Cicero: Academica (Academicus Primus, Fragmenta et Testimonia Academicorum Librorum, Lucullus) 0199249571, 9780199249572

Citation preview

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

S C R I P T O RV M C L A S S I C O RV M B I B L I OT H E C A OXO N I E N S I S

oxon ii e typ og raph e o c l are n d oni a n o

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

M. TVLLI CICERONIS AC A D E M I C V S P R I M V S FRAGMENTA ET T E S T I M O N I A AC A D E M I C O RV M L I B R O RV M LVC V L LV S qvae recognovit adnotatione critica instrvxit

T O B I A S R E I N H A R DT

litterarv m latinarvm professor pvblicvs apvd oxonienses

oxon ii e typ og raph e o c l are n d oni a n o

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

Great Clarendon Street, Oxford, OX2 6DP, United Kingdom Oxford University Press is a department of the University of Oxford. It furthers the University’s objective of excellence in research, scholarship, and education by publishing worldwide. Oxford is a registered trade mark of Oxford University Press in the UK and in certain other countries © Tobias Reinhardt 2023 The moral rights of the author have been asserted First Edition published in 2023 Impression: 1 All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted, in any form or by any means, without the prior permission in writing of Oxford University Press, or as expressly permitted by law, by licence or under terms agreed with the appropriate reprographics rights organization. Enquiries concerning reproduction outside the scope of the above should be sent to the Rights Department, Oxford University Press, at the address above You must not circulate this work in any other form and you must impose this same condition on any acquirer Published in the United States of America by Oxford University Press 198 Madison Avenue, New York, NY 10016, United States of America British Library Cataloguing in Publication Data Data available Library of Congress Control Number: 2022937442 ISBN 978–0–19–924957–2 Printed and bound in the UK by Clays Ltd, Elcograf S.p.A. Links to third party websites are provided by Oxford in good faith and for information only. Oxford disclaims any responsibility for the materials contained in any third party website referenced in this work.

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

preface

0.  Following editions of De officiis by Michael Winterbottom, De finibus by Leighton Reynolds, and De re publica and De legibus (alongside Cato maior and Laelius) by Jonathan Powell in this series, the present volume contains an edition of Cicero’s so-­ called Academica (Acad.). This designation is not original, in that the author first completed an edition in two books dubbed Catulus (lost) and Lucullus (Luc.; extant), a second edition which was in existence only briefly and untitled (lost), and a third and final edition in four books called the Academici libri, of which a substantial portion of Book 1 is extant (Academicus primus or Ac. 1).1 The volume also contains letters Cicero wrote to his friend Atticus while he was working on Acad. as well as the indirect tradition of the Academici libri, which includes the fragments and testimonia of the lost parts. An editor can choose to present Luc. and Ac. 1 in their chronological order of composition or in the natural order of the mater­ial covered. I have opted for the latter arrangement: Ac. 1 offers historical background to the largely systematic discussion of Luc.

th e a ca de m i cu s p r i m u s (a c. 1 ) 1.1.  For the following list of the manuscripts carrying Ac. 1, I use the sigla in Hunt (1998) and give references for descriptions in 1   In this volume and the accompanying commentary I use ‘Acad.’ to refer to all of these texts as a collective.

v

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

Schmidt (1974) for those manuscripts which also contain Leg.2 Where a manuscript contains Luc. in addition, I name the siglum used by Malaspina (2011). I list other philosophical works by Cicero in the same manuscript, but not non-­philosophical and non-­Ciceronian works. saec. xii P Amst

Paris, Bibl. Nationale Lat. 6331; Fin., Ac. 1: ff. 85v– 93v [descr. in Hunt 48–51] Amsterdam, Universiteitsbibl., I.C. 47; Fin., Ac. 1: ff. 148v–152v [descr. in Hunt 51–4]

saec. xiv Ma

Rem

Ross

Madrid, Bibl. Nacional 9116 (former shelf-mark: Aa 25); N.D., Tim., Div., Tusc., Parad., Fin., Ac. 1 (§§1– 38): ff.  249v–254v [descr. in Hunt 72–3; see also Reynolds 1995] Reims, Bibl. Municipiale 872; excerpts from Fin. 1–3 and 4–5, Ac. 1: f. 161v (extr. from P) [descr. in Hunt 55–6] Vatican, Bibl. Apostolica Vaticana, Rossi 559 (IX, 249); Tusc., Fat., Off., Div., Parad., Amic., Sen., Fin., Ac. 1: ff. 383v–387r, N.D., Tim. [descr. in Hunt 156–8]

saec. xiv–xv Bon

Bologna, Bibl. Univ. 2228 (Lat. 1096); Off., Amic., Sen., Parad., Tusc., Fin., Ac. 1: ff. 208v–214v, N.D., Div., Fat., Leg., Ac. 1: ff. 333v–339v, Luc. ff. 339r–362r, Tim., Scip. [Bon in Hunt, descr. ibid. 130–1; Bon. in Schmidt, descr. ibid. 321–2; Bon in Malaspina 2011]

2   My attempts to discover manuscripts which carry Ac. 1 and were not identified by Hunt (1998) have been unsuccessful.

vi

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

Pal.1

Vatican, Bibl. Apostolica Vaticana, Pal. Lat. 1511; Fin., Ac. 1: ff. 82v–90r [descr. in Hunt 58–9]

saec. xv Berl

Berlin, Deutsche Staatsbibl., Diez  B.  Santen 74; Tusc., Tim., Ac. 1: ff. 85r–92v [descr. in Hunt 152–3] Cant Cambridge, University Libr., Add. 2582; Leg., Fat., Luc. ff. 55r–91r; Ac. 1: ff. 91v–100v [descr. in Hunt 215, copy of the Roman edition of 1471; Cant. in Schmidt; Cant in Malaspina 2011] C Cesena, Bibl. Malatestiana, S.12,6; Ac. 1: ff. 25v–29r [descr. in Hunt 74] Ces Cesena, Bibl. Malatestiana, S.XVIII,1; Tusc., Fin., Div., N.D., Sen., Am., Off., Parad., Ac. 1: ff. 292v–298r, Luc. ff. 298r–320r, Leg., Tim., Fat. [descr. in Hunt 158–60; Ces. in Schmidt; Ces in Malaspina 2011] Dresd.1 Dresden, Sächsische Landesbibl., Dc 106; Fin., N.D., Div., Off., Amic., Parad., Tusc., Fat., Leg., Ac. 1: 305r, Luc., Tim., Somn. [descr. in Hunt 138; destroyed in 1945; some readings reported in Görenz’s edition of 1809] Dresd.2 Dresden, Sächsische Landesbibl., Dc 120; Off., Amic., Sen., Parad., Somn., Ac. 1: ff. 115r–122v [descr. in Hunt 193–4] Conv Firenze, Bibl. Medicea Laurenziana, Conv. Soppr. 131; Fin., Ac. 1: ff. 111v–120r [descr. in Hunt 60–1, copy of Amst] L Firenze, Bibl. Medicea Laurenziana, Strozzi 37; Parad., Amic., Sen., Somn., Fat., Ac. 1: ff. 64v–73r [descr. in Hunt 87–8] Laur.1 Firenze, Bibl. Medicea Laurenziana, Plut. 76,4; Fin., Ac. 1: ff. 102v–111v [descr. in Hunt 117–18, copy of Conv] vii

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

Laur.2

Laur.3

Fes

Gadd

F

Ricc.1

Ricc.2 Frei Gand

Firenze, Bibl. Medicea Laurenziana, Plut. 90 sup. 77,1; Fin., Ac. 1: ff. 105r–113v, Fat., Tim., Top. [descr. in Hunt 123, copy of Conv] Firenze, Bibl. Medicea Laurenziana, Plut. 83,7; N.D., Div., Fat., Leg., Somn., Ac. 1: ff. 215r–225v, Luc. ff. 226r–267v [descr. in Hunt 132–3; Laur3 in Malaspina 2011] Firenze, Bibl. Medicea Laurenziana, Fiesole 188; Off., Amic., Sen., Parad., Somn., Tusc., Fin., N.D., Div., Fat., Leg., Ac. 1: ff. 266r–272r, Luc. ff. 272r–293r, Tim. [descr. in Hunt 131–2; Fes. in Schmidt, descr. ibid. 322–3; Fes in Malaspina 2011] Firenze, Bibl. Medicea Laurenziana, Plut. 90 sup. 78; N.D., Div., Fat., Leg., Ac. 1: ff. 171r–178r, Luc. ff. 181r–218v, Tim., Somn. [Gadd in Hunt 128–9; Gadd. in Schmidt, descr. ibid. 319; Gadd in Malaspina 2011] Firenze, Bibl. Nazionale Centrale, Magliabecchi XXXI 30; Fin., Fat., Tim., Ac. 1: ff. 87r–94v, N.D. [descr. in Hunt 92–4] Firenze, Bibl. Riccardiana, 504; Fin., Amic., Sen., Top., Somn., Ac. 1: ff. 133r–139r [descr. in Hunt 118–21, copy of Conv] Firenze, Bibl. Riccardiana, 513; Fin., Ac. 1: ff. 78v–85r, Tusc. [descr. in Hunt 146–8] Freiburg, Universitätsbibl. Lat. 364; Fin., Ac. 1: ff. 90v–98r [descr. in Hunt 178] Gent, Centrale Bibl. 68; two codices bound together, the first of which contains Ac. 1: ff. 38v– 43v, Tim., Luc. ff. 49r–70v, Leg. [descr. in Hunt 212– 13; Gand. in Schmidt, descr. ibid. 393–6; Gand in Malaspina 2011] viii

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

Ged Leid

Burn Harl.1 Harl.2

Harl.3 Lond

Lucc Scor.1

Scor.2

Ambr.1

Ambr.2

Gdansk, Gdanska Polskiej Akademii Nauk 2388; Fin., Ac. 1: ff. 128r–138v [descr. in Hunt 91–2] Leiden, Universiteitsbibl. Periz. F. 25; Off., Fin., Ac. 1: ff. 116r–121v, Tusc., N.D., Div., Fat., Leg., Sen., Amic., Parad. [copy of P, descr. in Hunt 56–8; E in Schmidt, descr. ibid. 57–8] London, British Lib., Burney 165; Tusc., Fin., Ac. 1: ff. 178v–186v [descr. in Hunt 186–9] London, British Lib., Harley 3953; Fin., Ac. 1: ff. 84r–91v [descr. in Hunt 185–6] London, British Lib., Harley 6327; Ac. 1: ff. 1r–6v, Luc. ff. 7r–34v [descr. in Hunt 174–5; Harl in Malaspina 2011] London, British Lib., Harley 5291; Fin., Ac. 1: ff. 69r–75v [copy of Conv, descr. in Hunt 118] London, collection of Nicholas Barker; N.D., Div., Fat., Ac. 1: ff. 169r–178v, Luc. ff. 179r–220 [descr. in Hunt 133; Lond in Malaspina 2011] [non uidi] Lucca, Bibl. Capitolare Feliniana VIII 562; Fin., Ac. 1: ff. 81v–89r, Tusc. [descr. in Hunt 184–5] Madrid, El Escorial, Real Bibl. de San Lorenzo g. IV.15; Leg., Ac. 1: ff. 61r–73v, Somn. [descr. in Hunt 163–4] Madrid, El Escorial, Real Bibl. de San Lorenzo T. III.18; Top., Fat., Ac. 1: ff. 152r–164r [descr. in Hunt 89–91] Milan, Bibl. Ambrosiana D.94 sup.; Fin., Leg., N.D., Div., Fat., Luc. ff. 147v–167v, Tim., Somn., Ac. 1: ff.  175r–179v [descr. in Hunt 191–3; Ambr1 in Malaspina 2011] Milan, Bibl. Ambrosiana C.55 inf.; Ac. 1: ff. 1r–10v, Fin., Amic. [descr. in Hunt 172–3] ix

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

Ambr.3

Mu Mon.1 Mon.2 Neap.1

Neap.2 Neap.3

N1 N2 Yal

Pier

Milan, Bibl. Ambrosiana  F.71 sup.; Amic., Sen., Parad., Somn., Ac. 1: ff. 64r–74v [descr. in Hunt 194–5] Modena, Bibl. Estense Lat. 213; Fin., Ac. 1: ff. 68r– 73r [descr. in Hunt 80–1] Munich, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 328; Fin., Ac. 1: ff. 97r–105r [descr. in Hunt 143–4] Munich, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 763; Tusc., Fin., Ac. 1: ff. 163r–169r [descr. in Hunt 121–3] Naples, Bibl. Nazionale IV.G.22; Amic., Ac. 1: ff. 28r–40r, Somn., Sen., Parad. [descr. in Hunt 195–6] Naples, Bibl. Nazionale IV.G.44; Fin., Ac. 1: ff. 94r–102v [descr. in Hunt 123–4] Naples, Bibl. Naz., ‘ex Vienna Lat. 57’ (held in Vienna until 1919); Ac. 1: ff. 62r–67v, Luc. ff. 106r–124r [descr. in Hunt 168–71; Neap in Malaspina 2011] Naples, Bibl. Nazionale IV.G.43; Fin., Ac. 1: ff. 95v– 99v [descr. in Hunt 81–3] Naples, Bibl. Nazionale IV.G.46; Leg., Ac. 1: ff. 35v– 40r, Tim. [descr. in Hunt 75–80] New Haven, Yale University Libr. 284; N.D., Div., Fat., Leg., Ac. 1: ff. 92r–96r, Luc. ff. 97r–114v, Fin., Somn., Tusc., Sen., Parad., Amic., Off. [descr. in Hunt 136–7; Yal. in Schmidt, descr. ibid. 323–4; Yal in Malaspina 2011] New York, Pierpont Morgan Libr. M497; N.D., Div., Off., Amic., Parad., Sen., Ac. 1: ff. 188v–194r, Luc. ff. 195r–222r, Tim., Somn., Leg., Fat. [descr. in Hunt 134–5; Corv. in Schmidt, descr. ibid. 324–6; Corv in Malaspina 2011] x

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

Ball

Bodl.1

Bodl.2 Linc

Vict Par

Perus

Sant

Holm

Oxford, Balliol College 248 D; Off., Amic., Sen., Parad., Tusc., N.D., Div., Fat., Leg., Ac. 1 ff. 282v–288r, Luc. ff. 288v–313r, Tim., Somn., Fin. [descr. in Hunt 129–30; Ball. in Schmidt, descr. ibid. 320–1; Ball in Malaspina 2011] Oxford, Bodleian Libr., Auct. F.1.12; Off., Sen., Amic., Parad., Somn., Tusc., Fin., Ac. 1: ff. 194v–199v, N.D., Div., Fat., Leg., Tim. [descr. in Hunt 141–2; Bodl. in Schmidt, descr. ibid. 315–16] Oxford, Bodleian Libr., D’Orville 84; Fin., Ac. 1 (§§1–17 and 18–end) ff. 98v–106r [descr. in Hunt 143] Oxford, Lincoln College lib., Lat. 38; Parad., Ac. 1: ff. 177v–180v, Luc. ff. 132r–147, Fat., Tim. [descr. in Hunt 176–7; Linc in Malaspina 2011] Paris, Bibl. Nationale Lat. 14761; Fin., Ac. 1: ff. 292v–296v [copy of Amst, descr. in Hunt 61–4] Paris, Bibl. Nationale Lat. 17154; N.D., Div., Tim., Fat., Ac. 1: ff. 107r–109v; Luc. (up to §38): ff. 109v– 112, Parad. [descr. in Hunt 144–6; Par4 in Malaspina 2011] Perugia, Bibl. Comunale Augusta 530 (H.14); Amic., Sen., Parad., Somn., Ac. 1: ff. 62v–71v [descr. in Hunt 196] St. Andrews, University Libr. PA6295.A2A00; Off., Parad., Amic., Sen., Tusc., Fin., Somnium, Fat., Q. Cic. pet., Ac. 1: ff. 163r–167v, Tim., Luc. ff. 172v–191v, N.D., Div., Leg. [descr. in Hunt; Sant. in Schmidt, descr. ibid. 396–8; copy of the Roman edition of 1471; Sant in Malaspina 2011]. Stockholm, Kungliga Bibl. Va 12; Leg., Mil., Ac. 1: ff. 47r–56r [descr. in Hunt 200–1; Holm. in Schmidt, descr. ibid. 336] xi

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

Chis

Ott.3 Pal.2 V Vat.2

Ott.2

Urb

Ven

Vind Wash

Vatican, Bibl. Apostolica Vaticana, Chigi H V 147; Tusc., Ac. 1: ff. 128r–139r, Somn., Parad., Tim., Luc. ff. 168v–212r [descr. in Hunt 205–6; Chis in Malaspina 2011] Vatican, Bibl. Apostolica Vaticana, Ottob. Lat. 1984; Fin., Ac. 1: ff. 168r–184r [descr. in Hunt 161–2] Vatican, Bibl. Apostolica Vaticana, Pal. Lat. 1516; Tusc., Fin., Ac. 1: ff. 215r–224r [descr. in Hunt 124–7] Vatican, Bibl. Apostolica Vaticana, Lat. 1720; Sen, Amic., Fat., Ac. 1: ff. 203v–209v [descr. in Hunt 88–9] Vatican, Bibl. Apostolica Vaticana, Lat. 11512; Div., Fat.,  Ac. 1 (§§24–44): ff. 97r–104v, Top. [descr. in Hunt 178–80] Vatican, Bibl. Apostolica Vaticana, Ottob. Lat. 1944; N.D., Leg., Ac. 1: ff. 103r–110v, Top., Somn., Div. [descr. in Hunt 164–8; Ott. 3 in Schmidt, descr. ibid. 376–7] Vatican, Bibl. Apostolica Vaticana, Urb. Lat. 319; N.D., Div., Leg., Ac. 1: ff. 157r–165r, Luc. ff. 148r–189v, Tim., Fat. [descr. in Hunt 135–6; Urb in Malaspina 2011] Venice, Bibl. Nazionale Marciana, Lat. VI 259 (2879); Amic., Parad., Somn., Ac. 1 ff. 52r–60r [descr. in Hunt 197–8; mentioned in Malaspina 2011: 548 n. 6 as ‘codex 130’, cf. Valentinelli’s catalogue, vol. iv, p. 84, where, however, it is misdated as saec. xiv] Vienna, Österreichische Nationalbibliothek, Lat. 231; Fin., Ac. 1: ff. 37v–41r [descr. in Hunt 162–3] Washington, Folger Shakespeare Library SM. 9; Leg., N.D., Div., Fat., Tim., Somn., Ac. 1: ff. 150r–156r [descr. in Hunt 190–1] xii

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

1.2.  The only critical edition of Ac. 1 to date is Plasberg (1908), who explained his views on the transmission in the preface of the editio minor of 1922.3 Plasberg was aware of all manuscripts that should be used to edit the text except for C and established the relationship between them in general terms, although he did not set out his views as clearly as he might have. Since then the manu­script tradition of Ac. 1 has been studied by Rouse and Rouse (1978), by Leighton Reynolds (1992), (1995), and (1998), who was working on the transmission of Fin. (see section 1.7), and above all by Hunt (1998),4 so much so that an editor can only try and discover additional manuscripts unfamiliar to Hunt, which I have done without success, verify the relationships between the manu­ scripts, and then produce a text of the work which is idiomatic, informed by a thorough interpretation of the text, and documents the evidence for the printed text clearly. Hunt clarified the internal relationships within the groups of manuscripts dubbed Δ and Γ by Plasberg and ordered the deteriores. In addition, he offered rich insights to palaeographers, codicologists, and book historians, as well as surveying and evaluating all important editions of the text up to 1990 with respect to their contribution to the text as well as their reliance on particular manuscripts and earlier editions. His monograph has rightly been regarded as a model of its kind, like that by Schmidt (1974) on Leg. (see section 3 below). For this edition I have collated all manuscripts featuring in the ‘top-­level stemma’ in Hunt (1998: 112) and have checked many of the descripti and deteriores (excluding excerpts). 3  The editio maior of 1908, published without a preface, was part of an ambitious but  aborted series of new editions of Cicero’s philosophical works. None of the items in the inventory dated June 1926 which is filed with Plasberg’s papers in the library of the University of Hamburg gives the appearance of being a draft of the preface which was intended to accompany the editio maior, but some of the entries relate to the published fascicules of that edition. 4   Rouse and Rouse and Reynolds had access to Hunt’s 1967 M.A. thesis, ­submitted at the University of Exeter, which was the starting point for Hunt (1998).

xiii

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

1.3.  I discuss the evidence for the transmission of the Academici libri in antiquity in section 2 below. The text of all four books was available at least until the end of antiquity, and there are some reasons for thinking that more of it survived into the twelfth century than has come down to us. Thereafter Ac. 1, once mutilated, became attached to the text of Fin. (see section 1.7 below) and, as has been observed, probably owes its survival to that work,5 since it would not have made a viable codex on its own. The medieval transmission of Ac. 1 is bifid, with the extant manuscript P (BNF Lat. 6331; saec. xii, 2nd half ) via the intermediary Δ and the reconstructed manu­ script Γ deriving from the same archetype (ω). The text of Ac. 1 in P and Γ breaks off at the same point, and each manu­ script has errors peculiar to it. Right at the end of the text Γ reads, unlike P, et to, and it is more likely that P (or rather Δ) omitted et to than that Γ added it. If Hunt (1998: 110) is right to suggest that et to is a catchword, intended to facilitate the assembly of a manuscript after its gatherings had been prepared separately, then the point in time when catchwords came into use is a terminus post quem for the archetype;6 another clue to the date of the archetype is v ­ ariants in P and Γ which are explicable as minim confusions, a  frequent source of errors in Gothic script, less so in other scripts. The presence of a catchword in the archetype would also suggest that the mutilation of the text was a recent event.7 I give here the errors characterizing the archetype (ω), i.e. the agreement of P and Γ.   See Rouse and Rouse (1978: 335), Hunt (1998: 107).   Catchwords were common by the thirteenth century and first appear in Spain in the tenth century; see Derolez (2003: 34). 7   Rouse and Rouse (1978: 334) speculate implausibly that the mutilation may have been deliberate, viz. the result of ‘the antipathy between scepticism and Christian thought’. 5 6

xiv

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

ω  §2: ecquid] et si quid; 〈tum〉 om.; ecquid] et quid; §5: Amafinii] Amafamii uel Amafanii; malent] mallent; accipient] accipiunt; 〈labor〉 om.; §6: autem] enim; §7: ne] nec (suspicari); §8: L. Aelii] Lelii; §9: sedum] sedem; §10: malent] mallent; §12: desideres] desideret; §13: 〈Academ〉iam] iam; negat] negaret; §14: ista] istam; absum tam] absumptam uel assumptam; §17 lacuna post Stagiritem; §20: lacuna ante progressio; §22: tum] dum; §23: magnorumque] magnorum; partis] artis; §27: mutari] mutare; §29: inter〈dum〉] inter; et/ac] haec; §31: (unum esset) 〈et〉 om.; ne idem] eidem; notionibus] motionibus; §34: Crantor] Crator; §35: quae] quaeque; §37: conseruata (uel sim.)] et seruata; §40: appellemus] appellamus; §43: et delendum; §44: et iam ante] et ueluti amantes; §45: censebat] censebant; (quicquam) esse] esset; §46: Epicureo] Epicuro; facultate P ν1 uel facultate et to Γ, tum deest P  §1: ab om.; §5: quoque] quamquam; §6: physica] physicam; etiam] enim; quam2] quoniam; §7: quantum] quantam; §9: poetis] a poetis; §10: nescient] nesciunt; sed ea] sed da; §11: animo om.; §11: Graeca] Graecia; §12: Athenis] athetus; §14: quidem] quid est; §15: omnes] omnibus; de uitiis] uitiis; §16: copioseque] copiose; hominis] omnis; hominibus] hominibus omnibus; §17: duo] duos; dubitanter] dubitationem; quod] disserendi quod; §18: fugiendarumque om.; me om.; §19: uerum quid] uerum et quid; §21: (cernitur) et om.; enim om.; §23: praescriptione] descriptione; §24: tantum modo om.; §26: (Latino) et om.; §27: putant] putat; §28: citroque] introque; unum om.; §29: non] num; §32: quibusdam om.; §33: quidem om.; igitur om.; §34: (diligenter) ea] eis; tuebantur] utebantur; §35: neruos] neruis; §38: dicerent] diceret; quasi] que; §41: alio om.; §43: ut] at ab; tuae] duae; ratione] ratione nunc; §44: demersam] diuersam; §45: posset] possit; assensione] assertione; assensionem] assertionem; disserens de sua] dies iam; plerosque] pleros; assensio] assertio; §46: Arcesila] Archesilae

xv

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

Γ  §3: (nihil) enim] eum; §7: nos] non; §8: prooemiis] praemiis; §10: poterunt] potuerunt; ut illi] fuerint; Aeschylum] Aeschinem; imitentur] mirentur; §11: (uulnere) et om.; §13: ueterem (〈Academ〉)iam P (F)] uerem iam; §16: putent] putant; eius] enim; §17: instituta] constituta; dubitanter] dubitantem; §19: inquit om.; §19: omnia e natura om.; §20: ingeniis] ingenii; §24: dicebant] docebant; efficeretur1] efficerentur; dabitis] habitis; §26: hoc om.; s­ ingulare] singulares; §27: putant] putabant; eoque] eque; §29: (eandemque) esse om.; §29: quidem om.; §30: non om.; §32: explicatio] explicari; (causa quaeque) essent] esset; §36: dignanda] dignando; §39: arbitrabatur] arbitrabantur; §41: approbatum] probatum; §42: (uidebatur non) quod om.; §43: discidium] dissidium; §44: ueritati] ueritate; §45: ut nihil scire se sciret add. post reliquisset; tum] cum The text of Ac. 1 in P and of the preceding Fin. was written by one scribe. There are, however, variations in the appearance of the writing in a couple of places (e.g. f. 90r init.), either because the scribe manipulated the pen in a different way or because the texture of the parchment was different and less ink-­absorbent. Two further scribes have written other parts of the manuscript.8 P was re-­ordered and re-­bound at some point before the seventeenth c­ entury, and Fin. and Ac. 1, now the first two texts, were originally preceded by Seneca, Ben., Clem., De remediis fortuitorum, and Trasimundus’ Passio sancti Albani, which now follow them.9 P shows a small number of corrections in the body of the text in the first hand as well as in a second contemporary or near-­ contemporary gothic hand.10 The latter is also responsible for a 8   A scan from a black-and-white microfilm of P is available on the website of the Bibliothèque nationale de France. 9   See Rouse and Rouse (1978: 337–8); Reynolds (1992: 10–11). 10   Ac. 1.33: amplexatus ut (ut added at the end of the line; f. 91r); 1.34: Cra〈n〉tor (f. 91v); 1.35: Arcesilam after correction (Arcesilaum before correction; f. 91v); 1.38: uirtutes quasi natura aut more perfectas (que for quasi before correction, deleted by the scribe, cross-stroke touched up by the rubricator; f. 92r); 1.40: appellemus ­(after

xvi

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

series of the variant readings in the margin (Pm), which are in their ductus similar to the main text but differ in ink colour and size.11 In their nature, the variant readings in the margin appear to be emendations. P also exhibits rasurae in the body of the text with parts of words, words, or a series of words written on top. The text in rasura sometimes has a compressed appearance but does seem to be in the same hand as the surrounding text. Already Plasberg (1922: xx) noted that in a few places traces of earlier text are visible which is or may have been closer to the text of Γ.12 While this suggests that P once

correction, appellamus before correction; f. 92v). Cf. Reynolds (1997: xv–xvi) on ­corrections of the text of Fin. in P. 11   Ac. 1.2 (f. 85v): uel te qu〈a〉ere .po. etiam; 1.6 (f. 86r): omnis opera in scribendis illis susciperetur frustra; 1.13 (f. 87v): uel Philonem; 1.28 (f. 90v): uel coherente; 1.29 (f. 90v): uel item uel interdum; 1.41 (f. 92v): uel ferebat, uel comprendibile; 1.44 (f. 93r): uel dimersam, uel diuersa omnia. A distinctive feature of this marginal hand is the letter d, which has the appearance of a δ and is written in one stroke, rather than constructed like the main scribe’s d. The same hand is responsible for similar notes in the margin of Fin. 12   See Hunt (1998: 103) for a table of passages where Γ and P differ and where the text in P stands entirely or partially in rasura (cf. Plasberg 1922: xx n. 5): Ac. 1.8: riuulos quam P, quam riuulos Γ (quam in P in rasura; for space reasons P could not have had the Γ word order originally); Ac. 1.10: da mihi nunc satisne P, ea mihi mihi non sane Γ (nunc in P in rasura; P seems to have read non for nunc before erasure); 1.10: ut illi Aeschinem P, fuerint Aeschylum Γ (si ut illi Aeschinem Sophoclem Euripidem in P in rasura); 1.12: Grecia P, Greca Γ (Grecia in P in rasura; P before erasure may have read Greca, but I cannot discern traces); 1.17: dubitationem P, dubitantem Γ (-tationem in P in rasura; P may have read dubitantem, but I cannot discern traces); 1.17: P adds disserendi (again) after facta est unlike Γ (disserendi is added in the middle of a line, which suggests that it displaced another word, but Γ has no word in this location); 1.24: dabitis P, habitis Γ (dabitis in P in rasura; the earlier reading of P is not discernible); 1.30: tamen non P, tamen Γ (tamen non in P in rasura; P may have agreed with Γ in error originally, but the earlier reading of P is not discernible); 1.36: dignanda P, dignando Γ (-a in P in rasura; P may have agreed with Γ before erasure, but the earlier reading is not discernible); 1.41: quonam enim modo catalempton diceres sed P, quonam enim alio modo catalempton diceres sed Γ (the whole of quonam—­sed stands in rasura in P; the latter could have read alio modo like Γ, but no traces are discernible); 1.42: quod P, omitted by Γ (quod stands in P in rasura, but the preceding non is abbreviated in P in line with the scribe’s convention so that it is not obvious what could have

xvii

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

may have showed some Γ readings (thereby revealed to be archetypal readings) in places where it now has a different text, the overall relationship of P and Γ is beyond doubt. Hunt (1998: 104) observed that in some cases the rasurae seem not to be deletions of earlier text but rather places where the parchment was made smooth prior to the creation of P. Since Ac. 1 is largely taken up by an account of the Old Academy given by Varro while in Fin. 5 Piso sets out Antiochus’ ethical views, the attachment of Ac. 1 to Fin. may have been a considered choice rather than coincidence.13 Plasberg (1922: xvi n. 2) suggested plausibly that in P, at the bottom of the last folium carrying Fin. (f. 85r), Ac. 1 appears to have been termed Book 6 of Fin. originally: part of an earlier incipit was erased and a different title written on top by a much later hand.14 Ac. 1 begins on f. 85v with an ornamental capital only, and the text does not carry the book number as a header in the way Fin. 1–5 do. Thus the characterization of Ac. 1 as Fin. 6 in P seems to be superficial and may well have been made in this very manu­ script for the first time. However, for stemmatic reasons P cannot be the manuscript in which the attachment of Ac. 1 to Fin. first occurred (see section 1.7 below). filled this small space in the line; no traces are visible); 1.46: perducta P, producta ν1, perducta γ (per- abbreviated in rasura in P; P may have had the same reading as ν1 originally). Passages where the text in P is not at variance with Γ and stands in rasura without earlier text being visible include: Ac. 1.3: tamen flagitare audiui enim; 1.9: errantisque; 1.13: ex ipso; -as of Academias; 1.15: quod constat inter; 1.17: rebus; 1.29: quam (interdum); 1.37: (reiecta autem quae) minoris; 1.39: -tur of assentiebatur. I do not record all instances where writing in P is on erasure in the apparatus since this would have burdened it.   Noted and explained by Hunt (1998: 111).  The explicit and incipit at the bottom of f. 85r read: Explicit liber de finibus bonorum et malorum and Incipit liber I. editionis secundae Academicarum Quaestionum M. T. Ciceronis, but only the words in bold are in the first hand while the rest is in a much later hand on erasure, so that the inscription may originally have been: explicit liber quintus incipit liber sextus. 13 14

xviii

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

1.4.  As indicated above, Plasberg spoke of a classis which he dubbed Δ, but he came close to describing the correct relationship of the relevant manuscripts (p. xvii): cum hos codices aut ex Parisino π aut e fonte simillimo ductos esse appareat. . . . To the descripti of P of which Plasberg was aware (Pal.1, Leid, Amst) Hunt was able to add the excerpts in Rem. A shared feature of the copies of P is that they present Ac. 1 as Book 6 of Fin. (Amst), a book of Fin. (Leid), or with a vague title (Pal.1),15 which lends support to Plasberg’s hypothesis about the incipit in P (see 1.3 above). 1.5.  Plasberg used ω as a collective siglum for deteriores and ρ for Amst. The impression which one could form based on his ap­par­atus, viz. that ω was close to P as well as to ρ while showing influences of Γ, was confirmed and articulated by Rouse and Rouse (1978: 339–41): they suggested, and Hunt (1998: 113– 222) demonstrated, that the deteriores derive from P via Amst and, in particular, Amst’s descendant Conv. 1.6.  The second branch of the tradition, Γ, was divided into a genus corruptum and a genus interpolatum by Plasberg (1922: xviii– xix). The former comprised N1 (= Plasberg’s σ), N2 (ν), Mu (μ), and Ma (ν1), while the latter included Ged (γ), F (γ1 in Plasberg 1908, not used in 1922, see p. xix; F is said to be a gemellus of Ged, and the two inter se coniuncti) as well as L (ϕ), V (ϕ1 in Plasberg 1908, not used in 1922), and Scor.2 (ϕ2). Hunt has demonstrated that a further manuscript, C, of whose existence Plasberg showed no awareness, is a relative of N2 and that the relationships between this entire set of witnesses can be captured with more precision in the following stemma (Fig. 1): Ma gives out after §38 in ratione esse dicerent, at which point the descripti C and N2 become our witnesses for Ma/ν. The 15  On P and its descendants, see Rouse and Rouse (1978: 337–44); Reynolds (1992: 9–18); Hunt (1998: 48–66).

xix

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e ω ∆

Γ μ

P ν

Mu

N1

Ma

F

φ L

V

Ged

Scor.2

ν1 C

γ

N2

Figure 1 

requirement to posit ν arises from the fact that Ma is recognizably a copy of a manu­script owned by Petrarch; this manuscript cannot have been μ.16 Scor.2 and Ged are eliminandi. I list the distinctive errors here (in the case of ν1CN2 only for the section of the text where they contribute to the reconstruction of ν):17

μ (= MaMu §§1–19 oratione, 26 hoc —32 utebantur; MaMuN1 §§19–26, §§32 —38 dicerent; MuN1CN2 §§38—)  §10: (enim) causae] causa; §13: existimas] estimas; §16: id ipsum] in id ipsum: cohortandis] cohortantis; §17: praestantissimo] praestantissimos; consuetudinem] consuetudine; §21: (enim) esse (censebant)] post quandam transp.; §40: assensionem] ascensionem; §42: in prauis] in peruis   See Reynolds (1995).   Hunt (1998: 76) observes that two passages which, together with errors peculiar to C and N2 respectively, strikingly illustrate the relationship of CN2 to Ma are §22 expetenda 〈beatam uitam in uirtute positam beatissimam pluribus egere〉 and §35 uides 〈Zenonis doctrina explicate tradita haec de uirtute atque aliis multis〉, where C and N2 both show additions in the text which are found in the margin of Ma in the second hand. 16 17

xx

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

Ma (—§38 ratione esse dicerent)  §6: adducere] addiscere; de uita et moribus] de moribus et uita; §15: Varro] uero Varro; §22: ea sunt autem maxima om.; §34: inuestigationem] inventionem et ad inuestigationem; §37: pluris2] pleris (etiam Mu) ν1 (§38 sed quasdam uirtutes—)  §38: perturbationem] perturbati; hic (omnibus)] his; §40: parte mutauit] mutauit parte; §43: Arcesila] arte sua; satisne] ne satis; §45: quemquam] quicquam; plerosque] plerumque; §46: numeramus] nominamus et numeramus; perducta] producta N2 (§38 sed quasdam uirtutes—)  §38: ea (contraherent) om.; §39: (ignem) esse] se; §41: cerneretur] cernere; duxerat] dixerat; plurimisque] plurimis; sin (aliter scientiam)] si; §42: quodque (natura quasi)] quidemque; assensionis om.; §43: ista] istam; §45: neque affirmare om.; §46: Arcesilae] arcesila C (§38 sed quasdam uirtutes—)  §39: haec ( fere)] hoc; aut quod] quod aut; §40: e quadam (quasi impulsione)] e quanda; §41: cerneretur] cernitur; iis (rebus)] illis; (duxerat) at] (duxerat) aut; §42: quodque (natura quasi)] quidem; commutatio] communitatis; §44: sibi omne] omne sibi; ueritati] ad ueritatem; deinceps] deinde Mu  §2: audire] iudire uel uidire a.c., audire p.c.; (intemperantis) enim om.; §3: audiui enim] audio tamen; Libone] Libione a.c, Libone p.c. §6: possem] posse; §7: persequemur] persequimur; §8: imitati] mutari; non] nec; §9: tum ego] tum modo ego a.c., tum ego p.c.; (Varro) nam nos] nam ego nos; §11: (agere) possimus] possumus [etiam L]; §14: a te nisi] nisi a te; §20: omniumque] omnium; §23: (praescriberet) hinc] hic; §26: (copia) rerum om.; §29: pertineant] pertinent; §30: censebant] censebat; crederetur] cederetur; appellabant] appellabantur; (appellabant) iam om.; §32: (orationis) ratione] ex ratione; §37: pluris2] pleris (etiam Ma); §43: (inquit qui) ab om. xxi

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

N1  (§19 prauumue— §26 aer1; §32 ad2 —) §19: oratione] quare; repugnet] repugnat; §24: (ipsi faciunt) a quibus] aliquibus; §32: tradebatur] tractabatur; §37: seruata] ex seruata; §40: iunctos] inuictos; §42: ut supra] ut contra; §43: (desciscis) et] ex γ  §1: (eum) Roma] Romam [etiam Mu p.c., man. alt. ut uidetur]; §3: tecum om.; §4: saepe om.; §5: disserendi] scribendi; (putant) sic om.; §6: id est] idem; quam fingit] quae fingit; quisquam] quisquis; §7: negat omnino] omnino negat; §8: imitati] imitari; §9: impellendum] implendum; §10: (aut ne) haec (quidem)] hoc; aut om.; §11: obsolescerent] absolescerent; otii] o tu; §12: Aristum] Aristeum; (quidem) noster] uester; etiam om.; §13: scripserit] scripsit; §14: uidere] uideri; possint] possunt; §15: auocauisse] aduocauisse; §16: perscripti] praescripti; (arbitrari) sese] se; §17: quia] qui; §18: sus] sum; §20: mores] morem; et memoriam] et ad memoriam; ad uirtutem] a uirtute; §21: naturali] de naturali; §22: sunt tria] tria; imprudenter] prudenter; appellarentur] appellantur; §26: te (auctore)] de; §27: et tritius] contritius; possit] possunt; §28: materiam] materiam iam; quem] quaeque; §29: terris ea] terris; §31: (tardos) esse om.; eas] ullas; §32: notis] motis; §34: (disciplina) omnino om.; in moribus] moribus; (totumque) se om.; §35: Arcesilam] Arcesilas; §38: adesse] ad rem; angustumque] angustum; §39: effici rebantur] efficiebantur; dixerant] dixerunt; posse] posset; §40: autem] etiam; uisum] usum; §41: haberent] habebant; uiderentur] uidentur; incognitoque] ignotoque; §42: in prauis] in paruis; §43: ut] at; nunc] non; §44: imbecillos] imbecilles; (curricula uitae) et om. (etiam N1); (deinceps omnia) tenebris om.; §45: ne (illud quidem)] nec; ut (contra omnium)] aut; plerosque] pleresque; inuenirentur] inueniretur; §46: appellant] appellabant F  §2: (forte) Roma] Rome; §4: (a me) saepe om.; §6: appellat] appellant; §10: contemnent] contemnant; §23: (desidiae) uoluptatumque] uoluptatum; §31: sensum] sensu; §43: desciscis] d ­ esistis xxii

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

ϕ  §1: nuntiatum] numpciatum; §7: homini] nobis; §25: (Atticus) quin] qui; §35: quicquam] quicquid; §42: esse] esset L  §1: uenientem] uenierem; §7: quam argute om.; §8: quae autem] quod autem; §9: ipse] ipsum; §10: aut (ne)] an; §11: (agere) possimus] possumus [etiam Mu]; §22: (tria) genera om.; (utrisque) hic] sic; §24: (natura autem) ita] id; §26: meriturus] meritis; §27: ulla specie] ulla spem; §29: interdum eandem] eandem interdum; §35: (disciplinam) eam] tam; §38: uirtutum] uirtute; §39: quidque] quidem; expers] ex pars; §40: iunctos] uinctos; animorum] acumorum; §42: fidelis] uidelis; constitit] constit; §46: appellabat] appellabant; numeramus] inseramus V  §25: philosophorum] philosophiam; §27: ulla specie] ullam spem; §30: ratione] oratione; §38: (arbitrarentur hic) nec] ne; §39: (matrem esse) arbitrabatur] arbitrantur; §41: haberent] habebat; §42: principium] principatum

With the exception of ϕ, which pairs Ac. 1 with Fat., the manu­ scripts derived from Γ include Ac. 1 alongside Fin. just as the descendants of Δ do, but unlike the latter, they do not present the text as Book 6 of Fin., but either assign no title at all (Mu, N1) or an appropriate one. Given the lateness of the Γ manuscripts and the availability of Cicero’s ‘catalogue’ of his philosophical works in Div. 2,18 it is plausible to assume that those Γ manuscripts which do offer an inscription have acquired it secondarily.19 1.7.  The stemma of Fin. established by Reynolds (1998: viii) is the following (Fig. 2):20 18  Cf. Div. 2.1: Nam et cohortati sumus ut maxime potuimus ad philosophiae studium eo libro qui est inscriptus Hortensius, et, quod genus philosophandi minime arrogans maximeque et constans et elegans arbitraremur, quattuor Academicis libris ostendimus. 19   See Hunt (1998: 99). 20   See also Reynolds (1992) and Hunt (1998: 99 n. 33, 107–10); Hunt (2016), who reconsiders the upper part of the Fin. stemma.

xxiii

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e ω α

A

φ

β

γ

B

δ

E

ε M

O

S

R

P

Figure 2 

Here γ is Γ in Ac. 1, δ is Δ, ε is μ, M is Ma, and O is Mu. Reynolds did not include N1 in the stemma, but stated (p. xi n. 18) that it is closely linked to his S, i.e. descended, together with S, from a hyparchetype below his γ corresponding to Hunt’s γ. The stemma of Fin. is thus consistent with that of Ac. 1 with regard to the manuscripts which contain both texts. The existence of R, which itself does not contain Ac. 1, de­monstrates the necessity to posit Δ; without the overlap with the Fin. tradition, one might wonder if P descends from the archetype without an intermediary. A, B, and E are German manu­scripts, and they do not contain Ac. 1.21 R and P are French manuscripts. All the extant descendants of Γ, the earliest of

21   A breaks off at Fin. 4.16, but its readings tell against linking it with P, as noted by Rouse and Rouse (1978: 336), who did not yet have access to an up-to-date edition of Fin.

xxiv

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

which is about two hundred years younger than Γ, are Italian. It is in itself economical to assume that the text of Fin. came to France from Germany, that Ac. 1 was added to it there, and that Γ was a French manuscript, too.22 Moreover, a manuscript which contained Fin. and Ac. 1 is listed among the manuscripts given to the Abbey of Bec in Normandy before 1164 by Philip of Harcourt, Bishop of Bayeux.23 The fact that this manuscript gave Ac. 1 the correct title as opposed to Book 6 of Fin. tells against linking it to P (or Δ), while the Γ tradition gives the text either no title or one which is likely to have been secondarily (and correctly) imposed at a later stage. This makes it plausible to assume that it descended from the archetype of Ac. 1 (β for Fin.) and acquired the inscription of Ac. 1 independently and by the same mech­an­ism as those Γ witnesses which have it, viz. through reference to Div. 2.1, which had been available in Northern France since the ninth century (see section 3.4). The Γ tradition is attested in mid-­ fourteenth-­ century Italy not just through extant descendants but also indirectly, through a ­quotation and references in works of Petrarch.24

t h e a ca de m i ci l i b r i 2.  The first edition of Acad., i.e. Catul. and Luc., does not have a traceable history in antiquity.25 Luc. obviously did survive into   See Rouse and Rouse (1978: 344–51, 357); Reynolds (1992: 9, 14); Hunt (1998: 108).   The entry is ‘In alio [uolumine] Pomponius Mela de cosmographia et Tullius de fine boni et mali et de academicis et Timaeus Platonis ab ipso Tullio translatus et Tullius de particione oratoria et liber Candidi Ariani ad Victorinum de generatione diuina et Hilarius de sinodis et eiusdem liber contra Valentem et Auxencium’; see Becker (1885: 199–202), and the discussion in Rouse and Rouse (1978: 347) and Hunt (1998: 106). 24   See Rouse and Rouse (1978: 357); Reynolds (1992: 21–2); Reynolds (1995); and Hunt (1998: 67–71). 25   See, however, Plut., Luc. 42 (= t. 66), Plut., Cic. 40 (= t. 67), and Quint. 3.6.64 (= t. 65); and below, section 3.2. 22

23

xxv

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

the ninth century, so any attempt on Cicero’s part to suppress it was unsuccessful. The Academici libri do have a traceable history though not a very extensive one. In this volume I have chosen to present the entire indirect tradition together, i.e. I juxtapose, in what seems the most likely order, the fragments and testimonia of the lost parts with quotations and reminiscences of the extant parts of Ac. 1 in other authors. For Ac. 1 the material which is transmitted directly as well as indirectly is presented in columns, which are intended to make minor variations apparent. Because Ac. 3 and Ac. 4 substantially overlapped with Luc., which was only adapted in places when Cicero created two further editions, I have opted, where possible, for the presentation in columns, too. The hope is that the overall arrangement will enable the reader to get a sense of the whole work, in a way which is not possible if one presents fragments and testimonia decontextualized from the rest of the indirect tradition. Our most important witnesses to the lost parts of the Academici libri are Nonius Marcellus, Augustine, notably the Contra Academicos in three books, and Lactantius. All three have modes of citation or appropriation peculiar to themselves, and Lactantius and Augustine are not unbiased reporters. The grammarian Nonius (fourth–fifth century ad) is interested in words and cites verbatim sentences or parts of sentences in which a particular word occurs, usually with a book number. He presents his material according to certain principles and patterns, which provide helpful guidance regarding the relative position of a fragment on at least one occasion. Lactantius held that truth can and does only come from God and that the Academics had succeeded in demonstrating that knowledge is not obtainable by means of dogmatic philosophizing and that it cannot be of the per­cep­ tible world. This outlook grants Academic scepticism a role, but is bound to elide the epistemological optimism which the xxvi

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

Academics exhibit when they explain their cognitive behaviour on their own terms. Augustine accepted sceptical arguments against perceptual knowledge, but thought that true knowledge and the possibility of faith required the removal of sceptical doubt. Crucially, Augustine rarely quotes verbatim or paraphrases closely. Thus operating a rigid conception of what ­constitutes a fragment or a testimonium would lead to the exclusion of material which, with patient interpretation, might yield a glimpse of a lost passage of the Academici libri with reasonable probability. I have included more material than some earlier editors of the fragments and justify decisions in the commentary. For the indirect tradition I have not undertaken independent study of manuscripts and have been guided by the s­ tandard editions by Lindsay (1903) for Nonius, Green (1970) for Augustine, and Brandt (1890) for Lactantius, but print my own text in places. I have also frequently repunctuated. More information on the editorial history of the fragments, which only partially overlaps with that of Ac. 1 and Luc., is provided in the commentary. I use the ~/= distinction only to distinguish reminiscence and quote (not to signal fragments vs testimonia in cases where there is no parallel text). References to Mueller (1878), Reid (1885), Plasberg (1908), and Plasberg (1922) are given positively (as ‘Mue.’, ‘R.’, ‘Pb1’, and ‘Pb2’, respectively), so if one of the three is not mentioned, it means that the passage at issue does not have an entry. There is no established way of numbering the fragments.

th e l u cu l l u s 3.1. In the following list of the manuscripts carrying Luc. I use sigla that have already been used in others, viz. Plasberg (1908), xxvii

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

Schmidt (1974), Hunt (1998), and Malaspina (2011, 2019).26 Where a manuscript has been assigned different sigla in connection with Ac. 1, I use the siglum already current in the scholarship relating to Luc. here. I list other philosophical works by Cicero in the same manuscript, but not non-­philosophical and non-­ Ciceronian works. A reference is provided for descriptions other than the library catalogue. saec. ix A

B

F

K

V

Leiden, Universiteitsbibl. Voss. Lat. F84; N.D., Div., Tim., Fat. Top., Parad., Luc. ff. 88r–104v, Leg. [descr. in Schmidt 34–7] Leiden, Universiteitsbibl. Voss. Lat. F86; N.D. (except for 1.64–91, in its place Div. 2.127–50), Div. (up to 2.127), Fat. (§§41–8), Top. (with gaps), Parad. (with Luc. 2–13 inserted at §37), Luc. ff. 118v–144v (§§1–2 tali ingenio, §§13 -lam aiunt Tib. –148), 114v–116v (§§2 praeditus –23 Scaeuo-), Leg. (1.1–21, then Fat. 5–41, then Leg. 2.4–13, 1.21–2.4), Tim., Fat. 1–4, N.D. 1.64–91, Leg. 2.13–3.38, 3.42–8, 3.38–40 [descr. in Schmidt 29–34] Florence, Bibl. Medicea Laurenziana, San Marco 257; N.D., Div., Tim., Fat., Top., Parad., Luc. ff. 64r a–77r a, Leg. [descr. in Schmidt 121–34] Vatican, Bibl. Apostolica Vaticana, Vat. Reg. Lat. 1762; Hadoard’s excerpts from F and other sources [descr. in Schmidt 134–52] Vienna, Österreichische Nationalbibl. 189; N.D., Div., Tim., Fat., Parad., Luc. ff. 106v b–128v b (up to §104 etiam aut non) [descr. in Detlefsen 1856, Malaspina 2020]

26   To the manuscripts collected by Malaspina (2011) I can only add Wro, on which see Revello (2020).

xxviii

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

saec. x–xi M

Munich, Universitätsbibl. 528.4o; N.D., Div., Tim., Fat., Parad., Luc. ff. 111r–134r, Leg. [descr. in Schmidt 152–5]

saec. xii London, Christie’s [25 June 1986, lot 212] –I; Luc. ff. 1r–16v, Fat., Parad. [Chris in Malaspina 2011; non uidi] N    Paris, BNF Lat. 17812-­I; Luc. ff. 1r a–13r b, N.D., Fat. [see Munk Olsen 1982: 277–8, 376] T    Tours, Bibliothèque municipale no. 688; Luc. ff. 1r a–8v b (§§7–83), N.D. 1, Fat. [T in Malaspina 2011; see Thurot 1874] saec. xiii–xiv Scor4

Par

Madrid, El Escorial, Bibl. de S. Lorenzo V.III.6; Luc. ff. 1r–21v, N.D., Tusc., Tim., Leg., Fin., Div., Fat. [Scor. 4 in Schmidt, descr. ibid. 229–32; Scor4 in Malaspina 2011; see Senore 2017] Paris, BNF Lat. 6283; N.D., Tim., Luc. ff. 51r–67r, Div., Fat. [Par in Malaspina 2011]

saec. xiv Magl

Glas

Matr

Florence, Bibl. Naz. Magl. XXIX, 199; Luc. ff. 60r–90r, Leg., Tim. [Magl. in Schmidt, descr. ibid. 238–40; Magl in Malaspina 2011] Glasgow, Hunterian Museum  T.2.14 (no. 56 in the  catalogue); Fin. 2–5, Luc. ff. 87r–104r [Glas in Malaspina 2011] Madrid, Bibl. Nacional 7813 (V.  227); Tim., Fat., Leg., Luc. ff. 100v–122v, Div., N.D. [Matr. in Schmidt, descr. ibid. 205–6; Matr in Malaspina 2011]

xxix

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

S

Madrid, El Escorial (Antolin. R.I.2); Tusc., Luc. ff. 98v–120r, Fin., Tim., Tim. [Scor5 in Malaspina 2011; S in Malaspina 2018, which contains a detailed discussion]

Trec

Troyes, Bibl. Mun. 552; Off., Tusc., N.D., Div., Fat., Amic., Sen., Parad., Luc. ff. 253r–265r, Fat., Leg. [Trec. in Schmidt, descr. ibid. 179–97; Trec in Malaspina 2011; see Senore 2017]

Ven4

Venezia, Bibl. Marc. Lat. VI, 81 (= 3036); Fin. (excerpts), Tim., Luc. ff. 42r–48v (excerpts), Fat. [Ven4 in Malaspina 2011; see also Reynolds 1992: 15–16]

Gud

Wolfenbuettel, Herzog August Bibl. Gud. Lat. 2 (4306); Off., Sen., Amic., Catil., Tusc., de Orat., Inv., Rhet. Her., Top. (lost), Parad., Leg., N.D., Div., Fat., (speeches), Tim., Fin., Luc. ff. 202r–211v [Gud. in Schmidt, descr. ibid. 177–9; Gud in Malaspina 2011; see Senore 2017]

Bern

Bern, Burgerbibliothek 161; Luc. ff. 77v–78r (excerpts) [Bern in Malaspina 2011]

Cant3

Cambridge, St. John’s College 97 (D.22); Luc. f. 164 (excerpts) [Cant3 in Malaspina 2011]

Erf

Erfurt, Collegium Amplonianum Q393; Luc. f. 108v (excerpts) [Erf. in Malaspina 2011]

Par6

Paris, BNF Lat. 9320; Luc. ff. 4r–22r, N.D., Div. [Par6 in Malaspina 2011]

Par7

Paris, BNF Lat. 6374; Tim., Luc. ff. 8r–36v [Par7 in Malaspina 2011]

Par8

Paris, BNF Lat. 6375; Luc. ff. 1r–16v, N.D., Fin. [Par8 in Malaspina 2011]

xxx

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

saec. xv Sant

Bes

Bon

Cant

Cant2

Ces

Dresd1

St. Andrews, University Libr. PA6295.A2A00; Off., Parad., Amic., Sen., Tusc., Fin., Somnium, Fat., Q. Cic. pet., Ac. 1: ff. 163r–167v, Tim., Luc. ff. 172v–191v, N.D., Div., Leg. [descr. in Hunt; Sant. in Schmidt, descr. ibid. 396–8; Sant in Malaspina 2011; copy of Rom.] Besançon, Bibl. de Besançon no. 840; Leg., Luc. ff. 131r–157r [Bes. in Schmidt, descr. ibid. 305–6; Bes in Malaspina 2011] Bologna, Bibl. Univ. 2228 (Lat. 1096); Off., Amic., Sen., Parad., Tusc., Fin., Ac. 1: ff. 208v–214v, N.D., Div., Fat., Leg., Ac. 1: ff. 333v–339v, Luc. ff. 339r–362r, Tim., Scip. [Bon in Hunt, descr. ibid. 130–1; Bon. in Schmidt, descr. ibid. 321–2; Bon in Malaspina 2011] Cambridge, University Libr., Add. 2582; Leg., Fat., Q. Cic. pet., Luc. ff. 55r–91r; Ac. 1: ff. 91v–100v [Cant in Hunt, descr. ibid. 215, copy of Rom.; Cant. in Schmidt; Cant in Malaspina 2011] Cambridge, Univ. Libr. Dd.xiii.2; Fat., Luc. ff. 88r–106v, Tim., Parad. [Cant2 in Malaspina 2011; see also Malaspina 2015] Cesena, Bibl. Malatestiana, S.XVIII.1; Tusc., Fin., Div., N.D., Sen., Am., Off., Parad., Ac. 1: ff. 292v–298r, Luc. ff. 298r–320r, Leg., Tim., Fat. [Ces in Hunt, descr. ibid. 158–60; Ces. in Schmidt; Ces in Malaspina 2011] Dresden, Sächsische Landesbibliothek, Dc 106; Fin., N.D., Div., Off., Amic., Parad., Tusc., Fat., Leg., Ac. 1 305r, Luc., Tim., Somn. [Dresd. 1 in Hunt, descr. ibid. 138; Dresd.1 in Schmidt] (destroyed in 1945)

xxxi

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

Erl

Laur1

Laur2

Laur3

Gadd

Fes

Nicc Ricc

Gand

Erlangen, Universitätsbibl. no. 618; Tim., Luc. ff. 206v–225v, Div. with Fat. as Book 3 [Erl in Malaspina 2011] Firenze, Bibl. Med. Laurenziana, Plut. 76, Cod. iii; Fin., Luc. ff. 113r–152v, Leg. [Laur.1 in Schmidt, descr. ibid. 297–8; Laur1 in Malaspina 2011] Firenze, Bibl. Med. Laurenziana, Plut. 76, Cod. xi; Luc. ff. 1r–44v, Leg. [Laur.2 in Schmidt, descr. ibid. 156–8; Laur2 in Malaspina 2011] Firenze, Bibl. Med. Laurenziana, Plut. 83,7; N.D., Div., Fat., Leg., Somn., Ac. 1 ff. 215r–225v, Luc. ff. 226r–267v [Laur. 3 in Hunt, descr. ibid. 132–3; Laur. 3 in Schmidt, descr. ibid. 321; Laur3 in Malaspina 2011] Firenze, Bibl. Med. Laurenziana, Plut. 90 sup. 78; N.D., Div., Fat., Leg., Ac. 1: ff. 171r–178r, Luc. ff. 181r–218v, Tim., Somn. [Gadd in Hunt 128–9; Gadd. in Schmidt, descr. ibid. 319; Gadd in Malaspina 2011] Firenze, Bibl. Med. Laurenziana, Fiesole 188; Off., Amic., Sen., Parad., Somn., Tusc., Fin., N.D., Div., Fat., Leg., Ac. 1: ff. 266r–272r, Luc. ff. 272r–293r, Tim. [Fes in Hunt, descr. ibid. 131–2; Fes. in Schmidt, descr. ibid. 322–3; Fes in Malaspina 2011] Firenze, Bibl. Med. Laurenziana San Marco 272; ff. 1r–27r [Nicc in Malaspina 2011] Firenze, Bibl. Ricc. 571 (M.II.18); Leg., Luc. ff. 39r–77v [Ricc. in Schmidt, descr. ibid. 300; Ricc in Malaspina 2011] Gent, Centrale Bibl. 68; two codices bound together, the first of which contains Q.  Cic. pet., Ac. 1: ff. 38v–43v, Tim., Luc. ff. 49r–70v, Leg. [Gand in Hunt, descr. ibid. 212–13; Gand. in Schmidt, descr. ibid. 393–6; Gand in Malaspina 2011] xxxii

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

Harl

Harl3

Lond

Ambr1

Mon2

Neap

Neap2 Yal

Corv

London, British Lib., Harley 6327; Ac. 1: ff. 1r–6v, Luc. ff. 7r–34v [Harl.2 in Hunt, descr. ibid. 174–5; Harl in Malaspina 2011] London, British Lib., Harley 5114; Leg., Luc. ff. 30r– 59v, N.D., Div., Off. [Harl. 3 in Schmidt, descr. ibid. 299–300; Harl3 in Malaspina 2011] London, collection of Nicholas Barker; N.D., Div., Fat., Ac. 1: ff. 169r–178v, Luc. ff. 179r–220 [Lond in Hunt, descr. ibid. 133; Lond in Malaspina 2011] [non uidi] Milan, Bibl. Ambrosiana D.94 sup.; Fin., Leg., N.D., Fat., Luc. ff. 147v–167v, Tim., Somn., Ac. 1: ff. 175r–179v [Ambr.1 in Hunt, descr. ibid. 191–3; Ambr1 in Malaspina 2011] Munich, Bayerische Staatsbibl. Lat. 15958 (Sal. S.P.  8); Amic., Sen., Parad., Tim., Fat., De orat., Or., Catil., Luc. ff. 137v–163r, Leg. [Mon. 2 in Schmidt, descr. ibid. 257–8; Mon2 in Malaspina 2011] Naples, Bibl. Naz., ‘ex Vienna Lat. 57’; Ac. 1: ff. 62r–67v, Luc. ff. 106r–124r [Neap.3 in Hunt, descr. ibid. 168–71; Neap. in Malaspina 2011] Naples, Bibl. Naz., ‘ex Vienna Lat. 43’; Luc. ff. 1r–69v, Amic., Att., Parad. [Neap2 in Malaspina 2019] New Haven, Yale University Libr. 284; N.D., Div., Fat., Leg., Ac. 1: ff. 92r–96r, Luc. ff. 97r–114v, Fin., Somn., Tusc., Sen., Parad., Amic., Off. [Yal in Hunt, descr. ibid. 136–7; Yal. in Schmidt, descr. ibid. 323–4; Yal in Malaspina 2011] New York, Pierpont Morgan Libr. M497; N.D., Div., Off., Amic., Parad., Sen., Ac. 1: ff. 188v–194r, Luc. ff. 195r–222r, Tim., Somn., Leg., Fat. [Pier in Hunt, descr. ibid. 134–5; Corv. in Schmidt, descr. ibid. 324–6; Corv in Malaspina 2011] xxxiii

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

Bert

Ball

Linc

Pat Par3

Par4

Par5 Par9 Parm Pal6 Pal

St. Omer, Bibl. municipiale 652; Tusc., N.D., Div., Fat., Luc. ff. 171r–196v [Bert in Malaspina 2011; see also Malaspina 2015] Oxford, Balliol College 248 D; Off., Amic., Sen., Parad., Tusc., N.D., Div., Fat., Leg., Ac. 1: ff. 282v–288r, Luc. ff. 288v–313r, Tim., Somn., Fin. [Ball in Hunt, descr. ibid. 129–30; Ball. in Schmidt, descr. ibid. 320–1; Ball in Malaspina 2011] Oxford, Lincoln College lib., Lat. 38; Parad., Ac. 1: ff. 177v–180v, Luc. ff. 132r–147, Fat., Tim. [Linc in Hunt; descr., ibid. 176–7; Linc in Schmidt, descr. ibid. 240–8; Linc in Malaspina 2011] Padova, Bibl. del Seminario Vescovile ms. XXIV; Luc. ff. 112r–124r, Div., Fat. [Pat in Malaspina 2011] Paris, BNF Lat. 6597; Leg., Luc. ff. 51r–96v, Tim. [Par. 3 in Schmidt, descr. ibid. 316–19; Par3 in Malaspina 2011] Paris, BNF Lat. 17154; N.D., Div., Tim., Fat., Ac. 1: ff. 107r–109v; Luc. (up to §38): ff. 109v–112, Parad. [Par in Hunt, descr. ibid. 144–6; Par. 4 in Schmidt, descr. ibid. 268–72; Par4 in Malaspina 2011] Paris, BNF Lat. 7784; Amic., Somn., Luc. ff. 163r–189v [Par5 in Malaspina 2011] Paris, BNF Lat. 14752; Luc. ff. 175r–197r, Div. [Par9 in Malaspina 2011] Parma, Bibl. Palatina, Parmense 1987; Luc. ff. 1r–66r [Parm in Malaspina 2011] Rome, Vatican Pal. lat. 1515; Tusc., Luc. ff. 102r–137r, Tim., Fin. [Pal6 in Malaspina 2011] Rome, Vatican, Pal. lat. 1525; Off., Fin., Inv., N.D., Div., Fat., Tim., Luc. ff. 167–183v, (speeches), Sen., Amic., Parad., Tusc. [Pal in Malaspina 2011] xxxiv

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

Urb

Vat6 Chis

Chis1

Vat4

Vat6

Reg

Urb

Ven1

Rome, Vatican, Urb. Lat. 319; N.D., Div., Leg., Ac. 1 ff. 148r–156r, Luc. ff. 156v–189v, Tim., Fat. [Urb. in Malaspina 2011] Rome, Vatican, Vat. Lat. 11493; Luc. ff. 174v–196, Parad., Fat., Tim. [Vat6 in Malaspina 2011] Rome, Vatican, Bibl. Apostolica Vaticana, Chigi H. V. 147; Ac. 1 ff. 128r–139r, Parad., Tim., Luc. ff. 168v–212 [Chis in Hunt, descr. ibid. 205–6; Chis in Malaspina 2011; see also Malaspina 2014] Rome, Vatican, Bibl. Apostolica Vaticana, Chigi H. VII. 221; Luc. ff. 138r–174v, Tim., Fat. [Chis1 in Malaspina 2011; see also Malaspina 2014] Rome, Vatican, Bibl. Vat. Lat. 3245; Luc. ff. 1r–34r, Leg. [Vat. 4 in Schmidt; descr. ibid. 259–86; Vat4 in Malaspina 2011; see also Malaspina 2014] Rome, Vatican, Bibl. Vat. Lat. 11493; N.D., Div., Fin., Leg., Luc. ff. 174v–196r, Tusc., Sen., Amic., Parad., Fat., Tim. [Vat. 6 in Schmidt; descr. ibid. 300–5; Vat6 in Malaspina 2011; see also Malaspina 2014] Rome, Vatican, Bibl. Vat. Reg. Lat. 1481; Off., Parad., Tusc., Sen., Amic., Top., Leg., Luc. ff. 108r–122r, N.D., Fin., Rhet. Her. [Reg. in Schmidt; descr. ibid. 288; Reg in Malaspina 2011; see also Malaspina 2014] Rome, Vatican, Bibl. Apostolica Vaticana, Vat. Urb. Lat. 319 (574); N.D., Div., Leg., Luc. ff. 148r–189v, Tim., Fat.  [Urb. in Schmidt; descr. ibid. 158–61; Urb in Malaspina 2011; see also Malaspina 2014] Venezia, Bibl. Marc. Lat. 418 (= 1556; n. 110 of the codices philosophici in Valentinelli’s catalogue, vol. iv); Leg., Luc. ff. 36r–71r, Top., Part. or., Fat. [Ven. 1 in Schmidt; descr. ibid. pp. 346–7; Ven1 in Malaspina 2011] xxxv

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

Ven

Ott Reg1 Schl

Wro

Venezia, Bibl. Marc. Lat. Z412 (= 1705; n. 114 of the codices philosophici in Valentinelli’s catalogue, vol. iv); Luc. ff. 78r–109r [Ven in Malaspina 2011] Rome, Vatican, Bibl. Apostolica Vaticana, Ottobon. Lat. 1478; Luc. ff. 1v–50v [Ott in Malaspina 2011] Vatican, Bibl. Apostolica Vaticana, Reg. Lat. 358; Luc. ff. 40v–41r (excerpts) [Reg1 in Malaspina 2011] Stift Schlägl, Prämonstratenser Stiftsbibliothek, Cpl. 106.[454.b].58; Tim., Luc. ff. 85v–98v, Div., Top. [Schl in Malaspina 2011] Wrocław, Biblioteka Uniwersytecka R67 (CIX = S.I.4.18); Luc. ff. 1r–52v, Tim. [Wro in Revello 2020, who provides a detailed description]

3.2. The dialogues Hortensius, Catulus, and Lucullus formed a unit and were quite possibly conceived as one. Neither Catul. nor Luc. was ever deliberately disseminated and in that sense published by Cicero. The accidental release of Fin. 1 and 2 at around the same period may help explain how Luc. could come down to us.27 Awareness of, though not necessarily familiarity with, Catul and Luc. in antiquity is confined to Quintilian, Plutarch, and possibly Augustine, whose three-­ book arrangement of Contra Academicos may reflect the Ciceronian triptych. However, Augustine used the Academici libri for his Contra Academicos 2–3. 3.3. Reid’s edition of 1885, while admirable especially for its commentary and acute in many of its textual decisions, was informed by an incomplete understanding of the manuscript tradition and in many cases prints a vulgate text when the transmitted reading is unobjectionable. The only critical edition

 Cf. Att. 13.21a.1–2 (= SB 327 = T24).

27

xxxvi

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

to date is Plasberg’s editio maior of 1908, whose dedicated ­preface was never published (see above, section 1.2). As regards Luc., the preface in Plasberg’s editio minor of 1922 is vague on a number of points, notably the nature of the corrections in A and B.28 Plasberg was unaware of S and used only N in place of V for the part of the text where V is not available. The record of the readings of ABV in the apparatus of his editio maior is very accurate and at times type-­set so as to be of almost photographic precision, but Plasberg did not try to distinguish corrections in the first hand from those in the second and as a result made distinguishing and following correction layers in the three manu­ scripts impossible. More recent editors of Luc. have relied on Plasberg (1908), but much of the secondary literature of Acad. only seems aware of the editio minor. Transformative work on the manuscript tradition of Luc. has in recent years been done by Ermanno Malaspina, who has, in a series of articles and sometimes assisted by colleagues and pupils of his, imposed order on almost all manuscripts of Luc. Signal achievements of his include the identification of S as descended from the same source as V and the working-­out of the relationships between the descendants of V (which come to the fore from Luc. 104 where V is no longer available).29 My own simultaneous efforts to establish the relationships between the manuscripts of Luc. did not arrive at conclusions which differ from Malaspina’s findings, and trying to identify even small points of disagreement has been an education. Earlier much light was shed on the transmission of Luc. by Peter Lebrecht Schmidt’s monumental study of the transmission of Leg. (Schmidt 1974), which overlaps with that of Luc. I have not taken excerpts into account.

  See Schmidt (1974: 124–34).   See Malaspina (2018) and (2019), respectively.

28 29

xxxvii

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

3.4.  Leiden, Voss. Lat. F84 (A) and Voss. Lat. F86 (B) are the two Carolingian manuscripts carrying the so-­called Leiden corpus of Cicero’s philosophical writings (N.D., Div., Tim., Fat., Top., Parad., Luc., Leg.). Both have been dated to around the middle of the ninth century and ascribed to northern France.30 B was written by one hand, A (probably) by four.31 The two manu­ scripts are quite different in appearance,32 and neither can be identified as the product of a particular scriptorium, or as belonging to a particular library or individual at this early stage. The lost archetype ω from which B and, via ζ, A derive has been dated to late antiquity by some and the ninth century by others.33 B shows significant disturbances, including in Luc., reflecting the situation in its exemplar, whether it was the archetype itself, which would need to have got into ­dis­array after ζ was taken,34 or an intermediary between ω and B.35 I give a selection of errors characterizing the archetype (ω), A before correction, and B before correction:

  See also below, section 3.5.   See Plasberg in de Vries (1915: iv–viii); Schmidt (1974: 30, 35). 32   De Vries (1915) is a facsimile of A. Both A and B are included in Codices Vossiani Latini Online (Brill). Schmidt (1974: 29–37) gives detailed descriptions of both manu­ scripts. The text of the Topica, which has two major lacunae in both manuscripts and consequently had them in the archetype, was completed through the insertion of additional folia in B already in the ninth century. Because the hand of the additional folia looks much more like that of A than that of B, the folia were transferred to A in the nineteenth century. 33   Late antiquity: Zelzer and Zelzer (2001) and earlier Zelzer (1981); c.800 ad: Schmidt (1974), who observes on p. 105 that errors due to confusion of (to the scribes) unfamiliar letter shapes which are shared by both branches of the stemma suggest that not the archetype but its source was a maiuscule codex. 34   Thus Powell (2006: xxxviii). 35   Not all confusions in B are, however, the result of a single event: one large disturbance in N.D. 2 is in A, too, but in a slightly different form. See Schmidt (1974: 72–8, 100–7). 30 31

xxxviii

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

ω  §1: urbanis1] humanis; urbanis2 delendum; missus (AaBaV2F)] missis; §2: expectabatur (V3)] spectabatur (ABVF); ei (Aa)] et; §3: cum mea (AaV2F)] cumea; §4: generi (Wro)] genere; §6: aliud uidendum (A post ras.)] aliud ut uidendum; fecimus (Aa)] facimus; §7: in om.; eliciant (M)] eliceant; §9: potu〈erint potu〉erunt] potuerunt/potuere; §10: Catule Lucullo (ci. Plasberg)] Catulo; quam] quam quam; §11: uel e (V p.c.), uel ex (F p.c.)] uelle; homines (Vm)] omnes; §13: ī a (ci. Plasberg)] iam; aliquot (annis) (AaBaV2F)] aliquod; §14: similiter] simile; Xenophanem (ci. Victorius)] Xeno; ueterum (AaBaV2F)] ueterem; §15: reliquit (AaBaV2SF)] reliquid (ABV); est (ea) (ϛ)] esset; §16: obtrectans (A)] obtractans; confecta (S)] conficta; in Hagnone (ci. Christ)] in hac nonne; §17: uero (A p.c.)] uerum; ἐναργεία ut (senergea ut AaBaF)] senerge aut (ABV); censebant (V2)] censerant (ABV); §18: cognitumque (AaBaV1SF)] cognitumquae (ABV); §20: ut (V1, S)] et (ABVF); multa (ABaF)] multi (BVS); §22: (repugnaret) uideremus (AaBaF)] uidemus; negabimus (AaBaV2F)] negauimus; aut (A post ras.)] autem; possit (V2)] (arte effici) posset; §23: aestimet (AaBaF)] aestimat; §28: consentaneum esse (delendum); §30: alia quasi (ci. Faber)] aliqua sic; §32: ueri simile (ABaV2, F p.c.)] uere simile (BVSF); §33: proferes (A p.c., V p.c.)] proferens; §34: conuicio ueritatis (ci. Madvig)] conuinctio ueritate (BVS); §35: dixerint (AaBaF)] dixerit; percipis sed (AaBaV2F)] percipisset; §36: a om.; §43: quamlibet (F)/quamlubet (AaBa)] quam iubet; §44: nisa (ϛ)] uisa; at primum (AaBaV2F)] ad primum; §46: (circumfusa) sint (ci. Davies)] sunt; (decepti) quidam (V2F)] quidem; §47: accedant (ci. Lambinus)] accedunt; §53: at (enim) (AaBaV2F)] ad; nihil interesset om. (ABVSF; suppl. V2); §57: habeat (dinotatas) (AaBaV2F)] habeant; §58: interesset (habeo) (AaBaV2)] interesse; §64: (docti) hominis (BaV2F)] homines; §65: naturam (condemnandam) (AaBaF)] natura; ego de (N)] ergo de; §66: quid (AaBaF)] quidquid; §68: iis quae possunt om., suppl. Lambinus; §69: quis (ci. Lambinus)] quisquam; §70: sub Nouis (ci. Faber)] sub nubes; §71: xxxix

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

quaereret (AaBaF)] quaeret; §72: ipsis (nobilissimis) (A post ras.)] ipsi; §73: (negat) esse del. Halm] esse (BVS); sed (tenebricosos) (ci. Guyetus)] nec; §77: posset (AaBaV2F)] posse; effictum (post) (ci. Manutius)] effectum; §81: uiderem (uidesne) (ci. Aldina)] uideret; at (iis qui) (AaBaV2F)] ad; haud (scio an non) (AaBaV2F)] aut; §82: putat (esse uel tantum) (ci. Asc.2)] putant; §85: Stoicum est id (ci. Lambinus)] Stoicum sedem; uisa res (nihil) (V2)] uisa re; centum (ci. Aldina)] certum (ABSF; certu V); §86: ad quae (pauci) (AaBa, F p.c., adque V2)] atque; §87: quae (clariora) (AaBaV2F)] qua; §91: falsum dialecticus (BaV2, F p.c.)] falsum lectis cus; progressu (festiue) (AaBaF)] progressa; §92: aceruo (AaBaF)] acerbo; §93: quo in (numero) (Ba)] quod in; §94: respondes (F p.c.)] responde (ABVF); §94: percipis] persipis; §95: (non percepta) dicimus (AaBaV2F)] dicitis; effatum (esse id quod) (ci. Rom.)] effectum; §96: uide (ergo) (ci. Manutius)] uideo; §96: mentiris (dicis autem) (A3B3V2F)] mentiri; (conclusioni si lucet) lucet om.; §97: non suppl. Ba; aiat (ci. Ven.2)] ait; §98: minam (AaBaV2F)] minimam; §99: offerret (A post ras., BaV2F)] offerret; §100: num (A)] non (BVSF); §101: ut sit (uisum) (V2F)] ut sic; §101: e robore (Nonius)] ebore; §103: cernis (nihil audis) (AaBaV2F)] cernes; §104: nam cum (ci. ‘Lambinus’)] nec ut (placeat); §105: inducto et constituto probabili (ci. Aldina)] inducta et constituta probabilia; sentiet (mare) AaBaVF)] sentient (ABS); §107: positum uel (AaBaF)] posito uel; §109: si quicquam comprehendi posse om., suppl. V (V x); §110: -que sit om., suppl. V (V x); §116: adigam ius (ci. Manutius)] adiciamus (BVSF); §119: inito (Wro)] initio; aptum ut (v)] apertum ut (ABmSF); quidem (relinquatur) (A)] quid (BVSF); §120: natricum (m)] matricum (ABvF); §121: hamatis (m)] amatis (ABvSF); §123: enim delendum; §126: locus corruptus decempeda . . . ; §127: occurrit (quod ueri simile) (N)] occurret; §129: coeperam (AF)] ceperam (BVS); §134: cara (esse partim) (ci. Aldina)] clara; §135: illa (in quibus) (M p.c.)] illud; §135: ne (ci. Davies)] necsi; §135: duritia (ci.

xl

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

Glucker; dicta V )] dunttia; §138: finibus (F p.c., m)] finitis (ABvSF); §139: si eum (ipsum) (ci. Plasberg; si AaBaV F)] sicut; 14 tune cum (ci. Reid)] tum cum; §141: falso (quoniam) (ϛ)] falsae; §143: nusquam (ci. Davies)] numquam; §145: compotem (AaBaV F)] cum potest (ABS); sapiens sit aut (AaBaF)] sapientes aut sint; fuerit (ABSF)] fuerint; §146: aut non esse uel sim. om., suppl. Plasberg; §147: haec (AaBaV F)] haec tamen; §148: Academiae (AaBaV F)] Academia (ABS). Α  §1: profectus (AaBVSF)] profectos; §2: profectus (AaBVSF)] perfectus; §3: temperandisque (AaBVSF)] temperandisquae; calumnia (A1BVSF)] a calumnia; §4: scientiaque (AaBVS)] scientiaeque (AF); potuisset (AaBVSF)] potuisse; §5: reliqui qui (AaBVSF)] reliqui; obiit (AaBVS, F a.c.)] omisit; §6: congressus (BVS, F p.c.)] congressos (AB1F); §7: cura studioque (A p.c., BVSF)] cura studiquae; §11: Alexandriam (AaBVSF)] Alexandria; dubitari (A p.c., BVSF)] dubitare; §12: disserentem et item Antiochum om. (suppl. Aa); §13: repetunt (AaBVSF)] reptunt; §14: sic (uos) (AaBVSF)] ut; aliquo (loco) (BV2SF)] alio; incitati (AaBV1SF)] inciuitati (AV); §17: quidem (A p.c., BVSF)] quadam; fabricemurque (AaBVSF)] fabricemur quae; §19: (is sum) qui om. (suppl. Aa); §20: (qui de) tactu (AaBVSF)] tact; §21: asperum (AaBVSF)] sperum; §23: nos non (Aa, F p.c., BVS)] nos (AF); §24: se ignorabit sapientia om. A, suppl. Aa; referantur (A1BVSF)] referatur; §30: rerumque (innumerabilium) (A p.c., BVSF)] rerumquae; §31: una (uita) (AaBVSF)] uana; comprehendi (haec ipsa) (Aa, BVSF)] comprehend; §32: eaque (se uti) (AaBVSF; eamque V2)] eaquae; §33: ueri falsique (AaBVSF)] uera falsi quae; §34: conuicio ueritatis (ci. Madvig)] conuinti ueritate; uolunt (A p.c., BVSF)] uolant; §37: explicata sunt om. (AaBV2SF); explicabamus (BVSF)] explicamus; §38: assentiri (uolunt) (A p.c., BVSF)] assentire; lancem (AaBVSF)] lacem; §44: patefacturam (AaBVSF)] patefacturum; §46: responderi possunt (AaBVSF)] respondere possint; §47: nullae (sint ut) xli

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

(AaBVSF)] nulla; §50: reperirentur (AaBVSF)] perirentur; §51: informantur (AaBVSF)] formantur; §53: iudicium om.; §56: singulas om.; §59: nulla re (AaBVS1F)] nulla; §61: iam (confirmata) (AaBVSF)] etiam; §62: assensione omnem . . . actionem om. A (suppl. Aa; BVSF); §65: consilioque (AaBVSF)] consilio quae; disceptatur (AaBVSF)] disceptur; §66: sum (opinator) om.; nocturna (AaBVS, F p.c.)] noctna; eoque (directius) (AaBVSF)] eoquae; haec . . .  habeat om.; §67: sapientem (si) (BVSF)] sapienti; a ueris (AaBVSF)] ueris; §69: Philone (AaBVSF)] Pholone; §71: dicitis (AaBVSF)] dicis; tenuisset om. (suppl. Ba); §72: bonas (tractent) (AaBVSF)] bona; sophistes (AaBVSF)] sophiste; §76: (tibi) uidentur (AaBVSF)] uident; sed (tantum) (AaBVSF)] se; §77: opinari (AaBVSF)] opinare; esset (impressum) (AaBVSF)] esse; uerum quale uel (AaBVSF)] uerum uel quale; consensit (AaBVSF)] consentit; §83: alia non possint om. (suppl. Aa); §84: (nulla nota) uerum (AaBVSF)] uero; §85: posset (qua igitur) (AaBVSF)] posse; §93: te paucorum neque primum om. (suppl. Aa ex B); §96: est (in utroque) om. (suppl. A1 uel Aa); §97: est (AaBVSF)] om. A; (censeo) uideant (A1BVSF)] uidebant; ab Epicuro (A p.c., BVSF)] Epicuro; inpetrent (AaBVSF)] inperent; §99: alia non probabilia om., suppl. Aa; itaque quae contra (AaBVSF)] itaque contra; §100: probet (quam erat) (AaBVSF)] probat; §101: neque (ulla re) om. (suppl. Aa); enim (est e saxo) om. (suppl. Aa); uideantur (neque tamen) (A p.c., BVSF)] uideatur; §101: conclusio (ipsa) (AaBVSF)] conclusi; §103: ait (A p.c., BVSF)] aut A; §106: meminit . . . nunc omnia om. A (suppl. Aa ex B); §106: Seiron (Epicuri) om.; §108: defensionis (AaBVSF)] defensionem; §109: ducenda (in liberis) (AaBVSF)] ducendo; §110: probabilia (AaBVSF)] probalia; dicat (AaBVSF)] dicant; §112: homine (AaBVSF)] homini; §113: est ego (AaBVSF)] ego; §115: cognationem (AaBVSF)] cognitionem; solos (AaBVSF)] solus; §116: inflatus (AaBVSF)] inflatos; nullam om. (suppl. Aa); §118: sodali (AaBVSF)] solali; §119: transeat (AaBVSF)] tanseat; fundens xlii

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

(AaBVSF)] fundent; §121: sacerdotes (BVSF)] sacerdotibus; §122: ut uideamus . . . defixa sit om., suppl. Aa (BVSF); §124: intellegi (quale) (AaBVSF)] intellege; §125: dissimillimum (AaBVSF): dissimimum A; §128: putet (si in eius) (AaBVSF)] putent; §129: ponit (qui cum) (AaBVSF)] poni; nominabantur (AaBVSF)] nominatur; Euclides (BVSF)] Euclidi; §130: quae (ἀπαθεία) (AaBVSF)] qua; §131: (uetus) Academia (AaBVSF)] Acamia; probat (maxime) (AaBVSF)] proba; §135: cupiditate (A post ras., BVSF)] cupiditatem; §137: Capitolio (AaBVSF)] Capitoli; §139: habeamus (A3BVSF)] habemus; copulabis (AaBVSF)] copulabas; §140: quarum (AaBVSF)] quarem; imitatio (AaBVSF)] imitio; §142: notitiis (AaBVSF)] notiis; §147: Stoici (AaBVSF)] Stoice. B  §1: percepta (ABa)] cepta; praefuit (BaVSF)] profuit; §2: (indocilem) usus (ABaVSF)] usum; §3: triennio (ABaVSF)] triennia; §4: populari (ABaVSF)] poculari; meminisse (ABaVSF)] meminisset; §5: decoram (ABaVF)] decorem (B; etiam S); §6: R(omanus) om. (suppl. Ba); de opera (ABaVSF)] opera; coetu (ABaV)] cae to; prosimus (AVF)] promisimus; enitimur gloriam uero non modo non minui om. (suppl. Ba); §10: expecto (ABaVSF)] expecta; te (pollicitus) om. (suppl. Ba); ea quae (ABaVSF)] eaque; non si non fuerint (Plasberg; si non fuerint Ba)] non si fuerint; animos (ABaVSF)] anim; §11: quidem isti (ABaVSF)] quid est isti; nec enim (AVSF)] necum; uiderenturne (AaBaF)] uiderentur nec; §12: illa (AaBaV2F)] ille; §13: dixisset (ABaVSF)] dixiss; nominatis (ABaVSF)] noatis; cum (ABaVSF)] c; §15: aut (percipi) (ABaVSF)] ut; tribuebat iis (tribuebat his ABaVSF)] tribuae bathis; §16: emendanti superiores (ABaVSF)] emendandis superioras; §17: fuisset (ABaVSF)] fuisse; aiebant (ABaVSF)] agebant; aut (perceptio) om. (suppl. Ba); persuadere uellent esse (ABaVSF)] persuade reuellentes se; §17: illustriorem (ABaVSF)] illustriore; §20: sentiet (ABaVSF)] sentient; §21: atqui (ABaVSF)] adqui; ille (deinceps) (ABaVSF)] illa; quo e (ABaVSF)] co e; §22: notitiae (ABaVSF)] notitia; ἐννοίας enim notitias xliii

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

om. (suppl. Ba); discerni (ABaVSF)] discerne; autem (ABaVSF)] aut; §23: aut fidem (ABaVF)] ut fidem; §26: perstabitis (ABaVSF)] per aestabitis; §28: (affirmaret nihil) posse percipi (AVSF)] pos posse; ullo modo posse (ABaVSF; ullo modo posset V2)] (ullo modo) possem; §29: expetendi (ABaVSF)] expetenti; dubia (ABaVSF)] dubi; possint (abhorrere) (A, B post ras., VSF)] possunt; §30: quid eum (facturum) (ABaVSF)] quidem; sensibus (quem ad modum) (ABaVSF)] sentibus; §31: uitaeque (ABaVSF)] uita quae; §32: inter incertum (ABaVSF)] inter certum; conantur (eaque) (ABaVSF)] conatur; aliquos (relinquamus) (ABaVSF)] aliquid; §33: internosci nullam (ABaVSF)] internos nullum; oportet (ABaVSF)] aportet; pueriliter (ABaVSF)] puer iter; §34: coacti (ABaVSF)] quo acti; quo enim (ABaVSF)] co enim; neque color om. (suppl. Ba); §35: uestrum probabile (ABaVSF)] uestrum probale; aspectu (ABaVSF)] aspecto; §37: fundamenta (ABaVSF)] fundamena; ea quae est (ABaVSF)] eaque est; sita (reddenda) (ABaVSF)] sit; §38: attinet (A)] adtinent; notitias (ABaVSF)] notitia; §40: uisa dicimus (ABaVSF)] uis adicimus; §41: multa et uaria (ABaVSF)] multeuaria; §44: potest (ABaVSF)] potes; §48: furiosis (ABaVSF)] furiosus; mentem (ABaVSF)] montem; motu (ABaVSF)] motus; §49: interrogationis (AB1VSF)] interrogationes; probari (ABaVSF)] probaria; ueri simile (ABaVSF)] uerissime; a uero (internoscatur) (ABaVSF)] anuero; §51: uisus (ABaVSF)] uis; §53: grauitas (ABaVSF)] grauius; quamquam (ABaVSF)] quaquam; proferremus (Ven.)] proferamus; §55: sed etiam (sint) (ABaVSF)] et etiam; §56: Seruilios (AVSF)] Seruilias; §57: geminos (internoscit) (ABaVSF)] geminas; oculorum (ABaVSF)] e oculorum; accepimus (ABaVSF)] accipimus; saluis rebus (AVSF)] soluis rebus (B); quaestus (AVSF)] quaesitus (B; quesitus Ba); §59: perabsurdum (ABaVSF)] perabdum; §60: tandem ista (AaS)] tade; §62: in lucemque (ABaVSF)] in  lucem quae; negabis (ABaVSF)] negauis; §63: nec mirum (ABaVSF)] mirum; me (quoque) (ABaVSF)] ne; contione (AVSF)]

xliv

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

contentione; §66: adprobem (ABaVSF)] adprodem; §68: eaque quae (percipi) (ABaVS)] eaquae quae; §69: Athenis (AVSF)] adhenis; §70: se (sequerentur) om.; §71: Dionysius (AVF)] dionius; bonum (ABaVSF)] onum; Luculle (ABaVSF)] culle; §72: at (quis est) (ABaVSF)] ad; §73: quintae classis (ABaVSF)] quinta hoc lassis; §74: ullis (ABaVSF)] illis; §75: contorta (ABaVSF)] contor; §77: (ne) dixerat (quidem) (ABaVSF)] disserat; definitionem (ABaVSF)] finitionem; a falso (possit esse) (ABaVSF)] falso; §78: opinatione et perceptione (ABaVSF)] opinationem; §79: commoueri (primum) (ABaVSF)] commouerim; §80: uisas (opinionis) (ABaVSF)] uisa; §83: controuersiam (ABaVSF)] controuersia; de quo (haec tota) (ABaVSF)] de co; §87: finxerit (ABaVSF)] finserit; de (quibus uolumina) (ABaVSF)] sed; §91: dicitis (ueri et falsi) (ABaVSF)] sed dicitis; §92: tum (paucis additis) (ABaVSF)] dum; §93: at (uitiosi) (ABaVF)] ad; (quiescere id) est om.; numero (conticuisti) (ABaV2SF)] mero; addidero (ABaVSF)] addidere; §94: quo (ferentur) (ABaF)] qui; captare (A, B post ras., VSF)] capitare; §95: an (nostra) (ABaVSF)] a; §98: dialecticam (ABaVSF)] dialectica; uerum (ABaVSF)] ueram; §99: inducitur (AVSF)] indicitur; ueri quae (nisi) (ABaV2F)] uirique; §101: sculptus (ABaVSF)] cultus; §101: modo (sensibus falsum) (ABaVSF)] modum; non concedo (AVSF)] noncon concedo; §104: modo (cum hoc) (ABaVSF)] mo; ut numquam (assentiatur) (ABaVSF)] unum quam; tenere (ut sequens) ABaVSF] tere; utramque (ABaVSF)] utraque; §106: nihil (percipimus) (ABaVSF)] mihi; meminisse (uisa) (AVSF)] menisse; fateare esse (Davies)] facerem; §107: didicit (ABaVSF)] dicit; §109: comprehendi (posse) (ABaVSF)] conprende; §113: respondet (ABaVSF)] respondit; §113: amaui (ABaVSF)] aui; nihil (opinari) (ABaVSF)] mihi; §114: naturam rerum (ABaVSF)] naturaadrerum; facias (si dixeris) (ABaVSF)] facies; §115: age restitero (ABaVF)] age est iter operi(peripateticis); claros (AVSF)] claro; §118: Anaximandro (ABaVSF)] Anaximandra; (neque id) esse (ABaVSF)] essem;

xlv

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

§121: naturalibus (ABaVSF)] naturabus; numen (horrere) (ABaVSF)] nomen; accidit (AaBaVSF)] accedit; §122: mutentur (ABaVSF)] utentur; §125: (potissimum) quem (ABavSF): quae B; urgebor (AaBaVSF)] urgebar; putes (esse) (AVSF)] putas; iisdem: eisdem (ABaVSF)] eidem; est (melius) (AVSF)] esse; quam tam (praua) (ABaVSF)] quantam; §126: probatis (ABaVSF)] probabitis; §129: habemus (in rebus) (ABaVSF)] habus; ad (quos) (ABaVSF)] at; qui id bonum (ABaVSF)] quid bonum; §130: ille (uerbis) (ABaVSF)] illa; uirtuti (AVSF)] uirtutis; §131: (Stoicis) summum (ABaVSF)] simum; ducatur (a conciliatione) (ABaVSF)] dicatur; §132: terminis (sed de) (ABaVSF)] termini; §133: probanda (ABaVSF)] probante; §135: datas (metum) (ABaVSF)] ditas; §136: illa uero (ABaVSF)] illi a uero; Lycurgi (ABaVSF)] Lycurgis; §137: iocantem (AVSF)] iudicantem; §138: putet (probabiliter) (ABaVSF)] putat; §142: ­tertiam (ABaVSF)] territiam; id cuique (AVSF)] idemque; §143: probati (ABaVSF)] probatu; an (ABaVSF)] in; §146: iudices (cognouissent) (ABaVSF)] dices; §147: non solum (ABaVSF)] non; §148: nostris (ABaVSF)] nostri; ridens (ABaVSF)] reddens 3.5. A and B can be placed at Corbie around the middle of the ninth century. For at Corbie they both served as a partial exemplar for F, and F in turn is one source for the so-­called ‘Collectaneum of Hadoard’ (Vat. Reg. Lat. 1762; K).36 That A and B come from different scriptoria and have different subsequent histories suggests, together with other circumstantial evidence, that they were brought to Corbie with a view to serving as sources for F and were returned to their home libraries thereafter. Both manuscripts exhibit corrections in the first hand (A1 and B1), which in many cases brought the manuscripts in line with their ­exemplar after an initial slip, sc. in the context of their creation (i.e. not in Corbie). As to secondary corrections, it has 36  On K, see Beeson (1945: 206–7); Schmidt (1974: 103–34); Chiesa (2009: 104–16); Auvray-Assayas (2013: 307–10); Malaspina et al. (2014: 593–5).

xlvi

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

been observed that the text of N.D. and Div. in B was corrected against A, sometimes ope ingenii but never in a manner which requires the assumption that a third manuscript was used. The main corrector of N.D. and Div. in B also sought to heal the confused arrangement of all the texts in B with reference to A by adding explanatory cross-­references in the margin;37 it is pos­ sible that this attempt at ordering B superseded an original plan to correct the whole of B against A and was undertaken when the process of correcting B against A ran into serious trouble upon inspection of the text of Tim. The main corrector of A then corrected that manuscript against B for the texts from Tim. onwards (i.e. including Luc.), also sometimes ope ingenii but never in a manner which requires the assumption that a third manuscript was used. Then the correction of B was completed in that the texts from Tim. onwards in B were corrected against A after correction. F draws on B after correction for N.D. and Div. and on A after correction for the texts from Tim. onwards. The process was completed when the texts from Tim. onwards in F were corrected against B after correction. What is crucial for the text of Luc. is that the main correction layer in A (i.e. Aa) is informed by the text of B before correction and the corrector’s attempts at emendation, while the main correction layer in B (i.e. Ba) was created after that in A and is informed by the text of A after correction and the ­corrector’s attempts at emendation. Regarding the identity of the main correctors, I accept the view of Schmidt (1974: 125) that the same hand which corrected N.D. and Div. in B as well as re-­ordered B for the texts from Tim. by means of marginalia also corrected in A the texts from Tim. onwards (creating layer Aa for the text of Luc.). I also accept his view (ibid., pp. 118–19) that the main corrector of Tim. to Leg. in   See Schmidt (1974: 108–21).

