et impossibile. Ad consequentiam autem istius impossibilitatis sequitur, quod mundus est nouus, et quod gloria beatorum est aeuiterna. 2. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod sint angeli magis propter se ipsos, quam propter caelum. Ét si contraria suppositio sit bona, magna et uera, necessarie sequitur,

| quod angelus sit magis gloriosus propter motum caeli, quam

352 finalis] finaliter Mj, E M; Mis Z P1 Z1 P, 354 in subiecto] sub GTDHC LL,XNMyamp L, ; subiecto R, 367/368 proprios] add. n zarg. quam non habent D 377? misericorditer] misericordiose P,; add. is 74rg. quam non habeant D 382 gloria — aeuiterna] beatitudo est aeuiterna seu gloria beátorum E M, My;

G 6r

176. LIBER FACILIS SCIENTIAE

39 A

o

315

propter obiectare Deum et se ipsum, | intelligendo, recolendo et | amando. Quod est falsum et impossibile. Ostensum est ergo, quod angelus non est propter motum caeli. 3. Suppono, quod sit bo|num, magnum et uerum, quod angelus sit factus a Deo. Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera, necessarie sequitur, quod sit bonum, magnum et uerum hoc, per quod angelus sit minus dispositus ad recipiendum maiorem gloriam a Deo, et per quod magis est separatus ab ipso. Quod est falsum et impossibile, quoniam factio disponit, || quod totus angelus sit gloriosus quoad suam essentiam et agentiam. Non autem quoad suam aeternitatem, posito | quod sit aeternus. 4. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum hoc, per quod homo magis potest intelligere, recolere et | diligere diuinam gloriam et suammet gloriam. Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera, necessarie sequitur, quod sit bonum, magnum et uerum, quod homo habeat maiorem gloriam non

D 5trb Zi rst L s2vb

H136va E 560ra

C 167vb N 37va

obiectando Deum et non obiectando se ipsum, quam obiectan40 j

41

A

do. Quod est falsum et impossibile. Ad consequentiam istius sequitur diuina trinitas, incarnatio, creatio, et huiusmodi.

| resurrectio ; et etiam L 53tra

5. Suppono, quod non sit bonum, magnum neque uerum, quod sit unus | intellectus in numero in omnibus hominibus. T roota Ét si contraria suppositio sit bona, magna et uera, necessarie sequitur, quod sit bonum, magnum et uerum hoc, per quod Deus sit minus glorians, minus amans, et quod sua gloria sit minus intellecta et dilecta. Quod est falsum et | impossibile. X 155vb Ostenditur ergo, quod intellectus est particulatus, et cum corpore hominis coniunctus. IO. DE PERFECTIONE

I. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod mundus non sit aeternus. Et si contraria suppositio sit bona,

magna et uera, bonum magnum et uerum est, quod Deus non 42 o

possit perficere mundum, qui imperfectus est ; cum perficere imperfectum non posset esse sine additione perfectionis ; quae

390/391 angelus] aZ. del. et] neque .N Mj 390 quod!] aZ. non IN Mi, 394 maiotem] 393 minus] magis IN Mi alia manu. aon IN ; add. non Mj, 395 et per - ipso] oz. GTDHC L L; R, ; maiotem gloriam — minotem IN Mj, ipso] gloriam maiorem. Ideo et hoc a Deo (adeo ?) et pet quod est magis separatus 403 homo] comzeci ; ange490 homo] conieci? in marg. angelus Mis ab ipso X 404/405 obiectando se — obiectando] recolendo E M; ; tecolen]us codd. ozznes 408 do sed add. im marg. et non obiectando se ipsum, quam obiectando Mis XD neque] et DHC T LR non] oz. C L Ls R, X ; om. sed add. in marg. G nona L Ib: 409 quod] ZZ. non TR, X ; add. supra lin.non C | 410 suppositio] add. 419 uera] add. necessatio sequitur, quod sit IDs et] neque L Lj R, R4 est] oz. P, ; bonum — est] necessarie sequitut E Ms Mis

316

176. LIBER FACILIS SCIENTIAE

additio non est de genere aeternitatis. Et cum hoc sit falsum et impossibile, probatum est, quod mundus est nouus. 2. Sup|pono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod omne 42 VA illud, quod dependet a possibili et impossibili, sit | imperfectum. Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera, | necessarie sequitur, quod omne contingens sit perfectum. Quod est falsum et impossibile, quia Deus est ens perfectum. Probatum est ergo, | quod omne ens, absolute loquendo, est | a con45 o tingentia praeter Deum. 3. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod Deus sit causa perfectissima. | Et si contraria suppositio sit

L 55rb G 6v N 57vb C 168ra Zis2v

D 5va

bona, magna et uera, necessarie sequitur, quod nullus effectus

sit perfectus, cum causa et effectus relatiue se | habeant. H 156vb 4; Etiam sequitur, quod si mundus non est factus, quod Deus non sit causa perfectissima. Quod est falsum et impossibile. Probatum est ergo, quod Deus est causa perfectissima, ratione finis et effectus. 4. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod phi44 o losophia diuina sit primitiua, uera et necessaria ad intelligendum philosophiam naturalem. Et si contra|ria suppositio sit L 53va bona, magna et uera, necessarie sequitur, quod intellectus sit altior et perfectior | in faciendo scientiam per ea, quae sunt T rogrb

inferiora, quam per ea, quae sunt superiora. Quod est falsum et 44; impossibile. Ostensum est ergo, quod intellectus uerior et perfectior est extra sensum et imaginationem, quam cum sensu et imaginatione, in faciendo scientiam. 5. Suppono,

quod sit | bonum,

magnum

et uerum,

quod X r541a

intellectus hominis habeat correlatiua intranea. Et si contraria 45o suppositio sit bona, magna et | uera, necessarie sequitur, quod N 58ra habeat maiorem naturam: et perfectionem intelligendi ab extrinseco, quam intrinsece. Quod est falsum et impossibile. Ostensum est ergo, quod intellectus habet tria correlatiua, ut puta intelligentem, intelligibile et intelligere.

45;

Perfectus est liber ; et data est doctrina, per quem modum

potest faciliter scientia generari. Et hoc sub conditionibus

diuinarum ra|tionum, ut in prologo dictum est, tenendo mo- L 53vb

dum secundum ea, quae dicta sunt, ad faciendum scientiam de his, quae dicta non sunt. 460

Adlaudem et honorem Dei finiuit Raimundus istum librum

429 ergo] quod mundus est nouus et D, 439/440 philosophia] philosophiam H ; sophia P, ; philosophia add. supra /in. principia diuina Z, ; principia D, ; scientia E M, ; scientia add. supra lin. philosophia Mj; 440 sit] sint P, 441 philosophiam] sophiam P, 449 intranea] intrinseca X Mj, p L, 451/452 ab extrinseco] extrinsece GTDHC » p L4 432 intrinsece] ab intrinseco Z P, Z, P,; ab intrinseco corr. ex intrinsece Mis ; extrinseco X ; quam intrinsece] oz. GT. 459 non] oz. GT'HC

459/460 ad faciendum - sunt] oz. D ; add. finis C

Dei] add. et sanctissimae Virginis matris R,

460

460/462 Ad laudem — Christi] ozz.

176. LIBER FACILIS SCIENTIAE

317

Parisius mense Iunii, anno 131r incarnationis Domini nostri Iesu Christi. E M; P, ; incatnationis — Christi] ozz. D ; Deo gratias. Amen Z, ; Iesu Chtisti] oz. X ; add. Deo gratias. Amen Z P, My, ; add. Deo gratias T'; «dd. Amen H L L4 R4; Domini — Chtisti] Iesu Christi C 461 Parisius] Parisiis L5; R, Mj4 P4 Zi z p L,; Paris G

2

J

av -—

-

ntad

D

"2 4 Á * P

J ÀAB .d 7

E

177

QVAESTIONES

FACTAE SVPRA

LIBRVM FACILIS SCIENTIAE Parisiis,

1311 VI

E

: —

, "

32'r-* 4

k

io -

la

x9 ,

UM.

TT Ei kac

S

n "

o»

2

a

E

i:

e

—

"s uw

^

»

—

*

ND 2" m

j :

-

Nc i

,

&

ess

x

E

Los

M

"

^

|

Ln

-

tt

"

»

x

:

zF.

^

E

! m

,

RI

*

ooa.

-

l

V

s

"

"

.

1

be

*

Ln "

^

'

D

"mo

D

!

-

E

-

a

|

^

e

-

2

d L

] (418

e

-

*

.

;;

, "

^

Y

1

^

Vm

* £5

e

zn

h

.

!

we,

m

-

"^"

nw CF 24.

;

-

m

ci wotal

ho Un

zi

Bj

E

pU

ert 2A

,

FONT

AD OVAESTIONES FACTAS SVPRA LIBRVM FACILIS SCIENTIAE PROLEGOMENA Sicut Librum facilis scientiae, opus scilicet immediate antecedens huius editionis, ita etiam Quaestiones factas supra "Librum facilis scientiae Raimundus Parisiis mense Iunio anni I31I, Libro facilis scientiae finito composuisse uidetur. Omittuntur uero in his quaestionibus, quae Raimundus dicere solet de compositionis tempore in suorum librorum clausula finali. Quae omissio orta esse uidetur ex eo quod Q«uaesttones factae supra Librum facilis scientiae, sunt Libri facilis scientiae continuatio et supplementum. Quae cum ita sint, coniectare nobis licet Quaestiones compositas esse statim finito Libro facilis scientzae. Quaestiones immediatam esse Ibr? facilis scientiae continuationem iam opusculi titulum (scilicet Quaestiones factas supra Librum facilis scientiae) eiusque initium consideranti manifesto apparet ; incipit enim : Quoniam Liber facilis scientiae est ramusculus Avt&s generalis, ideo facimus quaestiones de nouemsubiectis". Raimundus ergocompositionissimilitudinem inter Librum facilis scientiae et Artem generalem seruare : conatur (!). Cum autem in Libro facilis scientiae de Artis generalis principiis absolutis et essentialibus tantum egerit, Libro facilis scientiae Quaestiones addit, quibus hunc imponit titulum : Quaestiones factae supra Librum facilis scienHae. Quas quaestiones Librum [facilis scientiae supplere ex eo apparet, quod Quaestionum et Libri facilis scientiae capitula sibi inuicem respondent. Catalogorum et bibliographorum (?) testimonia quoad compositionis tempus non ita multa sunt ut apud ceteros Raimundi libros ; plurimi enim catalogi atque bibliographi has Quaestiones immediate Libro facilis scientiae finito compositas silentio praetereunt. Inter eos uero bibliographos, qui compositionis tempus commemorant, Quaestiones mense Iunio anni I3II scriptas esse constat, excepto PASQUAL, qui tam Librum facilis scientiae, quam Quaestiones supra Librum facilis scientiae mense Iunio 1306 compositas esse affirmat (3). Parisiis compositas esse Quaestiones certe constat, testanti-

(1) Quaerendum est, utrum *4rs generalis" hic allegata sit Ars Lulliana communiter sumpta, an liber quidam ab aliis distinctus, qui an sit 74s generalis ultima (Pla 146 ; incepta anno 1305 Lugduni, finita mense Martio anni 1308 Pisis), incertum est ;cf. op. 176 : Tituli Libri, not. s. (2) CA 121 ; Gl fk ; Lo, col. 1100, IV : 45 ; Ot 151 ; Pla 196a (3) PAsQuAL I, Cap. XXIV : Pg. 255; cf. op. 176 : Ad Librum facilis scientiae Pzolegomena.

322

PROLEGOMENA

bus tam quindecim manuscriptis (*) quam catalogis et bibliographis, qui compositionis loci mentionem faciunt (?). Raimundum huius opusculi auctorem esse a nullo umquam in dubium uocatum est. Quod confirmatur a quindecim manuscriptis supra dictis, a catalogo Electori, anno I31I1 confecto (3), et a plurimis catalogis atque bibliographis tam prioribus quam modernis, in quibus Quaestiones genuinum Raimundi opus appellantur (^). Accedit ut saepius allegetur Liber facilis scientiae in Quaestionibus, quarum genus dicendi et Artis generalis usus Raimundum auctorem esse manifestant. Sicut Liber facilis scientiae ita et Quaestiones ad. Breuiss Artis modum compositae sunt. Quinis pro unoquoque decem capitulorum quaestionibus utens Raimundus de nouem subiectis (addita insuper perfectione) tractat, 'in quibus cadit, quidquid

est'

(Deus, angelus,

caelum,

homo,

imaginatio,

sensus, uegetatiua, sensitiua et instrumentatiua) (5) ; et hoc mediante intelligentia quadam superiore in Lzbro facilis scientiae per principia diuinarum rationum acquisita, ita ut singula Quaestionum. capitula singulis Libri facilis scientiae paragraphis et capitulis respondeant. Etsi in opusculi initio nouem tantummodo

annuntiantur

partes, undecim reuera partes continet, quia in capitulo nono, in quo agitur de instrumentatiua, tam uirtutes morales quam uitia tractantur; accedit ut propter congruentiam atque aequalitatem inter utriusque libri capitula nouem Quaestionum partibus decimum quoddam addatur capitulum, quaestiones continens Perfectionis, coronam imponens, ut ita dicam, toti

operi. Lingua latina compositae et omnino integrae sunt Qwuaes-

ttones factae supra Librum facilis scientiae. Peruenerunt ad nos in iisdem manuscriptis ac editionibus, quae Librum [facilis scientiae tradiderunt, exceptis codicibus N M,, et K, qui dictas Quaestiones non continent. Septendecim quae ad nos peruenerunt manuscriptorum duo, uetustissima

quidem,

sunt

singula saeculi XV/XVI,

saeculi

XIV,

sex

saeculi

XV,

et saeculi XVI, quattuor saeculi

XVII et tria, scilicet nouissima, saeculi XVIII.

Editionum saeculi XVIII supra dictarum altera inuenitur in tomo quarto editionis Moguntinae Raimundi Lulli operum,

(1) Codd. E M, sicut in Libro facilis scientiae, ita in his quoque Qu«uaestionibus clausulam finalem omittunt. (2) C£. supra not. 2 ; cf. PAsQUAL I, Cap. XXIV : Pg. 255 (3) Catalogus Electorii 119 (118) (4) Cf. in fine prolegomenorum catalogos et auctotes, qui libri mentionem faciunt. (5) Cf. De diuisione huius libti.

