Catena aurea entium, Buch VII: Ansae 1–2 (De plantis) 9783787343126, 9783787345489

Citation preview

HEINRICH VON HERFORD

CATENA AUREA ENTIUM VII

CORPUS PHILOSOPHORUM TEUTONICORUM MEDII AEVI

04 Buch VII,1-2 Prolegomena.indd 1

10/01/23 22:27

CORPUS PHILOSOPHORUM TEUTONICORUM MEDII AEVI Begründet von Kurt Flasch und Loris Sturlese. Herausgegeben von Loris Sturlese unter Mitwirkung von Ruedi Imbach

Band VII,5 MISCELLANEA

FELIX MEINER VERLAG · HAMBURG

04 Buch VII,1-2 Prolegomena.indd 2

10/01/23 22:27

HENRICUS DE HERVORDIA

Catena aurea entium Liber VII

Ansae 1–2 (De plantis)

Herausgegeben von Marilena Panarelli

FELIX MEINER VERLAG · HAMBURG

04 Buch VII,1-2 Prolegomena.indd 3

10/01/23 22:27

Bibliographische Information der Deutschen Nationalbibliothek Die Deutsche Nationalbibliothek verzeichnet diese Publikation in der Deutschen Nationalbibliographie; detaillierte bibliogra­phi­­sche Daten sind im Internet über ‹https://portal.dnb.de› abrufbar. ISBN 978-3-7873-4312-6

© Felix Meiner Verlag GmbH, Hamburg 2023. Alle Rechte vorbehalten. Dies gilt auch für Vervielfältigungen, Übertragungen, Mikroverfilmungen und die Einspeicherung und Verarbeitung in elektronischen Systemen, soweit es nicht §§  53 und 54 UrhG ausdrücklich gestatten. Satz: Centro per l’edizione di testi filosofici medievali e rinascimentali, Università del Salento. Druck und Bindung: Beltz, Bad Langensalza. Gedruckt auf alterungsbeständigem Werkdruck­papier, hergestellt aus 100 % chlor­frei gebleich­tem Zellstoff. Printed in Germany. www.meiner.de

INHALT Prolegomena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . vii vii I. Handschriftliche Überlieferung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . vii II. Handschriftenverhältnis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ix III. Technische Erläuterungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Zum Text . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ix 2. Zum Quellenapparat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . x 3. Zum Variantenapparat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . x IV. Abkürzungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . xi Literaturverzeichnis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . xiii

HENRICI DE HERVORDIA CATENA AUREA ENTIUM VII, 1–2 Ansa prima . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 Ansa secunda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81 Index auctoritatum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131

04 Buch VII,1-2 Prolegomena.indd 5

10/01/23 22:27

04 Buch VII,1-2 Prolegomena.indd 6

10/01/23 22:27

PROLEGOMENA

I. HANDSCHRIFTLICHE ÜBERLIEFERUNG Der im Folgenden edierte erste Teil (Ansae I-II) von Buch VII der Catena aurea entium, wird von folgenden Handschriften überliefert: B = Erfurt, Universitätsbibliothek, Dep. Erf., CA 2° 371, ff. 1ra–32rb. V = Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, cod. Vat. Lat. 4310, ff. 202va– 238ra. II. HANDSCHRIFTENVERHÄLTNIS Aus der Kollation beider Handschriften erweist sich cod. B als der zuverlässigere Zeuge. Daher orientiert sich die Edition an dem durch B überlieferten Text, wobei die Lesarten von cod. V vorgezogen wurden, wenn sie mit der Quelle übereinstimmen oder eine zuverlässigere grammatikalische Konstruktion aufweisen. Die bessere Qualität von cod. B zeigen folgende Textbeispiele, bei denen die Lesart der zugrunde liegenden Quelle einen Prüfstein für die Bewertung der korrekteren Varianten bildet. VII, 1, q. 2, S. 4,54–57–64: In materia etiam communi conveniunt; habet enim materia haec (haec enim materia habet V) quatuor: primum est proportionalis elementorum mixtio (commixtio V): oportet enim ignem adesse propter calorem digerentem, aquam propter fluxum humidi ad formam et figuram plantae, aerem propter spirans in planta (plantam V) humidum, terram (terra V) propter (om. V) consistentiam vel retentionem figurarum. Secundum est caelestis virtus, quae format; haec est in calore et spiritu proportionaliter, ut unicuique debetur, secundum quod expedit. Tertium est quantitas debita. Quartum est figura, ut scilicet semina superius sint acuta, inferius rotunda, et lata in medio, quia si dilataretur tota materia, et non esset aut rotunda (om. V) aut pyramidalis, non esset collecta virtus eius, sed diffusa, et non efficax ad plantae formationem. VII, 1, 7, S. 6, 10–17: Cur ramus vitis longo vulnere (vulnere Alb. B: induere sed suppl. sup. lin. m. post. vulnere V) praecisus magis convalescit, quam directe praecisus circulariter. Responsio: Hoc contingit, ut dictum est, quia poros tunc plures apertos habet ad nutrimentum. Cuius signum est (est Alb. B: om. V), quia, quando dividuntur (dividuntur Alb. B: insciduntur V) radices antiquarum arborum secundum longitudinem, melius fructificabunt eo, quod per totius longitudinis poros attractus (attractus Alb. B: attractos V) fit nutrimenti. Si autem ex (ex Alb. B: om. V) directo secetur (directo secetur Alb. B: directe secatur V) in profundum, nihil omnino (nihil

04 Buch VII,1-2 Prolegomena.indd 7

10/01/23 22:27

VIII

Prolegomena

omnino Alb. B: inv. V) confert, et forte nocebit tantum, quod arescunt arbores illae. Idem, ibidem, cap. 5. VII, 1, 99, S. 33, 27–34: Cur radices plantarum quidam philosophorum attribuerunt ori vel cordi. Responsio: Ori quidam attribuerunt eas propter tractum nutrimenti, ut dictum est; cordi autem, quia cor (cor Alb. B: om. V) attracto nutrimento primum infundit calorem vivificum (vivificum Alb. B: vivificatum V), per quem ad membra moveri incipit, et hoc facit radix in plantis, quia ex radice datur plantae calor et forma vitae potentialis, per quam ad omnes partes plantae naturali motu movetur. Cuius signum est, quod cum planta in aliqua alia sui parte quam in radice humorem recipit, putrescit, sed convalescit per humorem, quem accipit a radice, etiamsi radix ipsa (ipsa Alb. B: om. V) violenter scindatur (violenter vulnerata scindatur Alb: violenter scindatur B: scindatur violenter V). Ibidem. VII, 2, 2, S. 82, 37–47: Cur herbae efficaciores sunt ad transmutandum corpora quam arbores. Responsio: Quia elementorum qualitates minus sunt in eis ab excellentia remotae (remotae Alb. B: remota V), unde et arbor sola (sola Alb. B: solam V) perfectam (perfectam Alb. B: om. V) a plantae attingit (plantae attingit Alb. B: inv. V) naturam et in ipsa qualitates elementales maxime recedunt ab excellentiis, quas in simplicibus elementis habebant (et … habebant om. V). Herbae autem et holera secundum minorem satis rationem accipiunt et nomen et rationem (et rationem om. V) plantae et qualitates elementales in ipsis magis sunt acutae et minus ab excellentiis simplicium elementorum recedentes; propter quod etiam sunt molliores eo, quod a primo humore pinguescente in terra minus recedunt (recedunt Alb. B: vincit V), item quia debilem habent virtutem animae vegetabilis. […]. Ibidem. Die Unzuverlässigkeit von cod. V wird außerdem durch zahlreiche Fehler bei der Nummerierung und der Reihenfolge der quaestiones bewiesen. Er wiederholt die quaestio 10 der ersten ansa, und dieser Fehler führt zu einer falschen Nummerierung, die bis zur Frage 146 nicht mehr mit derjenigen von B übereinstimmt. Erst bei dieser Frage bemerkt V den Fehler, fügt die Nummer 147 hinzu und fährt wieder mit der richtigen Nummerierung fort. Ferner werden die quaestiones 86 und 87 der ersten ansa in umgekehrter Reihenfolge abgeschrieben. II. TECHNISCHE ERLÄUTERUNGEN 1. Zum Text Um das Lesen des Textes zu erleichtern, wurde die Schreibweise der codd. an die klassische angeglichen (so z. B. nichil: nihil, diffinicio: definitio, ydemptitas: identitas; Ysidorus: Isidorus). Unterschiede graphischer Art zwischen den beiden Textzeugen werden im Apparat nicht vermerkt. Im Unterschied zu den anderen CORPUS-Bänden wurde in dieser Edition auf die Auszeichnung der Quellenzitate im Text durch An- und Abführungszeichen verzichtet. Heinrich von Herford parafrasiert in der Regel seine Quelle, sodass

04 Buch VII,1-2 Prolegomena.indd 8

10/01/23 22:27

Prolegomena

IX

eine Hervorhebung zitierter Wörter und Satzteile die Lektüre des Textes zu stark beeinträchtigen würde. Man vergleiche folgenden Beispiele, in denen die wörtlichen Zitate in der traditionellen Art durch Anführungszeichen markiert werden: Catena aurea entium, VII, 1, 2, S. 4,44– 5,64: Cur dicimus omnem plantam cum omni planta in duobus convenire, in generatione videlicet et materia communi. Responsio: “In generatione” plantae “sunt septem, sine quibus nulla” planta “omnino nascitur”. “Quorum tria sunt quasi efficientia,” scilicet “calor” vivificus “obliquus” “circuli” vel caeli, “calor loci” temperatus et “calor, qui materiae” seminaliter, “quaecumque” “sit, inhaeret”.

Alia “tria sunt ministrantia substantialem materiam. Quorum primum est humor naturalis inhaerens ei, quod formatur in plantae speciem,” “qui, cum pullulat,” “sursum” virtute formativa format in plantam “et inferius in radicem”. Secundum est humor “loci”, qui est quasi “menstruum in” animalibus. “Tertium” “est humor pluviarum et roris et nivium desuper” veniens, quasi “humidum nutrimentale”. “Septimum est aer conveniens continens extrinsecus”.

In “materia etiam” communi conveniunt; “habet” enim materia haec “quatuor”: “primum est proportionalis ele-

04 Buch VII,1-2 Prolegomena.indd 9

Alb., De veget. V 1 1, n.2–9; Meyer–Jessen S. 290–293:

In generatione autem sunt septem, sine quibus nulla omnino nascitur planta. Quorum tria sunt quasi efficientia: calor videlicet coelestis circuli, qui obliquus vocatur, qui est primum et vivificum principium plantarum. Secundum autem est conveniens calor loci, quoniam, si in loco sit virtus frigoris mortifieativa, non suscipiet virtutem caloris coelestis circuli. […] Tertium autem est calor, qui materiae seminali, quaecunque illa sit, inhaeret. Tria autem sunt ministrantia substantialem materiam. Quorum primum est humor naturalis – inhaerens ei, quod formatur in plantae speciem –, qui primum spirando pullulat sursum et erumpit ad terrae superficiem. Qui, cum pullulat, evacuat ab inferiori materiam humoris, totam substantiam humoris formans in substantiam plantulae et inferius in radicem. Destituta autem virtus caloris subjecto attrahit humorem loci, et iste est secundus humor ministrans conceptae plantae nutrimentum, sicut ministrat matrix sanguinem menstruum in conceptione et formatione animalium. Tertius autem est humor pluviarum et roris et nivium desuper venientium, qui se habet ad plantas, sicut humidum nutrimentale ex cibis sumptum in animalibus. […] Septimum autem, quod exigitur, est aer conveniens continens extrinsecus. Materia autem communis omnium plantarum habet quatuor; quorum primum est proportionalis elementorum

10/01/23 22:27

X

Prolegomena

mentorum mixtio: oportet enim ignem adesse propter calorem digerentem, aquam” “propter fluxum humidi ad formam et figuram plantae, aerem” “propter spirans in planta humidum, terram” “propter consistentiam” vel “retentionem figurarum”. Secundum est “caelestis” “virtus, quae format;” haec “est in calore et spiritu proportionaliter”, ut unicuique debetur, secundum quod expedit.

“Tertium” est “quantitas debita”. “Quartum” “est figura,” ut scilicet “semina superius sint acuta,” “inferius rotunda, et lata in medio”, quia “si dilataretur tota materia, et non esset aut rotunda aut pyramidalis, non esset collecta virtus eius, sed diffusa, et non” “efficax ad plantae formationem”. Idem, ibidem. Lib. V, tract. 1, cap.1.

mixtio. Oportet enim ignem adesse propter calorem digerentem, aquam autem propter fluxum humidi ad formam et figuram plantae, aerem autem propter spirans in planta humidum, terram autem propter consistentiam substantiae et retentionem figurarum. Coelestis autem virtus, quae format, est in calore et spiritu. Proportionaliter autem haec mixta esse oportet secundum medietatem, quae vocatur geometrica medietas […] Secundum autem est, quod oportet in hac materia esse animam vegetabilem […] Tertium autem est materiae debita quantitas. […] Quartum autem est figura, quoniam, sicut semina superius sunt acuta, et inferius rotunda, et lata in medio, […] quoniam, si dilataretur tota materia, et non esset aut rotunda aut pyramidalis, non esset collecta virtus ejus, sed diffusa, et non esset efficax ad plantae formationem.

Catena aurea entium, VII, 1, 27, S. 10, 64 – 11,75:

Alb., De veget. V 2 3, n.83–89, Meyer–Jessen S. 327–329:

Cur plantis frigidis inter alias operationes septem sunt notiores, scilicet “infrigidare, confortare, repercutere, ingrossare, crudum facere, stupefacere et ea, quae a Platone ponitur, quae est retinere”.

Actiones autem frigidi in complexionatis plantis inveniuntur; et “sunt septem” magis nominatae. Quae sunt: infrigidare confortare repercutere ingrossare crudum facere stupefacere et ea, quae a Platone ponitur, quae est retinere. Et infrigidare quidem convenit ei primo et per se. Repercutere autem proprie convenit ei in calidum agenti. Caliditas enim, faciens humores bullire de profundo centri ad circumferentiam, repercutitur frigiditate, exteriores partes occupante, et humorem motum in centrum reprimente; sicut solatrum dicitur repercutere fluxum humorum affluentium de profundo, et multae aliae plantae. […] ingrossat exteriora, ita quod contrahuntur et corrugantur: et haec est ingrossatio, quam facit frigiditas. Si autem est major frigiditas, ita

Responsio: “Infrigidare quidem convenit ei primo et per se”. Confortat, reprimendo “humorem” et “reflectit ad interiora” omnes “spiritus” et virtutes, quae spiritibus vehuntur: debilitaretur enim, si spiritus et virtutes evaporarent. Repercutit etiam cum caliditas facit “humores ebullire de” centro “ad circumferentiam”, tunc frigiditas repercutit. “Ingrossat exteriora, ita quod contrahuntur et corrugantur.” Crudum facit digestionem impediendo et “catarros” et cetera faciendo. Stupefacit si excellens frigiditas “ad interiora” pene-

04 Buch VII,1-2 Prolegomena.indd 10

10/01/23 22:27

Prolegomena

XI

trat, “sicut uva acerba stupefacere facit dentes”. Retinet etiam “consistentiam membrorum, ne ex ipsis fluant calores et spiritus eorum”. Ibidem, cap. 3.

quod ad interiora pertingat, tunc, impediens actiones calidi, quae sunt digestio maturatio et completio, inducit cruditatem tam in digestione, quam in nascentiis et apostematibus, et facit catarrhos: […] Si autem amplius contingat frigiditatem, quam dictum est, excellere, et magis, quam dictum est, ad interiora penetrare, erit stupefaciens, sicut uva acerba stupescere facit dentes […] Retinere autem, quae actio convenit frigiditati secundum Platonem, non convenit frigiditati excellenti harmoniam, sed potius ei, quae est complexionalis, quae retinet consistentiam membrorum, ne ex ipsis fluant calores et spiritus eorum.

Catena aurea entium, VII, 1, 35, S. 13, 34–42: Cur adhuc quidam antiquorum opinati sunt plantam perfectiorem esse quam animal”. Responsio: Propter quatuor causas, quas assignabant ad hoc. Primo “propter commixtionem duarum virium sexus in ipsis”. Secundo “propter cibum, qui completur prima digestione, quando accipit eum, quorum neutrum est in animali”. Tertio signum huius est longitudo “existentiae et vitae quarundam plantarum”. Quarto est signum, quia “non generantur in ea superfluitates humidae vel siccae, sicut” est “in animalibus purgatio per urinam et stercus”, quamvis “haec” abusive dicantur “sicut et” hoc, “quod” plantae dormiant et vigilent et tristentur et delectentur. Ibidem, cap. 8.

Alb., De veget. I 1 8, n.51, Meyer–Jessen S. 28: Sunt autem “quidam antiquorum” opinantes, “plantam” “esse perfectam et perfectiorem quam” sit “animal, propter commixtionem duarum virium sexus in ipsis et propter cibum, qui completur prima digestione, quando accipit eum; quorum neutrum est in animali. Et tertiam causam assignant longitudinem existentiae et vitae quarundam plantarum. […]. Et quartam causam assignant, quod non generantur in ea superfluitates humidae et siccae, sicut in animalibus est purgatio per urinam et stercus. Haec autem omnia abusiva sunt, sicut et id, quod planta dormire dicebatur a quibusdam. Planta enim non indiget somno, eo quod alligata est terrae in qua semper quiescit; et ideo quiete somni non indiget.

Eine solche Auszeichnung würde nicht dazu dienen, das Verhältnis von Heinrichs Text zum Quellentext zu klären. Der interessierte Leser wird daher auf die Quelle verwiesen, die jeweils im Apparat mitgeteilt wird.

04 Buch VII,1-2 Prolegomena.indd 11

10/01/23 22:27

XII

Prolegomena

2. Zum Quellenapparat Die im Quellenapparat benutzten und in abgekürzter Weise zitierten Editionen werden im Literaturverzeichnis mit vollständigen Angaben angeführt. Den Quellennachweisen werden die neuesten kritischen Editionen zugrundegelegt. 3. Zum Variantenapparat Der Variantenapparat ist negativ angelegt. Der Apparat berücksichtigt nicht die Wiederholung des Namens einer im Text erwähnten Pflanze am Rand (häufig in cod. B). IV. ABKÜRZUNGEN a. corr. ante correctionem ad. l. ad locum add. addidit (-erunt) ap. apud app. apparatus cap. capitulum cf. conferatur codd. codices comm. commentum coni. conieci del. delevit, deletum ed. edidit, editio ex corr. ex correctione exp. expunxit ibid. ibidem in marg. in margine inv. invertit lac. lacuna

04 Buch VII,1-2 Prolegomena.indd 12

lin. linea m. post. manus posterior n. nota, numerus om. omisit prol. prologus quaest. quaestio scr. scripsi spec. specialiter sqq. sequentes sup. lin. supra lineam suppl. supplevit s.v. sub voce t. comm. textus commenti t. lect. textus lectionis tract. tractatus transl. translatio var. lect. varia lectio v. g. verbi gratia

10/01/23 22:27

LITERATURVERZEICHNIS Albertus Magnus, De anima, ed. C. Stroick, Münster i. W. 1968 = Opera omnia, editio Coloniensis 7,1. – De animalibus, ed. H. Stadler, in: Baeumkers Beiträge 15–16 (1916–1920). – De vegetabilibus libri VII, ed. E. Meyer – C. Jessen, Berlin 1867. Aristoteles, De anima, translatio vetus, ed. C. Stroick, in: Albertus Magnus, De anima, Mün­ ster i. W. 1968. Auctoritates Aristotelis, ed. J. Hamesse, Louvain–Paris 1974 = Philosophes médiévaux 17. Aulus Gellius, Noctes atticae, ed. K. Hosius, Berlin 1981. Avenzoar, Teshir, in: Averrois Colliget libri VII, Venetiis 1542. Averroes, Colliget libri VII, Venetiis 1542. Avicenna, Liber canonis de medicina (transl. Gerardus Cremonensis), Venetiis 1507 (Nach­ druck Hildesheim 1964). Biblia Sacra iuxta Vulgatam versionem, ed. R. Weber (adiuvantibus B. Fischer – I. Gribomont – H. F. D. Sparks – W. Thiele), 2 voll., Stuttgart 2007. Constantinus Africanus, De gradibus, in: Costantini Africani opera, vol. II, Basileae 1539. – De virtutibus simplicium medicinarum in: Opera omnia Ysaac in hoc contenta cum quibusdam aliis opusculis, cum tabula et repertorio omnium operum et quaestionum in commentis contentarum, vol. II, Lugduni 1515. – Pantegni (Practica), in: Opera omnia Ysaac […], vol. II, Lugduni 1515. – Viaticum, in: Opera omnia Ysaac […], vol. II, Lugduni 1515. Dioscorides Alphabeticus, Dioscorides Latinus per ordinem alphabeti, Colle 1478 Flos medicinae scholae Salerni, ed. S. de Renzi, Napoli 1859.

Galenus, Claudius, De alimentorum facultatibus, in: Galieni Pergamensis medicorum omnium principis opera, Venetiis 1490. – De semplicium medicamentorum facultatibus, in: Galieni Pergamensis […] opera, Venetiis 1490. Hippocrates, Aphorismi, ed. L. Verhoofd, New York 1817 Hugutio Pisanus, Derivationes, ed. E. Cecchini et al., 2 voll., Firenze 2004 = Edizione nazionale dei testi mediolatini, 11. Iohannes Vriburgensis, Summa confessorum, Parisiis 1519. Isaac Israeli, De diaetis universalibus et particularibus libri duo, in: Opera omnia Ysaac […], Lugduni 1515.

04 Buch VII,1-2 Prolegomena.indd 13

10/01/23 22:27

XIV

Literaturverzeichnis

Isidorus Hispalensis, Etymologiarum sive originum libri XX, ed. W. M. Lindsay, Oxford 1991. Iuvenalis, Decimus Iunius, Saturae, ed. J. Willis, Berlin 1997. Mythographus Vaticanus Tertius, ed. G. C. Garfagnini, Spoleto 2018. Nicolaus Damascenus, De plantis five translation, ed. H. J. Drossaart Lulofs – E. L. J. Poortman, Amsterdam–Oxford–New York 1989. Odo Magdeburgensis, Macer floridus, ed. L. Chóulant, Leipzig 1832. Ovidius Naso, Publius, Fastorum libri VI,  ed. E. H. Alton – D. E. Wormell – E. Courtney, Berlin 2005. Petrus de Tarantasia, In quatuor libros sententiarum commentaria, Tolosae 1652 (Nach­druck Ridgewood N.J. 1964). Ps. Mattheus Platearius, Circa instans, in: Practica Iohannis Serapionis, Lugduni 1525. – Circa instans in einer Fassung des XIII. Jahrhunderts aus der Universitätsbibliothek Erlangen, ed. H. Wölfel, Berlin 1939. Plato, Timaeus a Calcidio translatus commentarioque instructus, ed. J. H. Waszink, London– Leiden 1962 = Plato Latinus 4, S. 5–52. Servius Grammaticus, In Vergilii Bucolica et Georgica commentarii, ed. G. Thilo, Leipzig 1887. Thomas Aquinas, Summa theologiae, ed. P. Caramello, cum textu ex recensione Leonina, Torino–Roma 1952. Vergilius Maro, Publius, Aeneis, ed. G. B. Conte, Berlin 2009. – Georgica, ed. G. B. Conte, Berlin 2011. – Ars amatoria, E. J. Kenney, Oxford 1961.

04 Buch VII,1-2 Prolegomena.indd 14

10/01/23 22:27

HENRICI DE HERVORDIA CATENA AUREA ENTIUM

LIBER SEPTIMUS ANSAE I – II

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 1

20/10/22 11:39

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 2

20/10/22 11:39

SEPTIMUS LIBER Septimus liber Catenae aureae vel problematum fratris Henrici de Hervordia ordinis praedicatorum tractat de vegetabilibus et plantis, et habet ansas quinque.

10

20

Mixta autem ex elementis sunt duorum modorum: quaedam sunt inanimata ut mineralia, de quibus dictum est, quaedam animata. Et haec trium modorum, quia quaedam animata anima vegetativa tantum, ut plantae et vegetabilia, quaedam anima sensitiva, ut bruta et animalia, quaedam anima intellectiva, ut homo. De vegetabilibus et plantis nunc dicemus, et erit de ipsis consideratio duplex. Prima est communiter de plantis et earum partibus et accidentibus et nascentiis et exituris omnibus. Secunda de herbis et arboribus et de mediis speciebus, et hoc tripliciter: prima de herbis quampluribus; secunda de arboribus; tertia de mediis, puta rubis, vitibus et vepribus. Consideratio de herbis duplex est: de herbis in se ipsis et specialiter de unaquaque vel pluribus et plus notis; alia de herbis quantum ad ea, quae ex ipsis procedunt, ut sunt succi, flores, fructus vel partes earum, ut radices, rami et cetera. De arboribus quoque triplex erit consideratio: prima de arboribus in generali; secunda de eis in speciali, id est de qualitatibus illarum secundum speciem; tertia de his, quae procedunt ex arboribus, ut sunt gummae, siliquae et fructus et cetera. De mediis etiam duplex erit consideratio: prima de eis in se; secunda de provenientibus ab eis, ut sunt vinum, moretum et cetera. Ultimo dicetur de opere rustico ad complendum plantarum negotium. Et continet haec Catenae septima pars ansas quinque. Prima est de plantis et vegetabilibus in communi et earum partibus nascentiisque et exituris et de eis, quae nobis de plantis omnibus proveniunt. Secunda de herbis dupliciter: primo de eis in se secundum ordinem alphabeti; secundo de herbis quantum ad ea, quae ex ipsis procedunt, puta grana, legumina et cetera. Tertia de arboribus similiter sicut de herbis. Quarta de mediis inter herbas et arbores magnas, puta de arbustis, rubis, vepribus et ceteris, et eorum exituris, radicibus, corticibus et ceteris omnibus. Quinta de opere rusticorum et agricultura.

2 Septimus … (3) quinque om. V quaedam coni.: inv. V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 3

4 Mixta … (29) agricultura om. B

6 vegetabilia

20/10/22 11:39

ANSA PRIMA est de plantis et vegetabilibus in communi et earum partibus et accidentibus nascentiisque et exituris et ceteris, et habet quaestiones 259: 1. Cur in plantis principium vitae non est evidens sicut in animalibus1). Responsio: Vita communiter inest animalibus et plantis, sed illa communitas dicitur per analogiam, quia in animalibus est vita manifesta per causam vitae et apparens per operationes, quae non conveniunt naturali principio. Sentire enim non invenitur in non viventibus. Similiter moveri secundum locum, imaginari, habere acceptionem et iudicium sensibilium manifesta sunt opera vitae. In plantis autem est principium vitae occultum, quia principium hoc fere immergitur materiae et obligatur. Nec apparet ad sensum aliquid caelestium principiorum esse in planta. Operationes etiam plantae, puta trahere alimentum et augere et generare, habent etiam non viva. Unde non evidens est principium vitae in eis, sicut est in animalibus. Albertus, De vegetabilibus et plantis, lib. I, tract. 1, cap. 22). 2. Cur dicimus omnem plantam cum omni planta in duobus convenire, in generatione videlicet et materia communi3). Responsio: In generatione plantae sunt septem, sine quibus nulla planta omnino nascitur. Quorum tria sunt quasi efficientia, scilicet calor vivificus obliquus circuli vel caeli, calor loci temperatus et calor, qui materiae seminaliter, quaecumque sit, inhaeret. Alia tria sunt ministrantia substantialem materiam. Quorum primum est humor naturalis inhaerens ei, quod formatur in plantae speciem, qui, cum pullulat, sursum virtute formativa format in plantam et inferius in radicem. Secundum est humor loci, qui est quasi menstruum in animalibus. Tertium est humor pluviarum et roris et nivium desuper veniens, quasi humidum nutrimentale. Septimum est aer conveniens continens extrinsecus. In materia etiam communi conveniunt; habet enim materia haec quatuor: primum est proportionalis elementorum mixtio: oportet enim ignem adesse propter calorem digerentem, aquam propter fluxum humidi ad formam et figuram plantae, aerem propter spirans in planta humidum, terram propter consistentiam vel retentionem figurarum. Secundum est caelestis virtus, quae format; haec est in calore et spiritu proportionaliter, ut unicuique debetur, secundum quod expedit. Tertium est quantitas debita. Quar-

30

40

50

60

1)

cf. Nic. Damasc., De plantis I 1,n.1; Drossart Lulofs – Poortman 516 Alb., De veget. I 2 2,n.7 – 8; Meyer – Jessen 5 – 6 3) cf. Alb., De veget. V 1 1,n.1; Meyer – Jessen 290 2)

30 Ansa prima inv. V 31 et1 … (32) ceteris om. V 32 259: sequentes B 33 est om. B 34 communiter inest inv. V 35 dicitur om. V | est om. V 40 aliquid: aliquod V 41 etiam: et V 44 cum: tamen V 46 planta omnino inv. V 47 obliquus: obliqui B 48 seminaliter add. adhaeret V | quaecumque sit inv. V 49 inhaeret om. V 51 sursum: superius V 52 animalibus: animali V 55 habet … haec: haec enim materia habet V 56 mixtio: commixtio V 57 planta: plantam V 58 terram: terra V | propter om. V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 4

20/10/22 11:39

liber VII, ansa 1, quaest. 1–5

5

tum est figura, ut scilicet semina superius sint acuta, inferius rotunda, et lata in medio, quia si dilataretur tota materia et non esset aut rotunda aut pyramidalis, non esset collecta virtus eius, sed diffusa et non efficax ad plantae formationem. Idem, ibidem. Lib. V, tract. 1, cap.11).

70

80

90

3. Cur plantarum quaedam est concava, ut harundo, quaedam solida vel me­­ dullata. Responsio: Causa huius est, quod semen concavarum multum indiget spiritu pingui ad maturitatem et nutrimentum. Et ideo, ut spiritus in radice digestus ad semina transeat, fecit natura concavitatem in stipite. Et hoc fit in omnibus, quae sunt de genere granorum, sicut est triticum, hordeum, siligo, avena, faba, pisa. Sed concavitas stipitum istorum est secundum plus et minus. Alia autem plus et minus medullata sunt ad digerendum spiritum et deferendum nutrimentum. Et ideo plus et minus solida videntur. Idem, ibidem, cap. 22). Eodem modo videtur in animalibus esse de nucha, quae transit a cerebro ad omnes spondylos usque ad ultimum sensum et motum deferens3). 4. Cur in quibusdam plantarum inter semen et fructum est differentia, in quibusdam sunt idem. Responsio: Fructus quoddam principium seminis est. Semen autem est, quod est completum ultimum et finis, quod ut germinativum similis sibi planta producit. Fructus autem sunt ut mala, pira, cydonia et cetera et alia a fruendo dicti. Si autem in aliquibus plantis haec non invenitur differentia, in illis res una sunt secundum substantiam fructus et semen, sicut est in tritico et ceteris seminibus granorum, quae in substantia carnosa non crescunt. Albertus, De animalibus, lib. XV, tract. 2, cap. 44). 5. Cur divisorum in plantis utrumque convalescit, cum in animalibus divisa non convalescant, licet in utraque parte sit anima sensitiva. Responsio: Hoc est, quia plantae propter similitudinem suarum partium undique sicut per os quoddam sugunt nutrimentum, et in se quasi in ventre et venis digerunt, et ideo convalescere possunt. Sed in animalibus, quamvis habeant in multis similia corpora, et ideo divisa in utraque parte retineant sensum et motum, tamen quaedam organa diversarum a reliquo corpore habent formarum, sicut os; et ideo quaecumque partes illis destituuntur, convalescere non possunt eo, quod nutrimentum sugere non possunt, nec ad congruitatem sui corporis digerere sine istis. Idem, ibidem, cap. 55). 1)

cf. Alb., De veget. V 1 1,n.4 – 9; Meyer – Jessen 291 – 293 Alb., De veget. V 1 2,n.17 – 18; Meyer – Jessen 296 3) cf. Alb., De animal. I 2 18,n.356; Stadler 126,3 – 10 4) Alb., De animal. XV 2 4,n.87; Stadler 1028,24 – 30 5) Alb., De veget. V 1 5,n.40; Meyer – Jessen 305 – 306 2)

61 et … (63) rotunda om. V 67 indiget add. de V 68 Et2 add. per iter V 71 stipitum istorum inv. V 72 medullata sunt inv. V 73 videtur … animalibus: in animalibus videtur V 78 quoddam: quidam B 79 est completum inv. V 80 cydonia … cetera: 74 ad1: per V citrina V | alia: talia V 83 XV: V B 87 os: ea V 89 retineant coni.: retinent B retinet V 91 sugere … (92) possunt: non possunt sugere V 92 congruitatem: congruitate V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 5

20/10/22 11:39

6

Catena aurea entium

6. Cur in divisione ista lacerata magis convalescunt, quam quae secantur. Responsio: Hoc ideo fit, quia, cum laceratur ad inferius ramusculus, retinet meatus apertos et vias integras versus nutrimentum, et ideo statim, ut viae illae ad nutrimentum attingunt, sugere incipiunt et convalescit planta. Cum autem secatur vel inciditur, tunc pori diriguntur ut punctum unum ad nutrimentum, et non per longitudinem nutrimento infiguntur; et in ipsa sectione totum corpus plantae concutitur, et pori artantur per collisionem et compressionem impetus secantis. Et ideo frequenter arescunt incisa praeter vitem et salicem, quae sunt rarae substantiae. Idem, ibidem, cap. 51).

1

7. Cur ramus vitis longo vulnere praecisus magis convalescit, quam directe prae­cisus circulariter. Responsio: Hoc contingit, ut dictum est, quia poros tunc plures apertos habet ad nutrimentum. Cuius signum est, quia, quando dividuntur radices antiquarum arborum secundum longitudinem, melius fructificabunt eo, quod per totius longitudinis poros attractus fit nutrimenti. Si autem ex directo secetur in profundum, nihil omnino confert, et forte nocebit tantum, quod arescunt arbores illae. Idem, ibidem, cap. 52).

10

8. Cur planta quandoque unitur plantae sicut nutrici. Responsio: Sic edera unitur omni plantae, super quam repit. Undique enim in ipsam figit radices, per quas sugit eam sicut nutricem. Et ideo fit, quod exsiccantur arbores, super quas serpit edera. Idem, ibidem, cap. 33).

20

9. Cur quibusdam plantis lanugo vel capillaritas quaedam adhaeret. Responsio: Sicut in corporibus animalium fumi pertingentes ad poros pellium eorundem extenduntur calore, et continuantur vaporabiliter, et desiccantur aeris frigiditate, et adhaerent pellibus eorum circa corpus, ita etiam fit evaporatio ab arboribus quibusdam, et illa calore exhalante et humido vaporabili continuatur et aere desiccata adhaeret plantae. Sed citius corrumpitur in planta propter siccitatem corporis plantae. Ibidem, cap. 34). 10. Cur talis lanugo vel capillaritas magis invenitur in parte aquilonari arboris et in locis aquilonaribus silvarum quam in meridionali parte plantae vel situ meridionali silvarum.

30

1)

Alb., De veget. V 1 5,n.41; Meyer – Jessen 306 Alb., De veget. V 1 5,n.42; Meyer – Jessen 306 3) Alb., De veget. V 1 3,n.20; Meyer – Jessen 297 4) Alb., De veget. V 1 3,n.21; Meyer – Jessen 298 2)

2 ramusculus: ramuscula et B 3 ut om. B 5 inciditur: infoditur B 7 compressionem coni. ex Alb.: comprehensionem B comprehensiones V 10 vulnere: induere sed suppl. sup. lin. m. post. vulnere V 13 est om. V | dividuntur: insciduntur V 15 per suppl. ex Alb.: om. codd. | attractus: attractos V | ex om. V | directo secetur: directe secatur V 16 nihil omnino inv. V 19 Sic: Sicut V 20 quas: quam radices V | sicut om. V 23 Sicut om.V 30 in2 … parte: in parte aquilonaria plantae B | meridionali silvarum inv. V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 6

20/10/22 11:39

liber VII, ansa 1, quaest. 6–15

7

Responsio: Propter abundantiam humidi, quod continet intus frigiditas aquilonis, quod etiam in parte meridiei exsiccatur propter directam oppositionem ad solem. Idem, ibidem1). 11. Cur magis apparet in inferiori parte plantae quam in superiori. Responsio: Eo, quod magis inferius abundat humidum quam superius. Ibidem2). 12. Cur magis invenitur in plantis antiquis. Responsio: Propter destitutionem caloris, qui non potest convertere humidum in substantiam plantae. Ibidem3). 40

13. Cur magis apparet in truncis abscissarum plantarum. Responsio: Quia in illis calor putrefaciens iam exhalat et trahit secum humidum, et ita per poros evolans exsiccatur et filariter extenditur. Ibidem4). 14. Cur non fiunt hi capillares vapores in plantis adeo longi sicut in animalibus, nec ita fortiter adhaerent eis. Responsio: Huius causa est, quod animalium corpora magis sunt humida et calida et magis porosa quam corpora plantarum; et ideo per siccitatem breviantur in plantis, et per frigiditatem clauditur porus ita, quod radix abscinditur a planta, et tunc de facili evellitur a planta; et soliditas ipsa plantalis impedit, ne per ipsam vapor in longum continuetur, et ideo brevis efficitur. Ibidem5).

50

60

15. Cur quandoque planta nascitur super plantam sic, quod est quasi pars eius non producta ex vigore plantae, sed ex destituto humore in ipsa. Responsio: Istud fit in omnibus arboribus septimi climatis, in quo frigus et humor dominantur. Quando enim in illo climate arbores antiquantur, sive sint fructiferae sive non, tunc egreditur ex ramis earum humor, qui formatur in plantam, quae habet folium viride, in quo fundatur sub virore quaedam citrinitas, et habet figuram folii olivae, et lignum ipsum componitur ex malleolis sicut vitis, et subcutaneum habet corticem viscosum valde, quo utuntur aucupes ad capiendas aves. Et est rarioris substantiae quam arbor, super quam crescit, et alterius fructus. Fructus enim eius sunt grana alba, quae in frigore hiemis per frigus exprimens inveniuntur in planta tali; quae tamen evanescunt, et ad nullam maturitatem perveniunt eo, quod non sugunt ex arbore, in qua figuntur, nisi destitutum humorem et paratum ad putrefactionem. Ibidem6). 1) 2) 3) 4) 5) 6)

Alb., De veget. V 1 3,n.22; Meyer – Jessen 298 Alb., De veget. V 1 3,n.22; Meyer – Jessen 298 Alb., De veget. V 1 3,n.22; Meyer – Jessen 298 Alb., De veget. V 1 3,n.22 – 23; Meyer – Jessen 298 Alb., De veget. V 1 3,n.23; Meyer – Jessen 298 cf. Alb., De veget. V 1 3,n.24; Meyer – Jessen 299

45 sunt … (46) calida: humida et calida sunt B 46 plantarum om. B 47 per: propter V | clauditur porus: clauduntur pori V 48 soliditas ipsa inv. V 54 earum: eorum V 55 virore: vigore V 56 vitis om. V 61 non om. sed suppl. sup. lin. B | destitutum add. tamen V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 7

20/10/22 11:39

8

Catena aurea entium

16. Cur caro fructus est secundum naturam et virtutem digestionis stipitis et sapor nucleorum et vigor est secundum naturam et virtutem radicis. Responsio: Cum planta inseritur in plantam, continuantur sic, quod per omnia efficiuntur unius ligni et unius nutrimenti, cum tamen non sint eiusdem speciei aut forte eiusdem generis id, quod inseritur, et cui facit insitio. Et planta inferior inferius producit radices, superius autem neque ramos neque surculos emittit nisi valde raro; superior autem producit frondes, flores et fructus. Et ex hoc scimus, in arbore duas esse digestiones, licet ad invicem sint satis similes, quarum una est in radice et altera in stipite et in ramis. Et quod in his mirabilius est, caro fructus est secundum naturam et virtutem digestionis stipitis et sapor et vigor nucleorum est secundum naturam et vigorem radicis. Cuius causa est, quia pulpa carnis fructuum est de proximo fluens; substantia autem nucleorum non potest de proximo fluere, sed de ea parte, quae est loco cordis plantae, ex cuius virtute tota arbor informatur, et haec est radix. Sicut et semina animalium, quae ex maxima parte abscinduntur a cerebris eorum et per totum corpus distillantia virtutem totius corporis accipiunt, sic et hic. Idem, ibidem1). 17. Cur planta, quae repit super aliam plantam propter nutrimentum, habet nihilominus radicem in terra. Responsio: Hoc est propter longitudinem talis plantae, et propter eius duritiem, cum parum habeat de raritate. Non enim potest ex radice sola in tanta longitudine et parvitate stipitis enutriri et densitate, et ideo etiam ex stipite et ramis earum plantarum, super quas repit, trahit nutrimentum, ut est in hedera. Ibidem, cap. 42).

70

80

18. Cur planta quaedam, etsi repat super aliam, non tamen trahit nutrimentum ab ea, sed solum sustentatur. Responsio: Quia plantae tales rarae sunt substantiae valde et multum in se trahunt humorem, qui sufficit ad nutrimentum totius corporis plantae et fructus et foliorum, ut est in vite et similibus. Ibidem3). 19. Cur planta tam illa, cui fit insitio, quam insita proprias animas retinent. Responsio: Hoc ostendunt virtutes earum et operationes inconfusae, quia ponatur, quod truncus, cui fit insitio, et ramus, qui inseritur, pullulet, non erunt rami tales eiusdem figurae vel fructus vel foliae et cetera neque confusorum saporum. Ibidem4).

90

1)

Alb., De veget. V 1 3,n.25 – 27; Meyer – Jessen 300 recte Alb., De veget. V 1 3,n.29; Meyer – Jessen 301 3) Alb., De veget. V 1 3,n.29; Meyer – Jessen 301 4) Alb., De veget. V 1 3,n.35 – 37; Meyer – Jessen 303 – 304 2)

66 sint: sunt V | aut … (67) generis: et eiusdem V 67 id: illud V | insitio: inciscio V 74 substantia … fluere om. V 69 duas esse inv. V 71 quod om. V 72 et3: ut V 75 est om. V | ex cuius: exterius  V | haec: hoc V 76 a om. V | per om. V 77 sic … hic dub. V 81 potest: posset V 86 in … (87) trahunt: trahunt in se 92 vel2 … cetera: et V | saporum: saporis B

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 8

20/10/22 11:39

liber VII, ansa 1, quaest. 16–23 1

10

9

20. Cur plantarum domesticarum fructus maiores et pauciores sunt quam silvestrium. Responsio: Causa est humidi abundantia et nutrimenti, quod non est tot divisionum eo, quod non tantum habet de siccis et acutis partibus sicut nutrimentum silvestrium: et ideo, cum sit abundans non facile divisibile, in pauciora dividitur. Sed in ea, in quae dividitur, abundantius fluit, et ideo magis crescunt et magis ingrossantur. Idem, ibidem, cap. 81). 21. Cur silvestres plantae sunt macrae et spinosae2), domesticae vel non vel minus. Responsio: Hoc est per subtractionem vel carentiam cultus et sabulositatem et arenositatem locorum suorum et duritiem vel lapidositatem. Durities enim non permittit ad plantas distillare vel evaporare humidum nutrimentale sufficiens, ariditas privabit nutrimentum, sabulositas sive arenositas undique faciet evaporare, et sic non constabit vapor circa radices plantarum: et tunc plantae sic, ut dictum est, disponuntur. In domesticis est contrarium. Ibidem3). 22. Cur omnis planta domestica subtracto cultu silvescit et omnis silvestris domesticatur, quando cultus adhibetur. Responsio: Istud expertum est. Causa autem est nutrimenti peioratio vel melioratio, minoratio vel maioratio, laetaminatio, purgatio et horum opposita. Ibidem4).

20

30

23. Cur in plantis sunt virtutes utriusque sexus unitae5). Responsio: Planta fructificans est sicut animal generans. Fructus autem eius fit ex duabus virtutibus, quarum una est sicut formans et altera dans materiam fructui et cibum. Et sic patet, quod in quadam parte seminis plantae est virtus operativa et residuum deputatur in materiam et cibum. Hoc autem accidit in quibusdam animalibus, quae ad generandum applicantur sibi invicem et non separantur, ut in unum concludant virtutes utriusque sexus, sicut unitae sunt hae virtutes in plantis. Unde et quaedam eorum ligantur ad invicem longo tempore, quousque ex spermate maris compleatur conceptum, sicut animalia anulosa, quorum quaedam membra coitus ponunt in feminis suis, quaedam autem e contrario accipiunt membra feminarum in corpora sua et diu valde coeunt propter frigus complexionis et humoris viscositatem, propter quam maturari non potest nisi per multos dies. Post exitum autem spermatis, separantur ab invicem mas et femina. Albertus, lib. XV De animalibus, tract. 2, cap. 96). 1) 2) 3) 4) 5) 6)

Alb., De veget. V 1 8,n.68; Meyer – Jessen 320 Alb., De veget. V 1 8,n.66; Meyer – Jessen 318 Alb., De veget. V 1 8,n.66; Meyer – Jessen 318 Alb., De veget. V 1 8,n.65; Meyer – Jessen 318 cf. Alb., De veget. I 1 7,n.40; Meyer – Jessen 23; ex Nic. Damasc., De plantis I 2,n.39; Drossart Lulofs – Poortman 522 Alb., De animal. XV 2 9,n.129 – 130; Stadler 1049,20 – 1050,9

3 non om. sed suppl. supra lin. B 4 non … habet: tantum B 5 facile add. est B 12 privabit: privat V 21 fructui: fructum V 25 sunt: super V | hae: hac V 29 diu valde inv. V | coeunt: tonuit V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 9

20/10/22 11:39

10

Catena aurea entium

24. Cur omnis plantarum actio consistit in quatuor virtutibus vel quinque. Responsio: Prima est actio vel virtus simplicis, quod essentialiter est in ipso; secunda est virtus proportionis mixturae; tertia est virtus coadiuvans aliorum elementorum, quae cum ipsis mixturam constituunt; quarta est virtus caelestis; et quinta est virtus animae vegetabilis. Virtus etiam loci et virtus circumstantis aeris coadiuvant, sed non magis ingrediuntur naturam plantae ita essentialiter, sicut quinque dictae virtutes. Ex his igitur omnis plantarum causatur operatio. Albertus, De vegetabilibus, lib. V, tract. 2, cap. 11).

40

25. Cur plantae operantur in uno corpore, quod non in alio, et saepe in uno membro, quod non in alio. Responsio: Exemplum primi est iusquiamus, qui est cibus passerum conveniens, hominem autem alienat comestus ab eo. Exemplum secundi est, quod allium ulcerat membra exteriora hominis et non vulnerat interiora, sicut stomachum et intestina. Causa primi est similitudo et dissimilitudo complexionis: actio enim et passio sunt dissimilium, et ideo vehementior actio et vehementior passio est inter ea, quae magis distant per complexiones et earum proportiones et harmonias. Causa secundi est, quia allium et aloe non veniunt ad substantiam stomachi nisi alterata, ad alia membra veniunt non alterata, et in haec agunt cum vehementia. Idem, ibidem, tract. 2, cap. 12). 26. Cur calidis plantis attribuuntur praecipue a peritioribus operationes novem, quae sequuntur, scilicet calefacere, desiccare, exprimere, contrahere, oppilare, glutinare, consolidare, incarnare, sigillare. Responsio: Prima quidem operatio convenit calido secundum se ipsum. Secunda per humidi evaporationem, quod subiectum est illius in corporibus mixtis. Tertia fit per calidum agens in siccum. Cum enim hoc contrahitur, exprimitur humidum, quod est in ipso. Quarta est effectus eius proprius in sicco humefacto. Hoc enim contrahitur per humidi operationem. Quinta est per operationem calidi in humidum aereum, quod est vaporativum et evaporationis oppilativum. Glutinare autem et consolidare et incarnare conveniunt calido per motum, quem facit in mixto, qui est a centro rei ad superficiem. Per hunc primo glutinat divisa, postea consolidat, post facit carnem ebullire et post sigillat. Idem, ibidem, cap. 23).

50

60

27. Cur plantis frigidis inter alias operationes septem sunt notiores, scilicet infrigidare, confortare, repercutere, ingrossare, crudum facere, stupefacere et ea, quae a Platone ponitur, quae est retinere. 1)

Alb., De veget. V 2 1,n.75; Meyer – Jessen 323 – 324 Alb., De veget. V 2 1,n.76 – 77; Meyer – Jessen 324 3) Alb., De veget. V 2 2,n.78 – 79; Meyer – Jessen 325 2)

33 in … quinque: ex quinque virtutibus V 34 elementi suppl. ex Alb.: om. codd. 37 etiam: et B 38 ingrediuntur: dividitur B 41 et om. V 45 et: etiam V 46 actio add. vel B 48 magis distant inv. V 52 a peritioribus: aperitionem 59 contrahitur add. exprimitur humidum quod est in ipso. Quarta est effectus eius sed exp. V | operationem1: epotationem  V 62 primo: post V 63 consolidat: considat V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 10

20/10/22 11:39

liber VII, ansa 1, quaest. 24–30

70

80

90

11

Responsio: Infrigidare quidem convenit ei primo et per se. Confortat reprimendo humorem et reflectit ad interiora omnes spiritus et virtutes, quae spiritibus vehuntur: debilitaretur enim, si spiritus et virtutes evaporarent. Repercutit etiam: cum caliditas facit humores ebullire de centro ad circumferentiam, tunc frigiditas repercutit. Ingrossat exteriora ita, quod contrahuntur et corrugantur. Crudum facit digestionem impediendo et catarrhos et cetera faciendo. Stupefacit si excellens frigiditas ad interiora penetrat, sicut uva acerba stupefacere facit dentes. Retinet etiam consistentiam membrorum, ne ex ipsis fluant calores et spiritus eorum. Ibidem, cap. 31). 28. Cur plantarum complexionaliter humidarum sex sunt operationes notiores et praecipuae, scilicet ungere, lavare, sordidare, lubrificare, lenire et inflare; insuper ea, quae est communis, quam habet essentialiter, quae est humectare. Responsio: Ungit per humiditatem aeream constantem cum humido frigido aqueo pinguescente in ipso. Propter quod unguenta penetrant et dilatantur super ea, quae unguntur, et leniunt dolores. Lavat humidum cum calido acuto, quod facit ipsum pentrare in profundum, aut humiditate ventosa, quae movet de profunditate pororum sorditiem contractam. Sordidat autem permixtum terrestri substantiae. Lubrificat per apprehensionem sicci ita, quod partes humidae undique superfluant super siccas et supernatant eas, ut nihil quiescere possit in superficiebus earum. Lenit, quia partem fluere faciens quasi planam et lenem facit superficiem. Inflat per coniunctionem sicci ad calidum temperatum, quod est elevativum et non consumptivum humidi. Humectat autem se ipsum proprie. Idem, cap. 52). 29. Cur plantarum siccarum complexionaliter operationes praecipuae sunt desiccare, divisio, retentio figurarum, durities. Responsio: Desiccare quidem est operatio sibi essentialis. Dividit sicut saxifraga lapidem. Retinet figuras, ne vel humido defluat vel humido frigido costringatur. Durities est propria operatio siccitatis3). 30. Cur operationum plantarum quaedam non adeo essentiales sunt uni istarum qualitatum primarum, sed a pluribus perfici videntur, et sunt viginti duo4). Responsio: Istas quaere in quinto Colliget Averrois expositas exquisite5).

1)

Alb., De veget. V 2 3,n.83 – 89; Meyer – Jessen 327 – 329 Alb., De veget. V 2 4,n.94 – 100; Meyer – Jessen 330 – 332 3) cf Alb., De veget. V 2 5,n.102; Meyer – Jessen 333 4) cf. Alb., De veget. V 2 6,n.113; Meyer – Jessen 336 5) cf. Averr., Collig. V 1 1 – 22; Venetiis 1542 77raH – 79vbN 2)

67 quidem om. V | convenit: contingit B 69 vehuntur add. spiritibus V 72 Stupefacit: Stupefaciunt B 78 communis: rationis V 79 per: propter V | constantem: astantem V 83 substantiae coni.: substantia codd. 84 sicci coni.: sui codd. 85 eas om. B 86 fluere om. V 87 sicci coni.: sui codd. 89 praecipuae … (90) desiccare: sunt exsiccare praecipue V 90 retentio: retentioque B 91 quidem: qui B | operatio: actio V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 11

20/10/22 11:39

Catena aurea entium

12

31. Cur Anaxagoras et Pythagoras dixerunt plantas moveri a delectabilibus et tristari et delectari et sentire1). Responsio: Rationem ad hoc ab expertis accipiebant, quoniam nutrimento delectabili circa radices earum fuso, quod bene temperatum est ad modum complexionis earum, inventum est, quod trahit illud radix. Tractus autem alimenti pars est desiderii, II De anima2). Tristitiam autem et delectationem eis inesse probabant, quod ad convenientia sibi dilatantur et effunduntur et ad contraria contrahuntur, sed non est istud desiderium sensus3), sed naturae, similiter et delectari et tristari et alia huiusmodi. Ibidem, lib. I, tract. 1, cap. 24).

1

32. Cur plantae secundum Aristotelem5) neque dormiunt neque vigilant neque sentiunt. Responsio: Quia multo potius haec omnia convenirent omnibus animalibus quam plantis, quia animalia magis participant superiora elementa, quae sunt aer et ignis, quam plantae, quae sunt terrestres et frigidae. Propter quod etiam animalia spiritibus animalibus plus quam plantae. Nunc autem invenimus animalia plura nec inspirare nec respirare et sic de aliis. Ergo nec plantae respirabunt nec evaporatio est in eis, quam spiritus elevat et quae condensata somnum inducat et soluta vigiliam; ergo neque dormiunt neque vigilant. Ibidem, cap. 66).

10

33. Cur Licrofon dixit, quod terra est mater plantarum et sol pater7). Responsio: Quia terra per modum patientis materiam ministrat et sol per modum agentis generat plantas. Ex quo accipio, quod planta ad sui generationem indiget duplici specie, scilicet tempore accessus solis in obliquo circulo et tempore, quo terra evocatur et aperitur in productionem. Propter quod etiam poetae8) dicunt, taurum caelestem cornibus auratis annum aperire et terram evocare in productionem, et Dianam, quam aerem intelligunt esse elementum, obstetricare ei ad partus emissionem. Idem, ibidem, cap. 79).

1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8) 9)

20

cf. Nic. Damasc., De plantis I 1,n.3; Drossart Lulofs – Poortman 517 Alb., De an. II 2 8; Stroick 93,3 – 20 cf. Nic. Damasc., De plantis I 1,n.11; Drossart Lulofs – Poortman 518 cf. Alb., De veget. I 1 2,n.9 – 10; Meyer – Jessen 6 – 7 cf. Nic. Damasc., De plantis I 2,n.33 – 34; Drossart Lulofs – Poortman 521 cf. Alb., De veget. I 1 6,n.34; Meyer – Jessen 21 cf. Nic. Damasc., De plantis I 2,n.44; Drossart Lulofs – Poortman 523 cf. Verg., Georg. I, 217-218; Conte 131 Alb., De veget. I 1 7,n.45; Meyer – Jessen 25 – 26

6 eis inesse: in eis esse V 7 quod: quia V | dilatantur coni. ex Alb.: dilatent B delectantur V | effunduntur: effundunt B 8 istud: illud V 12 omnibus om. V 13 participant: percipiunt V 14 animalia … (15) plantae: anima plus spiritibus animalium operatur quam plantis V 15 indigent coni. ex Alb. 18 neque: nec V | vigilant add. neque sentiunt  V 21 generat add. plantis ex quo sed exp. V 23 evocatur: evaporatur B | poetae: per se V 25 obstetricare: obstetricari V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 12

20/10/22 11:39

liber VII, ansa 1, quaest. 31–37

30

40

13

34. Cur quidam antiquorum opinati sunt plantam perfectiorem esse quam animal1). Responsio: Cibus est plantis et animalibus ad conservationem. Unde, cum perfectius sit, quod paucioribus indiget, et planta paucioribus indiget ad cibum, per quem conservatur, quia pauciora ad praeparationem cibi plantarum exiguntur quam animalium; sed hoc propter imperfectionem plantarum est. Unde et alimentum sibi proportionale requirit planta sic et cetera. Idem, ibidem, cap. 82). 35. Cur adhuc quidam antiquorum opinati sunt plantam perfectiorem esse quam animal3). Responsio: Propter quatuor causas, quas assignabant ad hoc. Primo propter commixtionem duarum virium sexus in ipsis. Secundo propter cibum, qui completur prima digestione, quando accipit eum, quorum neutrum est in animali. Tertio signum huius est longitudo existentiae et vitae quarundam plantarum. Quarto est signum, quia non generantur in ea superfluitates humidae vel siccae, sicut est in animalibus purgatio per urinam et stercus, quamvis haec abusive dicantur sicut et hoc, quod plantae dormiant et vigilent et tristentur et delectentur. Ibidem, cap. 84). 36. Cur Anaxagoras dixit plantas esse animalia et delectari et tristari animaliter et dormire et vigilare5). Responsio: Hoc dixit propter fluxum foliorum, quia illa non fluunt, nisi calido et humido plantae se interius retrahente, sicut in somno, qui retractio motus est secundum fugam, sicut motus systoles cordis; istae non crescunt nisi per emissionem et expansionem caloris et humoris et spiritus. Et hic motus est delectationis et vigiliae, quoniam sine sensu non est; haec autem sunt animalium. Ibidem, cap. 26).

50

37. Cur Plato7) desiderare tantum dicit plantas neque sensum neque sexum eis attribuens8). Responsio: Hoc facit propter vehementem tractum nutrimenti. Tractus enim non videtur esse nisi desiderii, quia tractus est motus ad moventem, non deficiens ab eo, quod movetur, donec moventi coniunctum sit. Et hunc motum nihil simpliciter natu-

1)

cf. Alb., De veget. I 1 8,n.51; Meyer – Jessen 28 cf. Alb., De veget. I 1 8,n.54; Meyer – Jessen 29 – 30 3) Nic. Damasc., De plantis I 2,n.36 – 41; Drossart Lulofs – Poortman 523 4) cf. Alb., De veget. I 1 7,n.50 – 52; Meyer – Jessen 28 – 29 5) cf. Alb., De veget. I 1 2,n.10; Meyer – Jessen 7 – 8; Nic. Damasc., De plantis I 1,n.3; Drossart Lulofs – Poortman 517 6) Alb., De veget. I 1 2,n.10; Meyer – Jessen 8; cf. Nic. Damasc., De plantis I 1,n.3; Drossart Lulofs – Poortman 517 7) Plat., Tim. 77b-c; Waszink 22,18 – 19 8) cf. Nic. Damasc., De plantis I 1,n.4; Drossart Lulofs – Poortman 517 2)

29 conservationem: servationem V 31 conservatur: conservetur V 33 et cetera: etiam V 34 plantam om. V 39 signum huius inv. V | Quarto: Quartum B 42 tristentur: tristantur B 43 tristari: delectari B 52 Tractus add. non sed exp. V 53 tractus: attractus B add. enim sed exp. V 54 donec … sit: donec coniunctum sit ei scilicet moventi V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 13

20/10/22 11:39

14

Catena aurea entium

ralium habet, nisi sit animatum; animatum autem non videtur ipsum habere nisi per desiderium trahentis, quod movetur a specie rei, quae desideratur1). Sed hi omnes per aequivocationem decepti sunt et desiderii et dormitionis et vigiliae. Ibidem. 38. Cur anima plantae dicitur similis formae corporeae naturali, quae non perficit materiam, nisi homogeneam totam reddat eam, sive sit forma simplicis, sicut sunt formae elementorum, sive sit forma mixti, ut lapidum vel metallorum. Responsio: Quia minime separata est haec forma. Si enim esset separata per gradus separationis, tunc esset vicinior primae causae; et quo esset vicinior illi, eo esset multiplicior in virtutibus nobilibus, et tunc oporteret, quod in corpore, cuius ipsa esset perfectio, esset multiplicitas figurarum in toto et in partibus; quibus figuris virtutes sua perficerent officia et actus proprios, sicut visus in oculo et auditiva virtus in aure, et ambulativa in pedibus. Nunc autem longe distare a principio universitatis facit eam in viribus deficere, et ideo corpus, quod movet, magis homogeneum est. Et ideo ubique est planta aequaliter mollis vel aequaliter dura, et una planta in dispositione radicum et ramorum aequalis figurae est cum multis, sicut sunt piri ad invicem et mali ad invicem, cum tamen non sint eiusdem speciei, sicut patet ex fructuum diversitate. Ibidem, cap. 92). 39. Cur planta non habet hepar et venas et nervos nec aliquid talibus membris simile. Responsio: Propter hoc, quod iam dictum est, et etiam quia nutrimentum digestum in uno membro plantae parum differt a similitudine ad omnia membra. Et ideo non oportet novas figuras praeparari membris, in quibus fiant digestiones speciales. Et huius signum est, quod planta ubicumque in toto corpore generat ex semine, quod assimilatum est cuique parti, cum tamen hoc animalia facere non possint, nisi per vasa seminaria virtus formativa conferatur semini, quod a corporibus animalium descinditur. Ibidem3).

