De Arnulfo Francorum Rege commentatio historica [Reprint 2021 ed.] 9783112600382, 9783112600375

Citation preview

DE

ARNULFO FRANCORUM REGE. COMMENTATLO HISTORICA.

SGRIPSIT

ËBVE8TV§

DVEinniiER

PHILOS. DR.

B E R O L I N I. IN

I. I B I ! A H I A

G

1052.

H ií I M F R I.

VIRO ILLUSTRISSIMO

LEOPOLDO

RANKE

HASCE PAGELLAS

PIO GRATOQÜE ANIMO

D. D. D.

AUCTOR.

Praefatio. M u l t a sunt ac varia, quae in praefationibus ad captandam lectoris benevolentiam, aut ad mitigandam judicis severitatem, a scriptoribus praemitti solent: argumenti difficultates pertnagnas e s s e , et quae vinci vix possint, si vires auctoris non suffecissent, voluntatem et diligentiam tamen laudandas esse, non opus omni numero perfectum, sed tentamen seu exercitationem quandam ingenii Iegentibus offerri, alia ejusmodi. Ego vero omnes has excusationes, quae grave existimatoris judicium lenire nequibunt, fautoribus meis inveniendas relinquens, priusquam rem ipsam aggrediar, id quod in hoc opusculo propositum mihi est, dilucide atque aperte significare volo, ne quis nimia exspectatione fallatur. Non enim dissertatio alieno sermone conscripta, ad enarrandam bistoriae populi nostri partem locus aptissimus esse visus est, praesertim cum iis temporibus, quibus maxime et diutissime operam dedi, magnopere etiamnunc, ut veritas recondita ab erroribus, in quibus plerique versantur, liberetur, opus sit. Itaque quae in sequentibus legentium oculis ostendam, non domus instar erunt, ad omnes utilitates pienissime ac pulcherrime instruclae, verum lapidum tantum vel materiae ad illam aedificandam necessariorum, quae, mole utili ab inutili secreta, ferrumine ex rerum natura maxime idoneo quaesito, firmissimis et 1

a certissimis aedificii adminiculis electis, exiguum saltern futuro architeclo adjumentum afferent.

Conabor e r g o ,

diplomatibus praecipue adhibitis, ex omnibus illis, q u a e a testibus rerum geslarum aequalibus aut a scriptoribus posterioribus tradunlur,

virorum doctorum o p e r a

eidem argumento tributa usus ea enucleare, quae sola ad hisloriam dam apta

horum temporum

esse

possunt,

aliquando

lacunasque

componen-

artem

criticam

sequutus conjecturis haud spernendis ex universa lemporis ratione omne

deproniptis explere.

studium

in scientiam

Qua propter

historicam

viris

conferentibus

hie laborum meorum fructus fortasse usui cuidam erit, illis vero qui delectationis solum gratia opera historica l e g e r e solent, non

polerit,

magnum quin taedium m o v e a t , quia

et

summa inest jejunitas,

in

ipso

neque

argumento

facere

tractando

in dicendi g e n e r e ele-

gantia a facultate rnea aliena n e c Consilio meo n e c e s saria,

sed,

quoad

potero

perspicuitas

et

brevitas.

Cum autem statuissero, d e rebus sub Arnulfo Franciae orientalis r e g e gestis d i s s e r e r e ,

ab ejus maxime

ori-

gine ordiri volui, qui singulas quasque quaestiones hoc l o c o propositas, eo quod Consilia et fata sua ad omnes quodammodo referuntur, connectit ac conjungit.

velut. vinculum inter se

3

Cap. I.

Armili! origo. C a r o l o m a n n u s filiorum Ludovici Germanici et Hemmae reginae natu maximus et bellicosissimus '), vir insigni corporis pulchritudine et r o b o r e praeditus, n e c , si R e ginoni

fides

habuit

sterilem s ) ,

est

habenda,

cum Liutswinda * ) , non lcgaliter

sibi

litterarum

Ernesti ducis filiam „nobilissima desponsata"

rudis, 3

),

quidem ),

5

uxorem

pariterque femina,

quae

ei

filium peperit, consuetudinem h a b e r e solebat.

sed

Arnulfum Nonnulli

sane hanc Ernesti filiam fuisse censuerunt, m e a tamen sententia Hincmarum ") non r e c t e interpretati, qui patrem

concubinae

ejus

nominasset.

orientalem, ob

quae

inGdelilatem 1)

Erchanhcrti

scriptor. Ii, 3 2 9 ) . 3)

Carolomanni profecto

non

socerum

Anno j a m 8 5 6 ei a patre m a r c a m eo circiter t e m p o r e Ralbodo corniti adempia

fuerat ' ) ,

continuatio 2)

(Pertz

administrandam

Monum.

Germ,

histor.

Rcginon. Chronic, a. 8 8 0 .

Hincmar annal. Berlin,

a. 8 6 1 ,

Ann. X a n t . ,

861.

(Portz

S S . H, 2 3 2 ) . 4)

Vocatur

ab

Arnulfo

b o n e m e m o r i e Liutsvind". diplom. Anhang p. 1 1 5 ) et Liutsvindae"

„post

5)

Erchanberti

6)

a. 8 6 1 . honoribus

chartis

„mater

nostra Juvavia

obitum dilectae matris n o s t r a e

(Monum. Boica XXVIII,

Carolorum No. 1 0 8 8 ,

stum

in d u a b u s

( K l e i n m a y r n Nachrichten von 1, 1 0 9 ;

Boelimer

regesta

1117.) breviar.

( P e r t z S S . LI,

330).

„ H l u d o v i c u s s o c e r u m Karlomanni filii sui A r n u privat";

a. 8 7 9

„filium

de

concubina

nomine

Arnulfum". 7)

Ludowicus in tabula a. 8 5 9 scripta l o c u m Tullinam R a t -

1*

à c o m m i s s a m e s s e , t r a d u n t annales St. Rudberti Salisb u r g e n s e s a t q u e auctarium G a r s t e n s e '). Quod ila intelligendum e s t , illi, sicut a n t e c e s s o r i b u s e j u s , q u o r u m nomina a u c t o r a n o n y m u s d e c o n v e r s i o n e Carant a n o r u m prodit, 2 ) quasi s u m m a m imperii lenenti c a e t e r o s c o m i t e s , singulas q u o s q u e provincias regentes, subditos fuisse. Quod munus, cum et o b assidua c o n tra Slavos c e r t a m i n a comites s e m p e r a viris bellandi perilissimis c i r c u m d a r e n t u r , et Moravi q u e m q u e Franc o r u m regni inimicum, liberiti animo adjuvarent, s a e p e saeculo n o n o m a g n o s sedilionis c o n f l a n d a e iis, qui e o f u n g e b a n t u r admovisse slimulos, compluria d o c e n t exempla. Carolomannus q u o q u e f o e d e r e curn Rastislavo Moraviae d u c e f a c t o , anno 8 6 1 r e s novas molit u s , d u c e s limiti Pannonico et Carinthiae p r a e f e c t o s expulit, ex quibus P a p o Juvaviam s e r e c e p i i ' ) , et terrain u s q u e a d A e n u m fluvium o c c u p a v i ! , aliis ei praepositis rectoribus 4 ). Q u a m o b r e m sequenti a n n o a r e g e Ralisbonam in judicium v o c a t u s , p o s t q u a m d e o m n i b u s criminibus s e ei purgavit, earn regni p a r t e m , q u a m sibi a r r i p u e r a t , ejus consensu legitime obtinuit. Anno vero 8 6 3 a p u d patrern iterum a b s e n s accusatus, c u m a d regium palatium venire nollet, a b eo bello petitus Rastislavi d e f e c t i o n e et proditione G u n d a c a r i comitis sui c a p t u s est s ). Cui dum p r o m e r c e d e p e r b o d o ablatum e s s e dicit, „quia ipse a nobis totis viribus s e alien a v i t , et fidem a t q u e j i i s j u r a n d u m omni infidelilate fraudavit". Mon. Boic. XXVIII, 50, (Boehmer 792). 1) Pertz SS. IX, 565, 770. cfr. Hirsch d e p r o c u r a t o r i b u s Bavariae p. 22 — 23. 2)

Kopitar Glagolita Clozianus p. LXXIV.

3)

Auclar. Garst. a. 861 I. 1

4)

Hincmar 861, Ruodolfi ann. F u l d e n s . , 861.

5)

Ann. Fuld. 862 — 863 , Hincmar 862, 863.

s fidiae a.

suae Carinthia vel

864

praefectum

Carolomannus

ab

pars ejus obtingit,

fuisse

charta

ubi eum

quaedam ')

omni suspicione

docet,

c e l e r i t e r Iiberatus,

in gratiam regis rediit et sequenti anno, fugae s e mandans, marcas, quae sibi a d e m p t a e erant, cum consensu marchionum recuperavit regnum inter dividente,

filios

„ut

2 ).

sub

Nec multo post Ludowico

sua ditione

adhuc se

vivente

ita gubernandum

tantum denominatas

cuites haberent, et minores causas disterminare c u r a ient,

episcopia vero omnia et monasteria,

comitiae,

publici

ad s e s p e d a r e deberent" et

„marchas

necnon

et

etiam fìsci et cuncta m a j o r a j u d i c i a

contra

3),

natu

Slavos

et

maximus

Bavariam

Langobardos"

i.

e.

Orientem (Ocstreich), utramque Pannoniam, Carinthiam cum Carniolia Liburnia, comité

a patre

r e c e p i t *).

Istria

autem cum

quae paullo post ab Odelrico marchione et

sacri

palatii Berengarii

fortasse j a m

regis gubernabatur

tunc Italico regno s u b j e c t a erat.

igitur a. 8 7 6 d e c e d e n t e , convenientes,

regna

5 ),

Patre

très fratres in pago Sualifelt

prima divisione a c c e p t a ,

denuo,

suo arbitratu administranda, sibi confirmarunt *).

1)

Kleinmayrn Juvavia Anh. 9 6 (Boehnaer

2)

Hincmar, 8 6 4 .

4)

Adonis continuatio I ,

3)

Vel

806).

Erchanb. contin. 1. 1. Krancor. regtim historia ( P e r t z SS.

II, 3 2 5 ) , E r c h a n b . contin., Hincmar 8 6 5 „Hiucfowicus Carloraanno m a r c a s , quas ab eo tulerat, reddidit". 5)

In

Waltfredus

chartis Berengarii

1345, 1354, 1358, v. 9 9 )

de

Odelricus

marchio

et Grimaldus m a r c a e Forojuliensi eo

1363, 1368).

scribit:

vocatur,

dum

praesunt ( B o e h m e r

Panegyristes

Berengarii

( L . H,

„ Vicinoque suas c o g e n s ab limite turmas

Olricus, Latium Hadriacis qua clauditur undis, Ac labor est vis

gladios

praetendere

Abaris";

quae

optime conveniunt. 6)

Regino 8 7 6 , Ann. Fuld.

876.

verba

cum

Istriae

saesitu

6 eodera tempore, vel jam antea, poBtquam Gondacarus comes contra cives suos pugnans a. 8 6 9 obiit '), Arnulfum ducatum Carinthinum assecutum esse, valde est verisimile, cum et Begino a. 880 Carantanum ei a patre jam pridem concessimi esse dicat, et in charta quadam *) eum, Carolomanno superstite, in Pannonia quondam Chozili subjecta regnantem inveniamus. Dominabatur autem in iis circiler terris, quas hodie Styriam, Carinthiam, Crainum vocamus, a Slavis et. liberie et servis, qui cum Germanis commixti erant cultis, quarum civitas maxima Mosaburch erat „Castrum munitissimum, eo quod palude impenetrabili l o cus vallatus, difficillimum adeuntibus prebeat accessum" 3 ). Cum praeter Carinthiam, Pannoniam quoque; Arnulfi „ r e g n u m " fuisse, scriptor Fuldensis 4 ) m e m o riae prodat, de bujus provinciae situ et finibus valdes ambiguis nonnulla disserere necessarium duxi. Saeculo en im VIII An ¡so lluvio Bavanam finiente s ) , o m nia, quae ab eo orientem versus patebant, vel r e c e n tioribus nominibus Hunia seu Avaria, vel antiquo P a n nonia vocabatur, ideoque etiam postea Francorum imperio hunc terminimi transgresso, is regnum Bavaricum a Pannonia separare credebatur '). Avaris autem in ditionem redactis, marcae orientales a comiti1) Ann. Fuld. 869. 2) Anamodi lib. tradition. (Pez Thesaur. anocdotor. I, 3, 217). Diaconus quidam Gundbato commutât nonnulla praedia in Pannonia sita „domino suo Arnolfo filio regali permittente". 3) Reg. 880. Mosaburch oppidum nunc excisum miliario Germanico a Klagenfurto et non longe a lacu Klagenfiirtensi erat remotuin. 4) Ann. Fuld. Pars V, 884. 5) Einhardi annal, a. 791, Meginfredi de vita Emmeramtni lib. c. 6. (Canisii lectiones antiquae 111, 1, 95.) 6) Inde dicit Ludovicus 11. rex „Tullina situs in regione

1 b u s gubernandae, trans Ânisum fuerunt constilutae, quae Pannoniae nomen arctioribus finibus circumscribebant, ita ut interdum terra usque ad Arrabonem amnem modo sic appellaretur '). Ea vero provincia, quae proprie ita dici solebat, a septentrìone Danubium et Moraviam, ab oriente eundem fluvium et Daciam a ), a meridie Dravum et Slavoniam, habebat fines, et dividebatur in inferiorem et superiorem Pannoniam *). Quo limite eae separatae esseut, nu6quam expressis verbis camroemoratum reperire potui; Arrabonem autem fluvium terminum fuisse, conjectura est admodum probabilis, quia Romanorum tempore jam ita distiaguebanlur, et Chozilis regnum, quod pars fuisse Pannoniae inferioris dicitur, hoc ilumine finiebatur *). Hujus igitur tractus quidam, ab Arrabone fluvio inci-

Pannonia" (Boehmer 792 1. 1.) Ann. Fuld. 900 „ultra Anesim fluvium (Ungari) regnum Bajoariouin hostiliter invaserunt." 1) Cfr. Dipi. ap. Mon. Boica XXVIII, 72 ( B o e h m e r 9SS) „in oriente, juxta fluvium Rabam". 2) Einhardi vita Karoli c. 15 „ u t r a m q u e Pannoniam et a d positam in altera Danubii ripa Datiam — perdorauit". Constantin. Porphyrog. de administr. imper. c. 42, xamutovfft fiìi ot TovQXtt néça&iv rad Javovpms noiapov tis Tqt Moqaftia; yijy. Dioecesis a Pippino Anioni archiepiscopo J u v a v e n s i comrnissa, latuit „ u s q u e ad D r a v u m fluvium et eo usque ubi D r a v u s finit in Danubium" ( d e convers. Carantan. 1. 1. p. LXXIU) cfr. v e r s u s Paulini Patriarchae Aquilejens. „(Hericus) B a r b a r a s gentes domuit saevissimas cingit quas Drauva, recludit D a n u b i u s " . (Bouquet recueil des historiens des Gaules V, 848). S) Monachi Sangall. gesta Karoli I(, 11. ( P e r t z SS. II, 754). Einhardi ann. 818, 827, 828. 4) Dédit Ludovicus rex Privinae, Chozilis patri „ a l i q u a m inferioris Pannoniae in beneficium p a r t e m circa f l u v i u m , qui d i citur Sala ( S z a l a ) " (de convers. Carant. p. LXXLV). In charta q u a d a m (Pez Tbcsaur. I, 3, 2 1 7 ) Cbozil t e r r a s ,, juxta a m n e m ,

8 piens, cum urbe Mosaburg (Szalavar) ad lacum Pelso (Plattensee) et Salam condita, et occidentem versus Petovium (Pettau) amplectens ' ) , a. 849 Privinae duci beneficii jure traditus est (zu Lehen gegeben), cui Chozil filius, pâtre a. 8 6 1 a Moravis Carolomanni, ut videtur, auxilio, n e c a t o , successit et usque ad Johannis VW. papae tempora regnavit; annus mortis ejus non constat *). Deinde regionem usque ad Pelso lacum Ârnulfo obtigisse, probatur et diplomate supra laudato a ), in quo inter loca a Chozili quondam possessa etiam Quartinaha ad Bilisaseo (Plattensee) nominator, et alia tabula, ex qua traclum ilium tunc comitatum Dudleipam vocatum esse cognoscimus 4 ), et annalibus Fuldensibus, regi Francorum a. 896 urbem Paludarum (i. e. Mosaburg s. Szalavar) obtemperasse referentibus '). Idem Pannoniam quoque superiorem rexit, cujus terminum ab occidente, ubi marcam orientalem tangebat, montem Celium (Wienerwald) fuisse conjicio, annalium Fuldensium testimonio usus, qui cum Carolus« Crassus a. 884 ad Tullinam fluvium in qui dicitur Raba" dono dedisse fertur. cfr. Ann. Fuld. 884 „Pannonia de Hraba flumine ad Orientem tota". 1) Luitprammus archiepiscopus Juvavensis „ a d Bettoviam" in territorio Privinae ecclesiali! consecravit (de conv. Carant 1. I.) 2) Johannes Vili papa (872 — 882) epislolam ad eum dedit ap. Wattenbach Beitraege zur Geschichte der christl. Kirche in Maehren. p. 49. 3) Pez Thesaur. I, 3, 3, 217. 4) Kleinmayrn p. 116 (Boehmer 1089) „in coraitatu Dudleipa v o c a t o in Ruginesveld sicut Chozil dux quondam inibi ad opus suum habere visus est", cfr. Hormayr Herzog Luitpold p. 88. 5) „Imperator Pannoniam cum urbe Paludarum tuendam Brazlowoni duci s u o , in id tempus commendavi!". Hormayrus (I. I.) urbem illam Mosaburgam Chozilis, nunc Szalavar fuisse exislimat.

9 Oriente in radicibus montis illius currentem, cum Suatopluco convenirci, eum „in terminis Noricoram a c Slavorum" colloquium habuisse tradunt ' ) ; etiam Romani ibi Pannoniae finem constituerant. Melius d e obscura harum regionum condicione dijudicare possemus, nisi situs iocorum in charlis et scriptoribus occurrenlium densissimis saepe offusus esset tenebris, quae a me parum dissipari potuerunt. Carolomannus a. 877 ante Carolum fratrem Italiani praeoccupare conatus, dum exercitus ejus gravi pestilentia laborat, ipse morbo captus est, cujus non erat remedium, et lectica super montes delatus in Bavariam rediit J ). Ex quo valetudo ejus adeo erat infirma, ut per annum sine spe jaceret et filius unicus certe totam rem publicam g e r e r e t , indeque se patris imperium eo mortuo excepturum esse, in spem adducerelur. Habuit autem Ludowicus 111 junior, Francorum et Saxonum r e x , Carolomanni frater, secundum divisionem imperii a. 817 a Ludowico Pio factam, qua praescriptum est: „Si vero absque legitimis filiis aliquis eorum (regum) decesserit, potestas illius ad seniorem fratrem revertatur" *), post illius mortem jus in regnum Bavaricum succedendi, ideoque anno 879 ineunte, cum Carolomannus paralysi tactus loqui baud amplius posset, in Bavariam profectus, ejus terrae 1) Ann. Fold. Pars IV, a. 884. Non ignoro, nonnullos Leithara fluvium marcae orientalis terrainum fuisse opinatos esse, Medelicham in charta a. 892 commemoratali] (Klemmayrn, 117) Modling, urbem autem ab Heimone Arnulfi ministeriali a. 888 e x structam (ib. 118) Heimburg, utramque inter Leitham et montem Cetiuru sitam, e s s e , ratos ; sed et haec conjectura argumento caret, et Medeiicba eodem jure pro Môlk haberi potest. 2) Erchanb. contin. 1. 1., Ann. Fuld. 877, Hincm. 877. 3) Pertz Leges I, p. 200.

10 optiinates ad jusjurandum adegit, se ilio mortuo „nullum alium saper se r e g e m " susceplaros esse. Post cujus discessum Arnulfus partem regni occupare c o e pit el „ p r o p t e r quandam dissensionem inter Carlmannutn patrem suum et eos factam" Erambertum, comit e m , ut Buchnerus demonstravit, pagi Isanahgowe ') aliosque sui imperii contemptores expulit, qui Francofurti Ludowici fi de tu statim implorarunt. Quapropter hic celeriter in Bavariam reversus, pristinos eis restituii honores, et a fratre arcessitus, qui morti jam vicinus, ¡Ili „et se ipsum et uxorem et filium universumque regnum scripto commendavit," victum necessarium ei suppeditandnm curavit *). Injuste tamen hoc modo regis jura, fratre vivente, ab eo arrepta esse, et quasi juramenti sui in conventu Sualifoldensi dati „ p r a e v a ricatorem" exstitisse, multi homines existimaverunt, quos annalium Fuldensium auctor, eo quod Carolomannus et ipse pacem Italiani sibi sumendo violasset, redarguere tentai, ftec mullo post rex Bavariae aut die 22 mensis Martii ex annalibus Fuldensibus, necrologio Prumiensi ' ) , Reginone, necrologio St. Emmerammi aut die 22. m. Sept. ex necrologio Augicnsi *), calendario Merseburgensi 5 ) , charta quadam 1) Meicbelbeck Historia Frisingensis I, 2. p, 3S9 No. 730; Buchner Dokumente z u r bairiseben Geschichte, li, 47. 3) Ann. Fuld. 879 „ c u i rex episcopatus, et abbatias et comitatus ad servitium delegavit;" Hincmar. 879, Ann. Colonien6es, 879 (Perte SS. I, 98). 3) Archiv f ü r ältere deutsche Geschichtskunde, III, 33; ap. Reginonem perperam VJL Non Apr. legilur. Necr. St. Emm. ap. Monum. Boica, XIV. p. 36S. seq. 4) Mittheilungen der antiquarischen Gesellschaft in Zürich, VI, 55, seq. 5) Höfer's Zeitschrift für Archivkunde, I, 111, seq.

11 Arnulfi l ) anni 880 in villa Oltinga (Alt-Oettingen) morluus et sepultus est *), Ludowico autem Ratisbonam venienti, omnes proceres Bavarorum s e subjecerunt, Arnulfo ea modo provincia, quam pater ei aliqoando tradiderat, concessa. Duobus annis p o s t , Ludowico vitam ponente, Carolus Crassus, filiorum Ludowici Germanici natu minimus eum subsecuturus Bavariam mense Majo anni 882 adiit, cui inter primores ex imperio fratris sui ab eo receptos, certe Amulfus quoque, in „liguo stae crucis" ut fertur ' ) , fidei jusjurandum dedit 4 ). Mense Julio ejusdem anni, contione universa Borbetomagi babita, imperator cum exercitu ex omnibus regni sui partibus, etiam e x Italia conflato contra Normannos, qui Asclohae ad Mosam ') castra muniverant, profectus, ipse ad sinistram Rheni ripam iter fecit, dum Arnulfus cum Bavaris, quibus praeerat, ad dextram progreditur. Qui Antonnaci fluvium transgressus cum Heinrico Francorum duce praemissus est, ut hostium partem insidiis interciperent, sed illis per proditores Francicos ut fercbatur hoc comperientibus, re infecta ad regem redierunt *). Qui cum per dies duodecim Danos in munitione obsedisset, tandem cum eis, qui jam in summo discrimine versabantur, receptuna inte1) Miraei o p e r a diplomatica, I, 650. (Boehmer, 1069). testimonio m a j o r fides b a b e n d a sit, nesoio.

Utri

ì ) E x c e r p t a Altahensia a. 880. ( P e r z S S . IV, 8 6 ) ; H e r i m a n n u s Atigiensis a. 880, Regino 880. Diploma Arnulfi. M o n u m e n t a Boica III, 309 ( B o e h m e r , 1 1 4 4 ) . 8) Ann. Fuld. Pars IV, a. 887. 4) Ann. Fuld. a. 88*2, P a r s IV et P a r s V. 6) Ad confluentes Aschae et Mosae infra Leodium erat cfr. Pertz I, p. 396 a d n . 1.' 6) Ann. Fuld. Pars V, a. 882.

situm

12 grum et grandem pecuniam

cum Frisiae ducatu con-

cedendo valde ignominiosam pacem composuit, cujus causae hoc loco non explorandae vero h a e c , tunc

sunt l ).

Expeditio

Carolo ab omnibus contempto a ) ,

primum gladium suum

spectu sanguine paganorum

Arnulfo

in totius Guropae tingenti,

magnam

conattulit

s p e m , multis jam eum solum, cui ab atavo totius Carolorum

stirpis

St. Arnulfo

nomen impositum erat imperii

successorem,

3

),

episcopo

Mettensi

idem

Carolo Magno dignum fore

providentibus

4

).

Dum

haec

trans Rhenum aguntur, in termino orientali acciderunt res, quarum,

quia maximi erant momenti, primordia,

quoad poterimus, Ludowico

persequenda

Germanico

duobus

sunt.

A rege

germanis

Engilscalco, ex Pritzii probabili conjectura lelmi comitis et Engilradae,

qui ab

enim

Guilelmo 5

et

) filiis Gui-

anno 8 2 0 — 8 5 3

in chartis eidem provinciae praefecti occurrunt 6 ), cura 1) Ann. Vedaslini, 8 8 2 , Hincmar. 8 8 2 , Ann. Fuld. 8 8 2 . P a r s IV et V. 2) dolebat,

Ann. Fuld. super

Pars IV, 8 8 2

„exercitus

valde

contristatila

s e talem v e n i s s e principerò, qui hpstibus favit,

et eis victoriam de hostibus s u b t r a x i t , nimiumque confusi r e d i e runt in s u a . " 3)

Regino 8 8 0

,,ob

recordationem

reverendissimi Arnolfi, "

P o e t a S a x o , V, 1 3 5 . 4)

Monachi

Erchanberti

Sangall.

breviariura

gesta

Karoli M. II,

(Pertz S S . II, 3 3 0 )

1 4 (Pertz II, 7 5 7 ) , „Carlomannus

non habuit nisi tantum unum, nomine Arnulfum,

Alios

qui adbuo

vivit, et ol utinam vivat, ne extinguatur l u c e r n a magni Ludowici de domo

Domini."

5)

Pritz Geschichte des L a n d e s ob d e r E n n s 1, p. 321 — 3 2 2 ,

6)

820 „Willihelm

comes"

testis a d e s t ap. Monum.

