De insomniis et De divitatione per somnum [Reprint ed.] 9789004331846, 9789004320116

Citation preview

ARISTOTELIS DE INSOMNIIS ET DE DIVINATIONE PER SOMNVM

PHILOSOPHIA ANTIQUA A SERIES OF MONOGRAPHSON ANCIENT PHILOSOPHY EDITED BY

W. J. VERDENIUS AND

J. H.

WASZINK

VOLUME II ARISTOTELIS DE INSOMNIIS ET DE DIVINATIONE PER SOMNVM

LEIDEN

E. J. BRILL 1947

ARISTOTELIS DE INSOMNIIS ET DE DIVINATIONE PER SOMNVM A NEW EDITION OF THE GREEK TEXT WITH THE LATIN TRANSLATIONS BY

H. J. DROSSAARTLULOFS, D. LITT.

2. TRANSLATIONS, INDEX VERBORUM

LEIDEN

E. J. BRILL 1947

Copyright 1947 by E. J. Brill, Leiden, Holland All rights reserved, including the right to translate or to reproduce this book or parts thereof in any form

Printed in the Netherlands

SIGLA a = Florianensis xi 649

b = Urbinas lat. 206 c = Bruxellensis II 2558 d = Vaticanus lat. 2071 A = comm. Alberti Magni V = Vetus translatio

I = Vaticanus lat. 2083

m = Bruxellensis II 2314 s = Editio lohannis Versoris N = Nova Translatio

saec. inter saec. ,,

"

xii ann. 1240-1254 xiii xiii xiii

a. 1284 saec. xmex a. 1493

ARISTOTELISDE SOMPNO ET VIGILIA LIBER SECUNDUS vetus translatio Post hec autem de sompnio querendum, et primo I cui eorum que sunt anime inesse videtur, et utrum intel5 ligibilis particule passio est vel sensibilis: hiis enim solis eorum que in nobis sunt cognoscimus aliquid. si autem usus visionis videre et auditus audire et omnino sensus sentire, hec autem sunt communia I sensuum veluti figura et magnitudo et alia huiusmodi, 10 aut propria veluti color sonus sapor, inpotentia autern sunt omnia conniventia et dormientia videre, similiter autem et in reliquis, manifestum quoniam non sentimus in sompnis: non ergo sensu sompnium percipimus. I set neque opinione. non enim solum adveniens di15 cimus hominem vel equum esse, set album vel pulcrum; quorum opinio sine sensu nichil utique dicet, neque Titulus: Uber 2us de sompno et vigilia c 3 post hec] postea a autem om. ac. est quer. a, quer. om. c. cui om. a., cui parti d 4 illorum d que om. a insunt c ines. vid. om. ab1, add. IJ2 5 partis dA, part.- sens. om. b1 6 solis ad, solum bcAN eor. vobis a sunt om. a 7 autem] enim ab vision. que om. a et-audire om. c et om. d 8 omnino] ideo ab comm. est dA sunt ab 9 fig.] si a, om. b1 et (pr.) om. ab1 et (alt.) om. a alia] aliqua a 10 aut] autem a vel.] ut ab son.] sompnus c1 11 omn. om. b conniv. bc2 d, convencia a, claudentia oculos c1 (cf. Net: sc. oculos claudentia d2) sim.] si a 12 autem om. a rel. ab N,

ARISTOTELISDE SOMPNO ET VIGILIA LIBERSECUNDUS nova translatio Post hec autem querendum de sompnio, et primo Icui 458a33 eorum que anime passio hec inesse videtur, et utrum -bi 5 intellective particule passio est hec vel sensitive: hiis enim solum eorum que in nobis sunt cognoscimusaliquid. si itaque usus visus visio et auditus audire et omnino sensus sentire, communia autem sunt I sensuum b5 veluti figura et motus et magnitudo et alia huiusmodi, 10 aut propria veluti color sonus sapor, inpotentia autern sunt omnia claudentia et dormientia videre, similiter autem et in reliquis, manifestum quoniam non sentimus nichil in sompnis: non ergo sensu sompnium sentimus. Iat vero neque opinione. non enim solum adveniens di- blO 15 cimushominemessevel equum,set et( iam)album vel pulcrum; quorum opinio sine sensu nichil utique dicet, neque Titulus: lneipit I' iius I

4 hoe s

3 hoe s querendum est s 13 sompn. nos sent. I 14 ads 16 nee vero s

somno s

aliis sensibus d, illis c man.] man. autem c, patet a quon.] quidem quod d 13 sompnis c, sompniis d, sompno b1 A, sompnio ab2 non om. a, post sompn. c ergo] enim a, id. post sensu c sompn. sensu b sompnum a 14 set om. ab neque om. c. 1 advenientis a 15 esse om. be vel (alt.) om. b 16 oppositio a dicat ac neq.-(2.1) falso] sive non sine fore a

4

VETUS TRANSLATIO

vere neque fatso. in sompnis autem accidit animam hoe facere: similiter enim quoniam homo et quoniam albus qui est adveniens videmur Ividere. amplius preter sompnium intelligimus quoddam aliud, quemadmodum in vigi5 lando sentientes quid: de eo enim quod sentimus, sepe et intelligimus aliquid. sic et in sompnis preter fantasmata interdum alia intelligimus. videbitur autem alicui hoe, si quis exercet mentem et temptet memorareI surgens. iam vero quidam et viderunt sompnia huiusmo10 di velud qui videntur secundum memorie preceptionem disponere que proponuntur: accidit enim eis aliud quid preter sompnium ponere ante oculos in loco fantasma. quare manifestum quoniam neque sompnium omne quod in sompno fantasma, et quoniam intelligimus que 15 opinione opinabamur. palam autem de hiis universis in tantum quoniam eodem quo et vigilantes in egritudinibus decipimur, quoniam hoe idem et in sompno facit passionem. et sanis vero et videntibus tamen sol pedal vere] vero e, verum d fatso be N, falsum d sompniis d autem hoe anim. ab 2 enim om. a, en. et d 3 adv.] in sompnio videmus b ampl. autem adA sompnum ab 1e veniens d 4 intell. post sent. (5) b, post aliud d quoddam aliud A, quidem in om. a 5 sentient.] aliquid a, quidem aliud be, quid aliud d sentimtis d quidem e, om. b enim] autem d 6 et (pr.), enim a sic om. e post sompn. add. sepe aliquid videmus a 7 int. al.] et a videtur ab aut. om. a 8 alic.] alter b hoe alic. a exercitet a temptat aed 9 post surgens add.: velud illi qui videntur b vero om. a et quid. b viderentur a 10 qui vident. om. b sec. modum artis memorandi b2, sec. artis memorie d 1 memorie b1 d 1, memoriam a, memorare e, memorandi b2 d2 prec. ed, recepll disp.] proponere a, disp. ante oculos cionem b, deceptionem a bd qui b enim] quidem a, autem d eis-(12) preter om. a om. b

458b12-29

NOVA TRANSLATJO

5

vere neque fatso. in sompnis autem accidit animam hoe facere: similiter enim quoniam homo est et quoniam albus est quodest adveniens videmur I videre. amplius preter somp- 458bl5 nium aliud aliquid intelligimus, quemadmodum in vigi5 lando sentientes aliquid: de eo enim quod sentimus, sepe etiam intelligimus aliquid. sic et in sompnis preter fantasmata alia aliquando intelligimus. videbitur autem alicui hoe, si quis adhibeat mentem et temptet memorare I surgens. iam vero quidam viderunt sompnia huiusmodi b20 10 velud qui videntur secundum memorativum preceptum ponere que proponuntur; accidit enim eis aliud quid preter sompnium ponere ante oculos in loco fantasma. quare manifestum quoniam neque sompnium omne quod in sompnis fantasma, Iet quoniam intelligimus que b25 15 opinione opinabamur. palam autem de hiis universis in tantum quoniam eodem quo vigilantes in egritudinibus decipimur, hoe idem in sompno facit passionem. et sanis vero et scientibus tamen pedalis sol vide1 false m

sompniis /2 2 similiter enim (bis) m quoniam 3 est (all.) om. s sompnum m 6 etiam] et I somniis s 8 mente Im temptat I'm 9 quidem s 12 quod s sompnum ms ante s V, autem I, at m fantasmata m 13 sompnum m 2 14 sompniis 1 s 16 in (all.)] et m 18 tamen] cum ms bipedalis s

(alt.), quis m

aliud eis be 12 'quid om. b, quidem e fant. in loco b fantasmata e• 13 quoniam] quod aA sompn. esse a, sompn. est d omne quod] neque a 14 quod est d, qu. in sompno post fant. eA fant. est b fantasmata e1d 1 et] set a, om. b1 que] quod d 15 opinabantur ed in om. a 16 quon.] quod d, quon. et a eod. modo ad et om. e N 17 decip. in egr. d quon. d, quod a, quia be id.] quidem c, que b pass. fac. a 18 et om. a vid. et san. a vero] sic e, om. a tamen om. ab ped. sol beN

