Antonio Gramsci: Bir Devrimcinin Yaşamı [2 ed.] 9789750506888

Citation preview

GIUSEPPE FIORI 1923'te Sardunya Adas1'ndaki Silanus'ta dogdu. Hukuk egitimini bitirdikten sonra gazetecilik yapmaya �lad1, ltalyan Radyo Televizyon Kurumu RAl'nin Cagliari burosunda gorev ald1. Paese Sera gazetesinde mudurluk yapnktan sonra sol kanattan (Sinistra Indipendente) senator olarak u1; donem mecliste yer ald1. Gen� kulturel donamm1yla bilinen ve 2003 ydmda Roma'da olen Fiori'nin yazd1gi 1;ok sa}'lda kitap i1;inde ozellikle politik biyografiler dikkat 1;ekicidir.

Vita di Antonio Gramsci © 1989 Gius. Laterza & Figli Vita di Antonio Gramsci'nin bu 1;evirisi Gius. Laterza & Figli SpA, Roma-Bari'nin ona}'lyla yay1mlanm1�ur. lleti�im Yaymlan 1403

•

Biyografi Dizisi 8

ISBN-13: 978-9 75-05-0688-8

© 2009 lkti�im Yaymohk A. S. 1. BASK! 2009, Istanbul 2. BASK! 2014, Istanbul

EDITOR K1vam; K o r,: a k DIZI KAPAK TASARIMI Utku Lomlu KAPAK Sua t Aysu KAPAK FOTOCRAl'I I 920'li y1llarda 30'\u ya�lanm siiren Gramsci UYGUIAMA Husni:1 Ahhas

DOZELTI Oben Ur,:ke DIZIN Ozgiir Y1ld1z BASK/ ve CILT Sena O fset �l'RTIFIKA

NO. 12064

Litros Yolu 2. Matbaaolar Sitesi B Blok 6. Kat No. 4NB 7-9-11 Topkap1 34010 Istanbul Tel: 212.613 03 21

GIUSEPPE FIORI

Antonio Gramsci Bir Devrimcinin Ya�am1 Vita di Antonio Gramsci 1NG1L1ZCE'DEN C:EVlREN

Kudret Emiroglu

er

t

'

m

Oglum Enrico'ya

ONSOZ

Grarnsci bir rnektubunda baldm Tatiana'ya �oyle yazrn1�u : "C:ocuklann fotograflanm ald1rn, beni n e kadar sevindirdigi­ ni tahrnin edersin. Gerc;ekten govdeleri ve bacaklan oldugunu kendi gozlerirnle gonnek de c;ok sevindiriciydi, uc; yild1r yalmz­ ca ba�lanm gordugurn ic;in kanats1z rneleklere donu�tuklerini du�unup uzulrneye ba�hyordurn." Bu kitabm arnac1 da Grarnsci'nin kendi portresini tarnarnla­ rnak, zaten bildigirniz "ba�ma" -du�un adarn1 ve siyasal onder­ "govde ve bacaklar" eklernek. Yani c;ocukluktan olgunluga, ac;­ hk, a�k ve yava� olurn gunlerinde, "butun" ki�iligini olu�turan insani etkenleri gostennek. Kitap, yakm arkada�larmm verdigi adla "Nino" Grarnsci'nin portresidir. Kitap Gennaro Grarnsci'ye , Antonio'nun karde�ine c;ok �ey borc;lu. Gennaro'yu sevgiyle amyorurn; Rorna'da, 30 Ekirn l 965'te, kitap yeni yaz1ld1gmda trajik bir trafik kazasmda oldu. Teresina Grarnsci'ye ozellikle henuz yay1rnlanrnarn1� rnck­ tuplan verdigi ic;in; Edrnea ve Carlo Grarnsci'ye; Alfonso Le o ne tti, Elsa Fubini ve Renzo De Felice'ye; Schue! aiksiy le ilgili bilgi ve belgeleri veren Leonilde Perilli'ye; An1 0 1 1 i11 Grarnsci'nin Ghilarza'daki eski oyun ve okul arkada�la111 1a. Cagliari'deki Dettori Lisesi'ndeki arkada�larma, Turin y 1lla

rmdaki arkada�larma; onun traj ik ya�am oykiisiiniin tamkh­ gm1 yapan biitiin miicadele ve hapishane arkada�larma te�ek­ kiir bon,;luyum. G I U S E P P E F IORI