PROLEGOMENA

323

anno I729 ab IvoNE SALZINGER facto (RD 302),'altera uero in Beati Raimundi operum paruorum tomo quinto, impresso anno 17406 in officina PETRI ANTONII CAPÓ (RD 334). De manuscriptis quibusdam fortasse non eisdem ac iam notis quaedam traditae sunt : In inuentario 'de la Escuela Luliana de Barcelona' (composito 22. Iunio 1488) (!) mentio fit 'Libri facilis sciencie cum questionibus'. Quae additio, scilicet 'cum quaestionibus' dicere uult 'cum Quaestionibus factis subra Librum facilis scientiae. De uno eodemque ergo tractatu agi uidetur, qui et ab ARIA DE LovoLA commemoratur (?) et 'Barcinonae in schola' asseruabatur, scilicet : Quidam Liber de quaestionibus super eo motis' (id est De facit scientia) (3), et 'Liber de quaestionibus super eodem' (id est super Libro de facili scientia omnium) (9). Eodem ARmrA pE Lovora testante Maioricis quoque liber quidam inuenitur, cui idem est titulus ac opusculo modo dicto, nempe 'Liber de quaestionibus super eodem. Qui liber idem ac codex L (Palma de Mallorca, Biblioteca Püblica, cod. 1040, saeculi XV ineuntis) esse uidetur (*), etsi non inuenitur titulus ille in codice L (5). IOHANNES A S. ANTONIO certiores nos facit de quodam libro, Barcinone

in schola et Maioricis

asseruato,

qui est :

Liber magnus de quaestionibus in qualibet materia (7). Quaerendum est, sitne hic liber idem ac is, quam ARIAS DE LOYOLA duobus titulis utens allegat (9). Praeterea idem IoHANNES A S. ANTONIO mentionem facit cuiusdam Libri wariarum. quaestionum (?) et alterius operis De quaestionibus sapientiae (!), quod etiam in indicibus a BoviLLo (3!) (x51) et NicoLAo ANTONIO (1696) traditis com-

(1) BoFARULL, pg. 39 ; Soro, pg. 73 ; cf. Av 117 (2) An1As DE LovoLA, Soro, pg. 42 ; pg. 44(3) C£. op. 176 : Ad Librum facilis scientiae Prolegomena (4) C£. op. 176 : Ad Librum facilis scientiae Prolegomena ; AR1As DE LovorA, Soro, p2- 44 : Liber de quaestionibus supet eodem, Barcinonae in schola, Maior. (5) Cum Anr1As DE LovorA suum Raimundi operum indicem anno 1594 confecetit, duo manuscripta Maioticensia (L4L,) uero sint saeculi XVIII, sine dubio hic agitur de codice L. (6) C£. infra titulos libri. (7) IoHANNES A S. AwroNIO, pg. 51b : Nr. 506 (BUF) : Liber uatiatum quaestionum, a WappiNco laudatus. Sed forte indistinctus a Libro magno de quaestionibus in qualibet zatería, asseruato Maioricis et Barcinonae in schola. (8) Quod uetisimile esse nobis non uidetur, quia Quaestiones factae supra. Librum facilis scientiae exiguum tantummodo sunt opusculum, cum liber a IOHANNE A S. ANTONIO allegatus nominetur : Liber magnus (de quaestionibus in qualibet materia). (9) IorANNES A S. AwroNtO, pg. 51 b : Nr. 506 (BUF) (10) IoHANNES A S. ANroNirO, nr. 622 (BUF) (11) BovirLvs, pg. 38b

324

PROLEGOMENA

memoratur (!). Qui libri an eidem sint ac opus hic editum, incertum est. 50 Cognatio codicum ac editionum hoc stemmate figuretur

ees XIV

Lio

E

p

XVI

R,

N I

N y»

S

]

SS

l

Ss N

;

N

1

N

XVII

:

N

l

N

l

MQLP,Z,

EN

».

s

N

/ N

pe

T

y.

2 / jr

NE EY

:

N

XVIII

E.

/

N

/

/

We

I

à

Ps

el

I

/

[ l

: 1 1

LU "

et M;

P

L,

Hoc stemma, quod cum stemmate operis praecedentis comparari debet, sequentibus obseruationibus confirmatur. Codices in duas familias principales separantur, scilicet in familiam codicum G T D H CL L; R, X (a : 23) et familiam codicum E M; M;; Z P, Z, P, (B : 280, 327). (1) NicorAvs ANTONIVS, pg. 139, nt. 174 : XIX; cf. CUSTURER, pg. 633 : XIX (exscriptum esse uidetur ex NrcorAo ANTONIO); cf. BOvVER, pg. 608 : Nt. 19.

PROLEGOMENA

325

Familia codicum a in duas sub-familias diuiditur, nempe in familiam codicum G T D H C (y : 23) et familiam codicum L L; R4 X (8 : ro, 16, 20, 33, 69, 264, 272). A codicibus GT

discedunt codices D H C communibus uariis lectionibus (557 160, 16r, 306). Sed codicum G T alter ab altero non proceditifGr :CT5,-01, 323; T0995 1:555, Tr5/116, 145, 205, 2606). Codicem D (6r, 123) a codicibus H C (148, 297) separari uidetur. Sub-familia 8 duas partes exhibet, quarum alteram codices EE; (3,35/37, O1; 271), alteram codices R4, X (rr5/rr6,

123)

constituunt. Codex L, immediatam originem a codice L ducit (cf. op. 176). Codex R, (6r, 239/240) non procedit a codice X (1, 4, I0, 55, 160, 234). Familia codicum f in duas sub-familias diuiditur, nempe in familiam codicum E M, M, (2, 54, 83/84, 103, 112/113, 115, 160) et familiam codicum Z P, Z, P, (18, 19, 43, 45/46, 83/84, 88, 145). Codex M, codicem E et codex M; codicem M, exscripserunt (45/46, 67, 157, 161). Codex M, correctiones a posteriori manu factas exhibet, quae fortasse a codice Z dependent (67, 157, 225, 266, 318). Codices P, Z, P, a codice Z dependent. Codex P, autem propria menda exhibet (1, 15/17, 55, I48, 160, 258). Etsi codices Z, P, communes uarias lectiones (19, 23/24, 55, 83/84, 114, 116, 148) praesentant, alter

ab altero non dependet (Z, : 15/17, 115/116, 126, 190, 256; Pj 15/17, 115/116, 126, 256, 200). Editionem s» a codicibus

familiarum G T D H C et E M,

Ms dependere constat. Quae editio codices G uel D, M, et M,5 adhibuisse uidetur (2, 6r, 87, 103, 199, 205). Editio ? ab editione » procedit. Codex L, editionem ? exscripsit (5, 23/24,

27); proprias lectiones uarias uero, menda et textum contractum praesentat (55, 205, 343). Ex hoc stemmate et commentariis eruitur nostra formula recensionis. Archetypi lectionem eam esse censemus, quam omnes antiquiores codices unius familiae principalis et simul codices antiquiores saltem unius sub-familiae alterius familiae principalis offerunt ; lectionem ergo codicum a E contra Z (18, 45/46, 88, 149, 157, 225, 297/302) ; « Z contra E. (2,54; IO3, II2/II3, II5, 160, 161, 199) ; By contra à (I0; 10; 20, 35;

69, 264, 272). Vbi autem lectio familiae a a lectione familiae p differt, uel ubi lectio saltem unius codicis antiquioris unius familiae principalis et simul lectio unius codicis alterius familiae principalis traditur, eam lectionem recipimus, quae melius contextui respondet, lectionibus uariis in apparatu assignatis (23, 280, 327). Vbi textus manifeste mendosus propriis coniecturis

apparet,

lectionem textum

uitiosum

179, 184).

eum

eius codicis uel eorum

corrigimus

codicum

coniecturis iam correxerunt

T

(96, 199), uel

recipimus,

qui

(8r, 102, I23,

Quaestiones factae supra Librum facilis scventiae allegantur

326

|J

PROLEGOMENA

apud catalogos et auctores, quorum nomina in ordine chronologico allegamus : Catalogus Electorii i19 (i18); BOoFARULL,

pg. 39; SOTO,

pg. 73 ; PROAZA, f. 220vb ; DIMAS DE MIGUEL, SoTo, pg. 61;

Catalogus codicis Ambrosiani, f. 378v : Nr. 31; Biblioteca

Vileta, f. 235r : Nr. 77; ARIAS

DE LOYOLA,

SOTO, pg. 42;

pg. 44; WApniING-Scriptores, pg. 297a ;ANTONIO, pg. 127, nr. gr : XXX ; CUSTURER, pg. 601 : XXX ; MOG I, pg. 064: Nr. 179 ; SOLLIER, pg. 65b : XXX ; IOHANNES A S. ANTONIO, pg. 36b : Nr. 54 (BUF) ; PAsQuar I, Cap. XXIV : Pg. 255; Cap. XXXII : Pg. 372 ; BovzR, pg. 585 : Nr. 30; HLF, pg. 173 : Nr. XXXII ; GoTTRON, pg. 201 ; Lo col. r1oo, IV : 43;

RD 302; 334; PEERS, pg. 324 ; pg. 345 ; pg. 440 ; Ot 151;

Gl fk; Av 117; CA r21; Diaz v Diaz LLINARES 176 ; HILLGARTH 342, 397.

1882;

Pla 196a;

QVAESTIONES FACTAE SVPRA LIBRVM FACILIS SCIENTIAE

CODICES ET EDITIONES San Candido (Innichen), Stiftsbibliothek, VIII. C. 8 (XV), f. 168tb170vb. Danzig, Stadtbibliothek (hodie: Gdánsk, Biblioteca Polskiej Akademii Nauk) Mar. F. 309 (olim : St. Marien) (XV), f. 5va-7tb. Patris, Bibliothéque Nationale, lat. 15450 (XIV), f. s6otb-561va. München, Staatsbibliothek, Clm. 10537 (XV), f£. 7t-10v. Praha, Knihovna Metropolitni Kapituli, L. 31 (XV), f. 136vb138vb. Palma de Mallorca, Biblioteca Püblica, ro40 (XV in.), f. 53vb-58va. ran (n E o Pe idc dejas] Palma de Mallotca, Archivo de la Curia, Causa Pía luliana 11 (antea 12) (XVIIL, f. 204t-210t. Palma de Mallorca, Biblioteca Páblica, 1003 (XVIII), pg. 134-158. München, Staatsbibliothek, Clm. 10573 (X VIL) f. 201r (— 203 4- 2) - 207t. München, Staatsbibliothek, Clm. 10565 (XVIIL), Int. XIV, f. 2r5v.

mur SN ts [-]

Paris, Bibliothéque Nationale, lat. 15096 (XVID), f. 124v-129t. Paris, Bibliothéque Nationale, lat. 11185 (XVID), Int. IX, pg. 38-63. Roma, Biblioteca Nazionale Centrale Vittorio Emanuele II, Fondi minoti 1832 (X VD, f. 254t-264t. Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Ottob. lat. r405 (XV), f. 109va-111va. Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Regin. lat. 1289 (X V/XVT, f. 154ta-156tb. Paris, Bibliothéque Mazatine, 3500 (XIV), £. 153t-156v. Paris, Bibliothéque Mazatine, 53509 (XVIIL), pg. 119-127. SaALZiNGER, Ivo, Rayzundi Lulli operum tomus IV (RD 302), Moguntiae 1729 : MOG IV, pg. 583-588. Beati Raymundi Lulli Opera parva (RD 334), Palma de Mallorca 1746, tomus V, Int. II, pg. 23-38.

XRNN S

OVAESTIONES FACTAE SVPRA LIBRVM FACILIS SCIENTIAE BEATI RarMvNDI, DOoCTORIS ILLVMINATI, QVAESTIONES SVPER LIBRVM FACILIS SCIENTIAE* DE QVAESTIONIBVS FACILIS SCIENTIAE" DE QvAESTIONIBVS IN LIBRO FACILIS SCIENTIAE IMPLICATIS" DE QVAESTIONIBVS SVPER EO MOTIS* LIBER DE QVAESTIONIBUS SVPER EODEM* LIBER FACILIS SCIENTIAE CVM QVAESTIONIBVS' OVAESTIONES APPLICATAE AD LIBRVM FACILIS SCIENTIAE" QVAESTIONES IMPLICATAE AD LIBRVM FACILIS SCIENTIAE" QVAESTIONES IMPLICATAE IN LIBRO FACILIS SCIENTIAE QVAESTIONES IN LIBRO FACILIS SCIENTIAE IMPLICATAE' QVAESTIONES IN LIBRO FACILIS SCIENTIAE INTITVLATAE* QVAESTIONES IN LIBRVM FACILIS SCIENTIAE! QVAESTIONES SVPER LIBRVM FACILIS SCIENTIAE" QVAESTIONES SUPRA LIBRVM FACILIS SCIENTIAE"

ama

Doa. b — Catalogus Electorii 119 (118). cx — PI: Pg3598. d — ANTONIO, pg. 127, nt. 91 : XXX ; An1as DE Lovora, Soro, pg. 42 ; BovER, pg. 585 : Nt. 30 ; Catalogus codicis Ambtosiani, f. 378v : Nt. 31 ; CUSTURER, pg. 601 : XXX ; DiMas DE MrGUEL, Soro, pg. 61; IOHANNES A S. ANTONIO, pg. 36b : Nr. 54 (BUF) ; PROAZA, £. 220vb ; SornmR, pg. 65b : XXX ; WADDING-Srriptores, pg. 297a ; c£. ROL, op. 176. e — Anras pÉ LovozA, Soro, pg. 44 ;cf. ROL, op. 176. £ — Biblioteca Vileta, f. 235t : Nr. 77 ;BOFARULL, pg. 39 ; SOTO, pg. 75. gus vPtva ;Rí : f. 264t. ho eL:f58va;L,:f. 210t i —m:pg. 11; p: pg. 58. D. : Dp3626 ; Mas NpUSvaw ; H : f£.158vb i£. 71b ; G i f. 10v jm wc: X :£. 156tb ; Z : £. 156v ; Z4 : pg. 127. [E P foaru20t] —M,:f.20ott ; Ms : f. 2t. ; Lo col. 1100, m — Av 117; CA 121 ; Diaz v Diaz 1882 ; Gl £k ; LurNARES 176

[2]

IV : 43 ; Ot 151 ; PAsquAr I, Cap. XXXII.: pg- 372 ; Pla 1962. pe" 5e Ma — E : £. 56otb ;HLF, pg. 173, nr. XXXII ; T-6tpo-1545 ml 255 ; PEERS, pg. ; XXIV Cap. I, PAsQUAL ; 23 pg. : p ; 2t f. : Mag ; £. 201

Dg. 324 ; pg. 345 : DE- 440 ; MOG I, pg. 64 : Nr. 179.