Boica,

X X V I I I , II, p. 3 7 ; 8 2 6 donatio ejusdem „ ¿ d T e n i n g o n " facta: C h r o n i c o n L u n a e l a c e n s e p. 6 6 ; 8 3 3 , 8 3 4 duae e j u s Iraditiones a d st. Emmerammum:

B e r n a r d . Pez T h e s a u r . a n e c d o t .

I, 3. 2 4 4 ,

8 5 3 : M o n u m . B o i c a , XXVIII, I, 45 ( B o e h m e r No. 766).

245.

13 duarum marcarum orientalium erat commissa; quod quamvis nonnullis scriploribus anno demum 870 factum esse visum esset, a Buchnero rectius priori tempori, ita ut a. 861 jam munere eo functi essent, assignatum est '), charta quadam adhibita, qua Guilelmum a. 8 6 8 marcam in dextra Danubii ripa sitam, quae Treismafeld 2 ) vocabatur, tenuisse certiores fimus *). Anno 8 7 0 Carolomannus, Suatopluci, Rastislavi nepotis, proditione regno Moravico potitus 4 ), ejus oppida iis defendenda (radidisse videtur, cum anno sequenti Sclagamarus, Suatopluci a Carolomanno comprehensi loco a civibus suis dux electus, ea illis eripere frustra niteretur s ). Suatoplucum tarnen libertati redditum exercitgs fiavarorum, ut opem contra ilium, qui injuste regnum intaserai, ferret, secutus, ab eo (idem fallente repente undique circumdatus et ad internecionem d e letus est "). Cum Hincmarus, Carolomanni „markiones cum plurima turba suorum" periisse, annates Fuldenses, Guilelmum et Engilscalcum, qui „mulla pro patria luenda sudasse" ferebantur, „tandem diem ultimum hujus aeris in eadem voluntate permanentes" finivisse, referant, quin tum caesi sint, in dubium vocari non potest. Quorum coraitatum utrumque rex non filiis propter teneram eorum aetatem, sed Aiiboni corniti tradidit, quem charta a. 876 pago Traungowe praefuisse tes1) Büchner Dokumente zur bairischen Gesch. II, 38 — 39. 2) Monum. Boica, XI, 427 (Boehmer No. 821) Pagus Treismafeld nomen ceperat ab oppido Trigisamo, tunc Treisma, nunc Traismauer vocato. 3) Ann. Fuld. a. 871, 884. 4) Ann. Fuld. 870, Hincmar. 870. 5) Ann. Fuld. a. 871 ; Palacky Geschichte von Boehraen, I, 128; Hincmar, 871. 6) Ann. Fuld. 1. I., Ann. Xantenses a. 872 (Portz SS. II, 234.)

14 tatur '). Cum m a r c i s enim orientalibus hie et G r u n z witi p a g u s , inter Hz et C a m p fluvios in sinistra Danubii ripa situs '), qui a d Bavariam p e r t i n e b a n t , h a c ratione conjuncti e s s e solebant, ut e o r u m c o m i t e s m a r chionum pariter Orientis officio f u n g e r e n t u r . P o s t m o r tem a u t e m Ludovici III, a. 8 8 2 , filii Guilelmi et Engilscalci, quamvis pueruli, quasi b a e r e d i t a r i u m j u s s u u m obtenturi, p a t r u m c o m i t a t u s sibi p o p o s c e r u n t et Arib o n e m , qui f o e d u s c u m S u a t o p l u c o feriens Isanricum filium ei o b s i d e m d e d i t , vi a r m o r u m expulerunt 3 ). Hie, cui Carolus C r a s s u s dignitatem s u a m c o n f i r m a verat, mox a S u a t o p l u c o excrcitu est adjutus, qui ann. 8 8 3 m a r c a m in sinistra Danubii ripa devastans, W e r i n harium alterum Engilscalci filium, Vezzilonem c o m i t e m m u l t o s s o c i o s f o e d e mutilavit, e o r u m q u e p r a e d i a a d u t r a m q u e fluvii p a r t e m a d j a c e n t i a diripi jussit. Q u i b u s r e b u s exterriti adolescenluli, qui r e g e m a d v e r s a r i u m h a b e b a n t , Arnulfi, in P a n n o n i a finitima dominantis et j a m d i u S u a t o p l u c o infensi, ut a b eo c o n t r a c o m m u n e m h o s t e m d e f e n d e r e n t u r , vassi effecti sunt. Moraviae d u x , h a n c o c c a s i o n e m n a c t u s , p o s t q u a m ille d e exp e d i t i o n s a n n o p r a e c e d e n t e a nonnullis v a s s o r u m s u o r u m c u m Bulgaris in Moravos s u s c e p t a illi s a t i s f a c e r e noluit, P a n n o n i a m multis copiis funditus v a s t a r e c o e p i t ; i d e m q u e s e q u e n t i a n n o (884) iteravit 4 ). Turn in t e r r a m s u a m reversus, p a r t e m exercitus s u p r a D a n u b i u m misit, q u a c u m Megingoz et P a p o , natu maximi filiorum 1)

Monumenta Boica XXVIII, I, 61.

2)

Haec est Buchncri opinio : Documento etc. II, 55.

3)

cfr. de his omnibus. Ann. Fuld. Pars V, a. 88 4. Isan-

ricus nominalur a. 898, 899. 4) Ann. Fuld. I. 1. ,, instanti anno, quo ista eomputavimus, ilerum dux — hostiliter in Pannoniam."

15 Guilelmi et Engilscalci imprudenter congressi, in fugam conversi sunt

et

in Arrabone

fluvio

vitam

finierunt.

Imperator denique m e n s e Novembri vel D e c e m b r i

cum

Suatopluco Commagenis (Koenigsstaedten) ad Tullinam fluvium (Tuln) in Oriente conventum habuit '), d e quo nihil aliud vassus

annales Fuldenses referunt,

imperatoris

factus,

quamdiu

nisi quod ille

Carolus

nunquam s e ejus regnum tentaturum e s s e

vixerit,

promiserit.

R e s sane mira esset, si Moraviae dux, qui antea s e m p e r s e Francorum inviso j u g o e x u e r e studuerat, bellum felicissime

post

neque contra regis voluntatem

gc-

stum, id ultro fecisset, quod unquam s e facturum e s s e hueusque vehementer negaverat. rus ' ) et Palackyus bigua:

3

R e c t e igitur Dobne-

) verba annalium Fuldensium a m -

„Vituperarunt

autem p a c e m ,

qua

conservata

Pannonia c o n s e r v a t a est, qua vero vitiata, p e r spacium tantum

isto

Pannonia

continuatim

d e Hraba

tertio

flumine

e s t , " ita intellecta voluerunt, pro Pannonia reddidisse

ab

ipso

(Huldigung

anno

dimidio

ad Orientem Suatoplucum

expugnata geleistet).

Carolo

instanti

tota deleta tum modo homagium

Quamobrem

mirari

non licet, quod Arnulfus p a c e m sibi tam iniquam s e qucnli demum anno ratam fecit *).

Verba illa,

cum

Pannoniam superiorem solam significare videantur, inferiorem tunc temporis c o n c e s s a m e s s e haud c r e d i d e rim;

sine

ulla dubitatione autem pro

c e r t o affirmari

1)

cf. Ann. Fuld. P a r s IV, a. 8 8 4 .

2)

Dobneri annales B o h e m o r u m Hageki, III, 2 2 1 .

3)

Palacky

menta,

quibus

Gesell, von B o e h m e n , I, p. 1 5 2 n. 1 0 9 . Wenckins

(die

Erhebung

Argu-

Arnulfs p. 2 4 n.

23)

hanc opinionem r e d a r g u c r e tenlat, Dobneruin e r r a v i s s e , mihi non satis p e r s u a s e r u n t . 4)

Ann. Fuld. ( P a r s V . ) a. 8 8 5 .

16 potest, earn, comitatu Dudleipa e x c e p t o '), et ipsam sub Suatopluci

ditione fuisse,

quia el

Constantinus,

ejus regnum, magnam Moraviam a Syrmio initium cepisse dicit *), et legati, qui ex Francia a. 8 9 2 ad Búlgaros iverunt, propter Moravorum insidias per Odram '), Colapim (Kulpa), S a v u m iter facere coacti sunt 4 ).

Num

Chozilis regnum totam hanc regionem usque ad Dravum el Danubium amplexum

sit,

parum

constat,

at

non prorsus id veri dissimile e s s e putares, si locus ad V basilicas, cujus anonymus norum mentionem facit

5

de conversione Caranta-

) Fiinfkirchen explicaretur et

ducem illum in vita St. Clementis ,,TÒV rrçç av[irtttGr¡g ytqazovvra

Jlavoviaç

appellari perpenderetur "). Quo-

modocunque res s e habet, tractus ille Pannoniae dominatui FYancorum antea s u b j e c t u s ,

ab

iis p a c e ali-

qua ad Moravos, qui maxime earn incolebant, transiit, et, ut equidem suspicor, ea, quae a 8 7 3 magnis detrimentis

a Slavis

acceptis

finem

imposuit 7 ).

Qua

conjectura probata, quod a. 8 8 2 Bulgari, una cum Arnulfi vassis regnum Moravicum invadere potuerint, minus mirabile nobis videbilur 8 ). Commagenis habito,

In eodem

etiam Brazlawo dux,

convento qui

terrae

inter Dravum et Savurn sitae praeerat, imperatori manus 1)

Vide s u p r a p . 8 n. 4.

2)

Constantin, de administr. imper, c.

3)

Fluviolus, qui in Colapim eilunditur.

40.

4)

Ann. Fuld. a. 8 9 2 .

5)

L u i t p r a m m u s , a r e p u s J u v a v . ibi e c c l e s i a m dedicavit. K o -

pitar Glagolita Clozianus p. L X X I V . 6)

Vita St. Clementis ed. Miklosich, W i e n

7)

Hincmar. a. 8 7 3 . Ann. Fuld. s. a. 8 7 4

referunt, quae Palacky,

(Gesch.

de h a c p a c e

v . B o e h m . I. 1 3 4 , n. 9 7 ; )

refutavit. 8)

1 8 4 7 , p. 6 . c. -4. ficta

Ann. Fuld. ( P a r s V.) a. 8 8 4 .

satis

17 dedit ( w u r d e sein Vasall) '). P e r p e r a m e u m multi s c r i p t o r e s , filium et s u c c e s s o r e m Chozilis fuisse existimarunt, q u a m v i s hic in Pannonia, ille in Slavonia, in r e g i o n i b u s p l a n e diversis r e g n a r e t . P r a e t e r m i t t e r e hic non p o s s u m , a conventu generali in villa Coloburg ex annalium F u l d e n s i u m testimonio ' ) e d i c t u m e s s e , ut Bavari in Italiani c o n t r a W i d o n e m d u c e m Spoletinurn proficiscerentur „belligera m a n u . " Sed neque utrum r e v e r a h o c m a n d a t u m exsequuti sint, n e c n e , n e q u e , n u m inter e o s etiain Arnulfus f u e r i t , e x p l o r a t u m h a bemus. — P a c e illa ignominiosa Arnulfi gladius „non p r o p t e r i g n a v i a m , set p r o p t e r inopiam r e r u m a n g u s t i a m q u e t e r r a r u m " „ i n r u b i g i n e m v e r s u s " e s t 3 ) a c quin ex h o c t e m p o r e a c r e s ei c u m Carolo C r a s s o inimicitiae i n t e r c e d e r e n i , fieri non potuit. Hic paullo post a. 8 8 5 , C a r o l o m a n n o m o r t u o qui p u e r u l u m tantum f r a t r e m r e liquerat, a F r a n c i s occidentalibus c r e a t u s totuni p a e n e Caroli magni imperium, m a r c a Hispanica et r e g n o Arelatensi e x c e p t i s , r u r s u s c o n j u n x e r a t . Cum a u t e m ex Richarda, u x o r e sua n o n h a b e r e t liberos legitimos atq u e a e g r o et c o r p o r e et a n i m o esset, F r a n c i a e o r i e n talis p r o c e r i b u s et episcopis m a g n o p e r e c u r a e e s s e debuit, a d q u e m p o s t illum j u s s u c c e d e n d i pertineret. De Carolo filio Ludowici Balbi ex Adalheide posthumo, qui m e n s e Sept. anni 8 7 9 n a t u s e r a t 4 ), nulla cogitatio i n j e c t a fuisse videtur, q u o n i a m ex e x t e r o p o p u l o o r t u s sit, et Franci q u o q u e occidenlalis Carolum C r a s s u m eligendo e u m non r e s p e x e r i n l . In G e r m a n i a v e r o nulli 1)

Ann. Fuld. I. 1.

2) 1. I. 3)

Monachi Sangall. g e s l a Karoli M. II, 14.

4)

Regino 8 7 8 , Ann. V e d a s t .

—

879. —

2

18 jam legitimi Carolorum posteri exstabant, sed duo tantum notbi, et Arnulfus a natu maximo filiorum Ludowici Germanici et concubina quidem sed nobili femina procreatus, quem multi jam ob fortitudinis famam desideraverunt, et Bernhardus, imperatoris filius ex pellice sublatus qui neque ad maturam turn pervenerat aetatem neque admodum in populi gratia fuisse videtur, cum scriptor Fuldensis 3 ) in hoc laetetur, quod patris „fraudulenta Consilia" ad successionem ei parandam „Dei nutu dissipata" sint, et monachus Augiensis, qui Erchanberii breviarium continuavit 4 ), magnam in Arnulfo collocans spem, d e Bernhardo prorsus taceat et ut Deus ex Richarda „ s e m e n exsuscitare dignetur" tantum exoptet. Neutrum eorum, legitimo regni herede exsistente, ullo juro summa rerum potiri potuisse, et divisio imperii a. 8 1 7 a Ludovico Pio facta docet, qua filii ejus erga liberos „ex concubinis" ortos modo „misericorditer" ut agant admonentur ' ) et ex eo apparet, quod regnum Bavaricum secundum illud praeceptum post Carolomanni mortem ad fratres ejus Ludovicum et deinceps Carolum transiit, qui Arnulfo Carinthiam solam concesserunt et quod proceres Francorum a. 889 successioni nothorum Arnulfì filiorum repugnarunt 6 ). Quare etiem Hugo, filius Lotharii II 1) Regino 887 quem ex pellice susceperat; ann. Fuld. P. IV, 885 filium suum ex concubina. 4) Uonachus Sangall. (gesta Karoli M. II, 12. ap. Pertz SS. Il, 756) a. c. 884 — 887 ita scribit: ,,Quam (causam) antea non absolvam, quam Bemhardulum vestrum spata femur accincium conspiciam." — 3) Ann. Fuld. P. IV, 885. 4) Erchanberti continuano (Pertz SS. II, 329). — 5) Pertz Leg. I, 20«. — 6) Ann. Fuld. a. 889.

19 et Valdradae pellicis cum regnum patemum, quod haud minus, quam Germania vel Gallia proprii j u r i s fuerat armis

recuperare

monachili veste vita decessit *).

privatus

et

indutus in monasterio Prumiensi

conaretur,

luminibus

de

S e d cuinam regnum F r a n c i a e orien-

talis, Carolo mortuo, tribuendam erat, cum et „ex consuetudine o l i t a n a , "

ut Carolus Calvus ait

a regibus hereditario j u r e „ e x g e n e r e " administran solerent,

Franci prodeuntibus

neque in singulis totius nationis

gentibus penes singulos viros turn j a m tanta esset potenza,

ut inveterato, ut ita d i c a m , imperii communis

vinculo soluto,

proprium sibi quisque constituere po-

tuisset ducatum, neque ullus eorum inter c a e t e r o s adeo praeslaret, ut s e ei ob suam ipsius dignitatem absque hereditario j u r e obtemperare sustinuissent; quod vigésimo, vel si mavis tricésimo demum anno post, multis a c r i t e r repugnantibus, factum est.

In qua rerum d i f i -

cúltate unum tantummodo ad leges regni undique violatas et

contemptui

habitas

conservandas

remedium

relictum e s s e videbatur, ut omnes in origine non legitima

conniventes

et

majorum exemplum imitati,

qui

Caroli Martelli nothi ductu Arabes gloriose devicerunt, Arnulfo,

ab

subjicerent.

ejus genere oriundo omnes ad unum s e Et hanc

quidem

plurimorum

hominum

fuisse sententiam ex Assero Anglosaxone, viro ab om1) Regino a. 883, 885, Ann. Vedast. 885. 2) Libellus Caroli regis adversus Wenilonem a. 859 ap. Pertz Legg. I, 462 cf. epist. Fulconis ad Arn. regem (Flodoard. Hist. Rhem. IV, 5) ,,Francorum — mos semper fuerit, ut rege decedente alium de regia stirpe vel successione — eligerent;" epist. Hattonis ad Johannem IX. papam (Boczek cod. dipi. Morav. I, 64) ,, quia reges Francorum semper ex uno genere procedebant, maluimus pristinum morem servare, quam nova institutione insidere. " —

2*

ao nium partium studio alieno discimus, qui ad eum principalem sedem regni „juste et merito provenisse asserii, " quia solus „ haereditarius illius — erat in paterna parte." — ') Rodeamus nunc ad Caroli HI imperatoris ultima fata et exitum Hujus enim viri, cujus unicae paene virtutes pietas et d e m e n t i a a multis scriploribus satis collaudantur 2 ) temporibus ¡Ills turbulentis jam minime sufficients auctoritas per omnes imperii partes valde erat labefactata, praesertim ex eo die, quo miquissima p a c e Nortnannis Frisia-m concessit. Neque alio modo, quam dolo et proditione hostibus eam rursus eripere potuit. In Germania ipsa rixae procerum regem nihil pendentium e o proruperunt, ut cruentas committerent pugnas et alter alterius terras igni et gladio vastaret; talia erant certamina Aribonis et filiorum Guilelmi et Gngilscalci, quae supra commemoravimus; talia Popponis comitis Thuringici et Eginonis comitis Francici (a. 882 — 883) ' ) ; in Italia Wido dux Spoletinus majestati imperiali aperte repugnavit et non tam armis superatus quam veniam delictorum impetrans in regis gratiam rediit; populus et clerus Romanus suo arbitratu sine imperatoris consensu papam sibi elegerunt *). In Franciam occidentalem, cujus caput Lutetia Pari1) Asserì vita Alfredi ap Bouquet Vili, 99. 2) Ercbanberli contin. I. I. nomina* eum ,,mansuetissimum Karolum;" Regino a. 888- „Fuit vero hic christianissimus princ e p s , Deum timens, et mandata ejus ex toto corde custodiens, ecclesiasticis sanctionibus devotissime parens, in eleemosynis largus, orationi et psalmorum melodiis indesinenter deditus, laudibus Dei infatigabiliter intentus, omnem spem et consilium suum divinae dispensation! committens " — 3) 4)

Ann. Fuld. a. 882, 883. — Ann Fuld. Pars IV. a. 885.

21 siorum jamdiu a Norroannis obsidebatur, Carolus a. 8 8 6 ad eos arcendos arcessitus, mensibus Octobri et Novembri cum „Germanicis et Francis" ') apud banc urbem moratus est, Heinrico aulem comite fortissimo hostium insidiis intercepto 2 ) inde „ perterritus " et ,,vere consilium miserum c a p i e n s " latronibus illis se civilalem redemturum esse promisit, et ,. per Burgundiam vagandi licentiam" dedil 3 ). Deinde, spe Francis ocoideutalibus quam ostenderat, prorsus erepta, celeriter in Alsaliam se recepit mense Jan. anni 8 8 7 *), „ibique per plures dies jacuit aegrotus." ' ) Inde parum convalescens in Alamanniam mense Febr. piofectus, in curte Podouia (Bodmann prope Ueberlingen) „ p r o dolore" caput incidi jussit ac dein post pasclia (16. Apr.) conventum procerum in villa regia Weibilinga habuit. In quo lierengarius, marchio Forojuliensis Liutwardi episcopi Vercellensis, regis arcbicancellarii et primi consiliarii, cui anno pi accedente ob raptam ex monasterio Brixiensi fratris Unruochi filiam et ab ejus nepote in matrimonium ductam civitatem ipsius exspoliaverat, magnis muneribus veniam petivit •); tanta hujus viri, qui „plus quam imperalor ab omnibus honorabatur et timebatur" etiam tunc gratia eral '). 1) Diploma ap. Bouquet IX, 358 (Boehmer No. 1010). 2) Ann. Fuld. a. 886, Ann. Vedgst. 886, Ann. Alamannici 886 (Pertz SS. I, 52). — 3) Ann. Fuld. (Pars IV.) a. 886, Ann. Ved. 886, Regino 887. 4) cfr. Boehmer 1011, 1012. 5) Ann. Fuld. Pars IV, a. 887. 6) Ann. Fuld. Pars IV, a. 887, Pars V, 886, 887. Boehmer 1016. Weibilinga ilia, villa regia, sita erat ad Nicrum fluvium inter Heidelbergam et Mannlieimium cfr. Pertz SS. V. p. 109 adii. 39. — 7) Ann. Fuld. P. IV, 887.

»2 Nec multo p o s t , cum Carolus mense Junio ') Kirchheimii resideret, Allamanni, qui Liutwardo jamdudum irati erant, in eum conspirantes tantas accusationes conflarunt, ut rex bunc „virurn sibi percharum et in administrandis publicis utilitatibus unicum consiliarium" multis benificiis (Lehen) privatum, „cum d e d e c o r e " e palatio ejiceret. Quorum criminum multa ficta fuisse, praesertim adulterium cum imperatrice factum, cujus a Reginone ') solo arguitur, et „ h a e r e s i n " de qua ei auctorlV partis annalium Fuldensium sumcni in eum odii plenus tantum objicit, manifestum est, avidi tat is tarnen pecuniae eum non immerito accusatum esse, ex eo sequi videtur, quod anno 899 fugae se dans cum „incomparabilibus thesauris" in Ungarorum manus incidit 3 ): Carolum vero modo factione ilia Allamannorum oppugnatum familiarem suum, qui hue usque ad gubernacula rei publicae ipse sederai, dimisisse, charta quadam, ut Gagern 4 ) recte cognovit vel inter 17. et 23. Jun., vel post 21. Sept. data ' ) satis demonstrator, qua Adelberto illius nepoti possessiones ademptas reddens haec verba loquitur: „Credimus quoque ad plurimorum pervenisse notitiam qualiter nos quibusdam exortis occasionibus Liutwardo venerabili episcopo paululum commoti honores abstulimus Nos quoque ad pristinam tranquillitatem ani mum revocantes etc." In eodem ilio conventu Kirchheimensi Richardis regina adulterii rea in judicium vocata est, 1) Boehmer 1017, 1018. Ann. Fuld. P. IV et V a. 887. 3) Regino a. 887. 3) Regino a. 901. 4) Gagern vita Arnulfi Imperatori, p. 41. 5) ap. Schöpfen codex diplomaticus Alsatiae I, 94. (Boehmer 1015). —

23 sed cum publice Deum obtestata confirmaret se neque cum imperatore, cujus per 25 annos ') conjux fuerat, n e q u e cum ullo unquam alio viro concubuisse crimine absoluta est ac reliquam vita ni in monasterio Andelabensi äb ipsa constructo degit a ). Postea haec vaginalis iraperatrix sicut sancta femina adorata est, eamque ignis judicium, quod subire prompta fuerat, miraculo incolumem toleravisse, nonnulli finxerunt '). Regis v e r o , qui post nuptias cum pellice coire solebat, abstinentiae votum quoddam causam fuisse ex Hincmaro fortasse conjiciendum est. Nam cum Carolus etiam regios honores nondum adeptus saepius morbo terribili laboraret, cujus auctorem diabolum vel spiritum malignum esse vulgus exislimabat, eo vexatus a. 8 7 3 *), patre fratreque praesentibus, se „seculum dimiitere" (i. e. monachum fieri) velie et „uxorem suam carnali commercio non contingere" exclamavit; identique malum orando et ecclesiae commodis inserviendo avertere tentabat. Nunc igitur, postquam duorum 1) Hincmar. a. 862 „Hudowicus — relicto in patria filio Carolo, quoniam nuper uxorem Ercangarli comilis flliam d u x e rat. " l a statulis abbatiae Andlaviensis (Grandidier II, 304) c o m rnemoratur a Richarda „genitor Herchangarius" cf. Dipl. ap. Grandidier II, 251 (Boehmer, 802). — 2) Andelau in Alsatia Herimannus Augiensis a. 887, Regino 887 Reginonis de Richarda narratio mihi quoque dubia est visa, sed nihil certi enucleari potest, cfr. W e n c k die Erhebung A r nulfs p. 19. 3) Legenda st. Richardis ap. Grandidier histoire de l'eglise de Strasbourg II, CCCX „cereatam camisiam ei ad cutem induerunt, et in 4 partibus ipsam incenderunt. Ipsa vero quasi ovis mansuetissima immobilis stetit, et ignis divinitus est extinctus et in nullo eam laedere potuit." — 4) Ann. Fuld. a. 873 (Pertz SS. I, 385), Ann. Xantenses a. 873 (Pertz SS. II, 235), Hincmar. a. 873.

