BU DÜNYAYI VAR EDİP YAŞATANDIR MUHABBET. ŞIIRLER 9789757213352

Citation preview

Mecit Gafuri BU DÜNYAYI VAR EDİP YAŞATANDIR MUHABBET Şiirler

* * *

Мәжит Ғафури БЫЛ ДОНЪЯНЫ ТОТОП ТОРҒАН МӨХӘББӘТ Шиғырҙар

Ankara 2011

Mecit Gafuri / Мәжит Ғафури BU DÜNYAYI VAR EDİP, YAŞATANDIR MUHABBET БЫЛ ДОНЪЯНЫ ТОТОП ТОРҒАН МӨХӘББӘТ ANKARA, TÜRKSOY 2011 / АНҠАРА, ТЮРКСОЙ 2011 ISBN 978-975-7213-35-2 Тәржемәселәре: Albert Kadirov / Альберт Ҡадиров İbrahim Türkhan / Ибраһим Тюркһан Ali Akbaş / Ғәли Аҡбаш Ramiz Asker / Рамиз Аскер Yayına Hazırlayanlar / Төҙөүселәре: Ahat Salihov / Әхәт Сәлихов Lütsiyе Kamayeva / Люция Камаева Madril Gafurov / Мадриль Гафүров Ömer Küçükmehmetoğlu / Ғүмәр Кючюкмәхмәтоглу Tasarım / Верстка: Okan Yurdakul / Окан Юрдакул Baskı / Нәшриәт: Sata Reklam Tasarım Basın Yayın Matbaacılık Ltd. Şti. Arjantin Caddesi Halıcı Sokak No:6/1 GOP/ANKARA © Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı (TÜRKSOY) , 2011. © Mecit Gafuri 21. Yüzyıl Sosyal Teşekkül Vakfı (Başkurdistan), 2011 ©Albert Kadirov, Ali Akbaş, İbrahim Türkhan, Ramiz Asker (Çevirenler), 2011. ©Ahat Salihov, Lütsiyе Kamayeva, Madril Gafurov, Ömer Küçükmehmetoğlu (Hazırlayanlar) 2011.

2

Mecit Gafuri BU DÜNYAYI VAR EDİP YAŞATANDIR MUHABBET Şiirler

* * *

Мәжит Ғафури БЫЛ ДОНЪЯНЫ ТОТОП ТОРҒАН МӨХӘББӘТ Шиғырҙар

Ankara 2011



İÇİNDEKİLER

TÜRKSOY Genel Sekreteri Düsen Kaseinov ’un Sunuşu Keçiören Belediye Başkanı Mustafa Ak ‘ın Sunuşu Başkurdistan’ın İlk Halk Şairi Mecit Gafuri Ali Akbaş’in çevirileri Ramiz Asker’in çevirileri Albert Kadirov ve İbrahim Türkhan’in çevirileri Bugün bana muhabbet oldu mihnet …’ye (Bir hatıra) Meclis Bahçede Aşk Aldanan âşık Harap bahçe Vefasız aşık Acı Benzetme (Gençlik hatıraları) (…’ye) Yanan yürek İlave Hayali gözümün önünde İlk aşk Aşktan kaçma Yanma Bir hatırlatma Ben sarhoş Bir aşığın sözleri Sen hepsinden güzelsin O Ansızın

4

14 15 16 18 26 28 28 30 32 34 36 38 42 44 46 48 50 50 52 54 56 58 60 62 62 64 68 68 70



ЙӨКМӘТКЕҺЕ

ТЮРКСОЙ генераль секретаре Дүсән Касеиновтың инеш һүҙе Кечиөрән районы хәкимиәте башлығы Мостафа Аҡтың инеш һүҙе Башҡортостандың халыҡ шағиры Мәжит Ғафури Ғәли Аҡбаш тәржемәһе Рамиз Аскер тәржемәһе Альберт Ҡадиров һәм Ибраһим Тюркһандың тәржемәләре Миңә был көн мөхәббәт булды михнәт …гә (Бер хәтирә) Мәжлес Баҡсала Мөхәббәт Алданған ғашиҡ Харап баҡса Вафаһыҙ ғашыҡ Әсе!.. Оҡшатыу (Йәшлек хәтирәһе) ...гә Янған йөрәк Ғиләүә Халәте тәьҫирҙә Беренсе мөхәбәт Һөйөүҙән ҡасыу Яныу Бер иҫтәлек Мин - «иҫерек» Бер ғашиҡтың һүҙҙәре Һәммәһенән һин матур ул Көтмәгәндә

14 15 16 18 26 28 29 31 33 35 37 39 43 45 47 49 51 51 53 55 57 59 61 63 63 65 69 69 71

5

Acayip bir iş Aysız bir gecede Kararım Onu gördüğümde Gölgesi Gülümsedi Ben …ye Tuhaf mı? Sevinç ve hasret Solmuş çiçek Saçı Ayakları Üzülme Resmini verme sen bana artık... … ye Sokağımdan geçerken Ölü yürek Cevap (…. ye) Kırım çiçekleri Kitaplarım Gönül darlığı Yaprak Yıldız Duy Allahım! Kokulu çiçek Ben ve halkım Olduğum yer Vicdanî dilek Saf gönüllü dostum Fakir Kader Nice yıldır dururum bu dünya zindanında... Gönlümün Kabe’sinden bir taş sökülür her gün

6

72 72 74 78 80 80 82 84 84 86 88 92 94 96 96 98 100 100 102 104 106 108 110 112 114 114 116 116 118 120 122 124 126 126

Ғәжәп эш Айһыҙ төндә Яңы танышым Уны күрһәм... Шәүләһе Көлдө Миң Имлә (…гә) Ғәжәпме Шатлыҡ менән хәсрәт Һулыған сәскә Сәсе Аяктары… Рәнйемә... Һин миңа рәсемеңде бирмә... …ғә Урамдарҙан үтеп бара Үлгән йөрәк Яуап (…ғә) Ҡырым гөлдәре Китаптарым Күңел тарлығы Япраҡ Йондоҙ Ишет, тәңрем... Еҫле гөл Үҙем һәм халҡым Мин ҡайҙа?.. Выждан теләге Саф күңелле дуҫым Ярлы Яҙмыш Нисә йылдар торам ер төрмәһендә... Изге күңелем кәғбәһенән көн дә бер таш емерелә...

73 73 75 79 81 81 83 85 85 87 89 91 95 97 97 99 101 101 103 105 107 109 111 113 115 115 117 117 119 121 123 125 127 127

7

Kızıl gül olsaydın sevgili Bugün rengi kıpkızıl bir tane gülü Güneşin batışı Bazen Hayat Yaz sabahı Hüzün ve özlem (Uzun ezgi) Dökülen yaş …ye Hayat çeşmesi Bir tarafımda yüce dağ,başını diker... Akşam alacakaranlığı Saf gönül Ümit Saz Bir gecede Mutsuz bir günde Ahvalim Hayallerim Gönlüme Birbiri ardınca gönül bahçemdeki ağaçları... Ey Mecit, bir gün yalnız... Şafağı gözden ırak halâ kara gecenin... Alevler içinde kaldım bir vakit... Ver elini Aç Günlük Gaziler Âmâlar Yetim kiz Eski şarkı (Teftilev) Deniz kıyısında Göçmen kuşlar giderken Denizde

8

128 128 130 132 134 136 138 140 142 142 148 150 152 154 156 158 160 162 162 164 164 166 168 170 172 174 176 178 180 184 186 192 196 198

Һөйөклөм, һин әгәр булһаң ҡыҙыл гөл... Бөгөн бер бик матур, наҙлы сәскә... Ҡояш байығанда Ҡай ваҡытта Тормош Йәйге көндөң иртәне Моң вә һағыныу (Оҙон көйгә) Түгелгән йәш ...гә Хаят шишмәһе Бер яғым тау, күкрәк киреп тора... Эңер ваҡыты Саф күңел Өмөт Саз Бер төндә Күңелһеҙ бер көндә Был да ҡалмаһын әле Хыял Күңелгә Бер-бер артлы шырт кеүек үҫкән күңелдең талдарын... Эй, Мәжит, һин бер көндө ҡалырһың... Таңын һаман күрә алмайым төнөмдөң... Ялкынланып яндым бер ваҡытта… Бир ҡулыңды Ас Көндәлек Инвалидтар Һуҡырҙар Йәтим кыҙ Иҫке йырға ҡушып... («Тәфтиләү» көйөнә) Диңгеҙ буйында Ҡоштар киткәндә Диңгеҙҙә

129 129 131 133 135 137 139 141 143 143 149 151 153 155 157 159 161 163 163 165 165 167 169 171 173 175 177 179 181 185 187 193 197 199

9

Deniz kenarında Yoldan (Doğduğum yere) Kır çiçekleri Moskova Halimiz Han mescidi Neler gördük Çayır Güneş’e hitap Güneş çıktı Kimin nefsine yetse gücü... Milletine hadim olan insana... İyilik Sahib-i keramet Nasihat Bir düşün İtiraf Yol Kolay söylenen sözler Mukaddes yolda Hakikate doğru yürüdüğünde Yola revan oldum, ümidiyle aydın günlerin... Oturup çocukça ağlama... Ah ne kötü! Yarınlarda korku dolu an seziyorum... Ahir günler bazıları nedendir... Ben bu gün dünyanın orta yerinde... Tefekkür Tezat Hediye Şeyh Şamil’e Halit’e Şahit ölmüş Şair Abdullah Tukay’ın vefatına Son hediye

10

200 202 204 204 206 208 210 212 212 214 216 218 218 220 222 224 224 226 228 232 234 234 236 238 238 238 240 240 242 244 246 246 248 250

Диңгеҙ янында Юлдан (Тыуған ергә) Кырҙагы сәскәләр Мәскәү Көндәребеҙ Сөйөмбикә манараһы Ниҙәр күрҙек Болон Ян көндөҙ... Ҡояш еңде «Һәр кешенең үҙ нәфсенә етһә көсө…» Милләткә хадим булған яҡшыларға... Яҡшылыҡ Сахип кәрамәт Нәсихәт Уйланған саҡта Иғтираф Юл Әйтергә еңел һүҙҙәр Изге юлда Хәҡиҡәткә табан барғанда Алға ынтылдым өмөт менән күрәм тип яҡты көн... Илама... Илама...зарланма... Аһ, ҡыйын! Мин алда бик ҙур ҡурҡыныс эштәр һиҙәм... Һуңғы ваҡыттарҙа ҡай берәүҙәр... Мин бөгөн торам донъя уртаһында... Уйланыу Эс бошҡанда (Халык йыры буйынса) Бүләк Шәйех Шамил рәсемен күргәндә Хәлиткә Шәһит үлгән!.. Шағир Ғ.Туҡай вафатынан һуң Һуңгы бүләк

201 203 205 205 207 209 211 213 213 215 217 219 219 221 223 225 225 227 229 233 235 235 237 239 239 239 241 241 243 245 247 247 249 251

11

Zührem İnsanlar Zühre’yi gökte aralar... Dolunay Derdmend’i okuyunca Seyfi Kudaş’a Feyzi Satiyev’e (Sacide ve Feyzi arkadaşlarima) Zarif Beşeri kardeşime O kimdi? Tuhfat Yenebi’ye H. Sadi kardeşime hatıra Her ne geçerse gönülden... Arzuhal Dörtlükler Dizeler

12

256 256 258 260 260 262 264 266 268 270 272 274 276 286

Зөһрәм Әҙәмдәр зөһрәне эҙләйҙәр күктән... Тулған ай Дәрдмәндте уҡығас Сәйфи Ҡудашҡа Фәйзи Сатиевҡа (Сажидә менән Фәйзи иптәшләргә) Зариф иптәш Бәширигә Ул кем ине? Төхфат Йәнәбигә Һ.Сәғди иптәшкә истәлек Күңелдәрҙә нимә уйланғанды... Иҡтизар Дүрт юллыктар Ике юллыктар

257 257 259 261 261 263 265 267 269 271 273 275 277 287

13

Değerli Okurlar, Elinizdeki kitap, Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı’nın (TÜRKSOY) zengin Türk kültürünü yaşatma ve tanıtma kapsamındaki çalışmalarının en son örneklerinden biridir. Bilindiği gibi TÜRKSOY; 1993 yılında Türk dili konuşulan coğrafyalarda dili, tarihi ve kültürü ortak olan halklar arasındaki kardeşliği güçlendirmek amacıyla kurulmuş olan uluslararası bir kültür ve sanat teşkilatıdır. Uluslararası çapta kültür sanat etkinlikleri düzenleyen teşkilatımızın öncelikli amaçları, Türk dili konuşan halkların ortak kültür miraslarının korunması, tanıtılması ve gelecek nesillere aktarılmasıdır. Bu amaçlar doğrultusunda, Türk dünyası kültürüne hizmet vermiş saygın isimlerin ölümsüz eserlerinin yaşatılması ve bu eserlerin geniş kitlelere tanıtılması hedefiyle çeşitli yayınlar hazırlamaktayız. Başkurdistan’ın ilk halk şairi Mecit Gafuri’nin eserlerinin toplandığı bu kitap da aynı amaca hizmet etmektedir. Milletperver şair Gafuri’nin şiirleri Başkurtça’dan Türkçeye ilk kez çevrilerek, okurların beğenisine sunulmuştur. Daha önce Başkurtların Ural Batur Destanı ve Başkurt Secereleri gibi eserleri yayınlayan TÜRKSOY; 2010 yılını Başkurtların ünlü bilim adamı Ahmet Zeki Velidi Togan Yılı ilan etmiş ve yıl boyunca düzenlediği etkinlikleri de Togan’a ithaf etmişti. Gafuri’nin eserlerinin yer aldığı bu kitabın ise, Başkurt kültürünün Türkiye’de daha iyi tanınmasını sağlayacağı inancındayız. “Bu Dünyayı Var Edip Yaşatandır Muhabbet” adlı bu kitap, Keçiören Belediyesi’nin yayınlarından çıkmıştır. TÜRKSOY’un yerel yönetimler ve sivil toplum kuruluşlarıyla işbirliğinin başarılı örneklerinden biri olan bu kitabın ortaya çıkmasında desteklerini esirgemeyen Keçiören Belediye Başkanı Sayın Mustafa Ak’a Türk dünyasının zengin kültürünün tanıtımına katkılarından ötürü şükranlarımı sunuyor ve siz değerli okurların beğeneceğini umuyorum. Düsen KASEİNOV TÜRKSOY Genel Sekreteri

14

Sayın Okurlar, Keçiören Belediyesi olarak kültür ve sanata yönelik çalışmalarımız hız kesmeden devam ediyor. Çalışmalarımızın en son örneklerinden biri de Mecit Gafuri’nin eserlerinin yer aldığı “Bu Dünyayı Var Edip Yaşatandır Muhabbet” adlı kitaptır. Bu kitapta ünlü Başkurt şairi Mecit Gafuri’nin Türkçeye çevrilen eserlerini sizlerle paylaşmanın mutluluğunu yaşıyoruz. Gafuri’nin hürriyet ve adalet temalı şiirlerinin yanı sıra, hayat, sevgi ve dostlukla ilgili eserleri de oldukça ilgi çekici. Gafuri, memleket meseleleri kadar toplumsal konularla da yakından ilgilenmiş ve sosyal temalı “Yetim Kız”, “Dilenci” gibi şiirler de yazmıştır. Gençlik yıllarında ise pek çok şair gibi aşk şiirleri yazmaktan geri kalmamıştır. Gafuri’nin bu kıymetli eserlerinin ilk kez Türkçeye çevrilerek, yayınlanmasını Türk dünyası kültür hayatı adına önemli bir adım olarak nitelendiriyoruz. Keçiören Belediyesi olarak, Türk dünyası kültürüne karşı duyarlı tavrımız yeni bir olgu değildir. Türk dünyası ile kültürel bağlarımızı daha da güçlendirmek için Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı TÜRKSOY ile yakın işbirliği kararı aldık. Bunun sonucu olarak Türk dünyası kültür sanatına yönelik pek çok önemli faaliyete imza attık. 2010 yılının Ağustos ayında ünlü Başkurt bilim adamı Zeki Velidi Togan adına ilçemizde açtığımız park ile Togan’ın adını ilçemizde yaşatmanın gururunu taşıyoruz. Ayrıca Belediye Başkanlığımızın her yıl geleneksel olarak düzenlediği Ramazan Şenliklerinin bir gününü TÜRKSOY’a ayırarak, Türk dünyasının renklerini ilçemize yansıtıyoruz. TÜRKSOY ile işbirliğimizin somut örneklerinden biri olan bu kitap ise, Gafuri’nin eserlerinin Türkiye Türkçesinde kayıtlara geçmesine vesile olacaktır. Şiir severlerin Gafuri’nin Türkçeye çevrilmiş eserlerine göstereceği ilgiye şimdiden teşekkür ediyor ve bu çalışmada emeği geçenleri kutluyorum. Mustafa AK Keçiören Belediye Başkanı

15

BAŞKURDİSTAN’IN İLK HALK ŞAİRİ MECİT GAFURİ Başkurdistan Halk şairi Mecit Gafuri 20 Temmuz 1880 tarihinde Ufa Bölgesi Sterlitamak nahiyesinin Yilim Karan köyünde doğar. Bugün ise onun doğduğu yer, Başkurdistan Cumhuriyeti’nin onun soyadını taşıyan Gafuri ilçesi sınırlarında bulunmaktadır. Küçük yaşta hem öksüz hem de yetim kalır. Çeşitli medreselerde eğitim görür. Bir süre meşhur Türk şeyhlerinden Ahmed Ziyaüttin Gümüşhanevî’nin ünlü Başkurt müridi Zeynullah Resulî’nin de medresesinde tahsil alır. Başkurt asıllı muhacir Prof. Dr. Ahmet Zeki Velidi Togan “Hatıralar”ında yetiştiği çevreyi anlatırken Mecit Gafuri’den de bahsetmektedir. Ona göre, komşu Makar köyü imamının oğlu Aziz ile sonradan meşhur olan şair Mecit Gafuri Troyisk’te Zeynullah İşan’ın medresesinde tahsil görüyorlardı. Her ikisi yazın Kazak bozkırına giderek muallimlik ederlermiş. Ahmet Zeki Velidi bu şairle (ihtimal 1907’de) ilk defa görüştüğünü, birkaç kez evlerine ziyaretlerine geldiğini, babasının ve annesinin onun şiirlerinden hoşlandıklarını söylemiştir. O zamanlarda altın madenlerinde de çalışmış ve halk edebiyatıyla da yakından ilgilenmiştir. Bu onun eserlerine de yansır. Yine Kazan’ın “Muhammediye” ve Ufa’nın “Galiye” medreselerinde de eğitim gören Mecit Gafuri’nin ilk eserleri 20. asrın başlarında yayımlanmaya başlar. 1904’te “Fakirlikte Geçmiş Ömür” adlı hikâyesini Kazan’da yayımlatır. “Sibirya Demiryolu veya Ahvali Milliyet” isimli şiirler kitabı Orenburg şehrinde neşredilir. Ahmet Zeki Velidi Togan o dönemdeki yayımlanmış Gafuri’nin eserlerini değerlendirirken onun büyük büyük bir sanatkâr olduğunu söyler. Daha sonraki zamanlarda da görüştüklerini anlatan Velidi, Gafuri’nin milletperver bir şair olduğunu vurgulamıştır.

16

Tanınmış aydın Rızaettin Fahrettin ise 1906 yılında “Vakit” (Orenburg) gazetesinde genç şair hakkında yazdığı makalesinde Mecit Gafuri’nin faaliyetini 19. asrın meşhur şairi ve ozanı olan Miftahettin Akmulla ile kıyaslar. 1910 yılında Mecit Gafuri Başkurtların “Zayatülek ile Susulu” destanını yayımlar.1917 devriminden sonra Başkurt gazetelerinde de çalışır. Mecit Gafuri sadece şair değil hikâye ve dram yazarı olarak da tanınmıştır. 1920-1930 yıllarında Başkurt Edebiyatı’nın gelişmesini etkileyen yazarın kaleminde “Yüzü Kara Olanlar”, “Şairin Altın Ocağında” gibi eserler ortaya çıkmıştır. 1923 yılında Mecit Gafuri’ye Başkurdistan’ın Halk Şairi şeref unvanı verilir. Mecit Gafuri 28 Ekim 1934 tarihinde vefat etmiştir. Ufa’da onun adını köyünün bulunduğu ilçeye, şehirlerin caddelerine, Başkurdistan Cumhuriyeti’nin başkenti olan Ufa şehri kültür parkına, Başkurt Devlet Akademisi Dram Tiyatrosu’na vermişlerdir. Ufa’da ve memleketinde onun adını taşıyan müzeler kurulmuştur. Eserleri okul ve üniversitelerde okutulmaktadır.

17

ALİ AKBAŞ’IN ÇEVİRİLERİ Ғәли Аҡбаш тәржемәһе

*** Bugün bana muhabbet oldu mihnet, Gönülden çıkmıyor asla ne hikmet Başkasınca yok bunun bir kıymeti, Fakat bence saadettir saadet Harap etti cismimi bu kaygılar, Cisme ağır gelse de kalbe ziynet. Kişi halin kişi takdir edemez Olmayınca biraz eshab-ı himmet. Bir onulmaz fikre oldum müptelâ Ne cehennem var akılda ne cennet, Bu cihanda muhabbetsiz yaşanmaz Kâinatın mihveridir muhabbet

18

1907

...’ye (Bir Hatıra) Başkasına verilse bu muhabbet Kaldırmaya gücü yetmez ezilir Huri yüzlü güzellerin elinden Benim için aşk bâdesi süzülür Ey sevgili sana gönül vereli Gülüp eğlenmekten ümidi kestim Bu dünyanın bütün güzellerine Göz kapadım artık hayata küstüm Ey sevgili kalbimdeki fotoğraf Kirden kinden uzak, çiçek kadar saf Gönlüme yansıyan bu sûret senin Ne olursun biraz insaf et insaf Gönlümde sadece bu suret kaldı Tükendi bu ömür sona dayandı Aşkıma bir delil ararsan eğer Vücudum eridi, benzim sarardı Ey sevgili kara sevdan başımda Gece gündüz hayalimde düşümde Yeter artık aşk derdinden âzât et Koşturma garibi senin peşinde Bir kerecik şâd et n’olursun gül de Tebessümün şifa olsun gönülde Aşkınla nağmekâr bülbüle döndüm Hasretle inlerim bu kızıl gülde 1907

19



MECLİS

Bir gün şenlik oldu meclis kuruldu Bu dâvete cümle dostlar derildi Şarkılar söylendi, sazlar vuruldu Mest oldum bir kızın billur sesiyle Onu duyan herkes kulak kesildi Gönlümüzden gamı kederi sildi Bu ses ile büyülendik hepimiz Şimdi dünya eski dünya değildi Kulağımda yalnız bu güzel âvaz Gönlümde canlanan bir kız bir de saz Bu neşeyle kendi kendimden geçtim Zira bu güzellik idrake sığmaz Bu saz, bu billur ses dertli mi dertli İkisi de birbirinden kasvetli Bu kız nazik edasıyla anbean Sanki bizi delirtmeye niyetli Bir de baktım her şey değişiverdi Kız ve saz usulca göğe yükseldi Herkes benim gibi hayran, perişan Gördüğüm manzara aklımı çeldi Şaşkınlıktan güç kalmadı dizlerde Kız da baktı renk kalmamış yüzlerde Bir anda saz ve söz sustu nihayet Şükür kendimize geldik bizler de.

20



BAHÇEDE

Bilmem bugün niçin mahzun gönüller Gönül bahçesinde açmıyor güller Karşıma dizilse huri kızları Sanmayın ki beni mesut ederler Bülbül namesiyle doldu bütün yamaçlar Onları avutur dallar ağaçlar Belki bu feryadın asıl sebebi Servi boylu kızlar, o samur saçlar Her şeyden habersiz sorsak bülbüle Bülbülün sevdası bir gonca güle Beni mecnun eden sevgili yârin Çiçek kadar değeri yok nafile Sevgi tektir fakat yol başka başka Birinin düşmanı, birinin dostu Sahibine geri döner kötü söz İnsan umursamaz düşerse aşka Ağırdır herkese kendi şeleği Bilemezsin kim kötüdür, kim iyi Farkında olmadan kapıyı çalar Âşık olan suya atar keçeyi. 1909



21



AŞK

Ben senin esirinim yar kalbim aşkına medâr Bir ölüyüm sorma hâlim odam oldu bir mezar Ah ü zarım, sarı yüzüm davama kâfi benim, Yandı aşka gül gibi soldu yazık ak pak tenim? Dâhil ettin âşık-ı zârı esaret tahtına, Kurban olsam zâyi olmaz bir nigârın bahtına. Mesut ol sen sevgilim olsun bütün arzum tamâm Dünyada koymaz beni hiç bitme bilmez hüzn ü gam Derdime derman kavuşmak, lâkin imkânsız hayâl Bizlere ülfet rüyâdır, vuslat ülfetten muhâl İki can ayni bedende sevgilim mihman isek Ben nasıl sabr eylerim sensiz eğer bir cân isek.

22

1909



ALDANAN ÂŞIK

Yürek güp güp vurur bilmem neyim var Akıl mağlup, canevinde kıyım var Harap oldum ben bu aşka düşeli Nere kaçsam bulur feleğin eli Gönül verdim güzel sakın unutma Beni bırakıp da elleri tutma! Gurûrundan beni hiç kâle almaz Sabret gönül, sabreden yolda kalmaz. Cemâl onda fakat ilham bendedir Yüzünü gördükçe figan bendedir Gönlümü süsleyen senin cemâlin Gözlerimden gitmez oldu hayâlin Onun nazınadır benim niyazım Niyazımdan başka geçmiyor nazım O yardan dileğim birazcık neşe Kabul etse kalmaz başka endişe Muhabbet düğümü aslâ çözülmez Ben ölürüm fakat bu sevda ölmez.

23

Benim aşkım bilinse herkes ağlar Ağaçlar, gökte kuşlar, karlı dağlar Tanışlık vermedi el gibi geçti Bakmadı yüzüme yel gibi geçti Beni sever diye hep aldanmışım Meğer aşk oduna boşa yanmışım Muhabbet bu, meta değil satılmaz Gönüldür bu, zorla güzellik olmaz Ömür geçti oldum bendeye bende Hiç bilmedim o yârin gönlü kimde Yakın durma hiç vefa yok onlarda Durmadan vefadan dem vursalar da Suçlu ben değilim kendisi heyhat Vefasızlığıyla ediyor ispat.

24



1909



HARAP BAHÇE

Bir zamanlar bu bahçede gonca güller açardı Dallarında bülbül öter ruha neşe saçardı İçin için fısıldaşan billur sular rüyada Cennet diye bir yer varsa burasıdır dünyada Bu bahçeye kim girerse unuturdu kendini Çünkü asla hiçbir yerde görmemiştir dengini Atladığı her adımında - her tarafta saçılan nurların görürdü, Esen esans kokulu rüzgârları herkesi hoşnud ediyordu. Dünyanın bu cennetin bir defa ben de görmüştüm, Saf havasın solamış, içinde uzanmış, dolaşmıştım. Bak: bugün değişmiş, sapsarıya dönmüş yaprakları, Yıkılıp yere düşmüş onun kara dalları. Bahçe değişmiş tamamen, ne bülbül, ne de çiçek var, Bülbüller öten minbere konaklamış kargalar. O ne yapsın? Dünya ki bu! İşleri hep değişir, Gül var yerde - bülbüller: gülsüz - karga baş olur.

1910

25

RAMİZ ASKER’İN ÇEVİRİLERİ Рамиз Аскер тәржемәһе

MUHABBET

Bugün aşkım oldu bana bir muhnet, Bu gönlümden asla çıkmaz, ne hikmet? El gözünde yoksa da bür değeri, Benim için bulunmaz bür saadet. Harab etti cismim bu fikirler, Düşününce kalbe dolar melamet. Er kadrini erler bile bilirmi, Yapar bunu yalnız eshab-i himmet. Nasıl gamlı fikre oldum müptela, Ne cehennem kaldı düşte, ne cennet. Muhabbetsiz varmı zevki hayatın, Bu dünyayı tutup duran - muhabbet. 1907

26



BİR HATIRA

Bu aşkım başka bir gence verilse, Benim tek sevmeyi becermez kimse. Sakilik yapsa da huri güzeller, Aşkın şarabından doyunca içsem. Ben seni sevdiğim o günden beri, Ayş-işret yapmaktan ümidi kestim, Görürmü gözlerim başka dilberi, Dünyaya, talihe, bahtıma küstüm. Seni seviyorun, bu bir itiraf, Sen kinden uzaksın, çiçek kadar saf. Gönlüme kazınmış bir suretin var, Nolursun, gel kızma, insaf et, insaf. Gönlümde yalnız bu suretin kaldı, Dünyada hayatım nasıl karardı, Aşkıma delil mi istersin, buyur: Vücudum zayıftır, yüzüm sarardı. Ey güzel, o kara sevdan başımda, Gündüz hayalimde, gece düşümde, Bu aşkın odundan gel beni kurtar, Mahvetme sen beni bu genç yaşımda. Birce yol şad eyle, ey boyu beste, Gülüşün ilaçtır, yüreğim hasta. Bir gamlı bülbülüm aşkın yolunda, Hasretle öterim kızılgül üste.

1907

27

ALBERT KADİROV VE İBRAHİM TÜRKHAN’IN ÇEVİRİLERİ Альберт Ҡадиров һәм Ибраһим Тюркһандың тәржемәләре

***

Bugün bana muhabbet oldu mihnet, Gönlümden hiç çıkmaz artık hikmet El gözünde yoksa da bir kıymeti, Benim için bulunmaz bir saadet. Harap etti bedenimi kaygılar, Düşününce gönle olur bir ziynet. Kişi kadrin kişi takdir edemez, Ediyorsa odur eshab-ı himmet. Nice gamlı fikre oldum müptelâ Ne cehennem kaldı düşte ne cennet, Aşk olmadan yaşanır mı cihanda, Kâinatın gayesidir muhabbet.

28

1907

*** Миңә был көн мөхәббәт булды михнәт, Күңелдән һис ваҡыт китмәй, ни хикмәт? Бүтәндәргә бының һис ҡиммәте юҡ, Вә ләкин был күренде миңә ҡиммәт. Харап итте заһирҙы был фекерҙәр, Быны уйлау ҡәлепкә бирҙе зиннәт. Кеше хәлен кеше тәҡдир итерме? Итер тәҡдир быны әсхәбе һиммәт1. Нисә төрлө фекерлә мөбтәлә мин, Йәһәннәм сыҡты иҫтән дәхи йәннәт, Мөхәббәтһеҙ йыһанда тормаҡ булмаҫ, Был донъяны тотоп торған мөхәббәт.

1907

___________

1 Әсхәбе һиммәт - идеаллы кешеләр

29



…’ye (Bir Hatıra)

Başkasına verilse bu muhabbet Kaldırmaya gücü yetmez ezilir Huri yüzlü güzellerin elinden Benim için aşk bâdesi süzülür Ey sevgili sana gönül vereli Gülüp eğlenmekten ümidi kestim Bu dünyanın bütün güzellerine Göz kapadım artık hayata küstüm Ey sevgili kalbimdeki fotoğraf Kirden kinden uzak, çiçek kadar saf Gönlüme yansıyan bu sûret senin Ne olursun biraz insaf et insaf Gönlümde sadece bu suret kaldı Tükendi bu ömür sona dayandı Aşkıma bir delil ararsan eğer Vücudum eridi, benzim sarardı Ey sevgili kara sevdan başımda Gece gündüz hayalimde düşümde Yeter artık aşk derdinden âzât et Koşturma garibi senin peşinde Bir kerecik şâd et n’olur görün de Tebessümün şifa olsun gönülde Bülbül oldum aşkın ile şakıyan Hasretle inlerim bu kızıl gülde.

30

1907



…ГӘ (Бер хәтирә)

Башҡаларға бирелһә был мөхәббәтем, Сыҙамаҫ күтәрергә быны һис кем. Хур сифатлы матурлығың касаһынан Мөхәббәт шарабын мин дә эстем. Мөхәббәтем һеҙгә төшкән көндән бирле Ғиш-ғәшрәт ҡылыуымдан өмөт киҫтем, Донъяла булған башҡа матурҙарҙан Күҙ йомып, барсаһынан инде кистем. Ҡалеб ул - үҙе нәҡ бер фотограф, Башҡа тап вә бысраҡтан булды был саф, Ҡалебемдә яңғыҙ һинең һурәтең бар, Шуны уйлап мине ҡыҙған, ҡылсы инсаф. Күңелемдә яңғыҙ бер шул һурәт ҡалды, Донъяла тороуым һеҙгә бағланды, Гишҡыма бер дәлил һораһағыҙ: Вәжүдем зәғиф, йөҙөм һарыланды. Уйымда һеҙ генәһеҙ - төш вә өндә, Һинең менән һаташамын көн дә, төн дә, Мөхәббәт яфаһынан ҡотҡарһағыҙ, Һөйөклөм, яңғыҙ һинең ҡөҙрәтеңдә. Бер генә рәт шатландыр һин мине көл дә, Йылмайыуың шифа була был күңелгә, Был көндә нәҡ һандуғас төҫлө булдым Һайраған ғашик булып ҡыҙыл гөлгә... 1907 _________ 1 Ғиш-ғәшрәт - уйын-көлкө 2 Кылсы инсаф - яҡшылыҡ 3 Вәжүдем - тәнем

31



MECLİS

Bir gün şenlik oldu meclis kuruldu Bu dâvete cümle dostlar derildi Şarkılar söylendi, sazlar vuruldu Mest oldum bir kızın billur sesiyle Onu duyan herkes kulak kesildi Gönlümüzden gamı kederi sildi Bu ses ile büyülendik hepimiz Şimdi dünya eski dünya değildi Kulağımda yalnız bu güzel âvaz Gönlümde canlanan bir kız bir de saz Bu neşeyle kendi kendimden geçtim Zira bu güzellik idrake sığmaz Bu saz, bu billur ses dertli mi dertli İkisi de birbirinden kasvetli Bu kız nazik edasıyla anbean Sanki bizi delirtmeye niyetli Bir de baktım her şey değişiverdi Kız ve saz usulca göğe yükseldi Herkes benim gibi hayran, perişan Gördüğüm manzara aklımı çeldi Şaşkınlıktan güç kalmadı dizlerde Kız da baktı renk kalmamış yüzlerde Bir anda saz ve söz sustu nihayet Şükür kendimize geldik bizler de

32

1909

МӘЖЛЕС Бер көндө дуҫтар менән мәжлес ҡороп, Ултырҙыҡ рәт-рәт булып, өй тултырып; Шул ваҡыт сазын һуҙҙы, көйгә һалып, Һуҙып-һуҙып, саф тауышлы бер ҡыҙ тороп. Һәр кеше ихтыярһыҙ ҡолаҡ һалды, Бүтән тауыш бөттө, мәжлес тып-тын ҡалды. Әҫәрләндем дә оноттым үҙ-үҙемде, Барса нәмә күҙҙән китте лә юғалды... Ҡолағыма ишетелә матур ауаз, Күҙгә күренә фәҡәт шул ҡыҙ илә бер саз; Башҡа нәмә күҙ алдымдан мәхү1 булды, Күренеп ҡала бер матур нур күҙгә аҙ-маҙ. Матур тауыш менән йырлай, сазын тарта, Минең шунда әҫәрләнеү һаман арта; Әллә беҙҙе һушһыҙ итергә теләпме, Иң нескә хисиәттәрҙе яңырта. Бара торғас, әллә нишләп күҙ алмашты, Ҡарап торам, ҡыҙ илә саз күккә ашты. Минең кеүек, хыялланған башҡалар ҙа: «Осма, осма!» - тиеп, һәр кем аяҡ баҫты… Беҙҙәр малик булалманыҡ көсөбөҙгә, Аптырап ҡыҙ ҡараны төҫөбөҙгә, Туктаны саз - һуҙыуҙан, ҡыҙ - йырынан, Шунан һуң килдек беҙ ҙә исебеҙгә.

________

1909

1 Мәхү булды - юҡҡа сыҡты

33



BAHÇEDE

Bilmem bugün niçin mahzun gönüller Gönül bahçesinde açmıyor güller Karşıma dizilse huri kızları Sanmayın ki beni mesut ederler Bülbül namesiyle doldu yamaçlar Onları avutur dallar ağaçlar Belki bu feryadın asıl sebebi Servi boylu kızlar, o samur saçlar Her şeyden habersiz sorsak bülbüle Onun da sevdası bir gonca güle Beni mecnun eden sevgili yârin Gül kadar değeri yok nafile Sevgi tektir fakat yol başka başka Biri viran biri dönüyor köşke Kem söz söylenene zarar veremez İnsan umman geçer düşerse aşka Ağırdır herkese kendi şeleği Bilemezsin kim kötüdür, kim iyi Farkında olmadan kapıyı çalar Âşık olan suya atar keçeyi 1909

34



БАҠСАЛА

Бөгөн көн әллә ниңә мәхзүн күңелдәр, Минең күңелемдә асмайҙар был гөлдәр. Матур хур ҡыҙҙары алдымда торһа, Мине мәсгүд итер төслө түгелдәр. Ниңә күп һайрашаһыҙ, һандуғастар, Һеҙҙе шатландырамы был ағастар? Һеҙҙе лә юҡһа мәфтүн1 итәләрме Зифа буйлы матурҙар, ҡара сәстәр? Улай түгел, мөхәббәт - башҡа-башҡа, Улар ғашик сәсәк менән ағасҡа; Мине мәфтүн итеп торған матурҙың, Сәсәк тик ҡәҙере юҡтыр һандуғасҡа! Яратмаҡ бер, вә ләкин юлдары күп, Берәүҙең дошманы башҡаға мәхбүб2. Кеше шелтәһе кәр ҡылмаҫ күңелгә, Әгәр булһа ғашиҡ сын ғишыҡҡа мәнсүб3. Кешенең үҙенә - үҙ хәсрәте ҙур, Тимә уны хаҡир, бисара һәм хур; Мөхәббәт мәжбүри булған бер эш ул, Мөхәббәт әһле мәхзүн һәм дә мәғзүр 4.