330

177. OVAESTIONES

Deus, cum tua benedictione et uirtute

Di

A

Incipiunt Quaestiones factae supra Librum facilis scientiae. [PRorocvs]

Quoniam Liber facilis scientiae est ramusculus Artis gene; ralis, ideo facimus quaestiones de nouem subiectis, in quibus cadit, quidquid est.. Quae sunt haec : (1) Deus, (2) angelus, (3) caelum, (4) homo, (5) imaginatio, (6) sensus, (7) uegetatiua, (8) elementatiua et (9) instrumentatiua. Et de istis intendimus facere quaestiones ; 1o | et applicabimus ipsas ad Librum [facilis scientiae tali modo, L 54ra quod per doctrinam, quam dabimus, poterit homo | soluere H r37:a alias quaestiones peregrinas, per nouem subiecta factas. : DE

DIVISIONE

HVIVS

LIBRI

Diuiditur iste ramusculus in nouem partes, uidelicet in 15 quaestiones factas (1) de Deo, (2) de angelo, (3) de caelo, (4) de homine, (5) de imaginatiua, (6) de sensitiua, (7) de uegetatiua, (8) de elementatiua, et (9) de instrumentatiua. Et | primo de D ;vb prima parte. I

DE QVAESTIONIBVS DEI

20

I. Vtrum Deus sit ? Solutio : Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, Deum esse. Et si contraria suppositio sit bona magna | et uera, bonum magnum et uerum est ipsum non esse ; quod est falsum et impossibile. Et in capitulo bonitatis dicit prima ratio, quod nullum impossibile potest, impe2; dire maius possibile bonitatis. Quod impossibile impediret, si

23/24 Cap. 1 patagt. 1.

1 uirtute] ueritate X ; et uirtute] ozz. P, 1/2 Deus — scientiae] oz;. Z Z, P, 2 factae] oz. E M, Mi, » bL 3 Prologus] LL;L,; De prologo z p; om. GTDHCR,XEM;,MgZP,Z,P, 4 Liber] agg. iste X 5 quibus] quae 7 Pls 8 imaginatio] imaginatiua TL IL, Z, P, sensus] sensitiua DHC Zj, Da 10 scientiae] aZZ. et L; L4 R, ; add. et hoc X 15/17 de caelo — instrumentatiua] et reliquis subiectis P, ; et ceteris subiectis Z, ; de caclo etc. TEE 16 imaginitiua] imaginatione L. Lj; R, X 1* de] os. GDHCE M, Mi; z b Ls: — et de]

et GDHEM, Mis »! b La ; (et add. in marg.) de Z ; de L TERES

18 parte] adZ.

dicemus: Z- P, Z4 P, 19 De quaestionibus Dei] oz. Z P, ; De Deo vba 20 Deus sit] sit Deus LLLR, X 23 Et] Etiam LL; R, X ; Et uade Z, P,; om. GT DHC in capitulo] in capite zz 5 ; capitulo LL R, X ; causa E M, MZ P, ; ad capitulum Z, P, 23/24 bonitatis] de bonitate zz ^ L, ; add. ubi Z, P,

177. QVAESTIONES

331

Deus non esset ; quod est impossibile. Probatum | est ergo Deum esse. 2. Vtrum Deus possit agere miraculose ? Solutio : Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod Deus possit agere 3o miraculose. Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera,

L 54tb

bonum, magnum et uerum est, quod sua potestas sit restricta,

finita et impedita ; quod est falsum et impossibile. Et uade ad secundum paragraphum bonitatis ; et ibi.inuenies solutionem implicatam. 3; 3. Posito | quod possint solui uere et necessarie omnes ob- C 168va iectiones, quae possint fieri contra sanctam fidem catholicam, et quod omnes obiectiones factae contra infideles possint solui uere et necessarie, | quaeritur : Vtrum esset implicare contra- 'T 109vb dictionem ? Respondendum est, quod sic, ut patet tertio 4o paragrapho capitulo bonitatis; quia si utraque solutio sit bona, magna et uera, necessarie sequeretur, quod illud, quod est | bonum, esset malum ; et quod illud, quod est magnum, G 7v esset paruum ; et illud quod est uerum, esset falsum. Quod est contradictio. Et sic posset dici, quod esset bonum, magnum et 4; uerum, quod di|uina bonitas haberet et non haberet correla- L 54va Z 153v tiua ; quod est |contradictio. 4. Vtrum Deus sit infiniti uigoris ? Respondendum est, quod sic, ut patet in quarto paragrapho capitulo bonitatis ; quia si non, contrariae suppositiones non implicarent contradictio5o nem ; quod est impossibile. 5. Vtrum diuina bonitas possit esse tantum diffusa in se ipsa, quantum est sua essentia ? Respondendum est, quod sic ; et uade ad quintum paragraphum capitulo | bonitatis. Aliter H 157tb esset implicare contradictionem. Diximus de quaestionibus Dei, applicatis supra capitulum ; bonitatis. Hoc etiam potest fieri de quaestionibus applicatis supra capitula magnitudinis, aeternitatis etc.

33 Cap. 1 patagt. 2. Cap. 1 patagt. 5.

39/40 Cap. 1 patagt. 5.

48 Cap. 1 patagt. 4.

53

33 pata27 Deum esse] quod Deus sit zz ? ; quod Deus sit, sit tibi exemplat Lg 36 posLI; oz. quod] — omnes 35/39 PS R, LL; capitulo a44. gtaphum] 37 possint] possent LL I; Ls sint] possent THCR, Z, ; possunt DX Z Pi 39 patet] add. in T.X Z P, Z ; possent similiter Z, P, ;posset C ; possunt iD 43 illud] 40 capitulo] capite P,; capitis z P; capitulo I Zu D277» pos 44 contradictio] ad. manifesta id Z P, Z, P, ; om. GTDHC E M, Mis 9 p Tes 45/46 cortrelatiua] posset] DHC Z, P5; potest ceferi codd. os Tas 54 conttaM; ia coessential sibi zzarg. in add. ; Ps Z, P, Z ia coessential sibi add.

D5 supra capitulum] supta dictionem] a4Z. quod est impossibile E M, Mis caput IDs capitulo DHC ; supta ad capitulum T'; super capitulum Z, P,; supra 5? supra capitula] supra capitulo ad capitulum X ; capiti z P ; capituli IL capitulaZ, P; ; DHC ; supet capita R,; supta capitulum T L L5 E M;; supet capiti zz f ; capituli Li

332

]

177. OVAESTIONES II DE

6o

QVAESTIONIBVS

ANGELORVM

Quaestiones angelorum intendimus facere quoad ea, quae ponuntur capitulo bonitatis, ut uideatur, | quod ea, quae dicuntur in ipso capitulo, sint communia ad soluendum quaes-

X154va

tiones factas de Deo, de angelo, et sic de aliis subiectis, de E 560ova

quolibet suo modo, et sicut | datur | exemplum per capitulum bonitatis, ita potest dici de capitulo magnitudinis, aeternitatis 65 etc. Vnde cum hoc ita sit, ostensum est, quod ista Ars | mag-

79

75

num habet ambitum ad soluendum multas | quaestiones. 6. Vtrum sint angeli ? Dico, quod sic. Et uade ad primam rationem capitulo bonitatis, ubi dicitur, quod nulla impossibilitas potest impedire maiorem possibilitatem bonitatis. Quae impossibilitas impediret maiorem possibilitatem bonitatis, si angeli non essent ; quod est contradictio. Probatum est ergo angelos esse. 7. Vtrum Deus potuit producere siue creare angelos miraculose ? Respondendum est, quod sic. Et uade ad secundum paragraphum capitulo bonitatis, in quo solutio est implicata. 8. Vtrum diuina bonitas sit perfectum obiectum angelorum ? | Respondendum est, quod sic. Et uade ad tertium paragraphum capitulo bonitatis, in quo inuenies solutionem implica-

L 54vb D 6ra

C 168vb

T rrofa

tam.

8o

9. Vtrum diuina aeternitas habeat maiorem potestatem in gubernando an|gelum, quam diuina bonitas in bonificando ? Respondendum est, quod non. Et uade ad quartum paragraphum capitulo bonitatis, in quo inuenies solutionem implica-

L 55ra

IO. Vtrum angelus | sit tantum potens quoad suum agere, quantum quoad suum existere ? Respondendum est, quod

G 8r

tam.

85

non ; quia si sic, nimis esset similis Deo, et impossibile esset,

90

quod Deus esset finis eius neque factor eius. Quae impossibilitas se haberet in plus, quam maior possibilitas bonitatis ; quod est impossibile.

63/64 Cap. 1. I patagt. 5.

67/68 Cap. 1 paragt. x. 82/83 Cap. 1 patagr. 4.

*4/15 Cap. 1 paragr. 2.

7*/48 Cap.

61 dicuntur] ponuntur seu dicuntur C; dicunt D; diximus Gz p I, communia] conuenientia L L,, ;congrua R, 6* angeli] add. Respondeo et Z P,; add. supra lin. Respondeo et Mis ; add. Solutio z Ji Ds 69 potest] possit L IL; R,XMpI; 81 in] comecerunt My z p Li ; om. ceteri codd. 83/84 implicatam] figuratam E M, M, ; inuenies — implicatam] existit solutio implicata Z ; solutio est implicata Z, P, ; in quo — implicatam] etc. P, I, 87 nimis] minus M, Mj; 7: b L4 ; minus corr. in zzarg. in nimis L, " |88 factot eius] fortior eo Z P, Z, P,

177. OVAESTIONES

333

ITI DE

OVAESTIONIBVS

CAELI

| Quaestiones caeli intendimus applicare ad capitulum Z 54r magnitudinis, in quo solutiones quaestionum caeli sunt implicatae. Et hoc sic : 9; II. Vtrum diuina potestas possit extendere caelum in infinitum ? Solutio : Sic, quoad se, non quoad caelum. Verumtamen H 157va | quoad caelum, si sit aeternum ; quoniam sic esset immensum L 55tb

et a quantitate remotum, | sicut esset | aeternum et a noui- X 154vb tate remotum. | Quod est impossibile, cum sit corpus et de C 169ra ro motu habituatum. Et uade ad primam rationem capitulo magnitudinis. I2. Vtrum caelum possit impedire magnitudinem diuinae potestatis ? Solutio : Sic, si secunda suppositio est uera. Quae ueritas est impossibilis ; et hoc quia sequeretur contradictio. 10; Et uade ad secundum paragraphum capitulo magnitudinis. I3. Vtrum duratio caeli sit obiectum diuinae magnitudinis ab aeterno in aeternum ? Solutio : Sic, si caelum sit aeternum,

et si contradictio sit possibilis. Et uade ad tertium paragraphum capitulo magnitudinis. I4. Vtrum principia innata caeli conuertantur ad inuicem ? i0 Solutio

: Sic, si caelum

sit aeternum,

et si contradictio

sit

possibilis. Et uade ad quartum paragraphum capitulo magnitudinis.

| 15. Posito quod caelum sit aeternum, quaeritur : Vtrum D 6rb

115 habeat naturam infinitam ? Solutio : Sic, et non ; quod | est L 55va contradictio, hoc est, quia limitaret naturam infinitam Dei

et e conuerso. magnitudinis.

Et uade ad quintum paragraphum

capitulo

108/109 105 Cap. 2 patragt. 2. 100/101 Cap. 2 patagr. 1. 92/93 Cap. 2. 117/118 Cap. 2 paragt. 5. 112/113 Cap. 2 paragt. 4. Cap. 2 patagt. 5.

96 Solutio] conieci ; add. Suppono, quod sit bonum etc. GTDEHGCI JI REM, M5 L4 ; add. Suppono, quod sit bonum magnum et uerum X P, p; add. Suppono, quod sit bonum magnum etc. Z ; add. Suppono, quod sit bonum magnum uidenZ, ; add. Suppono, quod sit bonum magnum uerum Py ; quae uero omnia mibi Verumtamen] Sic] oz. Z Z, P5 ; del. T ; quod hoc possit z p Ls zur delenda 97 immensum] immensiuum GE ; immensum seu immensiuum add. etiam zz p 103 est] sit E M; Mis z p 102 possit] conieci? T ; posset cefer? omnes TLÉES 106/108 Vtrum duratio — possibilis] Vtrum caelum sit magnum sine proprio JE. 107 Is motu. Solutio : Respondendum est, quod non, quoad agentiam 77 p ; R, L; TL esset sit] X hoc ; L5 L T sic si] 108 P; Zi X R, sit] est T L L; 112/113 capitulo magnitudinis] eius111 sid] est TL L4 R, X P; est X 114 Vtrum] zZZ. caelum Z, P; dem capituli E M; Mj; L, ; eiusdem capitis zz P 115/116 Solutio — Dei] ozz. R, X ; naturam infinitam 115 quod] oz. E M; Mis aeternam Dei Dei] naturam Dei infinitam T ; infinitam naturam Dei z; P ; naturam

Z, ; naturam diuinam P,

116 hoc est] ozz. Z, Ps

334

177. QVAESTIONES IV | DE QVAESTIONIBVS HOMINIS

:20

T 11ortb

Quaestiones factas de homine intendimus applicare ad capitulum aeternitatis, et illas soluere per ea, quae sequuntur in

eodem capitulo. I6. Vtrum forma et materia hominis sint magis participantes cum diuina unitate et aeternitate, posito quod sint factae a 12; Deo ? Respondendum est, quod sic, quia non sunt aeternae, nec se ipsas gubernant. Et uade ad primam rationem capitulo aeternitatis, in qua solutio est implicata. I7. Vtrum intellectus Socratis, Platonis sit particulatus. Respondendum est, quod sic. Ratio huius est, quia Deus est 13o magis ob |[iectatus, scilicet intellectus, per plures in|tellectus, G 8v quam per unum

intellectum in omnibus

hominibus.