37

xlvii

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

B (Ba in Luc.) is a different person from Aa. However, Powell (2003: xliv) regards it as possible that the two are one and the same.38 The reader will be able to trace the activity of the main correctors in A and B through the appendix critica and obtain an overview of it from the error lists provided at the end of the previous section (see also the end of the present section); im­port­ant or illuminating examples are discussed in the commentary. Overall it will, I believe, be plain that for the text of Luc. the same applies as for the text of Leg. or the text of Top., viz. that at no point does one encounter a correction of such a kind or quality that it could not be explained as an emendation or as due to input from the ‘other’ manuscript.39 What is within the power of a Carolingian scholar to correct by emendation is of course not an objective measure and has been the subject of scholarly debate.40 For Luc. the main corrector of V (V2) is a more acute and more adventurous conjectural critic than Aa and Ba; see section 3.7.

38   I follow Powell in using Aa and Ba for the main correctors of Luc. in A and B. Schmidt (1974: 108–21) calls them A2 and B2. For the texts from Tim. to Leg. and where the distinction matters, he uses B2II, reserving B2I for the person who corrected N.D. and Div. in B and re-ordered the manuscript (ibid. pp. 115, 127). (It is the hand of B2I who is also the main corrector of Tim.–Leg. in A.) Malaspina (2020) uses Schmidt’s sigla for the corrections. 39  Lacunae which are errors peculiar to A are filled with reference to B on a number of occasions (e.g. §12: disserentem et item Antiochum; §24: se ignorabit sapientia; §62: assensione . . . actionem), but archetypal lacunae are never filled in A where the correction process started (in the case of Luc.). Attempts at emendation stay within a fairly narrow compass, are sometimes successful (e.g. §1: missus; §22: uideremus; §26: conpraehendi; §27: uisa e quibus; §33: concedere; §49 fin.: concedente meum; §85: Stoicum sed est) and sometimes not (e.g. §16: in hoc quam; §34: conuicti ac ueritate; §56: potiusque refellam potest; §74: increpat; §95: mentiris et uerum dicis), and when the change is more profound, it reveals thought without being suggestive of the in­genu­ity sometimes shown by Renaissance readers (e.g. §73: the addition of scire; §121: sic ille et; §126: factumque; §127: inmanissima; §135: satis; §141: adquiescis). 40   See e.g. the discussion of the correction layers in the Carolingian manuscripts of Lucretius in Butterfield (2013) and Deufert (2017), with Zetzel (2015). Discussion

xlviii

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

As mentioned above, F is for N.D. and Div. a copy of B after correction and of A after correction for the other texts. Moreover, some of the excerpts in K are derived from F, as has been demonstrated by agreements. K contains a verse prologue in which the author identifies himself as Hadoard, and the entire manu­ script appears to be in the same hand.41 This links ‘Hadoard’ with F,42 whose formal features also associate it clearly with other Corbie products.43 It has also been claimed that the table of contents in F is in Hadoard’s hand,44 and that he was in fact the individual who corrected N.D. and Div. in B, re-­ordered B, and corrected the texts from Tim. in A;45 I feel unable to follow these determinations with confidence. The historical individual Hadoard cannot be dated with precision,46 and none of the manuscripts in play here are precisely datable by some objective measure. Rather, their dates are owed to the expertise of palaeographers. For A and B the middle of the ninth century is given by Bischoff (2004: 54–5). It is possible that A and B and the quasi-­editorial work on them in preparation of the creation of F postdate both the creation of V and the correction process which yielded V2. The relative stemmatic dates of A, B, and V of course do not speak to the matter. Beyond F manuscripts A and B have no further direct descendants; rather, all descripti derive from F and V. I now list some significant errors of A and B after correction, i.e. errors introduced by Aa and Ba activity as opposed to errors

of this aspect of the Luc. manuscripts is in Zelzer and Zelzer (2001); Reinhardt (2002); and Malaspina (2020). See also the general bibliography in Deufert (2003: 30 n. 7); Orlandi (2007).   See Bischoff (1966: 51).   For a different view, see Auvray-Assayas (2013). 43   See Bischoff (1966: 56).    44  See Ganz (1990: 62). 45   See Schmidt (1974: 142–3). 46   See Ganz (1990: 58); Auvray-Assayas (2013: 307–8). 41 42

xlix

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

left uncorrected and which do not straightforwardly derive from the other manuscript, in order to illustrate the nature of these correction layers further. I also give selections of errors peculiar to F before correction and of errors peculiar to F introduced by the corrector.47 Aa  §4: quique (B)] cumque (AaV2); §17: ne qui fallerentur (BV2F)] ne qui fallerent (Aa); §29: (cognoscendi) esse om. post ras.; §34: conuicio ueritatis (ci. Madvig)] conuicti ac ueritate (Aa); §38: sunt (ABVSF)] sint (Aa); §62: actionem (BVS)] rationem (AaF); §69: negitauisset (AVS)] negauisset (AaBa); paenituit illa (ABVS)] paenituit eum illa (AaBaF); §71: (esset) id del.; §73: ante nos suppl. scire (AaBa); §74: increpant (ABVSF)] increpat (AaBa); §75: molestos (ABVSF)] molestas (Aa); §94: percipis (M p.c.)] perspicis (Aa); §100: faciliorque erit (BVSF)] faciliorque erat (Aa); §105: rauum (ABS)] flauum (AaBaF); §106: quid (meminisse) (BVSF)] quasi (Aa ut uidetur); §110: uersatus (ABVS)] uersatur (AaF); §141: asciscis (V )] adquiescis (AaBaF) Ba  §4: esset ea memoria (BAaV2)] esset eam memoriam (BaF); §10: labefacta (ABVSF)] labefactata (BaV2); §14: reperire (ABVSF)] reperiri (Ba); §28: maxime etiam (AVSF)] maximae (etiam) (Ba); §32: uera sint (ABVSF)] uera non sint (Ba, F p.c.); §34: conuicio ueritatis (ci. Madvig)] conuicti ac ueritatis (Ba); §37: ante iacta (AVSF), antetecta (B ut uidetur)] anteiecta (Ba); §38: et uero (ABVS), at uero (AaF)] a uero (Ba); §43: falsum (ABVSF)] falsum aut (Ba); §50: eadem (sint?) (ABVSF)] idem (Ba); §56: quidem similes (ABVSF)] quidem similes se (Ba); §57: quaestus (AVSF), quaesitus (B)] quesitus (Ba); §70: sperare (ABVS)] sperarent (Ba); §74: aiebat (ABVSF)] aiebant (Ba); §94: augendi nec minuendi (ABVSF)] augendo nec minuendo (Ba); §126: cum ista tua (AVSF), custatua (B)] cum statua (Ba); §135: si deleta sit ci. Davies] si delet satis (Ba) 47  Successful corrections of archetypal errors by the corrector of F (and only him) are §17: aliquid, §39: omnino loqui, §77: etiamne si, §94: respondes, §99: si, §109: quod, §109: esset, §129: et.

l

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

F  §1: tum omnis (ABV, F p.c.)] tum omnes; §6: ad populares (ABVS, F p.c.)] a populares; §7: praescripta (AB, F p.c.)] scripta; §9: eamque (A1 ut uidetur, BVS, F p.c.)] eam qui; xysto (ABVS)] isto; §12: librum (ABVS)] libris; §15: negauissent (ABVS, F p.c.)] nauigauissent; §17: putabant (ABVS, F p.c.)] putant; §23: uirtutum (A1BVS, F p.c.)] uirtutem; §25: si quid om. (suppl. F p.c.); impelletur (ABVS, F p.c.)] impletur; §28: ei qui (ABS; eique AaBaV, F p.c.)] ei quae; (esset) ut (maxime) (ABVS; esset sed maxime F p.c.)] ut om.; §29: quoniam om. (suppl. F p.c.); (a sapientia) plurimum (ABVS, F p.c.)] primum; §31: cognitionem . . . dicemus om. (suppl. F p.c.); §34: conuicio ueritatis (ci. Madvig; conuinti ueritate A; conuinctio ueritatis BVS; conuicti ac ueritate Aa)] conuincti ac ueritatis; §39: adsensum (tollit) (ABVS)] adsensus; §40: alia (ABVS)] alia multa; §45: adsentati (ABaVS, F p.c.)] adsensati; profecit (AaBaVS)] fecit; §49: ad (has omnes) (ABVS, F p.c.)] at; §51: ambulauisset (ABVS, F p.c.)] ambulauisse; §55: possit (effici) (ABVS)] posset; §58: talia (uisa uera) (ABVS)] alia; formas (ABVS, F p.c.)] formes; §63: inquit (arridens) (AVS, F p.c.)] inquam; caue (ABVS)] om. F; alia (sensisset) (ABVS)] talia; §70: sperare (ABVS)] speraret; §77: (quod) est (cuius) (ABVS)] esset; §78: haec (ABVS)] haec autem; §81: neque ipsi (nos) (ABVS)] ne ipsi (F); (suspicere) possunt (ABVS, F p.c.)] possent; §83: concedunt (ABVS)] concedant; §85: admodum (credibile) om.; §89: nonne (etiam bis) (ABVS, F p.c.)] non; §98: sequor (ABVS)] sequar; §101: uestro (perceptio) om. (habent ABVS, F p.c.); §106: per me licet (sed tibi) (ABvS, F p.c.)] me licet; §106: ei locum (etiam) (ABVS, F p.c.)] ut ei locum; §107: adsentiatur (ABVS, F p.c.)] adsentiantur; §108: assensus (dicunt) (ABVS)] sensus; §110: sic (hoc ipsum) (ABVS, F p.c.)] si; §112: adhaerere (ABaVF)] adhaeret; §115: sibi cum (ABVS, F p.c.)] si cum; §117: omnia enim (ABVS)] omnia; §129: Erillum (ABVS)] et illum; §132: esse sapiens (ABVS)] sapiens esse

li

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

F p.c.  §5: obiit (AaBVS, F a.c.)] habuit (F p.c.); §14: Xenophanen (ci. Victorius; Xeno (uel xeno) ABVSF; Xenophontem V2)] Zenonem (F p.c.); §17: soli putet (ABVS), putat soli (F)] putet soli (F p.c.); §32: uera sint (ABVSF)] uera non sint (Ba, F p.c.); §41: duo (ABVSF)] duobus (F p.c.); §112: quo (ABVSF): quae (F p.c.); §139: ut (Calliphontem) (ABVSF)] aut (F p.c.); §147: (tempus) esse (ABVSF)] est (F p.c.) 3.6.  V was written in northern France in the ninth century by one scribe. It shows similarities in format and lay­out with a group of manuscripts which Bischoff (1981: 65) associated with Ferrières, but he arrived at this view by elimination only in that the manu­ scripts do not resemble the products of other known scriptoria, and it has been observed that there is no independent evidence for the existence of a scriptorium in that location e.g. in the form of books expressly linked to Ferrières through codicological or paratextual information;48 Reims has been suggested as a plaus­ ible alternative.49 One of the correcting hands in V is that of Lupus of Ferrières, which gives a window between Lupus’ departure from Fulda (836)50 and his death (after June 862) for his work on the manuscript. It is likely that V was written, and corrected by a group of individuals including Lupus, in the same location, in one continuous process, with the individuals acting in concert.51 V’s loss of Luc. 104b–148 happened after the copies were taken from which V’s descendants derive as the latter offer a complete text. Although he did not draw a stemma, it is clear from Plasberg’s preface that he took A, B, and V to relate in such a way that they all descend from the same archetype, B directly, and A and   See Pellegrin (1957: 22).   See von Büren (2007: 173). Part of this theory is that Lupus’ abbotship at Ferrières was an honorific title, which did not require his constant presence at the abbey. 50   See Allen (2018: 180). 51  A comprehensive doxography on the date and place of origin of V is in Malaspina (2020); he notes (p. 863) that Bischoff and von Büren agree on 840/845 as a possible date for the creation of V. 48 49

lii

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

V from a hyparchetype.52 Malaspina (2018) has shown that El Escorial R.I.2 (S), a French manuscript written in the fourteenth century which had previously received a degree of attention for editorial purposes only in connection with the transmission of Fin.,53 requires that another lost manuscript be posited between ζ and V, of which V before correction is an early and S a late descendant. S has a large number of individual errors but needs to be used given its position in the stemma; it acquires particular significance for the section of the text where V must be reconstructed (Luc. 104–48; V ). I now list a selection of errors peculiar to the shared source of AVS (ζ), to the shared source of VS (ξ),54 to V before correction (indicating where an error has been corrected by V2), and to S; the stemma is to be found in section 3.7. ζ  §4: esset (ea memoria) (BAaV2)] esse; §5: nec philosophiae (AaBV2F)] ne philosophiae; §10: non si non fuerint (Plasberg)] si non fuerint (ABaVSF); §13: aiunt Tib. (BF)] aiuntibus; mentiuntur (BV2, F p.c.)] metiuntur; §15: auctoritate (B)] auctoritatem (AVSF); §17: ut (contra) (AaV2F)] et; §22: (una) aut (duabus) (AaB)] et; §26: itaque om.; §28: diceretis (AaBF)] diceret his; §40: quot (BV2, F p.c.)] quod; §43: tenuis (AaBF)] tenues; §48: sapientem (AaBaV2F)] sapiente; §53: perspiciendo (B, F p.c.)] perspicendo; §56: at domi (AaBaV2F)] a domi (ad domi B); §59: non nulli (existimant) (AaBF)] non ulli; audiebamus (AaBV2F)] audebamus; §66: ego is sum (AaBV2F)] ego ipsum; §69: didicit (AaBF)] dicit; §81: illos (ϛ)] ullos; at (amplius) (AaBV2F)] ad; §85: qualis sit (AaBaV2)] quales sit; §89: sibi cum (B)] sibi esse cum; §98: conclusi (B)] conclusit; senectutem (AaBV2F)] senectute; §101: potest percipi (quod) (AaBF)] percipi

  See Plasberg (1922: xxii).    53  See Reynolds (1992: 14–15).   ξ also shows evidence of successful emendation in a few places, e.g. §96: nec (Aaξ); §119: caput et (Aaξ). 52 54

liii

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

ξ  §1: percepta (ABaF)] per accepta; ita (ABV2F)] ista; gessit ut (ABV2F)] gessit; §2: Asiae (ABF)] Asia; percontando (V2; percontendo A, F a.c.; percontanda B, F p.c)] percontenda; diuinam (ABF)] diuina; praeditus (ABV2F)] predictus; §3: instrumento (AB)] instrumenti; legisset (ABV2F)] legisse; §5: uelim (minuam) (ABV2F)] uel; §6: tacitos (ABV2F)] tacitas; laudata (ABV2F, S p.c.)] laudatam; ullam (ABF)] illam; §7: nostra (ABV2F)] nostram; inuenire (ABV2F)] in uera re uel inuerare; §9: rudes (ABaV2F)] rudens; nobis om.; §10: uincere (ABV1F): uince uincere; causa (AB, V post ras., F)] causam; §11: illo (ABV2F)] ille; §12: disserentem (AaBV2F)] differentem; Carneademque (ABV2F)] Carnedemque; §14: se (scire) om.; §15: Tib. (ABF)] tibi; perturbaret (ABV2F)] perturbaretur; sic (Arcesilas) (ABV2F)] si; §16: solo retenta (BF), solore tenta (A)] sole retenta; §20: cernat (ABF)] cernet; nos (non) om.; §22: una (ABF)] uno (maxime); aliquid et (ABF)] aliquo et; §23: nata (N)] necta; §26: finis (AF)] est finis (BaVS); nec ea (quae) (ABV2F)] necta; inuoluta (ABF)] in uoluptate; §29: accipi (ABV2F)] accipio; §31: dulcius (ABF, delucidius V2)] delucius; §33: non (ademisse) om.; §34: inpressum (BV2F)] interpressum; §35: ut coarguant (ABV2F)] utquo arguant; §38: libram (ABV2)] liberam; perspicuam non approbare om.; attinet (A)] adtinens; §39: quas (ABF)] quasi; §40: ea uideamus (ABV2F)] euideamus; §41: sumunt (ABV2F)] sumum/summum (V/S); (alia) ut (ABV2F)] aut; a uero (ABV2F)] auaro; §42: et eas (ABF)] eas; ut ne ratione (ABV1VmF)] ut narratione; §45: (satis) magnam (ABV2)] magnum; ut (ipsa) (ABF)] et; maiore (quadam) (ABF)] maiora; §47: a Stoicis (ABF)] Stoicis; aut si . . . non possit om.; §51: omnibus (ABV2F)] hominibus; eadem (ratio) (ABaV2F)] eodem; in Epicharmo (ABF)] ei epio harmonam (V), in epio armonam (S); §52: (uinulenti) quidem om.; furere (ABV2F)] furore; §53: in sensibus (ABF)] sensibus; §54: (similes esse) quo (ABV2F)] quod; §55: inter sese (BaF)] interesse; et eo quidem (AB)] eo quidem; §56: antiquos illos (AaBaV2F)]

liv

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

antiquo illo; at a suis (ABaV2F)] atas uis; §57: sed et ad (set ad AaBF)] set et; §57: gallinas (ABV2F)] galina; §58: iudicem om.; §59: si (enim) (ABV2F)] se; id est (peccaturum) (ABF)] idem; id est (numquam) (ABF)] idem; §61: aliquot (AaBaV2F)] aliquid; §62: sublata enim (ABF)] sublatenter; illarum quoque rerum (ABaF)] illa rerum quoque rerum; §63: censuerim (ABV2F)] consuerim; §66: conuertitur (ABaV2F)] conuehitur; ad tenue limatas (ci. Plasberg)] attenue limatas; de me (ABV2F)] dem; §67: percipi ab iis quae possint om.; §68: praecipitet si (AaBaV2F)] praecepit et si; §69: paenitebat (ABV2F)] paenitabat; §70: facere dicerent (ci. Camerarius; facerent ABF)] fecerunt; §70: ferunt (ABV2F)] fuerunt; §75: etiam (imitari) om.; §79: si ne (sensus) (ABV2F)] sene; infracto remo (ABF)] infractorem; §80: insistere (itaque Timagoras) (ABF)] insistero; §82: aut non multum metiantur om.; §84: qui bis (ABV2F)] quibus; agnoscendo (ABF)] agnoscendum; notam quae (AaBF)] notamque; uidebitur (AaBF)] uidetur; §85: (refelli) possunt (ABV2)] possint; §86: constructionem (ABV2F)] constractionem (V), constrationem (S); §87: disputantur (ABV2F)] hiis putantur; §89: is putabat (ABV2F)] his putabat; quae me (excruciat) (ABV2F)] quae ne; §92: ad soritas (ABV2F)] ad sortas; §95: quidquid (enuntietur) (B; quicquid ABaF)] quoquid; aut falsum (quid igitur) (ABV2F)] falsum; sunt si te (ABV2F)] sumsite; §96: lucet (igitur cederet) (ABV2F)] licet; §97: concessero (ABV2F)] ecessero; §98: ludere (AF)] cludere; omnes (ABV2F)] omne; §99: acciderit (ABV2F)] accederit; §100: capiet om.; §102: erant (AaBaV2)] erunt; illo (libro) (ABF)] illa; §103: sensus (eripi) (ABF)] sensis; §107: quam (omnes) (AaBaF)] quod; soritis (ABF)] solitis; §109: reprehensum (Aa in ras., BF)] responsum; §112: qui id (ABaF)] quia; §114: dicas (ABF)] iudicas; §118: (plenum et) inane (ABF)] inanem; discedent (ABF)] discedant; §119: ut ea quae . . . magis approbabit om. VS; §125: aut si (etiam) (AaBF)] ut si; §131: cum (honestate) om. (habent ABF); §132: contrarios (ABF)] contrarias; §137: qui tum (P. Scipione) (BF)] quintum; §138: et amputat (ABF)] etiam putat

lv

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

V  §3: reuertisset (ABV2SF)] uertisset; esset quod hoc (ABV2SF)] es sed quod hoc; §4: (post) aliquot (annos) (BaV2, F p.c.)] aliquid; §5: plures (ABV2SF)] pluras; legatione (A1BF)] legione; §9: se credere (ABVmV2F)] sacre dere; quam . . . fuissemus om. (suppl. V2); in Neapolitanum (ABV2SF)] in eo politanum; §10: magno (ABSF, V p.c.)] magnos; §11: Antiochi (ABV2SF)] Antiochia; §14: aliquo (loco) (BV2SF)] alico; §16: e quibus (ABV2SF)] aequibus; §17: ad om. V; §18: (ex eo unde) esset (ABV2F)] esse; quicquam (comprehendi) (ABV2SF)] quaquam; (confidas) perceptum (ABV2SF)] perceptam; §19: meo (ABV2SF)] me; aut diducimus multaque facimus om. V (suppl. V2); §20: inflatu tibicinis (ABV1SF)] inflatu uti bicinis; qui doleat et inter eum (ABV2SF)] om. V; §21: rationis om. V (suppl. V2); §23: sese (ABSF)] se; §25: credi (ABV2SF)] cred; §26: perfecit (ABV2SF)] perficit; §27: quae neque (ABV2SF)] quam oneque; (neque) satis (sit) (ABV2SF)] sati; uisa e quibus (AaBaV2SF)] uisam aequibus; §29: sed de (ABSF)] sede; §30: ­cetera (autem similitudinibus) om. (suppl. V2); §33: sequare (ABV1F)] sequaquare; §35: confirmatur (ABV2SF)] firmatur; §37: esset (ABV2SF)] esse; §40: autem om.; §42: uniuersa (ABV2SF)] unauersa; §43: (dissimilitudinesque) et, om. V; §45: quadam (ABSF)] quaedam; §47: igitur (ABV2SF)] igitur igitur; moueantur . . . inquiunt om. V, suppl. V2; §49: in (philosophia) (ABSF)] a; §53: potest (ABV2SF)] potes; §54: differens (ABV2SF)] different; §56: dilucide (ABV2SF)] dulcide; §59: distent (ABSF)] distant; §69: audirent (ABV2SF)] audierent; §71: qua (assentiri) (ABV2SF)] quae; §77: uisum (ABV2SF)] usum; modi etiam (a falso) (ABV2SF)] mo etiam; §81: uidebat quaedam uolucres longius (ABSF)] uidebat quaedam uolucres quod abesset uidebat quaedam uolucres longius; §81: offunditur (ABF)] offenditur; naue (BS)] naua; §83: omnis (pugna) (ABV2SF)] omnes; §89: (putabat quae) uidebantur (ABV2SF)] uidebant; §91: quasi . . . falsi et (ABF; quasi . . . falsi V2S)  om. V; §92: nullam (nobis dedit) (ABV2SF)] nulla;

lvi

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

§93: sint (anne) (ABSF, V p.c.)] sunt; §93: numero (ABaV2SF)] numere; ferentur (equi) (ABV2SF)] feruntur; §97: omne quid (ABV2SF)] omne ne quod; §101: sensibus (ut ei multa) (ABV2SF), om. V; §102: accipe (ABV2SF)] accepi S  §1: (tum) omnis om.; persecutus (ABVF)] persecus; (licebat) enim (ABVF)] eum; §2: idque eo fuit (AaBVF)] idque fuit; expectabatur (V3)] spectabantur; Murena (ABVF)] munera; ferunt (ABVF)] fer; tum (primum) (ABVF)] tamen; haerebant (ABVF)] habebant; §3: tantus (ergo) (ABVF)] tamen; apparatu (ABVF)] ad parata; uictor (ABSF)] conuictor; §5: ne talium (ABVF)] nec alium (V2S); personarum cum (ABVF)] personarum; legatione (A1BF)] religione; §6: coetu (ABaV)] coeta; prosimus (ABaVF)] proximus; §7: dissentiant (ABVF)] dissentiam; est (ABVF)] est est; tamen (nec) (ABVF)] causam; defatigati (ABVF)] defati greci; §9: se credere (ABVmV2F)] scire de re; auditis (ABVF)] audietis et; quid (ABVF)] dicunt quid; dicatur om.; §10: quaerebatur (ABVF)] quaerebat; §11: antea (ABVF)] ante; num (ABVF)] non; §12: tum (ABVF)] cum; minus enim (ABVF)] enim minus enim; lenior (ABVF)] leuior; 13: commemorant (ABVF)] commemorat; (ad) hos (ABVF)] eos; §14: (sic) uos (ABVF)] nos; haerent (ABVF)] cohaerent; §17: uester (ABVF)] uestri; quid (esset) (ABVF)] quia; §18: ea sustinere (ABVF)] ea quae sustinere; §19: ordiamur (ABVF)] ordinamur; inflexo (ABV2F)] infexo; §21: ea quae non (ABVF)] ea quae; (canorum) illud (ABVF)] hoc; §22: non (possent) om.; §23: aut fidem (ABaVF)] fidem; §25: numquam (mouebitur) (ABF)] non; §30: (fons est) atque (ABVF)] adque; §31: tum (etiam) (ABVF)] cum; ex (qua re una) (ABVF)] et; §32: num (nostra culpa) (ABVF)] non; penitus (abstruserit) om.; §33: si notionem (ABF)] sanctionem; sequare (ABV1F)] sequatur; §34: uideatur (aut quo modo) (ABVF)] uidetur; (aut quo) modo om.; §35: quidquid (dixerint) (ABVF)] quid; urguent (ABVF)] urgent; §36: sin ex (Aa, B post ras., VF)]  sin expe; tamen (exitum) (ABVF)] tum; abrogatur lvii

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

(ABVF)] adrogatur; §37: nam cum (uim) (ABVF)] nam et cumque; §40: falsum (etiam) (ABVF)] falsi; (uisum quod) percipi possit (ABVF)] possit percipi; §41: concludant (ABVF)] concludantur; §44: accuratae orationis (AaBaV2F)] actura eo rationis; non tam (ABVF)] notum; sumunt tam (ABVF)] summe tam; §45: persequamur (ABVF)] obsequamur; §46: circumfusa sint (ci. Davies)] cui cum falsa sunt; §47: confuse (ABV2F)] consule; deus (AaBV2F)] deo; §50: at (si efficeretur) (ABV1F)] ac; §51: Ser. (AVF)] serino; §52: neque (integritatem) om.; cor (ABVF)] cor uti; §53: (contra) uos (ABVF)] nos; essent (aliter affecti) (ABVF)] esset; §54: (incerta quod) nolunt (ABVF)] uolunt; anulis (ABVF)] aninus; §55: Q./ Quinti (ABV2F)] qui noti; §56: adhibita rem (ABVF) adhibitatem]; §57: uiso (assensurum) (ABVF)] uisam; assueueris (ABVF)] assuaueris; §58: intersit (ABVF)] inter; soletis (ABVF)] seletis; iudicentur quae (ABVF)] iudicenturque; §59: (nulla) re (AaBVS1F)] rei; §59: futile uel futtile (ABV)] fiet utile; opinari (ABVF)] opina; §61 tum (et multis annis) (ABVF)] cum; (tune) cum (ABVF)] mecum; Cimmeriis (A), cimeriis (B; cimmeri his V)] enumeri hiis; aderant (ABVF)] aderunt; §62: aperueris (ABVF)] aperuerit; uide (quaeso) (ABVF)] di inde; §63: improbus (ABVF)] inprobet; malim (ABVF)] maligni; quidem (te ab hoc) (ABVF)] quaedam; haec (cum dixisset) (ABVF)] hoc; §64: tum (ego) (ABVF)] cum; eorum quae (ABVF)] eorumque; (de) fama mea (ABVF)] famam meam; §65: ostentatione (ABVF)] ostensione; §66: non ad (illam) (ABVF)] iam ad; ne (fallatur) (ABVF)] me; §68: periculosa (ABVF)] piculosa; §69: prius (pauca) (ABVF)] peius; tum (principes) (ABVF)] cum; coepit (ABVF)] cepit; §70: (non) nulla (ABVF)] ulla; §73: ne id ipsum quidem nescire aut scire nos om.; §75: (aculeata) quaedam (ABVF)] quodam; porticum (ABVF)] portio; §76: contempti (ABVF)] concepti; quo (sono sit scire) om.; §78: nulli rei (assensurum) (ABVF)] ulli rei; equidem (Clitomacho) om.; §79: umquam (esse credendum) (AaBaVF)] numquam; §80: distinguis (et desine) lviii

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

(AaBaVF)] distinguitur; desine (ABVF)] desone; §81: offunditur (ABF)] effunditur; talpam (ABVF)] talpa; §82: ego (de naue) (ABVF)] ergo; §84: in C. Cotta (ci. Plasberg)] in docta; (eiusdem modi) falsa om.; §85: discerneres (ABVF)] discernens; §86: si (in eiusdem modi) om.; cera (ABVF)] centi; §87: profundam (ABVS)] profundum; §90: uera et falsa om.; §91: sit summum (bonum) (AaBaF)] si ad summum; §92: tantum (in ea arte) (ABVF)] causa tum; nata (sit quae) om.; locum (quod tu) (ABVF)] locus; re statuere (ABVF)] restat uere; quanto (aut addito) (ABVF)] quando; §93: ex (somno) (ABVF)] in; §94: nihil igitur (te contra) (ABVF)] igitur; §95: haec scilicet . . . dicitis om.; §97: tardum (ABVF)] tardunt; §98: esse (conexum) om.; quicquam (ita dicam) (ABVF)] quiquam; §99: sensibus (probanda) (ABVF)] sensus; §101: certe (falsi esse) (ABVF)] certi; §102: haec (quiuis) (ABVF)] hoc; §102: Clitomacho (auctore) (ABVF)] dicomacho; §104: ab (assentiendo) (ABVF)] ad; eius modi uisa (ABVF)] uisa eius modi; §105: uos (percipi) (ABVF)] nos; §105: uester (caelum) (A p.c., BVF)] uidetur; §106: remittas (oportet) (ABVF)] remittat; §107: poteris (hoc cum) (ABVF)] potens; §108: breui res (ABVF)] breuiores; §108: Clitomacho (ABVF)] dicomato; §111: attendere (ABV, S p.c., F)] attendere posse; §114: fingas (ABVF)] finges; idemque (ABF)] id quem; labar (ABwF)] labor; §117: aberit (ABVF)] habuerit; ut argumentis (ABVF)] in argumentis; §118: infinitatem (ABVF)] infinitem; §121: muneris (ABVF)] numeris; ipsos (deos) (ABVF)] ipse ipsos; opere (ABVF)] opera; §122: diuidere possumus (ABVF)] possumus diuidere; §123: rem ullam (ABVF)] penulam; (caelum) moueretur (ABVF)] mouentur; §125: me accusas (ABVF)] meas causas; §126: (igitur) uter (ABVF)] ut; §128 haec et (uester sapiens) om.; neque (approbant) (ABF)] natem; percipit (respondebunt) (ABVF)] percipiat; quoniam (omnium) (ABVF)] quem; §129: explorati (A3V, F p.c.)] expleti; mentis (positum) (AaVSF)] mentes; §132: Stoicos (licetne) (ABVF)] Stoicus; definitione (summi) (ABVF)]

lix

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

definitiones; §134: tamen (eum qui) (ABVF)] causam; §135: haec (probabilia) (ABV F)] hoc; honestatem (multa bona) (ABVF)] honestate; §137: auo (tuo) (ABVF)] quo; §140: quid . . . habiturum om.; §142: uenio (enim) (ABVF)] nemo; §144: quod eos omnes (ABvF)] eos quod omnes; contione (ABVF)] contentione; §145: ­scientiam (ABVF)] sententiam; §147: dissensionibus (ABaVF)] ­discensionibus

3.7. The position of V in the stemma was indicated above; the stemma itself follows below. Over the last fifty years the transmission of the Leiden corpus has enjoyed considerable attention, but V has been slightly at the margins of the discussion because it does not carry Leg. and Top. That the second layer of corrections in V (V2),55 as opposed to corrections in the scribe’s hand (V1), was created with Lupus of Ferrières’s involvement is widely recognized and uncontentious.56 The view, promoted by some,57 that V2 reflects the influence of F, and thus at another remove of A after correction, has recently been shown to be unsustainable by Malaspina (2020). While V2 agrees with F on a large number of readings, so that the impression that V2 is informed by F could arise, none of the readings in question are such that competent Carolingian readers could not arrive at them independently.58 At the same time, many of the more ser­ ious errors peculiar to V (or inherited from the source shared   The following applies only to the text of Luc. in V.   See Beeson (1948: 190); Pellegrin (1957: 13); Schmidt (1974: 167); Rouse (1983: 126); Reynolds and Wilson (1991: 104); Schipke (1994: 125, 141); Zelzer and Zelzer (2001: 208). 57   Thus Schmidt (1974: 169); Rouse (1983: 126). Malaspina’s demonstration removes a reason for assuming that the creation of V2 postdates the creation of F, although V2 may postdate F on other grounds. 58   See Malaspina (2020: 279–85); note in particular his discussion of §61 Cimmeriis (pp. 282–3), which might be deemed the biggest obstacle to this proposition. 55 56

lx

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

with S, ξ) are left untouched by V2’s activity,59 and the descendants of F and V respectively look recognizably different in terms of their readings, which they should not if V had been corrected against F by V2. A number of interrelated activities can be discerned in V, and their relative chronology can be worked out in general terms. There are thirty-­six instances of q(uaere) in the margin, a conventional practice of Lupus’ to indicate places which merit further investigation or thought.60 Next, there are a number of readings (Vm)61 in the margin, some of which do not occur elsewhere in the stemma; in two cases Vm readings are marked by a tironian nota as coming from an ‘ancient book’ (Δ = antiquus codex).62 Finally, there is the correcting activity proper of V2, which involves several hands that defy systematic individual tracing through the correction layer; it includes many low-­level modifications of orthography which can be done without reference to another manuscript, changes which, for their virtues and vices, invite being viewed as conjectural activity,63 corrections which require the input of another manuscript (which, however, cannot be F but can plausibly be assumed to be the source V shares with S),64 as well as reactions to the Vm   For the errors which characterize V and its descendants, see sections 3.6, 3.8.   On Lupus’ use of q(uaere), see Beeson (1930: 28); Schullian (1934: 42); Meagher (1936: 22); on V specifically, Malaspina (2020: 269–70). 61   For the siglum Vm, see Plasberg (1922: xxi). 62   To be distinguished from ‘A’ between two dots for alius or aliter; see von Büren (1993: 38); Teeuwen (2015: 30); Malaspina (2020: 273). 63   Successful emendations by V2 include: §1: missus, §7: inuenire, §14: incitati, §44: non iungitur (which stands out), §52: furere, §56: potiusque refello propter (which stands out), §61: cimmeriis, §74: Empedocles, §91: dialecticus, §96: mentiris, §98: uitiose minam. Unsuccessful emendations by V2 include: §13: Gracchos, §17: senergea ut, §43: transferri possit, §44: apparebat, §69: dixisse, §77: tale uerum quale uel falsum, §85: Stoicum sed est, §88: somniare. See also the lists of readings in Malaspina (2020: 279–85), the list of errors introduced by V2 below, and the appendix critica. 64   Note in particular lacunae in V (§9: quam . . . fuissemus, §19: aut diducimus . . . facimus, §20: qui doleat et inter eum, §47: moueantur . . . inquiunt) filled by V2. In §67 VS omit percipi ab iis quae possint, and V2 only supplies percipi by emendation, while in 59 60

lxi

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

readings in the margin (adoption, or adoption with modification; not every Vm reading is acted on by V2). As to the Vm readings, I am inclined to accept Malaspina’s view that they come from a deperditus situated outside the stemma rather than Detlefsen’s that they were uariae lectiones in the exemplar of V (i.e. ξ).65 For if Detlefsen was right, one might expect traces (or more traces; see below) of Vm readings in S. It is to be noted, though, that in the two cases where the Vm reading is introduced by a tironian nota indicating an ancient codex as source, the reading furnished is actually in S or reduplicates one already in all the manuscripts including VS.66 Yet as indicated, this fact needs to be weighed against the absence of evidence of other readings peculiar to Vm in S.67 There is one Vm reading which heals a corruption in ω (§11 homines), arguably achievable ope ingenii for a Carolingian reader and a fortiori for a late antique one, rather than a correct reading which has to be vertically transmitted; it ought to have found its way into S if it had been in the margin of ξ. On balance, I believe that the Vm readings, while coming from a deperditus not identical with one of the known deperditi, are the result of emendation.68 §91 V omits quasi disceptatricem et iudicem. Cuius ueri et falsi, et, which S has except for the final et. V2 supplies what is transmitted in S, as noted by Malaspina (2020: 272 n. 87). That V2 was able to draw on V’s exemplar was already suggested by Detlefsen (1856: 116–17). In §53 V2 fills an archetypal lacuna by emendation.   See Detlefsen (1856: 117).   Cf. §15, where ABaF have the correct text (diceret atque), Vm supplies cognoscens atque as in S, modified to cognosceret atque by V2; in §18 ABVSF read tale uisum, and Vm adds tale uisum in the margin. 67   See §7: qui scire sibi uidentur, §7: facilior, §9: omnino, §11: homines, §26: uoluntate, §38: attingens, §52: plurimum, §77: tale quale uel falsum uel uerum, §97: adeant, §99: alia quae non. 68   Whether the Vm readings come from a manuscript not accounted for in the stemma or were variants in ξ, they need to be recorded in the apparatus. See also Zelzer and Zelzer (2001: 209). 65 66

lxii

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

From §104, where V gives out, one has to reconstruct readings of V/V2 from its descendants; see section 3.8. The question arises if it is possible to glimpse the activity of the corrector(s) of V for this final part of Luc. Arguably, in cases where V as reconstructed (i.e. V ) has correct readings which are not to be found in S or elsewhere in the tradition, one is looking at either an emendation by V2 or a Vm reading which was implemented;69 in the case of an incorrect reading, by contrast, an additional option is that one is looking at an error peculiar to V. Since one cannot be sure whether what the descendants of V preserve is a Vm or a V2 reading in the case of correct readings, I have dubbed them V x in the apparatus.70 Given that corrections in the second hand made by emend­ ation in A (Aa) and usually carried into F cannot be dated with certainty relative to V2, and that Aa and V2 are independent, a decision is required on how the apparatus should record successful corrections found in Aa as well as V2 where the archetype had an error.71 In such cases I only cite Aa by convention, since what matters for the reader is to know that a ninth-­ century corrector is responsible for the reading printed in the text, and give fuller information in the appendix critica. However, in the apparatus and where V is absent, I do cite V x alongside Aa, on the grounds that these readings might be Vm readings. I give a selection of the errors peculiar to V2, to illustrate the nature of this correction layer further, as well as the stemma 69  On the evidence of the extant part of the text of Luc. in V, such readings should not be credited to the scribe of V, i.e. V1. 70   Cf. §110: exercitatus〈que sit〉, §117: 〈aut〉, §118: 〈ex〉, §119: famam tuam, §127: 〈e〉latiores, §131: finem, §132: alter and uos quidem, §141: ascicis. §104 nequeant might be an instance of unsuccessful V x activity or a Sonderfehler of V; §105 atrum, while unlikely to be what Cicero wrote, should also be credited to V x. 71   The same issue arises mutatis mutandis on the few occasions when Ba but not Aa has a successful correction where V2 has one, too. V2 is cited in favour of F p.c. where appropriate.

lxiii

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

for Luc. for the part of the text where V is available (Fig. 3). In particular, the stemma for Luc. represents the correction process for that text alone, i.e. does not seek to capture what happened to all the texts in A and B (for a summary account of the latter, see section 3.5 above).

V2  §3: sed etsi (ABVSF)] etsi (V2); §5: ne talium (ABVF)] nec alium (V2S); §7: facilis (ABVSF)] facilior (VmV2); §10: labefacta (ABVSF)] labefactata (V2Ba); §13: aiunt Tib. Graccho (aiuntibus Graccho AVS] aiuntque Gracchos (aiuntque V2; Gracchos AaBaV2F); §17: ingredimur (inegredimur BVS)] aggredimur (V p.c.); §26: quasi inuoluta (ABF; quasi in uoluptate VS)] quasi in uoluntate (VmV2); §28: ullo modo posse (ABaVSF; ullo modo possem B)] (ullo modo) posset (V2); §29: fluctuari (ABVSF)] fluctuare (V1); §31: dulcius (ABVSF)] delucidius (V2); §32: quidem (ABVSF)] quidam (V2); eaque (se uti) (AaBVSF; eaquae A)] eamque (V2); §34: conuicio ueritatis (ci. Madvig)] iudicio ueritatis (V2); §43: transferri non possit (ABVSF)] transferri possit (V2); §44: appareat (ABVSF)] apparebat (V2); §52: primum (ABVSF)] plurimum (V2 ex Vm); §58: assentirer (ci. Plasberg)] adsentiri potest (V2); §61: omni (orbat) (ABVSF)] omnibus (V2); §62: adsensione (AaBVSF)] adsensionem (V2); illarum quoque rerum (ABaF)] illa rerum quoque (V2); §65: cum alios (ABVSF)] tum alios (V2); iurarem (ABVSF)] iurare me (V2); §67: percipi ab iis quae possint (ABF, om. V)] percipi (V2); §69: didicisse (ABVSF)] dixisse (V2); §77: tale quale uel falsum (ABVSF)] tale uerum quale uel falsum (V2); §81: uidebat quaedam uolucres longius (ABSF)] uidebat uidebat quasdam uolucres longius (V2); §89: (Vlixe dum) licet (ABSF; dicet V)] dicit (V2); adsunt (me expetunt) (AVSF)] adsum (V2); §97: uideant (A1BVSF)] adeant (VmV2); §98: et quattuor (ABVSF)] quattuor (V2) lxiv

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e ω

ζ B

A ξ

Ba

Aa

V

Vm

F V2

F p.c.

S Figure 3 

3.8. At some point before 1563 V lost the folia containing Luc. 104 respondere possit—­148,72 and Plasberg used a twelfth-­century descendant of V which offers the complete text, BNF Lat. 17812 (N), in V’s place. In the course of his studies on the Luc. trad­ ition, Malaspina (2019) has re-­examined the place of N within it and has shown that the descendants of V are related as is shown in the stemma following over the page (Fig. 4).73 Dependence on a common source, i.e. V/V2, is established with reference to shared errors, in particular one lacuna in §144 (qui in contione stabunt exules ser-) which evidently survived the   See Detlefsen (1856: 111–12).   Malaspina (2019) calls hyparchetype y ‘ζ’ and does not include Wro.

72 73

lxv

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e V/V2

v

w

N

m

T

x

Scor.4

ε Matr

y Par9

Nicc

Gadd Wro

Bert

Cant2

Figure 4 

attention of the V2 process (the lacuna not being present in S shows that it was correctable in principle, given the availability of the shared source of VS to V2; see section 3.7 above). The manuscripts derived from m share a large number of errors, including many transpositions,74 while the manuscripts derived 74   Cant2 derives from a manuscript annotated by William of Malmesbury, as was already noted by Reid (1885: 66–8); see also Rouse and Rouse (1978: 351, 357 n. 76). Malaspina (2015) demonstrates that Bert is derived from the same source. He also integrates the evidence from both manuscripts, whose text of Luc. is connected not just through many transpositions, but also through emendations and in-

lxvi

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

from v can be ordered with reference to three major lacunae, which characterize hyparchetype x (Luc. 28: unum tamen illud dicere percipi posse consentaneum esse), Scor4 (Luc. 106: habet ea comprensa atque percepta; falsi autem comprendi nihil potest; et ea meminit) and hyparchetype y (Luc. 28: sed Antipatro hoc idem postulanti, cum diceret ei qui affirmaret nihil posse percipi) and thus allow classification of the descendants of ε and y.75 Wrocław, Biblioteka Uniwersytecka, Rehdigerianus 67 (Wro) exhibits the lacuna in §144 only, has most of the errors in v, and only a small number of m errors;76 it is another late (mid-­fifteenth century) but direct

terpolations (showing critical engagement with the text) and—­unusually—­chapter divisions, with what is known of William’s activities in general. (For William’s style of annotation, see also Kaster 2016: 131–2 and 134–5 on traces of it in Oxford, Bodleian Library, Lat. class. d. 39.) Since it is very unlikely that William had direct access to V, w must be posited. William was able to work out roughly how Ac. 1 and Luc. fitted together two hundred years before Petrarch (see section 1.7), and on a smaller evidential basis (i.e. without access to Cicero’s letters). 75   See Malaspina (2019) and, for the descendants of Scor4, Senore (2019). The descendants of ε are (Scor4), Gud, Magl, Par, Par4, Par5, Par6, Par7, Schl, Trec; the descendants of y are Glas, Harl, Mon2, Neap, Neap2, Ott, Par8, Parm, Pat. The descendants of Gadd are Ball, Bon, Corv, Dresd1, Fes, Laur3, Lond, and Yal. 76   In §§1–104 Wro shows most of the errors peculiar to v (see Malaspina 2019: 24–5) except for §7: cuperent ω Wro: cupere v; §30: artificio ω Wro: artificioso v; §49: obiectum ω Wro: abiectum v; §50: et si ω: ut si V2 (qui addidit u- supra lineam), Wro F p.c.: et ut si v; §54: plane esse ω Wro: esse plane v; §75: at dissoluit ci. Davies: addissoluit ω: dissoluit A post ras., Ba, Wro: adis soluit v; §95: aut falsum AB Wro: an falsum v; sint ω Wro: sunt v; §100: si iam ω Wro: suam v. For §§104–48 Wro agrees with v in error in §117: probabit B: probabimus ASm: probabitis v Wro; §123: omnia stare censet ABmS: stare omnia censet v Wro; solem esse ABS: esse solem v Wro; §126: crebro ABmS: credo v Wro; §134: sit beatum om. v Wro; §137: nec (haec urbs) ABmS: nam v Wro. Manuscript Wro has the correct reading contra v in §114: labar ABm Wro: laber v and §135: Antioche AaBm Wro: anthice v. The small number and nature of these correct readings in places where v errs suggests that v errors were emended away in Wro or in one of its ancestors rather than that Wro descends from an intermediary between V/V2 and v. Such creative interference is also suggested e.g. in §6 (uidendum A post ras.: ut uidendum ABVS: est uidendum V2, qui expunxit ut et addidit ut supra lineam: est ut uidendum v: est intendendum Wro, cf. ε). The word order change to the correct archetypal reading in §54 is paralleled in Nicc. Agreements with m in error are rare and minor except for §102: est perspicuum ωv: perspicuum est mWro.

lxvii

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

descendant of v. Accordingly, the reconstruction of V for the part of the text where it is not directly available (V) is based on N, Par9, x (Matr, Scor4), Nicc, Wro, Bert, and Cant2, and I use the stemma to eliminate readings peculiar to v or m in the apparatus where possible. I provide a selective list of errors which link V/V2 and vm, some of which are uncorrected ξ errors,77 a list of V errors (i.e. errors of vm where V is absent), and lists of errors peculiar to v and m for the part of the text where V is absent. V/V2vm  §3: ita (priuabo) (ABVSF)] itaque V2vm; §7: facilis (ABVSF)] facilior (VmV2vm); §9: omnia (ABVSF)] omnino (VmV2vm); §9: saepe nobis (ABF)] saepe (VSvm); §10: nec ea (ABaSF)] om. BVvm; §17: ad (ea quae) (ABSF)] om. Vvm; §20: nos (ABF)] om. VSvm; §23: sese (habeat) (ABSF)] se Vvm; §38: (quamquam) si (ABVSF)] exp. V2, om. vm; §40: autem (ABSF)] om. Vvm; §43: (dissimilitudinesque) et (ABSF)] om. Vvm; §47: a Stoicis (ABF)] Stoicis (VSvm); §47: aut si . . . non possit om. VSvm; §49: in philosophia (ABSF)] a philosophia Vvm; §58: iudicem om. VSvm; §67: percipi ab iis quae possint (ABF; percipi suppl. V2)] om. VSvm; §84: uideri (ABF)] uidere (VSvm); uidebitur (B)] uidetur (VSvm); §88: eum somniare (ABV)] eum somnia (V2vm); §89: licet (ABSF; dicet V)] dicit V2vm; §100: capiet (ABF)] om. VSvm V  §104: neque (tamen omnia) (ABSF)] nequeant; §105: rauum (ABS)] atrum; §108: exanclatum (ABSF)] exaudatum; §111: percipiendi signum (AaBaF)] percipi et id signum; §113: Academiae (ABSF)] Academia; §120: nostra (ABSF)] nostri; §125: animum (ABSF)] et animo; deligam quem (ABSF)] deligamque; §126: licebit

77   Significant agreements in truth between Vvm are the omissions of §1 urbanis and §7 et audiendo; the latter is printed by some editors.

lxviii

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

(Zenoni) (ABSF)] licet; magnitudinem (ABSF)] magnitudo; admonens (ABSF)] admonet; §128: illud (si erunt) (ABSF)] ullum; §134: etiam inquit (ABaSF)] inquit etiam; §137: praetor (ABSF)] praetorem; §143: pedem om.; elementis (ABSF)] dementes; §144: qui in contione . . . ser- om.; §145: contraxerat (Cant2)] construxerat aut constrinxerat v; admouerat (AaBaF)] aduerterat; §146: (ea non) aut esse (ABSF)] ut essent; uideri (pronuntiarentur) (ABSF)] uideretur v  §114: labar (ABmF)] laber; §117: probabit (B, F p.c.; probabimus ASmF)] probabitis; §123: omnia stare censet (ABmSF)] stare omnia censet; solem esse (ABSF)] esse solem; §126: crebro (ABmSF): credo; §134: sit beatum om.; §135: Antioche (AaBm)] anthice; §137: nec (haec urbs) (ABmSF)] nam m  §105: inuidiosa certe (ABvSF)] certe inuidiosa; uides (ABvSF)] uide; iam illud tuum (ABvSF)] illud tuum iam; §106: is postea (quam) (ABvSF)] num postea; num illa (etiam) (ABvSF)] illa; aut (concedendum) om. (ABvSF); §107: coniectura se plus (ABvSF)] se plus coniectura; §108: sunt (et scripta) om.; (dicta) sunt om.; §109: hoc inquit ipsum (ABavSF)] hoc ipsum inquit; qui (sapientis) (ABvSF)] quid; §111: ne illam (ABvSF)] ne illa; §112: nimis etiam nunc (ABvSF)] etiam nunc nimis; accessionem (ABvS)] assensionem; nihil dicerem posse (ABVSF)] dicerem nihil posse; §113: assentiar (ABvSF)] est si assentiar; alia haec duo de quibus agitur quis umquam dixit (ABvSF)] alia haec duo quis umquam dixit; ante Zenonem magno opere (ABvSF)] magno opere ante Zenonem; §116: distributa (ABvSF)] diuisa; sine ulla latitudine (ABvSF)] sine latitudine; uera esse concessero (ABvSF)] concessero uera esse; §118: (gigni) autem (ABvSF)] tamen; immutabile (ABvSF)] immutabilem; in se omnia (ABvSF)] omnia in se; §119: (lucere) quam (ABvSF)] qui; quae et se et ipsum (AvSF)] quae et se ipsam et ipsum; percipi (nego) (ABvSF)] percipi ea; tuus iste (ABvSF)] iste tuus; §120: perniciosa om.; §122: notiora esse illa lxix

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

(ABvSF)] notiora ea esse; §123: Platonem in Timaeo dicere (ABvSF)] dicere Platonem in Timaeo; solem esse (ABSF)] solem; §125: potissimum quem (ABavSF)] potissimum; hic tam sit (ABvSF)] hic sit tam; dormientes aliquid (ABvSF)] aliquid dormientes; §126: his radiatus (ABvSF)] radiatus hic; §128: quantus sol sit (AaBvSF)] quantus sit sol; §129: in rebus bonis et malis (ABvSF)] in bonis et malis rerum; est igitur (ABvSF)] igitur est; solum esse (ABvSF)] solum; §130: uerbis (ABvSF)] dixerit; est in iis rebus (ABvSF)] uisum; §132: Stoicus (ABvSF)] sapiens; §133: illa (probanda) (ABSv, F p.c.)] esse illa; §134: diserte copioseque (ABvSF)] copiose disertoque; (dicat) esse quaedam (ABvSF)] quaedam esse; §134: beatum (fore censeat) om.; §135: consentiunt (ABvSF)] dissentiunt; ueris (ABvS)] nobis; §136: illi umquam (ABvSF)] illos quos; quidem (quemquam) om.; postremo . . . liberum om.; §139: probaretur (ABvSF)] maxime uel magis probaretur; §140: de quo (Chrysippo) (ABvSF)] haec si; qui . . . numquam quid om.; §142: aliud iudicium (ABvSF): aliud enim iudicium; quod cuique (ABvSF): quod cuique uerum; ueritatemque ipsam abductam (ABvSF)] ipsamque ueritatem abductam; §143: Chrysippo (ABSF)] Chrysippum; §144: undique omnes (ABvSF)] omnes undique; expromam (ABvSF)] et promam; §145: Zeno gestu conficiebat (ABvSF)] gestu conficiebat Zeno; uehementerque (ABvSF)] uehementissimeque; §146: habere diceretur (ABvSF)] haberet; uersaretur (ABvSF)] uersarentur; §147: tantis om.; §148: eam (admodum) om.

3.9. A and B have no direct extant descendants beyond F. Those manuscripts of Luc. which are not accounted for in the top-­level stemma and which are not descendants of V are descendants of F. They are K, M; Bes, Chis, Chis1, Erl, Harl3, Laur1, Laur2, Pal, Pal6, Reg, Ricc, Urb, Vat4, Vat6, Ven; Cant, Grand, Sant lxx

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

(copies of the Roman edition of 1471); Ambr1, Ces, Linc, Par3, and Ven1 (copies of Vat4).78 4. The apparatus for Luc. and the apparatus for Ac. 1 are constructed on similar principles; e.g. in neither is the stemma used to achieve complete elimination, of ξ errors where A and B agree on the correct reading in the case of Luc., or of μ or γ readings where P agrees with one of them on the correct reading in the case of Ac. 1. In both cases the primary purpose of the apparatus is to give the basis for the printed text; this means that for Luc. the apparatus cannot be used to verify the af­fili­ ation of manuscripts, since the apparatus’ avowed purpose is to filter out the correction layers which of course partially determine the readings of manuscripts further down the stemma. Having if not shown then made a plausible case that the corrections in A, B, V, and F (with the exception of Vm readings) do not reflect readings of lost manuscripts situated outside the stemma is a precondition for presenting the evidence in this way. The appendix critica is intended to ‘show my working’:79 it documents the activity of the Carolingian correctors of A, B, V, and F.80 F’s readings are included, even though it is a descriptus, because the circumstances of its creation place it at Corbie with A and B, and if F showed the influence of a lost manuscript from outside the stemma, this would be a significant piece of 78  A selection of readings distinctive of the F tradition is in Malaspina et al. (2014: 596–7). See further Malaspina (2011: 553–4) with the self-corrections in (2019: 23 n. 18); Schmidt (1974) for the manuscripts which also contain Leg. (K, M, Bes, Chis1, Harl3, Laur1, Laur2, Reg, Ricc, Urb, Vat4, Vat6); and Hunt (1998: 209–15) on the Roman edition and its copies. On the rediscovery of F by Poggio Bracciolini around 1417 in Strasbourg and its move to Italy, see Schmidt (1974: 122–3); see ibid. pp. 152–5 on its one early descendant (apart from K), M. 79   Cf. Winterbottom (2019: 304). 80  As indicated above, the tradition offers further glimpses of Carolingian emend­ation in cases where VS (= ξ) agree on the correct reading against AB before correction.

lxxi

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

information. The apparatus is mostly positive, but in Luc. I give omissions in ξ negatively, while in Ac. 1 I give omissions in either P or Γ negatively, except where this may cause confusion. In the appendix critica I sometimes use the stemma to infer readings of v and m and suppress errors of individual manu­ scripts. Scholarly emendations which require attention are included in the apparatus; further emendations are reported in the appendix critica and occasionally discussed in the commentary. I have above commented in various places on other aspects of the apparatus; see sections 3.3, 3.5, 3.7, 3.8. The apparatus fontium gives references to major collections. Where a unit of text in a collection extends beyond a paragraph boundary, this is usually indicated. 5. That a work of literature should be issued in more than one edition is not an unusual phenomenon in antiquity.81 Acad. is, however, a special case partly because a series of letters in which Cicero comments on the genesis of all three editions has come down to us. These letters are included in the present volume. As with the indirect tradition of the Academici libri I have not re-­ examined the medieval manuscript tradition of the letters, but have used the editions by Shackleton Bailey and Watt for guidance, have printed my own text in places, as well as repunctuated. Following Plasberg (1908: 63–4), Plezia (1936: 426–9), and Mansfeld (1997) I have also extracted from the text of Luc. the overt backward references to the lost Catulus. However, it is arguable that careful interpretation of Luc. can reveal much more about what must have been said in Catul. (and by whom and where); therefore this question will be pursued in the commentary passim. 6. The detail of Cicero’s spelling choices is irretrievable from medieval manuscript evidence. Contemporary inscriptions are   See Emonds (1941).

81

lxxii

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

an unsuitable guide to the modern editor although they do of course provide historical information. Acad. is not one of the texts in the Ciceronian corpus where one has to reckon with unusual spellings or with literary effects achieved through particular spellings. Thus I have aimed for a readable text and imposed a degree of consistency without aiming for complete uniformity. Where the text transmitted in the manuscripts is at variance with the printed text in terms of spelling and where there is a need to give an entry in the apparatus at all because there are variants or because the printed text is an emendation, the ap­par­atus will give readings as they appear in the manuscripts. Prefixes are assimilated (approbare, assensus). Internal assimilation is adopted (quidquid not quicquid). Final -t in non-­verbal forms is harmonized to -d (aliud not aliut). The medius sonus is given as -i- (maximus not maxumus). Consonantal clusters are maintained when they are more common in modern editions (exstare not extare). When there are alternative forms in -es, nominative and accusative forms in -is are avoided. Aspiration within words is avoided, as is contraction of vowels in hiatus and analogical monophthongization. The apparatus does not give information on places where parts of the pronouns hic and is in the same casus, genus, and numerus occur as variants, since in such cases the manuscripts cannot be relied on. The speakers in Acad. use Greek philosophical terms on occasion. It is sometimes reasonable to assume, because they are marked in context as code-­switches and because of their distribution, that Cicero wrote these terms in Greek letters. However, there are borderline cases, and the commentary usually explains the rationale for printing the terms in Roman or Greek letters.82 82   For the terms featuring in Acad. the manuscript evidence is in my view no clear guide on the alphabet used; see, however, O’Sullivan (2019).

lxxiii

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

I have imposed consistency on Greek personal names with grammatically female endings and have latinized those endings; hence Empedoclem not Empedoclen, Arcesilam not Arcesilan, Anaxagoram not Anaxagoran. On the spelling of Greek names the manuscripts are even less of a guide than usual. The CIL has three instances of the name Arcesilaus and one of Arcesilauus (but none in the accusative). 7.  Bibliography Allen, M.  I.  (2018) ‘The letter as mirror and prism: Lupus of Ferrières and Einhard’, in C.  Veyrard Cosme, D.  Demartini, and S.  Shimahara (eds), La Lettre-­Miroir dans l’Occident latin et vernaculaire du Ve au XVe siècle, Paris, 175–200. Auvray-­Assayas, C. (2013) ‘Qui est Hadoard? Un réévaluation du manuscrit Reg. lat. 1762 de la Bibliothèque Vaticane’, Revue d’Histoire des Textes 8, 307–38. Becker, G. (1885) Catalogi bibliothecarum antiqui, Bonn. Beeson, C.  H.  (1930) Lupus of Ferrières as Scribe and Text Critic. A Study of His Autograph Copy of Cicero’s ‘De oratore’, with a Facsimile of the Ms., Cambridge, MA. Beeson, C.  H.  (1945) ‘The Collectaneum of Hadoard’, Classical Philology 40, 201–22. Beeson, C. H. (1948) ‘Lupus of Ferrières and Hadoard’, Classical Philology 43, 190–1. Bischoff, B. (1966) ‘Hadoard und die Klassikerhandschriften aus Corbie’, in idem (ed.), Mittelalterliche Studien I, Stuttgart, 49–65. Bischoff, B.  (1981) ‘Paläographie und frühmittelalterliche Klassikerü­berlieferung’, in idem (ed.), Mittelalterliche Studien III, Stuttgart, 55–72. Bischoff, B.  (2004) Katalog der festländischen Handschriften des neunten Jahrhunderts (mit Ausnahme der wisigothischen), Teil II: Laon–Paderborn, Wiesbaden.

lxxiv

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

von Büren, V. (1993) ‘Une édition critique de Solin au IXe siècle’, Scriptorium 50, 22–87. von Büren, V.  (2007) ‘Auxerre, lieu de production de manuscrits?’, in S. Shimahara (ed.), Études d’exégèse carolingienne, autour d’Haymon d’Auxerre, Turnhout, 167–86. Butterfield, D. (2013) The Early Textual History of Lucretius’ ‘De Rerum Natura’, Cambridge. Chiesa, P. (2009) ‘Adoardo di Corbie e i lettori del De legibus in età Carolingia’, Ciceroniana 13, 101–16. Derolez, A. (2003) The Palaeography of Gothic Manuscript Books from the Twelfth to the Early Sixteenth Century, Cambridge. Detlefsen, D.  (1856) ‘Über eine Cicero-­Handschrift der k.k. Hofbibliothek’, Sitzungsberichte der philosophisch-­historischen Classe der kaiserlichen Akademie der Wissenschaften 21, 110–29. Deufert, M.  (2007) Eine verkannte Terenzbiographie der Spätantike: Untersuchungen zur Vita Ambrosiana, Göttingen. Deufert, M.  (2017) Prolegomena zur Editio Teubneriana des Lukrez, Berlin and Boston. Emonds, H.  (1941) Zweite Auflage im Altertum: kulturgeschichtliche Studien zur Überlieferung der antiken Literatur, Leipzig. Ganz, D. (1990) Corbie in the Carolingian Renaissance, Sigmaringen. Hunt, T. J. (1998) A Textual History of Cicero’s ‘Academici Libri’, Leiden. Hunt, T.  J.  (2016) ‘Towards a Stemma of the De Finibus’, in P. Galand and E. Malaspina (eds), Vérité et Apparence: Mélanges en l’honneur de Carlos Lévy offerts par ses amis et ses disciples, Turnhout, 223–44. Kaster, R. A. (2016) ‘Making Sense of Suetonius in the Twelfth Century’, in A. Grafton and G. W. Most (eds), Canonical Texts and Scholarly Practices: A Global Comparative Approach, Cambridge, 110–35. Malaspina, E. (2011) ‘Primae notulae ad Luculli Ciceroniani recentiores recensendos’, in A. Balbo, F. Bessone, and E. Malaspina

lxxv

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

(eds), ‘Tanti affetti in tal momento’: studi in onore di Giovanna Garbarino, Alessandria, 547–54. Malaspina, E. et al. (2014) ‘I manoscritti del Lucullus di Cicerone in Vaticana: valore filologico e collocazione stemmatica’, Miscellanea Bibliothecae Apostolicae Vaticanae 20, 589–620. Malaspina, E.  (2015) ‘In Anglia invenitur: come Guglielmo di Malmesbury leggeva e soprattutto corregeva Cicero nel XII secolo’, in P. De Paolis (ed.), Dai papiri al XX secolo: l’eternità di Cicerone, Atti del VI Simposio Ciceroniano, Cassino, 31–52. Malaspina, E.  (2018) ‘Recentior non deterior: Escorial  R.I.2 e una nuova recensio del Lucullus di Cicerone’, Paideia 73, 1969–85. Malaspina, E. (2019) ‘A Tradiçao Manuscrita do Lucullus de Cícero: do Corpus Leidense a William of Malmesbury e à Fortuna no Período Humanístico’, in I. T. Cardoso and M. Martinho (eds), Cícero: obra e recepção, Cohimbra, 19–53. Malaspina, E. (2020) ‘Lupo e “Hadoardo” nel Lucullus di Cicerone: congetture carolinge e tradizioni perdute nel Corpus Leidense’, Rationes Rerum 16, 251–88. Mansfeld, J.  (1997) ‘Philo and Antiochus in the Lost Catulus’, Mnemosyne 50, 45–74. Meagher, Sister L. (1936) The Gellius Manuscript of Lupus of Ferrières, Chicago. Munk Olsen, B. (1982) L’étude des auteurs classiques latins, vol. i, Paris. Orlandi, G. (2007) ‘Lo scriba medievale e l’ “emendatio”’, Filologia mediolatina 14, 57–83. O’Sullivan, N.  (2019) ‘Manuscript Evidence for Alphabet-­ Switching in the Works of Cicero: Common Nouns and Adjectives’, Classical Quarterly 68, 498–516. Pellegrin, É. (1957) ‘Les manuscrits de Loup de Ferrières. A propos du ms. Orléans 162 (139) corrigé de sa main’, Bibliothèque de l’École des chartes 115, 5–31. Plezia, M. (1936) ‘De Ciceronis “Academicis” dissertationes tres’, Eos 37, 425–49. lxxvi

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

Reinhardt, T. (2002) ‘A Note on the Text of Cicero’s Topica in Cod. Voss. Lat. F86’, Mnemosyne 55, 320–8. Revello, V. (2020) ‘Da San Daniele a Wrocław: il viaggio di sola andata di Wrocław, Biblioteka Uniwersytecka, Rehdigerianus 67 (Luc., Tim., part. or.)’, Ciceroniana 4, 37–84. Reynolds, L.  D.  and N.  G.  Wilson (19913) Scribes and Scholars. A Guide to the Transmission of Greek and Latin Literature, Oxford. Reynolds, L. D. (1992) ‘The Transmission of the De Finibus’, Italia medioevale e umanistica 35, 1–30. Reynolds, L.  D.  (1995) ‘Petrarch and a Renaissance Corpus of Cicero’s Philosophica’, in O.  Pecere and M.  D.  Reeve (eds), Formative Stages of Classical Traditions: Latin Texts from Antiquity to the Renaissance, Spoleto, 409–36. Reynolds, L.  D.  (1998) M.  Tulli Ciceronis ‘De Finibus Bonorum et Malorum’, Oxford. Rouse, R. H. and M. A. Rouse (1978) ‘The Medieval Circulation of Cicero’s “Posterior Academics” and the De finibus bonorum et malorum’, in M. B. Parkes and A. G. Watson (eds), Medieval Scribes, Manuscripts and Libraries. Essays presented to N.  R.  Ker, London, 333–67. Rouse, R. H. (1983) ‘De natura deorum, De Divinatione, Timaeus, De fato, Topica, Paradoxa Stoicorum, Academica priora, De legibus’, in L. D. Reynolds (ed.), Texts and Transmission: A Survey of the Latin Classics, Oxford, 124–8. Schipke, R. (1994) ‘Die Handschriften des Lupus von Ferrières. Mit einem Exkurs über die von Lupus benutzten buchtechnischen Termini’, Res publica litterarum 17, 123–43. Schmidt, P. L. (1974) Die Überlieferung von Ciceros Schrift ‘De legibus’ in Mittelalter und Renaissance, Munich. Schullian, D. M. (1934) ‘A New Indirect Tradition for the Text of Valerius Maximus’, Transactions and Proceedings of the American Philological Association 65, 35–46.

lxxvii

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

Senore, C.  (2017) ‘Il ruolo di El Escorial, V.III.6 e dei suoi discendenti nella tradizione manoscritta del Lucullus’, Ciceroniana 1, 157–91. Teeuwen, M.  (2015) ‘Carolingian Scholarship on Classical Authors: Practices of Reading and Writing’, in E.  Kwakkel (ed.), Manuscripts of the Latin Classics 800–1200, Leiden, 23–50. Thurot, C. (1874) Cicéron, Epistulae ad familiares: notice sur un manuscrit de XIIe siècle, Paris. de Vries, S. (1915) Codices graeci et latini photographice depicti, vol. xix, Leiden. Winterbottom, M.  (2019) ‘The Manuscript Tradition of [Quintilian]’s Major Declamations: A New Approach’, in Papers on Quintilian and Ancient Declamation, Oxford, 295–310. Zelzer, M. (1981) ‘Die Umschrift lateinischer Texte am Ende der Antike und ihre Bedeutung für die Textkritik: Bemerkung zur Entstehung des Minuskel-­B und zu frühen Verderbnissen in Cicero, De legibus’, Wiener Studien 94, 211–31. Zelzer, M. and K. Zelzer (2001) ‘Zur Frage der Überlieferung des Leidener Corpus philosophischer Schriften bei Cicero. Mit einer Bewertung karolingischer Textemendation’, Wiener Studien 114, 183–214. Zetzel, J. E. G. (2015) review of Butterfield (2013), American Journal of Philology 136, 369–72. 8. I am grateful to the many libraries which provided me with reproductions of medieval manuscripts or with access to their physical collections; to the Bodleian Library and the libraries of Somerville College and Corpus Christi College, Oxford, in particular; to the Loeb Classical Library Foundation for a grant towards the purchase of manuscript reproductions and to the Leverhulme Trust for awarding me a Major Research Fellowship in the years 2014–17; and to numerous audiences in Europe and

lxxviii

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

p r e fac e

the United States of America for responding to lectures and talks on research arising from the work on this volume. I am also indebted to a number of individuals: Joanna Snelling, College Librarian at Corpus Christi College, Oxford; Charlotte Goodall, Classics Librarian, Bodleian Library; Martin Kauffmann, Head of Early and Rare Collections and Tolkien Curator of Medieval Manuscripts, Bodleian Library. Many friends and colleagues discussed problems in the texts included in this volume with me, or responded to ideas of mine when I  presented them at workshops or conferences or as lectures; I  name them in the acknowledgements of the accompanying commentary. The OCT committee waited patiently for the delivery of this volume, and I am most grateful to Hilary O’Shea and Charlotte Loveridge for editorial guidance and support; to Henry Clarke for his work as project editor and to Meghan Watson for her work as production editor; and to Timothy Beck for thoughtful and meticulous copy-­editing. Michael Winterbottom was kind enough to comment on a near-­complete draft of the edition in the early summer of 2021 and to discuss his findings with me. T.R. Oxford June 2022

lxxix

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

index editionvm et philologorvm qvi infra lavdantvr

e dit io n e s q va e i n a p pa ratv lavdan t vr Ald. Asc. Asc.2 Baiter Christ Crat. Davies Durand Ernesti Gigon Gruterus Halm Klotz Lallemand Lamb. ‘Lamb.’ Man. Mueller Plasberg Reid Rom. Schäublin

Aldina 1523 Ascensiana 1511 Ascensiana2 1521 1863 (apud Halm) Cratander 1528 1725 uel 1736 1740 1776 1995 1618 1862 1854 1768 Lambinus 1565 1573 (margo Lambinianae uel adnotatiunculae) Paulus Manutius 1541–65 1878 (uel Coniecturae Tullianae, 1859/60) 1908 uel 1922 1885 1471 1995

lxxx

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

i n d e x e d i t i o n v m e t p h i l o l o g o r v m q v i  i n f ra l av da n t v r

Turnebus Ven. Ven.2 Victorius

1553 Veneta 1471 Veneta2 1496 1536

p h il olog i q v i i n a p pa ratv lav dan t vr von Arnim Bentley Camerarius Columna Faber Georges Godefroy Guyetus Hermann Madvig Morgenstern Reitzenstein Ursinus Walker Winterbottom

Stoicorum Veterum Fragmenta ‘amicus’ apud Dauisium In M. Tul. Ciceronem Annotationes, 1552 Q. Ennii poetae uetustissimi fragmenta, 1590 Commentarii 1611, repetiti apud Dauisium Ausführliches lateinisch-­deutsches Hand­wörterbuch, 1913–18 Annotationes in Lambini editionem, 1588 Guyetus apud Dauisium uide Philologus 7, 1852, 466–76 uide commentarium nostrum Oratio de litteris humanioribus, sensum ueri . . . , 1800 laudatur apud Plasberg laudatur apud Lambinum laudatur apud Dauisium per litteras uel in colloquio

sig la — ­c od i c e s a ca de m i ci p r im i P Pm Ma C N2

Parisinus 6331, saec. xii uariae lectiones in margine Matritensis 9116, saec. xiv (§§1–38 in ratione esse dicerent) Cesenaticus, Bibl. Malatestiana, S.12,6, saec. xv Neapolitanus IV.G.46, saec. xv

lxxxi

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

i n d e x e d i t i o n v m e t p h i l o l o g o r v m q v i  i n f ra l av da n t v r

Mu N1 L V Scor.2 F Amst Ricc.1 Harl.3 Conv ω Γ γ μ

ν ν1 ϕ τ ϛ

Mutinensis Estensis 213, saec. xiv Neapolitanus IV.G.43, saec. xv (§19 prauumue quid— §26 itaque aer, §32 ad probandum—­fin.) Florentinus Laurentianus Strozzianus 37, saec. xv Vaticanus Lat. 1720, saec. xv Scorialensis T.III.18, saec. xv Florentinus Magliabecchianus XXI 30, saec. xv Amstelodamensis, Bibl. Uniuers. I.C. 47, saec. xii Florentinus Riccardianus 504, saec. xv Londinensis Harleianus 5291, saec. xv Florentinus Laurentianus, Conu. Soppr. 131, saec. xv consensus codicum PΓ consensus codicum μγ consensus codicum ϕF consensus codicum MaMu (§§1–19 rectum in oratione) uel MaMuN1 (§§19 prauumue quid–26 itaque aer) uel MaMu (§§26 hoc quoque utimur–32 notis ducibus utebantur) uel MaMuN1 (§§32–8 in ratione esse dicerent) uel CN2MuN1 (§§38 sed quasdam uirtutes–fin.) codex Petrarchae deperditus consensus codicum CN2 consensus codicum LV consensus codicum Dresd.2, Wash, Lucc, Holm, Ott.1 lectiones in uno uel pluribus recentioribus inuentae

s i g la — c ­ od i c e s l v cv l l i A A1 Aa A3

Leidensis Vossianus Latinus F. 84, saec. ix correctio manus primae correctio manus secundae correctio manus tertiae

lxxxii

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

i n d e x e d i t i o n v m e t p h i l o l o g o r v m q v i  i n f ra l av da n t v r

A p.c. B B1 Ba B p.c. V V1 V2 V3 V p.c. Vm V V x S F F p.c. N Nicc Par9 Matr Scor4 Wro Bert Cant2 M Linc ω ζ ξ v m

correctio manus incertae Leidensis Vossianus Latinus F. 86, saec. ix correctio manus primae correctio manus secundae correctio manus incertae Vindobonensis 189, saec. ix (§§1–104 . . . aut etiam aut non) correctio manus primae correctio manus secundae correctio manus tertiae correctio manus incertae uariae lectiones in margine consensus codicum vm (uel vζ uel mζ) consensus codicum vm contra S qui Vm uel V2 redolet Scorialensis R.I.2, saec. xiv Florentinus Laurentianus S. Marco 257, saec. ix correctio manus secundae Parisinus 17812 Nostradamensis, saec. xii Florentinus Laurentianus S. Marco 272, saec. xv Parisinus 14752, saec. xv Matritensis 7813, saec. xiv Scorialensis V.III.6, saec. xiii–xiv Vratislauius Rehdigerianus 67, saec. xv Audomaropoliensis 652, saec. xv Cantabrigiensis Dd.13.2, saec. xv Monacensis 528, saec. x–xi Oxoniensis Lincolnensis Lat. 38, saec. xv consensus codicum ABVS (uel ABVS) consensus codicum AVS (uel AVS) consensus codicum VS (uel VS) consensus codicum N Par9 x Nicc Wro consensus codicum Bert Cant2

lxxxiii

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

i n d e x e d i t i o n v m e t p h i l o l o g o r v m q v i  i n f ra l av da n t v r

x ϛ

consensus codicum Matr Scor4 lectiones in uno uel pluribus recentioribus inuentae

c om p e n d i a exp. in ras. man. prim. p.c. suppl. * [] 〈〉 Dörrie FDS FRHist SSR

expunxit in rasura manus prima post correctionem suppleuit littera erasa delenda addenda uel inserenda Die geschichtlichen Wurzeln des Platonismus Die Fragmente zur Dialektik der Stoiker The Fragments of the Roman Historians Socratis Socraticorum Reliquiae

lxxxiv

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

EPISTVLAE AD COMPOSITIONEM CATVLI LVCVLLI ACADEMICORVM LIBRORVM PERTINENTES (T0) Orat. 148 Quae quidem me antea in iudicia atque in curiam deducebant, nunc oblectant domi; nec uero talibus modo rebus qualis hic liber continet, sed multo etiam grauioribus et maioribus; quae si erunt perfectae, profecto forensibus nostris rebus etiam domesticae litterae respondebunt. (T1) Att. 12.13.1 (= SB 250) Scr. Asturae Non. Mart. an. 45 Commouet me Attica; etsi assentior Cratero. Bruti litterae scriptae et prudenter et amice multas mihi tamen lacrimas attulerunt. Me haec solitudo minus stimulat quam ista celebritas. Te unum desidero; sed litteris non difficilius utor quam si domi essem. Ardor tamen ille idem urget et manet non me hercule indulgente me sed tamen repugnante. (T2) Att. 12.14.3 (= SB 251) Scr. Asturae viii Id. Mart. an. 45 Quin etiam feci, quod profecto ante me nemo, ut ipse me per litteras consolarer. Quem librum ad te mittam, si descripserint librarii. Affirmo tibi nullam consolationem esse talem. Totos dies scribo, non quo proficiam quid sed tantisper impedior. . . . (T3) Att. 12.15 (= SB 252) Scr. Asturae vii Id. Mart. an. 45 Apud Appuleium, quoniam in perpetuum non placet, in dies ut excuser uidebis. In hac solitudine careo omnium colloquio, cumque mane me in siluam abstrusi densam et asperam, non exeo inde ante uesperum. Secundum te nihil est mihi amicius solitudine. In ea mihi omnis sermo est cum litteris. Eum tamen interpellat fletus; cui repugno quoad possum, sed adhuc pares 1

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

non sumus. Bruto ut suades rescribam. Eas litteras cras habebis. Cum erit cui des, dabis. (T4) Att. 12.16 (= SB 253) Scr. Asturae vi Id. Mart. an. 45 . . . Me scriptio et litterae non leniunt sed obturbant. (T5) Att. 12.20.1 (= SB 258) Scr. Asturae Id. Mart. an. 45 Nondum uideris perspicere quam me nec Antonius commouerit nec quicquam iam eius modi possit commouere. De Terentia autem scripsi ad te iis litteris quas dederam pridie. Quod me hortaris idque a ceteris desiderari scribis ut dissimulem me tam grauiter dolere, possumne magis quam quam totos dies consumo in litteris? Quod etsi non dissimulationis [causa] sed potius leniendi et sanandi animi causa facio, tamen si mihi minus proficio, simulationi certe facio satis. (T6) Att. 12.12.2 (= SB 259) Scr. Asturae xvii Kal. Apr. an. 45 De Epicuro, ut uoles; etsi μεθαρμόσομαι in posterum genus hoc personarum. Incredibile est quam ea quidam requirant. Ad antiquos igitur; ἀνεμέσητον γάρ. (T7) Att. 12.23.2 (= SB 262) Scr. Asturae xiv Kal. Apr. an. 45 Et ut scias me ita dolere ut non iaceam: quibus consulibus Carneades et ea legatio Romam uenerit scriptum est in tuo annali. Haec nunc quaero, quae causa fuerit—­de Oropo, opinor, sed certum nescio; et, si ita est, quae controuersiae. Praeterea, qui eo tempore nobilis Epicureus fuerit Athenisque praefuerit hortis, qui etiam Athenis πολιτικοὶ fuerint illustres. Quae te etiam ex Apollodori puto posse inuenire. (T8) Att. 12.28.2 (= SB 267) Scr. Asturae ix Kal. Apr. an. 45 Quod me ad meam consuetudinem reuocas, fuit meum quidem iam pridem rem publicam lugere, quod faciebam, sed mitius; 2

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

epistvlae

erat enim ubi acquiescerem. Nunc plane nec ego uictum nec uitam illam colere possum, nec in ea re quid aliis uideatur mihi puto curandum; mea mihi conscientia pluris est quam omnium sermo. Quod me ipse per litteras consolatus sum, non paenitet me quantum profecerim. Maerorem minui, dolorem nec potui nec, si possem, uellem. (T9) Att. 12.38a.1 (= SB 279) Scr. Asturae Non. Mai. an. 45 Quod putas oportere peruideri iam animi mei firmitatem grauiusque quosdam scribis de me loqui quam aut te scribere aut Brutum, si qui me fractum esse animo et debilitatum putant sciant quid litterarum et cuius generis conficiam, credo, si modo homines sint, existiment me, siue ita leuatus sim ut animum uacuum ad res difficiles scribendas afferam, reprehendendum non esse, siue hanc aberrationem a dolore delegerim quae maxime liberalis sit doctoque homine dignissima, laudari me etiam oportere. (T10) Att. 12.40.1–2 (= SB 281) Scr. Asturae vii Id. Mai. an. 45 Qualis futura sit Caesaris uituperatio contra laudationem meam perspexi ex eo libro quem Hirtius ad me misit; in quo colligit uitia Catonis, sed cum maximis laudibus meis. Itaque misi librum ad Muscam ut tuis librariis daret. Volo enim eum diuulgari, quoque facilius fiat imperabis tuis. (2) Συμβουλευτικὸν saepe conor. Nihil reperio et quidem mecum habeo et Ἀριστοτέλους et Θεοπόμπου πρὸς Ἀλέξανδρον. Sed quid simile? Illi et quae ipsis honesta essent scribebant et grata Alexandro. Ecquid tu eius modi reperis? Mihi quidem nihil in mentem uenit. Quod scribis te uereri ne et gratia et auctoritas nostra hoc meo maerore minuatur, ego quid homines aut reprehendant aut postulent nescio. Ne doleam? Qui potest? Ne iaceam? Quis umquam minus? Dum tua me domus leuabat, quis a me exclusus? 3

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

Quis uenit qui offenderet? Asturam sum a te profectus. Legere isti laeti qui me reprehendunt tam multa non possunt quam ego scripsi. Quam bene, nihil ad rem; sed genus scribendi id fuit quod nemo abiecto animo facere posset. Triginta dies in horto fui. Quis aut congressum meum aut facilitatem sermonis desiderauit? Nunc ipsum ea lego, ea scribo ut hi qui mecum sunt difficilius otium ferant quam ego laborem. (T11) Fam. 5.15.4–5 (= SB 252) Scr. Asturae: M. Cicero s.d. L. Lucceio Q.f. . . . Itaque sic litteris utor, in quibus consumo omne tempus, non ut ab iis medicinam perpetuam sed ut exiguam obliuionem doloris petam. Quod si id egissemus ego atque tu quod ne in mentem quidem nobis ueniebat propter quotidianos metus 〈et〉 omne tempus una fuissemus, neque me ualetudo tua offenderet neque te maeror meus. Quod, quantum fieri poterit, consequamur. Quid enim est utrique nostrum aptius? Propediem te igitur uidebo. (T12) Att. 12.44.4 (= SB 285) Scr. Asturae iii Id. Mai. an. 45 Ego hic duo magna συντάγματα absolui; nullo enim alio modo a miseria quasi aberrare possum. (T13) Att. 13.26.2 (= SB 286) Scr. Asturae prid. Id. Mai. an. 45 Equidem credibile non est quantum scribam, quin etiam noctibus. (T14) Att. 12.52.2–3 (= SB 294) Scr. in Tusculano xii Kal. Iun. an. 45 De epistula ad Caesarem quid egeris exspecto. De Silio non ita sane laboro. Tu mi aut Scapulanos aut Clodianos efficias necesse est. Sed nescio quid uideris dubitare de Clodia; utrum quando ueniat an sintne uenales? Sed quid est quod audio Spintherem fecisse diuortium? De lingua Latina securi es animi. Dices † qui alia quae scribis †. Ἀπόγραϕα sunt, minore labore fiunt; uerba tantum adfero, quibus abundo. 4

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

epistvlae

(T15) Att. 13.32.2–3 (= SB 305) Scr. in Tusculano iv Kal. Iun. an. 45 Dicaearchi Περὶ ψυχῆς utrosque uelim mittas et Καταβάσεως; Τριπολιτικὸν non inuenio et epistulam eius quam ad Aristoxenum misit. Tris eos libros maxime nunc uellem; apti essent ad id quod cogito. (3) Torquatus Romae est. Misi ut tibi daretur. Catulum et Lucullum, ut opinor, antea. His libris noua prohoemia sunt addita, quibus eorum uterque laudatur. Eas litteras uolo habeas et sunt quaedam alia. Et quod ad te 〈de〉 decem legatis scripsi parum intellexi〈sti〉, credo, quia διὰ σημείων scripseram. De C. Tuditano enim quaerebam, quem ex Hortensio audieram fuisse in decem. Eum uideo in Libonis praetorem P. Popilio P. Rupilio 〈consulibus〉. Annis xiiii ante quam praetor factus est legatus esse qui potuisset?—nisi admodum sero praetor [Pighius; quaestor PΔ] est factus, quod non arbitror. Video enim curulis magistratus eum legitimis annis perfacile cepisse. Postumium autem cuius statuam in Isthmo meminisse te dicis, 〈Aulum〉 nesciebam fuisse. Is autem est qui 〈consul〉 cum 〈L.〉 Lucullo fuit; quem tu mihi addidisti sane ad illum σύλλογον personam idoneam. Videbis igitur, si poteris, ceteros, ut possimus πομπεῦσαι καὶ τοῖς προσώποις. (T16) Att. 12.6.2 (= SB 306) Scr. in Tusculano prid. Kal. Iun., ut uid., an. 45 Sed, quaeso, quid ex ista acuta et graui refertur ad τέλος? (T17) Att. 13.5 (= SB 312) Scr. in Tusculano Non. Iun. an. 45 Misi tibi Torquatum. (T18) Att. 13.12.3 (= SB 320) Scr. in Arpinati ix Kal. Quint. an. 45 Quod ad me de Varrone scribis, scis me antea orationes aut aliquid id genus solitum scribere ut Varronem nusquam possem 5

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

intexere. Postea autem quam haec coepi ϕιλολογώτερα, iam Varro mihi denuntiauerat magnam sane et grauem προσϕώνησιν. Biennium praeteriit cum ille Καλλιππίδης assiduo cursu cubitum nullum processerit. Ego autem me parabam ad id quod ille mihi misisset ut ‘αὐτῷ τῷ μέτρῳ καὶ λώϊον’, si modo potuissem; nam hoc etiam Hesiodus ascribit, ‘αἴ κε δύνηαι’. Nunc illam Περὶ τελῶν σύνταξιν sane mihi probatam Bruto, ut tibi placuit, despondimus, idque tu eum non nolle mihi scripsisti. Ergo illam Ἀκαδημικήν, in qua homines nobiles illi quidem sed nullo modo philologi nimis acute loquuntur, ad Varronem transferamus. Etenim sunt Antiochia, quae iste ualde probat. Catulo et Lucullo alibi reponemus, ita tamen si tu hoc probas; deque eo mihi rescribas uelim. (T19) Att. 13.13.1–2 (= SB 321) Scr. in Arpinati viii Kal. Quint. an. 45 Commotus tuis litteris, quod ad me de Varrone scripseras, totam Academiam ab hominibus nobilissimis abstuli, transtuli ad nostrum sodalem et ex duobus libris contuli in quattuor. Grandiores sunt omnino quam erant illi, sed tamen multa detracta. Tu autem mihi peruelim scribas qui intellexeris illum uelle; illud uero utique scire cupio quem intellexeris ab eo ζηλοτυπεῖσθαι, nisi forte Brutum. Id hercle restabat! Sed tamen scire peruelim. Libri quidem ita exierunt, nisi forte me communis ϕιλαυτία decipit, ut in tali genere ne apud Graecos quidem simile quicquam. Tu illam iacturam feres aequo animo quod illa quae habes de Academicis frustra descripta sunt. Multo tamen haec erunt splendidiora, breuiora, meliora. (2) Nunc autem ἀπορῶ quo me uertam. Volo Dolabellae ualde desideranti; non reperio quid, et simul αἰδέομαι Τρώας, neque, si aliquid, potero μέμψιν effugere. Αut cessandum igitur aut aliquid excogitandum. 6

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

epistvlae

(T20) Att. 13.14.1 (= SB 322) Scr. in Arpinati vii Kal. Quint. an. 45 Illud etiam atque etiam consideres uelim, placeatne tibi mitti ad Varronem quod scripsimus. Etsi etiam ad te aliquid pertinet. Nam scito te ei dialogo adiunctum esse tertium. Opinor igitur consideremus. Etsi nomina iam facta sunt; sed uel induci uel mutari possunt. (T21) Att. 13.16.1–2 (= SB 323) Scr. in Arpinati vi Kal. Quint. an. 45 Nos cum flumina et solitudinem sequeremur quo facilius sustentare nos possemus, pedem e uilla adhuc egressi non sumus; ita magnos et assiduos imbres habebamus. Illam Ἀκαδημικὴν σύνταξιν totam ad Varronem traduximus. Primo fuit Catuli, Luculli, Hortensi; deinde quia παρὰ τὸ πρέπον videbatur, quod erat hominibus nota non illa quidem ἀπαιδευσία sed in iis rebus ἀτριψία, simul ac ueni ad uillam, eosdem illos sermones ad Catonem Brutumque transtuli. Ecce tuae litterae de Varrone. Nemini uisa est aptior Antiochia ratio. (2) Sed tamen uelim scribas ad me, primum placeatne tibi aliquid ad illum, deinde, si placebit, hocne potissimum. (T22) Att. 13.18 (= SB 325) Scr. in Arpinati iv Kal. Quint. an. 45 Ego interea admonitu tuo perfeci sane argutulos libros ad Varronem sed tamen exspecto quid ad ea quae scripsi ad te, primum qui intellexeris eum desiderare a me cum ipse homo πολυγραϕώτατος numquam me lacessisset; deinde quem ζηλοτυπεῖν 〈intellexeris. Quod si non Brutum,〉 [suppl. Shackleton Bailey; alii alia] multo Hortensium minus aut eos qui de re publica loquuntur. Plane hoc mihi explices uelim in primis, maneasne in sententia ut mittam ad eum quae scripsi, an nihil necesse putes. Sed haec coram.