24 illorum hominum, qui usque ad eum finem imperii labefacli adminicula fuerant sua prudentia regis consilii inopiara obtegentes, alter Lutetiae a Normannis trucidalus alter in exsilium missus e9t, imperatore „gravissima infirmitate" et corporis et animi affecto ' ) , via quasi aperta seditioni, quam multi jam exoptarunt, data est. — A qua parte universa defectio milium ceperit, utrum a prooeribus, qui „videntes imperatoris vires ad regendum imperium invalidas" '), ducem Carinthinum ultro vocaverint, quae est Beginonis opinio *), an ab Arnulfo, quocum Liutwardus ad eum confugiens in regem dejiciendum oonspiraverit, ut annalium Fuldensium pars IV testari videtur 4 ), in medio rclinquamus oportet. Hoc si verum esse judicaverimus, forlasse aliquis interrogabit, cur Carolomanni filius mortem aegroti patrui propinquam non exspectaverit, post quam totum regnum ad se transeat necesse fuerit. Alii alio modo hujus rei causas anquirere conati, Carolo proposilum fuisse censuerunt, vel ut Bernhardum fijium suum imperii lieredem institueret, quod antea a. 8 8 5 p e r papam agere voluerat 5 ), vel ut Ludowicus, filius parvulus Ermengardae, filiae Ludowioi 11 imperatoris, 1) Ann. Fuld. Pars V, a. 887. Mox vero Caesar gravissi^ ma Infirmitate detentus est. Ab ilio ergo die etc. Regino 887. His ita gestis Imperator corpore et animo coepit aegrotare. — 2) Ann. Vedast. a. 887. 3) Regino 887 Cernentes optimates, non modo vires corporis , verum etiam animi sensus ab eo diffugere, Arnulfum ultro in regnum attrahunt. — 4) ann. 887 „ille (Liutwardus) in Bojoariam ad Arnulfum se contulit, et cum eo machinari studuit, qualiter imperatorein regno privaret". — 5) Ann. Fuld. P. IV. a. 885.

as sibi a. 8 8 7 filius adoptatus ' ) succederet, ideoque Arnulfum Consilia illa praevenire oportuisse. Sed et haec opinio, cui visio a monacho aliquo imperatori post ejus mortem afficta *) parum fidei facit, p e r se est veri dissimillima, ñeque ilia certis argumentis nititur; quocirca hie quoque caliginem dispc-llere nobis non licet. Mense Novembri anni 887 cum Carolus post diem St. Martini ' ) contionem generalem Triburiam convocasse!, nescius, earn signum seditionis tolius p o puli fore, certior repente factus e6t, Arnulfum exerciturn ex Bavaris et Carantanis constantem adversus se admovere *); quem ille primo armis petere statuens brevi post ob Allamannorum ánimos consternatos a b hoc Consilio desistere debuit 5). Francorum enim orientaliuín optimates plèfìque ex composito ad novum regem transeúntes ei homagium reddiderunt, eosque paullo post Saxones et Tburingi seculi sunt, tandem eliam Allamanni, inviti et raetu coacti, ita ut postremo ipsis servitoribus pristinum dominum deserentibus 6 ) ,,in triduo vix aliquis remaneret, qui ei saltem officia

1) Ann. Fuld. P. V. a. 887. 2) Visio quam vidit Karolus ap. Histoire de l'académie d e s inscriptions, Tome 36. p. 220 sqq. „Sciant ergo o m n e s velint ant nolint quoniam secundum Dei voluntatem in manu ejus (Ludowici) revertetur imperium etc." Wenckius (die Erbebung Arnulfs p. 13) adoptionis illius rationem optime explieavit. — 3) Regino 887, Ann. Hildesheim. (Pertz SS. HI, 50) 887 p o s t festivitatem St. Martini. 4) Ann. Fuld. Pars IV, 887. Arnulfus cum manu valida. No» ricorum et Sclavorum supervenit et ei molestus efficitur. 5) Ann. Fuld. V, 887. Karolus nitens bellum contra Arnulfum regem instaurare, s e d non proficit, concussis timoré Alla-» mannis. — 6)

Ann. Fuld. Pars V. 887 o m n e s penitus ab e o defecerunt,

26 humanitalis impenderet" '). Quomodo tanta rerum mulalio ta m exiguo lemporis spatio effiei poluerit, nunc accuratius investigandum est. Arriulfo quidem Suatoplucum, quocum ex anno 885 in pace erat opitulatum esse, cujus auxilia sub illa „manu valida (Noricorum et) Sclavorum" intelligerentur, comes d e Buenau a ), Palackyus 3 ) alii conjecerunt, a Gagernio 4 ) satis refutati, Carantanos saepius Sclavos et Carintbiam Sclaviniam nouiinatam esse demonstrante. Quod Carantani duci suo domestico opem ferre parati erant, minime est mirandum, Bavari autem et ipsi Arnulfo, regís sui Carolomanni filio, qui idem intcrdum „rex Noricorum" *) vocalur, maxime inter omnes Germaniae gentes favisse videntur, cujus filiis nolbis postea haud diu cunctati jus successionis concedebant •). Attamen, dum episcopos ßavariae omnes fere cum novo rege facere cernimus, qui ex iis praecipue consiliarios sibi elegit, inter corniles bujus provinciae factionem quandam í 11 i adversam fuisse, quae a. 880 Ludowicum juniorem adjuverat, posteriores docent seditiones ibi exortae. Follasse Hildigardis quoque, filia Ludowici III, „cujus maxime molimine" Herimanrius Augiensis Arnulfum ut etiam ministri ab eo defedi, sub celeri festinatipne ad Arnulfum regem se junxerint. — 1; Regino a. 887. 2) Biinau deutsohe Kaiser- und Reichs-Historie IV, p. 99. ä) Gesch. v. Boehmen I, 143. 4) Gagern vita Arn. imp. p. 55 n. cf. Ann. Fuld. a. 877. Carlmannus cum manu valida Noricorum diversorumque Sclavorum Italiam ingreditur. — 5) Folcuini gesta abbat. Lobiensium c. 15. (Pertz SS. IV, 61) cfr. Arnold, de St. Emmerammo „Arnulfum — primo Bajoariae d u c e m " (Pertz SS. IV, 551). — 6) Ann. Fuld. a. 889.

27 regem factum fuisse dici! '), ei, ut Eckhartus opinatus e s t , ad gratiam illorum sibi conciliandam adjumento erat. Copiis igitur sibi deditis circumdatus et foedere cum Francorum proceribus, qui ab omnibus scriptoribus auctores defectionis fuisse feruntur "), clam inito fretus, dux Carinthinus in Franciam castra movit et tamquam legitimus regni heres, regio nomine assumpto, singulos optimales sibi quisque seniorem (Lehnsherr) eum eligentes apud se recepii, hac videlicet rations, ut priores magnis beneficiis et privilegiis remunerarelur, posteriores, nisi quam celerrime ad se venirent, iis rebus, quas possiderent privare minaretur 3 ). Id tarnen dubitari nequit, quin ille non in contione totius populi eleciione sollemni, sicut quondam atavtìg ejus Pippinus, f6X sit creatus, sed omnes propter ejus originem, ob communem Caroli contemptionem vel metum exercitus, quem secum duxit, ejus ut legitimi sui domini imperio se subjecerint. Quamobrem scriptotes aequales, quomodo ejus ascensum aptissime significent nescientes, verbis variant: „Franci australes — ejecto eo de regno — Arnulfum in regni solio ponunt" *); „omnes optimates — ad se 1) 2)

Herimann a. 895. Ann. Fuld. Pars IV et V. a. 887.

3) Ann. Fuld. Pars IV, 887 ad s e venientes in suum s u s cepit dominium, venire nolentes beneficiis p r i v a v i ! — Narrationem anonymi Weingurtensis (ap. Hess, monum. Guelfica p. 7) de Heinrici comitis ex Guelforum familia oriundi deditione, quae e( sub Carolo III et sub Arnulfo facta e s s e potest. Gfrörerus (Gesch. d. oSt- u. westfränk. Karolinger T. II.) aliique perperam ad A r nulfi electioiiem retulerunt. Ilio enim non regi denuo creato, sed imperatori „hominium et subjectionem f e c i t " , pro quibus 4000 mansos in superioribus Bavariae partibus sitos recepit, patre Ethichone id admodum dolente. — 4) Ann. Vedast. a. 887.

28 venientes in suum suscepit dominium" ' ) ; „invitaverunt Arnulfum, ipsumque ad seniorem elegerunt, sine mora statuerunt ad regem extolli" ' ) ; „Arnulfum nitro in regnum attrahunt, et subito facta conspiratione ab imperatore deficientes ad praedictum virum certatim transeunt" ' ) ; „reliquerunt eum et elegerunt Arnulfum in r e g e m " 4 ) ; „Karolus est de regno ejectus, atque Arnoldus electus" 5). De die et loco, quo h a e c r e s gesta sit, non satis constat; cum autem post 8 Dec. et ante l i . ejusdem mensis ilium regem factum fuisse ex duabis tabulis liqueal ' ) , Boehmerus '), eum die dominico d. 10. m. Dec. rerum potitum esse opinatus est, atque id Forcliheimii quidem accidisse, ubi s e quenti die duas chartas obsignavit "). Quocum optiine testimonium Asserì scriptoris rerum earum aequalis convenil, qui Carolum „VI antequam defunctus est h e b d o m a d a " i. e. mense Decembri ineunte regno expulsum esse tradit *). Interea Carolo imperatori, qui dum ab omnibus deseritur, Triburiam petens Francofurti moratus e s s e ' 0 ) videtur, Liutberlus archicancellarius, cum novus rex ei „nihil nisi vilissimas ad s e r viendum personas" reliquisset 1 '), victum quotidjanum 1)

Ann. Fuld. P. IV. 887.

3)

Regino, 887.

5)

Ann. W e i s s e m b u r . 887 (Pertz SS, III, 81).

4)

2)

Anil. Fuld. P. Y. 887.

Ann. Hildesb. 887,

6) Altera d a t a e s t die 8. l)ec. 889 „ a n n o i l r e g n i " a p . Monum Boica XXXI, 1. p. 130 ( B o e h m e r No. 1 0 7 5 ) ; altera die 11. Dec. a 887. ( B o e h m e r No. 1025), q u o igitur r e x j a m e x s t a b a t . 7)

B o e h m e r p. 103.

8)

B o e h m e r No. 1025, 1026.

9)

1. 1.

10) Ann. Fuld. P. V. 887. Igitur v e n i e n t e Carolo imp. F r a n c o n o f u r t , isti i n v i t a v e r u n t A r n u l f u m " . Regiconis, qui id Triburiae f a c t u m e s s e tradit, m i n o r e s t auctoritas. — l j ) Ann. Fuld. P. IV cfr. r e g u m et iinper. catalogi (Pertz SS. Ill, 215) Carolus i m p e r a t o r s a n c t u s set in fine e g e n u s . —

29 suppeditavìt.

Deinde a b Amulfo, ad quem

Bernhar-

dum filium cum muneribus misit, nonnulla praedia AIlamannica recepii, unde r e s ad vitae usum necessaria ei suppeterent ' ) . a. 8 8 8

2

)

totius

Nec multo post die 13. ra. Januarii Francorum

Nidingae (Neidingen)

3

imperii ultimus

) morbo

oppressus obiit

Augiensi monasterio sepultus e s t ; locupletes

strangulatum

esse

dominus et in

quem testes

retulerunt 4 ) .

baud

OmneS

autem scriptores eorum, quae aliquando contra patrem peccaverat, et quae populus, e o non prohibente, passus erat, immemores, tantum mitem et patientem animum admirati, quo repentinas calamitates tolerabat

i

),

et cultus, quem Deo et e c c l e s i a e tribuere solebat, r e cordati,

quin pro amìsso

taverunt

regno

terreno

6

).

inviti et magna e x

parte coacti novo regi s e dediderunt; libus Allamannicis " ) quoque verbis

dubi-

Àllamanni vero „ quibus maxime negotium

sui regni habebat c o m m i s s u m " ' )

his

in coelo in

b e a t e viver© ei c o n c e s s u m esset non

aeternum

tradentibus:

elucet,

„Arnulfus

quod ex annaejus

electionem

immanissimus

rex

elevatur". 1) Regino, 887. %) Necrol. Aug. 1. 1., Calend. tóerseb. 1.1., Necrol. Prum. 1.1., Necrol. Laureshamense ap. Schannat vindemiae litterariae c o l lectio I, p. 23 sq. Ann. Fuld. P. V. a. 887. Regino, qui habet pridie Id. Jan. emendandus est. — 3)

Herim. Aug. a. 8 8 8 ; Regino 888.

4) Herim. Aug. 1. 1., Ann. Vedast., 887 suis strangulatus.

Carolus fertur — a

5) Regino, 888 hanc (probationem) ut ferunt, patientissime toleravit. 6) 7)

Regino 1. 1., Ann. Ved. 8 8 7 ; Ann. Fuld. P. V, 887. Ann. Fuld. P. V. a. 887. 8 ) ap. Pertz S S . I, 52. —

30

Cap* l i .

Arnulfus rex (887 - 896). Arnulfus igitur, „disposito prout voluit r e g n o " , diem natalem Domini a. 8 8 7 Ratisbonae celebravit, ibique usque in Februarium mensem a. 8 8 8 moratus, conventum generalem optimatium Bavariae, Allamanniae, Saxoniae, Franciae ad deliberandas cum iis res publicas habuit '). Neminem autem effugere potest, Caroli injusta expulsione et violenta nepotis ejus creatione, quamvis hic non jura regia sed beneficia tantum inter nobiles distribuerit, potentiam eoruin jam summam altiorem gradum consequi oportuisse. Primo enim tunc in Germania p r o c e r e s , exemplum, quod Franci occidentales saepius ediderant, imitati, fidem imperatori suo debitam impune violaverunt, et haud amplius regis sacrosanctam potestatem venerati, eum solummodo, summum seniorem eorum, qui et ipsi seniores erant, primum igitur inter pares esse ducere coeperunt. Summopere, si Caroli Magni tempora iisdem legibus usa, cum his conferamus, rei publicae faciem mutatam cernimus: omnia muñera et coroitum et marchionum hereditario jure a patribus ad filios transierunt; quod in Francia occidentali lege sancitum, in Germania quoque morem fuisse ex bello civili inter Aribonem et filios successorum ejus exorto cognoscimus. Numerus ingenuorum agricultorum, qui varias ob causas aut voluntarii aut inviti senioribus se dediderunt, necessario quodam rerum progressu valde erat 1)

Ann. Fuld. a. 888.

31 deminutus, ita ut, universi populi h e r i b a n n o magis m a gisque deficiente, rex a v a s s o r u m s u o r u m auxilio prorsus p e n d e r e i . C l e r u s , qui solus litteris i m b u t u s e a s posteritati tradidit, q u a m v i s a nobilibus p r a e d i o r u m e j u s cupidis multis malis afficeretur, ad m a j o r e m s e m p e r aspiravit potentiam, et r e g u m largis donationibus p o s s e s s i o n e s a u g e n d o et multa a b iis privilegia, p r a e cipue immunitatem, i n t e r d u m q u o q u e j u r a comilis in suis civitatibus i m p e t r a n d o . Monasteria vero, q u o r u m multa vel episcopis vel aliis viris d e r e g e b e n e m e n tis, ut r e d i t u m inde c a p e r e n t , t r a d e b a n t u r , a priori opulentia ex m a g n a p a r t e in inopiam et moruin c o r r u p t i o n e m delabi c o e p e r u n t . C o m m u n i s gloria ilia n o minis F r a n c o r u m , c u j u s f a m a aliquando totani Europ a m p e r s o n u e r a t ' ) , r e g n o r u m divisionibus et bellis civilibus desierat, singularum gentium p r o p r i a e provinciae a m o r e d e n u o e x p e r g i s c e n t e et s p l e n d o r imperii Caroli Magni quasi s o m n i u m u b i q u e e v a n u e r a t . Rege igitur a b optimatibus c r e a t o , e p i s c o p i , qui conspiratio n s ipsius e x p e r t e s rei a d finem p e r d u c t a e et q u a e mutari non potuit assensi e s s e videntur 2 ), paullo post s y n o d u m Maguntiaci h a b u e r u n t , ut, r e b u s o m n i b u s vacillantibus, d e c r e t i s suis gravissimis regni malis m e d e r e n t u r et r e g e m ipsum d e eo m o n e r e n t , quod a se

1) Mon. Sangall. gesta Car. M. li, 1. (Pertz SS. Il, 748) in ilio tempore propter excellentiam gloriosissimi Karoli, et Galli et Aquitani, Aedui et Hispani, Alamanni et Bajoarii non parum se insignitos gloriabantur, si vel nomine Francorum servorum c e n seri mererentur. cfr. Einhardi vita Karoli M. c. 16. Poeta S a x o L. V. v. 413. (Pertz SS. I, 27 4). 2) Liutbertus, archiep. Maguntiacensis, primas regni, Carolo favisse videtur. Ann. l'uld. P. IV, 887 cfr. Ranke deutsche Gcscli. im Zeitalter der Reformation 3. Ausg. 1, p. 14. —

32 expectaretur '). De tempore quidem, quo convenerint, nihil certi Iraditur: nonnulli autem opinati sunt, cum in eo Adalgarium archiepiscopum Hamburgensein praesentem viderent, cujus antecessor Rimbertus die 11 m. Junii e vita excessit *), post hunc diem concilium convocatum esse. Qua ratione res non prorsus dijudicari potest, quia Adalgarium, Rimberto etiamtunc vivo, successorem ejus designatum fuisse et omnibus officiis episcopalibus pro eo satisfecisse scimus '). — Affuerunt autem Maguntiaci archiepiscopi Fulco Rhemensis, Willibertus Agrippinensis, Thiadmarus Juvavensis, Ratbodo Trevirensis, Adalgarius Hamburgensis; episcopi Johannes Rotomagensis, Hildegrimus flalberstadensis, Arno Herbipolitanus, Liutwardus Vercellensis, Rotbertus Mettensis, Adalelmus Borbetomagensis, Godefridus Spirensis, Wicbertus Hildesheimensis, Dado Verodunensis, Dodilo Camaracensis, Honoratus Bellovacensis, Herdilo Noviomagensis, Baltramnus Argentoratensis, Waldo Frisingensis, Thiadulfus Curiensis. Ex quorum praeceptis, aliis testimoniis aequalibus collatis, quantopere tunc iraperium labefactum et corruptura fuerit, optime perspiciemus. Primo enim patres, Normannorum atrocissimam invasionem, qua multa delubra et monasteria diruta aut ad nihilum redacta erant, in praefatione vehementer lamentati his verbis pergunt: „ S e d his interea malis amaricati, et pene usque ad mortem aiflicti, aliud e vicino malum nos coan1) Acta ejus integra exstant ap. Mansi collectio concilior u m , T. XVIII, p. 61 sqq. 2) Mansi 1. 1. p. 73. Adam. Bremensis I, c. 46, Necrolog. Fuldense a. 888. (Leibnitz scriptores rer. Brunsvicens., Ill, 762), Necrolog. Moellenbeckan. (Wiegand's westfälisches Archiv V, 343 sqq.) cf. dipi. ap. Lappenberg hamburg. Orkundsbuch I, 32. 3) Vita St. Rimberti c. 21 (Pertz SS. II, 774). —

33 g u s l a t et opprimit, q u o d q u a n t o vicinius, t a n t o g r a vius. — E c c e enim e latere t u r b a raptorura et schismaticorum saevit, qui p a u p e r e s et humiles Christi o p primuot et interimunt, n e q u e Dei r e s p e c t u m habentcs, n e c uUam hominis p e r s o n a m verentes. Ab his n a m q u e , si d e e s s e t p a g a n o r u m saevitia, r e d i g e r e t u r in solitudinem t e r r a : quia n e c sexui, n e c aetati n e q u e p a u pertali p a r c e r e sciunt, s e d o m n e s , q u o s p o s s u n t — despoliant et crudeles — aut igne aut gladio aut q u o c u n q u e mortis g e n e r e interimunt, h o c q u e nihil putant e t parvipendunt". Simili m o d o concilium q u o q u e Coloniae Agrippinae Kal. Apr. a. 8 8 7 habitum ' ) d e iis hominibus conqueritur, „ q u i n e q u e Deum p r a e oculis habenl, n e q u e ullius verentur occursum, n e q u e divina h u m a n a v e leige a malo c o e r c e n t u r , sed ad o m n e m a lum praecipites f e r u n t u r " ; etiam s y n o d u s Mettensis a ), q u a e primis ArnulB annis c o n g r e g a t a est, n e c e s s a r i u m e s s e cognovit, ut s t a t u e r e t u r „ l e x Dei, qua crudelissimi nostrae gentis homines a vastatione p a u p e r u m repellerentur". Dubitari autem nequit, quin alterius horum t e m p o r u m summi mali, famis saepissime redeuntis, p r a e t e r prodigia, q u a e produxit natura, m o t u s t e r r a e , itjundaliones alia a ) , homines illi scelerati a g r o s infestos r e d d e n t e s p r a e c i p u e causam sustinuerint; q u o d concilii Troslejani testimonio 4 ) a d m o d u m confirmatur. Ibi enirn d e viris simili condicione usis sequenlia dic u n t u r : „ N e c considérant miseri et miserandi homines, quot niillia hominum innocentium p é r i m a n t quotidie, 1)

a p . Mansi, XV11I p . 45 sqq.

2)

Mansi XVIII p. 77 sqq.

3) Concil. Mett. can. II p e c c a t i s exigentibus clauditur c o e lum, et fit n o s t r i s diebus saepissime fames. — 4) can. VII ap. Mansi XVIII p . 283.

3

3« non gladio quod e s s e t utique levius, sed durissima atque atrocissima famis m o r t e " . — Quoties gravissima inopia in altera saeculi IX p a r t e dimidia miser F r a n c o r u m populus affectus sit, ea d e r e clamant vel b r e vissimorum annalium auctores, ex quibus St. C o l u m b a e Senonensium scriptorem a u d i r e libet, ita s u b a n n o 8 6 8 r e f e r e n t e m ' ) : „Extitit eo a n n o f a m e s et mortalitas inaudita p e r totum f e r e imperium F r a n c o r u m , — ita ut p r a e multitudine morientium non e s s e n t qui s e p e lirent. Nam Senonis civitate inventi sunt 1 die 5 6 homines mortui. Inventi sunt etiam ea t e m p e s t a t e in e o d e m p a g o masculi et femine p r o n e f a s ! h o m i n e s alios occidisse et comedisse. Nam in Ponto Siriaco quidam onestam feminam ospitio s u s c e p t a m occidit, m e m b r a t i m q u e dividens sale condivit, et sibi suisque filiis c o m e d e n d u m coxit. In ipsa u r b e q u e d a m femina d e q u o d a m adolescentulo similiter fecit. In pluribus etiam locis aliis h o c ipsum ob famis p e n u r i a m contigisse fama v u l g a n t e , c o m p e r t u m e s t " . Etiam Arnulfi t e m p o r i b u s pestilentia et f a m e tristissima, q u i b u s , si annalibus Fuldensibus *) fides adjicienda esset, a. 8 7 4 „ p e n e tercia p a r s humani g e n e r i s c o n s u m p t a " fuerat, g e n t e s etiam a t q u e etiam laboravisse, multi n o s c e r tiores faciunt testes, his quidem annis e j u s m o d i calamitates a s s i g n a n t e s : 880, 881, 8 8 2 , 8 8 3 , 886, 8 8 9 3 ), 8 9 0 "), 893, 8 9 5 „ ita ut p e r plurima loca inedia cons u m e r e n t u r " s ), 8 9 6 („ christian! h o m i n e s alterius c a r -

1)

Pertz SS. I. p. 1 0 3 . cfr. A n n . Fuld. a.

2)

Ann. Fuld. a. 8 7 4 .

850.

3)

Ann. Fuld., 8 8 0 — 8 8 9 cfr. Richer. Historiar. L. 1. c. 5.

4)

Ann. Alam , 8 9 0 .

5)

Ann. Fuld., 8 9 3 , 8 9 5 , Ann. Alam., 8 9 5 cfr, Ann. Ved., 892.

35 nem comederunt"!) *), 897 „¡ta ut multi inedia consumerentur" a ). Quantam vim haec universa egestas et miseria, in quibus maxime plebeji homines versàbantur, ad viros ingenuos, qui sui juris agros colebant (Gemeinfreien) imminuendos et ad nobilium potentiam augendam habuerit, nusquam satis explicatum reperi. Episcopi igitur, qui Maguntiaci convenerant, ad unam sallem earum calamilatum causam remedium allaturi vel potius se ipsos suasque possessiones tuituri, contra eos, qui latrocinan aliasque res nefandas committere solebant, diversis canonibus poenas promulgaverunt, edicentes: ut, qui ecclesiarum vel coenobiorum facultates ad largitionem delegatas, furatus sit „tanquam necator pauperum — de ecclesiae liminibus excludat u r " (can. VI); „si quis clerico aliquam injuriam seu calumniam ingesserit, a liminibus st. ecclesiae arceatur usque ad condignam satisfactionem" (can. VII); si quis „praedia usibus secretorum coelestium dicata" invaserit „perpetua damnetur infamia et infernali carceri tradatur" (can. XI); „si quis sacerdotem morti voluntarie tradiderit, carnem non comedat nec vinum bibere praesumat omnibus diebus vitae s u a e " etc. (can. XVI) ; „ ut decima omnino Deo dari non negligat u r " (c. XVII); ut monasteriis „ q u a e clericis seu laicis beneficii jure donata" sint, tales praeficiantur „provisores — qui commissam sibi gregem canonice et cum magna religione custodiant" (c. XXV). Praecipue etiam comités adhortati sunt, ut cum episcopis concordarent, ne sibi „ad dei servitium peragendum et ministerium suum explendum" nocerent, quin potius adminiculo essent (c. XXIV). Concilium lamen non fugit, 1) 4)

Ann. Aug., 896 (Pertz SS. I, 68). Ann. Fuld., 897. —

3*

36 non solum laicos, legibus contemptis, multa nefaria perpetrare facinora, verum etiam clericorum ordinem variis et magnis maculis esse aspersum, ejusque disciplina restituatur inprimis oportere. Quae res sequentibus agebatur edictis: „ Quicumque presbyter p e r pretium ecclesiam fuerit adeptus, omnimodis deponatur". („Quod vitium late diffusum, sammo studio emendandum e s t " ! ) (c. V); „ u t clericis interdicatur, mulieres in domo sua h a b e r e " ; adquod praeceptuin hanc rationem memorata dignam patres subjiciunt: „ s a e p e audivimus, — plurima scelera esse commissa, ita ut quidam sacerdotum cum propriis sororibus concumbentes filios ex eis generassent" (c. X). Adde quod concilium quoque Mettense sacerdotibus aliquam feminam sen matrem seu sororem secum habere vetavit, ut „auferentes omnem occasionem satanae, angelicam vitam ducerent". In eodein clericis interdictum est, ne armati incederent, vel vestimenta laica induerent, ,,i. e. cottos vel mantellos sine c a p p a " , „quia et grandis levitas erat, et gravitas vel religio clericalis nimis in talibus vilis efficiebatur". Porro pontifices Maguntiaci congregati sanxerunt edicto, ne presbyter adversus episcopum, diaconus in presbyterum, subdiaconus in diaconum, acolythus in subdiaconum, exorcista in acolythum, lector in exorcistam, ostiarius in lectorem accusationem aliquam adornaret (can. XII); renovarunt etiam legem, q u a , quominus sacerdotes uxores ducerent, impediebatur (c. XIX). Priusquam episcopi haec decernerent, animum regis, sine cujus adjumento omnia vana essent, necesse erat, ad suam perducere sentenliam tentaverunt, eum exhortati, ut prae omnibus justitiam diligerei coleretque, qua si carerei, „ n o n rex sed tyrannus" esset vocandus. Eun-

37 dein

admonuerunt,

ut imprimis St.

