Chemiczne metody analizy ilościowej środków leczniczych 9788360253410, 8360253412

Citation preview

AKADEMIA MEDYCZNA W GDAŃSKU

CHEMICZNE METODY ANALIZY ILO CIOWEJ RODKÓW LECZNICZYCH

pod redakcją Danuty Rajzer

GDAŃSK 2008

Autorzy: Danuta Rajzer, Lucyna Konieczna, Alina Plenis, Ewelina Dziurkowska

Recenzent: Prof. dr hab. Marek Wesołowski

Wydano za zgodą Senackiej Komisji Wydawnictw Akademii Medycznej w Gdańsku

© Copyright by Medical University of Gdańsk ISBN 978-83-602534-1-0

Wydawca: Akademia Medyczna w Gdańsku Druk: Dział Wydawnictw AMG ul. Marii Skłodowskiej-Curie 3a, Zlecenie KW/195/2008

SPIS TRE CI WST P .................................................................................................................................. 5 1. ALKACYMETRIA.......................................................................................................... 6 1.1. Acydymetria............................................................................................................ 6 1.2. Alkalimetria ............................................................................................................ 7 1.2.1. Oznaczanie soli amonowych metodą formalinową.................................... 15 2. ARGENTOMETRIA ..................................................................................................... 17 2.1. Miareczkowanie bezpo rednie – metoda Mohra ................................................... 17 2.2. Miareczkowanie po rednie – metoda Volharda .................................................... 18 3. AZOTYNOMETRIA ..................................................................................................... 23 4. BROMIANOMETRIA................................................................................................... 25 5. CEROMETRIA.............................................................................................................. 30 6. JODOMETRIA .............................................................................................................. 31 6.1. Oznaczanie jodków w obecno ci innych halogenków .......................................... 33 7. KOMPLEKSOMETRIA ................................................................................................ 34 7.1. Miareczkowanie bezpo rednie .............................................................................. 34 7.2. Miareczkowanie po rednie.................................................................................... 38 8. MANGANOMETRIA.................................................................................................... 42 9. MIARECZKOWANIE W RODOWISKU NIEWODNYM ........................................ 44 9.1. Acydymetria.......................................................................................................... 44 9.1.1. Oznaczanie amin i zasad heterocyklicznych .............................................. 45 9.1.2. Oznaczanie soli zasad organicznych.......................................................... 52 9.1.2.1. Oznaczanie soli zasad organicznych z niektórymi kwasami nieorganicznymi i organicznymi ................................................ 52 9.1.2.2. Oznaczanie soli zasad organicznych z kwasami chlorowcowodorowymi metodą bezpo rednią ........................... 56 9.1.2.3. Oznaczanie soli zasad organicznych z kwasami chlorowcowodorowymi metodą po rednią (Pifera - Wollish’a) .................................................................... 59 9.1.2.4. Oznaczanie soli silnych zasad nieorganicznych ze słabymi kwasami organicznymi............................................................... 78 9.2. Alkalimetria .......................................................................................................... 80 SKOROWIDZ ..................................................................................................................... 83

5

WST P Ćwiczenia laboratoryjne z chemii leków mają na celu zapoznanie studentów farmacji z teoretycznymi i praktycznymi zagadnieniami związanymi z analizą substancji leczniczych. Poniższe opracowanie umożliwi studentom uzyskanie wiedzy koniecznej do wyboru wła ciwej metody ilo ciowego oznaczania substancji leczniczych oraz prawidłowego jej przeprowadzenia. Skrypt obejmuje zagadnienia dotyczące analizy ilo ciowej substancji leczniczej i jest dopełnieniem wcze niej opracowanego przez pracowników Katedry i Zakładu Chemii Farmaceutycznej AMG skryptu pt „Chemiczne metody identyfikacji rodków leczniczych”. Poprzednie opracowanie obejmowało tematyk jako ciowej oceny oraz zasady badania czysto ci wybranych substancji leczniczych. Niniejsze opracowanie stanowi uzupełnienie i zawiera komentarze do monografii znajdujących si w FP VI. Skrypt podzielono na rozdziały zgodnie z klasycznymi metodami ilo ciowego oznaczania związków. Każda z metod została krótko scharakteryzowana. Zasadniczym celem tego opracowania było przedstawienie schematów reakcji oznaczania szeregu substancji leczniczych zarówno farmakopealnych, jak i znajdujących si w USL, które sprawiają trudno ci studentom w poprawnym ich przedstawieniu. Mamy nadziej , że tak opracowany skrypt przyczyni si do lepszego przygotowania studentów III roku farmacji do ćwiczeń z chemii leków, zarówno teoretycznego jak i praktycznego.

6

1. ALKACYMETRIA Alkacymetria jest działem analizy miareczkowej opartym na reakcji przenoszenia protonu z kwasu do zasady z utworzeniem słabo zdysocjowanej cząsteczki wody. W zależno ci od rodzaju stosowanego titranta, alkacymetri dzieli si na acydymetri (miareczkowanie mianowanym roztworem kwasu, np.: HCl, H2SO4) i alkalimetri (miareczkowanie mianowanym roztworem zasady, np.: NaOH, KOH). Wybór wskaźnika do identyfikacji punktu końcowego zoboj tnienia jest uzależniony od charakteru chemicznego powstającej soli. Dla soli mocnych kwasów i mocnych zasad roztwór miareczkowany ma odczyn oboj tny, w przypadku soli hydrolizujących kwa ny lub zasadowy.

1.1. Acydymetria W GLAN LITU Zawarto ć Odważyć dokładnie ok. 1 g substancji, rozpu cić w 50 ml 1 mol/l roztworu kwasu solnego, doprowadzić do wrzenia, dodać 3 – 4 krople roztworu fenoloftaleiny, ochłodzić i odmiareczkować nadmiar kwasu 1 mol/l roztworem wodorotlenku sodu do zmiany zabarwienia na różowe. Li2CO3

2 LiCl

2 HCl

H2O

CO2

1 ml 1 mol/l roztworu kwasu solnego odpowiada 36,95 mg w glanu litu.

WODOROW GLAN SODU Zawarto ć Odważyć dokładnie ok. 2 g substancji, rozpu cić w 50 ml wody pozbawionej ditlenku w gla, dodać 3 – 4 krople roztworu oranżu metylowego i miareczkować 1 mol/l roztworem kwasu solnego do zmiany zabarwienia z żółtego na pomarańczowe. NaHCO3

HCl

NaCl

H2O

CO2

1 ml 1 mol/l roztworu kwasu solnego odpowiada 84,01 mg wodorow glanu sodu.

1. Alkacymetria

7

1.2. Alkalimetria KWAS ACETYLOSALICYLOWY Zawarto ć Odważyć dokładnie ok. 1,5 g substancji, rozpu cić w 50 ml 0,5 mol/l roztworu wodorotlenku sodu, ogrzewać przez 15 min na łaźni wodnej pod chłodnicą zwrotną, ochłodzić, dodać 3 – 4 krople roztworu fenoloftaleiny i nadmiar wodorotlenku sodu odmiareczkować 0,25 mol/l roztworem kwasu siarkowego(VI) do odbarwienia roztworu. O

OH

O

O Na

O

O

O

O

CH3

O

NaOH

O

O

CH3

H2O

O Na

Na O

O

CH3

O

NaOH

CH 3COONa

Na

2NaOH

H2SO 4

Na 2SO 4

2H2O

1 ml 0,25 mol/l roztworu kwasu siarkowego(VI) odpowiada 45,05 mg kwasu acetylosalicylowego.

KWAS MLEKOWY Zawarto ć Odważyć dokładnie ok. 1 g substancji do kolby z doszlifowanym korkiem, dodać 10 ml wody i 20 ml 1 mol/l roztworu wodorotlenku sodu. Kolb zamknąć i pozostawić na 30 min w ciemnym miejscu. Dodać 3 – 4 krople roztworu fenoloftaleiny i miareczkować 1 mol/l roztworem kwasu solnego do odbarwienia si roztworu. O

O H3C

NaOH OH

H3C

OH

H2O OH

O Na

NaOH

HCl

NaCl

H2O

1 ml 1 mol/l roztworu wodorotlenku sodu odpowiada 90,08 mg kwasu mlekowego.

8

Chemiczne metody analizy ilo ciowej rodków leczniczych

SALICYLAN METYLU Zawarto ć Odważyć dokładnie ok. 1 g substancji, dodać 25 ml 0,5 mol/l etanolowego roztworu wodorotlenku potasu, 5 ml wody, ogrzewać 1 h na łaźni wodnej pod chłodnicą zwrotną, ochłodzić, dodać 30 ml wody, 3 – 4 krople roztworu fenoloftaleiny i nadmiar wodorotlenku potasu odmiareczkować 0,5 mol/l roztworem kwasu solnego do odbarwienia roztworu. O

O CH3

K

O

O CH 3OH

KOH OH

OH

KOH

HCl

KCl

H2O

1 ml 0,5 mol/l etanolowego roztworu wodorotlenku potasu odpowiada 76,07 mg salicylanu metylu. Oznaczanie substancji leczniczych w zoboj tnionym rozpuszczalniku Przygotowanie rozpuszczalnika do analizy Do 15 ml 96° etanolu, metanolu, mannitolu lub gliceryny dodać 3 – 4 krople roztworu fenoloftaleiny i miareczkować 0,1 mol/l roztworem wodorotlenku sodu do różowego zabarwienia. Tak przygotowany odczynnik użyć do rozpuszczenia substancji badanej. Zawarto ć Odważyć dokładnie ok. 0,2 g substancji, rozpu cić w 15 ml 96° etanolu, zoboj tnionego według przepisu zamieszczonego powyżej. Miareczkować 0,1 mol/l roztworem wodorotlenku sodu do uzyskania różowego zabarwienia. Zgodnie z powyższą procedurą oznacza si nast pujące związki:

ACETAZOLAMID O H2N

S

S O

N

NH N

O

CH3

O

CH3

-

O HN

S

S

NaOH O

N

NH N

H2O Na

+

1 ml 0,1 mol/l roztworu wodorotlenku sodu odpowiada 22,22 mg acetazolamidu.

1. Alkacymetria

9

BARBITAL H N

O

O

H N

O

O

NaOH H3C

NH

H3C

H3C

H3C

O

H2O

N

O

+

-

Na

1 ml 0,1 mol/l roztworu wodorotlenku sodu odpowiada 18,42 mg barbitalu.

CHLOROPROPAMID O O

O S

O

CH3 NH

NH

O

-

O S

CH3 N

NaOH

Cl

NH

H2O Na

Cl

1 ml 0,1 mol/l roztworu wodorotlenku sodu odpowiada 27,67 mg chloropropamidu.

FENOBARBITAL O

H N

H3C

O

O

NaOH

NH

H N

O

H3C

H2O

N -

O

O

+

Na

1 ml 0,1 mol/l roztworu wodorotlenku sodu odpowiada 23,22 mg fenobarbitalu.

FUROSEMID O

H2N

O

O

H2N S

S OH

O

O

NH

O

O

-

NH

NaOH

H2O

Cl

Cl O

O +

Na

1 ml 0,1 mol/l roztworu wodorotlenku sodu odpowiada 33,07 mg furosemidu.

+

10

Chemiczne metody analizy ilo ciowej rodków leczniczych

GLIBENKLAMID O O

O

O

O

S O

-

O

S NH

Cl

N

O

H

NaOH

N

N H

Cl

N

H2O

N

H

H

O

O

CH3

CH3

+

Na

1 ml 0,1 mol/l roztworu wodorotlenku sodu odpowiada 49,40 mg glibenklamidu.

HYDROCHLOROTIAZYD O

H2N

-

O

S

O

O

HN

S NH

O

O S N

O

2 NaOH N H

Cl

-

O

S

2 H2O

N H

Cl

+

2 Na

1 ml 0,1 mol/l roztworu wodorotlenku sodu odpowiada 14,88 mg hydrochlorotiazydu.

IBUPROFEN CH3

CH3 O

CH3

O CH3

NaOH OH

O

H3C

H2O

-

H3C

Na

1 ml 0,1 mol/l roztworu wodorotlenku sodu odpowiada 20,63 mg ibuprofenu.

KETOPROFEN O

O

OH

-

CH3

CH3 O

O

NaOH

H2O

O

+

Na

1 ml 0,1 mol/l roztworu wodorotlenku sodu odpowiada 25,43 mg ketoprofenu.

+

1. Alkacymetria

11

KWAS ACETYLOSALICYLOWY O

OH

O

O Na

O

O

O

CH3

O

NaOH

CH3

H2O

1 ml 0,1 mol/l roztworu wodorotlenku sodu odpowiada 18,02 mg kwasu acetylosalicylowego.

KWAS BENZOESOWY O

O OH

NaOH

O

-

H2O +

Na

1 ml 0,1 mol/l roztworu wodorotlenku sodu odpowiada 12,21 mg kwasu benzoesowego.

KWAS MEFENAMOWY O

O

O

OH

NH

NaOH

-

NH

H2O

CH3

CH3

CH3

CH3

+

Na

1 ml 0,1 mol/l roztworu wodorotlenku sodu odpowiada 24,13 mg kwasu mefenamowego.

KWAS SALICYLOWY O

O

OH

O

NaOH

-

H2O +

OH

OH

Na

1 ml 0,1 mol/l roztworu wodorotlenku sodu odpowiada 13,81 mg kwasu salicylowego.

12

Chemiczne metody analizy ilo ciowej rodków leczniczych

TOLBUTAMID O O

O

O

O

-

O

S

S NH

NH

CH3

N

NaOH

NH

H3C

H3C

H2O

CH3

Na

+

1 ml 0,1 mol/l roztworu wodorotlenku sodu odpowiada 27,04 mg tolbutamidu.

KLOMETIAZOLU EDYSYLAN Zawarto ć Odważyć dokładnie ok. 0,3 g substancji, rozpu cić w 50 ml wody, dodać 3 – 4 krople roztworu fenoloftaleiny i miareczkować 0,1 mol/l roztworem wodorotlenku sodu do różowego zabarwienia. O O

S

S

Na

-

O O

O

S

Cl N H

S

O

Cl 2 NaOH

+

2 H2O

2 N

CH3

2

O

S O

CH3

O

O

-

S

O

O Na

1 ml 0,1 mol/l roztworu wodorotlenku sodu odpowiada 25,67 mg edysylanu klometiazolu.

DIWODOROFOSFORAN SODU Zawarto ć Odważyć dokładnie ok. 1 g substancji, rozpu cić w 40 ml wody, dodać 3 – 4 krople roztworu fenoloftaleiny i miareczkować 0,5 mol/l roztworem wodorotlenku sodu do różowego zabarwienia. NaH 2PO 4

2NaOH

Na 3PO 4

2H2O

1 ml 0,5 mol/l roztworu wodorotlenku sodu odpowiada 59,99 mg diwodorofosforanu sodu.

KWAS CYTRYNOWY Zawarto ć Odważyć dokładnie ok. 1 g substancji, rozpu cić w 40 ml wody, dodać 3 – 4 krople roztworu fenoloftaleiny i miareczkować 0,5 mol/l roztworem wodorotlenku sodu do różowego zabarwienia.

1. Alkacymetria OH HO

O

O

13 OH

-

O

3 NaOH O

3 H2O O

OH HO

O

O

O

-

+

3 Na

O

1 ml 0,5 mol/l roztworu wodorotlenku sodu odpowiada 32,02 mg kwasu cytrynowego.

KWAS MRÓWKOWY Zawarto ć Odważyć dokładnie ok. 1 g substancji, dodać 20 ml wody, 3 – 4 krople roztworu fenoloftaleiny i miareczkować 1 mol/l roztworem wodorotlenku sodu do różowego zabarwienia. O

O

H

NaOH

H

H2O

OH

O

-

+

Na

1 ml 1 mol/l roztworu wodorotlenku sodu odpowiada 46,03 mg kwasu mrówkowego.

KWAS BOROWY Zawarto ć Odważyć dokładnie ok. 1 g substancji, dodać 15 g mannitolu, 100 ml wody, ogrzać do rozpuszczenia, ochłodzić, dodać 3 – 4 krople roztworu fenoloftaleiny i miareczkować 1,0 mol/l roztworem wodorotlenku sodu do różowego zabarwienia. OH

HO H

OH

H OH

HO HO B

H

OH

H

OH

H

H

OH

H

O

H

O

2 H2O

OH

HO

B

OH

OH

OH

HO

OH

H

H

OH

H

O

H

O

OH

HO

H

H

OH

H

O

H

O

H2O

NaOH B

OH

B

O Na

OH

OH

1 ml 1,0 mol/l roztworu wodorotlenku sodu odpowiada 61,83 mg kwasu borowego.

