Cicero: Epistulae ad Familiares: Volume 1, 62–47 B.C. [2] 0521211514, 9780521211512

Citation preview

CICERO: EPISTULAE AD FAMILIARES VOLUME II: 47—43 B.C. Edited by D.R. SHACKLETON

BAILEY

Professor Shackleton Bailey's edition of Cicero's letters to Atticus, also published in the Cambridge Classical

Texts

and

Commentaries

series, has

been generally recognized as an outstanding achievement. Now Professor Shackleton Bailey presents his edition of the second major body of Cicero's correspondence — his letters to his friends. Unlike the Atticus volumes this edition contains no translation (this will be published elsewhere), which has made it possible to gather all the letters and commentary into only two volumes. The introduction, which includes a reassessment of the

manuscript tradition, is followed by a completely revised text and apparatus criticus. The commentary covers many problems of text, interpretation, history, prosopography, and letter^chronology. Both volumes contain indexes. This edition is intended for use by students and specialists in Roman literature and history. Some comments on Cicero's Letters to Atticus:

‘,..an edition worthy of the great traditions of Housman. ..' Lily Ross Taylor in Classical Philology

*,..a prodigious achievement. Enormous energy and consummate skill were required; Shackleton

Bailey supplied them in abundance. There is much here which is original, much that is brilliant, much

that is definitive. . . Penetrating insight, backed by masterful knowledge of Ciceronian style, marks the emendations and suggestions on the text...

enlightened notes are to be found on almost every

.

2

à

DORE

CAMBRIDGE

CLASSICAL

TEXTS

AND

COMMENTARIES EDITORS

C. O. BRINK

R. D. DAWE ADVISORY

W.BÜHLER

F.

H.SANDBACH

BOARD

ISI DONZEIR

F.

H.D:JOGELYN

R. D.GOODYEAR

E. J.KENNEY

5 CICERO: EPISTULAE

AD

FAMILIARES

VOLUME 47—43

B.C.

II

Digitized by the Internet Archive in 2022 with funding from Kahle/Austin Foundation

https://archive.org/details/epistulaeadfamilO002cice j8t7

CICERO: EPISTULAE AD FAMILIARES EDITED

D.

BY

R.SHACKLETON VOLUME

BAILEY

II

47-43 B.C.

CAMBRIDGE

UNIVERSITY

PRESS

CAMBRIDGE LONDON:

NEW

YORK

* MELBOURNE

Published by the Syndics of the Cambridge University Press The Pitt Building, Trumpington Street, Cambridge CB2 1 RP Bentley House, 200 Euston Road, London Nw1 2DB 32 East 57th Street, New York, Nv 10022, USA 296 Beaconsfield Parade, Middle Park, Melbourne 3206, Australia Library of Congress catalogue card number: 76-11079

ISBN O 521 2II5I 4 First published 1977 Printed in Great Britain at the

University Press, Cambridge

CONTENTS Abbreviations EPISTULAE 174—435

page vii AD

FAMILIARES I

COMMENTARY

307

Addenda to the Commentary

573

Concordances

576

Indices I

INDEX NOMINUM

(i)

589

II INDEX NOMINUM

(ii)

612

III INDEX

VERBORUM

614

IV INDEX RERUM

622

V

628

INDEX

GRAECITATIS

E M

itum MAREA LES DER "ee d din ha ES LES pee

= iade

n

"

ie:

iaAU Ua € 4

n

ABBREVIATIONS The following may be noted: 4. = D. R. Shackleton Bailey, (Cambridge, 1964-1970) Bailey,

Greek

Cicero's

atomists — C. Bailey,

The

letters

to —Atticus

Greek atomists and

Epicurus (Oxford, 1928) Broughton = T. R. S. Broughton, The magistrates of the Roman Republic (New York, 1951-60). References, unless otherwise stated, are to Vol. n Bruns — C. G. Bruns, (Tübingen, 1909)

Fontes luris Romani

antiqui,

Brunt, Manpower = P. A. Brunt, Italian manpower

7th ed.

(Oxford,

1971) Buckland = W. W. Buckland, 3rd ed. (Cambridge, 1963)

À

text-book

of Roman

law,

Cicero = D. KR. Shackleton Bailey, Cicero (London, 1971) Constans (Constans-Bayet) = L.-A. Constans (andJ. Bayet), Cicéron,

correspondance,

vols.

