The Letter of Ammon and Pachomian Monasticism 9783110859508, 9783110095135

Citation preview

JAMES Ε. GOEHRING

THE LETTER OF AMMON AND PACHOMIAN MONASTICISM

w DE

G

PATRISTISCHE TEXTE U N D STUDIEN IM AUFTRAG DER

PATRISTISCHEN KOMMISSION DER AKADEMIEN DER WISSENSCHAFTEN IN DER BUNDESREPUBLIK DEUTSCHLAND

HERAUSGEGEBEN VON

K. ALAND UND W. SCHNEEMELCHER

BAND 27

WALTER DE GRUYTER · BERLIN · NEW YORK 1986

THE LETTER OF AMMON AND PACHOMIAN MONASTICISM

BY JAMES E. G O E H R I N G

WALTER DE GRUYTER · BERLIN · NEW YORK 1986

Printed on acid-free paper (ageing-resistant — pH 7, neutral)

Library of Congress Cataloging-in-Publication Data Goehring, James E., 1950 The Letter of Ammon and Pachomian monasticism. (Patristische Texte und Studien ; Bd. 27) Includes original Greek text and an English translation. Bibliography: p. Includes indexes. 1. Letter of Ammon. 2. Monasticism and religious ordersEgypt-History. 3. Egypt-Church history. I. Letter of Ammon. English & Greek. 1985. II. Title. III. Series. BR1380.G63 1985 271 85-27443 ISBN 0-89925-134-X (U.S.) CIP-Kurztitelaufnahme der Deutschen Bibliothek Goehring, James Ε.: The Letter of Ammon and Pachomian monasticism / by James E. Goehring. - Berlin ; New York : de Gruyter, 1985. (Patristische Texte und Studien ; Bd. 27) Einheitssacht, d. kommentierten Werkes: Epistula ISBN 3-11-009513-0 NE: Ammonius: Letter; GT ISSN 0553-4003 © 1985 by Walter de Gruyter & Co, Berlin 30 Printed in Germany Alle Rechte, insbesondere das der Übersetzung in fremde Sprachen, vorbehalten. Ohne ausdrückliche Genehmigung des Verlages ist es auch nicht gestattet, dieses Buch oder Teile daraus auf photomechanischem Wege (Photokopie, Mikrokopie, Xerokopie) zu vervielfältigen. Satz: Hagedorn, Berlin, Druck: Hildebrand, Berlin, Bindearbeiten: Lüderitz & Bauer, Berlin

For my boys, Nathan and Matthew

PREFACE The discovery by Egyptian peasants in 1945 of a jar containing thirteen papyrus codices in the desert below the Jabal al-Tärif near Nag Hammadi in upper Egypt has had a remarkable effect on the world of scholarship. The codices are known today as the Nag Hammadi Library. They consist of a sundry group of religious tracts, ranging from examples of early Christian wisdom literature to full blown Gnostic cosmologies. They include Hermetic texts and an excerpt from Plato. The generally assumed Gnostic provenance of the collection has led to a renewed interest in Gnosticism, which is reflected in the vast bibliography on the subject that has since accrued. However, the ripples have spread beyond Gnosticism alone. Because the tractates survive in Coptic, renewed interest in the language developed. Coptic students multiplied, and Coptic took its place alongside Aramaic in many New Testament programs. The growing number of people competent in the language led to an ever widening interest in Coptic studies in general. An International Association for Coptic Studies arose, and the collection and study of Coptic sources flowered. Today it is in full bloom. Of course, Coptic studies existed before the discovery of Nag Hammadi. The great Coptologists of the past, as well as many today, did not come to the field through Nag Hammadi. However, the renewed and broadened interest in it is certainly dependent on the Nag Hammadi phenomenon. It has brought new scholars into the field, whose earlier training often supplies a new perspective. Such an influx must be welcomed in any discipline. Pachomian studies have also benefited from the development. Although Pachomius and his monasteries have long been the subject of research, new scholars and new questions have entered the field since and because of Nag Hammadi. The recent surge of publications on the subject has emanated, for the most part, from scholars whose interest did not develop through Nag Hammadi. Nonetheless, a number of articles have appeared from scholars whose training in Coptic studies began with Nag Hammadi. The present study falls into the latter category. It may, at first, appear strange to introduce a critical edition of a Greek Pachomian text with a brief account of recent developments in Coptic studies. However, it was an original interest in Nag Hammadi that led this author to Pachomian studies. The ripples spread further. Although Pachomian studies were first in auxilliary interest to Nag Hammadi, they soon became the

VIII

Preface

primary interest in and of itself. It became apparent that although the fresh insights supplied by non-Pachomian scholars were exceedingly valuable, an in depth knowledge of the Pachomian movement and material was vital but difficult to obtain. The complexity of the Pachomian dossier, though beginning to unravel, presents innumerable difficulties. The present study represents a small contribution to the unraveling of the Pachomian sources. I was drawn to the Letter of Ammon because of the controversy it has aroused. As a unique non-vita source closely connected with the Alexandrian church hierarchy, it offers a chance to follow more closely the ecclesiastical influence on Pachomian monasticism and its surviving sources. This study has not developed in a vacuum. I wish here to express my appreciation to Dr. James M. Robinson, who, as a visiting professor to U. C. Berkeley, first aroused my interest in Nag Hammadi and first mentioned Pachomius to me. His subsequent advice as the chairman of my doctoral committee has always been helpful. I want also to thank Dr. Birger Pearson, under whose guidance at U. C. Santa Barbara I perfected the tools necessary for my work. I will always be indebted to him for his sound and friendly advice and encouragement. As for the present study in particular, I must thank Professor Dr. Ekkehard Mühlenberg. Apart from his advice and guidance in matters of textual criticism and patristic studies, this volume would have been impossible. I thank Professor Dr. Klaus Nickau, who supplied valuable advice on the Greek text and inestimable help in preparing this manuscript for publication. Finally, I would like to thank the «Kommission zur Erforschung altchristlichen Mönchtums» of the «Göttinger Akademie der Wissenschaften» for its financial support. Claremont, California July 1985

James E. Goehring

TABLE OF CONTENTS Preface Abbreviations

VII XI

Introduction

1

I.

3

The history of Research: The vitae

II. The history of Research: Epistula Ammonis

24

III. The manuscripts

34

IV. The relationship between mss. F and t

42

V. The textual tradition of the Ascetica

60

VI. The literary and historical interpretation of the text

103

The critical text

123

The English translation

159

Notes on the text

183

Select Bibliography

296

Indices

304

ABBREVIATIONS

Manuscripts A a F r t

Milan, Bibl. Ambrosiana D 69 Sup; XIV c. Athos, Hiberorum 367; XV-XVI c. Florence, Bibl. Laurentiana XI, 9; X-XI c. Rome, Bibl. Barberiniana 491; XVII c. Athens, National Library 1015; XI c. Egyptian Monastic

Ag Am Av Bo D Ep Am EpHor Ep Pach EpTheod Exc G1-G6 Η Hist Mon HL Lib Hor Reg Hor Reg Pach S1 - S 21 V.Ant

Sources

Arabic Life of Pachomius, Göttingen Arabic Ms. 116. Arabic Life of Pachomius edited by Amelineau, Histoire de saint Pakhöme et de ses communautes. Annales du Musee Guimet 17, Paris, 1889. Arabic Life of Pachomius, Vatican Arabic Ms. 172. Bohairic Life of Pachomius edited by Lefort, CSCO 89. Latin Life of Pachomius translated from the Greek by Dionysius Exiguus, edited by Cranenburgh, Subsidia Hagiographica 46. The Letter of Ammon. The Letters of Horsiesius, some edited by Lefort, CSCO 159-160. The Letters of Pachomius, Boon, Pachomiana latina; Quecke, Die Briefe Pachoms. The Letters of Theodore, one edited by Boon, Pachomiana latina. Greek Excerpta of the Regula, Boon, Pachomiana latina. The Greek Lives of Pachomius according to Halkin's classification, Subsidia Hagiographica 19. Halkin, Sancti Pachomii Vitae Graecae, Subsidia Hagiographica 19. Historia Monachorum edited by Festugiere, Subsidia Hagiographica 53. Historia Lausiaca edited by C. Butler, The Lausiac History of Palladius. Liber Horsiesius edited by Boon, Pachomiana latina. The Rules of Horsiesius edited by Boon, Pachomiana latina. The Rules of Pachomius edited by Boon, Pachomiana latina. The Sahidic sources according to Lefort's classification, CSCO 99-100. Athanasius' Life of Antony, PG 26.

INTRODUCTION The Epistula Ammonis has played an important role in the discussion of Pachomian monasticism from the date of its first publication in 1680. It has been both lauded as «one of our most important documents for the history of Egyptian monasticism,» 1 and dismissed as the apocryphal work of a non-Pachomian monk. 2 Such controversy has led to a more cautious use of the document in the latest studies on Pachomian monasticism. However, in several matters its evidence still proves invaluable. The present study represents an effort to explore and understand this document both in and of itself and in terms of its relationship to the Pachomian dossier as a whole. The letter itself claims to be written by a certain Bishop Ammon in response to the addressee's request, possibly Theophilus, Archbishop of Alexandria (d. 412). This addressee, having learned that one of his fellow bishops had spent three years at Pabau as a Pachomian monk under Theodore, asked him to send in writing his reminiscences of those years. The Epistula Ammonis is the result. Although a letter, its true nature is that of a vita or encomium of Theodore. The study of any ancient source requires the use of the best text. Although the Epistula Ammonis has been edited by Halkin, 3 his text is dependent on a single manuscript. As a second witness is known, 4 it was necessary to produce a critical text for the letter. This, in turn, led to considerable study of the transmission of the text. Although the relationship of the two versions of the Epistula Ammonis is readily discernable through a study of this text alone, the precise connection between the two manuscripts demanded a more exhaustive study of the other Pachomian documents preserved in them. In fact, a small Pachomian collection consisting of the Epistula Ammonis, the Ascetica, and the Vita prima survives in both manu1

Archibald Robertson, Select Writings and Letters of Athanasius, Bishop of Alexandria. A Select Library of Nicene and Post-Nicene Fathers of the Christian Church, second series, vol.4 (New York: Christian Literature Co., 1892; reprint ed., Grand Rapids: Eerdmans, 1978) 558 η. 1. 2 L. Th. Lefort, Les Vies copies de saint Pachdme et de ses premiers successeurs. Bibliotheque du Musion 16 (Louvain: Bureaux du Museon, 1943) LI-LXII. 3 Francois Halkin, Sancti Pachomii Vitae Graecae. Subsidia Hagiographica 19 (Bruxelles: Societe des Bollandistes, 1932) 97-121. 4 This text was published in 1982. F. Halkin, Le corpus athenien de saint Pachdme. Cahiers d'orientalisme 2 (Geneva: Cramer, 1982) 99-115.

2

Introduction

scripts. Since the Ascetica exists also in many indirect witnesses (incorporated into the various Vitae Pachomii), one is able to trace the development of its text in considerable detail. In turn, since the two manuscripts containing the Epistula Ammonis are part of this Ascetica tradition, their relationship is further illuminated. Finally, since these are the only surviving manuscripts that contain the Epistula Ammonis, a clearer understanding of their relationship further undergirds the critical edition. The critical edition was produced as the basis for the interpretation of the letter. This interpretation also required the production of an English translation 5 and a thorough study of the previous research. The latter appears in two chapters. The first chapter deals with the debate on the Vitae Pachomii in general. This account was deemed necessary due to the interwoven nature of the discussions of the Epistula Ammonis with those of the vitae as a whole. The second chapter on the history of research pulls out and amplifies the Epistula Ammonis debate alone. The literary and historical interpretation of the letter has been condensed into a single chapter. It strives to understand the letter both in terms of its author's intent and his methods of reaching it, as well as the historical reliability of the text itself. This involves a study of the various literary motifs employed by Ammon, the question of his use of sources, and the relationship of the letter to the historical material it records as well as to the historical situation at the time of its composition. Finally, an extensive series of notes on the text appears at the end of the work. These are for the most part historical and literary. They record parallels to the text and explore in greater detail their meaning for the interpretation of the letter. They represent the basis for the literary and historical interpretation. References to the Greek vitae and the Ascetica are given in terms of Halkin's Sancti Pachomii Vitae Graecae. The page and line references are always preceded by an Η. For the Epistula Ammonis, the references are given in terms of the critical edition appearing in the present study. 5

This translation was produced independently from that of A. Veilleux which appeared in 1981. A. Veilleux, Pachomian Koinonia II: Pachomian Chronicles and Rules. Cistercian Studies 46 (Kalamazoo, MI: Cistercian Press, 1981) 71-109.

I. THE HISTORY OF RESEARCH: THE VITAE The publication by Papebroch in 1680 of a Greek Pachomian corpus containing the Vita prima (Gl), an excerpt from the Regula, the Epistula Ammonis (Ep Am), and the Ascetica (Asc) marked a new stage in Pachomian studies. 1 It represented the first publication of a Greek text of documents claiming to stem from Pachomian monks themselves. As such, it improved dramatically on the previously available material. This had consisted of Latin translations of Greek originals, e. g., the efforts of Jerome, 2 Dionysius Exiguus, 3 and Hervet, 4 and the reports of the non-Pachomian monastic tourists, Palladius 5 and Cassian, 6 supplemented by a few other minor witnesses. 7 1 Acta sanctorum Maii III (Antwerp: Cnobarum, 1680; New. ed., Paris: Paline, 1866) 287-356, 25*-71*. The new edition altered the pagination which makes for continual difficulty. 2 A. Boon, Pachomiana Latina (Louvain: Bureaux de la Revue, 1932) L I - L V I . Boon records the various editions that appeared in print beginning in 1575. 3 Dionysius Exiguus made a Latin translation of a Greek Vita Pachomii that corresponded closely, though not exactly, with G2, in the sixth century. This translation was included by Rosweyde in his Vitae Patrum published in Antwerp in 1615 and reproduced in PL 73.229-272. 4 Gentian Hervet translated a Greek text of G2 (Ms. Vaticanus 819) into Latin in Paris in 1555. It was disseminated through its inclusion in Surius' Lives of the Saints. Laurentius Surius, Deprobatis sanctorum vitis (Coloniae Agrippinae: Kreps & Mylii, 1617) 3.195 fif. 5 The Historia Lausiaca was also included in Rosweyde's 1615 edition of the Vitae Patrum, though a Latin text had already appeared in 1504. The first Greek text was printed in 1616. Cuthbert Butler, The Lausiac History of Palladius (Cambridge: Cambridge University Press, 1898-1904; reprint ed., Hildesheim: Olms, 1967) 1.6-10. 6 The first printed edition of Cassian appeared in the last quarter of the fifteenth century. Edgar C. S. Gibson, The Works of John Cassian. A Select Library of Nicene and Post-Nicene Fathers of the Christian Church, second series, vol. 11 (New Y o r k : Christian Literature Co., 1894; reprint ed., Grand Rapids: Eerdmans, 1978) 193-194. 7 Gennadius of Marseille (d. 492-505) included Pachomius, Theodore, and Horsiesius in his enlarged edition of Jerome's De viris illustribus. PL 58.1064-1065. A discussion of the earliest printed editions can be found in E. C. Richardson, Jerome and Gennadius, Lives of Illustrious Men. A Select Library of Nicene and Post-Nicene Fathers of the Christian Church, second series, vol. 3 (New York: Christian Literature Co., 1892; reprint ed., Grand Rapids: Eerdmans, 1969) 354-355. The Carolingian abbot, Bendictus Anianens, preserved certain parts of Jerome's Latin translation in his Concordia Regularum. It first appeared in print in 1538. H. Bacht, Das Vermächtnis des Ursprungs. Studien zum frühen Mönchtum I. Studien zur Theologie des geistlichen Lebens 5 (Würzburg: Echter, 1972) 31-32. PL 103.702-1380.

4

History of research: the vitae

Papebroch's editio princeps was dependent chiefly on a single Florentine manuscript (Laur. XI,9). Difficulties in the text were solved through the use of a fragmentary Milan manuscript of the same type (Ambrosianus D69 Suppl) and a text of the Vita altera (G2) preserved in the Vatican (Vaticanus 819).8 The edition offered the Greek text and a Latin translation prepared by Daniel Cordonus. In his introduction, Papebroch briefly explored the various versions of the Vita Pachomii and concluded that both G2 and D (the Latin translation of Dionysius Exiguus) represented later stages in the tradition, alterations of the more primitive form found in Gl and Asc, which he published. 9 The appearance of this new material found especially wide dissemination through its inclusion by L. S. de Tillemont le Nain in his Memoirespour servir ά l'histoire ecclesiastique des VIpremiers siecles.10 Although he complained about the many errors of the copyists, 11 he used the material extensively to present a complete picture of Pachomian monasticism. His work became a standard source for later accounts. 12 The next major development in Pachomian studies did not take place until late in the nineteenth century. In 1889, Amelineau published his Histoire de saint Pakhöme et de ses communautes.13 He offered the text and translation of a Bohairic (Bo) and an Arabic (Am) vita, together with numerous Sahidic fragments. 14 In his introduction, he argued that there originally existed a distinct life of Pachomius and a supplemental life of Theodore. The two came together only in the later tradition. 8

Ambr. D69 Suppl. was used to supply 23C to 39 line 5. Vaticanus 819 was used to complete 21 to 23C. 9 Acta Sanctorum Mali ill 287 f. 10 L. S. de Tillemont le Nain, Memoires pour servir ά l'histoire ecclesiastique des VI premiers siecles (Paris: Robustel, 1700) 7.167-235, 469-503. 11 Ibid. 169. The same point is made by both Halkin and Lefort. Halkin, Sancti Pachomii 11*; Lefort, «Revue: W.Bousset, Apophthegmata,» RHE 21 (1925) 102; idem, «Revue: F.Halkin, Sancti Pachomii Vitae Graecae,» RHE 29 (1933) 424. 12 Pierre Helyot, Histoire des ordres monastiques, religieux et militaires (Paris: Gosselin, 1714) 1.39-48, 154-160. 13 Ε. Amelineau, Histoire de saint Pakhöme et de ses communautes. Annales du Musee Guimet 17 (Paris: Leroux, 1889). The Coptic texts had begun to appear earlier. J. A. Mingarelli, Aegyptiorum codicum reliquiae venetiis in Bibliotheca Naniana (Bononiae: Laelii a Vulpe, 1785) CXLIX-CXCVII; G. Zoega, Catalogus codicum copticorum (Rome, 1810; Anastatischer Neudruck, Leipzig: Hinrichs, 1903). 14 A version of another Arabic text was published in 1891. 'Abd al-MasTh al-Mas'üdl al-Baramüsi, Kitäb al qiddis Anbä Bahümiyüs ab as-sarikah (Cairo, 1891). It is difficult to obtain. Furthermore, it represents the arabic text type based on the Greek Vita tertia. As such, it has received very little notice in the scholarly debate.

History of research: the vitae

5

He concluded that the first Vita Pachomii did not contain this supplemental «life of Theodore» and that it had been composed in Coptic, in the Theban dialect. 15 The best surviving witnesses to this vita were the fragmentary Sahidic texts. 16 The Arabic version (Am) was understood to be a faithful translation of this Sahidic original. The Greek and Bohairic versions, on the other hand, were seen as later abridgments. 17 Amelineau worked under the basic premise that the more detailed and fuller accounts were original. The shorter versions, which are often more difficult to follow, were explained as abridgments. He concluded from this that the Arabic text offered the most complete and therefore the best witness. 18 As the appearance of the Greek sources had pushed the Latin material into the background, so Amelineau felt that the new Coptic and Arabic material should supersede the Greek. 19 On the face of it, seeing that Pachomius was a Copt, his position seemed to carry considerable weight. Amelineau's efforts did indeed call forth the presentations of the life of Pachomius by Grützmacher 20 and Zöckler 21 which were based heavily on the oriental sources. However, this new impetus in the direction of the oriental sources was short lived. In a review of Grützmacher, Achelis, while taking note of the value of the oriental vitae, reaffirmed support for the Greek tradition. He pointed to the complicated nature of the sources, arguing that «in jeder findet sich soviel Gutes und soviel Sekundäres, daß man bald 15

Amelineau, Histoire XXV, XLVII. Ibid. XLVII. Elsewhere he noted the existence of three variant recensions of the Sahidic text. E. Amelineau, Monuments pour servir a I 'histoire de I 'Egypte chritienne aux IV" et V" siecles. Memoires publies par les membres de la Mission archeologique frangaise au Caire 4, fasc. 2 (Paris: Leroux, 1895) 488. 17 Bo was understood as a translation and abridgment carried out by a monk from Scetis. Amelineau, Histoire XLVIII, LI. 18 Ibid. XLVII-LXVIII. Amelineau argues that the lives developed in the direction of continual abridgment. Thus, for example, he believes that the numerous references to pederasty in the Arabic vita were simply removed by the later versions as unseemly. Cf., Paul Ladeuze, Etude sur le cenobitisme pakhomien pendant le IV siecle et la premiere moitie du V' (Louvain: Linthout, 1898) 327-365; F. Ruppert, Das pachomianische Mönchtum und die Anfänge klösterlichen Gehorsams. Münsterschwarzacher Studien 20 (Münster: Vier-Türme, 1971) 177-184. 19 Amelineau, who did much to make the Coptic sources available, did have a penchant for seeing Coptic originals behind the various Egyptian monastic documents, including Historia Lausiaca, Apophthegmata, Vita Pauli, and Historia Monachorum. Butler, Lausiac History 1.283-287. 20 O. Grützmacher, Pachomius und das älteste Klosterleben. Ein Beitrag zur Mönchsgeschichte (Leipzig: Mohr, 1896). 21 Otto Zöckler, Askese und Mönchtum (Frankfurt: Heyder & Zimmer, 1897) 194. 16

6

History of research: the vitae

der einen, bald der andern Recht geben muß.» 22 Karl Holl likewise remained unconvinced by Grützmacher and continued to favor the Greek tradition on «innere Gründe». 23 The crushing blow to Amelineau's thesis came in 1898 with the appearance of Paul Ladeuze's Louvain dissertation entitled Etude sur le cenobitisme pakhdmien pendant le IVe siecle et la premiere moitie du Ve.24 Through his detailed, critical analysis, Ladeuze set about to reverse Amelineau's claims and to reassert the primacy of Gl. Whereas Amelineau had held that the Greek traditions represented an abridgment of the oriental sources, Ladeuze argued that the Coptic and Arabic vitae were hagiographic expansions based on early Greek material, most notable among which was Gl. For Ladeuze, Gl was the earliest source of the Pachomian tradition. The Sahidic fragments published by Amelineau derived ultimately from Gl. Bo and Asc were understood in turn to depend on the Sahidic material. 25 The Latin D was seen to be an abridgment of G2 and Amelineau's Arabic vita (Am) was viewed as a late compilation drawing from all of the earlier traditions. Ladeuze summarized his conclusions in the following stemma, altered only to make the sigla match those used in this volume. 26 Gl

_L

s Asc HL I

Bo

- h Syr Asc

I G2 D

Am 22 Hans Achelis, «Revue: Grützmacher, Pachomius und das älteste Klosterteben,» ThLZ 9 (1896) 240-244. 23 Karl Holl, Enthusiasmus und Bußgewalt beim griechischen Mönchtum (Leipzig: Hinrichs, 1898; reprint ed., Hildesheim: Olms, 1969) 156 η. 1. 24 Ladeuze, Etude; idem, «Les diverses recensions de la vie de s. Pakhöme et leurs dependances mutuelles,» Museon 2 (1898) 145-168, 2 6 9 - 2 8 6 , 378-395. 25 Butler (Lausiac History 2.206), while praising Ladeuze, cannot follow him in this derivation of Asc from the Sahidic material. 26 Ladeuze, Etude 75. Ladeuze took into account the newly published Syriac version of the Ascetica (Syr. Asc.). P.Bedjan, Acta Martyrum et Sanctorum (Paris: Harrassowitz, 1895) 5.122-176, 701-704; E.A.Wallis Budge, The Book of Paradise (London: Printed for Lady Meux by Drugulin, Leipzig, 1904).

History of research: the vitae

7

While some scholars, most notably W. E. Crum, 2 7 still argued for the value of the Coptic material and its probable priority in some form, Ladeuze's conclusions, supported by his extensive documentation, swung the debate away from Amelineau's position back in favor of the Greek tradition. Cuthbert Butler, in his The Lausiac History of Palladius published in 1898-1904, gave Ladeuze strong support, 2 8 as did Stephan Schiwietz in 1904 in his Das morgenländische Mönchtum.29 While the main debate over the priority of the Greek or oriental versions was still in progress, the publication of yet another version of the Greek life led to a reopening of the side issue of the relationship between the various Greek and Latin texts. In 1908, Nau and Bousquet published a Greek Life of Pachomius based on a Parisian manuscript (Paris. 881), 30 which according to Halkin's later classification represents the Vita sexta (G6). 31 The text was shown to be a compilation of parts drawn from HL, Asc, and a G2 type vita.32 In his introduction, Nau supported Ladeuze's conclusion concerning the relationship of Gl to the oriental sources. 33 But he came to the opposite conclusion from Ladeuze concerning the relationship of the Greek and Latin materials. Whereas Ladeuze had argued that D (the Latin translation of Dionysius Exiguus) was an abridgment of G2, which in turn had developed out of Gl,34 Nau held that Gl, G2, and D, as well as G6, all drew from a common, now lost, Greek source. This lost source was best preserved in G6, in those sections that paralleled G2. Of the remaining sources, D represented the most faithful rendition of the lost text, albeit translated

27

W . E . C r u m , Theological Texts from Coptic Papyri (Oxford: Clarendon, 1913) 171 —

72. 28 Butler, Lausiac History 1.170, 2.206. Butler argued that the Sahidic, Arabic, and Bohairic versions were all independent derivatives from an earlier Coptic archetype, and that Asc and Gl were the original documents from which the others had been derived. He was, nonetheless, ready to admit that supplementary historical facts in the Coptic tradition were of nearly the same value as the Greek. 29 Stephan Schiwietz, Das morgenländische Mönchtum (Mainz: Kirchheim, 1904) 119-148. 30 J. Bousquet et F. Nau, Histoire de saint Pacöme (Une Redaction inidite des Asceticä). PO 4 (1907) 4 0 9 - 5 1 1 . 31 Halkin, Sancti Pachomii 85*. 32 Bousquet et Nau 412. Readings from several other manuscripts were included in the apparatus criticus. For the Asc material (G6.9-51a), readings from Chartres 1754 + P a r i s suppl. 480, a G5 text, were included. A French translation of the Syriac text of the Asc published by Bedjan was also given. A number of G2 manuscripts were included for the G2 sections (G'6.51 b - 7 3 ) . They included Vaticanus 819, Vaticanus 1589, and Paris 1453. 33 Ibid. 412, 415. 34 Ladeuze, Etude 6 - 1 3 .

8

History of research: the vitae

into Latin. Gl and G2 were later expanded versions. Thus the value of the new G6 text was underscored. 35 A new attempt to deal with the problem was made by Bousset in 1923 in his Apophthegmata. Studien zur Geschichte des ältesten Mönchtums,36 The second section of his work bore the title «Untersuchungen zur Vita Pachomii», and its first two chapters dealt with the interrelationship and value of the various traditions. Bousset's research led him to the conclusion that Gl, or its immediate archetype, was the basic unit from which all of the other versions derived. He did recognize the use of earlier oral and written traditions that combined with Gl (or its archetype) in the formation of the Sahidic version. 37 Thus, its value was enhanced, since it contained material not found in Gl. The Bohairic and Arabic vitae were understood as compilations. Both derived ultimately from the Sahidic. 38 As for the Greek dossier, Bousset sided with Ladeuze over against Nau. The text of G2 was seen to derive from Gl. It was furthermore the text used in the preparation of D. The two new texts edited by Nau, G5 and G6, also arose from Gl. The former had been used by the Arabic, while the latter had drawn as well from G2, a source Y which it held in common with HL, and the archetype Ρ that lies behind both the Greek and Syriac versions of the Asc.39 Bousset summarized his conclusions in a stemma, reproduced below with the sigla changed to match those used throughout this volume. 40

35

Bousquet et Nau 416-418. Wilhelm Bousset, Apophthegmata. Studien zur Geschichte des ältesten Mönchtums (Tübingen: Mohr, 1923). Pages 209-231 deal with the question of the Vitae Pachomii. 37 Ibid. 227. 38 Ibid. 216-224. 39 Ibid. 212-214. Thus, as Bousquet and Nau, he attached considerable importance to the Asc text found in G6. 40 Ibid. 209. 36

History o f research: the vitae

9

Bousset was aware of the vicissitudes present in any manuscript tradition. He recognized that Gl, although it was the best surviving witness, was still inferior to the other versions in places. 4 1 All of the surviving vitae were secondary redactions. GTs superiority lay in the fact that of all the secondary redactions it was the closest to the original Vita Pachomii. Thus, Bousset's work further supported the case for Greek priority in general and for the value of Gl in particular. Clearly, the importance being attached to the Greek tradition, together with the growing awareness of the diverse recensions contained within it, called for a new critical edition. The call was answered by the Bollandists in 1932 with the publication of Halkin's Sancti Pachomii Vitae Graecae.42 Six variant versions of the Greek Vita Pachomii were distinguished. The new edition offered a critical text for Gl, Asc, and Ep Am, which improved greatly on the old, error plagued Acta Sanctorum effort. And at last, a critical text of G2 was placed in the public domain. The texts of two new Greek vitae, G3 and G4, were also given. G5 and G6 were seen as late compilations. Their texts were not included since they had been adequately presented by Nau. Halkin agreed with Lefort that Gl showed definite signs of being a compilation. Thus, it could not represent the earliest form of the written vita as Ladeuze had thought. 4 3 However, contrary to Lefort, he did conclude that Gl, together with Asc and Ep Am, offered the earliest stage of the Pachomian traditions available to us. The other Greek vitae were all secondary compilations based either in part or completely on these earlier documents. 4 4 As for the relationship between the Greek and oriental traditions, Halkin asserted that «cette premiere Vie de Pachöme fut certainement redigee en grec. La discussion est presentement close.» 45 He did not, however, equate this original vita with Gl, though he did feel that Gl was the most primitive form available. In Halkin's view, this first Greek vita very quickly called forth a Coptic translation. 4 6 Nonetheless, he did recognize that primitive material survived in the later vitae. Thus it was necessary to explore them all to properly understand Pachomian monasticism. 4 7

41

Ibid. 231. Halkin, Sancti Pachomii·, idem, «Les vies grecques de s. Pachöme,» AnBoll 47 (1929) 376-388. 43 L. Th. Lefort, «Revue: W. Bousset, Apophthegmata. Studien zur Geschichte des ältesten Mönchtums,» RHE 21 (1925) 103; Halkin, Sancti Pachomii 90*-97*. 44 Ibid. 56*. 45 Ibid. 90*. 46 Ibid. 103*; cf„ Ladeuze, Etude 72. 47 Halkin, Sancti Pachomii 105*. 42

10

History of research: the vitae

Halkin dealt no further with the Coptic, Arabic, and Latin material. However, the importance that he attached to Gl further supported Ladeuze's position in general and left Nau's alternative rather forgotten. Thus, Karl Heussi, in the Pachomian chapters of his Der Ursprung des Mönchtums published in 1936, relied heavily on Gl, citing Halkin, Ladeuze, and Schiwietz frequently without ever mentioning Nau. 4 8 The importance of Halkin's work for Pachomian studies cannot be underestimated. The quality and quantity of the texts presented have made it a standard reference work. Its pagination and lineation are cited among Pachomian scholars in much the same manner as biblical chapter and verse. However, Halkin's assertion concerning Greek primacy, namely, that «la discussion est presentement close», was under fire even before it appeared in print. While the consensus had clearly swung in favor of the Greek tradition, albeit clouded a bit by the question of the relationship between Gl and G2 or its forerunner, the ripples of a new challenge from the oriental sources were being felt. In 1925, L. Th. Lefort published the text of the Bohairic Life (Bo).*9 In the same year he reviewed Bousset's Apophthegmata, complaining that the limited number of sources available to Bousset predetermined his conclusion in favor of Gl.50 In the same review, one can detect the outline of Lefort's view concerning the Greek dossier emerging. He divided the corpus between those texts that contain only a Life of Pachomius (G2 and D) and those that continue through the death of Theodore (Gl, G3, and G5). This distinction, following the work of Amelineau and Nau, would play a major role in his argument for the priority of the Greek text behind D and G2. He also made the assertion that Gl was a compilation, pointing to the varied spellings for Pabau in the text as prima facie evidence. 51 In 1933-34, Lefort published the fragmentary Sahidic texts of the Vita Pachomii.52 His separation of the texts into various groups brought order out of chaos. In the same year he reviewed Halkin's critical edition of the Greek lives. 5 3 He applauds the final appearance of

48

Karl Heussi, Der Ursprung des Mönchtums (Tübingen: Mohr, 1936) 115-131. L.Th.Lefort, S. Pachomii vita bohairice scripta. CSCO 89 (Paris: e typographeo Reipublicae, 1925; Reimpression anastatique, Louvain: Secretariat du Corpus SCO, 1965). The Latin translation was published by Lefort in 1936. CSCO 107. 50 Lefort, «Revue: Bousset» 101-104; cf., Bousset, Apophthegmata IV-V. 51 Lefort, «Revue: Bousset» 103. 52 L.Th. Lefort, S. Pachomii vitae sahidice scriptae. CSCO 9 9 - 1 0 0 (Paris: e typographeo reipublicae, 1933; Reimpression anastatique, Louvain: Secretariat du Corpus SCO, 1965). 53 L. Th. Lefort, «Revue: Sancti Pachomii Vitae Graecae, edid. hagiographi Bollandini, ex recensione Fr. Halkin», RHE 29 (1933) 4 2 4 - 4 2 8 . 49

History of research: the vitae

11

the Greek dossier in a good critical edition, but is skeptical of Halkin's conclusions concerning the interrelationship of the various vitae. As he sees it, Halkin only continues Ladeuze's error, though he does note Halkin's acceptance of his own view that Gl represents a compilation. In 1936, Lefort published a Latin translation of the Bohairic vita,54 and in 1937 he reviewed Heussi's Der Ursprung des Mönchtums.55 Again he complains that Heussi, as those before him, relied too heavily on the Greek and Latin sources. He argues that one can no longer ignore the Coptic sources in discussing a Coptic movement and mysteriously suggests his own belief that Gl represents a post-seventh century compilation. 56 The position that Lefort had been developing since 1925 received its full and final form in 1943 with the publication of his Les vies copies de saint Pachdme et ses premiers successeurs. The volume offered a French translation of the various Coptic lives together with an introduction detailing his arguments in favor of Coptic priority. Lefort approached the problem from a negative direction. He set out first to establish the secondary nature of the other traditions (especially the Greek), before turning to a brief discussion of the Coptic texts. In view of the history of the debate, his approach is understandable. Lefort began by dismissing the Syriac and Arabic sources as secondary translations and compilations. This allowed him, in view of his own recent publication of the Coptic sources and Halkin's publication of the Greek texts, to claim that «le dossier pachömien peut etre considere comme pratiquement publie en entier.» 57 Turning to the Greek corpus, Lefort accepted the composite nature of G4, G5, and G6 and concluded that he need not deal with them. As a result, he began his analysis with the Asc. 58 Picking up on Nau's observation that the title of this work included the phrase έκ τών άσκητικών, he argued that the existing Asc is in reality an excerpt from a much larger lost collection. 59 A passage from the Asc reported in the De oratione of Evagrius Ponticus as coming from a «Lives of the Tabennesiote Monks» is used as evidence that this larger Ur-ascetica (my term) already existed by 400 A. D. 6 0 54