60

70

80

40. Cur negat Aristoteles4) plantas sensum et desiderium habere. Responsio: Quia sensus secundum suum nomen dicit esse animalem quandam sensibilium perceptionem et non naturalem solum. Similiter autem desiderium dicit appetitum excitatum ex delectabili nuntiato. Et neutrum horum convenit plantis, et ideo neque sensus neque desiderium insunt eis. Ibidem, cap. 105).

1)

(52) Hoc … (56) desideratur: cf. Alb., De veget. I 1 2,n.12; Meyer – Jessen 8 Alb., De veget. I 1 9,n.64 – 65; Meyer – Jessen 34 – 35 3) Alb., De veget. I 1 9,n.65; Meyer – Jessen 35 4) cf. Nic. Damasc., De plantis I 1,n.13; Drossart Lulofs – Poortman 518 5) Alb., De veget. I 1 10,n.73; Meyer – Jessen 38 – 39 2)

55 Animatum om. V | autem: aut V 57 Ibidem om. B 58 corporeae: corpori V 60 ut: 65 sua sicut V | lapidum: lapidis B 63 cuius ipsa: eius semper B 64 esset2: et B perficerent: perficerentur suaV 67 eam: esse V 68 vel: et V 70 piri: pira V 74 Responsio om. V | quia iter. V 76 figuras add. sibi V 82 sensus secundum coni. ex Alb.: sensum codd. nomen add. animalem sed exp. B om. V 85 cap. 10: cap. 9 B

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 14

20/10/22 11:39

liber VII, ansa 1, quaest. 38–42 1

10

20

30

15

41. Cur Socrates et post eum Plato attribuerunt plantis somnum et vigiliam1). Responsio: Hoc fecerunt propter duo, scilicet propter signum et propter syllogismum. Signum est, quia dicunt somno quaedam esse essentialia, quaedam accidentalia. Quod enim frigiditate claudantur exteriora corporis, somno est essentiale solum, sed quod illa frigiditas descendat a capite est somno accidentale. Si enim hoc esset essentiale, tunc numquam dormirent animalia capita non habentia. Videntes igitur plantas in hieme frigiditate constringi exterius et humorem et calorem subtrahi ab exterioribus ad interiora, dixerunt eas somno gravari. Item videntes flores se contrahere in nocte et de die aperire dixerunt eas de nocte somno deprimi et die excitari. Syllogismus autem est, quia omne, quod cibatur, cibo distributo per omnes partes proportionaliter, hoc aliquando intrahit calorem et spiritum ad locum, unde hauritur cibus distributus, et aliquando emittit calorem et spiritum in membra et partes, quibus cibus distribuitur. Planta autem praedicto modo cibatur: ergo oportet, quod dicto modo calorem et spiritum intrahat et emittat. Haec autem causant somnum et vigiliam. Si autem aliquis dicat contra maiorem, quod planta semper uno modo trahit cibum et ideo aut semper dormit aut semper vigilat aut neutrum eorum participat, solvunt per interemptionem dicentes plantas non uno modo cibari die et nocte, hieme et aestate, quia plantae vegetantur in umbra noctis, et languescunt ad fervorem solis eo, quod tunc calore et humore per evaporationem destituuntur. In hieme etiam, quando constringuntur exterius, inveniuntur succosae interius valde magis quam in aestate. Non igitur uno modo cibatur, sed tempore somni plus et tempore vigiliae minus. Ibidem, cap. 102). 42. Cur in veritate plantae non participant somno neque vigilia3). Responsio: Quia profecto non valet, quod dicunt Socratici. Cum enim duplex sit frigiditas, una stupefactiva et mortificativa et alia, quae vocatur complexionalis, quae quidem continet plantas, ne defluant, prima istarum tangens membra exterius paralyticat et stupefacit et non inducit somnum, sed potius excitat animal a somno. Secunda autem claudit membra et comprimit, et sic facit somnum; et ideo somnus naturalis est et salutaris, quod non esset, si esset ab exteriori frigiditate. Haec autem frigiditas complexionalis reducitur in actum ex sola subtractione spiritus et caloris, cum ad interiora revocantur. Et ad istud est signum et syllo­‑ gismus. Signum quidem, quia tempore somni cooperiunt se homines ita, quod frigus exterius non potest agere in eos. Aliud signum est, quod labor et vinum et motus et alia somnifera sunt per hoc, quod sunt colliquativa vel evaporativa. Et per primum spiritus evaporans desiccatur et marcescit et languescit calor ita, quod oportet eum ad principium suum recurrere propter restaurationem sui et spiritus. 1)

cf. Alb., De veget. I 1 11,n.75; Meyer – Jessen 39 – 40 Alb., De veget. I 1 11,n.76 – 77; Meyer – Jessen 40 – 41 3) cf. Alb., De veget. I 1 11,n.78 – 80; Meyer – Jessen 41 – 42 2)

3 quaedam esse inv. V 7 frigiditate constringi inv. V | humorem … calorem: calorem 11 intrahit add. aliquando V 17 plantas: et humorem B 9 eas: eos B | de2 om. B quod plantae V 18 cibari: cibatur V | nocte noctis V 22 et om. BV sed suppl. sup. lin. B | tempore add. autem V 23 participant add. neque V 33 potest agere: possit operari V 34 vel: et V 36 eum om. V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 15

20/10/22 11:39

16

Catena aurea entium

Vaporativa vero autem oppilant meatum sensuum et spiritus, et tunc complexionale frigidum incipit dominari. Syllogismus autem est, quia nihil participat somno, quod numquam indiget quiescere; sed vegetativum numquam quiescere indiget, ex De somno et vigilia1); ergo etc. Idem, ibidem, cap. eodem2).

40

43. Cur plantae quandoque plus vegetantur in umbra quam in sole. Responsio: Quia umbra continet et adunat calorem, fervor autem solis evocat eum et facit evaporare, et similiter humorem, ideo aliquando magis vegetantur in umbra quam in sole, praecipue quando recentes sunt et non multum humidae, sed calidae, sicut plantae aromaticae recentes, quibus expedit, ut veste vel aliquo alio protegantur a fervore solis3). 44. Cur in vitibus hoc non est necessarium. Responsio: Quia in vitibus, quae iam convaluerunt, et in aliis plantis humidis, in quibus superabundat humor, non fit sic, sed potius in maximo solis fervore et reflexione radiorum, quae fit ad montes et ad alia talia, virescunt et vegetantur magis, quoniam quidem abundantiam humoris evocando calor solis terminat et digerit et convertit in nutrimentum, et sic planta maiorem accipit vegetationem. Ibidem4). 45. Cur sexus nullo modo convenit plantis, secundum quod convenit animalibus. Responsio: Aliud est sexus, et aliud vera sexus virtus, et aliud resultatio quaedam et imitatio virtutis sexus et non vera virtus. Et sexus quidem est in substantiis generantibus per coitum ita, quod una differentia sexus est ad proiiciendum et alia ad recipiendum. Et sic sexus non est in plantis. Virtus autem sexus est in seminibus taliter commixtis per coitum, quorum unum est ut formans et operans animam sensitivam ex semine, in quo est potentia, et hoc est semen masculi. Et aliud est solum operatum et formatum in organa eiusdem animae. Et hoc est semen feminae secundario et semen masculi principaliter quantum ad substantiam corpulentam, quae est in ipso; et tertio loco sequitur sanguis menstruus in supplementum sicut cibus. Et iterum hoc modo non sunt vires sexuum in seminibus plantarum. Tertio modo est agens in semine non habens virtutem formandi et operandi ex aliquo plus distincto, quam sit distinctio communis speciei, sed sufficit ei calor solis

50

60

1) cf.

Alb., De somno et vig. I 1 3; Borgnet 125b Alb., De veget. I 1 11,n.78 – 80; Meyer – Jessen 41 – 42 3) Alb., De veget. I 1 11,n.82; Meyer – Jessen 43 4) Alb., De veget. I 1 11,n.83; Meyer – Jessen 43 2)

37 oppilant: opilans B 39 quod: quam V | quiescere indiget inv. V 40 ex: haec V 40 Idem om. V 44 humidae: humidi V 45 calidae: calidi V 48 quae: qui V 51 quoniam: quam V | evocando om. B 56 Aliud add. est V 60 commixtis: mixtis V | et: etiam V 62 Et … est iter. B 64 sequitur om. sed suppl. in marg. V 65 iterum add. iterum sed exp. B 66 operandi add. specialiter V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 16

20/10/22 11:39

liber VII, ansa 1, quaest. 43–49

70

80

17

excitans et calor naturae communis operans. Et sic similitudo sexus masculini et feminini est in plantis, quia ibi est aliquid reliquo calidius, et hoc est formans et operans, et aliquid frigidius et humidius, et hoc est sicut semen femininum operatum et formatum. Et hoc modo solo sexus virtus non vera, sed longe imitativa eius est in plantis1). Et sic dicitur ab antiquis sapientibus, quod est paeonia masculina et feminina, et prima habet folia multo strictiora et grana seminis sunt minora satis quam in feminina, valetque masculina masculis et feminina feminis. Similiter in oliva masculina et feminina, similiter in castanea et aliis. Ibidem, cap. 122). 46. Cur consuevit dicere vulgus perfectiora esse animalia bruta quam homines. Responsio: Hoc dicunt, quia statim nata ambulare possunt et sumere cibum, quorum natus homo neutrum potest facere. Sed hoc dicentes ignorant huiusmodi potentiam ex ignobilitate materiae durae terrestris provenire et impotentiam hominis ex humore subtili non cito siccabili causari, ex quo, cum ad statum redigitur, causantur nobiles operationes sensuum et intellectus. Ibidem, cap. 133). 47. Cur generatio plantarum multiformitatem habet producendo radices, stipites, virgas et flagra et folia et flores et fructus. Responsio: Haec difformitas et multiplicitas non accidit nisi ex materiae similitudine, quae ubique est in potentia ad alterum quodlibet. Et ideo parum manifestat de hoc, quod est animae, sed potius hoc est in occulto ipsius secundum hoc tantum, quod est ex materia propria et assimilata ab ipsa decisa generat, quod non convenit alicui inanimatorum. Unde et haec, quae dicta sunt, producit et multa alia et hoc fere ubique in toto corpore plantae. Ibidem, cap. 144).

1

10

48. Cur planta sic versa est, quod habet os inferius et extremitates versus caelum. Responsio: Hoc est ex imperfectione vitae suae, quia non traheret cibum nisi sibi affluentem et contentum diu circa eam, et non esset continens nisi terra. Cibus autem attractus ex viribus suis imperfectis numqam sufficienter praeparetur nutrimento et augmento et generationi, nisi calore aeris et solis iuvaretur calor sibi innatus. Et ideo alias partes extendit, ut frequenter in aerem et ad solem, ut subtilietur succus attractus et evaporet superfluum eius. Idem, ibidem5). 49. Cur plurimae plantae plantantur in principio veris. Responsio: Quia tota ad hoc virtus est in planta. Tunc etiam transplantata convalescit, quia iam attraxit in se calorem et humorem, ex quibus pullulat,

1)

(56) Aliud … (72) plantis: Alb., De veget. I 1 12,n.91 – 93; Meyer – Jessen 47 – 48 (72) dicitur … (75) feminina: Alb., De veget. I 1 12,n.84; Meyer – Jessen 44 3) Alb., De veget. I 1 13,n.94; Meyer – Jessen 48 4) (84) Haec … (88) inanimatorum: Alb., De veget. I 1 14,n.106; Meyer – Jessen 54 5) Alb., De veget. I 1 14,n.108; Meyer – Jessen 53 – 54 2)

70 est om. V | semen om. V 71 solo: sola V 72 paeonia: pinea V 78 natus homo inv. V | ignorant: nesciunt V 86 in: non V 87 ex materia: unus V | ipsa: ipso V | decisa: descisa V 4 praeparetur add. a V 9 ad hoc: adhuc B | planta: plantis V | etiam: enim V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 17

20/10/22 11:39

Catena aurea entium

18

et adhuc frigore iuvatur, ne humidum et calidum eius evanescat per evaporationem. Idem, lib. I, tract. 2, cap. 101). 50. Cur raro fit plantatio in hieme. Responsio: Paucae quidem plantae plantantur in hieme, sed tamen iam facta est insitio in hieme et melius convaluit quam illa, quae facta fuit in vere. In hieme calidum naturale clausum est in visceribus plantae, et calidum, quod tunc magis quam aliquo alio tempore est in visceribus terrae conclusum, facit evaporare subtile humidum ad radicem, quae in locum calidum terrae infigitur, et ex hoc planta convalescit. Idem, ibidem2). 51. Cur in autumno plantae paucissimae plantantur. Responsio: Quia tunc humor et calor plantae evanuerunt et terra redacta est in cinerem frigidum per calorem aestatis; et sic nec ex parte plantae nec ex parte terrae convalescere potest. Ibidem3).

20

52. Cur in aestate generaliter mala est plantatio. Responsio: Propter calidum et siccum, quod evanescere facit vigores plantarum, praecipue tamen in Cancro et Leone, postquam heliaco ortu oritur stella, quae dicitur Canicula, quia tunc tempus calidissimum est et siccissimum, et sunt corpora plantarum in eo arida et virtutes earum debiles et terra privata humido nutrimentali. Ibidem4). 53. Cur frequenter fit corruptio magnarum plantarum interius. Responsio: Quia suffocatur spiritus vitalis in medulla conclusa per hoc, quod comprimitur per circumstans induratum et lignum constrictum. Ibidem, lib. II, tract. 1, cap. 35). 54. Cur quidam Platonici theologizantes dixerunt, quod Deus creans terram indidit ei sementivam causam omnium plantarum, sed non indidit ei semina animalium. Responsio: Plantarum materia valde est uniformis et materia unius plantae non multum distat a materia alterius plantae, et ideo facta parva mutatione circa eam efficitur in proxima potentia ad aliam, et statim illa pullulat ex ipsa. Et ideo Platonici dixerunt hoc, de quo quaeritur, volentes dicere, quod materia, quae est potentia, ex qua pullulat planta, est terrae aliqua contemperantia cum effectu caelesti, et quod hoc non sufficit in animalium productionem. Ibidem, lib. II, tract.1, cap. 36). 1) 2) 3) 4) 5) 6)

30

40

Alb., De veget. I 2 10,n.195; Meyer – Jessen 96 Alb., De veget. I 2 10,n.196; Meyer – Jessen 96 Alb., De veget. I 2 10,n.197; Meyer – Jessen 96 Alb., De veget. I 2 10,n.198; Meyer – Jessen 97 Alb., De veget. II 1 3,n.53; Meyer – Jessen 123 Alb., De veget. II 1 2,n.27; Meyer – Jessen 113

11 frigore add. aeris Alb. 13 fit plantatio inv. V 15 insitio: incisio V | hieme1 add. sed tamen iam sed exp. V | illa: alia V 18 quae: quod V | infigitur: figitur V 20 paucissimae: plantissimae V 22 nec1: ut V 24 mala: nulla B 27 tempus … est: est tempus calidissimus V 31 II: I B 38 hoc: id B 39 qua: aqua V | cum om. V 40 3: 2 B add. lib. II V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 18

20/10/22 11:39

liber VII, ansa 1, quaest. 50–58

50

60

19

55. Cur generatio plantae velox est, generatio autem animalium non sic. Responsio: Quia herbae quaedam minutae in locis calidis et humidis in una hora generantur et crescunt ad quantitatem, animalia autem non sic, licet animal, quanto fuerit similius in corpore, tanto generationem habeat velociorem. Contingit ex hoc id, quod est subtilis substantiae et simile in corpore citius generatur et velocius, quam id, quod est spissum et solidum. In solido enim diverso in partibus, sicut est animal, non potest fieri generatio nisi per digestionem terminata materia. Materiae autem digestio non fit nisi in frequenti actione calidi super eam. Et hoc modo prolongantur impraegnationes et generationes animalium. Sed materia plantae vicina est valde plantae et non magna dissimilitudine distat in ea potentia ab actu, propter quod etiam cito terminatur ad actum et velox efficitur generatio. Et in animalibus omnibus et plantis id, quod subtile est et rarae substantiae, nascitur et augetur citius, quam quod est spissum et durum et compactum. Multis enim indiget viribus digestionum id, quod est spissum, propter diversitatem partium et figurae, quae complentur in ipso, sicut in ossibus et nervis et huiusmodi et propter dissimilitudinem partium ipsius et elongationem ab invicem. Propter omnia autem haec velox est plantarum: propter subtilitatem enim partium et similitudinem ad invicem cito completur. Idem, lib. IV, tract. 1, cap. 11). 56. Cur ad generationem plantarum omnia necessaria sunt elementa. Responsio: Plantae quatuor habent a quatuor elementis: a terra quidem affixionem; ab aqua conglutinationem vel continuationem; ab igne unctionem fixionis et continuationis; ab aere raritatem. Ibidem2). 57. Cur fundus harenarum parum generat plantas vel nutrit eas, nisi habeat immixtam terram dulcem. Responsio: Quia principium generationis harenarum est idem, quod principium generationis salsedinis; propter quod etiam fundus harenarum salsum habet humorem; salsum autem generationi plantarum non convenit. Ibidem, cap. 33).

70

58. Cur loca, in quibus abundat humor aqueus salsus grossus cum multa terrestritate grossa et indigesta, aut non habent plantas in se generatas, aut habent parvas et paucas et imperfectas. Responsio: Hoc contingit propter multum frigus et multam loci siccitatem. Planta enim in generatione sua duobus indiget, scilicet materia, ex qua fit, et loco

1)

Alb., De veget. IV 1 1,n.12 – 13; Meyer – Jessen 217 –  218 Alb., De veget. IV 1 1,n.15; Meyer – Jessen 218 –  219; ex Nic. Damasc., De plantis II 1,n.135; Drossart Lulofs – Poortman 539 3) Alb., De veget. IV 1 3,n.33; Meyer – Jessen 228 2)

42 humidis add. temperatis si sic humor dulcis V 44 similius: subtilius V 46 id: illud V 47 nisi: haec V 50 vicina … valde: valde vicina est V 52 subtile est inv. V 53 quam add. illud V 54 id: illud V 55 propter om. B 57 generatio suppl. ex Alb.: om. codd. | subtilitatem enim inv. V 58 ad: in V 60 virtutes suppl. ex Alb.: om. codd. 61 affixionem: affexionem V 67 humorem add. et V | autem om. V 69 habent1 om. B | habent2 om. V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 19

20/10/22 11:39

20

Catena aurea entium

convenienti suae generationi, cum locus sit principium generationis sicut et pater, et primum quidem impedit salsugo loci, quia exsiccat humidum radicale plantarum. Cuius signum est, quod terrae sale seminatae steriles efficiuntur. Grossities autem terrea infusa frigido humore aqueo grosso ex frigiditate terrae et aquae, extinguit calorem, qui principium esse debuit generationis plantarum. Quamvis enim salsugo habeat in se aliquale calidum, tamen id non temperat locum, sed potius adurit humidum, quia sal non generatur nisi de terrestri adusto et calido adurente, cuius excellentia fracta est in humido aqueo. Et ideo calidum adhaerens salsugini talis loci est expulsum a frigore terrae et aquae. Propter quod et adurens efficitur id, in quod expellitur, et remanet multum frigus in circumstantibus aqua et terra, quae impediunt plantarum generationem. Idem, lib. IV, tract. 2, cap. 21).

80

59. Cur plantae iuxta mare frequenter exsiccantur et pereunt. Responsio: Quia vapor maris et salsorum locorum spirans, si diu et continue ad plantas per ventum proiciatur, plantae siccantur et contrahuntur et arescunt primo folia et post totae plantae. Vapor enim de natura loci est et operatur in plantis vicinis hoc, quod locus in generatione plantarum. Ibidem2). 60.  Cur loca perpetuis nivibus cooperta omnino non competunt generationi plantarum3). Responsio: Quia a temperamento generationis sunt remotissima propter frigus glaciale, quod est mortificativum. Ibidem4). 61. Cur tamen in locis talibus aliquando invenitur imperfectarum plantarum et animalium imperfecta quaedam generatio, quia aliquando sub nive nascuntur gramina parvula acuta et lumbrici terrae et rubi parvarum fruticum et herbae parvae amarae. Responsio: Hoc est per accidens, quia in raritate partium eius multus aer calidus retinetur, quoniam frigidus aer vaporem calidae nubis, de qua generatur nix, circumstans prohibet exire. Cum igitur nix calefit aut ex sole aut ex eo, quod, cum cadit in terram, caliditas, quae dicta est, in nube comprimitur in unum locum, et incipit agere et resolvere humidum. In tali resolutione expirans calor trahit secum subtile humidum, sicut fit in re putrescente. Et ex hac putrida et subtili aqua, quae in se habet aerem et calorem, cum commixta fuerit terrae, efficitur seminarium quoddam parvarum plantarum. Ibidem5).

90

1

10

1)

Alb., De veget. IV 2 2,n.49 – 50; Meyer – Jessen 235 – 236; ex Nic. Damasc., De plantis II 3,n.177; Drossart Lulofs – Poortman 547 2) Alb., De veget. IV 2 2,n.51; Meyer – Jessen 236 3) cf. Alb., De veget. IV 2 2,n.56; Meyer – Jessen 238 4) Alb., De veget. IV 2 2,n.54; Meyer – Jessen 236 – 237 5) Alb., De veget. IV 2 2,n.56 – 57; Meyer – Jessen 237 – 238 73 convenienti: conveniente V 76 humore: humori V 77 principium: materia Alb. | esse 82 id: illud V debuit inv. V 78 id: illud V 80 adurente: adveniente V 81 et2 om. V 1 tamen: cum V 2 imperfecta … generatio: generatio quaedam imperfecta V 4 eius: nivis V 5 quoniam coni.: quem codd. | calidae: calido V 11 quoddam: quarundam V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 20

20/10/22 11:39

liber VII, ansa 1, quaest. 59–65

21

62. Cur plantulae sic sub nivibus ortae ut frequenter acutae sunt et strictae. Responsio: Eo, quod calidum circumpositum frigido non potest spirare nisi per figuram acutam et strictam1). 63. Cur etiam herbae tales amarae sunt. Responsio: Propterea, quod expulsum calidum in terrestris talem saporem operatur. Ibidem2).

20

30

40

64. Cur in locis, quae aut semper aut frequenter sunt nivosa, generantur plantae acutae sine foliis, floribus et fructibus et animalia quaedam stricta3). Responsio: Quando calor amplians et resolvens fuerit, qui dispersus fuit in vapore nivis, et accesserit aliquis calor solis adiuvans eum, exspirat calor ducens secum humidum subtile, sicut fit in re putrescente. Et tunc constabit illa humiditas in se retinens calorem solis, et tunc materia generationis. Et si locus ille, ad quem stillat humiditas illa, fuerit coopertus nive ita, quod evaporare non possit, sed potius reflectatur ad locum, ad quem fit stillicidium, fient in illo loco plantae acutae, strictae, sine foliis et sine floribus et sine fructu propter recessum loci a temperantia, sine qua generatio plantarum numquam est sine defectum. Cum enim folia et flores et fructus habeant fieri in plantis, quae nascuntur in locis temperatis secundum proprietates aeris et aquae, sequitur, quod pauca sint folia et flores in plantis, quae nascuntur in locis, de quibus quaesitum est. Animalia autem lumbricalia generantur ex humore viscoso extrinsecus in pellem constante et interius spiritu pulsante. Et sunt animalia talia sicca multum et desiccativa propter parvum humidum et multum desiccans calidum, quod est in eis; propter quod etiam longam et acutam et strictam et per totum corpus anulosam accipiunt figuram, propter quod etiam pulverizata multum desiccant vulnera et apostemata et huiusmodi. Idem, ibidem4). 65. Cur si aliquis locus in se temperatus in hieme frequenter nivibus sit coopertus, iste ex nivibus accipit fecunditatem ad plantas. Responsio: Hoc fit tribus de causis. Primo, quia vis terrae evaporans reflectitur ad terram propter nivis cooperimentum. Secundo, quia nivis respersa caliditas ad terram illam spirans conveniens generationi distillat et nutrit multum humidum, quod paulatim et per vices distillans superioribus partibus terrae vigorem nativitatis plantarum continue infundit. Tertio, quia nix frigiditate sua locum circumstans

1)

cf. Alb., De veget. IV 2 2,n.56; Meyer – Jessen 238 Alb., De veget. IV 2 2,n.56; Meyer – Jessen 238 3) cf. Nic. Damasc., De plantis II 3,n.180; Drossart Lulofs – Poortman 547 4) (20) Quando … (29) plantis: cf. Alb., De veget. IV 2 2,n.57 – 58; Meyer – Jessen 238 – 239 2)

13 per om. B 16 quod: quia V | terrestris: humefactivum V | saporem add. facit et V 19 foliis floribus inv. V 20 qui … fuit om. V 21 nivis: nubis B | accesserit: accessit B 22 putrescente: putrefiente V 23 ille om. V 24 humiditas illa: talis humiditas V 32 desiccativa: dessicans V | multum … (33) calidum: calidum multum desiccans V 34 anulosam: annulosum V 35 multum: multa B 39 Secundo: Secunda V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 21

20/10/22 11:39

22

Catena aurea entium

vigorem principiorum generantium plantam continet, ne evaporet, et continet terrae superficiem, ne emittat vapores intus in visceribus terrae generatos, qui congregati ad superficiem ingrediuntur radices plantarum et praestant eis nutrimentum et fomentationem et generationem materiae, quae ingreditur plantarum commixtionem. Ibidem1). 66. Cur in salitis et siccis locis non multum apparet generatio plantarum. Responsio: Hoc est propter recessum locorum illorum a temperamento. Loca enim salsuginem habentia multae sunt siccitatis, et per consequens multae frigiditatis eo, quod calor complexionalis non convalescit et retinetur nisi in humido temperato. Et si alius calor sit aliquando in talibus locis, est adurens, et talis calor non remanet, sed evolat, et remanet adustum frigidum et mortificans ea, quae forte fructificasse debuissent. Et signum huius terrae est, quod minoratur et contrahitur ex siccitate et frigitate, quia elongatur a calido et humido, quae elevant et faciunt crescere loca et exaltari. Propter quod terra dulcis, quae abundat in calido dissolvente et in humido vaporante, frequentius elevatur in colles et montes, et terra salsuginis multae deprimitur et inferioratur. Idem, ibidem2).

50

67. Cur in locis calidis apte et bene plantae proveniunt. Responsio: Hoc est propter convenientiam materiae plantarum et loci. In talibus enim locis dulcis est aqua et subtilis et bene digesta eo, quod a calore loci talis ex profundo terrae attrahitur et bene commiscetur et bene digeritur a calore loci terminante. A calore enim loci multo non adurente provenit humidi decoctio. Calor autem in talibus locis abundat ex duabus causis: quarum una est calor loci retinentis calore; secunda est calor solis, qui ex aliqua reverberatione multiplicatur super locum illum. Et calor quidem loci est sicut instrumentalis, calor autem solis est sicut terminans et formalis et vivificus; et ideo cotidie formatur humidum in plantis. Aer autem immixtus est humido locorum talium et ille iuvat ad hoc, quod humidum sursum spirando educatur in plantae figuram. Ibidem, cap. 33).

60

68. Cur plantae multae et bene decoctae proveniunt in montibus. Responsio: Montes, quia sunt subtus concavi et vaporosi, attrahunt a suis concavitatibus humorem, et adiuvat ad hoc caliditas multa, quae est a radiis solis et stellarum ad convexum montis multa reverberatione, et praecipue in locis clivosis montium, quia ad illa fit ab utroque latere clivi reverberatio et ideo festinat humidi decoctio, praecipue in latere converso circa calorem solis, id est meridiem. Prop-

70

1)

Alb., De veget. IV 2 2,n.59; Meyer – Jessen 239 Alb., De veget. IV 2 2,n.60; Meyer – Jessen 239 – 240 3) Alb., De veget. IV 2 3,n.61; Meyer – Jessen 240 – 241 2)

48 salitis: salsis V 50 consequens: conveniens V 52 alius calor inv. V | locis om. V 53 non om. V 54 fructificasse om. B nasci Alb. 55 a: et V 56 crescere add. et V | loca et inv. V 60 materiae om. V 61 loci om. V 62 digeritur: digeretur B 66 quidem loci inv. V 69 educatur: educitur B 72 caliditas: claritas Alb. | radiis: radiorum  V 73 convexum: fluxum V 74 ad illa om. V 75 circa coni.: contra codd. | id est: contra V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 22

20/10/22 11:39

liber VII, ansa 1, quaest. 66–70

80

90

1

10

23

ter quod in montibus plantae bene decoctae et multae proveniunt, et praecipue vinum. Humidum aliquando attractum ad montis superficiem ex figura devexitatis continue defluit, et ideo superius remanens optime decoquitur, quia melius vincitur a calore, quando non est superfluum, nec omnino siccatur, quia continue extrahitur ex concavo montis et fovetur pluviis et roribus. Et haec est causa, quod in alto devexo montis crescunt vina odorifera et plantae aromaticae, et sunt sicciores aliquantulum. Ad pedes autem eorundem montium sunt plantae et vina magis humida et minus digesta et plantae spissiores et grossiores propter multum humidum a devexo montium ad illa loca continue defluens. Idem, ibidem1). 69. Cur quaedam sive plana sive montuosa perpetuae sunt sterilitatis a plantis, illa scilicet, quae vocantur eremi. Responsio: Haec loca sunt arenosa et salsa et habent in se vincentem salsedinem et siccitatem. Et inter arenulas locorum talium sunt raritates eo, quod partes sunt contigue et non continue sibi compositae; et haec raritas similis est in omni loco in eremo. Planta autem non potest generari nisi ex vapore continuo, qui diffunditur ex circuitu loci ex multis continuis partibus loci evaporantis a virtute solis. In talibus igitur locis aut generatur omnino planta, aut raro et debilis essentiae, sicut est saxifraga et quaedam alia gramina parva. Partibus enim loci non cohaerentibus propter adustionem impossibile est, quod partes sint cohaerentes et solidae essentiae. Propter quod exspirat vapor ipse inter arenas per diversas partes, et non formatur in plantam. In eremis igitur propter inductam causam non erunt plantarum species, nisi quasi similis essentiae sicut in ipso loco. Ibidem2). 70. Cur non tantum terra est locus plantarum continua existens et compactarum partium, a qua resolvi possit vapor continuus, sed etiam aqua constans, quando est paludosa grossa ex multa terrestritate admixta, sicut est aqua fovearum et fossatorum3). Responsio: Quia talis aqua grossa existens interclusum habet aerem calidum, et quia est immota stans, figitur in ea radius solis, et calidus aer ex ea exhalans ad superficiem trahit subtile humidum putrescens, et ex illo formatur planta in superficie ipsius. Primo enim provenit ex humido in superficie aquae quasi nubes quaedam pinguis et retinet illa aliquid aeris; et tunc humor paulatim putrescit per attrahentem calorem solis et expressus a profundo aquae et expulsus dilatatur in superficie et formatur in plantam. Haec autem planta ut frequentius invenitur duarum figurarum. Aliquando enim est sicut fila viridia extensa in aquae superficie, aliquando

1)

Alb., De veget. IV 2 3,n.62 – 63; Meyer – Jessen 241 Alb., De veget. IV 2 2,n.64; Meyer – Jessen 241 – 242; ex Nic. Damasc., De plantis II 3,n.184; Drossart Lulofs – Poortman 548 3) cf. Alb., De veget. IV 2 2,n.65; Meyer – Jessen 241 2)

76 bene … multae: multae et bene decoctae V 77 aliquando: enim V 85 loca suppl. om. codd. | perpetuae sunt inv. V 88 locorum talium inv. V 90 continuo: humido V 91 evaporantis: vaporantis V 95 ipse: ille V | arenas: arbuas V 97 plantarum: plantae B | sicut in: sunt cum V 1 terra add. omnino V 4 fossatorum: fossa V 7 in om. V 8 enim om. V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 23

20/10/22 11:39

24

Catena aurea entium

autem iacet in superficie sicut valde parvula folia, quasi figuram lentis habentia, et a vulgo in quibusdam locis lentes paludum vocantur. Et hae plantae radicem nullam habent a superficie ad fundum aquae deductam. Radices enim plantarum non fiunt nisi ex partibus duris, et tales partes aqua non habet, sed potius disgregatas. Nutriuntur autem ex vapore, qui calore solis educitur de ipsa aquae grossitie et putrefactione, sicut etiam generatur haec planta cum calore et putredine, quae nascuntur in aquae superficie, propter quod etiam folia expressa non habet, quia folia non fiunt in planta, nisi sint in loco temperato. Locus autem talis longe est a temperamento. Et ideo sicut animalia nata ex putrefactione imperfecta sunt in figura et numero organorum animalium, ita etiam plantae natae ex putrefactione talis aquae imperfectae sunt in numero et figura partium plantarum. Ibidem1).

20

71. Cur huiusmodi plantae non habent partes compactas. Responsio: Eo, quod nec partes aquae sunt compactae, et ideo nascitur haec planta sine stipite et radice in similitudine foliorum parvorum, cum tamen in veritate folia non habeat. Ibidem2). 72. Cur in locis dulcibus, sive sint aquosa sive terrestria, plantae bene proveniunt. Responsio: A locis talibus ut frequentius non separatur aqua eo, quod calor loci continue de imo terrae trahit aquam. Cum autem aer intra viscera terrae inclusus fuerit motus et concitatus a calore solis aut ex multiplicatione caloris loci, tunc movebit humidum et faciet ipsum manare vaporabiliter, et exiens coagulabitur et incorporabitur ex frigiditate exterioris aeris, quem incipit attingere, et fit planta. Et hoc modo etiam in locis aquosis et stantibus aut etiam valde tarde fluentibus nascitur nenufar et aliae species herbarum, quae habent ramos et radices et non sunt expansae super aquae superficiem eo, quod radices earum sunt super solidam terram, quae solidum eis praestat nutrimentum. Idem, ibidem3). 73. Cur quibusdam plantis et quarundam plantarum fructibus inest comestibilitas. Responsio: Hoc profecto est ex calore terminante et digerente humidum. Et hoc est, quando nascitur planta in locis calidis et lenibus sive lenem et suavem auram habentibus et locum lenem non asperum, quia asper locus propter umbras et reflexiones diversas intemperatus fit, praecipue autem si talia loca sint alta, ad

30

40

1)

Alb., De veget. IV 2 2,n.65 – 66; Meyer – Jessen 242 – 243 Alb., De veget. IV 2 2,n.66; Meyer – Jessen 243 3) Alb., De veget. IV 2 2,n.68; Meyer – Jessen 244 – 245; ex Nic. Damasc., De plantis II 4,n.190; Drossart Lulofs – Poortman 549 2)

14 radicem nullam inv. V 16 fiunt: fiant V 17 autem: tales plantas V 20 planta: plantis B | sint om. V 21 putrefactione add. talis aquae V 22 figura … numero: numero et figura V 23 partium om. V 24 huiusmodi: quidam B 25 sunt coni.: sint codd. 26 foliorum parvorum inv. V 27 habeat: habeant V 29 talibus om. B  29 loci: ad eas V 30 inclusus: conclusus V 33 incorporabitur: incorporatur B | attingere: astringere B  34 valde om. V 35 herbarum: 43 fit: est V | autem: tamen V | talia loca inv. V arbarum V 40 profecto est inv. V | et1: ex V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 24

20/10/22 11:39

liber VII, ansa 1, quaest. 71–77

25

quae subtilis elevatur vapor. Et sic convenienter se habebit ad latitudinem, quae est ex declinatione solis, sicut est in climate tertio vel quarto aut etiam quinto. Idem, lib. IV, tract. 3, cap. 41).

50

74. Cur invenitur aliquando planta in crasi et temperantia sua prope cibum hominis in locis altis frigidis. Responsio: Eo, quod talia loca attrahunt humorem et interiori calore per frigus circumstans cum calore solis extrinseco, qui ad locum altum ex reverberatione multiplicatur, digeritur et ideo multiplicantur in talibus locis plantae in diebus vernalibus, in quibus est temperies et non calor adurens, sed digerens humidum locorum illorum. Ibidem2). 75. Cur lutum nobile, quod ingenuum et liberum est a grossa terrestritate, cito producit plantam unctuosam et esibilem. Responsio: Propter unctuositatem suam. Talis quidem luti comprehensio praecipue est in aqua dulci, et unctuosus sapor est propinquus dulci, qui multum nutrit, et ideo tales plantae esibiles sunt, hoc est magis ad esum hominis accedentes. Ibidem3).

60

70

76. Cur planta quaedam nascitur super solidos lapides. Responsio: Quia aer aliquis permixtus vapori humido inclusus in talibus locis, quando nititur ascendere calore solis adiutus, non invenit viam, sed obstante sibi loci soliditate propter fortitudinem lapidis revertitur ad interiora loci et calefit ex motu ipso, et calefactus attrahit residuum humoris loci illius et trahit eum sursum; et tunc exit vapor cum materia humoris et resolvit aliquas minutas partes lapidis. Et quia saepe versus est conversione motus ad lapidem sursum, calefactus est et acutus et iuvat eum calor, ut digereret melius et subtiliaret et acueret humorem; et ideo scisso lapide fluit extra in plantae speciem et figuram. Ibidem4). 77. Cur plantae tales super lapides vix longo tempore et vix multum crescunt ascendendo5). Responsio: Propter humoris carentiam. Illud enim modicum humoris, quod fuit in lapide, a principio exire non potuit, nisi fuerit valde acutum. Et cum acuitur,

1)

cf. Alb., De veget. IV 2 4,n.71; Meyer – Jessen 246 Alb., De veget. IV 2 4,n.71; Meyer – Jessen 247 3) Alb., De veget. IV 2 4,n.72; Meyer – Jessen 247 4) Alb., De veget. IV 2 4,n.73 – 74; Meyer – Jessen 247 – 248 5) cf. Alb., De veget. IV 2 4,n.73; Meyer – Jessen 247 2)

44 sic coni.: si codd. 45 est om. sed suppl. supra lin. V | aut: vel V | quinto coni.: primo codd. 47 invenitur aliquando inv. V 51 multiplicatur add. et V | multiplicantur … locis: in talibus locis multiplicantur V 54 et … est: est et liberum V 55 unctuosam add. et V 57 est propinquus inv. V 58 sunt: efficiuntur V | accedentes: accidens V 60 aliquis om.  V 63 motu ipso inv. V 65 versus: conversus V 66 calor add. solis V 62 loci2 om. V | digereret: digerat V | subtiliaret: subtilietur V 70 Propter add. modicum sed exp. V | carentiam … modicum: carentiam humoris V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 25

20/10/22 11:39

26

Catena aurea entium

totum virtute caloris simul exit, et tunc non remanet aliquid nutriens et planta illa post modicum arescit. Planta enim remanens et crescens indiget terra et aqua et aere, et hoc raro habet planta, quae in lapidis erumpit soliditate. In lapide igitur planta nec multum nec diu crescit, nisi forte fuerit prope terram, unde continuum possit trahere nutrimentum, aut fuerit propinqua alii humori. Idem, ibidem1). 78. Cur planta, si fuerit in loco, qui est prope solem, hoc est ad directum solis respectum versus orientem et meridiem, citius nascitur et crescit. Responsio: Eo, quod calor solis directius et diutius manens super eam convenientius et fortius movet humidum eius, aut quando fuerit ad aquilonem et occidentem ita, quod cito declinat sol ab ea, tardabitur generatio eius et incrementum diminuetur. Fit autem hoc dupliciter, quia scilicet naturaliter et per accidens; et per accidens quidem fit, quando locus aliquis ex montibus et aliis causis proprietatem accipit orientis vel occidentis. Ibidem2). 79. Cur in quibusdam locis plantae bene proveniunt, in quibusdam male. Responsio: Quia omnis planta quatuor praecipue indiget, sicut etiam animal, videlicet seminali humido et terra vel loco convenienti et aqua sive humore temperato nutriente et aere sibi consimili et proportionali. Cumque haec quatuor perfecta et convenientia fuerint, optime nascetur planta et crescet. Si autem haec aut horum aliquid discesserit ab ea, debilitatur generatio et incrementum plantae proportionaliter discessioni illorum. Ibidem3). 80. Cur, si planta aliqua est de speciebus aromaticis medicinalibus, melior et pretiosior est et aptior medicinae, si crescit in montibus altis. Responsio: Eo, quod calore fortiori terminata est et virtus eius et aromaticitas ex illo calore effecta est fortior. Fructus autem eiusdem est durior propter siccitatem eius et difficilis digestionis propter duritiam, et multum nutrit propter humidi defectum, sed forte etiam plus de corpore resolvit propter caloris sui intensionem. Ibidem4). 81. Cur loca paludosa, quae in profundum sui aquosa sunt, praecipue in quibus est aqua grossa, non sunt apta incremento plantarum, et similiter alia loca similia. Responsio: Quia aqua illa, quae est in loco, cum quieverit et resederit in profundum terrae, remanet lutum operiens locum sicut faex; et nulla vis est in aere con-

80

90

1

10

1)

Alb., De veget. IV 2 4,n.74; Meyer – Jessen 248 Alb., De veget. IV 2 4,n.75; Meyer – Jessen 248 3) Alb., De veget. IV 2 4,n.77; Meyer – Jessen 249 4) Alb., De veget. IV 2 4,n.78; Meyer – Jessen 249 2)

72 totum: totam V | caloris om. B 73 remanens: remanet V 74 igitur: ergo V 77 qui est om. B 80 movet: manet V | aut coni.: et codd. | ad … et: aquilonem ad V 82 quia om. V 83 locus add. ex sed exp. V 86 etiam: et V 87 vel: et V 88 sibi consimili: simili V 89 crescet: crescit V 91 discessioni: discessionem V 1 est om. V | melior add. est V 2 est om. V 6 intensionem: incensionem V 7 profundum: profunda V 9 et om. V | resederit: resedet V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 26

20/10/22 11:39

liber VII, ansa 1, quaest. 78–83

27

tento, ut possit subtiliare partes aquae et vaporabiles efficere: et ideo aer grossus talium locorum nihil spirans detinebitur in interioribus illius loci. Nullus enim ventus vel vapor spirabit in loco tali, sed scinditur terra siccitate solis magnis scissuris. Si tamen aliqua viscositas vel vaporositas spiraverit, proveniet planta stagnorum, sicut persicaria aut aliquid huiusmodi sicut iuncus et gladiolus. Et hoc contingit propter aquae perseverantiam et grossitudinem, quae non multum est diversitas figurae receptiva, et propter uniformitatem caloris solis desuper venientis. Ibidem1).

20

30

40

82. Cur loca uda, hoc est quae non interiorem, sed exteriorem habent humiditatem paucam in superficie respersam et sunt desubtus solida, non habent plantas bene proficientes, sed extenditur super eas quaedam plantalis natura sicut viriditas. Responsio: Quia locus talis parum rarus est in profundo et multum solidus, unde humor, qui debet nutrire plantam et augere, propter nimis parvam loci raritatem evaporare non potest, nisi ita subtiliatus, quod non potest incorporari in plantae nutrimentum, sed aut spiritualis existens evaporat, aut grossus manens retinetur intra loci soliditatem, et ideo planta non habuit conveniens sibi nutrimentum, unde cresceret. Parvus autem humor, qui exprimitur ex loco tali, fit quaedam natura plantalis, et ideo effunditur super locum talem, sicut pannus viridis propter humoris continuitatem. Et huiusmodi planta propter nutrimenti paucitatem non habet folia et est similis plantae, quae effunditur super aquam sine radice et foliis, sed illa maior est quam ista, quia ista propinquior est naturae terrestri, cuius siccitas et frigiditas impediunt quantitatis eius perfectum, neque ascendit in ramos nec descendit in radices propter defectum nutrimenti prius dictum. Et nascuntur huiusmodi plantae saepe in tectis lapideis, quando in superficie parum putrescunt lapides; aliquando etiam videntur in rupibus, ex quibus exsudat parvus humor fontium; similiter quandoque super cortices arborum. Ibidem2). 83. Cur planta quaedam, sicut capillaris viriditas, nascitur sine radice ex alia planta et nutritur et augetur et est mollis, et hoc praecipue in plantis spinosis et aliis etiam arborum truncis. Responsio: Eo, quod plantae istae acutum habent humorem in interioribus suorum corporum. Et cum ille destituitur ab anima plantae ita, quod non perfecte vegetatur et incorporatur plantae, movetur calore solis et evaporat in herbam vel in alterius figurae plantam. Ibidem3).

1)

Alb., De veget. IV 2 4,n.80; Meyer – Jessen 250 – 251 Alb., De veget. IV 2 4,n.81 – 82; Meyer – Jessen 251 – 252 3) Alb., De veget. IV 2 4,n.83; Meyer – Jessen 252 2)

12 nihil: vel V | detinebitur: decontinebitur V 15 huiusmodi add. et plantae non multum differunt in figura V 16 est om. B 18 uda: nuda V 22 parum: paro V 23 debet: deberet V | et om. B 24 non potest: possit V 25 evaporat: evanescit V 26 intra: in V | habuit: habet V 28 propter om. sed suppl. in marg. V add. viridis V 31 maior: minor Alb. 33 nec: neque V 34 tectis: testis B 35 quibus: quo B 37 sicut: sic V 38 nutritur … augetur inv. V | hoc om. V 41 ille om. V | ab anima: cum omnia V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 27

20/10/22 11:39

28

Catena aurea entium

84. Cur, cum putredo non sit principium animalium nisi valde imperfectorum, tamen invenitur esse principium plantarum et imperfectarum et perfectarum, cum videamus, quod in multis locis nudis a semine plantarum per successum temporis nascuntur plantae perfectae secundum omnem plantae speciem eo, quod sic crescunt herbae, holera, frutices et arbores1). Responsio: Quia in veritate aliter est de principio plantarum perfectarum et de principio animalium perfectorum, quia planta propter sui homogeneitatem est generationis facilioris quam animal, quod est diversum valde in partibus. Et quod est principium generationis perfectae plantae non potest esse principium generationis perfecti animalis, sed oportet perfecta animalia esse a principio generationis perfectae. Ibidem, tract. 3, cap. 12). 85. Cur per parvam mutationem loci et nutrimenti plantae transmutantur ad invicem, sicut siligo in triticum, et similiter est in arboribus, herbis, holeribus et fruticibus, non autem in perfectis animalibus. Responsio: Quia principium generationis et nutrimenti plantarum descendit a commixtione valde simili et similium, ideo etiam planta valde similis est in partibus. Et ex hoc contingit, quod una planta valde similis est alteri in specie et figura, et per parvam mutationem loci et nutrimenti transmutantur ad invicem, sed non sic est de perfectis animalibus propter magnam suorum corporum diversitatem. Ibidem3).

50

60

Cur plantae, quae in diversa loca plantantur transferuntur, propriis virtutibus destituuntur et diu languescunt, antequam convalescant. Responsio: Lib. II, ansa 4, quaest. 13 vel 35. 86. Cur quaedam plantarum ingrossantur deorsum et in trunco4). Responsio: Quia tales habent meatus pororum valde strictos et forte transversos. Et cum materia cibi in radice prima digestione digesta fuerit, nititur ascendere, sed praepedita strictura pororum et transversione revolvitur in se ipsam, et fit aquosa gravis  –  sicut aquositas, quae generatur in olla cooperta bulliente, quando evaporare non potest  – ; et cum est in medulla plantae, fluit deorsum et nutrit inferiora et non pervenit ad superiora nisi parum , quod propter subtilitatem sui penetrare potest et totum residuum aquositas movet ponderositate

70

1)

cf. Alb., De veget. IV 3 1,n.88; Meyer – Jessen 255 Alb., De veget. IV 3 1,n.89; Meyer – Jessen 256 3) Alb., De veget. IV 3 1,n.92; Meyer – Jessen 256 – 257 4) cf. Alb., De veget. IV 3 5,n.122; Meyer – Jessen 269 2)

46 videamus: videmus V 50 sui: suam V 51 Et add. ideo V 52 generationis om.  V 53 perfecti: perfectae B | perfecta om. V | generationis perfectae inv. V 55 parvam: quam V | nutrimenti: nutrimento V 58 plantarum add. a V 59 commixtione: generatione sed corr. in marg. B | simili: similis V | in … (60) est om. V 61 non add. est sed. del. V | sic est inv. V 63 Cur … (65) 35 om. V | et coni., om. B 67 meatus pororum: poros V 68 in … digestione: prima digestione in radice V 71 cum: tamen V | fluit: fuit V 72 aliquid subtile suppl. ex Alb. om. codd. 73 aquositas movet inv. V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 28

20/10/22 11:39

liber VII, ansa 1, quaest. 84–89

29

sua deorsum: et ideo efficitur planta talis inferius grossa et brevis, et superius parva in ramis, sicut salices saepe praecisae, et piri et mali saepius insitae, sicut etiam est in buxo et similibus. Ibidem1).

80

90

1

10

87. Cur quaedam plantae sursum prodeunt auctae et nutritae magis in superioribus et efficiuntur altae valde aut etiam cum hoc ramosae superius. Responsio: Sic abies exaltatur in stipite, et pinus, cum hoc superius dilatatur in ramis. Quod est, quia habent materiam calidam nutrimenti in medulla sua, quam cotidie attrahit sursum calor naturalis plantae, et habet poros rectos ab inferiori sursum tendentes, et aeritas, quae est in raritate pororum eius, contrahit eam frigiditate sua, et sic compressa non diffunditur, sed cogitur ascendere, et sic pyramidatur, sicut pyramidatur ignis in materia subtili simul compressa per circumstans frigidum, et elevatur sursum. Ibidem, cap. 52). 88. Cur quaedam plantarum augentur medio modo inter haec proportionaliter, scilicet sursum et deorsum3). Responsio: Quia medio modo se habent in succo et pororum dispositione, habent enim subtiliatum humorem temperate per digestionem, et materia cibi earum vicinatur temperantiae in digestione, et meatus pororum eius sunt medio modo dispositi, nec multum stricti, nec multum ampli, neque multum recti, neque multum transversi. Et ideo mediocriter tendunt materiae ciborum eius sursum et deorsum. Ibidem4). 89. Cur in plantis non est tertia digestio. Responsio: Tertia digestio in animali non est necessaria, nisi propter diversitatem suarum partium in complexione et figura, quarum unaquaeque removetur ab altera, et ideo in membrorum quolibet oportet fieri specialem cibi assimilationem. Sed plantarum partes homogeneae sunt et vicinae ad invicem in complexione et figura, et est earum facilis multiplicatio in multis locis plantarum eo, quod homogeneum est facillimae generationis, propter quod sufficit secunda digestio plantae. Sunt enim in planta duae digestiones praeter eam, quae fit in terra sub radice, in qua purum separatur ab impuro, sicut fit in stomacho animalium. Et prima quidem fit in radice plantae, in qua cibus primam accipit alterationem. Secunda autem fit in medulla plantae, quam quidam vocant tertiam, et respondet primae digestioni

1)

Alb., De veget. IV 3 5,n.124; Meyer – Jessen 270 Alb., De veget. IV 3 5,n.122 – 123; Meyer – Jessen 269 – 270 3) cf. Alb., De veget. IV 3 5,n.122; Meyer – Jessen 269 4) Alb., De veget. IV 3 5,n.125; Meyer – Jessen 270 2)

75 insitae: inscisae V 76 buxo: buxio V 77 plantae: plantarum V 80 calidam nutrimenti inv. V 83 non om. sed suppl. supra lin. B | sic: sicut V 84 ignis in materia subtili: in materia subtili ignis B 87 sursum … deorsum: deorsum et sursum V 88 se 92 mediocriter: medio om. V 89 subtiliatum humorem inv. V 91 neque2: nec V modo V 3 et figura: figurarum V 9 stomacho: substantia B 10 cibus: cibi V | autem om. V 11 quam add. etiam V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 29

20/10/22 11:39

Catena aurea entium

30

animalium, quae fit in hepate et sub corde, secunda autem ei, quae fit in venis. Nec sequitur tertia in plantis propter causam dictam. Ibidem1). 90. Cur nutrimentum plantarum plerumque tendit inferius et grossat stipitem. Responsio: Quia magis est terrestre quam spirituale. Ibidem2). 91. Cur planta in partibus suis augetur, quamdiu vivit, non sic autem est in animali. Responsio: Propter homogenitatem plantarum. Et hoc praecipue fit in partibus, per quas ad plantam redit inventus eius. Nutrimentum enim augens de facili distribuitur per partes plantae. Causa est, quia in animali latitudo vicina est suae longitudini; et ideo stante diametro longitudinis inundat nutrimentum super diametrum latitudinis et inspissat animal. In plantis autem diameter longitudinis excedit in virtute diametrum latitudinis. Radix enim nutrimenti plantae est humor aqueus et calor igneus; et humidum facile sursum ductum per calorem igneum restaurat diametrum longitudinis ad iuventutem continue redeuntem; et ideo sursum continue procreatur planta. Ibidem3). 92. Cur dixit Pythagoras, quod natura producit plantas sicut ars vasa fictilia. Responsio: Vas fictile ex luto fit, quod est terra tenax, terra videlicet et aqua simul commixtis, quia terra sine aqua comminueretur et figuram recipere non posset. Est ergo in vase fictili primo terra, secundo aqua, ex quibus lutum commixtum est, et tertium est ignis, qui coquendo congregat et permiscet digestum humidum cum partibus terrestribus luti et facit exsudare superfluum humidum, et residuum terminando digerit et perficitur generatio fictilis4). Completio igitur fictilis est per ignem, quod est, quia porositas inest fictilibus naturaliter. Non enim partes sicci reciperent in se partes humoris nec retinerent eas in se ipsis nisi in raritate pororum. Et quando ignis usserit assando partes illas, firmetur in eis materia superflui existentis in eis humoris, et tunc firmius cohaerebunt sibi partes luti per humidum imbibitum siccis, quod praestat continuationem luto. Et tunc loco humoris superflui mollificantis partes luti provenit debita siccitas et durities testae fictilis propter victoriam caloris facientis exsudare superfluum humidum et propter digestionem eiusdem caloris terminantis incorporatum humidum et adunantis cum partibus sicci. Eodem modo secundum Aristotelem5) planta quaelibet habet tres, scilicet fixionem a terra, conglutinationem vel continuationem ab aqua et ter-

20

30

40

1)

cf. Alb., De veget. IV 3 5,n.126; Meyer – Jessen 270 – 271 Alb., De veget. IV 3 5,n.127; Meyer – Jessen 271 3) Alb., De veget. IV 3 5,n.129; Meyer – Jessen 272 4) cf. Nic. Damasc., De plantis II 1,n.136; Drossart Lulofs – Poortman 539 5) (41) Eodem … (43) ignis: cf. Nic. Damasc., De plantis II 1,n.135; Drossart Lulofs – Poortman 539 2)

17 homogeneitatem: omogeneitarum B 19 Causa est: Ita V 21 latitudinis: longitudinis V | et … (22) virtute om. B 22 diametrum latitudinis coni. ex Alb.: diameter longitudinis  V 34 sicci: siccae V 35 illas: illa V 27 videlicet: simul B 29 in om. V 33 est1 om. V 39 fictilis: fictiles V 40 adunantis: adiunantibus V 41 sicci: siccis B | secundum … quaelibet: quaelibet planta secundum Aristotelem V 42 vel: aut V | et om. V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 30

20/10/22 11:39

liber VII, ansa 1, quaest. 90–95

31

tium, id est coagulationem, a calore ignis, qui separando eterogenea facit exsudare superfluum humidum et residuum terminando digerit et adunat cum terreo, et sic perficitur esse plantarum. Sic ergo tota coniunctio siccae substantiae cum humida et partium naturalium ad formam tam in arte quam in natura fit ab igne eo, quod ipse est effectivus omnium, et completivus generationis ipsorum1).

50

60

Partes autem plantarum sunt radix os, truncus vel stipes, ramus, surculus, nodus, spinae, cortex, succus et lac, medulla hepar, stomachus, venae, nervi, venter, matrix vel receptaculum et huius­modi. De hiis sigillatim quaeritur. Et primo: 93. Cur radix in planta assimilatur ori in animali2). Responsio: Radices ori dicimus similes, non quod sint eiusdem substantiae vel naturae radix et os, sed quia sunt eiusdem officii in tractu alimenti, licet non omnino sit similis tractus, quia os trahit indigestum et impurum, radicalis autem virtus digestum et depuratum. Et ideo radicalis virtus cordi comparatur, quod ad medium sui thalami trahit nutrimentum, et ibi complet ipsum et mittit membris per utramque venam, scilicet per eam, quae vocatur magna, et per eam, quae Graece vocatur orthi, quae minor apud nos vocatur. Albertus, De vegetabilibus, lib. I, tract. 2, cap. 23). 94. Cur planta sic versa est, quod habet os inferius, id est radicem, et ramos et extremitates suas versus caelum. Responsio: Hoc est ex perfectione vitae suae, quia non traheret cibum nisi sibi affluentem et contentum diu circa eam, et non esset continens nisi terra. Cibus autem attractus ex viribus suis imperfectis numquam sufficienter praeparetur nutrimento et augmento et generationi, nisi calore aeris et solis iuvaretur calor sibi innatus. Et ideo alias partes extendit ut frequenter in aerem et ad solem, ut subtilietur succus attractus et evaporet superfluum eius. Idem, ibidem, lib. I, tract. 1, cap. 144). Vide infra quaest. 149.

70

95. Cur radix arboris antiquae quandoque scinditur tantum, ut illi scissurae lapis immittatur. Responsio: Traditum est ab antiquis, quod arbor loci frigiditate et antiquitate nimis induratur et compactum habet corticem poros radicis eius concludentem, per quos nutrimentum trahere debet. Et si scindatur radix eius et praecipue in

1)

cf. Alb., De veget. IV 1 1,n.6; Meyer – Jessen 214 Arist., De an. II 1, 412b3; Alb., De an. II 1 3; Stroick 68,48 – 50 3) Alb., De veget. I 2 2,n.132; Meyer – Jessen 66 4) Alb., De veget. I 1 14,n.108; Meyer – Jessen 54 2)

45 cum humida: et humidae V 47 et: om. V 51 et primo om. V 56 digestum … virtus om. V | radicalis virtus: radix verius Alb. 63 ex om. V 67 ideo add. a V 68 succus add. et V 69 14: 13 V | Vide … 149 om. V 72 et add. sui V 74 trahere: habere Alb.