1909

------------1

Мәфтүн - үҙенә буйһондоралармы 2 Мәхбүб - һөйөклө 3 Мәнсүб - бирелгән 4 Мәғзүр - ғозерле

35



AŞK

Ben senin esirin oldum, yar kalbim aşkına medâr, Bir ölüden farkım mı var; odam oldu bana mezar. Ah ü zarım, sarı benzim davama kâfidir benim, Aşkla yanıp küle döndü yazık ki bu ak-pak tenim! Dâhil etti bu aşk beni esaretin tunç tahtına, Kurban olsam bile değer bir meleğin yoluna. Mesut olsan yeter bana, sevgilim başka istemem, Ki dünyadan ayrılırken sana hüzn ü gam dilemem. Derdime bir derman bulsam, lâkin bu imkânsız hayâl, Felek bizi kavuşturmaz, çünkü vuslat emr-i muhâl. Şüphe yok ki, benim ruhum senden bana bir hediye, Nasıl sabr eylerim sensiz, eğer görsen düşman diye! 1909

36



МӨХӘББӘТ

Мин үҙем һиңә әсир һәм ғишҡыңа ҡәлбем мәдар1, Ошо көн үҙем мәйет сандым2, дәхи бүлмәм мәзар3. Аһ-зарым, йөһһә һарым дәгүәмә кәфи бәнем, Ғишыҡҡа янып, гөл кеүек һулыған түгелме аҡ тәнем? Дахил итте был ғишыҡ мине әсарәт4 тәхетенә, Ҡорбан булһам ни зарар бар һин мәләктең5 бәхетенә. Һин йәш мәсғуд булып артыҡ хаятты эстәмәм6, Донъянан айырыр мине, шикһеҙ, хисапһыҙ хөзне-ғәм7. Дәртемә дәрман виһалын, әммә был бер юҡ хыял, Беҙҙәрҙе йыймаҫ фәләҡ8, сөнки был әмре мөхал9. Шөбһә юҡтыр, был йәнемдең асылы - һинән бер киҫәк, Мин нисек сабыр итәйем? һинһеҙ шулай беҙ бер иһәк10.

1909

____________

1 Мәдар - урын. 2 Сандым - һананым 3 Мәзар - ҡәбер, гүр, зыярат. 4 Әсарәт - әсирлек, тотҡонлоҡ. 5 Мәләк - фәрештә. 6 Хаятты эстәмәм - йәшәргә теләмәйем 7 Хөзне-ғәм - ҡайғы, хәсрәт, көйөнөс. 8 Фәләҡ - яҙмыш, бәхет, күк йөҙө. 9 Мөхәл - булмай торған, мөмкин булмаған. 10 Иһәк - булһаҡ

37



ALDANAN ÂŞIK

Yürek güp güp vurur bilmem neyim var Akıl mağlup, canevinde kıyım var Harap oldum bu sevdaya düşeli Nere kaçsam bulur feleğin eli Gönül verdim güzel sakın unutma Beni bırakıp da elleri tutma! Gururundan beni hiç kâle almaz Sabret gönül, sabreden yolda kalmaz. Cemâl onda fakat ilham bendedir Yüzünü gördükçe figan bendedir Gönlümü süsleyen senin cemâlin Hayalimden gitmez oldu hayâlin Onun nazınadır benim niyazım Niyazımdan başka geçmiyor nazım O yardan dileğim birazcık neşe Kabul etse kalmaz başka endişe Muhabbet düğümü aslâ çözülmez Ben ölürüm fakat bu sevda ölmez Benim aşkım bilinse herkes ağlar Ağaçlar, gökte kuşlar, karlı dağlar Bana yüz vermedi el gibi geçti Dönüp de bakmadı yel gibi geçti.

38



АЛДАНҒАН ҒАШИҠ

Йөрәк дөп-дөп һуғып, күңелем дерелдәй, Ғаҡыл мәғлүб1, күңел уға бирелмәй. Харап булдым - булып сын ғишыҡ мәнсүб2, Яза күрһәтте ғишҡым бихисап күп. Һиңә ысын мәфтүн булдым, һин онотма, Мине ташлап, барып башҡаны тотма! Тәкәббәр «бул», мине һис һанға һуҡмай, Сабыр ит, ғашиҡ булмай, ашыҡмай. Йәмал3 - унда, фәҡәт минән - яратмаҡ, Йөҙөн күргән һайын ҡайғым таратмаҡ. Ҡәнәғәт ҡыламын, күреп йәмален, Күҙемдән үткәрәмен йөмлә4 хәлен. Уның наҙына бар яңгыҙ ниязым5, Нияздан башка һис юҡ уға наҙым. Миңә шатлыҡ - ниязым булһа мәҡбул, Ҡабул булһа - минең мәҡсуд тә шул. Мөхәббәт бағланғанмын - инде өҙөлмәҫ, Үҙем үлһәм үлермен - ғишҡым үлмәҫ. Минем ғишҡымды белһә, һәр кем илар: Ағастар,һандуғастар һәм дә тауҙар. Мине мәхбүб6 итәһе килмәгәнгә, Һалынды ул мине һис белмәгәнгә.

39

Beni sever diye hep aldanmışım Meğer aşk oduna boşa yanmışım Muhabbet ki, meta değil satılmaz Gönüldür bu, zorla güzellik olmaz Ömür geçti oldum bendeye bende Hiç bilmedim o yârin gönlü kimde Yakın durma hiç vefa yok onlarda Durmadan vefadan dem vursalar da Suçlu ben değilim kendisi heyhat Vefasızlığıyla ediyor ispat. 1909

40

«Һөйә ул» тип, мин алданған икәнмен, Ғишыҡ утыңа бушҡа янған икәнмен. Күңелдәге мөхәббәт ул һатылмай, Яратмаһа, «мине ярат», тип булмай. Ғүмер үтте булып бәндәгә бәндә, Тәәссеф7 - шул: уның күңеле бүтәндә. Яҡын барма, вафа юҡтыр уларҙа, Вафалыҡ дәғүәһен күп ҡылһалар ҙа. Ғәйепле - мин түгел, мотлаҡан8, ул зат: Вафаһыҙлыҡты ул бит ҡылды иҫбат...

1909

_________________ 1 2 3 4 5 6 7 8

Мәғлүб - еңелгән Ғишыҡ мәнсүб - ғишыҡҡа дусар Жәмал - матурлыҡ Жөмлә - бөтә Ниязым - ялбарыуым Мәхбүб - һөйөклөһө Тәәссеф - үкенес Мотлаҡан - шикһеҙ

41



HARAP BAHÇE

Bir zamanlar bu bahçede gonca güller açardı Dallarında bülbül öter ruha neşe saçardı İçin için fısıldaşır billur sular ırmaklarda Cennet diye bir yer varsa burasıdır dünyada Bu bahçeye kim girerse unuturdu benliğini Bu bahçenin hiçbir yerde görmemiştir dengini Attığı her adım başı saçılan nur görünürdü, Esen misk kokulu rüzgâr herkese sürur verirdi. Dünyanın bu cennetini bir kez ben de görmüştüm, Saf havasın solumuş, içinde biraz yürümüştüm… Bak, bugün artık değişmiş, sapsarı olmuş yapraklar, Kırılarak yere düşmüş onca meyve veren dallar. Bahçe değişmiş tamamen, ne bülbül, ne çiçekler var, Bülbüllerin mekânını mekân edinmiş kargalar. Neylersin ki dünyadır bu; devranı hep böyle döner, Gül varsa bülbül de olur; gülsüz yerde karga öter.

42

1910



ХАРАП БАҠСА

Был урында бер ваҡытта сәскәләр, гөлдәр ине, Һайрай торған һандуғасҡа талдары мөнбәр1 ине. Шым ғына ағыу менән саф һыуҙары мәшғүл ине, Бар, тиҙәр, «йәннәт» тигән ер - был урын нәҡ шул ине. Үҙ-үҙен белмәй ине был баҡсала йөрөгән кеше, Әйләнеп сыҡмаҫҡа уйлай, бында бер кергән кеше. Ҡайҙа баҡма - ул тарафта нурҙары балҡып тора, Еҫле май яуған кеүек: хуш еҫтәре аңҡып тора. Донъяның был йәннәтен мин бер ваҡыт күргән инем, Саф һауаһын еҫкәгән, ятҡан инем, йөрөгән инем. Баҡ: был көндә башҡаланған, һап-һары япраҡтары, Шаулашып, ергә төшөп ҡалған ҡоро ботаҡтары. Баҡса үҙгәргән тамам, ни һандуғас, ни сәскә бар, Һандуғастар һайраған, мөнбәргә ҡунған ҡарғалар. Нишләйһең һуң? Донъя бит был! Эштәре алмаш була, Гөл барында - һандуғас, гөл бөтһә - ҡарға баш була.

1910

___________ 1

Мөнбәр - трибуна

43



VEFASIZ ÂŞIK

Ne zaman görsen onu başı hep önde durur Cefa içinde ömrü, dilinde ah duyulur Sebep ne belli değil, dünyadan el-etek çekmiş Şekva boşadır deyip, ümidini kaybetmiş Dünya’daki her şeye nefret gözüyle bakar Allah’a iltica etmiş, başka yolda yoktur kâr Veda etmiş bir zamanlar sevdiği vefasıza Şimdi bile içi yanar, ismin alsa ağıza Sevdiceği yok artık, görse rüyada görür Artık sade hayali, hasret odun söndürür Şimdi de sever ama öfke var sevgisinde Başka yol bilmez zaten, aşk için baş eğmekte Nerde o güzelliği, kaybolmuş, rengi solmuş Ceylan gözleri çoktan hasret yaşıyla dolmuş Biliyoruz epeydir, neden ağladığını Hüzünle ömür sürer, unutmuş aşk tadını.

44

1910



ВАФАһЫҘ1 ҒАШЫҠ

Ни ваҡыт күрһәң дә, ул башын түбән эйгән була, Һыҙлана, аһ-ваһ итә, күҙҙән йәшен түккән була. Ни сәбәптәндер бисара донъяға ҡул һелтәгән, Өмөтөн өҙгәндер инде, файҙа юҡ тип шелтәнән. Донъяла һәр нәмәгә нәфрәт күҙе менән баға, Илтижа ҡылған2 кеүек ул инде яңғыҙ Аллаға. Ваҡыты менән ул матур һөйгән йәренән айырылып, «Аһ, вафаһыҙ!..» ти, минут һайын ғишык менән янып. Мәғшуҡы3 сындан юғалған, инде тик төштә күрә, Тик хыял, өмөт менән янған йөрәген һүндерә. Ул һаман һөйә уны, ләкин асыу ҡатыш һөйә, Ошо мөхәббәт алдында барып, һаман да баш эйә. Ҡайҙа ул үткән матурлыҡ, йөзҙәре һулыған уның, Ҡап-ҡара матур күҙенә йәштәре тулған уның. Инде белдек был ғишыҡтың ни өсөн йәш түккәнен, Ҡайғыла көн иткәнен, һис күрмәйсә ләззәт тәмен… 1910

__________________ 1 Вафаһыҙ - вәғәҙәһеҙ. 2 Илтижа ҡылған - һыйынған 3 Мәғшуҡы - һөйгәне (ир кеше)

45



ACI

Gece gündüz dövüşmek, dalaşmak ne kötü hey, Bu karanlık yol içre yaşamak ne acı şey! Aşk olmasa hayatın doyumsuz tadı nerde Sevmeyi bilmez insan, hayvandan farkı nerde? Aşk fidanın yer hemen horoz gibi kötüler Onlara gözyaşı yok, güler oynar giderler.

46

1912



ӘСЕ!..

Көнө-төнө талашыу, тартҡылашыу - бик әсе нәмә; Былай зәнжәл менән үткән хаяттың мәғәнәһе нимә?.. Мөхәббәт булмағас, тормошта ниндәй бер ҡыҙык бар һуң? Былай булғас, кешенең вәхшиҙән айырмаһы нимә? Мөхәббәт орлоғон сүпләй, әтәс төҫлө, уҫал заттар, Уларға һуң кешенең выжданы һәм күҙ йәше нимә? 1912

47

BENZETME (Gençlik Hatıraları) Saçılmış elmas gibi Gezer gökte yıldızlar Süslemekte dünyayı Gonca gibi genç kızlar Farkı yok ikisinin Biri gök, biri yerde Nasıl ayırt ederdik İdrak olmasa serde Eğer yan yana gelse Güzel kız, parlak yıldız Yıldızı bırakırdım Benim olurdu güzel kız Bilir misin bir kızda Parlayan iki göz var Yıldızlarda bu nerde? Ay gibi parlak bir yüz var Onun çehresin görsen! Dudakları titrese Ne söylesem az gelir Ak dişleri görünse Her övgüden de üstün Uzun siyah saçları Zeytin gözler üstüne Gerilmiş yay kaşları Tecellisi Kudret’in Onlar yakut, onlar nur Fani dünya yüzüne Onlarla gelir huzur.

48

1914

ОҠШАТЫУ (Йәшлек хәтирәһе) Һибелгән бриллиант төҫлө, Биҙәкләй күкте йондоҙҙар. Биҙәкләйҙәр ер өҫтөн Сәскәләр төҫлө матур ҡыҙҙар. Айырма юк быларҙа, тик Улар күктә - былар ерҙә. Нисек айырып белер инек, Әгәр ҙә торһалар ерҙә. Әгәр ҙә ҡуйһалар йәнәшә Матур ҡыҙ менән йондоҙҙо, Алып ташлар ҙа йондоҙҙо, Алыр инем матур ҡыҙҙы. Беләһеңме, матур ҡыҙҙа Янып торған ике күҙ бар. Ҡайҙа йондоҙ ғына! Бәлки, Тулы ай төҫлө аҡ йөҙ бар. Уның ауыҙы тиһеңме!.. Ул ирендәр бергә һелкенһә... Ни әйтәйем инде, ул аҡ Тештәрен бер күрһәтеп көлһә... Мәдехтән өҫтөн инде ул, Һуҙылған ҡап-ҡара сәстәр, Ҡара ҙур күҙҙең өҫтөндә Һыҙылған ҡап-ҡара ҡаштар. Кәләмулла тигәнсе әйтһәк, Улар - яҡут, улар - нурҙар. Мәүкүт1 ергә төшкәндәр, Улар асылда ысын хурҙар2. 1914

_________________

1 Мәүкүт - билдәле бер вакытта. 2 Хурҙар - ожмах кыҙҙары.

49



…’ye

“Bitti!” derler, mum gibi parlayarak yanmaktan, Nasıl yansın, gönülden ona yağ damlamadan. Öter bülbüller bahçede, açan güllerle hemdem, Sevinci sona erer, ağaçlar ayrılınca yapraktan. Bülbülü yakalayıp kafese kapatırsan, Ne şakır ne de yaşar, sen onca arzulasan. “Tükendi!” diyenlere acı bir örnek olur, Anlamaz kimse sırrı sen varıp anlatmasan. 1914



YANAN YÜREK

Dinmez bu derd u bu aşk, ağırlaşır giderek, Ben yolumu şaşırmışım, aşk bağına girerek. Karşıma çıkan bu aşkın önünde diz çökerim, Kaçıp kurtulmak istedikçe, kucağına düşerim. Aklıma gelse kaçsam da, kendimden korkarak, Yüreğim bir hoş oluyor, o gönlüme tapınak. Bu yaman sevdadan bana mümkün mü azat olmak? Savruldukça aşk kıvılcımı kadermiş bana yanmak!..

50

1914



...ГӘ

«Бөттө ул!..» - тиҙәр, матур шәм төҫлө балҡып янмағас, Һуң нисек янһын күңел, ситтән уға май таммағас. Һайрай былбыл баҡсала, гөлдәр сәскә атҡан ваҡыт, Йәм таба алмай, һайрамай ул, япрағын ҡойһа ағас. Һандуғасты һин төшөр ҙә ҡап-ҡараңғы баҙға яп, Күпме һайрар шул күңелһеҙ ерҙә моңло һандуғас... «Бөттө ул!..» - тигән кешегә һандуғас тик бер миҫал, Аңлай алмайҙар уның серен, шулай аңлатмағас... 1914



ЯНҒАН ЙӨРӘК

Бөтмәй дәрт, һүнмәй мөхәббәт, көн һайын арта ғына, Мин кереп аҙаштым, ахыры, сын мөхәббәт бағына1. Ҡаршылашһам, был мөхәббәт ҡаршыһында теҙ сүгәм, «Инде мин ҡастым» тиһәм, барып керәм ҡосағына. Һиҫкәнәм, тәкрар ҡасамын, үҙ-үҙемдән ҡурҡамын, Аптырайым, ләкин күңелем шуға табына. Был мөхәббәттән ҡасып ҡотолоу миңә мөмкинме һуң? Бер ҡыҙыҡастың мөхәббәт уттары дүрт яғыма!.. 1914

51

İLAVE -I

Gönlümün derinliklerinde kıpırdıyor bir dilek Başka dileklerden kat be kat üstün bir istek



Gerçek sevginin dünyanın baş tacı olmasını dilerim, Secde etsin kutsal aşka yanan yürekler, derim. -II-



Kutsal aşk kıvılcımı görünür ne yana baksan, Kapkaranlık gecede odur gökte parlayan.



Nere gitsen, nerde gezsen aşktır yol arkadaşın, Yoluna çıkar bir gün tatmak istemeyen adamın.



O aşk ki, türlü renklerde, yanar, tüter, parıldar, Tecelli ettiği zaman, titrer dağlar, ovalar.



Aşkın olmadığı yer yok, bulunmaz öylesi mekân, Olması da mümkün değil, odur dünyaya taze kan.



Gerçek aşk denk geldiğinde insanların birine, Bilâtereddüt diz çöker, vecd içinde önüne.



52

1914



ҒИЛӘҮӘ2



I

Ғәм эсендә балҡый шатлыҡтан мөҡәддәс бер теләк, Был теләк изге теләктәрҙән дә бик күп изгерәк. Сын мөхәббәттең йыһан тәхетендә булыуын теләйем, Сәждә итһен3 шул «мөхәббәткә» генә «янған йөрәк».

II

Ҡайҙа баҡма, унда ялтлай «мөхәббәт» сатҡыһы, Ҡап-ҡараңғы төндә лә балҡыйҙыр уның шул яҡтыһы. Ҡайҙа барма, ҡайҙа йөрөмә, ул мөхәббәт бар, Тик уны кешеләр һаман да күрмәмешкә һалыналар. Ул мөхәббәт төрлө ерҙә, төрлө төҫтә ялтырай, Ул, тәжәлли иттиһә4, тауҙар вә таштар ҡалтырай. Юҡ ере юҡ ул мөхәббәтең, уны белмәй кеше, Булмауы мөмкин түгел, ул был ғаләмдең тәңреһе. Сын мөхәббәт осраһа донъяла бер-бер бәндәгә, Һис тәрәддүдһеҙ5 уның алдында йығылыр сәждәгә. 1914

_________________

1 Бағына - баҡсаһында 2 Ғиләүә - өҫтәмә 3 Сәждә итһән - табынһаң 4 Тәжәлли иттиһә - нурланып күренһә 5 Тәрәддүдһеҙ - икеләнмәйенсә

53

HAYALİ GÖZÜMÜN ÖNÜNDE Gönlüme estiğinde gerçek sevdanın yeli, Oluyorum o anda Mecnundan daha deli. Saf aşkın arkasından yüreğim kanat çırpar Konmaya dal olmazsa, mahzunca yere konar Gönlümdeki aşk ateşi göğe doğru yükseldi, Bana ne derman oldu, ne de teselli verdi. Ceyhun oldu gözyaşım gece gündüz akmaktan Bir tek gül bile bitmedi, damladığı topraktan. Dönüp yüzüme bakan, halimi soran olmadı Gönlüm tutuştuğunda bir tas su veren olmadı Göğüm masmavi olsun derdim yazdır-kıştır, Ne yazık ki, baharda bile boz bulutla kaplanır. Bir yolcuyum ormanda geceleyin kaybolmuş, Yaşaya gelmekteyim ümit güllerim solmuş İçten gülmek uzakta, dıştandır gülüşlerim Bahtıma hüzün düştü, hüzne esir düşlerim Dünyanın derdi başa yılan gibi dolanır, Derman yok, halim harap, bana boş hayal kalır. 1915

54



ХАЛӘТЕ ТӘЬҪИРҘӘ

Һәр ваҡыт иҫһә күңелдән сын мөхәббәттең еле, Мин буламын шул ваҡыт был бапта Мәжнүндән тиле. Хәйләһеҙ, сын, саф мөхәббәтте күңел эҙләп оса, Әйләнеп, мәьюс булып ҡайта, ҡуныр ер тапмайса. Сыҡты күңелемдән мөхәббәт уттары был донъяға, Тик таралды төрлө яҡҡа, төшмәне бер нөктәгә. Күп иланым, йәштәрем мөнбит1 урынға төшмәне, Бер күреп күңелем асырлыҡ еҫле гөлдәр үҫмәне. Бер генә рәт йылмайып, күңелем асыусы булманы, Ниндәй янған саҡтарымда тамсы ла һыу булманы. Күк ҡабағы асылыуын көттөм һаман да зар булып, Күк ҡабағы урынына ҡапланы күкте ҙур болот. Ҡап-ҡара төндә ҡара урманда ҡалған юлсылай, Мин тороп ҡалдым япа-яңғыҙ, был йәнем йонсоно. Ысын көлөү менән көлөп булмай, көләм тыштан ғына, Был көлөүҙән шат түгелмен, тик мөғәззап2 йән генә. Солғап алған донъяның ваҡ тормошо башҡа ҡунып, Көс бөтә, хәлдән тамам, булмай һаман да ысҡынып.

1915

________________ 1 Мөнбит - уңдырышлы 2 Мөғәззап - ғазапланған

55



İLK AŞK

Hatırlar mısın, bir gün dolunaylı gecede Oturmuştuk ikimiz köydeki o bahçede Seviyorum demeyi isteyip diyemedim Karşında utanarak sessizce başım eğdim Utanarak alnına, saçına dokunmuştum Usulcacık başımı omuzuna koymuştum Al al oldu, kızardı, nurlandı o an yüzün Gökteki yıldız gibi yandı, parladı gözün Sezip kalbimdekini, sessizce gülümsedin Utanıp ancak bir kez ‘ne güzel gece!’ dedin Ağaçlar, güller gördü, dinledi onlar bizi Paylaştılar şahitlik ederek sevgimizi Unutmam, unutamam, o geceki duyguyu Dizinde sabaha dek çektiğim bal uykuyu İşte o güzel anlar, şimdi de hatırımda Sessizce sanki yine beklersin başucumda

56

1915



БЕРЕНСЕ МӨХӘББӘТ

Иҫеңдәме?.. Ултырҙыҡ айлы кистә баҡсала бергә Теләнем шунда мин «һине һөйәм, йәнем…» тип әйтергә. Теләйем, тик әйтә алмайым, нимәнәндер шунда мин ҡурҡтым, Көсөм йыйҙым да алдыңда башым эйҙем, ҡулың тоттом. Һүз әйтмәйсә генә, аҡ маңлай сәсеңдән бер һыйпап алдым, «Фәрештә һин» тинем, хәлһеҙләнеп, алдыңа баш һалдым. Ҡыҙарҙың шунда һин никтер, битең алланды, нурланды; Күҙең, ҡашың, йөҙөң ирендәрең тағы ла матурланды. Һиҙеп рухымды, шунда йылмайып, һин бер көлөп ҡуйҙың; «Рәхәт был төн!..» тиеп уфлап, һөйөүеңде белдереп ҡуйҙың. Беләһең? Ҡотланы ай: беҙҙең өҫкә нурҙарын сәсте; Сутылдап һайраны былбыл, ғүйә ул беҙгә өндәште. Ағастар, сәскәләр көлдө, улар ҙа күрҙеләр беҙҙе; Улар, шаһит булып, ишеттеләр «һөйәм» тигән һүҙҙе. Онотмайым, онота алмайым шул матур төндәге шатлыҡты, Вөжүдем1 һәм йәнем был донъянан тамам азатлыҡты… Бына шул серле саҡтар әле лә балҡыйҙар күҙ алдымда, Башын эйгән кеүек торған кеүекмен мин әле лә алдыңда. 1915

________

1 Вөжүдем -кәүҙәм

57



AŞKTAN KAÇMA

Yeni açılan güller gibi kadınlar- kızlar Sanki gökyüzünden yere inen yıldızlar Onlar avcı, avlarlar seni kaşları ile Korkuturlar arada bir akan gözyaşları ile Onlar birer gül, velâkin kat kat zehir Kalbini kanatmasın, dalları dikenlidir. Süs olur onlar arza, bezeyip süslemeye Onları sevsek bile gelmezler yüz vermeye! Züleyha bile olsa, Yusufluğunu kaybetme Onlar çiçekse şayet, bülbüllükten vazgeçme Bivefa bahçesinden uzak dur, uzak yaşa Ağlama, eğer bir gün ayrılık gelse başa.

58

1916



ҺӨЙӨҮҘӘН ҠАСЫУ

Матур сәскәле гөлдәр төҫлөлер матур ҡатын-ҡыҙҙар, Йыраҡ ерҙән ҡарағанда, улар нәҡ төнгө йондозҙар. Улар йондоҙ, вәли һине атырҙар таштары менән, Былай да булмаһа, ҡурҡыталар күҙ йәштәре менән... Улар гөлдәр, вә ләкин бик сәнскеле, зәһәрлеләр, Ҡәлбте1 сәнсәләр, зәһәре менән рухын зәһәрләйҙәр. Ярай улар был донъяны биҙәкләргә, матурларға; Уларҙы һөй, уларҙы ихтирам ит, тик яҡын барма!.. Зөләйха булһалар ҙа, һин һаман Йософлығың юйма, Улар сәскә көйө торһон, үҙең былбыллығың ҡуйма... Ләтафәт бағыны2 ситтән күреп ғашик булып һайра, Шулай һайрау - ҡауышҡандан һуң илауҙан булыр әғлә3.

1916

___________

1 Ҡәлб- йөрәк 2 Ләтафәт бағыны - гүзәллек баҡсаһын 3 Әғлә - яҡшыраҡ

59

YANMA Bildim ki, güneş gündüz, ışık saçar, parıldar, Gece olunca uyur, yarına güç toparlar. Görürüm ki, Yaradan’ın ay ile yıldızları, Gece boyu yansalar da, fer kalmaz sabahları. Dünya’nın kanunudur âşık ve maşukların, Söner de külü kalır gönlündeki korların. Görürüm ki, hiçbir ateş hep yanmaz, bir gün söner, Zaman onu pörsütür, bu devran böyle döner. Âlemdeki hiç bir şey uzaktır hep yanmaktan, Her ışık mahrum yaşar daim parlak olmaktan. Sadece gece gündüz yanan parlayan benim, Bildim ki; ebediyen bu ahval içindeyim. Göğsümdeki aşk odu sönmez ölene kadar, Saf aşk ile sevginin kuluyum arkadaşlar!

60

1916



ЯНЫУ

Мин күрәм янған ҡояшты, көн буйынса яҡтыра, Кискә ингәс, янмай башлай, хәл йыя, туҡтап тора… Мин күрәмен бер хоҙайҙың ай менән йондоҙҙарын Төн буйына яналар ҙа, янмайҙар көндөҙҙәрен. Күренә күҙгә донъяның ғашиктары, мәғшуҡтары, Һүнмәй ҡалмай, бер һүнә күкрәктә янған уттары... Мин күрәмен: ниндәй ут та мәңге янмай, бер һүнә, Янмайынса утһыҙ ҡалыу ваҡиғ була һәр беренә. Нимәгә баҡһаң да, ул бер көн яныуҙан туҡтала, Даими балҡып яныуҙан һәммәһе мәхрүм ҡала. Көн вә төн һүнмәй янып, балҡып торам тик мин генә, Был яныу… был талпыныу һүнмәҫ ахры мәңгегә. Сөнки һүнмәй һәр ваҡыт - балҡып тора күкрәктә ут, Саф мөхәббәт, сын һөйөүҙән туҡтай алмайым бер минут… 1916

61



BİR HATIRLATMA

Dolunaylı gecede, gizle n’olur yüzünü Cemalini gören ay, kin güder ve kıskanır. Hasetten öfkelenir, tahammül gösteremez, Bohçasın toplar gider, gökyüzü aysız kalır.



1917

BEN SARHOŞ

“Geçen gün önümüzde belirdi sarhoş Mecit, Dünyadan geçtiğini gördük gözlerimizle.” Derler benim hakkımda. Bu sözlerde yalan yok, Ama eklemeliyim daha birkaç kelime; “Mecit, sevdadan sarhoş” deseler tam uyardı; İşte o zaman beni tarif eder bu cümle. Benim ayık olduğum, gün, ay ve yıl var mıdır? Gönlüm sarhoş gezerim, aşk şarabı elimde. Şarapsız da sarhoşum, onu hayalde içip Tomurcuklar yağmura nasıl olur dilbeste. Biz şairler de öyle güzellere muhtacız Başı döndürür aydan da güzel kızlar, görünce. 1918

62

БЕР ИҪТӘЛЕК Айлы кистәрҙә әгәр сыҡһаң - йөҙөңдө ныҡ йәшер, Юғиһә был матур йөҙөңдө ай күрер ҙә көнләшер. Ул сыҙай алмаҫ: һине күргәс, асыуынан сайҡалыр, Ул китәр был ер янынан, ер йөҙө айһыҙ ҡалыр.



1917

МИН - «ИҪЕРЕК»

«Кисә беҙ осранык юлда Мәжиткә, ул ине иҫерек, Тамам доньяһы онотолған, үҙ күҙебеҙ менән күрҙек» Тип әйтерҙәр минең хаҡта. Был һүҙҙә бер ҙә юҡ ялған, Фәҡәт бында тағы бер һүҙ генә арттыраһы ҡалған. Кәрәк ине: «Мәжит ул даими иҫерек», - тип әйтергә, Сығыр ине мине тәғриф1 итә торған тулы йөмлә. Минең айнык көнөм бармы һуң? Ул көн дә түгел, йыл да? Күңел иҫерә мөхәббәттән, шарап ул тик минең ҡулда. Хәмерһеҙ ҙә мин иҫерекмен, эсәм мин шунан айнырға Нәфис гөлдәр була мохтаж эҫе көндәрҙә ямғырға. Иҫертә беҙ, шағирҙарҙы, нәфис, наҙлы, ҡыҙыл гөлдәр, Иҫертә тулған айҙан да матур булған матур йөҙҙәр...

___________

1918

1 Тәғриф - билдәләү

63



BİR AŞIĞIN SÖZLERİ

-IBir anı boş geçirmem onunla birlikteyken Her işi, her hayali geçiririm elekten Mahzunsa hüzünlüyüm, mutluysa yüreğim şat Karşısına çıkınca kaldım hasretten azat İnci dişleri ile bir gülünce, nur saçar Gülücüğü toy olur, gönülde neşe artar Tükenmeyen membası odur gerçek sevdanın Cennetten bir hurisi odur fani dünyanın -IIGünüm geceden kara, o yanımda olmazsa Sevdam aleve dönmez, nazarıyla yakmazsa Onu görmediğimde yorgan döşek yatarım Yüreğim acısa da, arkasından koşarım Gökyüzüne doluşur, o yoksa boz bulutlar Karanlık kaçar gider, nur edayla tan atar Hasret dolu yüreğim bazen kilitli kalır Ok kirpiğin kaldırsa kilitler de açılır Nur bakışın gezdirse kanayan yüreğime Kanatlanırdı ruhum, açılıp gökyüzüne.

64



БЕР ҒАШИҠТЫҢ ҺҮҘҘӘРЕ



I

Мин, уның алдында саҡта, бер минут итмәй әрәм, Һәр эшен, һәр бер ерен бер-бер күҙемдән үткәрәм. Моңло булһа, мин дә моңло, шат икән ул - мин дә шат, Мин уның алдында саҡта йөмлә хәсрәттән азат. Тештәрен бер күрһәтеп көлһә, тирә-яҡ яҡтыра, Ул көлә, көлгән һайын бер матурлыҡ арттыра. Сын матурлыҡ мәнбәғе1 ул, сын мөхәббәт шишмәһе, Ергә яңылышлыҡ менән төшкән бер ожмах сәскәһе.

II

Көндөҙөм төндән ҡараңғы, ул янымда булмаһа, Күкрәгемдә ут та янмай, ул көлөп яндырмаһа. Ул мәләкте күрмәй ҡалған көндәрҙә ауырыу булам, Мин уға йүгерәм, күрәм тип, ҡанлы бәғерем һыҙлаһа. Әйләнәмде ҡаплап алған ҡап-ҡараңғы бер болот, Өҫтөмә яҡты төшөрмәй, ул ҡояш яҡтырмаһа. Ҡай ваҡыт хәсрәт йоҙағы менән күңелем бикләнә, Шул йоҙаҡты гөл кеүек керпек менән тик ул аса. Моңло күңелем өҫтөнә ул күҙ нурын яуҙырҙы иһә, Шатланам мин: шатлығымдан йән янып күккә аша.

65

Gül çehresin bir öpsem, bedenimi haz kaplar Dudağındaki Kevser yanan gönlüme damlar -IIIKâh hasretle kâh sevinçle şiirler yazıyorum İlhamı sevgilimin aşkından alıyorum Bana o yol gösterir, ince mercan bulurum Dizeler arasında, olmazsa kavrulurum Yerdeki melektir o, gönle heyecan verir Pörsüyen aşk çiçeği sevdasıyla yeşerir Satır satır şiirimi gün be gün diziyorum Sevgilimin gerdanın şiirimle beziyorum.

66

1919

Гөл битенән бер генә үпһәм ҡыҙыу иренем менән, Бар вөжүдемде2 илаһи бер мөҡәддәс3 нур баҫа. Ауыҙы кәүҫәр4, төкөрөгө абелхаяттан5 тәмлерәк, Тик шуның менән генә үлмәй янған йөрәк.

III

Был шиғырҙарҙы яҙам мин моңланып һәм шатланып, Шул һөйөклөмдөң ике ҙур күҙҙәрен нур алып. Ынйылар эҙләп сумырға ул ғына тик юл аса, Был шиғырҙың бер юлы булмаҫ ине, ул булмаһа. Ул ҡанатланған фәрештә, ул миңә илһам бирә, Мин һулып бөткән булыр инем, фәҡәт ул йән бирә. Ынйы төҫлө был шиғырҙарҙы яҙып, рәттән теҙәм, Ул һөйөклөмдөң матур муйынын шуның менән биҙәйем. 1919

___________

1 Мәнбәғ - сығанаҡ 2 Вөжүдемде - бөтә барлығымды 3 Мөҡәддәс - изге, бөйөк 4 Кәүҫәр - ожмахта шәрбәт шишмәһе 5 Абелхаят - тереклек һыуы

67



SEN HEPSİNDEN GÜZELSİN

Göğe baktım; güneş, ay, gece yıldızlar güzel Yere baktım; salınıp, dolaşan kızlar güzel. Adımladım dağlarda, açan çiçekler güzel Bıkmadan çiçek çiçek gezen böcekler güzel. Sevgilim belirince hayalimde hayalin Ay, güneş, yıldız ve kız, sen hepsinden güzelsin. 1919



O

Cemali ay gibidir, kara göz, elma yanak, İnci diş, gönlü geniş, teni ise sütten ak. Gülden rengini almış, dudaklar kıpkırmızı, Tekrar can bulur belki, değse ölüye ağzı. Ne tam sarı, ne siyah, saçları kahverengi, Tılsımlı bakışların, yoktur dünyada dengi. Toplanmış bu simada güzelliğin cümlesi, Tektir o, benzeri yok, sesi bülbülün sesi.

68

1919



ҺӘММӘҺЕНӘН ҺИН МАТУР

Күккә баҡтым: ай, ҡояш һәм төнгө йондоҙҙар матур, Ергә баҡтым: бында йөрөгән хур кеүек ҡыҙҙар матур. Ул болондарҙа сәскәләр бер-береһенән матур, Был һаналған нәмәләрҙең һәммәһенән һин матур. Һин зоһур итһәң1 әгәр ҙә ваҡытта ҡаршыма, Ай, ҡояш, йондоҙ вә ҡыҙҙар онотолалар барыһы ла! 1919



УЛ

Ай кеүек йөҙ, ҡап-ҡара күҙ, аҡ-ҡыҙыл йомшаҡ яңаҡ, Ынйылай теш, ул матур түш, ул муйындар һөттәй аҡ. Гөл кеүек, бигерәк килешле, ҡып-ҡыҙыл йомшаҡ ирен, Йән керер йәнһеҙ кешегә, бер тейгеҙһә төкөрөгөн. Ҡап-ҡара һәм һап-һары түгел сәсе, тик уртаса, Мәғнәуи бер йәнле төҫлө, күрҙиһәң күңелең аса. Бар матурлыҡтар йыйылған ошо биттә, шөбһәһеҙ, «Берәү бар, һис оҡшашы юҡтыр...» тип әйтһәң, бөттө һүҙ.

1919

________

1 Зоһур итһәң - килеп сыҡһаң

69



ANSIZIN

Beklenmedik bir anda karşıma çıktığında Elim kolum tutulur, heyecandan titrerim. Şaşarım da sevincim ürpertiye karışır Söyleyecek söz kalmaz, çocukça kekelerim: Dün nerdeydin, dışarı sıcak ya da ayaz mı? Yüzüğün pek güzelmiş, yoksa altın mı, derim! Birbirinden koparak cümle çıkar ağzımdan Çünkü kayboldu benlik, ona bakar gözlerim! Haz alarak yüzüne tekrar tekrar bakarken Dalgınlıktan ha bire karışıyor sözlerim. Sevdiğimi usulca söylemem gerek ona Bunu anlar gülümser, ben de mecbur gülerim. O tebessüm ettikçe, hoş kokular yayılır Alır onu misk diye yüreğime sürerim. Bu utangaç duruşum, aklımı baştan alır Sanki suçluymuş gibi ben boynumu bükerim. Uzaklaşınca ancak, alırım rahat nefes Arkasından bakınır, peşi sıra giderim. Yaşadığım onca şey, sevindirir gönlümü Gözden kayıp olunca, kendi kendimi yerim. Nurlu bir meşaleyi gönlümde yakar gider Sonraki güne kadar bu hasret bana yeter.