Supra, n. 49. L. Th. Lefort, «Revue: Karl Heussi, Der Ursprung des Mönchtums,» RHE33 (1937) 341-348. 56 Ibid. 345; ν. Lefort, Les vies copies XLVIII-L. 57 Ibid. XXXVIII. 58 Ibid. X I X - X X V I I . 59 Bousquet et Nau 410, 4 1 5 - 4 1 6 ; Lefort, Les vies copies XXII. 60 Ibid. XXII XXXII. The De oratione was previously attributed to Nilus. Hausherr has convincingly demonstrated its Evagrian origin. Irenee Hausherr, «Le traite de l'Oraison d'Evagre le Pontique (Pseudo Nil),» RAM 15 (1934) 3 4 - 9 3 , 1 1 3 - 1 7 0 . 55

12

History of research: the vitae

Thus Lefort reasserted Nau's view that the Asc was an extract from an earlier source. However, he replaced Nau's notion that it had been excerpted from a Gtf-type vita with his own conclusion that it derived from a larger lost collection of disjointed stories which had not yet come together into a vita. This Ur-ascetica represented for Lefort the most primitive stage of the Greek tradition and lay behind the later development of the vitae. With this Ur-source behind him, Lefort turned to explore the surviving Greek and Latin vitae. An extremely detailed and interesting analysis of the variations between D and G2 leads him to conclude that the oldest Greek vita drew from the now lost Ur-ascetica and from extracts of the Historia Lausiaca ( H L ) . This vita is best represented by D, while G2 represents a retouching and augmenting of it. 6 1 He next proceeds to develop his 1925 assertion that Gl represents a late compilation. In support of this he points to the exaggerated place of Theodore in Gl,62 variant spellings of proper names within the text, 6 3 copticisms, 64 and cases in which the clarity of the Coptic version is in marked contrast to the difficulties caused by Greek adaptation, summarization, or sensitivity shown to the content. 6 5 Thus, GFs alteration of Tithoes' temptation of pederasty to one of gluttony is taken as a clear example of a redactional effort designed to remove an unseemly element from the narrative. Lefort next turns to argue for a late date for the composition of Gl. He first notes that the surviving manuscripts are all late, eleventh century copies. 6 6 More significantly, he points to a statement in Gl.94 that refers to «the archbishop, not only the former most holy Athanasius, but" whoever is sitting on the archbishop's throne (τον άρχιεπίσκοπον, ού μόνον τον τότε άγιώτατον Άθανάσιον, αλλ άεϊ ό καθήμενος έπι του άρχιερατικοϋ θρόνου)», and argues that this could only have been written long after Athanasius' death in 373 A . D . An even later date for the Gl compilation is suggested to Lefort by its use of the term τό μαργώνιον, which he thinks represents an Arabic influence. 67

61

Lefort, X X V I I - X X X V I I I , L X X X V I I - L X X X V I I I . Ibid. X X X I X ; cf., Halkin Sancti Pachomii 58*. 63 Lefort, «Revue: Bousset» 103; idem, Les vies copies X X X I X . 64 Ibid. X L I I - X L V I . 65 Ibid. X X X I X - X L I I . 66 Ibid. XLVII. This is, in reality, not so very late for a Greek patristic text. Derwas Chitty, «Pachomian Sources Reconsidered,» JEH 5 (1954) 73. 67 Lefort, Les vies copies X L V I I I - L ; cf. P. Peeters, «Le dossier copte de S. Pachome et ses rapports avec la tradition grecque,» AnBoll 64 (1946) 2 7 6 - 2 7 7 . 62

History of research: the vitae

13

Finally, after dismissing G3 as another late compilation 6 8 and Ep Am as an apocryphal panegyric, 69 Lefort proceeds to list and categorize the Coptic material. 70 He divides the fragmentary Sahidic documents into various groups. A single witness, SI, is identified as the most primitive text. Another, S2, also stands alone and is characterized by its love of the miraculous. S10, Sil, and S20 represent a single text type which appears to lie behind certain of the Arabic versions. S8 is the only Coptic text in which an opening of the Vita Pachomii survives. These four vita types are understood by Lefort to represent the most primitive traditions. The other Sahidic material, as well as Bo, are later compilations. S3 is particularly singled out as a vast compilation that made use of the earlier SI, S2, and S8 recensions. 71 Lefort does note that Bo is the only Coptic text that has a clear relationship with the Greek dossier. 72 He argues that in the atmosphere of research prior to his own work, the argument that Bo had derived from Gl necessarily predominated. However, in view of his own conclusions concerning Gl, he argues that this position must be reexamined. 73 While he admits that a solution must await a minute philological analysis, he does suggest that the problem revolves around a division of the material between a Vita Pachomii that ended with the saint's death (represented by D-G2 in the Greek dossier and Av-S7 in the oriental material) and a version that continued on through the period under Horsiesius and Theodore (represented by Gl, S5, S6, and Bo). Lefort believed that the post-Pachomian material derived from an appendix composed as a separate unit around 400 A. D. This appendix was added separately to Gl and to the Coptic tradition. 7 4 Lefort had thus completely revised the then generally accepted view of the priority of the Greek dossier in general and of Gl in particular. As Chitty later summarized it, he held «that Gl is a late compilation, Ep Am apocryphal, and the Greek original behind D (used by G2 as its main source) the earliest Greek life, while all are dependent on Coptic lives.» 75

68

Lefort, Les vies copies L - L I . Ibid. LXII. 70 Ibid. L X I I - L X X X V I I . 71 Lefort does not offer much proof for these divisions, a point over which Chitty complained. Chitty, «Reconsidered» 76. Veilleux's work has resulted in some revision of Lefort's divisions. A. Veilleux, La liturgie dans le cenobitisme pachömien au quatrieme siecle. Studio Anselmiana 57 (Rome: Herder, 1968) 3 6 - 4 8 . 72 Lefort, Les vies copies LXXVIII. 73 Ibid. L X X I X . 74 Ibid. L X X I X - L X X X I I , 191 n. 4. 75 Chitty, «Reconsidered» 38. 69

14

History of research: the vitae

Whether or not one accepts all of Lefort's conclusions, it is clear that his work marked a turning point in Pachomian studies comparable to that which occurred in 1680 with the appearance of the first Greek vita in print. While Amelineau's initial effort to publicize the Coptic and Arabic material proved to be little more than an interruption in the case for Greek priority, Lefort's careful scholarship 76 shattered any confidence in an approach that ignored the oriental material. The Coptic dossier has since taken its proper place alongside the Greek as an invaluable witness to Pachomian history. All of the subsequent studies to which we now turn reflect back to or off from Lefort's accomplishments. The response to Lefort's effort was, for the most part, very favorable. 77 Strong praise, coupled with some reserve, came from P. Peeters in 1946.78 In his view, Lefort had once and for all rectified the old error of asserting an absolute priority for the Greek tradition. He warned, however, that the present state of research did not allow for a precise understanding of the relationship between the Coptic and Greek traditions, though he did, in principle, consider the problem solvable. Moreover, he recognized that enthusiasm for this new oriental direction could swing the pendulum too rapidly and too far in the other direction, away from a critical appreciation of the Greek corpus. As if foreboding Chitty, he expressed worry that excessive zeal for the Coptic material would only lead to a reaction from the Greek advocates. 79 The major challenge to Lefort came from Derwas Chitty in 1954.80 He took the defense of the priority of the Greek dossier upon himself. He charged that «Lefort's work suffered from too cavalier a treatment of the Greek sources (especially of Gl and Ep Am), and was repeatedly guilty of .»81 Chitty's major thrust was aimed at undercutting Lefort's argument for a lost collection of Pachomian stories or Ur-ascetica from which all of the surviving Greek works drew in one form or another. He accepted Lefort's evidence for a collection that existed around A.D. 400, but identified it as a collection of Pachomian documents including Gl, Ep Am, Asc, and a few other Greek sources much as we know them today.

76 P. Peeters, «L'edition critique des vies coptes de saint Pachöme par M. Le Professor Lefort,» Musion 59 (1946) 1 8 - 1 9 . 77 R. Draguet, «Revue: L. Th. Lefort, Les vies coptes de saint Pachdme,» RHE 40 (1945) 2 0 9 - 2 1 3 . 78 P. Peeters, «Le dossier copte» 2 5 8 - 2 7 7 . 79 Ibid. 261. 80 Chitty, «Reconsidered» 3 8 - 7 7 . 81 Ibid. 39.

History of research: the vitae

15

In defense of this position, he picked up Lefort's reference to the De oratione of Evagrius, noting that chapter 108, which is referred to as coming from a Lives of the Tabennesiote Monks, shows a literary connection with Ep Am 19. 82 While Lefort had argued that Ammon was using this earlier Lives of the Tabennesiote Monks, Chitty simply asserted that the Ep Am in toto was part of a collection of documents referred to by Evagrius under that title. 83 In Chitty's view, this collection included «a) A Life of Pachomius and Theodore, b) The Paralipomena, c) The Letter of Ammon, d) The Rule, e) The Letters of Pachomius, f) The Letter of Theodore, and g) The Book of Orsisius.» 84 He further understood the Life of Pachomius and Theodore to be «the Vita Prima (or its archetype if it be not original).» 8 5 Chitty then proceeded to counter Lefort's other arguments. The Asc material paralleled in Gl, which suggested a borrowing to Lefort, is so distinct that Chitty sees no reason to doubt its derivation from a common oral tradition. 86 As for the relationship between D and G2, he returns to support Ladeuze's position, seeing the former as a direct translation of the latter. As for Gl itself, Chitty remained unconvinced by Lefort's arguments for its secondary nature. The fact that proper names exhibit variant forms in Gl is no proof of its composite nature because there is no evidence that consistency in the transliteration of Coptic names was considered a virtue. 87 As for the episodes used by Lefort to illustrate the dependence of Gl on the parallel Coptic accounts, Chitty charges that the arguments are subjective and thus to be dismissed. 88 Finally, confronting Lefort's evidence of copticisms in the Greek of Gl, he simply asserts that «there is no need to assume a Coptic original in order to explain copticisms in the Greek of a fourth century Egyptian writer, especially one who has been clearly living for many years in monastic surroundings where Coptic was certainly dominant in speech and liturgy.» 89

82 Ibid. Lefort had noted the connection, but understood the dependence the other way around. Lefort, Les vies coptes LIV. 83 Chitty, «Reconsidered» 39-42. 84 Ibid. 47. 85 Ibid. 46. 86 Ibid. 50, 71-72. 87 Ibid. 66. 88 The same charge was later leveled against Chitty. A. J. Festugiere, La premiere vie grecque de saint Pachöme. Les moines d'orient IV/2 (Paris: Les Editions du Cerf, 1965) 157; Draguet, «Revue: Lefort» 213. 89 Chitty, «Reconsidered» 70; Festugiere 7, 129-131.

16

History of research: the vitae

Chitty offers but a brief account of the Coptic material (3 of his 39 pages), finding nothing in it that reverses his judgment in favor of the priority of Gl. He objects to Lefort's notion of an appendix dealing with the post-Pachomian period that was added to both Gl and Bo. He points out that the earliest external reference to a Vita Pachomii, the sixth century Cheltenham papyrus, refers to a Life of Pachomius and Theodore. Chitty had thus attempted to counter Lefort point by point, reasserting Ladeuze's position in favor of the absolute priority of Gl, a view that even Halkin had discounted. 90 He was willing to admit that the Coptic versions could and did contain valuable material, but only as an augmentation to the Greek vita which inspired them. «If Gl was indeed the first Life, written c. A. D. 390, it is natural to suppose that it would immediately inspire a Coptic version with additions and in some cases corrections, from local knowledge and direct oral tradition.» 91 But for Chitty, in most cases, the Greek can be shown to contain the historical truth. Peeter's fear of a harsh reaction from the Greek camp, though late in arriving, had come to fruition. Although both Chitty and Lefort acknowledged that primitive material could be found in all the sources, they were diametrically opposed in their evaluation of the Greek dossier in general, and of Gl in particular. Lefort published his response to Chitty in the same year, 1954.92 Chitty had charged Lefort with using a selective approach and treating the Greek sources too cavalierly. Lefort began his response by noting Chitty's systematic opposition to each of his arguments. He felt that Chitty's tone in the article was «passablement belliqueux», and suggested that such a tone does not guarantee objective and competent criticism. 93 Lefort goes on to reassert his own position, countering a few of Chitty's points and offering a few new ones of his own. He claims that it 90 Chitty was careful to respect the influence of oral tradition and its value on the later traditions, as well as to admit that the absolute priority might go back to Gl's archetype. Yet, Gl was understood to preserve the original form of the Vita Pachomii. He was ready to admit Coptic written sources behind Gl, e.g., homilies, visions, letters, and the Rule, but not something in the genre of a vila. Indeed, he felt that Gl.98 excluded that possibility. D. Chitty, «Pachomian Sources once more», SP 10. TU 107 (1970) 5 4 - 5 5 ; idem, The Desert a City (Oxford: Blackwell, 1966; reprint ed., London: Mowbrays, 1977) 8 - 9 , 26; cf., Crum, Theological Texts 171-72. 91

Chitty, «Reconsidered» 76; cf., Halkin, Sancti Pachomii 103*. Elsewhere, Chitty uses the Coptic material to aid in reconstructing the sequence of the later Pachomian foundations. D. Chitty, «A Note on the Chronology of the Pachomian Foundations», SP 2. TU 64 (1957) 3 7 9 - 3 8 5 . 92 93

L. Th. Lefort, «Les sources coptes pachömiennes,» Musion Ibid. 218.

67 (1954) 217-229.

History of research: the vitae

17

is unreasonable to assume that an Egyptian movement in which the majority were Copts with no knowledge of Greek, would have produced a literature destined for edification first in Greek. 9 4 He notes the concrete detail of local color found in the earlier Coptic accounts 95 and points to a case from SI where the sequential order of the episodes has been interrupted in the Gl version. 96 He concludes the article, after a few further examples, on a bitter note. He takes comfort from Peeter's communication to him in 1943 in which he predicted that «les partisans attardes de la theorie qui ramenait au grec toute l'hagiographie pachömienne ont regu de vous hard nuts to crack.»91 Tying the reference to Chitty, he asserts that «comme il veut bien m'accorder les circonstances attenuantes en imputant ma position ä de la , je pourrai me contenter de lui renvoyer simplement la balle en l'accusant, non sans motif, de .»98 Chitty never did respond in detail. 99 It is sad to see good scholarship turn into such hostile and bitter debate. It was perhaps its movement in this direction that stilled the waters for a time. Pachomian studies lay dormant for a decade. In Rousseau's words, «It seems in no way disrespectful to the memory of Chitty and Lefort to suggest that, while their scholarly achievements were considerable, their argument lost its momentum. Having thoroughly ground away the grains of evidence seemingly available, the academic mill was spinning free.» 100 Whereas Lefort had been perhaps too harsh in his treatment of the Greek dossier, Chitty was equally too defensive of Greek priority and too negative in his attitude toward the Coptic material. A way out was 94

Ibid. 219. Ibid. 220-221. 96 Ibid. 221-224. 97 Ibid. 229. 98 Ibid. 99 He did refer to Lefort's response in a brief note. «I was disappointed to find a scholar to whom we owe so much, passing over my main arguments unnoticed, and fastening his criticism on a few minor points, largely misunderstood. So I reserve my answer for incorporation into a larger work, which I have still to write.» Chitty, «Once more» 54 η. 1. He also refers elsewhere to this larger work. Chitty, «Review: Armand Veilleux, La liturgie dans le cenobitisme pachömien au quatrieme siede,» JThS 21 (1970) 196. Unfortunately, he died before the book was written. 100 Phillip Rousseau, Ascetics, Authority, and the Church (Oxford: Oxford University Press, 1978) 246. His appendix I, pp. 243-247, offers a summary of the Lefort-Chitty debate. A more general account of the history of research is contained in the unpublished dissertation of J. van Paasen, «L'obeissance religieuse selon saint Pachöme» (Rome: Academie Alfoniana, 1963) 21-25. Another is found in the unpublished dissertation of Janet Timbie, «Dualism and the Concept of Orthodoxy in the Thought of the Monks of Upper Egypt» (University of Pennsylvania, 1979) 23-42. 95

18

History of research: the vitae

offered by Festugiere in 1965 with the publication of his La premiere vie grecque de saint Pachöme.101 Taking his cue from Lefort's call for a complete and minute philological analysis of Gl,102 he proceeded to analyze Gl, its grammar, and its relationship to the primitive Coptic material as well as to the later compilations. Free from the harsh debate between Lefort and Chitty, Festugiere followed Lefort in his judgement of the primitive Coptic material. But having recognized its fragmentary nature, he attached considerably more importance to Gl as a compilation that was true to its sources. As such it was a valuable witness alongside the Coptic compilations which often prove to be less faithful to their antecedents. Free from a passion to prove Coptic or Greek priority, Festugiere followed Peeter's more cautious approach. Primitive material could be found in all of the sources and late material had certainly found its way into even the earliest witnesses. 103 For each individual episode, all of the parallel accounts had to be explored before one could determine which represented the most primitive form of the tradition. In 1969, Cranenburgh published a critical edition of Dionysius Exiguus' Latin translation of the Vita Pachomii (D). 1 0 4 In his introduction, he traced the research produced on D in general and on its relationship to G2 in particular. He discussed the work of Schiwietz, Nau, Halkin, and Lefort. However, he apparently had not heard of Chitty's efforts, for he fails even to mention him. This fact rather diminishes the value of his discussion. Cranenburgh's own research led him to support Lefort in arguing that G2 was the secondary text. While recongizing the need of an in depth philological study, he claimed that «les passages propres des deux textes incline ä accorder une preference tres marquee ä la priorite de Denys.» 105 The 1960's also saw a new development based on a detailed study of the Arabic dossier. This material had more or less been forgotten since Lefort passed judgment on it. 106 The new work was done by Armand 101

Festugiere 1-157. Ibid. 1. 103 Peeters, «Le dossier copte» 277. Of course, this position was also held to some extent by both Lefort and Chitty, though their emphasis lay elsewhere. 104 H. van Cranenburgh, La vie latin de saint Pachöme traduite du grec par Denys le Petit. Subsidia Hagiographica 46 (Bruxelles: Societe des Bollandistes, 1969). 105 Ibid. 23. 106 Of the three types of Arabic texts noted by Lefort, only two have been published. The published text of the variety based on G3 is difficult to obtain (supra, n. 14). Amelineau's text (Am) represents the compilated variety. Veilleux uses Amelineau's pagination in referring to the Gött ingen text (Ag), since a type of the latter had served as 102

History of research: the vitae

19

Veilleux, who set forth his conclusions in a preliminary article in 1966 107 followed by his definitive work in 1968. 108 Beginning with the Greek dossier, Veilleux arrived at basically the same conclusions as Halkin. He rejected Lefort's view concerning the priority of the source behind D. Instead, he argued that D had drawn from G2, which in turn had derived from Gl and Asc. He felt, however, that Gl was a clear compilation that could be properly understood only in relation to the Coptic and Arabic material. 1 0 9 Turning to the Coptic dossier, he noted that it was considerably more complex than the Greek. He begins with Lefort's work, but goes considerably beyond it in trying to establish the relationships within the dossier. He recognizes a large number of texts, including Bo, as a unified group that he labels SBo. In addition, he distinguishes three earlier text types and various later combinations. However, he concludes by supporting the SBo group as the most valuable in the Coptic dossier. The fragmentary nature of the earlier vitae means that they cannot impinge very far on the value of this group. He does note that the most complete text of the SBo group, Bo, is also the least reliable. 110 It is the Arabic dossier, however, that serves as the key for Veilleux in unraveling the real problem as he sees it. Building on the work of Crum and Lefort, 1 1 1 he proceeds to distinguish the sources behind the various Arabic compilations. Amelineau's text (Am) is seen to represent a juxtaposition of an Arabic and a Greek compilation. Crum had already identified the former as corresponding to the Göttingen Arabic text (Ag), 1 1 2 while Lefort had recognized in the latter a G3 type text. 1 1 3 Veilleux also agrees with Lefort that Ag represents a translation of a Coptic version of the type that lay behind the Vatican Arabic text (Av), supplemented with material paralleled in the fragmentary S10 and S20 texts. 1 1 4 Thus, Ag is also a compilation.

the source behind the first half of the former. P. Peeters had been working on the Arabic sources, but apparently decided not to publish them after Lefort published the Coptic material. Lefort, «Revue: Halkin» 428; idem, «La Regle de S. Pachome (Nouveaux documents),» Musion 40 (1927) 33 n. 4; Veilleux, La liturgie 50. 107 Armand Veilleux, «Le probleme des vies de Saint Pachöme,» RAM 42 (1966) 287 305. 108 Veilleux, La liturgie 11-158. 109 Ibid. 3 4 - 3 5 . 110 Ibid. 3 8 - 4 8 . 111 Crum, Theological Texts 171-193; Lefort, Les vies copies X V - X V I I I . 112 Verzeichniss der Handschriften im preussischen Staate, I Hannover, 5 Göttingen 3 (Berlin: Bath, 1894) 3 7 3 - 3 7 4 ; Crum, Theological Texts 176. 113 Lefort, Les vies copies XVII; Veilleux, La liturgie 5 3 - 5 4 . 114 Ibid. 5 8 - 6 1 ; idem, «Le probleme» 292; Lefort, Les vies copies X V I - X V I I .

20

History of research: the vitae

Veilleux noted that Ag corresponds closely with the SBo recension and thus indirectly with Gl. However, this correspondence ceases at the point where the Life of Theodore begins {Am 386). 115 This division is set off by the words, «Nous devons commencer l'histoire de notre pere Theodore..,» 1 1 6 This «Life of Theodore», which corresponds to the fragmentary S10 type text, continues until Am 553, at which point the correspondence with the SBo group resumes. Therefore, if one cuts out this central section or Life of Theodore {Am 386-553), he is left with a primitive Life of Pachomius {Am 337-386 and 553-599 minus the inserted G3 material). Veilleux labelled this the «Vie breve» {VBr).111 The central section, labelled «Vie de Theodore» (VTh), is understood as a later addition that had been inserted as a unit into Ag. The various other compilations of the SBo-Gl type had likewise incorporated the VTh into the VBr, but in a much more piecemeal fashion. Thus, the two primitive lives are not distinguishable in these vitae except through comparison with the Ag text. The distinction of these two Ur-vitae is further supported by the occurrence of doublets between the two. In Veilleux's view, these doublets reveal a literary dependence of the VTh on the VBr.118 Of course, both documents were originally composed in Coptic. Veilleux next proceeds to compare the three great compilations: Ag, SBo, and Gl. He believes that SBo and Gl have used a common source which he labels ξ. This intermediate source made use of the VBr and the VTh as did Ag (ostensibly they had first come together in yet an earlier source). It was ξ that mixed the chapters of the two Ur-vitae so thoroughly together. 119 A further chapter is used to analyze the character of the various sources, 120 after which he summarizes his results in a stemma reproduced here. 121 The all encompassing nature of the stemma is certainly impressive. At the beginning of his study, Veilleux had likened the problem to that faced by Old Testament form critics or Targumic scholars. His solution is certainly no less erudite than theirs. The response to Veilleux's effort has been somewhat mixed. Fidelis Ruppert, in his Das pachomianische Mönchtum und die Anfänge klösterlichen Gehorsams,122 accepted Veilleux's general conclusions, and used 115 116 117 118 119 120 121 122

This citation uses Amelineau's pagination. Supra, n. 106. Veilleux, «Le probleme» 292. Ibid. 293; idem, La liturgie 6 1 - 6 3 . Ibid. 6 3 - 6 7 . Ibid. 6 9 - 8 2 . Ibid. 8 3 - 1 0 2 . Ibid. 104. Ruppert 3 - 7 ; so too Timbie 34.

History of research: the vitae

21

SI

his source analysis as the basis for his own study, though he does allow for the use of further internal criteria from time to time. 12 3 In his review of Veilleux, Suso Frank expressed great admiration for the work, but would like to have had a little more information on the origins of the Arabic traditions. 124 Derwas Chitty is particularly taken with Veilleux's treatment of Pachomian spirituality in the second part of his volume. 125 But as to Veilleux's source analysis, Chitty is forced to object, as one would expect. He agrees with the two source theory behind SBo and Ag, but would replace Veilleux's VBr and VTh with Gl and a later elaboration of it. Halkin, in a very brief review, suggests that Veilleux could have paid more attention to Festugiere and Chitty. 126 He notes the intricate stemma and raises the question, «Le probleme est

123

Ibid. 8. K. Suso Frank, «Revue: Armand Veilleux, La liturgie dans la cenobitisme pachömien au quatrieme siecle,» ThR 66 (1970) 118-119. 125 Chitty, «Review: Veilleux» 1 9 5 - 9 9 ; idem, «Once more» 5 4 - 5 7 . 126 F. Halkin, «Revue: Armand Veilleux, La liturgie dans le cenobitisme pachömien au quatrieme siecle,» AnBoll 88 (1970) 337. 124

22

History of research: the vitae

extremement complexe, c'est evident. Mais est-il sage de vouloir tout expliquer?» 1 2 7 The only really critical analysis of Veilleux's work to emerge thus far has come from Adalbert de Vogüe. 1 2 8 In his analysis, Veilleux has failed to prove his case. He argues that the seams recognized by Veilleux as dividing VBr and VTh in Ag, do not, on closer examination, really exist. 1 2 9 Furthermore, two episodes identified by Veilleux as doublets and used by him to support the distinction of VBr and VTh are found by de Vogüe to actually support the opposite conclusion, namely, the unity of the text. He concludes that «Non seulement l'existence de ces deux Vies distinctes n'est pas prouvee, mais elle est absolument exclue.» 130 While additional versions of the Vita Pachomii have come to light 1 3 1 and new translations have appeared, 1 3 2 no further development in the discussion of the sources and their relationships has occurred. It is evident that while consensus has been reached on certain relationships among certain vitae, a precise consensus of the derivation of the various sources is not in hand. While the identification and relationship of the later vitae within a particular language tradition is acknowledged, the connection between the earliest versions in the various languages is still debated. The complexity of the problem and the vicissitudes of the debate point to the need for a new direction. It is clear that the production of a stemma does not alter the fact that all the most primitive witnesses, be they Coptic, Greek, Latin, or Arabic, have a claim to possessing valuable information. As Lefort had understood, and as Festugiere has attempted to carry out, the individual episodes must be examined in themselves to determine, in each case, the proper relationship of the various versions. Achelis' point that «in jeder findet sich soviel Gutes und soviel Sekundäres, daß man bald der einen, bald der andern Recht geben muß», 1 3 3 has held. Oral tradition certainly preserved valuable material that found its way at a later point into already codified traditions. The existence of distinct Coptic and Greek groups within the Pachomian monasteries necessarily means that some distinct material and traditions existed within each group. 127

Ibid.; cf., Peeters, «Le dossier copte» 271. Adalbert de Vogüe, «La vie arabe de saint Pachome et ses deux sources presumees,» AnBoll 91 (1973) 379-390; idem, «Saint Pachome et son oeuvre d'apres plusieurs etudes recentes,» RH Ε 69 (1974) 425-453. 129 130 Vogüe, «La vie» 381-383. Ibid. 385-389. 131 F. Η alkin, «Une vie inedite de saint Pachome. BHG 1401,» AnBoll 97 (1979) 5-55, 241-287; idem, Le corpus athenien. 132 Veilleux, Pachomian Koinonia, I. The Life of Saint Pachomius and his Disciples. Cistercian Studies 45 (Kalamazoo, MI: Cistercian Publ., 1980). 133 Achelis 241. 128

History of research: the vitae

23

Furthermore, with the possible exception of some early Sahidic material that is too fragmentary to decide for sure, all of the surviving sources appear to be compilations. Thus it is clear that we do not possess the most primitive versions from which the compilations drew. The problem of determining the precise relationship among such compilations is clearly immense. A large number of factors come into play. One must consider the common source or sources behind the existing compilations, the divergence within the manuscript traditions at the point or points from which the original compilations drew, the vast influence of oral tradition, and the later developments within the manuscript traditions of the compilations themselves. The weak manuscript tradition behind most of the surviving texts serves to heighten the problem even more. Certainly, it is more reasonable to assume that all of the traditions mirror the most primitive material, be it written and/or oral. Clearly, certain texts that are obviously dependent on existing documents can, for the most part, be dismissed. Beyond this, each story must be examined individually. The quality of glass in each tradition must be examined to determine which mirror offers the truest reflection of the primitive tradition at that particular point. Admittedly, serious problems of interpretation are involved. It is not too far wrong to assert that the «quest for the historical Pachomius» offers the same pitfalls and many of the same negative possibilities connected with the quest for the historical Jesus. As Bultmann showed that the Christ of faith was the presupposition of the gospels, so is the Pachomius of later legend the presupposition of the vitae. The greatness and fame that he attained in later years, together with the usual post-mortem enhancement, are presupposed throughout the accounts. In reality, this understanding is present to some degree in most Pachomian studies. Even Lefort and Chitty agreed that primitive material existed in all of the traditions. They only argued over the extent of this material in the various traditions. Once the effort moves beyond the establishment of a stemma for the vitae traditions, use of all of the sources necessarily comes into play. This aspect of Pachomian scholarship, the reconstruction of Pachomius' life out of the vitae, has not been the thrust of the above analysis. The harder lines drawn in the vita debate are often forgotten in the later discussions of Pachomius himself. 1 3 4 In the end, every study of Pachomius must depend on multiple traditions.

134

Thus, Chitty strongly praises Veilleux's analysis of Pachomian spirituality, while disagreeing with his source theories. Chitty, «Review: Veilleux» 195-199.

II. THE HISTORY OF RESEARCH: EPISTULA

AMMONIS

The history of research on Epistula Ammonis (Ep Am) coincides closely with the developments noted above for the vitae. It first appeared in print in 1680 in the Acta Sanctorum edition prepared by Papebroch, together with Gl and Asc.1 The text was based on a single Florentine manuscript (Laur. XI, 9). The authenticity of the letter was accepted without question, and considerable use of it was made in the reconstruction of Pachomian history presented in the volume. 2 It was this edition that first identified the addressee as Theophilus, archbishop of Alexandria. The name occurs nowhere in Ammon's letter itself.3 It appears only in the incipit of the brief response from Theophilus attached to the end of the epistle. Furthermore, this Theophilus is never expressly identified as the archbishop of Alexandria. Nonetheless, in Papebroch's edition, the title ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΘΕΟΦΙΛΟΥ ΠΑΠΑ ΑΛΕΞΑΝΔΡ. is added above the response from Theophilus, 4 and in the Latin translation of the work, the phrase ad Theophilum Papam Alexandriae is amended to the title of the entire document. 5 This identification carried over into the introduction to the manuscript and remained an unquestioned assumption until the time of Lefort. 6 The considered reliability of the text is witnessed by the inclusion of a single section of the letter (Ep Am 34) that reports Athanasius' own account of his flight to the Thebaid under Julian, in the famous edition of Athanasius' works prepared by Montfaucon. 7 From there, it found its way into many other works, 8 including the English edition of Athanasius' writings prepared by Robertson. 9

1

Acta Sanctorum 346-356, 54*-61*. Ibid. 286 ff. For example, it is used to place Pabau in the Tentyrite nome (p. 289) and for its datable reference to Gallus being proclaimed Caesar (p. 291). 3 The title in the Athens manuscript includes a reference to the addressee πρός τινα Θεοφιλή. However, Papebroch did not know this manuscript. 4 Acta Sanctorum 61. The Greek text only calls Theophilus a colleague. 5 In the Greek, no addressee is named. Ibid. 346. 6 Thus, for example, Theophilus' reply appears in PG 65.61. 7 J. Lopin and B. de Montfaucon, eds., Sancti patris nostri Athanasii archiep. Alexandrini. Opera omnia (Paris: Anisson, 1698) 1.868-869. 8 E. Revillout, «Rapport sur une mission en Italie,» Archives des missions scientiflques et litteraires. Troisieme serie. Tome 4 (Paris: Imprimerie Nationale, 1877) 475-476. 9 Robertson, NPNF 4.487. 2

History of research: Epistula

Ammonis

25

As with the other Greek material in Papebroch's edition, the Ep Am gained particularly wide recognition through its inclusion in Tillemont's ecclesiastical history. 10 He used the letter extensively in his discussion of Pachomian monasticism in general, 11 and in his chapter on Theodore in particular. 12 The value of the Greek dossier in general remained unchallenged until 1889. In that year, Amelineau published the Coptic and Arabic materials and argued for their superiority over against Gl.13 However, the Ep Am, being a non-vita source and thus free from the intra-vita debate, fared considerably better. 1 4 Amelineau accepted Ep Am as a primitive source containing many valuable facts, 1 5 although he did distinguish between the eyewitness accounts and the second hand material collected by Ammon. He argued that the former could be accepted without reserve. Nonetheless, he recognized a strong hagiographic influence on the letter which made its use subject to caution. 1 6 Grützmacher, whose volume Pachomius und das älteste Klosterleben grew out of Amelineau's work, fully accepted his view of the Ep Am.11 He argued that it preserved an original source from a Greek Pachomian monk that was independent from the Coptic and Arabic witnesses. It was particularly important for its precise chronological details. He refined Amelineau's terminus post quem for the letter, which Amelineau had tied to the beginning of Theophilus' reign as archbishop in 387, by arguing that the letter's orthodox stance suggested a date after Theophilus' anti-Origenist reversal in 399. Grützmacher, following Amelineau, did caution that the fifty years between the events and their recording can be expected to have confounded certain facts. 18 Ladeuze, who in 1898 argued extensively and successfully against Amelineau in favor of the absolute priority of Gl, followed closely his and Griitzmacher's conclusions concerning the Ep Am.19 He did call for a bit more caution in dealing with the eyewitness accounts than Amelineau had voiced. He recognized that the hagiographic concern of the author, particularly noticeable in the presentation of Theodore's clairvoyant ability, cast a shadow over much of the material and made it

10 11 12 13 14 15 16 17 18 19

Supra, p. 4. Tillemont 17.167-235, 6 7 4 - 6 9 2 . Ibid. 17.469-503, 7 5 8 - 7 6 2 . Supra, pp. 4 - 5 . Amelineau, Histoire X L I I - X L V I . Ibid. XLIV. Ibid. XLV. Grützmacher 13. Ibid. Ladeuze, Etude 108-111.