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 31

20/10/22 11:39

32

Catena aurea entium

ramis maioribus ipsius radicis et scissurae illi lapis immittatur, ne iterato claudatur, incipit trahere nutrimentum per poros partium scissurae et iterato vegetari et fructificare; et sic de sterili arbore aliquando fit fertilis, praecipue si per accidens et non ex natura sterilis fuerit. Ibidem, tract. 2, cap. 101). 96. Cur plantae infigunt radices suas ori suo similes in terram. Responsio: Quia terra est eis pro ventre, in qua separatur a nutrimento eorum utraque impuritas, scilicet sicca et humida, et ex ea sicut ex stomacho sugunt nutrimentum et omnes plantae radices maiores dirigunt deorsum ad locum calidum terrae, ubi calor melius miscet et digerit nutrimentum. Lib. II, tract. 1, cap.12).

80

97. Cur plantae magnae, quae in superficie spargunt radices et non in profundum dirigunt eas, cito arescunt. Responsio: Quia nutrimentum, quod est in superficie terrae, cito evanescit ab eis in fumum per calorem solis et non cogitur spirare in radices earum per loci continentiam. Ibidem3). 98. Cur Plinius apud Latinos et Theophrastus apud Graecos dixerunt plantas augeri in infinitum asserentes eas augeri, quamdiu radicibus terrae adhaerent. Responsio: Hoc dixerunt propter tres rationes, quas inducunt. Prima est, quia ex humido nutrimentali ad oculum augeri videntur; hoc autem est continuum plantis et non deficiens. Secunda est ex similitudine, quae est in partibus plantae, per quam nutrimentum in una qualibet parte potentia est tota planta, et sic ex nutrimento continue adgenerantur ei partes, ex quibus augetur. Tertia est, cum in planta sit calor modicus propter vires terrae dominantis in plantis et impedientis virtutem caloris plantae, ideo per calorem aut nihil aut parum deperditur in planta, ad quod etiam iuvat durities plantae. Cum ergo in plantis non sit deperditio, sequitur, quod ex nutrimento plantae non fiat restauratio deperditi, sed tamen additio ad praeexistentem substantiam et quantitatem plantae; ex quo relinquitur, ut dicunt, plantas augeri continue. Sed non est istis consentiendum, quia omnium natura constantium est quantitas determinata inter duos terminos maximi in suo genere et minimi, sicut egregie dicit Aristoteles4). Primum ergo non valet quia, licet plantae ex humido nutrimentali augeantur, tamen pars, cui facienda est additio, intantum induratur processu temporis, quod extendi non possit; et tunc stat augmentum. Nec secundum valet, quia partes plantae similes tandem indurescunt, et sic tunc extensioni non obediunt. Tertium etiam non valet, quia falsum assumi-

1

10

1)

Alb., De veget. I 2 10,n.188; Meyer – Jessen 92 Alb., De veget. II 1 1,n.13; Meyer – Jessen 107 – 108 3) Alb., De veget. II 1 1,n.13; Meyer – Jessen 108 4) (13) omnium … (15) minimi: Auctor. Arist. 6,n.59; Hamesse 181, 41 2)

78 Ibidem … 10 om. V 80 eorum: earum V 82 radices maiores inv. V | dirigunt iter. B | deorsum om. B 84 Cur add. in V 4 augeri videntur inv. V 5 in … plantae: in plantae partibus V 7 ei partes inv. V 8 in plantis: plantae B 10 iuvat: cooperatur Alb. | ergo: igitur V 12 additio: additum V 16 facienda: faciendum V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 32

20/10/22 11:39

liber VII, ansa 1, quaest. 96–101 20

30

40

50

33

tur. Calor enim, qui non potest aperire poros et dividere substantiam nutrimenti, impotens est nutrire; calor autem plantae utrumque facit. Apertio autem pororum et divisio nutrimenti per calorem numquam fiunt nisi per consumptionem partium humidarum et etiam aliarum, quae sunt in humidis permixtae; et ideo istis consumptis fit restauratio ex cibo. Sed verum est, quod minor fit consumptio in plantis quam in animalibus, et ideo per novam generationem partium plantae redit ad eam iuventus ipsius. Ibidem1). 99. Cur radices plantarum quidam philosophorum attribuerunt ori vel cordi. Responsio: Ori quidam attribuerunt eas propter tractum nutrimenti, ut dictum est; cordi autem, quia cor attracto nutrimento primum infundit calorem vivificum, per quem ad membra moveri incipit, et hoc facit radix in plantis, quia ex radice datur plantae calor et forma vitae potentialis, per quam ad omnes partes plantae naturali motu movetur. Cuius signum est, quod cum planta in aliqua alia sui parte quam in radice humorem recipit, putrescit, sed convalescit per humorem, quem accipit a radice, etiamsi radix ipsa violenter scindatur. Ibidem2). 100. Cur nulli philosophorum radices plantarum attribuerunt stomacho vel hepati. Responsio: Quia, ut dictum est, omnis planta utitur terra pro stomacho et hepate eo, quod in ipsa fit separatio impuri terrei a massa nutriente pura, quod fit in stomacho in animalibus. Et similiter in ea fit colamentum eiusdem massae a superflua aquositate, quod in animalibus in hepate fieri consuevit. In ipso enim tractu radicis trahitur ab utraque superfluitate separatum eo, quod per poros trahitur nutrimentum. Ibidem3). 101. Cur plantae, quae habent folium longe distans a radice, quarum sunt lignea corpora, in folliculo cooperta producunt folia, sed in plantis herbalia corpora habentibus aut etiam in holeribus folia stant in ipsa radice vel stipite. Responsio: Causa primi est, quoniam id, quod est terrestrius in materia folii, natura ponit extra cooperimentum, sicut facit in animalibus ungues. Hoc enim minus obedit formationi, et ideo congruit folio; et magis sustinet iniurias exterius incidentes, et ideo melius defendit a frigore: et hac de causa extrinsecus ordinatur circumdans. Causa autem secundi est, quia illa sunt mollia et facile ab eis exsugitur calore solis virtus et humor; et ideo tali folio terrestri non indigent4). 1)

Alb., De veget. II 1 1,n.16 – 17; Meyer – Jessen 108 – 109 Alb., De veget. II 1 3,n.44 – 45; Meyer – Jessen 119 3) Alb., De veget. II 1 3,n.45 – 46; Meyer – Jessen 119 – 120 4) Alb., De veget. II 2 2,n.102 – 103; Meyer – Jessen 142 – 143 2)

20 et: in V 29 cor om. V | infundit add. cor V | vivificum: vivificatum V 34 ipsa om. V | violenter scindatur inv. V | Ibidem om. V 36 vel: et V 38 eo: et V 39 in1 om. V | in ea om. sed suppl. supra lin. V 43 plantae: planta V 45 vel: et V 46 Causa praem. quia talis planta frigida est B | id: illud V 47 folii: folium V | ponit: posuit V 48 non suppl. ex Alb.: om. codd. 51 exsugitur: sugitur B | folio coni. ex Alb.: folle codd.

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 33

20/10/22 11:39

Catena aurea entium

34

102. Cur planta quaedam habet stipitem et truncum sine foliis et sine fructu1). Responsio: Quia talis planta frigida est et grossae valde humiditatis, quam calor modicus plantae nec separare nec formare potest in folia vel fructum, sed tamen unit eam substantiae plantae, et ideo producit stipitem sine folio et fructu, sicut est barba iovis. Lib. IV, tract. 3, cap. 22). 103 Cur vix invenitur planta, quae fluat folio, nisi substantia eius accedat ad ligni soliditatem. Responsio: Causa huius est, quoniam in herbis minoribus folium est quasi loco rami, et est connaturale stipiti, et ideo conservatur sicut stipes. Putrescit autem tale folium potius in herba, quam fluat. Ibidem cap. 63).

60

104. Cur lignum proiectum in aqua natat, aurum autem mergitur4). Responsio: Omne corpus, cuius est multa raritas in partibus, per naturam suam consuevit ascendere super aquam et natare, quia scilicet sublevat ipsum aer, qui est in poris raritatis ipsius. Aurum autem vel aliud huiusmodi grave, cum proicitur in aquam, statim descendit ad fundum, qui est naturalis locus ipsius. Et quia est terrestre solidum, carens porositate, aliquando non habet aerem ad superficiem se ipsum moventem. Rarum autem omnino non mergitur. Lib. IV, tract. 1, cap. 25). 105. Cur rami quarumdam plantarum, si infigantur terrae, de facili convalescunt, quarundam autem nequaquam. Responsio: Quia sunt quaedam plantae humidae aquaticae molles, ut salix, et illae, quocumque modo infigantur terrae, de facili radices emittunt, et convalescunt. Hoc etiam faciunt quaedam durae propter similitudinem ligni radicis et corporis plantae, sicut buxus, cuius ramus in terram defixus convalescit de facili. In quibus autem hoc non fit, causa est, quia destituitur lignum nutrimento, antequam ex se formare possit radicem eo, quod vel porosum non est, vel non habet calorem sufficientem, unde arescit. Et ideo quaecumque calidae sunt, infixis ramis in terram convalescunt, sicut buxus et savina et huiusmodi. Et iterum quaecumque molles sunt tactu, ab humore terrae et nutriuntur et implentur et convalescunt, sicut salix et huiusmodi. Quaecumque autem neutram harum dispositionem habent, frequenter arescunt, quando rami earum terrae infiguntur. Ibidem, Lib. II, tract. 1, cap. 36). 1) 2) 3) 4) 5) 6)

70

80

cf. Alb., De veget. IV 3 2,n.94; Meyer – Jessen 258 Alb., De veget. IV 3 2,n.98; Meyer – Jessen 260 Alb., De veget. IV 3 4,n.134; Meyer – Jessen 275 Nic. Damasc., De plantis II 2,n.154; Drossart Lulofs – Poortman 542 cf. Alb., De veget. IV 1 2,n.20; Meyer – Jessen 221 Alb., De veget. II 1 3,n.48; Meyer – Jessen 120 – 121

53 sine1 … fructu: sine fructum et foliis V 54 est om. V | grossae valde: valde grossa V 55 in om. V 58 folio: folia V 60 quoniam: quod B 65 quia: quasi V 66 est … poris: in poris est B | autem vel: aut V | huiusmodi om. V | cum: dum V 67 in: ad V 68 aliquando: Unde V 69 1: 3 B 71 autem om. V 77 formare possit inv.  V 80 nutriuntur: convertuntur V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 34

20/10/22 11:39

liber VII, ansa 1, quaest. 102–108 1

10

20

30

35

106. Cur planta dilatatur superius per ramorum diffusionem et multiplicationem. Responsio: Ex duabus causis, quarum una est materialis, quae est nutrimenti abundantia, altera est efficiens, quae est calor solis exterius undique tangens arborem et bullire faciens succum et evocans ad exterius. Et ideo erumpit in ramorum multitudinem in superioribus, ubi magis distringitur, et per digestionem amplius subtiliatur. Lib. II, tract. 1, cap. 51). 107. Cur plantae, quae circumseptae sunt multis aliis plantis, sicut arbores in nemoribus spissis et umbrosis, crescunt in altum et non multiplicantur in eis rami nec ingrossantur earum stipites. Responsio: Carentia quidem ramorum est, quia per calorem solis non potest in eis evocari et ebullire succus ad superficiem, sed potius frigus umbrae concludit calorem interius, qui intus multiplicatus ex fuga contrarii elevat totum nutrimentum in altum. Et cum motus frigoris sit ad centrum, quotiens motus caloris expellit nutrimentum a centro ad circumferentiam, ut impinguetur et dilatetur stipes, totiens reflectitur a frigore loci umbrosi in se ipsum nutrimentum, et impedit ingrossationem stipitis fieri. Et haec est causa, quod plantae frigidorum locorum et umbrosorum solidissima sunt secundum sua genera, et carbones, qui fiunt ex ipsis, magis sunt solidi et sonori quam alii lignorum in calidis locis et soli expositis generati. Ibidem2). 108. Cur in ramis inveteratarum arborum quandoque producitur planta quae­ dam, quae in omni arbore est unius figurae et infigitur plantae et habet folia spissa in hieme retinentia virorem, et sunt fere sicut folia olivae, nisi quod in colore declinant aliqualiter ad croceitatem citrinam et fiunt in eis in hieme granula alba et substantia eorum componitur ex malleolis sicut vitis. Responsio: Eo, quod plantae, super quas crescunt istae plantae, habent acutum humorem in interioribus suorum corporum. Et cum ille destituitur ab anima plantae iam veterascentis ita, quod non perfecte vegetatur et incorporatur plantae, movetur calore solis et evaporat in herbam vel in alterius plantae figuram. Unde et planta ista est rarae substantiae et humor pelliculae interioris, quae est inter corticem et lignum, est viscosus valde, propter quod utuntur ipso aucupes ad viscum, quo capiunt aves. Et dicitur Latine viscus, Teutonice verbo mistele. Lib. IV, tract. 2, cap. 43).

1)

Alb., De veget. II 1 5,n.67; Meyer – Jessen 129 Alb., De veget. II 1 5,n.68 – 69; Meyer – Jessen 129 – 130 3) (27) in … (32) aves: Alb., De veget. IV 2 4,n.83 – 84; Meyer – Jessen 252 – 253 2)

4 quae: qui V 5 ad:  ab V 8 circumseptae sunt inv. V 14 sit: fit V 17 stipitis fieri: fieri in stipite V 19 sonori lac. B | alii: aliorum V 21 inveteratarum: veteratorum V | quandoque producitur inv. V 23 virorem: vigorem V 27 interioribus: 32 capiunt: coperiunt V | verbo: autem V 33 mistele coni.: inferioribus B 29 in1 om. V mispele codd.

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 35

20/10/22 11:39

36

Catena aurea entium

109. Cur arbores altissimae non generant surculos, quos tamen plurimos frutecta parva producunt1). Responsio: Pythagoras causam assignat, scilicet quia non fit generatio et pullulatio nisi ex semine, semen autem superfluum cibi est. In talibus autem arboribus magnis et altis totum, quod remanet, convertitur in cibum radicis, quae transmittit stipiti et ramis, et parum vel nihil transmittit in surculorum generationem. Nascens enim planta statim movet se ex terra, quando non attrahitur in cibum alterius. Et ideo fit, quod quando praescinduntur magnae arbores et succus radicis non attrahitur in stipitis et ramorum cibum, statim plurimae pullulationes de radicibus nascuntur. Lib. I, tract. 1, cap. 72).

40

110. Cur facti sunt cortices in plantis. Responsio: Cortices in plantis sunt sicut coria in animalibus, nisi quod non adeo adhaerent plantis cortices ut coria animalibus. Et sicut in animalibus pars corii excorticata et abscissa non recrescit nisi cum magna cicatrice, sed fissa per longum vel latum pellis cito consolidatur, sic est in corticibus plantarum. Non est autem cortex ex contextione venarum plantae, sicut corium in animalibus est ex contextione venarum animalis, sed substantia corticis generatur ex terrestri plantae expulso ad superficiem ipsius. Cuius signum est, quia inspissatur et induratur et scinditur, et sicut scabies quaedam efficitur cadens in processu aetatis plantae. Lib. II, tract. 1, cap. 33).

50

111. Cur cortices in plantis quidam scinduntur in directum per longum et quidam in circuitu per transversum. Responsio: Scissura cuiusdam corticis nullo modo ascendit sicut scissura ligni, sed frangitur in circuitu plantae per transversum, sicut cortex cerasi et pruni et huiusmodi, quia talis cortex quasi ex sudore nascitur terrestritatis nutrimenti, et ideo una pars potius supponitur alteri, quam crescat ex poris eius. Et quod continuatur scissura per circuitum circa plantam, cum evellitur talis cortex, est ex viscositate humoris, qui fluxit in circuitu plantae. Alius autem modus corticis invenitur, qui in principio iuventutis plantae in pluribus scissilis est in longum, ac si poros habeat ex directo ascendentes, ut cortex quercus et tremulae et vitis. Cortex etiam vitis retinet hoc in senectute, et ideo cortex magnae et antiquae vitis frequenter invenitur superius et inferius viti cohaerens, et in medio solutus. Quod autem in senectute quarundam plantarum non ita scindi potest cortex, accidit propter exsic-

60

1)

cf. Nic. Damasc., De plantis I 2,n.47; Drossart Lulofs – Poortman 523 Alb., De veget. I 1 7,n.48; Meyer – Jessen 27 3) cf. Alb., De veget. II 1 3,n.55; Meyer – Jessen 123 2)

36 Pythagoras: Prothagoras Alb. 39 surculorum: surculi V 42 attrahitur: trahitur V | statim add. enim V 45 Cortices om. V 46 pars corii: coria V 49 venarum1: nervarum B 50 animalis om. V 51 et1 om. B 53 quidam: quibusdam V | plantae om. V | ex2: in V 58 potius: post V | quam crescat: quae crescit V 54 circuitu: circuitum V 56 et1: vel V 59 circuitum: circulum V | talis: et alis 60 qui: quae V | fluxit: influxit V | Alius: Aliquo V 63 hoc: | modus: modo V 61 scissilis: scissibilis V 62 et1 om. V | etiam: autem V haec V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 36

20/10/22 11:39

liber VII, ansa 1, quaest. 109-116

37

cationem ipsius et terrestritatem, propter quam primo frangibilis et postea comminuibilis efficitur. Ibidem1).

70

80

112. Cur succus prope corticem tremulae et etiam fibicis multum dulcis est. Responsio: Quia in exterioribus plantae propter calorem solis, nisi multum obviet plantae contraria complexio, digeritur succus in dulcedinem, et sic est in succo arboris, quae tremula vocatur, cuius succus, qui est inter lignum et corticem, dulcissimus est. Et idem autem experimur multotiens in succo fibicis, quae est arbor alta habens corticem extra, qui liber vocatur. Ibidem, cap. 32). 113. Cur cortex seminis plantae aliquando micantis est nigredinis. Responsio: Quia ille terrestris est aliquando adustus valde et exsiccatus et tunc niger efficitur quasi micantis nigredinis sicut in semine paeoniae et aquilegiae. Causa autem eius, quod est micans, non est, nisi quia pellicula illa optime est commixta, et planitiem et politudinem habet ex humido, et cum evaporaverit humidum et exsiccatum fuerit terrestre, remansit pellis nigra et polita in superficie. Lib. III, tract. 1, cap. 53). 114. Cur cortices seminum in quibusdam plantarum sunt nigri non politi, sicut in faba nigra et papavere nigro et in nucleis malorum et pirorum4). Responsio: Causa coloris est, quia ex terrestri grosso non bene commixto, quod calor digestivus adussit, et ideo nigrum effectum est. Fuscus enim color est in similiter male mixto et faeculento terreo, sed minus adusto. Ibidem5). 115. Cur cortices quorundam seminum sunt albi. Responsio: Albus cortex in his est, quae subtilem habent pellem mollem, quae multae sunt aqueitatis; et ideo calore digestivo non sunt denigrata, sed tantum indurata. Ibidem6).

90

116. Cur frequenter talis pellicula alba aliquantulum est radiosa. Responsio: Eo, quod cortex talis politudinem ex aquae planitie factam non amisit, ut patet in semine violae et milii. Ibidem7).

1) 2) 3) 4) 5) 6) 7)

cf. Alb., De veget. II 1 3,n.56; Meyer – Jessen 124 Alb., De veget. II 1 3,n.34; Meyer – Jessen 115 Alb., De veget. III 1 5,n.37; Meyer – Jessen 179 cf. Alb., De veget. III 1 5,n.36 – 37; Meyer – Jessen 179 Alb., De veget. III 1 5,n.37 – 38; Meyer – Jessen 180 Alb., De veget. III 1 5,n.38; Meyer – Jessen 180 cf. Alb., De veget. III 1 5,n.38 – 39; Meyer – Jessen 180

69 nisi: non V 71 est add. et V | inter: intus V 77 micans: micante B 79 fuerit: fuit B | remansit: remanet V 81 nigri: nigrae B | politi: politae B 83 quia add. est  V 84 adussit: aduscit V | color: calor V | in om. V | similiter add. in V 86 albi: albae B 88 sunt2 om. B 91 politudinem: pollitudinem V | aquae: aqua V 87 quae1: qui V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 37

20/10/22 11:39

Catena aurea entium

38

117. Cur cortices quorundam seminum sunt rubei. Responsio: Rubeus color in seminibus fere est omnibus ante nigrum. Cum enim inflammatur humidum calore digestivo, rubet ex causa dicenda de causa coloris rubei. Et aliquando remanet hic color et maxime in naturaliter calidis et humidis, sicut in tritico et aliis huiusmodi; aliquando autem fortiori adustione decoquitur et convertitur in fuscum vel nigrum colorem. Operatio enim caloris digestivi est aggregativa eterogeneorum, et ideo terrestre grossum non conveniens separat a terrestri subtili non faeculento, quod permixtum est humido naturali, et in tempore, quo digerit nutrimentum conveniens semini, adurit terrestre faeculentum et indurat et ad aliquem dictorum colorum convertit. Ibidem1). 118. Cur planta, quae grossum et spissum habet corticem, extenditur in longum valde, sed tamen cortex talis non est causa extensionis, sed signum non semper necessarium et verum, sed ut frequentius. Responsio: Causa extensionis est calor fortis et humor subtilis facile elevabilis et facile penetrabilis et rectitudo pororum ascendentium in substantia plantae. Sed sicut planta, quae undique aliis plantis multis cincta est, multum crescit in altum eo, quod umbra, quae est ex aliis, reprimit calorem ad interiora frigiditate sua, sic facit cortex spissus et durus. Reprimit enim vaporem arboris, et reflectit ad interiora; et tunc tam calor quam humor feruntur per diametrum longitudinis, et minus addunt diametro latitudinis, et sic cortex est causa istius. Quod autem ad hoc coadiuvat valde , est defectus ramorum multorum in stipite, quia, ubi multi rami emittuntur de stipite, ibi extrahitur succus ad ramos, qui per diametrum longitudinis deberet ascendere. Sic autem crescunt in altum arbores et prae­cipue abies, pinus et palma et cedrus et aliquando quercus et populus et fagus in montibus et vallibus, quae loco grossae corticis habet umbras multarum aliarum arborum se circumsaepientium. Lib. IV, tract. 4, cap. 22). 119.  Cur facti sunt nodi, qui dicuntur malleoli, in vitibus vel etiam in plantis aliis. Responsio: Quia nodus est, in quo aggregatum nutrimentum maiorem, quam prius habuit, accipit ad sequens lignum assimilationem per digestionem, quae est in ipso nodo. Liber I, tract. 2, cap. 13).

1

10

20

30

120. Cur plures modi nodorum in plantis inveniuntur. Responsio: Secundum tres modos nodi inveniuntur. Unus est, qui dictus est,

1)

Alb., De veget. III 1 5,n.39 – 40; Meyer – Jessen 180 Alb., De veget. IV 4 2,n.143 – 144; Meyer – Jessen 279 3) Alb., De veget. I 2 1,n.113; Meyer – Jessen 57 2)

3 dicenda: dicendam V 4 rubei om. V | color: calor V 5 adustione decoquitur add. dequoquitur sed exp. V inv. B 7 aggregativa: segregativa Alb. | non conveniens: 18  arboris: inconveniens V 10 colorum: colorem B 12 sed1: et V | tamen: tantum V arbori V 20 sic: si V 21 calorem suppl. ex Alb.: om. codd. 24 palma: palmus B 25 habet add. alias V | aliarum om. V 29 prius coni. ex Alb.: om. codd. 31 in … inveniuntur: inveniuntur in plantis V 32 nodi om. V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 38

20/10/22 11:39

liber VII, ansa 1, quaest. 117–123

40

50

60

39

et ille solus est in toto naturalis. Alius est, qui causatur ex terrestritate et siccitate arboris et nutrimenti, quod nutrit eam. In illa enim arbore stringuntur pori valde propter constantiam et compactionem partium ipsarum; et cum nutrimentum sit terrestre et grossum, ubique claudit sibi viam rectam per venas ligni, et ideo divertit ad alteram partem et ibi conglobatur in nodum et efficitur totum lignum nodosum repugnans scissibilitati. Tertius autem modus nodorum est nascentiae quaedam, quae ebulliunt extra in arboribus, et convertuntur in lignum totum reticulatum, sicut sit contextum ex nervis ligneis propter multiplicem revolutionem, qua revolvitur humor ligni in se ipsum: et hic nodus vocatur Latine murra et Teutonice gherumnen vel maser. Et fiunt inde scyphi pulchri ad bibendum, qui etiam in prima infusione vini inspissantur eo, quod humorem venae multiplices attrahunt et ex ipsis tumescere videntur; et propter tortuositatem ipsarum, quae causatur ex dicta revolutione, humorem retinent ita, quod non effluit ex ipsis, nec cito evaporat propter ligni illius spissitudinem. Vocatur igitur primum genus nodi malleolus; secundum autem proprie vocatur nodus et lignum, in quo est, vocatur nodosum et dicitur oist Teutonice; tertius autem modus proprio nomine appellatur. Liber I, tract. 2, cap. 11). 121. Cur proverbium est: Quaeritur nodus in scirpo, cum inaniter quaeritur aliquid, cuius oppositum est manifestum. Responsio: Quia scirpus et quaedam aliae plantae valde similis substantiae carent huiusmodi nodi. Ibidem2). 122. Cur scirpus non habet nodum et fere omnia iuncorum genera. Responsio: Propter hoc, quod sunt debilis substantiae valde et aquosae, et ideo nutrimentum eius est aqueum et terrestre valde rarum, sicut apparet in interiori substantia ipsius; et ideo, si hoc retentum esset a nodo, totum retineretur et non ascenderet ulterius propter modicum calorem, quem habet; et ideo etiam germen eius quasi nullum esse videtur nisi lanugo quaedam ad modum rarae stuppae apparens in summitate ipsius. Liber II, tract. 2, cap. 33). Vide hoc infra de herbis sub littera C. 123. Cur nodus factus est in planta. Responsio: Nodi, licet triplices inveniantur in plantis, tamen nodus, qui vocatur malleolus, est factus a natura, ut in ipso stet succus et ampliorem accipiat digestionem. Ibidem4). 1)

Alb., De veget. I 2 1,n.119 – 120; Meyer – Jessen 59 – 60 Alb., De veget. I 2 1,n.113 – 114; Meyer – Jessen 57 3) Alb., De veget. II 1 3,n.38 Meyer – Jessen 117 4) Alb., De veget. II 1 3,n.36; Meyer – Jessen 116 2)

33 est … naturalis: in toto est naturalis V 37 conglobatur: congelatur V 38 nodorum add. enim sed exp. V 40 sit: fit V | multiplicem: multipli V 41 nodus coni.: ex Alb. modus codd. 43 venae: vini  V 46 igitur: quia V 48 oist: ost V | modus: modus V | murra suppl. ex Alb.: om. codd. 52 substantiae add. omnino V 56 est om. B | in om. V 57 non: nihil V 59 esse videtur inv. V 60 C: D H add. V 61 planta: plantis V 62 qui: hic sed in marg. corr. B om. V 63 factus: fructus V | stet coni.: stat codd. | accipiat: accipit V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 39

20/10/22 11:39

40

Catena aurea entium

124. Cur plantae quaedam habent nodos. Responsio: Propter causam, quae dicta est, scilicet ut in ipsis stet succus plantae et ampliorem accipiat digestionem. Et ideo in nodis folia emittunt, per quae fit superfluitatis purgatio. Et frugibus quidem folia nodorum inferiorum sunt grossiora et terrestriora, et secundum quod ascendunt nodi in calamo, sic purgamenta foliorum fiunt minus grossa et minus terrestria. Superfluitatem autem hanc natura convertit in folia, quia  –  cum sit ingeniosa et regitiva plantae ad finem, quem intendit  – , illud, quod tamen purgandum erat, convertit in cooperturam substantiae, ut a laesura et caumate defendatur substantia. Ibidem1).

70

125. Cur in plantis illae, quae sunt rarae subsantiae et habent magnas medullas, aut in toto sunt concavae et cum hoc sunt longae valde, ut vitis et cucurbita et in cannis arundo et genera frugum, ut triticum, siligo, hordeum et avena et alia huius­modi2), praecipue habent huiusmodi nodos. Responsio: Quia si illis per multos nodos non retineretur nutrimentum, certum est quod ipsum indigestum usque ad germen cito ascenderet, et semper inutile germen et semen proferretur. Ibidem3).

80

126. Cur in genere frugum, puta tritico, siligine, hordeo et avena et huius­ modi, vix invenitur numerus nodorum quaternarium excedere, et circa eundem numerum vix umquam deficiat, quin semper calamus quatuor nodos inveniatur  habere. Responsio: Hoc est, quia illud genus plantae habet grana solida multae farinae respectu suae quantitatis et purae farinae valde; propter quod oportet habere organa depurantia completa puritate, quod non fit nisi per quatuor digestiones: quarum prima separat terrestre grossum; et secunda aquosum, quod calore compleri non potest; tertia autem alba quaedam incensa ventosa absumit; et quarta complete terminat ad speciei similitudinem, sicut etiam in animalibus fit. Signum autem huius est, quod situs nodorum non est per aequidistantiam in calamis, sed primus magis vicinus terrae. Et sub ipso est substantia terrestris dura, magis ad nigredinem terrestrem ut frequentius declinans. Secundus autem plus distat a primo quam primus a terra et sub ipso est substantia grossa latitudinem habens foliorum propter multum aqueum facile dilatabile. A secundo autem in tertium incipit contrahi stipes plantae in frugibus, et a tertio in quartum adhuc plus, et ab illo usque ad aristam sive ad culmum subtiliatur valde et acuitur propter caloris actionem in humidum subtile optime digestum. Si autem sit planta in multis locis emittens semen,

1

10

1)

Alb., De veget. II 1 3,n.43; Meyer – Jessen 118 – 119 Alb., De veget. II 1 3,n.37; Meyer – Jessen 116 – 117 3) Alb., De veget. II 1 3,n.38; Meyer – Jessen 117 2)

68 nodorum om. V 70 autem om. V 71 sit om. V 72 tamen om. V | substantiae add. eius V 79 indigestum usque inv. V 80 proferretur: proferretur V 3 umquam deficiat: deficit umquam V | semper: propter V 3 inveniatur: videtur V 5 multae: multa V 6 purae: puro V 8 et om. V 9 autem om. V | alba: alia Alb. | incensa: intensa V 11 primus: prius V 12 vicinus add. est V | ipso om. V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 40

20/10/22 11:39

liber VII, ansa 1, quaest. 124–130

20

41

sicut faba et faseolus et pisa et alia genera leguminis, tunc erit farina seminis eius impura et ventosa valde et terrestris propter hoc, quod non sufficienter depuratum est. Ibidem1). 127. Cur dicitur: Quaeritur nodum in scirpo, ut prius. Responsio: Scirpus est iuncus in locis palustribus crescens sicut et carectum et est totaliter sine nodo2). Quaere infra, ubi dicetur de scirpo sub littera C.

30

128. Cur dicitur, quod spinae non vere sunt de natura et essentia plantarum. Responsio: Propter signum, quia scilicet natura et generatio spinarum non est secundum generationem partium, quae sunt essentiales plantae. Hae enim omnes a radice directe sursum disponuntur secundum directam nutrimenti elevationem; spinae autem crescunt de corpore plantae egredientes per corticem plantae, quasi de quodam centro ad circumferentiam, cum tamen usque ad medullam pertingant. Lib. IV, tract. 3, cap. 33). 129. Cur in quibusdam plantis spinae generantur. Responsio: In plantis talibus est raritas transversalium pororum a corpore plantae ad corticem venientium et haec est via, per quam transit spina. Materia autem spinae est succus terrestris calidus valde, in quo propter incensionem materiae statim in principio formationis plantae festinat decoctio et fervens sicca materia et acuta educitur in raritate transversalium pororum, et dum pertingit ad solem, coagulatur fortissima coagulatione et exsiccatur et a frigido aere postea reprimitur modicus humor; et ideo spina valde dura efficitur. Ibidem4).

40

130. Cur figura spinarum est pyramidalis. Responsio: Quia aer inclusus in materia spinarum, qui evaporabilem eam facit, quanto magis a planta, ex qua spirat, elongatur, tanto magis augetur in raritate et vaporabilitate, et ideo in parte illa magis acuitur et magis extendit materiam, quae extensa contrahitur et acuitur necessario. Quae autem propinquior fuerit corpori plantarum, grossatur et dilatatur ita, quod sic ibi sicut basis pyramidis stet super plantam, ex qua spina egreditur; est autem acuti anguli penetrativi spina eo, quod materia calida vel fervens et acuta. Eadem autem ex causa figuratur omnis planta pyramidaliter, quae figuram habet pyramidis. Ibidem5). 1)

Alb., De veget. II 1 3,n.40 – 41; Meyer–Jessen 117–118 Alb., De veget. IV 2 4,n.320; Meyer–Jessen 503–504 3) Alb., De veget. IV 3 3,n.111; Meyer–Jessen 264–265 4) Alb., De veget. IV 3 3,n.111–112; Meyer–Jessen 265 5) Alb., De veget. IV 3 3,n.112–113; Meyer–Jessen 265 2)

19 leguminis: liguminum V 24 sub … C: secundum ordinem alphabeti V 25 vere om. V | essentia add. vere V 26 scilicet om. V 29 autem om. V 30 usque om. B | non suppl. ex Alb.: om. codd. 31 IV: III B 33 pororum: porosum V 37 ad solem: exterius a sole Alb. 41 inclusus: conclusus V 42 ex: a B | raritate: aeritate Alb. 45 plantarum: plantae V | sic: fit V | basis add. et B | stet: nec sed exp. V 46 ex: de V | qua om. sed suppl. supra lin. V | acuti: acus V | penetrativi: penetrativum V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 41

20/10/22 11:39

42

Catena aurea entium

131. Cur, cum spinae quaedam educantur recte et longe ex profundo plantae, quaedam aliae sunt, quarum basis non profundatur in corpus plantae, sed stat super corticem quasi extrinsecus adhaerens plantae, et sunt istae breves, recurvae anterius et peracutae, ut sunt spinae tribulorum et bedegar et rosariorum et rhamni et huiusmodi plantarum. Responsio: Quia materia a virtute naturali plantae in principio tota ad superficiem expellitur et propter viscositatem non potest acui a solius plantae calore. Cum autem pertingit ad superficiem, iuvatur calor interior materiae a virtute solis, et tunc acuitur valde; et quia materia viscosa est, incipiunt in contrarium trahere calor et viscositas: calor quidem extendens, viscositas autem recurvans, et ideo sunt spinae sicut unci fundati super corticem plantae. Ibidem1). 132. Cur quaedam arbores in foliis habent multas spinas sicut arbor, quae vocatur doxus. Responsio: Quia viscosum terrestre siccum et adustum et calidum valde respersum est in humido aqueo ipsius et egreditur cum ipso in formatione foliorum et per virtutem solis postea spirans ex foliis acuitur in spinas. Signum autem huius est, quod arbor illa multi est humoris viscosi in interiori cortice, scilicet inter corticem exteriorem et lignum; propter quod ex illo interiori cortice loto et fricato viscum faciunt aucupes. Cum autem de foliis exspirat spina, contrahitur folium et incurvatur, et ideo multa curvitas est in foliis eiusdem arboris2). Ibidem. 133. Cur spinae, quae inveniuntur in herbis et holeribus tam in stipitibus quam in ramis et foliis sicut in urtica et boragine, sunt spinae parvae quantitatis et quasi pili herbae adhaerentes. Responsio: Necessarium est, quod ex eadem causa fiant, ex qua fiunt in lignis, sed minores et molliores sunt propter parvitatem et phlegmaticitatem materiae. Ibidem3). 134. Cur omnis arbor pirorum et malorum spinosa est, quamdiu est silvestris, et, cum fuerit domestica, spinas amittit aut omnes aut maxima parte. Responsio: Hoc contingit propter ignobilitatem nutrimenti silvestris et propter siccitatem plantarum silvestrium, propter quod etiam maxime sunt spinosae plantae, quae in aridis locis et calidis eremis et montosis crescunt. Applica causam ad propositum ex prius dictis de spinis etc. Ibidem4).

50

60

70

80

1)

Alb., De veget. IV 3 3,n.114; Meyer–Jessen 265–266 Alb., De veget. IV 3 3,n.115–116; Meyer–Jessen 266 3) Alb., De veget. IV 3 3,n.116; Meyer–Jessen 266 4) (77) Hoc … (79) crescunt: Alb., De veget. IV 3 3,n.117; Meyer–Jessen 267 2)

50 stat: stant B 51 adhaerens: adhaerentes B 52 anterius: alterius V | sunt om.  V 54 in: a B | superficiem add. totam B 60 arbores: ampliores B 61 doxus: daxus Alb. 62 adustum: adultum B 64 solis: folio V 65 quod: hoc B 70 et foliis iter. B 72 est om. V 73 sed: et B 76 maxima parte: maximam partem V 78 maxime … spinosae: maxime spinosae sunt V 79 montosis add. de spinis V 80 etc. om. V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 42

20/10/22 11:39

liber VII, ansa 1, quaest. 131–137

90 1

10

20

43

135. Cur planta non habet hepar, venas et nervos nec aliquid talibus membris simile. Responsio: Propter hoc, quod dictum est in quaestione “Cur anima plantae dicitur similis formae corporeae naturali”, et etiam, quia nutrimentum digestum in uno membro parum differt a similitudine ad omnia membra. Et ideo non oportet novas figuras praeparari in membris, in quibus fiant additiones vel digestiones speciales. Et huius signum est, quod planta ubique in toto corpore generat ex semine, quod assimilatum est cuicumque parti, cum tamen hoc animalia facere non possint, nisi per vasa seminaria virtus formativa semini conferatur, quod a corporibus animalium descinditur. Lib. I, tract. 1, cap. 91). 136. Cur adhuc plantae non habent venas et ventres, sed terra est eis pro ventre. Responsio: Cum alimentum conveniens animalibus tribus viis ingrediatur in animal, quod nutritur, videlicet per poros manifestos, sicut est os, oesophagus et huiusmodi, et per venas concavas, per quas et attrahitur et diffunditur ab hepate vel a corde secundum modos diversos, et per poros occultos, qui sunt in ipsa membrorum spongiositate, oportet, quod propter primum tractum habeant animalia receptacula superfluitatum suarum et vias, per quas illae emittuntur, quia per poros manifestos substantia nutrimenti materialis ingreditur magis habens de impuro et disconvenienti. Propter secundum autem modum exigitur colatio amplior et separatio eo, quod, licet venae angustae sint, tamen intra concavum suum trahunt impurum subtile cum puro. Et hoc separatur per sedimen et urinam, quod in urina est in habentibus receptaculum superfluitatis humidae, quod est vesica; aut redundat ad stomachum et intestina, et per illa cum sicca superfluitate emittitur, sicut fit in non habentibus vesicam. Sed ratione tertii modi trahendi alimentum non exigitur receptaculum alicuius superfluitatis, quoniam membra spongiositate sua non trahunt nisi purum conveniens et simile sibi, et hoc totum convertibile est in substantiam membrorum. Et hoc tertio solo modo trahunt alimentum plantae, et ideo non habent venas et ventres, sed tantum poros; et terra est eis pro ventre, in qua dimittunt utramque impuritatem, siccam scilicet et humidam. Lib. II, tract. 1, cap. 12). 137. Cur omnia generantia habent receptaculum, in quo formant partum vel illud, ex quo fit partus, sed plantae nihil habent istorum.

1) 2)

Alb., De veget. I 1 9,n.65; Meyer–Jessen 35 Alb., De veget. II 1 1,n.11–13; Meyer–Jessen 107–108

83 dicitur add. esse V 84 corporeae naturali: corporis naturalis V 86 additiones … speciales: decoctiones speciales Alb. 87 ubique: cuique B 88 cuicumque coni.: cuique B unicuique V 89 formativa add. conferatur sed exp. B 90 I: II V | 1 om. B 2 animalibus: animali B 3 videlicet: sed V 4 concavas: et cavas V 5 a om. V | modos diversos inv.  V | qui: quae V 7 emittuntur: emittantur V 9 colatio: incolatio V 10 tamen intra: cum totum V 11 sedimen … urinam: urinam et sedimen V 12 in2 add. habitantibus sed exp.  V 17 tertio 13 per: cum V 15 quoniam: quando V 16 et2 … (17) membrorum om. V solo inv. V 22 illud: id B

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 43

20/10/22 11:39

44

Catena aurea entium

Responsio: Quia sugendo per poros habent nutrimentum et hoc modo emittunt id ipsum, et parum extrinsecus in gemmis elevatis a spiritu egrediente per poros formant omne, quod gignunt. Et ideo proprie loquendo non concipiunt nec pariunt, sed modus generationis earum est pullulatio proprie dicta. Ibidem1). 138. Cur venae et reticulatio sunt in foliis. Responsio: Venae, quae sunt in foliis, et reticulatio causantur ex terrestri sicco, et quod non bene cum aqueo humido in complexione folii permixtum est. Et huius causa est, quia humidum aqueum eo, quod male est terminabile, proprio termino non flueret in formam et in figuram aliquam nisi in terrestri sicco terminato quasi in vase quodam deduceretur. Et haec est causa, quare non bene permixtum fuit terrestre humido in folii generatione. Non enim posset distingui in vias humidi, si fortiter subtili permixtione cum humido fuisset unitum. Reticulatur autem ubique per folii substantiam siccum terreum, ut ad omnem partem possit decurrere humidum. Lib. II, tract. 2, cap. 22). 139. Cur medullam quidam vocant arboris matricem, quidam viscera et quidam cor. Responsio: Matricem arboris vocant medullam eo, quod in ipsa videtur concipi et formari semen conceptum. Cuius signum est, quod vitis et quaedam aliae plantae evacuatae medullis non concipiunt semen, sed faciunt uvas sine arillis, qui tamen arilli pro certo sunt semina vitium. Viscera autem quidam vocant medullam eo, quod primum nutrimentum decurrit in quibusdam plantis, quae cibantur a medio ad superficiem digerendo nutrimentum. Sed quidam cor eam vocant, quia vitalem virtutem confert nutrimento attracto. Lib. I, tract. 2, cap. 43). 140. Cur plantae pulsum et venas pulsatiles non habent. Responsio: Quia spiritum pulsatilem non habent. Sed si quis est in planta spiritus talis, ille conclusus est intra succum plantae. Cuius signum est, quod in prima parte veris plantae multum humoris habentes, sicut vitis est, si inciduntur, humorem spumosum emittunt quasi bulliendo; quae bullitio et spumositas sunt propter spiritum intra succositatem interclusum. Lib. II, tract. 1, cap. 34).

30

40

50

1)

Alb., De veget. II 1 1,n.19; Meyer–Jessen 110 Alb., De veget. II 2 2,n.105; Meyer–Jessen 143–144 3) Alb., De veget. I 2 4,n.148; Meyer–Jessen 73–74 4) Alb., De veget. II 1 3,n.50; Meyer–Jessen 122 2)

29 non suppl. supra lin. B V | cum: omni V | in om. V | permixtum om. V 30 humidum 32 vase: vasi B 33 fuit: aqueum inv. V | male est inv. V 31 in3 om. V fuerit V | terrestre: terrestritate V | vias: vas V 35 possit: posset B 37 medullam: medulla V 38 arboris vocant inv. V 39 vitis: vicia V 40 sed: se V | sine arillis: arillas V 41 quidam om. B | vocant: vocavit V add. aliqui B 43 ad: autem V | Sed … (44) attracto: attractum V 45 Cur add. in V 47 in om. V 48 inciduntur: inscinduntur V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 44

20/10/22 11:39

liber VII, ansa 1, quaest. 138–145

45

141. Cur in plantis, quae sunt rarae substantiae et habent magnas medullas. Vide supra quaest. 125. De medulla in animalibus vide infra libro VIII, ansa octava, quaest. 206, 209, 214, 215.

60

142. Cur facta est medulla in plantis. Responsio: Medulla plantarum videtur esse vicaria virtutis radicalis, sicut in animalibus nucha vicaria cerebri; et per medullam arboris decurrit et pulsat plus de spiritu plantae quam per aliquam aliarum viarum; et in ea est vigor spiritualis plantae, quia aliter partes nimium distantes a radice non bene vivificarentur ad formam speciei plantae. habent ortum et principium ramorum, qui oriuntur lateraliter ex corporibus plantarum, a medulla quasi ex vicario radicis; et quando ligna scinduntur per ariditatem, frequenter profundatur scissura continue usque ad medullam et ultra non invenitur continuari scissura nisi raro. Lib. II, tract. 1, cap. 31). 143. Cur vitis maiorem habet medullam quam etc. Responsio: Quia plantae, quae nutriuntur ex medulla per poros transversales, habent medullas maiores, et quae nutriuntur per poros directe ascendentes, minores; et aliquando non videntur habere medullas, quando magnae efficiuntur. Ibidem2).

70

80

144. Cur plantarum quaedam per totum sunt medullosae et quaedam per totum concavae. Responsio: Primae sunt sicut sambucus et ebulus et huiusmodi, et omnes illae nodos habent multos et nutriuntur ex medulla, et ideo est multa in eis; et in hoc genere est vitis, sed minus medullosa quam sambucus et ebulus. Et secundae sunt sicut fistulae et calami; et hoc fit ideo, quia illae indigent multo spiritu fumoso libero, qui elevatur in concavo plantarum illarum ex nutrimento, quod ascendit per directos poros laterum plantae, sicut arundo et calamorum genus et huiusmodi. Ibidem3). 145. Cur plantae quaedam succum habent album ad modum lactis. Responsio: Hoc contingit tam arboribus, ut patet in ficu, quam herbis, ut videtur in esula secundum omnes species suas et in rostro porcino. Et contingit, quia calor, qui est subterius in plantae radicibus, est fortis, et bene decoquitur, et bene commiscet humidum cum terrestri; et ideo etiam tale lac est viscosum, quia scilicet terrestre tenet humidum et e contrario tenetur ab ipso et constare et inspissari incipit per actionem caloris. Viscositas enim succi vertitur in albedinem, quando calor incipit digerere et agere in humorem, et tunc coagulatur coagulatione

1)

Alb., De veget. II 1 3,n.51; Meyer–Jessen 122 Alb., De veget. II 1 3,n.52; Meyer–Jessen 122–123 3) Alb., De veget. II 1 3,n.54; Meyer–Jessen 123 2)

52 Vide … (53) 215: Responsio: de hoc prius dictum est quaestione 125. Pone hic V 55 vicaria coni.: vicariae codd. 56 nucha: nuchus B 59 Et ideo plantae suppl. ex Alb.: om. codd. 60 quasi: quia V 62 scissura: conscissura V 81 inspissari: inspissare V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 45

20/10/22 11:39

46

Catena aurea entium

parva, non ita, quod partes se trahant in caseum vel butirum, sed quia inspissatur lac aliquantum consumpta per calorem in nimietate aquositatis. Tunc enim locus, in quo celebratur digestio, calefit in planta; et tunc succus viscosus, qui est nutrimentum plantae, convertitur in lactis albedinem. Et cum fortius egerit calor, elevatur vapor ad partes plantae exteriores ab humore illo, et secum trahit lacteam succositatem, et tunc totus humor sic attractus retinebit colorem lactis, et etiam apparenter videtur, cum planta decerpitur. Lib. IV, tract. 4, cap. 21).

90

146. Cur lac plantarum non recipit talem coagulationem, quod separetur calore solis in tres substantias, scilicet aquosam, butirosam, casealem. Responsio: Nam calor arboris ad hoc non sufficit, nec etiam ipsa viscositas lactis hoc permittit, quia illa coniacere facit partes sibi ad invicem sicut catenae ita, quod unaquaeque tenet aliam ad modum picis. Ibidem2). 147. Cur plantae quaedam habent lac vel succum croceum et quaedam habent succum rubeum. Responsionem quaere Lib. IV, tract. 4, cap. 2 et 3. De accidentibus plantarum. Accidentia plantarum sunt figura, colores, sapores, odores et talia. De his quaeritur, et primo de figura.

1

148. Cur figurae plantarum ut in pluribus sunt per modum columnalis corporis, et, si stipes sine ramis et rami sine stipite accipiantur, omnia, quae in planta sunt, superius inveniuntur acui in punctum et inferius dilatari in circulum. Responsio: Quia altitudo columnalis competit nutrimento plantae, rotunditas autem competit motui caloris vivifici, cuius motus est ex centro ad circumferentiam. Haec etiam figura competit motui nutrimenti, quod in strictura angulorum impediretur de facili et retentum putresceret. Et istae occasiones non accidunt in rotundo, quod ubique est capax et non stringens nec prohibens elevationem nutrimenti. Haec autem figura plantae et plantae similis cum partibus et in partibus eius divisim invenitur, et intantum imitatur pyramidem luminis caelestis, quod, si stipes sine ramis vel rami sine stipite accipiantur, ut quaesitum est, omnia, quae in planta sunt, superius acuuntur in punctum et inferius dilatantur in circulum. Virtus enim caelestis operatrix et formatrix est in plantis, sicut virtus masculi in menstruo feminarum, et ideo trahit in figuram sui luminis fere omnia, quae format. Lib. II, tract. 1, cap. 53).

10

1)

Alb., De veget. IV 4 2,n.145–147; Meyer–Jessen 280 Alb., De veget. IV 4 2,n.147; Meyer–Jessen 280 3) cf. Alb., De veget. II 1 5,n.65–66; Meyer–Jessen 128–129 2)

84 trahant: trahunt V | inspissatur add. parum V 85 aliquantum om. V add. per B 90 Lib … 2 om. V 94 sibi om. V 95 aliam add. sicut piscis B 96 croceum add. cur V | habent 7 competit: competet B | cuius: add. lac vel V 98 Responsionem … (1) plantarum1 om. V cum V | ex: a V | ad: a V 8 etiam: autem V | quod: quo B | in strictura: instrictatur V 9 occasiones: actiones V 10 nec: ut V 11 eius … (12) invenitur: invenitur divisim V 12 luminis: habens V 13 planta om. sed suppl. supra lin. V 15 virtus om. V 16 format: formatur V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 46

20/10/22 11:39

liber VII, ansa 1, quaest. 156–152

20

47

149. Cur Plato dicit plantam esse figuram hominis conversi. Responsio: Quia radices habet subtus ori similes, sed disperguntur, ut undique nutrimentum accipiant, et ideo dilatatur planta inferius. Superius autem dilatatur per ramos propter causas prius dictas. Ibidem1). 150. Cur figura totius arboris, si simul consideratur, est quasi figura hemisphaerii. Responsio: Haec figura causatur ex figura circulorum sex signorum, quae per modum diversum se intersecant in arcubus, super quos moventur super hemisphae­ rium, quando influunt et infundunt virtutes caelestes hemisphaerio, quia inter omnia mixta plus obedit caelesti effectui materia plantarum ad similitudinem ipsius; et ideo etiam solus caelestis circulus est effector et formator earum. Quod non est in animalibus, quae digniores et potentiores habent motores. Ibidem2).

30

40

151. Cur plurimae herbae in silvis et etiam in hortis stipites foliorum betae et caulis habent figuram triangularem, quasi ex tribus arcubus superficies eius componatur. Responsio: Causa huius est, quia formatrix virtus caelestis simul fluit a polo hemisphaerii et signi. Si enim signentur arcus meridionales a puncto ad extremitatem cuiuslibet signi terminati, figuratur trigonus ex arcubus tribus, qui procul dubio lumine suo talem plantis imprimit figuram. Et ista influentia luminis est una, quae semper in omni revolutione solis iteratur, et variat effectum eius in circulo declivi, qui causa est generationis et corruptionis terraenascentium. Scimus enim, quod dator formalis formae et speciei est etiam formator figurae. Notandum autem, quod, ut frequentius in planta triangula, duo arcus, qui componunt figuram in exterioribus plantae, convexa sua habent in exteriori superficie, sed arcus, qui est ad domesticum plantae, concavum habet in exteriori superficie et convexum convertit superius. Ibidem3). 152. Cur non valet obiectio, quae dicit, quod istae figurae in plantis non regulariter inveniuntur. Responsio: Hoc enim certissimum est, quia non inveniuntur in eis nisi resultationes et similitudines earum, quia figuras et effectus caelestes non suscipit materia generabilium nisi sub quadam confusione tum propter contrarietatem agentium et patientium in ipsis, tum etiam ex materiae inaequalitate. Ibidem4).

1)

Alb., De veget. II 1 5,n.67; Meyer–Jessen 129 Alb., De veget. II 1 5,n.69; Meyer–Jessen 130 3) Alb., De veget. II 1 5,n.71–72; Meyer–Jessen 130–131 4) Alb., De veget. II 1 5,n.73; Meyer–Jessen 131–132 2)

17 figuram: figura V 18 ut undique inv. V 21 quasi figura inv. V 22 circulorum iter. B 23 in: ut V 26 formator: fortior V 29 triangularem: angularem V 32 meridionales: meridionalis V 36 causa est inv. V 37 Notandum … (38) quod: et ideo V 40 domesticum: domesticae V 45 quia: quasi V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 47

20/10/22 11:39

48

Catena aurea entium

153. Cur in fungis et tuberibus et boletis et huiusmodi plantis, quae generantur ex vapore, qui passus est a terrestri sicco, omnino resultant duae figurae, quia co­lumnalis in stipite et hemisphaerialis in capite1). Responsio: Quia vapor est materia obediens figuranti virtuti plus quam materia commixta corporalis et grossa, unde postquam per calorem elevatus est vapor ad altitudinem columnalem, quae competit incremento plantae2), tunc tandem in capite fluens dilatat se in figuram hemisphaerialem3).

50

154. Cur figura florum in communi triplicem habet differentiam, quia vel obscure exprimit avis figuram, ut aquilegia et aliqualiter urtica mortua et violae, vel praetendit figuram campanae vel pyramidis, ut ligustrum et in enula campana, aut praetendit figuram radiorum stellae, sicut rosa et flos tribuli capillaribus foliis, et haec figura est communior, et praeter haec tria quidam sunt flores tam cum campana quam cum stella convenientiam habentes, ut flos lilii et nigellae etc.4) Responsio: Dicendum, quod materia floris in communi tres habet diversitates. Licet enim universaliter subtilis sit, tamen quaedam magis est viscosa in genere suo et quaedam minus et quaedam medio modo se habens. Et prima quidem calore evocante eam producitur in longius et cohaeret sibi in circuitu; et quando in partibus non est aequalis viscositatis, efficitur anfractuosa oblonga et forte separantur quaedam ex ea sursum, ut alae, quaedam partes deorsum, ut cauda avis, et quaedam sicut utrumque illorum, et istud in parte illa, quae magis est viscosa, acuitur ut rostrum avis et forte curvatur per calidum exsiccans et nimis extrahens humidum, et tunc praetendit quandam avis figuram. Si autem sit vapor aequaliter subtilis parvam aut nullam habens viscositatem sensibilem, tunc undique per circuitum evocatur aequaliter et statim aperitur et dilatatur, et tunc praetendit radios ex uno puncto corporis lucidi egredientes. Si vero undique sit aequalis viscositatis, evocatur a sole in figuram campanae. Et si sit habens medium humorem inter haec, tunc in inferiori praetendit figuram campanae, ubi humor magis sibi cohaeret, et in superioribus, ubi magis dissoluta est viscositas, divaricatur sicut radius stellarum. Lib. II, tract. 2, cap. 55).

60

70

155. Cur ut in pluribus omni floris figurae accidit concavitas. Responsio: In veritate omnis flos apud nos concavus invenitur. Cuius causa pro certo est, quod humidum subtile spirituale, quod est materia florum, evaporat

1)

Alb., De veget. II 1 5,n.74; Meyer–Jessen 132 Alb., De veget. II 1 5,n.65; Meyer–Jessen 128 3) Alb., De veget. II 1 5,n.74; Meyer–Jessen 132 4) Alb., De veget. II 2 6,n.135; Meyer–Jessen 157–158 5) Alb., De veget. II 2 6,n.136–137; Meyer–Jessen 158 2)

55 quia vel inv. B 56 violae: viola V 59 figura est: forma est B 61 tres habet inv.  V 65 oblonga: elonga V | 64 producitur: producit V | in1 … (65) est: non est in partibus B separantur quaedam inv. V 66 avis: canis B 67 magis est inv. V 69 tunc add. in  V 73 si om. V 74 magis sibi inv. V 75 magis add. est V |  est om. V 78 concavus: concavior V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 48

20/10/22 11:39

liber VII, ansa 1, quaest. 153–159 80

90

1

49

facillime et ventus generatus in ipso concavum facit florem viscositate humoris se continente circa ventum in interioribus sui generatum, et hoc vento phlegmaticum dulce et incensum cholericum ad interiora floris deducitur et in concavitatibus floris colligitur ab apibus et aliis parvis animalibus. Ibidem, cap. 61). 156. Cur in seminibus et fructibus figura sphaerica generalius invenitur. Responsio: Quia omnis virtus divina, quae formare habet omne, quod in natura formatur, sicut creator primus creat omne, quod in mundo est, convenienter ponitur in circulari corpore vel in corpore, quod generatur ex circulo. Aliter enim non haberet aequalem influentiam super omnem partem materiae suae. Et motor primus dans cuncta moveri secundum naturam suam est in circulo et sphaera; propter quod etiam in animalibus haec divina virtus in globulis est testiculorum sita. Congruit igitur virtuti seminum, quae est virtus formatrix, principalissime figura sphaerica. Lib. 3, tract. 1, cap. 32). 157. Cur quaedam semina, puta grana tritici, siliginis, hordei et risi et aliorum talium et etiam ossa dactylorum, non sphaericam, sed columnalem figuram praetendunt. Responsio: Columna generatur ex circulo sursum super lineam rectam moto et est figura eorum, in quibus virtus formatrix est cum motu elementi, quod movetur ad rectam lineam. Ibidem3). 158. Cur quaedam granorum dictorum videntur esse lata, sicut sphaera ad utrumque polum abscisa. Responsio: Aestimandum est hoc accidere ex compressione aliorum iuxta se utrimque positorum granorum, sicut in pisa et faba quandoque contingit4).

10

159. Cur papaver videtur habere figuram sphaericam, quae in angulo sphaerae sicut puncto quodam compressa sit, triticum autem columnalem suam figuram in duo ex parte una dividit et in alia non videtur recedere a figura columnae5). Responsio: Non dividitur altera istarum figurarum vel divisione lineae, sicut in tritico, vel divisione puncti, sicut in papavere, nisi ideo, quod geminatur in grano tali virtus divina terminans et formans. Quod experimento cognoscitur, si plantentur semina multa: ut in pluribus enim quodlibet illorum granorum statim duas emittit plantulas. Ibidem6).

1) 2) 3) 4) 5) 6)

Alb., De veget. II 2 6,n.140; Meyer–Jessen 159 Alb., De veget. III 1 3,n.22; Meyer–Jessen 174 Alb., De veget. III 1 3,n.22; Meyer–Jessen 174 Alb., De veget. III 1 3,n.21; Meyer–Jessen 173 Alb., De veget. III 1 3,n.21; Meyer–Jessen 173 cf. Alb., De veget. III 1 3,n.23; Meyer–Jessen 174

88 primus: prius V 90 etiam om. sed suppl. supra lin. B | est testiculorum inv. V 91 Congruit: convenitur V | principalissime: principalis sine V 3 sursum om. V | moto add. sursum  V 10 videtur: dicitur V 12 figura columnae inv. V 13 dividitur coni.: dicitur codd. | istarum: ista V 15 terminans: creans Alb. 16 ut om. V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 49

20/10/22 11:39

50

Catena aurea entium

160. Cur multa granorum emittunt plantulas plures duabus et multa unam solam. Responsio: Quia semen dupliciter emittit plantulas, videlicet ex virtute formatrice prima et ex multiplicatione radicis. Et ratione primi non emittit nisi duas plantulas, ut dictum est, sed ratione secundi propter multum attractum nutrimentum multiplicatur in radice virtus formans, et tunc emittit plantulas plurimas a diversis partibus radicis. Sunt enim visi viginti duo calami exorti fuisse ex unius grani tritici radice. E contra etiam propter defectum nutrimenti vel propter corruptionem unius partis grani non emittit nisi unam plantulam aut forte nullam. Ibidem1).

