Simon Bolivar [2 ed.] 9786053601418

Citation preview

BİYOGRAFİ John Lynch

SİMON BOLİVAR ÖZGüNADI

SIMON BOLIVAR A LiFE ÇEVİREN

BÜLENT O. DOGAN COPYRIGHT © 2006 YALE UNIVERSITY ©TÜRKİYE İŞ BANKASI KÜLTÜR YAYINLARI, 2010

Sertifika No: 29619 EDİTÖR

LEVENT CİNEMRE GÖRSEL YÖNETMEN

BİROL BAYRAM DÜZELTÜDİZİN

ASLI GüNEŞ GRAFİK TASARIM UYGULAMA

TÜRKİYE İŞ BANKASI KÜLTÜR YAYINLARI I.

il.

BASIM: ŞUBAT

201 I,

İSTANBUL

BASIM: TEMMUZ 2017, İSTANBUL

ISBN 978-605-360-141-8 BASKI

MEGA BASIM YAYIN SANAYİ VE TIC. A.Ş. CİHANGİR MAH. GÜVERCİN CAD. Nü: 3/1 BAHA İŞ MERKEZİ A. BLOK HARAMİDERE AVCILAR İSTANBUL

(0212) 412 17 77

Sertifika No: 12026 Bu kitabın tüm yayın hakları saklıdır. Tanıtım amacıyla, kaynak göstermek şartıyla yapılacak kısa alıntılar dışında gerek metin, gerek görsel malzeme yayınevinden izin alınmadan hiçbir yolla çoğaltılamaz,

yayımlanamaz ve dağıtılamaz.

TÜRKİYE İŞ BANKASI KÜLTÜR YAYINLARI İSTİKLAL CADDESİ, Nü: 144'4 BEYO LU 34430 İSTANBUL

Tel. (0212) 252 39 91 Faks. (0212) 252 39 95 www.iskultur.com.tr

John Lynch

Siınon Bolivar Çeviren: Bülent

TÜRKiYE

ı

O.

Doğan

BANKASI

Kültür Yayınları

İÇİNDEKİLER Önsöz

. . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

.

XI

1. B ölüm

Bir İ spa nyol S ömürgesi A na va ta n V enezuela

. . . . . . .

1 1

.

9

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

A ile, D ostla r ve Komşula r . Ba şına B uyruk B ir G enç

.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

.

..

.

....... .19 . . ........ ........................................... ..... . 22 . . .

Eski İ spa nya, Ta ze S evda ... 2. B ölüm

.. . . .... ...... .... . . .. 27 27

Akıl Ça ğında n D ersler .. Pa ris' te Ha ya t.. S iya sa l Uya nış ... ......... . ..... . .

.

D evrim Ça ğında B ir İ spa nyol A merika lı B oliva r ve A ydınla nma V enezuela 'ya D önüş ..

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

, .............29 34 .......... .. ...... . ...........3 8 . . .. .. .. 48

3 . B ölüm Kreol Devrimi

51

B ir S ömürgenin Hoşnutsuzlukla rı .. K ritik Y ıl 180 8 . L ondra G örevi İla n ve İ mha Edilen Ba ğımsızlık

. . . . . . . . . . . . . . . .

.

. . .. .

.

.51 .....................55 61 67

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . .

.

. . . . . .

. . . . . .

. .

.

. . . . . .

. . . . . . .

. . 78

.

Ölümüne Sa va ş.. Ca rta gena Ma nif estosu Ba tı C ephesi . Terör Y oluyla Sa va ş

. . . . . . . .

....... ........... ... .....

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. .

. .

. .

. . . . . . . . . . .

.8 1 81

......... . 85 ...................................................................... 90

K urta rıcı Ka rşı D evrim . .. . . . . Ç ıkış ve S ürgün . ......... . ...... . .......... . . . .

. . .

71

İ spa nya 'ya ve Ta bia ta Ka rşı Sa va ş B irinci C umhuriyet'in Y enilgisi ...... .. . ... . ................. ....... 4. B ölüm

.

.

. . . . . . .

. . . . . . . .

. . . . .

. .

. . . . . . .

.

. . . . . . . . . . . .

.. .

.

. . . . . . .

. . . .. 94 .. . 100 . . .

. . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . .

. .

10 9

5. B ölüm Devrimin Mihenk Ta şı . Ja ma ika Mektubu .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

...... .. ... . .. . . ....... 1 13 . .. ..... . . ..... ..... . . . .. ... 1 13 .

.

.

Ca udillola r . . . . P ia r'la Ka rşıla şma Irk Ta ktikleri Kurtuluş Ordusu . Pa ez ve Lla nerola r: Y eni B ir G üç lük.. . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . . . .

. .. . .

.

. . . . .

.

. .

. . . 1 21 . . 127 134 . . 136 . ...... . . . . . 13 9

. . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

.

. . . .

. . . .

. .

. . . . . .

. . . .

. . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . .

. . . . . .

6. B ölüm Y eni S tra teji, Y eni C ephe . . . . . . .. .. 147 A ngostura N utku ... ... .. . . .. . . 147 İ kma l ve D eğerlendirme . ...... ... ....... ................................................... 1 51 İ kinci C ephe . . ....................... . .. ................ . ... 1 54 B oya ca . . . . .. . .. . . . 15 9 ...... .. ...... ... ........ 1 64 Zaf er S onra sı G erilimler . . . . . . . . . . . .. .... ln C u�o� . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . .

.

. .

. . . . . . . .

. . . . .

. . . .

. .

. . . . . . . . . . . . . .

.

. .

. . . . .

. .

. . .

. . .

.

. . . . .

. . .

.

. . . . . . .

. . . . . . . . . . .

. . . . .

. . . . . . . . . . . . .

.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. .

. .

. . . . . .

. . . . . . . . .

.

.

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

.

.

.

. .

.

. . . .

7 . B ölüm B oliva r'a G öre T oplum

. .

.

. . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . . .

. . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . .

.

. . . . . . . . . .

. . .

. . . . . .

. . . . . . . . . . . . .

.

.

.

. . . . . . . . . .

.

. . . . . .

. .

. . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

.

.

. . . . . . . . . . . .

.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

.

. . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

.. . ......... . .....

193 . 197

. . . . . . . . . . . . . .

.

. . . . . . . .

.. 207 . . ... . .... . 207 . . 212 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . .

. .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Junin ve A ya cucho

. .

. .. 1 77 .. .. .. ... ............ 1 77

Devrimin Savunulması

Ma nuela Sa enz Peru'da

.

. ... . 1 8 1 ....... ............................ 1 8 6

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8 . B ölüm A ndla rda Sa va ş ve A şk Da ğ E ngelleri . G ua ya quil Konf era nsı

. . . .

.

B oliva r D öneminde T oplum Y urtta ş A skerler . . B oliva r D öneminde E konomi . .

. .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Roussea u'nun Gerileyişi.. S üreklilik ve D eğişim.. .

. . . . . . .

.

. . .

.

.

. . . . . . . . . . . . . . .

.

217

. . . . . . . . . . .

.. 221 227 23 8 . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

9. B ölüm Zorlukla rın A da mı . ... ... .. ... .. .. . . Desa gua dero'yu A şma k . . ...... ... ..... . ........ . ... . . . . .. . .

. .

.

. . . . . . .

.

. . . . . . . . . . . . . . . .

.

.

.

.

B oliva rcı A ydınla nma ... ...... .. Prensiplerden U za kla şma k . . .. . Da ha B üyük B ir A merika Ş eyta nla A nla şma .. .. ... ... .. . . . .

. .

.

. . .

10. B ölüm Prestijinin S ihri. E lveda V enezuela

.

. . .

. .

. . .

. . .

. . . . . . . . . . . . .

.

. . . . . . .

.

. . . . .

.

.. .

. . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

.

. . .

.

. . . . . .

.

.

.

.

. .

. . . .

. . . . .

.

. . . . . . .

.

.

.

. .

245 . . 245

. . . . . .

. . . . . . . .

.

.

25 0 . 260

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . .

.

. . . .

. .

. . . . . . . . . . . .

. . . .

.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

.

.

. . . . . . . . .

. .

. . . . . . . . . . . . . . . . .

263 27 0

. ......................................... . .. . ....... 28 1 ............... ...... ........... . 28 1

. . . . . . . . . . . . . . . . .

G üç lü Hükümet A ra yışı.. . ... . . 28 6 Oca na 'ya ve İ ktida ra G iden Y ol . . . ..... ...... 28 9 S uika stç iler . . . . ... ..... . . .. . . . . ..... . 298 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . .

.

. . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . .

. . . .

.

. . . .

. .

. . .

. . . . . . . .

. .

. . .

.

. . . .

.

.

. . . . . . .

İ ma nın T emelleri . . . .. . . ... . ........ . .. ........ . . . ... . ..... 303 Devrimin S ınırla rı ........................ ....... ... ... .......... . .. .. ... ........ . . . . ...310 . . . . .

. . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. .

.

. . .

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

11. B ölüm H üsra n Y olculuğu .. ..... ... . .... . . ..... . . . . . ... . . .... .. . .. .313 A siler ve İ stila cıla r .. ................................................................................. 313 Gua ya quil'den Ka svetli Düşünceler .. . .. ... ......... .321 .

.

.

.

.

. .

.

. . .

. .

.

.

.

.

.

.

.

.

. . . . . . .

. .

. . . . . . . . . . . . . . . . . .

.

M ona rşist D ostla r, C umhuriyetç i Düşma nla r . . .. .. . Ç ıkış.. .

· · · · · · · · ·

.

.

. .

. . .

.

. . . . .. . . ..325 . .33 1 . .

.

.

. .

.

. . .

E lveda İ ktida r, M erha ba Şa n.... ....... . . . ............... ....... ................334 .... . .33 8 .

Y olculuğun S onu. . 12. B ölüm

M ira s . . ... . . ... .. . . .. ... . .... . İnsa n ve Mit . Fikirler ve İ dea ller.. .

. . . . . . .

.

.

.

.

.

.

.

Devrim'deki Gerçekçi

Şa na G iden Y oL L iderliğin Dina mikleri B oliva r K ültü

.. .. ... . . . . .. . .. . . . . .. .347 .34 7 . . ... .... .. .....35 2 .

.

. .

. . . .

. . .

.

. .

. . .

.

. .

.

. . . . .

. . . . .

356

..362 . . . . . . . . . . . . . .

.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

366 37 1

Notla r B ibliyograf ya

. .

. . .

.... . .......... 3� .. ....... .

411 419

Sözlük

D izin

. . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

421

Resimler

Genç Bolivar, bilinmeyen sanatçı, Madrid, c. 1 802. Fundacion John Boulton, Caracas. 2 Simon Bolivar, W. Holt'un gravürü, M.N. Bate'in bir gravüründen esinlenilmiştir, Londra 1 823-8. John Carter Brown Kütüphanesi, Brown Üniversitesi. 3 Simon Bolivar, fildişi üzerine minyatür, 1 82 8 , Roulin'in bir tablo­ sundan esinlenilmiştir. Canning House, Londra izniyle çoğaltılmış­ tır. 4 Simon Bolivar, Jose Gil de Castro, Lima, 1 825. Salon Eliptico, Pa­ lacio Federal, Caracas. 5 Simon Bolivar, Libertador de Colombia, Jose Gil de Castro, Lima, 1 827. John Carter Brown Kütüphanesi, Brown Üniversitesi. 6 Daniel Florencio O'Leary, Antonio Meucci, on dokuzuncu yüzyıl. Quinta de Bolivar, Bogota. 7 Antonio Jose de Sucre. Casa de Sucre, Quito. 8 Bolivar ve Yurtsever Kuvvetler And Dağları'nı aşıyor, 1 8 1 9, Tito Salas. Palacio Federal, Caracas. 9 Francisco de Paula Santander. Museo 20 de j ulio, Bogota. 10 Manuela Saenz. Quinta Bolivar, Bogota. 1 1 Antiguo canimo colonial entre Caracas y La Guaira, Ferdinand Bel­ lermann, 1 842-5 . Alte Nationalgalerie, Bedin. 12 Chimborazo, Frederick Edwin Church, 1864. Huntington Kütüp­ hanesi Sanat Koleksiyonu, San Marino, California. 1

Önsöz

imon Bolivar kısa ama dopdolu bir yaşam sürdü. Altı ülkeyi özgür­ leştiren bir devrimci, ulusal kurtuluşun ilkelerini ortaya atan bir en­ telektüel, amansız bir sömürge savaşını yöneten bir generaldi. En aşırı bağlılık ve nefret duygularını uyandırdı. Birçok İspanyol Amerikalı on­ dan bir diktatör, bir kral olmasını· istedi ama kimileri de onu vatana ihanetle suçladı, hatta bazıları onu öldürmeye çalıştı. Bolivar'ın anısı hem sonraki nesiller için bir ilham kaynağı, hem de sürekli bir çekişme alanı oldu. Liberal tarihçilere göre o tiranlığa karşı savaşıyordu. Mu­ hafazakarlar onu kültleştirdiler. Marksistler onu burj uva devriminin li­ deri sayıp reddettiler. Bolivar hala halkın arzularına tercüman oluyor ve polemiklere konu ediliyor. Partizanlar tarafından sahiplenildi, hü­ kümetlerce asimile edildi. Günümüzde Venezuela'da otoriter popüliz­ min timsali olarak diriltilişi, onun önderliğinin bir başka yorumunu yansıttığı gibi, tarihçiyi de tarihin kaydını doğru tutma göreviyle karşı karşıya bırakıyor. Bolivar son derece karmaşık bir adamdı. Ülkeleri özgürleştirmesine rağmen liberalizmi yerin dibine batırıyordu, bir askerdi ama militarizmi tenkit ediyordu, cumhuriyetçiydi ama monarşiye hayrandı. Bolivar'ı in­ celemek, çok nadir ve orij inal bir kişiliği, zihni ve iradesi en az dönemi­ nin somut koşulları kadar tarihi değiştirmekte etkili olan bir karakteri incelemek demektir. Kendi değerinin farkındaydı ve namını hep korudu; aklından geçenleri dile getirirken yarattığı sözcük seli, belagati ve inan­ dırıcılığıyla okuru mest etmeye yetiyordu. Fakat orijinallik bakımından mücevher değerindeki metinlerini saklamakta çok özensizdi ve onun ça­ basından ziyade takipçilerinin bağlılığı sayesinde bu metinler günümüze ulaşabildi. Onun hayatını ve dönemini anlatan elinizdeki kitap Boli­ var'la ilgili belgelere ve modern araştırmalara dayanarak hazırlandı. Bo-

S

xii

BOLİVAR

livar üzerine yorumlar, orij inal kaynaklardan hiç de az değildi; ama kay­ naklar önümüzü aydınlatır, yorumlar ise genellikle yolumuzu karartır. Niçin Bolivar'ın hayatını bir de ben anlatıyoru m? Biyografinin öne­ mini sorgulayan ve kahraman kültünü reddedenler de var. Onlara göre kurtuluş denen şey askeri harekatları ve kurtarıcıların hayatlarını incele­ yerek değil, iktisadi yapıları, toplumsal sınıfları ve uluslararası bağlamı inceleyerek anlaşılabilir ancak. Bu bakışa göre, dünya tarihinin büyük adamların biyografisinden ibaret olduğunu iddia eden Cariyle hatalıdır ve toplumun kahramana tapınma üzerine kurulu olduğunu söylemesi fazlasıyla abartılıdır. Ama yine de İspanyol Amerikası'nın bağımsızlığı­ nı kazanması kurtarıcıların varlığı hesaba katılmadan anlaşılamaz; ayrı­ ca şahsi otoritelerin müdahalesi yok sayılırsa bağımsızlık sonrası tarihi de neredeyse bomboş kalacaktır. Bolivar'ın yaptıklarına bakarak, İspan­ yol Amerikası'nın çeşitlilik arz eden toplumunda önderliğin, hükmetme gücünün ve yönetim tarzlarının dinamiklerini gözlemleyebilir, dönemin tüm tarihini değilse de büyük bir kısmını kapsayabiliriz. Bolivar hakkında son söz söylenmediyse de çok söz söylendi. İngi­ lizcede Salvador de Madariaga'nın geniş bir araştırmaya dayanan ama konuya anlayışla yaklaşmaktan uzak yorumu kısa sürede yerini Ger­ hard Masur'un daha dengeli incelemesine bıraktı . Masur'un çalışması İngilizcenin başlıca akademik incelemesi olarak yarım yüzyıl dayandı ama sonra eskiliği belli olmaya başladı. Son yıllarda ABD'deki akade­ misyenler bu konuda yeni araştırmalar yapıp hassasiyet ve doğruluk timsali katkılarda bulundular. Venezuela'da Bolivar üzerine yazılanlar milli kültürün bir parçasıdır ve Bolivar' a bağlı ülkelerdeki tarihçilerin nesiller boyu süren çalışmaları sayesinde artık çok geniş bir yayınlan­ mış belge arşivine, çok sayıda ikincil kaynağa ve sayısız uzmanlık araş­ tırmasına erişme imkanımız var. Bolivar'ın hayatını kırk yıldır aydınla­ tan German Carrera Damas'ın eserlerine, Bolivar'ı daha iyi anlama ça­ basındaki her tarihçi -özellikle de bu kitabın yazarı- çok şey borçlu­ dur. İspanyol Amerikası'nın bağımsızlığının iki yüzüncü yılına yaklaş­ tığımız şu dönemde ilginin yükseleceği; kongrelerin, derslerin ve semi­ nerlerin düzenleneceği; Bolivar'la ilgili yayınların artacağı aşikar. Yine de Bolivar'ın hayatı ve eserleri sorularla ve ihtilaflarla doludur, şahsi gerekçeleri ve nihai projesinin içeriği tarihçileri uğraştırmaya devam et­ mektedir. Aslında güçlük olgulardan ziyade yorumlarla ilgilidir ama

Önsöz

xiii

olgular olmadan da yorum yapmaya imkan yoktur ve olgular genellik­ le tartışmalıdır. Bu yüzden , ta ri hçi lerin Bolivar üzerine a raştırma ya pmasına müsait boşluk hala var. Ama konunun çekiciliğinin daha derin bir anlamı var. 1 808-26 İspanyol Amerikası devrimleri üzerine çalışmalar son yıllarda ciddi anlamda ilerledi. Tarihçiler, bağımsızlık kronolojisinde değişiklik­ ler yaptılar ve 1 750 ile 1 850 arasını sömürgeci yapıların ağır ağır yerle­ rini ulus devletlere bıraktığı bir geçiş dönemi olarak görmeye başladılar. Toplumsal değişimler daha yakından incelendi ve bağımsızlık üzerine çalışan herkes kaçınılmaz olarak ırk, sınıf ve cinsiyet konusuna da eğil­ meye başladı. Seçkinlerin ittifakları ve halk tabakalarının bağlılıkları in­ celendi. Gerillalar ön plana çıktı ve hayduttan gerillaya, oradan da yurt­ severe dönüşmeleri olağan bir ardışıklık sayılarak askeri tarihe yeni bir bakış getirildi. Hikayenin tamamı devrimden ibaret değil. İspanyol kar­ şıdevrimi de ayrıntılı olarak incelendi ve bağımsızlık sadece Amerikalı­ ların kazandığı bir savaş olarak değil, İspanyolların kaybettiği bir savaş olarak da ele alındı. Bağımsızlığa dair siyasi fikirler devrimci metinlerin yakından analiziyle elden geçirilirken siyasi girişkenlik de araştırma ko­ nuları arasında kendini gösterdi. Amerikan kimliği anlayışı kavramsal engelleri aştı ve artık hayali cemaatlerin gelişimi bakımından, hatta mo­ dern İspanyol Amerikası'nın ilk döneminde milliyetçiliğin yükselişi ba­ kımından incelenebiliyor. Bolivar'ı bu yeni araştırmalarla daha sıkı bü­ tünleştirmenin, Kurtarıcı'yı (İspanyolcası: El Libertador-e.n. ) içinde ya­ şadığı toplumun sosyal, ekonomik, entelektüel ve siyasi yaşamıyla bü­ tünleştirmenin ve onun kreol seçkinler, karışık ırklılar, siyahlar, Kızılde­ rililer ve kölelere yönelik politikalarını analiz etmenin vakti geldi. Onun tarihi ölümüyle sona ermemiş, en az hayatı kadar dramatik bir miras bı­ rakmıştır ki bu da tarihçinin konusudur ve bu çalışmanın son kısmında ele alınacaktır. Bu kitabı yazmamı isteyen Yale University Press'e, ortaya çıkışına yardımcı olan editöryal ekibine ve projeyi destekleyen James Dunker­ ley'e şükranlarımı sunarım. Kurtarıcı'nın düşünceleri ve yaptıkları ko­ nusundaki cömert rehberliği, kaynakların takibindeki pratik desteği ve akademi dünyasının dışındaki dostluğu için German Carrera Damas'a nasıl teşekkür etsem bilemiyorum. Meslektaşlarının hüzünle andığı ta­ rihçi Luis Castro'nun önemli çalışmasını bana veren eşi Carole Leal Cu-

XİV

BOLİVAR

riel'e müteşekkirim. Bilhassa köleler ve kölelik konusundaki yardımla­ rından dolayı Peter Blanchard'a teşekkür ediyorum. University College London'daki Bentham Projesi'ndcn Cathcrinc Fu l ler hana Rol iva r i l e Bentham arasındaki yazışmalar konusunda rehberlik etti v e beni kay­ naklara yönlendirdi. Caracas'taki John Boulton Vakfı'na ve özellikle vakfın müdürü Carmen Michelena'ya Archivo del Libertador Simon Bolivar'daki kaynakları cömertçe kullanımıma açtıkları için minnetta­ rım. Ayrıca Canning House'dan Alan Biggins'e, John Carter Brown Kü­ tüphanesi'nden Norman Fiering'e ve görsel malzeme konusunda yardı­ mını esirgemeyen Caracaslı Gabriela Carrera'ya teşekkürlerimi bildir­ mek istiyorum. Caracas'taki Archivo General de la Nacion ve Lon­ dra'daki National Archives'in (Devlet Arşiv Dairesi) yıllar boyu hizmet­ lerine minnettar kaldığımı belirtmeliyim. Londra'yı verimli bir Bolivar araştırması mekanı haline getiren British Library, Institute of Historical Research ve University College London kütüphanesine takdirlerimi sun­ mak istiyorum. Hem Bolivar'a hem de bana verdiği destekle beni cesaretlendiren, ki­ tabı devam ettirmeme ve bitirmeme yardımcı olan eşime ne kadar teşek­ kür etsem azdır.

xv

Güney Amerika 1800-30

" o

��

..Cg�açao

1

Mar Cartagen

ı:;. :

uısımeco ue!ro Ca

,·

l• :C

o!)Trinidad

boh� Caracas

i>f ' \VENE Z UELA • -"n ost 7brıııoco A g \�,.., . ... CUcjıBc;'2ft ntıo ıa• ca '--�' :'?>\'\ p.. Carta o• \ •Bogot:i • 0� · ' ()\J YENİG ADA ,-,'t-� - - - ,, om

Popa)::frn•

Pi

GTua�aqu

...•...�=tu

�•Quito'-.."

1incha

.

�v

.

...._

��

•Cuent:a

�''-

�,

/q/-'ıı ra

ı

',�tıo11ayo

EKVADOR,..ı ı

-

� ,, ...... '

,�--'

',�

Neg

_...