Et uade E 56ovb

ad secundum paragraphum capitulo aeternitatis, in quo solutio est significata. 18. Vtrum Deus habeat tantam | potestatem in homine C :169rb 13; quoad suam bonitatem, quantam quo |ad suam aeternitatem ? L 55vb Respondendum est, quod sic ; quia si non, esset magis causa | X 155ra finalis quoad aeternitatem, quam quoad bonitatem. Et implicaretur contradictio, ut patet in tertio paragrapho capitulo aeternitatis. 140 I9. Vtrum sit possibile resurrectionem hominum esse ? Respondendum

est, quod sic ; aliter sequeretur contradictio.

Quae | contradictio significata est in quarto paragrapho, capi- Z 154v tulo aeternitatis. | 20. Vtrum sit bonum, magnum etc., illud, per quod homo H :57vb 14; dependet magis a Deo ? Et dico, quod sic. Et hoc cuilibet intuenti est manifestum quinto paragrapho capitulo aeternitatis. V DE

Quaestiones

120/121 Cap. 5. Cap. 3 patagt. 3.

QVAESTIONIBVS

imaginationis

IMAGINATIONIS

et solutiones

applicabimus

ad

126/12? Cap. 5 paragr. x. 132 Cap. 3 paragt. 2. 138/139 142/143 Cap. 5 patagr. 4. 146/14v Cap. 3 patagr. 5.

123 sint magis participantes] comiecerun? TL. L, ; sint magis patticipatae R, X ; magis participent GHCE M, Mi, Z P,Z, Psp; magis participant D 126 gubernant] aetetnant P, ; corr. ex aetetnant /n consetuant ZZ 145 Et dico] Et est dicendum T ; Respondeo et dico Z P, Z, P, ; Solutio : Dico 7: ;Bt solutio : Dico 5 ; Solutio : Respondeo L, 148 De — imaginationis] oz. sed add. in marg.

Z ; om. P, ; De imaginatiuaZ, P, ; De quaestionibus imaginatiuae HC ; De quaes-

tionibus imaginationibus I.

149 imaginationis] imaginatiuae Z P, Z, P,

177. QVAESTIONES

335

15o cápitulum potestatis, quia per ea, quae manifestantur in ipso capitulo, quaestiones sunt solubiles. 21. Vtrum Deus faciat motum imaginationis ? Respondendum est, quod sic ; quia si non, implicaretur contradictio ; et

esset bonum, magnum et uerum, quod faceret et quod non 155 faceret, ut patet in prima ratione capitulo potestatis. 22. Vtrum | Deus cum sua potestate comprehendat totam L essentiam imaginationis et accidentia eius ? Respondendum est, quod sic. Et hoc, quia bonum et magnum et uerum est. Et uade ad secundum paragraphum capitulo potestatis. 160 23. Vtrum impossibile quodcumque sit, possit impedire possibilitatem diuinae potestatis ? Respondendum est, quod | non. Ratio huius est, quia esset malum et falsum. | Et uade T ad tertium paragraphum capitulo potestatis, secundum quod implicaretur contradictio. 165 24. Posito quod homo mortuus resurgat de morte ad uitam : Vtrum Deus possit resuscitare illam eandem imaginationem, quam habebat in hac uita ? Respondendum est, quod sic. Ratio huius est, quia bonum, magnum et uerum | est. Et uade C ad quartum paragraphum capitulo potestatis. 17:9 ]|25. Vtrum Deus posset annihilare naturalem potentiam, D quam habet imaginatio ? Respondendum est, quod sic, ut patet quinto paragrapho capitulo potestatis.

56ra

11ova

169va 6va

VI DE

QVAESTIONIBVS

SENSITIVAE

| Quaestiones poten|tiae sensitiuae applicabimus ad capi- X:55rb 17; tulum intellectus ; et hoc, quia in ipso solutiones | appare- L ;ó6rb bunt.

26. Vtrum sit sensus agens ? Respondendum est, quod sic. Ratio huius est, quia bonum, magnum et uerum est, quod sit sensus agens. Et uade ad primam rationem capitulo intel18o lectus. 27. Vtrum intellectus humanus possit facere ueriores et altiores scientias cum sensibus particularibus, quam cum diuinis rationibus ? Respondendum est, quod non. Ratio huius est,. 163 Cap. 4 159 Cap. 4 patagt. 2. 155 Cap. 4 patagt. 1. 150 Cap. 4. 174/195 Cap. 5. 1*2 Cap. 4 patagt. 5. 169 Cap. 4 patagt. 4. patagt. 3. 179/180 Cap. 5 paragt. 1.

160 im197 accidentia] agentiam Z P, Z, Ps; add. supra lin. agentiam Mis quodcumque] quantumcumque possibile] oz. E M; ; om. sed add. supra lin. Mis 161 possibilitatem] potestasit] ozz. P4 DHC ; quidquid X ; quod cum P, 170 posset] possit tem DHC P, ; add. potentiae E M; ; add. del. potentiae Mis 181 ueriores] meliores T I. 179 sensus] conieciz T ; oz. ceteri codd. DEZ NDS L;R,;maiores DHCX

G 9r

336

177. QVAESTIONES

quia esset paruum, malum et falsum. Et uade ad secundum 18; paragraphum capitulo intellectus. 28. Vtrum intellectus possit facere scientiam extra sensum ? Respondendum est, quod sic. Aliter intellectus non posset facere ueram scientiam de Deo,

| nec de separatis, cum non H 138ra

sint obiectum sensus. Et uade ad tertium paragraphum capiE9 o

E9 5

tulo intellectus.

29. Vtrum sensus particulatus habeat correlatiua sibi connaturalia ? Respondendum est, quod sic ; aliter non attin|geret obiectum in sua essentia. Et uade ad quartum paragraphum capitulo intellectus. 30. Vtrum mortuo | animali annihiletur eius sensus ? Respondendum est, quod non. Ratio huius est, quia bonum, magnum et uerum est, quod potentia | sensitiua sit una pars generalis uniuersi, sicut est bonum, magnum et uerum, quod est una prima forma et una prima materia. Et uade ad quintum paragraphum capitulo intellectus.

Z155t

L 56va E 561ta

VII DE QVAESTIONIBVS VEGETATIVAE

20

21

Quaestiones potentiae uegetatiuae applicabimus ad capituIum | uoluntatis ; et hoc, quia | in ipso solutiones earum sunt

T 11ovb

apparentes.

C 169vb

31. Vtrum uegetatum sit proprium obiectum scilicet optatum ? Respondendum est, quod sic, eo quia bonum, magnum et uerum est. Et uade ad primam rationem capitulo uoluntatis. 32. Vtrum uegetatiua sit potentia absoluta ? Respondendum est, quod sic. Ratio huius est, quia bonum, magnum et uerum est, cum sit causa omnium uegetabilium. Et uade ad secundum paragraphum capitulo uoluntatis. || 33. Vtrum vegetatiua tantum appetat suam potestatem, quantum appetit suam durationem ? Respondendum est, quod sic,| quia bonum, magnum et uerumest ; ut apparet tertio paracapitulo uoluntatis. vA grapho 5

184/185 Cap. 5 patagt. 2. 189/190 Cap. 5 paragr. 5. 193/194 Cap. 5 paragr. 4. 199/200 Cap. 5 paragt. 5. 202/203 Cap. 6. 20? Cap. 6 paragr. r. 211 214/215 Cap. 6 paragrt. 5. Cap. 6 patagt. 2. 184 paruum, malum] conieci? P, ; magnum malum GTDHC L L&AXOgSMgZ, Py z b.L4 ; malum magnum R, ; magnum bonum M, 188 de?] add. substantiis ZOUDp. 190 intellectus] add. in zarg. Intellectus facit scientiam de rebus inferioribus medio notitiarum sensus, et facit scientiam de diuinis per medium notitiarum fidei Z, 199 una!]| oz. E M, Migzpl, una ptima?] comzeci ; una GDHC Z P, ; ptima E M, Mi, Zy P,» pL ; om. TL. L,R,X 205 uegetatum] uegetatiui T ; uegetatiua DHC P; ; uegetatiuum Mi; z p ; uegetatiuum add. cien qi: uegetatum Mj, ; uegetiuum I, 209 Ratio huius est] oz. E M; Mg 7? b

Lg

X155va

L s6vb

177. QVAESTIONES

337

34. Vtrum uegetatiua habeat ita magnum instinctum quoad se ipsam in bonificando plantam, quam in magnificando ipsam ? Respondendum est, quod sic, quia bonum, magnum et uerum est ; ut apparet quarto paragrapho capitulo uoluntatis. 35. Vtrum uegetatiua aequaliter appetat actus secundarios suorum principiorum innatorum ? Respondendum est, quod sic, quia talis appetitus bonus, |magnus et uerus est ; ut apparet quinto paragrapho capitulo voluntatis.

G 9v

VIII DE QVAESTIONIBVS ELEMENTATIVAE

| Quaestiones elementatiuae applicabimus ad capitulum uirtutis, quia in ipso solutiones earum sunt manifestae, et contrariae solutiones implicarent contradictionem. 36. Vtrum intellectus cognoscat ita uere cum habitu fidei Deum,

sicut cognoscit cum

sensu elementum

D 6vb

siue elementa-

tum ? Respondendum est, quod sic, eo quia bonum, magnum | L et uerum est, et suum oppositum esset malum et falsum. Et uade ad primam rationem capitulo uirtutis. | 37. Vtrum Deus descendat magis ad illuminandum intel- H lectum de se ipso, quam intellectus ad sensum ad faciendum | C 25 vA scientiam de elementis siue de elementatis ? Respondendum

25 o

57ta

158tb 170fa

est, quod sic. Ratio huius est, quia bonum, magnum et uerum

est. Et uade ad secundum paragraphum capitulo uirtutis. 38. Vtrum potentia elementatiua habeat proprium subiectum

et obiectum,

| uidelicet

subiectum

elementando

DETUETOA,

| et Z 155v

24 o obiectum optatum elementatum. Respondendum est, quod sic. Ratio huius est, quia bonum, magnum et uerum est. Et uade ad tertium paragraphum capitulo uirtutis. 39. Vtrum uirtus potentiae elementatiuae possit impedire uirtutem. potentiae uegetatiuae ? Respondendum est, quod 245 sic, materialiter et per accidens, non autem formaliter, quia forma inferior non potest impedire formam superiorem ; | et X 155vb hoc bonum, magnum et uerum est. Et uade ad quartum paraL 57t£b graphum capitulo uir |tutis. 232 Cap. 7 225/226 Cap. 7. 223 Cap. 6 paragt. 5. 219 Cap. 6 paragt. 4. 247/248 Cap. 7 242 Cap. 7 patagt. 5. 237 Cap. 7 patagt. 2. patragt. 1.

patagt. 4. 234 225 Quaestiones] add. potentiae Z P, Z, P, ; add. supra lin. potentiae Mis 239 elementando] in elementando P, ; extendendo P; ; ad sensum] a sensu X 239/240 uidelicet — obiectum] oz. R extendendo corr. ex elementando Z 240 optatum elementatum] obiectum elementatum T ; elementatum optatum D R,; elementando elementum Z; P;

terialiter corr. ex naturaliter Mis

245 materialiter] naturaliter E M, ; ma-

177. QVAESTIONES

338

40. Vtrum potentia elementatiua sit tantum potens quoad 25o suam bonitatem, quantum quoad suam potestatem ? Respondendum

2 5

est, quod non.

Ratio huius est, quia unum suorum

principiorum innatorum de alio non potest praedicari ; quia si sic, nimis essent similia diuinis rationibus, quarum una de alia praedicatur ; et hoc bonum, magnum et uerum est. Et uade ad quintum paragraphum capitulo uirtutis. IX

[DE QVAESTIONIBVS INSTRVMENTATIVAE ] I. De quaestionibus uirtutum

moralium

Quaestiones istae sunt de numero nouem subiectorum, scilicet de instrumentatiua. Et applicabimus ipsas ad capitulum 26 o ueritatis. Et hoc sic : 41. Vtrum Deus tantum utatur sua ueritate ad uerificandum morales | uirtutes, quantum utitur suo intellectu ad intel- E s61trb ligendum ipsas ? Respondendum est, quod sic ; quia in Deo | G ror bonitas, ueritas et intellectus conuertuntur. Et uade ad pri26 vA mam rationem capitulo ueritatis. . 42. Vtrum iustitia, prudentia | etc. sint sine actu ueritatis ? L 57va Respondendum est, quod non ; quia sequeretur contradictio, scilicet quod essent uerae et |non uerae. Et uade ad secundum C 17otb paragraphum capitulo ueritatis. 27 o 43. Vtrum uirtus sit magis possibilis, quam peccatum? Respondendum est quod sic ; quia uirtus dicit uerum positiuum et peccatum priuatiuum. Et uade ad tertium paragraphum capitulo ueritatis. 44. Vtrum ueritas uirtutum sit proprius actus diuinae ueri? Respondendum est, quod sic, per hoc quod diuina ueriA tatis tas agit | immediate in causando ueritates uirtutum, et homo Dura per consequens utitur ipsis. Et uade ad quartum paragraphum capitulo ueritatis. | 45. Vtrum fides sit habitus nociuus intellectui, qui intel- Hz158va 255 Cap. 7 patagt. 5. Cap. 8 patagr. 2.

259/260 Cap. 8.

264/265 Cap. 8 paragr. x.

272/293 Cap. 8 patagrt. 3.

268/269

278/239 Cap. 8 paragt. 4.