7

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

(T23) Att. 13.19.3–5 (= SB 326) Scr. in Arpinati iii Kal. Quint. an. 45 In Varrone ista causa me non moueret, ne uiderer ϕιλένδοξος. Sic enim constitueram, neminem includere in dialogos eorum qui uiuerent; sed quia 〈scripseras〉 et desiderari a Varrone et magni illum aestimare, eos confeci et absolui nescio quam bene, sed ita accurate ut nihil posset supra, Academicam omnem quaestionem libris quattuor. In iis quae erant contra ἀκαταληψίαν praeclare collecta ab Antiocho, Varroni dedi. Ad ea ipse respondeo; tu es tertius in sermone nostro. Si Cottam et Varronem fecissem inter se disputantes, ut a te proximis litteris admoneor, meum κωϕὸν πρόσωπον esset. Hoc in antiquis personis suauiter fit, ut et Heraclides in multis et nos in sex de re publica libris fecimus. Sunt etiam de oratore nostri tres mihi uehementer probati. In iis quoque eae ­personae sunt ut mihi tacendum fuerit. Crassus enim loquitur, Antonius, Catulus senex, C. Iulius frater Catuli, Cotta, Sulpicius. Puero me hic sermo inducitur, ut nullae esse possent partes meae. Quae autem his temporibus scripsi Αριστοτέλειον morem habent, in quo ita sermo inducitur ceterorum ut penes ipsum sit principatus. Ita confeci quinque libros περὶ τελῶν ut Epicurea  L.  Torquato, Stoica  M.  Catoni, περιπατητικά M.  Pisoni darem. Ἀζηλοτύπητον id fore putaram quod omnes illi decesserant. Haec Academica, ut scis, †cum† Catulo, Lucullo, Hortensio contuleram. Sane in personas non cadebant; erant enim λογικώτερα quam ut illi de iis somniasse umquam uiderentur. Itaque ut legi tuas de Varrone, tamquam ἕρμαιον arripui. Aptius esse nihil potuit ad id philosophiae genus, quo ille maxime mihi delectari uidetur, easque partes ut non sim consecutus ut superior mea causa uideatur. Sunt enim vehementer πιθανὰ Antiochia; quae diligenter a me expressa acumen habent Antiochi, nitorem orationis nostrum, si modo is est aliquis in nobis. Sed tu dandosne putes hos libros Varroni etiam atque etiam uidebis. Mihi quaedam occurrunt; sed ea coram. 8

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

epistvlae

(T24) Att. 13.21a.1–2 (= SB 327) Scr. in Arpinati prid. Kal. aut Kal. Quint. an. 45 Dic mihi, placetne tibi primum edere iniussu meo? Hoc ne Hermodorus quidem faciebat, is qui Platonis libros solitus est diuulgare, ex quo ‘λόγοισιν Ἑρμόδωρος’. Quid illud? Rectumne existimas cuiquam 〈ante quam〉 Bruto, cui te auctore προσϕωνῶ? Scripsit enim Balbus ad me se a te quintum de finibus librum descripsisse; in quo non sane multa mutaui sed tamen quaedam. Tu autem commode feceris si reliquos continueris, ne et ἀδιόρθωτα habeat Balbus et ἕωλα Brutus. Sed haec hactenus, ne uidear περὶ μικρὰ σπουδάζειν. Etsi nunc quidem maxima mihi sunt haec. Quid est enim aliud? Varroni quidem quae scripsi te auctore ita propero mittere ut iam Romam miserim describenda. Ea si uoles, statim habebis. Scripsi enim ad librarios ut fieret tuis, si tu uelles, describendi potestas. Ea uero continebis quoad ipse te uideam; quod diligentissime facere soles cum a me tibi dictum est. (2) Quo modo autem fugit me tibi dicere? Mirifice Caerellia studio uidelicet philosophiae flagrans describit a tuis istos ipsos de finibus habet. Ego autem tibi confirmo (possum falli ut homo) a meis eam non habere; numquam enim ab oculis meis afuerunt. Tantum porro aberat ut binos scriberent; uix singulos confecerunt. Tuorum tamen ego nullum delictum arbitror itemque te uolo existimare; a me enim praetermissum est ut dicerem me eos exire nondum velle. Hui, quam diu de nugis! De re enim nihil habeo quod loquar. (T25) Att. 13.22.1, 3 (= SB 329) Scr. in Arpinati iv Non. Quint. an. 45 De Varrone non sine causa quid tibi placeat tam diligenter exquiro. Occurrunt mihi quaedam. Sed ea coram. Te autem ἀσμεναίτατα intexui faciamque id crebrius. Proximis enim tuis litteris primum te id non nolle cognoui. . . . 9

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

(3) Ad prima redeo. Scripta nostra nusquam malo esse quam apud te, sed ea tum foras dari cum utrique nostrum videbitur. Ego et librarios tuos culpa libero neque te accuso, et tamen aliud quiddam ad te scripseram, Caerelliam quaedam 〈quae a meis habere〉 non potuerit. Balbo quidem intellegebam sat faciendum fuisse: tantum nolebam aut obsoletum Bruto aut Balbo incohatum dari. Varroni, simul ac te uidero, si tibi uidebitur, mittam. Quid autem dubitarim, cum uidero te, scies. (T26) Att. 13.33a.1 (= SB 330) Scr. in Tusculano fort. vii Id. Quint. an. 45 De Varrone loquebamur: lupus in fabula. Venit enim ad me et quidem id temporis ut retinendus esset. Sed ego ita egi ut non scinderem paenulam. Memini enim tuum ‘et multi erant nosque imparati.’ Quid refert? Paulo post C.  Capito cum T. Carrinate. Horum ego uix attigi paenulam. Tamen remanserunt ceciditque belle. (T27) Att. 13.23.2 (= SB 331) Scr. in Tusculano vi Id. Quint. an. 45 Libri ad Varronem non morabuntur, sunt enim effecti, ut uidisti; tantum librariorum menda tolluntur. De quibus libris scis me dubitasse, sed tu uideris. Item quos Bruto mittimus in manibus habent librarii. (T28) Att. 13.24.1 (= SB 332) Scr. in Tusculano v Id. Quint. an. 45 Quid est quod Hermogenes mihi Clodius Andromenem sibi dixisse se Ciceronem uidisse Corcyrae? Ego enim audita tibi putaram. Nil igitur ne ei quidem litterarum? An non uidit? Facies ergo ut sciam. Quid tibi ego de Varrone rescribam? Quattuor διϕθέραι sunt in tua potestate; quod egeris id probabo. Nec tamen αἰδέομαι Τρῶας—­quid enim?—, sed ipsi quam res illa probaretur magis uerebar; sed quoniam tu suscipis, in alteram aurem. 10

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

epistvlae

(T29) Fam. 9.8 (= SB 254) Cicero Varroni. Etsi munus flagitare, quamuis quis ostenderit, ne populus quidem solet nisi concitatus, tamen ego exspectatione promissi tui moueor ut admoneam te, non ut flagitem. Misi autem ad te quattuor admonitores non nimis uerecundos: nosti enim profecto os huius adolescentioris Academiae. Ex ea igitur media excitatos misi, qui metuo ne te forte flagitent; ego autem mandaui, ut rogarent. Exspectabam omnino iam diu meque sustinebam ne ad te prius ipse quid scriberem quam aliquid accepissem, ut possem te remunerari quam simillimo munere; sed, cum tu tardius faceres, id est ut ego interpretor diligentius, teneri non potui quin coniunctionem studiorum amorisque nostri quo possem litterarum genere declararem. Feci igitur sermonem inter nos habitum in Cumano, cum esset una Pomponius: tibi dedi partes Antiochinas, quas a te probari intellexisse mihi uidebar, mihi sumpsi Philonis. Puto fore ut, cum legeris, mirere nos id locutos esse inter nos quod numquam locuti sumus; sed nosti morem dialogorum. Posthac autem, mi Varro, quam plurima si uidetur, et de nobis inter nos—­sero fortasse; sed superiorum temporum fortuna rei publicae causam sustineat, haec ipsi praestare debemus. Atque utinam quietis temporibus atque aliquo si non bono at saltem certo statu ciuitatis haec inter nos studia exercere possemus. Quamquam tum quidem uel aliae quaepiam rationes honestas nobis et curas et actiones darent; nunc autem quid est sine his cur uiuere uelimus? Mihi uero cum his ipsis uix, his autem detractis ne uix quidem. Sed haec coram et saepius. Migrationem et emptionem feliciter euenire uolo tuumque in ea re consilum probo. Cura ut ualeas. (T30) Att. 13.25.3 (= SB 333) Scr. in Tusculano iv Id. Quint. an. 45 Sed quid est tandem quod perhorrescas quia tuo periculo iubeam libros dari Varroni? Etiam nunc si dubitas, fac ut ­sciamus. Nihil 11

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

est enim illis elegantius. Volo Varronem, praesertim cum ille desideret; sed est, ut scis, δεινὸς ἀνήρ· τάχα κεν καὶ ἀναίτιον αἰτιόῳτο. Ita mihi saepe occurrit uultus eius querentis fortasse uel hoc, meas partes in iis libris copiosius defensas esse quam suas, quod me hercule non esse intelleges, si quando in Epirum ueneris. Nam nunc Alexionis epistulis cedimus. Sed tamen ego non despero probatum iri Varroni et id, quoniam impensam fecimus in macrocolla, facile patior teneri. Sed etiam atque etiam dico, tuo periculo fiet. Qua re si addubitas, ad Brutum transeamus; est enim is quoque Antiochius. O Academiam uolaticam et sui similem! Modo huc, modo illuc. Sed quaeso, epistula mea ad Varronem ualdene tibi placuit? Male mi sit si umquam quicquam tam enitar. Ergo [at ego] ne Tironi quidem dictaui, qui totas περιοχὰς persequi solet, sed Spintharo syllabatim. (T31) Att. 13.35–36.2 (= SB 334) Scr. in Tusculano iii Id. Quint. an. 45 Varroni scribis te, simul ac uenerit. Dati igitur iam sunt nec tibi integrum est: hui, si scias quanto periculo tuo! Aut fortasse litterae meae te retardarunt, si eas nondum legeras cum has proximas scripsisti. Scire igitur aueo quo modo res se habeat. (T32) Att. 13.44.2 (= SB 336) Scr. in Tusculano v Kal. Sext., ut uidetur, an. 45 Tu tamen ausus es Varroni dare! Exspecto quid iudicet. Quando autem perleget? (T33) Att. 13.21.3 (= SB 351) Scr. Asturae viii Kal. Sext. an. 45 Nunc ad rem ut redeam, ‘inhibere’ illud tuum, quod ualde mihi adriserat, uehementer displicet. Est enim uerbum totum nauticum. Quamquam id quidem sciebam, sed arbitrabar sustineri remos cum inhibere essent remiges iussi. Id non esse eius modi didici heri cum ad uillam nostram nauis appelleretur. Non enim sustinent sed alio modo remigant. Id ab ἐποχῇ remotissimum 12

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

epistvlae

est. Qua re facies ut ita sit in libro quem ad modum fuit. Dices hoc idem Varroni, si forte mutauit. Nec est melius quicquam quam ut Lucilius: ‘sustineas currum ut bonus saepe agitator equosque.’ Semperque Carneades προβολὴν pugilis et retentionem aurigae similem facit ἐποχῇ. Inhibitio autem remigum motum habet et uehementiorem quidem remigationis nauem conuertentis ad puppim. (T34) Luc. 147 Posthac tamen, cum haec [tamen] quaeremus, potius de dissensionibus tantis summorum uirorum disseramus, 〈de〉 obscuritate naturae deque errore tot philosophorum qui de bonis contrariisque rebus tanto opere discrepant, ut, cum plus uno uerum esse non possit, iacere necesse sit tot tam nobiles disciplinas, quam de oculorum sensuumque reliquorum mendaciis et de sorite aut pseudomeno, quas plagas ipsi contra se Stoici texuerunt. (T35) Fin. 1.2 Qui liber [sc. Hort.], cum et tibi [sc. Bruto] probatus uideretur et iis, quos ego posse iudicare arbitrarer, plura suscepi. . . . (T36) Tusc. 2.4 Nos autem uniuersae philosophiae uituperatoribus respondimus in Hortensio, pro Academia autem quae dicenda essent, satis accurate in Academicis quattuor libris explicata arbitramur; sed tamen tantum abest, ut scribi contra nos nolimus, ut id etiam maxime optemus. In ipsa enim Graecia philosophia tanto in honore numquam fuisset, nisi doctissimorum contentionibus dissensionibusque uiguisset. (T37) Tim. 1 Multa sunt a nobis et in Academicis conscripta contra physicos et saepe 〈cum〉 P. Nigidio Carneadeo more et modo disputata. 13

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

(T38) N.D. 1.9 Ea uero ipsa nulla ratione melius frui potui, quam si me non modo ad legendos libros, sed etiam ad totam philosophiam pertractandam dedissem. Omnes autem eius partes atque omnia membra tum facillime noscuntur, cum totae quaestiones scribendo explicantur; est enim admirabilis quaedam continuatio seriesque rerum, ut alia ex alia nexa et omnes inter se aptae colligataeque uideantur. (T39) N.D. 1.11–12 Qui autem admirantur nos hanc potissimum disciplinam secutos, his quattuor Academicis libris satis responsum uidetur. Nec uero desertarum relictarumque rerum patrocinium suscepimus; non enim hominum interitu sententiae quoque occidunt, sed lucem auctoris fortasse desiderant. Ut haec in philosophia ratio contra omnia disserendi nullamque rem aperte iudicandi profecta a Socrate, repetita ab Arcesila, confirmata a Carneade usque ad nostram uiguit aetatem; quam nunc prope modum orbam esse in ipsa Graecia intellego. Quod non Academiae uitio, sed tarditate hominum arbitror contigisse. Nam si singulas disciplinas percipere magnum est, quanto maius omnes; quod facere iis necesse est, quibus propositum est ueri reperiendi causa et contra omnes philosophos et pro omnibus dicere. (12) Cuius rei tantae tamque difficilis facultatem consecutum esse me non profiteor, secutum esse prae me fero. Nec tamen fieri potest, ut, qui hac ratione philosophentur, hi nihil habeant, quod sequantur. Dictum est omnino de hac re alio loco diligentius, sed quia nimis indociles quidam tardique sunt, admonendi uidentur saepius. (T40) Div. 2.1 Nam et cohortati sumus ut maxime potuimus ad philosophiae studium eo libro qui est inscriptus Hortensius, et, quod genus 14

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

epistvlae

philosophandi minime arrogans maximeque et constans et elegans arbitraremur, quattuor Academicis libris ostendimus. (T41, cf. t. 20) Att. 16.6.4 (= SB 414) Scr. Vibone viii Kal. Sext. an. 44 Nunc neglegentiam meam cognosce. ‘De gloria’ librum ad te misi. At in eo prohoemium idem est quod in Academico Tertio. Id euenit ob eam rem quod habeo uolumen prohoemiorum. ex eo eligere soleo cum aliquod σύγγραμμα institui. Itaque iam in Tusculano, qui non meminissem me abusum isto prohoemio, conieci id in eum librum quem tibi misi. Cum autem in naui legerem Academicos, agnoui erratum meum. Itaque statim nouum prohoemium exaraui et tibi misi. Tu illud desecabis, hoc adglutinabis. (T42) Off. 2.7–8 Occurritur autem nobis, et quidem a doctis et eruditis, quaerentibus satisne constanter facere uideamur qui, cum percipi nihil posse dicamus, tamen et aliis de rebus disserere soleamus et hoc ipso tempore praecepta officii persequamur. Quibus uellem satis cognita esset nostra sententia. Non enim sumus ii quorum uagetur animus errore nec habeat umquam quid sequatur. Quae enim esset ista mens uel quae uita potius, non modo disputandi sed etiam uiuendi ratione sublata? Nos autem, ut ceteri alia certa, alia incerta esse dicunt, sic ab his dissentientes alia probabilia, contra alia dicimus. (8) Quid est igitur quod me impediat ea quae probabilia mihi uideantur sequi, quae contra improbare, atque affirmandi arrogantiam uitantem fugere temeritatem, quae a sapientia dissidet plurimum? Contra autem omnia disputatur a nostris, quod hoc ipsum probabile elucere non posset nisi ex utraque parte causarum esset facta contentio. Sed haec explanata sunt in Academicis nostris satis, ut arbitror, diligenter. 15

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

M. TVLLI CICERONIS ACADEMICVS PRIMVS

5

10

15

20

[I] In Cumano nuper cum mecum Atticus noster esset, nuntia­ tum est nobis a M. Varrone uenisse eum Roma pridie uesperi et,  nisi de uia fessus esset, continuo ad nos uenturum fuisse. Quod cum audissemus, nullam moram interponendam putaui­ mus quin uideremus hominem nobiscum et studiis iisdem et uetustate amicitiae coniunctum. Itaque confestim ad eum ire perreximus. Paulumque cum ab eius uilla abessemus, ipsum ad nos uenientem uidimus; atque illum complexi, ut mos amicorum est, satis eum longo interuallo ad suam uillam reduximus. Hic pauca primo, atque ea percontantibus nobis ecquid forte Roma noui. ⟨Tum⟩ Atticus, ‘Omitte ista quae nec percunctari nec audire sine molestia possumus, quaeso’, inquit, ‘et quaere potius ecquid ipse noui. Silent enim diutius Musae Varronis quam sole­ bant, nec tamen istum cessare sed celare quae scribat existimo.’ ‘Minime uero’, inquit ille, ‘intemperantis enim arbitror esse scribere quod occultari uelit, sed habeo magnum opus in mani­ bus, quae iam pridem; ad hunc enim ipsum’—me autem ­dicebat—‘quaedam institui, quae et sunt magna sane et limantur a me politius.’

1

2

ω = Γ P; Γ = μγ; μ = MaMu; γ = ϕF; ϕ = LV ]  1  M.T.  Ciceronis incipit pars quae­ dam cuiusdam libri Academicorum librorum L: Marci Tullii Ciceronis pars cuiusdam libri unius Achademicorum lege feliciter V: M.T.  Ciceronis in­ cipit pars quaedam cuiusdam libri Achademicorum librorum F: Incipit liber Achademicorum  M.T.  Ciceronis Ma: in P Mu inscriptio deest, sed uide praefationem, p.  xviii    1–2  nuntiatum PμF: numpciatum ϕ    2  Roma Pμ: Romam γ    7  ab om. P    9  eum P: enim Γ  post interuallo suppl. non uideramus ­inter nos Reitzenstein, aduenerat Plasberg (qui legunt enim supra)    10  ea om. ϛ    ecquid Lamb.: et si quid ω    12  tum Atticus Reid: Atticus autem ‘Lamb.’: Atticus ω    13  et ω: te Pm u.l.  qu(a)ere Pm u.l., F: qua re Pμϕ  potius ω: ·po· Pm u.l.    14  ecquid Asc.: et quid ω: etiam Pm u.l.    17  magnum opus Γ: opus magnum P    18  quae ω: idque Christ  enim Γ: eum P 17

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis 3

4

5

Et ego, ‘Ista quidem’, inquam, ‘Varro, iam diu expectans non audeo tamen flagitare; audiui enim e Libone nostro, cuius nosti studium (nihil enim eius modi celare possumus), non te ea intermittere sed accuratius tractare nec de manibus umquam deponere. Illud autem mihi ante hoc tempus numquam in mentem uenit a te requirere. Sed nunc postea quam sum ingressus res eas quas tecum simul didici mandare monumen­ tis philosophiamque ueterem illam a Socrate ortam Latinis lit­ teris illustrare, quaero quid sit cur cum multa scribas genus hoc praetermittas, praesertim cum et ipse in eo excellas et id studium totaque ea res longe ceteris et studiis et artibus antecedat.’ [II] Tum ille: ‘Rem a me saepe deliberatam et multum agi­ tatam requiris. Itaque non haesitans respondebo, sed ea dicam quae mihi sunt in promptu, quod ista ipsa de re multum ut dixi et diu cogitaui. Nam cum philosophiam uiderem diligentissime Graecis litteris explicatam, existimaui si qui de nostris eius stu­ dio tenerentur, si essent Graecis doctrinis eruditi, Graeca potius quam nostra lecturos; sin a Graecorum artibus et disciplinis abhorrerent, ne haec quidem curaturos, quae sine eruditione Graeca intellegi non possunt. Itaque ea nolui scribere quae nec indocti intellegere possent nec docti legere curarent. Vides autem eadem enim ipse didicisti—­non posse nos Amafinii aut  Rabirii similes esse, qui nulla arte adhibita de rebus ante oculos positis uulgari sermone disputant, nihil definiunt nihil partiuntur nihil apta interrogatione concludunt, nullam denique artem esse nec dicendi nec disserendi putant. Nos autem

5

10

15

20

25

2  Libo (36) T2 FRHist

ω = Γ P; Γ = μγ; μ = MaMu; γ = ϕF; ϕ = LV]  2  tamen PMa, Mu p.c. (manus altera ut uidetur): om.  γMu    3  enim P: eum Γ    7  tecum Pμ: om. γ    9  genus hoc P: hoc genus Γ    12  saepe Pμ: om. γ    19  haec PMa: hoc γMu    20  possunt Γ: possent P  nolui PMa: uolui γMu    22  enim post didicisti habet ω: transp. Davies   Amafinii Hieron. Comm. in Osee Proph. 2.180, ϛ: Amafamii uel Amafanii ω    23  Rabirii PMu: Rabarii Maγ    26  disserendi Pμ: scribendi γ 18

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

ac a d e m i c v s p r i m v s

5

10

15

20

­ raeceptis dialecticorum et oratorum etiam, quoniam utramque p uim uirtutem esse nostri putant, sic parentes ut legibus, uer­ bis  quoque nouis cogimur uti; quae docti ut dixi a Graecis petere malent, indocti ne a nobis quidem accipient, ut ­frustra  omnis suscipiatur ⟨labor⟩. Iam uero physica, si Epicurum id est si Democritum probarem, possem scribere ita plane ut Amafinius. Quid est enim magnum, cum causas rerum efficientium sustuleris, de corpusculorum (ita enim appellat atomos) concursione fortuita loqui? Nostra tu physica nosti: quae cum contineantur ex effectione et ex materia ea quam fingit et format effectio, adhibenda etiam geometria est; quam quibusnam quisquam enuntiare uerbis aut quem ad intellegen­ dum poterit adducere? Haec ipsa de uita et moribus et de expe­ tendis fugiendisque rebus, illi simpliciter, pecudis enim et hominis idem bonum esse censent; apud nostros autem non ignoras quae sit et quanta subtilitas. Siue enim Zenonem sequare, magnum est efficere ut quis intellegat quid sit illud uerum et simplex bonum quod non possit ab honestate seiungi (quod bonum quale sit negat omnino Epicurus sine uolupta­ tibus sensum mouentibus ne suspicari 〈quidem〉); si uero Academiam ueterem persequemur, quam nos ut scis proba­ mus, quam erit illa acute explicanda nobis, quam argute quam obscure etiam contra Stoicos disserendum. Totum igitur illud

6

7

13  Epicurus frg. 398 Usener    16  SVF I.188    17  Epicurus frg. 67 Usener (p. 344.26 spicilegii)    23  Baustein 28.2 Dörrie

ω = Γ P; Γ = μγ; μ = MaMu; γ = ϕF; ϕ = LV ]  2  sic Pμ: om. γ    3  quoque Γ: quamquam P    4  malent N2: mallent ω  accipient Davies: accipiunt ω   ut . . . suscipiatur ω: ut omnis ­opera in scribendis illis susciperetur frustra Pm u.l.    5  labor suppl. ϛ    6  id est Pμ: idem γ    7  Amafinius PL: Amafanius μVF    9  physica Γ: physicam P    10  quam Pμ: quae γ    11  etiam Maγ: enim P: et Mu  quam Γ: quoniam P    12  quisquam Pμ: quisquis γ    14  enim post illi habet P    15  autem Lamb.: enim ω    19  negat omnino Pμ: omni­ no negat γ  Epicurus ⟨se⟩ Lamb.    20  ne Durand: nec ω  quidem suppl. Durand    21  nos P: non Γ    23  igitur illud P: illud igitur Γ

19

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

8

9

philosophiae studium mihi quidem ipse sumo et ad uitae con­ stantiam quantum possum et ad delectationem animi, nec ullum arbitror, ut apud Platonem est, maius aut melius a diis  datum munus homini. Sed meos amicos, in quibus est studium, in Graeciam mitto id est ad Graecos ire iubeo, ut ex [a] fontibus potius hauriant quam riuulos consectentur. Quae autem nemo adhuc docuerat nec erat unde studiosi scire pos­ sent, ea quantum potui (nihil enim magnopere meorum miror) feci ut essent nota nostris; a Graecis enim peti non poterant ac post L. Aelii nostri occasum ne a Latinis quidem. Et tamen in illis ueteribus nostris, quae Menippum imitati non interpretati quadam hilaritate conspersimus, multa admixta ex intima philosophia multa dicta dialectice, quae quo facilius minus docti intellegerent iucunditate quadam ad legendum inuitati; in laudationibus, in his ipsis antiquitatum prooemiis philoso­ phiae 〈more〉 scribere uoluimus, si modo consecuti sumus.’ [III] Tum ego ‘Sunt’, inquam, ‘ista, Varro. Nam nos in nostra urbe peregrinantes errantesque tamquam hospites tui libri quasi domum deduxerunt, ut possemus aliquando qui et ubi essemus agnoscere. Tu aetatem patriae tu descriptiones tempo­ rum, tu sacrorum iura tu sacerdotum, tu domesticam tu belli­ cam disciplinam, tu sedum regionum locorum, tu omnium diuinarum humanarumque rerum nomina genera officia causas aperuisti. Plurimum quidem poetis nostris omninoque Latinis

5

10

15

20

ω = Γ P; Γ = μγ; μ = MaMu; γ = ϕF; ϕ = LV ]  2  quantum Γ: quantam P  delectatio­ nem PF: dilectionem μϕ    4  homini PμF: nobis ϕ    5  ex ‘Lamb.’: ea a ω    6  quam riuulos Γ: riuulos quam P (quam in ras.)  consectentur Γ: secten­ tur P    10  L.  Aelii Camerarius: lelii ω    11  imitati PMa: imitari γ: mutari Mu    13  quo ω: cum Reid    15  prooemiis P: praemiis Γ    16  more suppl. Plasberg  uoluimus MuLF: uolumus PMaV    17  sunt inquam ista P: sunt uera ista inquam γ: sunt uera inquam ista μ    19  deduxerunt ω: reduxerunt Aug., C.D. 6.2    21  sacerdotum F, Mu p.c.: sacerdotem PMaMuϕ    21–2  belli­ cam ω: publicam Aug., C.D. 6.2    22  sedum (uel sedium) Aug., C.D. 6.2: sedem ω    24  poetis Γ: a poetis P

20

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

ac a d e m i c v s p r i m v s

5

10

15

20

et litteris luminis et uerbis attulisti, atque ipse uarium et ele­ gans omni fere numero poema fecisti, philosophiamque ­multis  locis inchoasti, ad impellendum satis, ad educandum parum. Causam autem probabilem tu quidem affers: aut enim Graeca legere malent qui erunt eruditi, aut ne haec quidem qui  illa nescient. Sed ea mihi non sane probas; immo uero et haec qui illa non poterunt et qui Graeca poterunt non con­ temnent sua. Quid enim causae est cur poetas Latinos Graecis litteris eruditi legant, philosophos non legant? An quia delectat Ennius Pacuuius Accius multi alii, qui non uerba sed uim Graecorum expresserunt poetarum—­quanto magis philosophi delectabunt si, ut illi Aeschylum Sophoclem Euripidem, sic hi  Platonem imitentur Aristotelem Theophrastum. Oratores quidem laudari uideo si qui e nostris Hyperidem sint aut Demosthenem imitati. Ego autem, Varro—­dicam enim ut res est—, dum me ambitio dum honores dum causae, dum rei pub­ licae non solum cura sed quaedam etiam procuratio multis officiis implicatum et constrictum tenebat, animo haec inclusa habebam et ne obsolescerent renouabam cum licebat legendo. Nunc uero et fortunae grauissimo percussus uulnere et admin­ istratione rei publicae liberatus doloris medicinam a philoso­ phia peto et otii oblectationem hanc honestissmam iudico. Aut  enim huic aetati hoc maxime aptum est, aut his rebus si quas dignas laude gessimus hoc in primis consentaneum, aut

10

11

11  Theophrastus frg. 46 Fortenbaugh et al.

ω = Γ P; Γ = μγ; μ = MaMu; γ = ϕF; ϕ = LV ]  3  impellendum Pμ: implendum γ    5  malent N2: mallent ω   haec Pμ: hoc γ    6  nescient Γ: nesciunt P  ea

Γ: da P: eam Turnebus  non Γ, P a.c. ut uidetur: nunc P in ras.  sane Γ: satisne P    7  poterunt ϛ: potuerunt ω  poterunt P: potuerunt Γ    7  contem­ nent L: contemnant PμVF    8  causae Pγ: causa μ    10  Accius P: Actius Γ    12  si ut . . . Euripidem P in ras.  ut illi P: fuerint Γ  Aeschylum P: Aeschinem Γ    13  imitentur P: mirentur Γ    14  aut Pμ: om. γ    15  au­ tem Varro Plasberg: autem P: Varro Γ    18  animo om. P    19  obsolescerent Pμ: absolescerent γ    20  et2 om. Γ    22  otii Pμ: o tu γ

21

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

12

13

etiam ad nostros ciues erudiendos nihil utilius, aut, si haec ita  non sunt, nihil aliud uideo quod agere possimus. Brutus ­quidem noster excellens omni genere laudis sic philosophiam Latinis litteris persequitur nihil ut iisdem de rebus Graeca desideres, et eandem quidem sententiam sequitur quam tu. Nam Aristum Athenis audiuit aliquamdiu, cuius tu fratrem Antiochum. Quam ob rem da, quaeso, te huic etiam generi ­litterarum.’ [IV] Tum ille ‘Istuc quidem considerabo, nec uero sine te. Sed de te ipso quid est’, inquit, ‘quod audio?’ ‘Quanam’, inquam, ‘de re?’ ‘Relictam a te ueterem 〈Academ〉iam’, inquit, ‘tractari autem nouam.’ ‘Quid ergo?’, inquam, ‘Antiocho id magis licuerit nostro familiari remigrare in domum ueterem e noua, quam nobis in nouam e uetere? Certe enim recentissima quaeque sunt cor­ recta et emendata maxime. Quamquam Antiochi magister Philo, magnus uir ut tu existimas ipse, negat in libris, quod coram etiam ex ipso audiebamus, duas Academias esse, erroremque eorum qui ita putarent coarguit.’ ‘Est’, inquit, ‘ut dicis; sed ignorare te non arbitror quae contra Philonis Antiochus scripserit.’

5

10

15

20

2  Antiochus F7 Mette = Baustein 19.3 Dörrie    12  LS 68B = Philo F7 Mette = Philo test. xxx Brittain = Antiochus F7 Mette

ω = Γ P; Γ = μγ; μ = MaMu; γ = ϕF; ϕ = LV ]  2  possimus PVFMa: possumus LMu    3  noster Pμ: uester γ    4  ut P: in Γ  Graeca Γ: Graecia P in ras.    5  de­ sideres Man.: desideret ω    6  Aristum Pμ: Aristeum γ  Athenis Γ: athetus P   tu fratrem P: fratrem tu Γ    7  etiam Pμ: om. γ    12  ueterem 〈Academ〉

iam ‘Lamb.’: ueterem iam P: uerem iam Γ: ueterem illam Madvig    18  Philo PF: Pholo μϕ  existimas PVF: extimas L: estimas μ  negat Davies: negare solet Plasberg: negaret ω    22  Philonis ω: Philonem Pm u.l.: ea Philonis Reid  scrip­ serit Pμ: scripsit γ

22

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

ac a d e m i c v s p r i m v s

5

10

15

20

‘Immo uero et ista et totam ueterem Academiam, a qua absum tam diu, renouari a te nisi molestum est uelim’, et simul ‘adsidamus’, inquam, ‘si uidetur.’ ‘Sane istuc quidem’, inquit, ‘sum enim admodum infirmus. Sed uideamus idemne Attico placeat fieri a me quod te uelle uideo.’ ‘Mihi uero’, ille; ‘quid est enim quod malim quam ex Antiocho iam pridem audita recordari et simul uidere satisne ea com­ mode dici possint Latine?’ Quae cum essent dicta, in conspectu consedimus omnes. Tum Varro ita exorsus est: ‘Socrates mihi uidetur, id quod constat inter omnes, primus a rebus occultis et ab ipsa natura inuolutis, in quibus omnes ante eum philosophi occupati fuerunt, auocauisse philosophiam et ad uitam communem adduxisse, ut de uirtutibus et de uitiis omninoque de bonis rebus et malis quaereret, caelestia autem uel procul esse a nostra cognitione censeret uel, si maxime cognita essent, nihil tamen ad bene uiuendum. Hic in omnibus fere sermonibus, qui ab iis  qui illum audierunt perscripti uarie copioseque sunt, ita  disputat ut nihil affirmet ipse refellat alios, nihil se scire dicat nisi id ipsum, eoque praestare ceteris, quod illi quae ­nesciant scire se putent, ipse se nihil scire id unum sciat, ob eamque rem se arbitrari ab Apolline omnium sapientissimum esse dictum, quod haec esset una hominis sapientia, non

14

15

16

11  SSR 1C448 (–18 fugiendarumque partitio) = Baustein 21 Dörrie (–17 descriptio ­disciplinae)

ω = Γ P; Γ = μγ; μ = MaMu; γ = ϕF; ϕ = LV ]  1  ista ϛ: istam ω    2  absum tam ϛ: absumptam Pμ: assumptam γ    4  istuc Γ: istud P  quidem Γ: quid est P    8  uidere Pμ: uideri γ    9  possint Pμ: possunt γ    10  essent F: sint Pμϕ    13  omnes Γ: omnibus P    14  auocauisse Pμ: aduocauisse γ    15  de uitiis Γ: uitiis P fortasse melius    19  perscripti Pμ: praescripti γ  copi­ oseque Γ: copiose P    21  id Pγ: in id μ    22  putent PMa: putant γMu    23  rem se P: se rem Γ    24  hominis Γ: omnis P

23

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

17

18

­arbitrari sese scire quod nesciat. Quae cum diceret constanter et in ea sententia permaneret, omnis eius oratio tamen in  uirtute laudanda et in hominibus ad uirtutis studium cohortandis consumebatur, ut e Socraticorum libris maxim­ eque Platonis intellegi potest. Platonis autem auctoritate, qui  uarius et multiplex et copiosus fuit, una et consentiens ­duobus uocabulis philosophiae forma instituta est Academi­ corum et Peripateticorum, qui rebus congruentes nominibus differebant. Nam cum Speusippum sororis filium Plato philoso­ phiae quasi heredem reliquisset, duo autem praestantissimo studio atque doctrina Xenocratem Calchedonium et Aristotelem Stagiritem 〈quasi procuratores〉, qui erant cum Aristotele Peripatetici dicti sunt, quia disputabant inambulantes in Lycio, illi autem quia Platonis instituto in Academia, quod est alterum gymnasium, coetus erant et sermones habere soliti, e loci uocabulo nomen habuerunt. Sed utrique Platonis ubertate completi certam quandam disciplinae formulam composuerunt et eam quidem plenam ac refertam, illam autem Socraticam dubitanter de omnibus rebus et nulla affirmatione adhibita consuetudinem disserendi reliquerunt. Ita facta est, quod ­minime Socrates probabat, ars quaedam philosophiae et rerum ordo et descriptio disciplinae. Quae quidem erat primo duo­ bus  ut dixi nominibus una; nihil enim inter Peripateticos et illam ueterem Academiam differebat. Abundantia quadam ingenii

5

10

15

20

5  Xenocrates frg. 73 Isnardi Parente = Speusippus frg. 25 Isnardi Parente

ω = Γ P; Γ = μγ; μ = MaMu; γ = ϕF; ϕ = LV ]  1  sese Pμ: se γ    2  eius PMu: enim γMa  tamen Gruter: tam ω: tantum Davies    3  hominibus Γ: hominibus omni­ bus P    4  cohortandis Pγ (Mu p.c.): cohortantis μ  e Pμ: et γ    7  instituta P: constituta Γ    10  duo μVF: duos PL  praestantissimo Pγ: praestantissimos μ    12  quasi procuratores suppleui    14  quia Pμ: qui γ  Platonis Pμ: a Platonis F: a Platone L: a Platoni V    17  completi Pμ: complecti γ    19  du­ bitanter Baiter: dubitationem P (-tationem in ras.): dubitantem Γ    20  con­ suetudinem Pγ: consuetudine μ  quod Γ: disserendi quod P (disserendi in ras.)    21  probabat ω: probarat Winterbottom

24

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

ac a d e m i c v s p r i m v s

5

10

15

20

praestabat, ut mihi quidem uidetur, Aristoteles, sed idem fons  erat utrisque et eadem rerum expetendarum fugien­ darumque partitio. [V] Sed quid ago?’, inquit, ‘aut sumne sanus qui haec uos doceo? Nam etsi non sus Mineruam ut aiunt, tamen inepte quis­ quis Mineruam docet.’ Tum Atticus ‘Tu uero’, inquit, ‘perge, Varro; ualde enim amo nostra atque nostros, meque ista delectant cum Latine dicuntur et isto modo.’ ‘Quid me’, inquam, ‘putas, qui philosophiam iam professus sim populo nostro me exhibiturum.’ ‘Pergamus igitur’, inquit, ‘quoniam placet. Fuit ergo iam accepta a Platone philosophandi ratio triplex, una de uita et moribus, altera de natura et rebus occultis, tertia de disserendo et quid uerum quid falsum quid rectum in oratione prauumue, quid consentiens quid repugnet iudicando. Ac primam illam partem bene uiuendi a natura petebant eique parendum esse dicebant, neque ulla alia in re nisi in natura quaerendum esse summum illud bonum quo omnia ­ referrentur, constituebantque extremum esse rerum expet­ endarum et finem bonorum adeptum esse omnia e natura et animo et corpore et uita. Corporis autem alia ponebant esse in  toto alia in partibus, ualetudinem uires pulchritudinem in toto, in partibus autem sensus integros et praestantiam aliquam

19

12  FDS 253

ω = Γ P; Γ = μγ; μ = MaMu, N1 (15 prauumue–); γ = ϕF; ϕ = LV ]  1  quidem uide­ tur Mu p.c.: uidetur quidem ω    3  fugiendarumque om. P    5  sus Pμ: sum γ    7  Atticus PFμ: Acticus ϕ    10  iam professus P: professus iam Γ    11  sim PMa: sum γMu  me om. P    12  inquit om. Γ    13  philos­ ophandi ratio Γ: ratio philosophandi P    15  uerum quid Γ: uerum et quid P    17  primam P: primum Γ    19  summum illud bonum Pμ: illud summum bonum γ    20  referrentur PMaVF: referentur MuN1L  esse secl. Gigon    21  omnia e natura om. Γ    22  animo P: anima Γ

25

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

20

21

22

partium singularum, ut in pedibus celeritatem, uim in mani­ bus, claritatem in uoce, in lingua etiam explanatam uocum impressionem. Animi autem quae essent ad comprehenden­ dam ingeniis uirtutem idonea, eaque ab his in naturam et mores diuidebantur. Naturae celeritatem ad discendum et memoriam dabant, quorum utrumque mentis esset proprium et ingenii; morum autem putabant studia esse et quasi consue­ tudinem, quam partim assiduitate exercitationis partim ratione formabant, in quibus erat ipsa philosophia. In qua quod inco­hatum est neque 〈absolutum〉 progressio quaedam ad ­uirtutem  appellatur, quod autem absolutum, id est uirtus, quasi  perfectio naturae omniumque rerum quas in animis ponunt una res optima. Ergo haec animorum. Vitae autem (id enim erat  tertium) adiuncta esse dicebant quae ad uirtutis usum ualerent. Iam uirtus in animi bonis et in corporis ­cernitur, et in quibusdam quae non tam naturae quam beatae uitae adiuncta sunt. Hominem enim esse censebant quasi par­ tem quandam ciuitatis et uniuersi generis humani, eumque esse coniunctum cum hominibus humana quadam societate. Ac de summo quidem atque naturali bono sic agunt; cetera autem pertinere ad id putant aut adaugendum aut [ad] ­tenendum, ut diuitias ut opes ut gloriam ut gratiam. Ita triper­ tita ab his inducitur ratio bonorum. [VI] Atque haec illa sunt  tria genera, quae putant plerique Peripateticos dicere. Id quidem non falso; est enim haec partitio

ω = Γ P; Γ = μγ; μ = MaMuN1; γ = ϕF; ϕ = LV ]  4  ingeniis P: ingenii Γ    5  mores Pμ: morem γ    6  memoriam Pμ: ad memoriam γ    8  assiduitate exer­ citationis Γ: exercitationis assiduitate P    9  ipsa philosophia Γ: philosophia ipsa P    10  absolutum aut perfectum suppl. ϛ  ad uirtutem Pμ: a uirtute γ    15  iam ω: nam Goerenz   in animi bonis et in corporis cernitur et in Γ: animi bonis et corporis cernitur in P    16  et om. P    17  enim esse γ: esse P: enim μ, uerbo esse post quandam transposito    20  naturali Pμ: de naturali γ    21  adaugendum MuN1γ: ad agendum P Ma  ad del. ϛ    22  tenendum ω: tuendum ϛ    24  sunt tria Pμ: tria γ

26

5

10

15

20

25

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

ac a d e m i c v s p r i m v s

5

10

15

20

25

illorum. Illud imprudenter, si alios esse Academicos qui tum appellarentur alios Peripateticos arbitrantur. Communis haec ratio, et utrisque hic bonorum finis uidebatur, adipisci quae essent prima naturae quaeque ipsa per sese expetenda, aut omnia aut maxima; ea sunt autem maxima, quae in ipso animo atque in ipsa uirtute uersantur. Itaque omnis illa antiqua philos­ ophia sensit in una uirtute esse positam beatam uitam, nec tamen beatissimam nisi adiungerentur etiam corporis et cet­ era  quae supra dicta sunt ad uirtutis usum idonea. Ex hac ­descriptione agendi quoque aliquid in uita et officii ipsius init­ ium reperiebatur, quod erat in conseruatione earum rerum quas natura praescriberet. Hinc gignebatur fuga desidiae uolup­ tatumque contemptio, ex quo laborum dolorumque susceptio multorum magnorum〈que〉 recti honestique causa et earum rerum quae erant congruentes cum praescriptione naturae; unde et amicitia exsistebat et iustitia atque aequitas, eaeque et uoluptatibus et multis uitae commodis anteponebantur. Haec quidem fuit apud eos morum institutio et eius partis quam pri­ mam posui forma atque descriptio. De natura autem (id enim sequebatur) ita dicebant ut eam diuiderent in res duas, ut altera esset efficiens, altera autem quasi huic se praebens, eaque efficeretur aliquid. In eo quod efficeret uim esse censebant, in eo autem quod efficeretur tan­ tum modo materiam quandam. In utroque tamen utrumque: neque enim materiam ipsam cohaerere potuisse si nulla ui

23

24

6  Antiochus F7 Mette

ω = Γ P; Γ = μγ; μ = MaMuN1; γ = ϕF; ϕ = LV ]  1  imprudenter Pμ: prudenter γ  tum Asc.: dum ω    2  appellarentur Pμ: appellantur γ    3  uidebatur Asc.1: uidea­ tur Pμ: uidetur γ    4  prima naturae scripsi: prima natura Davies: prima in natu­ ra Γ: in prima natura P    6  illa antiqua PMaV: antiqua illa MuN1LF    11  post conseruatione suppl. sui in appetitione Plasberg    14  magnorum〈que〉 ϛ: magnorum ω    15  praescriptione Γ: descriptione P    16  eaeque Halm: haeque P: ea eque Γ    18  partis Walker: artis ω    20  dicebant P: docebant Γ    22  eaque (uel ea que) ω: ea qua Man.: ex qua Turnebus   efficeretur P: efficerentur Γ    23  tantum modo om. P

27

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

25

26

c­ontineretur, neque uim sine aliqua materia; nihil est enim quod non alicubi esse cogatur. Sed quod ex utroque, id iam cor­ pus et quasi qualitatem quandam nominabant—­dabitis enim profecto ut in rebus inusitatis, quod Graeci ipsi faciunt, a qui­ bus haec iam diu tractantur, utamur uerbis interdum inauditis.’ [VII] ‘Nos uero’, inquit Atticus; ‘quin etiam Graecis licebit utare cum uoles, si te Latina forte deficient.’ ‘Bene sane facis; sed enitar ut Latine loquar, nisi in huiusce modi uerbis, ut philosophiam aut rhetoricam aut physicam aut dialecticam appellem, quibus ut aliis multis consuetudo iam utitur pro Latinis. Qualitates igitur appellaui quas ποιότητας Graeci uocant, quod ipsum apud Graecos non est uulgi uerbum sed philosophorum, atque id in multis; dialecticorum uero uerba nulla sunt publica, suis utuntur. Et id quidem commune omnium fere est artium; aut enim noua sunt rerum nouarum facienda nomina aut ex aliis transferenda. Quod si Graeci faci­ unt, qui in his rebus tot iam saecula uersantur, quanto id nobis magis concedendum est, qui haec nunc ­primum tractare conamur?’ ‘Tu uero’, inquam, ‘Varro, bene etiam meriturus mihi uideris de tuis ciuibus, si eos non modo copia rerum auxeris, ut effecisti, sed etiam uerborum.’ ‘Audebimus ergo’, inquit, ‘nouis uerbis uti te auctore, si necesse erit: Earum igitur qualitatum sunt aliae principes, aliae ex his ortae. Principes sunt unius modi et simplices; ex his autem ortae uariae sunt et quasi multiformes. Itaque aer (hoc quoque utimur enim pro Latino) et ignis et aqua et terra prima sunt; ex his autem ortae animantium formae earumque

5

10

15

20

25

ω = Γ P; Γ = μγ; μ = MaMu; N1 (usque ad 26 itaque aer); γ = ϕF; ϕ = LV ]  3  dabitis P (in ras.): habitis Γ    6  quin PμF: qui ϕ    8  huiusce P: eiusce Γ    11  ποιότητας: poethetas uel sim. PMuN1γ: poeticas Ma    14  publica Pμ: pu· γ    18  nobis magis γ: nobis mauis μ (n. maius N1): magis nobis P    21  effecisti MuN1F: efficisti PϕMa    23  te Pμ: de γ    26  hoc om. Γ    27  et1 om. P 28

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

ac a d e m i c v s p r i m v s

5

10

15

20

25

rerum quae gignuntur e terra. Ergo illa initia et, ut e Graeco uertam, elementa dicuntur; e quibus aer et ignis mouendi uim habent et efficiendi, reliquae partes accipiendi et quasi patiendi, aquam dico et terram. Quintum genus, e quo essent astra men­ tesque, singulare eorumque quattuor quae supra dixi dissimile Aristoteles quoddam esse rebatur. Sed subiectam putant ­omnibus sine ulla specie atque carentem omni illa qualitate (faciamus enim tractando usitatius hoc uerbum et tritius) ­materiam quandam, ex qua omnia expressa atque effecta sint, quae tota omnia accipere possit omnibusque modis mutari atque ex omni parte eoque etiam interire, non in nihilum sed in suas partes, quae infinite secari ac diuidi possint, cum sit nihil omnino in rerum natura minimum quod diuidi nequeat; quae autem moueantur omnia interuallis moueri, quae interu­ alla item infinite diuidi possint. Et cum ita moueatur illa uis  quam qualitatem esse diximus, et cum sic ultro citroque uersetur, et materiam ipsam totam penitus commutari putant  et illa effici quae appellant qualia; e quibus in omni ­natura cohaerente et continuata cum omnibus suis partibus unum effectum esse mundum, extra quem nulla pars mate­ riae  sit nullumque corpus. Partes autem esse mundi omnia quae insint in eo, quae natura sentiente teneantur, in qua ratio perfecta insit, quae sit eadem sempiterna (nihil enim ual­ entius esse a quo intereat); quam uim animum esse dicunt mundi, eandemque esse mentem sapientiamque perfectam,

27

28

29

15  Baustein 23 Dörrie

ω = Γ P; Γ = μγ; μ = MaMu; γ = ϕF; ϕ = LV ]  5  singulare P: singulares Γ    6  pu­ tant ϛ: putat P: putabant Γ    7  ulla specie PμF: ulla spem L: ullam spem V    8  et tritius Pμ: contritius γ    10  possit ϛ: possint PMa: possunt γ (Mu ut uidetur)  mutari Godefroy: mutare ω    11  eoque P: eque Γ    16  citroque Γ: introque P    17  materiam Pμ: materiam iam γ   ipsam totam P: totam ipsam Γ    19  cohaerente Γ, Pm u.l.: cohercente P    20  unum om. P  quem Pμ: quaeque γ  pars materiae P: materiae pars Γ    25  esse om. Γ 29

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

30

31

32

quem deum appellant, omniumque rerum quae sunt ei subiec­ tae quasi prudentiam quandam procurantem caelestia maxime, deinde in terris ea quae pertineant ad homines; quam inter­ dum eandem necessitatem appellant, quia nihil aliter possit atque ab ea constitutum sit, inter〈dum〉 〈seriem causarum〉 quasi fatalem et immutabilem continuationem ordinis sempi­ terni; non numquam quidem eandem fortunam, quod efficiat multa improuisa et necopinata nobis propter obscuritatem ignorationemque causarum. [VIII] Tertia deinde philosophiae pars, quae erat in ratione et in disserendo, sic tractabatur ab utrisque. Quamquam oriretur a sensibus tamen non esse iudicium ueritatis in sensibus. Mentem uolebant rerum esse iudicem, solam censebant ido­ neam cui crederetur, quia sola cerneret id quod semper esset simplex et unius modi et tale quale esset (hanc illi ἰδέαν appel­ labant, iam a Platone ita nominatam, nos recte speciem ­possumus dicere). Sensus autem omnes hebetes et tardos esse  arbitrabantur nec percipere ullo modo res eas quae ­subiectae sensibus uiderentur, quae essent aut ita paruae ut sub sensum cadere non possent, aut ita mobiles et concitatae ut nihil umquam unum esset 〈et〉 constans, ne idem quidem, quia  continenter laberentur et fluerent omnia. Itaque hanc omnem partem rerum opinabilem appellabant. Scientiam autem ­nusquam esse censebant nisi in animi notionibus atque 10  Baustein 24.a Dörrie

ω = Γ P; Γ = μγ; μ = MaMu; γ = ϕF; ϕ = LV ]  3  ea Pμ: om. γ    5  interdum Pm u.l: inter ω: item Pm u.l.  seriem causarum suppl. Plasberg    7  non Γ: num P  quidem om. Γ    8  et Lamb.: ac Halm: haec ω    12  tamen non P in ras.: tamen Γ    13  rerum esse Pμ: esse rerum γ    15  ἰδέαν] ideam P: ydeam γ: ydean Ma: idean Mu    15–16  appellabant γMa: appellant P: appellabantur Mu    18  esse Pμ: om. γ  eas Pμ: ullas γ  quae Pγ: quod μ    19  essent aut ita Pμ: aut ita essent γ    21  et suppl. Halm: aut Reid: om. ω   ne idem Man.: eidem PμLF: eisdem V    23  opinabilem ω: opinabilium Goerenz    24  no­ tionibus Turnebus: motionibus ω 30

5

10

15

20

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

ac a d e m i c v s p r i m v s

5

10

15

20

rationibus. Qua de causa definitiones rerum probabant et has ad omnia de quibus disceptabatur adhibebant; uerborum etiam explicatio probabatur, id est, qua de causa quaeque essent ita nominata, quam ἐτυμολογίαν appellabant; post argumen­ tis  quibusdam et quasi rerum notis ducibus utebantur ad probandum et ad concludendum id quod explanari uolebant. In qua tradebatur omnis dialecticae disciplina, id est orationis ratione conclusae; huic quasi ex altera parte oratoria uis dicendi adhibebatur, explicatrix orationis perpetuae ad persuadendam accommodatae. Haec forma erat illis prima, a Platone tradita; cuius quas acceperim immutationes si uultis exponam.’ ‘Nos uero uolumus’, inquam, ‘ut pro Attico etiam respon­ deam.’ ‘Et recte quidem’, inquit, ‘respondes; praeclare enim explicatur Peripateticorum et Academiae ueteris auctoritas.’ [IX] ‘Aristoteles igitur primus species quas paulo ante dixi labefactauit, quas mirifice Plato erat amplexatus, ut in iis quiddam diuinum esse diceret. Theophrastus autem, uir et ­ ­oratione suauis et ita moratus ut prae se probitatem quandam et ingenuitatem ferat, uehementius etiam fregit quodam modo  auctoritatem ueteris disciplinae; spoliauit enim uir­ tutem  suo decore imbecillamque reddidit, quod negauit in ea  sola positum esse beate uiuere. Nam Strato eius auditor 10  FDS 253 = Baustein 20.1a Dörrie (–35 solebat Antiochus)    16  Baustein 24.b Dörrie    18  Theophrastus frg. 497 Fortenbaugh et al.    23  Strato frg. 13 Wehrli = Theophrastus frg. 18.19 Fortenbaugh et al. = FDS 253 (–35 Pomponium)     

ω = Γ P; Γ = μγ; μ = MaMu, N1 (5 ad probandum–); γ = ϕF; ϕ = LV ]  3  expli­ catio P: explicari Γ  essent Γ: esset P    4  ἐτυμολογίαν: ethimologiam uel ethymologiam Γ P    5  quibusdam om. P  notis Pμ: motis γ    7  in qua ω: in quo Man.: denique Mueller: ita Madvig    10  haec forma erat ­illis prima Madvig: haec erat illis prima forma Reid: haec erat illis prima P: haec prima  erat illis prima Γ    11  immutationes Davies: dissupationes Baiter: disputationes ω    12  Attico Pμ: Actico γ    14  quidem om. P    16  igitur om. P    17  ut Γ, P p.c. (manus altera): om. P    19  prae se probitatem quan­ dam Pμ: probitatem quandam prae se γ

31

33

34

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

35

36

­ uamquam fuit acri ingenio tamen ab ea disciplina omnino q semouendus est; qui cum maxime necessariam partem philoso­ phiae, quae posita est in uirtute et in moribus, reliquisset totumque se ad inuestigationem naturae contulisset, in ea ipsa plurimum dissedit a suis. Speusippus autem et Xenocrates, qui primi Platonis rationem auctoritatemquc susceperant, et post eos Polemo et Crates unaque Crantor in Academia congre­ gati diligenter ea, quae a superioribus acceperant, tuebantur. Iam Polemonem audiuerant assidue Zeno et Arcesilas. Sed Zeno, cum Arcesilam anteiret aetate ualdeque subtiliter disser­ eret et peracute moueretur, corrigere conatus est disciplinam. Eam quoque si uidetur correctionem explicabo, sicut solebat Antiochus.’ ‘Mihi uero’, inquam, ‘uidetur, quod uides idem significare Pomponium.’ [X] ‘Zeno igitur nullo modo is erat qui, ut Theophrastus, neruos uirtutis inciderit, sed contra qui omnia quae[que] ad beatam uitam pertinerent in una uirtute poneret nec quicquam aliud numeraret in bonis idque appellaret honestum quod esset simplex quoddam et solum et unum bonum. Cetera autem, etsi nec bona nec mala essent, tamen alia secundum naturam dicebat alia naturae esse contraria; his ipsis alia interiecta ­ et  media numerabat. Quae autem secundum ­naturam essent ea  sumenda et quadam aestimatione dignanda docebat,

5

10

15

20

5  Arcesilaus T5b Mette = frg. 44 Vezzoli = Xenocrates frg. 75 Isnardi Parente = Speusippus frg. 28 Isnardi Parente = Polemo frg. 120 Gigante    9  Polemo frg. 89 Gigante = Antiochus F7 Mette = SVF I.13 = FDS 112    16  SVF I.188 = Theophrastus frg. 497 Fortenbaugh et al.    20  SVF I.191

ω = Γ P; Γ = μγ; μ = MaMuN1; γ = ϕF; ϕ = LV ]  1  omnino Pμ: om. γ    3  in moribus PMaN1: moribus γMu    4  se Pμ: om. γ    7  Polemo P: Polemon Γ  Crantor P p.c. (manus altera): Crator ω    8  ea Γ: eis P  tuebantur Γ: ute­ bantur P    10  Arcesilam P p.c. (manus altera), μ, Arcesilaum P: Arcesilas γ    17  neruos Γ: neruis P  quae ϛ: quaeque ω    18  quicquam PμF: quicquid ϕ    24  aestimatione PMa: extimatione MuN1γ  dignanda P (-a in ras.): dignando Γ 32

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

ac a d e m i c v s p r i m v s

5

10

15

20

25

c­ontraque contraria; neutra autem in mediis relinquebat, in quibus  ponebat nihil omnino esse momenti. Sed quae essent sumenda, ex iis alia pluris esse aestimanda, alia minoris, ­〈contraque contraria〉. Quae pluris ea praeposita appella­ bat, reiecta autem quae minoris. Atque ut haec non tam rebus quam uocabulis commutauerat, sic inter recte factum atque peccatum officium et contra officium media locabat quaedam, recte facta sola in bonis actionibus ponens, praue id est peccata in malis; officia autem seruata praetermissaque media puta­ bat  ut dixi. Cumque superiores non omnem uirtutem in ratione  esse dicerent, sed quasdam uirtutes quasi natura aut more perfectas, hic omnes in ratione ponebat. Cumque illi ea genera uirtutum quae supra dixi seiungi posse arbitrarentur, hic nec id ullo modo fieri posse disserebat, nec uirtutis usum modo ut superiores sed ipsum habitum per se esse praeclarum, nec tamen uirtutem cuiquam adesse quin ea semper uteretur. Cumque perturbationem animi illi ex homine non tollerent, naturaque et condolescere et concupiscere et extimescere et efferri laetitia dicerent, sed ea contraherent in angustumque deducerent, hic omnibus his quasi morbis uoluit carere sapi­ entem. Cumque eas perturbationes antiqui naturales esse dicerent et rationis expertes aliaque in parte animi cupidi­ ­ tatem alia rationem collocarent, ne his quidem assentiebatur. Nam et  perturbationes uoluntarias esse putabat opinionisque iudicio  suscipi et omnium perturbationum matrem esse

37

38

39

2  SVF I.193    5  SVF I.231    10  SVF I.199

ω = Γ P; Γ = μγ; μ = Ma (usque ad 11 ratione esse dicerent), ν1 (11 sed quasdam uirtutes–), MuN1; ν1 = CN2; γ = ϕF; ϕ = LV ]  3  sumenda ω: media Davies  aestimanda PMa: exti­ manda MuN1ϕ: existimanda F    4  contraque contraria suppleui  pluris PγN1: pleris MaMu    9  seruata Lambinus: conseruata Plasberg: et seruata ω    9  pu­ tabat ω: ponebat ‘Lamb.’    11  dicerent Γ: diceret P  quasi Γ: que P: om. P p.c.    16  adesse Pμ: ad rem γ    19  angustumque Pμ: angustum γ 33

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

40

41

­rbitrabatur immoderatam quandam intemperantiam. Haec a fere de moribus. [XI] De naturis autem sic sentiebat, primum ut in quattuor initiis rerum illis quintam hanc naturam, ex qua superiores sensus et mentem effici rebantur, non adhiberet; statuebat enim ignem esse ipsam naturam quae quidque gigneret et mentem atque sensus. Discrepabat etiam ab iisdem, quod nullo modo arbitrabatur quicquam effici posse ab ea quae expers esset cor­ poris, cuius generis Xenocrates et superiores etiam animum esse dixerant, nec uero aut quod efficeret aliquid aut quod efficeretur posse esse non corpus. Plurima autem in illa tertia philosophiae parte mutauit. In qua primum de sensibus ipsis quaedam dixit noua, quos ­iunctos esse censuit e quadam quasi impulsione oblata extrin­ secus, quam ille ϕαντασίαν, nos uisum appellemus licet, et ­teramus hoc uerbum quidem, erit enim utendum in reliquo sermone saepius—­sed ad haec quae uisa sunt et quasi accepta sensibus assensionem adiungit animorum, quam esse uult in nobis positam et uoluntariam. Visis non omnibus adiungebat fidem, sed iis solum quae propriam quandam haberent declara­ tionem earum rerum quae uiderentur; id autem uisum cum ipsum per se cerneretur, comprehendibile—­feretis haec?’

5  SVF  I.134 = SVF  I.171    7  SVF  I.90 = LS 45A = FDS 736 = Xenocrates frg. 200 Isnardi Parente    12  SVF I.55 = LS 40B = FDS 253 = FDS 256 (–42 Zenonis a superioribus)    17  SVF I.61    19  SVF I.60 (–42 sapientiaque remouebat)

ω = Γ P; Γ = μγ; μ = ν1MuN1; ν1 = CN2; γ = ϕF; ϕ = LV ]  5  effici rebantur Pμ: effi­ ciebantur γ    8  arbitrabatur P: arbitrabantur Γ    10  dixerant Pμ: dixerunt γ    11  posse Pμ: posset γ    12  autem Pμ: etiam γ    14  iunctos PMuν1VF: uinctos L: inuictos N1    15  ϕαντασίαν: phantasiam Pμ: fantasiam γ  uisum Pμ: usum γ  appellemus P p.c. (manus altera): appellamus ω    16  teramus Γ: teneamus P    18  assensionem Pγ: ascensionem μ    20  haberent Pμ: habebant γ    21  uiderentur Pμ: uidentur γ    22  comprehendibile ω: com­ prendibile Pm u.l.   feretis ω: ferebat Pm u.l.  haec ω: hoc Davies, fortasse recte 34

5

10

15

20

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

ac a d e m i c v s p r i m v s

5

10

15

20

‘Nos  uero’, inquit; ‘quonam enim alio modo καταληπτὸν diceres?’—‘sed cum acceptum iam et approbatum esset, com­ prehensionem appellabat, similem iis rebus quae manu pre­ henderentur; ex quo etiam nomen hoc duxerat [at], cum eo uerbo antea nemo tali in re usus esset, plurimisque idem nouis uerbis (noua enim dicebat) usus est. Quod autem erat sensu comprehensum, id ipsum sensum appellabat, et si ita erat ­comprehensum ut conuelli ratione non posset, scientiam, sin aliter, inscientiam nominabat, ex qua existeret etiam opinio, quae esset imbecilla 〈assensio〉 et cum falso incognitoque ­communis. Sed inter scientiam et inscientiam comprehensio­ nem illam quam dixi collocabat, eamque neque in rectis neque  in prauis numerabat, sed soli credendum esse dicebat. E  quo sensibus etiam fidem tribuebat, quod ut supra dixi ­comprehensio facta sensibus et uera esse illi et fidelis uideba­ tur, non quod omnia quae essent in re comprehenderet, sed quia nihil quod cadere in eam posset relinqueret, quodque nat­ ura quasi normam scientiae et principium sui dedisset unde postea notiones rerum in animis imprimerentur. E quibus non principia solum sed latiores quaedam ad rationem inuenien­ dam uiae reperiuntur. Errorem autem et temeritatem et igno­ rantiam et opinationem et suspicionem et uno nomine omnia quae essent aliena firmae et constantis assensionis a uirtute

42

6  SVF  I.62 (–sensum appellabat) = LS 41B (–42 sapientiaque remouebat)    7  SVF I.68 (–inscientiam nominabat)    11  SVF I.69    21  SVF I.53

ω = Γ P; Γ = μγ; μ = ν1MuN1; ν1 = CN2; γ = ϕF; ϕ = LV ]  1  quonam–sed in ras. P  alio om. P   καταληπτὸν: catalempton Pμ: calepton γ    2  approbatum P: pro­ batum Γ    3  prehenderentur: prenderentur ω    4  at del. Man.: at Pμ: ac γ    7  comprehensum Γ: comprensum P    8  comprehensum Γ: compren­ sum P    9  existeret ϛ: existerat P: extiterat Γ: existebat Plasberg    10  as­ sensio suppl. Plasberg  post et suppl. uero Plasberg  incognitoque Pμ: ignotoque γ    13  in prauis P: in peruis μ: in paruis γ  esse PμF: esset ϕ    16  quod P in ras.: om. Γ

35

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

43

44

sapientiaque remouebat. Atque in his fere commutatio constitit omnis dissensioque Zenonis a superioribus.’ [XII] Quae cum dixisset [et], ‘Breuiter sane minimeque obscure exposita est’, inquam, ‘a te Varro et ueteris Academiae ratio et Stoicorum. Horum esse autem arbitror, ut Antiocho nostro familiari placebat, correctionem ueteris Academiae potius quam aliquam nouam diciplinam putandam.’ Tunc Varro, ‘Tuae sunt nunc partes’, inquit, ‘qui ab anti­ quorum ratione desciscis et ea quae ab Arcesila nouata sunt probas, docere quod et qua de causa discidium factum sit, ut uideamus satisne ista sit iusta defectio.’ Tum ego, ‘Cum Zenone’, inquam, ‘ut accepimus Arcesilas sibi omne certamen instituit, non pertinacia aut studio uincendi ut  mihi quidem uidetur, sed earum rerum obscuritate, quae ad confessionem ignorationis adduxerant Socratem et [uel ut] iam ante Socratem Democritum Anaxagoram Empedoclem omnes paene ueteres, qui nihil cognosci nihil percipi nihil sciri posse dixerunt, angustos sensus imbecillos animos breuia cur­ ricula uitae et, ut Democritus, in profundo ueritatem esse demersam, opinionibus et institutis omnia teneri, nihil ueritati relinqui, deinceps omnia tenebris circumfusa esse dixerunt.

3  FDS 253 = Baustein 20.1b Dörrie    5  Antiochus F8 Mette    8  Arcesilaus F9 Mette = frg. 45 Vezzoli = LS 68A (–46 Arcesilae ratione permansit) = SSR IC447 (–45 sibi reliquisset) = Baustein 12.4 Dörrie (–46 Arcesilae ratione permansit)    14  DK 59A95    18  DK 31B2,1   DK 59B21  DK 68B117

ω = Γ P; Γ = μγ; μ = ν1MuN1; ν1 = CN2; γ = ϕF; ϕ = LV ]  3  et del. Man.    5  horum Goerenz: uerum ω  ut MuN1: at γ: et ν1: at ab P    7  aliquam nouam Pμ: nouam aliquam γ    8  tunc ω: tum ϛ   tuae Γ: duae P  nunc Pμ: non γ    9  ra­ tione Γ: ratione nunc P  desciscis PN1: descistis ϕN2: desistis FC    10  discid­ ium P: dissidium Γ    14  mihi quidem ϛ: quidem mihi ω    15  et iam ante Davies: ut iam ante Reid: et ueluti amantes ω    18  imbecillos PMuν1: imbecilles γN1    19  et PMuν1: om. γN1    20  demersam γ, Pm u.l.: dimersam μ: diuersam P: diuersa omnia Pm u.l.  ueritati P: ueritate Γ    21  tenebris Pμ: om. γ 36

5

10

15

20

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

ac a d e m i c v s p r i m v s

5

10

15

20

Itaque Arcesilas negabat esse quicquam quod sciri posset, ne illud quidem ipsum quod Socrates sibi reliquisset; sic omnia latere censebat in occulto neque esse quicquam quod cerni aut  intellegi posset; quibus de causis nihil oportere neque ­profiteri neque affirmare quemquam neque assensione appro­ bare, cohibereque semper et ab omni lapsu continere temer­ itatem, quae tum esset insignis cum aut falsa aut incognita res  approbaretur, neque hoc quicquam esse turpius quam cognitioni et perceptioni assensionem approbationemque ­ praecurrere. Huic rationi quod erat consentaneum faciebat, ut  contra omnium sententias disserens de sua plerosque ­deduceret, ut cum in eadem re paria contrariis in partibus momenta rationum inuenirentur facilius ab utraque parte assensio sustineretur. Hanc Academiam nouam appellant, quae mihi uetus uidetur, si quidem Platonem ex illa uetere numer­ amus, cuius in libris nihil affirmatur et in utramque partem multa disseruntur, de omnibus quaeritur nihil certi dicitur; sed tamen illa quam exposuisti uetus, haec noua nominetur. Quae  usque ad Carneadem perducta, qui quartus ab Arcesila fuit, in eadem Arcesilae ratione permansit. Carneades autem nullius philosophiae partis ignarus et, ut cognoui ex iis qui

45

46

19  Carneades T4b Mette

ω = Γ P; Γ = μγ; μ = ν1MuN1; ν1 = CN2; γ = ϕF; ϕ = LV ]  1  ne Pμ: nec γ    2  post reliquisset Γ addidit ut nihil scire  se sciret    3  censebat ϛ: censebant ω    4  posset Γ: possit P    5  assensione Γ: assertione P    7  tum P: cum Γ    8  esse Man.: esset ω    9  assensionem Γ: assertionem P    11  ut Pμ: aut γ   dis­serens de sua Γ: dies iam P: disserens in eam Madvig: disserens in suam Winterbottom: dicens in eam Reid  plerosque MuN1: pleresque γ: pleros P: plerumque ν1    13  inuenirentur Pμ: inueniretur γ    14  assensio (uel as­ censio) Γ: assertio P  appellant Pμ: appellabant γ    18  exposuisti Durand: ex­ posui ω    19  perducta Γ, P (per- in ras.): producta ν1  Arcesila Γ: Archesilae P    37

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

illum audierant maximeque ex Epicureo Zenone, qui cum ab eo plurimum dissentiret unum tamen praeter ceteros mirabatur, incredibili quadam fuit facultate † et to. . . .

ω = Γ P; Γ = μγ; μ = ν1MuN1; ν1 = CN2; γ = ϕF; ϕ = LV ]  1  Epicureo Mu: Epicuro Pγν1N1    3  facultate P: facultate et to Γ: facultate et doctrina Mu: facultate di­ cendi Krische: facultate et copia dicendi Christ  nil plus reperi & credo nil plus reperiatur de libro isto laus deo L: Marci Tullii Ciceronis pars Achademicorum explicit. non reperitur plus. ualeas qui legis V: nil plus repperi & credo nil plus reperiatur de libro isto laus deo F: in aliis codicibus subscriptio deest. 38

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

FRAGMENTA ET TESTIMONIA

ACADEMICI LIBRI Ac. 1 (t. 1) Hieronymus, Apol. adv. Lib. Ruf. 1.1 ~ Ac. 1.2 (Pb1 p. 34, Pb2 p. 1) Olim pueri legimus: intemperantis esse arbitror scribere quidquam, quod occultari uelis

‘Minime uero’, inquit ille, ‘intemperantis enim arbitror esse scribere quod occultari uelit. . . .’

(t. 2) Lactantius, Div. Inst. 3.14.13 ~ Ac. 1.3 Studuisti nempe philosophiae et quidem sic, ut nullus umquam diligentius, quippe qui omnes cognoueris disciplinas, sicut ipse gloriari soles, eamque ipsam Latinis litteris illustraueris imitatoremque te Platonis ostenderis.

Sed nunc postea quam sum ingressus res eas quas tecum simul didici mandare monumentis philosophiamque ueterem illam a Socrate ortam Latinis litteris illustrare, quaero quid sit cur cum multa scribas genus hoc praetermittas, praesertim cum et ipse in eo excellas et id studium totaque ea res longe ceteris et studiis et artibus antecedat.

(t. 3) Hieronymus, Comm. in Osee Proph. 2.180 ~ Ac. 1.5 (Pb1 p. 36) . . . et Amafinios ac Rabirios nostri temporis. . . .

. . . didicisti enim non posse nos Amafinii aut Rabirii similes esse. . . . 39

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

(t. 4) Lactantius, Div. Inst. 3.29.3 ~ Ac. 1.29 (Pb1 p. 49, Pb2 p. 13) . . . quod multa inquit Cicero efficiat inopinata nobis propter obscuritatem ignorationemque causarum.

. . . quod efficiat multa improuisa ac necopinata nobis propter obscuritatem ignorationemque causarum.

(t. 5) Nonius p. 148 M. = Ac. 1.31 (Pb1 p. 49, Pb2 p. 13) OPINABILE. Cicero Academicorum lib. I: itaque

hanc omnem artem rerum opinabilem appellabant.

Itaque hanc omnem partem rerum opinabilem appellabant.

(t. 6) Nonius p. 470 M. = Ac. 1.33 (Pb1 p. 51, Pb2 p. 14) AMPLEXA . . . Cicero Academicorum lib. 1: quas mirifice Plato erat

. . . quas mirifice Plato erat amplexatus . . .

amplexatus. (t. 7) Lactantius, Div. Inst. 3.29.7 ~ Ac. 1.45 Postremo, quod is qui dicit assensus esse retinendos, quod stulti sit hominis rebus incognitis temere assentire, is plane uulgi et imperitorum opinionibus credidit, qui fortunam putant esse quae tribuat hominibus bona et mala. Nam simulacrum eius cum copia et gubernaculo fingunt, tamquam haec et opes tribuat et humanarum rerum regimen optineat.

. . . quibus de causis nihil oportere neque profiteri neque affirmare quemquam neque assensione approbare, cohibereque semper et ab omni lapsu continere temeritatem, quae tum esset insignis cum aut falsa aut incognita res approbaretur, neque hoc quidquam esse turpius quam cognitioni et perceptioni assensionem approbationemque praecurrere . . . 40

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

f rag m e n ta e t t e s t i m o n i a

(t. 8) Nonius p. 65 M. (frg. 1 Mue.; frg. 1 R.; Pb1 p. 57.17–18, Pb2 p. 20.10–11; SVF Antipater III.4; FDS 173) DIGLADIARI dictum est dissentire et dissidere: dictum a gladiis. Cicero Academicorum lib. 1: quid autem stomachatur Mnesarchus, quid Antipater digladiatur cum Carneade tot uoluminibus?—idem III [t. 23]: ‘digladiari autem semper, depugnare in facinorosis et audacibus, quis non cum miserrimum, tum etiam stultissimum dixerit?’

Ac. 2 (t. 9) Nonius pp. 162–3 M. (frg. 8 Mue.; frg. 8 R.; Pb1 p. 58.2–3, Pb2 p. 20.13–14) PERPENDICVLI ET NORMAE. Cicero Academicorum lib. II: atqui si id crederemus, non egeremus perpendiculis non normis non regulis.

(t. 10) Nonius pp. 121–2 M. (frg. 6 Mue.; frg. 6 R.; Pb1 p. 58.4–5, Pb2 p. 20.15–17) HEBES positum pro obscuro aut obtuso. Cicero Academicorum lib. II:

quid? Lunae quae liniamenta sint potesne dicere [ne] cuius et nascentis et inseniscentis alias hebetiora alias acutiora uidentur cornua? (t. 11) Nonius p. 65 M. (frg. 3 Mue.; frg. 3 R.; Pb1 p. 58.6–7, Pb2 p. 20.18–19) AEQUOR, ab aequo et plano. Cicero Academicorum lib. II uocabulum accepisse confirmat: quid tam planum uidetur quam

mare? E quo etiam aequor illud poetae uocant.

41

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

(t. 12) Servius in Verg. Ecl. 2.27, p. 22.23–7 Thilo (Pb1 p. 58.8, Pb2 p. 20.20) si numquam fallit imago: nulla enim res ita decipit quem ad modum imago; nam et in speculo contraria ostendit uniuersa, et in aqua remum integrum quasi fractum uidemus, quod etiam in Tusculanis plenius docet.

(t. 13) Nonius p. 162 M. (frg. 7 Mue.; frg. 7 R.; Pb1 p. 58.9–10, Pb2 p. 21.1–3) PVRPVRASCIT. Cicero Academicorum lib. II: quid? Mare nonne

caeruleum? At eius unda cum est pulsa remis, purpurascit, et quidem aquae ⟨corpus⟩ tinctum quodam modo et infectum. . . .