26

History of research: Epistula

Ammonis

of questionable historical value. However, this factor was not involved in those passages revelant to the coenobitic institutions. 2 0 Ladeuze's caution was directed at the miraculous passages and stories. The general consensus in favor of the Ep Am continued to gain support until the time of Lefort. In 1904, Schiwietz supported Ladeuze. He did add the important observation that the author of the Ep Am betrays the influence of certain non-Pachomian sources, noting in particular the Shepherd of Hermas.21 In 1915, A. Ehrhard lent his support to the epistle, declaring that its «Echtheit und Glaubwürdigkeit sicher steht.» 2 2 Evelyn White used it repeatedly as a factual source in his The Monasteries of the Wadi 'n Nat run.2 31 Francois Halkin, in his 1932 publication of the Greek dossier, continued this support. He included the Ep Am, together with Gl and Asc, among the three original Greek witnesses. 24 He began his analysis of the letter by pointing out its division between eyewitness and hearsay accounts. 2 5 With Ladeuze, he noted the letter's concern for the miraculous, a factor that demanded caution. 2 6 Nonetheless, Halkin felt that the letter supplied invaluable chronological data for the historian, much of which supported the material furnished in Gl.21 Further value was found in the many proper names preserved in the document, 2 8 and its preservation of two otherwise unknown letters attributed to Antony and Theodore. 2 9 Finally, it was seen to fill out our understanding of the Greek house at Pabau headed by Theodore of Alexandria and mentioned briefly in Gl.30 As such, it offers vivid proof of the Greek infiltration into Pachomian monasticism. 3 1 Thus, whereas support for the Greek tradition as represented by Gl had been briefly challenged by Amelineau and Grützmacher, the Ep Am remained essentially free from the debate. Because of its inherent in20

Ibid. 110-111. He noted numerous examples in the second part of his study. Schiwietz, Das morgenländische Mönchtum 147, 3 2 4 - 3 2 5 ; Veilleux, La liturgie 349. 22 W. E. Crum, Der Papyruscodex saec. VI- VIIder Phillippsbibliothek in Cheltenham. Koptische theologische Schriften. Schriften der Wissenschaftlichen Gesellschaft in Straßburg 18 (Straßburg: Trübner, 1915) 137. 23 High G. Evelyn White, The Monasteries of the Wadi 'η Natrun. Part 2. The History of the Monasteries of Nitria and of Scetis (New York: Metropolitan Museum of Art, 1932; reprint ed., N e w York: Arno, 1973) 50, 58, etc. 24 Halkin, Sancti Pachomii 56*; idem, «Les vies grecques» 377, 388. 25 Halkin, Sancti Pachomii 2 8 * - 3 0 * . 26 Ibid. 31*. 27 Ibid. 31*—32*. 28 Ibid. 32*—33*. 29 Ibid. 33*; Ep Am 29 and 32. 30 Halkin, Sancti Pachomii 33*-34*. 31 Ibid. 102*; Gl.95. 21

History of research: Epistula

Ammonis

27

dependence from the vita genre, it continued to be held in high esteem by all parties. All of this changed in 1943 with the publication of Lefort's Les vies copies de saint Pachöme et de ses premiers successeurs.32 However, whereas his position with respect to Gl had been foreboded in his book reviews, his challenge to the authority enjoyed by the Ep Am caught everyone by surprise. Lefort began by noting that the positive evidence for identifying the addressee with the archbishop Theophilus was extremely weak. The unpublished Athens text of the letter, in fact, spoke against this identification. He noted that the title reports that the letter was sent to a certain Theophilus (πρός τινα θεόφιλον). Lefort felt that the use of the indefinite pronoun ruled out the identification of this Theophilus with the archbishop. 33 In Lefort's view, both the style and content of the letter argued against its reliability as a first-hand account of Pachomian monasticism. He detected the use of standard literary formulas and hagiographic cliches in the text. 34 Furthermore, the detail in which the various episodes abound could not be accounted for by the author's memory alone. Too many years had passed from the events to their recording. Thus the detail which others had seen as evidence of the work's authenticity, to Lefort suggested that Ammon had made use of earlier written sources. The account of Ammon's own life appears to be modeled on that of the Alexandrian Theodore in the Pachomian dossier. 35 The close literary parallel between the account of Theodore's hiding of two vipers beneath his feet in Ep Am 19 and Evagrius' De oratione 108 is seen to support a greater redactional development of the account by Ammon. Evagrius had found the story in a «Lives of the Tabennesiote monks». 36 There it was attributed to Pachomius. Ammon had taken it from the same source, Lefort's Ur-ascetica, 37 but transferred it to his hero Theodore. 38 32 Lefort, Les vies copies L I - L X I I . He began by noting that it had never before been subjected to a critical analysis. 33 Ibid. LH; cf., F. Halkin, «Revue: G. Lazzati, Teofilo d'Allessandria,» AnBoll 53 (1935) 399-401. 34 Lefort, Les vies copies LII-LIII, LVII. 35 Ibid. LIII-LIV. The parallels include being born a pagan in Alexandria, converted at age 17, being enamored with the monastic life due to Athanasius' influence, meeting Pachomian monks in Alexandria, and proceeding with them to upper Egypt to be received into the community. 36 37 38

Supra, p. 11. Supra, pp. 12f, 14f. Lefort, Les vies copies LIV-LVI.

28

History of research: Epistula

Ammonis

Lefort next paralleled the accounts of Pachomius' heresy vision found in Ep Am 12, G7.102, and Bo 103. He noted that the various versions were so distinct that a literary dependence between them was hard to imagine. Rather, he suspected the existence of a primitive account from which all of the versions derived. The account in Ep Am was argued to be the most full-bodied and therefore, presumably the latest. Lefort further noted that Ammon erred on a number of chronological details. The age of Theodore in one particular vision is seen in conflict with that supported in the vitae,39 and the reference to Pammon's and Theodore's recent death in Ep Am 34 is viewed as incompatible with the period under discussion in the episode. 4 0 Ammon likewise reveals an ignorance of certain Pachomian facts, customs, and technical terms. His failure to mention Horsiesius, who functioned as coadjutor with Theodore during Ammon's years at Pabau according to the vitae, is very difficult to understand in Lefort's view, if indeed Ammon spent those three years in the monastery. 4 1 His weak references to Pachomius himself (he is first referred to as Παχούμιος τις) are also hard to explain. 42 As for customs, Ammon erroneously mentions a practice of twelve prayers, whereas the Regula and vitae agree on six. 43 Theodore's granting of permission for Ammon to visit his parents is diametrically opposed to his stance in the vitae on this subject. 4 4 As for Pachomian terminology, Ammon refers to Psarphius as «the first of all those at Pabau» (τον πάντων πρώτον έν τη βαΰ), when his technical title in the other sources is «the great steward» (οικονόμος ό μέγας). 4 5 Likewise, his use of ήγούμενος {Ep Am 19) to refer to the leader of a single house is unique in the Pachomian dossier. The usual terms is ό οικιακός (Coptic pRRni). All of these factors led Lefort to conclude that the author of Ep Am knew, used, and adapted earlier sources. The work, in the form of a letter, perhaps in imitation of the Vita Antonii and Palladius' Historia Lausiaca, is simply a panegyric composed in honor of Theodore. Little discretion is employed in the presentation of its hero. As such, its actual

39

Ibid. LVI-LVII. Ibid. LVIII-LIX. 41 Ibid. L I X - L X . 42 Ibid. LIX. 43 Ibid. LX. 44 Ibid. 45 Ibid. LVII = LVIII. The title used by A m m o n is paralleled in Bo 185, a fact used by Lefort to argue for his use of sources. 40

History of research: Epistula

Ammonis

29

connection with the Pachomian milieu is open to serious doubt. «II est peu probable qu'il ait appartenu ä un ancien milieu pachomien.» 4 6 With that decided, Lefort questioned the real purpose behind the letter's composition and found it in the liturgical need of the church. In support, he noted the appellation of ό ήγιασμένος attached to Theodore at the opening and close of the epistle (Ep Am 1 and 34). He saw this as a late liturgical formula, 4 7 and suggested that the letter was composed in connection with the liturgical calendar. It was required to distinguish this Theodore from the numerous homonyms admitted to the diptych. 4 8 With Lefort, the excellent press previously enjoyed by the Ep Am came to an end. He not only argued that its author had used earlier written sources, but that he had never actually been a Pachomian monk. The biographical claims of the author were but part of the literary genre. The Sitz im Leben of the letter was the liturgical need of the church. Lefort's discussion of the Ep Am, «dont l'autorite est maintenant mise en facheuse posture», was noted by Draguet in his review, but not discussed. 49 It was Peeters' article of 1946 that first confronted Lefort's conclusions. 50 Peeters, who with some caution had accepted Lefort's view concerning the Coptic vitae, could not follow him in his judgment on the Ep Am. He noted that certain factors used by Lefort to argue against the letter's authenticity actually supported the Ep Am's credence over against the parallel vitae accounts. 5 1 Ammon's collection of stories about Theodore from the elder monks Elourion and Ausonius {Ep Am 8-15) was an act that one would expect from a new monk. «La scene est decrite en quelques traits simples et naturels, que l'on sent pris directement dans la realite humaine.» 5 2 Furthermore, Ammon's reference to having checked these accounts with Pekyssius allows for a direct influence from the Coptic tradition. He concluded, «Son recit, dont Ammon nous donne Γabrege, presente done toutes les garanties d'authenticite qu'on peut raisonnablement exiger.» 53 Peeters went on to note that if one disallowed the excellent chronological data found in the Ep Am, «toute la Chronologie pachömienne en 46

"lbid. L X - L X I . Ibid. This factor was noted by Mingarelli, though he did not give it so negative an interpretation. Mingarelli CL. 48 Lefort, Les vies copies LXI. 49 Draguet, «Revue: Lefort» 213. 50 Peeters, «Le dossier copte» 2 6 7 - 2 7 0 . 51 Ibid. 2 6 7 - 2 6 8 . 52 Ibid. 2 6 8 - 2 6 9 . 53 Ibid. 269. 47

30

History of research: Epistula

Ammonis

serait ebranlee.» 5 4 He argued that in the case of disagreements between the Coptic sources and the Ep Am, it was premature simply to assume that the latter was at fault. In Peeters' view, the Ep Am was a good example of the symbiosis between the Coptic and Greek Pachomian traditions. He noted that one could explain any problems of disagreement. Thus, one must assume that Elourion and Ausonius did not tell their stories only to Ammon. Given this fact, and recognizing variations in their reporting, as well as variations in the recollection of the listeners, divergences within the varied sources would be expected. Peeters concluded, «Contrairement ä son [Lefort's] avis, formule avec une insistance ou Ton croit discerner un peu d'entrainement, nous pensons que l'epitre de l'eveque A m m o n doit rester et restera finalement au rang oü eile a ete placee par des critiques peu enclins ä la credulite.» 5 5 Peeters' support of the Ep Am was noted in passing by Derwas Chitty, who set about to argue more systematically against Lefort's position. He began by discounting Lefort's analysis of the parallel accounts of the viper incident found in Ep Am 19 and Evagrius' De oratione 108. He mustered convincing evidence that, contrary to Lefort, the story had always been associated with Theodore. 5 6 Furthermore, whereas Lefort had held that A m m o n elaborated the story which was preserved in a more simple, apophthegm like version in De oratione, Chitty concluded that the latter was directly summarizing the former. 5 7 Chitty discounted the existence of an Ur-ascetica f r o m which Lefort had concluded both A m m o n and Evagrius drew and replaced it with a collection of Pachomian sources that included Gl, Ep Am, and /isc. 5 8 Divergent accounts of the same story were not interpreted with Lefort as a result of varied use of an earlier written text, but attributed to divergent oral accounts of the same event. 5 9 Chitty countered Lefort's arguments against A m m o n ' s chronology, noting the weak basis for the conclusion in one case in particular. 6 0 He found problems with Lefort's own chronology in his interpretation of the story of Artemius. 6 1 As for Lefort's contention that the author of the Ep Am was unfamiliar with Pachomian terminology, Chitty mustered some limited support for a few terms used in the letter and then

54

Ibid. Ibid. 276. 56 Chitty, «Reconsidered» 3 9 - 4 0 . The transference of a story about Pachomius to Theodore occurs elsewhere in the tradition. Infra, Notes on the Text §17. 57 Chitty, «Reconsidered» 41. 58 Supra, pp. 1 4 - 1 5 . 59 Ibid. 42. 60 Ibid. 43; Halkin, Sancti Pachomii 32*. 61 Chitty, «Reconsidered» 42. 55

History of research: Epistula

Ammonis

31

asserted, «What is more natural than that one who left Pabau in A. D. 355, long before Rule or Life had appeared in Greek, should make his own choice of translation for the Coptic technical terms?» 62 He noted that ήγιασμένος, which Lefort had tied to late Byzantine liturgical texts, occurs seven times in the New Testament. He felt that this could easily account for Ammon's usage of the word. 63 Chitty did acknowledge that a problem existed in the interpretation of the number of prayers mentioned in Ep Am 22. It will be recalled that whereas the Regula and Vitae mention six, Ammon agrees with HL at twelve. Chitty simply held that «Ammon's long years in Nitria may easily have obscured his memory of the Tabennesiote practice.» 64 Chitty's positive support for the Ep Am stemmed, as it had generally for others in the past, chiefly from its accurate chronological details, verifiable from other sources. He argued that «it is impossible to believe that a forger of the following centuries would have taken the trouble, even if he had the means, to get these right.» 65 Going even further, Chitty believed that the Ep Am vindicated G7's account of certain events. In one case at least, their agreed upon sequence of events made the Coptic version impossible. 66 For Chitty, this vindication of the GlEp Am chronology confirmed the view of Ladeuze and Butler, that the shorter, more factual account was to be preferred to the longer, more picturesque version. 67 Chitty's vindication of the Ep Am was a cornerstone in his argument that Gl preserved the earliest and truest record of Pachomian history. It was the very first section in his article, although it had been the last Greek witness dealt with by Lefort. Its identification as one part of the Lives of the Tabennesiote Monks mentioned by Evagrius made it possible for Chitty to link this collection with the material from the existing Greek dossier together with the documents translated by Jerome. 68 It was this same collection idea that was pivotal to Lefort's case, though he took it to be a lost collection of unconnected episodes that preceded the vita genre. 69 62

Ibid. 43. Ibid. 64 Ibid. Cf., A. Van der Mensbrugghe, «Prayer-time in Egyptian Monasticism (320450),» SP 2, TU 64 (1957) 4 4 3 - 4 4 4 . 65 Chitty, «Reconsidered» 43. 66 Ibid. 4 4 - 4 5 . Chitty's detailed argument does appear to tie Gl and the Ep Am together in their agreement against the Coptic material. However, it does not seem to solve the inter-dossier problem, i.e., between the Coptic and Greek chronology. 67 Ibid. 45. Lefort had argued that many of the episodes in Gl look like summaries of the Coptic material. 68 Ibid. 4 5 - 4 8 . 69 Supra, p. 11. 63

32

History of research: Epistula

Ammonis

Lefort's response to Chitty's criticism dealt with Gl and the Asc. The debate concerning the Ep Am, perhaps because of Peeters' earlier defense of it, was not picked up. 7 0 In 1956, Favale, in his work on Theophilus of Alexandria, defended the authenticity of the Ep Am.11 He noted specifically that in spite of the address in the Athens manuscript πρός τινα θ ε ο φ ι λ ή 7 2 the internal evidence supported the identification of the addressee with the archbishop Theophilus. He cited, in particular, the reverent titles used to address him within the letter. Unfortunately, Favale made no mention of Lefort's arguments against the letter. The letter has continued to be an important source for early Egyptian monasticism. Suso Frank made considerable use of it in his 1964 study, Α Γ Γ Ε Λ Ι Κ Ο Σ ΒΙΟΣ. 7 3 However, his use was restricted to its broader import for Egyptian monasticism in general. He did not discuss its value as a Pachomian source. The last discussion to date on this point appeared in Veilleux's volume in 1968. 7 4 He recounted the debate over the letter, but offered little new critical analysis of his own. He did feel that all of the questions raised by Lefort had not yet been dealt with sufficiently. Therefore, the Ep Am could only be used as a source with great caution. He noted that a considerable span of time separated the actual events f r o m A m m o n ' s recording of them. This time span, much of which was spent at Nitria, allowed for the confusion of non-Pachomian ideas and practices with those he remembered from P a b a u . 7 5 Veilleux felt that, particularly in the realm of liturgy, A m m o n falsely attributed Nitriote practices to the Pachomians. 7 6 The same held true for some of the terminology he employed. Finally, the doctrinal preoccupation present in the composition is not reminiscent of the Pachomian milieu. 7 7 He asserted that «1 'Epistula Ammonis est probablement un document de grande importance pour l'histoire du monachisme pachömien. Cependant . . . on ne peut l'utiliser qu'avec prudence, car eile reflete des preoccupations doctrinales propres ä A m m o n ou k d'autres milieux, et attribue aux pachömiens des pratiques des centres semi-anchoretiques de Basse-

70

Lefort, «Les sources coptes» 2 1 7 - 2 2 9 . A. Favale, «Teofilo d'Alessandria,» Salesianum 18 (1956) 223. 72 Ibid.; Halkin, «Revue: Lazzati» 400. 73 P. Suso Frank, ΑΓΓΕΛΙΚΟΣ ΒΙΟΣ. Beiträge zur Geschichte des alten Mönchtums und des Benediktinerordens 26 (Münster: Aschendorff, 1964). 74 Veilleux, La liturgie 108-111. 75 This problem of the time interval had already been noted by Amelineau. Supra, p. 25. 76 Cf., Chitty, «Reconsidered» 43. 77 Veilleux, La liturgie 2 9 8 - 2 9 9 , 305; cf., Grützmacher 13. 71

History of research: Epistula

Ammonis

33

Egypte.» 78 Keeping such factors in mind, Veilleux did make considerable use of the letter in his study. Veilleux's effort argued for a middle road between the complete rejection of the letter by Lefort and its simple, uncritical acceptance. In a sense, the latter point had already begun to take hold with Amelineau. He had distinguished between the eyewitness and hearsay accounts. Veilleux sharpened the point by identifying specific elements and cases that represent later, non-Pachomian influences. Some of these cases too had been noted before, though Veilleux clearly brings the matter into much better focus. Bacht termed his analysis «ein sehr abgewogenes Urteil.» 79 Halkin's recent edition of the Athens text of the Ep Am, while offering no detailed analysis of the letter, does note that the use of the adjective «friend of God» in the title (πρός τι να θεοφιλή) leaves the precise name of the addressee open. He does argue that the addressee was a fellow bishop. 80 There has been no further effort to deal with the Ep Am. Ruppert, who followed Veilleux's source analysis in his study, makes no mention of it. Research on the Ep Am, always conducted before in a secondary relationship to the vitae, has thus reached an impasse. It appears to be, particularly in its chronological details, a source of great importance for Pachomian studies. At the same time, it is a source rife with problems of leakage from Ammon's post-Pachomian years as a Nitriote monk and bishop of the church. 78 79 80

Veilleux, La liturgie 157. Bacht, Das Vermächtnis 25 n. 80. Halkin, Le corpus athenien 99 n.l.

III. THE MANUSCRIPTS Apart from the inclusion of Theodore's vision of the trinity (Ep Am 11) by the monk Thecaras (13th—14th century) in his Horologion,1 the text of the Epistula Ammonis survives in only three manuscripts. They include an eleventh century codex from the Biblioteca Medicea Laurenziana in Florence (Ms. XI, 9 = F),2 a tenth to eleventh century version contained in the National Library in Athens (Ms. 1015 = t),3 and a seventeenth century copy made from F in the Vatican (Ms. IV,73 = Barberinianus 491 = r). 4 The first of these codices, F, was the sole witness used for both the Acta Sanctorum and the Halkin editions of the text. In the case of the former, the other two manuscripts were unknown to the editor Papebroch. 5 Halkin, on the other hand, mentions both. He identified r as a direct copy of /"and hence of little or no value, 6 and learned of t too late to include it in his edition. 7 The Florence manuscript is a bound leather volume. It measures 39.2 χ 34cm. and contains 312 folia. 8 It is missing some material from both

1

Halkin, Sancti Pachomii 25*-26*. Halkin noted that a great number of manuscripts of Thecaras' Horologion exist. They date from the 14th to the 19th century. He collated nine copies of Theodore's vision from these manuscripts and found that they all offer fundamentally the same text. Therefore, he decided to incorporate only one manuscript in the apparatus criticus for Ep Am 11. It is apparent that the dividends to be gained from a detailed investigation of this later use of the tradition are slight. The number of manuscripts is large and Halkin's analysis discounts the possibility of any major variation. Therefore, these manuscripts will not be dealt with in the present study. Halkin's readings for the text as it appears in Thecaras will be allowed to stand and copied directly into the apparatus for Ep Am 11. 2 A. M. Bandini, Catalogus codicum manuscriptorum bibliothecae Mediceae Laurentianae.. .graecorum Patrurn (Florence, 1764) 1.502-507 (Ms. XI, 9); idem, Fasciculus rerum graecarum ecclesiasticarum (Florence: Caesar, 1763) 123-133. 3 I. Sakkelion and I. A. Sakkelion, Κ Α Τ Α Λ Ο Γ Ο Σ Τ Ω Ν ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΩΝ ΤΗΣ Ε Θ Ν Ι Κ Η Σ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ (Athens: National Press, 1892) 181 (Ms. 1015). 4 Catalogus codicum hagiographicorum graecorum Bibliothecae Barberinianae de Urbe, AnBoll 19 (1900) 90 (Ms. IV, 73 = Barberinianus 491). 5 Ms. r may not yet have existed at the time of Papebroch's work. 6 Halkin, Sancti Pachomii 12*. 7 Ibid. 10*. 8 The present folia numeration errs in repeating f. 185.

Manuscripts

35

ends. 9 It was produced in A. D. 1021 10 and written for the most part by the two scribes Isaiah and Luke. The former copied folia l - 2 1 5 r and 282v. The latter is responsible for ff. 215 v -282 r . 1 1 According to a scribal note on f. 282 r , the manuscript was copied for Isidore, priest and superior of the monastery of St. John of Apiro (μονή τοΰ άγίου ίω. τοΰ άπειρου). 1 2 Batiffol, who stated that he knew no such monastery, nonetheless mentioned elsewhere in the same work a monastery of St. John of Piro between the principalities of Tarante and Calabre. 1 3 Lefort correctly equated this monastery with the one referred to in the note. 1 4 Batiffol did argue for a Calabrian origin however, pointing to a note added to the manuscript in A . D . 1385. It states that the books were purchased by brother Ambrose in the Calabrian city of Reggio when Pope Urban VI went to Messina. 1 5 The Greco-Italian origin is further supported by paleographical considerations. 1 6 The codex itself is an example of the type, recognized by Ehrhard, 1 7 that consists of a specialized collection of ascetic, hagiographical writings. It includes lives of various saints and several works of John Chrysostom. 1 8 A smaller Pachomian collection occupies ff. 163 v -200 v of the manuscript. It includes Gl (ff. 163v 183v), an excerpt from the Regula (ff. 183 v -184 v ), the Ep Am (ff. 184 v -191 v ), and the Asc (ff. 1 9 Γ 200v). The Gl text has one major lacuna resulting from the loss of two folia between f. 167 and f. 168. 19 As a result, the text breaks off at the beginning of G7.31 (H 30.18) and resumes again in the middle of Gl. 43 (Η 27.27). The other three documents, discounting the excerpted nature of the second, are complete.

9 A. Ehrhard, Überlieferung und Bestand der hagiographischen und homiletischen Literatur der griechischen Kirche. TU 52 (1952) 3.938-940. Ehrhard noted that the internal numbering of the texts revealed that three full documents together with the beginning of a fourth were missing from the start of the manuscript. 10 The date appears in a scribal note on f. 282'. Bandini, Catalogus 506; idem, Fasciculus 132; Batiffol, L'abbaye de Rossano (Paris: Picard, 1891) 87,155; G. Vitelli, «La leggendo di S. Teodosio in un codice Genovese,» Studi italianidifilologia classica 2 (1894) 374; Ehrhard, Überlieferung 3.938. 11 Ibid. 3.938 n. 2. 12 This is the same scribal note that contained the date. Supra, n. 10. 13 Batiffol X X I X , 87. 14 Lefort, «Revue: Halkin» 4 2 7 - 4 2 8 . 15 Batiffol 87. 16 Ehrhard, Überlieferung 3.938 n. 2. 17 Ibid. 3.925 f. 18 Bandini, Catalogus 1.502-507; H. Usener, Der heilige Theodosios (Leipzig: Teubner, 1890) V. 19 Halkin, Sancti Pachomii 10*.

36

Manuscripts

The Athens codex is also leather. It contains 225 folia and measures 21.4 χ 16 cm. 2 0 Unlike F, it is not a unified codex, but consists of two fragmentary codices bound together. The second half (ff. 143-225) contains three texts. None of the three is complete. The title page survives for only one. It serves as the only identifying element for this half of the codex in Sakkelion's catalogue. 21 The first text is a copy of Athanasius' Vita Antonii. It occupies ff. 143 r -204 v . It is missing some material from the beginning. 22 The second text, the one identified by Sakkelion, is a copy of the Vita S. Pauli Constantinopolitani from the collection of Symeon Metaphrastes. It occupies ff. 204 r -210 v . It is missing material from the end and internally. 23 The final text is also a piece from the Metaphrastic collection, the Vita S. Joannis Damasceni. It occupies ff. 211 r -225 v and preserves six sections of the vita.24' This half of the codex was produced in the fourteenth century. 25 The other half of the codex (ff. 4-142) was copied in the tenth or eleventh century. 26 According to Lefort, it comes from the Macedonian monastery of Serres. 27 However, I have found no evidence of this in the manuscript itself. 28 The margins of this half of the codex have been trimmed. As a result, some marginal notes and titles are damaged or lost. The trimming probably occurred when the two fragmentary codices were bound together in order to make their dimensions uniform. This earlier half of the codex consists of a Pachomian corpus similar to that found in F. It includes Gl (ff. 4 r -82 r ), the Asc (ff. 8 2 r - l l l v ) , a 20 Sakkelion 181; Ehrhard, Überlieferung 3.903-904. Sakkelion gives only 223 folia. The present numeration errs in repeating f. 128. 21 Sakkelion 181. 22 The first half of the prologue is missing. The text begins with οϋν δεξάμενος ύμών τήν έπιστολήν. PG 26.837 Β. 23 PG 116.884-896. It is missing a folio between f. 209 and f. 210, corresponding to PG 116.890 B - 8 9 2 B . The text breaks off after f. 210 at PG 116.893A. 24 PG 94.429-503. The manuscript includes: ff. 2 1 1 - 2 1 2 = PG 9 4 . 4 3 3 A - 4 3 7 A ; ff. 2 1 3 - 2 1 5 = 4 3 7 C - 4 4 1 C; ff. 2 1 6 - 2 2 0 = 4 4 5 C - 4 5 6 B ; ff. 2 2 1 - 2 2 2 = 460 A - 4 6 1 B; f. 223 = 465 C - 4 6 8 Β; and ff. 2 2 4 - 2 2 5 = 472 C - 4 7 6 A. Between folia 2 1 2 - 2 1 3 , 2 1 5 - 2 1 6 , 2 2 0 - 2 2 1 , and 2 2 2 - 2 2 3 , remnants of the missing folia are visible. 25 Sakkelion 181. 26 Sakkelion gives a date of the tenth century. Lefort, Les vies copies XXXVIII places it in the eleventh century. 27 Ibid. 28 Lefort probably erred by confusing this manuscript with Ms. 2560 (BHG 1401a) from the same library. He pointed the latter out to Halkin (Sancti Pachomii 9* n. 5). It does come from the monastery of Serres. P. G. Nowack, «Un manuscrit hagiographique de l'ancien fonds du monastere du Prodrome (Serres),» Revue des etudes byzantines 16 (1958) 143-157. It has recently been published by Halkin. «Une vie inedite de saint Pachome (BHG 1401a),» AnBoll 97 (1979) 5 - 5 5 , 241-287.

Manuscripts

37

Pachomian excerpt from HL (ff. 11 lv—117r), and the Ep Am (ff. 117 r 142v). Folia 1 - 3 are blank. They did not form part of the original codex containing the Pachomian material. Ehrhard felt that the codex may originally have been a collection of monks' lives similar to that found in F. However, since the quaternio numeration indicated that the Vita Pachomii was the first text of the codex, he argued that the collection, if it existed, had been built around the Pachomian material. 29 The quaternio numbers, cut away for the most part in the marginal trimming, survive at two points. Ff. 120-127 comprise quaternio 17 and ff. 135-142 make up number 19. The present folio numeration errs by repeating number 128. Using this information, one can determine that twelve folia are missing in the codex prior to f. 120. 3 ° This fact is supported through the deficiencies in the texts themselves. Gl appears to lack a little material from the start. The opening section, which Ehrhard claimed was not part of the text printed by Halkin, nonetheless has close points of contact with it. 3 1 However, it does begin in the middle of the text. Hence, at least one folio is missing. Folia have also dropped out between ff. 9 and 10 (H 7.18-11.6 = Gl. 11-17), ff. 20 and 21 (H 21.35-23.10 = G7.35-37), and ff. 29 and 30 (H 38.9-39.23 = Gl.56-57). The Asc has two missing sections, again corresponding to lost folia. A remnant of one lost folio is still visible between ff. 84 and 85 (H 125.25-129.9 = Asc 3 - 5 ) . 3 2 The second missing unit occurs between ff. 104 and 105 (H 154.26-155.29 = Asc21-2%). Furthermore, the Asc chapters are numbered differently than in F, and the section on idolatry at the end of the Fversion (Asc 37-41) does not appear. 3 3 The Pachomian excerpt taken from HL represents a version of the recensio longior,34 It is introduced by the scribe as having been found in another book (f. 11 l v ). However, the actual HL text begins midstream on f. 112r.

29

Ehrhard, Überlieferung 3.903-904. Ibid. 903. Ehrhard states that 10 folia are missing. However, if each quire contained eight folia and it is known that ff. 1 3 5 - 1 4 2 represent the 19th quire and ff. 1 2 0 - 1 2 7 the 17th quire, then by counting backwards it is seen that ff. 0 - 7 of the present numeration would represent the second quire. Hence, one full quire is missing as well as four folia of quire 2 (ff. 1 - 3 are later blank inserts). 31 Thus, the discussion moves from the example of the martyrs to that o f the monks, as in the published text of Gl. Likewise, the use of Heb 11.37 is paralleled to the version in F. However, the two are markedly distinct when compared to the other sections of Gl which they hold in common. 32 Ehrhard, Überlieferung 3.904 incorrectly states that the remnant lies between f. 85 and f. 86. 33 F is the unique text in both regards. Lefort, Les vies copies XXI. 34 It is closer to the text that appears in Migne than to Butler's version. It is parallel to PG 34.1100-1107. Lefort, Les vies coptes L - L I , noted its inclusion in the collection as 30

38

Manuscripts

Thus, a folio has also been lost here. 3 5 Finally, the Ep Am is complete as far as it goes. It breaks off in the middle of section 34 (H 120.21) on f. 142v, the last folio of this half of the codex. The third manuscript that contains the Ep Am is r. It is clearly a direct copy of F , 3 6 It is written on paper. It contains 138 folia and measures 27.5 χ 19.5 c m . 3 7 Only the recto of each folio is inscribed. Codex r contains exactly the same material as F: a copy of Gl (ff. 1 - 7 0 ) , an excerpt of the Regula (ff. 70-73), the Ep Am (ff. 73-101), and the Asc (ff. 101-138). The only changes made by r are designed to improve F's orthography. That it was copied f r o m F is seen not only in its identical content, but particularly in the fact that it reproduces exactly the lacunae occurring in F. For example, the short lacuna at the end of Gl Λ (Η 2.1), which Halkin filled from G3, appears also in r. Likewise, the m a j o r lacuna caused by the missing folia in F between ff. 167 and 168 is reproduced exactly in r, the two halves being drawn together on a single line (f. 15.13). A fourth manuscript, A, which does not contain the Ep Am, will nonetheless play an important role in the discussions that follow. It was known and used by both Papebroch and Halkin. It is located in the Biblioteca Ambrosiana in Milan (Ms. D 69 Sup.). 3 8 It is a paper volume containing 258 folia and measuring 29.7 χ 21 cm. It dates from the fourteenth century and is incomplete at both ends. The Pachomian material, which is very fragmentary, occupies ff. 1 - 4 0 . With f. 41 r , one encounters a new hand. The folio opens in the middle of a text. 3 9 Folia significant for accounting for the origin of G3, which includes material from Gl, Asc, and HL. However, the HL text used in G3 is quite distinct from that preserved in t. Cf., F. Halkin, «L'Histoire Lausiaque et les vies grecques de S. Pachöme,» AnBoll 48 (1930) 257-301. 35 The text begins with αλφα και βήτα και των καθεξής. PG 34.1100 Α. When one looks at all of the missing sections in relationship to the average amount of text per folio (about 3 0 - 3 6 lines in Halkin's printed text), the twelve missing folia are accounted for. 1 . G l Opening 1 - 2 folia H7.18-11.6 3 H21.35-23.10 1 Η 38.9-39.23 1 2. Asc Η 125.25-129.9 3 Η 154.26-155.29 1 3. HL Opening lost 1 1 1 - 1 2 folia 36 Halkin, Sancti Pachomii 12*. 37 Catalogus... Barberirtianae 90. 38 A. Martini and D. Bassi, Catalogus codicum graecorum Bibliothecae Ambrosianae (Milan: Hoepli, 1906) 274-275. Ms. 246 ( D 6 9 Sup Olim N141). 39 Halkin, Sancti Pachomii 12* n. 4. He noted that this intervening piece between the last remnant of the Asc and the prologue to Book IV o f St. Gregory's Dialogues does not

Manuscripts

39

44 r -258 v contain a copy of Book IV of the Dialogues of Saint Gregory the Great. Folia 41 v -44 r offer a prologue to it. Returning to the Pachomian material, it represents the remains of an old codex bound into this volume. It is extremely fragmentary and preserves only parts of Gl and the Asc. The Gl material occurs on ff. l r 2 Γ . It preserves three blocks of text. Folia 1 - 8 contain Gl.33-54 (Η 20.19-36.6), by a fateful coincidence covering the greater part of the lacuna found in F. Folia 9-15, whose proper order is 10, 9, 11-14, 16, and 15, correspond to Gl.72-93 (Η 49.12-62.24). Finally, ff. 1 7 - 2 Γ preserve Gl. 143-150 (Η 89.29-end). The Asc text begins on f. 21v and continues through the end of f. 40, breaking off in the middle of Asc 21 (H 155.11). It is clear that the Asc followed Gl as it does in t. In F, the Regula excerpt and the Ep Am intervened between the two. The Milan manuscript clearly belongs to the same family as ;. 4 0 Lefort argued that they «representent exactement le meme texte.» 41 Veilleux felt that A could well represent a copy made from t.*2 They do reveal an extremely close agreement in content, grammar, and style over against F. One example will suffice as an illustration.