70

1919



КӨТМӘГӘНДӘ

Көтмәгән саҡта килеп кергәс йәнем, Аптырап киттем, ниһайәт, ҡаушаным. Шатлығымдан, әллә нишләп ҡалтырайым, Һүҙ табалмайым, гел генә юҡ-барҙы һорайым: «Ҡайҙа барҙың? Тышта бик һалҡынмы?» - тим, «Балдағың бигерәк матур! Алтынмы?!» - тим. «Һин йөрөргә аш ашап сыҡтыңмы?» - тим, «Бер көн алған алтын алҡаң шулмы?» - тим. Мәғәнәһеҙ һәм елемһеҙ һүҙҙәрем, Сөнки унда уй-фекер һәм күҙҙәрем. Һоҡланып ҡат-ҡат ҡарайым ап-аҡ битен, Ҡаушауымдан онотамын һүҙ тәртибен. Һөйғәнемде аңлатам тик һүҙ менән, Ул, шуны аңлап, матур, ҡыҙарып көлә. Ул шулай көлһә, хуш еҫтәр бөркөлә, Күҙҙәренән серле нурҙар һирпелә. Шул ике нәмә менән иҫерек булам, Ҙур ғәйепле бәндә төҫлө тотлоғам. Ул сығып киткәс, алам иркен һулау, Эстән уйлайым: «Их, матур һуң! Их һылыу!..» Күргәнемде уйлайым да шатланам, Киткәнен уйлап, ҡыҙыу утта янам. Күңелемә ул нурлы шәм ҡабыҙып китә, Төн буйы балҡып янырға шул етә.

1919

71



ACAYİP BİR İŞ

Acayip bir iş! Geçenlerde eve dönüyordum Karşımda ışık saçan, parıldayan nur gördüm Onu güneşti, desem, güneş çoktan kayboldu Ay olmalı diyordum, ay da göğe kuruldu O nurun ne olduğunu en sonunda anladım; Sevgilim dışarıdaydı, bakışından tanıdım.



1919

AYSIZ BİR GECEDE

Hiç kimse yok, sessizlik; dışarı kara gece Bu karanlık içinde, ikimiziz sadece Laflıyorum bembeyaz ellerini tutarak Bildiğim aşk kelamın söylüyorum sessizce. Güzün bu gecesini ay ve yıldızlar kaplar Lakin bir şey bulunmaz, cemalini örtecek Yanaktan bir öperim, kalpte aşk odu yanar O ateşin alevi birazdan büyüyecek. Bura cennet, o huri; esrarengiz bir zaman Yâr yanımda oldukça, biter kalpte toz duman.

72

1919



ҒӘЖӘП ЭШ

Бик ғәжәп эш!.. Мин кисә кискә табан ҡайтып киләм, Шунда алдымда янып, балҡып тороусы нур күрәм. Ошо нур - ҡояш нуры тиһәм, ҡояш батҡан ваҡыт, Ай тип әйтһәм, был түгелдер тулған ай ҡалҡҡан ваҡыт. Һуңға белдем ошо нурҙың ник вә ҡайҙан килгәнен: Тап ошо саҡта урамға сыҡҡан икән һөйгәнем! 1919



АЙҺЫҘ ТӨНДӘ

Бер кеше юҡ, тышта тып-тын, тик ҡараңғы төн генә, Шул ҡараңғылык эсендә «ул» да һәм «мин» генә, Һөйләшәм мин аҡ ҡулын ҡулға тотоп, әкрен генә, Әйтәмен ысын мөхәббәт һүҙҙәрен йәшерен генә. Ай һәм йондоҙҙарҙы ҡаплап, пәрҙә япҡан көҙгә төн, Ләкин һис бер ҡаплай алмай һөйгәнемдең аҡ битен. Шунда мин, ауыҙын үбеп, был ҡәлбемә1 шәм яндырам, Ошо шәмдең яҡтыһы менән үҙем дә яҡтырам. Йәмле төн был, серле төн был, бында «йәннәт», бында «хур», Ул минең алдымда торһа, төндәрем айһыҙ матур!.. 1919

_________

1 Ҡәлбемә - күңелгә, йөрәккә

73

KARARIM Işıktan gizlenen yarasa gibi Sevgiden kaçarak yaşaya geldim. Kendime söz verdim, sevmek yok diye Böylece kendimi teselli ettim. Bir sevda girince gönül evine Onu pencereden ben idim kovan, Bu idi ikrarım, verdiğim karar; Bu yolda yıllarca geçirdim zaman. Bülbül gibi yanan narin yüreğim Uçup nazlı nazlı güle konmadı. Ömrü şakıyarak geçse de heyhat Ümidi dirilten biri olmadı. Geçirdim günleri bu minval üzre Yalnızlık türküsün söyledim durdum. Bilinmeden söndü gönlümün harı Tuttum küllerini kendim savurdum. Bir gün beklemezken, bir güzel geldi Cemali ay gibi, temaşa ettim. Simasında güller açılır, tür tür Gözlerim kamaştı, şaşırdım gittim.

74



ЯҢЫ ТАНЫШЫМ

Мин, ҡояштан ҡасҡан ярғанаттай, Ҡастым бер ваҡыт һөйөүҙән, Ғәһет иттем һис кемде Һөймәҫкә, Һаҡландым мин янып-көйөүҙән. Ғишыҡ инһә күңелем ишегенән, Тәҙрәһенән ҡыуып сығарҙым, Ошо ҡылған ғәһетем, тотҡан юлым Менән нисә йылдар мин барҙым. Былбыл кеүек моңло, янған йөрәк Наҙлы сәскәләргә ҡунманы, Әллә кемде көттө, Һайрай-Һайрай, Ләкин көткән өмөт булманы. Шулай йөрөнөм, нисә йылдар буйы Яңғыҙ булдым, яңғыҙ йырланым, Әкрен-әкрен Һүнгән кеүек булды Балҡып янған күңел нурҙарым... Бер ваҡытта күреп бер матурҙы Ҡылдым аҡ йөҙҙәрен тамаша, Бите аҡ-ҡыҙыллы сәскә кеүек, Күргән ваҡыт күҙҙәр ҡамаша.

75

Onu ilk görünce, gönül bülbülüm Sevince gark oldu, dili açıldı. Salınan o kadar gül arasında Aklı o tomurcuk gülünde kaldı. Benim çok zamandır pörsüyen şevkim Yeniden od aldı, tene can girdi. Evvel yâd ellerde kalan bülbülüm Varıp o güzele, kalbini verdi. Ruhum kanatlandı, gönlüm mutmain Sevdam arş-ı âlâ yoluna girdi. Bir zaman verdiğim, ‘sevemem’ sözü O güzelden sonra tekrar yeşerdi.

76

1919

Уны күреү менән моңло былбыл Шатлығынан һыҙып һайраны. Балҡып торған гөлдәр араһынан Ошо матур гөлдө Һайланы. Шунда минең һүнер-һүнмәҫ нурым Балҡып китте, кире ҡабынды, Моңло былбыл, төшөп үҙ тәхетенән, Шул матурға барып табынды. Рухландым шунда, күңелем нуры Ғәрше әғләләргә1 һуҙылды, шул минуттан башлап «һис кешене Һөймәйем» тигән ғәһетем боҙолдо. 1919

____________ 1 Ғәрше әғлә - күктең иң юғары ҡатлауы

77



ONU GÖRDÜĞÜMDE

Görmezsem zâr olurum, hasretiyle gezerim O güzelin yoluma çıkması arzum olur. ‘Karşılaşınca sırrım ona söylerim.’ derim. Ama onu görünce kalbim, ruhum tutuşur Ruhum tutuşur da ben, hemen muma dönerim. Dağı aşar sevincim, yan yana yürüyünce Vücudum sıtma gibi titrer, titrer sarsılır. Hayret içre kalırım, mah cemalin görünce. ‘Sevdim seni.’ diyemem, sözüm ağzımda kalır. Sözüm ağzımda kalır, onu az düşününce. Onun olmadığında ağzım dilim laf yapar O yanıma gelince, dilim damağım kurur. Gece gündüz sevdası, ruh-u canımı yakar Karşısına geçince, kelimeler kavrulur Kelimeler kavrulur, ağzımdan ateş akar. Dilsiz eder insanı, onun taşıdığı nur Cemalini seyretmek, gözüne bakmak saadet. Başka zaman ve yerde sabırdan olurum dûr Onu görmek gönlümü Eyüp sabrına davet Eyüp sabrı göstermek, gönlüme verir huzûr. Kül etmek için beni, yaratılmıştır bildim Pişirir ateşiyle ruhumu toprak gibi. Onu görmezden evvel mest-i mahmur gezerdim Gördüğüm günden beri, yaşarım tutsak gibi Yaşarım tutsak gibi, ömrüm yoluna verdim. Ulu Rab, ey Yaratan, birazını al aşkın Alıp da o ateşi yârimin gönlüne sal. Bu aşkın harı ile o da tutuşsun yansın. Ulu Rab, sen Kadirsin, yok sana emr-i muhal Yok sana emr-i muhal, sen ki, Rabb-i Rahmansın.

78

1919



УНЫ КҮРҺӘМ...

Күрмәгәндә, бер күрергә зар булам, һағынып йөрөйөм, Ул ҡояштың алдыма килеүен минут һайын теләйем, «Осраһам бер, алдында йығылып, һөйләрмен серҙәрем», Тип көтәм,тик мин уны күргән ваҡыт шәмдәй ирейем. Аһ, күргән ваҡыт шәмдәй ирейем. Мин уны күргән минутта шатлығым сиктән аша, Бар тәнем ҡалтырай, шундуҡ мине бер көс баҫа, Шаҡ ҡатып, хайран ҡалам, аҡ йөҙкәйен күргән ваҡыт, «Мин һөйәм, йәнем, Һине», тип бер һүҙ әйтмәйем, исмаһам. Аһ, бер һүҙ әйтмәм исмаһам. Ҡайҙа ул юҡ, унда мин һүҙсән һәм бик үткер булам, Ул һөйөклөм булды иһә, телһеҙ кешеләй тотлоғам. Төн-көн янам мин уның ғишығы менән шәмдәл кеүек, Ләкин алдында ғишыҡтан бер һүҙ әйтмәй тик торам. Аһ, бер һүҙ әйтмәй тик торам. Ахырыһы, тотлоҡторалыр унда булған көслө нур, Аҡ йөҙөн, серле күҙен һүҙһеҙ ҡарап ултырыу хозур. Башҡа ерҙәрҙә түҙемһеҙ, бик сабырһыҙ мин үҙем, Ләкин ул булғанда, мин Әюп пәйғәмбәрҙән сабыр! Аһ, ул булғанда, мин Әюп пәйғәмбәрҙән сабыр. Көйөндөрөргә ул мине тыуған ҡояштыр донъяға, Ул минең күңелемде үртәй, мәғәнәүи бер ут яға. Мин уны күрмәҫ борон ысын ирекле зат инем, Әммә был көн ул ирекле, мин ирекһеҙ ҡол уға. Аһ, ул ирекле, мин ирекһеҙ ҡол уға. Эй, хоҙайым, был ғишыктың бер аҙын һин минән ал, Ал да шул утты һөйөклөмдөң эсен ас, шунда һал! Ул да янһын, ул да көйһөн был ғишыҡ нары1 менән, Эй, хоҙайым, Һин ҡадирһың2, юҡ Һинә һис бер мөхал3. Эй, хоҙайым, Һин ҡадирһың, юҡ Һинә һис бер мөхәл. 1919

------------1 Нары - уты

2 ҡадирһың - көсө етеүсе 3 Мөхәл - мөмкин булмаған эш

79



GÖLGESİ

Beş günün yüzü oldu, ne de zormuş görmesi Hayalimde dolaşır, onun nurdan çehresi Gölgesi karşımdadır; sanki billur bir heykel Önünden ayrılamam, seyretmek ömre bedel Yârden uzak, hasretle; geçer bir bir günlerim Ne olur bir kez görsem, yâr diyerek inlerim. 1919



GÜLÜMSEDİ

Bugün yârimi gördüm, gönlü şat ve sürurlu! Güzelleşip serpilmiş, yanaklar allı güllü, Bezenmiş ay cemali, dolunaya dönüşmüş, Yanaklarıysa yine nur saçar, tebessümlü. Kızıl güllere benzer dudaklar arasından İnci gibi dizilmiş beyaz dişleri durur. Simasından etrafa gülücük dökülürken, Sanki bedeni onun, muhabbete gark olur. Benim hasta yüreğim, güldüğünü görünce, Canına can eklenir, yatağından doğrulur.

80

1919

ШӘҮЛӘҺЕ Биш көн инде күргәнем юҡ һөйгәнемдең кәүҙәһен, Тик хыял менән күрәм нурҙан ғибәрәт шәүләһен. Шәүләһе алдымда баҫҡан, тап илаһи бер санәм1, Шул һүрәт алдында табынып шатланам, ләззәт алам. Мин шулай тәғзим итәм2 бит һөйгәнемдең шәүләһен, Нимә эшләрмен, әгәр күрһәм уның ысын кәүҙәһен? 1919



КӨЛДӨ

Күрәм, йәнем, бөгөн ниндәй күңелле! Матурланған, яңаҡтар аллы-гөллө, Матурлыҡ өҫтөнә артты матурлыҡ, Ҡасан ки шатланып йылмайҙы, көлдө. Ҡыҙыл гөл төҫлө ирене уртаһынан Теҙелгән ынйылай тештәр күренде. Матурлыҡ нурҙарын сәсте битенән, Гүйә ки, ул ошо нурға күмелде. Ғишыҡ менән ауырыған наҙлы йәнем, Уның шул көлгәнен күргәс, терелде. 1919

__________

1 Санәм - статуя 2 Тәғзим итәм - хөрмәтләү

81



BEN

Görünce yüzündeki küçücük beyaz beni Dolunay beliriyor, düşünüp gülüyorum Nasıl bir şey ki böyle, aklı sana takıldı Cemalini gördükçe içi yandı, kıskandı. Gördükçe, ondan kat kat nurlu olan simanı Düşünmekle geçirdi, onca vakt-i zamanı. Biraz sonra dolunay, ‘neyim var ondan geri, Kendi yüzümde şimdi, ben de yaparım beni.’ Dedikten sonra sürdü onca karayı yüzüne Süslenmedi siması maksadının aksine Ayın yüzünde artık leke var benden beter İspatını isteyen baksın ona bir sefer Şimdi artık utanır, örter bulutla yüzün Bulutsuz gecelerde çıkmaz, yaşar da hüzün.

82

1919



МИҢ

Һинең ап-аҡ йөҙөң өҫтөндәге шул кескенә миңде Күрәм дә, тулған айҙың бер эшен уйлап, көләм инде. Бына ул эш нисек булған: һиңә айҙың күҙе төшкән, Һинең матурлығың күргәс, эсе янған вә көнләшкән. Күрә ул шунда: һин айҙың үҙенән күп өлөш нурлы, Битеңдәге ошо миңгә сәғәттәрсә ҡарап торҙо. Бер аҙ торғас та мәғрүр ай: «Был йөҙҙән кәмме ни мин? - ти, Фәҡәт үҙ йөҙөмә һөртәйем шуның төҫлө матур миңде», Тине лә аҡ нуры өҫтөнә аҙ-аҙлап ҡара һөрттө, Гүйә ки, ул һинең төҫлө булам тип, битеңә миң төрттө. Бына тап шул ваҡыттан бирле ҡалды ай йөҙөндә тап, Уның йөҙөндәге таптар минең һүҙҙе ҡыла иҫбат. Хөҙер ул ай, һине күрһә, оялып, битенә болот ҡаплай, Болоттар булмаһа, төндәр буйы ер өҫтөнә ҡалҡмай… 1919

83



…’ye

Sevda hakkında şarkı, şiir her ne yazdıysam, Hepsinde gözlerinin nurundan aldım ilham. Her ne zaman gördümse, gözlerin nur saçardı, O nur söze dönüşür, aşka kucak açardı. Ne yazık şarkı edip benimle söylemedin, Sözle değil gözünle yanıma gel demedin. Elbette o şiirler, şarkılar anlamlıdır, Senden uzak olsam da bana seni anlatır. 1919



TUHAF MI?

Geçen gün gözyaşının düştüğü yerden Bu gün türlü güller açsa, tuhaf mı? Bir türlü geçmeyen bu dakikalar Şimdi ırmak olup aksa, tuhaf mı? Göğümü kaplayan kara bulutlar Başımdan yel olup kaçsa, tuhaf mı? Bedenimi saran kaygı ve hasret Dağılıp toz olup uçsa, tuhaf mı? Aşktan kuru dala dönen elimden Ay cemalli güzel tutsa, tuhaf mı?..

84

1920



ИМЛӘ (…гә)

Ни генә яҙһам мөхәббәт тураһында йыр менән, Һәммәһен яҙҙым уларҙың һинән алған нур менән. Мин һине күргән ваҡытта, күҙҙәрен яуҙырҙы нур, Ошо нурҙарҙан теҙелде бер рәткә ошо йыр. Әйтмәнең һин ошо йырҙарҙың берен дә һүҙ менән, Имлә иттерҙең уларҙы шул ике ҙур күҙ менән. Һүҙ ҙә юҡтыр, ошо йырҙар бик матур һәм бик дөрөҫ, Сөнки был эштәр һинең әмерең менән эшләнгән эш.



1919

ҒӘЖӘПМЕ

Кисә күҙ йәштәре тамған урында Бөгөн гөл сәскәһе үҫһә, ғәжәпме? Ауырлыҡ менән үткән был минуттар Еңеллек менән тиҙ үтһә, ғәжәпме? Күгемде ҡаплаған һалҡын болоттар Башымдан мәңгегә китһә, ғәжәпме? Вөжүдте солғап алған ҡайғы-хәсрәт Таралып, юҡ булып бөтһә, ғәжәпме? Ғишыҡ менән иҫергән был башымды Гүзәл йөҙлө матур көтһә, ғәжәпме?.. 1920

85



SEVİNÇ VE HASRET

Sevinç ile hasretlik bir evde ikiz kardeş Renkler farksızsa bile biri su, biri ateş Her nereye gidilse, birisi yanı başında Hasret kenarda durur, sevinç geldiği anda Hasret bir yere gitse, uzun durmaz tez döner Geri geldiğinde ise sevinç terk-i sıla eder Bu ikisi arasında yürürsün ömür boyu Adım adım varırsın kabrin başına doğru.

86

1921



ШАТЛЫҠ МЕНӘН ХӘСРӘТ

Шатлыҡ менән хәсрәт - былар икәү игеҙҙәр, Төҫкә, буйға башҡалар, буйға-һынға тигеҙҙәр. Ҡайҙа ғына барһаң да, береһе йөрөр яныңда, Хәсрәт китер ситкәрәк, шатлыҡ килер сағында. Хәсрәт ситкә китһә лә, оҙаҡ тормаҫ, тиҙ килер, Хәсрәт килеп етеүгә, шатлыҡ артҡа сигенер. Ошо ике нәмәнең араһында ғүмергә Йөрөй торғас һуҡранып, керерһең һин ҡәбергә.

1921

87



SOLMUŞ ÇİÇEK

Bir gün bir bahçede adımlayarak Yol boyu gülleri eyledim seyran. Rengârenk türlü güzellik kaynar Onları gördükçe olmuştum hayran. Al, kızıl, ak, sarı, mavi, turuncu Bir biri peşince boy boy dizilmiş. Sanki onlar yere nur vermek için Gökten birer birer toprağa inmiş. Her biri cezbeder, kendine çeker Cennetten bir köşe sanki gördüğün. Onca gül içinde farklıdır biri Tıpkı padişahı o kadar gülün. Üstünde arılar uçuşur durur Kıyamaz belli ki, konmak istemez. Semayı seyreyler o nazenin gül Nazlı edasından nur saçar, dinmez. Bülbül dile gelir onu gördükçe Unutur uykuyu, gece göz kırpmaz. Etrafında uçan nice kelebek Hasretle bakar da, bir kere konmaz. Hayrette kalarak dalmışım seyre Anladım ki oymuş gönlümün süsü. Belki de rengin almış güneşten Olmuştur âşıkların, bitmez öyküsü.

88



ҺУЛЫҒАН СӘСКӘ

Бер ваҡыт мин кереп ҙур баҡсаға, Сәскәләрҙе ҡылдым тамаша. Төрлө төҫтә, төрлө сәскәләрҙе Күреп шунда, күҙем ҡамаша. Ал, ҡыҙыл, аҡ, һары, көрән, зәңгәр… Теҙелгәндәр, ниндәйен матур! Гүйә, күктән бында һибелгәндәр Биреп торор өсөн ергә нур. Күҙҙең яуын алып тора былар, Әйтерһең дә, йәннәт баҡсаһы. Бигерәк матур шунда бер сәскә бар, Тап шул сәскәләрҙең батшаһы. Бал ҡорттары йөрөй шул тирәлә, Ҡуныр-ҡунмаҫ ҡына боролоп. Наҙлы сәскә шунда өйрөлөп тора Осоп китер төҫлө нур булып. Һандуғастар Һайрай шуға ҡарап, Төн буйынса күҙен йоммайса, Уның янынан үткән күбәләктәр Китә алмайҙар уға ҡунмайса. Хайран булып, мин дә ҡарап торҙом: Ошо икән ти, күңел биҙәге. Ҡыҙарған ул янып көнгә ҡаршы, Тап ғашиҡтың янған йөрәге.

89

O an bir tek gülü kopartaraktan Sol göğsüme alıp takmak istedim. Yazık olur diye sonra düşünüp Cesaret kayboldu, bundan vazgeçtim. Çıktım biraz sonra güzel bahçeden Lakin yüreğimden bağlandım ona. Bir kerecik daha göreyim diye Koşarak ulaştım hemen yanına. Ah, bir de ne göreyim, o yalnız gülün Koparılmış kendi kalmış dalları. Hangi vicdansız bir el yaptı ki bunu, Diyerek gözümden döktüm yaşları. Başımı öne eğdim toprağa baktım O an ben sanki girdim bir zindana: Takıldı gözlerim o yalnız güle Koparıp koymuşlar yol ortasına! Avcuma alarak biraz seyrettim Sanırsın bedenden uçmuş ta canı. Renkleri pörsümüş, yüzünden yere, Toprağın bağrına akarak kanı. Zavallı, boynu bükük; nasıl soldun Hangi zalim el kopardı seni ey gül? Nerdedir gecelerce karşındaki Aşk ile dile gelen garip bülbül?

90

Уйланым мин шунда шул сәскәне Күкрәгемә алып ҡаҙарға, Әрәм итер төҫлө булдым да мин Ҡыя алманым ҡулым һуҙырға. Үҙем киттем, ләкин ике күҙем Ҡалды шул сәскәгә бәйләнеп. Шул сәскәне тағы күрәйем тип, Өс көндән һуң килдем әйләнеп. Ни күҙем менән күрәм!.. Ул сәскәнең Һабағы бар, үҙе өҙөлгән, «Ҡайһы яуыз ҡулдар өҙҙө икән?» - тип Йәш тәгәрәп сыҡты күҙемдән. Башым түбән төштө, ергә баҡтым, Кергән кеүек булдым зинданға. Ни күҙ менән күрәм - шул сәскәне Кемдер ташлап киткән туҙанға. Ерҙән алып бик тиҙ ҡарайым уға, Күрәм, йәнһеҙ кеүек булған ул, Ҡыҙыллығы бөтөп, төҫө киткән, Ерҙә ята-ята һулыған ул. Их, ҡыҙғаныс, ниндәй сәскә һулыған!.. Шиңдерҙе икән уны кем ҡулы? Ҡайҙа киткән төндәр буйы һайрап, Уны маҡтап торған былбылы?

91

Nerde o sevinç veren, huzur veren İnsanı cezbeyleyen mesrur zaman? Benim bu şiirime yoldaş olup, Dizeme ilham veren, sırdaş olan… Farkında olmayarak zalim elin Bağırıp lanet ettim, arkasından O gülü alıp ordan uzaklaştım Yer verdim günlüğümün arasından Hâlâ da saklı durur o solgun gül, Göğsümün en sıcacık köşesinde. Kimsenin bilmediği nice sırlar, Yaşıyor yıllar boyu, yüreğimde.



1919

SAÇI

İpek saçlar, bir güzelin emrine verilince, Oynadıkça göl olur, dalgalanır kendince. Her zaman süsler durur, boynunu güzellerin, Kulakları kapatır, şalı olur küpelerin. Bazen yüze dökülür, gül olur dal üstünde Al yanağa nazarlık; nur olur nur üstüne ….

92

1919

Ҡайҙа киткән уның күргәндәре Һоҡландырған нурлы саҡтары? Минең шиғырыма мәүзуғ булған Ул илаһи серле саҡтары?.. Һиҙмәй ҡалдым шунда, был донъяға Ләғнәт әйткәнемде ҡысҡырып. Был сәскәне шунда һалып ҡуйҙым Хәтер дәфтәремә ҡыҫтырып. Ошо һулыған сәскә был көнгәсә Йылы күкрәгемдә һаҡлана. Һис кем белмәй торған ошо серҙәр Наҙлы йөрәгемдә һаҡлана.



1919

СӘСЕ

Йәнһеҙ ул сәс, ул бирелгән шул матурҙың иркенә, Ул матур һелкенһә гөлдәй, ошо сәс тә һелкенә. Ҡай ваҡытта ул матурлай шул матурҙың арҡаһын, Бер аҙы йәшереп тора бәрхәт ҡолак һәм алҡаһын. Ҡай ваҡыт һүтелеп төшә лә ал яңаҡтар өҫтөнә, Ал ҡыҙыл гөлдәй яңаҡтарҙың бер аҙ урынын күмә. 1919

93

AYAKLARI Ay cemalin gördüğümde Nuruna hayran kalırdım Yüzün aklıma geldikçe Cennet burada sanırdım Bakışların nur saçtıkça Kamaşır gözlerim birden Güzelliğin unutturur Söz çıkmaz olur dilimden Otururdum da karşında Dilsiz olurdum her zaman Bir kere nazar edince Od alırdı cümle cihan… Bugün gördüm, ayakların Yıkanmış süt ile baştan Yürüdükçe sanki eşsiz Işık dökülür arkandan Şaşırdım, Ya Allah dedim Görünce ayaklarını ben Yetmiş katlı nur yayılır Adımlarının peşinden Bastığın yerdeki tozu Sürme diye göze sürsem Bahtiyar olarak yaşar Gam yemezdim hatta ölsem! Bıraktığın izi övüp Sıralansa şiirim, beyitim Şükreder, her biri için Kendimi köle bilirdim. 1919

94

АЯКТАРЫ… Уның ап-аҡ битен күргән һайын, Хайран ҡала инем уның нурына, Мин оҡшата инем уның йөҙөн Фәрештәгә, ожмах хурына. Ҡараған һайын, уның нуры артып, Сағылдыра ике күҙемде, Матурлығын күреп, һушһыҙ булып, Әйтә алмай инем һүҙемде. Ултыра инем уның битенә ҡарап, Бер һүҙ әйтә алмай күп ваҡыт, Тик шул ваҡыт уның бит нурынан Ҡабыҙып ала инем нурлы ут. Бөгөн күрҙем уның ике аяғын, Һөт ҡарараҡ булыр уларҙан; Нәфис, матур ошо ике аяҡ, Һис шөбһәһеҙ, нурҙан яралған. Иҫем китте, сөбханалла, тинем, Күргәс уның ике аяғын; Бер илленән артыҡ нур солғаған Ике аяғының һәр яғын. Улар баҫкан ерҙән туҙан алып Күҙенә һөрмә иткән кеше лә: «Сын бәхетле кеше - мин», - тип әйтер, Шатлыҡ менән йөрөр мәңгегә. Шул аяҡтар менән бер генә рәт Баҫһа ошо шиғырым өҫтөнә, Һәр ваҡытта маҡтанып йөрөр инем: «Иң бәхетле кеше - мин генә».

1919

95



ÜZÜLME

Anamın sütün çok emmediğimdendir öksürmem, üzülme Güle oynaya günler geçirmediğimdendir öksürmem, üzülme Başka insanlara benzeyerek yaşayamam, tabiatım böyledir Başka insanlar gibi yaşayamadığımızdan da n’olur, üzülme Benden nice güç yetmeyecek şeyler istersin, ama onların Birçoğunu veremem, veremediğim için n’olur, üzülme İhtimal ki, sen kuşlar gibi kanatlanmayı dilersin gökte Uçma da biraz bekle, sabır kıl, yanlış anlama; üzülme Hangi kuş bırakıp gider, henüz tüyü çıkmamış yavrusunu Böyle konuşmalarımdan dolayı, yâdsıma beni; üzülme. 1919

*** Resmini verme sen bana artık İhtiyaç yoktur onu vermene Çünkü resmini çizerek çoktan İşledim gönlümün başköşesine O resmin güzel, belki en güzel Lakin yabancı el çizmiştir onu Ama gönlümdeki resmin bilesin Nur ile boyadım, nurdan her tonu.

96



РӘНЙЕМӘ...

Ана һөтөн рәтләп иммәғәнгә йүтәлләйем... йәнем, рәнйемә, Рәтле, матур тормош күрмәгәнгә йүтәлләйен... йәнем, рәнйемә, Мин кешесә йөрөй алмайым ахры... Нишләйем, тәбиғәтем шул булғас?.. Кешеләрсә ғүмер һөрмәгәнгә газапланма, йәнем,рәнйемә. Һин теләйһең минән бик күп нәмә, мин уларҙы теүәл бирә алмайым, Һинең теләктәрҙе бирмәгәнгә, артыҡ янма, артыҡ рәнйемә... Ихтимал, һин, былбыл ҡоштар кеүек, теләйһеңдер күккә осорға, Осма, бераз тор һәм түҙ тигәнгә яңылыш мәғәнә бирмә, рәнйемә. Ниндәй ҡоштар ташлап китерҙәр һуң йөн үҫмәгән зәғиф балаһын? Шундай хикмәттәрҙе һөйләгәнгә сит күрмә һин, йәнем, рәнйемә. 1919

*** Һин миңә рәсемеңде бирмә, Ихтыяж юҡ рәсемеңә, Сөнки рәсемеңде яҙып Алғанмын инде күңелемә. Был рәсем бик, бик матур, тик Ул яһалған ҡул менән. Әммә күңелемдә яҙылған Рәсемең яһалған нур менән.

97

… ’ye Kirpiklerini oynat Nazar et tebessümle O nazlı bakışlarından Nur saçılsın âleme Gözlerin meltem gibi Kışın karı eritsin Kurumuş ağaçlara Can suyunu getirsin Gönül buzu çözülsün Aşk doğsun bedenlere Seherde uyanışınla Şevk yürüsün tenlere

98

...ГӘ Керпек ҡағып нурлы күҙең менән Бер йылмайып ҡара донъяға, Һинең ошо изге ҡарашыңдан Нур сәселһен ҡара донъяга. Күҙ нурҙарын, яҙғы ҡояш кеүек, Туңған илдең өҫтөн иретһен. Япраҡтары көйгән үләндәргә Рәхмәт ямғырҙары бөркөһөн. Туң күңелдәр иреп, саф мөхәббәт Бергә кәүҙәләнеп күренһен, Һинең нурлы изге ҡарашыңдан Үлгән йәндәр кире терелһен.

99

SOKAĞIMDAN GEÇERKEN Sokağımdan geçerken Belirirsin, karşımda Görünce cemalini Aklım kalmaz başımda Akidil’in kıyısından Sandalla kim geçiyor Bahar gülleri gibi Alnında gül açıyor Saçları dalga dalga Kara boncuk gözleri Aydan güneşten güzel Nur damlalı sözleri.



ÖLÜ YÜREK

Bir adam dert çekmezse yazın sıcak günlerinde Nehir akan, gür ağaçlı, kadife yeşili vadilerde Ve dahi gördüğünde rengârenk çiçekleri, öten kuşları Duyduğunda kıpırdamazsa yüreğinin sayfaları Gözünden yaş akmazsa, hasretle; ıssız mekânlarda Hiç tesirde kalmazsa güneşin doğduğu ve battığı anda Gözü görmezse ezilen ve yokluk içindekilerini Himmetini âli tutup uzatmazsa onlara ellerini Acıma hissi oluşmazsa miskin ve mahzun gördüğünde Yaşasa da öyle bir adam, ancak ‘ölü yüreklidir’ hakikatte.

100

1910

УРАМДАРҘАН ҮТЕП БАРА Урамдарҙан үтеп бара, Ҡашынан күҙе ҡара, Йөҙөн күрһәм, хайран ҡалам, Аҡылдарым юғала. Ағиҙелдең аръяғында Кәмә менән кем бара? Яңы атҡан сәскә төҫлө, Көлһә, бите ҡыҙара. Ҡара сәсе таралған, Ике күҙе ҡаралган, Әллә сәскә, әллә ҡояш, Әллә нурҙан яралған?



ҮЛГӘН ЙӨРӘК

Кеше дәртләнмәһә йәйге матур, нурлы замандарҙа, Ағыр һулар, ағастар, хәтфә төҫлө ҙур яландарҙа; Дәхи күргәндә төрлө сәскәләр, һайраусы ҡоштарҙы, Ишеткәндә, йөрәк типмәһә, саф-моңлы тауыштарҙы; Күҙе йәшләнмәһә, моңланмаһа аулаҡ вә тын ерҙә, Ҡояш сыҡҡанда, байығанда тәьҫирләнмәһә бер ҙә; Күҙе күрмәһә милләттең иҙелгән, артта ҡалғанын, Хәмиәт килмәһә1 күргән ваҡыт уның тапалғанын; Йөрәк һыҙланмаһа меҫкен вә мазлумдарҙы2 күргәндә, Хәкиҡаттә лә «үлгән йөрәктер» бындайын бәндә.

_______________

1910

1 Хәмият килмәһә - һаҡлау теләге тыумаһа. 2 Мазлум - йәберләнгән.

101



CEVAP (…. ’ ye)

Titreşir tesiriyle gönlümün nazik telleri, Gönle inşirah buranın gülleri, bülbülleri. Ne kadar güzeldir gece ay ve yıldızlar, Türlü renge boyanan uçsuz bucaksı kırlar. Edep üzre oturur gurur dolu dağları, Yamaçlarından akar güneşin ışıkları. Davet eder, rengârenk, bin kokulu çiçekler, Saf sevgiyle koşar, onlara kelebekler. Yere düşen ay gibi beyazdır, sessiz göller, Kıyısında güllerle raks ediyor bülbüller. Ne de çok şey okunur, aydın simalarından, Gözü yaşlı kulunu razı eder Yaradan. Her ne yöne bakarsan, nur yayılır oradan, Canlanır ölgün ruhum her gün o eşsiz nurdan. Onun tesiri ile kalpler yumşar, göz ağlar, Silinir kiri pası, kış gider, gelir bahar. Ben onu düşündükçe, haz doluyor ufkuma, Gözümden yaş akıtmak lezzet verir canıma. Taş kalpli, acı dilli olmayı ben sevemem, Narin güllerle dolu baharı kış edemem.

102

1915



ЯУАП (…ҒӘ)

Һелкенә һәр тәьҫирҙән күңелдең ҡылдары: Бик матур шул ер йөҙөнөң ҡоштары, былбылдары. Бик матур бит киске айы, күктәге йондоҙҙары!.. Иҫ китерлек бит фәрештәнән дә матур ҡыҙҙары. Төрлө төҫкә мансылып яткан матур, киң ҡырлары, Мәңгенән бирле ғорурланып ултырған тауҙары, Ҡырҙары, тауҙарына төшкән ҡояштың нурҙары. Төрлө төҫлө, төрлө еҫле сәскәләрҙе әйтмә лә Саф мөхәббәт бит уларҙың ваҡтары һәм ҙурҙары! Ергә төшкән ай кеүек аҡ, тын вә серле күлдәре, Һандуғастарҙың күңелдәрен өҙөүсе гөлдәре. Нимәләр уҡымаҫка мөмкин моңло йөҙҙәргә ҡарап? Бик һөйкөмлө тәңренең күҙ йәшле, моңло ҡолдары. Нимәгә баҡһаң да, унан бик мөьҫир1 моң аға, Һелкенә шул моң менән нескә күңелдең ҡылдары. Шул тәьҫирҙән күңелдәр нескәрә, күҙ йәшләнә. Иретә күңелемде шуларҙың сәселә торған нурҙары. Мин шуға моңло, шуға шат, тәм табам шунан илап, Яныма тик йәм табам мин ҡайғы, шатлыҡтан илап. Таш күңеллекте, көстө һөймәгәс, һуң ни эшләйем? Ҡыш итә алмайым сәскәле, йомшак, матур күңелем йәйен. 1915

______________

1 Мөьҫир - йөрәккә үтерлек

103



KIRIM ÇİÇEKLERİ

Kimisi nura belenmiş, nazla sallanır rüzgârda, Kimisi boyun bükse de, tebessüm var bakışında. Kimisi aynaya bakan endamlı kızlara benzer; Süslenir, saçını tarar; hayran oluyor görenler. Kimisi âşıkların daha kızıl sevdasından, Kimisinin, aşk fışkırır göz ucuyla bakışından. Ah şu allı-pullu olan, tıpkı daha taze dilber, Rengârenk bahçe içinde, kendini sevdirir gezer. Baksana yere eğilip seni çağırıyor biri, Başı iyice eğilmiş, hâlâ toy âşıklar gibi. Bak birisi sevdiğini bekleyen âşık edalı, Bülbülünü gözler belli, sabırsız salınır dalı. Kimisi başındaki şalı çıkarmaya utanıyor, Nazlı şark kızları gibi, görenlerden saklanıyor.