6

VETUS TRANSLATIO

lis esse videtur. set sive idem sive I diversum fantasticum anime et sensibile, nichil minus non fit absque videre et sentire aliquid: videndo enim et audiendo falli videntis verum quid et audientis, nequaquam 5 vero quod arbitratur. in sompno autem positum est nichil videre I neque audire neque omnino sentire. ergo non videre verum, nichil autem pati sensum non . est verum, set contingit et visum pati aliquid et alios sensus, singulum autem horum quemadmodum nobis vigi10 lantibus advenitI quidem quodammodo sensui, non sic autem ut vigilantibus: et quandoque quidem opinio dicit quoniam falsum, quemadmodum vigilantibus,quandoque vero detinetur et sequitur fantasma. quoniam igitur non est opinantis neque intelligentis passio hec, 15 quam vocamus sompniare, manifestum. set neque I sentientis simpliciter: videre enim utique sit et audire simpliciter. set quatenus et secundum quern modum, considerandum. ponatur ergo, quod est et manifestum, quoniam sensibilis particule passio hec, siquidem et 1 vid. esse cd N sive (pr.)] fuit a 2 nich.] non a, nich. non b 1 non fit om. b 1, fit non b2, fit a, non sit c, non enim fit d 4 fallimur bc2d videntes a1 verum ac, post aud. b, vero d quid c, quidem ab, om. d aud.' lest ac, aud. verum quidem bA, aud. quidem d 5 vero om. cd aut.] enim a nich. vid.] neque audire d 6 neq. aud. bA, et aud. a, neq. videre d, om. c 7 verum in sompno c, verum est d per sens, d est om. ac. 8 et (pr.) om. d aliq. d, quidem be, om. aA 9 singulis ad 10 advenerit c, evenit aA quidem ac, quod b1, del. b2, om. d sensui ac, sensu pati b, sentire d 11ut] in c et om. a quand.] quando quoniam a, quoniam d 1 quidem] quid a 12 quon. ac2, om. bc1 d fals.] tamen a quemadm. accidit b, quemadm. quidem cd et quand. d, quando b 13 vero] non c detinentur d, retinetur a 14 non] neque a op.)

458b30-459a13

NOVA TRANSLATIO

7

tur esse. set sive idem sive I diversum fantasticum 458b30 anime et sensitivum, nichilominus non fit absque videre et sentire aliquid: pretervidere enim et preteraudire videntis verum aliquid et audientis, nequaquam 5 tamen id quod arbitratur. in sompno autem positum est nichil videre I atque audire neque omnino sentire. ergo 459a non videre verum, nichil autem pati sensum non est verum, set contingit et visum pati aliquid et alios sensus, singulum autem horum quemadmodum vi10 gilanti adiacet I quidem quodammodo sensui, non sic as autem ut vigilanti: et quandoque quidem opinio dicit quoniam falsum, quemadmodum vigilans, quandoque vero detinetur et sequitur fantasma. quod quidem igitur non est opinantis neque intelligentis passio bee, 15 quam vocamus sompniare, manifestum. set neque I senti- alO entis simpliciter: videre enim utique et audire simpliciter. set qualiter oportet et secundum quern modum, considerandum. ponatur ergo, quod et manifestum est, quod sensitivi passio, siquidem et sompnus. 1 fantasmatum m 3 pretervidere sentire enim s enim om. m 5 id] illud m arbitrabatur s 7 videtur s 8 set et m 9 vigi10 quidem om. m sensui] servi m, om. s sicut m landi s 11 quidem] idem ms 14 inopinantis m hoe s 15 quam I, quamdam m, quod s 17 et secundum (bis) m 19 quod et ms sentivi s siquidem om. s

de opinatis a 15 quam] quidem a man.] patet a sent.] scientis b 16 sit] fit d, post aud. a 17 non simpl. d et-modum] quemadet om. b 18 est et c, etiam est b, est ad 19 sens. modum a pass. hec siq. d, hec siq. (del. b2) pass. b, quidem b, sentientis c pass. siq. a N, pass. quidem c et sicut b

8

VETUS TRANSLATIO

sompnus. non enim alii quidem alicui animalium inest sompnus, alii vero alicui sompniare, set eidem. quoniam vero Ide fantasia in hiis que De anima dicta sunt, et est quidem idem sensibili fantasticum, esse autem 5 fantastico et sensibili diversum, est autem fantasia qui a sensu secundum actum fit motus, sompnium vero fantasma quoddam videtur esse (nam quod in sompno fantasmaIsompnium dicimus, simpliciter sive quodammodo factum) manifestum quoniam sensibilis quidem est somp10 niare, hoe autem in eo quod fantasticum. 2 Quid autem sompnium et quomodo fit, ex hiis que circa sompnum accidunt maxime speculemur. sensibilia enim I secundum singulum organum sentiendi nobis afficiunt sensum, et que fit ab eis passio non solum inest 15 organis sentiendidum sensus agunt, set etiam dum abeunt. similis enim hec passio in hiis et in hiis que. feruntur. et enim agitata eo quod I movit non ulterius attingente moventur: nam quod motum fecit movit aerem quendam, et rursus hie motus alium. et hoe quidem modo, quousque 20 utique steterit, facit motum in I aere atque in humidis; 1 alii quidem alicui scripsi, alii alic. quidem a, alic. quidem alii 2 alii] alicui a alicui cd, animali cui b, om. a inest sompniare bc2d, non inest s. c1 eadem d 3 de (pr.) om. c hiis-De] libro a anime a dicta s.) 4 est om. c id. quid. d sensibile b autem et c diximus a 5 et sens. om. a div. est a 6 qui-motus] qui a sensu sive actum a sensu qui fit motus a mot. fit b sompnum b 7 quodd. om. a 8 sompnum autem b dicim. be, die. esse a, dicitur d sive] sine a, vel b, sui c 9 man. est dA quon. est d sens. particule bd quidem sens. est b, quidem est om. d 10 quod secundum b (cf. N) 1l quid] quidam a fit] sit c que] quo a 12 sompmax. om. a sensibilium a 14 eis) hiis d nium ab 1 accidit a c N, alic. et alii d, alic. quoniam (del. b2) quidem b

459at3-459bt

NOVA TRANSLATIO

9

non enim alicui quidem alii animalium inest sompnus, alii vero alicui sompniare, set eidem. quoniam vero I de fantasia in hiis que De anima dictum est, et 459al5 est quidem idem sensitivo fantasticum, esse autem 5 sensitivo et fantastico alterum, est autem fantasia qui a sensu secundum actum fit motus, sompnium vero fantasma quoddam videtur esse (nam quod in sompno fantasma Isompnium dicimus, sive simplicitersive quodammodo a20 factum) manifestum quod sensitivi quidem est sompniare, 10 huius autem secundum quod fantasticum. 2 Quid autem est sompnium et quomodo fit, ex hiis que circa sompnum accidunt maxime utique speculabimur.sensibilia enim I secundum singulum sensitivum nobis e/fi- a25 eiunt sensum, et que fit ab eis passio non solum inest 15 sensiteriisdum sensus agunt, set et(iam) dum abeunt. similis enim passio in hiis et in hiis que feruntur videtur esse. et enim in latis eo quod I movit non ulterius contingentea30 moventur: nam quod motum fecit movit aerem quendam, et rursus hie motus alium. et hoe itaque modo, quousque 20 quidem stet, facit motum et in I aere et in humidis; 459b 1 quidem om. s alii post anim. I, om. s 7 quoddam om, s 8 sompnum m 15 sensiteriis seripsi, sensiterii m, sensitivis ls senetiam seripsi, cf. V, e( eodd. simul s 19 hie om. s sum s solum enim d 1 inest] est in e, fit in d 15 dum] cum d, om. a abeunt] abibunt d, habebunt e1 16 similis ed, sim. est a, simul b enim] autem be in hiis om. ab et in hiis om. e in (alt.) om. a 17 agata a movit e, movet ad, moveret b atting. a, conting. bed N 18 moveretur b motum] moveri d movet b 19 rursum b modo om. a 20 utique om. bed steterit b, flent a, stetit c, stet d N faciunt aed in hum.] humido a

10

VETUS TRANSLATIO

similiter autem hoe opinari oportet et in alteratione: nam quod calefactum est ab aliquo calido proximum calefacit, et hoe distribuit usque ad principium. quare et in quo est sentire, quoniam est alteratio quedam 5 qui secundum I actum sensus, necesse est hoe accidere. ideo passio est non solum sentientibus per organa sentiendi, set etiam quiescentibus, et in profundo et superficie tenus. palam autem cum frequenter sentiamus aliquid: transferentibus enim sensum sequitur passio, velud de o sole ad tenebras : I accidit enim nichil videre propter subsistentem motum in oculis ex lumine; et si ad eolorem multo tempore aspiciamus, vel album vel ceruleum, eiusdem modi videtur ad quodcumque visum permutemus. et si ad solem aspicientes vel aliquid aliud splendidum 5 conniveamus, observantibus quidem videtur secundum direetionem, ubi accidit visum videre, primum quidem huiusmodi colorem, deinde permutatur in puniceum deinde in purpureum, quousque ad nigrum veniat colorem et evanescat. et ab hiis vero que moventur permuo tantur, velud a fluminibus, maxime autem ab hiis que citissime I fluunt: videntur enim quiescentia moveri. fiunt autem et a magnis sonitibus obsurdescentes, fiunt l hoe opin. op. a, op. opin. hoe bcA N, op. hoe opin. d et om. b, 5 qui] que ab act. est ad sens. om. a nee.] nocere c acc.] 6 est om. d, post solum b 7 etiam om. bedN et facere a 1 (pr.) om. a in om. b 8 tenuis d aliq. sent. a 9 in transf. d enim ac, inde d, om. b sens. post pass. b 10 enim] autem a nil a ll subsistendi a in lum. ex oc. b ex] a a N post ocul. add, secundum experimentum b 12 aspitimus d ad album c 13 eiusdem modi b, eiusmodi ccP, cuiusmodi ad 1 a quocumque a (cf. Arist. A) 14 aspicimus a aliq. aliud A, aliud quod d, aliquod

