Hadrianus'tan Clodius Albinus'a Roma İmparatorları I [1, 2 ed.] 9786057635

Citation preview

ROMA İMPARATORLARI Hadrianus'tan Clodius Albinus'a CİLT

1

HISTORIA AUGUSTA Latince Aslından Çeviren SAMET ÖZGÜLER

KRONİK KİTAP: 2

132

Amik Çağ Dizisi:

KRONiK KiT AP Şakayıklı Sk. N°8, Levent lsıanbul 34330 Tıirkiye Telefon: (0212) 243 13 23 Faks: (02 ı 2) 243 ı 3 28 -

YAYIN YÖNETMENİ Adem Koça]

[email protected]

çEVtR1

Samet Özgüler

EDiTÖR Can Uyar KAPAK

-

TASARIMI

Kutan Ural

MiZANPAJ Nurel Naycı

1. Baskı, Aralık 20 19. lstanbul 2. Baskı, Şubat 2020, lsıanbul ISBN 978-605-7635-37-2

Kültür Baltan/ığı Yayıncılık Smifilta No: 34569 www.kronikk.itap.com

o o • luonikk.itap BASKI VE CiLT

Optimum Basım Tcvfıkbey Mah. Dr. Ali Demir Cad. No: 5 1/ 1 Küçükçckmccc / lsıanbul Telefon: (0212) 463 71 25

Matbaa Sertifika No: 4 1707

HADRIANUS'TAN CLODIUS·ALBI NUS'A

İMPARATORLARI l.ATİNC:f ASl.INJl.�N

(,:fVİl{fN SAMET ÖZGÜLER

K�ik

SAMET ÖZGÜLER 1994 yılında Ankara'da doğan Özgüler 20 1 7 yılında İstanbul

Üniversitesi Latin Dili ve Edebiyatı bölümünden mezun oldu. Aynı üniversitede Eskiçağ Tarihi kürsüsünde yüksek lisans eği­ timine devam eden Ôzgüler'in Caesar, Ammianus Marcellinus ve Vegetius çevirileri vardır.

İÇİNDEKİLER

ÖN SÖZ

7

GİRİŞ

9

BİR DÜZENBAZIN ELİNDEN ÇIKAN UYDURMA BiR METiN Mİ?

17

HADRIANUS 25

Yazan: AELIUS SPARTIANUS

AELIUS Yazan: AELIUS SPARTIANUS

59

ANTONINUS PIUS Yazan: IULIUS CAPITOLINUS

67

FİWZOF MARCUS ANTONINUS Yazan: IULIUS CAPITOLINUS

81

VERUS Yazan: IULIUS CAPITOLINUS

1 09

AVIDIUS CASSIUS Yazan: VULCACIUS GALLICANUS, SENATÖR

12 1

COMMODUS ANTONINUS Yazan: AELIUS LAMPRIDUS

135

HELVIUS PEKI1NAX Yazan: IULIUS CAPITOLINUS

155 5

R O M A i M PARAT O RL A R I

DIDIUS IULIANUS Yazan: AELIUS SPARTIANUS

1 69

SEPTIMIUS SEVERUS Yazan: AELIUS SPARTIANUS

1 77

PESCENNIUS NIGER Yazan: AELIUS SPARTIANUS

20 1

CWDIUS ALBINUS Yazan: IULIUS CAPITOLINUS

213

BiBLİYOGRAFYA

225

DiZiN

227

ÖN SÖZ

1 972 yılında Sir Ronald Syme, Roma İmparatorluğu üzerine çalı­ şan bir öğrencinin Historia Augusta olmadan yapamayacağını söy­ lemiştir. Öte yandan aynı makalesinde bu biyografileri yazanın bir sahtelcir olduğunu ve eserin de tarih metninden ziyade uydurma­ larla dolu bir metin olduğunu söyleyen Syme, Roma İmparatorlu­ ğu ile ilgili en önemli noktalardan birine değinmiştir: Gerçek -veya gerçeğe en yakın olan- ile sahte olanın ayrımını yapmak. Renkli, ilgi çekici, skandallarla dolu ve şok edici hayat öyküleri olan Ro­ ma imparatorlarına dair bilgilerimiz çoğu zaman kapsamlı sorgula­ malara ve araştırmalara muhtaçtır. Çeviriye söz konusu olan meşru ve meşru olmayan on iki imparatora ait hayat öyküleri, yazarı ve verdiği bilgiler son derece muğlak ve şüpheli olan bir eserde ihtiva edilmektedir. Bu imparatorların doğrudan hayatlarına dair başka kaynağımız neredeyse hiç yoktur; diğer kaynaklar ya günümüze ulaşmamıştır, ya da imparatorların hayatlarından ziyade dönemle­ rini anlatan tarih kitaplarıdır. İşte bu yüzden, yer yer kesin olarak yanlış bilgi verdiğini bilmemize rağmen Historia Augusta fazlasıyla önemli bir kaynaktır. Zira 1 1 7-284 yılları arasındaki sayılı Latince kaynaktan biridir. Hadrianus'tan (MS 76- 1 38) Carinus'a (MS 250-285) kadarki imparatorların hayat hilciyesini anlatan Historia Augusta' nın birinci cildinde Hadrianus'tan Clodius Albinus' a kadarki (MS 150- 1 97) 1 2 imparatorun biyografisi anlatılmaktadır. İmparatorların askeri ve si­ vil.icraatlarından, hukuki ve askeri detaylardan ziyade şahsi hayatları, 7