1i-v

(Budé

Series,

Paris,

1934-64) Demmel 1962)

= M. Demmel,

Drumann-Groebe

Cicero und Paetus

= W.Drumann

(Diss. Cologne,

and

P.Groebe,

Ge-

schichte Roms, 2nd ed. (Leipzig, 1899-1929) Gelzer, Caesar = M. Gelzer, 1960)

Caesar,

2nd

ed.

(Wiesbaden,

Gelzer, Cicero = M. Gelzer, Cicero (Wiesbaden, 1969) Greenidge, Leg. procedure = A. H.J. Greenidge, The legal procedure of Cicero's time (Oxford, 1901) Gruen, Last generation = E. S. Gruen, The last generation of

the Roman Republic (Berkeley and Los Angeles, 1974) vii

ABBREVIATIONS

Housman, C/. Papers = The classical papers of A. E. Housman,

ed. J. Diggle and F. R. D. Goodyear (Cambridge, 1972) How = W. W. How, Cicero, select letters (Oxford, 1926)

K.-S. = R. Kühner and C. Stegmann, Ausführliche Grammatik der lateinischen Sprache:

Satzlehre,

3rd ed.

(Leverkusen,

1955) Krebs-Schmalz = J.P. Krebs and J.H.Schmalz, barbarus der lateinischen Sprache, 7th ed. (Basle, 1905)

Antü-

Kühner-Holzweissig — R. Kühner and F. Holzweissig, AusJührliche Grammatik der lateinischen Sprache: Elementar-, Formen- und Wortlehre, 2nd ed. (Hanover, 1912)

L.-S.-]. = Liddell-Scott-Jones, ed. Lehmann,

Greek-English

Quaestiones = C. A. Lehmann,

lexicon,

9th

Quaestiones Tullia-

nae (Prague and Leipzig, 1886)

Magie = D. Magie,

Roman rule in Asia Minor

(Princeton,

1950) Marquardt, Rôm. St. = J. Marquardt, waltung, 2nd ed. (Leipzig, 1881-5)

Rômische

Staatsver-

Marshall, Lex Pompeia = A. J. Marshall, The Lex Pompeia de provincüs (52 B.C.) and Cicero's imperium in 51-50 B.C.: constitutional aspects (Aufstieg und .Niedergang der rümischen Welt, ed. H. Temporini (Berlin, 1972), 1, pp. 887-921)

Mendelssohn = L. Mendelssohn, sedecim (Leipzig, 1893) Mommsen,

Rôm.

Ciceronis

epistularum —libri

Forsch. — T. Mommsen,

Rómische

For-

schungen (Berlin, 1864) Mommsen, 57. = 'T. Mommsen, Rômisches Staaisrecht, 3rd ed.

(Leipzig, 1887-8) Mommsen, Str. = T. Mommsen, Rómisches Strafrecht (Leipzig,

1899) Moricca = U. Moricca, Ciceronis Epistularum libri sedecim (Turin, 1950) viii

ad Familiares

ABBREVIATIONS

Müller = C. F. W. Müller, Ciceronis scripta III.1 (Teubner, Leipzig, 1896) Münzer, Adelsparteien = F. Münzer, Rômische Adelsparteien und Adelsfamilien (Stuttgart, 1920)

Nágelsbach-Müller = K.F. von Nägelsbach and I. Müller, Lateinische Stilistik, gth ed. (Nuremberg, 1905) Nardo = D. Nardo, Ciceronis epistularum duodecimus (Bologna, 1966)

ad familiares liber

Neue-Wagener — F. Neue and C. Wagener, Formenlehre der lateinischen Sprache, 3rd ed. (Leipzig, 1902-5) Otto, Sprichwôrter = A. Otto, Die Sprichwórler und sprichwôrtlichen Redensarten der Rümer (Leipzig, 1890) Propertiana = D. R. Shackleton bridge, 1956)

Bailey,

Propertiana

(Cam-

RE = Pauly-Wissowa, Realencyclopádie

Schmidt, Briefwechsel = O. E. Schmidt, Der Briefwechsel des M. Tullius Cicero von seinem Prokonsulat in Cilicien bis zu Caesars Ermordung (Leipzig, 1893) Schulze, Eigennamen = WW. Schulze, Zur Geschichte lateinischer Eigennamen, Gótt. Abh., phil.-hist. Kl. v, 6 (1904) Shuckburgh = E. S. Shuckburgh, The letters of Cicero (London, 1899-1900) Sjôgren = H. Sjógren, Ciceronis epistularum |ad —familiares libri I-XVI (Teubner, Ciceronis scripta IX, Leipzig, 1925) Strachan-Davidson, Criminal law = J. L. Strachan-Davidson, Problems of the Roman criminal law (Oxford, 1912) Sumner,