459bt-21

NOVA TRANSLATIO

11

similiter autem oportet opinari hoe et in alteratione: nam quod calefactum est a calido proximum calefacit, et hoe distribuit usque ad principium. quare et in quo est sentire, quoniam est alteratio quedam 5 qui secundum I actum sensus, necesse est hoe accidere. 459b5 ideo passio est non solum sentientibus in sensiteriis, set quiescentibus, et in profundo et superficie tenus, palam autem cum continue sentiamus aliquid: transferentibus enim secundum sensum sequitur passio, velud de 10 sole ad tenebras: I accidit enim nichil videre propter adhuc blO subsistentem motum in oculis a lumine. et si ad unum colorem multo tempore aspiciamus, aut album vel viridem, eiusdem modi videtur ad quodcumque visum permutemus. et si ad solem perspicientes vel aliquod splendidum con15 cluserimus, observantibus quidem I videtur secundum bl5 directionem, qua accidit visum videre, primum quidem huiusmodi colorem, donec permutatur in puniceum deinde in purpureum, quousque in nigrum veniat colorem et evanescat. et ab hiis que moventur autem permu20 tantur, velud a fluminibus, maxime autem ab hiis que citissime I fluunt: videntur enim quiescentia moveri. b20 fiunt autem et a magnis sonis obsurdescentes, fiunt 2 a] et s spicientes s

5 qui] et s 6 sensiteriis m, sensitivis ls 14 pro16 discretionem I quidem igitur m 19 autem] aut s

be N, aliud a 15 conniv.] quidem communicamus a 16 diverubi dA, nisi a, nichil e, ut b quidem nisi e 18 desionem a 19 evanescit c et (alt.) om. be veniat a, veniat ad nigrum b vero om. a et perm. bed 20 fluxibilibus a, fluibilibus b que ci21 enim] autem a 22 autem et] enim b tiss.] secretissime c obsurdescentibus b, obscure deficientes a

12

VETUS TRANSLATIO

autem et a validis odoribus non odorantes et in similibus. bee quidem utique manifeste accidunt in hunc

modum, quemadmodumdiximus. Quoniam vero cito organa sentiendi et modicas diffe-

sentiunt, sign um est quod I in speculis accidit: de quo eodem et si insistendo consideret aliquis utique et mente consternaretur. simul ex ipso manifestum quoniam quemadmodum visus patitur sic et facit aliquid. in speculis enim valde puris, cum menstruis 10 supervenientibus mulieres inspiciant in speculo, I fit superficies speculi velud nubes sanguinea; et si quidem novum sit speculum, non facile est abstergere huiusmodi maculam, si vero vetus, facile. causa vero, sicut diximus, I quoniam non solum patitur visus ali15 quid ab aere, set etiam facit aliquid et movet, quemadmodum et splendida: nam visus splendidorum et habentium colorem. oculi igitur rationabiliter, quando fiunt menstrua, afficiuntur, sicut et I alia pars quelibet: et enim natura existunt pleni venarum. ideo 21>cum fiunt menstrua propter turbationem et Jervorem sanguineum, nobis quidem que in oculis differentia 5 rentias

1 autem et be N, etiam et a, etiam d in sim.] invisibilibus b1, in 2 quidem ed, autem aA, om. b N utique om. e, naturalibus a itaque malim manifestum b N, -ta e accid. man. a accidit be, acciderit d 3 quemadm.] quern aA nunc dix. b 4 cito post sent. d N, om. a1 et] etiam b1 diff.] duas a 5 speculo d 6 eodem etsi be, et eod. etsi a, eodem et d et cons. d aliq.] quis be N et utique a 7 mentem b consternaretur b1, consterneex eo ipso b man. est retur a, consternetur e, consternatur b2d ae 8 quon. om. be patit. quid d sic om. e 9 enim] vero e puris est e cum om. a 10 inspitiunt d 12 sit] in a, om. b est facile b 13 vero (pr.), autem aA vetus sit speculum b fac.

459b21-460a8

NOVA TRANSLATIO

13

autem et a validis odoribus difficile odorantes similia. hec itaque manifeste accidunt hoe modo.

Quod autem sensitiva cito

et modicas differen5 tias sentiunt, signum est quod I in speculis accidit: 459625 de quo eodem insistens utique considerabit quis dubitabit. simul autem ex ipso manifestum et quoniam quemadmodum visus patitur, sic et facit aliquid. in speculis enim valde puris, cum menstruis 10 supervenientibus mulieres inspiciant in speculum, I fit b30 superficies speculi sicut nubes sanguinea; et si quidem novum sit speculum, non facile est abstergere huiusmodi maculam, si vero vetus, facile. causa vero, ut diximus, I quoniam non solum visus patitur aliquid ab 460a 15 aere, set et(iam) facit aliquid et movet, quemadmodum splendida: nam visus splendidorum et habentium colorem. oculi quidem igitur rationabiliter, quando fiunt menstrua, afficiuntur, sicut I et alia pars quelibet a5 corporis: et enim natura existunt pleni venarum. ideo 20 cum fiunt menstrua propter turbationem et flegmasiam sanguineam, nobis quidem que in oculis differentia 11 sang. om. m 15 etiam seripsi,ef. V, et eodd. 16 splendidorum et 20 cum] enim s habentium om. m quando fiunt] cum fuerint s est b vero (alt.)) autem a 14 sicut] ut d N vis. pat. e aliq. om. d 15 etiam] et a, om. e aliq. {aliud b) pati bed 16 visus est b 17 igit.] ig. et a, enim e, ergo d quando] quoniam e 18 fiunt] ferunt c efficiuntur a sicut et] sicut etiam b, et sic d, sicut a alia pars] pars aliqua a quel. et] quare b 19 oculi existunt bed adeo c 20 fiunt] fuerint d, fluuntaA menstr. enta b 1 1 1 21 sanguinum a quidem om. b que sunt b in ocul. est d diff.-est (7.1) om. a diff. be, est diversa d

14

VETUS TRANSLATIO

incerta est, inest autem (nam eadem natura seminis et menstruorum), aer vero movetur ab ipsis, et eum qui in I speculis aera continuum existentem qualem quendam facit et talem velud ipse patitur; hie vero speculi 5 superficiem.quemadmodum vero vestium que maximemunde sunt citissime inquinantur: nam quod purum est diligenter monstrat quicquid exceperit, et presertim minimos motus. es vero eo quod I planum sit qualemcumque tactum maxime sentit (oportet vero intelligere tanquam 10 attritionem aeris esse tactum et tanquam extersionem et explicationem), propter munditiam vero manifesta fit qualiscumque sit. non exeundi vero celeriter ex novis speculis causa est quod purum sit et planum: serpit I enim propter huiusmodi in profundum et omni15 no, nam eo quidem quod purum in profundum, eo autem quod planum omnino. in veteribus vero non conmanet, quoniam non similiter subit macula set superficie tenus magis. quoniam quidem igitur et a parvis differentiis fit motus, et quoniam celeres sensus 1 nam om. a sem. nat. bA 2 vero ab, quoque cdN et om. b 1 qui aera in spec. a 3 spec. est c N area b quend ] quoddam a 4 fac.-tal.] sentiunt sicut et caliditate a ipse pat. velut b ipsum a hie] huius a 5 vero b, eius a, enim cdN munde] invidere a 6 scitissime b namque cd quod om. cN pur. est] munde sunt est om. b2cN 7 monstratum a exceperit bcN, receperit est a A, exceperat a, percepit d pres.] maxime d 1 8 motus om. b1 1 es] quis a• in eo c eo quod planum] secundum b sit planum d quecumque b 9 max. om. c vero ab, autem d, om. c•, ergo c2, enim A 10 attritionem scripsi, atricionem bed, attractionem a esse aeris dN exters. cN, attricionem a, attracio- b, excussionem n 11 et om. b expl. acd, resp. A, expulsionem b mendaciam b vero) manifestum d 12 qualis b sit] fit bdN 13 quod] non a