GUAYANA , ,-,

__

,

-

_,'

'0

"'l,,...,,���,n

1

;,:;afı6fı " ,... ... --TabarVıgo

\_

�,1

1

P H R U\� \

\":: 'ı

Trujillo

,-'\ \--' :ı

�• H uJ.n'ucc;"'\

1

ı ,X,


•La Paz \_ .... , A re(ib:ı:_:ı• ı ( YUKARI 11ı,RU) ( �· T�n İ l k başta muhafazakarlar ağırlıktaydı ve tecrübeli devrimci Miranda'nın aralarına katılmasını engellediler; onlara göre Miranda istilacı ve kilise düşmanıydı. Peki şimdi Bolivar nasıl bir tutum benimseyecekti ? Yurtse­ ver hükümet en sonunda başa geçmiş emirler veriyordu. İstediği tam ola­ rak bu değildi ama sessizliği ve etkisizliği kabullenerek sonsuza dek uzakta duramazdı. Böylece yeni hükümete diplomasi alanında hizmet et­ meyi teklif etti; bu sayede Venezuela'daki yeni rej imle fazla özdeşleşme­ den yurtseverliğini gösterebilecekti. Cunta onu piyade milis kuvvetlerin­ de yüzbaşılıktan yarbaylığa yükseltti . 1 8 1 0 Haziranı'nda da Britanya hükümetiyle temas kurup destek istemek için, yani daha önce Miran­ da'nın talep ettiği şeyi talep etmek için Londra'ya atandı. Kimileri bu atamayı onaylamıyordu çünkü Bolivar'ın onlara mesafeli durduğunun farkındaydılar ve niyetinden şüphe ediyorlardı. Ancak, Bolivar görevinin masraflarını üstlenmişti ve hazine de bomboş olduğundan atamasını reddetmek çok zordu. Bu yüzden, idari tecrübe sahibi ve üniversite me­ zunu Luis Lopez Mendez'i yardımcı ve kısıtlayıcı bir unsur olarak yanı-

Kreol Devrimi

61

na verip Andres Bello'yu da katip olarak görevlendirdiler; tam da devri­ mi yansıtan bir grup olmuşlardı: orta sınıftan meslek sahiplerince des­ teklenen bir aristokrat. Britanya Windwa rd Filosu ' n u n kumandanı Ami­ ral Sir Alexander Cochrane onları alması için Wellington adlı gemiyi gönderdi. Gemi La Guaira'dan 9 Haziran'da ayrıldı ve 10 Temmuz'da Portsmouth'a ulaştı. Londra'da onları Francisco de Miranda, yani zen­ gin bir geçmişe sahip bir adam, asker, siyasetçi, entelektüel, devrimci, İn­ giliz hayranı, savaş meydanı halindeki ülkesine dönmek isteyen bir sür­ gün bekliyordu.

Londra Görevi Miranda'nın herkesçe bilinen üç amacı vardı: bağımsızlık, özgürlük, birlik. 1 8 1 0'da İspanyol Amerikalılara yazdığı bir sirkülerde şöyle di­ yordu: " Bu şehirdeki evim Kolombiya Kıtası'nın bağımsızlığının ve öz­ gürlüğünün merkezidir ve daima öyle kalacaktır." 1 7 Grafton Sokağı 27 numarada (şimdi Grafton Yolu 58 numara ) bulunan bu ev, 1 8 02'den itibaren Miranda, refakatçisi Sarah Andrews, iki oğlu Leander ile Fran­ cisco, katibi Tomas Molini ile onun eşine yuva olmakla kalmamış, La­ tin Amerika siyaseti için de merkez görevi görmüştü . Evde Miranda'nın kütüphanesi, toplantı odaları ve El Colombiano'nun yazı işleri büroları bulunuyordu. Şimdi de, yani 1 8 1 0 yazında Venezuela delegeleri için fay­ dalı bir karargah olmuştu. Bazı kreollerin Fransız devrimi hayranı bir aşırılıkçı olduğundan şüphelendikleri Miranda'dan uzak durmaları için Caracas cuntası tarafından uyarılmışlardı ama orada Miranda'nın yar­ dımı olmadan hiçbir şey yapacak güçleri yoktu. Lopez Mendez'e göre, Londra'ya ulaşan delegasyon yol yordam bilmiyordu ve onları kurtaran Miranda olmuştu: Gönül rahatlığıyla danışabileceğimiz ve ihtiyacımız olan ön brifingleri bize vere­ bilecek tek kişi bu yurttaşımızdı . Engin deneyimi ve seyahatlerinden edindiği bilgi­ ler, Britanya hükümetiyle uzun zamandır sürdürdüğü temaslar ve Amerika'ya bağlı­ lığı , bize en çaplı ve güvenilir tavsiyeleri verecek kişi haline getirmişti onu. Olağan­ üstü bilgisini, deneyimini ve yeteneğini düşmanları bile reddedemezdi. Bize son de­ rece yardımcı oldu. Tüm bilgisini, kitapların ı , nüfuzunu ve tanıdıklarını hizmetimize sundu. 1 8

BOLİVAR

Andres Bello da ondan aynı ölçüde etkilenmişti: " Bu büyük sürgün İspanyol Amerikası devrimini şahsında cisimleştirmişti. Altmış yaşına ulaşmıştı . Ama yaşı na rağmen gençl iğinin ve ideal leri n i n doruğunda gi ­ bi görünüyordu. İspanyol Amerikası'nın bağımsızlığını destekleyecek her türlü planı inatla savunuyor, bu arzusunun gerçekleşeceği umudunu asla yitirmiyordu. " 1 9 Kahramanının Miranda'yla ilişkisini en parlak şe­ kilde sunmak isteyeceği şüphesiz olan O'Leary'ye göre Bolivar, "Miran­ da'ya baktığında sadece büyük bir askeri dehayı değil, aynı zamanda Venezuela'yı ezilmekten kurtarmak için ilk ha rekete geçen kişiyi de gö­ rüyordu. Bolivar'ın gözünde Miranda'nın kutlu talihi, göz kamaştırıcı Güney Amerika'yı kurtarma planını gerçekleştirme şanını ona bahşede­ cekti." Bolivar, Venezuela'ya dönüp " uğruna bunca çile çektiği " dava­ sına sahip çıkması için Miranda'yı ikna etmeye çalışıyordu.20 Miranda kısa vadede delegasyon için toplantılar ve görüşmeler ayar­ lıyor, onlara karşılaşabilecekleri sorunlara dair brifing veriyor, onları dostları ve tanıdıklarıyla tanıştırıyordu. Tanıştırdığı kişiler arasında Cumberland dükü Nicholas Vansittart, Gloucester dükü ve oraya yeni gelmiş olan Blanco White da vardı. Miranda aynı zamanda delegasyo­ nu Samuel Enderby, John Turnbull ve William Wilberforce'un (tam ai­ lenin ibadet saatine denk geldiklerinden biraz beklemek zorunda kal­ mışlardı ) evlerine götürmüştü.2 1 Miranda delege grubunu Greenwich, Richmond, Kew Gardens ve Hampton Court gibi Londra'nın turistik yerlerine de götürmüş, ayrıca Bolivar'ı Borough Road'daki Joseph Lan­ caster'ın okulu gibi önemli kurumlarla temasa geçirmişti. Bolivar, Duke Street'teki dairesinden başka fırsatlarla da çıkıyor ve Londra'da gezinti­ ler yapıyordu. Bir keresinde kızın teki tarafından homoseksüel zannedi­ lerek orada sunulmayan hizmetler talep ettiği için genelevden kovul­ muştu. Yanlış anlaşıldığı düşüncesiyle kızı parayla susturmaya çalıştı­ ğında kız parayı ocağa atıp bütün genelevi ayaklandırmıştı: "Manzara­ yı düşünsenize: Ben İngilizce bilmiyorum, fahişe de İspanyolca bilmiyor. Beni Yunanlı bir oğlancı sandığı için öyle bir rezalet çıkardı ki tası tara­ ğı topladığım gibi oradan çıktım. "22 Bolivar tam bağımsızlık gerektiği konusundaki fikirlerinin Miran­ da 'yla uyuştuğunu gördü. Miranda görüşmeleri sırasında onları talimat­ lara uyup Ferdinand'a sadakat göstermeye değil, bağımsızlık peşine düş­ meye yöneltiyordu. Ama B"ritanya'nın desteğini almak için boşa çabalı-

Kreol Devrimi

yorlardı. Üstelik dışişleri bakanı Wellesley markisi üzerinde etki bırak­ mayı becerecek gibi de görünmüyorlardı. Miranda kendi deneyimleri dolayısıyla biliyordu bu durumu . Misyona verilen talimatlar arasında Venezuela'nın bağımsızlığı ön planda değildi. Delegasyonun, anayasal meşruiyeti olmayan İspanyol yöneticileri neden re�dettiklerini ve tıpkı İspanya' da olduğu gibi monar­ şinin her eyaletinin bir cunta kurma hakkına sahip olduğunu anlatma­ ları gerekiyordu. Ancak İspanyolların yarımadadaki mücadelesi başarı­ sız olursa Venezuela'nın bağımsızlığı için Britanya'nın koruması talep edilecekti. Venezuelalılar VII. Ferdinand'ın haklarını savunmaya hazır­ dı ama naip heyetinin emirlerine boyun eğmek istemiyorlardı. Son ola­ rak, delegelerden, silah edinmek için yollar bulmaları, Karayipler'deki Britanya yetkililerince tanınma ve ticaret yaparken korunma talep etme­ leri istenmişti. Britanya zor duruma düşmüştü. Yarımadadaki savaş kritik bir nok­ tadaydı ve Wellesley yeni Venezuela hükümetini tanıyarak İspanya'yı kızdırma riskine girmek istemiyordu. Öte yandan misyonu kabul etme­ yip Venezuelalıları gücendirmek de istemiyordu, çünkü kısa süre sonra İspanyollardan bağımsızlaşabilirlerdi ve Karayipler'deki Britanya yetki­ lileri şimdiden bağımsız cuntayla alışverişe girmişti. Üstelik ortada teh­ like altında olan ticari avantaj lar vardı. Dışişleri Bakanlığı'na göre, "Ferdinand'a olan bağlılık sayesinde İngiltere hem mevcut sömürge ya­ pısını koruyabilir hem de İspanya'yı ticaret sistemini değiştirmeye zor­ layabilirdi. "23 Bu yüzden Venezuelalıları özel olarak evinde kabul etme­ ye karar verdi ve Apsley House toplantıları yapıldı. Toplantılarda, Bo­ livar'ın akıcı bir şekilde konuştuğu Fransızca kullanılıyordu .24 1 6 Temmuz'daki ilk toplantıda, son derece resmi davranan Welles­ ley, Caracas hükümetinin zamanlama hatası yaptığına işaret etti çünkü eylemleri İspanya'nın tamamen kaybettiği gibi yanlış bir kanıya dayanı­ yordu, oysa İspanyolların mücadelesi her zamankinden daha güçlüydü. Dolayısıyla, öno.:: Caracas hükümetinin eylemlerinin sebeplerini sorgu­ lamakla işe başlamalıydılar. Sömürge idaresinin suiistimalleri mi onları buna zorlamıştı, ki böyle olması mümkündü, yoksa eyalet İspanya'dan ayrılıp bağımsız bir devlet kurmaya mı karar vermişti ? Venezuela tara­ fının lideri ve amaçlarının temsilcisi olan Bolivar, İngiliz bakanının ak­ sine güçlü ve tutkulu bir konuşma yaptı. 1 80 8 Temmuzu'ndan beri Ve-

BOLİVAR

nezuela'da yaşanan olayları aktardı, yetkililerin Fransız yanlısı bir ko­ num aldıklarını ve önde gelen yurttaşların cunta kurmasını reddettikle­ rini anlattı, ayrıca Endülüs'teki Fransız işgalinin altını çizdi. İspanyol idaresini devirip yetkiyi yurttaşlara devretme kararının altında bunlar yatıyordu. Venezuela'nın konumunu açıkça belirtti: YIL Ferdinand'a sadık olan Venezuelalılar naip heyetini gayrimeşru ve kabul edilemez buluyordu. Ama Wellesley, ısrarla, naip heyetini reddetmenin bağımsız­ lık ilan etmek anlamına geldiğini, başka eyaletlerin de aynı şeyi yapabi­ leceğini ve bunun da İspanyol İmparatorluğu'nun dağılmasına ve yarı­ madada Fransa'nın kazanmasına yol açacağını söylüyordu. Böyle bir durumun İngiliz-İspanyol ittifakına aykırı olacağını düşünüyordu. Bolivar hemen yenilgiyi kabul etme qi. Naip heyetini reddetmenin çok önemli olmadığını, zira Venezuela'nın İspanyol yurtseverlerine elinden gelen yardımı yapmaya hazır olduğunu ve bunu da kolayca is­ patlayabileceğini söyledi. Wellesley, İspanyol sömürgelerindeki uygula­ malara dair cehaletini gösteren bir cevap verdi: Delegasyona verilen ta­ limatlar monarşinin temel yasalarına uygun davranmak yönünde olsa da, Venezuela devriminin İspanyol yetkilileri ülkeden atarak en temel yasalardan birini ihlal ettiğini çünkü yasalara göre sömürgelerdeki tüm otoritenin yarımadada olması gerektiğini söyledi. Lopez Mendez onu düzeltti: Böyle bir yasa yoktu. Wellesley tamamen hukuki bir argüman­ la yanıt verdi. Tüm hükümetlerin temelinde, parçaları ortak itaat çer­ çevesinde birleştiren merkezi bir otorite bulunuyordu. Merkezi iktida­ ra zarar veren herkes anayasayı tehdit etmiş sayılırdı. Ancak insan hak­ ları ilkeleri böyle bir ayrılma hareketinin gerekçesi olabilirdi ki bu ilke­ ler de artık tümden itibardan düşmüş olan Fransız Devrimi'ni doğur­ muşlardı. İspanya hükümetini tanımayı reddederlerse İspanya'ya bağ­ lılıkları tamamen lafta kalacaktı. Caracas ıslah edilmiş bir sömürge hü­ kümetini tanımalıydı. Delegeler başka bir hattan ilerlemeyi denediler. Venezuela'nın kazan­ dığı bağı msızlığın özel şartların ürünü olduğunu ve eyaleti Fransa'ya ve onun Caracas'taki müttefiklerine karşı koruma amacı taşıdığını belirtti­ ler. İs p anya Fransa'ya direnmeye devam ettiği sürece Caracas İspan­ ya'yla birlikte kalmak istiyordu ama onlara verilen talimatlar naip he­ yetiyle herhangi bir anlaşmaya varma yetkisini kapsamıyordu. Venezu­ elalılar gayrimeşru bir iktidara boyun eğmektense ölmeyi yeğliyorlardı.

Kreol Devrimi

Bakana teşekkür etmekten ve fikirlerini kendi hükümetlerine bildirmek­ ten başka çareleri kalmamıştı . Ayrıca Wellesley'e Caracas'ı desteklerse Rritanya ' n ı n h u n d a n fayda göreceği n i de h a tı rl a ttı l a r: Hem yen i paza r­ lara girecek hem de İspanyol Amerikası'ndaki popülaritesini artıracak­ tı. Wellesley bunu kabul ediyordu ama yine de İspanya'nın bağımsızlı­ ğı daha önemliydi çünkü Avrupa'nın özgürlüğü ve Britanya'nın daimi çıkarları açısından hayatiydi. Bolivar da, sömürgelerin kendi çıkarları­ nı hiçe saymalarını istemenin çok fazla şey beklemek olacağı, İspanyol idaresinin günahlarını Wellesley'in de gayet iyi bi ldiği cevabını verdi. Wellesley merkezi cuntanın yozlaşmış ve verimsiz olduğunu kabul edi­ yordu ama naip heyetinden çok umutluydu. Bolivar son olarak Vene­ zuela'nın İspanya'daki savaşa ciddi etki yapacak eylemlerde bulunama­ yacak kadar küçük bir ülke olduğunu belirtti. Wellesley gülümseyerek Bolivar'ın ülkesinin çıkarlarını savunmakta­ ki gayretini takdir ettiğini söyledi. Bolivar da Wellesley'in İspanya'nın çıkarlarını daha büyük bir gayretle savunduğunu ileri sürüp, ondan, ön­ ceki İspanyol hükümetini kızdırmak pahasına İspanyol kolonilerinin iyiliği için daima şahsi ve aleni girişimlerde bulunduğu cevabını aldı. Konuşma pek yeni argüman ortaya atılmadan coşkuyla sürdü. En so­ n unda Wel leslcy, C:aracas'ın İ ngi l i z h ii k ii meti ne ya k l aşma ka r a rın d a n mutluluk duyduğunu belirterek Venezuela hükümetine selamlarını gön­ derdi. Delegasyonu candan bir tavırla kapıya kadar geçirdi ve iki gün sonra, 1 9 Temmuz Perşembe günü başka bir toplantıya çağırdı. Yeni toplantılara ve karşılıklı komplimanlara rağmen bu düğüm çö­ zülemedi ve Venezuelalılar gayriresmi dostluk mesaj ları ve Fransa'ya karşı koruma güvencesi alarak ayrıldılar. Fakat resmi tanınma talepleri görmezden gelindi, hatta silah alımı için özel izin de verilmedi. Venezu­ elalılar dışişlerini aşırılıkçı bir hareket olmadıklarına dair iknaya çaba­ ladılar: " Delegeler devrimde halkçı hislerin çok sınırlı ifade bulduğunu söylüyorlar; her kasttan insanlar tam bir cehalet halinde olduklarından kolayca yönetiliyorlarmış. "25 Bu argüman da Wellesley'de işe yarama­ dı. Görüşmelerin bıraktığı izlenim Venezuelalıların mücadelesinin gecik­ tirilmeye çalışıldığı ve Britanya'nın Venezuela'da nüfuz edinmekten zi­ yade İspanya'yı avutma derdinde olduğu yönündeydi. Gerçi Britanya hükümeti Venezuela'nın eylemlerini resmen onaylamamakla beraber Caracas'taki hükümeti onaylamadığını da ifade etmemiş, ona karşı ha-

66

BOLİVAR

rekete geçmemişti. Üstelik Karayip Adaları'nda Britanya tebaası ile Ve­ nezuelalılar arasındaki dostluğun ve ticari ilişkilerin desteklenmesi için fi lo kumandanlarına ve sömürgelere ta limat veri l mesi, hir de Venezuela­ lıların Britanya donanmasının tarafsızlığının korunması konusundaki talebine olumlu yanıt verilmişti.26 Andres Bello sonucun mevcut şartlar altında tatmin edici olduğunu düşünüyordu. Ayrıca Britanya Venezue­ la'nın iki temsilcisinin, yani Lopez Mendez ile Andres Bello'nun Lon­ dra'da kalmasına izin vermişti. Orada Venezuela için çalışacaklardı. Lo­ pez Mendez, Boliva r'ın ordusuna asker bulacak, Andres Bello da İspan­ yol Amerikası adına konuşmalar yapacak ve yazılar yazacaktı. Apsley House tartışmalarında Venezuela açısından kesin sonuçlar alı­ namamıştı ama Simon Bolivar bu vesileyle kendi kendini eğitme fırsatı bulmuştu. Hayatının önceki aşamalarında siyasi hedeflerini aramış, bul­ muş ve tanımlamıştı. Ama bağımsızlığı tanımlamak yeterli değildi. Ba­ ğımsızlığa ulaşmak için kamusal alanda beceri ve maharet sahibi olma­ lıydı. Apsley House siyasal alandaki ilk deneyimiydi; köleleriyle bir ara­ da çalıştığı ve meslektaşlarıyla verimsiz tartışmalar yaptığı bir dönemin ardından Britanya dışişleri bakanıyla sözlü bir düelloya giriyordu. İspan­ yol dünyasının bir köşesinden gelmiş, Britanya İmparatorluğu'nun mer­ kezinde sahneye çıkmıştı . Londra'daki ilk kazancı siyasi maharet oldu . İkinci kazancı da belagatini gösterme fırsatı bulmasıydı. Buradaki tartış­ malarda Bolivar'ın üslubu kendini kuvvetle hissettirdi. Sakin, soğukkan­ lı tartışmalar ona göre değildi, aksine canlı ve ateşli konuşmaların ada­ mıydı o; tıpkı avının peşindeki bir avcı gibi amansızca amacına odakla­ nıyor, asla boş konuşmuyordu. Wellesley onu coşkusundan dolayı kut­ layacak kadar konuşmasından etkilenmişti. Üstelik coşkusu diplomasiyi gözardı etmesine de yol açmıyordu: Venezuelalılar bir kez olsun Britan­ ya'nın Kuzey Amerika'nın bağımsızlığı deneyimine göndermede bulun­ mamışlardı. Bolivar ekibin iddiaları konusunda sorumluluğu üstlenmek­ te ve Venezuela tarafının liderliğini yapmakta tereddüt etmemişti. Bu gö­ rüşmeler, güven ve enerji kazanması bakımından siyasi hayatında bir ki­ lometre taşı olmuştu. Venezuela'ya liderliğe hazır olarak döndü. Bolivar 22 Eylül 1 8 1 0'da kraliyet donanmasına ait Sapphire adlı ge­ miyle İngiltere'den ayrıldı ve 5 Aralık'ta La Guaira'ya vardı. Miranda da bu gemiyle ayrılmak istiyordu, hatta bagajını ve altmış üç ciltlik ev­ rakını gemiye yükletmiş, daha önce ayrılmak için Wellesley'den izin is-

Kreol Devrimi

temişti ama İngiliz hükümeti bir devrimciyi tam ortalarına göndererek İspanyolları daha fazla kışkırtmak istemediği için gemi onu almadan kalktı . M i randa 3 Ek im 'de Wellesley'e her koşu lda gideceği ni hi ldirdi ve 10 Ekim'de ailesi olmadan, yanında sadece Molini'yle bir ticaret gemi­ sine binip 1 1 Aralık'ta La Guaira'ya vardı. Bolivar o zamana dek Öncü için taşları döşemişti. Kreol elitlerin Miranda'ya karşı sosyal, siyasi ve şahsi önyargılarını ortadan kaldırdı ve Venezuela davasına katılan sıra­ dan biri olarak değil, bir lider olarak kabul edilmesi için kamuoyunun hazırlanmasına katkıda bulundu. Miranda'yı karşılamak için diğer kre­ ollerle birlikte La Guaira'ya gitti ve Caracas'ta iyi karşılanması için ayarlamalar yaptı. Karşılama komitesindekiler karışıktı. Öncü orada bir lider muamelesi görmeyi bekliyordu. Ama birçok Venezuelalı onu ya­ bancı görüyor, devrimcilerin de çoğu onu yaşlı buluyordu. Aslında da­ ha altmış yaşındaydı. Kralcı vakanüvis Jose Domingo Diaz ona karşı hiddetini pek de saklamıyordu: "Miranda'nın muzafferane bir edayla, cenneten bir armağanmışçasına girdiğini gördüm. En beter demagoglar umutlarını ona bağlamıştı. Yaklaşık altmış beş yaşındaydı, ciddi görü­ nüşlüydü, hiç durmadan konuşuyordu, alt tabakadan insanlara dostça davranıyordu ki onlar da küstahlığına arka çıkmaya daima hazırdılar. Genç ve vahşi olanlara göre siyaset hilgesi , ı l ı m l ı l a ra göre ise devlete yö­ nelik bir tehditti. " 27

ilan ve imha Edilen Bağımsızlık Cuntanın ilk yasaları ülke çıkarlarının liberal bir biçimde savunul­ masına model teşkil edecek nitelikteydi: İhracat vergileri ve temel tüke­ tim maddelerinde alcabala kaldırıldı, ticaret serbestliği ilan edildi, Kı­ zılderililerden vergi alınması ve köle ticareti yasaklandı (ama kölelik kaldırılmadı ) . Sömürge audienciasının yerine Casa Leon markisinin başkanlığında bir temyiz mahkemesi kuruldu. Cuntaya bağlı bütün şe­ hirlerde seçimler düzenlendi. Seçmenler en az iki bin pezo taşınabilir malı bulunan yetişkinlerle (yirmi beş yaşının üstü ) sınırlıydı. 2 Mart 1 8 1 1 'de Ulusal Kongre toplandı. Yedi eyaletten otuz bir delege geldi, bunların hepsi büyük topraklı ailelerdendi ve çoğunluğu "özerklik " ile YIL Fedinand'ın haklarını koruma yanlısıydı. Kongrede cuntanın yeri­ ne üç üyeli ( üyeler rotasyonla görev yapacaktı ) yeni bir yürütme kuru-

68

BOLİVAR

lu, danışma heyeti ve yüksek mahkeme geçirildi. Sömürge kurumları çöktüğünden, sömürge kast yapısının akıbetine dair sorular üzerinde d ur u l d u . Kast si stem i n i n yol açtığı geri l i m , h i r tophı m s a l - ı rksal katl i a m neticesinde geleneksel düzenin imha edilmesi tehlikesini de beraberin­ de getiriyordu. Pardolara bu ortamda yeni fırsatlar doğmuştu: Devri­ min ilk aşamalarında ortaya çıkan ve kreollerin nefretle karşıladığı "halk toplantıları " na pardolar da katılmıştı. Pardolar kendi durumla­ rını iyileştirmek ve ayrıcalıklı alanlara, özellikle orduya nüfuz etmek için devrimden faydalandılar. Seçkinler bunu fark ediyor ve gün geçtik­ çe daha çok telaşa kapılıyorlardı. Bolivar Londra'da Miranda'ya güvenmişti. Caracas'ta ise Miranda onun desteğine sahipti . Kısa süre sonra küçük bir eyalet olan Pao'nun temsilcisi olarak kongreye katılması ayarlandı. Miranda ile Bolivar tam bağımsızlık isteyen küçük ve radikal bir grubun liderleriydi. 1 8 1 O Ağus­ tosu'nda "tarım ve hayvancılığın iyileştirilmesi " için kurulan bir örgüt olan Sociedad Patriotica (Yurtseverler Cemiyeti) dahilinde faaliyet gös­ teriyorlardı. Bu örgüt Bolivar'ın çabalarıyla kısa sürede biçim değiştire­ rek daha sert siyasi ve askeri politikalar güdülmesini savunan, ayrıca se­ sini Gaceta de Caracas aracılığıyla duyuran bağımsızlık yanlısı bir bas­ kı g nı h u na , hir siyaset kulühüne dönü ştü . Ru a ktivistlerle kıyaslandığın­ da ılımlılar amatör kalıyordu. Liberal avukat Juan German Roscio•, So­ ciedad Patriotica'daki radikalleri sert fikirleri olan ama ağırlıkları olma­ yan eleştirmenler olarak görüyor, ciddi insanlar yönetim işiyle uğraşır­ ken Miranda'nın aşırı emeller peşinde koştuğunu düşünüyordu.ıs Kreol­ ler belli sayıda pardonun toplantılara katılmasına izin vererek demokra­ tik bir hamle yapmış olsa da, Sociedad Patriotica'ya üyelik en az kong­ reye üyelik kadar dışlayıcı nitelikteydi. Aslında radikaller de en az mu­ hafazakarlar kadar kreol çıkarlarına öncelik veriyor ve bu çıkarların an­ cak ulusal bağımsızlık sayesinde iyi korunabileceğini düşünüyorlardı . İçinde bulunduğu her grupta güçlü şahsiyeti, enerj ikliği, ataklığı ve dayatmacı tavırları nedeniyle göze çarpan Bolivar, kongrenin 4 Tem­ muz 1 8 1 1 'deki oturumunda bu görüşün ortaya atılmasında da başı çek­ ti. Ateşli sesi sözcüklerinin kuvvetine denkti : " Yurtseverler Cemiyeti, *

Caracas cuntasının dışişleri bakanı ve Venezuela Bağımsızlık Bildirgesi ile anaya­ sasının mimarlarından olan İtalyan kökenli avukat -e.n.