„paci atque tranquillitati

malris

ecclcsiae

p e r universum mundum pro-

desse faceret suum principatum."

„Magis enim, dixe-

runt, christianum regitur a c propagatur imperium, dum ecclesiae

statui

cum in parte

per

omnem

terram

quacurnque terrarum

curitate pugnatur. "

consulitur

quam

pro temporali s e -

S e d ne a privata quidern Arnulii

vita, qui complures concubiuas in usu h a b e r e solebat, corrigenda

abstinentes

ab c o

rogaverunl „ u t s e m e t -

ipsum suamque domum — ab operibus nequam emacularet, bonisque operibus e x u b e r a r e faceret,'' his quoque deuteronomii verbis ad eum relatis „Non uxores

plurimas,

quae

alliciant

anirnam

auri et argenti immensa p o n d e r a . "

habebit

ejus

neque

Caeteruin

multos

clericos magnas in Arnulfo collocavisse spes ex poeta S a x o n e ') c o g n o s c i m u s , qui r e g n o ejus ineunte r e s a Carolo Magno g e s t a c a n e n s , St. Arnulfum, Carolorum atavurn his verbis adit „ P r a e nepotibus mus.

una,

Fac

cunctis

Quaesumus,

ut regnanti

igitur tibi c u r a

Arnull'us sit tuus ornoni-

Christus

sit

Quo nimis ipsius indiget aecclesia.

praevius

auctor j

Qui modo justifi-

cus rex est, defensor et unus, Inter tot clades, quibus nunc atterilur." Dum

rex

— festis paschae diebus Ratisbonae

cele-

l)ratis, usque in Majum mensem in regionibus orientalibus moratur 2 ) ,

magni

per

totum Krancorum

impe-

l'ium fuerunt motus, quibus condicio ejus prorsus mutala est. fuisse,

Caroli exaetionern autem non causam sed

exsequendum, quod multi mortales jamdudum cgerant, i)

ex

Erchanberti

Lib. V . v . 1 3 5

•i) Ann

eorum

m o d o Signum quasi dedisse ad id aperte

l'ukl.

888,

secreto

continuatore plane perspici-

(Portz S S . Booliincr,

1,

269). 1027

—

1037.

38 mus, a quo accusanlur „tyranni vel polius latrunculi, qui adhuc vivente serenissimo imperatore Carolo e t fralre ejusdem Ludovico rege (a. 881) licet latitando caput levare praesumant." De ejusmodi hominibus panegyrisles Berengar» ') post Caroli mortem h a e c facit verba „Miseranda cupido Sed populos persuasit agens, qui limite lato Unius imperio soliti c o n c u r r e r e plures Ut mirentur abhinc diversa per arva tyrannos, Et sibi quaeque legat proprium g e n s , omnibus idem Dum perstaret a m o r . " Similiter Regino s. a. 8 8 8 d e iis loquitur: „Post cujus (Caroli) mortem r e g n a , q u e ejus ditioni paruerant, veluti legitimo destituía haerede, in partes a sua compage resolvuntur, et jam non naturalem dominum praeslolantur, sed unumquodque de suis visceribus regem sibi creari disporiit. " Quae verba multi sic interpretati sunt, ut singulas nationes, quae a Pipino et Carolo armis subactae eorum obtempérassent successoribus, tunc, vinculis universi imperii solulis, suae quamque naturae ac varietatis gnaram et consciam, proprios sibi elegisse dominos existimarent, eaque divisione eos exortos esse populos, qui usque in hodiernum diem in Europa dislinguuntur. Hoc primo concedendum est, communis patriae Francicae aniorem ' ) , qui omnes aliquando amplectebatur gentes, simul cum gloria Francici nominis ex filiorum Ludovici Pii discordiis et bellis magis magisque desiisse, sed non tam, quia Germani, Itali, Francogalli proprias se esse nationes plane scirent et sentirent, quam 1)

L. I, v. 13 sqq. —

2)

Mon. Sangall. gesta Kar. M. Il, t. cfr. Fiori Diaconi Lug

d u n e n s . querela de divisione imperii. (Bouquet VII, 301). o m n e s d u d u m lenuit

Quos

c o n c o r d i a n e x o s , F'oedere n u n c r u p t o d i -

vortia m o e s t a f a t i g a n t . " —

39 q u o d singulue harum nationum gentes vel regiones invicem a reliquis separari optarent. Quibus populi desideriis usi complures viri ') partim s u m m a poteriUà praediti, parlim imaginum splendore ac r e b u s a b ipsis egregie gestis insignes post Carolum expulsum alii in aliis provinciis proprium sibi constituere r e g n u m ausi sunt. At in Germania q u i d e m , cujus oplimatibus omnibus Arnulfus origine sua multo p r a e s t a b a t , iisd e m q u e forlasse etiam bonis artibus superior erat, gentes Bavarorum, Alamannorum, Francorum, Saxonum saeculo X. demum ineunte sub infantis regimine a suo q u a e q u e coeperunt regi duce. Caeterae autem terrae, quarum incoiae lingua Romana rustica utebantur, q u o niam omnes e a e causae, quae imperium Carolorum Iabefccerunt, ibi et priores et m a j o r e s occurrissent, j a m tunc in similem pervenerunt condicionem. Nec mirari licet, quod macula, quam Carolomanni filius ortu non legitirno atque ascensu turbulento c o n c e p e r a t , o p p o r tunam iis deficiendi ansam praebuit, cum jam a. 8 7 9 Boso regnum Arelatense sibi arripuisset, filios Ludovici Balbi ex uxore legitima sublatos a ) „ p r o nihilo ducens, et velut d e g e n e r e s despiciens, eo quod jussu Caroli eorum geniti ix spreta atque repudiata fuerit." Caeterum Wenckius a ) recte sine dubio judicavit, id Arnulfo praecipue crimini esse dandum, quod Franciae orientalis imperium a d e p t u s , reliquas regiones, q u a e patino o b t e m p e r a v e r a n t , per quinque menses prorsus neglexit, ac dum ubivis gravissimi urgent hostes et exteri et domestici Ratisbonae socorditer fruebatur olio *). — 1)

Reg. a. 888. cfr. W e n c k die E r h e b u n g Arnulfs p. 32 — 37.

2)

Reg. a. 879.

4)

Ann. Fulcl. 888 „lllo diu inorante, multi reguli in E u r o p a ,

3)

1 J. p. 30 — 32.

vel i c g n o Caroli, sui p a t r u c l i s , e x e r e v e r e . "

10 Rex t a n d e m d e motibus illis certior factus ex Bavaria Francofurlum p r o f e c t u s est a c m e n s e Junio c o n tionem ibi habuit g e n e r a l e m ' ) , i n d e q u e fortasse e x peditionis bellicae c o n t r a F r a n c o s occidentales suscip i e n d a e gratia „disposuit a d v e n t a r e " B o r b e t o m a g u m . Gallia e n i m , quanta ex p a c t o Verodunensi Carolo Crasso erat t r a d i t a , tunc in q u i n q u é vel sex d i d u c e b a t u r p a r t e s : Neustriam cum Austrasia, q u a e n e q u á q u a m prorsus coaluerant Britanniatn, Aquitaniam, u t r a m q u e Burgundiam. Q u a r u m Britannia j a m ex primis Caroli Calvi t e m p o r i b u s , nullo cum caeleris c o n stricta vinculo, a propriis g u b e r n a b a t u r regulis, t u m a b Judiclieilo et Alano d e imperio d e c e r t a n t i b u s 3 ). Aquitania, q u a e diuturnis bellis s u b j e c t a s e m p e r invita externo regi p a r e b a t , a Ramnulfo 4 ) viro magnis opib u s praedito r e g e b a t u r , qui, quamvis a. 8 8 9 regi F r a n c o r u m obedientiam simularet s ), u s q u e a d m o r t e m lam e n principatum obtinuit 6 ). In Neustria autem novor u m q u o d d a m hominum g e n u s non p a t r u m nobilitate, s e d ipsorum fortitudine a d dignitatum g r a d u s a s c e n d e n t i u m , s u m m u m sibi paravit i m p e r i u m , q u o d ad n o s t r a u s q u e t e m p o r a tenuit. Cujus atavus Witichinus, ex Saxonia in Neustriam laribus translatis ' ) , filium, 1) Diplomata Francofurti data exstant a die 8. Junii- mens, (ap. Lacomblet Orkundenbuch des Niederrheins I, 41) usque ad diem 3. Julii m. (Boehmer 1039 — 1044). — 2)

Wenck 1. 1. p. 38 adii. 42,

4)

Ann. Futd. 888

Cliron. Richardi Pictav. p. 57. — 8)

„Etannolfus

Regino a. 890. regem hahei'i slaluit. "

(Bouquet IX, 21) cfr. de eo Wenck 1. 1.

Ann. Vedast. 889 „juravit illi, quae digna fuerunt."

6) Gozbertus et Ebulo Ann. Ved. 892. 7)

3) se

fralres ei successerunt.

Reg. 892,

Ricberi Historiar. L. I , c. 5, Aimoinus Floriacens de r e -

41 cui Roberto nomen inditum e r a t , tain exiguae rei familiaris reliquit, ut a s c r i p t o r e posteriori „uno tantum servulo comité c o n t e n t u s " a d r e g e m venisse d i c e r e tur '). Ab eo tamen a. 8 6 1 m a r c a m Andecavensem inter Ligerim et S e q u a u a m fluvios constitutam adv e r s u s Normannos et Britannos d e f e n d e n d a m , a. 8 6 5 comitatus Autissiodurensem (Auxerre) et Nevirnensem (Nevers) 3 ), a. 8 6 6 abbatiani St. Martini T u r o n e n s e m ' ) r e c e p i i et s u m m a m a p u d Carolum Calvum iniit g r a tiam 5 ). Cui cum in proelio contra Normannos fortiter dimicans a 8 6 7 o c c i d e r e t u r 6 ), laude ejus dignum scripsit auctor Fuldensis elogium: „ a l t e r q u o d a m m o d o nostris t e m p o r i b u s M a c b a b a e u s , c u j u s proelia, q u a e cum Brittonibus et Nordmannis gessit, si p e r omnia scripta fuis§ent, Machabaei gestis a e q u i p a r a r i possent. " Cujus u x o r e m , Adelaidem viduam C o n r a d i fratris Judithae imperatricis fuisse Zapfìus ' ) aliique opinati sunt, q u o r u m c o n j e c t u r a s n u p e r r i m e W e n c kius •) luculenter confutavit. Cum Roberti Fortis d u o lilii O d o et Robertus eo moriente etiamtum parvuli essent, patris h o n o r e s non ad eos veruna ad H u g o n e m gibus Francor. (Pertz SS. IX, 374) „Rotbertus — SaxOnici g e n e ris vir. " 1) Widukind. res gestae Saxonicae I, 29. berlum cum filio ejus Odone confundit. — 2) Reg. 861. Hincmar. 865. 3)

Hincmar. 865.

4)

Sine dnbio Ro-

ib. a. 866.

5) Adonis continuât. I. (Pertz SS. II, 3 2 4 ) „Robertus atque Raninulfus viri mirae potentiae armisque strenui et inter primos ipsi priores. — 6) Hincm. 866, Ann. Fuld. 867, Reg. 867, Ann. Xant. 867 (Pertz SS. II, 232), Adon. cont. I. 1. I. 7) 8)

Histoire de l'acadéin. des inscripts. T. XXXVI. p. 151. 1. 1. p. 87 — 93.

42 abbatem transierunt '). Postea (amen Odo post mortem, ut videtur, Conradi comitis, ex progenie Conradi illius et Adelaidis a. 8 8 2 Comes Parisiorum a r e g c factus 2 ) , ab hac urbe tam strenue Normannos eam obsidentes arcuit, ut a. 8 8 6 Hugone decedente 3 ) , a Carolo Crasso m a r c a m patris sui recipere dignaretur 4 ) , dum fratri abbatia St. Martini obtingit s ). Hic igitur viri fortissimi et ipse filius fortissimus „cui p r a e caeteris formae pulchritudo et proceritas corporis et virium sapientiaeque magnitudo i n e r a t " 6 ) , post Carolum exactum primis Januarii mensis diebus ' ) a. 8 8 8 , Arnulfo Ralisbonae commorante atque „instante immanissima Normannorum persecutione" s ) , rex Franciae occidentalis creatus est "). Rationem autem, qua ille principatuni adeptus sit, a b ea, qua Arnulfus. ascendit valde disjunctam fuisse, variis constai causis. Ac primo quidem Francis occidenlalibus tunc j a m persuasum fuit, j u s sibi e s s e eligendorum regum quod semel Carolurn Crassum a c c e r s i e n t e s , Carolo simplici praeter1) Reg. 867, Hincm. 866. i) Conr. 882. Chron. St. Columbae S e n o u . , 882 (Perlz SS. I, 103). Reg. a. 887 „Odoni, qui ea tempestate comes Parisiorum erat." 3)

Ann. Veci. 886, Ann. Fuld. P a r s IV. a. 886.

4)

Ann. Ved. 886, Reg. 887.

5) 6)

Dipi. ap. Bouquet IX, 496. ( B o e h m e r , Reg. 888.

1921).

7) Prima ejus tabula data est die 10. J a n . mens. a. 888 (Bouquet IX, 4 4 0 ) , q u a c u m ea convenit, quae die 30. J a n . 890 ,,a III regnante Odone seripta est (I. I. p. 450 , Boehmer 1883). Kum die 30. Deo. m. a. 887 nondum r e g e m f u i s s e , docet alia charta hoc die a. 889 a. II. Odonis data. (I. 1. Boehmer 1882). — 8) Flodoard. Hist. Rhem. IV, 5. 9) Ann. Fuld. 888, Reg. 888, Ann. Ved. 888, Ann. St. G e r mani Paiisiens. 888 (Pertz S S . Ili, 167).

43 niisso, iter urn nunc virurn stirpi regali ne consanguineum vel affinem quidem coronantes exercuerunt. Deinde Arnulfum, qui jure quodam regni heres erat, maxime optimales non tarn creaveriint quam confiruiarerunt, Odonem novum hominem imprimis episcopi sanctione sua jus, quo deficiebatur, supplentes, in solium provexerunt A Gualtlheiio enim archiepiscopo Senonensi in Compendio palatio unctus '), magna clero fecit promissa 2 ), se ecclesi3. sqq.

47 At hujus miseriae causas non solum

clades ab hosti-

bus aut intcslinis aut externis illatas. verum etiam populi ipsius

morum

corruptionem

poeta patriae amantissimo discimus,

fuisse ab

Abbone,

qui earn ita allo-

cfuitur ' ) : „ F r a n c i a cur latitas vires, narra, pelo, priscas, Te m a j o r a triumphasti quibus atque jugasti Regna tibi?

Propter vitium triplexque piaclum.

percilium,

Veneris

quoque

Quippe

feda v e n u s t a s ,

p r e c i o s a e elatio te tibi tollunt!

Ac

su-

vestis

Afrodite a d e o

saltern

quo a r c e r e p a r e n t e s Haud valeas leclo, m o n a c h a s

do-

mino neque s a c r a s ; Vel quid naturam, si quidem tibi sat mulieres, nefasque.

Despicis,

occurrant?

Agitamus

Eilicis et calidam tyria c a r n e m preciosa.

Non praeter

clamidem auratam cupis indusiari T e g m i n e , tuos

decusala

nisi zona Nulla fovet l u m b o s ,

gemmis

p e d e s nisi virgae; a b d e r e vestis.

Non habitus humilis,

Haec facis;

ita nullae

aurique

non te valet

h a e c aliae faciunt gentes

fuge, Francia, a b i s t i s ! "

Rebus Gallicis hoc modo c o m p o s i t i s , lus,

fasque

Aurea sublimem mordet tibi fibula vestem,

qui ex Carolorum

alius r e g u -

imperio nonnullas terras

arri-

puerat, Arnulfi in s e animum convertii; ad cujus nunc transeamus originem.

Juditha

imperatrix,

fìlia

Guelfi

comitis *), Caroli Calvi m a t e r duos habuit fralres Conradum et Rudolfum

3

) , qui quamvis aliquamdiu in m o -

nasteria pulsi essent, in summa tarnen plerumque nepotis

gratia

erant

4

);

quorum

ille

1)

P c r t z S S . If, p. 8 0 1 . Lib. II, 5 9 6

2)

Einhardi

ann.,

8 1 9 Thegani

ut videtur

comes

sqq.

vita Hudowici c. 2 8

(Pertz

SS. II, 5 9 6 ) ; Anonym. W e i n g a r t e n s i s ap. Hess, monum. Guelfica p. 6. 3)

Vita Hudowici imp. c. 46. ( P e r t z S S . II, 6 3 4 ) ;

Ann.

lier-

tin. a. 8 3 0 . 4)

lierions de iniraculis St. Germani Autissiodor. II, 2. (ap.

418 Parisiensis

et Autissiodurensis

et a b b a s

St. Germani

Autissiodurensis ' ) cum Adelaide, s o r o r e Ermengardae, uxoris Lotharii I, e x nobilissimo g e n e r e orla 2 ), Hugonem et Conradum qui Hugonem

genuit.

ilium

Nonnulli, verba Hincmari.

filium

non r e c l e interpretati,

materterae Lotharii

et Judithae fuisse existimaverunt; logia

comitum

imperatorem

Flandriae

ex

vocat,

Adelaiden) filiam Ludowici Pii

Juditha

3

)

quae opinio g e n e a -

affatim redarguitur,

solum

Carolum

sustulisse nos

edocent

erat, potentia,

ut quinque saltem

Hugo in

tanta

et apud

abbatiis

qui

Giselam regem

praefectus

etiam comitatum Turonicum et m a r c a m Andecavensem gubernaret 4 ), Conradus vero, quem ante annum 8 7 7 obiisse Wenckius demonslravit 5 ), patrem in

comitatu

Autissiodurensi et Parisiensi subsecutus, postea o b Studium Lotharii remolus est •) et post Hucberti,

quem

anno 8 6 6 occidit '), damnationem m a r c a m seu ducaL a b b é n o v a b i b l i o t h c c a m a n u s o r i p t o r . I, 5 5 6 ) famosissimus,

collega r e g u m ,

Chonradus

princeps

e t inter p r i m a t e s a u l i c o s

apprime

inclytus. 1)

cfr.

p. 1 4 7 ,

149.

2)

histoire d e

Henricus

l'académie

des

inscriptions,

1. 1. „ H i n c m a r . a. 8 6 4

Tom.

„episcopatum

a

36.

Gun-

thario L o t h a r i u s (Ii) tulit, e t s u o t a n t u m Consilio Hugoni, C o n r a d i , Caroli r e g i s a v u n c u l i ,

et materterae

L o t h a r i i II E r m e n g a r d a , a. 8 2 1 , T h e g a n u s c . 3)

Pertz

filia

suae

Alio

Mater

Einhardi

ann.

2 8 . 1. 1.

S S . IX, 3 0 3

cfr. W e n c k

8 3 — 8 6 , ubi fuse d e his r e b u s

die

Erhebung

Arnulfs p.

disseritur.

4)

h i s t o i r e de I'acad. d e s i n s c r . T . 3 6 . p .

5)

Wenck,

Herici

donavit".

fuit Hugonis c o m i t i s

152.

hessische Landesgesch. 11,576 — 579

testimonio

nititur, qui (1. I. I l , 5. p. 5 5 8 ) a n t e a n n u m 8 7 7 d e

C o n r a d i I, q u a s i d e m o r l u i s loquitur.

liberis

—

6)

h i s t , d e I'acad. d e s i n s c r . T . 3 6 . p.

7)

Ann. Xant., 8 6 6 ( P e r t z S S . II, 2 3 1 ) ;

153. Reg. 866.,

Fulcuini

49 turn inter Jurum et m o n t e m Jovis silum accepit. Proereavit autem ex Valdrada *) conjuge t r e s filios Guelf o n e m a b b a t e m St. Columbae S e n o n e n s i s *), C o n r a d u m c o m i t e m Parisiensem 3 ), qui utrique a. 8 8 2 sine liberis e vita excesserunt, Rudolfum, q u e m p r a e t e r m a r chionis dignitatem a b b a t e m q u o q u e St. Mauricii Agaunensis exstitisse et in Italia p o s s e s s i o n e s habuisse c h a r tae testantur 4 ). Hie igitur, s u m m a potestate in tali t e r r a praeditus, qualem n a t u r a ipsa u n d i q u e munierat et difficiilimam a c c e s s u fecerat, a n n o 8 8 8 ineunte a n t e d i e m 28. m. Januarii 6 ) , h a r u m regionum p r i m o r i b u s e t episcopis Agauni convocatis, c o r o n a sibi imposita r e g e m s e appellari jussit 6 ). Q u a m dignitatem c u m ad altiora et non c o n c e s s a t e n d e n s primum g r a d u m ei regni Lotharii li avunculi sui r e n o v a n d i f o r e s p e r a r e t , legatis p e r totam Lotharingiam emissis magnis pollicitationibus gratiam optimatium et s a c e r d o t u m , qui b u c u s q u e Aruulfo se minime s u b j e c e r a n t , sibi conciliavit, a c dein Tulli in e o r u m conventu a b Arnoldo e p i s c o p o Tullensi r e x est c o n s e c r a t u s '). Contra quern gesta abbat. Lobiens. c. 12. (Pertz SS. IV, 60). Ab hoc Conr. „Raeticarum vel Jurensium partium d u x " nominatili 1 . Andr. Bergom c. 13. (Pertz S S . Ill, 235.) 1) 2)

clr. Dipl. ap. Bouquet VIII, 589 (Boehmer No. 1717). Ann. St. Columbae Senon. a. 882 (Pertz I, 103). —

3) Plerique scriptores hunc cum Conrado II, palre ejus confuderunt, quem a. demum 882 obisse putabant; quam opinionem Wenckius 1. s. 1. satis refutavit Hincmar. a. 879 ,, Chuonradum, Parisiaci comitem". — 4) Zapf monum. anecdota, I, 2 0 ; Scheidius origines Guelficae II Probat. p. 101 „ R u d o l f u s humilis comes, necnon et monaster» S. Mauricii Agaunensis abba". — 5) Die 28. Jan. a. 895 Vili regni annum numeravit ex charta quadam ap. Zapf monum. anecdot. I, 30 (Boehmer No. 14 85.). 6)

Reg. 888.

7)

Ann. Vedast. 888.

4

50 Arnulfus, p a c e c u m O d o n e facta, celeriter in Alsatiam p r o f e c t u s ' ) , b a n c r e g i o n e m et sine dubio Lolharingiam q u o q u e in s u a m r e d e g i t ditionem et plura bona et a b b a t i a s St. Apri et St. G e r m a n i Arnoldo episcopo ablata, qui „ t e m e r a r i o a u s u " „ a l t e r i u s se miscuit soc i e t a t e " , fisco adjudicavit a ). — Rudolfus a n t e m , cura r e x F r a n c i a e ipse in Bavariam r e g r e d i e n s , Alamannicuin c o n t r a e u m misisset e x e r c i t u m , cutn Alamannor u m principibus d e p a c i s condicionibus t r a c t a n s , eor u m consullu, m e n s e c. Oct. vel N o v e m b r i ultro Arnulfum Ratisbonae adiit, et fidelitate ei p r o m i s s a in s u a m r e v e r s u s est patriam 3 ). Burgundia s u p e r i o r sen t r a n s j u r a n a , cui i m p e r a b a t , t r a c t u m Helvetiae o c c i d e n talem et p a r t e s nonnullas regni Arelatensis a m p l e c t e b a t u r 4 ). — Q u o feliciter p e r a c t o m a j o r j a m c u r a Italiae civili bello l a c e r a t a e regis a n i m u m occupavit. Ibi eriim tunc familia q u a e d a m Francica, c u j u s p r a e d i a p e r diversa* imperii r e g i o n e s e r a n t d i s p e r s a , a d r e m p u b l i c a m gerendam accesserat, oriunda quidem ab lìberhardo s u m m o Lotharii consiliario et m a r c h i o n e Forojuliensi s ) 3)

A n n . l'uld. 8 8 8 .

2)

Charta ap. B o u q u e t IX, 3 6 6 ( B o e h m e r N o .

3)

Ann. Fuld.

4)

Basilea

1101).

888.

urbs

imperio

Francorum

semper

subjecta

crai

cfr. Ann. Alamann. a. 9 1 2 (Perlz S S . I, 55). — 5)

Cfr. d e p a t r e E b e r h a r d i

a

scriptoribus

non

commenfo-

rato W e n c k die E r l i e b u n g Arnulfs p. 68. adn. 1 1 3 .

Testamentum

Eberliardi

Pertzius

exstat

ap. D a c h e r y

s p i c i l e g i u m II, 8 7 6 .

(SS.

IV, 1 8 9 adn. 4) e u m a. 8 6 8 m o r t u u m e s s e , credidit, q u e m W e n o kius

(1.1. p. 70. n. 1 1 5 ) h o c annalium X a n t e n s i u m

, , a . 8 6 8 Liudolfus c o m e s a s e p t e n l r i o n e

et in llalia

loco

refellit :

Ewerwinus,

g e n e r I . u d o w i r i regis, magnifici viri, d e Imo luce s u b t r a c l i

sunl".