⟨ ⟩ suppleui

(t. 14) Nonius p. 395 M. (frg. 9 R.; Pb1 p. 58.11, Pb2 p. 21.4–5) SICCUM dicitur et sobrium, modicum. . . [Plt., Asin. 857, Pseud. 184]. . . Cicero Academicorum lib. II: alius (sc. sapor) adultis,

alius ualentibus, alius aegris, alius siccis, alius uinulentis. sc. color Reid

(t. 15) Nonius p. 545 M. (frg. 11 Mue.; frg. 11 R.; Pb1 p. 59.3, Pb2 p. 21.8–9) ALABASTER. Cicero Academicorum lib. II: quibus etiam alabas-

ter plenus unguenti putrere uidetur. (t. 16) Augustinus, Contra Acad. 1.4.11 (Pb1 p. 59.4) ‘audi ergo’, inquit (sc. Licentius), ‘quod heri etiam, nisi intercessisses, protulissem: error mihi uidetur esse falsi pro uero approbatio; in quem nullo pacto incidit qui ueritatem quaerendam existimat. Falsum enim probare non potest qui probat nihil; non igitur potest errare, beatus autem esse facillime potest. 42

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

f rag m e n ta e t t e s t i m o n i a

(t. 17) Augustinus, Contra Acad. 1.3.7 (Pb1 p. 59.5–8, Pb2 p. 21.10–14) Quis ignorat eum [sc. Ciceronem] affirmasse uehementer nihil ab

homine percipi posse, nihilque remanere sapienti nisi diligentissimam inquisitionem ueritatis, propterea quia, si incertis rebus esset assensus, etiam si fortasse uerae forent, liberari errore non posset, quae maxima est culpa sapientis? Quam ob rem si et sapientem necessario beatum esse credendum est et ueritatis sola inquisitio perfectum sapientiae munus est, quid dubitamus existimare beatam uitam etiam per se ipsa inuestigatione ueritatis posse contingere?

(t. 18) Nonius p. 104 M. (frg. 5 Mue.; frg. 5 R.; Pb1 p. 60.8–9, Pb2 p. 22.10–11) EXPONERE pro exempla boni ostentare. Cicero Academicis lib. II:

frangere auaritiam, scelera poenire, uitam suam exponere ad imitandum iuuentuti. (t. 19) Nonius p. 69 M. (frg. 4 Mue.; frg. 4 R.; Pb1 p. 60.10–11, Pb2 p. 22.12–13) ADAMARE. Cicero Academicorum lib. II: qui enim serius honores adamauerunt, uix admittantur ad eos, nec satis commendati multitudini possunt esse.

Ac. 3 (t. 20) Cicero, Att. 16.6.4 (= SB 414) (p. 163 R.; Pb1 p. 61, Pb2 p. 24) Nunc neglegentiam meam cognosce. ‘De gloria’ librum ad te misi. At in eo prohoemium idem est quod in Academico Tertio. Id euenit ob eam rem quod habeo uolumen prohoemiorum. ex eo eligere soleo cum aliquod 43

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

σύγγραμμα institui. Itaque iam in Tusculano, qui non meminissem me abusum isto prohoemio, conieci id in eum librum quem tibi misi. Cum autem in naui legerem Academicos, agnoui erratum meum. Itaque statim nouum prohoemium exaraui et tibi misi. Tu illud desecabis, hoc adglutinabis. (t. 21) Lactantius, Div. Inst. 6.24.1 (frg. 16 Mue.; frg. 16 R.; Pb1 p. 62.1–3, Pb2 p. 24.12–14) Nec tamen deficiat aliquis aut de se ipse desperet, si aut cupiditate uictus aut libidine impulsus aut errore deceptus aut ui coactus ad iniustitiae uiam lapsus est; potest enim reduci ac liberari, si eum paeniteat actorem et ad meliora conuersus satis deo faciat. Quod fieri posse Cicero non putauit, cuius haec in Academico tertio uerba sunt: ‘quod si liceret ut iis qui in itinere deerrauissent sic uitam deuiam secutos corrigere errorem paenitendo, facilior esset emendatio temeritatis.’

(t. 22) Nonius p. 419 M. (frg. 15 Mue.; frg. 15 R.; Pb1 p. 62.6, Pb2 p. 25.4) VINDICARE est malefactum defendere. . . . [Cic., Off. 3.61]. . . Vindicare, liberare, trahere. . . . [Verg., A. 4.228]. . . Cicero Academicorum lib. III:

‘aliqua potestas sit, uindicet se in libertatem.’

⟨si⟩ sit Manutius

(t. 23) Nonius p. 65 M. (frg. 12 Mue.; frg. 12 R.; Pb1 p. 62.4–5, Pb2 p. 25.1–3) DIGLADIARI dictum est dissentire et dissidere: dictum a gladiis. Cicero Academicorum lib. I [t. 6]: quid autem stomachatur

Mnesarchus, quid Antipater digladiatur cum Carneade tot uoluminibus?—idem III: ‘digladiari autem semper, depugnare in facinorosis et audacibus, quis non cum miserrimum, tum etiam stultissimum dixerit?’ 44

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

f rag m e n ta e t t e s t i m o n i a

(t. 24) Augustinus, Contra Acad. 2.5.11 ~ Luc. 18 Et omnia incerta esse non dicebant solum uerum etiam copiosissimis rationibus affirmabant. Sed uerum non posse comprehendi ex illa Zenonis definitione arripuisse uidebantur, qui ait id uerum percipi posse, quod ita esset animo impressum ex eo, unde esset, ut esse non posset ex eo, unde non esset.

Cum enim ita negaret quicquam esse quod comprehendi posset (id enim uolumus esse καταληπτ όν), si illud esset, sicut Zeno definiret, tale uisum (iam enim hoc pro ϕαντασίᾳ uerbum satis hesterno sermone triuimus)— uisum igitur impressum effictumque ex eo unde esset, quale esse non posset ex eo unde non esset (id nos a Zenone definitum rectissime dicimus; qui enim potest quicquam comprehendi, ut plane confidas perceptum id cognitumque esse, quod est tale quale uel falsum esset possit?). . . .

(t. 25) Nonius p. 123 M. (frg. 14 Mue.; frg. 14 R.; Pb1 p. 61.20–1, Pb2 p. 24.10–11) INGENERARETVR, ut innasceretur. Cicero Academicorum lib. III:

in tanta animantium uarietate homini ut soli cupiditas ingeneraretur cognitionis et scientiae. (t. 26) Nonius p. 139 M. = Luc. 51 (frg. 18 R.; Pb1 p. 93, Pb2 p. 52) MORDICIBVS et MORDICVS pro morsu, pro morsibus . . .  [Plt., Aul. 234] . . . Cicero

. . . perspicuitatem, quam mordicus tenere debemus, abesse dicemus.

Academicorum lib. III: perspi-

cuitatem, quam mordicus tenere debemus, abesse dicamus. 45

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

(t. 27) Nonius p. 117 M. = Luc. 57 (frg. 19 R.; Pb1 p. 97, Pb2 p. 55) . . . qui gallinas alere permultas quaestus causa solerent; permultas quaestus causa ii cum ouum inspexerant solerent; ii cum ouum quae id gallina peperisset inspexerant quae gallina pep- dicere solebant. erisset dicere solebant. GALLINAS. Cicero Academicorum lib. III: qui gallinas alere

Cf. Plin., N.H. 10.155: traditur quaedam ars galinarii [cf. Luc. 86: . . . quoniam gallinarium inuenisti Deliacum illum qui oua cognosceret] cuiusdam dicentis quod ex quaque esset.

Ac. 4 (t. 28) Augustinus, Contra Acad. 3.14.31 ~ Luc. 66 (Pb1 p. 102, Pb2 p. 59) Illi enim cum haec disputant, de sapiente profecto disputant. Clamat se ipsum magnum esse opinatorem, sed de sapiente se quaerere. Quod si adhuc uos, adulescentes, ignotum habetis, certe in Hortensio [frg. 51 G. = 92 S.-Z.] legistis: ‘Si igitur nec certi est quidquam nec opinari sapientis est, nihil umquam sapiens approbabit.’

46

. . . sed quaerimus de sapiente. Ego uero ipse et magnus quidam sum opinator (non enim sum sapiens). . . .

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

f rag m e n ta e t t e s t i m o n i a

(t. 29) Nonius p. 69 M. = Luc. 67 (frg. 20 R.; Pb1 p. 103, Pb1 p. 60) . . . falsum esse Stoici dicunt et eorum adstipulator Antiochus.

ADSTIPVLARI positum est adsentiri. Cicero in Academicis lib. IV: falsum esse Stoici

dicunt et eorum adstipulator Antiochus. (t. 30) Augustinus, Contra Acad. 2.6.15 ~ Luc. 70 (Pb1 p. 105, Pb2 p. 61; Philo F8 Mette) Verum cum ita res se habeat, ut uetus Academia magis aucta quam oppugnata uideretur, extitit Philonis auditor Antiochus, qui, ut nonnullis uisus est, gloriae cupidior quam ueritatis in simultatem adduxit Academiae utriusque sententias.

Vnde enim uetus Academia reuocata est? Nominis dignitatem uidetur, cum a re ipsa descisceret, retinere uoluisse. Quod erant qui illum gloriae causa facere dicerent, sperare etiam fore ut ii qui se sequerentur Antiochii uocarentur.

(t. 31) Nonius p. 65 M. = Luc. 70 (frg. 21 R.; Pb1 p. 105, Pb2 p. 61) . . . item ille cum aestuaret ueterum ut maenianorum sic Academicorum umbram secutus est.

MAENIANA ab inuentore eorum Maenio dicta sunt; unde et columna Maenia. Cicero Academicorum lib. IV: interim ille, cum aestuaret, ueterum, ut Maenianorum, sic Academicorum umbram secutus est.

47

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

(t. 32) Lactantius, Div. Inst. 7.23.3 ~ Luc. 75 (Pb1 p. 109, Pb2 p. 63) . . . melius Chrysippus, quem Cicero ait fulcire porticum Stoicorum. . . .

Sed quid eos colligam, cum habeam Chrysippum, qui fulcire putatur porticum Stoicorum.

(t. 33) Hieronymus, Dialogi contra Pelagianos 1.15 ~ Luc. 80 (Pb1 p. 111, Pb2 p. 66) Verum audi quid idem dicat orator tuus: desine communibus locis: domi nobis ista nascuntur.

Et desine quaeso communibus locis; domi nobis ista nascuntur.

(t. 34) Nonius p. 474 M. (frg. 10 Mue.; frg. 10 R.; Pb1 p. 59.1–2, Pb2 p. 21.6–7) VRINANTUR. Cicero in Academicis lib. IV: Siquando enim nos

demersimus, ut qui urinantur, aut nihil superum aut obscure admodum cernimus. IV scripsi: II ω demersimus ω: demisimus Sigonius (t. 35) Nonius p. 99 M. = Luc. 101 (frg. 22 R.; Pb1 p. 124, Pb2 p. 77) DOLITVM . . . Cicero dolatum Academicorum lib. IV: non enim

est e saxo sculptus aut e robore dolatus.

. . . non enim est e saxo sculptus aut e ⟨ro⟩bore dolatus.

48

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

f rag m e n ta e t t e s t i m o n i a

(t. 36) Nonius p. 164 M. = Luc. 105 (frg. 23 R.; Pb1 p. 127, Pb2 p. 79) . . . quia nobismet ipsis modo caeruleum uidebatur mane rauum, quodque nunc qua a sole conlucet albescit et uibrat

RAVVUM, fuluum. Cicero Academicorum lib. IV: quia

nobismet ipsis tum caeruleum, tum rauum uidetur; quodque nunc a sole conlucet.

dissimileque est proximo ei continenti. . . .

(t. 37) Nonius p. 107 M. = Luc. 108 (frg. 24 R.; Pb1 p. 129, Pb2 p. 81) EXANCLARE est perpeti uel superare. Cicero Academicorum lib. IV: credoque Clitomacho ita scribenti, ut Herculi quendam laborem exanclatum.

. . . credoque Clitomacho ita scribenti, Herculi quendam laborem exanclatum a Carneade. . . .

(t. 38) Nonius p. 163 M. = Luc. 109 (frg. 25 R.; Pb1 p. 129, Pb2 p. 81) . . . quod ipsi Antiocho pingue uidebatur et sibi ipsum IV: quod ipsi Antiocho pingue contrarium. uidetur et sibi ipsum contrarium. PINGVE positum pro inpedito et

inepto. Cicero Academicorum lib.

(t. 39) Nonius p. 122 M. = Luc. 118 (frg. 26 R.; Pb1 p. 134, Pb2 p. 85) INFINITATEM. Cicero Academicorum lib. IV: at hoc Anaximandro,

populari et sodali suo, non persuasit. Is enim ⟨infinitatem naturae dixit esse⟩. ⟨ ⟩ suppl. Roth

. . . At hoc Anaximandro populari et sodali suo non persuasit; is enim infinitatem naturae dixit esse e qua omnia gignerentur.

49

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

(t. 40) Augustinus, C.D. 8.2 ~ Luc. 118 (Pb1 p. 134) Anaxagoras . . . harum rerum omnium quas uidemus effectorem diuinum animum sensit et dixit ex infinita materia, quae constaret similibus inter se particulis rerum omnium; quibus suis et propriis singula fieri, sed animo faciente diuino.

Anaxagoras materiam infinitam, sed ex ea particulas similis inter se, minutas, eas primum confusas postea in ordinem adductas a mente diuina.

(t. 41) Ammianus 27.4.8 ~ Luc. 119 (Pb1 p. 135, Pb2 p. 87) Stagira ubi Aristotelem ut Tullius ait fundentem aureum flumen accepimus natum.

Cum enim tuus iste Stoicus sapiens syllabatim tibi ista dixerit, ueniet flumen orationis aureum fundens Aristoteles qui illum desipere dicat.

(t. 42) Lactantius, Div. Inst. 7.4.11 ~ Luc. 120 (Pb1 p. 136, Pb2 p. 87) Est⟨ne⟩ cur deus, omnia nostra causa cum faceret (sic qui ait: Cur deus omnia nostra enim uultis), tantam uim causa cum faceret, tantam natricum uiperarumque uim natricum uiperarumque fecerit, cur mortifera tam fecerit? Cur tam multa multa ⟨ac⟩ perniciosa terra pestifera terra marique marique disperserit? disperserit? Respondendum est hoc loco

philosophis maximeque Ciceroni,

50

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

f rag m e n ta e t t e s t i m o n i a

Cf. Lactantius, De ira dei 13.9: Sed Academici contra Stoicos disserentes solent quaerere cur, si omnia deus hominum causa fecerit, etiam multa contraria et inimica et pestifera nobis reperiantur tam in mari quam in terra. (t. 43) Nonius p. 65 M. = Luc. 120 (frg. 27 R.; Pb1 p. 136, Pb2 p. 87) NATRICES dicuntur angues natantes. Cicero Academicorum lib. IV:

(sic enim uultis) tantam uim natricum uiperarumque fecerit?

. . . (sic enim uultis) tantam uim natricum uiperarumque fecerit. . . .

(t. 44) Nonius p. 189 M. = Luc. 121 (frg. 28 R.; Pb1 p. 136, Pb2 p. 88) VNCINATIM, ab unco. Cicero Academicorum lib. IV: nec ut ille,

qui asperis et leuibus et hamatis uncinatisque corpusculis concreta haec esse dicat.

51

. . . nec ut ille qui asperis et leuibus et hamatis uncinatisque corporibus concreta haec esse dicat.

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

(t. 45) Martianus Capella 5.517 Dick = Luc. 122 (frg. 29 R.; Pb1 p. 137, Pb2 p. 88) Vitandum similiter, ne in Latent ista omnia, Luculle, eodem loco tres aut quattuor crassis occultata et circumlongas breuesque continue fusa tenebris. . . . ponamus neue in notissimos uersus et maxime heroicos structura fundatur ⟨d⟩it⟨hy⟩ rambicosue uersus, quamuis eos Cicero non euitet, cum dicit: ‘senatus haec intellegit consul uidet’, et heroici uersus finem uel initium non declinet, cum dicit: ‘o miserum, cui peccare licebat’ et in Academicis ‘latent ista omnia, Varro, magnis obscurata et circumfusa tenebris.’ (t. 46) Nonius p. 102 M. = Luc. 123 (frg. 30 R.; Pb1 p. 138, Pb2 p. 89) Neque ego non ⟨ita. Vos⟩ [enim] etiam dicitis esse e regione nobis, e contraria parte terrae qui aduersis uestigiis stent contra nostra uestigia.

E REGIONE positum est ex aduerso. Cicero Academicorum lib. IV: nec ego non ita. Vos

etiam dicitis esse regione nobis, in contraria parte terrae, qui aduersis uestigiis stent ad nostra uestigia?

Cf. Lactantius, Div. Inst. 3.24.1: Quid? illi qui esse contrarios uestigiis nostris antipodas putant num aliquid locuntur? 52

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

f rag m e n ta e t t e s t i m o n i a

Cf. Augustinus, C.D. 16.9: Quod uero et antipodas esse fabulantur, id est homines a contraria parte terrae, ubi sol oritur, quando occidit nobis, aduersa pedibus nostris calcare uestigia: nulla ratione credendum est. Cf. Isidorus, Etym. 9.133: Iam uero hi qui antipodae dicuntur, eo quod contrarii esse uestigiis nostris putantur, ut quasi sub terris positi aduersa pedibus nostris calcent uestigia, nulla ratione credendum est, quia nec soliditas patitur, nec centrum terrae; sed neque hoc ulla historiae cognitione firmatur, sed hoc poetae quasi ratiocinando coniectant. (t. 47) Nonius pp. 65–6 M. (frg. 13 Mue.; frg. 13 R.; Pb1 p. 140, Pb2 p. 90) EXULTARE dictum est exilire. Cicero Academicorum lib. IV: et ut

nos nunc sedemus ad Lucrinum pisciculosque exultantes uidemus. . . . IV Lindsay: III ω

(t. 48) Ammianus 16.5.6 ~ Luc. 127 (Pb1 p. 141) Quam autem sit pulchrum, exigua haec spernentem et minima, ad ascensus uerae gloriae tendere longos et arduos, ut memorat uates Ascraeus, Censorius Cato monstrauit.

Erigimur, elatiores fieri uidemur, humana despicimus cogitantesque supera atque caelestia haec nostra ut exigua et minima contemnimus.

53

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

(t. 49) Lactantius, Div. Inst. 3.12.9 ~ Luc. 129 (Pb1 p. 143, Pb2 p. 93) Euclides qui fuit Megaricorum conditor disciplinae dissentiens a ceteris id esse dixit summum bonum quod simile sit et idem semper.

Euclides Socratis discipulus Megareus, a quo idem illi Megarici dicti, qui id bonum solum esse dicebant quod esset unum et simile et idem semper.

(t. 50) Augustinus, C.D. 19.3 ~ Luc. 132 (Pb1 p. 132, Pb2 p. 94; Antiochus F8b Mette) Antiocho . . . quem sane Cicero in pluribus fuisse Stoicum quam ueterem uult uideri.

Qui [sc. Antiochus] appellabatur Academicus, erat quidem, si perpauca mutauisset, germanissimus Stoicus.

(t. 51) Augustinus, Contra Acad. 3.7.15–16 (frg. 20 Mue.; frg. 34 R.; Pb1 pp. 60.12–61.16, Pb2 pp. 22.12–24.4; SVF I.186: clamat . . . nefas esse; Arcesilaus F10 Mette: rursus te . . . diligentius, F136 Vezzoli: roga nunc . . . Epicuro) Est in libris Ciceronis, quos in huius causae patrocinium scripsit, locus quidam, ut mihi uidetur, mira urbanitate conditus, ut nonnullis autem, etiam firmitate roboratus. Difficile est prorsus ut quemquam non moueat quod ibi dictum est: Academico sapienti ab omnibus ceterarum sectarum, qui sibi sapientes uidentur, secundas partes dari, cum primas sibi quemque uindicare necesse sit. Ex quo posse probabiliter confici eum recte primum esse iudicio suo, qui omnium ceterorum iudicio sit secundus. (16) Fac enim uerbi causa Stoicum adesse sapientem; nam contra eos potissimum Academicorum exarsit ingenium. Ergo Zeno uel 54

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

f rag m e n ta e t t e s t i m o n i a

Chrysippus si interrogetur, qui sit sapiens, respondebit eum esse quem ipse descripserit. Contra Epicurus uel quis alius aduersariorum negabit suumque potius peritissimum uoluptatum aucupem sapientem esse contendet. Inde ad iurgium. Clamat Zeno et tota illa porticus tumultuatur hominem natum ad nihil aliud esse quam honestatem; ipsam suo splendore ad se animos ducere nullo prorsus commodo extrinsecus posito et quasi lenocinante mercede, uoluptatemque illam Epicuri solis inter se pecoribus esse communem, in ­quorum societatem et hominem et sapientem trudere nefas esse. Contra ille conuocata de hortulis in auxilium quasi Liber turba temulentorum, quaerentium tamen, quem incomptis unguibus bacchantes asperoque ore discerpant, uoluptatis nomen, suauitatem, quietem teste populo exaggerans instat acriter, ut nisi ea beatus nemo esse posse uideatur. In quorum rixam si Academicus incurrerit, utrosque audiet trahentes se ad suas partes, sed si in illos aut in istos concesserit, ab eis quos deseret insanus imperitus temerariusque clamabitur. Itaque cum et hac et illac aurem diligenter admouerit, interrogatus quid ei uideatur dubitare se dicet. Roga nunc Stoicum qui sit melior, Epicurusne qui delirare illum clamat, an Academicus qui sibi adhuc de re tanta deliberandum esse pronuntiat: nemo dubitat Academicum praelatum iri. Rursus te ad illum conuerte et quaere quem magis amet, Zenonem a quo bestia uocatur, an Arcesilas a quo audit: ‘tu fortasse uerum dicis sed requiram diligentius’: nonne apertum est totam illam porticum insanam, Academicos autem prae illis modestos cautosque homines uideri Epicuro? Ita peraeque prope de omnibus sectis copiosissime Cicero iucundissimum legentibus quasi spectaculum praebet uelut ostendens nullum illorum esse, qui non, cum sibi primas partes dederit, quod necesse 55

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis est, secundas ei dicat dare, quem non repugnare sed dubitare conspexerit. In quo ego nihil aduersabor nec eis ullam auferam gloriam. (17) Videatur sane quibuslibet Cicero hic non iocatus, sed inania et uentosa quaedam—quod ab ipsorum Graeculorum leuitate abhorreret—sequi et colligere uoluisse.

(t. 52) Nonius p. 80 M. = Luc. 137 (frg. 31 R.; Pb1 p. 148, Pb2 p. 97) BALBVTTIRE est cum quadam linguae haesitatione et confusione

. . . plane, ut supra dixi, Stoicus perpauca balbutiens.

trepidare. Cicero Academicorum lib. IV: Plane, ut supra dixi,

Stoicus perpauca balbutiens.

Ex libris incertis (t. 53) Nonius p. 43 M.  (frg. 2 Mue.; frg. 2 R.; Pb1 p. 59.9, Pb2 p. 21.15–16) CONCINNARE est facere . . . [Plt., Amph. 529] . . . sed proprietas uerbi haec est, quod apud ueteres cinnus potionis genus ex multis liquoribus confectum dici solet. Recte autem concinnare et consentire intellegi potest, quasi concennare, ut multis diuerse canentibus unus efficitur modus . . . [Plt., As. 216] . . . [Cic., Fin. 4.60] . . . idem in Academicis, lib. I [I BA: II L]: qui, cum similitudine ueri concinere maxime sibi uideretur. concennare codd.: concinere Wolf: concentare Lindsay: ueri Lindsay: uerbi codd.

(t. 54) Augustinus, Contra Acad. 2.11.26 (frg. 19 Mue.; frg. 33 R.; Pb1 pp. 59.10–60.7, Pb2 pp. 21.17–22.9)

56

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

f rag m e n ta e t t e s t i m o n i a Id probabile uel ueri simile Academici uocant, quod nos ad agendum sine assensione potest inuitare. Sine assensione autem dico, ut id quod agimus non opinemur uerum esse aut non id scire arbitremur, agamus tamen: ut uerbi causa, utrum hesterna nocte tam liquida ac pura hodie tam laetus sol exorturus esset, si nos quispiam rogaret, credo, quod nos id scire negaremus, diceremus tamen ita uideri. Talia, inquit Academicus, mihi uidentur

omnia quae probabilia uel ueri similia putaui nominanda; quae tu si alio nomine uis uocare, nihil repugno. Satis enim mihi est te iam bene accepisse quid dicam, id est quibus rebus haec nomina imponam. Non enim uocabulorum opificem sed rerum inquisitorem decet esse sapientem. Satisne intellexistis, quomodo mihi ludicra illa, quibus uos agitabam, de manibus excussa sint?—Hic cum ambo se intellexisse respondisset uultuque ipso responsionem postularent meam: quid putatis, inquam, Ciceronem cuius haec uerba sunt, inopem fuisse Latinae linguae, ut minus apta rebus, quas sentiebat, nomina imponeret?

(t. 55) Lactantius, Div. Inst. 3.14.15 (frg. 18 Mue.; frg. 32 R.; Pb1 p. 62.7–8, Pb2 p. 25.5–7) Cedo igitur quid didiceris aut in qua secta ueritatem deprehenderis. In Academia scilicet, quam secutus es quam probasti. At haec nihil docet nisi ut scias te nihil scire. Tui ergo te libri arguunt quam nihil a philosophia disci possit ad uitam. Haec tua uerba sunt:

‘Mihi autem non modo ad sapientiam caeci uidemur sed ad ea ipsa quae aliqua ex parte cerni uideantur hebetes et obtunsi.’ (t. 56) Augustinus, C.D. 6.2 (frg. 22 Mue.; frg. 36 R.; Pb1 p. 62.9–10, Pb2 p. 25.8–10)

57

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis Quis Marco Varrone curiosius ista quaesiuit? Quis inuenit doctius? Quis considerauit attentius? Quis distinxit acutius? Quis diligentius pleniusque conscripsit? Qui tametsi minus est suauis eloquio, doctrina tamen atque sententiis ita refertus est, ut in omni eruditione, quam nos saecularem, illi autem liberalem uocant, studiosum rerum tantum iste doceat, quantum studiosum uerborum Cicero delectat. Denique et ipse [Tullius] huic tale testimonium perhibet, ut in libris Academicis dicat eam quae ibi uersatur disputationem se habuisse cum Marco Varrone ‘homine’, inquit, ‘omnium facile acutissimo et sine ulla dubitatione doctissimo.’ Non ait ‘eloquentissimo’ uel ‘facundissimo’, quoniam re uera in hac facultate multum impar est; sed ‘omnium, inquit, facile acutissimo’, et in iis libris, id est Academicis, ubi cuncta dubitanda

Nos, inquit, in nostra urbe peregrinantes errantesque tamquam hospites tui libri quasi domum reduxerunt, ut possemus aliquando qui et ubi essemus agnoscere. Tu aetatem patriae, tu descriptiones temporum, tu sacrorum iura, tu sacerdotum, tu domesticam, tu publicam disciplinam, tu sedum [plerique codd.; sedem b2e, uide Hoffmann 1899 ad loc.] regionum locorum, tu omnium diuinarum humanarumque rerum nomina genera, officia causas aperuisti.

Ac. 1.9: Nam nos in nostra urbe peregrinantes errantesque tamquam hospites tui libri quasi domum deduxerunt, ut possemus aliquando qui et ubi essemus agnoscere. Tu aetatem patriae tu descriptiones temporum, tu sacrorum iura tu sacerdotum, tu domesticam tu bellicam disciplinam, tu sedum [sedem ΡΓ] regionum locorum, tu omnium diuinarum humanarumque rerum nomina genera officia causas aperuisti.

58

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

f rag m e n ta e t t e s t i m o n i a esse contendit, addidit ‘sine ulla dubitatione doctissimo’. Profecto de hac re sic erat certus, ut auferret dubitationem, quam solet in omnibus adhibere, tamquam de hoc uno etiam pro academicorum dubitatione disputaturus se academicum fuisset oblitus. In primo autem libro cum eiusdem Varronis litteraria opera praedicaret:

(t. 57) Diomedes I, p. 377.11–15 K.  (frg. 17 Mue.; frg. 17 R.; Pb1 p. 62.11, Pb2 p. 25.11) Figor ambigue declinatur apud ueteres tempore perfecto; reperimus enim fictus et fixus: Scaurus de uita sua ‘sagittis’ inquit ‘confictus’, Varro ad Ciceronem tertio ‘fixum’ et Cicero Academicorum tertio [. . .] ‘malcho in opera affixa’ et Vergilius (Aen. 4.15) ‘si mihi non animo fixum’. tertio1 om. Mϛ  Academicorum  tertio  Keil:  Academ­iarum tertio  ABM:  Academicarum secundo ϛ lacunam posuit Keil   malcho in om. ϛ

(t. 58) Augustinus, Contra Acad. 3.18.41 (Philo F8 Mette = Antiochus F8a Mette) Quippe Antiochus, Philonis auditor, hominis, quantum arbitror, circumspectissimi, qui iam ueluti aperire cedentibus hostibus portas coeperat et ad Platonis auctoritatem Academiam legesque reuocare—quamquam et Metrodorus id antea facere temptauerat,

qui primus dicitur esse confessus non decreto placuisse Academicis nihil posse comprehendi, sed necessario contra Stoicos huius modi eos arma sumpsisse—igitur Antiochus, ut institueram dicere, auditis Philone Academico et Mnesarcho Stoico in Academiam ueterem quasi uacuam defensoribus et quasi nullo hoste securam uelut adiutor et ciuis inrepserat nescio quid inferens mali de Stoicorum cineribus, quod Platonis adyta uiolaret. decreto ST: derecto HMPR: directo Knöll 59

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

(t. 59) Lactantius, Div. Inst. 3.4.10–11 Si ergo singulae sectae multarum sectarum iudicio stultitiae conuincuntur, omnes igitur uanae atque inanes reperiuntur: ita se ipsa philosophia consumit et conficit. Quod cum intellegeret Arcesilas Academiae conditor, reprehensiones inter se omnium collegit confessionemque ignorantiae clarorum philosophorum armauitque se aduersus omnes: ita constituit nouam non philosophandi philosophiam. (t. 60) Augustinus, Contra Acad. 3.18.40 (Carneades F14b Mette) Deinde cum undique premeretur, si nulli rei esset assensus, nihil acturum esse sapientem—o hominem mirum atque adeo non mirum! Ab ipsis enim Platonis fontibus profluebat—attendit sapienter, quales illi actiones probarent, easque nescio quarum uerarum similes uidens id, quod in hoc mundo ad agendum sequeretur, ueri simile nominauit. Cui enim esset simile, et perite norat

et prudenter tegebat idque etiam probabile appellabat. Probat enim bene imaginem, quisquis eius intuetur exemplum. Quomodo enim approbat sapiens aut quomodo simile sequitur ueri, cum ipsum uerum quid sit ignoret? Ergo illi norant et approbabant falsa, in quibus imitationem laudabilem rerum uerarum aduertebant. Sed quia hoc tamquam profanis nec fas nec facile erat ostendere, ­reliquerunt posteris et quibus illo tempore potuerunt ­signum quoddam sententiae suae, illos autem bene dialecticos de uerbis mouere quaestionem insultantes irridentesque prohibebant. Ob haec dicitur Carneades etiam tertiae Academiae princeps atque auctor f­ uisse.

(t. 61) Lactantius, Div. Inst. 3.6.7–12 (Arcesilaus T14b Mette, F128 Vezzoli)

60

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

f rag m e n ta e t t e s t i m o n i a

Verum Arcesilas ignorantiae magister cum Zenoni obtrectaret principi Stoicorum, ut totam philosophiam euerteret, auctore Socrate suscepit hanc sententiam, ut affirmaret sciri nihil posse. Itaque coarguit existimationem philosophorum, qui putassent ingeniis suis erutam esse atque inuentam ueritatem. Videlicet quia mortalis fuerat illa sapientia paucisque ante temporibus instituta ad summum iam incrementum peruenerat, ut iam ­necessario consenesceret ac periret, extitit repente Academia tamquam senectus philosophiae, quae illam conficeret iam deflorescentem, recteque Arcesilas uidit arrogantes uel potius stultos esse qui putent ­scientiam ueritatis coniectura posse comprehendi. Sed tamen falsa dicentem redarguere non potest nisi qui scierit ante quid uerum sit. Quod Arcesilas ueritate non cognita facere conatus introduxit ­genus philosophiae asystatum, quod Latine instabile uel inconstans possumus dicere. Vt enim nihil sciendum sit, aliquid sciri necesse est: nam si nihil omnino scias, id ipsum, sciri nihil posse, tolletur. Ita qui uelut sententiae loco pronuntiat nihil sciri, tamquam perceptum profitetur et cognitum: ergo aliquid sciri potest.

Dubia (t. 62*) Lactantius, De opificio dei 9.1 (Pb1 p. 58.12) libet hoc loco illorum reprehendere uanitatem, qui dum uolunt ostendere sensus falsos esse multa colligunt in quibus oculi fallantur, inter quae illud etiam quod furiosis et ebriis omnia dupli-

cia uideantur. (t. 63*) Augustinus, Contra Acad. 3.20.43 (frg. 21 Mue.; frg. 35 R.; Pb1 p. 61.17–18, Pb2 p. 24.5–7)

61

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis Quisquis autem putat hoc sensisse Academicos [sc. non posse ab homine inueniri ueritatem], ipsum Ciceronem audiat. Ait enim illis

morem fuisse occultandi sententiam suam nec eam cuiquam nisi qui secum ad senectutem usque uixissent aperire consuesse. Quae sit autem ista deus uiderit, eam tamen arbitror Platonis fuisse.

(t. 64*) Augustinus, Contra Acad. 2.6.14–15 (cf. p. 168 R.; Arcesilaus F135 Vezzoli: quod cum Zeno assentiendum, Philo F8 Mette: extitit Philonis . . . sapientem, Antiochus F8a Mette) Deinde, cum tantum alimentorum accepissemus, quantum compescendae fami satis esset, ad pratum regressis nobis Alypius: Paream, inquit, sententiae tuae nec ausim recusare. Si enim nihil me fugerit, gratabor cum doctrinae tuae tum etiam memoriae meae. At si in quoquam fortasse aberrauero, recurabis id, ut dein-

Nouae Academiae discidium non tam contra ueterem conceptum quam contra Stoicos arbitror esse commotum. Nec uero discidium putandum, si quidem a Zenone inlatam nouam quaestionem dissolui discutique oportebat. Nam de non percipiendo quamuis nullis conflictationibus agitata, incolens tamen etiam ueterum Academicorum mentes sententia non impudenter existimata est. Quod etiam ipsius Socratis Platonisque ac reliquorum ueterum auctoritate probatu facile est, qui se hactenus crediderunt posse ab errore defendi, si se assensioni non temere commisissent, quamuis propriam de hac re disputationem in scholas suas non introduxerint nec ab illis enucleate aliquando quaesitum sit, percipi necne ueritas possit. Quod cum Zeno rude ac nouum intulisset contenderetque nihil percipi posse, nisi quod uerum ita esset, ut dissimilibus notis a falso discerneretur, neque opinationem subeundam esse sapienti atque id Arcesilas audiret, negauit

ceps huius modi delegationem non pertimescam.

62

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

f rag m e n ta e t t e s t i m o n i a

huius modi quicquam posse ab homine reperiri neque illi opinionis naufragio sapientis committendam uitam. Vnde etiam conclusit nulli rei esse assentiendum. (15) Verum cum ita res se habeat, ut uetus Academia magis aucta quam oppugnata uideretur, extitit Philonis auditor Antiochus, qui, ut nonnullis uisus est, gloriae cupidior quam ueritatis in ­simultatem adduxit Academiae utriusque sententias. Dicebat enim rem insolitam et ab opinione ueterum remotissimam Academicos nouos conatos inducere. In quam rem ueterum physicorum aliorumque magnorum philosophorum implorabat fidem ipsos etiam Academicos oppugnans, qui se ueri simile contenderent sequi, cum ipsum uerum se ignorare faterentur, multaque argumenta collegerat, quibus nunc supersedendum arbitror, nihil tamen magis defendebat quam percipere posse sapientem. Hanc puto inter Academicos nouos ac ueteres controuersiam fuisse. Quae si secus se habet, ut Licentium plenissime informes pro utroque postulauerim. Si uero ita est, ut dicere potui, susceptam disputationem p ­ eragite.

CATVLVS ET LVCVLLVS (t. 65) Quintilianus, Inst. Or. 3.6.64 M.  Tullius non dubitauit aliquos iam editos libros aliis postea scriptis ipse damnare, sicut Catulum atque Lucullum et hos ipsos de quibus modo sum locutus, artis rhetoricae. (t. 66) Plutarchus, Luc. 42 (Carneades T14 Mette)

Φιλοσοϕίαν δὲ πᾶσαν μὲν ἠσπάζετο καὶ πρὸς πᾶσαν εὐμενὴς ἦν καὶ οἰκεῖος, ἴδιον δὲ τῆς Ἀκαδημείας ἐξ ἀρχῆς ἔρωτα 63

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

καὶ ζῆλον ἔσχεν, οὐ τῆς νέας λεγομένης, καίπερ ἀνθούσης τότε τοῖς Καρνεάδου λόγοις διὰ Φίλωνος, ἀλλὰ τῆς παλαιᾶς, πιθανὸν ἄνδρα καὶ δεινὸν εἰπεῖν τότε προστάτην ἐχούσης τὸν Ἀσκαλωνίτην Ἀντίοχον, ὃν πάσῃ σπουδῇ ποιησάμενος ϕίλον ὁ Λεύκολλος καὶ συμβιωτὴν ἀντετάττετο τοῖς Φίλωνος ἀκροαταῖς, ὧν καὶ Κικέρων ἦν καὶ σύγγραμμά γε πάγκαλον ἐποίησεν εἰς τὴν αἵρεσιν, ἐν ᾧ τὸν ὑπὲρ τῆς καταλήψεως λόγον Λευκόλλῳ περιτέθεικεν, αὑτῷ δὲ τὸν ἐναντίον· Λεύκολλος δ’ ἀναγέγραπται τὸ βιβλίον. (t. 67) Plutarchus, Cic. 40

Ἐκ τούτου Κικέρων, εἰς μοναρχίαν τῆς πολιτείας μεθεστώσης, ἀϕέμενος τοῦ τὰ κοινὰ πράττειν ἐσχόλαζε τοῖς βουλομέν οις ϕιλοσοϕεῖν τῶν νέων, καὶ σχεδὸν ἐκ τῆς πρὸς τούτους συνηθείας, εὐγενεστάτους καὶ πρώτους ὄντας, αὖθις ἴσχυεν ἐν τῇ πόλει μέγιστον. αὐτῷ δ’ ἔργον μὲν ἦν τότε τοὺς ϕιλοσόϕους συντελεῖν διαλόγους καὶ μεταϕράζειν, καὶ τῶν διαλεκτικῶν ἢ ϕυσικῶν ὀνομάτων ἕκαστον εἰς τὴν Ῥωμαϊκὴν μεταβάλλειν διάλεκτον· ἐκεῖνος γάρ ἐστιν ὥς ϕασιν ὁ καὶ τὴν ϕαντασίαν καὶ τὴν ἐποχὴν καὶ τὴν συγκατάθεσιν καὶ τὴν κατάληψιν, ἔτι δὲ τὴν ἄτομον, τὸ ἀμερές, τὸ κενὸν καὶ ἄλλα πολλὰ τῶν τοιούτων ἐξονομάσας πρῶτος ἢ μάλιστα Ῥωμαίοις, τὰ μὲν μεταϕοραῖς, τὰ δ’ οἰκειότησιν ἄλλαις γνώριμα καὶ προσήγορα μηχανησάμενος.

64

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

VESTIGIA CATVLI IN LVCVLLO MANIFESTA

5

10

15

20

25

30

. . . habuit enim diuinam quandam memoriam rerum [sc. Lucullus], uerborum maiorem Hortensius . . . Quibus de rebus et alias saepe nobis multa quaesita et disputata sunt et quondam in Hortensii uilla quae est ad Baulos, cum eo Catulus et Lucullus nosque ipsi postridie uenissemus quam apud Catulum fuissemus. Quo quidem etiam maturius uenimus, quod erat constitutum, si uentus esset, Lucullo in Neapolitanum, mihi in Pompeianum nauigare. Cum igitur pauca in xysto locuti essemus, tum eodem in spatio consedimus. Hic Catulus ‘Etsi heri’, inquit, ‘id quod quaerebatur paene explicatum est, ut tota fere quaestio tractata uideatur, tamen exspecto ea quae te pollicitus es, Luculle, ab Antiocho audita dicturum’. ‘Equidem’, inquit Hortensius, ‘feci plus quam uellem: totam enim rem, Catul〈e, Lucul〉lo integram seruatam oportuit. Et tamen fortasse seruata est: a me enim ea quae in promptu erant dicta sunt, a Lucullo autem reconditiora desidero.’ Tum ille ‘Non sane’, inquit, ‘Hortensi, conturbat me exspectatio tua, etsi nihil est iis qui placere uolunt tam aduersarium, sed quia non laboro quam [quam] ualde ea quae dico probaturus sim, eo minus conturbor. Dicam enim nec mea nec ea, in quibus non si non fuerint uinci me malim quam uincere. Sed mehercule, ut quidem nunc se causa habet, etsi hesterno sermone labefactata est, mihi tamen uidetur esse uerissima. Agam igitur, sicut Antiochus agebat. Nota enim mihi res est. Nam et uacuo animo illum audiebam et magno studio, eadem de re etiam saepius, ut etiam maiorem exspectationem mei faciam quam modo fecit Hortensius.’ Cum ita esset exorsus, ad audiendum animos ereximus. At ille, ‘Cum Alexandriae pro quaestore’, inquit, ‘essem, fuit Antiochus mecum, et erat iam antea Alexandriae familiaris 65

2 9

10

11

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

12

13

Antiochi Heraclitus Tyrius, qui et Clitomachum multos annos et Philonem audierat, homo sane in ista philosophia, quae nunc prope dimissa reuocatur, probatus et nobilis; cum quo et Antiochum saepe disputantem audiebam, sed utrumque leniter. Et quidem isti libri duo Philonis, de quibus heri dictum a Catulo est, tum erant allati Alexandriam tumque primum in Antiochi manus uenerant; et homo natura lenissimus—­nihil enim poterat fieri illo mitius—­stomachari tamen coepit. Mirabar, nec enim umquam ante uideram. At ille Heracliti memoriam implorans quaerere ex eo uiderenturne illa Philonis aut ea num uel e Philone uel ex ullo Academico audiuisset aliquando. Negabat, Philonis tamen scriptum agnoscebat. Nec id quidem dubitari poterat; nam aderant mei familiares, docti homines P.  et C.  Selii et Tetrilius Rogus, qui se illa audiuisse Romae de Philone et ab eo ipso illos duos libros dicerent descripsisse. Tum et illi dixit Antiochus quae heri Catulus commemorauit a patre suo dicta Philoni et alia plura, nec se tenuit quin contra suum doctorem librum etiam ederet, qui Sosus inscribitur. Tum igitur et cum Heraclitum studiose audirem contra Antiochum disserentem et item Antiochum contra Academicos, dedi Antiocho operam diligentius, ut causam ex eo totam cognoscerem. Itaque complures dies adhibito Heraclito doctisque compluribus et in iis Antiochi fratre Aristo, et praeterea Aristone et Dione quibus ille secundum fratrem plurimum tribuebat, multum temporis in ista una disputatione consumpsimus. Sed ea pars quae contra Philonem erat praetermittenda est; minus enim acer est aduersarius is qui ista quae sunt heri defensa negat Academicos omnino dicere. Etsi enim mentitur, tamen est aduersarius lenior. Ad Arcesilan Carneademque ueniamus.’ Quae cum dixisset, sic rursus exorsus est: ‘Primum mihi uidemini’—me autem nomine appellabat—‘cum ueteres physicos nominatis, facere idem quod seditiosi ciues solent cum 66

5

10

15

20

25

30

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

v e s t i g i a c at v l i i n l v c v l l o m a n i f e s ta

5

10

15

20

25

30

aliquos ex antiquis claros uiros proferunt quos dicant fuisse populares, ut eorum ipsi similes esse uideantur.’ . . . propterea quod nihil esset clarius ἐναργείᾳ—­ut Graeci, perspicuitatem aut euidentiam nos, si placet, nominemus fabricemurque, si opus erit, uerba, ne hic sibi’ (me [sc. Cicero] appellabat iocans) ‘hoc licere soli putet— . . .’ . . . Philo autem dum noua quaedam commouet quod ea sustinere uix poterat quae contra Academicorum pertinaciam dicebantur, et aperte mentitur ut est reprehensus a patre Catulo, et, ut docuit Antiochus, in id ipsum se induit quod timebat. Cum enim ita negaret quicquam esse quod comprehendi posset (id enim uolumus esse καταληπτόν), si illud esset, sicut Zeno definiret, tale uisum (iam enim hoc pro ϕαντασίᾳ uerbum satis hesterno sermone triuimus)—uisum igitur impressum effictumque ex eo unde esset, quale esse non posset ex eo unde non esset (id nos a Zenone definitum rectissime dicimus; qui enim potest quicquam comprehendi, ut plane confidas perceptum id cognitumque esse, quod est tale quale uel falsum esset possit?)—hoc cum infirmat tollitque Philo, iudicium tollit incogniti et cogniti; ex quo efficitur nihil posse comprehendi. Ita imprudens eo quo minime uolt reuoluitur. Quod si essent falsae notitiae (ἐννοίας enim notitias appellare tu uidebare)—si igitur essent eae falsae. . . . Ex hoc illud est natum quod postulabat Hortensius, ut id ipsum saltem perceptum a sapiente diceretis, nihil posse percipi. Sed Antipatro hoc idem postulanti, cum diceret ei qui adfirmaret nihil posse percipi [consentaneum esse] unum tamen illud dicere percipi posse consentaneum esse ut alia non possent, Carneades acutius resistebat. Antiochus ad istum locum pressius uidebatur accedere. Vt enim de sensibus hesterno sermone uidistis, item faciunt de reliquis, in singulisque rebus, quas in minima dispertiunt, uolunt efficere iis omnibus quae uisa sint ueris adiuncta esse 67

17

18

22 28

29 42

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

55

59

60

62

falsa quae a ueris nihil differant; ea cum talia sint, non posse comprehendi. Dein confugis ad physicos eos qui maxime in Academia irridentur, a quibus ne tu quidem iam te abstinebis, et ais Democritum dicere innumerabiles esse mundos, et quidem sic quosdam inter sese non solum similes, sed undique perfecte et absolute ita pares, ut inter eos nihil prorsus intersit [et eo quidem innumerabiles itemque homines]. Deinde postulas ut, si mundus ita sit par alteri mundo ut inter eos ne minimum quidem intersit, concedatur tibi ut in hoc quoque nostro mundo aliquid alicui sic sit par ut nihil differat, nihil intersit. Carneadem autem etiam heri audiebamus solitum esse 〈eo〉 delabi interdum ut diceret opinaturum, id est peccaturum, esse sapientem. Mihi porro non tam certum est esse aliquid quod comprehendi possit, de quo iam nimium etiam diu disputo, quam sapientem nihil opinari, id est numquam assentiri rei uel falsae uel incognitae. Restat illud quod dicunt ueri inueniendi causa contra omnia dici oportere et pro omnibus. Volo igitur uidere quid inuenerint. ‘Non solemus’, inquit, ‘ostendere’. Quae sunt tandem ista mysteria, aut cur celatis quasi turpe aliquid sententiam uestram? ‘Vt qui audient’, inquit, ‘ratione potius quam auctoritate ducantur’. Quid si utrumque—­num peius est? Quae cum dixisset ille, finem fecit. Hortensius autem uehementer admirans (quod quidem perpetuo Lucullo loquente fecerat, ut etiam manus saepe tolleret; nec mirum, nam numquam arbitror contra Academiam dictum esse subtilius) me quoque, iocansne an ita sentiens (non enim satis intellegebam), coepit hortari ut sententia desisterem. Tum mihi Catulus ‘Si te’ inquit ‘Luculli oratio flexit, quae est habita memoriter accurate copiose, taceo neque te quo minus si tibi ita uideatur sententiam mutes deterrendum puto. Illud uero non censuerim ut eius auctoritate moueare. Tantum enim 68

5

10

15

20

25

30

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

v e s t i g i a c at v l i i n l v c v l l o m a n i f e s ta

5

10

15

20

25

30

te [non] modo monuit’ inquit arridens ‘ut caueres ne quis improbus tribunus plebis, quorum uides quanta copia semper futura sit, arriperet te et in contione quaereret qui tibi constares, cum idem negares quicquam certi posse reperiri, idem te comperisse dixisses. Hoc, quaeso, caue ne te terreat. De causa autem ipsa malim quidem te ab hoc dissentire; sin cesseris, non magno opere mirabor. Memini enim Antiochum ipsum, cum annos multos alia sensisset, simul ac uisum sit, sententia ­destitisse.’ Haec cum dixisset Catulus, me omnes intueri. Tum ego non minus commotus quam soleo in causis maioribus, huius modi quadam oratione sum exorsus: ‘Me, Catule, oratio Luculli de ipsa re ita mouit, ut docti hominis et copiosi et parati et nihil praetereuntis eorum quae pro illa causa dici possent, non tamen ut ei respondere posse diffiderem. Auctoritas autem tanta plane me mouebat, nisi tu opposuisses non minorem tuam. Aggrediar igitur, si pauca ante quasi de fama mea dixero.’ . . . Licebat enim nihil percipere et tamen opinari, quod a Carneade dicitur probatum: equidem Clitomacho plus quam Philoni aut Metrodoro credens, hoc magis ab eo disputatum quam probatum puto. . . . . . . Quid ergo est quod percipi possit, si ne sensus quidem uera nuntiant? Quos tu, Luculle, communi loco defendis: quod ne id facere posses, idcirco heri non necessario loco contra sensus tam multa dixeram. Tu autem te negas infracto remo neque columbae collo commoueri. . . . Tum Lucullus ‘non moleste’, inquit, ‘fero nos haec contulisse. Saepius enim congredientes nos, et maxime in Tusculanis nostris, si quae uidebuntur, requiremus.’ ‘Optime’, inquam, ‘sed quid Catulus sentit, quid Hortensius?’ Tum Catulus, ‘Egone?’ inquit, ‘ad patris reuoluor sententiam, quam quidem ille Carneadeam esse dicebat, ut percipi nihil 69

64

78

79

148

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

putem posse, assensurum autem non percepto, id est, opinaturum sapientem existimem, sed ita ut intellegat se opinari sciatque nihil esse quod comprehendi et percipi possit; [per] ἐποχὴν illam omnium rerum improbans illi alteri sententiae, nihil esse quod percipi possit, uehementer assentior.’ ‘Habeo’, inquam, ‘sententiam tuam nec eam admodum aspernor. Sed tibi quid tandem uidetur, Hortensi?’ Tum ille ridens ‘Tollendum’. ‘Teneo te’, inquam, ‘nam ista Academiae est propria sententia.’ Ita sermone confecto Catulus remansit; nos ad nauiculas nostras descendimus.

70

5

10

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

M. TVLLI CICERONIS LVCVLLVS

5

10

15

20

[I] Magnum ingenium L. Luculli magnumque optimarum artium studium, tum omnis liberalis et digna homine nobili ab eo percepta doctrina, quibus temporibus florere in foro maxime potuit, caruit omnino rebus urbanis. Vt enim [urbanis] admodum adulescens cum fratre pari pietate et industria praedito paternas inimicitias magna cum gloria est persecutus, in Asiam quaestor profectus, ibi permultos annos admirabili quadam laude prouinciae praefuit. Deinde absens factus aedilis, continuo praetor (licebat enim celerius legis praemio), post in Africam, inde ad consulatum; quem ita gessit ut diligentiam admirarentur omnes, ingenium agnoscerent. Post ad Mithri­ daticum bellum missus a senatu non modo opinionem uicit omnium quae de uirtute eius erat, sed etiam gloriam superiorum; idque eo fuit mirabilius quod ab eo laus imperatoria non admodum exspectabatur, qui adulescentiam in forensi opera, quaesturae diuturnum tempus Murena bellum in Ponto gerente in Asiae pace consumpserat. Sed incredibilis quaedam ingenii magnitudo non desiderauit indocilem usus disciplinam. Itaque cum totum iter et nauigationem consumpsisset partim in percontando a peritis partim in rebus gestis legendis, in Asiam factus imperator uenit, cum

ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS]  1  FELICITER INCIPIT LUCULLUS Aa (. . . LOCULLUS A): FELICITER INCIPIT LUCULLUS B: INCIPIT LUCULLUS V: Tullius de artibus ad Lucullum S: FELICITER INCIPIT LUCULLUS F    2–3  percepta A: cepta B: per ­accepta ξ    4  urbanis Ven.2: humanis ω   urbanis om. ξ: habent AB    8  praefuit ξ: profuit A: pr***** B    10  ita AB: ista ξ   ut om. ξ    12  missus Aa: missis ω    15  expectabatur V3: spectabatur ω    adulescentiam A: adulescentia Bξ    19  usus ζ: usum B    20  percontando V2: -contendo A: -contanda B: -contenda ξ

71

1

2

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

3

esset Roma profectus rei militaris rudis. Habuit enim diuinam quandam memoriam rerum, uerborum maiorem Hortensius, sed quo plus in negotiis gerendis res quam uerba prosunt, hoc erat memoria illa praestantior. Quam fuisse in Themistocle, quem facile Graeciae principem ponimus, singularem ferunt, qui quidem etiam pollicenti cuidam se artem ei memoriae, quae tum primum proferebatur, traditurum respondisse dicitur obliuisci se malle discere (credo quod haerebant in memoria quaecumque audierat aut uiderat). Tali ingenio praeditus Lucullus adiunxerat etiam illam quam Themistocles spreuerat disciplinam. Itaque ut litteris consignamus quae monumentis mandare uolumus, sic ille in animo res insculptas habebat. Tantus ergo imperator in omni genere belli fuit, proeliis oppugnationibus naualibus pugnis totiusque belli instrumento et apparatu, ut ille rex post Alexandrum maximus hunc a se maiorem ducem cognitum quam quemquam eorum quos legisset fateretur. In eodem tanta prudentia fuit in constituendis temperandisque ciuitatibus, tanta aequitas, ut hodie stet Asia Luculli institutis seruandis et quasi uestigiis persequendis. Sed etsi magna cum utilitate rei publicae, tamen diutius quam uellem tanta uis uirtutis atque ingeni peregrinata afuit ab ­oculis et fori et curiae. Quin etiam, cum uictor a Mithridatico bello reuertisset, inimicorum calumnia triennio tardius quam debuerat triumphauit. Nos enim consules introduximus paene in urbem currum clarissimi uiri, cuius mihi consilium et  auctoritas quid tum in maximis rebus profuisset dicerem, nisi de me ipso dicendum esset, quod hoc tempore non est necesse. Ita priuabo illum potius debito testimonio quam id cum mea laude communicem.

5

10

15

20

25

ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS]  1  diuinam AB: diuina ξ    6  ei Aa: et ω    9  aut B: et ζ    praeditus ABVm: predictus ξ   14  instrumento AB: instrumenti ξ    16–17  legisset AB: legisse ξ    18  stet A: est et Bξ    23  triennio ζ: triennia B    25  urbem Aa: urbe ω    29  cum mea Aa: cumea ω

72

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

lvcvllvs

5

10

15

20

25

[II] Sed quae populari gloria decorari in Lucullo debuerunt, ea fere sunt et Graecis litteris celebrata et Latinis. Nos autem illa externa cum multis, haec interiora cum paucis ex ipso saepe cognouimus. Maiore enim studio Lucullus cum omni litterarum generi tum philosophiae deditus fuit quam qui illum ignorabant arbitrabantur, nec uero ineunte aetate solum, sed et pro quaestore aliquot annos et in ipso bello, in quo ita magna rei militaris esse occupatio solet ut non multum imperatori sub ipsis pellibus otii relinquatur. Cum autem e philosophis ingenio scientiaque putaretur Antiochus, Philonis auditor, excellere, eum secum et quaestor habuit et post aliquot annos imperator, quique esset ea memoria, quam ante dixi, ea saepe audiendo facile cognouit quae uel semel audita meminisse potuisset. Delectabatur autem mirifice lectione librorum de quibus audiebat. Ac uereor interdum ne talium personarum cum amplificare uelim, minuam etiam gloriam. Sunt enim multi qui omnino Graecas non ament litteras, plures qui philosophiam, reliqui qui etiam si haec non improbent, tamen earum rerum disputationem principibus ciuitatis non ita decoram putent. Ego autem, cum Graecas litteras M. Catonem in senectute didicisse acceperim, P.  autem Africani historiae loquantur in legatione illa nobili, quam ante censuram obiit, Panaetium unum omnino comitem fuisse, nec litterarum Graecarum nec philosophiae iam ullum auctorem requiro. Restat ut iis respondeam, qui sermonibus eius modi nolint personas tam graues illigari. Quasi uero clarorum uirorum aut

4

5

6

10  Philo F5 Mette = Philo test. xii Brittain = Antiochus F5 Mette ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS]  1  decorari AB: decorare ξ    5  generi Wro: genere ω    6  nec B: ne ζ    7  aliquot Ba: aliquod AB: aliquid ξ    11  aliquot Ba: aliquod ABS: aliquid V    12  quique B: quicque ζ   esset B: esse ζ    13  meminisse ζ: meminisset B    16  uelim AB: uel ξ    19  decoram AV: decorem BS    21  legatione A1B: legaone A: legione V: religione S    23  nec B: ne ζ

73

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

7

tacitos congressus esse oporteat aut ludicros sermones aut rerum colloquia leuiorum! Etenim si quodam in libro uere est a nobis philosophia laudata, profecto eius tractatio optimo atque amplissimo quoque dignissima est, nec quicquam aliud [ut] uidendum est nobis, quos populus Romanus hoc in gradu collocauit, nisi ne quid priuatis studiis de opera publica detrahamus. Quod si, cum fungi munere debebamus, non modo operam nostram numquam a populari coetu remouimus, sed ne litteram quidem ullam fecimus nisi forensem, quis reprehendet otium nostrum, qui in eo non modo nosmet ipsos hebescere et languere nolumus, sed etiam ut plurimis prosimus enitimur? Gloriam uero non modo non minui sed etiam augeri arbitramur eorum, quorum ad populares illustresque laudes has etiam minus notas minusque peruolgatas adiungimus. Sunt etiam qui negent in iis qui 〈in〉 nostris libris disputent fuisse earum rerum de quibus disputatur scientiam. Qui mihi uidentur non solum uiuis sed etiam mortuis inuidere. [III] Restat unum genus reprehensorum, quibus Academiae ratio non probatur. Quod grauius ferremus, si quisquam ullam disciplinam philosophiae probaret praeter eam quam ipse sequeretur. Nos autem, quoniam contra omnes [qui] dicere quae uidentur solemus, non possumus quin alii a nobis dissentiant recusare. Quamquam nostra quidem causa facilis est, qui uerum inuenire sine ulla contentione uolumus, idque summa cura studioque conquirimus. Etsi enim omnis cognitio multis

5

10

15

20

25

ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS]  1  tacitos AB: tacitas ξ    3  laudata AB: laudatam ξ    4–5  aliud uidendum A post ras.: aliud ut uidendum ω    5  Romanus: R ζ: om. B    6  de ζ: om. B    7  cum ζ: co B    8  coetu ζ: cae to B    9  ullam AB: illam ξ   fecimus Aa: facimus ω    11  prosimus AV: promisimus B: proximus S    12  enitimur gloriam uero non modo non minui sed A: sed B: enitimur gloriam uero non modo non minuis et (uel . . . minuisset) ξ    15  in suppl. Asc.    21  qui dicere quae ω, del. qui V2, F p.c.: qui scire sibi uidentur dicere quae Vm: qui se scire arbitrantur dicere quae Halm    23  nostra AB: nostram ξ   facilis ω: facilior Vm

74

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

lvcvllvs

5

10

15

20

25

est obstructa difficultatibus eaque est et in ipsis rebus obscuritas et in iudiciis nostris infirmitas, ut non sine causa antiquissimi et doctissimi inuenire se posse quod cuperent diffisi  sint,  tamen nec illi defecerunt neque nos studium exquirendi defatigati relinquemus. Neque nostrae disputationes quicquam aliud agunt nisi ut in utramque partem dicendo [et audiendo] eliciant et tamquam exprimant aliquid, quod aut uerum sit aut ad id quam proxime accedat. Nec inter nos et eos qui se scire arbitrantur quicquam interest, nisi quod illi non dubitant quin ea uera sint quae defendunt, nos probabilia multa habemus, quae sequi facile, affirmare uix possumus. Hoc  autem liberiores et solutiores sumus, quod integra nobis est iudicandi potestas, nec ut omnia, quae praescripta [et quibus] a quibusdam et quasi imperata sint, defendamus necessitate ulla cogimur. Nam ceteri primum ante tenebantur astricti  quam quid esset optimum iudicare potuerunt, deinde infirmissimo tempore aetatis aut obsecuti amico cuidam aut una alicuius quem primum audierunt oratione capti de rebus incognitis iudicant et, ad quamcumque sunt disciplinam quasi tempestate delati, ad eam tamquam ad saxum adhaerescunt. Nam quod dicunt omnia se credere ei quem iudicent fuisse sapientem, probarem, si id ipsum rudes et indocti iudicare potuissent (statuere enim qui sit sapiens uel maxime uidetur esse sapientis). Sed ut potu〈erint, potu〉erunt omnibus rebus auditis, cognitis etiam reliquorum sententiis. Iudicauerunt aut〈em〉 re semel audita, ad unius se auctoritatem contulerunt.

8

9

5  LS 68S (–8 necessitate ulla cogimur) ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS]  3  inuenire AB: inuerare ξ    6  ut ζ: uti B   et audiendo om. V: habent ABSF    13  omnia ω: omnino Vm    13–14  et quibus ω, secl. Rom.    15  tenebantur Winterbottom: tenentur ω    18  alicuius Aa: aliquo ius ω    21  omnia ω: omnino Vm   se credere ABVm: sacre dere V: scire de re S    22  rudes A: rudis B: rudens ξ    24  potuerint, potuerunt Lamb.: potuerunt ω    26  autem Halm: aut ω

75

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

10

Sed nescio quo modo plerique errare malunt eamque sententiam quam adamauerunt pugnacissime defendere quam sine pertinacia quid constantissime dicatur exquirere. Quibus de rebus et alias saepe nobis multa quaesita et disputata sunt et quondam in Hortensii uilla quae est ad Baulos, cum eo Catulus et Lucullus nosque ipsi postridie uenissemus quam apud Catulum fuissemus. Quo quidem etiam maturius uenimus, quod erat constitutum, si uentus esset, Lucullo in Neapolitanum, mihi in Pompeianum nauigare. Cum igitur pauca in xysto locuti essemus, tum eodem in spatio consedimus. [IV] Hic Catulus ‘Etsi heri’, inquit, ‘id quod quaerebatur paene  explicatum est, ut tota fere quaestio tractata uideatur, tamen exspecto ea quae te pollicitus es, Luculle, ab Antiocho audita dicturum’. ‘Equidem’, inquit Hortensius, ‘feci plus quam uellem: totam enim rem, Catul〈e, Lucull〉o integram seruatam oportuit. Et tamen fortasse seruata est: a me enim ea quae in promptu erant dicta sunt, a Lucullo autem reconditiora desidero.’ Tum ille ‘Non sane’, inquit, ‘Hortensi, conturbat me exspectatio tua, etsi nihil est iis qui placere uolunt tam aduersarium, sed quia non laboro quam [quam] ualde ea quae dico probaturus sim, eo minus conturbor. Dicam enim nec mea nec ea, in quibus non si non fuerint uinci me malim quam uincere. Sed mehercule, ut quidem nunc se causa habet, etsi hesterno sermone labefacta est, mihi tamen uidetur esse uerissima. Agam igitur, sicut Antiochus agebat. Nota enim mihi res est. Nam et

5

10

15

20

25

14  Antiochus F5 Mette ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS]  4  nobis om. ξ    5  quondam ζ: quodam B    14  expecto ζ: expecta B   te om. B    17  Catule Lucullo Plasberg: Lucullo ϛ: Catulo ω    22  quam secl. Rom.   ea quae ζ: eaque B    23  nec ea AS: om. BV    24  non si non fuerint Plasberg: non si fuerint B: si non fuerint ζ   uincere AB: uince uincere ξ    25  causa AB, V post ras.: causam ξ

76

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

lvcvllvs

5

10

15

20

uacuo animo illum audiebam et magno studio, eadem de re etiam saepius, ut etiam maiorem exspectationem mei faciam quam modo fecit Hortensius’. Cum ita esset exorsus, ad audiendum animos ereximus. At ille, ‘Cum Alexandriae pro quaestore’, inquit, ‘essem, fuit Antiochus mecum, et erat iam antea Alexandriae familiaris Antiochi Heraclitus Tyrius, qui et Clitomachum multos annos et Philonem audierat, homo sane in ista philosophia, quae nunc  prope dimissa reuocatur, probatus et nobilis; cum quo Antiochum saepe disputantem audiebam, sed utrumque leniter. Et quidem isti libri duo Philonis, de quibus heri ­dictum a Catulo est, tum erant allati Alexandriam tumque primum in Antiochi manus uenerant; et homo natura lenissimus—­nihil enim poterat fieri illo mitius—­stomachari tamen coepit. Mirabar, nec enim umquam ante uideram. At ille Heracliti memoriam implorans quaerere ex eo uiderenturne illa Philonis aut ea num uel e Philone uel ex  ullo  Academico audiuisset aliquando. Negabat, Philonis tamen  scriptum agnoscebat. Nec id quidem dubitari poterat; nam aderant mei familiares, docti homines P.  et C.  Selii et Tetrilius Rogus, qui se illa audiuisse Romae de Philone et ab eo  ipso illos duos libros dicerent descripsisse. Tum et illa dixit Antiochus quae heri Catulus commemorauit a patre suo

11

12

5  Philo F5 Mette (–12 aduersarius lenior) = Philo test. xxix Brittain = Antiochus F5 Mette = Baustein 19.2 Dörrie    22  Antiochus F5 Mette ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS]  4  animos ζ: anim B    5  essem Rom.: issem ω    8  Filonem B: Philionem ζ    9  cum quo ζ: cum quo et B    11  quidem ζ: quid est B   Philonis ω: Philionis Aa, S p.c. man. prim.    14  illo AB: ille ξ    15  nec enim ζ: necum B ut uidetur    17  uiderenturne Aa: uiderentur ne ζ: uiderentur nec B   uel e V p.c.: uelle ω   Philone V2: Philonem A, filionem B: Philonem ξ    18  Philonis AaS: Philionis AV, filionis B    20  homines Vm: omnes ω    21  Tetrilius AB: Tretilius ξ: T.  Etrilius Heraeus   Philone F, filone Aa: filione ω    22  duos A p.c.: duo ω   illa Aa: illi ζ: ille B

77

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

13

dicta Philoni et alia plura, nec se tenuit quin contra suum ­doctorem librum etiam ederet, qui Sosus inscribitur. Tum igitur et cum Heraclitum studiose audirem contra Antiochum ­disserentem et item Antiochum contra Academicos, dedi Antiocho operam diligentius, ut causam ex eo totam cognoscerem. Itaque complures dies adhibito Heraclito doctisque compluribus et in iis Antiochi fratre Aristo, et praeterea Aristone et Dione quibus ille secundum fratrem plurimum tribuebat, multum temporis in ista una disputatione consumpsimus. Sed  ea pars quae contra Philonem erat praetermittenda est; minus enim acer est aduersarius is qui ista quae sunt heri defensa negat Academicos omnino dicere. Etsi enim mentitur, tamen est aduersarius lenior. Ad Arcesilam Carneademque ueniamus.’ [V] Quae cum dixisset, sic rursus exorsus est: ‘Primum mihi uidemini’—me autem nomine appellabat—‘cum ueteres physicos nominatis, facere idem quod seditiosi ciues solent cum aliquos ex antiquis claros uiros proferunt quos dicant fuisse populares, ut eorum ipsi similes esse uideantur. Repetunt ii a P.  Valerio qui exactis regibus primo anno consul fuit, commemorant reliquos qui leges populares de prouocationibus tulerint cum consules essent. Tum ad hos notiores, C.  Flaminium qui  legem agrariam aliquot annis ante secundum Punicum ­bellum tribunus plebis tulerit inuito senatu et postea bis consul factus sit, L. Cassium, Q. Pompeium. Illi quidem etiam

5

10

15

20

25

10  Arcesilaus F8 Mette = frg. 38 Vezzoli    13  Carneades F5 Mette ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS]  1  Philoni AaS: Philioni ABV    4  disserentem et item Antiochum B: differentem et idem Antiochum ξ: om. A    10  Philonem AB: Philionem ξ    13  Carneademque AB: Carnedemque ξ    15  dixisset ζ: dixiss B    17  nominatis ζ: noatis B   cum ζ: c B    19  ii a Plasberg: a Davies: enim a Reid: iam ω    23  aliquot Aa: aliquod ABV: aliquos S    25  Q. V: (Cassium)-que BS: quae A

78

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

lvcvllvs

5

10

15

20

25

P.  Africanum referre in eundem numerum solent. Duos uero sapientissimos et clarissimos fratres, P. Crassum et P. Scaeuolam, aiunt Tib. Graccho legum auctores fuisse, alterum quidem ut uidemus palam, alterum ut suspicantur obscurius. Addunt etiam C. Marium; et de hoc quidem nihil mentiuntur. Horum nominibus tot uirorum atque tantorum expositis eorum se institutum sequi dicunt. Similiter uos cum perturbare ut illi rem publicam, sic uos philosophiam bene iam constitutam uelitis, Empedoclem Anaxagoram Democritum Parmenidem Xeno〈phanem〉, Platonem etiam et Socratem profertis. Sed neque Saturninus, ut nostrum inimicum potissimum nominem, simile quicquam habuit ueterum illorum nec Arcesilae calumnia conferenda est cum Democriti uerecundia. Et tamen isti physici raro admodum, cum haerent aliquo loco, exclamant quasi mente incitati, Empedocles quidem ut interdum mihi furere uideatur, abstrusa esse omnia, nihil nos sentire nihil cernere, nihil omnino quale sit posse reperire. Maiorem autem partem mihi quidem omnes isti uidentur nimis etiam quaedam af­firmare plusque profiteri se scire quam sciant. Quod si illi tum in nouis rebus quasi modo nascentes haesitauerunt, nihilne tot saeculis summis ingeniis maximis studiis  explicatum putamus? Nonne, cum iam philosophorum disciplinae grauissimae constitissent, tum exortus est 〈ut〉 in optima re publica Tib. Gracchus qui otium perturbaret, sic Arcesilas qui constitutam philosophiam euerteret et in eorum

14

15

8  Arcesilaus F8 Mette = frg. 39 Vezzoli (–16 Lacydes fuisset)    23  Baustein 12.2 Dörrie    26  SSR 1C439 ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS]  1  duos A1: duo ω    3  aiunt Tib. B: aiuntibus ζ    5  mentiuntur B: metiuntur ζ    8  similiter Cant2: simile ω    10  Xenophanen Victorius: Xeno (uel xeno) ω    13  ueterum Aa: ueterem ω    15–16  incitati ΒS: inciuitati AV    21  se om. ξ    24  exortus est ut ϛ: exorsus est ω    25  Tib. AB: tibi ξ   perturbaret AB: perturbaretur ξ   sic AB: si ξ

79

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

16

auctoritate delitesceret qui negauissent quicquam sciri aut percipi posse? Quorum e numero tollendus est et Plato et Socrates, alter quia reliquit perfectissimam disciplinam, Peripateticos et Academicos nominibus differentes re congruentes, a quibus Stoici ipsi uerbis magis quam sententiis dissenserunt—­Socrates autem de se ipse detrahens in disputatione plus tribuebat iis quos uolebat refellere. Ita cum aliud diceret atque sentiret, libenter uti solitus est ea dissimulatione quam Graeci εἰρωνείαν uocant; quam ait etiam in Africano fuisse Fannius, idque propterea uitiosum in illo non putandum, quod idem fuerit in Socrate. [VI] Sed fuerint illa uetera si uultis incognita. Nihilne est ­igitur actum, quod inuestigata sunt, postea quam Arcesilas Zenoni ut putatur obtrectans nihil noui reperienti sed ­emendanti superiores immutatione uerborum, dum huius definitiones labefactare uult, conatus est clarissimis rebus tenebras obducere? Cuius primo non admodum probata ratio—­quamquam floruit cum acumine ingenii tum admirabili quodam lepore dicendi—­proxime a Lacyde solo retenta est, post autem confecta a Carneade, qui est quartus ab Arcesila; audiuit enim Hegesinum, qui Euandrum audierat, Lacydi discipulum, cum Arcesilae Lacydes fuisset. Sed ipse Carneades diu tenuit, nam nonaginta uixit annos, et qui illum audierant admodum floruerunt. E quibus industriae plurimum in Clitomacho fuit— ­declarat multitudo librorum—­ingenii non minus in Hagnone,

5

10

15

20

25

9  Fannius (12) F6c FRHist    12  Arcesilaus F8 Mette = FDS 249    13  LS 68C = Baustein 13.1 Dörrie    19–20  Carneades T4a Mette    21  Lacydes T6 Mette ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS]  1  auctoritate B: auctoritatem ζ   aut ζ: ut B    7  diceret atque A: dicere atque B: atque V: cognoscens atque VmS    8  est ϛ: esset ω   εἰρωνείαν: ironian ω    13  sunt ξ: om. AB    14  obtrectans A: obtractans ω   emendanti superiores ζ: emendandis superioras B    19  solo retenta AB: sole retenta ξ    19–20  confecta S: conficta ABV    25  in Hagnone Christ: in hac nonne ω: in Aeschine Davies

80

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

lvcvllvs

5

10

15

20

in Charmada eloquentiae, in Melanthio Rhodio suauitatis. Bene autem nosse Carneadem Stratoniceus Metrodorus putabatur. Iam Clitomacho Philo uester operam multos annos dedit. Philone autem uiuo patrocinium Academiae non defuit. Sed quod nos facere nunc ingredimur, ut contra Acade­ micos disseramus, id quidam e philosophis et ii quidem non  mediocres faciendum omnino non putabant, nec uero esse  ullam rationem disputare cum iis qui nihil probarent, Antipatrumque Stoicum qui multus in eo fuisset reprehendebant. Nec definiri aiebant necesse esse quid esset cognitio aut perceptio aut, si uerbum e uerbo uolumus, comprehensio, quam κατάληψιν illi uocant, eosque qui persuadere uellent esse  aliquid quod comprehendi et percipi posset, inscienter facere dicebant, propterea quod nihil esset clarius ἐναργείᾳ ut Graeci, perspicuitatem aut euidentiam nos, si placet, nominemus fabricemurque, si opus erit, uerba, ne hic sibi’ (me appellabat iocans) ‘hoc licere soli putet—­sed tamen orationem nullam putabant illustriorem ipsa euidentia reperiri posse, nec ea quae tam clara essent definienda censebant. Alii autem negabant se pro hac euidentia quicquam priores fuisse dicturos, sed ad ea quae contra dicerentur dici oportere putabant, ne qui  fallerentur. Plerique tamen et definitiones ipsarum etiam euidentium rerum non improbant et rem idoneam de qua quaeratur et homines dignos quibuscum disseratur putant.

17

18

3  LS 68U (–18 quo minime uolt reuoluitur)   Philo F5 Mette = test. iv Brittain      5  SVF III.Ant.20 = FDS 357    17  Epicurus frg. 243 Usener ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS]  1  Charmada ξ: Carmade A, Charmade B   eloquentiae ξ: loquentiae AB    5  ut B: et ζ    7  uero A p.c.: uerum ω    9  fuisset ζ: fuisse B    10  aiebant ζ: agebant B    11  aut1 om. B    13  aliquid F p.c.: aliquod ω    14  ἐναργεία ut: senergea ut Aa: senerge aut ω    18  illustriorem ζ: illustriore B    19  censebant V2: censerant ω    21–2  ne qui fallerentur B: ****quipsallerentur A: nequ* sallerentur V: ne quis allarentur S

81

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

19

Philo autem dum noua quaedam commouet quod ea sustinere uix poterat quae contra Academicorum pertinaciam ­dicebantur, et aperte mentitur ut est reprehensus a patre Catulo, et, ut docuit Antiochus, in id ipsum se induit quod timebat. Cum enim ita negaret quicquam esse quod comprehendi posset (id enim uolumus esse καταληπτόν), si illud esset, sicut  Zeno definiret, tale uisum (iam enim hoc pro ϕαντασίᾳ uerbum satis hesterno sermone triuimus)—uisum igitur impres­sum effictumque ex eo unde esset, quale esse non posset ex eo unde non esset (id nos a Zenone definitum rectissime dicimus; qui enim potest quicquam comprehendi, ut plane confidas perceptum id cognitumque esse, quod est tale quale uel falsum esset possit?)—hoc cum infirmat tollitque Philo, iudicium tollit incogniti et cogniti; ex quo efficitur nihil posse ­comprehendi. Ita imprudens eo quo minime uolt reuoluitur. Quare omnis oratio contra Academiam suscipitur a nobis, ut retineamus eam definitionem quam Philo uoluit euertere; quam nisi obtinemus, percipi nihil posse concedimus. [VII] Ordiamur igitur a sensibus. Quorum ita clara iudicia et certa sunt, ut, si optio naturae nostrae detur et ab ea deus aliqui requirat contentane sit suis integris incorruptisque sensibus an postulet melius aliquid, non uideam quid quaerat amplius. Nec uero hoc loco expectandum est dum de remo inflexo aut  de  collo columbae respondeam. Non enim is sum qui quidquid uidetur tale dicam esse quale uideatur. Epicurus hoc uiderit et alia multa. Meo autem iudicio ita est maxima in

5

10

15

20

25

1  Philo F5 Mette = Philo test. xxvii Brittain = Antiochus F 5 Mette = FDS 352 = Baustein 17.3 Dörrie    5  SVF I.59    23  Carneades F5 Mette = Epicurus frg. 252 Usener ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS]  6  καταληπτόν Ald.: acatale(m)pton ω    7  tale uisum ω: tale uisum iterum Vm  ϕαντασίᾳ: fantasia ω    9  effictumque ϛ: effectumque V2: effectum quae ξ: effectum AB    23  inflexo AB: inflexu V: infexo S    25  quidquid uidetur ζ: qui quid uideatur B

82

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

lvcvllvs

5

10

15

20

25

sensibus ueritas, si et sani sunt ac ualentes et omnia remouentur quae obstant et impediunt. Itaque et lumen mutari saepe uolumus et situs earum rerum quas intuemur, et interualla aut contrahimus aut diducimus, multaque facimus usque eo dum aspectus ipse fidem faciat sui iudicii. Quod idem fit in uocibus in odore in sapore, ut nemo sit nostrum qui in sensibus sui cuiusque generis iudicium requirat acrius. Adhibita uero exercitatione et arte, ut oculi pictura teneantur, aures cantibus, quis  est quin cernat quanta uis sit in sensibus? Quam multa uident pictores in umbris et in eminentia quae nos non uidemus! Quam multa quae nos fugiunt in cantu exaudiunt in eo genere exercitati, qui primo inflatu tibicinis Antiopam esse aiunt aut Andromacham, cum id nos ne suspicemur quidem! Nihil necesse est de gustatu et odoratu loqui, in quibus intellegentia, etsi uitiosa, est quaedam tamen. Quid de tactu, et eo quidem quem philosophi interiorem uocant, aut doloris aut uoluptatis, in quo Cyrenaici solo putant ueri esse iudicium quia sentiatur? Postestne igitur quisquam dicere inter eum qui doleat et inter eum qui in uoluptate sit nihil interesse, aut ita qui ­sentiet non apertissime insaniat? Atqui qualia sunt haec quae sensibus percipi dicimus, talia sequuntur ea quae non sensibus ipsis percipi dicuntur sed quodam modo sensibus, ut haec: “Illud est album, hoc dulce, canorum illud, hoc bene olens, hoc asperum.” Animo iam haec tenemus comprehensa, non sensibus. “Ille”, deinceps, “equus est, ille canis.” Cetera series deinde sequitur, maiora nectens, ut  haec, quae quasi expletam rerum comprehensionem

15  SSR IVA209    21  LS 39C = FDS 346 (–22 uidemus alterum non item) ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS]  8  ut V1: et ω    9  cernat AB: cernet ξ    11  multa A: multi Bξ    14  gustatu ζ: gustau B    17  quia ζ: qui B    19  qui2 AB: quis ξ    20  sentiet ζ: sentient B    21  atqui ζ: adqui B    25  ille ζ: illa B

83

20

21

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

22

amplectuntur: “Si homo est, animal est mortale rationis particeps.” Quo e genere nobis notitiae rerum imprimuntur, sine quibus nec intellegi quicquam nec quaeri 〈nec〉 disputari potest. Quod si essent falsae notitiae (ἐννοίας enim notitias appellare  tu  uidebare)—si igitur essent eae falsae aut eius modi uisis  impressae qualia uisa a falsis discerni non possent, quo tandem iis modo uteremur? Quo modo autem quid cuique rei consentaneum esset quid repugnaret uideremus? Memoriae quidem certe, quae non modo philosophiam sed omnis uitae usus omnesque artes una maxime continet, nihil omnino loci relinquitur. Quae potest enim esse memoria falsorum, aut quid quisquam meminit quod non animo comprehendit et tenet? Ars uero quae potest esse nisi quae non ex una aut duabus, sed ex multis animi perceptionibus constat? Quam si subtraxeris, qui distingues artificem ab inscio? Non enim fortuito hunc artificem dicemus esse, illum negabimus, sed cum alterum percepta et comprehensa tenere uidemus, alterum non item. Cumque artium aliud eius modi genus sit ut tantum modo animo rem cernat, aliud ut moliatur aliquid et faciat, quo modo aut[em] geometres cernere ea potest quae aut nulla sunt aut internosci a falsis non possunt, aut is qui fidibus utitur explere numeros et conficere uersus? Quod idem in similibus quoque artibus continget, quarum omne opus est in faciendo atque agendo. Quid enim est quod arte effici possit, nisi is qui artem tractabit multa perceperit?