14

Chemiczne metody analizy ilo ciowej rodków leczniczych

TETRABORAN SODU Zawarto ć Rozpu cić 2 g mannitolu w 10 ml wody, dodać 3 – 4 krople roztworu fenoloftaleiny i zoboj tnić 0,1 mol/l roztworem wodorotlenku sodu. W tak przygotowanym roztworze mannitolu rozpu cić 0,3 g dokładnie odważonej substancji, ogrzać, ochłodzić i miareczkować 0,1 mol/l roztworem wodorotlenku sodu do różowego zabarwienia. (zoboj tnienie rozpuszczalnika patrz str. 9) Na 2B 4O 7

NaBO 2

3H 2O

2 H2O

2 NaBO 2

2 H 3BO 3

H 3BO 3

NaOH

Dalszy ciąg reakcji – patrz monografia kwas borny. 1 ml 0,1 mol/l roztworu wodorotlenku sodu odpowiada 19,07 mg tetraboranu sodu.

FENYLOBUTAZON Zawarto ć Odważyć dokładnie ok. 0,5 g substancji, rozpu cić w 15 ml acetonu, dodać 3 – 4 krople roztworu bł kitu bromotymolowego i miareczkować 0,1 mol/l roztworem wodorotlenku sodu do niebieskiego zabarwienia utrzymującego si 15 s. O

O

N

-

N CH3

N

NaOH

H2O

CH3

N

O

O +

Na

1 ml 0,1 mol/l roztworu wodorotlenku sodu odpowiada 30,84 mg fenylobutazonu.

TEOBROMINA Zawarto ć Odważyć dokładnie ok. 0,15 g substancji, rozpu cić w 125 ml wrzącej wody, ochłodzić do temp. 50 - 60˚C, dodać 25 ml 0,1 mol/l roztworu azotanu(V) srebra, zmieszać, dodać 3 – 4 krople roztworu fenoloftaleiny i miareczkować 0,1 mol/l roztworem wodorotlenku sodu do różowego zabarwienia. O

O

CH3 Ag

N

HN

CH3 N

N AgNO 3

O

N CH3

N

HNO 3 O

N CH3

N

1. Alkacymetria HNO3

NaOH

15

NaNO3

H2O

1 ml 0,1 mol/l roztworu wodorotlenku sodu odpowiada 18,02 mg teobrominy.

TEOFILINA Zawarto ć Odważyć dokładnie ok. 0,15 g substancji, rozpu cić w 100 ml wody, dodać 25 ml 0,1 mol/l roztworu azotanu(V) srebra i zmieszać. Dodać 3 – 4 krople roztworu bł kitu bromotymolowego i miareczkować 0,1 mol/l roztworem wodorotlenku sodu do niebieskiego zabarwienia. O

O H N

H3 C N

Ag

H3C

N

N AgNO 3

O

N

N

HNO 3 O

N

N CH3

CH3

HNO3

NaOH

NaNO3

H2O

1 ml 0,1 mol/l roztworu wodorotlenku sodu odpowiada 18,02 mg teofiliny.

1.2.1. Oznaczanie soli amonowych metodą formalinową Oznaczanie jonów amonowych opiera si na reakcji z aldehydem mrówkowym (formaliną), w wyniku której powstaje heksahydrometylenotetraamina (urotropina) i wydziela si równoważna ilo ć kwasu, który odmiareczkowuje si mianowanym roztworem wodorotlenku sodu. Reakcja przebiega według schematu: 4NH4X

6HCOH HX

NaOH

(CH2)6N4 NaX

4HX

6H2O

H2O

Zawarto ć Zoboj tnić 5 ml formaliny wobec 3 – 4 kropli roztworu fenoloftaleiny miareczkując 0,1 mol/l roztworem wodorotlenku sodu do uzyskania różowego zabarwienia. Do tak zoboj tnionej formaliny dodać 5 ml (odmierzonych pipetą) oznaczanej soli amonowej i miareczkować 0,1 mol/l roztworem wodorotlenku sodu do ponownego uzyskania różowego zabarwienia. Zgodnie z powyższą procedurą oznacza si nast pujące związki:

16

Chemiczne metody analizy ilo ciowej rodków leczniczych

BROMEK AMONU 1 ml 0,1 mol/l roztworu wodorotlenku sodu odpowiada 9,79 mg bromku amonu.

CHLOREK AMONU 1 ml 0,1 mol/l roztworu wodorotlenku sodu odpowiada 5,35 mg chlorku amonu.

17

2. ARGENTOMETRIA W analizie farmaceutycznej znalazła zastosowanie miareczkowa analiza wytrąceniowa, głównie argentometria. Oznaczanie oparte jest na reakcjach tworzenia si trudno rozpuszczalnych soli srebra. Metodą tą oznacza si sole silnych zasad nieorganicznych (chlorki, bromki, jodki) i słabych zasad organicznych z kwasami chlorowcowymi.

2.1. Miareczkowanie bezpo rednie – metoda Mohra Argentometrycznie metodą Mohra oznacza si jony chlorkowe i bromkowe w solach nieorganicznych. Oznaczanie prowadzi si w rodowisku oboj tnym wobec chromianu(VI) potasu jako wskaźnika. W rodowisku kwa nym jony chromianowe CrO42- przechodzą w dichromianowe Cr2O72-, co powoduje zmniejszenie st żenia wskaźnika. 2-

2CrO4

+

2-

Cr2O7

2HCrO4

2H

H2O

W silnie kwa nym rodowisku osad chromianu(VI) srebra nie wytrąca si (patrz IV grupa anionów). W rodowisku zasadowym zachodzi reakcja: AgNO 3

NaOH

2 AgOH

AgOH

Ag2O

NaNO 3

H2O

Tak wi c zarówno odczyn kwa ny, jak i zasadowy roztworu prowadzi do bł dnych wyników oznaczeń. Reakcja oznaczania przebiega według schematu: AgNO3

MeCl

2 AgNO3

K2CrO4

AgCl

MeNO3

Ag 2CrO4

2 KNO3

Zawarto ć Odważyć dokładnie ok. 0,1 g substancji, rozpu cić w 25 ml wody, dodać 3 – 4 krople roztworu chromianu(VI) potasu i miareczkować 0,1 mol/l roztworem azotanu(V) srebra do zmiany zabarwienia na żółte. Przy poszczególnych monografiach podano tylko reakcj oznaczania związku z płynem mianowanym. Reakcja ze wskaźnikiem przebiega identycznie jak podano powyżej. Zgodnie z powyższą procedurą oznaczane są nast pujące związki:

CHLOREK AMONU NH 4Cl

AgNO 3

AgCl

NH 4NO 3

1 ml 0,1 mol/l roztworu azotanu(V) srebra odpowiada 5,35 mg chlorku amonu.

18

Chemiczne metody analizy ilo ciowej rodków leczniczych

CHLOREK POTASU KCl

AgNO 3

AgCl

KNO 3

1 ml 0,1 mol/l roztworu azotanu(V) srebra odpowiada 7,46 mg chlorku potasu.

CHLOREK SODU NaCl

AgNO 3

AgCl

NaNO 3

1 ml 0,1 mol/l roztworu azotanu(V) srebra odpowiada 5,84 mg chlorku sodu.

2.2. Miareczkowanie po rednie – metoda Volharda Metodą Volharda oznaczane są jony srebra bezpo rednio, a jony halogenkowe i tiocyjanianowe po rednio. Oznaczanie prowadzi si w rodowisku rozcieńczonego kwasu azotowego(V) wobec jonów Fe3+ pochodzących z siarczanu(VI) żelaza(III) i amonu jako wskaźnika. Zakwaszenie roztworu zapobiega tworzeniu si Ag2O, a jednocze nie cofa hydroliz żelaza(III). Powstający wodorotlenek żelaza(III) utrudniałby zaobserwowanie końca miareczkowania, ze wzgl du na jego czerwono – brunatne zabarwienie. Reakcja oznaczania przebiega według schematu: AgNO3

MeX

AgX

MeNO3

Nadmiar azotanu(V) srebra odmiareczkowuje si roztworem tiocyjanianu amonu (rodanku amonu) wobec wskaźnika: NH 4SCN

AgNO 3 3+

Fe

SCN

AgSCN

FeSCN

NH 4 NO 3 2+

Zawarto ć Odważyć dokładnie ok. 0,2 g substancji, rozpu cić w 40 ml wody, dodać 2 ml 25% roztworu kwasu azotowego(V), 25 ml 0,1 mol/l roztworu azotanu(V) srebra, 1,0 ml roztworu siarczanu(VI) żelaza(III) i amonu i nadmiar azotanu(V) srebra odmiareczkować 0,1 mol/l roztworem tiocyjanianu amonu. Przy poszczególnych monografiach podano tylko reakcj oznaczanego związku z płynem mianowanym. Reakcja ze wskaźnikiem przebiega identycznie jak opisano powyżej. Zgodnie z powyższą procedurą oznaczane są nast pujące związki:

BROMEK AMONU NH 4Br

AgNO 3

AgBr

NH 4NO 3

1 ml 0,1 mol/l roztworu azotanu(V) srebra odpowiada 9,79 mg bromku amonu.

2. Argentometria

19

BROMEK SODU NaBr

AgNO 3

AgBr

NaNO 3

1 ml 0,1 mol/l roztworu azotanu(V) srebra odpowiada 10,29 mg bromku sodu.

JODEK POTASU KI

AgNO3

AgI

KNO3

1 ml 0,1 mol/l roztworu azotanu(V) srebra odpowiada 16,16 mg jodku potasu.

JODEK SODU NaI

AgNO3

AgI

NaNO3

1 ml 0,1 mol/l roztworu azotanu(V) srebra odpowiada 14,99 mg jodku sodu. Argentometrycznie, metodą po rednią można oznaczać także chlorowodorki zasad organicznych. Reakcja przebiega według poniższego schematu: zasada organiczna

HCl

AgNO 3

AgCl

zasada organiczna

HNO 3

Dalszy przebieg reakcji jest zgodny ze schematem przedstawionym w punkcie 2.2.

ANTAZOLINY CHLOROWODOREK 1 ml 0,1 mol/l roztworu azotanu(V) srebra odpowiada 30,18 mg chlorowodorku antazoliny.

CHLOROPROMAZYNY CHLOROWODOREK 1 ml 0,1 mol/l roztworu azotanu(V) srebra odpowiada 35,53 mg chlorowodorku chloropromazyny.

CHLOROPROTYKSENU CHLOROWODOREK 1 ml 0,1 mol/l roztworu azotanu(V) srebra odpowiada 35,23 mg chlorowodorku chloroprotyksenu.

DILTIAZEMU CHLOROWODOREK 1 ml 0,1 mol/l roztworu azotanu(V) srebra odpowiada 45,10 mg chlorowodorku diltiazemu.

20

Chemiczne metody analizy ilo ciowej rodków leczniczych

EFEDRYNY CHLOROWODOREK 1 ml 0,1 mol/l roztworu azotanu(V) srebra odpowiada 20,17 mg chlorowodorku efedryny.

FENFORMINY CHLOROWODOREK 1 ml 0,1 mol/l roztworu azotanu(V) srebra odpowiada 24,18 mg chlorowodorku fenforminy.

FLUFENAZYNY DICHLOROWODOREK 1 ml 0,1 mol/l roztworu azotanu(V) srebra odpowiada 25,52 mg dichlorowodorku flufenazyny.

FLUOKSETYNY CHLOROWODOREK 1 ml 0,1 mol/l roztworu azotanu(V) srebra odpowiada 34,58 mg chlorowodorku fluoksetyny.

IMIPRAMINY CHLOROWODOREK 1 ml 0,1 mol/l roztworu azotanu(V) srebra odpowiada 31,69 mg chlorowodorku imipraminy.

LIDOKAINY CHLOROWODOREK 1 ml 0,1 mol/l roztworu azotanu(V) srebra odpowiada 27,08 mg chlorowodorku lidokainy.

MIANSERYNY CHLOROWODOREK 1 ml 0,1 mol/l roztworu azotanu(V) srebra odpowiada 30,08 mg chlorowodorku mianseryny.

OPIPRAMOLU DICHLOROWODOREK 1 ml 0,1 mol/l roztworu azotanu(V) srebra odpowiada 21,82 mg dichlorowodorku opipramolu.

PAPAWERYNY CHLOROWODOREK 1 ml 0,1 mol/l roztworu azotanu(V) srebra odpowiada 37,59 mg chlorowodorku papaweryny.

PROKAINAMIDU CHLOROWODOREK 1 ml 0,1 mol/l roztworu azotanu(V) srebra odpowiada 27,18 mg chlorowodorku prokainamidu.

2. Argentometria

21

PROKAINY CHLOROWODOREK 1 ml 0,1 mol/l roztworu azotanu(V) srebra odpowiada 27,28 mg chlorowodorku prokainy.

PROMAZYNY CHLOROWODOREK 1 ml 0,1 mol/l roztworu azotanu(V) srebra odpowiada 32,09 mg chlorowodorku promazyny.

PROMETAZYNY CHLOROWODOREK 1 ml 0,1 mol/l roztworu azotanu(V) srebra odpowiada 32,09 mg chlorowodorku prometazyny.

TIORYDAZYNY CHLOROWODOREK 1 ml 0,1 mol/l roztworu azotanu(V) srebra odpowiada 40,70 mg chlorowodorku tiorydazyny.

DIMENHYDRAMINA Zawarto ć Odważyć dokładnie ok. 0,8 g substancji i przenie ć do kolby stożkowej, dodać 50 ml wody, 3 ml 10% roztworu wodorotlenku amonu, 6 ml 10% roztworu azotanu(V) amonu i ogrzewać 5 min na łaźni wodnej, dodać 25 ml 0,1 mol/l roztworu azotanu(V) srebra i ponownie mieszając, ogrzewać 15 min na łaźni wodnej, ochłodzić, przenie ć ilo ciowo do kolby miarowej poj. 200 ml i uzupełnić wodą do kreski, przesączyć, odrzucić pierwsze 20 ml przesączu. Do 100 ml przesączu dodać 10 ml 25% roztworu kwasu azotowego(V), 1,0 ml roztworu siarczanu(VI) żelaza(III) i amonu, nadmiar azotanu(V) srebra odmiareczkować 0,1 mol/l roztworem tiocyjanianu amonu do uzyskania czerwonego zabarwienia. Według powyższej procedury oznacza si 8–chloroteofilin , b dącą składnikiem dimenhydraminy. O

O H N

H3C N

H3C

O

N CH3

N

N

N Cl

Ag

Cl

AgNO 3 O

N

HNO 3

N

CH3

1 ml 0,1 mol/l roztworu azotanu(V) srebra odpowiada 21,46 mg 8-chloroteofiliny.

22

Chemiczne metody analizy ilo ciowej rodków leczniczych

AZOTAN SREBRA Zawarto ć Odważyć dokładnie ok. 0,3 g substancji, rozpu cić w 50 ml wody, dodać 5 ml 25% roztworu kwasu azotowego(V), 1,0 ml roztworu siarczanu(VI) żelaza(III) i amonu, miareczkować 0,1 mol/l roztworem tiocyjanianu amonu. AgNO 3

NH 4SCN

AgSCN

NH 4NO 3

1 ml 0,1 mol/l roztworu tiocyjanianu amonu odpowiada 16,99 mg azotanu(V) srebra.

PROTEINIAN SREBRA Zawarto ć Odważyć dokładnie ok. 2 g substancji, przenie ć do kolby stożkowej poj. 500 ml, dodać 15 ml 96% roztworu kwasu siarkowego(VI), 5 ml 65% roztworu kwasu azotowego(V), przykryć lejkiem i ogrzewać do jasnożółtego zabarwienia. Nast pnie dodać 100 ml wody, utrzymywać 30 min we wrzeniu i ochłodzić. Lejek i szyjk kolby spłukać wodą, dodać 5 ml 65% roztworu kwasu azotowego(V), 1,0 ml roztworu siarczanu(VI) żelaza(III) i amonu, miareczkować 0,1 mol/l roztworem tiocyjanianu amonu. 1 ml 0,1 mol/l roztworu tiocyjanianu amonu odpowiada 10,79 mg srebra.

23

3. AZOTYNOMETRIA Metodą azotynową oznacza si wi kszo ć pierwszorz dowych monoamin aromatycznych oraz niektóre diaminy aromatyczne. W analizie farmaceutycznej azotynometri stosuje si do oznaczania sulfonamidów oraz innych pierwszorz dowych amin aromatycznych. Reakcja przebiega zgodnie z nast pującym schematem: Ar

NH2

NaNO2

Ar

2 HCl

+

N

N

Cl

-

NaCl

2 H2O

Koniec miareczkowania wyznacza si stosując tzw. wskaźnik zewn trzny - papierek jodoskrobiowy. W punkcie końcowym miareczkowania kropla roztworu naniesiona na papierek jodoskrobiowy zabarwia go na niebiesko, zgodnie z reakcją: 2 NaNO2

2 KI

4 HCl

I2

2 NO

2 NaCl

2 KCl

2 H2O

Zabarwienie pochodzi od połączenia kompleksowego skrobi z jodem. Wskaźnik jodoskrobiowy nie może być bezpo rednio dodany do roztworu, ponieważ powstający jodowodór szybciej reagowałby z kwasem azotowym(III) niż przebiegałaby reakcja diazowania aminy (niebieskie zabarwienie roztworu wystąpiłoby już na początku oznaczania). Zawarto ć Odważyć dokładnie ok. 0,2 g substancji, rozpu cić w 10 ml 25% roztworu kwasu solnego, dodać 50 ml wody, ozi bić, dodać 25 g lodu i powoli miareczkować 0,1 mol/l roztworem azotanu(III) sodu do niebieskiego zabarwienia papierka jodoskrobiowego. Przy poszczególnych monografiach podano tylko reakcj oznaczanego związku z płynem mianowanym. Reakcja ze wskaźnikiem przebiega identycznie jak podano powyżej. Zgodnie z powyższą procedurą oznaczane są nast pujące związki:

AMINOBENZOESAN ETYLU O

O

O

CH3

O +

H3N

H2N

O +

Cl

-

O

O

H3N

CH3

HCl

CH3

NaNO 2 Cl

-

O

HCl

CH3

NaCl

2 H2O

+

N N

Cl

-

1 ml 0,1 mol/l roztworu azotanu(III) sodu odpowiada 16,52 mg aminobenzoesanu etylu.