6

1

Gramscilerin Sardunya'da ya�ad1klan tek kath ev, k1rm1z1 !av ta�larmdan in�a edilmi�tir ve Ghilarza'nm ortasmdad1r. Ghi­ larza, Barigadu Platosu'nun ortasmda, Oristano ve Macomer arasmda biiyii.k bir koydiir. Bugunlerde evin bulundugu yer­ de Antioco Porcu adh bir kuma�c;1 ve konfeksiyoncunun diik­ kam var. 0 da (herkesin burada Antonio'ya verdigi adla) Nino Gramsci'nin babasm1 ve annesini tamyor, "Bay Ciccillo ve Pep­ pina Marcias"1: "Francesco Grarnsci -ama biz ona burada Bay Ciccillo deriz­ buraya 188l'de, gen�· ya�la gcldi. Yirrni ya�mdayd1 ve ilk i�e ba�lay1�1yd1; rncrnlckcti Gacta'dan gclip yerel tapu dairesin­ de gorev alrn1�t1. Dcnizi a�1p k1tac..lan gelen bin;:oklan gibi, o da herhalde ta�rada raha1s1z birkac; y1l gec;irecegini, biitiin i�e ye­ ni ba�layanlar gibi burada k1sa bir donern kalacagm1 du�unu­ yordu. Fakat ya�arnmm gcri kalamm burada gec;irdi . Ales ve Sorgona'daki birkac; y1l d1�mda dairna burada, �irndi konu�tu­ gurnuz evde ya�ad1. l 937'dc, Ghilarza'ya geli�inden elli be� yil soma oldu. Sonlara dogru �ivernizi de kendine gore konu�ur olrnu�tu. Burada baz1lan ona tiu * Grarnsci derlerdi." (*) Pek yaygin kullamm1 olmayan, "amca" anlaminda sozciik- e.n. 7

Antonio Gramsci'nin fakir bir kokeni oldugu soy le nmi �tir ve buna hala yaygm bi1;imde inamhr. Antioco yamtlamadan once ba�m1 salh yor :

"Dyle degil. Babas1, Bay Ciccillo'nun okuldan aynld1gma ili�­ kin belgesi vard1. Avukat olmaya i;ah�1yordu ve babas1 oliince i;al�mak zorunda kalm1�u. Bay Ciccillo'nun babas1 da samnm jandarmada albayd1. Nino Gramsci anne tarafmdan da saygm bir aileden geliyordu; Marcias ailesi i;ok zengin degildi, fakat fakir de degildi. Aym konuda Antonio'nun agabeyi Gennaro bana �oyle de­ mi�ti :

"Biliyorum. Togliatti bir keresinde Nino'nun koy kokenli ol­ dugunu yazmca biri;ok ya�am oykiiciisii de aym �eyi yapu, fa­ kat geri;ekten uzakla�1yorlard1... Nino'nun kendisi de hapishaneden yazd1g1 bir mektubunda ailemizin kokeninden soz etm�ti. Simdi hen oykiiyti tamamla­ yabilirim. Biiytik dedemiz 1821 halk ayaklanmasmda Epir'den kai;1p gelmi� bir Yunan-Amavut'tu ve i;abucak ltalyanla�m�u. Gennaro adh oglu ltalya'da dogmu�tu ve bu ad bana verildi. Bu Gennaro, yani dedemiz, Bourbon jandarmasmda albayd1. Te­ resa Gonzales'le evlenmi�Li; k1z, ba�ka bir�oklan gibi Ispanya i�gali hi11igindc giincy llalya'ya ycrlc�en ltalyan-lspanyol ko­ kmli Napolili bir avukatm kmyd1. Be� i;ocuklan vard1, babam sonum·usuydu; (;al'la'da, 18o0 Maru'nda dogmu�tu. General