Kreol Devrimi

Ulusal Kongre'ye saygılarını sunar, ama kongre de Aydınlanma'nın ve tüm devrimci çıkarlarımızın merkezi olan Yurtseverler Cemiyeti'ni din­ lemel idir. Korkularımızı hir ya na hı ra kıp A merikanın özgii rl iiğii n iin te­ mellerini atalım. Terreddüt edersek yok oluruz. "29 Bu kışkırtıcı bir çağ­ rıydı. 5 Temmuz'da bağımsızlık ilan edildi ve biraz direnç, biraz baskı eşliğinde ilk Venezuela cumhuriyeti doğdu.JO Sarı, mavi, kırmızı bayra­ ğı bizzat Miranda açmıştı. Jose Domingo Diaz bu olay karşısında duy­ duğu tiksintiyi kayıtlara geçirmeyi ihmal etmemiştir. Bolivar'ın sevinci ise cumhuriyetin kuru lduğunu göremeyen ağabeyi Juan Vicente'nin tra­ jik ölümüyle gölgelenmişti. Bolivar'ın İngiltere'de yaptığına benzer bir görev için ABD'ye gönderilen Juan Vicente dönüş yolunda, 1 8 1 1 Ağus­ tosu'nda Bermuda' da bir fırtınada gemisinin batması neticesinde ölmüş­ tü. Cumhuriyetin sadece şehitleri değil düşmanları da vardı. 1 8 1 1 'de bir dizi kralcı isyan çıktı ve 1 1 Temmuz'da altmış Kanaryalıdan oluşan bir grup Los Teques'te baş kaldırdı. Silahları ve disiplinleri yetersiz oldu­ ğundan isyanı kolayca bastıran cumhuriyet, isyancılardan on altısını idam edip başlarını Caracas'ta sergiledi. Çok erdemli bilinen Roscio, hem buradaki hem de Valencia'daki idamları onaylıyordu: "Kan dökül­ mezse iktidarımız zayıf ve bağımsızlığımız istikrarsız olacaktır. " 31 Kreollerin yeni toplum anlayı ş ı Aralık 1 8 1 1 anayasasında gözler önüne seriliyordu. Bu anayasa ABD anayasasından çok etkilenmişti, ay­ rıca Fransız İnsan Hakları Bildirgesi'ne de yer yer göndermede bulunu­ yordu. Anayasayı kaleme alan Juan German Roscio ve Francisco lznar­ di yerel güçleri de görmezden gelmemişti. Tıpkı Caracas'ın İspanya'dan bağımsızlığını ilan etmesi gibi eyaletler de Caracas'tan haklar talep edi­ yordu ve bu anayasada Bolivar'ı dehşete düşüren çeşitli düzeylerde özerklikler tanınmıştı. Anayasa yürütme gücü bakımından zayıf, top­ lumsal değerler bakımından hiyerarşikti.32 Bunlar kongrede ilk kez De­ rechos del Pueblo'nun· ( 1 Temmuz 1 8 1 1 ) ilanında duyurulmuştu: "Yurttaşlar oy hakkı olanlar ve olmayanlar şeklinde iki sınıfa ayrılır . . . O y hakkı olmayanlar anayasada belirtilen mülk sahipliği şartlarına uy­ mayanlardır; bunlar hukukun tesisine katkıda bulunmasalar da hukuk­ tan faydalanırlar. " 33 Seçkinler hemen eşitlik ve özgürlüğü sınırlamaya soyunmuşlardı. *

Halkın hakları, insan hakları-e.n.

70

BOLİVAR

Yüksek cunta 25 Haziran 1 8 1 1 'de çıkardığı bir kararnameyle beyaz milis birlikleriyle siyah birliklerin ayrı kalacağını zaten duyurmuştu. Ay­ rıca siyah m i l i s birliklerindeki üst subayl a rdan ikisi beyaz olacaktı ve tıpkı sömürge dönemindeki gibi siyah milis subayları daha düşük ücret alacaktı. Şimdi cumhuriyetçi hükümet de yurttaşları silah başına çağı­ ran kararnamesinde ( 1 3 Temmuz 1 8 1 1 ) ırk ayrımını sürdürüyordu. Yurttaşlar askere yazılmak için Plaza Trinidad'da şu düzende toplana­ caktı: " beyazlar kilisenin önünde, siyahlar doğu tarafında, mulattolar güney tarafında . " Köleler ise hükümetin aksi yönde emri olmadıkça sa­ hiplerinin evlerini terk etmeyeceklerdi.34 Anayasa gerçekten de "özgür­ lük, eşitlik, mülk edinme ve emniyet" getirmişti. Ayrıca tüm fueroları ve toplumsal-ırksal ayrımın tüm hukuki ifadelerini kaldırması bakımından eşitlikçiydi: "Venezuela'nın özgür nüfusunun pardo olarak bilinen kıs­ mını medeni haklar bakımından aşağılayan eski kanunlar tamamen ip­ tal edilmiştir. " 35 Ama hukuki eşitsizliğin yerini somut eşitsizlik almıştı. Seçme ve seçilme hakkı sınırlanarak tam vatandaşlık mülk sahiplerinin ayrıcalığı haline getiriliyordu. Bu yüzden pardolar açısından eşitlik sa­ dece görünüşteydi. Köleler de köle kalmıştı. Anayasa köle ticaretinin en­ gellenmesini onaylamış, ama köleliği kaldırmamıştı. Nitekim yeni yöne­ ticile r , " kaçak kölelerin yakalanması için u l usal m u hafı z bi rliği " kuru l ­ masını emretmişti; " bu birlik tarlalar, haciendalar, yaylalar ve vadiler­ de devriye gezip arama yapacaktı. Nüfusun tarım emeğine ayrılmış kıs­ mı arasında kanun ve düzen sağlayacaktı; kapris, aylaklık, kötü alışkan­ lık ya da ülkenin huzur ve refahına zarar verici başka sebeplerle kölele­ rin tarım emeğinden kaçmalarını engelleyecekti. " 3 6 Kreollerin mesaj ı çok açıktı ve kısa süre içinde siyahlar ve pardolar tarafından gayet iyi anlaşıldı. Seçme seçilme hakkından yoksunluk ve toplumsal engeller on­ ların cumhuriyetçilerin politikaları karşısında paniğe kapılmalarına ve durumlarını iyileştirmek için başka yollar aramalarına sebep oldu. Bağımsızlık aynı anda hem beklenti yaratıp hem de beklentileri bo­ şa çıkardığından, siyahlar kendi devrimlerini yapmak için, bir İspanyol yetkilinin deyimiyle, " insurreccion de otra especie" , yani başka türlü bir ayaklanma başlattılar. Kralcılar hızla bu durumu sömürmeye ko­ yuldu. Caracas başpiskoposu, plantasyon alanlarındaki din adamları­ na, toprak sahiplerinin iktidarına kıyasla İspanyol hükümetinin avan­ tajlarını kölelere anlatma talimatı verdi.37 Kralcı ajanlar kıyı şeridinde

Kreol Devrimi

71

siyahları kışkırtmak ve desteklemek için harekete geçtiler. Bolivar gibi kreol liderler bu olaylar karşısında şaşkına dönmüştü : "Özgür ya da kö le siyahlar Montcvcrdc'nin ajan ları tarafından kışkırtılmakta ve des­ teklenmektedir. Yurttaşların kanı ve mülküyle beslenen bu zalim ve merhametsiz insanlar o vadilerde, özellikle de Guatire köyünde çok korkunç cinayetler işlemiştir; yağmacılık ettikleri yetmiyormuş gibi her yanı yakıp yıkmışlardır. " 3 8 Köleler de onları yetiştiren ya da satın alan toplumun ürünüydü elbette. Pek çoğu özgürlükten ziyade sahiplerini esir etmek için savaşıyordu; başka durumlarda da beyazları katledip mülklerini mahvediyorlardı. Irksal şiddetin tırmanışı pek çok kreolü köleliği kaldırma fikrinden uzaklaştırdı, daha çoğunu da bağımsızlık fikrine yabancılaştırdı. Kralcı saflar sıklaşmaya başlamıştı. Valencia'yı teslim olmaya zorlayan Miranda'nın ordusu neredeyse tümden beyaz­ lardan oluşuyordu. Bu yüzden kralcılar da pardoları silahlandırdılar ve önemli bir örnek oluşturdular. Pardolar " popüler" caudilloların, yani yerel reislerin emrinde kralcı kampta kendilerine bir yer de bulmuşlar­ dı. 1 8 1 2 Haziranı'nda Caracas'ın doğusundaki Tuy Vadileri'ndeki şid­ detli bir pardo ve köle ayaklanması cumhuriyetin destekçilerini ciddi anlamda azalttı çünkü isyancılar Miranda'yla kalmak yerine Monte­ verde'ye tes l i m olmayı tercih etmişlerdi .

lspanya'ya ve Tabiata Karş ı Savaş Birinci Cumhuriyet Caracas'ın kreol seçkinleri tarafından kurulmuş­ tu ve onların kontrolündeydi. Eyaletler ya da halkın diğer kısımları ta­ rafından kabul edilmemişti; hepsi de karar alma mekanizmalarından dışlandıklarını düşünüyorlardı. Güçlü yerel oligarşileri olan Guayana, Maracaibo ve Coro cumhuriyete mesafeli duruyordu. Pardolar, siyah­ lar ve Kanaryalılar için de durum aynıydı. Ama bu ayrı ayrı unsurların bir arada hareket etmek için güçlü bir liderliğe ihtiyacı vardı. İspanya, destekçilerine arka çıkmak için Puerto Rico ve Santo Domingo'daki üs­ lerinden bir deniz ve kara harekatı başlatmaya karar verdi. Monteverde y Ribas bu harekatın başına getirildi. Monteverde Kanarya yerlisi zen­ gin ve soylu bir aileden geliyordu ama kreol Kanaryalılar ve yoksul be­ yazlarla sıkı ilişkileri vardı ve onların Venezuela elitine duyduğu hıncı da paylaşıyordu. İyi bir kaptan ve doğal bir lider olan Monteverde kar-

72

BOLİVAR

şı devrimin karargahı haline getirdiği Coro'da halkı ve din adamlarını etrafında toplamaya başladı. Bolivar, Birinci Cu mhuriyet'in Coro'yu i syan bölgesi ilan edip kara­ dan ve denizden saldırmamasını temel bir stratej ik hata ve cumhuriyet davasını baltalayan İspanyol düşmana karşı eli kolu bağlı kalmanın bir başka örneği olarak görüyordu. Coro çürümenin vücuda yayıldığı yer­ di. Kendi başına bir önemi olmamasına rağmen, daha sonra batıdan ge­ lip direnişle karşılaşmadan Caracas'a yürüyecek olan karşı devrimcile­ rin üssü haline gelecekti.19 Özellikle de cumhuriyet oligarşisinin önceli­ ği ve imtiyazı karşısında kinlenen ve sömürge sahiplerinin mirasçısı du­ rumuna gelen Kanaryalılar kralcı gericiliğin belkemiğini oluşturdular ve Monteverde tarafından derhal ödüllendirildiler. Ayrıca Monteverde'nin donanmadaki silah arkadaşları yönetimde ve orduda üst makamlara atandı. Monteverde fiilen kralın temsilcisinden ziyade bir caudillo pro­ totipi gibi davranıyordu. Kendisine bağlı Kanaryalıları ödüllendirdi, ik­ tidarının esas temeli haline getirdi. Daha sonra Kanaryalılar Bolivar'ın öncelikli hedefi olacaktı. Bu yüzden cumhuriyetçiler karşılarında kendilerinden daha sıkı bir birlik oluşturmuş kararlı bir düşman buldular. Valencia'daki direniş ciddi bir meyd an okumaydı ve cu mhuriyeti n askeri l i deri Toro mark i ­ s i direnişi bastıramamıştı . Durumu daha profesyonelce ele alması için Miranda çağırıldı. Görünüşe bakılırsa Miranda Bolivar'ı geri planda tutmaya ve Aragua milisleriyle birlikte ilerlemesini engellemeye kararlı görünüyordu. Onu " tehlikeli bir genç adam " diye tanımlamıştı.40 Ca­ racas'a döndüklerinden beri aralarındaki ilişki kötüye gidiyordu. Bu­ nun sebebi kısmen Miranda ailesinin can düşmanı Torolarla Bolivar arasındaki dostluk, kısmen de Miranda'nın İspanyollara karşı Boli­ var'ınkinden daha yumuşak politikaları tercih etmesinden kaynakla­ nan görüş ayrılığıydı. Belki de Miranda bu genç devrimcinin konumu­ nu ve tutkusunu kısıtlamak, hem Avrupa'da hem Amerika'da savaş vermiş deneyimli bir asker olarak kendi ününü Venezuelalılara hatır­ latmak istiyordu. Bolivar'ın kongredeki hasımlarından baskı görüyor da olabilirdi. Sebebi ne olursa olsun boşa bir hareketti bu. Bolivar To­ raların emrinde Valencia'ya batıdan yaklaşan öncülere katılmayı ba­ şardı ve sert direnişle karşılaşınca da cesurca savaşarak diğer subaylar­ la birlikte seçkin hizmetlerinden dolayı Miranda'nın övgülerini kazan-

Kreol Devrimi

73

dı.4t Bolivar'ın daha sonra cumhuriyet için sorun olarak tanımlayaca­ ğı iki grup Valencia'da varlığını hissettiriyordu. Tam vatandaşlık hak­ l a rı veri lmediği için h ü srana uğrayan pardnlar heyazlara karşı aya k l a ­ nıp gayretle savaşarak cumhuriyet kuvvetlerini püskürttü. İkinci sınıf konumuna itildikleri için öç almak isteyen pek çok Kanaryalı da kral­ cıların saflarına katılmıştı. Miranda seferin komutasını şahsen üstlen­ di, şehri kuşattı ve hem sayısal üstünlüğü hem de ağır silahlarının çok­ luğu sayesinde şehri 1 3 Ağustos 1 8 1 1 'de teslim olmaya zorladı. Kullan­ dığı taktikler ve verdiği ağır kayıplar yüzünden eleşti rildi, yaptı klarının hesabını kongreye vermesi için Caracas'a çağırıldı ve gittiğinde de ga­ yet ikna edici bir konuşma yaptı . Fakat komutanın üst kademelerinde çatlaklar vardı. Kralcılar tereddütsüz ve acımasızca dövüşüyorlardı ama kongre liderleri kendi toplumsal önyargılarının kurbanı olmuşlar­ dı. Beyaz olmayanlara karşı hiçbir esneklik göstermezken, beyazlara karşı fazlasıyla müsamahakar davranıyor, pek çoğunun kaçıp tekrar birleşmesine yol açıyorlardı. Miranda da kısa süre sonra saldırı yerine savunmayı tercih ettiğini açıkça belirtecekti. Cumhuriyet hükümetinden nefret eden Jose Domingo Diaz, 1 8 1 1 sonu-1 8 1 2 başını eski Venezuela'nın son ayları olarak tanımlıyordu: " Artık hükümetsiz kalmış, ama İspanyol yasalarının üstünlüğü, itaat et­ me alışkanlığı, bolluk içindeki halkın tatmin duygusu, düşmanın tehdit­ lerinden etkilenmemesi sayesinde sessiz sedasız bir anarşi dönemini at­ latmakta olan bir ülke . " Ama hem İspanyol barışı hem de cumhuriyetin barışı yakında paramparça olacaktı. 26 Mart 1 8 1 2'de, boğucu ölçüde sıcak, esintisiz ve bulutsuz bir gün­ de Kutsal Perşembe için kiliseleri doldurmuş Caracas halkının başına büyük bir felaket geldi.42 Korkunç bir deprem Venezuela'yı Andlardan sahile kadar sarstı, öğlenden sonra dördü yedi geçe Caracas'ı vurdu. İlk sarsıntı öyle güçlüydü ki kiliselerin çanları çalmaya başladı, ardından yeraltından dehşetli bir kükreme geldi; gök gürültüsünden bile yüksek bir sesti bu. Toprak korkunç bir şekilde sarsılarak her şeyi yerle bir et­ ti. O gün binlerce insan öldü, kışlalardaki askerler can verdi, şehirler yurttaşların üstüne yıkıldı. Caracas'taki yıkım ve ölü sayısı korkunç bo­ yutlardaydı. Humboldt şöyle yazıyordu: "Tören alayı henüz hareket et­ memişti ama kiliselerdeki kalabalık öyle büyüktü ki çatıların çökmesi sonucu yaklaşık üç-dört bin kişi can verdi . . . Caracas şehrindeki tahmi-

74

BOLİVAR

ni dokuz-on bin ölüye, ciddi şekilde yaralanıp aylar sonra gıda ve tıbbi bakım eksikliğinden ölen talihsizler dahil edilmemiştir. "43 Bolivar hiçbir zaman o sıcak ikindideki kadar devri me yakı n olmad ı . Yıkılmış başken­ tin tozu ve molozları arasında sadece gömleğiyle, öfkesini ve çaresizliği­ ni yanına alarak tabiata başkaldırmış ve mücadele yemini etmişti. Bu sahnenin tanıklığı tam da kaynağından ötürü güvenilirdir, zira kralcı vakanüvis ve cumhuriyet davasının düşmanı Jose Domingo Diaz'ın ta kendisinin kaleminden çıkmıştır. Bolivar tabiatla savaştığı kadar kilisey­ le de savaş mak zo rundayd ı çünkü kralcı din adamları , devrimi, Tan­ rı'nın gazabını Venezuela'ya çekmekle suçluyorlardı. Meydanda neda­ met vazeden papazlardan biriyle şahsen söz düellosuna girmişti. Ama insanlar korku karşısında her zamanki gibi eğildiğinden, kralcı tepkiyi uzak tutamayacaktı. 4 Nisan'da ikinci bir deprem ölü sayısını yirmi bi­ nin üstüne çıkardı. Sismik felaket yurtsever savaş girişimlerini de vurdu ve cumhuriyet mücadelesi hızla çöktü. Monteverde, Puerto Rico'dan topladığı kralcı askerlerinin başında, taraf değiştirmiş nüfuzlu bir Kızılderili olan Juan de los Reyes Vargas'ın desteğiyle, Coro'dan çıkıp herhangi bir direniş­ le karşılaşmadan ilerlemeye başladı. Ciddi bir çarpışma olmadan kısa sürede Batı Venezuela'n ı n tamamı n ı ele geçi rdi . Cumhuriyet bu felaket­ lere Miranda'yı 23 Nisan 1 8 1 2'de generalisimo atayarak, yani onu dik­ tatör yetkilerine sahip şef kumandan yaparak yanıt verdi. Ama yaşlı devrimci gençliğinin ataklığına sahip değildi ve cumhuriyeti istila eden kralcılık dalgasını durduramadı. Valencia'yı boşalttı ve 3 Mayıs'ta Monteverde şehre girdi. Burada şehrin sakinlerinin de yardımıyla bir­ liklerini güçlendirdi. L/anolarda gerilla lideri Boves de kralcıların tara­ fına geçti. Bu ulusal felaketlerin ortasında Bolivar da şahsen bir kriz yaşadı. Bir­ liklerini toplayıp iaşesini sağlamak için Caracas'a gitmekte olan Miran­ da, San Mateo'da durdu ve Bolivar'ı Puerto Cabello'nun siyasi ve aske­ ri yöneticiliğine atadı. Bolivar cephede Monteverde'ye karşı çarpışmak istiyordu ve bu atamanın onu marjinalleştirmeye yönelik olduğunu an­ lamıştı ama yine de " şerhlerini koyarak " görevi kabul etti.44 Puerto Ca­ bello stratejik öneme sahipti, iç bölgeyle iletişimi sağlıyordu ve denizden gelecek saldırılara karşı bir savunma hattıydı. Şehri koruyan San Felipe Kalesi önde gelen kralcı mahkumların kapatıldığı bir hapishaneydi, ay-

Kreol Devrimi

75

rıca kalede bol miktarda cephane v e erzak bulunuyordu. B u bileşim riskli ve amatörceydi, üstelik disiplin gevşekti. Bolivar 4 Mayıs'ta yöne­ timi devraldı .45 Meseleyi çözmeye ve emniyeti tesi s etmeye vakti olmuş muydu ? Yoksa eğitimi ve deneyimi bu işe yeterli değil miydi ? Cevaplar ne olursa olsun, asıl mesele önemli bir limanın yönetimine getirilmiş ol­ duğudur. Üstelik Monteverde'nin hemen güneyde Valencia'yı ele geçir­ miş olması, içerideki hainler ve yerel yetkililerin Bolivar'la işbirliği yap­ maması gibi faktörler bu işi daha da tehlikeli kılıyordu. Bu yüzden Bolivar tehlikeli bir vaziyeti miras almış, üstelik tecrit edil­ mişti. Dahası, kalenin komutanı Albay Ramon Aymerich'in de yardımı­ nı görmedi . Albay şehre gitmişti ve kalenin idaresini hilekar astına, Vi­ noni denen bir adama bırakmıştı. Hain hemen mahkumları serbest bı­ rakıp silahlandırdı, kralcılar adına kışlayı ele geçirdi ve top bataryaları­ nı şehre yönelterek limanı kontrol altına aldı. Puerto Cabello'nun idare­ sini eline aldığı andan itibaren Bolivar'ın, zengin ve nüfuzlu üst düzey siyasi mahkumları bir cephaneliğin yakınında tutmanın tehlikelerine işaret ettiğini belirtmek gerek. Şimdi de bunun sonuçlarıyla uğraşmak zounda kalmıştı. Bir saat içinde teslim olurlarsa " San Felipe'yi ele geçir­ miş olan mahkumları, subayları, onbaşıları ve askerleri " affetmeyi öner­ di. Bu önerisi redded i l d i . Altı gün boyunca i syancı ları ve düşmanı dışa­ rıda tutmayı başardı ama bu sırada toplar şehri bombalıyordu ve düşük ateş gücüne sahip cılız kuvvetleri büyük kayıplar veriyor, firarlar yüzün­ den azalıyor ve çarpışmalarda mağlup oluyordu. Monteverde'nin saldır­ masından korkan Bolivar derhal Miranda'dan destek talep etti ve düş­ mana arkadan saldırmasını istedi; aksi takdirde Bolivar kaybedecekti. Miranda, "Dünya hali, böyle şeyler olur, " diye cevapladı. Bolivar karar­ gahını terk ederek kıyı boyunca çekilmek zorunda kaldı. 7 Temmuz'da birkaç subayla beraber La Guaira'ya ulaştı, subayların adını korumak için elinden geleni yaptı. Ona göre bu acı verici olay büyük bir aşağılan­ maydı. Fikirleri, emelleri, Venezuela için umutları, o zamana kadarki tüm hayatı bir askeri yenilgi tarafından bir anda yerle bir edilmişti. Yıl­ lar boyu zihinsel olarak hazırlandıktan sonra ilk engelde düşüvermişti. Gururu incinmiş bir halde Miranda'ya Puerto Cabello'nun kaybıyla il­ gili ayrıntılı bir rapor gönderdi. Bu arada kendi rezilliğinden ve moral­ sizliğinden de bahsetmeyi unutmamıştı; onunla yüz yüze gelmekten utandığını yazıyordu:

BOLİVAR

General, moralim öyle bozuk ki tek bir askere bile komuta edecek halim kalma­ dı. Başarma arzumun ve ülkeme tutkulu bağlılığımın komutan sıfatıyla eksikliğini duyduğum becerileri bana kazandı racağ ı n ı sanacak kadar kendime güveniyordum.