24

Chemiczne metody analizy ilo ciowej rodków leczniczych

SULFACETAMID SODOWY Na O

Na

N

O

O

S O

N

O

S

HCl

O

CH3

CH3

+

H2N

H3N

Cl

Na O

-

Na

N

O

O

S

N

O

S NaNO 2

O

NaCl

HCl O

CH3

+

Cl

H3N

-

2 H2O

CH3

+

N

N

Cl

-

1 ml 0,1 mol/l roztworu azotanu(III) sodu odpowiada 23,62 mg sulfacetamidu sodowego.

SULFAKARBAMID O

NH

O

O

S HCl

O

O

NH2

H2N

H3N

O

NH

NH2 Cl

NH

-

O

S O

+

O

+

O

O

S

H3N

NH S

NaNO 2

NaCl

HCl

O

NH2 Cl

-

NH2

+

N N

Cl

-

1 ml 0,1 mol/l roztworu azotanu(III) sodu odpowiada 21,52 mg sulfakarbamidu.

2 H2O

25

4. BROMIANOMETRIA Metoda bromianometryczna znalazła zastosowanie w analizie farmaceutycznej do oznaczania: • fenoli • fenolokwasów i ich estrów • kwasów aromatycznych i ich soli • niektórych amin aromatycznych • związków heterocyklicznych. Reakcja chemiczna przebiega zgodnie ze schematem: KBrO 3

5KBr

3H 2SO 4

3Br 2

3K 2 SO 4

3H2O

Wydzielony brom tworzy z oznaczanym związkiem bromopochodną, a nadmiar bromu utlenia dodane w nadmiarze jony jodkowe: Br2

2KI

I2

2KBr

Wydzielony jod odmiareczkowuje si mianowanym roztworem tiosiarczanu(VI) sodu: I2

Na2S2O3

2NaI

Na2S4O6

W związkach aromatycznych z wolną grupą aminową, atomy bromu podstawiają si w pier cieniu benzenowym. Reakcja bromowania umożliwia podstawienie atomów bromu w pozycji orto i para. W przypadku związków z dodatkowym pier cieniem heterocyklicznym może zachodzić podstawienie kolejnego atomu bromu do tego układu. Zawarto ć Odważyć dokładnie ok. 0,1 g substancji, przenie ć do kolby stożkowej z doszlifowanym korkiem poj. 500 ml, rozpu cić w 20 ml wody, dodać 5 ml st żonego roztworu kwasu siarkowego(VI) i ozi bić. Nast pnie dodać 30 ml 0,0167 mol/l roztworu bromianu(V) potasu oraz 1 g bromku potasu i 200 ml wody. Po 30 min dodać 1 g jodku potasu. Pozostawić w zamkni tej korkiem kolbie na 15 min, a nast pnie wydzielony jod odmiareczkować 0,1 mol/l roztworem tiosiarczanu(VI) sodu do słomkowego zabarwienia mieszaniny. Dodać 2 ml 1% roztworu skrobi i miareczkować do odbarwienia si roztworu. Równolegle wykonać prób kontrolną z tymi samymi odczynnikami ale bez substancji. Różnica stanowi ilo ć ml roztworu tiosiarczanu(VI) sodu zużytą na zmiareczkowanie oznaczanej substancji leczniczej. Przy poszczególnych monografiach podano tylko reakcj oznaczanego związku z bromem. Pozostałe reakcje przebiegają identycznie jak opisano powyżej. Zgodnie z powyższą procedurą oznaczane są nast pujące związki:

AMINOBENZOESAN ETYLU Br O

O

H2N

2Br 2

H2N

2HBr

O

O CH3

Br

CH3

1 ml 0,1 mol/l roztworu tiosiarczanu(VI) sodu odpowiada 27,53 mg aminobenzoesanu etylu.

26

Chemiczne metody analizy ilo ciowej rodków leczniczych

FENOL OH

OH Br

Br

3Br 2

3HBr

Br

1 ml 0,1 mol/l roztworu tiosiarczanu(VI) sodu odpowiada 15,69 mg fenolu.

FENYLEFRYNY CHLORODOWOREK HO

HO

Br OH

OH 3Br 2

H

Br

N

N

CH3

H

3HBr

H

+

Cl

Br

-

H

+

CH3

Cl

-

1 ml 0,1 mol/l roztworu tiosiarczanu(VI) sodu odpowiada 33,95 mg chlorowodorku fenylefryny.

PROKAINY CHLOROWODOREK Br O

O

H2N

H2N O

2Br 2

CH3

O

+

Br

N

2HBr

CH3 +

N

H

H

H3C

Cl

H3C

-

Cl

-

1 ml 0,1 mol/l roztworu tiosiarczanu(VI) sodu odpowiada 68,19 mg chlorowodorku prokainy.

REZORCYNOL OH

OH Br

Br

3Br 2

3HBr

OH

OH Br

1 ml 0,1 mol/l roztworu tiosiarczanu(VI) sodu odpowiada 18,35 mg rezorcynolu.

4. Bromianometria

27

SULFACETAMID SODOWY Br

H2N

O

Na

S

N

O 2Br 2

H2N

CH3

O

O

Na

S

N

O 2HBr CH3

O Br

1 ml 0,1 mol/l roztworu tiosiarczanu(VI) sodu odpowiada 59,05 mg sulfacetamidu sodowego.

SULFADYMIDYNA

H2N

O

N 2Br 2

NH

S

H2N

N NH

S

N

O

CH3

Br

CH3 O

2HBr N

O

CH3

Br

CH3

1 ml 0,1 mol/l roztworu tiosiarczanu(VI) sodu odpowiada 69,58 mg sulfadymidyny.

SULFAFURAZOL Br O H2N

S

O

O

O

N

NH

2Br 2

O

H2N

S

N 2HBr

NH

O

CH3

CH3

Br

H3C

H3C

1 ml 0,1 mol/l roztworu tiosiarczanu(VI) sodu odpowiada 66,75 mg sulfafurazolu.

SULFAGUANIDYNA Br O H2N

S O

O

NH 2Br 2

NH

H2N

S

NH2

O

NH 2HBr

NH NH2

Br

1 ml 0,1 mol/l roztworu tiosiarczanu(VI) sodu odpowiada 53,56 mg sulfaguanidyny.

28

Chemiczne metody analizy ilo ciowej rodków leczniczych

SULFAMERAZYNA CH3 O S

H2N

Br

CH3 O

N NH

2Br 2

H2N

S

N

O

N NH

2HBr N

O Br

1 ml 0,1 mol/l roztworu tiosiarczanu(VI) sodu odpowiada 66,08 mg sulfamerazyny.

SULFAMETOKSAZOL Br O H2N

S

N

O

N

O 2Br 2

NH

O

H2N

S

O 2HBr

NH

O

CH3

CH3

Br

1 ml 0,1 mol/l roztworu tiosiarczanu(VI) sodu odpowiada 63,32 mg sulfametoksazolu.

SULFAPROKSYLINA O

H2N

S

Br

CH3

O

O

NH

CH3

O

O 2Br 2

CH3

H2N

S

O NH

CH3

2HBr

O

O Br

1 ml 0,1 mol/l roztworu tiosiarczanu(VI) sodu odpowiada 55,73 mg sulfaproksyliny.

SULFATIAZOL Br O H2N

S O

O

S 3Br 2

NH

H2O

H2N

S

N

O

S

Br 3HBr

NH N

OH

Br

1 ml 0,1 mol/l roztworu tiosiarczanu(VI) sodu odpowiada 42,55 mg sulfatiazolu.

4. Bromianometria

29

TYMOL CH3

CH3 Br

Br 2HBr

2Br 2 OH

H3C

OH

CH3

CH3

H3C

1 ml 0,1 mol/l roztworu tiosiarczanu(VI) sodu odpowiada 37,56 mg tymolu.

SALICYLAN FENYLU Zawarto ć Odważyć dokładnie ok. 0,2 g substancji, dodać 10 ml 0,5 mol/l roztworu wodorotlenku sodu, ogrzewać 10 min na łaźni wodnej pod chłodnicą zwrotną, ochłodzić, przenie ć ilo ciowo do kolby miarowej poj. 100 ml i uzupełnić wodą. Odmierzyć 20 ml roztworu do kolby stożkowej z doszlifowanym korkiem, dodać 200 ml wody, 50 ml 0,0167 mol/l roztworu bromianu(V) potasu, 0,1 g bromku potasu, 10 ml 20% roztworu kwasu solnego. Po 30 min dodać 15 ml 10% roztworu jodku potasu i po 15 min miareczkować 0,1 mol/l roztworem tiosiarczanu(VI) sodu do uzyskania słomkowej barwy roztworu. Nast pnie dodać 2 ml roztworu skrobi i miareczkować do odbarwienia mieszaniny. Wykonać prób kontrolną. Z różnicy ilo ci mililitrów titranta zużytego na zmiareczkowanie próby badanej i próby kontrolnej oblicza si zawarto ć oznaczanego związku. O O

Na

O

O

Na

O

OH

OH 2NaOH

Na

H2O

O

O

O

O

OH

OH

Na

OH

OH

2NaCl

2HCl

O

OH OH

OH Br

OH 6Br 2

Br

2

6HBr

CO 2

Br

1 ml 0,1 mol/l roztworu tiosiarczanu(VI) sodu odpowiada 17,85 mg salicylanu fenylu.

30

5. CEROMETRIA Cerometria jest to metoda oznaczania substancji za pomocą miareczkowania mianowanym roztworem siarczanu ceru(IV). Siarczan ceru(IV) jest związkiem silnie utleniającym w roztworach kwa nych i może być stosowany do oznaczania substancji o wła ciwo ciach redukujących. Farmakopealnymi związkami oznaczanymi cerometrycznie są paracetamol i glukonian żelaza. Reakcja przebiega według nast pującego schematu: 4+

Ce

3+

Ce

e

Oznaczenie prowadzi si w rodowisku kwa nym, gdyż w roztworach oboj tnych i słabo kwa nych sole ceru(IV) ulegają hydrolizie. W cerometrii jako wskaźnik stosuje si ferroin , tj. czerwono zabarwiony kompleks o– fenantroliny z siarczanem żelaza (II). Kropla nadmiaru siarczanu ceru(IV) reaguje ze wskaźnikiem utleniając Fe2+ do Fe3+. Kompleks o-fenantroliny z siarczanem żelaza(III) ma barw niebieską. Zielononiebieskie zabarwienie mieszaniny reakcyjnej w punkcie końcowym miareczkowania powstaje w wyniku mieszaniny barw, uzyskanych z bladoniebiesko zabarwionego kompleksu ofenantroliny z siarczanem żelaza(III) oraz żółto zabarwionego 2–metylonaftochinonu.

GLUKONIAN ELAZA Zawarto ć Odważyć dokładnie ok. 1 g substancji do kolby stożkowej poj. 200 ml, rozpu cić w mieszaninie 30 ml wody i 10 ml 16% roztworu kwasu siarkowego(VI). Po całkowitym rozpuszczeniu substancji dodać 3 – 4 krople roztworu o-fenantroliny i miareczkować 0,1 mol/l roztworem siarczanu ceru(IV) do zmiany zabarwienia z czerwonego na zielononiebieskie. Fe

2+

Ce

4+

Fe

3+

Ce

3+

1 ml 0,1 mol/l roztworu siarczanu ceru(IV) odpowiada 44,61 mg glukonianu żelaza(II).

PARACETAMOL Zawarto ć Odważyć dokładnie ok. 0,05 g substancji, rozpu cić w 2 ml 96˚ etanolu, dodać 30 ml 10% roztworu kwasu solnego, 3 - 4 krople roztworu ferroiny i wolno miareczkować 0,1 mol/l roztworem siarczanu ceru(IV) do zmiany zabarwienia z czerwonego na zielononiebieskie, utrzymującego si 1 min. O

CH3

NH

NO 2 6Ce(SO 4)2

HO

3H2O

3Ce 2(SO 4)3

3H2SO 4

CH 3COOH

O

1 ml 0,1 mol/l roztworu siarczanu ceru(IV) odpowiada 25,20 mg paracetamolu.

31

6. JODOMETRIA Oznaczanie jodometryczne prowadzi si metodą miareczkowania bezpo redniego lub po redniego. Podczas miareczkowania bezpo redniego zachodzi redukcja jodu, za w miareczkowaniu po rednim nast puje utlenianie jonów jodkowych do wolnego jodu, który utlenia titrant – tiosiarczan(VI) sodu.

JOD Zawarto ć Odważyć dokładnie ok. 0,2 g substancji, przenie ć do kolby zawierającej 1 g jodku potasu i 2 ml wody, dodać 1 ml 10% roztworu kwasu octowego i mieszać do rozpuszczenia. Dodać 50 ml wody i miareczkować 0,1 mol/l roztworem tiosiarczanu(VI) sodu do uzyskania słomkowego zabarwienia roztworu. Nast pnie dodać 2 ml roztworu skrobi i miareczkować do odbarwienia roztworu. I2

Na2S2O 3

2NaI

Na2S4O6

1 ml 0,1 mol/l roztworu tiosiarczanu(VI) sodu odpowiada 12,69 mg jodu.

KWAS ASKORBOWY Zawarto ć Odważyć dokładnie ok. 0,1 g substancji, rozpu cić w 20 ml wieżo przegotowanej i ochłodzonej wody, dodać 10 ml 16% roztworu kwasu siarkowego(VI), 2 ml roztworu skrobi i miareczkować 0,05 mol/l roztworem jodu do uzyskania trwałego niebieskiego zabarwienia roztworu. HO

HO O

O

O I2

HO

HO

OH

O 2HI

HO

O

O

1 ml 0,05 mol/l roztworu jodu odpowiada 8,81 mg kwasu askorbowego.

METAMIZOL SODOWY Zawarto ć Odważyć dokładnie ok. 0,2 g substancji, rozpu cić w 5 ml wody, dodać 5 ml 0,02 mol/l roztworu kwasu solnego i miareczkować 0,05 mol/l roztworem jodu, wobec 2 ml roztworu skrobi jako wskaźnika, do uzyskania niebieskiego zabarwienia roztworu.

32

Chemiczne metody analizy ilo ciowej rodków leczniczych

N

O

N

CH3

N

O

CH3

N

H2O

NaHSO3

H2C O

H3C

N

H3C

CH3

NH

CH3

O S O

O -

Na

NaHSO3

+

I2

H2O

NaHSO4

2 HI

1 ml 0,05 mol/l roztworu jodu odpowiada 16,67 mg metamizolu sodowego.

NADMANGANIAN POTASU Zawarto ć Odważyć dokładnie ok. 0,06 g substancji, rozpu cić w 20 ml wody, dodać 10 ml 10% roztworu jodku potasu, 10 ml 10% roztworu kwasu solnego, 100 ml wody i miareczkować 0,1 mol/l roztworem tiosiarczanu(VI) sodu do uzyskania słomkowego zabarwienia roztworu. Nast pnie dodać 2 ml roztworu skrobi i miareczkować do odbarwienia si . 2KMnO4

10KI

I2

2MnCl2

16HCl

2Na 2S 2O 3

12KCl

Na 2S 4O 6

5I 2

8H2O

2NaI

1 ml 0,1 mol/l roztworu tiosiarczanu(VI) sodu odpowiada 3,16 mg nadmanganianu potasu.

TIOSIARCZAN SODU Zawarto ć Odważyć dokładnie ok. 0,4 g substancji, rozpu cić w 30 ml wody i miareczkować 0,05 mol/l roztworem jodu do niebieskiego zabarwienia, dodając do miareczkowania 2 ml roztworu skrobi. 2 Na2S 2O 3

I2

Na2S4O 6

2NaI

1 ml 0,05 mol/l roztworu jodu odpowiada 24,82 mg tiosiarczanu sodu.