C :ialdini'nin birliklt·rinin �dui sarmasmdan birkai; ay once.* llomho111·w·1111·11ll�i sona 1·rince dedemjandarmaya ahnm� ve alhay n1tb1·si kabul 1·11ilmi�ti. Be� i;ocuktan tek kiz Gaetah bir z1·11Ki11l1· 1·vlm11i, b1·yin ad1 Riccio'ydu. Diger i;ocuklardan biri 111aliy1Tiy11i, i\hllril Roma istasyon miidiirlugu yapuktan son­ rn

il1·111iryollarmda miifctti� oldu. Oi;iincii ogul, Nicolino Am-

( • ) 110111 ho11 11·11111111111 ""' 1o:un krinde (lki Sicilya Kralhg1), Garibaldi'nin (giiney1k111k1kyrn)1111h"u ik Kral Victor Emmanuel Il'nin Piyomente ordusu (ku­ uydrn l(dlyorclu) askl'rl direnci Napoli ve Roma arasmda kalan Capua ve < 0111·1a'da k rrclrlar l'iyomcnle generali Cialdini, Gaeta'yi 1860 sonbahannda al­ e Ir l ril(. �·.11. 8

ca subay oldu. Baham ii;lerinde en �anss1Ziyd1, babas1 ()ld u ,�ii n ­ de daha hukuk ogrencisiydi. t� bul mas1 gerekti ve Ghilarza"da tapu gorevi i;1kmca oraya gitti. Nicolino Amca da Sarduny a y a '

gonderilmi�ti; once la Maddalena'ya, sonra Sassari ve son ola­ rak Ozieri'ye. Burada levaz1m deposundan sorumlu subay ol­ mu�tu, orada da oldii. Yani babamm ailesi, devlet biirokrasisi­ nin orta katlannda gorev alan iyi halli guneylilerdendi. "

Peppina Marcias'm dururnu nas1ld1? Gennaro, "Annerniz" diye devarn etti, "Marcias ailesinden Terralba ve Corrias'm k1z1yd1, Ghilarzah'yd1. Anne tarafmdan dedern vergi toplay1C1s1y­ d1 ve bir par�a toprag1 vard1. Yani Marcias'lar da orta sm1ftand1lar, koylerirnizin ko�ullanndan olduk�a iyi dururndayd1lar. Ev­ leri, arazileri ve iyi ya�arnalanna yetecek gelirleri vard1. " Peppina Marcias, Bay Ciccillo'dan bir yil soma, 1 86 l 'de dog­ du. Uzun ve giizeldi, oteki Ghilarza k1zlanndan toplurnsal ba­ sarnakta daha yukardayd1, daha �abuk da dikkati �ekiyordu (Onu gen�liginde tamyan Alesli bir terzi "Avrupah gibi giyi­ nirdi" diyor) . llkokulu ii�iincii sm1fa kadar okurnu�tu ve eli­ ne ne alsa, Boccaccio'yu bile, okuyabiliyordu. 0 zarnanda oku­ rna yazrna bilrnek ozellikle bir kadm i�in onernli bir ayncahk­ ll.1 Francesco desti izdivacm1 istedi. Arna Carnpania'da aile­ si bu evlenrne istegine bozulrnu�tu. Ozellikle annesi, oglunun, bir albaym ogluyken ve hukuku neredeyse bitirrni�ken, daha a�ag1 sm1ftan biriyle evlenrnesi dii�iincesiyle �arp1lrn1�t1. Ge­ ne de evlendiler; k1z 22'sindeydi, Ciccillo 23'iinde. Ertesi y1l, 1 884'te Gennaro dogdu. Aile �ok ge�rneden, Ales tapu daire­ sindeki gorev i�in ta�md1. O teki ii� �ocuk orada dogdu: Grazi­ ette 1 887'de, Emma 1889'da ve Antonio 22 Ocak 1 89l'de. Yedi gun soma vaftiz edildi. Grarnsciler dindar rn1yd1? Bonarcado'da, Ghilarza'dan uzak olrnayan koyde, Grarnsci'nin rnektuplannda ad1 �ok ve dikkat­ le ge�en bir k1z, Gennaro'nun km Edrnea ya�ar. Sirndi orta ya�­ h, beyazla�an sa�lanyla bir doktorun kans1 ve ilkokul ogrl't Donemin guvenilir yazan Vittorio Angius �oyle diyor: "Biitiin kasaba1l;1 oku ma yazma bilenler iki yiiz kadardi." Ghilarza'nm nufusu o zaman l.lOO rlvu nndayd1.