20

161. Cur quaedam semina sunt pyramidalis figurae. Responsio: Pyramidalis figura fundatur in circulo et elevationem habet motuum elementalium, quantum possibile est, circulum imitantium et sphaeram convenientem virtuti formatrici, quae est in ipsis, ut patet in tritico vel papavere. Ibidem2). 162. Cur fructuum figurae ut in pluribus sphaeram praetendunt. Responsio: Mala quidem omnia magis sunt sphaerica quam pira et plus ambobus sphaeram praetendunt pruna et omnibus his expressius uva et sibi similia. Causa autem est quia vas seminum necesse est habere seminum figuram. Item causa ex parte materiae est, quia nutrimentum decurrens per cotyledonem aequaliter manat ab illo per circuitum, cum sit gravitatis et unius levitatis et unius et eiusdem commixtionis per totum. In tali enim homogeneo corpore non esset ratio, quare una pars ad angulum elevaretur longius a centro distantem et alia sub angulo deprimeretur magis centro vicina. Item alia ratio ex parte virtutis formantis. Haec enim absque dubio sita est in centrali loco in materia seminum, et ideo aequaliter per circuitum in materia homogenea operans facit rotundam, aut sicut id, quod crescit ex circulo, ut pyramis aut sphaera decurtata in polis. Est autem adhuc quorundam de hoc antiqua ratio, quoniam figurae istae capaciores sunt figuris angulosis, et ideo plenitudinem perfectionis suae natura producit in eis. Ibidem, cap. 43). 163. Cur quidam fructus sunt figurae columnalis. Responsio: Haec figura crescit ex circulo regulariter super lineam perpendicularem in centro stantem moto, quae competit altitudini caelesti, quae incorporata est elementis, quae moventur motu recto. Et ideo aliquid columnae habet fere omne naturae opus eo, quod aliquid longitudinis habet extra sphaeram, in qua continetur, quia, licet virtus caelestis in talibus formalis sit et operativa, tamen quia inviscata est et incorporata mixturae elementorum, oportet quod motus elementi ascendentis vel descendentis aliquo modo in tali commixto manifestetur. Ibidem4).

30

40

50

1)

Alb., De veget. III 1 3,n.23; Meyer–Jessen 174–175 Alb., De veget. III 1 3,n.24; Meyer–Jessen 175 3) Alb., De veget. III 1 4,n.29–32; Meyer–Jessen 177–178 4) Alb., De veget. III 1 4,n.32–33; Meyer–Jessen 178 2)

19 dupliciter: dux V 24 contra: contrario V 27 fundatur iter. B 31 Mala: Mali V | sunt sphaerica inv. V 34 cotyledonem add. non V 35 unius suppl. ex Alb.: om. codd. 38 est suppl.: om. codd. | ex … formantis: ex virtute formantis partis V 40 id: illud V 42 de: ad V 47 fere … (48) naturae: omne nature fere V 50 mixturae: mixtatur V 46 quae1: qui V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 50

20/10/22 11:39

liber VII, ansa 1, quaest. 160–166

51

164. Cur ut in pluribus folia perfectarum plantarum et maiorum figuram habent, quae componitur ex duabus aequalibus proportionibus duorum arcuum ex una linea recta inferius egredientibus et superius in puncto convenientibus. Responsio: Quia folium ex humido aqueo facilem habet dilatationem et a defectu materiae in superioribus habet constrictionem et a calore movente ipsum superius constringitur in acumen, quasi in punctum sit coarctatus. Lib. II, tract. 2, cap. 21).

60

70

80

165. Cur folia quaedam sunt angulosa, quaedam non. Responsio: Quotiens ex extremitate arcus folii transit vena folii, quae est vas deducens humidum aqueum, totiens vi calidi impellentis aliquantulum egreditur arcus circulationem et tractum utrimque refluit humidum et folium efficitur angulosum et circumpositum angulis acutis, sicut videtur in foliis quercus et platani et vitis et huiusmodi. Quod autem quaedam folia non habent huiusmodi angulos circumpositos portionibus arcuum, inter quos continetur substantia folii. Hoc ex una causarum duarum necesse est accidere, videlicet quia vel est multum aqueum parum habens ex sicco terreo, sicut sunt plantae multae in superficie aquae natantes sicut illa, quae vocatur nenufar; vel quia natura folii est multum permixta, et ideo siccum ultra fluxum humidi elevari non potest, sicut est in buxo et huiusmodi. Si autem vincat in quibusdam foliis humidum frigidum, carebunt etiam acumine puncti superiori et folium habebit figuram portionis circuli maioris semicirculo, sicut est videre in folio malvae. Et si humidum aqueum fluat ultra venam mediam folii ita, quod in extremitate venae exsudet, erit figura folii in extremitate sicut duo arcus contingentes in puncto lineae rectae, quae protrahitur per medium folii, sicut est videre in folio trifolii et melliloti et huiusmodi. Ibidem2). 166. Cur plurimarum plantarum folia sunt trifurcata aut in tria folia divisa, pauca autem nota nobis sunt bifurcata, licet quaedam inveniantur in duo divisa. Responsio: Causa eius, quod quaedam sunt trifurcata, est vel humor multus aqueus ut in vite et platano, vel viscositas multa cum abundantia humoris ut in ficu. Quod est, quia humor multus per unum simplicem porum effluere non potest et ideo erumpit utrimque in vena folii media; propter quod in tres partes dilatatur, cohae­rentes tamen iuxta cotyledonem folii propter humoris abundantiam ad se fluentis, cui cooperatur vicinitas trium venarum talis folii. Quae venae, cum magis distare incipiunt, humor ad se fluere non potest, et ideo trifurcatur folium. Sed in ficu spissius est folium et asperius eo, quod humor viscosior est et terrestrior. Et ex eadem causa est, quod aliquando in radios multos distribuitur folium, et praecipue in

1) recte 2) recte

Alb., De veget. II 1 2,n.104; Meyer–Jessen 143 Alb., De veget. II 1 2,n.105–106; Meyer–Jessen 144–145

53  arcuum: artium V 58 folia om. B add. dedu sed exp. B 61 refluit: defluit V 62 circumpositum … acutis: circumpositis angulatum V 63 huiusmodi angulos inv. V 64 portionibus: proportionibus V partionibus Alb. 65 quia om. V 70 superiori: superioris V | portionis: proportionis V partionibus Alb. 71 est videre: videtur V 72 in1 om. V | venae … extremitate: folii V 74 trifolii: folii B 75 plurimarum: planta V 76 nobis om. B 79 humor multus inv. V | et: vel V 81 iuxta: vix V | cotyledonem: cotyledoni V 84 est2 … terrestrior: et terrestrior est  V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 51

20/10/22 11:39

52

Catena aurea entium

cannis quibusdam in humorosis locis crescentibus, et in omnibus his longiores sunt, quae mediae venae plus appropinquant, sicut et in circulo longiores sunt lineae, quae diametro sunt viciniores, inferiores autem rami sunt breviores. Quod est, quia facilior est fluxus humoris et caloris humidum impellentis super venam rectam quam per venam, quae divertit in angulum et meatum habet anfractuosum. Ibidem1). 167. Cur folia herbarum frequentissime disponuntur sic, quod ex utraque parte stipitis hinc et inde unum contra unum egreditur omnino aequalis quantitatis et dispositionis, et folia illa sunt frequenter lata superius et stricta inferius, sicut caulis et plantago et huiusmodi. Responsio: Huius causa est abundantia humoris et vicinitas radicis humorem ministrantis. Et in secundo anno multum contrahuntur eo, quod herbae duriores efficiuntur, et stipitis substantia ad se humorem trahit. Ibidem2). 168. Cur in plantis invenitur quandoque spissitudo foliorum, quandoque tenuitas. Responsio: Spissitudo foliorum ex altera duarum causarum est aut ex duabus simul. Aliquando enim fit ex viscositate sola, et hoc frequentius invenitur, sicut in foliis olivae in arboribus et in foliis saponariae in herbis et in foliis pervincae, quae semperviva vocatur. Aliquando autem fit de frigiditate complexionali humorem comprimente, sicut in crassula et barba Iovis, si tamen barba Iovis vere dicatur habere folia. Tenuitas autem est ex causis oppositis: vide ad idem supra cap. 1. Ibidem3). 169.  Cur in planta invenitur quandoque latitudo, quandoque strictura foliorum. Responsio: Latitudo foliorum generaliter in omnibus causatur ex abundantia humoris aquei, qui facile dilatatur et viscositatem non habet. Cuius signum est, quod omnia fere talia folia insipida inveniuntur, quando sunt arborum folia. In herbis autem, sicut in lappa et nenufar, lata quidem inveniuntur ex loco humoroso, in quo tales herbae generantur. Strictura autem foliorum ex siccitate et viscositate calidi humoris generaliter fit. Propter quod talia folia acuuntur in punctum ex parte superiori et adhaerent corpori plantae, sicut pili adhaerent animalibus, spissitudo corticis impediat, sicut est in foliis abietis et pini et iuniperi et huiusmodi4).

90 1

10

20

170. Cur semina pyramidalem figuram habentia emittunt pullulationes ex parte acuta et basim dividunt in radices capillares. Responsio: Emittunt quidem pullulationes superius ex parte acuta eo, quod illuc pro certo maior intendit impetus caloris naturalis, sed dividunt basim in radices

1)

Alb., De veget. II 2 2,n.107–108; Meyer–Jessen 145–146 Alb., De veget. II 2 2,n.109; Meyer–Jessen 146 3) Alb., De veget. II 2 3,n.110; Meyer–Jessen 146–147 4) Alb., De veget. II 2 3,n.111–112; Meyer–Jessen 147 2)

90 quae: qui V | in angulum: angulantur V | meatum habet: habet meatum V 2 unum2: aliquid V 3 sicut: non V 8 plantis add. aliquando V | quandoque add. quandoque  B 13 habere folia inv. V 15 invenitur quandoque inv. V 16 causatur: generatur V 22 nisi suppl. ex Alb.: om. codd 26 superius om. sed suppl. supra lin. B

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 52

20/10/22 11:39

liber VII, ansa 1, quaest. 167–173

53

intendentes quantitatem nutrimenti attracti in theca maioris quantitatis capacitatis reponere, ne statim arescant, si superveniat terrae ariditas. Lib. III, tract. 1, cap. 71). 30

40

50

60

171. Cur nuclei fructuum ut in pluribus sunt pyramidales. Responsio: Quia cum calor acuat humorem superius, reprimitur constringente frigiditate inferius nucleorum; et sic dilatatur nucleus in medio et rotundatur inferius et acuitur superius. Lib. IV, tract. 4, cap. 32). 172. Cur in plantis omnibus communiter color exterior est viridis, licet processu temporis in corticibus quarundam magnarum plantarum declinet ad glaucum et nigrum colorem. Responsio: Viridis color constat ex hoc, quod aliquid albi in profundum nigri aquosi penetravit, quod a profundo eius obumbratum aliquid claritatis relinquit in superficie nigri. Et causantur diversi virides colores secundum diversas penetrationes albi in huiusmodi nigrum; et si emineat album et est quasi sub superficie nigri aquosi iacens, causabit croceum. Et huiusmodi viridis color in holeribus et herbis per totam substantiam est frequentissimus propter aquosum humidum et terrestre opacum, ex quibus est generatio plantarum. Aquosum enim est substantiae perspicuae, quae, cum terminatur in commixto, albescit et penetrans in opacum terrestre facit colorem viridem, qui tamen in fuscedinem et glaucedinem accipit evaporante humido perspicuo terminato et combusto aliquantulum terrestri opaco, et hoc praecipue in arborum corticibus, qui multis annis manet cooperientes arbores. Nam in herbis et holeribus, nisi lignescant, ut ruta facit, singulis annis quasi a generatione renovatur color viridis, et ideo continuus et permanens videtur esse color talium. Lib. II, tract. 1, cap. 63). 173. Cur inter herbas in rubea maiore et in quibusdam aliis menthae aquaticae, inter arbores autem in carne cedri et bresilii et huiusmodi aliarum color rubeus invenitur. Responsio: Rubeus color ex albedine lucente superducto humido fumoso et incenso, albedo autem est terminati nutrientis, quod est nutrimentum talium, cuius fumosum incensum expellitur ad superficiem. Et ideo talis rubedo frequenter incipit esse obscura ex altera duarum causarum. Aliquando enim fit ex calido humidi partes albas educente et incendente et ex hoc incenditur et spissatur fumosum incensum, aliquando autem a frigore fumosum rubeum reflectente ad partes superficiei et coagulante. Tunc enim convertitur in nigrorem, sicut fit in manu vel carne frigidati exposita. Sed color, qui est in cedri carne et brisilii, causatur ex multa actione caloris in nutrimentum intra venas arborum. Ex hoc enim contingit 1)

Alb., De veget. III 1 7,n.60; Meyer–Jessen 187 Alb., De veget. IV 4 3,n.158; Meyer–Jessen 284–285 3) Alb., De veget. II 1 6,n.80; Meyer–Jessen 134 2)

28 maioris add. quantitatis sed exp. V 31 Quia add. cum V | constringente: restringente V 34 licet: et V 35 in corticibus om. V | declinet: declinat V 36 et add. ad V 43 quae: quod V 45 fuscedinem: griseitatem Alb. 47 qui om. V 49 et1 … esse: videntur esse et permanens V 55 incensum: incensa V 57 albas 50 generibus suppl.: om. codd. 54 est1 add. humidi V om. sed suppl. supra lin. B | educente: aducente V 59 fit om. V 61 Ex: Et V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 53

20/10/22 11:39

54

Catena aurea entium

multiplicari fumosum incensum et totum nutrimentum effici sicut spissus sanguis in animalibus. In ebeno autem multa nigra vincit terrestritas subtilis commixtionis, et ideo nigra efficitur. Cuius signum est, quia humor eius oleagineus est et viscosus valde; quod contingit propter partes terrestres sese fortissime tenentes in humido, per quod commixtae sunt, et ideo etiam mergitur sub aqua. In brisilio autem vincit aliquantulum humidum fumosum incensum et sic a sicco terrestri est retentum et terminatum ad naturam ligni. Et ideo melius tingit ceteris lignis, quia humidum fluit ad aliud, et ex sicco cohaeret et stare incipit in ipso. Ibidem1). 174. Cur color albus plus omnibus aliis coloribus in carnibus arborum invenitur. Responsio: Eo, quod talis color est humidi succosi terminati per terrestre non opacum, sed digestum et emundatum a faeculentia terrestritatis. Declinat autem aliquando ad rubedinem in interioribus quorundam lignorum versus medullam, et hoc fit in quercu et multis generibus abietis et pinearum generibus. Quod profecto fit propter calorem in interioribus nutrimentum incendentem2). 175. Cur buxus est crocei coloris interius, et quaedam aliae plantae. Responsio: Color, qui croceus esse videtur, profecto fit ex nutrimento cholerico, quando in bene digesto succoso quaedam partes quasi pulverizatae minus ebulliunt. Et hic est color carnis buxi. Et quod ita sit, significat acumen buxi, quod acumen habet a colore cholerico procul dubio. Quod autem in altum ab eodem calore elevari non potest, non obstat, quia hoc contingit propter nimiam constrictionem et duritiam partium eius. Ibidem3).

70

80

. Cur fungi et tuberes et boleti fere omnes albi sint, habentes in superficie revolutionis, ubi dilatantur, quandam rubedinem4). Responsionem quaere infra eadem parte, ansa quarta, quaest. 67. 176 bis. Cur duo colores numquam vel raro inveniuntur in floribus, videlicet viridis et niger. Responsio: Viridis color numquam inventus est in aliquo flore eo, quod ille causatur ex grosso humore aqueo indigesto supernatante terrestri faeculento, qui humore numquam est materia florum. Niger autem color in partibus aliquorum florum aliquando invenitur sicut in inferiori parte papaveris nigri, quando tamen ut frequentius est rubea. De causa vero nigredinis in flore vide infra, ubi quaeritur “Cur rosa aliquando convertitur in nigredine”. Lib. II, tract. 2, cap. 45).

90

1)

Alb., De veget. II 1 6,n.81–82; Meyer–Jessen 135 Alb., De veget. II 1 6,n.83; Meyer–Jessen 135–136 3) Alb., De veget. II 1 6,n.84; Meyer–Jessen 136 4) Alb., De veget. II 1 6,n.84; Meyer–Jessen 136 5) Alb., De veget. II 2 7,n.141; Meyer–Jessen 160 2)

63 vincit om. V 64 humor … viscosus: oleagineus est et viscosus humor eius V 67 sicco coni.: succo codd. 70 aliis om. V 73 aliquando om. B 78 quasi om. V | pulverizatae: cumpulverizatae V pulmentatae Alb. 81 contingit: convenit V 83 Cur…(85) 67 om. V 89 supernatante: supernatanti B 90 color add. aliquando V 91 inferiori: florum V | quando: qui V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 54

20/10/22 11:39

liber VII, ansa 1, quaest. 174–180 1

10

20

30

55

177. Cur quandoque color albus invenitur in floribus. Responsio: Color albus causatur ex luminoso aqueo humido, cui nihil terrestritatis supernatat, sed terrestre, quod est in ipso, est ad determinationem multi humidi perspicui, quod est in ipsius substantia, propter quod albus remanet lucentis albedinis. Ibidem1). 178. Cur in floribus quibusdam invenitur color caeruleus2). Responsio: Color caeruleus causatur ex humido terminato lucido, cui supernatat fumus sive substantia terrestris fumosa non incensa quidem, sed multum decocta, et ideo accedit ad auri splendorem. De hoc autem cognoscitur. In hoc flore duplicem est substantiam, terrestrem et simplicem aqueam. Una quidem terrestris est terminans perspicuam; altera autem est amplius calefacta, non tamen incensa, et supernatat in superficie et lucet per eam perspicuum terminatum, sicut argentum lucet per vaporem subtilem sulphureum. Flos autem est duarum substantiarum, aquae videlicet perspicuae et terreae subtilis bene digestae, quae terminat aqueam, ne sit transparens. Ibidem3). 179. Cur in quibusdam floribus invenitur color hyacinctinus. Responsio: Color hyacintinus causatur ex compositione trium substantiarum. Quarum una est aquea lucida et altera subtilis terrea terminans aqueam et tertia est terrea quasi cinerea adusta subtilis et tenuis dictis duabus substantiis supernatans, quae ad radios inferioris per ipsam lucentis obscurat, et ideo hyacintinus color in eis resultat. Ibidem4). 180. Cur color rubeus in quibusdam floribus invenitur. Responsio: Rubeus color ex tribus causatur substantiis, scilicet ex aquea lucida et terrea subtiliter cum illa commixta et ex incensa fumosa supernatante duabus dictis, in quam offendens lumen inferiorum ad ruborem convertit. Et habet rubeus color in floribus plures differentias secundum intensionem et remissionem et spissitudinem et tenuitatem substantiae humidae fumosae supernatantis. Et hoc apparet in rosa, quae, cum applicatur super fumum sulphuris, in modico tempore convertitur ad albedinem eo, quod vapor sulphuris educit fumosam substantiam, quae natat in rosae superficie, et tunc albedo in rosa resultat ex duabus inferioribus substantiis, quae sunt in compositione rosae. Vide supra de colore albo. Ibidem5).

1)

Alb., De veget. II 2 7,n.142; Meyer–Jessen 160 Alb., De veget. II 2 7,n.142; Meyer–Jessen 160 3) Alb., De veget. II 2 7,n.143; Meyer–Jessen 160 4) Alb., De veget. II 2 7,n.144; Meyer–Jessen 161 5) Alb., De veget. II 2 7,n.145; Meyer–Jessen 161 2)

7 Color caeruleus: Croceus Alb. 8 terrestris add. sive sed exp. V | quidem: quodem  V 9 De: Ex V 10 est: esse V | quidem add. igitur V 15 transparens: transpirans V 24 illa: alia B 25 substantiarum suppl. ex Alb.: om. codd. 26 color add. rubeus V | plures: multas V 30 resultat om. V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 55

20/10/22 11:39

56

Catena aurea entium

181. Cur rosa rubea vel color rubeus aliquando in nigredinem quandam convertitur. Responsio: Hoc fit ex una duarum causarum, quia aliquando substantia natans in superficie in se ipsam frigore comprimente convertitur et inspissatur, et tunc quasi in toto facit occumbere lumen inferioris perspicui terminati; et ideo apparet nigredo, quae est privatio albedinis lucentis in corpore terminato; et ideo rosae decerptae diu servatae nigrae efficiuntur. Et simile huic accidit in corpore hominis infrigidati vel mortui, quod ad nigredinem convertitur. Aliquando autem ex abundantia pinguis nutrimenti, ex quo crassatur substantia supernatans et obumbrat lucidam in fundo radiantem. Et huius signum est, quod rosae multum fimatae humido et pingui stercore nigredinem habent pro rubore et spissiora producunt folia. Ibidem1).

40

182. Cur color purpureus in quibusdam invenitur. Responsio: Purpureus color causatur ex tribus substantiis. Quarum duae primae sunt, quae omnibus sunt communes, de quibus iam saepe dictum est; tertia autem terrestris est fumosa adusto et obscuro fumo, non tamen fuliginoso supernatante. Et ideo quasi mediat inter rubeum et nigrum plus habens de rubeo quam de nigro2). 183. Cur, licet multa sit in floribus substantiarum et colorum diversitas, ut dictum est, tamen per sublimationem et distillationem non educitur ex eis nisi substantia aquea perlucida et valde clara. Responsio: Quia substantia, quae in floribus supernatat, aduritur tota, et illa terrestris, quae terminat aqueam, residet in fundo ad modum faecis descendens, et cum separatur ab aquea, virtus tamen remanet in aqua, quae distillat, quia in eo, quod originem ducit ex aliquo, remanet virtus ipsius. Ibidem3). 184. Cur fructuum pepanorum color ut in pluribus croceus vel rubeus est et immaturorum est viridis, ut patet in malis et piris et ficubus et aliis talibus. Responsio: Huius causa profecto est, quoniam humor aqueus commixtus terrestri indigesto virorem praetendit. Causa eius est dicta. Paulatim autem terminato humido et terrestri sicco, quod sibi permixtum est, inflammari incipit humidum et evolare ad superficiem, et tunc inducitur rubor. Croceitas autem, cum terrestre subtile decoctum per modum cholerae natare in humido et respergere humidum inceperit, tunc crocei et maturi apparent fructus, propter quod iste color desiderium movet in sensu, quando est in fructibus, quia perfectam indicat maturitatem4).

50

60

1)

Alb., De veget. II 2 7,n.146; Meyer–Jessen 161–162 Alb., De veget. II 2 7,n.147; Meyer–Jessen 162 3) Alb., De veget. II 2 7,n.148; Meyer–Jessen 162 4) Alb., De veget. III 1 5,n.41; Meyer–Jessen 181 2)

38 servatae: servati V | nigrae: nigri V | accidit: actioni V 39 contingit suppl. ex Alb.: om. codd. 44 purpureus coni. ex Alb.: rubeus codd. | causatur … substantiis: ex tribus causatur substantiis V 59 Huius causa inv. V | commixtus: permixtus V 60 virorem: vigorem V 62 cum om. V 63 et: tunc V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 56

20/10/22 11:39

liber VII, ansa 1, quaest. 181–186

70

80

1

10

57

185. Cur dicit Albertus, quod maximum indicium virtutis plantarum consistit in odoribus et saporibus et minimum consistit in colore et figura1). Responsio: Color in corpore, quod ex contrariis commixtum est, aliquando causatur a calido, aliquando a frigido. Calidum enim albificat corpora terrea subtilia defaecata, ut patet in calce et cinere, et idem denigrat vel obscurat corpora perspicua et aquea. Frigus autem ut in pluribus facit e contrario. Et ideo, cum miscentur in complexionem unam substantia calida et frigida, et forte in commixtione vincit secundum quantitatem aliquod simplicium, ut grana fructuum, et tunc colorat albedine totum compositum; cum tamen idem compositum aliud componentium vincat secundum virtutem calidi et efficiatur totum calidum, et tunc albedo indicans frigus in composito isto est nuntius fallax. Exemplum in artificialibus si lacti in magna quantitate misceatur forti mixtioni euphorbii parva quantitas sic, quod totum transeat in unum actum mixti, erit quidem totum mixtum album, non tamen frigidum, sed calidissimum propter virtutem euphorbii, quae vincit frigiditatem lactis. Exemplum eiusdem in naturalibus est piper album, quod quamvis ex aliquo componentium sit album et propter hoc videatur esse frigidum, tamen in veritate calidum est propter componentia calida, quae, quamvis non vincant colorem frigidorum, tamen vincunt secundum caliditatis virtutem. De saporibus et odoribus postea dicetur. Lib. III, tract. 2, cap. 12). 186. Cur in interioribus plantarum albus color est communior, in exterioribus autem viridis. Responsio: Quia omnis materia mixta, in quam agit calor, induitur colore, qui propinquius inducitur per naturam caloris digerentis et materiae mixtae. Et propter hoc oportet, quod communior color, qui exterius accidit arboribus et aliis plantis, sit viridis, et interius lignum arborum oportet esse album. Substantia enim ligni est ex terrestri viscoso constituta, per quam continue attrahitur materia humoris nutrientis, qui rarificat lignum et lavat terrestritatem eius; quod lotum interius et digestum efficitur album sicut tela, super quam saepius fluit aquosus humor calidus digestus. Subtile enim terrestre permixtum humido bene lotum et bene digestum efficitur album propter multam compositionem diaphani cum substantia ipsius, quae contingit tam ex calido quam ex humido spirantibus per substantiam ipsius. Si autem advenerit adurens calor et extrahat humidum diaphanum, quod est in compositione eius, efficitur nigrum; et ideo carbones sunt nigri generaliter. Humor autem aqueus parum digestus, cum grossa terrestritate permixtus, expulsus a substantia ligni remanet in superficie et apparet exterius; et quia parum est digestus, efficitur viridis primo, et deinde, cum evaporaverit humidum, erit nigrum. Et ideo cortices arborum primo sunt virides et antiquitate nigrescunt3). 1)

Alb., De veget. III 2 1,n.63; Meyer–Jessen 189 Alb., De veget. III 2 1,n.64–65; Meyer–Jessen 189–190 3) Alb., De veget. IV 3 4,n.118–120; Meyer–Jessen 267 2)

73 secundum: in V | quantitatem: quantitate V | simplicium: scilicet V | fructuum: frigidum V | et om. V 77 mixtioni: commixtioni V 79 sed: et non V | quae om. V 81 propter hoc: propterea V 82 quamvis add. in ipso V 6 arborum: arboris V 8 lotum: locus V 10 bene2 om. V 12 quae: quod B | contingit: convenit V 14 et … (15) digestus om. B 18 et antiquitate: sed antiquitati V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 57

20/10/22 11:39

58

Catena aurea entium

187. Cur dixit Avicenna1), quod sapor significat super complexione rei significatione certa. Et Albertus2) dicit De vegetabilibus, quod sapor certissimum dat experimentum virtutis plantarum, et ideo dicit, quod magnum indicium virtutis plantarum consistit in odoribus et saporibus, minimum autem consistit in colore et figura. Responsio: De colore iam dictum est, quomodo dubius est. In saporibus autem certum habetur indicium naturalium qualitatum plantarum eo, quod saporosum per sui ipsius substantiam tangit gustum et sapor accidit ei inquantum complexionatum, cum sapor sit proxima sequela complexionis. Odor autem est quiddam saporem consequens praeter hoc solum, quod odor est sicci et sapor humidi et fortis odor est sicci vaporantis et fumantis, propter quod frigida non satis indicat odor. Item cum fortis odor sit cum aliqua fumali evaporatione, quamvis non sit fumalis evaporatio odor, potest contingere, quod in commixto ex contrariis unum vaporet et aliud non, vel unum plus vaporet quam alterum eo, quod virtus est magis resolubilis quam alterius; et tunc odor non nisi fallaciter indicat complexionem mixti, quia non indicat in eo nisi naturam miscibilis, quod subtilioris est substantiae in eo et facilius resolubile; et illa non est complexio compositi, cum compositum constituatur proportionaliter ex omnium suorum componentium substantia et virtute. Sed in gustu nihil horum fallere potest eo, quod gustabile per sui naturam venit ad gustum. Et cum plurimum uniuscuiusque componentium sit cum plurimo cuiuslibet aliorum, impossibile est, quod virtus unius sine virtute alterius gustui per saporem manifestetur. Et ideo sapor est, qui certissimum dat experimentum virtutis plantarum. Lib. III, tract. 2, cap. 13). 188. Cur sapor certius iudicat naturam rei quam tactus. Responsio: Quia non manifestat nisi exteriora rei in corporibus tactis: qualitates enim primorum componentium et similiter qualitates secundae, quae sunt ipsius compositi, sunt potentia in ipso tactu et non actu. Et ideo non percipiuntur per tactum, qui non percipit nisi qualitates, quae sunt actu. In gustu autem propter humidum salivale, quod est medium, efficiuntur in actu qualitates, quae fuerunt in potentia; et certificantur per gustum qualitates componentium et consequenter compositorum. Ibidem4). 189. Cur aliquando iudicatur res calida, quae in pluribus suis componentibus est frigida, et numquam e converso. Responsio: Hoc contingit ideo, quod res aliqua componitur ex frigidis et calidis, sed frigidorum proportio in ipsis vincit proportionem calidorum. Cum autem

20

30

40

50

1)

cf. Avic., Canon II 1 3; ed. Venetiis 1507, 83rb cf. Alb., De veget. III 2 1,n.68–69; Meyer–Jessen 190–191 et n.63; 189 3) Alb., De veget. III 2 1,n.66–69; Meyer–Jessen 191 4) Alb., De veget. III 2 1,n.69; Meyer–Jessen 191 2)

29 odor 21 ideo: idem V 26 quiddam: quibusdam per V 27 et1 … (28) fumantis om. B sit inv. V 30 contingere: pertingere V | commixto: mixto V 31 alterum: aliud V | eo … alterius om. V 32 non nisi … V 33 naturam add. illius V | resolubile: resolubilem V 35 omnium: omni V 39 dat experimentum inv. V 41 Quia add. tactus V 45 quod: quia V 46 consequenter: convenienter V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 58

20/10/22 11:39

liber VII, ansa 1, quaest. 187–192

59

calidum sit vehementioris actionis et motus quam frigidum, contingit, quod pauca calida, quae sunt in re illa, tam sapore quam odore vincunt multa frigida, quae sunt in ea. Et ideo concluditur quaesitum. Ibidem1).

60

190. Cur omnium fere fructuum sapor prius est ponticus, sed post acetosus, ut agresta, et post maturus. Responsio: Quia primo vehementis est frigiditatis, post calefactio solis digerit humidum; et tunc declinat ad acetositatem, ut est sapor agrestae, quae fit ad condimentum ciborum, quae trahit parum ad stypticitatem amissa ponticitate prima, quam habuit omnino crudus humor. Et tandem complete digesti maturantur. Ibidem2).

70

191. Cur maturatio talis ut frequentius terminatur ad dulcedinem et etiam aliquando ad acetositatem. Responsio: Quando humor totaliter vincitur a calido, terminatur maturatio ad dulcedinem mixtam, ut in piris et malis. Quando autem humidum multum et a calido omnino vinci non potest, sicut in malis acetosis et cerasis, quae vocantur amarena, tunc terminatur ad acetosistatem. Quod enim illa non dulcescunt, nulla alia causa est, nisi quia calor digestivus in eis non potest vincere humidum naturale. Et cum assantur in igne, vel elixantur, optesis vel hepsesis digestione convertuntur in dulcedinem venientia ex ponticitate in stypticitatem parvam et ex illa in dulcedinem absque acetosistate, praecipue si sunt pinguia sicut oliva et ficus. Ibidem3).

80

192. Cur fere omnes antiqui novem species vel genera saporum tradiderunt4). Responsio: Generatio et multiplicatio saporum materialis sic est, quia subiectum ferens saporem aut est substantia grossa terrea grossae et spissae terreitatis, aut est subtilis, aut media inter grossitiem et subtilitatem. Ad hoc autem aut est calidum aut frigidum – sive sit grossum in substantia sive subtile sive medium – aut etiam est aequale sive medium inter calidum et frigidum. Substantia grossa sive spissa terrea calida est amara; substantia autem grossa terrea frigida est pontica. Et ideo ponticum et amarum contrariantur per qualitates primas activas et non per substantias eorum. Substantia autem grossa terrea aequalis – sive media inter calidum et frigidum – est . Ex quo patet dulce et amarum contrariari per formas saporum et non per subiectum vel qualitates subiecti primas. Et sic ex substantia tali tres sunt sapores. Similiter autem et substantia subtilis per eundem modum affert tres

1)

Alb., De veget. III 2 2,n.74; Meyer–Jessen 193 Alb., De veget. III 2 2,n.79; Meyer–Jessen 195 3) Alb., De veget. III 2 2,n.79–80; Meyer–Jessen 195–196 4) Alb., De veget. III 2 3,n.81; Meyer–Jessen 196 2)

53 calida: frigida V | vincunt: vincant B 60 complete: completi et V 63 Quando: Quia B 64 autem: habent V 68 optesis … hepsesis: obtesis vel eptesis B 72 Generatio: genera B 74 Ad hoc: Adhuc B 75 est add. in codd. 75 sive2 add. sit V 76 Substantia … (77) amara om. V 79 autem om. V | grossa add. sive spissa V 80 est om. V | dulcis suppl. ex Alb.: om. codd. | quo: hoc V 81 tres sunt inv. V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 59

20/10/22 11:39

Catena aurea entium

60

sapores, quia substantia subtilis calida habet acutum sicut sinapis, sed subtilis frigida habet acetosum ut acetum, sed subtilis aequalis inter calidum et frigidum habet unctuosum vel pinguem. Similiter substantia media inter grossitiem et subtilitatem affert tres sapores, quia calida habet salsum, frigida stypticum, media insipidum. Generatio autem saporum formalis quaeritur in De sensu et sensato1). Ibidem2). 193. Cur dicitur, quod inter sapores, qui causantur ex diversis substantiis ex calido, sapor acutus est calidioris substantiae, et sub illo est amarus, infimum autem gradum caliditatis habet salsus. Responsio: Quia inter hos sapor acutus est fortioris virtutis ad resolvendum et ad incidendum et ad restringendum, quae omnia conveniunt ignis calori et siccitati. Salsum autem est amarum contractum cum humiditate frigida, ut dictum est; propter quod minoris caloris convenit ipsum esse quam amarum. Ibidem3). 194. Cur dicitur, quod inter sapores causatos a frigido, ponticus est in gradu supremo frigiditatis et sub illo insipidus et in inferiori acetosus. Responsio: Hoc acceptum est per signum in fructibus, qui, cum omnino frigidam et nihil passam a calido digerente habent humiditatem, pontici sunt, et cum pati coeperit humiditas, efficiuntur styptici; cum autem dissolvi et subtiliari et acui coeperit humidum, incipiunt esse acetosi. Ibidem4).

1

10

195. Cur, licet acetosum corpus minus sit frigidum quam stypticum, tamen, quando utrumque adhibetur ad aliud corpus per esum, frequenter invenitur acetosum magis infrigidari, quam stypticum. Responsio: Hoc propter suam contingit subtilitatem, per quam acutum efficitur in actione et penetrat et interius ubique infrigidat. Stypticum autem exterius tantum infrigidatur5). 196. Cur plures mentiti sunt, ut dicit Isaac6), quod sapores ponticus et stypticus sint unus et idem. Responsio: Quia ponticum et stypticum sunt in sapore valde propinqua, sed in hoc est differentia, quod, licet utrumque contrahat et exasperet linguam, tamen stypticum non contrahit nisi id, quod de lingua est manifestum, scilicet anterius linguae, vel superiorem pellem ipsius, in qua diffusus est nervus gustativus et disper-

1) 2) 3) 4) 5) 6)

20

cf. Alb., De sensu et sen. I 2 6; Donati 70 – 75 Alb., De veget. III 2 3,n.82 – 83; Meyer – Jessen 197 – 198 Alb., De veget. III 2 3,n.84; Meyer – Jessen 198 Alb., De veget. III 2 3,n.85; Meyer – Jessen 198 Alb., De veget. III 2 3,n.85 – 86; Meyer – Jessen 198 cf. Isaac Israel., De diaet. univ. XIV; Lugduni 1515, 35va

83 sicut: ut V 87 quaeritur: quaeratur B 4 est fortioris inv. V 5 restringendum: abstergendum Alb. | ignis: igni V 6 contractum: confractum V 7 convenit: contingit V 11 habent add. po sed exp. B 15 per esum coni.: porosum codd. 20 sunt iter. B 24 id: illud V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 60

20/10/22 11:39

liber VII, ansa 1, quaest. 193–199

61

sus. Ponticum autem fortioris est contractionis et exasperationis, quia contrahit et manifestum et occultum usque in guttur et in profundum linguae. Ibidem1).

30

40

50

197. Cur dixit Galenus2), quod, si ponticum calefiat, lenitur et dulcescit. Responsio: Hoc superius ostensum est in fructuum maturatione. Et si quidem inducatur humiditas grossa non bene digesta, fit stypticum. Si autem inducatur in ipsum aerea subtilis, efficitur acetosum. Si autem calefiat et humectetur humiditate aquea digesta, fit dulce. Ibidem3). 198. Cur, cum acutum et amarum utrumque linguam radat, amarum tamen non radit nisi exterius linguae, quod tangit, acutum vero penetrat et radit in profundum. Responsio: Causa huius est, quoniam acutum est subtilis substantiae et penetrantis, amarum autem grossae et gravis substantiae et siccae. Et ideo pure amarum non putrescit, sed conservat a putrefactione sicut succus amarus myrrhae et aloes. Dico autem, quod non putrescit in se putrefactione, ex qua generatur aliquod animal, sicut generatur ex aliis rebus putridis, neque nutrit pure amarum. Dicit tamen Galenus, quod nutrit amarum, sed parum, et non per naturam amari, sed per naturam alicuius sibi commixti. Et quia siccum est amarum, ideo abradit cum aliqua exasperatione; et quia est grossae substantiae non penetrantis, dicit Galenus, quod non subito nocet, sicut quod salsum est. Id autem, quod efficit caliditatem acuti fortiorem et nociviorem, quam sit caliditas amari, est penetratio, quae est ex subtilitate ipsius. Propter ipsam enim vehementer resolvit et incidit intantum, ut corrodat et putrefaciat et interficiat aliquando. Ibidem4). 199. Cur dictum est ab antiquis, quod sapor dulcis delectabilior est unctuoso. Responsio: Dulce et unctuosum conveniunt in hoc, quod ambo leniunt linguam et removent ipsius asperitatem, sed differunt, quia dulce facit id cum calefactione manifesta, unctuosum autem vel pingue absque calefactione manifesta; propter quod dixerunt antiqui, quod dulce plus digerit quam pingue et est plus delectabile. Et causa eius, quod plus delectat, est, quia taliter abstergit grossitudinem linguae, quod aptat eam ad gustandum, et lenit grossitudinem substantiae suae et facit eam fluere humore suo aqueo et removet impedimentum congelationis linguae absque rasura ipsius et absque incisione et solutione continuitatis, et absque obviatione laboriosa vel dolorosa, et non habet calefactionem nocivam, sed delectabilem, sicut perfusio temperatae aquae delectabilis est corpori, super quod funditur5). Ut enim optime inquit Galenus, omnino, quod est secundum disposi-

1)

Alb., De veget. III 2 3,n.87; Meyer – Jessen 199 cf. Gal., De simpl. med. IV 2 4; Venetiis 1490, 59rb 3) Alb., De veget. III 2 3,n.87; Meyer – Jessen 199 4) Alb., De veget. III 2 3,n.88; Meyer – Jessen 199 – 200 5) Alb., De veget. III 2 3,n.89 – 90; Meyer – Jessen 200 – 201; ex Avic., Canon II 1 3; Venetiis 1507, 83vb 2)

28 quod: quia V 30 inducatur: ducatur V 31 subtilits: subtilitas V inv. V 43 Id: Illud V 49 id: hoc V 55 solutione: risolutione V 57 perfusio: perfusionem V 58 omnino om. V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 61

35 est subtilis 56 sed: vel B

20/10/22 11:39

Catena aurea entium

62

tionem naturalem, amatum est et suave apud omnes1). Sanat enim et destruit accidentia dolorosa et impedientia. Et hoc est, quod vocatur dulce, aut simpliciter, aut ei, cui est naturale et a quo appetitur secundum naturam. Ibidem2).

60

200. Cur pingue supernatat et repletionem et saturitatem et fastidium inducit3). Responsio: Quia cum in dulci grossities substantiae suae proportionetur ei per operationem calidi cum aqueitate et pauca aereitate. Pingui tamen spissitudo substantiae suae proportionatur, cum primo coeperit per calidum subtiliari cum aqueitate delectabili, et permiscetur ei aeritas, quae plurima vehementer intrat in aqueitatem ipsam. Et ex hoc est causa quaesiti. Ibidem4). 201. Cur aqua cineris ex terra salsa si coquatur, fit sal. Responsio: Salsum provenit ex resolutione amari in insipido aquoso, et cum congelatur postea per calidum siccum, fit salsum, et sic aqua cineris, qui comburitur ex terra salsa in locis maritimis, fit salsa. Cum enim aqua commiscetur huic cineri et postea coquitur, salsescit. Ibidem5).

70

202. Cur dulce multum nutrit et quandoque oppilationes inducit. Responsio: Propter hoc, quod fortiter ab eo, quod nutritur, trahitur. Cum enim natura diligat ipsum, fortissime trahit ita, quod aliquando nimietate sua inducit oppilationes viarum. Ibidem, cap. 46). 203. Cur dicunt quidam, quod non nutrit nisi dulce. Responsio: Istud non arbitror verum esse, quamvis existimem, quod non est nutrimentum sine aliqua dulcedine. Sunt quidem conditiones plurimae nutrimenti, quae non sunt conditiones dulcis, inquantum dulce est; et ideo licet nutriat, non tamen nutrit inquantum dulce, siquis subtiliter inspiciat, nisi dicatur dulce huic, a quo trahitur et appetitur. Ibidem, cap. 37).

80

204. Cur quandoque duo sapores associantur in re una, sicut vult Galenus8). Responsio: Hoc contingere dicit propter diversitatem compositionis eius, sicut amaritudo et stypticitas in uno conveniunt. Et talis sapor abominationem movet1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8)

cf. Gal., De simpl. med. IV 3 1; Venetiis 1490, 60va Alb., De veget. III 2 3,n.89 – 90; Meyer – Jessen 200 – 201 Alb., De veget. III 2 3,n.92; Meyer – Jessen 201 cf. Alb., De veget. III 2 3,n.92; Meyer – Jessen 201; ex Avic., Canon II 1 3; Venetiis 1507, 83vb – 84ra Alb., De veget. III 2 3,n.93; Meyer – Jessen 201 – 202 Alb., De veget. III 2 4,n.95; Meyer – Jessen 202 cf. Alb., De veget. III 2 3,n.91; Meyer – Jessen 201 cf. Gal., De simpl. med. IV 1 5; Venetiis 1490, 59va

60 impedientia add. laboriosa Alb. 64 spissitudo … (65) suae: substantiae suae spissitudine V 65 per … (66) et om. V 66 quae: propter V | in … (67) quaesiti om. V 69 Responsio om. V | insipido add. per V 70 calidum om. B 74 fortiter add. extrahitur V | trahitur om. V 79 sine: nisi cum B | aliqua add. dulci V 85 abominationem add. movet V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 62

20/10/22 11:39

liber VII, ansa 1, quaest. 200–207

90

63

vehementer. Sicut etiam in aquis lacuum, quibus diu infigitur radius solis, congregantur duo sapores, acutus et salsus, qui magis est abominabilis quam praedictus sapor. Sicut et in melle duo sapores aggregantur, dulcis videlicet et acutus, praecipue si mel antiquum sit aut sit coctum. Et sicut inveniuntur tres sapores in melongena, amarus, acutus et stypticus. Et sicut duo sunt sapores in endivia, amarus et insipidus. Ibidem1).

1

205. Cur pluribus saporibus existentibus in una re, quandoque uterque coadiuvat ad effectum eundem, quandoque effectus unius impedit effectum alterius2). Responsio: Exemplum primi est in aceto, in quo est sapor acutus et mordicativus, quorum utrumque provenit ex vini sapore et natura. Hi iuvant se ad ampliorem infrigidationem, quia utrumque istorum aperit transitum et adiuvat ad penetrandum. Et licet acutum et mordicativum aliquando calefaciant, tamen non proveniunt in aceto ad tantam virtutem calefactionis, quae impediat infrigidationem. Exemplum secundi est acetositas et ponticitas, qui sunt ambo sapores in agresta inventi; ponticitas tamen eius prohibet acetositatem illius ab infrigidatione forti. Ibidem3).

10

206. Cur aliquando essentia saporosi iuvat effectum saporis et aliquando est contraria et impediens. Responsio: Iuvant quidem, sicut subtilitas essentiae et acetosus sapor in aceto associati faciunt profundari infrigidationem aceti. Contraria autem et impediens est, quando grossitudo et spissitudo essentiae acetoso sapori coniungitur sicut in lacte acetoso. Ratio est, quia grossum non penetrat, non ita profundatur infrigidatio aceti. Ibidem4).

20

207. Cur aliquando sapores rerum non purificantur ex tempore et aliquando fit contrarium. Responsio: Exemplum primi est, quod fit in humore agrestae. Cum enim diu steterit, multum residet ponticum ipsius in fundo, et tunc acetositas eius magis purificatur, quam fuit in principio, quando ponticum cum ipso permixtum fuit. Aliquando vero prolongatio temporis facit e contrario purum saporem permisceri cum alio, et efficitur impurus, sicut accidit in melle: temporis enim prolongatio facit ipsum amarum et acutum. Ibidem5).

1)

Alb., De veget. III 2 5,n.97; Meyer – Jessen 204; ex Avic., Canon II 1 3; Venetiis 1507, 84ra cf. Avic., Canon II 1 3; Venetiis 1507, 84ra 3) Alb., De veget. III 2 5,n.98; Meyer – Jessen 204 – 205; ex Avic, Canon II 1 3; Venetiis 1507, 84ra; ex Gal., De simpl. med. IV 1 5; Venetiis 1490, 58va 4) Alb., De veget. III 2 5,n.99; Meyer – Jessen 205; ex Avic, Canon II 1 3; Venetiis 1507, 84rb 5) (19) quod … (24) acutum: Alb., De veget. III 2 5,n.100; Meyer – Jessen 205; ex Avic., Canon II 1 3; Venetiis 1507, 84rb 2)

89 coctum: decoctum V | tres: sicut V 90 Et2 … insipidus om. V 3 mordicativus: mordificativus B 4 natura add. hi V 6 mordicativum: mordificativus B | tamen: et V | non om. B 7 impediat: impediant B 14 sapori: sapore V 16 aceti: acetosi Alb. 20 multum residet: residum B 22 permisceri: commisceri B 23 impurus: impuro V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 63

20/10/22 11:39

64

Catena aurea entium

208. Cur odores omnes, ex quibus sentitur mordicatio aliqua, aut etiam qui declinant ad dulcedinem, inducunt dolorem capitis. Responsio: Quia inducunt calorem rei odorabilis. Calor autem inducit dissolutionem et evaporationem, per quam inducunt dolorem capitis. Ibidem, cap. 61). 209. Cur poma redolentia, cuiuscumque generis sint, si saepe attrahatur et exprimatur odor eorum, citius corrumpuntur. Responsio: Intendit attrahi odorem quasi sugendo, quia per spiritum anhelitus quasi sugitur ex ipsis odor. Intendit autem exprimi, quando premuntur vel revolvuntur manu, ut currat in eis humidum et spiret in eis odorem. Vix enim aut numquam spirat odor, nisi aliquid substantiae pomi spiret ex eo et, cum continue fit, corrumpitur. Quando autem talia in locis frigidis reponuntur ita, quod frigiditas reprimens et congelans et mortificans, conservantur diutius. Et simile est de omnibus aromaticis, ut patet in camphora, quae est in psyllio, quod est frigidum, conservatur, et aerei calido exposita statim exspirat. Et iterum aqua rosacea, quando fuerit bona et bene aromatica, ad solem exspirat et in frigido loco conservatur. Ibidem2).

30

40

210. Cur, cum secundum plurimum in plantis sint duo redolentia, scilicet flos et fructus, erit fructus, quando redolet, fortioris odoris, et flos minoris ut in pluribus. Responsio: Quia humidum spirituale magis abundat in fructu quam in flore et flos etiam compactioris est substantiae quam fructus, et ideo minus de odore emittit. Ibidem3). 211. Cur odor floris, qui dicitur nenufar, aliquid habet de palustri odore4). Responsio: Quia in palustribus crescit, sicut est in carecto et cirpo et in similibus. Nascentiae et exiturae plantarum omnes et ea, quae nobis de plantis proveniunt, sunt ut gemmae, flores, folia, fructus, nuclei, semen, siliquae, gummi, fungi, viscus et talia. De quibus per singula quaeritur.

50

212. Cur quaedam plantae faciunt germen suum in summo farinae suae, ut cicer, faba, glans, nux et similia, quaedam autem in imo suae farinae, ut triticum, hordeum, siligo et huiusmodi grana, quaedam autem in circuitu suo producunt germen suum, sicut allium, oliva et huiusmodi5).

1)

cf. Alb., De veget. III 2 6,n.105; Meyer – Jessen 207 Alb., De veget. III 2 6,n.108; Meyer – Jessen 208 3) Alb., De veget. III 2 6,n.109; Meyer – Jessen 208 4) cf. Alb., De veget. III 2 6,n.106; Meyer – Jessen 207 5) Alb., De veget. III 1 7,n.58; Meyer – Jessen 186 2)

25 qui: quae V 27 inducunt: indicant Alb. 31 spiritum: ipsum V 32 autem om.  V 34 aliquid … (35) corrumpitur: rumpitur V 35 Quando … reponuntur iter. V 36 simile om. V 37 psyllio: plumbo B | quod … (38) calido om. V 41 cum om. B 42 erit om.  V 49 flores folia inv. V 46 dicitur: vocatur V 47 palustribus add. locis V 48 et1 om. V 52 cicer om. V | suae farinae inv. B

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 64

20/10/22 11:39

liber VII, ansa 1, quaest. 208–213

60

70

80

65

Responsio: Sciendum quod, sicut in animalibus sanguis menstruus attrahitur in cibum creaturae formandae, sic in seminibus farina praeparatur in cibum plantarum, cum quo est humiditas spirans per calorem naturalem et solis, in quo spiritu est virtus formativa plantae. Quaecumque igitur seminum magis terrestria sunt, illa habent humiditatem spiratam separatam ad supremum sui, quia calor naturalis agens in eam trahit illam ad se tamquam homogeneam sibi, et substantiam terrestrem tamquam heterogeneam segregat in imum sui. Quaecumque autem sunt subtilis substantiae valde et humiditatem habent multum viscosam, horum substantia magis secuta est calorem naturalem sursum quam humiditas spirans et horum virtus germinativa est inferius et substantia cibalis superius. Et huius signum est, quod legumina et glandes ventosa sunt et gravis substantiae; triticum autem et cetera grana plus sunt incorporabilia quam legumina propter subtilitatem suae substantiae. Iterum caro, quae fit in animalibus, quando cibantur tritico vel alio blado, fortius adhaeret membris quam alia caro, quod profecto est propter humorum suorum viscositatem. Quaecumque autem habent humiditatem multam unctuosam, haec in actione caloris diffunditur in circuitu quasi de centro quodam ebulliens et in medio remanet massa cibalis, propter quod germinare incipiunt in circuitu sicut allium et oliva1). Sic igitur triplex est diversitas in pullulatione plantae ex ipso semine. Lib. IV, tract. 3, cap. 2. 213. Cur in plantis folia per naturam producuntur. Responsio: Huius causa duplex est, et materia et finis. Materia foliorum est humor aquosus non bene digestus, a terrestri sicco non bene a faece terrenitatis purgato aliquantulum passus et commixtus. Cuius signum est, quod de foliis plantarum magnarum lata et tenuia folia habentium cito epotatur humidum et tunc fere omnia folia foraminosa efficiuntur. In quibus autem humor magis viscosus est et aquosus et acumen habens ex calido intra viscositatem suam retento, spissiora efficiuntur folia, et magis ipsis plantis adhaerentia. Sed quod in herbis et holeribus frequenter spissa sunt folia ideo est, quod propter vicinitatem et continuitatem suam cum radice ubertim infunditur eis humor et in eis multiplicatur. Finis autem foliorum est purgatio plantarum et cooperimentum fructuum eo, quod natura purgatione indigeat a superfluitate humidi aquosi. Et cum sit sagax et ingeniosa, eodem purgamento utitur ad fructuum defensionem. Lib. II, tract. 2, cap. 12).

1) 2)

Alb., De veget. IV 3 2,n.101 – 102; Meyer – Jessen 260 – 261 Alb., De veget. II 2 1,n.90 – 91; Meyer – Jessen 139

55 Sciendum om. V 56 sic: sicut V 57 quo2: qua B 59 spiratam: spirationis V spirantem 65 quod om.  B Alb. | separatam: separat V 64 germinativa add. causa V | est1 om. B 66 suae substantiae inv. V 76 non2 … (77) purgato: a faece terreitatis non bene purgato V 80 suam om. B 82 sunt om. B

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 65

20/10/22 11:39

66

Catena aurea entium

214. Cur folii situs in plantis variatur tripliciter, quia aliquando est sub loco fructus ad basim cotyledonis eius, sicut in piro et malo et cino et pruno et aliis pluribus arboribus, aliquando est ex opposito fructus, sicut in vite, aliquando vero est super fructum, sicut in viola et multis aliis herbis. Responsio: Hoc congruit materiae folii et fini. Et causa quidem eius, quod folium est ad basim fructus ex materiae congruentia, est sic, quia duo sunt vapores in genere tam in ventre plantae quam in aliis omnibus vaporantibus, scilicet vapor humidus aquosus et vapor siccus ventosus. Et primus est materia folii, secundus autem materia fructus; propter quod etiam fructus secundum genus suum ventosi esse iudicantur. Acutior autem est vapor siccus digestus in ventre arboris et hebetior est vapor humidus; propter quod cum acumine suo scindit corpus plantae, ut erum­pat uterque istorum vaporum, altius ascendit vapor fructuum et sub ipso erumpit vapor foliorum. Quia tamen vapores isti permixti sunt in ventre plantae, oportet, quod motum habeat vapor aqueus per ventosum vaporem sibi mixtum; et ideo contingit erumpere folium, quod generatur a vapore humido iuxta fructum proxime in loco basis ut in pluribus1). Qui situs etiam congruit fini eo, quod subtus exortum folium versus fructus dilatatur et utilius cooperit et defendit fructum. Ex opposito autem fructus folium oritur in plantis multum humorem trahentibus et praecipue, quarum fructus multum abundant humore subtilis vaporoso et ventoso. Ab illo enim vapore aqueus vapor minus digestibilis et minus subtilis sicut a quodam contrario expellitur ad situm oppositum a virtute formativa et hac de causa erumpit in situ opposito. Fini etiam folii hoc congruit, quia fructus talis propter humoris abundantiam magna indiget decoctione solis, quam impediret folium expansum super fructum, et ideo expanditur ad oppositum situm, ne digestionem, quae fit per solem, impediat. Unde et in arte, quae naturam imitat, pampinos vitis in quibusdam partibus abrumpunt, ut liberior sit accessus radiorum solis ad botrum2). Folia autem, quae eminent super fructum, causam materialem habent, quod fructus illi multum habent terrestritatis, et ideo humor aquosus in eis interclusa ventositate altius ascendit et in inferoribus sui quasi cum violentia tractus erumpit vapor, ex quo generatur fructus. Finis autem huius est, quia tales fructus frequenter frigidi sunt et humidi, ad quae duo perpetua opitulatur umbra foliorum. De vegetabilibus, lib. II, tract. 2, cap. 13).

1

10

20

30

1)

Ab., De veget. II 2 1,n.92; Meyer – Jessen 139 – 140 Alb., De veget. II 2 1,n.94 – 96; Meyer – Jessen 140 – 141 3) Alb., De veget. II 2 1,n.98; Meyer – Jessen 141 2)

2 ad: ab B | et1 add. in sed exp. V 3 arboribus om. B 5 folii: foliorum V | quidem: quidam V et add. et exp. B 6 ad basim: sub basim V 7 scilicet: valet V 11 cum … suo om. V | plantae add. acumine suo V 12 istorum: ipsorum V | ascendit: ascenderet B 13  erumpit … foliorum: vapor foliorum erumpit V 13 tamen om. V | isti om. V 19 humore: humorem V | subtilis coni. ex Alb.: sub codd. 20 aqueus om. V | in: a B 22 hoc congruit inv. V 25 imitat coni. ex Alb.: imitatur codd. 27 materialem: naturalem V | quod: quia V 28 multum: multam V | habent terrestritatis inv. B | interclusa: inclusa V | terrestritatis: terrestritatem V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 66

20/10/22 11:39

liber VII, ansa 1, quaest. 214–219

40

67

215. Cur omnia folia videtur molinsim esse passa, sicut et fructus completi sunt per pepansim1). Responsio: Quia folia indigestum habent humorem valde, quod ipse color indicat viriditatis eorum. Hic enim proprius est color humoris indigesti terrestris. Dico autem terrestrem humorem illum, qui parum passus est a terrestri sicco. Signum huius est, quia omnis terra discooperta, cum primum plantae in ea exoriri incipiunt, quasi cooperitur primum virore quodam humido propter humidum aqueum a terreo sicco passum, quod semicrudum ad superficiem per calorem terrae evocatur. Hic igitur humor molinsim passus per porum calore et ventositate expellitur de planta et formatur in folium. Ibidem, cap. 22). 216. Cur in aestate calida cito scinduntur folia. Responsio: Quia complexio folii generaliter ex humido aqueo est et terrestri faeculento non bene digestis et non bene permixtis, ideo epotato humido aqueo calore aestatis cito scinduntur folia, cum sol Cancrum attigerit, aut etiam ante, quando est in ultima parte Geminorum. Ibidem3).

50

217. Cur folia, cum primo ceciderint de planta, natant super aquas, et post tandem merguntur sub aqua. Responsio: Primo quidem natant super aquas propter multum aqueum humidum aeri permixtum, quod est in complexione eorum; quod cum evaporaverit, merguntur sub aqua propter terrestre faeculentum, quod solum remanet in ipsis. Cuius signum est, quod loca, ad quae cadunt multa folia, sunt multorum vaporum, propter humidum aqueum, quod continue evaporat ex ipsis. Ibidem4). 218. Cur folia viridia sunt mollia, exsiccata vero sunt aspera et comminuibilia. Responsio: Primo est propter praesentiam intrinseci humoris, secundum propter oppositum. Ibidem5).