R O M A i M PA RATO RL A R I

karakterleri, haklarındaki iddialar ve dedikodular, kehanetler ve skandalların daha ön planda olduğu bir anlatım tarzı olan

Augusta,

Historia

günümüzde halen tartışmalı bir metindir ve incelenme­

ye devam edilmektedir. En azından diğer kaynaklarla karşılaştırma yapmamızı sağlayan bu eserdeki Hadrianus ve Marcus Aurelius gibi muhtelif biyografılerin çevirileri daha önce yayınlanmış olsa da bi­ yografılerin tamamı Türkçede henüz yayımlanmamıştır. Özellikle Antik Çağ'da Anadolu topraklarında da büyük izler bırakmış Roma imparatorlarının hayat hikayeleri büyük önem taşımaktadır. Çeviri için bana her zaman destek olan ve yanımda bulunan dostlarıma ve aileme teşekkür ederim. Faydalı olması dileğiyle.

Samet Özgüler Ankara, 20 1 9

GİRİŞ

Vatikan Kütüphanesi'ndeki

Codex Palatinus elyazması serisi içinde Vitae Diversorum Principum et Tyrannorum a Divo Hadriano usque ad Numerianum Diversis Compositae (Tan­ bulunan, tam adıyla

rısal Hadrianus'tan Numerianus' a Kadar Muhtelif İmparatorların ve Gasıpların Çeşidi Kitaplardan Uyarlanan Hayadan) ve daha çok

Historia Augusta

(Augustusların Tarihi) olarak bilinen eser,

imparator Hadrianus'tan Numerianus' a kadarki dönemde meşru imparatorların ve tahtta hak iddia edenlerin biyografıleridir. Bu­ gün kullanıldığı

Historia Augusta

isimlendirmesi, Fransız klasik

fılolog Isaac Casaubon' a aittir, fakat kitabın asıl isimlendirmesi muhtemelen

Vita Caesarum veya Vitae Caesarum

(İmparatorların/

Caesarların Hayacı/Hayadarı) idi. Eser içinde toplamda otuz tane biyografi bulunur. Roma'da meşru imparatorlara Augustus deni­ yordu, fakat eser içinde meşru imparatorların varisleri olan Cae­ sarlar ve tahtta hak iddia eden veya tahtı gasp edenlerin (Tyranni) de biyografıleri kısa da olsa yazılmıştır. Elyazmalarındaki geleneğe göre biyografılerin alcı tane yazarı vardır ve bu biyografılerin bazısı imparator Diocletianus'a, bazısı Constancinus'a, bazısı da Roma'daki diğer önemli şahsiyetlere adan­ mıştır. Geleneksel sıralamaya göre biyografıleri şu yazarların yazdığı düşünülmektedir:

Aelius Spartianus:

Hadrianus, Aelius Verus, Didius lulianus,

Septimius Severus, Pescennius Niger, Caracalla ve Geta'nın biyog­ rafilerini yazmıştır. Bunlardan Aelius, lulianus, Severus ve Niger 9

RO M A i M PA RATO R L A R I

Diocletianus' a, Geta da Constantinus' a adanmıştır. Kendisini impa­ rator Diocletianus'un sadık hizmetkarı olarak belirten Spartianus, Aelius biyografisinin ön sözünde Caesanar1 Galerius Maximianus ve Constantius Chlorus'tan bahseder. Buradan, Diocletianus'a adanan biyografilerin

293

ile

305 yılları

arasında yazılmış olduğu sonucu çı­

karılabilir, zira bu tarihler arasında söz konusu Caesanarın taht adaylı­ ğı vardı ve Diocletianus

Iulius Capitolinus:

305 yılında tahttan çekilerek emekli olmuştu.

Antoninus Pius, Marcus Aurelius, Lucius Ve­

rus, Pertinax, Clodius Albinus, Macrinus, Maximinuslar, Gordia­ nuslar, Maximus ve Balbinus'un biyografilerini yazmıştır. Bunlar­ dan Marcus Aurelius, Lucius Verus ve Macrinus Oiocletianus'a, Albinus, Maximinuslar ve Gordianusların biyografileri,

324 yılında

Licinius'un yenilmesinden önce2 Constantinus'a adanmıştır.

Vulcacius Gallicanus:

Avidius Cassius'un biyografisini Diocletia­

nus' a adamıştır.

Aelius Lampridius:

Commodus, Diadumenianus, Elagabalus ve

Severus Alexander' ın biyografılerini yazmış, Elagabalus ve Severus Alexander'ın biyografılerini Constantinus'a adamıştır. Yazara göre bu biyografıler, imparatorun bizzat talep etmesi üzerine yazılmış ve Licinius'un

323

yılında Hadrianopolis'te yenilgiye uğratılmasından

sonra tamamlanmıştır.