253 nimis] minus GE P, 256 De quaestionibus instrumentatiuae] De instrumentatiua P; ; De instrumentatiua ; de uirtutibus Z, 25* De — moralium] oz. Vibo Za Ps 258 numeto] uno P, 258/259 istae — scilicet] oz. Z, DP, 259 Bt] oz. P4 Z4 P ipsas] oz. Z, P, 260 Et hoc sic] Et primo dicemus de uittutibus hoc modo. De uirtutibus P, 264 conuertuntur] idem sunt L L4, R, X 266 etc.] et ceterae uirtutes morales Z P, Z, P, ; fortitudo etc. T ; add. supra lin.

uirtutes morales Mj 271 dicit] dicitur L I; 232 peccatum] add. uerum IL 236 causando] creando DHCX Z P, Z, P, ; add. supra lin. cteando Mig

L,R,X

177. QVAESTIONES

339

28oligit Deum, | et caritas uoluntati, quae diligit Deum ? Res- T rrrsb pondendum est, quod non ; quia si sic, fides et caritas essent bonae et non bonae, magnae et non magnae ; quod est contra-

dictio. Et uade ad quintum paragraphum capitulo ueritatis. | 2. De quaestionibus uitiorum | Quaestiones uitiorum intendimus applicare ad capitulum gloriae. Et hoc sic : | 46. Vtrum peccator aliquo modo sit in gratia Dei ? Respondendum est, quod non. Ratio huius est, quia Deus non bene, magne et uere posset ei parcere peccata. Et uade ad 290 primam rationem capitulo gloriae. 47. Vtrum angelus possit esse malus per peccatum ? Respondendum est, quod sic ; quia per hoc, quod est de nihilo, potest se difformare contra finem, quare est; posito tamen quod non sit confirmatus neque sustentatus in gratia Dei. Et 295 uade ad secundum paragraphum capitulo gloriae. 48. Vtrum sit bonum, magnum et uerum, quod peccatum sit factum a Deo ? Respondendum est, quod non; quia si sic, bonum, magnum et uerum esset, quod uirtutes non essent factae a Deo ; quod est falsum et impossibile. Et uade ad tertium 350 o paragraphum capitulo gloriae.

285

L s7vb X 156ra Z 156t

49. Vtrum homo | in sciendo et amando diuinam trinitatem C 17ova

395

310

cum uirtutibus sit in | peccato ? Respondendum est, quod L non ; quia si sic, sequeretur contradictio. Et uade ad quartum paragraphum capitulo gloriae. 50. Vtrum Deus posset creare aliquid contra suam intelligibilitatem et amabilitatem ? | Respondendum est, quod non ; G quia si sic, sequeretur contradictio, quod esset bonus, et non bonus, magnus et non magnus etc. ; quod est falsum et impossibile. Et uade ad quintum paragraphum capitulo gloriae. Dictum est de quaestionibus nouem subiectorum, deductis per nouem principia Libri facilis scientiae. Et sicut soluimus quaestiones praedictas cum ipsis principiis, sic possunt solui aliae quaestiones peregrinae. Quaestiones autem de capitulo

285/286 Cap. 9. 283 Cap. 8 patragt. 5. 299/300 Cap. 9 patagt. 3. patagt. 2. Cap. 9 paragt. 5.

295 Cap. 9 290 Cap. 9 patagt. 1. 309 303/304 Cap. 9 patagt. 4.

285 uitiorum] 24d. quae quidem sunt de insttumen280 et catitas - Deum] oz. B 296/ tatiua Z P, Z, Ps ; add. in marg. quae quidem sunt de instrumentatiua Mis

291/302 Respondendum 298 quod peccatum - uerum] oz. X —— 299a]de HC 306 305 posset] possit TCR, Z P, Z, Ps est — peccato] oz. Z P, Z, P, 307 contradictio. Et uade — contradictio] amabilitatem] amatiuitatem DHC 313 peregrinae] «4d. De quaestionibus perfectionis T L Lj R, X om. X

58ra

1ov

340

177. QVAESTIONES

perfectionis intendimus facere, ut demus doctrinam, per quem 31; modum aliae quaestiones possent solui. X DE

QVAESTIONIBVS

PERFECTIONIS

51. Vtrum sit bonum, magnum et uerum, quod Deus |possit 'T r1i1va magis perficere intellectum cum | intelligere, quam cum L 58rb credere ? Et respondendum

est, quod sic. Ratio huius

| est, H 158vb

quia intelligere est similitudo diuini intellectus, qui intelligit ; credere autem est suum dissimile ; et hoc, quia Deus non credit. Et uade ad primam rationem capitulo perfectionis. 52. Vtrum mundus sit de necessitate aut a contingentia ? Respondendum est, | quod a contingentia. Ratio huius est, X 32 vA quia dependet a possibili et impossibili. Et uade ad secundum paragraphum capitulo perfectionis. | 53. Vtrum sit effectus perfectissimus, ut puta natura D huma|[na Christi, coniuncta cum natura diuina ?» Responden- C dum est, quod sic ; aliter, sine effectu perfectissimo, non posset 32 o

35 Oo

156rb

7tb 17ovb

esse causa perfectissima, cum relatiue se habeant. Et ua|de ad E 561va

tertium paragraphum capitulo perfectionis. 54. Vtrum theologia sit scientia magis perfecta quam philosophia ? Respondendum est, quod sic. Ratio huius est, quia Deus est subiectum theologiae cum suis rationibus perfectis33 vA simis; intelligibile | autem est subiectum philosophiae cum principiis perfectissimis, | tamen subalternatis. Et uade ad quartum paragraphum capitulo perfectionis. 55. Vtrum intellectus humanus, et sic de humana uoluntate et memoria, possent perficere animam sine correlatiuis in34 o natis ? Etiam sic quaerendum est de quattuor potentiis corporis. Respondendum est, quod non; quia anima et corpus essent nimis disparata a similitudinibus Dei. Et uade ad quintum paragraphum in capitulo perfectionis.

322 Cap. 1o paragt. 1.

33? Cap. 1o paragt. 4.

325/326 Cap. 1o patagt. 2.

342/343 Cap. 1o patagt. 5.

331 Cap. 1o paragr. 5.

315 possent] possunt DHC R, Z P, Z, P, 316 De quaestionibus perfectionis] ont DE RA Pus 318 cum!] per Z P, Z, P, ; add. supra lin. per Mg cum?] pet Z P, Z, P, ; add. supra lin. pet Mg 327 effectus petfectissimus] perfectissimus effectus »; 5 L4 ;effectus perfectionis B 335/336 intelligibile — perfectissimis] o». M; 339 possent] posset Z P, z pL 343 in capitulo] cgi DC E My; P, ; capituli M; ; in capite zz p paragraphum — perfectionis]

ete

ds

L 58va Z 156v

177. QVAESTIONES

341

Ad laudem et honorem Dei finiuit Raimundus Parisius 345 quaestiones praedictas in L?bro facilis scientiae implicatas. 344/-45 Ad laudem - implicatas] ozz. E M; ; in Libto — implicatas] GD ; a4Z. etc. HC ; add. Amen X ; add. Deo Gratias Mj, Z Z, P5; in Libro facilis scientiae intitulatae. Deo Gratias. Amen P,; implicatas in Libro facilis scientiae zz 5 ; implicatas ad Librum facilis scientiae R, ; implicatas ad Librum facilis scientiae. Deo Gratias L, L;; ; applicatas ad Librum facilis scientiae. Deo Gratias T ; quaestiones — implicatas] etc. IL, 344 Patisius] Parisiis L4 R, P, Z, P7 p L4 ; Partis GD

-

A owes

P

-——

neue ^d - at

:

gre qus rro Meca

ET

cu

or aieis

INDICES INDEX LocoRvM INpEx NoMINVM

INpEx VERBORVM

S. SCRIPTVRAE

LOCORVM

ET PERSONARVM

ET LocvTIONVM NOTABILIVM

IuNpEX TriTVLORVM OPERVM

a

ii ETO6W :

speras : -

COMPRA:

A

N

3

e T

uM "7

y J » m.

'

»

n a

T

U

S MO

L

en

xt

4 ix m Tex à L

VestternT Z5dwI ! U

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE (?) Exodus :

3, 14

169, 516

II, 28

9169, 575

I3, 13 I5, 30

9169, 575 9169, 644

16, 16

Psalmi : 9169, 276/278

2 rO

171, 84

T2207 44, 17 59, 5 $251

9169, 871/874 169, 501 171, 84

9169, 302

21,9

169, 299

225415

9169, 694/700

169, 142 9169, 694/700

23512 25, 30

26, 39

169, 506

9169, 871/874

88, 12

Lucas : Prouetbia : 9169, 561/563 8, 27 Canticum 2,5 5,4

Canticorum :

5,6

9169, 298 9169, 298

9169, 298

6, 9

Sapientia :

TI. 2T

169, 967

169, 556

Isaias :

7,9 T, 14

9,6

171, 169, 169, 9169, 169,

79 599 6 175/174 189

9169, 502

355 $56

9169, 644

Matthaeus :

1925 82 12

EIS 11525

2512

169, 157

2, I4

169, 295

IZ LT 18, 14

169, 141 169, 142

25, 46

169, 505

Iohannes :

6, 69 10, IO, 14, 17,

9 16 6 10

694/700 1004 694/700 871/874

Ad Corinthios I : 10, 4

169, 274

Ad Philippenses : 2, 8-9

169, 141

4, T7

169, 199

Ad Hebraeos : 445 169, 71

169, 284

169, 599

9169, 694/700 9169, 644 169, 505

169, 502 9169, 169, 9169, 9169,

Iacobi : 2, I5

(1) Numerus primus numerum operis, numetus Loci signo ? notati in apparatu inueniuntur.

169, 504

secundus

lineam designat.

INDEX NOMINVM LOCORVM ET PERSONARVM Avettois 169, 987, 994 ; 193, 57 ; 174,

28$., 1488., 38Ss., 46, 276, 317, 359, 435, 458,

525,

587;

Commentator

Philippus,

tex Franciae

169, 4, 227,

980 ; 170, 4, 65, 81, 1531, 1545 ; 172,

952, 1072 ; 173, 52 ; 174, 15

Atistotelis 168, 8 ; 14, 126, 170, 207

Avettoista 168, 2ss., 22, 132 passim; 171, 4, 57, 71, 95 passiz ; 1*2, 45s.,

15, 695, 708, 768, 825, 955, 1*8,

38S., 32, 166s., 270SS., 346 passim; 595 ; Avettoista christianus 170, 666, 676

Avettoistae (consequaces Averrois)170, 17; 174, 10, 28, 645

Pontifex, summus 169, 279, 996 Raimundista 171, 4ss., 57, 75, passim ;

172, 708, 768, 777, 825, 862 ; 175, 5, 13, 2488., 30, 314, 555, 595 ; Raimun-

dista siue Raimundus 172, 4

Raimundus 168, 25s., 26, 46, 64, 95, 105,

132, 151, 193, 205, 216, 245, 334;

Catholicus 172, 1039

169, 1045, 1057, 1071, 1076, 1095, 1108 ; 170, 70, 76, 85, 88, 1527, 1536,

Iudaei 169, 699 ; 172, 1039

15, 296, 598, 617, 672, 678, 686, 695,

Maria Virgo 168, 98 ; 169, 156, 186,

194, 735, 956, 975, 977, 10228., 1055,

1043, 1048, 1050, 1088, 1098, 1103

Paris, (cimifas) 168, 35; 169, 24, 996, I057, 1106, 1109 ; 170, 16, 57, 64, 71,

1565 ; 171, 5, 18, 19, 789 ; 172, 1070 ; 1*3, 57, 887 ;174, 15, 17, 640, 646; 175, 3, 598; 196, 461; 1V7, 544; uniuersitas siue facultas 169, 988;

174, 16 ;175, 596 Philippus, filius regis Maioricarum 169,

1030

1550, 1558, 1565 ; 171, 788; 172, 5,

725, 735, 789, 801, 858, 849, 9548.,

1049, 1069 ; 173, 887 ; 174, 15, 6359, 646 ; 195, 165, 270, 275, 287; 146, 460 ; 177, 344 ;Raimundus Lul 172, 1074 ; Raimundus siue Raimundista

172, 4

Romanum imperium 169, 275 Satacenus 169, ror4, 1065 ; 170, 664, 670; 172, 1039, 1042; 174, 20s., 458ss.

'Tetta sancta 169, 1012

INDEX

VERBORVM

ET LOCVTIONVM

actio 168, 214 ; 169, 160, 183, 399, 497, 865; 170, 120, 142, 146, 206, 274, I215 ; 171, 97, 298 ; 172, 67 ; 174, 204, $33, 600 ; 195, 505 ; actio accidentalis praedicamentalis 170, 1217 ; actio Dei est factiua ut simpliciter sit principiatiua 175, 124 ; actio diuina ambit omnia 174, 542 ; actio infinita Dei sine motu et tempore reparat uniuersa 169, 498 ; actio intrinseca 173,

755 ; actio praedicamentalis 170, 150, 1214 ; actio primitiua 169, 458 ; 170, 351; actio substantialis 1V0, 130; omnis actio et natura agentium naturalium in nihilum decident 169,

reae proximatum

actiuum

|

passiuum

172,

66 actus naturalis infimusx171, 652 actualitas actualissima 171, 462 aequalitas maior, quam habere possit est pet distincta correlatiua, cum quibus est tota actiua, ab omni uitio et otiositate disparata 1*3, 665 aequiuocatio in philosophia 174, 31 aeternans per aeternare producit aetetnatum ab aeterno in aeternum 173,

aetetnitas extra se causat uniuersum durando 172, 511; aeternitatis singularitas soli diuinae essentiae debet 24 Ts

*

conuenire 169, 418 aeternum ens non compatitur factio-

nem 195, 369 ; aeternum intrinseca-

tum 168, 520

affectus 169, 15

agens agit agibile 175, 585 agentia 174, 195; agentia intrinseca

174, 417 ; agentia intrinseca extensa 173, 644 ;agentia maior 193, 628ss. albedo conttacta in albo 170, 186 alienietas personarum 173, 485

altificare 1V1, 721 altitudo altissima 1*1, 713ss. amate reale 173, 549 ; amate est magis multiplicabile 174, 544 amatio spiritualis 170, 1315

amor absolutus 173, 405 angelus non est propter motum caeli 176, 589

appetitus absolutus subalternatus 170,

887; appetitus, cum quo uegetare uegetatiua appetit uegetata 170, 885; appetitus sensitiuae est quietatus siue

in quiescere 170, 969; appetitus supetiot uegetatiua contractus 170, 886

aqua: in aqua calida est caliditas in

NOTABILIVM

frigiditate, et e conuerso 172, 811;

aquae fluuiales ex mari deriuantur et ad ipsum reuettuntur 170, 280 Ars generalis, quam habeo Dei gratia mediante

169,

1:075;

Ars

nobilis

nulli thesauro comparabilis 169, 1077; Ats de suppositionibus contradictoriis 1v6, 5 ascendere 168, 82, 229 ; 169, 227 ; 170, 1512 ascensio 170, 515, 544, 768 ascensus et descensus 170, 1107ss.