6. Jodometria

33

6.1. Oznaczanie jodków w obecno ci innych halogenków Jony jodkowe można oznaczać w mieszaninie z innymi halogenkami (np.: Cl-, Br-) stosując poniższą procedur . Zawarto ć Odmierzyć pipetą 3 ml oznaczanej mieszaniny do kolby z doszlifowanym korkiem, dodać 25 ml wody, 4 ml 50% roztworu chlorku żelaza(III), dokładnie wymieszać i pozostawić na 1,5 h. Po upływie tego czasu dodać 100 ml wody, 10 ml 25% roztworu kwasu fosforowego(V) oraz 1 g jodku potasu. Wydzielony jod odmiareczkować 0,1 mol/l roztworem tiosiarczanu(VI) sodu do uzyskania słomkowego zabarwienia. Nast pnie dodać 2 ml roztworu skrobi i miareczkować do odbarwienia roztworu. Przykładowo podano przebieg reakcji dla jodku potasu: 2KI

2FeCl 3

2FeCl 2

2KCl

I2

Nadmiar dodanego do reakcji utleniacza (FeCl3) usuwa si dodając roztwór kwasu fosforowego(V), który z jonami Fe3+ tworzy słabo zdysocjowaną sól: FeCl 3

H 3PO 4

FePO

4

3HCl

Jodek potasu dodawany jest celem rozpuszczenia wydzielonego jodu, który jest trudno rozpuszczalny w wodzie. Wydzielony w reakcji jod odmiareczkowujemy roztworem tiosiarczanu sodu: I2

Na2S2O3

2NaI

Na2S4O6

JODEK POTASU 1 ml 0,1 mol/l roztworu tiosiarczanu(VI) sodu odpowiada 16,60 mg jodku potasu.

JODEK SODU 1 ml 0,1 mol/l roztworu tiosiarczanu(VI) sodu odpowiada 14,99 mg jodku sodu.

34

7. KOMPLEKSOMETRIA Kompleksometria (kompleksonometria) jest najbardziej uniwersalną metodą oznaczania związków metali. Komplekson(III) (etylenodiaminotetraoctan disodowy – EDTANa2) tworzy kompleksy z jonami metali zawsze w stosunku 1:1, niezależnie od warto ciowo ci metalu. Trwało ć kompleksów wersenianowych zależy od warto ciowo ci oznaczanych jonów metali (wzrasta wraz ze wzrostem ich warto ciowo ci) oraz od pH roztworu (tworzący si kompleks metal – wersenian musi być trwalszy od wcze niej powstałego kompleksu metal – wskaźnik). Wskaźniki stosowane w oznaczeniach kompleksometrycznych okre lane są mianem metalowskaźników. Do nich należy: kalces, mureksyd, czerń eriochromowa T, które tworzą z oznaczanym jonem barwny kompleks. W punkcie końcowym miareczkowania nast puje uwolnienie wskaźnika i jednocze nie zmiana barwy roztworu. Reakcja kompleksometrycznego oznaczania kationów przebiega według nast pującego schematu: Me

2+

H2Ind

2-

MeInd

2-

+

2H

O

O O

O Na

O

N

OH

O

O

Me

O

2+

OH

+

Me

2H

O

O

N

Na

O

N

O

N O

O Na

2-

MeInd

Na

H2 Y

2-

2-

MeY

3-

+

HInd

H

7.1. Miareczkowanie bezpo rednie Oznaczanie preparatów bizmutu Schemat reakcji kompleksometrycznego oznaczania preparatów bizmutu przebiega według równania: O

O O

N

O Na

O

N

O

OH

O

O

Bi

O

3+

OH N

Bi O

O

N O

O O

Na

Na

2H

+

Na

+

7. Kompleksometria

35

BIZMUTU AZOTAN ZASADOWY Zawarto ć Odważyć dokładnie ok. 0,2 g substancji, rozpu cić lekko ogrzewając w mieszaninie 3 ml 10% roztworu kwasu azotowego(V) i 2 ml wody, dodać 200 ml wody i miareczkować 0,05 mol/l roztworem wersenianu disodowego wobec oranżu ksylenowego do zmiany zabarwienia z czerwonego na żółte. 1 ml 0,05 mol/l roztworu wersenianu disodowego odpowiada 11,65 mg tlenku bizmutu.

BIZMUTU GALUSAN ZASADOWY Zawarto ć Odważyć dokładnie ok. 0,3 g substancji, rozpu cić w 5 ml 10% roztworu kwasu azotowego(V) z 5 ml wody, ogrzewać 2 min, dodać 0,1 g chloranu(V) potasu i ponownie ogrzewać 1 min. Dodać 10 ml wody, ogrzewając aż roztwór stanie si przezroczysty, dodać 200 ml wody, 3 – 4 krople roztworu oranżu ksylenowego i miareczkować 0,1 mol/l roztworem wersenianu disodowego do zmiany zabarwienia z czerwonego na żółte. 1 ml 0,1 mol/l roztworu wersenianu disodowego odpowiada 20,90 mg bizmutu. Oznaczanie preparatów cynku Schemat reakcji kompleksometrycznego oznaczania preparatów cynku przebiega według równania: O

O O

N

O Na

O

N

OH

O

O

O

2+

Zn OH

N

Na

O

Zn

+

2H

O

O

N O

O O

Na

Na

Zawarto ć Odważyć dokładnie ok. 0,1 g substancji, rozpu cić w 2 ml 10% roztworu kwasu solnego, dodać 100 ml wody, 10 ml roztworu buforu amonowego o pH 10,0; 0,1 g czerni eriochromowej T i miareczkować 0,05 mol/l roztworem wersenianu disodowego do zmiany zabarwienia z czerwonego na niebieskie. Zgodnie z powyższą procedurą oznacza si nast pujące związki:

CHLOREK CYNKU 1 ml 0,05 mol/l roztworu wersenianu disodowego odpowiada 6,82 mg chlorku cynku.

TLENEK CYNKU 1 ml 0,05 mol/l roztworu wersenianu disodowego odpowiada 4,07 mg tlenku cynku.

36

Chemiczne metody analizy ilo ciowej rodków leczniczych

SIARCZAN CYNKU Zawarto ć Odważyć dokładnie ok. 0,3 g substancji, rozpu cić w 40 ml wody, dodać 10 ml roztworu buforu amonowego o pH 10,0; 0,1 g czerni eriochromowej T i miareczkować 0,05 mol/l roztworem wersenianu disodowego do zmiany zabarwienia z czerwonego na niebieskie. 1 ml 0,05 mol/l roztworu wersenianu disodowego odpowiada 14,38 mg siarczanu cynku. Oznaczanie preparatów magnezu Schemat reakcji kompleksometrycznego oznaczania preparatów magnezu przebiega według równania: O

O O

N

O Na

O

N

OH

O

O

2+

O

Mg OH

N

Na

O

Mg

+

2H

O

O

N O

O O

Na

Na

Zawarto ć Odważyć dokładnie ok. 0,3 g substancji, rozpu cić w 40 ml wody, dodać 10 ml roztworu buforu amonowego o pH 10,0; 0,1 g czerni eriochromowej T i miareczkować 0,05 mol/l roztworem wersenianu disodowego do zmiany zabarwienia z czerwonego na niebieskie. Zgodnie z powyższą procedurą oznacza si nast pujące związki:

CHLOREK MAGNEZU 1 ml 0,05 mol/l roztworu wersenianu disodowego odpowiada 20,33 mg chlorku magnezu.

SIARCZAN MAGNEZU 1 ml 0,05 mol/l roztworu wersenianu disodowego odpowiada 12,32 mg siarczanu magnezu. Zawarto ć Odważyć dokładnie ok. 0,1 g substancji, rozpu cić w 2 ml 10% roztworu kwasu solnego, dodać 100 ml wody, 10 ml roztworu buforu amonowego o pH 10; 0,1 g czerni eriochromowej T i miareczkować 0,05 mol/l roztworem wersenianu disodowego do zmiany zabarwienia z czerwonego na niebieskie. Zgodnie z powyższą procedurą oznacza si nast pujące związki:

TLENEK MAGNEZU 1 ml 0,05 mol/l roztworu wersenianu disodowego odpowiada 2,02 mg tlenku magnezu.

7. Kompleksometria

37

W GLAN MAGNEZU 1 ml 0,05 mol/l roztworu wersenianu disodowego odpowiada 2,02 mg tlenku magnezu. Oznaczanie preparatów wapnia Zawarto ć Odważyć dokładnie ok. 0,2 g substancji, rozpu cić w 50 ml wody, dodać 1 ml 15% roztworu wodorotlenku sodu, około 0,1 g kalcesu i miareczkować 0,05 mol/l roztworem wersenianu disodowego do zmiany zabarwienia z fioletowego na niebieskie. Schemat reakcji kompleksometrycznego oznaczania preparatów wapnia przebiega według równania: O

O O

N

O Na

O

N

OH

O

O

O

2+

Ca OH

N

Na

O

Ca

+

2H

O

O

N O

O O

Na

Na

Zgodnie z powyższą procedurą oznacza si nast pujące związki:

BROMEK WAPNIA 1 ml 0,05 mol/l roztworu wersenianu disodowego odpowiada 9,995 mg bromku wapnia.

CHLOREK WAPNIA 1 ml 0,05 mol/l roztworu wersenianu disodowego odpowiada 10,95 mg sze ciowodnego chlorku wapnia.

GLUKONIAN WAPNIA 1 ml 0,05 mol/l roztworu wersenianu disodowego odpowiada 21,52 mg bezwodnego glukonianu wapnia.

PANTOTENIAN WAPNIA 1 ml 0,05 mol/l roztworu wersenianu disodowego odpowiada 23,83 mg pantotenianu wapnia.

MLECZAN WAPNIA Zawarto ć Odważyć dokładnie ok. 0,3 g substancji, ogrzewając rozpu cić w mieszaninie 35 ml wody z 1 ml 25% roztworu kwasu solnego, dodać 20 ml 25% roztworu wodorotlenku amonu,

38

Chemiczne metody analizy ilo ciowej rodków leczniczych

0,1 g kalcesu i miareczkować 0,05 mol/l roztworem wersenianu disodowego do zmiany zabarwienia z fioletowego na niebieskie. 1 ml 0,05 mol/l roztworu wersenianu disodowego odpowiada 10,91 mg bezwodnego mleczanu wapnia.

W GLAN WAPNIA Zawarto ć Odważyć dokładnie ok. 0,1 g substancji, rozpu cić w 1 ml 10% roztworu kwasu solnego, dodać 50 ml wody, ogrzać do wrzenia w celu usuni cia ditlenku w gla, ochłodzić, dodać 2 ml 15% roztworu wodorotlenku sodu, 0,1 g kalcesu i miareczkować 0,05 mol/l roztworem wersenianu disodowego do zmiany zabarwienia z fioletowego na niebieskie. 1 ml 0,05 mol/l roztworu wersenianu disodowego odpowiada 5,04 mg w glanu wapnia. Zawarto ć Odważyć dokładnie ok. 0,1 g substancji, dodać 1 ml 10% roztworu kwasu solnego, 50 ml wody i ogrzać do wrzenia. Roztwór ochłodzić, dodać 2 ml 10% roztworu wodorotlenku sodu, 0,1 g kalcesu i miareczkować 0,05 mol/l roztworem wersenianu disodowego do zmiany zabarwienia z fioletowego na niebieskie. Zgodnie z powyższą procedurą oznacza si nast pujące związki:

TLENEK WAPNIA 1 ml 0,05 mol/l roztworu wersenianu disodowego odpowiada 2,804 mg tlenku wapnia.

WODOROFOSFORAN WAPNIA 1 ml 0,05 mol/l roztworu wersenianu disodowego odpowiada 8,61 mg diwodnego wodorofosforanu wapnia.

7.2. Miareczkowanie po rednie Po rednio metodą kompleksometryczną oznacza si takie jony metali, których kompleksy z EDTANa2 tworzą si powoli, mogą wytrącać si w pH wymaganym przy miareczkowaniu bezpo rednim, lub nie można dobrać odpowiedniego wskaźnika do miareczkowania bezpo redniego. Jedną z technik miareczkowania po redniego jest dodanie nadmiaru kompleksonu(III) i jego odmiareczkowanie mianowanym roztworem odpowiedniego metalu. Oznaczanie preparatów glinu

FOSFORAN GLINU Zawarto ć Odważyć dokładnie ok. 1 g substancji, rozpu cić ogrzewając w 30 ml 1% roztworu kwasu solnego. Przenie ć ilo ciowo do kolby miarowej poj. 50 ml i uzupełnić do kreski 1%

7. Kompleksometria

39

roztworem kwasu solnego. Do kolby stożkowej pobrać 5 ml roztworu, dodać 100 ml wody i 25 ml 0,05 mol/l roztworu wersenianu disodowego, ogrzać do wrzenia i utrzymywać 3 min we wrzeniu, ochłodzić, dodać 7 g metenaminy, 0,2 g mieszaniny oranżu ksylenowego z azotanem(V) potasu i odmiareczkować nadmiar 0,05 mol/l roztworu wersenianu disodowego 0,05 mol/l roztworem azotanu(V) ołowiu(II) do zmiany zabarwienia na żółte. O

O O

O Na

O

N

O

N

OH

O

O

Al

O

3+

OH O

N O

O

.

Na

Na

O

O O

O Na

O

N

Na

O

N

OH

O

O

O

2+

Pb OH

+

Pb

2H

O

O

N

Na

2H

O

O

N

+

+

Al

O

N O

O Na

Na

1 ml 0,05 mol/l roztworu wersenianu disodowego odpowiada 6,10 mg fosforanu glinu.

SIARCZAN GLINOWO–POTASOWY Zawarto ć Odważyć dokładnie ok. 0,3 g substancji, rozpu cić w 20 ml wody, dodać 20 ml 0,05 mol/l roztworu wersenianu disodowego, 10 ml roztworu buforu octanowego o pH 4,5 i utrzymywać 10 min we wrzeniu, ochłodzić, po 10 min dodać 2 g jodku potasu i odmiareczkować nadmiar 0,05 mol/l roztworu wersenianu disodowego 0,05 mol/l roztworem azotanu(V) bizmutu(III) do żółtego zabarwienia. O

O O

N

O Na

O

N

O

OH

O

O

Al

3+

O

OH N

Al O

O

N O

O O

Na

Na

+

2H

+

Na

40

Chemiczne metody analizy ilo ciowej rodków leczniczych O

O O

O Na

O

N

O

N

OH

O

O

Bi

3+

O

OH

Na

2H

O

O

N

+

+

Bi

O

N O

O Na

Na

1 ml 0,05 mol/l roztworu wersenianu disodowego odpowiada 23,72 mg siarczanu glinowo–potasowego.

SIARCZAN GLINU Zawarto ć Odważyć dokładnie ok. 0,2 g substancji, dodać 10 ml wody, 1 ml 10% roztworu kwasu solnego i ogrzewać do wrzenia. Ochłodzić, dodać 25 ml 0,05 mol/l roztworu wersenianu disodowego, 2 g wodoroftalanu potasu, 30 ml 96° etanolu i zmieszać. Dodać 3 ml etanolowego roztworu ditizonu (0,25 mg/ml) i nadmiar wersenianu disodowego odmiareczkować 0,05 mol/l roztworem siarczanu(VI) cynku(II) do zmiany zabarwienia na fioletowe. Wykonać prób kontrolną. O

O O

O Na

O

N

O

N

OH

O

O

Al

O

3+

OH O

N O

O Na

Na

O

O O

N

O Na

O

Na

O

N

OH

O

O

Zn

O

2+

OH N

Na

2H

O

O

N

+

+

Al

Zn

2H

+

O

O

N

O

O

O Na

Na

1 ml 0,05 mol/l roztworu wersenianu disodowego odpowiada 16,66 mg siarczanu glinu.

WODOROTLENEK GLINU Zawarto ć Odważyć dokładnie ok. 0,4 g substancji, rozpu cić w mieszaninie 2 ml 1 mol/l roztworu kwasu solnego z 50 ml wody, dodać 50 ml 0,05 mol/l roztworu wersenianu disodowego i zoboj tnić 1 mol/l roztworem wodorotlenku sodu. Roztwór ogrzać do wrzenia, pozostawić 10 min na wrzącej łaźni wodnej, szybko ochłodzić, dodać ok. 50 mg oranżu ksylenowego,

7. Kompleksometria

41

5 g metenaminy i odmiareczkować nadmiar wersenianu disodowego 0,05 mol/l roztworem azotanu(V) ołowiu(II) do zmiany zabarwienia z żółtego na czerwone. Schemat przebiegu reakcji – patrz monografia fosforan glinu. 1 ml 0,05 mol/l roztworu wersenianu disodowego odpowiada 3,90 mg wodorotlenku glinu lub 2,55 mg tlenku glinu.

42

8. MANGANOMETRIA Manganometria jest działem oksydymetrii, w którym oznaczanie substancji przeprowadza si miareczkując roztworem manganianu(VII) potasu. Oznaczanie ilo ciowe manganometryczne przeprowadza si na ogół w rodowisku kwanym. Silne zabarwienie roztworu manganianu(VII) potasu eliminuje konieczno ć stosowania dodatkowych wskaźników. Wła ciwo ci utleniające manganianu(VII) potasu warunkuje reakcja, której przebieg jest uzależniony od pH roztworu: • rodowisko silnie kwa ne -

•

MnO 4

2+

5e

Mn

4H2O

MnO 2

4 OH

rodowisko oboj tne lub słabo alkaliczne -

•

+

8H

MnO 4

2 H2O

3e

-

rodowisko silnie alkaliczne -

MnO 4

1e

2-

MnO 4

Manganometrycznie w rodowisku silnie kwa nym oznacza si substancje nieorganiczne i organiczne o wła ciwo ciach redukujących.