Lex

Annalis = G. V. Sumner,

‘The

Lex

Annals

under Caesar', Phoenix 25 (1971), 246—71, 357-71 Sumner, Orators = G. V. Sumner, The Orators in Cicero's Brutus: prosopography and chronology (Toronto, 1973)

Syme, Cilicia = R. Syme, The province of Cilicia. (Anatolian studies presented to William Hepburn. Buckler, pp. 229-332 (Manchester, 1939))

ABBREVIATIONS

Syme, Rom. Rev. = R. Syme, The Roman Revolution (Oxford,

1939)

i

Syme, Sallust = R. Syme, Sallust (Berkeley, 1964) T.-P. = R. Y. Tyrrell and L. C. Purser, 7Ae correspondence of Cicero, 3rd and 2nd edd. (Dublin, 1904-33) Taylor, Assemblies = L. R. Taylor, (Ann Arbor, 1966)

Roman

voting assemblies

Thes. — Thesaurus Linguae Latinae Treggiari, Freedmen = S. Treggiari, Roman freedmen during the late Republic (Oxford, 1969) Weinstock, Divus Julius = S. Weinstock, Divus Julius (Oxford, 1971)

Wesenberg = A. S. Wesenberg, (Teubner, Leipzig, 1872)

Ciceronis

epistulae,

vol.

1

Williams = W. Glynn Williams, Cicero, letters to. his friends (Loeb Series, 1965) Wiseman, JVetw men = T. P. Wiseman, Vew men in the Roman

Senate (Oxford, 1971)

TEXT

INDEX

SIGLORUM

M = Mediceus 49.9 (saec. 1x-x) P — Mediceus 49.7 (an. 1392 scriptus), raro citatus G = Harleianus 2773 (saec. xit) R = Parisinus 17812 (saec. xir) V H D F

— = = = X —

Parisinus 14761 (saec. xv) Harleianus 2682 (saec. x1) Palatinus 598 (saec. xv) Berolinensis 252 (saec. XII-XMI), raro citatus consensus codicum VHD

Q = consensus codicum MGR

vel MVHD

I — fragmentum Hamburgense (saec. fort. xir) L = fragmentum Heilbronnense (saec. fort. xir) T = fragmentum Taurinense (saec. vi) $ = lectiones

hic illic citatae

sive ex codicibus

deterioribus

sive ex

veteribus editionibus sive originis incertae

numeri codicum siglis applicati vel primae vel recentioris manus correctiones designant. ceterum M? — correctiones quibus caret codicis M apographon P. Littera c siglo addita incertae manus correctiones notantur.

174 (xv.15) Ser. Brundisii m. Sext. an. 47 M.

CICERO

S.D.

C.

CASSIO

1 Etsi uterque nostrum spe pacis et odio civilis sanguinis abesse a belli (non) necessari[a] pertinacia voluit, tamen, quoniam eius consili princeps ego fuisse videor, plus fortasse tibi praestare ipse debeo quam a te exspectare; etsi, ut saepe soleo mecum recordari, sermo familiaris meus tecum et item

mecum tuus adduxit utrumque nostrum ad id consilium ut uno proelio putaremus, si non totam causam, at certe nostrum iudicium definiri convenire. neque quisquam hanc nostram sententiam vere umquam reprehendit praeter eo(s) qui arbitrantur melius esse deleri omnino rem publicam quam imminutam et debilitatam manere. ego autem ex interitu eius nullam spem scilicet mihi proponebam, ex reliqui(iÿs magnam. Sed ea sunt consecuta ut magis mirum sit accidere illa potuisse quam nos non vidisse ea futura nec, homines cum essemus, divinare potuisse. equidem fateor meam coniecturam hanc fuisse, ut illo quasi quodam fatali proelio facto et victores

communi

saluti

consuli

vellent

et

victi

suae;

utrumque autem positum esse arbitrabarin celeritate victoris. quae si fuisset, eandem clementiam experta esset Africa quam cognovit Asia, quam etiam Achaia te, ut opinor, ipso legato ac deprecatore. amissis autem temporibus, quae plurimum valent, praesertim in bellis civilibus, interpositus annus alios induxit ut victoriam sperarent, alios ut ipsum vinci Ep. 174 O = MVDH(F)] x, 1 spe x: spes M Madvig: necessaria M: om. x 9 anne reprehendet II imminutam $: immunitam €: -reo (-rea V) Q 2, 3 essemus M*^x: 12 reliquiis : -uis Q, ut solent 5 saluti M: -te 4 quasi $: quase M: qua se Xx 6 positum consuli $: -le MV vellent om. DH) Ernesti -trarer M: -trari x: arbitrabar prop- A etN