460a8-24

NOVA TRANSLATIO

15

incerta est, inest autem (nam eadem natura seminis et menstruorum), aer quoque movetur ab ipsis, et eum qui in I speculis est aera continuum existentem qualem quendam 460a10 facit et talem velud ipse patitur; hie vero speculi 5 superficiem.quemadmodumenim vestium que maximemunde sunt citissime inquinantur: nam purum diligenter monstrat quicquid exceperit, et presertim m1mmos motus. es vero eo quod I planum sit qualemcumque tactum a15 maxime sentit (oportet vero intelligere tanquam attriti10 onem esse aeris tactum et tanquam extersionem et ablutionem) propter munditiam vero manifesta fit qualiscumque fit. non exeundi vero celeriter ex novis speculis causa est quod purum sit et planum: serpit I enim a20 per huiusmodi in profundum, et omnino magis in talibus, 15 nam eo quidem quod purum est in profundum, eo autem quod planum omnino. in veteribus vero non inmanet, quoniam non similiter subit macula set superficie tenus magis. quoniam quidem igitur et a parvis differentiis fit motus, et quoniam celeres sensus, 1 autem] quidem m eandem naturam I 3 aera] aerem s, gloss.I quandam I 4 facem I' hoe m 5 enim s, in Im tamquam om.m t1 monditiam I 12 sceleriter Im 13 purum om.s servit m 15 in s, inde I, valde m eo (alt.)] ea s 17 subit] furat 11 19 scesunt sensus ls leres Im

quoniam d ptir. sit c, pur. est d, est pur. b2, est b 1, verum sit a 1 14 scerpit b , suscipit a enim] autem d propter om.c, per aN in om.b et omnino in prof. a 15 nam] manet d in eo c quidem om.bd pur.] ponuntur a et eo b autem om.a 16 omn. plan. a conm.] 17 sim.] sint a persubit a set] et manet c, tamen manet d 1 1 b, om.c d 18 vero tenus d igit. quidem c a om.b 19 quon. non celer. a, sceleres b, et c2 (ex seleres corr.) et c

16

VETUS TRANSLATIO

amplius I autem et quoniam non solum patitur set etiam e contrario agit organum sentiendi colores, manifestum est ex hiis. attestantur autem hiis que dicta sunt et que circa vina et que circa pigmenta eveniunt. namque .5 quod preparatum est oleum cito accipit proximorum odores, et vina hoe ipsum patiuntur: non enim solum eorum que inmittuntur vet conmiscentur, set eorum que prope vasa ponuntur vet existunt recipiunt odores. Ad earn vero que ex principio est I considerationempona10 tur unum quidem, quod ex hiis que dicta sunt patet, quoniam et recedenti sensibili extrinsecus coTZmanentsimulacra que sensibilia sunt, adhuc autem quoniam facile decipimur circa sensus cum in passionibus existimus, alii vero I in aliis, veluti trepidus in timore, et qui 15 amat in amore, ita ut videatur a modica similitudine hie quidem hostes videre, ille vero dilectum; et hec utique quanto passibilior quis fuerit, tanto a minori similitudine videtur. eodem vero modo et in ira et in omnibus concupiscentiis facile I decipiunter omnes, 20 et magis quantumcumque magis in passionibus fuerint. l autem om. b N et om. dA N etiam om. b 2 contr.] converso ad 3 est om. be N hiis predictis c autem ex his a 4 even. bA N, conv. a, obven. cd nam ad, -que eras. c 5 preparant a 6 sol. en. d N, en. om. c eor. om. a, que eor. c 7 vel] et b, oleo d miscent b 1 earum b 8 vel] et b ponantur c• 9 et que d est om. bA pon. cons. a 10 quidem quod scripsi cum N, quiddam quod b, quid quidem c, quod d, om. a que iam b pat. bdA, vel a, prius c 11 et] ex a, om. d N recedente abd N extr. in cum manent c 12 que-facile] habentia aliquam similicella aA tudinem cum re sensus cum valde disponimur secundum aliquam ad hec c quon. deffectum que sensibilia adhuc quoniam facile a exp.bi de facili d 13 circa sens. om. a 14 tremore b et om. d

460a24-bll

NOVA TRANSLATIO

17

I quod non solum patitur set et(iam)

contra- 460a25 facit colorum sensitivum, manifestum ex hiis. attestantur autem hiis que dicta sunt et que circa vina et que circa pigmenta eveniunt. namque 5 quod preparatum est oleum cito accipit proximorum odores, et vina hoe ipsum patiuntur: I non solum enim eorum a30 que inmittuntur vel conmiscentur, set eorum que prope vasa ponuntur vel nascuntur recipiunt odores. Ad earn vero que ex principio est I considerationem pona- 460b 10 tur unum quidem, quod ex hiis que dicta sunt patet, quod recedente sensibili extrinsecus inmanent simulacra que sensibilia sunt, adhuc autem quod facile decipimur circa sensus cum in passionibus existimus, alii autem I in aliis, veluti trepidus in timore, et qui b5 15 amat in amore, ita ut videatur a modica similitudine hie quidem hostes videre, ille vero dilectum; et hoe utique quanto passibilior fuerit quis, tanto a minori similitudine videtur. eodem vero modo et in ira et in omnibus concupiscentiis facile I decipiuntur omnes, b/0 20 et magis quantumcumque in passionibus magis fuerint. et

l etiam scripsi, cf. V, et I, om. ms 4 vina sunt m 1, sunt exp. m2 pigmata s nam Im 5 preparcltur s 6 ipsos 12 7 que (alt.) om. m 13 decipiuntur m1 14 et in s 15 amota m 16 hiss 1 17 quis fuerit ms 18 ira] ita 1 20 et om. m quantocumque s fuerit s qui amat] amans aA 15 et ita d a] in a 16 hic-(18) similitudine om. a 16 quidem] autem b dilectum cA N, delectans b, delecta17 quantum b a] et b minore d 18 vid.] menta d hoe bd N movetur b, videtur vel movetur c vero om. a iras b 19 omn.] aliis be 20 quantumque a magis (a/t.) post fuerint b et in a 2

18

VETUS TRANSLATIO

ideo et febricitantibus interdum animalia videntur in parietibus a modica similitudine linearum conpositarum. et hec quandoque decertant in passionibus sic, ut, si non vehementer laborent, non lateat quo5 niam I falsum, quod si maior sit passio, et moventur ad ipsa. causa vero ut accidant hec est quoniam non secundum eandem potentiam iudicat quod principale est et quo fantasmata fiunt. huius vero signum quoniam videtur sol quidem pedalis, contradicit autem 10 sepe aliud aliquid ad fantasiam. I et permutatione digitorum unum duo videtur, attamen non dicimus duo: dignior enim tactu visus. si vero esset tactus solus, iudicaremus unum duo. mentiendi autem causa est quoniam non solum cum sensibile movetur apparent quelibet, set etiam 15 cum sensus ipse moveatur,jsieodem modo moveturquemadmodum et sensibile: dico autem velud terra videtur aspicientibus moveri dum movetur visus ab alio. 3 Ex hiis quidem manifestum quoniam non solum in vigilando motus a simulacris fiunt et qui extrinsecus I et qui 1 ideoque bd febrientibus c interd.] aliqua a, post anim. d 3 et] quod a hec c, hoe ad, hii b N quandoq. b, quidem ita a, quidem aliquando c N, quidem alii d decertant ac2

.oiiv monstrare 60a 13 A1u16xe1.-io; Democritus 64a 5 &Cac. a c c. propter 59b 10 60a 6, 17 61a 4, II, 13, b 8bis 63b 27 64a 16, 32, 33, b 4, 17; 6ui -iaii-ia ideo 64a 19; 6ui -ici- - - propterea que 61a 28, 29; propter, per 61b 25; 6ui "'6 c. i n f. eo quod + ci. 60a 14 63a 28; + Ind. (ell) 60a 20, 21 64a 13, 29; + ind., + coni. 64a 14; eo quod + ci., quia + Ind. 61b I; c. gen. propter. per 60a 20; per 63a 15 / c. acc. 64a 16 (cf. 61.6) perspicere 62a 13 &t.al3U,cs1.v 6t.a&..&6vat distribuere 59b 3 &..a&vsa9a,serpere 60a 19 &..aw9civsa9cnsentire 64b 13 6..axsia9at afflci 60a 4 6LCDCQ(vsa8a, discernJ 61a 25

&..a1vsa9at dissolvi 61a 10 63b 27

64a 13

61.avosia9a, intelligere

58b 17 64b 3 6urvoLC1intelligentia 61a I 63a 29 64a 22 •6t.a,c1.o-isivdecredere 62b 20 (cf. u,c1.a't'Biv) 61.anoesiv 59b 26, cf. unoesiv 59a 8

&1.ao-ieicpsa9a1.:&LBa-ieaµµsvo; distortus 61a 16

64b 14

61.a-is).sivperseverare 62b I 6..aq,oecidifferentia 59b 24; 60a 7, 24 61.acpoesia9a1. : -ia 61.a:1tscpoe11µsva divulsa, dissipata 64b 13 6t.a1'>s'66sa9a,mentiri 60b 23 6(v11vertigo 61a 8 61.6ideo 59b 5 60a 6, b 1161a II 62b 17

63a 2, b 9 / *64a 16 58b 14, 21, 29 60b 6, 26 61a 28, 31, b 2, 3, 29 62b 26 63a II; videri, putari 61b 5 62a I, 2 &6ta opinio 58b 10,12. 25 59a 6 6o;cits,v opinari 58b 25 59a 8 &waf.l,"' potestas 61 b 13, 17 ; potentia 61b 30; potestas, potentia 60b 17 6'U'Va0'9aL posse 64b 6, 12, /5 6vo duo 60b 20, 21, 22 61b 3bis 62a I &voxcoq,o,obsurdescens 59b 21 &vao6,...o,non odorans, difficile odorans 59b 22