60

219. Cur folia herbarum ut frequentius longa sunt et folia arborum brevia ut multum. Responsio: Causa istius est vicinitas radicis et abundantia humoris in herbis, sed in arboribus humor iste ad stipitem et ramos attrahitur, quorum durities decursum humoris aquei abundantis attrahi ad generationem magnitudinis foliorum non permittit6). 1) 2) 3) 4) 5) 6)

Alb., De veget. II 2 2,n.100; Meyer – Jessen 142 Alb., De veget. II 2 2,n.103 – 104; Meyer – Jessen 143 Alb., De veget. II 2 3,n.113; Meyer – Jessen 147 Alb., De veget. II 2 3,n.113 – 114; Meyer – Jessen 147 Alb., De veget. II 2 3,n.114; Meyer – Jessen 147 Alb., De veget. II 2 3,n.115; Meyer – Jessen 147 – 148

36 est color inv. V 38 quia: quod V | in ea om. V | exoriri: oriri V 39 virore: vigore V 44 est om. V 45  epotato: evaporato Alb. 46 cito: scito V 50 Primo … propter om. V 51  aeri coni.: aereo codd. 60 istius: huius V | abundantia: abundans V | humoris: humorem V 62 ad … (63) foliorum: ad magnitudinem fo generationem magnitudini foliorum B

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 67

20/10/22 11:39

68

Catena aurea entium

220. Cur quaedam plantae producunt fructum ante folia1). Responsio: Quia tales plantae habent in se multam unctuosam et pinguem et viscosam humiditatem; et cum digestivus calor, qui est in planta, adiutus a calore solis incipit agere in humiditatet illam, incipit attrahere sursum humiditatem sibi magis similem  –  et haec est unctuosa  –  et festinabit in corpore plantae maturatio illius et ascensus et incipit defervescere in ramis et stipite plantae et spirare et aperire poros et exibit in formationem fructuum. Postea autem, quam illud expulsum est in fructum, calor digestivus non habens materiam, in quam agat, redit ad humiditatem aqueam grossam, quae remansit, et, quantum est possibile, digerit illam et format ex humido unctuoso et vaporabili in folia. Dictum est enim, quod fructus fiunt ex humido unctuoso et vaporabili, sed folia fiunt ex humiditate aquea cum aliqua grossa terrestritate permixta. Lib. IV, tract. 3, cap. 22). 221. Cur plantae quaedam producunt folia prius quam fructum3). Responsio: Quia in talibus sunt multae humiditates aquae, in quas, cum incipit agere calor digestivus, disperguntur et defluunt et non potest pingue separari ab eius humiditate, nisi prius diminuantur. Cum autem disperguntur ferventes et spirantes per partes plantae, formantur in folia, et tunc de spissiori remanente virtute caloris eliquatur humidum pingue subtile, et hoc rursus trahit sursum et egreditur in formam fructus et sic fructus formatur post folia. Simile autem est in ovo, in quod agit calor. Non enim eliquatur pingue, quod est in ovo, nisi prius humidum aqueum exsudaverit. Fructuum enim formatio fit coagulatione humidi pinguis constare incipiente per virtutem caloris; et haec coagulatio non potest fieri, nisi prius expellatur superfluum aqueum in formam foliorum4). Ibidem. 222. Cur planta quaedam simul producit utrumque, scilicet fructus et folia. Responsio: Quia multam habet planta talis utramque humiditatem et habet has humiditates sibi invicem admixtas fortiter, et ideo tota sua humiditas multum habet viscositatis nec est separabilis una humiditas ab alia in corpore plantae, in quo simul decurrunt. Propter quod, cum calor agit in tota humiditatem, neutra separatur ab alia, sed simul ascendunt in ramos et postea in ramuncolos; et tandem confortante calore solis utraque simul erumpit et ex una formantur folia et ex altera fructus. In extremo enim, quia ibi nulla spissitudo plantae prohibet solis

70

80

1

1)

cf. Nic. Damasc., De plantis II 7,n.207; Drossart Lulofs – Poortman 552 Alb., De veget. IV 3 2,n.94 – 95; Meyer – Jessen 257 – 258 3) cf. Alb., De veget. IV 3 2,n.94; Meyer – Jessen 257; 4) Alb., De veget. IV 3 2,n.96; Meyer – Jessen 258 – 259; ex Nic. Damasc., De plantis II 7,n.207; Drossart Lulofs – Poortman 552 et n.209; 553 2)

67 sursum … sibi: sibi sursum humiditatem V 70 illud om. V 73 ex … vaporabili om. V 74 ex … vaporabili om. B 76 plantae quaedam inv. V | fructum: folia B 79 eius: 84 Frucutum: Effectum V ipsis V 80 spissiori: frigidiori V 82 sic om. V | in3 om. V 2 multam … talis: talis planta multum habet V 3 has add. diversitates sed exp. V 5 agit iter. B 6 postea: post V 8 ibi: illa B | plantae prohibet inv. V | solis accessum inv. V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 68

20/10/22 11:39

liber VII, ansa 1, quaest. 220–224

10

20

30

40

69

accessum, separari in exitu suo et distributa humiditas simul exit in duas formas, foliorum scilicet et fructuum. Ibidem1). 223. Cur quaedam plantarum nec fructus nec flores, sed tantum folia faciunt, quaedam autem fructus sine floribus, ut ficus et quaedam mali, quaedam vero flores et fructus et folia, sed ut saepius fructus, postquam floruerunt2). Responsio: Quia flos fit ex humore subtili valde, et ideo egreditur flos ante fructum in omni planta habente florem eo, quod subtile valde magis elevatur et magis obedit digestioni. Quaecumque igitur aut non pinguem aut subtilem humorem aut habent valde parum, sed aut totus aut fere totus humor est aqueus, illae habent folia sine floribus et fructibus, ut salix et populus. Cuius signum est, quod in gemmis populeis est aromaticus odor et est viscositas manibus adhaerens, quando comprimitur, quia humor viscosus parvus non est ab humore aqueo separatus, sed simul cum ipso digeritur et digestus spirat primo in formatione foliorum et postea evaporat. Propter quod folia populi iam formata non sunt odorifera nec valent ad unguenta. Quaecumque autem plantae viscosum et pinguem habent humorem multum, et parum aut nihil de subtili, in illis, si quid per calorem naturalem subtiliatur, remanet retentum intra viscositatem grossi humoris, et ideo nihil separatur in florum substantiam et sic plantae producunt fructus sine floribus3). Sed in plantis omnibus, quae habent utrumque pingue, subtile scilicet et grossum, egrediuntur flores primo eo, quod subtile citius elevatur, et postea fructus4). De foliis vero dictum est. Lib. IV, tract. 3, cap. 2. 224. Cur fit casus foliorum in plantis vel arboribus. Responsio: Quaecumque arbores habent humidum subtilem aqueum, illae erunt a principio, quando calor arboris iuvatur a calore solis verno tempore velocis fluxus, et ideo habebunt folia lata et tenuia et sunt ipsae arbores rarae substantiae et porosae. Quando autem digestus fuerit humor aqueus cum materia cibali arboris, tunc pyramidaliter meatus, per quem exit in formationem folii eo, quod porus interius erit amplus, ubi calor aperitivus vigoratur, et exterius strictus, ubi aerem frigidum attingit, et ideo meatus pororum erunt minus ampli exterius, quam sufficiat fluxui materiae humoris, et post remisso calore et paulatim invalescente frigore graciliatur exterius plus et plus, et contrahitur pyramidalis figura pori. Et postea, quando exterius apparuerit materia, quae calore suo aperiat porum et fuerit digestio completa, tunc per frigus paulatim superveniens in toto obturabitur porus et spissatur humor ita, quod non amplius perforat factus hebes propter fri1)

Alb., De veget. IV 3 2,n.97; Meyer – Jessen 259; ex Nic. Damasc., De plantis II 7,n.207; Drossart Lulofs – Poortman 552 et n.210; 553 2) Alb., De veget. IV 3 2,n.105; Meyer – Jessen 262 3) Alb., De veget. IV 3 2,n.106 – 107; Meyer – Jessen 262 – 263 4) Alb., De veget. IV 3 2,n.108; Meyer – Jessen 263 16 aut: sed V 21 spirat primo inv. V 22 iam: ideo V 27 omnibus om. V 31 humidum: humorem Alb. 33 ipsae: aqueae V 34 fuerit: fiunt V 36 vigoratur coni. ex Alb.: figurat codd. 38 fluxui add. in V 39 pyramidalis figura inv. V 40 apparuerit materia inv. V 42 factus: fructus V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 69

20/10/22 11:39

70

Catena aurea entium

gus. Et tunc folia non habebunt materiam calidi humoris currentis ad nutrimentum suum, et ideo tunc cadunt et siccantur. Ibidem, cap. 61). 225. Cur in oliva et mirto et buxo et huiusmodi arboribus folia quidem non cadunt in hieme, sed quasi glauca videntur, cum modico tamen virore2). Responsio: Non cadunt propter humoris viscositatem, in qua calor retinetur et non sinit omnino claudi porum. Est enim humor talium plus unctuosus et spissus, fortiter retinens calorem aperitivum pori. Unde cum frigus hiemis vicerit eum, non inducit folii fluxum, sed tantum colorabit folium aliquo colore. Tunc enim occultatur calor plantae in medio plantae et frigus exterius obtinens exprimit humorem folii ad interiora eius et remanet terrestre faeculentum in exteriori folii cum pauco humoris diaphani, et ideo tunc glauca apparebunt folia cum parvo virore. Ibidem3).

50

226. Cur flos saepe superiori parti fructus adhaeret, ut in arboribus balaustia malogranatis et flos in piris et malis, quandoque in medio floris fructus formatur, ut in papavere et herbis fere omnibus, quod etiam contingit fere in omnium arborum fructibus intus ossa habentibus, quia in his formatur flos circa fructum et in medio floris formatur fructus, ut in prunis, acaciis et huiusmodi, quandoque etiam velut lanugo crocea dependet ex loco fructus, sicut in granis, ut in siligine et tritico, quandoque sicut pulvis croceus spargitur in loco formandi fructus, sicut in vite. Responsio: Propinquitas floris ad fructum et quod flos indicatur fructum est ex hoc, quod florum generatio ut in pluribus est ex eadem substantia cum fructu. Quare autem quidam flores situentur in prima parte fructuum, ratio est ex hoc, quod formatio florum est ex ipso eodem humido, ex quo formatur fructus. Subtile namque eiusdem humidi magis spirituale calore solis et arboris ad anteriora propellitur et ideo in principio statim erumpit, connexum tamen cum humido, quod est materia fructus. In his autem, in quibus flos formatur post et sub et circa locum fructus, impeditur illud humidum subtile a loco grosso terrestri, quod obcludit vias processus eiusdem ad anteriora fructus eo, quod tales plantae multos habent humorum modos, ut patet in effectibus eorum, quia ex quodam humore fit caro, ex quodam testa, ex quodam nucleus. Multitudo enim et diversitas substantiarum circumstantium fructum ostendit in materia esse multam diversitatem humorum materialium. Et cum natura formans primum incipit separare illos, simul aliquamdiu stant grossiores quasi in globo uno eo, quod simul ex eis natura operatur carnem et ossa et nucleum. Et ex hoc contingit, quod id, quod est subtilius, in prima separatione

60

70

1)

Alb., De veget. IV 3 6,n.130; Meyer – Jessen 273 cf. Nic. Damasc., De plantis II 9,n.229; Drossart Lulofs – Poortman 556 3) Alb., De veget. IV 3 6,n.131; Meyer – Jessen 274 2)

43 non om. B 48 sinit: finit V 51 exprimit: reprimit Alb. 57 his om. B 62 florum: floris V 68 subtile om. V quando B 60 in1 add. his V multum B 72 in … diversitatem: multa esse in materia diversitate V operari et V 75 id: illud V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 70

58  quandoque: 69 habent add. 73 incipit add.

20/10/22 11:39

liber VII, ansa 1, quaest. 225–230

80

1

10

71

cedit ad inferius et fit inde flos, in cuius medio formatur totus fructus, ut amygdalis, papaveris et huiusmodi. In granis autem flos a loco formandi grani dependet quasi lanugo exspirans de illa materia humoris, ex qua generari debet granum, et aerem tangens exsiccatur sicut pilus in animalibus. Propter quod longitudinem quandam flos iste praetendit eo, quod talis figurae est ipse spiritus, qui exspirat ex humore grani, quod formari debet. Respersus autem flos ad modum pulveris fit ex multitudine humoris dispersi et distributi ad fructus formationem, in quo vincit grossities et ponticitas multa. Propter quod parum ex ipso spirare potest et non in loco uno, sed ubique per omnia loca granorum. Et ideo parvitas eius, quod exspirat, facit pulveris quantitatem et divaricatio facit pulveris multitudinem. Lib. II, tract. 2, cap. 4 et 51). 227. Cur contrahuntur flores de nocte et de die dilatantur2). Responsio: Quia omnis frigiditas comprimit et continet, sed illa, quae est exterior, cum hoc etiam stupefacit et mortificat, quando vincit. Et quia frigiditas comprimit, ideo contrahuntur flores in nocte, sed in die calore laxante et extendente partes exteriores et subtiliante humorem et tumefaciente eundem extenduntur flores et dilatantur. Lib. I, tract. 1, cap. 93). 228. Cur flos mergitur in aqua. Responsio: Eo, quod soliditas et compactio substantiae floris prohibet ingredi aerem in eam et elevare eam super aquam. Flos enim, quia nascitur de natura subtilis aquei bene cum terrestri commixti, ideo substantia floris ut in pluribus valde solidae et planae substantiae est. Lib. II, tract. 2, cap. 44). 229. Cur flores ad alium colorem quam viridem mutantur5). Responsio: Hoc contingit propter humidum diaphanum et terrestre in ipsis bene digestum et permixtum cum illo. Omnes enim diversitates colorum causantur ex diversa supernatatione terrestris vaporaliter expansi in humidum aut in fumo incenso aut claro aut magis terrestri combusto. Ibidem6). 230. Cur flos dilatatur ad modum folii. Responsio: Florum substantia generaliter facta est ex humido subtiliori, quod calore primo ebullit et propter abundantiam sui dilatatur ad modum folii. Ibidem7).

1) 2) 3) 4) 5) 6) 7)

Alb., De veget. II 2 5,n.128 – 132; Meyer – Jessen 154 – 155 Alb., De veget. II 2 6,n.139; Meyer – Jessen 159 Alb., De veget. I 1 9,n.82; Meyer – Jessen 42 Alb., De veget. II 2 4,n.118; Meyer – Jessen 149 Alb., De veget. II 2 4,n.119; Meyer – Jessen 149 Alb., De veget. II 2 4,n.119; Meyer – Jessen 149 Alb., De veget. II 2 4,n.120; Meyer – Jessen 149 – 150

76 inde: in V | medio add. formatur V 77 papaveris: papavere B | a: in V 2 omnis: omnia V 3 quia: ideo V 6 9 coni.: 11 codd. 8 ingredi aerem inv. V 9 quia: quae V 10 cum: tamen B | commixti: mixti V 11 valde om. V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 71

20/10/22 11:39

72

Catena aurea entium

231. Cur flos fere universaliter est odoris boni. Responsio: Hoc nullo modo esset, nisi humidum optime digestum et subtile haberet, sicut terrestre, quod est in ipso, subtilissimum est et valde commixtum cum humido. Cum enim ex vapore terrestri ventoso sit creatio fructuum, in ipso vapore est subtilius aliquid et humidius et minoris terrestritatis, quod non de facili constat et inspissatur calido digestivo; et hoc, cum sit magis vaporabile quam residuum eiusdem, quod est in substantia plantae in loco gemmae, in quo erumpit fructus, primo calore statim erumpit et formatur in florem. Propter quod adhaeret flori ros, qui mel producit et ceram. Et haec inveniuntur in interioribus florum in profundo. Ibidem1).

20

232. Cur mel et cera inveniuntur in interioribus florum in profundo. Responsio: Quia cum natura format subtile, quod passum est a calido humido et bene sicco commixto, fluit ex ipso subtile et bene decoctum humidum aqueum per modum dulcis phlegmatis in creatione humorum in animalibus et hoc collectum et fotum apum opere convertitur in naturam mellis. Cera autem est quasi purgamentum cholerae, quod distillat ab auribus animalium in purgatione cerebri ipsorum. Dum enim formatur flos, id, quod habet terrestre, cum pingui facili inflammabili reicitur, et ad modum farinae respergitur super interiora floris eo, quod inflammabile in nullo naturali vel alchimico opere potest sustinere actionem caloris naturalis terminantis et formantis esse rerum. Ante enim incenditur et ad croceum colorem convertitur, quam formari possit, et adhaeret istud posterioribus cruribus apum, quando mella colligunt. Ex ipso enim componunt casas ad mellis conservationem. Probat autem et hoc ipsa mellis natura. Antiquatum enim mel granulatur ad modum cerae, et amaritudinem aliquam accipit cholerae, propter quod ad naturam convertitur cerae, cum ex ipso evaporaverit subtile humidum aqueum dulce. Ibidem2).

30

233. Cur primo calore veris flores erumpunt. Responsio: Florum substantia, ut dictum est, fit ex subtili aqueo commixto cum subtili terreo, quod subtilitate sua potius formabile est in figuram folii quam in grossitiem fructuum. Et ideo primo calore veris flores erumpunt propter subtilitatem substantiae suae materialis et facilius laeduntur a frigore quam folia et fructus propter eandem causam. Et sunt multum redolentes propter subtile humidum, quod a sicco convenienter passum est, quod quasi spirituraliter resolvitur ab ipsorum substantia. Ibidem3).

40

50

1) cf.

Alb., De veget. II 2 4,n.120 – 121; Meyer – Jessen 150 Alb., De veget. II 2 4,n.121 – 122; Meyer – Jessen 150 – 151 3) Alb., De veget. II 2 4,n.123; Meyer – Jessen 151 2)

25 quam: quod V 30 interioribus: 22 est1 … ipso: in ipso est V | valde add. bene V inferioribus B 32 sicco commixto inv. V | decoctum add. quoddam V 34 apum opere inv. V | convertitur … mellis: in mellis convertuntur naturam V 35 cerebri add. et  V 36 id: illud V 38 inflammabile: reicitur V 39 terminantis … formantis: formantis et terminantis B | Ante: quando V 40 convertitur: convertit V 41 ipso: mixto V 42 Probat: Probatur B 44 humidum aqueum inv. V 52 ipsorum: ipso V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 72

20/10/22 11:39

liber VII, ansa 1, quaest. 231–238

73

234. Cur ultimo completur fructus post flores et folia. Responsio: Humidum foliorum magis est grossae substantiae indigestae quam florum et humidum fructuum in principio sui magis est stypticum et terrestre indigens multa digestione, propter quod ultimo completur post flores et folia. Ibidem1).

60

70

235. Cur fit casus florum. Responsio: Eo, quod deficit materia subtilis, quae est nutrimentum ipsorum. Convalescente enim calido magis terrestri substantiae commiscet humidum, et hoc est, ex quo crescunt fructus et ideo subtrahitur florum substantiae, ideo arescunt et cadunt, et tanto citius, quanto aer circumstans est calidior et siccior. Et hoc quilibet etiam visu experiri potest. Rosae enim, si multo humido infundantur frigido, diutius permanent, et si exhibeantur solis fervori, citissime cadunt et arescunt. Ibidem2). 236. Cur quaedam arbores, non florent et tamen fructus producunt, ut ficus et quaedam mali, carent floribus. Responsio: Hoc fit propter alteram duarum causarum aut propter utramque simul. Aut enim valde viscosam habent humiditatem, cuius partes sibi coniacent sicut ansis catenarum colligatae ita, quod subtile aqueum non est resolubile a grosso humido et terrestri, quod est in ipsis, sicut est in ficulnea; propter quod etiam fructus eius dulcissimi sunt propter dulce humidum diu decoctum, quod totum remanet in ipsis. Aut contingit hoc propter raritatem substantiae arboris, per quam simul elargatis poris fluit utrumque humidum, et ideo formatur in fructum sine flore ut in quibusdam malis. Sed rarum est huiusmodi genus arboris. Ibidem3). 237. Cur arbores multum amarum succum habentes cum plurima terrestritate, sicut nuces, aut parvum aut nullum habent florem. Responsio: Hoc fit propter substantialis humidi defectum. Unde in nucibus purgatio fit per emissionem terrestris faeculenti viridis et post illud sine floribus formantur nuces. Ibidem4).

80

238. Cur flos avellanae rubicundissimus et parvissimus est. Responsio: Eo, quod formatus est de residuo incensi subtilis humidi. Unde et tunc fit, cum arbor attraxit humidum et circumstans frigus calorem arboris in interioribus multiplicavit, ut sic humidum aqueum attractum incendatur calore arboris adurente. Fit enim tempore magni frigoris sub Aquario, et aliquando Capricorno. Et quia formatur de residuo incensi subtilis humidi, quod parvum est, ideo parvissimus est. Ibidem5). 1)

Alb., De veget. II 2 4,n.123; Meyer – Jessen 151 Alb., De veget. II 2 4,n.125; Meyer – Jessen 152 3) Alb., De veget. II 2 4,n.126; Meyer – Jessen 152 – 153 4) Alb., De veget. II 2 4,n.127; Meyer – Jessen 153 5) Alb., De veget. II 2 4,n.127; Meyer – Jessen 153 2)

56 indigens … (57) digestione: multa digestione indigens V 57 completur om. B 58 casus add. folio B 59 quod om. V 60 terrestri: terrestris V 73 elargatis coni. ex Alb.: elargitis codd. | et om. V 77 substantialis: subtilis Alb. | Unde om. V 79 purgatio fit inv. V | per: propter per B 82 fit add. enim V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 73

20/10/22 11:39

74

Catena aurea entium

239. Cur vitis, cum floret, quasi granulis quibusdam respergitur sine flore distinc­to, sed omnis fere flos, cuiuscumque sit plantae, in medio sui habet huius­ modi granulorum congeriem per parvos cotyledones fundo floris infixam, quandoque multam et quandoque paucam. Responsio: Ibidem, cap. 5. Vel sic: Cur quidam philosophi Aegyptii dixerunt vitem non habere florem1). Responsio: Quia non habet specialem figuram floris, sed tantum granulosam illam congeriem, quae fere in omni flore invenitur. Cuius forte causa est multus grossus humor vitis per vacuitatem ligni ascendens, qui subtiliari non poterit nisi per longam et magnam caloris decoctionem. Propter quod nihil separatur in florem distinctum, sed invenitur granulositas quasi incensi humoris cholerici, quae fere omni flori communis est, ut ostensum est superius. Ibidem, cap. 52).

1

10

240. Cur flores sunt aromatici. Responsio: Spirituale humidum quasi semper vaporat, et cum sit subtile et bene completum calido et quasi ad fumum redactum, erit aromaticum, delectabilem habens odorem. Ibidem3). 241. Cur venenosa fugere dicuntur odores florum quarundam plantarum, sicut vitis et olivae. Responsio: Istius causa est hoc, quod iam dictum est. Contingit autem ideo, quia talia animalia venenosa ut frequenter frigida sunt et palustria habentia vapores grossos paludosos sibi connaturales; odores autem huiusmodi plantarum aromatici et subtiles et calidi sunt, et ideo venenosorum sunt corruptivi, propter quod fugantur ab eis. Ibidem4). 242. Cur Protagoras et sui sequaces dixerunt flores esse stellas terrae asserentes omnem stellam convenientiam habere cum flore aliquo sicut parentem cum prole. Responsio: Isti dixerunt omnem florem pyramidaliter ad stellae tendere figuram et ex materia quidem habere constrictionem et artationem ad punctum unum, sicut habet pyramis ex virtute autem caelesti dilatationem similem radiationi corporis luminosi, quod stellam vocaverunt. Omnia enim, ut dicunt, moventur, ut divino et caelesti aliquid simile participent. Et cum terra hoc secundum se participare non possit, studet hoc acquirere in suis generatis; et ideo, sicut ea sursum versus caelum porrigit, ita etiam caelestem in eis figuram, quantum possibile est sibi, imita-

20

30

1)

Alb., De veget. II 2 5,n.133; Meyer – Jessen 156 Alb., De veget. II 2 5,n.133; Meyer – Jessen 156 3) Alb., De veget. II 2 5,n.134; Meyer – Jessen 156 4) cf. Alb., De veget. II 2 5,n.134; Meyer – Jessen 156 – 157 2)

3 parvos: quos V | quandoque add. quidam V 6 specialem: florem spiritualem V 8 grossus humor inv. V 10 quae: qui V 11 ut: unde V 13 sit: fit V 16 fugere dicuntur inv.  V 18 Istius causa inv. V 19 quia: quod V | vapores: humores humores V 21 quod add. gu sed exp. V 23 Protagoras: Pytagoras V 25 tendere: intendere V 26 artationem add. habere V 29 cum om. V | partecipare: accipere V 31 caelestem … eis: in eis caelestem B | figuram add. in V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 74

20/10/22 11:39

liber VII, ansa 1, quaest. 239–244

75

tur. Huius autem signum dixit esse Protagoras, quia flores clauduntur nocte, cum subtrahitur lux solis. Cuius causam nullam aliam esse volebant, nisi quia natura florum gaudet convenienti, et exsultat et se aperit ad illius perceptionem, et tristatur a contrario, et claudit et contrahit se in praesentia contrarii. Motum enim contractionis et dilatationis et sensum convenientis et contrarii dixit inesse vegetabilibus, et maxime floribus, in quibus dilatatio et contractio sensibiliter apprehenduntur. Sed de istorum falsitate prius dictum est. Ibidem, cap. 61).

40

50

60

243. Cur flores aperiuntur et dilatantur sole praesente, nocte vero contrahuntur et clauduntur. Responsio: De hoc iam dictum est prius, sed et hic dicendum, quod istius causa non est sensus, vel motus aliquis animalis, ut dixit Protagoras et iam tactum est, sed potius causa eius est, quia sole praesente multiplicatur calor et in spiritum diffunditur humidum, quod est in substantia florum, et quaerens maiorem locum dilatat florem. Praesente autem frigore noctis per contrarium inspissatur et comprimitur, et flores in se ipsis contrahuntur et concluduntur. Ibidem2) retrospicias. 244. Cur frequentius contingit deperire fructum quam florem. Responsio: Ex aliqua trium causarum. Prima est, quia aliquando magnae sunt plantae et humidum, ex quo formandus erat fructus, ponunt ad sui nutrimentum; sed subtile, quod transit in florem, non est ita incorporabile plantae, et tunc perit fructus et non flos. Secunda causa, quia aliquando non ita cito potest moveri et vinci grossum sicut subtile humidum, et tunc forte secundo vel tertio vel forte quarto anno producunt plantae fructus, quamvis omni anno floreant. Tertia causa est, quia aliquando non potest tantum attrahere propter duritiem suarum radicum, quod sufficiat fructibus, nisi per duos annos vel tres; et quando congregatum fuerit in planta sufficiens humidum, tunc fructificabit, et non in aliis annis. Exemplum huius est in oliva vel olea pingui, ad cuius fructum multus humor pinguis exigitur et multus calor digerens; et ideo saepe privatur fructum propter causas dictas. In talibus enim plantis illud, quod calor primo digesserit, prius ascendit in extremitates ramorum, cum sit subtile, quod non est satis maturum in fructum nec satis incorporabile; ideo formatur in folia florum, quae figuram habent magis foliorum quam fructuum, et quod residuum est aquei humoris formatur in folia. Cum autem fuerit ibi sufficiens materia humoris pinguis, tunc formatur fructus in fine formationis florum et foliorum. Lib. IV, tract. 3, cap. 23).

1)

Alb., De veget. II 2 5,n.138; Meyer – Jessen 158 – 159 Alb., De veget. II 2 5,n.139; Meyer – Jessen 159 3) Alb., De veget. IV 3 2,n.109 – 110; Meyer – Jessen 263 – 264 2)

32 Huius: hoc V | Protagoras: Pytagoras V | quia: quod V 41 dictum … est: prius dictum est B 42 Protagoras: Pytagoras V 51 causa om. B 53 causa est om. B 55 nisi: nec V 56 sufficiens: superficie V | annis om. V 58 propter: per V 59 digesserit: digessit B 60 quod: quia V 61 ideo: igitur V 64 florum … foliorum: foliorum et florum V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 75

20/10/22 11:39

76

Catena aurea entium

245. Cur quaedam plantae et praecipue iuvenes generant fructus vermiculosos. Responsio: Quia, cum quaedam plantae raras et porosas et calidas habeant radices, multum trahunt de nutrimento et plus aliquando, quam converti possit et terminari a natura arboris et tunc arbor generabit fructus vermiculosos et putrescentes, si non exsudet vel aliter emittat superfluum humidum. In iuventute autem plantarum hoc maxime accidit propter calorem iuventutis earum. Aliquando autem curantur ex hoc, quod perforantur iuxta radicem: ibi enim exit superfluum humidum sicut per phlebotomiam. Lib. II, tract. 1, cap. 31).

70

246. Cur fructus separati de arboribus debent adhuc iacere ad tempus, ut esui sint habiles. Responsio: Quia esui fructus habiles non sunt, nisi habeant triplicem completionem unam quidem, quae est per digestionem; alia autem est, cum ex iacentibus fructibus evaporaverit innaturalis calor, qui est ex loco et aere maturante. Hic enim calor facit inordinate in fructu moveri vaporosum humidum, quod oportet cum ipso exspirare. Tertia autem completio est, quod iacere debent fructus, ut resideat in eis humidum et condensetur frigiditate vincente et adunetur cum terrestri sicco et faciat illud mollescere. Lib. III, tract. 1, cap. 52).

80

247. Cur fructus ab arbore separati, si iacuerint ad tempus, molliores redduntur. Responsio: Sicut panis recenter pistatus et decoctus durus est et, cum iacuerit, efficitur mollior cortex eius  –  Eo, quod frigiditas claudit poros  –  et clausis illis spirans in eo humidum reflectitur ad interiora et inducit mollitiem in cortice, ita est et in fructibus, quod vaporans in ipsis humor clausis poris ad interiora fructuum reflectitur et eos mollificat; et tunc suaviorem gustum et perfectius nutrimentum praebent animalibus. Ibidem3).

1

248. Cur dixit Salomon de vino Prov.: Veterascet, et cum suavitate bibes illud4). Responsio: Quia sicut dictum est de fructibus, ita etiam de vino. Ipsum etiam vinum tres digestiones perficiuunt. Primo maturatur in uva; secundo bullit in vasis, in qua bullitione exspirat calorem loci et solis innaturalem; et tertio residens in se ipso convertitur ad se ipsum calor eius et facit illud suave ad bibendum. Ibidem5).

10

1)

Alb., De veget. II 1 3,n.46; Meyer – Jessen 120 Alb., De veget. III 1 5,n.42; Meyer – Jessen 181 3) Alb., De veget. III 1 5,n.43; Meyer – Jessen 181 4) Eccl. 9,15 5) Alb., De veget. III 1 5,n.44; Meyer – Jessen 181 – 182 2)

66 Quia om. V 68 generabit: generat V 71 ex: per V 76 autem om. V 77 evaporaverit: evaporavit V | innaturalis calor inv. V | maturante: maturati V 79 fructus: fructat V 9 Veterascet: Veterascit B 80 adunetur: adiuvetur V 1 tempus: tempore V 3 et2 om. V 11 perficiuunt: perficiuntur V 13 illud om. V 10 de2 … etiam2 om. V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 76

20/10/22 11:39

liber VII, ansa 1, quaest. 245–251

77

249. Cur color niger, qui inducitur in quibusdam fructibus pepanis, ut frequentius sequitur rubeum. Responsio: Quoniam humidum inflammatum aduritur et per adustionem calidi naturalis denigratur. Ibidem1).

20

30

40

250. Cur omnium fructuum pepanorum proprium est cadere, sicut cadit completus partus ab alligatione matricis. Responsio: Causa huius est, quia in omnibus his quatuor sunt status convenientes perfectioni eorum. Unus est status formationis ipsorum, qui exigit attractionem multi humidi, ex quo completur formatio. Et oportet, quod hoc sugatur ex planta sicut ex matrice ministrante semen conveniens formationi, sicut et femina animalium suum semen ministrat formativae virtuti, quae est in semine masculorum. Secundus est status augmenti, ad quem exigitur humoris affluentia, quae ministratur a planta, sicut ministratur sanguis menstruus ad incrementum embryonis. Tertius est status perfectae quantitatis, quando iam cessat nutrimenti suctio. Quartus est status maturitatis, quando calor totum terminavit humidum attractum. Et quia non poterat ex plantis extrahi humidum nisi spirante calido, oportuit, quod quanto magis extrahitur a planta humidum, tanto magis exsiccetur locus plantae, ubi fuit porus, per quem exivit humor, et cum exsiccatione infrigidatur, quia calor cum humido sicut vectus in propria materia extrahebatur. Educto igitur humido per frigidum et siccum remanens constringitur porus, ad quem affixus erat fructus vel seminis cotyledon, et illo constricto necesse est fructum cadere vel semen a planta. Ibidem2). 251. Cur mollescunt fructus maturi, semina autem indurantur et exsiccantur. Responsio: Mollities fructuum pepanorum videtur provenire sicut mollities apostematum et nascentiarum, unde a principio humor crudus grosso terrestri infusus est. Quod probat nimia ponticitas omnium fructuum novellorum a principio suae generationis. Vincens enim in ipsis frigiditas rigorem et duritiam inducit, quam postea calor digestivus adiutus per solem dissolvit, subtiliter tamen humido commiscens et subtilians grossitiem terrenae substantiae, quam subtiliatam vincere maturata et ad spiritualitatem conversa incipit humiditas, per quam maturescunt et mollescunt fructus pepani. Oportet enim, ut dictum est, in fructibus multum esse, in quo semina complemento hepsesis compleantur et digerantur. In seminibus autem non est nisi substantia, quae est subiectum formativae virtutis; et cum plantae omnes sint materialiter terrestres valde, oportet in seminibus vincere terream substantiam subtilem et digestam, cuius proprium est indurari calore digestivo et exsiccari. Ibidem3). 1)

Alb., De veget. III 1 5,n.45; Meyer – Jessen 182 Alb., De veget. III 1 5,n.46 – 48 ; Meyer – Jessen 182 3) Alb., De veget. III 1 6,n.49 – 50 ; Meyer – Jessen 183 2)

17 naturalis coni. ex Alb.: innaturalis B materialis V 21 ipsorum: eorum V | qui: quod  V 24 quae: qui V 27 status add. per V 22 ex1: in V | sugatur: figatur V | ex2: a V 30 humidum om. V 38 grosso add. a V 40 duritiam: conduritiam V 42 grossitiem om. V | maturata: maturatam V 45 autem om. B 46 cum: quando V | sint materialiter inv. V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 77

20/10/22 11:39

78

Catena aurea entium

252. Cur nullus fructus adeo maturatur, quod conveniens edulium prae­stet homini1). Responsio: Nutrimentum fructuum putrescit facile eo, quod natura non excogitavit illud, nisi ut putrescat completo semine et cadens in loco seminis fimet et infundat lutum, in quo semen facilius convalescat. Cuius signum est opus rusticorum. Cum enim vites feraces volunt facere, fimant eas ex pampinis et acinis, quae colligunt ex ipsa eadem vinea, cuius vites feraces facere esse intendunt. Item signum huius est in operibus naturae. Si enim caro fructus ad fecunditatem seminis non conferret, cum natura numquam deficiat in necessariis, procul dubio separaret semina per cessuram et aperturam a carne fructuum cadentium. Et huius contrarium videmus in naturae opere: oportet enim, quod fimatio terrae, quae fit per putridam carnem fructus, ad fecunditatem seminis cooperetur. Sic ergo nutrimentum ex fructibus facile putrescit, et ideo non sunt homini convenientes edulium. Cuius signum est prurientes fieri homines fructus comedentes et languidos et frigidos. Ficus tamen et uvae sunt, quae plus accedunt ad edulium hominis, licet non perfecte conveniant. Ibidem2). 253. Cur quidam fructus nequaquam maturescunt in planta, nisi prius calido sicco et postea frigido operantibus, sicut acacia et quaedam mala silvestria et quaedam pira et quaedam uvae. Responsio: Oportet in talibus primum calidum siccum fortiter decoquere humidum. Quod, cum decoquitur, dispergitur et dividitur ita, quod virtus eius non est adunata, sed exspirat et dissolvit et non complet naturale humidum, quemadmodum in hepate nimis calefacto et incenso. Frigiditate pruinae et temporis superveniente restringitur ad interiora calor naturalis et digerens et adunatur virtus eius, et tunc complet et perficit digestionem, quam calidum et siccum aestatis inceperat. Et tunc primo mollescere incipiunt huiusmodi fructus et pellis eorum incipit subtiliari. Sed in his, quae complentur calido sicco, minor est ponticitas et ideo, postquam completi sunt calido sicco, si remaneant in plantis usque ad tempus frigiditatis, incipit inspissari pellis eorum propter repressum ab ea humidum. Et hoc patiuntur ficus in ficulnea tempore frigoris remanentes3).

50

60

70

254 Cur facile ad solem vel ad ignem flores arescunt, et non folia. Responsio: Quia humor florum subtilitatis est aereae valde et facillime exspirat. Modico enim igne et calore solis adhibito exspirat. Propter quod et folia de humido aqueo grossiori sunt. Ibidem4).

80

1)

cf. Alb., De veget. III 1 6,n.53; Meyer – Jessen 184 Alb., De veget. III 1 6,n.53 – 54; Meyer – Jessen 184 – 185 3) Alb., De veget. III 1 6,n.55 – 56; Meyer – Jessen 185 4) Alb., De veget. III 2 7,n.113; Meyer – Jessen 210 2)

54 volunt om. facere V 56 caro: ratio V 58 cessuram: scissuram V 60 Sic: si V 61 convenientes: conveniens V 62 signum est inv. V 63 frigidos: turgidos V 69 eius: illius V 73 inceparat: in separat V 75 minor … (76) sicco om. B

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 78

20/10/22 11:39

liber VII, ansa 1, quaest. 252–258 1

10

20

30

79

255. Cur plantae et etiam fructus per naturam digesti aliis adhuc indigent caloribus humores eorum complentibus, ut sic sint conveniens hominis edulium. Responsio: Iam habitum est. Compertum autem est, homini nullum aut vix aliquem fructum esse salutarem, quando crudus et simplex comeditur. Nutrimentum enim, quod fit ex fructibus, in corpore hominis frequenter putrescit, et si non in stomacho, tamen in venis. Ibidem1). 256. Cur morus et ficulnea in eadem aestate iterum et iterum producunt fructus. Responsio: Quia plantae, quae habent multum succum, ex quo fit fructus, et debilem calorem in superficie succi abundantem eo, quod sursum omnis calor confortatur, illae fructificant pluries in anno. Prima enim vice digerit calor partem succi et convertit in fructus; deinde non habens materiam redit ad interiora et materiam ibi inventam iterum convertit et iterum format in fructum, et forte hoc continue facit per aestatem sicut ficulnea, aut continue per aliquod tempus aestatis sicut morus. Lib. IV, tract. 3, cap. 62). 257. Cur salix vix umquam fructificabit, et similiter quaedam holera et quaedam herbae parvae. Responsio: Quia salix est aquosae naturae et frigidae et propter dominium suae frigiditatis et amplitudinem suorum pororum, per quos exspirat modicum, quod est in ea humoris unctuosi, umquam fructificat, sed plumosum quoddam terrestre in modum lanuginis evolat de ea, quando exspiravit de ea subtile aereum, sicut videtur in autumno. Cooperatur autem ad hoc porositas radicum, per quas fortiter influit humor indigestibilis aqueus semper suffocans modicum caloris digestivi, quod est in planta illa. Cum enim incipit festinare calor naturalis adiutus calore solis, tunc nimis festinat digestio eius, quia humor aqueus potius subtiliatur et tenuis efficitur et fluens humor per actionem solis, quam maturetur et inspissetur, et non coagulatur, quia calor non decoquit materiam, sed facit eam fluere. Et hoc praecipue accidit herbis parvis et aliquibus holeribus et nonnullis arboribus, quae numquam fructum faciunt. Ibidem3). 258. Cur contra cursum aliarum arborum mirabolani apparent formati in arbore, fructus sunt dulces, et consequenter fiunt pontici et in complemento digestionis fiunt amari. Responsio: Causa huius est, quod arbor mirabolanorum rarae est substantiae valde habens meatus valde amplos; et ideo in principio digestionis, cum parum adhuc humoris attractum est, consequitur calor digestivus humorem terminans 1)

Alb., De veget. IV 2 4,n.72; Meyer – Jessen 247 Alb., De veget. IV 3 6,n.132; Meyer – Jessen 274 3) Alb., De veget. IV 3 6,n.133; Meyer – Jessen 275 2)

10 anno add. primo V 15 fructificabit: fructificat V 19 umquam: numquam V 22 indigestibilis: digestibilis V | aqueus: a quibusdam V 25 solis: caloris per V 27 aliquibus holeribus inv. V 30 consequenter: convenienter V | complemento add. fiunt V 32 rarae … (33) valde: est valde rarae substantiae V 34 adhuc: aliud V | digestivus add. ipsum V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 79

20/10/22 11:39

80

Catena aurea entium

ipsum et maturans fructum, et ideo in principio fructus erit dulcis, sed consequenter auctus calor ex sole efficitur fortioris attractionis, et ideo attrahit siccitatem terrestrem sibi similem in siccitate. Et est calida siccitas ad modum fumi grossi ascendens et grossities illius coangustabit poros arboris ita, quod calor arboris et humor, ad locum fructus non valet pertingere. Et tunc infrigidabitur fructus. Calor enim, qui prius inerat ei, relinquit ipsum et succedit frigiditas comprimens et terrestrem faciens succum et fructum, et tunc succus erit ponticus parvae quidem ponticitatis in principio. Deinde autem, cum confortatur sol super fructum, calefacit ipsum et facit eum attrahere terrestritatem, quae est in poris arboris, quae obturaverat meatus caloris et humoris, et cum illam superflue attraxerit ad alia, quae iam est iuxta locum fructus, tunc propter duplicem terrestritatem erit fructus fortissime ponticitatis. Et tunc attracta terrestreitate et aperto meatu, cum calor naturalis sole confortatus fuerit, ascendet per meatus superius et confortabitur in fructu et inventam ibi siccitatem terrestrem adurit; et tunc ex calore et siccitate incensa vincentibus erit fructus amarus. Processus autem saporum aliarum arborum fructuum in maturitate sibi succedentium est ab eo, qui est sapor fortis ponticitatis, ad ponticitatem debilem, et deinde ad dulcem et ultimo ad amarum. Lib. IV, tract. 3, cap. 31). Sunt autem quinque species mirabolanorum ex Circa Instans2): Mirabolanorum species sunt quinque bonorum: citrinus, kebulus, bellicus, emblicus, indus. 259. Cur fructus ficus, qui dicuntur grossi, quos scilicet primum emittit ficus, sunt grossioris substantiae et non adeo dulces ut sequentes. Responsio: Quia viscosus humor calore victus primum elevatur in grossa substantia qua educto per calorem melius vincitur humidum pingue manens. Simile huius videmus in olla, in qua bullit cibus. In hac enim superfluum grossum est terrestre in spuma nigra quasi faeculentum, quod, cum eiectum fuerit, digeritur et decoquitur cibus convenienti digestione, quae vocatur hepsesis. Lib. IV, tract. 3, cap. 33).

40

50

60

1)

Alb., De veget. IV 4 4,n.162 – 164; Meyer – Jessen 287 – 288 Ps. Matth. Platear., Circa instans M 18; Lugduni 1525, 242rb 3) Alb., De veget. IV 3 2,n.108; Meyer – Jessen 263 2)

43 attrahere add. de V 46 Et1: Sed V | naturalis 41 et2 add. per B | succus: fructus V … (47) fuerit: confortatus fuerit naturalis sole V 47 fructu: fructum V 49 saporum: saporis V 51 Sunt … (53) indus om. B 61 3: 2 V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 80

20/10/22 11:39

ANSA SECUNDA est de herbis. Et habet quaestiones centum octoginta sex et tractat primo de herbis in se et specialiter de unaquaque vel pluribus plus notis, secundo de herbis quantum ad ea, quae ex ipsis proveniunt, ut sunt semina, species omnes et cetera.

10

20

30

1. Cur herbae quamplurimae qualitates et virtutes habent multas et mirabiles. Responsio: Herbae qualitates quasdam habent a componentibus et quasdam a compositione et quasdam a specie secundum se. A componentibus habent calefacere, infrigidare, humectare et exsiccare. A compositione autem habent istas easdem fractas, sicut quod quandoque hebetes et quandoque subtiles sunt et penetrantes, quia multae herbae, nisi haberent calores fractos in humido praecipue et frigido, absque dubio ea, quibus adhibentur, exurerent et incenderent. Idem est de frigiditate, quia nisi illa fracta esset, in quibusdam mortificaret. Et idem est de humido et sicco. Calor enim non staret adhaerens floribus, nisi teneretur humido a sicco aliqualiter passo; nec siccum penetraret, nisi subtilitatem acciperet ab humido et acumen a calido et retinentiam a frigido et detentionem. A specie autem habent qualitates multas et mirabiles sic, quod quaedam virtute sua purgat choleram ut scammonea, quaedam phlegma ut ebulus et alia melancholiam ut sene. Et hae virtutes non sunt a componentibus, ut patet, nec a compositione, quia illa proprie non dat virtutem, sed virtuti componentis dat modum agendi vel patiendi; sed sunt virtutes istae a tota specie causatae a virtutibus caelestibus et a virtute animae. Numquam enim calidum purgaret, sed potius consumeret, nisi a virtute caelesti causaretur. Sicut enim in intellectu practico sunt formae per se moventes corpus eius, in cuius sunt intellectu, et sicut in aestimationibus animalium sunt formae, quae movent animalia, sic sunt formae a motoribus orbium per figuras stellarum influxae generabilibus, quae quidem formae moventes per se ipsas sunt ad quaedam, ad quae qualitates elementales per illum modum nullo modo moverent. Experimento enim scimus formam feminae intellectu existentem movere ad venerea per se ipsam et ipsa sibi movet in corpore instrumenta et membra, per quae exercetur coitus, et similiter forma artis per se ipsam movet et quaerit instrumenta convenientia fini suo. Et secundum hunc modum efficaciores sunt motores orbium formas moventes influere suis materiis, quas movent motu stellarum et caeli, quam sit anima ad influendum formas tales 1 Ansa … secunda: Septimae partis ansa secunda de herbis V 2 est om. V | et1om. V | et tractat: herbarum consideratio est duplex V 3 secundo: secunda V 5 et cetera add. quantum ad primum quaeritur V 6 habent multas inv. V 9 et om. V 10 hebetes: 13 nisi add. si V 14 teneretur: feretur B 15 a: et V adhaerentes Alb. | et1 om. V | aliqualiter: aliquantulum V 16 ab humido om. V 20 dat1: dant V | dat2: dant V | modum: motum B 22 consumeret: consumaretur V 25 animalium: animal V 28 in suppl. ex Alb. 29existentem: existente V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 81

20/10/22 11:39

82

Catena aurea entium

corpori sibi coniuncto. Albertus, De vegetabilibus lib. VI, tract. 2, cap. 11). Item vide infra hac parte, ansa 4, quaest. 2. 2. Cur herbae efficaciores sunt ad transmutandum corpora quam arbores. Responsio: Quia elementorum qualitates minus sunt in eis ab excellentia remotae, unde et arbor sola perfectam plantae attingit naturam et in ipsa qualitates elementales maxime recedunt ab excellentiis, quas in simplicibus elementis habebant. Herbae autem et holera secundum minorem satis rationem accipiunt et nomen et rationem plantae et qualitates elementales in ipsis magis sunt acutae et minus ab excellentiis simplicium elementorum recedentes; propter quod etiam sunt molliores eo, quod a primo humore pinguescente in terra minus recedunt, item quia debilem habent virtutem animae vegetabilis. Quo enim viciniores sunt elementis, eo viciniores sunt materiae; et consequenter forma, quae est vegetabilis anima, minus vincit in eis. Et ideo etiam efficaciores sunt ad corpora transmutanda, sed propter eandem debilitatem animae non multum a terra elevantur. Ibidem2). 3. Cur abrotanum a mulieribus diligitur. Responsio: Quia clausam vulvam aperit et apostema in ea, si fuerit, sanat, si succus eius mixtus myrrhae pessarizetur secundum Avicennam3). Sed Constantinus4) dicit, quod succus eius pessarizatus aut pectini cataplasmatus menstrua provocat, tortionem et putridos humores vulvae desiccat, dolorem et phlegmatica apostemata in ea nascentia curat5). Averroes V Colliget6): Nastia, id est abrotanum, est herba multae amaritudinis et nocet stomacho et interficit vermes sua amaritudine et calefacit in fine secundi gradus et desiccat in tertio. Secundum Avicennam7) est calidum in primo, siccum in secundo. Circa instans8) et Constantinus9): est calidum in secundo, siccum in primo. Albertus VI De vegetabilibus, tract. 2, cap. 110): Abrotanum est herba divaricata habens folia minora quam absinthium et ruta, et est calida et sicca, provocat menstruum et extrahit fetum et oleum eius calefactum confert coartationi matricis et difficultati urinae et frangit lapidem in vesica et in

40

50

60

1)

Alb., De veget. VI 2 1,n.266 – 269; Meyer – Jessen 473 – 475 Alb., De veget. VI 2 1,n.265; Meyer – Jessen 473 3) cf. Avic., Canon II 2 19; Venetiis 1507, 95rb 4) cf. Const. Afr., Pant. Pract. II c.“De abrotano”; Lugduni 1515, 80rb 5) Ps. Matth. Platear., Circa instans A 31; Lugduni 1525, 227vb 6) Averr., Colliget V 42; Venetiis 1542, 88raB 7) cf. Avic., Canon II 2 19; Venetiis 1507, 95rb 8) Ps. Matth. Platear., Circa instans A 31; Lugduni 1525, 227vb 9) cf. Const. Afr., Pant. Pract. II c. “De abrotano”; Lugduni 1515, 80rb 10) recte Alb., De veget. VI 2 2,n.280; Meyer – Jessen 480 2)

37 excellentia: excellentiis sed post corr. excellentia V 38 remotae: remota V | sola: solam V 41 et rationem | perfectam om. V | plantae attingit inv. V | et2 … (40) habebant om. V om. V 43 recedunt: vincit V 50 clausam: clausum V | in … sanat: si fuerit in ea sanat V 53 tortionem: coiciens V 61 coartatationi: coartationem V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 82

20/10/22 11:39

liber VII, ansa 2, quaest. 2–5

83

renibus. Et cum coquitur cum oleo aliquo aperitivo et calido, facit nasci barbam, quae est tardae nativitatis.

70

80

1

10

4. Cur absinthium aperit oppilationes hepatis et non potest poros exteriores aperire. Responsio: Medicinae, quae abstergunt sorditiem ex membro et lavant ipsum nec habent posse penetrandi in poris, dicuntur abstersivae, sicut aqua mellis et aqua melonum et farina hordei et fabarum. Et quae habent virtutem penetrandi propter partem igneam, quae est in eis, dicuntur aperitivae. Siquidem abstersivae et aperitivae sunt unius generis et inter ipsas est parva diversitas, scilicet illa, quae dicta est. Et quaedam istarum medicinarum plus operantur extra corpus quam intra et quaedam plus intra quam extra et quaedam aequaliter. Et primae habent aliquam bauracitatem nec in eis est multa grossities et propter partem subtilem, quae est in eis, penetrant intus, et propter largitatem intranearum viarum penetrant cito. Et res viscosae mundificare non possunt, et si cum eis iungeretur corpus stypticum aliquantulum grossum, tunc mundificarent propterea, quia sunt instrumentum naturae aperitivae, quae est in eis, quia haec stypticitas coniuncta retinet eas in meatibus, donec compleverint suas operationes, sed extra corpus non possunt operari ita propter stricturam pororum et propter stypticitatem. Propter quod absinthium aperit oppilationes hepatis, et non potest poros exteriores aperire propter stypticitatem, quae est in eo. Et istae medicinae debent esse amari saporis cum stypticitate. Sed medicinae, quae ambas operationes faciunt, sunt inter harum naturam mediae, videlicet illae, quae habent aliquantulam amaritudinem cum bauracitate sive stypticitate, sicut radix lilii caelestis etc. Averroes V Colliget1). 5. Cur dicitur, quod absinthium habet proprietatem in stomacho et in hepate. Responsio: Absinthium calidum est in primo gradu et siccum in secundo, quia compositum est ex substantia terrestri et frigida et terrestri ignea adusta et significat hoc stypticitas sua cum amaritudine et acumine. Succus ipsius est amarior eius foliis. Et tertiae virtutes ipsius sunt, quia habet confortare stomachum et trahere, quod est in eo amarum, per modum purgationis, et hoc facit per virtutem attractivam; et propterea amaritudinem habet lavativam. Et aperit oppilationem hepatis, et provocat urinam. Et si est phlegma in stomacho, non prodest propter stypticitatem suam. Et habet multas species, sed melius omnium est aromaticum et propter hoc confortat stomachum et hepar. Et in summa manifestum est, quod habet haec medicina proprietatem in stomacho et hepate. Averroes ibidem2).

1) 2)

Averr., Colliget V 9; Venetiis 1542, 78vaK Averr., Colliget V 42; Venetiis 1542, 84vbP

63 quae add. est V 68 melonum: melanum V 69 eis: ipsis B | Siquidem … aperitivae: sunt V 70 inter ipsas: in eis V 73 nec: ut V | est om. B 79 possunt: possent B 81 eo: ea V 82 sunt om. V 4 eius foliis inv. V 6 quod … eo: in eo quod est V 7 lavativam: laxativam V 8 propter om. V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 83

20/10/22 11:39

84

Catena aurea entium

6. Cur absinthium dicitur habere duas virtutes contrarias. Responsio ex Circa instans1): Quia habet virtutem laxativam et constrictivam: constrictivam ex grossitie suae substantiae, laxativam ex calore et amaritudine, sed grossam dicitur habere substantiam propter ponticitatem et amaritudinem. Amara enim et pontica grossam dicuntur habere substantiam, quae si interius recipitur materia existente compacta, tunc causa suae grossitiei reddit eam, scilicet materiam compactiorem, sed sua caliditate alios humores dissolvit, et sic materiam digestioni dat minus habilem. Et hoc propter dissolutionem, quae plus movet, quam digerat, propter motum, quare contraria facit. Unde non detur nisi materia digesta, ut eam dissolvat et dissoluta ponticitate constringente expellat.

20

7. Cur acetosa valet contra fluxum ventris cum ulceratione intestinorum. Responsio Averrois, V Colliget2): Virtus istius herbae composita est eo, quod semen eius habet stypticitatem cum acetositate, et propter hoc valet contra fluxum dictum. Avicenna3): Frigida est et sicca in secundo gradu et dicitur, quod in foliis eius lenificatio quaedam et in semine eius constrictio, et radix eius trita confert fluxui matricis et frangit lapidem in renibus, quando bibitur. Tamen et viscositas eius confert rasurae intestinorum, quae accidit ex superfluitatis siccitate: ipsa enim cum iuvamento illo, quod confert rasurae, etiam lubrificat. 8. Cur, cum dicitur acorus, gladioli radix intelligitur. Responsio: Quia in gladiolo, qui dicitur acorus, radix potior est. Averroes ubi prius: Radialgor, id est acorus, quod ex hac herba accipitur, est radix et est calida et sicca in tertio gradu propterea, quia dominans in ea est substantia ignea subtilis, et potest esse, ut sit cum ea admixta pars una terrestris adusta. Et significat hoc, quod sapor suus est acutus cum aliquantula amaritudine. Operationes suae secundae sunt hae, quia abstergit, incidit, subtiliat et aperit oppilationes. Tertiae sunt, quia provocat urinam et valet ad duritiem splenis et subtiliat grossitiem, quae provenit in cornea, et proprie succus radicis. Averroes ubi supra4). 9. Cur asphodelus serpigini et apostematibus glandulosis et sordidis supponitur. Responsio: Asphodelus, centum capita, albutium eadem herba est, habens folia similia foliis porri, radices rotundas, ut sunt glandes et testiculi. Et secundum Avicennam5) medetur serpigini et aliis dictis, quia est abstersivus et resolutivus.

30

40

1)

Ps. Matth. Platear., Circa instans A 19; Lugduni 1525, 226ra; Wölfel 12 Averr., Colliget V 42; Venetiis 1542, 87raB 3) cf. Avic., Canon II 2 54; Venetiis 1507, 93rb 4) Averr., Colliget V 42; Venetiis 1542, 84rbF 5) Avic., Canon II 2 77; Venetiis 1507, 96rb-va 2)

13 constrictivam: constrictionem V 14 amaritudine: amaritudinis V 15 grossam … habere: dicuntur grossam habere V 18 digestioni dat inv. V 19 quae: et V 20 quare om. sed suppl. in marg. V 23 istius: huius V 26 in add. f sed del. B | semine eius add. sit V 27 Tamen om. V 28 ipsa: propria B 30 acorus: accorus V 31 potior est inv.  V 32 accipitur add. et V 33 dominans … est: in ea est dominans V 34 potest … ut: esse sic V 38 supra om. V 40 albutium coni.: albucinum B albuinam V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 84

20/10/22 11:39

liber VII, ansa 2, quaest. 6–12

85

Subtiliativus proprie radix eius, quando teritur, fit calidior et plus radix eius. Circa instans1) dicit: virtutem habet attrahendi, consumendi, desiccandi et diureticam. Unde etiam valet alopeciae, serpigini, morpheae albae. Et radix eius cum faece vini ponitur super apostemata glandulosa omnia et super carbunculos et ulcera fraudulenta et sordida et confert eis.

50

10. Cur dicitur, quod alcanna desiccat absque mordicatione. Responsio Averrois ubi prius2): In alcanna folia et rami et virtus eius composita est ex substantia frigida et calida et propter hoc desiccat absque mordicatione et decoctio eius valet adustioni et etiam apostematibus ardentibus. Avicenna3): Ultra mare nascitur et in Sicilia copiose. Haec herba pulverizata venit per diversas mundi partes, pulvis autem subnigri coloris, unde et colorat nos. Dicitur versus: Thapsia nos inflat, sed nos alcanna colorat. Thapsia namque herba est valde inflativa. 11. Cur dicitur: Alcanna nos colorat. Responsio: Quia mixta cum aceto, si corpus cum ea inungatur, in rubeum tingit colorem. Et primo quidem inunctum cum ea corpus deforme redditur, secundo incipit recedere deformitas et tertia vice iterata cotidie inunctio incipit redire ad colorem decorem et in quarta et in quinta die redit lucidissimus color. Albertus ibidem, cap. 14).

60

12. Cur dicit Galenus5), quod allium est aperitivum venarum. Responsio Averrois ubi prius6): Medicinae aperientes ora venarum sunt calidae complexionis et habent grossam substantiam et sunt de genere medicinarum aperitivarum, tamen sunt fortiores eis. Et habent quasi tres gradus operationum: primus est abstergendi, secundus aperiendi, et tertius elargiendi ora venarum. Tamen calor istarum medicinarum aperitivarum non est corrosivus, quia corrosio claudit. Et istae medicinae sunt, sicut allium et fella bovis. Constantinus7) dicit: allium valet contra omnes frigidos humores et venena, quare tyriaca rusticorum dicitur. Confert etiam malam aquam potantibus, unde et Macer8) dicit: allia, qui mane ieiuno sumpserit ore, hunc diversarum potus non laedit aquarum.

1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8)

Ps. Matth. Platear., Circa instans A 14; Lugduni 1525, 225va – b; Wölfel 18 Averr., Colliget V 42; Venetiis 1542, 87raA cf. Avic., Canon, II 2 2; Venetiis 1507, 92vb; recte Ps. Matth. Platear., Circa instans A 26; Lugduni 1525, 227rb; Wölfel 16 recte Ps. Matth. Platear., Circa instans A 26; Lugduni 1525, 227rb – va; Wölfel 16 cf. Gal., De simpl. med. V 4 1; Venetiis 1490, 68rb Averr., Colliget V 11; Venetiis 1542, 78va-bM – N cf. Const. Afr., De grad. c.“De quarto gradu”; Basileae 1539, 382 Odo Magd., Macer Floridus I, 193 – 195; Choulant 36

43 quando … eius om. V 44 desiccandi: exsiccandi V | diureticam add. quando teritur fit calidior et plus radix eius V 46 glandulosa: glandulenta V | omnia … fraudulenta om.  V 47 eis add. multum V 49 composita: opposita V 51 eius: ipsius V 53 colorat: colorare B 56 inungatur: ungitur V 57 Et om. V 58 colorem om. V 59 1: 4 V 61 venarum add. in marg. a. m. de allio et eius virtute magna B | calidae: calidi B 64 et om. V | elargiendi: largendi V 67 Confert: Constantinus V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 85

20/10/22 11:39

Catena aurea entium

86

13. Cur althea herba salutaris dicitur. Responsio: Althea, bismalva, eviscus idem est. Nomen eius ex Graeco derivatum est, et ob iuvamenta plurima dicitur althea. Calida est cum aequalitate1). Averroes ubi prius2): In radicibus altheae est virtus styptica, et propterea valet aqua decoctionis eius excoriationi intestinorum ex dyssenteria et sputo sanguinis.

