Kral Lear [1 ed.] 9786051719641, 9786051719658

Citation preview

3638 1

ALFA

1

EDEBiYAT

1 356

KRALLEAR WILLIAM SHAKESPEARE Şair, tiyatro yazan, tiyatro hissedarı, oyuncu, aşık. Şahsi hayatı hakkında bilinenler çağdaşlarının ona yaptığı atıfların ve rol aldığı oyunlara ait oyuncu listelerinin yaru sıra, emlak alım satırru ve vergi kayıtlan, faturalar, vaftiz ve evlilik belgesi, vasiyetna­ me gibi resmi belgelere dayanmaktadır. Shakespeare, Warwickshire'ın, yaklaşık 2000 nüfuslu Stratford-upon-Avon kasabasında doğdu. 26 Nisan 1564'te vaftiz edildiği tahmin ediliyor. Annesi Mary Arden, babası John'un tarla kiraladığı köklü bir ailenin kızıdır. Tanın arazisi alım satırruyla da uğraşan, hali vakti yerinde bir eldiven üreticisi ve tüccarı olan babası John Shakespeare, William dört yaşındayken önemli bir yerel idari göreve atanrruştır. William sıkı Latince eğitimi veren ve çocukların 7 yaşından 15 yaşına kadar devam ettiği King's New School adlı bir gramer okulunda eğitim alıruş, ailenin yıllar içinde kötüleşen maddi durumundan ötürü üniversite eğitimine devam edememiştir. Üniversite eğitiminden ve soyluluktan yoksun oluşu, Londra'da

yazar olarak adını duyurmaya başladığı ilk yıllarda ünlü üniversiteli meslektaşı Robert Greene tarafından "zıpçıktı karga" diye nitelenmesine yol açacaktır. Shakespeare'in hayatında "kayıp yıllar" diye adlandırılan iki zaman aralığı var. Okulu bitirdiği 1578 (yaklaşık) ile Anne Hathaway'le evlendiği 1582 arası yıllarda Lancashire'da özel öğ­ retmenlik veya okul müdürlüğü yaptığını iddia edenler olsa da, bu döneme ışık tu­ tacak herhangi bir belge yoktur. Anne Hathaway'le evliliğinden Susanna, Judith ve Hamnet (ikizler) adlı üç çocuğu olmuş, oğlu Hamnet'i muhtemelen veba salgınından

ötürü 11 yaşında kaybetmiştir. 1585 ile VI. Henry oyunlarıyla Londra sahnelerinde adını duyurmaya başladığı 1592 arasındalci "kayıp yıllar" ise, Londra'da oyunculuk ve yazarlık yaptığı bir nevi hazırlık süreci olarak değerlendiriliyor. 1592-1612 yılla­ n arasında Saray Nazınrun Adamları (Lord Chamberlain's Man) kumpanyasının ve Globe Tiyatrosunun hissedarı oldu. Oyunları yalnızca kalabalık halk sahnelerinde ve özel sahnelerde değil, Kraliçenin ve Kralın Adamları kumpanyaları tarafından sarayda da sahnelendi. 1612'den sonra emekli olup memleketine döndüğü ve ancak ortaklaşa yazdığı birkaç oyun için Londra'ya aralıklı ziyaretlerde bulunduğu düşünülüyor. Ar­ dında, kendisinden önceki yaratıcı mirası da işleyerek aktardığı 37 oyun, 2 uzun şiir ve 154 sonenin yanısıra, ironik bir de vasiyetname bırakarak 1616'da bedenen göç ettiği dünyaya sonsuz zenginlikte bir armağan olarak m:i.I olmuştur.

EMiNE AYHAN 1981 Adana doğumlu. Ankara Üniversitesi DTCF İngiliz Dili ve Edebiyatı bölü­ münden Macbeth ve Machiavelli konulu lisans teziyle 2004'te mezun oldu. Aynı fakültenin Sistematik Felsefe ve Mantık anabilim dalında yüksek lisans derslerini tamamladıktan sonra edebiyat yüksek lisans derecesini Ahmet Hamdi Tanpınar ve ulusal alegori konulu teziyle Bilgi Üniversitesi Karşılaştırmalı Edebiyat bölümünden aldı. Lewis Hyde, Wendy Brown, Svetlana Boym, Alasdair Gray, Terry Eagleton gibi yazarlardan yaptığı kitap çevirilerinin yanısıra, şiir ve makale çevirileri de bulunu­ yor. Çeviri mesleğinden artakalan zamanlarda Shakespeare ve Kafka üzerine çalışıyor, edebiyat seminerleri veriyor ve yazıyor.

