Kafka: Kavrama Yılları II [2, 1 ed.] 9789755706245

Citation preview

KAFKA-11 KavramaYıllan*

REINER STACH, 195l'de Rochlitz'de (Saksonya) doğdu. Felsefe, edebiyat ve matematik okudu. Birçok büyük yayınevinde bilim ve edebiyat dışı kitaplann editörlüğünü ve yayınalığıru üstlendi. 1987'de "Kafka'nın Erotik Mitosu" adlı kitabı Fischer cep kitaplanndan çıktı. Stach, sayısız dergide Kafka hakkında önemli denemeler yayınladı. Bu dergiler arasında Neue Rundschau (Berlin) ve Revista de libras (Mad­ rid) de bulunuyor. Stach, 1999'da "Kafka'nın Nişanlısı" adlı sergiyi hazırladı. Bu sergide Felice Bauer'in ABD'de keşfettiği terekesini sun­ du. Sergi, Frankfurt, Viyana ve Prag gibi birçok şehirde gösterildi.

SEZER DURU, 1942 yılında doğdu. Tezer Özlü ve Demir Özlü'nün kardeşidir. 1%2 yılında Avusturya Lisesi'nden mezun oldu. İstanbul Üniversitesi'nde sosyoloji okudu. Orhan Duru ile evlendi. Ankara 'da Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Alman Dili ve Edebiyatı Bölümü'nü bitirdi. Latince ile Yunan ve Roma Edebiyatı okudu. İstanbul 'da bir süre Goethe Enstitüsü'nde görev y�ptı. Akzente ve Orte gibi Alman dergilerine Türk yazar ve ozanlanndan çeviriler yaptı. 25 yıl kadar, ZDF ve ARD gibi Alman TV kanallannda muhabir olarak çalıştı. Max Frisch, Heinrich Böll, Siegfried Lenz, Jerzy Stefan Stawinkley, Hans Magnus Enzensberger, Bertolt Brecht, Thomas Bernhard, Gustav Meyrink gibi yazarlardan Türkçeye; Ferit Edgü, Demir Özlü ve Başar Sabuncu'dan da Almancaya roman ve oyunlar çevirdi. Orhan Duru ile birlikte, "hayalet yazar" Oğuz Hal(ik Alplaçin'in yaşamını konu alan O Pera'daki Hayalet'i hazırladı. 2007'de, Frankfurt Edebiyat Evi'nin 2004'ten bu yana her yıl yurtdışında Alman edebiyatı ve bilimine katkıda bulunan kişilere verdiği ödülün sahibi oldu. Rodos'taki Ulus­ lararası Yazar ve Çevirmenler Evi'nin ikinci başkanlığını yürütüyor. PEN üyesidir. Fischer Stiftung'un (Fischer Vakfı), 2006 yılı sonunda başlattığı, Almanca yazılmış eserlerin Türkçeye kazandınlmasını he­ defleyen "Schritte" (Adımlar) projesinde Türkiye ayağının sorumlusu. Beyaz Geceler (Everest Yayınları, 2007) ve Likya'ya Mektuplar (Everest Yayınlan, 2011) adlı iki anı kitabı yayımlandı.

*SEL YAYINCILIK/ Biyografi

*SEL YAYINCILIK Piyerloti Cad. 11 I 3 Çemberlitaş - lstanbul Tel. (0212) 516 96 85 http://www.selyayincilik.com E-mail: [email protected] Dağıtım: ÇatalçeJme Sokak, No: 19/1 Cağaloğlu - lstanbul Tel. (0212) 522 96 72 Faks: (0212) 516 97 26 E-mail: [email protected]

*SEL YAYINCILIK:

604

ISBN 978-975-570-624-5 Kafka

-

11. cilt

KAVRAMA YILLARI Reiner Stach Türkçesi: Sezer Duru Özgün Adı: Kafka-Die Jahre der Erkenntnis © S. Fisher Verlag GmbH, Frankfurt am Main, 2008 © Sel Yayıncılık, 2012 Genel Yayın Yönetmeni: irfan Sancı Editör: Burak Fidan Kapak Tasarımı: Savaş Çekiç Teknik hazırlık: Gülay Tunç Birinci Baskı: Mayıs 2013

Bu kitap Çağdaş Alman Edebiyatı Dizisi, ADIMLAR/SCHRITIE projesi çerçevesinde, S.Fischer Vakfı (Berlin), Ernst Reuter Girişimi ve Pro Helvetia desteği ile Sezer Duru (lstanbul) ve Egon Ammann (Berlin) editörlüğünde yayımlanmıştır.