9

meni. Cicillio ve Peppina Gramsci'nin dinsel inan\:lan hakkm­ da �oyle diyor: "Dedem gunhi.k ya�ammda H1ristiyanhgm gereklerini yerine getiren biri degil. Fakat ya�ammm son gunlerinde, evde umar­ s1z yatarken, Perhiz'de kendisini ziyarete gelen vaizin arka­ da�hgmdan ho�land1gm1 amms1yorum. Adam, 'Biliyor musun orada yatarken aym Giosue Carducci gibisin'* derdi ve dedem de bunun kendisini ne�elendirmek ii;in soylendigini anlar­ d1. Arkada� oldular. Birlikte, gune�in altmdaki her �eyden soz ederek saatler gei;irdiler. Dedem olmeden once gunah 1;1kart­ mak istedi. . . Babaannem kiliseye daha duzenli devam eder­ di, her pazar sabah erkenden ayine giderdi. Soma hastaland1 ve d1�an i;ok az 1;1kn. Arna o zaman da hep Tann'yi du�unur­ du, ozellikle Nino Amca hapse du�unce; onu, 'Ah Tannm, hen senden ayn bir �ey degilim, hii;bir �eyim. Liitfen bana dayan­ ma gucu ver. . .' diye tekrarlarken duyard1m. Olurken beni i;a­ g1rd1 ve bana papaz tarafmdan kutsanm1� baz1 �eyleri armagan olarak b1rakn . . .

"

Gramsci'nin hapishane mektuplarmdan birinde ailenin iiye­ lerinden biri hakkmda a�ag1daki tammlamay1 buluyoruz. Gra­ zia Delogu, Peppina'nm evlenmemi� iivey k1z karde�iydi, sO.­ rekli Gramscilerle kahrd1 ve Antonio'nun ikinci annesi gibiydi: "Grazia Teyze bir zamanlar Donna Bisodia adh i;ok dindar bir kadmm ya�ad1gma inamrd1. 0 kadar dindard1 ki, lsa'nm du­ asmda yeri vard1. Geri;ekte duada 'dona nobis hodie' �eklin­ de gei;iyordu, fakat biri;oklan gibi teyzem de yanh� yorumuy­ la Donna Bisc)dia diye okurdu. Onu, herkesin kiliseye gittigi ve dunyada hala gen;ek inancm bulundugu eski iyi gunlerin soy­ lu bir hamm1 gibi tasarlard1. Bu hayali Donna Bisodia'nm bi­ ze omek olarak gosterilmesinden bir oyku yap1labilir. Grazia Teyze, Grazietta veya Emma'ya, 'Ah, bir pari;a Donna Bisodia'­ ya benzemiyorsunuz' diye ne kadar i;ok soylenirdi." (*) Giosue Carducci ( 1 835-1 907): 1880-1 890 donemi boyunca ltalyan kiiltiirun­ de etkin olmu� iinlii ltalyan �ir - Ing. i;.n.

10

Antonio Gramsci'nin vaftizinde papaz, Ales'in ye rel papa­ z1 Marongiu degildi. Bu, i;; ok daha ciddi bir olayd1: Yerel kili­ se kaynlannda bebegi vaftiz edenin "Serefli ve Muhterem Te­ oloji Doktoru Piskopos Yard1mos1 Sebastiano Frau" oldugu­ nu okuyoruz. Vaftiz babas1 ise Masullash hukuki;; u Francesco Puxeddu'ydu. Torenden sonraki kutlamalan hala ammsayanlar var. Ter­ zi Nicolina Tunis (�imdi i;;ah�amad1gmdan i�i buakm1�) onlar­ dan birisi: "Ailelerimiz i;ok yakmdi. Baham yerel mahkemede miiha�irdi; Bay Ciccilho'yla saatler gei;irirlerdi ve Bayan Peppina da evi­ mizde kendi evinde gihiydi. K1z karde�lerimden hirinin vaftiz anas1yd1, ona da Peppina ad1 verilmi�ti. Nino Gramsci vaftiz edildiginde hen on ya�mdayd1m. Giiniin mutlu havasm1, Ghi­ larza'dan getirilen guzel �eyleri ve �eker hollugunu, i;ocugun torenine katilan hiiyC!k kalahahg1 ha.la amms1yorum. Ben Gen­ naro'nun arkada�1yd1m ve henden i;ok kui;uk olmalanna kar­ �m Grazietta ve Emma'yla da oynard1m. Nino'yu ne kadar ta­ �1d1g1m1 ve kucag1ma ald1g1m1 Allah hilir. Ho�, guzel i;ocuktu, ai;1k renk gozleri vardi. Bay Ciccillo Sorgono'ya ta�md1gmda daha i;ok kui;uktii ve hir daha onu gormedim."