70

14. Cur de aneto dixit Galenus3), quod, qui intrabant ad potationes, faciebant ex eo garlandas. Responsio Averrois ubi prius4): Anetum recens est minus calidum et plus humidum, et ideo inducit somnum et maturat plus sicco. Et propterea dixit Galenus, quod quaesitum est de garlandis. Et quando coquitur in oleo, habet dissolvere et mitigare dolorem et maturat apostemata levia et inducit somnum eo, quod, quando coquitur cum oleo, redditur complexio eius ad similitudinem medicinarum maturantium, nisi quia est aliquantulum magis calidum et subtile. Et hac de causa dissolutivum est. Haec Averroes. 15. Cur anisum, quod alio nomine vocatur feniculum Romanum, habet folia quasi per lineas quasdam divaricata et producta, similiter autem et feniculum et anetum et carvi et herba, quae meu vocatur, et dicitur a quibusdam radix ursi, et similiter camomilla et cotila fetida et aliae huiusmodi. Responsio: Haec dispositio foliorum quasi in nulla alia invenitur plantarum. Et causa quidem est, quod herbae istae sunt calidae et siccae fere omnes et ideo humidum, quod est in ipsis, acuitur et efficiuntur folia quasi lineariter producta per calidum, et in multa divisa per siccum. Et sunt omnes istae fortissimi viroris et declinantis ad nigredinem quandam propter terrestritatem ipsarum et sunt concavae sicut cannae propter multum spiritum contentum in ipsis. Albertus De vegetabilibus lib. VI, tract. 2, cap. 25). 16. Cur anisum calidum et siccum est in tertio gradu6). Galenus7) tamen dicit, quod est calidum in secundo et siccum in tertio. Responsio: Ideo, quia substantia ignea super ipsum dominatur, et significat super hoc ipsum acuitas sui saporis cum aliquantula dulcedine. Operationes suae secundae et tertiae sunt ad carminandum ventositatem et provocat urinam et ape-

1) 2) 3) 4) 5) 6) 7)

80

90

1

(71) Nomen … (72) aequalitate: Avic., Canon II 2 76; Venetiis 1506, 96rb Averr., Colliget V 42; Venetiis 1542, 85vaI cf. Gal., De simpl. med. VI 43; Venetiis 1490, 79va Averr., Colliget V 42; Venetiis 1542, 84vaK (88) Haec … (93) ipsis: Alb., De veget. VI 2 2,n.272 –  273; Meyer – Jessen 476 cf. Averr., Colliget V 42; Venetiis 1542, 84vaL cf. Gal., De simpl. med. VI 46; Venetiis 1490, 74va

73 est: add. Avicenna V 77 est minus inv. V 78 propterea: propter quod V 79 quod om. V 83 Averroes: Avicenna V 90 efficiuntur: erunt V 91 omnes om. V | fortissimi: fortissime V 93 cannae: rannae V 3 super om. V 4 sui saporis om. V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 86

20/10/22 11:39

liber VII, ansa 2, quaest. 13–19

10

20

87

rit oppilationes secundum Averroem ubi prius1). Secundum Avicennam2) est aperitivum cum stypticitate parva et sedat dolores et resolvit ventositates et proprie si assetur. Et in ipso est acuitas, qua medicinis subvenitur adurentibus. Constantinus3): aperit oppilationes renum et matricis et est motivum coitus, loco eius ponitur carvi, quoniam est ipsum contra ventosam indigestionem et acidam eructationem, secundum Circa Instans4). 17. Cur apium dicitur malum capitis5). Responsio: Quia excitat epilepsiam secundum Albertum ubi prius6). Est etiam malum nutricibus et lactantibus eo, quod excitat coitum et quod subtile est, descendit de mamillis ad coitum et est malum praegnantibus, quia provocat urinam et menstrua et linitum super inguina provocat urinam retentam, praecipue si succus eius cum vino albo claro temperetur. Avicenna7): Apium habet virtutem et proprietatem attrahendi malos humores, quos, si trahat ad vulnera et misceantur cum nutrimento fetus, generat in embryone putridos et pestilentiales humores et facit in pueris epilepsiam vel insipientiam. Est et aliud genus apii, quod cerefolium dicunt ,calidum in tertio et siccum in secundo gradu. Istud cum melicrato potum, urinam et menstrua provocat, renum, laterum et vesicae dolorem tollit, ventositatem stomachi, hepatis et omnium viscerum dissolvit et oppilationes eorum8). Subtilem habet substantiam, virtutem diureticam solutivam et attentuativam. 18. Cur aquilegia

30

19. Cur aristologia mulieribus fetis est optima. Responsio: Nam supersessa post partum matricem beneficio vaporis expurgat. Sunt autem ipsius duo genera, rotunda et longa eo, quod habeat radicem longam cum ramis et foliis longioribus. Isidorus lib. XVII, cap. 99). Averroes ubi prius10):

1)

Averr., Colliget V 42; Venetiis 1542, 84vaL Avic., Canon II 2 1; Venetiis 1506, 88rb 3) cf. Const. Afr., Pant. Pract. II c.“De aniso”; Lugduni 1515, 82vb 4) Ps. Matth. Platear., Circa instans A 18; Lugduni 1525, 226rb; Wölfel 12 5) cf. Alb., De veget. VI 2 2,n.281; Meyer – Jessen 481 6) Alb., De veget. VI 2 2,n.281; Meyer – Jessen 481; ex Ps. Matth. Platear., Circa instans A 8; Lugduni 1525, 225vb; Wölfel 8 7) (17) Apium … (20) insipientiam: cf. Avic., Canon, II 2 66; Venetiis 1507, 93vb; recte Ps. Matth. Platear., Circa instans A 8; Lugduni 1525, 224vb; Wölfel 8 8) (21) cerofolium … (24) eorum: Ps. Matth. Platear., Circa instans A 36; Lugduni 1525, 228ra 9) Isid., Etymol. XVII 9; Lindsay n.52 10) Averr., Colliget V 42; Venetiis 1542, 84vaL 2)

8 assetur: assaretur V | qua coni.: quam codd. | subvenitur 7 et1 om. V | sedat: cedat V adurentibus: advenientibus V 9 aperit add. venas V 15 de: a V 18 virtutem: virtutum V 20 Est et inv. V 21 gradu om. V 26 etc. suppl.: spatium vacuum septem linearum B 29 quod: super fossa V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 87

20/10/22 11:39

88

Catena aurea entium

Zarahunt, id est aristologia, de hac non utimur nisi radice, et est quaedam longa, quaedam rotunda. Et rotunda fortior est in incisione et subtiliatione, et longa plus valet abstersioni et generationi carnis. Ambae sunt calidae et siccae in secundo gradu, quia sunt compositae ex substantia aliquantulum ignea et terrestri adusta. Et significat hoc amaritudo, quam habent cum moderata acuitate. Secundae earum operationes sunt, quia subtiliant mirabiliter humores grossos, propterea removent oppilationes, quae proveniunt ab istis humoribus et extrahunt spinas et removent putrefactionem et mundificant sorditiem et faciunt generari bonam carnem; et istae sunt magis proprie in rotunda. Earum tertiae operationes sunt abstergentes et curant epilepticos et podagram et arteticos. Haec Averroes.

40

20. Cur arnoglossa utilis est ad ulcera. Responsio: Lingua agni, lingua arietis, plantago maior idem, iterum plantago minor, quinque nervia, lanceolata idem. Maior septem habet collas vel nervos, minor quinque. Substantia eius composita est ex terreitate et aqueitate secundum Avicennam1), et ex aqueitate infrigidat, ex terreitate vero constringit. Radix eius siccior est et minus humida et frigus eius est minus stupefactione ipsius et siccitas ipsius est infra eius moridicationem, et propter illud est ultima ad ulcera. Et non est aliquid melius foliis eius ad consolidanda ulcera antiqua et recentia, quia sunt constrictiva, repercussiva cum aqueitate frigida et ob hoc vincunt cursum sanguinis et in ea est apertio propter abstersionem suam. Circa instans2): Utilis est ad vulnera dessicanda et mundificanda eorum putredinem. Averroes ubi prius3) dicit sic, quod plantago composita est ex substantia aquosa et terrestri, significat insipiditas eius cum stypticitate. Valet contra omnia mala apostemata et materias putridas et curat fistulas. 21. Cur artemesia herba Dianae consecratur a Gentilibus. Responsio secundum Isidorum, lib. XVII, cap. 94): Quia Diana usum eius invenit unde ab ipsa nuncupata est; Graece enim Diana Artemis dicitur. Unde Macer cap. 15): huius opem fertur prior invenisse Diana, Artemis Graece quae dicitur, indeque nomen herba tenet, quia sic inventrix dicitur eius, vel Artemis luna dicitur, quia herba haec morbos lunaticos et menstruos recipit. Macer: Praecipue morbis mulieri-

50

60

1)

Avic., Canon II 2 439; Venetiis 1507, 128va Ps. Matth. Platear., Circa instans A 29; Lugduni 1525, 227vb 3) Averr., Colliget V 42; Venetiis 1542, 84vaM 4) cf. Isid., Etymol. XXVII 9; Lindsay n.45 5) cf. Odo Magd., Macer Floridus I, 4 – 13; Choulant 28 2)

31 Zarahunt: Zarabunt V 32 Et rotunda om. V | subtiliatione: subtiliationem B 33 secundo coni. ex Aver.: tertio codd. 37 ab: ex B 39 istae om. V | sunt: fiunt V 41 ad om. sed suppl. supra lin. V 42 idem om. V 43 minor add. idem om. V | collas … nervos: nervos 51 mundificanda: mundificandum B | prius vel costas V 50 est1 add. et V | est2 om. V add. quod sed exp. V 52 aquosa … terrestri: terrestri et aquosa V | et suppl. ex Averr.: om. codd. | significat: sicut V | hoc suppl. ex Averr.: om. codd. 57 Unde add. et V 58 indeque: inde quia V 59 quia: et B 60 herba haec inv. V | morbis: morbos V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 88

20/10/22 11:39

liber VII, ansa 2, quaest. 20–25

89

bus ista medetur, menstrua deducit, pellit abortivum, duritias stericas solvit. Albertus ubi prius1): Valet in multis mulieribus et specialiter contra sterilitatem, quae est ex humiditate. Portata etiam et alligata cruribus tollit lassitudinem itinerantium.

70

22. Cur atriplex herba ranalis dicitur a Dioscoride2). Responsio. Albertus, lib. VI, cap. 23): Quia folia eius sub olla nova sub terra ponantur ita, quod evaporare non possint, vapor saepius reflexus figuram foliis dat ranarum. Folia quidem eius sunt lata et semper, quasi sint farina respersa, parvi nutrimenti propter aquositatem ipsius. Est enim frigida et humida. Averroes4): Atriplices sunt frigidae et humidae, ventrem humectant, prosunt ictericis, paratae tamen sunt corruptioni. 23. Cur barba Iovis plantatur in tectis. Responsio. Albertus ibidem, cap. 35): Quia qui incantationi student, dicunt ipsam fugare fulmen tonitrui. Est autem herba vehementis frigiditatis et est humida conferens calefactioni hepatis.

80

24. Cur baucia, id est pastinaca, coitum excitare dicitur. Responsio: Quia secundum Constantinum6) calida est et humida, unde et virtutem habet generandi multum sanguinem et spissum et est spermatis generativa et coitus excitativa et digestionis confortativa. Et ponitur radix eius ad zinziber conditum, quod coitum excitat et digestionem confortat. Isidorus ubi supra, cap. 107): Pastinaca vocata est, quod eius radix praecipuus sit pastus hominis: est enim odoratu iucunda, cibo delectabilis. 25. Cur borago dicitur herba boni sanguinis generativa. Responsio: Quia est herba humida et calida temperata. Albertus ubi prius8).

1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8)

Alb., De veget. VI 2 2,n.286; Meyer – Jessen 483; ex. Ps. Matth. Platear., Circa instans A 24; Lugduni 1525, 227ra; Wölfel 14 – 15 non inveni Alb., De veget. VI 2 2,n.287; Meyer – Jessen 483 – 484 Averr., Colliget V 41; Venetiis 1542, 83vbN cf. Alb., De veget. VI 2 3,n.288; Meyer – Jessen 484 cf. Const. Afr., De virt. simpl. med. c. 3; Lugduni 1515, 187ra et c. 14; 187va et c. 51; 188vb Isid., Etymol. XVII 10; Lindsay n.6 Alb., De veget. VI 2 3,n.291; Meyer – Jessen 485

62 in multis iter. B | specialiter: praecipue V 66 possint: possit V 67 quidem add. enim B | quasi sint inv. V 68 nutrimenti add. et BV sed del. B | frigida … umida: umida frigida V 69 Atriplices … (70) corruptioni: Atriplex est frigida et humida haec ventrem humectat prodest ictericis parata tamen est corruptioni V 72 incantationi: incantationem  V 74 calefactioni: stupefactioni B 75 excitare: exsiccare V 76 Quia om. V 77 generativa om. V 78 excitativa: exsiccativa V 80 vocata … quod: vero calida est quia V | eius radix inv. V 81 odoratu iucunda: addoratu V | cibo add. valde V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 89

20/10/22 11:39

Catena aurea entium

90

26. Cur Galenus1) primam laudem buglossae dat et lactucae. Responsio Averrois ubi prius2): Quia omnes herbae per suam naturam declinant ad humores melancholicos et etiam faciunt a tota substantia excepta lactuca et buglossa. 27. Cur et per quid discernitur calamentum ab origano. Responsio: Eo, quod stipes in origano rubet et non in calamento. Avicenna3): est autem triplex: fluviale, quod in locis aquosis nascitur et ripis; montanum, quod est simile hyssopo in foliis et sapore; terrestre, quod in locis petrosis et siccis ab aqua remotis nascitur, et dicitur calamentum hirci vel nepita. Omnes species calidae sunt et siccae in tertio gradu. Et montanum efficacius est, subtiliat fortiter acuitate sua et amaritudine, et proprie silvestre vel terrestre. Quare etiam est rubificativum et ulcerativum et, cum solum bibitur, provocat sudorem et calefacit vehementer per id, quod extrahit de profundo corporis, et incidit et exsiccat valde. Iuxta hoc quaeritur: Cur calamentum, cum bibitur solum, provocat sudorem. Responsio: Eo, quod extrahit ex profundo corporis: trahit enim fortiter sua acuitate et amaritudine. Et ideo etiam est exterius expositum rubificativum et ulcerativum, facit etiam hoc sua incisione et subtiliatione et resolutione. Propter quod etiam potus eius confert leprae. Albertus, De vegetabilibus, lib. VI, cap. 34). 28. Cur quidam in balneis utuntur camomilla. Responsio Averrois ubi prius5): Quia secundae virtutes eius sunt, ut aperiat et dissolvat vapores cutis et maturet, et habet proprietatem in mitigando dolorem ventris. Est autem calida et sicca in primo gradu. Idem: Quia enim evaporatio non fit nisi in quantitate membri evaporati et augmentum ipsius quantitatis non fit nisi propter calefactionem membri, necesse est, ut medicinae evaporativae sint calidae. Sed earum calor debet esse temperatus, quae medicinae, quia habent distemperatum calorem, evacuant et dessiccant, nec debent habere substantiam grossam. Et istae medicinae sunt sicut camomilla, malva et oleum vetus6). Et iterum propter gratum odorem utuntur ea in aquis balneantes calidis. 29. Cur camphora per nares castrat odores mares. Responsio. Avicenna7): Quia habet virtutem infrigidandi, constringendi et extin-

1

10

20

30

1)

cf. Gal., De simpl. med. VI 83; Venetiis 1490, 75vb Averr., Colliget V 41; Venetiis 1542, 83vaM 3) Avic., Canon II 2 158; Venetiis 1507, 106rb – 106va 4) Alb., De veget. VI 2 3,n.309; Meyer – Jessen 497 – 498 5) (20) secundae … (22) gradu: Averr., Colliget V 42; Venetiis 1542, 84vaL 6) (22) enim … (27) vetus: Averr., Colliget V 10; Venetiis 1542, 78vaL 7) cf. Avic., Canon, II 2 134; Venetiis 1507, 102vb – 103ra 2)

7 in: et V 8 simile: similis V | terrestre: terrestris V | petrosis dub. V 13 id: illud V 15 trahit … (18) leprae: incidit et exsiccat valde et potus eius valet leprae V 18 Albertus … cap. 3 om. V 21 in mitigando: mitigandi V 25 quia: quae B | distemperatum: temperatum V 28 balneantes calidis inv. B

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 90

20/10/22 11:39

liber VII, ansa 2, quaest. 26–31

91

guendi. Est enim frigida et sicca in tertio gradu. Constantinus1): Huius odor assiduus libidinem demit maribus ex sui proprietate et bibita plus operatur. Averroes ubi prius dicit sic2): Camphora frigida est et sicca in secundo gradu et est subtilis substantiae et resistit putrefactioni, quae fit ex materia calida, stringit fluxum cholericum et in maribus privat coitum potenter. Item Constantinus3): Quidam dicunt, quod camphora sit gummi, quod falsum est. Est enim herba quaedam, quae in fine veris colligitur et teritur et succus eius exprimitur et, quod faeculentum est, residet et abiciitur. Purum autem soli expositum exsiccatur et in substantiam camphorae reducitur. Et sic tam herba quam succus dicitur camphora, succo utimur vel aliter. 40

50

60

30. Cur camphora odorata a maribus tollit appetitum coitus, odorata autem a feminis auget coitus temptationem. Responsio. Albertus, De vegetabilibus, lib. VI, cap. 34): Huius causa est, ut puto, per accidens, quia in maribus frigiditas eius retinet calorem in cerebro, qui retentus multiplicatur in ipso et consumit coitus materiam, quae maxime a cerebro descendit. Et huius simile est, quod rosa odorata frequenter facit sternutationem, quia frigiditas eius repercussam retinet cerebri vaporositatem, quae multiplicata facit motum sternutationis. In feminis autem est frigidum cerebrum, et ideo camphora odorata condensat humidum descendens ab ipso; et si restringit calorem cerebri feminarum, ille non est multus, et ideo non potest consumere humidum, sed tantum movet ipsum, quod motum descendit et incitat ad coitum. 31. Cur dicit Averroes5), quod talis medicina, ut est capillus Veneris, multum est retinenda. Responsio secundum eundem ubi prius: Quia dicit Galenus6), quod capillus Veneris est temperatus et in suis virtutibus primis et habet multas operationes secundas et tertias, quarum quaedam sunt confortativae et repercussivae, quaedam dissolutivae et quaedam faciunt nasci capillos pulchros et quaedam dissolvunt scrofulas et quaedam frangunt lapides et quaedam adiuvant ad trahendum sputum grossum de pectore et pulmone. Et Galenus dicit, quod stringit ventrem, et novi dicunt, quod purgat. Et talis medicina, qualis est haec, quae habet tot operationes secundas et tertias, est retinenda, quia cum hoc toto est temperata, praeter ea, quae adhuc dicam. Haec Averroes. Idem7) parum ante: dicimus, quod possibile est cognosce-

1)

cf. Const. Afr., De grad. c.“De tertio gradu”; Basileae 1539, 370 Averr., Colliget V 56; Venetiis 1542, 90rbE 3) 35 Camphora … gummi: cf. Const. Afr., De grad. c.“De tertio gradu”; Basileae 1539, 370; cf. Ps. Matth. Platear., Circa instans C 2; Lugduni 1525, 229vb; Wölfel 25 4) Alb., De veget. VI 2 3,n.302; Meyer – Jessen 492 5) cf. Averr., Colliget V 42; Venetiis 1542, 84raD 6) cf. Gal., De simpl. med. VI 7; Venetiis 1490, 73rb 7) (58) Et … (61) dicam: Averr., Colliget V 42; Venetiis 1542, 82rbH 2)

32 sui: sua V | bibita: lubita V 45 facit sternutationem inv. V 47 facit om. V | est frigidum inv. V 51 est: in V | multum est inv. V 54 Veneris add. est V | est: in V 56 nasci: nasceri B | scrofulas: schrofalas V 61 dicimus: diximus V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 91

20/10/22 11:39

92

Catena aurea entium

re operationes secundas medicinarum tunc, quando cognoscimus complexionem medicinarum in caliditate et siccitate, quamvis hoc non semper verificetur, quia invenitur in quibusdam medicinis, quod earum operationes secundae non sequuntur primas, hoc est complexionem medicinarum, verbi gratia subtilitas et incisio non attribuenda est nisi corpori multi caloris. Et nos invenimus medicinas temperatas cum suis complexionibus, quae sunt subtiliativae et incisivae sicut capillus Veneris, squinantum et similia his. Et acetum est in ultimitate subtilitatis et incisionis et est tamen frigidum. Et hoc accidit, quia calor, qui in eo est, sustentatur frgiditate, quae est in eo, quia frigiditas sua compingit ipsum et premit ipsum ad partes intrinsecas membri. Et sic videtur, quod aliae medicinae faciant, hoc est quod habeant superfluam subtilitatem in se ipsis aut ut eis supervenerit aliqua res, propter quam faciant et potest esse, ut haec res sit aliquantulum similis ei, quod habet a tota substantia. Sed operatio per comparationem tertiarum virtutum est debilis iudicii eo, quod est valde propinqua operationi, quae fit a tota substantia. Haec ille. 32. Cur dicitur communiter: Cum carui carvi non sine peste fui1). Responsio: Quia digestione defecta non est homo sine peste. Constantinus2) autem dicit, quod carvi digestivam vim confortat, quia ventositatem et inflammationem dissolvit, urinam et menstrua provocat, lumbricos occidit, confert sanguine et dysenteriae et lapidem frangit, in salsamentis positum appetitum confortat3). Averroes ubi prius4): Quod plus quaeritur in carvi, est semen eius. Sua prima proprietas et in calore et siccitate est in tertio gradu. Et hoc est, quia est compositum ex substantia ignea et terrestri adusta. Et significat hoc, quia habet saporem acutum mixtum cum aliquantula amaritudine. Secunda virtus eius est aperitio et dissolutio et tertia est provocatio urinae. 33. Cur cataputia principaliter purgat per superiora. Responsio: Secundum Avicennam5) hoc est ex ventositate et levitate sua. Calida est in tertio gradu et sicca in primo secundum Circa instans6). Solvit cum superfluitate, non sumatur nisi in regione frigida neque sumatur sola nec in complexione frigida. Averroes7) tamen dicit ubi prius: Grana cataputiae habent virtutem purgandi et cum hoc abstersivam et dissolutivam. Idem dicit: Grana eius purgant choleram,

70

80

90

1)

cf. Const. Afr., De grad. c.“De tertio gradu”; Basileae 1539, 372; Ps. Matth. Platear., Circa instans C 19; Lugduni 1525, 232ra; Wölfel 35 – 36 2) Const. Afr., Pant. Pract. II c.“De carvi”; Lugduni 1515, 83ra 3) (80) in … confortat: Ps. Matth. Platear., Circa instans C 19; Lugduni 1525, 232ra 4) Averr., Colliget V 42; Venetiis 1542, 86rbF 5) recte Ps. Matth. Platear., Circa instans C 19; Lugduni 1525, 232ra; Wölfel 35 – 36 6) Ps. Matth. Platear., Circa instans C 26; Lugduni 1525, 233rb; Wölfel 35 – 36 7) Averr., Colliget V 42; Venetiis 1542, 87raB 62 complexionem coni. ex Averr.: contradictionem V conclusiones B 64 earum operationes inv.  V | non add. se sed del. V 66 non attribuenda inv.  B | nisi om. V 67 complexionibus: conditionibus V 71 est quod om. V | habeant add. per V 72 res: tres V 78 digestivam vim inv.  V 85 provocatio urinae inv.  V 89 neque ... frigida2: et complexione frigida neque sumatur sola V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 92

20/10/22 11:39

liber VII, ansa 2, quaest. 32–37

93

quando deglutiuntur a decem usque ad quindecim; et qui habent ventrem fortem, masticent ista grana, et qui habent debilem deglutiant integra. Haec Averroes. Longe aliter dicit Circa instans. 1

10

20

34. Cur caulis et lactuca transplantantur. Responsio. Albertus, De vegetabilibus lib. I, tract. 2, cap. 101): Quia non bene emundantur, nisi transplantentur. Transplantatae enim plus domesticantur et naturalem silvestritatem amittunt. 35. Cur caulis causat corpus dolorosum. Responsio: Quia est grossi nutrimenti ingrossans sanguinem, cum non miscetur cum aliquo dissolvente grossitiem ipsius, et inflat inflatione pertingente usque ad partes furculae et lateris et facit dolorosum corpus. Nutrimentum autem caulis est parvum et humidius nutrimento lentium et sanguis eius est malus; sed cum decoquitur cum pingui carne, efficitur parum melioris nutrimenti. Exsiccat autem linguam et provocat somnum et tamen retardat ebrietatem et clarificat vocem propter fumorum repressionem. Albertus, ibidem2). 36. Cur euntibus ad potationes prius caules ministrantur. Responsio. Macer, cap. 173): Qui prius est, id est comedit, caulem vix sentiet ebrietatem. De caule dicit idem, ibidem: Quamvis caulis passim nascatur in hortis, est tamen illius ad multa salutifer usus: annis sexcentis usos medicamine caulis Romanos Cato testatur, medicina priusquam a medicis Romae descripta fuisset in usu, hortus tunc illis escas dabat atque medelas. Cato multa scripsit de caule. Crisippus scripsit librum de caule4). Averroes dicit ubi prius5) de caule: Caules sunt siccae et calidae naturae. Necessario tamen generant humorem melancholicum et succus earum habet proprietatem clarificandi vocem. 37. Cur herba celidonia nomen hoc a diversis diversimode narratur accepisse. Responsio: Quidam putant celidoniam dictam quasi donum caeli propter virtutes eius plurimas. Alii, puta Macer cap. 186), dicit causa vocatam ab hirundine, quae Graece dicitur celidon, unde scripsit: caecatis pullis his lumina mater hirundo, Plinius ut scripsit, et quamvis eruta, reddit. Aliam causam dicit sic: Hanc nasci dicunt avibus venientibus illis, id est hirundinibus, et desiccari, solito dum more recedunt,

1) 2) 3) 4) 5) 6)

Alb., De veget. I 2 10,n.194 – 195; Meyer – Jessen 96 Alb., De veget. VI 2 4,n.305; Meyer – Jessen 494 Odo Magd., Macer Floridus XXXVI, 1261 – 1263; Choulant 80 Odo Magd., Macer Floridus XXXVI, 1224 – 1225; Choulant 78 Averr., Colliget V 41; Venetiis 1542, 83vaM recte Odo Magd., Macer Floridus LII, 1693 – 1697; Choulant 98

5 causat … (6) nutrimenti om. V 6 ingrossans: ingrossat V 8 corpus: caput B 11 tamen add. hoc V 13 caules ministrantur: ministratur eis caules V 14 17: 42 V 20 siccae … calidae: calidae et siccae V | humorem: sanguinem V 21 succus: siccitas V 22 nomen hoc inv. V 26 quamvis: quam V | Hanc: hac V 27 solito: solita V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 93

20/10/22 11:39

Catena aurea entium

94

indeque nomen habet celidonia, namque celidon dicitur haec volucris Graecorum more vocari. Unde Isidorus, lib. 17, cap. 91) dicit: Celidonia ideo dicitur vel quod adventu hirundinum videtur erumpere, vel quod pullis hirundinum si oculi auferantur, matres eorum illis ex hac herba mederi dicantur.

30

38. Cur cum centaurea clysterizantur sciatici et podagrici. Responsio Averrois ubi prius2): Centaurea composita est ex substantia adusta et terrestri et frigida et aperit oppilationes, incidit humores grossos et cum hoc habet virtutem purgandi eos. Et ideo clysterizantur cum ea sciatici et podagrici et abestergit humores grossos et cholericos. Et aliquando tantum purgat, ut trahat sanguinolentos humores, et tunc fortius prodest et provocat menstrua fortiter et abortiri facit et cum hoc virtutem consolidativam vulnerum propter suam stypticitatem. Haec ille. Est autem herba amarissima, unde et fel terrae dicitur et fellisuga. 39. Cur caepe movet coitum. Responsio: Propter suam caliditatem et superfluam humiditatem quam habet. Et in ipso est inflatio et attractio sanguinis ad exteriora, et ob hoc est rubificativum cutis3).

40

40. Cur caepe proiectum in mustum fervens vel cervisiam novam totum venenat et corrumpit. Responsio: Quia valde spirituosum est, fervorem musti devincens et viscositate suam pellem in circuitu musti inducens, sub qua mustum venenat et corrumpit. Cur cerofolium etc. De hoc dictum est supra quaestione de apio, id est kervele. 41. Cur cicera venerea sint. Responsio Averrois ubi prius4): Quia proprietatem habent faciendi bonum calorem et hoc accidit, quia acuunt calorem, ita ut generetur spiritus ventosus, et per hanc viam valent coitui. Sunt autem temperata et humida et habent inflationem. Et propter tertiam earum operationem habent generare sperma et, si comedantur recentia, generant in stomacho et intestinis multas superfluitates et sunt ad digerendum dura. Et Albertus, lib. VI De vegetabilibus, cap. 35): extrahunt etiam fetum et vehementer provocant coitum. Cicera et earum infusio extendit membra coitus, quando bibitur a ieiuno. Hippocrates autem dixit, quod in cicere sunt duae substantiae, quarum una est salsa, et

50

1)

Isid., Etymol. XVII 9; Lindsay n.36 – 37 Averr., Colliget V 42; Venetiis 1542, 86vaI 3) cf. Avic., Canon II 2 123; Venetiis 1507, 100vb; Averr., Colliget V 39; Venetiis 1542, 83raC 4) Averr., Colliget V 39; Venetiis 1542, 83rbF 5) recte Alb., De veget. VI 2 4,n.299; Meyer – Jessen 490 – 491 2)

28 indeque: inde V 29 ideo dicitur om. V 30 videtur … hirundinum om. V 32 centaurea: centauria V 33 Centaurea: Centauria V 38 cum hoc: tamen B 46 spirituosum est iter. B 48 Cur … (49) kervele om. V 52 acuunt: acuit V 53 habent om. V 56 fetum: secum V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 94

20/10/22 11:39

liber VII, ansa 2, quaest. 38–45

60

95

haec lenit naturam; et altera dulcis, et haec provocat urinam. Et dulcis quidem substantia est inflativa et addens in coitu. Et in multis convenit cum ciceribus pisa. 42  Cur cicer dicitur vocem clarificare. Responsio: Eo, quod melius quam aliqua res nutrit substantiam pulmonis, et ideo etiam ex farina ciceris fiunt sorbitiones. Albertus, ibidem1).

70

43. Cur cicuta non utimur in interioribus. Responsio: Ex eo, quod venenosa est et in substantia et in qualitatibus suis. Dissolvit enim tantum, quod spiritus inaniuntur, ex quorum inanitione membra mortificantur, ex Circa instans2). De hac dicit Isidorus, lib. XVII, cap. 93): Cicuta quasi caecuta dicitur eo, quod in thyrso geniculatos habeat nodos occultos, ut canna; sicut dicitur fossa caeca, quae occulta est. Haec potui data interficit: hanc in carcere Socrates bibit et exspiravit. Persius: Dicere sorbitio tollit quem dira cicutae. Haec, cum hominibus venenosa sit, capellas efficit pingues. Haec Isidorus. 44. Cur cyminum frigidis conveniens est medicina. Responsio: Quia in talibus venti multiplicantur. Cyminum autem calidum existens et siccum expellit ventositates et resolvit, et quia est incisivum cum aliqua stypticitate, si lavetur facies ex aqua eius, clarificat eam; si tamen nimis saepe iteretur lotio, citrinat eam. Usus eius moderatus inducit pluchritudinem faciei. Albertus, ibidem4).

80

45. Cur malitiosus etiam in scirpo nodum quaerere dicitur. Responsio: Quia scyrpus nullum penitus habet nodum et malignus quaerit causam, ubi non est. Est autem scirpus iuncus in locis palustribus crescens sicut et carectum. Et est cortex eius valde viridis et plenus medulla, quae est rarae substantiae, et haec quando in vino ponitur, aquositatem vini ad se trahit propter similitudinem complexionis; propter quod falsa opinio putat, aquam immixtam in vino, et hoc idem puto facere carecti medullam. Et succus scirpi est indigestus et aquosus valde. Albertus ubi prius5). De scyrpo dicit Isidorus6) ubi prius: Scirpus est sine nodo iuncus, de quo Ovidius7): Quaerunt in scirpo, soliti quod dicere nodum. Et in proverbio: Qui inimicus est, etiam in scirpo nodum quaerit. Haec Isidorus. Item ansa prima, quaest. 121, 122, 127. 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7)

recte Alb., De veget. VI 2 4,n.299; Meyer – Jessen 490 Ps. Matth. Platear., Circa instans C 22 Lugduni 1525, 232va; Wölfel 36 Isid., Etymol. XVII 9; Lindsay n.71 recte Alb., De veget. VI 2 4,n.303; Meyer – Jessen 493 recte Alb., De veget. VI 2 4,n.320; Meyer – Jessen 503 – 504 Isid., Etymol. XVII 9; Lindsay n.97 non inveni

67 hac: hoc V 69 in … (70) Socrates: Socrates in carcere V 71 hominibus: omnibus V 74 ventositates: ventositatem V 76 eam om. V 78 malitiosus: malus V 79 nullum penitus: omnino non V | et: sic V 83 quod separat suppl. ex Alb. 86 Ovidius: Ennius Isid. 87 quod: quae B | etiam … scirpo: in cirpo etiam V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 95

20/10/22 11:39

Catena aurea entium

96

46. Cur coriandrum frigidum existens resolvit scrofulas, cum resolutio scrofularum omnis fit per calidum. Responsio: Ista est quaestio Galeni1), ad quam respondet Avicenna2) dicens, quod ex proprietate speciei et non qualitatum elementalium habet resolvere scrofulas; aut forte quia in ipso est quaedam substantia subtilis penetrans in profundum, quae resolvit eas. Coriandri proprietas est prohibere vaporem, ne ad caput ascendat, et ideo ponitur in cibum eius, qui oppilationes patitur ex vapore stomachi. Albertus, ubi prius3). 47. Cur valde cavendum est, ne de coriandro multum sumatur4). Responsio: Quia cum ex succo eius bibitur circa quatuor uncias, interficit sicut venenum, quia facit hominem tristem et syncopizantem. Albertus, ibidem5).

1

10

48. Cur corona regis, quae Graece hypericon vocatur, alio nomine Latine dicitur herba perforata6). Responsio: Quia habet folia multa in stipite uno sicut folia maioranae vel basilicae, quae sunt omnia perforata multis foraminibus propter humoris acuitatem. Dicitur autem, quod cor confortat et hepar et renes mundificat et ulcera et praecipue anthraces curat et venenum fugat. Albertus, ibidem7). 49. Cur crocus datur contra syncopin et debilitatem stomachi. Responsio: Quia virtutem habet confortandi ex qualitatibus suis temperatis et aromaticitate sua. Multus tamen usus eius facit abominationem et provocat vomitum, unde cholerico non debet exhiberi. Ex Circa instans8).

20

50.  Cur usus croci multus et frequens periculosus est. Responsio: Quia crocus quidem sumptus colorem facit bonum, sed gravat caput et confortat ebrietatem et inducit somnum et obtenebrat sensum et, cum bibitur in vino, inebriat et facit sine causa ridere: confortat enim cor et laetificat ipsum. Dicunt etiam quidam, quod bibitus aliquando interficit laetificando. Albertus, ibidem9).

1)

cf. Avic., Canon II 2 144; Venetiis 1507, 104rb Gal., De simpl. med. VII 41; Venetiis 1490, 80ra recte Alb., De veget. VI 2 4,n.307; Meyer – Jessen 495 Alb., De veget. VI 2 4,n.307; Meyer – Jessen 496 Alb., De veget. VI 2 4,n.307; Meyer – Jessen 496 recte Alb., De veget. VI 2 4,n.319; Meyer – Jessen 503 Alb., De veget. VI 2 4,n.319; Meyer – Jessen 503 Ps. Matth. Platear., Circa instans C 21; Lugduni 1525, 232ra; Wölfel 36 Alb., De veget. VI 2 4,n.298; Meyer – Jessen 489 – 490

2) cf. 3) 4) 5) 6) 7) 8) 9)

1 coriandrum: coriander V | frigidum: frigidus V 9 de… sumatur: multum de coriandro sumatur V 16 ulcera: ulceres B 21 instans add. et circa instans V 26 etiam: et B | quidam: quidem V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 96

20/10/22 11:39

liber VII, ansa 2, quaest. 46–55

97

51.  Cur crocus aliquando facit nauseam et deicit appetitum. Responsio: Eo, quod sapor eius oppositus est acetositati, quae in stomacho facit appetitum; confortat tamen stomachum propter id caliditatis, quod est in eo. Albertus, ibidem1). 30

52. Cur chymus cucumeris febres pravas et putridas inducit. Responsio: Quia malus est et paratus ad putrefactionem. Cuius signum sic fit ex hoc, quod cucumer, quando maturum est, si suspendatur filo et infigantur in eo grana ordei, infra pullulant ex cucumere melius quam seminata in terra et producunt herbam longam citius, quam si in terra essent seminata. Albertus, ibidem2). 53. Cur dixit Hermes, quod, si cucurbita in cinere ossium humanorum oleo olivae irrigato plantetur in loco umbroso, infra novem dies habebit florem et germen. Responsio: Hoc dixit forte, quia crescit subito notabiliter. Est enim cucurbita herba aquosa, multum lata habens folia propter suam aquositatem. Et ideo, nisi continue haberet ad radicem aquam stillantem, aresceret. Albertus, ibidem3). 40

54. Cur dicitur, quod cucurbita nutrimenti convertibilis est in eo, cui associatur in stomacho. Responsio: Quia si cum sinapi comedatur, nascitur ex ea humor malus acris, et si cum sale, generatur ex ea salsus, et si cum stypticis, generatur ex ea humor stypticus, et sic de aliis. Albertus, ibidem4).

50

55.  Cur daucus efficax est in provocando urinam et menstrua. Responsio: Secundum Avicennam5), quia aperitivum est valde. Sed Averroes V Colliget  6) dicit, quod medicinae, quae provocant urinam, debent necessario habere caliditatem cum subtilitate, quia haec adiuvant virtutem attractivam, quae est in renibus, et discretivam, quae est in hepate. Et dicitur, quod medicinae, quae faciunt hoc, habent convenientiam cum membris urinae a tota substantia, sicut sunt apium, feniculum, daucus et similes istis. Et silvestris quidem pastinaca dicitur daucus etiam et est calidus et siccus in tertio gradu. Haec Averroes7).

1)

Alb., De veget. VI 2 4,n.298; Meyer – Jessen 489 Alb., De veget. VI 2 4,n.314; Meyer – Jessen 501 3) Alb., De veget. VI 2 4,n.312; Meyer – Jessen 499 4) Alb., De veget. VI 2 4,n.313; Meyer – Jessen 500 5) cf. Avic., Canon II 2 218; Venetiis 1507, 111rb 6) (48) medicinae … (52) istis: Averr., Colliget V 20; Venetiis 1542, 79rbG 7) (52) silvestris … (53) gradu: Averr., Colliget V 42; Venetiis 1542, 85rbH 2)

29 id: illud V 32 sic fit: sit B 33 suspendatur: suspendantur V 34 quam add. si essent V | et om. V 38 Est: et V 44 ex2 … (45) stypticus om. V 51 hoc: haec V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 97

20/10/22 11:39

98

Catena aurea entium

56. Cur in vulnere ferro teli remanente dictamnum herba sibi salubriter adhibetur. Responsio: Quia tantae potentiae est, ut ferrum a corpore expellat, sagittas excutiat, ut dicit Isidorus ubi supra1). Et hoc XII Aeneidis2) probatur dupliciter: primo exemplo Veneris matris Aeneae, quae dum Japyx medicus expertus nihil proficeret volens telum trahere ab Aenea, ipsa dictamnum Cretaea carpit ab Ida, quo dolor vulneris levabatur, sanguis stetit et secuta manum nullo cogente sagitta excidit. Secundo exemplo ferrarum, unde illa non incognita feris capris gramina, cum tergo volucres haesere sagittae. Haec Vergilius. Isidorus3) dicit: Dicta mons Cretae, a quo dictamnum herba nomen accepit, propter quam apud Vergilium cerva vulnerata saltus peragrat Dictaeos. Et eius pabulo ferae percussae sagittas a corpore inhaerentes eiciunt. Hanc quidam Latinorum pulegium Martis dicunt propter belli tela excutienda. Haec Isidorus. Hanc multi diptamnum vocant. 57. Cur dicit Averroes, quod non est tutum uti elleboro bibito et comesto. Responsio ex V Colliget  4): Quia est ex genere venenorum. Avicenna5) dicit: Antiqui utebantur elleboro in purgationibus, sicut nos nunc utimur scammonea, quia tunc corpora erant fortiora, sed nunc debiliora, quia tunc eius violentiam sustinere poterant, nunc autem non, unde cum summa cautela dandum est. Averroes: Novi ponunt loco eius lapidem lazulii. Albertus, ibidem, cap. 66): Incautum valde est uti elleboro, quia forte inducit spasmum mortalem. Hippocrates, particula V7): Spasmus ex elleboro mortalis. Est autem superfluum eius venenum hominibus et porcis et canibus, ut dicit Albertus8), intantum, quod etiam stercus eius interficit gallinas.

60

70

58. Cur et qualiter elleborus muribus contrariatur. Responsio: A tota specie, unde cum mus comedit elleborum album moritur. Artificio enim hoc mures interficiuntur, quia immiscetur in lacte et melle, et tunc mures comedunt et moriuntur. Albertus, ubi prius9). 59. Cur dicit Galenus10), quod endivia salutaris est hepati. Responsio Averrois, ubi supra11): Iuvamentum endiviae manifestum est, quia confert hepati a tota substantia, quia dicitur, quod sanat hepar calidum et frigidum

80

1)

Isid., Etymol. XXVII 9; Lindsay n.29 cf. Verg., Aeneis XII 411 – 415; Conte 383 3) Isid., Etymol. XXVII 9; Lindsay n.29 – 30 4) cf. Averr., Colliget V 20; Venetiis 1542, 88rabD 5) cf. Avic., Canon, II 2 242; Venetiis 1506, 113va 6) Alb., De veget. VI 2 6,n.335; Meyer – Jessen 7) cf. Hipp., Aphor. V 1; Verhoofd 98 8) Alb., De veget. VI 2 6,n.335; Meyer – Jessen 512 9) Alb., De veget. VI 2 6,n.335; Meyer – Jessen 512 10) cf. Gal., De simpl. med. VIII 97; Venetiis 1490, 85ra 11) Averr., Colliget V 20; Venetiis 1542, 88raA 2)

61 haesere: adhaerere V 62 Cretae: Graece V | herba … accepit: nomen accipit herba V 66 uti om. B 67 venenorum: venesorum V 70 dandum: dandam B | Novi: quidam V 74 intantum … gallinas om. B 75 elleborus: ellus V 76 elleborum: ellum V 80 Averrois: Avicenna V | manifestum: magnum V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 98

20/10/22 11:39

liber VII, ansa 2, quaest. 56–63

99

aequaliter. Sed mihi videtur, quod plus conferat calido quam frigido, quia amaritudo, quae est in ea, abstergit et aperit sine multa calefactione. Stypticitas autem eius amplior est eius amaritudine. Haec Averroes. Albertus, ubi supra1): Endivia magis est aperitiva et nutritiva, et minus extinguit quam lactuca, et amarior est ea, et magis iuvativa hepatis, et habet aliquid spinositatis in extremitatibus foliorum. Et quae habet lac dicitur rostrum porcinum, et caudam porcinam vocant, quae caret lacte. Et est mirabilis ad infrigidandum quicquid debet infrigidari, et sedat nau­ seam et choleram et confortat stomachum. Haec Albertus.

1

60. Cur enula dicitur campana. Responsio. Albertus, ubi supra2): Quia florem rubeum pyramidalem facit ad modum campanae. Avicenna3): vel quia quaedam est ortulana, quaedam campana. Et campana, quae nascitur in campis, maioris est efficaciae in radice plus quam in foliis et viridis quam sicca et mundificat praecordia et lenificat et confortat cor et adiuvat ad exspuendum. 61. Cur enulam ponimus in secundo gradu caliditatis et siccitatis. Responsio Averrois ubi supra4): Manifestatur hoc, quia ponimus ipsam in loco huius, quod confert phlegmati grosso inviscato in pectore et pulmone.

10

62. Cur epithymus herba in evacuando melancholiam indiget refrenatione. Responsio Averrois ubi supra5): Indiget refrenantibus, quia contristat propter suam siccitatem. Est enim calidum et siccum in tertio gradu. Et ideo nenufar est suum ultimum frenum eo, quod propter aromaticitatem suam removet ipsius malitiam et propter humiditatem suam removet ipsius siccitatem excepto, quia cum hoc minuit ipsius calorem. Et si refrenaretur epithymus cum pomis, hoc plus acceptaret excepto in febricitantibus. Et similiter potest refrenari cum amygdalis vel cum semine melonis. Haec Averroes. 63. Cur terra, quae sterilis est ex nimio humore, fertilis efficitur, cum in ea faba seminatur6). Responsio: Eo, quod faba attrahit sibi humorem valde multum etiam superfluum, unde et seminari vult in terra humida excellenter. Albertus ubi supra7). 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7)

Alb., De veget. VI 2 6,n.331; Meyer – Jessen 508 – 509 Alb., De veget., VI 2 6,n.332; Meyer – Jessen 509 cf. Avic., Canon, II 2 240; Venetiis 1507, 113ra cf. Averr., Colliget V 20; Venetiis 1542, 85vbN Averr., Colliget V 20; Venetiis 1542, 85vbP Alb., De veget. VI 2 6,n.337 – 338; Meyer – Jessen 513 cf. Alb., De veget. VI 2 6,n.337 – 338; Meyer – Jessen 513

84 amplior: amplius V 85 nutritiva add. et magis iuvativa hepatis V 86 et1 … hepatis om.  V 3 quia om. V 5 et1 add. plus V | mundificat: mundificant V | praecordia: pectora V | lenificat: lenificant V | confortat: confortant V 6 adiuvat: iuvat V 7 ponimus: ponitur V 8 supra: prius V 9 phlegmati: flemmatici V 13 quod om. V 14 malitiam … ipsius om. V 18 sterilis: subtilis V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 99

20/10/22 11:39

Catena aurea entium

100

64. Cur fabae, cum decorticantur et molliuntur infusione diutina et iteratur decoctio earum in vase sine motu, removetur earum inflatio, sed cum moventur in vase frequenter, tunc magis inflant1). Resposio: Causa est, quia cum moventur, recedit calor hepsesis; cum autem non moventur, calor ille manet in eis et consumit ventositatem. Et sic quamvis inflativae sint valde, tamen decoctio earum vehementer cum aqua removet earum inflationem. Haec Albertus2). 65. Cur frixae fabae parum inflant. Responsio: Propter adustionem venti, sed sunt tardae digestionis propter duritiam assationis. Albertus, ibidem3).

20

30

66. Cur ex faba generatur caro mollis et sanguis grossus. Responsio: Mollis quidem caro generatur ex faba propter humiditatem superfluam, quae est in ea; sanguis autem grossus propter terrestritatem ventosam fabae. Hippocras autem dicit bonum esse nutrimentum fabae, et per ea conservari sanitatem. Albertus, ubi prius4). 67. Cur faba incisa ponitur super incisionem sanguine defluente5). Responsio: Quia ex proprietate fabae est, quod divisa in duo media et posita super fluxum sanguinis ex incisione confert multum. Albertus, ibidem6). 68. Cur gallinae non debent nutriri fabis. Responsio: Quia fabis nutritae cessant ovare. Albertus, ibidem7).

40

69. Cur cortices fabarum emplastrantur super inguen infantis a quibusdam. Responsio: Emplastrum hoc prohibet ortum pilorum in inguine. Et quando saepe iteratur idem emplastrum super rasum, retardat ortum pilorum in loco raso, et quando emplastratur super capillos, subtiliat eos. Albertus, ibidem8). 70. Cur fenugraecum confert parientibus. Responsio: Quia membra laxat et fissuris confert propter mucilaginitatem suam. Et cum supponitur cum adipe anatis, confert duritiei matricis; facit etiam generationem matricis facilem, etsi difficilis sit generationis. Albertus, ibidem9). 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8) 9)

Alb., De veget. VI 2 7,n.339; Meyer – Jessen 514 Alb., De veget. VI 2 7,n.339; Meyer – Jessen 514 Alb., De veget. VI 2 7,n.339; Meyer – Jessen 514 Alb., De veget. VI 2 7,n.339 – 340; Meyer – Jessen 514 Alb., De veget. VI 2 7,n.340; Meyer – Jessen 514 Alb., De veget. VI 2 7,n.340; Meyer – Jessen 514 Alb., De veget. VI 2 7,n.340; Meyer – Jessen 514 Alb., De veget. VI 2 7,n.340; Meyer – Jessen 514 Alb., De veget. VI 2 7,n.342; Meyer – Jessen 515 – 516

22 diutina add. et V 25 recedit: expirat V 33 quidem: igitur B 43 Responsio add. quia V 47 confert om. B 48 supponitur: suppositione sed corr. B suppositum V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 100

20/10/22 11:39

liber VII, ansa 2, quaest. 64–76

101

71. Cur fenugraecum lenit guttur et clarificat vocem. Responsio: Quia pulmoni aliquod tribuit nutrimentum. Albertus, ibidem1).

50

72. Cur vermes venenosi, sicut serpentes et huiusmodi, pascuntur semine feniculi. Responsio: Democritus tradidit, quod hoc faciunt, ut eorum visus confortetur. Dixit autem, quod, cum serpentes primo egrediuntur de cavernis in principio veris, fricant oculos suos herba feniculi et illuminantur oculi eorum. Feniculum enim acuit visum et hoc maxime facit gumma eius. Albertus, ibidem2).

60

73. Cur frumentum, cum est in herba post pullulationem, quandoque praecidendum est aut ferro aut dentibus bestiarum. Responsio: Ne nimis luxuriet, quia aliter deficeret in semine ferendo. Habens enim calamum magnum et longum excellenter minus ponit in semine, siquidem herba haec multum trahit nutrimentum. Albertus, ibidem3). 74. Cur frumentum a quolibet nodo emittit folium. Responsio. Albertus, ibidem4): Propter nutrimenti purgationem et etiam foliis illis, et in folio illo vestit calamum iuxta nodum, ut defendatur a nocumentis.

70

75. Cur frunarich herba flammula dicitur. Responsio. Avicenna5): Quia habet uritivam virtutem et viridis multae efficaciae est, exsiccata vero nullius. Ad cauterium sine igne faciendum conteratur flammula, et superponatur loco et dimittatur per diem et post invenitur cutis combusta et tunc praeparetur more debito. Item ad apostema, quod versum est in saniem et habet caput durum, rumpendum conteratur cum oleo et superponatur; oleum quidem ponitur ad relaxationem et flammula ad desiccationem et ustionem. 76. Cur fu, quae alio nomine dicitur valeriana, provocat urinam et menstrua. Responsio. Avicenna6): Quia calidum et siccum est in secundo gradu et subtilem habet substantiam et virtutem diureticam. Et herba et radix et semen eodem nomine dicitur, sed radix ponitur in medicinis et hae operationes sunt talium medicinarum.

1) 2) 3) 4) 5) 6)

Alb., De veget. VI 2 7,n.342; Meyer – Jessen 516 Alb., De veget. VI 2 7,n.346; Meyer – Jessen 517 – 518 Alb., De veget. VI 2 7,n.348 – 349; Meyer – Jessen 518 – 519 Alb., De veget. VI 2 7,n.348; Meyer – Jessen 519 recte Ps. Matth. Platear., Circa instans F 1; Lugduni 1525, 236vb; Wölfel 53 recte Ps. Matth. Platear., Circa instans F 1; Lugduni 1525, 237ra; Wölfel 53

55 cum om. V 65 illis: istis V | et … illo om. V | vestit: nescit V 68 est om. V | cauterium: canterium V | conteratur: contaratur V 70 praeparetur: praeparatur B | versum: usum V | et … (71) caput: etiam ad caput V 73 quae: quam V | et add. flanula V 74 et siccum om. V | subtilem habet inv. B

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 101

20/10/22 11:39

102

Catena aurea entium

77. Cur fumus terrae hoc nomine nominatur. Responsio ex Circa instans1): Quia est herba, quae ut fumus a terra in multa quantitate emittitur. Dicitur autem fumus, quia generatur a quadam fumositate grossa a terra resoluta et circa superficiem terrae adhaerente. Et quanto viridior est, tanto melior et sicca nullius est efficaciae. Purgat cum sero caprino principaliter melancholiam et secundario phlegma salsum et choleram et purificat sanguinem, confortat stomachum, appetitum irritat et aperit hepatis oppilationes et urinam provocat.

80

78. Cur gentiana a Galeno2) ponitur in gradu tertio caliditatis et siccitatis. Responsio Averrois, ubi supra3): Propter fortitudinem amaritudinis suae et radix ipsius est fortissima ad subtiliandum et aperiendum oppilationes. Ex Circa instans4): Virtutem habet dissolvendi, attrahendi, aperiendi: est enim diuretica, valet ad menstrua provocanda et fetum mortuum et secundinas educendas, si conficiatur cum vino et terebentina et supponatur.

1

79. Cur dixit Dioscorides5), quod gith vel nigella optima est ad provocandum menstrua vel urinam. Responsio secundum eundem: Quia habet aliquantulam amaritudinem et talia omnia habet virtutem diureticam et dissolutivam. Unde etiam ad probandum an puella corrupta datur ei decoctio nigellae et pulvis eius in cibum et, si quidem corrupta est, statim fortiter mingit, si non autem minime. Idem fiet, si fiat emplastrum ex pulvere eius et succo absinthii circa umbilicum. Haec Dioscorides et Iohannes Mesue6).

10

80. Cur gramen Marti dedicatur. Responsio secundum Plinium in Historia naturalis: Quia ex humano cruore procreatur. Et est gramen species herbae, licet omnis herba gramen vocetur, sicut robur omne lignum cutis et species7). Unde et Romani moris fuit cum ageretur de re publica et Marti sacrificaretur, aras constituere gramineas. Et Agellius, lib. III Noctium acticarum, cap. 58), inter coronas militares ponit coronam obsidionalem, quae est corona, quam, qui sunt obsidione liberati, dant liberatori, quasi Marti haec graminea est,

1)

cf. Alb., De veget. VI 2 7,n.347; Meyer – Jessen 518 non inveni 3) Averr., Colliget V 42; Venetiis 1542, 85rbF 4) Ps. Matth. Platear., Circa instans G 2; Lugduni 1525, 237vb 5) cf. Diosc., De mat. med. c.“Githia”; Colle 50vb 6) recte Ps. Matth. Platear., Circa instans N 1; Lugduni 1525, 243vb; Wölfel 86; Const. Afr., De virt. simpl. med. c. 45; Lugduni 1515, 188va 7) cf. Isid., Etymol. XXVII 9; Lindsay n.104 8) recte Aul. Gell., Noct. Act. V 6 ,n.8 – 10; Hosius 215,22 – 2 2)

77 hoc nomine: herba quedam sic V 81 et: sed V 2 ubi: nisi B 5 secundinas coni.: secundinam V | educendas: educentes V | conficiatur: conferatur V 6 supponatur: superponatur B 10 habet add. a B | an: utrum V 11 quidem1 add. de V | decoctio add. per sed del. B | cibum: cibo V | corrupta: de corrupta V 12 si non: secundum V 17 cutis coni. ex Isid.: cum sit codd. | Romani: Romae V 18 Agellius: Gallieus V 20 Marti dub. V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 102

20/10/22 11:39

liber VII, ansa 2, quaest. 77–84

103

soletque de gramine collecta, ex eo loco, intra quem clausi erant obtessi fieri. Hanc coronam gramineam senatus populusque Romanus Fabio Maximo dedit bello Poenorum secundo, quod urbem Romam obsidione liberasset. Haec Agellius. Cur gramen communior est planta quae colitur, vide infra ansa V, quaest. ultima.

20

30

40

81. Cur, qui viridaria ob delectationem faciunt, terram malleis percutientes fortiter concutiunt, ut solidetur, et conculcant gramen ante tempus veris. Responsio. Albertus ubi supra, cap. 81): Quia in viridariis gramen magis aptum est delectationi visus. Delectat autem visum et sternit terram, ut sedeatur in ea, sed vult habere terram solidam et siccam, quia in illa efficitur gramen subtile et delectabile. In pingui autem terra et molli nimis luxuriat et commiscetur aliis herbis non gratiosis. Est autem gramen calidum et siccum et consolidat plagas et eius decoctio extrahit lapidem. Haec Albertus. 82. Cur humulus apponitur cervisiae, cum braxatur. Responsio. Albertus, idem, cap. 92): Quia conservat et saporem granosum dat bene temperatus; est enim humulus herba nota. Et habet florem siccum album vergentem ad citrinitatem, et ille non cadit ab ipso, sed intra eum generatur maturatur granum eius valde parvulum ita, quod flos est et vice floris et vice siliquae seminis. Qui flos propter siccitatem suam conservatur per longitudinem maximam temporis in sua virtute ita, quod vulgaris opinio est, quod numquam putrescit. Et est acuti odoris fortis et est calidus et siccus, dissolutivus viscositatum et incisivus et conservat a putredine liquores, quibus inmiscetur, sed gravat caput et corpus. Et totum, quod est in usu de hac herba, est flos eius. Haec Albertus. 83.  Cur humulus in Italia vertigo nominatur. Responsio: Quia quotienscumque et qualitercumque ligetur in contrarium super revertit se ad solem et circa baculum ab oriente per meridiem occidente ad Aquilonem, semper ipsum solem sequens ascendit3).