King Lur: Kral uıır c:> 2018, ALFA Basım Yayım Dağınm San. ve Tic. Ltd. Şti.

Kitabın Türkçe yayın haklan

Alfa Basım Yayım Dağıtım Ltd. Şti.'ne aittir.

Ta.ruam amacıyla, kaynak göstermek şamyla yapılacak kısa almalar dışında, yayıncının yazılı izni olmaksızın hiçbir elektronik veya mekanik araçla çoğalalamaz. Eser sahiplerinin manevi ve mali haklan saklıdır.

Yayıncı ve Genel Yayın Yönetmeni M. Faruk Bayrak Genel Müdür Vedaı Bayrak Yayın Yönetmeni Mustafa Küpüşoğlu Çeviri ve Sunu' Emine Ayhan Kapak Taıanmı Füsun Turcan Elmasoğl u Sayfa Tasannu Zuhal T uran

978-605-171-964-1 978-605-171-965-8 1. Basım: Nisan 2019

ISBN

ISBN (ciltli)

Baskı ve Cilt Melisa Matbaacılık

8 Bayrampaşa-İstanbul (0212) 674 97 23 Faks: (0212) 674 97 29 Sertifika no: 12088

Çiftehavuzlar Yolu, Acar Sanayi Sitesi, No: Tel:

Alfa Basım Yayım Dağıtım San. ve Tic. Ltd. Şti.

15 34110 Cağaloğlu-İstanbul (0212) 511 53 03 Faks: (0212) 519 33 00

Alemdar Mahallesi, Ticarethane Sokak No: Tel:

www.alfakitap.com - [email protected] Sertifika no:

10905

WILLIAM SHAKESPEARE Kral Lear

Çeviri ve Sunuş

EMİNE AYHAN

ALFAı EDEBİYAT

Sunuş, 7

KING LEAR, 96 KRAL LEAR, 97 Notlar, 365 Kaynakça, 407

SUNUŞ Ya biz? Ruhun hayvanları, içimizdeki her şeyin şaşkına çevirdiği, hala hiçbir şey için hazır olmayan, biz otlayan ruhlar, yalvarmıyor muyuz geceleri hüküm sahibine, kendi karanlığımızın şu yüz-olmayanı için? -Rilke, Capri Kışından Doğaçlamalar 11 Shakespeare'in dört büyük tragedyası (Othello, Hamlet, Mac­ beth) arasında sayılan Kral Lear, etkisi sadece tiyatroyla sınırlı kalmayıp, sanatın hemen tüm dallarına saçaklanmış bir baş­ yapıt. Oyunun edebiyattaki etkisi John Keats ve Shelley gibi on dokuzuncu yüzyıl romantiklerinin şiirlerinden Gogol'ün "Bir Delinin Hatıra Defteri" (1834) hikayesine; Balzac'ın Go­ riot Baba 'sından (1 834) Turgenyev'in Bozkırda bir Kral Lear'ı­ na (1870); Dostoyevski'nin Karamazov Kardeşler'inden ( 1 879) Zola'nın Toprak'ına ( 1888) ve Coetzee'nın Utanç'ına ( 1999) ka­ dar sayısız esere uzanır. Oyun Berlioz'un (183 1) ve Balakirev'in (1858-6 1) aynı adlı Kral Lear overtürlerine, Weingartner'ın Kral Lear senfonik şiirine (1895), Debussy'nin tamamlanmamış Kral Rilke, Seçilmiş Şiirler: Uzak Gece Rüzgarı, çev. Tanıl Bora, İstanbul: Aynntı, 2 0 1 8.