O yüzden çok rica ediyorum ya beni en düşük subayınızın emrine verin ya da Puer­ to Cabello'yu kaybedince kaybettiğim güvenimi kazanmam ve kendimi toplamam için bana birkaç gün izin verin. Tüm bunların üstüne bir de beden sağlığım bozuldu ; o n ü ç gece boyunca uykusuz kalmak, sorumluluk v e kaygının en u ç noktalarında do­ laşmak beni tam bir çöküşe sürükledi ... Ben görevimi yaptım, General, üstelik tek bir asker yanımda kalsaydı çarpışmaya devam ederdim ama benim hatam olmayan zorluklar yüzünden beni terk ettiler. 46

"Venezuela tam kalbinden yaralandı " yorumunu yapan Miran­ da'nın kendisi de güçten düşmeye başlamıştı. Valencia'ya saldıracak olan ordusu sadece sayı bakımından ( beş bin kişi) etkileyiciydi, nitelik bakımından değil. Valencia onun taleplerini reddetti ve kuvvetleri de fi­ rarlar yüzünden azaldı. Sefere çıkmak, planlarının arasında yok gibiydi. Maracay'a çekilip belagatli bildirgeler yayınlayarak uluslararası yardım çağrısında bulundu ama Monteverde'nin ilerlemesine engel olmaya ça­ lışmadı. La Victoria'ya çekilip askerlerin silahlarını temizlemeleri için mola verdi. Monteverde tekrar saldırdı ve bu kez yurtsever ordu iyi dö­ vüştü ve iki kez düşmanı kovalayacak konuma geldi; ancak Miranda su­ baylarının yalvarmalarına rağmen birlikleri durdurdu ve savunma hat­ larına çekti.47 Askeri inisiyatifi kaybettiği gibi ordu ve siyasetçiler ara­ sındaki itibarını da kaybetmeye başlamıştı. İktidarını kullanma biçimi, sert mizacı ve savunmacı taktikleri yüzünden eleştiriliyordu. Cumhuri­ yet, Valencia ve batıdaki mülklerini kaybetmiş, La Victoria'dan Caracas ve La Guaira'ya kadar dar bir şeride çekilmişti. Haziran'da doğudaki şehir ve kasabalar da kralcıların tarafına geçmeye başladı. Cumhuriye­ tin merkezi adeta abluka altındaydı. Miranda vazgeçme vaktinin geldi­ ğine karar verip Monteverde'yle teslim görüşmeleri yaptı.48 Anlaşma 25 Temmuz 1 8 1 2'de San Mateo'da i mzalandı. Şartlara gö­ re yurtseverlerin canları ve malları korunacaktı, siyasi af ilan edilecek ve ülkeyi terk etmek isteyenlere pasaport çı kartıl acaktı . Miranda orduyu bırakıp Caracas'a döndü ama Monteverde'nin Venezuelası'nda ona yer olmadığını anlayınca başkent işgal edilmeden önce ülkeyi terk etmeye karar verdi. Bu yüzden, hemen denize açılıp Curaçao'ya gitmek üzere

Kreol Devrimi

77

gizlice La Guaira'ya geçti. Pek çok Venezuelalı, özellikle de askerler San Mateo anlaşmasına tepki gösterdi. Bolivar ordunun dağıtılması emrini -ı l ı nca deh şete k a p ı l m ı ş t ı . B u ordu düşma n ın ord u s u ndan hem sa yıca

daha büyüktü hem de subayları daha nitelikliydi. Kendisine yakın su­ baylar arasında bir direniş örgütlemeye çalıştı ama çabası boşunaydı. Monteverde'nin Caracas'a varmasını beklemeden ülkeyi terk etmeye karar veren Miranda'nın şehri resmen teslim etmeyecek olmasının yurt­ severleri misillemeye maruz bırakacağından emindi. Kendisi de ülkeden ayrılma planları yapmaya ve gideceği yere maddi kaynaklarını aktar­ mak için uğraşmaya başlamıştı. Bin beş yüz gümüş pezo nakit ve bin al­ tı yüz parça gümüş içeren iki sandığı La Guaira'ya götürülüp oradan Curaçao'ya nakledilmek üzere HMS Sapp hire 'e yüklemişti. Bu onu İn­ giltere'den getiren gemiydi ve şimdi de Miranda'yı, onun kitaplarını, ev­ raklarını ve hazineden aldığı parayı bekliyordu.49 Miranda'nın gidişini engellemeye ve Monteverde'den kaçmaya ka­ rarlı olan Bolivar da La Guaira'ya geçti. Orada Albay Jose Mires, Albay Miguel Carabano ve Kumandan Tomas Montilla'yla birlikte vali Dr. Miguel Pena ve limanın askeri kumandanı Albay Manuel Maria de las Casas'la bağlantı kurarak Miranda'nın tutuklanması için bir plan yap­ t ı b r. O'Leary'ye göre Bol ivar'ın niyeti " M iran da'yı ele geçirmek ve on u ülkede kalmaya zorlayarak Monteverde'nin teslim şartlarına eksiksiz uymasını sağlamakla sınırlıydı. " Plan sınırlı olabilir ama gerçekçi oldu­ ğu pek söylenemez. Üstelik bu plan hile yapmayı, sahte bir emniyet his­ si yaratarak generalin hemen gemiye binmektense karada bir gece daha geçirmesini sağlamayı içeriyordu. Adamlar geceleyin Miranda'yı uyan­ dırdıklarında, " bochinche, bochinche" (iftiracılar, iftiracılar) diye bağır­ dı onlara. Bolivar ile Montilla onu tutukladılar ve 3 1 Temmuz sabah er­ ken saatlerde Mires onu San Carlos kalesine kadar çıkartıp zincirli hal­ de bıraktı . Bolivar daha ileri gider miydi ? Sonraki yıllarda Bolivar'ın gü­ vendiği yaverlerinden Albay Belford Hinton Wilson, Kurtarıcı'nın, "Mi­ randa'yı vatana ihanetten kurşuna dizmek istediğini ama diğerlerinin buna engel olduğunu" daima ısrarla belirttiğini O'Leary'ye söylemiştir. Monteverde'yle işbirliği yapan ve "onuruna mal olsa bile " muzaffer ta­ rafla barış yapmak isteyen Albay Casas, Miranda'yı ve gemiye binmeyi başaramayan tüm sığınmacıları düşmana teslim etti.so Olağandışı bir eylemin tahmin edilebilir sonuçlarıydı bunlar. Birinci Cumhuriyet çö-

BOLİVAR

küp hiddetli misillemeler başlarken, Monteverde Caracas'a girdi ve "fa­ tihin hukuku" dediği bir hukuk düzeni oluşturdu. Fatih "ordu "da üç yüzden az asker vard ı . Bolivar Caracas'a gitmek üzere La Guaira'dan ayrıldı. Caracas'ta, her şeye kadir İspanyol, Casa Leon markisi, ona evini açtı ve bir başka İspanyol kralcı ama aynı zamanda Bolivar ailesinin dostu olan Francis­ co de Iturbe onun ülkeden ayrılması için Monteverde'den izin talep et­ ti. O sırada çok az sayıda izin veriliyordu ama O'Leary'nin yazdığına göre Monteverde, Bolivar'a şöyle demişti : " Miranda'yı yakalayarak de­ ğerli bir hizmet verdin; bu da Kral'ın gözünde seni değerli kılıyor. " Bo­ livar öfkeyle, " General Miranda'yı yakalamaktaki amacım bu olmadı­ ğından, " demişti, " bana atfetmek istediğiniz değeri kesinlikle reddedi­ yorum. Yaptığım şeyin sebebi çok farklıydı. Onun vatana ihanet ettiği­ ni düşünüyordum . " Monteverde izin meselesini tekrar düşünürken Itur­ be araya girdi ve gönülsüzce de olsa pasaportu imzalattı. Bolivar sonra­ dan bunu onun " budalalığının " bir örneği olarak anacaktı.sı Öte yan­ dan bu olayı genç albayın henüz büyük bir lider olarak görülmediği an­ lamında da yorumlayabiliriz. Budalaca olsa da olmasa da, İspanya açı­ sından çok önemli bir karardı bu.

Birinci Cumhuriyet'in Yenilgisi Birinci Cumhuriyet, ya da daha sonra verilen adıyla patria boba, sö­ mürge dönemi toplumsal yapısının zincirlerinden kurtulamamıştı. Bazı kreollerin ve Kanaryalılardan çoğunun desteğiyle İspanyol kralcılar es­ ki düzeni geri getirmek için mücadele vermişti. Bağımsızlık taraftarları ise kreollerin üstünlüğü için mücadele ediyordu. Pardolar, siyahlar ve köleler kendi özgürlükleri için savaşıyorlardı. Yani ortada birkaç farklı hareket vardı ve her biri diğeriyle çatışıyor ya da onu sömürüyordu. Bu arada pek çok kimse de Venezuela'nın eski huzurunun yabancı sebep­ lerle bozulduğunu düşünerek evinde oturuyordu. Bu bölünmeler kralcı iktidarın toparlanması için ideal şartları oluşturdu. Miranda'nın kendi­ si teslim olmasını açıklarken dört faktörden söz ediyordu: Caracas'ta er­ zak sıkıntısı, Caracas'ın doğusunda siyahların ayaklanması, depremin etkileri ve İspanyollar ile Amerikalılar arasındaki çatışma. Verdiği karar yanlış da olsa onurluydu. Daha güçlü bir orduya sahip olmasına rağ-

Kreol Devrimi

79

men, Monteverde'yle başa çıkamamıştı. Her şeyi bırakıp kaçmaya mı karar vermişti ? Bir tanığa göre öyle yapmamıştı. Kaçmaktan ziyade yer değiştiriyormu ş gihi göriiniiyordu. Tıpkı Rol ivar gihi Ca rtagena 'da s ı fı r­ dan başlamayı düşünüyordu.52 Ama onun yerine sonraki dört yılını İs­ panya'nın esiri olarak geçirdi ve Cadiz'de bir hapishanede terk edilmiş olarak trajik bir şekilde öldü. Bolivar'ın hayatında 1 8 1 0'dan 1 8 1 2'ye kadar olan yıllar kusursuz bir kahraman görmek isteyenlerin pek arzu edeceği gibi değildir. Bu yıl­ larda harp alanında sınanmıştı; amansız şartlar iradesini ve kararlılığını zorlamış, ona birçok liderlik dersi vermişti. Bu dönemden daha bilge ve kavrayışlı olarak çıkmıştı fakat kimi eylemleri kolay kolay görmezden gelinemeyecek şekilde sicilini gölgelemişti. Puerto Cabello'nun kaybı, onun kusuru olsa da olmasa da, stratejik bir hataydı ve moralini çökert­ mişti. Miranda'nın tutuklanması da soylu bir hareket değildi. Andres Bello'nun gözünde, Miranda'nın "güveninin kötüye kullanılması" Ame­ rikan davası için bu kadar uzun zaman mücadele etmiş birinin hak et­ mediği bir cezaydı. Üstelik Bolivar ülkeden çıkış pasaportunu Miran­ da'nın asla yapmadığı bir şekilde kralcılar üstünde nüfuz kullanarak al­ mıştı.53 Bu süreçler gerek kendisinin gerekse yandaşlarının ortaya sür­ düğü bahaneleri n daha da hiiyiittiiğii hazı m i zaç ve davranış kusur l a rı ­ nı ortaya çıkarmıştı. Bolivar'ın duygusal bir yanı vardı; zaman zaman aklı geri çekiliyor ve tutkusu idareyi eline alıyordu. Miranda'yı " co ba r­ de" (korkak ) diye suçlaması, daha sonra onun "ilustre" (seçkin bir in­ san) olduğunu kabul etmesiyle örtülemeyecek bir kabahatti.54 Gelgele­ lim, Birinci Cumhuriyet'in kalıntılarından bir liderin açık ve net işaret­ leri belirmişti: bir komutanın acımasızlığı, içsel sağlamlık, zorluklar kar­ şısında kararlılık ve felaketle yüz yüzeyken kendini toplayıp savaşma ye­ teneği. Görünüşte hüsrana uğramış olabilirdi ama kazanma iradesi için­ de yaşamaya devam ediyordu. İspanyol Amerikası devriminin sonraki yirmi yılı içinde birçok kez aynı sahne tekrarlanacaktı: Toplu başarısız­ lıklarda Bolivar tek başına ayakta kalacaktı. Bolivar bir İspanyol gemisi olan Jesus, Maria y Jose'yle La Guai­ ra 'dan ayrıldı ve beş gün sonra Curaçao'ya vardı. Orada hiç de dost canlısı olmayan bir İngiliz vali bagaj ına el koydu ve Bolivar artık bir aristokrat, siyasetçi ve yeni cumhuriyetin bir memuru olarak değil, şart­ ları görüşülecek ve rolü belirlenecek bir sığınmacı olarak hayatını sür-

80

BOLİVAR

dürmeye başladı. Mülklerinin idaresi, gelirlerinin korunması ve Vene­ zuela'daki işlerinin takip edilmesi için dostlarına, özellikle Iturbe'ye gü­ ven iyord u . Ne de olsa gelecekte gücü nün tek dayanağı şahsi serveti ola­ caktı. Bu arada, "şansının yaver gitmeyişine pek takılmamıştı;" okuya­ cak kitapları, yardıma ihtiyacı olan bir dostu, ruhunu dinginleştirip coş­ kusunu geri kazanacak vakti vardı.55 Ekim sonunda Caracas'ta karşı devrimciler öç alırken, Bolivar bin pezo borç bulup Cartagena'ya gitme­ yi başardı.

4. Bölüm

Ölümüne Savaş

Cartagena Manifestosu artagena Bolivar için en uygun seçenekti. Bir Karayip limanı ve Gü­

C ney Amerika'nın sağlam bir karakolu olan Cartagena bir zamanlar

Atlantik'teki köle ticaretinin duraklarından biriydi ve şimdi de siyahla­ rın, mulattoların ve Kızılderililerin de dahil olduğu çok renkli nüfusu bağımsızlık için alternatif bir yol açmıştı. Arkasındaki geniş nehirler, ovalar, ormanlar ve dağlar, tropik bitki örtüsü ve çorak yaylalar Vene­ zuela'nınkine benzen bir kaynak karışımına sahipti - tabii buna bir de altın rezervleri eklenmişti ama madenler eskisi kadar karlı değildi. Tıp­ kı Venezuela gibi Yeni Granada da, on sekizinci yüzyılda sömürge vali­ liği konumuna yükseltilmiş olmasına rağmen, İspanyol sömürgelerinin ikinci liginde sayı lıyord u . 1 8 25 itibariyle 1 . 1 mi lyon luk nüfusu yine Ve­ nezuela'nınkine benzer oranlarda beyazlar, siyahlar, Kızılderililer ve melezlerden oluşuyordu ancak burada esasen mestizolar egemendi. 1 Normalde pek itaatkar olan bu toplum, iş haklarını korumaya gelince aslan kesiliyordu. Kreoller sıkıntılarını geleneksel yapılar dahilinde ifa­ de ediyor ve sömürge hükümetini tehdit etmiyorlardı fakat 1 80 8 'den sonra İspanya tökezlemeye başlayınca hükümet kendiliğinden çökmüş­ tü. Ardından Yeni Granada yaygın sömürge muhalefeti şablonunu izle­ yerek sadık cuntadan bağımsız hükümete dönüşmüştü. Quito'yu örnek alan diğer Yeni Granada şehirlerinde kreol seçkinler İspanya'dakiyle re­ kabet eden ayrı cuntalar kurmuşlar, VII. Ferdinand'ı ve İspanyolların Napoleon'a direnişini açıkça desteklemişler, ama 1 8 1 2 'de İspanya'dan koparak bağımsızlıklarını ilan etmişlerdi. Bununla birlikte bağımsızlık birlik yokluğunu getirmiş, birlik yoklu­ ğu da yok oluşu hazırlamıştı. Bolivar bu silsileyi gayet iyi biliyordu. Cumhuriyet derhal merkeziyetçi ve federalist hiziplere bölünmüştü. Eya­ letlerin en önemlisi olan Cundunamarca merkeziyetçilerin karargahların-

BOLİVAR

82

dan biriydi ve başkanı Antonio Narino da 1 790'lardan beri muhalif bir ses olarak tanınıyordu. Ama diğer eyaletler Santa Fe de Bogota'nın ikti­ darına boyun eğmeyi reddederek Yeni Granada Eyaletleri Federasyonu adı altında bir araya gelip Tunja'yı başkent ilan etmişlerdi. En kötü se­ naryoya göre eyaletler birbiriyle savaşmaya başlayacaktı. Devrim kendi kendini mağlup edecek hale gelmişti ve ülke daha tam anlamıyla bağım­ sızlaşmadan iç savaşın pençesine düşmüştü. İspanyolların tek yapması gereken Yeni Granadalıların birbirini boğazlamasını beklemekti. Uzun zamandır serbest ticaret beklentisindeki bir l i man olan Ca rta­ gena, hem İspanya' dan hem de çevresindeki kaostan yakasını kurtarma­ ya bakıyordu. Burada devrimin daha geniş bir toplumsal tabanı vardı çünkü pardoların cuntayı desteklemesini sağlamış olan tüccar seçkinler, şimdi de tam bağımsızlık için insanları yüreklendiriyorlardı.2 Cumhuri­ yet anayasasının benimsenmesi ve 1 8 1 1 Kasımı itibariyle fiilen bağımsız Cartagena devletinin ortaya çıkması da bu duruma eklenmişti. Cartage­ na devleti İspanya'ya düşmandı, çevresindeki ülkelerden tecrit edilmişti ve tıpkı Caracas gibi karşı devrime dayanacak sağlamlıkta değildi. Bo­ livar'ın 1 8 1 2 Ekimi'nde sığındığı Cartagena böyle bir yerdi işte. Bolivar hayatının bir sonraki aşaması için gündemini hazırlamış ola­ rak girdi Ca rtagena 'ya İlk iş olarak projesinin kavramsal çerçevesini yazdı, sonra da sahaya inip uygulamaya geçti. Yeni Granada'da askeri ününü tazeleme niyetindeydi ama önce siyasi güvenilirlik kazanmalıydı. Öncelikle Yeni Granada Kongresi'ne bir müzekkere yazarak Venezuela cumhuriyetinin çöküş sebeplerini kısaca açıkladı. 26 Mart'taki deprem ve yirmi bin kişinin ölümü tali önemdeydi ona göre. Asıl sebepler hükü­ metin siyasi hataları, özellikle de Coro'daki direnişi ülkenin geri kalanı­ na bulaşmadan bastırmayı başaramamasıydı. Başarısız olunan başka konular da vardı: askere alma ve bütçe denetiminde noksanlık, her se­ ferinde arkadan vuran İspanyollara karşı bağışlayıcı bir tavır almak, ba­ tıl inançlara kolayca kapılan halkın üzerinde kontrolünü sürdürmek is­ teyen " ikiyüzlü din adamlarınca yönlendirilen " dinsel fanatizm ve son olarak federal hükümetin zaafları. Cumhuriyetin ordusu düşmanı yen­ me kapasitesine sahipti fakat generali " eşsiz bir korkaklık göstererek " düşmanın peşine düşmemiş, onun yerine teslim olmayı seçmişti. Şimdi "o intikam isteyen hayvanların pençelerinden kaçabilen" birkaç kişi Ye­ ni Granada'nın korumasına sığınıyordu. Bu korumayı hak etmek için de .

Ölümüne Savaş

yeni devlet ile Santa Marta arasındaki mücadelede rol almak istiyorlar­ dı. Güney Amerika'nın özgürlüğü için verdikleri hizmetler Yeni Grana­ da halk ı n ı n özgürlükçü ruhuna güven mek için cesa retlendiriyordu onla ­ rı. "Kolombiya'nın bağımsızlığının beşiği olan Caracas, tıpkı Kudüs gi­ bi, çektiği ıstıraba son verilmesini hak ediyor[du] . " Ayrıca buradaki cumhuriyetçiler de olup bitenlerden ders çıkartabilir, esir kardeşlerinin kurtarıcıları olarak Güney Amerika'nın özgürlüğünü tesis edip onları "doğal haklarına " tekrar kavuşturabilirlerdi.3 Bolivar'ın siyasi fikirlerini ilk defa geniş çaplı ifade ettiği Cartagena Manifes tosu 'nda Güney Amerika'nın doğal hakları meselesi özellikle dikkat çekiyordu. Doğal haklarla artık fikirlerini günışığına çıkarıyor, geleceğe dair düşüncelerini ortaya koymaya başlıyordu. Bu manifestoda birinci Venezuela cumhuriyetinin hatalarını daha ayrıntılı inceliyor ve bu "korkunç dersler" in ibret ve uyarı sayılmasını isteyerek siyasi varsayım­ larını ortaya seriyordu.4 Ona göre başarısızlığın altında birçok sebep ya­ tıyordu. Halkın karakterine uymayan bir anayasa kabul edilmişti. Düş­ mana aşırı ve hatalı bir müsamaha gösterilmişti. Profesyonel askeri güç oluşturmakta gönülsüz davranılmış, onun yerine disiplinsiz milislere gü­ venilmişti. Mali yetersizlik kağıt paranın tedavüle sokulmasıyla sonuç­ lanmıştı Deprem hem fiziksel hem de ahlaki hasar vermiş, cılız merkezi hükümet hasarı tamir etmekten aciz kalmış ve deprem neticesinde dini fanatizm tavana fırlamıştı. Son olarak da hizipçilik, yani "ülkeyi mezara sokan o ölümcül zehir" cumhuriyeti içten çökertmişti. Bolivar genel se­ çimlerin hem cahillere hem de şan ve iktidar düşkünlerine söz hakkı ver­ diğini düşünüyordu. Böylece hükümet beceriksiz ve ahlaksız kişilerin elinde kalmış, onlar da hizipleşmeyi getirmişlerdi. Dolayısıyla, "bizi kö­ leliğe geri döndüren şey İspanyolların silahları değil, bizim birleşmeyi ba­ şaramamamızdı. " Halklar daha çok toydu; ne temsili hükümetten ne de eğitim denen şeyden haberleri vardı; bir anda demokrasiye uyum sağla­ maları beklenemezdi; bu ülkelerdeki yönetim sistemleri toplumsal reali­ telerin ötesine geçmemeliydi. Bolivar birlik ve merkeziyetçiliğe özellikle vurgu yapıyordu. Kralcıları yenmek için " müthiş bir güç" gerekliydi; ba­ rış ve huzur sağlanana dek anayasal hoşgörüye yer yoktu. Bolivar'ın fe­ deralizme daimi muhalefeti burada başlıyordu. Federalizm yeni doğan bir devletin çıkarlarına aykırıydı çünkü federal hükümetler zayıf ve kar­ maşıktı; oysa Amerika'nın sağlamlığa ve birliğe ihtiyacı vardı. .