Asc 1 = Η 122.11-13 F: Έ θ ο ς ήν τοις άδελφοΐς τοϋ θεοφιλέστατου και αγίου πατρός ήμων Παχουμίου καθ' έσπέραν εις ώρισμένον τόπον της μονής συνέρχεσθαι επί τό άκοΰσαι της διδασκαλίας αύτοΰ. t: Έ θ ο ς ήν τοις άδελφοΐς μακαρίου πατρός ήμών Παχωμίου καθ' ήμέραν τό πρός έσπέραν εις ώρισμένον τόπον ερχεσθαι τής μονής πρός τό άκοΰσαι τής διδασκαλίας αύτοΰ. Α: Έ θ ο ς ήν τοις άδελφοΐς μακαρίου πατρός ήμών Παχωμίου καθ' ήμέραν τό πρός έσπέραν εις ώρισμένον τόπον ερχεσθαι τής μονής πρός τό άκοΰσαι τής διδασκαλίας αύτοΰ. This close agreement between t and A over against F holds for the entire Pachomian corpus that they have in common.

appear to be a Pachomian piece. The microfilm shows a decrease in folio size beginning with f. 41. 40 This was first pointed out by Lefort, «Revue: Halkin» 424; idem, Les vies copies XXI, XXXVIII. 41 Ibid. XXXVIII. 42 Veilleux, La liturgie 19.

40

Manuscripts

Furthermore, the Asc text contained in t and A represents what Lefort termed the Syriac-Atheniensis recension. 43 Of all of the Asc texts that survive, only Fdoes not belong to this group. It has its own unique chapter sequence and adds a closing section on idolatry (Asc 37-41). Finally, the close relationship between t and A is witnessed in their sharing of numerous marginal titles for the various chapters of Gl and the Asc. A has a greater tendency to set the title off at the top or bottom of the page. In t, they look more like cramped marginal insertions, often partially cut away as a result of the marginal trimming that occurred. Although this in itself would support Veilleux in seeing A as a copy made from t (it is certainly later in date), the fact that some of the titles are clearly distinct suggests an intermediate stage between the two or a common ancestor. 44 From this evidence, it is quite apparent that the manuscripts t and A can be treated almost as identical in their relationship to F. The minor variants between the two are insignificant when compared to the major differences in content and style existing between them and F. Thus, since r has been shown to be a copy made from F, and since A is so closely connected to the much better preserved and earlier t, the major problem lies in understanding the relationship between F and t.

Chart I The Manuscripts The following chart offers a schematic of the four manuscripts r, F, t, and A. The content of the Pachomian material is given vertically from top to bottom. The breaks in the vertical lines mark the beginning and end of each text. The folio number is given for these points. The horizontal lines separating further folio numbers indicate breaks in the text that occur as a result of lost folia. The folio numbers on either side of the horizontal line indicate the location of the break. The extent is given in terms of both the section number from Halkin in which the break begins and ends as well as (in parenthesis) the precise line in Halkin's edition.

43

Lefort, Les vies copies XIX XXI. Thus, the title for Asc 7 reads in t, περί των αιρετικών. In A it appears as έν φ περί παραβαλλόντων πρός τόν αγιον κακοδόξων Αναχωρητών. 44

Manuscripts

Tf fS ^ eK

'3 3. a Ο 5- Ο 9ö ^to χ to to "β 13 u* ο Ο h» Η C . O 'S. ω a9Ε Η

οο Φ 91 LP > to

ΙΟ Η to > "Β 1 9a a3. Q. >3 Οκ ΰ -3 3 -ω Η οΗ -ο ιΟ/>.ρ· Ο Η > > > α. > .to 3. 'S. § 'ο. ω 1-» «α .ω Κ •ο 13 C .Μ OO S 3 ρ· to ω .δ •β- Η tΟ -» Λ Q. 2> Κ Ο > Η »a CO ο a Κ W .ω > '3 Ε χ t-' •Ο χ

IS ο 9ω to -a

-2 -ω > to > 3ο. 3 t-Γ I I .ω ο ω > Ο Η α. ·" ω3 > .to .ω Ξb .ω Λ ιρη a « -8 Ρ" κ cti Q. 3. οΐϋ ö § c Ο S Χ ο

3 ο ο r β ΕcoW

ο ο LT ίο Ο ο a οh» κ LP 'S. >Ο !-» «

ω »C O

>

-ο l·-» a -Ο α. α. a κ κ > 'ο. ω 3h» > Β -Ο •Θ· a ι Ι> ω CO.SÖ -β

-a 3 CaO. (3 Ο r< Ο ÖJ Η -3 W Ο. ο ωω Ε © " W H ft.

h

^ 9ω to ω > sa -a O »-P ο ο

3 o -ω ct> ο ο

ο Iω to ^ a ,δ. 'F

Ή ε §.

α 3 ω 05 >ρ· ίρ· χ 1-· ο 'S. CO C*P

a

£ -ω >§s " 3 sr

>

a. 3 u> 8 ω Η Κ > -ο ? £ •3* ^ -d ca. X i 3!«JL ω g

£ f β U

F? 2 3 'δ -3 Ο ΙΟ ° ä r g « 1- Ι"3 ι—

1

= I § -a a § Ε

^ Ο f> a

iff>

ό § 9-a co.

1 β

§

OS

5-ρ a χ ο κ •a

b a > a o-

ε ÜL

ί

u* Ο κ 3 ο. > ω 3 to > > -o υ1 i a 'to to > Ε ο '3 Ο ω Ö -Ο ο Η Ο a ί: •ω > «3 -a Η — 0 Εω §I

O —ι

«Γ >

ε

I

Syriac-Athens group

1 3 u Ο Ο Η 'a a 3L 3 -S > α. Q. ο « Κ 2 3α gj ο. ω -a ι-> κ-ω Ε 9Η

13 ο 9ω

κ Ρ '3 3. ο •Ρ- 'ο. ο ο -Ο aχ a ρ§ .δ Ο. Η a. a -|ο κ IP Λω Ρ Ο > a. § " 3ο. -ω ο ω 'U "ο. § ^ -ω ΚS βχ •ω a. Η ω Ό! Ο 'to aa. •Ρ"

ιΡ Ο IP IP ο >3 ΟΟ ο ο ι-· α a. a. a. κ κω «to « C < < < : ω aχ χa 'S g 1 1 e b to > > > LP U> e -a to ω ω -a > > > ρ· Ρ" ρ- c< c< >

a a aχ -ω Κ ΚΒ Χ χ vi •

a j 85 S b -a οS- Q. S £ a 2 * S > > * ο ο > >· •ε 2 ε

s I g

b ,5 -a ' ιρ- ω α. l·* ο. ο ' Ρ" -Ο > i ω -Ο Η a Χ ν Ρ " 'S IS a Ρ ·§ Β" S S. g ο Ο > a '§ β Ο. jT Ο. °ν > , > r -a ^ ·ΰ ο y S > ^ -Ο C· Η

Ο '3 "3 g * * -ω -3 ρ- ρ. α. ο. α . < > 3· ·® ό -ο . > a. -S Ρ ω " " " δ 1 δ η .> . ^υ>^υ>^υ> ° u u -> -τί-Γϊωωω '3 '3 ω ω g g g ω ϊ ϊ Β ω Β ε1 1ε 1Ε | | E E -Ο-ΟΌ-ΟΌ

no

I s α. υ* β Β > a w ,!=Γ ΛΓ .y ä »rt Ο- Οη·2 ~>r5»rt«rSBUMM ω ω ω Κ - S Β χS A g· 3 < > ^'ζ « Ο --äa ω a aωaωS ο' t Κo ^ η ^- sa tasa- aggg r s a s §-§-§- g-·^ ^ »5 1**

82

Textual tradition o f the

Q

"-ι Ü

ζ

Ό 3

Λ

Ascetica

+

Ο

>

Ο I Α ΡΙΟ > Ο Η ι*0 >

> Ο > co -Ο 3 a μ*

> •Ο κ 3 α. 05 > »a

3

.. . > > Ο ο > > ω ω Α Α -Ο -Ο s s ω co

ö

3

ο χ > >3 ι-· > -Ρ" Η ρο

ο β „ s > ο ο Η Κ Ν Η > > 8 8 -ο α. £ > -ω g 05 Ä Ό 1 3 > > Κ D ο. sä ' β 3 « Φ a > co § Ct> ϋ Ν « S i > ω «ω t-· * ω Ö 5 ω > -ω 2 Χ χ · » »-» κο > 10 -CO (0 ω Ο. Ο. Ο. α. «Ο 1-3 Ο •ρ ω ω ω

Q

.2 ο

£ §. > ο Β 3 ο.

> >ö ω «χ ω

> Ο > ω ο" ο en. ο ο-

> > -ο -ο ω ω φ φ > > 'S Η ^ > > ο ο

m ω ® > -ο Η

ο -S ο ο caca ο ο 9- 9-

S ιρca. β > > -a -a -d Κ Β Ν

= 1 a β a ο

ο

£ ft

•5 b ω Ο 'C·

CO. ... a ο Ο Η

h

ω -CO

o o a a co co S S

-ο ο a CO χ -a χ CO Q. a κ υ* -ο 9 > ti -O ö Ό P > ο 13- ah* L-Ο H Ι-» -3 κ LP to b a a a 'S-ώ IS ω b D ιP IPχ 3 3 Ο Ο Ν Κ (Ν

a. '3. ο ο ο > > ο s ο -a ο »ο §g Μ (Ο to to „to "CO sto >

>

>

>

>

-3 =α =2- > > 5 -3 -3 > > to to -a -a -to -to -ω Η Η Η 1 ο § »

>

S S ρ· ρ·

„<
-a 3 Ο

> '3 a χ 3 Ο '3. 3 Ο χ a Ε

ω δ ο £ ο "3 CT 9- 9- J " · « 13 = a· ο L P

3 3 ö 5 3 a.3Όί χ β Ά ^ 3 ω w 'ω ω fi .to . CS ιρ ££ ο r< -to -ω Χ Χ LP Ο •P^ ο LP- L-PCt> LP a. a. a. a. • to a. 3 3 Η a Ip" 1-· " -3 IP ιρ : 0 tO to to χ χ χ ω > α. a 3 3 3 3 3 ίΟ >> ω" LP >ω 3 > Ο Ο Ο Ο £ 13 > -*• ο £ -S ^ a. a. a. a. Ο ο Ι | κ Ο. ι Η· ο Β μΗ — cl α. α.-a -a i f « e ο -a Β § > > > ο ο >β ο > ο >Ο > -a -a ä a ο ο « § 8 = « • 3 ο χ S Β Β Β X 3 3 -2 Χ •ρ· 1 4 ο ο ο ο ^ £ •P" -ρa. a. •3 -3 Ο χ χ χ χ Χ X ο Ο Ο χ χ i< -a ^ Χ Χ

Ο -,, Η ο e t-* > 'ε - a > -ω

+

84

T e x t u a l tradition o f the

D

Ο

ζ

Ό 3

+

+

+

+

+

νο ΰ5

>

Ascetica

+

+

+

Ο

+

+

+

+

+

+

+

a -

s a α

a to

CO

«1 * § 2 ω

Ο

3 >-

a. a Λ

β

-ρ-

£*

c 2· $ to to -ω -ω ct> öi

>

>

ω

ω

ο •£> ο ο ο

Ο. rt

μ a ο χ &·§

I X

x

lg 2

s. s_ χ

H

'Ο S -ω« s3 ·. H =t-S u1 — 3 a -a sto χ χ

JS

a 2 ο ο ο. > ω ο κ ο >ö

>

-a

«

rs

a

Χ

> l·»

> s £ (0

u> « 3 Λ

I £.8 g

tO

to

to CO. a -a χ

ο. Χ Ο κ

Ό

a χ ο κ 3

-Ο κ «ρ· « a

ιρ· Η

Η to SO υ1 U» 'ψ* ο ω •ο £ "ω 13 Ο 9 ε

^

U-

^

ω

3 y1 .ω 3 h> .to l·» a

-3 ΙΟ

Μ -δ

ct> α. to Κ •β

LP

3

ϋ a

>

.ς

a

-a

-a

— a Ζ

§ .5
> a. > 3 3 b 3 - 2 -M 3..S ^ S 2 ο £CL> οC ο 3" χ 2 > > * a J£ £ ο 3 > Μ > 3 3I i Η 31-»ί> Η -Ρ -ο -g'g s g ο ο 11 δ Η δh· I Β -1 8 > > > > > >

>

13 Ο .C α «O α. -ω "3 LP -Ο Ο 9 -Ο 'S 'S 'S -a -a -β -ο α. X 'S X 'S X '3 X X X χ χ a. κ

Ο > -ο > ο

13 Χ 13 IS ο '2 ο ο •er

' η» ιΟ «ο Ό ϊΟ 13 LP Ο ο -s if I 1 > χ-δ •s -g ε.« "Q ω "ω 1ω3 (3 13 (3 Ο Ο Ο ο a9- %

ti •a

§%

3 . Π. CO • o -Ο -Ο t o a ο 3 .2 LP to u Η t-»

S 3

-Ρ" Η > C Ό ^ to > ω -ρΧ η e

>

ρ-

£ ^ ο

β a S.2 ο a

h* > »3 CQ. a t-» O. -a

t-* >

.3

>3I-·

>

'3 CO. CO. a a h* H CL Q. -a -a

>

ρ·

sO tO «> a

LP Ο

Λ a

13 13 Ο Ο a a a a to P" (T a a

CO

ν 3 Ο > -to a ο χ b Q. -3 to

κ 3 Ο > -to a ο χ b Q. -3 to

κ

£ =Ο 3 >

>

-to -to a a ο ο χ χ s s α. ο. -3 - 3 to to

Textual tradition of the Ascetica

α

ο

ζ

3

+

+

>

.ay -ρ 9- er a, > ω *.J=" Η ω Sο U> Α x Λ «Ρ* !J' •ο "ο ·" § £ > > ο δ I Ο ta α. -ρΗ- I t Χ > I -3 | Ι ο. Ό ω •ω u> -ρΟ ** cd 3 * Λ »3 a. -3 ο 2 •3 ω Ο Χ 1·= Ι * β Ε Ι δ ε £ «· ο 3· ο ο 2 ^ι- ΙΟο α. -S Χ f f Ό™"3 * g r ! ! 'S? ο -3 "§ β 1 1 ι : ρ δ Ρ Ρ «

3 Λ. Ä -3 Ο. Ο

1 > : *> Φ Μ' I s -5 :3 -β* tO to3 u> ο ® 8 9

2 Ο Κ .5 -g Β 1'20 1-Öκ 'J " 8ν Οg ®

* ε *

β g s s ο χ -ω χ κ κ

> -Ο Η 'S δ β Ό if ρ- g ·ο

r< 58 ω

> -ο -ο ΗΗ -3 Β ·3 3u· ω > >S Ü b g to 3. >ω >ω ο e -ο a f £ -Ο >3- 3 ρ- ρ- & χS Ι " a. a. Η— ΗΟ 3 -Ö -ä ^ — ?- •ο -ο « δ § > ξ Ü to κ κ *ω 9- tO "Ö > Ο ° Μ «ιο ο ο -Ο -ω -βω ω * £? θ-*» ^ 'g ΟsSS 5 to -ω ο. * = C O ' IP > Η «ρ-η Ρ > ^ .2 ο— Ä κ > CO COco 6 b 5 >3 O κ $b 3ο δ -Ö IS ο Ζ Η y> •α2- ιο«* ο οχ ο. 3 Q» ®οCO coF οä£ ISο S χ Ο> 'S § >ρ §• δ -ο CO 'ϋ> -O Q. •aκ -a^

οο i. '3* 3 15 ο CO -ω IS -3-t '3a a ο αa ia Aa s § ο. ο. aaA -ρ· o. -ρ> -CO -p· α. Λ Ct) -pο0 ^a a.

=l a IS ao. -po. -pao. >ο οCP -pΛb -p· ab (Ji ab -ρ· - IS Ό -ρab s '2 •· -ο H CO -Ο ο^ Η^ Η_ -ο "3'2 a a ηΟ υ* CO öSC5 10,τί 3Κ κ -ξκ Ρ" CO VT Ό •S '5 SO ^ κ a a aχ > > > t 17 βίον] τοΰτον + t 18 τυχών τ. π.] τ. π. τυχών t 19 συντ. κ. τ. π.] κ. τ. π. συνέτυχον t 20 γνώμης γεν.] >t 20-1 τοΰ τής - Παύλου] τώ τής μακ. μνήμης Παύλφ t

125

1-3

μνήμης Παύλου τοΰ πρεσβυτέρου τοΰ έν τη εκκλησία τη καλούμενη Πιερίου· δς αίρετικόν είναι τον μονάζοντα κατοπτεύσας, τω άγίω Θεοδώρω εις τήν Θηβαΐδα με άπέστειλεν διά Θεοφίλου και Κόπρη, ανδρών άνακειμένων τω θεφ, οΐτινες υπό Θεοδώρου πρός τόν 5 μακάριον πάπαν Άθανάσιον μετά γραμμάτων άπεσταλμένοι έτύγχανον. Ώ ς δέ τω μοναστηρίω έν φ ή ν ό δούλος τοΰ θεοΰ Θεόδωρος έπέστημεν, ο καλείται Βαΰ, έν τω (Η. ρ. 98) ανω Διοσπολίτη νομφ τυγχάνοντι, πρός τη πύλη συντυχεΐν μοι καταξιώσας ό τοΰ θεοΰ ίο άνθρωπος Θεόδωρος και όμιλήσας τά δέοντα, άμεΐψαί με ποιήσας τήν έσθήτα, είσήγαγεν εις τό μοναστήριον· έν φ ηύρον συνηθροισμένους μονάζοντας περί που έξακοσίους, περιμένοντας έν μέσω τοΰ μοναστηρίου. Ό ς ύπό φοίνικα καθεσθείς, πάντων αύτφ συγκαθεσθέντων, ξενιζόμενόν με τήν τάξιν αύτών καί έρυθριώντα 15 έωρακώς, πλησίον έαυτοΰ καθεσθήναι πεποίηκεν. §3. Theodore's catechesis. Scriptural advice to individual monks Καί τις τών μοναζόντων άναστάς ώσπερ ένθους τόν Θεόδωρον ήξίου ειπείν αύτοΰ τά πλημμελήματα έπΐ πάντων· ος άτενίσας αύτφ προσεφώνησεν λ έ γ ω ν „«Αγαθόν άνδρΐ δταν άρη ζυγόν έν νεότητι αύτοΰ· καθήσεται κατά μόνας καί σιωπήσεται οτι ήρεν έφ' εαυτόν· 20 δώσει τφ παίοντι αύτόν σιαγόνα· χορτασθήσεται όνειδισμών.» Σύ δέ τί έπαχθώς φέρεις τούς ύπέρ Χρίστου όνειδισμούς;" Καί ούτως αύτοΰ καθεσθέντος, έτερος άναστάς ήξίου περί έαυτοΰ άκοΰσαι· κάκείνω άτενίσας εφη· ,,Γέγραπται· «Κήπος κεκλεισμένος άδελφή μου νύμφη· κήπος κεκλεισμένος, πηγή έσφραγισμένη.» Σύ δ' 25 έναντίως έχων, τρυγά ύπό πάντων τών παραπορευομένων τήν όδόν." Καί τούτου μετά πολλής κατηφείας καθεσθέντος, έτέρφ άναστάντι και τά αύτά έρωτήσαντι έφη· „«Υπομένων ύπέμεινα τόν κύριον, καί προσέσχεν μοι καί είσήκουσεν της δεήσεώς μου καί άνήγαγέν με έκ

18-20 Lam 3.27-30 27-28 f Ps 39.2-4

21 Cf. Heb. 11.26

2 3 - 2 4 Cant 4.12

25 Ps 79.13

1 τοϋ - τοϋ] τώ πρεσβυτέρα) τφ t 2 Πιερίου] Η, Περεοΰ F, Περαιοΰ t, Περσαίου | κατοπτεύσας] t, καθοπτεύσας Fr 3 Κόπρη] Κ,όπρι t 7 μοναστηρίω] έπέστημεν +11 δοΰλος τοΰ θ.] τοΰ θ. δοϋλος t 8 έπέστημεν] >t | Βαΰ] Παβαΰ t 8 - 9 έν τυγχ.] eradebat t 10 άμεΐψαί με] καϊ άμεΐψαι t, άλεϊψαί με γ 11 ηύρον] εύρο ν t 12 μονάζοντας] μοναχούς 11 περιμένοντας] αύτόν + t 15 έαυτοΰ] αύτου 11 καθεσθήναι] με + t 17 αύτοΰ] αύτφ 11 τά πλ. έ. πάν.] έ. πάν. τά έλαττώματα 11 αύτφ] πρός αύτόν r 19 δ τ ι - έ α υ τ ό ν ] )t 22 έαυτοΰ] αύτοΰ t 23 έφη] Θεόδωρος +1 24δ']δέ t 25 τρυγά] t, τρυγδσαι Fr 26 καθεσθέντος] καθίσαντος t

126

5

10

15

20

25

30

Critical text

λάκκου ταλαιπωρίας και από πηλοΰ ιλύος και έστησεν επί πέτραν τούς πόδας μου και κατεύθυνεν τά διαβήματα μου και ένέβαλεν εις τό στόμα μου άσμα καινόν, ϋμνον τω θεφ ήμων.»" Και πολλά δακρύσαντος και καθεσθέντος κάκείνου, και σύν αύτώ και άλλων πολλών δακρυόντων, άλλω άναστάντι και τά περί έαυτοϋ μαθεΐν άξιοΰντι έφη· „«Μακρόθυμος άνήρ πολύς εν φρονήσει, ό δέ όλιγόψυχος ισχυρώς ά φ ρ ω ν » διόρθωσαι σεαυτόν." Και σκυθρωπάσαντος αύτοΰ και καθεσθέντος, Ώρίωνί τινι Λίβυι μεν τό γένος, τέκτονι δέ τήν τέχνην, ώς ύστερον έμαθον, άναστάντι και τά περί έαυτοϋ άξιώσαντι άκοϋσαι έφη· „«'Υπομονής γάρ έχετε χρείαν ίνα τό θέλημα τοϋ θεοΰ ποιήσαντες κομίσησθε τάς επαγγελίας.»" Και μετά Ώρίωνα Πατελλολί τοΰνομα άναστάντι και τά καθ' εαυτόν ειπείν άξιώσαντι έφη· „ « Α λ λ ή λ ω ν τά βάρη βαστάζετε, και ούτως άναπληρώσατε τον νόμον τοΰ Χρίστου » διόρθωσαι σεαυτόν." Και άποστάντος αύτοΰ, πάσι τοις παροΰσι μονάζουσιν είπεν περί αύτοΰ· ,,Πιστεύσατέ μοι λέγοντι· δαίμοσι φοβερός έστιν." Και μετά (Η. ρ. 99) τοϋτον άλλφ άναστάντι και έρωτήσαντι έφη· „«Εύλογητός κύριος ό διδάσκων τάς χεΐράς μου εις παράταξιν, τούς δακτύλους μου εις πόλεμον» και εν τούτοις άνδρίζου." Και μετά τοΰτον άλλω άναστάντι έφη· „«Ούκ έστιν ήμΐν ή πάλη προς αίμα και σάρκα, άλλά προς τάς άρχάς, πρός τάς εξουσίας, πρός τούς κοσμοκράτορας τοΰ σκότους τούτου, πρός τά πνευματικά τής πονηρίας » άγωνίζου." Και μετά τοΰτον έτέρφ άναστάντι έφη· „«Καθαρίσωμεν έαυτούς άπό παντός μολυσμοΰ, ού μόνον σαρκός άλλά και πνεύματος·» πρόσεχε τοις κρυπτοΐς σου." Και μετά τοΰτον άλλφ άναστάντι έφη· ,,Προσεύχου λέγων· « Έ κ των κρυφίων μου καθάρισόν με και άπό άλλοτρίων φεΐσαι τοΰ δούλου σου.» Εκατέρωθεν γάρ πόλεμον έχεις ίσχυρόν."

6-7 Pr 14.29 10-12 Heb 10.36 21-24 Eph 6.12 25-26 2 Cor 7.1

14-15 Gal 6.2 19-20 Ps 143.1 28-30 Ps 18.13-14

4 κάκείνου] έκείνου t 5 και 1 ] >t | δακρυόντων] δακρυσάντων 11 αλλω] έτέρφ t 6 μαθ. άξ.] άξ. μαθ. t 8 καθεσθέντος] corr. in marg., prius θεσθέντος F | Ώρίωνί] t, Ώ ρ ί φ Fr 10 έαυταϋ] αύτοΟ t | άκοί5σαι] t, >Fr 13 Ώρίωνα] t, Ώρίωνί Fr | Πατελλολί] Πατελλόννι t 14 είπ. άξ.] άξ. εϊπ. t 15 διόρθωσαι] t, διόρθωσε F 16 αύτοΰ] ε ί π ε + t | είπεν] >t 20 και] )t 21 τοΰτον] corr. sup. lin. F, prius τούτων 23 σκότους] τοΰ αιώνος +1 25 έαυτούς] ά δ ε λ φ ο ί + t 28 άναστάντι] άναστήσαντι F, έρωτήσαντι t | λέγων] λοιπόν t

3-5

127

§4. Theodore's catechesis. The Alexandrian Theodore translates. Ταΰτα δέ ήμεϊς ήκούομεν αότοΰ λέγοντος τη Αιγυπτίων διαλέκτφ, έρμηνεύοντος Ελληνιστί Θεοδώρου τοΰ Άλεξανδρέως, άναγνώστου γενομένου της εκκλησίας της λεγομένης Πιερίου, ανδρός άγίου και τω βίω καί τή γλώττη καθάπερ λέγοντος· «Χριστφ συνεσταύρωμαι- ζω 5 δέ ούκέτι εγώ, ζή δέ έν έμοί Χριστός.» Ό ς μέχρι τοΰ παρόντος ένδημών τω σώματι εύηρέστει τω κυρίφ. §5. Theodore's catechesis. His prophecy concerning the Arian and pagan persecutions

10

15

20

25

Ώς δέ έξενιζόμην, τά λελαλημένα μήπω νοών διά τε τό νέον της ήλικίας καί τήν πολλήν άπειρίαν, υπό άλλου ερωτώμενος ό Θηβαίος θεράπων τοΰ θεοΰ Θεόδωρος καί σιωπών άτενίσας εις τόν ούρανόν άνέστη· καί έν μέσψ των μοναζόντων γενόμενος, κυκλωθείς τε καθάπερ στεφάνω ύπό πάντων, κελεύσας τω Άλεξανδρεΐ Θεοδώρφ έρμηνεύειν, έφη· ,,Οΐδα μεν δτι έάν άκούσωσιν πάλιν οί σαρκικοί άγανακτοΰσιν· επειδή δέ ό κύριος ειπείν με ύμΐν προσέταξεν, λέγω. Ό μέν ύπό των έκ γένους επικείμενος τη έκκλησία τοΰ θεοΰ διωγμός επί πλεΐον προκόψει καί ισχύσει πολλούς βλάψαι. Τοιούτοι γαρ ήσαν οί καί τω άγίω άποστόλφ Παύλω έπιβουλεύοντες, οϊ ούχ άγνώς, άλλ' έξ έριθείας τόν Χριστόν έκήρυττον. Ακμάζοντος δέ τούτου τοΰ διωγμού, έξ άπροσδοκήτου Έλλην έσται βασιλεύς, ος λογιεΐται λογισμούς κατά τοΰ μυστηρίου τοΰ Χριστοΰ καί σπουδάσει τό δσον εφ' έαυτφ Χριστιανοΐς έπιβουλεΰσαι. Ό δέ Χριστός καταισχύνει αύτοΰ τήν βουλήν· εΐρηκεν γάρ καί περί αύτοΰ· « Ό δέ κατοιόμενος καί καταφρονητής, άνήρ άλαζών, ούθέν ού μή περάνει.» Διό βοαν ήμδς χρή προς τόν θεόν, ίνα τήν έλεημοσύνην αύτοΰ ταΐς έκκλησίαις εις σωτηρίαν πολλών παρατείνη." 4 - 5 Gal 2.20 5 - 6 Cf. 2 Cor 5.6 15-16 Cf. 2 Tim 2.16 19-20 Cf. Dan 11.24 22-23 Hab 2.5

16-18 Phil 1.17

1 δέ - λέγοντος] ήκούσαμεν λέγοντος μέν τοΰ μεγάλου Θεοδώρου t | Αιγυπτίων] t, Αϊγυπτίφ F, Αΐγυπτίςι γ 2 έρμηνεύοντος] δέ +11 Θεοδ. τοΰ Άλεξ.] τοΰ Άλεξ. Θεοδ. t 3 τής λεγ.] )t | Πιερίου] Η, Περεοΰ F, Περαιοΰ t, Περσαίου 6 εύηρέστει] εύαρεστεΐ t 7 τά λελ.] έπί τοις λελαλημένοις έγώ 11 μήπω] ταΰτα +11 τε] )t 810 ύπό άλλου - άνέστη] ήρωτήθη μέν καί αύθις ό θεράπων τοΰ θεοΰ Θεόδωρος ό Θηβαίος ύπό άλλου· ούκ άπεκρίνατο δέ, άλλ' άτενίσας είς τόν ούρανόν άνέστη σιωπώνt 11 καθ. στ. ύ. π.] ύ. π. ώσπερ στ. καί t 13 δτι] ώς t | άγανακτοΰσιν] άγανακτήσουσιν t 14 ύμΐν] >t 16 Ισ. πολ. βλ.] βλ. πολ. ίσ. t 19 Έ. ε. β.] β. Έ. ε. t 20 τό] >t 21 Ό δέ] Άλλ' ό t 22 καί] που t 23 ούθέν] ούδέν tr 24 αύτοΰ] αύτοΰ παρατείνη t 25 παρατείνη] )t

128

Critical text

§ 6. Theodore's catechesis. Ammon questions Theodore concerning the date of the coming persecutions.

5

10

15

20

(H.p. 100) Ερωτηθείς ύπό τίνος τίνες εισίν οί έκ γένους, έφη· ,,Οί αδόκιμοι Άρειανοί." Και ταΰτα ειπών, πάλιν ύπό τόν φοίνικα έκάθισεν. Και οϋτω συμβέβηκεν, άμείψαντά με τόν τόπον έν φ πρότερον έκαθήμην όλίγψ διαστήματι, μακράν άπ' αύτοΰ γενέσθαι. Και των μοναζόντων τη ιδία διαλέκτω άλλήλοις διαλεγομένων, Έλουρίων τουνομα, άνήρ τόν Χριστόν ένδεδυμένος, εφη πρός με τη Ελλήνων διαλέκτω· ,,Άναστάς έρώτησον τόν ανθρωπον του θεοΰ πότε ταϋτα εσται." Ώ ς δε φοβούμενόν με και ύποτρέμοντα είδεν, είπέν μοι· ,,Μή φοβηθής· ίλαρώ σε τω βλέμματι όρα προτρεψάμενός σε· άναστάς τοίνυν έρώτησον." Κάγώ τήν πολιάν αΐδούμενος του ανδρός, έπί πλεΐον συνειχόμην. Θεασάμενος δέ τόν θεράποντα τοΰ θεοΰ Θεόδωρον μετά μειδιασμοΰ προσέχοντα τω τε μακαρίω γέροντι Έλουρίωνι κάμοί, νυττόμενος ύπό Έλουρίωνος, έστην. Kai μειδιών Θεόδωρος έκέλευσεν τω Άλεξανδρεΐ Θεοδώρω έρμηνεΰσαι, και δι' αύτοΰ έφη πρός με· „Λέγε δ βούλει, γινώσκων δτι πρόσφατον τρυγηθείς γλεΰκος τυγχάνεις." Και έτι πλεΐον φόβφ συσχεθείς έ φ η ν „Πότε ταΰτα εσται;" Ό δέ εΐπεν· ,,Ουπω, φησίν, άνέγνως τάς θείας γραφάς; Γέγραπται δέ· «Φωνή των ποδών τοΰ ύετοΰ.» Διό κάγώ σοι λέγω· Φωνή τών ποδών τών προμηνυθέντων πραγμάτων. "Οψει δέ ταΰτα· και έν αύτοΐς έση πάσχων τά τε αηδή και τά ήδέα. Ο'ίσει γάρ ό θεός έλεος πολλαΐς ψυχαΐς. Και πρώτος ό ύπό Ελλήνων, έπειτα ό έκ γένους έπικείμενος ταΐς έκκλησίαις καταλυθήσεται διωγμός."

