Bildiğin Gibi Değil Osmanlı [1 ed.] 9786254493201

Citation preview

.

.

�

.

BILDIGIN Q �-

td �-

4097

1 ALFA 1 ARAŞTIRMA 1

217

BiLDiGiN GiBi DEGiL - OSMANLI

1USTAFA

ALP DAGISTANLI (1960)

luslararası ilişkiler okudu. 1980'1erin ortalarından beri çeşitli gazete, ılevizyon , dergi ve internet sitelerinde editör, yazar, rnuhabir olarak ça­

;tı. 5Ne1Kim?- Medyamn Mutfağmdan Sansür Otosansür Hikayeleri '014) adlı bir kitabı daha var.

Bildiğin Gibi Değil - Osmanlı © 2021, ALFA BASlM Yayım Dağıum San. Ve T ic. Ltd. Şti. Kitabın tüm yayın hakları Alfa Basım Yayım Dağıtım Ltd. Şti.'ne aittir. TanıtJm amacıyla, kaynak göstermek şartıyla yapılacak kısa alıntılar dışında, yayıncının ·yazılı izni olmaksızın hiçbir elektronik veya mekanik araçla çoğaltılamaz. Eser sahiplerinin manevi ve mali hakları saklıdır.

Yayıncı ve Genel Yayın Yönetmeni M. Faruk Bayrak Genel Müdür Vedat Bayrak Yayın Yönetmeni Mustafa Küpüşoğlu Kitap Editörü Ahmet Batmaz Kapak Tasarımı Füsun Turcan Elmasoğlu Sayfa Tasarımı Ali RizaYati

ISBN 978-625-449-320-1 1. Basım: Nisan 2021

Baskı ve Cilt Melisa · Matbaacılık

Çiftehavuzlar Yolu Acar Sanayi Sitesi No: 8 Bayrampaşa-İstanbul Tel: 0(212) 674 97 23 Faks: 0(212) 674 97 29 Sertifıka no: 45099

Al fo Basım Yayım Dağıtım San.

ve

Tic. Ltd. Şti.

Aleıııdar M.ılıallesi Tirarrthanr Sokak No: 1 S .1411O ( :.ıf:.ılop,lıı hı.ııılıııl 'li·) 0(.' 1.1) S ll S.\ 0.\ (pin) l'.ıks: 0(212) S 1' ) .11 Illi www .ıiLıkıt.ıp

\nıılık.ı

ı

nnı

ıııı ·1 I'H'I

ınlil(fl!.ıiLıkıı.ıp oııı ı

MUSTAFAALP DAGISTANLI

BİLDİGİN GİBİ DEGİL OSMANLI

ALFA

İlhan Fuat Kantoğlu'nun tatlı anısına

içi ndeki ler

Önsöz

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

13

Padişah her cariyeden istediği kadar çocuk yapabilir miydi?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Kimler sakal bırakamazdı?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

OrhanBey'in annesi ŞeyhEdeBalı'nın kızı mıydı? Osmanlı Hanedanı için en lanetli isim hangisiydi? Nüfusun çoğunluğu Müslüman mıydı? Dört kadın almak ne kadar yaygındı? "Fast food" var mıydı?

. . . . .

. . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Osmanlı askeri Allah için mi savaşıyordu?

. . . . . . . . . . . . . . . . . .

17 20 23 25 30 33 35 38

Çocuklu bir kadınla nikahlanan tek padişah hangisidir?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

43

Avrupalıların imrendiği "Osmanlı hayvanı" hangisiydi?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

içki içtiği için fırça yiyen padişah hangisiydi?

. . . . . . . . . . . . . . .

45 48

Beş yüzyıl sonra bile toplatılıp yakılan kitap hangisiydi?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

51

Akrabalarının yanına gömülmek istemeyen padişah hangisiydi?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Devşirilen bir çocuğun babası ne düşünürdü?

. . . . . . . . . . . .

55 59

Padişahlar başka hükümdarların kızlarıyla evlendi mi?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Padişaha adıyla kim hitap edebilirdi?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

64 67

Fatih Sultan Mehmed torunu Şehzade Ahmed'i neden hiç affetmedi?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Erkekleri suya götürüp susuz getiren kadın kimdi? imam, nikahı nasıl kıyardı?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Hadım olmayı gönüllüce kabul eden var mıydı? Ordu setere ne zaman çıkardı? Tecavüz yaygın mıydı?

. . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

71 73 77 80 83 87

Kardeş katline kurban giden en küçük şehzade kaç yaşındaydı?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

iki gönül bir olunca ne olurdu?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

90 92

Hakkında en çok suikast planı yapılan padişah kimdi?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ilk matbaa ne zaman kuruldu?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Evlenme rekoru hangi sultan kızındaydı?

. . . . . . . . . . . . . . . . . .

97

100 104

Fatih Sultan Mehmed Hıristiyan olmaya gerçekten niyetlendi mi?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Molla Kabız'ın boynu neden vuruldu?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

108 112

Orakula'nın kardeşi Fatih Sultan Mehmed'e niye kılıç çekti?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Enderun ve haremde hakim dil hangisiydi?

. . . . . . . . . . . . . . .

115 117

Avrupa için hiç bitmeyen Osmanlı tehdidi neydi? Kız kardeşi Kanuni'ye niye küsmüştü? Suçluyu yakalamak kimin göreviydi?

. . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

121 127 129

Kanuni döneminde istan bul'da kaç meyhane vardı?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Kadınlar haklarını arayabiliyor muydu? Her isteyen cami yaptırabilir miydi?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Padişahların ölümü niye herkesten saklanıyordu?

. . .

133 138 144 147

Karısının tabutuna kapanıp hüngür hüngür ağlayan vezir kimdi?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Mollaların hepsi Allah'a inanıyor muydu? Bir kerede en çok kaç kardeş öldürüldü?

. . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . .

Hangi boşanma küçük çaplı bir isyan çıkardı? Cinayet işlenince devlet ne yapardı?

. . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

151 153 155 158 160

"Adalet dediğin gelir kaybına yol açar" sözü kimindi?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

163

1. Mustafa'nın cenazesi gömülmek için neden 17 saat bekledi?

166

Annesine en düşkün padişah hangisiydi?

168

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ordu seferde nasıl besleniyordu?

. . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

170

Gönlünü genç bir diplamata kaptıran valide sultan kimdi?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Bütün Müslümanlar oruç tutar mıydı?

IV Murad hekimbaşını nasıl öldürdü?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Eleştirilmesi yasaklanan kitap hangisiydi? Boşananlar var mıydı?

. . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

174 176 179 183 187

IV Murad nasıl dolandırıldı?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ceket ve pantolonu Osmanlı Avrupa'dan mı aldı?

. . . .

190

.193

Ulemadan kimse siyaseten öldürüldü mü? .............. 196 Çocuk gelinler var mıydı?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

" Hanedanın babası" kimdi? Hangi ilim zararlıydı?

. . . .

. . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Bir şehzadeyle aşk yaşayan valide sultan kimdi?

. . . . .

201 204 208 211

Peygam ber soyundan gelen 2.000 kişi hangi kasabada yaşıyordu?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Recm [taşlayarak öldürme] cezası uyg ulandı mı? Dünyanın en g üzel kadını kimdi?

. . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Bir üçgenin iç açılarının toplamı kaçtı? Katalik tarikatı kuran Osmanlı kimdi? En uzun ba,rış dönemi kaç yıl sürdü?

. . . .

.

. . . . . . .

.

. . . .

.

. . . .

.

217 222

. 226 . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . .

214

. . . . . . . . . . . . . . . .

229 232

KlasikBatı müziği orkestrasındaki Osmanlı hangisidir?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Hangi padişah hacca gitti?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

234 238

Yeniçeri ordusunu kaldırmanın faturasını kimler ödedi?

. . . . . . . . . .

.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

240

Bellini'nin Fatih Sultan Mehmed portresi Londra'ya nasıl gitti?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Osmanlı padişahları gerçekten halife miydi? Yavrou be kimdi?

. . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

N ota kullanma ne zaman başlandı?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Halk padişahı görünce neden hasır yakardı?

. . . . . . . . . . . .

242 245 250 253 257

Masada yemek yenmeye ne zaman başlandı? Osmanlı şeriatla mı yönetiliyordu? Doğum kontrolü var mıydı?