50

84. Cur iris, yreos, gladiolus et spatula eadem herba videntur esse. Responsio: Quia non differunt in foliis, emittunt enim folia de radice ut parva spata vel parvus gladius. Similes etiam sunt effectibus, sed quod differant ostenditur floribus. Unde versus: iris purpureum florem gerit, yreos album, gladiolus croceum sed spatula fetida nullum. Radice totum utimur. Diuretica sunt, unde dissolvunt et aperiunt, ut dicitur in Circa instans4). 1)

Alb., De veget. VI 2 8,n.358; Meyer – Jessen 524 Alb., De veget. VI 2 9,n.361; Meyer – Jessen 525 – 526 3) non inveni 4) Ps. Matth. Platear., Circa instans I 4 Lugduni 1525, 238vb – 239ra 2)

21 soletque: solet enim V | intra quem: in quo V 24 communior … infra: parte alia V 27 supra: prius V 28 Delectat coni. ex Alb.: Delectant codd. 30 commiscetur: miscetur V 31 Est: Et V | consolidat: consolida V 36 citrinitatem: citrinatem V 37 parvulum: parvum V 39 vulgaris: vulgariter V 42 Et om. V 45 ad | et2 om. sed suppl. supra lin. B | vice: in vice V om. B 46 semper: et oriente V 47 yreos: irios V 49 spata: sputa V 50 Unde versus: Virtus V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 103

20/10/22 11:39

Catena aurea entium

104

85. Cur iringi a celebratoribus nuptiarum frequentatur, ut dicit Isidorus1). Responsio Averrois V Colliget2): Quia secaculi, id est iringi, calidi sunt et humidi, unde augent sperma et provocant coitum, propter quod et in zinzibar condito, quod confortat coeuntes, recipiuntur. 86. Cur dicitur, quod ad pulmonis opus confert medicamen hyssopus. Responsio secundum Isidorum, ubi prius: Quia hyssopus est herba purgandis vel tuendis pulmonibus apta, unde et in Veteri Testamento3) per hyssopi fasciculum aspergebantur agni sanguine, qui mundari volebant. Nascitur in petris haerens in saxo radicibus. Haec Isidorus4). Averroes ubi prius5): Halcufa, id est hyssopus, calida est et sicca in tertio gradu cum subtili substantia. Et est ex rebus magis iuvativis ad aperiendas oppilationes et ad subtiliandum humores, unde et pulmonem reformat.

60

87. Cur iusquiamum vulgus milinindrum appellat, ut dicit Isidorus. Responsio secundum eundem ubi prius6): Eo, quod alienationem mentis causat. Vocatur etiam insana eo, quod usus eius periculosus est. Denique, si bibatur vel edatur, insaniam facit vel somni imaginationem torpidam. A Graecis autem iusquiamus dicta est, sed a Latinis herba calicularis eo, quod caliculi eius in figuram cantarorum nascuntur. Ex Circa instans7): Semen eius proprie iusquiamus dicitur, herba vero cassilago. Seminis autem triplex est diversitas: est enim album, rubeum, nigrum, quod est mortale. Sed album et rubeum medicinae competunt, virtutem habent narcoticam, stupefactivam et somniferam. Nota de fratribus in Minda prae­dicatoribus, qui cum de semine iusquiami nescientes lac fecissent et comedissent in refectorio, statim insaniunt et euntes per ambitum cum gratiis ad chorum; quidam alte levabant vestes quasi per aquam transeuntes, quidam ridebant, quidam funem campanae non tangentes quasi pulsabant, sed post dormitionem curabantur. Albertus, ubi supra: Iusquiamus est venenum, quo et ratio permiscetur et memoria destruitur, et in maniam convertitur homo per semen eius, sed optimus est cibus passeris semen eius. Qui autem in nigromanticis student, tradunt caracterem iusquiami pictum debere esse in homine, quando facit daemonum invocationes. Haec Albertus8).

1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8)

70

80

non inveni Averr., Colliget V 56; Venetiis 1542, 90raB Ex. 12,22 Isid., Etymol. XVII 9; Lindsay n.39 Averr., Colliget V 42; Venetiis 1542, 88rbH Isid., Etymol. XVII 9; Lindsay n.41 cf. Ps. Matth. Platear., Circa instans I 1; Lugduni 1525, 238va – b Alb., De veget. VIII 2 10,n.363; Meyer – Jessen 527

54 secaculi: socatia B 57 dicitur quod V | opus om. B | hyssopus om. V 62 iuvativis: reiuvantis V 65 alienationem … causat: facit alienationem mentis V 67 autem: aut V 68 herba add. et V 70 autem iter. B 73 praedicatoribus om. V 74 gratiis: gratia V 75 vestes add. altae V | per om. V 80 pictum: depictum V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 104

20/10/22 11:39

liber VII, ansa 2, quaest. 85–93 1

105

88. Cur kebuli dicuntur quidam mirabolani. Responsio Constantini in Pantegni1): Quia nascuntur in insula Indiae, quae etiam Kebulus dicitur. Et ceteris mirabolanis sunt meliores frigidi et sicci, choleram nigram purgant et malos humores alios stomachumque confortant. 89. Cur lactuca non abluta melior est. Responsio. Albertus ibidem, cap. 11: Quia omnibus holeribus frigidis ablutio addit inflationem2). 90. Cur lactuca multum comesta obtenebrat visum. Responsio eiusdem, ibidem3): Propter frigiditatem sanguinis ex ea generati.

10

20

91. Cur lens est legumen, cuius cibus non multum est frequentandus. Responsio: Quia facit videre somnia mala et inspissat sanguinem ita, quod non permittit eum currere in venis. Et ideo minorat urinam et menstrua et generatur ex ea humor melancholicus et aegritudines melancholicae. Et multa comestio eius facit lepram et obtenebrat visum et est difficilis digestionis et mala stomacho. Albertus ubi prius4). 92. Cur lens, si comedatur, non est dulcibus miscenda. Responsio Alberti, ibidem5): Quia quando miscentur ei dulcia, tunc mirabiles et magnas generat oppilationes, sed temperatis misceatur et eis, quae sunt contrarium dispositionum ad ipsam et sunt aequalia, ut per ea faciat bonum nutrimentum. Et aqua prima, in qua decoquitur, solvit ventrem, secunda autem aqua ipsius stringit eum. Haec Albertus, cap. 9. 93. Cur de liliis dicit Macer cap. 296): Aurosas, ut credo, rosas argentea debent lilia iure sequi. Responsio Macri ibidem7): Quia nec specie nec odore cedere creduntur roseo collata decori. De lilio dicit Albertus ubi supra8) sic: Lilium superius in crure suo producit flores multos forte decem ad minus tres, qui cotyledonibus longis infiguntur cruri eius, quasi si ramuli quidam, in quos crus in summo dividitur. Neque est aliqua viridis theca, in qua flos generatur sicut papaveres, sed ipsa floris folia trans­eunt a

1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8)

Const., Pant. Pract. II c.“De kebulis”; Lugduni 1515, 79va Alb., De veget. VI 2 11,n.364; Meyer – Jessen 527 Alb., De veget. VI 2 11,n.364; Meyer – Jessen 528 Alb., De veget. VI 2 9,n.373; Meyer – Jessen 531 – 532 Alb., De veget. VI 2 9,n.373; Meyer – Jessen 532 recte Odo Magd., Macer Floridus XXII, 808 – 809; Choulant 61 recte Odo Magd., Macer Floridus XL, 1342 – 1344; Choulant 83 Alb., De veget. VI 2 11,n.370; Meyer – Jessen 530

1 kebuli: kebulus B 4 nigram: rubeam V 5 est om. V 6 ablutio add.: abicit V 9 frigiditatem sanguinis: infrigidationem B 11 ita: eo V 18 sed: si V 19 ut:  nec V 20 ipsius om. V 24 creduntur: dicuntur V 27 aliqua: aliquis V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 105

20/10/22 11:39

Catena aurea entium

106

viridi in album colorem et albus est flos a parte anteriori. Flos autem habet folia sex et in medio profert virgulam longam sicut clavus. Et est crocea et circa eam stant breviores quaedam et debiliores virgulae habentes croceos nodos molles, cum tamen folia lilii sint alba. Isidorus ubi supra1): Lilia est lactei floris herba unde et nuncupatur quasi liclia, cuius dum candor sit in foliis, auri tamen species intus effulgit.

30

94. Cur, quando decoquitur radix lilii cum oleo rosarum, non est ei par aliquod medicamentum ad dolores matricis et aegritudines. Responsio Averrois, V Colliget2): Quia est supremum omnibus rebus, quae dissolvunt res in matrice. 95. Cur folia lilii cocta et superposita super carnem combustam aut ab igne aut aqua fervente cum oleo rosarum mixta incontinenti liberant. Responsio. Albertus, ibidem3): Eo, quod haec decoctio est exsiccativa et lenitiva et abstersiva cum aequalitate. Idem Circa instans4). Et est etiam consolidativa.

40

96. Cur dicit Galenus5), quod liquiritia assimilatur complexioni humanae. Responsio Averrois, V Colliget6): Quia liquiritia est humida in primo gradu et excedit parum in calore complexionem temperatam. Et quod assimilatur humanae complexioni significat dulcedo sui saporis cum aliquantula stypticitate eo, quod dulcedo temperata significat caliditatem et humidum et stypticitas sua detruncat aliquid ex suo calore et sua humiditate, excepto quod ex superfluitate et humiditate removet plus et lenit asperitatem, quae est in trachea, arteria et vesica et aliorum membrorum, quae recipiunt asperitatem. Haec Averroes. 97. Cur flos malvae inclinatur ad solem, ubicumque fuerit, in mane quidem ad orientem, in sero autem ad occidentem, in meridie autem stat erectus et in nocte clauditur. Responsio. Albertus, ibidem, cap. 127): Huius causa est, quia est subtilis substantiae humidae humore subtili, qui, cum extrahitur per solem, contrahitur et inclinatur ad eum et alia pars inflectitur super partem contractam. Et est idem in pluribus floribus.

50

98. Cur mandragora periculose sumitur in cibum. Responsio: Quia habet virtutem narcoticam, stupefactivam et mortificativam, 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7)

Isid., Etymol. XVII 9; Lindsay n.18 Averr., Colliget V 42; Venetiis 1542, 86vbO – P Alb., De veget. VI 2 9,n.371; Meyer – Jessen 531 cf. Ps. Matth. Platear., Circa instans L 4; Lugduni 1525, 239va; Wölfel 66 cf. Gal., De simpl. med. VI 100; Venetiis 1490, 76rb Averr., Colliget V 42; Venetiis 1542, 85rbG Alb., De veget. VI 2 12,n.378; Meyer – Jessen 534

28 folia om. sed suppl. supra lin. B | transeunt … (29) viridi: a viridi transeunt V 32 nuncupatur: nuncupata V 34 aliquod: aliquid B 42 complexioni: complexionem V 43 et om.  V 44 temperatam: temperatum V | assimilatur: assimiletur B 46 caliditatem: calidum V | stypticitas: stypticitate B

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 106

20/10/22 11:39

liber VII, ansa 2, quaest. 94–102

60

70

107

unde Albertus, ubi supra1): Hanc pueri, cum invenissent aliquando, comederunt, et plures eorum mortui sunt, quibusdam autem cito succursum fuit cum butiro et melle et vomitu. Qui autem secandus est et membris mutilandus, bibit ex ea cum vino et tunc dormiens stupefactus secabitur sine sensu. 99. Cur quidam coquunt dentes elephantum cum mandragora. Responsio. Albertus, ibidem2): Quia dentes illi decocti cum ea per sex horas mollescunt et obediunt tangenti ad formas diversas. Et mandragora hoc nomen sortita est, quia radix eius habet similitudinem cum forma hominis, ut dicit Avicenna3), et ideo etiam mandragora vocatur, quod sonat imago hominis. Isidorus ubi supra4): Mandragora dicta est, quod habeat mala suave redolentia in magnitudinem mali matiani, unde et eam Latini malum terrae vocant. Hanc poetae antropomorphum appellant, quod habeat radicem formam hominis similantem. Cuius cortex mixta ad bibendum datur, quorum corpus propter curam secandum est, ut soporati dolorem non sentiant. Huius species duae sunt: femina foliis lactucae similibus mala generans in similitudinem prunarum; masculus vero foliis betae similibus. Isidorus. 100. Cur homines libenter seminant mentam inter holera. Responsio. Albertus, ibidem5): Quia hoc habet proprium menta, quod sata inter holera et praecipue inter caules, prohibet generari ab holeribus animalia noxia. Sicut etiam hoc proprium habet, quod, si frusta ipsius ponuntur et dimittuntur in lacte, non caseatur lac.

80

101. Cur mulieres impraegnari nolentes supponunt mentam ante coitum. Responsio eiusdem ibidem6): Quia cum succo suo supposita ante horam coitus impedit impraegnationem. Adiuvat tamen menta coitum propter inflationem et humiditatem ortulanam, quae est in ipsa. 102. Cur nenufar utile est continere volentibus. Responsio ibidem eiusdem7): Quia minuit pollutionem et desiderium coitus, cum de ipso bibitur dragma cum sirupo de papavere. Et congelat sperma et maxime radix eius. Debilitat tamen caput.

1) 2) 3) 4) 5) 6) 7)

Alb., De veget. VI 2 12,n.380; Meyer – Jessen 535 Alb., De veget. VI 2 12,n.380; Meyer – Jessen 535 Avic., Canon II 2 368; Venetiis 1507, 124ra Isid., Etymol. XXVII 9; Lindsay n.30 Alb., De veget. VI 2 12,n.386; Meyer – Jessen 538 Alb., De veget. VI 2 12,n.388; Meyer – Jessen 539 Alb., De veget. VI 2 13,n.395; Meyer – Jessen 542

58 Hanc… cum: quam cum pueri V | aliquando comederunt: et comedissent V 59 plures … sunt: mortui sunt plures eorum V 61 vino om. V 67 dicta est om. V | quod: quasi V | redolentia add. dicta est V 69 mixta: missa B 70 vino suppl. ex Isid. | bibendum datur inv.  V 75 ab holeribus: in talibus V 76 ipsius om. V 79 suo: sua V | supposita: supponitur B 83 eiusdem: cap. V 84 de: et V | sperma: spermat V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 107

20/10/22 11:39

108

Catena aurea entium

103. Cur granum hordei, cum in utraque parte acutum sit, superius tamen est acutius. Responsio eiusdem ibidem1): Propter calorem exspirantem superius in lineam longam spinalem. Proprium siquidem est herbae hordei grana non habere in siliqua, sed stant nuda in spica sua et habet quodlibet suam sedem, per quam trahit nutrimentum a calamo. 104. Cur potus melior nullus invenitur infirmis quam aqua hordei, quae ptisana vocatur. Responsio eiusdem, cap. 142): Eo, quod humectat arefacta, extinguit incensa, restaurat deperdita et confortat debilia in infirmo. Et tamen aqua hordei est mala stomacho propter frigiditatem. Aqua autem hordei est nutribilior quam substantia eius. Aqua vero siliginis est humidior quam aqua hordei. Omnis autem aqua siliginis et hordei est inflativa. 105. Cur oculus porci flos campi dicitur. Responsio. Albertus, ibidem, cap. 143): Flos campi crescit in altis, siccis locis iuxta vias et habet radicem delectabilem. Unde et oculus porci nominatur eo, quod comeditur a porcis et a porcis in pastum effoditur vel propter similitudinem floris ad oculum porci nominatur. Habet enim stipitem parum altum, in cuius supremo est flos rutilans multum, quia etiam exsiccatus retinet eundem rubeum colorem. Folia autem habet parvula et stricta et profert florem in theca valde fusca. Est autem calidus et siccus temperate. Haec Albertus. 106. Cur dixit Heraclitus, quod, si felicitas esset in delectabilibus corporis, boves felices dicemus, cum invenirent orobum ad comedendum. Responsio: Quia orobum est delectabilissimus pastus bovum ita, quod bos cum iocunditate comedit ipsum. Vocatur autem orobum alio nomine vicia avium eo, quod habeat figuram viciae in folio et crure et anchis et in flore, sed casa seminis eius non est adeo longa sicut viciae. Albertus, ibidem4).

90

1

10

20

107. Cur orpinum herba, quae communiter crassula vocatur, abscisa et iam siccata in parte una convalescit in altera, si plantetur. Responsio: Hoc contingit propter viscositatem humidi sui naturalis, ex quo spiritus vitalis non de facili exspirare potest. Haec circa augem solis collecta, hoc est in vicesimo gradu Geminorum vel parum ante vel post abscisa, diu erigitur suspen1)

Alb., De veget. VI 2 14,n.399; Meyer – Jessen 545 Alb., De veget. VI 2 14,n.400; Meyer – Jessen 545 3) Alb., De veget. VI 2 14,n.404; Meyer – Jessen 546 – 547 4) Alb., De veget. VI 2 14,n.401; Meyer – Jessen 545 – 546 2)

89 siquidem est inv. V 90 nuda: unde V 1 quam om. V 6 Omnis … (7) inflativa om.  V 10 Unde … nominatur om. V | eo: propter V 11 effoditur: effuditur V 12 parum altum inv. V | in cuius: intus V 14 parvula: parva V 15 autem: etiam V 17 orobum: orobus V 22 quae add. dicitur V | vocatur om. V 25 exspirare potest: 20 et3 om. V | casa: casta Alb. expirat V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 108

20/10/22 11:39

liber VII, ansa 2, quaest. 103–110

30

109

sa in aere sine terrae nutrimento et, ut dictum est, convalescit si plantetur. Habet autem folia mentastro similia et est frigida et humida. Et valet calefactioni hepatis et infrigidat vehementer et obscurat visum et abscindit urinam et menstrua et impedit coitum et minuit pollutionem. Albertus, ibidem1). 108. Cur panaces herba effundit nobis opopanac. Responsio Isidori, ubi supra2): Panaces est herba flagrantis odoris, thyrso ferulae similis. Ex quo profluit succus, qui opopanacis dicitur, croceus et pinguis odore gravis et amarissimus.

40

50

109. Cur dixit Vergilius I Georgicorum3): Lethaeo perfusa papavera somno. Responsio Isidori ibidem4): Quia papaver est herba somnifera. Albericus De natura deorum5): Dicitur, quod Ceres, dum filiam suam Proserpinam raptam lugens quaereret, Iove admonente orbitatis suae oblita est post cibum papaveris, quia revera papaver soporem gignit. IV Fastorum6) dicitur, quod Ceres dum colligeret papavera vespere sideribus apparentibus propter Triptoleum curandum, qui dormire non poterat ex inconsideratione, gustavit paululum longamque famem solvit, quod reputantes, qui sibi sacrificant, ieiunant usque ad sidera visa. Item Isidorus7): Papaver aliud est usuale, aliud agreste, ex quo fluit succus, quem opion appellant. Averroes, V Colliget8): Caschasi, id est papaver, frigidum est et humidum. Album quidem frigidum est in tertio gradu et nigrum in quarto. Album valet contra tussim, quae fit a materiis calidis, et defendit pulmones ab ulcerationibus ipsarum et facit suaviter dormire. Nigrum autem est malum, quia facit somnum stupidum. Haec Averroes. 110. Cur paeonia, id est rosa asinorum, est herba, cuius radix est calida in primo gradu et sicca in tertio. Responsio Averrois, ubi supra9): Hoc est, quia est composita ex substantia terrestri frigida et terrestri adusta et substantia ignea et aliquantulum aerea. Et significat hoc, quia quando masticamus ipsam primo sentimus stypticitatem cum dulcedine, et quando diu masticamus, sentimus acumen cum amaritudine. Proprietas

1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8) 9)

Alb., De veget. VI 2 14,n.402; Meyer – Jessen 546 Isid., Etymol. XXVII 9; Lindsay n.28 Verg., Georg. I 78; Conte 126 Isid., Etymol. XXVII 9; Lindsay n.31 Myth. vat. III 7 1; Garfagnini 70 cf. Ovid., Fasti IV 547 – 550; Krebs 91 Isid., Etymol. XXVII 9; Lindsay n.3 Averr., Colliget V 42; Venetiis 1542, 87rbG Averr., Colliget V 42; Venetiis 1542, 85rbH

28 autem om. sed suppl. supra lin. V | est om. B 29 obscurat: obstruit V (34) amarissimus: et amarissimus et odore gravis quasi succus papaveris V Alaricus B 37 Ceres: Seres B | raptam: raptu B 39 Ceres: Seres V gustant V 44 frigidum est inv. V 45 materiis: malis V 47 est malum inv. V pulmonem V | ipsarum: ipsius V | et2 om. V om. B

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 109

33 odore … 36 Albericus: 41 gustavit: 46 pulmones: 52 quando

20/10/22 11:39

Catena aurea entium

110

sua testificata est a Galeno1), quia suspensa ad collum curat epilepsiam in pueris, sed ab aliquibus dicitur, quod hoc non sit verum: et hoc iam expertum est et non invenitur verum. Haec Averroes. Isaac Iudaeus2) dicit, quod suffumigatio facta ex semine eius confert demoniacis et epilepticis et sanat eos fructus eius. Item Averroes dicit, quod Galenus fuit verax et legalis experimentator in hac arte et alius non est, qui possit ei comparari. Unde experientia Galeni certior fuit ex peritiis Averrois. Qualiter autem Galenus istud expertus fuerit ponitur Macer, cap. 493), sic: Galenus quendam se puerum narrat vidisse caducum, aetas eius erat annorum circiter octo, paeoniae puer hanc radicem ferre solebat appensam collo, quadam vice deicit illam, moxque puer cecidit surgitque resumpta. Cognita vis herbae fuit huius sic manifeste. Ipse Diascorides cunctis ait esse caducis aptam, si bibitur vel si suspenditur illa. Potuit esse quod radix Averrois fuit antiquata vel alias mortua. 111. Cur plantago frigida dicitur et sicca in tertio gradu. Responsio Averrois, V Colliget4): Lingua agni, id est plantago, habet duas qualitates dictas, quia composita est ex substantia aquosa et terrestri, et significat hoc insipiditas, quam habet cum stypticitate. Secundae operationes ipsius sunt, quia siccat et repercutit et valet contra omnia mala apostemata et mala et putridas et curat fistulam. Tertiae operationes et proprietates eius sunt contra vulnera intestinorum et stringit sanguinem eorum et ulcerationes, quae perveniunt in dysenteria, etc.

60

70

112. Cur arnoglossa, id est agni lingua, a Romanis plantago dicitur. Responsio Isidorus ubi prius5): Eo, quod planta eius cito adhaereat terrae. Hac multi pro holere vescuntur. 113. Cur id, quod de porro competit usibus hominum, est pars alba, quae est sub terra. Responsio. Albertus, ibidem, cap. 156): Eo, quod pars illa frigiditate et humore terrae est temperata. Superior enim pars foliorum viridis valde et acuta et acris est ita, quod excitat lacrimas, odorata et comesta diu.

80

114. Cur porrum nimis frequentare est malum. Responsio: Quia omne genus porri cerebrum confundit et horridum generat flatum ventrem stomachumque gravatum et facit videre somnia mala et inficit 1) 2) 3) 4) 5) 6)

cf. Gal., De simpl. med. VI 101; Venetiis 1490, 76rb Const. Afr., Viaticum I; Lugduni 1515, 147va; Pant. Pract. II c. “De peonia”, 81vb Odo Magd., Macer Floridus XLIX, 1618 – 1629; Choulant 95; ex Diosc. Alph., “De Peonia”; Colle 77ra Averr., Colliget V 42; Venetiis 1542, 84vabM Isid., Etymol. XXVII 9; Lindsay n.50 Alb., De veget. VI 2 15,n.409; Meyer – Jessen 550

56 Iudeus: Videmus V 59 fuit om. sed add. supra lin. V | ex … Averrois: quam Averroes V 62 hanc: istam V | quadam … (63) moxque om. B 63 Cognita … sic: huius herbae vis cognitas sic fuit et V 64 esse caducis inv. V | si suspenditur: alligatur V 66 gradu add. in marg. a. m. at hic de plantagine et diversis eius virtutibus B 71 fistulam: fistulas V | Tertiae operationes: Tertia operatio V 72 in: ex V 73 id: illud V 81 est malum inv. V 82 Quia om. V | porri: ut porrum V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 110

20/10/22 11:39

liber VII, ansa 2, quaest. 111–120

111

totum corpus ita, quod comesta ab animali bove vel ove totam carnem eius immutat in suum saporem ita, quod si tunc interficiatur, tota caro sapit porrum. Si autem vacca comedat ipsum etiam lac vaccae habet saporem porri1). 1

115. Cur portulaca confricata verrucas eradicat2). Responsio Alberti ibidem3): Hoc facit proprietate suae substantiae et nulla qualitate, quae sit in ea. 116. Cur rapae movent coitum. Responsio Averrois, V Colliget4): Eo, quod calidae sunt et humidae, et generant ventositatem et calefaciunt renes. 117. Cur rapae ventositates generantes tamen oculos clarificant. Responsio Averrois ibidem5): Hoc non faciunt per aliquam qualitatem, sed a tota specie. Habent enim mirabilem proprietatem ad illuminandum oculos.

10

118. Cur a similitudine rapae dictus est napus. Responsio Isidori, ubi prius6): Rapa quidem radice amplior est napo, sapore dulcior, et folio tenui. Sed napus foliis latior et radicis gustu subacrior. Nominis autem affinitas in utrisque inde pene est, quia utrumque semen in alterum vicissim mutatur. Nam rapa in alio solo, ut Aemilianus ait, per biennium mutatur in napum; alio vero napus transit in rapam. Isidorus. 119. Cur dicitur communiter: Utilis est ruta, quia lumina reddit acuta. Responsio: Constantinus7) dicit, quod ruta optima trita et cum pulvere cymini mixta simul cum vitello ovi mirabiliter abstergit oculum a sanguine coagulato in eo exeunte. Et cum hoc habet proprietatem oculos acuendi et visum confortandi.

20

120. Cur ruta viris venerem minuit, mulieribus auget. Responsio Avicennae8): Virtutem habet ruta exsiccativam et resolutivam et clarificativam. Per primam exsiccat in viris sperma et abscindit ipsum et deiicit desiderium coitus et concubitus, quia viri mulieribus calidiores et sicciores sunt et humidum vaporans in specie in eis per rutam exsiccatur. Per secundum autem humidum

1)

cf. Alb., De veget. VI 2 15,n.406; Meyer – Jessen 548 cf. Alb., De veget. VI 2 15,n.406; Meyer – Jessen 548 3) Alb., De veget. VI 2 15,n.406; Meyer – Jessen 548 4) Averr., Colliget V 41; Venetiis 1542, 83vbO 5) Averr., Colliget V 41; Venetiis 1542, 83vbO 6) Isid., Etymol. XXVII 10; Lindsay n.7 – 8 7) cf. Const. Afr., De virt. simpl. med. c. 47; Lugduni 1515, 188va 8) cf. Avic., Canon, II 2 278; Venetiis 1507, 146vb 2)

7 oculos clarificant inv. V 13 in1 … est: inde pene in utrisque V | in2 … vicissim: vicissim in alterum V 14 ait: dicit V 19 Et … proprietatem: proprietatem etiam habet V | et … confortandi om. V 20 mulieribus add. autem V 24 in1 … eis om. V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 111

20/10/22 11:39

112

Catena aurea entium

seminale in mulieribus frigidis per rutae caliditatem resolvitur et spiritus ad coitum moventes multiplicantur. Per tertium visus per ruta clarificatur. Albertus1): Ruta virtutem habet consumendi et exsiccandi quoad primum et virtutem incisivam et resolutivam quoad secundum. Constantinus2): Cum oxymelle bibita sperma desiccat et aufert desiderium coitus et ventositatem inflationemque excludit quoad primum. Secundum Galenum ruta facit appetitum cibi et coitus in mulieribus frigidis et digerit cibum et confortat stomachum et valet spleni, cerebrum mundificat. Et si trifora magna cum succo rutae et modico vino pectini mulieris apponitur, mundificat et confortat membra coitus. Et hoc ipsum suppositum vel pessarizatum, menstrua provocat et fetum mortum et secundinam educit. Similis quaestio superius posita est de camphora.

30

121. Cur bufones inveniuntur saepe sub salvia, numquam sub ruta. Responsio. Albertus, ibidem, cap. 173): Quia bufo delectatur in radice salviae et foliis eius, sed fugatur cum plantatur ruta cum salvia. 122. Cur decerpuntur flores salviae. Responsio ibidem eiusdem4): Hoc fit, ne arescat salvia. Frequenter enim arescit, postquam semen protulit unde decerpuntur flores eius, ne germinet. Virtus autem germinis eius magis est in ramusculis eius quam semine.

40

123. Cur dicitur versus: Cur moriatur homo, cum salvia crescat in horto?5) Responsio: Hoc est vel quia versificator ille6) dilexit salviam vel quia multum est salutaris. Habet enim virtutem dissolvendi, nervos confortandi, ut castoreum; valet contra impetiginem, confert palpitationi palpebrae et albugini; interficit animalia venenosa ut serpentem et scorpionem, non bufonem, secundum Avicennam7). Sed secundum Circa instans8) valet contra paralysim et epilepsiam vinum decoctionis salviae et habet similitudinem effectus castorei et cum castoreum deest, loco eius ponitur salvia. Item ad excitandum appetitum crudis et malis humoribus exeuntibus in stomacho, fiat salsamentum ex salvia et aceto et modico pipere. Item fomentatio ex aqua decoctionis eius valet contra stranguriam et dissuriam, et matricem mundificat.

50

1)

cf. Alb., De veget. VI 2 16,n.428; Meyer – Jessen 559 Const. Afr., Pant. Pract. II c.“De ruta”; Lugduni 1515, 86ra; cf. Const. Afr., De virt. simpl. med. c. 52; Lugduni 1515, 188vb 3) Alb., De veget. VI 2 17,n.450; Meyer – Jessen 570 4) Alb., De veget. VI 2 17,n.450; Meyer – Jessen 570 5) cf. Regim. san. Salern. II 2 78; De Renzi 1102 6) cf. Regim. san. Salern. II 2 78; De Renzi 1104 7) (45) valet … (47) scorpionem: Avic., Canon, II 2 607; Venetiis 1507, 149va 8) (48) valet … (52) mundificat: cf. Ps. Matth. Platear., Circa Instans S 34; Lugduni 1525, 250vb; Wölfel 112 2)

28 desiccat: exsiccatur V 29 quo … (30) primum om. V 30 cibi: sibi V 33 Et … (33) menstrua om. V 38 sed: et V 41 decerpuntur: cerpuntur V 42 magis est inv. V 43 crescat: crescit V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 112

20/10/22 11:39

liber VII, ansa 2, quaest. 121–127

113

124. Cur salvia silvestris alio nomine dicitur ambrosia. Responsio: Eo, quod tantum divina et salutaris est. Albertus, ibidem1): Eo, quod sicut fabula dicit, dii facti sunt immortales ex eius comestione.

60

70

80

125. Cur satyrion, id est testiculi vulpis, movet coitum potenter. Responsio Averrois V Colliget  2): Quia calidum est cum multa humiditate, unde et diascarion ex ea fit. Ovidius, II De arte  3), dicit: quidam ad venerem stimulandam praecipiunt sumere satureiam, sed non ego. Sic procul omne nefas ut amaris amabilis esto4). De satyrion dicit etiam Averroes, ubi supra5): Et nomina sapientum emisalic et enosalic, iuvaverunt in animalibus eorum, quia curat spasimum postremae partis, quando bibitur eius succus cum vino nigro styptico. Ex Circa instans  6): Testiculi eius virides cum melle confecti coitum confortant. 126. Cur scammonea dicitur curare aegritudinem formicae pedis7), qui multum distat a corde. Responsio Averrois ubi supra8): Eo, quod movet hunc humorem cholericum, qui est in pede ad exeundum extra, et hoc non facit nisi per viam attractionis. Habent enim medicinae laxativae quaedam, quod operantur per modum attractionis, inquantum est attractio et per proprietatem eo, quod nos videmus, quod recipitur una ex illis medicinis purgantibus, ipsa attrahit humorem proprium sibi a quacumque parte corporis sive sit in infimis sive in supremis partibus sicut scammonea de formica pedis. 127. Cur scammonea non solum trahit humorem proprium sibi, scilicet choleram, sed etiam trahit proprium humorem ex proprio membro, et similiter turbich trahit phlegma et lamplazuli melancholiam. Responsio Averrois ibidem9): Sicut faciunt et gummi et proprie serapinum, quod trahit a nervis et a iuncturis humores phlegmaticos crassos et viscosos. Et apparet, quod medicinae cum hac operatione tractionis habeant operationes cognoscendi humores per ea, quia humores, sicut scitur, sunt in maiori parte in sanguine in potentia: ipsa cognoscit et ipsos attrahit. Et quando trahuntur humores ab instrumentis ciborum ad intestina et ventrem, tunc movetur virtus expulsiva ad expellendum eos, nec est remotum ut virtus expulsiva, quae est in hoc membro, 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8) 9)

Alb., De veget. VI 2 17,n.450; Meyer – Jessen 569 Averr., Colliget V 42; Venetiis 1542, 88raA Ovid. De artis amat. II 414 – 416; Kenney 157 (59) Sic … (60) esto: Ovid. De artis amat. II 107; Kenney 194 Averr., Colliget V 42; Venetiis 1542, 88raA cf. Ps. Matth. Platear., Circa instans S 19; Lugduni 1525, 249vb; Wölfel 109 cf. Averr., Colliget V 21; Venetiis 1542, 79vaK cf. Averr., Colliget V 21; Venetiis 1542, 79vaK Averr., Colliget V 21; Venetiis 1542, 79vabM

58 ex ea: inde V 60 dicit om.B 61 emisalic … enosalic: emsalic V 70 illis: istis V 73 humorem proprium inv. B 78 medicinae om. V om. V 80 potentia add. in V | et1: ad V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 113

65 distat om.  B 79 quia humores

20/10/22 11:39

114

Catena aurea entium

in quo est humor, sit iuvatrix in operatione medicinae in illo humore. Hoc est, quia cum medicina incipit attrahere et natura incipit expellere et propterea, quando virtus expulsiva est multum fortis, fit propter hoc magna evacuatio, quamvis medicina non fuerit multum fortis. Igitur propter medicinae etiam humoris et membri similitudinem ipsa medicina trahit proprium humorem ex proprio membro. Et manifestum est, quod attractio non potest fieri, nisi cum apertione orificiorum venarum, et illa apertio non haberetur nisi per calorem; et sic fit similiter attractio. Et propter hoc totum apparet, quod scamomnea et medicinae aliae purgativae non operantur nisi propter unum calorem proprium, qui est in eis, qui habet proprietatem trahendi. Haec Averroes. 128. Cur, cum scammonea dicatur choleram a tota specie trahere, non tantum trahit ipsam choleram sicut adamas ferrum, sed etiam trahit alios humores. Dicamus per exemplum: scammonea habet proprietate sua trahere choleram solam, sicut adamas ferrum. Ergo quando bibitur ex ea plus quam dosis eius, non debet alium purgare humorem. Et iam certificatum est per omnes medicos et scitur per experientiam, quod si quantitas eius fuerit maior debito purgata cholera postea fortiter purgat phlegma melancholiam et sanguinem et sic videtur, quod alia virtus hoc faciat a proprietate. Responsio Averrois ibidem1). Dicit, quod medicina purgativa ut scammonea non habet istum calorem, per quem attrahit solum in se et in actu, sicut habet adamas, qui trahit ferrum per suam formam specificam, quia medicina non acquirit illum calorem, nisi a corpore et in quantitate determinata et propterea, quando recipitur aliqua quantitas indeterminata, non stabit in hac proprietate. Ergo attractio medicinae non est propria alicui humori, nisi per viam comparationis et proportionis determinatae in illa medicina, et non in omni quantitate accidente etc. Haec Averroes.

90

1

10

129. Cur scammonea praegnantibus est inimica. Responsio Avicennae2): Scammonea est volubilis et succus, cuius virtus ad triginta perdurat annos. Succo ipso convenienter utimur et, quando supponitur in lana, interficit fetum. 130. Cur scolopendria diligitur a calculosis et lascivis puellis. Responsio Averrois, ubi prius3): Quia habet a sua proprietate frangere lapidem, sicut saxifraga. Secundum Albertum ubi prius: Frangit lapidem in renibus et in vesica, quantum ad primum. Item Albertus, ibidem4): Incantator dicit, quod

20

1)

Averr., Colliget V 21; Venetiis 1542, 79vbO cf. Avic., Canon, II 2 636; Venetiis 1507, 152vab 3) Averr., Colliget V 42; Venetiis 1542, 84vbO 4) Alb., De veget. VI 2 17,n.438; Meyer – Jessen 565 2)

85 fit … hoc: propter hoc fit V 86 propter: per V 1 a … trahere: trahere a tota specie V | tantum: tamen V 3 choleram solam inv. V 4 eius add. virtus V 5 per2 om. sed suppl. supra lin. V 11 acquirit: quaerit V 12 in om. V | determinata add. calorem V 13 indeterminata: indeterminato V 15 etc. om. B 18 ipso: eius V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 114

20/10/22 11:39

liber VII, ansa 2, quaest. 128–134

115

suspensa in mulierem impedit inpraegnationem. Et dicitur apud nos lingua cervina et folia eius sunt longa coloris paleae, quasi sint de substantia sicca terrea in superficie folii natante et exsiccata.

30

131. Cur sene trahit humores adustos. Responsio Averrois1), ubi prius: Sene purgat humores adustos et humidos suaviter et non est potens trahere humores viscosos. Et eius est propinqua virtuti agarici in attractione, sed agaricum habet proprietatem trahendi humores grossos et sene humores adustos. Valet contra melancholicam passionem, epilationem, sincopim, haemorrhoides et quartanam, secundum Circa Instans2). 132. Cur spica est ex melioribus rebus hepati vel stomacho. Responsio Averrois, ibidem3): Spicae sunt multae species et melior earum est, quae venit ex India. Calida est in primo gradu et sicca in secundo, quod est ex eo, quia composita ex substantia terrestri et frigida, sed multum et ex aliquantula ignea et aliquantula terrestri adusta. Et quia est composita ex his virtutibus cum aromaticitate sua est ex melioribus rebus hepati et stomacho, simul sic superposita aut bibita, propterea quia confortat membrum et desiccat materiam, quae ibi fluit.

40

50

133. Cur dicit Averroes, quod in holeribus spinachiae sunt valde bonae. Responsio. Idem, ubi prius4): Quia sunt temperatae et valent gutturi et pulmoni et stomacho et humectant ventrem et sunt in tertio gradu frigidae et humidae. 134. Cur in siquanto operationes secundae non sequuntur primas, ut dicit Averroes. Responsio eiusdem, ubi prius5): Dicimus, quod possibile est cognoscere operationes secundas medicinarum tunc, quando cognoscimus primas, hoc est complexionem earum in caliditate et siccitate, quamvis hoc non semper verificetur, quia invenitur in quibusdam medicinis, quod earum operationes secundae non sequuntur primas, hoc est compositionem medicinarum. Verbi gratia subtilitas et incisio attribuenda non est nisi corpori multi caloris. Et nos invenimus medicinas temperatas cum suis complexionibus, quae sunt subtiliativae et incisivae, sicut siquantum et capillus Veneris et similia his. Haec Averroes. In Circa instans  6) 1) 2) 3) 4) 5) 6)

Averr., Colliget V 42; Venetiis 1542, 84raC (31) Valet … (32) quartanam: cf. Ps. Matth. Platear., Circa instans S 36; Lugduni 1525, 251ra; Wölfel 113 cf. Averr., Colliget V 42; Venetiis 1542, 87rb – vaI cf. Averr., Colliget V 41; Venetiis 1542, 84vbN Averr., Colliget V 42; Venetiis 1542, 82rbH Ps. Matth. Platear., Circa instans S 14; Lugduni 1525, 249va

25 quasi: quia V 35 ex: ab V | Calida … in: Est enim calida V 36 composita add. est  V | sed: secundum V 37 aliquantula: aliquantulum V 39 propterea: propter B | ibi fluit: influit B 42 gradu … humidae: frigidae et humidae gradu V 43 ut … (44) Averroes: secundum Averroem V 46 complexionem: conditionem V 48 earum operationes inv. V 49 compositionem: conditionem V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 115

20/10/22 11:39

116

Catena aurea entium

siquantum palea camelorum dicitur, quia cameli ipsum libenter comedunt. Eligendum est, quod est molle et albius. 135. Cur sticades, id est barba Iovis, melior est contra lassitudinem omnibus aliis medicinis secundum Averroem. Responsio eiusdem ubi prius1): Sticades compositum est ex stypticitate cum amaritudine et aromaticitate, et ideo debet poni in primo gradu rerum, quae calefaciunt et in secundo earum, quae desiccant. Operationes suae secundae et tertiae sunt apertivae et abstersivae et confortativae omnium membrorum interiorum, et ideo melior medicina est haec contra lassitudinem omnibus aliis medicinis, idcirco quia lassitudo non est nisi defectus virtutis propter onus humorum. Haec Averroes.

60

136. Cur staphisagria Latine quidem vocatur herba pedicularis, Teutonice vero lusiwort. Responsio Alberti ubi prius, cap. 172): Staphisagria quidem est calida et sicca, adustiva in operatione et corrosiva et acris in gustu, propter quod haec herba pedicularis vocatur, quia interficit pediculos praecipue cum arsenico commixta. 137. Cur thapsia vocatur herba trutamnorum. Responsio Alberti, ubi supra, cap. 183): Quia inflat et exterat faciem hominis. Contrita siquidem facit inflari faciem et corpus ac si esset homo leprosus. Versus: Tapsia nos inflat, sed nos alcanna colorat. Curatur autem fricatione panni in aceto infusi aut succo sempervivae aut cum unguento, quod vocatur populeon. 138. Cur dicit Averroes, quod tithymallus est in fine caloris et proprie eius lac et post eius semen et post eius folia et post eius radix. Responsio eiusdem ubi prius4): Hoc dixit propter experientiam, siquidem radix eius cocta in aceto removet incontinenti dolorem dentium et maxime, si est dens corrosus et, quando cadit in aliquam partem oris, comburit illam. Et propterea necesse est, ut quando volumus eam ponere super dentem, quod alii dentes circumdentur, quia facit cadere dentem corruptum. Lac eius incidit pilos, quando superponitur, et, si multotiens superponitur, evellit et privat. Valet etiam contra omnes verrucas et omnes fistulas. Hoc totum etiam faciunt semina et folia, sed debilius. Haec Averroes.

70

80

1)

Averr., Colliget V 42; Venetiis 1542, 88raD Alb., De veget. VI 2 17,n.436; Meyer – Jessen 564; ex Ps. Matth. Platear., Circa instans S 8; Lugduni 1525, 249ra 3) Alb., De veget. VI 2 18,n.456; Meyer – Jessen 572 4) Averr., Colliget V 42; Venetiis 1542, 88rbF 2)

55 sticades: sticados V | melior: melius V 57 Sticades: Sticados V 61 melior ... haec: melior est haec medicina V | idcirco: ideo V 66 quod: quae V 67 cum ... commixta: causa arsenico B 69 exterat coni.: exteriat codd. 71 alcanna: acanna V | in om.  V 76 removet: retinet V | dens: 73 proprie: prius V 74 eius1: illud V | eius2: illud V debemus V 79 superponitur: supponitur V 81 totum etiam inv. V | Haec Averroes om. B

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 116

20/10/22 11:39

liber VII, ansa 2, quaest. 135–142

117

139. Cur melior ex cibis terraenascentibus est hominibus triticum artificialiter praeparatum. Responsio: Dicit Isaac1), quia plus convenit cum complexione humana. Unde Averroes in V Colliget  2): Concordant medici, quod melior ex cibis terraenascentibus hominibus naturalibus, hoc est illis, qui stant in quinto climate vel quarto, est granum tritici artificialiter praeparatum. Quod fit multis modis: fit enim panis fermentatus et azimus et crustella et bucella et sorbitiones etc.

90

1

10

140. Cur melior ceteris est panis ex farina grani tritici, a quo non sit nimis furfura remota. Responsio Averrois ubi prius3): Panis talis apud nos vocatur madebuni et Latini appellant panem crossum. Et iste est melior ad digerendum, quam panis, qui dicitur darmach, a quo furfura sunt nimis remota, et est minoris viscositatis quam darmach, quamvis plus nutriat. Nec est tantae siccitatis, sicut furfura, neque ad melancholiam adeo cito convertitur ut ipsum, quoniam cortex uniuscuiusque vegetabilis est terrestris et siccus, quamvis furfureus citius digeratur, quam darmach, quod nos similam dicere possumus, digeritur autem citius propter extensionem exeuntem in suo cortice. Et quando conficitur, ponitur de sale convenienter et conficitur cum multa aqua ad hoc, quod sit spongiosus et sic fermentatus convenienter et coctus. 141. Cur panis azymus non est bonus. Responsio Averrois ibidem4): Quia est crossus et viscosus sicut non est bonus etiam, qui nimis fermentatus est, quia transmutatur ad humores putridos propter calorem extraneum generatum in eo. 142. Cur vicia secatur vel metitur, antequam arescat in agro. Responsio: Quia expertum est a rusticis, quod, si vicia cruda et viridis superius secetur et radices virides cum aliquantulo stipitis in terra putrescant, impinguabit agrum sicut letamen. Si autem aruit iam, quando secatur, exsiccat terram et macerat, quamvis in terra putrescens remaneat. Est autem vicia cibus equorum, sed non praestat eis forte nutrimentum et est ventosa frigida5).

1)

cf. Isaac Israel., De diaet. part. I; Lugduni 1515, 104vb Averr., Colliget V 31; Venetiis 1542, 82vaK 3) Averr., Colliget V 31; Venetiis 1542, 82vaK – L 4) Averr., Colliget V 31; Venetiis 1542, 82vaL 5) cf. Alb., De veget. VI 2 19,n.472; Meyer – Jessen 579 2)

86 est om. V 89 ceteris est inv. V 91 apud ... vocatur: vocatur apud nos V | et Latini: apud Latinos V 92 qui: quae V 93 furfura ... nimis: sunt furfura nimis V 94 Nec: Et V 97 suo cortice: cortice eius V 99 fermentatus convenienter inv. V 3 etiam om. V 8 exsiccat: exsiccam V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 117

20/10/22 11:39

118

Catena aurea entium

143. Cur Macer dicit cap. 81): Nec roseus superare decor, nec lilia possunt fragrantes violas specieve vi nec odore. Responsio: Specie non, quia color lazurinus est eis, rosis autem albus vel rubeus, liliis autem albus. Nec etiam vi, quia ex Circa instans 2), quia violae habent virtutem leniendi, humectandi et refrigerandi et laxandi etc. Nec odore, qui gratissimus est et secundum Albertum ubi supra3): Viola sedat dolorem capitis, odorata cum alia aromatica provocat urinam. 144. Cur dicit Galenus4), quod urtica quantum ad fructum, folia et succum calefacit calore non forti, cum tamen digitos perurat. Responsio Averrois ubi supra5): In summa urtica valet omnibus vulneribus, quae indigent exsiccatione sive subtilatione. Et hoc est magnum super debilitatem sui caloris, sed cum toto provocat urinam et movet coitum, et hoc significatur per ventositatem. Habet enim multas operationes secundas et tertias: dissolvit apostemata in radicibus aurium, adiuvat sputum ex humoribus grossis in pectore et pulmone, curat cancrum. Et proprietas sui seminis est purgare phlegma. Et qui opinantur, quod sit ignea propter acumen suae punctionis, errant, quia haec pars ignea, quae est in foliis, est subtilis et removetur per fricationem et propter lotionem maxime. Haec Averroes. 145. Cur uva lupi dicitur a philosophis, quod nos solatrum vocamus. Responsio. Albertus ubi supra6): Quia habet semen ac si esset uva. Et uva eius invenitur duorum modorum, citrina videlicet et nigra. Succus eius fortiter tingit, unde dicitur: signetur solatro, id est fortiter.

20

30

146. Cur herba xiseleos fortiter provocat urinam. Responsio Averrois ubi supra7): Haec herba et semen eius habet proprietates calefaciendi tantum donec provocat urinam valida provocatione et cum hoc subtiliat et propter hoc confert epilepticis. 147. Cur hypericon vel yfericon a quibusdam nominatur herba cordialis. Responsio Averrois V Colliget8): Eo quia assimilatur cordi. Calida est cum subtili substantia, ideo provocat urinam, sed debemus uti foliis et non semine. Facto ex his emplastro super combustionem ignis sanat etc. Dicitur etiam haec herba uva daemonis.

40

1)

Odo Magd., Macer Floridus XL, 1342 – 1343; Choulant 83 Ps. Matth. Platear., Circa instans V 1; Lugduni 1525, 251vb; Wölfel 116 3) Alb., De veget. VI 2 19,n.464; Meyer – Jessen 576 4) cf. Gal., De simpl. med. VI 13; Venetiis 1490, 73va 5) Averr., Colliget V 42; Venetiis 1542, 84rbE 6) Alb., De veget. VI 2 17,n.442; Meyer – Jessen 567 7) Averr., Colliget V 42; Venetiis 1542, 88raB 8) Averr., Colliget V 42; Venetiis 1542, 88rbH 2)

12 specieve: specie nec V 13 albus: albius V | rubeus: rubius V 14 autem om. V 15 etc.: etiam V 17 provocat urinam: provocet eundem B 19 cum … perurat om. V 20 supra add. 25 proprietas: proprietate quia tamen digitos prurat V | In summa: Summae V 24 in2: et V sed. corr. B 30 eius iter. V 32 solatro: solatrus V 36 propter hoc: haec V 40 etc.: etiam V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 118

20/10/22 11:39

liber VII, ansa 2, quaest. 143–150

50

119

148. Cur zizania est adustiva tritici. Responsio. Albertus ubi prius1): Zizania ideo dicitur adustiva tritici, quia trahit nutrimentum eius, sicut papaver est zizania avenae, caulis vitis est zizania, quia adurit eam. Est autem zizania herba, quae crescit in frumento et alio nomine vocatur lolium. Et est frumento similis sed comesta oppilat et inebriat et convertit in amentiam. Haec Albertus. Sed Avicenna2) dicit, quod zizania ab omnibus dicitur de duabus rebus: una earum est granum simile frumento, ex quo homines faciunt panem et dicunt, quod zizania est plurima, et dicitur Teutonice drespe. Et quidam alii nominant zizaniam rem quamdam inebriantem et malam, quae in agris cum segetibus provenit, et Teutonice dicitur debalk. Hugutio3) dicit, quod zizanium vel zizania seges vel herba est perversa, scilicet lolium generaliter, unde ponitur quandoque pro sorde omnium segetum. Constantinus4): Nascuntur in terris siccis et ruptis, temporibus et segetibus degenerantibus, unde vim acutam habent et venenosam. Aliquando enim mentem perturbant et inebriant. De herbis quantum ad ea, quae ex ipsis procedunt. Et primo de granis et communiter de aliis. 149. Cur grana Ansa prima, 126, 127, 128, 160. Item 178 e quaest. 179.

60

70

150. Cur triticum quoddam pinguius et nutritivius est, quoddam macrius et minus nutritivus, quoddam degenerans et venenosum. Responsio secundum Isaac in Diaetis particularibus5): Terra, in qua triticum nascitur trifarium dividitur: quaedam pinguis est et grossa atque putribilis; quaedam macra et sicca accidentaliter propter herbarum in nascentium multitudinem, propter quam a sua humiditate desiccatur et pingue destituitur; quaedam naturaliter sicca et macra est, haec si ustio herbarum assit, exsiccatur et marecescit dupliciter, unde et in superficie nitrosa fit et salsa. In prima terra nascitur granum grossius et pinguius gravius in pondere nutritivusque existit. In secunda macrius fit et siccius et levius in pondere et minus nutrit. Et tertia quasi incensa non erit fructi ferax, si tamen fructus aliqui proveniant, siccissimi erunt et macerrimi et a natura frumenti degeneres et a natura cibarii egredientes in naturam venenosam, corporibus humanis nocivissimi sunt. Quaere plus de tritico superius inter herbas. Item quaere superius ansa prima, quaest. 126, item 167, 176, 164. Item parte septima, ansa 2, quaest. 149.

1)

Alb., De veget. VI 2 21,n.479; Meyer – Jessen 583 cf. Avic., Canon, II 2 756; Venetiis 1506, 162vab 3) Hug. Pisan., Deriv. Z 44; Cecchini 1310 4) non inveni 5) Isaac Israel., De diaet. part. I; Lugduni 1515, 104rab 2)

42 ideo: igitur V 43 sicut add. et V | avenae: et V 50 debalk: dueleke V 52 Nascuntur: Nascitur V | in add. locis et etiam V 52 ruptis coni.: ruptisque B ruptisset V 53 acutam 57 Cur ... 179 om. B 58 est habent inv. V 55 Et1 om. V | et2 … (56)aliis: queritur V om. V 61 trifarius: in trifariam V 63 desiccatur: exsiccatur V 64 si add. ad V 65 nitrosa dub. V 67 si: sed V | fructus aliqui inv. V 70 Item … 149 om. V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 119

20/10/22 11:39

Catena aurea entium

120

151. Cur amidum pectori specialiter conveniens dicitur. Responsio: Quia in ipso secundum Constantinum1) est lenificatio et mundificatio. Ex Circa instans 2): Valet contra apostemata spiritualium et contra tussim. Isaac in Diaetis particularibus 3): Amidum viscositatem quandam habet, propterea asperitatem lenit pectoris et pulmonis, solidativum est vulnerum eorum. Et si cum aqua coquitur et zuccara et amygdaleo, multum valet ad tussim siccam et ad humores, qui tenues sunt et a pectore in pulmonem pectusque descendunt. 152. Cur amidum frigidum est in primo gradu secundum Constantinum4), quamvis sit medulla frumenti, quod est calidum. Responsio eiusdem: Quia ex aqua trahit proprietatem infrigidandi, cum fiat in aqua frigida. Fit enim amidum hoc modo: frumentum in aqua frigida ponitur per diem et noctem et de die in diem aqua removeatur, donec videatur frumentum putrefactum esse. Deinde aqua remota optime contrahitur et cum eadem aqua optime confectum per pannum exprimatur et sole exsiccetur usque ad aquae consumptionem et frequenter removeatur aqua frigida continue, sicut dictum est, superfundendo cotidie, donec dealbetur et quod residet, exsiccetur et induretur. Et amidum dicitur, quia sine mola fit. 153. Cur amidum saepe acceptum nocivum est. Responsio Isaac, ubi supra5): Quia frigidum et siccum et durum est ad digerendum, et saepe sumptum lapidem in renibus creat atque vesica, praecipue si calidos renes inveniat naturaliter vel accidentaliter. Digestum tamen non malum sanguinem generat. 154. Cur cantabrum, id est furfur tritici, mitigativum et mollificativum est superpositum. Responsio ex Circa instans6): Cantabrum diaforeticum est et in aqua calida dissolutum aquam illam reddit mitigativam et humidam; et aqua illa nimis est humida, quia diaforetica. Consumptivum etiam esse ventositatum, expertus fuit Platearius, et mollificativum esse.

1) 2) 3) 4) 5) 6)

80

90

1

cf. Const. Afr., De virt. simpl. med. c. 45; Lugduni 1515, 188va Ps. Matth. Platear., Circa instans A 9; Lugduni 1525, 225ra; Wölfel 9 Isaac Israel., De diaet. part. I; Lugduni 1515, 106va cf. Const. Afr., De virt. simpl. med. c. 6; Lugduni 1515, 187ra-b cf. Isaac Israel., De diaet. part. I; Lugduni 1515, 106va Ps. Matth. Platear., Circa instans C 29; Lugduni 1525, 233va; Wölfel 40

75 viscositatem quandam inv. V 76 lenit pectoris: leniat pectoris V | eorum om.  V 77 siccam: siccum V 79 frigidum iter. V 80 quod … calidum om. V 83 donec: quousque aqua V 86 removeatur: renovatur V 87 cotidie add. sicut dictum est V 91 lapidem: lapidis B 3 et om. sed suppl. supra lin. V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 120

20/10/22 11:39

liber VII, ansa 2, quaest. 151–156

10

20

30

121

155. Cur Isaac in Diaetis particularibus1) loquens de granis tacet de siligine. Responsio Hugutionis, cap. “Lego”2): Quia siligo quodam genus tritici est, forte quod in macra et sicca terra nascitur, ut dictum. Dicitur siligo, quia sit granum selectum, id est seorsum electum ab alio. Nam in pane species eius est praecipua, unde quandoque tenuissimus et purissimus flos farinae dicitur siligo, unde fit panis immolativus. Unde Iuvenalis in Satyra3) “Si te propositi”: Si tener et niveus mollique siligine fictus, servatur domino. Et hoc sigalum–li aliud genus annonae est, unde fit panis pessimus, pro quo solet quidam proferre siliginem, sed male, et inde sigaleus sigalinus, sigalonius. Et haec sigalonia terra, ubi sigalum abundant. 156. Cur eucharistia non potest confici de pane facto de spelta vel de farre. Responsio ex Summa Ioannis Vriburgensis, lib. III, cap. 24, q. 894): Petrus de Tarantasia5) post papa dicit, quod secundum commune sententiam doctorum non postet confici nisi de pane triticeo, tum quia Dominus comparavit se grano tritici, Ioann. 126), tum quia creditur celebrasse in pane triticeo et instituisse, ut sic celebretur, tum quia usus ecclesiae ab apostolis, qui praesentes fuerunt, traditus habet, ut sic celebretur. De pane autem confecto de spelta vel de farre dicunt quidam, quod confici potest, quia eiusdem speciei sunt triticum et spelta et far, se differant quibus­ dam differentis accidentalibus, sed tamen magis videtur oppositum, quia seminato tritico numquam generatur spelta vel farrum vel e converso, cum tamen generans et generatum conveniant in specie. Thomas in tertia pars Summae, quaest. 74, art. 37) dicit de plano, quod ex talibus frumentis, quae nullo modo possunt ex semine tritici generari, non potest confici panis, qui sit debita materia eucharistiae. Addit tamen Petrus, quod nec istud, quod generatio est similium in specie, est sufficiens ratio, quia quaedam sunt accidentia inseparabilia concomitantia generationem ut nigredo corvum. Albertus autem in scripto Super IV8) dicit sic: Absque dubio frumentum genus est, et non species grani, et habet sub se triticum et speltam, unde spelta frumentum est, et de ipsa confici potest corpus Domini sicut de tritico. Et hoc nulli dubium consideranti granum cum grano et panem cum pane. Sunt ergo triticum et spelta non unius speciei, sed unius generis proximi, quod est frumentum, et sunt vicinae valde species, et ideo parum distant in spicarum formatione. Sed quasi nihil

1)

cf. Isaac Israel., De diaet. part. I; Lugduni 1515, 103ra – 104vb Hug. Pisan., Deriv. L 42,n.61; Cecchini 661 3) Iuv., Sat. V 67; Willis 50 4) (17) Petrus ... (28) panis: Iohann. Vribur., Summ. III 24 89; Paris 1519, 124vb 5) (17) Petrus ... (20) celebretur: Petr. de Tar., In IV lib. Sent. comm. XI 2 5; Tolosae 1651, 123rb 6) Ioann. 12,24 7) (27) ex1 ... (28) eucharistiae: Thom., S. theol. III 74 3; Marietti 1956, 440 – 441 8) (31) Absque ... (37) panis: Alb., Sup. IV Sent. IV 12 7; Borgnet 305 2)

9 dictum add. et V 10 selectum: solletum V | Nam in om. V 11 tenuissimus: domesticus V 12 in om. V 13 fictus coni. ex Iuv.: fructus codd. | aliud: aliquod V 14 solet quidam inv. V 16 facto: confecto V 18 doctorum add. eucharistia V 29 generatio est inv. V | similium: plurimum V 30 inseparabilia add. et V 33 ipsa: ipso B 34 dubium add. est V | ergo: triticum V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 121

20/10/22 11:39

Catena aurea entium

122

distant in forma granorum et colore et sapore panis. Haec Ioannes in Summa secundum Petrum, Thomam et Albertum. Item in Swevia doctissimi homines et sanctissimi fuerunt, ubi de spelta conficitur, quibus numquam revelatum est oppositum. Et multae aliae terrae eodem modo faciunt, quas durum est omnes condemnare, quamvis etiam nunc incipiant de tritico conficere, ut aliis sint conformes.

40

157. Cur milium ventrem constipat et est pauci nutrimenti Responsio Averrois ubi supra1): Quia frigidum est et siccum. Et hoc idem facit panicum, et spelta est propinqua huic. 158. Cur aqua hordei plus ingreditur opus medicinae quam ciborum et est laudabilis in aegritudinibus calidis et siccis laude, quae non occultatur ei, qui in hac studuit arte, scilicet medicina, ut dicit Averroes V Colliget2). Responsio secundum eundem, ibidem3): Quia aqua talis refrigerat, humectat, temperat, abstergit, generat laudabilem humorem, mirabiliter non inflat, non moratur ad descendendum a stomacho et hoc nobis totum experientia dedit. De hordeo vide secunda eadem parte.