AZOTYN SODU Zawarto ć Odważyć dokładnie ok. 1 g substancji, rozpu cić w 70 ml wody w kolbie miarowej poj. 100 ml, uzupełnić wodą i zmieszać. Otrzymanym roztworem powoli miareczkować do zaniku różowego zabarwienia, ogrzaną do temp. 40°C mieszanin 25 ml 0,02 mol/l roztworu manganianu(VII) potasu z 200 ml wody i 30 ml 16% roztworu kwasu siarkowego(VI). 2KMnO 4

5NaNO 2

3H2SO 4

2MnSO 4

5NaNO 3

K2SO 4

3H2O

Azotanów(III) nie można zakwaszać kwasem siarkowym(VI), ponieważ powoduje to ich rozkład. Z tej przyczyny stosuje si miareczkowanie odwrócone, w którym zakwaszony roztwór KMnO4 miareczkuje si roztworem azotanu(III). 1 ml 0,02 mol/l roztworu manganianu(VII) potasu odpowiada 3,43 mg azotynu sodu.

BROMEK POTASU Zawarto ć Odważyć dokładnie ok. 1,2 g substancji, rozpu cić w wodzie i uzupełnić wodą do 100 ml, odmierzyć pipetą 10 ml roztworu, dodać 100 ml wody, 10 ml 96% roztworu kwasu siarkowego(VI) i kilka perełek szklanych, ogrzać do wrzenia i powoli miareczkować 0,02 mol/l roztworem manganianu(VII) potasu do różowego zabarwienia, utrzymującego si 60 s. 2KMnO4

10KBr

8H2SO4

2MnSO4

5Br2

6K2SO4

8 H2O

1 ml 0,02 mol/l roztworu manganianu(VII) potasu odpowiada 11,90 mg bromku potasu.

8. Manganometria

43

NADTLENEK WODORU Zawarto ć Odmierzyć pipetą 5 ml roztworu i uzupełnić wodą do 100 ml w kolbie miarowej. Do 10,0 ml roztworu dodać 20 ml 10% roztworu kwasu siarkowego(VI) i natychmiast miareczkować 0,02 mol/l roztworem manganianu(VII) potasu do różowego zabarwienia. 2KMnO 4

3H2SO 4

5H2 O 2

2MnSO 4

5O 2

K2SO 4

8H2O

1 ml 0,02 mol/l roztworu manganianu(VII) potasu odpowiada 1,701 mg nadtlenku wodoru. Organiczne preparaty wapnia Zawarto ć Odważyć dokładnie ok. 0,3 g substancji, rozpu cić w 100 ml wody, dodać 2 ml 25% roztworu kwasu solnego i ogrzać do wrzenia; dodać 15 ml 4% roztworu szczawianu amonu, 2 krople roztworu czerwieni metylowej i dodawać 10% roztworu amoniaku do zmiany zabarwienia. Mieszanin ogrzewać na łaźni wodnej przez 2 h i odstawić do ochłodzenia. Nast pnie przesączyć przez twardy sączek, a osad przemywać małymi porcjami wody do zaniku reakcji na kwas szczawiowy. Sączek wraz z osadem przenie ć do kolby stożkowej. Osad rozpu cić w gorącej wodzie i w 30 ml 16% roztworu kwasu siarkowego(VI). Mieszanin ogrzać do 70˚C i miareczkować 0,02 mol/l roztworem manganianu(VII) potasu do trwałego, różowego zabarwienia. W zależno ci od oznaczanego preparatu wapnia w reakcji z HCl powstaje CaCl2 i odpowiedni kwas organiczny. Dalej reakcja przebiega według schematu: CaCl 2

(NH 4) 2C2O 4

CaC 2O 4

5H2C2O 4

2KMnO 4

H2SO 4

3H2SO 4

CaC 2O 4

2NH 4Cl

H 2C 2 O 4

2MnSO 4

CaSO 4

K2SO 4

10CO 2

8H2O

GLUKONIAN WAPNIA 1 ml 0,02 mol/l roztworu manganianu(VII) potasu odpowiada 22,42 mg glukonianu wapnia.

MLECZAN WAPNIA 1 ml 0,02 mol/l roztworu manganianu(VII) potasu odpowiada 10,91 mg bezwodnego mleczanu wapnia.

PANTOTENIAN WAPNIA 1 ml 0,02 mol/l roztworu manganianu(VII) potasu odpowiada 2,004 mg wapnia.

44

9. MIARECZKOWANIE W RODOWISKU NIEWODNYM W rodowisku niewodnym oznacza si związki o charakterze słabych kwasów lub zasad. Ze wzgl du na słabą rozpuszczalno ć lub słabą dysocjacj w rodowisku wodnym, ich oznaczanie w wodzie nie jest możliwe. Rozpuszczalniki w rodowisku niewodnym mogą brać udział w reakcji przekazywania protonu (powstają odpowiednie kationy lub aniony) albo w niej nie uczestniczą. Do oznaczeń najcz ciej stosuje si rozpuszczalniki : a) aprotolityczne – nie biorą udziału w przekazywaniu protonu mi dzy substancją oznaczaną a płynem miareczkującym b) amfiprotolityczne – aktywnie uczestniczą w przekazywaniu protonów, wywołując jonizacj danego związku poprzez tworzenie wiązania jonowego. W ród nich wyróżniamy rozpuszczalniki: • protonogenne – oddają proton oznaczanej substancji, podwyższając jej charakter zasadowy • protonofilne (protonofilowe) – przyjmują proton od oznaczanej substancji, zwi kszając jej charakter kwasowy.

9.1. Acydymetria Acydymetrycznie w rodowisku niewodnym oznacza si związki o charakterze zasadowym: • aminy I, II, III rz dowe i zasady amoniowe • zasady heterocykliczne • sole zasad organicznych z kwasami nieorganicznymi i organicznymi • sole mocnych zasad nieorganicznych i słabych kwasów organicznych Rozpuszczalniki: W acydymetrii stosuje si rozpuszczalniki protonogenne (kwa ne lub słabo kwa ne), np. kwas octowy, propionowy, bezwodnik kwasu octowego, propionowego oraz aprotolityczne (oboj tne o małej warto ci stałej dielektrycznej), np. toluen, dioksan, chloroform. Wska niki: Zakresy zmiany barwy wskaźników stosowanych w rodowisku niewodnym nie zależą od st żenia jonów H+ i znajdują si w innych granicach pH niż stosowane w roztworze wodnym. Do nich należą: – 0,1% roztwór fioletu krystalicznego w 100% roztworze kwasu octowego – 0,5% roztwór zieleni brylantowej w 100% roztworze kwasu octowego – 0,5% roztwór zieleni malachitowej w 100% roztworze kwasu octowego – 0,2% roztwór 1–naftolobenzeiny w 100% roztworze kwasu octowego – 0,1% roztwór żółcieni dimetylowej w etanolu. Płyny miareczkujące: – 0,1 mol/l roztwór kwasu chlorowego(VII) w 100% roztworze kwasu octowego – 0,1 mol/l roztwór kwasu chlorowego(VII) w dioksanie – 0,005 mol/l roztwór kwasu p–toluenosulfonowego w dioksanie.

9. Miareczkowanie w rodowisku niewodnym

45

Najcz ciej stosowanym organicznym rozpuszczalnikiem do miareczkowania słabych zasad jest kwas octowy, a płynem mianowanym roztwór kwasu chlorowego(VII) w kwasie octowym. Kwas octowy wobec silnych kwasów zachowuje si jak zasada i przyjmuje proton tworząc sól. Zachodzi wi c reakcja protolizy, w której kwas chlorowy(VII) oddaje proton, a kwas octowy go przyjmuje: HClO 4

CH 3COOH

CH 3COOH 2

ClO 4

Kwas Zasada Kwas Zasada (Kw) (Z) (Kw) (Z) Jednakże charakter zasadowy kwasu octowego jest znacznie słabszy w porównaniu z wodą. Protony są luźniej związane z cząsteczkami rozpuszczalnika niż w przypadku jonu hydroniowego (H3O+). W związku z tym aktywno ć protonów w roztworach silnych kwasów w kwasie octowym jest wi ksza niż w wodzie. Słabe zasady są zdolne do odebrania protonów jonom octaniowym (CH3COOH2+) powstającym w roztworze po dodaniu kwasu chlorowego(VII). Z

CH3COOH2

ClO4

ClO 4

CH3COOH

ClO4

CH3COOH

HZ

Obecno ć wody podwyższa wyniki oznaczeń lub uniemożliwia zauważenie zmiany barwy wskaźnika, ponieważ w jej obecno ci cz ć jonów CH3COOH2+ przechodzi w H3O+ o słabszych wła ciwo ciach kwasowych (woda jest silniejszą zasadą niż CH3COOH). CH3COOH2

ClO4

H2O

+

H3O

Dodatek niewielkich ilo ci bezwodnika kwasu octowego stosuje si w celu związania ladowych ilo ci wody.

9.1.1. Oznaczanie amin i zasad heterocyklicznych W przypadku amin i zasad heterocyklicznych reakcja z kwasem chlorowym(VII) przebiega według nast pujących schematów: HClO4

CH3COOH

CH3COOH2

ClO4

a) dla amin: – I - rz dowych H R

NH2

CH 3COOH 2

ClO 4

+

R H

–

CH 3COOH

N

H

ClO 4

II - rz dowych H R

NH R1

CH 3COOH 2

ClO 4

+

R

CH 3COOH

N H

R 1 ClO 4

46

Chemiczne metody analizy ilo ciowej rodków leczniczych –

III - rz dowych R2 R

R2 ClO 4

CH 3COOH 2

N

+

R

CH 3COOH

N H

R1

R1 ClO 4

b) dla zasad heterocyklicznych:

CH 3COOH 2

N

+

ClO 4

N

CH 3COOH H ClO 4

Zawarto ć Odważyć dokładnie ok. 0,3 g substancji, rozpu cić w 20 ml 100% roztworu kwasu octowego i miareczkować 0,1 mol/l roztworem kwasu chlorowego(VII) wobec 3 - 4 kropli roztworu fioletu krystalicznego do zmiany zabarwienia z fioletowego na niebieskie. Wykonać prób kontrolną. Zgodnie z powyższą procedurą oznaczane są nast pujące związki:

AMINOFENAZON

N

O

H3C

N

N

N

O

CH3 CH 3COOH 2

N

ClO 4 H3C

CH3

N H

CH3

+

CH3

CH 3COOH

CH3

CH3

ClO 4

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 23,13 mg aminofenazonu.

BAKLOFEN H H

NH2 O

OH

Cl

CH 3COOH 2

+

N

H O CH 3COOH

OH

ClO 4 Cl

ClO 4

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 21,37 mg baklofenu.

9. Miareczkowanie w rodowisku niewodnym

47

CHLORCHINALDOL OH

OH Cl

N

H +

Cl

CH3 CH 3COOH 2

CH3

N

CH 3COOH

ClO 4

ClO 4

Cl

Cl

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 22,81 mg chlorchinaldolu.

CHLORODIAZEPOKSYD Chlorodiazepoksyd posiada grup aminową przy w glu 2, dlatego też przyłączenie protonu zachodzi w tej pozycji, w odróżnieniu od pozostałych pochodnych benzodiazepin. H

H N

N

N

CH 3COOH 2

CH3

CH 3COOH

ClO 4

N

Cl

+

N

H

CH3

N

Cl O

O

ClO 4

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 29,98 mg chlorodiazepoksydu.

CYMETYDYNA N

H

N

H

CH3

H

N

N

CH 3COOH 2

ClO 4

CH3

+

S

NH

N

N

N

CH3 NH

CH 3COOH CH3

S

NH

N

NH

ClO 4

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 25,23 mg cymetydyny.

CYNNARYZYNA +

N

N H

N

N

2 CH3COOH2

ClO4

+

H

2CH3COOH

2 ClO4

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 18,42 mg cynnaryzyny.

48

Chemiczne metody analizy ilo ciowej rodków leczniczych

EPINEFRYNA OH

OH

H

H +

N

N

CH3

CH3 H CH 3COOH 2

HO

CH 3COOH

ClO 4

HO OH

OH

ClO 4

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 18,32 mg epinefryny.

HALOPERIDOL F

F

H

Cl

Cl

+

N

CH3COOH 2

N

ClO 4

CH 3COOH

O

O

ClO 4

OH

OH

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 37,59 mg haloperidolu.

KLOZAPINA H

CH3 N

N

Cl

Cl

H

N

N

N

2 CH 3COOH 2

N

+

CH3

+

2CH 3COOH

ClO 4

N H

N H

2 ClO 4

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 16,34 mg klozapiny.

LIDOKAINA CH3

H

CH3

H H

N

N N

CH3

CH 3COOH 2

O CH3

+

N

ClO 4

CH3

CH 3COOH

O CH3

CH3

CH3

ClO 4

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 23,43 mg bezwodnej lidokainy.

9. Miareczkowanie w rodowisku niewodnym

49

LORATADYNA O

O

O

CH3

O

CH3

N

N

CH 3COOH 2

H

ClO 4

CH 3COOH +

N

N

Cl

Cl

ClO 4

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 38,29 mg loratadyny.

METRONIDAZOL NO 2

NO 2 CH 3COOH 2 N

CH 3COOH

ClO 4

N

OH

OH

+

N

N H

CH3

CH3

ClO 4

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 17,12 mg metronidazolu.

DIMENHYDRAMINA Zawarto ć Odważyć dokładnie ok. 0,3 g substancji, rozpu cić ogrzewając w 30 ml 100% roztworu kwasu octowego, ochłodzić i miareczkować 0,05 mol/l roztworem kwasu chlorowego(VII) wobec 3 - 4 kropli roztworu fioletu krystalicznego do zmiany zabarwienia z fioletowego na niebieskie. Wykonać prób kontrolną. Według powyższej procedury oznacza si difenhydramin , b dącą składnikiem dimenhydraminy.

O N CH3

CH3

CH 3COOH 2

ClO 4

O

+

N H

CH 3COOH

CH3

CH3 ClO 4

1 ml 0,05 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 12,77 mg difenhydraminy.

50

Chemiczne metody analizy ilo ciowej rodków leczniczych

Oznaczanie substancji leczniczych w mieszaninie kwasu octowego z bezwodnikiem octowym (uzasadnienie dodatku bezwodnika kwasu octowego – patrz strona 48 i 60) Zawarto ć Odważyć dokładnie ok. 0,2 g substancji, rozpu cić w 10 ml 100% roztworu kwasu octowego, dodać 10 ml roztworu bezwodnika kwasu octowego, 3 - 4 krople roztworu fioletu krystalicznego i miareczkować 0,1 mol/l roztworem kwasu chlorowego(VII) do zmiany zabarwienia z fioletowego na niebieskie. Wykonać prób kontrolną. Zgodnie z powyższą procedurą oznacza si nast pujące związki:

NIKETAMID O

O H N

N

CH3

CH 3COOH 2

+

N

ClO 4

N

CH3

CH3

CH3

CH 3COOH

ClO 4

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 17,82 mg niketamidu.

NIKOTYNAMID O

O H

N

NH2

CH 3COOH 2

ClO 4

N

+

CH 3COOH

NH2

ClO 4

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 12,21 mg nikotynamidu.

NIKOTYNYLOMETYLOAMID O

O H

N

CH 3COOH 2

NH

ClO 4

+

N

OH

CH 3COOH

NH

OH

ClO 4

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 15,22 mg nikotynylometyloamidu.

TEMAZEPAM Pochodne benzodiazepiny wykazują wła ciwo ci słabych zasad. W rodowisku kwanym tworzą sole, a przyłączenie protonu nast puje w położeniu 4.

9. Miareczkowanie w rodowisku niewodnym H3C

51

H3C

O

N

O

N OH

CH 3COOH 2

OH

ClO 4

Cl

CH 3COOH

+

N

N

Cl

H

ClO 4

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 30,07 mg temazepamu.

TYNIDAZOL NO 2

NO 2 O N

O CH 3COOH 2

S

N

ClO 4

N

CH3 O

N

CH3

CH 3COOH

S

+

CH3 O

H

CH3

ClO 4

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 24,74 mg tynidazolu.

ZOPIKLON O

O

N N H3C

O

N

Cl

N

CH3COOH2

N

O

N

ClO 4

N

N

H3C

Cl

N

CH 3COOH

+

N H

O

N

O

N

ClO 4

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 38,88 mg zopiklonu.