Trebellius Pollio:

Philippus'tan il. Claudius'a kadarki imparator­

ların biyografılerini yazmıştır. Ne var ki bu yazarın eserlerinden,

2

Söz konusu dönemde (Dioclecianus'un dönemi, 284 sonrası) dörtlü bir impa­ ratorluk yöneıimi oluşmuşıu. İmparaıorluğun baıısında ve doğusunda birer üst imparaıor (Augustus) varken Augurtu.rların birer ıane de yardımcısı (Caesar) �lu­ yordu. Bu dönemden önce de Augustus ile Caesar unvanları arasında bu şekilde bir üsıünlük rüıbesi vardı, fakat kesin olarak Diocleıianus döneminde böyle bir sisıem yürürlükıeydi. Bu yüzden meıin boyunca verilen iıalik Augusıus ve Caesar­ lar, Diocletianus dönemindeki ast ve üsı imparaıorlar içindir. Büyük Consıanıinus'un son rakibi Licinius'u Chrysopolis'ıe (Üsküdar) yenerek imparaıorluğun ıek hakimi olduğu zaman. 10

H I S T O R I A A U G U S TA

Philippus'tan Valerianus' a kadarki biyografileri içeren ilk kısım ko­ leksiyondan kaybolmuştur, elimizde yalnızca Valerianusların (kıs­ men) , Gallienusların, Otuz Tiran'ın3 ve il. Claudius'un biyografi­ leri vardır. Pollio'nun biyografileri bir imparatora değil, üst kademe devlet görevlisi olduğu belli olan bir arkadaşına adanmıştır, fakat bu kişinin ismi yoktur. Elimizdeki biyografiler, Constantius'un

Caesar

293 ve Otuz Tiran dolayısıyla Diocletianus Hamamla­ 298 yılından sonra yazılmış, bundan sonraki biyog­ rafi yazarı Vopiscus'a göre ise 303 yılında tamamlanmıştır.

ilan edildiği '

rı

nın yapıldığı

Flavius Vopiscus: Aurelianus, Tacitus,

Probus, Firmus ve onun, taht­

ta hak iddia eden üç arkadaşı, Carus ve oğullarının biyografilerini yazmıştır. Bu biyografiler de bir imparatora değil, yazarın muhtelif ar­ kadaşlarına adanmıştır. Vopiscus yazdığı ön sözde, şehir başkanı olan arkadaşı lunius Tiberianus' un isteği üzerine biyografileri yazdığını. söyler. Tiberianus, tı. Bu biyografiler,

303-4 arasında ikinci kez şehir başkanlığı yapmış­ 3 l 6'dan ve belki de 3 1 1 'den önce tamamlanmıştı.

Buradaki biyografi yazarlarının bu eser dışında başka çalışma­ ları yoktur ve kendilerinden de bu eserden başka bir konuda bah­ sedilmez. Roma edebiyatında ve tarihinde bu tür şahıslara fazlasıyla rastlanmaktadır, mesela Publius Flavius Vegetius çok ünlü bir kitap yazmış olmasına rağmen kendisine dair bilgileri yalnızca yazdıkların­ dan öğrenmekteyiz. Zaman zaman kendilerini imparatorun hizmet­ karı olarak sunabilen bu yazarlar, biyografilerde kendilerine ait hiçbir bilgi vermemektedir. Daha sonraki sayfalarda ele alınacağı üzere bi­ yografileri bu altı yazarın değil tek bir yazarın yazdığı, bu yazarın da kendisini altı farklı ismin arkasında gizlediği yönünde ünlü iddialar ve tartışmalar vardır, ayrıca biyografilerin Diocletianus ve Constan­ tinus zamanında yazılıp yazılmadığı da.kesin değildir. Diğer taraftan bu altı yazarın da kronolojik olarak imparatorların biyografilerini paylaşmadığını görüyoruz, mesela Aelius Spartianus Hadrianus'un 3

imparator Gallienus'un (218-268) ve daha sonra da Maximinius Thrax ve il. Clau­ dius zamanında tahtta hak iddia eden yaklaşık 32 kişi vardı. Yunan tarihindeki ünlü 30 Tiran' a benzetmek amacıyla 30 Tiran olarak bu da Roma tarihine geçmiştir.

11

R O M A i M PARATO R L A R I

HI

T

R

AV G V S T AE SCRIPTORES

VI.

Vukaıius Callicanus, Trebcllius Poilio, flauius Vopi(cus.

�liu Spartianus, Iulius Copiıolinu., .&lius LampriJius,

SAL MASIVS

CLAV DIVS

EX VETERI*1S LIBRIS RECENSVIT, ET ııu. nı AOUCIT NOTAP.VM

QXI 'JJ .

6ill

AC.

uıuH>AT!ONVM.

AD!VNCT·d3 SVN'T NO