50

159. Cur et quomodo ptisanum fit ex hordeo salutare. Responsio. Isaac in Diaetis particularibus4): Ptisanum fit hoc modo: Confligatur hordeum, ut cortex possit auferri, et mensura hordei sumatur una, aquae decem, et tamdiu coquatur, donec redigatur ad unam, deinde coletur et in potu detur. Hoc valet ad sanitatem custodiendam corpusque humectandum. Si etiam refrigerium plus ex eo appetatur, aceti parum admisceatur etc. 160. Cur dicit Averroes5): Qui frangunt hordeum vel terunt, prius quam coquitur aqua hordei, peccant. Responsio eiusdem ubi prius6): Aqua hordei sic fieri debet: Infundantur grana hordei in aqua integra non contusa et in una parte hordei debet poni viginti partes aquae frigidae et debent simul dimitti in hac aqua quattuor horis et postea coquatur in hac aqua, donec adipiscatur rubedinem quasi vinum et, si fiat hoc, non inflat. Et qui frangunt prius vel terunt hordeum peccant, quia non est ab eo privata inflatio nisi propter infusionem et grana non trahunt aqua nec recipiunt infusionem nisi propter virtutem attractivam, quae est in eis. Et virtus attractiva non est in granis, quando seminantur et nascuntur, nisi quando seminantur integra et, si fran-

1) 2) 3) 4) 5) 6)

60

Averr., Colliget V 39; Venetiis 1542, 83rbH Averr., Colliget V 31; Venetiis 1542, 82vabM Averr., Colliget V 31; Venetiis 1542, 82vabM Isaac Israel., De diaet. part. I; Lugduni 1515, 108ra Averr., Colliget V 31; Venetiis 1542, 82vbN Averr., Colliget V 31; Venetiis 1542, 82vbN

40 quas: quod V 41 etiam: enim V | nunc: modo V 47 scilicet: id est V suppl. supra lin. V | De … (51) parte om. V 52 ptisanum fit post. hordeo V prius inv. V | vel: quam V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 122

50 a om. sed 64 frangunt

20/10/22 11:39

liber VII, ansa 2, quaest. 157–164

70

123

gerentur prius quam essent seminata, non nascerentur, quia haec virtus attractiva est in eis, sicut forma specifica fixa in totalitate totius grani, hoc est quando partes sunt continue coniunctae simul. Et sic testificatum est a mirabili Avenzoar in libro suo, qui dicitur Tahisir1), quia iste fuit supremus in arte medicinae a Galeno usque ad nostra tempora et hoc ab eo habui. 161. Cur et quomodo Galenus2) dixit: Hordeum ceteris granis nutribilius et laudabilius est. Rufus3) autem dicit: triticum et hordeum laudabiliora sunt ceteris et nutribiliora, nutribilius est tamen triticum hordeo. Responsio. Isaac in De diaetis particularibus4): Ne arbitreris horum disputationem sibi esse contrariam, quia Galenus dicit accidentaliter, Rufus vero intellexit substantialiter ac naturaliter.

80

162. Cur hordeum substantialiter nutritivius est quam rizi, sed accidentaliter rizi est maioris nutrimenti quam hordeum5). Responsio. Isaac, ibidem6): Quia hordeum plus medullae habet et substantiae. Rizi tamen maioris est nutrimenti accidentaliter propter grossitudinem suam et moram in stomacho longiorem. Hordeum tamen accidentaliter minus nutrire videtur propter digestionem citam et facilem ex membris dissolutionem. 163. Cur rizi, si coquatur cum lacte amygdalis, efficitur salutare. Responsio. Isaac ubi supra7): Quia, si ita coquitur, amittit constipationem suam et perfecte nutrit et bonum sanguinem generat et sperma auget, et habet proprietatem, quod si cum oleo vel aqua ipsius lentigines linies, aufert ea, et cutem mundificat.

90

164. Cur milium quibusdam confert et quibusdam non. Responsio. Isaac ibidem8): Causa nutritionis minimae et siccitatis eius, non accipiendum est ab eis, qui carnes augmentare et pinguescere volunt, nec ab eis qui laudabilem sanguinem suo corpori cupiunt generari, sed ab eis solummodo a quibus stomachi refrigeratio ac confortatio humorumque eius desiccatio appetitur superfluorum.

1)

cf. Avenz., Tesir I 16 6; Venetiis 1542, 23va Gal., De alim. I 3; Venetiis 1490, 114rb 3) non inveni 4) Isaac Israel., De diaet. part. I; Lugduni 1515, 108rb 5) Isaac Israel., De diaet. part. I; Lugduni 1515, 108ra 6) Isaac Israel., De diaet. part. I; Lugduni 1515, 108ra 7) Isaac Israel., De diaet. part. I; Lugduni 1515, 108rb 8) Isaac Israel., De diaet. part. I; Lugduni 1515, 108rb 2)

69 sicut om. V 73 Galenus dixit inv. V | Hordeum: quod granum ordei V | nutribilius …  (74) triticum: triticum autem est nutribilius V 74 dicit: dixit V 79 nutritivius est: nutritivus est magis V 82 maioris est inv. V 92 accipiendum est inv. V | carnes add. suas V | volunt nec: volentes ut V 93 laudabilem sanguinem inv. V | suo corpori inv. V | solummodo: soluta modo V 94 quibus add. sed exp. B | ac: nec V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 123

20/10/22 11:39

Catena aurea entium

124

165. Cur, quocumque modo sumatur, panico milium melius est. Responsio. Isaac, ibidem1): Panicum in forma et natura simile est milio, minus tamen eo nutrit, ventrem vero magis constipat. Coctum tamen cum pinguedine et oleo laudabile est, quia siccitatem suam amittit saporositatem bonumque nutrimentum ab eis acquirit; constipatione etiam sua privatur propter lubricitatem et mollitiem pinguedinis et olei.

1

166. Cur avena sterilis dicitur a Vergilio I Georgicorum2), cum tamen seminata facilius et avidius excrescat et fructificet quam alia grana, propter quod avena dicitur secundum Isidorum3). Responsio secundum Servium4): Hoc non dicit Vergilius, quasi omnes avenae steriles sint, quia multae sunt valde fecundae, sed ad discretionem earum avenarum, quae seruntur. Aliae quandoque inter segetes oriuntur steriles sicut et infelix, id est infecundum, lolium. Cum enim victum Dodona negaret, mox est frumentis labor additus, ut mala colmos esset, id est comederet, robigo segnisque horreret in arvis carduus: intereunt segetes, subit aspera silva herbarum vel lappaeque tribulique, interque nitentia culta infelix lolium et steriles, id est non satae, dominantur avenae.

10

Deinde de leguminibus quaerendum est. 167. Cur fabae hordeo magis nutriunt. Responsio Isaac ubi supra5): Hoc faciunt accidentaliter, non naturaliter, et ex duabus causis: primo propter substantiae suae grossitudinem et tarditatem dissolutionis ex membris. Subtilitas vero substantiae hordei et dissolutio eius ex membris cito facit, quod minus nutrit. Secundo propter suae multitudinem ventositatis et grossitudinis eius carnem inflat et operatur in ea, quod frumentum in farina et pasta et propterea in superioribus ventris ventositatem plurimam et grossam generat et inflationem, ex qua fumus in caput ascendit cerebro nocens et somnia mala et corrupta inducit. Cum igitur hoc naturaliter habeant fabae, non eis aliquo modo hoc coctiones possunt auferre. Unde per decoctiones ventositatem et inflationem eis auferre nequimus, minuere tamen possumus. Diximus autem omnia haec de medullis fabarum, non de corticibus. 168. Cur dicitur, quod faba habet malam proprietatem cum virtute cogitativa. Responsio Averrois ubi supra6): Faba maturat quidem, et propter suam abster1) 2) 3) 4) 5) 6)

20

30

Isaac Israel., De diaet. part. I; Lugduni 1515, 108rb – 108va Verg., Georg. I 149 – 154; Conte 128 – 129 non inveni Serv., In Verg. Georg. I 149 – 154; Thilo 167 – 168 Isaac Israel., De diaet. part. I; Lugduni 1515, 108va cf. Averr., Colliget V 39; Venetiis 1542, 83rbF

3 eo: eius V | cum om. V 5 lubricitatem add. sua V 8 excrescat: crescat V | quod add. et B 13 Dodona: de una V 14 segnisque: segetesque V 15 intereunt coni. ex Verg.: inter B | segetes om. V 17 Deinde om. V | quaerendum est: queritur V 19 Isaac: Isidorus V 22 suae multitudinem inv. V 25 et1 om. V | in … ascendit: ascendit in caput V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 124

20/10/22 11:39

liber VII, ansa 2, quaest. 165–171

125

sionem habet dissolvere apostemata. Et quia est multae humiditatis, accidit ei multa inflatio et ventositas et ipsam non perdit propter aliquam decoctionem sed habet malam proprietatem, siquidem dicitur quod cum virtute cogitativa habet proprietatem malam et quod ea utentes habent suspiria et somnia horribilia et falsa. De faba vide supra in ista ansa, quaest. 61, usque 67 inclusive.

40

169. Cur legumen, quod Isaac1) vocat rebelias, alio nomine pisa dicitur. Responsio Hugutionis, cap. “Pis”2): Aurum, Graece dicitur pis, et inde haec pisa pisae, quoddam genus leguminis, quia ea pensabatur aliquid ad auri minutim, et est singularis numeri et generis feminini, haec in cibo sumpta minime inflat, ideo magis aegritur. Haec Hugutio. Alii dicunt rebelias non esse pisa, unde et Isaac3) ubi prius dicit, quod cortices mundatae laudabiles generant cibos nec inflationem nec ventositatem, sicut fabae faciunt. Ad usum edendi bonae sunt in aestate et calida regione. Haec Isaac. De ciceribus dictum est parum prius.

50

60

170. Cur lens ceteris leguminbus nocivior est stomacho et pulmoni et diaphragmati et pelliculis cerebri et ceteris pellicularum nervis et praecipue oculorum. Responsio. Isaac ubi supra4): Hoc est propter nutrimentum eius malum. Universaliter enim dico, quod lentis nutrimentum grossum est ad digerendum durum, melancholicum sanguinem generat, maxime si cum corticibus comedantur. Cerebrum grosso fumo implet et melancholico, unde causa est doloris et fallacium formidolosorumque somniorum. Stomachum et intestina ventositate implet et inflationem et ventositatem facit, humiditatem oculorum desiccat et distemperat, et si sanis hoc oculis efficit, quanto magis suae desiccationis causa est. 171. Cur lens cum sicca et salsa carne cocta pessimus cibus ac nocivissimus est. Responsio secundum Isaac ibidem5): Natura namque carnis siccae in se grossa est et ad digerendum dura, mixta autem cum lente malitiam duplicat. Unde causa est calefactionis et incensionis sanguinis, eumque in melancholicos vertit humores. Et ideo pessima est, maxime si cum cortice cocto fuerit. Retrospicias etiam ad priora.

1)

non inveni Hug. Pisan., Deriv. P 94,n.1 – 2; Cecchini 946 3) Isaac Israel., De diaet. part. I; Lugduni 1515, 110va 4) Isaac Israel., De diaet. part. I; Lugduni 1515, 110rb – va 5) Isaac Israel., De diaet. part. I; Lugduni 1515, 110va 2)

34 malam proprietatem inv. B 35 habent: hanc V 37 legumen … rebelias: robelias legumen quod Isaac ita vocat V 42 cortices: cortice B 43 et add. in V 45 ciceribus: ciceris V 48 est: et V 50 sanguinem generat inv. V 51 et2 … (53) ventositatem: et ventositatem et inflationem V 54 magis add. infermis V | est om. B 56 carnis siccae inv. V 57 ad digerendum: digeri B 58 vertit: convertit V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 125

20/10/22 11:39

Catena aurea entium

126

172. Cur lentes in aceto coctae extinguunt inflammationem sanguinis. Responsio Averrois ubi prius1): Hoc est per virtutem aceti. Ex se quidem generant sanguinem melancholicum multum et earum virtutes tertiae sunt, quia privant coitum et obfuscant visum et, quando coquuntur in aquis pluries, stringunt ventrem. Item retrospicias de lente ad quaest. 89 et 90. 173. Cur faseoli exsiccati non diu servari possunt. Responsio. Isaac ubi prius2): Quia humorosi sunt, quod patet, quia plurimum non perfecte, ut cetera grana possunt desiccare. Ideoque et humores gignunt grossos inflativam ventositatem fumumque plurimum caput implentem, somnia pessima et terribilia faciunt et corrupta. Averroes3) dicit ubi supra: Faseoli impinguant corpus et provocant urinam et sanguinem menstruum et laxant ventrem et proprie rubei. Et inducunt somnia et faciunt vertiginem.

70

174. Cur in psilotris utiliter lupini recipiuntur. Responsio. Isaac ubi prius: Quia secundum antiquos farina lupinorum, si pilorum nascentium locis apponatur, est eis evellendi causa et natos adimit et exsurgere alios minime permittit4). 175. Cur aliud faciunt lupini amari, aliud dulcorati. Responsio Averrois ubi supra5): Quia quando elixantur in aqua tamdiu, donec ipsorum removeatur amaritudo, sunt medicina nutritiva et, quando sunt amari, faciunt quod facere consueverunt medicinae amarae ex abstersione et exsiccatione et resolutione et aspersione oppilationum hepatis et splenis et provocatione intestinorum et interfectione lumbricorum et in extractione fetus et removent morpheam et purgat choleram. Item Averroes ibidem parum prius: Lupini, quando coquuntur in aqua, donec auferatur ipsorum amaritudo, sunt cibus tamen durus et, quando comeduntur amari, occidunt pueros in ventre et vermes, qui sunt in stomacho et intestinis, et provocant urinam et aperiunt orificia haemorrhoidarum.

80

De vicia quaere inter herbas.

1)

cf. Averr., Colliget V 39; Venetiis 1542, 83rbG Isaac Israel., De diaet. part. I; Lugduni 1515, 111va 3) Averr., Colliget V 39; Venetiis 1542, 83rbH 4) cf. Isaac Israel., De diaet. part. I; Lugduni 1515, 112ra 5) Averr., Colliget V 39; Venetiis 1542, 83rbG 2)

61 extinguunt add. et V 64 et add. sed exp. generant V | aquis: aqua V 65 Item … quaestiones: lens parte VII ansa II 68 cetera om. V | grana add. non V | desiccare: exsiccari V 76 permittit add. ulterius V 79 ipsorum … amaritudo: removeatur amaritudo ipsorum V 80 facere consueverunt inv. V | exsiccatione: desiccatione V 84 ipsorum amaritudo inv. V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 126

20/10/22 11:39

liber VII, ansa 2, quaest. 172–178 1

10

20

30

127

Deinde de seminibus quaerendum est. 176. Cur non de facili fit, ut de semine malo proveniat planta bona nec e converso, licet aliquando hoc fiat, in animali autem hoc contingit multotiens. Responsio: Quod istud multotiens fit in animalibus est propter diversitatem habitationum et aeris et ventorum et nutrimenti ipsorum. Cum enim animal sit facilis alterationis, frequenter fit, quod semen male complexionati animalis alteratur et fit melius et bene complexionati alteratur et fit peius et animal generatum fit secundum seminis, ex quo generatur, dispositionem vel peius vel melius. Cuius signum est, quod omnia domestica animalia videmus valde differentia in quantitate et colore, quod non accidit eis, nisi propter sui nutrimenti multam diversitatem et diversa fomenta stabulorum et aliorum locorum, in quibus conversantur; propter quod etiam carnes eorum in sapore diversificantur a carnibus animalium silvestrium. Talis autem diversitas in plantis non est, aut tanta non est in eis, quia radicibus terrae affixae sunt et neque loca mutant neque nutrimenta. Et ideo non tanta diversitas seminum provenit in eis, quanta provenit in animalibus. Albertus, De vegetabilibus, lib. I, tract. 2, cap. 91). 177. Cur quaedam herbae sine siliqua in simplici pellicula grani nuda proferunt semina vel grana in culmis infixa, sicut cardus, endivia, rostrum porcinum, cauda porcina et etiam petrosilinum, anisum, feniculum, siler montanum et etiam porri, qui, licet primo contineantur in siliqua quadam, tamen, postquam maturantur, stant culmo simul affixa2). Responsio: Ista, quae sic nuda exhibentur soli, pro certo optesi quadam habent compleri et intrinsecus oportet habere suum humidum sicut omnia, quae complentur optesi, habent interiora humida. Ne tamen exteriora istorum seminum remaneant omnino arida vel efficiantur combusta, natura facit talibus seminibus corticem durum terrestrem, ad quem veniens evaporatio incompletae et immaturae humiditatis interioris retineatur et reflectatur et humescat et remanent sic humidae substantiae eorum. Haec enim est natura evaporationis, quod, quando reflexa tenetur, humescit et facit humida, quae tangit, ut patet in olla fervente cooperta. Idem ibidem, lib. III tract. 1 cap. 23). 178. Cur quaedam semina nullam habent circumpositam sibi carnem, sed in siliquis complentur, ut patet in leguminibus. Responsio: Haec sunt, quae abundant humido radicali et maturo. Quaedam enim non perficiuntur, nisi per talis humidi diminutionem et digestionem. Haec

1)

Alb., De veget. I 2 9,n.187; Meyer – Jessen 91 Alb., De veget. III 1 1,n.9; Meyer – Jessen 167 3) Alb., De veget. III 1 3,n.19; Meyer – Jessen 172 2)

4 fit … animalibus om. V 8 dispositionem om. V 10 eis om. V | diversitatem om. V 13 aut: autem V 14 mutant … nutrimenta: nec nutrimenta mutant V 28 quando: non V 33 Haec: Hoc V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 127

20/10/22 11:39

128

Catena aurea entium

igitur, ne omnino interiorem patiantur siccitatem, circumponitur eis siliqua, in qua vapor propriae humiditatis apprehensus reflectatur et decoquat semina et compleat ea. Et completis illis, desiccata sole et contracta scinditur siliqua et excidunt tunc grana ut in faba. Aliquid autem huic simile patiuntur granorum genera, quae maturantur in paleis et quisquiliis palearum. Similiter autem papaver completur talibus siliquarum circumpositionibus. Idem, ibidem1).

40

179. Cur, cum quarundam herbarum semina pepana plane decidant, aliae quaedam semina sua cum sono excutiunt et longe proiciunt. Responsio: Quia completa semina aut arefacta decidunt ut in pluribus, sed in quibusdam humiditas nutriens per cotyledonem de substantia stipitis veniens, quando deficit et non attrahitur a semine iam arefacto et completo calore loci et aeris circumstantis in vaporem convertitur, et suo impetu longe proiicit semen arefactum et erumpens humiditas sonum facit2), sicut esula maior vocatur et Teutonice spingwort. In quibus autem plantis humiditas illa non convertitur in vaporem et in spiritum, in illum semen de plano cadit, quia semen iam aridum non trahit humiditatem illam, propter quod statim deficit. Idem, ibidem3).

50

180. Cur semina herbarum et universaliter omnium plantarum minima sunt respectu quantitatis earum, quae generantur ex ipsis, cum non ita sit de ovis animalium respectu animalium, quae ex eis generantur, nec etiam de his, ex quibus generantur gausanes et vermes4). Responsio: Quia quantitas seminis plantae non habet nisi id, in quo radicatur virtus formans prima, et id convenit esse minimae quantitatis. Materiam enim, quam format virtus seminis plantae trahit a terra sicut a matrice et non fert eam secum ex corpore plantae, sicut ova animalium materiam secum ferunt a corporibus feminarum, et sicut semina parva formalia aliorum animalium in matrices feminarum proiecta trahunt ex illis materiam generationi congruentem, quam materiam totam semen plantae invenit in terra. Idem, ibidem, cap. 35).

60

181. Cur herbarum et universaliter plantarum semina secundum actum frequenter aut semper sunt dura et sicca, animalium autem semina secundum actum sunt humida6). Responsio: Quia animalium corpora secundum plurimum suae materiae sunt mollia et valde liquida sicut carnes, medullae, cerbella, humores et cetera talia et

1)

Alb., De veget. III 1 2,n.18; Meyer – Jessen 171 – 172 (43) completa … (47) facit: Alb., De veget. III 1 2,n.20; Meyer – Jessen 172 3) cf. Alb., De veget. III 1 5,n.46 – 48; Meyer – Jessen 182 4) cf. Alb., De veget. III 1 3,n.25; Meyer – Jessen 175 5) cf. Alb., De veget. III 1 3,n.27; Meyer – Jessen 176 6) cf. Alb., De veget. III 1 6,n.50; Meyer – Jessen 183 2)

38 autem huic: ad hunc V 48 spingwort: spinkwort V | quibus: quibusdam V 52 quantitatis earum inv. V 55 nisi: nec V | id: illud V 56 formans: formativa V | id: illud V 65 secundum: ut V | sunt: est V 66 valde om. V | etc.: etiam et V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 128

20/10/22 11:39

liber VII, ansa 2, quaest. 179–185

70

80

1

10

129

nutriuntur ex humido ad membra eorum fluente: et ideo tum propter substantiam tun propter nutrimentum, quod non extra se, sed secum fluit, semina animalium secundum actum habere humiditatem oportet, in qua siccum glandulosum respersum sufficit ad substantificandum membra dura, quae fiunt in animalibus. Sed in plantis totum corpus est durum terrestre secundum substantiam. Nutrimentum autem, ex quo cibatur planta, licet humidum sit secundum actum, non tamen est intra substantiam seminum, sed a terra attractum, ut prius dictum est. Et ideo remanent semina plantarum secundum actum sicca terrena valde ita, quod aliquando valde dura sunt, sicut ossa dactilorum. Idem, ibidem, cap. 61). 182. Cur nisi semen quodcumque universaliter, sicut de grano frumenti dicit Dominus specialiter2), cadens in terram mortuum fuerit, ipsum solum manet etc. Responsio: Omne semen ut semen moritur, quando fructificat, et nisi moriatur numquam fructificabit, si quidem, cum pullulat, corrumpitur in esse seminis, quia esse seminis est esse potentiale. Sicut enim ovum nihil completum est in esse naturae, et ideo per actum naturae perficitur, quando producitur ex eo animal: sic etiam semen nihil completum est in esse naturae, sed potentia est planta aut id, in quo planta est secundum potentiam. Idem, ibidem, cap. 73). 183. Cur semina pyramidalem figuram habentia emittunt pullulationes ex parte acuta et basim suam dividunt in radices capillares. Responsio: Emittunt quidem pullulationes superius ex parte acuta eo, quod illuc pro certo maior intendit impetus caloris naturalis, sed dividunt basim in radices intendentes quantitatem nutrimenti attracti in theca maioris quantitatis reponere, ne statim arescant, si superveniat terrae ariditas. Idem, ibidem4). 184. Cur humor seminis oleagineus et pinguis est. Responsio: Hoc rationabile est, quia in seminibus maior est decoctio, ideo magis subtiliatur humor eorum et ingreditur in ipsum plurimum aeritatis et suum terrestre multum permiscetur suo aqueo, ut ex ipso separari non possit. Et ideo efficitur humor viscosus et pinguis. Idem, lib. III, tract. 2, cap. 75). 185.  Cur in seminibus herbarum et universaliter plantarum efficitur humor viscosus et pinguis. Responsio: Hoc fit propter tres causas. Primo quia talis humor magis est aptus generationi, qui viscositate sua intra se continet virtutes formantes, sicut in semine

1)

Alb., De veget. III 1 6,n.51 – 52; Meyer – Jessen 183 – 184 Matth. 18,6 3) Alb., De veget. III 1 7,n.61; Meyer – Jessen 187 4) Alb., De veget. III 1 7,n.60; Meyer – Jessen 187 5) Alb., De veget. III 1 7,n.111 – 112; Meyer – Jessen 209 2)

68 non add. est V 77 etc. om. V 78 et … (79) fructificabit om. V 5 quantitatis: capacitatis V 7 oleagineus add. et V 8 quia add. enim V add. per V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 129

82 id: illud V 10 terrestre

20/10/22 11:39

Catena aurea entium

130

animalium spiritus, qui vehit virtutem formantem, intra viscositatem seminis continetur. Secundo quia hoc convenit generationi ex parte materiae, quia nisi esset humor oleagineus agente calido solis et loci in ipsum, cito separaretur humidum ipsius a terrestri subtili, quod est in ipso, et evanescerent omnia semina. Tertio, quia lavaretur terrestre ipsius ab humido pluviae descendentis in terram. Propter hoc igitur ingeniata est natura, ut humorem oleagineum et viscosum, non in spissabilem calido vel frigido, poneret in seminibus talibus, quia aliter multis occasionibus destruerentur. Ibidem, idem1).

20

De foliis, floribus, fructibus, gummi, siliquis, folliculis etc. quaere in ansa prima, saepius in ansa secunda, quandoque et in ansa tertia. Similiter de seminibus quoque plura dicta sunt in ansa De plantis et in ansa De herbis, et dicentur infra in ansa De arboribus. De succis etiam sparsim dictum est in ansis pluribus. De radicibus vero et speciebus, quas de herbis habemus, quaere in hac ansa secunda per totum et in ansa quarta, post quaest. 93 et post quaest. 100.

1)

Alb., De veget. III 1 7,n.112; Meyer – Jessen 209

19 Tertio: tertia causa V 21 est: add. sed exp. terra B 22 calido: calor B floribus inv. V | gummi coni. gumme codd. | siliquis folliculis inv. V

05 Buch VII, 1-2 Text.indd 130

24 foliis

20/10/22 11:39

INDEX AUCTORITATUM ALBERTUS MAGNUS De anima (ed. C. Stroick) 2 1 3 (68a–b,48–50) . . . . . . . . . . . . . . . 31 2 8 (93,3–20) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 De animalibus (ed. H. Stadler) 1 2 18 (n.356; 126,3–10) . . . . . . . . . . . . 5 15 2 4 (n.87; 1028,24–30) . . . . . . . . . 5, 31 2 9 (n.129–130; 1049,20–1050,9) . . . . 9 De sensu et sensato (ed. S. Donati) 1 2 6; 70–75 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 De somno et vigilia (ed. A. Borgnet) 1 1 3; 125b . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 De vegetabilibus (ed. E. Meyer; K. Jessen) 1 1 2 (n.7–8; 5–6) . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 1 2 (n.9–10; 6–7) . . . . . . . . . . . . . . . 12 1 2 (n.10; 7–8) . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 1 2 (n.10; 8) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 1 2 (n.12; 8) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 1 6 (n.34; 21) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 1 7 (n.40; 23) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 1 7 (n.45; 25–26) . . . . . . . . . . . . . . . 12 1 7 (n.48; 27) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 1 7 (n.50–52; 28–29) . . . . . . . . . . . . . 13 1 8 (n.51; 28) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 1 8 (n.51; 29–30) . . . . . . . . . . . . . . . 13 1 8 (n.64–65; 34–35) . . . . . . . . . . . . . 14 1 8 (n.65; 35) . . . . . . . . . . . . . . . 14, 43 1 10 (n.73; 38–39) . . . . . . . . . . . . . . 14 1 11 (n.75; 39–40) . . . . . . . . . . . . . . 15 1 11 (n.76–77; 40–41) . . . . . . . . . . . . 15 1 11 (n.78–80; 41–42) . . . . . . . . . . . . 16 1 11 (n.82; 42) . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 1 11 (n.82; 43) . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 1 11 (n.84; 44) . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 1 11 (n.91–93; 47–48) . . . . . . . . . . . . 17 1 11 (n.94; 48) . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 1 14 (n.106; 53–54) . . . . . . . . . . . . . 17 1 14 (n.108; 54) . . . . . . . . . . . . . . . . 31 2 1 (n.113; 57) . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 2 1 (n.113–114; 57) . . . . . . . . . . . . . 39

06 Buch VII, 1-2 Indices.indd 1

2 1 (n.119–120; 59–60) . . . . . . . . . . . 39 2 2 (n.132; 66) . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 2 4 (n.148; 73–74) . . . . . . . . . . . . . . 44 2 9 (n.187; 91) . . . . . . . . . . . . . . . . 127 2 10 (n.188; 92) . . . . . . . . . . . . . . . . 32 2 10 (n.194–195; 96) . . . . . . . . . . . . . 93 2 10 (n.195; 96) . . . . . . . . . . . . . . . . 18 2 10 (n.196; 96) . . . . . . . . . . . . . . . . 18 2 10 (n.197; 96) . . . . . . . . . . . . . . . . 18 2 10 (n.198; 97) . . . . . . . . . . . . . . . . 18 2 1 1 (n.11–13; 107–108) . . . . . . . . . . . 43 2 1 1 (n.13; 107–108) . . . . . . . . . . . . . .32 2 1 1 (n.16–17;108–109) . . . . . . . . . . . 33 2 1 1 (n.19; 110) . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 1 2 (n.27; 113) . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 1 3 (n.34; 115) . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 1 3 (n.36; 116) . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 1 3 (n.37; 116–117) . . . . . . . . . . . . . .40 1 3 (n.38; 117) . . . . . . . . . . . . . . 39, 40 1 3 (n.40–41; 117–118) . . . . . . . . . . . 41 1 3 (n.43; 118–119) . . . . . . . . . . . . . .40 1 3 (n.45–46; 119–120) . . . . . . . . . . . 33 1 3 (n.46; 120) . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 1 3 (n.48; 120–121) . . . . . . . . . . . . . .34 1 3 (n.50; 122) . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 1 3 (n.51; 122) . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 1 3 (n.52; 122–123) . . . . . . . . . . . . . .45 1 3 (n.53; 123) . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 1 3 (n.54; 123) . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 1 3 (n.55; 123) . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 1 3 (n.56; 124) . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 1 5 (n.65; 128) . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 1 5 (n.65–66; 128–129) . . . . . . . . . . . 46 1 5 (n.67; 129) . . . . . . . . . . . . . . 35, 47 1 5 (n.68–69; 129–130) . . . . . . . . . . . 35 1 5 (n.69; 130) . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 1 5 (n.71–72; 130–131) . . . . . . . . . . . 47 1 5 (n.73; 131–132) . . . . . . . . . . . . . .47 1 5 (n.74; 132) . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 1 6 (n.80; 134) . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 1 6 (n.81–82; 135) . . . . . . . . . . . . . . 54 1 6 (n.83; 135–136) . . . . . . . . . . . . . .54 1 6 (n.84; 136) . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 2 1 (n.90–91; 139) . . . . . . . . . . . . . . 65

20/10/22 11:39

132

Index auctoritatum

2 1 (n.92; 139–140) . . . . . . . . . . . . . .66 2 1 (n.94–96; 140–141) . . . . . . . . . . . 66 2 1 (n.98; 41) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66 2 2 (n.100; 142) . . . . . . . . . . . . . . . . 67 2 2 (n.102–103; 142–143) . . . . . . . . . 33 2 2 (n.103–104; 143) . . . . . . . . . . . . . 67 2 2 (n.104; 143) . . . . . . . . . . . . . . . . 51 2 2 (n.105; 143–144) . . . . . . . . . . . . . 44 2 2 (n.106; 144–145) . . . . . . . . . . . . . 51 2 2 (n.107–108; 145–146) . . . . . . . . . 52 2 2 (n.109; 146) . . . . . . . . . . . . . . . . 52 2 3 (n.110; 146–147) . . . . . . . . . . . . . 52 2 3 (n.111–112; 147) . . . . . . . . . . . . . 52 2 3 (n.113; 147) . . . . . . . . . . . . . . . . 67 2 3 (n.114; 147) . . . . . . . . . . . . . . . . 67 2 3 (n.115; 147–148) . . . . . . . . . . . . . 67 2 4 (n.118; 149) . . . . . . . . . . . . . . . . 71 2 4 (n.119; 149) . . . . . . . . . . . . . . . . 71 2 4 (n.120; 149–150) . . . . . . . . . . . . . 71 2 4 (n.120–121; 150) . . . . . . . . . . . . . 72 2 4 (n.123; 151) . . . . . . . . . . . . . 72, 73 2 4 (n.125; 152) . . . . . . . . . . . . . . . . 73 2 4 (n.126; 152–153) . . . . . . . . . . . . . 73 2 4 (n.127; 153) . . . . . . . . . . . . . . . . 73 2 5 (n.128–132; 154–155) . . . . . . . . . 71 2 5 (n.133; 156) . . . . . . . . . . . . . . . . 74 2 5 (n.134; 156–157) . . . . . . . . . . . . . 72 2 6 (n.135; 157–158) . . . . . . . . . . . . . 48 2 6 (n.138; 158–159) . . . . . . . . . . . . . 75 2 6 (n.139, 159) . . . . . . . . . . . . . 71,75 2 6 (n.140; 159) . . . . . . . . . . . . . . . . 49 2 7 (n.141; 160) . . . . . . . . . . . . . . . . 54 2 7 (n.142; 160) . . . . . . . . . . . . . . . . 55 2 7 (n.143; 160) . . . . . . . . . . . . . . . . 55 2 7 (n.144; 161) . . . . . . . . . . . . . . . . 55 2 7 (n.145; 161) . . . . . . . . . . . . . . . . 55 2 7 (n.146; 161–162) . . . . . . . . . . . . . 56 2 7 (n.147; 162) . . . . . . . . . . . . . . . . 56 2 7 (n.148; 162) . . . . . . . . . . . . . . . . 56 2 9 (n.187; 91) . . . . . . . . . . . . . . . . 127 3 1 1 (n.9; 167) . . . . . . . . . . . . . . . . . 127 1 2 (n.18; 171–172) . . . . . . . . . . . . 128 1 2 (n.19; 172) . . . . . . . . . . . . . . . . 127 1 2 (n.20; 172) . . . . . . . . . . . . . . . . 128 1 3 (n.21; 173) . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 1 3 (n.22; 173) . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 1 3 (n.22; 174) . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 1 3 (n.23; 174) . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 1 3 (n.23; 174–175) . . . . . . . . . . . . . 50 1 3 (n.24; 175) . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 1 3 (n.25; 175) . . . . . . . . . . . . . . . . 128

06 Buch VII, 1-2 Indices.indd 2

1 3 (n.27; 176) . . . . . . . . . . . . . . . . 128 1 4 (n.29–32; 177–178) . . . . . . . . . . . 50 1 4 (n.32–33; 178) . . . . . . . . . . . . . . 50 1 5 (n.36–37; 179) . . . . . . . . . . . . . . 37 1 5 (n.37; 179) . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 1 5 (n.37–38; 180) . . . . . . . . . . . . . . 37 1 5 (n.38; 180) . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 1 5 (n.38–39; 180) . . . . . . . . . . . . . . 37 1 5 (n.39–40; 180) . . . . . . . . . . . . . . 38 1 5 (n.41; 181) . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 1 5 (n.42; 181) . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 1 5 (n.43; 181) . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 1 5 (n.44; 181–182) . . . . . . . . . . . . . 76 1 5 (n.45; 182) . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 1 5 (n.46–48; 182) . . . . . . . . . . 77, 128 1 6 (n.49–50; 183) . . . . . . . . . . . . . . 77 1 6 (n.50; 183) . . . . . . . . . . . . . . . . 128 1 6 (n.51–52; 183–184) . . . . . . . . . . 129 1 6 (n.53; 184) . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 1 6 (n.53–54; 186) . . . . . . . . . . . . . . 78 1 6 (n.55–56; 185) . . . . . . . . . . . . . . 78 1 7 (n.58; 186) . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 1 7 (n.60; 187) . . . . . . . . . . . . . 53, 129 1 7 (n.61; 187) . . . . . . . . . . . . . . . . 129 2 1 (n.63; 189) . . . . . . . . . . . . . . 57, 58 2 1 (n.64–65; 189–190) . . . . . . . . . . . 57 2 1 (n.66–69; 191) . . . . . . . . . . . . . . 58 2 1 (n.68–69; 190–191) . . . . . . . . . . . 58 2 1 (n.69; 191) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 2 2 (n.74; 193) . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 2 2 (n.79; 195) . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 2 2 (n.79–80; 195–196) . . . . . . . . . . . 59 2 3 (n.81; 196) . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 2 3 (n.82–83; 197–198) . . . . . . . . . . . 60 2 3 (n.84; 198) . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 2 3 (n.85; 198) . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 2 3 (n.85–86; 198) . . . . . . . . . . . . . . 60 2 3 (n.87; 199) . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 2 3 (n.88; 199–200) . . . . . . . . . . . . . 61 2 3 (n.89–90; 200–201) . . . . . . . . 61, 62 2 3 (n.93; 201–202) . . . . . . . . . . . . . 62 2 4 (n.95; 202) . . . . . . . . . . . . . . . . . 62 2 5 (n.97; 204) . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 2 5 (n.98; 204–205) . . . . . . . . . . . . . 63 2 5 (n.99; 205) . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 2 5 (n.100; 205) . . . . . . . . . . . . . . . . 63 2 6 (n.105; 207) . . . . . . . . . . . . . . . . 64 2 6 (n.106; 207) . . . . . . . . . . . . . . . . 64 2 6 (n.108; 208) . . . . . . . . . . . . . . . . 64 2 6 (n.109; 208) . . . . . . . . . . . . . . . . 64 2 7 (n.111–112; 209) . . . . . . . . . . . . 129

20/10/22 11:39

Index auctoritatum 2 7 (n.112; 209) . . . . . . . . . . . . . . . 130 2 7 (n.113; 210) . . . . . . . . . . . . . . . . 78 4 1 1 (n.6; 214) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 1 1 (n.12–13; 217–218) . . . . . . . . . . . 19 1 1 (n.15; 218–219) . . . . . . . . . . . . . 19 1 2 (n.20; 221) . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 1 3 (n.33; 228) . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 2 2 (n.49–50; 235–236) . . . . . . . . . . . 20 2 2 (n.51; 236) . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 2 2 (n.54; 236–237) . . . . . . . . . . . . . 20 2 2 (n.56; 238) . . . . . . . . . . . . . . 20, 21 2 2 (n.56–57; 237–238) . . . . . . . . . . . 20 2 2 (n.57–58; 238–239) . . . . . . . . . . . 21 2 2 (n.59; 239) . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 2 2 (n.60; 239–240) . . . . . . . . . . . . . 22 2 3 (n.61; 240–241) . . . . . . . . . . . . . 22 2 3 (n.62–63; 241) . . . . . . . . . . . . . . 23 2 3 (n.64; 241–242) . . . . . . . . . . . . . 23 2 3 (n.65; 241) . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 2 3 (n.65–66; 242–243) . . . . . . . . . . . 24 2 3 (n.66; 243) . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 2 3 (n.68; 244–245) . . . . . . . . . . . . . 24 2 4 (n.71; 246) . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 2 4 (n.71; 247) . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 2 4 (n.72; 247) . . . . . . . . . . . . . . 25, 79 2 4 (n.73; 247) . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 2 4 (n.73–74; 247–248) . . . . . . . . . . . 25 2 4 (n.74; 248) . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 2 4 (n.75; 248) . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 2 4 (n.77; 249) . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 2 4 (n.78; 249) . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 2 4 (n.80; 250–251) . . . . . . . . . . . . . 27 2 4 (n.81–82; 251–252) . . . . . . . . . . . 27 2 4 (n.83; 252) . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 2 4 (n.84; 252–253) . . . . . . . . . . . . . 35 3 1 (n.88; 255) . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 3 1 (n.89; 256) . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 3 1 (n.92; 256–257) . . . . . . . . . . . . . 28 3 2 (n.101–102; 260–261) . . . . . . . . . 65 3 2 (n.105; 262) . . . . . . . . . . . . . . . . 69 3 2 (n.106–107; 262–263) . . . . . . . . . 69 3 2 (n.108; 263) . . . . . . . . . . . . . 69, 80 3 2 (n.109–110; 263–264) . . . . . . . . . 75 3 2 (n.94; 257) . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 3 2 (n.94; 258) . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 3 2 (n.94–95; 257–258) . . . . . . . . . . . 68 3 2 (n.96; 258–259) . . . . . . . . . . . . . 68 3 2 (n.97; 259) . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 3 2 (n.98; 260) . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 3 3 (n.111; 264–265) . . . . . . . . . . . . . 41 3 3 (n.111–112; 264–265) . . . . . . . . . 41

06 Buch VII, 1-2 Indices.indd 3

133

3 3 (n.112–113; 265) . . . . . . . . . . . . . 41 3 3 (n.114; 265–266) . . . . . . . . . . . . . 42 3 3 (n.115–116; 266) . . . . . . . . . . . . . 42 3 3 (n.116; 266) . . . . . . . . . . . . . . . . 42 3 3 (n.117; 267) . . . . . . . . . . . . . . . . 42 3 4 (n.118–120; 267) . . . . . . . . . . . . . 57 3 5 (n.122; 269) . . . . . . . . . . . . . 28, 29 3 5 (n.122–123; 269–270) . . . . . . . . . 29 3 5 (n.124; 270) . . . . . . . . . . . . . . . . 29 3 5 (n.125; 270) . . . . . . . . . . . . . . . . 29 3 5 (n.126; 270–271) . . . . . . . . . . . . . 30 3 5 (n.127; 271) . . . . . . . . . . . . . . . . 30 3 5 (n.129; 272) . . . . . . . . . . . . . . . . 30 3 6 (n.130; 273) . . . . . . . . . . . . . . . . 70 3 6 (n.131; 274) . . . . . . . . . . . . . . . . 70 3 6 (n.132; 274) . . . . . . . . . . . . . . . . 79 3 6 (n.133; 275) . . . . . . . . . . . . . . . . 79 3 6 (n.134; 275) . . . . . . . . . . . . . . . . 34 4 2 (n.143–144; 279) . . . . . . . . . . . . . 38 4 2 (n.145–147; 280) . . . . . . . . . . . . . 46 4 2 (n.147; 280) . . . . . . . . . . . . . . . . 46 4 3 (n.158; 284–285) . . . . . . . . . . . . . 53 4 4 (n.162–164; 287–288) . . . . . . . . . 80 5 1 1 (n.1; 290) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 1 1 (n.4–9; 291–293) . . . . . . . . . . . . . . 5 1 2 (n.17–18; 296) . . . . . . . . . . . . . . . 5 1 3 (n.20; 297) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 1 3 (n.21; 298) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 1 3 (n.22; 298) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 1 3 (n.23; 298) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 1 3 (n.24; 299) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 1 3 (n.25–27; 300) . . . . . . . . . . . . . . . 8 1 3 (n.29; 301) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 1 3 (n.35–37; 303–304) . . . . . . . . . . . . 8 1 5 (n.40; 305–306) . . . . . . . . . . . . . . 5 1 5 (n.41; 306) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 1 5 (n.42; 306) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 1 8 (n.65; 318) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 1 8 (n.66; 318) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 1 8 (n.68; 320) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 2 1 (n.75; 323–324) . . . . . . . . . . . . . 10 2 1 (n.76–77; 324) . . . . . . . . . . . . . . 10 2 2 (n.78–79; 325) . . . . . . . . . . . . . . 10 2 3 (n.83–89; 327–329) . . . . . . . . . . . 11 2 4 (n.94–100; 330–332) . . . . . . . . . . 11 2 5 (n.102; 333) . . . . . . . . . . . . . . . . 11 2 6 (n.113; 336) . . . . . . . . . . . . . . . . 11 6 2 1 (n.265; 473) . . . . . . . . . . . . . . . . 82 2 1 (n.266–269; 473–475) . . . . . . . . . 82 2 2 (n.272–273; 476) . . . . . . . . . . . . . 86 2 2 (n.280; 480) . . . . . . . . . . . . . . . . 82

20/10/22 11:39

134

Index auctoritatum

2 2 (n.281; 481) . . . . . . . . . . . . . . . . 87 2 2 (n.286; 483) . . . . . . . . . . . . . . . . 89 2 2 (n.287; 483–484) . . . . . . . . . . . . . 89 2 3 (n.288; 484) . . . . . . . . . . . . . . . . 89 2 3 (n.291; 485) . . . . . . . . . . . . . . . . 89 2 4 (n.298; 489) . . . . . . . . . . . . . . . . 97 2 4 (n.298; 489–490) . . . . . . . . . . . . . 96 2 4 (n.299; 490–491) . . . . . . . . . . 94, 95 2 4 (n.302; 492) . . . . . . . . . . . . . . . . 91 2 4 (n.303; 493) . . . . . . . . . . . . . . . . 95 2 4 (n.305; 494) . . . . . . . . . . . . . . . . 92 2 4 (n.307; 495) . . . . . . . . . . . . . . . . 96 2 4 (n.307; 496) . . . . . . . . . . . . . . . . 96 2 4 (n.309; 497–498) . . . . . . . . . . . . . 90 2 4 (n.312; 499) . . . . . . . . . . . . . . . . 97 2 4 (n.313; 500) . . . . . . . . . . . . . . . . 97 2 4 (n.314; 501) . . . . . . . . . . . . . . . . 97 2 4 (n.319; 503) . . . . . . . . . . . . . . . . 96 2 4 (n.320; 503–504) . . . . . . . . . . 41, 95 2 6 (n.331; 508–509) . . . . . . . . . . . . . 99 2 6 (n.332; 509) . . . . . . . . . . . . . . . . 99 2 6 (n.335; 512) . . . . . . . . . . . . . . . . 98 2 6 (n.337–338; 513) . . . . . . . . . . . . . 99 2 7 (n.339; 514) . . . . . . . . . . . . . . . 100 2 7 (n.339–340; 514) . . . . . . . . . . . . 100 2 7 (n.340; 514) . . . . . . . . . . . . . . . 100 2 7 (n.342; 515–516) . . . . . . . . . . . . 100 2 7 (n.342; 516) . . . . . . . . . . . . . . . 101 2 7 (n.346; 517–518) . . . . . . . . . . . . 101 2 7 (n.347; 518) . . . . . . . . . . . . . . . 102 2 7 (n.348–349; 518–519) . . . . . . . . 101 2 8 (n.358; 524) . . . . . . . . . . . . . . . 103 2 9 (n.361; 525–526) . . . . . . . . . . . . 103 2 10 (n.363; 527) . . . . . . . . . . . . . . 104 2 11 (n.364; 527) . . . . . . . . . . . . . . 105 2 11 (n.364; 528) . . . . . . . . . . . . . . 105 2 11 (n.370; 530) . . . . . . . . . . . . . . 105 2 11 (n.371; 531) . . . . . . . . . . . . . . 106 2 11 (n.373; 531–532) . . . . . . . . . . . 105 2 11 (n.373; 532) . . . . . . . . . . . . . . 105 2 12 (n.378; 534) . . . . . . . . . . . . . . 106 2 12 (n.380; 535) . . . . . . . . . . . . . . 107 2 12 (n.386; 538) . . . . . . . . . . . . . . 107 2 12 (n.388; 539) . . . . . . . . . . . . . . 107 2 13 (n.395; 542) . . . . . . . . . . . . . . 107 2 14 (n.399; 545) . . . . . . . . . . . . . . 108 2 14 (n.400; 545) . . . . . . . . . . . . . . 108 2 14 (n.401; 545–546) . . . . . . . . . . . 108 2 14 (n.402; 546) . . . . . . . . . . . . . . 109 2 14 (n.404; 546–547) . . . . . . . . . . . 108 2 15 (n.406; 548) . . . . . . . . . . 110, 111

06 Buch VII, 1-2 Indices.indd 4

2 15 (n.409; 550) . . . . . . . . . . . . . . 2 16 (n.428; 559) . . . . . . . . . . . . . . 2 17 (n.436; 564) . . . . . . . . . . . . . . 2 17 (n.438; 565) . . . . . . . . . . . . . . 2 17 (n.442; 567) . . . . . . . . . . . . . . 2 17 (n.450; 569) . . . . . . . . . . . . . . 2 17 (n.450; 570) . . . . . . . . . . . . . . 2 18 (n.456; 572) . . . . . . . . . . . . . . 2 19 (n.464; 576) . . . . . . . . . . . . . . 2 19 (n.472; 579) . . . . . . . . . . . . . . 2 21 (n.479; 583) . . . . . . . . . . . . . .

110 111 116 114 118 112 112 116 118 117 119

Super IV Sententiarum (ed. A. Borgnet) 4 12 7 (305) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121 ARISTOTELES De anima (ed.W. D. Ross) 2 1 (412b3) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 AUCTORITATES ARISTOTELIS Auctoritates Aristoteles (ed. J. Hamesse) 6, 59 (181,41) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 AULUS GELLIUS Noctes Acticae (ed. C. Hosius) 5 6, n.8–10 (215,22–2) . . . . . . . . . . . . 102 AVENZOAR Tesir (ed. Venetiis 1542) I 16 6 (23va) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122 AVERROES Colliget (ed. Venetiis 1542) 5 1–22 (7raH–79vbN) . . . . . . . . . . . . . 11 9 (78vaK) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83 10 (78vaL) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 11 (78vaM–bN) . . . . . . . . . . . . . . . . . 85 20 (79rbG) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 21 (79vaK) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113 21 (79vabM) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113 21 (79vbO) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114 31 (82rbH) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 31 (82vaK) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117 31 (82vaK–L) . . . . . . . . . . . . . . . . . 117 31 (82vaL) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117 31 (82vabM) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122 31 (82vbN) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122

20/10/22 11:39

Index auctoritatum 39 (83raC) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94 39 (83rbF) . . . . . . . . . . . . . . . . . 94, 124 39 (83rbG) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126 39 (83rbH) . . . . . . . . . . . . . . . 122, 126 41 (83vaM) . . . . . . . . . . . . . . . . . 90, 93 41 (83vbO) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111 41 (83vbN) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89 42 (84raC) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 42 (84raD) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 42 (84rbE) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118 42 (84rbF) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 42 (84vaK) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86 42 (84vaL) . . . . . . . . . . . . . . . 86, 87, 90 42 (84vaM) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 42 (84vabM) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110 42 (84vbN) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 42 (84vbO) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114 42 (84vbP) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83 42 (85rbF) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 42 (85rbG) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 42 (85rbH) . . . . . . . . . . . . . . . . 97, 109 42 (85vaI) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86 42 (85vbN) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 42 (85vbP) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 42 (86rbF) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 42 (86vaI) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94 42 (86vbO–P) . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 42 (87raA) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85 42 (87raB) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84, 92 42 (87rbG) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 42 (87rb–vaI) . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 42 (88raA) . . . . . . . . . . . . . . . . . 98, 113 42 (88raB) . . . . . . . . . . . . . . . . . 82, 118 42 (88raD) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116 42 (88rabD) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 42 (88rbH) . . . . . . . . . . . . . . . 104, 118 42 (88rbF) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116 42 (90raB) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 42 (90rbE) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 AVICENNA Canon (ed. Venetiis 1507) 2 1 3 (83rb) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 1 3 (83vb) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61, 62 1 3 (84ra) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 1 3 (84rb) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 2 1 (88rb) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87 2 2 (92vb) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85 2 54 (93rb) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 2 66 (93vb) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87

06 Buch VII, 1-2 Indices.indd 5

135

2 69 (95rb) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82 2 76 (96rb) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86 2 77 (96rb-va) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 2 123 (100vb) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94 2 144 (104rb) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96 2 134 (102vb–103ra) . . . . . . . . . . . . . 90 2 158 (106rb–106va) . . . . . . . . . . . . . 90 2 218 (111rb) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 2 240 (113ra) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 2 242 (113va) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 2 368 (124ra) . . . . . . . . . . . . . . . . . 107 2 439 (128va) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 2 579 (146vb) . . . . . . . . . . . . . . . . . 111 2 607 (149va) . . . . . . . . . . . . . . . . . 112 2 636 (152vab) . . . . . . . . . . . . . . . . 114 2 756 (162vab) . . . . . . . . . . . . . . . . 119 BIBLIA SACRA Ecclesiasticus 9 15 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 Exodus 12 22 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 Evangelium secundum Matthaeum 18 6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121 Evangelium secundum Ioannem 12 24 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 COSTANTINUS AFRICANUS De gradibus (ed. Basileae 1539) “De tertio gradu” (370) . . . . . . . 90, 91 “De tertio gradu” (372) . . . . . . . . . . 92 “De quarto gradu”(382) . . . . . . . . . . 85 De virtutibus simplicium medicinarum (ed. Lugduni 1515) 3 (187ra) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89 6 (187ra-b) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120 14 (187va) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89 45 (188va) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102, 120 47 (188va) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111 51 (188vb) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89 52 (188vb) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112 Pantegni Practica (ed. Lugduni 1515) 2 “De kebulis” (79va) . . . . . . . . . . . . . 105 “De abrotano” (80rb) . . . . . . . . . . . . 82

20/10/22 11:39

136

Index auctoritatum

“De peonia” (81vb) . . . . . . . . . . . . . 110 “De aniso” (82vb) . . . . . . . . . . . . . . . 87 “De carvi” (83ra) . . . . . . . . . . . . . . . 92 “De ruta” (86ra) . . . . . . . . . . . . . . . 112 Viaticum (ed. Lugduni 1515) 1 (147va) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110 DIOSCORIDES Dioscorides alphabeticus (ed. Colle 1478) “De githia” (50vb) . . . . . . . . . . . . . . 102 “De peonia” (77ra) . . . . . . . . . . . . . 110 GALENUS De alimentorum facultatibus (ed. Venetiis 1490) 1 3 20 (114rb) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122 De simplici medicina (ed. Venetiis 1490) 4 1 5 (58va) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 1 5 (59va) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62 2 4 (59rb) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 3 1 (60va) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 4 4 1 (68rb) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85 6 7 (73rb) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 13 (73va) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118 43 (74va) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86 46 (74va) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86 100 (76rb) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 101 (76rb) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110 7 41 (80ra) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96 8 97 (85ra) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98

(104vb) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117 (106va) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120 (108ra) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122, 123 (108rb) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123 (108rb–108va) . . . . . . . . . . . . . . . . 124 (108va) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124 (110rb–va) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125 (110va) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125 (111va) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125 (112ra) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126 ISIDORUS Etymologiae (ed. W. M. Lindsay) 17 9 (n.3) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 9 (n.18) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 9 (n.28) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 9 (n.29–30) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 9 (n.30) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107 9 (n.31) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 9 (n.36–37) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94 9 (n.39) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 9 (n.41) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 9 (n.45) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 9 (n.50) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110 9 (n.52) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87 9 (n.71) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 9 (n.97) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 9 (n.104) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 10 (n.6) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89 10 (n.7–8) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111 IUVENALIS

HIPPOCRATES

Saturae (ed. I. Willis) V 67 (50) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121

Aphorismi (ed. L. Verhoofd) 5 1 (98) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98

JOHANNES VRIBURGENSIS

HUGUTIO PISANUS

Summa confessorum (ed. Parisiis 1519) 3 24 89 (124vb) . . . . . . . . . . . . . . . . . 121

Derivationes (ed. E. Cecchini) L 42 (n.61; 661) . . . . . . . . . . . . . . . . . 121 P 94 (n.1–2; 946) . . . . . . . . . . . . . . . . 125 Z 44 (1310) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119

MYTHOGRAPHUS Mythographus Vaticanus tertius (ed G. C. Garfagnini) 3 7 1 (70) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109

ISAAC ISRAELI De diaetis universalibus (ed. Lugduni 1515) 1 (35vb-36ra) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 De diaetis particolaribus (ed. Lugduni 1515) 1 (103ra–104vb) . . . . . . . . . . . . . . . . . 121 (104vab) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119

06 Buch VII, 1-2 Indices.indd 6

NICOLAUS DAMASCENUS De plantis (ed. H. J. Drossart Lulofs – E. L. J. Poortman) 1 1 (n.1; 516) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 1 (n.3; 517) . . . . . . . . . . . . . . . . . 12, 13

20/10/22 11:39

Index auctoritatum 1 (n.4; 517) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 1 (n.11; 518) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 1 (n.13; 518) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 2 (n.33–34; 521) . . . . . . . . . . . . . . . . 12 2 (n.36–41; 523) . . . . . . . . . . . . . . . . 13 2 (n.39; 522) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 2 (n.44; 523) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 2 (n.47; 523) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 2 1 (n.135; n 539) . . . . . . . . . . . . . 19, 30 1 (n.136; 539) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 2 (n.154; 542) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 3 (n.177; 547) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 3 (n.180; 547) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 3 (n.184; 548) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 4 (n.190; 549) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 7 (n.207; 552) . . . . . . . . . . . . . . . 68, 69 7 (n.209; 553) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 7 (n.210; 553) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 9 (n.229; 556) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 ODO MAGDUNENSIS Macer Floridus (ed. L. Choulant) 1 (n.4–13; 28) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 (n.193–195; 36) . . . . . . . . . . . . . . . . 85 22 (n.808–809; 61) . . . . . . . . . . . . . . . 105 36 (n.1224–1225; 78) . . . . . . . . . . . . . . 93 (n.1261–1263; 80) . . . . . . . . . . . . . . 93 40 (n.1342–1344; 83) . . . . . . . . . 105, 117 49 (n.1618–1629; 95) . . . . . . . . . . . . . 110 52 (n.1693–1697; 98) . . . . . . . . . . . . . . 93 OVIDIUS Ars amatoria (ed. E. J. Kenney) 2 107 (146) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113 414–416 (157) . . . . . . . . . . . . . . . . . 113

137

PS. MATTHAEUS PLATEARIUS Circa instans (ed. Lugduni 1525; H. Wölfel) A 8 (224vb; 8) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87 8 (225vb; 8) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87 9 (225ra; 9) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120 14 (225va–b; 18) . . . . . . . . . . . . . . . . 85 18 (226rb; 12) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87 19 (226rb; 12) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 24 (227ra; 14–15) . . . . . . . . . . . . . . . 89 26 (227rb–va; 16) . . . . . . . . . . . . . . . 85 29 (227vb) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 31 (227vb) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82 36 (228ra) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87 C 2 (229vb; 25) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 19 (132ra; 35–36) . . . . . . . . . . . . . . . 92 21 (232va; 36) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96 22 (232va; 36) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 26 (233rb; 35–36) . . . . . . . . . . . . . . . 92 29 (233va; 40) . . . . . . . . . . . . . . . . . 120 F 1 (236vb; 53) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 1 (237ra; 53) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 G 2 (237vb) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 I 1 (238va–b) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 4 (238vb–239ra) . . . . . . . . . . . . . . . 103 L 4 (239va; 66) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 M 18 (242rb) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80 N 1 (243vb; 86) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 S 8 (249ra) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116 14 (249va) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 19 (249vb; 109) . . . . . . . . . . . . . . . . 113 34 (250vb; 112) . . . . . . . . . . . . . . . . 112 36 (251ra; 113) . . . . . . . . . . . . . . . . 115 V 1 (251vb; 116) . . . . . . . . . . . . . . . . . 118

Fasti (ed. J. P. Krebs) IV 437–450 (91) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109

Flos medicinae scholae Salerni (ed. S. De Renzi) 2 2 78 (1102) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112 2 78 (1104) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112

PETRUS DE TARANTASIA

SERVIUS

In quatuor libros Sententiarum commentaria (ed. Tolosae 1651) 11 2 5 (123rb) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121

In Vergilii Georgica (ed. G. Thilo) 1 149–154 (167–168) . . . . . . . . . . . . . 124

PLATO Timaeus (ed. J. H. Waszink) 77 b–c(22,18–19) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

06 Buch VII, 1-2 Indices.indd 7

THOMAS AQUINAS Summa theologiae (ed. Marietti 1956) 3 74 3 (440–441) . . . . . . . . . . . . . . . . 121

20/10/22 11:39

138

Index auctoritatum VERGILIUS

Aeneis (ed. G. B. Conte) 12 411–415 (383) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98

06 Buch VII, 1-2 Indices.indd 8

Georgica (ed. G. B. Conte) 1 78 (126) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 149–154 (128–129) . . . . . . . . . . . . . 124 217–218 (131) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

20/10/22 11:39