6oxsiv videri

+ cl. 60b 14, 15

·Euv (clv) c. con i. p r. si pr. 59 b 32

54

INDEX VERBORUM

61a 14, b 6, 26 62a 3, 7, 9, 13 63b 21 64b 10; sl + Ind. pr. 60b 25; xavc. c o n i. pr. et sf+ cl. pr. 59b 11, 31; et sf+ ci. pr., + ci.pf. 59b 13; av c. con i. ao r. sf+ cf. pr. 61b 14; sf +Ind. pr. 63b 25; sciv f£11c. con i. pr. nisf + cf. pr. 61b 4; si non+ cl. pr. 62a 1; nisl + ci. pf. 63a 8 sye(eea8a1.:eye11voeeva1. vlgflare 63a 21; 58b 16 62a 26 sye11yoew,vfgflans 59a 4. 5, 7 64a 17; in vfgflando 60b 28; evigilanter (= sye11v6em,), om. N 61a 31; eye1.e6f£8'\IOI. expergefactl 62a 10, 12; syee8svi:e, expergefacti 62a 24 syxcu:6ni:ea8a1. (me d.) obvelari, velari 62a 14 sye11voei.xatx1.'V1jae.._ qui in vfgflando ftunt motus 63a 9 et c. ind. pr. si +ind.pr.58b3 62a 17; et P.11nfsf + c. pr. 64a 4; et c. opt. pr. si ind. pr., si + coni. pr. 58b 19; sf + cl. pr. 61b 31; c. ind. ipf. si + ind. pr., si cl. pr. 58b 19; si + cl. pr. 61b 31; c. ind. i pf. si + cl. fpf. 60b 22 64a 21; caanee iv et -, quasi 63b17 et&co1ovydolum 61a 15 62a 11. 14, 17 64a 6, 11,b 9, 11,14 elxo; conveniens, verisimile63b 4, 6 64a 22 elvm. esse 58b 2, 4, 11,29 59a 8, 12, 15, 16, 17, 19, 21, b 4, 6, 31 60a 15, 16, 19, b 8, 11, 22

+

+

61a 17, b 29 62a 5, 13, 16, 17, 31, b 1, 20, 25, 27 63a 1, 3, 9, 11, 20, 22, 28, 31, b 3, 13, 16, 17, 30 64a 12, 15, 21, 27, b 6, 7, 12, 14; esse, om. N 59a 10; om. V, esse 59a 23, 29 64b 16; fleri 60a 4 62a 30, b 16; fieri, esse 64a 5; existere, esse 61 b 21; Ptc. ens 64a 30; cum sit &c. 61a 20, 2 4 62a 2 4; exlstens 60a 10 61a 12 63a 24, b 19: vb. flnit. fleri 60a 6; exlstere 60b 4 ; ata811i:cima que senslbftia sunt 60b 3; acc. c. pt c. acc. c. lnf. 62a 12; sv6111o; yi:vei:ai.Offllli.x11ouvo-l,aa manlfesta flt qualiscumque sit (t fit) 60a 18; 't'O £00f£8'\IO'V quod futurum, quod erit 63b 29 I *63b 8 et. oeciv emee siqufdem 59a 12 "etesi.v: ete6J.l.8'Vo; 61a 22, 27. cf. EQQCOftBVO;

et; in c. acc. 60a 20, 21 61a 11; in c. abl. 58b 23; ad 61a 5 et; unus 60b 1, 20, 22 61b 3 62a 1, b 28; -, anus 59b II etaayyeUei.v annunciare 61b 3 •eta&6ea8a, cf. sv8. -eli:a deinde, donec 59b 16 ei:,:e ••• e(,:e sive •• sive 586 29; - . . sive, sive .. sive 59a 20 ex ex 59a 23, b 26 60a 18, 26, 32, b 1, 28 61b 14 62a 15 64a 28; ex, t in 64b 18; de 59b 9; in 60b 30; ab 61a 5 62b 16

INDEX VERBORUM

lxucrro; slngulus 59a 4, 25; unusqufsque 61a 9, 26, b 4, 21; qufsque 63a 23 ixcii'seo; uterque 64b 7 *2"61110;cf. lvlh11o; 64b 10; xciui iui ibi 63b 8 et ibi 64b 15 iuiOsv inde 61a 30 iuivo; me 61b II, 25 64a 8, II sxxomsLv fmpedfri 64b 16 ixxeo-usaOu, expelli, t repelli 60b 32; repellf 64b 5 lw,,i,,, defectus 62b 30 63a I iwCns,v deffcere 62b 32; 't'oii ix1£Cns,v deffcfendi 63a I; deficiendi, de/ectus 62b 29 ixfl,Cl;L;extersio 62a 16 ixp.ciaas,v abstergere 59b 31 iKcrru't'LKoC vesani, exstatici64a 25 UuLOVoleum 60a 28 i1ciaaowminor 60b 8 61a 2; UcixLcrro;minimus 60a 14 i,...Pci11ea8uL immitti 60a 30 sp.f31ena,vinspicere 59b 29 ip.fl,CI~; furiosus 64b 2 BfL"8'VSL'V commanere, immanere 60a 22, b 2 ep.nuOecrrseo; possibilfor 60b 7 ep.ns,eCuexperientia 62b 16 ep.noLSivafficere, efficere59a 25 lp.q,uat; apparitio 64b II; significantia, emfasis 64b 12 sv in 58b 2, 8, 13, 16, 17, 24, 27, 28, 33 59a 15, 19, 32, b I, 4, 7bis, 10, 27 60a 7, 21, b 4, 5ter, 9bis, 10, 12 61a 9, 14, 18, 25, b 13, 16, J8bis, 19, 22, 62a 2, 3, 6, 9, 12, 16, 21, 28

55

63a 10, 28, 30, b 12, 17, 25 13, 19, 20, 21, 24, 29, b 2, 5, 64a 15, b 9; per, in 59b 6, 23 cf. 7; -, in 62a 18 ivunciexsL iv inest 59a 26

lv«Lf'OL sangufnem habentes 61a.!26 ivU\l't'Cov contrarium 63a 10 iv3exsa8uL contingere 59a 3 62a 26 63a 30 lv6"'1o; manifestus 60a 17 iv3vsa8uL subire 60a 22 svsiva, inesse 60a 8 61b 17; inesse. om. N 61b 23 sveQYBLU actus 59a 18, b 5 61b 13, 22

ivseysiv agere 59a 27 61a 5, b 17; operari 60b 32 lv,o, quidam 62a 12, 25, b 16 63a 22, 31, b 20 64a 24; atiqui 62b 18; aliqui, quidam 62b 2 svCo't'sinterdum 60b II 61b 2 62a 11; interdum, aliquando 58b 18; quandoque, t quidem aliquando 60b 13 lwoLU intelligentia 62a 28 iwosiv intelligere 58b 15, 18, 25 lvomeov speculum 59b 25, 28, 30

hox1eiv infestare 64a 26 s\l't'o; intrinsecus 61a 5 64a 16 sv11naexsLvinesse 59a 26; in .. fieri, in .. esse 60b 30 ivu,n,LcitsLvsompniare 59a 9, 14, 21 64a 10 iw,n,Lov sompnium 58a 33, b 9, 59a 18, 20, 15, 20, 23, 24

INDEX VERBORUM

effLTIJYXcivs,v nancisci, om. N 63b 19 BffLTUX'qli; 8ffLTUX81'ovrs; fortunati existentes, existentes63b19 snupcivs,a superflcies 60a 11 8QCI08UL: 8QWµ8'VO' dfleCtuS60b 7 se11µ0; defectus 64a 23, •seits,v contendere 63b 20 ioLK8'VaL videri, assimilari 63b 1; •seewµgvo; valfdus 61a 27; ovx •om. V, videri 59a 29 seewµgva (cf. xsiev)61a 22 intW.atL, permutatio 60b 20 «exsa9aL devenire, venire 59b 17 snsysiesa9aL expergefleri 62a 23 sew; amor 60b 5 63a 16 sew-rciv:iew,:wµsvoi.fnterrogati insi quoniam 59a 14, 63a 18, 62a 25 b 12 sew-r,x6, qui amat 60b 5 enst3~ quoniam 59b 4 siseo, atius 59a 31 60a 5, b 19 lnsL'ta deinde 59b 17 I *62a 23 61b 4 64a 7, b 5; diversus eni c. acc. ad 59bl3 61a 6, 58b 30; diversus, alter 59a 17 b 12; w, b;l. ,:onolv ut mut- s-r, amplfus 58b 15 64b 4, 18; tum 63a 3; ut multum, ut amplius, - 60a 24; -, adhuc frequenter 63b 10; c. g e n., 59b 10 in c. abt. 58b 8 59a 28bts, 8'UClffUTIJ't0': 8'UGffUTIJ't'Ol (yi'VO'V• -ra,) facile decipiuntur 60b 9 b 2, 25 60a 9 63b 21; ex 63a 11;-, in 59a 29; in, 61b 8 59b 22; c. dat. secus62b24/ s'69v; statim 62a 23 om. T 62b 5 8'U9tJO'V8LQia : ·QU,'tO'U'tOL' O'U'V80• µsv rectitudine sompnii in hiis en,t11T1JdO'V querendum 58a 33 indhlµia concupiscentia 60b 9 consistimus, recta hiis sompniis intuemur 63a 25; ri8tJoen1Xeivs,vdiiudicare 61b 6, 25 vs,eCa; xe,vsiv recta sompnia en,noMts,v supernatare 61a 3, iudicare 64b 7; exx6ms, -r-fav b 14 s'69tJO'Vs,eCav impedit rectum inmoAfi, superflcie tenus 59b 7; sompnium 64b 16 enmoAauS-rseovsuperflcie tenus magis 60a 23; -rosn,- sva,,weia directfo 59b 15 svl.oyo; rationabilis 62b 19; conm,1.ij, superflcies 59b 30 veniens 62b 23 63a 6 snLCJK8msov considerandum 59a ri1.6yw, rationabillter 60a 4 ; 11 eonvenienter 62b 8 eM.u1sia8a, perflcf 63b 30 23 61a 13, 22, 27 62a 6, 16, 17, 27, 31, 32, b 3, 5, 9, 63a 3, 6, 30, 13, 17, 18, 27 b 8, 9, 13, 22 64a 1, 4, b 6, 15, 17, 18 I *62a 18 V sompnium, vide i:v i;LS'VUL exire 60a 18 l;w: 1:al;w exteriora 61a 5