Gramscilerin Ales'teki ya�anulanndan kalan ba�ka bir �ey yok. Dogdugu ev, Ciccillo aynld1ktan sonra Melis adh bir pa­ paza kald1, sonra yakla�1k yirmi yd fa�ist partinin yerel kararga­ h1 oldu ve �imdi de alt kau bar olmu�: Bar dello Sport. Giri�te, aperatif meze ve ii;; kilerin, boyah tenekelerin reklamlan yanm­ da bir plaka var. Sunlar yaz1h: "Sehit olmasmdan on y1l sonra, Antonio Gramsci'nin onuruna, dogdugu eve bu ta� konulmu�­ tur; hem�ehrilerinin sevgisi ve bii.tii.n ozgii.r insanlarm minnet­ tarhg1yla." 1 947'den once, Cagliari'de Gramsci onuruna bir �cy yapmak ii;; i n bir komite kuruluncaya dek, Aleshlann biri;;ogu boyle tanmm1� bir hem�ehrileri oldugunu bilmiyordu. Antonio hir ya�lanndayken Sorgono'ya ta�md1lar. (Anl ioni Porcu anlat1yor.) Ve Nino, yaz aylan d1�mda yedi ya�um lrndai ,,

orada kald1. Yazlan Ghilarza'ya gelirlerdi. Bu arada aile hiiyii­ du, 1893'te Mario, 1895'te Teresina ve 1897'de Carlo dogdu. 1898'de sllrekh olarak Ghilarza'ya ta�md1lar. Bay Ciccillo ve Bayan Peppina bir daha buradan aynlmadilar."

Dramatik bir donu�tu. Bolgenin kuc;:uk siyasal dolaplarmda ciddi geli�meler olmu�tu ve Ciccillo Gramsci ic;:in oldukc;:a yik1c1 sonuc;:lar dogurmu�tu: l�ini kaybetti ve sonunda hapse girdi. Oyku 1 897 sec;:imleriyle ba�lam1�ti. Tarihc;:i Bellieni, fin-de-siecle, * Sardunya "siyasal i�lerinde kuramsal tarll�ma" olmad1g1m yazar: "Partiler gerc;:ekte birkac;: buyilk adam1 izleyen insanlard1 . " Bu nun dogrudan tamg1 var: Ba�bakan Crispi, Ozieri milletvekili Francesco Pais Serra'dan, 1 894'te, adanm ekonomik ko�ullan ve hukukun uygulam�1 ile ilgili bir ara�tuma istemi�ti. Bir buc;:uk y1l sonra Pais Serra ra­ porunu hazulam1�ll: "Buralarda birkai; merkl'zin d1�mda Vl' �rri;rk l l' n i;ok az insanm haricinde tutucu, liberal, dl'111okra1 vrya ra dika l terimlerinin hii;bir anlanu yok. Sosyaliz111, anar�i vrya klnikalizm hii; duyul­ mam1�. Gcnl' dl' paniln i;ok rnnh, kav�ao, ina1i;1 ve uzla�maz. Fakal bunlar .,iya ..a l pan ilrr dl'gil; � l'n l'l vcya yerel i;1karlardan l''i11lrn111iyorla1, �alu.. panilni, .,i\zcogun

l l'ml'lli k lik punilrn.

en dar anlam1yla aile

ki�isel fraksiyonlann kanat­ lan ahnula hl·1 ka ..ahada 111ik roskobik k�isel fraksiyon ve klik11'1 va1 I lr1 �1111 lmhnlniyll' yiizle�mek ve birbirlerinden nefret llaha huy1lk

rdrrl'k �1ddl' 1 h 1an1�111alara giri�mek durumundalar. .. Bu du111111 onlan daha huytlk

kliklere baghyor ve kar�1hk olarak ken­

di IHI\ uk •Hhl'dl'lnindc korunuy orlar ve yard1m ahyorlar; �isel d1· .. 1rl< �i\rnyor, yasay la

uyu�mayan i�lerinden, hatta bazen ger­ saghyor."

\t·k .,11darnulan kuri ulmala nm

"cski feodal mucadele" , "sonuc;:lan daha kotu ve ola1 1 , 1m11anan bir tur vasalhga yol ac;:m1�" sonucuna va­

Pai .. Sl'na, y1k1n nyor

( •) l'ran,1zca'