BOLİVAR

Bolivar bütün kıtanın işbirliğine gitmesini ve ilk etapta da Yeni Gra­ nada'nın Venezuela'nın kurtuluşuna destek vermesini istiyordu . Vene­ zuel a'nın a y a ğ a kalkması Yeni Granada 'nın emniyeti Güney Ameri­ ka'nın özgürlük ve bağımsızlığı için gerekliydi. Bunu ifade etmek için sevdiği bir analoj iye başvuruyordu: Coro'daki kralcılık Caracas'ı nasıl düşürdüyse, Venezuela'daki karşı-devrim de tüm Amerika'yı tehlikeye sokmuyor muydu? " Caracas için Coro neyse, Amerika için de Caracas odur." Onlara yalnızca kendi çıkarlarını gözetmeleri değil, aynı zaman­ da fırsattan da faydalanma ları çağrısında bulunuyordu. Kreol birlikler­ den yoksun kalan, yeni asker bulmakta güçlük çeken İspanya güç du­ rumdaydı. O an için Caracas'a giden yol açıktı ve yurtseverler onları coşkuyla karşılayacaktı. Yeni Granada'nın iyi şöhretini pekiştirmek için Venezuela'ya yürüyüp " Kolombiya'nın bağımsızlığının beşiğini kurtar­ ması, herkese özgürlük getirmesi lazımdı. Cartagena Manifestosu Venezuela'ya bir siyaset dersi veriyordu. Ama manifestonun satır aralarına bakılınca, bu metnin öneminin siyasi ve askeri bağlamın ötesinde, siyasi fikirlerin kavramsal sorunlarına iliş­ kin olduğu görülüyordu. Bolivar Akıl Çağı'ndan geri adım atmış, pek çok liberal varsayımla arasına mesafe koymuştu. İlk kez burada Aydın­ lanma düşüncesine karşı çıkıyor ve kendi eleşti rel bakışını ortaya koyu­ yordu.S Bir toplumun askeri ve siyasi olarak ayakta kalmasının kurum­ larının verimli işlemesine bağlı olduğunu düşünüyordu. Bu yüzden Ve­ nezuela'nın, 1 8 1 1 anayasasının gerçeklikten uzaklığına kadar izi sürüle­ bilecek hatalarını tekrarlamaması için Yeni Granada'yı uyarıyordu. 1 8 1 1 anayasasının kusurları bireyci ve federalist yapısından, ayrıca Ay­ dınlanma fikirlerine yaslanmasından kaynaklanıyordu. Kurumlar oluş­ turulurken somut gerçeklikten, zamanın ve mekanın ihtiyaçlarından çok uzak kalan soyut ve rasyonalist ilkelere göre hareket edilmişti. Bo­ livar Caracas anayasasında ifadesini bulan Aydınlanma düşüncesinin gerçeklikten ne kadar uzak olduğunu göstermek için "republicas aere­ as " , yani havai ya da soyut cumhuriyet terimini kullanmıştı. ,

Yöneticilerimizin başvurduğu kurallar, onlara pratiğe dayalı yönetim bilimini öğ­ retebilecek kurallar değil, kafasında hava bir cumhuriyet tasarlayarak siyasi kusur­ suzluğa ulaşmaya çalışan, insan ırkının da kusursuz olduğunu varsayan kimi hayal­ perestler tarafından koyulmuş kurallardır. Yani karşımızda lider yerine filozoflar, as-

Ölümüne Savaş

ker yerine sofistler; hukuk yerine hayırseverlik, taktik yerine diyalektik vardır. İlkele­ rin ve ilişkilerin bu alt üst oluşu toplumsal düzeni temellerine dek sarsmış, Devlet ka­

ç ınılmaz olarak genel anlamda çözülmeye doğru dev adımlar atmaya başlamıştır ki bu çözülme de çok geçmeden gerçekleşmiştir.

Bu argümanın bir sonraki adımı (muhtemelen başka ülkelerde baş­ ka zamanlarda geçerli olan) felsefi içeriklerinden dolayı benimsenen kurumların ölümcül olduğunu ve hem askeri hem siyasi başarı kazana­ mayacağını göstermektir. İspanyol İmparatorl uğu'nun düşüşüyle orta­ ya çıkan boşluk ithal fikirlere değil Amerikan gerçekliğine dayanan, amaca uygun kurumlar tarafından doldurulmalıydı. Hükümetin meş­ ruiyetini seçim sürecine dayandıran ve devlet örgütlenmesine aracı un­ surlar sokmayan tam demokrasinin uygulanamayacağı anlamına geli­ yordu bu. Kendi çıkarları için uğraşan demagoglar ve siyasi komplocu­ lara karşı ülkeyi savunmak için aracı unsurlara ihtiyaç vardı. "Vene­ zuela hükümetini en çok zayıf düşüren şey abartılmış insan hakları il­ kelerine uymak için federal bir biçim almasıydı. Özyönetime cevaz ve­ ren bu ilkeler toplumsal sözleşmeleri baltalamakta ve ülkeleri anarşiye sürüklemektedir . " Böylece her eyalet, her şehir bağımsızlığını ilan ede­ cek ve bunu "her insanın ve her ha lkın istediği yönetim biçiminde ya­ şama hakkına sahip olduğu teorisine" dayandıracaklardı. Elbette Boli­ var'ınkilere alternatif niteliğinde açıklamalar da vardı. Federalizm ye­ relciliği kışkırtıyor muydu yoksa yatıştırıyor muydu ? Venezuelalıların henüz bir milliyet bilincine ulaşmamış olduğu, o yüzden insanların sö­ mürgecilik döneminde olduğu gibi hala siyasi çıkarlarının merkezine şehirlerini ya da kasabalarını aldığı da doğru olamaz mıydı ?6 Bunlar da makul sorulardı ama Bolivar kimlik yokluğunu değil halkın cehaletini ve deneyimsizliğini suçluyordu.

Batı Cephesi Önce söz, sonra eylem. Bolivar Venezuela'nın komşusunun desteğini kazanabileceğini kanıtlamaya kararlıydı. Aslında kendisi de Cartagena için değerli bir varlıktı; devrimine ivme, direnişine güç katacaktı. Lima­ na sığınıp orduya katılan bir grup Venezuelalı subayın en seçkiniydi. Bu subay grubunda dostu ve akrabası Jose Felix Ribas, komşu hacendado

86

BOLİVAR

Antonio Nicolas Briceno, Francisco ve Miguel Carabano, Mariano ve Tomas Montilla, ayrıca başkaları da vardı. Cartagena hükümeti, sınırlı yetenekleri ama k ı ş kırtıcı bir tarzı olan Fransız para l ı asker Albay Pier­ re Labatut'un komutasındaki tümenin bir kıtasının başına Bolivar'ı ge­ tirdi. Albay onu Magdalena Nehri'nin ağzındaki Barranca kasabasına gönderip hareket etmemesi, daha doğrusu fiilen Fransız'ın emri olma­ dan parmağını bile kıpırdatmaması talimatını verdi. Elli yıl önce aynı yolda seyahat eden bir misyoner keşiş Magdalena'yı mutluluk veren bir cennet, üzerinde yelken açanların yüreğini hazla dolduran bir nehir ola­ rak tasvir etmişti. Bolivar bu nehri büyük başarılara açılan bir kapı ola­ rak görüyordu. Nehrin öte tarafında kralcı Santa Marta toprakları uza­ nıyordu. Burası bir sömürge karakoluydu ve işgal altında olmayan Kı­ zılderililerin önüne çekilmiş bir hattı. Tenerife şehrini çevreleyen kaleye saldırıp İspanyolları kovarak nehri ulaşıma açmaya karar verdi. Sadece gönüllüleri toplamak ve söylentilere göre genç bir Fransız kadını olan Anita Lenoit'yla kısa bir ilişki yaşamak için durdu. Ardından nehirden yukarı ilerleyip kuvvetlerinin üstünlüğünden ziyade gizli hareket edip şa­ şırtmaca taktiklerine başvurarak inisiyatifi eline geçirdi. Yetersiz derece­ de silahlanmış iki yüz adamı vardı sadece ama İspanyollar Tenerife'nin yanı sıra erzaklarını ve gemilerini de terk ederek kaçtı lar. Özgürlükten bahsetme fırsatını asla kaçırmayan Bolivar küçük ordu­ sunun başında durup şehrin sakinlerini nehir kıyısına topladı. Orada yaptığı konuşmada onları daha önce kralcı oldukları ve tiranlara sada­ kat gösterdikleri için bir güzel payladı: " Erkeklerinizi esir eden, evleri­ nizi yağmalayan, kadınlarınıza tecavüz eden İspanyol İmparatorlu­ ğu'nun egemen olduğu her yerde sefalet ve ölüm vardır. " Ardından şe­ killenmekte olan yeni rej imi tıpkı bir sınıfta anayasa hukuku dersi verir gibi anlattı ve sözlerini şöyle bitirdi: " Şimdi size şan ve refahla dolu yü­ ce bir gelecek sunmak için buradayız. Tamamen hak eşitliğine ve huku­ kun üstünlüğüne dayanan, asla kan ya da servete itibar etmeyen, daima erdemlere ve başarıya bakan bir toplumun üyeleri ilan ediyoruz sizi . " ? Böylece, Magdalena kıyısında, tropik ormanın içindeki bir açıklıkta, kültürsüz bir topluluk karşısında Bolivar cumhuriyetçi umutlarını ve as­ keri zaferlerin özgürlük getirebileceği düşüncesini özetledi. Cartage­ na'nın egemen hükümetine sadakat ve itaat yemini etmelerini istediğin­ de, halktan koro halinde "Yemin ederiz" cevabı geldi.

Ölümüne Savaş

Bolivar nehirden yukarı devam ederek 27 Aralık'ta Mompos'a ulaş­ tı ve minnettar yurttaşlar tarafından bölgenin askeri kumandanı olarak coşkuyla k a rşı l a n d ı . Yol hoyu nca yen i a skerler toplamaya deva m ede­ rek 1 Ocak 1 8 1 3 'te El Banco'yu işgal etti ve Chiriguana'da İspanyolla­ rı yenmek üzere yoluna devam etti. Tamalameque'yi sürpriz bir saldırıy­ la ele geçirdi ve direnişle karşılaşmadan Puerto Real ve Ocana'yı da iş­ gal etti. Böylece Magdalena'nın yukarısını kurtarma ve Yeni Grana­ da'nın iç kesimlerine giden ama daha önce nehirdeki İspanyol gemile­ rince kesilmiş olan yolu açma işini tamamlamış oluyordu.s 8 Ocak'ta Tunja'daki kongreye on beş günde Magdalena'yı ulaşıma açtığı haberi­ ni gönderdi . Cartagena hükümeti çok etkilenmişti ve Labatut'un itaat­ sizlik şikayetine hiç kulak asmadı. Bir sonraki sefer için Bolivar'a Cartagena başkanı tarafından yetki verildi. Cucuta vadilerini işgal etmiş olan Ramon Correa komutasında­ ki İspanyol kuvvetlerinin üstüne yürüyecek, böylece Yeni Granada'nın doğu savunma hatlarındaki boşluğu kapatacaktı. Bu vadiler aynı za­ manda Venezuela'ya giden yol üzerindeydi. Tropikal iklime alışmış bir­ liklerini, daha muharebeye girmeden, araziye ve iklime karşı ciddi bir sı­ nav verilmesi gereken sert dağ koşullarına sürmesi gerekiyordu. San Jo­ se de Cucuta 'da Bol iva r'ın akıllıca taktik leri ve dostu Ribas'ın cesu rca hücumları neticesinde İspanyol kuvvetleri yenilgiye uğradı. Kralcılar de­ ğerli evrakları ve malları geride bırakarak kaçtılar. San Jose, Bolivar'ın ilk büyük zaferi ve arazinin zorluklarına göğüs germekteki başarısının ilk örneklerinden biriydi; her şeyden önce de, bir lider olarak itibarını geri kazanmıştı. Mart başında Tachira Nehri'ni geçti ve Venezuela'ya ait San Antoni­ o kasabasında birliklerine sayısız konuşmalarından ilkini yaptı: " Kurta­ rıcı kollarınız Venezuela'ya ulaştı, kasabalarından ilkine yaşam ve ko­ ruma getirdi. İki aydan kısa bir süre içinde iki seferi tamamladınız ve üçüncüsüne başladınız, ki bu seferki benim doğduğum ülkede sona ere­ cektir. "':! Böylece Venezuela'nın kurtuluşunu haber veriyor ve kendi se­ ferlerini " Kudüs'ü kurtaran" Haçlı Seferlerine benzetiyordu. Akabinde tuğgeneral rütbesine yükseltildi ve federasyon ordularının başına geçti. Karargahını Cucuta'da kurup askeri zaferlerinin ardından bu kez siyasi girişimlere başladı. Halen başkana ve Yeni Granada'daki kongreye pro­ jesini satması gerektiğini, Venezuela'nın fethini desteklemeleri için onla-

88

BOLİVAR

rın ikna edilmeleri gerektiğini gayet iyi biliyordu. Bu sefer sadece muha­ rebeler kazanabilen bir asker olarak değil, zorlu tartışmalardan galip çı­ ka hi lecek hir siya setçi olarak maharetleri n i gösterd i . Ca rtagena yerl isi ve bağımsızlık mücadelesine ilk katılanlardan olan astı Albay Manuel Castillo kendi devrimine Venezuela devrimini karıştırmak istemiyordu ve kongreye Bolivar'ın Cucuta'da alınan ganimeti kötüye kullandığı ve izinsiz olarak Veenezuela'nın fethine hazırlandığı yolunda rapor verdi. Bolivar kendini belagatle ve etkili bir biçimde savundu, ayrıca yurtsever­ lerin öncüsü ve Birleşik Eyaletler'in başkanı olan Camilo Torres'in de desteğini almıştı. Bu sayede kongreden Venezuela'yı istila iznini kopar­ dı ama ancak Merida ve Trujillo'ya kadar gitmesine izin vardı. 1 8 1 3 Mayısı'nda bu göreve bağlı kalacağına yemin etmesi istendi ve sefer bo­ yunca kongreye eksiksiz raporlar göndermeyi sürdürdü. Sonraki iki yıl boyunca Castillo onun pek çok girişimine karşı çıkıp orduyu Venezuelalılar ile Yeni Granadalılar arasında bölerek rahatsız­ lık vermeyi sürdürdü. Venezuela harekatı için hazırlıklar bu kişisel düş­ manlıklar yüzünden zorlukla ilerliyordu. Castillo tümen komutasından ayrılınca yerine destekçilerinden biri olan Binbaşı Francisco de Paula Santander geldi. Yeni Granada ordusunun yükselen bir subayı olan San­ tander hirliklerin i ileri sürmeye gönülsüz gihi görünüyord u . Bol ivar ona ilerlemesini söyledi ama Santander emre uymaya hazır olmadığını işaret etti. "Başka seçenek yok, " dedi general öfkeyle. " Marş ! Çünkü aksi tak­ dirde ya sen beni vuracaksın ya da ben seni. " Tugay hareket etti ama Santander, La Grita'daki hudut karakollarında kaldı . J O Bu düşmanlık da kalıcı oldu. Bolivar iki uygunsuz astını saf dışı bırakmıştı ama ikisi de nüfuzlu subaylardı ve o sırada onların eksikliği diğer subayların gü­ venini ve birliklerin coşkusunu azaltmıştı. En sadık takipçilerinden ol­ duğu anlaşılan Maracaibolu genç Albay Rafael Urdaneta'nun desteği Bolivar'ın moralini yükseltmişti: " General, ülkeyi kurtarmaya iki kişi yetecekse ben sizinle gelirim. " Bolivar'ın Yeni Granada'daki askeri başarıları, basımlarında saygı uyandırmaya yetmese de, kongrede itibar kazanmasını sağlamış, bu da sınırda üs kurup bir fetih ordusu toplamasına yetmişti. Üç yüz ile yedi yüz kişi arasında olduğu tahmin edilen küçük bir ordusu vardı ve Mon­ teverde dağınık kuvvetlerini toplayamadan kralcı iktidarın tam merke­ zine saldırarak başarılı olmayı umuyordu. Ordunun asıl gücü generali-

Ölümüne Savaş

nin kendine güveninden, Ribas, Urdaneta ve Girardot gibi subaylarının kalitesinden ve askerlerin bağlılığından kaynaklanıyordu. Ayrıca bu kez Bol ivar yeterince s i l a h ve erzak topl amayı başarm ı ştı . Bolivar'ın savaşı­ nın bu evresine bakan herkes, Cartagena'ya girdiğinden beri kendi tali­ hini kendisinin yarattığı sonucuna varacaktır. İlk önce devrimin kusur­ larına işaret edip onların nasıl aşılacağına dair yol göstererek düşünsel hücuma kalkmıştı. Ardından askeri stratej isini hayata geçirmeye başla­ mış, kısmen kendi becerisi sayesinde kısmen de zamanın ve mekanın uy­ gunluğu sayesinde önce Magdalena Nehri'ni İspanyol işgalinden kurtar­ mış, ardından büyük bir muharebede Yeni Granada'nın savaşını sona erdirip tekrar Venezuela'ya yönelm�şti. Şimdi tek ihtiyacı olan şey Cara­ cas'a kadar kısa ve hızlı bir sefere çıkmaktı. Monteverde, Caracas'ta "barış ordusunun başkumandanı " unvanını almış, daha sonra da 1 8 1 2 tarihli İspanyol anayasası uyarınca kaptan­ general ve jefe politico (en üst siyasi otorite-e. ) görevlerine atanmıştı. Kesinlikle baskıcı, ama başlarda çok şiddete dayanmayan bir rej im kur­ muştu. Teslim şartlarını bağlayıcı saymamıştı ve yurtseverleri açıkça hapse atıp mülklerine el koymaya girişmişti. Çok geçmeden Puerto Ca­ bello ve La Guaria kaleleri bağımsızlıkçılarla doldu ki bunların çoğu yalnızca şüpheli konumundayd ı . Monteverde'n i n i kti darı üst sınıftan kreoller, kralcı din adamları ve silah arkadaşı olan Kanaryalılara daya­ nıyordu. Pek çok şahsi hesaplaşma yaşandı ve epeyce mülk el değiştirdi. Ama bu askeri diktatörlüğün İspanya'ya bedeli hiç de az olmadı. Meş­ ru İspanyol bürokrasisini yabancılaştırdığı gibi, açgözlülüğü ve zalimli­ ği yüzünden ılımlı kralcıların da tepkisini çekti. Monteverde 1 8 1 2'de otoriteyi sadece cumhuriyetçi kreollerden değil, İspanyol üstlerinden de gasp etmişti. Bu yüzden hem cumhuriyetçilere karşı hem de İspanyol yetkililere karşı iktidarına sağlam bir dayanak bulmak zorundaydı. Ara­ dığı şeyi alt sosyal gruplar arasında buldu. Bu dayanak pardolar ya da siyahlar değil, çoğunluğu Kanaryalı olan yoksul beyazlardı. Audiencia yargıcı J ose hancisco Heredia'ya göre bu kişiler " Venezuela'da genel­ likle cehalet, barbarlık ve kabalıkla birlikte anılırdı. " 1 ı Kralcılık pardo­ ları ve köleleri çekmekte o kadar başarılı olamamıştı. İspanyol sahipler aristokratların cumhuriyetinden daha mı iyiydi sanki ? Köleler bir kez daha plantasyonlardan dışarı hücum ettiler. Curiepe'de palalar ve bı­ çaklarla silahlanıp La Guaira üzerine yürüdüler. Sahildeki pardolar ha-

BOLİVAR

la hareketliydi ve 1 8 1 2 Kasımı'nda diktatörlüğü devirmek için bir giri­ şimde bulundular. Ayaklanan tarım işçilerinin ve llaneroların kurduğu çeteler heya z m ii l k sah iplerine karşı geri l l a savaşı vermeye devam edi ­ yordu. Yarı haydut yarı isyancı olan b u çetelerin iki tarafa d a faydası yoktu. Ekonomiyi zayıflatıyor ve kırsal alanda korku uyandırıyorlardı. Ama sırf varlıkları bile bağımsızlık mücadelesine hizmet ediyordu. Mü­ cadele yeniden güçlendiğinde cumhuriyetçi kuvvetler için iyi bir asker kaynağı oldular. Bu arada, kraliyet iktidarının kurulmasının toplumsal düzeni temin etmediğini de kreollere göstermiş oldular.