Auettois fuit Saracenus, et in quantum Saracenus negauit incarnationem, eo qui Saraceni odiunt ipsam 174, 458 ; Auettois fuit ualde sensibilis et imaginabilis in philosophia sua 174, 5 Auettoistae de philosophia, quae consistit superius ignorantiam habent 174, 10

augmentabilis 195, 347 augmentatio principiorum

innatorum

170, 405

bonitas diuina est diffusiua intrinsice 176, 65; bonitas

diuina

est forma

magis actiua quam matetia ptima passiua 176, 55 ; bonitas diuina non potuit magis optimare suum agete 172, 362; bonitas diuina obiectat

diuinam uoluntatem 176, 283 bonitates uniuersi 175, 191

caduca et transitoria totaliter se conuertunt 169, 797

caelestiata 170, 228 caelum est. magnum et mobile, stellatum, lucidum, sphaericum et densum 169, 231 ; caelum non est capax infinitae magnitudinis, eo quia corpus est 174, 64 ; caelum est necessitatum 171, 457 ; caelum est nouiter actuatum 17i, 458; caelum empyreum

172, 76, 851 catitas est habitus, sub quo homo catitatiuus diligit Deum 170, 534 castitas est habitus genitus de similitudinibus principiorum innatorum 170,

635

catholicus uerus 170, 674; catholicus

et Saracenus se habent contradictorie; et etiam

catholicus

et Auet-

toista 170, 670 causa altissima 171, 709 ; causa unis-

sima 174, 447 ; causa uniuetsa 176,

I9I chimaera 1*0, 1053, 1065, 1076 ; chimaetra spiritualis 170, 1284

348

INDEX VERBORVM

Christus ponit uniuersum in ultimata perfectione 174, 429 cochlear 170, 175 colot confusus siue mixtus 170, 990, 992 ; colot intensus 170, 995 ; colores extensi et confusi significant compositionem 190, 765; colotes intensi in elementatis simplicitatem significant 170, 762 ; quattuor sunt colores principales : Luciditas, diaphanitas, albedo et nigredo 170,

ET LOCVTIONVM tum rationum 168, 11: ; Deus fictus siue chimaera spiritualis 170, 1284;

Deus finitiuus 175, 158 ; Deus potest esse unus homo magis unus 171,105 ;

in Deo non est nolle 1*1, 345 ; nomen meum absolutum est 169, 515 ;

168, 8, 92;

nullum impossibile est de genere Dei 171, 197 diaphanitas, quae simpliciter est colot aetis 170, 757 dignitates : reginae duodecim seu imperatrices diuinae 169, 957 ; duodecim imperattices diuinas 1*0, 29, 55,

concofdantia absoluta et fecunda sine pluribus intraneis esse non potest

diminuibilis 175, 347 disputare per modum intelligendi, non

756ss. Commentator

Aristotelis

194, 207

48, 50, 1555 ; dominae 170, 77, 81

173, 149 ; concotdantia intima 173,

277, 287, 522

connexum particulate de connexo uniuetsali 170, 3580 consequaces Auerrtois 174, 28 conseruatio 170, 180ss. conuetsio 168, 297 ; 169, 314 ; conuetsio diuinatum fationum 168, r1:2;

169, 650 conuettibiliter 171, 408 corpus solidum, continuatum actuatum

172, 816

correlatiua communia 170, 1019 ; cotrelatiua distincta maxime et concordalissime 173, 270 ; cottelatiua inti-

mata, coaequata, necessitata, plutificata, quietata 173, 598 ; cottelatiua intime distincta 173, 646; correlatiua magis uera distincta 13, 610;

cofrelatiua optima coaequata 172, 336; quodlibet correlatiuum est in personalitate propria 169, 677; distinctio eorum est pet opposita necessario 169, 688

cottuptio est intensa pet contradictoria et extensa per contrarietatem 651 crudelitas 170, 696

170,

decentia uniuetsi 169, 691 dedecus fidei christianae 173, 58 descensio 1*0, 460 descensus 177, 235 ; descensus effectus 175, 120 ; descensus ab influentia et fecunditate principiorum innatorum 1*0, 460

desperantia 170, 685ss. Deus est ens absolutum ad omnia 171, 573 ; Deus est ens magis unum 171, 90, 115 ; Deus est magis obiectatus, scilicet intellectus, per plures intellectus quam pet unum intellectum in omnibus hominibus 177, 129; Deus est proptet conuersionem sua-

per auctotitates 168, 29 distinctio correlatiuorum 173, 461,571 ; distinctio inter facere et facere 195,

45555.

distinguere 171, 284 diuinitus habere 169, 488 Domina Contradictio 172, 5 ; Domina Philosophia 170, 1:556; Domina "Theologia 170, 1538 dulcefacta materia in melle 170, 516 durabilitates uniuersi 175, 203 elementa 1*0, 725 ; elementa sunt prima componibilia 169, 795 elementatiua est uirtus naturalis proueniens a formis elementorum substantialibus et accidentalibus 170, 716 emanatio et intranea actio 169, 412

ens absolutum et fecundum 173, 144; ens plurificatum 172, 969 entia causata et subalternata 171, 535 esse positiuum et priuatiuum 193, 298 essentia nobilis, dignitate incomparabilis et insuperabilis potestate 169, 32 ; essentia nuda 170, 265 ; essentiá pura et sublimis 169, 598 extendere caelum in infinitum 177, 95 extensio 170, 193, 262; extensio infinita spiritualis 173, 790 extensibilitas passiua 170, 840 extraneum medium 174, 155

facere malum est per habitum priuationis et corruptionis 170, 705 factio Dei primitiua 175, 490 fallacia 168, 118 ; 171, 65 ; 182, 257, 264 fecunda sum intra me 169, 408 ; fecundae et absolutae rationes 193, 141

fecundatus per diuinas rationes 170, 525

fecunditas

168, 202;

169, 408, 6356 ;

1*0, 384, 445, 461, 807 ; 193, 147;

fecunditas potentiarum animae 170, 504 ; fecunditates et influentias superiores 170, 926

INDEX VERBORVM fides catholica est melior quam aliqua alia, cum ponat maiorem finem bonitatis esse in Deo 172, 1014 ; turpe et

dedecus est dicere christianis, quod fides magis improbabilis quam ptobabilis uel apparens 169, 995 ; exaltatio fidei apud infideles 169, 999ss. ; uoluntas siue intellectus humanus plus ascendit per habitum fidei credendo et amando, quam intelligendo sine habitu fidei 168, 229 figmentum 172, 645 ; 193, 461 ; figmentum in anima 1613, 417, 519 finis ultimatus 173, 502, 504 ;174, 446

finitiuum 1975, 1315s. finitum non habet actionem in infinito

115, 394

flamma 170, 315, 387, 400, 414, 577; 745,804 .

forma est actio absoluta 170, 116 ; fotma est conseruans substantiam actiuando et materiam passionando 170,

174 ; forma est ens comparatiue actu

1*0, 204 ; forma est inceptiua ratio actionis 170, 141 ; forma est in generatione primitiua 170, 158; forma

est magis profunda quam matetia 170, 159; forma: sum mota pet octauam sphaeram, quae mouet me in Saturno 170, 225 ; forma, pet cot-

pora caelestia est caelestiata 10, 227 ; forma tota est in materia actiuando

et materia tota in forma passionando 170, 125 ; forma corporis est intellectus 172, 560; forma et matetia unam analogiam constituunt 170, 139 ; formae corruptio et testautatio 170, 165ss.

generans generat in sua ptoptia passione, quae est genetrabilitas, mediante generare 1*0, 3580; generatio, augmentatio et nutrimentum : tres species uegetatiuae 170, 795, 866 ;

generatio est esse exiens 170, 564; generatio diffusa et extensa 170, 454 ; generatio diffusa et fecunda 170, 444 ;

generatio in fide non est generatiua naturaliter, sed dispositiua instrumentatiua sub gratia diuina 1*0, 512

gratiosus 171, 755

habitus artificiatus, collectus ex principiis uniuersalibus

173, 18; habitus

gratiosae fidei 169, 895; habitus positiuus et priuatiuus 171, 541 ; habitus spurius 1*0, 529 homo generat feminam in muliere et mulier nutrit masculum in matrice 172, 714; homo gulosus est sine

349

ET LOCVTIONVM

quiete 170, 627 ; homo supetbus est inquietatus 190, 655 humidum radicale et nutrimentale 10,

394, 411, 437 Iesus Chfistus est sicut centrum in uniuerso, a quo omnes lineae distant

et ab ipso oriuntur, ut uniuersum sit perfectum et ordinatum 169, 786 ignis 170, 734 ;ignis est magis actiuus quam aqua 170, 979; ignis est liga-

tus, qui non combutit salamandram in fornace, salamandra habente natu-

ram combustiuam 172, 765 imaginatio : potentia dispositiua et praeparatiua intellectus 168, 58 imaginatiua est in sensibus exterioribus contracta et subalternata 1*0, 1035 ; imaginatiua est uirtus eueniens de sensitiua 1V0, 1004; imaginatiua mouet sensitiuam ad sentire secundum magis et minus 170, 1029 ; imaginatiua et sensitiua sunt de genere cotpoteitatis 170, 1079 immensans et aeternans se habent relatiue 173, 237 immensare per magnificare 193, 250 immensitas 196, 92 ; immensitas Dei ambit et continet, quidquid pet naturam uel supra fieri ualet 169, 594 ; immensitas singularis 169, 721 immensiue 1*3, 252 impedibilis 171, 604 ; 173, 736

impossibile inferius, impossibile superius 172, 828, 836, 845, 861 ; distinguendum est intef impossibile et impossibile sicut inter possibile et possibile 172, 617, 7or, 735 ; omne ilud quod dependet a possibili et impossibili est imperfectum 196, 425 incarnatio 12, 929 ; 174, 4185s. ; incat-

natio est a Deo amabilis 174, 480; Deus non est deterioratus pet ipsam incarnationem 174, 436 ; si est incatnatio, cotpofa sanctorum obiectiue obiectabunt uidendo et audiendo

corpus Christi 1*4, 501; si non est incarnatio, inter Deum et uniuersum

non est ultima perfectio 174, 419 ; in paradiso sit optima, maxima etc. contemplatio. Sed hoc est, si sit incarnatio 1*4, 498 indiminutus 1*3, 722 infinitus 168, 165ss. ; infinitum pet possificationem 168, 16, 255 ; infinitum pet aeternificationem

168, 16, 234 ;

instinctus subalternatus et naturatus

1*0, 878

insttumentatiuum 177, 259 intellectus actiuus 190, 1214 ; intellec-

350

INDEX VERBORVM

tus associatus 170, 1176 ; intellectus creditiuus 170, 1238 ; intellectus inferius 172, 866 ; intellectus iniutiatus in uia 170, 548 ; intellectus materiatus 174, 277 ; intellectus otiosus 173, 498 ; intellectus positiuus 170, 1258 ;

ET LOCVTIONVM leuis facta matetia in igne 170, 317 liberum arbitrium 175, 526 ligare 168, 155 ; 171, 745 ; 172, 828; 1475, 550

limitare 169, 273, 449, 731; 174, 61; 177, 116

intellectus possibilis 171, 297 ; 176,

litterati uiri 170, 68

221 ; intellectus scientificus 170, 249 ;

lucefacta materia in flamma 170, 515

intellectus bene speculatiuus est actiuus 170, 606 ; intellectus causat uni-

uersum intelligendo 172, 515 ; intellectus est forma corpotis 172, 560; intellectus. facit philosophiam cum Deo et cum diuinis rationibus 174, 466 ; intellectus quando est in medio inter intelligere et credere, est opinatiuus, dubitatiuus et extra quietem et in labore positus 170, 1238 ; intel-

luciditas, quae simpliciter ignis 170, 757 magnalia causate

565

est color

competit Deo

172,

magnitudo est contracta, specificata et numefata in uegetatiua 170, 812; nullum ens magnum est maius maiori magno, neque maius magnum maximo magno, neque magnum mmaximum maius quam finis suae magni-

lectus quoad suam naturam numquam est fallax 170, 1245 ; intellectus facit scientiam cum sensu et imaginatione 175, 286 ; intellectus Dei, absolute ordinator intrinsece et extrinsice 169, 552 ; immediate intelligit omnia et ponit in numero, pondere et mensura 169, 555 ; intellectus humanus habet materiam spiritualem, quae est sua ptoptia passio generalis, uidelicet intelligibilitas 174, 530; intellectus non est unus numero in omnibus hominibus 171, 304, 318 ; 172, 571;

"Matia, nobile triclinium 169, 972 martyres fieti propter Christum 169, IOOI massae sensibiles 170, 742

174, 577 ; 146, 221 ; intellectus opor-

matetia

tet esse particulatum 170, 1195 ; 174, 572 ; 176, 414 ; 177, 128 ; intellectum habituare

siue

artificiare

193,

16;

in tali intellectu indigente non credo, nec in ipso spero 173, 558 intelligere absolutum intime, uidelicet simpliciter correlatum 193, 569 ; intelligere Dei est realis relatio 176, 239; intelligere in intellectu sine istinguere est impossibile 171, 285 ; intelligere peregrinum 170, 1:222; 174,

555;

intelligere

philosophice

168, 101 ; intelligibilitates peregrinae 170, 1220

intensitas — extensitas 170, 1214 ; 171,

37S. inttinsecatum obiectum 172, 1000; intrinsecatum posse 173, 475 ; Deus producit aeternum intrinsecatum 168, 318

Iupiter 174, 224 ; 195, 401 iustificate 169, 885 .