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Aşk cinayetine kur ban giden şehzade hangisiydi? Hangi Osmanlı eşyası feministleri n simgesiydi? Osmanlılar geniş aileler halinde mi yaşardı? Cesetlere neden elkonuyordu? Son sözleri neydi? Minnet borçlarım Kaynakça

. . . . .

. . . . . . .

. . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2 61 2 64 2 68 273 279 282 285 289 294 297

Önsöz

"Tarih yok olanla değil, bir zamanlar var olanla il­ gilidir," diyor tarihçimiz C emal Kafadar. İşte o "bir zamanlar var olanlar" da bugün yaş ayan ins anların sandıkları gibi bir şey değil. Osmanlı İmparatorluğu, gündelik konuşmalarda hepimizin dediği gibi, 600 yıl yaş amış bir medeni­ yet. Ama bu 600 yılı sanki yekp are bir an gibi düşü­ nürüz genellikle. Halbuki kuruluş aşamalarının kü­ çük Osmanlı Beyliği'yle Kanuni Sultan Süleyman'ın muhteşem dönemi ne kadar da farklıdır. Ya da ka­ naatkar Osman Gazi'yle gösterişçi Lale Devri'nin padiş ahı III. Ahmed. Peki, Fatih Sultan Mehmed dönemi Osmanlı dünyasıyla Tanzimat reformları­ nın dönüştürdüğü Osmanlı dünyası aynı olabilir mi? Osmanlı'yı dünya tarihinin en önemli ve uzun ömürlü imparatorluklarından b iri yap an şey, deği­ şen şartlara uyum sağlama, değişme ve dönüşme yeteneğiydi. Bu yetenek, muazzam bir zenginlik ve çeşitlilik yarattı. Üç kıtaya yayılmış bu imp aratorluk, değişik ik­ lim ve coğrafyaları , değişik dinleri , etnik grupları ,

14 1 MUSTAFA ALP DAGISTANLI ------ ------

kültürleri barındırıyordu ve bunları birarada tut­ ma becerisini gösteriyordu. Yani hükmettiği top ­ rakların ve halkların "dayattığı" büyük bir z enginli­ ğe de s ahipti. Bir Bosna köyüyle bir Yemen köyü , bir Anadolu köyü ne kadar b enzer olabilir? Peki, ya bu köylerde yaşayan erkeklerle kadınların ilişkileri? Dolayısıyla tektip bir Osmanlı'dan da söz e deme­ yiz . İdari yapı ve uygulamalardan yemek kültürüne, müziğe, giyim kuşama, mimariye kadar her alanda muazzam bir çeşitlilik var karşımızda. Bugün yaygın olan yekpare, değişmez, adeta bay­ raklaşmış bir Osmanlı'yı yüceitme anlayışı, "bir zamanlar var olan" bu muazzam zenginliği yok sa­ yıyor, fakirleştiriyor, buduyor. Koca bir medeniyete olduğu gibi, o medeniyet içinde yaşamış insanlara da haksızlık ediyor. Bu yüceitme çabası çarpıtılmış gerçeklere, yamultulmuş ve eksik bilgilere, yok sa­ yılmış hakikatlere, dolayısıyla klişelere dayanıyor. Aynı şekilde, Osmanlı'yı yerin dibine batırma çaba­ sı da benzer yollara ve yöntemlere başvuruyor. Za­ ten her iki grup da bazı aynı "bilgileri"/klişeleri pay­ laşıyor; biri olumlayarak, öbürü olumsuzlayarak. Bu kitap, bütün bu çarpıklıkları düzeltmeyi ve o muazzam zenginliğin tamamını sergilerneyi amaç­ laınıyar tabii. Alçakgönüllü bir çalışma bu: Ortalık­ ta bilgi diye dolanan şeylerin nasıl birer kli ş e ve kliş elerin nasıl güdük olduğunu göstermek istiyor. Buna karşılık, Osmanlı dünyasının ne büyük bir çeşitlilik, ne şaşırtıcı gerçekler barındırdığını ser­ gilemek istiyor. Gerçeklerin uydurmalardan daha çekici, daha meraklı, daha değerli, daha anlamlı olduğunu anlatmak istiyor. Bu kitap, işte bunlara

BİLDİCİN GİBİ DE