57

INDEX VERBORUM

sueC;av cf. 8eIDeetv speculari 59a 24; lnsplcere 64b 7 av et f£8XQL 8ecoe11p.a theoreuma, -rema63b 19 81.yycivsi.v attingere, t cont. 59a *Z1)fl)'t80'Vcf. 81tLt1Jfll'CBO'V 30 tfilO'V animal 59a 13 60b 12 63b 12 / om. T 64b 18a 8vea8ev extrfnsecus 60b 2, 29 "'H comparativum quam 61a 17; d i s i u n c t i v u m vel 58b 11bis 59b 12, 14 60a 30, 31 61b 6 62b JO, 11, 14, 27bis,

64a 1, 2ter, 7, b 14; aut 64b 14; vel, t aut 62b 27; vel, aut 59b 12; vel, et62b 25 I •et •• aut 63a 24 'ii&11lam 58b 20 62a 21, 31 -fa&O'V~ oblectatlo 61a 2 -fa1a.x(a etas 62b 2J 9, 10 -i)1,o; sol 58b 29 59b 9, 13 60b 18 62b 29 -fap.ei;nos 58b 3 59a 25 60a 27 iaJ&8ea dies 60b 32 63a 8 64a 13, 20; p.e8" itJ&8eavdlurnus 63a 26, 28 28ter,

"la,:e6; medlcus 63a 5 t&w; proprlus 58b 6 ll,Lci-rto'V vestls 60a 12 'C1e1eo; equus 64b 14 lcrt«ivaLstare 59a 32 taxue6; valldus 59b 22; fortts

63a 9

Ka8ci1eeequemadmodum 58b 15

61a 14; slcut 64b 9

xa8ae6; purus 59b 28

60a 13, 61a 17; mundus 60a 12; ,:oxa8ae6v mundltla 60a11 xa8ev&e,v dormire 61a 18, b 8, 11 62a 3, 6, 11,21, 26, 30bl$ 63a 10 xa9,crtcip.e,,o;sedatus 61a 7, 25 19, 21

58

INDEX VERBORUM

xa0vnvoiiv dormitare 62b 4 xai: passim KaLv6, novus 59b 31 60a 18 xa>.eiv vocare 59a 9 60b 31 ,ca16, pulcer 58b 11;,c.a1..ci>, bene 63b 27 ,c.aµvew laborare 60b 14 xa-ra c. acc. secundum 58b 21 59a 18, 25, b 4, 15 60b 16 62b JObis,19 64a 24; secundum, t om. N 61a 14; in c. abt. 62a 32 63a 12 ,c.a,:aµ~vLa menstrua 59b 28 60a 4, 6, 9 xa-raeeeiv deftuere 63a 15 xa-raq,a'V1],patens 63a 21 ,ca,:aq,eeea0ai. referrl 61a 1; deferrl 61a 28; dormire 62a 10; deorsum ferri 62b 7 ,,c.a,:aq,eoveivcontempnere 62b 13 ,,c.adxea0at detineri 59a 7 61b 6, 27 ,,c.a-ri.evai. descendere 61b 11 m-roff'teov speculum 59b 29, 31 60a 10, 11, 19 1CSv6;inanis, vacuus64a 23 ,c.maveo, centaurus 61b 20 1'eQa1JVoiia8a1.futgura cadere 63a 12 K1)1t6oua9ai. lnquinari 60a 12 K1J1C,macula 59b 32 60a 22 ,ci.veiv movere 59a JOter, 31, b 18, 20 60a 2, 9, b 15, 23, 24, 24, 25, 26bis 61a 5, b 2bis, 7, 9, 19, 28 62a 14 63b 18 64a 6, 7, 9, 24bis; ,:o -x1.vijaavquod motum feclt 59a 30

Ki:'V1)a1., motus 59a 18, 32, b 10 60a 14, 24, b 28 61a 9, 13, 18, 20, 24, 26, 31, b 3, 7, 12, 13, 14, 28 62a 8, 12, 30, b 8 63a 8, 10, 26, 27, b 25 64a 8, 9, 16, 18, 25, 30, 31, b 5bts, 10, 16 I om. T 64b 18a ,c.01.v6;communis 58b 4 / om. T 64b 18a x6no, labor 62b 9, 29 Koefoxo, 61b 23, 24bts, 25

62a 5 ,c.ei:vei.viudicare 60b 17, 22 64b 7, 12 KQL~' iudex 64b 6 ,cve1.o; principalis 60b 17 ; 1:0 xve1.ov proprium 61b 25; ,c.11Ql.6>-reeo,dignior60b 21 61b 5 63b 28; vehementior 63b 25 xm1vew prohibere 61b 17 63b 5 64a 9 Aa1o, loquax 63b 17 Miµpavei.v accipere 60a 28 1aµneo, splendidus 59b 14 60a

2, 3

1av9avew latere 60b 14 61b 30, 31 62a 2, 7 63a 9 1£ye1.vdicere 59a 6, 15, 20, b 32 60a 26, b 1, 26 61a 20, b 7, 21, 23, 24, 26 62a 4, 8, 17, b 13, 16 63a 4, b 20, 30 64a 5, b 3, 10, 18 64a 1 >.eio, planus 60a 15, 19, 21 ).e,c.,:eovdicendum 63b 30 / om. T 64b 18a ).e,,"6, albus 59b 12 16yo, ratio 62b 17

INDEX VERBORUM

59

... autem 59a 1; - .•• vero 60a 14-17; quidem (om. N) . . . autem 60b 18 ; quidem (t om. N) ... vero 60b 326ta 4; 61a 15; quidem ... autem, t vero 61a 19; om. T MciUov magis 60b JObis, 31 63a 21 64a 5, 12, 13, 17; 1uU.1.cnu 60b 14; quidem ... vero, quidem om. c. Vd, et vero om. c. V b2, maxime 59a 24, b 19 60a 12, 15 63b 1 64a 26, 28, (sed cf. Gr. A) 63a 7; flB'V 29, *30; presertim 60a 14 sine 8s quidem 59b 16 62a 16 64a 2; om. T 61a 30; fLS'VOVY j.&Ufl8UI 64b 18 cf. fJ.Cl'V'fLK11 igitur, quidem igitur 59a 8 p.uvtuc11 divinatio 62b 12, 16 *64b 18 60a 3; ergo 63a 30; / om. T 59a 11, cf. 8s; f'S'Vovv ..• 8s p.ue-rueeiv attestari 60a 26 quldem (lgltur ... autem 61b 5 p.iyu; magnus 59b 21 61a 3 63a 8, 11; p.e(tO>'V maior 60b 15 64b 16; quidem lgltur ... autem (om. N) 60a 23-25 / •quidem 61a 9; vehementior 61a 20 igitur (t om. N) ... tamen 62a p.iya9o; magnitudo 58b 5 64a 2 p.d.uyxo1uc6; melancolicus, ad i. 32 - b 1 ; fl8'V • • • pg'V'tOL63bl7; su bst. 61a 22 64a 32 . .. quidem, t tamen 63b 13; f18MI;niger 59b 17 f.L8'V • • • flil f18'V'tOL quidem .•• nequaquam, non tamen 64a 2 f1811.mel 63a 13 ~L'V debere 63a 23; "debere, f18'V'fOL quidem 62a 21; vero (&e A), tamen (f18'V'fOL B) 58b 33. t dici 63a 19; f18Uco'Vfuturus 63b 26; 'f« J18Ucwru futura Cf. f.L8'V 64al8; 'fO,w.J.ijauv contingens, *p.eeCte,v63b 20. Cf. teCte,v quod Juturum erat 63b 28 ; f18eo, pars 60a 5 63a 16 ou&e 'fUV'fO'fO sa6µevov Kul p.e'fcic. acc. post 61a 12 62b 4; p.e9' -itfl8euv sub die 60b 'fo J18Uov neque idem quod 32; in die 63a 8 64a 13, 20; futurum et quod utrumlibet, diumus 63a 26, 28 neque idem quod erit et quod p.e-iupciUa,v permutare 59b 13~ futurum 63b 29 16, 18 61b 20 f18'Y ••• 8s quidem ... vero 59a 6, 13, b 31 60b 6 61a JO, 28, fl.ff«P1,a'fuc6v(-i6) permutatlo b 12 62a 3-7, 19-25, b /, 64a 33 14-18, 29, quidem ... autem p.e-iuPo1-qpermutatio 62b 10 59a 5, 15, 21 60a 7, 21, b 1 fLffUcpseei.v transferre 59b 8 6Ja 16, b 5 62a 2, 4, 5; pgxe, usque ad 64a 8; l'BW M>uc6;relfquus 61b 18 / *64b 18a 1vffll tristitia 61a 2 1vxvo, lucema 62a 22, 23 1vs,:v solvere 61b 17 62a 17