KOFEINA Zawarto ć Odważyć dokładnie ok. 0,2 g wysuszonej substancji, rozpu cić w 30 ml mieszaniny (2:1) toluenu z bezwodnikiem kwasu octowego, dodać 3 – 4 krople roztworu fioletu krystalicznego i miareczkować 0,1 mol/l roztworem kwasu chlorowego(VII) do zmiany zabarwienia z fioletowego na żółte. Wykonać prób kontrolną. O H3C

CH3

O

N

N

O

H3C H3C

CH3

O

N

N

O

O O

N CH3

N

O H3C

-

H2C

+

O

N CH3

O

N

H

H3C

52

Chemiczne metody analizy ilo ciowej rodków leczniczych O H3C

CH3

-

+

N CH3

N

H

CH3COOH2

CH3

H3C O

N

N O

O

H3C

O

N

N

O

H2C

CH3COOH

ClO4

O H3C

O

+

O

N CH3

N

O

H ClO 4

H3C

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 19,42 mg bezwodnej kofeiny.

9.1.2. Oznaczanie soli zasad organicznych

9.1.2.1. Oznaczanie soli zasad organicznych z niektórymi kwasami nieorganicznymi i organicznymi Z punktu widzenia definicji kwasów i zasad Brönsteda kationy soli zasad organicznych są kwasami, są bowiem zdolne do odszczepienia protonu, a aniony zasadami, ponieważ mogą przyłączyć protony przechodząc w sprz żone z nimi kwasy. Metodą bezpo rednią możemy oznaczać sole kwasów nieorganicznych (azotany(V), siarczany(VI) i fosforany(V) oraz słabych kwasów organicznych (octany, winiany, maleiniany i mleczany) z zasadami organicznymi. Jon octaniowy (CH3COOH2+) utworzony w wyniku reakcji kwasu chlorowego(VII) z rozpuszczalnikiem jest silniejszym kwasem niż kwasy [HZ]+ sprz żone z zasadami i dlatego w każdym z tych przypadków jest protonodawcą. Jon siarczanowy w rodowisku kwasu octowego może przyjąć tylko jeden proton, co odpowiada przej ciu jonu SO42- w HSO4-. Przyj cie drugiego protonu przez jon HSO4- nie jest możliwe, ponieważ kwas siarkowy(VI) w rodowisku kwasu octowego jest jednym z najsilniejszych kwasów. Analogicznie przebiega reakcja dla jonu PO43-. Aniony słabych kwasów organicznych jako zasady w rodowisku kwasu octowego są w stanie przyjąć tylko jeden proton od kwasu chlorowego(VII). Zawarto ć Odważyć dokładnie ok. 0,3 g substancji, rozpu cić w 20 ml 100% roztworu kwasu octowego i miareczkować 0,1 mol/l roztworem kwasu chlorowego(VII) wobec 3 – 4 kropli roztworu fioletu krystalicznego do zmiany zabarwienia z fioletowego na niebieskie. Wykonać prób kontrolną. Zgodnie z powyższą procedurą oznacza si nast pujące związki:

9. Miareczkowanie w rodowisku niewodnym

53

EPINEFRYNY WODOROWINIAN OH

H N

O

+

O

OH

-

H N

O

+

CH3 H

OH

CH 3COOH 2

H

ClO 4

CH 3COOH

HO

HO

OH

CH3

OH HO

HO OH

HO

OH

O

HO

ClO 4

O

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 33,33 mg wodorowinianu epinefryny.

KODEINY FOSFORAN H3C H

H3C +

H

N

CH 3COOH 2

O

O

CH 3COOH

ClO 4

OH

O

O

CH3

+

N

OH

CH3

H2PO 4

H3PO 4

ClO 4

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 39,74 mg bezwodnego fosforanu kodeiny.

MIKONAZOLU AZOTAN Cl

Cl

Cl

Cl CH 3COOH 2

CH 3COOH

ClO 4

O N Cl

HNO 3

O N

Cl

Cl +

N

Cl N

H

NO 3

+

H

ClO 4

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 47,91 mg azotanu mikonazolu.

54

Chemiczne metody analizy ilo ciowej rodków leczniczych

MORFINY SIARCZAN H3C

H3C +

H

H

N

CH 3COOH 2

O

HO

N

CH 3COOH

O

HO

SO4

2

+

H

ClO 4

2-

OH

H3C +

N

OH

ClO 4

O

HO

OH

HSO 4

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 66,88 mg bezwodnego siarczanu morfiny.

NAFAZOLINY AZOTAN

N CH 3 COOH 2

N

CH 3COOH

ClO 4

+

N H

HNO 3

+

N

H

H

NO 3

ClO 4

H

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 27,33 mg azotanu nafazoliny.

NOREPINEFRYNY WODOROWINIAN OH

H

OH

H O

+

N

HO

O

-

O

+

HO

OH

N

H

H H

OH

CH 3COOH 2

H

ClO 4

HO

HO

OH

CH 3 COOH

HO

HO HO

HO

ClO 4

O

O

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 31,93 mg bezwodnego wodorowinianu norepinefryny.

ORCYPRENALINY SIARCZAN OH

H

OH

+

N

HO

CH3

CH 3COOH 2

H CH3

OH

2-

2

SO 4

H

OH

+

N

HO

ClO 4

CH3

H

+

CH3

CH 3 COOH

H CH3

OH

H N

HO

CH3

ClO 4

OH

HSO 4

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 52,26 mg siarczanu orcyprenaliny. Zawarto ć Odważyć dokładnie ok. 0,3 g substancji, rozpu cić w 20 ml roztworu bezwodnika kwasu octowego, dodać 3 – 4 krople roztworu fioletu krystalicznego i miareczkować 0,1 mol/l

9. Miareczkowanie w rodowisku niewodnym

55

roztworem kwasu chlorowego(VII) do zmiany zabarwienia z fioletowego na niebieskie. Wykonać prób kontrolną. Zgodnie z powyższą procedurą oznacza si nast pujące związki:

LEWOMEPROMAZYNY MALEINIAN H3C N

H3C

O N

O

+

H O

CH3

S

-

N

O

N

O

O

CH3

H3C

CH3

OH

H CH3

S O

O

-

+

O

CH3

O

H2C

H3C

O

O H3C

CH3

OH

O

OH

-

H2C

H3C N

N

CH3COOH 2

CH3

CH3

S

O

N

H

ClO 4

O H3C

CH3

O

O

CH3COOH

CH3

CH3

S

O H3C

CH3

O

+

N H

H3C

H3C O

+

O

ClO 4

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 44,45 mg maleinianu lewomepromazyny.

PERAZYNY DIMALEINIAN

N

N

O

+

N

H

O

+

S

N

CH3

-

N

2 O

2

O

+

H O

O

H

O

-

H2C

H3C

O

S

N

2 O

+

O

O

CH3 H

H3C

OH

2

H3C

OH

OH

-

H2C N

N H

S

H3C O

+

2 O

+

N

CH3

+

N

2 CH3COOH 2

ClO 4

H S

O

N

2O

CH3

O

H

2CH3 COOH

+

N

O

H H3C

H3C

2 ClO 4

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 28,58 mg dimaleinianu perazyny.

PROCHLORPERAZYNY DIMALEINIAN Zawarto ć Odważyć dokładnie ok. 0,2 g substancji, rozpu cić w 30 ml 100% roztworu kwasu octowego, dodać 5 ml roztworu bezwodnika kwasu octowego; po upływie 30 min dodać 3 – 4 krople roztworu 1-naftolobenzeiny i miareczkować 0,1 mol/l roztworem kwasu chlorowego(VII) do zmiany zabarwienia z żółtego na niebieskie. Wykonać prób kontrolną.

56

Chemiczne metody analizy ilo ciowej rodków leczniczych O O +

N

N H

N

S

O

+

2 CH 3COOH 2

-

N

ClO 4

N

+

OH 2CH 3 COOH

H

CH3

Cl

O CH3

O

H

2

+

N

S

2

H

OH

2 ClO 4

Cl

OH

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 30,30 mg dimaleinianu prochlorperazyny.

ETAKRYDYNY MLECZAN Zawarto ć Odważyć dokładnie ok. 0,2 g substancji, rozpu cić w 3 ml 100% roztworu kwasu mrówkowego, dodać 30 ml roztworu bezwodnika kwasu octowego i miareczkować 0,1 mol/l roztworem kwasu chlorowego(VII) wobec 3 – 4 kropli roztworu fioletu krystalicznego do zmiany zabarwienia z fioletowego na niebieskie. Wykonać prób kontrolną. NH2

H2N

N

CH3

+

O OH

-

O

H2N

N

O OH

H3C

H

NH2

-

H2C

H3C O

O CH3COOH2

O CH3

ClO4

O

N

O CH3COOH

CH3

+

H2N

O

N

H3C

H

OH

CH3

+

O H3C

O

H3C

O

+

-

O

O

H3C

NH2

H2C O

O

O

H

H2N

NH2

H3C O

O

H

ClO4

H3C

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 34,34 mg mleczanu etakrydyny.

9.1.2.2. Oznaczanie soli zasad organicznych z kwasami chlorowcowodorowymi metodą bezpośrednią W metodzie bezpo redniego oznaczania soli zasad organicznych z kwasami chlorowcowodorowymi reakcja przebiega w obecno ci bezwodnika kwasu octowego. W rodowisku niewodnym bezwodnik kwasu octowego jest dawcą protonu dla zasady (jonu chlorkowego). Reakcja przebiega według nast pującego schematu: H3C O

H +

R

O

N H

H2C

H

Cl

H3C

O

H +

R O

-

-

O

N H

HCl O

H H3C

9. Miareczkowanie w rodowisku niewodnym -

H3C

H2C

O

H +

R H

CH3COOH2

ClO 4

R

O

H

O

H

O

N

57

N

+

H

CH3COOH

O H

O

ClO 4 H3C

H3C

Zawarto ć Odważyć dokładnie ok. 0,3 g substancji, rozpu cić w 20 ml roztworu bezwodnika kwasu octowego, dodać 3 - 4 krople roztworu odpowiedniego wskaźnika i miareczkować 0,1 mol/l roztworem kwasu chlorowego(VII) do zmiany zabarwienia. Wykonać prób kontrolną. Zgodnie z powyższą procedurą oznacza si nast pujące związki:

FLUFENAZYNY DICHLOROWODOREK Miareczkować wobec zieleni malachitowej do zmiany zabarwienia z zielonego na żółte.

H N

O +

S

2 O

N

2 Cl

H

OH

-

H N

O

2 O

2 CH3COOH2

ClO 4

H3C

+

O +

S

N

2CH3COOH

O H3C

OH

F

F

F

2 O

H

F

H3C

OH F

N

O

H

F

H3C

F

F

-

+

2 HCl O

H

H2C

N

2 O

N

+

S

O +

S

H3C

F

N

N

F OH

N

-

H2C

+

N

O

H

F

F

H

H3C

+

N

2 ClO 4

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 25,52 mg dichlorowodorku flufenazyny.

KLONIDYNY CHLOROWODOREK Miareczkować wobec zieleni brylantowej do zmiany zabarwienia z zielonego na żółte. H3C

H Cl

O

N

H2C

H

O

N

O

O

+

H

Cl

H H3C

+

H

H

H3C O

N

CH3COOH 2

O

ClO 4

+

H Cl

CH3COOH

O

N

N

O H3C

H3C

Cl O

N

O

H

Cl

H2C

N

H

-

-

H Cl

N

Cl

N

N

O

H

Cl

HCl

+

N

N

-

Cl

H

O

ClO 4

H3C

58

Chemiczne metody analizy ilo ciowej rodków leczniczych

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 26,66 mg chlorowodorku klonidyny.

PROMETAZYNY CHLOROWODOREK Miareczkować wobec zieleni malachitowej do zmiany zabarwienia z zielonego na żółte. H3C

CH3

H

+

O

N N

CH3

S

H

N

CH3

O

O CH3

S

-

+

N

O

H2C

CH3

O

HCl

CH3

O H3C

H3C -

Cl

-

H2C

CH3

H N

CH3

S

H

O

+

N

N

CH 3COOH 2

O

ClO 4

O

CH3

N

H3C

CH3

O

+

CH3

S

CH3COOH

O O

CH3

H3C

H3C

ClO 4

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 32,09 mg chlorowodorku prometazyny. Zawarto ć Odważyć dokładnie ok. 0,2 g substancji, rozpu cić w 20 ml 100% roztworu kwasu octowego, dodać 10 ml roztworu bezwodnika kwasu octowego, 3 - 4 krople roztworu odpowiedniego wskaźnika i miareczkować 0,1 mol/l roztworem kwasu chlorowego(VII) do zmiany zabarwienia. Wykonać prób kontrolną. Zgodnie z powyższą procedurą oznacza si nast pujące związki:

NOKSYPTYLINY CHLOROWODOREK Miareczkować wobec 1-naftolobenzeiny do zmiany zabarwienia z żółtego na niebieskie. -

H2C

H3C

O

O O

H3C N

N O

H

H3C O

+

CH3

Cl

-

O

N

N

H3C

O

H

HCl O

+

H3C

CH3

-

H2C

H3C O

O

H3C

O

H

ClO4

CH3 H3C

CH3COOH

H3C

O

+

N

N

O CH3COOH2

O O

+

N

N O

H

CH3

ClO4

H3C

9. Miareczkowanie w rodowisku niewodnym

59

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 33,09 mg chlorowodorku noksyptyliny.

KSYLOMETAZOLINY CHLOROWODOREK Miareczkować wobec fioletu krystalicznego do zmiany zabarwienia z fioletowego na niebieskie. CH3

CH3

H3C

CH3 CH3

O

N

H3C

H2C

CH3 CH3

O

N

H3C

O

O

+

H

N

O H Cl

CH3

-

H

H3C

O

CH3

+

O N

H3C CH3COOH2

N CH3

H3C

CH3 O

N

H

CH3COOH

ClO 4

O

+

N

O H

H3C

H

H3C

CH3

-

CH3 H3C

O H

CH3

H2C

CH3

HCl

+

N CH3

-

CH3

H

O H3C

ClO 4

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 28,08 mg chlorowodorku ksylometazoliny.

9.1.2.3. Oznaczanie soli zasad organicznych z kwasami chlorowcowodorowymi metodą pośrednią (Pifera - Wollish’a)

Jony halogenkowe w rodowisku kwasu octowego mają tak słaby charakter zasadowy, że nie są zdolne do przyj cia od niego protonu. Dlatego nie jest możliwe oznaczanie tych jonów przez bezpo rednie miareczkowanie kwasu chlorowego(VII). Należy je przeprowadzić w octany działaniem octanu rt ci(II) w 100% kwasie octowym. Zarówno powstający halogenek rt ci(II), jak i nadmiar octanu rt ci(II) nie przeszkadzają w oznaczaniu, ponieważ są słabo zdysocjowane. Powstający jon octanowy jako najsilniejsza zasada w rodowisku kwasu octowego może być oznaczony kwasem chlorowym(VII). Reakcja przebiega według nast pującego schematu: H

H +

2 R

(CH 3COO) 2Hg

N H

H

Cl

-

2

R

N H

+

HgCl 2 H

kwas słaba kwas silna (Kw) zasada (Z) (Kw) zasada (Z)

CH 3COO

60

Chemiczne metody analizy ilo ciowej rodków leczniczych

Zawarto ć Odważyć dokładnie ok. 0,3 g substancji, rozpu cić w 10 ml 100% roztworu kwasu octowego, dodać 5 ml roztworu bezwodnika kwasu octowego, 5 ml roztworu octanu rt ci(II) i miareczkować 0,1 mol/l roztworem kwasu chlorowego(VII) wobec 3 – 4 kropli roztworu fioletu krystalicznego do zmiany zabarwienia z fioletowego na niebieskie. Wykonać prób kontrolną. Zgodnie z powyższą procedurą oznacza si nast pujące związki:

ADYFENINY CHLOROWODOREK

O

O (CH 3COO) 2 Hg

2 O

HgCl 2

2 O

CH3

CH3

+

N

N H

CH3

Cl

+

H

-

O

CH3

CH 3COO

O CH 3COOH 2

O

2CH 3COOH

ClO 4

O

CH3

CH3

+

+

N

N

H

CH3

H

CH 3COO

CH3

ClO 4

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 34,79 mg chlorowodorku adyfeniny.

AMITRYPTYLINY CHLOROWODOREK CH3 H

CH3 H

+

N

+

N CH3

CH3

2

(CH 3COO) 2Hg

Cl

-

2

HgCl 2

CH 3COO

9. Miareczkowanie w rodowisku niewodnym CH3 H

61 CH3

H

+

N

+

N CH3

CH3

CH 3COOH 2

2CH 3COOH

ClO 4

CH 3COO

ClO 4

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 31,39 mg chlorowodorku amitryptyliny.

ANTAZOLINY CHLOROWODOREK

N

2

N

N

(CH 3COO) 2Hg

+

N

2

N

H -

CH 3COO

N CH 3COOH 2 N

H H

Cl

N

HgCl 2

+

N

H

N

ClO 4

+

N

H

2CH 3COOH +

N

H

H H

CH 3COO

ClO 4

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 30,18 mg chlorowodorku antazoliny.

BENZYDAMINY CHLOROWODOREK

N

N

2

(CH 3COO) 2Hg

N

O

H3C

2

O N

H3C +

+

N

CH3 H

HgCl 2

N

Cl

-

CH3 H

CH 3COO

62

Chemiczne metody analizy ilo ciowej rodków leczniczych

N

N N

CH 3COOH 2 H3C

O

2CH 3COOH

N

ClO 4

H3C

O

+

+

N

CH3 H

N CH 3COO

CH3 ClO 4

H

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 34,59 mg chlorowodorku benzydaminy.