Notninalur q u o q u e in c o n v e n t i ! C o n f l u e n l e n s i a. 8C0 habito (Perlz Lefjg. I, 4ii8) cfr. Flodoard

Hist Rlicm. Ili, 2 8 , A n d r e a s B e r g o m n s

51 ne c o n j u g e Giselae fìliae Ludovici Pii et J u d i t h a e ' ). Cui a. 8 6 6 vitam ponenti Unruochus filius ' ) nalu rnaximus, qui f u n d o s palris in L a n g o b a r d i a et Alamannia silos t e s t a m e n t o a c c e p e r a t in m a r c a successit, e u m q u e paucis annis post vita e x c e d e n t e m B e r e n g a r i u s f r a ter 3 ), p o s s e s s i o n u m c o m p l u r i u m Ripuaricarum h e r e s s u b s e c u t u s est, qui a. 8 7 5 p r i m o in h o c llaliae (ractu o c c u r r i t 4 ). Pertzius q u i d e m •), id a. 8 8 7 d e m u m a c cidisse putavit, quia 8 8 6 Unruochi etiamlum fieret m e n t i o , sed h a e c eo m o d o fit, ut i n c e r t u m maneat, utrum vivi an mortui. B e r e n g a r i u s igitur quainvis a. 8 8 7 c o r a m Carolo Crasso humililer Liutwardi a b e o offensi v e n i a m e x p o s c e r e t , praevidit c e r t e et fortasse adjuvit, ea, q u a e futura e r a n t , i n d e q u e in Italiani r e v e r s u s paullo p o s t imperatoris expulsionem a n t e ejus m o r tem, primis, ut Koepkio tabulis c o m p a r a l i s videbatur '), c. 13. (Pertz SS III, 235), epist. J o h a n n i s Vili p a p a e , 85

(Mansi

XVII, 73.). 1) Genealog, comit. Flandriae (Perlz SS. IX, 3 0 3 ) ; li ber ponlifiealis (Muratori SS. r e r u m Ital. II, 1 , 1 8 5 ) ; Giselae ap. Dacliery 11, 879. —

Agnelli Charla

2)

And. Bergom. c. 13. —

3) B e r e n g a r i u s v o c a t u r filius E b e r h a r d i : H i n c m a r . 876, Ann. Fuld. 888, R e g . 888, Leo Ostiensis I, 61. — Anno 871 U n r u o c h u s e t i a m t u m s u p e r s t e s e r a t cfr. A o d r . B e r g o m . c. 15. (I. I. p . 237). — 4) Andr. Berg. c. 18 (1. I. p. 238) cfr. Lupi cod. diplom. Bergom. I, 878. In chartis o c c u r r i t p r i m o a. 881. ap. Muratori antiquit. Ital. medii aevi I, 171, 359, li, 931, 936 (Boehmer, 923, 925, 928). J o h a n n e s Vili p a p a ad e u m epístolas dedit, 85, 128, 131, 1G7 ap. Mansi T. XVII. — 5) Pertz SS IV, 189. — 6) Koepke de vita et scriptis L i u t p r a n d i p . 67. C o n f i r m a tur e j u s s e n t e n t i a , B e r e n g a r i u m i n t e r d i e m 26. Dec. 887 et 2. Jan. 888 e l e c t u m e s s e Charta die 4. J a n . 904 a. r e g n i 17 data et 4 *

52 anni 8 8 8 d i e b u s Ticini ' ) rex c r e a l n s et coronatus est. Nec multo p o s t c u m W i d o ex Gallia, repulsa lata r e g r e d i e n s et i p s e r e g n u m Italicum sibi c o m p a r a r e s t u d e r e i , ille c u m e o a p u d Brixiam congressus, multis ex u t r a q u e p a r t e caesis, victoriain obtinuit c r u e n t a m 2 ) ; post q u o d p r o e l i u m m e n s e Octobri commissure utrique u s q u e ad diem 6. Jan. m. anni s e q u e n t i s inducias fecerunt. Q u o p e r a c t o p o s t q u a m B e r e n g a r i u s Arnulfum r e g e m contra se exercitum adm o v e r e audivit, veritus, n e ¡Ile ex u t r i u s q u e discordia p i o s e f r u c t u s p e r c i p e r e t , principibus suis praemissis, ipse Tridenti ei p r a e s t o fuit ®). , , 0 b id e r g o , inqiiit scriptor Fuldensis, et a r e g e est c l e m e n t e r s u s c e p t u s , nilque ei antequaesiti regni a b s t r a b i t u r : excipiuntur curies, n a v u m et s a g u m " ; q u a e v e r b a H e r i m a n n o Augiensi j a m o b s c u r a 4 ). Pertzius s ) ita i n t e r p r e t a t u s est, Berengarium s e Arnulli vassum p r o f e s s u m , fundos, sidie 9. Jan. a. 905 a regni 18 data. (Boehmer No. 1322, 1 330.) Repugnant tabulae die 11. Jan. ind. VI ( a . 9 0 3 ) a. regni 15. (ap. Giulini memorie di Milano, II, 475) et , , a . regni e j u s 11, s e c u n d o die m i r a n t e m e n s e Januario ind. II. (i. e. 899 ap. Campi historia di Piacenza I, 478.) — 1) Paneg. Bereng. I, 27 „ a d u r b e m Irriguam cursim Ticini abeunlibus undis". — 2) E r c h e m p e r t . c. 8 2 , Paneg. Bereng. I, v. 147 sqq., Ann. Alam. 888, Ann. Fuld. 888. Liutprand. antapod. I, 17 — 18 cfr. Koepke de vita Liutpr. p. G9. Ad teslimonia, quibus ab co duas fuisse p u g n a s d e m o n s l r a l u r , accedit A s s e r u s Anglosaxo (1. I ) : ,, bis pieno proelio inler se belligeravere, et illa regna p e r s a e p e d e v a s t a v e r u n t invicem". 3) Ann. Fuld 888 cfr. Lupi cod. diplom. Bergom. p. 90S ubi h a e res optime explanantur. 4) Heriinann. Chronic., 888. 5) Pertz SS. I, p. 4 06 a d n . 9. Paneg. Ber. II, 104 liheni licitimi n e c foedera paucis Eflari.

33 c u t m o s e s t , a b eo domino suo a c c e p i s s e eique se festivitatibus et placitis a e q u e ac militiae p a l a t u m se e x h i b e r e obligalum esse. Italia igitur, ut etiam Asser u s expressis verbis t e s t a l u r , e a d e m utebatur condicione, qua et Francia occidentalis et Burgundia. Nec mirari licet, a b Arnulfo, sine c u j u s permissu a e q u e Berengarius ac Wido r e g n u m Italicum arripuerant, huic ilium p r a e l a t u m e s s e , quoniam dux Spoletinus annis 8 8 3 et 8 8 4 crimine majestatis arcessitus ' ) , contra Carolum Crassum a p e r t a m seditionem concire ausus e s s e t , marchio vero Forojuliensis j a m a. 8 7 5 Caroli Crassi adversus Carolum Calvum a d j u t o r 2 ) , postea q a o q u e a. 883, W i d o n e m p e r d o m a t u r u s missus esset 3 ) atque delictum, quod contra Liulwardum commiserat, imperatoris jussu luere non r e c u s a s s e t . Caeterum etiam in his c e r t a m i n i b u s Italicis, quamvis uterque a e mulus d e totius terrae principatu d e c e r t a r e videretur, singularum nationis gentium desideria praevaluisse a c pariter totum populum ex sua natural! varietate in diversas abiisse partes, plane videnius. Si enim universae Italiae provincias perlustremus, p r i m a m earum Siciliam tunc a S a r a c e n i s ex stirpe Aglabitica administratam c e r n i m u s , qui idem etiam a p u d Lirim fluvium 4 ) et Fraxineli 5 ) in o p p i d o Ligurico firma h a b e bant r e c e p t a c u l a . Ducatus q u o q u e Beneventanus, ne a Carolo Magno quidem plane in potestatem r e d a c t u s propriis p a r e b a t principibus et a G r a e c i s , qui et ipsi p a r t e m Italiae inferioris possidebant, p e r aliquod t e m 1)

Ami. Fuld. 883 — 885, Erchempert. c. 79.

2) 3) 4)

Andr. Bergomas c. 18 I. 1. Ann. Fuld. Pars V, a. 883, Paneg. Bereng. I, 138. — Wido tios a. 885 dovicit. Erchempert. c. 58.

5)

Liutprand. Ant. I, 3.

3'i p u s a. 8 9 1 e x p u g n a t u s , a Spoletinis d e n u o liberatila est '). R o m a e ipsi e t patrimonio S. Petri p a p a , a q u o q u e Italiae r e c t o r e q u a m minime d è p e n d e r e cupiens, p r a e e r a t , qui tunc inconsultis regiis legatis, contra constitutionem Lotbarii I, a b episcopis clero p o p u l o q u e Romano solis eligebatur a ) ; m a g n a m p r o f e c t o ad has electiones d u c e s Tusciae et Spoleti finitimi vim habuerunt. Tusciam enim Adalbertus dux, filius Adalb e r t et Rotildis sorpris Widonis regis esse cupiebant „sine mora absolvit." Deinde Fran1) Episcopus Lausanuensis Rudolfo oblemperabat, c f r . Boehmer 1485, 1488. 2) çfr. Eckhart comment. II, 716. B) Ludov. eum in çharta quadam didascalum vécat a p . Bouquet IX, 67 4 (Boehro., 1448). — 4) E lectio 1.1,, Hugo Flaviniacensis (Pertz SS. Vili, 356.) 5) Scheidius Orig. Guelf. II. Probat, 109. — 6) ap. Mansi XVI1I, 121. 7) Ann. Fuld., 889.

90 cofurti mense Julio ' ) conventi] cum Francis habito, cum permagno exercitu contra Obodritos profectus est, qui ab avo ejus Ludovico a 862 in ditionem redacti 1 ), nunc ejus imperia contempsisse videntur. Sed ibi „parumper rebus prospere gestis" i. e. clade accepta Arnulfus celeriler exercituin dimittens et Francofui tum reversus '), hac loco a medio Octobri mense usquo ad Decernbrem ¡neuntem commoratus est *). Ibique JSgilmaro episcopo Qsnabrqggensi immunitatem conBrmavit s ) et ut contra nullum imperii hostem, Danis exceptis, militaret, permisit, sed décimas, quarum très partes monasteria Nova Coi'beja et Heriforda sibi sumpserant ecclesiae ejus nop restituii. Quapropter, licet episcopi Maguntiaci congregati expressis verbis "J, coenobia ilia ¡n suam recepissent tutelam, Egilmarus a. 890 d e injuria sibi illata apud Stephapum II papaiq conquestus est ' ) , qui eum injuste reditu spoliatum esse judicavit "), sed eventum res habuisse non videtur. — In expeditione ilia Slavica, qua suscepta rex dio £3. Aug. mens. Novam Corbejam venil "), Saxoniam quoque peragravit, quam alias vel forte ve! de industria raro atlingebat. Huic regioni tunc, Brunone Liudolfi et Qdae filio , 0 ) , Egberti et St. Idae e* Eck* 1) Çhartae ibi datae sunt diebus 1, 6, 9. Julii mensis (Boehmer 1058 — 1068). — а) Ann Fuld, 862. 3) Ann. Fuld., 889. 4) Boehmer, 1067 — 1074; die 4. Dec. mens. rex jam ÜIniam venerat cfr. Diimgé Reg. Rad,, 81. 5) Erhard reg. histor. Westfal. 1, 32, (Boehmer 1067) cfr. Moeser Osnabrück. Gesch. I, 326 — 340 (II Ausgabe a. 1780). — б) Erhard I, 27. 7) ih. I, 35. 8) ih. I, 87. 9) Boehmer, 1064, Ann- Corbej., «89. (Pertz SS. Ili, 4). — 10) cfr.dip. ap. Leibnitz scriptor. Brunsvicensia illustrant., Il, 371.

60 harti ') probabili c o n j e c t u r a n e p o t e a. 8 8 0 a Norraannis interfecto, frater ejus Otto ( 8 8 0 — 912), p a t e r p o s terioris regis Heinrici I. m a g n a c u m p o t e s t a t e p r a e e r a t , e a d e m tarnen dignitate, q u a caeteri c o m i t e s ; q u a r e ab Arnulfo in chartis m o d o c o m e s 2 ) m o d o marchio 3 ) appellatur. Cujus u x o r e m H e d v i g a m 4 ) filiam fuisse E b e r h a r d i Forojuliensis, s o r o r e m Berengarii idem Eckhartus 5 ) haud feliciter c o n j e c i t , c u m in testamento ducis illius tertia ejus filia Heilvinch non Hedviga v o c e t u r 6 ) n e q u e h a e c nomina c o m m u t a r e liceat 7). Quanta aucloritate Ludolfini j a m tum valuerint, ex eo maxime a p p a r e t , q u o d et Ludovicus III Luitgardam, filiam Liudolfi uxorem duxit, et alter f r a trum ejus „ r e g u m (i. e. Carolorum) n e p t e m " in matrimonio habuit 8 ). Nec minori excelluerunt pietate, q u i p p e ex q u o r u m p r o g e n i e tres s o r o r e s St. Hathum o d a (852 — 8 7 4 ) , G e r b e r g a ( 8 7 4 — 8 9 6 ) , Christina 9 ) d e i n c e p s monasterium G a n d e r s h e i m e n s e , a p a t r e e o r u m Liudolfo conditum gloriose rexerunt, aliis q u o q u e d u a b u s et filiolo divino p e r f u n g e n t i b u s ministerio. Non p r a e t e r e u n d u m est, S a x o n e s nullius omnium e a r u m expeditionum, q u a s Arnulfus cum caeteris gentibus s u s c e p i t , in p a r t e m venisse, licet eos n e magnis q u i d e m contra Danos vel Slavos certaminibus r e t e n t o s fuisse s c i a m u s , sicut ß a v a r o s bello Moravico. 1)

C o m m e n t . II, 713.

3)

Schanriat Tradit. F u l d e n s . , 219 „ O t t o n i s

2)

nts n o s t r i " ( B o e h m , 1126). 4) Necrolog. Fuld. a. 903.

B o e b m e r 1039, 1057, 1060. fidelis

marchio-

(Leibnitz SS. Brunsvic. III, 762

sqq.) Thietmar. Chron. I, 2. 5) II, 717. 6) 1. S. I. 7) Pertz SS. IV, 167 n. 3. 8) Agii vita St. H a t h u m o d a e e. 2. (Pertz SS. IV, 167). 9) Hrotsuithae primordia Gandersheim, v. 315, 480, 483. (Pertz SS. IV, 312 sqq. cfr. 167 n. 7). —

61 Saxonia

igitur h o c

modo a

c a e l e r i s provinciis

disjuncta propria c o n d i c i o n e eam

quoque ob

magis causam

usa e s s e videtur, quod ibi non tarn, quam inier alias gentes

Francicas,

ingenuorum

ordine

admodum

di-

minuto, o m n e s aut erant vassi. aut s e n i o r e s : nam dum Franci a. 8 9 1 cum Normannis proelium m o d o e q u e s t r e f a c e r e volunt '), p e d e s t r i s imperiti, S a x o n e s p o s t e a s u b Heinrico

rege

pedibus

merere

equo pugnare discerent n e c e s s e inter illas totius visse

populi

consueti,

denuo

erat a).

Qua

ex

ex

heribannum j a m valde

re

exole-

cognoscimus. Arnulfus

mense

natali

Martio

Domini

iterum

cum Suatopluco colloquium habuit lud (il uli'ique

Ratisbonae

Omuntesbergi

a. 8 9 0

4),

perniciosum

[3öpulo

J)

in

acto,

Pannonia

a quo fatale il-

bellum per

com-

plurcs contra Moravos continuo gestum initium c e p i s s e videtur.

Rex Moraviae

tum summum culmen

fortnnae

adeptus

neque

minor quam

omnibus

animo

opibus,

gentibus Slavicis a L)ravo fluvio u s q u e ad S a l a m a m nem i m p e r a b a t , men t e r r a e

cum et p r a e t e r M o r a v i a m ,

usque

ad Danubium

et Granuam

et montem Matram impositum erat 1)

Ann. Fuld., 8 9 1 .

3)

locus

LXXIO

ignotus,

perperam

2) quem

Miinzenberg

W i d u k i n d 1, 3 2 ,

33.

(Glagolita Clozianus

in O b e r s t e y e r

esse

putavit;

p.

haec

—

A n n . Fuld.

5)

S c h a f a r i k s l a v . A l t e r t h i i m e r e d . W u t t k e , II, 4 9 2 .

fmem

flumina

maxima P a n n o -

4) tinus

899.

( d e admin, imp

c. 4 2 ) ,

Danubium

meridionalem

Coastal Moraviae

„xarotxovGiv fitv oi TQVQnota/xou tli r'qy i/ji MoQaflias yqv,

f u i s s e , a p e i ' l e his v e r b i s i n d i c a t :

XM ni(>ct9-fi> TOO Jayoifinos (l/.id

s),

Copitarius

enim r e g i o n u n q u a m P a n n o n i a v o c a l u r .

cujus no-

xid

ivitev

elc.

In

d i p l o m a t e Heinrici I V a . 1 0 8 6

ravia p a t e r e d i c i t u r u s q u e ad f l u v i u m W a g

et

dato Mo-

s i t v a m M o u r (Mai-

t n ) ap. C o s m a e C l i r o n . B o c m o r . 11, 37 ( P e r t z S S .

IX,

92).

—

m niae pars, quam Constantinus earn o b causam magnarti Moraviam ') vocat, ab anno 8 8 4 ei obtemperaret, Bohemia affinitatis vinculo e t f o e d e r e firmo copulata esset, omnes populi Slavici Merseburgum usque tributum *), quod Francis solvere semper nolueranl, regi ex sua natione oriundo ultro d a r e n t , Belochrobatos denique ad Carpatum montem habitantes ei subjectos fuisse, verisimillimum esset 3 ). In quibus regionibus paullo ante Methodius et Constantinus Thessalonicenses felici eventu religionem christianam docendo, dum Slavis proprias inveniunt litteras, semina quasi humanitatis sparserant, quae non a Francis tradita neque cum decimarum exactione conjuncta, eo raagis er3nt accepta ac fertiliora. Summi pontifices ipsi Morayorum studio libertalis admodum fuerunt faulores, quoniam et Johannes VU1. Methodio archiepiscopatum Moraviae et Pannoniae, hucusque cum Juvavensi conjunctum committeret 4 ), et hic atque Slephanus VI, qui ejus interventu, regio titulo ei imposito '), Germa1) Constant, ( d e adm. imp. c. 40) rnagnam Moraviam a Syrmio initium cepisse dicit, quam aliis locis Suatopluci regnum (c. 13) ac sedem Ungarorum (c. 38) appellai. Cum autem (c. 42) Moraviam ipsam a terra inter Danubium et Savum sita distinguit, quin haec ab eo magna Moravia nominata sit, dubitari vix potest — 2) Tbietmar. Cbron. VI, 60 „Boemii regnante Zuetepulco duce quondam fuere principes nostri. Huic a nostris parentibus quotannis solvitur census. — 3) Palacky Gesch. v. Boehm. I, 141, cfr. Cosmae Cbron. Boemor. I, 14 (1. 1. p. 4 4) (Suatopl.) ,, sibi non solum Boemiain verum etiam alias regiones hinc usque ad fluvium Ogram et inde versus Ungariam usque ad flumen Gron subjugarat. " — 4) cfr. de his omnibus Wattenbach Beitr. zur Gesch. der cliristl. Kirche in Maehren und Boehmen. 5) Epist. ejus data est „Zuentopolco regi Sclavorum" (Wattenbach Beitr., 43). —

nicum regem in Italium secreto apvocavit '), Suatoplucum valde laudarent, quod nulli alii principi, quam beati Petri vicario obedire vellet '). Jam Rastislavus, Suatopluci avunculus et antecessor, etsi a Ludovico Germanico ipso a. 846 Moymiri loco constitulus esset, magna cum contentione neque infeliciter contra Francorum imperium dimicaverat et a nepote earn tantum ob causam hostibus a. 8 7 0 traditus erat ' ) , ut eo acrius omnis exterorum dominalio repelleretur. Nee dubium videtur, quin pax a. 8 7 3 coagmentata *), quamvis scriptor Fuldensis adversetur, Slavis fuerit utilissima, Francis ignominiosa. A quo tempore usque ad discordiam inter Aribonem et filios antecessorum ejus exortam nullum ab iis contra tiermanos geslum est bellum» Difficile autem foret dictu, utra pars, Germani pro dominatu an Slavi pro liberiate optimo jure pugnasse! : illis enim his pro causa sua rationibus uti licebat, imperii a Carolo Magno conditi finem esse et officium omnes circumcirca nationes barbaras sub suas leges et fìdem christianam viarmisque subjung e r e ; Moravos etiam ipsos jus illud ratum habuisse, Ludovico Pio quondam tributum pendendo 5 ) et sub Ratislavo duce in deditionem veniendo 6 ). Hi vero respondere potei ant, sibi nequaquam Servitute extera ad cultum Christianum amplexandum opus esse, quo fratrum Thessalonicensium doctrina a papis probata, 1)

Ann. Fuld., 890.

2) Epist. Johann Stephani VI 1. 1.

VIII ap. Boczek cod. dipi. Morav. I, 42.

3) Ann. Fuld. 870, Hincm. 8 7 0 , 870 (Pertz SS. I, 51).

Reg. 8 6 0 ,

Ann.

4) 5)

Hincm. 873, Ann. Fuld. 874. — Ann. Einhardi a. 803. cfr. Palacky I, 107.

6)

Ann. Fuld. a. 864.

Alamann.

«4 puro putoqne fonte imbuti, nullam j a m h a b e r e n t causam cur imperio Francorum in partes divulso s e subjicerent

neque jurajuranda Ratislavo

vim

habere

hoc

certe

posse.

vi extorta ullam

Quomodocunque

dubitari

nequit,

quin

res

bellum

se ab

habet, Arnulfo

contra Moravos susceptum non simile fuerit multorum certaminum, Viadum

quae contra Slavos terras inter Albim et

fluvios

continuo c o n s e r e b a n t u r ,

colentes

sed

dimicationes potius duorum regnorum pari p a e n e potestate

praeditorum,

quae

altero

quiete a g c r e non poluerunt, nata

atque

alterius

insita

erat

interitum

alterum

quibus

cupiditas

digladiandi.

fato

inter s e Quamvis

tangente

quodam inusque igitur

ad

unde

tunc bellum exorsum sit ignoremus, quae in universum causa bellandi fuerit, manifestum est de

rebus

prorsus

orientalibus

iides est

plerumque

tribuenda,

Nec Reginoni

pessime

referenti,

')

instructo,

Arnulfo

cum

Suatopluco antea lantam aniicitiam intercessisse, ut ei Bohemiam

sua

spontc

cederei

et fìlio

nomen

ejus,

qui compatris locum

t e n e b a t , inderet.

Cum Zuen-

tebaldus

filius a. 8 9 3 j a m

adultus

set

3),

nothus

regis

eum a. 8 7 0 baptizalum fuisse c r e d i d e r i m ,

dem enim anno, quo Suatoplucus perfide amici

eseo-

Fran-

corum personam agens avunculum el patriam, foedere f a c t o , Carolomanno prodidit

4 ).

Bohemiam vero nun-

quam Moravis traditam proprios s e m p e r habuisse principes

atque

ultro

regi

duci s e s u b j e c i s s e ,

1)

R e g . a. 8 9 0 .

2)

Cosmac

3)

h. a. c u m

4)

A n n . I'ulcl.,

5)

I,

144

corum

quasi

patrono et belli

Palackyus

5)

ex annaliurn Fulden-

Bocmorum,

1, c. 1 4 . ( P c i t z S S . ] X ,

—

Chron.

e x c r c i l u in Italiam m i s s u s 870.

p.Ir. A i . n . F u l d . ,

895.

pst.

44.)