60

INDEX VERBORUM

oo

xse iv quousque utique, Navp.axCanavale prelium (t bellum) 63b 2 quousque quidem 59a 32 p:ij non 59a 1 60a 18, b J4bis, vso; puer 61a 12; vsmneodunf16 61b 7, 27 62a 2, b 3, ores 62a 13 21 63b 2, 31; non, om. N vscps111 nubes 59b 30 c. ASU) 61b 27; om. T (c. L) vsq,o; nubes 6t b 19 63a 6 ; aciY p:ij nf sf 61b 4 viavsp.o;: ""1JV8p.m-rseo; silens, si63a 8 ; st p:ij nfsf 64a 4 1entior 64a 14 p.1J&s• • • p:q&s neque (atque) vostv fntellfgere 60a 16 ••• neque 59a 1 V01J't'LXOY ('t'6) intelligibilis-, intellectiva partfcuta 58b 1 p.11&sC;nuttus 62b 19; p:q&n nfchll 58b 33 59a 2, b 10 *vop.Ctsi.varbf trarf 62b 4 64a 3; nullum 62a 31; om. v6ao; egrftudo 58b 27 63a 18 T 59a 2 voo; mens 58b 19 ,..,.,..: allci ,..,.,..at vero 63a 21; v1m-rse1.v6; noctumus 63a 30 set, at vero 58b 10 vvx-rwenoctu 61a 3; nocte 64a 13 JWCe6; modfcus 59b 24 60b wl nox 64a 14, 15 6, 12 61a 8, b 10; parvus 60a 23 61a 3 63a 10, 13, :!svuw; extraneus 64a 26 16, 18 64a 16; minor 61a 2 O&s hie 6th 14, 15; xset 't'o'U&s JU.fl.VOCJKSa9aL: fl.8P.""'lfl.8""..uap.gvo;-, flctus 61b 15 :rc)..siv: -roi; :rc1iooa1. aspicientibus ((318:rcooa,),navigantibus 60b

26 n1ij8o; multitudo 62b 8 x111aCo;proximus 59b 2 60a 29; n>..11ai:O'V c. d at. prope ffCIQCICJX81JUt8L'V : ffCIQUCJX81Ja088'V60a 31 preparatum 60a 28 ff'Vrip.a ventus 63b 24 xaeuqesiv observare 59b 14 ff'VS1Jp.a-rm311; ventosus, spumosus 61a 24 ffCIQsuccituvsimile dici 61b 20 :rcaesiva,: xaec&v presens 64a 9 no&r.aio; pedatis 58b 29 60b 18 xaeexsa8a1. prestare 62b 15 :rcotSi'Vfacere 58b 13, 28 59a ffCIQOQd'V, vide naeaxo'6s,v :rcci; omnis 58b 7 60b 9, 10 32 60a 2, 10 61a 24, 27, 61a 23 62a 19, b 14, 28 b 30 62b 8, 20 64a II, 15 63a 18, b 1, 28 64a 24 ; :rco£11p.a poema 64b 2 nano; ea-r,v cuiusque es( 64b noio; qualis 60a JO 7 :rco>..ip.w;hostis 60b 6 :rcciax&v pati 59a 2, 3, b 27 :rcoWxt; sepe 58b 17 60b 19 60a 1, II, 25, 29 62a 10 61a /Obis 62a 5; -, sepe :rcavsa8a1.qulescere 59b 7 61a 63a 24; frequenter 62a 14 3 64a 7 63a 12, 28 / 58b 22 aC8sa8a, suaderi 62b 14 ,io)..'6;multus 59b 11 61a 13, 24 62a 13, b 6, 63b 6, 9, 21, 22, 26 :rceLQcia9m temptare 58b 19 62a 9 64b 10; multus,magnus6la2; dp.xetv mlttere 62b 20, 22 enl. -roxo1v ut multum 63a 3; ut multum, utfrequenter 63b 16 64a 21

w;

64

INDEX VERBORUM

63b 10; plur. interdum: plures 62a 14, b 14; plurimi 63a 31, b 18; fflsicno; plurimus 61b 11 •noeCtsa8cn cf. cinoeeanCtsa8at 64a 26 noecp1Jeov1. purpureus 59b 17 n6eeco multum ( = no)J.cp) 62b 2; procul 63b 3 64a 30 n6eem8sv de tonge 62a 21 ; 0 eminus, longe 64a 33 ffO'tap.6;ftumen 59b 19 61a 9 ffo'tseov.•. ii utrum ••• vet 58b 1, 2

ffO'U62b 3 •edit!. actus 63a 23, 28; actio, actus 63a 24

•eciaasLv agere 63a 24bis, 25; •eax8iiv«L fieri 63b 27 •eo ante 58b 23 xeo(3allofl,8'Va que proponuntur 58b 22 ffQ08QX808CIL:*neosl.80'UOL ffOQQO> Tiii. ii1LKLG; provectis

tam etate -«>2b 2

mut-

xeoapcillst.V advenire, adiacere 59a 4 :iceoaixs,v attendere 62a 9; lntendere 63a 5; :ice, 'tov vovv excercere mentem, adhibere mentem 58b 19 :iceoaiiva,: neoa,wv advent ens 58b 10, 14 •:iceoa:icCm£,v off en dere 62b 6 (cf. civr&cpiesa8at) :rie6am: di. 'to ne, ad anterius, ad id quod Longe 64b 4 xe6Tseov prlmum 62b 2; prius 64b 10 :icQTov primo 58a 33; primum 59b 15 62a 19 ffie fgnis 61a 2 63a 15 ff'UQs'to;febris 62b 30 ff'UQSaas,vfebricftare 60b 11 61a 23; febrire 62b 31 xm, quodammodo 59a 5 xw; quatenus, qualiter 59a II; quomodo 59a 23

xeoiava1. "Pq6tOVfacile 59b 31; ldoneum prodire 62b 9 64a 8 (y-) 62b 14; facile 59b •eoo&onoLSia8aLpreparare 63a 32 26, 29 ef6Cm;facile 60b 3 •eooeuv previdere 62b 25 c}givfluere 59b 20 64a 18, 22, 25, 28; 'to :rieooeciv *Qp.acorpus 60b 30 63a 4, 19, b 23

60a 5

64a 15; -, corpus

Taecin11.v: "rnaeayJ.L8Vo;conturbatus 61a 21 "Caeax~turbatlo 60a6 61a 8, 24 "raxv; celer 60a 2 4 "rciXU (adjv.) clto 59b 23 64b 1, 13; -rcixi.cnucltlsslme 59b 19 19 60a 12 I 64a 30 rip.mcop.a accldens 62b 27, 31, -raxsco; celerlter 60a 18; clto 60a 28 61b 20 63a 2, 31 64a 4; incursus, symptoma 63b 9, 10 -re qufdem 62a 10, b 20 63b riv11.vat: riveaf.Llvconsistimus, 30; -que 60a 28; om. T 59a intuemur 63a 25 28 60b 17 61a 27, 0 28 cn,ve(eetv coniectare, copulare 63b 1 64a 21 64b 4 -reea-rco&11; monstruosus 61a 21 O'U'VlffL-r8'vetv determinare, t de- nxvl.KCD'fa1:o;artlficloslsslmus certare 60b 13 64b 5 •cn,veeylL'V60b 32 (cf. ff8QY8L'V) -rexvC'f11; :arttfex 63a 7 riveat; prudentla 62b 26 ~MLV : 'f11K6f,Ll'VO; llquefactus 61b 16 cn,vex~, contlnuus 60a 10 cn,vsxci>;continue 61a 10; fre- -rC81a8a1.ponere 58b 23 60a 31; disponere, ponere 58b 21 quenter, continue 59b 8 cn,vi.cncivai.:CJVVecmJKl'V conslstlt -rt; allquls 58b 3, 17, 19,31 59a 62b 6 3, 13, b 8, 27 60a 1, 2, b 19 avvoeciv fnsplcere 64b 13 62a 17, b •4, 10, 15, 18, 25 CJ'UffL98'VaL: 'fCOV veap.p.ci>vCJ'U'V• 63a 7, b 4 64a 8, 9; aliquis, 5