Baskı ve Cilt: Yaylacık Matbaası Fatih Sanayi Sitesi, 121197-203 Topkapı-lstanbul, 567 80 03 Sertifika No: 1 1931

Reiner Stach KAFKA Kavrama Yılları

Türkçesi: Sezer Duru

Leo için...

Teşekkür Bu biyografi çalışması Ulrike Greb, Ursula Köhler, Jochen Köhler ve Anna Boskamp ile yapılan sürekli düşünce alışve­ rişiyle ortaya çıktı. Onlann yıllar süren sabırlı okumalan ve yardımlanyla sayısız dilsel ve nesnel düzeltileri, tanımlama sorunlannın çözümünü ve nihayet özellikle kritik durumlar­ daki cesaretlendirmelerine borçluyum. Özel teşekkürüm Hans-Gerd Koch'a. Kendisi yığınla malze­ meyi, bilgiyi ve araştırma sonuçlannı tahsis etti, bunlar olma­ dan biyografik bağlam ya 'anlatılır' olmaz ya da bütünüyle karanlıkta kalırdı. Sohbetler, ikazlar ve nesnel yardımlan için Hartmut Binder, Klas Daublebsky, Theodor Gheorghhiu, Michael Haider, Jan Jindra. Waltraud, John, Vera Koubova, Leo A.Lensing, Na­ dezda Macurova, Henry D.Marasse, Judita Matyasova, Mic­ hael K.Nathan, Reinhard Pabst, Wolf- Detlef Schulz, Vac­ lava Vyhnalova ve Klaus Wagenbach'a teşekkür ediyorum. Kapsamlı araştırmalar bu Kafka biyografisi için de önceden hedeflenen çerçeveyi hem zamansal hem de malzemesel açıdan aştı. S.Fischer Vakfı'nın bonkör desteği için teşekkür ediyorum, bu çalışmanın hiçbir içerik kaybı olmadan sonlan­ dınlmasını ona borçluyum.

İçindekiler Giriş: Prag Kanncalan

..

.............

. ..

. .

.............................................. ... . ....... ... .........

.. .

.

. ... .......

9

Terk Edilmişlik ............................................................................................................................. 1 7 Kafka İçin Edebiyat Ödülü Yok ......................................................................... 41 Sivilist Kavka: Şavaş İşi Marienbad Mucizesi

.... ....... ......................................................... ............. .... ....... ... .. .....

. .

.

........................... .................................................................. ..... ......

Yahudilerle Ne Gibi Ortak Yanım Var? Kafka Okuyuculanyla Buluşuyor Kuyumcu

.

.

.

........... ....... ... ...................

.

......................................... ........................

.

. . . .

.

........................................................... .......... ... .... ..... ........ ..........................................

Ottla ve Felice

. .

.

...................................... ... ........................................... .................................

TAŞRA DOKTORU'nun Çıkışı Mycobacterium Tuberculosis Zürau Gemisi Meditasyon

.

.

....................................................................

..........................................................................

.

.

.

........................... .............. .. ........... ....... .........................................................

.

.

.

..

.

.

.................................... ............... ................................. ... . ....... ............................

.

56 95

118 151 163 1 80 193 21 O 225 246

İspanyol Gribi, Çek ayaklanması, Yahudi Korkusu Parya Kız

.

.

.

............ .................................................................... .............. ...................

..........................................................................................................................................

Hermann Kafka, Postrestant Meran, 2. Sınıf

.

.

.................................................... ......... ..............

.... ......... .... ........... ........ ... ....... ..... ... ... ..... .. .......... ......... ... ...... ......... ............ ........

277 299 320 345

Milena

..................................................................................................................................................

Canlı Ateş

.....................................................................................................................................

Her Şeye Rağmen Dağlara Kaçış

............................................................................................................

............................................... .............................................................................

Ateş ve Kar. Tatranske Matliary İç ve Dış Saat

..................................................................

...........................................................................................................................

Kişisel Mitos: ŞATO

.......................................................................................................

Pansiyoner ve AÇLIK CAMBAZI Filistinliler Dora

........................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

Beri in Kıyısı Son ıstırap Sonsöz

...................................................................................................................................

.....................................................................................................................................

366 388 41 6 422 439 458 495 520 542 556 590

:........................... 626

....................................................................................................................

Kısaltmalar ve Alıntı Biçimi Dipnotlar Kaynakça Dizin

..............................................................

353

...................................................................................

........................................................... .............................................................................