2 non necessarii ? praeter eos MVH: -utatam D hominessemus M V (et victores... Cratander (marg.): 8 te Gronovius:

10

cn

10

174 (XV.15) 2 contemnerent. atque horum malorum omnium culpam Fortuna sustinet. quis enim aut Alexandrini belli tantam moram huic bello adiunctum iri aut nescio quem istum Pharnacem Asiae terrorem illaturum putaret? Nos tamen in consilio pari casu dissimili usi sumus. tu enim eam partem petisti ut et consiliis interesses et, quod maxime curam levat, futura animo prospicere posses; ego, qui festinavi ut Caesarem in Italia viderem (sic enim arbitra(baymur) eumque multis honestissimis viris conservatis redeuntem ad pacem currentem, ut aiunt, incitarem,

ab illo longissime et absum et afui. versor autem in gemitu Italiae et in urbis miserrimis querelis; quibus aliquid opis fortasse ego pro mea, tu pro tua, pro sua quisque parte ferre potuisset si aÇu)ctor adfuisset. Qua re velim pro tua perpetua erga me benevolentia scribas ad me quid videas, quid sentias, quid exspectandum, quid agendum nobis existimes. magni erunt mihi tuae litterae. atque utinam primis illis quas Luceria miseras paruissem! sine ulla enim molestia dignitatem meam retinuissem.

1254 (X.1) Scr. Romae ex. an. 47 aut in. an. 46 CICERO

M.

VARRONI

S$.

Ex iis litteris quas Atticus a te missas mihi legit quid ageres et ubi esses cognovi; quando autem te visuri essemus, nihil sane ex isdem litteris potui suspicari. in spem tamen venio appropinquare tuum adventum. qui mihi utinam solacio sit! etsi tot tantisque rebus urgemur ut nullam adlevationem quisquam non stultissimus sperare debeat. sed tamen aut tu —————————— á——————— €

3, 5 arbitrabamur $4: -tramur Q IO auctor 9: actor (aotor, ut vid., EC) Ep. 175 O = MVDH]1z,1 ate VH: ADTE M: ad se D 5 ut nullam X: n- M: n- ut Cratander: n- ut iam Lehmann

4

IO

I5: (IXSDOT 2 potes me aut ego te fortasse aliqua re iuvare. scito enim me, postea quam in urbem venerim, redisse cum veteribus amicis, id est cum libris nostris, in gratiam. etsi non idcirco eorum usum dimiseram quod iis suscenserem sed quod eorum me subpudebat; videbar enim mihi, cum me in res turbulentis- 5 simas infidelissimis sociis demi(siyssem, praeceptisillorum non satis paruisse. ignoscunt mihi, revocant in consuetudinem pristinam teque, quod in ea permanseris, sapientiorem quam me dicunt fuisse. quam ob rem, quoniam placatis iis utor, videor sperare debere, si te viderim, et ea quae premant 10 et ea quae impendeant me facile laturum. Quam ob rem, sive in Tusculano sive in Cumano, (sive ad me sive) ad te placebit, sive, quod minime velim, Romae, dum modo simul simus, perficiam profecto ut id utrique

nostrum commodissimum esse videatur.

1

176 (1x.3) Scr. Romae c. xiii Kal. Mai. an. 46

CICERO VARRONI 1 Etsi quid scriberem non habebam, tamen Caninio ad te eunti non potui nihil dare. quid ergo potissimum scribam? quod velle te puto, cito me ad te esse venturum. etsi vide, quaeso, satisne rectum sit nos hoc tanto incendio civitatis in istis locis esse; dabimus sermonem iis qui nesciunt nobis, quo- 5 cumque in loco simus, eundem cultum, eundem victum esse. 2, 5 uidebar V: -am M: -ant DH 6 infidelissimis DH: -mas MV demisissem 9g: demissum €) 8 eas: eo OQ IO-II ea qu(a)e. ..ea quae (eaque D) DH: aeq-...aeq- M: hec...hec que V 11 laturum VD:

turum,

supra scripto transi

12-19 sive ad me sive addidi

man.