66

t

INDEX VERBORUM

quis 59b 26; aliquis, om. 12; ol rixO'V'te; qullibet 62b N 61a 28; -, aliquis ~b 15; 22 64a 20, 22 quidam 58b 20 59a 19, 31, b 4 60a JO 63a 16, b 12 'YyLat'VBL'V : i,yLat'VO'V'tB;sani 58b 28 64a 27; -recSnov-rLvaquodammodo 59a 21; quis 58b 22 vveov humidum 59b 1 61a 14 59b 14 61a 15, b 31 62a -u6me aqua 61b 16 63b 24 64a 7, b 9 9, 31, b 17 63b 31 64a 7; quis, - 62a 4; quidam, ali- '6naexeLVinesse 59a 13 62a 27; existere 62a 27 quis 58b 15; quis, aliquis 58b '6de c. a c c. supra 62b 25; c. 16, 32 62a 6 g e n it. per 64a 29 -r~ quis 58b 1 59a 11,23 63b 5 64b 16, 17; om. V, quis 64b '6nee(3a-rcitranscendentia 63b 1 17; om. T 63b 30 °64b 15 '6nseoeCadissolutio, dilatio 64a 1 -roLoa6ehuiusmodi, tails 64a 5 -unvo; sompnus 58b 9, 13, 17, -roLOU-ro; huiusmodi 58b 6, 20 24, 28, 33 59a 13, 14, 19, 59b 16, 31 60a 20 61a 23 24 60b 31 61b 8, 30 62a •62b 1 63b 6, 31 64a 8, 19; 3, 16, 28, b 12 63a 20, 22, 27, b 5 64a 16, b 16; sompeiusmodi 59b 12; talis 60a 10; nus, t sompnium 63a 12; -ro -roLOU-rov otov huiusmodi ut, ev iinvsompnium (ewnvLOV hoe (= -rov-rov)quale 61b 23; AM), I quod in sompno 62a 18 'tci>v 'tOLO'U'tO>'V hQrum ( = 'tO'IJ• '6nvm-ruccSv dormitio 62a 4 -rmv)64a 23 -uneLvaL subsistere 59b 10 -roixo; paries 60b 12 -rcSno, locus 58b 23 62b 7 '6n6 c. gen. a 59a 17, 26, b 2 60a 9, 23, b 27 61a 19, b 27, 64a 2 64b 5; ex, a 59b 11; 28 -roao'U'to,tantus 58b 26 61b (abl.), a 60b 25 29; 60b 7 cf. oao; 'Uff0(3alleL'V: 'Uffo(3a)J.oµevo,SUP• -rcS-re tune 60b 31 positus 6th 31 -re«x'UflJ;asperitas 62b 31 '6no(3UneLV:'6no(3Unowe; res-rel,t,L;attritio 60a 16 picientes 62a 22 -recSno, modus 59a 11, 20, 32, b 23 60b 9 *62b 6 63a '6ncSxew0aL:'6n6xeL-raLpositum est 58b 33; '6noxe(a8m pona17, b 3 tur 59a 11 60b 1 -reocp11 nutrimentum 61a 12, 14; cibum 62b 4 '6noxCevaa8aLcommisci 60a 30 nyxaveLv existere 60a 5 63a 'U#OMl!,l(3U'VBl'V Opinarf59b 1 61a 26; contingere 63b 4 64a 8; existimare 62b 14 63a 6

INDEX VERBORUM ;,,col.eLµp.a0 derelictum, relique 61b 21 ;,n6AoLnos reliquus 61a 18 CZ,a(vea8ar. videri 58b 1, 18 59a 19, b 12, 15, 20 60b 8, 11, 18, 20 61b 10 62a 5, 18, b 24; apparere 60b 24, 32 61a 15bis, 16, 21, 27, b 5, 6 62a 1, 2, 4, 7, II, 13, b 8, 9 I

om. T 62b 4

cpcivaLdicere 58b 10, 12 60b 21 61b 2, 4 cpaveeosmanifestus 61a 7; -eov manlfestum 59a 9, 12, 21 60a 26, b 28 61a 17 63a 17, 20; palam 59b 7; patet 60b 1 cpaveewsmanifeste, t manifestum 59b 23 cpav-rcitea8ar. ymaginari 64b 1 cpav-raaCafantasia 59a 15, 17 60b 19; ymaginatio, fantasia 62a 8 cpciv-raaµafantasma 58b 18, 23, 59a 7, J9bis 60b 17 24 61a 18 62a 16, 18, 29bis, b 8 63a 22, 29 64a 18, b 9 cpanaa-rr.Kosfantasticus 62a 8; -K6v(-r6) fantasticum 58b 30 59a J6bls, 22 cpadov dicimus, dicendum62a 28 cpeeea8ai.ferri, dejerri 64a 13; ferri, referri *61a 9; inl. -rwv in hiis que feruntur cpseoµsvcov 59a 29; agitata, in latis 59a 29 cp8sCesa9ar. corrumpl 61b 14 *4tilcsLyC811s Philegides 64b 2 0 4tiJ.a1.vC; 64b 2

67

cpr.1oaocpsiv phflosophari 63a 7 cp1Epc:'>811s plenus venarum 60a 5 cp).iyµa fleuma, jlegma 63a 14 cpAsyµaaCa fervor,jlegmasia60a7 cpopei.a8ar. timere 62a 15 cp6Postimor 60b 5 q,or.vr.xovspuniceus 59b 16 cpeol>C't1)v nerem, t verem 64b 3 cpeovr.µc:'>-raios prudentissimus 62b 21 64a 20 cpeo'V'fCter.v sollicitum esse 64a 29 cpeov-rr.a-rr.x6s curls affectus 64a 23 q>'Uetv:dcp'UKS fuit, natus est 63b 30; -rwv nscpvx6-rcov eorum que existunt, nascuntur60a 31 q>'Uar.;natura 60a 5, 8 62b 6 63b 14, 17 cpcovijvox 62a 24 cpweavinspicere, aspicere62a 11 cpcoslumen 59b 11 62a 20, 22 XaeCer.s: ot xaeCev1:ssgratiosi 63a 5 xaAx6s es 60a 14 xcier.vgratia 63b 14 •xeCewvdeterior 61a 22 XMDeosceruleus, viridis 59b 12 xeijar.s usus 58b 3 xeoci color 59b 16, 17 xe6vos tempus 59b 12 64a 2 xewp.a color 58b 6 59b 11 60a 3, 25 xvµ6s sapor 58b 6 62a 20 63a 14 lJlsv8os falsus 59a 6 ,1Js118ws fatso 58b 12

60b 15

68

INDEX VERBORUM

,&,6cpo;sonus 58b 6 62a 20; sonitus, sonus 59b 21 ,&,'U~ anima 58b 1,13, 30 62a 6 64a 10; iv 'foi; Ilse\ ,&,'Ux'ii; in hHs que De anima 59a 15

·o, ut 62a 23 63a 3, b 10; c. partic. tamquam 62b 15

63b 16; co; ix\ 'Co xo>.'6cf. mt coau'6"rco; eodem modo 60b 25

maae quemadmodum 59a

4, 6, b 27 60a 2, 12, b 25 61a 1, b 7, 15, 19, 27, 30 63a 23, b 6, 20bts 64a 6, 30, 33,

b 1; tamquam 60a 16 61a 8 64a 23; sicut 60a 4 61b 21 63b 20; sic ••• ut 59a 5; sicut, t ut 59b 32; ut 64a 5; maae avat - , quasi 63b 16 mft8con i. quare 58b 24 59b 3 61b 10 63a 17; quare, vel 61a 14; O'U'CCO; mn· U'V sicut si 60b 14 ; ov"t'co; ••• mns sic ••• ut 61b 13; c. inf. ita ut 60b 6 62a 14, b 6; ut 61b 31 62a 31; ita ut, t ut 61a 16; qUod 61b 30

ERRATA To the first part:

p. iii ,. 5, for TRANSLATION read TRANSLATIONS

p. lxxvi 1. 12,for 1250 read 1150

p. 23 app. er. last line but one,for svq,eoCJ'UV'lv readciq,eOCJ'VV'lv

To my edition of De Somno et vigil/a (Leyden 1943)1) p. vu l 10 from the foot, for adiuvaverunt read adiuverunt

p. XIII s.v. 8"1/st line: for r 1 quidem (6), enim (2) read quidem (9)

2nd line: for quidem(3), enim (2); om. semel read quidem(2); om. quater

xvi notes, 1. 10 from the foot, for 8) read 5) p. xvn notes, 1. 8 from the foot, for Id. read eodem modo p. xx1xl. 19,for familia Il read familia ~ p.

p. 1•a l. 15f.,lfor quorundam read quorum[dam] (dittogr. del. Wagenvoort). l. 16 for causa read causam app. erit. vet. tr., add 14 qualiter fit b p. 3 454b 11, for -co KC188'6&s,v read d, KC18ri&ov p. 5 The ciphers 15, 20, 25 and 30 should be transferred to the next lines, 35 ought to be removed. 2nd app. er. ad 20, for a rec. manu V afficta sunt read a rec. manu v afficta sunt p. 6•a l. 18: attractione: attritione eonido, (ef. 460a 16). p. 10 Transfer 30 to the next line. I) Mention of slight errors, in the accentuation &c., is omitted.

70

ERRATA

p. 38b s. v. cil.LOX£a9u,read consumi, capi. s. v. 11:vafter 5a 31, add (= sciv) ib. I. 3 after coni., add 4a 30 p. 39a s. v. a't'o:7to,,read lnconvenfens add. uvtr)a,, augmentum 4a 15. 6a 34, 7a 7 s. v. ui>x11v read cervix, col/um p. 39b s. v. ye, add quidem, om. I'2 7b 28 p. 40c add: 9ci't'eQovalterum 3b 16. 4a 24, b 3. 5b 24 / •-, alterum 4b 2 I *3b 16 p. 41b s. v. Ae,m6,, for 5a 8 read 5a 18 0 attrftfo p. 43c add: 't'QC'IIJL, 6a 19 s. v. fl>XU'V8L'V, add 't'fP fl>XO'V't'L om. r 5b 9; &,·,jv ln,xev uii:Cuvper quamvfs causam 5b 9 add: iJyQ6flJ,humldltas 7a 19 p. 44b add: cpcinuap.c1fantasma 6a 25, b 15 add: xQiia,,usus 5b 8