JCral !:gar

8

Lear overtürüne (1904), Şostakoviç'in (Kozintsev'in Kral Lear film uyarlaması için bestelediği) film müziklerine de (1971) esin kaynağı olmuştur. Edwin Austin Abbey, William Blake, Hen­ ry Fuseli, John Hamilton Mortimer, William Holmes Sullivan gibi ünlü ressam ve gravür sanatçıları da eserlerinde Kral Le­ ar'dan etkileyici sahnelerin tasvirlerine yer vermiştir. Oyunun başlıca film uyarlamaları arasında ise, Joseph Mankievicz'in House of Strangers'ı (Yabancılar Evi-1949), Andrew McCullou­ gh'un (başrolü Orson Welles'e, adaptasyonu Peter Brook'a ait olan 1953 yapımı TV filmi) Kral Lear'ı, Peter Brook'un Kral Lear'ı (1971), Grigori Kozintsev'in (çevirisi Boris Pasternak'a ait olan) Kral Lear'ı (1971), Akira Kurosawa'nın Ran 'ı (1985) ve Jean-Luc Godard'ın Kral Lear'ı (1987) sayılabilir. Kral Lear'ın 1604-5 tarihleri arasında, muhtemelen Kısasa Kısas ve Yeter ki Sonu İyi Bitsin ile aynı sıralarda yazıldığı dü­ şünülüyor. Oyunun muhtemel yazılış tarihinin saptanmasına yardımcı olan en önemli verilerden biri, Shakespeare'in oyun­ da (özellikle Çulsuz Tom kılığındayken Edgar'ın repliklerinde) geçen iblislerin ad ve özelliklerini ödünç aldığına kesin gözüyle bakılan, Samuel Harsnett'ın Declaration of Egregious Popish lmpostures (Korkunç Katolik Muzevirliklerinin İfşası) adlı kitabıdır. Harsnett'ın Katolik inancında yer bulan korkutucu batıl inançların ifşasına adadığı bu ünlü kitabı 1603 'te yayım­ lanmıştır. Oyunun bu tarihten önce yazılmış olamayacağını ke­ sinleyen bir veri de, 1603 yılı sonlarında Londra'da görülmeye başlanan ünlü bir davadır. Zamanında Kraliçe Elizabeth'in hizmetindeki bir soylu olan Sir Brian Annesley'nin bunama belirtileri göstermeye başlaması üzerine, üç kızından en bü­ yük olanı kocasıyla birlikte dönemin etkili yüksek mahkeme üyelerinden Sir Robert Cecil'e mektupla başvurarak, delirdiği gerekçesiyle Annesley'nin mal varlığı üzerinde hak iddia etmiş­ tir. Annesley'nin ortanca kızı davaya müdahil olmamış görünse de, en küçük kızı Cordell mahkemede babasının aklı başında olduğunu beyan ederek, ablasıyla eniştesinin talebini boşa çı­ karmıştır. Sonuç olarak, Annesley 1604'te öldüğünde, ardında, servetinin büyük kısmını küçük kızı Cordell'e devrettiğini be-

Sunuş

9

---

yan eden bir vasiyetname bırakmış, Cordell'in büyük ablasıyla kocasının vasiyetnameye yönelik itirazlan da sonuçsuz kalmış­ tır. Shakespeare Londra'da çok konuşulan bu davayı duymuş olmalıdır. Aynca antik Britanya kralı Lear'ın, adı eski tarihsel kaynaklarda Cordeilla veya Cordila olarak geçen küçük kızıyla Annesley'nin kızı Cordell arasındaki bu tamamen tesadüfi isim benzerliğinden de etkilenmiş görünmektedir.

İlk Gösterimler Kral Lear'm ilk gösteriminin tam olarak hangi tarihte ve yerde yapıldığı bilinmemekle beraber, 1608'de yayımlanan Birinci Qu­ arto (Q) baskısının kapağında da belirtildiği gibi, oyun Kralın Adamlan kumpanyası tarafından2 "Noel tatilinde, Aziz Stephen gecesinde Whitehall Sarayı'nda Majesteleri Kralın [I. James] hu­ zurunda" oynanmıştır. " Q baskısının kapağında bu gösterimin tarihi belirtilmese de, oyunun Londra Kitapçılar Loncası'nın3 sicil defterindeki 1607 tarihli kaydından, bu saray gösteriminin 26 Aralık 1606'da yapıldığı anlaşılmaktadır. !. Elizabeth ve 1. JaShakespeare'in, 1594 'te saray nazın Henry Carey'nin hamiliğinde ku­ ruluşunda hissedar olarak da yer aldığı Lord Chamberlain's Men (Saray Nazınnın Adamlan) kumpanyası, Stuart hanedanından İskoçya Kralı VI. James'in 1. James unvanıyla İngiltere ve İrlanda birleşik tahtına çık­ tığı 1603 yılında kralın hamiliğine geçerek King's Men (Kralın Adamla­ n) veya King's Company (Kralın Kumpanyası) adını almıştır. Gelişmekte olan yayıncılık piyasasındaki ticari faaliyetin gerek hukuki, gerekse siyasi ve ekonomik açıdan denetim altında tutulması amacıyla kurulan ve matbaacılan, ciltçileri, kitapçılan, yayıncılan çatısı altında toplayan Londra Kitapçılar Loncası (Stationers' Company of Landon) ilk olarak 1557'de kraliyet imtiyazına kavuşmuştur. Üyelerinin krali­ yet çapında bastığı eserler lonca tarafından Kitapçılar Sicil Defteri'nde (Stationers' Register) kayıt altına alınmıştır. Üyesi olmayanlann bastığı kayıtdışı eserleri toplatma ve lisanssız yayınlan yasaklatma yetkisine sahip olan lonca bugünkü telif haklan düzenlemelerinin Britanya'daki ilk kurumsal örneğidir. Loncanın ünlü sicil defteri ise, on altıncı ve on yedinci yüzyıl Britanya'sındaki yayıncılık faaliyetine ilişkin başlıca ta­ rihsel başvuru kaynaklanndandır.