BROMHEKSYNY CHLOROWODOREK Br

Br

CH3

2

(CH 3COO) 2Hg

+

CH3

2

HgCl 2

+

N

N

Br

Br H

H

NH2 Cl

NH2

-

Br

CH 3COO

Br

CH3 N

CH3 CH 3COOH 2

+

ClO 4

2CH 3COOH

+

N

Br

Br H

H

NH2

NH2

CH 3COO

ClO 4

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 41,26 mg chlorowodorku bromheksyny.

BUPIWAKAINY CHLOROWODOREK CH3

CH3 NH

2

N

(CH 3COO) 2 Hg

+

NH

2

HgCl 2

+

N

H

H O

O CH3

CH3

Cl

CH3

-

CH3

CH3

CH 3COO

CH3 NH

CH 3COOH 2

+

N

ClO 4

NH

H

O CH3

2CH 3COOH

+

N

H O CH3

CH 3COO

CH3

CH3

ClO 4

9. Miareczkowanie w rodowisku niewodnym

63

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 34,29 mg bezwodnego chlorowodorku bupiwakainy.

CHLORODIAZEPOKSYDU CHLOROWODOREK H

H +

N N

+

N

CH3

N

H

N

2 Cl

N

2 Cl

(CH 3COO) 2Hg

HgCl 2

O

O

Cl

-

CH 3COO

H

H +

+

N N

N

CH3

N

H

N

Cl

CH3 H

CH 3COOH 2

ClO 4

CH3 H

N

Cl

O

2CH 3COOH O

ClO 4

CH 3 COO

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 33,62 mg chlorowodorku chlorodiazepoksydu.

CHLOROPROMAZYNY CHLOROWODOREK

CH3

2

CH3

+

N

N H

S

(CH 3COO) 2Hg

CH3

Cl

+

N

Cl

-

2

N H

S

HgCl 2 CH3

Cl

CH 3COO

64

Chemiczne metody analizy ilo ciowej rodków leczniczych

CH3

CH3

+

N

N

CH 3COOH 2

H

N

CH3

S

Cl

2CH 3COOH

H

CH3

S

+

N

ClO 4

Cl

CH 3COO

ClO 4

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 35,53 mg chlorowodorku chloropromazyny.

CHLOROPROTYKSENU CHLOROWODOREK

CH3

CH3

+

+

N

2

(CH 3 COO) 2Hg

H

N

2

CH3

S

Cl

CH3

S

Cl

-

Cl

CH 3COO

CH3

CH3

+

+

N

CH 3COOH 2

H S

HgCl 2

H

N

ClO 4 S

CH3

Cl

2CH 3 COOH

H CH3

ClO 4

Cl

CH 3COO

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 35,23 mg chlorowodorku chloroprotyksenu.

DEZYPRAMINY CHLOROWODOREK H

H N N

2

+

+

N

CH3

N (CH 3COO) 2Hg

H

Cl

-

2

H

CH3 HgCl 2

CH 3COO

9. Miareczkowanie w rodowisku niewodnym

65 H

H

+

+

N

N

CH3

N

CH3

N

H

CH 3COOH 2

H

ClO 4

2CH 3COOH

ClO 4

CH 3COO

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 30,28 mg chlorowodorku dezypraminy.

DIFENHYDRAMINY CHLOROWODOREK

O

2

(CH 3COO) 2Hg

+

N

O

2

+

N

CH3 H

H

CH3

CH3 Cl

O

+

N

HgCl 2

CH3

-

CH 3COO

CH 3COOH 2

CH3

O

ClO 4

+

N

H

2CH 3COOH

CH3

H CH3

CH3 ClO 4

CH 3COO

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 29,18 mg chlorowodorku difenhydraminy.

DILTIAZEMU CHLOROWODOREK H3C

O

H3C

H3C

O

N

O N

O

-

N

O

H3C

O

N

O

CH3 CH 3 COOH 2

N

ClO 4

S

O CH 3 COO

H3C

HgCl 2

CH 3COO

+

H

CH3

H

S

H3C

N

+

H3C

H3C

O

O

N

2 O

O

H3C

(CH 3COO) 2Hg

Cl

H3C

N

O

CH3

S

O H3C

H3C

O

H

2

O

+

+

H

CH3 2CH 3COOH

S ClO 4

66

Chemiczne metody analizy ilo ciowej rodków leczniczych

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 45,10 mg chlorowodorku diltiazemu.

DROTAWERYNY CHLOROWODOREK H3C

O

H3C

O

H3C

O

+

N

N

2

O

H3C

H H

H3C

O

CH3

O

CH3

(CH 3COO) 2Hg

Cl

2

H

HgCl 2

-

O

H3C

O

H3C

O

O

CH3

O

CH3

CH 3COO

+

+

N

N H3C

+

H

H

O H

O

CH3

O

CH3

CH3COOH 2

H H

ClO 4

CH3COO

O

CH3

O

CH3

2CH3COOH

ClO 4

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 43,40 mg chlorowodorku drotaweryny.

EFEDRYNY CHLOROWODOREK OH

H

OH

H

+

+

N

2

(CH 3COO) 2Hg

CH3

N

2

H

CH3 Cl

OH

HgCl 2

CH3

H CH3

-

CH 3COO

H

OH

H

+

+

N

N CH3

CH 3COOH 2

CH3

ClO 4

H

2CH 3COOH

H

CH3

CH3 CH 3COO

ClO 4

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 20,17 mg chlorowodorku efedryny.

ETAMBUTOLU DICHLOROWODOREK OH

H +

N H3C

H

N

+

CH3

(CH 3COO) 2Hg

H HO

OH

H

H

2 Cl

-

N H3C

+

H

H +

N

CH3

HgCl 2

H HO

2 CH 3COO

9. Miareczkowanie w rodowisku niewodnym OH

H N H3C

N

H

CH3

+

OH

H

H

+

67

2 CH 3COOH 2

N

ClO 4

H3C

H

+

N

CH3

+

4CH 3COOH

H H

H

2 CH 3COO

HO

2 ClO 4

HO

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 13,86 mg dichlorowodorku etambutolu.

ETYLOMORFINY CHLOROWODOREK CH3 H

CH3

+

N

(CH 3COO) 2Hg

2

O

O

HgCl 2

O

O Cl

-

OH

H3C

CH 3COO

CH3

CH3 H

+

N

N

CH 3COOH 2

O

O

N

2

OH

H3C

H

+

H

ClO 4

2CH 3COOH

O

O

OH

H3C

+

OH

H3C

CH 3COO

ClO 4

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 34,99 mg bezwodnego chlorowodorku etylomorfiny.

FENFORMINY CHLOROWODOREK NH

+

NH

NH

NH3

2

(CH 3COO) 2Hg NH

NH

NH

HgCl 2 NH

NH

-

CH 3COO

+

NH

NH3

2

NH Cl

+

NH

NH

NH3

CH 3COOH 2

NH CH 3COO

ClO 4

+

NH

NH

NH3

2CH 3COOH

NH ClO 4

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 24,18 mg chlorowodorku fenforminy.

68

Chemiczne metody analizy ilo ciowej rodków leczniczych

FLUFENAZYNY DICHLOROWODOREK H

H

+

N

N

+

N

N +

S

N

+

S

(CH 3COO) 2Hg

N

H

F

HgCl2

H

F OH

OH

F

F

2 Cl

-

F

F

H

H +

+

N

N

N

2 CH3COO

S

N

2 CH3 COOH 2

+

ClO 4

N

H

F

4CH3COOH

+

N

S

H

F

OH

OH F

F

2 CH3COO

F

F

2 ClO 4

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 25,52 mg dichlorowodorku flufenazyny.

FLUOKSETYNY CHLOROWODOREK H O

N

H +

O

N

+

CH3

CH3

H

F

2

(CH 3COO) 2Hg F

H

F

2

HgCl 2

F

F Cl

F

-

CH 3COO

H

H

+

O

N

+

O

N

CH3

CH3

H

F F

H

F CH 3COOH 2

2CH 3COOH

ClO 4 F

F

F

CH 3 COO

ClO 4

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 34,58 mg chlorowodorku fluoksetyny.

HOMATROPINY BROMOWODOREK H3C H

N

H3C +

H

O

2

(CH 3COO) 2Hg

O

2

HgBr 2 O

O OH

+

N

Br

-

OH

CH 3COO

9. Miareczkowanie w rodowisku niewodnym

69

H3C H

H3C +

+

H

N

O

CH 3COOH 2

N

O

ClO 4

2CH 3COOH

O

O

OH

OH

CH 3COO

ClO 4

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 35,63 mg bromowodorku homatropiny.

IMIPRAMINY CHLOROWODOREK H

H +

+

N N

2

N N

H3C

(CH 3COO) 2Hg

CH3

Cl

H3C

2

-

CH 3COO

H

H

N N

+

+

N N

H3C

HgCl 2

CH3

CH3

CH 3COOH 2

H3C

ClO 4

CH3

2CH 3COOH

CH 3COO

ClO 4

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 31,69 mg chlorowodorku imipraminy.

KLONIDYNY CHLOROWODOREK H

H Cl

Cl

N

N

2

(CH 3COO) 2Hg

+

2

H Cl

H

H

-

Cl

H

CH 3COO

H

H Cl

Cl

N

N

N

N H Cl

N

N Cl

HgCl 2

+

N

N

+

CH 3 COOH 2

ClO 4 H

H

CH 3 COO

2CH 3 COOH

+

N

N Cl

H

ClO 4

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 26,66 mg chlorowodorku klonidyny.

70

Chemiczne metody analizy ilo ciowej rodków leczniczych

LIDOKAINY CHLOROWODOREK CH3

CH3

H

H H

H N

2

+

N

(CH 3COO) 2Hg

CH3

N

2

+

N O

O CH3

CH3

HgCl 2

CH3

CH3

Cl

CH3

-

H

CH3

H N

CH3

CH 3COO

H H N

+

N

CH 3COOH 2

CH3

ClO 4

N

O

+

2CH 3COOH

CH3

O

CH3

CH3

CH3

CH3

CH 3COO

ClO 4

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 27,08 mg bezwodnego chlorowodorku lidokainy.

METOKLOPRAMIDU CHLOROWODOREK CH3

CH3 O

O H

H Cl

2

N

H

+

CH3

(CH 3 COO) 2Hg

N

2

+

N

O

Cl

H2N

-

O

HgCl 2

CH 3COO

CH3

CH3

O

O H

H

+

N

Cl

H CH3

CH 3COOH 2

N

H

+

N

Cl ClO 4

CH3

2CH 3COOH

N CH3

CH3 O

H2N

CH3

N CH3

CH3 H2N

H

Cl

O

H2N

CH 3 COO

ClO 4

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 33,63 mg bezwodnego chlorowodorku metoklopramidu.

MIANSERYNY CHLOROWODOREK H H3C

H H3C

+

N

+

N N

N

2

(CH 3COO) 2Hg

Cl

-

2

HgCl 2

CH 3COO

9. Miareczkowanie w rodowisku niewodnym H

H H3C

71

H3C

+

+

N

N

N

N CH 3COOH 2

2CH 3 COOH

ClO 4

ClO 4

CH 3COO

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 30,08 mg chlorowodorku mianseryny.

MORFINY CHLOROWODOREK H3C H

H3C +

H

N

(CH 3COO) 2Hg

2

O

HO

OH

Cl

HgCl 2

2

-

HO

H3C H

O

CH 3COO

OH

H3C N

+

+

N

H

CH 3COOH 2

HO

+

N

O

OH

2CH 3COOH

ClO 4

HO

CH 3COO

O

OH

ClO 4

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 32,18 mg bezwodnego chlorowodorku morfiny.

NOKSYPTYLINY CHLOROWODOREK H3C

H3C

+

+

N N

O

N

H

N

CH3 (CH 3COO) 2Hg

2

Cl

-

2

O

H

CH3 HgCl 2

CH 3COO

72

Chemiczne metody analizy ilo ciowej rodków leczniczych H3C

H3C +

N N

O

+

N

H

N

CH3

CH 3COOH 2

O

ClO 4

H

CH3

2CH 3COOH

CH 3COO

ClO 4

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 33,09 mg chlorowodorku noksyptyliny.

OKSPRENOLOLU CHLOROWODOREK OH

H

2

OH

+

O

N

CH3

(CH 3COO) 2Hg

H +

O

2

N

H CH2

CH3 Cl

OH

HgCl 2

H

O

CH2

-

CH 3COO

OH

+

N

CH3

CH3

O

H

O

CH3

H +

O CH 3COOH 2

N

CH3

ClO 4

H

2CH 3COOH

H CH3

CH2 O

CH3

CH2 O

CH 3COO

ClO 4

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 30,18 mg chlorowodorku oksprenololu.

OPIPRAMOLU DICHLOROWODOREK

N

(CH 3COO) 2Hg

+

+

H

OH

2 Cl

ClO4

H

+

N

2 CH3COO

2 CH3COO

4CH3COOH

+

OH

OH

N

N

H

N

H

-

2 CH3 COOH 2 +

+

N

N

N

N

HgCl2

+

N H

H

N

H

+

N

H

OH

2 ClO4

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 21,82 mg dichlorowodorku opipramolu.

9. Miareczkowanie w rodowisku niewodnym

73

PAPAWERYNY CHLOROWODOREK H

O

+

N

H3C

H3C

H3C O

2

H

O

+

N

H3C

(CH 3COO) 2Hg

O

2

HgCl 2

O

O

CH3

O

O

CH3

O

H

H3C

Cl

CH3 CH3

-

O

+

N

H

+

N

H3C

H3C

CH 3COO

H3C O

CH 3COOH 2

O

ClO 4

2CH 3COOH

O O

O

CH3 CH3

O

CH3 CH3

CH 3COO

ClO 4

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 37,59 mg chlorowodorku papaweryny.

PETYDYNY CHLOROWODOREK +

N

+

N

CH3

H

2

(CH 3COO) 2Hg

CH3 H

2

HgCl 2

O

O

O

O CH3

N

+

Cl

-

CH3

CH 3COO

+

N

CH3

CH3 H

H CH3COOH2

O

ClO 4

2CH3COOH

O O

O CH3

CH3

CH3COO

ClO 4

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 28,38 mg chlorowodorku petydyny.

PILOKARPINY CHLOROWODOREK O

N

O

2 N

(CH 3COO) 2Hg

+

O

2

HgCl 2

+

N

H

H H3C

O

N

CH3

Cl

-

H3C

CH3

CH 3COO

74

Chemiczne metody analizy ilo ciowej rodków leczniczych O

N

O

N O

O CH 3COOH 2

+

ClO 4

2CH 3COOH

+

N

N H

H

H3C

CH3

H3C

CH 3COO

CH3

ClO 4

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 24,47 mg chlorowodorku pilokarpiny.

PIRYDOKSYNY CHLOROWODOREK H H3C

H N

+

H3C

2

(CH 3COO) 2Hg

OH

2

HO

HgCl 2

OH HO

OH

Cl

-

CH 3COO

OH

H

H

+

H3C

+

N

N

H3C CH 3COOH 2

+

N

2CH 3COOH

ClO 4

OH

OH

HO

HO

CH 3COO

OH

OH

ClO 4

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 20,56 mg chlorowodorku pirydoksyny.

PROKAINAMIDU CHLOROWODOREK CH3

CH3 O

O H

H

+

CH3

N

2

(CH 3COO) 2Hg

N

+

N

2

HgCl 2

H

H H2N

Cl

H2N

-

CH 3COO

CH3

CH3 O

O H

+

N N

H CH3

CH3COOH 2

+

N

ClO 4

N

CH3

2CH 3COOH

H

H H2N

CH3

N

CH 3COO

H2N

ClO 4

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 27,18 mg chlorowodorku prokainamidu.

9. Miareczkowanie w rodowisku niewodnym

75

PROKAINY CHLOROWODOREK CH3

CH3

O

O H

H

+

CH3

N

2

(CH 3COO) 2 Hg

O

H2N

Cl

+

CH3

N

2

HgCl 2

O

H2N

-

CH 3COO

CH3

CH3

O

O H

H

+

N

CH3

CH 3COOH 2

O

H2N

+

N

ClO 4

CH3

H2N

CH 3 COO

2CH 3COOH

O

ClO 4

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 27,28 mg chlorowodorku prokainy.

PROMAZYNY CHLOROWODOREK

CH3

CH3 N

2

N

+

(CH 3COO) 2Hg

H

N

CH3

S

Cl

-

CH 3COO

CH3

CH3 +

N

+

N

N

CH 3COOH 2

H S

HgCl 2

H

CH3

S

+

N

2

N

ClO 4

2CH 3COOH

H S

CH3

CH3

ClO 4

CH 3COO

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 32,09 mg chlorowodorku promazyny.