.........................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

630 63 1 690 705

Giriş Prag Karıncalan

Avrupa'nın ortası ormanlık, iklim açısından pek elverişli olmayan, dünya denizlerinden ırak, önemli yeraltı zenginlikleri bulunmayan ya da doğal zenginliklerden uzak bir bölgedir. Bir­ çok kere savaşlar ve bulaşıcı hastalıklar yüzünden tenhalaşmış, yüzyıllar boyunca siyasal açıdan önemsiz parsellere dağılmıştır: yoksul, boş bir merkezdir. İktidarın uzandığı güç alanları, ara sıra ve hep de kısa süre­ li olarak kendi sınırları ötesine geçmiştir. Dünyanın paylaşımı, ekonominin yeni, daha akılcı biçimleri ve sosyal hükümdarlık için oldum olası hep başka yerlerde karar verilmiştir. Buna rağ­ men bu yörenin sakinleri az sayıdaki kuşaklar boyunca .-dünya ekonomisinin bölünüşüyle ölçülecek olduğunda- ortalamanın epey üstünde bir zenginlik biriktirmeyi başarmışlardır. 20. yüz­ yılın eşiğinde, hızlı endüstrileşme döneminden sonra, Alman İmparatorluğu ve Avusturya Macaristan, büyük ordulara sahip zengin ülkelerdi, kendilerine olan güven yüksek sesle açığa vu­ ruluyordu. Böylesine hızlı bir kalkınmanın dünya dengelerini erteleyeceği ve siyasal bir bedel talep edeceğini yeni zenginler uzun süre kavramadılar. Birdenbire kendilerini istekli ve düşman komşular tarafından kuşatılmış, tehdit edilmiş buldular. Almanya'nın ve A vusturya'nın 'ilgili çevreleri', eski, yerleşik büyük güçlerin diplomatik beceri­ lerini iyice kullanarak arayı açacaklarını ve asla kenara çekilme­ ye niyetli olmadıklarım çok geç anladılar. Belki gelişmekte olan merkezi birlikte paylaşacakları ve yağmalayacakları şeyler konu­ sunda çoktan anlaşmışlardı. Giderek bu kuşkunun yeni belgeleri bulunmakta. Doğu'da Rusya, o hesapsız dev, milyonlarca esiri fe­

tih savaşına göndermeye hazırdı. Batı'da kıskançlıkla dolu Fransa 9

ve İngiliz iş çevreleri, ki uygarlık değerlerinden konuşuyor, ama bu arada çıkarlarını düşünüyorlardı. Ve nihayet güneyde çıkarcı İtalya'nın, hırslı bir uydu devlet olarak birleşme sözü vermesine rağmen çoğunluğun yanında yer alacağı önceden görülebilirdi. Çember nerdeyse kapanmıştı, 1 Ağustos 1914'te nihayet son bu­ lan iplerin çekilmesiydi bu durum. Hiç değilse gazete böyle yaz­ mıştı. Birkaç gün içinde merkezde yaşayan tüm halk yeni, kulağa ilginç gelen bir kavrama alışmıştı:

Dünya Savaşı .

32 yaşındaki, Prag İşçi-Kaza-Sigortası Kurumu'nun bekar Yahudi memuru Dr. Franz Kafka bir yıl sonra bile savaşı hfila görmemişti. Uzun boylu, zayıf, nerdeyse biraz beceriksiz, genç görünüşüne rağmen son derece sinirli, baş ağrılan ve uykusuz­ luk çeken, buna rağmen tamamen askere alınmaya elverişli bi­ riydi; daha 1915 haziran ayında, gövdesinin kısaca denetimden geçirilmesinden sonra ona kesin olarak askerlik için elverişli olduğu bildirildi. Oysa sigorta kurumu -aslında ise amirleri olan ve ona sempati duyan Pfohl ve Marschner'di bu kişiler- onun vazgeçilmez hukuk uzmanı olduğunu ilan ederek askeri yöneti­ me başvurdular, cevap: Kafka' nın proforma olarak herhangi bir yedek bölüğe yazılması oldu, aynca şu not da düşüldü: "belirsiz bir zamana kadar askerlikten muaftır". Çok geçmeden -vatan sevgisi heyecanı yatışmış olmasına rağmen savaş henüz yeniydi- Dr. Kafka Macaristan' a kısa bir gezi yapmış, Karpat cephesinin yığınak bölgesine kadar gitmişti. Ora­ da subaylar, Alman İmparatorlu'ğu üniformaları, cephe din adam­ ları, kızıl haç hemşireleri, sahra hastanesi konvoyları, kurallara uygun olarak paketlenmiş toplar ve daha çok da göçmenler, iler­ leyen Ruslardan henüz kaçmayı başaran Polonya ve Galiçya'dan kopmuş muhacir yığınları, şimdi orayı ziyaret eden bu kişinin karşısına doğru akıyordu. Akıl almaz olayların hazırlıklarını ve sonuçlarını gözlemledi. Peki ama asıl olan, büyük muharebe, bü­ yük kurtuluş neredeydi? Sinemada, haftanın haberlerinde her şey başka türlü gözüküyordu, daha az sefil, daha az dünyevi. Kafka asla bu kuşkularında yalnız değildi. Savaşın heyecan verici, maceralı anı, en yeni tekniğin kullanımı, dostluk, zaferin ispatı -evdeki insanların hepsi bütün bunları gazeteden ve önem10