5

10

15

20

25

5  LS 40M    13  SVF I.73 = LS 42B ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS]  2  quo ζ: co B    3  nec suppl. Plasberg    4  notitiae ζ: ­notitia B   ἐννοίας: ennoeas uel ennaeas ζ ἐννοίας enim notitias om. B    6  dis­cerni ζ: discerne B    7  autem ζ: aut B    8  uideremus Aa: uidemus ω    9  quae B: qua ζ    10  una AB: uno ξ    13  aut B: et ζ    16  negabimus Aa: negauimus ω    19  aliquid AB: aliquo ξ    20  aut A post ras.: autem ω    24  possit V2: posset ω

84

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

lvcvllvs

5

10

15

20

25

[VIII] Maxime uero uirtutum cognitio confirmat percipi et comprehendi multa posse. In quibus solis inesse etiam scientiam dicimus, quam nos non comprehensionem modo rerum, sed eam stabilem quoque et immutabilem esse censemus, itemque sapientiam, artem uiuendi, quae ipsa ex sese habeat constantiam. Ea autem constantia si nihil habeat percepti et cogniti, quaero unde nata sit aut quo modo. Quaero etiam, ille uir bonus, qui statuit omnem cruciatum perferre, intolerabili dolore lacerari potius quam aut officium prodat aut fidem, cur has sibi tam graues leges imposuerit, cum quam ob rem ita oporteret nihil haberet comprehensi percepti cogniti constituti. Nullo igitur modo fieri potest ut quisquam tanti aestimet aequitatem et fidem, ut eius conseruandae causa nullum supplicium recuset, nisi iis rebus assensus sit quae falsae esse non possint. Ipsa uero sapientia si se ignorabit sapientia sit necne, quo modo primum obtinebit nomen sapientiae? Deinde quo modo suscipere aliquam rem aut agere fidenter audebit, cum certi nihil erit quod sequatur? Cum uero dubitabit quid sit extremum et ultimum bonorum, ignorans quo omnia referantur, qui poterit esse sapientia? Atque etiam illud perspicuum est, constitui necesse esse initium quod sapientia, cum quid agere incipiat, sequatur, idque initium esse naturae accommodatum. Nam aliter appetitio (eam enim uolumus esse ὁρμὴν qua ad agendum impellimur, et id appetimus quod est uisum) moueri non potest. Illud autem quod mouet prius oportet uideri eique credi; quod fieri non potest si id quod uisum erit discerni non poterit a falso. Quo modo autem moueri animus ad appetendum potest, si id quod uidetur non percipitur accommodatumne naturae sit an alienum? Itemque, si quid officii sui sit 1  SVF II.117 = FDS 353 (–27 quicquam a falsis interesse)    20  SVF II.116 ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS]  7  nata N: nacta AB: necta ξ    9  aut fidem AV: ut fidem B: fidem S    12  aestimet Aa: aestimat ω    23  ὁρμὴν: hormen ω

85

23

24

25

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

26

27

non occurrit animo, nihil umquam omnino aget, ad nullam rem umquam impelletur, numquam mouebitur. Quod si ­aliquid aliquando acturus est, necesse est id ei, uerum quod occurrit, uideri. Quid quod, si ista uera sunt, ratio omnis tollitur, quasi ­quaedam lux lumenque uitae? Tamenne in ista prauitate perstabitis? Nam quaerendi initium ratio attulit, quae perfecit ­uirtutem, cum esset ipsa ratio confirmata quaerendo. Quaestio autem est appetitio cognitionis, quaestionisque finis inu­entio.  At nemo inuenit falsa, nec ea quae incerta per­man­ ent  inuenta esse possunt, sed cum ea quae quasi inuoluta fuerant aperta sunt, tum inuenta dicuntur. Sic et initium ­quaerendi et exitus percipiendi et comprehendendi tenet. Itaque argumenti conclusio, quae est Graece ἀπόδειξις, ita ­definitur: “Ratio quae ex rebus perceptis ad id quod non percipiebatur adducit.” [IX] Quod si omnia uisa eius modi essent qualia isti dicunt, ut ea uel falsa esse possent, neque ea posset ulla notio discernere, quo modo quemquam aut conclusisse aliquid aut inuenisse dicemus aut quae esset conclusi argumenti fides? Ipsa autem philosophia, quae rationibus progredi debet, quem habebit ­exitum? Sapientiae uero quid futurum est? Quae neque de se ipsa dubitare debet neque de suis decretis (quae philosophi

5

10

15

20

5  SVF II.103    14  SVF II.111 ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS]  2  numquam AB: num V: non S    6–7  perstabitis ζ: per aestabitis B    9  cognitionis ζ, B post ras.: cognitionis quae est B   quaestionisque ζBa: B non legitur   finis A: est finis Baξ: B non legitur    10  at A1ξ: ad AB   nec ea AB: necta ξ    11  quae ζ: que B   inuoluta Aa: in uoluptate ξ: A non legitur praeter inuolu-: in uoluntate Vm  post inuoluta 〈ante〉 addendum putauit Halm    12  fuerant Ba: fuerunt ω    13  comprehendendi Ba, conpraehendi Aa, conprehendi S: conpraedendi AV: B non legitur   tenet ω: tenetur Bentley    14  itaque B: om. ζ   ἀπόδειξις: apodixis ω    16  adducit ζ: ratio adducit B    17  isti Aa: ista ω

86

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

lvcvllvs

5

10

15

20

25

uocant δόγματα), quorum nullum sine scelere prodi poterit. Cum enim decretum proditur, lex ueri rectique proditur, quo e uitio et amicitiarum proditiones et rerum publicarum nasci solent. Non potest igitur dubitari quin decretum nullum falsum possit esse sapientis, neque satis sit non esse falsum, sed etiam stabile fixum ratum esse debeat, quod mouere nulla ratio queat.  Talia autem neque esse neque uideri possunt eorum ratione, qui illa uisa e quibus omnia decreta sunt nata negant quicquam a falsis interesse. Ex hoc illud est natum quod postulabat Hortensius, ut id ipsum saltem perceptum a sapiente diceretis, nihil posse percipi. Sed Antipatro hoc idem postulanti, cum diceret, ei qui ­affirmaret nihil posse percipi [consentaneum esse], unum tamen illud dicere percipi posse consentaneum esse, ut alia non possent, Carneades acutius resistebat. Nam tantum abesse ­dicebat ut id consentaneum esset ut maxime etiam repugnaret. Qui enim negaret quicquam esse quod perciperetur, eum nihil excipere; ita necesse esse, ne id ipsum quidem quod exceptum non esset comprehendi et percipi ullo modo posse. Antiochus ad istum locum pressius uidebatur accedere. Quoniam enim id haberent Academici decretum (sentitis enim iam hoc me δόγμα dicere), nihil posse percipi, non debere eos in suo decreto sicut in ceteris rebus fluctuari, praesertim cum in eo summa consisteret; hanc enim esse regulam totius ­philosophiae, constitutionem ueri falsi, cogniti incogniti; quam

28

29

10  SVF III.Ant.21 = FDS 355 (–29 perceptum esse dicerent)    12  LS 68N      15  Carneades F5 Mette    20  Antiochus F5 Mette ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS]  1  δόγματα: dogmata ω    5  neque A3: quae B: -que ξ: A non legitur    8  uisa e quibus AaS: AB non leguntur: uisam aequibus V    11 ­diceretis B: diceret his ζ    13  posse ζ: pos posse B   consentaneum esse om. M    19  posse ζ: possem B    22  δόγμα: dogma ζ: docma B

87

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

30

rationem quoniam susciperent docereque uellent quae uisa accipi oporteret, quae repudiari, certe hoc ipsum ex quo omne ueri falsique iudicium esset percipere eos debuisse; etenim duo esse haec maxima in philosophia, iudicium ueri et finem bonorum, nec sapientem esse posse qui aut cognoscendi esse initium ignoret aut extremum expetendi, ut aut unde proficiscatur aut quo perueniendum sit nesciat; haec autem habere dubia nec iis ita confidere ut moueri non possint abhor­ rere  a  sapientia plurimum. Hoc igitur modo potius erat ab his postulandum ut hoc unum saltem, percipi nihil posse, perceptum esse dicerent. Sed de inconstantia totius illorum sententiae, si ulla sententia cuiusquam esse potest nihil appro­bantis, sit ut opinor dictum satis. [X] Sequitur disputatio copiosa illa quidem, sed paulo abstrusior—­ habet enim aliquantum a physicis—, ut uerear ne maiorem ­largiar ei qui contra dicturus est libertatem et licentiam. Nam quid eum facturum putem de abditis rebus et obscuris, qui lucem eripere conetur? Sed disputari poterat subtiliter quanto quasi artificio natura fabricata esset primum animal omne, deinde hominem maxime, quae uis esset in sensibus, quem ad  modum prima uisa nos pellerent, deinde appetitio ab his pulsa sequeretur, tum ut sensus ad res percipiendas intenderemus. Mens enim ipsa, quae sensuum fons est atque etiam ipsa sensus est, naturalem uim habet quam intendit ad ea quibus mouetur. Itaque alia uisa sic arripit ut iis statim utatur, alia

5

10

15

20

25

23  LS 40N (–31 postulat dicere) ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS]  1  docereque BS: docere quae AV   quae uisa Halm: quae uis ω    2  accipi AB: accipio ξ    6  expetendi ζ: expetenti B    8  dubia ζ: dubi B   nec iis AS: necis BV   possint ζ: possunt B    8–9  abhorrere a A: abhorrea B: abhorrere ξ    16  largiar ei A: largiar & B: largiare V: largiare hii S     17  quid eum ζ: quidem B    20  sensibus ζ: sentibus B    21  prima ω: primum ϛ: primo ‘Lamb.’    25–1  alia quasi Faber: aliqua sic ω

88

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

lvcvllvs

5

10

15

20

25

quasi recondit e quibus memoria oritur. Cetera autem simil­ itudinibus construit, ex quibus efficiuntur notitiae rerum, quas Graeci tum ἐννοίας tum προλήψεις uocant. Eo cum accessit ratio  argumentique conclusio rerumque innumerabilium ­multitudo, tum et perceptio eorum omnium apparet et eadem ratio perfecta his gradibus ad sapientiam peruenit. Ad rerum igitur scientiam uitaeque constantiam aptissima cum sit mens hominis, amplectitur maxime cognitionem, et istam κατάληψιν, quam ut dixi uerbum e uerbo exprimentes comprehensionem dicemus, cum ipsam per se amat (nihil est enim ei ueritatis luce  dulcius), tum etiam propter usum. Quocirca et sensibus utitur et artes efficit quasi sensus alteros, et usque eo philosophiam ipsam corroborat ut uirtutem efficiat, ex qua re una uita omnis apta sit. Ergo ii qui negant quicquam posse comprehendi haec ipsa eripiunt uel instrumenta uel ornamenta uitae, uel potius etiam totam uitam euertunt funditus ipsumque animal orbant animo, ut difficile sit de temeritate eorum perinde ut causa postulat dicere. Nec uero satis constituere possum quod sit eorum consilium aut quid uelint. Interdum enim cum adhibemus ad eos orationem eius modi, “Si ea, quae disputentur, uera sint, tum omnia fore incerta”, respondent: “Quid ergo istud ad nos? Num  nostra culpa est? Naturam accusa, quae in profundo ueritatem, ut ait Democritus, penitus abstruserit.” Alii autem elegantius, qui etiam queruntur quod eos insimulemus omnia incerta dicere, quantumque intersit inter incertum et id quod percipi non possit docere conantur eaque distinguere. Cum

31

32

19  LS 68R    23  DK 68B117 ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS]  1  uide p. 88 recondit Aaξ: recundit A: recondite B    3  ἐννοίας: enoeas (uel ennoeas) ω  προλήψεις: prolempsis ω    7  uitaeque ζ: uita quae B    8  κατάληψιν: catalempsin ω    11  dulcius AB: delucius ξ    25  queruntur BS: quaeruntur AV    26  inter incertum ζ: inter certum B    27  conantur ζ: ­conatur B

89

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

33

34

his  igitur agamus qui haec distinguunt, illos qui omnia sic incerta dicunt, ut stellarum numerus par an impar sit, quasi desperatos aliquos relinquamus. Volunt enim (et hoc quidem uel maxime uos animaduertebam moueri) probabile aliquid esse et quasi ueri simile, eaque se uti regula et in agenda uita et in quaerendo ac disserendo. [XI] Quae ista regula est ueri  et falsi, si notionem ueri et falsi, propterea quod ea non possunt internosci, nullam habemus? Nam si habemus, interesse oportet ut inter rectum et prauum sic inter uerum et falsum. Si  nihil interest, nulla regula est, nec potest is, cui est uisio ueri  falsique communis, ullum habere iudicium aut ullam omnino ueritatis notam. Nam cum dicunt hoc se unum tollere, ut quicquam possit ita uideri ut non eodem modo falsum etiam  possit [ita] uideri, cetera autem concedere, faciunt ­pueriliter. Quo enim omnia iudicantur sublato reliqua se negant tollere: ut, si quis quem oculis priuauerit, dicat ea quae cerni possent se ei non ademisse. Vt enim illa oculis modo agnoscuntur, sic reliqua uisis, sed propria ueri, non communi ueri et falsi  nota. Quam ob rem siue tu probabilem uisionem siue [in]probabilem et quae non impediatur, ut Carne­ades uolebat,  siue aliud quid proferes quod sequare, ad uisum illud de quo agimus tibi erit reuertendum. In eo autem, si erit communitas cum falso, nullum erit iudicium, quia proprium in ­communi signo notari non potest. Sin autem commune nihil

5

10

15

20

19  Carneades F5 Mette ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS]  3  aliquos ζ: aliquid B    4  probabile ζ: probabique B    5  ueri A: uere Bξ   se uti ζ: uti B    8  internosci ζ: internos B    9  oportet ζ: aportet B    10  potest is Aa: potestis AB: potest his ξ    13  uerum ante possit add. Man., ante uideri alii    14  ita om. Wro   concedere AaS: concidere ABV    15  pueriliter ζ: puer iter B    16  oculis priuauerit ζ: B non legitur praeter oculi- -erit   ea quae V: eaque ABS    17  non om. ξ, suppl. post possent V2    18  uisis ζ: uixis B    20  in- secl. Faber    21  proferes Aa: proferens ω  sequare AB: sequaquare V: sequatur S    22  quo Aaξ: quod A: B non legitur praeter q-

90

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

lvcvllvs

5

10

15

20

25

erit, habeo quod uolo; id enim quaero quod ita mihi uideatur uerum 〈ut〉 non possit item falsum uideri. Simili in errore uersantur cum conuicio ueritatis coacti perspicua a perceptis ­uolunt distinguere et conantur ostendere esse aliquid perspicui,  uerum illud quidem impressum in animo atque mente, neque tamen id percipi ac comprehendi posse. Quo enim modo  perspicue dixeris album esse aliquid, cum possit accidere ut id quod nigrum sit album esse uideatur, aut quo modo ista aut perspicua dicemus aut impressa subtiliter, cum sit incertum uere inaniterne moueatur? Ita neque color neque ­corpus nec ueritas nec argumentum nec sensus neque perspicuum ullum relinquitur. Ex hoc illud iis usu uenire solet, ut quidquid dixerint a quibusdam interrogentur: “Ergo istuc ­quidem percipis?” Sed qui ita interrogant ab iis irridentur. Non  enim urguent ut coarguant neminem ulla de re posse ­contendere nec asseuerare sine aliqua eius rei quam sibi quisque placere dicit certa et propria nota. Quod est igitur istuc uestrum probabile? Nam si quod cuique occurrit et primo quasi aspectu probabile uidetur id confirmatur, quid eo leuius? Sin ex circumspectione aliqua et accurata consideratione quod uisum sit id se dicent sequi, tamen exitum non habebunt, primum quia iis uisis inter quae nihil interest aequaliter omnibus abrogatur fides; deinde cum dicant posse accidere sapienti ut, cum omnia fecerit diligentissimeque circumspexerit, existat aliquid quod et ueri simile uideatur et absit longissime 〈a〉 uero, 〈ne〉

35

36

2  Philo F5 Mette ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS]  2  uerum ut V2: uerum ω    3  conuicio Madvig: conuinctio ω   coacti ζ: quo acti B    5  inpressum B, in praessum A: interpressum ξ    6  quo ζ: co B    7  perspicue BS: perspicuae AV    10  inaniterne S: inaniterue ω   neque color ABaVS: om. B    12  ullum B: nullum ζ    13  dixerint Aa: dixerit ω    14  percipis sed Aa: percipisset ω    15  ut coarguant AB: utquo arguant ξ    18  probabile ζ: probale B   aspectu ζ: aspecto B    19  sin ex AaV: sin eo A: sint B: sin expe S    25  a suppl. Aa: om. ω  ne suppl. Madvig

91

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

37

38

si magnam partem quidem, ut solent dicere, ad uerum ipsum aut quam proxime accedant confidere sibi poterunt. Vt enim confidant, notum iis esse debebit insigne ueri; quo obscuro et  oppresso quod tandem uerum sibi uidebuntur attingere? Quid autem tam absurde dici potest quam cum ita loquuntur: “Est hoc quidem illius rei signum aut argumentum, et ea re id sequor, sed fieri potest ut id quod significatur aut falsum sit aut nihil sit omnino”? Sed de perceptione hactenus. Si quis enim ea quae dicta sunt labefactare uolet, facile etiam absentibus nobis ueritas se ipsa defendet. [XII] His satis cognitis quae iam explicata sunt, nunc de ­assensione atque approbatione, quam Graeci συγκατάθεσιν uocant, pauca dicemus, non quo non latus locus sit, sed paulo  ante iacta sunt fundamenta. Nam cum uim quae esset in sensibus explicabamus, simul illud aperiebatur, comprehendi multa et percipi sensibus, quod fieri sine assensione non potest. Deinde cum inter inanimum et animal hoc maxime intersit, quod animal agit aliquid (nihil enim agens ne cogitari qui­ dem potest quale sit), aut ei sensus adimendus est aut ea quae est in nostra potestate sita reddenda assensio. Et uero animus  quodam modo eripitur iis quos neque sentire neque as­sentiri uolunt. Vt enim necesse est lancem in libram ponderibus impositis deprimi, sic animum perspicuis cedere. Nam

5

10

15

20

5  LS 42F    11  FDS 363 (–39 in ipsis nobis)   SVF II.115    14  LS 40O ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS]  1  magnam partem ξ: magna parte AB   quidem ut ξ: quidē** A: quid est B   ad B: aut A: at V: ac S    3  obscuro ω: obscurato Lamb.    6  aut argumentum fortasse interpolatum    11  explicata sunt BS: explicat sunt V: om. A    12  atque ζ: adque B    13  quo ζ: co B    14  ante iacta ζ: anteiecta Ba: antetecta B ut uidetur   uim quae Aa: uim quo A ut uidetur: uinque B: quae V: -que S    17  inanimum Ven.2: animum ω    19  ea quae est ζ: eaque est B    20  sita ζ: sit B   et ω: at Aa    22  libram AB: liberam ξ    23  perspicuis AS: perspicus B: prespicuis V

92

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

lvcvllvs

5

10

15

20

25

quo modo non potest animal ullum non appetere id quod accommodatum ad naturam appareat (Graeci id οἰκεῖον appellant), sic non potest obiectam rem perspicuam non approbare. Quamquam, si illa de quibus disputatum est uera sunt, nihil attinet de assensione omnino loqui; qui enim quid percipit assentitur statim. Sed haec etiam sequuntur, nec memoriam sine assensione posse constare nec notitias rerum nec artes; idque quod maximum est, ut sit aliquid in nostra potestate, in eo qui rei nulli assentietur non erit. Vbi igitur uirtus, si nihil situm est in ipsis nobis? Maxime autem absurdum uitia in ­ipsorum esse potestate neque peccare quemquam nisi assensione, hoc idem in uirtute non esse, cuius omnis constantia et  firmitas ex iis rebus constat quibus assensa est et quas approbauit. Omninoque ante uideri aliquid quam agamus necesse est eique quod uisum sit assentiatur. Qua re qui aut uisum aut assensum tollit, is omnem actionem tollit e uita. [XIII] Nunc ea uideamus quae contra ab his disputari solent, sed prius potestis totius eorum rationis quasi fundamenta cognoscere. Componunt igitur primum artem quandam de his quae uisa dicimus, eorumque et uim et genera definiunt, in his  quale sit id quod percipi et comprehendi possit, totidem uerbis quot Stoici. Deinde illa exponunt duo quae quasi contineant omnem hanc quaestionem: quae ita uideantur ut etiam alia eodem modo uideri possint nec in iis quicquam intersit, non posse eorum alia percipi, alia non percipi; nihil interesse

39

40

18  LS 70B (–41 a falso possit esse) ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS]  1  non1  om. ξ    3  perspicuam non adprobare om. ξ    5  attinet A: adtinent B: attinens ξ: attingens Vm   omnino loqui F p.c.: omnilo quic B: omniloqui ζ    7  notitias ζ: notitia B    13  quas AB: quasi ξ    14  adprobauit ξ: adprobabit AB   omninoque ξ: omnino quae AB    17  ea uideamus AB: euideamus ξ     18  rationis A: rationes Bξ    20  uisa dicimus ζ: uis adicimus B    21  percipi et Baζ: percipiac B    22  quot B: quod ζ    25  non posse Ald.: posse ζ: non omnes posse B

93

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

41

42

autem, non modo si omni ex parte eiusdem modi sint, sed etiam si discerni non possint. Quibus positis unius argumenti conclusione tota ab his causa comprehenditur. Composita autem ea conclusio sic est: “eorum quae uidentur, alia uera sunt, alia falsa; et quod falsum est id percipi non potest; quod autem uerum uisum est id omne tale est ut eiusdem modi falsum etiam possit uideri.” Et “quae uisa sint eius modi ut in iis nihil intersit, non posse accidere ut eorum alia percipi possint, alia non possint. Nullum igitur est uisum quod percipi possit.” Quae autem sumunt ut concludant id quod uolunt, ex his duo sibi putant concedi (neque enim quisquam repugnat). Ea sunt haec: “Quae uisa falsa sint ea percipi non posse”, et alterum: “Inter quae uisa nihil intersit, ex iis non posse alia talia esse ut  percipi possint alia ut non possint”. Reliqua uero multa et uaria oratione defendunt, quae sunt item duo: unum, “quae uideantur, eorum alia uera esse alia falsa”, alterum, “omne uisum quod sit a uero tale esse quale etiam a falso possit esse”. Haec duo proposita non praeteruolant, sed ita dilatant ut non mediocrem curam adhibeant et diligentiam. Diuidunt enim in partes, et eas quidem magnas, primum in sensus, deinde in ea quae ducuntur a sensibus et ab omni consuetudine, quam obscurari uolunt. Tum perueniunt ad eam partem ut ne ratione quidem et coniectura ulla res percipi possit. Haec autem uniuersa ­concidunt etiam minutius. Vt enim de sensibus hesterno sermone uidistis, item faciunt de reliquis, in singulisque rebus, quas in minima dispertiunt, uolunt efficere iis omnibus quae uisa sint ueris adiuncta esse falsa quae a ueris nihil differant; ea cum talia sint, non posse comprehendi.

5

10

15

20

25

ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS]  2  positis ζ, B post ras.: possitis B    10  sumunt AB: summum ξ    14  ut2 AB: aut ξ   multa et uaria ζ: multeuaria ut uidetur B    17  a uero AB: auaro ξ    20  et om. ξ    21  ducuntur Aa: dicuntur ω    22  ut ne ratione ABVm: ut narratione ξ    27  adiuncta Aa: aiucta A: B non legitur praeter -iuncta: aiunta V: aiuncta S

94

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

lvcvllvs

5

10

15

20

25

[XIV] Hanc ego subtilitatem philosophia quidem dignissimam iudico, sed ab eorum causa qui ita disserunt remotissimam. Definitiones enim et partitiones et horum luminibus utens ­oratio, tum similitudines dissimilitudinesque et earum tenuis et acuta distinctio fidentium est hominum illa uera et firma et certa esse quae tutentur, non eorum qui clament nihilo magis uera illa esse quam falsa. Quid enim agant si, cum aliquid definierint, roget eos quispiam num illa definitio possit in aliam rem transferri quamlibet? Si posse dixerint, quid [enim] ­dicere habeant cur illa uera definitio sit? Si negauerint, fatendum sit, quoniam [uel] illa uera definitio transferri non possit in falsum,  quod ea definitione explicetur id percipi posse. Quod ­minime illi uolunt. Eadem dici poterunt in omnibus partibus. Si enim dicent ea de quibus disserent se dilucide perspicere nec ulla communione uisorum impediri, comprehendere ea se fatebuntur. Sin autem negabunt uera uisa a falsis posse distingui, qui poterunt longius progredi? Occurretur enim, sicut occursum est. Nam concludi argumentum non potest nisi iis quae ad concludendum sumpta erunt ita probatis ut falsa eiusdem modi nulla possint esse. Ergo si rebus comprehensis et perceptis nisa et progressa ratio hoc efficiet, nihil posse comprehendi, quid potest reperiri quod ipsum sibi repugnet magis? Cumque ipsa natura accuratae orationis hoc profiteatur, se aliquid patefacturam quod non appareat et, quo id facilius assequatur, ­adhibituram et sensus et ea quae perspicua sint, qualis est istorum oratio qui omnia non tam esse quam uideri uolunt?

43

44

ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS]  2  qui ζ: quae B    4  dissimilitudinesque ξ: que AB    4– 5  tenuis B: tenues ζ    8  definierint ζ: definient B    9  quamlibet F, quamlubet Aa: quam iubet ω  enim del. ϛ    11  illa uera ϛ: uel illa uera AB: uel illa uero ξ    13  poterunt M2: potuerint ζ: poterint AaB    18  potest ζ: potes B    20  nisa ϛ: uisa ω    23  accuratae orationis Aa: accurata eorationis ω    24  quo id ζ: co id B    25  ea quae AB: equae ξ

95

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

45

46

Maxime autem conuincuntur cum haec duo pro congruentibus sumunt tam uehementer repugnantia: primum, esse quaedam falsa uisa (quod cum uolunt, declarant quaedam esse uera); deinde ibidem, inter falsa uisa et uera nihil interesse. At primum sumpseras tamquam interesset: ita priori posterius, posteriori superius non iungitur. Sed progrediamur longius et ita agamus ut nihil nobis assentati esse uideamur, quaeque ab iis dicuntur sic persequamur ut nihil in praeteritis relinquamus. Primum igitur perspicuitas illa  quam diximus satis magnam habet uim, ut ipsa per sese ea quae sint nobis ita ut sint indicet. Sed tamen ut maneamus in perspicuis firmius et constantius, maiore quadam opus est uel arte uel diligentia, ne ab iis quae clara sint ipsa per sese quasi praestigiis quibusdam et captionibus depellamur. Nam qui uoluit subuenire erroribus [Epicurus] iis qui uidentur conturbare ueri cognitionem dixitque sapientis esse opinionem a perspicuitate seiungere nihil profecit; ipsius enim opinionis errorem nullo modo sustulit. [XV] Quam ob rem cum duae causae perspicuis et euidentibus rebus aduersentur, auxilia totidem sunt contra comparanda. Aduersantur enim primum quod parum defigunt animos et intendunt in ea quae perspicua sunt, ut quanta luce ea circumfusa sint possint agnoscere; alterum est quod fallacibus et  ­captiosis interrogationibus circumscripti atque decepti quidam, cum eas dissoluere non possunt, desciscunt a ueritate. Oportet igitur et ea quae pro perspicuitate responderi 9  Epicurus frg. 223 Usener ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS]  4  at Aa: ad ω    5  priori A post ras., ξ: priore AB   posteriori Aa: posteriore ω    6  non iungitur V2: coniungitur ω: conuincitur Plasberg    10  magnam AB: magnum ξ   ut AB: et ξ    12  maiore AB: maiora ξ    15  Epicurus secl. Baiter    17  profecit Aaξ: proficit AB    23  sint Davies: sunt ω    25  quidam V2: quidem ω    26–1  responderi possunt Bξ: respondere possint A

96

5

10

15

20

25

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

lvcvllvs

5

10

15

20

possunt in promptu habere, de quibus iam diximus, et esse armatos, ut occurrere possimus interrogationibus eorum captionesque discutere; quod deinceps facere constitui. Exponam igitur generatim argumenta eorum, quoniam ipsi etiam illi solent non confuse loqui. Primum conantur ostendere multa posse uideri esse, quae omnino nulla sint, cum animi inaniter moueantur eodem modo rebus iis quae nullae sint ut iis quae sint. “Nam cum dicatis”, inquiunt, “uisa ­quaedam mitti a deo, uelut ea quae in somnis uideantur quaeque oraclis auspiciis extis declarentur”—haec enim aiunt probari a Stoicis, quos contra disputant—­quaerunt quonam modo falsa uisa quae sint, ea deus efficere possit probabilia, quae autem plane proxime ad uerum accedant, efficere non possit, aut, si ea quoque possit, cur illa non possit quae perdifficiliter 〈internoscantur〉 internoscantur tamen, et, si haec, cur non inter quae nihil 〈inter〉sit omnino. “Deinde cum mens moueatur ipsa per sese, ut et ea declarant quae cogitatione depingimus et ea quae uel dormientibus uel  furiosis uidentur nonnumquam, ueri simile sit sic etiam mentem moueri, ut non modo non internoscat uera uisa illa sint anne falsa, sed ut in iis nihil intersit omnino”—ut si qui tremerent et exalbescerent uel ipsi per se motu mentis aliquo  uel obiecta terribili re extrinsecus, nihil ut esset qui

47

48

5  FDS 274    8  SVF II.66 ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS]  6  omnino nulla B: omnino ulla A: omninon nulla V: omno non ulla S    11  a om. ξ    12  deus B: deos ζ    13  accedant Lamb.: accedunt ω    14  aut si . . . non possit om. ξ    15  internoscantur suppl. Reid    16  inter quae BV: inter quem A: interque S   inter- suppl. Lamb.    17  ea declarant AB: edeclarant V: declarant S    19  furiosis ζ: furiosus B   nonnumquam Madvig: nonne perquam Schäublin: non intelligitis quam Plasberg: non inquam ω    20  mentem ζ: montem B    22  motu ζ: motus B

97

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

49

50

­ istingueretur tremor ille et pallor, neque ut quicquam interesd set 〈inter〉 intestinum et oblatum. “Postremo si nulla uisa sunt probabilia quae falsa sint, alia  ratio est. Sin autem sunt, cur non etiam quae non facile internoscantur? Cur non ut plane nihil intersit, praesertim cum ipsi dicatis sapientem in furore sustinere se ab omni assensu, quia nulla in uisis distinctio appareat?” [XVI] Ad has omnes uisiones inanes Antiochus quidem et ­permulta dicebat et erat de hac una re unius diei disputatio. Mihi autem non idem faciendum puto, sed ipsa capita dicenda. Et primum quidem hoc reprehendendum, quod captiosissimo  genere interrogationis utuntur, quod genus minime in ­philosophia probari solet, cum aliquid minutatim et gradatim  additur aut demitur. Soritas hoc uocant, quia aceruum efficiunt uno addito grano. Vitiosum sane et captiosum genus! Sic enim ascenditis: “Si tale uisum obiectum est a deo dormienti ut probabile sit, cur non etiam ut ualde ueri simile, cur deinde non ut difficiliter a uero internoscatur, deinde ut ne internoscatur quidem, postremo ut nihil inter hoc et illud intersit?” Huc si perueneris me tibi primum quidque concedente, meum ­uitium fuerit, sin ipse tua sponte processeris, tuum. Quis enim tibi dederit aut omnia deum posse aut ita facturum esse si possit? Quo modo autem sumis ut, si quid cui simile esse possit, sequatur ut etiam difficiliter internosci possit, deinde ut ne internosci quidem, postremo ut eadem sit? Et, si lupi canibus  similes, eosdem dices ad extremum. Et quidem honestis

5

10

15

20

25

3  Antiochus F5 Mette (–49 capita dicenda)    5  SVF III.551 ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS]  2  inter suppl. Aa: om. ω    4  sin ζ: sint B    6  sapientem Aa: sapiente ζ: sapientis B    12  interrogationis B1ζ: interrogationes B    13  probari ζ: probaria B    17  ueri simile Aaξ: uiri simile A: uerissime B    18  a ζ: an B    20  concedente meum Aa: concedente eum A: concedentem eum Bξ    26  eosdem Ba: eodem AB: eorum S

98

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

lvcvllvs

5

10

15

similia sunt quaedam non honesta et bonis non bona et artificiosis minime artificiosa: quid dubitamus igitur affirmare nihil inter haec interesse? Ne repugnantia quidem uidemus? Nihil est enim quod e suo genere in aliud genus transferri possit. At  si  efficeretur ut inter uisa differentium generum nihil ­interesset, reperirentur quae et in suo genere essent et in alieno. Quod fieri qui potest? Omnium deinde inanium uisorum una depulsio est, siue illa cogitatione informantur, quod fieri solere concedimus, siue in quiete siue per uinum siue per  insaniam. Nam ab omnibus eius modi uisis perspicuitatem, quam mordicus tenere debemus, abesse dicemus. Quis enim, cum sibi fingit aliquid et cogitatione depingit, non simul ac se ipse commouit atque ad se reuocauit, sentit quid intersit inter perspicua et inania? Eadem ratio est somniorum. Num censes Ennium, cum in hortis cum Ser. Galba uicino suo ­ambulauisset, dixisse: “uisus sum mihi cum Galba ambulare”? At, cum somniauit, ita narrauit:

51

uisus Homerus adesse poeta. Idemque in Epicharmo: 20

nam uidebar somniare med ego esse mortuom. Itaque, simul ut experrecti sumus, uisa illa contemnimus neque ita habemus, ut ea quae in foro gessimus.

4  FDS 850    18  Ennius, Ann. 3 Skutsch    20  Ennius, Varia: Epich. 45 Vahlen3 = PCG frg. 281 Kassel-Austin = DK 23B47 ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS]  4  quod e suo Aa: quo de suo ABS, quodesuo V   possit AS: posset BV    5  at AB: dat V: ac S    10  omnibus AB: hominibus ξ    14   eadem ratio A: eadem ratione B: eodem ratio ξ    15  censes Ennium ξ: cense sennium A: cense senium B   Ser.: Seruio AV: serui B: serino S    18   uisus ζ : uis B    19  in Epicharmo AB: ei epio harmonam V, in epio armonam S    20  med ego Man.: me et ego ω

99

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis 52

[XVII] “At enim dum uidentur, eadem est in somnis species 〈et〉 eorum quae uigilantes uidemus.” Primum, interest: sed  id  omittamus. Illud enim dicimus, non eandem esse uim neque integritatem dormientium et uigilantium nec mente nec sensu. Ne uinulenti quidem quae faciunt, eadem approbatione faciunt qua sobrii: dubitant haesitant reuocant se interdum iisque quae uidentur imbecillius assentiuntur, cumque edormiuerunt, illa uisa quam leuia fuerint intellegunt. Quod idem contingit insanis, ut et incipientes furere sentiant et dicant ­aliquid quod non sit id uideri sibi, et cum relaxentur sentiant atque illa dicant Alcmaeonis:

5

10

sed mihi ne utiquam cor consentit cum oculorum aspectu. 53

“At enim ipse sapiens sustinet se in furore ne approbet falsa pro ueris.” Et alias quidem saepe, si aut in sensibus ipsius est aliqua forte grauitas aut tarditas, aut obscuriora sunt quae uidentur, aut a perspiciendo temporis breuitate excluditur. Quamquam totum hoc, sapientem aliquando sustinere assensionem, contra uos est; si enim inter uisa 〈uera et falsa〉 〈nihil interesset〉, aut semper sustineret aut numquam. Sed ex hoc genere toto perspici potest leuitas orationis eorum qui omnia cupiunt confundere. Quaerimus grauitatis constantiae firmitatis sapientiae iudicium; utimur exemplis somniantium  furiosorum ebriosorum. Illud attendimus in hoc omni genere quam inconstanter loquamur? Non enim proferremus uino aut somno oppressos aut mente captos tam absurde, ut

15

20

25

12  Ennius, Alcm. XVa Jocelyn ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS]  1  at Aa: ad ω   dum AB: cum ξ    2  et suppl. Lamb.   eorum quae ζ: eorumque B   primum ω: plurimum Vm    5  quidem om. ξ    9  furere AB: furore ξ    13  at Aa: ad ω    14  in om. ξ    17  quamquam ζ: quaquam B    18  uera et falsa suppleui    19  nihil interesset V2: om. ω    24  proferremus Ven.: proferemus ζ: proferamus B

100

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

lvcvllvs

5

10

15

20

25

tum diceremus interesse inter uigilantium uisa et sobriorum et sanorum et eorum qui essent aliter affecti, tum nihil interesse. Ne hoc quidem cernunt, omnia se reddere incerta, quod  nolunt. (Ea dico incerta quae ἄδηλα Graeci.) Si enim res se ita habeant ut nihil intersit utrum ita cui uideatur ut insano an sano, cui possit exploratum esse de sua sanitate? Quod uelle efficere non mediocris insaniae est. Similitudines uero aut geminorum aut signorum anulis impressorum pueriliter consectantur. Quis enim nostrum similitudines negat esse cum eae plurimis in rebus appareant? Sed, si satis est ad tollendam cognitionem similia esse multa multorum, cur eo non  estis contenti, praesertim concedentibus nobis, et cur id potius contenditis, quod rerum natura non patitur, ut non suo quidque genere sit tale quale est, nec sit in duobus aut pluribus nulla re differens ulla communitas? Vt si sint et oua ouorum et apes apium simillimae: quid pugnas igitur, aut quid tibi uis in geminis? Conceditur enim similes esse, quo contentus esse potueras; tu autem uis eosdem plane esse, non similes, quod fieri nullo modo potest. Dein confugis ad physicos eos qui maxime in Academia irridentur, a quibus ne tu quidem iam te abstinebis, et ais Democritum dicere innumerabiles esse mundos, et quidem sic quosdam inter sese non solum sim­iles, sed undique perfecte et absolute ita pares, ut inter eos nihil prorsus intersit [et eo quidem innumerabiles itemque homines]. Deinde postulas ut, si mundus ita sit par alteri mundo ut inter eos ne minimum quidem intersit, concedatur tibi ut in hoc quoque nostro mundo aliquid alicui sic sit par ut nihil

54

55

7  Carneades F5 Mette (–57 si assueueris)    10  FDS 850A    12  SVF II.114    19  DK 68A81 ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS]  1  tum BV: dum A: cum S    4  ἄδηλα: adela ζ: ad aela B: adaela Ba    14  sit Aa: sic ω    15  si Mueller: sibi ω    17  quo AB: quod ξ    22  sic Bξ: si A   inter sese Ba: inter se AB: interesse ξ    24  et eo . . . homines seclusi   et eo AB: eo ξ

101

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

56

57

differat, nihil intersit. “Cur enim”, inquies, “ex illis indiuiduis, unde omnia Democritus gigni affirmat, in reliquis mundis et in iis quidem innumerabilibus innumerabiles Q. Lutatii Catuli non modo possint esse, sed etiam sint, in hoc tanto mundo Catulus alter non possit effici?” [XVIII] Primum quidem me ad  Democritum uocas. Cui non assentior potiusque refello propter id quod dilucide docetur  a  politioribus physicis, singularum rerum singulas proprietates esse. Fac enim antiquos illos Seruilios, qui gemini fuerunt, tam similes quam dicuntur—­num censes etiam eosdem fuisse? “Non cognoscebantur foris”—at domi. “Non ab alienis”—at a suis. An non uidemus hoc usu uenire ut, quos numquam ­putassemus a nobis internosci posse, eos consuetudine adhibita tam facile internosceremus 〈ut〉 ne minimum quidem sim­ iles  uiderentur? Hic pugnes licet, non repugnabo; quin etiam ­concedam illum ipsum sapientem, de quo omnis hic sermo est,  cum ei res similes occurrant quas non habeat dinotatas, retenturum assensum nec umquam ulli uiso assensurum nisi quod tale fuerit quale falsum esse non possit. Sed et ad ceteras res habet quandam artem qua uera a falsis possit distinguere, et ad similitudines istas usus adhibendus est: ut mater geminos internoscit consuetudine oculorum, sic tu internosces si assueueris. Videsne ut in prouerbio sit ouorum inter se similitudo? Tamen hoc accepimus, Deli fuisse complures

5

10

15

20

7  FDS 850A    15  LS 40I ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS]  3  Q. : quinti AB: quinoti V: qui noti S   Lutatii A, lutati B1: lutat B: luctati V: lutacii S    4  sed ζ: et B    7  potiusque refello propter V2: potius quare fallor potest ω    9  antiquos illos Aa: antiquo illos AB: antiquo illo ξ   Seruilios ζ: Seruilias B    11  at1 Aa: ad B: a ζ   at a suis A: ad a suis B: atas uis ξ    14  ut ne minimum ϛ: nimium ω    17  habeat Aa: habeant ω    19  sed et ad V2: set ad B: set et ξ: A non legitur    22  geminos ζ: geminas B    oculorum ζ: e oculorum B    24  accepimus ζ: accipimus B

102

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

lvcvllvs

5

10

15

20

saluis rebus illis, qui gallinas alere permultas quaestus causa  solerent; ii cum ouum inspexerant, quae id gallina ­peperisset dicere solebant. Neque id est contra nos; nam nobis  satis est oua illa non internoscere. Nihilo enim magis  assentirer hoc illud esse, quam si inter illa omnino nihil  interesset. Habeo enim regulam, ut talia uisa uera iudicem qualia falsa esse non possint; ab hac mihi non licet transuersum, ut aiunt, digitum discedere, ne confundam omnia. Veri enim et falsi non modo cognitio, sed etiam natura tolletur, si nihil erit quod intersit, ut etiam illud absurdum sit, quod interdum soletis dicere, cum uisa in animos imprimantur, non uos id dicere, inter ipsas impressiones nihil interesse, sed inter species et quasdam formas eorum. Quasi uero non specie uisa iudicentur, quae fidem nullam habebunt ­sublata ueri et falsi nota. Illud uero perabsurdum quod dicitis  probabilia uos sequi si nulla re impediamini. Primum qui  potestis non impediri, cum a ueris falsa non distent, deinde quod iudicium est ueri, cum sit commune falsi? Ex his illa necessario nata est ἐποχή, id est assensionis retentio, in qua melius sibi constitit Arcesilas, si uera sunt quae de Carneade non nulli existimant. Si enim percipi nihil potest, quod utrique  uisum est, tollendus assensus est. Quid enim est tam futile quam quicquam approbare non cognitum? Carneadem

58

59

15  LS 69F = Arcesilaus F8 Mette = frg. 40 Vezzoli = Carneades F5 Mette (–60 dicendi uis fuisset) ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS]  1  saluis ζ: soluis B   gallinas AB: galina ξ   quaestus ζ: quaesitus B    3  id est Ba: id est uel idem AB per compendium: item V: idem S   nos Manutius: uos ω    4  nobis S: uobis ABV   est Aa: est ex ω   nihilo Lamb.: nihil ω    5  adsentirer Plasberg: adsentire per A: adsentire p B: adsenti rep potest V (potest s.l.): adsentiret S   hoc ξ: per hoc AB   si inter illa AB: si in terra V: si interea S    6  interesset Aa: interesse ω    7  iudicem om. ξ    8  ne confundam V: nen confundam A: nec fundam B: nec confundam S    19  ἐποχή id est: epoche id est A: epochei id est B: epocheidem V: epoicheidem S    21  non nulli B: non ulli ζ  si AB: se ξ    22  utrique AB: utique ξ

103

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

60

61

autem etiam heri audiebamus solitum esse 〈eo〉 delabi interdum ut diceret opinaturum, id est peccaturum, esse sapi­ entem.  Mihi porro non tam certum est esse aliquid quod ­comprehendi possit, de quo iam nimium etiam diu disputo, quam sapientem nihil opinari, id est numquam assentiri rei uel  falsae uel incognitae. Restat illud quod dicunt ueri inueniendi causa contra omnia dici oportere et pro omnibus. Volo  igitur uidere quid inuenerint. “Non solemus”, inquit, “ostendere”. Quae sunt tandem ista mysteria, aut cur cela tis  quasi turpe aliquid sententiam uestram? “Vt qui audient”, inquit, “ratione potius quam auctoritate ducantur”. Quid si utrumque—­num peius est? Vnum tamen illud non celant, nihil esse quod percipi possit. An in eo auctoritas nihil obest? Mihi quidem uidetur uel plurimum. Quis enim ista tam aperte perspicueque et peruersa et falsa secutus esset, nisi tanta in Arcesila, multo etiam maior in Carneade et copia rerum et dicendi uis fuisset? [XIX] Haec Antiochus fere et Alexandriae tum et multis annis  post, multo etiam asseuerantius, in Syria cum esset mecum, paulo ante quam est mortuus. Sed iam confirmata causa te, hominem amicissimum’—me autem appellabat— ‘et aliquot annis minorem natu, non dubitabo monere. Tune, cum  tantis laudibus philosophiam extuleris Hortensiumque nostrum dissentientem commoueris, eam philosophiam sequere quae confundit uera cum falsis, spoliat nos iudicio,

6  LS 68Q = Baustein 22 Dörrie    18  Antiochus F5 Mette ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS]  1  audiebamus B: audebamus ζ   eo suppl. Davies    2  id est AB: idem ξ    4  quo Aa: quod ω    5  id est AB: idem ξ    8  inuenerint F p.c.: inuenerit ω    9  ostendere quae ζ: ostendereque B   tandem ista AaS: tadem ista AV: tāde B   cur ζ: cor B    18  Alexandriae: Alexandreae A, Alexandre ae B ut uidetur: Alexandree V: Alexandrie S    22  aliquot Aa: AB non legitur praeter aliq- : aliquid ξ    24–25  sequere quae ζ: sequa reque B ut uidetur

104

5

10

15

20

25

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

lvcvllvs

5

10

15

20

25

­ riuat  approbatione omni, orbat sensibus? Et Cimmeriis p ­quidem, quibus aspectum solis siue deus aliquis siue natura ademerat siue eius loci quem incolebant situs, ignes tamen aderant, quorum illis uti lumine licebat. Isti autem quos tu probas tantis offusis tenebris ne scintillam quidem ullam nobis ad dispiciendum reliquerunt; quos si sequamur, iis uinculis simus astricti ut nos commouere nequeamus. Sublata enim  assensione omnem et motum animorum et actionem rerum sustulerunt, quod non modo recte fieri sed omnino fieri non potest. Prouide etiam ne uni tibi istam sententiam minime liceat defendere. An tu, cum res occultissimas aperueris in lucemque protuleris iuratusque dixeris ea te comperisse (quod  mihi quoque licebat qui ex te illa cognoueram), nega­ bis  esse rem ullam quae cognosci comprehendi percipi possit? Vide, quaeso, etiam atque etiam ne illarum quoque rerum ­pulcherrimarum a te ipso minuatur auctoritas.’ Quae cum ­dixisset ille, finem fecit. Hortensius autem uehementer admirans (quod quidem perpetuo Lucullo loquente fecerat, ut etiam manus saepe tolleret; nec mirum, nam numquam arbitror contra Academiam dictum esse subtilius) me quoque, iocansne an ita sentiens (non enim satis intellegebam), coepit hortari ut sententia desisterem. Tum mihi Catulus ‘Si te’ inquit ‘Luculli oratio flexit, quae est  habita memoriter accurate copiose, taceo neque te quo minus si tibi ita uideatur sententiam mutes deterrendum puto.  Illud uero non censuerim ut eius auctoritate moueare. Tantum enim te [non] modo monuit’ inquit arridens ‘ut

62

63

ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS]  1  Cimmeriis A, cimeriis B: cimmeri his V: enumeri hiis S    3  ademerat AaS: adimerat ABV    6  ad dispiciendum Aa: adespiciendum AB: ad despiciendum ξ    7  sublata enim AB: sublatenter ξ    11–12  in lucemque ζ: in lucem quae B    13–14  negabis ζ: negauis B    15  illarum quoque A: illarum quod B: illa rerum quoque ξ    20  nec mirum ζ: mirum B    21  me ζ: ne B    24–5  quo minus si AB: quom in uis V: quomodo in uis S    26  censuerim AB: consuerim ξ    27  non secl. Ald.   inquit ζ: inquid B

105

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

64

65

66

caueres ne quis improbus tribunus plebis, quorum uides quanta  copia semper futura sit, arriperet te et in contione quaereret qui tibi constares, cum idem negares quicquam certi posse reperiri, idem te comperisse dixisses. Hoc, quaeso, caue ne te terreat. De causa autem ipsa malim quidem te ab hoc ­dissentire; sin cesseris, non magno opere mirabor. Memini enim Antiochum ipsum, cum annos multos alia sensisset, simul ac uisum sit, sententia destitisse.’ Haec cum dixisset Catulus, me omnes intueri. [XX] Tum ego non minus commotus quam soleo in causis maioribus, huius modi quadam oratione sum exorsus: ‘Me, Catule, oratio Luculli de ipsa re ita mouit, ut docti ­hominis et copiosi et parati et nihil praetereuntis eorum quae  pro illa causa dici possent, non tamen ut ei respondere posse diffiderem. Auctoritas autem tanta plane me mouebat, nisi tu opposuisses non minorem tuam. Aggrediar igitur, si pauca ante quasi de fama mea dixero. Ego enim si aut ­ostentatione aliqua adductus aut studio certandi ad hanc ­potissimum philosophiam me applicaui, non modo stultitiam meam sed etiam mores et naturam condemnandam puto. Nam  si in minimis rebus pertinacia reprehenditur, calumnia etiam coercetur, 〈cur〉 ego de omni statu consilioque totius uitae aut certare cum aliis pugnaciter aut frustrari cum alios tum etiam me ipsum uelim? Itaque, nisi ineptum putarem  in tali disputatione id facere quod cum de re publica  disceptatur, fieri interdum solet, iurarem per Iouem deosque  penates me et ardere studio ueri reperiendi et ea  sentire quae dicerem. Qui enim possum non cupere

5

10

15

20

25

7  Antiochus F5 Mette    28  Baustein 18.7 Dörrie ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS]  2  contione ζ: contentione B    5  ipsa Aa: ipsam ω    13  hominis Ba: homines ω    20  naturam Aa: natura ω    22  cur suppl. Schäublin   ego N: ergo ω    24  uelim itaque ϛ: itaque uelim ω

106

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

lvcvllvs

5

uerum  inuenire, cum gaudeam si simile ueri quid inuenerim?  Sed ut hoc pulcherrimum esse iudico, uera uidere, sic pro  ueris probare falsa turpissimum est. Nec tamen ego is sum qui nihil umquam falsi approbem, qui numquam as­sentiar, qui nihil opiner; sed quaerimus de sapiente. Ego uero ipse et  magnus quidam sum opinator—non enim sum sapi­ ens—­et  meas cogitationes sic dirigo, non ad illam paruulam Cynosuram, qua “fidunt duce nocturna Phoenices in alto”,

10

ut ait Aratus, eoque directius gubernant, quod eam tenent quae “cursu interiore breui conuertitur orbe”,

15

20

sed Helicen et clarissimos Septemtriones, id est rationes has latiore specie, non ad tenue limatas. Eo fit ut errem et uager latius. Sed non de me, ut dixi, sed de sapiente quaeritur. Visa enim ista cum acriter mentem sensumue pepulerunt, accipio, iisque interdum etiam assentior, nec percipio tamen; nihil enim arbitror posse percipi. Non sum sapiens; itaque uisis cedo  nec possum resistere. Sapientis autem hanc censet Arcesilas uim esse maximam, Zenoni assentiens, cauere ne capiatur, ne fallatur uidere; nihil est enim ab ea cogitatione quam habemus de grauitate sapientis, errore leuitate temeritate

9  frg. VII.1 Soubiran (~ Aratus l. 39)    11  frg. VII.5 Soubiran (~ Aratus l. 43)    17  LS 69G (–67 recte ut mihi uideris) = Arcesilaus F8 Mette = frg. 42 Vezzoli    18  SVF I.52 = FDS 94 ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS]  1  uerum AB: uero ξ    1–2  inuenerim Aaξ: inuenirim AB   2  iudico Ernesti: iudicem ω    3  ego is sum B: ego ipsum ζ    4  approbem ζ: adprodem B    6  quidam Man.: quidem ω   opinator ζ: opinatur B    8  Cynosuram AS: Cinosuram B: Cynosiram V    10  directius BV: directus AS    11  conuertitur A: conuehitur ξ: conuer B ut uidetur    13  ad tenue limatas Plasberg: ad tenue elimatas Aa: ac tenu elimatas A: at tenu elimatas B: attenue limatas ξ    14  de me AB: dem ξ    19  Arcesilas ζ: artes illas B

107

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

67

68

diiunctius. Quid [quid] igitur loquar de firmitate sapientis? Quem quidem nihil opinari tu quoque, Luculle, concedis. Quod  quoniam a te probatur—­ut praepostere tecum agam iam,  mox referam me ad ordinem—­haec primum conclu­sio  quam habeat uim considera: [XXI] “Si ulli rei sapiens ­assentietur umquam, aliquando etiam opinabitur: numquam autem opinabitur: nulli igitur rei assentietur.” Hanc conclusionem Arcesilas probabat: confirmabat enim et primum et secundum. (Carneades non numquam secundum illud dabat, assentiri aliquando. Ita sequebatur etiam opinari, quod tu non  uis et recte, ut mihi uideris.) Sed illud primum, sapientem  si  assensurus esset etiam opinaturum, falsum esse Stoici  dicunt et eorum adstipulator Antiochus: posse enim eum  falsa a ueris et quae non possint percipi ab iis quae possint distinguere. Nobis autem primum, etiam si quid percipi  possit, tamen ipsa consuetudo assentiendi periculosa esse uidetur et lubrica. Quam ob rem cum tam uitiosum esse constet assentiri quicquam aut falsum aut incognitum, sustinenda est potius omnis assensio, ne praecipitet si temere ­processerit. Ita enim finitima sunt falsa ueris, eaque quae percipi non possunt 〈iis quae possunt〉—si modo ea sunt quaedam: iam enim uidebimus—­ut tam[en] in praecipitem locum non debeat se sapiens committere. Sin autem omnino nihil esse quod percipi possit a me sumpsero et, quod tu mihi das, accepero, sapientem nihil opinari, effectum illud erit, sapientem assensus omnis cohibiturum, ut uidendum tibi sit idne malis

5  FDS 374 = Carneades F5 Mette    11  SVF II.110    13  Antiochus F5 Mette ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS]  1  quid Aa: quidquid ω    4  iam ζ: iam enim B    10  ita sequebatur Man.: id assequebatur ω    12  esse AB: esse et ξ    14  percipi ab iis quae possint AB: om. ξ: percipi suppl. V2    19  praecipitet si Aa: A non legitur praeter pcipit, B praeter percipit: praecepit et si ξ    20  eaque quae ζ: eaquae quae B    21  iis quae possunt suppl. Lamb.    22  tam V2: tamen ω

108

5

10

15

20

25

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

lvcvllvs

5

10

15

20

an  aliquid opinaturum esse sapientem. “Neutrum”, inquies, “illorum”. Nitamur [nitamur] igitur nihil posse percipi; etenim de eo omnis est controuersia. [XXII] Sed prius pauca cum Antiocho, qui haec ipsa quae a  me  defenduntur et didicit apud Philonem tam diu ut constaret diutius didicisse neminem, et scripsit de his rebus ­acutissime, et idem haec non acrius accusauit in senectute quam antea defensitauerat. Quamuis igitur fuerit acutus, ut fuit, tamen inconstantia leuatur auctoritas. Quis [quam] enim  iste dies illuxerit, quaero, qui illi ostenderit eam quam [quam] multos annos esse negitauisset, ueri et falsi notam. Excogitauit aliquid? Eadem dicit quae Stoici. Paenituit illa ­sensisse? Cur non se transtulit ad alios et maxime ad Stoicos? Eorum enim erat propria ista dissensio. Quid eum Mnesarchi paenitebat, quid Dardani? Qui erant Athenis tum principes  Stoicorum. Numquam a Philone discessit nisi postea quam  ipse coepit qui se audirent habere. Vnde autem ­subito uetus Academia reuocata est? Nominis dignitatem uidetur, cum  a re ipsa descisceret, retinere uoluisse; quod erant qui illum gloriae causa facere 〈dicerent〉, sperare etiam fore ut ii qui se sequerentur, Antiochii uocarentur. Mihi autem magis  uidetur non potuisse sustinere concursum omnium philosophorum. (Etenim de ceteris sunt inter illos non nulla  communia: haec Academicorum est una sententia

69

70

4  Antiochus F5 Mette (–71 sed cum hoc alio loco plura) = Philo F5 Mette = Philo test. xiii Brittain ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS]  2  nitamur A: nitamur nitamur BV: uita nitamur S    5  didicit B: dicit ζ    9  inconstantia Aaξ: inconstanta AB   quis Lamb.: quisquam ω    10  quam A post ras.: quam quam ω    11  negitauisset ζ: negitauisse et B    14  quid eum Mnesarchi ϛ: quideuminnesarchi ω    15  paenitebat AB: paenitabat ξ    15–16  principes Stoicorum ζ, B post ras.: principes e Stoicorum B    20  facere dicerent Camerarius: facerent AB: fecerunt ξ    21  se ζ: om. B   Antiochii Asc.: Antiochi ω

109

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

71

72

73

quam reliquorum philosophorum nemo probet.) Itaque cessit, et ut ii qui sub Nouis solem non ferunt, item ille, cum aes­ tuaret, ueterum, ut Maenianorum sic Academicorum umbram  secutus est. Quoque solebat uti argumento tum cum  ei placebat nihil posse percipi, cum quaereret, Dionysius  ille Heracleotes utrum comprehendisset certa illa nota qua assentiri dicitis oportere, illudne quod multos annos  tenuisset Zenonique magistro credidisset, honestum quod esset id bonum solum esse, an quod postea defensi­tauisset, honesti inane nomen esse, uoluptatem esse summum bonum—­qui ex illius commutata sententia docere uellet nihil ita signari in animis nostris a uero posse quod non eodem modo possit a falso, is curauit quod argumentum ex Dionysio ipse sumpsisset ex eo ceteri sumerent. Sed cum hoc alio loco plura; nunc ad ea quae a te, Luculle, dicta sunt. [XXIII] Et primum quod initio dixisti uideamus quale sit, similiter a nobis de antiquis philosophis commemorari atque ­seditiosi solerent claros uiros sed tamen populares aliquos nominare. Illi cum res 〈non〉 bonas tractent, similes bonorum  uideri uolunt. Nos autem ea dicimus nobis uideri quae uosmet ipsi nobilissimis philosophis placuisse conceditis. Anaxagoras niuem nigram dixit esse. Ferres me si ego idem ­dicerem? Tu ne si dubitarem quidem. At quis est? Num hic  sophistes (sic enim appellabantur ii qui ostentationis aut quaestus causa philosophabantur)? Maxima fuit et grauitatis et  ingenii gloria. Quid loquar de Democrito? Quem cum

5

10

15

20

25

6  SVF I.Dion.433    26  DK 68B165 ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS]  2  sub Nouis Faber: sub nubes ω   ferunt AB: fuerunt ξ    5  quaereret Aa: quaeret ω    6  Dionysius ζ: Dionius B    9  bonum ζ: onum B    13  possit a falso ζ: posita falso B    15  Luculle ζ: culle B    19  non suppl. ϛ   bonas ω: nouas pro non bonas Faber, fortasse recte    21  ipsi A post ras.: ipsis ω    23  ne AB: ni ξ   at ζ: ad B  num Halm: nunc ω    26  Democrito AB: demicroto V: demitrito S

110

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

lvcvllvs

5

10

15

20

eo  conferre possumus non modo ingenii magnitudine sed etiam animi, qui ita sit ausus ordiri, “haec loquor de uniuersis”? Nihil excipit de quo non profiteatur. Quid enim esse potest extra uniuersa? Quis hunc philosophum non anteponit Cleanthi Chrysippo reliquis inferioris aetatis? Qui mihi cum illo  collati quintae classis uidentur. Atque is non hoc dicit quod  nos, qui ueri esse aliquid non negamus, percipi posse negamus; ille esse uerum plane negat [esse]: sensus quidem  non  obscuros dicit sed tenebricosos—­sic enim appellat eos. Is qui hunc maxime est admiratus, Chius Metrodorus, ­initio libri qui est de natura “nego”, inquit, “scire nos scia­ musne  aliquid an nihil sciamus, ne id ipsum quidem [nescire  aut]  scire nos, nec omnino sitne aliquid an nihil sit.”  Furere tibi Empedocles uidetur, at mihi dignissimum rebus  iis, de quibus loquitur, sonum fundere. Num ergo is excaecat nos aut orbat sensibus, si parum magnam uim censet in iis esse ad ea quae sub eos subiecta sunt iudicanda? Parmenides, Xenophanes, minus bonis quamquam uersibus sed tamen illi uersibus, increpant eorum arrogantiam quasi irati, qui, cum sciri nihil possit, audeant se scire dicere. Et ab  iis  aiebat remouendum Socratem et Platonem. Cur? An de ullis certius possum dicere? Vixisse cum iis equidem uideor: ita multi sermones perscripti sunt, e quibus dubitari non possit

74

4  SVF  I.480    10  DK 70B1   14  Baustein 12.3a Dörrie    18  SSR IC447 = DK 21A25 ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS]  6  quintae classis ζ: quinta hoc lassis B  is B: his ζ    8  esse2 del. Halm: esse ω    9  sed Guyetus: nec ω    10  is B: his ζ    11  scire A p.c., Baξ: sciere AB    12  sciamus ζ: suamus ut uidetur B    13  nescire aut seclusit Brunschwig duce Langerbeck  ante nos suppleuerunt scire AaBa  an ζ: a B    14  furere tibi ζ: B non legitur praeter fu- -bi   Empedocles Aa: impedocles ω   at Aa: ad ω    17  ad ea quae A:  ad eaque B: at ea quae V: aut ea quae S    18  Parmenides Xenophanes ζ: parmeni dexenophanes B    21  aiebat ω: aiebas Ald.    22  ullis ζ: illis B

111

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

75

76

quin Socrati nihil sit uisum sciri posse. Excepit unum tantum, “scire se nihil se scire”, nihil amplius. Quid dicam de Platone? Qui certe tam multis libris haec persecutus non esset nisi probauisset. Ironiam enim alterius, perpetuam praesertim, nulla fuit ratio persequi. [XXIV] Videorne tibi non ut Saturninus  nominare modo illustres homines, sed etiam imitari numquam nisi clarum, nisi nobilem? Atqui habebam molestos  uobis sed minutos, Stilponem Diodorum Alexinum, ­quorum  sunt contorta et aculeata quaedam σοϕίσματα (sic enim appellantur fallaces conclusiunculae). Sed quid eos colligam cum habeam Chrysippum, qui fulcire putatur porticum Stoicorum? Quam multa ille contra sensus, quam multa contra omnia quae in consuetudine probantur! “At dissoluit idem.” Mihi quidem non uidetur, sed dissoluerit sane. Certe tam multa non collegisset quae nos fallerent probabilitate magna, nisi uideret iis resisti non facile posse. Quid Cyrenaici  tibi uidentur, minime contempti philosophi? Qui  negant esse quicquam quod percipi possit extrinsecus: ea  se sola percipere quae tactu intimo sentiant, ut dolorem ut  uoluptatem, neque se quo quid colore aut quo sono sit scire, sed tantum sentire affici se quodam modo. Satis multa de auctoribus. Quamquam ex me quaesieras, nonne putarem post illos ueteres tot saeculis inueniri uerum

5

10

15

20

5  SSR IIC8    7  SVF II.109 = FDS 289    16  SSR IVA209 ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS]  3  certe ζ: certet B    5  nulla ζ: siulla B    6  etiam om. ξ    7  atqui AV: adqui B: ac qui S    8  Stilponem ‘Lamb.’: Silibonem ω    9  quorum ζ: corum B   contorta ζ: contor B  σοϕίσματα: sophismata ω    13  at dissoluit Davies: addissoluit ω    14  sane certe ζ: sanette B ut uidetur    15  collegisset A: colligisset Bξ    16  magna nisi uideret iis resisti Aa: magna niti uideretis (aut -itis) ω    17  Cyrenaici ‘Lamb.’: Cyrenei uel Cyrenai ω    20  quo quid colore Aaξ: co colore A: co quid colere B    sono A: somno BVS    21  affici se ζ: afficisse B    23  inueniri AB: in ueri ξ

112

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

lvcvllvs

5

10

15

20

potuisse tot ingeniis tantisque studiis quaerentibus. Quid inuentum sit paulo post uidero, te ipso quidem iudice. Arcesilam uero non obtrectandi causa cum Zenone pugnauisse, sed uerum  inuenire uoluisse sic intellegitur. Nemo umquam ­superiorum non modo expresserat, sed ne dixerat quidem posse hominem nihil opinari, nec solum posse sed ita necesse esse sapienti. Visa est Arcesilae cum uera sententia tum ­honesta  et digna sapiente. Quaesiuit de Zenone fortasse quid futurum esset, si nec percipere quicquam posset sapiens nec opinari sapientis esset. Ille, credo, nihil opinatur〈um〉, ­quoniam esset quod percipi posset. Quid ergo id esset? “Visum”,  credo. “Quale igitur uisum?” Tum illum ita definisse,  ex eo quod esset sicut esset impressum et signatum et effictum. Post requisitum, etiamne si eiusdem modi esset uisum  uerum quale uel falsum. Hic Zenonem uidisse acute ­nullum esse uisum quod percipi posset, si id tale esset ab eo  quod est cuius modi ab eo quod non est posset esse. Recte  ­consensit Arcesilas ad definitionem additum, neque enim  falsum percipi posse neque uerum si esset tale quale uel  falsum. Incubuit autem in eas disputationes ut doceret ­nullum tale esse uisum a uero ut non eiusdem modi etiam a falso possit esse. Haec est una contentio quae adhuc permanserit. Nam illud,  nulli rei assensurum esse sapientem, nihil ad hanc

77

78

2  LS 68O = Arcesilaus F8 Mette = frg. 43 Vezzoli    7  FDS 337    8  SVF I.59 = LS 40D 23  Carneades F5 Mette = Philo F5 Mette = Philo test. xxv Brittain ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS]  3  obtrectandi AB: obtractandi ξ   Zenone ζ: Zeno B    5  dixerat ζ: disserat B    8  sapiente V2: sapienti ω    9  posset Aa: posse ω    10  opinaturum Asc.2: opinatur ω    14  effictum Man.: effectum ω   etiamne si F p.c.: etiam nisi ω    17  cuius modi Plasberg: eius modi ω: ut eiusdem modi Davies   quod non est posset esse ξ: quod non posset esse B: quod non ut est posset esse Aa: A non legitur praeter -et esse    18  definitionem ζ: finitionem B    19  tale quale uel falsum ω: tale quale uel falsum uel uerum Vm    20  in eas ζ: aeneas B    22  a falso ζ: falso B

113

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

79

80

c­ ontrouersiam pertinebat. Licebat enim nihil percipere et tamen opinari, quod a Carneade dicitur probatum: equi­ dem  Clitomacho plus quam Philoni aut Metrodoro cre­ dens,  hoc  magis ab eo disputatum quam probatum puto. Sed id  omittamus. Illud certe opinatione et perceptione sublata sequitur, omnium assensionum retentio, ut, si ostendero nihil posse percipi, tu concedas numquam assensurum esse. [XXV] Quid ergo est quod percipi possit, si ne sensus quidem uera nuntiant? Quos tu, Luculle, communi loco defendis: quod  ne id facere posses, idcirco heri non necessario loco ­contra sensus tam multa dixeram. Tu autem te negas infracto remo neque columbae collo commoueri. Primum, cur? Nam et  in remo sentio non esse id quod uideatur, et in columba plures uideri colores nec esse plus uno. Deinde, nihilne ­praeterea diximus? Maneant illa omnia, iaceat ista causa. Veraces suos esse sensus dicit. Igitur semper auctorem habes,  et  eum qui magno suo periculo causam agat. Eo enim  rem demittit Epicurus, si unus sensus semel in uita ­mentitus sit, nulli umquam esse credendum. Hoc est uerum  esse, confidere suis testibus et in prauitate insistere! Itaque Timagoras Epicureus negat sibi umquam, cum oculum  torsisset, duas ex lucerna flammulas esse uisas; opinionis  enim esse mendacium, non oculorum. Quasi quaeratur

16  Epicurus frg. 251 Usener ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS]  3  Philoni ζ: filioni B    5  opinatione et perceptione ζ: opinationem B    8  si ne AB: sene ξ    11  infracto remo AB: infractorem ξ: inflexo remo Bentley    12  commoueri ζ: commouerim B    14  nec esse A: necesse uel necese Bξ    15  maneant ω: manent Reid   iaceat ϛ: lacerat ζ: lecerat B    16  ueracis suos B: ueraces uos ζ  post dicit suppl. Epicurus Reitzenstein, ante ueraces Orelli    17  et eum AB: eum ξ    19  nulli umquam AaV: num inquam A ut ­uidetur: nullium pro B: nulli numquam S    20  uerum ω: uirum Madvig   confidere ζ: considere B   in prauitate Reid: inportata ω    20  insistere AB: insistero ξ    22  uisas ζ: uisa B

114

5

10

15

20

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

lvcvllvs

5

10

15

20

quid sit, non quid uideatur! Sic hic quidem, maiorum similis: tu  uero, qui uisa sensibus alia uera dicas esse alia falsa, qui ea distinguis? Et desine, quaeso, communibus locis—­ domi  nobis ista nascuntur. “Si”, inquis, “deus te interroget: ‘sanis modo et integris sensibus, num amplius quid desi­ deras?’, quid respondeas?” Vtinam quidem roget! Audies quam nobiscum male egerit. Vt enim uera uideamus, quam longe uidebimus? Ego Catuli Cumanum ex hoc loco cerno; ­regionem  uideo, Pompeianum non cerno, neque quicquam interiectum est quod obstet, sed intendi acies longius non potest. O praeclarum prospectum! Puteolos uidemus, at familiarem nostrum C. Auianium, fortasse in porticu Neptuni ambulantem,  non uidemus. “At ille nescio qui, qui in scholis ­nominari solet, mille et octingenta stadia quod abesset uidebat.” Quaedam uolucres longius. Responderem igitur audacter isti uestro deo me plane his oculis non esse contentum. Dicit me acrius uidere quam illos pisces fortasse. Qui neque uidentur a  nobis (et nunc quidem sub oculis sunt) neque ipsi nos ­suspicere possunt. Ergo ut illis aqua, sic nobis aer crassus offunditur. “At amplius non desideramus.” Quid? Talpam num  desiderare lumen putas? Neque tam[en] quererer cum deo  quod parum longe quam quod falsum uiderem. Videsne

81

22  Carneades F5 Mette ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS]  1  sic hic ζ: B non legitur praeter si-    2  tu uero ABaVSF: tuu (litteram i super -u scripsit manus prima) B    3  qui ea distinguis V: qu**** distinguis A: quie a distinguis B: qui ea distinguitur S    5  quid ζ: qui B    7  egerit ϛ: agerent ω    8  Cumanum ζ: cu anon B    9  regionem ω: et e regione Reid praeeunte Lipsio   post uideo suppl. Pompeiani, ipsum Plasberg (qui legit regionem supra)    11  at Aa: ad ω    12  C.  Auianium Goerenz: pauianium A: auianum BF: o auiani*um V: oamanium S    13  at A: ad Bξ    16  dicit ω: dicet ϛ    17  illos ϛ: ullos ζ: ullas B ut uidetur    20  offunditur AB: offenditur V: effunditur S   at B: ad ζ    21  tam V2: tamen ω   quererer Ald.: quaereretur ω    22  uiderem Ald.: uideret ω

115

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

82

83

nauem illam? Stare nobis uidetur, at iis qui in naue sunt moueri  haec uilla. Quaere rationem cur ita uideatur; quam ut maxime inueneris, quod haud scio an non possis, non tu uerum  testem habere, sed eum non sine causa falsum ­testimonium dicere ostenderis. [XXVI] Quid ego de naue? Vidi enim a te remum contemni; maiora fortasse quaeris. Quid potest 〈esse〉 sole maius, quem mathematici amplius duo­ deuiginti partibus confirmant maiorem esse quam terram? Quantulus nobis uidetur! Mihi quidem quasi pedalis. Epicurus autem posse putat etiam minorem esse eum quam uideatur, sed non multo: ne maiorem quidem multo putat esse, uel ­tantum esse quantus uideatur, ut oculi aut nihil mentiantur [tamen] aut non multum mentiantur. Vbi igitur illud est “semel”? Sed ab hoc credulo, qui numquam sensus mentiri putat, discedamus, qui ne nunc quidem, cum ille sol, qui tanta incitatione fertur ut celeritas eius quanta sit ne cogitari quidem possit, tamen nobis stare uideatur. Sed ut minuam ­controuersiam, uidete, quaeso, quam in paruo lis sit[is]. Quattuor sunt capita quae concludant nihil esse quod nosci percipi comprehendi possit, de quo haec tota quaestio est.  E quibus primum est, esse aliquod uisum falsum, secundum, non posse id percipi, tertium, inter quae uisa nihil intersit, fieri non posse ut eorum alia percipi possint alia non possint, quartum, nullum esse uisum uerum a sensu profectum

5

10

15

20

14  Epicurus frg. 247 Usener    19  LS 40J (–85 etiam si differat) = Epicurus frg. 251 Usener ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS]  1  stare BS: star a AV   at Aa: ad ω  naue BS: nau* A: naua V    3  inueneris A: inueniris Bξ   haud Aa: aut ω    7  esse sole V2: sole ω    11  putat Asc.2: putant ω    12  nihil mentiantur Aaξ: nihil mentiantur tamen AB    13  aut non multum mentiantur om. ξ   post mentiantur suppl. tamen Plasberg    18  controuersiam ζ: controuersia B   in paruo lis sit Goerenz: parua lis sit Davies: in paruo lis sita (sc. sit) Durand: in paruulis (uel paruolis) sitis ω    20  quo ζ: co B

116

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

lvcvllvs

5

10

15

20

25

cui non appositum sit uisum aliud quod ab eo nihil intersit quodque percipi non possit. Horum quattuor capitum secundum et tertium omnes concedunt. Primum Epicurus non dat; uos, quibuscum res est, id quoque conceditis. Omnis pugna de  quarto est. Qui igitur P.  Seruilium Geminum uidebat, si Quintum se uidere putabat, incidebat in eius modi uisum quod percipi non posset, quia nulla nota uerum distingueba­ tur a falso; qua distinctione sublata quam haberet in C. Cotta, qui bis cum Gemino consul fuit, agnoscendo eius modi notam quae falsa esse non possit? Negas tantam similitudinem in rerum natura esse. Pugnas omnino, sed cum aduersario facili. Ne sit sane—­uideri certe potest; fallet igitur sensum. Et si una fefellerit similitudo, dubia omnia reddiderit. Sublato enim iudicio illo quo oportet agnosci, etiam si ipse erit quem  uideris qui tibi uidebitur, tamen non ea nota iudicabis qua dicis  oportere ut non possit esse eiusdem modi falsa. Quando  igitur potest tibi P.  Geminus Quintus uideri, quid habes  explorati cur non possit tibi Cotta uideri qui non sit, ­quoniam aliquid uidetur esse quod non est? Omnia dicis sui  generis esse, nihil esse idem quod sit aliud. Stoicum est id  quidem nec admodum credibile, nullum esse pilum omni­ bus  rebus talem qualis sit pilus alius, nullum granum. Haec refelli possunt, sed pugnare nolo. Ad id enim quod agitur nihil  interest omnibusne partibus uisa res nihil differat an internosci non possit etiam si differat. Sed si hominum similitudo tanta esse non potest, ne signorum quidem? Dic mihi,

84

85

19  FDS 850    20  SVF II.113 ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS]  8  in C. Cotta Plasberg: A non legitur: M.C. Cotta B: in Cotta V: in docta S    9  qui bis AB: quibus ξ   agnoscendo AB: agnoscendum ξ    10  notam quae B: notaque A: notamque ξ    12  uideri AB: uidere ξ    15  uidebitur B: uedebitur A:    17  Quintus BS: Quinctus AV    18  explorati AB: exploratu ξ    20  est id Lamb.: sedem ω: sed est Aa    22  qualis sit Aa: quales sit ζ: quale sit B    23  possunt AB: possint ξ    24  uisa res V2: uisa re ω    26  potest ξ: potes AB

117

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

86

87

Lysippus eodem aere eadem temperatione, eodem caelo aqua  ceteris omnibus, centum Alexandrus eiusdem modi facere non posset? Qua igitur notione discerneres? Quid? Si in eius modi cera centum sigilla hoc anulo impressero,  ecquae poterit in agnoscendo esse distinctio? An  tibi erit quaerendus anularius aliqui, quoniam gallinarium  inuenisti Deliacum illum qui oua cognosceret? [XXVII] Sed  adhibes artem aduocatam etiam sensibus: “Pictor uidet quae nos non uidemus”, et “simul inflauit tibicen a perito ­carmen agnoscitur.” Quid? Hoc nonne uidetur contra te ualere, si sine magnis artificiis, ad quae pauci accedunt, nostri quidem  generis admodum, nec uidere nec audire possimus? Iam illa praeclara, quanto artificio esset sensus nostros mentemque et totam constructionem hominis fabricata natura—cur non  extimescam opinandi temeritatem? Etiamne hoc affirmare potes, Luculle, esse aliquam uim, cum prudentia et consilio ­scilicet, quae finxerit uel, ut tuo uerbo utar, quae fabricata sit  hominem? Qualis ista fabrica est, ubi adhibita, quando cur  quo modo? Tractantur ista ingeniose, disputantur etiam eleganter; denique uideantur sane, ne affirmentur modo. Sed de physicis mox, et quidem ob eam causam, ne tu, qui id me facturum paulo ante dixeris, uideare mentitus.

5

10

15

20

ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS]  2  aqua ω: atque Reid   centum Ald.: certum ω   Alexandrus ξ: lexandrum AB    4  anulo ζ: anullo B    5  inpressero Aa: inpressoro ABV: inpressuro S   ecquae Rom.: haec quae ω    6–7  gallinarium Aa: gallinariu B: gallinarum ξ     9  tibicen a perito A: tibi cena perito BS, tibicena perito V    10–11  ualere si sine ξ: ualere si ne B: A non legitur    11  artificiis B: artificis ζ   ad quae Aa: atque ω    14  constructionem AB: constractionem V: constrationem S    15  extimescam ξ: extimesca AB    17  finxerit ζ: finserit B    19  ingeniose AB: ingenio sed ξ   disputantur AB: hiis putantur ξ    20  eleganter B: elegant A: elegantur V: eligantur S    21  qui id me Ba: qui idem ne ζ: quid me B

118

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

lvcvllvs

5

10

Sed ut ad ea quae clariora sunt ueniam, res iam uni­ uersas  profundam, de quibus uolumina impleta sunt non a ­nostris solum, sed etiam a Chrysippo (de quo queri solent Stoici, dum studiose omnia conquisierit contra sensus et perspicuitatem contraque omnem consuetudinem contraque rationem, ipsum sibi respondentem inferiorem fuisse, itaque ab eo armatum esse Carneadem). Ea sunt eius modi quae a te diligentissime tractata sunt. Dormientium et uinulen­ torum et furiosorum uisa imbecilliora esse dicebas quam uigilantium siccorum sanorum. Quo modo? Quia, cum experrectus esset Ennius, non diceret se uidisse Homerum, sed uisum esse, Alcmaeo autem: sed mihi ne utiquam cor consentit. . . .

15

Similia de uinulentis. Quasi quisquam neget et qui experrectus sit eum somniasse 〈se〉 et cuius furor consederit putare non fuisse ea uera quae essent sibi uisa in furore. Sed non id agitur; tum cum uidebantur quo modo uiderentur, id quaeritur. Nisi uero Ennium non putamus ita totum illud audiuisse: O pietas animi . . . ,

20

si modo id somniauit, ut si uigilans audiret. Experrectus enim potuit illa uisa putare, ut erant, [et] somnia, dormienti uero aeque ac uigilanti probabantur. Quid? Iliona somno illo mater, te appello. . . , 1  FDS 290 = Carneades F5 Mette   SVF II.109    13  Ennius, Alcm. XVa Jocelyn    19  Ennius, Ann. 4 Skutsch    23  Pacuuius, Iliona 197 Ribbeck3 ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS]  1  quae Aa: qua ω    2  de ζ: sed B    5  contraque2 AB: econtraque V: et contraque S    8  a ξ: ad AB   tractata ξ: tracta AB    15  somniasse se Mueller: somnia re〈ri〉 Reid: somniare ω    17  uidebantur Davies: uideantur ω    21  et ω, del. Lamb.    22  somno ζ: somna B

119

88

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

nonne ita credit filium locutum, ut experrecta etiam crederet? Vnde enim illa: age adsta, mane, audi: iteradum eadem [et] ista〈ec〉 mihi?

89

Num uidetur minorem habere uisis quam uigilantes fidem? [XXVIII] Quid loquar de insanis? Qualis tandem fuit affinis tuus,  Catule, Tuditanus? Quisquam sanissimus tam certa putat  quae uidet quam is putabat quae uidebantur? Quid ille qui uideo, uideo te. Viue, Vlixes, dum licet? Nonne etiam bis exclamauit se uidere, cum omnino non uideret? Quid? Apud Euripidem Hercules, cum ut Eurysthei ­filios ita suos configebat sagittis, cum uxorem interemebat, cum conabatur etiam patrem, non perinde mouebatur falsis ut ueris moueretur? Quid? Ipse Alcmaeo tuus, qui negat “cor sibi cum oculis consentire”, nonne ibidem incitato furore

5

10

15

unde haec flamma oritur? Et illa deinceps incede, incede: adsunt, me expetunt— quid cum uirginis fidem implorat?

3  Pacuuius, Iliona 202 Ribbeck3   10  tragic. inc. 47 Ribbeck3   12  Carneades F5 Mette    17  Ennius, Alcm. XVb Jocelyn ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS]  1  ita Davies: illa ω    3  istaec Man.: et ista ω    5  uigilantes V2: uigilantis ω    8  putat quae ζ: putatque B   is putabat AB: his (uel hiis) putabat ξ    10  uiue AB: uiuum V: uium S    12  Eurysthei filios ζ: eurystę hifilios B    13  configebat ζ: conficebat B    16  cum B: esse cum ζ    19  incede incede AB: incaede incaede V: incede S   adsunt ζ: at sunt B

120

20

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

lvcvllvs

Fer mi auxilium, pestem abige a me, flammiferam hanc uim quae me excruciat, caeruleae incinctae angui incedunt, circumstant cum ardentibus taedis. 5

Num dubitas quin sibi haec uidere uideatur? Itemque cetera: intendit crinitus Apollo arcum auratum, luna innixus, Diana facem iacit a laeua.

10

15

20

Qui magis haec crederet si essent quam credebat quia uidebantur? Apparet enim iam “cor cum oculis consentire”. Omnia autem haec proferuntur ut illud efficiatur quo certius nihil potest esse, inter uisa uera et falsa ad animi assensus nihil interesse. Vos autem nihil agitis cum illa falsa uel furiosorum uel somniantium recordatione ipsorum refellitis. Non enim id quaeritur, qualis recordatio fieri soleat eorum, qui experrecti sunt, aut eorum qui furere destiterint, sed qualis uisio fuerit aut furentium aut somniantium tum cum mouebantur. Sed abeo a sensibus. Quid est quod ratione percipi possit? Dialecticam inuentam esse dicitis ueri et falsi quasi disceptatricem et iudicem. Cuius  ueri et falsi, et in qua re? In geometriane quid sit uerum  aut falsum 〈dia〉lecticus iudicabit an in litteris an in musicis? At ea non nouit. In philosophia igitur. Sol quantus sit  quid ad illum? Quod sit summum bonum quid habet ut queat iudicare? Quid igitur iudicabit? Quae coniunctio, quae 18  FDS 60 ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS]  2  me AB: ne ξ    3  angui Columna: igni ω    9  credebat V: credebant A: crederet BS    10  cum AB: eum ξ    19  dicitis ζ: sed dicitis B   disceptatricem BV: deceptatricem AS    20  in geometriane Aa: in geomeometriane A: in geomeometrine VS: in geomeo metriane B    21  dialecticus Ba: lectis cus ω    22  at ζ: ad B    23  sit Aa: si ω    24–1  quae disiunctio Ba, quae diiunctio Aa: quaideconiunctio ζ: quaid eiunctio B

121

90

91

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

92

93

disiunctio uera sit, quid ambigue dictum sit, quid sequatur ­quamque rem, quid repugnet. Si haec et horum similia iudicat, de se ipsa iudicat; plus autem pollicebatur. Nam haec quidem  iudicare ad ceteras res, quae sunt in philosophia multae atque magnae, non est satis. Sed quoniam tantum in ea arte  ponitis, uidete ne contra uos tota nata sit. Quae primo ­progressu festiue tradit elementa loquendi et ambiguorum intellegentiam concludendique rationem, tum paucis additis  uenit ad soritas, lubricum sane et periculosum locum, quod tu modo dicebas esse uitiosum interrogandi genus. [XXIX] Quid ergo? Istius uitii num nostra culpa est? Rerum natura ­nullam nobis dedit cognitionem finium ut ulla in re statuere ­possimus quatenus. Nec hoc in aceruo tritici solum, unde nomen est, sed nulla omnino in re minutatim interrogati, diues pauper, clarus obscurus sit, multa pauca, magna parua, longa breuia, lata angusta, quanto aut addito aut dempto certum respondeamus non habemus. “At uitiosi sunt soritae.” Frangite igitur eos si potestis, ne molesti sint; erunt enim nisi cauetis. “Cautum est”, inquit; “placet enim Chrysippo, cum gradatim interrogetur, uerbi causa, tria pauca sint anne multa, aliquanto prius quam ad multa perueniat quiescere” (id est, quod ab his dicitur ἡσυχάζειν). “Per me uel stertas licet”, inquit Carneades, “non modo quiescas. Sed quid proficit? Sequitur enim qui te ex somno excitet et eodem modo interroget: ‘Quo in numero

5  LS 37H (–96 dissoluta) = FDS 1243 (–94 postremum docet)    17  Carneades F5 Mette    19  SVF II.277 ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS]  1  uide p. 121    4  iudicare ζ: indicare B   philosophia multae AB: philosophiam ultae ξ    7  progressu Aa: progressa ω    8  concludendique ζ: concludentique B   tum ζ: dum B    9  soritas AB: sortas ξ    12  cognitionem ζ: cognationem B    13  aceruo Aa: acerbo ω    17  at AV: ad B: ac S   frangite ξ: angite AB post ras.    19  cum ζ: tum B    20  aliquanto AV: aliquando BS    21  est ζ: om. B    24  quo Ba: quod ω   numero A: numere V: mero B

122

5

10

15

20

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

lvcvllvs

5

10

15

20

c­ onticuisti, si ad eum numerum unum addidero, multane erunt?’ Progrediere rursus quoad uidebitur.” Quid plura? Hoc enim fateris, neque ultimum te paucorum neque primum ­multorum respondere posse. Cuius generis error ita manat, ut  non uideam quo non possit accedere. “Nihil me laedit”, inquit; “ego enim, ut agitator callidus, prius quam ad finem ueniam equos sustinebo, eoque magis si locus is quo ferentur  equi praeceps erit. Sic me”, inquit, “ante sustineo nec ­diutius captiose interroganti respondeo.” Si habes quod liqueat neque responde〈s〉, superbe; si non habes, ne tu quidem ­percipis. Si, quia obscura, concedo—­sed negas te usque ad obscura progredi: 〈in〉 illustribus igitur rebus insistis. Si id ­tantum modo ut taceas, nihil assequeris; quid enim ad illum qui te captare uolt, utrum tacentem irretiat te an loquentem? Sin autem usque ad nouem, uerbi gratia, sine dubitatione respondes pauca esse, in decimo insistis, etiam a certis et illustrioribus cohibes assensum. Hoc idem me in obscuris facere non sinis. Nihil igitur te contra soritas ars ista adiuuat, quae nec augendi nec minuendi quid aut primum sit aut postremum docet. Quid quod eadem illa ars, quasi Penelope telam retexens, tollit ad extremum superiora—­utrum ea uestra an nostra culpa est? Nempe fundamentum dialecticae est, quidquid enuntietur (id autem appellant ἀξίωμα, quod est quasi effatum) aut uerum esse  aut falsum. Quid igitur? Haec uera an falsa sunt: Si

94

95

19  FDS 1212 (–98 ne illud quidem iudicabo)    22  SVF II.196 = FDS 82 (Nempe fundamentum . . . aut falsum) = FDS 880 ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS]  1  addidero ζ: addidere B    6  agitator AS: agitatur BV    7  is AB: his ξ   quo ferentur AaS: quos erentur A: qui ferentur B: quo feruntur V    10  respondes F p.c.: responde ω    11  percipis M p.c.: persipis ω    12  in suppl. Baiter    14  captare A, B post ras., ξ: capitare B    20  telam ϛ: tela B: tecla(re texens) V: te da(re texens) S: A non legitur    21  an ζ: a B    22  quidquid B: quicquid A: quoquid ξ    23  effatum Aa: etfatum ω    24  aut om. ξ   sunt si te AB: sumsite ξ

123

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

96

te mentiri dicis [idque uerum dicis], mentiris 〈an〉 uerum dicis?  Haec scilicet inexplicabilia esse dicitis, quod est odiosius  quam illa, quae nos non comprehensa et non percepta dicimus. [XXX] Sed hoc omitto, illud quaero: si ista explicari non possunt nec eorum ullum iudicium inuenitur ut respondere ­possitis uerane an falsa sint, ubi est illa definitio, effatum esse id quod aut uerum aut falsum sit? Rebus sumptis adiungam ex iis sequendas esse alias improbandas quae sint in genere contrario. Quo modo igitur hoc conclusum esse iudicas: “Si dicis nunc lucere et uerum dicis, 〈lucet; dicis autem nunc lucere et uerum dicis〉; lucet igitur”? Probatis certe genus et rectissime conclusum dicitis, itaque in docendo eum primum concludendi modum traditis. Aut quidquid igitur eodem modo concluditur probabitis aut ars ista nulla est. Vide ergo hanc conclusionem probaturusne sis: “Si dicis te mentiri uerumque dicis, mentiris; dicis autem te mentiri uerumque dicis; mentiris igitur”. Qui potes hanc non probare cum probaueris eiusdem generis superiorem? Haec Chrysippea sunt, ne ab ipso quidem dissoluta. Quid enim  faceret huic conclusioni: “Si lucet, 〈lucet〉; lucet autem; lucet  igitur”? Cederet scilicet; ipsa enim ratio conexi, cum ­concesseris superius, cogit inferius concedere. Quid ergo haec ab illa conclusione differt: “Si mentiris, mentiris: mentiris autem; mentiris igitur”? Hoc negas te posse nec approbare nec improbare; qui igitur magis illud? Si ars si ratio si uia si uis denique

5

10

15

20

25

10  SVF II.282 ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS]  1  idque uerum dicis seclusi   an uerum dicis Schütz: uerum dicis ω    4  dicimus Aa: dicitis ω    7  effatum Rom.: effectum ω    9  ex iis sequendas esse alias improbandas ω: uide commentarium    11  lucet dicis autem nunc lucere et uerum dicis suppl. Man.: om. ω    15  uide Man.: uideo ω    16  mentiris A3: mentiri ω    17  potes A: potest ω    19  Chrysippea ζ: Chrysippe B    20  lucet2 Aa: om. ω    21  lucet AB: licet ξ   cederet ζ: ederet B    24  nec1 Aaξ: ne AB    25  uia Aaξ: uita AB

124

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

lvcvllvs

5

10

15

20

conclusionis ualet, eadem est in utroque. Sed hoc extremum eorum est: postulant ut excipiantur haec inexplicabilia. Tribunum aliquem censeo uideant: a me istam exceptionem numquam impetrabunt. Etenim cum ab Epicuro, qui totam dia­ lect­icam et contemnit et irridet, non impetrent ut uerum esse concedat quod ita effabimur, “aut uiuet cras Hermarchus aut non uiuet”, cum dialectici sic statuant, omne quod ita disi­ unctum sit quasi “aut etiam aut non” 〈non〉 modo uerum esse sed etiam necessarium (uide quam sit cautus is quem isti tardum putant: “si enim”, inquit, “alterutrum concessero ­necessarium esse, necesse erit cras Hermarchum aut uiuere aut non uiuere; nulla autem est in natura rerum talis necessitas”), cum hoc igitur dialectici pugnent, id est, Antiochus et Stoici: totam enim euertit dialecticam. Nam si e contrariis ­disiunctio (contraria autem ea dico, cum alterum aiat alterum neget), si talis disiunctio falsa potest esse, nulla uera est. Mecum uero quid habent litium, qui ipsorum disciplinam sequor? Cum aliquid huius modi inciderat, sic ludere Carneades solebat: “si  recte conclusi, teneo; sin uitiose, minam Diogenes mihi  ­reddet”. Ab eo enim Stoico dialecticam didicerat; haec autem merces erat dialecticorum. Sequor igitur eas uias quas didici ab Antiocho, nec reperio quo modo iudicem “si lucet, 〈lucet〉” uerum esse (ob eam causam quod ita didici, omne

97

98

4  SVF II.219 = LS 20I = FDS 97 = Epicurus frg. 376 Usener    13  Antiochus F5 Mette (= 98 corruent uniuersa)    16  Carneades F5 Mette (–104 nulla re impedirentur)      17  SVF III.Diog.13 = FDS 164    21  FDS 955A ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS]  3  uideant ω: adeant Vm    8  non suppl. Ba: om. ω    10  enim inquit alterutrum om. ξ   concessero AB: ecessero ξ    15  aiat Ven.2: ait ω    17  disciplinam sequor Aaξ: A non legitur: discipuli nam sequor B    18  ludere A: cluderet B: cludere ξ    19  conclusi B: conclusit ζ   teneo sin V2: eneos in ω  minam Aa: minimam ω   Diogenes Ba: Diogeni ω    20  dialecticam ζ: dialectica B    22  nec repperio Aa: ne reperrio ω    22–3  lucet lucet V2, F p.c.: lucet ω    23  uerum ζ: ueram B

125

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

99

quod  ipsum ex se conexum sit uerum esse), non iudicem “si mentiris, mentiris” eodem modo esse conexum. Aut igitur hoc ut illud, aut nisi hoc ne illud quidem iudicabo. [XXXI] Sed ut omnes istos aculeos et totum tortuosum genus disputandi relinquamus ostendamusque qui simus, iam explicata tota Carneadis sententia Antiochea ista corruent uniuersa.  Nec  uero quicquam ita dicam ut quisquam id fingi suspicetur: a Clitomacho sumam, qui usque ad senectutem cum Carneade fuit, homo et acutus ut Poenus et ualde studiosus ac diligens; et quattuor eius libri sunt de sustinendis assensionibus. Haec autem quae iam dicam [quae] sunt sumpta de primo. Duo placet esse Carneadi genera uisorum; in uno hanc diui­ sionem: alia uisa esse quae percipi possint 〈alia quae non ­possint〉, in altero autem: alia uisa esse probabilia alia non ­probabilia. Itaque quae contra sensus contraque perspicuitatem dicantur, ea pertinere ad superiorem diuisionem, contra posteriorem nihil dici oportere. Qua re ita placere, tale uisum nullum esse ut perceptio consequeretur, ut autem probatio multa. Etenim contra naturam esset, 〈si〉 probabile nihil esset; sequitur omnis uitae ea, quam tu Luculle commemorabas, euersio. Itaque et sensibus probanda multa sunt, teneatur modo illud, non inesse in iis quicquam tale quale non etiam falsum nihil ab eo differens esse possit. Sic quidquid acciderit specie probabile, si nihil se offeret quod sit probabilitati illi contrarium, utetur eo sapiens, ac sic omnis ratio uitae guberna­ bitur. Etenim is quoque qui a uobis sapiens inducitur

5

10

15

20

25

26  LS 42I ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS]  3  ut Plasberg: ne ω    4  omnes AB: omne ξ    6  Antio­ chea Wro: Antioche ω    8  qui usque BS: quiusquae A: quiusque V   senectutem B: senectute ζ    11  quae2 om. ξ    13  percipi possint alia quae non possint V2: percipi possent (uel possint) ω: (sc. percipi possint) alia quae non Vm ut uidetur    19  si F p.c.: om. ω    23  acciderit AB: accederit ξ    24  offeret A post ras.: offerret ω    25  utetur Aa: uteretur ω    26  is AB: his ξ   inducitur ζ: indicitur B

126

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

lvcvllvs

5

10

15

20

25

multa  sequitur probabilia, non comprehensa neque percepta neque assensa sed similia ueri; quae nisi probet omnis uita ­tollatur. Quid enim? Conscendens nauem sapiens num ­comprehensum animo habet atque perceptum se ex sententia nauigaturum? Qui potest? Sed si iam ex hoc loco proficiscatur Puteolos stadia triginta, probo nauigio, bono gubernatore, hac tranquillitate, probabile uideatur se illuc uenturum esse saluum. Huius modi igitur uisis consilia capiet et agendi et non  agendi, faciliorque erit ut albam esse niuem probet quam  erat Anaxagoras, qui id non modo ita esse negabat, sed  sibi, quia sciret aquam nigram esse unde illa concreta esset,  albam ipsam esse ne uideri quidem. Et quaecumque res  eum sic  attinget ut sit uisum illud probabile neque ulla re  impeditum, mouebitur. Non enim est e saxo sculptus aut e 〈ro〉bore dolatus, habet corpus habet animum, mouetur  mente mouetur sensibus, ut ei uera multa uideantur, neque  tamen habere insignem illam et propriam percipiendi notam. Eoque sapientem non assentiri, quia possit eiusdem modi existere falsum aliquod cuius modi hoc uerum. Neque nos contra sensus aliter dicimus ac Stoici, qui multa falsa esse dicunt longeque aliter se habere ac sensibus uideantur. [XXXII] Hoc autem si ita sit, ut unum modo sensibus falsum uideatur, praesto est qui neget rem ullam percipi posse sensibus. Ita nobis tacentibus ex uno Epicuri capite altero uestro perceptio et ­comprehensio tollitur. Quod est caput Epicuri? “Si ullum sensus uisum falsum est, nihil potest percipi.” Quod uestrum? “Sunt

100

101

9  DK 59A97    15  FDS 375    19  SVF II.77    24  Epicurus frg. 251 Usener ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS]  2  ueri quae A: uirique B: uerique ξ    3  num A: non Bξ    6  hac B: ac ζ     8  capiet om. ξ    10  qui id Aa: quid ω    11  concreta Man.: congregata AB: congregatam ξ    12  quaecumque BV: quicumque AS    13  sit V2: sic ω    14  sculptus ζ: cultus B    15  e robore Nonius p. 99: ebore ω    22  modo ζ: modum B    23  percipi Aaξ: percipo AB    26  potest percipi B: percipi ζ

127

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

102

103

falsa sensus uisa.” Quid sequitur? Vt taceam, conclusio ipsa loquitur: “nihil posse percipi”. “Non concedo”, inquit, “Epicuro.” Certa igitur cum illo, qui a te totus diuersus est, noli mecum, qui hoc quidem certe, falsi esse aliquid in sensibus, tibi assentior. Quamquam nihil mihi tam mirum uidetur quam ista dici, ab Antiocho quidem maxime, cui erant ea quae paulo  ante dixi notissima. Licet enim haec quiuis arbitratu suo reprehendat quod negemus rem ullam percipi posse, certe leuior reprehensio est; quod tamen dicimus esse quaedam probabilia, non uidetur hoc satis esse uobis. Ne sit; illa certe debemus effugere quae a te uel maxime agitata sunt: “Nihil igitur cernis, nihil audis, nihil tibi est perspicuum?” Explicaui paulo ante Clitomacho auctore quo modo ista Carneades diceret. Accipe quem ad modum eadem dicantur a Clitomacho in eo libro quem ad C.  Lucilium scripsit poetam, cum scripsisset iisdem de  rebus ad L. Censorinum eum qui consul cum M’. Manilio fuit.  Scripsit igitur his fere uerbis—­sunt enim mihi nota, ­propterea quod earum ipsarum rerum de quibus agimus prima institutio et quasi disciplina illo libro continetur—­sed scriptum est ita: Academicis placere esse rerum eius modi dissimilitudines, ut  aliae probabiles uideantur aliae contra. Id autem non esse satis cur alia posse percipi dicas, alia non posse, propterea quod multa falsa probabilia sint, nihil autem falsi perceptum et cognitum possit esse. Itaque ait uehementer errare eos, qui dicant ab  Academia sensus eripi, a quibus numquam dictum sit aut colorem aut saporem aut sonum nullum esse, illud sit disputatum, non inesse in iis propriam, quae nusquam alibi esset, ueri et certi notam.