104

1922



ҠЫРЫМ ГӨЛДӘРЕ

Ҡайһы береһе нурға сумған, бик нәфис өрөлөп тора, Ҡайһы береһе ҡаршы йылмайып, бөгөлөп тора. Ҡай берәүһе көҙгөгә баҡҡан матур ҡыҙҙар кеүек, Үҙ-үҙенә һоҡланып һәм эреләнеп, кирелеп тора. Ҡай берәүһе ысын ғашиҡтарҙың йөрәгенән ҡыҙыл, Ҡай берәүһенән мөхәббәт уттары түгелеп тора. Ҡай берәүһе ялтырай, ем-ем итә, йондоҙ кеүек, Ҡай берәүһенән хуш еҫтәр донъяға һибелеп тора. Ах, бынауһы, ал-ҡыҙыл битле матур дилбәр кеүек, Ал-ҡыҙыллы нур эсендә шатланып, Һөйөнөп тора. Баҡ бынау ергә табан, бөгөлөп һуғылған сәскәгә, Башҡайын эйгән ғашиҡтарса түбән эйелеп тора. Баҡ береүһе мәғшуғын көткән ғашиҡтарға оҡшап, Былбылын ҡаршы алырға зар булып, кейенеп тора. Ҡай берәүһе әле лә ташлай алмаған бөркәнсеген, Тап шәреҡле наҙлы кыҙҙай, кейеменә төрөнөп тора. 1922

105



KİTAPLARIM

Bil ey dostum, bu günlerde artık yalnız değilim, Elimdeki bunca kitap sırdaşımdır ve yarenim. Hiçbir vakit usanmazlar, ben usanmazsam onlardan, Onlar varsa bahtiyarım, uzağım türlü kaygıdan. Artık dünya diyerekten, çekmiyorum zahmet Dolaştıkça sayfalarda, açılır önüme ülfet Başka hiçbir yerde artmadı bunca yıl ilm-ü edebim, Mest u mahmur günler için kitaptır yol göstericim. Ana baba oldu bana, evlat oldu, üstat oldu, Beyhude aramam artık, bülbülüm gülünü buldu. Benden bir şey gizlemezler, yüzlerinde örtü yoktur, Zengin gibi şımarmazlar, gönülleri şana toktur. Akla gelen suallere doyumsuz cevap verirler, Birlikte olduğum anda bir an saat gibi geçer. Fakir olsun, dertli olsun, dilenci olsun fark etmez, Herkese kucak açarlar, hiç biri dudağın bükmez. 1909

106



КИТАПТАРЫМ

Мин был көн түгелмен инде, эй дуҫым, яңғыҙ башым, Был теҙелғән күп китаптар - серҙәшем һәм юлдашым. Һис вакытта ла ялыҡмайҙар - үҙем ялыҡмаһам, Ҡайғылы көндәрҙә мин улар менән күңелем асам. Мин уларҙың хәтерен табырға михнәт сикмәйем, Был китаптар бар сағында, башҡа ергә китмәйем. Мин бүтән ерҙән ала алмайым ғилем менән әҙәп, Бәхтиәр, мәсғуд былырға был китаптар ҙур сәбәп. Был китаптар - атам, анам, балам һәм остазым, Башҡа ерҙә юҡ сәғәҙәт тип, быларға туҡтаным. Йөҙҙәрен минән йәшермәйҙәр, быларҙа юҡ хижап, Һәм былар байҙар кеүек түгел - асыҡ һәр көндә баб. Башҡа килгән күп сөәлдәрҙе фәҡәт былар сисә, Һис тауыш-тынһыҙ былар менән ғәзиз ғүмерем кисә. Ярлы бул, хәсрәтле бул, биҙмәй былар, был ярлы тип, Бында тормайыҡ, беҙ китәйек, был бик фәҡир, был зарлы тип!

1909

107



GÖNÜL DARLIĞI

Gönüller dar olunca, hangi işte tat olur? Düşmanlığa yol açar, üzülen şefkat olur. Gönüller darlaşınca, nice kavimler, dinler Yol birken ayrılığa duçar olmuş müminler. Bu sebep içre çoktan bölündü zengin-fakir Kardeşlik sona erdi, dünyayı kapladı kir Gönüller darlaşınca genç yaşlıyı tanımaz Damarları dolaşan, kızıl kan akar durmaz.

108

1910



КҮҢЕЛ ТАРЛЫҒЫ

Күңелдәр тарлығынан нинди эштәр нәшьәт1? Ғадаүәт2 тамырын йәйҙе, арала ҡалманы шәфҡәт. Күңелдәр тарлығынан сыҡты донъға нисә диндәр, Нисә мәҙһәбкә айырылған кафырҙар берлә мөьминнәр... Шуның тәьэҫире менән сыҡтылар байлар менән ҡолдар, Ҡарындашлыҡ бөтөп, беҙгә асылды бер-нисә юллар... Күңелдәр тарлығынан тартыша ҡарттар менән йәштәр, Күңелдәр тарлығынан аҡты ҡандар һәм дә күҙ йәштәр.

1910

_____________________ 1 Нәшьәт итмәне - барлыҡҡа 2 Ғадаүәт - дошманлыҡ

109



YAPRAK

-Yeşil yaprak neden öyle titrersin? Yoksa bîzar mısın tatlı hayatta? Göz ucuyla bildirmeden süzersin Hüzün bestelenir, mahzun bakışta. Yeşil yaprak sanki kulak kesildi, Duyar gibi gönlümdeki sırları. Bana döndü, birden bire dillendi: “Artık takatim yok rüzgâra karşı. İradem elimden alınmış çoktan, Sükûnet ararım, ama bulamam. ‘Delirmiş’ gözüyle bakıyor bakan, Mevsim güze döndü, artık uçamam. Artık sararmanın vaktidir bana, Benim için solmak, dehşetli ölüm. Rüzgâr götürür bir çukur başına, Gömerse başlar mı sakin bir günüm? Kar beyaz olurum kefen giyerek, Toprağın altında yatar çürürüm. Artık ondan sonra küle dönerek, Çoktandır dilediğim günü görürüm.”

110

1909



ЯПРАҠ

Йәшел япраҡ, ниңә бик ҡалтырайһың? Разый түғелме һин был тормошоңдан? Китәр төҫлө улай-былай ҡарайһың, Шулай мин хис итәм ултырмышыңдан. Йәшел япраҡ гүйәки килде телгә, Ишетте ул минем ҡылған сөәлем. Тине:”Ҡаршы торалмайым ҡаты елгә, Ҡаты елдең көсөнән бөттө хәлем. Минең юҡтыр үҙемдә ихтыярым, Тыныс тормайым, килә лә һелкетәлер. Залим бит ул, мине мыҫҡыл итәләр, Үтеп ғүмерем, миңә көҙҙәр етәләр. Ваҡыт етте миңә лә һарғайырға, Миңә шул һап-һарылыҡ - ҡурҡыныслыҡ. Мине ел шунда ташлар бер соҡорға Миңә шунда булыр сынлап тыныслыҡ. Кәфен килгән кеүек ап-аҡ булырмын, Ҡар аҫтында ята торғас - серермен. Бара торғас, ҡара тупраҡ булырмын, Дәхи шул асылыма ҡайтып керермен”.

1909

111



YILDIZ

En uzak köşesinde gökyüzünün parlıyor, Yerinden hiç kıpırdamaz, hep orada duruyor. Her zaman ışıl ışıl, çevresine nur saçar, Gülümsedikçe gökte, sırlara kapı açar. Çoktandır kaybettiğim yıldızım o mu benim? Göğsüme bastırırım, ona uğurum derim. Yoksa insanoğlunun şevki midir kaybolan? Belki bir ömür süren, gelip geçici devran? Şu zulmetli gecede, yanında olmak vardı! Utangaç parıltıyla gönlü doldurmak vardı.! O yalnız yıldız gibi ben de yalnızım, fakat Onu gördükçe gökte bana çekilir olur hayat. O göğü süsledikçe ben bahtiyar olurum, Eteğine yapışır, mutluluğu bulurum.

112

1912



ЙОНДОҘ

Йыраҡта, бик йыраҡта... күк ситендә күренә бер йондоҙ Юғары, күккә күтәрелмәй, офоҡта ҡалған ул яңғыҙ. Итә ем-ем, юғарыға менергә талпына, ашыға, Көлә лә йылмая - барған һайын бер моңлы сер асыла. Мин уйлайым: әллә күптәндән юғалған йондоҙым шулмы? «Бәхет йондоҙоһоңдор…» тим, өмөт менән һуҙам ҡулды. «Йә булмаһа, халыктарҙың юғалткан бәхетеһеңдер, - тим, Ғүмерлек, мәңгелек рәхәт, сәғәҙәттәре һиндер», - тим. «Ҡараңғы төндә бында булмайса, шул ерҙә булһам, - тим, Япа-янғыҙ балҡыған нурлы йондыҙға ҡушылһам», - тим, Ошо йондоҙ кеүек мәңгегә һүнмәй, яңғыҙым шунда Ғүмер итһәм, теге бик яҡты йондоҙ торһа, ҡаршымда, Хисап итәр инем шунда үҙемде сын бәхетле тип, Хаятым мәғәнәле булды, был инде мәңге бөтмәй тип...

1912



113



DUY ALLAHIM!

Kem düşünce dünyaya bir gün hâkim olunca Bitmez olur bitkiler, ölür cümle canlılar. Neden hiç dalgalanmaz gökte sevgi bayrağı, Neden rahmet olarak yağmaz bunca yağmurlar. Bir zalimle bir cahil, daim düğün dernekte, Hor görülen, dışlanan, ezilen hep mazlumlar. Cennetine kim girer, hesap günü Allah’ım, Pak gönüllü kalmamış, nerdedir salih kullar? Gerçek sevgi, insanlık, ne gün doğar ufukta, Yetmez mi bunca yıldır, dökülen kanlı yaşlar?!



1914

KOKULU ÇİÇEK

Yeşil otlar içinde bir çiçek görünüyor Boyu posu yerinde, endamıyla büyüyor. Hafifçe yel esince, koku saçar salınır, Gece gündüz etrafa misk kokusu yayılır. Onu gören çiçekler, kıskanır kaş çatarak, O kimseye aldırmaz, büyür koku yayarak. Günden güne boy atar, tomurcuklar çoğalır, Yeşil yapraklarında kelebekler dolanır. Hoş kokulu bir çiçek, iyi kalpli kul olur, İyilik yapan biri, hoş kokulu gül olur! 1914

114



ИШЕТ, ТӘҢРЕМ...

Донъяға күптән тамыр йәйгән өсөн сүп-сар фекер, Яҡшылап үҫмәй, тамыр йәймәй уның иң йәнлеһе. Донъяла никтер һаман шытмай мөхәббәт орлығы, Яумай һиммәт ямғыры, яуһа тик ҡанлыһы. Кем залим, кемдер наҙан - шунда кеше мәсгуд йәшәй! Хур була, мазлум була иң яҡшыһы, выжданлыһы. И хоҙай! Яҡшы кешең юҡ, кем керер ожмахыңа? Ҡайҙа ул сын яҡшылар?.. Ҡайҙа ихсанлыһы? Сын мөхәббәт, сын кешелек, белмәйем, ҡасан тыуар? Сын мөхәббәт юҡлығынан әҙме түгелде күҙ йәше? 1914



ЕҪЛЕ ГӨЛ

Күп үләндәр уртаһында үҫте бер хуш еҫле гөл, Ошбу гөл ситтән ҡарауға бик матур һәм бик ҙур түгел, Елдәр иҫһә, һелкенә был гөл, сәсә хуш иҫтәрен, Аңкый хушбуй еҫтәре көндөҙҙәрен һәм кистәрен. Ошбу гөлдөң был эшенән башҡа гөлдәр көнләшә, Был уларҙың шул эшен күргән һайын хуш еҫ сәсә. Был үсә, үҫкән һайын, хуш еҫтәре арта ғына, Төрлө күбәләк ҡунып еҫкәй уның япрағына. Ошбу еҫле гөл кеүектер яҡшылыҡ ҡылған кеше, Еҫле гөл төслө үк кешеләрҙең була ул изгеһе. 1914

115



BEN VE HALKIM

Ne kadar gitsem bile, arkama bakınırım, Acep nasıl ahvalde kalmıştır diye halkım. Kanatlanıp uçsam da göğün en yücesinde, Halkımın durmasına sevinirim yerinde.



1912

OLDUĞUM YER

Bağrı yanık, fakir, miskin nerede çoksa, Onlarla anlaşmak kolay; bulurum hemen. Kalplerinde kin bulunmaz, sırrı saklarlar, Zahirde kir görünse de, paktır içinden. Böbürlenme, gurur, kibir onca uzaktır, Gönül kırmayı bilmezler, korkma birinden.

116

1912



ҮҘЕМ ҺӘМ ХАЛҠЫМ

Бер аҙым алға баҫам да әйләнәм мин артыма, Ҡайҙа баҫҡандар тип, күҙ һаламын халҡыма. Шул ваҡыт мин бик юғары ҡош кеүек осһам әгәр, Ә улар һаман шулай баҫҡан урында торһалар?



1912

МИН ҠАЙҘА?..

Ҡайҙа ярлы, ҡайҙа зарлы, ҡайҙа моңло күп була, Мин шулар янында булам, улар менән килешеп була. Юҡ уларҙа төрлө ҡатлау, юҡ уларҙа эс сере, Тыштары керле, вә ләкин юҡ уларҙа эс кере. Юҡ тәкәллеф, юҡ эрелек, ултырышаһың һин дә мин, Юҡ күңел ҡырылыр тигән уй, ул йәһәттән мин имен.

1912

117



VİCDANÎ DİLEK

Kıyamet gününde Allah ayırsa zengin fakiri Herkesin kendi derdine düştüğü dehşetli günde Toplayıp onca zengini cennetine buyur edip Görülmedik duyulmadık türlü nimetleri bahşetse Arkasından toplayarak dünyada fakir olanı Birer birer atsa sonra cehennemin ateşine Gözümü kırpmadan ben de peşinden girerdim Çekerim tüm azapları yanaraktan alevlerde Zorluk- yokluk neredeyse ben de orada olurum Budur vicdanî dileğim, gerçeğe dönüşse bir de! 1913

118



ВЫЖДАН ТЕЛӘГЕ

Айырһа тәңре байҙарҙы фәҡирҙәрҙән ҡиәмәттә, Кеше үҙ ҡайғыһын ҡайғыртҡан иң дәһшәтле сәғәткә. Бөтә байҙарҙы, шул ерҙә йыйып, йәннәткә индерһә, Ҡолаҡ ишетмәгән, күҙ күрмәгән ниғмәттәрен бирһә, Шулай уҡ һис берен ҡалдырмай, «мин ярлы» тигәндәрҙе, Йыйып һалып, тултырһа ыжғырып янған йәһәннәмдә. Йөҙөм һытмай йәһәннәмгә керермен ярлылар менән, Күрермен һәр ауырлыҡты, янырмын мәңгегә бергә. Ауырлыҡ, ярлылыҡ ҡай яҡта булһа, мин дә шул яҡта, Булырмын выжданымдың ҙур теләген биргән ул саҡта.

1913

119



SAF GÖNÜLLÜ DOSTUM

Fakru zaruret içredir, gezer bazen aç bazen tok, Teşrif etsen hanesine, fakirlikten başka şey yok. Ne zaman görsen de onu, ömür sürmekte pek sade, Doğrusu imrenmek gerek, bulunmaz ondan ziyade. Dünya adına bir şey yok, ama saf bir yüreği var, Güft-u gûdan uzak durur, dilinde nezaket akar. “Elimde hiçbir şeyim yok, fakir kaldım.” bile demez, Zengin olma, sefa sürme hayali gönlüne girmez. Gerçek saadeti sadece ilimde aradığı için, Mala bağlanma derdi yok, tez bitirir her bir işin. Dostu ile muhabbeti menfaat için değildir, Onun gözünde fark etmez, zengin ya da olmak fakir. Bilir ki, bazı insanlar elmas sever, altın sever, Saf gönüllü insan ise bu dünyanın halkın sever. İnsanları bölmez asla, lügatinde bulunmaz ‘siz,’ Yâd bulunmaz sofrasında, onun için hepisi ‘biz.’ Neden yaklaştın diyerek, fakirleri hakir görmez, Zengini buyur ederken, yoksula yüzünü dönmez. Birisini mağrur görse, ondan hemen uzaklaşır, Derdiyle halkın dertlenir, yürekte endişe taşır. Böyle saf gönüllü dosta canımı bile veririm, Bir ömür beraber olup, ardı sıra gezinirim.

120

1910



САФ КҮҢЕЛЛЕ ДУҪЫМ

Ул фәҡирҙәр, бик фәҡир: бер көндә ас, бер көндә туҡ, Йортома барһаң, фәҡирлектән бүтән бер нәмә юҡ. Ни йәһәттән баҡма шунда, тормошо ла бик садә1, Тураһын әйткән ваҡыт, бындай фәҡир аҙ донъяла. Сын шулай, мал юҡтыр унда, әммә бик саф күңеле бар, Ул үҙен һалмай насарлыҡҡа, уның ҡәлебе кибар. «Миндә мал юҡ, мин фәҡирмен бит». - тимәй, белгертмәй ул, Мал менән мәсғүд булыуҙы күңеленә лә индермәй ул. Сын сәғәҙәтте йөрәгемдә тип кенә белгән өсөн, Тып-тыныс мәсғүд тора, малдан сәғәҙәт көтмәй ул. Мал өсөн түгел, бүтәнсә ул һөйә иптәштәрен, Бәндәләрҙең ярлыһын, байын вә ҡарт, вә йәштәрен. Ул белә, белмәй түгел бит - башҡалар алтын һөйә, Бында ул юҡ, был кеше был донъяның халҡын һөйә. Төрлө инсан юҡ уныңса, барса тип-тигеҙ. Юҡ «улар, былар» тигән һүҙ, юҡ уныңса һеҙ ҙә беҙ. «Ник килә һуң бында был?» - тип, йөҙ ағартыу унда юҡ, Ярлыларҙы ситкә кағып, байҙы тартыу унда юҡ. Кемдә күрһә лә тәкәбберлекте, ул нәфрәтләнә, «Ниңә был инсандар былай», - ти ҙә шуға хәсрәтләнә. Шул сифаттарын күрәм дә мин уны сын дуҫ күрәм Һәр ваҡыт бергә булам, мәжлестәрен бик хуш күрәм. 1910

______________ 1 Садә - ябай

121



FAKİR

Hep yediği kara ekmek1; aç mı tok mu belli olmaz, Günde bir tas çorba içer, yanı sıra tuz aramaz! Yattığında şapkasını, başına yastık yapıyor, Altına döşek diyerek, eski hırkayı yayıyor. Nice yıl var ki bu kişi, bir günlük mutluluk için Gece gündüz ter akıtır, yarına koymadan işin. Her gün sabah ilk görevi, güneşten önce uyanır, İşinin başına geçer, akşama dek zor dayanır. Horlanmak ona yakışmaz, fakir birisi diyerek, Bir köşede bırakılmaz, küçümseyip ittirerek. Kıt kanaat geçinse de, o da herkes gibi insan, Yer üstündeki canlıyı yok sayanlar olur nadan! İnsanlığa, kişiliğe fakirlik getirmez zeval, Ekmek kara bile olsa, ana sütü kadar helal! 1911

______________

1 Kara ekmek- Genelde elenmemiş çavdar ve buğday unundan çoğunlukla evde yapılan bir ekmek türü olup, fakir aşıdır.

122



ЯРЛЫ

Ҡап-кара икмәк ашай ул, саҡ туйыр-туймаҫ ҡына, Аҙнаға бер аш ашайҙыр, ул да шул туҡмас ҡына. Биш ҡаҙаҡлы бүркене ятҡан ваҡыт яҫтыҡ итә, Аҫтына ла, өҫтөнә лә иҫке сәкмәне етә. Нисә йылдар буйынса ул кеше бәхете өсөн Көн-төнө эшләй, яна, тирләй, сарыф итә бар көсөн. Бар эше шул эш уның: тороп эшкә китә, Шунда ла, меҫкен, һаман да аслы-туҡлы көн итә. Ул бисара эшсене был «ярлы» тип кәмһетмәгеҙ, «Һин фәҡир, һин ярлы» тип, меҫкенде ситкә типмәгеҙ. Ул шулай хайуанса көн күрһә лә, асылы бит кеше, Ерҙең өҫтөндәге кеше, ул түгелдер сит кеше. Кешелеккә, бәндәлеккә ярлылыҡ бирмәҫ хәләл1, Ул ҡара икмәк уға әсә һөтө кеүек хәлал2.

1911

______________

1 Хәләл - зарар кәмселек 2 Хәлал - ҡулланырға яраҡлы

123

KADER Hayat denizinin dalgalarında Yüzen gemilerdir her bir ferdimiz. Ümitle korkunun tam ortasında Rüzgârın önünde sessiz yüzeriz. Meçhul bir kıyıya yanaşabilir Ya da kayalara çarpar gideriz. Belki de ölümdür, bir adım sonra İnsanın kaderi, ecel bekleriz. Tutsağı ederek bizi oynatır Tutunca yakadan belki düşeriz. Bu mukaddes ömür biterse bir gün Ebedi saadete biz de ereriz.

124

1915



ЯҘМЫШ

Йөҙәбеҙ шаулаған тау-тау кеүек тулҡынлы динғеҙҙә Барабыҙ ҙур караптарҙың араһынан шулай беҙ ҙә. Үтә һәр бер минут ҡурҡыу менән өмөт араһында, Ел иҫһә ҡайһы яҡтан, был караптар ҙа бара шунда. Түгел мәғлүм: бара торғас та бәрелерме былар ташҡа, Ҡалырмы бәғзеһе өҫтә, китерме бәғзеһе аҫҡа? Хәүеф ҙур!.. Ҡурҡыныс арта!.. үлем алға килеп баҫҡан, Халыҡтың яҙмышы сиселер ваҡыт ғәйәт яҡынлашҡан. Ирек юҡ, нәҡ уйынсыҡ төҫлө яҙмыш уйната беҙҙе, Яғабыҙҙан тотоп бер тарта, бер ситкә ата беҙҙе. Мөҡәддәс йәш, мөҡәддәс ҡан!.. Китерҙәрме былар юҡҡа, Йә булмаһа ирештерерме беҙҙе мәңге шатлыҡҡа?..

1915

125

*** Nice yıldır dururum bu dünya zindanında, Günbegün ağarıyor, siyah saçım başımda. Bir zaman şen şakrak olduğum günler nerde? Zehirli ağlayıştan damla var gözyaşımda. Hangi yana döndüysem, kir ve pas orada, Yaşlısının gencinin kem talih var omzunda. Günahla gün geçiren caniler cirit atar, Mazlum insanlar ise yanar zillet odunda. Âdem ile Havva’nın indiği günden beri, Birisi zevk sürerken, çile yudumlar biri. Kalpleri bunca kire buladık ya biz artık, Yaşarız zindanlarda, düşler iken seheri…



1915

***

Gönlümün Kâbe’sinden bir taş sökülür her gün, Uzun sürmez belki de sonu gelmiştir, ömrün. Tutuşturup kandili yol bulma şevkim söndü, Vakitsiz rüzgâr esti, mamur yurt çöle döndü. 1922

126



****

Нисә йылдар торам ер төрмәһендә, Тора-тора ағарҙы инде сәсем дә. Ҡайҙа әүәлгесә тәмле илауҙар, Зәһәрле бер асыу бар күҙ йәшемдә. Ҡайҙа баҡһаң да бысраҡлыҡ вә пислек, Уҫаллыҡ һәммә ҡартында, йәшендә. Гонаһлылар, яниләр донъяһы был, Торалар мәскәнәт зилләт1 эсендә. Әҙәм, Һауа был ергә ырғытылғас, Хәҡир - хур итте алла һәммәһен дә. Гонаһлы беҙ, гонаһыбыҙ шомлоғонан Торабыҙ беҙ хоҙайҙың төрмәһендә.



1915

****

Изге күңелем кәғбәһенән көн дә бер таш емерелә, Ахры бик күп калмағандыр инде аҡтык ғүмеремә. Яндырып күңелем шәмен эҙләп маташтым изге юл, Ҡаршынан иҫкән ҡаты елдән ваҡытһыҙ һүнде ул. 1922

__________

1 Мәскәнәт зилләт - түбәнлек, меҫкен зат

127

*** Kızıl gül olsaydın sevgili Su verirdim gözyaşımdan. Öylece yaşardım bir ömür Gözümü senden almadan. Dursaydın eğer bahçemde Seni korurdum rüzgârdan.

*** Bugün rengi kıpkızıl bir tane gülü, Gönlümün dalından elime aldım. Resmettim defterin tam ortasına, Sonra da oturdum hayale daldım: Bu gül ne de güzel, ne de alımlı, Durmaz koku yayar günde her seher. Acep duyarlar mı, onun güzelliğini, Aşk dolu sözünü adamlar ve bu defter. Şu kızıl gül gibi alevlenerek, Yanar mı onların da âşık yüreği. Şakıyan bülbülün kalbini çelip, Yerine gelir mi acep kalbî dileği.

128

*** Һөйөклөм, һин әгәр булһаң ҡыҙыл гөл, Һибер инем һиңа күҙ йәшемде. Шулай итеп үҫтерер инем үҙеңде, Ғүмергә алмайса һинән күҙемде. Әгәр булһаң ине һин наҙлы сәскә Һине һаҡлар инем һалҡын кырауҙан...

*** Бөгөн бер бик матур, наҙлы сәскә Өҙөп алып күңелем гөлөнән, Һалып ҡуйдым ошо альбомга мин, Уйлайым шунда үҙем күңелдән: Ниндәй матур сәскә, ниндәй нурлы! Тирә-яҡҡа төшкән шәүләһе, Ошо сәскәнән дә матур микән Альбом ияһенең кәүҙәһе? Ошо сәскә кеүек ҡыҙыл булып Яна микән наҙлы йөрәге? Һандуғастың дәртле йөрәгендәй, Тибә микән наҙлы йөрәге?

129



GÜNEŞİN BATIŞI

Güneş dağ ardında, olunca akşam… Uzanıp çimlere, birazcık yatsam, Yeri, göğü, dağı, denizi, gölü, Seyrede seyrede hayale dalsam. Güneş gibi biz de batar, biteriz, Deyip iki gözüm yaşla ıslatsam. Onun uzaklara koşan şavkını, Yeleleri altın küheylan sansam. Bulutlarla gezen ışıklarını, Tutmak için yine elim uzatsam. Denizin aksine dönüşen göğü, Sarsam kollarımla sıkıca sarsam. Anlayıp aczimi, fakrımı tekrar, Çocukluk ülkeme yeniden varsam. Bu âlemin ucu meçhuldür deyip, Gönlü teskin edip, ben de uslansam. O gün ben de olurdum mesut, Gerçeğe dönüşmüş olurdu maksut.

130

1909



ҠОЯШ БАЙЫҒАНДА

Ҡояш күҙҙән юғалды, булды аҡшам…1 Сығып шунда йәшел сирәмгә ятһам, Был ер, күк - унда булған нәрҫәләрҙе, Ятып салҡан, фекерләп, күккә баҡһам, Ҡояш кеүек батабыҙ беҙ бөтәбеҙ Тиеп, ике күҙем йәшкә сылатһам, Юғарыға сәселгән шәғләләрҙе2 Һыуы алтынлы фонтанға оҡшатһам; Болотҡа ғәҡсе3 төшкән һары нурҙы Хыял менән тотам тип, ҡул оҙатһам; Диңгеҙ кеүек ниһайәһез сәманы4 Күреп, ғибрәт алып, мин уйға батһам, Ғәжиз бәндәлегем иҫемә төшөрһәм, Балаларса ике күҙем сылатһам, Сиге юҡ был ғәләмдән бер кисәкмен Тиеп, моңло күңелдәрҙе йыуатһам, Бына мин шул ваҡытта ниндәй мәсғүд, Гүйә, хасил булалыр шунда мәҡсут...

1909

_________________ 1 Аҡшам - кис 2 Шәғлә - ялҡын; 3 Гәҡсе - сағылышы 4 Сәма - күк, күк йөҙө

131



BAZEN

Dört yanım kararır nedense bazen, Gönül kaybettiğini arıyor hemen. Huzuru kaçınca olur bikarar, Yağın balın bile lezzeti kaçar. Saadet yokmuş derim dünyada o an, Ey gönül, yorulma, boşadır çaban! Rengîn güzelliğe gönlü doyunca, Varır Hak katına kıyam durunca, O’dur Rabbim derim, kulluk sunarım, O an ışık dolar, şavka dalarım.

132

1910



ҠАЙ ВАҠЫТТА

Ҡай ваҡытта әллә нишләп әйләнәм йәмһеҙләнә, Бер юғалтҡан нәмәһе бар төҫлө күңелем эҙләнә. Бер урында тормай күңелем, тирбәлә, тапмай ҡарар, Ер йөҙө нурһыҙлана, бал-майҙары тәмһезләнә. Шул ваҡытта: «Ер йөҙөндә сын сәғәҙәт1 юҡ! » - тимен, Эй, күңел! Ерҙең йөҙөнән сын сәғәҙәт эҙләмә. Әйләнәмдәге матурлыҡтарҙы тиң күрмәй күңел, Иң ахырҙа мәғнәви бер көскә күңелем теҙләнә. Ошбу ҡеүәт ҡаршыһында баш эйәм, хайран ҡалам, Шул сәғәттә шатланам, шунан ғына ләззәт табам.

1910

___________ 1 Сәғәҙәт - бәхет.

133



HAYAT

Yaşar gidersin dünyada, hikmetini anlamazsın, Bitip gider ömür boyu, onun tadını almazsın. Ne şart üzre yaşasan da, maksadın hâlâ bellisiz, Yitik arar gibi geçen günlerinden bulunmaz iz. Gelmesi meçhul ayları sakince bekler durursun, Ebeden sönen yıldızı, gökte zor arar bulursun. Gönlün en derin yerinde bir düğüm var ki, çözülmez, Ucu sendeydi o ipin, artık kimdedir, bilinmez. Kolay kolay da çözülmez, velev ki mezara girsen, Kurtuluş yok şüphelerden, doğumdan ölüme bilsen! Bu gün yarın diye diye, cezp ediyor dünya seni, Fani zevklerle kandırıp bitirir ahret sevgini. 1910

134



ТОРМОШ

Тораһың донъяла - ник торғаныңдын хикмәтен белмәй: Үтә ғүмерең - хаятыңдың йәмен тапмай, тәмен белмәй. Ер өҫтөндә ныҡлы тор - һаман да мәҡсүдең мөбһәм1, Хаяттың хикмәтен уйлайым - һаман арта бара шөбһәм. Көтәһең тып-тыныс, яп-яҡты көндәрҙе өмөт менән; Бәхет йондоҙы сыҡмай - әллә инде мәңгегә һүнгән?.. Күнелдең иң төбөндә бер төйөн бар, һис сиселмәй ул: Бығаса шул көйө торған, уның истиҡбале мәжһүл2. Сиселмәҫ был төйөн, бынан китеп ергә күмелгәнсе; Торорһың шөбһәнән сыҡмай һаман, тыуғандан үлгәнсе. Һине донъя тота алда, киләсәктә булыр бер тип, Һине мәсғуд3 итәрмен, шунда беҙ дуҫтар булырбыҙ тип...

1910

___________

1 Мөбһәм - билдәһеҙ, асыҡ түгел. 2 Истикбале мәжһүл - киләсәге билдәһеҙ 3 Мәсғуд - бәхетле

135





YAZ SABAHI

Nedendir ben, mest olurum sabahında serin yazın, Birkaç kelam kâfi gelmez, tam anlatmaya sefasın. Şafak söktükten sonraki canlıların dirilişi, Onların coşkuyla koşup, şevk içre seslenişi, Çoğaltırlar sevincimi, her birisi ikrar eder; Kimi yine nağme yakar, kimi içli şarkı söyler. Yeşil otları görünce, meleşir koyun kuzular, Kaplar sürüler dört yanı, sanki yeşil üstünde kar. Güneşin ilk ışıkları, çoban başçıdır nahıra, Genç kızlar telaşla koşar inek sağmaya ahıra. Çınlatırlar dağı taşı, kuşlar kanat çırparaktan, Çiftçilere yoldaş olup, sanki yola çıkaraktan. 1910

136



ЙӘЙГЕ КӨНДЕҢ ИРТӘҺЕ

Ни өсөндөр бик һөйәм мин йәйге көндөң иртәһен, Мин яҙа алмам уның йәмен вә тәьҫир иткәнен. Һыҙылып атҡан таң һуңында һәммә януар куҙғала, Үҙ-үҙенсә барсаһы тауышлана һәм моңлана. Телләре менән былар изһар ҡыла1 шатлыҡтарын, Шатланалар, шаулашалар, көйләйҙәр аһ-зарҙарын. Йәм-йәшел ҡырға сығалар ҙур көтөүҙәр мөңрәшеп, Йай ғына ҡүшай-ҡүшай, аҡрын ғына шырт-шырт баҫып. Кемгә лә тәьҫир итә нурлы ҡояш һәм саф һауа, Шул ваҡытта йәш килен «һәү, Һәү» тиеп һыйырын һауа. Яңғыраталар ҡыр вә урмандарҙы ҡоштар һайрашып, Шул ваҡыт ҡырға һабансылар китәләр йырлашып. 1910

137

HÜZÜN VE ÖZLEM Ah u zar içinde şarkı söylerim, Tutuşur günbegün yüreğin odu. Sızlanıp içimden yol alıyorum, Bulmak için bir tek, bir tek maksudu. Nedir başa gelen, bu dertler niye, Her zaman gönlümün yanması neden? Güldüğü gün bile talih kuşunun, Yüzüme kapılar kapanır birden. Sevinç kapıları zaten kilitli, Belki de açılmaz artık ebeden. Ümit kandilimin yağı tükenmiş, Bilmem ki, ne zaman yanar yeniden. Nerdedir o sevinç dolu vakitler, Şimdi neden bir kez görünmüyorlar? Saklanır güneşi dağlar ardında, Beklesem seherde yürümüyorlar. Ruhum artık tutsak, kelepçelenmiş Kelebekler gibi kanat açamaz. Yere düşen yağmur tanesi gibi, Kurtulup topraktan göğe kaçamaz. Çırpınır, didinir, ümidi kesmez, Yeter bir kerecik tebessüm bile. İçteki özlemle gayrete gelir, Uçmaya can atar, bulutlar ile.

138

1910

МОҢ ВӘ ҺАҒЫНЫУ (Оҙон көйгә) Ай-һай ғына тиеп бер йырлаһам, Янған йөрәгемә ял була, Зарланамын, дуҫҡай, моңланамын: Ҡасан мәҡсүдтәрем табыла?.. Ни булды икән миңә, нишләнем мин?.. Һәр ваҡытта күңелем төшөнкө, Бәхет ишектәре асыла тип Көткән саҡта тағы ябыла. Шатлыҡ ишектәре, ай, ябылған, Әллә асылмаҫмы мәңгегә?.. Өмөт шәме майы бөтөп һүнгән, Инде ҡасан ғына ҡабына?.. Ҡайҙа ғына китте шат ваҡыттар, Ниңә бөтөнләй үк юғалды?.. Ҡояшлы көн төҫлө яҡты саҡтар Килер микән берәр тағын да?!. Оса алмаған матур күбәләктәй Рухым түбән ергә йығылды Өмөт өҙмәй һаман киләсәктән, Талпына ла ҡанат ҡағына!..

1910

139



DÖKÜLEN YAŞ

Yağmur yağdıkça yere siner günlerce durmaz, Toprak emer damlası onun asla kaybolmaz. Biraz vakit geçince, diriltir kara yeri, Boy boy, renk renk çıkarır, otları çiçekleri. Herkes bilir de buna, doğal derler arkadaş, Boşa akmaz bilesin, gözden akan damla yaş. Sevgi dolu yürekler, ‘ah!’ diyerek sızlasa, İhlâs ile gözyaşı aşk yurduna damlasa, Güller biter topraktan, açılır tomurcuklar, Cennetten manzaraya sunar yeşil yapraklar. Eğer hakiki sevgi yerleşse kalbimize, Hakikate giden yol serilir önümüze. Yenemez artık onu hiçbir güç, hiçbir bilek, İnsanlar birbirine kardeş olur, severek. Biterdi artık o gün itilaf ve düşmanlık, Dünya yaşanır olur, dost olurdu insanlık. Yendim, yenildim denen mesele bittiğinde, Sevinç içre yaşardım ben de kendi evimde.

140

1912



ТҮГЕЛГӘН ЙӘШ

Яуа ямғыр, һеңә ергә, һеңеү менән юғалмай ул, Ер аҫтына һеңеп, һис файҙаһыҙға мәңге ҡалмай ул. Бераҙ ваҡыт үтеү менән йәшәртә ҡап-ҡара ерҙе Шулайтып үҫтерә ул төрлө гөлдәрҙе, үләндәрҙе. Был эш, мәғлүм, тәбиғилер, быны һәркем белә, иптәш, Шулай уҡ мәңгегә һеңмәҫ ике күҙҙән түгелгән йәш. Мөхәббәт менән тулған саф күңел аһ итһә-һыҙланһа, Ысын ихлас менән аҡҡан йәш өмөт баҡсаһына тамһа, Үҫәр гөлдәр, ярыр япраҡ, бара торғас атыр сәскә Был сәскә ысын ғаһед иткән1 йыһанда мәңге шиңмәҫкә. Әгәр ҙә был мөхәббәт бәндәләргә ысын урынлашһа, Хәҡиҡәткә васыл2 өсөн үҙенә яҡшы юл асһа. Еңә алмаҫ быны һис башҡа ҡеүәт, сөнки был көслө Булыр шунда кешеләр һәммәһе нәк бер туған төҫлө. Бөтөр шунда был көндәге хәсәд3, нифак4 вә дошманлыҡ, Тыуыр донъяға дуҫлыҫтар - бына шунда сын инсанлыҡ5. Еңеү-еңмәү һүҙе бөткәс, керер донъяға ҙур бер йәм Итәрмен шул ваҡытта мин ғажәп шатлыҡ менән байрам.

______________

1912

1 Ғаһед иткән - ант бирғән 2 Васыл - ирешеү 3 Хәсәд - көнсөллек 4 Нифак - икейөҙлөлөк 5 Инсанлыҡ - кешелек

141



…’ye

Eğer olsan her zaman iyi niyetli, Bahar yeli gibi sıcak, sevecen, Fakir gördüğünde ona acıyıp, Ekmeğini bölüp yarısın versen, Dünya’da asla rahat etmezsin, Öylece gidersin yaşayarak sen.



1915

HAYAT ÇEŞMESİ

-I-

İlk yaratıldığından beri yanmış, Ateşe topuna dönerek yer küresi. Uçmuş binlerce yıl fezada. Gide gide sönmüş bir gün ateşi. Sekiz Cennet yaratılmış sonra, Yerin dibine girmiş Cehennem. Yeryüzünde bin türlü renk, Dolarak letafete bürünmüş âlem. İşte, yüce dağlar görünüyor, Ak bulutlar içinde salınarak. Az ileride uçsuz bucaksız denizler, Güler güneş ışığında parlayarak. Rengârenk güller tomurcuklanır, Ağaçlar mis kokulu çiçek açar. Masmavi göller sessiz dalgalarla, Etrafına şen şakrak gülücükler saçar.