.Kral .fsar

10

mes dönemlerinde tiyatronun halkın gündelik hayatından ayn bir dünya olarak algılanmak şöyle dursun, mevsim geçişlerinin ve yılın önemli günlerinin kutlandığı halk şenlikleri ve ritüelle­ riyle sıkı bir ilişki içinde olduğunu biliyoruz. Noel, Paskalya, Yaz ve Kış Dönümü, (1 Mayıs'ta kutlanan ve Robin Hood Günü ola­ rak da bilinen) May Day, (Paskalya'dan sonraki ikinci Salı kut­ lanan) Hock Tuesday veya Hocktide gibi bayramlar vesilesiyle yazılan oyunlar gezici kumpanyalar veya Bir Yazdönümü Gecesi Rüyası'ndaki gibi yerli zanaatkarlardan oluşan acemi kumpan­ yalar tarafından sahneleniyordu. 4 Sarayda yapılan gösterimler de nişan ve düğün gibi kutlamaların yanısıra, pagan gelenekten önce Katolikliğe, ardından Protestanlığa devşirilmiş, yani sonra­ dan Hıristiyanlaştınlmış bayramlar vesilesiyle yapılıyordu. Kral Lear'ın Whitehall Sarayı'nın ziyafet salonunda yapılmış olan bu gösteriminin vesilesi ise, Hıristiyanlığın ilk şehidi sayılan Aziz Stephen'ı (veya Stefanos) anmak için kutlanan aynı adlı gündür. Oyun bilinen bu ilk gösteriminden önce çok büyük ihtimalle oy­ nanmış olsa da, daha önceki gösterimlere ilişkin herhangi bir ka­ yıt bulunmamaktadır.

Oyun Metninin Yayımlamşı Shakespeare'in Othello'dan (yak. 1601-1603) kısa süre sonra, Macbeth'ten (yak. 1606) önce, 1 604-1605 yıllarında yazıldığı dü­ şünülen Kral Lear oyunu ilk kez 1 608'de The True Chronicle His­ torie of the Life and Death of King Lear and his Three Daughters (Kral Lear ile Üç Kızının Yaşamı ve Ölümünün Tarihten alınmış Gerçek Hikayesi) başlığıyla quarto5 baskı olarak yayımlanmıştır. 6 Bkz. Michael Hathaway, Elizabethan Popular Theatre: Plays in Perfor­ mance, Londra: Routledge & Kegan Paul, 1 982, s. 18-20. Latincede " dört" anlamındaki quattuor'dan gelen, "dörtlü" anlamın­ daki quarto her bir matbu yaprağın iki kere katlanmasıyla elde edilen çift taraflı sekiz sayfalık, yani dört yapraklık formalardan oluşan kü­ çük boy kitaptır. Q baskısının kapağında oyun tam olarak şöyle sunulmaktadır: "Bay