PROMETAZYNY CHLOROWODOREK H

CH3

H

+

N

2 S

CH3 +

N

N CH3

(CH 3COO) 2Hg

CH3

N

2 S

-

Cl

CH3

HgCl 2

CH3

CH 3COO

76

Chemiczne metody analizy ilo ciowej rodków leczniczych CH3

H

H

N

N N

N

CH3

S

CH3 +

+

CH 3COOH 2

CH3

ClO 4 S

CH3

2CH 3COOH

CH3

CH 3COO

ClO 4

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 32,09 mg chlorowodorku prometazyny.

PROPRANOLOLU CHLOROWODOREK OH

H

2

OH

+

O

CH3

N

(CH 3COO) 2Hg

H +

O

2

H Cl

OH

CH3

-

CH 3COO

H

OH

+

N

HgCl 2

H CH3

O

CH3

N

CH 3COOH 2

CH3

ClO 4

H +

O

N

H

2CH 3COOH

CH3

H CH3

CH3 CH 3COO

ClO 4

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 29,58 mg chlorowodorku propranololu.

PRYDYNOLU CHLOROWODOREK

2

HO

(CH 3COO) 2Hg

H N

H

HO

HgCl 2

H +

N

Cl

HO

2

+

-

CH 3 COOH 2

+

CH 3COO

ClO 4

HO

2CH 3COOH

H +

N

N

CH 3COO

ClO 4

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 33,19 mg chlorowodorku prydynolu.

9. Miareczkowanie w rodowisku niewodnym

77

TETRAKAINY CHLOROWODOREK O

CH3 H

O

CH3 H

+

N

2

O

H3C

N

(CH3COO) 2 Hg

CH3

N

Cl

-

2 H3C

CH3 COO

H

O

O

CH3 H

CH3 H

+

N

N O

CH3

CH3COOH 2

O

ClO4 H3C

N

+

CH3

2CH3COOH

N

CH3COO

H

HgCl2

CH3

N

H

H3C

+

O

ClO4

H

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 30,08 mg chlorowodorku tetrakainy.

TRIFLUOPERAZYNY DICHLOROWODOREK

+

N

+

N

N H

N

S

N H

(CH 3COO) 2Hg

+

N

CH3

H

F

2 Cl

-

N

N H

+

S

N

CH3

2 CH 3COOH 2

+

S

ClO 4

N H

F

F

4CH 3COOH CH3

H

F

2 CH 3COO

+

N

H

F

F

F

+

N

H

F

F

F

HgCl 2

+

S

CH3

2 CH 3COO

F

F

2 ClO 4

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 24,02 mg dichlorowodorku trifluoperazyny.

TRIHEKSYFENIDYLU CHLOROWODOREK

OH (CH 3COO) 2Hg

2

2

OH HgCl 2

+

+

N

N

H

H Cl

-

CH 3COO

78

Chemiczne metody analizy ilo ciowej rodków leczniczych

OH

OH CH 3COOH 2

2CH 3COOH

ClO 4

+

+

N

N

H

H

ClO 4

CH 3COO

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 33,79 mg chlorowodorku triheksyfenidylu.

TYMAZOLINY CHLOROWODOREK N H3C

O

N H3C

+

N

2

(CH 3COO) 2Hg

H

O

+

N

2

H

H

CH3

CH3

CH3

Cl

-

CH3

N H3C

O

CH 3COO

N H3C

+

N H

H

CH3

HgCl 2

H

CH3

CH 3COOH 2

O

+

N H

ClO 4

CH3

CH3

CH 3COO

2CH 3COOH

H

ClO 4

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 26,88 mg chlorowodorku tymazoliny.

9.1.2.4. Oznaczanie soli silnych zasad nieorganicznych ze słabymi kwasami organicznymi Do tej grupy związków należą sole sodowe i potasowe słabych kwasów organicznych (octowego, salicylowego, benzoesowego i innych) oraz sole enoli i imidów. Reakcja oznaczania tych związków przebiega według schematu: O

O

R

CH 3COOH 2 -

O

Me+

ClO 4

MeClO

R

4

CH 3 COOH

OH

Zawarto ć Odważyć dokładnie ok. 0,3 g substancji, rozpu cić w 20 ml 100% roztworu kwasu octowego i miareczkować 0,1 mol/l roztworem kwasu chlorowego(VII) wobec 3 – 4 kropli

9. Miareczkowanie w rodowisku niewodnym

79

roztworu fioletu krystalicznego do zmiany zabarwienia z fioletowego na niebieskie. Wykonać prób kontrolną. Zgodnie z powyższą procedurą oznacza si nast pujące związki:

OCTAN POTASU O

O

H3C

CH 3COOH 2 -

ClO 4

+

O

H3C

KClO 4

CH 3COOH

OH

K

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 9,81 mg octanu potasu.

SALICYLAN SODU O

O -

O

CH 3 COOH 2 +

OH

OH

ClO 4

NaClO

CH 3COOH

4

OH

Na

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 16,01 mg salicylanu sodu.

BENZOESAN SODU Zawarto ć Odważyć dokładnie ok. 0,2 g substancji, rozpu cić w 10 ml 100% roztworu kwasu octowego, dodać 10 ml roztworu bezwodnika kwasu octowego, 3 - 4 krople roztworu fioletu krystalicznego i miareczkować 0,1 mol/l roztworem kwasu chlorowego(VII) do zmiany zabarwienia z fioletowego na niebieskie. Wykonać prób kontrolną. O

O

O

-

CH 3COOH 2

ClO 4

OH

NaClO

4

CH 3COOH

+

Na

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 14,41 mg benzoesanu sodu. Zawarto ć Odważyć dokładnie ok. 0,2 g substancji, rozpu cić w 30 ml 100% roztworu kwasu octowego, dodać 5 ml roztworu bezwodnika kwasu octowego; po upływie 30 min dodać 3 – 4 krople roztworu 1-naftolobenzeiny i miareczkować 0,1 mol/l roztworem kwasu chlorowego(VII) do zmiany zabarwienia z żółtego na zielone. Wykonać prób kontrolną. Zgodnie z powyższą procedurą oznacza si nast pujące związki:

80

Chemiczne metody analizy ilo ciowej rodków leczniczych

CYTRYNIAN SODU O

-

O

O

-

O

OH

OH

O 3 CH 3COOH 2

O

O

O 3 NaClO

ClO 4

-

O

OH

3 Na

4

3 CH 3 COOH

OH

+

OH

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 86,03 mg bezwodnego cytrynianu sodu.

OCTAN SODU O

O

H3C

CH 3COOH 2 O

-

ClO 4

NaClO

H3C

+

4

CH 3COOH

OH

Na

1 ml 0,1 mol/l roztworu kwasu chlorowego(VII) odpowiada 8,21 mg bezwodnego octanu sodu.

9.2. Alkalimetria Alkalimetrycznie w rodowisku niewodnym oznacza si substancje o bardzo słabym charakterze kwasowym: • enole • imidy • fenole • sulfonamidy Rozpuszczalniki: Do oznaczania alkalimetrycznego używane są rozpuszczalniki protonofilowe (zasadowe), np.: etylenodiamina, 1–butyloamina, pirydyna, dimetyloformamid (DMF) lub aprotolityczne (oboj tne), np.: dioksan, toluen. Rozpuszczalniki protonofilowe o dużym powinowactwie do protonu stosuje si do oznaczania kwasów, gdyż biorąc udział w reakcji zoboj tniania zwi kszają ich moc. W przypadku rozpuszczania oznaczanego kwasu (AH) w rozpuszczalniku (S) powstaje sprz żona zasada tego kwasu (A-) i solwatowany proton (SH+). W związku z tym moc rozpuszczonego kwasu wzrasta, a powstający kation SH+ reaguje z zasadą anionową, co ilustruje schemat: AH

SH

+

A

-

S

CH 3ONa

SH

+

ANa

A

-

S

CH 3OH

Wska niki: Najcz ciej stosuje si 1% roztwór bł kitu tymolowego w metanolu lub 1% roztwór fioletu azowego w benzenie.

9. Miareczkowanie w rodowisku niewodnym

81

Płyny mianowane: Płyny mianowane stosowane w alkalimetrii to: • 0,1 mol/l roztwór metanolanu sodu, potasu lub litu • wodorotlenki (np. tetrabutyloamoniowy, tetraetyloamoniowy) Oznaczanie powinno być przeprowadzone w atmosferze azotu wolnego od obecno ci ditlenku w gla, ponieważ CO2 ma wpływ na obniżenie st żenia metanolanu sodowego na skutek powstania w glanu metylosodowego.

ACETAZOLAMID Zawarto ć Odważyć dokładnie ok. 0,1 g substancji, rozpu cić w 30 ml roztworu 1-butyloaminy, dodać 3 – 4 krople roztworu bł kitu tymolowego i miareczkować 0,1 mol/l roztworem metanolanu sodu do zmiany zabarwienia z żółtego na niebieskie. Wykonać prób kontrolną. CH3 O S

NH

H3C

S

O

N

O

N

-

S

2 CH 3ONa

2

O

+

NH3

-

2 +

NH3

S

N

H3C

O

NH O

N

O NH

CH3

-

S

CH3

-

N

S

N

H3C

NH2

N

-

2 O

N

O H3C

NH2

S

N

O

O

N

CH3

-

NH

S N

2CH 3OH

2

O +

2 Na

NH2

1 ml 0,1 mol/l roztworu metanolanu sodu odpowiada 11,11 mg acetazolamidu. Zawarto ć Odważyć dokładnie ok. 0,1 g substancji, rozpu cić w 20 ml metanolu, dodać 3 – 4 krople roztworu bł kitu tymolowego i miareczkować 0,1 mol/l roztworem metanolanu sodu do zmiany zabarwienia z czerwonego na niebieskie. Wykonać prób kontrolną. Zgodnie z powyższą procedurą oznacza si nast pujące związki:

FENYTOINA H N

H N

O

-

O

CH 3OH N

N H

O

H N

O

O

O H

+

H

O

H N

-

H3C N

H3C

O H

+

O

-

CH 3ONa

2CH 3OH N

H O

+

Na

82

Chemiczne metody analizy ilo ciowej rodków leczniczych 1 ml 0,1 mol/l roztworu metanolanu sodu odpowiada 25,23 mg fenytoiny.

SALICYLAMID NH2

O

NH2

O

CH 3OH

OH

O

-

H3C

O H

NH2

O

-

H3C

O H

+

H

NH2

O

O

+

CH 3ONa

O

-

2CH 3OH

H Na

+

1 ml 0,1 mol/l roztworu metanolanu sodu odpowiada 13,71 mg salicylamidu.

HYDROCHLOROTIAZYD Zawarto ć Odważyć dokładnie ok. 0,15 g substancji, rozpu cić w 30 ml roztworu 1–butyloaminy, przez 10 min przepuszczać azot wolny od ditlenku w gla; nie przerywając przepływu azotu dodać 3 – 4 krople roztworu fioletu azowego, miareczkować 0,1 mol/l roztworem metanolanu sodu do zmiany zabarwienia z czerwonego na niebieskie. Wykonać prób kontrolną. O

H2N

O

S

N H

S

N

2 N H

Cl

CH3

-

O

HN

S

S

2 Cl

N H

2 CH 3ONa

O

O

+

-

CH3

S N

O

2CH 3OH Cl

NH3

+

NH3

-

N

O

CH3

-

S

NH2

-

O

O

O

O

2

O

-

S NH

Cl

O

O

HN

S

O

HN

CH3

O

N H

2

+

2 Na

1 ml 0,1 mol/l roztworu metanolanu sodu odpowiada 14,88 mg hydrochlorotiazydu.

NH2

83

SKOROWIDZ

A acetazolamid, 8, 81 adyfeniny chlorowodorek, 60 aminobenzoesan etylu, 23, 25 aminofenazon, 46 amitryptyliny chlorowodorek, 60 antazoliny chlorowodorek, 19, 61 azotan srebra, 22 azotyn sodu, 42 B baklofen, 46 barbital, 9 benzoesan sodu, 79 benzydaminy chlorowodorek, 61 bizmutu azotan zasadowy, 35 bizmutu galusan zasadowy, 35 bromek amonu, 16, 18 bromek potasu, 42 bromek sodu, 19 bromek wapnia, 37 bromheksyny chlorowodorek, 62 bupiwakainy chlorowodorek, 62 C chlorchinaldol, 47 chlorek amonu, 16, 17 chlorek cynku, 35 chlorek magnezu, 36 chlorek potasu, 18 chlorek sodu, 18 chlorek wapnia, 37 chlorodiazepoksyd, 47 chlorodiazepoksydu chlorowodorek, 63 chloropromazyny chlorowodorek, 19, 63 chloropropamid, 9 chloroprotyksenu chlorowodorek, 19, 64 cymetydyna, 47 cynnaryzyna, 47 cytrynian sodu, 80 D dezypraminy chlorowodorek, 64

difenhydraminy chlorowodorek, 65 diltiazemu chlorowodorek, 19, 65 dimenhydramina (8-chloroteofilina), 21 (difenhydramina), 49 diwodorofosforan sodu, 12 drotaweryny chlorowodorek, 66 E efedryny chlorowodorek, 20, 66 epinefryna, 48 epinefryny wodorowinian, 53 etakrydyny mleczan, 56 etambutolu dichlorowodorek, 66 etylomorfiny chlorowodorek, 67 F fenforminy chlorowodorek, 20, 67 fenobarbital, 9 fenol, 26 fenylefryny chlorodoworek, 26 fenylobutazon, 14 fenytoina, 81 flufenazyny dichlorowodorek, 20, 57, 68 fluoksetyny chlorowodorek, 20, 68 fosforan glinu, 38 furosemid, 9 G glibenklamid, 10 glukonian wapnia, 37, 43 glukonian żelaza, 30 H haloperidol, 48 homatropiny bromowodorek, 68 hydrochlorotiazyd, 10, 82 I ibuprofen, 10 imipraminy chlorowodorek, 20, 69

84

Chemiczne metody analizy ilo ciowej rodków leczniczych J

jod, 31 jodek potasu, 19, 33 jodek sodu, 19, 33

norepinefryny wodorowinian, 54 O

K ketoprofen, 10 klometiazolu edysylan, 12 klonidyny chlorowodorek, 57, 69 klozapina, 48 kodeiny fosforan, 53 kofeina, 51 ksylometazoliny chlorowodorek, 59 kwas acetylosalicylowy, 7, 11 kwas askorbowy, 31 kwas benzoesowy, 11 kwas borowy, 13 kwas cytrynowy, 12 kwas mefenamowy, 11 kwas mlekowy, 7 kwas mrówkowy, 13 kwas salicylowy, 11 L lewomepromazyny maleinian, 55 lidokaina, 48 lidokainy chlorowodorek, 20, 70 loratadyna, 49 M metamizol sodowy, 31 metoklopramidu chlorowodorek, 70 metronidazol, 49 mianseryny chlorowodorek, 20, 70 mikonazolu azotan, 53 mleczan wapnia, 37, 43 morfiny chlorowodorek, 71 morfiny siarczan, 54 N nadmanganian potasu, 32 nadtlenek wodoru, 43 nafazoliny azotan, 54 niketamid, 50 nikotynamid, 50 nikotynylometyloamid, 50 noksyptyliny chlorowodorek, 58, 71

octan potasu, 79 octan sodu, 80 oksprenololu chlorowodorek, 72 opipramolu dichlorowodorek, 20, 72 orcyprenaliny siarczan, 54 P pantotenian wapnia, 37, 43 papaweryny chlorowodorek, 20, 73 paracetamol, 30 perazyny dimaleinian, 55 petydyny chlorowodorek, 73 pilokarpiny chlorowodorek, 73 pirydoksyny chlorowodorek, 74 prochlorperazyny dimaleinian, 55 prokainamidu chlorowodorek, 20, 74 prokainy chlorowodorek, 21, 26, 75 promazyny chlorowodorek, 21, 75 prometazyny chlorowodorek, 21, 58, 75 propranololu chlorowodorek, 76 proteinian srebra, 22 prydynolu chlorowodorek, 76 R rezorcynol, 26 S salicylamid, 82 salicylan fenylu, 29 salicylan metylu, 8 salicylan sodu, 79 siarczan cynku, 36 siarczan glinowo–potasowy, 39 siarczan glinu, 40 siarczan magnezu, 36 sulfacetamid sodowy, 24, 27 sulfadymidyna, 27 sulfafurazol, 27 sulfaguanidyna, 27 sulfakarbamid, 24 sulfamerazyna, 28 sulfametoksazol, 28 sulfaproksylina, 28 sulfatiazol, 28

Skorowidz T temazepam, 50 teobromina, 14 teofilina, 15 tetraboran sodu, 14 tetrakainy chlorowodorek, 77 tiorydazyny chlorowodorek, 21 tiosiarczan sodu, 32 tlenek cynku, 35 tlenek magnezu, 36 tlenek wapnia, 38 tolbutamid, 12 trifluoperazyny dichlorowodorek, 77 triheksyfenidylu chlorowodorek, 77

85

tymazoliny chlorowodorek, 78 tymol, 29 tynidazol, 51 W w glan litu, 6 w glan magnezu, 37 w glan wapnia, 38 wodorofosforan wapnia, 38 wodorotlenek glinu, 40 wodorow glan sodu, 6 Z zopiklon, 51