65 sium loco satis demonstravit, idque foedus a. 871 filia principis Bohemorum Suatopluco in matrimonium data ') et baptismo ßoriwoi ducis eorum ictum esse a ), ejusdem verisimilis est conjectura. Causa belli, quam Regino etiam affert, Suatoplucum, „fastu superbiae inflatum contra Arnulfum rebellavisse" nihili omnino facienda est; hoc tarnen certum esse videtur, eodem anno jam regem hostiliter in Moraviam irrupisse '), ut terram devastando adversarii animum flecteret. Sequenti autem (891) legatos ad pacem renovandam 4 ) ad eum misit, dum ipse ad omnia certamina promptus et paratus in partibus Germaniae orientalibus per magnam anni partem residit. — A Pannonia rex Forchheimium ') se vertit indeque in Alamanniam perrexit ob seditionem contra se concitatam, quäe a scriptoribus aut prorsus omittitur aut obscure tantum significatur. Hanc enim gentem inier omnes Garolo Crasso maxime favisse et ultimam Arnulfo se subjecisse, supra jam dictum est. Itaque Bernhardus, qui sine dubio patris praedia ibi sita post ejus mortem receperat, nunc ad maturam aetalem provectus, a. 890 cum Bernbardo abbate Sti Galli et Udalrico comite conjurans motum afferre rei publicae i) Ann. Fuld., 871. 2} Cosmae Cbron. I, 10, Ann. Pragenses a. 894 (Pertz SS. III, 119). 3) Reg., 890 cfr. Palacky I, 146. 4) Ann. Fuld., 891. 5) Ann. Fuld. 890. Dipl. die I. Junii „Foracheim" datum ap. Pertz Probedruck eines Urkundenbucbs d. weifischen Lande p. 8. In hoc conventu 14 episcopi, archiepiscopis Maguntiacensi et Goloniensi praesidentibus et 5 abbates monasterio Herisiensi privilegia et possessiones confirmarunt. Schalen annal. Paderborn. I, t i l . —

5

66 ausus est *). Quamobrem Arnulfus mense Junio Ulmam veniens ' ) consobrino suo ex Raetia fugere compulso *), Udalricum comitem pagorum Argen- et Lintzgowe virum nobilissimum, utpote qui ab antiquis Alamanniae ducibus originem traheret 4), omnibus poss e s s i o n i s privavit '), pro Bernhardo „suis culpis exigentibus" de abbatia dejecto •) et die 9. Junii m. mortuo ' ) , Salomonen» ante Augustum m. 8 ) ejusdem anni regia polestate primo subrogavit, quem fratres postea secundum regulam St. Benedicti elegerunt "), Isanrici denique presbyteri, quia „Pernharto regie majestati resistenti consentii," terras fisco addixit , 0 ). Annates Fuldenses, qui de his motibus plane tacent, eos his verbis significare videntur, „multimodis causis ¡n suo regno excrescentibus" regem, quominus hoc anno in Ilaliam proficisceretur, impeditum esse 1 '). Udalrico et uxori ejus Perethedae jam eodem anno, cum Arnulfus „causa orationis" in Augiense monaste1) err. Neugart cod. dipi. Allemanniae 1, 526 n. a. 2) cfr. Dipl. die 26. Jun. m. „ a d Ulma curte regia" datum ap. Monum. Boica XXXI, 1, 135. 3) Ann. Alamann. (Pertz SS. I, 52) 890 Berenhart, Alius Caroli vix rte Retia evasit. — 4) Stalin wirtemberg. Gesch. I, 243 ejus stemma exponit. 5) Dipl. ap. Neugart. I, 481 (Boehmer No. 1077) „ c o m p e rienles, Odelricum — p r a v o consultu contra regalem majestatem nostram deliquisse." — 6) Ekkehard, casus Sti Galli (Pertz SS. II, 83) „Gerhaldo (corr. Bernhardo) abbate deposito." Dipl. ap. Neugart. I, 525 (Boehmer, 1190) „quia Bernhardo regiae majestati resistenti, et regni alieni invasori favit, abbatia sua ablata est." — 7) Abbatum St. Galli catalog. (Pertz SS. Il, 35). 8) Neugart I, 484. Aug. m. primo abbas vocatur. — 10) Dipi. ap. Diimgé Beg. Badensia, 83. 9) No 1190. 11) Ann. Fuld., 890.

e? riunì (Reichenau) et Constanliam pervenirci '), Hattonis abbatis interventu, cui dono erant data omnia praedia, uno excepto, restituta sunt. Alamannos tamen etiara sequenti tempore inimico in regem animo fuisse, annalium Fuldensium verba testantur, eos „quasi ae* grotantes" ab expeditione a. 891 contra Normannos suscepta in patriam sua sponte reversos esse. Qua» propter rex natalem Domini ejusdem anni Ulmafl agens J ) usque in meusem Januarium exeuntem *) in Alamannia moratus est, Bernhardo eo circiter tempore a ' Rudolfo 4 ) marchione Baetiae Curiensis ') occiso regio certe jussu. Ex quo tempore nihil amplius d e Alamannorum seditionibus audimus, immo eos et contra Moravos et in Italiani castra movere videmus. Cujus mutationis profecto magna ex parte erat Salomon auctor, vir ,, nobilitate, prudentiae ac sapientiae virtù» tibus insignilus" ' ) , qui cum quinque deinceps regib u s , Ludovico Germanico, Carolo III, Arnulfo» Ludovico IV, Conrado I ' ) in tanta esset gratia, ut eorum favore „tandem duodecim abbatias rexisse" diceretur *). Ab Isone enim St. Galli monacho „tunc tem* 1) Ann. Fuld. 1.1., No. 1077. Gagerhius (vita Arn. imp. p . 78) recte banc chartam in floe a. 890 p o n e r e voluit. 2) Ann. F u l d . , 891. 3) Die 21. Jan. 892 tabulam dedit ad Zusemarohuson p r o p e Augustam Vindelicor. Dümgö Reg. Bad., 83. 4) Ann. Alam., 891 „ P e r e n b a r t , f. K. a Rudolfo occisus", Ann. Laubac. 892 id. 5) Neugart 1, «87. Traditio Himilthrudis ( a . 890) „ s u b Ruadolfo duce Raetianorum." In dipl. s. 1. (No. 1190) n o m i n a tur „ P u r c h a r t marchio Curiensis Rbaetiae", e j u s s u c c e s s o r (a903). — 6) Reg a. 890. 7) Ekkehard. 1. 1. p . 92. 8) id. p. 83. Dimicandi quoque n o n r u d e m fuisse v e r b a ejus in Charta quadam docent ,, p r o f e c t u r u s in h o s t e m , si de

5*

es poris doclore nominatissimo" in litteris erudilus, Lu* dovici regis factus est capellanus '), a quo monasteriis Elwangensi turn florentissimo 2 ) et Cambodunensi (Kempten) praeficiebatur. Postea in numero monachorum Sti Galli habitus in palatio regio versati non desiit alque a. 890 Salomone II episcopo Constantiensi II die April, m. e vita decedente •), successor ejus electus est. Ekkehardus IV quidem scriptor saeculi XI anno et dimidio post abbatis Sangallensis dignitatem hoc munus ei oblatum esse refert *), sed repugnant ei Regino, annates Fuldenses, annates Alamannici sub anno 890 Salomonis II mortem et ejus creationem tradentes •). Idem Ekkehardus summis eum efferens laudibus, raro deinceps hominem exstitisse asserii *) „in quem largitor omnium honorum tantum suorum congereret honorum," neque immerito „metro primus" fuisse ab eo narratur, quippe cujus poémata etiamnunc legentibus delectationem habere possint '). Cum autem hic tantus vir amicitiam regum, magnis ab iis suisque ecclesiis et coenobiis donationibus impetratis, ad lucrum revocare!, fieri non potuit, quin in odium et invidiam multorum nobilium Alamannicorum incurreret, et praecipue Erchangeri et Bertholdi fratrum, acie noo remearem" ap. Neugart I, 554. cf. Stalin wirtemb. Gesch. I, 365. 1) id. p. 78, 2) Anonym. Haserensis c. 8. (Pertz SS. VII, S56). 3) Necrolog. Augiense I. 1. habet bunc diem. 4) Ekkehard, p. 83. 5) Reg. 890, Ann. Fuld. 890, Ann. Alam. 890. 6) p 91 — 92. — 7) Typis expressae sunt ap. Canisii antiquae lectiones ed. Basnage, II, 3.

69 camerae nuntiorum, quorum reditus, cum ex bonis regiis perciperetur, largitione ilia admodum deminuebatur '). Episcopo igitur vim allaturi ei aliquando cum manu armatorum noctu superveneruQt sed frustra eum in vallem Turbatam (Turbenthal) confugientem insecuti sunt. Etsi postea eo tantum interveniente in regis gratiam redierunt, sequenti quoque tempore summam in eum inimicitiam, ipsis postremo perniciosam exercuerunt. — Arnulfus natalem Domini a. 890 Ratisbonae celebravi^ cujus civitatis episcopatum tunc, Embrichone ') die 14. Julii m. a. 891 mortuo *), Aspertus diaconus el regius cancellarius suscepit 4). Urbs vero ipsa, quam rex praecipue diligebat, 10 die Aug. m. „exceptis domibus Sti Emmerammi martyris et ecclesia St. Cassiani" tota inoendio consumpta est '). Eodem quoque anno Arnulfo, dum in res Moravicas omnem operam conferì, occasio offertur contra Normannos, quorum metus ad Carolum expellendum multum attulerat, speciminis fortitudinis dandi. Quae saevissima gens jam dudum Frunciae occidentali maximas latrocinando plagas infligens, quae et majorem praebuit praedam et minores habuit ad resistendum vires, a. 864 primo in interiores Germaniae partes ad Xantum usque proc e s s i 6) ac sequenti tempore, Saxoniae et Frisiae ora maxime affidata saepius has invasiones repetivit. A quibus a. 880 tantam cladem Saxones acceperunt, ut uno proelio duo episcopi, duodecim comites, 18 sa1) 3) 4) 6)

Ekkehard, p. 83 — 84. i ) Ann. Fuld. 891. Necrolog. Sli Emmerami (Mon. Boica XIV, 365 sqq.) Ann. St. Emmerammi. 5) Ann. Fuld. 891. Ann. Xant. a. 864, Hincman, 854,

70 tellites regii trucidarentur l ). Perniciosissima autem el cujus effectus per diuturnum tempus sentiebatur, expeditio a. 881 — 8 8 2 suscepla, e r a t , qua praeter Galliam Belgioam tota paene Ripuaria cum tam frequentibus et tam Claris urbibus, oastellis, monasteriis, prorsus exspoliata est, Noviomago, Colonia Agrippina, Aquisgrano „ubi in capella regis equis suis stabulum fecerunt", Augusta Trevirorum, Divoduro aliisque roultis combustis a ). Ad quam calamilatem respicientes episcopi Maguntiaci congregati, verbis lamentabilibus ") patriae miseriam depinxerunt: „Videte et considerate, quam praeolara, nobilia servorum Dei aedificia de~ structa et inoensa sunt, et funditus ad nihilum redacta. Altaria defossa et penitus conculcata, ornamenta ecclesiarum Dei valde pretiosa et mirifica direpta et igni exusta. Episcopi et saoerdotes et caeteri ordinis ecclesiae viri, gladio truncati et diversis poenarum generibus morti addioti Omnis aetas utriusque sexus, gladio et igne, diverso mortium genere consumpti, Omnia desiderabilia et pretiosa nobis ablata sunt. — Cnjus subversionis periculum incolae monasteriorum utriusque sexus metuentes, hue illucque vagantur incerti penitusque omni solatio destituti, quid agendum quove declinandum, errabundi cum periculo suae professionis, et sine pastore ignorant." Similiter de temporis illiqs malis poeta Saxo his verbis conqueritur *): „Vae tibi, vae tali modo defensore carenti Frantia, quam variis cladibus o p p r i m e r à ? Geotibus ecce pa1) Ann. Fuld., 88». 3) Ann. Vedast., 882, Reg. 881, 882, Ann. Fuld., 881 —882, Hincmar, 881, 882, Ann. St. Maximini Trevir. a. 882. 3) Mansi XVII p. 62. 4) Lib. V, v. 4 OS (Pertz SS. I, 274).

71 tes

populantibus

nunc

nimis

misera;

hostes,

fletibus

undique s a e v i s ,

es

Quippe

Et

quondam

tui hilares

felix,

exultant

Ditanturque tuis assidue spoliis, Milia

c e s o rum captivaque turba tuorum Amplior est numero, quam sit harena maris.

Nam Carolo moriente,

tuum

d e c u s et honor omnis Ex ilio sensim fugit et interiit." Quali aspectu oppida a Normannis invasa fuerint, serte

scriptor

cessant

Vedastinus

captivare

atque interficere populum

n u m , atque ecclesias s u b r u e r e , villi's igne cremalis.

di-

d o c e t ')•' „Nortmanni

non

christia-

destructis moeniis et

P e r omnes enim plateas j a c e b a n t

c a d a v e r a clericorum, laicorum, nobilium atque aliorum, mulierum juvenum et lactantium, vel locus,

non enim

quo non j a c e r e n t mortui et erat

erat

via

tribulatio

omnibus et dolor, videntes populum christianum usque ad inlernecionem devastari.'' Franciae hostes,

occidentalis quos superare

Carolus Crassus, regum

infirmorum

exemplum

imitatus

aut non potuit aut non ausus

est auro redemit, terramque,

quam vastaverant ultro

eis tradidit, cujus perniciosi consilii brevi post poenitens perfidia tantum a r e g e Normannorum recepto

liberatus

Heinrico

comite

est.

Lutetiae

praematura

quoque

morte

in Frisiam Parisiorum,

opprèsso,

nihil

contra hostes ab urbis illius civibus magnanimis tamdiu repulsos valuit, qui proximis

annis in Gallos, in

quorum patria compluria habebant castra stativa, gis quam in Germanos incubuerunt.

raa-

Manus igilur e o -

rum quae jamdiu in his regionibus morata etiam Parisios oppugnaverat, a. 8 8 7 usque ad Mosam progressa

partem

Burgundiae

devastavit2);

1)

Ann. Ved., 884 cfr. Richer Historiar. L. I. c. 6.

2)

Ann. Fuld. P. IV, 887, Ann. Ved, 887.

amnen tum

a.

72 888 Meldis civitate (Méaux) funditus sublata, ' ) per Matronam Sequanam ingressa ad Luviae (Louain) fluvii ripam hiemaverunt; a. 889 Burgundiam, Lotharingiam usque ad Verodunum et Tullum, Neustriam, partem Aquitaniae pervagati, tempore brumali Constantiam urbem (Coutances) everterunt "); anno tamen 890 magna iis clade ab Alano et Judicheilo ducibus de Britanniae regimine decertantibus illata *), per Sequanam Isam ingressi Noviomagi (Noyon) castra melati sunt, quos, bieme ibi peracta, Odo rex ab expeditione usque ad Mosani facta redeuntes, super Galtheram fluvium assecutus praeda solummodo privavit 4 ). Deinde tempore vernali a. 891 Normanni maritima loca petentes, aestatem ibi transegerunt indeque iterum ad Mosam usque agros peragraverunt. Cum autem auctor annaliuin Vedastinorum, hujus rei unicus testis, Arnullum velociter occurrisse eosque trans Scaldim fluvium et prope Atrebates sine eventu insecutum re infecta in regnum suum rediisse tradat, id mensibus Majo vel Junio factum fuisse putaverim, quia die 22. Apr. regem Ralisbonae •) et die 21. Julii rursus in curte regia Matabhova (Mattighofen) •) commorantem invenimus, quem, ut tam celeriter in Bavariam revertere tur, fonasse bellum Moravicum imminens commovit. Misit tamen ad hostes a finibus Germanicis, quos iterum invaserant, arcendos exercitum Francicum, qui Trajecti (Mastricht) convenire jussus est '). Priusquam 1) Ann. Ved-, 888. 2) Ann. Ved., 889, Reg. 890, 889. 3) Reg., 890, Ann. Ved., 890, Fabii Ethelwerdi cbron. ap. Monumenta histórica Britannica ed. Petrie et S h a r p e , I, 517. 4) Ann. Ved. 891. Galtberae fluvii situs ignor'atur. — 6 ) Boehmer, 1090. 6) Monum. Boicá XXXI, 1, 137. 7) Reg. 891, Ann. Fuld. 891, Ann. Ved., 891.

73 cuncti illuc pervenire potuissent, Dani a tergo eorum prope Leodium (Liittich) Mosam transgressi et regionem Aquisgrano vicinam pervagati copias hostiles commeatu intercluserunt. Tunc christiani die 26. Junii m. castris motis cum Guliara (Geule) fluvium modo transissent, ab hostibus inopinato circumventi „peccatis facienlibus" terga verterunt multosque suorum amiserunt, inter quos Sundaroldus seu Sunzo, archiepiscopus Maguntiacensis ' ) , Liutberti, qui die 17. Febr. m. a. 889 obierat successor, antea monachus Fuldensis, et Arnolfus comes erant; omnes captivi a victoribus interfecti sunt. Quo gravi muntio accepto rex ad tantam maculam eluendam cum exercitu Francico 3 ), Alamannis seditiosis domum reversis, regiones occidentales regni petivit, in quibus Normannos, Lotharingia devastata, Luvanii ad Thiliam (Dyle) fluvium locum „ligno et terrae congerie more solito" hiemandi gratia munivisse audivit. Amnem ilium igitur transgressus, hostes repente oppressit. Contra quos flumine et palude munitos, cum locus equestris proelii non daretur, Franci, rege id ipsis persuadente ab equis desilientes, pugna pedestri magnificam reportarunt victoriam, duobus regulis hostium Sigifrido et Godofrido occisis, castra ceperunt, signisque sedecim potiti sunt. Quia Regino et scriptor Vedastinus d e principibus illis Normannicis omnino tacent, sub annis 885 et 887 duos Danorum duces Godefridum et Sigefridum necatos 1) Ann. Alam., 89), Necrolog. Fuld., 891 Sundarolt archiepiscopus VII Kal. Jul. 2) Ann. Fuld., 889, Necrol. Fuld., 889. 3) Errant Ethelwerdus et auctor chronici Anglo -Saxonici (Monura histor. Britann. 1, 517, 362 a. 891), qui Bavaros quoque et Saxones regem comitatos esse retulerunt.

74 e s s e referentes, L a p p e n b e r g u s ' ) annalibus Fuldensibus fidem

prorsus a b r o g a r e vult.

S e d a u c t o r hujus a n n a -

lium partis manifesto testis pugnae Thiliensis oculatus fuit, neque a d e o sibi ipsi r e p u g n a r e potest, ut m o r t e m Godefridi iterum s. a. 8 8 5 * )

enarret.

proelii variae exstant opiniones.

De die

Boehmerus

hujus

3)

anna-

lium Vedastinorum testimonio *) fretus, id m e n s e vembri commissum e s s e putavit, densis

illud Kalendis mensis

nomen

accidisse

dicit,

No-

verum scriptor Ful-

cujusdam,

ideoque,

ciyus excidit

si r e v e r a Normanni

Novembri demum m e n s e iter Luvanium fecissent, Kai Dec. Arnulfus coutra e o s dimicasset, tamen a rege

sententiae diebus

duae

1

5)

refragari

et 9 Oct.

oporteret,

Huic

videntur

chartae,

mensis Trajecti

et j u x t a

Mosam datae, cum non verisimile sit, principem p r o e liandi cupidissimum

per

duos

illis ab hostibus vastatis in

menses

otio

in

vixisse.

regionibus Quare

Lap-

p e n b e r g u s •) aliique Kal. Sept. pugnatum e s s e c e n s u erunt, Justum Lipsium ' ) testem adhibentes, qui victoriae illius gratia, plerisque hoc nescientibus, bunc diem suo etiamlum ludis,

t e m p o r e Luvanii

conviviis

laetitiaque"

„supplicatione

celebrari

annua,

conjecit.

Nor-

manni, qui nondum a d internecionem deleti erant, h o stibus digressis, Luvanium

castra

undique s e locaverunt,

colligentes ibique

m e n s e F e b r . a. 8 9 2 * ) Ripuariam

iterum

hieme

apud

peracta,

trans Mosam sitam

1) Gesch. v. England I, 341 n. 9. 8) Godofridus rex — occisus. 3) Reg. Carol, p. 107. 4) a. 891 „decreverunt Luvanio sibi sedem firmare ad hiemandum, illucque mense Novembrio petunt iter". 6) Boebmer 1091, 1092. 6) 1. s. I. 7) Lipsii opera, Antverpiae 1637 Torn. III p. 7S9 Lovanium c. V. 8) Reg. 892.

75 percurrentes Bonnam venerunt et inde, postquam e x ercitus christianus ad villam Landulfesdorf cum iis congrediens nullum damnum iis inferro potuit, Prumiam monasterium ingressi, „omnia depopulati sunt, et quosdam ex monachis interficientes plurimamque familiam trucidantes, reliquos captivos duxerunt". Nec minoribus praedis ex castello quodam firmissimo in Arduenna silva sito, multorum mortalium actis, in ca6ira redierunt ac deinde auctumni tempore ob famem, qua Francia laborabat, Bononiam (Boulogne) pelentes, inde cum 250 navibus Canliam transvecti sunt '), Bierno fortasse illis imperante *). Quamquam per omne sequent» tempus abbine nullae paene commemorantur a scriptoribus Normannorum invasiones in Germania® fectae, eas tamen nondum prorsus cessasse, concilii Triburiensis a. 8 9 5 babiti canon 34. testatur, ciyus haec sunt verba: a ) „lindique bella consurgunt, hosles saeviunt, inimica gens paganorum insequitur populum christianorum — Quapropter zelo divinae aemulationis christiani exercitus procedunt ad bellum. Fit conventus christianorum et paganorum — saepc fuit victoria christianorum, vieta est pars pagal i Ann. Ved. 8 9 2 , Ethelwerdi ohron, 1. 1. p, S 1 8 , Chron. Anglo-Saxon, a. 893 p. 363. 3) Guido de Bazochiis ( f 1 2 0 3 ) ap. Alberic, ebran. a. 895 (Leibnitz accessiones histor. II, 328), Villelmi Gemmeticens. Hist Noruiann. I, 11 (Duchesnius Hist. Normannor. SS. p. 231) „Biern totius excidii signifer, exercituqmque r e x " . 3) Mansi XVIII p. 149 cfr. Diploma Egilmaro episcopo O s nabruggensi datum (Erhard Beg. Hist. Westf. I, 32, Boehmer, 1067) quo buie ab omni militia vacare concedebatur, „ nisi Dani ad delendam christianitatem sui episcopii naves ascenderent ". Etiam Adam Bremensis (L. I. c, 54) incursionum Normannicarum saec. X. ineunte in Saxoniam factarum mentionein injicit. —

TO noram" etc. Ñeque ad Ungaros baec verba referri possunt, qui términos Francicos tunc nondum attigerant, neque ad Moravos, fidem ohristianam jamdiu confessos et pacem tum babentes Arnulfus, natali Domini in Alamannia aoto, ad fines orientales se contulit, ubi Suatoplucus, ut pax convenire!, ad cotiventum se aflore promiserat. Sed cum bic se venturum esse negaret, Arnulfus Hengistfeldi ') cum Brazlawone, Slavoniae duce colloquutus, cum eo de opporlunitate et ratione belli deliberavi! ac oum tribus exercitibus in Moraviam intrare decrevit '). Quinam i Ili tres exercitus fuerint, quia ex annalium Fuldensium narratione non satis patet, alii scriplores alio modo explicare tentaverunt. Mihi tarnen ex subsequentibus auctoris verbis, regem „assumplis seoum Francis, Bajoariis, Alamannis" oontra hostes ¡visse, aptissima explanatio esse videtur, eum diversarum gentium acies exercituum nomine distinxisse, sicut a. 894 d e exercitu Alamannico loquitur. Gum his igitur copiis rex mense Julio a. 892 in Moraviam ingressus earn per quattuor hebdómadas „Ungaris etiam ibidem ad se cum expeditione venientibus" foede vastavit, sed sicut annalium silentio dilucide demonstratur sine aliquo eventu in patriam rediit '). Ad Búlgaros quoque tum a Vladimiro duce *) gubernatos legationem per longas viarum ambages iter facientem mense Septembri misit, quae pacem sub Ludovico Germanico 1) Hengstberg prope Wildon oppidum Styriense ex Kopitarii conjectura (Glagol. Clozian p. LXXII). — 2) Ann. Fuld., 892. 3) Ann. Alain;, 892. 4) Ann. Fuld., 892, Vita st. Clementis ed. Miklosich c. 19. p. 25. Constantin, de admin. imp. c. 32, qui eum Vlastimirum vocal. —

77 compositam renovaret et „ n e coémptio salis indeMoravis daretur", rogaret; haec re confecta mense Majo sequentis anni feliciter reversa est. Eodem tempore, quo expeditio ilia contra Moravos suscepta e s t . Arno bellicosus episcopus Heibipolitanus, sua sponte, ut videtur, impetu in Bohemos eorum socios facto, regrediens non longe a Caminizi amne (Chemnitz) in pago Chutizi '), dum die 13. Julii m. a ) missam canit, a Chutizis, gente Slavica obtruncatus est. Quam rem recte quidem Palackyus cum Arnulfi bello pari tempore gesto aliquo modo connexam fuisvse cognovit 3 ), sed manum ejus unum ex tribus regis exercitibus fuisse haud crediderim, cum non illius, sed Popponis ducis Thuringiorum suasu molus dimicasse tradatur. Fuit autem vir ille, qui hoc modo martyr Christi exstitit et piissimus, ut qui decern in episcopatu suo novas ecclesias conderet et fortissimus Francorum contra Slavos propugnato!'. Anno 8 5 5 Gozbaldum praeceptorem suum die 20. Sept. m. mortuum episcopus Herbipolitanus subsecutus, a. 871 cum Ruodolto cornile, limitis custos contra Bohemos seditiosos missus, maximam inde praedam fecit, a. 872 fortiter sed dubio eventu contra eosdem hostes pugnavit, a. 8 8 4 cum Heinrico cornile cruentam sed gloriosam ex Normannis victoriam retulit 4 ). Arnulfus a. 8 8 9 quattuor tabulis ') ejus ecclesiae omnes antecessorum donationes, immunitatem, 1) Reg. 882, Thielmar. 1, 3. 2) Eckhart comm. de r e b . Franc, orient. II, 730, Calend. Merseb. I. I., Necrol. Fuld. a. 894. 3) Gesch. v. Boehmen 2, 148. 4) Ann. Fuld., 855, 871, 872, 884. 5) ap. Monum. Boic. XXVIII, 1, 92, 95, 98, Eckhart li, 892 (Boehmer No. 107» — 1072, 1074). Arno nominatur ab eo ,,honorabilis episcopus et dilectus familiaris n o s t e r " . —

78 decimam partem tributi, quem Siavi in Francia occidentali habitantes regio fisco conferebant, confirma* vit. — Priusquam, quae deinde in Germania acciderunt, persequamur, de Ungaris, quorum commemorandorum hanc primam occasionem nanciscimur, fusius disseramus necesse est. Cum autem supervacaneum et inutile foret, de prima eorum patria nondum explórala magnum conjecturarum numerum, hoc loco nova aliqua augere — qui campus etymologis potius relinquatur — ab ea terra, quam Constantinus Porphyrogenilus ultimano ante Pannoniam invasam ab iis habitatam fuisse aperte indicat, orditi malui. Hanc enim et eandem esse, quam suo tempore Patzinacae colerent '), et ex iluviorum percurrentium nominibus a p pellatam esse 9 ) dicit. Quos cum Baruch (Bug), Cuba (Cufis), Trullum (Dniestr), Brutum (Pruth), Seretum (Sereth) vocet, Patzinacarura vero 3edes a Duroston> (Distra, Silistria) ad Danubium silo usque ad castellum Sarkel in ripa Tanaidis fluvii per 60 dierum iter extensas esse referat ' ) , Ungaros occidentalem tantum harum regionum partem i. e. eas terras, quas nos Moldaviam, Bessarabiam, Chersonem nominamus, occupavisse apparet. In his autem, in quibus cum Cabaris, uno ex octo Chazarorum tribubus commisti, pastiones habebant *), jam ante id tempus, quod a plerisque pro vero accipi solet, consedisse, Leo Grammaticus ' ) et Georgius Monachus *) de pugna ad 1) De admin, imp. c. 37. 2) ib. c. 38 ¿ noy naifyvaxtràv tólioí Iv , 896. 11) Comment, de reb. Franc, orient. II, 772. 12) Mirac. St. Walburgis (AA. SS. ad dipm 25 Febr. p. 535) 13) Reg., 901.