Terör Yoluyla Savaş 1 8 1 3 Mayısı'nda Bolivar, Cucuta'dan ayrılıp hızla Yeni Granada sı­ nırlarının dışına çıktı. 23 Mayıs'ta Merida çatışma olmadan düştü ve hem orduya yeni gönüllüler hem de komutanın adına Kurtarıcı namını ekledi. Truj ullo hemen ardından geldi; kısa süre sonra Barquisimeto, Valencia ve Caracas yoluna ulaşmıştı ile. ı ı Venezuela şimdi yeni ve da­ ha kanlı bir çatışmanın içindeydi. Amansız ve yok edici bir topyekun savaştı bu. Her ikisi de birbirine üstün olmayan ve diğerinin güçlenme­ sine izin vermek i stemeyen tarafların emniyets i z l i k hissinin sonucu şid­ det olmuştu. Monteverde halkı terörize ederek ve emrindekilerin isyan­ cıları da sivilleri de öldürmesine izin vererek dengeyi · kendi lehine boz­ maya çalıştı. Bolivar'a Caracas'ta yüz kişinin öldürüldüğü haberi ulaş­ tı. İspanyolların zalimliği en çok Maturin ve Aragua'da artıyordu ve Antonio Zuazola adlı subay kadar canavarca yöntemlere başvuran kimse yoktu. Zuazola yakıp yıkıyor, insanların uzuvlarını kesiyor, önüne geleni öldürüyor, askerlerine yaralı isyancıları vurmalarını em­ rediyordu. Birliklerine "yedi yaşının üstündeki herkesi öldürmelerini " söyleyen bu adam için Bolivar, anasının karnındaki çocuğu bile öldü­ ren " iğrenç bir adam " diyordu . 1 3 Venezuela'nın farklı kısımlarında her iki taraf da korkunç şeyler ya­ pıyordu. Bolivar'ın komşusu olan hacendado Antonio Nicolas Briceno sertlik yanlısı bir devrimci ve sürgündü. Silah arkadaşları arasında El Diablo ( Şeytan) olarak tanınan Briceno, Yeni Granada yetkililerinin kontrolü dışında terörist eylemler yapmaya meyilliydi. Bolivar'a Avru­ palı İspanyolların hepsini öldürmeye yönelik eylem planını sundu ( 1 6

Ölümüne Savaş

91

Ocak 1 8 1 3 ) . Bolivar sadece silahlı olanlara karşı yapılacak eylemleri onayladı . Briceno İspanyolların kellesini getiren subayları ve askerleri terfi etti rmeyi önerdi ama hu da red ded i l d i . 1 4 Ama Briceno iki ya şlı İ s­ panyol sivili öldürüp kafalarını kesti ve kellelerini Bolivar ile Castillo'ya gönderdi. Bu hareketi yüzünden Bolivar tarafından hem kınandı hem de görevden alındı. Briceno bağımsız olarak çıktığı Barinas seferinde kanlı yöntemlerini uygulamaya devam etti ama esir düştü ve yirmi beş adamı ve on iki başka mahkumla birlikte İspanyol kuvvetleri tarafından idam edildi - adalet üç aşağı beş yukarı yerini bulmuştu fakat Bolivar bu idamlar karşısında çileden çıktı. O'Leary'ye bakılırsa, "bu olay derhal ölümüne savaş ilan edilmesinin sebeplerinden biriydi. " 1 5 Bolivar'a göre, düşman tek suçu özgürlük için mücadele etmek olan mahkumları öldürerek örtük bir imha savaşı başlatmıştı. İspanyollara teslim olma hakkı tanıyan yurttaşlarının dezavantajlı bir durumda sa­ vaştığını düşünüyordu çünkü İspanyollar onlara böyle bir hak vermi­ yordu. Bu adaletsizliği görmezden gelirse liderliğinden ödün vermesi gerekecekti . Bu yüzden yeni bir politikayı hayata geçirdi: Ölümüne sa­ vaş yoluyla yurtseverler de aynı düzeyde tehdit edici olacaktı . Bu savaş­ ta yalnızca Amerikalıların canı bağışlanacaktı. " Artık sabrımız taştı, m adem ezen ler hizi ölümcül hir savaşa zorluyor, öyleyse Ameri k a 'dan tamamen kaybolacaklar ve ülkemiz bu canavarlardan arınmış olacak. Nefretimiz asla dinmeyecek, savaş ölümüne olacak. " 1 6 Merida yakın­ larındaki Mucuchies adlı yayla köyünde ordu Amerikan intikamının ilk kurbanlarını idam etti. Efsaneye göre yine aynı Mucuchies'te Boli­ var'a meşhur bir yerli soydan bir köpek hediye edilmiş, köpek Kızılde­ rili arkadaşıyla birlikte Boyaca muharebesinde ölene kadar onu takip etmişti. 1 5 Haziran' da Truj illo'da çıkardığı meşhur kararnamede Bolivar son derece iyi hesaplanmış sözcüklerle konumunu iyice netleştiriyordu: Adalet davamıza aktif ve etkin olarak katılmayan, tiranlığa karşı bizimle işbirliği yapmayan her İspanyol düşman sayılacak ve vatana ihanet suçundan cezalandırı­ lacak, neticede de kesinlikle idam edilecektir. Tarafsız kalsanız bile öleceğinizi, Amerika'nın kurtuluşuna fiilen katılmadığınız müddetçe canınızı kurtaramayacağı­ nızı bilin İspanyollar ve Kanaryalılar. Amerikalılar, sizler suçlu bile olsanız bağışla­ nacaksınız. 1 7

BOLİVAR

Bu istisna önemliydi. Her iki tarafta ağırlığın Amerikalılarda olduğu bir iç savaş yaşanıyordu. Bolivar Venezuelalılara karşı ölümüne savaş açamazdı; kra lcı hile olsa la r höyle hir şey yapı l m a m a l ıyd ı : " Ö zgü r ol­ mak istemeyen insanları yok etmek doğru değil. " t s Üstelik bu fiilen mümkün de değildi. Hem toprak sahibi olan hem de olmayan kreol Amerikalıların yardımı olmadan savaşı kazanamayacağını bildiği için kreollere mutlak dokunulmazlık sözü verdi. Trujillo Kararnamesi İs­ panyollar ile Amerikalıları kesin bir şekilde ayırıyordu. Kararnamenin amacı kralcılık ya da cumhuriyetçilik gibi kategorileri dikine kesip sava­ şı İspanya ile Amerika arasındaki bir savaş haline getirmekti. Onun dı­ şında İspanyolları korkutup teslim olmaya zorlamayı ve kreolleri ba­ ğımsızlığı desteklemeleri için cesaretlendirmeyi de amaçlıyordu. Aslında bu amaçlarından hiçbirini gerçekleştiremediği gibi, öyle katı bir şekilde de uygulanmadı. Ama şiddeti artırdığına şüphe yok. Trujillo kararnamesiyle silahlanan Bolivar ordusu gönüllüler ve düş­ man ordusundan firar edenlerle büyüyerek doğuya doğru ilerledi. Boli­ var görevini tamamlamak ve ordusunun ihtiyaçlarını karşılamak için, kongrenin talimatlarını çiğnemek gerekse bile ilerlemek zorundaydı. "Deneyimsiz bir savaşçının ilk girişimi " diye nitelenen stratej isi Caracas yolu boyunca hücum halinde hızla ilerlemek, böylece düşmana soluk al­ ma fırsatı vermemek ve kendi ord u s u n u n da aç k a l ması n ı önlemekt i . Asıl silah hızdı: " Çabuk hareket edersek Caracas'a varıncaya kadar çev­ redeki kaynaklardan ordularımızı besleyebiliriz. " t 9 Sol tarafta kralcı Maracaibo'ya ve arkasındaki uğursuz Coro'ya dikkat etmeliydi. Sağ ta­ rafındaki Barinas'ta ise Monteverde büyükçe bir orduyu Antonio Tizcar komutasında konuşlandırmıştı. Bu ordu Trujillo ve Merida'yı işgal et­ meyi başarırsa Yeni Granada'yı alıp Bolivar'ın ordusunun ikmal hatla­ rını kesebilirdi. Bolivar'ın önünde ise doğudaki birliklerinin başındaki Monteverde'nin kendisi vardı. Bolivar tam kişiliğine uygun bir önleyici saldırı yaptı. Sıradağları aşıp Barinas ovalarına inerek hızla Tizcar üze­ rine yürüdü ve Monteverde'yi derhal Barinas'ı boşaltmak zorunda bı­ raktı. Monteverde o kadar acele etmişti ki çok değerli silahları ve cep­ haneyi yurtseverlere bırakmıştı. Bu arada Ribas cepheden hücumla Ni­ quitao yaylalarında kesin bir zafer kazandı ve dört yüz Amerikan mah­ kum yurtseverlerin saflarına katıldı, tüm İspanyollar kılıçtan geçirildi. Ardından Barquisimeto'yu almak için kanlı bir mücadele verdi, sonra da, San Carlos'u işgal etmiş olan Bolivar'a katıldı. Bolivar derhal kral-

Ölümüne Savaş

93

cıların üstüne yürüdü ve onları Taguanes savanalarında yenilgiye uğrat­ tı ( 3 1 Temmuz) . Bu savaşta piyadelerinin hareket hızını artırmak için bir ata iki adam hi ndirme taktiğini uygu l a m ış, düşmana ağır kayıplar verdirmişti. Doğuda ise şimdiden yenilmiş olan Monteverde hızla Va­ lencia 'dan Puerto Cabello'ya doğru çekilirken yolda ciddi bir kıyım yap­ tı ve misilleme de aynı derecede sert oldu. Bolivar hızın yanında söze de çok önem veriyordu ve sefer sırasında konuşmaları dilden dile yayılıyordu. Kurtardığı yerlerde insanları övü­ yor, daha çok da vaaz veriyordu: Çok iyi yaptınız ama daha fazlasını is­ tiyoruz, paraya ve gönüllülere ihtiyacımız var. Valilere uyarılar gönde­ rilerek halk erzak, at, katır ve para vermezse eyaletin düşman toprağı sayılacağı bildiriliyordu.20 Bolivar kadınlara da hitap ediyor, onları da saflarına katıyor ve verdikleri desteği överek İspanyolların zalimliğini anlatıyordu. Carache'de "İspanyollar ölümcül ellerini tatlı kadınlarımı­ zın güzel ve narin sinelerine uzatmış, kanlarını dökmüş, pek çoğunu öl­ dürmüştür . . . Şimdi kadınlarımız bizi ezenlere karşı savaşıyor ve onları yenmek için bizimle yarışıyor."2 1 Ayrıca Bolivar ilerlerken herkese bu savaşın ölümüne bir savaş olduğunu hatırlatıyordu. Bolivar 2 Ağustos'ta Valencia'yı işgal edip Yeni Granada savaşların­ da deneyim kazanmış genç Atanasio Girardot'u Puerto Cabello'daki düş­ manın üzerine gönderdi. Kendisi de tam bir anarşinin hüküm sürdüğü Caracas'a doğru ilerlemeye başladı. Caracas'taki otoriteler siyasi liderlik ve askeri savunma güçleri olmadığından, teslim olmaktan başka çare bu­ lamadı. Başlıca hükümet ve ordu yetkilileri olan korku içindeki yarıma­ dalılar ve Kanaryalılar ülkeyi terk etmeye başladı. Kralcı kuvvetler orta­ dan kaybolduğu ve cumhuriyetçiler de henüz görünmediği için pardolar evleri ve kamu binalarını yağmalamaya, beyazların hayatını tehdit etme­ ye başladılar. Teslim şartları görüşülürken kaptan-general pek çok aske­ ri ve sivil yetkiliyle, ayrıca birçok İspanyolla birlikte şehirden kaçtı ve La Guaira'dan denize açılıp yandaşlarını öfkeli halkla karşı karşıya bıraktı. Şehir yetkilileri Bolivar'a bir teınsiki gönderip bir an önce gelerek şehir sakinlerinin canını ve malını koruması için yalvardılar. Bolivar bunu ka­ bul etti fakat Monteverde'nin de anlaşmayı onaylamasında ısrar etti. "Caracas neredeyse boşalmıştı, çünkü neşe içindeki insanlar fatihi karşı­ lamaya gitmişlerdi. Bolivar büyüdüğü şehre 6 Ağustos 1 8 1 3'te onu şük­ ranla karşılayan insanların tezahüratları arasında girdi. " 22

94

BOLİVAR

Depremin ve işgalin yaralarını taşıyan Caracas kutlama yapılamaya­ cak kadar da kasvetli değildi. Büyük bir kalabalık onu karşılayarak "Venezuela'nın Kurtarıcısı çok yaşa ! " sloga n l a rı attı . Ak giysiler içinde­ ki bir grup genç kız kalabalığın içinden çıkıp atının yularını aldı ve Bo­ livar attan inince boynuna çelenkler asıp kucağına çiçekler verdiler. Bo­ livar başkentin sokaklarında kalabalığın kucaklamaları ve destekçileri­ nin selamları arasında zafer yürüyüşü yaparken kilise çanları ve bando­ lar çalıyordu.23 O gece onuruna verilen baloda dans etti ve beyazlı kız­ lardan bi r i olan yirmi bir yaşındaki çekici Josefina " Pepita " Macha­ do'yla ilişkisi başladı. Çok müthiş bir güzellik timsali olmasa da fikir sa­ hibi ve zarif bir kadın olan Machado annesini ve kız kardeşini de yanın­ da getirmişti. Sonraki dört beş yıl boyunca Bolivar'ın metresi olarak bi­ linecek ve saray dedikoduları doğruysa, mevki peşinde olanların hima­ ye için başvurdukları kişi olacaktı.24 Savaşta şan, hükümette güç, yata­ ğında bir kadın: Bolivar emeğinin karşılığını almıştı.

Kurtancı Bolivar'a zaferini ballandıra ballandıra anlatmak kalmıştı. İki gün sonra Caracas h a l k ı n a , Venezuela'da h u k u k u , özgü rlüğü ve bağı msız­ lığı tesis etme savaşında Muhteşem Sefer'in verdiği sonuçları aktarı­ yordu: Kurtarıcılarınız taşkı n Magdalena'nın kıyılarından Aragua'nın çiçekli vadilerine ve bu büyük başkentin eteklerine ulaştılar. Zaferler kazanarak geçtiler Zulia, Tachi­ ra, Bocono, Masparro, Portuguesa, Morador ve Acarigua nehirlerini. Mucuchies, Bo­ cono ve Niquitao'nun çorak ve dondurucu yaylalarını aştılar. Ocana, Merida ve Tru­ jillo'nun çöllerinden ve dağlarından buldular yollarını. Cucuta, La Grita, Betijoque Ca­ rache, Niquitao, Barquisimeto ve Tinaquillo muharebelerinde yedi kez galip geldiler ve beş orduyu bozguna uğrattılar. Bu ordularda bulunan toplam on bin asker, güze­ lim Santa Marta, Pamplona, Merida, Trujillo, Barinas ve Caracas eyaletlerini daha fazla mahvedemeyecekler. 25

Bu yolculuk Bolivar'a da ülkesinin coğrafyası hakkında canlı bir ders vermiş, göğüs göğüse yaşanan beş çarpışma da savaş sanatları konusun­ da yeni bilgiler kazandırmıştı.

Ölümüne Savaş

95

Ülkenin doğusunda da aynı derecede önemli olaylar meydana geli­ yordu. Monteverde orada da fatihin yasasını uygulamış ve yurtsever hareketi ezmişti . Ama bir grup yurtsever lider, yani Santiago Marino, Jose Francisco Bermudez, Manuel Valdes, Manuel Piar ve Antonio Jo­ se de Sucre savaşmaya ve Venezuela'yı kurtarmaya karar verdiler. 1 1 Ocak 1 8 1 3 'te tıpkı Bolivar gibi sömürge seçkinlerinden olan Marino küçük bir birlikle, yani meşhur " Kırk Beş " le Trinidad'dan Güiria'ya sefere çıktı. Haciendası'ndan çetesiyle beraber çıkmış ve mülk sahibi olduğu, ilişkilerinin ve kendisine bağlı kimselerin bulunduğu topraklar­ da etkinlik göstermişti.26 Bu kalkışma yayıldı ve kralcılar doğulu cau­ dilloların önünde geri çekilmeye ve dağılmaya başladılar. Marino önce Maturin'i ele geçirdi, sonra aynı yıl içinde Cumana ve Barcelona'yı da aldı. Liderliği üslubuna, zaferlerine ve kullandığı şiddete dayanıyordu. Zalimliğe zalimlikle karşılık verdi. Cumana'da misilleme olarak kırk yedi İspanyolu ve kreolü kurşuna dizdi. Barcelona'da altmış dokuz komplocuyu idam etti çünkü " böyle insanların hayatı devletin varlığıy­ la uyumlu değildi. "27 Ama Marino bir müttefik olduğu kadar bir rakipti de. Kendine " ba­ ğımsız ordunun şefi " adını vermiş, doğuda bağımsız bir askeri idare kurmakla kalmayıp Caracas'tan ve Bolivar'ın hükümetinden tamamen ayrı bir siyasi yapı da kurmuştu. Ama Kurtarıcı tüm Venezuela için tek bir merkezi otorite kurulmasında ısrar ediyordu. İki askeri yapılanma­ nın bir mantığı olabilirdi ama doğuyu ve batıyı, Venezuela'yı ve Yeni Granada'yı birleştiren tek bir merkezi hükümet zorunluydu: "Ancak Yeni Granada'yla birleşen bir Venezuela ulus oluşturarak diğerlerine il­ ham verebilir. Venezuela'yı ikiye bölmeyi nasıl düşünebiliriz ? "28 Demek ki, Bolivar'ın ulusal güç ve ekonomik süreklilik için ilk birleşmiş büyük Kolombiya fikri, yerel caudillo yönetiminin getirdiği anarşiye bir alter­ natif olarak sunuluyordu. Venezuela artık Maracaibo ve Guayana haricinde cumhuriyetçile­ rin elindeydi ve deneyimli askerlerin yönetimindeki, Bolivar'ın Muhte­ şem Sefer'inde pek çok kez çarpışmış bir ordusu vardı. Kralcı subayla­ rın Heredia'ya anlattığına göre Araure Savaşı'nda " isyancılar müthiş bir cesaretle çarpışmış ve deneyimli Avrupa birlikleri kadar hızlı ve isa­ betli manevralar yapmışlardı. "29 Bolivar fiilen diktatörlük kurabilecek kadar eksiksiz bir zafer kazanmıştı (ya da öyle görünüyordu) ; askeri

BOLİVAR

başarısını arkasına aldığı sürece siyasete de karışabilir ve kendi aday­ larının kazanmasını sağlayabilirdi. Birinci Cumhuriyet'in hatalarını tekrarlamamaya kararlıydı . " Serbest cumhu riyet yönetimi biçimlerini yeniden kurmaktan " bahsediyordu ama aslında yeni ve kuvvetli bir yürütme gücü istiyordu. 2 Ocak 1 8 1 4'te temsili meclis onu en üst ka­ rar merci ilan edince de bu gücü elde etmiş oldu. Onu bir tiran olarak gören ve cabildolar ile yargı makamını güçlendirerek onu kısıtlamaya çalışan Venezuela aristokrasisinin çekincelerine rağmen, sertlik yanlısı bir devrimci hükümet kurdu. İzlediği siyaset uyarınca İspanyollara as­ la merhamet edilmiyor ve teslim olan Amerikalılar affediliyor, fakat kamu düzenini ve huzuru bozanlara ölüm cezası veriliyordu. Yönetim­ de sert, tatillerde yumuşak; düşmanlarının yaydığı Bolivar klişesi böy­ le bir şeydi ve hakkı olduğunu düşündüğü terfiyi alamayan yabancı bir maceraperest olan kötü niyetli Ducoudray-Holstein da onları doğrulu­ yordu: "Pek çok yurttaşı gibi Bolivar da güçlüklerle boğuşmak yerine rahatı ve keyif çatmayı tercih ediyordu. En sevdiği şeyler sayısız met­ resiyle vakit geçirmek ve dalkavuklarla çevrili olarak hamağında uzan­ maktı . " 30 Bolivar'ın zihni artık savaşın yanı sıra siyasetle de meşgul oluyordu. Şahsen yazdığı üzere, hem asker hem devlet adamı olmak zorunda kal­ mıştı: "aynı anda hem muharebe alanında hem de hükümetin başında . . . hem devlet başkanı hem d e ordunun generali. " 3 t Bolivar b u sözleri yaz­ dığında bir diktatördü; sivil destekçileri ve arkasında ordusu vardı. Ama Bolivar'ın diktatörlüğü caudilloculuk değildi. Kişisellikten daha uzak ve kurumsaldı, himayeciliğin yanı sıra uzun vadeli politikalarla da ilgileni­ yordu. Bolivar'ın niyeti devrimi savunmak ve genişletmek için otoriteyi . tek elde toplamaktı. Yine de, ortaya çıkan rahatsızlığı gidermek için 2 Ocak 1 8 1 4 'te bir toplantı düzenleyerek diktatörlüğünün gerekçelerini açıkladı: "Sizi anarşiden kurtarmak ve ezenleri destekleyen düşmanları­ mızı yok etme arzum beni egemenliği kabul etmeye ve elimde tutmaya zorladı . . . Size hukukun üstünlüğünü vermeye geldim. Askeri despotluk halkın mutluluğunu temin edemez. Muzaffer bir asker ülkesini yönetme hakkını elde etmez... Ben sıradan bir yurttaşım ve halkın genel iradesi daima benim için en üst kanun olacaktır. "32 Bunların doğru olduğuna kendini inandırmış mıydı, yoksa bildik liberal söylemi mi tekrarlıyordu ? Daha sonra Peru ve Kolombiya'da kurulan diktatörlükler aynı ilkeleri

Ölümüne Savaş

97

esas aldı: hepsi de acil durumlara verilen tepkilerdi, çıkarları değil poli­ tikaları temsil ediyorlardı, ayrıca düzeni ve hukuku temin etme iddiasın­ daydılar. Bu a rada, 1 8 1 Vte Bol ivar, Venezuela'nın yarısının, hatı kısmı­ nın diktatörüydü. Doğuyu yine kendini kurtarıcı olarak gören Marino almıştı.33 Bolivar, kilisenin cumhuriyet davasına rıza göstermesini ve destek vermesini bekliyordu. Din politikasında Aydınlanma'ya saygısının ve İs­ panya' dan nefretinin izleri vardı. Deprem sonrası batıl inançları kınadı ve kilise hiyerarşisi ile İspanyol patronu a rasındaki ittifaka saldırdı . Pis­ kopos ve rahiplere tek seçeneklerinin bağımsızlık olduğunu açıkça ifade etti. Vicdanları onlara ne derse desin, İspanyol düşmana destek verme­ yi kesmeliydiler. Caracas'a vardıktan kısa süre sonra Caracas başpisko­ posuna şöyle yazdı: Hükümet kararnamelerinin yolunu tıkama vakti geçmiştir ve sorun çıkaranlar hu­ kuku karşılarında bulacaklardır. Dolayısıyla, Siz Hazretlerinin kurumu da aynı ruha sahip olduğundan, başpiskoposluğa bağlı tüm rahiplere, vaizlere ve günah çıkarıcı­ lara, size verilmiş yetki doğrultusunda gerekirse cezalandırılacaklarını bildirerek, Amerikan kurtuluşunun haklı ilkelerini her hafta açıklama ve halka bu ilkeleri kabul ettirme; mecbur kalırlarsa şahsi çıkarları hilafına, hatta hayatları pahasına savunma sorumluluğunu benimsetme talimatı vermelisiniz ... Günah çıkarma konusunda ise, bu kutsal vazifenin mevcut hükümetin lehine siyasi görüşleri baltalama niyetindeki­ lerce kötüye kullanılmasını önlemek için, böyle bir suç tespit edilir edilmez ilgili kişi­ ler görevden alınmalıdır.3 4

Burada anlaşmazlık dinden ziyade din adamlarıylaydı. Üstelik Boli­ var daima kralcı rahiplerle yurtsever rahipleri ayırt ediyor, kimi yurtse­ ver rahiplerin düşmanın elinde neler çektiğini gerektiğinde hatırlatıyor­ du. Ama Bourbonlara bağlılık halen canlılığını koruyordu elbette. Bolivar'ın yazılı emirleri Caracas'ta dolaşıma girmiş olabilirdi ama başka ye r le r d e savaş devam ediyo rdu Puerto Cabello'da Monteverde teslim olmayı ve İspanyol barış görevlilerini kabul etmeyi reddetti. Böy­ lece dört binden fazla Avrupalı İspanyol kaderleriyle baş başa kaldılar. Bu insanlar cumhuriyetçiliğin intikam duygusu kadar Monteverde'nin uzlaşmazlığının da kurbanı oldular. İspanya'dan gelen destek güçler Monteverde'ye kısa süre için nefes aldırdı ama Puerto Cabello'dan er.