142



...ГӘ

Эгәр ҙә булдиһәң саф, аҡ күңелле, Яғымлы, май кеүек йомшаҡ күңелле, Фәкирҙәр, ярлыларҙы ҡыҙғаныусан Улар өсөн яныусан, һыҙланыусан, Рәхәтлекте күрә алмай мәңге лә һин, Йөрөй торғас, был доъянан китерһең.

1915

ХАЯТ ШИШМӘҺЕ

I

Яратылған саҡта янып торған Ут булһа ла ер шары, Осоп йөрөй торғас киң фәзала1, Һүнгән балҡып торған уттары. «Һигеҙ ожмах» килеп сыҡҡан өҫкә, Тамуҡ батҡан ерҙең төбөнә... Ерҙең өҫтө, кереп төрлө төҫкә, Еткән ләтафәттең2 сигенә. Унда бейек тауҙар күренәләр, Аҡ болоттар солғанып. Бында сикһеҙ матур ҙур диңгеҙҙәр Ята көнгә ҡаршы ҡуҙғалып. Унда төрлө гөлдәр, сәскә атып, Тараталар хушбуй еҫтәрен. Бында ап-аҡ күлдәр, тып-тын ятып, Нурлаталар ерҙең өҫтәрен.

143

Başı göğe ulaşan ağaçlara baktıkça, Gözün kamaşır, ihtişamından. Dallarında bülbüller, kuşlar, Nağme sunarlar şarkılarından. Tavşan, tilki, aslan, ceylan, Kurt, kuzu.. Barış içinde yaşar. Hayat yenice gelmiş gibidir buraya, Hepsi de yeni yavrular gibi oynar, koşar.. Gökten nur yağar, yağmur yerine, Günler geceler naz içre geçerken. Hâsılı bin türlü mahlûk ömür sürer, Ademoğlu da aralarında varken... -IIYeryüzünün güzelliği Firdevs’e eşit olsa da. Ölüm sessizliğinde özlem, Hüküm sürer dünyada. Ademoğlu dileklerine Ulaşamadan ömür sürer. Etrafındaki nimetlerden, Zevk almadan geçer gider. -IIIHey, orada oturan kim? Elma ağaçlarının dibinde. Görenlerin gözünü alamadığı, Bir çiçek demeti var elinde. Âdem alıcı gözlerle baktı durdu da, “Bu güzel zat da kimdir dedi.” Dayanamayarak yanına vardı,

144

Унда үҫкән төрлө ҙур ағастар, Ҡарағанда күҙҙәр ҡамаша... Бында төрлө ҡоштар, һандуғастар Төрлө көйҙәр менән һайраша... Унда ҡуян, төлкө, болан, айыу, Бында айыуҙар менән бүреләр. Яңы хаят кергән ер йөҙөндә Бер туғандай уйнап йөрөйҙәр. Нурҙар яуа күктән көндәрендә, Моңдар яуа айлы кисендә. Төрлө мәхлүк бында хаят һөрә, Әҙәм дә бар шулар эсендә...

II

Шулай ерҙең йөҙө матурлыҡта Фирҙәүескә3 тиңдәш булһа ла, Бер нәмә юҡ бында, бер нәмә кәм: Моңлоҡ хөкөм Һөрә донъяла... Әҙәмдең дә ҡулы эшкә бармай, Йөрөй унда-бында аҙашып. Матур тәбиғәттән йәм таба алмай, Төрлө уйҙар менән Һаташып.

III

Сеү, кем унда?.. Берәү ултырған да Алма ағастары аҫтына, Төрлө сәскәләрҙән ниҙер яһай (Күреү менән йөрәк ашҡына). Әҙәм хайран булып ҡарап торҙо: «Был матур зат, белмәйем, кем?» - тиеп. Сыҙаманы, барҙы ҡаршыһына,

145

Onun cazibesinden başını eğdi. Karşısında duran bir kızdı, Çekinmeden ona seslendi: “Ey Âdem, artık gerçek insan ol, Hak yolunda canını feda et.” dedi. O günden bu güne kızın sözleri, Gönüllere özlem olarak aktı. Yeryüzünde ilk hayat da, Ta o zamanlar başladı. Önceden de güzeldi ya hayat, O günden sonra daha da güzelleşti. Secdeye durdu o an birden tabiat, O kızın yaptıkları karşısında. O ki, yere inen meleklerin biriydi, Âdem’i âdem eden sır var bakışında. Onun bir kere bakışıyla, Yeryüzüne canlılar indi. Nereden geldiği meçhul, Sırrını kimse bilmez, geldiği yolun. Onun neslinden gelen kadınlar kızlar, Yarısı eder dünya nüfusunun.

146

1922

Олуғланы уны, баш эйеп… Ятһынманы ҡыҙ ҙа был әҙәмде, Үҙ янына саҡырып алды ла: «Эй, әҙәм, Һин хәҙер сын кеше бул, Эш юлында йәнең ит фиҙа!..» Тине. Унан шуға ғәһет алды, Күкрәк моңон алып ташланы. Ер йөҙөндә булған эшле тормош, Төплө хаят шунан башланы… Электән дә матур ерҙең өҫтө Матурлана төштө тағы ла… Сәждә итте шунда бар тәбиғәт Был кешенең эше алдында. Ул ҡыҙ ине ерҙең фәрештәһе, Ул әҙәмде кеше яһаны. Ер йөҙөндә булған йәнле тормош Шуның әмере менән башланды. Ҡайҙан килгәндер ул был донъяға, Ул йәһәте бик ҙур сер уның. Тик ул ҡыҙҙың нәҫеле - ҡатын-ҡыҙҙар Яртыһылыр бөтә донъяның... 1922

_______________

1 Фәза - күктәге бушлыҡ, йыһан 2 Ләтафәт - гүзәллек 3 Фирҙәүес - баҡса, йәннәт, ожмах

147

*** Bir tarafımda yüce dağ, başını diker, Yeşil elbisesine sarılarak. “Ben göz alıcıyım, güzelim!” der, Ötelerden el sallar, çağırarak. Dağdan aşağıya kıvrılaraktan, Kama nehri akıyor sessizce. Şen şakrak halimizi gördüğü zaman, Gülüyor bir şey demeden sakince. Onun bu mülayim tavırlarına dalarak, Çok oldu seyrettiğim zamanlar. Kenarında başımı ellerim arasına alarak, Sayısızdır hasret çektiğim anlar. Yürüdüm nice nice kıyısında, İçimde bir şarkı tutturarak. Üzerine eğilen ağaçlar altında, Saatlerce hayret içere oturarak. Yalnız başıma adımladığım zaman, Kuşlar yanımda arkadaş oldular. Bu kuşlardan, yüce dağlardan, Bu nehirden de güzel başka neler var? Evet, var; bunlardan aziz, alımlı, Başka şeyler de var, hem de çok mu çok. Hepsi de insana yaren olmalı, Onların eşi ve benzeri de yok. Onlar işte şurada el birliğiyle, Ömre her gün ömür ekleyenlerdir. Bir dilim ekmeğin hoş hayaliyle, Aşkla şevkle emek tüketenlerdir. Sizlerle geçen günler kalbimde, Her zaman sevincim, ümit pınarım. Bir sevincim daha vardır gönlümde, Onu söyleyemem, o benim sırrım.

148

1928

*** Бер яғым тау, күкрәк киреп тора, Йәшел япраҡтарға төрөнөп. «Мин матур бит, миңә ҡарағыҙ!» Тип маҡтағандай, ситтән күренеп. Тауҙан түбән баҡһаң, борола-борола Ағып ята Кама шым ғына. Ҡарай беҙҙең уйнап-көлөүҙәргә, Бер һүҙ әйтмәйенсә, тын ғына. Уның шулай шым, тын ағыуҙарын Булды ҡарап торған саҡтарым, Яңғыҙ ғына, башты ҡулға ҡуйып, Уйлап, моң ултырған саҡтарым. Йөрөнөм боролмалы һуҡмаҡтарҙан, Эстән генә йырлап, шатланып, Матур ағастарға, унда һайрап Торған ҡояшҡайҙарға һоҡланып. Яңғыҙ ғына йөрөгән саҡтарымда Моңло ҡоштар иптәш булдылар. Шул ҡоштарҙың, ошо нурлы тауҙан, Ағыр һыуҙан матур нимә бар? Әллә юҡмы? Белмәйем, бармы икән һуң?.. Быларҙан да матур бар ине, Берәү түгел, улар байтаҡ ине, Һәммәһен дә йән һөйҙө. Улар кемдәр? Улар бына бында Бергә торған ошо кешеләр, Хәл йыйырға килеп, уйнап-көлөп Бергә-бергә йөрөгән эшселәр. Һеҙҙең менән үткән ғүмерем... Күңелем икһеҙ-сикһеҙ шатлана, Тағы һөйғән инем һөйөүен, Уныһын әйтмәйем, уныһы сер ҡала... 1928

149

AKŞAM ALACAKARANLIĞI Güzel yaz gününün en hüzünlü zamanı, Güneş battıktan sonraki alaca karanlık anı. Çalışan herkesin kesilir birden uğultusu, Bu sükûneti bozuyor sadece bülbül ve akarsu. Dere kenarındaki şeyda bülbülün şarkısına, Mahlûkat kulak verir; sanki dizilir de karşına. Ne kadar gam yükü varsa kalkıyor omuzlarından, Birazdan dolunay görünür, tepenin arkasından. Serin bir aydınlığa gömülür, vadi ve orman, Sır dolu özlem yükü kalkar omuzlarından. Hava an be an safileşir; etrafa misk kokusu yayılır, Gönül daha evvel yaşanmamış bir his içinde kalır.

150

1910



ЭҢЕР ВАҠЫТЫ

Матур йәй көнөнөң дә иң күңелле, моңлы бер ваҡыты: Аяҙ көндә, ҡояш байығас була торған эңер ваҡыты. Бөтә мәхлүктәр эштән туҡталалар, баҫыла шау-шыу: Сөкүнәтте1 боҙа шунда фәҡәт былбыл вә аҡҡан һыу. Ағын һыуҙың янында һандуғас һайрай, уның моңлы, Матур тауышын бөтә мәхлүк тауыш-тынһыҙ ғына тыңлай. Ауырлыҡтар китә ошбу ваҡытта донъя халҡынан, Шулай торганда, ҡыҙғылт нурлы ай ҡалка тау артынан, Тоноҡ яҡты менән яҡтырта урман һәм яландарҙы... Матур моң, мәғнәле сер ҡаплай урман һәм дә тауҙарҙы. Һауа барған һайын сафлана, ҡыр тула хуш еҫ менән, Күңел юғарылана әллә ниндәй ғәли хис менән.... 1910

____________ 1 Сөкүнәт - тынлыҡ

151



SAF GÖNÜL

Sevgi dolu saf gönüller deryalardan geniş, Göze görünen her şeyden, dünyalardan geniş. Gönül geniş olursa, ona sığmayacak şey olmaz, Herkese kucağını açar, geride kimse kalmaz. Sever zengini, fakiri, mahzunları, miskinleri, Kadınları, erkekleri ben insanım diyenleri. Etrafa hilesiz bakar, ikilik yok bakışında, Halkı için kaygı duyar, bin dert olsa da başında. Lakin gönül sahibi körse, hiçbir şeyi görmez olur, İçinden merhamet gider, acımayı bilmez olur. Bulmak zor olur artık gönülden de dar kafesi, Dünya bir yana, sığmaz olur bir mercimek tanesi. Mümkünse selam vermem, dar gönüllü adama, İlahi, denk getirme gönlü darı bahtıma. 1913

152



САФ КҮҢЕЛ

Мөхәббәт менән тулған саф күңелдәр даръянан да киң, Бөтөн күҙғә күренгән нәмәләрҙән - донъянан да киң. Күңел киң булһа, унда һыймаған һис нәмә юҡ - ул ҙур, Күңел һәр нәмәне күреүсе ғәли, мәғнәүи бер нур. Һөйә ул тип-тигеҙ меҫкен вә мазлум1 һәм фәкирҙәрҙе, «Мин инсанмын2» тигәндәрҙе - ҡатындарҙы вә ирҙәрҙе… Ҡарай ул донъяға һис хәйләһеҙ-ниһеҙ вә күҙлекһеҙ, Шулай ул ҡайғыра һәммә халыҡ өсөн һис өҙлөкһөҙ... Вәләкин ул күңелдең сахибе3 күрмәй - һуҡырланһа, Күңелде ҡыҫһа, юҡ-бар шәй4 өсөн һыҙланһа, тарланһа. Күңелдән тар бер әйберҙе табып булмайҙыр ул саҡта, Ҡайҙа донъя!.. Ундай күңелгә һыймай борсаҡ та. Күңел тар булһа, мин ундай күңелдәрҙе боҙолған тим, «Илаһым, бындай бысраҡ тар күңелдәрҙән үзең һаҡла!.. »

1913

_____________

1 Мазлум - иҙелгән, ҡыйырһытылған 2 Инсан - кеше 3 Сахибе - эйәһе 4 Шәй - нәрҫә, әйбер



153



ÜMİT

Ortak olup, bu hasret dolu kaygıya, Dayanamaz başlarsın sen ağlamaya. Ruhunu sıkar, hayatın cenderesi, Devam ettikçe seni sıkmaya ten kafesi. Bir meçhul alanda seni zorla tutarlar, Gelen geçenin önüne yem diye atarlar. Sana yardım edecek arkadaş olmaz, Biter ümitlerin veda eyler, sıcak yaz. Onların maksadı tutup dallarını kurutmak, Köklerinden koparıp bir köşeye atmak. Sen kök sal, tomurcuklan, büyü; korkma, Ey dost, acizim diyerek sakın meyus olma! Hep ileri bak, yarınların senin aydınlık, Heybene dolacaktır, inan nurdan ağırlık. Sırtını dayarsan eğer hakikat gücüne, İnan ki, her şeyin getirirsin altını, üstüne. Günler seni bekliyor ileride, bulutsuz, Şimdiden sevinmeye bak, kalma umutsuz. O günlere erdiğinde gamdan eser kalmaz, Başı göğe erenler, dönüp arkaya bakmaz.

154

1909



ӨМӨТ

Булып уртаҡ был хәсрәт, ҡайғыларға, Сыҙай алмай, етерһең һин иларға. Һине ҡыҫа, ваталыр бындай тормош, Тирә-яғың мәүәниғкә1 тултырмыш. Насарлыҡта һине көсләп тоталар, «Бына...бына...бына!» - тип ҡурҡыталар. Һиңә ярҙам итер иптәштәрең әҙ, Бөтөрмәк эстәй инде һеҙҙе мәркәз. Уларҙың мәҡсүде тамырыңды ҡоротмаҡ, Тауыш-тынһыҙ насар бер хәлдә тотмаҡ. Тамыр йәй! Япраҡ яр, ҡурҡма! Тиҙ үҫ, Бөтөрмөн тимә, булма мәьюс, әй, дуҫ. Ҡара алға, Һинең алдыңда яҡты, Уның өҫтөнә хаҡлыҡ һеҙгә яҡлы. Хәҡиҡәт ул шулай ҡеүәтле көскә, Уларҙың килтерер ул аҫтын өҫкә. Көнөң бар алда һинең һис болотһоҙ, Йәшенһеҙ, күкрәүһеҙ һәм да утһыҙ... Баҫыр уларҙы шул көн ҡайғы илә ғәм, Бына инде шул көндәр һеҙгә байрам. Улар мәьюс кенә булмаҫ, бөтөрҙәр, Кире килмәҫ булып бынан китерҙәр.

1909

__________________ 1

Мәүәниғ - кәртәләр

155



SAZ

Çalma ha sazını ey âşık! Görmez misin, ben yalnızım. Değdirme mızrabı tellere, Tınladıkça gönülden yanarım. Hatırlatma geçmiş günleri, Ben onca dertlerden bîzarım. Başlama yeni bir nağmeye, Onsuz da gam yüklü dağlarım. Al sazını başka yerde çal, Ta ki ben sesini duymayayım. 1917

156



САЗ

Уйнама сазың, рәнйетмә йәнем, Күрмәһен донъя аһ вә әфғаным. Сазыңды уйнап яндырма, туған, Унан да яналыр был йән. Иҫкә төшөрмә үткән ғүмерҙе, Уятма инде һүнгән күңелде. Сазыңды һыҙма, көйҙәрҙе һуҙма, Моң-зар эсендә торам унһыҙ ҙа. Уйна сазыңды ана һин унда: Моңлан вә һыҙлан мин юҡ урында. 1917

157



BİR GECEDE

Öyle bir dehşetli karanlık gece ki, Başıma korkunç bir facia geldi: Herkes uykusunda, yalnız yürüyorum, Mum gibi yanarak an be an eriyorum. Dünyada sanki sadece ben varmışım, Şu karanlık geceymiş tek arkadaşım. Yoksa zulmü gecenin benim mi bahtım? Ya da muhabbet şerbetine çok mu kandım? Bir yoldaş arıyorum el yordamıyla, Gönlünün olanca yumuşaklığıyla. Dünyayı dolaşsam da baştan aşağı, Yaşıyormuşum meğer bivefa çağı. Yıldızlar kayıp gökyüzü maviliğinde, Gülümseme yok dolunayın gülüşünde. Yedi düvelde rastlamayınca talihime, Hücum etti onca dert, bizar gönlüme. Yüz çevirdim, sırtımı döndüm dünyaya, İltica eyledim sonunda Yüce Huda’ya. O an sanki kara bulutlar dağıldı bir bir, Bitti gönlümdeki gam, dağıldı onca kir. Sürur içinde hem şarkılar mırıldandım, Hem oturup çocuklar gibi ağladım. 1918

158



БЕР ТӨНДӘ

Шундай дәһшәтле, каранғы бер кисә, Ҡурҡыныслы фажиға баштан кисә. Бар халык тынған, фәҡәт яңғыҙ йөрөйөм, Балҡыйым, янам - янып шәмдәй ирейем. Гүйә ки донъяла яңғыҙ мин генә, Тик миңә иптәш ҡараңғы төн генә. Тик үҙем аңлайым был төндөң дәһшәтен, Бик күп эскәнмен мөхәббәт шәрбәтен. Эҙләйем шунда олуғ йәнле кеше Бар кешеләрҙән дә выжданлы кеше. Эҙләймен тик осратып булмай уны, Әйләнеп сыҡһам да барса донъяны. Көн болот, һис булмаһа юҡ йондоҙо, Ергә баҡмай йылмайып аҡ ай ҡыҙы. Шул бәхетте эҙләп-эҙләп тапмағас, Моңло күңелем талпыныуҙан туҡтағас, Аһ ороп, ҡул һелтәнем был донъяға, Илтижа иттем1 олуғ бер Аллаға. Шул ваҡытта булды күңелем тып-тыныс, Бөттө хәсрәт, бөттө һәммә курҡыныс. Шатлығымдан моңло көйҙәр йырланым, Нәҡ сабыйҙай тәмле-тәмле иланым.

_________

1918

1 Илтижа иттем - һыйындым

159



MUTSUZ BİR GÜNDE

Gönlümün yaprakları birer birer dökülür Bir damla bile su yok, ağacımı sulamaya Hasret yangınlarına nicedir dayansa da Yakındır onların da vadesi, sararıp solmaya Gönlüm bir tomurcuk idi, açmaya hazır Ne yazık ki, susuzluktan başını kurtaramadı Çiçeklenip, arz-ı endam etmek için Meltem dolu, sıcak bir mekân bulamadı Yok mudur muhabbet dolu, mamur bir yer? Her yanı çirkin düşler, bezgin hülya kaplamış Bülbüllerin seyran kurup seherlerde ötmeye Türlü gülün boy verdiği bir bahçe de kalmamış Tomurcuk boydan solar, açmaz bir daha Belki de etrafına kelebekler toplanmaz Ümit ile geçirip tükettiğim ömürüm Artık ebede kadar bana teselli olmaz Dalımdan koparır, bir hoyrat rüzgâr Artık nerde durur, düşer, bilinmez İçimde öfkenin bin türü büyür Gün geçer, ay geçer, yıl geçer dinmez.

160

1915

КҮҢЕЛҺЕҘ БЕР КӨНДӘ Күңелем япраҡтары түбән төштө, Һыу табылмай уға һибергә. Хәсрәт уттарына ҡаршы тороп, Яҡынлашҡан инде кибергә. Сәскә атырға күңелем йомарланды, Һыу юҡлыҡтан ғына атманы. Сәскә атырлыҡ йылы, мөхәббәтле Муафик бер урын тапманы… Юҡ бит мөхәббәтле, нурлы ерҙәр!.. Ерҙе йәмһеҙ ләғнәт ҡаплаған. Барса ҡоштар йыйылып һайрашырлыҡ Бер генә лә сәскә атмаған!.. Атмаған ул уны быға саҡлы, Инде атмаҫтыр ул мәңге лә... Өмөт менән үтте бөтә ғумерем, Ахыры, шулай үтер мәңгегә… Һабағынан өҙөлөр, ел осорор, Белмәйем, барып төшөр ҡай ергә? Ләғнәт уҡып китер был донъяға, Мәңге килмәҫ кире был ергә!..

1915

161



AHVALİM

Zahirden görenlerce esenlik üzereyim, Lakin gönlü kaplayan bir hasret içindeyim. Ağır bir yük misali gam çöker yüreğime, Dermansız hasta gibi şifanın peşindeyim. Hüzünden dalgalarla düşüme kan karışır, Estikçe hazan yeli toz savurur bağıma. Dört yanım özlem dolu dağlarla çevrelenmiş, Derdimi bir Huda’nın dökerim dergâhına. Önümde aşması zor siyah bir çizgi durur, Gördükçe tekrar tekrar ümidim-şevkim kurur. Her geçen günüm, hazandan renkle kaplı, Maziden bugünüme gözyaşı seli vurur.



1910

HAYALLERİM

Servet-u sâmâna gark olamadım, Gönlümde bitmeyen hayaller durur. Kaderin gönlüme koyduğu hardan Yalımlar yükselip yüzüme vurur. Aldanıp yanarak geçti günlerim, Hasret yeli eser dalım kurutur. Yine de gelir de tutar elimden, Tutar çocuk gibi beni avutur.

162

1909

БЫЛ ДА ҠАЛМАҺЫН ӘЛЕ Тышымдан ҡарағанда, күренәмен һау, Вәләкин хәсрәт менән күңелем сырхау. Ауыр йөк кеүек хәсрәт баҫып китте, Аһ, дәриға, инде дарман кемдән һорау! Ҡайғынан күңелгә ҡан аралашҡан, Һәр яҡтан ҡайғы-хәсрәт, ҡара басҡан. Хәсрәтте тирә-яҡҡа өйөп ҡуйған, Бәхетте бер хоҙайым күккә аҫҡан. Алдымда үтәлмаҫлык ҡара һыҙыҡ Һыҙылғанға, һәр ваҡытта күңелем һыныҡ. Үтә ғүмер, рәхәт юҡ, сәғәҙәт юҡ, Донъяла тороуымдан тапмайым ҡыҙыҡ.



1910

ХЫЯЛ

Юҡ инде күптән үк мал һәм кәмалем, Күңел баҫа бөтмәс хыялым. Ғәжәп эштәр кисә-китә хыялда, Бәхетле көнөм бар төҫлө алда, Хыялға алданып үтә был көндәр, Шуның менән генә мәсғүд күңелдәр. Минең менән хыял булмаһа бергә, Китер инем быға саҡлы ҡәбергә... 1909

163



GÖNLÜME

Ey gönül, geniş ol, dar olma! Üstün tut her şeyden hürriyeti. Bu mukaddes yoldan sapmazsan, Budur ömrünün kutsiyeti. Güneş ol, aydınlat cihanı, Nur yayılsın dört yana senden. Öyle bir iman üzre ol ki, Zerre kalmasın enaniyetten. Gönül genişliğince sığar, Unutma Yüce Allah’ı. Dilin tek tespihi olsun, Her işte çek Bismillah’ı. 1910



***

Birbiri ardınca gönül bahçemdeki ağaçları, Budayarak önüme serdim, kuruttum bataklıkları. Keşke tek o olsaydı; etrafım kesif bir duman, Yolumun ucu meçhul, güneşi etsem de şamdan. O an açıverdim göğsümü, çıktı oradan kıvılcım, O bataklık ve dumandan birden esenliğe çıktım.

164

1926



КҮҢЕЛҒӘ

Әй, күңел, киң бул, тарыҡма! Һөй халыҡ хөрриәтен, Изге юлдан ситкә сыҡма, Шул һинең ҡөдсиәтең1. Бул ҡояш - яҡтырт йыһанды, Нур сәселһен тип-тигеҙ, бул шулай һин киң иманлы, Ҡалмаһын ул «һеҙ» ҙә «беҙ». Булһа киң күңелең, һыйырһың, «Тәңренең киң донъяһы», Был шиғырҙарҙың ошо булһын, Тинем, «бисмиллаһы»2.



1910

***

Бер-бер артлы шырт кеүек үҫкән күңелдең талдарын Һындырып һалдым да үттем мин был тормош һаҙларын. Һаҙ ғына булһа тағын бер хәл - тирә-яҡ күк томан; Алда һис бер яй күреп булмай, көнөм нәҡ төн һымаҡ. Шунда астым күкрәгемде, сыҡты унан сатҡылар, Ул томандан Һәм һаҙҙарҙан алып сыҡты шулар.

1926

_____________ 1 Ҡөдсиәт - изгелек

2 «Бисмиллаһ» - һүҙ башы

165

*** Ey Mecit, bir gün yalnız, Kalsan gidince dostun. Bıkkınlık baş gösterir, Sen de ondan soğursun. Ayrılsan da çekme dert, Kaderinden gocunma. Katmerleşse de gam, Sen devam et yoluna. Akınca son gözyaşın, Çilen biter; ölürsün! O gün eski borçları, Canla ödemiş olursun!

166

1926



***

Эй, Мәжит, һин бер көндө ҡалырһың Япа-яңгыҙ, бөтәр бар дуҫ-иш, Улар һинән биҙәр, һин уларҙан, Ҡалмаҫ ике арала уртаҡ эш. Яңғыҙ ҡалһаң да сикмә хәсрәт, Асыуланып йөрөмә, кыҫма теш, Йөрәк майҙарыңдың бер тамсыһы Ҡалғансы һин янырға тейеш. Һуңғы тамсы майың бөткәс кенә Тынысланып, ятып үлерһең, Шул ваҡытта ғына тәбиғәттән Алған бурысыңды түләрһең. 1926

167

*** Şafağı gözden ırak hâlâ kara gecenin, Sahl-i selametinden uzağım mor denizin. Niyedir bu kavrulma, sevincim şimdi nerde, Neden aydınlığı az, geçen onca günlerin? Yüreğim ateş içre, zor gelir dayanması, Gönlümde taşınmaz yük, ümitlerin solması. Onca bitkin insanı görünce etrafımda, Yüreğime dert olur, dostun derde dalması. Yürüdüm onca yolu, mumu çırak yaparak, Düz ettim nice dağı, zirveleri aşarak. Bir gün adalet gelir, dünyayı teslim alır, Padişahla hizmetçi yaşar yaren olarak. Seyisleri beklemez, ağasını dışarıda, Zifiri karanlıkta, buz gibi soğuğunda. Döner bir demet güle, alımlı ve rengârenk, İnsanlar eşitlenir, kaderin otağında. Bilirim, dillendirmek zordur bunca hayali, Beni ahmak sanırlar, belki de derler deli! Feleğini şaşırmış zavallı Mecit diye, Gördükçe güler geçer, geçenler öte, beri.

168

1926

*** Таңын һаман күрә алмайым төнөмдөң, Ситен һаман күрәлмайым диңгеҙемдең. Ниңә янам?.. Ниңә мин шат түгелмен?.. Ниңә һуң яҡтыһы әҙ көндөҙөмдөң?.. Янам мин тик йөрәктән, һис тә түҙмәйем, Өмөттәр ҙур, өмөттө һис тә өҙмәйем. Йәберләнгән кешеләрҙе күрәм дә Янам, һаман шуларҙың бәхетен эҙләйем. Барам алға, ҡулымда яҡты шәм бар Шулай мин бик бейек тауҙарға үрләйем. Булыр бер көн бөтөн донъя бәхетле Комиссарға тигеҙ булыр кучер тим. Кучер көтмәҫ уны төнгө урамда, Ҡаты һалҡын, күҙ асмаҫлыҡ буранда, Тигеҙ теҙгән матур ҙур букеттай Булыр бөтөн халыҡтар бер заманда... Беләм: был һүҙ ауыр хәҙер һөйләргә, Һөйләүсене иҫәпләрҙәр йүләргә. Туры юлдан аҙашҡан ул Мәжит тип Керешерҙәр улар минән көлөргә.

1926

169



***

Alevler içinde kaldım bir vakit, İnsanlar koşuştu bu aydınlığa. Giderek azalınca gönülde hârım, Yetmez diye korktum, hârım yarına. Ten de bilinmeden yıpranıyor, Yürek çırpıntısı zayıflamakta. Tat aldığım onca güzellikler, Gün be gün benden uzaklaşmakta. Hükmünü sürmeye başlayınca kış, Dört duvar içine tutsak kalırım. Beden evdeyse de, ruhumla durmaz, Cihanı gezerim, umutlanırım.

170



***

Ялкынланып яндым бер ваҡытта, Байтак кеше килде яҡтыма. Ҡурҡам: яҡтым әҙ-мәҙ кәмей барып, Етмәһен тип һүнер ваҡытына. Кәүҙә әкренләп туҙа бара, Йөрәк тибә, нәмәлер һиҙәм, Элек ләззәт тапҡан нәмәләрҙән Йыраҡлаша барам һәм биҙәм. Ҡышҡа инһәм, нисә айҙар буйы «Өй тотҡоно» булып торамын. Үҙем өйҙә, әммә йыраҡларҙа Йөрөй. йыһан гиҙә уйҙарым.

171

VER ELİNİ Gel arkadaş! Uzat bana, Nasır bağlamış ellerini. Yüreğimden gele gele, Tebrik eyleyeyim seni. Uzat bana gece, gündüz, Taş kırdığın ellerini. Sıcak soğuk dinlemeden, Namerde muhtaç etmez seni. Uzat bana ilkbaharda, Saban tutan ellerini. Yaz sıcağında kavrulup, Tere batırsa da seni. Katmerleşmiş kırışıklık Kaplamıştır ellerini. Onlar ki, yokluğa rağmen Almış düşman kalesini. Uzat bana, gayretiyle Düşman vuran ellerini. Öperken ben hissedeyim Allah’ımın cennetini!

172

1920



БИР ҠУЛЫҢДЫ

Кил әле һин, иптәш! Бир һин миңә Һөйәлләнеп ҡатҡан ҡулыңды, Янған йөрәк менән сын ихластан Тәбрик итәм изге юлыңда. Бир һин миңә, туған, көн-төн эшләп, Таш булаттар һалған ҡулыңды, Бир һин миңә уттар тирәһендә Эшләп, ҡыҙарып янған ҡулынды. Бир һин миңә, ҡырҙа һабан һөрөп, Тупраҡланып ҡатҡан ҡулыңды, Бир һин миңә хәләл көсөң менән Эшләп тиргә батҡан ҡулыңды, Эштән арып, тағы көс йыйырға Аҫҡа һалып ятҡан ҡулыңды. Ҡулға тотайым һинең изге ҡулды, Күп эш менән талған ҡулыңды, Бир һин миңә, туған, күкрәк киреп, Царицынды алған ҡулыңды! Бир һин миңә, ғәйрәт менән һуғып, Дошман битен үпкән кеүек үбәйем Һөйәлләнеп ҡатҡан ҡулыңды! 1920

173



AÇ

Bir dilim ekmek dilenir Gücü kalmamıştır belli. Gözlerinden yaş aksa da Utangaç uzanır eli. Ağlamaktan yüzünde nur Artık yıkanmış, silinmiş. Açlıktan karnını tutar Fakirlikten bel eğilmiş. O hiçbir şey söylemez Bitmiştir artık sözleri. Çektiği çileye ayna İçine çökmüş gözleri. Simasına çizgi çizgi Açlığın çizgisi dolmuş. Onun bu per perişan hali Şiirime ilham olmuş.

174

1921



АС

Икмәк һорап ҡулын һуҙыр ине, Ҡулдарында көсө ҡалмаған; Күҙҙәренән йәшен түгер ине, Күҙҙәрендә йәше ҡалмаған. Күҙ йәштәре менән бит нурҙары Юйылып төшкән инде барыһы ла; Ике ҡулы менән эсен тотоп, Ҡалтыранып тора ҡаршыла. Ул һөйләмәй хәҙер, ул һорамай, Бөткән инде уның һүҙҙәре; Тик аңлата уның ауыр хәлен Эскә батҡан нурһыҙ күҙҙәре. Уның биттәренә ҡара менән Аслыҡ һыҙыҡтары һыҙылған; Уның ауыр хәлен вә зарын Алып яҙҙым бында мин шунан...

1921

175



GÜNLÜK

Neden ben kaldım, türlü düşünceler içinde, Neden sadece benim, yalım içinde yanan? Gece gündüz demeden, göğe yükselir, sönmez, Daha dünyadayken, bin türlü azap içinde can. Hep böyle yanmamalıydı; yanmaz herhalde, Topraktan yaratılan zavallı bir candır, o. O yalımlar içinde durmaz, yol alırım ben, Yol azığım, dermanım, şevk kaynağımdır, o. Acep ben doğru yolu nasıl bulabilirdim, Canım böyle alevler içinde kalmasa? Nasıl pişer, hamlığımdan sıyrılabilirdim, Gönlüm bin türlü derde duçar olmasa?

176

1926



КӨНДӘЛЕК

Ах, мин ниңә булдым уйланыусан, Ниңә булдым былай яныусан? Көн-төн тимәй һис бер һүнмәй һаман Ниңә яна икән минең йән?.. Һаман былай янып тормаҫ ине Уттан яратылған йәндер ул?!. Шул ут менән алға барырмын мин Алға барыр өсөн етә шул... Нисек тура юлдан барыр инем, Йәнем янған уттай булмаһа? Ҡарт көйөнсә нисек яныр инем, Күкрәгемдә дәрттәр булмаһа? 1926

177



GAZİLER

İşgale uğrayan vatanı kurtaran Düşmanı geldiği gibi geri kovan Bu adsız kahramanlar kimlerdi? Milleti uğruna yerinde duramayan. Onlardır yürüyenler alevlere karşı, Yağmur gibi yağan mermilere karşı, Ateşlendiğinde hiç biri hedef şaşmayan, Kör kurşunlu tüfeklere karşı. Kimlerdi bunlara cephe açanlar, Neden oluk oluk akmıştı kızıl kanlar, Hangi şeyin uğruna verilmişti, Kollar, ayaklar ve tatlı canlar. Atılıp er meydanına düşmanı yenen, Silahları düşene dek ellerinden, Gün bitiminde kalsalar da türlü yarayla, Ruhen sağlıklı onlar senden, benden. Savaşta dalarak karşı siperlere, Korku salarak düşman yüreklere, En sonunda bu vatan için bizler, Borçluyuz tatlı canını verenlere. 1923

178



ИНВАЛИДТАР

Баҫып унан ирекле илгә кергән Ҡара яуҙы кире ҡыуған вә һөргән Кешеләр кем, oлуғ дошманды илдән Берен ҡалдырмайса ҡыуған, һепергән? Былар нигә барған унда утҡа ҡаршы, Гөрөлдәп атыла торған тупҡа ҡаршы? Рәттән теҙелешеп, күкрәккә атҡан Зәһәрле йәҙрәле мылтыҡҡа ҡаршы? Быларға ҡаршы унан кемдер атҡан? Былар мәжрух булып, ниңә ҡан аҡҡан? Ниңә, кемдер өсөн был инвалидтар Тороп ҡалған таҙа ҡулдан, аяҡтан? Олуғ майҙанда дошмандарҙы еңгән, Булып мәжрух аяҡ, ҡулдан вә билдән, Хәҙерҙә инвалид булған кешеләр Таҙа булған улар һинән вә минән. Һуғыш урынында мылтыҡлы, ҡылыслы Йөрөп, дошманға булған ҡурҡыныслы, Ниһайәт, имгәнеп ҡалған быларға Был көндө беҙ, ниһайәт, ҙур бурыслы.

1923



179



ÂMÂLAR



-I-

Her gün rastlar bana onlar Sokakta gezdiğim anlar İki gözü görmeyene Bugün de rastladım gene Hızlı hızlı adım atmaz Yoklar sopasıyla biraz Her adımdan sonra tekrar İhtiyatla adım atar Her zaman kulak kesilir Ölçer sokakları bir bir Anlar onu tanımayan Çilesi alnında ayan Görse keşke ah birazcık Neler var etrafta, yazık! Baksa endamlı kızlara; Parıldayan yıldızlara Koklasa içine çekip Rengârenk gülleri derip Göğe uzanan dağları İdil’de akan suları Duysa taze bir bebenin Cennet misal gülüşlerin Heyhat, bunca güzelliği Görmekten mahrumdur belli Başa gelen kaderdenmiş Gözlerine perde inmiş Gönlüne dermansız yara Mekân kurmuş sara sara.

180



ҺУҠЫРҘАР



I

Һәр көн осрайым мин бер нисә рәт, Урамдарҙа йөрөгән сағымда, Тома күҙһеҙ булған һуҡырҙарға; Бөгөн береһен күрҙем тағын да. Һәр бер баҫыр ерен алдан эҙләп, Ергә бәреп бара таяғын, Аҙым һайын уйлап, ипләп кенә, Һаҡлыҡ менән баҫа аяғын. Ҡолаҡ һалып, бер аҙ тыңлап тора Һәр бер күпер, һәр бер сат һайын. Әллә ниндәй ауыр хистәр менән Уйға ҡалып, йыйыра маңлайын. Ах... күрһәнсе шунда бер генә рәт Ҡаршы яҡтан кемдер килгәнен. Балҡып торған ҡояш нурҙарында Матур ҡатын-ҡыҙҙар йөрөгәнен. Бер күрһәңсе төрлө сәскәләрҙең Ем-ем иткән төрлө төҫтәрен, Күккә сығып торған тау баштарын, Көҙгө кейек Иҙел өҫтәрен. Бер күрһәсе!.. ҡатын, балаһын Ниндәй төҫтә икән йөҙҙәре. Юҡ!.. Был матурлыҡтарҙы күреүҙән Мәңге мәхрүм уның күҙҙәре, Ап-аҡ яры менән пәрҙәләнгән Күҙҙәренә ҡара... Бер ҡара! Ниндәй ауыр моңдар, ауыр уйҙар Менән ҡапланған ул бисара!