91 Rex ex Moravia reversus Novembri ') mense Francofurtum venit, ibique natali quoque Domini celeb r a t o 2 ), Rhenum transgressus Febrtiario mense a. 893. Lotharingiae civitates plerasque lustravi! 3 ) et ab episcopis non solum „ingentia d o n a " accepit, seti eliam diversa privilegia et possessiones eis concessit, inter quas ecclesiae Tullensi 4 ) omnia praedia, antea fisco addicta, restituta sunt. Quod iter non modo „orationis causa", quae est scriptoris Fuldensis opinio, verum potius quia Arnulfns j a m torn statuerai Zuentebaldo regnum Lotharingiae p a r e r e , ex eo apparerò videtur, quod filio „honores'' i. e. comitatus Megingaudi illius ex parte tradidit, quibus ad altiorem dignitatis gradum consequendum juvaretur '). Ut a priori Consilio, ex quo Zuentebaldum post se baeredem imperii Francici instituere voluerat, recederei, graviditate fonasse uxoris legitimae, omnem spem illi adempturae oommotus est. Rege vere ineunte Ralisbonam reverso *), in Oriente res magni momenti acciderunt, cujus causas et progressus ex fontibiis obscurissime eòs siguifican» tibus vix divinare licet. Etenim ex progenie Guilelmi illius et Engilsoalci, quae annis 882 — 884 fines orientales tantopere perturbaverat, très etiamtum filii supererant, quorum unus, cui et ipsi Engilscalco nomen inditum erat, ignoto tempore rapla noiha regis filia ad Moravos confugerat; postea tamen ante annum 889 in soceri gratiam receptus, marcae orientalis comes est constitutus '). Cum autem Aribonem semper 1) 9) 4) 6) 7)

Charta ibi data est die Ann. Fuld, 899. 3) Boehmer, 1101. 5) Caria ibi data est die ¿3. Ann. Fuld , 893. A. 889

3. Nov. mens. (Boehmer 1098). Reg. 893, Ann. Fuk}., 89». Reg. $93. Junii m. Monum. Boic. XXXI, 143. ab Arnulfo data est tabula ,,per

92 pagis Traungowe et Grunzwiti praefuisse ' ) , chartae doceant, dimidia modo marca ei obtigerit Decesse est. , Ibi, dicil aucior annalium Fuldensium, audacter contra primores Bajoariae in rebus sibi summissis agens, j u dicio eorum, Radisbona urbe incaute palatium regis prolapsus, nee regi praesentatus obcaecatus est." Ex quo concludendum esse videlur, eum non jussu Arnulfi sed odio optimatium Bavariae hanc toleravisse calamitatem. Uxor ejus fortasse eadem filia fuit regis ex Ellinrata concubina suscepta, quae in ebarta Conradi I regis item Ellinrata appellatur *). Engilscalco igilur oculis efiossis consobrinus ejus Guilelmus, quia similia certe veritus ad Moravos legatos miserai, majestatis crimine accusatus et capitis damiiatus est. Quod deinde frater ejus „cum Maravanis exul delitiscens insidioso Consilio ducis", cui regis Francorum inimici accepti esse debuerunt, cum aliis plerisque neci traditus est, valde mirandum et explicatu difficillimuai est. De hujus nomine, quod annales Fuldenses silentio transeunt, Ussermannus 3 ) probabilem fecit conjecturam, Ruodpertum, quem scriptor Alamannicus 4 ) hoc anno occisum esse relert, eundem esse ac ignotum Guilelmi fratrem. Idem, nisi me fallit ab Amulfo in cbarta quadam s ) „dilectus comes lerminalis noster" vocatur, cujus comitatum „in regno Caranquoruindam procerum nostrorum Engilscalci videlicet et — — interventum" ap. Miraei opp. dipl. I, 650 (Böhmer, 1069). 1) Juvaria, Anh., 118, 117. Mon. Boic. XXVUI, 1 , 8 7 (Boelimer, 10Ö4). 2) Mon. Boic. XXVI11, 1, 147 (Boehmer 1252). 3) Pertz SS. I, 53 ii. 3. i) Ann. Alain, a. 893. Wilhelm occisus, Engilscalch o b c e catur. Ruodpertus occiditur. 5) Mon. Boic. XXVIII, 90 (Boehm. 1068).

93 tano juxta ilumen Gurka" situm fuìsse ex alia tabula ') ante annum 8 9 3 data cognoscimus. Omnes autem fundi, quos in utraque Danubii ripa haec familia tarn funesto falò exstincta possederai, a r e g e monasterio Cremisae (Kremsmiinster), cui tunc Snelpero abbas praeerat, dono sunt dati 2 ). Eodem anno altera contra Moravos expeditio fortasse propter res modo narratas, suscepta, magna parte fìnium hostis devastata, malum habuit evenlum, cum ob insidias a Suatopluco tritas rex „magna cum diflìcultate itineris' in Bavariam aegre rediret *). Videntur enim Moravi hanc plerumque belli gerendi rationem secuti esse ut ipsi castellis suis firmissiinis 4 ) t e d i Francos, quorum impetum in aperto vix sustinebant, impune terram vastare sinerent, donee propter victus et pabuli inopiam regredientes, facilius in montibus et sylvis insidiis et velilationibus carpi possent. Ad periculosuir. ilium receplum Leibnitius 5 ) ea referenda esse putavit, quae ab Arnoldo 6 ) scriptore saeculi XI ex vulgi rumore de Arnulfo traduntur, ab angelis contra Moravorum gladios defenso et a Sto Emmeramo ipso , quem" „vitae suae ac regno patronum" elegerat ex pugnae discrimine erepto. — Rege igitur Ottingam in palatium suum reverso, paullo post Ota conjux ejus ibidem puerum edidit T), 1)

ap. Kleinmayrn J u v a r i a Anh. p. 110.

2) R e t t e n p a c h e r a n n a l e s C r e m i f a n e n s e s p . 43. 3) Ann. F u l d , 893, Ann. Alam., 893. Arnulfus in Maraha. 4) Epist. Theotmari (a. 9 0 0 ) : „¡Ili (Franci) c h r i s t i a n u m r e g n u m c o n f o r t a v e r u n t isti (Moravi) latibulis et u r b i b u s occullati f u e r u n t . " (Boczek cod. dipi. Moraviae I, 60) cf. Ann. Fuld., 872. 5) 6) 7)

Leibnitz ann. imperii li, 142. de sto. F . m m e r a m m o c. 5. ( P e r t z SS. IV, 5 5 1 ) . — Ann. Fuld., 893.

M

qui Ludovici no'men capiens a b Hattone archiepiscopo Maguntiacensi et Adalperone episcopo Augustensi ' (887 — 909) baplizalus est. Huic viro, quetm ipse post „dilecti magistri" et „studiosissimi nutritori."?'" nominibus ornat ' ) , quia magna ac bene merita tunc temporis valuil fiuctoritate, ad educandum commissus est J ). Arnulfus ' ) enim ipse ei „venerabili ac dilettissimo episcopo", quern, inquit ,,ad omne b o n u m promptum esse scimus et cognoscimus" admodum favit eique etiam in alia charta ' ) „magni divinae legis amatoris" cognomen imposuit. A Reginone s ) quoque „nobilis generis magnique ingenii ac prudentiae v i r " fuisse traditur, quem „multa tunc temporis sapientia repletum musicaque arte prae caeteris praeditum, gnbernacula regni pene omnia curn rege (Ludovico IV) disposuisse" vita Sti. Udalrici 8 ), qui ejus fuit discipulus, certiores fimus. Hatto alter spiritualis Ludovici paler ' ) , qui a. 8 8 8 abbas monaster» Augiensis (Rei1) Monum. Boic. XXXI, 1, p. 160, 162. cf. Boehmer No. 1224, 1225. 2) In errore versatur Aventinus (IV, 1. ed. Gundling p. 444), qui Waltonem episcopum Frisingeosem ejus fuisse educatorem tradii. — 3) Codex Lauresham I, 95 (Boehmer 1127). 4) Schannat bistoria episcopat. Wormatiensis, II, 11. (Boehmer 1130). 5) Reg. a. 887. cfr. Herim. Aug. a. 910. „Adalbero venerabilis et famosus Augustae Vindeliciae episcopus obiit." Regino ei „excellenlissimi ingenii, et totius philosophiae studiis multipliciter insignito domno Adalberoni" chronicon suum dedicavit (Pertz SS. I, 543). 6) Pertz SS. IV, 386. 7) Won. Boic. XXVIII, 1, 108. (Boehmer, 1116) „ p e r inter•ventum Hathonis venerabilis archiepiscopi et carissimi compatris nostri." —

03 cbenau) celeberrimi electos erat ' ) onm Arnulfo jam ab initio regni sui gratus fuit et complures ab eo recepii donationes '), tum maxime in ejus venit favorem, cum a. 8 9 0 contra Bernhardt sectatores in Alamannia i-pgiain tueretur auctoritatem ; quapropter praediis Udalrici ei donatis, rex ipse pauilo post coenobium ejus visitavi! 3 ). Obscuro genere eum natuin fuisse, codex quidam Widukindi 4 ) interpolatus refert, sed cui fides vix habenda est, quoniam hominibus solum ex nobilibus familns procreatis tunc ad sedes episcopales ascendere liceret »). Hatto autem a. 8 9 i Sundaroldum a Normannis interemptum volúntate Arnold •) in archiepiscopatu Maguntiacensi subsecutus, postquam earn ob causam abbatis dignitatem deposuit, ilerun» a monachis iis praefutorus creatus est, „quia prius ipse eos in suis necessitatibns bene pro* curavit" et rex ejus eleotionem optavit T ). Summi igitur pontificis Gerraaniae officio fongens in partem venit expeditionis Italicae a. 8 9 4 factae ") et magnam semper ad rqm publicam vim babens a. 8 9 5 concilio Triburiensi praesedit. Quantam post a Ludovico Infante gratiam ¡merit "), quomodo ab eo et fratribos 1)

Herim

Aug., 888 , Abbat Augiens. catal.

(Pertz S S . II,

38) of. Schänbuths Chronik v. Beichenau p. 73 sqq. ì ) Dumgé Reg. Bad. 79, 80. 3) Ann. Fuld, 890. 4)

Widukind. 1, i s , ed. Pertz p. 34.

—

5) Monachi Sangall. gesta Ear. M. I, c. 8. Aqnal. tamen Fuldensium Pars IV (a. 8 8 7 ) Liutwardum infimo genere natura fuisse tradunt. 6) Ann. Fuld., 891, Beg. 891. 7) Dumgé Reg. Bad. p. 83 ,,maxime ob nostrum morem quod nobis aptum esse cognoverunt" (verba Arnulfi). — 8)

Ann. Fuld a 894, Boehmer No. 1106, 1107.

9) cfr. Ekkehard (I. 1. p. 8 3 ) „ H a t t o — quem oor regis n o nnnabunt.

96 Conradinis

paene solummodo,

n e inlestinis

discordiis

e t e x t e r i s bellis G e r m a n i a in s u a s d i d u c e r e t u r cias, i m p e d i t u m sit '), h o c l o c o n o n

provin-

explicandum

est.

Ab Arnulfo, qui m u l t a s e j u s i n t e r v e n l u d e d i t c h a r t a s *) „illustris p o n t i f e x " v o c a t u r , et

humanis

mus

3

),

negocis

scriptor

de synodalibus eum

4

Fuldensis

ingenii" fuisse testatur. verbis

quern „in divinis",

religiosum

causis

affatur:

litus c o m m i s s u m

acutumque

) hominem

eum

inquit, agnovi-

„subtilis

Regino, qui libros d u o s , q u o s composuit,

„locum

ei d e d i c a v i t ")

vestrae

d i g n i t a t e nobilitatis

niis extollitis, qui t a n t u s in o m n i

celsitudini famosis

genere

his cae-

praeco-

philosophiae

e s t i s , u t s o l u s nobis repraesentetis h a c d e c r e p i t a tate ingenia philosophorum,

de

tialis a n t i q u i t a s g l o r i a t a e s t . " riores, quales Liutprandus „acutus

Consilio,

consuela laudes

cum

sapientem

quam

poste-

et qui v a r i e t a t e

praecederet"

vituperatione

fabulis in vulgi o r e tam

Scriptores tamen

) et W i d u k i n d u s ' ) , a q u o

a c e r ingenio,

multos mortales

ejus

6

ae-

q u i b u s ilia sollers la-

quadam

fuisse

conjunxerunt,

v e r s a n t i b u s freti , q u a e e u m astutum

et

sibi

fertur,

dolosum

non

faciunt

8

).

S u o r u m vel e p i s c o p a t u s sui c o m m o d o r u m in r e p ú b l i c a gerenda

certe

non

immemor

erat,

cum

permagnos

1) Reg. de causis synodal, ed. Wasserschleben p. 1. „Sciens magnitudinem prudentiae vestrae (i e. Hatlonis) non solum — totius provinciae sollicitudinem g e r e r e , verum etiam tolius regni utilitatibus pervigili cura insudare." 2) cfr. diplom. ap. Murat. Antiq. II, 163. ( B o e h m e r 1 1 0 7 ) „per Attonem st. Magontinae ecclesiae archiepiscopum et dilectum consiliarium nostrum." 3) Diimgé Reg. Bad. p. 82. 4) 6) 8)

Ann. Fuld., 891. 5) ed. Wasserschleben p. 1. Praef. Liutpr. Antap. II, 6. 7) Widuk. I, 22. Ekkehard. p. 83, Otto Frising. VI, 15 ed. Urstisius p.

125, Thietmar. L. I, c. 4.

97 colligeret thesauros et populi rumore duodecira praefuisse abbatiis argueretur '). Salomoni, qui solus fortasse inter Germaniae episcopos ingenii magnitudine eum aequavit, „propter animi aculissimam sollerliam" semper amicissimus fuit eumque in honoribus adipiscendis adjuvit J ). Non multo post Ludovicum baplizatum ad regem ßatisbonam legati papae et primores Italici regni venerunt, eum ut Ilaliam a Widonis dominatu liberare!, admonituri •). Parum cnim Berengario profuerat, quod regi transalpino se subjecerat, cum a. 889 ineunte ab inimico auxiliis denuo ex Gallia arcessitis aneto 4 ) ad Trebiam fluvium *) fusus fugalusque trans Padum confugere coactus esset. Post haec „bella horribilia cladesque nefandissimas" Italici episcopi 6 ), iidem, qui aniea a Berengario steterant *), inter diem 12. et 21. Februarii mensis 8 ) Ticini convenerunt et parum solliciti, uter optimo jure regnaret, dummodo suis magis 1) 2) 3) 4)

Ekkehard, p. 83, 88—89. E k k e h a r d , p. 78, 83, 88. Ann. Fuld., 893. Paneg. Ber. II, 149 — 150 cfr. I, 115.

5) Paneg. Bereng. II, 185 „ C a m p u s e r a t d u d u m studio d a m n a t u s i n i q u o " ( p r o p t e r proelium ibi ab Hannibale c o m m i s s u m ) . Liulpr. Ant. I, 18, 19. 6) Widonis regis electio a p . Pertz Legg. I, 554. 7) ib. p. 555 „Ipsis denique d i e b u s quasi ad c e r t u m Signum s u p e r v e n e r u n t , qui p r o h o c r e g n o , ut sibi v o l e n l e s n o l e n t e s q u e a d s e n t i r e m u s , minis diversis et suasiODibus inretitos furtive a c frauduienter adtraxerunt." 8) W i d o n e m p o s t diem 12. Februarii m . electum esse, p r o b a t tabula „regni in Italia a. 1 et die 12 de m e n s e Febr. ind. 8 " (i. e. 890) d a t a ap. Tiraboschi storia di Nonantola li, 67. I m p e r a t o r autem f a c t u s e s t die 21. Febr. 891 „ a . regni in Italia, 3 . " (Boclimer No. 1270, 1 2 7 1 ) .

7

»8 insefviret commódis, Widonem decreto, quod ad n o stra pervenit tempora regem creaverunl. Itali igitur, sicut caeteri populi lingua Romana rustica utentes tunc a regibus sine jure haereditario electis gubernari c o e perunl, qui in cleri benevolentia maxime potestatem posuerunt, dum clerici ipsi eorum auxilio contra parvulos tyrannos, quibus admodum vexabantur, indigent. Quod ex praeceptis, quae sacerdotes Ticini dederunt et ex promissis, quae Wido iis fecit, dilucide apparet. Primo enim, se contra eos „per quos homicidia, sacrilegia, rapino et cetera facinora perpetrata" essent, congregatos esse praefati, ut Romanae ecclesiae dignitas ac decus sustineretur, postulaverunt, turn ut privilegia et possessione« singulorum episcoporum „absque quorumlibet pravorum hominum injusta vexatione" integra permanerent. Quanta tunc latrocinia etiam in Italia exerceri solebant, ex canonibus VI et VII synodi Ticinensis perspicimus, quibus et ministris regiis „sino depraedatione" suo contentis stipendio pacifice agere praeceptum et iis, qui ad piacila convenirent ne ,,pertranseuntes in villis seu civitatibus rapinam" Tacerenl, interdictum est. Johannes IX quoque papa in concilio Romano a. 8 0 8 habito ') eos poena multavit, qui obeunte Romano pontifico palatium Lateranense diripere solerent, dum „non solum in ipso patriarchio, sed etiam per totam civitatem et suburbana ejus talis bacchatur praesumptio." Praeler quos praedatores domesticos terra item ab exteris afflittala est, et a Graecis Saracenisque, qui danina ei inferro aemulabantur et a militibus Widonis Gallicis mercede conduces, contra quorum vastationes patres iis, a quibus 1)

ap. Pertz Legg. I, 562 can. 11.

09 adjuvabantui excommunicationem minali sunt (can. 8) '). Permagni autem momenti est, quod episcopi hominum plebejorum utilitatibus providentes, ut his libere suis legibus liti liceret et omnis injuria propulsaretur caverunt (can. 5). Neque si totam Italiae condicionem ilio tempore animo ralioneque luslremus, dubitare possumus, quin immunitate mullorum locorum et juribus comitum permultis episcopis in suis civitatibus concessis in hac imperii Carolorum parte magis quam in caeteris clerus auctoritate valuerit; quamobrem urbes Italicae a sacerdolibus rectae primae postea libertatem assecutae et contra regum impugnatiónem tuitae sunt. Widone igitur ita rerum polito, Stepbanus VI papa a. 890 Suatopluco duce internuncio usus, fortasse ut haec res magis latcret, a b Arnulfo rogavit J ), ul regnum „ a malis christianis et imminentibus paganis ereptum, ad suum opus restringendo dignaretur tenere." Qua de re multi, cum idem papa ad Fulconem, se Widonem „unici loco filii" tenere scripsisset 3 ), sin e justa causa dubitaverunt, non considerantes, et eum Arnulfum quoque „filium nostrum" vocare *) et Formosum ejus successorem, dum de Lamberto „patris se curam habere" omni asseveratione affirmat ' ) , virum ei inimicissimum in Italiani arcessivisse. Rege nostro autem propter molus Allamannicos papae precibus non obsecuto, hic a. 8 9 1 , die 21. Februarii m. Widoni "), cui nullus jam erat adversarius, 1) De iisdem loquitur W i d o in legibus a cap. 1. ( P e r t z Legg. I, 556).

se

prormtlgalis,

2) 4)

Ann. Fuld., 890. 3 ) Flodoard. Hist. Rheni. IV, 1. E r h a r d . Regesta Hist. WesUal. I, cod. diplom. p . 37.

5} 6)

Flud. Hist. Rliem. IV, 3. Boehmer, 1270, 1271.

7*

100 Romae coronarli

imperialem

rium igitur saeculorum

imposuit.

Post complii-

intercapedinem

primo

impe-

rator ex Italia oriundus creatus est; sed n e c majores ejus Itali fuerunt

neque

imperium

Italicum

voluit, cui potius regnum Francorum

condere

renovare ' )

in

animo erat i. e. etiam Galliam si posset in suam ditionem redigere.

Ac turbae

et vulgo quidem a quo-

que domino pariter oppresso

parvi

inteifuit,

utrum

peregrino an civi inserviret, nobiles autem atque episcopi eum semper sequebantur, sive rex cisalpinus sive transalpinus fuit, qui maxima eis fecit promissa et amplissima dedit b e n e f i c i a , ad alium mox transituri,

a

quo majora sperari possent, „quia, inquit Liutprandus

2

)

s e m p e r Italienses geminis uti dominis volunt, quatinus alterum alterius terrore

coherceant."

Coronam igitur

adeptus VVido die 1 mensis Maji Ticini,

ubi eum die

1 4 ejusdem mensis affuisse charta quaedam docet

3

legibus

4

promulgatis

statum

regni

firmare

),

studuit ),

dum Berengarius cujus nullae exstant annorum 8 9 1 et 8 9 2 tabulae Veronae latuisse videtur.

Romae interim

Stephano Septembri circiter mense d e c e d e n t e '), ,,Formosus episcopus Portuensis 1)

Antiquit. Ital. If, 8 7 1 .

rolo Simplici electo, a c c u s a t u s ut

hac

) vir morurn quidem lau-

In b u l l a p l u m b e a d i p l o m a t i affixa l e g i t u r „ R e n o v a t i o

F r a n c o r u m ' ' v. M u r a t .

Rhem.

6

arte IV,

ilium

e s t , s e id, „ c a u s a W i d o n i s

subintroduceret

A n t a p o d . I. c.

3)

Moriondi

4)

a p . P e r l z L e g g . I,

in

regnum."

regni Ca-

fecisse,

Flodoard.

Hist.

37.

M o n u m . A q u e n s i a I, 2. ( B o e h m e r b56.

a u l e m in e d i c t o

Indictio

ilio i m p e r a t o r

n u m 8 9 1 igitur d a t u m e s s e n o n 5)

K o e p k e d e v i t a e t s c r . L i u t p r . p. F u s e de eo disseruit Hist. R h e m . I V ,

21.

cum

1272).

a Chr. 8 8 9

appellatur;

ante

conan-

potest.

6) doard

postea

5.

2)

venit, W i d o

Fulco

198.

K o e p k i u s I. I. p .

73-80.

cfr. F l o -

101 dabilium sed ambitionis stimulis incilatus ab allcra p o puli Romani factione, altera a d m o d u m a d v e r s a n t e p a pa creatus est '). Qui a. 8 6 4 , ut Koepkio v i d e b a t u r ad episcopatum p r o v e c t u s , primo s u b Nicolao p a p a a. 8 6 6 3 ) ad fiulgaros fidei cliristianae p r a e d i c a n d a e causa missus e s t , s e d m a g n a m iis p e r s u a d e n d i s gloliam assecutus a r e h i e p i s c o p a t u m e o r u m , q u e m a p p e tiverat, a papa n o n impetravit 3 ). Deinde s u b J o b a n n e VIII a. 8 7 5 legatione a p u d Carolum Calvum functus *), in summum ei venit o d i u m , quia illi inimicus clam cum Ludovico G e r m a n i c o fecit. Q u a r e a p a p a a r g u t u s , s e ipsius pontificatus Romani cupiditate j a m p r i dem motum plurimos in suas traxisse p a r t e s , e p i s c o patu ' ) et panilo p o s t die 30. Junii m. a. 8 7 6 s y n o d o vigiliti OClO epi§Coporum in ecclesia Sti Petri c o n g r e gata, sacerdotio privatus est •). In Gallia turn a b Hugone a b b a t e r e c e p t u s , a. 8 7 8 c o r a m concilio a b e o dem p a p a Trecis c o n v o c a l o j u s j u r a n d u m dedit '), s e ,,nec orationis causa aliquando Romani venturum, n e c aliquo m o d o s a c r u m o r d i n e m r e p e t i t u r u m , n e q u e in judicio potentum r e c u p e r a t i o n i s locum o r a t u r u m e s s e ; " quem etiam a. 8 8 2 S e n o n i b u s c o m m o r a n t e m inveni1) Liutpr. Ant. I, 28, 29, Invectiv. in R o m a m ap. A n a s t a sius Biblioth. e d . Bianchini IV, p . LXX s q q . 2) Hincmar. 8 6 6 , Flodoard. d e Roman, ponlific. ap. M u r a t SS. RR. Ilal. III, 2. p. 3 1 7 , A n a s t a s . vita Nicolai I, (Murat. SS. RR. It Ut, 1, 260). 3)

ibid.; epist. Joh. VIII, 319 (Mansi XVII, 236).

i) Hincmar, 78 adn.

875 , Ann. F u l d . ,

87S.

cfr. Koepke 1. 1. p .

5) cfr. ep. .Toh. Vili, 319. 6) Acta s v n o d i s u n t in Ricbteri libello, q u o ad n o v i p r o recloi-is inauguralionem die 10. S e p t . a. 1843 invitat, Marburgi p. 57)

ibid. p. 8.

102 mus, q u o die 6 Julii m. reliquias st. C o l u m b a e vtrginis transtulit '). J o h a n n e Vili tarnen e o d e m a n n o a b ini— micis crudeli m o r t e a f f e c t o , Marinus I ejus s u c c e s s o r ilium a s a c r a m e n t o 3 ), q u o d invitus dixerat, l i b e r a t u m pristino episcopatui reslituit, a q u o p o s t ad pontificis maximi dignitatem ascendit. Ab adversaries autem in d u a s p r a e c i p u e vituperationes a d d u c t u s e s t , et e u m contra c a n o n e s a b altero e p i s c o p a l u a d alterum a m bitiöse transiisse, n e c j u s j u r a n d u m illud in s y n o d o d a tum a Marino tolti potuisse, i d e o q u e quia in e x c o m municationem ilio j u r e j u r a n d o s u b l a t a m d e n u o incurreret, electionem ejus irritanti fieri ' ) . F o r m o s u s igit u r , ut dignitatem t a n l o p e r e i m p u g n a t a m sibi confirm a r e t , s u m m a m p r i m o e r g a W i d o n e m imperatoreni benevolentiam simulavit e j u s q u e fìlium adolescentulum L a m b e r t u m et ipsurn die 27. Febr. mensis d i a d e m a t e imperiali exornavit 4 ) . — Rex n o s t e r legatione p a p a e Ratisbonae audita, non statini ipse ejus invitationem s e c u t u s esse videtur. Etenim cum Muratorius 5 ) et Lupus 6 ) p a n e g y r i s t a e Berengarii testimonio 7 ) nisi e x p e d i t i o n e m ZuentebaLii 1)

Ann. St. Columbae S e n o n . a. 882 (Pertz SS. I, 103). —

i ) Sigeberti Gemblac. Chron. a. 900, Auxilii infensor et d e f e n s o r ap. Mabillon v e t e r a analecta p . 32. 3) D e f e n d e r u n t e u m c o n t r a h a s a c c u s a t i o n e s a u c t o r i n v e c tìvi in Domani (I. 1.) et Auxilius Nolanus t r i b u s libellis, quibus lituli s u n t : „ S u p e r c a u s a et negotio Formosi p a p a e " „ D e o r d i n a tionibus a F o r m o s o p a p a factis" et „ I n f e n s o r et D e f e n s o r " ,(ap. Mabillon. 1. 1. p. 30, 32, 39 s q q ) . 4) Chron. C a s a u r i e n s e (Dachery spicileg 11,939); Flod. Hist. Uhem. IV, 2. Diem c o m p u t a v i t J a f f e u s r e g e s t a pontific. Roman, p. 299. 6) 7)

5) Annali d'Italia, V, 204. Lupi c o d . diplom. Bergom. I, 1015. Lib. IH, v. 1 — 4 6 „ T e r t i a v i s L u n a e s e c o r n u a luce r e -

103 transalpinam, quam etiam Liudprandus commemorai ' ) ad hunc referant annum, Koepkiusque

s

annalium Alamannicorum consensu

) eorum opinionem 3

) confirmet,

equi-

dem Arnulfum, ut legatis ill is satisfaceret, filium, quern mox ipse subsequi voluit, in Ilaliam praemisisse istimaverim.

ex-

Si Liudprandum de Berengarii exilio Ger-

manico rel'erentem 4 ), sequamur d u c e m , citer tempore pallia cedens

ilio hoc cir-

cum caeteris primoribus

Ralisbonae regem adierit opus est,

si vero panegy-

ristam •), eum in Italia remanentem Veronae ab inimico obsessum e s s e ,

credendum est.