BOLİVAR

ken atağa kalkarak bu güçleri boşa harcadı. İspanyollar Valencia yolun­ daki Barbula'da büyük kayıplar vererek geri çekildiler, Monteverde'nin kendisi de Las Trincheras'taki hi r çatışmada ağır yaralandı . Cumhuri­ yetçiler de büyük bir bedel ödemişlerdi - Girardot'un çatışmada ölmesi hem Bolivar'ı hem de orduyu derinden sarstı. Savaş kesinlikle bitmiş de­ ğildi ve kralcılar yeni kuvvetler topluyorlardı. Bolivar, düşmanın hala Coro ve Maracaibo'dan saldırılar düzenlediği batı cephesini korumak için General Urdaneta'yı bir kıtanın başında oraya gönderdi. Bolivar, Caracas'a döndüğünde belediye 1 4 Eki m 1 8 1 3'te önde ge­ len yurttaşları bir araya toplayarak başkumandanın başarılarını ödül­ lendirdi. Toplanan meclis Bolivar'ı " orduların Kaptan-generali " ilan et­ ti ve ona "Venezuela'nın Kurtarıcısı " unvanını verdi. Bu eşsiz unvan onun en büyük ayrıcalığı ve daima kimliğinin özü oldu. Bolivar, zarif bir yanıt vererek, " tüm dünya imparatorluklarının tacından daha şanlı ve memnuniyet verici " bulduğu bu unvanı kabul etti; komutanları Ri­ bas, Girardot, Urdaneta, D'Eluyar, Elias ve diğer subaylar ile birliğinde­ ki askerleri de "gerçek kurtarıcılar" diye adlandırarak onore etti.35 Kurtuluşun kahramanı aynı zamanda terörün de mimarı mıydı ? Bo­ livar ile meslektaşları ilk önce Monteverde'nin " fatihin hukuku "nu da­ yattığı ve astlarına terör yaratma izni verdiğini ısrarla bel irtiyorlard ı . Caracas audienciası vekili Heredia d a Monteverde'nin a f konusunda teslim şartlarını çiğnediğini kabul ediyordu.36 Doğu Venezuela'da İs­ panyol subayları tarafından yapılan vahşeti özellikle vurguluyorlardı: Heredia'ya göre " genç, başınabuyruk ve zalim" olan Cerveriz, her is­ yancı kulağına bir pezo ödül vaat ettiği için alçakça ve gaddarca yön­ temleri adının sınırsız terörle birlikte anılmasına yol açmıştı. Sonra bir de Antonio Zuazola vardı. Zuazola'nın mahkumların uzuvlarını kesme­ si ve işlediği cinayetler şaşkına dönmüş İspanyol subaylar tarafından kayda geçirilmişti.37 İspanyol mahkumlar adına arabuluculuk yapmaya gelen İngiliz Curaçao Valisi karşısında kendi eylemini haklı çıkarmak is­ teyen Bolivar, " organize imha yöntemlerinin kıyaslanamaz avantaj ın­ dan tiranları yoksun bırakma " hakkını korumakta ısrar etmiş ve Zu­ azola'nın Aragua köyünde yaptıklarını saymıştı: " Yaşlı genç, kadın er­ kek demeden herkesin kulakları kesilmiş, derileri yüzülmüş ve ardından kirli sulara atılmışlardır; kimileri de başka ıstırap verici yöntemlerle ya­ vaş yavaş öldürülmüşlerdir . . . Doğmamış çocuklar süngü ya da tekmey-

Ölümüne Savaş

99

le analarının karnında katledilmiştir. "38 1 8 1 8'de llanolardaki savaşta Bolivar'ın yanında olan İngiliz gönüllü Richard Vowell, gögüs göğüse çarpışmada öl üm üne savaşın ne an lama gel diğini görmüştü. Calabo­ zo'da kralcıların uyguladığı vahşet karşısında Bolivar'ın tepkisini değer­ lendirirken, " var gücüyle misillemede bulunmaya rıza göstermeseydi kendi askerleri onu parça parça ederdi," diyordu.39 Misilleme ona ken­ di adamları arasında itibar sağlıyordu. Bu yüzden Bolivar korku denge­ sini korumak, en az düşman kadar acımasız olabileceğini takipçilerine göstermek ve doğudaki caudillolar dahil olmak üzere kendi tarafındaki herkese sağlam bir lider olduğunu göstermek için teröre başvurmuştu. Caracas'tan Yeni Granada Kongresi'ne gönderdiği bir raporda şöyle di­ yordu: "Tinaquillo muharebesinden sonra hiç vakit kaybetmeden Tocu­ yito, Valencia, Guayos, Guacara, San Joaquin, Maracay, Turmero, San Mateo ve La Victoria şehirleri ile köylerine ilerledim. Buralarda en çok suç işleyen Avrupalı ve Kanaryalılar kurşuna dizildi. "40 "Devrim döne­ mindeki bir ülke hükümetinin, sıradan bir hükümetten çok farklı yön­ temlere başvurması gerektiğinde " ısrar ediyordu. Beş yıl kadar sonra bu aşırılıklarını savunurken Bolivar uyguladığı politikayı kavramsallaştırıyordu: Kaynak noksanlığı çeken bir mücadeleyi ayakta tutmak için aşırı önlemler, kor­ kunç olsa da kaçınılmazdır. Bizi hayatta tutan az sayıdaki başarıyı elde etmek için girdiğim savaşlardaki şiddeti hatırlatmak yeterli. Kurtuluşumuza katkı sağlayan dört gerilla çetesinin savaşa devam etmesi için ölümüne savaş ilan etmeye mecbur ol­ muş, birkaç sadık takipçimiz olsun diye köleleri serbest bırakmak zorunda kalmıştık; geçen yılki ve bu yılki iki orduyu kurmak için baskıcı bir harp divanına başvurmak zo­ runda kaldık. . . Tüm bunlara şöyle bir bakmak bile, ortada elle tutulur hiçbir şey olma­ dığını gösterecektir. İşte bu hiçbir şeyi elde etmek için tüm kaynaklarımızı kullanma­ ya mecbur olduk çünkü, genel kural gereği, kötü yapılmış bir makinenin ufacık bir so­ nuç elde etmek için muazzam güce sahip olması gerekir. Deneyimlerim, insanların ufacık bir şey başarmaları için onlardan çok büyük şeyler istemek gerektiğini göster­ di bana.41

Bolivar, " sayısız erkek, kadın ve çocuğun gırtlağını bizzat keserek öl­ düren'' , zalimliğiyle meşhur Zuazola'yı dört İspanyol ve bir grup Ame­ rikalıyla birlikte 1 8 1 3 Eylülü'nde Puerto Cabello yakınlarında esir etti.

1 00

BOLİVAR

Zuazola herkesin gözü önünde asıldı, dört İspanyol idam edildi ve Amerikalılar affedildi.42 Bolivar, Puerto Cabello'daki Monteverde'den cephanesi, pa rası ve gemileriyle hirlikte tes l i m olmasını isted i : " El i mde­ ki sayısız İspanyol ve isleno mahkumu kurtarmak için tek yol buydu. En ufak bir gecikmede onları imha edeceğimi de anlamasını sağladım. " Bolivar bu idamın muazzamlığı karşısında tereddüt ediyordu. Uzlaş­ maya ve Monteverde'yle esir değişimi yapıp elindeki dört bin İspanyol esiri salıvermeye hazırdı ama Monteverde dinlemeyi bile reddetti ve el­ çiyi hapse attı. Esirleri eşit sayıdaki ve benzer rütbedeki Amerikalılarla takas etme yönündeki yeni bir öneriyi de reddedip yine elçiyi hapse at­ tı.43 Tüm çabalar boşa gittiğinde, Boves ve diğer İspanyolların uygula­ dığı vahşet ve hapistekilerin kaçma planları yaptıkları da rapor edilin­ ce, La Guaira'daki İspanyol ve Kanaryalı mahkumların ölüme mah­ kum edilmesi emrini imzaladı. Caracas'ın askeri valisi Juan Bautista Arismendi bu emri yerine getirmeye zaten can atıyordu ve 1 4- 1 6 Şubat 1 8 14'te sekiz yüz kişi başpiskopos Coll y Prat'ın af talebine rağmen idam edildi. Bolivar bu eylemi başpiskopos karşısında uzlaşmaz bir şe­ kilde savundu: " Ülkenin iyiliği için bu gerekiyor . . . Hoşgörü verdiğimiz kurbanların sayısını artırmaktan başka işe yaramayacaktır. . . Daha dün Tinaquillo'da k a rakolda bulunan yirmi beş ki şiyi öldürdü ler . . . Boves bugüne kadar tek bir askerimizi bile esir almadı . . . Bizim de acımasız davrandığımızı gören düşman, en azından vahşetinin hesabını verece­ ğini ve asla affedilmeyeceğini bilecek. "44

Karş ı Devrim 1 8 1 4 başında, politikalarının işlediğine ve İkinci Cumhuriyet'in em­ niyette olduğuna inanmak için Bolivar'ın yeterince sebebi vardı. Monte­ verde Puerto Cabello'dan çekilmek zorunda bırakılmış, doğuda ve batı­ da kazanılan başka zaferler sayesinde devrim emniyete alınmıştı . Ama önünde kanlı muharebeler vardı ve o yıl açık bir mağlubiyetle sonuçla­ nacaktı. Bunun sebepleri kısa sürede kendini gösterdi. İkinci cumhuri­ yetin toplumsal tabanı da birincisininkinden daha geniş değildi. Kurtu­ luş davası tüm Venezuelalıların kalplerini ve kafalarını fethetmemişti henüz. Bolivar da büyük bir üzüntüyle şöyle yazıyordu: "İspanyol kuv­ vetlerinin büyük bir kısmı Venezuelalılardan oluşuyor . . . Amerikan kanı

Ölümüne Savaş

101

Amerikalılar tarafından dökülmeye devam ediyor. Amerika'nın Çocuk­ ları bağımsızlığın en sert düşmanları arasında. "45 Ken d i içinde höl ii n m ii ş k reol üst sı n ı fı n k a rşısında da halk k i tlesi ve özellikle de iki grup vardı: köleler ve llanerolar. Birinci Cumhuriyeti'n köle isyanlarının hatırası Venezuela aristokrasisinin zihninde hala ta­ zeydi ve köleliği kaldırmayı ya da başka tavizler vermeyi reddetmesine neden oluyordu. Bolivar'ın ordusu 1 8 1 3 Ağustosu'nda Caracas'ı işgal ettiğinde köleleri önemli direniş odaklarından biri olarak gördü ve on­ ları cezalandırmak için harekete geçti. Üstelik hacendadolar, ulusal mu­ hafızları ve devriyeleri düzene sokup " soyguncuları takip etmesi, kaçak köleleri yakalaması ve özel mülk ve mala her türlü saldırıyı önlemesi " için Bolivar'a baskı yapıyorlardı.46 "Siyahların eline düşeceğiz. " 1 8 1 4 yılı civarında beyaz kreollerin en büyük korkularından biri bu oldu. Kö­ leler silahlı çeteler kurup İspanyollardan ve kreollerden bağımsız olarak kendi mücadelelerini veriyorlardı. Çarpışan iki tarafın ikisinde de ırk bi­ lincine sahip siyah kuvvetler vardı çünkü davaya inanmıyor, faydacı davranıyorlardı. Ayrıca karşı taraftaki beyazları seçip sadece onları he­ def alıyorlardı. 6 Eylül 1 8 1 3'te kralcı bir birlikle çarpışan yurtsever bir subay şöyle rapor veriyordu: "Kayıplarımız [yirmi altı kişi] beyazlar­ dan, Kızılderi l i l erden ve zamholardan olu şuyor. Sadece bir siyah var. Ayrıca, göğüs göğüse çarpışmada çok az siyah kayıp verdiğimizi fark et­ tik. Hükümet huzuru korumak için bu konu üzerine düşünmeli ve bir çözüm bulmalıdır. " Köleler can alıyor olabilirlerdi ama iktidarı alamı­ yorlardı. Tıpkı özgür siyahlar ve mulattolar gibi onlar da örgütsüz ve li­ dersizdi. Ama llanerolar öyle değildi. İç kesimlerde devrime direnen yeni bir kralcı lider doğdu: Venezuela sömürgesine İspanyol ticaret filosunda kılavuz kaptan sıfatıyla gelen ve ek iş olarak da kaçakçılıkla uğraşan Asturiaslı Tomas Boves. Yasayla başı derde girince llanolara çekilip Calabozo'da sığır simsarlığına başla­ mıştı. Devrim başladığında, bu kuvvetli, kurnaz ve sadist İspanyol, or­ tama, yani iç bölgelerin geniş ovalarına çoktan uyum sağlamış durum­ daydı. Kuru mevsimde güneşin kavurduğu, ıslak mevsimde sağanaklar altında büyük bataklıklar ve göllere dönüşen bu muazzam genişlikteki dümdüz çayırlar, Kızılderili, beyaz ve siyah melezi vahşi ve savaşçı bir ırkın yurduydu. Sert doğa koşullarıyla savaşmaktan katılaşmış, at sırtın­ da uzun mesafeler gitmeye dayanıklı hale gelmişlerdi. Llanolar serseri-

102

BOLİVAR

ler, kaçak köleler, haydutlar ve yoksullar için bir sığınaktı ve birçok ka­ nun kaçağına göre hayatta kalmak ideolojiden daha önemliydi: Bu engin topraklarda, hiçbir siyasi gerekçesi olmayan ve tek arzusu yağmacılık olan haydut gruplarının, mülk sahiplerinin mallarını ödül olarak dağıtmayı vaat eden ilk caudillooun peşinden gitmesi hiç de az rastlanır bir şey değildir. Boves ve onun gibi haydutların yağma, gasp ve cinayetle geçinen bu insanlardan ordular kurması böyle mümkün olmuştur. 4 7

O'Leary şöyle diyordu: "Amerika'daki ya da başka yerlerdeki dev­ rimlerin yarattığı canavarlar içinde Jose Tomas Boves en kana susamış ve merhametsiz olanıydı. "48 1 8 1 2'de yurtseverlerce hakarete uğrayan ve itaatsizlik suçuyla Calabozo'ya hapsedilen Boves, 1 8 1 2 Mayısı'nda kralcılar tarafından kurtarılmış ve kısa süre sonra llaneroların caudillo­ su olup Bolivar'ın başına bela kesilmişti. Uzun boylu ve yapılı, koca ka­ falı, sarışın ve mavi gözlü olan bu adamın görünüşü takipçilerin tam ter­ siydi ama güç ve dayanıklılık bakımından onlardan üstündü. 1 8 1 3 Eki­ mi'nde Vicente Campo Elias'ın komutasındaki cumhuriyetçi güçler kar­ şısında ilk yenilgisini aldıktan sonra güneye çekilip toparlanmış ve lla­ nerolardan güçlü bir süvari birliği kurmuştu. 1 Kasım'da Guayabal'da tüm llaneroları kendisine katılmaya çağıran ve zengin düşmanlarını her yenilgiye uğrattıklarında ganimet vaat eden meşhur duyurusunu yaptı. Cumhuriyetçi Campo Elias'ın kırsal nüfusu sertlikle yönetmesi de duyu­ runun etkisini artırdı. Boves'in sihri neydi? İnsanlar neden onun çetesine katılıyordu? Tam bir popülist miydi yoksa tarım devriminin lideri mi ? Guayabal duyuru­ sunda Boves kreol düşmanlarına karşı ölümüne savaş ilan ediyor ve on­ ların mülklerine el koyacağını belirtiyordu.49 Ama her iki taraf da esir­ leri öldürüyordu. Yağma da her iki taraf için geçerliydi. Duyurunun an­ lamı Boves'in de, tıpkı Bolivar ve cumhuriyetçi ya da kralcı diğer lider­ ler gibi, savaşın mali giderlerini karşılama k ve takipçilerine ö R11carmnans;:a, 1 1 6- 1 7. Bolivar, Venezuela Halklarına Manifesto, 5 Ağustos 1 8 1 7, Escritos, X, 339. Kararname, 17 Ekim 1 8 1 7, Escritos, XI, 25 3-4. Peru de Lacroix, Diario de Bucaramanga, 58-9. Diaz, Recuerdos sobre la rebelion de Caracas, 353. O'Leary, Narracion, 1, 223. Bolivar, Villa del Norte, 23 Mayıs 1 8 1 6, Obras completas, III, 634-5; Carupano, 2 Haziran 1 8 1 6 , Decretos del Libertador, haz. Vicente Lecuna, 3 cilt (Caracas, 1 96 1 ), 1, 55-6. Austria, Bosque;o de la historia militar de Venezuela, il, 448. Kararname, 24 Eylül 1 8 1 7, Escritos, XI, 94-5. Yönetmelik, 7 Haziran 1 8 1 7, Kararname, 23 Eylül 1 8 1 7, O'Leary, Memorias, XV, 449-50; Rivas Vicuna, Las guerras de Bolivar, III, 63-4. Bolivar'dan Bermudez'e, 7 Kasım 1 8 1 7, O'Leary, Memorias, XV, 449-50; Rivas Vicuna, Las guerras de Bolivar, il, 63-4. Clement Thibaud, Republicas en armas: Los e;ercitos bolivarianos en la Guerra de lndepen­ dencia (Colombia-Venezuela, 1 8 1 0- 1 821 ), (Bogota, 2003 ), 44, 282-7. Kararname, 30 Ekim 1 8 1 7, Escritos, XI, 3 1 8-20. Bolivar'dan Marino'ya, 17 Eylül 1 8 1 7, Escritos, XI, 27; Bolivar'dan Marino'ya, 1 1 Kasım 1 8 1 7, O'Leary, Memorias, XV, 454-5 . Bolivar'dan Zaraza'ya, 3 Ekim 1 8 1 7, M onagas'a, 30 Ekim 1 8 1 7, Escritos, XI, 1 5 7-8, 1 60. Parra-Perez, Marino y la independencia de Venezuela, il, 497-8. Kararname, 1 7 Temmuz 1 8 1 7, Simon Bolivar, Proclamas y Discursos del Libertador, 1 57-8 . Jose Antonio Paez, Autobiografia del General Jose Antonio Paez, 2 cilt (Caracas, 1 973), 1, 86-7. ü ' Leary, Narracioıı, 1 , 3 9 7 . Paez, Autobiografia, 1, 1 24. O'Leary, Narracion, 1, 451 -2; Lecuna, Cronica razonada, il, 122-30. Aktaran R. B. Cunninghame Graham, Jose Antonio Paez (Londra, 1 929), 1 08-9, 1 1 4-5, 1 34; O'Leary, Narracion, I, 451 . Diaz, Recuerdos sobre la rebelion de Caracas, 324. Paez, Autobiografia, 1, 1 2 8 . Richard Vowell, Campaigns and Cruises in Venezuela and New Granada, 1, 65-8. British Library kataloğunda Vawell yazılmış. Yeni subay kuşağının nüfuzlu bir parçası olarak dene­ yimli paralı askerler konusunda bkz. Thibaud, Republicas en armas, 4 1 1 -25. Bolivar'dan Morillo'ya, 1 3 Şubat 1 8 1 8 , O'Leary, Memorias, XV, 5 7 1 . Bolivar'dan Paez'e, Calabozo, 24 Şubat, 28 Şubat 1 8 1 8 , O'Leary, Memorias, XV, 600, 60 1 . O'Leary, " Detached Recollections", 3 9-40. Paez, Autobiografia, 1, 1 53-4; O'Leary, Narracion, 1, 489-9 1 , "Detached Recollections'' , 1 920; Bol ivar'dan Pae-z'e, Angostıı ra, 25 H a z i ra n 1 8 1 8, O'Leary, Memorias, XVI, 5 8 . O'Leary, Narracion, 1, 46 1 . Devlet meclisine söylev, Angostura, 1 Ekim 1 8 1 8, O'Leary, Memorias, XVI, 1 03.

78

l'olaıı..:o Akaııtara, Sunun l.lulıvur, 4 1 2- 1 4.

79

Rodriguez Villa, Pablo Morillo, iV, 626-9; Earle, Spain and the Independence of Colombia, 70, 86. Bolivar, Angostura Kararnamesi, 20 Kasım 1 8 1 8, Carrera Damas, Siman Bolivar Fundamen­ tal, il, 68-71 .

80

3 90

Notlar: 6. Bölüm sayfa 147- 1 76

6. BÖLÜM YENİ STRATEJİ, YENİ CEPHE (Sayfa 147- 17 6) 1

2 3

4 5 6 7

8 9 10 11 12 13 14

15 16

17 18 19 20

21 22

O'Leary, Narracion, I, 496. Correo del Orinoco, 20 Şubat 1 8 1 9. Angostura Nutku, 15 Şubat 1 8 1 9, Simon Bolivar, Obras completas, III, 674-97; ilk baskısı kısaltılmış olarak Correo del Orinoco'da yapıldı, 20, 27 Şubat, 6, 1 3 Mart 1 8 1 9; İngilizce versiyonu aynı süreçte Angostura'da yayınlandı ve İspanyolcası da Bolivar tarafından gözden geçirildikten sonra 1 820 Nisanı'nda Bogota'da basıldı. Bkz. Pedro Grases, El Libertador y la Constitucion de Angostura de 1 8 1 9 ( Caracas, 1 970). Angostura Nutku, Obras completas, III, 679. Jamaika Mektubu, Escritos, VIII, 24 1 . H. C. Wilson'la sözleşme, 1 Temmuz 1 8 1 7, G. Hippisley'le sözleşme, 1 5 Ekim 1 8 1 7, O'Le­ ary, Memorias, XV, 270-3, 345-7. Askerlere ek olarak 1 000 kadar denizci de sağlandı. Eric Lambert, " Los legionarios britanicos" , Bello y Londres, Segundo Congreso del Bicente­ nario, 2 cilt (Caracas, 1 9 80-8 1 ), 1, 355-76; ayrıca bkz. aynı yazara ait Voluntarios britanicos e irlandeses en la gesta bolivariana, 3 cilt ( Caracas, 1 983-93 ) . Yabancı serüvencilerin anlatı­ sal olduğu kadar kavramsal bir değerlendirmesi için bkz. Matthew Brown, "Esclavitud, cas­ tas y extranjeros en las guerras de la Independencia de Colombia " , Historia y Sociedad, 1 0 (2004), 1 09-25. D. A. G. Waddell, " British Neutrality and Spanish-American Independence: The Problem of Foreign Enlistment'', JLAS, 1 9, 1 ( 1 987), 1 - 1 8 . Proclama de Morillo a los Jefes ingleses, Achaguas, 26 Mart 1 8 1 9, Rodriguez Villa, Pablo Morillo, iV, 1 08-9, aktarıldığı gibidir. Venezuela hizmetindeki bir İngiliz Subay, Margarita, 1 Temmuz 1 8 1 9, Correo del Orinoco, 27 Kasım 1 8 1 9 . John P. Hamilton, Travels through the Interior Provinces of Colombia, 2 cilt (Londra, 1 827), 1, 3 1 . Charles Stuart Cochrane, Journal of a Residence and Travels · in Colorrıbia, during the years 1 823 and 1 824, 2 cilt ( Londra, 1 825), 1, 496. Carlos Pi Sunyer, Patriotas americanos en Londres, 242. Barreiro'dan Samano'ya, 1 3, 23 Mart 1 8 1 9, Alberto Lee Lopez, haz., Los Ejercitos del Rey, 2 cilt (Bogota, 1 9 89), il, 7-8, 2 9-32; Santander'den Bolivar'a, 29 Nisan, 5 Mayıs 1 8 1 9, Car­ tas Santander-Bolivar, 1, 83-9. Angostura Nutku, 1 5 Şubat 1 8 1 9, Obras completas, III, 695-6. Earle, Spain and the Independence of Colombia, 1 33, gene aynı yazara ait " Popular Partici­ pation in the Wars of lndependence in New Granada " , Anthony Mcfarlane ve Eduardo Po­ sada-Carbo, haz., lndependence and Revolution in Spanish America: Perspectives and Prob­ lems (ILAS, Londra, 1 999), 8 7- 1 0 1 . Bolivar'dan Paez'e, Angostura, 1 9 Ağustos 1 8 1 8 , O'Leary, Memorias, XVI, 86; Granadinos'a, 15 Ağustos 1 8 1 8 , a.g.y., XVI, 84. O'Leary, Narracion, 1, 543. O'Leary, "Detached Recollections", 40. Llanos'taki bu olaya dair bir tarih vermez. Bolivar'dan Santander'e, Canafistola, 20 Mayıs 1 8 1 9, Cartas Santander-Bolivar, I, 92; Mo­ rillo'dan Savaş Bakaııı'na, Calabozo, 1 2 Mayıs 1 8 1 9, Rodriguez Villa, Pablo Morillo, il, 40 1 , iV, 25-32. O'Leary, "Detached Recollections", 20- 1 , 54-5; Narracion, 1 , 546-5 1 . Bolivar'dan Paez'e, Arauca, 4 ve 5 Haziran 1 8 1 9, O'Leary, Memorias, XVI, 3 9 1 -6; Paez'den Bolivar'a 24 Mayıs, 1 5 , 28 Haziran, 21 Temmuz 1 8 1 9, a.g� y., il, 28-35.