iustitia est habitus. Ipse habitus est descensus ab influentia et fecunditate principiorum innatorum 170, 461; iustitia (co)aequatiua 169, 819ss. leuitas 170, 765, 1107

tudinis 172, 1016 maior maiotitas 173, 659, 700 ; maior

minoritas 193, 662

;

maiotitas 169, 716 ; 173, 765 ; maiotitas et minotitas finis 195, 74

Martia concepit spiramine diuino 169, 195 ; Maria, mater pueri, mater subalternata est misericordiae 169, 936 ;

est ens

materia

confusum

est qualificata,

1970, 212;

ut puta in

flamma lucefacta, calefacta, et in uino rubefacta, et in melle dulcefacta,

et in terra ponderosa et in igne levis-

facta 170, 315; materia est relata, quia es passiua sub forma actiua 170, 318; materia est situata ; et hoc in caelo, in elementis, in elementatis 170, 527 ; materia non est priuatio sed est potentia ad priuationem 170, 296 ; materia prima 190, 346 ; matetia prima non est factibilis 175, 445 ; matetia spiritualis 174, 531; matetiae particulares sunt nouatae 170,

308 maximare 176, 110

maximatum increatum est in essentia Dei 171, 205 maximitas 172, 932 ; 193, 272, 870 mechanica, in quibus faciens facit siue fabricat factum siue factibile 170, 321 medium absolutum 173, 575 ; medium coaequatum 173, 514, 569 ; medium extraneum 174, 155 ; 174, 156 ; medium reale 173, 544, 5 5o

melancholia est effectiue natura memoriae 170, 1482

memoria : scientia de praeteritis 170,

INDEX VERBORVM 1447; et pet motati militaris

memotia habet duas species, consequens duos actus : meet recolere 170, 1442ss. ordo : de omnibus religiosis

militibus fieret unus ordo 169, 1010

minoritas 173, 641, 713 miraculum 175, 492ss. mixtio principiorum 1V3, 329, 195, 11

motus est anima caeli 170, 1104 ; motus

est quantus cum qualitate et qualis

1102 ; motus in

subiecto moto per cibum, potum et huiusmodi 170, 1158 ; motus absolutus, pet octauam sphaeram subalternatus per Saturnum 170, i109; motus circularis 170, 776, 1r141; motus continuatus, discontinuatus 175, 410, 1126; motus continuus

170, 776, 1116 ; motus extensus 170,

1117;

motus

obliquus

170,

770,

1145 ; motus fectus 170, 770, 1145 ; motus successiuus 170, 241 ; 174, 129

forma mouet se per motum, actiuando, et mouet materiam passionando 170, 1100 ; tres species motus

170, 1141; motus habet quattuot species quae sunt: Elementatiua, uegetatiua, sensitiua et imaginatiua 170, 1137; motus habet quattuor qualitates, ut puta choleram, sanguinem, phlegma et melancholiam 170, 1147 ; cessatio motus 170, 356; motus caeli 175, 84ss., 598 ; 176, 586 ; motus imaginationis 177, 152 multiplicare ueritatem 173, 54 multiplicatio infinita 1*3, 789; multiplicatio et extensio infinita ab omni motu et mutatione disparata 193, 794 mundus esset difformior, nisi Dei Filius esset homo 169, 234 ; si mundus esset

aeternus,

alia uita esse

non

posset 174, 245; Si mundus esset aeternus omnes species essent aetetnae 144, 222

musca 168, 323 natuta natufata 171, 585, 640, 741; 175, 155 ; natuta optima 173, 192 ;

natuta unissima 174, 553, 571 nigredo terrae 1*0, 758

numefrus

nouatus

singulatis 143, 465

170, 257; numerus

proptius

cotrrelatiuorum

obiectabilis 170, 1306 ; obiectare 168, 209 ; 193, 385, 418, 558

224, 174, 323, 502, 552, 574; 1*6, nemo 283, 587, 404 ; obiectare Deum

351

potest, nisi anima et angelus 170, 1359 ; Obiectate factibile 195, 569; obiectare obiecta infinita realiter 168, 155 ; Deus bene posset obiectare extra se 168, 207

obiectatus, scilicet intellectus 17*, 130 obiectum

344;

motot primus 170, 890

cum correlatiuis 170,

ET LOCVTIONVM

intrinsecatum

192,

1000;

obiectum proprium 171, 367; obiectum optatum elementatum 177, 240 operationes altissimae 172, 798 opinatiuus 190, 1259 oppositum coaequatum 172, 200 optimitas 172, 931 ; 173, 868 ; 175, 5755. otdinatissimus finis uniuersi 195, 145 otiositas 1V1, 665 ; 1*2, 1000 ; 173, 287, 641; 195, 575; otiositas in forma 170, 837; Deus non est in otio ab aeterno 169, 407 ; 174, 210 ; uittus

otiosa infinita non est 169, 655 ouile unicum christianum 169, 1052 ouum genitum fuit in potentia in gallina, et hoc per gallum, et fuit deductum in actum 170, 402

pattes anteriores et posteriores 174, 150

patticulatus 170, 1545 ; 174, 526 ; 1*6, 414 ; 177, 128

passio praedicamentalis 170, 152 ; passio primitiua 1*0, 349 pax et concordia uniuersalis 169, 60;

pax et tranquillitas 169, 875

petegrinatus 170, 788 perfectio in uia 170, 1581; perfectio Dei non dependet a coadiuuamentis caeli 171, 502 petsonatum 173, 557

philosophare ignoranter 169, 544; philosophare in contrarium 169, 552 philosophi antiqui 193, 472 ; falsi philosophi 169, 699 philosophia aequiuocari potest 174, 461 ; philosophia est dupliciter 1*0, 33 ; 144, 462 ; philosophia diuina est

primitiua, ueta et necessatia ad intel-

ligendum philosophiam naturalem 176, 439 ;philosophia, quae consistit superius 174, 10; uera philosophia et theologia habent concordantiam ad inuicem 1*5, 19; Philoso-

phiae lamentatio 1Y0, 41ss. ; Philo-

sophiam et sua principia inuenerunt in quodam amoenissimo pfato sub quadam arbore supra quam plures auiculae cantabant 170, 72 philosophice «concludere 168, 24; dicere 108, 527 ; intelligere 168, ror, 128

philosophicus intellectus 172, 402 pluralitas 193, 582, 617 ; pluralitas bea-

INDEX VERBORVM

352

tissima 1V3, 273, 326; pluralitas diuina 193, 185, 262, 496 ; pluralitas in diuinis 173, 605 ponderositatem habent, aqua et terra

170, 766

posse intrinsecatum 173, 475

potentiae dispositiuae 168, 58 ; poten-

inferiores

ouo existit elementatus, uegetatus et sensatus 170, 407

qualitas intensa et extensa

171, 47;

quattuor qualitates 170, 719

possibile et impossibile superiora et inferiora 192, 739, 754, 773, 817ss., 947 possibilitas dicit habitum positiuum et impossibilitas priuatiuum 176, 48 tiae

ET LOCVTIONVM

et superiores

174,

9

potestas absoluta subalternata 170, 860, 876 ; potestas tanta est in producen-

quantitas intensa et extensa 170, 196 quaternitas 173, 185 quies 170, 490 ;171, 765ss. ; 173, 3592 ;

quies quietissima 171, 746ss. quiescete extrinsece per agere 172, 570

quietabilia extrinseca 173, $27 quietare 173, 391, 451 ; 174, 488 ; diuina uoluntas potest quietare simplicitet pet amare 173, 566 ; possibile et impossibile per contrarietatem quietati non possunt 171, 7745s.

do, quanta est sua existentia 174, 299

praedicare de optimitate 172, 931; praedicare diuinas rationes 172, 102 ; praedicare pet superlatiuum gradum 172, 87, 103; praedicate philosophice 170, 1555 praedicatio essentialis 169, 622 praelati aliqui, qui dimisso puerto Iesu Christo

uidentur

aurum

comedete,

nec potest ei$ aliquid terrenum sufficere pro se et suo sanguine maledicto 169, 281 ; praelati et principes, quibus est mundus traditus, quia de dilectione pueri parum curant 169, 250 principia innata uegetatiuae natant super principia innata sensitiuae sicut oleum super aquam 170, 1069 principium impedibile 171, 6o9 ; principium intimatum 173, 402 ; principium intimum 173, 376 ; principium principialissimum 1*1, 603, 622ss. ; principium ultimatum —quietatum

173, 456

ptodvcens autem et productum non possunt esse sine producere ab utroque producente 173, 96 producere uerificatum 193, 679 productio 169, 761; productio in diuinis 168, 286 ;169, 316, 408, 27225

141, 137, 329 ; 173 826 ; 174, 3594 ; 196, propinquatus 170, 975 pinquitas singularis tiuorum 173, 292

radicale uiuit mediante humido nutrimentali et menstruo mulieris 170, 427 Raimundus longam barbam habens 169, 1058 ; Raimundus, barba floridus 169, 1108; senex Raimundus 169, 1071; quaestio Raimundi 172, 1024; lamentatio Raimundi 169,

1055ss. ramusculus Artis generalis 177, 4

rationes absolutae et fecundae 173, 136 ; rationes diuinae 169, 681: ; 172, 88 ;

rationes quietatae 174, 490; nulla diuina ratio est quietata in subiecto nouo 174, 488 reducere 172, 299, 348, 395, 844 relatio 193, 518, $30 ; relatio intrinseca et extrinseca 171, 655 ; relatio necessitata 171, 534 ; realis relatio 176, 240 tesistere Deo 172, 138, 208, 269, T74 rex Franciae columna maxima ueritatis 170, 15 ; rex Franciae, in quo uiget

hodie defensio ueritatis 169, 277; rex Franciae pugil ecclesiae, defensor fidei christianae 169, 986 ; rex Francorum, constitutus pro Ecclesia Sancta Romana ad extitpandum errores et ad multiplicandum ueritatem 173, 55

91ss., 698, 792, 519 ; 174, 514 ; proabsoluta correla-

salamandra, quae uiuit in igne et non in

ptopottio non est inter finitum et in-

sapientia et stultitia sunt habitus, qui se habent contradictorie 170, 704

finitum 168, 211

propottionatiue

a parte facientis et factibilis 175, 459 propositiones primitiuae uerae et neces-

sariae 168, 64, 109 ; 172, 109, 886; propositiones ab episcopo Patisius

condemnatae 174, 639

pullus genitus, existens actu, exitus ex

aqua nec in terra 190, 443 ; salamandra est genita, nutrita et augmentata in flamma 1*0, 449; salamandra combutit in fornace 172, 764

sapot 170, 425

Saraceni in alia uita cibum, potum, coitum et huiusmodi sperant 172, 1044

Saturnus 170, 1110 ; 1*4, 224 ; 175, 400

scientia altior 172, 867 ; scientia intrinseca de intrinsecis 193, 536 ; scientia

INDEX VERBORVM de similitudinibus

Dei

176,

305;

scientia mea 168, 219 ; scientia natu-

ralis 170, 908 ; scientia profunda 10, 1181 ; scientia ab conditionibus diuinarum rationum 176, 456 ; scientia

supetior cum habitu fidei — scientia inferior sine habitu fidei 176, 235 ; scientia uniuersalis 1V3, 44 ; scientia uera de Deo 177, 188 ; scientiam facio syllogizando 168, 162; scientiam fecimus prtoportionata intellectui nostto 173, 330 ; scientiam facere de possibili et impossibili inferioribus et superioribus 172, 718ss.; scientiam facere per sensum et imaginationem 168, 25 ; scientiam quaerere 173, 5237 ; scientias inferiores, scientias superiores 170, 12545ss. ; uetiotes et altetiores scientias cum sensibus particulatibus 177, 182

sensitiua non potest multiplicare chimaeras 1*0, 1045

sensus e$t potentia dispositiua et prepatatiua intellectus 168, 58 ; sensus agens 170, 955 ; sensus et imaginatio 172, 589 ; 176, 446

separatio per infinitam distantiam 13, 301 Siccitas terrae 170, 751 significatum mixtionis 173, 595 singularitas 171, 667ss. species 175, 469ss.; species antiquae 170,

1464;

species antiquatae

170,

1588 ; species asinina 1V5, 487 ; species fadicatae in propria passione 1*0, 1220

sperma

170,

378,

589ss.;

sperma

in

matrice mulieris, in quam uenit semen cum humido radicali, nutrimentali 170, 455 ! spes 170, 5245s.

spica 190, 578, 396, 579, 599 ; 172, 814 ;

spica est in grano in potentia per uiam generationis 170, 584 ; 175, 459 studia linguarum 169, 997 stultitia 170, 75 subiectum circulatum 195, 416 ; subiectum extrinsecatum 172, 418, 524 substantia materiata 172, 494 successio 1v5, 362 successiue 174, 278 ; 175, 423, 539

superfluitas 1v5, 52 superlatiuus gradus 172, 87, 396 ;193, 114,

$05;

14,

3525,

34855.;

176,

29

suppositio 175, 204 suppositum 168, 197, 298 ; 169, 228 ;

152, 634

syllogismus demonstratiuus primitiuus 172, 121 ; syllogismi priores et poste-

ET LOCVTIONVM

853

riores 192, 5367, 434, 520 ; syllogismi ptiotes causant cum possibili et impossibili prioribus ligationes contratietatum corpotis 192, 760 tempus prolongatum 1*0, 1465 terta habet naturam uacuatiuam

170,

1485

Terrae Sanctae acquisitio 169, ror theologice credere 168, 527 transitus 172, 791 trinitas, sine qua bonitas et aeternitas non possunt distare a contrarietate 173, 185; trinitas diuina est ens

trinissimum incompositum et unissimum 172, 994 ; sine trinitate glofia esset intrinsece uacua, otiosa et

sine natura 173, 746 ; a sole exit radius et calot ab utroque, sic a Patre Filius et ab utroque Spiritus, qui est amor 169, 529 ; Dei perfectio in tribus debet consistere 169, 773 uacuitas 190, 356, 1124, 1485 uegetatiua est uirtus contracta in uegetato, cuius est anima 170, 784 ; uege-

tatiua habet tres species, quae sunt generatio, augmentatio et nutrimentum 170, 792 ; uegetatiua in plantis est forma corpotis 172, 561 uenate 173, 5, 34, 544 ; uenare uerita-

tem 1*2, 95

ueftaces sine elatione 169, 19 uerbum intellectuatum et amatum 173,

363

uerificatum producere 193, 679 uetitas creata in re extra, quae supef omnes creatas uefitates et entia dominat, est puer benedictus lesus Christus 169, 692 ; ueritas primitiua absoluta necessaria 169, 649 ; ueritas

in subiecto impossibili non potest habete passionem 176, 554 uertete se ad omne esse 16, 540 uirtus illa est magis uera, in qua est maior aequalitas 173, 615; uirtus nobilissima 169, 57; diuina uirtus

non est sine maiori agentia 13, 629 ;

una uirtus unissima 173, 617; uirtutes mediae 169, 882; uirtutes supetriores, inferiores 1V6, 23225ss.; uirtutes theologicales 175, 528, 546

uisio, quam

ego

Raimundus,

barba

floridus, uidi Parisius 169, 1108

unio infidelis populi cum fideli populo prophetata est 169, 1005, 1052 unite coessentiale in natura diuina est necessarium 174, 588 unissimare procedit ab utroque 174,555 unissimatum possificatum 174, 398;