li olanı göstermeyen, gözlerinin önünden kıpırdayarak geçen az sayıdaki hareketli görüntülerden biliyorlardı. Gündelik yaşamda denedikleri ise az ve kötü yiyecekler, anormal enflasyon, ısı­ tılmayan odalar, sansür, resmi güçlükler, militaristleşme ve eş zamanlı olarak kamusal alanın bakımsızlığıydı. 'Vatan cephesi' diye adlandırıyordu basın bunu, oysa bu kavramın yalan oluşu apaçık ortadaydı, kimse de bunu ciddiye alınıyordu. Bir tek, ger­ çek cephede olanlar bir şeyler yaşıyordu; evde kalanlar edilgen sabır göstermeye mahkumdular, olan bitenin kökeni ve anlamını tumturaklı askeri durum haberlerinden çıkarmak zorundaydılar. Yaşam koşullan arasında uçurumlar açılıyordu, bu da kötü bir atmosfer yaratıyordu, tehlikeli olabilirdi. Savaş uzun sürdükçe, politikacıların gittikçe daha belirgin olarak gözlerinin önünde beliren modem, henüz kavranılmamış olan sorunların

iletilmesiydi: savaş bir süre sonra kazanılamaya­

caksa, o zaman onu daha iyi 'pazarlamak' gerekirdi. Sivil hal­ ka da

gerçek savaşın

tadını iletmek, hoş karşılanan hatta onlara

yakın gözüken propagandasal bir düşünceydi. Onları, savaşan­ ların yeminli topluluğuna bağlayarak bir yaşantı sunulmalıydı. Fikir, savaşı evde de

yeniden kurmaktı

-o olağanüstü silahlarla

değil- daha 19. yüzyıldaki geçmiş silahların adeta mumyalanmış bayrak sergileri ve tarihsel olağandışı parçalan tozlanmış doğa bilimleri koleksiyonlarından bir basamak aşağıya indirerek yap­ maktı. Evet, gerçek bir

deney

sunulmak isteniyordu büyük ken­

tin körleşmiş duygularına; uzun süre düşünecekleri, daha uzun süre anlatacakları bir deney. Henüz savaşın başlamasından kısa süre sonra ganimet olarak ele geçirilen silahlar zaferle kentler­ de dolaştırılıyordu, göklere çıkartılan Leipzig 'Kitap sanayi ve grafiği dünya sergisi' (ki doğal olarak edebiyatla ilgili Dr. Kafka da görmüştü) özel bir savaş bölümü açtı, orada balmumundan yapılmış dört düşman silahlı asker, ziyaretçilerin gözünün içine bakıyordu: teşekkürle kabul edilen sinir bozucu bir durum. Do­ ğal olarak yalnız şaşırmak değil, tam anlamıyla

lama

katılmayı sağ­

düşüncesine 1914 sonbaharında henüz kimse gelmemişti.

Çünkü o zamanlar insanlar savaşı büyük alanlı, patlayıcı ve kit­ lesel bir hareket olarak görüyorlardı. Yapay olarak, örneğin tıpu

kı denizin taklit edilemeyeceği gibi taklit edilemeyeceğini bili­ yorlardı. Ancak savaşın gitgide sertleşmesi ve -askeri uzmanlar tarafından çoktan öngörülen- siperlerin karar verici rolü, savaş oyunu

oynanması

olanağını yarattı. Çünkü toprağın içinde her­

kes tepişebilirdi. Neden Bertin Westend'deki Rayh başbakanlık alanında tepişmesinlerdi ki, orada 1915 yazında meraklılar tahta perdelerle giydirilmiş, kuru ve temiz 'gösteri siperlerinde' tır­ manma iznine kavuştular. 1 Doğal olarak diğer kentlerde de hemen taklit edilen bu siper­ lerin bu kadar çabuk kitleleri çeken yerler oluşu, hatta nerdeyse popülarite kazanması günümüzd