Quoquomodo

res se habet Zuentebaldus hoc anno

cum

exercita

Alamannico Alpes transgressus Berengario opem contra Widonem tulit.

Qui hostium aciem in aperto baud

SUStinendam es§e natus, prope Ticinum ad Vernavolam lluvium

castra

muflivit et tandem,

diutius sed

sine

eventu oppugnatus, regis filium argenti multitudine ad redeundum commovit. Regino

6

Koepkius non r e c t e e a ,

quae

) et scriptor Vedastinus ' ) de Berengarii fuga

referunt buie tempori assignare voluit, cum illi c o n venlutn Tridentinum indicent.

Italia igitur hoc modo

iterum Widoni relicta, Arnulfus, quod jamdiu in animo volverat, ipse cum manu valida illuc proficisci d e c r e vit et Weibilingae natali Domini die aclo "), in hieme plerant, Hie (Zuenteb.) laetus postquam patriam c o n c e s s i t ad aulam:

En Wido agmen a g e n s " e t c . 1)

Ant. I, 2 0 - 2 1 .

3)

Ann. Alam. a. 8 9 3 .

— 2)

1. 1. p. 7 0 .

Alamanni in Itaiiam.

4)

Ant. I, 22.

5)

I I I v . 13. Arn. Zuentebaldum affatur:

peiferre dolorem, (i. e. Veronae).

„ T a n t u m n e potis

Nostra ut progenies propria v e x e t u r in a u l a ? "

—

C)

lteg

880.

8)

Ann. 1'uld, 8 9 4 .

7)

Ann. V e d . 8 8 8 ,

104 a s p e r r i m a cum Alamannis solis Alpium j u g a a. 8 9 4 Iranscendit. Tum Veronae susceptus, Berengario c o rnile, contra Widonem perrexit '), qui e a n d e m , q u a m anlea n e q u e ineplam belli g e r e n d i rationem secutus, o m n e m pugnam declinavi! a t q u e urbium aditum hostibus p r o h i b e r e studuit. Ac primum quidem rex a d Bergomum ab Ambrosio comite d e f e n s u m a c c e d e n s , priusquam oppidum ipsum obsidione c i n g e r e i , castellum p r o p e moenia in loco edilioii silura vi cepit e j u s q u e p r a e f e c t u m Golefridum Gislarii filium, clericum Veronensem interimi jussit. Hanc rem, q u a m scriptor Fuldensis vix o b s c u r e significai, Lupus canonicus Berg o m a s '} d u a b u s tabulis dilucide explanavit. Die s e quenli ( i . e . 2. m. Febr.) u r b s ipsa pari constantia oppugnala a c defensa labe parlis c u j u s d a m muri t a n d e m invasa et a Francis n e q u e aetali n e c sexui n e c dignitati l e m p e r a n t i b u s direpta e s t , d u m Ambrosius a mililibus c a p l u s jussu regis a n t e portano oppidi palibulo suspenditur Q u a m q u a m enim scriptor Fuldensis testis sine dubio oculatus, h o c supplicium exercitus furori assignare vull 3 ) , r e c t e tarnen Lupus judicavit, euni, qui d e Gotefridi q u o q u e n e c e sileat adulationis arguendum et Liudprandi ' ) , p a n e g y r i s t a e Berengarii 5 ), imprimis Reginonis 6 ) testimonia p r a e f e r e n d a esse. Ainbrosii et Gotefridi b o n a ecclesiae Bergomati donala et Adalberto episcopo o b id ipsum sequenti a n n o in Germaniam profecto confirmata sunt ' ) . Poena veio severa, q u a B e r g o m u m affectum e r a t magnum quidem 1)

Ant. I, 23.

2) 3)

Lupi cod. diplom. Berg. ], 1 0 1 7 — 1028. Ann. Fuld. 894. 4) Ant. 1, 23.

Ill, v. 79 sqq.

5)

Lib.

7)

Boehmer, 1112.

6)

Reg. 894.

103 l e r r o r e m Itaiis tum incussit, sed eliam Arnulfum eis raagnopere invisum fecit, ita ul vulgus e u m p r o c r u delitatibus ibi peractis postea pediculis c o r r o s u m mis e r a m obiisse moi'tem c r e d e r e i '). Primo post h a n c e x p u g n a t i o n e m Mediolanum et Ticinum, maximae Italiue superioris u r b e s regis dominatui se s u b j e c e r u n t 2 ) ; Maginlredus enim c o m e s sacri palatii, illi civitati p r a e p o s i t u s , quamvis ad Trebiam c u m W i d o n e fecisset 3 ) al) e o q u e „ n o s t e r üdelissimus c o m e s el consiliarius" vocaretur *), nunc p a r t e m ejus d e s e r e n s et d e r e l i n q u e n s in Arnulii se contulit fidem, qui pristinam ei confirmavit dignitatem. Q u a e L i u d p r a n d u s h o c loco narrat, Mediolanum Ottoni S a x o n u m corniti in custodiam e s s e commissam 5 ), c u m annalium Fuldensium testimonio pugnarli, Alamännos tantum in p a r t e m e x p e d i t i o n s Italicae vocatos esse. Ad r e g e m , qui d e i n d e Ticinum iter verlit 6 ), m a r c h i o n e s Hildebrandus ' ) a c G e r h a r dus, quorum mai c a s plane ignoramus, Bonifacius e j u s q u e f r a t e r Adalbertus dux Tusciae venerunt, sed c u m nimis arroganter immensis beneficiis donari postulam i ! in custodiam dati sunt. Quibus paullo post libertati redditis, Arnulfus Ticino Placentiam profectus, 1)

Liudpr. 1, 33, 36.

2)

Liudpr. I, 2 4.

4)

Moriondi Mon. Aquensia I, 2 „ q u o n i a m Manfredus,

3)

Paneg

B e r e n g . Il, 42

sqq. noster

f ì d e l i s s i m u s c o m e s et consiliarius nostrani i m p l o r a v i c l e m e n t i a m " (Boehmer, 1 2 7 2 ) ; Tiraboschi M o d e n a I, 66

„ a d i c n s p e r Mainfre-

dum c o m i t e m sacri palatiì s e r e n i l a t e m culminis n o s t r i " (Soelimei', 1274);

Giulini m e m o r i e di Milano p. 4 6 9 (,a. S 9 2 )

„ Magnifredus

c o m e s palatii et c o m e s i p s i u s c o m i t a l i Mediolanensis". ib. p. 4 7 2 ,, Maginfredus, qui fuit c o m e s palatii Arnulfi regis ". — 5)

Ant. I, -24.

7)

A Liudprando (Ant. 1, 39) n o m i n a t u r „ I l d e p r a n d u s

p o t e n s c o m e s ".

6)

Ann. Fuld. 8 9 4 . prae-

106 judicium ibi exercere jussit, quo lis, q u a m m o n a s t e rium Augiense cum ecclesia Sti Ambrosii Mediolanensii babuit, dirimeretur. Postquam enim Lotharius imperator a. 3 3 5 huic ecolesiae curtem Lemontam, ad l a cum Larium sitam donavit ' ) , Augiaeque a b b a s sex. mansos cum ilia conjunctos suo coenobio vindicavit,, Carolus Crassus j a m a, 8 8 0 Mediolani, teslibus a u d i lis ' ) , per missos suos terrain illam Sto Ambrosio a d dixit. Nunc vero 3 ) monachi Augienses opportunann occasionem nacti querelas per Haltonem archiepiscopum renovarunt et cum Mediolanenses, „ p r o ostili: persecutione ipsius Arnulfi" nullum advocatum misissent, Maginfredo et Waltone episcopo Frisingensi missis regis judicium facientibus c a u s a m obtinuerunt. P o s lea tarnen mense Octobri a. 8 9 6 cum Mediolanum im Lamberti ditionem redactuin esset mansi illi rursus S t o Ambrosio traditi sunt 4 ). Ex charta die 11. Martii m„ Placentiae data, quae Italici regni annos exhibet 5 ) et, ex Chronico Sti ßenedicti 6 ), r e g e m majora et p r a e cipue imperium Romanum appetivisse plane perspicimus. Attamen morbis inter milites propter famem el, coelum insolitum grassantibus et Adalberto, cujus o p e s Romam eunti s u m m o impedimento erant, fidem violante 8 ) , patriam repelendi consilium cepit, TiciS)

Murat. Antiq. V, 929.

1)

Boehmer, 546, 641.

3) i)

Giuiini II, 478 cfr. ib. p . 35, 36. Giuiini I. 1. 5 ) Boehmer, 1106,

6)

Pertz S S . Ill, 202 „ c u p i e n s pertingere R o m a m " .

7)

Cbron. St. Bened. 1. 1. „ f a m e et intemperie aeris c o m -

p u l s u s " ; Ann. Fuld. 894, quorum v e r b a „ p r o p t e r nimiam longiludinem ilineris languescente (i. e. aegrolante) exercitu" Gfrörerus ( G e s c h . d. o s t - u. westfr. Karol. T. I l ) non recte est. — 8J

cfr. Lupi cod. dipi. Berg. I, 1047.

interpretalus

107 nunique reversus ' ) civium seditionem, magna strage edita repressit. Liudprando, viam Veronensem regi prohibitarn fuisse tradenti, fides minime adjungenda est, quoniam et haec urbs Berengario turn obtemperaret et hie profecto nondum defecissei. Deinde Arnulfus Burgundiam versus pergens Rudolfum, qui ignotam ob causam pacis cum eo factae oblitus, cum Widone foedus icerat, debellare conatus est, Anscharius, marchio Eporediensis, quem Wido et Lambertus a, 8 9 2 et 896 in duabus chartis ' ) strenuissimum et dileclissimum comilem appellant, oppidum suum, apud quod rex die 17. Apr. m. moratus est a ), praesidio et Italico et Burgundico defendens, hostes via recta intercluso» summa cum difficultate itineris per calles invios ÌB vallem Augustinam (Val d'Aosta) descendere coégit 4 ). Amulfus igitur super montem Jovis Agaunum pervenieius, omni terra inter ilium et Jurum prorsus devastata, quia cum Rudolfo manus conserere non potuit, in patriam reversus est, Kirchheimii regina ei occurrente. — Tum mense Junio ineunte contionem generatelo Borbetomagi congregavit ibique in res Franciae occidentalis valde perturbatas disponendas operam denuo conlulit. Illa enim factio, quae aliquando Widonem elegerat ac praesertim Fulco archiepiscopus, invite tantum iraperium Odonis tolerans anno tandem 892. 1) 2)

Liudpr. Ant. I, 35. Tiraboscbi Nonantola II, 85. Dipl. Widonis (a. 892) , , i u -

terventu — Anscherii ilemque strenuissimi marcbionis"; Monum. Hislor. Patriae, Charlar. Tom. I, p. 87.

Dipl. Lamberti „ d i l e c t i s -

simus mai cbio noster atque fidelissimus c o m e s Anscharius" (a. 396). 3) 4)

Boehmer, 1107. Ann. Fiild 894, Liudpr. I, 35, Reg. 894. —

108 Carolo tredecim annos nato coronano imponere ideoque

regem

suum

ut exercitum

statuit

contra Aquitanos

nondum subactos moveret, persuasit ').

Qui duin fra-

trum Ramnulfi altero Ebulo interfeclo alterum Gozberlum

obsideta),

Fulco,

convenientibus,

plerisque Francorum

die 2 8 . Januarii mensis

rolum corona regali exornavit. diebus

( 8 . Aprii.)

Ileiiberlo

corniti

actis,

a

Rhemis

) a. 8 9 3

Ca-

Festis autem paschao

archiepiscopo

Veromanduorum

Rhemensi

regis

et

consobrino

cum Carolo 4 ) contra Odonem profectis, ab altera parte Richardus Rurgundiae dux,

Guilelmus Aquitanorum et

Hademarus Pictaviensis c o m e s se

dederunt sed,

s

) cum exercitu obvios

quia Odo pacem

nullum proelium commiserunt. ad quem Fulco statini

conciliare

maluit,

lnterea Formosus papa,

epistolam

de praesenti rerum

Gallicarum condicione miserat, utrique parti ab armis discederent Romam

imperavit

itinere

accepisset.

6

),

donec

facto suum

Tempore

archiepiscopus

ille

ipsius ea de r e judiciuin

messis

vero

Odo,

aemula

e

Francia expulso, Rliemensem civitatem urgere coepit ' ) posteaque

ea a Carolo Septembri

natione l i b e r a t a ,

usque

mense

ducias cum hostibus fecit. 1)

Ann. Ved.,

R e g . , 8 9 2 . Ann. Ved. 8 9 3 , Richer. I, 12.

3)

Boehmer

quod

892. p.

4)

oppug-

Arnulfus indignatus,

2)

1953, 1957).

ab

ad pascha sequentis anni in-

178

cfr. B o u q u e t

IX,

530,

536

(Boelm.

Ann. Ved., 8 9 3 .

5)

cfr. Chion. Richardi Piclaviensis (Bouquet IX,

6)

Flodoard. Hist. R h e m . IV,

21).

7)

Ann. V e d , 8 9 3 . Fulco scripsit F o r m o s o p a p a e (Flodoard.

3.

I. I.) h. a. „quod Odo civitatem R e m e n s e m obsederit,

innúmeras

etiam c a e d e s et depraedationes exercuerit, — donec Carolus cum valido exercitus apparatu a d v e n i e n s eum ab o b s e s s a civitate i e pelleret. "

10» O d o n e , quern

ipse

confirmaverat,

de regno dejecto,

Carolus contra v o l u n t a t e m s u a m c r e a t u s e r a l , q u a m v i s p a p a Fulconis p r e c i b u s m o t u s e u m subveniret

adhortatus

essel,

ut Caroli

eadem

orbitali

f o r t a s s e epistola,

qua in llaliam e u m invitaveral, nonnulla e c c l e s i a e R h e rnensis

possessiones

occupavit,

poena multaret '). certo t e m p o r e

litteris a d

ei d e

Caroli

ìegem

factum ipsius

voluerint,

electione

ut

qua

archiepiscopum

Q u a r e Fulco e o d e m a n n o s e d inexcusavit, fidelitati

ipsius

datis 2 ) s e

r e g e m nostrum

adjutorio

quem

„hoc

et Consilio

more

committere

et Consilio u t e r e t u r

in

omnibus, e t ejus s u b d e r e t u r tam rex, q u a m u n i v e r s u m r e g n u m p r a e c e p t i s et o r d i n a t i o n i b u s . " rumores,

quos

nonnulli

creatione p r a e t c s t a

Refutavit porro

s e d u l o s p a r s e r a n t , s e Caroli

m o d o Widoni r e g n u m p a r e r e v o -

luisse a t q u e ilium n o n legitimum Ludovici Balbi fìlium esse s e d p u e r u n i q u e n d a m s u p p o s i t u m , et Arnulfi pro e o b e n e v o l e n t i a m c a p t a r e s t u d u i t , qui j u r e r e r u m p o litus esset.

Cum enim,

ait, „ille t a n t u m princeps et

hic

propinquus

suus C a r o l u s

parvus

stirpe r e m a r i s e r i n t , si e u m

d e tota

perpendat quid contingere

debitus cunctis casus r e p o p o s c e r i t :

regali possit,

cum

tot

jam alieni a s t i r p e e x i s t a n t , e t a d h u c sint p l u r e s , qui sibi r e g i u m n o m e n a f f e c t e n t . " (31. Mart.)

bello

rursus

P o s t p a s c h a anni 8 9 4

exardescente,

Odo

Rhemos

v a i o f o s s a q u e c i r c u m v e n i e n s C a r o l u m ibi m o r a n t e m u t a d Arnulfum c o n f u g e r e t c o m p u l i t ' ) . gum in p r o c e r u m

Qui B o r b e t o m a -

conventual veniens,

magnis mune-

r i b i s d a t i s , regis g r a t i a m sibi c o n c i l i a v i quod u s u r p a v e r a t ex e j u s m a n u p e r c e p i i

1)

Flod. 1. 1.

3)

A n n . Veci., 894.

2)

regnumque 4

)."

Contra

Flod. IV, 5. 4)

Reg. 8 9 3 , Ann. Fuld. , 894.

110 Fulconis

voluntatem

videtur.

igitür

hômagium

ei

reddidîsse

—

Tune

Arnaldo

quoque Tullensi

episcopo,

quem

antea offenderai Arnulfus, ut eum sibi reconciliaret ' ) magnifìce

satisfecit.

Namque

ille

pontifex

redeunti Constantiae j a m obviam

ex Italia

exercilui faclus ve-

hementer de Gerardo et Matfrido fratribus, comitatus erant

2),

in

pago

Blesiaco

(Bliesgau)

quorum

fortasse

siti

et Stephano comité 3 ) conquestus erat, quod

rapinis et incendiis magnum rentes damnum

praeterea

St. Apri hereditate

sibi

ecclesiae

monasteria

obtigisse

Tnllensi

infe-

St. Mauricii

injuste

et

affirmassent

et Dagoberti regis privilegio contempto „infra quatuor leucas ab u r b e " castellum communivissent.

Pro qui-

bus maximis injuriis comités illi, jussu r e g i s , per

canibus

milliare unum ab oppido Borbetomago usque ad

pedes Arnaldi

contumeliose portatis,

gentarum librarum

argenti

multam

septin-

persolverunt et regiae di-

tioni s e suaque dedentes, privilegia civitatis Tullensis, quae Arnulfus

denuo confirmavit, s e

vaturos e s s e juraverunt.

Etiamsi

in futurum ser-

in eodem conventu

r e x compluria alia quoque clero Lotharingico privilegia dedit 4 ), optimales ejus provinciae, cui Zuentebaldum pater praeficere voluit, minime ut ei se subjicerent persuaderi

potuerunt s ).

Consilio igitur in tem-

1)

B o u q u e t I X , 3 6 7 c l r . E c k h a r t I). 7 5 2 .

3)

In v e r b a diplomatis

n . 1. l a u d a t i :

Gerardus frater suus et Matfridus"

Vitium

2)

Reg., 9 0 6 .

„ c o m e s S t e p h a n u s et irrepsisse,

verisimile

e s t , quia R e g i n o , G e r a r d u m e t Matfridum fra t r è s f u i s s e

d i c i t , de

S t e p h a n o , q u e m s a e p i u s c u m Ulis p a r i l e r c o m m é m o r â t , n o n idem referens.

Alberici p o t i u s f r a t e r , qui c u m H u g o n e q u o n d a m

fuisse v i d e t u r . ( R e g . , 8 8 3 ) . — 5)

Reg., 894

buerunt. "

—

4)

Boehmer 1108,

fecit,

1109.

„minime optimates — ea vice assensum

prae-

I l l pus

magis

icìoneum

Alamannico

contra

dilato

rex

Rudolfum

filium

cum

exercitu

qui

montium

misit ' ) ,

j u g i s satis munituß hostes, c u m nullum proelium

com-

raittere

n e q u e eum assequi p o s s e n t , r e i n f e c l a reverti

coegit.

Frustra q u o q u e Arnulfus e o d e m t e m p o r e L a u -

reshamii garda cum

a

)

(Lorsch)

ma tre

Ludovico

deprecante,

adjacentibus

a n t e a Ludovico

Bosonis

civitates

filio,

nonnullas

pagis, easdem fortasse,

eripuerat,

dono

pugnari nullo m o d o poterant.

Ermen-

dedit,

Rudolfi

quas i p s e

quia

eae

ex-

—

Dum Zuentebaldus igitur s i n e eventu contra gundiones hominis

dimicat,

mors

splendorem

regi

quasi

pater e j u s spiritualis,

quo nullius

c e r t e a c c e p l i o r fuit, p a t r i a e secum

auferens

Bur-

fato

suae

o c c u b u i t *).

Quum a Liudpramdo solo, historiae Moravicae satis inscio, eum

tributarius integrie

cognovit,

factus e s s e

rebus

atque

férretur

4

),

Leibnitius

invictum d e c e s s i s s e ,

N e q u e immerito P a l a c k y u s

eum

tur,

quod o m n e s g e n t e s S l a v i c a s ,

positum Romanis

erat

complexum,

institulurum

et

fide ab

maximum

esse

quarum

esset;

quae

garis

ad i r r i t u m

a d nostra t e m p o r a unquam rediit.

medio

dominalione

magnifica cecidit

ab

videre-

litterisque

Christiana

exterorum

p r o r s u s liberaturum irrumpentibus

in

)

recte

hujus aetatis virum fuisse existimavit, c u m r e g n u m e o conditum fundamentum imperii futuri

5

spes

neque

Un-

usque

Magni autem illius

Suatopluci m e m o r i a in vulgi o r e c o n s e r v a t a in p r o v e r bimi! s e r m o n e tritum transiit s ) .

Quae de ejus mori-

bus litteris p r o d i t a ad nostram venerunt notitiam, p e r 1) 8)

Ann. Fuld., 894. 2) Reg., 894. Ann. Füld., 894, Ann. Alain., 894, Reg., 894.

4) 6)

Antap. I, 13. 5) Ann. Imper. II, 146. Palacky Gcsch. v. Boehm. I. p. 138.

n a pauca sunt, et id maxime nos docent, eum prudentia et calliditate sua, quae neque a malis artibus ad Consilia exsequenda se abstinuit '), inimicis ejus maximam semper movisse admirationem 2 ) ideoque a Constantino

„ctvÓQtlos

xai

(foßsQog

eìg

tà

nX^aid^ovia

avvitì s&vri" fuisse traditur *). Neque enim contumeliis fides est adjicienda, quae in cum scriptor Fuldensis, iniquus dignitatis ejus judex *) vel auctor vitae Sii Clemenlis s ) vehemens et summi odii plenus jecerunt, cum utrique ut gloriae ejus obliectarent, proposilum esset. Mirari lamen licet, quod Mora viae dux, qui lantas contra Francos susceperat inimicitias, homines ex iis oriundos magna amplexus est gratia, utpote qui et milites Germanicos conduceret 6 ) et Johanne presbytero Venetiauo ad pacem cum rege nostro componendam 7 ) et legationem Ronianam adminislrandam 9 ) uteretur et Wichingum Alamannum lam gratiosum haberet consiliarium, ut is Methodii Slavorum apostoli discipulos eosdemque ex parte magna Sla-

1) Ann. Fuld., 870. 2) Reg., 894. 3) Const, de adm. imp., c. 41. 4) s. a. 884, „Zuentibaldus — plenum doli et astuciae- cer e b r u m " , a. 894 Z. „ v a g i n a tocius perfidiae, c u m o m n e s regiones sibi affines dolo et astucia p e r t u r b a n d o , h u m a n u m sanyuinem siciens circumiret." 5) ed. Miclosich p. 8. „(Suatop.) áycfyánodoy r¡t3oyiiSv fivoctywv iyxvhófitvos TTQO^íujy'; p. 15. „jjy yaQ navTanuatf yyiSyai n rútv SuiSv r¡USiuiiaioí, üfia fit» ¿i ávqyfjévos paQfiu^txiónQoy xal ovyoíio; éintiv akoyuiitf¡oy tifia ói xai Toy vovy uno xr¡g fiiaqas qfoyqS na(¡a taÇnôiay) sine

dubio

imp. c. 51.

2) ib. c. 39 „iftlaaayiK pt/Q* nçio9là poi>" cfr. S c h a farik slaw. Alterthiim. IV, 216. 3) Leo itnperator ipse Ungaros dicit : ,,ròr xaxiàç xara jfo»«rnavttiv Snitff9tvia Bovkydguv argoTÒ» içtai ftà/aK ¡tarò x ç o r t f " devicisse (Tactica c. 18. § . 4 3 . ed. Meursfus, p. 2 8 7 ) . 4)

ed. Bonnensis p 266.

6) 8)

De adm. imp. c. 39. 7) Ann. Fuld., 894. Constant, de admin, imp. c. 37, 38.

5)

De Leone Basilii (ìlio, c. 12.

144 in Pannoniam suscc-pta absunt '), liberis et mulieribus eorum cum praesidio relictis repente supervenerunt. Tum Patzinacae omnibus, quos assequi potuerunt, jugulatis, bonis eorum potiti lerram a se colendam occupaverunt, ita ut eorum s e d e s ex ilio tempore ad Durostoi'um usque paterent 2 ). Engelius 3 ) conjecturam fecit verisimillimam, Siculos ( S z e k l e r ) , qui quamvis cum Ungaris familiaritate conjuncti et ipsi rei equestri maxime operam darent, regiones tarnen asperas et equitando nequaquam idóneas habitarent, reliquias esse Ungarorum ¡Horum ob Patzinacarum metum Transsylvaniae monies ingressas. Itaque Ungari in Pannonia versantes, cum contra Patzinacas saepius ipsorum victores dimicare non auderent, novam patriam sibi armis parere non sua sponte, sed necessitate coacti coeperunt. Hanc vero bostium invasionem, non ArnulG, quae dicitur, invitationem causam iis solum vertendi fuisse, et Constanlinus expressis verbis demonstra! 4), et ex eo elucet, quod Graeci postea *) Ungaros ut Patzinacarum terrain ipsis ereptam armis recuperarent, persuadere tentaverunt; hoc autem eos fecisse non verisimile esset, si ultro illam Ungari reliquissent. 1) ib. c 38 , 39 „oi Ilaiityáxat fiirá TOW Zvftmv r¡Xf>o» xaxa LÓJY TOVQXOIV, xai Tas avrmv qaiuUas naviiíaí L£T¡(/anear, xai TOVS lie (¡vXa£tv i¡¡( ¡Igas avTiZv TovQxas amxúct xaxty~ xáxias ántíav" cfr. Theoph. contin. VI, 9. 2) Const, de admin. imp. c. 42. 3) Gesch. des UDgrischen Reiohs ( W i e n 1813) I, 61. 4) c. 37 (Patzinacae) „ixßalovns i£«fia>!;a>> avrovs ( t i n g a r o s ) xai xait9xr¡vta