354

INDEX

VERBORVM

unissimatum ptoducit de sua natura 174, 555 unitas magis una 171, 117 ; unitas ptima cum secunda causat tertiam unitatem 169, 558 ; unitas singularis absoluta 176, 138 ; intima unitas 173, 587 uniuersum est unum

indiuiduum con-

tinuum corporale, constitutum de suis principiis generalibus 170, 1118 ; Deus uniuersum plus non potuit exaltare, nisi quod creatura suo ctreanti principio uniretur 169, 240; Si uniuersum esset ab aetetno, uirtutes essent difformatae 1V5, 146 ; totum uniuetsum est exaltatum in quantum participat cum Deo in natura 174, 472 ; otdo uniuersi 169,

62, 230, 263, 595, 786ss.; perfectio uniuetsi 169, 691ss., 786ss.; 174,

ET LOCVTIONVM 4208s. ; ptopottio uniuersi 169, 220,

261, 595

uoluntas ad desideratum 1*0, 1251; uoluntas est potentia electiua 170, 1382 ; uoluntas est potentia impetatiua, eo quia est optatiua 170, 12362 ;

uoluntas est patticulata 170, 12345; uoluntas

est substantia

creata,

cui

proprie competit uelle, et pet accidens nolle 170, 1295 ; uoluntas est suo modo amatiua et productiua 173, 359 ; ait uoluntas : intellectus frater meus, habet magnum auantagium super me 170, 1396 ; uoluntas Dei est absoluta et singularis non contracta 169, 577 ; simplex innarrabilis infinita 169, 6oo ; diuina uoluntas diligit diuinum intellectum, |obiectantem diuinam bonitatem tantum quantum obiectat diuinam uoluntatem 176,286

INDEX

TITVLORVM

Liber de diuina unitate et pluralitate

Ats 193, 20 ;179, 65

Ars de suppositionibus contrariis 176, "0l. €

:

Arts generalis 172, 942 ; 173, 4 ; 196, 4 Arts demonstratiua 175, 46770/. Ars mystica 175, 467507. De inuestigatione uestigiorum productionum diuinarum personarum 195, 386701. De lamentatione duodecim ptincipiorum philosophiae contra Averroistas 170, zo. b De petuersione entis temouenda 467not.

et eorum

175,

sequacium erto-

neas opiniones et damnatas ab Episcopo Parisiensi 174, 45707. Disputatio Raimundi et Auerroistae

386n0/.

Liber de fallaciis, facere aliqui, qui sophantes contra Dei uetissimum

quas non

credunt

credunt esse philopurissimum actum et perfectissimum

168, 118 ; 174, 44

Libert

de modo

naturali

intelligendi

Liber de possibili et impossibili 171, 55 Liber de syllogismis contradictoriis op. 172

Liber facilis scientiae op. 16 ; 177, 2,

10, 311, 345

Libert lamentationis

philosophiae

op.

170

Liber mirandatum demonstrationum 175, 467no0/. Liber natalis pueri paruuli Iesu Christi op. 169 ; 170, 50

op. 168 ; 174, 45n0f.

Duodecim

op. 193

Liber de efficiente et effectu op. 175 Liber de ertotfibus ludaeorum 175,

174, 45n0/.

De probatione, quod in Deo sunt tres petsonae 1*5, 386707. Declaratio Raimundi per modum dialogi edita contra aliquorum philosophorum

OPERVM

principia Philosophiae 170,

nof. €

Libet reprobationis aliquorum errorum Auettois 174, 45501.

contta Expostulatio ^Philosophiae Auertoistas 170, 107. 7 Libert contradictionis op. 1v1 Liber de articulis Parisiis damnatis 174, 4501. Liber de centum syllogismis 171, 707. £ ;

Liber siue Ars de suppositionibus contradictoriis 176, 5 Physica Raimundi 170, 07. 5 Quaestiones factas supra librum facilis scientiae op. 1* Sermones contra errores Auerrois of.

172, 988 Liber de Deo 386501.

Tabula Artis generalis 192, 62 ; 173,

174

et lesu

Christo

175,

62, 774

INDEX GENERALIS PRAEENBIO-—

v sse

TiTVLI OPERVM, AD QVAE SAEPIVS REMITTITVR

.........

OPvs 168 : DISPVTATIO RAIMVNDI ET AVERROISTAE ..... JSTOIODONLOMd. sieta iq 5» Het atum cu ECEERERUES JUEAPHS «UD. aset coittülo vla eia. dicte o, MONTIS TER - 1 De prin quaestione" -, He ULCUSMOS IT Dé'secunda'quaesttoHe 9 PDC EMDUNME

Ii. De tertia-quaestOne . ...«5. cene dps E IV:3De:quattasquaestigBel. v. De: quinta'quaestione.

.. 02v ENS 1uideiole ... 072 et E

OPvs 169 : LIBER NATALIS PVERI PARVVLI CHRISTI IESV PYOleSOMEHA.

eser. oM

UE

DESECRRICIERER

Feniusv Hbro at ots MA, quiste tot Proemiutu-.... ut Pr yos T NR 1. Lamentationes Sex.domunatüid ..... 1. De. inuentione pUcri«L .. aet asdedeost acus Explicatio intentionis sex dominarum ..... rr. Manifestatio duodecim dignitatum ........ IV. Laudes et preces sex dominarum .......... Y Missiod Sa ODE, deret. . Ft Poma Veto dio OPVS I70 : LIBER LAMENTATIONIS PHILOSOPHIAE

"Yan

PL

PER eM

d 6XIUS- Oria.

aco

egit

Sp Tie

a

RACE m Re S e

E

......

2s mc ep pe «v 2 0 DU

V. De elementaius

VIL De sensitilasm

vniI. De imaginatiua Ix. De X. De XI. De Xii. De De fine

roue

M

ee

cs *

€

v9

a w.es«

43-68

68-72

73 75-126

E TN EE

89-93 93-96

ER

d

UN MEN

wl» 9. e. «

v»

e

we

motu. A. e er P intellectu 8/8) wq: TR (R8. 97^w)"wIUWT ira DRIN ANC. WW. wn VI TR] RT uoluntate AL WI CN CIBO ENERO WERE CI UC ERROR memoria LE e AC MT VL UE C ACA, pd UL on.29 1 ET WECATCIRE LIC libri era, 4'w 9c 8 cmo e TONS WI duRr T7189 RR NON RIS PON e ONDR EORNM

OPVS 171 : LIBER CONTRADICTIONIS 8,8 9 7€, 0192/8078. 75) 79189 € 8 17917 Prolegomena |....... SaxPeeters a NE eC IL ORIN JEFE 0... m MEAE nM De sermone contradictionis A SACS CN VIUNIIWE XS IRE T9 AICRAENICURN I. De syllogismis unitatis Lr 2 0n 202 TR TOME DALURSEORIC CONO LION UR E

29-73 30-31 31-36 36-37 37-42

85-126 86-89

TREE w

19-73 21-26

ERE

se ME

wo* iv ewe

3-6

9-17 9-II II-I2 I2-14 I4 I5-17

DNE

HU ELI

c. corvus acc AM

I-17

o ues

DD SeueraboHc dosop s E EORR P IV. dDe-cOPtupiiQue soe cur C NN vrcDedgtepdtathua

VIII-XI

See

P PENES rice pepreE

LL Deor iL.Denjatena

v

cENEWUe T ERDREECLUDEPERIL

yu XL usn

TU

NEM Y

77-81

97-101 IOI-IO5 I05-IO7 I07-IIO IIO-II2 II2-II4

IIA4-IIÓ IIÓ-IIO

II9-I22 I22-I25 I25-126 I27-158 129-134 I37-158 I39-I40 I40-IA4I IA4I-I42

INDEX GENERALIS eee bonitatis |......... magnitudinis .............aeternitatis ......... esee potestatis ....... eee intellectus .......... eee ......... esses uoluntatis een uirtutis ........ eee ueritatis ....... s gloriae ............ eese ....... actualitatis perfectionis ...........- ... .............differentiae concordantiae ............princip ........... eee ees .......... naturae singularitatis .......... .......... ee altitudinis ......... quietissima quietis

957 I42-143 I43 143-144 I44-145 145-146 I46-147 147-148 148-149 149 I49-150 I50-IBI 151-152 152-153 153-154 I54-155 155-156 156-157 I57-158

OPVS 172 : LIBER DE SYLLOGISMIS CONTRADICTORIIS ... ht] Prolegomena .......eeeee es t S t Tyre HUN ERAT EE VAS SN tte

159-198 161-166 169-198

3. De 4. De 5. De 6. De 7. De 8. De 9. De ro. De rir. De I2. De I3. De I4. De I5. De r6. De 17. De 18. De I9. De 20. De

syllogismis syllogismis syllogismis syllogismis syllogismis syllogismis syllogismis syllogismis syllogismis syllogismis syllogismis syllogismis syllogismis syllogismis syllogismis syllogismis syllogismis syllogismis

n nn I. De prima distinctione .......eee eee ......... distinctione secunda 1. De urbe tertia distincHone- —,. M PTT

172-177 177-193 193-195

De syllogismis Averroistae contra Raimundistam

196-198

s. AME Dc fuc Bbri*eoehe

QUIERAS

195

OPvs 173 : LIBER DE DIVINA VNITATE ET PLVRALITATE . Prolegomena ...... ee nhthtththenemtntt UP PErH PU. uM qut ntu Vau err e PE n6n .......sen distinctione r1. De prima rn. De secunda distinctione ........ enn

199-236 201-205

OPVS 174 : SERMONES CONTRA ERRORES AVERROIS ..... hme Prolegomena «cese de nos poppe pec(ont DIES MLUFL Lez 4. eco P onte De modo intelligendi et credendi .......... nnn De processu huius libri .......

237-202 239-242 245-262 246 246-262

.... ee OPVS 175: LIBER DE EFFICIENTE ET EFFECTV CROCI EIC ER QENDCIC I RE 32770 1250717: PIC H A ULIS [VEZ 1. De decem syllogismis Raimundi ..........ri. De decem suppositionibus Raimundi .......

263-291 266-270 273-291 275-278 279-281

ru. De tertia-distinctione ...... een rv. De quarta distinctione ........een n

209-236 212-221 221-228 228-233 233-2306

358

INDEX GENERALIS II. De obiectionibus

Raimundr

Averroistae

et solutionibus

£22... 0 0 aeu ToU?

OPVST7OE TIBER FACIEIS SCIENTIABUS LEDJEDOMIEHE. ecce c ctn e po

281-291

15300. Pa2 UE ERI RMEMROMD EN

293-317 295-300 303-317 304 304-305 305-307

TOS 10001, vice ce toe e AORTA ERE, |oqC aco pne MENO EC EEN MG Douiusione.huius libri ..... a0 E cumst T.-De. bonitale esse SERMO I ECIEIE EM 2coDeamagnitudine |... 2200 C DD, Sa ante Gt Deaetermitate. ;... PILOT EMT. EURO SONO 4: De potestate. «vs. 4 PUPPI ETHER DS 5. De3dntelectu - ... ovid ob 6: De uoluntate 4. sodito COLD ou ELDU Z^LDe uirtute. voccs cM MENTO St. Deeritate. «epe gout. Qus nd Eur owDe gloria. | 5s con Rel DOE 105. De, peirfectioneuu ADM eiienu. retunfter Orvs

177 : QVAESTIONES

FACTAE

SVPRA

LIBRVM

Ice. quaestionibus ek 22 zcec ketM TE ees II^ De quaestionibus angelorum ............

Dequaestionibusr De, quaestionibus De quaestionibus De.qüaestionibus De quaestionibus De quaestionibus De quaestionibus De quaestionibus

309-310 310-3II 311-312 312-313 313-314 314-315 315-317

FACILIS

POIENGIAE. Lost rubo viue aioge aM E CE SALUS TTMBIRROSNM IM DU c Sim aep Pa JE TT CET DECOR E ONE HELME AEEAE E. PXOlOpus. 22V. queo. oe CEPI E E RELIER Ir IY. v. Vt vit. vir. IX. X.

307-308 308-309

319-341 321-326 329-341 330 330-331 332

Caeli... esaerde eLITERE. hominis .:2-..ivezl imaginationis .......... sensitiláe .......- 0... uegetatiuae ............ elementatiuae ......... instrumentatiuae ....... perfectionis ............

333 334 334-335 335-336 336-337 337-338 338-340 340-341

INDICES Iudex ocorum.S. Scripturae -.. o o tet e I Index nominum locorum et personarum 125 1E ME Index uerborum et locutionum notabilium ....... Indexstitulortmeoperum: vesc SS NU

345 346 347 355

Imptimé par les Usines Brepols S.A. — "Turnhout (Belgiq ue) Printed in Belgium

D 1975/0095/7

THEOLOGY LIBRARY CLAREMONT, CALIF. vec

Lair

DN re

"LE

"

mie m

EL

ir mor E ".

7o

e

or ET mi "dk

:

|

t

,

"as

Liu: 1, Ramon,

d. 1315.

Naimindi Lili Opera [atina, 168-177 ; '

BR

Lull,

Ramón,

d.1315.

Opera latina.

| 1h

Brepols,

19T5-

christianorum. 32

Con-

Turnholti,

Ch9 v.32

(Corpus 25cm. v. tinuatio mediaevalis,

Includes |

I.

bibliographies.

Series;

Tu

|

eS

95,37

CCSC/mmb