181

Simasında türlü çizgi Ebetten geliyor sanki Anla ki, onun yüreği Derdin kırılmaz dibeği! -IIBu gün de ben âmâ gibi Adım atmaya çalıştım: Sopadan yardım alarak Ancak birkaç adım attım. Ne yana gideyim desem İlk adımımla şaşırdım. En sonunda sabrım taşıp O an gözlerimi açtım. Âmâlar intizar içinde Yaşarmış onu anladım. Onların acıklı halinden Kendime de dersler aldım. Yardıma koşun koşmayın Ben sadece hali yazdım.

182

1927

Йөҙө ҡара уның. Уның йөҙө Мәңге уйға батҡан төҫлөлөр. Шунан аңла, уның йөрәгендә Ҡайғы-хәсрәт ниндәй көслөлер.

II

Бөгөн мин, шул һуҡыр кеүек булып, Күҙҙе йомоп йөрөп ҡараным. Таяҡ менән алдан ергә һуғып, Тик бара алдым бер нисә аҙым. Белмәйем ҡайһы яҡҡа барырға ла, Белмәйем ҡайһы ергә баҫырға. Күрмәйем ҡаршы яҡтан кемдәр килә, Мәжбүр булдым күҙҙе асырға. Ә бит теге һуҡыр, меҫкен һуҡыр, Мәжбүр мәңге шулай йөрөргә. Зар-интизар бит ул ғүмер буйы Бер генә рәт яҡты күрергә. Һуҡырҙарҙың эске моңдарын Сынлап тасуир өсөн етмәй көс. Ауырлыҡтың яҙҙым меңдән берен, Ярҙам итеү-итмәү - һеҙҙең эш. 1927

183

YETİM KIZ Üst baş kirli, fistan yırtık Yüzü gözü kir içinde Ayak yalın ve nasırlı Kara saçı lime lime Eliyle tutmaya çalışır Elbisenin yırtık yerin Utancından yere bakar Göstermez yaşlı gözlerin İnsanlardan insaf bekler Yanakları kızararak Geçen yıl yetim kalmıştı Babasından ayrılarak Garip birini görünce Ok saplanır yüreğime Nasıl iyi, nasıl sevap Kol kanat germek yetime!

184



ЕТЕМ ҠЫҘ

Өҫтө керле, күлдәктәре йыртыҡ, Бит-ҡулдары ниндәй ҡарайған, Аяҡтары буй-буй ярылып бөткән, Сәсе төрлө яҡҡа таралған. Ҡулы менән услап тотҡан була Күлдәгенең йыртыҡ ерҙәрен, Оялған була, үҙе түбән карай Күрһәтмәҫкә йәшле күҙҙәрен. Кешеләрҙән ярҙам һорайым тиһә, Ике биткәйҙәре ҡыҙара, Былтыр үкһеҙ етем ҡалған ине Ошо меҫкен, моңло ҡыҙ бала. Ата-инәһеҙ тороп калған өсөн, Ул тилмереп карай һәр кемгә, Ниндәй күңелле эш, матур эштер Ярҙам итеү шундай етемгә!..

185



ESKİ ŞARKI (Teftilev)

Akdil’imi ah, her geçtiğimde Bir şarkı başlarım, kürek çekerek. Hem sevinir dostum, hem ağlarsın, Geçen günlerini hesap ederek. Sayısız bülbül öter durmadan, İdil’in öbür yakasında, ormanda. Onlara katılır sen de düşlersin, Bu güzellik şevk olur canda. Bilmem ki, bu orman, yemyeşil vadi, Neden hep özlemle dolmuş gibidir. Burada adımlayınca her seferinde, Ata-babaların günleri aklıma gelir. Dedemiz babamız ve onca torun, Burada doğmuşlar ve büyümüşler. Karın doyurarak, suyun içerek, Burada huzur içre ömür sürmüşler. İşte, şu ilerideki yaylak yerine, Göçerek gelmiş ve çadır dikmişler. İdil’in ve Don’un kıyılarında, Dertten gamdan uzak ekin ekmişler.

186

ИҪКЕ ЙЫРҒА ҠУШЫП... («Тәфтиләү» көйөнә) Ағиҙелкәйҙәрҙе, ай, кискәндә, Бер йырланым ишкәк ишкәндә; Бер йырларһың, дуҫҡай, бер иларһың, Үткән ғүмер иҫкә төшкәндә. Һайрай һандуғастар сут-сут итеп Иҙел аръяғында, туғайҙа. Шулар кеүек моңлап, бер йырларһың, Бының кеүек матур ер ҡайҙа? Белмәйем, ник моңлы күренәләр Был ағастар, матур яландар? Был ерҙәрҙе күргәс, иҫкә төштө Ата-баба, үткән замандар. Үткән заман беҙҙең, ай, бабайҙар Бында тыуып, бында үҫкәндәр, Бында ғүмер итеп, бында йөрөп, Был һыуҙарҙы эскәндәр... Ана теге матур туғайҙарҙа Йәй үткәреп, күсеп йөрөгәндәр, Иҙел, Дим буйҙарына, ай, баш булып Рәхәт-рәхәт ғүмер һөргәндәр...

187

Bir zaman herkesin kulaklarına, Gelirmiş kavalın neş’eli sesi. Şimdi kalmamıştır bir iz, bir akis, Sarmıştır gurbetin hüznü herkesi. Yabancılar gelmiş, değişmiş eller, Yaylalar dönüşmüş çoktan tarlaya. Bunca yıl sürülüp ekilen tarla, Şimdilerde dönmüş kıraç meraya. Nerdedir Başkurt’un Tatar’ın soyu, Yüz göbekten beri yaşayan canlar. Nerdedir çok zaman koca dünyayı, Dize getirdiği eski zamanlar.

188

Бер ваҡыттарҙа бында торған ине Ҡурай тауыштары яңғырап, Инде бында уларҙың береһе юҡ Күргән кеше торор аптырап. Башҡа илдәр килгән, үҙгәргән ер: Тирмә урынында - таш йорттар... Ҡайҙа ғына киткәндәр икән һуң Бында йәйләп йөрөгән башҡорттар? Ҡайҙа киткән татар-башкорттарҙың Бында йөрөгән аҫыл заттары? Ҡайҙа киткән икән был донъяны Дер һелкетеп йөрөгән саҡтары?..

189

At üstünde şaşaalı yürüyerek Onlar burada ömür sürmüşler. Artık hiç birisi yok buralarda Ebediyen dönülmez yola gitmişler. Bolluk bereket içerisinde onlar Bir zaman rahat rahat yaşamışlar. Paha biçilmez miraslarını tez günde Mirasyedi torunlar savurmuşlar. Onlar şarkılarına başladığında Akdil susar dinler imiş pürdikkat. Bizimse susuzluktan dudaklarımız Çatlayarak yağmur bekler bî-takat. İşte bir şarkının sözleri daha Ulaştı Kama’nın sularıyla sazlığa. Sadece gözüpek birisi dayanabilir Hasret dolu ömre, yalnızlığa. Mazide kalan günleri düşünerek Kayıkta yol alırken, bir türkü tutturdum. Nicedir gözümden akan yaşları Türkümün nakaratı yerine koydum. 1910

190

Ат өстөндә йөрөп ғәйрәт менән Улар бында ғүмер иткәндәр, Инде уларҙың бында һис береһе юҡ, Мәңге килмәҫ ергә киткәндәр. Заманында улар киңлек менән Рәхәт-рәхәт бында йәшәгән, Баһаһы юҡ матур урындарҙы Балалары һатып ашаған... Ай-һай ғына... тиеп йырлағанда Ағиҙелдең буйы яңғырай. Беҙ торабыҙ һыуһап ауырлыҡта, Ҡасан яуыр рәхмәт ямғыры? Ай-һай ғына... тигән, ай, тауышҡа Ҡамалары керҙе ҡамышҡа, Егет тә генә, меҫкен, үлмәй икән Эсе тулы ҡайғы-һағышҡа. Үткән замандарҙы был көн уйлап Кәмә өҫтөндә моңлап йырланым, Ни өсөндөр күҙҙән йәштәр аға... Инде тамам булды йырҙарым...

1910



191

DENİZ KIYISINDA

-I-

Çoktan beri duyuyordum adını, İntizardım bir kez yüzün görmeye. Güzelliği gökyüzünden az değil, Hazırım ben onla ömür sürmeye. Mecnun nasıl âşık ise Leyla’nın, Sevda dolu, özlem dolu yüzüne. İşte öyle sevdalandım, mest oldum, Şu denizin, ben de birkaç sözüne. İstiyordum kıyısını şefkatle, Okşadığı vakti bir kez görmeyi. Gümüş köpük çıkararak salınan, Dalgasına seher vakti girmeyi. Uzun günün ortasında sakince, Oturmayı istiyordum sahile. Serinlerken gölgesinde ağacın, Seyreyleyip dalsam keşke hayale. Üzerinde peydahlanan boz duman, Yükselerek karşı dağa sarılır. Şımararak okşar onu, gün boyu, Yüz vermezse çocuk gibi darılır. Onun gibi yüreğime benim de, Sarılıyor dalgaları denizin. Yüreğimde bulut olup kol gezer, Her türlüsü dileklerin, hayalin.

192



ДИҢГЕҘ БУЙЫНДА

I

Ишетә килдем күптән «диңгеҙ» һүҙен, Арзу итә инем күрергә, Матурлыҡта күккә оҡшатылған Диңгеҙ буйҙарында йөрөргә. Мәжнүн нисек ғашиҡ Ләйләһенең Ғишыҡ менән тулған йөҙөнә, Мин да шулай ғашиҡ булып йөрөнөм «Диңгеҙ» һүҙенә Һәм үҙенә. Теләй инем, ҡотороп, тулҡынланып, Ярға бәргән ваҡытын күрергә, Аҡ күбектәр сәсеп, көмөшләнеп Торған һыуҙарына керергә. Көндәр буйы ҡарап ултырыуҙы Теләй инем тып-тын сағында. Диңгеҙ буйындағы тау янында Ултырып йәшел йөҙөм бағында. Диңгеҙҙәрҙән сыҡҡан күк томандар Бейек тауға нисек солғана, Тауҙың битен һөйөп һәм иркәләп Нисек ҡуштанлана, тулғана! Шуның кеүек солғап алған ине Йөрәгемде диңгеҙ буйҙары, Күңелем тирәһендә болот кеүек Йөрөй ине күреү уйлары.

193

Ak kanatlı martılar az yukarıda, Sağa sola yarışarak uçarlar. Birbirinden öne çıkmak şevkiyle Bir kovalar, bir yeniden kaçarlar. İşte aynen onlar gibi benim de, Kovalıyor gök denizi, hayalim. Çarpar yürek gece gündüz hasrete, Deniz bulmak olunca tek emelim.

-II-

Kıvrım yollar artık geride kalmış, Görünüyor işte yüce dağ başı. Deniz ile cennet arasındadır Duruyor bak işte ‘Baylar Kapısı’. Ön tarafım deniz, arkamda orman; Ne de güzel bir birine sevdası. Ak dalgalar güller gibi görünür, Yok mu dönüp baktığında edası! Sınırı yok özgürlüğün burada, Uyumaz gök, durak bilmez hayaller. Görür görmez azametin denizin, Şevk ordusu kalbe sefer düzenler.

194

1922

Диңгеҙ өҫтөндәге аҡсарлаҡтар Ҡанат елпеп нисек осалар, Арлы-бирле йөрөгәс, бик тиҙ генә Төшөп диңгеҙ битен ҡосалар. Минең уйҙарым да шулай осто Шулай ҡосто хыял диңгеҙен; Ҡанат елпеп торҙо наҙлы күкрәк Диңгеҙ эҙләп кисен, көндөҙөн.

II

Оҙон ауыр юлдар артта ҡалды, Яҡынлашты бейек тау башы. Диңгеҙ, йәннәт былар араһында Торған бына «Байдар» ҡапҡаһы. Артта урман, алда диңгеҙ ята, Нисек мөһәбәт ул, һыулы ул. Аҡ тулҡындар сәсеп көлгән кеүек, Беҙгә ҡарап сәләм бирҙе ул. Сикһеҙ ирек унда, бөтмәҫ хаят, Йоҡламаҫ күҙ, тынмаҫ күкрәк. Күргәс уның шундай азаматтарын, Леп-леп итеп ҡаҡты саф йөрәк.

1922

195

GÖÇMEN KUŞLAR GİDERKEN Güz gelince göçmen kuşlar Katar katar göç başlatır buradan. Üzerinden uçtukları şehirlere, Göllere ve gök İdil’e, Türlü sesler çıkararak Kendilerince veda ederler. Aşağılara bakarak giderayak, “Hoşça kalın, elveda!.” derler. “Hoş çakalın!.. Çünkü esenlikteydik, Yer gök ateş içindeyken de, Dört yandan düşman gelip Bu illeri kuşattığı vakitlerde de…” Onların vedasına cevaben, Siz de güle güle gidin, dedik onlara. Sonra kendimizi işimize verdik, Boyun eğerek araya giren hasret yeline. 1927

196

ҠОШТАР КИТКӘНДӘ Көҙ көнөндә ҡоштар, төркөм-төркөм Булып, киткән саҡта был илдән, Үткән саҡта урман өҫтәренән, Матур күлдәрҙән һәм Иҙелдән, Төрлө тауыш менән моңланышып, Бер-беренә ниҙер һөйлөйҙәр. Беҙғә ҡарап, улар шул ваҡытта: «Һау булығыҙ, һау бул!..» - тинеләр. Һау булығыҙ!.. Сөнки һау булдыҡ беҙ, Ут эсендә ҡалған саҡта ла, Төрлө яҡтан төрлө дошман килеп, Илде ҡамап алған саҡта ла… Шул һүҙҙәрҙе әйткәс, беҙ уларға: «Һеҙ ҙә һау булығыҙ!..» - тинек тә, Инеп киттек тағы эш эшләргә, «Хуш, хуш!» - тиеп, баштар эйҙек тә. 1927

197



DENİZDE

Martılar gibi ak kanatlarını, Yaymakta yelkenli gemiler. Denizi ikiye bölerek, Belli ki uzaklardan gelirler. Güneş Aypetri’yi geçip, Öbür tarafına düştü. Yakamozlar dalgalarla buluşup Sakin deniz üzerine üşüştü. Birazdan dağ ardına gitti, Ardından kızıllık bırakıp. Giderayak güzellik kattı, Denizde sayısız mum yakıp. 1923

198



ДИҢГЕҘҘӘ

Аҡсарлаҡтар кеүек ҡанаттарын Киреп, аҡ елкәнле кәмәләр, Диңгеҙ өҫтөн ярып, әллә ҡайҙан, Йыраҡ урындарҙан киләләр. Ҡояш Ай-Петриҙең Арт яғына барып төштө лә Тамсы-тамсы нурҙар бөркөп китте Тып-тын ятҡан диңгеҙ өҫтөнә. Кереп китте шунда тау артына, Бында яҡты нурҙар ҡалдырып, Ҙур диңгеҙҙең өҫтөн матурланы, Сикһеҙ ваҡ-ваҡ шәмдәр яндырып. 1923

199

DENİZ KENARINDA Dalgalar sahile gelir, Birbiriyle konuşurlar. Kıyıdaki kayalarla, Geçmişe yelken açarlar. Bazen de yarışarak, Su sıçratırlar havaya. Denizi seyre dalınca Daldım doyumsuz rüyaya. Bazen de sükûnet bulur, Kızgın güneşin altında. Rengârenk ışık oynaşır, Sıcak kumlu kenarında. Göğün en uzak yerinde, Uçları ufkun birleşir. Denizi süslemek için, Işıklar gelir yerleşir. Gümüş tenli, uzun saçlı, Denizkızları oynaşır. Etrafa biraz bakınıp, Sonra kıyıya yanaşır. Sessizliğini bozarak, Denize neşe verirler. Endamlı gövdeleriyle, Birazdan suya girerler. Gözlerinden düşen ışık, Yakamoz yapar sayısız. Hayranlıkla seyre dalıp, Gün geçirirdim kaygısız.

200

1929



ДИҢГЕҘ ЯНЫНДА

Тулкындары ярға сәп-сәп бәрелеп, Бер-береһе менән серләшеп, Шымарып бөткән йомро таштар менән Үткән тарихтарҙы һөйләшеп, Береһе өстөнән береһе һикерә-һикерә, Өҫкә табан ваҡ-ваҡ нур сәсеп Торған ҙур диңгеҙҙе ҡарап торҙом, Шул матурлыҡтарға көнләшеп. Ҡай ваҡытта диңгеҙ тып-тын ята, Ҡояш нуры юл-юл һыҙылган; Аллы-гөлле, күкле-зәңгәр юлдар Күк ситенә ҡарап һуҙылған. Киң ҡосағын асҡан күккә ҡарап, Сит-ситтәре күккә тоташҡан Диңгеҙ өстөн тағы ла матурларға Нурҙар яуып тора ҡояштан. Шунда оҙон сәсле, көмөш тәнле Кыҙҙар баҫып таштар өҫтөнә, Бер аҙ ҡарап торғас, ҡолас йәйеп, Һикереп төшөп диңгеҙ эсенә, Тын диңгеҙгә матур тауыш биреп, Һыу сәсрәтеп йөҙөп китәләр, Нур эсендә нурлы кәүҙәләре Бер-береһен уҙып китәләр. Көмөш балыҡ кеүек кәүҙәләрен, Өҫтән йөҙгән ҡара сәстәрен, Хайран ҡалып ҡарап торған ваҡытым Булды аҡ тәндәрен, матур төҫтәрен! 1929

201



YOLDAN (Doğduğum yere)

Ayrılıyorum senden vakitsiz, ey doğduğum yer, Gözümü açtığımda ilk gördüğüm, doyduğum yer! Hüzünlere, sevinçlere ortak olup yıllarca, Filizken boy atıp büyük bir ağaç olduğum yer! Kimsesiz kaldığım zamanlarda kanat gerip, Şefkatli kollarında mutluluk bulduğum yer! Ömür hep ileri iter, gönlümse hep arkada, İki arada kalsam da ruhumu emanet koyduğum yer! *** Kucağında bir çocukken, gam kasavet bile tatlıydı, Dağların, ovan, derelerin kendince bir esrarlıydı. Göçmen kuşlar gelmez oldu artık, yaz geçirmeye, Senin şefkatli bağrın benzerde Cennet’te gezmeye. Kutup Yıldızı’nın neden hiç yeri değişmez, Sana vurgun olmalı ki, başka tarafa gitmez. Kırım’ı övenler hep, “Dünya’nın cenneti” derler, Orada yok Dim, Akdil, Aşkazar ve İnyarlar! Kalbimdeki kandili hasretinle tutuşturarak gittim, Onun ışığında yazdığım şiirleri, sana hediye ettim.

202

1922



ЮЛДАН (Тыуған ергә)

Китәм һинән ваҡытлыса, эй, тыуған ер һәм эҫенгән ер! Миңә һин, мин һиңә күптән эйәләшкән һәм төшөнгән ер! Зарымды, шатлығымды - һәммәһен уртаҡлашып бергә, Үҫеп, сәскә атып, нисә йылдар ғүмер кисергән ер! Һинең аулаҡ берәй урыныңда моңланған ваҡыттарҙа, Күҙемдән мөлдөрәп ҡайнар йәшем тамған вә һеңгән ер! Үҙем киткән һайын алға, күңел артҡа табан тарта, Һиңә булған һөйөү шиғыры йыраҡлашҡан һайын арта. *** Һинең өҫтөңдәге хәсрәт менән ҡайғыңда ла тәм бар, Ҡырыңда, һалҡыныңда, ямғырыңда серле бер йәм бар. Йәнүп1 былбылдары килмәҫ ине йәйҙәреңдә йәйләргә, Әгәр һин булмаһаң йәннәттән артыҡ йәмле йәйҙәрҙә! Ҡотоп йондоҙо ниңә һуң бер урында мәңге ҡуҙғалмай Тора, сөнки һине һөйгәнгә ул һинән күҙен алмай! Ҡырымды маҡтаған саҡта: «Был донья йәннәте!» - тиҙәр, Шулай ҙа юҡтыр унда Ағиҙел, Дим, Ашҡаҙар, Инйәр! Күңелем кәндилдәрен2 һинән, яндырып киттем, Шуның нурында яҙған был шиғырҙарҙы ҡалдырып киттем! 1922

____________ 1 Йәнүп - көньяҡ 2 Кәндил - шәм

203



KIR ÇİÇEKLERİ

Rengârenk, göz alıcı dalları kıpır kıpır, Utangaç kızlar gibi salınır sağa sola. Güneşe caka satıp laflarlar neşe içre, Sabahki çiy damlası, düşüyor toprak yola. İnciden kalmayarak, yarışır gibi yapar, Etrafı nura beler, öğlenki parıltısı. Kelebek şevke gelir, dolaşır aralarda, Dalına konar konmaz dillenir aşk şarkısı.

MOSKOVA

Moskova’ya yolum düştü birkaç kez, Sokaklarda adımladım özgürce. Geceleyin dolunayın şavkında, Kamaşıyor gözler onu görünce. Birkaç yıldır her varmamda oraya, Beni çeken esrarını ararım. Kızıl Meydan, Kremlin’in önünden, Tarihin ben sayfasına dalarım. Ah Moskova! Varanların her biri, Yeni bir şevk bulur senin tavrında. Uzaklardan görününce evlerin, Kıpırdanma başlar hemen bağrında. Uyuklayan adamlar da canlanıp, Koşar hemen kapısına trenin. Ta uzaktan bir denizi andırır, Işık saçan caddelerin, evlerin.

204

1932



ҠЫРҘАҒЫ СӘСКӘЛӘР

Ал-ҡыҙыллы нурҙан уҡмашҡан сәскәләр елберҙәп, Иң матур ҡыҙҙың ҡолаҡ япраҡтарҙай өлперәп Утыралар ҡырҙа ҡояшҡа ҡаршы төрлө нур сәсеп, Баштарында ваҡ ҡына сыҡтар торалар мөлдөрәп. Ынйы төҫлө ошбу сыҡтар ялтырап ем-ем итә, Сәскәләрҙән арҡылы алтын кеүек нурҙар үтә. Шунда бер йәп-йәш кенә күбәләк осоп уйнап йөрөй, Ул ҡунар-ҡунмаҫ йөрөп был сәскәләрҙе һелкетә.

МӘСКӘҮ

Мин Мәскәүгә барҙым бер нисә рәт, Байтаҡ ерен иттем тамаша, Унда, төңгә керһәң, яҡтылыҡҡа Ситтән барған күҙҙәр ҡамаша. Юлым төшөп, мин Мәскәүгә барҙым Бер-бер артлы ике-өс йыл аша. Ҡыҙыл Мәскәү, данлы Мәскәү ҡалаһын Бер аҙ итермен тип тамаша. Мәскәү бит был! Етә башлағас та, Күңелеңә яңы дәрт керә. Берәү тороп: - Мәскәү күренә! - тигәс, Йөрәк үҙ-үҙенән һикерә. Мосафирҙар шунда уҡ һырлығалар Вагон тәҙрәһенең төбөнә. Ысынлап та, алда тулкынланып Ятҡан ут диңгеҙе күренә. 1932

205

HALİMİZ Bugünlerde bazıları tartışır, Çekişirler ortalıkta dalaşıp. Terazinin kefeleri gibi Gelmiyorlar birbirine yanaşıp. İnsan cahilliğe ne zaman doyar, Ne zaman bu anlamsız inattan cayar? Hayalde her şeye irade var da, Gerçekte çok şeye yoktur ihtiyar. Yayılınca ortaya söylenen sözler, Utançtan söyleyen deliğe girer. Dürüstlüğü yaymak isteyenin önüne, Peydahlanır hemen türlü engeller. İzzet duygusundan yoksun adama, Dostluk duygusuyla elini sunma. Nice iyiler bu uğurda telef oldu, Sakın ikiyüzlülüğün bittiğini sanma! Ortak dil yok artık, her yerde kavga, Düşmanlıkla dolu bülbüle karga. Vahşilik revaçta, şefkatse yetim, Zengin keyfte, garip hep ah u zarda. İnsanın mayasında dalaşmak mı var, Başa geçmek ister bakışları dar. Dünyada bu savaş sürdükçe zahir, Hep ola gelecek şu ağlayanlar. Açlık bilmeyen az, açlık çeken çok, Zalimin elinde zulüm denen ok. Dünya dolusu bu mazlumlar için, Abdulmecit ağlar, başka kimse yok.

206

1905

КӨНДӘРЕБЕҘ Беҙҙең ерҙә ҙур бәхәс асып, Торалар ошо көндә тартҡылашып. Мизандың табаҡтары күтәрелгән, Ахырында ҡайһы тараф китер баҫып. Был халык был янъялдан ҡасан туйыр? Ысын матур ҡыҙ ниҡәбене1 ҡасан ҡуйыр? Заһир һәр нәмәне эшләү дөрөҫ, Асылда һис нәмәгә юҡ ихтыяр. Йәрәхәтле һүҙ беленһә жәридәлә, Сыҡмаҫ борон, сыҡмаҫ ергә алып ҡуйыр. Икенсе рәт ҡуркмайынса фекер яҙһаң, Газетаны таратыуҙан ысынлап тыйыр. Ғиззәт2 юҡ был заманда яҙыусыға. Ул ергә мең яҙыусы булһа һыйыр. Күп кеше ошо көндә мәғйүп булды, Ҡалманы яҡшыларға һис иғтибар. Килешә алмай улар беҙгә, беҙ - уларға, Дошман булған былбыл илә ала ҡарға. Инсанда золом тулды, бөттө шәфҡәт, Был заманда илтифат юҡ аһ-зарға. Инсандарҙың бәғзеһе ас, Астарға мәрхәмәтле күҙеңде ас! Донъяла тулған мазлумдарға күҙе төшөп, Ғәбделмәжит шиғыр яҙа аптырағас. Инсандың фитратында3 талашыу бар, Баш булыуҙы һәр кем һөйә, күкрәге тар. Инсан инсан булып торған мөддәтендә4 Бөтөрмө икән ер йөҙөндә талашыуҙар? 1905 ______ 1 Ниҡәб - пәрәнжә, битлек 2 Ғиззәт - ҡәҙер, хөрмәт 3 Фитрат - тәбиғи үҙенсәлелек 4 Мөддәт - ара, ваҡыт

207



HAN MESCİDİ

En yüksek binadan yüce; değer göklere başın, Biliyorum bildirmezsin, akar gözünden yaşın. Bu hal-i pürmelâlini dillendirir her taşın, Kalbi kebap eyleyen ey güzel Han mescidi! Bir zaman namaz kılmış, ortanda Hanların var, Kazan’ı mesken tutan Başkurt ve Tatarın var. O mesut günlerinden kalan hatıraların var, Kalbi kebap eyleyen ey güzel Han mescidi! Kiliseler içinde sen yalnız kaldın, niçin? İhtişamın yok artık, virane oldun, niçin? Ehl-i İslam gönlüne hasreti saldın, niçin? Kalbi kebap eyleyen ey güzel Han mescidi! Zamanında çevrende vardı İslam neferi, Şefkatinden bizlere kalmadı binden biri. Hoyrat ellerin oldu mukaddes her bir yeri, Kalbi kebap eyleyen ey güzel Han mescidi! Sen ümitsiz olsan da biz ümidi kesmedik, Zahirde sabretsek de, içimizde etmedik. Cahildik zamanında, kıymetini bilmedik, Kalbi kebap eyleyen ey güzel Han mescidi!

208

1907



СӨЙӨМБИКӘ МАНАРАҺЫ

Һәр бинаның бейек булып күктәргә сыҡмыш башың, Мин беләм, белдермәһәң дә: ағылыр күҙҙән йәшең, Был хәлеңдән шикәйәт ҡылды һинең һәр бер ташың, Ҡәлбемде мең парә ҡылды1 шул гүзәл Хан мәсете. Бер заманда һиндә намаҙ уҡығандар хан ине, Кәуме татар һәм төрөктөң мәскәне2 Ҡазан ине, Ул ваҡытты тасуир итһәк, ни гүзәл заман ине! Ҡәлбемде мең парә ҡылды шул гүзәл Хан мәсете. Тик серкәүҙәр уртаһында яңғыҙың ҡалдың ни өсөн? Илтифатың бер татарҙан һин, бина, ни өсөн? Әһле ислам ҡәлбенә һин хәсрәтте һалдың ни өсөн? Ҡәлбемде мең парә ҡылды шул гүзәл Хан мәсете. Бер ваҡытта һиндә торҙо әһле ислам ғәскәре, Шәүкәтең бөттө был көндә, ҡалманы меңдән бере, Башҡаларҙың ере булды ошо көн ислам ере, Ҡәлбемде мең парә ҡылды шул гүзәл Хан мәсете. Һин өмөт өҙһәң дә беҙҙән - беҙ өмөттө өҙмәнек, Заһирән түҙһәк тә беҙҙәр - ҡәлбебеҙҙән түҙмәнек, Жаһил булған бер заманда ҡиммәтеңде белмәнек, Ҡәлбемде мең парә ҡылды шул гүзәл Хан мәсете. 1907

_____________

1 Ҡәлбемде мең парә ҡылды - йөрәгемде мең киҫәккә бүлде 2 Кәуме татар һәм төрөктөң мәскәне - төрки халыктарының йәшәгән урыны, ере.

209



NELER GÖRDÜK

Zaman su gibi aktı, biz onda neler gördük, İradeyi vermeyip zarar edenler gördük. “Tatarlar geri kalmış, çaresin bulmak lazım” Diyen birine karşı, öfke güdenler gördük. Bir yenilik olunca hemen ahkâm kesse de, Din-i İslam hükmünden nice bihaber gördük. Elinden hiç iş gelmez; hem başkaya yol vermez, İçi kıskançlık dolu nice cahiller gördük. “Bu iş bize zararlı, uzak durmamız gerek” Dediğin an yanından kaçıp gidenler gördük. Daha nice gizli var, yazmaya kalem varmaz, Ağyara sır gerçeği, haber verenler gördük. Görürsün takva içre, baş koymuş din yoluna, Ama boylu boyunca yatan nice miskinler gördük. Tatar eli çok geniş, toprağı bereketli, Dalaşmaya yol açan küçük fitneler gördük. Avamca ömür süren, gün geçiren mollayı, Dükkâncı, kunduracı, bey oğlu beyler gördük. Maarif ehlinden olan nice yaşlı ve gence, Çelme takıp yıkmaya ruhsat verenler gördük. Bunların hepsi ayan, yetineyim, durayım, Yazılır belki sonra, diğer gördüklerimiz.

210

НИҘӘР КҮРҘЕК Замандар үтте, беҙ үткән замандарҙа ниҙәр күрҙек? Күрә тороп, зарарлы эш ҡылыусы тилеләр күрҙек. «Татарҙар артта ҡалғандар, сара эҙләү кәрәк», - тигән Кешеләргә ҡара-ҡаршы сығыусы кешеләр күрҙек. Яңы бер эш күрер-күрмәҫ, дин исламдан биреп фәтеүә1, Дин исламдың хәбәрҙар булмаған күп динселәр күрҙек. Ҡулынан бер ҙә эш килмәй, бүтәндәргә лә юл бирмәй, Эсе хәсәд2 менән тулған хәсәдтәрҙе, көнсөлдәр күрҙек. «Был эш беҙгә зарарлы, ташлайыҡ бындай бәд3 ғәҙәтте», Тигән өсөн, ашып ташкан нисә тәҡфирселәр4 күрҙек. Ниҙәр күрмәне беҙҙең баш, яҙырға ҡулдарым бармай, Кеше белмәҫ ғәйептәрҙән хәбәр биреүселәр күрҙек. Кеше алдында ғәжәп тәҡәүи5, башын исламға ҡара яҡҡан, Сапан-сәллә кейеп йөрөгән нисә хәйерселәр күрҙек. Татар донъяһы бик киң бит, ниҙәр күрмәҫ ғәзиз баштар? Талаштан файҙаланған хәйләкәр фетнәселәр күрҙек. «Йыһанда минән артыҡ һис белеүсе юҡ закон, динде!» Тип дәғүә ҡылыусы онсолар һәм итселәр күрҙек. Бер эш ҡылмай, күҙен сылт-сылт йомоп, фетнә һалып илгә, Белер-белмәҫ көйөнсә көн-төнө һөйләүселәр күрҙек. Ғауамдар6 менән бергә ҡаршы торған муллалар менән Ситекселәр, итекселәр, нисә кибетселәр күрҙек. Мәғариф әһленән булған нисә ҡарттар вә йәштәргә Аяҡ салып, йытырға саралар эҙләүселәр күрҙек. Быларҙың барсаһын күрҙек, етер, туҡтап торайым инде, Яҙырмын бер ваҡыттарҙа, бүтән беҙ һуң ниҙәр күрҙек. 1Фәтеүә - эштең ярауы-ярамауы тураһында дини яҡтан күрһәтмә биреү 2 Хәсәд - көнләү, күрә алмау. 3 Бәд - насар, боҙоҡ 4 Тәҡфирселәр - иманһыҙ 5 Тәҡәүи - бөгөлөү, йыуаш

211



ÇAYIR

Yeşil kadifeden güzel bir çayır Misk ü amber saçar, dört bir yanına. Sultan söğütlerin dalını öpüp Gümüş nehir akar kendi yoluna. Kelebekler uçar kanat çırparak İçli içli öter şeyda bülbüller. Ak, yeşil, kırmızı renkleri ile Süslüyor çayırı tülü çiçekler. 1920

GÜNEŞ’E HİTAP Ey Güneş, sön; olmasın gün, Ya da git uzaklarda yan. Yeryüzünü sarsın da gece, Karanlığa bürünsün cihan. Sen yanma, git! Ben yanayım, Henüz gitmemişken dünyadan. Ki, hiçbir ışığa muhtaç değildir, Aşktan kıvılcım alan tatlı can. Sen sıcaklık verme, bende var, Işık da verme, gönle bir zaman. Eğer sana hâr gerekse, al, Yüreğimin yalımından. 1916

212



БОЛОН

Йәшел хәтфә кеүек матур болон Нурҙар сәсеп ята доньяға, Һығылып үҫкән талдар араһынан Көмөш таҫма кеүек һыу аға. Леп-леп итеп оса күбәләктәр, Сутылдашып һайрай ҡоштары, Ал, ҡыҙыл, аҡ, һары сәскә менән Биҙәкләнгән үлән баштары.



1920

ЯН КӨНДӨҘ...

Эй, ҡояш, һүн, булмаһын көн, Йәки кит һин, ситтә ян. Ерҙә булһын һәр ваҡыт төн, Ҡап-ҡара булһын йыһан. Янма һин, кит!.. Мин янайым тик, Мәңге китмәй донъянан. Сөнки яҡтыртыусыға мохтаж Түгел ялҡынлы йән. Бирмә ут һин, миндә ут бар, Бирмә яҡты - яҡты мин. Ут кәрәк булһа, уны Минән генә алһын зәмин1. 1916

__________ 1 Зәмин - ер

213



GÜNEŞ ÇIKTI

Güneş’in önüne bulut gelse de, Bahar yelleri esmesini bilir. Karlar erir, canlanır kara toprak, Bülbüllerin öteceği gün gelir. Yeryüzünü kara çadır gibi Kaplasa da kara bulutlar. Ağaçlar filiz verir, bahçelerde Yeşerir onlarla birlikte umutlar. Sonunda güneş galip gelerek, Bulutları geçip gülümsedi. Yağmur bulutları önünde eğilip “Artık meydan senin” dedi. Güneş artık tamamen gökte; Arkada bıraktı bulut perdesini. Öğle vakti som altın yapıp, Gösterir artık gövdesini. Onu görünce bulut parçaları, Korkup çil yavrusu gibi dağıldılar. Vakit ikindiyi gösterince, Her birisi bir köşede kaldılar. Duman ki, kaşla göz arasında, Dağılıp gözden kaybolur. Bir gün gelir şu alacakaranlık da, Güneşin parıltısında boğulur. 1925

214



ҠОЯШ ЕҢДЕ

Ҡояш нурын болот ҡаплаһа ла, Яҙ яҙлығын итә, иретә. Ҡарҙар бөтөп, ҡара ер йәшәреп, Һандуғастар һайрар көн етә. Ерҙең йөҙөн, ҡара сатыр кеүек, Ҡара болот ҡаплап ятһа ла, Яҙ яҙлығын итте, үлән сыҡты, Көнгә ҡаршы булған баҡсала. Бара торғас, ҡояш еңеп сыҡты, Ер йөҙөнә ҡарап көлдө ул. Һалҡын ҡара болот саф ҡояштың Көслө нурҙарына бирҙе юл. Нурҙан булған ҡояш йәҙрәле Йыртҡыланы болот пәрҙәһен, Зифа буйлы яланғас ҡыҙҙарҙай, Күрһәтте ул бөтә кәүҙәһен. Күргәс, йыртыҡ болот киҫәктәре Ҡурҡынышып ситкә китәләр, Китәләр ҙә, бер аҙ барыу менән, Төтөндәрҙәй таралып бөтәләр. Төтөн һәр ваҡыт та тиҙ юғала, Тиҙ тарала торған нәмә ул. Һәм шулай уҡ һәммә ҡараңғылыҡ Ҡояш нурҙарына бирә юл.

1925

215

KİMİN NEFSİNE YETSE GÜCÜ Nefsine yetirse eğer gücünü, Nimetten hâli kalmaz o kişi. Niyetinin paklığına delil olur, Her vakit doğrulukla kılınan işi. Başkasının avukatı çokçadır, Az bulunur kendisini bilenler. Zarardan başka bir şey göremez, Boşboğazla arkadaşlık edenler. Bitti mola yeryüzünde akılsız, Kendisini çok akıllı sananlar. Ölçüyü ve yol-yordamı unutup Bir o yana bir bu yana koşanlar. Anlamaz ki inat yüklü işinin Varacağı son noktadır pişmanlık. Sen en önce, görevini iyi yap Sonra başkasından bekle insanlık. Boşa görme mülayimlik yaparak, İnsanların en hakiri kendini. Bazen biraz kibirlenmek yakışır, Düşmanının yakıyorsa içini.