vet., M:

sciturum

H:

transi- 4

13 ad te M!: at te M: ad te uenire V:

adire D: stare tibi H

15 videatur 9 : diuidetur M:

D (sic), H, vulg. Ep. 176 O = MVDH] Q

1, 1 caninio x: animo

M

iudicetur V: diiud-

4 nos $: non

C

rola (sed) quid refert? tamen in sermonem incidemus. valde id, credo, laborandum

est, ne, cum

omnes

in omni genere et

scelerum et flagitiorum volutentur, nostra nobiscum aut inter nos cessatio vituperetur! ego vero neglecta barbarorum inscitia persequar. quamvis enim sint haec misera, quae sunt miserrima, tamen artes nostrae nescio quo modo nunc uberiores fructus ferre videntur quam olim ferebant, sive quia nulla nunc in re alia acquiescimus sive quod gravitas morbi facit ut medicinae egeamus eaque nunc appareat, cuius vim non sentiebamus cum valebamus. Sed quid ego nunc haec ad te, cuius domi nascuntur, y^oUx' eig "A0r]vos? nihil scilicet nisi ut rescriberes aliquid, me exspectares. sic igitur facies.

177 (1x.2) Scr. Romae c. ix Kal. Mai. an. 46 CICERO

VARRONI

Caninius (tuus) et idem noster cum ad me pervesperi venisset et se postridie mane ad te iturum esse dixisset, dixi ei me daturum litterarum aliquid; mane ut peteret rogavi. conscripsi epistulam noctu, nec ille ad me rediit; oblitum credidi. ac tamen eam ipsam tibi epistulam misissem per meos nisi audissem ex eodem postridie te mane e Tusculano exiturum. at tibi repente paucis post diebus, cum minime 7 sed addidi quid refert?. . .incidemus quasi a Varrone interposita faciunt plerique 2,2 persequar x:-are M: persequar te velte p- $ 3 nostr(a)e x:-ras M 5 in re alia x: increalia M 7 cuius MDH: cui V 9 rescriberes V: res sc- M: rescribere DH Ep. 177 Q = MVDH] x, 1 tuus et idem Manutius: idem et idem (ex dem) M: idem eidem ind. M: idem fidelis V: idem et D: idem ind. H: om. H noster (nr, quae nota in parte codicum abiit in fr: frater? Mendelssohn) M (et ind.), V: frater D: fr- noster H, itemque ind. 2 iturum esse x: iterum isse M 3 litterarum x: om. M 5 ac tamen VH: act-, ut mihi vid., M: att- M*(?), PD 7 at tibi €: a (sequente litt. erasa) t- M: ac ibi VD: ac tibi H

6

IO

IO

IJI.) exspectarem, venit ad me Caninius mane; proficisci ad te statim dixit. etsi erat ÉwAos illa epistula, praesertim tantis postea novis rebus adlatis, tamen perire lucubrationem meam nolui et eam ipsam Caninio dedi; sed cum eo ut cum homine docto et amantissimo tui locutus ea sum quae pertulisse illum ad te existimo. Tibi autem idem consili do quod mihimet ipsi, ut vitemus oculos hominum, si linguas minus facile possimus; qui enim victoria se efferunt quasi victos nos intuentur, qui autem victos nostros moleste ferunt nos dolent vivere. quaeres fortasse cur, cum haec in urbe sint, non absim quem ad modum tu. tu enim ipse, qui et me et alios prudentia vincis, omnia,

IO

credo, vidisti, nihil te omnino fefellit! quis est tam Lynceus

qui in tantis tenebris nihil offendat, nusquam incurrat? ac mihi quidem iam pridem venit in mentem bellum esse aliquo exire, ut ea quae agebantur hic quaeque dicebantur nec viderem nec audirem. sed calumniabar ipse; putabam qui obviam mihi venisset, ut cuique commodum esset, suspicaturum, aut dicturum etiam si non suspicaretur: ‘hic aut metuit et ea re fugit aut aliquid cogitat et habet navem paratam.' denique levissime qui suspicaretur et qui fortasse me optime novisset putaret me idcirco discedere quod quosdam homines oculi mei ferre non possent. haec ego Romae maneo; et tamen AeAn9óroos suspicans adhuc consuetudo diu