6 - 7 Rom 13.14

20 3 Kg 18.41

1 Ερωτηθείς] δέ + t | είσίν] t, ή εν F, ήσαν γ, εΐεν Η | εφη] είπεν αύθις ό μέγας Θεόδωρος t 3 ταΰτα] τοΰτο t 5 Και τών] Τών δέ t 5 - 6 τη ίδ. διαλέκτω άλ. διαλεγ.] άλ. διαλεγ. τή ιδ. διαλέκτω t 6 - 7 Έλουρίων - διαλέκτω] εφη πρός με Αίλουρίων [sic] Ελληνιστί, άνήρ τόν Χ. ένδεδυμένος 11 διαλέκτφ 2 ] corr. F 9 με και ύπ.] και ύπ. με t 10 τω] >t | προτρ. σε] )t 13 μειδιασμοΰ] μειδιάματος t | Έλ. κάμοι] Αίλουρίωνι και έμοί t 14 νυτ. ύ. Έ. ε.] 6. νυτ. ύ. ΑΙλουρίωνος t 15 Θεόδ.] ό μέγας pr. t 16 γινώσκων] γινώσκω γάρ t 18 πλεΐον] πλέον t 19 φησίν] )t | άνέγ. τάς θ. γ.] τάς θ. άνέγ. γ. t 20 Διό] >γ 22 τά 2 ] >t 24 καταλυθήσεται] λυθήσεται t

6-8

129

§ 7. Theodore's catechesis ends. Ammon is assigned to the Greek house and the catechesis is discussed there. Καν πάντων μοι άτενιζόντων, άναστάς ό άγιος Θεόδωρος και πάσιν προστάξας έπϊ προσευχήν τραπήναι, λαβόμενός με της χειρός παρέδωκεν διδασκάλοις και όδηγοΐς τω Άλεξανδρεΐ Θεοδώρφ και Αύσονίφ τινί τοΰνομα δευτερεύοντι αύτφ, ειπών προς Αύσόνιον· 5 ,,Έπειξον αυτόν μαθεΐν τάς θείας γραφάς· ού διαμενεΐ γαρ έν τω μοναστηρίω, αλλ' έσται της έκκλησίας τοϋ θεού λειτουργός." Κάκεΐνοι παραλαβόντες με και είσαγαγόντες εις τόν οίκον, έν φ οί ύπ' αυτούς οντες ήσαν οίκουντες μονάζοντες Έλληνισταί τόν άριθμόν είκοσι, καθίσαντες έκαστον άπήτουν ειπείν α 10 έμνημόνευσαν, ών ήρωτήθη καί έλάλησεν ό άγιος Θεόδωρος. Και οϋτως εκάστου των είκοσι, μεθ' ους καί Αύσονίου καί Θεοδώρου τοϋ Άλεξανδρέως, άκουσας λεγόντων α έμνημόνευσαν, συμβαλών έν τη καρδία μου μνημονεΰσαι ταΰτα άπερ έγραψα ήδυνήθην. Ήρμήνευσε γάρ μοι παραχρήμα αξιωθείς παρ' έμοΰ ό Αλεξανδρεύς (Η. ρ. 101) 15 Θεόδωρος τόν νουν ών έκάστφ των έρωτησάντων είρήκει ό μέγας Θεόδωρος. Ταϋτα δέ έρρέθη ένιαυτοΰ καί όλίγφ προς παρεληλυθότος, άφ' ού καΐσαρ άνηγορεύετο Γάλλος, ό έπικληθείς νέος Κωνστάντιος. §8. Ammon asks Ausonius and Elourion to tell him more about Theodore. Επειδή δέ, καί εΐ ποτε πόρρωθεν τής φωνής τοΰ άγίου Θεοδώρου 20 ήκουον, ή χαράς ή λύπης ή φόβου έπληρούμην καί τούτων όπότερόν τι άν εΐη θαυμάζων ών έπασχον έπυθόμην καί εγνων καί άλλους τό αυτό μοι πάσχειν, Αύσόνιον μέν ιδία, Έλουρίωνα δέ καθ' έαυτόν παρεκάλεσα τά κατά Θεόδωρον τόν άνθρωπον τοΰ θεοΰ διηγήσασθαί μοι (ουπω γάρ έτόλμων τόν Άλεξανδρέα Θεόδωρον συνεχώς έρωταν) 25 ών έκαστος έφη· 12-13 Lk 2.19

2 με] >t 3 παρέδωκεν] με + t 4 αύτφ] αΰτοϋ t 5 Έπειξον] Έπίδειξον t | αύτόν] αύτφ 11 διαμενεΐ] Nickau, διαμένει Ft 8 ύπ'] t, έπ' Fr | δ. ή. οίκ. μον.] μον. ή. οίκ. t 8 - 9 Έ. τόν άρ. εΐκ.] είκ. τόν άρ. Έ. t 10 έμνημόνευσαν] έμνημόνευσεν 11 ών] άφ' ών t I άγιος] μέγας t 12 άκουσας] έγώ + t | έμνημόνευσαν] καϊ + t 13 μνημονεΰσαι] >t | άπερ εγ.] γράψαι καλώς 11 Ήρμήνευσε] t, Έρμήνευσεν F 14 μοι] με t 17 όλίγφ] μικρόν τι t 20-21 ό π ό τ ε ρ ό ν - επασχο ν] τι πάσχων καί θαυμάζων t 21 - 2 2 καϊ αλ. - πάσχειν] τά αύτά μοι πάσχειν καϊ αλ. t 22 Αύσόνιον] διά τοΰτο pr. t I Έλουρίωνα] Αίλουρίωνα t 2 3 - 2 4 τά κατά - μοι] διηγήσασθαί μοι τά κατά Θεόδ. τόν ανθ. τοϋ θεοΰ t 24 τόν Ά. Θ. σ. έρ.] σ. έρ. τόν Α. Θ. t 25 έκαστος] έκάτερος t

130

Critical text

§9. Ausonius' and Elourion's account. Pachomius receives the young Theodore into his monastery. ,,Παχούμιός τις ήγησάμενος τούτων των μοναστηριών εύηρέστησεν τφ θεφ· φ ό θεός πολλά μεν δι' άποκαλύψεων, πλείονα δε και επί τήν καρδίαν αύτοΰ λαλών, ετερα δε δι' αγγέλων έγνώρισεν, διαφόροις χαρίσμασιν τιμήσας αυτόν δς δή και προ εξ τούτων ετών 5 έκδημήσας του σώματος ένεδήμησεν προς τον κύριον. Οΰτός ποτε καθεζόμενος τοις περί αυτόν μονάζουσιν έφη· ,Τόν δοΰλον τοΰ θεοΰ Πεκύσσιον άπεστείλαμεν εις τήν Λατών πόλιν έπικουρήσαι τοις άδυνάτοις έκεΐσε· δν νΰν καθεζομένφ μοι εύηγγελίσατο άγγελος κυρίου μέλλειν σήμερον ερχεσθαι, 10 έπαγόμενον σκεΰος έκλογής τφ θεφ· εστίν δε τοΰτο παις τις τρισκαιδεκαετής, Θεόδωρος καλούμενος, πνεύματος άγίου πλήρης.' Και μετά δυσμάς ηλίου επέστη τφ μοναστηρίφ Πεκύσσιος, φίλος τοΰ Παχουμίου τυγχάνων γνήσιος, έπιφερόμενος και τόν άγιον τούτον Θεόδωρον, τρισκαιδεκαετή τότε ώς εφην τυγχάνοντα· δν ό 15 άγιος Παχούμιος ύποδεξάμενος ώς υίόν άνέθρεψεν γνήσιον. §10. Ausonius' and Elourion's account. Pachomius' earthshaking prayer and Theodore's reaction to it „Και γενόμενος είκοσι και δύο ετών Θεόδωρος, επιταχθείς τι παρά Παχουμίου και άνύσας, ζητών τόν άγιον Παχούμιον ώσπερ υπό τοΰ άγίου πνεύματος οδηγούμενος, γέγονεν πλησίον τοΰ οίκου εν φ τούς μονάζοντας έστιάσθαι έθος έστίν πλησίον της εκκλησίας τοΰ 20 μοναστηρίου· και σειομένης της γης αίσθόμενος, ήκουσεν Παχουμίου εν προσευχή λέγοντος· , Ό θεός ό πολυέλεος, ό μετανοών επί ταΐς κακίαις ήμών, φεισαι τοΰ γένους τών άνθρώπων και πλήθυνον ήμΐν ετι μάλλον τούς 2 Heb 11.5 3 Cf. Hos 2.16 22-23 Joel 2.13, 17; cf. Ps 35.8

5 2 Cor 5.8

10 Acts 9.15

11 Acts 7.55

2 εύηρ. τφθ.] τώθ. εύηρ. 11 ό θ ε ό ς - ά π ο κ . ] πολλά μέν δι' άποκ. ό θ ε ό ς έγνώριζε t 3 έτερα δέ] και ετερα και t | έγνώρισεν] έδήλου t 4 και] >t | έτών] ένιαυτών t 6 καθεζόμενος] και διδάσκων εϊπέν +11 έφη] )t | Lemma in marg. sup.: άρχή τοΰ βίου τοΰ άγίου Θεοδώρου F 7 Πεκύσσιον] Πεκύσιον tr | Λατών] t, Λωτών Fr 8 άδ. έκ.] εκεί άδ. t 9 σήμ. έρ.] ερ. σήμ. t 10-11 παις τις τρ. Θεόδ. καλ.] Θεόδ. τις καλ. παις τρ. t 12 Πεκύσσιος] Πεκύσιος t 13 τοΰ] άββδ + t 14 τοτε] tr, πότε F 15 ύποδεξάμενος] δεξάμενος t 16 Kai] Ε φ ε ξ ή ς δέ 11 γενάμενος] γενόμενος 11 καϊ 2 ] >t 16-17 Θεόδ. - Παχ.] ό Θεόδ. έπετάχθη τί ποτε ύπό τοΰ Παχ. t 17 άνύσας] τοΰτο +11 ζητών] έζήτει 11 Παχούμιον] καϊ +1 19 έστιάσθαι - έκκλ.] εθος έστΐν έστιάσθαι τής έκκλ. εγγιστα t 21 έν πρ. λέγ.] ταΰτα λαλοΰντος έν πρ. t | Lemma in marg.: εύχή t

131

9-11

5

10

15

20

25

οίκτνρμούς σου· καϊ μήτε τούς μονάζοντας μήτε τάς άειπαρθένους κρίνης άπαιτών τήν άκρίβειαν του επαγγέλματος, ομοίως μήτε τον λαόνσου ύπέρ (Η. ρ. 102) ών ένετείλω ήμΐν και ένεφύτευσας αγαθών άλλα κρίνων ήμάς σύγκρινον τω κόσμω τω προ της παρουσίας του μονογενούς σου· ούτως γαρ ουκ είσελεύση είς κρίσιν μεθ' ήμών, άλλ' εξαλείψεις ήμων τάς άμαρτίας- ει γάρ τον τότε κόσμον ουκ άπώλεσας, πώς τόν νΰν λαόν σου ουκ ελεήσεις; Έλέησον ήμας, δέσποτα, περιποιησάμενος καί κτήσαι, παυσάμενος τής όργής και του θυμοΰ διά τό αίμα τοΰ μονογενούς σου φ έλυτρώθημεν. Ει γάρ δι' Αβραάμ και 'Ισαάκ καί 'Ιακώβ 'Ιουδαίους πολλάκις ήλέησας, πόσω μάλλον διά τό αίμα τοϋ Χρίστου σου ή μας άπαύστως έλεήσεις. Δοΰλοί έσμεν τοΰ μονογενούς σου, ος πλάσματα αύτοϋ οντάς ήμας υιούς σου πεποίηκεν.' Καί λοιπόν εφεξής τοΰ Παχουμίου λέγοντος·,Έλέησον' καί μηδέν έτερον προστιθέντος, ή γη έσείετο. Καί Θεόδωρος τό πρόσωπον έχων επί τήνγήν, μετά παντός φόβου προσηύχετο, εως ού Παχούμιος ίλαρά τη φωνή βοήσας εφη· ,Εύλογητός εΐ, κύριε, ό σώσας τό γένος ήμών, καί αΐνετός καί δεδοξασμένος είς τούς αιώνας, άμήν.' Καί τοΰ σεισμοΰ παυσαμένου καί τοΰ φωτός μηκέτι σωματικοΐς όφθαλμοΐς όρωμένου, Παχούμιος άνοίξας τήν θύραν τοΰ οίκου πρός Θεόδωρον άναστάντα εφη· ,Τολμηρώς μέν παρέμεινας· Βόα δε άπαύστως πρός τόν θεόν, ίνα τά ελέη αύτοΰ παρατείνη ήμΐν, ών χωρίς ύπάρξαι κτίσις ού δύναται. Ταΰτα δε έν τή ζωή μου τή έν τφ σώματι μηδενί άπαγγείλης.' 'Άπερ μετά τήν Παχουμίου κοίμησιν παρά Θεοδώρου ήκούσαμεν. §11. Ausonius' and Elourion's account. Theodore's vision of the trinity „Μετά δε ήμέρας ζ' τοΰ έωρακέναι τά κατά Παχούμιον, έπισκεπτομένου Παχουμίου τά άλλα μοναστήρια, Θεόδωρος έν τω μοναστηρίω

5 Ps 142.2 7 - 9 Ex 32.12, 14 1 0 - 1 1 Cf. R o m 5.9 2 2 - 2 3 Ps 35.11; Asc 18 (H 142.11-12)

1 7 - 1 8 Dan 3.55

1 άειπαρθένους] παρθένους t 3 ών] t, δ Fr | έν. ή.] ή. έν. t 4 κρίνων] κ ρ ί ν ο ν 11 σύγκρινον] συγκρίνων t 5 είς κρ. μ. ήμ.] μ. ήμ. εις κρ. t 6 ήμ. τάς άμ.] τάς άμ. ήμ. t 7 τόν νϋν] νΰν τόν t 8 - 9 τ ή ς ό ρ . καί τοΰ θυ.] τοΰ θυ. καί τί|ς όρ. σου t 15Καΐ Θεόδωρος] Θεόδωρος δέ t 2 0 - 2 1 πρ. Θ. άν. εφ.] εφ. πρ. Θ. άν. t 24 άπαγγείλης] άναγγείλης 11 'Λπερ] a t 26 ζ ] έπτά 11 τά] ταΰτα 11 κατά Π α χ . ] ) t 2 6 - 2 7 έπισ. Παχ.] τοΰ μεγάλου Παχ. έπισ. t 27 άλλα] λοιπά t | τφ] ) t

132

Critical text

τώ καλουμένφ Βαϋ, πράττων ά ήν αύτώ έγχειρίσας ό άγιος Παχούμιος, άκηκοώς παρά τίνων από της Αλεξανδρείας έπιδημησάντων άπερ οί Άρειανοϊ περί του μονογενούς υίοΰ τοΰ θεοϋ λέγουσιν, έδέετο τοΰ θεοϋ έλευθερωθήναν της πλάνης τό γένος των ανθρώπων. 5 Και έν τω προσεύχεσθαι έώρακεν ώσπερ τρεις στύλους φωτός έξ όλων ίσους, ταυτότητα προς άλλήλους έχοντας- καν φωνής ήκουσεν λεγούσης πρός αύτόν· ,Μήτε τή διαστάσει τοϋ όρωμένου υποδείγματος μήτε τή περιγραφή, άλλα μόνον τή ταυτότητι πρόσεχε· ούκ εστίν γάρ έν τή κτίσει (Η. ρ. 103) .υπόδειγμα δ δύναται πα10 ραστήσαι τον πατέρα και τόν υίόν και τό άγιον πνεΰμα.' § 12. Ausonius' and Elourion's account. Theodore reports his vision to Pachomius and Pachomius tells of his early vision against the heresies. „Kai ταύτα Παχούμιος παρά Θεοδώρου άκηκοώς έφη πρός αύτόν· , Ώ ς ίδεϊν και άκοϋσαι έχώρεις, έδείχθη σοι και έλαλήθη. Και γάρ εγώ άμα τω τόν μονήρη βίον έλέσθαι, άρτι μέν ύπό των προσηκόντων Μελετίω τω Λυκοπολίτη, άρτι δέ ύπό των Μαρκίωνος 15 παρακαλούμενος μετ' αυτών είναι και τά αυτών φρονεϊν, μαθών οτι καί άλλαι αιρέσεις είσίν, ών έκάστη έλεγεν παρ' εαυτή την άλήθειαν είναι, έταραττόμην. Και μετά πολλών δακρύων ίκετεύσας τόν θεόν άποκαλύψαι μοι παρά τίσιν εστίν ή άλήθεια (δλος γάρ συγκεχυμένος ήμην) και έτι 20 προσευχόμενος έγενάμην έν έκστάσει καί είδον ώσπερ νύκτα τήν ύπ' ούρανόν άπασαν και έκ διαφόρων μερών ήκουον φωνής λεγούσης· ,Ενταύθα ή άλήθεια.' Καί έώρων πολλούς έκάστη φωνή άκολουθοϋντας έν σκότει ύπό άλλήλων όδηγουμένους καί πρός μόνω τφ

1 Βαϋ] Παβαϋ διάγων καί 11 αύτφ] >t, αύτός Γ | έγχειρίσας] έπιταγεϊς 11 ό αγ. Παχ.] παρά τοΰ θείου Παχωμίου t 2 άκηκοώς] Inc. cod. a: άκηκοώς ποτε Θεόδωρος ό ήγιασμένος | της] >t 3 Αρειανοϊ] λέγουσι +11 μονογενούς] ) a | τοΰ θ. λέγ.] corr. r, prius λεγ. τοΰ θ. | λέγουσιν] )t, ελεγον a 4 έλευθερωθη ναι] έλευθερώσαι ta | τής πλ.] )t 5 προσεύχεσθαι] ταΰτα Θεόδωρος +11 ώσπερ] ) a | φωτός] άπό τοΰ ούρανοΰ μέχρι της γης διϊκνουμένους + a 6 όλων] τών μερών +11 ίσους] καί +1 6 - 7 καί φ. ήκ. λεγ.] ήκουσε δέ καί φ. λεγ. t, καί ήκ. άγγελικής φωνής άνωθεν άοράτως λεγ. a 7 αύτόν] Θεόδωρε + a 7 - 8 τοΰ όρ. ύπ.] τοΰ ύπ. τοϋ όρ. πρόσεχε a, πρόσεχε + t 8 μόνον] μόνη 11 πρόσεχε] πρόσχες καίσυνήσεις άπό μέρους t, πρόσσχες a 9 έν] πάση + a I δύναται] άκριβώς + t 10 καί 1 ] >Γ 11 Καί ταΰτα] Ταϋτα δέ μετά τοϋτο t | άκηκοώς] άκούσας t 12 ιδ. καί άκ. έχ.] έχ. ίδ. καί άκ. t | σοι καί έλ.] καί έλ. σοι t 13 τφ] t, τό F 14 Λυκοπολίτη] παρακαλούμενος+t 15 παρακαλούμενος] βιαζόμενος ώστεί 16ελεγ. π α ρ ' - ά λ . ] π α ρ ' - ά λ . ελεγ. t 18ίκετεύσας]ίκέτευσα t 20 έγενάμην] έγενόμην t 22 έώρων] t, έώρουν Fr 23 καί πρ. μόν.] πρ. μόν. δέ t

11-13

5

ίο

15

20

133

άνατολικώ κλίματι της οικουμένης λύχνον έφ' ύψηλοΰ κείμενον, ώς έωσφόρον λάμποντα· κάκεΐθεν ήκουον φωνής λεγούσης μοι· ,Μή άπατασθε ύπό των εις τό σκότος έλκόντων, αλλά τούτω τω φωτί ακολουθήσατε· έν αύτφ γάρ έστιν ή αλήθεια.' Και ευθέως έγένετο φωνή λέγουσα πρός με· , Ό λύχνος ούτος δν όρδς ώς έωσφόρον λάμποντα, λάμψει σοί ποτε υπέρ τον ή λ ι ο ν αυτός γάρ έστιν τό κήρυγμα τοΰ ευαγγελίου τοΰ Χρίστου, δ κηρύττεται έν τή αγία αύτοΰ εκκλησία έν ή έβαπτίσθης· ό δέ κάλων ό Χριστός έστιν έν Αλεξάνδρα) τω έπισκόπφ της Άλεξανδρέων έκκλησίας· αί δέ άλλαι φωναί αί έν τω σκότει, των αίρέσεών είσιν, δαίμονος έν τω εκάστης αίρέσεως ήγουμένφ φωνοΰντος καί πλανώντος πολλούς.' Καί ούτως έν φωτεινοΐς ένδύμασιν πολλούς έωρακώς τφ λύχνω προστρέχοντας, ευλόγησα τόν θεόν. Και των άπατήσαί με θελησάντων καταφρονήσας, συνφκησα τω άνθρώπω τοΰ θεοΰ Παλάμωνι, μιμητή των αγίων τυγχάνοντι, έως δτου άγγελος κυρίου έπιστάς μοι έφη·,Θέρμαινε τούς προσιόντας σοι έν τω πυρί φ άνήψένσοι ό θεός.' Καί οδηγηθείς ύπ' αύτοΰ τά μοναστήρια ταΰτα διά τοΰ θεοΰ συνεστησάμην. Γίνωσκε δέ δτι καί Αθανάσιος ό έπίσκοπος τής Άλεξανδρέων έκκλησίας πλήρης τοΰ άγίου πνεύματος έστιν.' §13. Ausonius' and Elourion's account. Pachomius' support of Athanasius

,,Έλεγεν δέ ήμΐν πασιν Παχούμιος άμα τφ κατασταθήναι Άθανάσιον έπίσκοπον· ,Ούκ άγαθοί άνδρες αίτιώνται τό κρίμα τοΰ θεοΰ τό έπ' αύτφ γενόμενον, προβαλλόμενοι τής ήλικίας αύτοΰ τό νέον καί σχίσαι τήν έκκλησίαν τοΰ θεοΰ σπουδάζοντες. (Η. ρ. 104) Έμοί δέ τό 25 πνεΰμα τό άγιον εϊπεν δτι· ,Στύλον αύτόν καί λύχνον ήγειρα τή έκκλησία·' καί δτι· ,Θλίψεις πολλαί καί συκοφαντίαι ανθρώπων ένεκεν τής εις Χριστόν εύσεβείας μένουσιν αύτόν· καί πάντα νικήσας πειρασμόν, μέχρι τέλους ύπ' αύτοΰ δυναμούμενος τήν άλήθειαν τοΰ εύαγγελίου ταΐς έκκλησίαις κηρύξει.'

20 Acts 7.55

1 έφ'] t, έπί Fr | κείμενον] είδον + 1 5 λέγ. πρ. με] πρ. με λέγ. t 14 Kai] μετά τήν ορασιν + t 15δτου]ούΐ 20 τοϋ] >t 21 ήμ. πδσ.] καί πασ. ήμ. 11 Παχούμιος] ό μέγας pr. 11 τω] t, τό F 21 - 2 2 Αθανάσιον] τόν pr. t 23 αύτφ] Αθανασίω t 24 τοΰ θεοΰ] βουλόμενοι καϊ t 26 πολλαί] αυτόν t | ανθρώπων] μένουσιν + t 27 μένουσιν αύτόν] >t | καί] άλλα t 29 ταΐς έκκλ.] >t

134

Critical text

§ 14. Ausonius' and Elourion's account. Theodore is fed by angels and deemed worthy of revelation.

5

10

15

20

25

„Μετά δέ ταΰτα Θεόδωρος άμα Παχουμίω γέγονεν εν τω προειρημένφ μοναστηρίω τών Ταβεννησίων έν τω Τεντυρίτη νομφ τυγχάνοντι· και νυκτεριναΐς εύχαΐς καθ' εαυτόν σχολάσας και ύπό τοϋ ϋπνου βαρηθεϊς, περιπατεΐν έν τω μοναστηρίω ήρξατο· καν ώς έν νυκτί μή όρώμενος ύπό των ανθρώπων, κατ' ολίγον προσηύχετο· κρίνας δέ λοιπόν συμμέτρως τό σώμα άναπαΰσαι, καθίσας παρά την θύραν της έν τω μοναστηρίφ έκκλησίας έκάθευδεν, μόνη τη της φύσεως ανάγκη τό ίκανόν ποιών. Και άγγελος κυρίου έπιστάς διήγειρεν αυτόν λέγων· ,Άκολούθει μοι.' Και άναστάς καί άκολουθήσας αύτφ, εισήλθεν εις τήν έκκλησίαν καί δλην φωτός πεπληρωμένην εΐδεν καί πλήθος αγγέλων συνηθροισμένων έν τω τόπφ, έν φ τάς λατρείας άναπέμπειν τφ θ εφ οί ιερείς είώθασιν. Και έμφοβος γενόμενος καί κληθείς ύφ' ενός τών συνηγμένων ώς πλησίον έγένετο, έψώμισεν αύτόν τις έν πολλή δόξη τυγχάνοντα ξένην τροφήν· καί ένισχύσας αύτόν, έκέλευσεν τό δεδομένον εις τό στόμα αύτοϋ άναλώσαι· ήνπερ τροφήν κατά πρόσταγμα τοϋ δεδωκότος αύτφ φαγών καί ξένης γεύσεως πειραθείς, τό μέν φώς καί τούς συνηθροισμένους άγγέλους έξιόντας είδεν. Αύτός δέ ένθους ών Παχουμίω συντυχεΐν έσπούδασεν, χαράς καί εύφροσύνης πεπληρωμένος. Καί ταΰτα αύτά διηγούμενος αύτφ, τά κρυπτά αύτοϋ έξ άποκαλύψεως βλέπων, έν τφ λαλεΐν έμειδία· καί Παχουμίου λέγοντος· , Ό λαβών τά δύο τάλαντα τέσσαρα προσήνεγκεν καί ό τά ε' τάλαντα λαβών δέκα προσεκόμισεν· διό άναζωσάμενος τήν όσφύν καρποφορεί τφ τήν χάριν σοι δεδωκότι,' Θεόδωρος δέ στενάξας πρεσβεύειν αύτόν προς τον θεόν ύπέρ αύτοϋ ήξίωσεν· καί άπ' έκείνης της ήμέρας συνεχών άποκαλύψεων παρά τοϋ κυρίου ήξιοϋτο. Καί ταΰτα ήμΐν Πεκύσσιος παρά Παχουμίου άκούσας μετά τήν κοίμησιν παραδέδωκεν." 9 Cf. Acts 12.7-8

22-23 Mt 25.22, 20

23-24 1 Pet 1.13; Rom 7.4

1 δέ ταύτα-γέγονεν] Ταΰτα γέγονέποτε Θεόδωρος αμα Παχωμίφ t 1-2 έν-Ταβ.] περί τό προειρημένον Ταβεννησιών μοναστήριον t 2 - 3 τυγχάνοντι] Η, τυγχάνον t, τυγχάνουσιν Fr 6 τό σώμα άνα.] άνα. τό σώμα t 9 Kai αγ.] Άγ. δέ t 10 Kai άναστάς] Ό δέ διαναστάς t 12 έν 1 ] >t 12-13 άναπ. τφ θ. οί ίερ. είώθ.] είώθ. οί ίερ. άναπ. τφ θ. t 13 Και εμφ.] Έμφ. δέ t 13-14 και - σ υ ν η γ . ] έπείπερ ύφ' ένός τών έκεΐ συνηγ. έκλήθη t 14ώς]καίΐ 14-15 έψ. - τυγχ.] έψωμίσθη πρός τίνος έν πολλή δόξη τυγχάνοντος t 15 αύτόν] εκείθεν 11 έκέλευσεν] έκελεύσθη t 16 πρόσταγμα] τό pr. t 19 ένθους ών] γενόμενος ένθους t 20 αύτά] >r 23 ε ] πέντε t 24 δέ] >t 25 τόν] supra lin. F | ύπ. αύτ. ήξ.] ήξ. ύπ. έαυτοΰ t 26 κυρίου] θεοΰ t 28 Kai] >t | ήμΐν - ακούσας] Πεκύσιος άκηκοώς παρά Παχωμίου t 29 κοίμησιν] αύτοϋ + 1

135

14-16

§15. Ammon confirms Ausonius' and Elourion's account through Pekyssius 'Άπερ παρά τε Αύσονίου και Έλουρίωνος μαθών εγώ, τον δοΰλον τοΰ θεοϋ Πεκύσσιον πατέρα κτήσασθαι σπουδάσας, και μαθών δσην εΐχεν παρά τοΰ Χρίστου λαβών κατά δαιμόνων δύναμιν, ήξίωσα άπαγγεΐλαί μοι τίνα ήν ειπών αύτω περί Θεοδώρου ό Παχούμιος- και 5 τά αύτά είπόντος έθαύμασα. § 16. Ausonius proves from scripture Theodore's ability to read hearts.

10

15

20

25

(H.p. 105) Αύσόνιον δέ ήξίουν, εί δλως δυνατόν έστιν άνθρωπον κρυπτά καρδίας ανθρώπων όράν, εκ των γραφών πληροφορήσαί με. Ό δέ έφη· ,,Παρέξω μέν σοι, φησίν, τη πείρα τοΰ γνώναι, εάν Θεοδώρα) ό θεός τά κρυπτά σου άποκαλύψη- ανευ γάρ τοΰ άποκαλύψαι τόν θεόν, ουδεμία κτίσις τά εν ταΐς καρδίαις των άνθρώπων είδέναι δύναται. "Ινα δέ και εκ τών γραφών πληροφορηθής, άκουε του μέν προφήτου λέγοντος Σαμουήλ τω Σαούλ· «Δεϋρο και άπαγγελώ σοι πάντα τά εν τη καρδία σου, και περί τών ονων σου τών άπολωλυιών σήμερον τριταίων· μή θής έν τη καρδία σου έν αύταΐς, δτι ηϋρη νται.» Άνάγνωθι δέ και τά περί τών υίών ' Ιεσσαί προς Σαμουήλ ύπό τοΰ κυρίου ειρημένα, ίνα γνώς οτι, οτε αποκαλύπτει κύριος τοις δούλοις αύτοΰ, όρώσιν· οτε δέ ούκ αποκαλύπτει, τά κοινά τών άνθρώπων μέτρα έν έαυτοΐς βλέπουσιν. 'Εάν γάρ ολην τήν βίβλον τών βασιλικών ιστοριών άναγνφς, άκούση και τοΰ προφήτου Ελισσαίου λέγοντος τω ιδίω λειτουργώ περί γυναικός θεοσεβοΰς δτι· «Κατώδυνός έστιν ή ψυχή αυτής, και κύριος ούκ άπεκάλυψέν μοι,» ώς τοΰ θεοΰ πολλών άποκαλύψαντος αύτω καρδίας. Και μάλιστα έξ ών άκούση αύτοΰ λέγοντος, ώς έφη πρός τόν ίδιον λειτουργόν· «Πόθεν Γιεζί; και άποκριθέντος αύτοΰ οτι· Ού πεπόρευται ό δοΰλός σου ένθα και ένθα, αύθις ειπόντος αύτω· Ούχί ή καρδία μου ήν μετά σοΰ οτε κατεπήδησεν άπό τοΰ άρματος 12-15 1 Kg 9.19-20 25-27 f 4 Kg 5.25-27

16-17 1 Kg 16.6-12

22-23 4 Kg 4.27

1 Άπερ] καγώ + t | Έλουρ.] Αίλουρίωνος t 1 - 2 έ γ ώ - σ π ο υ δ . ] έσπούδασα πατέρα κτήσασθαι τόν δοΰλον τοΰ θ. Πεκύσιον t 4 είπ. αύτ. περί ©εοδ.] αύτ. περί Θεοδ. είπ. t 5 αύτά] τοιαΰτα t 6 ήξίουν] ήξίωσα πληροφορήσαί με 11 ανθρωπον] άνθρώπω t 7 έκ] και τοϋτο άπό t | γραφών] άγίων pr. Fr | πληροφορήσαί με] παραστήσαι t 8ιοϋ] τοϋτο t 10 κτίσις] είδέναι δύναται + t 11 ειδ. δύν.] >t | γραφών] θείων pr. Fr 12 λέγ. Σαμ.] Σαμ. λέγ. t 14-15 ηΰρηνται] εϋρηνται t 19 βλέπ.] φέρουσιν t 20 ολ. τήν βίβ.] τήν βίβ. δλ. 11 βασιλικών] έν ταΐς βασιλείαις t 24 άκούση] έστιν άκοΰσαι t | ώς εφη] >t 25 Γιεζί] Γιεζή t | αύτοΰ] έκείνου t 26 είπόντος] είπεν t

136

5

10

15

20

Critical text

αύτοΰ Ναιμάν ό Σύρος εις συνάντησίν σου; και νΰν έλαβες τό άργύριον και τά ιμάτια· και λήμψη σεαυτώ κήπους και ελαιώνας και άμπελώνας και ποίμνια και βουκόλια και δούλους και δούλας· και ή λέπρα Ναιμάν κολληθήσεται εν σοι και έν τω σπέρματί σου έως αιώνος.» Γέγραπται δε και έν ταΐς παροιμίαις Σολομώντος· «Γνωστώς έπιγνώση ψυχάς ποιμνίων σου και έπιστήσεις σόν ομμα σαΐς άγέλαις » και πάλιν· «Συνιεΐ δίκαιος καρδίας άσεβων και φαυλίζει άσεβεΐς έν κακοΐς.» Γέγραπται δέ καί έν ταΐς πράξεσι τών αποστόλων· «Καί τις άνήρ έν Λύστροις έκάθητο χωλός έκ κοιλίας μητρός αύτοΰ υπάρχων, δς ουδέποτε περιεπάτησεν. Ούτος ήκουσεν Παύλου λαλοΰντος· δς άτενίσας αύτώ και ιδών δτι έχει πίστιν του σωθήναι, εΐπεν μεγάλη τη φωνή - Άνάστηθι έπΐ τούς πόδας σου ορθός. Και ήλατο καί περιεπάτει.» Πίστις γάρ έν καρδία καί ούκ έν προσώπφ σωματικώς όραται. Οϋτως δ έ και ό Π έτρος τή ν κακίαν Σίμωνος του μάγου ούκ έν τω τοΰ σώματος προσώπω, άλλ' έν τη καρδία βλέπων είπεν αύτώ· «Εις χολήν πικρίας καί σύνδεσμον άδικίας όρώ σε δντα.»" Καϊ ταύτα παρά Αύσονίου άκηκοώς, τάς βίβλους δεξάμενος άνέγνων. §17. Theodore disciplines Amaeis because of his secret thoughts and leads him to confess.

(H.p. 106) Καί μετά χρόνον κατά τό μεσονύκτιον χρείας κατεπειξάσης καί σκοτίας ούσης, προήλθον έκ τοΰ οίκου· καί άκηκοώς της τοΰ Θεοδώρου φωνής, ούτως έφοβήθην, ώς σάκκον λινοΰν μόνον με ένδεδυμένον ίδρώσαι χειμώνος ώρας ούσης- ήν γάρ ό μήν δν οί 25 Αιγύπτιοι καλοΰσιν Τυβί. Καί λοιπόν νοοΰντά με τήν Θηβαίων γλώτταν, καλέσας με όνομαστί καί πλησίον έαυτοΰ στήσας, έλεγέν τινι Θηβαίω μονάζοντι, Άμαεΐ τοΰνομα·

6 - 8 Pr 27.23

8 - 9 Pr 21.12

10-15 Acts 14.8-10

17-18 Acts 8.23

I αύτοΰ] αύτοΰ 11 Ναιμάν] Ναιεμάν t 2 λήμψη] λήψη tr 2 - 3 έλ. καί άμ.] άμ. καϊ έλ. t 4 Ναιμάν] Ναιεμάν t 6 Σολ.] Σολομώνος t 7 ομμα] όνομα r 11 αύτοΰ] >t 12 Παύλου] τοΰ pr. t 13 έχ. πίσ.] πίσ. εχ. t 14 In marg. sub.: δοθιτοης τγγερα φίλος al. manu, t | ήλ.] ήλλατο F 15 σωμ.] σωματικφ t 16 Οϋτως] Οϋτω t | ό] >t 19 Kai] >t 21 Kai μετά] Μετά δέ t | χρόνον] χρείας κατεπειξάσης προήλθον τοΰ οίκου + 1 21-22 χ ρ ε . - κ α ϊ ' ] ) 1 22σκ. οΰσ.]οϋσ. σκ. II προήλ. - οΐκ.] )t 22-23 άκ. της τοΰ Θεοδ. φων.] τής Θεοδ. φων. άκ. t 23 λιν. μόν. με] με λιν. μόν. 11 In marg.: φεΰγου t 24 ό] >t | ot] >t 26με])ι 27 Άμαεΐ] Αμμαΐ t

16-18

5

10

15

20

137

,,Διατί τον φόβον του θεοΰ ουκ έχεις προ οφθαλμών; Ούκ οϊδας δτι ετάζει καρδίας και νεφρούς ό θεός; Διατί εν τη καρδία σου ότέ μεν πόρνας όρδς καί περιπλέκη, ότέ δέ δήθεν μετά νομίμης γυναικός καθεύδεις καί δλον τό σώμάσου σπιλοΐς· είτα στρατεύη και έν πολέμοις σεαυτόν νικητήν τοις ένθυμήμασιν όρας, καί στρατηγοΐς αρέσκεις καί χρυσόν παρ' αύτών λαμβάνεις· καί πάντα τά ύπεναντία τω έπαγγέλματι των μονάχων λογιζόμενος, κέκρικας καί αύτω τω σώματι πραξαι ταΰτα άπερ λογίζη. Γίνωσκε τοίνυν δτι, εάν μή μετανοήσης καί τω φόβω τοΰ θεοΰ άγνίσας σεαυτόν δάκρυσιν έξιλεώση τόν κύριον, έμμείνης δέ τή προθέσει ταύτη, ούκ εύοδώσει κύριος τήν όδόν σου, άλλά πυρί αίωνίω σε κατακρίνει." Ό δέ πεσών παρά τούς πόδας αύτοΰ καί ούτως διακεΐσθαι εαυτόν όμολογήσας, μετανοεΐν έπαγγειλάμενος, ήξίου Θεόδωρον ύπέρ αύτοΰ προσεύξασθαι. Καί είπεν Θεόδωρος· ,,Δώη σοι κύριος άληθώς καταγνώναι σεαυτοΰ καί μετανοήσαντα σωθήναι· ώς γάρ όρώ, άπέστη τοΰ θεοΰ ή καρδία σου· πλήν εάν θέλης, δύνασαι έπιστρέψαι· δέχεται γάρ ό θεός τούς γνησίως έπιστρέφοντας έπ' αύτόν." Καί επί πολύ δακρύσας άπέλυσεν αύτόν. Ό δέ Άμαεΐς μετά μήνας δ' άποστάς τοΰ μοναστηρίου καί στρατεία ένόπλω έαυτόν έπιδούς, νόσφ περιπεσών πολυχρονία καί ύδρωπιών μετά ένιαυτόν τετελεύτηκεν ταΰτα έξομολογούμενος. §18. Theodore heals a villager's daughter.