Notlar: 6. Bölüm sayfa 1 47- 1 76 23 24 25 2t'> 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43

44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56

57 58 59 60

391

O'Leary, Narracion, I, 555. Bolivar'dan Başkan Yardımcısı Paya'ya, 30 Haziran 1 8 1 9, O'Leary, Memorias, XVI, 406. Vowell, Campaigns and Cruises in Venezuela and New Granada, I, 1 63. flol ivar'd:ın Ze:ı'y:ı, floliv:ır'd:ın P:ıez'e, .10 H:ızir:ın 1 8 1 9, Yeni C.ren :ı d :ı ' d :ı yaşayanlara, Pa­ ya, 30 Haziran 1 8 1 9, O'Leary, Memorias, XVI, 404-7. Francisco de Paula Santander, Escritos autobiograficos 1 820-1 840, haz. Guillermo Hernandez de Alba (Bogota, 1 98 8 ) , 7. O'Leary, Narracion, I, 572. Lambert, Voluntarios britanicos e irlandeses en la gesta bolivariana, I, 32. O'Leary, Narracion, I, 576-9; Soublette, Boletin del Eiercito Libertador, 8 Ağustos 1 8 1 9, O'Leary, Memorias, XVI, 429-30. Earle, Spain and the Independence of Colombia, 1 36-7. Boletin del Eiercito Libertador, 1 1 Ağustos 1 8 1 9, O'Leary, Memorias, XVI, 43 1 . Rodriguez Villa, Pablo Morillo, iV, 70- 1 . Bolivar'dan Santander'e, 8 Kasım 1 8 1 9, O'Leary, Memorias, XVI, 576. Bolivar, Kararname, Santa Fe, 26 Ağustos 1 8 1 9, O'Leary, Memorias, IX, 255. O'Leary, Narracion, il, 8 . O'Leary, "Detached Recollections'', 12. Santander'den Bolivar'a, 1 7 Ekim 1 8 1 9, Cartas Santander-Bolivar, l, 1 56 . O'Leary, Narracion, l, 5 84-8; Santander'den Bolivar' a, 17 Ekim 1 8 1 9, Cartas Santander-Bo­ livar, 1, 1 54-8. Bolivar'dan Santander'e, Pamplona, 26 Ekim 1 8 1 9, Cartas Santander-Bolivar, 1, 1 76-8; Zea'dan Bolivar'a, St. Thomas, 30 Mart 1 820, O'Leary, Memorias, IX, 255. Santander, Escritos autobiograficos, 1 5 . O'Leary, Narracion, 1, 552-5. Bolivar'dan Santander'e, 30 Mayıs, 22 Temmuz 1 820, Cartas Santander-Bolivar, il, 1 67-9, 244. Correo del Orinoco, 1 1 Aralık 1 8 1 9 . Bolivar'dan Kongre'ye, Angostura, 14 Aralık 1 8 1 9, O'Leary, Memorias, XVI, 565, XXVIII, 18. Santander'den Bolivar'a, 1 5 Şubat 1 820, Cartas Santander-Bolivar, i l , 1 0- 1 5 . O'Leary, Narracion, il, 32-6. Bolivar'dan Santander'e, 1 Haziran 1 820, Carrera Damas, Simon Bolivar Fundamental, ı, 1 70. Bolivar'dan Santander'e, 1 9 Haziran, 1 Ağustos 1 820, Santander'den Bolivar'a, 13 Ağustos 1 820, Cartas Santander-Bolivar, il, 1 8 8, 259, 270- 1 . Bkz. 7. Bölüm. O'Leary, "Detached Recollections'' , 1 2 . Morillo'dan Savaş Bakanı'na, 30 Eylül 1 8 1 9, Rodriguez Villa, Pablo Morillo, iV, 70. Bolivar'dan Gabriel de Torres'e, Turbaco, 29 Ağustos 1 820, O'Leary, Narracion, il, 44; Bo­ livar'dan Soublette'ye, Rosario, 1 9 Haziran 1 820, O'Leary, Memorias, XXIX, 1 62. Lecuna, Cronica razonada, il, 463-6; O'Leary, Narracion, il, 5 8 . Bolivar'dan Morillo'ya, 30 Kasım 1 820, O'Leary, Memorias, XXIX, 1 77; Peru d e Lacroix, Diario de Bucaramanga, 1 2 1 -2. Relacion d e la entrevista d e Sanca Ana, Rodriguez Villa, Pablo Morillo, IV, 320-3. O'Leary, Narracion, l, 4. Bolivar'dan Santander'e, 29 Kasım 1 820, Cartas Santander-Bolivar, III, 7 1 -4. Resumen sucinto d e la vida del General Sucre, 1 825, Archivo de Sucre ( Caracas, 1 973 ), 1, xli. Sucre'den Bolivar' a, 1 7 Ekim 1 8 1 7, a.g. y ., 1, 12.

392 61 62 63

64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75

Notlar: 7. Bölüm sayfa 1 77-205 O'Leary, Narracion, il, 6 8 . Briceno Mendez'den Sucre'ye, Bogota, 2 1 Ocak 1 82 1 , Bolivar, Instrucciones, 2 1 Ocak 1 82 1 , O'Leary, Memorias, XVIII, 30-5. O'Learv, Narracinn, il, 6 8 - 9 . Bolivar'dan L a Torre'ye, 1 9 Şubat 1 82 1 , O'Leary, Memorias, XVIII, 77-80. Kararname, 1 7 Nisan 1 82 1 , Simon Bolivar, Proclamas y Discursos del Libertador, 256-7. Bolivar'dan Santander'e, Valencia, 25 Haziran 1 82 1 , Cartas Santander-Bolivar, III, 1 1 5- 1 7. Bolivor'dan Gual'a, Guanare, 24 Mayıs 1 82 1 , O'Leary, Memorias, XXIX, 207. O'Leary, Narracion, il, 8 1 -3 ; ayrıca bkz. Briceno Mendez, Caracas, 3 0 Haziran, 1 82 1 , O'Le­ ary, Memorias, XVIII, 350-5; Lecuna, Cronica Reservada, III, 3 9-56. Carabobo 24 ]une 1 82 1 : Some Accounts Written in English, haz. Eric Lambert (Caracas, 1 974), 25. La Torre, Puerto Cabello, 6 Temmuz 1 82 1 , O'Leary, Memorias, XVIII, 3 6 8 . Lambert, " Los legionarios britanicos" , 3 6 9 . O'Leary, Narracion, il, 94; başka yerlerde O'Leary tam rakamı bilmediğini, ama yüzden aşağı olmadıklarını söyler, " Detached Recollections" , 5 1 . Bolivar'dan Santander'e, 10 Temmuz 1 82 1 , Cartas Santander-Bolivar, III, 1 1 9-20. Toprak politikaları için bkz. 7. Bölüm. Bolivar'dan başkan yardımcısına, Valencia, 16 Temmuz 1 82 1 , O'Leary, Memorias, XVIII, 390- 1 .

7. BÖLÜM BOLİVAR' A GÖRE TOPLUM (Sayfa 177- 205)

2

3 4 5 6 7

8

9 10 11 12 13 14

Bolivar'dan Narino'ya, 2 1 Nisan 1 82 1 , Carrera Damas, Siman Bolivar Fundamental, i, 1 87. Bolivar'dan Santander'e, San Carlos, 13 Haziran 1 82 1 , Cartas Santander-Bolivar, III, 1 1 314. O'Leary, Narracion, il, 99- 1 04. Bolivar'dan Azuola'ya, 9 Mart 1 82 1 , Carrera Damas, Siman Bolivar Fundamental, i, 1 84-5 Bolivar'dan Gual'a, Maracaibo, 1 6 Eylül 1 82 1 , O'Leary, Memorias, XXIX, 2 1 9-20. Bolivar'dan Kolombiya kongresi başkanına, 1 Ekim, kongreyde konuşma, 3 Ekim 1 82 1 , O'Leary, Memorias, XVIII, 540-3. Coc h ra n e, ]ournal of a Residence and Travels in Colombia, il, 42; John Miller, haz., Memo­ irs of General Miller in the Service of the Republic of Peru, 2 cilt (2. baskı, Londra, 1 829), il, 285. Bazı kaynaklar daha alt rütbeli bir savaş sonrası şahsa işaret eder. Bkz. j ohn V. Lombardi, People and Places in Colonial Venezuela, 1 32; Miguel Izard, Series estadisticas para la histo­ ria de Venezuela (Merida, 1 970), 9; ayrıca aynı yazara ait El Miedo a la Revolucion: La luc­ ha par la libertad en Venezuela ( 1 777- 1 8 30), 45-7. O'Leary, "Detached Recollections, " 37-8 Sutherland'dan Bidwell'e, Maracaibo, 2 8 Temmuz 1 827, National Archives, PRO, FO 1 8/4 1 . Ker Porer, 1 5 Ocak 1 832, Sir Robert Ker porter's Caracas Diary, 1 825-1 842, haz. Walter Dupouy, (Caracas, 1 966), 597. Andres Level de Goda, "Antapodosis " , B OLANH, 1 6 ( 1 93 3 ) , 6 3 1 . J . A. Polanco Paez'den Paez'e??, 8 Ocak 1 826, AGN, Intendencia de Venezuela, cilt cclxxxvi. Paez, Autobiografia, 1 , 464.

Notlar: 7. Bölüm sayfa 1 77-205 15 16

Ker Porter, 2 1 Mart, 5 Nisan 1 827, 1 6 Aralık 1 830,

3 93

Caracas Diary, 229, 233, 5 1 7.

Reglamento para Hacendados y criadores del Llano, 2 5 Ağustos 1 82 8 , Universidad Central de Venezuela,

Materales para el estudio de la cuestion agraria en Venezuela (1 800-1 830), cilt

1 ( Cı racas, 1 96 4 ) , 5 1 1 - 1 6 .

17

Decretos del Libertador, l , 55-6; John V . Lombardi, The Decline and Abolition of Negro Sla­ very in Venezuela, 1 820- 1 854 (Westport, 1 971 ), 4 1 -6. Bolivar'ın köleler adına diğer girişim­

18 19 20

Bolivar'dan Santander'e, 1 0 Mayıs, 3 0 Mayıs 1 820,

leri için bkz. 5. Bölüm.

Cartas Santander-Bolivar, il, 1 37, 1 67-8.

Co"eo del Orinoco, 5 Şubat 1 820. Santander'den Bolivar'a, 2 Nisan 1 820, Bolivar'dan Santander'e, 18 Nisan 1 820,

Cartas San­

tander-Bolivar, il, 64, 85-6. 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34

35 36 37 38

39 40 41 42

43

HAHR, 33 ( 1 953), 36586; Lombardi, Decline and A bolition of Negro Slavery in Venezuela, 48-50. O'Leary, Narracion, il, 1 02-3. Decretos del Libertador, il, 345-52; Sutherland'dan Bidwell'e, 18 Aralık 1 827, National Archives, PRO, FO 1 8/46 . Bolivya kongresine mesaj, 25 Mayıs 1 826, Obras completas, III, 768-9. Bolivar'dan Santander'e, Zumbique, 29 Aralık 1 82 1 , Cartas Santander-Bolivar, III, 1 78 . Juan Paz del Castillo, Memoria sobre el estado politico y militar del Ecuador, Quito, 6 Ey­ lül 1 825, O'Leary, Memorias, XXIII, 309. 20 Mayıs 1 820 v e 1 2 Şubat 1 82 1 kararnameleri, Decretos del Libertador, l, 1 94-7, 227-30. Actas del Congreso de Cucuta 1 82 1 , Biblioteca de la Presidencia de la Republica, 3 cilt (Bo­ gota, 1 989), III, 201 -3. Timothy E. Anna, The Fail of the Royal Government in Peru ( Lincoln, Nebraska, 1 979), 623. 8 Nisan, 4 Temmuz 1 825 kararnameleri, Decretos del Libertador, l, 295-6, 4 1 0- 1 1 . 4 Temmuz 1 825 kararnamesi, Decretos del Libertador, l , 407-8 . 1 5 Ekim 1 828 kararnamesi, Decretos del Libertador, III, 1 7 1 - 8 . Bolivar'dan Santander'e, 2 8 Haziran 1 825, Cartas Santander-Bolivar, V, 1 . 3 Eylül, 1 0 Ekim 1 8 1 7 kararnameleri, Escritos, XI, 75-7, 2 1 9-2 1 ; Materiales para el estudi­ o de la cuestion agraria, 1, 2 0 1 -2, 204-5; Bolivar'dan Zaraza'ya, 1 1 Ekim 1 8 1 7, Escritos, XI, 227. Angostura Nutku, Obras completas, III, 6 94. Bolivar'dan Toprak Komisyonu'na, 3 Aralık 1 8 1 7, Materiales para el estudio de la cuestion agraria, l, 2 1 1 ; Parra-Perez, Marina y la independencia de Venezuela, III, 225. Soublette'den Maliye Bakanı'na, 5 Ekim 1 82 1 , Materiales para el estudio de la cuestion ag­ raria, 1, 3 1 1 . Briceno Medez'den Gual'e, 1 7 Temmuz 1 82 1 , O'Leary, Memorias, XVIll, 393-5. Ayrıca Harold H. Bierck, "The Struggle for Abolition i n Gran Colombia " ,

bkz. Francisco Miguel Lopez, Contribucion al estudio de la ley de haberes militares y sus re­ percusiones (Caracas, 1 987), 1 6-36. Bolivar'dan Santander'e, 30 Mayıs 1 820, Cartas Santander-Bolivar, il, 1 68; Bolivar'dan Gual'e, 24 mayıs 1 82 1 , O'Leary, Memorias, XXIX, 207. Briceno Mendez'den Gual'e, 20 Temmuz 1 82 1 , O'Leary, Memorias, XVIII, 399. Kararname, 18 Ocak 1 82 1 , Decretos del Libertador, l, 222-3 . Paez'den Santander'e, Şubat-Mart 1 825, Materiales para el estudio de la cuestion agraria, l, 42 1 -2; David Bushnell, The Santander Regime in Gran Colombia (Newark, Delaware, 1 954), 2 8 1 ; Izard, La lucha por la libertad en Venezuela, 1 58-63. Antonio M. Briceno'dan Senato'ya, Bogota, 30 Mart 1 825, Bushnell, Santander Regime için­ de, 279.

Notlar: 7. Bölüm sayfa 1 77-205

3 94 44 45 46 47

Memorias, XVIII, 39. Materales para el estudio de la cuestion agraria, l,

Briceno Mendez'den Gual'e, 17 Temmuz 1 82 1 , O'Leary, E l Venezolano, Caracas, 2 Eylül 1 822,

327. Peru de Lacroi x, Dia r in dl' R uraramanga, 1 1 2- 1 1 .

Savaşın iktisadi etkisi için bkz. Hermes Tovar Pinzon, " La lenta ruptura con el pasado co­ lonial " , 87- 1 1 7; Anthony McFarlane, " Economia politica y politica economica en Colom­

48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59

bia, 1 8 1 9- 1 850", Antonio Annino, haz., America Latina: Dal/o Stato Coloniale al/o Stato Nazione, 2 cilt ( Milan, 1 987), 1, 1 8 7-208; Earle, Spain and the lndependence of Colombi­ a, 92- 1 04. Miguel lzard, " Periodo de la lndependencia y la Gran Colombia, 1 8 1 0- 1 830", Politica y Economia en Venezuela 1 8 1 0-1 976 ( Fundacion john Boulton, Caracas, 1 976), 1 -3 1 . Tupper'den Canning'e, La Guaira, 2 1 Şubat 1 824, British Cansular Reports on the Trade and Politics of Latin America 1 824- 1 826, haz. R. A. Humphreys ( Londra, 1 940), 275. Hamilton, Travels through the lnterior Provinces of Colombia, I, 244-5 . Ricketts to Canning, 2 7 Aralık 1 826, British Cansular Reports, 1 0 1 -206. A.g.y., 1 95.

Extracts from a journal written on the coasts of Chili, Peru, and Mexi­ co in the years 1 820, 1 82 1 , 1 822, 2 cilt ( 3 . baskı, Edinburgh, 1 824), 1, 2 6 8 . Jamaika Mektubu, Escritos, VIII, 233-4. Kararname, Lima, 1 2 Ocak 1 824, Decretos del Libertador, l, 283; Watts'tan Canning'e, Cartagena, 9 Mayıs 1 824, British Cansular Reports, 258. Cochrane, ]ournal of a Residence and Travel in Colombia, il, 44-5 . Hamilton, Travels through the lnterior Provinces of Columbia, 1, 74. Kaptan Basil Hali,

Hamilton'dan Planta'ya, 7 Mart 1 825, National Archives, PRO, FO 1 8/ 1 3 .

Decretos del Libertador, I, 260- 1 ; Wood'dan CanBritish Cansular Reports, 226-7. Tupper'dan Canning'e, La Guaira, 2 1 Şubat 1 824, British Cansular Reports, 275-7. Kararname, Quito, 25 Haziran 1 822, ning'e, 28 Şubat 1 826,

60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72

K a ra rn a me,

Coro,

20

Aralık

1 8 26, Decretos del Libertador,

il,

68.

Decretos del Libertador, I , 4 1 3- 1 5 . Kararname, 2 3 Aralık 1 82 8 tarihli, Decretos del Libertador, III, 270. Revenga'dan Director General de Rentas'a, Jose Rafael Revenga, La hacienda publica de Venezuela en 1 828-1 830 ( Caracas, 1 95 3 ) , 2 1 8 . Anthony McFarlane, Colombia before lndependence: Economy, Society, and Politics under Bourbon Rule ( Cambridge, 1 993), 347-52 . Frank Griffith Dawson, The First Latin American Debt Crisis: The City of Landon and the 1 822-25 Loan Bubble (New Haven, 1 990), 34-7, 56-9, 75-6, 249.

Kararnameler, Cuzco, 5 Temmuz 1 825,

Tovar, " La lenta ruptura c o n el pasado colonial", 1 1 6. Hamilton,

Travels through the lnterior Provinces of Colombia, i l , 4.

A.g.y., 1, 34, 259-60.

Luis Ospina Vasquez,

1 32-5. Revenga, 5

lndustria y proteccion en Colombia 1 8 1 0- 1 93 0 ( M edellin, 1 955),

M a yı s 7 Ağustos ,

1 82 9 , Hacienda pııblica de Venezuela, 95-6, 203.

Bolivar'dan Santander'e, 28 Haziran, 10 Temmuz 1 825,

Cartas Santander-Bolivar, V, 1 -4,

8-9. 73 74 75 76

Bulivar'Jan Suac 'yc, 22 Ocak 1 826, Obrııs wmpletııs, il, 296-7.

Cartas Santander-Bolivar, V, 86. Obras completas, il, 945. Charles Milner Ricketts'ten Canning'e, Lima, 27 Aralık 1 826, British Cansular Reports,

Bolivar'dan Santander'e, Potosi, 21 Ekim 1 825,

Bolivar'dan Paez'e, Bogota, 1 6 Ağustos 1 828,

145.

Notlar: 8. Bölüm sayfa 207-243

39 5

8. BÖLÜM ANDLARDA SAVAŞ VE AŞK . (Sayfa 207-243) 1 2 3 4 5

6 7

Kolombiya halkına duyuru, 21 Temmuz 1 82 1 , O'Leary, Memorias, III, 457. Bolivar'dan Santander'e, Tocuyo, 1 6 Ağustos 1 82 1 , Cartas Santander-Bolivar, III, 1 32. O'Leary, Narracion, il, 1 1 8 . Bkz. 6. Bölüm. Guayaquil'deki İngiliz Konsolosluğu'nun ağzından, Pasto'da kralcıların direnişine dair tam anlamıyla geçerli olmasa da ilginç bir izah için bkz. "History of events in Pasto ", Henry Wo­ od' dan Canning'e, Popayan, 30 Haziran 1 825, National Archives, PRO, FO 1 8/2 1 . Earle, Spain and the Independence of Colombia, 47-54. O'Leary, Narracion, il, 1 22-3; Hamilton, Travels through the Interior Provinces of Colom­ bia, il, 44-5. Bolivar'dan Santander'e, Popayan, 29 Ocak 1 822, Santander'den Bolivar'a, 30 Ocak 1 822, Cartas Santander-Bolivar, III, 1 94-8, 203-4. Duyuru, 1 8 Şubat 1 822, O'Leary, Memorias, XIX, 1 87. Salom, Baletin del Ejercito Libertador, 8 Nisan 1 822, Bolivar'dan Albay Lara'ya, Cariaco, 15 Nisan 1 822, O'Leary, Memorias, XIX, 236-40, 25 1 . Bolivar'dan Popayan piskoposuna, 1 0 Haziran 1 822, Carrera Damas, Simon Bolivar Funda­ mental, l, 214. Sucre, Documentos relativos a la campana del sur, Quito, 2 8 Mayıs 1 822, O'Leary, Memo­ rias, XIX, 290-2. Bolivar'dan Santander'e, Pasto, 9 Hazian 1 822, Cartas Santander-Bolivar, III, 225-8. Escritos, XXIII, 233-4. Belgenin bilinen ilk kopyasının tarihi 13 Ekim 1 822, ilk yayınlanma tarihi 1 833'tür; belgenin aslı hiç bulunamamıştır. Bkz. Pedro Grases, Estudios Bolivarianos (Obras, iV, Barcelona, 1 9 8 1 ), 367-86, 666. Polanco Alcantara, Siman Bolivar, 649-54, bu olayı bir olasılık olarak sunar. Bel ge nin sahiciliğiyle ilgili şüpheci bir görüş için bkz. Gerhard Masur, Siman Bolivar (Albuquerque, 1 948), 463 n. 45. Bolivar'dan Olmedo'ya, Cali, 2 Ocak 1 822, Obras completas, l , 6 1 2- 1 3 . Kararname, 1 3 Temmuz 1 822, O'Leary, Memorias, XIX, 333-4, Narracion, il, 148-5 1 , "De­ tached Recollections", 3 1 -3 . Bkz. John Lynch, S a n Martin: Argentien Patriot, American Liberator ( ILAS, Londra, 2001 ) , 2-4. Bolivar'dan San Martin'e, Truj illo, 2 3 Ağustos 1 82 1 , O'Leary, Memorias, XXIX, 2 1 4 . Bolivar'dan San Martin'e, Quito, 1 7 Haziran 1 822, O'Leary, Memorias, XIX, 307; Boli­ var'dan San Martin'e, 22 Haziran 1 822, Cartas del Libertador, III, 50-2. San Martin'den Bolivar'a, Lima, 13 Temmuz 1 822, O'Leary, Memorias, XIX, 335-6. Bağımsızlık Savaşı'nın en tartışmalı ve belgesi kıt olaylarından biri olan Guayaquil görüşme­ si için bkz. Vicente Lecuna, La entrevista de Guayaquil, 2 cilt (4. baskı, Caracas, 1 962-3 ); ve Gerhard Masur, "The Conference of Guayaquil'', HAHR, 31 ( 1 95 1 ), 1 8 9-229, bu en inan­ dırıcı yorumdur. J. G. Perez'den Gual'e, Guayaquil, 29 Temmuz 1 822, Obras completas, 1, 655-9. San Martin'den William Miller'a, Brüksel, Nisan 1 827, Lecuna, La entrevista de Guayaqu­ il, il, 467. San Martin'den Bolivar'a, 29 Ağustos 1 822; bu mekubun sahiciliği tartışmalıdır. Bkz. A. J. Perez Amuchastegui, La "carta de Lafond " y la perceptiva historiografica ( Cordoba, 1 962), 1 4 1 -50, ve Ideologia y accion de San Martin (Buenos Aires, 1 966), 55-7. San Martin'den Guido'ya, 18 Aralık 1 826, 21 Haziran 1 827, Museo Mitre, Documentos del Archivo de San Martino, 1 2 cilt ( Buenos Aires, 1 9 1 0- 1 1 ), VI, 504, 529. ·

8 9 10 11 12 13 14

15 16 17 18 19 20 21

22 23 24

25

3 96 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38

39 40

41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

Notlar: 8. Bölüm sayfa 207-243 Ruhen Vargas Ugarte, Historia general del Peru, 6 cilt (Barcelona, 1 966), VI, 240. San Martin'den Guido'ya, 18 Aralık 1 826, Documentos del Archivo de San Martin, VI, 503. Bolivar'dan San Martin'e, Guayaquil, 25 Temmuz 1 822, O'Leary, Memorias, XIX, 338. Bolivar'dan Santander'e, Guayaquil, 29 Temmuz 1 822, Cartas Santander-Bolivar, ili, 24J . Bolivar'Jan Sanıan