216

1907

«ҺӘР КЕШЕНЕҢ ҮҘ НӘФСЕНӘ ЕТҺӘ КӨСӨ…» Һәр кешенең үҙ нәфсенә етһә көсө, Дәрәжәнән ҡоро ҡалмаҫ бындай кеше. Кешенең сафлығына дәлил булыр Һәр ваҡыт хаҡлыҡ менән ҡылған эше. Башҡаларҙы тикшереүсе күп булһа ла, Әҙ булыр үҙен-үҙе тикшереүсе. Зыяндан башҡа нәмә күрә алмаҫ Файҙаһыҙ уйнап-көлөп тик йөрөүсе. Бөткәнме ни был доньяла ғаҡылһыҙҙар, Үҙен-үҙе Ибн Сина тип күреүсе. Дәрәжә һәм самаһын белмәйенсә, Ҡайҙа булһа, шул тарафҡа йүгереүсе. Уйламай, ҙур эштәрҙе эшләп ҡуйып, Ваҡыт үткәс, ҡылған эшкә үкенеүсе. Иң әүәл үҙ-үҙеңде яҡшы һаҡлап, Бынан һуң милләтеңә бул көтөүсе! Урынһыҙ ерҙә үҙеңде түбән тотоп, Булма үҙеңде халыҡ-ара кәмһетеүсе!.. Бәғзе ваҡыт тәкәбберлек бик килешә, Күргәндә дошмандарҙың янһын эсе...

1907

217

*** Milletine hadim olan insana Yaraşır mı çocuk gibi oynamak. Meselenin doğrusunu sorarsan, Hiç yakışmaz boş işlerle uğraşmak. Vatanperver birisinde olamaz Nemelazım diyerekten yürümek. Ortalıkta görünmeden bir ömür Dert tasadan var mı uzak görünmek? Meşakkat ve gam-kasavet çekmeden Ölen yoktur, ila ahir bulunmaz. Eğer başta bir hükümdar olmazsa Halkın suya düşen tuzdan farkı olmaz. Yalancıysa emir veren adamlar Çok kolaydır doğru yolu kaybetmek. Yerli yersiz suya inmez yelkenler Üstün olan her ne olsa, sabretmek.



1907

İYİLİK

Yaptığımız her iyilik hayatta, Vicdan bize emredince yapılır. Gözden ırak kaldıysa o ameller, Biliniz ki bize zarar yazılır. Kötülükler yendiğinde iyiliği, Her iyilik boşa gitmiş sayılır. 1908

218

*** Милләткә хадим булған яҡшыларға Был донъяла насип булмаҫ рәхәт күреү. Һәр эштең хәҡиҡәтен уйлағанда, Килешмәҫ юҡ-бар эште уйлап йөрөү. Яҡшыларға һис ваҡытта ғәҙәт булмаҫ, Ҡайғыһы юҡ кеше кеүек, уйнап-көлөү. Һис ерҙә камил ирҙә күренмәгән Хафаһыҙ, рәхәт менән ғүмер һөрөү. Ҡайғы, хәсрәт мәшәҡәттә йөрөү менән, Ваҡыт етмәй, һис әҙәмгә булмаҫ үлеү. Башлаған юлбашсылар булмағанда, Милләт хәле - һыуға төшкән тоҙҙай иреү. Башлаусы юл башлығы булмағанда, Бик еңел ҡыйыш юлға кереү. Урынһыҙ сабырһыҙлыҡ һәм ярамаҫ, Утка баҫҡан бесәй кеүек, күп һикереү. 1907

ЯҠШЫЛЫҠ Итәм тип яҡшылыҡ мин үҙ уйымса, Һәр эште эшләнем выждан буйынса. Вә ләкин яҡшылыҡтар аҫта ҡалды, Күренмәй береһе лә шунда юғалды. Ғалип булғас1 яманлыҡ яҡшылыҡҡа, Сыға һәр яҡшылыҡ бушҡа вә юҡҡа. 1908

___________

1 Ғалип булғас - өҫтөн сыҡҡас

219



SAHİB-İ KERAMET

Günlerin birinde, beklemiyorken, Ben de davet aldım dost meclisinden. Vakti geldiğinde o eve vardım Yukarıdan aşağı selamım verdim. Her türden nimetle sofra kuruldu, Konuklar hem yedi hem sohbet kurdu... O sıra birine gözüm takıldı, Sahib-i keramet biri olmalı: Tıka basa yedi, eğlendi o da, Bundan evvel vardı altı sofrada! Evvelkilerde de yiyip-içmişti, Bu meclis, geldiği yedinci yerdi. Uğraş verir hâlâ etten almaya, Niyeti yok sanki geri kalmaya. Yiyecek gibidir ne varsa halen, Alamaz gözünü yiyeceklerden. Bakıyor der gibi daha da getir, Keramet değilse acep bu nedir!? Toksa da midesi daha dolmalı, Hazret yemek için doğmuş olmalı! 1909

220



САХИП КӘРАМӘТ1

Мәгәр көндәрҙә көн әмере тәҡдир, Саҡырҙы, ашҡа бар тип, мине бер ир. Ваҡыт етте, барып керҙем уларға, Сәләм бирҙем ҡунаҡ һәм муллаларға. Беренән һуң бере килде тәғәмдәр, Ҡунаҡтары ашап барын тамамдар. Ике күҙем минең хәҙрәттә булды, Быны күреп, күңел хәсрәттә булды. Был хәҙрәттәр, бына сахип кәрамәт! Ашап ултырҙы вә сыҡты сәләмәт. Барып бынан мөҡәддәм2 алты ашҡа, Ашап сыҡҡан уларҙы башҡа-башҡа... Был көн генә етенсе аш бына был, Һаман да услап-услап итте ҡабыу. Бына бында ла һис кемдән ҡалышмай, Тимәй ҡара киҫәк ит һәм билмәнен дә... Килтер булһа, ашай бирә барыбер, Килтер, бир! Ҡайҙа, юҡмы башҡа әйбер. Ашай әле һаман ҡуҙғалмайынса, Был эш ни һуң, кәрамәт булмайынса, Бүтән ҡайғыһы юҡ, булһа тамаҡ туҡ, Ашар, эсер өсөн тыуган был мәхлүҡ.

1909

___________

1 Сахип кәрамәт - ғәжәп хәл эйәһе 2 Мөҡәддәм - элек, быға тиклем

221



NASİHAT

Her işin aslını iyice araştır, Kılı kırk yararsan âyân olur sır. İyice öğrenmeden, öğrendim deme, Öğrenmek istediğinin bahçesine gir. Sadece düşünen öğrenir sırrı, Neme lazımcı için zaten her şey bir! Hakikat yoluna canın feda et, İsterse yolunu gözlesin Sibir.1 Gam çekme, bu yolda sürgün yesen de, Her halk akrabandır bakışın çevir. Abid olan insan mal-mülke kanmaz, El etek çekersen, nurlanır kabir. Onların başka da eğlencesi yok Onlar olsun mağrur, insan-ı kebir. Lezzeti yâd yerde arama, her gün, İnsana hizmet et, O kadri bilir. Sen kulluk yapmaya geldin dünyaya, Öyleyse kulluk et, eyleme fütur. Gerçek insanlığın türküsünü çal, Göçerken buradan bulursun sürur.

1909

1 Sibir - Sibirya. Çarlık döneminde de, SSCB’nin ilk yıllarında başlıca sürgün yeri.

222



НӘСИХӘТ

Һәр эштең асылын белеү өсөн тикшер, Тикшереп диҡҡәт1 итһәң, беленер сер. Юлға кермәй, «мин быны белдем» тимә! Бер эште беләм тиһәң, юлыңа кер! Уйлаған кеше генә серен табыр, Уйламаған наҙандарға бары ла бер. Хәҡиҡәт өсөн булһын йәнең фиҙа. Шуның өсөн хәбескә кер, кит һәм Себер. Ҡайҙа барһаң, шул ергә кит, ҡайғырма һис, Барса кеше туғандарың, Ватаның ер. Ысын кеше мал, йәмалға һис алданмаҫ, мал, йәмалды улар алһын, уларға бир. Уларҙың бит шунан башҡа ләззәте юҡ, Булһындар улар мәғрур, улар кәбир2! Мал-фәләндән ләззәт алмай, төнө-көнө Кеше өсөн хеҙмәт итеп, язалар күр. Һин асылда кеше өсөн тыуғанһың бит! Кешеғә ярҙамсы бул да хеҙмәт ит! Турыһы: кеше (ө)сөн тыу, кеше (ө)сөн тор, Кеше өсөн хеҙмәт итеп, донъянан кит!

1909

_____________

1 Диҡҡәт - тәрән уйлау, күңел биреп, иғтибар менән 2 Кәбир - оло, бөйек, ҙур, мөһим

223



BİR DÜŞÜN

Hakikatten bihaber yürürüz, Zindan etti dünyayı günahımız. Sahipsiz kayıklar gibi, Bata çıka rüzgârda yol alırız. Kıyamet kapıyı çalana dek, Sahil-i selameti ararız. 1913



İTİRAF

“Hakka can kurban” sözünün Bil ki altında yalan vardır. Her sözün arkasında nice sır, Her gönülde bulunur biraz kir! Nefsinin istediğinin peşinden, Koşmayan biri var mıdır? Herkes aşikâr günah işler, Gizli kalanlar da cabası. Her kötülüğün cezası verilse, İnsan kalmazdı dünyada. Aleni işlenir çoğu cinayet, Âdiyata dönüşür zamanla. Keyfî yaşaman eksiklik, Büyüklük bundan dönmektir. 1915

224

УЙЛАНҒАН САҠТА Хәҡикәттән йыраҡ ерҙә йөрөйбеҙ беҙ ғәләлғөмйә1, Гонаһыбыҙ шомлоғонан беҙгә зиндан булды киң донъя. Һыу өҫтөндә кешеһеҙ, буш ағып йөрөгән ҡыйыҡ төҫлө, Батыр-батмаҫ йөрөйбеҙ, сайҡалабыҙ, ел-дауыл көслө. Берәр көндә сығырбыҙмы йөҙөп сахил2 сәләмәткә? Сыға алмайса китербеҙме әллә туп-тура ҡиәмәткә? 1913

ИҒТИРАФ «Эшләнеләр ошо эш хаҡиҡәт өсөн…» тип дан сыға, Тикшереп баҡһаң уның асылын, килеп ялған сыға. Ниндәй эш бар һуң, уның аҫтында бер сер булмаһын! Ниндәй бер күңел табырһың, унда һис кер булмаһын! Нәфсе тартһа, ҡулға керһә, ҡайһыбыҙ һуң тартына? Тик бүтәндәр һиҙмәһендәр, төшмәһендәр артына. Барсабыҙ белгән гонаһ был ерҙәге йәндән дә күп, Сит кешеләр белмәгән йәшерен гонаһ унан да күп. Һәр уҫаллыҡ эшләгәнгә, хөкөм итеп, бирһәң яза, Мәғйүп булмай ҡалмаҫ ине бер кеше лә доъяла... Күп енәйәттәр күҙең алдында үҙ хөкөмөн һөрә, Күрмәйбеҙ тик йән өйрәнгән, күҙ күнеккәнгә күрә. һин кәйефлән башҡаға теймәйсә - был ваҡ гонаһ, Ҙурырыҡ кешеләр эшләйҙәр бынан да күп ҙурыраҡ гонаһ. 1915

___________

1 Иғтираф - уҙ ғәйебен таныу

225



YOL

Gönlümce yaşamak için, bir yol ararım, Karışmış sağ-sol, gönlüm toz duman. Ne birinin fikrine boyun eğerim, Ne de yük alırım meçhul adamdan. Yürümek zor gelir, bana yâd yolda, Sınır da koyamam kendime kendim. İsterim kimsenin karışmamasını, Budur tek muradım, kalbî dileğim. 1917

226



ЮЛ

Тапманым мин донъяла иҡнағ1 итерлек бер ысул, Һәммә һулдар минән уңдыр, сөнки мин һулдан да һул. Мин шуға мәнсүп2 түгел һис бер сәйәси фирҡәгә3, Әллә ниндәй мәсьүлиәт4 йөкләмәйем тип елкәгә. Мин бара алмайым бәндәләр һалған вә һыҙған юл менән, Сикләнә алмайым һис ваҡыт тәртип, низам5, ҡанун менән. Һис тә тәхдидһеҙ6 вә сикһеҙ хөрриәтте мин һөйәм, Шундай ғолувиәтлекте эҙләйем һәм шуға мин елкенәм.

1917

____________

1 Иҡнағ - ҡәнәғәтләндереү, ышандырыу, риза 2 Мәнсүп - берәй нәмәгә ҡараған 3 Сәйәси фирҡә - сәйәси партия 4 Мәсьүлиәт - яуаплылыҡ 5 Низам- тәртип, устав 6 Тәхдидһеҙ - сикләнмәгән

227

KOLAY SÖYLENEN SÖZLER Dile dolanan sözlerin birisi, “vicdan” Ama bundan uzak yaşar nicesi. Altı harften oluşsa da bu duygu, Hâlâ ispat edilmemiş bizcesi. Bir diğer kelime “dindir ki,” Karıştırır insanoğlu diliyle. Çoğu insan dinim diye koşsa da, Bir kısmı dinin satar eliyle. Çok söylenen diğer söz de “iyilik” Bu eylem ki, süsler daim ameli. Nicelerin hep dilinde olsa da, Korkuttuğu çok rastlanır âlemi. Bir diğer söz karşınızda “insanlık” Sen de dene, söylemesi zor değil! On adamdan söyler bunu dokuzu, Sekizi ise etmez bir kez, bunu bil! Daha kolay bir söz vardır, “eşitlik” Bunu diyen cömert biri olmalı. Sen de eğer söyleyecek olursan, İpin ucu hep elinde kalmalı. Sıradaki söz üç harflidir, o da “hak” Sağlam yürek ister ağza alması. Bu sözü sen söyleyecek olursan, Bil ki, vardır altında da kalması.

228

ӘЙТЕРГӘ ЕҢЕЛ ҺҮҘҘӘР Әйтергә еңел һүҙҙең береһе «выждан» Выжданлыҡ дәғүә ҡыла бик күп инсан. Выждан былай биш хәрефле һүҙ булһа ла, Һис кеше юҡ фиғел менән иҫбат ҡылған. «Дин» ләфезе еңел һүҙҙең икенсеһе, Тел менән туҡый быны һәр бер кеше. Тел менән дәғүә ҡылып йөрөһә лә был, Шул уҡ дингә тоғро килмәй ҡылған эше. Бик еңел кешегә әйтеү: «ҡыл яҡшылыҡ!» Был сифат кеше өсөн яҡшы холоҡ. Ниңәлер был һүҙ ҡоро телдә ҡалып, Яҡшылыҡтан йыраҡланған бөтә халыҡ. Дүртенсе «инсаниәт» һүҙе еңел, Әйтеп ҡара, әйтергә һис ауыр түгел. Быны һәр кеше теле менән таный, әйтә, Вә ләкин тәсдиҡ ҡылмай һис бер күңел. Бынан да еңел һүҙ бар, ул - «тигеҙлек», Был һүҙҙең нәтижәһе гел изгелек. «Тигеҙлек» тигән һүҙҙе әйтәм тиһәң, Ауыҙың ас, ал-артыңды тамам белеп. Инде ҡалды тик өс кенә хәрефле «хаҡ», Был һүҙҙе телгә алыу күптән яҙыҡ. Был ике кәлимәне әйткән саҡта, Һис берәү ишетмәҫлек булһын аулаҡ!

229

Sayarsan çok, buna benzer sözleri Herkes bilir, herkes sever onları. Dillendirir Avrupalı yıl boyu, Lakin hükmü geçerlidir Afrika’da. Marifet sözde değil, özdedir özde! Hüküm sürüyorken güçlüler böyle, Fayda yok dillere dolanan sözden, İstersen onları bin kere söyle! İzin ver, son sözü diyeyim şimdi, İtibar etmezler sana ve bana. En önemli sözü söylediğin gün, “Güç” sözü ne katar, bir gör bahtına. Bir tek sözüm kaldı, bağışla beni, Özrümü kabul et bana kızmadan. Söylersen bunları sen uluorta, Bil ki farkı kalmaz, o an yalandan.

230

1911

Һанаһаң, еңел һүҙҙәр күп донъяла, Һәр кеше белә быны, һәр кем яҙа. Был һүҙҙәр күп һөйләнә Аурупала, Вә ләкин хөкөмө һөйләнә башҡа Африкала. Туғаным, эш һүҙҙә түгел, беҙҙә генә, Шунан һуң көслөнөкө был замана. Әйтергә еңел һүҙҙән һис файҙа юҡ, Кәрәк һин еңел һүҙҙе меңле һана! Рөхсәт бир, аҡтыҡ һүҙем әйтәм һиңә: Донъяла иғтибар юҡ һиңә, миңә. Ҡыҫҡа ғына төшөндөрөп әйткән саҡта, «Көс» һүҙе был һүҙҙәрҙең барын еңә. Ғәфү ит! Тағы ла бер һүҙем ҡалған, Асыуланма, әйтеп ҡуям һиңә алдан: Сит кешеләр хаҡында теге һүҙҙәр Һөйләнһә, бигерәк тә булыр ялған. 1911

231



MUKADDES YOLDA

Mukaddes yoluna bu can olsun feda, Yoluna kurban olayım kabul et, Ya Hûda! Takılmam asla, çıksa karşıma nice düşman, Bu yola baş koymuşum gam yemem aksa da kan. Boşa akmaz akarsa damarımdan damlalar, Damladığı her yerde kıpkırmızı gül çıkar. O kızıl gülün kokusu şeydâ bülbülleri çeker, Seherde şakıyarak insanlara şöyle der: “Mukaddes kandan biten güllere bülbülleriz, Konarak dallarına sizlere bunu deriz: Bu gül ki, kutludur, bilmeden yanından geçmeyin, Hâk yolda ölenlere sizler ‘ölü’ demeyin. Ölmemiştir o, ölmez de; bunu siz far etmezsiniz, Seylâplara dönüşen kanın kadrini bilmezsiniz. Bu kızıl gül, onun rengi şehitliğin alâmetidir, Bu yola feda olanlar, O’nun kutlu misafiridir. Ey şehit! Biz senin farkındayız, kızıl gül oldun bize, Ötelere özlem dolu nağme olarak dolarsın dilimize..”

232

1919



ИЗГЕ ЮЛДА

Изге аҡ, пак юл менән барғанда, булһын йән фиҙа, Шул ваҡытта алһаң, ал был пак йәнемде, әй хоҙа! Тартыну юҡ миндә һис бер, күп тиеп дошмандарым, Алға алған аҡ юлымда аҡһа аҡһын ҡандарым. Бушҡа аҡмаҫ пак ҡыҙыл ҡан, унан аҡҡан тамсылар Ергә тамғас, шул урындан ҡып-ҡыҙыл гөлдәр сығыр. Шул ҡыҙыл гөлдө янып, балҡып торор бер изге нур, Шул ҡыҙыл гөлгә баҫып, былбыл ошо һүҙҙе уҡыр: «Изге юлдарҙа йөрөп үлгән кешенән ҡан тамып, Шунан үҫкән был ҡыҙыл гөлгә ултырҙым мин табып. Әй, кешеләр! Изге гөл был, белмәйенсә үтмәгеҙ, Тоғро юлда үлгән ирҙе һеҙ «үлек» тип әйтмәгеҙ! Үлмәгән ул, мәңге үлмәҫ, һеҙ уны тик һиҙмәйһеҙ, Бер шәһиттең бында тамған пак ҡанын һеҙ белмәйһеҙ. Был ҡыҙыл гөл, был ҡыҙыл төҫ, сын шәһитлек билдәһе, Изге юлдарҙа йөрөп үлгән был, тип белһен кеше. Әй, шаһит! Әле лә һинең рухың янып шул гөл кеүек, Һайрай торғандыр һаман да моңланып, былбыл кеүек».

1919

233

HAKİKATE DOĞRU YÜRÜDÜĞÜNDE Görün ki neler oldu, hakikat yolunda giderken, Doğruyu söyledikçe, vefa görmedim yârenden. Hiç fayda oldu mu bilmem kendime bu sözlerimle, Durduk yere cefa yükledim omzuma kendi elimle. Günlerce hasretlik çektim, gece uyumadan yattım, Gönül harı zayıfladı, gözlerimden yaş akıttım. *** Yola revan oldum, ümidiyle aydın günlerin, Boşa imiş ümitlerim, kaldım ortasında gecelerin. Yıldızlar gibi parlayarak göz kırpan ümitler, İşte ulaştım dediğim an, kayboldu birer birer. Eski günlerimde önümde gül-gülistan dururdu, Seyran etmek isteyince sam yeli esti de kurudu. Dünya bivefa kargalara bayram yerine döndü, Benimse bülbül yüreğimin ümit ateşi söndü. Elalem günde kaç kez kurdukça düğün dernek, Sadece ben yaşıyorum vicdan azabı çekerek. İnsanlar çoktandır gaflet uykusunun kucağında, Ben ise göz kırpmadan, soldum gençlik çağında.

234

ХАҠИҠӘТКӘ ТАБАН БАРҒАНДА Хаҡиҡәткә барам тип мин, күрәһегеҙ, ниндәйен бөттөм, Туры һүз һөйләйем тип, дуҫтарым дошман яһап бөттөм. Берәр файҙаһы булғандырмы, юҡтырмы был һүҙҙәрҙең, Үҙем әммә хисапһыҙ күп яфа күрҙем, ғазап сиктем. Көнөм хәсрәт, төнөм төрлө фекер-уйҙар менән үтте, Күңелдән сатҡылар сәстем… Күҙемдән йәштәр түктем. *** Алға ынтылдым өмөт менән, күрәм тип яҡты көн, Бушҡа китте бар өмөт, әүерелде көндәр төн булып. Ялтырап торған теләктәр күктәге йондоҙ кеүек, Инде мин еттем тигәндә, елгә осто көл булып. Бер заман алдымда күрдем гөл-сәскәле баҡсалар, Мин аяҡ баҫкас ҡына әүрелде баҡса сүл булып. Ҡарғалар шатлыҡ менән торған ваҡытта донъяла, Мин һаман моң-зар менән һайрап торам былбыл булып. Әллә нинди бер ирек менән халыҡтар шатлана, Мин торам выждан ташында мәғнәүи бер ҡол булып. Бар халыҡ ғәфләттә1 йоҡлай, йәндәре һүнгән тамам, Әммә мин һис тә йоммайым, бер төнөм бер ел кеүек. ____________

1 Ғәфләттә- ғәмһеҙлек

235

*** Oturup çocukça ağlama, Gereksiz bunca endişen. Boşuna ağartırsın saçını, Gözyaşın akması da neden? Çabalarsın hakikat için, Olmayan şeyleri uğraşma. Sana gülen gözlere karşı, Yanık gönlünle yanaşma. Bilir misin onlar sözünü, Duyunca sana gülerler. Alay edip, arkandan bakarak, Ayağının kaymasını dilerler. Doğruluk dolu sözlerin, Onlar için sadece laf-ı güzaf. Bilmezler gönlünden geçeni, Yaparlar günde kaç kez gaf. Gözyaşı kadrin bilmeyen için, Unutma, gereksiz ağlamak. Gönül gülistanını kurutmadan, Hakikat yolunda gitmene bak!

236



***

Илама... Илама...зарланма, Ай һин, туған, юҡҡа борсолаһың, Юҡҡа ағартаһың сәсеңде һин, Юҡҡа ғына ғазап сигәһең күҙ йәшеңде. Юҡҡа һөйләйең һин хаҡиҡәт тип, Юҡты аңлатырға теләйһең, Һинән көлә торган кешеләргә Йөрәгеңдән янып һөйләйһең. Беләһеңме, улар һүҙҙәреңде Ишетеү менән һинән көләләр, Һине мыҫҡыл итеп күҙ ҡыҫалар, Һине боҙолған тип беләләр. Һинең ысын һүҙҙәрең улар өсөн Көлкө генә булып күренә, Һинең ниҙәр уйлап ятҡаныңды Төшөнмәйҙәр улар сереңә. Күз йәшеңде тәҡдир итмәүҙәрен Белә тороп, нигә иларға, Йөрәк майҙарыңа ут ҡабыҙып, Яҡтыһында нигә йырларға?

237



***

Ah ne kötü! Yarınlarda korku dolu an seziyorum, Bedenim evde durur, ruhumla cihanı geziyorum. Nice iller dolaştım, bilemem hangisini saysam, Göğsüme sığmaz ciğerim, oturup bir nefes alsam. Kafama üşüşen düşüncelerden kaçtıkça kaçıyorum, Sonsuzluk denizinde yalnız başıma yol alıyorum.

***

Ahir günler bazıları nedendir Nazar eder kem gözlerle şahsıma. Mutlu iken canım-cicim diyenler Kaçar oldu, gam düşünce bahtıma. Lakin bana fırsat oldu sınırsız Dostlarımın uzatması arayı. Evimdeyim, dermanını arayıp Tamir için uğraşırım yarayı.

***

Ben bu gün dünyanın orta yerinde Dururum anlayıp sahte yüzünü. Elmalar kıpkızıl olsalar bile Korunmazsa küf doldurur üstünü. Hiçbir dostum gerçek dostluk bilmedi, Düşmanlarsa düzenbazlık peşinde. Gül tutarak varsan bile yanına, Yüz gülse de bıçağı var elinde.

238

*** Аһ, кыйын! Мин алда бик ҙур курҡыныс эштәр һиҙәм, Кәүҙә бында, әммә йән менән нисә илдәр гиҙәм. Ниндәй илдәр! Күп һөйләргә бармай тел, тып тукталам, Һыймай күкрәгемә йөрәгем, хәл бөтә, саҡ тын алам. Аптырап мин үҙ-үҙемде барса уйларҙан тыям, Аһ, ҡыйын! Сикһеҙ олуғ диңгеҙҙә мин яңғыҙ йөҙәм. *** Һуңғы ваҡыттырҙа ҡайберәүҙәр Никтер миңә ҡырын ҡараны, Борон яҡын күргән таныштарым Берәм-берәм китеп таралды… Таныштарҙың шулай таралыуы Бер йәһәттән яраны, Хәҙер яңгыҙ гына өйҙә тороп Ямайым йөрәктәге яраны...? *** Мин бөгөн торам - уртаһында, Асылы ахры был донъяның яһалма, Берәр айға ла бармай серегән алма. Дуҫың ысын дуҫ түгел һәм дошмандарың да Ғәжәп дошман түгел, һин ысынға алма. Яһалма дуҫтарың вә дошмандарың да, Мәгәр хәйлә-мәкер тулған барында. Кәрәк ҡайһыһына әйтһәң тура һүҙ, Һине сәнсер, бысаҡтары янында.

239



TEFEKKÜR

Bazen olur oturur fikreylerim ömrümü, Halim ve geleceğim, acıtıyor gönlümü. Dönüp görüyorum ki, mazim kalmış mânâsız, Uçup gitmiş günlerim meçhul yere kanatsız. Gam dolu sorularla geçer günler böylece, Gayesizlik yolumda, kapkaranlık bir gece. Huzurlu anlar nâdir, yıldırım gibi geçer, Hüzne bir yakalansam, bazen aylarca sürer. Ümidim gelecekte, o da gelir mi meçhul, Defterimden sayfalar düşüyor usul usul. Sevinç veren şeylerle gelse gelecek günler, Mutsuzluk rüzgârıyla uçmazdı son ümitler. 1913



TEZAT

Çayırı biçmek kolaydır, Geveni kesmekse çok zor. Zahir hastalıklar neyse de, Dermansızdır içteki kor. Güvercinler yakın uçar, Kırlangıçlar yere inmez. Soğuk suyu boca etsen, Yürekteki ateş sönmez.

240



УЙЛАНЫУ

Була шундай ваҡыттар: уйлайһың үткән ғүмерҙәрҙе, Ошо хәлде, киләсәкте - бына шунда күңел әрней. Ҡарайым үткән ғүмергә: ул да шул бик мәғәнәһеҙ үткән, Ғәзиз ғүмерем минуттары гелән елгә генә киткән. Ошо хәлдә үтә ғүмерем тәрәддүд1 һәм тәфеккерҙә2, Ҡәнәғатләндерерлек эш үҙемдә тапмайым бер ҙә. Рәхәт саҡтар һирәк, саҡ ялтырап киткән йәшен төҫлө, Оҙон хәсрәтле саҡтар ҡап-ҡараңгы көҙгө төн төҫлө. Былай ҙа булмағас, шунан һуң уйлайһың киләсәкте: Рәхәт шатлыҡлы саҡтар алда бер көндә киләсәкме?.. Киләсәк көн - ҡағыҙҙары киҫелмәгән китапҡа оҡшай: Күңелле нәмәләре сыҡһа ярай ҙа унда бик яҡшы... Күңелһеҙ нәмәләр сыкһа, өмөт тамам китер елгә, Ғүмер буйы рәхәт күрмәй керермен мин ҡара ергә!.. 1913

ЭС БОШҠАНДА (Халык йыры буйынса) Болондарҙы сабыу еңел, Әрем сабыуҙар ауыр. Башҡа ауырыуҙар бик еңел, Йөрәк яныуҙар ауыр... Күк күгәрсен гөрләй, Үҙе кайҙа - күренмәй. Һалҡын һыуҙар һибеү менән Янған йөрәк һүрелмәй... ___________________ 1Тәрәддүд - икеләнеү 2 Тәфеккер - уйланыу

241



HEDİYE

Ne olurdu Allah’ım, sen bana fırsat versen Kanatlanarak uçsam masmavi gökyüzünde Göğe ulaştığımda parlayan yıldız olsam Hiç sönmeden yaşasam, yıldızlarla birlikte Onları itinayla inci diyerek dizsem Gerdanı sevgilinin dönerdi toy1 yerine Sevgilim, meleksin der, sözlerime başlardım Sana benim hediyem der koyardım önüne. O zaman sever beni, takdir eder, sayardı Yükselirdi o zaman mertebem halk nezdinde Benim bu yaptığımı duysun âlem, cümle halk Huri ve melekler bile kalsın hayret içinde 1919

1 Toy - Düğün, eğlence

242



БҮЛӘК

Ни булһа һуң, эй хоҙайым, һин миңә ҙур көс биреп, Мин осоп китһәм матур төндә матур күккә менеп? Унда менгәс тә янып торһам, һаман да һүнмәһәм, Күк йөҙөнән нурлы йолдоҙҙарҙы бер-бер сүпләһәм. Мин уларҙы бик ҡәҙерләп, ынйылай рәттән теҙеп, Һөйгәнемдең муйынына ҡуйһам матурлап кейҙереп, Шул ваҡытта әйтер инем мин: «Эй һөйөклөм, эй мәләк! Был һиңә бер Алланан килгән ҡәҙерле ҙур бүләк!..» Шул ваҡытта ул һине миндәй күреп яратыр ине, Ер йөҙөндә хөрмәтең, ҡөдсиәтең артыр ине. Иҫ китерлек ошо эште бар халыҡ күрһен ине, Күктәге хурҙар был эшкә көнләшеп йөрөһөн ине. 1919

243



ŞEYH ŞAMİL’E

Bu gün bize kıymetli yadigâr kalmış resmin, Az yaşayıp çok amel kılmıştı senin cismin. Kadrini bilir millet, yazar tarih kalemi, Bizim de dilimizde yâd-ı cemildir ismin. Denksiz gayretin ile bulunmaz paye aldın, Yirmi beş yıl harp ettin, düşman safına daldın. Senin büyüklüğünü kabul eyledi herkes, “Şamil bir kahramandır” diyerek sen nam saldın. 1908

244

ШӘЙЕХ ШАМИЛ РӘСЕМЕН КҮРГӘНДӘ Был көндә беҙҙәргә ҙур йәдҡәр булды һинең рәсемең, Йыһанда аҙ тороп, күп эш ҡылып китте һинең есемең1. Онотмаҫ ҡәҙреңде милләт, яҙыр тарих, ҡуйыр һәйкәл, Бына беҙ ифтихар берлә2 зикер ҡылдыҡ3 һинең исмең. Был сирәт4, ғәйрәтең берлә тарихта ҙур макам5 алдың, Егерме биш сәнә6 майҙан тотоп, тәхсин7 мөдәм8 алдың. Һинең ғәйрәтеңә шаһид түгелме; үҙеңә дошман Кешеләр ауыҙынан «Шамил каһарман» тип нам9 алдың.

1908

_____________

1 Есемең - тәнең 2 Ифтихар берлә - ғорурланып З Зикер ҡылдыҡ - иҫкә төшөрҙөк 4 Сирәт - йәшәү рәүеше 5 Макам - урын 6 Сәнә - йыл 7 Тәхсин - маҡтау, хуплау 8 Мөдәм - өҙлөкһөҙ 9 Нам - исем



245

HALİT’E1 Bülbül gibi nazlı, gül gibi güzel, Nurdan beyaz bana sevgili yavrum! Ağzından bir kere “ah” duysam eğer, Yangın ortasında kalır şu bağrım. Ağlaman başlasa vakitsiz bir an, Yanında biterim gözlerim ıslak. Yüreğime batan bir ok olursun, Dön de baban görsün, gözlerime bak. Ah günahsız kuzum, tomurcuğumsun; Hangi can dayanır senin âhına. Tatlı dilin sussa; kesilse gülmen, Hemen koşup gelmem gerek yanına. 1923

ŞAHİT ÖLMÜŞ Tende can koymaz haberi Duydum beklenmedik an. Başım önde, gözüm yaşlı, Güç gitti kollarımdan. Kor içindeki cam gibi, Çatladım orta yerden. “Büyük kayıp bu eyvah!” Sözü döküldü dilden.

1924

1 Halit- Abdulmecit Gafuri’nin oğlu

246



ХӘЛИТКӘ1

Былбыл кеүек, наҙлы гөлдәй матур, Нурҙан яҡты, һөйгән кескенәм! Һин һыҙланһаң, «уф» тип ауырһынһаң, Өҙөлөп-өҙөлөп китә эскенәм. Һин илаһаң нәҙек тауышың менән Һәм күренһәң йәшле күҙ менән Йөрәгемә сәнскәндәй була Төрлө яҡтан осло беҙ менән. Ай сабыйҡай, гөлкәй! Кемдер түҙер Йөрәктәргә үткән аһына. һинең өҙөлөп-өҙөлөп һөйләүҙәрең Тоҙ һипкәндәй йөрәк ҡаныма. 1923

ШӘҺИТ ҮЛГӘН!.. Йәндәр өҙгөс был хәбәрҙе Мин ишеттем бик ҡапыл, Баш бөгөлдө, күҙ йомолдо, Ергә һалынып төштө ҡул. Ут эсендәге быялалар кеүек, Мин сатнаным, «Ҙур юғалтыу, ҙур юғалтыу!», ҙан бүтән һүҙ тапманым. 1924

____________

Хәлит - М.Ғафуриҙең улы (1919-1935)

247

ŞAİR ABDULLAH TUKAY’IN VEFATINA Felek kaygıya gark etti bizleri, beklenmeyen, Ey sevgili genç şair, erken değil mi gitmen? Dar mı geldi, dünyanın fani hayatı sana, Döndün “nefs-i mutmain” olarak Allah’ına. Ruhun bu cenaze yerine zerre değer vermedi, Sadece öbür âleme göç etti; o ebeden ölmedi. Sen bu gün yoksan da, her Tatar’ın gönlündesin, Bitmedin şarkı gibi; her adamın dilindesin. Kalır kıyamete dek, yaptığın güzelliklerin, Baş üstünde tutulur bil, “Gönül Meyvelerin”1 Sen halkın sevgilisisin, sever seni her Tatar, Sana karşı hürmeti hepsinin gönlünde var. Güneş gibi kaybolman bize vakitsiz zulüm, Herkesten fazla kırık senin gitmene gönlüm. 1913

1 Gönül Meyveleri- G. Tukay’ın şiir kitabı

248

ШАҒИР Ғ.ТУҠАЙ ВАФАТЫНАН ҺУҢ Көтмәгәндә ҡайғы һалды беҙгә был көндә фәләк, Әй, һөйөклө йәш шағиркәй, һин юғалдың иртәрәк. Тар күреп был сикле тормошто үҙеңдең башыңа, Ҡайтты «Нәфес мөтмәннең»1 инде үҙ аллаһына. Ғали рухың был түбән донъяны һис тиңһенмәне, Тик бүтән донъяға китте ул, бөтөнләй үлмәне. Үлмәнең һин, сөнки был көн һәр татар күңелендә һин, Бәтмәнең һин, һәр кеше һүҙендә һин, телендә һин. Та ҡиәмәт2 сыҡмаҫ иҫтән бында ҡалған эштәрең, Һәр ваҡытта һөйөлөп уҡылыр бар «Күңел емештәрең»3 Һин һөйөклөһөң, һине һөйә шулай һәр бер татар, Һиңә ҡаршы ихтирам һәр бер татар күңелендә бар. Юғалыуың бик ҙур ауырлыҡ, һәммәбеҙгә һин әрәм, Бар кешеләрҙән дә артыҡ мин илайым, хәсрәтләнәм.

1913

________

1 «Нәфес мөтмәннең» - тынысланған күңел (Ғ. Туҡайҙың «Васият» шиғырынан). 2 Та ҡиәмәт - заман ахырына кәҙәр 3 «Күңел емештәрең» - Ғ. Туҡайҙың шиғырҙар йыйынтығының исеме

249



SON HEDİYE1

Balam, diyerek sana seslenirdik hepimiz, Öyle yakın ettirdi seni bize ahlakın. Yuvamızda yeni bir balapan oldun artık, Kalbimizde kendine layık yeri ayırdın. Toplanırdık çolçocuk bir sofranın başında, Gelince evimizin bolluk gördü dört yanı. Hiç kimsenin kimseye olamaz üstünlüğü, Bil ki, balam süslüyor bu gelenek dünyanı. Eşit hakka sahiptik, yaşadık hep beraber, Birisi diğerini ezmeye yeltenmedi. Kısmadan yekdiğeri diğerinin hakkını, Evimizde hiç kimse hor görmeyi bilmedi. Küçüğümüz küçüktü; büyüğümüz de büyük, Bundan dolayıdır ki, hanede huzur vardı. Yaşadık bir ağacın büyüyen dalı gibi, Sanki başta aşağı evi bir nur kaplardı. Ne varsa nasip denen defterde, onu gördük, Dallandı budaklandı aradaki muhabbet. Lakin bugün yeni yol durur senin önünde, Gideceksin… Pekâlâ, balam artık devam et! Masmavi gökyüzünde özgür ol kuşlar gibi, Yaşa, uç, kanat oynat, kutsal göğünde halkın. Bahtın açıktır senin, kimse çelme takamaz, Gözün hep önde olsun, kalmasın artta aklın. 1 Şiir M. Gafuri’nin ailesinin yanında büyüyen Nagime Yakupova’ya adanmıştır.