Απελθόντος δέ μου μετά Θεοδώρου καί άλλων αδελφών εις τό μοναστήριον των καλουμένων Ταβεννησίων, έν ώ καί τήν όπτασίαν 25 ήν έωρακώς Θεόδωρος, καί συνόντων ήμών αύτω έν τω κήπφ τοΰ μοναστηρίου, παρακειμένου τοΰ ποταμοΰ, κωμήται περί που λ παραγενόμενοι πρός αύτόν προσέπεσαν αύτω· καί άπαναινόμενος τό τοιοΰτον, άνέστησεν αύτούς. Καί πάντων δακρυόντων, είς έξ αύτών έδέετο αύτοΰ λ έ γ ω ν ,,Τή παρελθούση εσπέρα τήν θυγατέρα μου 2 Ps 7.10; Rev 2.23

4 Js 3.6

10-11 Deut 28.29

1 ούκ εχ. πρό όφ.] πρό οφ. ούκ εχ. t 2 ότέ] ποτέ t 3 ότέ] ποτέ 11 δήθ. μετά νομ.] μετά νομ. δήθ. t 4 - 5 και 2 - ένθ.] τοις ένθ. καί έν πολ. νικ. έαυτόν t 5 σεαυτόν] έαυτόν Ftr 5 - 6 αρέσκεις] αρέσεις t 8 δτι] ώς t 10 έμ. δέ] αλλ' έμ. t 12-13 διακ. έ. όμ.] έ. όμ. διακ. καί t 15 Καί είπ.] ΕΙπ. δέ 11 κύριος] ό pr. t 20 Αμαεϊς] Αμμαΐ t, Άμαής r | δ ] τέσσαρας t 21 έαυτόν έπιδ.] έπιδ. έαυτόν t | πολυχρονίςι] πολιχρονίω t 23 δέ μου] μού ποτε 11 αλ. άδελ.] άδελ. έτερων t 24 των καλ.] )t 25 Θεόδωρος] ό pr. 11 έν τφ κήπφ] περί τόν κήπον t 26 παρακ. τοΰ ποτ.] τω ποταμφ παρακειμένον t | που] πω Fr | λ ] τρίακοντα t 27 πρός αύτόν] >t | προσέπεσαν] προσέπεσον t | καί] ό δέ t 27-28 άπαν. τό τοι.] τό τοι. άπαν. t

138

5

10

15

20

25

30

Critical text

πεντεκαιδεκαέτη τυγχάνουσαν άνδρΐ παραδέδωκα· και σήμερον άναγκασθεΐσα τροφήν λαβείν και στροφωθεΐσα κείται άφωνος, δηλητηρίου, ώς πδσιν φαίνεται τοις όρώσιν, (Η.ρ. 107) αύτη ή τή τροφή ή τφ πότφ επιβληθέντος· και έπειδή οί ευρεθέντες ένταΰθα ιατροί άπηγόρευσαν αυτήν, δεόμεθά σου, καταξίωσον εως τής οικίας μου σκυλήναι και προσεύξασθαι περί αυτής· ο'ίδαμεν γαρ δτι εάν έπικαλέση τον Χριστόν, χαρίζεται σοι τήν θυγατέρα μου." Ώ ς δέ ουκ ήθελεν εις τήν οίκίαν αύτοΰ άπελθεΐν, κλαίουσιν αύτοΐς καί ίκετεύουσιν εφη· ,,Ύμεΐς μεν είρήκατε ϊνα εις τόν οίκον υμών έλθών προσεύξωμαι υπέρ τής θυγατρός ύμών· ό δέ θεός πάντα περιέχων πληροί· ού γαρ περιγράφεται τόπφ. Ένταΰθα ούν αυτόν έπικαλεσώμεθα, καί εκεί οΰσαν τήν θυγατέρα ύμών ζωοποιεΐ." Καί τών άλλων πάντων ώσπερ αρραβώνα τής ζωής τής παιδός άκουσάντων τόν λόγον, Θεόδωρος μετά πάντων τών συνόντων αύτώ μοναζόντων επί προσευχήν έτράπη • καί τρίτον κλίνας τά γόνατα καί έκτενώς τόν θεόν ίκετεύσας καί καταπαύσας εφη· ,,Έχαρίσατο ό θεός τή θυγατρί ύμών τήν ζωήν. Θαρροΰντες άπέλθατε." Καί φωνής γενομένης πλήθους άνδρών τε καί γυναικών περί τό μοναστήριον κλαιόντων (άποπνέειν γάρ προσεδοκάτο) ήκεν από τοΰ πέραν ό πατήρ τής παιδός, ξέστην άργύρεον πεπληρωμένον ύδατος φέρων. Καί μετά κλαυθμοΰ Θεοδώρω προσαγαγών εφη· ,/Ολιγόπιστός ειμι, δέομαι σου, καν γοΰν επί τό ϋδωρ τοΰτο έπικάλεσαι ύπέρ αύτής τό ονομα τοΰ θεοΰ· πιστεύω γάρ δτι είσακούσας σου ό θεός ποιεί τό ϋδωρ τοΰτο φάρμακον σωτηρίας τή θυγατρί μου." Καί ό Θεόδωρος μέν τόν ξέστην λαβών καί άναβλέψας εις τόν ούρανόν καί μετά δακρύων προσευξάμενος, τό σημεΐον τοΰ σταυροΰ τοΰ Χρίστου επί τό ϋδωρ πεποίηκεν. Ό δέ πατήρ τής παιδός λαβών τό ϋδωρ καί μετά τοΰ οχλου εις τόν ίδιον οίκον άπελθών, μετά τρεις ή τέσσαρας ώρας μετ' όλίγων φίλων καί συγγενών έαυτοΰ ύπέστρεψεν, άπαγγέλλων τά μεγαλεία τοΰ θεοΰ

10-11 Cf. Sap 1.7

25 Mt 14.19

30 Acts 2.11

1 τυγχ.] ούσαν 11 παραδέδωκα] παρέδωκα tr 2 - 4 άναγκ. - έπιβλ.] δηλητηρίου καθώς πασι δοκεΐ τη τροφή αύτής ή τφ ποτφ έπιβλ. άναγκ. κείται άφωνος t 4 καί ένταΰθα] έπει ούν οί παρατυχόντες t 6 δτι] ώς t 7 χαρίζεται] χαρίσεταί t 8 ήθελεν] ό μέγας Θεόδωρος + t 12 ζωοποιεΐ] ζωοποιήσει t 12-13 Καί τών αλ.] Τών αλ. ούν t 13 πάντων] άπάντων t 14 πάντων])! 17 άπέλθατε] απέλθετε tr 18 Καί φωνής] Φωνής δέ t 19 μοναστήριον] πέραν t 19-20άπό τοΰ πέραν] αύθις t 22-23 έπικ. - θεοΰ] τό δνομα τοΰ θεοΰ ύπέρ αύτής έπικ. t 23 είσακούσας] είσακούσεταί t 24 ποιεί] καί ποιήσει 11 ό] )t 29 τέσσαρας] corr. sup. lin., prius τέσσαρις F 29-30 μετ' - έαυτοΰ] σΰν ολίγοις φίλοις ή καί συγγενέσιν αύτοΰ t 30 άπαγ. τά - θεοΰ] τά - θεοΰ άπαγ. t

18-19

139

α πεποίηκεν μετ' αύτοΰ. Έ λ ε γ ε ν δέ δτι· „Των άδελφών μου βία δυνηθεισών διανοΐξαι τούς χαλινούς της θυγατρός μου βραχύ τι τοΰ ύδατος έμβαλεΐν, και παραχρήμα κάτωθεν πολλής έκκρίσεως γενομένης, έσώθη τό κοράσιον." 5 Σιλουανός δέ τις Άλεξανδρεύς οίκων εν τω Βενδιδείφ, Άρειανός, λιθέμπορος, συνών τω άνδρί της παιδός και των μεγαλείων τοΰ θεοΰ αύτόπτης γενόμενος, έδόξασεν τόν θεόν. §19. Silvanus is stricken for mocking Theodore in his heart. Μετά δέ τοΰτο Θεόδωρος περί που ρκ' μονάζοντας παραλαβών άπήγαγεν εις τινα νήσον τοΰ ποταμοΰ συναγαγεΐν ϋλην, ήν οί 10 Αιγύπτιοι θρύα καλοΰσιν, προσχωροΰσαν εις κατασκευήν των ψιαθίων· έν ο ΐ ς ή ν κ α ί Σιλουανός τοϋνομα, Θηβαίος, δς ή ν ηγούμενος (Η. ρ. 108) κβ' μοναζόντων λινοΰφων, οΰ ήν δεύτερος έκ τούτου τοΰ άριθμοΰ Μακάριος τοΰνομα, πρεσβύτερος άδελφός τοΰ αγίου Θεοδώρου, όμομήτριος, ούχ όμοπάτριος. 15 Καί τή ενάτη ήμερα παραγενόμενός τις των μοναζόντων έδήλωσεν ως τίνες των μετά Θεοδώρου άπελθόντων μοναχών, άγαγόντες έν σκαφίω άποπνέειν μέλλοντα Σιλουανόν, έν τω δρμω είσίν τοΰ ποταμοΰ δντι πρό σημείου της Βαΰ· ήμεν γάρ λοιπόν ήμεΐς έν τούτω τω μοναστηρίω. Καί έξελθόντες εις άπάντησιν αύτοΰ, εϋρομεν αυτούς 20 κατά τήν όδόν φέροντας Σιλουανόν επί κλίνης άπόπληκτον, μήτε άκούοντα μήτε λαλοΰντα, τρίτην ήμέραν άγοντα άφ' ού άπεπληκτίασεν. Καί τρισίν άλλαις ήμέραις ουτω διατελοΰντος αύτοΰ, μήτε τροφής μήτε ποτοΰ λαμβάνοντος αύτοΰ, Θεόδωρος ό Άλεξανδρεύς καί Πε-

6 Acts 2.11

2 δυνηθεισών] δυνηθέντων t | διανοΐξαι] >t | μου] διανοΐξαι + t 3 έμβαλεΐν] ένέβαλον 11 κάτ. πολ. έκκρ.] πολ. έκκρ. κάτ. t 5 Βενδιδείφ] t, Βενδηλίω Fr 6 λιθέμπορος] κιθέμπορος 11 παιδός] κόρης t 7 γενόμενος] γενόμενος, άπέστη τε τής αίρέσεως ταύτης και 11 έδόξ. τόν θεόν] τόν θεόν έδόξ. t 8 δέ] )t | τοΰτο] ταΰτα 11 περί - παραλ.] παραλ. μοναχούς περί που έκατόν είκοσι t 9 - 1 0 οί ΑΙγ. θρ. καλ.] θρ. καλ. ΑΙγ. t 10 προσχωροΰσαν] προχωροΰσαν t | τών] )t 11 τοϋνομα] τις δνομα t 12 κβ] είκοσι καί δύο t 12-13 ού - άριθμοΰ] έν φ άριθμφ τούτου δεύτερος ήν t 15 Καί] έν + t I ένατη] t, έννάτη F | τών] έκεϊθεν τών 11 έδήλωσεν] ήμΐν έν Παβαΰ ούσιν + t 16 μοναχών] νΰν + t 17 σκαφίφ] σκαφιδίφ 11 άπ. μέλ. Σιλ.] Σιλ. άπ. μέλ. t 18 Βαΰ] Παβαΰ t 18-19 ήμεν-μοναστηρίω] >t 19 έξελθ.] ήμεΐς + t 21-22 αγ. άφ' ού άπ.] άφ' ού άπ. δγ. t 23 Καί τρ. αλ. ήμ.] Έ ν αλ. δέ τρ. ήμ. 11 οΰτω] ούτως έν τφ μοναστηρίφ t | αύτοΰ] καί + t | τροφής] τροφήν t 24 ποτοΰ] ποτόν t I αύτοΰ] >t 24-1 Πεκύσσιος] Πεκύ||σιος t

Critical text

140

5

10

15

20

25

κύσσιος και Ψάρφιος και Ψενταήσιος και Έλουρίων και Ισίδωρος, άνθρωποι εύαρεστοΰντες τφ θεώ άνατείναντες τάς χείρας εις τόν ούρανόν, μετά πολλών δακρύων ίκέτευον τόν θεόν έλεήσαι Σιλουανόν. Και έτι προσευχομένων αύτων, Σιλουανός έφη, άκούοντός μου· ,,Εύλογητός εί ό θεός ό παιδεύσας με και έλεήσας με." Κάμοΰ μεγάλη τη φωνή ειπόντος, ,,Εύλογητός ό θεός," εκείνοι μεν τήν προσευχήν έπλήρωσαν· Θεόδωρος δέ έμέ ύπηρετοΰντα έχων έθρεψεν αύτόν. Καί υπό τήν έω συνελθεΐν πάντας τούς έν τω μοναστηρίφ πρός εαυτόν Σιλουανός έκέλευσεν. Και καθίσας έπί της κλίνης, έμοΰ μεν παρεστωτος αύτω, Έλουρίωνος δέ τά ύπ' αύτοΰ λεγόμενα τω πλήθει μετά μεγάλης της φωνής άπαγγέλλοντος, έφη· „Ακούσατε πώς μοι τοΰτο συμβέβηκεν τή τετράδι τοΰ σαββάτου, Θεόδωρος έστώς έν τη νήσω έδίδασκεν τούς αδελφούς κυκλώσαντας αυτόν· καί σιωπήσας και άποστάς τοΰ τόπου έν φ είστήκει, δύο μικράς έχίδνας εδειξεν τοις όφθαλμοΐς λέγων· ,Φονευσάτω τις αύτάς. Ώ ς γάρ ώμίλουν, περί τούς πόδας μου γινομένας, ίνα μή τις των αδελφών ταραχθή, ώσπερ καμάραν ποιήσας τούς πόδας μου έκρυψα αύτάς.' Καί μετά τό άναιρεθήναι αύτάς, έλεγεν άγγελον αύτω όφθέντα είρηκέναι δτι· ,Τινές των μετά σου μοναζόντων άμελοΰσιν τής έαυτών σωτηρίας· καί τίνων εϊρηκέν μοι τά ονόματα. Κατά δέ ενός έξ αύτων καί άπόφασιν ύπό τοΰ θεοΰ έξενηνεχθήναι έλεγεν, δν έκέλευσεν έκβληθήναι έκ τοΰ μοναστηρίου· καί ούτος έν τή Βαΰ διάγει.' Καί ταΰτα άκούων εγώ έμυκτήρισα Θεόδωρον έν τή καρδία μου λέγων· ,Ούκ έστιν Μακαρίου τοΰ έμοΰ αδελφός; ούχ ή Μακαρίου μήτηρ καί τοΰτον έγέννησεν; Πόθεν τούτψ ή κενοδοξία αύτη; Πολύ ταπεινόφρων έστίν (Η.ρ. 109) Μακάριος.' Καί τις έν άνθρωπίνω σχήματι έπιστάς μοι έν έσθήτι άστραπτούση, φοβερός άγαν τω

2 - 3 2 Macc 15.21

5 Cf. Ps 93.12

1 2 - 1 7 Cf. Evagrius Ponticus, De oratione 108

1 Ψάρφιος] Η, Ψάμφιος Ftr | Ψενταήσιος] Ψενταΐσιος 11 Έλουρίων] Αΐλουρίων t 4 Σιλ. εφη] εφη Σιλ. t 5 καί] π ά λ ι ν + t | με 2 ] >t 7έμέύπ.]ύπ. μεΐ 8 Και ύπό τήν 6ω] Ύ π ό τήν έω δέ t 9 εαυτόν] αύτόν t 10 Έλουρίωνος] Αϊλουρίωνος t ΙΟΙ 1 τά - άπαγγ.] τω πλήθει μετά μεγάλης φωνής άπαγγ. τά ύπ' αύτοΰ λεγόμενα t 11 Ακούσατε] πάντες + t 12 συμβέβηκεν] συνέβη 11 Θεόδ.] ό πατήρ ήμών + t 13 έδ. τούς άδ.] τούς άδ. έδ. 11 κυκλώσαντας] t, κεκυκλότας Fr, κεκυκλωκότας Η 14 εδειξεν] ύπεδειξε t 15 όφθαλμοΐς] άδελφοϊς t 16 γινομένας] γενόμενας t 16-17 ίνα - αύτάς] έκρυψα ταύτας, ώσπερ καμάραν ποιήσας τούς πόδας μου, ίνα μή τις τών άδελφών ταραχθή t 18 αύτάς] τάς έχίδνας 11 ελεγεν] ό πατή ρ + 1 20 και τιν. εΐρ. μοι] ών είρ. μοι καί 11 Κατά δέ ενός] Καθ' ένός δέ 11 έξ] >t 21 έξενηνεχθήναι] Η, έξενηνεχθέναι F | ύπό - ελεγεν] έξενεχθήκαι άπό θεοΰ t 22 έκ] >t | Βαΰ] Παβαΰ t 23 Καί ταΰτα] Ταΰτα οΰν t 24 έμοΰ] ύπ' έμέ t

19-20

141

προσώπφ, έφη· ,Ούδέ τόν θεόν αίδή τοιαύτα κατά τοΰ θεράποντος αύτοΰ εννόων;' Και διατραπείς εγώ μετά πολλής αισχύνης, ώσπερ ράπισμα κατά τοΰ προσώπου μου ύπ' αύτοΰ δοθέν ήσθόμην· και λοιπόν ούκέτι εγνων ποΰ ήμην κείμενος ή πώς ένταΰθα ήλθον εως ό θεός 5 με ίάσατο." Και πάντες ημείς άκούσαντες έδοξάσαμεν τόν θεόν. § 20. Certain erring monks revealed to Theodore by an angel are corrected. One is expelled.

ίο

15

20

25

Καϊ μετ' ού πολλάς ημέρας έπιστάς τω μοναστηρίω Θεόδωρος τούς αδελφούς έκέλευσεν συναχθήναι· και όμιλήσας αύτοΐς καϊ ειπών περιμεΐναι τήν παρουσίαν αύτοΰ, γέγονεν αμα δυσίν των μεθ' έαυτοΰ περί τόν οίκον έν ώ έθος εστίν τούς μονάζοντας έστιάσθαι. Καί τι να μονάζοντα νεανίσκον εξελθόντα άπό τοΰ οίκου κατασχών, εΐλκυσεν ε'ίς τι να οίκον κεκαμαρωμένον· καϊ ήνάγκαζεν ειπείν αύτόν απερ ήν πεποιηκώς, αύτόν είναι δεικνύς τόν υπό τοΰ άγγέλου καταμηνυθέντα, δς και έκβληθήναι τοΰ μοναστηρίου κεκέλευστο. Ώ ς δέ ουκ έβούλετο λέγειν, άρξαμένου Θεοδώρου λέγειν αύτοΰ τήν πρώτην πραξιν καί έρωτώντος εί ούδένα τών μοναζόντων συνίστορα εϊχεν, πεσών εις τούς πόδας Θεοδώρου, ήξίου τάς άλλας αύτοΰ πράξεις σιωπήσαι καί έκπέμψαι τοΰ μοναστηρίου. "Ος ύποδειχθείς ύπό Θεοδώρου τω συνηγμένω πλήθει τών αδελφών έξωμολογεΐτο λέγων οτι αληθώς ό θεός τά κατ' αύτόν τω θεράποντι αύτοΰ άπεκάλυψεν καί οτι δικαίως τοΰ μοναστηρίου ριφήναι έκελεύσθη. Καί Θεόδωρος κελεύσας αύτόν έκβληθήναι καί τοις άδελφοΐς εφ' ίκανόν όμιλήσας, τών άλλων μοναζόντων τών αίτιαθέντων ύπό τοΰ άγγέλου ιδία έκάστφ νυκτός επέστη- καί άπαγγείλας δσα έκάστφ μετά τό άγιον βάπτισμα έπεπλημμέλητο, έξέστησεν εκαστον, πείσας λόγφ πλείονι μετανοία έξιλεώσασθαι τόν θεόν· οϊτινες έπιγνόντες

1 αϊδή] σϋ + t 3 κατά - ήσθόμην] εδοξα δέξασθαι παρ' αύτοΰ κατά τοΰ προσώπου μου t 4 ούκέτι] ούκ r | ήμην κείμ.] κείμ. ήμην t | εως] ού + t 6 Kai] ταϋτα +t 7 Kai - πολ.] Μετ' ού πολ. δέ t 9 γέγονεν] παραγέγονεν t 10 μονάζοντας] μοναχούς t 11 άπό] >t 12 εις] έπί 11 αύτόν] Hr, αύτών F, αύτώ t 13 δεικνύς] >t I καταμηνυθέντα] διεγνωκώς + 1 14 καί] )t | κεκέλευστο] κέ sup. lin. t 15 αύτ. τήν πρ.] τήν πρ. αύτ. t 16 ούδένα] μηδένα t 17 πράξεις] corr. sup. lin., prius πράξις F 19 άδελφών] μοναχών t, in marg.: άδελφών t | έξωμολογεΐτο] Η, εξομολογείται F, έξωμολογήσατο t 19-20 ό θεός - αύτόν] τά κατ' αύτόν ό θεός t 22 Καί] Ό ούν μέγας t 23 άλλων] έκάστφ +11 μοναζόντων] ιδία νυκτός επέστη +t 24 ιδία-έπέστη] >t | άπαγγείλας] άναγγείλας t 25 εκαστον] πάντας t 26 μετανοίςι] διά μετανοίας t

142

Critical text

οπως αυτών έφείσατο ό θεός, σπεύδοντες πασιν έαυτούς καταφανείς ποίησαν, έκωλύθησαν ύπό Θεοδώρου λέγοντος μή δύνασθαι τούς πλείους τών αδελφών φέρειν τοιαύτας άκοάς, προστιθέντος δτι, πρός τω τούς έτι νηπιάζοντας έν Χριστώ βλάπτεσθαι, καί τισι τών άπαγγελ5 λόντων έγχωρεΐ παγίδα γενέσθαι όνειδισμόν ύπό τίνος τών μηδέπω παγίων προσεπενεχθέντα αύτοΐς· άλλ' εκείνων τοις άγίοις άνδράσιν τοις περί Πεκύσσιον και Ψενταήσιον ιδία έκαστος έαυτόν φανερώσας, δεήσεις προσέφερεν προσεύχεσθαι ύπέρ αυτών πρός τόν θεόν. §21. A speech by Theodore elicits the confession of a monk who stole food. 10

Kai ταϋτα μεν έν ταΐς ήμέραις της τεσσαρακοστής γέγονεν. Έ ν δέ ταΐς ήμέραις τοΰ άγίου πάσχα έσπέρας βαθείας τή τρίτη τών σαββάτων, πάντων τών μοναζόντων τών έν τοις ένδεκα μοναστηρίοις τοις ύπό Θεόδωρον έν τή Βαΰ συνηγμένων (έθος γαρ (Η. p. 110) αύτοΐς κατ' έτος έκεΐσυναγομένοις άμα τήν τοΰ άγίου πάσχα έορτήν έορτά15 ζειν) πολλών άξιούντων Θεόδωρον έρμηνεΰσαι α μή νενοήκεισαν £>ητά τών γραφών έκάστω ώσπερ ήρώτησεν σαφές ποιήσας τό ζητούμενο ν εφη· „Αγαθόν χαρίεν ειπείν έφ' ύμών· πνεύμα άκάθαρτον παραγενόμενον ένός έξ ήμών κατεγέλασεν λέγον· ,Συνήθως τών μοναζόντων τή 20 παρελθούση νυκτί μή μεταλαβόντων καί ούτος έν τοις μή μεταλαβοΰσιν ήν· έπισκεψάμενος δέ αύτόν έγώ νυκτός και εύρων όξύπεινον και άγαν όλιγωροΰντα (έθος γάρ τοις δαίμοσιν τοις πάθεσι τών άνθρώπων

4 Cf. 1 Cor 3.1

5 Cf. Rom 11.9

1 - 2 σ π ε ύ δ . - ποιήσαι] εσπευσαν μεν πασι γενέσθαι καταφανείς t 2 έκωλύθησαν] δέ +t 3 φέρειν] τάς + t | άκοάς] καϊ + t 4 τφ] t, τό Fr | βλάπτεσθαι] άκούοντας +1 4 - 5 καί - έγχ.] έγχ. καί τών άπαγγ. τισί t 5 παγίδα] ταϋτα +11 γενέσθαι] εις σκάνδαλον + t 5 - 6 όνειδ. - αύτοϊς] όνειδισμοϋ προσεπενεχθέντος αύτοίς, εστίν δτε, πρός τίνος τών μηδέπω πειρασθέντων t 6 άλλ' εκείνων] άλλά μόνοις t 7 Πεκύσσιον] Πεκύσιον 11 Ψενταήσιον] Ψενταΐσιον t 8 προσέφερεν] προσέφερον 11 προσεύχεσθαι] ευχεσθαι 11 αύτών] t, αύτοΰ Fr ΙΟτεσ. γέγ.]άγίαςγέγ. τεσ. t 13 τη ΒαΟ] Παβαΰ t 14 κατ' - συναγ.] έκεϊσε συναγ. κατ' ετος 11 κατ'] καθ' F | αμα] όμοΰ t 14-15 έορτάζειν] καί + t 15 Θεόδωρον] τόν μέγαν pr. t | νενοήκεισαν] νενοήκασι γ 15-16 γραφών] t, άγίων pr. F | α - γραφών] τινά ρητά τών γραφών α νενοήκασιν t 16-17 έκάστφ - εφη] έκεΐνος έκάστω σαφές ποιήσας τό ζητούμενον καθώς ήρωτήθη, προσέθετο λέγειν t 18 Αγαθόν] καί τοΰτο + t | χαρίεν] χαρίεντως t 19 ήμών] ύμών t 20 μεταλαβόντων] τροφής + t 20-21 μεταλαβοϋσιν] μεταλαμβάνουσιν t 22 γάρ] δέ t | δαίμοσιν] ήμΐν + t

20-22

143

παρακαθημένοις έπιτίθεσθαι) ενθυμήσεις αύτώ ύποβαλών καν την πεΐναν αύτοΰ έξάψας, έπεισα αυτόν άρτους κλέψαι και λάθρα φαγεΐν. Και νΰν έν μέσω των μοναζόντων κάθηται ό κλέπτης, παραβάτης της οικείας προθέσεως γενόμενος, ώς μετ' αυτών ύπερθέμενος.'" 5 Και Θεόδωρος τοις μονάζουσιν έφη· ,,Μή τις εαυτόν βιαζέσθω ύπέρ δύναμιν νηστεύειν, έπειδή έκ της άγαν άσκήσεως έξησθένησεν ύμών τά σώματα· οί οΰν άγαν ασθενείς καθ' έσπέραν έσθιέτωσαν πλήν της παρασκευής." Και άναστάς εκείνος έν μέσω τοΰ οχλου των μοναχών (ήμεν γαρ 10 πλείους ή δισχίλιοι έπί τό αύτό) προσέπεσεν τοις ποσίν Θεοδώρου, έαυτόν καταμηνύων· καϊ καλύψας τό πρόσωπον αύτοΰ τή μηλωτή Θεόδωρος ουκ εΐασεν τω πλήθει καταφανή γενέσθαι, ειπών· „«Τίς άσθενεΐ και ουκ ασθενώ;»" § 22. The frivolous behavior of four young monks is revealed to Theodore. Όμοίως ποτέ ό μακάριος Θεόδωρος μετά μ' άδελφών έν όρεινοΐς 15 και άοικήτοις τόποις γενόμενος ξύλων έργασίμων ένεκα, άλλους έξαπέστειλεν τοσούτους της αυτής ένεκεν χρείας, έπιστήσας αύτοΐς τον άγιον Ίσίδωρον, άνδρα πάσης πραυτητος και συνέσεως τής κατά Χριστόν πεπληρωμένον. Ή ν δέ τό μεταξύ διάστημα αυτών ήμέρας έχον όδόν. 20 Kai τή ήμέρα τή πρώτη έν ή οί περί Θεόδωρον ήσαν άρξάμενοι τής τών ξύλων κοπής, τό έσπερινόν καταπαύσασιν τοΰ έργου καί εις τό αύτό ήθροισμένοις έπί τάς συνήθεις εύχάς προτρέπων έφη· „Χρεία μέν ήπειγεν ή ν ούκ αγνοείτε πληρωθήναι τό έργον έφ' φ παραγεγόναμεν· αλλ' έπειδή έν τή δωδεκάτη προσευχή, θέντων ήμών τά γό25 νατα έπί τήν γήν, τό πνεΰμα τό άγιον έδήλωσέν μοι δτι τέσσαρες τών 12-13 2 Cor 11.29

1 ένθ. - καϊ] καί ύποβάλλειν αύτοϊς ένθ. t 2 αύτοΰ] αύτοΐς 11 αύτόν] >t | αρτ. κλ.] κλ. äpi. t 4 αυτών] corr. in marg., prius αύτόν F 5 Κ,αϊ - εφη] Kai ταΰτα μέν τό δαιμόνιον ε ί π ε ν εγώ δέ λέγω ύμΐν t 6 ύπέρ δύν. νηστ.] νηστ. ύπέρ δύν. t 9 Kai άν.] Ά ν. οΰν 11 έκεΐνος] έτι λέγοντος Θεόδωρος + t 9 - 1 1 έν μέσω - καταμηνύων] προσέπεσε τοις ποσίν αύτοΰ, καταμηνύων έαυτόν έν μέσφ τοΰ όχλου τών μοναχών· ήμεν γάρ έπί τό αύτό πλείους ή δισχίλιοι t 11-12 καί καλύψας - ειπών] Θεόδωρος δέ τό πρόσωπον καλύψας τοΰ άδελφοΰ τη μηλωτή ούκ εΐασεν καταφανή γενέσθαι τφ πλήθει, τοΰτο ειπών t 14 Lemma in marg. sup.: περί τοΰ μή γελάν F | Όμοίως] Ούτος t | μ ] τεσσαράκοντα t 15 ξύλ. έργ. εν.] έν. ξύλ. έργ. 11 άλλους] είς ετερον μέρος pr. t 16 ένεκεν] ενεκα t 17 Ίσίδωρον] corr. sup. lin., prius Ίσήδωρων F | πραΰτητος] πραότητος t 18 τό] >t | αύτών] >t 19 εχον] t, έχων F 20 έν ή] καθ' ήν t 22 αύτό] tr, αύτόν F | προτρ. εφη] εφη τοις άδελφοϊς ό μέγας Θεόδωρος t 23 φ] ö t

144

Critical text

έν τφ άλλω ορει μοναζόντων, καλώς έαυτούς έκ παιδόθεν άναγαγόντες έσφάλησαν (οϊτινες δια της έμής βραχύτητος νουθετηθέντες πάντως έπαναδραμοΰνται έπν την άρχαίαν κατάστασιν) άναγκαΐον ούν (Η. p. 111) έστιν τούτου τοϋ έργου καταφρονήσαντας και ήμας καί 5 τούς έν τω αλλφ ορει εύρεθήναι έν τη Βαΰ τη ήμερα τοΰ σαββάτου." Kai καλέσας δύο των αδελφών καί έντειλάμενος αύτοΐς μηδενί έκλαλήσαι ταϋτα, άπέστειλεν αύτοΐς εις τό άλλο ορος παραγγεΐλαι τοις μετά 'Ισιδώρου έκεΐ ούσιν, τη ήμερα τοΰ σαββάτου έν τή Βαΰ εύρεθήναι. 10 Καί ούτως ήλθεν εις τό μοναστήριον μετά δυσμάς ήλίου τω σαββάτω, άγων τούς μεθ' έαυτοΰ πάντας. Ή σ α ν δέ καί οί άλλοι προλαβόντες. Καί εύρών πάντας συνηγμένους είς τήν έκκλησίαν παραγέγονε· καί καθ' δν καιρόν είώθει τούς μονάζοντας διδάσκειν, σταθείς έν μέσω αυτών, Θεοδώρου τοΰ Άλεξανδρέως έρμηνεύοντος, 15 εφη· §23. Theodore's speech against laughter corrects the four frivolous brethren. ,,Ο'ίδατε, άδελφοί, δτι τών μοναζόντων καί άειπαρθένων ό βίος, ύπερβαίνων τήν τών άνθρώπων πολιτείαν, άγγελικός τυγχάνει· οί γάρ οϋτως πολιτευόμενοι, τή κοινή τών άνθρώπων πολιτεία αποθανόντες, ζώσιν τω ύπέρ αύτών άποθανόντι καί έγερθέντι· άρνησάμενοι τό 20 έαυτοΐς ζήν, Χριστώ έαυτούς συνσταυροΰσιν· καί ταύτην έκαστος ήμών έλόμενος τήν ζωήν, τή πενία τών γονέων άποταξάμενος ενταύθα παραγέγονεν· καί ζήν οφείλει κατά Χριστόν, τύπον καί ύπογραμμόν ταύτης τής όδοϋ τούς έν ήμΐν προβεβηκότας έχων. Ού μόνον γάρ τάς άγίας γραφάς, άλλά καί τούτων τών θεραπόντων αύτοΰ τόν 25 βίον καί τό έδραίωμα τής εις Χριστόν πίστεως ώσπερ οδούς άπαγούσας είς τήν βασιλείαν έαυτοΰ δέδωκεν ό θεός πάσιν ήμΐν τοις βουλομένοις εις αυτήν καταντήσαι. 19 2 Cor 5.15