5

10

15

20

25

6  Antiochus F5 Mette    21  LS 69I (–104 nulla re impedirentur) ABVS = ω; Aξ = ζ; VS = ξ]  6  erant ea Aa: er ea AB: erunt ea ξ    11  cernis Aa: cernes ω    17  his B: is ζ    19  illo AB: illa ξ    26  sensus AB: sensis ξ

128

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

lvcvllvs

5

10

15

20

25

Quae cum exposuisset, adiungit dupliciter dici assensus s­ ustinere sapientem, uno modo, cum hoc intellegatur, omnino eum rei nulli assentiri, altero, cum se a respondendo ut aut approbet quid aut improbet 〈non〉 sustineat, ut neque neget aliquid neque aiat. Id cum ita sit, alterum placere ut numquam  assentiatur, alterum tenere ut sequens probabilitatem, ubicumque haec aut occurrat aut deficiat, aut “etiam” aut “non” respondere possit. Nam cum placeat eum qui de omnibus rebus contineat se ab assentiendo, moueri tamen et agere aliquid, reliquit eius modi uisa quibus ad actionem excitemur, item ea quae interrogati in utramque partem respondere possimus sequentes tantum modo quod ita uisum sit, dum sine assensu; neque tamen omnia eius modi uisa approbari, sed ea  quae nulla re impedirentur. Haec si uobis non probamus, sint falsa sane, inuidiosa certe non sunt. Non enim lucem ­eripimus, sed ea quae uos percipi comprehendique, eadem nos si modo probabilia sint uideri dicimus. [XXXIII] Sic igitur inducto et constituto probabili, et eo quidem expedito soluto libero nulla re implicato, uides profecto, Luculle, iacere iam illud tuum perspicuitatis patrocinium. Iisdem enim hic sapiens de quo loquor oculis quibus iste uester caelum terram mare intuebitur, iisdem sensibus reliqua quae sub quemque sensum cadunt sentiet. Mare illud, quod nunc Fauonio nascente purpureum uidetur, idem huic nostro uidebitur, nec  tamen assentietur, quia nobismet ipsis modo caeruleum uidebatur, mane rauum, quodque nunc qua a sole collucet albescit et uibrat dissimileque est proximo ei continenti, ut, usque ad 7 aut non: ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS; 8 respondere-: ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS; V = vm]  2  modo ζ: mo B    4  non suppleui    5  aiat ζ: ait B    ut numquam ζ: unum quam B    6  tenere ζ: tere B    8  possit V x: posset ABS   nam cum ‘Lamb.’: alii alia: nec ut ω    11  utramque ζ: utraque B    18  inducto et constituto probabili Ald.: inducta et constituta probabilia ω    21  uester BV: uidetur S: A non legitur    23  sentiet AaV x: sentient ABS    26  rauum ABS: atrum V x

129

104

105

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

106

107

etiam si possis rationem reddere cur id eueniat, tamen non possis id uerum esse quod uidebatur oculis defendere. “Vnde memoria, si nihil percipimus?” Sic enim quaerebas.  Quid? Meminisse uisa nisi comprehensa non pos­ sumus? Quid? Polyaenus, qui magnus mathematicus fuisse dicitur, is postea quam Epicuro assentiens totam geometriam falsam esse credidit—­num illa etiam quae sciebat oblitus est? Atqui falsum quod est id percipi non potest, ut uobismet ipsis placet. Si igitur memoria perceptarum comprehensarumque rerum est, omnia quae quisque meminit habet ea comprehensa atque percepta. Falsi autem comprehendi nihil potest, et omnia meminit Siron Epicuri dogmata; uera igitur illa sunt nunc omnia. Hoc per me licet—­sed tibi aut concedendum est ita esse, quod ­minime uis, aut memoriam mihi remittas oportet et fateare esse ei locum, etiam si comprehensio perceptioque nulla sit. “Quid fiet artibus?” Quibus? Iisne quae ipsae fatentur coniectura se plus uti quam scientia, an iis quae tantum id quod uidetur sequuntur nec habent istam artem uestram, qua uera et falsa diiudicent? Sed illa sunt lumina duo quae maxime causam istam continent. Primum enim negatis fieri posse ut quisquam nulli rei assentiatur. At id quidem perspicuum est, cum Panaetius, princeps prope  meo quidem iudicio Stoicorum, ea de re dubitare se dicat  quam omnes praeter eum Stoici certissimam putant, uera  esse  haruspicum 〈responsa〉 auspicia oracula somnia

5

10

15

20

25

5  LS 9f = ad Epicuri frg. 229a Usener = Polyaenus frg. 39 Tepedino Guerra    22  SVF II.1188  Panaetius test. 136 Alesse ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS; V = vm]  3  nihil ζ: mihi B    5  Polyaenus: Polienus uel Polyenus Baξ: Polienius A: poliemus B    12  Siron Mueller: Seiron ω    14  fateare esse Davies: facere esse AV: facerem B: facite esse S    15  perceptioque ζ: perceptio quae B    16  artibus quibus ζ: artibus B    18  habent AaV x: habet ABS    22  at AaV x: ad ABS    24  quam Aa: quem AB: quod ξ    certissimam A: certissimum Bξ    25  responsa suppl. Ernesti   oracula somnia AaV x: oraculas omnia BS: A non legitur

130

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

lvcvllvs

5

10

15

20

25

­ aticinationes, seque ab assensu sustineat—quod is potest u facere  uel de iis rebus quas illi a quibus ipse didicit certas habuerint, cur id sapiens de reliquis rebus facere non possit? An est aliquid quod positum uel improbare uel approbare ­possit, dubitare non possit? An tu in soritis poteris hoc cum uoles, ille in reliquis rebus non poterit eodem modo insistere, praesertim cum possit sine assensione ipsam ueri similitudinem non impeditam sequi? Alterum est quod negatis actionem ullius rei posse in eo esse, qui nullam rem assensu suo comprobet. Primum enim uideri oportet, in quo est etiam assensus (dicunt enim Stoici sensus ipsos assensus esse, quos quoniam appetitio consequatur, actionem sequi)—tolli autem omnia si uisa tollantur. [XXXIV] Hac de re in utramque partem et dicta sunt et scripta multa [uide superiore], sed breui res potest tota confici. Ego enim etsi  maximam actionem puto repugnare uisis obsistere opinionibus assensus lubricos sustinere, credoque Clitomacho ita scribenti, Herculi quendam laborem exanclatum a Carneade, quod, ut feram et immanem beluam, sic ex animis nostris assensionem, id est opinationem et temeritatem, extraxisset, tamen, ut ea pars defensionis relinquatur, quid impediet ­actionem eius qui probabilia sequitur nulla re impediente? “Hoc”, inquit, “ipsum impediet, quod statuet ne id quidem quod probet posse percipi.” Iam istuc te quoque impediet in nauigando et in conserendo, in uxore ducenda, in liberis procreandis plurimisque in rebus, in quibus nihil sequere praeter probabile.

108

109

9  SVF II.73 = FDS 292    14  Carneades F5 Mette (–109 uitam agere possit)    15  LS 69J ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS; V = vm]  1  seque ab ζ: sequa ab B   sustineat ζ: susteneat B1: susteneant B    2  uel Goerenz: ut ω: etiam Reid   didicit ζ: dicit B    4  positum Aa: posito ω    5  dubitare Davies: dubitari ω   soritis AB: solitis ξ    9  negatis AV: negantis BS    13  tolli ζ: tolit B    14  hac BV: ac AS    15  secl. Davies    21  impediet BaV x: impedi et ABS    23  impediet ζ: impedi et B    24  impediet in AB: impediet et in V x: om. S

131

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

110

Et tamen illud usitatum et saepe repudiatum refers, non ut Antipater, sed ut ais “pressius”. Nam Antipatrum reprehensum  quod diceret consentaneum esse ei qui affirmaret nihil posse comprehendi, id ipsum saltem dicere posse comprehendi, quod ipsi Antiocho pingue uidebatur et sibi ipsum ­contrarium. Non enim potest conuenienter dici nihil comprehendi posse, 〈si quicquam comprehendi posse〉 dicatur. Illo modo potius putat urguendum fuisse Carneadem, cum sapientis nullum decretum esse possit nisi comprehensum perceptum cognitum, ut hoc ipsum decretum quod sapientis esset,  nihil posse percipi, fateretur esse perceptum—­proinde quasi sapiens nullum aliud decretum habeat et sine decretis uitam agere possit! Sed ut illa habet probabilia non percepta, sic hoc ipsum, nihil posse percipi. Nam si in hoc haberet cog­nitionis notam, eadem uteretur in ceteris. Quam quoniam non habet, utitur probabilibus. Itaque non metuit ne confundere omnia uideatur et incerta reddere. Non enim quem ad modum, si quaesitum ex eo sit stellarum numerus par an impar sit, item, si de officio multisque aliis de rebus, in quibus uersatus exercitatus〈que sit〉, nescire se dicat. In incertis enim nihil est probabile. In quibus autem est, in iis non deerit sapienti nec quid faciat nec quid respondeat.

2  SVF III.Antip.21 = FDS 356    5  Antiochus F5 Mette ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS; V = vm]  1  tamen illud ζ: illut B    2  ut ais ζ: uitatis B    2–3  reprehensum B: responsum ξ: A non legitur praeter -nsum    5  ipsi AB: ipsum V: ipso S    6–7  comprehendi ζ: conprende B    7  si quicquam conprendi posse suppl. V x: om. ABS    10  cognitum ζ: cognotum B   quod F p.c.: qui ω    11  esset F p.c.: esse ω    12  aliud A: alium Bξ   et om. ξ    13  illa BS: ille AV    15  quam quoniam non AV: quoniam quam non S: qua quoniam B    18  quaesitum AaV x: A non legitur praeter (si) qu-: quae sique situm B: quae si quaesitum S    20  exercitatusque sit V x: exercitatus ABS

132

5

10

15

20

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

lvcvllvs

5

10

15

20

Ne illam quidem praetermisisti, Luculle, reprehensionem Antiochi (nec mirum, in primis enim est nobilis), qua solebat dicere Antiochus Philonem maxime perturbatum: “cum enim sumeretur unum, esse quaedam falsa uisa, alterum, nihil ea differre a ueris, non attendere superius illud ea re esse concessum, quod uideretur esse quaedam in uisis differentia, eam tolli alter〈o〉, quo neget uisa a falsis uera differre—­nihil tam repugnare.” Id ita esset, si nos uerum omnino tolleremus. Non facimus; nam tam uera quam falsa cernimus. Sed probandi ­species est, percipiendi signum nullum habemus. [XXXV] Ac mihi uideor nimis etiam nunc agere ieiune. Cum sit enim campus in quo exultare possit oratio, cur eam tantas in angustias et Stoicorum dumeta compellimus? Si enim mihi cum Peripatetico res esset, qui id percipi posse diceret “quod impressum esset e uero” neque adhiberet illam magnam ­accessionem, “quo modo imprimi non posset a falso”, cum ­simplici homine simpliciter agerem nec magno opere con­ tenderem, atque etiam si, cum ego nihil dicerem posse ­comprehendi, diceret ille sapientem interdum opinari, non repugnarem, praesertim ne Carneade quidem huic loco ualde repugnante. Nunc quid facere possum? Quaero enim quid sit quod comprehendi possit. Respondet mihi non Aristoteles aut Theophrastus, ne Xenocrates quidem 1  Philo F5 Mette = Philo test. xxvi Brittain = Antiochus F5 Mette    13  Theophrastus frg. 302 Fortenbaugh et al. (–113 defensum est) = Carneades F5 Mette    22  FDS 339 ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS; V = vm]  2  mirum AaVx: uirum ABS    3  Philonem Aaξ: Philionem AB    5  ea re esse ξ: a se esse Aa: A non legitur praeter -e esse, B non legitur praeter a- (ras. duarum litt.) esse leguntur    6  differentia eam ζ: differentiae am B    7  altero V x: aliter A: alter BS    10  percipiendi signum Aa: A non legitur praeter percipi- -ignum: percipie disignum B, percipi edi signum S: percipi et id signum V    13  dumeta ξ: A non legitur praeter du-: dumecta B    14  qui id A: qui B: quia ξ    15  adhiberet Ven.2: adhaerere ζ: ad erere B    20  ne Carneade ζ: nec Carneadem AB   huic ζ: uhic B ut uidetur    22  respondet ζ: respondit B    23  ne ϛ: nec ω

133

111

112

113

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

114

aut Polemo, sed 〈qui〉 minor est, “tale uerum quale falsum esse  non possit”. Nihil eius modi inuenio. Itaque incognito nimirum assentiar, id est opinabor. Hoc mihi et Peripatetici et uetus Academia concedit; uos negatis, Antiochus in primis. Qui me ualde mouet, uel quod amaui hominem sicut ille me, uel quod ita iudico, politissimum et acutissimum omnium nostrae memoriae philosophorum. A quo primum quaero quo ­tandem modo sit eius Academiae, cuius esse se profiteatur. Vt omittam alia, haec duo de quibus agitur quis umquam dixit aut ueteris Academiae aut Peripateticorum, uel id solum percipi posse quod esset uerum tale, quale falsum esse non posset, uel sapientem nihil opinari? Certe nemo. Horum neutrum ante Zenonem magno opere defensum est. Ego tamen utrumque uerum puto, nec dico temporis causa, sed ita plane probo. [XXXVI] Illud ferre non possum: tu cum me incognito ­assentiri uetes idque turpissimum esse dicas et plenissimum temeritatis, tantum tibi arroges ut exponas disciplinam sapientiae, naturam rerum omnium euoluas, mores fingas, fines bonorum malorumque constituas, officia describas, quam uitam ingrediar definias, idemque etiam disputandi et intellegendi  iudicium dicas te et artificium traditurum—­perficies ut ego ista innumerabilia complectens nusquam labar, nihil opiner? Quae tandem ea est disciplina ad quam me deducas si  ab hac abstraxeris? Vereor ne subarroganter facias si dixeris tuam; atqui ita dicas necesse est. Neque uero tu solus,

4  Antiochus F5 Mette ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS; V = vm]  1  qui minor est m: mihi minores Av: mihi minorem B: mihi ­minor est S    2–3  incognito nimirum Lamb.: incognit onemirum A: incognitione mirum BV: in cognitionem unum S    5  amaui ζ: aui B    7  quo1 AB: quae ξ    12  nihil ζ: mihi B    14  nec Bm: ne AvS    18  naturam rerum ζ: naturaadrerum B    20  idemque AB: atque V: id quem S    21  dicas AB: iudicas ξ    22  innumerabilia ζ: inmerabilia B    24  hac BV: ac AS   facias ζ: facies B

134

5

10

15

20

25

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

lvcvllvs

5

10

15

20

25

sed ad suam quisque rapiet. Age, restitero Peripateticis, qui sibi  cum oratoribus cognationem esse, qui claros uiros a se instructos dicant rem publicam saepe rexisse, sustinuero Epicureos, tot meos familiares, tam bonos tam inter se amantes uiros—­Diodoto quid faciam Stoico, quem a puero audiui, qui mecum uiuit tot annos, qui habitat apud me, quem et admiror et diligo, qui ista Antiochea contemnit? “Nostra”, inquies, “sola uera sunt”. Certe sola, si uera; plura enim uera discrepantia esse non possunt. Vtrum igitur nos impudentes, qui labi nolumus, an illi arrogantes, qui sibi persuaserint scire se solos omnia? “Non me quidem”, inquit, “sed sapientem dico scire.” Optime: nempe ista scire quae sunt in tua disciplina. Hoc primum quale est, a non sapiente explicari sapientiam? Sed discedamus a nobismet ipsis, de sapiente loquamur, de quo ut saepe iam dixi omnis haec quaestio est. In tres igitur partes et a plerisque et a uobismet ipsis distributa sapientia est. Primum ergo si placet quae de natura rerum sint quaesita uideamus—­uel, ut illud ante: estne quisquam tanto inflatus errore ut sibi se illa scire persuaserit? Non quaero rationes eas quae ex coniectura pendent, quae disputationibus huc et illuc trahuntur, nullam adhibent persuadendi necessitatem. Geometrae prouideant, qui se profitentur non persuadere sed cogere, et qui omnia uobis quae describunt probant. Non quaero ex his illa initia mathematicorum, quibus non ­concessis digitum progredi non possunt, punctum esse quod magnitudinem nullam habeat, extremitatem et quasi libramentum in quo nulla omnino crassitudo sit, liniamentum 7  Antiochus F5 Mette ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS; V = vm]  1  age restitero ζ: age est iter operi (pateticis) B    2  claros ζ: claro B    5  a puero ζ: aparuero B ut uidetur    7  Antiochea BV x: Anth­yocha ea AS    9  nolumus Aa: uolumus ω    14  nobismet ξ: uobismet AB    18  uel ut F: uelut ω   estne quisquam ξ: est nequisquam AB    24–5  non concessis ϛ: concessis AV: non cessis BS    27  crassitudo B: grassitudo ζ

135

115

116

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

117

118

〈­ longitudinem〉 sine ulla latitudine 〈altitudine〉 carentem. Haec cum uera esse concessero, si adigam ius iurandum ­sapientem, nec prius quam Archimedes eo inspectante rationes omnes descripserit eas quibus efficitur multis partibus solem maiorem esse quam terram, iuraturum putas? Si fecerit, solem ipsum, quem deum censet esse, contempserit. Quod si geometricis rationibus non est crediturus, quae uim adferunt in docendo, uos ipsi ut dicitis, ne ille longe aberit ut argumentis credat philosophorum—­aut si est crediturus, quorum potissimum? Omnia enim physicorum licet explicare, sed longum est; quaero tamen quem sequatur. Finge aliquem nunc fieri sapientem, nondum esse; quam potissimum sententiam [melius] eliget 〈et〉 disciplinam? Etsi quamcumque eliget, insipiens eliget; sed sit ingenio diuino, quem unum e physicis potissimum probabit? Nec plus uno poterit. Non persequor quaestiones infinitas; tantum de principiis rerum e quibus omnia constant uideamus quem probet. Est enim inter magnos homines summa dissensio. [XXXVII] Princeps Thales, unus e septem, cui sex reliquos ­concessisse primas ferunt, ex aqua dixit constare omnia. At hoc Anaximandro, populari et sodali suo, non persuasit; is enim infinitatem naturae dixit esse e qua omnia gignerentur. Post  eius auditor Anaximenes infinitum aera, sed ea quae ex eo orerentur definita; gigni autem terram aquam ignem, tum  ex iis omnia. Anaxagoras materiam infinitam, sed ex ea particulas similes inter se, minutas, eas primum confusas postea in ordinem adductas mente diuina. Xenophanes, paulo etiam

5

10

15

20

25

20  DK 12A13    22  DK 13A9    24  DK 59A49    26  DK 21A4 ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS; V = vm]  1  longitudinem add. Ursinus (sed om. sine ulla)   altitudine suppleui ex Gellio 1.20    2  adigam ius Man.: adiciamus Bξ    12  melius secl. Davies    13  et suppl. Crat.: aut V x: om. ABS    14–15  probabit B: probabimus ζ    15  nec AB: ne ξ    19  concessisse ‘Lamb.’: consensisse ω   at AaV x: ad ABS    20  Anaximandro ζ: Anaximandra B    23  orerentur AS: orirentur BV

136

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

lvcvllvs

5

10

15

20

25

antiquior, unum esse omnia neque id esse mutabile et id esse  deum neque natum umquam et sempiternum, conglobata  figura. Parmenides ignem, qui moueat terram quae ab eo  formetur. Leucippus plenum et inane. Democritus huic in hoc similis, uberior in ceteris. Empedocles haec peruolgata et  nota quattuor. Heraclitus ignem. Melissus hoc quod esset infinitum et immutabile, et fuisse semper et fore. Plato ex materia in se omnia recipiente mundum factum esse censet a deo sempiternum. Pythagorei 〈ex〉 numeris et mathematicorum initiis proficisci uolunt omnia. Ex iis eliget uester sapiens unum aliquem, credo, quem sequatur: ceteri tot uiri et tanti repudiati ab eo condemnatique  discedent. Quamcumque uero sententiam probauerit, eam sic animo comprensam habebit ut ea quae sensibus, nec  magis approbabit nunc lucere quam, quoniam Stoicus est,  hunc mundum esse sapientem, habere mentem, quae et se et ipsum fabricata sit et omnia moderetur moueat regat. Erit ei persuasum etiam solem lunam, stellas omnes, terram mare deos esse, quod quaedam animalis intellegentia per omnia ea  permanet et transeat, fore tamen aliquando ut omnis hic  mundus ardore deflagret. Sint ista uera (uides enim iam me fateri aliquid esse ueri); comprehendi ea tamen et percipi nego. Cum enim tuus iste Stoicus sapiens syllabatim tibi ista ­dixerit, ueniet flumen orationis aureum fundens Aristoteles qui illum desipere dicat: neque enim ortum esse umquam mundum,

1  DK 21A34    3  DK 28A35    4  DK 67A8 et 67A11    6  DK 30A9    13  SVF II.92 = FDS 382    23  Aristoteles, Περὶ ϕιλοσοϕίας frg. 20 Ross ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS; V = vm]  1  esse ABaVS: essem B    2  umquam v: usquam ABm: is quam S    4  inane AB: inanem ξ    8  recipiente BV: recipientem AS    9  ex add. V x    11  uester sapiens AB: noster sapiens V: uerter sapiens S    13  discedent AB: discedant ξ    14  ut ea quae . . . magis approbabit om. ξ    15  nunc Asc.: num ω    16–17  et se et ipsum ζ: se et ipsum B    20  permanet ξ: AB non leguntur praeter perm- -et

137

119

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

120

121

quod nulla fuerit nouo consilio inito tam praeclari operis ­inceptio, et ita esse eum undique aptum ut nulla uis tantos queat motus mutationemque moliri, nulla senectus diuturnitate temporum exsistere ut hic ornatus umquam dilapsus ­occidat. Tibi hoc repudiare, illud autem superius sicut caput et  famam tuam defendere necesse erit: mihi ne ut dubitem ­quidem relinquatur? Vt omittam leuitatem temere assentientium, quanti libertas ipsa aestimanda est non mihi necesse esse  quod tibi. Est〈ne〉 cur deus, omnia nostra causa cum ­faceret (sic enim uultis), tantam uim natricum uiperarumque fecerit, cur mortifera tam multa 〈ac〉 perniciosa terra marique ­disperserit? Negatis haec tam polite tamque subtiliter effici potuisse sine diuina aliqua sollertia; cuius quidem uos maiestatem deducitis usque ad apium formicarumque perfectionem, ut etiam inter deos Myrmecides aliquis minutorum opusculorum fabricator fuisse uideatur. Negas sine deo posse quicquam. Ecce tibi e transuerso Lampsacenus Strato, qui det isti deo immunitatem—­ magni quidem muneris, sed cum sacerdotes deorum uaca­ tionem habeant, quanto est aequius habere ipsos deos—: negat opera deorum se uti ad fabricandum mundum. Quaecumque sint docet omnia effecta esse natura, nec ut ille qui asperis et leuibus et hamatis uncinatisque corporibus concreta haec esse dicat interiecto inani (somnia censet haec esse Democriti non docentis sed optantis). Ipse autem singulas mundi partes persequens, quidquid aut sit aut fiat, naturalibus fieri aut factum esse docet ponderibus et motibus. Ne ille et deum opere

5

10

15

20

25

8  SVF II.1161    9  Carneades F5 Mette    16  Strato frg. 32 Wehrli  DK 68A80 ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS; V = vm]  1  inito Wro: initio ω    2  aptum v: apertum ABmS    5  caput et Aaξ: apud et A: aput et B    6  famam tuam V x: flammam tuam ABS    7  quidem ϛ: quid ω    9 -ne suppl. Schäublin: quaero Reid: respondere Halm: dicere Mueller: quaero enim Plasberg    10  natricum m: matricum ABvS    11  ac suppl. Reid    15  aliquis AaV: aliqui AS: aliquid B    22  hamatis m: amatis ABvS    25  naturalibus ζ: naturabus B

138

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

lvcvllvs

5

10

15

20

magno liberat et me timore. Quis enim potest, cum existimet curari se a deo, non et dies et noctes diuinum numen horrere  et, si quid aduersi acciderit—­quod cui non accidit?—­ extimescere ne id iure euenerit? Nec Stratoni tamen assentior nec uero tibi; modo hoc, modo illud probabilius uidetur. [XXXIX] Latent ista omnia, Luculle, crassis occultata et circumfusa ­tenebris, ut nulla acies humani ingenii tanta sit quae penetrare in caelum, terram intrare possit. Corpora nostra non nouimus, qui sint situs partium, quam uim quaeque pars habeat ignoramus. Itaque medici ipsi, quorum intererat ea nosse, aperuerunt ut uiderentur, nec eo tamen aiunt empirici notiora esse illa,  quia  possit fieri ut patefacta et detecta mutentur. Sed ecquid  nos eodem modo rerum naturas persecare aperire ­diuidere possumus, ut uideamus terra penitusne defixa sit et quasi radicibus suis haereat an media pendeat? Habitari ait Xenophanes in luna, eamque esse terram multarum urbium et montium: portenta uidentur. Sed tamen nec ille qui dixit iurare  posset ita se rem habere, neque ego non 〈ita. Vos〉 [enim]  etiam dicitis esse e regione nobis, e contraria parte ­terrae qui aduersis uestigiis stent contra nostra uestigia, quos ἀντίποδας uocatis: cur mihi magis suscensetis, qui ista non aspernor, quam iis qui cum audiunt, desipere uos arbitrantur? Hicetas Syracosius, ut ait Theophrastus, caelum solem lunam stellas, supera denique omnia stare censet neque praeter

122

123

4  Strato frg. 32 Wehrli    6  Carneades F5 Mette    12  DK 21A47 (–123 urbium et montium)    23  Theophrastus frg. 240 Fortenbaugh et al. = DK 50, 1 ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS; V = vm]  2  numen ζ: nomen B    3  accidit Aaξ: acciderit A: accedit B    11  ut ζ: ut ut B    12  detecta ϛ: deiecta ζ: deiectam B   mutentur ζ: utentur B    13  ecquid Ven.: haec quid ABV: hoc quid S    14  sit Aaξ: sint B: om. A    17  ille ζ: illo B    18  ita uos suppl. Davies ex Nonius p. 102 (cf. t. 46)    19  enim ω, secl. Davies    22  iis ϛ: eos ζ: B non legitur praeter -s    23  Theophrastus AaV: Theophrastum ABS    24  supera AaV: supa B ut uidetur: superat S: A non legitur praeter s-

139

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

124

125

t­ erram rem ullam in mundo moueri; quae cum circum axem se summa celeritate conuertat et torqueat, eadem effici omnia quae si stante terra caelum moueretur. Atque hoc etiam Platonem in Timaeo dicere quidam arbitrantur, sed paulo obscurius. Quid tu, Epicure? Loquere: putas solem esse tantulum? “Egone? Nobis quidem tantum.” Et uos ab illo irridemini et ipsi illum uicissim eluditis. Liber igitur a tali irrisione Socrates, liber Aristo Chius, qui nihil istorum sciri putat posse. Sed redeo ad animum et corpus. Satisne tandem ea nota sunt nobis, quae neruorum natura sit, quae uenarum? Tenemusne quid sit animus, ubi sit, denique sitne an, ut Dicaearcho uisum est, ne sit quidem ullus? Si est, trisne partes habeat, ut Platoni placuit, rationis irae cupiditatis, an simplex unusque sit? Si ­simplex, utrum sit ignis an anima an sanguis an, ut Xenocrates, numerus nullo corpore, quod intellegi quale sit uix potest? Et,  quidquid est, mortale sit an aeternum? Nam utramque in partem multa dicuntur. Horum aliquid uestro sapienti certum uidetur, nostro ne quid maxime quidem probabile sit occurrit; ita sunt in plerisque contrariarum rationum paria momenta. [XL] Sin agis uerecundius et me accusas non quod tuis rationibus non assentiar sed quod nullis, uincam animum cuique assentiar deligam—quem potissimum, quem? Democritum; ­semper enim, ut scitis, studiosus nobilitatis fui. Vrgebor iam omnium uestrum conuicio: “Tune aut inane quicquam putes

5

10

15

20

7  SVF  I.355    10  Dicaearchus frg. 8f Wehrli    13  Xenocrates frg. 201 Isnardi Parente ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS; V = vm]  1  quae V: qua ABS    6  egone? nobis quidem Faber: egone uobis quidem ABF: ego ne uobis S: ego ne uos quidem v: egone quidem m    7  a tali ζ: ad ali B    11  an ut Dicaearcho Lamb.: aut ut Dicearcho ζ: aut ut dicet archo B    13  sit si AB: sit et si unus et v: si unus et m: sit S    15  numerus Bentley: mens ω: merus numerus Plasberg    16  utramque in partem m: utraque in parte ABvS    22  quem ζ: quae B    23  urgebor ζ: urgebar B    24  putes ζ: putas B

140

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

lvcvllvs

5

10

15

20

25

esse, cum ita completa et conferta sint omnia, 〈ut〉 et quod mouebitur corporum cedat et qua quidque cesserit aliud ilico  subsequatur, aut atomos ullas, e quibus quidquid effi­ ciatur,  illarum sit dissimillimum, aut sine aliqua mente rem ullam effici posse praeclaram? Et cum in uno mundo ornatus hic tam sit mirabilis, innumerabiles supra infra dextra sinistra ante post, alios dissimiles alios eiusdem modi mundos esse? Et ut nos nunc simus ad Baulos Puteolosque uideamus, sic innumerabiles paribus in locis esse iisdem nominibus honoribus,  rebus gestis, ingeniis formis aetatibus, iisdem de rebus disputantes? Et, si nunc aut si etiam dormientes aliquid animo  uidere uideamur, imagines extrinsecus in animos nostros per corpus irrumpere? Tu uero ista ne asciueris neue fueris  commenticiis rebus assensus: nihil sentire est melius quam tam praua sentire.” Non ergo id agitur ut aliquid assensu meo comprobem; quae tu, uide, ne impudenter etiam postules, non solum arroganter, praesertim cum ista tua mihi ne probabilia quidem uideantur. Nec enim diuinationem quam probatis ullam esse arbitror, fatumque illud esse quo omnia contineri dicitis contemno; ne exaedificatum quidem hunc mundum diuino consilio existimo, atque haud scio an ita sit. [XLI] Sed cur rapior in inuidiam?  Licetne per uos nescire quod nescio, an Stoicis ipsis inter  se disceptare, cum iis non licebit? Zenoni et reliquis fere  Stoicis aether uidetur summus deus, mente praeditus,  qua  omnia regantur. Cleanthes, qui quasi maiorum est ­gentium Stoicus, Zenonis auditor, solem dominari et rerum 24  SVF I.154    26  SVF I.499 ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS; V = vm]  1  completa ζ: complet B   ut et Ba ut uidetur, ϛ: et ω    9  esse ζ: ee B   iisdem: eisdem ζ: eidem B    11  aut B: au A: ut ξ    14  est ζ: esse B    15  quam tam ζ: quantam B   praua AaV: paraua A: prauam B: parua S    18  cum ista tua ζ: custatua B    19  probatis ζ: probabitis B    20  contemno ζ: contemnor B ut uidetur    25  fere ζ: fiere B

141

126

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

127

128

potiri putat. Ita cogimur dissensione sapientium dominum nostrum ignorare, quippe qui nesciamus soli an aetheri seruiamus. Solis autem magnitudinem (ipse enim hic radiatus me intueri uidetur, admonens ut crebro faciam mentionem sui) uos ergo  huius magnitudinem quasi decempeda permensi refertis;  ego me, quasi malis architectis, mensurae uestrae nego credere. Dubium est igitur uter nostrum sit, leuiter ut dicam, uerecundior? Nec tamen istas quaestiones physicorum exterminandas puto. Est enim animorum ingeniorumque naturale quoddam quasi pabulum consideratio contemplatioque naturae: erigimur, elatiores fieri uidemur, humana despicimus co-­ gitantesque supera atque caelestia haec nostra ut exigua et ­minima contemnimus. Indagatio ipsa rerum cum maximarum tum etiam occultissimarum habet oblectationem; si uero aliquid occurrit quod ueri simile uideatur, humanissima ­completur animus uoluptate. Quaeret igitur haec et uester sapiens et hic  noster, sed uester ut assentiatur credat affirmet, noster ut  uereatur temere opinari praeclareque agi secum putet si in eius modi rebus ueri simile quod sit inuenerit. Veniamus nunc ad bonorum malorumque notionem; et paulum ante dicendum est. Non mihi uidentur considerare, cum  [physici] ista ualde affirmant, earum etiam rerum ­auctoritatem, si quae illustriores uideantur, amittere. Non enim magis assentiuntur nec approbant lucere nunc quam, cum

5

10

15

20

ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS; V = vm]  5  decempeda . . . mensurae Halm: decempeda hinc me quasi malis architectis mensurae BS: d. hic m. q. m. a. m. A: d. hinc enim m. q. m. a. m. V    6–7  nego credere uide supra: nego hoc permensi refertis ergo credere ω    9  ingeniorumque ζ: ingeniorum quae B    11  elatiores V x: latiores ABS: altiores ‘Lamb.’   uidemur BV: uidetur AS    11–12  cogitantesque AV: cogitantes quae B: cogitansque S    12  supera ζ: super era B    15  occurrit N: occurret ω   ueri ζ: ueris B    17  hic AV: haec B: hinc S   adfirmet ζ: adfirmat B    18  praeclareque ζ: praeclare quae B    18–19  si in ζ: sin B    20  et ω: at Reid    22  physici del. Reid   ista AV: istam BS    24  nunc quam Ald.: nusquam ω

142

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

lvcvllvs

5

10

15

20

c­ ornix cecinerit, tum aliquid eam aut iubere aut uetare, nec magis affirmabunt signum illud si erunt mensi sex pedum esse, quam solem, quem metiri non possunt, plus quam duodeuiginti partibus maiorem esse quam terram. Ex quo illa conclusio nascitur: “Si sol quantus sit percipi non potest, qui ceteras res eodem modo 〈quo〉 magnitudinem solis approbat, is eas res  non percipit. Magnitudo autem solis percipi non potest. Qui  igitur id approbat quasi percipiat, nullam rem percipit.” Respondebunt posse percipi quantus sol sit. Non repugnabo, dum modo eodem pacto cetera percipi comprehendique dicant. Nec enim possunt dicere aliud alio magis minusue comprehendi, quoniam omnium rerum una est definitio comprehendendi. [XLII] Sed quod coeperam: quid habemus in rebus bonis et  malis explorati? Nempe fines constituendi sunt ad quos et bonorum et malorum summa referatur. Qua de re est igitur inter summos uiros maior dissensio? Et omitto illa quae ­relicta  iam uidentur: Erillum qui in cognitione et scientia ­summum bonum ponit; qui cum Zenonis auditor esset, uides quantum ab eo dissenserit et quam non multum a Platone. Megaricorum fuit nobilis disciplina, cuius ut scriptum uideo ­princeps Xenophanes, quem modo nominaui, deinde eum secuti Parmenides et Zeno (itaque ab his Eleatici philosophi nominabantur), post Euclides Socratis discipulus Megareus, a

129

16  SVF I.413    20  SSR IIA31 ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS; V = vm]  1  aliquid ζ: autem quid B ut uidetur    2  mensi sex Aaξ: mensis ex B: A non legitur (praeter mensi in ras.)    3  metiri Aa: mentiri ω    6  quo suppl. Aa: om. ω   solis approbat is AaV: solis approbatis AS: solus approba tis B    8  qui AB: quid ξ    9  respondebunt Plasberg: responderint A: respondere B: responderunt ξ    11  aliud ζ: abud B    12  comprehendendi AV: comprehendi BS    13  coeperam A: ceperam Bξ   habemus ζ: habus B    14  explorati A3V x: exploti AB: expleti S   ad ζ: at B    20  cuius ut ABm: cuius vS    22  ante itaque lacunam posuit Plasberg   Eleatici Victorius: eretriaci ζ: eriatrici B    23  Socratis AV: -es BS

143

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

130

131

quo idem illi Megarici dicti, qui id bonum solum esse dicebant quod esset unum et simile et idem semper. Hi quoque multa a Platone, a Menedemo autem, quod is Eretria fuit, Eretriaci appellati, quorum omne bonum in mente positum et mentis  acie qua uerum cerneretur; Erilli similia, sed opinor explicata uberius et ornatius. Hos si contemnimus et iam abiectos putamus, illos certe minus despicere debemus: Aristonem, qui cum Zenonis fuisset auditor, re probauit ea quae ille ­uerbis,  nihil esse bonum nisi uirtutem, nec malum nisi quod ­uirtuti esset contrarium; in mediis ea momenta quae Zeno uoluit nulla esse censuit. Huic summum bonum est in his rebus neutram in partem moueri, quae ἀδιαϕορία ab ipso dicitur. Pyrrho autem ea ne sentire quidem sapientem, quae ἀπάθεια nominatur. Has igitur tot sententias ut omittamus, haec nunc uideamus quae diu multumque defensa sunt. Alii uoluptatem finem esse uoluerunt, quorum princeps Aristippus, qui Socratem audierat, unde Cyrenaici. Post Epicurus, cuius est disciplina nunc [disciplina] notior nec tamen cum Cyrenaicis de ipsa uoluptate consentiens. Voluptatem autem et  honestatem finem esse Callipho censuit, uacare omni ­molestia Hieronymus, hoc idem cum honestate Diodorus, ambo  hi Peripatetici. Honeste autem uiuere fruentem rebus iis  quas primas homini natura conciliet, et uetus Academia

5

10

15

20

3  SSR IIIF17    7  SVF I.362 = LS 2F    12  Pyrrho frg. 69a Decleva Caizzi    16  SSR IVA178    21  Hieronymus frg. 9c Wehrli   Diodorus frg. 4g Wehrli   22  Bau­ stein 4.2a Dörrie ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS; V = vm]  1  qui id ζ: quid B    4  et F p.c.: e Aaξ: a B: A non legitur    4–5  mentis BV: mentes S: A non legitur    5  Erilli Plasberg: Herilli Madvig: Elii Reid: ulli ω    8  probauit BV: probabit AS   ille ζ: illa B    10  uirtuti ζ: uirtutis B    12  ἀδιαϕορία: adiaforia ω    13  ἀπάθεια: apathia m: apati ABvS    18  disciplina nunc Aaξ: disciplina nunc disciplina AB   nec tamen AB: nec tum ξ    19  uoluptate BV: uoluntate AS    20  finem V x: finis ABS  uacare ξ: uacari AB    21  cum AB: om. ξ    22  uiuere Aa: uidere Bξ: A non legitur praeter u-

144

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

lvcvllvs

5

10

15

20

c­ ensuit, ut indicant scripta Polemonis, quem Antiochus probat maxime, et Aristoteles eiusque amici huc proxime uidentur  accedere. Introducebat etiam Carneades, non quo probaret  sed  ut opponeret Stoicis, summum bonum esse frui rebus iis, quas primas natura conciliauisset. Honeste autem  uiuere, quod ­ducatur a conciliatione naturae, Zeno ­statuit finem esse bonorum, qui inuentor et princeps Stoicorum fuit. [XLIII] Iam illud perspicuum est, omnibus iis finibus bonorum  quos exposui malorum fines esse contrarios. Ad uos nunc refero quem sequar, modo ne quis illud tam ineruditum absurdumque respondeat: “quemlibet, modo aliquem”. Nihil potest dici inconsideratius. Cupio sequi Stoicos. Licetne—­omitto per Aristotelem, meo iudicio in philosophia prope singularem— ­per ipsum Antiochum? Qui appellabatur Academicus, erat ­quidem, si perpauca mutauisset, germanissimus Stoicus. Erit igitur res iam in discrimine: nam aut Stoicus constituatur sapiens aut ueteris Academiae, utrumque non potest. Est enim inter eos non de terminis, sed de tota possessione contentio. Nam omnis ratio uitae definitione summi boni continetur, de qua qui dissident de omni uitae ratione dissident. Non potest igitur uterque esse sapiens, quoniam tanto opere dissentiunt, sed  alter. Si Polemonius, peccat Stoicus, rei falsae assentiens (uos quidem nihil esse dicitis a sapiente tam alienum [esse]);

132

1  Antiochus F5 Mette (–139 cum belua copulabis)    3  Carneades F5 Mette      5  SVF I.181 ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS; V = vm]  2  eiusque ζ: eius quae B   huc Ursinus: nunc ω    4  opponeret AaV: opponere ABS  summum ζ: simum B    5  honeste ϛ: honesta ω    6  uiuere Davies: uidere ω   ducatur ζ: dicatur B    7  statuit ζ: statu id B  esse ζ: e & B    9  omnibus V: in omnibus AB: hi omnibus S    10  contrarios AB: contrarias ξ   ad ζ: at B    13  cupio sequi Aaξ: cupio qui A: cupiose qui B    19  terminis ζ: termini B    20  continetur AV: contionetur BS    23  alter V x: aliter ABS    24  uos V x: num A: non Bξ  esse secl. Asc.2

145

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

133

134

sin uera sunt Zenonis, eadem in ueteres Academicos Peripate­ ticosque dicenda. Hic igitur neutri assentiens si numquam uter 〈sit sapiens apparebit, nonne utroque〉 est prudentior? Quid? Cum ipse Antiochus dissentit quibusdam in rebus ab his quos amat Stoicis, nonne indicat non posse illa probanda esse sapienti? Placet Stoicis omnia peccata esse paria; at hoc  Antiocho uehementissime displicet. Liceat tandem mihi considerare utram sententiam sequar. “Praecide”, inquit, “statue aliquando quidlibet”. Quid? Quae dicuntur cum et acuta mihi uidentur in utramque partem et paria, nonne caueam ne scelus faciam? Scelus enim dicebas esse, Luculle, dogma prodere; contineo igitur me, ne incognito assentiar, quod mihi tecum est dogma commune. Ecce multo maior etiam dissensio. Zeno in una uirtute ­positam beatam uitam putat. Quid Antiochus? “Etiam”, inquit, “beatam, sed non beatissimam”. Deus ille, qui nihil censuit deesse uirtuti, homuncio hic, qui multa putat praeter uirtutem homini partim  cara esse, partim etiam necessaria. Sed 〈et〉 ille uereor ne uirtuti plus tribuat quam natura patiatur, praesertim Theophrasto multa diserte copioseque dicente, et hic metuo ne uix sibi constet, qui cum dicat esse quaedam et corporis et fortunae mala, tamen eum, qui in his omnibus sit, beatum fore censeat, si sapiens sit. Distrahor: tum hoc mihi probabilius, tum illud uidetur, et tamen, nisi alterutrum sit, uirtutem iacere plane puto. Verum in his discrepant.

14  SVF I.187 = Theophrastus frg. 492 Fortenbaugh et al. ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS; V = vm]  2  si numquam ζ: si non quam B    3  sit sapiens appare­ bit, nonne utroque suppl. Lamb.    5  probanda ζ: probante B    6  sapienti ζ: sapiente B   at AaV x: ad AS: om. B    9  quid quae AaS: quae A: quidque B: quaeque V   cum: quom Plasberg: quid ω    18  cara Ald.: clara ω   et suppl. Plasberg: om. ω    23  censeat Aa: senseat ω

146

5

10

15

20

25

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

lvcvllvs

5

10

15

20

[XLIV] Quid? Illa, in quibus consentiunt num pro ueris ­ robare possumus, sapientis animum numquam nec cupiditate p moueri nec laetitia ecferri? Age, haec probabilia sane sint: num etiam illa, numquam timere, numquam dolere? Sapiensne non timeat ne[csi] patria deleatur, non doleat si deleta sit? Durum, sed Zenoni necessarium, cum praeter honestum nihil est in bonis, tibi uero, Antioche, minime, cui praeter honestatem multa bona, praeter turpitudinem multa mala uidentur, quae et uenientia metuat sapiens necesse est et uenisse doleat. Sed quaero quando ista fuerit 〈in〉 Academia uetere duritia, ut animum sapientis commoueri et conturbari negarent: mediocritates illi probabant et in omni permotione naturalem uolebant esse quendam modum. Legimus omnes Crantoris ­ueteris Academici de luctu; est enim non magnus, uerum ­aureolus et, ut Tuberoni Panaetius praecipit, ad uerbum ediscendus libellus. Atque illi quidem etiam utiliter a natura ­dicebant permotiones istas animis nostris datas, metum cauendi causa, misericordiam aegritudinemque clementiae; ipsam iracundiam fortitudinis quasi cotem esse dicebant, recte secusne alias uiderimus. Atrocitas quidem ista tua quo modo in ueterem Academiam irruperit nescio. Illa uero ferre non pos­ sum, non quo mihi displiceant (sunt enim Socratica pleraque mirabilia Stoicorum, quae παράδοξα nominantur); sed ubi

135

136

20  Xenocrates frg. 250 Isnardi Parente    21  SVF III.599 ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS; V = vm]  1  illa M p.c.: illud ω  num AB: non ξ    3  ecferri ASm: haec ferri B: nec ferri v    5  ne Davies: necsi ω   patria deleatur ζ: B non legitur   doleat A aξ: doleant AB   si deleta sit Davies: nec si deleta sit V: si delaetatis A: si deletatis satis B: si deleta tis S    7  Antioche Bm: antioce A: anthice Sv    10  fuerit Glucker: fuerint ω  in suppleui: ab suppl. Cant2    10–11  duritia Glucker: dunttia ω: dicta V x: decreta F p.c.    13  Crantoris: grantoris ω    15  ut ζ: om. B    17  datas ζ: ditas B    21  illa ζ: illi a B    22  sunt ζ: sun B    23  quae BV: qua AS   παράδοξα: paradoxa ω

147

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis

137

138

Xenocrates, ubi Aristoteles ista tetigit (hos enim quasi eosdem  esse uultis)? Illi umquam dicerent sapientes solos reges, solos diuites, solos formosos, omnia, quae ubique essent, sapientis esse? Neminem consulem praetorem imperatorem, nescio an ne quinqueuirum quidem quemquam nisi sapientem?  Postremo, solum ciuem, solum liberum, insipientis omnis peregrinos exsules seruos furiosos? Denique scripta Lycurgi, Solonis, duodecim tabulas nostras non esse leges, ne urbes quidem aut ciuitates nisi quae essent sapientium? Haec tibi, Luculle, si es assensus Antiocho familiari tuo, tam sunt defendenda quam moenia, mihi autem bono modo, tantum quantum uidebitur. [XLV] Legi apud Clitomachum, cum Carneades et Stoicus Diogenes ad senatum in Capitolio ­starent,  A. Albinum, qui tum P.  Scipione et M. Marcello ­consulibus praetor esset, eum qui cum auo tuo, Luculle, ­consul  fuit, doctum sane hominem, ut indicat ipsius historia scripta Graece, iocantem dixisse Carneadi: “Ego tibi, Carneade, praetor esse non uideor [quia sapiens non sum], nec haec urbs  nec in ea ciuitas.” Tum ille: “Huic Stoico non uideris”. Aristoteles aut Xenocrates, quos Antiochus sequi uolebat, non dubitauisset quin et praetor ille esset et Roma urbs et eam ciuitas incoleret. Sed ille noster est plane, ut supra dixi, Stoicus, perpauca balbutiens. Vos autem mihi uerenti ne labar ad opinionem et aliquid asciscam et comprobem incognitum, quod minime uultis,

5

10

15

20

25

12  SVF III.Diog.9 = FDS 166A ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS; V = vm]  1  ista tetigit A post ras.: ista tetigitur B: ista te igitur ζ   hos M p.c.: hoc ω    8  Lycurgi ζ: Lycurgis B    14  Albinum AV: Alpinum B: Albinu S   qui tum B: qui cum A: quintum ξ    15  consulibus m: cons Aa: cos B: consul v: quos S: A non legitur    17  iocantem ζ: iudicantem B    18  quia sapiens non sum del. Reid    19  urbs ζ: urbes uel urbis B    21  urbs ζ: urbis B    24  uerenti Christ: ueremini AaVF: ueremni A: ueremine B: uere nunc S

148

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

lvcvllvs

5

10

15

20

25

quid consilii datis? Testatur saepe Chrysippus tres solas esse sententias quae defendi possint de finibus bonorum; cir­ cumcidit et amputat multitudinem. Aut enim honestatem esse  finem aut uoluptatem aut utrum〈que〉. Nam qui summum  bonum dicant id esse, si uacemus omni molestia, eos inuidiosum nomen uoluptatis fugere sed in uicinitate uersari; quod facere eos etiam qui illud idem cum honestate coniungerent, nec multo secus eos qui ad honestatem prima naturae ­commoda adiungerent. Ita tres relinquit sententias quas putet  probabiliter posse defendi. Sit sane ita, quamquam a Polemonis et Peripateticorum et Antiochi finibus non facile diuellor, nec quicquam habeo adhuc probabilius. Verum tamen uideo quam suauiter uoluptas sensibus nostris blandiatur; labor  eo ut assentiar Epicuro aut Aristippo. Reuocat uirtus uel potius reprehendit manu, pecudum illos motus esse dicit, hominem iungit deo. Possum esse medius, ut, quoniam Aristippus quasi animum nullum habeamus corpus solum tuetur, Zeno, quasi corporis simus expertes, animum solum complectitur, ut Calliphontem sequar, cuius quidem sententiam Carneades ita  studiose defensitabat ut eam probare etiam uideretur ­(quamquam Clitomachus affirmabat numquam se intellegere potuisse quid Carneadi probaretur); sed si 〈eum〉 ipsum finem  uelim sequi, nonne ipsa ueritas et grauis et recta ratio mihi obuersetur: “Tune, cum honestas in uoluptate contemnenda consistat, honestatem cum uoluptate tamquam hominem cum belua copulabis?” 1  SVF III.21    12  SSR IVA179    18  Carneades F5 Mette    19  LS 69L ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS; V = vm]  1  tres m: tris vS: ty A: tis B    2  quae F p.c., m: qua ω   finibus m: finitis ω    2–3  circumcidit BS: circumcidi ξ    3  et amputat AB: etiam putat ξ    4  utrumque ξ: utrum AB    8  multo ζ: multos B    10  putet ζ: putat B    13  blandiatur AV: blandiantur BS    14  labor eo Gruterus: laboro Aa: labore ω: labore eo S    22  si eum Plasberg: si AaV x: sicut ABS    23  ueritas ξ: seueritas AB   grauis ω: grauitas Plasberg    24  tune cum Reid: tum cum ω

149

139

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis 140

141

[XLVI] Vnum igitur par quod depugnet reliquum est, uoluptas  cum honestate; de quo Chrysippo fuit, quantum ego ­sentio,  non magna contentio. Alteram si sequare, multa ruunt  et  ­maxime communitas cum hominum genere, caritas amicitia  iustitia, reliquae uirtutes, quarum esse nulla potest, nisi erit gratuita. Nam quae uoluptate quasi mercede aliqua ad  officium impellitur, ea non est uirtus, sed fallax imitatio simulatioque uirtutis. Audi contra illos qui nomen honestatis a  se ne intellegi quidem dicant (nisi forte quod gloriosum sit  in  uolgus, id honestum uelimus dicere), fontem omnium bonorum in corpore esse, hanc normam hanc regulam hanc praescriptionem esse naturae, a qua qui aberrauisset, eum numquam quid in uita sequeretur habiturum. Nihil igitur me putatis, haec et alia innumerabilia cum audiam, moueri? Tam moueor quam tu, Luculle, neque me minus hominem quam 〈te〉 putaueris. Tantum interest, quod tu, cum es commotus, asciscis assentiris approbas, uerum illud certum comprehensum perceptum ratum firmum fixum fuisse uis, deque eo nulla ratione neque pelli neque moueri potes; ego  nihil eius modi esse arbitror cui si assensus sim, non ­assentiar saepe falso, quoniam uera a falsis nullo [insin] discrimine separantur, praesertim cum iudicia ista dialecticae nulla sint.

1  SVF III.21    8  Epicurus frg. 400 Usener ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS; V = vm]  1  reliquum BV: relicum AS    2  Chrysippo AB: Chrysippi v: Chrysippu S: Chrysippea m   fuit Aa: sunt ω    4  maxime Aa: mame ω    6  nam quae AB: namque ξ    8  simulatioque uirtutis AV: simulatio quae uirtutis B: (imitatio) uirtutisque simulatio S    12  praescriptionem ζ: prascriptionem B    16  te suppl. V x: om. ω    17  asciscis V x: adscriscis AB: ad scrisas S    19  deque eo ζ: de quo eo B    potes AV: potest BS    20  adsensus sim A: adsensusim B: adsensus si ξ    21  falso ϛ: falsae ω   nullo AaV x: nullo insin ω: nullo uisi Plasberg

150

5

10

15

20

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

lvcvllvs

5

10

15

20

Venio enim iam ad tertiam partem philosophiae. Aliud i­ udicium Protagorae est, qui putet id cuique uerum esse quod  cuique uideatur: aliud Cyrenaicorum, qui praeter per­ motiones intimas nihil putant esse iudici: aliud Epicuri, qui omne iudicium in sensibus et in rerum notitiis et in uoluptate constituit. Plato autem omne iudicium ueritatis ueritatemque ipsam abductam ab opinionibus et a sensibus cogitationis ipsius et mentis esse uoluit. Num quid horum probat noster Antiochus? Ille uero ne maiorum quidem suorum. Vbi enim [et] Xenocratem sequitur, cuius libri sunt de ratione loquendi multi et multum probati, aut ipsum Aristotelem, quo profecto nihil est acutius  nihil politius? A Chrysippo pedem nusquam. [XLVII] Qui ergo Academici appellamur? An abutimur gloria nominis? Aut cur cogimur eos sequi qui inter se dissident? In hoc ipso  quod in elementis dialectici docent, quo modo iudicare oporteat uerum falsumne sit si quid ita conexum est ut hoc “si  dies est, lucet”, quanta contentio est: aliter Dio〈do〉ro, aliter  Philoni, Chrysippo aliter placet. Quid? Cum Cleanthe ­doctore suo quam multis rebus Chrysippus dissidet. Quid? Duo  uel principes dialecticorum, Antipater et Archidemus, opiniosissimi homines, nonne multis in rebus dissentiunt?

142

143

1  FDS 226 (–143 multis in rebus dissentiunt) = Baustein 20.4 Dörrie (–143 a Chrysippo pedem nusquam)    4  Epicurus frg. 245 Usener    6  Baustein 12.3b Dörrie      8  Antiochus F5 Mette    9  Xenocrates frg. 48 Isnardi Parente    14  SVF II.285 = SVF III.Ant.25 = FDS 956 = SSR IIF23    20  SVF III.Ant.6 ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS; V = vm]  1  ad  tertiam ζ: ad  territiam B    2  id cuique ζ: idemque B    7  cogitationis A: cogitationi B: cognitionis ξ    8  uoluit AV: uolunt BS    9  et ω, del. Ven.: aut V    11  probati ζ: probatu B    12  a BS: aut a V: ad A   nusquam Davies: numquam ω    13  an ζ: in B   abutimur ζ: abutimus B    16  sit si quid ζ: si quid B    17  Diodoro Aa: Dioro ω    18  Philoni Aa: Philini uel Phylini ω    20  Archidemus ζ: rachidemus B    21  opiniosissimi ζ: opinosis si B: spinosissimi Hermann: ingeniossimi Georges   nonne (uel non ne) ζ: non e B

151

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis 144

145

146

Quid me igitur, Luculle, in inuidiam et tamquam in contionem uocas, et quidem, ut seditiosi tribuni solent, occludi tabernas iubes? Quo enim spectat illud cum artificia tolli quereris a nobis nisi ut opifices concitentur? Qui si undique omnes conuenerint, facile contra uos incitabuntur. Expromam primum illa inuidiosa, quod eos omnes qui in contione stabunt exsules seruos insanos esse dicatis; deinde ad illa ueniam, quae iam non ad multitudinem, sed ad uosmet ipsos qui adestis pertinent. Negat enim uos Zeno, negat Antiochus scire quicquam. “Quo modo?”, inquies, “nos enim defendimus etiam insipientem multa comprehendere.” At scire negatis quemquam rem ullam nisi sapientem. Et hoc quidem Zeno gestu conficiebat. Nam cum extensis digitis aduersam manum ostenderat, “uisum”, inquiebat, “huius modi est”. Dein, cum paulum ­digitos ­contraxerat, “assensus huius modi”. Tum cum plane ­compresserat pugnumque fecerat, comprehensionem illam esse dicebat, qua ex similitudine etiam nomen ei rei, quod ante non fuerat, κατάλημψιν imposuit. Cum autem laeuam manum ad〈mo〉uerat et illum pugnum arte uehementerque compresserat, ­scientiam talem esse dicebat, cuius compotem nisi sapientem  esse ­neminem. Sed qui sapiens sit aut fuerit ne ipsi ­quidem solent dicere. Ita tu nunc, Catule, lucere nescis nec tu, Hortensi, in tua uilla nos esse. Num minus haec inuidiose dicuntur? Nec tamen nimis eleganter; illa subtilius. Sed quo modo tu, si comprehendi nihil posset, artificia concidere dicebas nec mihi dabas id quod

5

10

15

20

25

3  FDS 369 (–145 in tua uilla nos esse)    9  SVF  I.66   Antiochus F5 Mette      12  LS 41A ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS; V = vm]  1  in inuidiam AaV x: iniuideam A: inuideam BS    3  spectat B: expectat ζ   quereris ζ: quaereris B    6  contione S: contentione A: contemptione B: om. V    12  gestu A: gestum ABV    15  contraxerat Cant2: contexerat AS: conxerat B: construxerat aut constrinxerat v    18  admouerat Aa: aduerat ω    20  compotem Aa: cum potest ω    21  sapiens sit aut Aa: sapientes haut A: sapientes aut BS: sapientes aut sint V    25  concidere ζ: concadere B

152

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

lvcvllvs

5

10

15

20

probabile esset satis magnam uim habere ad artes, sic ego nunc tibi refero artem sine scientia esse non posse. An pateretur hoc Zeuxis aut Phidias aut Polyclitus, nihil se scire, cum in iis esset tanta sollertia? Quod si eos docuisset aliquis quam uim habere ­diceretur scientia, desinerent irasci; ne nobis quidem suscenserent, cum didicissent id tollere nos quod nusquam esset, quod autem satis esset ipsis relinquere. Quam rationem maiorum etiam comprobat diligentia, qui primum iurare “ex sui animi sententia” quemque uoluerunt, deinde ita teneri “si sciens falleret”, quod inscientia multa uersaretur in uita, tum qui testimonium diceret ut “arbitrari” se diceret etiam quod ipse uidisset, quaeque iurati iudices cognouissent, ut ea non aut esse 〈aut non esse〉 facta sed ut “uideri” pronuntiarentur. [XLVIII] Verum quoniam non solum nauta significat, sed etiam Fauonius ipse insusurrat nauigandi nobis, Luculle, tempus  esse, et quoniam satis multa dixi, sit mihi perorandum. Posthac tamen, cum haec [tamen] quaeremus, potius de ­dissensionibus tantis summorum uirorum disseramus, 〈de〉 ­obscuritate naturae deque errore tot philosophorum (qui de bonis contrariisque rebus tanto opere discrepant, ut, cum plus uno uerum esse non possit, iacere necesse sit tot tam nobiles disciplinas), quam de oculorum sensuumque reliquorum mendaciis et de sorite aut pseudomeno, quas plagas ipsi contra se Stoici texuerunt.’

147

3  DNO 1050 (Phidias) = 1761 (Zeuxis) ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS; V = vm]  7  ipsis ABm: ipsos v: ipse S    12  quaeque V: quaque ABS   iudices ζ: dices B   aut esse ABS: ut essent V    12–13  aut non esse suppl. Plasberg    13  uideri ABS: uideretur V    14  solum om. B    16  sit ω: est Aa    17  tamen secl. Aa    18  de suppl. V x: om. ABS    19  qui de AaV x: quidem ω    23  sorite A: sonte B: solite ξ

153

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

m. tvlli ciceronis 148

Tum Lucullus ‘non moleste’, inquit, ‘fero nos haec contulisse. Saepius enim congredientes nos, et maxime in Tusculanis ­nostris, si quae uidebuntur, requiremus.’ ‘Optime’, inquam, ‘sed quid Catulus sentit, quid Hortensius?’ Tum Catulus, ‘Egone?’ inquit, ‘ad patris reuoluor sententiam,  quam quidem ille Carneadeam esse dicebat, ut percipi nihil putem posse, assensurum autem non percepto, id est, opinaturum sapientem existimem, sed ita ut intellegat se opinari sciatque nihil esse quod comprehendi et percipi possit; [per]  ἐποχὴν illam omnium rerum improbans illi alteri sententiae, nihil esse quod percipi possit, uehementer assentior.’ ‘Habeo’, inquam, ‘sententiam tuam nec eam admodum aspernor. Sed tibi quid tandem uidetur, Hortensi?’ Tum ille ridens ‘Tollendum’. ‘Teneo te’, inquam, ‘nam ista Academiae est propria sententia.’ Ita sermone confecto Catulus remansit; nos ad nauiculas nostras descendimus.

5  LS 69K = Carneades F5 Mette ω = Bζ; ζ = Aξ; ξ = VS; V = vm]  3  nostris ζ: nostri B    8  intelligat se V: intelligentes ABS    10  per secl. Lamb.   improbans Davies: conprobans ω    14  ridens ζ: reddens B    15  Academiae AaV x: Academia ABS    17  M.T.  CICERONIS LUCULLUS EXPLICIT A: M. TULLI CICERONIS LUCULLUS EXPLICIT B: finit dialogus ad ortonsium marcii tullii N: MARCI TULII CICERONIS LUCULLUS EXPLICIT Par9: marchi t.c. introducentis lucullum loquentem ad hortensios Matr: explicit hortensius Scor4: MARCI TULLII CICERONIS AD HORTENSIUM LIBER EXPLICIT FELICITER Wro: in Nicc Bert nulla subscriptio: Marcus Tullius Cicero liber secundus explicit Cant2: Marcius (uel Marcuis) Tullii Ciceronis Lucullus explicit S: M. T. CICERONIS LUCULLUS EXPLICIT F

154

5

10

15

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

appendix critica

Page 71 ABVSF]  1  FELICITER INCIPIT LUCULLUS Aa (. . . LOCULLUS A): FELICITER INCIPIT LUCULLUS B: INCIPIT LUCULLUS V: Tullius de artibus ad Lucullum S: FELICITER INCIPIT LUCULLUS F   artium AaBVSF: attium A    2  tum omnis ABV, F p.c.: tum omnes F a.c.: tum S    2–3  percepta ABaF: cepta B: per accepta VS    4  caruit: claruit A1 uel Aa   urbanis Ven.2: humanis ABVSF   urbanis om. VS: habent ABF: urbanus A1 uel Aa, F p.c.    5  et ABSF, V1 uel V2: om. V    6  persecutus ABVF: persecus S    7  profectus AaBVSF: profectos A    8  praefuit BaVSF: profuit A: pr***** B    9  enim ABVF: eum S    10  ita ABV2F: ista VS   gessit ut ABV2F: gessit VS    12  missus AaBaV2F: missis ABVS    14  idque eo fuit AaBVF: idq­uae eo fuit A: idque fuit S    15  expectabatur V3: spectabatur ABVF: spectabantur S   adulescentiam AF: adulescentia BVS    16  Murena ABVF: Munera S    17  Asiae ABF: Asia VS    19  indocilem usus ABaVSF: indocilem usum B    20  percontando V2: percontendo A, F a.c.: percontanda B, F p.c.: percontenda VS Page 72 ABVSF]  1  profectus AaBVSF: perfectus A   diuinam ABF: diuina VS    5  ferunt ABVF: fer S    6  ei memoriae AaBaV2F: et memoriae ABVS    7   tum primum ABVF: tamen primum S    8  haerebant ABVF: habebant S    9  aut uiderat AaBF: et uiderat AVS   praeditus ABVmV2F: predictus VS    13  tantus ergo ABVF: tamen ergo S    14  instrumento ABF: instrumenti VS    15  apparatu ABVF: ad parata S    16–17  legisset ABV2F: legisse VS    18  temperandisque AaBVSF: temperandisquae A   stet ABaV2F: est et BVS    20  sed etsi ABVSF: etsi V2    22  uictor ABSF: conuictor S    23  reuertisset ABV2SF: uertisset V   calumnia A1BVSF: a calumnia A   triennio ABaVSF: triennia B    25  urbem AaBaV2F: urbe 155

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

appendix critica ABVS    27  esset quod hoc ABV2SF: es sed quod hoc V    28  ita ABVSF: itaque V2    29  cum mea AaBaV2F: cumea BAVS Page 73 ABVSF]  1  populari ABaVSF: poculari B   decorari ABV2F: decorare VS    5  generi Wro: genere ABVSF   philosophiae deditus ABVS: philosophia editus F    6  nec AaBV2F: ne AVS    7  aliquot annos BaV2, F p.c.: aliquod annos AB, F a.c.: aliquid annos VS    10  scientiaque AaBVS: scientiaeque AF    11  eum secum et ABV: eum sed et S: eum secus et F   post aliquot annos BaV2, F p.c.: post aliquod annos ABS, F a.c.: post aliquid annos V    12  quique B: quicque A ut uidetur, VS: cumque AaV2: quoique F   esset ea memoria BAaV2: esse ea memoria AVS: esse eam memoriam BaF    13  cognouit ABVSF: cognoui F p.c.   meminisse ABaVSF: meminisset B   potuisset AaBVSF: potuisse A    14  audierat Ernesti    15  ne talium ABVF: nec alium V2S   personarum cum ABVF: personarum S    16  uelim minuam ABV2F: uel minuam VS    17  plures ABV2SF: pluras V   reliqui qui AaBVSF: reliqui A    19  decoram ABaVF: decorem BS    21  legatione A1BF: legaone A: legione V: religione S    22  obiit AaBVS, F a.c.: omisit A: habuit F p.c.    23  comitem AaBaVSF: quomitem B: A a.c. non legitur   nec philosophiae AaBV2F: ne philosophiae AVS Page 74 ABVSF]  1  tacitos ABV2F: tacitas VS   congressus BVS, F p.c.: congressos AB1F    3  laudata ABV2F, S p.c.: laudatam VS    4–5  aliud uidendum A post ras.: aliud ut uidendum ABVSF: aliud est uidendum V2: aliud est uitandum V3 ut uidetur    5  Romanus: R ABaVSF: om. B    6  de opera ABaVSF: opera B    7  cum fungi munere debebamus ABaVSF: eo fungi munere debemus V1: co fungi munere debebamus B: cum fungi munere debebamus ABaVS, F p.c.    8  coetu remouimus ABaV: cae to remouimus B: cetu remouemus V2F: coeta remouimus S    9  ullam ABF, V p.c.: illam VS   fecimus Aa: facimus ABVSF    11  prosimus ABaVF: promisimus B: proximus S    12  enitimur gloriam uero non modo non minuised ABaV2F: sed B: enititur gloriam uero non modo non minuis et V: enitimur gloriam uero non modo non minuisset S    13  ad populares F p.c.: a populares F a.c.    15  in suppl. Asc.    21  qui dicere quae ABVSF, del. qui V2, F p.c.: quae ­expunxit tum punctus erasit V: dicere quae aliis A3: qui* scire sibi uidentur (dicere quae) Vm: qui se scire arbitrantur dicere quae Halm    22  dissentiam S    156

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

appendix critica 23  nostra ABV2F: nostram VS   facilis ABVSF: facilior VmV2   est ABVF: est est S    25  cura studioque A1 uel Aa, BVSF: cura studiquae A Page 75 ABVSF]  1  eaque est ABV2F: eaquae est V: ea que est S    3  inuenire ABV2F: inuerare V: in uera re S    4  tamen nec ABVF: causam nec S    5  defatigati ABVF: defati greci S    6  ut AVSF: uti B   et audiendo om. V: habent ABSF    7  eliciant M: eliceant ABVSF    10  quae defendunt AaBVSF: quidefendunt A    13  omnia ABVSF: omnino Vm   praescripta AB, F p.c.: perscripta VS: scripta F a.c.    13–14  et quibus ABVSF secl. Rom.    14  et quasi: haec quasi A: ecquasi F    15  tenebantur Winterbottom: tenentur ABVSF    18  alicuius AaV2: A non legitur: aliquo ius BVS: aliquoius F    21  omnia ABVSF: omnino VmV2   se credere ABVmV2F: sacre dere V: scire de re S    22  rudes ABaV2F: rudis B: rudens VS    24  potuerint potuerunt Lamb.: potuerunt AVSF, potuere B: potuerint debuerunt Winterbottom    25  auditis ABSF: audietis et S   sententiis ABVS: sentiis F    26  autem Halm: aut ABVSF Page 76 ABVSF]  1  eamque A1 ut uidetur, BVS, F p.c.: eam quae A: eam qui F    3  quid ABVF: dicunt quid S   dicatur ABVF: om. S    4  nobis ABF: om. VS    5  quondam ABaVS, F p.c.: quodam BF    7  quam . . . fuissemus om. V, suppl. V2    8–9  in Neapolitanum ABV2SF: in Neopolitanum F: in eo politanum V    10  xysto ABVS: isto F    12  quaerebatur ABVF: quaerebat S    14  expecto ABaVSF: expecta B   te suppl. Ba: om. B    17  Catule Lucullo Plasberg: Lucullo ϛ: Catulo ABVSF   seruatam ABVSF: seruari F p.c.    22  quam secl. Rom.   ea quae ABaVSF: eaque B    23  nec ea ABaSF: om. BV    24  non si non fuerint Plasberg: non si fuerint B: si non fuerint ABaVSF   uincere ABV1F: uince uincere VS    25  causa AB, V post ras., F: causam VS    26  labefacta ABVSF: labefactata BaV2 Page 77 ABVSF]  1  magno AB, V p.c., SF: magnos V    4  animos ABaVSF: anim B    5  essem Rom.: issem ABVSF    6  antea ABVF: ante S    8  Philonem AaV2F, filonem B: Philionem AVS    9  cum quo AVS: cum quo et AaBF    11  quidem isti ABaVSF: quid est isti B    157

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

appendix critica 12  Alexandriam AaBVSF: Alexandria A    13  Antiochi ABV2SF: Antiochia V    14  illo ABV2F: ille VS   coepit ABVF: cepit S    15  nec enim AVSF: ne enim Ba: necum B ut uidetur    16  heracliti B, F p.c.: eracliti AVS: aracliti F    17  uiderenturne AaBaF: uiderentur ne AV: uiderentur nec B   num ABVF: non S   uel e V p.c.: uel ex F p.c.: uell ex F: uelle ABVS   Philone V2, F p.c.: Philonem AaVSF: Philionem A, filionem B    18  audiuisset VS, audiuis set B: aut diuisset A: audiuisse A post ras., BaF   Philonis AaSF, filonis B post ras.: Philionis AV, filionis B    19  dubitari A p.c., BVSF: dubitare A    20  homines VmV2: omnes ABVSF    21  Tetrilius ABF: Tretilius VS: T.  Etrilius Heraeus   Philone F, filone AaBa: filione ABVS    22  duos A p.c., V2, S p.c.: duo ABVSF   tum ABVF: cum S   illa AaBaV2F: illi AVS: ille B Page 78 ABVSF]  1  Philoni Aa, B post ras., SF: Philioni ABV    2  librum ABVS: libris F    4  disserentem et item Antiochum AaBV2F: om. A: differentem et item Antiochum VS    5  Antiocho ABVS: Anthicho F    10  Philonem ABF: Philionem VS    11  minus enim ABVF: enim minus enim S    13  lenior ABVF: leuior S   Arcesilam: Arcesilan ABVF (-ā S)   Carneademque ABV2F: Carnedemque VS    15  dixisset ABaVSF: dixiss B    17  nominatis ABaVSF: noatis B   cum ABaVSF: c B    19  repetunt AaBVSF: reptunt A   ii a Plasberg: a Davies: enim a Reid: iam ABVSF    20  Valerio ABVS: Valerium AaBaF    20–1  commemorant ABVF: commemorat S    22  tum ABV: cum SF   hos ABVF: eos S    23  aliquot AaBaV2F: aliquod ABV: aliquos S    25  L.  Cassium  Q.  Pompeium V: L.  Cassiumque Pompeium BSF: L. Cassium quae Pompeium A: L. Cassium qua Pompeium A1 ut uidetur   Q. V: (Cassium)-que AaBSF: quae A Page 79 ABVSF]  1  duos A1V2F: duo ABVS    3  aiunt Tib. BF: aiuntibus AVS: aiuntque V2   graccho ABVS: Gracchos AaBaV2F    5  mentiuntur BV2, F p.c.: metiuntur AVSF    7  sequi dicunt ABaVSF: se qui**cunt B    8  similiter Cant2: simile AaBVSF: A non legitur praeter simil-   sic AaBVFS: ut A   uos ABVF: nos S    9  Empedoclen ABaF: Empedo clen B: Empedoclem VS    10  Xenophanen Victorius: Xeno (uel xeno) ABVSF: Xenophontem V2: Zenonem F p.c.    13  ueterum AaBaV2F: ueterem ABVS    15  haerent ABVF: cohaerent S   aliquo loco BV2SF: alio loco A: alico loco V   158

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

appendix critica 15–16  incitati AaBV2SF: inciuitati AV    19  reperire ABVSF: reperiri Ba    21  se ABF: om. VS    24  exortus est ut ϛ: exorsus est ABVF: ut exorsus est V2    25  Tib. ABF: tibi VS   perturbaret ABV2F: perturbaretur VS   sic ABV2F: si VS    26  Arcesilas ABSF: Arcessilas V Page 80 ABVSF]  1  auctoritate B, F post ras.: auctoritatem AVSF   negauissent F p.c.: nauigauissent F   aut ABaVSF: ut B    3  reliquit AaBaV2SF: reliquid ABV   Peripateticos ABVS: Peripaticos F    6  tribuebat iis: tribuebat his ABaVSF: tribuae bathis B    7  aliud diceret atque ABaF: aliud dicere atque B: aliud atque V: aliud cognoscens atque VmS: aliud cognosceret atque V2    8  est ϛ: esset ABVSF   εἰρωνείαν: ironian ABVS, -m F    13  sunt om. AB    14  obtrectans A: obtractans BVSF   emendanti superiores ABaVSF: emendandis superioras B    19  solo retenta BF, solore tenta A: sole retenta VS    19–20  confecta S: conficta ABVF    24  e quibus ABV2SF: aequibus V    25  in Hagnone Christ: in hac nonne AVBS: in hoc quam AaBaF: in Aeschine Davies Page 81 ABVSF]  1  Charmada VS: Carmade A, Charmade B: Carneadae Aa, Carneade F   eloquentiae AaBaVSF: loquentiae AB   Melanthio ABVS: Melonthyo F    3  uester ABVF: uestri S    5  quod A1BVSF: quos A   ingredimur A, B p.c., F: inegredimur BVS: aggredimur V p.c.   ut AaBV2F: et AVS    6  quidam A p.c., BVSF: quadam A   et AaBVSF: A non legitur    7  putabant ABVS, F p.c.: putant F   uero A p.c.: uerum ABVSF    9  fuisset ABaVSF: fuisse B    10  aiebant ABaVSF: agebant B   quid ABVF: quia S    11  aut1 suppl. Ba: om. B    12  illi uocant ABVS: uocant illi F   eosque ABaVSF: eos quae B   persuadere uellent esse ABaVSF: persuade reuellentes se B    13  aliquid F p.c.: aliquod ABVSF    14  ἐναργείᾳ ut: senergea ut AaBaF: senerge aut ABV: energe aut S    16  fabricemurque AaBVSF: fabricemur quae A    17  soli putet ABVS: putat soli F: putet soli F p.c.    18  illustriorem ABaVSF: illustriore B   reperiri BVS: reperire AF    19  censebant V2: censerant ABV: censuerant AaBaF: conseruent S    21  ad ABSF: om. V    21–2  ne qui fallerentur BV2F: ****quipsallerentur A: nequ* sallerentur V: ne quis allarentur S: ne qui fallerent Aa

159

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

appendix critica Page 82 ABVSF]  1  ea sustinere ABVF: ea quae sustinere S    6  κατα­ ληπτόν Ald.: acatale(m)pton ABVSF    7  tale uisum ABVSF: tale ­uisum iterum Vm   ϕαντασίᾳ: fantasia ABaVSF: fantasi (a uerbum) B    9  effictumque ϛ: effectumque V2: effectum quae VS: effectum ABF   esset ABV2F: esse V: om. S    11  quicquam ABV2SF: quaquam V    12  perceptum ABV2SF: perceptam V   cognitumque AaBaV1SF: cognitumquae ABV    13  tollitque AaBSF: tollitquae A: tollit V    15  uolt A1V, uult BV2SF: uoli A    19  ordiamur ABVF: ordinamur S    21  contentane sit ABV, F p.c.: contenta nesit B: contenta ne sit F: contempta ne sit S    23  inflexo ABV2F: inflexu V: infexo S    24  non enim is sum AaBVSF: nonne nimis sum A   qui suppl. Aa: om. A    25  quidquid ABaVSF: qui quid B   uidetur AVSF: uideatur A1B    26  meo ABV2SF: me V Page 83 ABVSF]  4  aut diducimus multaque facimus ABV2: aut deducimus ­multaque facimus SF: om. V    6  qui ABVSF: qui non F p.c.    8  ut V1S: et ABVF    9  quin BVSF, qui non AaV2: quiin A ut uidetur   cernat ABF: cernet VS    10  nos ABF: om. VS    11  multa ABaF: multi BVS    12  inflatu tibicinis ABV1SF: inflatu uti bicinis V    14  gustatu ABaVSF: gustau B    15  quid de tactu Aa: qui de tact A    17  quia AVSF: qui B    18  qui doleat et inter eum ABV2SF: om. V    19  qui2 ABV2F: quis VS    20  sentiet ABaVSF: sentient B    21  atqui ABaVSF: adqui B    22  ea quae non ABVF: ea quae S    23–24  canorum illud ABVF: canorum hoc S    24  asperum AaBVSF: sperum A    25  ille ABaVSF: illa B    27  comprehensionem Aa in ras.: A non legitur Page 84 ABVSF]  1  rationis ABV2SF: om. V    2  quo ABaVSF: co B    3  nec suppl. Plasberg   disputari ABVS: disputariue AaBaF: aut disputari V2    4  notitiae ABaVSF: notitia B   ἐννοίας: ennoeas BaF: ennaeas A: enno eas VS   ἐννοίας enim notitias ABaVSF: om. B    6  discerni ABaVSF: discerne B   non om. S   quo AaBVSF: quod A    7  autem ABaVSF: aut B    8  uideremus AaBaF: uidemus ABVS    9  quae A p.c., BV2, F p.c.: qua AVSF    10  una ABF: uno VS    13  aut AaB: et AVS    16  negabimus AaBaV2F: negauimus ABVS    19  aliquid et ABF: aliquo et VS    20  aut A post ras.: autem ABVSF    24  possit V2: posset ABVSF 160