250



ҺУҢҒЫ БҮЛӘК1

«Балам» тим мин һине һәр кис-иртә, Гүзәл холҡоң шулай яҡын иттерә, Балам шул, гүмергә балам булып ҡалырһың, Йөрәгемдә балам урынын алырһың. Йәшәнек бергә-бергә бер табында, Йылы, яҡты ғаилә ҡосағында. Берәү бер кемгә булманы әсир, ҡол, Балам, бел: бындай хәл бик-бик һирәк ул. Йәшәнек барсабыҙ тиғеҙ хокуҡта, Берәүҙә бер иҙеүсел тойғо юҡҡа, Берәү хаҡын берәү бер таптамаҫтан, Берәү йөҙөн берәү бер хурламаҫтан. Кесебеҙ булды кесе, ҙурыбыҙ - ҙур, Шуға беҙҙә йәшәү ҙә булды хозур. Йәшәнек бергә беҙ нәк бер нәҫелдәй, Ҡыҙыл нурға күмелгән мәк сәскәһендәй. Йәшәнек бергә күпме булһа насип, Берең-берең һөйөп, тартып, йыйнашып. Ләкин бөгөн һиңә төштө яңы хәл, Китер булдың... ярай, балам, азат бул. Азат бул иркә ҡоштай күк йөҙөндә, Йәшә, үҫ, нурлы гөлдәй ил күгендә. Хәҙер бәхтең һинең кире кителмәҫ, Хәҙер һине беркем йәтим итәлмәҫ. __________

1 Шиғир М.Ғафури ғаиләһендә тәрбиәләнеп үҫкән Нәғимә Яҡуповаға бағышланған.

251

Sen yabancı değilsin, yurdun vardır senin de; Güneşi hiç batmayan, aydınlık senin yurdun. Yaşa, büyü, başak ver, ter akıt bundan sonra, Gürül gürül akarken yatağın emek dolsun. Unutma yücelerden yüce senin vatanın, Adalet filizinin ağaç olduğu yerdir. Yok orada horlanmak, kovulmak her kapıdan, Hukukun dergâhında paşa ve köle birdir. Baban yerinde artık, devlet baba unutma, Olsan da her nerede hakkını korur senin. Nereye gitsen seni öz evladı bilecek, Bundan sonra önünde olmayacak engelin. Annen yerinde durur, yaşadığın bu toprak, Her şeyinden kutsal bil, yücelt, yükselt, sev onu. Mutluluk kapısı o, başka kapı arama, Bu güneş ki nur verir, aydınlatır yolunu. Ona sığın her vakit, düşüncende o olsun, Güzelliğin her türü mevcuttur göreceksin. O varsa olacaktır, esenlik ve özgürlük, Yağmur yerine yağan şatlıktır bileceksin. Kalmaz gönlünde artık kimsenin kaygı tasa, Başına gelmez inan en ufak zarar ziyan. Ömür sürer bolluğun, huzurun kucağında, Dertlerden halas olur Lenin’e sırt dayayan. Onun için ki balam, öğüdümü unutma; Canından çok seven ol memleketin dört yanın. Her şeyden aziz bilsen vatanını, yurdunu, Alkışını alırsın daha diriyken halkın.

252

Хәҙер һин килмешәк түгел, ерең бар, Йылы, яҡты, ҡояшлы, шат илең бар. Йәшә, үҫ, киң Ватаның күкрәгеңдә, Тырыш бул, эшлә, дан тот, күкрә һин дә. Һинең илең - бөйөк ил, хаҡлыҡ иле, Гәҙәләттең сәскә атыусы ере. Юҡ унда кәмһетеү хеҙмәт ғәләмен, Күтәргән ул тиғеҙ хоҡуҡ әләмен. Атаң урынында торған дәүләтең бар, Һинең хаҡыңда ул һәр ерҙә баралар, Ҡайҙа барма, үҙ итер һине барыһы, Берәү ҙә кәртә булмаҫ һиәа ҡаршы. Әсәң урынында партияң бар, Һөй аны, үҙ ҡаның ит, тарт - яҡын бар. Бөйөк ул, ул - бәхет, шатлыҡ ҡояшы, Азатлыҡ һәм тигеҙлек партияһы. Һыйын һин һәр ваҡыт, балам, уны уйла, Бөйөк Ленин гүзәллеге бит унда. Ул һау булһа, һау булыр азатлыҡ, Яуыр илгә матур тормош вә шатлыҡ. Берәү булмаҫ уның куйынында зарлы, Булмаһын һис кем илгә зарарлы. Йәшәр һәр кем бәхет, шатлык эсендә, Ленинды үҙ итеп көндөҙ, кисен дә. Шуға, балам, һиңә бер өгөтем шул: Илеңде, дәүләтеңде ныҡ һөйәр бул. Олыла партияңды, ул ҡол итмәҫ, Халыкты һөй, халҡың һине ситкә типмәҫ.

253

Dinlersen eğer benim söylediğim sözleri, Can suyu olur talih, ağacına, bağına. Sürur içinde eğer görürsem güldüğünü, Ben de ümitle bakar, yol alırın yarına. Bilesin ki, gidişin yuvamızdan vakitsiz, Mutluluk denizine atılan bir taş olur. Senden başka kim olur bize yeni balapan, Attığın her bir adım gözlerimde yaş olur. Haydi, balam gideyim dersen bahtın açıktır, Dağ gibi olsun rızkın, her nereye gidersen. Boy at, her bir burcuna Ulu Sovyet elinin, Mutlu olurum ben de, halka hizmet edersen. Dertten uzak gez daim, ebediyen özgürce, Gider gitmez unutma, evin bil evimizi. Ummanında ömürün, bir gemi gibi yüz de, Diriyken göremezsen, gel de gör kabrimizi!

254

1929

Әгәр тотһаң минең был һүҙҙәремде, Бәхет һыуы йыуыр ҙа йөҙҙәреңде, Бәхет нуры биҙәр гүмер күгеңде, Булырмын мин дә шул саҡ шат күңелле. Шуның өсөн һинең беҙҙән китеүең Минең шатлыҡты кәметә итеүен, Шулай ҙа өҙгөләнмәйем сактай, Балам булғанға яҡты, киң ҡосаҡта. Ярай, балам, китәм тиһәң, азат бул, Кайҙа барма, насип булһын матур юл. Йәшә, үҫ, киң Совет илендә һин дә Һине күреп, ҡыуанһам ине мин дә. Йәшә, үҫ, күкрә, мәңгегә азат бул, Бәхетле бул, гүмерле бул, гүзәл бул. Онотма беҙҙе лә, кил, үҙ итеп бел, Күрәлмәһәм, хәтерлә, ҡәберемә кил.

1929

255



ZÜHREM

Koşturdun gece gündüz durmadan, dinlenmeden, Kol kanat oldun onca hastalara, dertliye. İşinden dönünce de çok yoruldum demeden, Gülümseme dağıttın, çekilmeden köşeye. Kapıyı aralayan hemen seni görürdü, Şevk okunur yüzünde, görenleri mest eden. Etrafa nur saçardın; güzellik dökülürdü, Gökten rengini alan masmavi gözlerinden. Üzülme Zührem n’olur, ben ki uzun zamandır, Hasta yattım elinde, derman aradım durdum. Çatılmayı bilmeyen kalem kaşını kaldır, Sürçme nedir bilmeyen insanı sende buldum.

***

İnsanlar Zühre’yi gökte ararlar, Çoktandır o benim yol arkadaşım. Gökten yere indi görünce beni, Onda şatlık buldum, selamın aldım. Böylece tanıştık, arkadaş olduk, Zühre’yle fikrimiz uyuştu hemen. Nasıl parlıyorsa gece gökteki, Yerdeki de parlar durmak bilmeden.

256



ЗӨҺРӘМ

Көнө-төнө хәл йыймыйса, йөрөнөң Ике ауырыу ҡарап йүгереп, Эштән ҡайтҡанда ла ауырһынмай, Рәхәтләнеп күңелле көлөп. Керә инең ишектән кергәндә, Нурлы була ине йөҙҙәрең; Һине тағы матурлата ине Күккә маил зәңгәр күҙҙәрең. Рәнйемә инде, Зөһрәм, мин бик оҙаҡ Ауырыным бит һинең ҡулыңда. Һытык йөзөң һис бер күрһәтмәнең, Абынып йығылһаң да юлыңда.

***

Әҙәмдәр Зөһрәне эҙләйҙәр күктән, Зөһрә инде минең янымда күптән. Мине күреп күктән үҙе төштө ул, Бик ҙур ихтирам менән күреште ул. Шулай итеп Зәһрә менән таныштыҡ, Бергә йәшәр өсөн фекер алыштыҡ. Зөһрә күктәгеләй әле лә яҡты, Бар мәсьәләлә ул минең яҡлы...

257



DOLUNAY

Sabırla, sükûnet içinde ve sessiz, Gök denizinde dolunay yüzer. Yeryüzünü aydınlatır, Kapkaranlık gecede nuruyla. Aynı gökteki dolunay gibi, Çevreye nur saçarak bazıları İnsanları aydınlatmak için Çok büyük işler yaparlar. Onların bu kutsal işlerinden İnsanlığın üstündeki zulmet dağılır. Güç alarak onların ışığından Hep ileri hep ileri adım atarlar. Şerif1, sen de o dolunay gibi Beraber yürüdün fakir fukarayla Seni takdir edip hürmet ederler Bugün Mecit ve Zühre. 1927

1 Şerif - Şerif Sünçeley (1885- 1959)

258

ТУЛҒАН АЙ Сабыр, һалмаҡ, тауыш-тынһыҙ ғына Күк йөҙөндә тулған ай йөҙә. Яҡтырта ул шунда ерҙең өҫтөн Ҡап-ҡараңғы төндә нур менән. Нәҡ шул күктә йөҙгән тулы айҙай, Нур балҡытып, ҡай бер кешеләр Ил яҡтыртыр өсөн тауыш-тынһыҙ Ғына бик күп, оло эштәр эшләйҙәр. Уларҙың шул изге эштәренән Ҡараңғы ил өҫтө яҡтыра. Оҙаҡ туҡтап торған урынынан Алға атлай, йөрөшөн арттыра. Шәриф1, һин дә шулай тулған айҙай, Бергә барҙың ярлы ил менән, Һине тәҡдир итеп хөрмәт ҡыла Бөгөн Мөжит менән Зөхрә.

1927

____________ 1 Шәриф - Шарифйән Сөнчәләй (1885 - 1959)

259

DERDMEND’İ OKUYUNCA Okuyunca Dermend’i, Bitiriyor tüm derdi. Kalp ehline döndürür, Onun şiiri, bendi. 1930



SEYFİ KUDAŞ’A

Nice insanı diri diri toprağa gömdü Oktyabr1 Onu sevmeyenlere ise uğradı büyük bir gadir. Öyle olmasına öyle… Lakin kardeşim, Oktyabrın mânâsını Onun ne olduğunu bilmeyene anlatmak zor. Artık vakti de gelmiş olmalı, şarkı söyler gibi, Sözden geçtik, bir şeyler yapmalı ay gibi, Ay da batar, sonrasında çıkar güneş İşte o güneşe bakarak ilham al Seyfi Kudaş. Sende saf dilek, kirlenmemiş niyet, beceri var, Sen bunları eğer ayağa kaldırırsan, İşte o gün bil ki, Gerçek şairsin; Gönülden inanarak söylüyorum.

13 Mayıs 1922- Ufa

1 Oktyabr - Ekim ayı. 1917 yılının Ekim Devrimi’nde yaşanan olaylar

260

ДӘРДМӘНДТЕ УҠЫҒАС Уҡыйым ҡай сағында Дәрдмәндте, Алып ташлай күңелдән барса дәртте, Булыр төҫлө булам мин гүр эйәһе, Уның шиғырына башҡа ни тиәһе!.. 1930



СӘЙФИ ҠУДАШҠА

Күп кешеләрҙе тереләй ергә тыҡты Октябрь, Октябрҙы һәймәгәндәргә ҡаҙылды ҙур ҡәбер, Ул шулай... Ләкин, туғанҡай, Октябрҙың мәғәнәһен Алдағы шиғырҙарыңда Октябрһыҙ әйтә бир. Октябрьҙең мәғәнәһен йырлар ваҡыт етте буғай, Һүҙҙән үттек, эшкә килдек, батты йондоҙ, тыуҙы ай. Ай ҙа батты: батһа батһын, ә хәҙер сыҡты ҡояш... Йырла шул ҡояштарға ҡарап, Сәйфи Ҡудаш. Һиндә бар изге теләк, изге күңел, яҡшы талант. Һин шуларҙы эшкә ҡушһаң, ... ысын шағирһың, иттем ант.

13 май 1922, Өфө

261

FEYZİ SATİYEV’E 1 2 (Sacide ve Feyzi arkadaşlarıma) Bir Mayıs güzel bir bayram günü, Ne gün ortası gibi erken ne de tam gece, Zühre ile sana gelmeyi düşünüyoruz, Otururken birden aklımıza gelince. Tek isteğimiz biraz oturmak, güle oynaya, Birkaç saat boyunca tasadan uzak. Bu günkü bahar karışımlı bayramı kutlarken, Bize bahşedilen hayatın kıymetini de anlayarak. Bu bayram bizim için gerçek sürur, Dostlarla el ele vererek adımladığımız. Eğer Bir Mayıs olmasaydı, Bilmem nasıl olurdu, yarınlarımız. Siz de bilirsiniz ki, çalışıp çabalarsa, Alın teri dökerse doyar insan. Velhasıl bu mektuptaki gerçekleri, Ahmet Ziya’dır (3) size anlatacak olan.

1 Feyzi Satiyev - (1886-1958) öğretmen, ders kitabı yazarı, M.Gafuri’nın dostu. 2 Sacide - (1899-?) Feyzi Satiyev’ın hanımı, kütüphane hizmetkârı. 3 Ahmet Ziya - (Ziya Tulpıyev 1885-1946) öğretmen, Troıtsk şehrinde “Resüliye” medresesinde M. Gafuri ile beraber okuyan dostu.

262

ФӘЙЗИ САТИЕВҠА1 (Сажидә2 менән Фәйзи иптәштәргә) Беренсе Май, матур байрам көндө кискә, Иртә түгел, һуң да түгел, сәғәт бишкә, Зөһрә менән һеҙгә барырға торабыҙ Һәм шуны төшөрәбеҙ һеҙҙең иҫкә. Бар теләк: ултырыуҙыр уйнап-көлөп, Бер-нисә сәғәт кенә шау-шыу килеп, Майҙы ҡотлап, яҙҙы башлап шатлыҡ менән, Иҫән-һау тормоштарҙың ҡәҙерен белеп. Шатлыҡ бит Беренсе Май беҙгә ысында, Хосусан, дуҫ-иштәрең уртаһында, Әгәр ҙә Беренсе Май көн булмай икән, Барырбыҙ икенсе көн иртән унда. Беләһегеҙ бит эшләй-эшләй кеше туя, Ултырышыу ҡасан ҡызыҡ булып ҡуя, Әлхасил, был хаттағы фекерҙәрҙе Һеҙгә килеп хәбәр итер Әхмәтзыя3…

1926

____________

1 Фәйзи Сатиев (1886-1958) - уҡытыусы, дәреслек авторы, М.Гафуриҙең дуҫы 2 Сажидә (1899-) - Фәйзи Сатиевтың тормош иптәше, китапхана эшсеһе 3 Әхмәтзыя - Зыя Төпәев (1885-1646) уҡытыусы, Троицкиҙа «Рәсулиә» мәҙрәсәһендә М.Гафури менән бергә уҡыған, М.Гафуриҙең дуҫы

263

ZARİF BEŞERİ KARDEŞİME1 Uzak diyarlarda, gurbette yaşarken de Gönlüme hep yakın olan kardeşim! Senden bana, benden de sana Hasretin belgesi olsun bu resmim. Senin ve benim için Şudur ki tek dileğim, Dünya’nın emektar işçileri ile El ele ileriye yürüyelim. Bundadır mutluluğun anahtarı Bundadır bir dilim ekmeğim. Herkesinki gibi benim de Bu arzuyla yanar yüreğim.

1 Zarif Beşeri (1882-1962) - Tatar yazarı

264

1927

ЗАРИФ ИПТӘШ БӘШИРИГӘ1 Айырым, йыраҡ ерҙә торғанда ла Күңелем яҡын күргән иптәшем! Минән һиңә һәм дә һинән миңә Һағынмалыҡ булһын был рәсем. Теләгем шул һиңә һәм үҙемә, Инде әҙ-мәҙ ҡалған гүмергә Бөтөн донъя эшсе халҡы менән Алға барайык һин һәм мин бергә. Шунда бәхет, шунда йән аҙығы, Шунда минең бөтөн теләгем; Бөтөн эшселәргә шуны теләй Ялҡын менән тулған күкрәгем.

1927

___________

1 З.Бәшири (1882-1962) - татар яҙыусыһы

265



O KİMDİ?1

Bahar gelince çayırlarda otlayan bir aygırdı, Gönlü mutlu; gamsız ve türlü hayalleri vardı. Sağa sola koşturur, yeleleri ileri geri dalgalanırdı, İlk görenin gözünde nehir gibi kıvrılarak akardı. Ömrü kısa sürse de, hep ileri doğru adımladı, Mum gibi saçtığı ışıkla etrafı aydınlandı. İşçi milletinin gözünde ak buluttu, nurdu, İnkılâpçıydı ama milleti için de set olup durdu. Alnında işaret, sözlerinde inceden inceye nükte var, Bu kişinin kim olduğunu ancak onu tanıyan anlar.

1 Şiir, şair Şeyhzade Babiç’e (1895-1919) adanmıştır.

266

1922



УЛ КЕМ ИНЕ?1

Яҙғы көндә киң болонда уйнаған бер тай ине, Шат ине, ғәмһеҙ ине, төрлө хыялға бай ине. Уңға сапты, һулға сапты, артҡа ла һәм алға ла Был йәһәттән оҡшаны ул боролып аҡҡан йылғаға. Ҡыҫҡа булды ғүмере, әмма алға бик шәп атланы, Балҡыған шәм булды, әмма тура бер юл тапманы. Эшһеҙҙәрҙең аҡ күгендә бер болот та, нур да ул, Инҡилапсы2 бер кеше, милләтсе лә…ул. Күкрәгендә ноҡталар бар, һүҙҙәрендә нөктә3 бар, Был кешенең кем икәнен кем зирәк тик шул табыр. 1922

_____________

1Әҫәр шағир Шәйехзада Бабичҡа (1895-1919) бағышланған 2 Инҡилапсы - революционер 3 Нөктә - йәшерен сер

267

TUHFAT YENEBİ’YE Sırdaş arkadaşın olarak Ricamdır senden Yenebi: Gazetelere çıkan şiirlerin Olsun güçlü ve edebî. Gürül gürül sele dönüp Hep büyüyor Sovyet eli. Şiirleri de buna muvafık Güçlenmeli, gelişmeli. Sanat güneşi parlatır Günden güne vatanımı. Bırakmalı gönüllerde, Şairler de kıvılcımı. Artık sanat âleminde Parlayan bir yere sahipsin. Ayırmak lazım bundan sonra Öylesi söz ile arasını şiirin.

268

1934

ТӨХФӘТ ЙӘНӘБИГӘ Яҡын иптәштәрсә бер үтенес Һинән, Төхфат Йәнәби: Гәзиттәргә индергән шиғырҙарың Булһын көслө, матур, әҙәби. Гигантарса үҫә Совет иле, Шаулап алға бара бөтә эш. Шиғырҙар ҙа шуларға муафиҡ, Көслө булып үҫергә тейеш. Ҙур төҙөлөш менән нәфис сәнғәт Бергә үҫә Совет илендә. Шиғыр, сатҡы сәсеп, көслө тәьҫир Ҡалдырырлыҡ булһын күңелдә. Хәҙерге көн яҙыусылар араһында Күренекле урын алаһың. Айырырға кәрәк шығыр менән Тупаҫ нәсихәттең араһын.

1934

269



H. SADİ KARDEŞİME HATIRA

Fakirhanene adım attım senin davetin ile Yedim, içtim ama Sadi, gönlüme kasavet aldım. Hayaller kanatlandıkça, yüreklere ateş düştü, Devran döndü şatlık yerine pişmanlıkta kaldım. Ruhlar gittikçe mahmurlaştı, kalarak tesirinde, Onları deftere dökeyim diye kaleme sarıldım. “Her şey bitti; geçti bir bir günler, aylar, yıllar…” Lakin artta kalanların baldan hülyalarına daldım. Geri dönmeyecek ömür kervanından hatıra diye, Bu resmimi karalayıp, sana bir nüshasını saldım.

270

1930



Һ.СӘҒДИ ИПТӘШКӘ ИҪТӘЛЕК

Һинең дәғүәт1 менән миһманханаңа2 мин кадәм һалдым3, Шарабыңды эсеп, Сәғди, күңелгә ғосса-ғәм алдым. Күңелдәр талпынып осто, йөрәктәргә лә ут төштө, Йәнем дәүран итеп4, шатлык биреп үкенес - нәдам алдым. Күңелдәр нескәреп киткәс, тәэссир инғикас иткәс5, Тәэссерҙе яҙып ташлайым тинем, ҡулға ҡәләм алдым. «Үтәр көндәр, утә барыһы... вә ләкин бер-нисә йыллык Мәвәддәттәр6 юғалмаҫтар...» тип уйлап йәнгә тәм алдым. Йыһанда сын ярандарҙың7 эсендә пәрҙәләр булмаҫ Тигән уйҙа йөрөп, шунан матурлыҡ һәм дә тәм алдым. Тағын бер әйләнеп килмәҫ гүмерҙән иҫтәлек булған Был юлдарҙы яҙып рәттән, һиңә бер нөсхәһен һалдым.

1930

___________

1 Дәғүәт - саҡырыу 2 Миһманханаңа - ҡунаҡ йорто 3 Кадәм һалдым - атлап индем 4 Дәүран итеп - үҙгәреш кисереп 5 Тәэссир инғикәс иткәс - тәэссирләнгәс, тойғолар-хистәр уянғас 6 Мәвәддәт - дуҫлыҡ 7 Ярандарҙың - ирҙәрҙең

271



***

Her ne geçerse gönülden, Tercümandır göz ve sima. Öyleyse sakın ‘gönlümden Geçenler bilinmez’ deme. Bazen tebessümün ardına Çok esrar ve giz saklanır. Bazen de kızgınlık perdesi, Hakikatle aydınlanır. Safiyane parıldarsa. Severim ben öyle gönlü, Çirkinlikler hiç gizlenmez, Belli olur ardı, önü. Bıkmadan insana hizmet, Etmeliyiz her devirde. Kalpten dileğimiz budur, 1 Rasay’ın ve benim bir de.

1 Rasay - 1930 yıllarda görev yapan Başkurt gazeteci.

272



***

Күңелдәрҙә нимә уйланғанды Күҙ менән йөҙ итә тәржемә. Һис ваҡытта: «Минең күңелемдәген Сит кешеләр белмәйҙәр» тимә. Ҡай бер йылмайыуҙар аҫтына ла Әллә ниндәй серҙәр йәшеренә. Ҡай бер асыуҙарҙың аҫтында ла Хаҡиҡәттәр балҡып күренә. Мин яратам шундай йөрәктәрҙе, Сафлыҡ менән балҡып торһалар, Йәмһеҙ уйҙар менән пәрҙәләнмәй, Ҡояш төслө яҡты булһалар. Кешелек донъяһында изге хеҙмәт Итеү бөтөн эштәрҙән элек, Беҙҙең теләк булһын һәр ваҡытта, Расай1, минән һиңә иҫтәлек.

__________

Расай - 1930 йылдарҙа эшләгән башҡорт журналисы

273



ARZUHAL

Gönül dostum, bu gün senin bana Yazdığım davetnamen gelse de Varamam Mahrum çoktan beri Öylesi gecelere varmaktan. Ev hapsinde gibi hastayım çoktan beri Yorgan döşek yatmaktayım başköşede Yürümeye mecalim olmasa da Gönlüm dostların arasında gezer Âlim ve ediplerin toplandığı Meclislerden biri daha toplanıyormuş Bugün… Can-u gönülden söylüyorum Tarihe kalacak iştir yapılan Ne de mutlu olurdum Aranızda bulunarak Baldan tatlı sohbetlere katılmayı Her biri yekdiğerinden değerli Fikirlerden istifade etmeyi Orda geçen zaman dilimi Ne de huzur doludur şimdi Farkındayım ben bu asrın zorluklarının Şu başımda biten derde duçar olarak Başım yerde yatma da onun gibidir Bizim Başkurdistan çok gençtir Sanki on beş yaşındaki Delikanlının görünüşündedir Üstelik onca gençliğine rağmen Başında baht güneşi de parlar durur Olsaydım yanınızda Vatanımın güzelliklerinden dem vurur Gelecek şevk dolu günlerini anlatırdım Bir yandan da korkuyorum Lafı uzatarak başınızı ağrıtmaktan Gelemediğim için çaresizliğimin yanında Özrümü de beyan eder Affımı dilerim son kelam olarak 1934

274

ИҠТИЗАР Амантай дуҫ, бөгөн һинең миңә Яҙған дәғүәтнамәң килһә лә, Бара алмамын, Хәҙер мин барыуҙан Мәхрүм инде ундай кисәгә. «Өй тотҡоно» булып ауырып ятам, Карауатта, мейес ҡырында. Үҙем йөрөй алмайым, күңел төрлө урында. Фән эшселәрен һәм әҙиптәрҙе Беҙгә йыйған бик ҙур мәжлес Икән бөгөн… Ысын күңелдән әйтәм: -Ниндәй күңелле эш, матур эш... Бик күңелле булған булыр ине һеҙҙең мәжлес менән танышыу, Төрлө кешеләрҙе күреп, төрлө Һүҙҙәр тыңлау, фекер алышыу. Беҙҙең заман ниндәй күңелле бит, Беләм был осорҙоң мин ҙурлығын... Ҡаты, йәмһеҙ ауырыу арҡаһында Йөкләйем өйҙә ятыу хурлығын... Беҙҙең Башкортостан бик йәш әле, Тулыр-тулмаҫ уның ун бише. Шулай, йәшлегенә ҡарамаҫтан, Ялтлап тора үҫеү билдәһе. Ҡай бер үҫештәрҙе һанар инем, Ҡурҡам һүҙҙең оҙонлоғонан. Бара алмауыма ысын иҡтизар Ҡылғанымды әйтәм һуңынан.

1934

275

DÖRTLÜKLER Yazmaktayım şiirleri Adeta kızıl kan ile! Savaşırım çoktan beri Halkıma düşman ile! 1914

ÖMRÜMÜN AHİRİ Hesaplayınca o kadar, Çok da değilmiş ömür. Düğümünü çözünce, Başı sonu görünür. 1932



OTUZ YIL

Otuz yıl atmadım vicdanı Kimseye satmadım vicdanı Vicdanı korumak için Çileye gark ettim bu canı.

276

1932

ДҮРТ ЮЛЛЫҠТАР Яҙырмын мин шиғырҙарҙы Йөрәк бәғерем ҡаны менән, Асырмын матбуғат һуғышы Халыҡтың дошманы менән!

1914

ҒҮМЕРЕМ ЙОМҒАҒЫ Йыйып ҡарағанда, улай бик ҙур Төҫлө түгел ғүмерем йомғағы; Һүтеп ҡарағанда, саҡ күренә Уның бер яғынан бер яғы.



1932

УТЫҘ ЙЫЛ

Утыҙ йыл һаҡланым выждан, Утыҙ йыл һатманым выждан, Шуны һаҡлау өсөн бик күп Ауырлыҡтар күрҙе йән. 1932

277

-1Kendimde varlık birlik, güç ve kuvvet kendimde, Mecbur edemez hiç kimse, kendi erkim elimde. Doğruluğu göstermeye bir mum vardır kolumda, Fener misal aydınlatır, engel olmayın yolumda. -2Yiğit kişi dediğin, Geri dönmez sözünden. İnanmayan var ise, Sorsun beni birinden. -3Ne mânâsı kalır ki, Yoklukla geçen ömürün. Artık alnında belirmekte, Alâmetleri ölümün. -4Ben ki, dolunay gibi gösteririm kendimi işimle, Günaha eğer yaklaşsam, cezamı öderim başımla. Savaş gelse çekinmem, bir adım geri çekilmem, Kutsal bildiğim her şeye zerrece hıyanet etmem. -5Sıkıntılar çökse de, sonra birden dağılır, Gam kasavet bitince ardından zevki kalır. Er dediğin adamı hiçbir güçlük yıkamaz, O ki, doğruluğuyla çekinmeden yol alır.

278



1

Үҙем бармын, үҙем бермен, үҙемдә көс менән иркем, Мине мәжбүр итәлмәҫ әллә ниндәй эшкә һис кем. Туры юл эҙләйем тип юлға сыҡтым, яҡты шәм ҡулда, Маяҡ сәнескән булып, юл күрһәтеп, һеҙ тормағыҙ юлда.

2

Егет кенә кеше, ай, шул булыр: Кире ҡайтмаҫ әйткән һүзенән, Ышанмаған кеше булһа әгәр, Килеп һораһын ул үҙемдән.

3

Ни мәғәнәһе бар һуң яртылаш һау, Ярты ауырыу үткән гүмерҙең, Һиндә һәр көн артып, күренеп торһа Билдәләре йәмһеҙ үлемдең? 4 Төнгә каршы тулған айҙай, мин тыуармын эш менән, Мин гөнаһ ҡылмам, әгәр һылһам - йыуырмын эш менән, Яу килер, мин ҡурҡынып сикмәм ҡарыш та артыма, Тамсылай итмәм хыянат биргән изге антыма.

5

Шатлыҡ каҙерлелер ҡайғы-хәсрәт Менән йөрөгән өсөн аралаш, Егет кеше ҡайғы-хәсрәттәргә Ҡуян кеүек ҡурҡып карамаҫ.

279

-6Tembelleştim mi yoksa Yarışta kalırım geride. Bugün yapmam gereken görev Beklemekte dünkü gecede. -7“Bu adam tam bir deli” diyerek, Biri yaklaşıp bana seni gösterir. Bunu hiç kafana takma kardeşim, Birçoğu insan kadrini az bilir. -8Envai çeşit meyveli, bereketli bizim iller, Baharda boy verdiğinde, öter dalında bülbüller. Irmakları çağlar akar, içinde türlü balıkla, Rüzgar ile yarış yapar, dalgalı deniz ve göller. -9Çalışkan halkımın sofrasına Razıyım ekmek koymaya. Karşı duran kimse kötülüğe Hazırım ben destek olmaya.

280



6

Ялҡаумы мин, әллә уйсанмы, Барған һайын эштәр кисегә, Бөгөн иртән эшләй торған эшем Ҡала бара көндөң кисенә.

7

Ҡай ваҡыт осрап берәү: «Ай, был йүләр» Тип, һине мыҫҡыл итеп, һинән көлөр, Һин бының өсөн хафа сикмә, туған, Күп кешеләр бер-береһен белмәйҙәр.

8

Аллы-гөллө алмалар төҫлө уларҙың илдәре, Талпына талдарҙа былбылдар, көләләр гөлдәре. Йылғаларҙа ялт та йолт алтын балыҡтар ялтырай, Ел менән елберҙәй талдар, ялтырайҙар күлдәре.

9

Эшсән халыктарҙың тормоштарын Биҙәкләргә, матурларға Ҡаршы булған һәр бер насарлыҡҡа Әҙермен мин ҡаршы торорға.

281



-10-

İnsan olarak yaratılmak yerine, Olsaydım keşke bir balık. Yüzerdim engin denizlerde, Yük olmazdı bana ‘insanlık.’

-11-

Eğleşmek için mekânım, Hastalıkta içmeye ilacım var. Bunlardan uzak kalırsam, Kımızım var, ılık Kırım var.

-12-

Birbirine eklenerek yıllarım, Birer birer biter yüze ulaşır. Toplanarak asır ismini alır da, Arşivlerde toza toprağa karışır.

-13-

Bazen ruh kanatlanamıyor, aşk şarabın içse bile Bazen de her şeyden tat alır, hatta suya düşse bile. Bazen karnı-gözü doymaz, leziz yemek yese bile Bazen de hemen tok olur, eline ekmek geçse bile.

282



10

Ник яратылдым мин кеше булып, Ник булманым икән бер балыҡ? Йөрөр инем тәрән диңгеҙҙәрҙә, Күрмәҫ ине мине был халыҡ.

11

Кәйеф китһә, эсергә баш дарыуым бар, Күңелдәрҙе аса торған урын бар, Әгәр ҙә файҙаһыҙ булһа былар ҙа, Ҡымыҙ бар, булмаһа йылы Ҡырым бар.

12

Бер-бер артлы теҙелеп килгән йылдар Йөҙәр-йөҙәр бергә һаналып, Бергә ҡушылып, быуат исеме бирелеп Архивтарҙа тора һаҡланып.

13

Ҡай ваҡытта рух күтәрелмәй, хатта әғлә коньяк эсеп тә, Ә ҡай саҡта йәнең шатланалыр көймәнән һыуға йығылып төшөп тә, Ҡай ваҡытта ҡарының туҡланмайҙыр төрлө тәмле аштар менән дә, Әммә ҡай бер ваҡыт туҡландыра һөтлө һыуҙа бешкән үлән дә.

283

-14Yanındayım her türlü doğruluğun, Karşısındayım zulüm ve cebrin. İkisi arasında güreşeceğim, Sakini olunca ben de kabrin.

-15-

Eğer borç alırsam birinden, En az günde bir kez karşılaşırım. Ama borç vermişsem birine, Onu o günden sonra zor rastlarım!

-16-

Güneş gülümseyerek baktığında Mutluluğumuz nasıl artmasın. Daha ne kadar dayanıp ak kar, Buzlar nasıl eriyip akmasın.

284

14 Ҡушылам мин бөтөн тоғролоҡҡа, Ҡаршы торам золом-йәбергә; Көрәшермен ошо ике эштә Тәнем кергәнсе ҡәбергә. 15 Әгәр ҙә мин бурыс алһам берәүҙән, Уға һәм көн дә бер осрайым әҙендә, Әгәр ҙә мин бурыс бирһәм берәүгә Күрә алмайым аҙналар буйы эҙен дә.

16

Йылы ҡояш көлөп ҡарағастан, Беҙҙә шатлыҡ нисек артмаһын, Нисек сыҙап торһон һалҡын ҡарҙар, Нисек боҙҙар иреп аҡмаһын?

285



DİZELER

-1Candan ümit kesen kişi, kılıçtan neden korkar ki, Alevlerde kalan kişi, neden nehirden kaçar ki. -2Sundun bir kadeh şarabı gülümseyip ellerinle, “Haydi, şunu bitir dedin” sanki bana gözlerinle. -3Bin düşünüp yol alırım, dönüp de bakmam ardıma, Asla hıyanet edemem, dosta verdiğim andıma. -4Çiçek açacak çağımda odunda yandım, kavruldum, Eli düzelteyim derken, kendi aklımdan da oldum.

286

ИКЕ ЮЛЛЫҠТАР 1 Ник ҡылыстан ҡурҡһын ул йәндән өмөт өҙгән кеше, Ник һыуҙан ҡасһын эҫе утка янып көйгән кеше? 2 Йылмайып, наҙлы ҡулыңдан һин миңә һондың шарап, Мә, шуны эс, тип, һин әйттең йылмайып күҙгә ҡарап. 3 Яу килер, мин ҡурҡып сикмәм ҡарыш та артыма, Тамсылай итмәм хыянат биргән изге антыма. 4 Сәскә атҡан саҡтарымда янып һулыным, Был донъяны ағартам тип сабый булдым.

287

Mecit Gafurî, 1911, Ufa

Mecit Gafurî gazetecilerle beraber, Ufa, 1926

288

Mecit Gafurî, Medresede öğrenciyken

Yilim Karan köyünde Mecit Gafurî’nin doğduğu ev

289

Mecit Gafurî ailesiyle. Sağdan sola Mecit Gafurî, oğulları Enver ve Halit, Hanımı Zühre, Ufa, 1922

Ön sıra soldan sağa: Mecit Gafurî, küçük oğlu Halit, Hanımı Zühre Gafuri,. Arka sırada: Büyük oğlu Enver Gafuri, Seyfi Kudaş, Tarif Gumer, 1932

290

Mecit Gafurî genç yazar ve gazetecilerin arasında, Ufa, 1928 Birinci sıra soldan sağa: Asma Müslimova, Mecit Gafuri, Garif Gumer, Sagit Agiş. İkinci Sıra: Ali Kamay, Raşit Magazov, Seyfi Kudaş, Tuhvat Çenyakey

Soldan sağa Bestekâr Sultan Gabaşi, Mecit Gafurî ve Şarkıcı Gaziz Almuhammedov, 1929

291

Mecit Gafurî , Galimcan İbrahim ile birlikte

Mecit Gafurî sağda, Habibulla İbrahimov ve Davut Yultıy ile birlikte A. P. Çevov’un Başkurtistan’daki sanatoryumu

292

Soldan sağa Mecit Gafurî, gazeteciler Muhammet Bikbulatov ve Galimcan İbrahimov, Yalta, 1932

Soldan sağa Dokdor Leonid M. Rabinoviç (Ufa), Mecit Gafurî, M. G. Maniş (Kazan)

293

Mecit Gafurî sağda, Habibulla İbrahimov ve Davut Yultıy ile birlikte A. P. Çevov’un Başkurtistan’daki sanatoryumu

Mecit Gafuri Başkurt Devlet Akademik Drama Tiyatrosu

294

295