20 Cf. Gal 2.20

25 Cf. 1 Tim 3.15

1 - 2 άναγαγόντες] άγαγόντες t 2 έσφάλησαν] νϋν + t | οΐτινες] καί χρή τούτους t 2 - 3 νουθ. πάν. έπαναδ.] νουθετηθέντας έπιστρέψαι πάν. t 3 άρχαίαν] οϊκείαν t 4 ούν] >t 5 τή Βαΰ] Παβαϋ t 6 Kai καλ.] Καλ. ούν t 7 δρος] ώστε +t 8 έκ. ούσ.] ούσ. έκ. 11 τη Βαΰ] Παβαϋ t 10 Kai οϋτ.] Κάκεϊνος δέ t 11-12 προλαβ.] t, προσλαβόντες Fr 12-13 παραγέγονε] corr. sup. lin., prius παραγέγοναν F 13 καί καθ' δν] καθ' δν δέ t 14 σταθείς] στάς t 18 οϋτως] οϋτω r | πολ. άποθ.] άποθ. συνήθεια t 19 άρνησάμενοι] γάρ + t 20 έαυτ. ζήν] ζήν έαυτ. t | συνστ.] συστ. t 20-21 εκ. ήμ.] ήμ. εκ. t 22 καί ζήν] ζήν οΰν t 22-23 τύπ. καί ύπογ.] ύπογ. καί τύπ. t 23 τούς - προβ.] t, τής έν ήμΐν προβεβηκότος Fr 23-24 μόνον γάρ] γάρ μόνον t 24-25 τόν βίον] τούς βίους t 25 καί] ώς t | τό] >t | πίστεως] έδωκεν ήμΐν ό θεός + t 26 έαυτοΰ] αύτοΰ t | δέδωκεν - ήμΐν] >t

145

22-23

5

10

15

20

25

Άλλά τίνες έξ ήμών καλώς τρέχοντες τούτον τόν δρόμον, ώλίσθησαν μέν, ού πεπτώκασιν δέ· τέσσαρες γαρ των άδελφών ών άπεστείλαμεν εις τό ορος, κατά μόνας ευρεθέντες, ευτράπελα λέγειν προς αλλήλους ήρξαντο και γελοιάζειν και καχάζειν οΰτως, ώς τό πνεΰμα τό αγιον λυπηθέν ύπ' αύτών τάς προσηγορίας αυτών καί τό πταίσμα δηλώσαί μοι, δπως έντραπέντες δάκρυσιν καν στεναγμοΐς άναλάβωσιν εαυτούς. Αδελφοί, ποΰ εθεσθε τήν 'Ιερεμίου φωνήν λέγοντος τω θεω· «Κύριε παντοκράτωρ, ούκ έκάθισα μετά συνεδρίου αύτών παιζόντων, άλλ' εύλαβούμην άπό προσώπου χειρός σου· κατά μόνας έκαθήμην, οτι πικρίας ένεπλήσθην»; Πώς ούκ έμνημονεύσατε τοΰ Ίώβ λέγοντος· «Ει δε καί ήμην πεπορευμένος μετά γελοιαστών,» τάδε μοι σκυθρωπά συμβαίνοι; Ή πώς τών του Παύλου ρημάτων έπελάθεσθε α συνεχώς μελετάτε; Ούκ οΐδατε οτι τά μικρά τών εαυτού δούλων ήττήματα παραχρήμα ώς μεγάλα επισκέπτεται (Η. p. 112) ό θεός πρός σωτηρίαν αύτών; Ούκ ήκούσατε Σολομώντος λέγοντος· « Ώ ς φωνή τών άκανθών ύπό τόν λέβητα, ούτως ό γέλως τών αφρόνων » και πάλιν· «Τω γέλωτι είπα περιφοράν» καί πάλιν· «Αγαθόν θυμός ύπέρ γέλωτα»; Διό άνανήψαντες ακούσατε τοΰ άποστόλου λέγοντος· «'Ο γέλως ύμών εις πένθος μεταστραφήτω καί ή χαρά εις κατήφειαν,» ίνα μή πειραθήτε τής σκυθρωπής εκείνης άποφάσεως τοΰ σωτήρος λέγοντος· «Ούαί οί γελώντες νυν, ότι κλαύσετε καί πενθήσετε.» Καί μάλλον τό έκούσιον πένθος καί τόν έκούσιον κλαυθμόν πρόσκαιρον δντα άναλάβετε σπουδαίως, ίνα μή τών άκουσίων αιωνίων όντων πεΐραν λάβητε. Είπατε έκαστος ύμών τφ θεφ δτι· « Έ γ ώ εις μάστιγας έτοιμος.»" Καί έτι λέγοντος αύτοΰ, οί τέσσαρες ώσπερ εκ μιας γνώμης, καίτοι γε διεστώτες άλλήλων, όλολύζοντες καί κλαίοντες μεγάλη τη φωνή, εις ανατολάς βλέποντες έρριψαν εαυτούς ενώπιον τοΰ θεοΰ, εαυτούς

1 - 2 2 Tim 4.7; Rom 11.11 4 - 5 Cf. Eph 4.30 16-17 Eccl 7.6 18 Eccl 2.2 18-19 Eccl 7.3 25-26 Ps 37.18

8 - 1 1 Jer 15.17 19-20 Js 4.9

12 Job 31.5 22 Lk 6.25

1 καλώς - δρόμον] τοϋτον τόν δρόμον καλώς τρέχοντες t 4 καχάζειν] καγχάζειν t 9 αύτών] >t 13 συμβαίνοι] Η, συμβαίνει Fr, συμβαίη 11 τοΰ] >t 14 έαυτοΰ] αύτοΰ t 15 έπισκ. ό θ.] ό θ. έπισκ. t 18 θυμός] θυμόν t 22 κλ. καϊπεν.]πεν.καϊ κλ. t 22-23 Καί μαλ.] Μαλ. ούν t 23 τό - κλαυθμόν] τόν έκ. κλαυθμόν καί τό εκ. πένθος t | πρόσκαιρον] πρόσκαιρα t 24 αν. σπ.] σπ. άν. t 27 αύτοΰ] Θεοδώρου ταϋτα 11 τέσσαρες] άδελφοί +1 28-29 όλολ. - θεοΰ] έρριψαν εαυτούς ένώπιον τοΰ θεοΰ πρός ανατολάς βλέποντες όλολ. τε καί κλαίοντες μεγάλη τη φωνη t 29-1 έαυτ. μέν λέγ.] καί όμολογήσαντες έαυτ. t

146

Critical text

μεν λέγοντες εϊναν τούς αίτιαθέντας, τό δέ πλήθος των άδελφών ίκετεύοντες ύπέρ αυτών προσεύξασθαι. Και πάντων μεθ' ίκανοΰ κλαυθμοΰ προσευξαμένων, ή μεν σύναξις συνήθως έπετελεΐτο. Εκείνοι δέ ώσπερ έφόδιον είς άπαντα τον βίον τά υπό τοϋ 5 μακαρίου Θεοδώρου είρημένα λαβόντες, ούτως έβελτιώθησαν, ώς πάντας τούς εν τω μοναστηρίω έκαστον αύτών έχει ν τύπον και ύπογραμμόνπρόςσωτηρίαν. Τοιαύτη γαρ ή ν αύτών και ή ζωή καίπρό τοΰ έλαφροΰ τούτου πταίσματος. §24. Mousaios rebukes Theodore's authority and is expelled. Μουσαίος δέ τις τοΰνομα μονάζων, Θηβαίος, ύπό τόν μικρφ πρόσ10 θεν μνημονευθέντα Σιλουανόν έτύγχανεν. Ούτος μετά Σιλουανοΰ και των άλλων άδελφών τών ύπ' αύτόν εις τινα νήσον τοΰ ποταμού άπέσταλτο, ώστε τάς λεγομένας λαψάνας συναγαγεΐν και ταριχεΰσαι είς βρώσιν τοις άδελφοΐς. Ώ ς δέ πέμπτην ήμέραν διήγον εκεί, μόνος κληθείς ύπό Θεοδώρου 15 ούχ ύπήκουσεν λέγων· „Έρχομαι μετά πάντων τών άδελφών μου, όταν πληρώσωμεν τό έπιτεταγμένον ήμΐν." Ούτος δέ και άκων άχθείς είς τό μοναστήριον εύρεν Θεόδωρον μέν πικρώς κλαίοντα έν κελλίφ, Ψενταήσιον δέ και Ίσίδωρον παρεστώτας αύτφ· και Θεόδωρος έπί πολύ προσσχών αύτφ εϊπεν20 ,,Διατί μή τοϋ σώματος σου (άμεινον γάρ ήν) άλλά τής ψυχής σου άνηγγέλη μοι θάνατος; Ουχί νυκτός καί ημέρας μόνος σοι συντυγχάνων έν τφ κελλίφ σου ελεγον· , Ή ψυχή σου κακά μελετά- πάσης άμαρτίας βαρυτέρας έχεις τάς ενθυμήσεις· πολλούς γάρ άπώλεσαν οί τοιούτοι διαλογισμοί'; (Η.ρ. 113) Και λέγοντος σου δαιμόνων εϊναι 25 ύποβολάς έκείνας τάς παμμιάρους εννοίας, ελεγον· ,Οΰπω μέν

22 Cf. Job 27.4

1 λέγοντες] λέγοντας F | δέ] >t 2 ίκετ.] ίκέτευον t 6 - 7 έκαστον - σωτηρίαν] τύπον εχειν καί ύπογραμμόν πρός σωτηρίαν έκαστον αύτών t 7 καί 1 ] >t 9 Μουσαίος] Η, Μουσέως Fr | Μουσ. - Θηβ.] Μοναχός τις Θηβαίος τουνομα 'Ιωσήφ t 10 έτύγχανεν] ήν τεταγμένος t 10-12 Ούτος -άπέσταλτο] Ούτος άπεστάλη ποτέ μετά Σιλουανοΰ καί τών ύπ' αύτόν άδελφών εις τινα νήσον τοΰ ποταμοΰ t 12 λαψάνας] βοτάνας + t | ταριχεΰσαι] t, ταρριχεΰσαι F | είς] πρός t 14 Θεοδώρου] τοΰ μεγάλου pr. t 16 έπιτεταγμένον] διατεταγμένον 11 Ούτος - άχθείς] Αλλά καί αύθις τοΰ Θεοδώρου κελεύσαντος· άχθείς έκεϊνος καί άκων t 18 Ψενταήσιον] Ψενταΐσιον t 19 προσσχών αύτώ] τούτω προσχών t 20-21 άμεινον - θάνατος] θάνατος άνηγγέλη μοι (άμεινον γάρ ή ν) άλλά τής ψυχής t 21 άνηγγέλη] άνηγγέλλη F I μόνος] μόνφ t 25 παμμιάρους] t, παμμίερους F

23-25

5

10

15

20

147

δαίμονες συνεχωρήθησαν έπιθέσθαι σοι· σύ δέ ούτως ύλομανών νομήν πολλήν τοις δαίμοσιν έτοιμάζεις, έπισπώμενος αυτούς κατά σαυτοΰ ταΐς κακοβουλίαις.' Ούκ έλεγόν σοι· ,Έπί σοι πεπλήρωται τό των παροιμιών ρητόν τό λέγον· «"Ωσπερ γεώργιον άνήρ άφρων, και ώσπερ άμπελών άνθρωπος ενδεής φρενών εάν αφής αυτόν, χερσωθήσεται και ύλομανήσει ολος και γίνεται έκλελειμμένος, και οί φραγμοί των λίθων αύτοΰ κατασκάπτονται»; Ειπέ δέ λοιπόν· ποΰ σε άπήγαγεν ή κακή όδός σου;" Και λέγοντι αύτφ μηδεμίαν ένθύμησιν καινοτέραν έσχηκέναι, πλήν ων αύτφ συνήδει ό Θεόδωρος, εφη πρός αύτόν· „'Οπίσω ούν τής καλύβης καθήμενος, τίνα έλογίσω καί εστησας εν τή καρδία σου;" Καί είπόντι αύτφ δαιμόνων είναι ύποβολάς Θεόδωρος εΐπεν- „'Έως εκείνης της ώρας ούδέπω ήν δαίμων συγχωρηθείς έπιθέσθαι σοι· έπειδή δέ τοιαύτα έστησας εν τη καρδία σου κακά καί γέγονας δαιμόνων οίκητήριον, μάτην ένταΰθα διάγεις· έκελεύσθης γάρ έκβληθήναι τοΰ μοναστηρίου." Καί παραδούς αύτόν τέσσαρσιν μονάζουσιν νεανίσκοις, έκέλευσεν είς τον ίδιον αύτοΰ οίκον άπαγαγεΐν αύτόν· δς γενόμενος πρός τή πύλη τοΰ μοναστηρίου καί δαιμονισθείς, ώσπερ ταΰρος μυκώμενος επί τήν ιδίαν κώμην ώρμησεν, έαθείς ύπό των τεσσάρων μοναζόντων. §25. Theodore's clairvoyant knowledge of Karour's death

Πλησίον δέ Πτολεμαΐδος της έν τή Θηβαΐδι, δπου μοναστήριον οίκοδομήσας Θεόδωρος οικεΐσθαι ύπό μοναζόντων πεποίηκεν· έν οίς τις ή ν Καρούρ ονόματι, δ λέγεται παρά Θηβαΐοις κολοβός· φ πλειστάκις εις τάς νυκτερινάς εύχάς όκνηροτέρω γινομένω έπέπλησσεν 25 Θεόδωρος· πολλού δέ πόρρω καί τφ διαστήματι τοΰ μοναστηρίου τοΰ

4 - 7 Ργ 24.30-31

8 Pr 16.29

2 νομήν πολ. τοις δαίμ. έτ.] πολ. νομήν έτ. τοις δαίμ. t 5 ανθ. ένδ. φρ.] ένδ. φρ. ανθ. t 6 γίνεται] γένηται t 8δέ]>ΐ|σεάπήγ.]άπήγ.σεΐ|όδόςσου]σουόδόςΐ 8-9 λέγοντι αύτφ] λέγοντος αύτοΰ t 9 καιν. έσχ.] έσχ. καιν. t 10 ό] >t 12 Θεόδ. είπεν] λέγει Θεόδ. t 13 δαίμων] δαιμόνων t | συγχωρηθείς] συγχώρησις t 15 οίκητήριον] κατοικητήριον t 17 Καί] αύτικά + t 18 είς - αύτόν] άπαγαγεΐν αύτόν είς τόν ίδιον οίκον 11 πρός] έν t 20 ώρμησεν] δρμησεν sup. lin. F | έαθείς] Pasquali, δεθείς Ftr | τεσσάρων] δ't 21-22 δέΠτολ. Θεόδ.] τής έν Θηβαΐδι Πτολ. μοναστήριον ήν οικοδομήσας Θεόδ. t 22 οικεΐσθαι] καί οικεΐσθαι τοΰτο 11 μοναζόντων] μοναχών t 23 Καρούρ ονόματι] Θη βαϊος μοναχός ονόματι Καρούρ t 24 είς - γινομένο)] όκνηροτέρω γινομένω περί τάς νυκτερινάς εύχάς t 25 Θεόδωρος] ό μέγας pr. t 25-1 πολλού - έν φ Θεόδ.] >t

148

Critical text

καλουμένου Βαΰ, έν φ Θεόδωρος μετά δυσμάς ήλίου μεταξύ πάντων των άδελφών καθήμενος, εξαίφνης περιχαρής γενόμενος εφη· „Ευαγγελίζομαι υμάς τό έλεος ο πεποίηκεν ό θεός μετά Καρούρ τοΰ έν τη Πτολεμαΐδι· άρτι γάρ αύτοϋ τήν ψυχήν εκ τοΰ σώματος 5 μεταστήσας εις τόν ούρανόν μετά δόξης πολλής άνήγαγεν, έπειδή και των εκκλησιαστικών δογμάτων άκρίβειαν εϊχεν και τό σώμα μετά των άλλων έαυτοΰ καλών πάναγνον έφύλαξεν· τά γάρ άλλα αύτοϋ έλαττώματα νόσοις διαφόροις, αίς έπήγαγεν αύτώ, έξήλειψεν." Και μεθ' ήμέρας οκτώ, δύο τών εκείθεν άδελφοΐ παραγενόμενοι 10 και τήν ήμέραν και τήν ώραν έν ή Καρούρ έκοιμήθη άπαγγείλαντες, εξ έστησαν ημάς πάντας. § 26. Theodore corrects Patchelphius for teaching against the resurrection of the flesh. (H.p. 114) Καί ποτε πάντας τούς αδελφούς έχων Θεόδωρος, προς Ψάρφιον τόν πάντων πρώτον έν τή Βαΰ εφη· ,,Άπόστειλον εις τό κελλίον Πατχελφίου καί ποίησον αυτόν έλθεΐν μετά τοΰ νεανίσκου 15 τοΰ εύρισκομένου μετ' αύτοΰ έν τω κελλίω· μετάπεμψαι δέ καί τόν υίόν αύτοΰ τόν πρεσβύτερον." Ώ ς δέ παρεγένοντο, εϊπεν πρός τόν Πατχέλφιον Θεόδωρος· „Είπε τίνα έδίδασκες τόν νεώτερον τοΰτον διά τής νυκτός." Καί εΐπεν· ,,Τί έδίδασκον αυτόν; φόβον θεοΰ." Θεόδωρος ε ί π ε ν ,,Αύτός ό θεός δι' 20 άγγέλου κατεμήνυσέν σε- είπε ούν τάληθή, ειπερ φώς έστιν ή διδασκαλία σου." Τοΰ δέ αρνουμένου, Θεόδωρος πρός πάντας είπεν· ,,Έδίδασκεν αυτόν μή είναι σαρκός άνάστασιν, κακίζων τής σαρκός τήν φύσιν." Είτα πρός Πατχέλφιον λέγοντος· ,,Είπέ εί οϋτως έχει ή οϋ," ό υίός 25 Πατχελφίου έβόησεν λέγων· „Κάμε τή παρελθοΰση έσπέρα ταΰτα φρονεϊν επειθεν." Καί τις εύνοΰχος έκ κοιλίας μητρός αύτοΰ ύπάρχων, "Ωρ τουνομα, παρρησιέστερον εΐπεν πρός Θεόδωρον· „Τόν νεανίσκον τόν 3 Cf. Lk 1.72

1 μετά δυσμάς] ποτέ ούν μετά δυσμάς t | πάντων] >t 2 άδελ.] έν Παβαΰ + t | καθήμενος] ό μέγας Θεόδωρος + t | έξ. περιχ.] και περιχ. έξ. t 3 ύμας] ύμΐν t 4 xfj] )t I έκ τοϋ σώμ.] )t 7 έαυτοϋ] αύτοΰ 11 έφύλαξεν] έτήρησε t 8 έξήλ.] ό θεός +t 9 Kai μεθ' ήμ.] Μεθ' ήμ. ούν t | όκτώ] καί γάρ πολύ τό διάστημα ήν μεταξύ +t 11 ήμ. πάν.] πάν. ήμ. t 12 Καί - Θεόδ.]'Άλλο τέ ποτε συγκαθήμενος τοις άδελφοΐς ό μέγας Θεόδ. έφη t 13 Ψάρφιον] Ψαρφϊν t | τή Βαΰ] Παβαΰ t | εφη] >t 14 Πατχελφίου] Παγχελφίου t 17 εΐπεν] λέγει t | Πατχ.] Πανχέλφιον t | Θεόδ.] ό pr. t 18 τίνα] ήν ä + t | Τί] >t 22 Θεόδ. πρός πάν. είπ.] λέγει πρός πάν. Θεόδ. t 24 Πατχ.] Πανχέλφιον 11 λέγοντος] t, λέγοντα Fr, αύθις pr. 11 έχει] )t 25 Πατχ.] Πανχελφίου t 28 πρός Θεόδ.] Θεοδώρφ t

25-27

149

άπατώμενον ύπόμνησον." Θεόδωρος είπεν· „Kai τούτου τοΰ νεανίσκου καί τοϋ υίοϋ Πατχελφίου ή ψυχή ώσπερ άδάμας γενομένη ουδέν παρεδέξατο της διδασκαλίας αύτοΰ." Kai τω νεανίσκω είπεν· ,,Άπεδέξατό σου τήν πρόθεσιν ό θεός." Kai τω προεστώτι της οικίας 5 έν ή ό νεανίσκος ωκει παρήγγειλεν μή έπιπλήξαι αύτώ ποτε ώς άπολειφθέντι νυκτός της οικίας λάθρα και παρά γνώμην αύτοΰ. Είτα επί πολύ Πατχέλφιον τον περί της έκ νεκρών αναστάσεως της θνητής ήμών σαρκός λόγον έκ των αγίων γράφων παρατείνοντος, και διαβεβαιουμένου ταύτη ν ήμών τήν θνητή ν σάρκα δεΐν 10 άθάνατον και άφθαρτον έκ νεκρών έν δόξη άναστήναι, Πατχέλφιο,ς δακρύων έμπροσθεν τοΰ πλήθους τών αδελφών (ίκανά γαρ ήν τά ύπό Θεοδώρου είρημένα εις πίστιν αύτόν άγαγεΐν) ερριψεν εαυτόν συντιθέμενος τοις έκκλησιαστικοΐς δόγμασιν, αξιών δέ πάντας προσεύξασθαι περί αύτοΰ, ίνα καί ταύτην αύτοΰ τήν άμαρτίαν ό θεός έξαλείψη. 15 Καί τών αδελφών μετά χαράς προσευχομένων, ό Πατχέλφιος έν μεγάλη τη φωνή έξωμολογεϊτο τω θεώ μετά πολλών δακρύων. §27. Theodore heals Patrikius who was bitten by an asp. Καί ποτε γενομένων ήμών πλω μετά Θεοδώρου εις τινα νήσον συναγαγεΐν ξύλα είς καΰσιν, και έτι έν τω πλοίω όντων ήμών τών Ελληνιστών, Θεόδωρος μέν άφ' έτέρου πλοίου έξελθών μετά μονα20 ζόντων πλείστων (προειλήφει γάρ ήμάς) ήρξατο μετ' αύτών σκηνή ν ποιεΐν. Πατρίκιος δέ τις τοϋνομα βούπαις, άπό (Η. ρ. 115) Μύρων της Λυκίας ορμώμενος, έν τω ήμετέρω πλοίω βοήσας βοήθειαν έπεκαλεΐτο. Καί εΐδομεν άσπίδα μεγάλην μελανήν τοις όδοΰσιν έπειλημ25 μένην τοΰ ταρσοΰ τοΰ δεξιοΰ ποδός αύτοΰ. Νεανίας δέ τις Θηβαίος μονάζων, συνών ήμΐν έν τω πλοίω, λαβόμενος τής κέρκου τό θηρίον 9 - 1 0 Cf. 1 Cor 15.52-54 1 ύπόμ.] έξέτασον t, καί + r | Θεόδ. είπεν] λέγει Θεόδ. t 2 Πατχ.] Παγχελφίου t 4Καίτφ]ΤφδέΙ 5 ένή]ύφ' ή ν 11 φκει] ήν 11 αύτφ] )t 6 νυκ. τής οίκ. λάθρα] τής οίκ. λάθρα νυκτός t | καϊ] >t 7 προς] Η, >Fr 7 - 9 Είτα - διαβεβ.] Είτα τόν λόγον έπϊ πολύ παρατείνοντος Θεοδώρου περί τής έκ νεκρών άναστάσεως τής θνητής ήμών σαρκός, καί διαβεβαιουμένου έκ τών άγιων γραφών t 9 ήμών τήν θνητή ν] τήν θνητήν ήμών r 10 έν δόξη] μετά δόξης t | Πατχ.] Πανχέλφιος t 11 δακρύων] δακρύσας t 12-13 συντιθ.] μέν + t 15 προσευχομένων] εύχομένων r | Πατχ.] Πανχέλφιος 11 έν] )Γ 16 μετά - δακ.] )t 17 Καί - Θεοδ.] Απερχομένων ήμών ποτέ μετά Θεοδώρου διά πλοίων 11 νήσον] ώστε + t 19 πλοίου έξελ.] έξελ. πλοίου t 19-20 μοναζόντων] μοναχών t 20 πλείστων] πλειόνων t | προειλήφει] προειλήφθη r, corr. sup. lin., prius προειλείφει F 22 Πατρίκιος] Έ ν τω ήμετέρφ δέ πλοίφ pr. 11 δέ] )t I τοϋνομα] όνομα 11 Μύρων] t, Μοίρων F 23 έν - πλοίω] >t 2324 βοήσας - έπεκ.] εξαίφνης βοήσας έπεκ. βοήθειαν 11 Καί] Προσχόντες ούν 11 μεγ. μελ.] μεγίστην μέλαιναν t 24-25 τοις όδοΰσιν έπειλ.] έπιλ. τοις όδοΰσιν αυτής t 25 Νεανίας] Νεανίσκος t 26 μονάζων] μοναχός t

150

Critical text

και μόλις άποσπάσας τοΰ ποδός Πατρικίου, τύπτων εις τον τοΐχον τοΰ πλοίου και άνελών, εις τον ποταμόν αυτό νεκρόν έρριψεν. Και Πατρικίου κλαίοντος και πάντων ήμών προσδοκώντων αυτόν αφνω καταπίπτειν νεκρόν, Θεόδωρος έπιστάς και έπί τον τόπον των 5 οδόντων τοΰ θηρίου ποιήσας τό σημεΐον τοΰ σταυροΰ τοΰ Χριστοΰ, εφη πρός Πατρίκιον κλαίοντα· ,,Μή φοβοΰ· ίάσατό σε Χριστός." Καί τίνες των μοναζόντων τη εξής έλεγον- ,,Ήμεΐς άπιστοΰντες Θεοδώρω προσεδοκήσαμεν Πατρίκιον δια της νυκτός άποθανεΐν· όρώντες δέ αυτόν ύγιαίνοντα τόν μεν Χριστόν εύλογοΰμεν, Θεόδω10 ρον δέ έθαυμάζομεν, δτι οΰτως εστίν ευπρόσδεκτος αύτώ." Καί ό άποκτείνας δέ τό θηρίον έμεινεν απαθής. §28. Theodore's revelation concerning the forgiveness of postbaptismal sins Και άλλων πλείστων μοναχών άπό τής Βαΰ πλφ τή νήσω έπιστάντων καί όντων ήμών τ' τόν άριθμόν, περί όγδόην ώραν τής έκτης καί εικάδος τοΰ Άθύρ μηνός, Θεόδωρος πάντας ή μας καλέσας καί πρός 15 εαυτόν άθροίσας, τω Άλεξανδρεΐ Θεοδώρφ έφη έρμηνεύειν α ήμελλεν λέγειν πρός πάντας· „Πάλαι μέν μοι ό θεός άπεκάλυψεν α ειπείν έχω, καί παρήγγειλέν μοι τέως σιωπαν· αρτι δέ έστώτί μοι προσέταξεν ειπείν ύμΐν· εστίν δέ ταΰτα· Πολλοί των μετά τό αγιον βάπτισμα ήμαρτηκότων, σχεδόν έν 20 παντί τόπφ έν φ τό όνομα τοΰ Χριστοΰ κηρύσσεται, τήν άποστολικήν πίστιν φυλάττοντες, έν ή καί ήμεΐς έστήκαμεν, έκλαυσαν έφ' οίς ήμαρτον· καί τό γνήσιον αύτών τής μετανοίας ό κύριος άποδεξάμενος έξήλειψεν αύτών τάς άμαρτίας. "Οσοι τοίνυν μέχρι τής σήμερον εκλαύσατε γνησίως έφ' οΐς μετά τό λουτρόν ήμαρτήσατε, γινώσκετε 25 αφέσεως τετυχηκέναι. Διό έκαστος ύμών έξομολογούμενος τω κυρίω τά έλέη αύτοΰ, λεγέτω· «ΊΕστρεψας τόν κοπετόν μου εις χαράν έμοί· διέρρηξας τόν σάκκον μου καί περιέζωσάς με εύφροσύνην.» 6 Cf. Acts 9.34

25-26 Ps 106.8

26-27 Ps 29.11

1 τύπτων] ετυπτεν t 2 αύτό] Η, αύτόν Fr | είς - ερρ.] ερρ. νεκρόν εις τόν ποταμόν t 3 Kai Πατ. κλ.] Κλ. ούν Πατ. t 3 - 4 αύτόν &φ. κατ.] ä(p. κατ. αύτόν t 6 Χριστός] ό pr. t 7 χ-pj έξής] μετά τοΰτο t | άπιστοΟντες] άπιστήσαντες t 8 άποθανεΐν] άποθνήσκειν t 9 όρώντες] ΐδόντες 11 ύγιαίν.] ύγιή 11 εύλογ.] έδοξάζομεν t 10 έθαυμάζομεν] Ftr, θαυμάζομεν Η 12 Kai αλ. πλ.] Πλειόνων δέ και αλ. 11 Βαΰ] Παβαΰ 11 πλφ] )t 12-13 τη νήσω έπιστ.] έπιστ. τη νήσω t 13 τ'τόν άρ.] τόν άρ. τριακοσίων t 14 είκάδος] t, είκάδης F | Θεόδ. πάν. ήμ. καλ.] πάν. ήμ. καλ. Θεόδ. t 14-16 πρός έαυτ. - πάντας] τφ Άλεξανδρεΐ Θεοδώρφ πρός τούς Έλληνιστάς έρμηνεΐ χρώμενος ελεγε πάσι t 17 και παρήγ.] παρήγ. γάρ t 18 ύμΐν] >t 21 φυλάττοντες] φυλάσσοντες t 23-24 μέχρι -γνησίως] έκλαύσατε γνησίως μέχρι τής σήμερον t

27-29

151

§29. A letter from Antony arrives supporting Theodore's revelation.