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

appendix critica Page 85 ABVSF]  1  uirtutum A1BVS, F p.c.: uirtutis A: uirtutem F    3  non suppl. Aa, F p.c.; BVS: om. AF    5  sese ABSF: se V    7  nata N: nacta ABV2F: necta VS    9  aut fidem ABaVF: ut fidem B: fidem S    12  aestimet AaBaF: aestimat ABVS    15  si BVSF: sit A   se ignorabit sapientia AaBVSF: om. A    19  referantur A1BVSF: referatur A    23  ὁρμὴν: hormen ABVSF    26  credi ABV2SF: cred V    29  si quid ABVS, F p.c.: om. F Page 86 ABVSF]  2  impelletur ABVS, F p.c.: impletur F   numquam ABF: num V: non S    6–7  perstabitis ABaVSF: per aestabitis B    7  perfecit ABV2SF: perficit V    8  ratio del. Reitzenstein    9  cognitionis A, B post ras., VSF: cognitionis quae est B   quaestionisque ABaVS: B non l­egitur   finis AF: est finis BaVS: B non legitur    10  at A1BaVSF: ad AB   nec ea ABV2F: necta VS    11  quae ABaVSF: que B   inuoluta AaBaF: in uoluptate VS: inuolu***** (ras. quinque uel sex litterarum) A: in uoluptate añ B: in uoluntate VmV2 post inuoluta 〈ante〉 addendum putauit Halm    12  fuerant Ba: fuerunt ABVSF   et ABVS: om. F    13  comprehendendi Ba, conpraehendi AaV2S, conprehendi F: conpraedendi AV: B non legitur   tenet ABVSF: tenetur Bentley    14  itaque AaBF: om. AVS   ἀπόδειξις: apodixis ABaVSF: apo dixis B    16  adducit ABaVSF: ratio adducit B    17  isti AaBaF: ista ABVS    18  notio: ratio von Arnim    20  dicemus ABVSF: diceremus ς    22  quae neque ABV2SF: quam oneque V Page 87 ABVSF]  1  δόγματα: dogmata ABVSF    2  rectique A p.c., BVSF: rectiquae A    5  neque A3: quae B: -que BaVSF: A non legitur   satis ABV2SF: sati V    7  queat ABaVSF: que at B    8  uisa e quibus AaBaV2SF: AB non leguntur: uisam aequibus V    11  diceretis AaBF: diceret his AVS    12  Antipatro AaBVS: anti patro A   ei qui ABS: eique AaBaV, F p.c.: ei quae F    13  posse AVSF: pos posse B   consentaneum esse om. M    16  ut2 ABVS: sed F p.c.: om. F   maxime ABVSF: maximae Ba    19  posse ABaVSF: possem B: posset V2    20  pressius AaBVSF: praessius A    22  δόγμα: dogma ABaVSF: docma B    23  fluctuari ABVSF: fluctuare V1 Page 88 ABVSF]  1  quoniam ABVS, F p.c.: om. F   docereque AaBV2S: docere quae AV   quae uisa Halm: quae uis ABVSF    2  accipi ABV2F: accipio 161

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

appendix critica VS    5  esse posse ABV: posse esse SF   esse ABVSF: om. A post ras.    6  expetendi ABaVSF: expetenti B    8  dubia ABaVSF: dubi B   nec iis ABaV2SF: necis BV   possint ABaVSF: possunt B    8–9  abhorrere a ABa: abhorrea B: abhorrere VSF    9  plurimum ABVS, F p.c.: primum F    11  sed de ABSF: sede V    16  largiar ei ABaV2F: largiar & B: largiare V: largiare hii S    17  quid eum ABaVSF: quidem B    20  sensibus ABaVSF: sentibus B    21  prima ABVSF: primum ϛ: primo ‘Lamb.’    23  atque ABVF: adque S    25–1  alia quasi Faber: aliqua sic ABVSF Page 89 ABVSF]  1  recondit AaBaVSF: recundit A: recondite B   cetera ABV2SF: om. V    3  ἐννοίας: enoeas (uel ennoeas) ABVSF   προλήψεις: prolempsis ABSF, -lems- V2: pro lem persis V    4  argumentique A p.c., BVSF: argu­ men­tiquae A   rerumque A p.c., BVSF: rerumquae A    7  uitaeque ABaVSF: uita quae B    8  cognitionem . . . dicemus ABVS, F p.c.: om. F   κατάληψιν: catalempsin ABVF: cattalem sin S    11  dulcius AB: delucius VS: delucidius V2   tum ABVF: cum S    13  ex ABVF: et S   una uita AaBVSF: uana uita A    14–15  comprehendi AaBVSF: comprehend A    19  nec Aa (ne- in ras.) BVSF: A non legitur praeter -c    21  uera sint ABVSF: uera non sint Ba, F p.c.    23  num  ABVF: non S    24  penitus ABVF: om. S    25  queruntur BV2S, F p.c.: quaeruntur AVF    26  inter incertum ABaVSF: inter certum B    27  conantur ABaVSF: conatur B   eaque AB, V p.c., SF: eaquae V Page 90 ABVSF]  2  par an impar ABV2SF: pa an inpar V   quasi ABVSF (q- in ras. A)    3  aliquos ABaVSF: aliquid B   quidem ABVSF: quidam V2    4  probabile ABaVSF: probabique B    5  ueri simile ABaV2, F p.c.: uere simile BVSF   eaque AaBVSF: eaquae A: eamque V2   se uti AVSF: uti B   et in agenda uita et in A (A1) in ras., B post ras., VSF: et in agenda uitae et in B    7  si notionem ABF: si notiotionem V: sanctionem S    8  internosci nullam ABaVSF: internos nullam B    9  oportet ABaVSF: aportet B    10  si ABV2SF: V non legitur   potest is AaBaV2F: potestis AB: potest his V: potest hiis S    11  ueri falsique AaBVSF: uera falsi quae A    13  uerum ante possit add. Man., ante uideri alii   ut . . . possit A in ras. (manus prima)    14  ita om. Wro   concedere AaBaV2SF: concidere ABV    15  pueriliter ABaVSF: puer iter B    16  oculis priuauerit ABaVSF (-s

162

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

appendix critica priuau- Ba in ras.): B non legitur praeter oculi- -erit   ea quae VF: eaque ABS    17  non om. VS, suppl. post possent V2    18  uisis ABaVSF: uixis B   ueri1 A p.c., BVSF: uiri A    20  in- ABVSF, secl. Faber    21  proferes A p.c., V p.c.: proferens ABVSF   sequare ABV1F: sequaquare V: sequatur S    22  quo AaBaVSF: quod A: B non legitur praeter qPage 91 ABVSF]  1  habeo AaBaVF: abeo (uel ab eo) ABS    2  uerum ut non V2: uerum non ABVS: uerumne AaBaF    3  conuicio ueritatis Madvig: conuinti ueritate A: conuinctio ueritatis BVS: conuicti ac ueritate Aa: conuicti ac ueritatis Ba: iudicio ueritatis V2: conuincti ac ueritatis F   coacti ABaVSF: quo acti B    4  uolunt A p.c., BVSF: uolant A    5  inpressum BV2F, inpraessum A: interpressum VS    6  ac ABVSF: atque Reid: aut Lamb.   quo enim ABaVSF: co enim B    7  perspicue AaBV2SF: perspicuae AV    7–8  accidere ABSF: accedere V    8  uideatur ABVF: uidetur S   modo om. S    10  inaniterne S: inaniterue ABaVF: inaniter ue B   neque color ABaVSF: om. B    12  ullum BF: nullum AVS    13  quidquid ABVF: quid S   dixerint AaBaF: dixerit ABVS    14  percipis sed AaBaV2F: percipisset ABVS    15  urguent ABVF: urgent S   ut coarguant ABV2F: utquo arguant VS    18  probabile ABaVSF: probale B   aspectu ABaVSF: aspecto B    19  confirmatur ABV2SF: firmatur V   sin ex Aa, B post ras., VF: sin eo A: sint B: sin expe S    21  tamen ABVF: tum S    22–23  abrogatur ABVF: adrogatur S    25  a suppl. AaBaV2F: om. ABVS   ne suppl. Madvig Page 92 ABVSF]  1  magnam partem VS: magna parte AB   quidem ut VS: quidē** A: quid est B: quidem B p.c., F   ad B, F p.c.: aut AF: at V: ac S    2  aut quam ABVSF: ut quam V2   accedant ABVSF: accedat V2   poterunt AaBVSF: potuerunt A    3  quo AaBVSF: quod A   obscuro ABVSF: obscurato Lamb.: obruto Davies    4  uerum AaBVSF: uero A    6  aut argumentum fortasse interpolatum    8  sit om. A, suppl. Aa    11  explicata sunt AaBV2SF: explicat sunt V: om. A    12  atque ABaVSF: adque B   συγκατάθεσιν: sincatathesin AVSF: sincathesin B    13  quo non ABaVSF: co non B    14  ante iacta AVSF: anteiecta Ba: antetecta B ut uidetur   fundamenta ABaVSF: fundamena B   nam cum ABVF: nam et cum(-que) S   uim quae AaBaF: uim quo A ut uidetur: uinque B: quae

163

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

appendix critica V: -que S   esset ABV2SF: esse V    15  explicabamus BVSF: explicamus A    17  cum AaBVSF: tum A ut uidetur   inanimum Ven.2: animum ABVSF    19  ea quae est ABaVSF: eaque est B    20  sita ABaVSF: sit B   et uero ABVS: at uero AaF: a uero Ba    22  adsentiri A p.c., BVSF: adsentire A   lancem AaBVSF: lacem A   libram ABV2: libra A post ras., BaF: liberam VS    23  perspicuis ABaV2SF: perspicus B: prespicuis V Page 93 ABVSF]  1  non AB, F p.c.: om. VSF    2  id οἰκεῖον: idocion A (idoAa): idoceion BV: id oecion SF    3  perspicam non adprobare om. VS    4  si exp. V2    5  attinet AF: adtinent B: attinent Ba: attinens VS: attingens Vm   omnino loqui F p.c.: omnilo quic B: omniloqui ABaVSF    7  notitias ABaVSF: notitia B    10  absurdum ABaVSF: adsurdum B    13  quas ABF: quasi VS    14  adprobauit AaBaVSF: adprobabit AB   omninoque AaBaVSF: omnino quae AB    16  adsensum ABVS: adsensus F    17  ea uideamus ABV2F: euideamus VS    18  rationis ABaV2F: rationes BVS    20  uisa dicimus ABaVSF: uis adicimus B    21  percipi et ABaVSF: percipiac B    22  quot BV2, F p.c.: quod AVSF 22–23  contineant AaBaVSF: conteneant AB    24  alia ABVS: alia multa F    25  non posse Ald.: posse AVS: non omnes posse AaBF Page 94 ABVSF]  2  positis AVSF, B post ras.: possitis B    3  autem ABSF: om. V    6  falsum etiam ABVF: falsi etiam S    9  percipi possit ABVF: possit percipi S    10  sumunt ABV2F: sumum V, summum S   concludant ABVF: concludantur S   duo ABVSF: duobus F p.c.    14  ut2 ABV2F: aut VS   multa et uaria ABaVSF: multeuaria ut uidetur B    15  unum quae uideantur eorum ABVS: unum eorum quae uideantur AaBaF    17  a uero ABV2F: auaro VS    20  et eas ABF: eas VS   ea quae ducuntur AaV2, F p.c.: ea quaed cuntur A: eaque dicuntur B: ea quae dicuntur BaVSF    22  ut ne ratione ABV1VmF: ut narratione VS: ut oratione V2    23  uniuersa ABV2SF: unauersa V    27  adiuncta AaBa: adiunta V2F: aiucta A: B non legitur praeter -iuncta: aiunta V: aiuncta S Page 95 ABVSF]  2  qui ABaVSF: quae B    3  enim et ABV2SF: enim ex V    4  dissimilitudinesque VS: tantum que AB: om. que AF post ras.   et om. V    164

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

appendix critica 4–5  tenuis AaBF: tenues AVS    6  tutentur ABVS, F p.c.: utentur F: tuentur F post secundam correctionem    8  definierint AVSF: definient B    9  quamlibet F, quamlubet AaBa: quam iubet ABVS   enim del. ϛ    11  illa uera ϛ: uel illa uera ABF: uel illa uero VS: uel illa a uero V2   transferri non possit ABVSF: transferri possit V2    11–12  falsum ABVSF: falsum aut Ba    13  poterunt M2: potuerint AVS: poterint AaBF (M)   partibus AaBVSF: pa tibus A    18  potest ABaVSF: potes B    20  nisa ϛ: uisa ABVSF    23  accuratae orationis AaBaV2F: accurata eorationis ABV: actura eo rationis S    23–24  patefacturam AaBVSF: -um A   24  appareat ω: apparebat V2   quo id AVSF: co id B    25  ea quae ABFV2: equae VS    26  non tam ABVF: notum S Page 96 ABVSF]  2  sumunt tam ABVF: summe tam S    4  at primum AaBaV2F: ad primum ABVS    5  priori A post ras., BaVS, F p.c.: priore AB, F a.c.   posteriori AaBaV2F: posteriore ABVS    6  non iungitur V2: coniungitur ABVSF: conuincitur Plasberg    7  adsentati ABaVS, F p.c.: adsentait B: adsensati F    8  persequamur ABVF: obsequamur S    10  magnam ABV2F: magnum VS   ut ABF: et VS    12  maiore ABF: maiora VS   quadam ABSF: quaedam V    14  praestigiis AaBaVSF: praestrigiis AB    15  Epicurus secl. Baiter    17  profecit AaBaVS: proficit AB: fecit F    22–23  circumfusa sint Davies: circumfusa sunt ABVF: cui cum falsa sunt S    23  ante possint suppl. non Lamb.    24  atque ABaVSF: adque B    25  quidam V2F: quidem ABVS   possunt ABVSF: possint Mueller    26  responderi possunt AaBVSF: respondere possint A Page 97 ABVSF]  1  in promptu AVSF: in prompto Ba    2–3  captionesque AaBaVSF: captionesquae AB    4  igitur ABV2SF: igitur igitur V    5  illi ABVSF: illa Ba, F p.c.   confuse ABV2F: confusae V: consule S    6  omnino nulla AaBV1F: omnino ulla A: omninon nulla V: omno non ulla S    7  moueantur . . . inquiunt suppl. V2, om. V   nullae AaBV2SF: nulla A: om. V    11  a Stoicis ABF: Stoicis VS    12  deus AaBV2F: deos AV: deo S    13  accedant Lamb.: accedunt ABVSF    14  aut si . . . non possit om. VS    15  internoscantur suppl. Reid   et AaBVSF: at A    16  inter quae AaBVF: inter quem A: interque S   inter- suppl. Lamb.    17  ea declarant ABV2F: edeclarant V: declarant S    19  furiosis ABaVSF: furiosus B   nonnumquam 165

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

appendix critica Madvig: nonne perquam Schäublin: non intelligitis quam Plasberg: non inquam AaBVSF: nquam A ut uidetur    20  mentem ABaVSF: montem B    22  et AaBVSF: om. A   motu ABaVSF: motus B    23  terribili BVSF: teribili Aa: teribile A Page 98 ABVSF]  2  inter suppl. AaBaF: om. ABVS   intestinum ABVS, F p.c.: intestimonium F    3  sunt ABVSF: sint Aa    4  sin A, B post ras., VSF: sint B    6  sapientem AaBaV2F: sapiente AVS: sapientis B    8  ad ABVS, F p.c.: at F    12  interrogationis AB1VSF: interrogationes B   in ABSF: a V    13  probari ABaVSF: probaria B    15  grano ABaVSF: granu B    17  ueri simile AaBaVSF: uiri simile A: uerissime B    18  a uero ABaVSF: anuero B    20  concedente meum Aa, F p.c.: concedente eum A: concedentem eum BVSF: concedentem meum BaV2    22–5  posse aut ita—­ canibus similes Aa in ras.: A non legitur    24  difficiliter internosci possit BVS: internosci difficiliter possit AF    25  eadem ABVSF: idem Ba   et si ABVSF: ut si V2, F p.c.    26  ante similes suppl. sint Lamb.   eosdem dices BaV2, F p.c.: eodem dices AB: eorum dices S: eodem dicis F   et quidem ABVF: ut quidem S Page 99 ABVSF]  4  quod e suo AaV2: quo de suo ABS, quo de suo V: quod de suo BaF   possit ABaV2S, F p.c.: posset BVF    5  at si ABV1F: dat si V: ac si S    6  reperirentur AaBVSF: perirentur A    8  informantur AaBVSF: formantur A    9  per uinum AaBVSF: per umum A    10  omnibus ABV2F: hominibus VS    12  non simul ac se ipse BVS: non simul ac se Aa in ras., F: A non legitur    14  eadem ratio ABaV2F: eadem ratione B: eodem ratio VS    15  censes Ennium AaBaVSF: cense sennium A: cense senium B   Ser.: Seruio AVF: serui B: serino S    16  ambulauisset ABVS, F p.c.: ambulauisse F    18  uisus ABaVSF: uis B    19  idemque AaBVSF: ideque A ut uidetur   in Epicharmo ABF: ei epio harmonam V, in epio armonam S: ein epio harmonam V2    20  med ego Man.: me et ego ABVF: et ego S Page 100 ABVSF]  1  at AaBaV2F: ad ABVS   dum ABF: cum VS   eadem est AaBVSF: e adest est A    2  et eorum quae Lamb.: eorumque quae 166

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

appendix critica Hermann: eorum quae AVSF: eorumque B   primum ABVSF: plurimum VmV2    4  neque ABSF: om. S    5  ne ABVS: nec AaBaF   quidem ABF: om. VS    9  furere ABV2F: furore VS   sentiant ABV2SF: sentient V    12  neutiquam ABVF: nequam S ut uidetur   cor ABVF: cor uti S    13  at AaBaV2F: ad ABVS    14  in sensibus ABF: sensibus VS    15  grauitas ABaVSF: grauias B    16  perspiciendo B, F p.c.: perspicendo AVSF    17  quamquam ABaVSF: quaquam B    18  uos ABVF: nos S   uera et falsa suppleui: perspicua et inania Gigon: differentium generum Plasberg    19  nihil interesset V2: om. ABVSF    20  potest ABV2SF: potes V    22  iudicium AaBVSF: om. A    24  proferremus Ven.: proferemus AB1VSF: proferamus B Page 101 ABVSF]    1  tum BVF: dum A: cum S    2  essent ABVF: esset S    4  nolunt ABVF: uolunt S   ἄδηλα: adela AVSF: ad aela B: adaela Ba    5  ut ABVSF: exp. V2    6  an ut sano Lamb.    8  anulis ABF: a nullis uel anullis V: aninus S    14  sit in AaBaV2F: sic in ABVS    15  differens ABV2SF: different V   si Mueller: sibi ABVSF    17  quo ABV2F: quod VS    22  sic BVS, F p.c.: si AF   inter sese BaF: inter se AB: interesse VS: inter se esse V2    24  et eo . . . homines seclusi: et . . . innumerabiles secl. Halm: alii alia   et eo quidem AB: eo quidem VS Page 102 ABVSF]  3  Q.  : quinti ABV2F: quinoti V: qui noti S   Lutatii AF, lutati B1: lutat B: luctati V: lutacii S    4  sed etiam ABaVSF: et etiam B    5  possit ABVS: posset F    7  potiusque refello propter V2: potius quare fallor potest V: potius quare faller potest S: potiusque refellam potest AaF: potin quale fallor potest Ba: potius quare fellam potest A: potius quale fallor potest B   dilucide ABV2SF: dulcide V    8  singulas proprietates AaBVSF: proprietates A    9  antiquos illos AaBaV2F: antiquo illos AB: antiquo illo VS   Seruilios AVSF: Seruilias B    11  at domi AaBaV2F: ad domi B: a domi AVS   alienis at a suis ABaV2F: alienisata suis V1: alienis ad a suis B: alienisatas uis VS    12  uenire ABVSF: uenisse Davies    13  adhibita tam BaV2F, adhibitatam A1V1, adibitatam A, ad ibita tam B: adhibitatem S    14  ut ne minimum ϛ: uti minimum AaF, A non legitur: ut min­imum Ba: nimium BVS: ne minimum V2    14–15  similes ABVSF: similes se Ba    17  habeat AaBaV2F: habeant ABVS   dinotatas ABVF: denotatas S    167

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

appendix critica 18  uiso ABVF: uisam S    19  sed et ad V2: set ad AaBF: set et VS: A non legitur    22  geminos ABaVSF: geminas B   oculorum ABaVSF: e oculorum B    23  adsueueris ABVF: assuaueris S    24  accepimus ABaVSF: accipimus B Page 103 ABVSF]  1  saluis rebus AVSF: soluis rebus B   gallinas ABV2F: galina VS   quaestus AVSF: quaesitus B: quesitus Ba    3  id est BaF: id est uel idem per compendium AB: item V: idem S   nos Man.: uos ABVSF    4  nobis SF: uobis ABV   est AaBaV2F: est ex ABVS: esset uel esse posset Plasberg   oua ABV2SF: ouo V   illa non ABVS: illa F   nihilo Lamb.: nihil ABVSF    5  adsentirer Plasberg: adsentiri par est Davies: adsentire per ABaF: adsentire p B: adsenti rep potest V (potest s.l.): adsentiri potest V2 (potest iterum in mg.): adsentiret S   hoc BaVSF: per hoc AB   si inter illa ABF: si in terra V: si interea S    6  interesset AaBaV2: interesse BVSF: A non legitur praeter inter-   talia ABVS: alia F    7  iudicem ABF: om. VS    8  ne confundam AaBaVF: nen confundam A: nec fundam B: nec confundam S    10  intersit ABVF: inter S    11  soletis ABVF: seletis S    12  impressiones AaBVSF: inpraessiones A    13  formas ABVS, F p.c.: formes F    14  iudicentur quae ABVF: iudicenturque S    15  perabsurdum ABaVSF: perabdum B    16  sequi AaBVSF: sedqui A    16  nulla re AaBVS1F: nulla A: nulla rei S    17  distent ABSF: distant V    19  ἐποχή id est: epoche id est AF: epochei id est B: epocheidem V: epoicheidem S: epocheidae V2    21  non nulli AaBF: non ulli AVS   si ABV2F: se VS    22  utrique ABF: utique VS    23  futile A, V post ras., F, futtile BV, F p.c.: fiet utile S Page 104 ABVSF]  1  audiebamus AaBV2F: audebamus AVS   eo suppl. Davies ex Ernestii coniectura    2  id est ABF: idem VS: item V2    3  est esse A1BVSF: esse A    4  comprehendi SF: conpehendi Aa, conprehendi B: conpedi A   quo AaBaV2F: quod BVS: qo A ut uidetur    5  opinari ABVF: opina S   id est ABF: idem VS: item V2    8  uidere ABV2SF: udere V   inuenerint F p.c.: inuenerit AaBVSF: inuenirit A   inquit ABaV2SF: inquid BV    9  ostendere quae ABaVSF: ostendereque B   tandem ista AaBaV2SF: tadem ista AV: tāde B   cur ABaVSF: cor B    12  peius est AaBVS: peius AF    18  Alexandriae: Alexandreae ABaF, Alexandre ae B ut uidetur: Alexandree V: Alexandre V2 Alexandrie S   tum et ABVF: 168

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

appendix critica cum et S    20  iam AaBVSF: etiam A    22  aliquot AaBaV2F: AB non legitur praeter aliq-: aliquid VS   tune cum ABVF: tune mecum S    23  Hortensiumque A1BVSF: Hortensium quae A    24–25  sequere quae ABaVSF: sequa reque B ut uidetur Page 105 ABVSF]  1  omni ABVSF: omnibus V2   Cimmeriis AV2F: cimeriis B: cimmeri his V: enumeri hiis S    3  ademerat AaBaV2SF: adimerat ABV    4  aderant ABVF: aderunt S   uti lumine ABVF: ut illum ne S    6  ad dispiciendum AaV2: ad aspiciendum BaF: adespiciendum AB: ad despiciendum VS    7  sublata enim ABF: sublatenter VS    8  adsensione AaBVSF: adsensionem V2: om. A   adsensione omnem . . . actionem om. A, suppl. Aa (. . . rationem)   actionem BVS: rationem AaF: A om.    11  aperueris ABVF: aperuerit S   in lucemque ABaVSF: in lucem quae B    12  dixeris ea te AaBVSF: dixer is ate uel dixerisate A    13  licebat ABVSF: liquebat ϛ    13–14  negabis ABaVSF: negauis B    15  uide quaeso ABVF: di inde quaeso S   illarum quoque rerum ABaF: illarum quod rerum B: illa rerum quoque rerum VS: illa rerum quoque V2    20  nec mirum ABaVSF: mirum B    21  me ABaVSF: ne B    23  inquit ABV2SF: inquid V    24–5  quo minus si tibi ABF: quom in uis tibi V: quomodo in uis tibi S: quo minus tibi V2    26  censuerim ABV2F: consuerim VS    27  non secl. Ald.   inquit AVS, F p.c.: inquid B: inquam F   adridens ABF: aridens VS Page 106 ABVSF]  1  improbus ABVF: inprobet S    2  contione AVSF: contentione B    4  caue ABVS: om. F    5  ne te terreat AaBVSF: nete reat A   ipsa AaBaV2, F p.c.: ipsam ABVSF   malim ABVS: maligni S   quidem ABVF: quaedam S    7  alia ABVS: talia F    9  haec ABVF: hoc S   tum ego ABVF: cum ego S    12  Catule BVS: Catulle AF   ut docti A post ras., BVSF: ut ut docti uel ut et docti A    13  hominis BaV2F: homines ABVS   eorum quae ABVF: eorumque S    17  de fama mea ABVF: de famam meam S    18  ostentatione ABVF: ostensione S    20  naturam AaBaF: natura ABVS    22  cur suppl. Schäublin   ego de N: ergo de ABVSF   consilioque AaBVSF: consilio quae A    23  cum alios ABVSF: tum alios V2    24  uelim itaque ϛ: itaque uelim ABVSF    25  de re publica: de r p Ba: d er p B    26  disceptatur AaBVSF: disceptur A   iurarem ABVSF: iurare me V2 169

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

appendix critica Page 107 ABVSF]  1  uerum ABV2F: uero VS    1–2  inuenerim AaVSF: inuenirim AB    2  iudico Ernesti: iudicem ABVSF    3  ego is sum AaBV2F: ego ipsum AVS    4  adprobem ABaVSF: adprodem B    6  quidam Man.: quidem AaBVF: quid A: quaedam S   sum AaBVSF: om. A   opinator ABaVSF: opinatur B    7  non ad ABVF: iam ad S    8  Cynosuram AV2S, F p.c.: Cinosuram B: Cynosiram V: Cynosyram F    9  nocturna AaBVS, F p.c.: noctna A: noctura F   Phoenices ABS: foenices VS    10  eoque AaBVSF: eoquae A   directius AaBV, S p.c., F: directus AS    11  conuertitur ABaV2F: conuehitur VS: conuer B ut uidetur    12  sed Helicen B, sedelicen AVS: sed ad elicen AaF, sed ad helicen Ba    13  ad tenue limatas Plasberg: ad tenue elimatas AaF: ac tenu elimatas A: at tenu elimatas B: at tenue elimatas Ba, F p.c.: attenue limatas VS    14  de me ut ABV2F: dem ut VS    19  Arcesilas ABaVSF: artes illas B   maximam BVSF: maxima A    20  ne fallatur ABVF: me fallatur S Page 108 ABVSF]  1  quid AaBaF: quidquid (uel quic-) ABVS   2  Luculle AaBVSF: Loculle A    4  iam mox AVS: iam enim mox AaBF: mox V2   haec . . . habeat AaBVSF: om. A    9  post numquam suppl. opinari sed Schäublin    10  ita sequebatur Man.: id adsequebatur (uel as-) ABVSF    11–12  sapientem BVSF: sapienti A    12  esse Stoici AB: esse et Stoici AaBaVSF    14  a ueris AaBVSF: ueris A   possint AaBVSF: possunt A   percipi ab iis quae possint ABF: om. VS: percipi suppl. V2    16  periculosa ABVF: piculosa S    19  praecipitet si AaBaV2F: A non legitur praeter -cipit (uel -ocipit; corrector hastam notamque compendii addidit), B praeter percipit: praecepit et si VS    20  eaque quae ABaVS: eaquae quae B: ea quae F    21  iis quae possunt suppl. Lamb.    22  tam in V2: tamen in ABVSF    24  possit a me sumpsero ASFV2: posita me esumpsero B post ras.: posita me esumpsero B: possit a me sumy fero V Page 109 ABVSF]  1  an ABSF, V post ras.: al V    2  nitamur ABaF: nitamur nitamur BV: uita nitamur S    4  prius pauca ABVF: peius pauca S    5  didicit AaBF: dicit AVS    6  didicisse ABVSF: dixisse V2    9  inconstantia AaBaVSF: inconstanta AB   quis Lamb.: quisquam ABVSF: quis inquam F p.c.    10  quam A post ras., B post ras., V2F: quam quam 170

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

appendix critica ABVS    11  negitauisset AVS, negitauisse et B: negauisset AaBa: negitauissent F    12  paenituit illa ABVS: paenituit eum illa AaBaF    14  quid eum Mnesarchi ϛ: quideuinesarci A, quid euminnesarchi B, qui deum inne sarchi V, quid eum in nesarchi S, quideum inesarchi F: quideuminesarchi Aa, quid eum innesarchi Ba, quideum inesarchi F p.c.: quid eum ne sarchi V2    15  paenitebat ABV2F: paenitabat VS   Athenis AVSF: adhenis B   tum ABVF: cum S    15–16  principes Stoicorum AVSF, B post ras.: principes e Stoicorum B    16  Philone AaBVSF: Pholone A    17  coepit ABVF: cepit S   audirent ABV2SF: audierent V    20  facere dicerent Camerarius: facerent ABF: fecerunt VS   sperare ABVS: sperarent Ba: speraret F   fore BVSF, A post ras.: forte A    21  ut ii uel ut hi AaBVSF: uti A   se ABaVSF: om. B   Antiochii Asc.: Antiochi ABVSF    23–4  non nulla ABVF: non ulla S Page 110 ABVSF]  2  sub Nouis Faber: sub nubes ABVSF   ferunt ABV2F: fuerunt VS    3  Maenianorum BVS: moenianorum AF    4  tum cum AB, V p.c., SF: cum cum V    5  quaereret AaBaF: quaeret ABVS    6  Dionysius AVF, Dyoinisius S: Dionius B    7  qua ABV2SF: quae V   dicitis AaBVSF: dicis A   oportere AaBVSF: opertere A ut uidetur    8  tenuisset AaBVSF: om. A    9  esset id ABVSF: esset A post ras.   bonum ABaVSF: onum B    9–10  defensitauisset AaBVSF: defensit auisset A: defensitauiset V2    13  possit a falso ABaVSF: posita falso B    14  sumerent A, B post ras., VSF: sumerentur B ut uidetur   cum hoc ABVSF: cum ex hoc V2    15  Luculle ABaVSF: culle B    17  atque ABaVSF: adque B    19  non suppl. ϛ   bonas AaBVSF: bona A: nouas pro non bonas Faber, fortasse recte   21  ipsi A post ras., B post ras., V post ras., F: ipsis ABVS    23  tu ne si ABF: tu ni si VS: tum ni si V2   at ABaVSF: ad B   num hic Halm : nunc hic ABVSF    24  sophistes AaBVSF: sophiste A    26  Democrito ABF: demicroto V: demicrito V2: demitrito S Page 111 ABVSF]  5  reliquis inferioris ABVSF: reliquisque inferioris AaBa    6  quintae classis ABaVSF: quinta hoc lassis B   is BV2, F p.c: his AVSF    8  esse del. Davies: esse ABVSF   negat AaBVSF: A non legitur post ras.   esse del. Halm: esse AaBVSF: A non legitur post ras.    9  sed Guyetus: nec ABVSF    10  is B, F p.c.: his AVSF    11  inquit ABaV2SF: inquid 171

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

appendix critica BV   scire A p.c., BaVSF: sciere AB    12  sciamus ABaVSF: suamus ut uidetur B   ne id ipsum quidem nescire aut scire nos om. S    13  nescire aut seclusit Brunschwig duce Langerbeck   ante nos suppleuerunt scire AaBa   an ABaVSF: a B    14  furere tibi A, Ba (-rere ti- in ras.), VSF: B non legitur praeter fu- -bi   Empedocles AaBaV2F: impedocles ABV: impedoches S   at AaBaF: ad ABVS    15  is ABV, F p.c.: hiis (uel his) SF    17  ad ea quae BaV2F, ad ea que Aa : adeoque A p.c.: adeoquae A: ad eaque B: at ea quae V: aut ea quae S    18  Parmenides Xenophanes ABaVSF: parmeni dexenophanes B    19  illi BVS: illis ABaV2F   increpant ABVSF: increpat AaBa    20  possit ABVSF: possint F p.c.   dicere AaVSF: dicire AB    21  aiebat ABVSF: aiebant Ba: aiebas Ald.    22  ullis ABaVSF: illis B Page 112 scire A    2  se1 ABV2SF: si V    ABVSF]  1  sciri AaBVSF: 3  certe ABaVSF: certet B    4  ironiam AaBaF: ironeam AB: iroeam V: ironeam V2: iro eam S    5  nulla ABaVSF: siulla B    6  etiam om. VS    7  atqui ABaVF: adqui B: ac qui S    7–8  molestos ABVSF: molestas Aa    8  Stilponem ‘Lamb.’, Stilbonem Rom.: Silibonem ABVSF    9  quorum ABaVSF: corum B   contorta ABaVSF: contor B   quaedam ABVF: quodam S   σοϕίσματα: sophismata ABVSF    11–12  porticum ABVF: portio S    13  at dissoluit Davies: addissoluit ABVS: dissoluit A post ras., BaF    14  sane certe ABaVSF: sanette B ut uidetur    15  collegisset ABaV2F: colligisset BVS    16  magna nisi uideret iis resisti: magna nisi uideret iis resisti Aa, F p.c., magna nisi uideret is resisti F: magna niti uideretis resisti A: magna niti uideritis resisti B: magna nisi uideret istis resisti Ba: mag niti uideretis resisti V: magniti uideritis resisti S: magni ni uideret his resisti V2    17  Cyrenaici ‘Lamb.’: Cyrenei BVS: Cyrenai A: Cyranei F   uidentur AaBVSF: uident A   minime ABaVS: minimae B: mihi minime F   contempti ABVF: concepti S    20  quo quid colore AaVSF: co colore A: co quid colere B: quod quid colore Ba   quo ABVF: om. S   sono AV2, F p.c.: somno BVSF, F a.c.    21  sed tantum AaBVSF: se tantum A   affici se A, B post ras., VSF: afficisse B    23  inueniri ABV2F: in ueri VS Page 113 ABVSF]  3  obtrectandi ABF: obtractandi VS   Zenone AVSF: Zeno B    4  intellegitur A post ras., BVSF: intellegigitur A   umquam A: inquam 172

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

appendix critica BVSF    5  dixerat ABaVSF: disserat B    7  Arcesilae ABaV2F: Arcesile BVS   tum ABVF: cum S    8  sapiente V2, F p.c. ut uidetur: sapienti ABVSF    9  quicquam Aa (qu- in ras.), BVSF: A non legitur praeter -icquam ( fortasse p-)   posset AaBaV2F: posse ABVS    10  opinari AaBVSF: opinare A   opinaturum Asc.2: opinatur ABVSF    11  ergo id esset ABVS: ergo esset id F    12  uisum1 ABV2SF: usum V    13  esset2 AaBVSF: esse A    14  effictum Man.: effectum ABVSF   etiamne si F p.c.: etiam nisi ABVSF    15  uerum quale uel falsum AaBVSF: uerum uel quale falsum A    16  ab eo BVS: om. AF    17  est ABVS: esset F   cuius modi Plasberg: eius modi ABVSF: ut eius modi V2: ut eiusdem modi Davies   quod non est posset esse VS: quod non posset esse B: quod non ut est posset esse AaBa: A non legitur praeter -et esse    18  consensit AaBVSF: consentit A   definitionem ABaVSF: finitionem B    19  tale quale uel falsum ABVSF: tale uerum quale uel falsum V2: tale quale uel falsum uel uerum Vm    20  in eas ABaVSF: aeneas B   ut ABSF, V post ras.: aut V    21  a AVSF, B post ras.: ha B   modi etiam ABV2SF: mo etiam V    22  a falso ABaVSF: falso B    23  haec ABVS: haec autem F    24  nulli rei ABVF: ulli rei S   hanc AaBVSF: A non legitur praeter hPage 114 ABVSF]  2  Carneade dicitur BaVSF: Carnea dedicitur A: carne ade dicitur B    2–3  equidem ABVF: om. S    3  Philoni AVSF: filioni B: philioni V2    4  ab eo A post ras., BVSF: habeo A    5  opinatione et perceptione ABaVSF: opinationem B    8  si ne ABV2F: sene VS    9  Luculle ABaVSF: Lucullae B    10  ne id ABVSF: ne ita Mueller    11  infracto remo ABV2F: infractorem VS: inflexo remo Bentley    12  commoueri ABaVSF: commouerim B    13  in remo ABVSF: post in ‘fracto’ addidit B, tum ipse uel alius erasit    14  pluris uideri ABVS: pluras uideri F   nec esse AF: necesse BaVS: necese B    15  maneant ABVSF: manent Reid   iaceat ϛ: lacerat AVSF: lecerat B: iacet Reid: claudicat Müller   ista AaBVS, F p.c.: iste AF    16  ueraces (uel ueracis) suos AaBF: ueraces uos AVS   post dicit suppl. Epicurus Reitzenstein, ante ueraces Orelli    17  et eum qui ABF: eum qui VS    19  nulli umquam AaBaVF: num inquam A ut uidetur: nullium pro B: nulli numquam S    20  uerum ABVSF: uirum Madvig   confidere ABaVSF: considere B   in prauitate Reid: inportata ABVSF: inportune F p.c.: in importunitate Reid    20  insistere ABF: insistero VS    22  uisas ABaVSF: uisa B 173

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

appendix critica Page 115 ABVSF]  1  sic hic ABaVSF: B non legitur praeter si-    2  tu uero ABaVSF: tuu (litteram i super -u scripsit manus prima) B   sensibus AVSF: sensibi B    3  qui ea distinguis AaBaVF: qu**** distinguis A: quie a distinguis B: qui ea distinguitur S   et BVS: om. AF: del. Ba   desine ABVF: desone S: desiste Reid    4  domi nobis ista nascuntur ABaV2F: domino bisistana scuntur B: domino bis ista nascuntur VS    5  modo AaBVSF: modi A   quid ABaVSF: qui B    7  egerit ϛ: agerent ABVSF    8  uidebimus ABVSF: uidemus Lallemand   Catuli ABSF: catule V: catuile V2   Cumanum ABaS, cum anum V: cu anon B: cumanam F   cerno ABVS: del. AaBa, om. F    9  regionem ABVSF: et e regione Reid praeeunte Lipsio   post uideo suppl. Pompeiani, ipsum Plasberg (qui legit regionem supra)    11  at AaBaV2F: ad ABVS    12  C.  Auianium Goerenz: pauianium A: auianium A post ras.: auianum BF: o auiani*um V: oamanium S    13  at ABaV2F: ad BVS    14–15  uidebat quaedam uolucres longius ABSF: uidebat quaedam uolucres quod abesset uidebat quaedam uolucres longius V: uidebat uidebat quasdam uolucres longius V2    16  dicit ABVSF: dicet ϛ    17  illos ϛ: ullos ABaVSF: ullas B ut uidetur    18  neque ipsi ABVS: ne ipsi F    19  suspicere AaBVSF: suscipere A   possunt ABVS, F p.c.: possent F    20  offunditur ABF: offenditur V: effunditur S   at AaBV2F: ad AVS   talpam ABVF: talpa S    21  tam V2F: tamen ABVS   quererer Ald.: quereretur BaV2, F p.c., S: quaereretur ABVF    22  uiderem Ald.: uideret ABVSF Page 116 ABVSF]  1  stare AaBV2SF: star a AV   at AaBaV2F: ad ABVS   naue BS: naui AaBaV2F: nau* A: naua V    2–3  ut maxime A post ras., BVSF: aut A    3  inueneris ABaV2F: inueniris BVS   haud AaBaV2F: aut ABVS    5  ego ABVF: ergo S   naue ABVS: naui AaBaF    7  esse sole V2: sole ABVSF    11  ne ABVSF: nec V2   putat Asc.2: putant ABVSF    12  nihil mentiantur AaBaVSF: nihil mentiantur tamen AB    13  aut non multum mentiantur ABF: om. VS: suppl. non multum aut ante nihil mentiantur V2   post mentiantur suppl. tamen Plasberg (uerba metiantur2 . . . semel inter parentheses inclusit et ubi . . . semel interrogationem fecit)    15  qui ne nunc AaBVSF: quiue nunc A ut uidetur    18  controuersiam ABaVSF: controuersia B   in paruo lis sit Goerenz: parua lis sit Davies: in paruo lis sita (sc. sit) Durand: in paruo lis sitis A: in paruulis (uel 174

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

appendix critica paruolis) sitis AaBVSF    19  concludant AaBVSF: conclidat A ut uidetur    20  quo ABaVSF: co B    23  alia ABV2SF: alla V   alia non possint AaBVSF: om. A    24  a sensu A post ras., BVSF: asensum A Page 117 ABVSF]  3  concedunt ABVS: concedant F    4  omnis ABV2SF: omnes V    5  qui AB, V2 in ras., SF: V non legitur    6  si Quintum AaBVSF: siq uinctum A    7  nulla nota uerum AaBVSF: nulla nota uero A    8  in C.  Cotta Plasberg: M.C.  Cotta AaBF: A non legitur: M.  Cotta B post ras.: in Cotta V: in docta S    9  qui bis ABV2F: quibus VS   agnoscendo ABF: agnoscendum VS    10  notam quae AaBF: notaque A: notamque VS   possit ABVSF: posset ϛ    12  uideri ABF: uidere VS    15  uidebitur AaBF: uedebitur A: uidetur VS    16  falsa ABVF: om. S    17  Quintus AaBV2SF: Quinctus AV    18  explorati ABF: exploratu VS   cur ABVS: quur F   Cotta ABVF: cocta S    20  Stoicum est id Lamb.: Stoicumst id Plasberg: Stoicum est istud Reid: Stoicum sedem ABVS: Stoicum sed est AaBaV2F: Stoicum est F p.c.    21  admodum ABVS, F p.c.: om. F    22  qualis sit AaBaV2F: quales sit AVS: quale sit B    23  possunt ABV2F: possint VS    24  uisa res V2: uisa re ABVSF    26  potest ne AaBaVSF: potes ne AB Page 118 ABVSF]  1  aere ABaVSF: aeare B   caelo ABVSF: caela Aa    2  aqua ABVSF: atque Reid   centum Ald.: certum ABSF: certu V   Alexandrus AaVS: Alexandrum ABF    3  posset AaBVSF: posse A   discerneres ABVF: discernens S    4  si ABVF: om. S   eius ABVSF: eiusdem Lamb.   cera ABF, V post ras.: cena V: centi S   anulo ABaVSF: anullo B    5  inpressero AaBaV2F: inpressoro ABV: inpressuro S   ecquae Rom.: haec quae ABVSF    6–7  gallinarium AaBaF: gallinariu B: gallinarum AVS    7  cognosceret ABVSF: dignosceret Davies    9  tibicen a perito AV2, (-cin) AaBaF: tibi cena perito BS, tibicena perito V    10  ualere si sine AaVSF: ualere si ne B: A non legitur    11  artificiis AaBV2F: artificis AVS   ad quae AaBa, F p.c.: atque ABVSF: adque V2    14  constructionem ABV2F: constractionem V: constrationem S    15  extimescam AaBaVSF: extimesca AB    16  potes AB, V post ras., SF: potest V    17  finxerit ABaVSF: finserit B    17–18  fabricata sit . . . fabrica est ABVF: fabrica est S a.c.: fabricata est S p.c.    19  ingeniose ABV2F: ingenio sed VS   disputan175

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

appendix critica tur etiam ABV2F: hiis putantur etiam V: hiis putantur etiam S    20  eleganter AaBV2F: elegant A: elegantur V: eligantur S    21  qui id me Ba: qui idem ne AVSF: quid me B Page 119 ABVSF]  1  quae AaBaV2F: qua ABVS    2  profundam ABVF: profundum S   de ABaVSF: sed B    3  etiam AaBVSF: etia A    4  conquisierit AVSF: conquesierit B    5  contraque2 ABV2F: econtraque V: et contraque S    6  ipsum ABVSF: ipsam V2    8  a AaBaVSF: ad AB   tractata AaVSF: tracta AB    15  somniasse se Mueller: somnia re〈ri〉 Reid: somniare ABVSF: somnia V2    17  uidebantur Davies: uideantur ABVSF    21  post uisa suppl. falsa Reitzenstein (qui legit et infra)   et ABVSF, del. Lamb.: esse Davies    22  quid Iliona Aa (-ona in ras.), Ba, VF: A non legitur praeter quid ili- : qui diliona BS   somno ABaVSF: somna B Page 120 ABVSF]  1  ita Davies: illa ABVSF   credit ABVSF: credidit Halm    3  mane audi iteradum Aa (mane -tera in ras.), F, mane audi itera dum BVS: mane audiit eradum Ba: A non legitur praeter audi -dum   istaec Man.: et ista ABVSF    5  uigilantes V2: uigilantis ABVSF    7  Catule ABVSF: Catulle V2   quisquam ABaVSF: quis quam B    8  putat quae ABaVSF: putatque B   is putabat ABV2F: his (uel hiis) putabat VS   uidebantur ABV2SF: uidebant V   8 quid ille . . . uiuum V in ras.    9  qui AaBVSF: A non legitur praeter q-    10  uideo uideo te ABVSF: uideo te uideo Bothius   uiue AB: uiuum VF: uium S   Vlixes ABVSF: Vlixe Reid   licet ABSF: dicet V: dicit V2    11  nonne ABVS, F p.c.: non F    12  Eurysthei filios ABaVSF: eurystę hifilios B    13  configebat ABaVSF: conficebat B: conficiebat B1    16  cum A post ras., BV2F: esse cum AVS   consentire ABV2SF: consentiri V    19  incede incede ABF: incaede incaede V: incede S: incedunt incedunt Halm   adsunt AVSF: at sunt B: adsum V2: adsunt adsunt Ald. Page 121 ABVSF]  1  fermi ABVSF: fer mi hi V2    2  me ABV2F: ne VS    3  caeruleae ABVSF: caeruleo Columna   angui Columna: igni ABVSF    9  credebat V, F p.c.: credebant AF: crederet BS    10  cum ABV2: eum VSF    12  uera et falsa ABVF: om. S    13  post falsa suppl. uisa 176

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

appendix critica Reid    17  tum cum mouebantur, tum commouebantur ABVF: cum commouebantur S: tum cum commouebantur F p.c.    19  dicitis ABaVSF: sed dicitis B   quasi . . . falsi et ABF: quasi . . . falsi V2S: om. V   disceptatricem AaBVF: deceptatricem AS    20  in geometriane AaBaV2: in geomeometriane A: in geomeometrine VS: in geomeo metriane B   sit AaBVSF: sic A    21  dialecticus BaV2, F p.c.: lectis cus B, lectiscus AVSF    22  at ABaVSF: ad B    23  sit2 AaBaF: si ABV: si ad S    24–1  quae disiunctio Ba, quae diiunctio AaF: quai de coniunctio A: quaid eiunctio B: qua id econiunctio VS: qua id ad coniunctionem V2: quid coniunctione V2 (altera correctio) Page 122 ABVSF]  1  uera sit ABVSF: ueram sit V2   sit quid AaBVSF: quid A    2  quamque ABV2SF: quam quae V    4  iudicare ABaVSF: indicare B   philosophia multae ABV2F: philosophiam ultae VS    5  tantum ABVF: causa tum S    6  nata ABVF: om. S    7  progressu AaBaF: progressa ABVS   ambiguorum ABaVSF: abiguorum B    8  concludendique ABaVSF: concludentique B   tum ABaVSF: dum B    9  soritas ABV2F: sortas VS   locum ABVF: locus S    12  nullam ABV2SF: nulla V    12  cognitionem ABaVSF: cognationem B   re statuere ABVF: restat uere S    13  quatenus ABVS: quatinus AaBaF   aceruo AaBaF: acerbo ABVS    14  interrogati AaBVSF: interrogagi A ut uidetur    16  quanto ABVF: quando S    17  at ABaVF: ad B: ac S   frangite VS: angite AB post ras., F    19  inquit ABV2F: inquid VS   cum ABaVSF: tum B    20  sint anne ABSF, V p.c.: sunt anne V   aliquanto ABaVF: aliquando BS    21  perueniat ABVSF: peruenias uel perueniatur Ernesti   est AVSF: om. B    22  ἡσυχάζειν: esicazin AV, esicazi in S: esychazin B: esicazim F   inquit ABaV2SF: inquid BV    23  ex ABVF: in S    24  quo Ba: quod ABVSF   numero ABaV2SF: numere V: mero B Page 123 ABVSF]  1  addidero ABaVSF: addidere B    2–3  hoc enim Aa (oc- in ras.), BVSF: haec enim uel hanc enim A    3  fateris A post ras., BVSF: factoris A   te paucorum neque primum AaBVF: om. A: de paucorum neque primum S    4  ita AaBVSF: om. A    6  inquit ABaV2SF: inquid BV   agitator ABaV2SF: agitatur BV    7  is ABF: his V, hiis S   quo ferentur AaBaV2SF: quos erentur A: qui ferentur B: quo feruntur V    8  inquit ABaVSF: 177

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

appendix critica ­inquid B    10  respondes F p.c.: responde ABVF: respondere S   superbe ABVSF: superbis F p.c.    11  percipis M p.c.: persipis ABVSF: perspicis Aa   si ABVF: se S    12  in suppl. Baiter    14  captare A, B post ras., VSF: capitare B    15  respondes ABVS: respondeas AaBaF    17  nihil igitur ABVF: igitur S    18–19  augendi nec minuendi ABVSF: augendo nec minuendo Ba: augentis nec minuentis (quarto casu) Halm    20  Penelope AaBVS, paene lope F: Penelopae A   telam retexens ϛ: A non legitur: telarete xens B: teclare texens V: te dare texens S: tela retexens AaBaV2F    21  an ABaVSF: a B    22  quidquid B: quicquid ABaF: quoquid VS   enuntietur VS, F p.c., enuncietur B: enuntiaetur A, enunciaetur F    23  ἀξίωμα: axioma ABVSF   effatum AaBaF: etfatum ABVS    24  aut falsum ABV2F: falsum VS   quid igitur haec uera ABVS, F p.c.: quid igitur uera F   sunt si te ABV2F: sumsite VS Page 124 ABVSF]  1  mentiri AaBVSF: mentire A   idque uerum dicis ­seclusi   mentiris an uerum dicis Schütz: mentiris uerum dicis ABVS, F p.c.: om. F: mentiris et uerum dicis Aa: mentiris 〈et si te mentiri dicis idque mentiris〉 Plasberg    2  haec scilicet . . . dicitis ABVF: om. S    4  dicimus AaBaV2F: dicitis ABVS    6  ullum ABV2SF: illum V   ut ABVF: in S    7  possitis AaBVSF: positis A   effatum Rom.: effectum ABVSF    9  ex iis sequendas esse alias improbandas ABVF: exisse quem das esse alias improbandis S: ex iis 〈eiusdem generis conclusionibus quarum una sit recta, ceteras ex his〉 Sedley: ex iis sequendas esse alias 〈alias〉 improbandas Reid (ex Linc)    11  lucet dicis autem nunc lucere et uerum dicis suppl. Man.: om. ABVSF    14  quidquid ABVS: quicquid BaF    15  uide Man.: uideo ABVSF    16  mentiris A3B3V2F: mentiri ABVS    17  potes ABaF: potest BVS    19  Chrysippea ABa, Chrysipphea V, SF: Chrysippe B    20  lucet2 AaV2, F p.c.: om. ABVSF    21  lucet ABV2F: licet VS   cederet ABaVSF: ederet B    22  haec AaBVSF: om. A    24  nec approbare AaBaV2SF, nec adprobare V: ne approbare AB    25  uia si AaBaVSF: uita si AB Page 125 ABVSF]  1  est A p.c., BVSF: om. A    2  est AaBVSF: om. A    3  uideant A1BVSF: uidebant A: adeant VmV2    4  ab Epicuro A p.c., BVSF: Epicuro A    5  inpetrent AaBVSF: inperent A    7  omne quod ita ABV2SF: omne ne quod ita V    8  non ABVS, F p.c.: om. F   non suppl. Ba, 178

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

appendix critica F p.c.: om. ABVSF    9  cautus ABVSF: catus ‘Lamb.’    10  tardum ABVF: tardunt S   enim inquit alterutrum ABF: om. VS   concessero ABV2F: ecessero VS    12  talis ABVF: ad is S: fatalis Plasberg    14  totam A in ras., BVSF: A non legitur    15  aiat Ven.2: ait ABVS, F p.c.: agit F    16  disiunctio AVSF: diiunctio B    17  disciplinam sequor Aa (-isciplin- in ras.), Ba (-linam in ras.), VSF: A non legitur: discipuli nam sequor B ut uidetur    18  ludere AF: cluderet B: cludere VS   Carneades Aa (-ades in ras.), BVSF: A non legitur praeter Carne-    19  conclusi B: conclusit ABaVSF   teneo sin V2F: teneos in- AaBa: eneos in- BV, eneos in S: teneo in- A   minam AaBaV2F: minimam ABVS   Diogenes Ba: Diogeni BVSF: Diogenis A, F p.c.    20  dialecticam ABaVSF: dialectica B    21  sequor ABVS: sequar F    22  nec repperio AaBaF, nec reperio V2: ne reperrio ABV, ne reperio S    22–3  lucet lucet V2, F p.c.: lucet AaBVSF: licet A    23  uerum ABaVSF: ueram B Page 126 ABVSF]  2  esse ABVF: om. S    3  ut illud Plasberg: ne illud AVSF, ne illut B: et ne illud A p.c. (tum et erasum est): et illud Ba, F p.c.   illud ABaVSF: illut B   iudicabo del. Durand    4  omnes ABV2F: omne VS    6  Antiochea ista Wro, Antiochia ista ϛ: Antioche ista ABVSF: Antiochi ista F p.c.    7  quicquam ABVF: quiquam S    8  qui usque BV2SF, quiusque AaV: quiusquae A   senectutem AaBV2F: senectute AVS    10  et del. V2    11  quae2 ABVF, exp. V1 et V2 ut uidetur: om. S    12  Carneadi Aa (-i in ras.), BVSF: A non legitur (praeter Carnead-)    13  alia uisa . . . non pro- V2 in ras., V non legitur   esse AaBV2SF: A non legitur post ras.: V non legitur   percipi possint alia quae non possint V2: percipi . . . non possint om. A: percipi possint alia quae percipi non possint AaBaF: percipi possent B: percipi possint S: (sc. percipi possint) alia quae non Vm ut uidetur: V non legitur    14  in altero autem alia uisa esse probabilia AaBV2SF: A om.: V non legitur   alia non probabilia AaBSF: om. A: alia non proba- V2, V non legitur praeter -bilia    15  itaque quae contra AaBVSF: itaque contra A    16  diuisionem contra ABV, S p.c., F p.c.: diuisionem quae contra S: F non legitur praeter contra    19  si F p.c.: om. ABVSF    21  sensibus ABVF: sensus S   probanda A post ras., BVSF: probabanda A    23  quicquid ABV2SF: V non legitur praeter quicqui-   acciderit ABV2F: accederit VS    24  offeret A post ras., BaV2F: offerret ABVS   quod AaBVS, F p.c.: quid AF    25  utetur AaBaF: uteretur BVS: A non legitur    26  is ABV2, F p.c.: his VSF   uobis ABVF: nobis S   inducitur AVSF: indicitur B 179

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

appendix critica Page 127 ABVSF]  2  ueri quae ABaV2F: uirique B: uerique VS    3  num A: non BVSF    4  ex sententia ABVF: ex sencia S    6  hac B: ac A, B p.c., VSF    7  post probabile suppl. ei Lamb.   se ABSF, V p.c. : si V    8  uisis ABV2SF: uisus V   capiet ABF: om. VS    9  faciliorque erit BVSF: facilior quae erat A: faciliorque erat Aa   probet AaBVSF: probat A    10  Anaxagoras ABV2SF: unaxagoras V ut uidetur   qui id AaBaV2F: quid ABVS    11  concreta Man.: congregata ABV2F: congregatam VS    12  quaecumque A p.c., BaVF: quecumque B: quicumque AS    13  sic attinget BVSF, sicat tinget A p.c.: sicat tinguet A   sit V2, F p.c.: sic ABVSF   neque AaBVSF: om. A    14  impeditum A p.c., BVSF: impetumtum A ut uidetur   enim AaBVSF: om. A   e ABV2S, F p.c.: a F: V non legitur   saxo ABVF: saro S   sculptus ABaVSF: cultus B    15  e robore Nonius: ebore ABVSF    16  sensibus ABV2SF: om. V   uera multa ABVSF: multa uera Ald.: uera esse multa Schäublin   uideantur A p.c., BVSF: uideatur A    17  habere ABVSF: habet Lamb.    18  sapientem ABVSF: sapientis est Davies    22  modo ABaVSF: modum B    23  percipi AaBaVSF: percipo AB    24  uestro perceptio ABVS, F p.c.: perceptio F    25  sensus BVS: sensibus AF    26  potest percipi AaBF: percipi AVS Page 128 ABVSF]  1  conclusio AaBVSF: conclusi A    2  loquitur ABVSF: loquatur F p.c.   non concedo AVSF: noncon concedo B   inquit ABaV2SF: inquid BV    4  certe ABVF: certi S    6  erant ea AaBaV2: er ea AB: erunt ea VS: erant F    7  haec ABVF: hoc S    10  sit ABVS: sic AaBaF   11  cernis AaBaV2F: cernes ABVS    13  Clitomacho ABVF: dicomacho S   accipe ABV2SF: accepi V    15  ad C.  Lucilium AaBF, ad c̄ Lucilium A ut uidetur, VS   scripsit A p.c., BVSF: scipsit A   poetam secl. Halm    16  L. BVSF: luc A: lucium Aa   M’.: M̅ AS, M BVF    17  his BV2: is AVS: iis F    19  illo ABF: illa VS    21  dissimilitudines ABVSF: similitudines Ven.2: dissimilitudines et similitudines Plasberg    25  itaque AaBVSF: ita quae A   ait A p.c., BVSF: aut A    26  Academia ABVSF: Academicis Schiche   sensus ABF: sensis VS Page 129 usque ad 7 aut non: ABVSF; 8 respondere-: ABVSF; V = vm]  1  ex­ posuisset A post ras., BVSF: expotuisset A    2  modo ABaVSF: mo B    4  non suppleui    5  aiat AVS: ait AaBF   ut numquam ABaVSF: unum quam B    6  tenere ABaVSF: tere B    7  aut 180

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

appendix critica non respondere ABvSF: aut non V (tum deest): aut respondere non m    8  possit V, F p.c.: posset ABSF   nam cum ‘Lamb.’: et cum Davies: sed cum Halm: etenim cum Reid: alii alia: nec ut ABVSF    9  ab ABVF: ad S    10  eius modi uisa ABVF: uisa eius modi S    11  interrogati ABVSF: interroganti Ven.   utramque ABaVSF: utraque B    13  neque ABSF: nequeant V    14  impedirentur ABVF: impeduerintur S ut uidetur    15  inuidiosa certe ABvSF: certe inuidiosa m    16  uos ABVF: nos S    18  inducto et constituto probabili Ald.: inducta et constituta probabilia ABVSF    19  uides ABvSF: uide m    20  iam illud tuum ABvSF: illud tuum iam m    21  uester A p.c., BVF: uidetur S: A non legitur    23  sentiet AaBaVF: sentient ABS    26  rauum ABS: flauum AaBaF: atrum V   qua ABVS, F p.c.: quia F    27  dissimileque AaBVSF: dissimile quae A   ei ABVSF: et Lamb. Page 130 ABVSF; V = vm]  3  nihil ABaVSF: mihi B   percipimus ABvSF: percipitur m    3–4  quaerebas BVSF: quae rebas A    4  quid BVSF: quod Ba: quasi Aa aut A3: A non legitur   meminisse AVSF: menisse B    5  Polyaenus: Polienus uel Polyenus BaVS: Polienius AF: poliemus B    6  is postea ABvF: hiis postea S: num postea m    7  num illa ABvSF: illa m   sciebat ABaVSF: stiebat B    11–12  meminit . . . nunc omnia AaBVSF: om. A    12  Siron Mueller: Seiron AaBV, F p.c.: se non S: Seioron F: om. A    13  per me licet ABVS, F p.c.: me licet F   aut ABvSF: om. m    14  remittas ABVF: remittat S   fateare esse Davies: facere esse AV: facerem B: facile esse AaBaF: facite esse S    15  ei ­locum ABVS, F p.c.: ut ei locum F   perceptioque ABaVSF: perceptio quae B    16  artibus quibus AVS: artibus AaBF   iisne quae ipsae B: iis quae ipsae A: hisne (uel hiisne) quae ipse v: hiis neque ipse S: iis neque ipse F: hiisne quibus ipsi m    17  coniectura se plus ABvSF: se plus coniectura m    18  habent AaBaVF: habet ABS    21  adsentiatur ABVS, F p.c.: adsentiantur F    22  at AaBaVF: ad ABS    24  quam AaBaF: quem AB: quod VS   certissimam ABa, F p.c.: certissimum BVSF    25  responsa suppl. Ernesti: responsa haruspicum Plasberg   auspicia AaBVSF: A non ­legitur praeter auspici-   oracula somnia AaBaVF: oraculas omnia BS: A non legitur Page 131 ABVSF; V = vm]  1  uaticinationes ABaVSF: uatitinationes B   seque ab ABaVSF: sequa ab B   sustineat AVSF: susteneat B1: susteneant B    2  uel 181

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

appendix critica Goerenz: ut BVS: om. A post ras., Ba: etiam Reid   didicit ABaVSF: dicit B    4  positum uel AaBaF: posito uel ABVS    5  dubitare Davies: dubitari ABVSF   soritis ABF: solitis VS   poteris ABVF: potens S    9  negatis ABaVF: negantis BS   ullius ABSF: illius V    11  adsensus ABVS: sensus F    13  tolli ABaVSF: tolit B    14  hac de re AaBV, F p.c.: ac de re ASF   sunt AaBvSF: sint A: om. m    15  secl. Davies: uide superiore ABS: uide superiora AaBaVF   breui res ABVF: breuiores S    17  Clitomacho ABVF: dicomato S    18  exanclatum ABSF: exaudatum V    19  quod ut AaBVSF: quo ut A    20  id est AVSF: idē B (i.e. aut idem aut id est)    21  defensionis AaBVSF: defensionem A   impediet BaVF: impedi et ABS    23  inquit ipsum ABavSF: inquid ipsum B: ipsum inquit m   impediet AVSF: impedi et B   statuet ABVF: statuat S    24  te quoque AaBVSF: cequoque A   impediet in ABF: impediet et in V: om. S    25  et del. Ald.   ducenda AaBVSF: ducendo A   liberis AaBVSF: libris A    26  plurimisque AaBVSF: plurimis quae A Page 132 ABVSF; V = vm]  1  tamen illud ABaVSF: illut B    2  ut ais A, B post ras., VSF: uitatis B    2–3  reprehensum: reprensum Aa in ras., BF: A non legitur praeter -nsum: responsum VS    5  ipsi ABF: ipsum V: ipso S   sibi ipsum BVS: sibi ABaF    6–7  comprehendi ABaVSF: conprende B    7  si quicquam conprendi posse V: om. ABSF: si ipsum comprehendi F p.c.    8  putat urguendum fuisse ABvSF: urguendum putat fuisse m    9  esse possit ABvSF: possit esse m    10  cognitum ABaVSF: cognotum B   quod F p.c.: qui ABvSF: quid m    11  esset F p.c.: esse ABVSF: (qui sapientis) esse 〈diceret〉 Plasberg   esse ABvSF: om. m    12  aliud AFm: alium BvS   et sine ABF: sine VS    13  illa BS, F p.c.: ille AVF   probabilia AaBVSF: probalia A    14  sic ABVS, F p.c.: si F    15  quam quoniam non AVF: quoniam quam non S: qua quoniam B: qua non quoniam Ba    18  si quaesitum AaBaVF: A non legitur praeter si qu-: si quae sique situm B: si quae si quaesitum S    19  uersatus ABVS: uersatur AaF    20  exercitatusque sit V: exercitatus ABSF   dicat AaBVSF: dicant A Page 133 ABVSF; V = vm]  1  illam ABvSF: illa m    2  mirum AaV: uirum ABSF    3  Philonem AaBaVSF: Philionem AB    5  attendere ABV, S p.c., F: attendere posse S   ea re esse VS: a se esse AaBaF: A non legitur praeter -e 182

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

appendix critica esse, B non legitur praeter a-(ras. duarum litt.) esse    6  differentia eam ABaVSF: differentiae am B    7  altero V: aliter AF: alter BS, F p.c.    10  percipiendi signum AaBaF: A non legitur praeter percipi-ignum: percipie disignum B: percipi et id signum V: percipi edi signum S    11  nimis etiam nunc ABvSF: etiam nunc nimis m    13  dumeta AaBaVF, dum eta S: A non legitur praeter du-: dumecta B    14  qui id ABaF: qui B: quia VS    15  e A in ras., BVSF: a Lamb.   adhiberet Ven.2: adhaerere ABaVS, F p.c.: ad erere B: adhaereret F    16  accessionem ABvS: assensionem m   quo ABVSF: quae F p.c.    17  homine AaBVSF: homini A    18  nihil dicerem posse ABvSF: dicerem nihil posse m    20  ne Carneade VS: ne Carneadem AB: nec Carneade AaBa: nec a Carneade F   huic ABaVSF: uhic B ut uidetur    22  respondet ABaVSF: respondit B    23  ne ϛ: nec ABVSF Page 134 ABVSF; V = vm]  1  Polemo sed ABaVSF: Polemos & B   qui minor est m: mihi minores AvF: mihi minorem BF p.c.: mihi minor est S: minores Aa: hi minores Plasberg    2–3  incognito nimirum Lamb.: incognit onemirum A: incognito nec mirum Aa: incognitione mirum BVF: in cognitionem unum S    3  assentiar ABvSF: est si assentiar m    5  amaui ABaVSF: aui B    7  quo1 ABF: quae VS    8  Academiae ABSF: Academia V    9  alia haec duo de quibus agitur quis umquam dixit ABvSF: alia haec duo quis umquam dixit m    11  uerum AaBVSF: uero A    12  nihil ABaVSF: mihi B    12–13  ante Zenonem magno opere ABvSF: magno opere ante Zenonem m    13  est ego AaBVSF: ego A   utrumque A post ras., BVSF: ut utrumque A ut uidetur    14  nec AaBmF: ne AvS    15  ferre AaBVSF: fere A    18  naturam rerum ABaVSF: naturaadrerum B   fingas ABVF: finges S    19  uitam ABVSF: uiam Durand    20  definias ABaVSF: ­defimas B   idemque ABF: atque V: id quem S    21  dicas ABF: iudicas VS    22  innumerabilia AVSF: inmerabilia B   labar ABmF: laber v: labor S    23  ea est ABvF: est ea S: est m    24  hac AaBVF: ac AS   abstraxeris AVSF: abtraxeris B   facias ABaVSF: facies B    25  atqui ABaVS: adqui B: atque F Page 135 ABVSF; V = vm]  1  age restitero ABaVF, ager estitero S: age est iter operi(pateticis) B    2  sibi cum ABVS, F p.c.: si cum F   cognationem 183

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

appendix critica AaBVSF: cognitionem A   claros AVSF: claro B    5  a puero AVSF, B post ras.: aparuero B ut uidetur    7  Antiochea B, Athyochea V: Anthyocha ea A, Antiocha ea F, Athyocha ea S    9  nolumus AaBaF: uolumus ABVS    10  solos AaBVSF: solus A    13  est AaBVSF: A non legitur    14  nobismet VS: uobismet ABF   sapiente AVSF: sapiete B    16  distributa ABvSF: diuisa m    18  uel ut illud ante F: uelut ­illud ante ABS: uelut illud a te v: uelut a te illud m: at illud ante Reid: uerum illud ante Davies   estne quisquam VSF: est nequisquam AB    19  inflatus AaBVSF: inflatos A    21  nullam AaBVSF: om. A    23  qui BVS, F p.c.: quia AF    24–25  non concessis ϛ: concessis AV: non cessis BSF    26  magnitudinem ABV, S p.c., F: magnitudinem esse S    26–27  libramentum A p.c., BVSF: liberamentum A    27  crassitudo AaBF: grassitudo AVS   liniamentum ABvS: liniamento F: linamentum m Page 136 ABVSF; V = vm]  1  longitudinem add. Ursinus (sed om. sine ulla)   sine ulla latitudine ABvSF: sine latitudine m   altitudine suppleui ex Gellio 1.20    2  uera esse concessero ABvSF: concessero uera esse m   adigam ius Man.: adiciam ius A: adiciamus BVSF: adiiciam ius ϛ    3  nec ABSF: ne V    4  solem maiorem AaBVSF: solemaiorem A    8  aberit ABVF: habuerit S   ut ABVF: in S    10  omnia enim ABVS: omnia F: somnia enim Reid    12  quam ABVS: qua F   sententiam ABVS: sententia F   melius secl. Davies    13  et suppl. Crat.: aut V: om. ABSF    14–15  probabit B, F p.c.: probabimus ASmF: probabitis v    15  nec ABF: ne VS    18  Thales AaBVSF: Tales A    19  concessisse ‘Lamb.’: consensisse ABVSF   primas BvS: primos ABamF   at AaBaVF: ad ABS    20  Anaximandro ABaVSF: Anaximandra B   sodali AaBVSF: solali A    21  infinitatem ABVF: infinitem S   gignerentur ABvSF: nascirentur m    22  aera AaBVSF: aere A    23  orerentur ABaS: orirentur AaBVF   autem ABvSF: tamen m    26  mente ABVSF: a mente Lamb.   Xenophanes AaBVSF: senophanes A Page 137 ABVSF; V = vm]  1  esse ABaVSF: essem B    2  umquam v: usquam ABF: is quam S: quicquam m    2–3  conglobata ABaVSF: conglogata B    4  inane ABF: inanem VS    5  Empedocles VSF: Impedocles AB    6  ignem Melissus AaBVSF: ignemelissus A    7  immutabile ABvSF: immutabilem m    8  in se omnia ABvSF: omnia in se m   recipiente AaBVF: recipientem AS    184

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

appendix critica 9  ex numeris V: numeris AaBSF: A non legitur praeter -meris (nu- in ras.)    11  ex iis eliget Aa, ex iis eleget Ba, F p.c.: ex is eleget AF: ex iise eleget B: ex hiis eliget VS   uester sapiens ABF: noster sapiens V: uerter sapiens S    13  discedent ABF: discedant VS    14  comprensam AaBVSF: conpresam A   ut ea quae . . . magis approbabit om. VS    15  nunc lucere Asc.: num lucere ABVF: non lucem S   quam ABvSF: qui m   quoniam AaBVSF: quomam A    16  et se et ipsum AvSF: se et ipsum B: et se ipsam et ipsum m    17–18  erit ei persuasum ABVS: erit persuasum F    19  intellegentia A post ras., BVSF: intelligentiam A   omnia ea ABSF: omnia ei v: ea omnia m    20  permanet VS: per me et AaBa: AB non leguntur praeter perm- -et   transeat AaBVSF: tanseat A    21  ardore AaBVSF: adore A    22  percipi ABvSF: percipi ea m    23  tuus iste ABvSF: iste tuus m    24  fundens AaBVSF: fundent A   Aristoteles ABVS: Aristotelis F Page 138 ABVSF; V = vm]  1  consilio ABVF: consolio S   inito Wro: initio ABVSF    2  aptum ut v: apertum ut ABmSF    3  moliri AaBaVSF: moleri AB    3–4  diuturnitate ABVSF: diuturnitasue Davies    4  ornatus AaBVF: natus A: orantus S    5  caput et AaBaVS: apud et A: aput et B: caput e F    6  famam tuam V: flammam tuam ABS: flamma tua A: flamma tuam F: flamma tuum AaF p.c.    7  quidem ϛ: quid BVSF    8  ipsa AaBVF: isa A: ista S    9  -ne suppl. Schäublin: quaero Reid: respondere Halm: dicere Mueller: quaero enim Plasberg   nostra ABSF: nostri V    10  natricum m: ­matricum ABvF: matri cum S    11  ac suppl. Reid   perniciosa om. m    13  uos maiestatem ABvSF: maiestatem nos m    15  aliquis AaV: aliqui AS: aliquid BF    16  quicquam ABVSF: quicquam esse Davies    18  muneris ABVF: numeris S   sacerdotes BVSF: sacerdotibus A    19  ipsos ABVF: ipse ipsos S    22  hamatis m: amatis ABvSF    25  naturalibus ABaVSF: naturabus B    26  ne ille et ABVS: sic ille et AaBaF   opere ABVF: opera S Page 139 ABVSF; V = vm]  2  curari se a ABV: curaris ea S   numen ABaVSF: nomen B    3  accidit AaBaVSF: acciderit A: accedit B    10  aperuerunt AaBVSF: aparuerunt A    11  ut AVSF: ut ut B   empirici ABVS: empiricis AaBaF   notiora esse illa ABvSF: notiora ea esse m    12  detecta ϛ: deiecta ABaVSF: deiectam B   mutentur ABaVSF: utentur B    13  ec185

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

appendix critica quid Ven.: haec quid ABVF: hoc quid S    14  diuidere possumus ABVF: possumus diuidere S   ut uideamus . . . defixa sit AaVSF, sint B: om. A    17  portenta ABVSF: post portenta suppl. haec Reid   ille ABaVSF: illo B    18  ita uos suppl. Davies ex Nonius p. 102 (cf. t. 46)    19  enim ABSF, secl. Davies: -ne V    21  ἀντίποδας: antipodas ABVSF   suscensetis ABVS, F p.c.: succensetis F    22  quam iis ϛ: quam eos ABaVSF: B non legitur praeter quam -s    23  Hicetas Syracosius ABvF, Hicetas Syracusius Aa: hic et asiracosius m: hic asiracos S   Theophrastus AaBaVF: Theophrastum AB, theophras tum S    24  supera AaVBa, F: supa B ut uidetur: superat S: A non legitur praeter s-   omnia stare censet ABmSF: stare omnia censet v Page 140 ABVSF; V = vm]  1  rem ullam ABVF: penulam S   quae V, F p.c.: qua ABSF    3  terra ABVS, F p.c.: e terra F   moueretur ABVF: mouentur S    4  Platonem in Timaeo dicere ABvSF: dicere Platonem in Timaeo m    5  Epicure ABVF: epitine S ut uidetur   solem esse ABSF: esse solem v: solem m    6  egone? nobis quidem tantum Faber: egone uobis quidem tantum ABF: ego ne uobis tantum S: ego ne uos quidem tantum v: egone quidem tantum m   et ABvSF: sed m    7  uicissim eluditis ABVF: uicissime luditis S   a tali ABaVSF: ad ali B    8  Aristo Chius Bam, Aristochius F: Aristho Chius A: (liber)aris tochius B: Arestochius v: (liberari) Stochyius S    10  nobis quae ABVF: nobisque S   sit quae uenarum ABV, F p.c.: sitque uenarum S: sit quae uenerum F    11  sit animus ABSm: sit nobis v: animus sit F   an ut Dicaearcho Lamb.: aut ut Dicearcho ABaVF: aut ut dicet archo B: aut ut dicae archo S    12  trisne ABSF: tresne V   Platoni ABVF: Platone S    13  sit si simplex ABF: sit et si unus et simplex v: si unus et simplex m: sit simplex S    15  numerus Bentley: merus numerus Plasberg: mens ABVSF   intellegi AaBVSF: intellege A    16  utramque in partem m: utraque in parte AaBvSF: utraque in prarte A    19  in plerisque AaBVSF: implerisque A    20  me accusas ABVF: meas causas S    21  animum ABSF: et animo V    22  deligam quem ABSF: deligamque V   potissimum quem ABavSF: potissimum quae B: potissimum m   Democritum AaBVS: domocritum AF    23  urgebor ABaVSF: urgebar B    24  putes AVSF: putas B Page 141 ABVSF; V = vm]  1  cum ita AaBVSF: com ita A   completa et ABaVSF: complet et B   ut et Ba ut uidetur, ϛ: et ABVSF: ut F p.c.   〈ut〉 et . . . cedat ABVSF (sine 186

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

appendix critica ut, uide supra; . . . caedat AF): ut et quacumque quodque moueatur corpus (uel qua quicquam moueatur corporum) ea aliud cedat ‘Lamb.’: ut et qua quodque mouebitur corpus aliud cedat Mueller: ut et quo quid mouebitur corporum corpus cedat Baiter: ut et quo quidque mouebitur corporum corpus cedat Halm: ut et quidquid mouebitur corporeum cedat Reid: ut et quid mouebitur corpus ei aliquid corporeum cedat uel ut et quid mouebitur corpus ei aliquid ex numero uicinorum corporum cedat Plasberg    3  atomos ABVF: attomas S p.c.: attoma S   ullas AaBVSF: A non legitur    4  dissimillimum AaBVSF: dissimimum A    5  ornatus A post ras., BVSF: ordinatus A ut uidetur    6  hic tam sit ABvSF: hic sit tam m    9  esse ABaVSF: ee B   iisdem: eisdem ABaVSF: eidem B    11  disputantes AaBaVSF: diputantes A: disputantis B   aut AaBF: au A: ut VS   dormientes aliquid ABvSF: aliquid dormientes m    13  tu uero ista ne AaBVF: tuuerostane A: tu uero ista ut S   neue ABvSF: ne m    14  est AVSF: esse B    15  quam tam ABaVSF: quantam B   praua AaVF: paraua A: prauam B: parua S    16  adsensu meo AaBVSF: adsensum eo A   quae ABVSF: 〈sed ut eadem〉 quae Plasberg: 〈iam ut comprobem〉 quae Schäublin: quod Davies    18  cum ista tua AVSF: custatua B: cum statua Ba   probabilia AVSF: probalia B    19  probatis ABaVSF: probabitis B    20  fatumque ABVS, F p.c.: factumque Aa ut uidetur, F   contemno A, B post ras., VSF: contemnor B ut uidetur    21  mundum AaBVF: mondum A: modum S    22  atque haud ABVF: atque aut S: ante atque lacunam posuit Reitzenstein (deum dicitis corporeum uel sim.)    23  uos ABVF: nos S   Stoicis A post ras., BVSF: Stoicus A    24  licebit ABSF: licet V   Zenoni AaBVSF: Zononi A    25  fere A, B post ras., VSF: fiere B   Stoicis A post ras., BVSF: Stoicus A   aether ABVF: et her S Page 142 ABVSF; V = vm]  3  magnitudinem ABSF: magnitudo V   hic radiatus ABvSF: radiatus hic m    4  admonens ABSF: admonet V   crebro ABmSF: credo v    5  decempeda . . . mensurae Halm: decempeda hinc me quasi malis architectis mensurae BS, F p.c.: d. hic m. q. m. a. m. AF: d. hinc enim m. q. m. a. m. V    6–7  nego credere uide supra: nego hoc permensi refertis ergo credere AaBVSF: nego per mensi fertis ergo credere A    7  igitur uter ABVF: igitur ut S   nostrum ABSF: uestrum V    8  uerecundior ABVSF: inuerecundior Morgenstern    9  ingeniorumque ABaVSF: ingen­ iorum quae B    11 elatiores V: latiores ABS: altiores ‘Lamb.’   uidemur 187

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

appendix critica AaBVF: uidetur AS    11–12  cogitantesque ABaVF: cogitantes quae B: cogitansque S    12  supera ABaVSF: super era B    14  tum ABVF: sum S    15  occurrit N: occurret ABVSF   ueri ABaVSF: ueris B   humanissima ABVSF: inmanissima Aa    16  haec et ABVF: om. S    17  hic ABaVF: haec B: hinc S   adfirmet ABaVSF: adfirmat B    18  praeclareque ABaVSF: praeclare quae B   putet AaBVSF: putent A    18–19  si in ABaVSF: sin B    20  et ABVSF: at Reid: sed Man.    20–1  paulum ABVSF: paulo F p.c.    21  non mihi ABSF: quod ut non mihi V    22  cum ABvSF: om. m   physici ABVSF, secl. Reid: physica Ald.   ista ABavF: istam BS: non ista Bert: cum ista Cant2    23  si ABSF: sic V    24  nec ABmF: neque v: natem S   nunc quam Ald.: nusquam ABSF: quisquam v: numquam m Page 143 ABVSF; V = vm]  1  tum aliquid ABavSF: tum autem quid B ut uidetur: cum m (aliquid post iubere transposuit)   iubere ABvSF: iubere aliquid m    2  illud ABSF: ullum V   mensi sex AaBaVSF: mensis ex B: A non legitur praeter mensi    3  metiri AaBavF: mentiri ABmS    3–4  duodeuiginti V: duodeXX ABSF    6  quo suppl. Aa, F p.c.: om. ABVSF   solis approbat is AaBaV, F p.c.: solis ap­ probatis ASF: solus approba tis B    8  qui ABF: quid VS   percipit ABVF: percipiat S    9  respondebunt Plasberg: responderint ABaF: respondere B: responderunt VS   quantus sol sit AaBvSF: quantos sol sit A: quantus sit sol m    11  aliud alio ABaVSF: abud alio B    12  quoniam ABVF: quem S   comprehendendi ABaVF: comprehendi BS    13  coeperam AF: ceperam BVS   habemus ABaVSF: habus B   in rebus bonis et malis ABvSF: in bonis et malis rerum m    14  explorati A3V, F p.c.: exploti ABF: expleti S   ad ABaVSF: at B    15  est igitur ABvSF: igitur est m    16  et del. Madvig    17  relicta ABVSF: reiecta Reid   Erillum ABVS: et illum F: et Erillum Ven.2: ut Erillum Davies    18  ponit AaBVSF: poni A    20  Megaricorum (uel megari corum) ABVSF: megari quorum Ba   cuius ut ABmF: cuius vS    22  ante itaque lacunam posuit Plasberg   Eleatici Victorius: eretriaci AVSF: eriatrici B    23  nominabantur AaBVSF: nominatur A   Euclides BVSF: Euclidi A   Socratis ABaVF: -es AaBS   discipulus AaBVSF: discipulis A Page 144 ABVSF; V = vm]  1  qui id ABaVSF: quid B   solum esse ABvSF: solum m    2  multa ABVS: multi A1BaF    3  is BV, F p.c.: his ASF   Eretria ABVSF, Bert: 188

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

appendix critica ex Eretria Cant2   eretriaci ABVF: eretrici S    4  et F p.c.: e AaVSF: a B: A non legitur    4–5  mentis AaBVF: mentes S: A non legitur    5  qua ABVF: quae S   Erilli Plasberg: Herilli Madvig: Elii Reid: ulli ABvSF: illi m    6  hos si ABVS, F p.c.: his si F    8  probauit AaBVF: probabit AS   ea ABvSF: om. m   ille ABaVSF: illa B    9  uerbis ABvSF: dixerit m   nihil AaBVSF: nihis A    10  uirtuti AVSF: uirtutis B   momenta ABaVSF: monenta B    11  est . . . rebus ABvSF: uisum m    12  ἀδιαϕορία: adiaforia ASF: adiaphoria B: adiaporia V    13  quae AaBVSF: qua A   ἀπάθεια: apathia m: apati ABvSF    13–14  nominatur ABVSF: nominantur F p.c.    18  disciplina nunc AaBaVS, F p.c.: disciplina nunc disciplina ABF   nec tamen ABVF: nec tum S    19  uoluptate BV: uoluntate ASF    20  finem V: finis ABSF   uacare AaVSF: uacari AB    21  cum ABF: om. VS    22  uiuere Aa: uidere BVSF: A non legitur praeter u-    23  Academia AaBVSF: Acamia A Page 145 ABVSF; V = vm]  1  probat AaBVSF: proba A    2  et ABSF: ei v: ei et m   Aristoteles ABVS: Aristotelis F   eiusque ABaVSF: eius quae B   amici ABVSF: aemuli Bentley   huc Ursinus: nunc ABVSF    4  opponeret AaBaVF: opponere ABS   summum ABaVSF: simum B    5  frui ABaVSF: frue B   honeste autem ϛ: honesta autem ABVS: honestum autem AaF: honestum bonum Ba    6  uiuere Davies: uidere BVS: uidetur ABaF: del. F p.c.   ducatur ABaVSF: dicatur B    7  statuit ABaVSF: statu id B   esse ABaVSF: e & B    9  est ABvSF: om. m   omnibus V: in omnibus ABF: hi omnibus S    10  contrarios ABF: contrarias VS   ad ABaVSF: at B    11  illud AVSF: illut B    13  cupio sequi AaBaVSF: cupio qui A: cupiose qui B   Stoicos ABVF: -us S    16  Stoicus ABmSF: Stoicis Aa, B post ras., v    19  terminis ABaVSF: termini B    20  definitione ABVF: definitiones S   continetur ABaVF: contionetur BS    22  esse sapiens ABVS: sapiens esse F    23  alter V: aliter ABSF   Stoicus ABvSF: sapiens m    24  uos quidem V: num quidem ABaF: non quidem BS: nam uos quidem Davies: namque idem Reid   esse secl. Victorius   esse secl. Asc.2 Page 146 ABVSF; V = vm]  2  si numquam ABaVSF: si non quam B    2–3  sit sapiens apparebit, nonne utroque suppl. Lamb.: hic igitur neutri assentiens multo quam uester est prudentior Christ: hic igitur neutri assentietur? Sin, inquam, uter est prudentior? Reid: hic igitur neutri assentiens tu 189

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

appendix critica effigies turpitudinem; ego si numquam (scil. assentior), uter est prudentior? Plasberg   prudentior ABVF: prudentiar S    5  illa ABS, F p.c., v: ille F: esse illa m   probanda ABaVSF: probante B    6  esse post posse transposuit m   sapienti ABaVSF: sapiente B   at hoc AaVF: ad hoc AS: hoc B    8  utram ABVS: urām F    9  quid libet ABSF: quod libet F p.c.: quid libri V   quid quae AaS, F p.c.: quae A: quidque BF: quaeque V   cum: quom Plasberg: quid ABS, F a.c.: quae V: quidem F p.c.    15  etiam inquit ABaSF: etiam inquid B: inquit etiam V    17  homuncio ABaVSF: homucio B    18  cara Ald.: clara ABVSF: praeclara Reid   et suppl. Plasberg: om. ABVSF    20  Theophrasto ABVF: Theoprasto S   diserte copioseque ABvSF: copiose disertoque m   post copioseque suppl. contra Goerenz    21  esse quaedam ABvSF: quaedam esse m    22  tamen ABVF: causam S   sit beatum ABSF: om. v: sit Bert: se Cant2    23  censeat AaBavF: senseat AB: sentiat Sm   tum ABVF: cum S Page 147 ABVSF; V = vm]  1  illa M p.c.: illud ABVSF   consentiunt ABvSF: dissentiunt m   num ABVF: non S   ueris ABvSF: nobis m    2  sapientis ABVF: sapientes S   cupiditate A post ras., BVSF: cupiditatem A    3  ecferri ABaS, F post ras., m: haec ferri B, hec ferri F: nec ferri v   haec ABVF: hoc S    4  illa ABVF: illam S    5  ne Davies: necsi uel nec si ABVSF   patria deleatur A, Ba (-a deleatur in ras.), VSF: B non legitur   doleat AaBaVSF: doleant AB   si deleta sit Davies: nec si deleta sit V: si delaetatis A: si deletatis satis B: si ­deletatis S: satis AaF: si delet satis Ba    7  Antioche AaBm: antioce A: anthice v    7–8  honestatem ABVF: honestate S    9  metuat ABVF: me tua S    10  fuerit Glucker: fuerint ABVSF   in suppleui: ab suppl. Cant2    10–11  duritia Glucker: dunttia ABSF: dicta V: decreta F p.c.    13  Crantoris: grantoris ABVSF    14  Academici ABmS: Academiae v: Academiei F: Academia F p.c.    15  ut AVSF: om. B: u Ba s.l.    16  illi ABVS, F p.c.: ille F    17  datas ABaVSF: ditas B    18  misericordiam ABVF: misericordiae S    21  illa uero ABaVSF: illi a uero B    22  sunt ABaVSF: sun B    23  quae AaBVF: qua AS   παράδοξα: paradoxa ABVSF Page 148 ABVSF; V = vm]  1  Xenocrates ABvSF: Zenocrates m   ista tetigit A post ras., BaF: ista tetigitur B: ista te igitur AVS   hos M p.c.: hoc ABVSF    2  illi umquam ABvSF: illos quos m    4  esse ABVF: om. S    5  quidem 190

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

appendix critica om. m   nisi sapientem ABSF: in sapientem v: insipientem m    6  postremo . . . liberum om. m    8  Lycurgi ABaVSF: Lycurgis B   duodecim AVF: XII BS    11  moenia BF: menia AVS   bono BVS, F p.c.: bonum AF    13  senatum AaBVSF: senatut A ut uidetur   Capitulio Aa, Capitolio BVSF: Capituli A    14  A.: Aulum ABVSF   Albinum AVF: Alpinum B: Albinu S   qui tum BF: qui cum A: quintum VS   M.  Aa in ras., BVSF: A non legitur    15  consulibus m: cons AaF: cos B: consul v: quos S: A non legitur   praetor ABSF: praetorem V   esset eum A post ras., BaF: esse tecum ABS: tecum v: om. m   auo ABVF: quo S   Luculle ABaVSF: Lucullae B    17  iocantem AVSF: iudicantem B    18  quia sapiens non sum del. Reid   nec ABmSF: nam v    19  urbs A, B post ras., VSF: urbes uel urbis B    20  Xenocrates ABvSF: Zenocrates m    21  urbs A, B post ras., VSF: urbis B    22  incoleret ABvSF: coleret m    24  uerenti Christ: ueremini AaBaVF: ueremni A: ueremine B: uere nunc S   ne ABVF: om. S Page 149 ABVSF; V = vm]  1  tres m: tris vS, F p.c.: ty A: tis BF    2  quae F p.c., m: qua ABvSF   finibus F p.c., m: finitis ABvSF    2–3  circumcidit AaBSF: circumcidi AV    3  et amputat ABF: etiam putat VS    4  utrumque A3VS: utrum ABF    8  multo A, B post ras., VSF: multos B   naturae AaBVSF: natura A    9  commoda AaBVSF: quommoda A   relinquit AaBaVSF: relinquid AB    10  putet ABaVSF: putat B    13  blandiatur ABaVF: blandiantur BS    14  labor eo Gruterus (labor Rom.): laboro AaBa, F p.c.: labore ABVF: labore eo S    17  habeamus A3BVSF: habemus A    18  ut ABVSF: aut F p.c.    22  probaretur ABvSF: maxime uel magis probaretur m   si eum Plasberg: si AaBaVF: sicut ABS    23  ueritas VS: seueritas ABF   grauis ABVSF: grauitas Plasberg    24  tune cum Reid: tum cum ABVSF    25  consistat ABSF: consistat si v: consistat si tu m    26  copulabis AaBVSF: copulabas A Page 150 ABVSF; V = vm]  1  reliquum AaBVF: relicum AS    2  de quo ABvSF: haec si m   Chrysippo ABF: Chrysippi v: Chrysippu S: Chrysippea m   fuit AaBa: sunt ABVSF    3  non magna contentio ABvSF: non magna est contentio m: post non lacunam posuit Plasberg, qui legit sunt supra et suppl. non pauca acute disputata estque inter illas   alteram ABVS: alterum AaBaF    4  maxime AaBaF: mame ABS: magna V    5  quarum 191

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

appendix critica AaBVSF: quarem A    6  nam quae ABV, F p.c.: namque SF    7  imitatio AaBVSF: imitio A    8  simulatioque uirtutis ABaVF: simulatio quae uirtutis B: (imitatio) uirtutisque simulatio S    9  ne ABVS, F p.c.: om. F    12  praescriptionem ABaVSF: prascriptionem B   esse naturae ABvSF: naturae esse m    12–13  qui . . . quid om. m   eum numquam ABvF: enim numquam S: om. m    13  quid . . . habiturum ABVF: om. S    16  te V, F p.c.: om. ABSF    17  asciscis V: adscriscis AB: adquiescis AaBaF: ad scrisas S    18  firmum fixum fuisse uis ABVS: firmum fuisse fixum F: firmum fuisse uis fixum F p.c.: firmum fixum uis esse Reid: firmum fixum esse uis Davies: firmum fixum uis Halm    19  deque eo ABamSF: de quo eo Bv   ratione neque AaBVSF: ratio quae A   potes ABaVF: potest BS    20  si ABSF: sim V: si 〈uero semel〉 Schäublin   adsensus sim AF: adsensusim B: adsensus si VS    21  falso ϛ: falsae ABVSF   nullo AaBaVF: nullo insin ABS: nullo uisi Plasberg    22  praesertim cum ABaVSF: praserti cum B Page 151 ABVSF; V = vm]  1  uenio ABVF: nemo S   ad tertiam ABaVSF: ad territiam B    1–2  aliud iudicium ABvSF: aliud enim iudicium m    2  putet id cuique AVSF: putet idemque B: putat idemque Ba    3  quod cuique ABvSF: quod cuique uerum m    5  notitiis AaBVSF: notiis A    6–7  ueritatemque ipsam abductam ABvSF: ipsamque ueritatem abductam m    7  cogitationis AF: cogitationi B: cognitionis BavS: ipsius cognitionis m    8  uoluit AVF: uolunt BS    9  et ABSF, del. Ven.: aut V    11  probati ABaVSF: probatu B    12  a AaBSF: aut a V: ad A   Chrysippo ABSF: Chrysipponi v: Chrysippum m   pedem ABSF: om. V   nusquam Davies: numquam ABVSF    13  an ABaVSF: in B   abutimur ABaVSF: abutimus B    14  eos ABVF: eo S    15  elementis ABSF: dementes V    16  sit si quid ABaVSF: si quid B    17  Diodoro AamF: Dioro ABvS    18  Philoni AaBamF: Philini ABv: Phylini S    19  dissidet ABVS, F p.c.: desidet F    20  Antipater ABVF: Archipater S   Archidemus ABaVSF: rarchidemus B    21  opiniosissimi ABaVSF: opinosis si B: spinosissimi Hermann: ingeniossimi Georges   nonne (uel non ne) ABaVSF: non e B Page 152 ABVSF; V = vm]  1  in inuidiam AaBaVF: iniuideam A: inuideam BS    1–2  contionem ABVF: contentionem S    3  spectat B, F p.c., v: expectat AmSF   quereris ABaVSF: quaereris B    4  undique omnes ABvSF: omnes 192

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

appendix critica undique m    5  expromam ABvSF: et promam m    6  quod eos omnes ABvF: quo deos omnes m: eos quod omnes S   qui in contione . . . serom. V   contione S: contentione AF: contemptione B: om. V    7  quae iam non ABvSF: quae non m    9  scire ABVF: sciri S    11  at ABVF: ac S   scire ABvFS: nos scire m    12  Zeno gestu conficiebat ABvSF: gestu conficiebat Zeno m   gestu A, B post ras., mF: gestum BvS    15  contraxerat Cant2: contexerat ASF: conxerat B: construxerat aut constrinxerat v    16  comprehensionem A post ras., BVSF: cumpraessionum A    18  catalempsin imposuit AaBaVSF: catalempsinim posuit A: catalempsi nimposuit B    18  admouerat AaBaF: aduerat ABS: aduerterat V    19  uehementerque ABvSF: uehementissimeque m    20  scientiam ABVF: sententiam S   compotem AaBaVF: cum potest ABS    21  sapiens sit aut AaBaF: sapientes haut A: sapientes aut BS: sapientes aut sint V   fuerit ABSF: fuerint V    22  nescis ABaVF: nestis B: nescit S    24  nec ABVSF: hec F p.c.   eleganter AaBVSF: eliganter A    25  concidere ASVF: concadere B Page 153 ABVSF; V = vm]  4  Polyclitus uel Policlitus ABVF: Polyditus S    5  habere diceretur ABvSF: haberet m    6  scientia ABv, S p.c., F: scientiam m: etiam quod scientia S   desinerent BVS: desinirent AF    7  nusquam AaBVSF: numquam A    8  ipsis ABmF: ipsos v: ipse S    10  quemque ABVS: quaque F    11  uersaretur ABvSF: uersarentur m    12  ut ABvSF: et m    13  quaeque V: quaque ABSF   iudices ABaVSF: dices B   aut esse ABSF: ut essent V    13–14  aut non esse suppl. Plasberg    14  uideri ABSF: uideretur V    15  non solum ABaVSF: non B    16  nobis ABVS: uobis F    17  esse ABVSF: est F p.c.   sit ABV: est AaBaF: om. S    18  haec AaBaVF: haec tamen ABS: haec iterum Plasberg   quaeremus ABSF: quereremus v: queramus m    19  dissensionibus ABaVF: disensionibus B: discensionibus S   tantis ABvSF: om. m   de suppl. V, F p.c.: om. ABSF    20  qui de AaVF: quidem ABS    21  cum plus AaBVSF: conplus A    22  tot tam AaBVSF: tot am A ut uidetur    24  sorite ABamF: sonte B: solite vS   pseudomeno BVS: seudomeno A post ras., F: seudomono A    25  Stoici AaBVSF: Stoice A Page 154 ABVSF; V = vm]  1  inquit ABaVSF: inquid B   fero nos ABVF: ferones S    3  nostris ABaVSF: nostri B   si quae ABVF: sique S    5  inquit AaBaVSF: 193

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

appendix critica inquid AB    6  dicebat BVS, F p.c.: dicebant AF    8  intelligat se V: intelligentes ABS: intelligentis AaBaF    9  sciatque ABVSF: sentiatque Reid   comprehendi et percipi ABvSF: percipi et comprehendi m   possit ABVS: posset F    10  per ABVSF, secl. Lamb.: enim (. . . comprobans) ‘Lamb.’: qua re (. . . comprobans) Man.: nec (. . . comprobans) Turnebus: et (. . . improbans) Davies: qua re (. . . non probans) Madvig: per〈spicuitatem igitur contemnens nec〉 epochen illam (. . . comprobans) Plasberg   ἐποχὴν: epochem ABVSF   improbans Davies: conprobans AaBVSF: probans A   illi alteri A1BVSF: ill alteri A: illi lateri Aa    11  nihil . . . possit del. Schäublin    12  habeo AaBVSF: abeo A   eam om. m    14  ridens ABaVSF: reddens B    15  Academiae AaBaVF: Academia ABS    17  M.T. CICERONIS LUCULLUS EXPLICIT A: M. TULLI CICERONIS LUCULLUS EXPLICIT B: finit dialogus ad ortonsium marcii tullii N: MARCI TULII CICERONIS LUCULLUS EXPLICIT Par9: marchi t.c. introducentis lucullum loquentem ad hortensios Matr: explicit hortensius Scor4: MARCI TULLII CICERONIS AD HORTENSIUM LIBER EXPLICIT FELICITER Wro: in Nicc Bert nulla subscriptio: Marcus Tullius Cicero liber secundus explicit Cant2: Marcius (uel Marcuis) Tullii Ciceronis Lucullus explicit S: M. T. CICERONIS LUCULLUS EXPLICIT F

194

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

index fragmentorvm et testimoniorvm ad academicos libros

Ammianus 16.5.6 27.4.8 Augustinus  C.D. 6.2 C.D. 8.2 C.D. 16.9 C.D. 19.3 Contra Acad. 1.3.7 Contra Acad. 1.4.11 Contra Acad. 2.5.11 Contra Acad. 2.6.14–15 Contra Acad. 2.6.15 Contra Acad. 2.11.26 Contra Acad. 3.7.15–16 Contra Acad. 3.14.31 Contra Acad. 3.18.40 Contra Acad. 3.18.41 Contra Acad. 3.20.43 Cicero  Att. 16.6.4 (SB 414) Diomedes I  p. 377.11–15 K. Hieronymus  Apol. adv. Lib. Ruf. 1.1 Comm. in Osee Proph. 2.180 Dialogi contra Pelagianos 1.15 Isidorus  Etym. 9.133 Lactantius  De opificio dei 9.1

Div. Inst. 3.4.10–11 Div. Inst. 3.6.7–12 Div. Inst. 3.12.9 Div. Inst. 3.14.13 Div. Inst. 3.14.15 Div. Inst. 3.24.1 Div. Inst. 3.29.3 Div. Inst. 3.29.7 Div. Inst. 6.24.1 Div. Inst. 7.4.11 Div. Inst. 7.23.3 Martianus Capella  5.517 Nonius  p. 43 M. p. 65 M. p. 65–6 M. p. 69 M. p. 80 M. p. 99 M. p. 102 M. p. 104 M. p. 107 M. p. 117 M. p. 121–2 M. p. 122 M. p. 123 M. p. 139 M. p. 148 M. p. 162 M. p. 162–3 M. p. 163 M.

t. 48 t. 41 t. 56 t. 40 (t. 46) t. 50 t. 17 t. 16 t. 24 t. 64* t. 30 t. 54 t. 51 t. 28 t. 60 t. 58 t. 63* t. 20 t. 57 t. 1 t. 3 t. 33 (t. 46) t. 62*

195

t. 59 t. 61 t. 49 t. 2 t. 55 (t. 46) t. 4 t. 7 t. 21 t. 42 t. 32 t. 45 t. 53 t. 8, 11, 23, 31, 43 t. 47 t. 19, 29 t. 52 t. 35 t. 46 t. 18 t. 37 t. 27 t. 10 t. 39 t. 25 t. 26 t. 5 t. 13 t. 9 t. 38

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

index epistvlarvm p. 164 M. p. 189 M. p. 395 M. p. 419 M. p. 470 M. p. 474 M. p. 545 M.

Plutarchus  Cic. 40 Luc. 42 Quintilianus  3.6.64 Servius  Servius in Verg. Ecl. 2.27

t. 36 t. 44 t. 14 t. 22 t. 6 t. 34 t. 15

INDEX EPISTVLARVM AD CATVLVM LVCVLLVM ACADEMICOS LIBROS T22: Att. 13.18 (= SB 325) T23: Att. 13.19.3–5 (= SB 326) T24: Att. 13.21a.1–2 (= SB 327) T25: Att. 13.22.1 et 3 (= SB 329) T26: Att. 13.33a.1 (= SB 330) T27: Att. 13.23.2 (= SB 331) T28: Att. 13.24.1 (= SB 332) T29: Fam. 9.8 (= SB 254) T30: Att. 13.25.3 (= SB 333) T31: Att. 13.35–36.2 (= SB 334) T32: Att. 13.44.2 (= SB 336) T33: Att. 13.21.3 (= SB 351) T34: Luc. 147 T35: Fin. 1.2 T36: Tusc. 2.4 T37: Tim. 1 T38: N.D. 1.9 T39: N.D. 1.11–12 T40: Div. 2.1 T41: Att. 16.6.4 (= SB 414) T42: Off. 2.7–8

T0: Orat. 148 T1: Att. 12.13.1 (= SB 250) T2: Att. 12.14.3 (= SB 251) T3: Att. 12.15 (= SB 252) T4: Att. 12.16 (= SB 253) T5: Att. 12.20.1 (= SB 258) T6: Att. 12.12.2 (= SB 259) T7: Att. 12.23.2 (= SB 262) T8: Att. 12.28.2 (= SB 267) T9: Att. 12.38a.1 (= SB 279) T10: Att. 12.40.1–2 (= SB 281) T11: Fam. 5.15.4–5 (= SB 252) T12: Att. 12.44.4 (= SB 285) T13: Att. 13.26.2 (= SB 286) T14: Att. 12.52.2–3 (= SB 294) T15: Att. 13.32.2–3 (= SB 305) T16: Att. 12.6.2 (= SB 306) T17: Att. 13.5 (= SB 312) T18: Att. 13.12.3 (= SB 320) T19: Att. 13.13.1–2 (= SB 321) T20: Att. 13.14.1 (= SB 322) T21: Att. 13.16.1–2 (= SB 323)

196

t. 67 t. 66 t. 65 t. 12

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

index locorvm

frg. 45 Ac. 1.43 frg. 128 t. 61 frg. 135 t. 64* frg. 136 t. 51 Aristo Chius SVF I.355 Luc. 123 Aristoteles

Anaxagoras DK59A49 Luc. 118 DK59A95 Ac. 1.44 DK59A97 Luc. 100 DK59B21 Ac. 1.44 Anaximander DK12A13 Luc. 118 Anaximenes DK13A9 Luc. 118 Antiochus F5 Mette Luc. 4, 10, 11, 12, 18, 29, 48, 61, 63, 67, 69, 97, 102, 109, 111, 113, 115, 131, 143, 144 F7 Ac. 1.12, 1.13, 1.22, 1.34 F8 Ac. 1.43; Luc. 12, 16 F8a t. 58, 64* Antipater SVF III.4 t. 8 III.6 Luc. 143 III.20 Luc. 17 III.21 Luc. 28, 109 III.25 Luc. 143 Arcesilaus F8 Mette Luc. 14, 59, 66, 76 F9 Ac. 1.43 F10 t. 51 T5b Ac. 1.34 T14b t. 61 frg. 40 Vezzoli Luc. 59 frg. 38 Luc. 12 frg. 39 Luc. 14 frg. 42 Luc. 66 frg. 43 Luc. 76 frg. 44 Ac. 1.34

Περὶ ϕιλοσοϕίας fr. 20 Ross Luc. 119 Bausteine ed. Dörrie 4.2a Luc. 131 12.2 Luc. 15 12.3a Luc. 74 12.3b Luc. 142 12.4 Ac. 1.43 13.1 Luc. 16 17.3 Luc. 18 18.7 Luc. 66 19.2 Luc. 11 19.3 Ac. 1.12 20.1a Ac. 1.33 20.1b Ac. 1.43 20.4 Luc. 142 21 Ac. 1.15 22 Luc. 60 23 Ac. 1.28 24.a Ac. 1.30 24.b Ac. 1.33 28.2 Ac. 1.7 Carneades F5 Mette Luc. 12, 18, 28, 33, 54, 59, 67, 78, 81, 87, 89, 93, 98, 108, 112, 120, 122, 132, 139, 148

197

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

index locorvm Zeuxis 1761 Luc. 146

F14b t. 60 T4a Luc. 16 T4b Ac. 1.46 T14 t. 66 Chrysippus SVF II.66 Luc. 47 II.73 Luc. 108 II.77 Luc. 102 II.92 Luc. 119 II.103 Luc. 26 II.109 Luc. 75, 87 II.110 Luc. 67 II.113 Luc. 85 II.114 Luc. 54 II.117 Luc. 23 II.115 Luc. 37 II.116 Luc. 24 II.196 Luc. 95 II.219 Luc. 97 II.277 Luc. 93 II.282 Luc. 96 II.285 Luc. 143 II.1161 Luc. 120 III.21 Luc. 138, 140 III.551 Luc. 48 III.599 Luc. 136 Cleanthes SVF I.480 Luc. 73 I.499 Luc. 126

Empedocles DK31B2, 1 Ac. 1.44 Ennius Ann. 3 Skutsch Luc. 51 Ann. 4 Luc. 88 Alcm. XVa Jocelyn Luc. 52, 88 Alcm. XVb Luc. 89 Epich. 45 Vahlen3 Luc. 51 Epicharmus DK23B47 Luc. 51 PCG frg. 281 Luc. 51 Epicurus frg. 67 Usener Ac. 1.7 frg. 223 Luc. 45 frg. 229a Luc. 106 frg. 398 Ac. 1.6 frg. 243 Luc. 17 frg. 245 Luc. 142 frg. 246 Luc. 82 frg. 251 Luc. 79, 83, 101 frg. 252 Luc. 18 frg. 376 Luc. 97 frg. 400 Luc. 140 FDS 60 Luc. 91 82 Luc. 95 94 Luc. 66 97 Luc. 97 112 Ac. 1.34 164 Luc. 98 166A Luc. 137 173 t. 8 226 Luc. 142 249 Luc. 16 253 Ac. 1.19, 1.33, 1.34, 1.40, 1.43 256 Ac. 1.40 274 Luc. 47 289 Luc. 75 290 Luc. 87 292 Luc. 108 337 Luc. 77

Democritus DK68A80 Luc. 121 DK68A81 Luc. 55 DK68B117 Ac. 1.44; Luc. 32 DK68B165 Luc. 73 Dicaearchus frg. 8f Wehrli Luc. 124 Diogenes Babylonius SVF III.9 Luc. 137 III.13 Luc. 98 Dionysius Heracleotes I.433 Luc. 71 DNO Phidias 1050 Luc. 146

198

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

index locorvm 40O Luc. 37 41A Luc. 145 41B Ac. 1.41 42B Luc. 22 42F Luc. 36 42I Luc. 99 45A Ac. 1.39 68A Ac. 1.43 68B Ac. 1.13 68C Luc. 16 68N Luc. 28 68O Luc. 76 68Q Luc. 60 68R Luc. 32 68S Luc. 7 68U Luc. 17 69F Luc. 59 69G Luc. 66 69I Luc. 103 69J Luc. 108 69K Luc. 148 69L Luc. 139 70B Luc. 40

346 Luc. 21 352 Luc. 18 353 Luc. 23 355 Luc. 28 356 Luc. 109 357 Luc. 17 363 Luc. 37 369 Luc. 144 374 Luc. 67 375 Luc. 101 382 Luc. 119 736 Ac. 1.39 850 Luc. 50, 85 850A Luc. 54 880 Luc. 95 955A Luc. 98 956 Luc. 143 1212 Luc. 95 1243 Luc. 92 FRHist Fannius (12) F6c Luc. 15 Libo (36) T2 Ac. 1.3

Melissus DK30A9 Luc. 118 Metrodorus Chius DK70B1 Luc. 73

Hicetas Syracosius DK50, 1 Luc. 123 Lacydes T6 Mette Luc. 16 Leucippus DK67A8 Luc. 118 DK67A11 Luc. 118 Long & Sedley 2F Luc. 130 9f Luc. 106 20I Luc. 97 37H Luc. 92 39C Luc. 21 40B Ac. 1.40 40D Luc. 77 40I Luc. 57 40J Luc. 83 40M Luc. 22 40N Luc. 30

Pacuvius Iliona 197 Ribbeck3 Luc. 88 202 Luc. 88 Parmenides DK28A35 Luc. 118 Panaetius SVF II.1188 Luc. 107 test. 136 Alesse Luc. 107 Philo Larissaeus F5 Mette Luc. 4, 11, 17, 18, 34, 69, 78, 111 F7 Ac. 1.13 F8 t. 58, *64 test. iv Brittain Luc. 17 test. xii Luc. 4 test. xiii Luc. 69

199

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

index locorvm test. xxv Luc. 78 test. xxvi Luc. 111 test. xxvii Luc. 18 test. xxix Luc. 11 test. xxx Ac. 1.13 Polemo frg. 89 Gigante Ac. 1.34 frg. 120 Ac. 1.34 Polyaenus frg. 39 Tepedino Guerra Luc. 106 Pyrrho frg. 69a Decleva Caizzi Luc. 130

Xenocrates frg. 48 Isnardi Parente Luc. 143 frg. 73 Ac. 1.17 frg. 75 Ac. 1.34 frg. 200 Ac. 1.39 frg. 201 Luc. 124 frg. 250 Luc. 136 Xenophanes DK21A4 Luc. 118 DK21A25 Luc. 74 DK21A34 Luc. 118 DK21A47 Luc. 122

Speusippus frg. 25 Isnardi Parente Ac. 1.17 frg. 28 Isnardi Parente Ac. 1.34 SSR IC439 Luc. 15 IC447 Ac. 1.43; Luc. 74 IC448 Ac. 1.15 IIA31 Luc. 129 IIC8 Luc. 75 IIF23 Luc. 143 IIIF17 Luc. 129 IVA178 Luc. 131 IVA179 Luc. 139 IVA209 Luc. 20, 76 Strato frg. 13 Wehrli Ac. 1.34 frg. 32 Luc. 121

Zeno Citieus SVF I.13 Ac. 1.34 I.52 Luc. 66 I.53 Ac. 1.42 I.55 Ac. 1.40 I.59 Luc. 18, 77 I.60 Ac. 1.41 I.61 Ac. 1.40 I.62 Ac. 1.41 I.66 Luc. 144 I.68 Ac. 1.41 I.69 Ac. 1.42 I.73 Luc. 22 I.90 Ac. 39 I.134 Ac. 1.39 I.154 Luc. 126 I.171 Ac. 1.39 I.181 Luc. 131 I.186 t. 51 I.187 Luc. 134 I.188 Ac. 1.7, 1.35 I.191 Ac. 1.36 I.193 Ac. 1.37 I.231 Ac. 1.37 I.199 Ac. 1.38 I.362 Luc. 130 I.413 Luc. 129

Theophrastus frg. 18.19 Fortenbaugh et al. Ac. 1.34 frg. 46 Ac. 1.10 frg. 240 Luc. 123 frg. 302 Luc. 112 frg. 492 Luc. 134 frg. 497 Ac. 1.33, 1.35 tragic. inc. Ribbeck3 47 Luc. 89

200

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

index nominvm

Numeri uncis inclusi ad Paulys Real-­Encyclopädie spectant, ubi Romanos sic designatos sub gentis nomine, Graecos Graeco more enumeratos requiras. Antiopa (fabula) Luc. 20 Antipater (26) Stoicus t. 8; Luc. 17, 28, 109, 143 M. Antonius triumuir (30) T5 Apollo Ac. 1.16; Luc. 89 Apollodorus (61) T7 Appuleius praediator (3) T3 L. Appuleius Saturninus (Apuleius 29) Luc. 14 Aratus poeta Luc. 66 Arcesilas (19) T39; t. 51, 59, 61, *64; Ac. 1.34, 1.35, 1.43, 1.44, 1.45, 1.46; Luc. 12, 14, 15, 16, 59, 60, 66, 67, 76, 77 Archidemus (5) Luc. 143 Archimedes (3) Luc. 116 Aristippus (8) Luc. 131, 139 Aristo Chius (56) Luc. 123, 130 Ariston (54) Luc. 12 Aristoteles t. 41; T10; Ac. 1.10, 1.17, 1.18, 1.27, 1.34; Luc. 113, 119, 131, 132, 136, 137, 139 Aristoxenus (7) T15 Aristus (frater Antiochi) (9) Ac. 1.12; Luc. 12 Asia Luc. 1, 2, 3 Astura T10 Athenae Ac. 1.12; Luc. 69 Attica T1 C. Auianius Flaccus (6) Luc. 80 C. Aurelius Cotta (96) T23; Luc. 84, 85

Academia T29, 30, 36, 39; t. 30, 58, 61, *64, 65; Ac. 1.7, 1.13, 1.14, 1.17, 1.18, 1.34, 1.43, 1.46; Luc. 7, 17, 18, 55, 63, 70, 103, 113, 131, 135, 136, 148 Academici uel Academicus t. 31, 42, 51, 58, *63, *64; Ac. 1.17, 1.22; Luc. 11, 12, 15, 17, 18, 29, 70, 103, 132, 135, 143 L. Accius Ac. 1.10 L. Aelius Stilo Praeconinus (144) Ac. 1.8 Q. Aelius Tubero (155) Luc. 135 Aeschylus Ac. 1.10 Africa Luc. 1 A. Postumius Albinus (31) Luc. 137 Alcmaeo Luc. 52, 88, 89 Alexandria Luc. 11, 61 Alexandrus Magnus T10; Luc. 3, 85 Alexinus (1) Luc. 75 Alexion (4) T30 Amafinius t. 3; Ac. 1.5, 1.6 Anaxagoras (4) t. 40; Ac. 1.44; Luc. 14, 72, 100, 118 Anaximander (1) t. 39; Luc. 118 Anaximenes Luc. 118 Andromacha (fabula) Luc. 20 Antiochia T18, 23 Antiochus T23; t. 29, 30, 38, 50, 58, *64, 65; Ac. 1.12, 1.13, 1.14, 1.35, 1.43; Luc. 4, 10, 11, 12, 18, 29, 49, 61, 63, 67, 69, 70, 97, 98, 102, 109, 111, 113, 115, 131, 132, 133, 134, 135, 137, 139, 143, 144

201

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

index nominvm Bauli Luc. 9, 125 Caerellia (10) T24, 25 Callipho (3) Luc. 131, 139 C. Capito T26 Capitolium Luc. 137 Carneades t. 8, 60, 66; T7, 33, 39; Ac. 1.46; Luc. 12, 16, 33, 28, 59, 60, 67, 78, 78, 93, 98, 99, 102, 108, 112, 137, 139, 148 T. Carrinas (3) T26 L. Cassius Longinus Rauilla (72) Luc. 13 L. Marcius Censorinus (46) Luc. 102 Charmadas Luc. 16 Chrysippea Luc. 96 Chrysippus t. 32, 51; Luc. 73, 75, 87, 93, 138, 140, 143 Cimmerii Luc. 61 M. Claudius Marcellus (225) Luc. 137 Cleanthes Luc. 73, 126, 143 Clitomachus t. 37; Luc. 11, 16, 17, 78, 98, 102, 108, 137, 139 Clodia (s.n. Clodius 66) T14 Clodiani (hortii) T14 Clodius Hermogenes T28 Corcyra T28 L. Cornelius Balbus (69) T24, 25 P. Cornelius Dolabella (141) T19 P. Cornelius Lentulus Spinther (239) T14 P. Cornelius Scipio Africanus Aemilianus (335) Luc. 5, 13, 15 P. Cornelius Scipio Nasica Corculum (353) Luc. 137 Crantor Ac. 1.34; Luc. 135 Craterus T1 Crates (8) Ac. 1.34 Cumanum T29; Ac. 1.1; Luc. 80 Cynosura Luc. 66 Cyrenaici Luc. 20, 76, 131, 142 Dardanus Stoicus (12) Luc. 69 Delos Luc. 57 Democritus Ac. 1.6, 1.44; Luc. 14, 32, 55, 56, 73, 118, 121, 125 Demosthenes Ac. 1.10 Diana Luc. 89

Dicaearchus T15; Luc. 124 Dio (14) Luc. 12 Diodorus (42) Luc. 75, 143 Diodorus Peripateticus (44) Luc. 131 Diodotus Stoicus (11) Luc. 115 Diogenes Babylonius (45) Luc. 98, 137 Dionysius Heracleotes (119) Luc. 71 Empedocles Ac. 1.44; Luc. 14, 74, 118 Q. Ennius Ac. 1.10; Luc. 51, 88 Epicharmus Luc. 51 Epicurei Luc. 115, 142 Epicurus t. 51; T6; Ac. 1.6, 1.7; Luc. 19, 79, 82, 83, 97, 101, 106, 123, 131, 139 Epirus T30 Eretria Luc. 129 Erillus (uel Herillus) Luc. 129 Euandrus (8) Luc. 16 Euclides Megareus t. 49; Luc. 129 Euripides Ac. 1.10; Luc. 89 Eurystheus Luc. 89 C. Fannius Luc. 15 Fauonius Luc. 105, 147 C. Flaminius (2) Luc. 13 Graeci t. 51; T19; Ac. 1.4, 1.5, 1.8, 1.24, 1.25; Luc. 15, 17, 30, 37, 38, 54 Graecia Ac. 1.8 Hagnon (4) Luc. 16 Hegesinus Academicus Luc. 16 Helice Luc. 66 Heraclides (45) T23 Heraclitus (10) Luc. 118 Heraclitus Tyrius (11) Luc. 11, 12 Hercules t. 37; Luc. 89, 108 Hermarchus (1) Luc. 97 Hermodorus (5) T24 Hesiodus T18 Hicetas Syracosius (4) Luc. 123 Hieronymus (12) Luc. 131 Homerus Luc. 51, 88 Q. Hortensius Hortalus (13) T21, 22, 23; Luc. 2, 9, 10, 28, 61, 63, 145, 148 Hyperides Ac. 1.10

202

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

index nominvm Iliona Luc. 88 Isthmus T15 C. Iulius Caesar T10, 14 C. Iulius Caesar Strabo Vopiscus (135) T23 M. Iunius Brutus (53) T3, 9, 18, 19, 21, 22, 24, 25, 26, 30; Ac. 1.12

Καλλιππίδης T18 Lacydes Luc. 16 Latinus t. 2; Ac. 1.3; Luc. 4 Leucippus Luc. 118 C. Lucilius (4) T33; Luc. 102 L. Licinius Crassus (55) T23 L. Licinius Lucullus (104) t. 66; T21, 23; Luc. 1, 3, 4, 9, 10, 63, 64, 66, 71, 78, 87, 99, 105, 111, 122, 133, 137, 141, 144, 147, 148 Lucrinus lacus t. 47 Q. Lutatius Catulus senex (7) T23; Luc. 18 Q. Lutatius Catulus (8) T21, 23; Luc. 9, 10, 11, 12, 55, 63, 64, 80, 89, 145, 148 Lycurgus Luc. 136 Lysippus (6) Luc. 85 Maeniana t. 31; Luc. 70 M’. Manilius (12) Luc. 102 L. Manlius Torquatus (80) T23 C. Marius (14) Luc. 13 Megarici t. 49; Luc. 129 Melanthius Rhodius (12) Luc. 16 Melissus (4) Luc. 118 Menedemus (9) Luc. 129 Menippus (10) Ac. 1.8 Metrodorus Chius (14) Luc. 73 Metrodorus Stratoniceus Academicus (17) t. 58; Luc. 16, 78 Minerua Ac. 1.18 Mnesarchus Stoicus (5) t. 8, 58; Luc. 69 Musca Attici seruus T10 Myrmecides Luc. 120 Neapolitanum Luc. 9 Neptunus Luc. 80 P. Nigidius Figulus T37

Oropus T7 M. Pacuuius Ac. 1.10 Panaetius Luc. 5, 107, 135 Parmenides Luc. 14, 74, 118, 129 Penelope Luc. 95 Peripatetici uel Peripateticus Ac. 1.17, 1.18, 1.22; Luc. 15, 112, 113, 115, 132, 139 Phidias Luc. 146 Philo Larissaeus (fortasse Philio) (40) t. 30, 58, *64, 65; T29; Ac. 1.13; Luc. 4, 11, 12, 17, 18, 69, 70, 78, 111 Philo (39) Luc. 143 Phoenice Luc. 66 Plato t. 2, 6, 58, 60, *64; Ac. 1.7, 1.10, 1.16, 1.17, 1.18, 1.30, 1.33, 1.34, 1.46; Luc. 14, 15, 74, 118, 123, 124, 129, 142 Polemo (8a) Ac. 1.34; Luc. 113, 131, 139 Polyaenus (Epicureus) Luc. 106 Polyclitus Luc. 146 Pompeianum Luc. 9, 80 Q. Pompeius (12) Luc. 13 T. Pomponius Atticus T29; Ac. 1.1, 1.2, 1.14, 1.18, 1.25, 1.33, 1.35 Pontus Luc. 2 P. Popilius Laenas (28) T15 M. Porcius Cato Censor (9) t. 48; Luc. 5 M. Porcius Cato Uticensis (16) T10, 21 A. Postumius Albinus (31) T15 Protagoras Luc. 142 M. Pupius Piso Frugi (10) T23 Puteoli Luc. 80, 125 Pyrrho Luc. 130 Pythagorei Luc. 118 Rabirius (1) t. 3; Ac. 1.5 Roma T7, T15, T. 24; Ac. 1.1, 1.2; Luc. 2, 11, 137 P. Rupilius (5) T15 Scapulani (hortii) T14 L. Scribonius Libo (20) T15; Ac. 1.3 C. Selius (3) Luc. 11 P. Selius (3) Luc. 11 Sempronius Tuditanus (89) T15; Luc. 89

203

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

index nominvm Tib. Sempronius Gracchus (54) Luc. 13, 15 Septemtriones Luc. 66 P. Seruilius Geminus (62) Luc. 56, 84, 85 Q. Seruilius Geminus (63) Luc. 56, 84 P. Silius T14 Siron Luc. 106 Socrates t. 61, *64; T39; Ac. 1.3, 1.15, 1.17, 1.44, 1.45; Luc. 14, 15, 74, 123, 129, 131 Socratici Ac. 1.16 Solon Luc. 136 Sophocles Ac. 1.10 Sosus (1) Luc. 12 Speusippus Ac. 1.17, 1.34 Spintharus (4) T30 Stagira t. 41 Stilpo Luc. 75 Stoici t. 29, 32, 42, 50, 51, 52, *64; T34; Ac. 1.7, 1.43; Luc. 15, 40, 47, 67, 69, 75, 97, 101, 107, 108, 112, 119, 126, 131, 132, 133, 136, 137, 147 Strato (13) Ac. 1.34; Luc. 121, 122 P. Sulpicius Rufus (92) T23 Ser. Sulpicius Galba (57) Luc. 51 Syria Luc. 61 Terentia (95) T5 M. Terentius Varro t. 45, 56; T18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29,

30, 31, 32, 33; Ac. 1.1, 1.2, 1.3, 1.9, 1.11, 1.15, 1.18, 1.26, 1.43 Tetrilius Rogus Luc. 11 Thales Luc. 118 Themistocles Luc. 2 Theophrastus Ac. 1.10, 1.33, 1.35; Luc. 113, 123, 134 Theopompus (9) T10 Timaeus (dialogus) Luc. 123 Timagoras Epicureus (fortasse Timasagoras) Luc. 80 Tiro T30 M. Tullius Cicero t. 4, 32, 41, 42, 45, 65, 66, 67; Luc. 75 M. Tullius Cicero oratoris filius (30) T28 Tusculanum t. 20 Vlixes Luc. 89 P. Valerius Publicola (302) Luc. 13 Xenocrates Ac. 1.17, 1.34, 1.39; Luc. 113, 124, 136, 137, 139 Xenophanes Luc. 14, 74, 118, 123, 129 Zeno (1) Eleaticus Luc. 129 Zeno (2) Stoicus t. 24, 51, 61, *64; Ac. 1.7, 1.34, 1.35, 1.44; Luc. 16, 18, 66, 71, 76, 77, 113, 126, 129, 130, 132, 134, 135, 139, 144, 145 Zeno (5) Epicureus Ac. 1.46 Zeuxis (1) pictor Luc. 146

204

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

index verborvm potiorvm

abditus Luc. 30 aberrare Luc. 140 abesse Luc. 28, 51, 81 abicere Luc. 130 abstinere Luc. 55 abstrahere Luc. 114 abstrudere Luc. 32 abstrusus Luc. 14, 30 absurdus Luc. 58, 132 accedere Luc. 28, 30, 36, 47, 86, 93, 131 accessio Luc. 112 accidere Luc. 34, 36, 40, 99, 121 accipere Ac. 1.41; Luc. 29, 66, 68, 102 accommodari Luc. 25, 38 accuratus Luc. 44 accusare Luc. 125 aceruus Luc. 49, 92 acies Luc. 80, 122, 129 actio Luc. 39, 62, 104, 108 aculeatus Luc. 75 aculeus Luc. 98 acumen Luc. 16 acutus Luc. 98 addere Luc. 49, 77, 92, 93 adducere Luc. 26 adhibere Luc. 44 adigere Luc. 116 adimere Luc. 33 adiungere Luc. 42, 95, 104 admirare Luc. 63 adstipulator t. 29; Luc. 67 aduersarius Luc. 12, 84 aegritudo Luc. 135 aequitas Ac. 1.23; Luc. 23

aer Luc. 81, 118 aestimare Luc. 23 aestimatio Ac. 1.36 aeternus Luc. 124 afficere Luc. 53, 76 affirmare t. 61; T42; Ac. 1.16, 1.45, 1.46; Luc. 8, 14, 28, 50, 55, 87, 109, 128, 139 affirmatio Ac. 1.17 agere Luc. 22, 24, 25, 37, 39, 43, 100, 104, 109, 112, 113, 125, 126, 128 agitator Luc. 93 agnoscere Luc. 1, 11, 33, 46, 84, 85, 86 aiare Luc. 97, 104 albescere Luc. 105 albus Luc. 34 alere Luc. 57 alienus Luc. 56, 132 altitudo Luc. 116 amare Luc. 31, 133 ambiguus Luc. 91, 92 amicitia Ac. 1.23; Luc. 140 amplecti Luc. 31 amplexari Ac. 1.33 amputare Luc. 138 angustiae Luc. 112 angustus Ac. 1.44; Luc. 92 anima Luc. 124 animal Luc. 21, 30, 31, 37 animus Ac. 1.29, 1.40; Luc. 2, 10, 25, 31, 34, 37, 38, 47, 58, 62, 71, 90, 100, 101, 108, 119, 124, 125, 127, 135, 139 anularius Luc. 85 anulus Luc. 54, 86 aperire t. 63; Luc. 37, 62, 122

205

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

index verborvm potiorvm apertus Luc. 26 apis Luc. 54 apparere Luc. 30, 38, 44, 48, 54, 90, 132 appetere Luc. 24, 25, 38 appetitio Luc. 24, 26, 30, 108 apponere Luc. 83 approbare Ac. 1.41, 1.45; Luc. 29, 38, 39, 53, 59, 66, 96, 104, 107, 119, 128, 141 approbatio t. 16; Ac. 1.45; Luc. 37, 52, 61 aqua Luc. 81, 100, 118 arbitrari Ac. 1.16; Luc. 4, 6, 8, 66, 123, 126, 141, 146 arbitratus Luc. 102 architectus Luc. 126 ardor Luc. 119 argumentum Luc. 30, 34, 36, 44, 47, 71, 117 arripere Luc. 30, 63 arroganter Luc. 126 arrogantia T42; Luc. 74 arrogare Luc. 114, 115 ars Luc. 20, 22, 23, 31, 38, 40, 45, 57, 85, 92, 94, 95, 96, 107, 145, 146 artifex Luc. 22 artificiosus Luc. 50 artificium Luc. 30, 86, 114, 144, 146 ascendere Luc. 49 asciscere Luc. 125, 138, 141 aspectus Luc. 19, 35, 52, 61 asper Luc. 121 aspernari Luc. 123, 148 assensio t. 64; Ac. 1.40, 1.41, 1.42, 1.45; Luc. 37, 38, 39, 53, 59, 62, 68, 78, 98, 107, 108 assensus t. 7, 17; Ac. 1.45; Luc. 23, 39, 48, 57, 59, 68, 90, 94, 104, 107, 108, 125, 126, 137, 145 assentari Luc. 45 assentiri t. 7, 64; Luc. 38, 38, 39, 52, 56, 57, 58, 59, 66, 67, 68, 71, 78, 99, 101, 104, 105, 106, 107, 113, 114, 120, 121, 125, 128, 132, 133, 139, 141, 148 assequi Luc. 44, 94

asseuerare Luc. 35 assuescere Luc. 57 asystatum t. 61 atomus Ac. 1.6; Luc. 125 atrocitas Luc. 136 attendere Luc. 53, 111 attingere Luc. 36, 101 auctor Luc. 76, 79 auctoritas t. 64; Ac. 1.17, 1.33; Luc. 9, 15, 60, 62, 63, 64, 69, 128 audire Luc. 80, 86, 88, 102 auditor Luc. 118, 129, 130 augere Luc. 94 aures Luc. 20 auspicium Luc. 47, 107 auxilia Luc. 46 balbutire Luc. 137 belua Luc. 108, 139 blandiri Luc. 139 bonus t. 49; Ac. 1.7, 1.19, 1.35, 1.36; Luc. 50, 71, 72, 91, 114, 128, 129, 130, 131, 132, 135, 138, 140, 147 breuitas Luc. 53 caelestius Ac. 1.15 caelum Luc. 85, 105, 122, 123 caeruleus t. 13, 36; Luc. 105 callidus Luc. 93 calumnia Luc. 14, 65 canis Luc. 21, 50 cantus Luc. 20 capere Luc. 53, 66, 100 captare Luc. 94 captio Luc. 45 captiosus Luc. 49, 93 caput Luc. 49, 82, 101, 120 caritas Luc. 140 carus Luc. 134 caueo Luc. 63, 66, 93 causa Ac. 1.6; Luc. 7, 12, 31, 40, 43, 46, 79, 98, 107, 120 cautus Luc. 97 cedere Luc. 38, 63, 70, 96 celare Luc. 60

206

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

index verborvm potiorvm celeritas Luc. 82 censere Ac. 1.45; Luc. 63, 66, 97, 134 cernere Ac. 1.45; Luc. 14, 20, 22, 33, 54, 80, 102, 111, 129 certamen Ac. 1.44 certare Luc. 65 certus T42; Ac. 1.46; Luc. 35, 43, 63, 71, 89, 90, 94, 101, 103, 107, 124, 141 circumcidere Luc. 138 circumfundere Luc. 46, 122 circumscribere Luc. 46 circumspectio Luc. 36 circumspicere Luc. 36 ciuis Luc. 136 ciuitas Luc. 136 clarus Luc. 16, 45, 87, 92 classis Luc. 73 clementia Luc. 135 coarguere Luc. 35 cogere Luc. 96, 116, 143 cogitare Luc. 37, 82, 127 cogitatio Luc. 48, 51, 66, 142 cognatio Luc. 115 cognitio Ac. 1.15, 1.45; Luc. 7, 17, 23, 26, 31, 45, 54, 58, 92, 110, 129 cognitus t. 24, 61; T42; Ac. 1.15; Luc. 3, 9, 18, 23, 29, 37, 59, 103, 109 cognoscere t. 20, 61; T25, 51; Ac. 1.44; Luc. 18, 23, 27, 29, 37, 40, 56, 59, 62, 85, 146 cohibere Ac. 1.45; Luc. 68, 94 colligere Luc. 75 colloquium Luc. 6 collucere Luc. 105 color Luc. 34, 76, 79, 103 columba Luc. 19, 79 commemorare Luc. 72 commenticius Luc. 125 committere Luc. 68 commodum Luc. 138 commoueo Luc. 51, 135, 141 communio Luc. 44 communis Luc. 34, 59, 79, 80 communitas Luc. 34, 54, 140 compellere Luc. 112

comperire Luc. 62, 63 complecti Luc. 114 componere Luc. 40 comprehendere t. 24, 58; Ac. 1.41; Luc. 17, 18, 21, 22, 23, 26, 31, 34, 37, 40, 44, 59, 62, 71, 83, 95, 99, 100, 106, 109, 112, 113, 119, 128, 141, 144, 146 comprehendibilis Ac. 1.41 comprehensio Ac. 1.41, 1.42; Luc. 17, 21, 23, 31, 101, 106, 145 comprimere Luc. 145 comprobare Luc. 108, 126, 138, 146 conari Luc. 32 concedere Luc. 33, 41, 49, 51, 54, 55, 57, 66, 72, 78, 83, 94, 96, 97, 101, 106, 111, 113, 116 concidere Luc. 146 conciliare Luc. 131 conciliatio Luc. 131 concinere t. 53 concludere Luc. 27, 41, 44, 83, 92, 96, 98 conclusio Luc. 26, 30, 40, 66, 67, 96, 101, 128 conclusiuncula Luc. 75 condemnare Luc. 118 conectere Luc. 96 conexum Luc. 96, 98, 143 confessio t. 59; Ac. 1.44 conficere Luc. 108, 115 confidere Luc. 29, 36, 80 confirmare Luc. 26, 35, 66, 82 confugere Luc. 55 confundere Luc. 53, 58, 61, 110 congruere Luc. 15, 44 coniectura t. 61; Luc. 42, 107, 116 coniunctio Luc. 91 conquirere Luc. 87 consectari Luc. 54 consentaneum Luc. 22, 28, 109 consentire Ac. 1.19; Luc. 52, 77, 88, 89, 90, 135 consequi Luc. 99, 108 conserere Luc. 109

207

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

index verborvm potiorvm conseruatio Ac. 1.23 considerare Luc. 66, 128, 133 consideratio Luc. 36, 127 consilium Luc. 32, 65, 87, 100, 119, 126, 138 constans Luc. 45 constantia Ac. 1.7; Luc. 23, 31, 39, 53 constare Luc. 63 constituere Luc. 23, 24, 32, 104, 114, 132 constitutio Luc. 28 constructio Luc. 86 consuetudo Luc. 42, 57, 68, 75, 87 consul Luc. 137 contemnere Luc. 51, 97, 116, 130 contemplatio Luc. 127 contendere Luc. 35, 54, 112 contentio T42; Luc. 7, 78, 132, 140 contentus Luc. 54, 81 conticescere Luc. 93 continere Luc. 104, 133 contortus Luc. 75 contrarius Luc. 95, 97, 99, 123, 124, 130, 132, 147 controuersia Luc. 68, 78, 82 conturbare Luc. 45, 136 conuicium Luc. 125 conuincere Luc. 44 copia Luc. 60, 63 copiosus Ac. 1.17; Luc. 134 cor Luc. 52, 88, 90 corpus Ac. 1.19; Luc. 34, 101, 121, 122, 124, 125, 134, 139, 140 corpusculum t. 44; Ac. 1.6; Luc. 121 corroborare Luc. 31 corruere Luc. 98 cos Luc. 135 crassitudo Luc. 116 crassus Luc. 122 credere Luc. 9, 25, 71, 78, 79, 88, 90, 106, 108, 117, 128 credibilis Luc. 85 credulus Luc. 82 culpa Luc. 32, 92, 95 cupere Luc. 66, 132

cupiditas t. 25; Luc. 124, 135 cura Luc. 7, 42 curare Luc. 121 curriculum Ac. 1.44 dare Luc. 68, 83 declarare Luc. 47, 48 declaratio Ac. 1.41 decretum t. 58; Luc. 27, 28, 109 deducere Ac. 1.45; Luc. 114 deerrare t. 21 defatigatus Luc. 7 defectio Ac. 1.43 defendere Luc. 62, 69, 79, 105, 119, 130, 137, 138, 144 defensio Luc. 108 defensitare Luc. 69, 71, 139 deficere Luc. 104 defigere Luc. 46 definire Luc. 17, 18, 26, 40, 43, 77, 114 definitio Ac. 1.32; Luc. 16, 18, 43, 77, 95, 128, 132 delabi Luc. 59 delectatio Ac. 1.7 deligere Luc. 125 demere Luc. 49, 92 demittere Luc. 79 depellere Luc. 45 depingere Luc. 48, 51 depugnare t. 23; Luc. 140 depulsio Luc. 51 desciscere Luc. 46, 70 describere Luc. 114, 116 descriptio Ac. 1.17, 1.23 desiderare Luc. 80, 81 desinere Luc. 80, 146 desistere Luc. 63 desperare Luc. 32 despicere Luc. 130 detegere Luc. 122 detrahere Luc. 15 deus Luc. 19, 47, 49, 50, 61, 80, 81, 116, 118, 119, 120, 121, 126, 134, 139 dialectica Luc. 91, 95, 97, 98, 141 dialecticus Ac. 1.8; Luc. 91, 97, 98, 143

208

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

index verborvm potiorvm dicere Luc. 15 differentia Luc. 111 differre Luc. 54, 55, 85, 99, 111 difficultas Luc. 7 diffidere Luc. 64 digitus Luc. 58, 145 digladiari t. 8, t. 23 dignitas Luc. 70 dignus Luc. 77 diiudicare Luc. 107 diligens Luc. 98 diligentia Luc. 42, 45, 146 dilucide Luc. 44, 56 dinotatus Luc. 57 discedere Luc. 69, 82, 115, 118 disceptare Luc. 65, 126 disceptatrix Luc. 91 discere Luc. 69, 98, 107, 146 discernere Luc. 22, 25, 27, 40, 85 discidium t. 64; Ac. 1.43 disciplina t. 2; Ac. 1.35; Luc. 2, 7, 8, 15, 98, 102, 114, 115, 117, 129, 147 discrepare Luc. 115, 134, 147 discrimen Luc. 132, 141 disertus Luc. 134 disiunctio Luc. 91, 97 disiungere Luc. 97 dispertire Luc. 42 dispicere Luc. 61 displicere Luc. 133 disputare Luc. 21, 32, 40, 47, 78, 87, 98, 103 disputatio Luc. 7, 12, 15, 30, 49, 65, 77, 116 dissensio Luc. 69, 117, 126, 129, 134, 147 dissentire Luc. 7, 63, 129, 133, 143 disserere T39, 42; Ac. 1.7, 1.17, 1.19, 1.30, 1.35, 1.45, 1.46; Luc. 12, 17, 18, 32, 44, 147 dissidere Luc. 132, 143 dissimilis Luc. 105 dissimilitudo Luc. 43, 103 dissimulatio Luc. 15 dissoluere Luc. 46, 75, 96 distare Luc. 59

distinctio Luc. 43, 48, 84, 85 distinguere Luc. 22, 32, 34, 44, 48, 57, 67, 80, 84 distrahere Luc. 134 diuellere Luc. 139 diuersus Luc. 101 diues Luc. 92, 136 diuidere Luc. 42, 122 diuinus Ac. 1.33 diuisio Luc. 99 docere Luc. 29, 56, 96, 117, 121, 146 dogma Luc. 106, 133 dolatus t. 35; Luc. 101 dolere Luc. 135 dolor Luc. 20, 76 domi Luc. 56, 80 dormire Luc. 48, 88, 125 dubitanter Ac. 1.17 dubitare Luc. 27, 52, 72, 74, 89, 107, 119, 137 dubitatio t. 56; Luc. 94 dubius Luc. 29, 84 dumetum Luc. 112 dupliciter Luc. 104 duritia Luc. 135 durus Luc. 135 ebriosus Luc. 53 ebrius t. 62 ecferre Luc. 135 edormire Luc. 52 effari Luc. 97 effatum Luc. 95 effectio Ac. 1.6 efficere Luc. 47, 50, 54, 55, 68, 90, 116, 120, 121 effictus Luc. 18, 77 effugere Luc. 102 eiusdem modi Luc. 40, 44, 77, 84, 85 elegans Luc. 32 elementum Luc. 92, 143 elicere Luc. 7 eligere Luc. 117, 118 emendare Luc. 16 eminentia Luc. 20

209

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

index verborvm potiorvm fabrica Luc. 87 fabricari Luc. 87, 119 fabricator Luc. 120 facultas Ac. 1.46 fallax Luc. 75 fallere Luc. 17, 66, 75, 84, 146 falsus t. 7, 16, 24, 29, 60, 61, 62, 64; Ac. 1.19, 1.22, 1.41, 1.45; Luc. 18, 22, 23, 25, 26, 27, 28, 29, 33, 34, 36, 40, 41, 42, 43, 44, 47, 48, 53, 57, 58, 59, 60, 61, 66, 67, 68, 69, 71, 77, 80, 81, 83, 84, 89, 90, 91, 95, 97, 99, 101, 103, 105, 106, 107, 111, 112, 113, 132, 141, 143 fama Luc. 64, 119 fateri Luc. 44, 93, 106, 107, 109 fidelis Ac. 1.42 fidere Luc. 66 fides t. 63; Ac. 1.41, 1.42; Luc. 19, 23, 27, 36, 58, 88, 89 fingere Luc. 51, 87, 98, 114 finis Luc. 26, 29, 92, 93, 114, 129, 131, 132, 138, 139 firmitas Luc. 39, 53, 66 firmus Luc. 43, 45, 141 fixus Luc. 27, 141 flammula Luc. 80 fluctuari Luc. 28 fons Luc. 30, 140 foris Luc. 56 forma Ac. 1.17, 1.23, 1.26, 1.33; Luc. 58 formare Ac. 1.6, 1.20; Luc. 118 formosus Luc. 136 formula Ac. 1.17 fortitudo Luc. 135 fortuna Luc. 134 frangere Luc. 93 frui Luc. 131 frustrari Luc. 65 fugere Luc. 20, 138 fundamentum Luc. 37, 40, 95 fundere Luc. 74 furere Luc. 52, 74, 90 furiosus t. 62; Luc. 48, 53, 88, 90, 136 furor Luc. 48, 53, 88, 89 futile Luc. 59

empiricus Luc. 122 enuntiare Luc. 95 equus Luc. 21 eripere Luc. 31, 38 errare Luc. 9, 66, 103 error t. 16, 17, 21, 64; T42; Ac. 1.13, 1.42; Luc. 34, 45, 66, 93, 116, 147 euersio Luc. 99 euertere Luc. 18, 97 euidentia Luc. 17 exalbescere Luc. 48 exanclare t. 37; Luc. 108 exaudire Luc. 20 excaecare Luc. 74 exceptio Luc. 97 excipere Luc. 28, 74, 97 excitare Luc. 93, 104 exclamare Luc. 89 excludere Luc. 53 excogitare Luc. 69 exemplum Luc. 53 exercitatio Luc. 20 existere Luc. 101 existimare Luc. 121, 126 exitus Luc. 27, 36 expeditus Luc. 105 experrectus Luc. 51, 88, 90 expetere Luc. 29 explere Luc. 21 explicare Luc. 15, 37, 43, 95, 98, 102, 115, 117, 129 explicatio Ac. 1.32 explorare Luc. 54, 85, 129 exponere Ac. 1.46; Luc. 40, 47, 104, 114, 132 exprimere Luc. 7, 31, 77 expromere Luc. 144 exquirere Luc. 7 exsul Luc. 136, 144 exta Luc. 47 extimescere Luc. 121 extremitas Luc. 116 extrinsecus Luc. 48, 76, 125 euertere Luc. 31

210

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

index verborvm potiorvm impedire Luc. 19, 33, 44, 59, 101, 107, 108, 109 impellere Luc. 24, 25, 140 impetrare Luc. 97 imponere Luc. 145 impressio Ac. 1.19; Luc. 58 impressus t. 24; Luc. 18, 22, 34, 54, 77, 112 imprimere Ac. 1.42; Luc. 21, 54, 58, 86, 112 improbare T42; Luc. 95, 96, 104, 107, 148 improbus Luc. 63 impudens Luc. 115 impudenter t. 64; Luc. 126 impulsio Ac. 1.40 in utramque partem Ac. 1.46; Luc. 7, 104, 108, 124, 133 inanimus Luc. 37 inanis Luc. 49, 51, 118, 121 inaniter Luc. 34, 47 incertus t. 17, 24; T42; Luc. 26, 32, 34, 54, 110 incidere Luc. 84, 98 incitare Luc. 89 incitatio Luc. 82 incognitus t. 7; Ac. 1.41, 1.45; Luc. 8, 16, 18, 29, 59, 68, 113, 114, 133, 138 inconstans t. 61 inconstantia Luc. 29, 69 inconstanter Luc. 53 increpare Luc. 74 incubare Luc. 77 indagatio Luc. 127 indicare Luc. 45, 131, 133, 137 indiuiduum Luc. 55 indoctus Luc. 9 inducere Luc. 99, 104 industria Luc. 1 ineptus Luc. 65 ineruditus Luc. 132 inesse Luc. 23, 99, 103 inexplicabilis Luc. 95, 97 infectus t. 13 infinitas t. 39; Luc. 118

gallina t. 27; Luc. 57 gallinarius Luc. 85 geminus Luc. 54, 56, 57 genus Ac. 1.22; Luc. 40, 95, 96, 99 geometres Luc. 22, 116 geometria Ac. 1.6; Luc. 91, 106 geometricus Luc. 117 gestus Luc. 145 gignere Luc. 55, 118 gloria t. 30, 64; Luc. 4, 5, 6, 70, 72, 143 gradatim Luc. 49, 93 gradus Luc. 30 granum Luc. 85 grauitas Luc. 53, 66, 72 gubernare Luc. 66, 99 gubernator Luc. 100 gustatus Luc. 20 haesitare Luc. 15, 52 hamatus Luc. 121 homo Ac. 1.22; Luc. 30 honestas t. 51; Ac. 1.7; Luc. 50, 131, 135, 138, 139, 140 honestus Ac. 1.11, 1.23, 1.35; Luc. 50, 71, 77, 131, 135, 140 humanus Luc. 127 iacere Luc. 79, 105, 134, 147 idem t. 49; Luc. 54, 56, 129 ignis Ac. 1.39; Luc. 118, 124 ignorantia t. 59, 61; Ac. 1.42 ignorare t. 64; Ac. 1.6, 1.13; Luc. 4, 24, 122, 126 ignoratio t. 4; Ac. 1.29, 1.44 illucescere Luc. 69 illustris Luc. 94 imago Luc. 125 imbecillus Ac. 1.44; Luc. 52, 88 imitari Luc. 75 imitatio Luc. 140 imitator t. 2 immunitas Luc. 121 immutabilis Luc. 23, 118 immutatio Ac. 1.33; Luc. 16 impar Luc. 32

211

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

index verborvm potiorvm interrogare Luc. 35, 80, 92, 93, 94, 104 interrogatio Ac. 1.5; Luc. 46, 49 interuallum Luc. 19 intestinus Luc. 48 intueri Luc. 19, 105, 126 inuenire Luc. 26, 27, 60, 66, 76, 81, 95 inuentio Luc. 26 inuentor Luc. 131 inuestigare Luc. 16 inuestigatio Ac. 1.34 inuidia Luc. 126, 144 inuolutus Ac. 1.15; Luc. 26 ira Luc. 124 iracundia Luc. 135 ironia Luc. 74 irretire Luc. 94 irridere Luc. 55, 97, 123 irrisio Luc. 123 iudex Ac. 1.30; Luc. 76, 91 iudicare T39; Luc. 8, 43, 58, 66, 74, 91, 96, 98, 113, 143 iudicium t. 51; Ac. 1.30, 1.39; Luc. 7, 18, 19, 20, 29, 33, 34, 53, 59, 61, 84, 95, 114, 141, 142 iungere Luc. 44 iurare Luc. 65, 116, 123, 146 iustitia Ac. 1.23; Luc. 140

infinitus Luc. 118 infirmare Luc. 18 infirmitas Luc. 7 inflatus Luc. 20 informare Luc. 51 ingenium t. 51; Ac. 1.34; Luc. 1, 2, 3, 4, 72, 117, 120, 122, 127 ingenuitas Ac. 1.33 ingredi Luc. 114 inhibere T33 initium Luc. 24, 26, 29, 116, 118 innumerabilis Luc. 30, 55, 114, 125, 141 inquisitio t. 17 inquisitor t. 54 insania Luc. 51, 54 insanire Luc. 20 insanus Luc. 52, 54, 89, 144 inscientia Ac. 1.41, 1.42; Luc. 146 inscius Luc. 22 insculptus Luc. 2 insigne Luc. 36 insignis Ac. 1.45; Luc. 101 insimulare Luc. 32 insipiens Luc. 117, 136, 144 insistere Luc. 8, 94, 107 inspectare Luc. 116 inspicere Luc. 57 instabile t. 61 institutio Luc. 102 instrumentum Luc. 31 integer Luc. 80 integritas Luc. 52 intellegentia Luc. 20, 92, 119 intellegere Ac. 1.4, 1.6, 1.7, 1.8, 1.16, 1.45; Luc. 21, 52, 63, 76, 104, 114, 124, 139, 140, 148 intemperans t. 1 intendere Luc. 30, 46, 80, 80, 89 interesse Luc. 20, 27, 32, 33, 36, 40, 41, 44, 47, 48, 49, 50, 51, 52, 53, 54, 55, 58, 83, 85, 90 intericere Luc. 80 interior Luc. 20 internoscere Luc. 22, 33, 47, 48, 50, 56, 57, 58, 85

labefactare Ac. 1.33; Luc. 10, 16, 36 labi Ac. 1.31; Luc. 115, 138, 139 laedere Luc. 94 laetitia Luc. 135 lanx Luc. 38 latere t. 45; Ac. 1.45; Luc. 122 latitudo Luc. 116 latus Luc. 92 leuis Luc. 52, 121 leuitas Luc. 53, 66, 120 lex Luc. 136 liber Luc. 8, 105, 136 libertas Luc. 30 libra Luc. 38 libramentum Luc. 116 licentia Luc. 30 limare Luc. 66

212

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

index verborvm potiorvm mortalis Luc. 124 motus Luc. 48, 62, 119, 121, 139 mouere Luc. 25, 27, 29, 34, 47, 48, 63, 64, 81, 89, 90, 101, 104, 113, 119, 123, 125, 135, 141 multiplex Ac. 1.17 mundus Ac. 1.28; Luc. 55, 118, 119, 121, 123, 125, 126 musica Luc. 91 mutabilis Luc. 118 mutatio Luc. 119 mysteria Luc. 60

liniamentum Luc. 116 lis Luc. 98 litterae Luc. 2, 4, 5, 6, 91 longitudo Luc. 116 loqui Luc. 94, 101, 143 lubricus Luc. 68, 92, 108 lucere Luc. 96, 119, 128 luctus Luc. 135 ludere Luc. 98 lumen Luc. 19, 26, 43, 61, 107 luna Luc. 119, 123 lupus Luc. 50 lux Luc. 26, 30, 31, 46, 62

nasci Luc. 15, 80 natura Ac. 1.19, 1.20, 1.24, 1.39; Luc. 32, 38, 44, 54, 58, 61, 65, 73, 84, 86, 92, 97, 99, 114, 116, 118, 121, 122, 131, 135, 138, 140, 147 naturalis Luc. 30, 121, 135 nauigari Luc. 100, 109, 147 nauigium Luc. 100 nauis Luc. 81, 82 necessarius Luc. 79, 97, 134, 135 necessitas Luc. 8, 116 negare Luc. 22, 28, 44, 63, 73, 79, 84, 88, 89, 96, 97, 100, 101, 102, 107, 108, 111, 113, 120, 121, 135, 144, 145 negitare Luc. 69 nerui Ac. 1.35; Luc. 124 nescire Ac. 1.16; Luc. 29, 81, 110, 126, 145 niger Luc. 34 nix Luc. 72 norma t. 9; Ac. 1.42; Luc. 140 noscere Luc. 83, 91, 122 nota t. 64; Luc. 33, 35, 58, 69, 71, 84, 101, 103, 110 notare Luc. 34 notio Ac. 1.32; Luc. 27, 33, 85 notitia Luc. 21, 22, 30, 38, 142 notus Luc. 36, 122, 124 nouus t. 59, 64; Ac. 1.13, 1.25, 1.40, 1.41, 1.43, 1.46; Luc. 15, 16, 18, 119 numen Luc. 121 numerus Luc. 118, 124 nuntiare Luc. 79

maenianum t. 31; Luc. 70 magnitudo Luc. 116 malus Luc. 114, 128, 129, 130, 132, 134, 135 manere Luc. 79 mare t. 11, 13, 42; Luc. 105, 119 materia t. 40; Ac. 1.6, 1.27; Luc. 118 mathematicus Luc. 82, 106, 116, 118 mediocritas Luc. 135 meminisse Luc. 4, 22, 63, 106 memoria Luc. 11, 22, 30, 38, 106 mendacium Luc. 80, 147 mens t. 64; Ac. 1.20, 1.29, 1.30, 1.39; Luc. 14, 30, 31, 34, 48, 52, 53, 66, 86, 101, 118, 119, 125, 126, 129, 142 mentiri Luc. 18, 79, 82, 87, 95, 96, 98 mentio Luc. 126 metus Luc. 135 minuere Luc. 94 minutatim Luc. 49, 92 minutus Luc. 75, 118 mirabilis Luc. 136 mirifice Ac. 1.33 misericordia Luc. 135 moderari Luc. 119 molestia Luc. 131, 138 molestus Luc. 75, 93 moliri Luc. 22, 119 momentum Ac. 1.45; Luc. 124, 130 mordicus Luc. 51 mores Ac. 1.6, 1.20; Luc. 65, 114

213

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

index verborvm potiorvm ornamentum Luc. 31 ornatus Luc. 125 ostendere Luc. 34, 47, 60, 69, 78, 81, 98 ostentatio Luc. 65, 72 ouum t. 27; Luc. 57, 54, 57, 58, 85

obicere Luc. 38 oblatus Luc. 48 obliuisci Luc. 106 obscurari Luc. 42 obscuritas t. 4; Ac. 1.29, 1.44; Luc. 7, 147 obscurus Ac. 1.43; Luc. 13, 30, 36, 53, 73, 92, 93, 94, 123 obsistere Luc. 108 obstare Luc. 80 obtrectare Luc. 16, 76 occultari t. 1, 63; Luc. 122 occultus Ac. 1.15; Luc. 62 occurrere Luc. 35, 44, 46, 57, 104 oculus Luc. 20, 33, 52, 57, 80, 81, 82, 90, 105, 147 odiosus Luc. 95 odor Luc. 19 odoratus Luc. 20 offerre Luc. 100 officium Ac. 1.37; Luc. 23, 25, 110, 114, 140 offundere Luc. 81 omnino Luc. 47, 58, 62, 68, 73, 84, 92, 104, 111 opifex t. 54 opinabilis t. 5; Ac. 1.31 opinari Luc. 59, 66, 67, 68, 77, 78, 87, 112, 113, 115, 128, 129, 148 opinatio t. 64; Ac. 1.42; Luc. 78, 108 opinator t. 28; Luc. 66 opinio t. 64; Ac. 1.39, 1.41; Luc. 45, 80, 108, 138, 142 opiniosus Luc. 143 opponere Luc. 131 oppressus Luc. 36 opprimere Luc. 53 optare Luc. 121 optio Luc. 19 oraclum Luc. 47, 107 oratio Luc. 32, 41, 43, 44, 63, 119 orator Luc. 115 orbare Luc. 61, 74 ordo Ac. 1.17; Luc. 66, 118 oriri Luc. 30

pallor Luc. 48 par Luc. 32, 55, 133 pars Luc. 43 particeps Luc. 21 particula t. 40; Luc. 118 partitio Ac. 1.18; Luc. 43 patefacere Luc. 44, 122 pauper Luc. 92 peccare Luc. 39, 59, 132, 133 peccatum Ac. 1.37 pellere Luc. 30, 66, 141 perabsurdus Luc. 59 perceptio Ac. 1.45; Luc. 17, 22, 30, 36, 78, 99, 101, 106 percipere t. 17, 61, 64; T42; Ac. 1.31, 1.44; Luc. 1, 15, 17, 18, 21, 22, 23, 24, 26, 28, 29, 32, 34, 35, 37, 38, 40, 44, 59, 60, 62, 66, 67, 68, 73, 76, 77, 78, 79, 83, 84, 91, 93, 95, 99, 101, 102, 103, 106, 109, 110, 112, 113, 119, 128, 141, 148 peregrinus Luc. 136 perfectio Ac. 1.20; Luc. 120 perficere Luc. 26, 114 periculosus Luc. 92 peritus Luc. 86 permanere Luc. 26, 78, 119 permotio Luc. 135, 142 perpendiculum t. 9 persecare Luc. 122 persequi Luc. 45, 75, 117, 121 persona Luc. 5, 6 perspicere Luc. 44, 53 perspicuitas t. 26; Luc. 17, 46, 51, 45, 51, 87, 99, 105 perspicuus Luc. 24, 34, 38, 44, 45, 51, 102, 107, 132 perstare Luc. 26 persuadere Luc. 17, 115, 116, 118, 119

214

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

index verborvm potiorvm prauus Ac. 1.42; Luc. 33 pressius Luc. 28, 109 primum Luc. 67 princeps Luc. 131, 143 principium Ac. 1.42; Luc. 117 priuare Luc. 33 probabile t. 54, t. 60; T42; Luc. 8, 32, 34, 35, 47, 48, 49, 59, 99, 100, 101, 102, 103, 104, 108, 109, 110, 124, 126, 134, 135, 138, 139, 146 probabilitas Luc. 75, 99, 104 probare Ac. 1.7, 1.17, 1.32; Luc. 9, 10, 17, 44, 47, 49, 61, 66, 67, 74, 75, 78, 88, 96, 99, 109, 111, 113, 116, 117, 119, 126, 130, 131, 132, 135, 139, 143 probatio Luc. 99 probitas Ac. 1.33 procedere Luc. 49, 68 procurator Ac. 1.17 proferre Luc. 33, 53, 62 proficere Luc. 93 proficisci Luc. 30, 83 profiteri Ac. 1.45; Luc. 14, 44, 73, 113, 116 profundere Luc. 87 profundum Ac. 1.44; Luc. 32 progredi Luc. 27, 44, 45, 93, 94, 116 progressio Ac. 1.20 progressus Luc. 92 pronuntiare Luc. 146 propositum Luc. 42 proprietas Luc. 56 proprium Luc. 34 proprius Luc. 35, 101, 103 prospectus Luc. 80 prouerbium Luc. 57 prudens Luc. 132 prudentia Ac. 1.29; Luc. 87 pseudomenos Luc. 147 pugna Luc. 83 pugnare Luc. 57, 76, 84, 85 pugnus Luc. 145 purpurascere t. 13 purpureus Luc. 105

pertinacia Ac. 1.44; Luc. 9, 18, 65 perturbare Luc. 111 perturbatio Ac. 1.38, 1.39 peruenire Luc. 29, 30, 42, 93 peruersus Luc. 60 philosophia t. 2, 59, 61; T23, 38, 39, 40; Ac. 1.7, 1.9, 1.12, 1.15, 1.17, 1.18, 1.20, 1.46; Luc. 4, 5, 6, 7, 11, 15, 22, 27, 28, 29, 31, 43, 65, 91, 132, 142 philosophus t. 42, 59, 61, 64; T34, 39; Ac. 1.10, 1.15, 1.25; Luc. 4, 15, 17, 20, 27, 70, 72, 73, 76, 113, 117, 129, 147 physica Luc. 25 physicus (id est aut physicus aut physici aut physica) t. 64; T37; Ac. 1.6; Luc. 13, 24, 30, 55, 56, 87, 117, 127 pictor Luc. 20, 85 pictura Luc. 20 pietas Luc. 1 pilus Luc. 85 pinguis t. 38; Luc. 109 piscis Luc. 81 placere Luc. 103, 104, 106, 133, 143 plaga Luc. 147 plenum Luc. 118 politior Luc. 56 polliceri Luc. 91 pondus Luc. 121 portentum Luc. 123 porticus t. 32, t. 51; Luc. 75 positus Ac. 1.40 possessio Luc. 132 postulare Luc. 28, 55, 97, 126 potestas Luc. 37, 38, 39 placere Luc. 35 praeceps Luc. 68, 93 praeceptum T42; Ac. 1.5 praecipere Luc. 135 praecipitare Luc. 68 praepostere Luc. 66 praescriptio Ac. 1.23; Luc. 140 praestigium Luc. 45 praeterita Luc. 45 praetor Luc. 137 prauitas Luc. 26, 80

215

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

index verborvm potiorvm respondere Luc. 64, 81, 87, 92, 93, 94, 95, 104, 110, 128 responsum Luc. 107 retentio Luc. 59, 78 retinere Luc. 57 reuocare Luc. 51, 52, 139 reuoluere Luc. 148 rex Luc. 136 rixa t. 51 robor Luc. 101 rudis Luc. 9

putare Ac. 1.1, 1.5, 1.13, 1.18, 1.19, 1.21, 1.22, 1.27, 1.28, 1.37, 1.39, 1.43; Luc. 4, 15, 16, 17, 18, 20, 41, 56, 65, 75, 76, 81, 82, 84, 88, 89, 97, 107, 109, 116, 123, 125, 126, 130, 134, 138, 141, 142, 148 quaerere Ac. 1.2, 1.3, 1.15, 1.19, 1.46; Luc. 10, 19, 21, 26, 32, 34, 47, 66, 69, 71, 76, 77, 80, 82, 106, 110, 113, 116, 117, 128, 135, 147 quaestio Luc. 10, 26, 40, 83, 115, 117, 127 quaestus Luc. 72 qualitas Ac. 1.26 quies Luc. 51 quiescere Luc. 93

saluus Luc. 100 sanguis Luc. 124 sanitas Luc. 54 sanus Luc. 19, 53, 54, 80, 88, 89 sapiens t. 28, 51, 60, 64; Luc. 9, 27, 28, 29, 36, 45, 48, 53, 57, 59, 66, 67, 68, 77, 78, 99, 100, 101, 104, 105, 107, 109, 112, 113, 115, 117, 118, 119, 124, 126, 128, 130, 132, 133, 134, 135, 136, 145 sapientia t. 61; T42; Ac. 1.16, 1.29, 1.42; Luc. 23, 24, 27, 30, 53, 114, 115, 116 sapor Luc. 19, 103 saxum Luc. 8, 101 scelus Luc. 133 schola Luc. 81 scientia Ac. 1.32, 1.41, 1.42; Luc. 4, 23, 31, 107, 129, 145, 146 scintilla Luc. 61 scire t. 61; Ac. 1.7, 1.8, 1.16, 1.44, 1.45; Luc. 8, 14, 15, 73, 74, 76, 81, 100, 106, 115, 116, 123, 125, 126, 144, 145, 146, 148 sculptus t. 35; Luc. 101 secta t. 59 secundum Luc. 67 sensus Ac. 1.31, 1.39, 1.40, 1.41, 1.42; Luc. 19, 20, 21, 30, 31, 34, 37, 42, 44, 52, 53, 61, 66, 73, 79, 80, 82, 83, 84, 85, 86, 87, 90, 99, 101, 103, 105, 108, 119, 139, 142, 147 sententia t. 61; Ac. 1.16; Luc. 15, 29, 60, 62, 63, 70, 71, 77, 98, 100, 117, 119, 130, 133, 138, 139, 146, 148

rapere Luc. 114 ratio T21; Ac. 1.30, 1.43; Luc. 7, 16, 17, 26, 27, 29, 30, 40, 48, 51, 60, 66, 74, 81, 87, 91, 92, 96, 99, 105, 116, 117, 124, 125, 132, 139, 141, 142, 146 ratus Luc. 27, 141 rauus t. 36; Luc. 105 recondere Luc. 30 recordatio Luc. 90 rectus Ac. 1.37, 1.42; Luc. 27, 33 refellere Ac. 1.16; Luc. 15, 56, 85, 90 regere Luc. 119, 126 regio Luc. 80 regula t. 9; Luc. 29, 32, 33, 58, 140 relaxare Luc. 52 relinquere Luc. 32, 104, 146 remittere Luc. 106 remouere Luc. 74 remus t. 12; Luc. 19, 79, 82 reperire Luc. 14, 16, 17, 44, 50, 63, 65, 98 reprehendere Luc. 17, 65, 102, 109, 139 reprehensio Luc. 102, 111 repudiare Luc. 29, 109, 118, 119 repugnare Ac. 1.19; Luc. 22, 28, 41, 44, 50, 57, 91, 108, 111, 112, 128 requirere Luc. 77, 148 resistere Luc. 66, 75

216

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

index verborvm potiorvm subtilitas Ac. 1.6; Luc. 43 subtrahere Luc. 22 sumere Luc. 41, 44, 50, 68, 71, 95, 98, 111 summa Luc. 28, 41 summus Luc. 91 superiores Ac. 1.34, 1.38, 1.39, 1.42 suscipere Luc. 29 suspicari Luc. 20 suspicere Luc. 24, 81, 98 suspicio Ac. 1.42 sustinere T33; Luc. 48, 53, 68, 70, 93, 94, 104, 107, 108 suus Luc. 56

sentire Luc. 14, 15, 28, 51, 52, 63, 65, 69, 76, 105, 125, 140, 148 sequi t. 64; T42; Luc. 7, 8, 25, 33, 36, 38, 50, 59, 70, 78, 91, 93, 95, 98, 99, 104, 107, 108, 117, 118, 128, 132, 133, 137, 139, 140, 143 sermo Ac. 1.16, 1.17; Luc. 6, 42, 57, 74 seruus Luc. 136, 144 siccus Luc. 88 sicut Luc. 77 sigillum Luc. 86 signare Luc. 71, 77 signatus Luc. 77 significare Luc. 36 signum Luc. 34, 36, 54, 85, 111, 128 similis Luc. 54, 55, 56, 57, 129 similitudo Luc. 30, 43, 54, 57, 84, 85, 107, 145 simplex Luc. 112 simulatio Luc. 140 singuli Luc. 56 situs Luc. 19, 39 sobrius Luc. 53 sol Luc. 82, 91, 119, 123 sollertia Luc. 120, 146 solutus Luc. 8, 105 somniare Luc. 51, 53, 88, 90 somnium Luc. 51, 88, 107, 121 somnus Luc. 47, 52, 53, 93 sonus Luc. 76, 103 sorites Luc. 49, 93, 94, 107, 147 species Ac. 1.30, 1.33; Luc. 52, 58, 99, 111 stabilis Luc. 23, 27 stare Luc. 81, 82, 123 statuere Luc. 97, 109, 131, 133 status Luc. 65 stella Luc. 32, 119, 123 stomachari t. 8; Luc. 11 studiosus Luc. 98, 139 studium Luc. 1, 7, 65 stultitia Luc. 65 subarroganter Luc. 114 subicere Luc. 74 subtilis Luc. 63

tacere Luc. 94, 101 tactus Luc. 20, 76 talpa Luc. 81 tangere Luc. 136 tarditas Luc. 53 tardus Luc. 97 temere t. 7, 64; Luc. 68, 120, 128 temeritas t. 21; T42; Ac. 1.42, 1.45; Luc. 31, 66, 87, 108, 114 tempestas Luc. 8 tenebrae Ac. 1.44; Luc. 16, 61, 122 tenebricosus Luc. 73 tenere Ac. 1.4, 1.11, 1.21, 1.28, 1.44; Luc. 8, 20, 21, 22, 26, 51, 66, 71, 98, 99, 104, 124, 146, 148 tenuis Luc. 66 terminus Luc. 132 terra t. 42, 46; Ac. 1.26; Luc. 82, 105, 116, 118, 119, 120, 122, 123, 128 testari Luc. 138 testimonium Luc. 81, 82, 146 testis Luc. 80, 81 tibicen Luc. 20, 86 timere Luc. 135 tinctus t. 13 tollere t. 61; Ac. 1.38; Luc. 15, 18, 26, 33, 39, 54, 58, 59, 63, 95, 99, 101, 108, 111, 144, 146, 148 torquere Luc. 80 tortuosus Luc. 98

217

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

index verborvm potiorvm 75, 76, 77, 78, 81, 82, 84, 85, 87, 88, 89, 90, 93, 100, 101, 104, 105, 107, 108, 111, 122, 134, 137, 139, 142, 146, 148 uigilare Luc. 52, 53, 88 uinculum Luc. 61 uinulentus Luc. 52, 88 uinum Luc. 51, 53 uirtus Ac. 1.5, 1.15, 1.16, 1.20, 1.21, 1.22, 1.33, 1.34, 1.35, 1.38, 1.42; Luc. 1, 3, 23, 26, 31, 39, 130, 134, 139, 140 uis Luc. 30, 37, 40, 45, 52, 60, 66, 87, 96, 146 uisio Luc. 33, 49, 90 uisum Ac. 1.40, 1.41; Luc. 18, 22, 27, 29, 30, 34, 36, 39, 40, 41, 42, 44, 47, 48, 49, 50, 51, 52, 53, 57, 58, 59, 66, 77, 80, 83, 84, 88, 90, 99, 100, 101, 104, 106, 108, 111, 145 uita Ac. 1.6, 1.19, 1.21; Luc. 31, 65, 79, 99, 109, 114, 132, 134, 140, 146 uitiosus Luc. 49, 68, 93, 98 uitium Ac. 1.15; Luc. 39, 49, 92 umbra Luc. 20 uncinatus Luc. 121 uniuersus Luc. 42, 73, 87, 98 unum Luc. 129 uocabulum Ac. 1.37 uocare Luc. 56 uolucris Luc. 81 uoluntarius Ac. 1.40 uoluptas t. 51; Ac. 1.7; Luc. 20, 71, 76, 131, 138, 139, 140, 142 uox Luc. 19 urbs Luc. 136 urguere Luc. 35, 109 usitari Luc. 109 usus Ac. 1.21, 1.38; Luc. 22, 31 uti Luc. 22, 30, 99, 110

tractare Ac. 1.13; Luc. 72, 87, 88 tranquilitas Luc. 100 transferre Luc. 43, 50 transire Luc. 119 tremere Luc. 48 tremor Luc. 48 turpe Ac. 1.45; Luc. 60, 114 turpitudo Luc. 135 tutari Luc. 43 uacare Luc. 131 uagari Luc. 66 ualere Luc. 19 uarius Ac. 1.9, 1.16, 1.17, 1.26; Luc. 41 uaticinatio Luc. 107 ubertas Ac. 1.17 uena Luc. 124 uerax Luc. 79 uerecundia Luc. 14 uerecundus Luc. 125, 126 ueritas t. 16, 17, 30, 55, 61, 64; Ac. 1.30, 1.44; Luc. 19, 31, 32, 33, 34, 36, 46, 70, 139, 142 ueri simile t. 54, 60, 64; Luc. 32, 36, 48, 49, 66, 99, 127 uersari Luc. 34, 138, 146 uerus t. 17, 24, 60, 64; T39; Ac. 1.19, 1.42; Luc. 7, 8, 10, 20, 25, 26, 27, 28, 29, 32, 33, 34, 36, 40, 43, 47, 53, 57, 58, 59, 61, 65, 66, 68, 69, 71, 73, 76, 77, 80, 88, 89, 90, 91, 95, 96, 98, 101, 103, 105, 106, 107, 111, 112, 113, 119, 127, 129, 132, 135, 139, 141, 142, 147 uestigium Luc. 123 uetus t. 2, 30, 31, 50, 57, 58, 64; Ac. 1.3, 1.7, 1.8, 1.13, 1.14, 1.18, 1.33, 1.43, 1.44, 1.46; Luc. 13, 14, 16, 70, 76, 113, 131, 132, 135, 136, uibrare Luc. 105 uidere t. 47; Luc. 20, 52, 56, 66, 76, 77, 80, 81, 84, 86, 89, 96, 97, 125, 139, 146 uideri Luc. 7, 10, 14, 24, 25, 33, 34, 39, 40, 44, 47, 51, 52, 53, 54, 63, 72, 74,

ἄδηλος Luc. 54 ἀδιαϕορία Luc. 130 αἵρεσις t. 66 ἀκαταληψία T23 ἀμερής t. 67 218

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/10/22, SPi

index verborvm potiorvm

ἀντίποδες Luc. 123 ἀξίωμα Luc. 95 ἀπάθεια Luc. 130 ἀπόγραϕα T14 ἀπόδειξις Luc. 26 ἄτομος t. 67

κενός t. 67

δόγμα Luc. 27, 28; cf. dogma

παράδοξα Luc. 136 πιθανός T23 ποιότης Ac. 1.25 πρεπόν T21 πρόληψις Luc. 30 πρόσωπον T23

λογικώτερος T23 οἰκεῖος Luc. 38 ὁρμή Luc. 24

εἰρωνεία Luc. 15 ἐναργεία Luc. 17 ἔννοια Luc. 22, 30 ἐποχή t. 67; Luc. 59, 148 ἐτυμολογία Ac. 1.32

ἰδέα Ac. 1.30

σοϕίσματα Luc. 75 σύγγραμμα t. 66; T41 συγκατάθεσις Luc. 37 σύλλογος T15 σύνταγμα T12 σύνταξις T18, 21

καταληπτός Ac. 1.41; Luc. 18 κατάληψις t. 66, 67; Luc. 17, 31, 145

ϕαντασία t. 67; Ac. 1.40; Luc. 18 ϕιλοσοϕία t. 66

ζηλοτυπεῖσθαι T19 ἡσυχάζειν Luc. 93

219