11

�unug

Q baskı Londra'nın ünlü kitapçılarından Thomas Butter'ın işi ondan devralan oğlu Nathaniel Butter (ölüm: 1664) tarafın­ dan yayımlanmıştır. Butter oyunu Londra Kitapçılar Lonca­ sı'nın sicil defterine 26 Kasım 1607 tarihinde işleterek oyunun yayın haklarını almış ve baskı işini o tarihlerde matbaacılığa henüz adım atmış olan Nicholas Okes'a (ö. 1 645) vermiştir. Kral Lear Okes'un matbaasında basılan ilk tiyatro eseridir.7 O dönem quarto oyun baskılarının kapağında yazarların yerine hamilerinin adlarının yer alması gibi bir temayül varsa da, bu baskının kapağında yazar olarak adının geçmesi Shakespea­ re'in Londra sahnelerinde rüştünü ispatladığının göstergesidir. Q baskının başlığında yer alan "tarihten alınmış gerçek hikaye" ifadesi, dönem seyircisine aşina oldukları tarihsel bir hikayeyle karşılaşacaklarını ilan etmektedir. Oyuna konan bu başlık, ilk kez 1605'te gene quarto fonnatında yayımlanan The True Chronicle Historie of King Leir, and his three daughters (Kral Leir ve üç kızının tarihten alınmış gerçek hikayesi) baş­ lıklı daha önceki bir oyuna atıftır. Söz konusu oyun, 8 Mayıs 1605'te Londra Kitapçılar Loncası'nın sicil defterine lngiltere Kralı Leir ve Üç Kızı adıyla işlenmiştir. Kapağında kim tara­ fından yazıldığı belirtilmeyen oyunun Kraliçenin ve Sussex Kontu'nun Adamları kumpanyası tarafından 1 594'te oynanan oyun olduğu düşünülmektedir. Yayıncıların Leir oyununu ilk William Shakespeare'in Kral Lear ile Üç Kızının Yaşamı ve Ölümünü Anlatan, Tarihten Alınmış Gerçek Hikayesi. Gloster Dükü'nün oğlu ve varisi Edgar'ın talihsiz hayatı ve Bedlam'lı Tom kılığına girerek iste­ meden komiklik yapmasının hikayesiyle birlikte. Noel tatilinde, Aziz Stephen gecesinde Whitehall Sarayı'nda Majesteleri Kralın huzurunda, Majestelerinin ekseriya nehir [Thames] kıyısındaki Globe'da sahne alan hizmetkarlan [Kralın Adamlan Kumpanyası] tarafından oynanmıştır"

(M. William Shakspeare: His True Chronicle Historie of the life and de­ ath of King Lear and his three Daughters. With the unfortunate life of Edgar, sonne and heire to the Earle of Gloster, and his sullen and assu­ med humor of Tom of Bedlam. As it was played before the Kings Ma­ jestie at Whitehall upon S. Stephen's Night in Christmas Hollidayes. By his Majesties Servants playing usually at the Globe on the Bancke-side). Okes'un kendi matbaasında bastığı ilk kitap ise, Shakespeare Lucrece'nin Tecavüzü adlı uzun şiirinin 1607 tarihli Dördüncü Quarto baskısıdır.

1'1. \TVillian1

Shake-fpearc;

HiS True Clıronicle Hifiory of tlıc life and deach of King Lear, aııd his rhru D1111glıters.

JYıth the '7Jnfortrmrıte life of E

o G A R,

fonne :ınd heirc to ehe Earlc of Glocefler, and /us/u!im .wd 4fıımd humour of T O 1\1 ot

Ikdlam.

�J it ü'.tfpl.ıid btfore th( .\'İ1'g! .lf.ıit,1J JtWhite-HAI/, ,,,, s. Suphms ni�ht,m Chrrr/111111 HoliidıUes. By his M:ıidlics Scru:ınıs, pbying v!uaUy at thc Glob,on ehe lJ.ınd:.:fitk.

Şekil 1 . Kral Lear'ın 1608'de yayımlanan Birinci Quarto baskısının kapağı.

'V/-

·

THE

True Chro�icle Hi.

�, ·.

·.,

fiory of Kıng �Eı�. a'nd his three

daughterı, qqnorill, �gan, and Corcle/114

As it hath bene d iuers and furtcky . tim es Jacely aCled. .

·

..

... .,

-: .. :· : . ·�

·' '

LONDON,

..

Pri!ltcd by Simon Stafford for lohn ' . � ·-·- ....

·· �

.

Chiülc:s Church dore, nexr Newgater

..; . .

�� .,

��.

·' ...

·

Wrighr, and are co bee fold ar his lhop ar

'

Marka

.

.

ı

6 o S·

.

1.

Şekil 2. Shakespeare'in Kral Lear'ına esin olduğu düşünülen Kral Leir oyunun 1 605 tarihli quarto baskısının kapağı.

.

,Xral fgar

14

gösteriminden dokuz yıl sonra, 1605 'te basması, başta aktar­ dığımız 1603 tarihli Annesley davasının Londra sokaklarında yarattığı yankıya bağlanabilir. Leir'in yayıncıları bu çok konu­ şulan davanın basacakları oyunun satışına katkıda bulunacağı­ nı düşünmüş olmalıdır. Shakespeare'in Lear'ının yayıncısı Butter ise, Q baskıya koyduğu başlıkta, Londra seyircisinin 15 94'te gördüğü bu Leir oyununa atıfta bulunurken, yeni oyunun Shakespeare tarafın­ dan yazıldığını, eskisinden (Leir) farklı olarak Edgar'ın hika­ yesini de içerdiğini, aynca 1. James'in huzurunda sahnelendi­ ğini kapakta belirterek, seyirciye ve okura eskisinden daha ilgi çekici ve üstün bir oyunla karşılaşacağı mesajını vermektedir. Oyunun kaynaklarını inceleyeceğimiz bölümde Lear ve Leir oyunları arasındaki farklılık ve benzerlikleri daha ayrıntılı ele alacağız. Şimdilik, Shakespeare'in bu oyundan etkilenmiş ol­ duğunu söylemekle yetinelim. Kral Lear'ın 1608'de yayımlanan ilk baskısı (Q) hakkında çeşitli görüşler var. Oyunun günümüze ulaşan daha erken ta­ rihli bir baskısının veya müsveddesinin bulunmaması, yorum­ cuları Q baskının olası kaynaklan konusunda çoğu temelsiz birtakım spekülasyonlara yöneltmiştir. Kimileri, Q baskıda yer alan çok sayıdaki yazım hatasından, konuşma başlıkları ile sahne yönergelerinde geçen oyun kişisi isimlerindeki tutarsız­ lıklardan ve yanlışlıkla düzyazı şeklinde dizilmiş çok sayıdaki vezinli mısradan hareketle, baskının kaynağının olsa olsa kor­ san ya da eksik bir müsvedde olabileceğini ileri sürmüştür. Bu hataların, oyunun sahnelenmesi sırasında bir stenografın oyu­ nu kısaltarak yazmış olmasından kaynaklandığı söylenmiştir. Kimileri de, Q baskıda oyuncuların giriş-çıkışına ilişkin eksik veya hatalı sahne yönergelerinden, yazım hatalarından ve olay örgüsündeki tutarsızlıklardan hareketle, Q baskının Shakes­ peare'in üzerinde çalıştığı kötü durumdaki bir müsveddeden dizgiye aktarıldığını savlamaktadır. Bu daha akla yatkın bir olasılık gibi görünmektedir. Aynca Shakespeare'in başka oyun baskılarında da karşımıza çıkan bir özellik olarak, (Edmund yerine " Piç, " Oswald yerine " Kahya" sıfatının kullanılmasın­ da olduğu gibi) oyun kişilerinin yer yer özel adlarının, yer yer

15

SunU§

------ �------

cins adlarının kullanılması da gene bir müsveddede rastlanabi­ lecek türden ihmaller olarak görülmektedir. Oyunun 3. Arden serisinin editörü R. A. Foakes'a göre, "tiyatro kumpanyaları genellikle oyunların daha temiz durumdaki elyazması nüsha­ larını sonradan yapılacak gösterimlerde kullanmak için reper­ tuarlarında tutmayı tercih ettiğinden, Kralın Adamları Kum­ panyası yayıncıya yazarın elinden çıkmış olan düzeltilmemiş bir nüshayı vermiş olabilir. "8 Kimi yorumcular ise, Q baskıdaki yazım hatalarını matbaacı Okes'un yayıncılık konusundaki tec­ rübesizliğine bağlamaktadır. Foakes'a göre, şiir şeklinde dizil­ mesi gereken ölçülü dizelerin düzyazı şeklinde dizilmiş olması da büyük ihtimalle, Okes'un kağıttan tasarruf etme isteğinden kaynaklanmaktadır. 9 Kral Lear'ın Q baskıdan sonraki ikinci baskısı, 1 6 1 9 tarihli İkinci Quarto'dur (Q2). Q baskı temel alınarak yapılan bu bas­ kıda, Q baskıdaki kimi hatalar düzeltmiş olsa da, Q baskıda bulunmayan hatalar da devreye girmiştir. Q2 baskının önemi daha çok, 1623 tarihli Birinci Folyo baskıya zemin oluşturma­ sından kaynaklanmaktadır. Q2 baskı yayıncı Thomas Pavier'in adından hareketle "Pavier quartoları " diye anılan ve Shakes­ peare'e ait olan ve ait olmadığı halde öyle olduğu söylenen on oyunluk quarto serinin bir parçası olarak yayımlanmıştır. Bas­ kının kapağında basılış tarihi 1608 olarak belirtilse de, baskı­ nın yayın yılı aslında 1 6 1 9'dur ve Q2 Londra'nın ünlü kör mat­ baacısı William Jaggard'ın ( 1 568-1623) matbaasında basılmış­ tır. Q2 Jaggard'ın girişimiyle gene onun matbaasında basıldığı halde, kapakta baskının yayıncısının kitapçı Nathaniel Butter olduğu belirtilmektedir. Oyunun Kitapçılar Loncası'ndaki kay­ dı 1607 yılına ait olduğu için, Pavier ile Jaggard'ın telif hakkı konusunda çıkacak sorunları bertaraf etmek amacıyla bu yola başvurduğu düşünülüyor.10 Jaggard'ın Shakespeare oyunlarını

10

R. A. Foakes, " Introduction, " The Arden Shakespeare 3: King Londra: Bloomsbury, 1997, s. 122. A.g.y., s. 122. Zira ölümünün ardından James Roberts'ın matbaasını 1608 da William Jaggard satın almıştır. Matbaa Q2 'nin gerçek yayın olan 1619'da Jaggard'a ait olmasına karşın, baskının kapağında

Lear,

yılın­ tarihi belir-

JCral f.s:ar

16

ilk derleme girişimi olan b u baskılar bugün "Sahte Folyo" (Fal­ se Folio)11 adıyla da anılmaktadır. Gene de, bu baskılar için "folyo" 1 2 tabirini kullanmak pek yerinde değildir, çünkü belirt­ tiğimiz gibi, Jaggard söz konusu on oyunu, alıcıların isteğine göre tek ciltte birleştirilebilecek olan, normalden biraz daha büyük ebatlı quarto baskılar şeklinde yayımlamıştır. Kral Lear'ın üçüncü baskısı ise, 1623 tarihli Birinci Folyo'da (F) The Tragedy of King Lear (Kral Lear Tragedyası) başlığıyla tragedyalar arasında yer bulmuştur. Çift sütunlu yaklaşık 900 sayfadan oluşan ve 750 adet basıldığı tahmin edilen F baskı 1622 Şubat'ında, William Jaggard'ın (1568-1623) girişimiyle derlenmeye başlanmıştır. William'ın ölümünden sonra işi, ya­ yıncı Edward Blount (1562-1 632) ortaklığında oğlu lsaac Jag­ gard (ö. 1627) devralmış ve derlemede yayıncı olarak bu iki kişi­ nin adı yer almıştır. En az beş mürettibin iki yıllık emeğiyle ha­ zırlanan baskının kapağında yazarın ünlü gravürcü Martin Droeshout (1601-1651) tarafından yapılan bir bakır gravürünün yanısıra, Bay William Shakespeare'in Komedya, Tarihsel Oyun ve Tragedyaları (Mr. William Shakespeares Comedies, Histories & Tragedies) başlığı ve hemen altındaki Orijinal Nüshalara uy­ gun olarak yayımlanmıştır (Published according to the True Originall Copies) ibaresi bulunmaktadır. Baskının dana derisi ciltli nüshalarının bir paunda, ciltsiz nüshalarının ise yaklaşık olarak 1 5 şiline satıldığı sanılmaktadır. F baskı saray nazın ve III. Pembroke Kontu William Herbert (1 580-1630) ile kardeşi

11

12

tilen 1608 tarihiyle tutarlı olması için matbaa sahibi olarak Butter'ın adı geçmektedir. Pavier ile Jaggard telif hakkı konusunda çıkabilecek muhtemel sorunlan bu yolla gidermeye çalışmıştır, zira Kitapçılar Lon­ cası'na göre, oyunun tekrar basım hakkı Thomas Butter'ın varisi Nat­ haniel Butter'a aittir. Sahte Folyo'da yanlış tarih ve yayıncı ad.lanyla yer alıp da gerçekten Shakespeare'e ait olan diğer oyunlar şunlardır: V. Henry, Bir Yazdönümü Gecesi Rüyası, Venedik Taciri, Windsor'un Şen Kadınlan ve Perikles. Folyo (Latincede "yaprak" anlamına gelen /o!io'dan) altı kağıt yapra­ ğın çift taraflı on iki yaprak oluşturacak şeklinde ikiye katlanıp dikil­ mesiyle elde edilen formalardan oluşan büyük boy kitaptır. Folyo baskı genellikle kraliyete ait belgeler, dini veya önemli kaynak metinler için kullanılıyordu.

M. WilliamShak-fpearc: HiS Tnıe Chronicle Hiftorie ofthc life and dcadi of King L B A a. and his threc Daughters.

With the. "Pn/oreuntıte

lift of Edgar,/onne

and heirc to thc Earlc of Glofl:cr, and his fullcn and aCJumcd humor of T o :w. of Bcdbm :

� İl ""'/141111 btfwı ık Klfl[.' Nmf/İI " Wbitt/MIJ .,,. s. Stepbaos 'lligbt in CbfijhlMs JUl/kU7u.

By his Maidlics fmwıts p4yirıg_ vfuilly at dıc Gloahc on

ehe Baockc.udc.

LONDON, Prilued fot N.ub,,.;,/ 9.,,,,., :ınd are to be fold at hia Cbop in lAllll Cbuıch·y.ırd at thc fıgnc of me Pide Bull PCCrc S•. Vf•fJ;,11 Gate. ı 6 o S

Şekil 3. Kral Lear'ın, yayın yılı 1 6 1 9 olduğu halde 1 608 olarak belirtilen İkinci Quarto baskısının kapağı.

JCral fgar

18

Montgomery Kontu Philip Herbert'a (1 584-1650) ithaf edilmiş­ tir. Baskıdaki iki sayfalık ithaf yazısında "soylular soylusu iki eşsiz kardeş" diye nitelenen ve Shakespeare'in eserlerine mera­ kıyla tanınan Herbert kardeşler, yalnız Shakespeare'e ve kum­ panyası King's Men'e değil, Ben Jonson, Philip Massinger, Tho­ mas Nashe, George Chapman gibi önemli tiyatro yazarlarına, kumpanyalarına ve dahi sanatın her dalından birçok sanatçıya hamilik etmiş nüfuzlu politik şahsiyetlerdi. Heminges ve Con­ dell hayli riskli ve masraflı olan böyle bir ticari girişimin ancak Herbert'lar gibi, bu teşekkürü hak eden güçlü sanat hamilerinin desteğiyle altından kalkabileceklerini düşünmüş olmalıdır.13 Heminges ve Condell bu baskı için ayrıca Ben Jonson'dan eski dostu ve rakibi Shakespeare için bir methiye yazmasını rica et­ miş, Jonson'ın Shakespeare'i " çağın ruhu, " "sahnemizin muci­ zesi " diye nitelediği "Azizim, Yazar Bay Shakespeare'in ve Bize Bıraktıklarının Anısına" (To the Memory of My Beloved, the Author Mr. Shakespeare, and What He Left Us) başlıklı methiye baskının ilk sayfalarında yer bulmuştur. Kral Lear'ın F baskısına Q baskıda bulunmayan 100 civa­ rında satır eklenirken, Q baskıda bulunan 300 civarında satır ise F baskıdan çıkarılmıştır. İki baskı arasındaki satır sayısı farkı, on sekizinci yüzyıldan itibaren çoğu editör ve araştırma­ cıyı iki baskının da oyunun orijinal versiyonu olmadığı, oyunun Shakespeare'in elinden çıkma sorunsuz orijinal baskısının ise kaybolduğu varsayımına yöneltmiştir. Bu varsayımdan hare­ ketle editörler, iki baskıyı tutarlı şekilde birleştirerek oyunun sözümona kayıp orijinal metnine yakın bir versiyon elde etme yoluna gitmiştir. Bazı editörler ise, Q baskıdan on beş yıl sonra yayımlanmasından hareketle, F baskının Shakespeare tarafın­ dan düzeltilmiş daha güvenilir bir versiyon olduğuna hükmet­ miştir. Q baskı ile F baskı arasındaki en temel fark, Q baskıda yer alan 4.3'ün F baskıdan tamamen çıkarılmış olmasıdır. Sa­ dece Q baskıda yer alan bu sahnenin işlevi, çoğu yorumcunun da hemfikir olduğu üzere, (1) Britanya topraklarına ordu çıka"

Bkz. Brian O'Farrell, Shakespeare's Patron: William Herbert, Third Earl of Pembroke 1580-1630. Politics, Patronage and Power, New York: Continuum, 2 0 1 1 , s. 91-2.

••r. ' , .J ,, ,, , : ,:...>,� •\"• :: .. :

., -·,-... ,,...,.� t.HE TRAGEDIE KING LEAR.

ıv{HUI Primuı. Sc1rnı1 Prima.

loog Jtt ourCoon, hıoc mide rhrir tmoro.aı

Hiıbrttc1ingSir,huhblnHmycbarıt'. Jhauc

(oorwı bl�'d co a.cbowlcd't him, tbacnowJ ım · ' braı.'d'oo•c.. ı.t111. l cannoı concti.,c you.' GI•. Sif1ıhicyong ftllowu modlcr eould ; •htrt•Po" lhe grcw round womb'd, �od hıd indttdc (Sir) a Scmnc forherCudlc, uc Qıc hıd ıaıhutbmd (or bcrbcd. Do fDU rnw:ll ı ftult l X111t. IcaonotwiOuhc fıult •ndone, dlıi:Ul'ucofir, beingfoproptr.