5

10

15

20

25

Και λόγφ πλείονι παρακαλέσας τούς αδελφούς, ώς περί που ώρα δεκάτη ήμελλεν γίνεσθαι, Θεόδωρος όνομαστί τέσσαρας των αδελφών καλέσας, πάντων ήμών άκουόντων εφη πρός αυτούς· ,,Οί άδελφοϊ ημών οί περϊ Θεόφιλον και Κόπρην από Αλεξανδρείας (Η. ρ. 116) ερχόμενοι έγγίζουσιν τοις ενταύθα· και ϊνα μή άγνοοΰντες παρέλθωσιν ήμάς, άπέλθατε εις τό άκρωτήριον της νήσου· και τοις έν τω πρώτφ πλοίφ τω έξερχομένω τήν καμπήν τοϋ ποταμού νεύσατε, δπως τη νήσφ προσορμίσωσιν· Θεόφιλος δέ κυβερνών οϊδεν τόν άσφαλή ορμον κάκεϊ παραβάλλει." Οί δέ άδελφοϊ άπελθόντες και ολίγον περιμείναντες εΐδον έξελθόν της καμπής τό πλοΐον· και έπιγνόντες Θεόφιλον κυβερνώντα και εξ εαυτών γενόμενοι, νεύσαντες αύτοΐς και δήλον ποιήσαντες έν τή νήσω Θεόδωρον είναι, ήλθον άπαγγέλλοντες έληλυθέναι τό πλοΐον. Και πάντες έξ έαυτών γενόμενοι ήκολούθησαν Θεοδώρω έπι τόν ορμον άπιόντι και τούς άπό τοΰ πλοίου έξελθόντας μονάζοντας είς γήν άποδεξαμένω και άσπασαμένω έν άγίω φιλήματι· ός μετά τόν άσπασμόν κυκλωθείς ύπό πάντων ήμών έφη πρός αυτούς· ,,Εύφράνθητε έρχόμενοι· έωράκατε γάρ τόν πατέρα ήμών Άντώνιον." Κάκεΐνοι εϊπον· ,,'Έγραψέν σοι δι' ήμών." Και έπιδεδώκασιν αύτω τήν έπιστολήν. Ό δέ άναγνούς καί περιχαρής γενόμενος έπιδέδωκεν Έλουρίωνι τά γράμματα, κελεύσας άναγνώναι τοις άδελφοΐς, έρμηνεύοντος πάλιν Θεοδώρου τοϋ Άλεξανδρέως- ήν γάρ τή Αιγυπτίων γλώσση γεγραμμένη. Εϊχεν δέ οϋτως· „Τω άγαπητώ υίώ Θεοδώρφ Αντώνιος έν κυρίω χαίρειν. Ή ι δ ε ι ν μέν ότι «ού μή ποιήσει κύριος ό θεός πράγμα, έάν μή άποκαλύψη παιδείαν πρός τούς δούλους αύτοΰ τούς προφήτας » καί ένόμιζον μή δεϊν με δηλώσαί σοι απερ μοι ό θεός προ πολλοϋ άποκαλύψας ήν. Ε π ε ι δ ή δέ έωρακότι μοι τούς αδελφούς σου τούς περί Θεόφιλον καί 16 Rom 16.16

25-26 Am 3.7

1 ώς] )t 1 - 2 ώρα δεκάτη] ώραν δεκάτη ν t 2 ή μ ε λ . - Θ ε ό δ . ] )t 2 - 3 τέσ. τών άδελ. καλ.] καλ. των άδελ. τέσ. t 3 πάντων] >t | ήμών - αυτούς] εφη πρός αύτούς ήμών άκουόντων t 3 - 4 Οί άδελ. - Κόπρην] Οί περί Θεόφ. καί Κόπριν άδελ. ήμών t 6 άπέλθατε] άπέλθετε t 7 καμπήν] κάμψιν t 9 παραβάλλει] παραβαλεϊ t 10 άπελθόντες] έξαπελθόντες Γ 11 τής καμπής] τήν κάμψιν t 11-12 έξ έαυτών γεν.] έκπλαγέντες t 14 έξ έαυτών γεν.] θαυμάσαντες t 15 μονάζοντας] μοναχούς t 19 εϊπον] είπόντες 11 Καί] >t | έπιδεδώκασιν] έπιδιδοΰσιν t 20-21 Έλουρίωνι] Αίλουρίωνι t | τά γράμματα] τήν έπιστολήν t 22 τοΰ] )t 24 υίφ] >t 25κύριος])! 26 παιδείαν] αύτοΟ +11 πρός] έπί t 2 6 - 2 7 κ α ί - σ ο ι ] νομίζων δέ μέλλειν καί σοι περί τών τοιούτων t 27 πρό πολλοϋ] >t | ήν] ιδού έμφανίζω θεοϋ κελεύσαντος + t , τί τοϋ κλαυθμοΟ όφελος in marg. sup. F 28-1 'Επειδή - δηλών] Καί έπειδή έώρακα τούς περί Θεόφιλον καί Κόπριν άδελφούς σου γράφω σαι δι' αύτών t

152

5

ίο

15

20

Critical text

Κόπρην προσέταξεν γράψαι σοι, δηλών οτι πολλοί των μετά άληθείας τόν Χριστόν προσκυνούντων, μετά τό βαπτισθήναι ήμαρτηκότων σχεδόν εν δλω τω κόσμφ, κλαυσάντων καϊ πενθησάντων, ό θεός τόν κλαυθμόν και τό πένθος άποδεξάμενος, τάς αμαρτίας έξήλειψεν πάντων των ούτως πορευσαμένων έως εκείνης της ημέρας έν ή αν ή επιστολή ταύτη έπιδοθήσοι. Άνάγνωθιούναυτήντοΐςάδελφοΐςσου, ίνα και αυτοί άκούσαντες χαρώσιν. Άσπασαι τούς αδελφούς. Ασπάζονται σε οί άδελφοί. Εΰχομαί σε ύγιαίνειν εν κυρίφ." Ταΰτα πάντες οί παρόντες άκούσαντες και ρίψαντες εαυτούς επί πρόσωπον ενώπιον τοΰ θεοϋ, οϋτως έκλαύσαμεν ώς, τοΰ παρόντος πρεσβυτέρου τήν εύχήν καταπαύσαντος, Θεόδωρον ειπείν· ,,Πιστεύσατέ μοι λέγοντι οτι ηύφράνθη πάσα ή επουράνιος λογική κτίσις καί επί τούτφ υμών τω κλαυθμώ. Ό γάρ θεός προσδεξάμενος ήμών τήν δέησιν, τινών έξ (Η. ρ. 117) ήμών τών ένταϋθα άρτι μοναχών οΰτω πικρώς κλαυσάντων τάς άμαρτίας έξήλειψεν· ους προγινώσκων ούτως έλάλησεν ώς κάγώ εΐπον καί ό πατήρ ήμών έγραψεν Αντώνιος." Καί πολλής χαράς πληρωθέντων πάντων ήμών, Θεόδωρος έφη πρός με· „Άμμων, σύ τά ένταϋθα μυστικώς παρ' ήμών λελαλημένα, όσα τε άλλα είδες καί ήκουσας παρ' ήμών, δημοσία καί έν ταΐς πλατείαις λαλήσεις." § 30. Amnion's departure from Pabau

Καί παραγενομένου τοΰ τρίτου έτους της έν τω μοναστηρίω παροικίας μου, φίλος τοΰ πατρός μου πρός τήν πύλην τοΰ μοναστηρίου ίδών με μετά Βησαρίωνος τοΰ δούλου τοΰ θεοΰ κατ' εκείνο καιροΰ πυλωροΰ τοΰ μοναστηρίου οντος, παρεκάλεσεν λέγων δτιπερ καί ή μήτηρ 25 μου, άφ' ής ήμέρας έγκατέλειπον τούς ιδίους, πενθεί, καί ό πατήρ μου πάντα τά έν τή Αιγύπτω μοναστήρια καί τη Αύγουσταμνική περιελθών καί μή εύρών με, ώς άποθανόντα θρηνεί. 'Άπερ άκηκοώς έγώ ήξίωσα τόν άνθρωπον τοΰ θεοΰ Θεόδωρον δύο μονάζοντας συναποστεΐλαί μοι, ϊνα τήν μητέρα ΐδω καί παρακαλέσας 8 3 Jn 2

19-20 Mt 6.5

1 πολλοί] πολλών 11 μετά άληθ.] έν άληθεία t 2 τόν Χρ.] >t 3 σχ. έν δλω] έν δλω σχ. t 5 οΰτως] οϋτω tr | έκ. της ήμ.] τής ήμ. έκ. t 6 ταύτη] αϋτη tr 7 Άσπασαι] t, 'Άσπασε Fr 9 oi παρ. άκ.] άκ. οί παρ. t 12 ηύφράνθη] εύφράνθη 11 ή] )t | καϊ] >t 13ύμών]ήμώνΐ 14τών-μονάχων])t 16ώς]καθό 11 εγρ. Άντ.] Άντ. εγρ. t 17 Kai πολ.] Πολ. ούν 11 πάντων] )t | εφη] είπεν t 18 μυστικώς] μυστήρια ώς t 19 αλλα] καλά 11 ειδ. καί ήκ.] ήκ. καί είδ. 11 ήμών] ήμΐν 11 έν] έπί t 20 λαλήσεις] κηρύξεις! 22μου 2 ]τις +11 τήν πύλην] τη πύλη t 23 Βησαρίωνος] Βησσαρίωνος r I εκείνο καιροϋ] έκεϊνον τόν καιρόν t 24 τοϋ μοναστ.] τής μονής 11 δτιπερ] δτι 11 καί] >t 25 έγκατέλειπον] κατέλιπον t, έγκατέλιπον r 26 έν τή Αίγ.] Αιγύπτου 11 τή Αύγουστ.] τής Αύγουσταμνίκης t 29 μητέρα] μου + t | ΐδω] ίδών t

29-31

153

ανέλθω σύν αύτοΐς. Ό δέ έφη πρός με· ,,Ή μεν μήτηρ σου γέγονεν Χριστιανή, σύ δέ λοιπόν εκείνα τά μέρη οικήσεις· διό συμβουλεύω σοι έν τω ορει της Νιτρίας οικήσαι· είσΐ γαρ έν έκείνψ μάλιστα τω τόπφ άνδρες άγιοι, εύαρεστοΰντες τω θεώ." Έ λ ε γ ε ν δέ Θεόδωρον 5 τον μετά τοΰ αγίου Άμοΰν (έτι γάρ ένδημών ήν τω σώματι) καί Έλουρίωνα καί Άμμώνιον, οι μετ' ού πολύ έκοιμήθησαν, καί τόν άγιον Παμβώ καί τόν δοΰλον τοΰ θεού Πιώρ, χαρίσματα ίαμάτων παρά τοΰ κυρίου λαβόντας, καί τούς σύν αύτοΐς άγιους άνδρας, ών τά ονόματα παρεσιώπησα, ίνα μή μηκύνω τό γράμμα. 10 Καί προπεμφθείς ύπ' αύτοΰ καταφιλήσας τε αύτόν μετά πολλών δακρύων παρεκάλεσα ευξασθαι ύπέρ έμοϋ, ώστε άπελθόντα ίδεΐν τούς γονείς μου. Καί μετά τό ίδεΐν αυτούς, φκησα λοιπόν εις τό δρος της Νιτρίας. §31.Ammon reports Theodore's prophecy concerning the Arian persecution to the Nitriote monks. Καί μετά μήνας εξ, τοΰ μακαρίου πάπα Αθανασίου ύπό των 15 Άρειανών έν ταΐς ήμέραις Κωνσταντίου διωχθέντος, καί τών αγίων μοναχών τότε κατά τήν Αίγυπτο ν καί Αλεξάνδρειαν καί τών άειπαρθένων καί τών σπουδαίων λαϊκών πολλά κακά παθόντων καί πληγαΐς αναιρουμένων, τών τε έπισκόπων της Αιγύπτου έξοριζομένων ύπό Σεβαστιανοΰ τοΰ Αίγυπτιακοΰ δουκός, τοΰ 20 διαδεξαμένου Συριανόν, τόν πολλάς άειπαρθένους έν τη έκκλησία τοΰ άγίου Θεωνά τοΰ έπισκόπου βέλεσιν φονεύσαντα, καί ύπό Αρτεμίου τοΰ διαδεξαμένου Σεβαστιανόν, πολλών τε έν τω ξέεσθαι (Η. p. 118) άποθνησκόντων, καί τών άπό της δύσεως άγίων έπισκόπων έξορισθέντων, καί δλως άνεκδιηγήτων κακών ύπό τών Αρειανών 25 γινομένων (εϊχον γάρ έξαρχον τόν ώμότατον Γεώργιον) τοις περί τόν άγιον Πιώρ καί Παμβώ καί τοις λοιποΐς πρεσβυτέροις τοις έν τω ορει της Νιτρίας άπήγγελλον, άπερ ό άνθρωπος τοΰ θεοΰ Θεόδωρος ειπών ήν περί τοΰ διωγμοΰ τούτου, οτιπερ καί χαλεπός έσται καί παύσεταί ποτε. 5 2 Cor 5.6

7 - 8 1 Cor 12.9

4 ανδ. άγ.] αγ. ανδ. 11 Θεόδ.] >t 5 τόν] >t | άγίου] >t 6 Έλουρ.] Αίλουρίωνα t | μετ'] t, μεθ' F 7 - 8 ίαμ. παρά τοϋ κυρ.] παρά κυρ. ίαμ. t 9 παρεσιώπησα] t, παρεσιώπα F 10 Καϊ προπ.] Προπ. ούν 11 ύπ' αύτοΰ] ύπό τοϋ μεγάλου Θεοδώρου 11 καταφ. τε]καίκαταφ. t 12 Καϊ μετά τό Ιδ.] Μετά τό ΐδ. ούν t 14 Kai μετά] Μετά δέ 11 Αθανασίου] διωχθέντος + t 15 διωχθέντος] >t 16 τότε - Αΐγ.] τών τε κατ' Αΐγ. t 17 κακά παθόντων] κακοπαθούντων t 18 άναιρουμένων] έτι δέ καϊ +11 τε] >t [ της] >t 19 Σεβ. - δουκός, τοϋ] τοϋ δουκός Σεβ. t 21 Θεωνά] Θεωνίτου 11 τοΰ έπισκ. βέλ.] >t | φονεύσαντα] t, φονεύσαντος Fr | καϊ] αύθις + 1 22 τε] >t | ξέεσθαι] ξαίνεσθαι Pasquali 24 άνεκδιηγήτων] t, άνεγδιηγήτων F 25 γινομένων] γενομένων t | τοις] άπήγγελλον έγώ pr. t 26-27 καϊ τοις λοιποϊς - άπήγγελλον] >t 28 δτιπερ] δτι t

154

Critical text

§ 32. A letter from Theodore concerning the Arian persecutions arrives at Nitria.

5

10

15

20

25

Kai των Άρειανών έν κακοΐς προκοπτόντων, έπεδήμησαν τω δρει της Νιτρίας τέσσαρες μονάζοντες ύπό Θεοδώρου μετά γραμμάτων άποσταλέντες προς τούς έν τω δρει μοναχούς- οΐτινες κατ' έντολάς Θεοδώρου άναζητήσαντές με καν εύρόντες, έμοί τήν έπιστολήν δεδώκασνν όψέ σαββάτου· και τη έξης, κυριακής ούσης, πρώτον ιδία τοις πρεσβυτέροις, έπειτα κατ' έπιτροπήν αυτών παντΐ τω πλήθει τών μοναζόντων άνέγνων ούτως έχουσαν· „Τοις άγαπητοΐς άδελφοΐς τοις έν τω δρει της Νντρίας πρεσβυτέροις και διακόνοις και μοναχοΐς Θεόδωρος έν κυρίφ χαίρειν. Γινώσκειν ύμας θέλω ότι ή ύπερηφανία τών Άρειανών άνέβη πρός τον θεόν· και ό θεός έπισκεψάμενος τόν λαόν αύτοΰ και ίδών τάς θλίψεις ας υπομένει, ήλέησεν αυτόν καί έπηγγείλατο έλεήσαι και έλευθερώσαι τών θλίψεων τούτων τήν έαυτοΰ έκκλησίαν. Έσται οδν καιρός έν φ τών διωγμών τούτων ή έκκλησία έλευθερωθήσεται. Εΐπεν γάρ ό θεός περί μέν τών Άρειανών «Καί έκδικήσω επί Βαβυλώνα καί έξοίσω α κατέπιεν έκ τοΰ στόματος αύτής.» Περί δε της έκκλησίας· «Τίς έξ ύμών ος είδεν τόν οίκον τοΰτον τη δόξη αύτοΰ τη έμπροσθεν; διότι μεγάλη έσται ή δόξα τοΰ οίκου τούτου ή έσχάτη ύπέρ τήν πρώτην.» Ταύτας οΰν έχοντες τάς επαγγελίας, αδελφοί, παρακαλείτε τούς έν τοις μέρεσιν έκείνοις θλιβομένους ύπ' αύτών, ίνα μή τίνος έκκλίνη ή πίστις· ουπω γάρ πεπλήρωνται αί άμαρτίαι τών Άρειανών. Ασπάζονται ύμας οί μετ' έμοϋ αδελφοί· έρρωμένους ύμας ό κύριος διαφυλάξαι, αγαπητοί αδελφοί." Καί ταΰτα άναγνόντος μου πάντες μέν οί αδελφοί τόν θεόν έδόξαζον. ΕΙς δέ τών πρεσβυτέρων άνήρ τοΰνομα Άγιος έφη πρός με μειδιών- „Καί ήμεΐς σοι λέγομεν- «Ούκέτι διά τήν σήν λαλιάν πιστεύομεν.»" Καί ταύτην τήν έπιστολήν έδέξατο παρ' έμοΰ κατ' έντολήν Ήρακλείδου τοΰ πρεσβυτέρου Ισαάκ ό καί Χρυσόγονος, τότε μέν έν

10-11 Cf. Ps 73.23

15-16 Jer 28.44

17-19 Hag 2.3, 9

26-27 Jn 4.42

1 Kai των] Τών ούν t 7 μοναζόντων] μοναχών t 8 10 Τοις άγαπητοΐς-χαίρειν] >t 11 τόν λαόν αύτοΰ] αύτοΰ τόν λαόν r 12 έλεήσαι καί] >t 14 τών] rH, corr. sup. lin., prius τόν F, τόν t 17 δς] >t 18 δόξα] αύτοΰ + e t eradebat r 19 άδελφοί] αγαπητοί pr. t 20 θλιβομένους] t, θλιβομένοις F 21 έκκλίνη] έκλίπη t 23 διαφυλάξαι] φυλάξαι t 24 Καί] >t 25 άνήρ] >t | τοϋνομα] ονόματι t 28 Καί ταύτην] Ταύτην δέ t | έντολήν] r, έντολάς t, corr. sup. lin., prius ? F

32-34

155

τφ ορει της Νιτρίας μονάζων, ύστερον δέ διάκονος υπό τοΰ άγιωτάτου επισκόπου Ισιδώρου της εκκλησίας (Η. p. 119) της μικρας Έρμουπόλεως κατασταθείς, ώστε τω άγιωτάτω έπισκόπω Δρακοντίφ εν τη εξορία οντι άποστεΐλαι· ήντινα, ως οΐμαι, δύναται άναζητήσας 5 εύρεΐν ό θεοφιλέστατος άδελφός και συλλειτουργός ήμών Διόσκορος, ό τοϋ άγίου 'Ισιδώρου διάδοχος. §33. Theodore's prophecy concerning Julian and the persecutions is fulfilled. Kai μετά τό διωχθήναι τον πάπαν Άθανάσιον τω ένάτω μηνϊ τοΰ έκτου έτους, Ιουλιανός βασιλεύσας άνήρ ειδωλολάτρης τον μέν πάπαν Άθανάσιον εις τήν Θηβαΐδα έξώρισεν· πολλά δέ τοις 10 Χριστιανοΐς άπειλήσας, έν τη Περσίδι σύντομον έσχε τό τέλος, ουδέν επί πέρας δυνηθείς άγαγεΐν ών Χριστιανοΐς ήπείλησεν· ώς πάντας ήμας τούς άκηκοότας Θεοδώρου δοξάσαι τον θεόν, μετά τοσαΰτα ετη έωρακότας πληρούμενα α εΐπεν, προσδοκήσαι δέ άναμφιβόλως και των Άρειανών τήν καθ' ήμών μανίαν καταργηθήσεσθαι- απερ μετά 15 τοσαΰτα έτη γινόμενα νΰν όρώμεν. § 34. Athanasius' report concerning Theodore Και ταΰτα μέν εγώ τω προστάγματι τής όσιότητός σου πειθαρχών γράψαι τετόλμηκα, πολλά πάρεις ών παρά Θεοδώρω εΐδον, α ή των πολλών ακοή ού φέρει, δεδοικώς μη πως ή επιστολή μου αυτη είς χείρας μικρών και ετι νηπιαζόντων έν Χριστώ έλθη. 20 Επειδή δέ φθάσας ό μακάριος πάπας Αθανάσιος, παρούσης τής έμής βραχύτητος και άλλων κληρικών τής Άλεξανδρέων εκκλησίας έν τή μεγάλη εκκλησία, τω μακαρίω τή μνήμη Άμμωνίω τω έπισκόπω γενομένφ τής Έλεαρχίας και Έρμωνι τω τής Βουβαστινών είπέν τι περί Θεοδώρου (νομίζω δέ και τήν σήν άγιότητα παροΰσαν τότε 25 άκηκοέναι) άναγκαΐον προς ύπόμνησιν τής σής εύλαβείας, α εΐπεν

19 Cf. 1 Cor 3.1

1 - 2 ύπό - Ισιδώρου] >t 3 κατασταθείς] ύπό τοΰ άγίου 'Ισιδώρου τοΟ έπισκόπου· έλαβε δέ ταύτη ν + t 4 τή] >t 7 Και μετά] Μετά δέ 11 ένάτφ] corr. sup. lin. ad έννάτω, prius ένάτφ F, corr. ad ένάτω, prius έννάτω t 11 έπϊ] είς t 12 μετά τοσ. έτη] >t 13 προσδοκήσαι] προσδοκήσαντας t 17 ä] >t | ή] γάρ + t 18 άκοή] ταΰτα + t | φέρει] και + t 19 χείρας] έλθοΰσα + t | ελθη] >t, βλάψη αύτούς + t 2 0 - 2 2 παρούσης- έκκλησία] )t, εΐπεν τινα περί τοΰ μεγάλου Θεοδώρου + 1 23 γεν. τί|ς] )t 23-24 είπέν - Θεοδ.] >t, παρούσης τής έμής βραχύτητος και άλλων κληρικών τής έκκλησίας Ά λ ε ξ α ν δ ρ έ ω ν + t 24 καί] supra lin. F 25 άκηκ.] ταΰτα +11 άναγκαΐον] άναγκαίως t

156

5

10

15

20

25

Critical text

γράφω. Των μνημονευθέντων έπισκόπων θαυμαζόντων τον μακάρνον Άντώνιον (πολλάκις γάρ αύτω Αμμώνιος συντυχών ή ν) ό πάπας Αθανάσιος πρός αύτούς έφη· ,,Εϊδον και έν τοις καιροΐς τούτοις άνθρώπους τοϋ θεοΰ μεγάλους, Θεόδωρον τον ήγιασμένον των Ταβεννησίων μοναχών, και περί τήν Άντινόου μοναχόν άππα Πάμμωνα τοϋνομα, οϊ πρό ολίγου κεκοίμηνται. Ώ ς γάρ ήμην διωχθείς ύπό Ίουλιανοΰ και προσδοκών άναιρεθήναι ύπ' αύτοϋ (δεδήλωτο γάρ μοι τούτο ύπό γνησίων φίλων) ήλθον οί δύο ούτοι εις τήν Άντινόου πρός με έν μια ήμέρα· και βουλευσάμενος κρυβήναι παρά Θεοδώρω, έπέβην τω εκείνου πλοίω πάντοθεν κεκαλυμμένφ, προπέμποντος ήμδς και άππα Πάμμωνος· και τοΰ ανέμου άνεπιτηδείου γενομένου, εγώ μέν άγωνιών τη καρδία προσηυχόμην· (Η. ρ. 120) οί δε μετά Θεοδώρου μονάζοντες εξελθόντες παρεΐλκον τό πλοϊον. Και άππα Πάμμωνι άγωνιώντά με παραμυθουμένφ ελεγον,Πίστευσόν μοι λέγοντι· ούχ οΰτως έχω πεποιθυΐαν τήν καρδίαν μου έν καιρφ ειρήνης δσον έν τοις τοΰ διωγμού καιροΐς· τεθάρρηκα γάρ οτι ύπέρ Χριστού πάσχων και τω έλέει αυτού δυναμούμενος, καν άναιρεθώ, έτι μάλλον εύρίσκω παρ' αύτω έλεος.' Και έτι μου λέγοντος ταύτα, Θεόδωρος ένατενίσας άππα Πάμμωνι έμειδίασεν· και σχεδόν γελάσαντος άππα Πάμμωνος, έγώ μέν πρός αύτούς έφην· ,Διατί έγελάσατε ταύτα μου λέγοντος; Άρα δειλίας μου κατέγνωτε;' Θεόδωρος δέ πρός άππα Πάμμωνα έφη· ,Είπέ αύτω διατί έμειδιάσαμεν.' Και άππα Πάμμωνος είπόντος· ,Σύ ειπείν οφείλεις,' Θεόδωρος έφη· ,Ταύτη τή ώρα άνηρέθη 'Ιουλιανός έν Περσίδι. Προειρήκει γάρ περί αύτού ό θεός οΰτως· « Ό δέ κατοιόμενος καταφρονητής, άνήρ άλαζών, ούδέν ού μή περάνει.» Άναστήσεται δέ βασιλεύς Χριστιανός, όστις λαμπρός μέν, όλιγόβιος δέ έσται. Διό ούκ

17-19 Cf. Phil 1.29, Num 11.15

26-27 Hab 2.5

2 Αμμώνιος] t, Αντώνιος Fr 5 Ταβεννησίων] Ταβεννησιωτών t 6 μοναχόν] t, μοναχόν παρά Fr, μοναχών πατέρα Η, | άππα] άπο t 7 διωχ. ύπό Ίουλ.] ύπό Ίουλ. διωχ. 11 προσδοκών] προσεδόκων t 8 γάρ] δέ t 11 πάντ. κακαλ.] κεκαλ. πάντ. 11 άππα] άπο t 12 κ α ι - ά ν ε π . ] άνεπ. δέ τοϋ άνέμου t 15 Και] Ό δέ 11 άππα] άπο 11 Πάμμωνι] Η, Πάμμων tr, Παμβώ F | παραμυθουμένφ] παραμυθούμενος t | έλεγον] Η, έλεγεν Ftr 16 πεποιθ. τήν καρ. μου] τήν καρ. μου πεποιθ. t 18 δυναμοϋμενος] ένδυναμούμενος t 20 Θέοδ. ένατ.] ένατ. ό Θεόδ. t | άππα] άπο t 21 σχεδόν] σεμνόν t | άππα] άπο t | μέν] >t 22 έγελάσατε] t, έγελάσετε F | ταϋτα μου λέγ.] >t 23 δέ] >t I άππα] άπο t | διατί] τί t 24 Και - ειπ.] Κάκείνου άποκριναμένου t 25 Θεόδ. εφη] εφη Θεόδ. t 26 περί - θεός] ό θεός περί αύτοϋ tr | κατοιόμενος] και + t 27 περάνει] περάνη t

34-36

157

οφείλεις επί τήν Θηβαΐδα σκυλλόμενος άπελθεϊν, αλλ' εις τό κομιτατον λεληθότως γενέσθαι· συντεύξει γάρ αύτω καθ' όδόν, καί γνησίως ύποδεχθεΐς παρ' αύτοϋ έπανήξεις εις τήν έκκλησίαν. Και ούτως εκείνος τάχιον ύπό τοΰ θεοΰ προσληφθήσεται.' 5 Και γέγονεν οΰτως. "Οθεν πιστεύω πολλούς εύαρεστοϋντας τω θεώ έν τοις μονάζουσιν μάλιστα κρύπτεσθαι. Κάκεΐνοι γάρ λανθάνοντες ήσαν, ώσπερ καί ό μακάριος Άμοϋν καί ό άγιος Θεόδωρος οί έν τω ορει της Νιτρίας, καί ό δούλος τοΰ θεοΰ ό εύγηρότατος Παμβώ." §35. Athanasius approves Ammon's report. Καί τοΰ επισκόπου Αμμωνίου θαυμάζοντος τον μακάριον Πιώρ καί 10 Έλουρίωνα καί Άμμώνιον καί Ίσίδωρον τόν πρεσβύτερον των αναχωρητών καί τόν άγιον Μακάριον, οΰς έν τω ορει της Νιτρίας εΐδεν ή άγιωσύνη σου, έμέ περί των άγίων έν τή Σκίθει άναχωρητών Παησίου καί Παύλου καί Ψωίου των αδελφών αύτοΰ καί Ήσαίου καί Πησύρου καί 'Ισαάκ καί Παύλου ή ρώτα εΐ καί τόν Θηβαΐον 15 Θεόδωρον ήμην έωρακώς· καί είπόντι μοι δτι Θεοδώρω τριετή χρόνονσυνέζησα, έκέλευσεν ειπείν ε'ί τι παρά Θεοδώρφ έώρακα. Καί είπόντος μου των προγεγραμμένων τινά (έγώ γάρ πρός τήν αγιότητα αύτοΰ συνέτεμον τόν λόγον) ό πάπας θαυμάσας έφη· ,,Πειραθείς τοΰ ανδρός, ταΰτα οϋτως έχειν πιστεύω." §36. Postscript 20

Γράψας τή άγιωσύνη σου άπερ καί παρά τοΰ μακαρίου πάπα (Η. ρ. 121) Αθανασίου ήκουσα, παράκλησιν προσάγω, δπως πάντοτε προσεύχεσθαι ύπέρ έμοΰ καταξιοΐς, δεόμενος άπαύστως έπ' έμέ είναι τά έλέη τοΰ θεοΰ. Πρόσειπε τούς σύν σοι άδελφούς. Οί σύν έμοί τήν όσιότητά σου προσαγορεύουσιν. Έρρωμένον σε καί ύπέρ έμοΰ 25 προσευχόμενον ό πανάγιος των δλων θεός πρός τήν έαυτοΰ δόξαν πολυετή ταΐς έκκλησίαις διαφυλάττοι, δέσποτα άγιώτατε άδελφέ. 1 άπελθεϊν] άνελθεϊν t 2 συντεύξει] συντεύξη t 3 είς] επί t 5 Καί] "Ο pr. 11 πιστεύω] τω θεω + t | εύαρεστοϋντας] αύτφ και μάλλον + t , Hie desinit t 7 Άμοϋν] Άμμοϋν r 14 ή ρώτα] καί + Pasquali

158

Critical text

§37. Theophilus' reply Κυρία) μου άγαπητω άδελφφ καν συλλεντουργφ 'Άμμωνι Θεόφιλος έν κυρίφ χαίρειν. Τόν άγαθόν ζήλον έπιστάμενος της σης εύλαβείας, αποδέχομαι μέν σε τής μνήμης της περί τούς αγίους· ηΰφρανας δε ήμας και τά 5 πολλ,άκις έν διηγήμασιν ήμΐν γνωσθέντα έγγράφως έπιστείλας. Εΐη σε τοίνυν και ήμας άπαντας μετά τοΰ μακαρίου Θεοδώρου τήν μερίδα και κοινωνίαν έχειν. Ου γάρ ύπεριδών τής ήμετέρας παρακλήσεως, άλλά και έν τούτω δεδωκώς ώφέλησας ήμδς, άγαπητέ καί ποθεινότατε. Πρόσειπε τήν σήν παρά σοί αδελφότητα- σε ή σύν ήμΐν 10 έν κυρίω προσαγορεύει. Έρρώσθαί σε έν κυρίφ, άγαπητέ και ποθεινότατε αδελφέ. 1 Άμμωνι] Άμμωνίω F, Άμμωνίω r Pasquali 9 ή μ ΐ ν ] έμοί r

8 έν τούτω] Η, έν τοΰτο F, εν τούτο

THE ENGLISH TRANSLATION The English translation is based upon the critical text appearing in this edition. Therefore, it most closely follows the F text. The modifications and expansions that occur in t (e. g., 139.7) do not appear in the translation. However, when F s grammar or style made interpretation difficult, i's version was used to clarify the meaning. The translation is an attempt to produce a literal and yet readable English version of the text. The emphasis on the former, though at times leading to less satisfactory English constructions, has the advantage of reproducing the Greek text more precisely. The need for the latter was felt, lest the improbable English constructions become impossible. Thus, it was often necessary to break down F s extended participial constructions and reorder the text. Square brackets indicate elements in the translation that are not found in the original Greek. Biblical quotations appear in italics. They, together with allusions, are identified in parenthesis within the text. The individual episodes have been divided, as in the critical edition, according to Halkin's sectional divisions. The English titles that appear for the individual episodes in the critical edition have been reproduced here. These titles are not part of the original Greek text. They have been included for convenience and consistency in the present edition.

The Letter of Bishop Ammon concerning the Conduct and Life of Pachomius and Theodore.

§ 1. Prologue Since you admire Christ's holy servants, you have been eager to imitate their piety. And having heard from many about the dedicated man of God Theodore of the Tabennesiote monks from the Thebaid, you marvel. And when you found out that I had spent three years in their monastery, you enjoined me to write to your honor everything that I had learned about him from the holy men who dwelt with him; both what I had heard and what I myself was deemed worthy to see. Beseeching God to grant me an accurate and clear memory of these events and hastening to fulfill your holiness' request, I will disclose these very things.

160

English translation

§2. Ammon's conversion and entrance into Pabau After I had turned seventeen and become a Christian, I heard the blessed pope Athanasius in church, proclaiming the lifestyle of the monks and consecrated virgins and marveling at the hope laid up for them in heaven (Col 1.5). And admiring their blessed life, I chose it for myself. And after I had received the washing of regeneration (Tit 3.5), I met a certain Theban monk in the city and proposed to follow him. I declared my plan, obtaining the opinion of Paul of blessed memory, the priest in the church of Pierius. He, having observed that the monk was heretical, sent me to the holy Theodore in the Thebaid through Theophilus and Kopres, devoted men of God, who had been sent by Theodore with letters to the blessed pope Athanasius. And when we arrived at the monastery in which the servant of God Theodore dwelt (it is called Bau and is in the Upper Diospolite nome), the man of God Theodore deigned to meet me at the gate. And after he had said the required things, he had me change clothes and led me into the monastery. There I found about 600 monks assembled and waiting in the middle of the monastery. [Theodore] sat down beneath a palm tree and all of the others sat around him. And seeing that I was a stranger to their order and embarrassed, he had me sit down beside himself. §3. Theodore's catechesis. Scriptural advice to individual monks And one of the monks arose as if inspired and asked Theodore to address his faults before them all. [Theodore], looking intently at him, answered and said: «/? is good for a man when he takes up a yoke in his youth. He will sit alone and be silent, because he has taken it upon himself. He will give his jaw to the one who strikes him. He will be filled full of reproaches (Lam 3.27-30). But you, why do you bear the reproaches for Christ so grieviously (Heb 11.26)?» And so, after he sat down, another arose and asked to hear about himself. And looking intently at him, [Theodore] said: «It is written, A locked garden is my sister, my bride', a locked garden, a sealed spring (Cant 4.12). But you, on the contrary, are taken in by all that pass along the road (Ps 79.13).» And after this one had sat down in great sorrow, to another who had arisen and asked the same things he said: «/ waited patiently for the Lord, and he attended to me and hearkened to my supplication. And he raised me up out of a pit of misery and from slimy mud, and he stood my feet upon rock and set my goings aright. And he put into my mouth a new song, a hymn to our God (Ps 39.1-3).» And after that one had wept profusely and sat down, and while many others were weeping with him, [Theodore] said to another who had

2-5

161

arisen and asked to learn about his own faults: «A patient man is great in understanding, but the fainthearted is very foolish (Pr 14.29). Set yourself aright.» And after that monk had become sullen and sat down, he said to a certain Orion, a Libyan by race and a carpenter by trade as I later learned, who had arisen and asked concerning his faults: «For you have need of endurance, so that you may do the will of God and receive what is promised (Heb 10.36).» And after Orion, he said to Patelloli, who had arisen and asked him to address his faults: «Bear one another's burdens and so fulfill the law of Christ (Gal 6.2). Set yourself aright.» And after he had withdrawn, [Theodore] said to all of the other monks concerning him: «Believe me when I say that he is terrified by demons.» And after this one, to another who had arisen and asked he said: «Blessed is the Lord, who instructs my hands for battle and my fingers for war (Ps 143.1). Be firm also in these things.» And after this one, to another who had arisen he said:«Ours is not the struggle against blood andflesh, but against the principalities, against the powers, against the world rulers of this darkness, against the supernatural forces of evil (Eph 6.12). Contend!» And after this one, to another who had arisen he said: «Let us cleanse ourselves from all defilement, not only of the flesh, but also of the spirit (2 Cor 7.1). Guard against your secret [thoughts].» And after this one, to another who had arisen he said: «Pray, saying: Cleanse me from my hidden [sins], and spare your servant from alien [ideas] (Ps 18.13-14). For you have a mighty battle on either side.» §4. Theodore's catechesis. The Alexandrian Theodore translates. We listened to him saying these things in the Egyptian language, while Theodore the Alexandrian translated into Greek. [This latter] had been a lector in the church of Pierius, a holy man, who through both [his] life and speech so much as says, «/ am crucified with Christ. I no longer live, but Christ lives in me (Gal 2.20). As long as he was clothed in the body (2 Cor 5.6), he was pleasing to the Lord. §5. Theodore's catechesis. His prophecy concerning the Arian and pagan persecutions And as I puzzled, not yet understanding what was said on account of [my] youth and great inexperience, the Theban servant of God Theodore was being questioned by another. But remaining silent, he gazed to heaven and arose. He was in the middle of the monks, having been encircled by them all like a crown. And having ordered the Alexandrian Theodore to translate, he said:

162

English translation

«I know that if those of the flesh listen further, they become upset. But, since the Lord has commanded me to speak to you, I shall speak. The persecution by those of [our] race that presses upon God's church will advance still further and have the power to harm many. For such also were those who plotted against the holy apostle Paul. They proclaimed Christ without sincerity, but for selfish ambition (Phil 1.17). And while this persecution is flourishing, a pagan will unexpectedly become king. He will reason (Dan 11.24) against the mystery of Christ and endeavor, as far as he is able, to plot against Christians. But Christ will put his plan to shame. For he has also spoken concerning him, «The haughty scoffer, a boastful man, he will finish nothing (Hab 2.5).» Therefore, we must call upon God to extend his mercy to the churches for the salvation of all.» § 6. Theodore's catechesis. Ammon questions Theodore concerning the date of the coming persecutions. When he was asked by someone who those from [our] race were, he said: «They are the discredited Arians.» And having said these things, he sat down again under the palm tree. And so it happened, since I had moved from the place where I had sat down a short while before, that I was further from him. And while the monks were conversing with one another in their own language, Elourion, a man clothed in Christ (Rom 13.14), said to me in Greek: «Arise and ask the man of God when these things will happen.» And when he saw that I was afraid and trembling, he said to me: «Don't be afraid. He is looking at you in a friendly manner, encouraging you. Therefore, arise and ask.» And I, since I respected the man's age, was further compelled. And when I saw the servant of God Theodore turn to the blessed old man Elourion and me with a smile, being nudged by Elourion, I arose. And smiling, Theodore ordered the Alexandrian Theodore to translate and through him said to me: «Say what you will, knowing that since you were recently gathered in, you are like a new wine.» And although I was struck with even greater fear, I asked: «When will these things happen?» And he said: «Have you not yet read the divine scriptures? For it is written, There is the sound of the feet of rain (3 Kg 18.41). Therefore, I also say to you, » « A n d as I listened to these things, I mocked Theodore in my heart, saying: