Peter of Spain, Questiones super libro De Animalibus Aristotelis: Critical Edition with Introduction [1 ed.] 1409449130, 9781409449133

Citation preview

Peter of Spain, Questiones super libro ‘De Animalibus’ Aristotelis

Medicine in the Medieval Mediterranean Series Editor Alain Touwaide, Smithsonian Institution, National Museum of Natural History, and Institute for the Preservation of Medical Traditions, USA Editorial Board Vivian Nutton, Wellcome Trust Centre for the History of Medicine at University College London, UK Paul Canart, Biblioteca Apostolica Vaticana, Vatican City Marie-Hélène Congourdeau, Centre d’Histoire et Civilisation de Byzance, Paris, France Dimitri Gutas, Yale University, USA Medicine in the Medieval Mediterranean is a series devoted to all aspects of medicine in the Mediterranean area during the Middle Ages, from the 3rd/4th centuries to the 16th. Though with a focus on Greek medicine, diffused through the whole Mediterranean world and especially developed in Byzantium, it also includes the contributions of the cultures that were present or emerged in the area during the Middle Ages and after, and which interacted with Byzantium: the Latin West and early vernacular languages, the Syrian and Arabic worlds, Armenian, Georgian and Coptic groups, Jewish and Slavic cultures and Turkish peoples, particularly the Ottomans. Medicine is understood in a broad sense: not only medical theory, but also the health conditions of people, nosology and epidemiology, diet and therapy, practice and teaching, doctors and hospitals, the economy of health, and the non-conventional forms of medicine from faith to magic, that is, all the spectrum of activities dealing with human health. The series includes texts and studies, bringing to light previously unknown, overlooked or poorly known documents interpreted with the most appropriate methods, and publishing the results of important new research.

Peter of Spain, Questiones super libro ‘De Animalibus’ Aristotelis Critical Edition with Introduction

Edited by Francisca Navarro Sánchez Universitat Autònoma of Barcelona, Spain

© Francisca Navarro Sánchez 2015 All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system or transmitted in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording or otherwise without the prior permission of the publisher. Francisca Navarro Sánchez has asserted her right under the Copyright, Designs and Patents Act, 1988, to be identified as the editor of this work. Published by Ashgate Publishing Limited Ashgate Publishing Company Wey Court East 110 Cherry Street Union Road Suite 3-1 Farnham Burlington, VT 05401-3818 Surrey, GU9 7PT USA England www.ashgate.com British Library Cataloguing in Publication Data A catalogue record for this book is available from the British Library. The Library of Congress Cataloging-in-Publication Data has been applied for.

ISBN 9781409449133 (hbk) ISBN 9781409449140 (ebk – PDF)

Printed in the United Kingdom by Henry Ling Limited, at the Dorset Press, Dorchester, DT1 1HD

To my parents

This page has been left blank intentionally

Contents List of Figures and Tables   ix Foreword by José Martínez Gázquez and Cándida Ferrero Hernández   xi Preface   xiii Part I Introduction: Author and Work

3

1. Peter of Spain (1205−1277) 

3

2. The Thirteenth-Century Context 

8

3. The Work of Peter of Spain

12

4. The Content of the Questiones super libro ‘De animalibus’ Aristotelis 

15

5. The Sources of the Questiones super libro ‘De animalibus’ Aristotelis  Greek and Latin Authors Arabic and Hebrew Authors Late Antique and Medieval Authors Authors of Uncertain Identification

17 18 24 29 30

6. Peter of Spain’s Zoology: Versions and Manuscripts Description of the Manuscripts Figures of the Manuscripts

31 32 35

7. Language and Form

43

8. The Edition

44

Part II

Edition of the Questiones super libro ‘De animalibus’ Aristotelis

Signs and Abbreviations employed in the Apparatus Criticus

49

Peter of Spain, Questiones super libro ‘De Animalibus’ Aristotelis

viii

The Questiones super libro ‘De animalibus’ Aristotelis  Tabula librorum

51 53

Liber I

111

Liber II

149

Liber III

161

Liber IV

175

Liber V

191

Liber VI

195

Liber VII

209

Liber VIII

235

Liber IX

247

Liber X

257

Liber XI

275

Liber XII

283

Liber XIII

309

Liber XIV

327

Liber XV

353

Liber XVI

361

Liber XVII

389

Liber XVIII

397

Liber XIX

417

Manuscripts Consulted and Bibliography 431 Index443

List of Figures and Tables Figures 1

MS 1877 fol. 19r Biblioteca Nacional de España

35

2

MS 1877 fol. 256r Biblioteca Nacional de España

36

3

MS Vat. lat. 6758 fol. 149r Biblioteca Apostolica Vaticana

37

4

MS 1877 fol. 263v Biblioteca Nacional de España

38

5

MS Vat. lat. 6758 fol. 167v Biblioteca Apostolica Vaticana

39

6

MS Vat. lat. 6758 fol. 170r Biblioteca Apostolica Vaticana

40

7

MS 1877 fol. 290v Biblioteca Nacional de España

41

8

MS Vat. lat. 6758 fol. 177r Biblioteca Apostolica Vaticana

42

1

Greek and Latin sources

18

2

Arabic and Hebrew sources

24

3

Late Antique and Medieval sources

29

Tables

This page has been left blank intentionally

Foreword The reception of Aristotle’s works in the Middle Ages from the latter half of the twelfth century contributed to a better knowledge of nature. Once such works were assimilated, they transformed university teaching and academia, even after the translation of Galen’s vast production into Latin, begun in the eleventh century, had paved the way to new methods of study and had allowed for a renewed approach to the articulation of theory and practice. The assimilation of Aristotelian science generated a deep reflection on nature and a possible Christianisation of Aristotle’s principles, despite the problems posed by its Averroist interpretation. Galen’s and Aristotle’s contributions to higher education refocused the scholastic world, not only because they enriched the debates on res naturae, but also because they demanded the articulation of complex theories (particularly when combining Christian and other sources), in an attempt to harmonise philosophy and theology. The work of Peter of Spain (1205-1277) is a perfect example of a late-medieval teaching manual. As Enrique Montero put it,1 it is based on an auctoritas of which it offers different interpretations, raising doubts, and opening questions so as to elicit dialectic debate. This method was already an intellectual quaestio in itself, which was not determined by auctoritas. During the lectiones, doctores used it in an active way as a teaching tool, exposing its content and discussing and debating its interpretations. Works like this offer a close view of university teaching, the texts that were discussed, the dialectic method, and the role of professors in the learning process at that time. The Questiones super libro ‘De Animalibus’ Aristotelis, attributed to Petrus Hispanus (Peter of Spain) is preserved in two manuscripts: the thirteenth-century codex 1877 of the Biblioteca Nacional de España in Madrid, and the fourteenthcentury manuscript Vaticanus latinus 6758 of the Biblioteca Apostolica Vaticana in Vatican City, both of which are in poor condition, which has deterred scholars from their study. Francisca Navarro Sánchez did a preliminary review of the work as her PhD thesis, which she defended at the Autonomous University of Barcelona in 2009. She edited the Questiones on the basis of the sole Madrid manuscript and translated the Latin text into Castilian. In the present volume she expands the scope of this first effort by using the Vatican manuscript, which allows her to address uncertain readings of the Madrid manuscript, to introduce relevant variant readings, and also to reconstruct the lacunae resulting from the poor state of conservation of both codices. 1

 Montero 2010: 88.

xii

Peter of Spain, Questiones super libro ‘De Animalibus’ Aristotelis

The present edition is the result of long hours of patient and accurate work of deciphering and transcribing, followed by rigorous philological scrutiny. It provides an opportunity to rediscover a work that might otherwise have been forgotten, and constitutes a major breakthrough in the study of Peter of Spain’s work, as it offers a clear vision of the reading and interpretation of a major Aristotelian work by Petrus Hispanus, who had remained enigmatic until recently. Francisca Navarro Sánchez has not only succeeded in the difficult task of deciphering and editing the text of the Madrid and Vatican manuscripts, but also offers a meticulous analysis of the content of the Questiones in her introduction. With this edition, we can now see Peter of Spain’s teaching method in action and, further, we can identify his multiple sources, although they were not necessarily direct, as Francisca Navarro Sánchez specifies, since compilation was common practice in medieval intellectual activity. Nevertheless, the wealth of references, not only to the works of the Stagirite but also to a great many Greek and Arabic texts in Latin translation, confirm the stature of Peter of Spain as one among the great scholars of this time, as other historians, most notably José Meirinhos at the University of Porto (Portugal), have already proposed. The present edition of the Questiones super libro ‘De animalibus’ Aristotelis by Francisca Navarro Sánchez is a major contribution to the study of Peter of Spain’s production, which will certainly stimulate renewed research for years to come. José Martínez Gázquez and Cándida Ferrero Hernández Universitat Autónoma de Barcelona

Preface In 2009, I presented my PhD dissertation at the Universitat Autònoma of Barcelona (Spain). Under the direction of Dr Cándida Ferrero Hernández, I prepared the first scholarly edition of Peter of Spain’s Questiones super libro ‘De animalibus’ Aristotelis on the basis of Manuscript 1877 of the National Library of Spain in Madrid. The dissertation also included a study of the author and his work and a translation of the Latin text into Spanish. I present here a revised and expanded edition of the Questiones based on its two known manuscripts: the Madrid copy and the codex latinus 6758 of the Biblioteca Apostolica Vaticana. Preceding the critical edition, I offer a study of the most relevant aspects of the figure and works of Peter of Spain (later Pope John XXI), the intellectual context of the thirteenth century characterised by Scholasticism and an Aristotelian Renaissance, and a short analysis of the linguistics and form of the Questiones, in which I provide examples of the different writing styles and aspects of Peter’s language. Petrus Hispanus took as a basis of his Questiones the Latin text entitled De animalibus, which was a translation of an Arabic text made in Toledo around 1220 by Michael Scotus. De animalibus includes Aristotle’s three most important zoological treatises: Historia Animalium (which comprises the books I-X of De animalibus), De partibus animalium (books XI-XIV of De animalibus) and De generatione animalium (books XV-XIX). In this study, I show that the basis of the Questiones is not the zoological corpus of Aristotle alone, but also a broad range of different works, including treatises from Greek and Latin, Arabic and Hebrew, and some with Christian origins. This large selection of material indicates that the Questiones was not exclusively zoological in nature, but rather, was broader and included medical and philosophical topics. Such breadth illustrates the vast knowledge that Peter of Spain had of the Aristotelian corpus and thirteenth century medicine, sciences and philosophy. The Latin text (divided into XIX books) is not a mere commentary about animals, but rather, as the title shows, a collection of questions in the Salernitan style, the use of which was appropriate for both the analysis of scientific questions and communication with the learned community to which Peter of Spain belonged. In the Questiones, Peter of Spain cites many medical authorities, including Hippocrates, Galen, Philaretus, Hunayn ibn Ishaq, Auicenna, Isaac, and Haly Abbas, among others. When commenting on De animalibus, he demonstrates his

xiv

Peter of Spain, Questiones super libro ‘De Animalibus’ Aristotelis

familiarity with the most advanced medical literature available to scholars in the first half of the thirteenth century. In Questiones super libro ‘De animalibus’ Peter of Spain does not limit himself to analysis of methodological and zoological problems, but also discusses questions that were disputed among medici et philosophi of the time, such as the location, hierarchy, motion, function, and parts of the principal organs, the five senses, reproduction, illnesses, and growth. In so doing, he offers insights on Galen’s medical system (the humoral theory), the systematisation of the three digestions and their superfluities, the doctrine of the three virtutes (natural, vital and animal) associated with the principal organs, the analysis of the notion of spiritus, and more. Additionally, Peter did not solely use the physiological theories, but also included pharmacological ones. In order to provide a general idea of the content of the Questiones, I include in the edition the table of contents (Tabula librorum) that appears in the first folios of the manuscript of Madrid (ff. 19ra-23ra). The manuscript of Madrid serves as a basis for my edition and I provide it with two critical apparatus: the first lists the most significant sources used by Peter of Spain, especially Aristotle; the second provides the most important variant readings from the Madrid and the Vatican manuscripts. I standardise writing styles (the edition is not diplomatic) and I correct minor errors, replacing words and similia for purposes of readability and clarity. Finally, I include a glossary (based on the Latin text) that contains proper names (mainly those of the authorities and sources quoted by Petrus Hispanus), animal names (and their parts and substances), and names of plants, metals, and any other relevant information. Many people have encouraged and supported me throughout my work. I would like to thank each of them, especially the editor of this series, Alain Touwaide, at the Smithsonian Institution, National Museum of Natural History and the Institute for the Preservation of Medical Traditions, both in Washington, DC (USA), who offered the opportunity to publish my book and provided useful guidance and advice. I also thank the Professors of Medieval Studies of the Universitat Autònoma of Barcelona (Spain), José Martínez Gázquez and Cándida Ferrero Hernández, who directed my thesis, providing expertise and useful comments on my work. Professor José Meirinhos from Coimbra (Portugal), an authority on Peter of Spain, has my gratitude for loaning me a microfilm of the Vatican manuscript and providing me with copies of his works about Peter of Spain. To Professor Ferraces of the Universidad de la Coruña (Spain) I give thanks for sending me the book Nicolaus Damascenus’ De plantis. Finally, I am grateful to Marisa C. Gomez, volunteer editor with the Smithsonian Institution, who revised the English text of this book. I would also like to mention the Biblioteca Nacional of Madrid, the Biblioteca Apostolica Vaticana, the libraries of the Universitat Autònoma of Barcelona and of the Universitat of Barcelona, the Wolfenbüttel-Herzog August Bibliothek and Gallica, which all provide scholars with digitised manuscripts and books.

Preface

xv

Finally, I would like to thank my parents for their support, and my friends: Ms. Maria Rosa Capdevila, psychology teacher, who travelled with me to the Biblioteca Nacional in Madrid and helped with the bibliography; and Ms. Olga Masip, English teacher, who occasionally revised my English. This edition could never have been achieved in its present form without their help. Francisca Navarro Sánchez Cambrils, 9 July 2014

This page has been left blank intentionally

PART I

This page has been left blank intentionally

Introduction

Author and Work 1. Peter of Spain (1205-1277) Peter of Spain has traditionally been considered one of the most important figures of the thirteenth century, both in Portugal, where he was likely born, and in the rest of Europe, in part for having been identified as the Petrus Julianus who became Pope John XXI (elected 1276; d. 1277), and also for the major scientific and philosophical works that make up the extensive literary legacy credited to his name.1 Peter’s work was studied for more than three centuries following his life. After the sixteenth century, he fell into oblivion and remained forgotten until well into the eighteenth century, when a group of scholars revived and extolled his memory, particularly as the author of the Summulae logicales and other major scientific and philosophical writings. Such interest and admiration has continued to the present day. Contradictorily enough, data about the life of Peter of Spain are scarce. Because of this lack of information, scholars have disputed the most important aspects of his life and work, and have even wondered if there was more than one ‘Peter of Spain,’ questioning whether one author could have written as many thematically diverse works as are attributed to his name.2 Such questions will not be discussed here. Instead, using currently available documents, what follows are the few aspects of Peter’s life that have reached us and can be verified through tradition and early chroniclers. From the end of the nineteenth century through to the beginning of the twentieth, biographical studies on Peter of Spain have been published by such scholars as Carl Prantl (1820-1888),3 Richard Stapper,4 Martin Grabmann (1875 For a list of Peter of Spain’s works, manuscripts, publications, fontes vitae, and bibliography, see Meirinhos 2005a: 129-171. 2  Meirinhos 1996b: 51-76 suggests the possibility of three distinct figures: a Peter of Spain of the Dominican order and author of the Tractatus, Syncategoreumata, and others; a second, Peter of Spain Portugalensis, the author of Scientia libri de anima; and a third, Peter of Spain the doctor, who may be confused with the Petrus Julianus that became pope under the name of John XXI and may have authored the medical commentaries and the Questiones De animalibus from the Madrid manuscript. Ángel D’Ors, suggests that the author of the Summulae Logicales was not Peter of Spain, but a Dominican monk: D’Ors 1997: 21-71; 2001: 209-254; 2003: 249-303. 3  Prantl 1855-1870: 3.32-74 4  Stapper 1898: 1-38. 1

Peter of Spain, Questiones super libro ‘De Animalibus’ Aristotelis

4

1949),5 Carreras i Artau (1879-1954),6 and Manuel Alonso, who, in addition to studying Peter’s production, edited several of his works.7 Most of them based their work on thirteenth-century chroniclers, the testimonies of John XXI, and works of ecclesiastical historians whose aim was, above all, to ennoble Peter’s figure. Among the analyses of the earliest sources on Peter of Spain’s life, the study by José Meirinhos is of particular interest.8 It contains a good deal of data on Peter, his relationship with the sciences and studies of his time, his pontificate, his religious and philosophical theses, and also his accidental death in May 1277. Another study that was innovative for its time and remains one of the most comprehensive biographies of Peter of Spain is Lambertus Marie de Rijk’s work.9 Although some of de Rijk’s affirmations are considered to be mere hypotheses today,10 the following presentation of Peter’s biography is based on de Rijk’s study. Although undocumented, the birth of Peter of Spain, who has been identified as Petrus Julianus, is usually placed in Lisbon between 1205 and 1220.11 Taking the dating of the Summulae logicales and the years Peter spent in different faculties of Europe, together with the possible age at which he attained the pontificate, de Rijk believes that Peter’s birth could not have been later than 1205.12 Although we do not know his lineage, Peter has traditionally been associated with the Rebolos family. Alonso even supplies the names of his possible parents, believing Peter to be the son of Doctor Julián Rebolo (or Rabello) and Teresa Gil.13 At any rate, Peter’s family is supposed to have belonged to nobility, or at least to have been well-off, as Peter’s parents were able to send him abroad to study. Peter’s academic training, along with the universities and faculties at which he studied and taught, remains undetermined. It has been said, however, that he began his cursus studiorum at Lisbon Cathedral School and that, upon completion, he 5

 Grabmann 1928a: 98-113; 1928b: 85-6; For his works on philosophy: Grabmann 1936. 6  Carreras i Artau 1934: 378-384; Carreras i Artau and Carreras i Artau 1939-1943: 1.101-144. Some studies about his biography: Pina 1952a: 326-339; 1952b: 340-343; Tavares 1952: 235-242; Silva 1977: 113-123. 7  Petrus Hispanus, Scientia libri de anima (ed. Alonso 1941); Petrus Hispanus, De anima Aristotelis (ed. Alonso 1944); Petrus Hispanus, Expositio libri de anima. De morte et vita et de causis longitudinis et brevitatis vitae. Liber naturales de rebus principalibus (ed. Alonso 1952). 8  Meirinhos 2000: 600-611; 2005a: 129-171; 2005b: 389-392. 9  de Rijk 1970: 123-154. 10  Meirinhos 1996b: 54-8. 11  Meirinhos 2005a: 131; Alonso, Prólogo. Pedro Hispano, in Petrus Hispanus, Scientia libri de anima (ed. Alonso 1941: 21). 12  de Rijk 1970: 141. 13  Antonio 1696/1788: 2.74; Alonso, Prólogo. Pedro Hispano, in Petrus Hispanus, Scientia libri de anima (ed. Alonso 1941: 21).

Introduction

5

travelled to Paris, where the university was famous for the study of logic, theology and philosophy. It is also in Paris that Peter may have spent several years studying physics, metaphysics, theology, and possibly logic. According to tradition, he also earned the title of magister there.14 de Rijk hypothesises that Peter studied logic in Paris with such masters as William of Sherwood (1200-1271) or John Pagus, and theology with William of Auxerre (1150-1231) and William of Auvergne (11801249).15 Based on different sources, de Rijk concludes that Peter must have left Paris around 1229 and travelled to northern Spain, presumably to León. de Rijk hypothesises that Peter taught logic there and compiled his Summulae logicales around 1230. She also believes that Peter may have visited southern France during this period, specifically Toulouse and Montpellier, and that his Tractatus on Summulae logicales was first largely disseminated and commented on there. Additionally, de Rijk16 writes that Peter may have taught logic in Toulouse until 1239, and studied medicine in Montpellier where he may have met Robertus Anglicus17 and the Black Friars. Peter’s scholarly endeavours remain uncertain and it has often been suggested that he studied medicine in Paris. We do know, however, that he travelled to Siena between 1246 and 1250, as there are documents testifying that he was at the town’s university and that he became a professor of medicine there.18 It was also in Siena that he wrote his medical commentaries. Nevertheless, based only on the historical fact that Siena was under the rule of the Emperor Frederick II in this period (1197-1250), and on a doubtful dedication to this emperor found in the preface of his De regimine sanitatis (Harleian manuscript 5218), some biographers and scholars have attempted to link Peter of Spain to the court of that emperor in Palermo.19 14  de Rijk 1970: 141, 143-4. de Rijk offers part of Peter’s bull Flumen aque vive, promulgated in April 1277 and received by the Bishop of Paris, and with reference to his university, Peter writes: … etiam singularis quem ad idem, ab olim, concepimus Studium affectus accendit. In illius manque laribus ab annis teneris diucius observati variis scienciis inibi studiose vacavimus et, per annos plurimos secus decursus sedentes ipsarum, sapidissima earum libamenta gustavimus…; de Rijk enumerates the sciences that the author had a command of: liberal arts, philosophy and medicine. 15  de Rijk 1970: 145-6. 16  de Rijk 1970: 146-8. 17  Robertus Anglicus was an English astronomer of the thirteenth century, who taught at the University of Montpellier and wrote (1271) the commentary on the De Sphera Mundi of Johannes de Sacrobosco. Thorndike 1923-1958: 2.436-7 n1. Ebbesen and Rosier- Catach 2000: 21-60. 18  Gama Caerio 1966: 157-9. Meirinhos 1996b: 56, states that there are some documents written by Peter in Siena prior to 1250: a notarial document from 1245, another referring to the sale of a Bible in 1248, a receipt in which he is remunerated as a teacher of studium, and another for a doctor’s consultation. 19  Thorndike 1923-1958: 2.489; Haskins 1928: 135; Lawn 1963: 77.

Peter of Spain, Questiones super libro ‘De Animalibus’ Aristotelis

6

We did not know until recently where Peter of Spain spent the time between his departure from Siena (1250) and his arrival in Viterbo (1272). Portuguese documents, recently brought to light, refer to a magister Petrus, sometimes also called Julianus, who held various positions in Portugal, including that of dean in the Lisbon See. None of these documents refer to this Peter as a doctor.20 This new piece of information suggests that, thanks to his relationship with the Portuguese court, Peter may have held various ecclesiastical and political functions between 1250-1274, including Magister scholarum of Lisbon Cathedral, Archbishop of Braga, and Prior of the Church of Santa Maria de Guimeraes, as well as being spokesman for King Alfonso III (1210-1279) and contributor to the courts of Leira or Guimeraes.21 Sometime between 1259 and 1260, however, his relationship with Alfonso III came to an end, as the monarch appointed Master Mateus as Bishop of Lisbon instead of Peter, who complained to the Pope about this. Documents of this period (1260-1264) indicate that Peter was in the Pontifical Curia, together with his protector, Cardinal Ottobonus de’ Fieschi (1205-1276). During this time, the bishopric dispute was concluded, as Peter was named successor to Mateus around 1263. We do not have a clear idea of Peter’s activities or exact whereabouts during the next period (1264-1272). Tradition tells that Pope Gregory X (1210-1276) invited him to the court in Viterbo in 1272 to be his personal physician.22 Although there is no document on this point, Peter may have compiled his work Thesaurus pauperum there.23 In 1273 Peter was elected Archbishop of Braga and named Cardinal Archbishop in Tusculum.24 In 1274, he attended the Council of Lyon in this capacity. On 10 January 1276 Pope Gregory X died. He was succeeded by Pierre de Tarantaise (Innocent V), who passed away a few months later (in June 1276). The next pope, also short-lived (38 days, until August 1276), was Adrian V (Cardinal Ottobonus de’ Fieschi). Following the sedis vacatio and once the conclave had been called in Viterbo, Petrus Julianus was elected Pope in September 1276, receiving the name of John XXI.25 During his papacy, which lasted less than two years, Peter was engaged in an impressive programme. He pursued his predecessors’ project to achieve the 20

 Meirinhos 1996b: 56-7.  Bartholomew of Lucca, Historia ecclesiastica (ed. Muratori 1727), 11.1176; Carreras i Artau and Carreras i Artau 1939-1943: 1.106-8; Meirinhos 2005a: 131-140. 22  Rijk 1970: 152, but Carreras i Artau and Carreras i Artau 1939-1943: 1.107, dates this event some years earlier, in 1268. 23  Rocha Pereira 1952: 315-325; Petrus Hispanus, Thesaurum pauperum (ed. Rocha Pereira 1973). 24  de Rijk 1970:152; Meirinhos 1996b: 57-8. 25  Antonio 1696/1788: 2.73; Stapper 1898: 38 says he was erroneously crowned as Pope John XXI instead of John XX. 21

Introduction

7

unification of Christianity, intervened in European political and economic affairs, tried to reconcile the royal houses, supporting Charles of Anjou (1226-1285) in his rivalry with Rudolph of Habsburg (1218-1291), mediated between Alfonso X of Castile (1221-1284) and Philip III of France (1245-1285), persuaded Alfonso III of Portugal to show greater respect for the property of the churches, attempted to launch a crusade to reconquer Jerusalem, and negotiated with the Church of the Orient.26 All of these initiatives were interrupted by his unexpected death. John XXI’s efforts to foster study, support scholars, and disseminate science were illustrated by the chronicler Martin of Tropau in the thirteenth century. In Viterbo, the Pope found fertile ground, as the curial see was already an important scientific centre and had been a point of convergence for the most important scientists since 1267.27 John XXI’s bull Laudanda tuorum is an example of his support of science, as it authorised King James I of Aragon (1208-1276) to create a school in Mallorca where thirteen Franciscan monks could learn Arabic in order to translate documents into Latin.28 Also noteworthy is John XXI’s intervention in the doctrinal disputes at the University of Paris. From 1255, when the General Statutes of the University of Paris were drawn up, the official curriculum of the Faculty of Arts included reading and study of all of Aristotle’s works: not only Physics and Metaphysics, but also the Parva naturalia and all of Aristotle’s corpus on natural philosophy. In so doing, the Faculty of Arts showed a certain emancipation from the Faculty of Theology, which led to a series of doctrinal conflicts, discussions, and debates, since the Averroist duality of reason-faith clashed with the views of theologians, who considered such division dangerous for Christian dogma. These events are discussed further in the next section. In January 1277, John XXI issued a bull about the teachings of the professors in the Faculty of Arts. The bull directed the Bishop of Paris, Etienne Tempier († 1279), to keep the Pope informed and to investigate the errors that were prejudicial to the faith. In March of the same year, the promulgation of the bull caused the Bishop of Paris to publish a list prohibiting and condemning 219 philosophical, theological, and moral theses that were considered to be antagonistic to the Christian faith.29 Scholars such as Grabmann, André Callebaut30 and Etienne Gilson (18841978)31 have suggested that, by issuing this bull, John XXI aimed to censure and silence doctrines and ideas that did not correspond to his own. José Meirinhos, instead, suggests that the Pope only wished to obtain information about the state of affairs at the University of Paris, and that the condemnation of the University was 26  Carreras i Artau and Carreras i Artau 1939-1943: 1.108-112; Meirinhos 2005a: 143-6. 27  Meirinhos 2005a: 145-6. 28  Meirinhos 2005a: 144-5. 29  Moreira 1955: 223-241; Pontes 1968: 23-5. 30  Callebaut 1925: 441-472. 31  Gilson 1922 (1965): 319-321, 681.

Peter of Spain, Questiones super libro ‘De Animalibus’ Aristotelis

8

the initiative of Bishop Tempier and his commission, who were thus supplanting the Pope’s instructions.32 Peter’s reign as Pope ended with his sudden death. Tradition says that he lived in an apartment adjacent to the papal palace of Viterbo, which provided a peaceful place for study. On 14 May 1277, while the Pope was alone in this apartment, the roof collapsed, seriously injuring Peter, who died less than a week later, on 20 May.33 For some years after his death, rumours were rife about Peter’s practices in life. These rumours accused him of having been a ‘necromancer pope’ and having participated in obscure practices in search of eternal youth; of conceit toward the faithful; and even of disdain for the Dominicans.34 These rumours were soon forgotten, however, and Peter of Spain was subsequently considered one of the greatest logicians and psychologists of the thirteenth century. Since then, his work has been of particular interest to the scholars who have researched and studied the history of medicine, natural sciences, zoology and philosophy. 2. The Thirteenth-Century Context Based on the biography above, Peter of Spain probably authored most of his works in the middle of the thirteenth century − a significant period in the development of medieval culture and science. Peter was a contemporary of such representatives of Scholasticism35 as Albertus Magnus (1193-1280), Roger Bacon (1214-1292) and Thomas Aquinas (1227-1274) and also of two important monarchs who benefited from the creative and scientific activity of their courts, Frederick II and Alfonso X of Castile.36 To better understand Peter of Spain’s works we must explore the philosophical and scientific context of his time,37 together with the places where Peter may have written his works. This is all the more necessary since Peter may have spent parts of his life in such important cultural, scientific, and political centres as Paris, Montpellier, Salerno, Lisbon, and Viterbo.

32

 Meirinhos 1996b: 59; 2005a: 147-154.  de Rijk 1970: 153 refers to Ricobaldo de Ferrara’s text describing the tragic end of Peter of Spain. 34  Meirinhos 1996b: 59-60; 2005a: 157-9 provides us with abundant information from various chroniclers and biographers of John XXI about his death. 35  About the terms schola and scholasticus: Quinto 2001: 52-88. 36  Haskins 1928: 129-151; Taton 1957-1964 (1971): 1.638-670; Lawn 1963: 73-80; Dampier 1972: 111. 37  For more on the evolution of medieval thought up to the thirteenth century and the transmission of science: Marías and Laín Entralgo 1964: 81-126. 33

Introduction

9

At the beginning of the thirteenth century, three new factors deeply influenced the study of philosophy, theology, and science: the foundation of the universities, the rediscovery of Aristotle through translations from Arabic into Latin, and the teaching activity of the mendicant orders. Large universities − Bologna, Paris, Montpellier, Salerno, Oxford − stand out from this century, each characterised by a focus on the study and development of a different scientific discipline and doctrine.38 Paris was the capital of Dominican theology and was a constant object of censure and condemnation by some popes who took a series of measures to prohibit the teaching of Aristotelian doctrines.39 Bologna, more secular in nature, specialised in anatomy and surgery.40 Montpellier, ruled by Aragon and influenced by the Judaeo-Arabic heritage, cultivated medicine, as did Salerno. Finally, Oxford, whose teachers were mainly Franciscans, was faithful to the doctrines of Plato (428-348 BC) and Augustine (354-430).41 The re-discovery of Aristotle, which began in the latter half of the twelfth century and flourished in the thirteenth, and the adoption of the entire corpus aristotelicum transformed the traditional patterns of teaching. These factors, among others, spurred scholasticism toward its greatest heights. Until that time, indeed, the known texts of Aristotle were translations of his logic by Boethius (480-524), who also translated works from Greek into Latin, such as the Isagoge or Introduction to Aristotle’s ‘Categories’ by Porphyry (232-304). All knowledge of Aristotle’s works in the Latin Middle Ages came from translations from Arabic.42 Greek philosophical and scientific texts had been first translated into Syriac in oriental Christian circles. Later, with the advent of the Arabo-Islamic world, they were translated into Arabic.43 Through alAndalus, the Latin West came to know Middle Eastern culture, impregnated with Aristotelianism. Two of the Arabic philosophers who most influenced scholastics were Avicenna (980-1037), who attempted to harmonise Aristotelian philosophy with Islam, and Averroes (1126-1198) who, conversely, affirmed the subordination of religion to philosophy.44 In the middle of the twelfth century, schools of translation − most notably Toledo, the court of Frederick II in Sicily, and Naples − began their activity. In the latter half of the thirteenth century, the Pontifical Curia also became involved. Meanwhile, Oxford began to excel in scientific translation, especially thanks to the Bishop of Lincoln, Robert Grosseteste (1175-1253), as a translator of Aristotle. 38

 For the studies and disciplines in the European universities during the thirteenth century: Weijers 1996. 39  Mora 2008: 60-71. 40  Romero Huesca and Soto Miranda 2006: 397-404. 41  Taton 1957-1964 (1971): 1.644-5. 42  d’Alverny 1982: 455-462. 43  For the oriental translations and commentaries on the Aristotelian school Corpus: Peters 1968: 7-55; Martínez Gázquez 2002: 179-190; Martínez Gázquez 2005: 215-225. 44  Gilson 1922 (1965): 353-385.

Peter of Spain, Questiones super libro ‘De Animalibus’ Aristotelis

10

These centres translated into Latin the Arabic versions of Greek scientific and philosophical works, including those by Aristotle, and also the works of Arabic writers such as Avicenna, Alfarabi (872-950) and Algazel (1058-1110). The School of Toledo, organised by Archbishop Raimundus (1126-1151), produced or hosted translators of the stature of John of Seville (†1166), Dominicus Gundissalinus (1110-1181),45 Gerard of Cremona (1114-1187) and Michael Scotus (†1235).46 The School of Naples hosted Robert Grosseteste and William of Moerbeke (†1286) who, on the orders of Thomas Aquinas, translated Aristotle’s works directly from the Greek to Latin.47 Exposure to Aristotelianism opened new horizons in medieval thought and opened the way to a more rational and scientific approach, very different from the neo-Platonic doctrine of the previous era. At first, the new philosophy was mixed with Averroist tendencies. In their effort to make Aristotle’s writings more ‘intelligible,’ scholars took advantage of the Arabic commentaries on Aristotle’s work, particularly those of Averroes, who in the West at that time was considered the most reliable exegete of Aristotle. Averroist and Aristotelian theses that directly contradicted Christian faith were thus accepted. As Aristotelian thought spread, along with its accompanying Averroist ideals, a series of measures arose, aimed at prohibiting the teaching of Aristotelian doctrines: in 1210 came the condemnation and interdiction in Paris; in 1231, Pope Gregory IX (1143-1241) imposed a moratorium on the reading of the texts; in 1245, Pope Innocent IV (1195-1251) extended the prohibition to Toulouse, and later Pope Urban IV (1195-1264) renewed the prohibition when the Statutes of the University of Paris were confirmed (1263). Nevertheless, Aristotelian doctrine gradually penetrated university curricula. Aristotle’s texts were read to such an extent that, in 1255, the University of Paris included Aristotle’s natural philosophy in its curriculum. Averroist undertones, combined with controversial Aristotelian principles, caused a persistent dissension to culminate in the condemnation of Aristotelian works in 1277. A good example of the influence of Aristotelian logic is provided by one of the greatest figures of the thirteenth century and scholasticism, Thomas Aquinas. In his Summa theologica, he attempts to reconcile Aristotelian rationalism with the Christian faith. The fact that Dante (1265-1321), probably inspired by Aquinas’

45

 For Dominicus Gundissalinus and the Aristoteles Arabus: Fidora 2002: 201-8.  Gil 1985. For the Latin translations from Arabic (1100-1250): Vernet 1993: 97-117; 1977/1999: 167-171; 374-9. 47  Dampier 1972: 114-8. See recent editions of the translations by William of Moerbeke: Aristoteles Latinus, De generatione animalium, translatio Guillelmi Moerbeke (ed. Drossaart Lulofs 1966); Aristoteles Latinus, Historia animalium (lib.I-X) translatio Guillelmi de Moerbeke (ed. Verbeke 2000). 46

Introduction

11

teachings, incorporated Aristotelo-Ptolemaic cosmology in the Divine Comedy (in which he mentions Peter of Spain48) is certainly significant. Greek medicine and its further development in the Arabic world, together with Arabic original works, arrived in the West thanks to Latin translations of works by Hippocrates (460-377 BC) and Galen (129-after [?] 216 AD), as well as of the Arabic treatises of Avicenna, Averroes and Razi (844-926). The most important centres of this enterprise of translation were in twelfth- and thirteenth-century Toledo and southern Italy.49 A school of medicine is supposed to have existed in Salerno from the middle of the ninth century. From the eleventh century on, it surpassed all other schools by offering a more secular approach to medicine, together with training that focused on practice and the treatment of the sick. In the twelfth century, Salerno developed a standardised curriculum, was granted royal privileges, and received donations as its fame spread throughout Europe. In 1046, Constantine the African (1020-ca.1087) arrived in Salerno and began translating into Latin Arabic medical works and Arabic versions of Greek medical treatises. Constantine also translated the Hippocratic treatises Aphorisms, Prognosis, and On fever, and various treatises by Galen and Isaac, among others. His Pantegni is virtually a translation of the Kitab al Maleki (Liber regalis dispositionis) by Haly Abbas (982-994). The work became extremely popular and was still used as a general medical textbook in Salerno and in other schools a century later. Among the many physicians who came to Salerno was the famous professor of surgery Rogerius Salernitanus. His Cyrurgia Rogerii (1170) became the first medieval textbook on surgery and dominated the teaching of the subject all over Europe for more than a century.50 However, there can be no doubt that the most famous work that came out of Salerno was the Regimen sanitatis Salernitanum,51 also known as Flos medicinae Salerni. This text in verse is organised into ten sections: hygiene, drugs, anatomy, physiology, aetiology, semiology, pathology, therapeutics, classification of illnesses, and the practice of medicine. From the turn of the thirteenth century, medicine was no longer an empiric activity, but an ars, that is, an operative activity, rational in nature, and capable of transforming nature.52

48  Dante, Divina commedia, Paradise XII (ed. Di Salvo, 1987): 134-135: ‘...Pietro Spano, lo qual giú luce in dodici libelli...’ refers to the twelve books of his Summulae. 49  For Arab science and medicine in medieval Europe and its technification: Laín Entralgo 1978: 192-210; Federici Vescovini 1999: 265-302. 50  Laín Entralgo 1978: 192-6. For the study on the medicine in Salerno: Kristeller 1986. 51  Regimen Sanitatis, Flos medicinae Scholae Salerni (tr. Sinno 1987). 52  García Ballester 1992: 122. For the doctrinal content of the medicine practised in Europe by the three most important cultures of the time: Christian, Hebrew and Arabic, ibid., 124-6.

Peter of Spain, Questiones super libro ‘De Animalibus’ Aristotelis

12

Influenced by the method and teachings of Salerno, the universities of Paris, Bologna, Padua and Montpellier emerged as important centres for medical teaching.53 They attained great prominence, not only because they were attended by students from all over Europe, but also because they had such teachers as Gilbertus Anglicus54, Tadeus Alderotti (1223-1300), Peter of Abano (1250-1316), Bernard of Gordon (1258-1320), Arnald of Villanova (1235-1313), Raimundus Lullus (1232-1316), Albertus Magnus, Thomas Aquinas, and, of course, Peter of Spain. 3. The Work of Peter of Spain Peter has been credited with an extensive body of work in a great variety of domains. In addition to the papal bulls he is known to have issued as Pope John XXI, he is supposed to have authored original works and commentaries on the themes of logic, philosophy, medicine, natural sciences, and zoology, among others. What follows is a non-exhaustive list of works that have circulated under his name, organised according to degree of authenticity.55 Works transmitted as authentic 1. Anathomia corporis 2. Bullarium Iohannis XXI 2b. Bullarium Iohannis XXI (apud Dictamina Berardi) 3. De curis oculorum 4. De hiis qui maleficiis impediti cum uxoribus suis cohire non possunt 5. De his que conferunt et nocent 6. De phlebotomia 7. Diete super cyrurgia 8. Epistola ad imperatorem Fridericum super regimen sanitatis 9. Expositio librorum beati Dionysii 10. Expositio in Epistolas Dionysii I-V 11. Expositio in librum De angelica hierarchia Dionysii 12. Expositio in librum De divinis nominibus Dionysii 53

 For medical knowledge at the turn of the thirteenth century, and the socio-historical context in which the move from Cathedral Schools to general studies and universities came about, highlighting Montpellier as a centre of medical cultivation and comparable to Salerno: Laín Entralgo 1978: 199-204. 54  Handerson 1918: 17-77. 55  This list reproduces the one by Meirinhos 2005a: 167-171, where Peter of Spain’s works (both authentic and spurious) are listed by subjects, with their editions and studies. For the manuscripts: Meirinhos 2009: 349-377; 2011: 3-585.

Introduction

13. Expositio in librum De ecclesiastica hierarchia Dionysii 14. Expositio in librum De mystica theologia Dionysii 15. Glose et questiones super Viaticum Constantini 16. Glose super De pulsibus Philareti 17. Glose super Tegni Galeni 18. Glose supra Pronostica Hippocratis 19. Liber de famulatu philosophie 20. Liber de morte et vita et de causis longitudinis ac brevitatis vite 21. Liber naturalis de rebus principalibus naturarum 22. Liber oculorum 23. Notule super Isagoge Iohannicii in Artem parvam Galeni 24. Notule super Regimine acutorum Hippocratis 25. Operatio ad congelandum mercurium in veram lunam 26. Problemata 27. Questiones de medicinis laxativis 28. Questiones super libro De crisi et super libro De diebus decretoriis 29. Qui vult custodire sanitatem stomachi 30. Scientia libri de anima 31. Scriptum et questiones super libro De dietis particularibus Isaac Iudei 32. Scriptum et questiones super libro De dietis universalibus Isaac 33. Scriptum et questiones super libro De urinis Isaac 34. Secretum pro amico suo ad oculos 35. Sententia cum questionibus in libros De anima I-II Aristotelis 36. Sermones 37. Summa de conservanda sanitate 38. Super libro De animalibus Aristotelis 39. Super libros aphorismorum Hippocratis 40. Syncategoreumata 41. Synonima pharmacologica 42. Tabula phlebotomie secundum Avicennam 43. Thesaurus pauperum 44. Tractatus. Summulae logicales 45. Tractatus de febribus 46. Tractatus dietarum totius anni ad utilitatem humani corporis 47. Tractatus mirabilis aquarum 48. Veni Mecum 49. Verba secreta in arte Alkimie 50. Versus brevilogi urinarum 51. Versus de pluvia, de niue, de pruina, de rore, de grandine, de tremor

13

14

Peter of Spain, Questiones super libro ‘De Animalibus’ Aristotelis

Works self-cited by Peter of Spain but still undiscovered 52. De mathematicis 53. De motu celorum 54. Questiones Physice 55. Supra librum De sensu et sensato 56. Supra secundum librum De anima 57. Tractatus de embrione Works of undetermined authorship 58. De apostemate maturando, de morsu canis rabidi, de naturis quarundam herbarum 59. Experimenta 60. Opus puerorum (Roger Bacon?) 61. Summule antiquorum Works credited to Peter of Spain by other authors but still undiscovered 62. De formatione hominis tractatus 63. De medenda podraga tractatus 64. Glose super Hippocratem De natura puerorum 65. Lectiones in primum librum Physicorum 66. Secretum Works wrongly attributed to a Peter of Spain 67. Litterae ad Camara de Braga 68. Litterae ad principem Don Afonso (Pope John XXII) 69. Litterae ad principem Don Pedro 70. Consilium de tuenda valetudine (pseudo-Aristotle, translation by John of Seville). 71. De lingua arabica libri duo (Peter of Alcalá) 72. De partibus corporis humani, de coitu, de honesta et mala muliere 73. Expositio libri De anima II-III (Anonymous or Alexander Alexandriae?) 74. Expositio in Isagogas Ioannitii (Maurus Salernitanus) 75. Expositio in libros Aforismorum Hyppocratis (Maurus Salernitanus) 76. Expositio in libros De pulsibus Philareti (Anonymous) 77. Expositio in libros De urinis Theophili (Bartolomeus Salernitanus, recensio II) 78. Expositio in Pronostica Hippocratis (Anonymous) 79. Fallacie minores (Anonymous) 80. Glose et questiones super Viaticum Constantini (Anonymous) 81. Glose super libris De febribus Ysaac (Anonymous)

Introduction

15

82. Glose super libro tegni Galeni (Bartolomeus Salernitanus) 83. In arithmeticam et geometriam Thomae Bravadini (Peter Ciruelo) 84. In perspectivam Canturiensis (Peter Ciruelo) 85. In spheram Iohannis de Sacrobosco (Peter Ciruelo) 86. Notitia super librum de morte et vita (Adam of Buckfield) 87. Notitia super librum de sensu et sensato (Adam of Buckfield, recensio I) 88. Notitia super librum de sompno et vigilia (Adam of Buckfield, recensio I) 89. Questiones de Metaphysica (John Buridan) 90. Questiones de Antidotario Nicolai (Anonymous) 91. Sententia cum questionibus in Aristotelis physonomiam (William of Aragón) 92. Tractatus exponibilium (Anonymous) 93. Tractato dei veleni (Peter of Abano) 94. Tractatus de conceptione deiparae Virginis (Anonymous) 95. Tractatus syncategorematum (Anonymous) Works that do not exist 96. Canones medicinae 97. De universalibus 98. Tractatus theologicus 99. Parva naturalia 100. Scripta magistri Petri Juliani Yspani 101. Summa medicinae 102. Tractactus Astrologiae 4. The Content of the Questiones super libro ‘De animalibus’ Aristotelis Before discussing any aspect of the Questiones, a summary of each of its books is offered below. Book I: The necessity of one science about animals and humans. The organisation of the agrestia, volatilia, aquatica animals. Human physiognomy and anatomy. Book II: The anatomical comparison between animals with blood and humans (the heart, the brain, the organs of the five senses, the lungs, the horns, the teeth, etc.). Book III: The anatomical comparison between animals with blood and humans (the gall bladder, the liver, the testicles, the veins and arteries, the nerves, the hair, etc.).

16

Peter of Spain, Questiones super libro ‘De Animalibus’ Aristotelis

Book IV: The anatomical comparison between animals without blood and humans (on blood, if blood is necessary, sperm, the five senses and the virtus sensitiva, the vox et sermo, etc.). Book V: Sleep. Book VI: Coitus. Is it necessary? Pleasure. Book VII: Generation in avibus, piscibus et reptilibus (eggs). Appetitus coitus. Nutrition. Book VIII: The renovation of youth. Poisons. The illnesses of some animals (podagra, stranguria, scrofula, diarrhea, etc.). Medicines used by some animals. Book IX: The lives of the spider, the ant and the bee. The spider’s web and honey used as medicines. Wild animals and pets (lupus, bos, gallus, etc.). Book X: Conception, pregnancy and the newborn. Menstruation, the fertile period and coitus. The morphological development of the embryo (de figuratione fetus). Hereditary diseases (gout, leprosy, etc.). Book XI: The partus and the newborn. Problems of conception, the illnessess of the womb (the mola and the ovus venti). Book XII: Modus precedendi scientie: narrativus et causarum assignativus. The intellectus humanus. The elements and the qualitates elementorum. Book XIII: The gradus. Galenic pharmacology and its attempts to determine degrees in the four basic qualities. The three digestions and their superfluities. The humoral theory. Book XIV: The spinal cord. The senses and their organs. The heart, its complexio et compositio, possible illnesses and importance. The liver, its generation, complexio, position, illness (jaundice). The lung, its complexio and its illnesses. Book XV: Some membranes. The sense of touch. The nutritiva membra. Human digestion. The humours in digestion. Book XVI: De distinctione sexus (male/female, man/woman) in relation to reproduction, the semen uiri et femine, illnesses, growth, etc. Book XVII: De anima et semine. The importance of heat, its types (igneus, celestis, etc.).

Introduction

17

Book XVIII: The spiritus. The anima, one or three (vegetativa, sensitiva et intellectiva). The generation of the secundina. Animal and human sterility. Book XIX: Some types of generation (per decisionem seminis, quattuor elementa, putrefactionem, etc.). 5. The Sources of the Questiones super libro ‘De animalibus’ Aristotelis The multiple references to authorities in the vast Questiones super libro ‘De animalibus’ Aristotelis raise the question of the sources consulted by Peter of Spain. While most of the referenced authors and works can be identified, some resist identification, possibly because of errors by the author himself or mistakes by copyists, or the poor condition of some of the folios in the manuscript, making reading difficult. The works cited by Peter are those mentioned by his contemporaries,56 especially the Latin translations of Greek, Arabic, and Hebrew works or their commentaries in Latin. The list that follows identifies the auctoritates and works that Peter references.57 They are grouped into three categories based on their origin: Greek and Latin works, Arabic and Hebrew works, and Late Antique and Medieval works. To these are added the authors of doubtful identity, whose names are conjectured in the edition of the text that is included. It is important to note that most of Peter’s references do not come from direct sources.

56

 In the list of works attributed to Peter of Spain shown here, we can see a whole series of commentaries and questions about the works of authors that Peter quotes (Isaac, Galen, Hippocrates, Philaretus and so on), which indicate that he had considerable knowledge of their work. 57  To locate them in the text, see the index of proper names (p. 445).

18

Peter of Spain, Questiones super libro ‘De Animalibus’ Aristotelis

Greek and Latin Authors58 Table 1

Greek and Latin sources

Author

Title

Number of mentions

Alexander Afrodisiae

____a

1

____

10

De anima

40

De animalibus

3

De celo et mundo

5

De generatione et corruptione

22

De memoria et reminiscentia

2

De morte et uita

8

De plantis

18

De sensu et sensato

7

De somno et uigilia

4

Ethica

2

Metaphysica

6

Aristoteles

Meteora

Cicero

35 ?

Noua ethica

2

Physicorum

37

Posteriorum

9

Predicamenta

1

Prima philosophia

14

Topica

5

____

1

De officiis

1

58  Together with the auctoritates and works, the number of times they appear in the Questiones is noted.

Introduction Author

19

Title

Number of mentions

____

112

De complexionibus

6

De criticis diebus

3

De intellectu

2

De simplici medicina

1

Interiorum

6

Megategni

2

Passionarius

1

Pronostica

2

Super Aphorismos

2

Super Yppocratem

1

Tegni

5

Macrobius

____

2

Ouidius

____

2

Paladius

____

1

____

3

De pulsibus

1

____

6

____

4

De complexionibus

1

Liber de causis

3

____

19

De regimine acutorum

2

Galenus

Philaretus Plato Porphirius b

Proculus

Yppocrates

Notes a Peter of Spain refers to the name of the authors but he does not specifically refer to the title of the works. b Peter of Spain refers to the title of the work Liber de causis but he does not specifically refer to the name of its author.

Peter of Spain, Questiones super libro ‘De Animalibus’ Aristotelis

20

Aristotle, the auctoritas par excellence of the thirteenth century59, is Peter’s main source. He is referred to as the philosophus in more than 500 passages, and as Aristotle in only ten. Aristotle’s contributions to natural science were mainly in zoology, something that may be a result of his view that the study of living things is central to the investigation of nature. Peter of Spain based the Questiones on Aristotelian zoology. He used Michael Scot’s Latin translation of the Arabic version of De animalibus, translated in Toledo no later than 1220.60 De animalibus was a compilation of three fundamental Aristotelian treatises: Historia animalium (Books I-X of De animalibus), De partibus animalium (Books XI-XIV of De animalibus) and De generatione animalium (Books XV-XIX). This compilation was also used by Albertus Magnus61 and Peter Gallego (†1267).62 It is worth emphasising Peter’s ostentation in displaying his knowledge of Aristotle’s works, as he refers to almost 20 Aristotelian titles, particularly those on biology63 and philosophy.64 Two of the most quoted works by Aristotle in Questiones are Physica and De anima65, with the latter (particularly its second book) explicitly quoted some 15 times. Another oft-quoted work is De plantis, referred to in the Historia animalium (539a22), which was seminal for Aristotle’s disciple Theophrastus (372-287 BC).

59

 Heusch 1991: 157-175.  Peter only cites this title three times. Michael Scot based his translation on the Arabic text attributed to Yāhyā ibn al-Bitriq. Aristotle’s zoological treatises were called Kitab al-Hayawan by the Arabs. See the recent editions of Books XI-XIX, (the first ten, Historia animalium, are apparently still in preparation): De partibus animalibus (books XI-XIV) edited by van Oppenraaij, 1998 and De generatione (books XV-XIX) edited by van Oppenraaij, 1992. For Michael Scot and his translation of De animalibus: Drossaart Lulofs’ comments in the preface of the former work, (see pp. viii-xi) and the works of other scholars such as Thorndike 1923-1958: 2.307-338; Haskins 1924: 272-298; Sarton 19271953: 2.579-582; Thorndike 1965: 24-5; for Aristoteles Latinus and the Arabic translations: d’Alverny 1982: 435-444. 61  Albertus Magnus, De animalibus (ed. Stadler 1916-1920); Asúa 1997: 1-30. 62  Peter Gallego: Petri Galleci, Opera omnia quae extant: summa de astronomia; liber de animalibus; regitiva domus (ed. Martínez Gázquez 2000: 78-158). 63  Study about Aristotle’s three biological treatises: De generatione animalium; Historia animalium; De partibus animalibus in Gotthelf 2012. 64  Studies about his works on philosophy: Ferreira 1984: 99-110; Meirinhos 1989; Meirinhos 1998: 593-621; Ferreira 1999: 299-330; 2002: 219-231; Meirinhos 2003: 301317, among others. 65  Commentaries on the philosophical works of Aristotle were of great importance to the scholars of this period. Clear examples of this are Averroes’ commentaries on De anima and on Physica, or that on De anima by Avicenna, to which we will return later, as they were also quoted by Peter of Spain. 60

Introduction

21

Since the Greek version is probably lost today, Peter probably had access to a Latin translation.66 As far as the Meteora is concerned, an exact number of mentions is cautiously given, as it appears that, on occasion, either Peter himself or copyists confused it with the Metaphysica, thus making it difficult to ascertain which of the two works was actually being referred to. De generatione et corruptione is quoted on only four occasions under its complete title, but Peter is no doubt referring to it when he cites De generatione, and not to the work specifically identified by that title. References to De generatione are given according to the books of De animalibus (Books XV-XIX). The works included in the Parva naturalia, as well as the Ethica, the Nova ethica (i.e., Book I of the Nicomachean Ethics), the Topica, and the Predicamenta (Categories) are less frequently quoted.67 From the Corpus Hippocraticum Peter solely quotes De regimine acutorum twice.68 It is highly probable, however, that he knew and consulted some other Hippocratic works, possibly indirectly, given that they were in circulation among scholars of the time through the Articella.69 Some references are included in the Aphorisms.70

66  Alfred of Sareshel (Alfredus Anglicus, 1200-1227) worked under the orders of Gerard of Cremona in Toledo and, in addition to authoring his own works, he translated the Liber de plantis or Liber de vegetalibus into Latin (some scholars believe that it is a pseudoAristotelian work or a version by Nicholas of Damascus); Nicolaus Damascenus, De plantis. Five translations. Aristoteles semitico-latinus (ed. Drossaart Lulofs and Portman 1989). Alfred of Sareshel’s De plantis was commented on years later by Roger Bacon, and even Albertus Magnus wrote his works De plantis and De vegetalibus based, according to him, on Alfred’s texts: d’Alverny 1982: 454-5. It is possible that Peter of Spain also had this translation or knew part of its content. 67  Aristotle’s work was transmitted through translations and commentaries by different authors of history (translators such as Nicholas of Damascus, Boethius, Iacobus Veneticus, Henricus Aristippus, Burgundius of Pisa, Gerard of Cremona, Dominicus Gundissalinus, Grosseteste and so on, or commentators such as Averroes or Avicenna), which promoted his study and dissemination. However, some works were selected while others that were marginalised (such as those dedicated to the study of nature) were not studied in depth or translated into Latin until almost the twelfth century. For the Latin and Arabic translations of Aristotle’s works: d’Alverny 1982; Gil 1985 and the Bibliography below. 68  Madrid, ff 266rb38; 270va29 (hereafter, for references to the authorities and their works we take citations from Manuscript 1877 of the National Library of Madrid). 69  The three writings of Hippocrates included in the Artichella in the thirteenth century were Aphorisms, Prognoses and On Regimen in Acute Diseases; García Ballester and Sánchez Salor cite these three works in the introduction to the critical edition of the Commentum supra tractatum Galieni de malicia complexionis diverse, in Arnaldi de Villanova Opera medica omnia (eds. García Ballester and Sánchez Salor 1985:21); Kristeller 1986: 109. 70  Aphorisms, I 13-14; V 36; VI 28-30; VII; XLIII.

Peter of Spain, Questiones super libro ‘De Animalibus’ Aristotelis

22

Galen of Pergamum (129- after [?] 216 AD) was influential in medieval universities thanks to the translation into Latin of the Arabic versions of his treatises. Some of his theories are addressed at length by Peter of Spain, however controversial they may have been among philosophers and physicians as the Questiones indicate.71 According to Luis García Ballester,72 Galen’s works played a decisive role in the development of Montpellier School of Medicine, as the use of a ‘new Galen’ was consolidated there from 1280. This means that a certain collection of Galen’s works was already known in the most important medieval universities as early as the last quarter of the thirteenth century.73 The passages in which Peter cites Galen’s works are not abundant, but they are sufficient to indicate that, when Peter wrote the Questiones in the first half of the thirteenth century, he had already read the set of works that García Ballester identifies as ‘the new Galen’.74 We can therefore conjecture that it was not at the University of Montpellier that Peter studied these treatises, as some authors have suggested, but rather, at another university, perhaps Paris75, where Galen’s Latin versions had arrived earlier. Tegni76 is the title given to a collection of three works: Microtegni, Ars parva, and Ars medica. The Megategni77 is attributed to Galen, though it is the abbreviated version of his De medendi methodo made by Constantine the African. Peter cites the work Passionarius78 attributed to Galen during the Middle Ages, but now believed to be a composition from Salerno, written by Lombardus Gariopontus (†1059). 71

 For the controversies between doctors and philosophers: Asúa 1995: 45-66; 1999: 189-211. 72  García Ballester 1982: 97-158. From the Toledo School, Gerard of Cremona stands out for his huge undertaking of numerous translations of Galen (Gil 1985: 47), and particularly for those that García Ballester highlights in ‘the new Galen’; Salmón and Sánchez Salor 1993: 347-371. 73  The ‘new Galen’ works were: De criticis diebus; De complexionibus (De temperamentis); De interioribus (De locis affectis); De simplici medicina. 74  Some examples are: De criticis diebus: Madrid, ff. 256vb24; 270vb6; 272rb36 (ed. Künh 1821-1833: 9.769-941); De complexionibus (De temperamentis): Madrid, ff. 258va53; 274vb17; 283va13; 285va3; 286rb7 (ed. Künh 1821-1833: 1.509-694); De interioribus (De locis affectis): Madrid, ff. 257ra60; 261rb61; 263vb5; 267va57; 280va22 (ed. Künh 1821-1833:8.1-4520; De simplici medicina: Madrid, f. 278rb43. 75  Asúa 1999: 191-3. 76  Madrid, ff. 263va18; 264ra12; 273va9; 276vb23; 280va28. 77  Madrid, ff. 261va16; 268rb43: in Compendium Megatechni Galeni a Constantino compositum in Omnia opera Isaac, 1515: 1.189v-209v. 78  Madrid, f. 285rb33. Galen, Passionarius Galeni: Galeni Pergameni passionarius a doctis medicis multum desideratus… 1526). Some scholars attribute the Passionarius to Gariopontus: Laín Entralgo 1978: 194 and Asúa 1999: 192, who base this on the statements of Kristeller 1986.

Introduction

23

Peter also attributes Super Yppocratem, Super Aphorismos, and De intellectu to Galen.79 Other Greek and Latin auctoritates referred to by Peter are the following (in chronological order): • Plato (470–399 BC): Peter of Spain cites some sentences of the Timaeus. 80 • Marcus Tullius Cicero (106-47 BC):81 De officiis, which was a moral authority in the Middle Ages. • Publius Ovidius Naso (43-17 BC): 82 Peter does not cite the titles of Ovid’s works but the references are from the poems Amores83 and Epistulae ex Ponto.84 • Alexander of Aphrodisias (second-third century):85 Gerard of Cremona translated his treatise On time, sensorial knowledge and growth (Tractatus Alexandri Afrodisii de tempore et alius de sensu et alius de eo quod augmentum et incrementum fiunt in forma et non in yle), while Dominicus Gundissalinus translated his De intellectu. • Porphyrius (234-305)86: Peter may have known his commentary on Aristotle’s Categories (Introductio in Praedicamenta) in the form of Boethius’ translation entitled Isagoge. • Rutilius Taurus Aemilianus Palladius (fourth century)87 is cited by Peter, but rather than referring to the title of the Palladius work, he references De insitione and De agricultura.88 • A work erroneously attributed to Aristotle by Peter is the Liber de causis.89 It is, in fact, a compendium of the Proclus’ Elementatio theologica (410485) which was thought to be a work of Aristotle’s until 1268, when 79  Super Aphorismos: Madrid, f. 264vb48; Super Yppocratem: Madrid, f. 280va19; De intellectu: Madrid, f.262ra8, 10. 80  Plato: Madrid, ff. 263ra52; 267va58; 287vb5, 27, 50; although Peter does not specifically refer to the title of Plato’s work, we can affirm that Peter used the Timaeus (ed. and tr. Bury 1929): 77c; 46b; 91a; 70c; 32c-36d. 81  Madrid, f. 256ra32. 82  Madrid, ff. 284va22; 290va12. 83  Amores (ed. Ramírez de Verger 2003) I, 690: …Neue puellarum lacrimis moueare, caueto: ut flerent occulos eludiere suos. 84  Epistulae ex Ponto (ed. Richmond 1990) 1, Max. 5-6: …Cernis ut ignavum corrumpant otia corpus, ut capiant vitium, ni moveantur, aquae... 85  Madrid, f. 281va22. Peter does not cite the titles of Alexander of Aphrodisias’ works. 86  Madrid, f. 258vb15. 87  Madrid, f. 285ra29. 88  De insitione (ed. Rodgers 1975) De pomo 77-80: Insita proceris pergit concrescere ramis / et sociam mutat malus amica pirum / seque feros siluis hortatur linquere mores / et partu gaudet nobiliore frui… 89  Madrid, ff. 274ra42; 278rb23; 279va21.

Peter of Spain, Questiones super libro ‘De Animalibus’ Aristotelis

24

William of Moerbeke, commissioned by St Thomas Aquinas, translated the Elementatio theologica from Greek to Latin and eventually ruled out this attribution.90 • Ambrosius Theodosius Macrobius (fourth century).91 Peter cites this author when he comments on the morphological development of the embryo. A similar reference is in the Macrobius work Commentary on the Dream of Scipio.92 • Theophilus Protospatharius (seventh century): He is credited with authorship of five works: De corporis humani fabrica; De usu partium corporis humani, in the fifth book of which he has embedded large extracts from the Hippocratic De genitura and De natura pueri; De urinis, De excrementis alvinis and De pulsibus, cited by Peter.93 Arabic and Hebrew Authors94 Table 2

Arabic and Hebrew sources

Author

Title

Number of mentions

Albumasar

____a

1

____

6

Metaphysica

3

____

17

De anima

6

Physicorum

2

Fons uite

2

Algazel

Auerroes

Auicebronb Auicenna

____ De anima

159 8

 Liber de causis (ed. Pattin 1969).  Madrid, f. 271va51, 57. 92  Commentarii in somnium Scipionis (ed. Willis 1963) I, 6, 65: … quinta vero interdum fungi in ipsa substantia humores humanam figuram, magnitudine quidem apis, sed ut in illa brevitate membra omnia et designata totius corporis liniamenta consistant… 93  Madrid, ff. 257rb43-44; 259rb36-37. 94  For some Arabic and Hebrew sources of Peter of Spain: Meirinhos 1996a: 134-143. 90 91

Introduction Author

25

Title

Number of mentions

____

19

De coitu

2

De oculis

2

De stomacho

1

Pantegni

3

____

69

Dispositio regalis

1

Ibn-al Gazzar

Viaticus

2

Iohannitius

____

6

Rasis/Al-Razi

____

4

Serapio

____

6

____

82

De definitionibus

1

De dietis uniuersalibus

4

De elementis

5

Constantinus Africanus

Haly Abbas

Ysaac

Notes a Peter of Spain refers to the name of the author but he does not specifically refer to the title of the works. b Peter of Spain refers to the titles of the works Fons uite and Viaticus but he does not specifically refer to the names of their authors.

26

Peter of Spain, Questiones super libro ‘De Animalibus’ Aristotelis

The Arabic and Hebrew works cited by Peter are either medical treatises or commentaries on Aristotle.Isaac ben Solomon Israeli (855-955), also called Isaac Israeli, or Isaac the Elder, is quoted by Peter at the beginning of the Questiones and is subsequently referred to more than 80 times. Peter explicitly mentions − on rare occasions − only three of Isaac’s treatises: De definitionibus,95 De elementis96 and De dietis universalibus.97 Judging by the content of these citations, Peter98 appears to have based his own work to a large extent on De dietis. On diseases of the heart Peter quotes the Viaticum peregrinantium (Medical manual for the traveller) by Ibn al-Gazzar (895-979), a disciple of Isaac.99 The work was translated into Latin by Constantine the African. Peter also cites Abū Bakr Muḥammad ibn Zakariyyā’ al-Rāzī (854-925/935), known in the Latin world as Rhazes.100 Another Arabic physician that Peter of Spain refers to is ‘Alī ibn al-‘Abbās al-Majūsi (d. 982-994), known as al-Masudi, whose name was latinised as Haly Abbas101 in the Middle Ages. His primary work was the Kitab al-Maliki which was called Liber Regalis, and which was made into a Latin compilation entitled Pantegni102 by Constantine the African. It was later translated by Stephen of Antioch into Latin under the title Regalis dispositio (1125).103 95  De definitionibus is only quoted at the beginning of the work to define the term ‘philosophy,’ Madrid, f. 256ra1 in Omnia opera Isaac cum quibusdam aliis opusculis (Lugduni: curavit ea imprimi Bartholomeus, 1515), fol. 2va11ss: Philosofie descriptio ex scientia sua est quod philosofia est cognitio hominis sui ipsius uel est cognitio hominis sui ipsius ab homine et hoc est etiam longe profunditatis et sublimis inteligentie, homo enim cum scit se ipsum uera cognitione siue cum spiritualitate et corporeitate sua, tunc iam comprehendit scientiam totius uel scientiam substantie spiritualis et corporee. In homine enim aggregata sunt substantia et accidens, et substantia quidem est due substantie, quorum una est spiritualis sicut anima et intelligentia, et altera est corporea sicut corpus longum latum. Et accidens similiter est secundum duos modos... 96  Madrid, ff. 266ra47; 274vb48; 275ra36; 275vb1; 286va56. 97  Madrid, ff. 260va39; 276va30; 277va41-42; 290ra12. 98  Among the works attributed to Peter of Spain, we have commentaries and questiones about Isaac’s works: De dietis universalibus, De dietis particularibus and De urinis, contained, for example, Omnia opera Isaac cum quibusdam aliis opusculis 1515, thus Peter could possibly have taken as a reference the Latin translations of Constantine himself. 99  Madrid, f. 280va15. 100  Madrid, ff. 258va51; 261va27; 264ra23; 267rb40. Especially popular was his Liber nonus ad Almansorem, a manual of pathology and therapeutics, which was mainly translated by Gerard of Cremona, and his great medical encyclopaedia Al-Hawi, known as Continens or The General Book. 101  Some references are: Madrid, ff. 258va23, 52; 259va49; 260ra4; 267rb25; 270ra12; 271ra26; 273ra47. 102  Peter attributes the Pantegni to Constantine in Madrid, ff. 263vb39; 266rb10; 288ra19. 103  Peter cites the Dispositio regalis in Madrid, f. 261va.

Introduction

27

Peter attributes the treatises De oculis104 and De stomaco105 to Constantine the African, while neglecting to name him as the author of De coitu.106 The influence of Salerno is also reflected in the Questiones as Peter cites some verses from the famous Regimen sanitatis Salernitanum.107 Abū ‘Alī al-Husayn ibn ‘Abd Allāh ibn Sīnā, latinised as Avicenna108 in the Middle Ages, is strongly present throughout Peter’s treatise, particularly because Peter is often in agreement with many of his theories. In the Questiones, Peter refers to his Commentary on the soul of Aristotle,109 and clearly endorses Avicennian philosophy. Furthermore, he cites, albeit very sparsely, some chapters of the Canon.110 With regard to Abū al-Walīd Muḥammad ibn Ahmad ibn Muḥammad ibn Rushd (1126-1198), also called Ibn Rushd, whose name was latinised as Averroes,

 Madrid, f. 264rb65: Constantine, Liber de oculis, in Isaac, Omnia opera 1515; 2.172 ra -178 ra. 105  Madrid, f. 277ra54: Constantine, Liber de stomacho in Isaac, Omnia opera 1515: 2.178 ra-186 va: ...in cuis fundo sunt vene non multe, in ore suo tamen pauciores cui propter sue nervositatis frigiditatem necesse est calor, tribuatur sue essentie, ut cibo ad eum venienti calefactio donetur. Dius ergo necessitatis causa epar circumcingit eum et amplectitur cum totis suis quinque frustis ut eum calefaciat suo calore... 106  Madrid, f. 263vb42; 264ra11: De coitu, edited and studied by Montero Cartelle: 1983. In the medieval tradition, Constantine passed as the author of Liber de coitu, although it was a translation of another work by the same name by Ibn al-Gazzar, a famous tenth century doctor: see Montero Cartelle 1988: 213-223;2001: 114. 107  Madrid, f. 281va40-41: cor sapit, pulmo loquitur, fel conmove iras / splen ridere facit, cogit amare iecur (Regimen sanitatis Salernitanum 486 / Rezende 942). 108  Avicenna is referred to 160 times in the Questiones. The content of these numerous citations indicates that they are from the Canon. The following references were consulted: Avicennae Canon medicinae: quo universa medendi scientia pulcherrima et brevi metodo planissime explicatur; Eiusdem de viribus cordis; Removendis nocumentis in regimie sanitatis; Syrupo acetoso ... Ex Gerardi Cremonensis versione et Andreae Alpagi Belunensis castigatione (Venetiis: Apud Iuntas, 1595). Some examples of the references are ‘Ad sciendum quid sit membrum et suae partes,’ I fen 1, doctr. 5; ‘De dispositionibus virtutis visibilis et operationibus eius,’ ‘De nyctilopa,’ ‘De [alihar] et est ut non videat de die,’ I fen 1, doctr. 4; ‘De utilitate capitis et partibus eius’ et ‘De anatomia cerebri’, III fen 1 tract.1; ‘De anathomia intestinorum’, III fen 16 tract.1; ‘De ossibus,’ I fen 1 doctr. 5; ‘Ad sciendum quid sit humor et eius divisiones’, I fen 1 doctr. 4; ‘De iis quae proveniunt ex somno et vigiliis’, I fen 2 tract. 2; ‘De sudore’ II tract. 2, 655. 109  Madrid, ff. 257vb54; 262va39; 263rb51; 265rb53; 266rb49; 274rb26; 275va49; 290va26. Avicenna’s De anima in the Latin West and in Petrus Hispanus: Hasse 2000. 110  At no time does Peter cite the Canon, only mentioning some of its chapters once or twice: De uenenis (IV fen 6) in Madrid, f. 262rb42 and De somnis in Madrid, f. 256vb44. 104

Peter of Spain, Questiones super libro ‘De Animalibus’ Aristotelis

28

Peter does not mention his most important work, the Colliget111, but refers, instead, to his commentaries on Aristotle’s De anima and Physica.112 The other Arabic authors occasionally cited by Peter are Abū Ma‘shar (787886), who name was also spelled Albumasar,113 Hunayn ibn Isḥāq (808-873), identified in Latin as Iohannitius,114 who Peter cites to a lesser extent, Johannes Serapio (twelfth century), and Abū Hāmid Muḥammad ibn Muḥammad al-Tūsī al-Ghazālī, latinised as Algazel (1058-1111).115 As far as the references to Serapio116 are concerned, based on the medical references to humours, sperm, and the womb that appear in the text, they probably are from the works known in the West as Brevarium Medicinae and Practica Serapionis by Johannes Serapio. Besides these, worth mentioning is a work which Peter refers to twice by title but not by its author’s name: the Fons vitae by the Hispano-Jewish poet and philosopher Ibn Gabirol (1022-1058/70), that is, Solomon ben Yehuda Ibn Gabirol, known in the West under the latinised form of his name Avicebron or Avencebrol.117

 Peter could not have read the Colliget in Latin as it does not appear to have been translated into Latin until the end of the thirteenth century (1285): Asúa 1999: 193 n21. 112  De anima in Madrid, ff. 256ra54; 258ra37; 268va35; 275va1; 285ra31; the commentary on Physica in Madrid, ff. 273va45; 273vb31. About the Corpus commentatorium Averriois in Aristotelem: Cruz Hernández 1986 and Vernet 1993: 107-114. 113  Madrid, f. 270ra48-9. 114  Madrid, ff. 263va36, 50; 266rb12; 273va4; 286va21. Some references are in: Isagoge II 3, 8; II 5, 10; about the ‘virtutes’ in I 5, 10: Virtutis itaque trina fit partitio. Est uirtus animalis, est spiritualis, est et naturales. Virtus siquidem naturales una est quae ministrat, altera cui ministratur. Sed naturalis uirtus cui ministratur modo generat, modo nutrit, modo pascit. Virtus autem quae ministrat et non ministratur ei modo appetit, retinet, digerit et expellit. Quae deseruiunt pascenti uirtuti quemadmodum pascens uirtus nutribili. Et generanti uirtuti deseruiunt alie duae, una quae immutat cibum, altera quae informat; quae se differunt. Nam prior uirtus immutat cibum et ministrat uirtuti generanti sine informatione, secunda uero immutat et ministrat generanti uirtuti cum informatione. Sed informatiuae uirtutis operationes sunt quinque: assimilatiua, concaua, perforabilis, aspera et lenis… For Peter of Spain’s Commentary on the Isagoge of Iohannitius: Asúa 1996: 59-66; 2000: 107-133. 115  Madrid, ff. 263vb28, 51; 270va54; 287vb8. Peter attributed the Metaphysica to him twice. 116  Madrid, ff. 261vb45; 262ra43; 289va4-5; 35-37; 290ra55. 117  Madrid, ff. 256va61; 263va50. The Fons vitae is a Neoplatonic dialogue originally written in Arabic that reached medieval scholastic philosophers through its Latin translation (by Dominicus Gundissalinus most importantly). 111

Introduction

29

Late Antique and Medieval Authors Table 3

Late Antique and Medieval sources

Author

Title

Number of mentions

Agustinus

____a

5

Alfredus Anglicusb

De motu cordis

9

____

6

De diuisionibus

1

Damascenus

____

2

Georgius Nazerenus

____

1

Boethius

Notes a  Peter of Spain refers to the name of the author but he does not specifically refer to the title of the work. b  Peter of Spain refers to the title of the work De motu cordis but he does not specifically refer to the name of its author.

This is the smallest group of Peter’s sources. As far as Augustine of Hippo 118 (354-430) is concerned, the actual work (or works) referred to by Peter cannot be precisely identified, due to the vastness of Augustine’s opera. Anicius Manlius Severinus Boethius,119 is only quoted with reference to his work De divisionibus.120 The Byzantine theologian, writer and doctor of the Church John of Damascus121 (675-749) is quoted only twice in Questiones, though his influence, as well as Plato’s, can be traced more clearly in other works attributed to Peter of Spain.122 Another father of the Western Church who is only mentioned once is Gregory of Nazianzus (325-389).123

118

 Madrid, ff. 274ra41; 281va13; 287rb49; 287vb43; 288ra7.  Madrid, ff. 256rb28; 262vb31; 273va46; 273vb51; 274ra28; 283va36. 120  Madrid, f. 262vb31. 121  Madrid, f. 287vb5, 27. 122  Nagel 1999: 235-6; Meirinhos 2003: 301-317. 123  Madrid, f. 265va55. 119

30

Peter of Spain, Questiones super libro ‘De Animalibus’ Aristotelis

Peter refers to the treatise De motu cordis124, attributed to Alfred of Sareshel or Alfredus Anglicus (twelfth-thirteenth century).125 In his Scientia libri de anima Peter126 attributes a chapter on the movement of the heart to Alfredus. Authors of Uncertain Identification Due to the poor condition of some parts of the manuscripts, or to possible errors by the author himself or by copyists, some of Peter’s references cannot necessarily be deciphered or identified with certainty, particularly because they are infrequent or do not permit cross-checking. One such reference is Peter’s unique mention of a certain Iacobus127, who may be James of Venice (d. after 1147), also known as Iacobus Veneticus Graecus.128 Iacobus was the first to translate from Greek into Latin Physica, De anima, Metaphysica (at least books I-IV.4, and possibly all fourteen books), and most of the shorter treatises collected under the title of Parva naturalia, that is, De memoria, De longitudine et brevitate vitae, De iuventute, De respiratione, and De vita et morte. Another unidentifiable author is Barus, mentioned in only two passages.129 It might be that Peter is referring to Bartholomeus Salernitanus, who wrote Practica medicinalis in the first part of the twelfth century. Peter refers to an otherwise unknown Alfaretus five times.130 He attributes one work, Metaphysica, to this author and calls him ‘the commentator.’ Perhaps Peter is referring to al-Fārābī, (878-950), known in the Latin World as Alpharabius.131 Finally, there seems to be mention of an Egidius,132 perhaps referring to the French royal physician and author Giles of Corbeil (ca. 1140-first quarter of the thirteenth century), known as Egidius de Corbolio or Egidius Corboliensis, and also Aegidius. In conclusion, it is difficult to be certain of the most direct sources used by Peter of Spain, because, as mentioned, those listed here (which are common among the 124  Madrid, ff. 256vb35; 259va38; 266ra15; 280ra49-50; 282vb2-3; 286rb22, 48, 52. In no case does Peter give the name of the author. 125  Meirinhos 1996a: 137, and Asúa 1999: 203-4 mention this author with respect to Peter of Spain’s work; Alfredus Anglicus, Des Alfred von Sareshel (Alfredus Anglicus) Schrift De motu cordis (ed. Baeumker 1923). 126  Petrus Hispanus, Scientia libri de anima, Manuscript 3314 of National Library of Madrid 13-14c, ff. 3r-67v (ed. Alonso 1941). Concerning this text attributed to Peter of Spain: the article by Martins 1952: 260-294; Daly 2004: 31-41. 127  Madrid, f. 276rb36. 128  Minio-Paluello 1952: 265-304; d’Alverny 1982: 435. 129  Madrid, ff. 270va42; 280rb54. 130  Madrid, ff. 275va28; 273vb58; 290va36, 43, 47. Asúa 1999: 191-4, includes him among other medical authorities used by Peter of Spain in the Questiones. 131  Walzer 1965: 2.778-781. 132  Madrid, f. 271rb35.

Introduction

31

scientific and philosophical texts of the period) are mainly indirect because the texts circulating among European universities of the thirteenth century were Latin translations of Arabic texts and commentaries, and these, in turn, were mainly based on works by Greek philosophers and scientists. Peter demonstrates particularly extensive knowledge of medicine and Aristotelian philosophy and it is likely that he availed himself of these translations, summaries and compilations, not only in the Questiones, but also in most of his corpus. His medical writings exemplify this, as they include commentaries and questions about many of the works above133, thus allowing us to conclude that Peter had a working knowledge of most of the auctoritates he quoted, albeit through Latin translations, summaries and commentaries.134 6. Peter of Spain’s Zoology: Versions and Manuscripts The number and diversity of works attributed to Peter of Spain have aroused the interest of such scholars as Meirinhos, Asúa,135 Pontes,136 Wingate137 and Nagel.138 Their work may aid in resolving the disputes that have arisen regarding classification and authorship. The work that best witnesses to the interest in solving such contradictions is the thorough study by Meirinhos. He carefully scrutinises each work attributed to Peter, analysing its elements and precisely locating its composition or copy. Meirinhos also analyses the whole manuscript tradition of such works, together with references to them in repertoires, and the editions.139 For the zoological works attributed to Peter of Spain, Meirinhos analyses both the manuscripts known to date and their texts, and compares the information they contain with the contents of the several works listed above. He aims to clarify questions about Peter’s zoological material.140

133  Works included in Manuscript 1877 of the National Library of Madrid: Notule magistri Petri Hispani super Iohanicium; Glosae super introitum scientie tegni Galienus; Super libro regiminis acutorum; Questiones super viatico … Salmón 1998 edited Questions on Isagoge, Tegni, Regimen acutorum and Pronostica. 134  For Medieval Latin Aristotle commentaries authors: Lohr 1972: 356-361. 135  Asúa 1991. 136  Pontes 1966: 493-501. 137  Wingate 1931: 79-80. 138  Nagel 1999: 212-237. 139  Meirinhos 2002: volume 2. 140  Meirinhos 2002: 2.137-8 in which, for example, he presents in clavis 37 data on the two versions of Questiones super libro ‘De animalibus’ Aristotelis: the MadridVatican manuscripts and Florence manuscript versions. On pp. 245-253 he offers diverse conclusions that have been arrived at, including those of Professors Pontes, Goldstein, Wingate, Asúa and Nagel.

Peter of Spain, Questiones super libro ‘De Animalibus’ Aristotelis

32

Two among the works attributed to Peter of Spain listed above deal with zoology: Questiones super libro ‘de animalibus’ Aristotelis and Problemata. As far as the Questiones is concerned, it appears in two different versions. One version, which is studied here, can be read in two manuscripts, one held in the Biblioteca Nacional de España in Madrid (Manuscript 1877, fol. 256ra290vb) and the other in the Biblioteca Apostolica Vaticana (Manuscript Vaticanus latinus 6758, ff. 149ra-177rb). The other version is contained in a manuscript of the Biblioteca Nazionale Centrale in Florence (Fondo Conventi Soppressi, G. 4853, ff. 79-191). The first version (studied here), was considered to be anonymous, while the second was attributed to Peter of Spain. However, recent analysis has established that the Madrid-Vatican version was actually written by Peter of Spain, whereas the Florence one, written later, is anonymous, perhaps by a Pseudo-Peter of Spain.141 The zoological Problemata consists of approximately one hundred questiones about zoology and medicine, extracted from the Questiones super libro ‘de animalibus’ in the Madrid-Vatican version and attributed to Peter in various manuscripts.142 Description of the Manuscripts Matritensis, Bibliothecae nationalis, 1877 It was the good fortune of Grabmann to discover this manuscript and identify its contents.143 Grabmann considered that Questiones super libro ‘de animalibus’ Aristotelis was possibly the oldest Latin commentary on Aristotle’s zoology known to date. The codex is dated to the thirteenth century. It is made of III guard leaves (I + II) of paper and 290 folios of parchment measuring 340 × 230mm. The ruling in two columns covers a surface of 270 × 185mm. The binding (seventeenth century) is made of beige morocco, with fillets on the covers, and has a studded 350 × 240mm spine. It is labeled Petri Hispani Opera Medica.144 The content of the manuscript is as follows:145 1. (ff. 24-47) Notule magistri Petri Hispani super Iohanicium; 2. (ff. 48-109) Glosae super introitum scientie tegni Galienus; 141

 Meirinhos 2002: 2.245-253.  Meirinhos 2002: 2.252-3. Concerning Problemata: Lawn 1963: 178, who states that this work may have been written in Siena by Peter himself or perhaps by his disciples; Nagel 1991: 231-248; Asúa 1998: 267-302. 143  Grabmann 1928a: 98-113; 1928b: 85-6; 1936: 100-3. 144  Inventario general de Manuscritos de la Biblioteca Nacional de Madrid, 1959: 305-6. 145  The incipit is in Díaz y Díaz 1958-1959: 290-5, and Inventario general de Manuscritos de la Biblioteca Nacional de Madrid, 1959: 305-6. 142

Introduction

33

3. (ff. 110-123) Super libro regiminis acutorum; 4. (ff. 124-141) Super libro pronosticorum; 5. (ff. 142-205) Questiones super viatico; 6. (ff. 206-237) Questiones super libro de dietis particularibus; 7. (ff. 238-243) Questiones super libro de dietis universalibus; 8. (ff. 244-247) Questiones super libro de urinis; 9. (ff. 248-250) Questiones super libro de crisi et super libro de diebus creticis; 10. (ff. 251-255) Questiones super libro de pulsibus philareti; 11. (ff. 256-290) Questiones super libro de animalibus aristotelis. Text and margin notes, as well as headings and annotations, are written by several hands. The foliation is in ink and in Arabic numerals. Folios 23 and 209 are mutilated.146 In his description of the manuscript, Grabmann states that the Questiones cover the folios 256r to 299r. This is not exact. Although the work occupies the last part of the manuscript, it stops at f. 290vb and is incomplete (Figure 7). The Matritensis probably had one or two more folios, and not nine as Grabmann postulates. Furthermore, the first folios of the Matritensis (ff. 1r- 23ra), written alia manu, contain a tabula (Figure 1) of all the content of the manuscript which is included in the present volume. This table lists the content of the last part of the text, now lost from the Matritensis.147 Of the folios that contain the Questiones, the first (f. 256r) and especially folios 263v and 265r are in very poor condition. This has severely hindered our reading of the text (Figures 2 and 4). The annotations that appear in the Madrid manuscript only are mostly written in the margins, and were possibly added by a later hand.148 It should be emphasised that both the division of the books and the enumeration of the questions were also added by a copyist. Vaticanus latinus 6758 The Vaticanus latinus 6758 is a volume of 184 folios of parchment of 330 × 235 mm dated to the fourteenth century. It is in very poor condition and mutilated. Its text is written in two columns by various hands. On some folios the rubrica (red ink) was used to note, for example, the Aristotelian quotations in the Questiones. No title or author(s) can be located on the label. In addition to the Questiones, the Vaticanus  Inventario general de Manuscritos de la Biblioteca Nacional de Madrid, 1959: 305-6. 147  Judging from the tabula, part of the Questiones is missing: the third question of Book XIX, In quo elemento generatur plura animalia. Quare plura animalia sunt in aqua quam in terra. De plantis est e conuerso. In quo elemento sunt animalia maiora. Vtrum possit animal et precipue auis ex arbore generari. 148  Concerning the division of the text and its attribution to Peter of Spain: Pontes 1962: 118-126; 1963: 243-261; 1966: 493-501. 146

Peter of Spain, Questiones super libro ‘De Animalibus’ Aristotelis

34

contains works on diverse subjects, although it mainly contains commentaries on Aristotelian works: (ff. 1ra-43vb) Anonymous, Questiones in libros Physicorum; (ff. 44ra-62ra) Thomas de Aquino, Super de sensu et sensato; (ff.62ra-68ra) Thomas de Aquino, Super de memoria et reminiscentia; (ff. 68rqa-83va) Thomas de Aquino, Super de causis [incompl.]; (ff. 84ra-98vb) Thomas de Aquino, Super meteora [Lib. I-II, c. 5]; (ff. 98vb-100ra) Petrus de Alvernia, De positione [Super meteora lib. II, c.6]; 7. (ff. 100rb-102va) Thomas de Aquino, Super meteora [Lib. II, c.7-8]; 8. (ff. 103ra-147ra) Albertus Magnus, OP, super meteora; 9. (ff. 149ra-177rb) Petrus Hispanus, Super libro de animalibus;149 10. (ff. 177rb-178rb) Anon., De medicina; 11. (ff. 178va-vb) Ps.-Bernardus Claravallensis, Ad Raymundum militem, Epistola 466; 12. (ff. 179ra-vb) Thomas de Aquino, Super de anima [Lib.II, frag.]. 1. 2. 3. 4. 5. 6.

The text of the Questiones (ff. 149ra-177rb; Figures 3 and 8) is complete, although it does not contain several sections, some of which are extensive. For example, the entire text between the ff. 285vb and 286vb of the Madrid manuscript does not appear in the Vatican codex, possibly because of an oversight by the copyist. The edition that follows is based on the Madrid manuscript. The Vaticanus has been used for the end of the work (absent from the Madrid codex), to resolve unclear readings of the Matritensis, and to compare possible variant readings.

149  Etzkorn 1996: 197-199 considered that the work Super libro de animalibus was anonymous.

Introduction

Figures of the Manuscripts

Figure 1 MS 1877 fol. 19r Biblioteca Nacional de España

35

36

Peter of Spain, Questiones super libro ‘De Animalibus’ Aristotelis

Figure 2 MS 1877 fol. 256r Biblioteca Nacional de España

Introduction

Figure 3 MS Vat. lat. 6758 fol. 149r Biblioteca Apostolica Vaticana

37

38

Peter of Spain, Questiones super libro ‘De Animalibus’ Aristotelis

Figure 4 MS 1877 fol. 263v Biblioteca Nacional de España

Introduction

Figure 5 MS Vat. lat. 6758 fol. 167v Biblioteca Apostolica Vaticana

39

40

Peter of Spain, Questiones super libro ‘De Animalibus’ Aristotelis

Figure 6 MS Vat. lat. 6758 fol. 170r Biblioteca Apostolica Vaticana

Introduction

Figure 7 MS 1877 fol. 290v Biblioteca Nacional de España

41

42

Peter of Spain, Questiones super libro ‘De Animalibus’ Aristotelis

Figure 8 MS Vat. lat. 6758 fol. 177r Biblioteca Apostolica Vaticana

Introduction

43

7. Language and Form With respect to the literary form, it is clear that the Questiones is not exactly a commentary on animals, but rather, as the title itself indicates, a collection of questions, the content of which can be known via the table of contents on the first pages of the Madrid manuscript. The questio was the most suitable instrument for the analysis of scientific topics and for communication in the scientific community of the Late Middle Ages, and Peter of Spain uses ‘a mixture of scholastic questions and questions of the genre of questiones et responsiones.’150 The coexistence of both types of questions, as Asúa points out151, is characteristic of the tradition of medical commentaries. It also appears in Peter of Spain’s own commentary on the Articella. The language of this text appears with some traits of the Romance languages because it does not always follow fixed rules for linguistic unity, providing an example of a living language that is in continuous evolution. Nevertheless, in the edition of the text that follows, Peter’s different ways of writing have been standardised for purposes of clarity and comprehension. As far as the phonetic characteristics are concerned, some striking traits in the text are enumerated briefly below: 1. The following stand out as far as the vowel system is concerned: a. A reduction of diphthongs such as ae, oe: e.g. presentia, fedus, edus b. An assimilation of the -i-: e.g. diffinicio, diffinire c. A reduction of the -w- in contact with a homorganic vowel: e.g. equs, sequntur, relinqunt d. The use of -y- for specific cases of -i-: e.g. yemis, Yppocrates, physica/ phisica (remember the Greek origin). In terms of consonants, we have: a. The palatalisation, although not always, of the most vocal -ti- group: e.g. tercia, deffinicio, multociens, cicius, paciens. b. The random consonantal assimilation: e.g. immo/imo; flamma/flama; mitto/mito; artifficium/artificium; accumen/acumen; medulla/medula. c. The vague use of -r- or -rr-: e.g. tera/terra; coruptio/corruption. This could be due to two causes: lack of care taken when writing, or a reflection of the linguistic situation at that time. d. The indiscriminate use of the -h-. It can appear in the same word and even change place: e.g. hos/os; anhelitus/hanelitus/anelitus; nihil/ nil; atrahit/atrait; habundantia/abundantia; edo/hedo; spera/sphera; ethica/hetica; stomachos/stomacos.

150

 Lawn 1963: 77-8.  Asúa 1999: 208-9.

151

44

Peter of Spain, Questiones super libro ‘De Animalibus’ Aristotelis

e. The occasional use of a final -s- in place of an -x-: e.g. matris/matrix; tenas/tenax; senes/senex. f. Changing the voiced consonant for its unvoiced equivalent and vice versa: e.g. sepum/sebum; capud/caput; sed/ set. Some frequent expressions appear in the text: 1. Use of formulas due to the scholarly and expositive nature of texts of the following type: –– Circa + Accusative: related what is going to be said with the subject already dealt with. –– Propterea; Ad + Accusative + dicendum –– Secundum + Accusative –– Propter hoc –– Ergo –– Queritur quare –– Queritur utrum –– The use of verba dicendi + completives introduced by quod 2. Particularly noticeable is the use of prepositions, as the majority of the noun-verb, and noun-noun relationships are almost always marked by the use of prepositions. This is mainly due to the fact that the Latin of the text is closer to Romance languages than to Classical Latin. 3. As far as the verbs are concerned, use of the passive with the expressive agent complement is almost never seen; moreover, Vulgar Latin constructions such as habeo + infinitive are sometimes used with an obligatory value. 4. Some of the most commonly used conjunctions for subordination are ut; quod; cum; licet ... tamen; propter hoc; sicut ... sic; ita ... ut and so on. 8. The Edition This edition is the first of the Questiones super libro ‘De animalibus’ Aristotelis. It has been a desideratum since it was discovered by Martin Grabmann in 1928. It is based on Manuscript 1877 of the Biblioteca Nacional in Madrid, and complemented by codex Vaticanus latinus 6758 of the Biblioteca Apostolica Vaticana, which contains the final part of the text. The Vatican manuscript does not contain − possibly because of a copyist’s oversight − the text found on folios 285vb-286v of the Madrid manuscript. In the Vatican manuscript this portion of text should be included between the folios 173vb and 174ra. The use of the two manuscripts has allowed for doubts about passages that are difficult to read to be resolved, as both manuscripts are in very poor condition, including some paragraphs that are illegible.

Introduction

45

A clear example of the difficulty involved in deciphering and correctly interpreting the text can be found in folios 256r and 263v of the Matritensis, and especially in folios 167va 8-15; 167vb 1-4; 170ra 1-11, 170rb 1-20 of the Vaticanus, which are completely unreadable (see Figures 5 and 6). Difficulty in deciphering the text is further aggravated by the innumerable abbreviations, common errors, omissions, homoioteleuton, incorrect suspensions of words, and many others issues. These difficulties have been made even more complex by the fact that the lexicon is made up, in many cases, of transliterated, rather than translated Arabic or Greek terms, which are sometimes so deeply transformed that they cannot be recognised easily. Since single words can be written in different ways (sometimes with up to three variations, as in the case of anhelitus/hanelitus/anelitus), such variations have been standardised for clarity and legibility purposes, as aforementioned. With respect to the division of the text − a subject briefly mentioned in Section 6 where the manuscripts that will require further study are described − the divisions of the Madrid manuscript have been maintained in order to make such a voluminous text readable and clear. This division is especially based on the tabula of contents of ff. 19r-23r in the Matritensis, although it may contain annotations postdating the copy of the text and some errors in the division of the whole work (see Figure 1). Division errors can be seen especially in the annotations of books VIII, IX and the subsequent books. An apparently later hand has annotated the beginning of book VIII in the margin of the Matritensis and also crossed out the fragments of text cited here, which is maintained in the Vaticanus: hic restant quedam querenda adhuc de septimo libro… Additionally, in the beginning of book IX of the Madrid manuscript, the annotation hic restat querere nouenum can be found. The word ‘octauum’ has become litturatum by a later hand and ‘nouenum’ has been included. Since the text of the Vatican manuscript also renders ‘octauum’, it bears asking whether the division of the text was made a posteriori by other hands, perhaps by some students in order to improve the readability of the work, or whether the copyist changed the division or erred while copying the text. Both the division of the books and the Arabic numeration of the questiones dealt with have been left untouched. Aristotle’s lemmas in the text have been italicised as they appear in the majority of the books and the questiones, despite the fact that in some cases they do not summarise their content. Two critical apparatus follow the text on each page. The first identifies Peter’s sources, particularly the works by Aristotle that he assimilated. The second gives the variant reading of the two manuscripts, including their most significant omissions. Finally, to compensate for the difficulty in the lexicon of the work, a glossary is provided after the edition. It contains the names of the authors and works cited by Peter, the toponyms, names of animals, parts of animals and substances derived from animals, plants and their derivatives, metals, and illnesses.

This page has been left blank intentionally

PART II Edition of the Questiones super libro ‘De animalibus’ Aristotelis

Signs and Abbreviations Employed in the Apparatus Criticus Sigla. Manuscripts: M Madrid, Biblioteca Nacional de España, MS. 1877, fols 19r-23r et 256r-290v. V Vatican, Biblioteca Apistolica Vaticana, MS Vat. Lat. 6758, fols 149r-177r. Reading and Emendations: add. addit cf. cifratus et seq. et sequens in marg. in margine om. omittit v. vide Works of Aristotle: An. Pos. Analitica posteriora De an. De anima G.A. De generatione animalium Gen. et corrup. De generatione et corruptione H.A. Historia animalium I.A. De incessu animalium Metaphys. Metaphysica Meteo. Meteorum E.N. Ethica Nicomachea P.A. Partes animalium Phys. Physica Plant. De plantis Top. Topica

This page has been left blank intentionally

Questiones super libro ‘De animalibus’ Aristotelis

2

This page has been left blank intentionally

librorum TabulaTabula librorum LIBER I Prologus /19ra/ Questio prima super prologum libri primi De animalibus Aristotelis. 1. Vtrum sit possibile esse scientiam de omnibus animalibus. 2. Vtrum unus homo uel uita unius hominis sufficiat ad traditionem doctrine de 5

omnibus animalibus. 3. Vtrum subientum istius scientie sit homo uel animal. 4. Quare iste liber et liber De plantis habent prologum, alii libri non. Quare iste prologus est catholicus, ille De plantis est philosophicus. Cum sit triplex perfectibile, scilicet planta, animal, homo, et sint tres

10

perfectiones, scilicet uegetatiua, sensitiua et intelectiua, quare non habemus unam scientiam de triplici perfectibili, sicut de triplici perfectione, sicut est de scientia de anima. Cum sit unus liber proprius de plantis, alius de animalibus, quare non est aliquis proprius de homine.

15

I. Questio prima libri primi super librum De animalibus Aristotelis. 1. Vtrum organitatio membrorum sit necessaria in animalibus. 2. Vtrum organitatio sit in plantis. Item quare uirtus generatiua determinat sibi partem in animalibus ut testiculos in plantis uero non.

20

Item quare sit regeneratio in summitate plantarum, non autem in aliis partibus.

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

54 4

Item quare cum contingat fieri regeneratio in aliquibus partibus aliquorum animalium, quare non in omnibus. Item quare in quibusdam animalibus contingit sicut in serpentibus et in animalibus anulosis quod si abciduntur caude eorum, regenerantur. 3. Vtrum organitatio sit medium in uita.

25

II. Questio secunda libri primi. 1.Vtrum homo naturaliter moueatur uel utrum motus sit homini. 2. Vtrum motus insit omni animali. 3. Vtrum motus magis insit animalibus agrestibus quam aquosis. 4. Quare quedam animalia aquosa fiunt agrestia et non conuertitur.

30

Quare quedam animalia attrahunt aera, quedam aquam. Vtrum hec transmutatio sit possibilis quod animal aquosum fiat terrestre uel e contrario. Vtrum animal uolatile est ambulabile et non e conuerso. 5. Quare quedam animalia mouentur de die, quedam de nocte.

35

Quare uolatile bone ale est mali pedis. Quare quedam animalia uolunt esse in turba, quedam solitaria. Quare omne animal uociferat tempore coitus preter hominem. Quare omne animal est audax et furiosum tempore coitus. Quare animal tempore coitus non potest quiescere sed mouetur de loco ad

40

locum. Quare homo ante coitum est audax, post coitum est timidus. Quare quedam animalia habent uoces dulces, quedam habent turpes. Quare sonus auium maxime delectat homines.

Tabula Tabulalibrorum librorum 45

555

Quare aues rapaces non sic dulciter cantant ut alie aues. Quare cum animal diuidatur per brutum et hominem, homo manet in specie specialissima, brutum autem diuiditur in multas species. Quare homo pocius dividitur per complexionem quam aliud animal. Quare asinus habet uocem ita magnum.

50

Quare eligitur rex in uolatilibus, non autem in aliis brutis animalibus. Quare quedam animalia habent cibum sibi determinatum sicut aues uiuentes de rapina, que non comedunt nisi carnem, quedam autem non. Quare homo cum sit dignissima creaturarum, non habet cibum sibi determinatum.

55

Quare quedam animalia terrestria uenantur in aqua, non e contrario. Quare quedam animalia abscundunt se in yeme in cauernis terre. Quare castratura meliorat bruta et hominem deteriorat. Quare castratura quosdam facit pingues, quosdam malicentos. Quare canis et elephas magis sunt disciplinabilia quam cetera bruta.

60

Vtrum sit ponere hominem siluestrum et domesticum. III. Questio tertia libri primi. 1. Vtrum membra naturalia sint nobiliora membris animalibus. 2. Quare egestio hominis est maxime fetida. Quare omne uolatile caret urina, cum bibant aquam.

65

Quare omne animal mingens est egerens, et non conuertitur. Quare aues rapaces non potant. Quare omne animal carens sanguine habet pedes. /19rb/ Quare homo et aues habent duo pedes.

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

56 6

Quare pisces in quantum pisces non habent pedes. Quare homo tardius incedit ceteris animalibus incessu pedum.

70

Quare homo incedit rectus, alia animalia incedunt curua. IV. Questio quarta libri primi. 1. Vtrum physonomia sit possibilis 2. Cuius membri principaliter sit physonomia. Vtrum physonomia magis attestetur faciei et oculis quam aliis membris.

75

Quare facies maxime patitur nocumentum ab interiori et non ab exteriori, unde nullum membrum potest tantum calorem uel frigus sustinere sicut facies. 3. Quare plures suture sunt in cerebro humano quam in cerebro alterius animalis. Quare in capite hominis sunt suture lineate, in capite femine sunt circulate. Quare pars posterior cerebri sit fortis, anterior sit debilis usque ad magnum

80

tempus. Quare magnitudo et latitudo frontis significet hominem esse indiscretum. 4. De pysonomia superciliorum, et queritur primo quare rectus transitus superciliorum significat hominem effeminatum et flexibilem. Quare si arcus superciliorum contingat se in naso, significat quod leuis sit et

85

subtilis et studiosus in operibus suis. Quare extensio superciliorum uersus tempora, significat negligentum et male dispositum. Quare demissa supercilia significant inuidum. 5. De physonomia oculorum, et primo propter quid albedo oculi hominis non

90

uariatur nisi raro uel numquam, nigredo autem uariatur. 

78 quare in capite hominis sunt suture lineate, in capite femine sunt circulate] in marg M

Tabula Tabulalibrorum librorum

577

Quare nigredo oculorum in alis animalibus ab homine numquam uariatur preterquam in equo. De controuersia inter istum et Galenum, quia dicit Galenus quod paruus oculus 95

est bonum signum, magnus quandoque bonum quandoque malum. Philosophus dicit contrarium. Quare profunditas in oculis significat subtilitatem et acuitatem uisus in omnibus animalibus et discretionem. Quare eminentia oculorum significat indiscretionem et maliciam dispositionis.

100

Quare oculi multum immobiles et pauce clausure significat stultum et inuerecundum. Quare oculi ualde mobiles et multe clausure significat indiscretum et mobilem. 6. De physonomia aurium, et primo quare aures sunt distincte in homine, maiori distantia quam alia organa sensuum.

105

Quare in auribus foramen est tortuosum. Quare omnia animalia preter hominem mouent aures. Quare animalia melancolica sicut asinus, ceruus et lepores habent magnas aures. 7. De physonomia narium, et queritur quare sternutatio est signum conualescentie.

110

8. De physonomia manuum, et primo quare lineamenta in manu plus ualent ad pronosticandum de uita quam in pede uel in alio membro. Quare lineamenta apparentia, sunt signum longe uite, quando autem non sunt signum breuis uite.

58 8

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super 9. Quare membra que sunt in homine secundum latum, sunt eadem in specie

115

sicut duo brachia, duo pedes, duo oculi, membra autem que in longum et profundum non. Quare in homine dextrum ponitur pro sinistro, in aliis animalibus non. Quare mulieres non sunt ambidextre sicut dicit Yppocrates. Nota quod in primo tanguntur LXXXII problemata.



116 id est quare mulieres non faciunt cum manu sinistra opera †dextra†] in marg. M

Tabula librorum Tabula librorum

9

59

LIBER II

I. Questio prima libri secundi super librum De animalibus Aristotelis. 1. De controuersia inter medicum et philosophum de uentriculis cordis. Quare cor sit figure pyramidalis. Quare basis cordis declinat uersus dextram partem, corpus uero uersus sinistram. 5

Quare basis cordis in homine est superius, conu autem inferius, in aliis animalibus sicut in piscibus est e conuerso. Quare cor in homine secundum situm declinat ad sinistram sed in suflatione sua ad dextram, non sic est in aliis animalibus, sed est cor in medio. Quare intestina sunt inuoluta in homine.

10

Quare tria intestina superiora sunt gracilia et longa, tria autem inferiora sunt grossa et curta. Quare est cum cor nutriatur ex puriori nutrimento quod est pessimi nutrimenti et dure digestionis. /19va/ Quare ren dexter est inferior quam sinister.

15

Quare ren sinister est pinguior quam dexter. 2. Quare cerebrum diuiditur per ante et retro cum alia membra diuidantur per dextrum et sinistrum. Quare membra exteriora diuidantur per dextrum et sinistrum et non interiora, non enim habemus duos stomachos uel duo epata sicut duo brachia et cetera.

20

Quare sensus uisus, auditus et olfatus quilibet habet duo organa, sed unicum est organum gustus, scilicet lingua.

Peter of Spain, Questiones super libro ‘De Animalibus’ Aristotelis Peter of Spain, Questiones super libro ‘De Animalibus’ Aristotelis

10

60

Quare sic est quod sunt quedam animalia que habent duas linguas sicut serpentes. Quare aues habent pulmonem distinctum per multos ramos, homo autem non. 25

II. Questio secunda libri secundi. 1. De origine sensus et motus, utrum scilicet oriantur in prima parte cerebri. 2. Quare collum leonis est continuum. Quare in ossibus leonis non est medulla cum ossa nutriantur ex medulla. Quare ex concussione ossium leonis uenit ignis.

30

3. Quare quedam animalia in eundo proponunt pedem dextrum et quedam sinistrum. Quare homo in ambulando proponit pedem dextrum, in defendendo proponit sinistrum. Quare elephas pedes anteriores habet alteriores, cum alia animalia habeant e

35

contrario. Quare homo habet pectus amplum plus quam alia animalia. Quare homo, elephas et simia habent mamillas in pectore, alia animalia sub uentre uel inter coxas. Quare in quodam genere animalis sicut in homine et porco, mas et femina

40

habent mamillas, in aliis autem non. Quare flexio pedum in homine est ad posterius et manus ad anterius. Quare equus et huius animalia flectunt pedes anteriores ad posterius et posteriores ad anterius. Quare elephas et leo flectunt pedes anteriores ad anterius,et alia animalia e

45

contrario.

Tabula librorum Tabula librorum

11

61

Quare omnia animalia preter hominem et simiam habent caudam. III. Questio tertia libri secundi. 1.Vtrum augmentum sit possibile et est questio utrum puer postquam est generatus, debeat ulterius crescere. 2. In quo tempore uel in qua etate fiat maius aumentum.

50

Quare in principio pars interior homine est minor quam superior, in iuuentute e contrario, et in aliis animalibus est similiter e contrario. Quare in senectute pars superior decresit et non inferior. De cornibus. 3.Quare cerui muttant cornua.

55

Quare cerui cornua abscundunt. Quare animalia habentia cornua, omnes masculi generaliter habent cornua et quedam femine habent cornua, quedam non. Quare iste passiones se concomittantur, scilicet habere cornua et non habere 60

dentes in mandibula superiori, habere plures uentres et habere intestinum tortuosum. Quare cerui habent cornua continua et non concaua, alia animalia habent e contrario. Quare generaliter in cornibus uersus radicem est concauitas, in parte superiori non. De dentibus.

65

4. Quare dentes anteriores sunt lati et acuti, dentes uero maximillares sunt lati et grossi, dentes uero qui sunt in medio, sunt acuti. Quare quidam dentes transmuttantur in prima etate et quidam non. 

54 de cornibus] in marg. M 57 generaliter] in marg. M 65 de dentibus ] in marg. M

Peter of Spain, Questiones super libro ‘De Animalibus’ Aristotelis Peter of Spain, Questiones super libro ‘De Animalibus’ Aristotelis

12

62

Quare in omnibus animalibus preter equum dentes in senectute nigrescunt, in 70

equo autem dealbantur. Quare in quibusdam animalibus sunt plures ordines dentium. Quare in masculis generaliter plures sunt dentes quam in feminis. Quare habere plures dentes est signum longe uite, et contrarium signum contrarii.

75

Quare pisces habent dentes acutos. Quare dentes augmentantur usque in finem uite in continuum et diminuuntur in discretum. Quare animalia ruminantia habent sebum pro pinguedine, non ruminantia uero habent saguinem.

80

Nota quod in secundo libro tanguntur XLVIII problemata.

Tabula Tabulalibrorum librorum

63 13

LIBER III

I. Questio prima libri tertii De animalibus Aristotelis. /19vb/ 1. De distinctione animalium per istas differentias: uolatile et gresibile, et hoc †petere utrum† distinctio animalium sit penes formam uel penes materiam. Cum animalia diuidantur penes tria elementa in quibus habitant, quare non 5

diuiduntur penes quartum. Vtrum iste differentie, uolatile, aquatile sunt differentie essentiales uel accidentales. 2. Quare uolatilia assimilantur homini in uociferando, agrestia in mouendo, pisces in neutro. Quare aues rapaces peius cantant quam uiuentes de terre nascentibus.

10

Quare in auibus minus est fel et splen quam in aliis animalibus. Quare in auibus colera delegatur ad intestina. Quare generaliter in animalibus fel est prope epar in syma epatis, spen est supra longius ab epate. De testiculis.

15

3. Quare in feminis testiculi generaliter sunt extra, in maribus uero quandoque intra, quandoque extra. Quare quidam masculi habent uirgam et testiculos et quidam non, sicut aues non habent uirgam et tamen habent testiculos. Quare matrices in auibus sunt prope cor, non sic autem est in aliis animalibus.

20

II. Questio secunda libri tertii. 

3 petere utrum] non legitur M 10 uiuentes] corrigo uiuetes M 15 de testiculis] in marg. M

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

64 14

De uenis. 1. Queritur de necessitate uenarum, et primo utrum uene sint necessarie in animalibus. Vtrum in qualibet parte corporis sint uene.

25

2. Vtrum uene oriantur a corde uel ab epate. De controuersia medicorum de ortu uenarum, quia philosophus ponit cor principium,Ysaac ponit cerebrum. Alii medicii omnes ponunt epar. Quare secundum philosophum uena oritur in dextra parte cordis, arteria in 30

sinistra. Quare arteria habet duas tunicas, uena tamen unam. Quare uena que dirigitur a corde ad pulmonem est composita ex natura uene et arterie. Vnde dicitur uena arterialis, alie autem uene non. III. Questio tertia libri tertii. De neruis.

35

1. De origine neruorum utrum scilicet oriantur a corde uel cerebro. 2. Vtrum sint plures nerui sensitiui quam motiui. 3. Quare membra que sunt medium in uirtute naturali et uitali sunt concaua sicut nerui et arterie. Membra que sunt medium in uirtute animali non sunt concaua sicut 40

nerui. Quare inter neruos neruus obticus est concauus. 4. De complexione neruorum utrum sint flegmatici uel melancolici. De controuersia medici et philosophi ad se ipsum, quia philosophus dicit in secundo De anima quod ossibus et neruis nihil sentimus. Alibi autem dicit quod neruus 

22 de uenis] in marg. M 35 de neruis] in marg. M

Tabula Tabulalibrorum librorum 45

65 15

est medium in tangendo, et similiter medici dicunt quod neruus est medium in sentiendo. De pilis. 5. Quare in prima natiuitate animalia pilosa tota teguntur pilis, homo uero nascitur nudus pilis preterquam in capite. Quare capilli usque ad finem uite augmentantur in continuum sed post

50

iuuentutem diminuuntur in discretum. Quare capilli plus augmentantur in homine quam in muliere. Quare pili plus sunt circa oculos in palpebris et superciliis quam circa aliud organum sensuum. Quare pili barbe plus crescunt in senectute quam alii pili.

55

Quare pili in barba et in pectine et subascellis non crecunt in principio natiuitatis, sed in adolescentia et post. 6. Quare in homine uariatur pili a parte etatis et non plume in auibus nec pili in aliis animalibus. Quare pili in ouibus sunt lenes, in aliis animalibus non sic.

60

Quare pili si incidantur, regenerant, et non plume. Quare melior lana cresit in regione frigida quam in calida. Nota quod in tertio libro tanguntur XXXIV problemata.



43-46 de controuersia ... neruus est medium in sentiendo] in inferiori marg. M 47 de pilis] in marg. M 63 nota quod

... problemata] in inferiori marg. M

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

66 16

LIBER IV

I. Questio prima libri quarti super librum De animalibus Aristotelis. De sanguine. 1. Vtrum sanguis sit necessarius animalibus. 2. Vtrum quilibet humor nutriat a sanguine. Quare sunt quedam humiditates in corpore liquide et extra coagulantur sicut

5

sanguis. Sperma autem est in corpore coagulatum et extra corpus liquefit. Quare sanguis cuiuslibet animalis coagulatur preterquam in animalibus melancolicis. II. Questio secunda libri quarti. 1. Vtrum sanguis sit principium conseruationis uel corruptionis.

10

2. In quo sexu plus habundat sanguis. /20ra/ 3. In qua habitudine plus habundat sanguis. Quare sanguis fluens ex uulnere est bonum signum. 4. Vtrum hec animalia scilicet malachie et huius sunt calida. 5. Vtrum malachie et huius animalia habent epar.

15

6. Quare quartum genus istorum animalium est uenenum et non alia tria. Quare nutrimentum apum, id est, fauus non est uenenum cum apes sint uenenum. III. Questio tertia libri quarti. 1. Vtrum uirtus sensitiua naturaliter sit in corde uel in cerebro.

20



1 questio quarta libri tercii ] litturatum M 2 de sanguine] in marg. M 9 quinta libri tercii] litturatum M 19 sexta libri

tercii] litturatum M

Tabula Tabulalibrorum librorum

67 17

2. Vtrum lux sit medium in uirtute animali. 3. Vtrum omnes quique sensus sint in omni animali sicut sunt in homine. 4. Vtrum pisces audiant. IV. Questio quarta libri quarti. 25

1. Vtrum uox sit a uirtute naturali uel animali. 2. Vtrum sermo in homine sit a natura uel ab arte. Quare de obiecto auditus pocius est scientia quam de aliquo alio obiecto aliorum sensuum. 3. Vtrum omnis uox sit significatiua.

30

4. Vtrum omnis uox possit scribi. 5. Quare muti naturaliter sunt surdi et non e contrario. Quare pueri sunt muti et non surdi. Quare accidentaliter citius impeditur auditus quam loquela, et tunc ad priuationem loquele non sequitur priuatio auditus.

35

Nota quod in quarto libro tanguntur XXIV problemata.

24 septima libri tercii] litturatum M 35 nota quod … problemata] in superiori marg. M

68 18

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super LIBER V

I. Questio prima libri quinti De animalibus Aristotelis De somno. 1. Quare somnus sit necessarius animali. Quare uirtus generatiua quasi semper cessat ab operatione, uirtus autem animalis 5

multociens, uirtus autem naturalis et uitalis numquam. 2. Vtrum in omnibus animalibus sit somnus. 3. Vtrum somnus sit passio cerebri. 4. Quare pisces, canes et aues debiliter dormiunt. Quare pueri bene dormiunt et senes male. Quare pueri plus somniant quam senex uel iuuenes.

10

Quare pisces et lepores dormiunt apertis oculis. Quare in somno plus uiget sudor qui est superfluitas tertie digestionis, de superfluitatibus prime et secunde digestionis est e contrario sicut dicit Auicenna. Nota quod in quinto libro tanguntur IX problemata.



2 de sompno] in marg. M 14 nota quod … problemata] in inferiori marg. M

Tabula Tabulalibrorum librorum

69 19

LIBER VI

I. Questio prima libri sexti De animalibus Aristotelis. De coitu. 1. Vtrum coitus sit necessarius. 2. Ad quam uirtutem reducatur coitus, et hoc disputatum est in Tegni. 3. Vtrum omnibus animalibus sit coitus necessarius.

5

4. Vtrum sit delectatio in coitu. II. Questio secunda libri sexti. 1. Vtrum maior delectatio sit in cibo quam in coitu. 2. Vtrum sit maior delectatio in urinando et egerendo quam in coitu. 3. Vtrum maior delectatio sit in femina quam in masculo in coitu.

10

4. Vtrum bruta animalia magis delectentur in coitu quam homo. 5. Vtrum femina magis appetat coitum quam masculus. 6. Vtrum coitus uiget per calidum uel per frigidum. 7. Quare uirtus appetitiua stomachi uiget per frigidum, appetitiua coitus et 15

aliorum membrorum corporis per calidum. Quare femina ante coitum minus diligit quam masculus, post coitum plus. Quare femina exponit se in publico cuilibet masculo, mas autem hoc non facit cuilibet mulieri. Quare in conmistione siue cohitatione in tali opere sequatur tantus amor et non

20

in conmistione uel participatione alicuius alterius operis siue in commedendo uel huius.



2 de coitu] in marg. M 7 decima libri tercii] litturatum M

70 20

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super Quare amori secundum corpus nihil est contrarium, amori secundum animam

aliquid est contrarium. Quare osculum est signum atecedens ad coitum. Quare tactus sub mamilla incitat ad coitum, sicut dicit Rasis et Auicenna. Quare mulier post impregnationem plus appetit coitum quam ante, omnes autem

25

alie femine aliorum animalium fugiunt coitum post impregnationem. Quare si uir et femina coeunt furtiue, si uir faciat gladium, erit rubiginosus, si femina caseum, erit putridus et numquam bene coagulabitur. Quare mulierem coeuntem furtiue sequuntur canes. Quare canes ita simul in coitu alligantur plus quam animalia alia.

30

Quare uolatilia citius coeunt quam alia animalia. III. Questio tertia libri sexti. 1. In quo tempore plus uigeat coitus an in estate uel in yeme. /20rb/ Vtrum plus uegeat coitus in autumpno quam in uere. Vtrum uir in yeme plus appetat coitum quam mulier in etate.

35

Quare homo coit omni tempore non autem omnia alia animalia. Quare in coitu est meritum et demeritum plus quam in aliis operationibus. Quare uerecundia plus generatur in hoc opere quam in alio opere. Quare plus per uisum quam per alium sensum uerecundatur homo in coitu. 2. Vtrum ouum sit necessarium ad generationem auium. †Queritur† utrum

40

ouatio sit necessaria. Vtrum sit aliqua natura communis in piscibus et in auibus que sit principium ouationis in ipsis.



40 queritur] non legitur M

Tabula Tabulalibrorum librorum Quare aues non habent uirgam sed coeunt sine medio. 45

Nota quod in sexto libro sunt XXXII problemata.

71 21

72 22

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super LIBER VII

I. Questio prima libri septimi De animalibus Aristotelis De ouis. 1. De generatione albuginis oui. 2. De generatione uitelli oui. Cum uitellum oui generetur ex sanguine menstruo sicut lac, quare lac est album

5

et uitellum rubeum. 3. Vtrum albumen oui calidius sit uitello. 4. Vtrum ex albumine generetur melius nutrimentum quam ex uitello. 5. Cum ouum generetur ex sanguine menstruo sicut lac, quare non commeditur 10

crudum sicut lac. Quare fructus sine decoctione artificiali ut plurimum commeduntur. Quare uitellum est in medio oui et albumen in circuitu, e contrario est de spermate et sanguine menstruo. Quare uitellum oui in aqua petit fundum, albumen supernatat. Quare albumen oui syrupum clarificat et non oximel.

15

Quare albumen oui ponitur in picturis ut melius possint imprimi diuersi colores. Quare in uolatilibus oua sunt magna in continuum, pauca in discretum, in piscibus et reptilibus est e contrario. Quare oua in uolatilibus habent duram testam, in piscibus et reptilibus non. Quare grossior pars oui primo egreditur matricem, stat enim ouum in matrice, ita

20

quod acuta pars est superior et grossa inferior. 

2 de ouis] in marg. M

Tabula Tabulalibrorum librorum

73 23

Quare ex ouis acutis generatur masculus, ex rotundis siue obtusis femina. Quare in auibus oua sunt oblunga, in piscibus rotunda. Quare oua in quibusdam animalibus sunt alba, in quibusdam uaria. 25

Quare in ouis auium manifesta est distinctio inter album et rubeum, in ouis piscium non. Quare oua aliquando scinduntur ad ignem siue in cineribus, aliquando non. Quare oua piscium faciunt magnum strepitum in igne si ibi proiciuntur. Quare oua laxant uentrem cum sint frigida et sicca.

30

II. Questio secunda libri septimi 1. Vtrum animalia propter coitum uel in coitu fiant audacia uel bellicosa. Quare in coitu masculus paratur ad bellandum et non femina. Quare appetitus coitus debilitat appetitum cibi. Quare coitus facit homines liberales etiam si fuerunt auari.

35

Quare multum luxurosi et carnales citius mouentur ad faciendum dona, sicut intrare religionem, facere ecclesiam quam alii. 2. Quare animalia sunt mobilia tempore coitus sicut dicit philosophus et Galenus. 3. Vtrum auster plus conferat ad generationem quam boreas.

40

Quare complexio calida et humida et regio calida et humida sunt ad bonum in regimine sanitatis, uentus autem calidus et humidus ad malum. III. Questio tertia libri septimi. 1.Vtrum sit medium inter uiuens et non uiuens uel inter mistum et plantam. Vtrum sit medium inter uegetatiuum et sensitiuum.

45

Vtrum inter brutum et hominem sit ponere medium.

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

74 24

Quare media inter mistum et plantam sunt uenena et non inter plantam et brutum. 2. Vtrum media plus reducantur ad extremum iniciale quam finale. Vtrum natura procedat a posterioribus ad priora simpliciter uel e contrario. Questio finis est prior natura, et quomodo materia est prior natura.

50

3. Vtrum conservatio corporum sit a uirtute regitiua uel naturali. /20va/ Vtrum uirtus conseruatiua in homine reducatur ad uitalem uel naturalem uel animalem. De nutrimento. 4. Vtrum uiuentia possint uiuere sine cibo.

55

5. Vtrum animalibus sit magis necessarius cibus quam anhelitus. 6. Vtrum cibus sit magis necessarius quam potus. 7. Vtrum corpus humanum possit nutriri ex simplicibus. Quare mistum potest redigi in naturam simplicis et non e contrario. Vtrum quodlibet mistum possit nutrire corpus humanum.

60

Vtrum nutrimentum ita possit conuerti in corpus quod nihil remaneat superflui. Vtrum aliquid nutrimentum sit determinatum animalibus. Quare homo est indifferens ad cibaria plus quam alia animalia. 8. Vtrum nutrimentum nutriat a tota specie. Vtrum remota specie lactuce possit remanere complexio per quam alteret.

65

IV. Questio quarta libri septimi 1. Quare si lupus sit uulneratus, alii lupi persequuntur eum et uolunt eum comedere. 

54 de nutrimento] in marg. M

Tabula Tabulalibrorum librorum

75 25

Quare pisces eiusdem speciei commedunt se ad inuicem, non sic est in aliis 70

animalibus. Quare pisces et aues non ruminant sicut quedam alia animalia. Quare animalia rapacia sunt pessimi nutrimenti et uiuunt de bono cibo. De aqua pluuiali. Quare aqua pluuialis est dulcis. Quare aqua pluuialis fecundat animalia et plantas plus quam alia aqua.

75

Quare aqua pluuialis est stiptica. 2. Vtrum potus sit necessarius animalibus. Vtrum potus sit respectu contrarii uel respectu similis. Vtrum appetitus potus sit respectu contrarii in actu uel in essentia. 3. Quare uinum plus appetitur ab homine quam alius liquor.

80

Quare serpentes plus appetunt uinum quam alia animalia. Quare serpentes diligunt lac. Quare serpentes parum uel nihil potant. Quare equus appetit aquam turbidam, uacca aquam claram. Nota quod in septimo libro tanguntur LXIIII problemata.

85



73 de aqua pluuiali] in marg. M

76 26

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super LIBER VIII

I. Questio prima libri octaui De animalibus Aristotelis. 1. Vtrum iuuentus possit renouari. 2. Quare corium serpentis renouatur et non cutis hominis. Quare aquile et serpentes renouant iuuentutem et non alia animalia. De uenenis.

5

Quare uenenum naturaliter petit cor. Quare saliua hominis est uenenum bufoni. Quare saliua hominis est uenenum homini. Per quam uiam carnes tyrie renovant iuuentutem. 3. Quare in piscibus non est morbus pestilentialis sicut in aliis animalibus.

10

Quare morbus pestilentialis est plus in animalibus domesticis quam in siluestribus. Quare in auibus est minus quam in aliis. Quare in quibusdam ouibus et in uaccis est plus quam in aliis. Quare in canibus plus accidit podagra quam aliis animalibus.

15

Quare equa propter olfatum candele extingite patitur aborsum, et hoc etiam accidit quibusdam mulieribus sicut dicit philosophus. Quare equis plus accidit stranguria quam aliis animalibus. Quare porcis plus accidunt scrofule quam aliis. Quare diaria plus accidit porcis quam aliis.

20

Quare diaria est in porcis difficilis curationis. 

5 de uenenis] in marg. M

Tabula Tabulalibrorum librorum

77 27

Quare uinum datum per inferiora fluxum restringit, datum superius facit contrarium. Quare animalia rapacia parua et macra sunt in calida regione, animalia uiuentia 25

de granis et plantis sunt ibi magna et pingua, in regione frigida est e contrario. Quare bufones moriuntur ex sale. Per quam uiam uenit morbus pestilentialis. II Questio secunda libri octaui. 1. Vtrum amicitia et inimicitia sit in animalibus uel solum in homine.

30

Quibus animalibus plus insit amicitia et inimicitia. Quare inimicitia est inter hominem et serpentem, inter hominem et lupum, inter agnum et lupum. /20vb/ 2. Vtrum cauptela in animalibus sit a natura uel ab arte. Quare astucia naturalis in animalibus uocetur cautela et non scientia.

35

Quare ouis est animal mite et indiscretum. Quare in pellibus ouinis maxime generetur pediculi, et maxime cum fuerint strangulate a lupo. Quare ceruus sit discretus cum sit melancolicus. Vtrum maior sit cautela in animalibus sanguineis quam in non sanguineis.

40

III Questio tertia libri octaui. 1. Vtrum in animalibus sit possibilis cautela in eligendo medicinas. Quare cerua cum debet parire comedit serpentariam. Quare agrestes capree comedunt pulegium ad extrahendum sagittas. Quare ruta nocet serpentibus.

45

Quare aues cum uulnerantur, super uulnera ponunt origanum.

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

78 28

Quare panthera et leopardus accipiunt stercus hominis contra uenenum. Quare stercus hominis nocet lupis. Quare canes plus eligunt medicinam uomitam quam alia animalia. 2. Vtrum medicine que competunt hominibus, competant brutis. 50

3. Quare equa ualde diligit fetum suum. Quare accipiter primo rapit cor sue prede. Quare cignus cantat in morte. Quare in piscibus est uisus obtusus in auibus autem acutus et maxime in rapacibus.

55

Quare uultures sunt optimi odoratus. Nota quod in octauo libro XLV problemata tanguntur.

Tabula Tabulalibrorum librorum

79 29

LIBER IX

I. Questio prima libri noni De animalibus Aristotelis 1. Quare aranea rapit, formica deponit, apis construit. Quare formica operatur de nocte, sed aranea et apis de die. Quare formica melius operatur in plenilunio. 5

2. Ex qua materia generetur tela aranee. Vtrum tela aranee generetur ex superfluitate aranee. Per quam uiam facit aranea telam. Quare tela aranee restringit sanguinem et consolidat uulnera. 3. Vtrum mel generetur ex apibus.

10

Vtrum apes nutriantur ex cera uel ex melle. Quare mel sit calidum et siccum, cera calida et humida. Quare de fauo, de manna et laudano non determinat philosophus in libro Meteororum ubi determinat de impressionibus cum ista faciant magnam impressionem. Quare cera apis est sexangularis.

15

Quare in apibus femine sunt maiores et habent aculeum, masculi autem non. Quare mel ponitur in medicinis, cera in emplastis. Quare mel petit fondum, cera supernatat. Quare mel calefacit et tamen extinguit ignem, cera autem est pabulum ignis et non calefacit.

20

Quare inflat corpus. Quare cum apes recedunt custodes aspergunt alueare uino. Quare apes per sonitum capiuntur.

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

80 30

Quare apes libentius stant in castanea quam in alia arbore. Quare mel quod petit fundum in scutella, est melius, et illud quod est inferiori 25

parte aluearis est similiter melius. Quare apes incipiunt opus suum a parte aluearis. Quare uinum quod est in medio dolei est melius, mel quod est in fundo, oleum quod est in superficie. 4. Quare uespe habitant intra domus.

30

Quare in domibus earum non inuenitur mel sed aliquid loco cere. Quare apes si cadant in oleo moriuntur. Quare apes et musce uolitant circa lumine et precipitant se ibi et moriuntur. Quare apes cum pungunt, moriuntur. II. Questio secunda libri noni.

35

1. Quare lupus et animalia rapacia sunt deteriora ante cibum quam post. Quare lupus timet ignem. Quare sunt plures oues quam lupi, lupa pariat multos filios, ouis autem non parit nisi unum. Quare lupi in senectute sunt magis hominibus nociui.

40

Quare lupi timent faciem hominis. /21ra/ Quare lupi plus timent homines in nemore quam in campo. Quare bos siluestris est multi stercoris. Quare animalia habentia longa crura de facili paciuntur fluxum uentris. Quare animalia ruminantia faciunt gregem.

45

Quare plus ruminant animalia domestica quam siuestria.

Tabula Tabulalibrorum librorum

81 31

Quare omne animal carens dentibus in mandibula superiori ruminat et non e contrario. Mures enim ruminant et habent dentes in utraque mandibula. Quare est maior distinctio in uoce et in figura inter gallum et gallinam quam in aliis animalibus. 50

Quare gallus cantat horis determinatis. Nota quod in nono libro tanguntur XLI problemata.

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

82 32

LIBER X

I. Questio prima libri decimi De animalibus Aristotelis. 1. De tempore generationis et primo utrum completior sit generatio in adolescentia quam in iuuentute. Quare masculi citius crescunt in utero quam femine, extra uterum est e contrario. 5

Quare etates distinguntur per septemnium, in morbi similiter. 2. Vtrum menstruum sit necessarium in generatione. 3. Vtrum menstruum decidatur a toto corpore. II. Questio secunda libri decimi. 1. Quare menstruum fluit de mense in mense et non emoroide.

10

Quare emoroide plus sunt in iudeis quam in aliis hominibus. Quare in prima quadra lune et in tertia fluunt aque, in secunda et quarta reddeunt. Quare mare fluit et refluit secundum quadras, aqua dulcis non. Quare menstruum et Nilus fluunt completa lunatione et non in prima quadra cum

15

de aliis humidis sit e contrario. Quare secundum quadras lune non fluit et refluit ignis, aer sicut aque. Quare terra non fluit et refluit. III Questio tertia libri decimi. 1. Vtrum fluxus naturalis menstrui sit paulatinus uel subitus.

20

Quare motus expulsionis sit subito, motus digestionis et diuisionis paulatine. 2. Quare inicium generationis in homine est in uigesimo primo anno. Quare motus periodicus plus sequitur hominem quam cetera animalia.

Tabula Tabulalibrorum librorum

83 33

Quare puelle citius concipiunt quam alie. Quare puelle in coitu habent delectationem cum tristicia. 25

Quare coitus immoderatus corpus debilitat, oculos excedat, memoriam eneruat, senectutem accelerat. 3. Quare orificium matricis plus restringitur recepto semine quam stomachos recepto cibo. Quare suppositorium de aristole et melle, si supponatur mulieri de qua est

30

suspitio quod sit pregnans, si ad os uenit sapor dulcis, habet marem, si sapor est amarus, habet feminam. Quare pregnans masculo est boni coloris et leuis motus. Quare mulieres post partum habent pannum in facie. Quare mulieres primo generantes habent appetitum irrationalem.

35

Quare pregnantes habent appetitum sic ardentem quod si eis denegetur quod petunt aborciunt. Quare a parte uiri maior est delectatio in collo matricis, a parte femine in matrice. Quare quando cadit semine in matrice et concipit mulier, sequitur quedam

40

oripilatio. Quare strictura uulue plus ualet ad delectationem quam largitas. Largitas uulue plus ualet ad conceptionem et minus ad delectationem. Magnitudo uirge plus ualet ad delectationem et generationem quam paruitas. Quare in regione calida uirge sunt magne et uulue parue, in regione frigida est e

45

contrario. Quare in regione calida plus moriuntur mulieres in partum quam in frigida.

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

84 34

4. Quare lentigines plus apparent in estate quam in yeme. Quare post fluxum menstruorum femina est habilior ad conceptionem. Quare urina athomosa habens nebula in superficie est signum conceptionis. Quare mamille tempore generationis crescunt et est lac in eis.

50

Quare in iuuenculis mamille sunt eleuate et recte et in uetulis e contrario. Quare si mamille graciliantur, signum est aborsus sicut dicit Yppocrates. 5. Vtrum masculus citius figuretur in utero quam in femina. De controuersia inter philosophum et Auicennam de figuratione in utero. 6. De quantitate fetus in sua prima figuratione.

55

Cum omne generatum reddeat ad aliquid unde exiuit, quare homo numquam ita minoratur quod reddeat ad quantitatem formice, cum a parte anime reddeat ad mores pueriles in senectute. /21rb/ Quare etiam de comparatione figurationis ad motum et motus ad partum. Quare calculosus generat calculosum et morbosus morbosum.

60

Quare leprosus peccat in substantia in generando, et non peccat secundum sexum, quia generat semper leprosum, sed aliquando generat masculum, aliquando feminam. Quare infectio substantie inficit filium, sed uicium in patre ex parte anime non 65

inficit. Quare ciragricus non generat ciragricum sicut podagricus podagricum. Quare loripes non generat loripedem sicut podagricus podagricum. Nota quod in decimo libro tanguntur XLVI problemata.



67 quam non habens pedem] in marg. M

Tabula Tabulalibrorum librorum

85 35

LIBER XI

I. Questio prima libri undecimi De animalibus Aristotelis. 1. In quibus mensibus pregnantes plus doleant et grauentur. Quare partus in septimo mense et nono est ad bonum, in sexto et octauo non. Quare maior est dolor in partu mulieris quam in partu aliorum animalium. 5

Quare pregnans commedens multum salem generat filium sine unguibus. Quare si gemini nascuntur et sint diuersi sexus, moritur alter. 2. Vtrum in exitu fetus pedes precedant caput uel e contrario. Quare fetus exit pronus et non supinus. Et quare egerit et non mingit.

10

Quare egestio puelle est rubea, pueri est citrina. Quare fetus post exitum statim ponit manus ad os. Quare fetus post exitum statim clamat. Quare in mulieribus et in uolatilibus fetus iacet curuus in utero, in serpentibus in longo, in quadrupedibus autem ex transuerso.

15

Quare pueri multum dormiunt. Quare motus incitat somnum in pueris, et non in aliis etatibus. Quare cantinele in pueris et in aliis prouocant somnum. 3. Vtrum plus impediatur generatio ex parte uiri quam ex parte mulieris. Quare generatio facilius impeditur in homine quam in aliis animalibus.

20

Quare philosophus lapsus in situ non appellat egritudinem, medicus autem sic. Quare in matrice et in ano ut plurimum ueniunt pustule. Quare spasmus est egritudo matricis.

86 36

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super Quare in puero plus accidit spasmus de repletione quam de inanitione. Quare pueri si transeunt septimum diem, signum est quod euadunt.

25

Quare pueri in plenilunio plus infirmantur. Quare matrix attrahit cum uento. Vtrum membrum dicatur sanum quando potest exequi suas operationes, uel dicatur egrum quando desistat. 4. Quare ex polutione nascitur mola in mulieribus, in auibus ouum uenti.

30

Quare in auibus ex polutione generatur ouum simile ouo uero. Quare mola non habet animam, cum ex altero superfluo concepti generetur animal sicuti in mulieribus salernitanis generatur bufo. Quare mola generata mulieri est difficilis ei nisi super ueniat disinteria. Quare ex qualibet pollutione in auibus generatur ouum uenti, in mulieribus

35

autem non semper generatur mola ex qualibet polutione. Quare matrices in uetulis sunt plene et tumide, in uirginibus sunt corrugate. Nota quod in undecimo libro tanguntur XXXI problemata.

Tabula Tabulalibrorum librorum

87 37

LIBER XII

I. Questio prima libri duodecimi De animalibus Aristotelis. 1. Vtrum in omni scientia sit iste duplex modus procedendi, scilicet narratiuus et causarum assignatiuus. 2. Quis istorum duorum modorum sit magis necessarius, scilicet utrum 5

narratiuus uel causarum assignatiuus. Quare modus causarum assignatiuus plus est in arte quam in scientia. Quare iste modus causarum assignatiuus est plus in quadruuio quam in triuio. Quare iste duplex modus procedendi distinctus est in hoc libro. In libro De anima est indistinctus, quia ibi modo procedit narrando, modo probando.

10

3. Quam causam debet philosophus reddere principalem, utrum formam uel materiam. 4. De ordine causarum, et queritur que causa est prior in ordine causarum. 5. De numero et sufficientia causarum. Quare materia non concidit cum aliis.

15

Et quomodo finis concidit cum forma. /21va/ Quare forma et efficiens non concidunt in idem numero, sed solum in idem specie. Quare sunt tria principia in natura et quattuor cause. Quare priuatio est principium et non causa, finis autem e contrario, est causa et

20

non principium. 6. De modo procedendi in diuisionibus. Quare in differentiis precipue est defectus nominum.

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

88 38

7. Vtrum differentia conuertatur cum specie cuius est differentia. 8. Vtrum sit possibile primum principium cognoscere. 9. Vtrum intelligentie cognoscant res in primo uel in se ipsis.

25

10. Vtrum una intelligentia cognoscat aliam per sui speciem uel per sui essentiam. Vtrum intellectus humanus possit apprehendere primum. II. Questio secunda libri duodecimi. 1. Vtrum animal immediate componatur ex elementis.

30

Cum multa sunt media inter animal et elementa, scilicet mistum terre nascens, quare medicus et iste artifex immediate componunt animal ex elementis. III. Questio tertia libri duodecimi. 1. Vtrum miscibilia manent in misto. 2. Vtrum miscibilia uel elementa sint in misto actu uel potentia.

35

Quare membra consimilia secundum actum manifesta sunt in membris officialibus ita quod in manu possumus distingere carnem ab osse. Sed elementa in misto sunt secundum actum occultum ita quod unum elementum non potest distingui ab alio. 40

Quare iste et medicus incipiunt ab elementis, physicus autem incipit a materia et forma, ut patet in libro Physicorum. Quare ignis non potest infrigidari sicut aqua calefieri, et qualitates in aliis elementis possunt reprimi. 3. Vtrum mistio elementorum sit prius secundum substantiam quam alteratio

45

secundum complexionem. Vtrum mistio precedat complexionem misti uel complexio mistionem.

Tabula Tabulalibrorum librorum

89 39

Vtrum in mistione sit contractus elementorum per minima actu uel per minima potentia. Vtrum motus elementorum in misto sit subito uel in instanti. 50

4. Vtrum membra officialia sint finis respectu consimilium. Vtrum membra consimilia sint continua. Vtrum uirtus animalis operetur per membrum consimile uel per officiale. Vtrum uirtus naturalis operetur per membra officialia uel consimilia. 5. Quare uirtus naturalis semper operatur per consimilia, uirtus animalis

55

aliquando per consimilia, aliquando per officialia. Quare omnes uirtutes naturales operantur per uillos preter digestiuam. Quare membra exteriora magis sunt perfecte officialia quam interiora. IV. Questio quarta libri duodecimi. 1. Vtrum in corporibus superioribus sit calor informatiue uel effectiue.

60

2. Vtrum in corporibus superioribus sit ponere alias proprietates, scilicet frigidum, humidum, siccum, sicut calidum. 3. Vtrum qualitates sint ultimate in elementis 4. Vtrum siccum in igne et in terra sint idem in specie, et similiter de omnibus aliis qualitatibus que conueniunt duobus elementis.

65

Quare calidum intensum semper sequitur siccitas, frigidum intensum humiditas. 5. Vtrum humiditas possit separari ab aqua. 6. Vtrum qualitates elementorum sint forme essentiales elementorum. Vtrum frigiditas sit pura priuatio uel natura aliqua. Vtrum frigiditas immisceat se operationibus nature.

70

Nota quod in duodecimo libro tanguntur XLVII problemata.

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

90 40

LIBER XIII

I. Questio prima libri tredecimi De animalibus Aristotelis. 1. Quid sit gradus. Vtrum gradus sit in aliquo predicamento. 2. De distinctione graduum. Quare grammaticus distinctionem graduum facit per ternarium, medicus autem

5

per quaternarium. Quare gradus quantum ad partes formales uel subiectiuas diuiditur in quattuor: in primum, secundum, tertium et quartum, quantum ad partes integrales diuiditur in tres: primum, medium et finem. Vtrum secundus gradus imprimat in complexionem humanam cum sit ei equalis.

10

Quare complexio fluens ponitur in gradu, radicalis non ponitur. 3. Vtrum elementa sint in gradu. Vtrum elementa sint in gradu secundum qualitates passiuas, sicut sunt secundum actiuas. 4. Quidquid dicitur tale in medicina, dicitur per comparatione ad corpus

15

humanum, ergo cum complexio humana sit elementata in secundo gradu, nulla medicina erit temperata. II. Questio secunda tredecimi libri. 1. Queritur de ordine, et queritur unde hoc quod in secundo libro et tertio prius 20

/21vb/ ponit anathomiam et physonomiam in membris exterioribus et prius in officialibus quam in ossibus, e contrario procedit in hoc assignando causas. 

6 quaternarium] corrigo quatriarium M

Tabula Tabulalibrorum librorum

91 41

Quare non reddit causas in physonomia sicut in anathomia, cum in numerando determinet de physonomia sicut de anathomia. 2. Vtrum prima digestio incipiat in ore. 3. Vtrum quelibet digestio transmittet speciem.

25

Quare homo non addit unam digestionem super animal sicut animal addit super plantam, cum homo sit nobilius et perfectius animali, quam animal sit perfectius planta. De contrarietate inter Auicennam et alios auctores, quia Auicenna ponit quattuor digestiones, alii non ponunt nisi tres. Quare prima digestio et secunda habent plura membra media in digerendo, tertia

30

non, et a parte obiecti est e contrario. Nam tertia habet quattuor obiecta media, scilicet humiditatem materialem ad alias: rorem, cambium, glutinum. Sed prima solum habet chilum, secunda chimum. Quare prima digestio et tertia dealbant, secunda autem generat diuersos colores, 35

scilicet album, citrinum, rubeum, nigrum. 4. Quis sanguis melius nutriat, utrum grossus uel subtilis. Quis sanguis citius conuertatur, utrum grossus uel subtilis. III. Questio tertia libri tredecimi. 1. Vtrum sanguis nutriat quia dulcis, et utrum dulcis sapor plus nutriat quam

40

alius. Quare sapor dulcis plus est in terra nascentibus ut in zucero et huius quam in animalibus. Quare odor aromaticus non est distincte in animalibus sicut in terra nascentibus.



24 in ore] corrigo in homine M 41 zucero] corrigo çucara M

92 42

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super 2. Quis humor magis nutriat utrum sanguis uel colera uel flegma uel

45

melancholia. Quare melancholia excitat appetitum et impedit digestionem. Quare sanguis cum flegmate continetur intra uenas, colera autem et melancholia intra et extra. Quare colera et melancholia quedam est iuuatiua, quedam est necessaria. Sed

50

omnis flegma et sanguis est necessarius. 3. Quis humor magis iuuat uirtutem animalem. Quis sanguis plus iuuat uirtutem animalem. IV. Questio quarta libri tredecimi. 1. Vtrum pinguedo sit ex operatione uirtutis digestiue secunde uel tertie. 2. Vtrum pinguedo generetur a calido uel a frigido.

55

3. Cuius complexionis sit pinguedo. 4. Vtrum pinguedo sit calidior quam sanguis. Quare pinguedo plus est circa membra naturalia quam uitalia uel animalia. Quare magis est in parte sensitiua quam motiua. Quare ad magnitudinem splenis sequitur diminutio pinguedinis et e contrario.

60

Quare pinguedo in auibus est citrina, in homine et porco est alba. Quare in ruminantibus est zirbus, et potest puluerizari, in non ruminantibus est pinguedo que non potest puluerizari. Quare omne pingue supernatat. Quare sebum et cera liquefactum supernatat, non liquefactum petit fundum.

65

5. Quare tertia digestio in obiectum operatur continue, prima autem et secunda non.

Tabula Tabulalibrorum librorum

93 43

Quare ex chilo immediate et sine mora fit chimus, sed sanguis in uenis diu moratur antequam conuertatur. Quare in uentre paruo plus generatur pinguedo quam in magno.

70

Nota quod in tredecimo libro tanguntur XLIII problemata.



70 uentre] corrigo uetre M

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

94 44

LIBER XIV

I. Questio prima libri quartadecimi De animalibus Aristotelis. 1. Vtrum medulla sit frigida et sicca sicut os. Queritur cuius complexionis sit nucha siue spinalis medulla. Quare spinalis medulla et cerebrum sunt insipide, alie autem sunt sapide. 5

Quare medulla et brodium de carnibus uacunis sunt meliora quam de carnibus porcinis. De carnibus autem est e contrario. 2. Vtrum a spinali medulla oriantur omnes alie medule. 3. Vtrum medulla oriatur ex spermate. Quare medulla radicalis sicut nucha et cerebrum sunt frigide et humide, alie

10

autem sunt calide et humide. Quare plus reseruetur portio nutrimenti in ossibus quam in aliis partibus. 4. Vtrum tactus habeat organum determinatum. Vtrum organum tactus sit neruus uel caro uel temperamentum complexionis. Vtrum tactus sit unus sensus uel sint plures sensus.

15

De controuersia que est inter philosophum et Haly de sensu tactus. Quare multitudo contrarietatis plus reperitur in tangibilibus quam in aliis sensibus. Quare tactus apprehendit primas qualitates et secundas, alii sensus apprehendunt solum secundas.

20

/22ra/ Quare tactus uiget per temperamentum in complexione, gustus autem per humidum aquosum. Quare gustus dicitur plus quidam tactus quam aliqui aliorum sensuum.

Tabula Tabulalibrorum librorum

95 45

Quare tactus, gustus, olfatus operantur per complexionem, uisus autem et auditus per compositionem. Quare uisus et auditus plus habent coparticulum quam alii sensus.

25

Quare quedam animalia huius coparticulum habent, quedam non sicut pisces. Quare oculus plus representat ydolum quam alia instrumenta aliorum sensuum. Quare instrumentum uisus plus ponitur in loco superiori uel anteriori quam aliquod aliorum. Quare uisus apprehendit suum obiectum diametraliter uel linealiter, auditus

30

autem et olfatus circulariter. Quare oculus est maxime impassibilis quantum ad tangibilia prima, ad secunda autem passibilis, et sunt prima calidum, frigidum, humidum et siccum, secunda sunt dure, molle et cetera. Quare aures uergunt ad partem capitis posteriorem, alii autem sensus ad partem

35

anteriorem. II. Questio secunda libri quartadecimi. 1. De complexione cordis, et queritur utrum sit calidum et humidum. 2. In quo corde sit maior audacia utrum in magno uel in paruo. Quare paruitas in capite uituperatur et in corde laudatur.

40

Quare mares naturaliter audatiores sunt feminis. Quare animalia sanguinem habentia audatiora sunt animalibus non habentibus sanguinem. Quare ex gaudio subito moriuntur homines, ex tristicia paulatine, ex audacia uel 45

ira numquam. 

35 alii] corrigo alios M

96 46

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super In qua complexione sit maior audacia. Queritur in qua regione plus uiget audacia. Vtrum cor sit calidius quam spiritus uel eque calidum. 3. Vtrum compositio cordis mollis sit melior quam eius compositio dura.

50

Quare acuta pars cordis est solidior et durior quam basis ipsius. Quare in animalibus calidis pars acuta est inferius et basis superius, in piscibus est e contrario. Quare in corde plus inuenitur os quam in epate uel in aliis membris inferioribus. Quare in quibusdam animalibus inuenitur os in corde, in quibusdam non, et

55

quare plus in corde cerui quam in aliis. De controuersia inter philosophum qui dicit quod solum os inuenitur in corde equi et bouis, et medicum qui dicit quod inuenitur in ceruo. Quare os de corde cerui plus est medicinale quam alia ossa. 4. Vtrum uita in corpore determinet sibi aliquid membrum, et utrum id

60

membrum sit cor. De controuersia inter philosophum qui ponit cor principium uite, et medicum qui ponit quattuor principalia membra. III. Questio tertia libri quartadecimi. 1. Vtrum cor influat sic aliis membris quod nichil recipiat ab ipsis.

65

Quare philosophus tangit contraoperationem cerebri ad cor, medicus non. Quare medicus tangit contraoperationem cordis et epatis, et non philosophus. Quare epar contraoperatur cordi quantum ad omnes qualitates et non e contrario, cum cor sit nobilius epate. Vtrum caliditati cordis contrarium operetur epar.

Tabula Tabulalibrorum librorum 70

97 47

2. Vtrum cor possit infirmari. 3. Vtrum sanguis generetur in corde uel in epate. 4. Vtrum in dextra parte cordis sit sanguis calidior quam in sinistra. Quare sanguis non habet emunctorium. Quare ictericia numquam fit ex sanguine.

75

Quare non fit minutio de arteria sicut de uena. Quare quidam equi minuunt sibi sicut equi ungari maxime. 5. Vtrum epar generetur ex spermate uel ex sanguine menstruo. Quare epar est semper rotundum et splen in animalibus ruminantibus est rotundum, in aliis autem oblongum.

80

Quare epar situatur in dextra parte. Et quare fedus color attestatur epati plus quam alii membro. Quare epar hominis magis assimilatur epati tauri, sicut dicit philosophus, quam alii animali. Quare uena magna circumuoluitur in epate plus quam uena adorta.

85

6. De pulmone, et primo cuius complexionis sit. Vtrum pulmo sit membrum radicale. Quare ulcus in pulmone uix aut numquam curatur. Quare ex ulcere pulmonis sequitur hectica plus quam ex alio membro. De controuersia inter philosophum qui dicit quod pulmo est terminus caloris, et

90

medicum qui dicit quod cor est terminus caloris. Vtrum motus pulmonis sit a corde. Vtrum in omnibus animalibus habentibus arterias sit pulsus.

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

98 48

/22rb/ Quare pulmo auium diuiditur per multas partes, in homine diuiditur solum per duas. Quare pulmo in auibus est siccus, in generantibus est humidus.

95

Quare sanguis ueniens ex pulmone est multus et spumosus et sine dolore. Quare fluxus sanguinis a pulmone est mortalis. Nota quod in XIV libro tanguntur LXXI problemata.



96 ex pulmone] addo

Tabula Tabulalibrorum librorum

99 49

LIBER XV

I. Questio prima XV libri De animalibus Aristotelis. 1. Quare pellicula sub diafragmate sit maior inter alias pelliculas. Quare ista pellicula circa coxas et membra inferiora est fortior et grossior quam in medio. 5

Quare mouet intellectum per sui tactum. Quare est maximi sensus et doloris. Quare ex eius tactu sub asellis prouocatur risus. Quare ex tactu in uolis manuum et plantis pedum sequitur risus. Quare solus homo ridet.

10

Quare naturaliter in pueris est risus, in senibus tristitia. Quare tactus in se ipso non prouocat risum, in alio sic. Quare splen est causa risus. Quare epar est causa amoris. Quare cor est causa sapientie.

15

Quare fel est causa ire et tristie. Quare pulmo est causa loquelo. Quare ex actibus indecentibus prouocatur risus. Quare unus risus prouocat alium risum. Quare diafragma omnibus aliis pelliculis est fortior.

20

2. De membris nutritiuis, quare aues et pisces non masticant. Quare rumunantia habent quattuor uentres. Quare in auibus est duplex stomachos, scilicet molla et papa.

100 50

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super Quare papa non est in piscibus. Quare papa est in quibusdam animalibus et in quibusdam non.

25

Quare in piscibus est stomachos paruus et sensibilis. Quare stomachos primus sicut papa, est tener et mollis, secundus durus. Quare stomachos in auibus sit rotundus. Quare in cane est stomachos paruus. Quare magis ei assimilatur stomachos hominis.

30

Quare intestina in cane incipiunt ab arto in amplum, in homine et in aliis animalibus est e contrario. Quare intestina hominis sunt solum sex. Quare stercus non inuenitur in piscibus. Quare pisces non egerunt.

35

Quare in piscibus inuenitur membrum plenum uentositate quid uocatur bastio. Quare in quibusdam animalibus sunt stercora dura ut pilure, in aliis sunt mollis substantie. Quare in homine sunt egestiones citrine, in cane dure et albe, in bobus et uaccis uiride, in auibus nigre et in superficie albe, in capra nigre.

40

II. Questio secunda libri XV. 1. Cuius complexionis sit egestio. 2. Vtrum ex chilo nutriatur stomachos. Quare colera plus quam alii humores separatur a sanguine. Quare colera intenditur ad fundum stomachi, melancholia ad orificium.

45

Quare non fuit aliquis humor confortans retentiuam sicut appetitiuam et expulsiuam.

Tabula Tabulalibrorum librorum

101 51

Quare receptaculum colere est paruum, melancholie magnum. Quare colera situatur in epate, in cistifelle que est in epate, melancholia extra que est in splene. 50

Quare pisces non habent coleram in epate sicut alia animalia. Quare epar piscium est magis sapidi nutrimenti quam epar aliorum animalium. 3. Vtrum colera existens in felle possit causare egritudinem acutam. Quare superfluitas impuritatis numquam facit febrem ut stercus et urina, superfluitas residuitatis quandoque facit febrem.

55

Nota quod in XV libro tanguntur XLV problemata.

102 52

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super LIBER XVI

I. Questio prima libri XVI De animalibus Aristotelis. 1. Vtrum distinctio sexus sit necessaria in generatione. /22va/ Quare uirtus generatiua in plantis non potest operari nisi per sexum, sed 5

in elementis sine sexu. 2. De quidditate sexus. Vtrum uirtus generatiua sit actiua uel passiua. 3. Vtrum diuersi sexus possint currere in id ipsum. De controuersia philosophi ad se ipsum, quia hic dicit quod sexus plantarum est

10

indistinctus, in fine De plantis dicit e contrario. 4. Vtrum femina in generatione intendatur a natura uel non. Propter quid confusio est in sexu. 5. De propietatibus naturalibus que habent distinguere sexum, et primo utrum caliditas et frigitas sint principium distingendi sexum.

15

In quo sexu sit maior caliditas. 6. De magnitudine, utrum masculi debeant esse maiores feminis. Quis est longioris uite masculus uel femina. 7. Quis infirmatur citius mulier uel homo, uel masculus uel femina. 8. Vtrum masculus sit fecundior femina.

20

Vtrum masculus sit melioris compositionis quam femina. Propter quid nerui et iuncture sunt debiliores in feminis quam in masculis. Quare femine sunt tardiores in curendo quam uiri. 9. Quis sexus est melior in uia nutrimenti an masculus uel femina.

Tabula Tabulalibrorum librorum

103 53

Quare in porcis in omni etate eligitur masculus et respuitur femina, in 25

auibus autem est e contrario. Quare in prima etate gallus preualet galline, in secunda autem etate id est in iuuentute est e contrario. Quare bos masculus est melior in regione calida. Quare partes sint meliores utrum inferiores uel superiores.

30

10. Quare uir potest effeminari, mulier autem non, quia aliquando sunt homines imberbes, sed femine que numquam sunt ad plenum barbate. 11. Quis est magis disciplinabilis homo uel mulier uel masculus uel femina. Quare mulier plus desperat et minus confidit quam masculus. Propter quid mulier magis inuidet quam masculus.

35

Propter quid mulier est compacientis nature. Quare cito lacrimatur. Quare mulier cito decipitur et est sexus fragilis. Quare in regione distemperata sunt mulieres sapientes et discrete, et uiri stulti et furiosi, in regione temperata accidit e contrario.

40

Propter quid femina plus diligit natum quam pater. Quare amor non reuertitur, id est, quare filii non tantum diligunt patres, sicut patres filios. II. Questio secunda libri XVI. 1. Vtrum semen sit necessarium cuilibet animali et cui sit plus necessarium.

45

Quare omnis planta habet uirtutem generandi sibi simile et non omne animal. 2. Vtrum semen sit in omni sexu. Vtrum mulieres nigre spermatizent plus aliis uel e contrario.

104 54

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super 3. Vtrum semen uiri sit pars materialis ipsius concepti. De controuersia inter philosophum qui dicit quod materia concepta uenit a sola

50

femina, et medicum qui dicit quod uenit ab utroque. III. Questio tertia libri XVI. 1. Vtrum semen decidatur a toto corpore uel solum ab aliqua parte. 2. Vtrum semen fluat a membris officialibus uel consimilibus. De controuersia inter theologos qui dicunt quod ex uirtute membrorum generatur

55

fetus, et philosophum qui dicit contrarium. Nota quod in XVI libro tanguntur XLI problemata.



50 medicum] corrigo philosophum M

Tabula Tabulalibrorum librorum

105 55

LIBER XVII

I. Questio prima libri XVII De animalibus Aristotelis. 1.Vtrum substantia anime sit in spermate. 2. Vtrum anima sit in semine actu uel potentia. 3. Vtrum anima sit in semine tamquam motor et perfectio. 4. Vtrum sit aliqua uirtus in semine que reducat ibi animam de potentia in

5

actum. 5. Vtrum ista uirtus egrediatur a corpore uel ab anima. 6. Vtrum uirtus assimilatiua decidatur ab ambobus parentibus. 7. Vtrum ista uirtus sit una in numero uel plures. 10

II. Questio secunda libri XVII. 1. Vtrum medium uite sit calor uel frigus. 2. Vtrum iste calor sit ignitus uel celestis. /22vb/ 3. Vtrum iste calor fluat ab anima. 4. Vtrum iste calor sit substantia uel accidens.

15

Nota quod in XVII libro tanguntur XI problemata.

106 56

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super LIBER XVIII

I. Questio prima libri XVIII De animalibus Aristotelis 1. Vtrum spiritus sit necessarius ad uniendum animam cum corpore. 2. De quidditate spiritus et utrum sit substantia uel accidens. 3. Vtrum spiritus generetur a prima digestione uel secunda uel tertia. 5

Vtrum spiritus generetur in quolibet membro. 4. Vtrum spiritus nutriatur. 5. Vtrum anima uegetatiua et sensitiua exeant in esse per generationem uel per creationem. De controuersia inter philosophum qui uult quod sensitiua et uegetatiua

10

educantur de potentia materie, et theologos qui dicunt aliter. Vtrum eodem modo prouocatur intellectiua. Vtrum anima uegetatiua uel sensitiua producantur ex nutrimento. Vtrum anima que est forma corporis producatur ex formis elementorum. 6. Vtrum anima intellectiua exeat in esse per generationem uel per creationem.

15

Vtrum anima intellectiua sit mortalis. Vtrum anima intellectiua prius creetur quam infundatur. Vtrum in uno corpore sit una anima uel tres. 7. Vtrum secundina generetur ante cor uel e contrario. Vtrum secundina generetur ex menstruo uel semine.

20

8. Vtrum omnia membra corporis simul generentur. Vtrum membra consimilia sint prius officialibus. Quod membrum primo formetur.

Tabula Tabulalibrorum librorum

107 57

9. Vtrum sterilitas sit res naturalis uel contra naturam. Vtrum sterilitas possit esse a parte anime sicut est a parte corporis. 25

Quare uirtus naturalis est alligata materie et errat a parte materie tantum. In quo sexu et in quibus animalibus plus reperiatur sterilitas. Quare si colirium ponitum in oculo mulieris, sentiatur in ore eius sapor, est signum fecunditatis. Vtrum mula possit concipere.

30

Vtrum ille defectus sit a parte anime uel corporis. Vtrum sit compositio animarum sicut corporum. Quare mulus assimilatur asino in moribus, equo in magnitudine. Quare mula est maior mulo. Quare mulus et mula sunt steriles.

35

Quare odorant stercora et non urinas. Quare cachinnant post odoratum. Quare casus ab asino est deterior quam ab equo. Quare equa cum asino feminat, equus cum asina masculinant. Vtrum ista animalia participent speciem utriusque parentis.

40

Quare ista animalia habent genitalia. II. Questio secunda libri XVIII 1. Quare partes in ouo sunt distincte, in semine animalis non. Quare albumen et uitellum a calore celesti liquifiunt, ab igneo e contrario. Quid primo generatur utrum uitellum uel albumen.

45

De contrarietate inter philosophum qui dicit quod albumen est calidius, et medicus qui dicit contrarium.

108 58

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super 2. Quare sunt plura oua in piscibus quam in aliis animalibus. Vtrum magna animalia plus faciant de ouis quam parua. Vtrum boreas multiplicet oua.

50

Quare pulli reducuntur de potentia in actum ab animali sibi simili et dissimili. Quare hoc in generantibus non est nisi a femina, in ouantibus a quolibet sexu. Quare reductio ista requirit calorem extra, in generantibus autem non. Quid rumpit testam oui quando cubatur. 3. Vtrum oua uenti sint eque bona ad commedendum ut alia.

55

Quare in quibusdam uolatilibus masculus et femina ouant. Quare ex ouo uenti generatur basiliscus. Quare pars superior basilisci assimilatur gallo, inferior serpenti. Vnde est quod est animal uenenosum solo uisu. Quare habitat semper in locis cauernosis et obscuris.

60

/23ra/ Nota quod in XVIII libro tanguntur LIII problemata.

Tabula Tabulalibrorum librorum

109 59

LIBER XIX

I. Questio prima libri XIX De animalibus Aristotelis. 1. Vtrum uermis sit necessarius ad generationem alicuius animalis. Quare agens uniuersale agit immediacius quam particulare. 2. Vtrum omne animal generetur per decisionem seminis. Vtrum omnia animalia generetur ex quattuor elementis.

5

3. Quomodo ignis uenit ad aliquam mistionem. Vtrum ignis quando uenit ad aliquam generationem, descendat cum rore aut cum radio solis. Quare grauia elementa descendunt quando sunt cum materia propria, ignis autem 10

non. Quare omnia elementa naturaliter descendunt preter ignem. Quomodo ignis descendit cum rore, niue et pluuia. 4. Vtrum putrefactio possit esse uia in generationem. Vtrum idem possit esse principium generationis et corruptionis.

15

De controuersia inter philosophum qui uult quod omne putrefactum sit frigidum et siccum, et medicum qui uult quod siccum, calidum et humidum. II. Questio secunda libri XIX. 1.Vtrum animal possit generari in igne. Quare ignis fermentat pastam, et confert ad generationem pulli cum impediat

20

generationem animalium sicut uermium et putrefactorum. Vtrum salamandra possit uiuere in igne. 2. Vtrum animal possit generari in aere.

110 60

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super 3. In quo elemento generatur plura animalia. Quare plura animalia sunt in aqua quam in terra. De plantis est e conuerso.

25

4. In quo elemento sunt animalia maiora. 5. Vtrum possit animal et precipue auis ex arbore generari. Nota quod in XIX libro tanguntur XIX problemata. Nota quod super librum De animalibus Aristotelis tanguntur CCCCCCC et LXXXVII problemata.

Liber I Liber I Prologue

5

10

15

20

25

30

/256ra/ Sicut dicit Ysaac in libro suo De definitionibus philosophia est cognitio sui ipsius ab homine, uel cognitio sui et se ipso. Homo enim componitur ex duplici natura, corporali, scilitet, et spirituali, et ideo cognoscendo naturam spiritualem cognoscit intelligentias et causam primam. Cognoscendo autem naturam corporalem cognoscit omne corpus siue sit simplex siue compositum, siue elementatum uel non elementatum. Et ideo homo dicitur minor mundus. Nam sicut in maiori mundo non contingit reperire nisi istam duplicem naturam sic et in homine istam suo modo contingit reperire. Et hac ratione dicitur homo seruare ymaginem et exemplar sui creatoris. Quantum enim ad naturam spiritualem terminat que sunt spiritualia, quantum ad naturam corporalem terminat que sunt corporalia in ipso. Cum ergo homo per istam uiam sit dignissima creaturarum, et omnia ad ipsum ordinantur, et ita propter hominem est necessitas philosophie, et propter eius indigentiam uel defectum, sicut enim scribitur in Prima Philosophia, natura humana multipliciter ancillatur, et hoc non est nihil propter defectum in ipsa repertum. Sed cum iste defectus sit ex parte anime aut ex parte corporis aut ex parte utriusque, ex parte autem corporis sunt multiplicia nocumenta sicut esuries, sitis, calor, frigus, et sic de aliis. Ad remouendum huiusmodi defectum sunt necessarie artes mechanice ut pelliparia et sudoria et sic de aliis. Et dicuntur mechanice quasi adulterine eo quod omnis scientia est anime perfectio et tales ad perfectionem corporis ordinantur, ideo adulterine dicuntur a natura scientie et istarum manifesta est †diuino† sensui et ideo ad presens dimittere debemus. Sciendum tamen quod iste scientie magis habentur usu et exercitio quam arte quia sicut dicit philosophus fabricando fabri simus et citharizandum cithariste. Ex parte autem anime sui duplex deffectus, ipsius enim anime duplex est facies, secundum quod dicit philosophus, scilicet intellectus cui respondet uerum et affectus cui respondet bonum, quod est sui ipsius †discussionis† secundum quod alibi dicitur. Et istum duplicem defectum tangit philosophus, cum dicit quod anima creata est imperfecta, perficitur uirtutibus et scientiis. Virtutibus quomodo ad bonum rationis scientiis quomodo ad uerum. Et dicit philosophus quod non differunt intellectus et affectus nisi sicut implicatum et explicatum. Intellectus enim dicitur prout est anima et affectus prout ad operationes aplicatur. Si igitur omne imperfectum desiderat perfici, ut dicit philosophus, oportet in istis deffectibus remedium adhiberi. In bono autem perficitur per moralem philosophiam, uel ad minus cognoscit quomodo debeat perfici. In uero per naturalem et 1 Cf. Isaac, De definitionibus, fol. 2va11ss. in Omnia Opera Ysaac cum quibusdam aliis opusculis, Lugduni 1515 22 Cf. E.N. 1103a32-34 4 intelligentias et causam primam] intelligentiam et causam propriam V 5 omne] esse V 5-6 elementatum uel non elementatum] elementum uel non elementum V 10 sunt corporalia] sunt non corporalia V 11 propter hominem] per hominem V 14 repertum] reperitum V 16 ad remouendum] ad om. V 17 et sudoria] et addo 18 tales] iste V 19 adulterine dicuntur] adulterine eo quod omnis scientia dicuntur add. V 20 diuino] non legitur V 22 citharizandum] citarando V sui] fuit V 23 facies] faciens V secundum quod] sicut V 25 discussionis] non legitur M V

112 2

35

40

45

50

55

60

65

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

rationalem. Bonum autem istud consequitur ipsum hominem in comparatione ad suum creatorem, aut per comparationem ad creaturas. Si de bono primo modo quod animam sic perficit, sic de illo est scientia diuisiua siue theologica. Si secundo modo, aut illud est commune aut proprium, hoc est ad se ipsum regulandum. Si commune, aut per comparationem ad suos pares, aut ad suos inferiores. Si primo modo, tunc est ius canonicum uel ciuile. Si secundo modo, sic est bonum a Tulio in rethoricis traditum in libro De officiis. Ibi enim dicit quomodo pater familias se habeat ad subditos et ad inferiores suos. Si autem sit bonum proprium, et sic est illa scientia que traditur ab Aristotele in Ethicis, prima appellatur politica, secunda yconomica, tertia monastica. In intellectu autem perficitur mediante philosophia. Ipsa diuiditur a philosopho in septimo Physicorum sic: modus philosophie duplex est. Quidam essentialis. Quidam accidentalis. Modus autem philosophie accidentalis per signa procedit. Signa autem sunt media deueniendi in scientiam. Iste autem modus scientie in termino terminatur, qui diuiditur in grammaticam, rethoricam et logicam, secundum quod potest alibi declarari. Si autem sit modus doctrine essentialis aut est de rebus separatis a natura secundum rem et modum, et sic est metaphysica, aut de rebus habitis non secundum sensum sed secundum intellectum et diffinitionem et sic sunt mathematice que faciunt quadriuium. Aut de rebus coniunctis secundum rem et modum, de quibus est scientia physicorum, que proprie appellatur naturalis. Vbi autem ista materia terminatur incipit medicina secundum quod scribitur in libro De sensu et sensato. Scientia autem naturalis cum de ea sit proprie intentio diuiditur penes materiam sui subiecti quod est corpus mobile. Mobile autem ad duo comparatur ad motorem aut ad id ad quem mouet. Si primo modo sic est scientia physicorum, si secundo modo sic terminatur ad rem generabilem et corruptibilem, et hoc diuiditur aut est res simplex aut composita. Si primo modo sic est scientia de generatione et corruptione, si composita dicitur aut animata aut inanimata. Si inanimata sic est scientia methaurum, si animata aut de ipsis que animata sunt in quantum huiusmodi aut de ipsis ratione passionum siue actionum. Si primo modo aut corpus est animatum anima uegetatiua et sic est scientia de plantis, aut anima rationalis et sic est scientia de anima, si enim in ipsa determinentur, sed uegetatiua et sensitiua non determinat de illis in quantum anime sed in quantum sunt potentie anime. Sed quare dicit Aueroys in commento super librum De anima, scientia sit de anima sensibili uel animato, anima sensibili sic est scientia quam pro manibus habemus, que dicitur scientia de animalibus siue de naturis animalium, scientia sit de passionibus et accidentibus corpori animato aut huiusmodi. Passiones sunt communes aut proprie, si proprie, aut conueniant soli et non motiua ut memoriam et reminiscentiam, aut †uestri et nostri† est scientia de morte et uita, communi aut soli ut est scientia de †disciplina pulsus...† et anime. Si passiones sint communes aut est  39 v. Cicero, De officiis , I, 115-117 41 v. E.N. 1094a26-1094b10, 1099b, 1102a18-19 52 v. De sensu et sensato 436a17-436b. 35 perficit] perficitur V siue] om. V 36 proprium est] add. V 37 aut] uel V 39 dicit] docet V 45 qui] quia V 51 materia] naturalis V 53 materiam] naturam V 54 aut] et V 55 sic] aut V 56 res] om. V 58 aut animata] aut est animata V 59 ipsis] eis V siue] sibi M 62 sed] de V determinat] determinet V 63 quare] quod V 66 scientia] sed autem V 67 conueniant soli et †non motiua†] conueniunt soli animali †et non omni† V 68-69 aut †uestri et nostri† est scientia de morte et uita, communi aut soli ut est scientia de †disciplina pulsus ...† et anime] aut soli animali ut mors et uita aut communi et non soli ut est scientia de differentia spiritus et anime V 69 si passiones] si autem passiones V

Liber Liber II 70

75

80

85

90

95

100

105

1133

interior aut exterior. Si primo modo sic est somnus et uigilia. Somnus natura sit ex uapore humido mulcebri exsoluto principaliter ex secunda digestione de lato ad cerebrum. Si autem causa sit exterior sic est scientia de sensu et sensato, et sic patet diuisio philosophie naturalis. His igitur prelibatis iam apparet quod sit causa materialis huius scientie. Alie autem cause ad partes determinantur, diuiditur pars ista in tres partes, in prologum, proemium et executionem. Prologus hic incipit: in nomine domini nostri et cetera. Proemium ibi: quedam partes animalium. Executio ibi: et nos narrauimus et cetera. Et differt prologus a proemio. Nam prologus est translationis proemium respectu auctoris intendentis /256rb/ manifestare in generali ea que in speciali determinanda sunt. Vnde ponitur proemium in scientiis ad remouendam ignorantiam negationis. Notandum tamen in principio de intentione generali istius scientie. Sunt enim decem et nouem libri in hac scientia. In primo agit de phisonomia et anathomia in homine. In secundo et tertio comparat membra brutorum habentium sanguinem ad hominem. In quarto comparat membra non habentium sanguinis ad membra hominis. In quinto determinat de modo generationis animalium sanguinem habentium. In sexto de modo generationis animalium carentium sanguinem. In septimo de uita in cibo et moribus in animalibus. In octauo de astutia et cautela in animalibus. In nono de generatione hominis. In decimo de impedimentis humane nature. In decimo primo agit de duplici processu in scentiis. In decimo secundo reddit causam in membris mobilibus. In decimo tertio reddit causam in membris duris, solidis et terminatis in gressibilibus. In decimo quarto in non habentibus pedes. In decimo quinto et decimo sexto et decimo septimo de modo generationis et conceptus in fetu. In decimo octauo et decimo nono de accidentibus conferentibus ipsum fetum et hoc dicitur quoniam in decimo octauo de accidentibus que conferuntur fetum in utero materno. In decimo nono de contingentibus fetum extra uterum. Et hec est intentio istius totius libri in generali. 1. Circa istam partem primo queritur utrum sit possibile esse scientiam de omnibus animalibus, et uidetur quod non, quoniam ut dicit philosophus, omnis scientia est de uniuersali, sed si esset de omni animali, esset scientia de particulari, quod cum sit impossibile relinquitur quod erit scientia de omnibus animalibus. Ad idem dicit Galenus quod de omnibus corporibus sanis non est scientia, eo quod de infinitis non est ars, nec est etiam scientia, ergo a simili nec de omnibus animalibus poterit esse una scientia. Iterum de infintis non est scientia, ergo cum animalia sint infinita, ergo et cetera. 70 natura sit] non fit V 73 iam] V materiam M 74 partes] non legitur M determinantur diuiditur pars] dimittantur diuiditur autem pars V 75 domini] V domine M 76 animalium] om. V 77 differt ] non legitur M est translationis] est respectu translationis V 80-81 in principio de intentione generali istius scientie] in principio huius scientie de intentione generali V 100 intentio] intransitio V 103 ut] sicut V 104 si esset de omni animali] si esset scientia de omnibus animalibus V 105 quod erit] quod non erit V 109 sint] sunt V

114 4 110

115

120

125

130

135

140

145

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Ad idem, sicut dicit philosophus in libro Posteriorum, ibi deficiente sensu deficit scientia, ergo cum multa sint animalia que sentire non possumus, nec habere cognitionem de illis sensibilem, ergo non est possibile ut sit scientia de naturis omnium animalium, et illud dicit inferius quod multa sunt animalia que audire nec uidere possumus. Item dicit philosophus in libro De memoria et reminiscentia quod nihil sit in intellectu quod non prius fuerit in sensu, ergo cum multa sint animalia in sensu non cadentia, ergo non fient in intellectu, ergo non erit de talibus scientia, quoniam illorum solum est scientia que cadit in intellectu. Item cum potissima scientia debeat procedere causas assignando, ut patet per diffinitionem ipsius scientie in Posterioribus, ergo cum hic procedat modo narratiuo, ergo non erit scientia sed potius historia. Contra dicit Boethius quod omnis ars et scientia de bono est et difficili et nobili, ergo cum cognoscere naturam animalium sit nobis nobilius quam plantarum et difficilius, et de cognitione plante est scientia, ergo fortius de cognitione naturarum animalium. Preterea ars proportionatur nature, ergo si natura non deficiat in necessariis, ergo nec ars uel scientia poterit. Sed quicquid est necessarium nature in producendo, est necessarium in intellectu in cognoscendo, ergo si aliquando inductio in naturam sit necessaria, uel productio, ergo et cogitio in arte est necessaria, ergo necessaria est cognitio naturarum omnium animalium. Ad hoc dicendum, sicut dicit Galenus, quod scientia cum est de re aliqua conuenit intellegi tribus modis. Primus est impossibilis. Secundus inconueniens. Tertius est necessarius, quod enim sit scientia de omnibus particularibus, est impossibile, cum de infinitis non sit ars nec scientia. Quod de aliquo sic de aliquo non, est inconueniens. Quod autem sit de omnibus particularibus abstractis in forma communi, est modus necessarius. Dicimus ergo quod non est scientia de omnibus animalibus infinitis, sed de ipsis in quantum reducuntur in formam communem. Ad illud ergo quod primo obicitur dicendum sine dubio quod omnis scientia est de uniuersali, sed quod supponitur in minori proportione quod est de partibus, et dicendum quod non est uerum ita de omnibus in forma communi. Notandum tamen quod de quibusdam animalibus determinat in speciali descendendo ad species specialissimas, sicut de illis que nota sunt sensui. Sed de illis animalibus que numquam apparuetur homini nisi per effectus determinat in generali, et concedimus quod ista scientia est magis necessaria quam scientia de plantis. 110 Cf. An. pos. 81a38-81b10 115 v. De memoria et reminiscentia 449b25, 453a10; De an. 432a-10 120 Cf. An. pos. 71b16-35. 109-111 ergo et cetera…ergo cum] om. V 111-114 nec habere cognitione…uidere possumus] om. V 116 quod non prius] quod prius non V 122 ad oppositum] in marg. M 127 uel] nec V 130 naturarum] naturalium V solutio] in marg. M om. V 136 de aliquo sic] de aliquod et V 137-138 forma communi est modus necessarius] formam communem modus necessarius est V 142-143 et dicendum] et om. M add. V 143 in forma communi] in formam communem V 145 que nota sunt] que sunt nota V 146 nisi per effectus] nec perfectus V

Liber Liber II

150

155

160

165

170

175

180

1155

Ad aliud dicendum quod si particula per se accepta infinita sint, et hoc modo de illis non est scientia nec ars. Ipsa †...† relata ad formam communem sunt unita in forma communi, et sunt sensibilia, et de illis est scientia. Ad aliud dicendum quod quedam scientia habetur per sensum, quedam per effectum et accidentia. Si ergo ista animalia effugiuntur quomodo ad rem uel substantiam non tamen quantum ad effectus uel accidentia que maximam per rem conferunt ad cognoscendum quod quid est sicut dicit philosophus in libro De anima. Ad aliud dicimus quod procedit ista scientia modo sapientis et opus sapientis est non mentiri de quibus nouit, et †postea mentiri ... manifesfaret† sicut facit quia primo narrat ueritatem de proprietatibus animalium deinde causas assignat et improbat mendacia et errores. Aliorum circa naturas et proprietates animalium, et sic procedit modo scibili, sed si solum narraret et non assignaret aliquantulum causas bene obiceret, sed sic non facit ideo et cetera. 2. Secundo queritur utrum unus homo sufficiat ad traditionem doctrine de omnibus animalibus et uidetur quod non quoniam dicit Galenus super illud uerbum Yppocratis uita breuis in principio Aforismorum quod tota uita requiritur ad cognoscendum scientiam quantumcumque homo laboret ergo cum in cognoscendo se ipsum non cognoscit nisi unum animal, ergo cum non sufficiet ad cognoscendum omne animal ergo cuiuslibet animalis scientia tradere non poterit omnia dicere inferius quod quedam animalia habitat in locis inhabitabilibus et ignotis respectu hominis aliquando propter nimiam frigiditatem ipsius ut salamandra. Cum ergo unus homo solus non sufficiat ad inquirendum omnia climata mundi neque sumere experimentum de omnibus, ergo non uidetur quod unus homo possit habere notitiam omnium animalium, ergo nec numeros determinare. Ad oppositum est translator qui dicit quod Aristoteles solus composuit istum librum. Ad hoc dicendum quod sufficientia unius scientie est duplex, aut inueniendo et hoc modo concedimus rationes ad hoc factas aut tradendo, componendo et compillando, et sic concedo quod unus homo sufficit ad constructionem istius scientie, et isto modo Aristoteles solus composuit librum istum. /256ua/ 3. Postea queritur de subiecto istius scientie an homo sit subiectum uel animal. Nam dicit philosophus in quarto Meteororum, quod dictum est de partibus consimilibus et officialibus, dictum postea de plantis et de homine. Ergo cum in nulla alia scientia determinet de homine, uidetur quod hic determinet de homine, sed in scientia de plantis, planta est subiectum, ergo in hac homo erit subiectum. Ad idem subiectum alicuius scientie potest esse multiplex: aut per resolutionem, aut id a quo fluunt omnia. Et hoc modo punctus est subiectum in geometria, unitas in arismetica, materia prima in omnibus mistis, ab ea enim exeunt, et ad ipsam fluunt. Alio 178 Cf. Meteor. 388a10 et seq. 149 illis] ipsis V nec ars ipsa … relata] nec ars relata tamen ipsa V 152 effugiuntur] effugiuntur sensum V sensum] expunctuatum M 154 quid est sicut] est om. V 156 †postea ment... manifestare†] post se mentientem manifesta est V 157 et improbat] et add. V 163 et uidetur quod non quoniam] V non legitur M 165 scientiam] se ipsum V 166 cognoscit] cognoscat V unum] V non legitur M omne animal] V non legitur M 167 scientia] etiam V dicere inferius] V non legitur M 169 ipsius ut] V non legitur M 170 sumere] V non legitur M 172 nec numeros] V non legitur M 173 composuit] posuit V librum ad] V librum scilicet ad M sufficientia] V non legitur M duplex] dupliciter V 174 concedimus rationes ad hoc factas] V non legitur M 179 dictum] dicemus V 181 in hac] et hic V 182 alicuius] huius V 184 et ad ipsam] et om. V

116 6 185

190

195

200

205

210

215

220

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

modo, id ad quod principaliter et finaliter omnia determinata in illa scientia ordinantur, et sic est felicitas subiectum in moralibus. Sed dicit inferius in septimo et nono quod omnia que determinantur in hac scientia, determinat propter hominem. Ergo ad ipsum omnia que in ista scientia determinantur, ad hominem ordinantur. Et omne tale est subiectum in scientia, ergo homo est subiectum in hac scientia. Contra, sicut dicit philosophus in libro Posteriorum, una est scientia que est unius generis subiecti partes et passiones considerans. Cum ergo non determinet in hac scientia solum partes et passiones hominis sed cuiuslibet animalis, non erit homo subiectum in hac scientia sed potius quodlibet animal. Ad idem titulus debet componi ex efficiente et materiali causa, secundum quod dicit philosophus. Sed iste liber est animalium agrestium et marinorum, ut testatur translator. Ergo cum homo non sit omnia animalia agrestia et natantia sed solum pars agrestium, ergo non erit subiectum huius scientie. Solutio. Duplex est finis scilicet operationis, et hic ad completionem terminatur, sicut patet in carpentatore faciente domum. Finis eius operationis domus ad complementum domus terminatur. Finis iterum est intentionis et hoc in fine terminatur scilicet, ut protegat homines. Dico ergo quod loquendo de fine operationis, homo non est subiectum in hac scientia, sed animal, secundum quod uisum est. Loquendo autem de fine intentionis, homo est subiectum, quia omnia que hic determinantur, determinantur propter hominem et ad ipsum ordinantur. Hoc uiso obiecta soluuntur. 4. Queritur postea cum iste liber et liber De plantis habeant prologum, alii uero non. Vnde hoc sit. Item propter quod iste prologus est catholicus, ille autem philosophicus. Vnde hoc. Item queritur cum triplex sit perfectibile: planta, animal, homo, et sint tres perfectiones: uegetatiua, sensitiua et intellectiua. Quare non habemus unam scientiam de triplici perfectibili, sicut de triplici perfectione, sicut est scientia de anima. Post cum habeamus unum librum proprie dictum de plantis, alium de animalibus. Quare non habemus unum proprie dictum de homine, cum in cogitatione hominis sit cogitatio ultimata et philosophia. Ad primum dicendum quod formarum quedam est que extenditur secundum extensionem materie, sicut in mistis, et perficiunt materiam in toto et in parte. Alia est que non extenditur secundum extensionem materie. Illud est in qualibet parte tota. Talium quedam sunt ab intrinseco, quedam est ab extrinseco. Ab intrinseco, sicut anima uegetatiua et sensitiua. Ab extrinseco, intellectiua. Solus enim intellectus, ut dicit in duodeuicesimo, ab extrinseco uenit, et per presentiam istius forme inest uita in toto et in partibus corporis. Quia igitur in plantis est uita occulta, et philosophia de occultis, et ratio est sue obscuritatis, habet prologum scientia de plantis. Et quia ratio philosophie dat sibi prologum, ideo ille prologus est philosophicus: 186-187 H.A 581a10, 608a17 190 Cf. An. pos. 76a10-15. 195 v. P.A. 639b12 et seq. 199-200 v. P.A. 639b11 et seq. 220 Cf. G.A. 763b20-778a5. 185 id ad quod] ad om. V 186 felicitas] infelicitas V sed] si V 187 determinat] determinantur V 188 et omne] et om. V 190-191 est unius] erit unius V 191 partes et passiones] partes in passiones V 194 causa] om. V 197 huius] istius V 201 quod loquendo] coloquendo V 204 uiso obiecta] uisso subiecta V 205 alii] aliud V 209 planta, animal] plantam, animalis V 221 in plantis est] in plantis enim est 223 ideo ille prologus] et ille ideo prologus V

Liber Liber II 225

230

235

240

245

250

1177

Tria ut ait Empedocles et cetera. In hac autem scientia quia ad hominem ordinatur cuius cogitatio est philosophia ultimata, secundum quod dicit philosophus, debuit esse prologus, debuit etiam esse catholicus ratione illius ad quam ista scientia ordinatur, et ratione eius ad quem finis istius scientie ordinatur, ut ad hominis creatorem. Homo enim excellit quodlibet animal nobilitate intellectus et rationis. Notandum tamen quod in brutis est uirtus extimatiua loco intellectus, secundum quod dicit philosophus, per quam res apprehendunt prout sunt sub istis proprietatibus, bonum, malum, eligibile, nocitiuum. Et per hanc uirtutem agna apprehendit lupum et fugit ipsum quasi nociuum sibi. Per hoc patet solutio ad duas primas rationes. Ad idem dicendum quod perfectibile respicit materiam, materia autem non est per se cognoscens nisi per analogiam. Postea materia principium est confusionis et erroris, forma autem principium est discretionis et cognitionis. Forma ergo de se cognoscibilis fuit. Materia autem non nisi per formam et perfectiones, forme autem sunt, ideo de illis possibile est esse scientia. Perfectibilia sunt materialia, ideo de illis non potest esse scientia. Aliter potest dici quod unum perfectibile non potuit esse materiale respectu alterius, sicut uegetatiua respectu sensitiue et iste due respectu intellectiue. Et ideo de tribus perfectionibus potuit esse una scientia, non autem de tribus perfectibilibus. Ad aliud dicendum quod non potuimus habere librum proprium de homine, quoniam de homine non potest esse nisi triplex scientia. Vel in quantum est uegetatiuum, uel in quantum est sensitiuum. Et quoniam in his conuenit cum plantis et brutis, iam non oportuit esse aliam scientiam quam de plantis. Si in quantum est scientia intellectus quid sit sufficit scientia de anima, ideo et cetera. Vel quantum ad conseruationem istius hominis. Ista autem operationem respicit. Finis autem ipsius philosophie est ueritas et non operatio, ideo de ipso quantum ad hoc non potuit esse philosophica scientia, sed si esset, a materia non differeret. Et sic patet solutio quesitorum circa partem istam.

224 Cf. Plant. Tria ut ait Empedocles in tota rerum varietate praecipua excellentissimum divinae munificentiae donum, philosophiam scilicet, extollunt magnifice... 229-231 Cf. P.A. 641b5-10. 224 tria ut ait Empedocles] litturatum M add. V 225 cuius] om. V 227 eius] illius V 231-232 uirtutem agna] V uirtutem quod agna M 232 quasi] om. V 237 ideo] et ideo V 239 potest esse] est V 243 aliud] idem V 244 esse] om. V 246 scientiam] om. V 247 intellectus] intellectiua V 248 autem] om. V ipsius] istius V 249 ideo] et ideo V 250 a materia] a om.V

118 8

5

10

15

20

25

30

35

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Questio prima Quedam partes corporum animalium sunt similes et cetera. Circa partem istam contingit primo dubitare de necessitate organis membrorum. Secundo utrum organitatio sit in plantis. Tertio utrum organitatio sit medium in uita. 1. Circa primum sic arguitur. Dicit autem liber Fontis uite, quod omnis forma quanto immaterialior et spiritualior, tanto plurium est operationum principium, ergo cum anima sit forma simplitior quam forma misti uel elementi, erit principium operationum. Addet ergo aliquid super huiusmodi formam, hoc nisi distinctionem in partibus. Que distinctio non est nisi organitatio, ergo necesse est esse organitationem in animalibus. Ad idem dicit philosophus, omne quod agit, agit per suam formam, sed sicut forma est principium agendi, ita est principium /256ub/ distinguendi. Huiusmodi autem distinctio non est nisi organitatio. Ergo cum sit ponere actionem in animalibus, et distinctionem est in ipsis ponere, que est organitatio. Ad idem philosophus in libro Celi et mundi querit istam questionem. Septem orbes inferiores mouentur contra orbem superiorem et habent plures motus, et quilibet habet unam stellam, sicut orbis lune, lunam, et sic de aliis, orbis autem superior habet unum motum et plures stellas et querit unum hoc. Et dicit, quod ibi est stellarum diuisio a pluralitate membrorum, hoc autem est organitatio, ergo in omnibus animalibus est necessaria organitatio. Sed contra, si propter distinctionem operationum esset necessaria organitatio, tunc ubi essent plures operationes, esset necessaria magis organitatio. Sed in plantis sunt plures operationes quam in animalibus, sicut dicit philosophus in libro De plantis, ergo eis esset necessaria magis organitatio. Ergo si non sit in eis, ergo nec in animalibus erit necessaria organitatio. Propterea si pluralitas operationum faceret ad necessitatem organitationis, ergo cum sol et luna complures exerceant operationes in nobis, maxime indigent organitatione. Ergo cum non sit in illis, nec in animalibus propter istam causam. Dicendum sicut dicit philosophus in secundo De anima, actus actionum id est: forme agentium sunt in patiente materia, que disposita est ad illam formam recipiendam. Materia enim cum sit principium transmutationis corporis, et formas contrarias appetit. Vnde cum est sub una forma, appetit esse sub alia. Indiguit forma ipsa disponente et distinguente. Hoc nihil aliud est quam organitatio, ideo fuit in animalibus necessaria. Quod ergo obicitur, si pluralitas operationum et cetera. Dicendum quod, si plante plures habeant operationes, una tamen operatio omnibus aliis preponderat. Et propter hoc non oportet quod, si pluralitas operationis in animalibus operetur ad organitationem, quod propter hoc in plantis.

2 Cf. H.A. 486a5 12-13 v. P.A. 642a15 et seq. 24 Cf. Plant. 7 et 49 30 Cf. De an. 414a10 et seq. 1 questio prima] in marg. M om. V 5 in] om. V 6 autem] om. V 9 aliquid] ad V 15 in ipsis] ipsius V 18 autem superior] V autem animal superior M 19 ibi est] ibi inest V 22 si] om. V esset] est V 23 essent plures operationes esset] essent plures esset operationes esset V 25 magis] om. V 25-26 ergo si…necessaria organitatio] om. V 27-28 operationum...ergo cum] faceret ad necessitatem operationum organitationis tunc V 28 indigent] indigeat V 29 illis, nec] illis ergo nec V 34 est] fuit V ideo] unde V 37 si] sit V operationis] operationum V 38 hoc] om. M add.V

Liber Liber II 40

45

50

55

60

65

70

75

1199

Ad aliud dicendum quod duplex est agens: uniuersale ut sol, dicit enim philosophus, quod homo generat hominem et sol, tale agens organitatione non indiget. Aliud est agens particulare quod indiget rectificatione et distinctione in suis operationibus, et tale agens indiguit organitatione, tale agens fuit animal. Vel aliter dicendum secundum Galenum in Criticis diebus. Dicit enim quod in quot respectus se habet corpus celeste ad mundana inferiora, tot effectus diuersos in ipsis operatur. Quia igitur corpora supracelestia mouentur continue diuersis motibus ad situm non indigent organitatione. Animal autem non sic fuit, ideo necessaria fuit ei. 2. Queritur postea utrum organitatio sit in plantis et uidetur quod sic dicit philosophus in secundo De anima, quod anima est actus corporis et cetera, et dicit Aueroys, quod hoc scilicet communiter omni anime conuenit diffinitio. Super illam diffinitionem dicit hoc. Sed sicut ponitur ibi physicum, ita organicum. Hoc autem non nisi contingeret reperire in omni uiuente, ergo cum plante uiuant, plante habent organum. Ad idem omnis actio corporalis fit per medium corporale sicut dicit philosophus in duodeuicesimo De animalibus. Operatio autem incorporalis siue spiritualis per medium spirituale, tamen nullam partem determinat. Cum igitur iste operationes sint anime uegetatiue: nutrire, augmentare, generare, sicut operationes corporales fiunt per medium corporale, hoc non est nisi per medium quod est organum, ergo plante habent organum. Ad idem dicit philosophus in libro De motu cordis, quod anime duplex est actus, primus et secundus. Primus fluit ab anima sine uirtute media, sicut uiuere, ita dat enim toti, et partibus dat uitam solum per sui presentiam. Est autem actus secundus qui fluit ab anima mediante uirtute sicut loqui, uidere, generare. Huiusmodi actus secundi indigent organo. Cum igitur huiusmodi actus secundos contingat reperire in plantis, relinquitur quod in ipsis erit organum. Contra, si aliqua passio reperitur in aliquibus pluribus, reperitur per aliquam naturam communem: si uniuoce uniuoca, si equiuoce equiuoca. Hoc dicit philosophus in secundo Posteriorum. Ergo si contingat reperire organitationem in plantis, hec est per medium commune ipsis et animalibus. Sed non contingit medium reperire commune plantis et animalibus, ergo in plantis est inconueniens esse organitationem. Propterea dicit Auicenna capitulo De membris, quod membrum organicum est, cuius alia ratio est nominatio totius et partis. Cum ergo eadem sit ratio plante et cuiuslibet partis plante, quelibet enim pars plante est planta, uidetur quod plante non habeant organum nec debeant habere. Ad idem dicit philosophus in secundo De anima, quod anime uegetatiue tria sunt opera: nutrire, augmentare, generare. Cum igitur planta indifferenter nutriat in toto et

48 Cf. De an. 412a20 et seq., 414a20 53-54 Cf. G. A. 763b20-778a5 56-57 v. De an. 416a20 et seq. 67 Cf. An. pos. 99a22-23 74-75 Cf. De an. 416a. 39 aliud] illud V 40-41 indiget aliud] indiget rectificationem aliud V 41 quod indiget rectificatione et] quod non indiget et V 44 ad] a V 45 mouentur] mouent V 46 fuit ideo] fuit et ideo V 50 dicit hoc] om. V phisicum ita] phisicum et ita V 51 habent] habente V 55 incorporalis siue] in corpus suum V 60 fluit] fuit V ita] om. V 65 passio reperitur] reperitur om. V 67 organitationem] organitationes V 68 ipsis et] et om. V 68-69 sed non ... et animalibus] om. V 72 partis] om. V est planta] est plante V 75 nutriat] nutriant V

120 10

80

85

90

95

100

105

110

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

parte, augmentet et generet, huiusmodi enim uirtutes indifferenter sunt in toto et partibus, uidetur quod plante non habeant organum. Gratia huius queritur quare uirtus generatiua determinat sibi partem in animalibus. In plantis non est uirtus generatiua in testiculis. Item queritur quare sit regeneratio in plantis, non autem in aliis partibus animalibus. Item queritur cum contingat fieri regeneratio in aliquibus partibus animalis, queritur non in omnibus. Queritur etiam cum in quibusdam animalibus contingat fieri sicut in serpentibus, et in animalibus annolosis, quod si absiderentur caude regenerarentur, cum sint in ipsis membra principalia, queritur utrum hoc. Ad primum dicendum quod duplex est organitatio: quedam respectu totius, quedam respectu partis. Prima nihil aliud est quam dispositio in complexione, et est preparatio misti ad susceptionem uite, et talis reperitur organitatio in omni uiuente. Et de tali loquitur philosophus cum dicit, quod anima est actus corporis, et hec organitatio similis est in consimilibus et officialibus. Est autem organitatio respectu partis, et hec organitatio nihil aliud est quam distintio in partibus super membra consimilia. Ad hanc autem quattuor requiruntur. Primum diuersitas in animali totius et partis. Secundum est diuersitas compositionis, oportet enim ut animal componatur ex diuersis partibus. Tertium est deputatio ad aliquod opus speciale. Quartum est quod principaliter operetur per illam partem scilicet per unam, ut oculus per pupillam. Istam autem organitationem non contingit reperiri in plantis. Notandum tamen quod deputatio ad opus duplex est. Aut opus commune, et talis deputatio in plantis reperitur, ut radix ad nutriendum, summitas ad florendum et fructificandum. Hoc autem non facit organitationem. Est autem alia deputatio ad opus proprium, ut oculus ad uidendum, auris ad /257ra/ audiendum, et talis deputatio facit organitationem. Hoc uiso possumus respondere ad argumenta, quia cum dicit philosophus quod anima est actus et cetera, intendit de organitatione que fit respectu totius et non partis. Ad aliud dicendum quod plante non habent organitationem, quia non habent opus proprium, sed opus commune, quod non facit ad organitationem. Ad aliud dicendum quod actus secundus duplex est: specialis et communis. Primus actus non est in plantis, et isti respondet organitatio, secundus cui non respondet organum. Ad aliud quod postea querebatur dicendum quod unumquodque, quanto est nobilius, tanto pluribus dispositionibus indiget, quia igitur animal dignius est quam 85 Cf. H. A. 508b7-8. 79 animalibus in pantis non] asimilibus et in plantis uero non V 80 plantis non ] V plantis in summitibus non in marg. M 81 animalibus] om. M add. V 82 fieri] fit V 83 omnibus] V hominibus M 84 etiam] om. V fieri] om. M add. V 85 si] sit V sint] sit V 86 utrum] unde V 90 est] om. V 91 corporis et] corporis organitatio partis M V 91-92 et hec … respectu] om. V 94 in animali] om. V 96 ut animal] quod animalis V 99 ut] om. V 101 quod] om. V 106 possumus respondere] possumus uidere siue respondere V 108 quia] que V 110 quod] om. V

Liber Liber II 115

120

125

130

135

140

145

150

121 11

planta, uirtus generatiua que consistit in spermate indiguit in animali ulteriori dignitate. Non autem poterat ulterius nisi sibi determinaret organum siue partem, ideo necesse fuit in animalibus uirtutem generatiuam determinare sibi partem. Que pars fuerunt testiculi. Notandum tamen quod in plantis est duplex generatio, quedam est respectu speciei, et hec est in plantis in qualibet parte et in toto, et similiter in animalibus. Et per hanc uirtutem generatiuam sibi insitam appetit unumquodque saluare in suo simili. Secundum quod dicit philosophus in secundo De anima, quod data est uirtus generatiua ut quod non poterat saluare in se, saluetur in suo simili. Est alia uirtus generatiua per comparationem ad finem, et ita cum planta hoc modo ordinetur ad hominem, hoc modo quibusdam plantis insita est uirtus generatiua summitati arborum, quoniam illa pars deputata est ad florendum et fructificandum. Ad aliud dicimus quod regenerationis partium fuit causa uniformitas in plantis in toto et in partibus disformitas, cum causam oppositam uel effectum in homine oppositum operatur. Ad aliud dicendum quod in homine duplex est caro: una secundum speciem, alia secundum materiam. Et ista secunda fluit et refluit in qualibet etate, et hec ex nutimento generatur. Est autem alia caro secundum speciem que ex spermate generatur. Istius autem carnis aut fit abscisio in toto aut in partibus. Si in toto, impossibile est regenerari, sicut patet in nasi abscisione, aut pomo maxillari. Si in parte fiat, solutio continentis, semper ibi erit cicatrix. Si in carne secundum materiam, ut est pinguedo et cetera, que fluit et refluit, si absciditur, possibilis est regeneratio. Ad aliud dicendum quod habundantia humidi uiscosi in huiusmodi animalibus est causa regenerationis in suis partibus, uelut in pueris uidimus. In ipsis pueris habundat humidum spermaticum uiscosum, si fiat in eis deperditio in dentibus, fit restauratio. In aliis etatibus non. 3. Queritur postea utrum organitatio sit medium in uita, et uidetur quod sit per diffinitionem ipsius anime, quia, ut uisum est, anima est actus organici corporis, ergo et cetera. Contrarium dicit Auicenna, dicens quod medium in uita est distantia a contrarietate. Ad idem dicit philosophus in libro De morte et uita, quod calidum et humidum sunt medium in uita. Ad hoc dicimus breuiter quod loquendo de organitatione in animali que fit respectu totius, quod organitatio est medium in uita, et hoc modo loquitur philosophus in secundo De anima, alio modo loquendo non. Notandum tamen ad soluendum contrarietates philosophorum, quod distantia a contrarietate est medium in comparatione uel compositione partium, oportet enim quod elementa confrangantur et ad equalitatem reducantur. Calidum uero et humidum sunt 121 Cf. De an. 416a30 et seq. 145 Cf. De morte et uita 470a20 et seq. 148-149 Cf. De an. 409b et seq. 120 saluare] salutare V 121 data] tanta V ut] aut V 122 saluare] salutare V 125 et fructificandum] et ad fructificandum V 126 ad aliud dicimus] aliud dicendum V 127 disformitas] diformitas V 128 operatur] comparatur V 130 materiam] naturam V 131 ex spermate] expermate V 132 regenerari] generari V 133 abscisione] scisione V continentis] continuitatis V 134 materiam] naturam V 135 possibilis est] est om. V 143 a] in V 147 dicimus] dicendum V animali] non legitur V 150 a] om. V 152 confrangantur et] confrangatur V reducantur] reducatur V uero et] non V

122 12

155

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

medium in uita, in unione partium et earum conseruatione inesse. Secundum quod dicitur, quod uita stat per calidum et humidum organitatio est medium in comparatione, non quacumque sed sicut uisum est.

Liber Liber II

5

10

15

20

25

30

35

123 13

Questio secunda Et etiam modi animalium diuersantur secundum regimen et cursum, et cetera. Circa partem istam tria dubitatur. Primum est de diuerso regimine in animalibus a parte motus et quietis. Secundum est de comparatione in animalibus a parte transmutationis, tam in forma quam in situ. Tertium est de diuerso regimine a parte operationum. Circa primum queruntur tria. Et primo utrum motus localis plus debeat esse in animali quam in plantis. Secundo dato quod fit, utrum uisit motus localis omni animali. Tertio dato quod non fit, utrum carentia motus plus debeat esse in animalibus agrestibus quam aquosis. 1. Circa primum sic arguitur: sicut scribitur in septimo Physicorum, omnis motus est propter indigentiam in se uel in alio, in se sicut in his inferioribus, in altero ut in orbibus superioribus, ergo quod minus indiget minus mouetur. Sed inter onmia uiuentia homo minus indiget, cum ipse sit maior completio, secundo animal, tertio planta, ergo minus debet esse motus homini, secundo bruto, tertio plante. Ad idem quemadmodum circuli ad centrum comparantur, sic creature ad creatorem. Et sicut circulorum quidam sunt compositiores aliis, sicut illi qui magis distant a centro, sic in animalibus est quod immediatius reducet uestigium creatoris, ergo est compositio magis illud animal in quo magis reducet proprietates sui creatoris. Huiusmodi autem proprietas fuit carentia motus, ergo uidetur quod homo non moueatur. Ad oppositum est medicus et philosophus in lectione presenti et potest fieri ratio talis. Dicit philosophus in secundo De plantis, et arguit sic: plantis non inest motus, quia habent nutrimentum coniunctum. Quod ergo non habuit nutrimentum coniunctum, necessario habuit motum, hoc autem sunt homo et brutum, ergo et cetera, quia nutrimentum acquirunt cum labore et pena. 2. Secundo queritur utrum motus insit omni animali, et arguitur sic: coniunctio nutrimenti fuit causa carentie motus, per oppositum distantia nutrimenti fuit causa motus. Sed nullum animal habet nutrimentum coniunctum, ergo nullum animal caret motu. Ad idem sicut dicit Auicenna: motus sequitur sensum, prius enim sentitur aliquid et postea mouetur ad apprehendendum, sicut patet in pomo. Pomum enim prius sentitur mediante olfatu et postea fit motus ad ipsum mediante gustu. Sensus igitur inest propter motum. Ergo cum non sit animal propter sensum ergo non erit propter motum. Ad idem Galenus in libro Interiorum, a quo remouetur motus remouetur sensus, ergo posito sensu ponitur motus, sed non est animal propter sensum, ergo neque erit propter motum.

 2 Cf. H.A 487a10 et seq. 13 v. Phys. 231b25-30, 252b26-29 24-25 v. Plant. 22 et 142; v. I.A. 706b5-7. 1 questio secunda] in marg. M om. V 2 diuersantur] diuersificatur V 3 dubitatur] dubitantur V 5 tam] quam V 9-10 plus debeat esse ...uisit motus localis] om. V 11 fit] addo 12 agrestibus] om. V 14 propter] per V alio] altero V 16 ipse] in propio V 17 homini] homo V 19 qui] om. V 21 est compositio] addo 23 medicus] sensus M V 24 non] om. V 29 nutrimenti] om. V 32 auicenna motus] V auicenna id motus M 33 ad apprehendendum] adprehendendum V 37 posito] positio V

124 14

40

45

50

55

60

65

70

75

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Ad oppositum est philosophus in littera, qui dicit quod sunt animalia affixa ad petram et sunt immobilia. Ad idem dicit Ysaac quod gustus et olfatus operantur ad nutrimentum, sed gustus ad nutrimentum proximum, olfatus ad remotum. Cum ergo per odoratum ordinetur animal ad cibum remotum, et multa sunt animalia que non habent odoratum, ergo non habebunt motum cum motus sit propter nutrimentum remote apprehensum, quia multa sunt talia. Hoc dicit inferius. Ad primum dicendum quod in /257rb/ causis et causatis est motus et quies secundum diuersas rationes, quies enim in causis est nobilius, cum motus uilis uel ex opposito et causa huius est, quia omnis motus a quo in quid per medium et mobile quod fertur ab hoc in hoc, non quia erat ibi per presentiam uel secundum potentiam et uirtutem. Primum igitur cum sit summe potens, simplicissimum in fine simplicitatis et ubique per suam presentiam uel secundum potentiam et uirtutem. Et anima in corpore est enim anima in mundo minori, sicut primum in mundo maiori, quod enim caret motu. Hoc est propter sui nobilitatem. Sed huiusmodi inferiora limitata sunt, quod cum sint hic non sunt ibi, et cum hic operentur non operantur ibi. Et propter hoc in eis est motus, et in istis inferioribus est motus nobilis cum deo. Eiusdem priuatio nihil cum deo, quia igitur homo nobilius est quolibet uiuente, animal secundo, ultimo plante. Ideo homo maxime motu indiget, animal minus, planta minime. Notandum tamen quod motus potest in aliquo priuari dupliciter, aut quia est hic et ubique sicut primum, quod non mouetur nec per se nec per accidens, aut priuatur a forma motus in ipso. Secundum quod dicimus quod in unoquoque impositus est terminus et ratio magnitudinis et augmenti, secundum quod dicit philosophus in secundo De anima, et huiusmodi priuationem motus possibile est ponere in quolibet. Vnde in planta impositus est terminus ultra quem non contingit moueri motu augmenti et in quolibet. Hoc uiso respondendum est ad obiecta. Et quod obicitur quod homo minus indiget, dicendum quod duplex est indigentia: quedam respectu completionis, et sic minus indiget sicut obiciebatur, quia magis completus est quam aliquod brutum, et respectu talis indigentie non inest ei motus. Quedam est respectu sue conseruationis, et hoc modo pluribus indiget, et respectu talis indigentie est motus in animalibus. Ad aliud dicendum quod si homo immediatius comparetur ad ipsum primum quam aliquod aliud uiuens. Non tamen oportet quod ipse participet cum ipso in istis conditionibus motus et quietis eo, quod ex opposito sunt in causis et causatis, sicut uisum est. Ad secundam questionem respondeo secundum philosophum in libro De anima quod duplex est motus localis, quidam qui sit secundum dilatationem et constrictionem, sicut mouetur cor. Iste autem motus semper est ubicumque est anima semper sensitiua, requiritur enim ad euentationem caloris innati per attractionem et expulsionem aeris, et  61-62 Cf. De an. 413a21 et seq. 73-74 Cf. De an. 413b5-415b. 39 in littera] om. V 41 quod] om. V 47 cum motus] cum deo motus V 47-48 ex opposito] expositio V 49 presentiam] penitenciam V 50 uirtutem] uirtutem et anima V 51 suam] V sui M uel] om. M add. V 52 sicut] sic V 53 sint] sit V 54 operentur] operarentur V operantur] operatur V 55 nihil] uilis V 56 nobilius] nobilis V 57 planta] et plante V 58 in aliquo priuari] priuari ab aliquo V sicut] et sic V 59 a] om. M add V 60 dicimus] dicendum V unoquoque] quecumque V 63 ultra] intra V 65-66 dicendum ... minus indiget] om. V 66 completus] complectus V 69 inmediatius] inmediatis V 70 ipse] om. V 71 et quietis] quies V 72 uisum est] est om. V 74 dilatationem] dilationem V 75 cor] om. V 76 ad euentationem caloris] auentationem coloris V attractionem] tractionem V

Liber Liber II

80

85

90

95

100

105

110

125 15

isto motu mouetur omne animal, et talis motus respondet gustui et tactui. Motus enim dilatationis respondet gustui, motus constrictionis tactui. Et alius motus processiuus, et iste est de loco ad locum, et proprie appellatur localis, et iste motus priuatur in multis animalibus, sicut uult hic philosophus. Et hoc est propter coniunctum nutrimentum per se uel per accidens, secundum quod uidebitur inferius. Hoc uiso possumus respondere ad obiecta. Ad primum sic, quod quedam animalia habent nutrimentum cum labore et pena, sicut homo et multa alia animalia, et talia indigent motu processiuo. Alia sunt animalia que habent nutrimentum per uirtutem continentis, quantum continens mobile, ideo secum defert eis nutrimentum, et ita si non habeant nutrimentum coniunctum per se, habent tamen per accidens, scilicet per uirtutem continentis. Et ideo non indigent motu processiuo. De talibus intelligit hic philosophus. Ad aliud dicimus quando dicit Auicenna quod motus sequitur sensum. Intelligitur de motu, qui fit secundum dilatationem et constrictionem, uel de motu communiter prout se habet ad hunc et ad illum. Ad aliud dicendum quod intelligit Galenus in homine, quoniam intentio medicinalis est circa hominem. Vel aliter quod intelligit de motu constrictionis et dilatationis. Nullum enim animal excusatur a tactu et gustu, sicut neque sensu. 3. Tertio queritur utrum hec immobilitas debeat esse plus in aquosis, an in agrestibus animalibus, et uidetur quod in agrestibus. Nam, sicut dicit philosophus, quanto res nobilior est, tanto plus habet de comparatione, ergo animalia aquosa nobiliora sunt quam agrestia. Et hoc patet quia a nobiliori continentur et substentantur quia ab aqua que nobilior est quam terra, ergo plures erunt operationes in aquosis quam in agrestibus, ergo minus principio motus. Ad idem hec affixio inest animali propter coniunctionem nutrimenti uel per se uel per accidens. Ergo cum in terra possibilis sit magis hec unio quam in aqua, ergo magis est possibilis hec immobilitas in agrestibus quam in aquosis. Minor patet quia plante in terra habent nutrimentum coniunctum. Item dicit Philaretus in libro De pulsibus quod continens immutat contentum ad suam crisim. Cum ergo elementum aque sit mobilius quam terre, ergo magis inerit motus in animalibus aquosis quam in agrestibus, ergo idem quod prius. Ad oppositum est philosophus, qui dicit hic quod quedam aquosa affixa sunt rupibus. Ad hoc dicendum quod huiusmodi immobilitatio plus est in animalibus aquosis quam agrestibus. Causa huius est quia per mobilitatem aque continentis nutrimentum, quod erat distans ab illis fit, uel uicinum distans. Sic autem non potuit esse in terra eo, quod stat immobilis et fixa. Alia causa est, quia uita stat per calidum et humidum: aqua est frigida et humida, terra frigida et sicca, et ita natura ipsius terre magis est contraria 108-109 Cf. H.A. 488b7-8. 77 isto] ista V 78 dilatationis] dilationis V 78-79 tactui et alius...ad locum et proprie] om. V 80 sicut] sic V propter] per V 85-86 ideo secum defert eis nutrimentum] scilicet per accidens fert nutrimentum eis V 87 per accidens] om. V 89 dicimus] dicendum quod V 90 dilatationem] dilationem V 91 prout] ut V 96 dilatationis] dilationis V excusatur] exscuxatur V 97 plus in aquosis] plus habet de comparatione in aquosis V 98 in agrestibus] in grestibus V 99 ab aqua] aliqua V 100 in agrestibus] in grestibus V 101 propter] per V 102 hec unio] om. V aqua] qua V 103 possibilis] impossibilis V 106 quam] om. V 107 in agrestibus] in grestibus V 111 agrestibus] in grestibus 113 fixa alia causa] fixa alia ratio est siue alia causa add. V

126 16 115

120

125

130

135

140

145

150

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

uite quam aqua. Aqua enim etsi ratione frigiditatis sit uite contraria, ratione tamen humiditatis non terra uero utroque modo. Et ideo animal magis potest substinere affixionem in elemento aque quam in elemento terre. Ad illud ergo quod obicitur dicimus quod eorum que generantur, quedam generantur ex partibus grossioribus ipsius aque, et hec etiam retinent dominium terre cui fuit stare immobiliter. Quedam generantur ex partibus subtilioribus aque, et hec retinent dominium aque. Dico ergo quod huiusmodi animalia generantur ex partibus grossioribus ipsius et hec retinent dominium terre, et ideo habent magis priuationem motus quam gressibilia animalia. Ad aliud dicendum quod quantum esset de participatione essentie et nature, magis debent affigi terre, quia tamen oportet quod habeant nutrimentum per se uel per accidens, hoc autem non potest esse in terra propter sui fixionem. Ideo potius fuit affixio in animalibus aquosis. Ad aliud dicendum quod licet ab aqua contineantur, quia tamen generantur ex partibus terrestribus, plus debent retinere naturam terre quam aque. Quod ergo dicitur quod continens immutat contentum ad suam crisim. Hoc intelligendum est quantum ad complexionem et non quantum ad compositionem. Et bene concedimus quod illa animalia sunt frigida et humida per naturam continentis. 4. Circa secundum principale queritur quare quedam animalia aquosa fiunt agrestia, et non reuertitur. Secundo queritur quare quedam attrahunt aera, quedam aquam, et hoc in aquosis, sicut uult philosophus. Tertio queritur, utrum ista transmutatio sit possibilis. Nam si principia rationis fundantur in /257ua/ principiis nature, secundum quod dicit Aueroys super primum De anima, et impossibile sit natura, uel eius principium transmutari, impossibile est, ut uidetur, huiusmodi transmutationem fieri. Ad oppositum est philosophus hic, dicens quod fit transmutatio in genere, sicut ex aquoso in terrestre, et etiam sicut ex ape generatur uermis et e contrario fit. Deinde queritur quare uolatile est ambulabile, et non reuertitur. Ad primum dicendum quod quicquid substinet aqua, substinet terra, et non reuertitur. Et dicit philosophus in quarto Meteororum quod in omni misto est aqua et terra a dominio, et dominantur grauia leuibus. Omne enim mistum quantumcumque sit leue, substinetur cum labore et pena, sicut patet de auibus in aere et de piscibus in aqua. Quia igitur habitatio est in elemento, ratione qua potest mistum in illo substinet, et quicquid substinet aqua, substinet terra, ideo potest fieri animal aquosum terrestre, et non reuertitur. Ad aliud dicendum quod quidam pisces attrahunt aerem et aquam sed differenter. Nam attrahunt aerem usque ad cor, et hoc pisces maxime calidi. Alii autem, sicut frigidi maxime, attrahunt aerem non usque ad cor, quia tam cito morerentur, sed attrahunt aquam per bannas. Vnde notandum est quod sicut est de aere in hominibus, 135-136 Cf. H.A. 589a10-12 145-146 Cf. Meteo. 381b24-382a8. 118 ad illud] aliud V 126 esse] om. V propter] per V 128 contineantur] contineatur V 129 terre] om. V 130-131 ad complexionem] ad suam complexionem V 131 illa] alia V 138 fundatur] fraudatur V 139 principium] principia V 140 huiusmodi] istam V 143 ambulabile et non reuertitur] ambulare non conuertitur V 147 de piscibus] de om. V 148 ratione qua] ratione terre qua V 154 bannas] brannas V notandum est] est om. M add. V

Liber Liber II 155

160

165

170

175

180

185

190

195

127 17

quod habent conuenientiam cum aere quem attrahunt, sine huius aere non possunt uiuere, sic est de aqua in piscibus. Si enim sunt per longum tempus extra ipsam, uiuere non possunt, sicut neque homo sine aere. Ad aliud dicendum quod duplex est transmutatio: essentialis, et hec impossibilis secundum quod ostendit ratio. Alia est accidentalis, et hec possibilis est, quod autem aquosum fuit terrestre. Non est transmutatio nisi secundum proprietates. Ad aliud dicendum quod quicquid potest uirtus inferior, potest superior, et non reuertitur, quia igitur uirtus uolandi nobilior est quam uirtus ambulandi, quicquid potest uolare, potest ambulare, et non reuertitur. Alia causa potest esse magis realis secundum philosophum. Cum in omni misto sint quedam grauia et leuia quedam, et grauia dominantur leuibus dominio materiali, sed non dominio formali, sicut patet in pipere. Sicut dicit Ysaac, quod dominium materiale sequitur gressibile. In leuibus autem et si dominentur grauia dominio materiali, dominio formali non dominantur leuia. Quia igitur in omni misto dominantur grauia leuibus dominio formali, licet in quibusdam formaliter dominium leuium est. Si dominium materiale sequitur gressibile, dominium formale uolatile, ideo uolatile fit gressibile, et non reuertitur. 5. Circa tertium queritur sic: Primo propter quod quedam animalia mouentur de die et quedam de nocte. Secundo queritur quare omne uolatile bone ale est mali pedis. Tertio queritur quare quedam animalia uolunt esse in turba, et quedam solitaria. Quarto propter quod omne animal uociferat in tempore coitus, praeter hominem. Quinto queritur quare omne animal est audax et furiosum in tempore coitus. Sexto propter quod animal in tempore coitus non potest quiescere, immo ualde mouetur de loco ad locum. Septimo queritur quare homo ante coitum est audax, post coitum est timidus. Octauo queritur quare uoces quorumdam animalium sunt dulces et delectantes, quorumdam autem sunt rudix et molestantes. Nono quare sonus auium maxime delectat homines. Decimo quare aues uiuentes de rapina, sicut auceps non ita uociferant, neque dulciter cantant sicut alie aues. Vndecimo queritur cum animal diuidatur per brutum et hominem, quare homo manet in specie specialissima, brutum autem diuiditur in multas species. Duodecimo queritur quare homo potius diuidatur per complexionem quam aliud animal. Ad primum dicendum quod quedam animalia mouentur de nocte, et potest esse causa multiplex. Vna astucia et cautela eorum eo quod rapere intendunt, ideo de nocte magis, quia possunt ponere insidias, nam de die cauerent, sicut patet in multis piscibus, et in lupo respectu cerui, ceruus enim de die bene caueret de lupo, quia uelocior est lupo. Alia causa potest esse, quia animalia que rapiunt quod homini est necessarium, sicut lupi oues, quia igitur omne animal timet hominem ut dicit philosophus, et tempus 156 sunt] sint V 160 fuit] fiat V 161 quod] om. V 165 dominantur] ordinantur V 166 materiale] om. V 172 propter quod] queritur V 174 turba] terra V 175 quod] quid V in tempore] in om. V 177 immo] ymo V 180 queritur] om. V 182 homines] hominem V 185 queritur] quare V diuidatur] non legitur V et] om. V 190 multiplex] non legitur V eorum] om. V 191 quia] om. V 195 igitur] V ergo M hominem ut] hominem et tempus ut add. V

128 18

200

205

210

215

220

225

230

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

noctis deputatum est homini ad quiescendum. Hoc prescientes ex tali industria naturali mouentur ad rapiendum de nocte. Alia causa potest esse ex parte uisus, aut enim mouentur quia eorum obiectum mouetur de nocte, sicut patet in murilegis, aut quia est radiositas oculorum que illuminat medium scilicet aerem. Ita, sicut mediante candela possunt conduci mediante radiositate suorum oculorum, sicut patet in oculis murilegi et lupi, ualde enim sunt splendidi. Alia causa potest esse debilitas radiorum, unde dicit Auicenna quod quidam homines uident de nocte, quidam de die, quidam de longe, quidam de prope. In aliquibus autem spiritus sunt mundi, clari et debiles, et ideo non indigent medio subtilitante huius spiritus, et ita exigunt proprie obiectum. In aliquibus autem sunt spiritus grossi, turbidi et obscuri, et fortes, et tales exigunt aerem medium subtiliantem huius spiritus. Et tales exigunt obiectum de longe. In aliquibus sunt ita clari et debiles quod non possunt uidere. Immo si diei exponerentur non uiderent, sicut bubo, eo, quod album uisum disgregat et huius species nigrum congregat, et fortior est uirtus unita se ipsa diuisa, ideo talia animalia possunt uidere de nocte. Ad aliud dicimus quod sicut dicit Auicenna, una uirtus quanto magis intendit uni operationi, tanto magis remittitur respectu alterius. Et ideo dicit quod qui bonus est in studio non est bonus in foro. Et per hanc uiam dicit Auicenna quod sapientes generant stultos. Et hoc est quia cum omnes anime et uirtutes radicentur in una radice, quanto magis intendit uni, tanto minus alteri. Cum igitur uirtus motiua sit diuisa in alas et pedes, intensa in alis, minor erit in pedibus, et e contrario. Ad aliud dicendum quod aliquando aggregantur in animali ex signo fortitudinis uirtutis regitiue uniuersalis. Et per hanc uiam dicit, taurus fodit terram pede quando fugatur, debet descendere. Et hoc modo dicit philosophus quod aggregatio auium signum est guerre, eius oppositum pacis. Alia causa est communitas in opere eorum, et hoc modo apes simul uadunt eo, quod una per se non posset mellificare, quia non possunt ministrare necessaria que faciunt plures. Alia causa est tutela et preseruatio ab hoste, ut in columbis, simul enim uadunt ut melius se defendant /257vb/ ab animalibus rapacibus, oues similiter. Vnde quantumcumque ouis sibi bonum inueniat cibarium, si una se moueat statim alia sequitur. Alia causa est conuenientia in eodem cibo sicut uacce et grues, et proprie autem animalia uiuentia de rapina solitaria sunt eo, quod nolunt impediri propter societatem. Ad aliud dicendum quod principium cantus uel uociferationis aut est uoluntarium aut naturale. Solus homo loquitur et canit uoluntarie eo, quod regitur ratione, potest igitur canere quando uult, aut est naturalis. Aut ergo animal erit in statu naturali, aut in innaturali. Et hoc secundo modo, dicitur quod cignus canit ante mortem suam, aut in statu naturali. Et iste cantus prouenit ex bonitate complexionis uel ex letitia 194-196 v. H.A. 488a26, 612b2; P. A. 657b26 229-230 Cf. H.A. 536b2 et seq. 196 est] sit V 198 eorum] eius V 199 mouetur] mouentur V de nocte, sicut … radiositas oculorum] om. V 200 aerem ita] aerem et ita V mediante] mediate V 205 subtilitante] subtiliante V 206-207 exigunt aerem ... spiritus et tales exigunt] om. V 207 obiectum] et obiectum V 210 ideo] om. V 211 dicimus] dicendum V uni] om. V 214 et uirtutes] et om. V radicentur] uidicentur V 215 alas] alias V 216 intensa in alis] intensio aliis V 217 animali ex] animali et ex V 217-218 fortitudinis uirtutis] fortitudinis et uirtutis V 218-219 taurus fodit ... hoc modo dicit] om. V 220 eorum]  communi V 221 mellificare] V nidificare M 223 melius] magis V se defendat] om. V 224 cibarium] om. V 225 una] uero V conuenientia] conuenienter V 228 cantus] coitus V 229 solus homo] solus enim homo V et canit uoluntarie] om. V 231 aut in innaturali] om. V 232-233 ex letitia sequitur] ex sequente V

Liber Liber II

235

240

245

250

255

260

265

270

129 19

sequitur bonitatem complexionis, et hoc modo dicit Auicenna quod pueri maxime rudent et iuuenes, uel uenit ex puritate sanguinis et paruietate. Et sic cum uirtus generatiua operetur supra reliquias uirtutis nutritiue secundum quod dicit philosophus, tunc enim sunt in corpore humores puri, quando uirtus generatiua naturaliter incitat ad coitum, ideo cum puritas eorum sit cantus, ideo in tempore coitus canunt animalia. In homine autem quia maxime delectatur, quia tanta est delectatio quod uocem abhorreret. Ad aliud dicimus quod audacia et confidentia de se ipso, quia igitur tunc omne animal de se ipso confidit eo quod sciat se ipsum completum et perfectum, quia tunc unumquodque perfectum est cum potest producere sibi simile. Ideo in tempore coitus animalia sunt audacia, et sunt furiosa, ratione cuiusdam titillationis, quam facit materia in corpore, redens ad locum generationis. Ad aliud dicendum quod ista inquietudo est in animalibus propter huius superfluitatem que intra stimulat, et ideo uirtus exterior mouetur secundum motum uirtutis interioris. Ad aliud dicendum quod homo est audax ante coitum propter confidentiam de se ipso, et propter multitudinem spirituum et caloris naturalis quorum cum fiat deperditio post coitum, magis est timidus post coitum. Ad aliud dicendum quod bonitas ipsius cantus sequitur habilem dispositionem ipsius lingue cum longitudine trachee arterie et stricturam, quia igitur quedam aues habent paruas linguas ad reflexionem, ideo et cetera. Notandum quod quedam aues sunt bene temperate, et quedam magis sicce et cetera, sicut aues uiuentes de rapina, et quia siccum corrugat ideo in istis et multis aliis est uox rudix et dura. Si sint magis temperate, aut etiam colli proportio est, aut non. Si sit, tunc sunt habiles ad cantandum, sicut patet in philomena. Si non, sicut in anseribus et gruibus sicut sunt inhabiles propter sui nimiam improportionem longitudinis colli. Sed si queratur de asino quare habet ita rudem uocem, dicendum quod asinus et eius femina sunt animalia melancholica ualde dure complexionis. Melancholia autem abstringit, quoniam mouet circumferentia ad centrum, sicut dicit Galenus, et ita corrugat. Iterum, quia magnum animal est, habet magnum collum, ideo scilicet eorum asini et asine uoces habent esse dure et rudes. Ad aliud dicendum quod solum aues dulciter cantantes delectant homines, quia dulciter cantant, et dulcedo in cantu est causa illius delectationis. Ad aliud iam patet solutio. Nam aues uiuentes de rapina a siccitate habent tracheam arteriam corrugatam, ideo non possunt dulciter canere. Ad aliud dicendum quod unica debuit esse hominis species eo, quod status est in unitate. Et ideo, cum homo sit finis in omni creatura, omnia enim propter hominem, ut dicit philosophus. Et status siue finis sit in uno, ideo in unitate cessit species humana. Ad aliud dicendum quod non distinguitur per complexionem, quia ubi est uerius temperamentum, uerius cognoscitur lapsus. Cum homo magis habeat temperantiam 232-233 Cf. H.A. 536a24 256-257 Cf. H. A. 614b17 et seq. 234 rudent] rident V 236 puri] pueri V 236-237 incitat ad coitum] incitat coitu V 237 sit cantus] sit causa cantus V tempore coitus] coitus om. V 239 dicimus] dicendum V 240 sciat] fiat V 243 redens] cedens V 244 huius] huiusmodi V 247 propter] per V 251 arterie et] om V quia] queritur V 252 habent paruas] per duas V 253 bene] om. V et quedam] et om. V 258 rudem] om. M add. V 260 abstringit] astringit V cirumferentia] a circumferentiam V 261262 scilicet eorum asini] uel eorum scilicet asini V 266 corrugatam ideo] corrugatam et ideo V 268 finis om. V

130 20

275

280

285

290

295

300

305

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

quam aliquod aliud animal, ideo lapsus in eo fuit magis perceptibilis. Huius autem cognoscitur per complexionem, ideo homo magis habuit distingui per complexionem quam aliquod aliud animal. Vel aliter dicendum quod complexio humana quanto plus recedit a materia, tanto magis distinguitur et cognoscitur, ut scribitur in quarto Meteororum. Ideo homo magis potuit distingui per complexiones quam aliquod aliud animal. Et sic patet solutio quesitorum. 6. Queritur postea quare rex eligatur in uolatilibus, ut in gruibus, non autem in aliis brutis. Secundo queritur quare solum in gruibus. Tertio quare quedam animalia habent cibum sibi determinatum sicut aues uiuentes de rapina quoniam non comedunt nisi carnem, quedam autem non. Quarto queritur cum homo sit dignissima creaturarum, quare non habet cibum sibi determinatum. Quinto queritur propter quid animalia quedam terrestria uenantur in aqua, sicut coruus in aqua, et non e contrario, non aquosa in terra. Sexto queritur propter quid multa animalia abscondunt se in yeme in cauernis terre, ut proprie serpentes et lacerta. Septimo queritur quare castratura meliorat brutum, et reddit bene moriginatum, sicut patet in bobus et porco. E contrario est in homine, reddit enim hominem male moriginatum, est enim semper detractor et inuidus secundum quod dicit Auicenna. Octauo queritur quare castratura quosdam impinguat, sicut patet in gallo castrato, quosdam autem macerat. Nono autem queritur propter quid canis et elephas maxime sunt disciplinabilia quam cetera bruta. Decimo queritur utrum sit ponere hominem siluestrem et domesticum, et uidetur quod non, quia dicit in littera quod est animal semper domesticum homo, non ergo siluestre. Oppositum dicit, quia dicit quod in omni specie est reperire siluestre et domesticum, et exemplificat, ut homo. Vnde uidetur sibi contradicere. Ad primum dicendum quod, sicut uult Auicenna in libro suo De anima, uirtus estimatiua est suprema in animalibus, sicut intellectus in hominibus. Et cum sedes uirtutis animalis sit in cerebro, secundum melioritatem ipsius cerebri redditur uirtus estimatiua melior, cerebrum autem de sua naturali complexione frigidum est et humidum. In quibusdam animalibus manet sub natura propria et omnino est parue operationis, et redditur male moriginatum, ut patet in porco. In quibusdam melioratur per naturam complexionis et magis efficitur siccum, quia igitur cerebro meliori melior datur operatio. Hec autem est sibi ducem eligere, ideo contingit istud in animalibus illis

278-279 Cf. H.A. 614b17 et seq. 281-282 Cf. H.A. 592a27 285-286 Cf. H.A. 615a20 et seq. 299-300 Cf. H.A. 488a30-31; P.A. 643b4-6. 272 aliquod] ad V magis] maxime V huius] huiusmodi V 276 aliquod] ad V 278 rex] in marg. M res V ut] quam V 280 secundo … in gruibus] litturatum M add. V 281 determinatum sicut] determinatur ut V 283-284 quarto queritur ... sibi determinatum] om. V 286 terra] terram M V 288 ut] et M V 290 porco e] porco et e V 291 auicenna] auctor V 292 impinguat] impigrit V 294 elephas] elephans V 297 quod est animal] om. V 299 siluestre] siluestrem V 302 hominibus] omnibus V 304 cerebrum] celebrum V 308 illis] in illis V

Liber Liber II 310

315

320

325

330

335

340

345

131 21

in quibus cerebrum est siccum aliquantulum et calidum, sicut in auibus, sicut grues, ideo et cetera. Alia causa potest assignari a parte finis, regimen requiritur in animalibus aut contra corrumpens intra aut extra corrumpens. Extra sicut calor et frigus, et sic de aliis et sic de isto defenditur animal per domos et per uestes. Corrumpens intra fuit defectus nutrimenti. Contra huius defectum regitur animal, aut medio communi, communi sicut per comestionem herbarum et foliorum, et hoc modo uacce et oues eligunt sibi ducem. Aut fuit medium proprium, sicut mellificare, et hoc modo apes eligunt sibi ducem. Non enim sufficeret una apis ad mellificandum. Item grues preuident calorem /258ra/ estatis et frigus yemis. Ideo in principio yemis exeunt a regione frigida et uadunt in calidam. In principio estatis e contra, quia ergo eunt et redeunt per diuersas regiones siue partes. Et omne animal magis confidit de suo simili quam de alieno, ideo eligunt sibi unam ex ipsis ut omnes ducat, et hoc est quod dicitur de illa que pluries iuit et rediit, ductorem faciunt et regem eo, quod illa scit melius regere de alia que non iuit. Ad aliud dicendum quod in quibusdam animalibus est uirtus fortis, sicut in uolatilibus et in animalibus rapacibus. Et oportet esse proportionem agentis ad patiens, ideo oportet ut talia animalia habeant nutrimentum grossum et indigestum qui digeratur a forti calore. Huius autem est caro cruda, ideo talia animalia sunt ad cibum determinata. In quibusdam est calor debilis, sicut in apibus, et propter defectum sanguinis, et propter hoc indigent nutrimento bene digestibili, et bene nutribili. Hoc autem est dulce, sicut dicit Aristoteles in libro De sensu et sensato, et ideo, quod amiserunt a parte sue compositionis, acquiritur per naturam, hoc est per rorem celestem et per artificium, scilicet mellificando, quidem quod tibi determinant. In cane autem sic est quod comedit diuersa nec sibi cibum determinat eo, quod habet stomachum similem stomacho hominis sicut dicit philosophus, et ideo sicut homo non determinat sibi cibum, sic neque canis. Ad aliud dicendum quod non determinat sibi cibum, et una causa est quia homo superhabundat omnibus animalibus intellectu. Cum igitur intellectus sit capax omnium, ideo homo est capax omnium. Intellectus non potest saciari in cognoscendo, sic nec in gustando, sequitur enim fieri hoc scit multum, illud scire uult, sic hoc gustato, illud uult gustare. Alia causa potest esse, philosophus querit inferius istam questionem, quare cum dedidit deus unicuique armaturam animali, ut lupo dentes, ceruo pedes fixos et ueloces quare non apropiauit aliquam armaturam homini qua posset se defendere. Philosophus soluit sic: quod cum omnia sint propter hominem, non debet coartari ad hunc habitum uel ad illum, quia qua ratione unum haberet, eadem ratione haberet alium. Et sic omnes a simmili de armatura, et propter hoc potest se defendere, uel cum baculo, uel cum ense, et cum dico ergo quod cum in uia nutrimenti, uel medicine omnia sint propter hominem, 328-329 v. De sensu et sensato 442a; H.A. 488a17 335-336 Cf. P.A. 641b7-8; H.A. 488b25; De an. 408b17. 311 causa potest assignari] potest esse causa V requiritur]acqueritur V 314 huius] huiusmodi V medio] numero V 316 medium] addo aut fuit ... sibi ducem] om. V 318 in calidam] ad calidam V 321 quod dicitur de] om. V 322 scit] fit V 323 quod in quibusdam animalibus est uirtus fortis] quod sunt quedam animalia in quibus est fortis uirtus V 324 et oportet] et quia oportet V 325 habeant] habent V grossum] om. V 326 est] sunt V 331 et per artificium scilicet] om. V quidem] inde V in cane] cane in marg. M sic] sicut V 334-335 sic neque canis ... sibi cibum et] om. V 337 sic] sicut V 338 fieri hoc scit] si homo sit V sic hoc] si homo V 340 cum] non V 342 posset] posse V 343 soluit] solum V 344 illum] aliud V eadem ratione] ratione add. V alium] aliud V

132 22

350

355

360

365

370

375

380

385

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

ideo sibi non debuit apropiare cibum. Sed fuit indifferenter omnis cibus homini, quod omnia ordinentur ad hominem. Patet quia canis ordinatur ad plaudendum, lupus ad ludendum, multa animalia et multe aues, sicut sunt rapaces, ad uenandum, mus ad capiendum, multa ad cibandum ut galline, porci, et cetera. Alia ad reducendum statum hominis imperfectum ad perfectum, sicut patet in morbo, ideo homo non debuit sibi determinare cibum aliquem. Ad aliud dicendum quod multitudo uenabilium potuit esse causa quare agrestia uenantur in aquis, et non e contrario. Plura enim sunt animalia in aqua quam in terra. Alia causa potest esse dispositio elementi. Aqua enim est elementum cadens, terra autem non. Ideo animal quod potuit uenari in terra, potuit in aqua, et non e contrario, quod aqua non fuit potens defendere animal quod est in ipsa, terra autem potuit, sicut animalia que sunt in ipsis foueis. Alia causa quia uolatile apropiat sibi aerem, agreste terram, et ideo cum aer esset supra terram et aquam, potuit illud uolatile uenari in aqua et terra, sicut patet in coruo piscatore. Sed quia terra non supra aquam sed potius aqua super terram, ideo non potuit aquosum uenari in terra, sed potius e contrario. Ad aliud soluendum, et secundum Galenum quod talibus animalibus inest minimum de sanguine, et ideo minimum de calore. Et ideo calor in yeme abscunditur propter nimiam frigiditatem aeris, et ideo uidentur quasi mortua, et in talibus est actus primus siue secundus, sicut dicit Aueroys in secundo De anima in commento. Alia causa est dispositio compositionis scilicet raritas porcorum, huius animalia, serpentes et lacerta, sunt animalia ualde rara, sicut dicit Galenus. Ideo frigus proiectat ad interiora et obtundit huius calorem, quo ad hoc quod si pungantur non sentiunt. Ad aliud quod castratura meliorat quedam animalia, hominem autem non. Vna causa est, quia homo inter alia animalia est ualde sanguineus, habet enim plus de semine et de sanguine et calore. Et ideo semper homo magis calidus et humidus est. Et per hoc stat uita et operatur uirtus generatiua. Quanto igitur plus est de materia habili ad generationem, tanto magis est temperatus, et quanto melius temperatur tanto melior est in moribus. Quia igitur per presentiam testiculorum plus multiplicatur huius materia, et per hoc temperantia in compositione et moribus. Ergo per priuationem eorum inerit distemperantia et mala moriginatio. Et ita homines castrati sunt immoriginati, sic non est in aliis animalibus, quia non est in illis sic, quia parum habent de caliditate respectu uiri, et parum de superfluo residuo, et multum de impuro. Calor autem naturalis qui debet operari ad generationem per purgationem testiculorum, purgat huius superfluitates, et ita reddit animalia temperata, et ex contenti bene moriginata, sicut patet in boue, et in porco, et ariete castratis. Alia causa est natura, quedam ordinat in generationem, quedam in nutrimentum et conseruationem. Illa autem, que ordinantur ad generationem, deterioris sunt nutrimenti quam illa que ordinantur ad nutrimentum et conseruationem, sicut patet de ouo. Albumen enim oui ordinatur ad generationem, uitellum ad nutrimentum, et est boni nutrimenti, et similiter de lacte et spermate, nullum 351 ad perfectum] om. V 355 cadens] cadent V 356 autem] om. V 357 non] om. V 358 foueis] om. V causa] om. V 359 esset] eat V 360 coruo piscatore] coruo et piscatore V 361 in terra] om. V 364 abscunditur] obscunditur V 365 uidentur] uidetur V 366 primus] prius V 367 scilicet] om. V 368 proiectat] penetrat V 369 huius] huiusmodi V 371 alia] omnia V 371-372 de semine et de sanguine] de sanguine et semine V 372 calidus et] calidus est et V 380 debet] deberet V ad] de V 382 est] om. M add. V 385 ouo] bouo V 386 nullum] nullus V

Liber Liber II

390

395

400

405

410

415

420

425

133 23

enim comedit sperma, tamen lac bene comedit. Cum igitur homo proprie ordinetur ad generationem, pessimi nutrimenti est, et quanto plus habet de materia generatiua, tanto melius se habet in comedendo. Hoc autem est cum testiculis, et ideo est bene temperatus homo cum testiculis, et bene moriginatus. Ergo priuatio testiculorum inducet contrariam dispositionem in ipso, et hoc est quod dicitur quod homo per subtractionem testiculorum sit quasi muliebris complexionis, et sicut mulieres prone sunt ad malum, et male moriginate, sic et huius homines. Sic autem non fuit in aliis animalibus que finaliter fuerunt ordinata ad nutritionem ipsi homini, quanto igitur natura in ipsis plus intendit ad generationem, tanto plus sunt deterioris nutrimenti. Quia igitur proprie et finaliter ordinantur ad nutrimentum, ideo deficientibus in ipsis testiculis, melius moriginata et temperata sunt huius animalia. Quod autem queritur postea dicendum quod in quibusdam animalibus est calor fortis et acutus, sicut in gallo, et ideo consumit materiam que transire debet in pinguedinem, quia pinguedo fit a frigido. Vnde mulieres pinguiores quam uiri sunt, per priuationem igitur testiculorum in ipsis retardatur huius calor et augetur frigiditas et sic pinguedo augetur. E contrario est de tauro, uerre et ariete, quia in istis non est calor ita fortis, et ideo per calidum /258rb/ et humidum spermatici fortificatur, sicut cor et epar replent corpus per uiam generationis, sic et testiculi per uiam reflexionis et reuerberationis. Presentia quoque testiculorum calorem auget et pinguedinem minuit, et eorum absentia facit oppositum. Ad aliud dicendum quod canis et elephas in omni animali, excepto ceruo, sunt maxime melancholica, et habent cerebrum ualde siccum. Vnde dicitur quod canes ualde bene sentiunt, sed non bene dormiunt. Dispositio cerebri sicca ualde bona est, et ideo sequitur ipsam bonitas operationum. Hoc autem est esse disciplinabile, ideo et cetera. De cane autem proprie causa finalis est ut aplaudat et ordinatur ad tutelam in absentia domini et in presentia, sed hoc non posset esse nisi esset disciplinabile. Et notandum quod quanto canis est magis disciplinabilis in statu naturali, tanto est magis indisciplinabilis in statu innaturali. De elephante autem est ratio specialis. Nam cum sit animal melancholicum, non ordinabatur ad hominem in uia nutrimenti, oportuit igitur ut haberet aliqua opera per que homini satisfaceret. Hoc autem fuit homini obedire per naturam, et esset disciplinabile, ideo homini seruit in castra portando arbores, euellendo, si sibi precipiatur. Ad aliud dicendum quod homo uno modo nominat uirtutem speciei, et componitur ex corpore et intellectu, et hoc modo semper est domesticus. Alio modo potest accipi secundum proprietates, et hoc modo potest fieri siluestris, sicut patet in furiosis et in puero, et si in nemore nutriatur ab animalibus siluestribus erit homo secundum uirtutem speciei. Et hoc patet: de facili est reducibilis ad statum, secundum quod dicitur de ymagine hominis quod est pulchra uel pulcher homo. Aliquando homo nominat effigiem hominis et non naturam, secundum quod dicimus quod simia est 

391-392 Cf. H.A. 590a. V 393 et huius] et om. V 394 fuerunt] om. V 394-395 natura in ipsis ... nutrimenti quia igitur] om. V 398 quod] quorum V 400 quia] om. V 402 non] om. V 403 et ideo] et om. M add. V fortificatur, sicut cor et epar] fortificantur sicut enim cor est epar V 404 sic et] V si M reuerberationis] reuersificationis V 405 quoque]ergo V 407 elephas] elephans V 408 et] om. V unde] bene V 411 cane] canem V 413 est] om. V 416 autem] aut V 417 euellendo] euolendo V 422 et si in nemore] et in seniore V 423 uirtutem] V ueritatem M 423-424 secundum quod] quod om. V

134 24

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

similis homini. Aliquando etiam magis proprie sicut in centauro et in quibusdam pluribus marinis. Proprie igitur loquendo, homo semper est domesticus, et sic prius philosophus dicit, loquendo tamen secundum proprietates hominis, potest fieri siluestris, et sic loquitur post, ideo non contradicit sibi.

427 pluribus] piscibus V 428 dicit] om. M add. V hominis] om. M add V 429 ideo] et sic V

Liber Liber II

5

10

15

20

25

30

35

40

135 25

Questio tertia Et omnia animalia habent duo membra, et cetera. 1. Circa partem istam primo queritur utrum membra naturalia sint nobiliora membris animalibus et uidetur quod sic, quia nobilius est illud quod est de esse rei quam illud quod est de bene esse. Sed membra naturalia sunt de esse, sicut cor et epar, animalia sunt de bene esse, sicut cerebrum et sui nerui, ergo nobiliora sunt membra naturalia membris animalibus. Ad idem queritur tardius separatur a membro plus est de esse quam illud quod citius separatur. Sed sic se habent uirtutes naturales respectu animalium, ergo he illis erunt digniores. Ad oppositum est alibi philosophus, quod inter omnia membra uitalia nobiliora sunt, demum animalia, tertio naturalia, quarto genitalia uel generatiua. Et dicendum enim quod in quibusdam animalibus cerebrum est propter esse et propter bene esse, in quibusdam propter esse. In homine enim est propter esse et propter bene esse. In cerebro enim est principium sensus et motus, et cogitatio mediante hoc operatur. Cum igitur, in quantum homini in quantum homo sit maxime necessarium, ideo cerebrum homini necessarium est. Et hoc modo loquitur alibi in speciali. In aliis uero animalibus non sic est, multa enim animalia capita non habentia, et indigent membris naturalibus propter esse. Et hoc modo loquendo in generali: membra naturalia necessaria sunt omnibus animalibus. Et hoc modo generaliter loquendo: membra naturalia magis sunt nobiliora membris animalibus. 2. Queritur postea quare egestio hominis est maxime fetida. Item queritur quare omne animal uolatile caret urina, cum bibant aues. Item queritur quare omne animal mingens est egerens, et non reuertitur. Quarto queritur propter quid aues rapaces minime potant. Quinto queritur propter quid omne animal carens sanguine habet pedes. Sexto queritur propter quid homo et aues habent duos pedes. Septimo queritur quare pisces in quantum pisces pedes non habent. Octauo queritur propter quid homo tardius incedit ceteris animalibus incessu pedum. Nono queritur propter quid incedit erectus, alia animalia incedunt prona. Ad primum dicendum quod dicit Ysaac quod in animali pessimi nutrimenti, quanto eligit sibi cibum grossiorem, tanto eius superfluitas melior, et per oppositum quanto eligit sibi meliorem, tanto eius superfluitas melior, uel deterior et immundior. Primum patet in uacca, mali enim nutrimenti est, tamen eius lac quod est eius superfluitas, est optimum, quia igitur haec inter omnia animalia peioris est nutrimenti. Non posset enim aliquis uiuere carnibus humanis, inter omnia animalia eligit sibi nobilissimum nutrimentrum, ideo eius superfluitas debet esse immundior et fetidior. Alia causa esse potest. Ad fetorem incendum duo requiruntur: calor fortis, sicut patet de †pecorino† fimo in estate. Item causa melancholica addita fortitudini caloris et cornua 2 Cf. H A. 488b29 et seq. 25 Cf. H. A. 594a. 1 questio tertia] in marg. M om. V 5 sunt] sint V 6 sui] eius V 8 queritur] quod V illud] V illo M 9 he] hee V 18 animalia capita] animalia fuit capita V 23 animal uolatile] animal mingens uolatile V 29 ceteris] omnibus V 31 erectus] rectus V incedunt] om. V 34 melior uel] om. V 36 haec] homo V 38 fetidior] feditior V 39 esse potest ad fetorem incendum] est a fetiorem manifestum V

136 26

45

50

55

60

65

70

75

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

que oriuntur ex nutrimento melancholico. Si per se ponantur, non fetent, tamen si igni addantur, fetent, quia igitur homo maxime eligit quod est sanguineum, id est calidum et humidum huius additum melancholico. Quod si per se ponatur, non fetet, quod est ergo oppositum, ut frigidum et siccum maxime fetorem debet in ipso apponere. Huius autem superfluitates generantur ex nutrimento melancholico, et ideo calor sibi forte adueniens maximum inducit in ipsa fetorem. Ad aliud dicendum quod egestio est principaliter superfluitas cibi, et urina potus. Cibus requiritur ut deperditum restauretur, potus ut cibum deferat per membra. Ergo per hanc uiam ordinatur ad cibum, et non reuertitur. Et ideo omne animal quod recipit potum, recipit cibum. Sed in animalibus communiter est magis necessarius cibus quam potus, et ex opposito superfluitates et egestiones magis debent expelli cibi quam potus. Et ita, si eicitur superfluitas potus, que eicitur, et extra cum urina alia superfluitas que est egestio, et ideo si mingit, egerit, et non reuertitur. Preterea potus ordinatur ad alterandum calorem naturalem in corpore, sed cibus ad restaurandum deperditum, et ita cibus est magis necessarius quam potus. Et ita si expellit superfluitatem potus, expellit superfluitatem cibi. Ad aliud dicendum quod uolatilia loquendo in †particulari† ualde sunt calida et sicca, et quia simile appetit suum simile, et cibus sit siccior quam potus quantumcumque sit humidius, ideo magis appetunt cibum quam potum, sed tamen plus et minus. Nam quedam sunt habentia suum nutrimentum cum quo est humidum, sicut carnes crude in uiuentibus de rapina est patens, et ista minime potant. Quedam comedunt grana et radices et herbas in quibus minor est humiditas, et ideo magis potant, quia tamen parum potuit, sicut dictum est. Ideo natura non accipit nisi quod sibi fuit necessarium ad refrenandum et alterandum calorem innatum, ideo non fuit ibi superfluitas que urina uocatur. Ex iam dictis patet solutio ad questionem que postea fiebat de animalibus rapacibus quare minime potant. Ad aliud quod pedes, ut dicit /258ua/ philosophus, sunt fulcimentum et substentamentum animalis, et ideo animalia non compacta et mollia requirunt maxime fulcimentum, et ideo quia calor est fulcire et confirmare, frigus, remollire. Quia carebant sanguine a quo est calor in corpore animalis, erant frigida et ita mollia, et ideo maxime indigent fulcimento ut quod ammiserant in complexione, recuperent in compositione. Et ideo pedes habuerunt. Ad aliud dicendum quod omne animal habet quattuor fulcimenta, ut patet in ipsis brutis. Homo igitur et auis duos pedes, et loco duorum pedum duas manus, loco duorum anteriorum. Auis duos pedes, et loco duorum pedum duas alas. Vel alia causa: homo et auis medium sue uite est terra uel in terra medium in aere, ut patet ex inspiratione et respiratione. Quia igitur pedes sunt ad ambulandum, et 68-69 Cf. H.A. 489b20 et seq. 41 igni] igitur V 43 fetet quod] fetent quia igitur homo maxime eligit quod V 44 et] om. V maxime fetorem] maximum fetiorem V 45 sibi] est V 46 ipsa] ipsam V 47 et] om. V 48 deperditum] perditum V membra] corpora V 51 ex opposito] expositio si V 52 et extra] et om. V superfluitas] superfluita V 53 egestio et] egestio eicitur et V 54 sed] om. V 55 deperditum] perditum V 58 et quia] et om. V 61 ista] ita V 64 et alterandum] ad alterandum V 66 iam] ideo V 68 pedes ut] om. V 69 substentamentum] sustamentum V et ideo animalia] ideo animalis V 75-76 duas manus ... duorum pedum] om. V

Liber Liber II 80

85

90

95

100

137 27

ambulatio fit in terra, ideo necesse fuit huius animalia pedes habere. Et quod possunt acquirere in aere. Hoc autem fuit ala in auibus et manus in hominibus, ideo et cetera. Ad aliud dicendum quod, sicut dicit philosophus, natura nihil facit frustra, nec deficit in necessariis. Et aqua est elementum mobile, nec potens ambulationem substinere, ideo non fuit necesse pisces in quantum huius habere pedes. Si autem opponatur de cancro et cetera, dicendum, quod fuit non in quantum piscis, sed magis in quantum participat naturam terre quam aque. Ad aliud dicendum, ut dicit philosophus in fine sexto, mulieres grauiter ambulant eo, quod sunt ualde frigide et humide, ut dicit Galenus, neruos remollit. Remollitio autem in neruis est causa grauis ambulationis, dicit enim Galenus quod nerui quanto sunt sicciores tanto sunt meliores, nisi ad tantam siccitatem ducantur quod rumpantur. Dicit etiam Galenus quod creati sumus in ultimo limositatis et humiditatis, quia igitur humiditas secundum quod potens est, remollit neruos. Que quidem remollitio est causa grauis ambulationis, ideo homo grauius ambulat quam aliquod aliud animal. Ad aliud dicendum quod inter omnia animalia plus habet de sanguine, et ita plus de calore, et quia, calidum est membrum erigere, quia calidum mouet a centro ad circumferentias, ideo homo erectus procedit. Alia causa est: dicit Haly quod cerebrum est sedes anime intellectiue, cuius signum est, lesio in cerebro habet peccatum in intellectu. Quia igitur anima ordinatur ad contemplandum suum creatorem, debuit cerebrum, quod est sedes anime, erigi et superius eleuari, ideo et cetera. Alia causa est: dicit inferius quod in homine magis differt unus sexus ab alio quam in aliis animalibus. Et hoc est quia magis est uirtus distincta et segregata in homine. Cum igitur in homine sit triplex uirtus: animalis, uitalis et naturalis, secundum quod potentiores et digniores debuerunt ordinari, quia igitur animalis dignior est, post uitalis, ultimo naturalis. Cerebrum primo debuit ordinari superius, cor in medio et epar inferius, ideo et cetera.

81-82 G.A. 715b15, 739b20, 741b4, 744a36, 778b11, 788b21; P.A. 641b13, 658a8, 661b23; De somno 455b16. 79 et quod] et om. V 80 hoc] hos V 82 deficit] V defuit M 83 habere] habet V 86 ut] quod V 87 frigide] humide V neruos] V uirtutes M 88 nerui] non in V 89 ducantur] dicatur V 90 rumpantur] rupantur V 91-92 quia iguitur humiditas] om. V 95 calidum est] caliditatis est V 96 haly] ely V 97 lesio] lesus V 100 sexus] sesus V in] om. V 101 hoc est] est om. V 103 animalis] animal V uitalis] uitalem V

138 28

5

10

15

20

25

30

35

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Questio quarta Et nos narrabimus inferius omne genus et cetera. Circa partem istam tria contingit dubitare. Primum est de phisonomia in generali. Secundo specialiter in organis sensuum. Tertium est de comparatione membrorum secundum inferius et superius, dextrum et sinistrum, ante et retro. Circa primum queritur et primo utrum phisonomia sit possibilis. Secundo dato quod sit cuius membri sit plus. Tertio dato, quod faciei utrum magis respectu partis anterioris aut posterioris. Quarto propter quid magis circa faciem et oculos quam circa alias partes corporis. 1. Circa primum arguitur sic: dicit philosophus in primo De anima quod intellectus nullius partis corporis est actus, ergo eius opera per se nullam partem sibi determinant. Sed mores causantur ex opere intellectus, ergo mores non possunt cognosci per aspectum alicuius partis, ergo phisonomia non est possibilis per aspectum in aliqua parte. Ad idem dicit philosophus in Topicis quod non sequitur: est castus naturaliter, ergo est castus, quia castus naturaliter est castus secundum quid. Ergo cum phisonomia non sit respectu uirtutis naturalis uel morum naturalium, phisonomia non erit nisi secundum quid. Sed quia secundum quid inest, nihil est in scientia, ergo simpliciter non erit possibilis phisonomia per aspectum. Ad idem, si aspectus est uniformis in habentibus eamdem speciem, ergo si mores sequuntur unitatem aspectus, ergo omnes habebunt easdem mores in specie. Sed hoc est falsum. Nam alii sunt libidinosi, alii continentes, ergo per aspectum non est phisonomia possibilis. Ad idem dicit philosophus in Ethicis quod natura non assuescit in contrarium, ut patet. Nam si lapis millesies feratur sursum, semper tendit deorsum, sed mores sunt ad contrarium, ergo mores non sequuntur uestigium nature, ergo per naturam non potuerunt sibi determinare aliquam partem corporis, sed huius mores in hominibus nihil aliud sunt quam phisonomia. In contrarium est hic philosophus et alibi, Rasis et Galenus et omnes auctores qui loquuntur de phisonomia. Ad hoc etiam potest adduci ratio talis. Dicit Haly quod mores sequuntur complexionem corporis, et hoc uult Galenus in secundo De complexionibus, quod complexio magis temperata temperatiores habet operationes et morales et naturales. Sed secundum aliam complexionem alius est aspectus in facie unius et alius in alio, ideo alii et alii mores. Ergo secundum diuersitatem aspectus deuenimus in cogitionem morum, et hoc nihil aliud est quam phisonomia, ergo et cetera. 2 Cf. H.A. 491a5 et seq. 13-14 Cf. De an. 407a20 et seq. 18-19 v. Top.136b15 et seq. 27-28 v. E.N. II. 1 questio quarta] in marg. M om. V 2 et nos ... et cetera] om. V 13 primo] secundo V 14 partis] om. V est actus] om. V opera] operatio V 15 determinant] determinat V possunt] sunt V 16 aspectum] espectum V 21 simpliciter] specialiter V 23 uniformis] informis V 25 est falsum] est om. V 28 feratur sursum] feratur in sursum V 32 est] om. V rasis] rasy V 34 adduci] addici V 36 temperatiores] temperationes V 37 unius] in marg. M om. V in alio] in marg. M om. V

Liber Liber II 40

45

50

55

60

65

70

75

139 29

Ad primum dicendum quod phisonomia nihil aliud est quam naturalium sensuum notitia per membra exteriora, et maxime per sensitiua et motiua, sensitiua in facie, motiua in manibus et pedibus. Et dicitur phisonomia, a phisis quod est natura, et nomen nominis quod est nominatio sue nature in operibus, unde different anathomia et phisonomia. Nam anothomia est distinctio membrorum in se, physica est distinctio membrorum per comparationem ad mores naturales, et iterum anathomia est circa interiora et exteriora. Physica uero circa exteriora uel sensus tantum. Cui autem membrum plus attestetur, uidebitur inferius. Ad obiectum dicendum quod actuum quidam sunt primi et quidam secundi generaliter. Nulla anima quantum ad actum primum nullum sibi determinat locum. Sed anima uegetatiua plus determinat sibi locum sicut patet in plantis, minus uero ut uisiua in oculo. Sed inter actus secundarios anime intellectiue, quidam sunt priores sicut actus /258ub/ apprehensiui, ut intelligere, ratiocinari. Quidam posteriores, ut motiui, unde sensus precedit motum in quantum ad istos actus secundarios nullam partem sibi determinat in esssendo, sed in operando possunt nisi in cerebro, ut dicit Auicenna, et de intellectu hic loquitur philosophus, cum dicit quod nullius partis corporis est actus. Alii sunt motiui posteriores, scilicet quando intellectus mouetur ad †desiderabile† uel ad delectabile, et in istis actibus communicat anima cum omnibus animalibus, unde sicut accidentia anime manifestantur in animalibus, sic eodem modo actus quantum ad uirtutes motiuas, hec autem sunt opera moralia, et quantum ad istos actus anima intellectiua potest sibi partem determinare, sicut enim intellectus speculatiuus est principium in cognoscendo, sicut practicus est principium in operando. Ad aliud dicendum quod duplex est inherentia. Vna habilis ut pasca est pulchrum tempus. Alia est actualis ut homo currit. Dico ergo quod physica non inferet habitudinem actualem uel inherentiam actualem sed habitudinalem.Vnde sequitur si est castus quod sit castus habitudinaliter et non actualiter. Esse autem castum habitudinaliter aliud est, et obiciebatur ac si nichil esset. Ad aliud dicendum quod duplex est similitudo, essentialis et in genere substantie. Hec autem est in omnibus que sunt eiusdem speciei, et hec non ordinatur ad mores, quia non indicatur in complexione. Alia est in figura uel aspectu, et hec uariatur secundum uarietatem indiuidui, quod ut dicit Porphirius et a capitulo De complexionibus constat ex quattuor proprietatibus, quas imposibile est in aliquo alio reperiri, et secundum hanc similitudinem uariatur aspectus, et e contrario, et diuersificantur mores, et communiter phisonomia, cum nihil aliud sit quam aspectus ad mores. Ad aliud dicendum quod in moribus tria considerantur: potentia, inclinatio ad alteram partem et actus operandi uel operatio. Quantum ad potentiam mores sunt naturales, unde dicit philosophus quod innata est nobis uia et cetera. Inclinatio secundum quod nominat habitum, sequitur complexionem corporis, et hec inclinatio 40-47 †… est† phisonomia differentia est inter phisonomiam et anathomiam] in marg. alia manu M om. V 41 et maxime] et om. V 43 quod est] V quasi M 44-45 in se phisica est distinctio membrorum] om. V 46 uel sensus] sensitiva V 47 plus] om. V 48 actuum] actiuum V et quidam] et om. V 52 quidam] om. M add. V 53 in] om. M add V 54 cerebro] V cerebru M et] om. V 59 autem] om. V anima] quam V 60 speculatiuus] specularis V 61 sicut] sic V 62-64 inherentia una ... actualem uel] om. V 67 dicendum] om. V 68 autem est] eadem V ordinatur] ordinantur V 69 indicatur] radicatur V 70 uarietatem] uariationem V 70 porphirius et a capitulo] non legitur V 71 quattuor] septem V est in aliquo] est om. V 72 e] om. V 73 diuersificantur] deuersantur V 75 potentia] primo V 77 innata est] in V

140 30

80

85

90

95

100

105

110

115

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

facit nos inclinare secundum naturam et complexionem ad contraria, magis ad unam partem quam ad aliam. Actus et operatio sequuntur liberum arbitrium, ut si enim secundum naturalem inclinationem inclinemur ad unum quod tamen faciamus uel non faciamus, hoc est a libero arbitrio. Vnde uno modo sunt mores ad contrarium, alio autem modo non. 2. Secundo queritur cuius membri sit possibilis ipsa phisonomia, et uidetur quod plus attestetur cordi. Nam sicut dicit Haly, mores naturales et acta anime sequuntur complexionem cordis, ergo cognitio istorum erit respectu ipsius cordis, et hoc nichil aliud est quam phisonomia, ergo et cetera. Ad idem, si ipsi mores sequuntur complexionem cordis debent sequi illa membra que disponunt corpus secundum exigentiam sue complexionis. Hec autem sunt cor et epar ergo ex dispositionibus istorum maxime relucescent mores naturales ipsius corporis. Contra omne speciale contrahit generale, sed in operationibus animalis principium est cor et epar, proximum autem uirtutis animalis cerebrum et partes eius. Ergo signa proxima morum uirtutis erunt in operationibus a cerebro procedentibus. Ad idem sedes anime intellectiue est in cerebro, et ab ipso refunditur per totum corpus, et loquitur mediante quoniam mediante sensitiua uirtute. Ergo cum mores sequentur radicem uirtutis animalis et substantiam †…† sensitiuam, huius autem principium est in cerebro, ergo in illis membris que manifestant naturam et dispositionem cerebri, ergo in illis apparebunt mores. Tertio dato, queritur in capite magis accipiatur phisonomia, in qua parte queritur plus, utrum magis a parte neruorum motiuorum aut sensibilium, et hoc est utrum ante uel a parte post, et uidetur quod a parte post. Nam mores naturales sunt a parte uirtutis motiue, sed uirtus motiua operatur per partem posteriorem. Et hoc patet quod omnes nerui motiui, preter motiuos faciei et cutis, capitis oriuntur uel a nucha uel a parte posteriori capitis, ergo et uirtus motiua, cum ergo ad dispositionem membrorum motiuorum debeat eligi phisonomia, ergo a parte posteriori capitis. Ad oppositum est philosophus, qui dicit quod a facie incipiendum. Vnde a facie incipite que est pars anterior capitis. Solutio: in moribus et accidentibus anime duo considerantur: uirtus que mouetur, ut in ira et timore et gaudio, et medium per quod mouetur et cum quo. Loquendo igitur de medio cum quo et per quod mouetur, mores et phisonomia et accidentia anime consequentur complexionem cordis. Cum hoc modo complexio erumpat a corde, secundum enim intensionem caloris cordis diuersatur complexio. Et sic loquuntur de moribus Galenus et Haly similiter. Et ista significatio non est in significando, sed solum in operando, secundum quod citius uel tardius mouetur et operatur. Sed loquendo de uirtute que mouetur, que radicatur in cerebro tamquam in radice proxima et immediata, hoc modo caput magis attestatur cerebro, quam aliquod aliud membrum, hoc modo 107 v. H.A. 491b et seq. 79 et] om. V 80 ut] et V 81-82 uel non faciamus] om. V 84 possibilis] plus V 85 acta] accidentia V 90 et epar ergo] om. V 92 omne speciale] omne enim speciale V 93 et epar] et om. V 99 mores] om. V 100 queritur] quod V 101 neruorum motiuorum aut] membrorum mortuorum ut V 102 sunt] insunt V 106 motiuorum] mortuorum V 107 incipiendum] cupiendum est V 112 consequentur] consequuntur V 113 loquuntur] loquitur V 117 attestatur] atestetur V

Liber Liber II

120

125

130

135

140

145

150

155

141 31

phisonomia repondet capiti. Illa uero semper manet. Illa autem que est ex parte cordis est accidentalis respectu istius. Ad aliud quod querebatur postea dicendum quod uirtus motiua quantum ad sui ortum plus est a parte posteriori quam anteriori, sed quantum ad compositionem e contrario est. Nam pars anterior magis est passibilis et facilius recipit impressionem, et ideo signum magis debet accipi a parte anteriori, scilicet a facie, quam a posteriori. Alia causa est philosophi in littera, quia licet pars posterior sit fortior quam anterior, illa tamen uacua est. Ista autem plena. In uacuo autem non fit impressio sicut in pleno. Potentia magis uicinatur cerebro anterior quam posterior, ideo et cetera. Sed queritur ulterius utrum magis attestetur faciei, uel etiam magis oculo. Nam dicit hic philosophus quod sic. Ad hoc dicendum quod sic, et causa dicta est quia maxime uicinatur cerebro et eidem maxime attestatur. Post dicit philosophus quod ante est in quo omnes sensus situati sunt, hoc autem est in facie, et ideo Yppocrates, cum ad inferimum ueneris primo faciem eius pernotabis. Propterea signa huius maxime attestantur oculo, oculus autem eiusdem est complexionis cum cerebro, et ideo cerebro maxime attestatur. Item ad oculum magis spiritus et humores quam ad aliquod aliud organum, et sic patet solutio. Sed queritur postea quare facies maxime patitur nocumentum ab interiori, minime a nocumento exteriori. Vnde non posset tantus calor neque tantum frigus ab alio membro sustineri, sicut facies substinet. Ad hoc dicendum quod in facie duo considerantur, passibilis compositio, et secundum conseruationem, et solicitudo regiminis et conseruationis. Dico ergo quando nociuum est exterius, tunc uirtus regitiua fortis, non /259ra/ lesa iuuat huius passibilem compositionem, ut in regimine et fortitudine uirtutis recuperet quod ammisit in compositione passibili. Sed quando noccumentum est intus, tunc uirtus regitiua lesa est, nec potest iuuare huius passibilem compositionem, et ideo ab huius nocumento multum leditur. 3. Queritur postea de capite, et queritur primo quare in capite humano plus sunt suture quam in capite alterius animalis. Secundo queritur quare in hominis capite sunt lineares, in capite femine sunt circulares. Item propter quid posterior pars sit solida, pars anterior, scilicet frons sit debilis usque ad multum tempus. Quarto queritur propter quid magnitudo et latitudo frontis significet hominem esse indiscretum, cum Galenus et Haly dicunt quod magnitudo capitis sit bonum signum.  131-132 v. P.A. 656a27 et seq. 149-150 Cf. H.A. 491b1-10, 516a18; P.A.653b, 685b29. 122 passibilis] passibis V 124 in littera] et littera V 126 cerebro] cerebrum V anterior] om. V 127 ulterius] necessarius V magis oculo] magis in oculo V 129 sic] sicut V uicinatur] auicinatur V 130 attestatur] atestantur V 131 post] preterea V ante est] om. V sensus] om. V situati] sic nati V 136 et humores] animales V ad] om. V 139 sustineri] om. M aad. V 141 conseruationem] V conseruatio nature M 142 nociuum est] nocitiuum necessarium V 144 nocumentum est intus] nocitiuum necessarium intra V 145 huius] huiusmodi V 147 humano] humido V 149 quare] om. V lineares] V lineate M 150 circulares] V circulate M 153 significet] significat V 154 dicunt] dicant V

142 32

160

165

170

175

180

185

190

195

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Ad primum respondeo quod inter omnia animalia homo plus habet de cerebro quantum ad quantitatem sui corporis et cerebrum eleuatum, cuius causa dicta est superius. Et ideo uapores totius corporis eleuantur ad ipsum tamquam ad caminum. Et ideo indiguit uiis, per quas possunt euacuari uapores, hac de causa fuerunt iste suture. Ideo homo plus habet de cerebro et suturis quam cetera animalia. Item quia plus habet de cerebro, ideo plus euacuatione indigebat, hec est causa finalis. Alia est causa materialis, homo enim secundum quod dicit Galenus, creatus est in ultimo limositatis et humiditatis, ideo quanto fuit maior humiditas, tanto minor coagulatio. Propter igitur superhabundantem humiditatem non potuit omnes partes consolidare sicut in aliis animalibus ideo remanserunt suture. Ad aliud iam patuit solutio. Nam sicut dicit philosophus, debilis est coagulatio in mulieribus. Si ergo debilitas coagulationis fuit causa suture cranei in uiro, debilior coagulatio causa maiorum suturarum, quia igitur maior sutura fuit in latum quam in longum, tam circulariter quam linealiter. Ideo in mulieribus sunt suture circulares, in hominibus lineales. Ad aliud dicendum quod plus est de cerebro in parte anteriori quam posteriori, quia igitur molle est cerebrum et liquidum et huius resistunt coagulationi et consolidationi, ideo pars anterior minus solida est. Et hoc patet in pueris, si enim moueantur aliquando eis apparet cerebrum in fronte quasi ebulliens. Ad aliud dicendum quod magnitudo et latitudo frontis potest esse dupliciter: accidentalis sicut fit in pueris a nutricibus, que comprimunt partem posteriorem, ut addant in ploram. Et hec magnitudo et latitudo frontis semper mala est. Et de hac loquitur hic philosophus, et hec cognoscitur eo, quod habent partem posteriorem rotundam. Et alia naturalis, et hec dupliciter: aut magnitudine materie cum fortitudine uirtutis, et talis semper bona et similiter in epate. Et de hac loquitur Galenus et Haly. Aut magnitudine materie cum debilitate uirtutis, et hec semper mala, et hec cognoscitur quando caput grossum et collum est gracile. Dico quod frons lata, in quantum mala siue sit accidentalis siue sit naturalis, significat indiscretionem eo, quod per compressionem frontis, et etiam materie habundantiam uirtutes non habent item liberum, ideo se ipsis confunduntur. Propter hoc faciunt hominem indiscretum. Queritur secundo circa organa. Et primo de phisonomia superciliorum. Secundo de lacrimalibus. Tertio de auribus. Quarto de sternutatione. Quinto de lineatione in manibus. Sexto de comparatione partium secundum onmes loci posteriores. 4. Circa primum sic, et queritur cur rectus transitus superciliorum significat hominem effeminatum et flexibilem. Secundo queritur si arcus contingant se in naso, significat quod leuis sit et subtilis et studiosus in operibus suis. 159 uapores] cerebrum M V 161 euacuatione] euacuationes V 167 suture] om. V cranei] carnei V 168 igitur] ergo V 175 dupliciter] duplex V 177 ploram] priorem V 178 hic] om. V eo quod habent] quod ea habent V 183 compressionem] comprehensionem V 184 frontis] factam V uirtutes] uirtutis V item liberum] liberorum item V 185 propter] per V 193 cur] quare V 194 effeminatum] et feminatum V 195 contingant se in] contigat in V

Liber Liber II

200

205

210

215

220

225

230

235

143 33

Tertio propter quid extensio uersus tempora significat negligentem et male dispositum. Quarto propter quid demissa significant inuidum. Ad primum dicendum quod sic scribitur in sexto Physicorum et in libro De animalibus quod unumquodque recipit necessitatem et complementum a suo fine, ut uidemus in artificialibus, serra enim habet dentes, ut secet, quia igitur finis ciliorum est ut obumbret oculos, debent reflecti supercilia secundum reflexionem oculorum. Igitur quoniam reflectuntur, sed in longum protenduntur, hoc est ab inobedientia materie male terminabili. Ad istam autem reflexionem impediendam maxime operatur humiditas. Ideo si supercilia protendantur in rectum, signum est quod superhabundat humiditas. Et quia humidum remollit, remollitio est causa flexibilitatis et feminitatis ut in feminis, que sunt maxime flexibiles, ideo ista recta extensio effeminitatem et flexibilitatem. Ad aliud dicendum quod arcus superciliorum naturaliter debent descendere usque ad conum nasi. Et causa huius quia radii oculi concurrunt in ipsum. Et propter hoc in illa parte ubi est magis concursus radiorum, magis requiritur obumbraculum, quia igitur supercilia sic disponantur, signum est studiositas nature operantis et obedientia materie bone dispositionis. Et propter hoc tales sunt leues et subtiles et studiosi in sensus operationibus. Sed si uersus tempora extendantur, signum est negligentie nature et materie inobedientia et mala dispositio. Et propter hoc tales sunt negligentes et male dispositi. Et propter hoc soluitur tertium. Ad aliud dicendum quod inuidia est propter defectum, non enim aliquis inuideret nisi aliquo indigeret. Quia igitur omnis pilus generatur ex materia melancholica, superhabundantia pilorum attestatur materie melancholice, et quia dimissio ciliorum causatur ex pilorum habundantia, ideo melancholie attestatur. Inter onmes complexiones hec maxime est indigens bonitatis, quia igitur inuidia propter defectum, ideo et cetera. 5. Consequenter queritur propter quid albedo oculi hominis non uariatur nisi raro uel nunquam, nigredo autem uariatur. Secundo queritur quare nigredo in oculis aliorum animalium aut uix aut numquam uariatur preterquam in equo. Tertio de controuersia inter istum et Galenum. Dicit Galenus quod paruus oculus est bonum signum, magnus quandoque bonum, quandoque malum. Dicit autem philosophus hic contrarium quia dicit quod mediocris est bonum signum. Quarto queritur quare profunditas in oculis significat subtilitatem et acuitatem uisus in omnibus animalibus et discretionem. Quinto queritur propter quid eminentia oculorum significat indiscretionem et perturbationem et malitiam dispositionis. Sexto queritur quare oculi multum immobiles et pauce clausure significant stultum et inuerecundum. Item quare ualde mobiles et multe clausure, indiscretum et mobilem. 200-201 Cf. P.A. 639b11-640a10 222-223 Cf. H.A. 492a 224-225 Cf. H.A. 492a5-7; G.A. 779b3. 204 male] om. V 205 impediendam] impediendum V 206 est] om. V 207 feminitatis] V femine M 208 flexibles] om V effeminitatem] et feminitatem V 210 propter] per V 213 propter] per V 213-215 leues et subtiles ... hoc tales sunt] om. V 217 inuideret] inuidet V 221 propter] per V 222 propter] per V 226 istum et Galenum dicit] istud quod dicit V 228 dicit quod] dicit philosophus quod V 231 propter quid] quare V oculorum] om. V significat indiscretionem] significat in oculo indiscretionem V

144 34

240

245

250

255

260

265

270

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Ad primum dicendum quod oculus componitur ex tribus humoribus et septem tunicis et ultima tunica exterior dicitur coniunctiua et est illud album quod apparet in oculo. Secunda ex parte exteriori dicitur /259rb/ cornea et illud est nigrum quod apparet. Tertia tunica est, cuius color est sicut color celestis et hec est perforata, et nulla alia, et dicitur eius foramen pupilla, et in hac apparet manifeste ydolum, et est pars nobilissima per quam oculus operatur inter omnes tunicas, sicut dictum est superius. Oculus est eiusdem complexionis cum cerebro, et est cerebrum album. Et propter hoc in parte exteriori, quare quanto magis recedit quod oculi a cerebro, tanto uirtus naturalis est debilior, et ideo cum color oculi esset album et compositio sua naturalis est alba. Virtus non potens conuertere quod erat exterius, relinquit in colore naturali, et ideo prima tamen semper est alba, secunda tamen nigra quia ad uisum duo requiruntur: illustratio medii et agregatio radiorum et spirituum uisibilium. Unio requiritur in radice, et cum isti spiritus principaliter exeant a pupilla, circa illam debuit esse nigredo, ideo et ad agregandum spiritus et radios eorum est circumquaque, albedo ad illuminandum medium. Et hoc uiso, patet solutio. In homine enim cerebrum albius est et clarius quam in ceteris animalibus, et ideo cum color tunice exterioris esset materialis, cum principium suum, scilicet cerebrum sit album, et ista erit alba semper et uniformiter. In aliis animalibus quia non est cerebrum adeo album sicut in homine ideo non inest illis albedo semper, ideo uariabilis potest esse. Item in animalibus non requiritur medii illustratio sicut in homine. Vnde in pluribus accidit quod melius uident de nocte quam de die, et ita cum illustratio fieret ab albo, non requirebatur in illis. Notandum tamen quod uolatilia minime uident de nocte, et hoc propter debilitatem uisus. De nigredine autem non est ita, quia nigredo est ut spiritus uisibiles agregentur. Sed spirituum uisibilium quidam sunt grossi et tales non indigent agregatione. Et isti maxime uident de longe, et in talibus potest uariari nigredo. Quidam autem sunt subtiles secundum magis et minus, et ideo maiori uel minori indigent agregatione. Hec autem agregatio fiebat a nigro, ideo nigrum poterit uariari. Ad primum igitur patet solutio. Nam albedo in homine non uariatur propter confortationem et conformitatem quam habet tunica cum cerebro, quod quidem albissimum est. Item hoc maxime indiget illustratione medii quod fit ab albo. Nigrum autem potuit uariari, quia in quibusdam maior requiritur agregatio, in quibusdam minor. Ad aliud dicendum quod spiritus immediate exeunt a pupilla, et propter hoc ad agregandum spiritus fuit cornea tunica que immediate sequitur ipsam. Nigra est quia alii sunt grossi et non indigent congregari, alteri subtiles et indigent congregari. Propter hoc illa tunica alteri fuit nigra, quando spiritus sunt subtiles, alteri glauca, quando spiritus sunt grossi.

236-238 Cf. G.A. 744a5 et seq. 236 humoribus] humiditatibus V 239 ex] a V 242 ydolum] indolum V 243 operatur] comparatur V 245 quanto] om. V 246 color oculi] color ipsi oculi V 249 spirituum uisibilium] spirituum et uisibilium V 250 principaliter] principalis V 254 uniformiter] uniformis V 259 propter] per V 261-262 de longe] om. V 262 subtiles secundums] V subtiles sed secundum M 265 propter] per V 266 et conformitatem] om. V 270 alii] aliquando V 271 sunt] fuit V alteri] aliquando V hoc] om. V 272 alteri] aliquando V alteri] aliquando V 273 grossi] subtiles V

Liber Liber II 275

280

285

290

295

300

305

310

145 35

Secunda causa est quia cornea tunica media est inter coniunctiuam et nutrimentum quod uenit ad coniunctiuam. Quando ergo plus assimilatur nutrimento, est nigra, quando coniunctiue, est glauca uel uaria, quia remittitur nigredo. Et notandum quod nigredo in equo in oculis uariatur et non in aliis animalibus, quia eius similior est homini quam alia. Ad aliud dicendum quod paruum uno modo est extremum respectu magni, sic oculus paruus est malum signum, et hoc modo loquitur Galenus. Alio modo oculus paruus non dicit extremum sed medium, et sic oculus paruus est bonum signum, hoc modo loquitur Galenus, primo autem modo philosophus. Ad aliud dicendum quod oculi prominentes significant nimiam humiditatem cerebri neruos relaxantem, et propter hoc oculi protenduntur extra, et nimia humiditas in cerebro malum est, et propter hoc oculi prominentes sunt mali, sed oculi profundi sunt boni, quia significant siccitatem cerebri que retrahit neruos, et propter hoc sunt oculi in profundo. Ad aliud dicendum quod, sicut dicit Philaretus, calidum est de facili mobile, et propter hoc qui habent oculos multe clausure, habent cerebrum calidum, et quia cerebrum calidum est mobile in oppinionibus, sicut dicit Galenus, propter hoc tales oculi sunt inconstantes. Sed illi qui habent semper oculos apertos, sunt stulti et inuerecundi, et causa huius est quia uisus est subtilissimus inter omnes sensus. Et propter hoc in instanti uidet, et propter hoc oculus sepe clauditur. Et illi qui habent multum oculos apertos, stulti sunt quia natura errat in regimine sui uisus. Inuerecundi sunt quia non habent uerecundiam proprio errore. Sed si haberent uerecundiam, statim clauderent oculos. 6. Circa tertium queritur quare aures sunt distincte in homine maiori distantia quam alia organa sensuum. Et quare in auribus foramen est tortuosum. Et quare omnia animalia preter hominem mouent aures. Et quare animalia melancholica sicut asinus, ceruus et lepores habent magnas aures. Ad primum dicendum quod obiectum auditus undique precipitur, et propter hoc oportuit esse aures ex opposito, unam contra aliam, unam in sinistra, aliam in dextra, quia uox est in aere, et in dextra parte et in sinistra. Non sic autem est in organis aliorum sensuum, quia oculi non recipiunt obiectum nisi a parte anteriori, nec alii sensus. Ad aliud dicendum quod aer magis frangitur, quando transit per foramen tortuosum quam quando transit per foramen rectum, et propter hoc in auribus que sunt instrumenta auditus, fuit foramen tortuosum. Ad tertium dicendum quod auditus est porta mentis, et propter hoc in homine in quo est discretio mentis, aures fuerunt immobiles, quia si mouerentur clauderetur

 274 quia] que V 280 et hoc modo loquitur galenus] om. V 284 relaxantem] relaxatem V 289 propter] om. V 290 oppinionibus] oppositionibus V 291 inconstantes] inconstantens M 292 subtilissimus] subtilior M V 293 hoc in instanti] hoc add. V om. M instanti] instandi V 294 sunt] et V 295 haberent] habent V 297 tertium] om. V 299 auribus foramen] auribus et foramen V 300 omnia animalia] omne animal V mouent] mouet V 306 nisi a] ubi in V 308 propter] per V hoc in auribus] hoc foramen quod est in auribus V 309 foramen] om. V 310 mentis] uirtus V 310311 et propter hoc ... discretio mentis] om. V 311 quia] quod V

146 36

315

320

325

330

335

340

345

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

foramen et impediretur auditus. Non sic autem est in aliis animalibus quia non est ibi discretio mentis. Secunda causa est quia nerui quanto sicciores tanto sunt ad motum habiliores, et propter hoc quia homo creatus est in fine humiditatis et limositatis, magis habuit neruos remollitos et ineptos ad motum quam alia animalia. Et propter hoc homo habuit magis aures immobiles quam alia. Ad quartum dicendum quod ista animalia sunt melancholica, et ideo timida, et ideo sicut natura dedit eis pedes ueloces ad fugiendum nociuum scilicet ceruo et lepori, similiter dedit eis magnas aures, ut de longe possint audire quodlibet nocumentum et effugere. 7. Circa quartum queritur quare sternutatio est signum conualescentie. Ad hoc dicendum quod quando uirtus est fortis in cerebro, si sentiat aliquod nocumentum, nititur expellere et sternutare. Et quando uirtus est debilis, non potest expellere nocumentum, sed subcumbit. Et propter hoc sternutatio quando uenit precedentibus signis digestionis, est signum conualescentie et feracitudinis uirtutis, sed quando in principio morbi est malum, quia tunc uenit ui symptomaticis et non ui nature. 8. Circa quintum queritur quare lineamenta in manu plus ualent ad pronosticandum de uita quam in pede uel alio membro. Et quare quando lineamenta sunt apparentia, sunt signum longe uite, et quando autem non sunt, signum breuis uite. Ad primum dicendum /259ua/ quod manus sunt ad capiendum res et retinendum, et propter hoc oportuit ibi esse aliquas lineas et tuberositates ad melius retinendum. Item oportuit quod manus sic posset claudi et aperiri. Et hoc non posset esse sine diuersis iuncturis et sine lineis, quia applicatio facit lineam, sicut patet in panno plicato. Sed pedes sunt ad incedendum et non ad retinendum, et propter hoc non debuerunt habere lineamenta sicut manus. Ad secundum dicimus quod, sicut dicit philosophus, habere magnas extremitates sicut magnos pedes et magnas manus, malum est in mulieribus, sed bonum est in hominibus. Et hoc est quia magne extremitates in mulieribus signum est magne uulue, quia enim uulua est de genere neruorum sicut manus et pedes, et habere magnam uuluam est malum in mulieribus. Sed magne extremitates in hominibus signum est magne uirge, et hoc est bonum in hominibus quia est signum fortitudinis. Similiter dico, cum in homine manus sint loco armorum in animalibus. Ille homo, qui habet manus magis lienatas, est fortis uirtutis et longioris uite, quia quanto uirtus est fortior, tanto melius. Item lineare manus et preparare ad capiendum et retinendum. 9. Circa sextum queritur quare membra que sunt in homine secundum latum, sunt eadem in specie sicut duo brachia, duo pedes et duo oculi, membra autem que in

343-344 Cf. P.A. 687b-5. 314 motum] om. V 316-317 et propter hoc ... quam alia] om. V 318 et] om. V 319 nociuum] nocitiuum V 320 nocumentum] nocitiuum V 323 quando] om. V 324 nititur] mititur V 325 propter] per V 326 feracitudinis] fortitudinis V sed] om. M add. V 327 tunc] om. M add. V 329 in] om. V 330 et] om. M add. V 334 manus] magis V 336 hoc] om. V habere] hanc V 341-342 nota quod magne extremitates in mulieribus sicut manus et pedes est signum magne uulue] in marg. alia manu M om. V 342 hominibus] omnibus V 346 melius] melior V 347 sextum] om. V 348 duo] duos V que] om. V

Liber Liber II 350

355

360

365

147 37

longum et profundum, non. Nam pars anterior pectoris non est eadem in specie cum posteriori, nec superior cum inferiori, caput enim non est in specie cum pedibus. Et quare in homine dextrum ponitur pro sinistro in aliis autem animalibus, non. Et quare mulieres non sunt ambidextre sicut dicit Yppocrates. Ad primum istorum dicendum, quod magis est distantia inter membra que sunt secundum longum et profundum, quam inter membra que sunt secundum latum. Et propter hoc fuerunt eadem in specie membra secundum latum et non secundum longum et profundum. Secunda causa est quia membra secundum latum ordinantur ad eamdem operationem, ut duo pedes ad ambulandum, due manus ad palpandum, duo oculi ad uidendum, due nares ad odorandum, due aures ad audiendum. Non sic autem membra secundum longum et profundum, nam ad idem non ordinantur pars anterior et posterior, et pars superior et inferior. Ad secundum dicendum quod fortior est uirtus naturalis in homine quam in aliis, et propter hoc sinistra facit operationem dextri in homine, et non in aliis. Per hoc patet solutio ad tertium. Nam sinistra in feminis est debilis, quia sinistra et ratione sexus et propter hoc femina non potuit esse ambidextra. Secunda causa est quia cor in homine secundum situm est in parte sinistra, insuflat tamen ad partem dextram, et propter hoc quod ammisit sinistra in sufflatione recepit in situ. Non sic autem est in aliis animalibus. Et propter hoc solus homo fuit ambidexter, femine autem non. Et sic patet solutio ad tertium.

352 Hippocrates, Aphorismi VII, XLIII. 350 inferiori] V anteriori M enim] om. V est in] est idem in V 354 membra] om. V 355 fuerunt] sunt V 359 ordinantur] ordinatur V 360 et] om. V 362 propter] per V 363 debilis quia] debilis et quia V 364 propter] per V 365 quia] que V cor] om. V 366 tamen ad] autem a V propter] per V 367 propter] per V

38

Peter of Spain, Questiones super libro ‘De Animalibus’ Aristotelis

This page has been left blank intentionally

Liber II Liber II

5

10

15

20

25

30

35

Secundus liber incipit. Questio prima Quedam membra animalium consimilia, et cetera. Hic restat querere de membris hominis. 1. Et primo de controuersia inter medicum et philosophum, quia philosophus dicit quod cor habet tres uentriculos, medicus solum ponit duos. Et arguo sic. Corpus diuiditur per dextrum et sinistrum, et ergo et similiter cor, cum cor sit centrum corporis et principium uite in corpore. Queritur etiam quare cor sit figure pyramidalis. Et queritur quare basis cordis declinat uersus dextram partem, corpus uero uersus sinistram. Et quare basis cordis in homine est superius, conus autem inferius. In aliis animalibus est e contrario, sicut in piscibus. Et quare cor in homine secundum situm declinat ad sinistram sed in suflatione sua ad dextram. Non sic autem est in aliis animalibus, sed est cor in medio. Queritur etiam quare intestina sunt inuoluta in homine. Et quare tria intestina sunt gracilia et longa, tria autem inferiora sunt grossa et curta. Et quare etiam cum cor nutriatur ex puriori nutrimento, unde est quod est pessimi nutrimenti et durissime digestionis. Et quare ren dexter est inferior quam sinister. Et quare ren sinister est pinguior quam dexter. Ad primum dicendum quod, sicut dicit auctor libro De motu cordis, cor, quantum ad sui substantiam solum habet duos uentriculos, dextrum et sinistrum. Sed quedam uena nascitur in corde que facit ibi alium uentriculum. Et quia philosophus ponit ortum uenarum a corde, et eiusdem esse compositionis cor et uenas, propter hoc ponit in corde tres uentriculos. Sed medicus non ponit uenas esse eiusdem compositionis cum corde, quod secundum physicum uene non oriuntur a corde sed ab epate, et propter hoc ponit in corde solum duos uentriculos dextrum et sinistrum, qui sunt de substantia cordis. Et per hoc patet solutio ad argumentum. Ad secundum dicendum quod sicut motus sequitur figuram, sicut dicit philosophus in libro De celo et mundo, sic figura sequitur complexionem. Dico ergo quod ignis in sua propria materia quando est in sua sphera est spherice figure, et hoc est quia illa materia omnino est obediens. Sed quando est in materia aliena, est figure piramidalis, sicut patet quando ignis est in carbone, facit basim inferius et eleuat conum  3 H. A. 497b1 14-15 H. A. 496a15 26-27 v. H.A. 496a35; P A. 667b13 et seq. 31-32 Cf. De caelo 313a15-313b24. 1-3 secundus liber ... consimilia et cetera] om. V 7 dextrum et] dextrum ergo et V et ergo et] om. V 7-9 cor cum cor sit ... etiam quare cor] om. V 9 sit] et sit V 10 queritur] om. V quare] in marg. M 12-13 aliis animalibus] aliis uero animalibus V 14-15 ad sinistram sed in suflatione sua] in sinistram secundum situm suflationem suam V 15 non sic] non sed sic V 21 et] om. V 23 libro] libri V 24 ad] a V 26 propter] per V 29 propter] per V 30 ad] om. V 34 quia] quod V

150 2

40

45

50

55

60

65

70

75

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

superius. Quia ergo cor est nature ignee cum sit calidum et siccum sicut ignis, et ignis ibi fit in materia aliena, propter hoc necesse fuit cor esse piramidalis figure. Secunda causa est quia, sicut dicit Haly, spiritus quanto transeunt per meatus strictiores tanto sunt subtiliores. Vnde spiritus uitales sunt animales in meatibus cerebri. Sed cor ex sanguine, quem recipit ab epate, generat spiritum et calorem. Et propter hoc pars cordis, que est uersus epar, est latior quia recipit sanguinem grossum, et conus est strictior siue acutior ut ibi generetur sanguis et spiritus subtilis, et hec est figura piramidalis. Per hoc patet solutio ad tertium. Et si obicias quod per istam rationem uentriculus dexter esset maior quam sinister, cum sit propinquior epati, cui contra dicit philosophus. Ad hoc dicendum quod sinister uentriculus fuit maior quam dexter, quia sanguis paulatine recipitur in dextro, sed conseruatur in magna abundantia in sinistro. Ad quartum dicendum quod cor in animalibus calidis est minus calidum, et propter hoc pars latior per quam recipit et insuflat, fuit posita in opposito cerebri, ut per frigiditatem ipsius cerebri reprimeretur eius calor. Sed si in piscibus sic esset, periret uita, quia cor in illis de se est frigidum, et si infrigidaretur a cerebro, suffocaretur calor in ipso. Secunda causa est quia pisces habitant in aqua que multum est frigida, et propter hoc cor eorum non indiguit aliquo refrigerio. Ad quintum dicendum quod homo inter omnia animalia est magis temperatus, et propter hoc cor fuit secundum situm in sinistra et insuflat in dextram, ut quod admittit dextra per situm, recuperet per insuflationem. Non sic autem fuit necesse in aliis animalibus, cum non sint ita temperata. Ad sextum autem dicendum quod, sicut dicit Auicenna, si in homine esset unum intestinum curtum et latum, successiue comederet et egereret, et sic semper uaccaret ab operibus naturalibus. Et hoc est inconueniens, quia debet homo intendere operibus naturalibus, ut legere, disputare, cogitare de suo creatore. Et propter hoc eius intestina fuerunt inuoluta ut diu possent retinere /259ub/ egestiones. Secunda causa est quia uirtus segregatiua fortis est in homine, et propter hoc oportuit quod egestiones diu morarentur, ut epar fugat quod est ibi de puro. Per hoc patet solutio ad septimum, quia epar plus sugit ab intestinis superioribus quam inferioribus, oportet quod sint longiora et graciliora quam inferiora, ut diutius ibi maneant egestiones. Secunda causa est quia in intestinis inferioribus egestiones sunt grosse et iam sunt in specie stercoris, sed in intestinis superioribus egestiones sunt liquide sicut chilus, et propter hoc inferiora intestina grossiora sunt quam superiora. Ad octauum dicendum quod membra principalia in animalibus, sicut cor, non ordinantur ad hominem propter nutrimentum, sed ad animal propter uitam. Sed alia membra, sicut renes et coxe et huius, ordinantur ad hominem propter nutrimentum, et propter hoc sicut sperma quod aptum est ad generationem non nutrit, sed lac, uitellum oui et non albumen, similiter cor est pessimi nutrimenti cum non ordinetur ad 41 latior] lactior V 47 habundantia in] habundantia quam in V 48 minus] om. V 49 propter] per V latior] lactior V 51 uita] om. V 53 propter] per V 55 est] om. V 56 propter] per V 57 recuperet] reciperet V 59 autem] om. V auicenna si] auicenna quod si M 62 propter] per V 64 propter] per V 69 secunda causa ... inferioribus egestiones] om. V 73 propter nutrimentum] per nutrimentum V propter uitam] per uitam V 74 et huius] om. V propter] per V

Liber Liber II II

80

85

90

95

100

105

110

1513

nutrimentum hominis, sed ad dandum uitam in animalibus. Viuit tamen ex nobiliori sanguine cum generet spiritum et calorem, et sic nobilius membrum corporis. Secunda causa est quia cor est in continuo motu, et propter hoc debuit esse solide substantie et melancholice, ne per motum dissolueretur. Melancholica autem sunt pessimi nutrimenti, et propter hoc fuit pessimi nutrimenti in cibo. Ad nonum dicendum quod ren dexter calidior est quam sinister, et propter hoc fuit propinquior epati a quo uenit ei nutrimentum, et calidior quam sinister, et ideo fuit altior. Secunda causa est quia caliditas contrahit neruos, frigiditas et humiditas relaxat neruos, et propter hoc cum maior sit calor in dextra quam in sinistra, nerui, per quos dependet ren dexter, magis fuerunt contracti uersus epar. Et propter hoc ren dexter est magis eleuatus quam sinister. Ad decimum dicimus quod, sicut dicit Ysaac, frigidum uel calidum remissum generat pinguedinem, unde flegmatice mulieres pinguiores sunt quam homines colerici. Et quia ren sinister habet calorem magis remissum, propter hoc fuit pinguior quam dexter. 2. Postea queritur quare cerebrum diuiditur per ante et retro, cum alia membra diuidantur per dextrum et sinistrum. Et quare membra exteriora diuidantur per dextrum et sinistrum, et non interiora. Non enim habemus duos stomachos, uel duo epata, sicut duo brachia, duas manus et duos pedes. Et queritur etiam quare sensus uisus et auditus et olfatus quilibet habet duo organa. Sed unicum est instrumentum gustus, scilicet lingua. Et quare sic est quod quedam animalia sunt que habent duas linguas, sicut serpentes. Item quare aues habent pulmonem distinctum per multos ramos, homo autem non. Ad primum dicendum quod cerebrum est principium duorum contrariorum, scilicet sensus et motus. Sensus enim est passio et motus est actio, et agere et pati sunt contraria. Contraria autem sunt que maxime a se diferunt uel distant. Et propter hoc quia maior est distantia inter se, ut ante sensus, motus uero retro, et non per dextrum et sinistrum. Sed alia membra corporis non sunt principium contrariorum, sed sunt ad idem opus, ut due manus ad palpandum, duo pedes ad ambulandum, et propter hoc diuiduntur per dextrum et sinistrum. Inter que est pauca differentia uel distantia. Ad secundum dicendum quod membra exteriora ordinantur ad diuersa opera, cum sint membra officialia, et propter hoc cum natura sit ad unum, illa membra non diuiduntur. Sed est unum cor, unum epar, unus stomachus. Sed testiculi diuiduntur in dextrum et sinistrum, et hoc est quia recipiunt ab aliis membris, secundum dextrum et sinistrum. A corde enim fluit uentositas erigens uirgam, ab epate uero recipiunt  97-98 Cf. P.A. 656b32 et seq. 75 hoc] om. V aptum] actum V 76 nutrimenti om. V 78 sic nobilius] sic quia cor est mobilius V 79 quia] cum V cor est] est om. V propter] per V 83 calidior] calor M V 86 propter] per V 87 dependet] dependeat V propter] per V 88 magis] plus V 91 propter] per V 94-95 et quare membra ... et sinistrum] om. V 96 duo] om. V 97 etiam] om. V et auditus] et om. V 101 ramos] om. V 103 cerebrum est] om. V 105 propter] per V 106 se] addo non] om. V 108 palpandum duo] palpandum et duo V propter] per V 111 cum sint] enim sint V propter] per V 112 cor unum] cor et unum V

152 4 115

120

125

130

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

materiam spermatis, a cerebro uero uirtutem sensitiuam, per quam est delectatio in coitu. Renes similiter diuiduntur in dextrum et sinistrum, quia recipiunt aquositatem ab epate secundum dextrum et sinistrum. Ad tertium dicendum quod anterior pars cerebri diuiditur in dextrum et sinistrum uentriculum, et propter hoc nares et oculi que sunt emunctoria anterioris partis cerebri diuiduntur in dextrum et sinistrum, ut dextra pars recipiat superfluitatem dextri uentriculi, et sinistra sinistri, sed non potuerunt esse due lingue, quia lingua non congruit nisi in duo, in gustum et loquelam, et si essent due lingue una impediret motum alterius, et impediretur loquela. Sed serpentes habent duas linguas, et hoc est quia illa animalia sunt multum gulosa, et comedunt terram et propter hoc oportuit in eis linguas multiplicari, ut multiplicetur gustus et augmentetur. Ad ultimum dicendum quod aues habent corpora rara, cuius signum est quod grosse plume oriuntur per raritatem pororum. Calor autem cordis tripliciter refrigeratur: uno modo per pulsum, secundo modo per omnia membra corporis in quibus sunt pori subtiles per quos intrat aer, tertio per anelitum. Dico ergo quod aues habent arterias breues et propter hoc cito uenit aer ad pulmonem multum frigidus, et nisi multum subtiliaretur, in pulmonem peteret cor et extingueret calorem in eo. Et propter hoc oportuit quod haberent multos ramos in pulmone ut diuideretur aer in minima et spolietur sua frigiditate. Non sic oportuit in homine, quia homo non habet corpus ita rarum, et habet longiores arterias.

116-117 quia recipiunt ... et sinistrum] om. V 119 propter] per V anterioris] anteriores V 123 et hoc] et om. V 124 propter] per V 130 propter] per V aer] om. V 131 propter] per V 132 diuideretur] diuidantur V aer] om. V 133 frigiditate non sic] frigiditate et non sicut V

Liber Liber II II

5

10

15

20

25

30

35

1535

Questio secunda Et deinde in dentibus animalium est magna diuersitas. Hic restant querere duo. Primum est de ordine uel origine sensus et motus in cerebro. Secundum est de quibusdam dictis in littera. 1. Circa primum sic dicit, quod motus sequitur sensum, unde sensus et motus sunt respectu eiusdem, sed sensus est in prima parte cerebri, ergo et motus. Propterea potentie diuersificantur et cognoscuntur per actus, et actus per obiecta, sed respectu eiusdem obiecti sunt sensus et motus: in aprendendo sensus et motus in prosequendo, ergo habent idem principium. Sed in anteriori parte cerebri est sensus, ergo et motus. Contrarium dicunt omnes auctores medicine. Propterea idem secundum idem non est principium contrariorum, sed sensus et motus sunt contraria, sicut actio et passio, ergo non sunt in eadem parte cerebri. Ergo si uirtus sensitiua est in anteriori, uirtus motiua est in posteriori. Quod concedo quia pars posterior capitis est dura et obtusa, et propter hoc ibi oriuntur nerui motiui qui sunt duri, cum sint principium in agendo. Sed pars anterior est mollis quia multum est ibi de cerebro, et propter hoc est habilis ad patiendum, et oriuntur ibi nerui sensitiui qui sunt principium in patiendo. Ad argumentum dicendum quod, licet sensus et motus sint respectu eiusdem, tamen non secundum idem, quoniam sensus in patiendo et motus in agendo. 2. Postea queritur quare collum leonis est continuum. Et quare in ossibus leonis non est medulla, cum ossa nutriantur ex medulla secundum philosophum. 260ra/ Et quare ex concussione ossium leonis uenit ignis. Ad primum dicendum, quod leo est animal ualde audax unde inuadit equum uel taurum licet sint maioris quantitatis et uirtutis. Et quia iste insultus fit per pectus et per collum, oportuit quod collum sit continuum, et quod non sunt in eo ossa concaua. Secunda causa est quia, sicut dicit Haly, colera habundans in animali generat maniam uel maniacam confidentiam, sed leones habent maniacam confidentiam et ideo sunt ualde colerici. Calor uero fortis in ipsis de grossiori parte nutrimenti nutrit os, partes autem liquidas et subtiles ex quibus debet generari medulla consumit, et propter hoc in ossibus leonum non est medulla. Sed in aliis animalibus ubi est calor temperatus ex grossiori parte nutrimenti fit os, et ex partibus liquidis et subtilibus fit medulla, et reseruat hanc naturam tamquam thesaurum, quia inde nutritur os tempore necessitatis, sic uero potuit esse in leonibus propter calorem excellentem. Ad aliud dicendum quod, sicut dicit philosophus, ignis sicut est facilis corruptionis, sic est facilis generationis. Vnde generatur ignis per concussionem durorum corporum et propter hoc ex concussione ossium leonis generatur ignis cum sint ualde dura.  2 Cf. H.A. 501a7 22-23 Cf. H.A. 516b7-521b13-15; P.A. 652a 37-39 Cf. H.A. 516bb5-11; P.A. 652a1-37, 655a1416; Plinius IX 86 4. 1-2 questio secunda et ... diuersitas] om. V 5 quibusdam] quibus V 14-15 ergo si uirtus sensitiua est in anteriori] om. V 15 in posteriori] in om. V 16 obtusa] confusa V 20 dicendum] om. V 21 idem] ideo V 22 leonis] in marg. M om. V 24 ex] et V 25 primum] aliud V 27 sunt] sint V 29 sed leones ... confidentiam] om. M add. V 30 uero] ergo V 33 liquidis] liquidibus V 34 naturam] nec V 35 propter] per V 37 est facilis] est cor facilis V 38 propter] per V

154 6 40

45

50

55

60

65

70

75

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

3. Postea queritur quare quedam animalia in eundo preponunt pedem dextrum, et quedam sinistrum. Et quare homo in ambulando preponit pedem dextrum, in defendendo uero preponit sinistrum. Et queritur quare elephas pedes anteriores habet altiores, cum alia quadrupedia habeant e contrario. Et quare homo habet pectus amplum plus quam alia animalia. Et quare homo et elephas et simia habent mammillas in pectore, alia uero animalia sub uentre uel inter coxas. Et quare in quodam genere animalis sicut in homine et porco, et mas et femina habent mammillas, in aliis autem non. Et quare flexio pedum in homine est ad posterius et manus ad anterius. Et quare equus et huius animalia flectunt pedes anteriores ad posterius, et posteriores ad anterius. Et quare elephas et leo flectunt pedes anteriores ad anterius et animalia alia flectunt et e contrario. Et quare omnia animalia habent caudam preter hominem et simiam. Ad primum dicendum quod animalia que pugnant cum pedibus anterioribus, sicut leo et elephas, preponunt pedem dextrum quia fortior uirtus est in dextro quam in sinistro, et magis iuuat eis in pugnando. Sed alia animalia que sunt deputata ad portandum honera, sicut equus, preponunt sinistrum, quia sinister fortior est in substinendo, plus enim possumus stare super pedem sinistrum quam super dextrum. Similiter dico quod in ambulando preponit dextrum, in deferendo se uel in pondus substinendo preponit sinistrum. Ad aliud dicendum quod elephas est animal deputatum ad portandum honera et est tardi motus, et propter hoc habet pedes anteriores altiores quam posteriores, ut melius possit substinere honus. Sed equus licet portet honera, est tamen uelocioris motus et propter hoc non habuit pedes anteriores altiores, quia impediretur eius motus. Ad aliud dicendum quod, sicut dicit Haly, triplex est causa latitudinis pectoris. Vna cordis caliditas, secunda causa est facilitas anhelitus, tertia uero magnitudo cerebri, quia ergo homo habet cor calidius quam alia animalia, et maiorem anhelitum, et maius cerebrum, propter hoc habuit pectus amplum magis quam alia animalia. Secunda causa est quia alia animalia incedunt supra pectus, et propter hoc, si haberent latum pectus, impediretur eorum motus. Ad aliud dicendum quod homo habet mammillas in pectore, quia lac hominis magis est digestum, et propter hoc mammille ubi digeritur lac fuerunt posite iuxta fontem caloris scilicet iuxta cor quod situatur in pectore. Simia autem habet mammillas in pectore quia est similis homini, et quia negligens est in acquirendo nutrimentum et non posset generari lac, ubi mammille essent posite iuxta fontem caloris. Elephas autem 40-43 Cf. H.A. 498a-498b10; I.A. 705b15 et seq.; Plinius XI 105 44-45 v. I.A. 712a-13. 41 quedam] om. V 44 queritur] om. M add. V quadrupedia] animalia V 46 alia] om. V 49 homine] genere V 50 mammillas in aliis] mammillas et in aliis V 51 ad posterius] a posterius V 52 huius] huiusmodi V posterius et] om. V 55 et] om. M add. V 58 in dextro] in om. V 60-64 sicut equus ... honera] om. V 65 propter] per V 66 portet honera] portet honus V 67 propter] per V 70 homo] om. V 71 cerebrum propter] cerebrum et per V 72 secunda] quarta V propter] per V 75 propter] per V 76 fontem] frontem V scilicet] sicut V 77 homini] hominis V 78 fontem] frontem V

Liber Liber II II 80

85

90

95

100

1557

habet mammillas in pectore, quia est animal melancholicum et non posset generari lac in mammillis nisi esset iuxta fontem caloris. Alia autem animalia habent mammillas in uentre, et illa que habent plures filios, habent plures mammillas. Masculi non habent mammillas, quia impedirent locum testiculorum. Sed homo et porcus habent mammillas quia, sicut in muliere generatur lac in mammillis, similiter in mammillis hominum materia spermatis, et inde transmittitur ad testiculos. Propterea dicit philosophus quod mammille sunt in homine ad decorationem. Ad aliud dicendum quod pars posterior corporis est magis ponderosa quam anterior, et propter hoc homo flectit pedes ad posterius, manus autem flectit ad anterius ad faciendum diuersa opera, eadem ratione quia pedes anteriores equi plus dimittunt de corpore posterius, flectuntur ad posterius, et pedes posteriores quia plus dimittunt de corpore anterius, flectuntur ad anterius. Et aues similiter quia plus habent de corpore anterius, flectuntur ad posterius. Elephas autem et leo flectunt pedes anteriores ad anterius quia pugnant cum pedibus anterioribus, sicut homo cum manibus. Ad aliud dicendum quod longaon, cuius extremitas est anus, in omnibus animalibus est et propter hoc in omnibus animalibus natura posuit caudam ad defendendum illud foramen. In homine autem non, quia homo acquirit sibi habitum per quem potest defendere et regere ne uideatur. Et quia simia assimilatur homini in rudibus, sicut dicit philosophus, propter hoc non habet caudam, sicut nec homo habet. Propterea simia ordinatur homini ad ridendum, et habitat cum homine, et propter hoc homo querit sibi habitum, sicut sibi ipsi, cuius signum, quia simia siluestris que numquam domesticatur, est caudata quia non habet qui preparet sibi habitum.

85 v. H.A. 497b37 et seq., 500a14 et seq.; P.A. 688a1 et seq. 96-97 Cf. H.A. 498b14, 502a16-502b29; P.A. 689b19690a. 79 quia est animal] est add. V om. M posset] om. V 80 iuxta fontem] intra frontem V 83-84 hominum materia] hominum generatur materia V 86 corporis] corpus V 87 hoc] om. V autem flectit] flectit om. V 89 corpore posterius] corde posteriori V ad] add V om. M 90 corpore] corde V corpore] corde V 91 autem] om. V 93 longaon] om. V 94 est] in marg. M om. V hoc] om. V in omnibus] om. M add V caudam] om. V 96 defendere et regere] defendi et regi V homini] homo V 97 habet caudam] habuit caudam V 99 signum quia] V signum est quia M

156 8

5

10

15

20

25

30

35

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Questio tertia Iam diuisimus membra exteriora uel extrinseca omnium, et cetera. Hic queruntur tria. Primum est de augmento. Secundum est de cornuis. Tertium est de dentibus. Circa primum, queritur primo utrum augmentum sit possibile. Secundo in quo tempore. Tertio quare in primo pars superior hominis maior quam inferior. In iuuentute autem est e contrario, et in aliis animalibus est e contrario. Et quare in senectute pars superior decresit quam inferior. 1. Circa primum sic, sicut dicit philosophus in quarto Meteororum: nobiliori forme debetur nobilior operatio, ergo cum nobilior sit forma iuuentutis quam forma elementi, nobilior sibi debetur operatio. Sed quando elementum generat, generat quid completum quod non indiget augmento, ergo fortiori ratione illud quod generat uiuens generat completum, ita quod postea non augmentatur. Propterea duplex est forma, quedam est forma eligata materie extensibili, secundum extensionem materie, sicut forma misti et elementi, quedam enim est forma non extensibilis, nec eligata materie, sicut anima que est forma uiuentis. Sed forma eligata materie in elemento generat completum quod non indiget augmento, ergo illud quod generatur a uiuente est ita completum quod non indiget augmento. Contrarium dicunt auctores, et etiam uidemus ad sensum. Propterea omne agens uel generans per diuisionem seminis plus retinet quam det generato. Fetus qui generatur diminutus est respectu patris, ergo indiget augmento. Propterea omnis causa nobilior suo causato, ergo cum /260rb/ generans sit causa generari, diminutus est fetus respectu patris, ergo indiget augmento ad sui completionem. Propterea prima causa quando creat animam, creat ipsam imperfectam quantum ad bene esse, ergo necesse est ut augmentetur, quod concedo. Ad primum autem in contrarium dicendum quod triplex est generatio. Quedam est generatio per conuersionem que est in elementis, et ista generans nihil dat informatione generata, sed equiuoce solum. Ignis enim spoliat formam aeris quando ex aere fit ignis et illa expoliata forma ex potentia materie ducit formam ignis. Est etiam alia generatio que est perfecta assimilatio rei cum re et hec est in augmento. Membrum enim quod nutritur et augmentatur, unit sibi nutrimentum ita quod non carne facit carnem. Et est tertia generatio per decisionem, et in hac generans dat materiam et formam generato. Dico ergo quod licet forma in elemento sit minus nobilis, tamen generat effectum completum, et hoc est quia non dat ei materiam. Sed quia in uiuentibus pater dat materiam filio et non potest tantum dare quantum retinet, quia unumquodque 2 Cf. H.A. 505b 18 et seq. 35-36 Cf. G.A. 740b20 et seq. 1-2 questio tertia iam ... cetera] om. V 9-11 tertio quare ... quam inferior] litturatum M 12 sic] om. V 14 elementum generat] om. V 18 enim] autem V 19-20 sicut anima ... materie] om. V 20-21 ergo illud ... augmento] om. V 23 diuisionem] decessionem V 29 ut] quod V 30 in contrarium dicendum] dicendum per contrarium V 31 que est] om. V et ista] et in ista V 32 solum ignis] V solum iste ignis M 33 et illa ... ignis] om. M add. V 34 perfecta] imperfecta om. V 37 generato] generatio V 38 sed] om. V 39 tantum dare quantum] tantam dare quantam V

Liber Liber II II 40

45

50

55

60

65

70

75

1579

magis est solicitum uel intentum circa bonum proprium quam circa alienum, propter hoc semper filius est diminutus respectu patris, et oportet quod augmentetur. Per hoc patet solutio ad secundum. 2. Circa secundum sic: augmentum est processus ab incompleto ad completum, ergo quanto magis accedit puer ad complementum, intenditur plus augmentum, sed hoc est post quartum decimum annum, ergo plus intenditur augmentum. Propterea motus naturalis intenditur in sui fine, ergo cum augmentum sit motus naturalis, plus intenditur in fine, et hoc est post nouenum annum, ergo et cetera. Contrarium autem dicit philosophus, quod in primo septennio plus uiget augmentum, in secundo uero minus, in tertio uero minime. Propterea una uirtus retrahitur ab alia. Sed uirtus animalis in pueris est debilis. Vnde uiuunt uita bruti, sicut dicit philosophus, ergo naturalis est fortior, sed augmentum est minus propter debilitatem uirtutis naturalis, ergo plus intenditur in etate puerili. Propterea ad augmentum requiruntur duo: calor, scilicet dilatans et materia obediens. Sed calor fortior est in pueris, sicut dicit Galenus, et humidum extendibile plus habundat in eis, ergo in tali tempore plus intenditur augmentum, quod concedo. Ad obiectum in contrarium dico quod quidam est motus naturalis, qui fit per accessum ad suam causam, ut lapis quando descendit quod accedit ad causam finalem ad quam intendit, et similiter ignis quando ascendit. Et de tali motu uerum est quod motus naturalis intenditur in fine. Est alius motus naturalis qui fit per recessum a sua causa, et de tali modo non est uerum quod motus naturalis intendatur in fine, sed debilitatur, sicut patet de calore ignis quanto enim plus elongatur a radice, plus minuitur. Eodem modo dico de augmento, quia uirtus augmentatiua decisa est in spermate a parentibus, et quanto plus elongatur a suo principio, tanto plus debilitatur. Et propter hoc in primo septennio, multum augmentatur puer, in secundo autem minus et in tertio minime, ita quod in fine tertii septenni, scilicet in uigesimo primo anno, cessat augmentum uel ad plus in trigesimo. Quare in principio pars inferior hominis est minor quam superior in iuuentute, e contrario, et in aliis animalibus est similiter, e contrario. Ad hoc dicendum quod matrix in mulieribus est rotunda, et propter hoc membra longa sicut pedes et manus non possunt bene crescere in matrice, sed in iuuentute multum crescunt ista membra ita quod pars superior est maior quam inferior. E contrario autem est illis in aliis animalibus, quia in feminis eorum est matrix longa, et propter hoc membra longa bene possunt crescere scilicet pedes. Quare in senectute pars superior decresit et non inferior. Ad hoc dicendum quod in senectute incuruatur pars superior propter defectum uirtutis et ideo incuruant se senes et uidetur pars superior diminui et decrescere. Pars

48-49 Cf. H.A. 544b26, 581a14. 42 solutio] hoc V 43 completum] incompletum V 45 intenditur] attenditur V 46 propterea] sit V naturalis intenditur] naturalis plus intenditur V sui] om. V 48 in] om. V 52 minus] ramis V propter debilitatem] in marg. M om. V 53 duo] om. M add. V 57 descendit] ascenddit V 58 ad] a V 60 modo] addo non est] om. V 61 calore ignis] calore et ignis V 65 et] om. V 68-69 quare in principio ... e contrario] in marg. M om. V 72-73 inferior e contrario] om. M add. V 74 propter] per V scilicet] om. V 75-79 quare … decrescat] in marg. inferiore M om. V

158 10

80

85

90

95

100

105

110

115

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

autem inferior non sic apparenter incuruatur et pro tanto non dicitur quod pars inferior decrescat. 3. Circa secundum principale queritur quare cerui mutant cornua. Et quare cornua abscondunt. Et quare masculi generaliter habent cornua, et quedam femine habent cornua et quedam non. Et quare iste passiones se concomitantur, scilicet habere cornua, non habere dentes in mandibula superiori, habere plures uentres, habere intestinum tortuosum. Et quare cerui habent cornua continua et non concaua. Alia uero animalia habent cornua concaua, ut uacca et huius. Et quare generaliter in cornibus uersus radicem est concauitas, in parte superiori non, sed sunt solida. Ad primum istorum dicendum quod fumus aut est subtilis, aut grossus aut mediocris. Ex uapore uel fumo subtili generantur pili, ex grosso cornua, ex mediocri dentes. Cornua ergo generantur ex grosso fumo melancholico, et propter hoc cerui sunt animalia ualde timida et melancholica et multum habundant in materia cornuum. Et propter hoc in tantum crescunt cornua eorum, quod cedunt eis in bono et grauant eos. Et propter hoc natura sentiens se exhonerari et pregrauari, cum sit sagax sagacitate cuius non est finis, dimittit illa regere et illa destituta a regimine nature cadunt et regenerantur noua. Per hoc patet solutio ad secundum, quia ceruus est animal timidum. Quando amisit cornua que erant ei loco armorum, abscondit ea, ne aliquis ipsa inueniat et percipiat ipsius defectum. Ad tertium dicendum quod cornua sunt in animalibus loco armature, et, quia masculi sunt defensores feminarum, onmes masculi habent cornua, sed non omnes femine, cerua enim non habet cornua, sed habet pedes ueloces et potest effugere nocumentum. Ouis autem et uacca et consimilia animalia non habent pedes ueloces, et ideo natura dedit eis cornua ut aliquo modo possint se defendere a nociuis. Ad quartum dicendum quod ex eadem materia fiunt dentes et cornua, et propter hoc quando materia cedit in cornua, definunt dentes in mandibula superiori et in superiori plusquam inferiori, quia omne animal mouet mandibulam inferiorem, preterquam tenchea. Et propter hoc dentes in mandibula inferiori sunt magis necessari et rectificet eos natura plusquam alios qui sunt in mandibula superiori, quia ergo illa animalia non habent dentes in mandibula superiori. Et propter hoc habent plures uentres, quia eorum nutrimentum non digeritur in ore, sed rapiunt nutrimentum et reponunt in primo uentre, et postea, quando quiescunt ipsum, ad os reducunt, et iterum ruminant. Et quia eorum nutrimentum erat indigestum, et habuerunt intestina inuoluta, quia si haberent intestinum rectum, cito exirent cibaria et non expectarent digestionem. Ad quintum dicendum quod medulla est calida et humida, et propter hoc, quia cerui sunt melancholici, habent cornua continua, solida et sine medulla. 108-109 Cf. H.A 516a20; P.A 691b5. 84 cornua non] cornua et non V 87 ut] sicut V 92 propter] per V 94 propter] per V et grauant] et om. V 95 propter hoc natura] per natura V 96 illa] illas M V 98 per] et perV 99 ipsa] ipsas M V 100 ipsius] eius V 101 tertium] aliud V 103 femine cerua] femine et cerua V 106 propter] per V 109-111 inferiori sunt magis ... dentes in mandibula] om. V 112 sed] om. V 114 et] om. M add. V 116 propter] per V quia] om. V 117 continua solida] continua et solida V

Liber Liber II II

120

125

130

135

140

145

150

155

159 11

Ad sextum dicendum quod cornua sunt in animalibus loco armature, et maxime in parte superiori, et propter hoc pars superior fuit dura et solida, pars uero inferior fuit continua. Secunda causa est: quia nutrimentum transit ad partem superiorem per partem inferiorem, et propter hoc hec pars inferior fuit concaua, ut possit transire citius nutrimentum. 4. Circa tertium queritur quare dentes anteriores sunt lati et acuti, dentes uero maxillares sunt lati et grossi, dentes uero qui sunt in medio, sunt acuti. Et quare quidam dentes transmutantur et quidam non, et maxime in prima etate. Et quare in omnibus /260ua/ animalibus preter equum, dentes in senectute nigrescunt, in equo uero albescunt. Et quare in quibusdam animalibus sunt plures ordines dentium. Et quare in masculis plures sunt dentes generaliter quam in feminis. Et quare habere plures dentes est signum longe uite, et contrarium signum contrarii. Et quare pisces habent dentes acutos. Et quare dentes augmentantur usque in finem uite in continuum et diminuuntur in discretum. Ad primum dicendum quod dentes anteriores sunt ad incidendum, et propter hoc sunt lati. Medii uero qui canini dentes, sunt ad penetrandum et propter hoc sunt acuti. Per hoc patet solutio ad secundum. Maxillares uero sunt maiores et magis necessari, et propter hoc habent maiorem radicem et non transmutantur. Alii autem transmutantur et maxime in etate puerili quando uicinantur humiditati innate ex qua generantur. Ad tertium dicendum quod tertia digestio dealbat, et propter hoc quia in senectute debilitatur digestiua, nigrescunt generaliter dentes, nisi in equo, quia equus est ualde luxuriosum animal, et propter hoc in iuuentute, quando uiget generatiua, est fortis calor in ipso qui patet fumum resoluere et non consumere, et illi uenientes ad dentes inficiunt ipsos. Sed in senectute deficit calor ille et non eleuat fumos et tunc remanet color albus. Secunda causa est quia equus habet cerebrum multum humidum,unde multotiens patitur reuma, et propter hoc oportet longum tempus ponere antequam euacuentur superfluitates sui cerebri, cum sit in eo debilis uirtus, et propter hoc in senectute quando euacuate sunt superfluitates sui cerebri, que inficiebant dentes, remanent dentes albi. Ad quartum dicendum quod in illis animalibus in quibus sunt dentes ad pugnandum, sunt plures ordines dentium, sicut in porco agresti et in leone. Ad quintum dicendum quod multitudo dentium est signum fortitudinis uirtutis, et propter hoc cum mares sint fortiores generaliter quam femine, plures habent dentes quam femine. Per hoc patet solutio ad sextum.

119 propter] per V et solida] et om. M add. V 120 ad] a V 121 propter] per V hec] om. V 123 sunt lati et acuti] in marg. M lati et acuti om. V 124 lati et grossi] palatales V 125 prima] propria V 127 nigrescunt] incognoscunt V 129 generaliter] naturaliter V 130 habere] habent V longe uite] magnum V 135 propter] per V 136 lati] lati et grossi M propter] per V 138 propter] per V 141 propter] per V 142 nigrescunt] nigrescuntur V 143 propter] per V 144 patet] potest V fumum] V famum M 146 color] callor M albus] om. V 147 est] om. V 148 propter] per V 149 propter] per V 154 propter] per V cum] V causa M sint] V sit M

160 12

160

165

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Ad septimum dicendum quod pisces in aqua rapiunt, et propter hoc habent dentes acutos ad melius retinendum. Ad ultimum dicendum quod dentes sunt in continuo labore et propter hoc multum de ipsis deperditur et oportet quod continue restauretur usque ad mortem. Sed diminuuntur in discretum, quia numerus dentium est ex fortitudine uirtutis, et quia in senectute debilitatur uirtus, diminuuntur dentes in discretum et augmentantur in continuum dicta de causa. Queritur etiam hoc, quare animalia ruminantia habent sebum pro pinguedine, non ruminantia uero habent saginam. Ad hoc dicendum quod hoc est quia ruminantia magis digerunt suam pinguedinem cum habeant fortiorem digestiuam, non ruminantia uero minime digerunt in respectu ideo et cetera. Sequitur hoc.

156 in aqua rapiunt] om. V propter] per V 158 propter] per V 160 ex] om. V 163 hoc] om. V

Liber III Liber III

5

10

15

20

25

30

35

Quidam habent principium huius tertii libri hic. Quoniam diximus dispositionem interiorum membrorum et cetera. Questio prima Matrices uero animalium diuersantur, et cetera. Circa precepta tria queruntur. Primum est de distinctione animalium per istas differentias: uolatile et gressibile. Secundum est de assimilatione auium homini in garitu. Tertium est de membris generatiuis. Circa primum queritur primo de hac distinctione. Secundo utrum differentie sint subtantiales uel accidentales homini. 1. Circa primum sic: ab eodem est esse et distinctio, sed esse est a forma, ergo et distinctio. Propterea solus actus diuidit, sicut dicit philosophus, ergo distinctio animalium est a forma. Contra philosophus dicit in hoc libro quod in naturalibus necessitas est a fine, ergo et distinctio. Propterea finis est, cuius gratia fiunt alia, ergo distinctio est a fine uel a parte finis. Contra materia est principium diuersitatis. Vnde dicit philosophus in septimo Metaphysice, eadem sunt numero quorum materia est eadem, ergo diuersitas in animalibus est a parte materie. Propterea Ysaac dicit in Dietis uniuersalibus quod in gressibilibus dominantur infima grauium, in aquatilibus suprema grauium, in uolatilibus infima leuium, ergo a dominio materiali est distinctio in animalibus. Ad hoc dicendum quod quedam est distinctio que facit differere secundum numerum et hec est a parte materie. Quedam distinctio que facit differere secundum speciem. Et hoc aut secundum intentionem et sic a parte finis, aut secundum rem et sic a parte forme. Et per hoc patet solutio ad argumentum. Ad illud quod dicit Ysaac, quod quedam sunt que mouentur a natura et ab anima, dico ergo quod omnia uiuentia quantum est de motu, qui sit a natura, mouetur in terra. Sed loquendo de motu regulato ab anima, quedam mouentur in aere sicut aues. Dico quod Ysaac distinguit animalia a dominio materiali, quia loquitur de his in quantum competunt nutrimento et hic est ratione materie solum. Quare iusta hoc cum animalia diuidantur secundum tria elementa in quibus habitant, quare non diuiduntur secundum quartum. 1-2 Cf. H.A. 509a27 et seq. 4 Cf. H.A. 510b6 13-14 Cf. P.A. 642a15 et seq. 15-16 Cf. P.A. 639b11 et seq. 1-3 quidam habent ... et cetera questio prima] in marg. M om. V 4 matrices uero ... et cetera] om. V 16 et] oportet V 17 fiunt] fuit V distinctio] om. V 19 materia est] materia et est V 23 aquatilibus] quatilibus V 25 hoc] om. V 26 quedam distinctio] quedam est distinctio V 30 ad illud quod dicit ysaac] ad illud dicendum quod dicit philosophus ysaac V 34 nutrimento] V nutrimentum M

162 2

40

45

50

55

60

65

70

75

Peter super libro libro ‘De ‘De animalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Vna causa est quia omnia mista a dominio sunt ex grauibus, secundum magis et minus et eadem sunt principia essendi et conseruandi. Aer enim est principium conseruandi animalia in inspirando. Aqua autem similiter conseruat quedam animalia ignis non, et propter hoc penes tria distinguntur animalia, non penes quartum. Secunda causa est quia dicit philosophus in Metaphysica quicquid uenit usque ad sperma, ignis corrumpitur et fit ignis. Et propter hoc, cum ignis sit principium corruptionis, non potest esse principium conseruationis animalium. Tertia causa est quia uita stat per distantiam a contrarietate. Vnde in quolibet elementato sunt qualitates fortes fracte. In elementis uero sunt non fracte, et maxime in igne, quia caliditas in igne ultimatur. In aliis autem elementis non ultimantur sue qualitates, et propter hoc ignis plus reccedit a temperamento quam alia elementa. Et propter hoc alia elementa potuerunt esse principium conseruationis, ignis autem non. Circa secundum sic: differentia conducit adesse. Iste differentie uolatile et aquatile possunt esse animalis, ergo non sunt differentie essentiales animalis. Precepta differentia dat actum intraneum. Iste differentie non dant actum intraneum, ergo non sunt essentiales animalibus. Ad hoc dicendum quod iste differentie secundum uerum sunt accidentales. Sed quia sunt proprie in animalibus et per has distinguntur animalia, ponimus /260ub/ ipsas esse essentiales. 2. Circa secundum principale queritur sic: quare uolatilia homini assimilantur in uociferando, agrestia siue gressibilia in mouendo, pisces uero in neutro. Et quare aues rapaces peius cantant quam aues uiuentes ex terre nascentibus. Et quare in auibus minus est fel et splen quam in aliis animalibus. Et quare in auibus colera delegatur ad intestina. Et quare generaliter in animalibus fel est prope, epar in sima epatis. Splen est supra, longius ab epate. 3. Circa tertium queritur quare in feminis testiculi generaliter sunt intra. In maribus uero quandoque intra quandoque extra. Et quare quidam masculi habent uirgam et testiculos et quidam non, sicut aues non habent uirgam et tamen habent testiculos. Et quare matrices in auibus sunt prope cor, non sic autem est in aliis animalibus. Ad primum istorum dicendum quod aues maxime assimilantur homini in regimine spirituali et animali, habent enim pectus et caput erectum sicut homo, et quia in regimine uitali et animali formatur uox, in uitali per pulmonem et arterias, in animali per linguam, et propter hoc maxime assimilantur homini in uocando uel uociferando. In mouendo non, quia mouentur in elemento, ubi non mouetur homo, et habent alia instrumenta mouendi scilicet alas. Sed gressibilia assimilantur homini in mouendo, quia in eodem elemento mouentur in quo homo, et non habent alia instrumenta mouendi quam homo. In uocando autem non assimilantur homini, quia non assimilantur in 60-62 Cf. P.A. 645a31-b37; H.A. 506a20-b25, 507a20; P.A. 669b26 et seq. 63-64 Cf. H.A. 509b5 et seq. 67 Cf. H.A. 510b23. 38 est] om. M add. V 39 animalia] om. V in ] et V 40 propter] per V distinguitur animalia non] distinguitur et non V 41 quicquid] quod V usque] in marg. M 42 propter] per V 43 est] om. V 44 fortes] om. V 46 propter] per V 47 propter] per V 50 possunt] V sunt post M ergo] om. V 51-52 iste differentie … intraneum] om. V 53 iste] om. V 57 agrestia] V agresta M agressibilia] gressibilia V 70 regimen uitali] regimen in tali V 71 propter] per V 73 scilicet] sicut V 75 autem] aues V assimilantur in] assimilantur homini in V

Liber Liber III III

80

85

90

95

100

105

110

1633

regimine uitali et animali, habent enim caput et pectus demissum, homo uero habet erectum. Pisces similiter non assimilantur homini in uocando quia non habent principia uocis sicut pulmonem et arterias, cum sint animalia frigida et in elemento frigido, et pulmo non est in animalibus nisi ad uentandum calorem. Nec in mouendo assimilantur homini, quia mouentur in elemento fluxibili et non habent instrumenta mouendi que habet homo, quia mouetur in elemento firmo et solido. Ad secundum dicendum quod aues rapaces multum habent de calore et siccitate, siccitas autem corrugat arterias et facit raucam uocem, et propter hoc aues uiuentes de rapina peius cantant quam alia genera auium. Ad tertium dicendum quod splen et fel sunt in animalibus ad mundificandum sanguinem, splen ad attrahendum melancholiam, fel uero ad attrahendum coleram, quia, ergo aues paruum habent de sanguine et superfluitates eorum cedunt in plumas, minus indigebant splene et felle quam alia animalia. Ad quartum dicendum quod aues minime potant, et propter hoc, cum multum habeant de calore, desiccantur eorum egestiones et reduntur in habiles ad expulsionem cum non sit ibi humiditas lubricans, et propter hoc natura sagax multum ibi transmisit de colera ad intestina ad confortandum expulsiuam. Ad quintum dicendum quod splen attrahit melancholiam, fel uero coleram. Et propter hoc, quia melancholia magis est inimica nature quam colera, longius ab epate, in quo uiget uirtus naturalis, fuit generaliter splen quam fel. Iterum melancholia que reponitur in splene delegatur ad os stomachi ad confortandum appetitum. Colera que reponitur in felle delegantur ad fundum stomachi ad confortandum digestionem et ad intestina ad confortandum expulsiuam. Et propter hoc os stomachi superior ferior est quam fundus et intestina. Similiter necesse fuit quod splen esset superius et fel inferius. Ad primum quesitum de tertio dicendum quod generaliter femine frigidiores sunt masculis, et propter hoc earum testiculi sunt intra, ut calor in testiculis confortetur per calorem intraneum corporis. Et notat quod quedam sunt animalia uilia que generantur per putrefactionem sicut anguilla et uermes, et in istis solum sufficit agens uniuersale. Et propter hoc ista animalia nec habent testiculos nec uirgam, nec aliquod loco huismodi. Sunt alia animalia in quibus est fortis calor sicut homo et equus et porcus, et huius talia animalia generant sibi simile, et non sufficit in eis agens uniuersale, et propter hoc habent membra generatiua et testiculos extra. Sed quedam habent uirgam intra et quedam extra. Illa enim animalia que sunt ualde nobilia et non generant nisi unicum fetum habent uirgam extra, ut mediante uirga possit introduci sperma in matricem, huiusmodi autem sunt homo et equus. Alia autem que non sunt nobilia et generant plures fetus, habent uirgam intra, sicut murilegus siue gatus. Sunt autem alia animalia frigida, sicut pisces, et talia nec habent testiculos nec uirgam, sed habent aliquid loco huiusmodi scilicet aliquod foramen per quod eiciunt suum sperma et cadit in matricem. Aues autem testiculos habent intra, quia, si essent extra, impediretur 79 uentandum] euentandum V 83 facit] faucit V propter] per V 84 alia genera] alia animalia genera V 85 splen] plen V animalibus ad] animalibus et ad V 87 eorum] om. V 89 propter] per V cum] om. V 90 habeant] habent V 91 propter] per V 92 expulsiuam] expulsionem V 94 propter] per V 96-97 appetitum colera ... confortandum] om. V 98 propter] per V os] om. V ferior] om. V 99 fundus et] et om. V et fel ] in fel V 100 quesitum de tertio] quesitum est de V 101 propter] per V 104 propter] per V nec] non V 106 huius] huiusmodi V 107 propter] per V 108 et quedam] et om. M add. V nobilia] mobilia V 112 autem] om. M add. V 113 aliquid] a V scilicet aliquod] uel ad V

164 4 115

Peter super libro libro ‘De ‘De animalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

eorum motus, iterum quia non generant animal immedietate sed prius ouant deinde generant animal. In auibus autem sunt matrices prope cor, ut per calorem cordis possit compleri ouum in matrice ex quo animal debet generari.

115 eorum] eius V non] om. V

Liber III

5

10

15

20

25

30

35

165

Questio secunda Neruus uero secundum dispositionem quam narrauimus et cetera. Hic queritur de uenis et primo de necessitate uenarum. Secundo de origine uenarum. 1. Circa primum sic: uirtus naturalis est eadem in animali et in plantis, sed in plantis non sunt uene ad deseruiendum uirtuti naturali, ergo similiter in animali non sunt uene. Propterea uene sunt in animali ad defferendum nutrimentum. Sed tertia digestio que uarius habet nutrimentum quam alie, non habet uenas, ergo nec prima digestio nec secunda. Ergo non est ponere uenas in animali. Propterea nos uidimus quod ossa que sunt solida non habent uenas et tamen nutriuntur. Ergo similiter in aliis membris non erunt necessarie uene ut uidetur. Contrarium dicit philosophus et Auicenna. Propterea sicut natura rem generat, sic eam conseruat, ergo sicut est ponere membrum in corpore in quo generatur sanguis, sic est ponere membrum in quo conseruatur, non est autem aliquo modo tale nisi uena. Ergo necesse est ponere uenas in animali. Propterea dicit philosophus in decimo quarto huius libri, quod operationi corporali respondet medium corporale, ergo cum defere nutrimentum ad membra corporis sit opus corporale, ei respondet medium corporale. Hec autem non est nisi uena, ergo necesse est ponere uenas in animali, quod concedo. Ad primum autem in contrarium dico quod non est simile de uirtute naturali in planta et in homine. Nam in homine uirtus naturalis regitur a uitali et animali, in planta /261ra/ uero non. Et propter hoc plus requiruntur uene in animali quam in planta. Secunda causa est quia planta attrahit nutrimentum linealiter ab inferiori ad superius, a radice ad ramos. Et propter hoc in qualibet parte plante est medulla in longum et nutritur inde planta, sicut animal ex humoribus. In animali autem nutrimentum attrahitur circumferentialiter, epar enim in quo digeritur nutrimentum, situm est in medio, et attrahunt membra inferius et superius, destrosum et sinistrorsum, ante et retro. Et propter hoc necesse fuerunt alique uene que deferent nutrimentum undique ad membra, huius sunt uene. Talis autem necessitas non fuit in plantis, et propter hoc non habuerunt uenas. Tertia uero causa est quia plante habent nutrimentum coniunctum, et propter hoc partes plante paulatiue attrahunt de nutrimento quantum possunt digerere. Sed animalia non habent nutrimentum coniunctum et propter hoc una uice plus attrahunt de nutrimento quam possunt digerere uel quod natura possit conuertere. Et oportet quod sanguis inde generatus paulatiue administretur membris tertie digestionis. Hoc autem non posset esse nisi essent aliqua uasa in quibus conseruaretur sanguis. Et propter hoc 2 Cf. H.A. 515a27 18-19 Cf. G.A. 736b23-24. 1 questio secunda] in marg. M om. V 2 neruus uero ... et cetera] om. V 4. secundo de origine uenarum] om. M add. V 6 ad] a V 9 uarius habet] marius est V 9-10 ergo nec ... ponere uenas] om. V 11 propterea] patet V 14 propterea] patet V 15 in corpore in ... ponere membrum] om. V 18 decimo] om. V 19 nutrimentum ad] nutrimentum ergo ad V 23 planta] plantis V nam in homine] om. V 24 et] om. V 26 propter] per V 27 animali] animalibus V 28 enim] est V 30 propter] per V 31 huius] huiusmodi V 32 propter] per V habuerunt] habent V 33 propter] per V 35 propter] per V 37 inde] unde V administretur] administrent V 38 propter] per V

166 6 40

45

50

55

60

65

70

75

Peter super libro libro ‘De ‘De animalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

fuerunt uene in animali ad conseruandum sanguinem ex quo debet nutriri corpus, in plantis autem non, cum habeant nutrimentum coniunctum et etiam attrahant paulatiue. Ad secundum dicendum quod prima digestio non habet uenas nisi ysophagum, per quem attrahit cibum. Similiter tertia digestio non habet uenas, sed membra tertie digestiue attrahunt nutrimentum ab epate per uenas, et propter hoc solum secunda digestio habet uenas quia ab ipsa attrahunt omnia membra corporis. Per hoc patet solutio ad tertium. Licet enim ossa non habeant uenas, tamen nutrimentum usque ad ossa peruenit per uenas. Iusta hoc queritur utrum in qualibet parte corporis sint uene, et uidetur quod sic, quia in quacumque parte corporis soluitur, continuum exit sanguis, sed, sicut dicit Ysaac, quod sanguis semper est in uenis. Vnde omnis febris de sanguine est continua, cum sit de materia intra uasa, ergo in qualibet parte corporis sunt uene. Propterea dicit Auicenna quod post quattuor humores sunt quattuor humiditates quarum prima est in capitibus paruarum uenarum, et hec exit speciem humoris et est materialis ad alias. Secunda est que uocatur ros, quando exit speciem humoris, et est extra capita uenarum. Tertia uocatur cambium et est in propinqua dispositione ad hoc quod conseruatur in membris. Quarta autem uocatur glutinum quando iam immediate debent conuerti in membris. Iste humiditates sunt in quolibet membro. Sed iste humiditates materialiter fiunt ex humoribus qui sunt in capite uenarum, ergo uene sunt in quolibet membro. Contrarium dicit Haly quod quedam est caro simplex in qua non sunt nerui neque uene. Propterea si in qualibet parte essent uene, qualibet pars esset duplicis composite nature, ergo nullum esset membrum consimile. Hoc autem est falsum, ergo et primum ex quo sequitur. Propterea auctor dicit in littera quod in cerebro non sunt uene nec nerui, ergo non in qualibet parte corporis sunt uene quod concedo. Et ponit philosophus exemplum de puteo in medio agri, in quo primo sunt magni canales, postea diminuuntur, in fine autem ueniunt ad planitiem ita quod non apparet ibi canalis. Eodem modo est de uenis quando ueniunt ad spongiositatem carnis. Ad primum in contrarium dicendum quod sanguis defertur per uenas usque ad spongiositatem carnis, et caro attrahit sanguinem per poros minimos. Et propter hoc a qualibet parte corporis exit sanguis, quando soluitur, continuum, et licet sint in corpore quedam membra in quibus non est sanguis, sicut stomacos et diafragma, tamen, si incidantur exit sanguis per compassionem, quia semper humiditates fluunt in locum dolorosum. Et per hoc patet solutio ad secundum. 2. Circa secundum principale sic: illud est principium in quolibet genere, ad quod terminantur que sunt in illo genere, sicut mare est principium aquarum quia aque terminantur in mare, sed omnes uene terminantur ad cor et nulla uena penetrat cor, sed alique penetrant epar, ergo cor est principium uenarum, et non epar. 65-67 Cf. H.A. 515a24; P.A. 668a24-27. 41 uenas] om. V 43 propter] per V 46 peruenit] uenit V 49 quod] om. V 53-54 quando exit ... cambium] om. V 54 propinqua dispositione] propinqua est dispositione V 61 essent] sunt V qualibet] V quia hec M duplicis composite] V duplicis et que composite M 66 in quo primo sunt] insunt primo V 68 ad] a V 75 illud] id V 77 ad] in V uena om. V

Liber Liber III III 80

85

90

95

100

105

110

115

1677

Propterea illud plus est principium rei, quod plus habet de re, sicut pelagus est elementum aquarum, ergo cum uena magna oriatur a corde, parue uero uene ab epate, manifestum est quod cor est principium uenarum et non epar. Propterea dicit philosophus quod in corde plus est de sanguine quam in aliis membris. Sed uene sunt ad deferendum sanguinem, ergo uene oriuntur a corde et non ab epate. Propterea orta a principiis attestantur principio, sicut dicit Galenus, sed uene eiusdem sunt compositionis cum corde, ergo a corde oriuntur et non ab epate. In contrarium sunt omnes auctores medicine. Propterea sanguis generatur in epate, epar enim est sanguineum, et simile a simili generatur. Si uene non sunt nisi propter sanguinem, ergo, sicut sanguis ortum habet ab epate, similiter uene et non a corde. Propterea mota radice, mouentur rami, et non e contrario, ergo, si uene essent a corde, in toto corde mouerentur uene, ergo omnes uene essent pulsatiles. Hoc autem est falsum, ergo primum ex quo sequitur. Sed uene sunt a corde uel ab epate, non sunt a corde ut obstensum est, ergo sunt ab epate. Propterea arterie deseruiunt uirtuti uitali, uene autem uirtuti naturali. Sed arterie habent ortum a corde, ubi uiget uirtus uitalis, ergo uene habebunt ortum ab epate ubi uiget uirtus naturalis. Propterea dicit Ysaac, quod uene sunt in epate sicut gramen in cespite, †g… g…† et radix arboris in terra. Radices enim arboris quanto plus elongantur a trunco et sparguntur intus terram, magis agraciliantur et radices graminis similiter in cespite sunt subtiles et ingrossantur quanto magis elongantur a cespite in quo oriuntur. Sed uene subtilissime sunt in epate, et quanto magis uadunt uersus cor, ingrossantur. Ergo ortus uenarum est in epate, sicut graminia in cespite et radices arboris in terra, ergo uene non oriuntur a corde. Propterea propter eamdem operationem est epar et uene, nam epar est ad digerendum et similiter uene. Ponit enim Auicenna quattuor digestiuas: prima in stomacho, secunda in epate, tertia in uenis, et quarta in omnibus membris. Si ergo uene sunt ad ulterius digerendum sanguinem digestum in epate, manifestum est quod uene oriuntur ab epate et non a corde. Iusta hoc queritur de controuersia philosophi ad medicos, Ysaac et ad alios medicos. Ponit enim philosophus ortum uenarum a corde, omnes autem medici praeter Ysaac, ab apate. Ysaac autem ponit ortum uenarum a cerebro. Ad hoc dicendum quod Auicenna concordat philosophum medico, dicit enim quod aliquid oritur ab alio dupliciter aut secundum /261rb/ uirtutem, et radicaliter, sicut omnia bona fluunt a bono a primo, et sic uene oriuntur a corde. Virtus enim cordis est principium radicale omnium membrorum corporis, et sic loquitur philosophus. Alio modo, aliquid oritur ab alio immediate secundum rem sicut gramen a cespite, et hoc 82-84 Cf. H.A. 513a21; P.A. 647b4 et seq., 665b15 et seq., 664b15 et seq. 89-90 v. H.A. 521a10-13; P.A. 670a20 et seq. 79 illud plus] in pluris V 80 magna] V magis M 87 in] om. V 88 propterea] patet V epar] om. V a] ad M 89 si uene non] sed non V propter] per V 92 in toto] moto V mouerentur] mouentur V 95 uene] a corde V 98 in epate] om. V gramen] graminis V 98-99 g…] non legitur M V 100 intus] intra V 101 in quo] a quo V 103 est] om. V graminia] graminis M V 105 eamdem] eadem M 106 uene] om. V 107 et quarta] om. M add. V 110 medicos ysaac] medicos ad ysaac V 115 a bono] om. V

168 8

120

125

130

135

140

145

150

155

Peter super libro libro ‘De ‘De animalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

modo uene oriuntur ab epate, et sic loquitur medicus. Et hoc modo non est contradictio inter philosophum et medicum, quia diuersis respectibus utrumque uerum dixit Ysaac autem respexit quod nerui oriuntur a cerebro, et uene eiusdem compositionis sunt cum neruis, et propter hoc ponit ortum uenarum a cerebro. Quia autem uene oriuntur ab epate, Auicenna probat sic: dicit enim quod sermo philosophi facit errare medicos. Si enim passio sit in corde, apponitum emplastrum supra uenas nichil operatur, nec si sit morbus in uena, emplastrum positum supra cor ualet aliquid, sed positum supra epar ualet, et ex hoc concludit Auicenna quod uene oriuntur ab epate et non a corde, quod concedo intelligendo sicut dictum est. Ad primum in contrarium dicendum quod aliqua terminantur ad aliquid sicut ad principium a quo oriuntur, et sic ad mare terminantur aque omnes, et uene ad epar, et mare est principium aquarum, et epar uenarum. Sed uene terminantur ad cor, sicut radices ad trunchum, radices enim oriuntur a terra, sed terminantur ad truncum, similiter uene ab epate oriuntur et terminantur ad cor. Ad secundum dicendum quod cor non habet uenas, neque sanguinem per se, sed per accidens. Vene enim oriuntur ab epate et terminantur ad cor, et sanguis generatur in epate et conseruatur in corde, sed tamen ibi mittitur ab epate, et per hoc patet solutio ad tertium. Ad quartum dicendum quod uene sunt eiusdem compositionis cum corde, utrumque tamen frigidum est et siccum, sed propter diuersos fines, nam cor fuit melancholicum, ut essent solide substantie et non disolueretur per motum continuum. Vene autem similiter sunt melancholice, ut sint aliquantulum solide ad conseruandum sanguinem et retinendum, et sic plus conueniunt in fine cum epate quam cum corde, quia in epate generatur sanguis et non in corde. Iusta hec queritur quare secundum philosophum, uena oritur in destra parte cordis, arteria autem in sinistra. Et quare arteria habet duas tunicas. Vena autem unam habet tunicam solum. Et quare uena que dirigitur a corde ad pulmonem est composita ex natura uene et arterie, unde dicitur uena arterialis, alie autem uene non. Ad primum dicendum quod uene sunt ad deferendum sanguinem qui generatur in epate, et quia epar est in dextra parte corporis, propter hoc uene oriuntur in destra parte cordis, et quia uene oriuntur in destra, oportuit arterias oriri in sinistra. Ad secundum dicendum quod uene deferunt sanguinem quod est quid grossum. Sed arterie deferunt spiritum et calorem et retinent etiam aerem, et quodlibet istorum est ualde subtile et penetratiuum. Et propter hoc, ut ista bene possent retinere, ne penetrarent, habuerunt duas tunicas interiorem scilicet et exteriorem. Sed uene non indigent nisi unica, quia continent sanguinem qui non est ita subtilis, penetratiuus. Ad tertium dicendum quod uena que deriuatur a corde ad pulmonem, defert sanguinem ad pulmonem ut nutriatur et propter hoc habet naturam uene. 142-143 Cf. H.A. 513b2. 118 uene ... hoc modo] om. V 119 dixit] dicit V 120 compositionis] complexionis V 121 propter] per V 123 apponitum] V apponas M 124 sed] ad V 125 et ex hoc concludit] V et hoc excludit M 127-128 ad ... mare terminatur] om. V 132-133 sed per] uel V 134-135 et per... ad tertium] om. M add. V 137 est] om. V propter] per V 138 melancholicum] om. V solide] solidum V 141 in corde] cum eodem V 142 hec] hoc V 145 ad] a V 147 primum] aliud V 148 propter] per V 150 quod est quid] qui quidem est V 152 et penetratiuum] et om. V propter] per V bene] om. V retinere] V retineri M 153 et] om. V 155 quod uena] om. V que] qui V ad] a V 156 ad] a V propter] per V

Liber Liber III III

1699

Iterum per eamdem uenam transmittit pulmo aerem cordi ad euertandum calorem innatum, et propter hoc habet naturam arterie.

158 propter] per V

170

5

10

15

20

25

30

35

Peter of Spain, Questiones super libro ‘De Animalibus’ Aristotelis

Questio tertia Caro uero et sibi simile, et cetera. Hic restant duo querere. Primum erit de neruis. Secundum de pilis. Circa primum queruntur quattuor. Primum est de origine neruorum. Secundum est de comparatione sensitiuorum ad motiuos in numero. Tertium est de compositione neruorum. Quartum est de complexione. 1. Circa primum sic dicit philosophus: quod caro uel aliquid latens sub carne, scilicet neruus, est instrumentum tactus, sed tactus et gustus radicaliter sunt in corde, ergo nerui oriuntur a corde. Propterea nerui sunt medium in sentiendo, quia oriuntur ab illo membro quod est ualde sensibile, huius est cor et non cerebrum, quia cerebrum non sentit, ergo nerui oriuntur a corde et non a cerebro. Propterea hoc dicit philosophus, ergo hoc uerum est. In contrarium sunt omnes medici. Propterea nerui omnes aut sunt sensitiui aut motiui. Sed cerebrum est principium sensus et motus, ergo omnes nerui oriuntur a cerebro, preterea nerui oriuntur a nucha, sed nucha oritur a cerebro, ergo et cetera. Ad hoc dicendum, sicut dictum est de uenis, quod radicaliter secundum uirtutem. Virtus cordis est principium omnium neruorum et uenarum, et sic loquitur philosophus, tamen secundum rem et materialiter, ortus neruorum est a cerebro, uenarum ab epate, arteriarum a corde. Ad primum in contrarium dicendum quod tactus et gustus radicaliter sunt in corde, tamquam in principio primo, tamen tactus est in carne tamquam in principio proximo, et gustus in lingua, et, sicut gustus et tactus radicaliter sunt in corde, similiter nerui, sed tamen tamquam a principio proximo, sunt a cerebro. Notandum quod philosophus ponit tactum et gustum in corde, quia ad idem finaliter ordinantur sicut cor: cor enim est propter uitam, et tactus et gustus propter eius conseruationem, tactus propter conseruationem ab exteriori noccumento, gustus propter conseruationem a nocumento interiori. Ad secundum dicendum quod cerebrum est insensibile quia est principium sensus, sicut oculus est non calidum, quia est principium uisus, et humidum saliuale est insipidum, quia est principium gustus, et propter hoc, quia est principium sensus, nerui oriuntur ab ipso qui sunt medium in sentiendo. 2. Circa secundum sic: nerui oriuntur a cerebro. Sed in parte anteriori plus est de cerebro quam in parte posteriori, ergo plures sunt nerui in parte anteriori quam in parte 2 Cf. H.A. 519b26 11-12 Cf. De an. 423b26; P.A. 653b20 et seq., 656a30-3; v. De sensu et sensato 438b15 et seq. 14-15 Cf. H.A 520b15-17; P.A. 656a24. 1 questio tertia] in marg. M om. V 3 restant] restat V 4 erit] om. V 8 sensitiuorum] transitorum V 9 compositione] comparatione V 10 est de complexione] ad complexionem V 12-13 corde ergo] corde secundum philosophum ergo V 14 quia] qui uel que V 15 huius] huiusmodi V 17 hoc] om. M add V 19 omnes] om. V 22 ad] om. V 24 philosophus] plures V 26 sunt in] a V 29 a principio] in principio V 31 propter eius] per V 31-32 tactus propter ... gustus propter conseruationem] om. V 35 saliuale] siliuale M 36 propter] per V 38 circa] sic V 39 parte posteriori] parte om. V

Liber Liber III III 40

45

50

55

60

65

70

75

171 11

posteriori. Sed anteriores sunt sensitiui, posteriores sunt motiui, ergo plures sunt sensitiui quam motiui. Propterea sensitiui deseruiunt uirtuti aprehensiue, motiui uero uirtuti motiue. Sed plures sunt uirtutes apprehensiue quam motiue, ergo plures sunt sensitiui quam motiui. Contrarium dicunt Haly et Galenus, quia plures nerui oriuntur in parte posteriori quam in anteriori, sed anteriores sunt sensitiui, posteriores sunt motiui, ergo plures sunt motiui quam sensitiui. Propterea hoc probat Galenus in libro Interiorum, quia nerui motiui sunt in agendo, sensitiui in patiendo et plura media requiruntur in agendo quam in patiendo, ergo plures sunt nerui motiui quam sensitiui, quod concedo. Ad primum in contrarium dicendum quod nerui non oriuntur in medietate a cerebro, sed mediantibus telis ipsius /261ua/ cerebri. Dico ergo quod nerui posteriores ramificantur per totum corpus usque ad extremitates pedum. Nerui anteriores per membra faciei usque ad radicem lingue, et propter hoc necesse est ut sint plures motiui quam sensitiui. Et per hoc patet solutio ad secundum. 3. Circa tertium sic queritur quare membra que sunt medium in uirtute naturali et uitali sint concaua, sicut uene et arterie, sed membra que sunt medium in uirtute animali non sint nerui. Et quare inter neruos neruus obticus est concauus. Ad primum dicendum quod uene deferunt sanguinem grossum. Similiter arterie deferunt sanguinem subtilem et spiritus uitales, et sunt medium attrahendi aera et expelendi. Et propter hoc et uene et arterie fuerunt concaue. Sed nerui sunt instrumentum uirtutis animalis, medium autem in uirtute animali est spiritus clarus, peruius et subtilis. Et propter hoc lux, sicut transit corpora solida in radiando, sicut lux solis transit per uitrum, similiter spiritus animalis transit per neruum licet sit solidum. Sed sufficit solum quod sit clarus et peruius. Ad secundum dicendum quod spiritus in magna habundantia ueniunt ad oculos, nam oculus spiritus uisibiles transmittit extra, et quia maior erat deperditio spirituum in uisu quam in aliis sensibus, oportuit neruum obticum, qui est instrumentum uisus, esse concauum, ut in magna habundantia possent uenire spiritus uisibiles ad oculos. 4. Circa quartum sic dicit auctor in littera, quod circa neruos est quedam humiditas uiscosa ex qua nutriuntur et generantur. Sed omnis uiscositas atribuitur flegmatici. Dicit enim Auicenna quod sanguis nocet propter sui multitudinem, colera propter sui caliditatem, melancholia propter sui substantiam, flegma propter uiscositatem, ergo nerui sunt flegmatici. Propterea Galenus dicit in Megategni quod uulnera neruorum non debent ablui aqua calida sed uino, quia aqua calida disolueret substantiam neruorum, quia neruus idem est quod flegma coagulatum, ergo nerui sunt flegmatici. Propterea dicit Galenus quod orta a principio attestantur principio, sed cerebrum, a quo oriuntur nerui, est flegmaticum, ergo nerui sunt flegmatici. 43 uirtutes apprehensiue ... plures] om. V 44 quia] om. V 47 nerui] om. V 52 pedum] pedis V 53 propter] per V 56 sint] sunt V medium] om. V 58 et] om. V 60 aera] aerem V 61 propter] per V et arterie] et om. V fuerunt] sunt V 63 propter] per V corpora solida] corpus solide V 64 neruum] medium V 67 erat] om. V 69 in] om. V 72 propter] per V 73 propter] per V 76 quia] quod V 78 quod] om. M add. V sed] secundum V

172 12 80

85

90

95

100

105

110

115

Peter super libro libro ‘De ‘De animalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

In contrarium est philosophus qui dicit quod nerui sunt terrestres substantie, sicut ossa et pili, et hoc idem uolunt auctores medicine. Ad hoc dicendum quod nerui quantum ad sui compositionem sunt melancholici, quia sunt solidis compositionis et dure, tamen ratione materie, ex qua componuntur, sunt flegmatici. Neruus enim nihil aliud est quam flegma coagulatum. Hac uia egritudines flegmatice properant ad ipsos, sicut apoplexia, spasmus et huius. Oportuit autem materiam neruorum esse flegmaticam quia nerui debent esse peruii et clari, ut per ipsos possit transire spiritus animalis. Et propter hoc oportuit ut essent ex humore claro, peruio, sicut cerebrum, scilicet ex flegmate. Si enim essent ex melancholia, essent nigri et obscuri et impediretur inradiatio spirituum, quia medium in uirtute animali est lux exterior uel interior, et hoc potest confirmari per simile. Dicit enim Haly uel Rasis in Dispositione regali quod anser ratione complexionis est boni nutrimenti, est enim calidus et humidus, tamen ratione substantie est pessimi nutrimenti, est enim grosse et compacte substantie, et generat grossos humores et indignos. E contrario est de perdice, est enim mali nutrimenti ratione complexionis, quia est melancholica, tamen ratione substantie est boni nutrimenti, quia habet substantiam raram et bene digestibilem, et generat meliorem sanguinem aliis preter carnem gallinaceam. Similiter dico quod nerui ratione materie, ex qua componuntur, sunt flegmatici, sed ratione compositionis sunt melancholici. Et propter hoc patet solutio ad argumenta. Iusta hec queritur de controuersia medici et philosophi, ad se ipsum. Philosophus enim dicit in secundo De anima, quod ossibus et neruis nihil sentimus. Alibi autem dicit quod neruus est medium in tangendo. Et similiter medici dicunt quod neruus est medium in sentiendo. Ad hoc dicendum quod quidam sunt nerui ad sentiendum et mouendum, et omnes isti sunt sensibiles. Quidam nerui sunt ad coniungendum partes, sicut neruus qui uocatur tenantos et iunget uertebrum cum scia et tales nerui sunt insensibiles, si enim haberent sensum, animal esset in continuo dolore, quia isti nerui sunt in iuncturis et continue mouentur. Et de istis neruis loquitur philosophus, cum dicit quod ossibus et neruis nihil sentimus. 5. Circa secundum principale duo queruntur. Primum est de pilis. Secundum est de partibus similibus pilis. Circa primum queritur quare in prima natiuitate animalia pilosa tota reguntur pilis. Homo uero nascitur nudus pilis preter quam in capite. Et quare capilli usque in finem uite augmentantur in continuum, sed post iuuentutem diminuuntur in discretum. Et quare capilli plus augmentantur in homine quam in muliere. Et quare pili plus sunt circa oculos, in palpebris et superciliis quam circa aliud organum sensuum. 80-81 Cf. P.A. 655b13 99-100 v. De an. 417a3-6 113 Cf. H.A. 498b18 et seq., 518a18-25 114-115 Cf. H.A. 518b515 117-118 Cf. H.A. 498b11 et seq. 80 est] om. V terrestres] terrestris V 81 auctores] actores V 84 flegma] om. V 85 spasmus et huius] et spasmus huiusmodi V 87 propter] per V 88 ex] e V si] om. V 94-95 ratione complexionis ... est boni nutrimenti] om. V 95 digestibilem] digestabilem V 97 componuntur] addo 98 propter] per V 100 autem] om. V 101-102 neruus est medium] medici est neruus V 104 isti sunt] sunt om. V 105 tenantos] tenenchos V et iunget] et coniunget V scia] sia V insensibiles] sensibiles V 107 quod] addo 113 uero] om. V 116 et] om. V capilli] pilli V

Liber Liber III III 120

125

130

135

140

145

150

173 13

Et quare pili barbe crescunt in senectute plus quam alii pili. Et quare pili in barba et in pectine et in subascelis non crescunt in principio natiuitatis, sed in adolescentia et post. Ad primum dicendum quod, sicut dicit Galenus, nos sumus creati in ultimo siue in fine limositatis et humiditatis. Vnde in terra, sicut paludosa, non crescunt herbe propter nimiam humiditatem, similiter in homine, sed in aliis crescunt. Secunda causa est a parte finis, quia tactus est in homine discretissimus, et si homo esset rectus pilis, pili impedirent tactum, et propter hoc non habuit pilos nisi in capite. Sed in capite habuit, quia caput continet cerebrum quod est ualde passibile et est expositum noccumentis exterioribus et propter hoc ad conseruationem cerebri, quod est membrum principale, natura ingeniauit pilos in capite. Tertia causa est, quia caput est celum totius corporis. Vnde omnes uapores totius corporis eleuantur ad cerebrum, et ex uaporibus eleuatis generantur pili. Et propter hoc in cerebro plus generantur pili quam in alio membro. Quarta causa est, quia fumi grossi et melancholici eleuantur ad cerebrum et maxime cerebrum repudiat melancoliam, cum sit clarum et peruium, melancholia autem obscuratur, et propter hoc illos fumos melancholicos expellit ad superficiem capitis, et ex illis generantur pili. Ad secundum dicendum quod capilli multiplicantur per fortitudinem uirtutis et habundantiam monstruose humiditatis. Et quia post iuuentutem debilitatur homo, et minus elongatur homo ab humiditate mistura, et propter hoc diminuuntur capilli in discretum. Sed augmentantur in continuum quia pilli augmentantur ex continua delongatione fumorum melancholicorum ad caput, et isti fumi plus habundant in iuuentute quam in senectute. Ad tertium dicendum quod humiditas in mulieribus impedit augmentum capillorum, uel possumus dicere quod si inclinarentur capilli in mulieribus, sicut in homine, uideremus eos manifeste crescere in mulieribus, sicut in hominibus. Ad quartum dicendum quod multitudo /261ub/ spirituum est in oculis, et propter hoc ad congregationem spirituum, quia magnum congregat, fuerunt ibi pili circa oculos, in superciliis et palpebris. Secunda causa est, quia oculi sunt emunctoria melancholie, pili autem generantur ex materia melancholica. Tertia causa est, quia oculi multum habent de natura cerebri, et propter hoc, sicut cerebrum repudiat melancholiam, similiter oculi, et expellunt ipsam ad superficiem et generantur pili supra oculos. Ad quintum dicendum quod in senectute propter duritiem cutis uapores eleuati ad cerebrum non possunt transire ut generentur capilli, sed reflectuntur ad fauces et generant barbam. Et propter hoc in senectute plus crescunt pili barbe quam alii.

120-121 Cf. H.A. 498b21 et seq., 518a18-25 134-135 Cf. G.A. 782b10-19 142-144 Cf. G.A. 784a5; H.A. 518a30-33 145-147 Cf. H.A. 518b6-10. 119 et] om. V 119-120 barbe crescunt ... pili in barba] om. V 120 in subascelis] in om. V 122 sicut] om. V 123 paludosa] limosa V 123-124 herbe propter ... crescunt] om. V 125 discretissimus] discriprissimus V 129 natura ingeniauit] nam generauit V 129-130 pilos in capite ... unde omnes] om. V 133 repudiat] V repudiant M 134 hoc] om. M add. 137 debilitatur homo] debilitatur certum capiti sed augmentantur homo V 138 humiditate] humiditatem V et propter] et om. V 139 pilli] capilli V 140 delongatione] de elongatione V 142-143 impedit ... in mulieribus] om. V 144 hominibus] uiris V 145 est] om. V 146 magnum] nigrum V 147 est] om. V emunctoria] emunctorii V 150 ipsam ad] om. V 154 generant barbam] generatur barba V

174 14 155

160

165

170

175

180

185

190

Peter super libro libro ‘De ‘De animalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Ad sextum dicendum quod pili in barba ueniunt ex reflectione caloris ad testiculos. Pili uero subascelis ueniunt ex insuflatione cordis ad illum locum. Pili autem in pectine ex insuflatione epatis ad illum locum. In subascelis enim est emunctorium cordis, et in pectine emunctorium epatis. Et propter hoc in adolescentia tamen iam calor est ita fortis quam uincit humiditatem multum et resoluit materiam superfluam a membris ad sua emunctoria, crescunt huius pili et non ante. 6. Circa secundum huius queritur quare in homine uariantur pili a parte etatis, et non plume in auibus, nec pili in aliis animalibus. Quare pili in ouibus sunt lenes in aliis animalibus non sic. Et quare pili, si incidantur, regenerantur, et non plume. Et quare melior lana crescit in regione frigida quam in calida. Ad primum dicendum quod plume in auibus et pili in aliis animalibus magis sunt necessari et magis ad esse quam pili in homine. Et propter hoc in aliis animalibus pili non uariantur, nec plume in auibus, nisi in illis que mutant regiones, sicut grues et hirundines, et hoc attrahit eis propter diuersitatem nutrimenti. Ad secundum dicendum quod ouis calida est et humida et habet sanguinem temperatum, et propter hoc eius pili sunt leui, non asperi, sicut in aliis animalibus. Quia ergo ouis est calida et humida, ratione humitatis parum potat, et propter hoc eius potus plus tinget lanam in ouibus quam pilos in aliis animalibus. Et hoc est quia lana eius est de materia molli et passibili, et hoc sit maxime in generatione, ut si ouis bibat potum rubeum, et postea generet, generabit agnum rubeum. Et hoc est quia humor inrorans membra descendit cum spermate, ut faciat penetrare sperma ipsum, et propter hoc tingit sperma suo colore per sequens fetum. Ad tertium dicendum quod plume plus sunt deesse auium, quam pili deesse animalium. Plume enim sunt in auibus ad defendendum corpus a nocumentis exterioribus, sicut pili sunt in animalibus et ultra. Sed plume sunt in auibus ut possint substinere in aere et uolare. Et propter hoc, sicut pili generati ex sanguine menstruo non regenerantur, similiter plume abscisse non regenerantur. Secunda causa est quia plume augmentantur in longum et in latum, pili uero solum in longum, et propter hoc plus de materia requeritur ad generationem plumarum quam pilorum. Et propter hoc pili abscisi regenerantur et non plume. Ad ultimum dicendum quod Ysaac dicit quod animalia, cuius carnes sunt bone, eorum superfluitates sunt male, et quorum carnes sunt male, eorum superfluitates sunt bone, ut caro caprina peior est quam bouina, et tamen lac caprinum est melius quam uacinum. Et propter hoc quia in regione calida sunt bone carnes, cum sint ibi bona pascua et multum habeant de nutrimento eorum superfluitas est mala, lana autem est de genere superfluitatum. E contrario autem est in regione frigida, quod carnes sunt male, quia parum habent de nutrimento, et superfluitates sunt bone, ergo et cetera. 156 cordis] epatis V autem] om. M add V 157 ex insuflatione epatis] epatis ex insuflationis cordis V 158 cordis … emunctorium] om. V adolescentia tamen] adolescentia magis tamen V 160 huius] huiusmodi V 161 huius queritur] om. V a] ex V 163 quare pili ... non sic] in marg. inferiore M et quare †...† uariat lana in ouibus et non in aliis animalibus pili V 164 et quare] et om. V 165 et] om. V in calida] in regione calida V 166-170 plume in auibus ... dicendum quod] om. V 174 in generatione] om. V ouis] om. V 175 et postea] et om. V generet] generabit V rubeum] om. V 176 propter] per V 177 colore per] colore et per V 179 plume] pluma V sunt] om. V 180 sed] om. V in auibus] om. V 181 sicut] om. V 184 propter] per V 187 eorum] om. M add V eorum] om. M add V 188 est melius] est om. V quam] om. V 190 de] om. V 191 autem] om. V quod] quia V 192 et] om. V sunt] om M add. V

IV LiberLiberIV

5

10

15

20

25

30

Questio prima Iam diximus dispositionem animalis habentis sanguinem et cetera. Hic restat querere de sanguine et primo de eius necessitate. Secundo de eius comparatione ad alios humores. 1. Circa primum, sicut dicit philosophus in secundo De generatione, ex eisdem sumus et nutrimur, ergo cum animalia sint ex spermate, omnia animalia ex spermate nutrientur, ergo sanguis non erit necessarius animalibus. Propterea dicit auctor in littera quod sanguis est principium corruptionis, nam omne corpus sanguineum cito putresit, sed idem non est principium oppositorum, ergo sanguis inutilis ad conseruationem corporis. Propterea autem philosophus arguit sic in decimo: si testiculi essent deesse in animalibus omnibus generantibus sed non sunt in omnibus animalibus generantibus, ergo sunt de bene esse et non deesse. A simili non in omnibus animalibus est sanguis, ergo sanguis non est deesse animalis. Contrarium dicit auctor in littera, quod sanguis est magis necessarius inter alios humores. Propterea solum dulce nutrit sicut dicit philosophus in libro De sensu et sensato, sed sanguis est dulcis, ergo sanguis nutrit. Propterea uita stat per calidum et humidum, sed sanguis est calidus et humidus, ergo est conseruatiuus uite, ergo sanguis est necessarius. 2. Circa secundum sic: natura nihil facit frustra, sicut dicit philosophus in multis locis, sed natura generat quattuor humores in epate, ergo quilibet humor nutrit, quia, si solus sanguis nutriret, alii humores essent frustra. Propterea dicit Serapio quod duplex est colera et melancholia, est enim quedam iuuatiua et quedam necessaria. Colera iuuatiua ponitur in cistifelis, melancholia autem in splene. Sed melancholia, que est necessaria currit cum sanguine ad nutriendun membra melancholica, colera autem ad nutriendum membra melancholica, ergo cum isti humores nutriant, constat quod omnes alii. Propterea nutrimentum est ad restaurationem deperditi. Sed quilibet humor in corpore deperditur, ergo quilibet humor restauratur, ergo quilibet humor nutrit. Contra dicit Galenus quod solus sanguis nutrit. Propterea attractiua uirtus non attrahit nisi dulce. Sed digestiua non digerit nisi quod attrahit attractiua, ergo solum dulce nutrit, sed solus sanguis est dulcis, ergo solus sanguis nutrit.

2 Cf. H.A 523a31 et seq. 5-6 Cf. Gen. et corrup. 335a10 et seq. 17-18 Cf. De sensu et sensato 442a-3. 1 questio prima] in marg. M om. V 2 iam diximus ... et cetera] om. V 3 primo] postea V 5 sicut dicit] sic procedit dicit V 6 ex spermate] expermate V 7 nutrientur] nutriuntur V erit] est V 8 auctor] autor V 9 cito] om. M add.V 10 inutilis] non est utilis V corporis] om. V 11 autem] om. M add. V deesse in] deesse essent in V 14 est deesse] est de est deesse V 15 auctor] autor V 19 sed] om. V est] om. V 21 sic] om. V 25 ponitur] reponitur V 27 autem] om. M add. V cum] om. M add V 28 nutriant] V nutriunt M 30 humor nutrit] humor om. V 31 solus] solum V

176 2 35

40

45

50

55

60

65

70

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Iusta hoc queritur quare sunt quedam humiditates in corpore liquide et extra coagulantur sicut sanguis, sperma autem in corpore coagulatum et extra corpus a frigore. Et queritur quare sanguis cuiuslibet animalis coagulatur preterquam in animalibus melancholicis, ut in ceruo et in lepore. Ad primum istorum dicendum quod animal medium est inter plantam et hominem, sed quedam animalia magis attendunt ad naturam plante quam hominis, sicut animalia uilia, de quibus est presens lectio et in talibus non est sanguis, quia non habent epar, nec cor, nisi modicum. Sunt etiam quedam que plus accedunt ad naturam hominis quam plante, ut animalia nobilia, ut equus, porcus. Et hec animalia que sunt quasi in medio, nec accedunt plus ad unum quam ad alium, huius autem sunt pisces et serpentes, et ista animalia habent sanguinem sed paruum. Dico ergo quod sanguis in animalibus nobilibus est necessarius. Ad argumentum solum dulce nutrit †respondendum est† quia probat omne animal habere sanguinem, et dicendum quod omnia animalia habent sanguinem uel aliquid loco sanguinis. Vnde animalia que non habent sanguinem, nutriuntur aliqua humiditate dulci loco sanguinis. Ad primum in contrarium dicendum quod ex eisdem sumus et nutrimur, /262ra/ unde est mediate, sed non immediate, ex mistis enim sumus et ex mistis nutrimur. Set ex spermate sumus immediate, tamen ex spermate non nutrimur. Ad secundum dicendum sanguis temperatus est principium conseruationis, sed sanguis excidens temperamentum est principium corruptionis. Ad tertium dicendum quod testiculi non sunt deesse nec in animalibus nobilibus et in illis sunt necessarii ad generandum, sicut lingua ad gustandum. Similiter dico quod sanguis in animalibus uilibus non est necessarius, sed in animalibus nobilibus est necessarius. Ad secundum quesitum dicendum quod omnes humores nutriunt sicut probant rationes. Ad primum autem in contrarium dicendum quod solus sanguis nutrit et hoc multipliciter habet exponi. Vno modo sic: solus sanguis nutrit, id est sanguis et non alius humor, et sic est impossibilis, nec est De intellectu Galeni. Alio modo sic: solus sanguis nutrit, id est, sanguis per se nutrit sine aliquo alio humore quod non faciunt alii humores et sic est uera et De intellectu Galeni. Ad secundum dicendum quod attractiua attrait dulce, sed in illo dulci sunt omnes humores in potentia, sicut hamus in esca et esca in hamo. In quolibet enim cibo sunt quattuor elementa et ex his generantur humores tamquam quattuor filii, ita quod ex aere sanguis, ex igne colera, ex aqua flegma, ex terra melancholia. Ad illud autem quod postea querebatur dicendum quod quedam humiditates in corpore sunt liquide per conmistionem partium subtilium, ut sanguis per conmistionem 35-37 Cf. G.A. 735a31-35 38-39 Cf. H.A. 520b23-28; P.A. 651a4. 35 quare] om. V 36 sanguis] in marg. M 38 et] iterum V 41 sed] om. V 43 etiam] om. V 45 huius] huiusmodi V 49 et] uel V aliquid] alio V 52 ex] om. M add. V 53 mediate] mediante V sed non immediate] om. V et] om. V 54 ex spermate] expermate M V 56 sanguis] om.V est] et V principium] om. V 59 nobilibus] uolatilibus M 63-64 et hoc ... id est] om. V 67 uera est] om. V 69 sicut hamus] sicut habet hamus V et] uel V 70 et] om. V filii] filis V 72 illud] aliud V autem] om. V

Liber Liber IV IV 75

80

85

1773

aquositatis, et propter hoc sanguis extra corpus coagulatur, quia partes grosse resident in fundo et aquositas sequestratur et super natat. Sperma autem generatur ex materia liquida, sed coagulatur per uirtutem digestiuam. Tertia enim digestio procedit coagulando, sperma enim est ex residuo nutrimenti, et propter hoc in corpore est coagulatum, quia est in propinqua dispositione ad hoc quod conuertatur, et quia in corpore coagulatur a calido, quando est extra corpus, dissoluitur a frigido. Ad aliud dicendum quod quedam est coagulatio que fit per condensationem partium in id ipsum, et sic coagulatur aqua in glacie, et hec coagulatio est in sanguine omni. Est et alia coagulatio que fit per consequestrationem liquidi grosso, et sic coagulatur sanguis per sequestrationem aquositatis, quia ergo in sanguine melancholico non est aquositas cum sit frigus et siccus, et propter hoc sanguis in ceruo et lepore non coagulatur, et in aliis animalibus melancholicis non potest coagulari. Alii soluunt quod sanguis melancholicus non potest coagulari, quia ibi non sunt fila, et fila in sanguine, secundum philosophum, sunt principium coagulationis. In sanguine uero melancholico non sunt fila, quia fila fiunt ex sanguine subtili et bene digesto. Sed sanguis melancholicus est grossus et indigestus, et propter hoc non potest coagulari.

74 resident] residentes V 75 aquositas] aquositatis V 76 tertia] tertio V digestio] om. 81 glacie] V glatiem M 82 est et alia] ad est alia V que fit] om. V liquidi grosso] liquidi a grosso V 84 et propter] et om. V 84-85 non coagulatur] om. V 86 sunt] in marg. M 87 uero] enim V 88 fiunt] sunt V et] om. M add V

178 4

5

10

15

20

25

30

35

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Questio secunda Modo uero uolumus narrare dispositionem animalium et cetera. Hic restant duo querenda. Primum est de sanguine. Secundum est de animalibus sanguine carentibus. Circa primum queritur primo utrum sanguis sit principium conseruationis, uel corruptionis. Secundo in quo sexu plus habundat sanguis. Tertio in qua habitudine. Quarto queritur quare sanguis fluens ex uulnere est bonum signum. Quinto queritur quare carnes iusta ossa sunt magis sapide. Sexto quare carnes iusta ossa cito putrefiunt. 1. Circa primum sic dicit philosophus in quarto Meteororum: quod quedam est corruptio accidentalis, et hec est combustio, et huius finis est cinis. Quedam est naturalis, et hec est putrefactio, et huius finis est puluis. Sed putrefactio est per calidum et humidum, ut dicit philosophus, ergo sanguis, qui est calidus et humidus, est principium corruptionis. Propterea dicit Galenus quod corpora calida et humida cito cacochimis consumuntur, ergo sanguis, cum sit calidus et humidus, principium est putrefactionis et corruptionis. Contrarium autem dicit philosophus quod sanguis est principium uite et conseruationis in habentibus sanguinem. Propterea Haly ponit complexionem sanguineam primam in longitudine uite, ergo sanguis est principium conseruationis. Ad hoc dicendum quod peccatum potest esse in substantia humoris uel in quantitate uel in qualitate. In substantia, ut quando sanguis transit in uenenum, et hoc minime attrahit sanguini inter alios humores. In quantitate uero in synocha quando sanguis nocet sua quantitate, et hoc plus attrahit sanguini inter alios humores. Quia dicit Serapio quod humores sunt in corpore a proportione, quod si sunt due libre melancholie, erunt quattuor libre colere et octo flegmatis et sedecim sanguinis. Aut est peccatum in qualitate, et hoc modo sanguis citius putresit quam alii humores. Sanguis ergo quantum est de se, cito putrefit. Sed tamen, quia natura magis est sollicita circa sanguinem quam circa alios humores, minus corrumpitur sanguis quam alii humores. Et notandum quod duplex est corruptio: una particularis, sicut in apostemate, et hoc peccatum cito corrigitur a natura. Quedam est corruptio uniuersalis, ut si corrumpitur sanguis uniuersaliter in toto corpore, tunc est sanguis odibilis nature. Dicit enim Ysaac quod sicut sanguis a natura plus diligitur quando est sub regimine nature, tanto plus est odibilis uel odiosum quando est ex regimine nature. 2 Cf. H.A. 531b17 13-14 Cf. Meteo. 379a et seq. 15-17 Cf. P.A. 649b21 et seq. 1 questio secunda] in marg. M om. V 2 modo uero ... et cetera] om. V 5 est] om. V sanguine] om. V 6 primo] om. V 10 queritur] om. M add. V 11 queritur] om. M add. V 11-12 sunt magis ... iusta ossa] om. M add. V 13 sic] sicut V 14 est combustio] est om. V 15 est per] est om. M add. V 18 cacochimis] chachochimis M cachochimis V 26 in uenenum] in substantia uenenum V 27 minime] maxime V 30 sunt] sint V 31 sedecim] V sexdecim M est] om. V 35 et] om. V 36 uniuersaliter] naturaliter V corpore tunc] corpore et tunc V 37-38 tanto plus ... regimine nature] om. M add. V

Liber Liber IV IV 40

45

50

55

60

65

70

75

1795

Ad primum argumentum dicendum quod sanguis in debita quantitate et qualitate est principium conseruationis sed si excedat, est principium corruptionis. Et notandum quod calidum et humidum accidentale est principium putrefactionis, non autem calidum et humidum essentiale uel naturale. Ad aliud dicendum quod, loquendo de morte naturali que fit per consumptionem humidi sanguinis, complexio est longioris uite quam alie. Sed loquendo de morte accidentali, quia sanguis per accidens cito putresit, est principium uite uel uelocis corruptionis. 2. Circa secundum sic dicit philosophus: quod quanto aliquid ad plus habet de forma, tanto minus habet de materia. Sed masculus plus habet de forma uite quam femina, ergo minus habet de materia. Sed materia uite est sanguis, ergo plus sanguis habundat in feminis. Propterea natura in mulieribus continue emanat sanguinem per fluxum menstruorum. Sed ubi est euacuatio, ibi fuit repletio, ergo plus est de sanguine in mulieribus quam in uiris. Propterea dicit philosophus quod sanguis plus habundat interius in mulieribus minus quam exterius. In uiris autem est e contrario, ergo cum multo plus sit de sanguine in interioribus quam exterioribus, plus habundabit sanguis in mulieribus quam in uiris. Contra dicit philosophus quod animalia que multum habent /262rb/ de sanguine plus habent de spermate ut homo quam alia animalia. Sed uir plus habet de sanguine, quod est sperma, quam mulier, ergo sanguis plus habundat in uiris quam in mulieribus. Propterea dicit philosophus quod femina est uir occasionatus, ergo plus excedit a temperamento quam uir ergo sanguis maxime accedit ad temperamentum, ergo minus est de sanguine in mulieribus quam in uiris. Ad hoc dicendum quod quidam est sanguis digestus, et hic plus habundat in uiris, quidam autem est sanguis aquosus et indigestus, et hic plus habundat in mulieribus, sicut sperma grandinosum et digestum plus habundat in uiris, sperma aquosum plus habundat in mulieribus. Ad primum in contrarium dicendum quod forma aut accipitur respectu sue materie aut non, siue tunc unumquodque quanto plus habet de forma, minus habet de materia, sicut leuia plus habent de forma et minus de materia quam grauia, sed si sumatur forma respectu materie proprie quanto aliquid plus habet de forma, plus habet de materia, ut ignis plus habet de materia ignis quam aliud elementum, similiter uir, quia plus habet de forma uite quam femine, plus habet de materia uite que est sanguis. Ad secundum dicendum quod philosophus respondet et ad hanc questionem et dicit quod sanguis, qui euacuatur per menstrua, non est sanguis purus digestus, sed sanguis aquosus quasi idem quod masa sanguinea et iste sine dubio plus habundat in mulieribus quam in uiris. Ad tertium dicendum quod, cum dicit philosophus: quod femine plus habundant in sanguine interius, loquitur de sanguine aquoso et indigesto. 49-50 Cf. H.A. 521a25; G.A. 765b18 54-55 Cf. supra, et v. H.A. 521a29 et seq., 582a35-587b33, 634a10-634a25; G.A. 726a28-727a25 58-59 Cf. G.A. 726b-726b30 60 Cf. G.A. 728a17 et seq. 45 uite] cite M uel] et V 47 quod] om. V aliquid] om. M add. V 48 tanto] V ergo M 53 mulieribus] muliere V uiris] uiro V 55 autem] om. M add. V sit] om. M add. V 56 habundabit] habundat V 58 spermate] semine V homo] om. V 71 ignis] om. V 72 quam femine] V quod femina M 73 ad hanc] ab hanc M 77 cum] quod V 78 de] in V

180 6 80

85

90

95

100

105

110

115

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

3. Circa tertium sic dicit philosophus quod pinguedo fit ex reliquiis sanguinis, ergo in pingui habitudine plus habundat sanguis. Propterea dicit Ysaac quod omnis pinguedo calida est et humida, ergo in pingui habitudine plus habundat sanguis. Dicit philosophus quod quanto plus habundat sanguis in animali, tanto minus est ibi de sanguine. Propterea dicit Ysaac quod pinguedo causatur a frigido uel a calido remisso, sed sanguis est calidus et humidus, ergo in pingui habitudine non habundat sanguis. Ad hoc dicendum quod ad generationem pinguedinis duo exiguntur, scilicet materia obediens, scilicet sanguis iuctuosus, et fortis digestionis uirtus. Pinguedo a parte materie habundat in corporibus flegmaticis et talis pinguedo est alba, sicut patet in lardo porcorum. Sed fortis uirtus in materiam operatur ita quod conuertit ipsam in membra et etiam precauet a futuris et generat pinguedinem, ut in tempore necessitatis inde nutriatur animal, et talis pinguedo est citrina, sicut patet in anseribus et gallinis. Ad primum argumentum dicendum quod in pinguedine que causatur a forti uirtute et est calida et humida, in illa habundat sanguis. Sed in pinguedine flegmatica non habundat sanguis, et sic loquitur philosophus, cum dicit ubi est pinguedo, minus est de sanguine, et Ysaac cum dicit quod pinguedo causatur a frigido uel a calido remisso. Ad quartum quesitum dicendum quod spiritus et sanguis sunt media uirtutis naturalis, et propter hoc cum fit uulnus in aliquo membro, transmittit ibi natura sanguinem, et fluit sanguis ex uulnere. Si autem non fluat, signum est quod natura ita delicata est, quod iam non curat nisi de radice, et refugiunt sanguis et spiritus ad cor. Aut membrum est destitutum a regimine nature, et utrumque istorum est malum, et propter hoc quando fluit sanguis ex uulnere, est bonum signum. Ad quintum dicendum quod quanto aliquid nutritur grossiori nutrimento, tanto illud, quod remanet ex nutrimento, est melius, ut lac capre quam ouis. Quia os, cum sit melancholicum, nutritur ex grosso nutrimento. Humiditas illa que remanet est subtilissima et purissima et est calida et humida, quia ossa extraxerunt substantiam grossam et terrestrem, et propter hoc ista humiditas est sapidissima et caro iusta os. Et per hoc patet solutio ad sextum, quia enim humiditas ista et caro etiam iusta ossa est calida et humida, et calidum et humidum disponit ad putrefactionem, et propter hoc caro iusta ossa cito putresit. Circa secundum principale queritur primo de complexione istorum animalium. Secundo utrum ista animalia habeant epar. Tertio de impressionibus istorum animalium in corpus humanum. 4. Circa primum sic dicit Philaretus: continens immutat contentum ad suam crisim, ergo cum tria genera istorum animalium habitent in mari, sequuntur complexionem maris. Sed mare est calidum, cum sit salsum, ergo genus malachie, mollis teste, et dicitur teste sunt calida. 79-80 Cf. H.A. 520b34et seq.; G.A. 725b32, 727a30-727b5. 79 fit] om. V 81-82 propterea dicit ... sanguinis] om. V 83 minus est] plus habundat V 89 est alba] est in alba V 91 et generat] et om. V 93 que] om. V 96 a calido] ex calido V 97 quare sanguis fluens ex uulnere est bonum signum] in marg. M om. V quartum quesitum] litturatum M add. V 98 naturalis] animalis V fit] sit V 99 sanguinem] sanguinea V 100 delicata] debilitate V 101 nature] om. V 104 illud] id V ut] sicut V cum sit] om. V 105 grosso] grossiori V 106 extraxerunt] erunt V 107 os] om. M add. V 109 et calidum et humidum] om. V 110 ossa] os V 113 in] et V 114 sic dicit] sic dicitur dicit V contentum] contemptum V

Liber Liber IV IV

120

125

130

135

140

145

150

155

1817

Item animalia anulosi corporis sunt calida, quia sunt uolatilia, sicut sunt musce et apes, et omne uolatile est calidum, sicut dicit philosophus. Et Ysaac dicit quod in uolatilibus dominantur infima, leuia. Et propterea dicit Auicenna in capitulo De uenenis quod uenenum aranee et scorpionis sunt calida. Contra dicit philosophus quod illa animalia, que non habent sanguinem, sunt frigida. Hec animalia anulosi corporis sunt huius, ergo sunt frigida. Propterea dicit philosophus quod habere pulmonem est terminus discretiuus caliditatis, sed hec animalia non habent pulmonem, ergo sunt frigida. Ad hoc dicendum quod quedam complexio est generis, ut omne uiuens a dominio est calidum et humidum. Quedam est complexio speciei, ut omnis leo colericus et omnis porcus flegmaticus. Quedam enim est complexio indiuidui, et hec est causa materialis aut formalis, sicut latuca formaliter, in quantum uiuit, est calida, in quantum non uiuit, siue materialiter, est frigida. Dico ergo quod loquendo de complexione generis, hec animalia sunt calida et humida. Loquendo autem de complexione speciei sunt frigida, cum non habeant sanguinem. Loquendo de complexione indiuidui, quedam sunt calida ut apes, quedam frigida, ut aranea. Ad primum argumentum dicendum quodlibet mare essentialiter sit calidum, quia salsum, tamen actu est frigidum. Et sic animalia, que ibi habitant, sunt frigida. Vel dicamus quod est aqua dulcis, testante hoc philosopho, et inde nutriuntur animalia marina, et non ex aqua salsa. Ad secundum dicendum quod uolatilia ex istis respectu non uolatium sunt calida, tamen simpliciter sunt frigida, cum non habeant sanguinem. Ad tertium dicendum quod uenenum apis calidum est de complexione materiali, tamen apis formaliter, quia non habet sanguinem, est animal frigidum. 5. Circa secundum sic: in habentibus ordinem, tertium supponit secundum, ergo cum in istis animalibus sit tertia digestiua erit ibi secunda, ergo habent epar, quod est principium secunde digestiue. Contra epar est sanguis coagulatus. Hec animalia non habent sanguinem, ergo non habent epar, quod concedo. Ad primum in contrarium dicendum quod sicut in planta est secunda et tertia digestio et non prima, prima enim est in uisceribus terre, similiter in his animalibus est prima digestio et tertia, et non secunda. Sed est aliquid loco eius siue huius, sunt enim ibi quedam uene siue uie subtiles ubi digeritur nutrimentum, loco secunde digestione. Et tu obicis in habentibus ordinem, tertium supponit secundum. Verum est in illis que perfecto modo ordinantur. 6. Circa tertium queritur quare quartum genus istorum animalium est uenenum et non alia tria.

 125-126 Cf. P.A. 668b33 et seq. 121 et] om. V aranee] aranei V 125 quod] om. V discretiuus] discretus V 128 quedam est complexio] quedam enim complexio est V leo] om. V canis in marg. V 129 enim] om. M add V causa] om. M add. V 132 ergo] om. V 133 calida et] om. V autem] om. V 137 que] quia V 138 quod] om. V 145 in] om. V 149 planta] plante V 151 siue huius] sicut huius V 153 illis] aliis V 154 perfecto] perfecte M 156 non] om. V

182 8

160

165

170

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Et quare nutrimentum apium, quod est fauus, non est uenenum, cum apes sint uenenum. Ad primum dicendum quod uita stat per calidum /262ua/ et humidum, et maxime in homine qui est calidior aliis. Et propter hoc, cum ista animalia uolatilia sint frigida, multum reccedunt a natura humana, et contrariantur ei ita, quod sunt uenenum. Sed illa tria genera, que habitant in aqua, non sunt uenenum, duplici de causa: una est quia aqua mundificat et abstergit, et maxime mare, cum sit salsum, et propter hoc mundificat ista animalia a suis superfluitatibus ita, quod non sunt uenena. Secunda causa est quia grossior humiditas eorum transit in testas et depuratur residuum ita, quod non est uenenum. Ad ultimum dicendum quod fauus retinet naturam sue materie et non apium, et quia sua materia non est uenenum, fit enim ex rore celesti et floribus. Et propter hoc fauus non est uenenum, sed est dulce ratione sue materie, sed ab apibus accipit quodam acumen, et inde efficitur mel siccum. Et notandum quod animal dicitur anulosum, quia habet anulos in aliqua parte sui corporis, non quia ex se faciat anulum, sicut angula.

157 quod] V id M sint] fiunt V 160 qui] quia V uolatilia] om. M add. V 163 quia] V que M 167 non] om. V 168 hoc] om. V 169 apibus] V auibus M 171 corporis] addo angula] anguilla V

Liber Liber IV IV

5

10

15

20

25

30

35

1839

Questio tertia Hec est igitur dispositio sensuum in omnibus animalibus et cetera. Hic restat querere de uirtute sensitiua, et primo de eius origine. Secundo de eius medio. Tertio de eius ramis. 1. Circa primum sic: spiritus sunt latores uirtutum, sed spiritus animales radicaliter sunt a corde quod ex uitalibus fiunt animales, ergo radix uirtutis animalis est in corde. Propterea dicit Haly quod cum sint tres uirtutes, uitalis, naturalis et animalis, uitalis est sicut radix aliarum, sed uirtus uitalis est in corde, ergo cor est principium et radix uirtutis animalis. Contrarium autem dicit Auicenna quod uirtus animalis est in cerebro. Propterea uirtus uitalis actiua est, uirtus sensitiua est passiua, ergo, cum contraria non sint in eodem, ex quo uitalis est in corde, sensitiua non erit in corde. Propterea idem non dat esse et bene esse, anima enim in suo exitu imperfecta est quantum ad bene esse, sed postea perficitur uirtutibus sensitiuis. Sed cor dat esse, scilicet uitam, ergo, cum uirtus sensitiua sit ad bene esse, non erit in corde. Ad hoc dicendum quod uirtus sensitiua est in corde tamquam a principio primo et remoto, a cerebro tamquam a principio proximo et immediato. Ad primum argumentum dicendum quod sicut spiritus animales sunt a corde tamquam a principio remoto, similiter animalis uirtus. Ad secundum dicendum quod Haly intellegit quod uirtus uitalis est radix quia est principium. Vel dicamus, quod sine dubio uirtus animalis est a corde radicaliter tamquam a principio primo et remoto. 2. Circa secundum sic, sicut habuimus in primo libro, similiter est de mundo maiori et minori. Sed dicit philosophus in secundo libro De plantis quod orbis stelatus est principium uite in istis superioribus mediante lumine et calore, ergo cum cerebrum sit in homine, sicut celum in maiori mundo, uidetur quod omnes operationes cerebri sint mediante lumine, ergo lux est medium in uirtute animali. Propterea sic dicit philosophus in secundo De anima eadem est natura medii et organi et obiecti. Sed organum uirtutis animalis, scilicet cerebrum, est peruium, clarum, ergo in uirtute animali medium est lux uel claritas siue paruietas, quod idem est. Propterea nerui in quantum flexibiles, sunt motiui, in quantum peruii et clari, sunt sensitiui, ergo in uirtute sensitiua medium est lumen. Contra dicit philosophus quod tactus et gustus et olfatus sequuntur complexionem. Tactus enim fit per temperamentum in complexione, aut uiget gustus per humidum, insipidus, olfatus, per calidum et siccum. Sed iste qualitates sequuntur materiam que est principium obscuritatis et non luminis, ergo lux non est medium in uirtute animali. 2 Cf. H.A. 535a23 26-27 Cf. Plant. 21 30-31 Cf. De An. 423b7-8. 1 questio tertia] in marg. M om. V 2 hec est ... et cetera] om. V 7 ergo] est V uirtutis] om. V 9 quod] addo cum] om. V sint] sunt V 13 actiua est] est om. V 17 in corde] a corde V 18 in] a V principio] om. V 19 et remoto] et om. V a cerebro] ad cerebro V immediato] immediate V 20 a] in V 25 sicut] om. V 25-26 in primo ... philosophus] om. V 26 secundo] om. M add. V 30-31 et organi] V origini M 31 peruium] paruum V 33 peruii] parui V 34 ergo] om. V 36 gustus] om. V 37 insipidus] insipide V 38 est] om. V

184 10 40

45

50

55

60

65

70

75

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Ad hoc dicendum quod operatio uirtutis animalis duplex est. Vna interior secundum quod a cerebro delegantur spiritus qui sunt latores uirtutum usque ad organa, et hec operatio est mediante luce, spiritus enim habent naturam lucis. Et est alia operatio exterior, ab organis usque ad obiecta, et ista est in organo lucido sicut in oculo fit mediante luce, in aliis non. Tactus enim, gustus et olfatus sequuntur complexiones, sicut uisum est, et auditus fit per aerem connaturalem in auribus. Ad primum dicendum argumentum quod operationes cerebri interiores fiunt mediante luce siue lumine, sed exteriores non. Ad secundum dicendum quod, sicut dicit Auicenna in suo libro De anima, triplex est organum, mandans tantum sicut cerebrum, recipiens tantum sicut organa sensuum, mandans et recipiens sicut nerui. Dico ergo quod mandans organum et mandans et recipiens habent naturam lucis et similiter medium scilicet spiritus donec ueniant ad organum recipiens. Sed organum recipiens non habet naturam lucis nisi occulus, et similiter medium ab organo ad obiectum non habet naturam lucis nisi in oculo. Per iam dicta patet solutio ad tertium. Lux enim est medium in operatione interiori, que fit per neruos in quantum sunt peruii. Sed in exteriori operatione non est medium. Circa tertium duo queruntur. Primum est utrum omnes sensus quinque sint in quolibet animali. Secundum est utrum pisces audiant. 3. Circa primum sic: homo communicat cum planta in uirtute naturali, cum brutis in uirtute sensitiua, sed in omni planta sunt omnes uirtutes naturales, sicut in homine, scilicet, attrahere et retinere, digerere et expellere, gignire, ergo in omnibus brutis erunt omnes sensus sicut in homine. Propterea motus sequitur sensum, sicut dicit Auicenna, sed in omnibus est motus, ergo in omnibus animalibus est sensus. Contra dicit philosophus quod multa sunt animalia que non habent nisi tactum et gustum, ergo non omnes sensus sunt in omnibus animalibus. Propterea olfatus, uisus, gustus, auditus uigent in capite, sed multa animalia sunt capita non habentia, sicut dicit philosophus, ergo omnes sensus non sunt in omnibus animalibus, quod concedo. Ad primum in contrarium dicendum quod, sicut sunt quedam plante nobiles que generant ex semine et quedam uiles que non generant ex semine, sed ex pinguedine terre sicut salices, similiter sunt quedam bruta nobilia que generant sibi simile et habent omnes sensus, preter talpam, que amisit uisum per uiam accidentis, quia enim talpa ambulat in terra quod est elementum solidum et obscurum, ideo non habuit uisum, quia si haberet, esset sibi innutilis. Alia autem uilia non habent omnes sensus, quia non indigent cum non sint ad faciendum opera nobilia. Dico ergo quod homo communicat 67-68 cf. H.A. 533a16. 41 delegantur] alegatur V 42 et est] et om. V 43 est] om. M add. V 43-44 fit mediante] fit uel colerico V 44 enim gustus] enim et gustus V 45 et] om. V 50-51 et mandans] om. V 53 medium] om. V ad] et V 56 peruii] parui V 60 est] om. V 62 omni] om. M add. V 63 attrahere et retinere] attractiua et retentiua V et expellere] uel expellere V 64 sicut in homine] om. V 65 auicenna] auctor V 66 est] om. V 68 sunt] om. V 69 uisus gustus auditus] uisus et gustus et auditus V 71 quod] cum V 73 non generant ex] non generant nisi ex V 74 bruta] om. V 76 ambulat] ambulabat V quia] V quam M 77 alia] animalia V

Liber Liber IV IV 80

85

90

95

100

105

110

115

185 11

cum brutis. Verum est cum brutis perfectis et nobilibus, et ista bruta habent omnes quinque sensus. Similiter homo in uirtute naturali communicat cum planta nobili, et hec planta habet omnes uirtutes naturales. Ad secundum dicendum quod duplex est motus: quidam est motus dilatationis et constrictionis, et hic est in omnibus animalibus, et iste motus sequitur tactum et gustum: tactum ut propter delectabile exterius moueatur dilatando, propter inimicum constringendo, gustum ut propter nutrimentum amicale interius moueatur attrahendo, propter nutrimentum nocciuum moueatur expellendo, et quia iste motus est in omnibus animalibus propter hoc omnia animalia habent tactum et gustum. /262ub/ Sed quidam est motus progressiuus, et iste sequitur uisum, auditum et olfatum, ut propter delectabile uisum uel auditum uel odoratum moueatur ad prosequendum, propter tristibile moueatur ad fugiedum. Et quia iste motus non est in omnibus animalibus et propter hoc isti tres sensus non sunt in omnibus animalibus. 4. Circa secundum huius, sic scribitur in libro De anima: quod sonatiuum est expulsio aeris continui usque ad aurem. Sed in piscibus non continuatur aer usque ad aures, quia impedit aqua, ergo pisces non audiunt. Propterea sicut est sermo in hominibus, sic uox in aliis animalibus. Sed ad priuationem sermonis in homine sequitur priuatio auditus, omnes enim muti naturaliter sunt surdi, sicut dicit auctor in littera, ergo similiter ad priuationem uocis in animalibus sequitur priuatio auditus. Sed pisces generaliter non habent uocem, ergo pisces non audiunt. Contrarium autem probat philosophus per experimenta. Dicit enim quod quidam pisces capiuntur et fiunt scothomatici propter sonum siue uocem terribilem. Ad primum in contrarium dicendum quod dicit philosophus quod sonatiuum est expulsio aeris continui usque ad aurem, loquitur de animalibus que audiunt in aere, pisces autem audiunt in aqua, unde sicut animalia que inspirant et respirant aera, audiunt in aere, similiter pisces qui inspirant et respirant aquam per branchos, audiunt in aqua. Vnde sicut aer et aqua sunt medium in uidendo terram secundum magis et minus, similiter in audiendo. Ad secundum dicendum quod, sicut sermo est in hominibus, similiter uox est in animalibus uocantibus, pisces autem non sunt de illis, et propter hoc tu uero obicis. Propterea isto quod in piscibus sit uox, tamen non est simile, quia in homine propter eamdem causam priuatur sermo et auditus, scilicet propter remolitionem neruorum motiuorum in lingua et nerui audibilis uel tympani aurium, quod idem est in auribus. Sed in piscibus deficit uox quia non habent pulmonem et ad istum defectum non sequitur defectus in auditu. Iusta hoc queritur quare quecumque que perficiuntur ab anima intellectiua, habent omnes eius uirtutes, sed non quecumque perficiuntur ab anima sensitiua, habent omnes eius uirtutes.

92-93 Cf. De an. 420b et seq. 79 nobilibus] nobilimus V ista] V iste M 83 sequitur tactum] sequitur motum tactum V 84 tactum] om. V 89 uel auditum] uel om. V 90 tristibile] tristabile V 91 et] om. V 92 circa] om. V huius] quod V 93 aurem] aerem V 95 hominibus] omnibus V aliis] om. M add. V 96 in homine] om. M add. V 104 aqua unde sicut animalia que] aere similiter pisces qui V aera] om. V 107 in] om. V 111 eamdem] eadem V 112 uel] et V 115 quare] om. V

186 12

120

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Vna causa est quia solum intellectus est ab extrinseco, sicut dicit philosophus, et propter hoc eius uirtutes non deprendent a materia, et qua ratione est in uno, eadem ratione sunt in omnibus non sicut autem est de anima sensitiua cum sit alligata materie. Secunda causa est quia omnia que perficiuntur ab anima intellectiua, sunt eadem in specie, et propter hoc easdem habent operationes et uirtutes. Sed illa que perficiuntur ab anima sensitiua, sunt diuersa in specie, et propter hoc non est necesse quod habeant easdem operationes et uirtutes.

Liber Liber IV IV

5

10

15

20

25

30

35

187 13

Questio quarta Iam narrauimus dispositionem omnium membrorum animalium et cetera. Hic restat querere de uoce. Et primo utrum uox sit a uirtute naturali uel animali. Secundo utrum sermo in homine sit a natura uel ab arte. Tertio utrum omnis uox sit significatiua. Quarto utrum omnis uox sit litteratiua. Quinto quare muti naturaliter sunt surdi, et non e contrario. Et quare pueri sunt muti et non sunt sordi. Et quare accidentaliter citius impeditur auditus quam loquela, et tunc ad priuationem loquele non sequitur priuatio auditus naturaliter aut accidit e contrario. 1. Circa primum sic dicit Haly: quod omnis motus qui fit per lacertos, est uoluntarius et animalis, sed motus uocis fit per lacertos, ergo uox est a uirtute animali. Propterea dicit Haly quod uoluntarium siue id quod est a uoluntate, possumus accelerare uel retardare. Sed uox est huius, ergo uox est a uoluntate animali. Propterea dicit Boethius In diuisionibus quod naturale est idem apud omnes, sed uox non est eadem apud omnes, ergo uox non est naturalis, sed a uirtute animali. Contra illud est naturale cuius principia sunt naturalia, sed principia uocis sunt naturalia, ergo uox est a natura. Propterea dicit philosophus in secundo De anima quod loqui est a natura et recte loqui est ab arte, ergo uox est a natura. Propterea lingua congruit in duo opera, in gustum et loquelam, sed gustus est a natura, gustabile enim appositum super linguam agit in linguam uelit, nolit, ergo similiter loqui est a natura. 2. Circa secundum sic dicit philosophus in littera: quod sermo est in hominibus sicut uox est in aliis animalibus. Sed uox in aliis animalibus est a natura, non ab arte, ergo sermo est a natura. Propterea lingua congruit in duo sicut dictum est, in gustum et loquelam, sed gustus est a natura, ergo et loquela. Contrarium autem dicit auctor in littera quod figura uocis non est naturalis nec locutio, sed secundum doctrinam docentium, ergo sermo est ab arte. Iusta hoc queritur quare de obiecto auditus potius est scientia quam de aliquo alio obiecto aliorum sensuum. Ad primum dicendum quod natura dicitur multipliciter. Vno modo dicitur natura ex opposito contra uiolentum, et sic omne illud quod est a principio intra est naturale, et sic diffinitur natura in secundo Physicorum: sic natura est principium motus et status in eo quod est per se, non secundum accidens. Alio modo dicitur natura idem quod anima uegetatiua, et hoc modo loquitur philosophus in libro De anima cum dicit quod omnium 2 Cf. H.A. 538b29 22-24 Cf. De an. 420b17-22 25-27 Cf. De an. 414b18; H.A. 536b2-4 34-37 Cf. Phys. 192b21-22, 238b23-25. 1 questio quarta] in marg. M om. V 8 contrario] conuerso V 9 sunt sordi] sunt om. V 10 accidentaliter] accidentalis V 13 uocis] uocum V 14 est] sit V 17 apud omnes] om. V uirtute animali] uirtute sed animali V 21 uox est] est om. V 22 gustum et loquelam] gustu et loquela V 23 enim] est V 26 est in aliis] est aliis om. V sed] si V non ab arte] in marg. M om. V 28 congruit] om. V loquelam] loquela V sed] ergo V 29 et loquela] loquela est a natura V 30 autem] om. M add. V 34 multipliciter] tripliciter V 35 ex opposito] expositio V 36 diffinitur natura] V diffinitur a natura M 37 eo quod] V eo in quo M se non] se et non V

188 14 40

45

50

55

60

65

70

75

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

natura constantium, cuius est ratio magnitudinis et augmenti et hoc modo apellatur uirtus naturalis illa que operatur per nutrimentum et ab hac uirtute naturali non causatur uox, sed uox est a uirtute uitali et animali. A uirtute uitali quantum ad suam materiam que est aer, qui inspiratur et respiratur in formationem. A uirtute animali est quia iste motus fit per lacertos et quia formationem recipit a uirtute animali. Alio modo natura idem est quod consuetudo, unde Yppocrates consuetudo est altera natura. Ad illud autem quod obicit dicendum quod gustus quantum ad proximationem obiecti est a uirtute animali, sed actio obiecti aproximati est a uirtute naturali. Ad illud dicendum quod uox non est eadem apud omnes, unde est de uoce regulariter formata ab impositione, de alia autem uoce non est uerum. Ad secundum quesitum dicendum quod sicut uirtus moralis quantum ad aptitudinem et potentiam est a natura, tamen formaliter est ab aquisitione et ab arte, similiter sermo quantum ad sui principium est a natura, tamen formaliter et distincter est ab arte. Vnde loqui est a natura, sed sic loqui est ab arte. Et propter hoc dicit philosophus quod loqui est a natura, recte autem loqui est ab arte, et per hoc patet solutio ad argumentum. Ad quesitum autem dicendum quod sicut dicit Ysaac, auditus est porta mentis, et ideo auditus plus confert ad scientiam quam alter sensus, et hac de causa de obiecto auditus post fuit scientia quam de obiecto alterius sensus. Secunda causa est quod uox, que est obiectum auditus, est a principio uoluntario, sed obiecta aliorum sensuum sunt a principio naturali et non possunt uariari sed uoluntatem hominis. Tertia causa est quod uox est in aere tamquam in subiecto et tamquam in differente. Alia autem obiecta sensuum aliud habent pro subiecto et aliud pro differente, quia ergo aer penetrat immediate ad cor in quo formatur uox, non sic autem obiecte aliorum sensuum, propter hoc de uoce fuit scientia et non de aliis obiectis. 3. Circa tertium sic dicit philosophus in libro De anima: quod uox est expulsio aeris usque ad tracheam arteriam, cum in magnitudine significandi, ergo omnis uox est significatiua. Propterea obiecta aliorum sensuum aliquid significant, sicut sapor, odor et calor. Supra complexionem eius in quo sunt, ergo similiter uox, quod est obiectum auditus, semper aliquid significabit, ergo omnis uox est significatiua. Propterea sicut sermo est in hominibus, sic uox est in aliis animalibus. Sed onmis sermo in homine est significatiuus, /263ra/ ergo omnis uox est significatiua. Contra, si omnis uox est significatiua, ergo aut naturaliter aut ab impositione, quia non omnis uox imponitur ad significandum nec naturaliter, quia iam omnis uox esset a uirtute naturali quod subiecta est, ergo non omnis uox est significatiua.

63-64 Cf. De an. 420b25-27 66-68 Cf. De an. 420b27-421a4. 39 cuius] terminus V 44-45 alio modo ... altera natura] om. M in marg. V 46 obicit] obicis V 48 illud] aliud V non] om. V unde est] est om. V 54 arte et per] arte propter V 55 argumentum] argumenta V 57 de obiecto] obiectus V 59 secunda] V secundam M quod] quia V 60 non] sed V 62 subiecto] V subiecta M tamquam] tam V 63 aliam autem ... pro differente] om. V 64 aer] uox V 65 fuit] est V 66 sic] om. V 67 tracheam] om. V in om. V 70 quod] que V 74-75 est significatiua ... non omnis uox] om. V 75-76 uox esset] uox om. M add. V

Liber Liber IV IV

80

85

90

95

100

105

110

115

189 15

Propterea, sicut uox in brutis significatur naturaliter, sic sermo in homine ab impositione. Sed non omnis sermo hominis est impositus ad significandum, ergo non omnis uox est significatiua. Ad hoc dicendum quod uox animalium profertur sine aliqua intentione a natura, non regulariter operante, et talis uox potest esse non significatiua, sed omnis uox prolata cum intentione a natura regulariter operante est significatiua. Sed in quibusdam ista uox regulariter ab ymaginatiua, ut in quibusdam brutis in quibusdam ab extimatiua, ut in animalibus astutis. In homine autem regulariter ista uox ab intellectu, et quia intellectus pluribus modis cambiare potest uoces quam extimatiua uel ymaginatiua, propter hoc homo potest formare uoces que nihil significant, et non cetera animalia. 4. Circa quartum sic sicut dicit philosophus in secundo De generatione, humidum male terminabile est termino propio, bene autem alieno, et siccum est bene terminabile, ergo cum uox formetur in humido scilicet in radice lingue, et epygloto, ibi est plurima humiditas, dicit enim Galenus quod in radice lingue sunt duo amigdala in quibus continue generatur saliua. Ergo cum uox generetur in humido et scribatur in sicco, omnis uox que potest generari, potest scribi, quia siccum magis est terminabile et figurabile quam humidum. Propterea dicit philosophus quod quicquid aprendit aprensiua, conseruat memoria. Sed generatio uocis est propter aprensiuam, scribitur autem uox propter memoriam, ergo cum omnis uox potest generari, potest scribi etiam. Contra nulla uox potest scribi nisi illa que cum distinctione profertur. Sed solum uox humana est talis, ergo solum uox humana potest scribi. Propterea dicit quod quedam sunt uoces inlitterate que scribi non possunt, ergo et cetera. Et hoc concedo. Ad primum autem in contrarium dicendum quod siccum melius conseruat impressionem quam humidum. Nam humidum male terminabile est termino propio, sed tamen ab aliquo infinitis modis potest figurari. Vnde aer cum sit humidus pluribus modis potest figurari quam possit representari in scripto. Ad secundum dicendum quod non est simile de uirtutibus et obiectis, nam memoria et apprehensiua sunt a principio intrinseco, sed generatio uocis est a principio extrinseco et ab arte, et scribere uocem est a principio extrinseco et ab arte. Et propter hoc licet quecumque apprehensiua apprehendit, possit conseruare memoria, tamen non quecumque potest uox generari, potest scribi, cum generatio uocis sit ab intrinseco et scribere ab extrinseco. 5.Quare muti naturaliter sunt surdi et non e contrario. Et quare pueri sunt muti et non surdi. Quare accidentaliter citius impeditur auditus quam loquela, et tunc ad priuationem loquele non sequitur priuatio auditus naturaliter. Ad aliud dicendum quod gustus fit in lingua per neruos sensibiles qui oriuntur a proa cerebri. Set loquela est in lingua per neruos motiuos qui oriuntur a pupi cerebri. Et 87-89 Cf. Gen. et corrup. 329b30-32 111-112 Cf. H.A. 536b5-10. 80 animalium] om. M add V 85 cambiare potest] potest combinare V uel] V e M 87 sicut] om. V 88 siccum est] est om. V 92-93 terminabile et figurabile] naturalis et figurabilis V 94 quod quicquid] quid V aprensiua] om. V 97 solum] sola V 102 sed] om. V 103 aliquo infinitis] alio pluribus V sit] sibi V 105 dicendum] om. V 106-107 sed generatio ... ab arte] om. V 109 et om. V 111-114 quare muti ... naturaliter] in inferiori marg. M om. V

190 16

120

125

130

135

140

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

propter hoc cum nerui illi qui ueniunt ad linguam propter loquelam transeunt per aures, quia plus requiritur ad loquelam quam ad auditum, cum loquela fiat per neruos motiuos qui sunt actiui, auditus autem per neruos sensibiles qui sunt passiui. Iterum quia tympanum auditus operatur per siccum, lingua uero per humidum, sed nerui motiui in lingua remoliuntur ab aque humiditate, ita quod auferatur loquela, fortiori ratione tympanum aurium, quia plus possunt pati de humiditate nerui motiui in lingua quam nerui audibiles. Iterum cum humiditas in istis organis ueniat a cerebro, si neruus in lingua per humiditatem remoliatur, fortiori ratione nerui audibiles quia sunt magis prope cerebrum et his de causis muti naturaliter sunt surdi, et non conuertitur. Secunda causa est quia quedam uirtus particularis, et hoc ordinat membrum ad membrum in eodem indiuiduo, ut caput ad collum, et manus ad brachia. Quedam autem est uirtus naturalis et hec ordinat membra unius indiuidui ad membra alterius propter generationem, ut scilicet matricem propter testiculos. Vnde in omni specie, si mas habet testiculos et femina habet matricem, et remoto uno remouetur aliud. Similiter autem est in generatione spirituali, nam sicut mas per testiculos generat sibi simile in matrice, similiter doctor per sermonem generat sibi simile in auditu, et propter hoc priuato sermone priuatur auditus et non conuertitur, quia sermo nobile est plus quam auditus, plus requiritur de tempore ad complementum sermonis, quam auditus, et propter hoc in principio pueri non loquuntur, sed tamen audiunt. Sed a principio extrinseco citius impeditur auditus quam sermo, et uirtus sensitiua quam motiua, quia sensitiua debilior est, cum sit passiua, et motiua actiua, et propter hoc sensitiua citius patitur a noccumento exteriori. Sed a noccumento interiori citius patitur motiua quia plus requiritur ad motiuam quam ad sensitiuam, et propter hoc pluribus modis potest impediri motiua quam sensitiua, et quia sermo est mediante uirtute motiua, auditus mediante sensitiua, propter hoc accidentaliter citius impeditur auditus quam sermo, naturaliter autem sermo quam auditus citius impeditur in pueris et non impeditur auditus.

117 cum] om. V linguam propter] linguam et propter V 117-118 aures quia] aures et quia V 119-120 per neruos ... tympanum auditus] om. V 121 aque humiditate] aqua uel aque humiditate V 122-123 humiditate ... iterum] om. V 126 ordinat] ordinet V 127 naturalis] uniuersalis V 128 membra alterius propter] membrum indiuidui per V 129 et] om. V 131 mas] masculus V 133 nobile] nobilior V plus quam] plus in marg. M om. V plus requiritur] philosophus requiritur V 137 actiua et propter] actiua deterior et propter V 138 ad] a V 139 et quia] et om. V 141 quam] quia V

Liber V Liber V

5

10

15

20

25

30

Quidam habent principium huius V libri hic. Iam narrauimus dispositionem omnium membrorum animalium. Debemus autem scire quod tempus inceptionis coitus, et cetera. Questio prima. Hic restat querere de somno. Et primo de necessitate somni. Secundo utrum in omnibus animalibus sit somnus. Tertio cuius membri fit passio somnus. Quarto loco de propietatibus somni. 1. Circa primum sic dicit philosophus in tertio siue in principio tertii Physicorum: quod omne agens agit per formam et per materiam patitur, ergo quanto aliquid plus habet de forma plus agit, sed uirtus animalis plus habet de forma quam naturalis et uitalis, ergo plus agit continue uirtus animalis quam naturalis et uitalis, ergo cum naturalis et uitalis numquam cessant a sua operatione, manifestum est quod nec animalis. Sed somnus est quies animalium uirtutum cum intentione naturalium, sicut dicit Plato, ergo somnus non est necessarius animali. Propterea dicit auctor Fontis uite quod quanto forma est nobilior tanto eius operatio est fortior. Sed uirtus animalis inter alias uirtutes est nobilior, ergo eius operatio est fortior, ergo numquam cessat a sua operatione, ergo somnus non est necessarius animali. Propterea dicit Auicenna quod somnus est retractio caloris ad interiora ut nutriatur digerens, sed in plantis est digestiua ergo in plantis est somnus. Ex quo somnus est propter hunc finem, sed hoc est falsum, ergo somnus non est necessarius in animalibus. Contrarium probat philosophus in libro De somno et uigilia hac ratione: omne quod agit sub tempore, necesse est, si excedat tempus sibi determinatum, ipsum langescere et quiescere ab operatione. Ergo cum in animali oculi agant sub tempore necesse est dormire. Propterea dicit Auicenna quod quando una uirtus cessat, alia augmentatur. Vnde qui bonus est in theatro, malus est in studio, et e contrario. Sed animal multum assumit de nutrimento una uice cum non habeat nutrimentum coniunctum sicut planta, ergo tunc necesse est quod animalis uirtus quiescat et naturalis intendatur. Hoc autem fit a somno, ergo somnus est necessarius, quod concedo et pono istam rationem pro causa. Somnus est ex uapore mulcebri adscendente ad cerebrum et qui infrigidatus descendit et oppilat 2 Cf. H.A. 538b29 3 Cf. H.A. 544b11 10-11 Cf. Phys.202a2-10 25-27 Cf. De somno et uigilia 454a25-30. 1-2 quidam habent ... membrorum animalium] in inferiori marg. M om. V 3-4 debemus ... et cetera] om. V 5 questio prima] in marg. M om. V 8 tertio] V tertium M 10 philosophus] om. M add. V 11 omne] omnis V 12 quam] V quod M 13 uirtus] om. M add. V quam] V quod M 18 est fortior] est om. V 20 animali] om. M add V 21 quod] om. M add. V 25 contrarium probat] contrarium autem probat V in libro] om. V de] in V et] sed V 26 tempus sibi] sub tempore V 27 in animali] om. V agant]agantur V 28 est dormire] est animal dormire V 30 qui] quidem V in theatro] et theatro V 31 habeat] habeant V 32 a] in V 34 infrigidatus] infrigidatur V oppilat] apilat V

192 2 35

40

45

50

55

60

65

70

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

meatus cerebri ne spiritus possint transire ad organa /263rb/ exteriora sicut uidimus quod ex uapore eleuato a terra generatur nubes que impedit delegationem luminis solis ad nos. Iusta hoc queritur quare uirtus generatiua quasi semper cessat ab operatione, uirtus autem animalis multotiens, uirtus autem naturalis et uitalis numquam. Ad hoc dicendum quod uirtus naturalis et uitalis sunt deesse, naturalis autem deperditum restituendo ad machinam cordis sustinendo. Vitalis autem spiritus reparando et uitam continendo. Sed uirtus generatiua et animalis sunt de bene esse, et propter hoc iste cessant ab operatione, alie uero non. Iterum ad generationem requiritur complementum, tunc enim unumquodque est perfectum cum potest generare sibi simile, et quia complementum parum ducat in homine quia solum in iuuentute. Et propter hoc uirtus generatiua minus operatur quam alie. Iterum uirtus generatiua est propter speciem, alie autem propter indiuiduum, et sic uirtus uniuersalis plus intendit circa speciem quam circa indiuiduum. Similiter uirtus particularis plus intendit circa indiuiduum quam circa speciem, et propter hoc uirtus generatiua in animali minus operatur quam alie que sunt propter indiuiduum. Item uirtus naturalis et uitalis non cessant ab operatione, quia habent obiectum coniunctum. Naturalis sanginem grossum ad restaurandum deperditum. Vitalis sanguinem subtilem ad generandum speciem. Sed uirtus animalis non habet obiectum coniunctum, et propter hoc uirtus animalis quiescit ab operatione, et non naturalis et uitalis. Secunda causa est quia digestiua naturalis operatur conuertendo obiectum ut fortiter. Virtus animalis non conuertit obiectum sed paritur ab obiecto, et ideo oportet quod naturalis et uitalis ordinantur enim ad agendum et patiendum, et propter hoc citius debilitatur, et oportet quod quiescat et sic est somnus necessarius. Ad primum in contrarium dicendum quod sine dubio uirtus plus habet de forma animalis quam naturalis et uitalis, et propter hoc plures habet operationes et nobiliores. Sed non oportet quod continue operetur propter dictas causas. Per hoc patet solutio ad secundum. Ad tertium dicendum quod somnus non est finaliter per se ad nutrimentum sed per accidens, quia quando una uirtus diminuitur, altera intenditur. 2. Circa secundum sic dicit philosophus in principio septimi libri: quod quedam sunt animalia que uiuunt ad modum plante, sed planta non dormit, ergo talia animalia numquam dormiunt. Propterea somnus est reuocatio operationis exterioris ad interiora, sed multa animalia sunt que non habent sensus exteriores, ergo multa erunt animalia que non habent somnum. Contra dicit philosophus quod somnus sequitur sensum, sed in omnibus animalibus est aliquis sensus, ergo in omnibus animalibus est aliquis somnus. Ad hoc dicendum quod omnia animalia dormiunt uel sensibiliter uel insensibiliter. Vnde quod dicit philosophus quod quedam animalia uiuunt ad modum 65-67 Cf. De somno et vigilia 454b15-455a3 71-72 Cf. De somno et vigilia 454b10 et seq. 35 meatus] V motus M ad organa] om. V 41 retituendo] restaurando V 44 cum] quod V 45 et] om. M add. V hoc] om. V 47-48 plus intendit ... similiter] om. M add. V 53 coniunctum] om. V 54 et non] et om. M add. V quia] om. V 59 sine dubio] om. V 60 animalis] om. M add. V habet] om. V 63 non] om. V ad] V sed propter M 67 numquam] non V 72 aliquis somnus] aliquis om. M add. V 73-74 uel insensibiler] om. V

Liber Liber V V 75

80

85

90

95

100

105

110

1933

plante. Hoc est quia non habent uitam manifestam, nec habent similiter somnum manifestum, habent tamen uitam et somnum. Ad secundum dicendum quod licet quedam animalia non habeant opera exteriora manifesta, tamen in somno retrahuntur alique que in uigilia erant in superficie intra contrarias suas. 3. Circa tertium sic: si somnus est passio cerebri aut ergo uirtutis interioris aut exterioris. Non exterioris quia somnus est passio sensus conmunis, sicut dicit philosophus in libro De somno et uigilia, ergo nec interioris, quia sensus communis et fantasia plus operatur in somno quam in uigilia, ergo somnus non est passio cerebri. Contra dicit philosophus in libro De somno et uigilia quod somnus est passio particule huius communis primi sensuum sed hic est sensus communis qui est in cerebro, ergo somnus est passio cerebri, quod concedo. Ad obiectum autem in contrarium dicendum quod, sicut dicit Aueroys in secundo De anima, sensus communis ita se habet ad sensus particulares, sicut centrum ad lineas que protrahuntur a diuersis partibus circumferentie ad centrum. Vnde ista uirtus communis facit tria: recipit ab aliis sensibus, comparat recepta et conseruat. In quantum recipit, dicitur sensus communis, in quantum comparat, dicitur fantasia, in quantum conseruat dicitur ymaginatio. Dico ergo quod sensus communis cessat in somno quantum ad hoc opus quod est recipere ab aliis sensibus, sed non cessat fantasia et ymaginatio immo quia tunc non recipit, comparat recepta infinitis modis ita quod facit monstrua. 4. Circa quartum queritur quare pisces, canes et aues debiliter dormiunt. Et quare pueri bene dormiunt, et senex male. Et quare pueri plus somniant quam senex uel iuuens. Et quare pisces et lepores dormiunt apertis oculis. Et quare in somno plus uiget sudor qui est superfluitas tertie digestionis, de superfluitatibus prime et secunde digestionis est e contrario, sicut dicit Auicenna. Ad primum dicendum quod pisces et aues sunt in elementis ualde cedentibus, et propter hoc sunt animalia ualde mobilia et habent caput paruum ne impediatur in suo motu, et propter hoc debiliter dormiunt. Item sunt aues et canes, habent cerebrum siccum aues que sunt colerice et canes propter bonitatem olfatus, et ideo debiliter dormiunt. Iterum pisces habent cor frigidum, et propter hoc cum cerebrum sit in oppositum cordis ad mitigandum calorem cordis, pisces ualde paruum habent de cerebro, et propter hoc paruum dormiunt. Ad secundum dicendum quod, sicut dicit Auicenna, pueri multum habundant in humiditate naturali, quia uicini sunt ad utrumque principium, uidelicet ad sperma et menstruum. Vnde dicit Auicenna, quod pueri humidi sunt illo humido quo senes sunt sicci, et senes humidi sunt illo humido quo pueri sunt sicci, quia ergo pueri multum  80-83 Cf. De somno et vigilia 455a12-455b13 84-86 Cf. De somno et vigilia 456b20-24, 457b28-458a15 97 Cf. G.A. 778b25; De somno et vigilia 457a et seq. 98 G. A. 779a11 et seq.; H.A. 587b6-10 et v. De somnis 461a13, 462b5. 75 quia] om. V 76 habent] om. V 80 est] esset V aut] uel V 81 non exterioris] om. V 82 libro de] om. V ergo] quia V 84 philosophus] om. M add. V libro de] om. V quod] quia V 85 primi sensuum ... sensus communis] om. M add. V 88 ad] in marg. M a V 89 ad lineas] et lineas V 91 communis] om. M add. V 95 monstrua] instrumenta V 97 et senex] et om. V 98 et quare ... uel iuuens] om. V pueri] in marg. M 103 mobilia] nobilia V 104 sunt] om. V 105 que] quia V et] addo 109 multum] om. V 111 auicenna] autor V

194 4

115

120

125

130

135

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

habent de humido naturali ex quo resoluuntur uapores mulcebri et suaues, et propter hoc multum dormiunt. Senes autem multum habent de humiditate salsa et uiscosa, ex qua resoluuntur uapores acuti et pungitiui, et propter hoc non possunt dormire. Ad tertium dicendum quod, sicut Auicenna dicit in libro suo De anima, pueri sunt admiratores formarum quia de nouo ueniunt in mundum, omnia uidentur sibi mirabilia, et propter hoc firmiter retinent ea que uident. Item pueri uiuunt uita brutorum. Vnde uirtus naturalis in ipsis est fortis, sed animalis est debilis. Vnde dicit Galenus quod una de rebus quam intendunt pueri, est manducare et bibere, et quia igitur uirtus naturalis in ipsis est fortis, multum dormiunt ut nutriatur digerens et quia firmiter retinent fantasticam que uiderunt comparant in somno et multum somniant. Ad quartum dicendum quod pisces uident in aqua quod est elementum solidum respectu aeris, et propter hoc natura dedit eis oculos fortes ne lederentur ab aqua, et hac de causa non habent palpebras, quia palpebre sunt in oculos propter passibilitatem ipsius ad tutelam ipsius. Pisces autem habent oculos duros et impassibiles, et propter hoc non habent palpebras nec claudunt oculos, sed dormiunt oculis apertis. Lepus autem est animal timidum, euitat noccumentum in fugiendo, et propter hoc ut semper possit percipere noccumentum dormit oculis apertis. Ad ultimum dicendum quod expulsiua prime digestionis et secunde composita est ex uirtute animali et naturali, unde retinemus stercus et urinam et quando uolumus. Sed expulsiua tertie digestionis uel digestiue /263ua/ pure est naturalis, unde non possumus retinere sudorem et quia in somno quiescunt uirtutes animales et operantur naturales et propter hoc sudor est plus in somno quam in uigilia alie superfluitates e contrario.

114 autem] om. V 116 in] om. V 126 ad tutelam] a tutela V 128 ut semper] non V 133 quiescunt] requiescunt V animales et operantur] et determinatur V 134 et propter] et om. V sudor] om. V 135 e contrario] om. M add. V

VI LiberLiberVI

5

10

15

20

25

30

Questio prima Et oportet cum eo quod diximus ut sciamus et cetera. Hic queruntur quattuor questiones de coitu. Primum est de necessitate coitus. Secundum est ad quam uirtutem reducantur. Tertium est utrum omnibus animalibus insit coitus. Quartum est utrum sit aliqua delectatio in coitu. 1. Circa primum sic dicit philosophus in secundo De anima: quod uirtus generatiua collata est unicuique corruptibili ut quod non potest se saluare secundum naturam, †manifestat salutem† secundum speciem, ergo quodlibet animal cum sit corrumpibile habet uirtutem generatiuam de se, non ergo indiget coire cum alio, ergo coitus non est necessarius. Propterea nobiliori forme debetur nobilior operatio sed animal nobilius est quam planta, sed planta potest generare sine coitu, ergo fortiori ratione animal, ergo coitus non est necessarius. Contrarium autem dicit philosophus quod coitus est necessarius in animalibus nobilibus. Propterea quanto res est nobilior tanto plura media requiruntur ad suum esse. Sed animal nobilius est quam planta, ergo licet in plantis solum sufficiat uniuersale, in animalibus non sufficit, sed cum hoc exiguitur agens particulare scilicet masculus, et patiens scilicet femina, ut ex his generetur unum, ergo coitus est necessarius, quod concedo in animalibus nobilibus. Ad primum autem in contrarium dicendum quod uirtus generatiua collata est unicuique animali nobili secundum proportionem agentis ad pacientem, et propter hoc in masculis sunt membra que possunt fluere. In feminis autem membra que possunt recipere et sic est coitus necessarius. Ad secundum dicendum quod quia planta minus nobilis est quam animal ita sufficit agens uniuersale solum nec requiritur coitus. Sed in animali requiritur coitus cum sit nobilius, nobilitate plura media requirit ad sui esse quam uile. 2. De secundo autem disputatum est in Tegni. 3. Circa tertium proceditur sic: nobilius est animal quam planta, ergo †ueterius† participat opus nobile quam planta. Sed uirtus generatiua cuius opus est nobile, est in qualibet planta, ergo fortiori ratione in quolibet animali, sed uirtus generatiua uiget in animalibus per coitum, ergo coitus est necessarius in omnibus animalibus. 2 Cf. H.A. 558b11 8-10 Cf. De an. 415a26-415b7. 1 questio prima] in marg. M om. V 2 et oportet] rubrica et oportet V 3 questiones] addo 5 est] om. V uirtutem] uirtute V 8 sic dicit] sic procedit dicit V 10 manifestat salutem] non legitur M V 13 forme debetur nobilior operatio] V non legitur M 13-14 quam planta sed] om. V 18 suum] sui V 19 sufficiat] om. M add. V 20 sed cum] sicut V masculus] mas V et] om. V 21 quod] cum V 23 collata] V non legitur M 25 fluere] influere V 27-28 ita sufficit ... animali requiritur coitus] om. V 29 nobilitate] nobile V 31 ueterius] non legitur M V 33 ratione in] ratione et in V 34 necessarius] om. V

196 2 35

40

45

50

55

60

65

70

Peter super libro libro ‘De ‘De animalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Propterea non est ponere uirtutem sine operatione. Sed uirtus uegetatiua est in omnibus animalibus, ergo et eius operatio, sed coitus est operatio uirtutis generatiue, ergo coitus est in omnibus animalibus. Contrarium autem dicit philosophus quod quedam sunt animalia uilia que generantur per putrefactionem sine coitu. Propterea quod potest fieri per unum, non debet fieri per due. Sed quedam sunt animalia in quibus solum sufficit agens uniuersale, ergo in illis non oportet quod sit coitus, et hoc concedo. Ad primum in contrarium dicendum quod plante sunt minus nobiles, et propter hoc in ipsis solum sufficit agens uniuersale, et similiter in animalibus uilibus que plus conueniunt cum plantis quam cum homine. Ad secundum dicendum quod nisi est uirtus ibi, est operatio completa uel incompleta. Vnde licet animalia uilia non generent per coitum, tamen materiam disponunt aliquo modo. Vnde limus ex quo debet generari anguila aliquo modo dispositus est ut potius generetur anguila quam alter piscis. Vel dicamus quod numquam est ponere uirtutem sine operatione propria. Sed generare non est propria operatio uegetatiue uirtutis sed nutrire et augmentare, et propter hoc omnia animalia nutriuntur et augmentantur, non tamen omnia generant. 4. Circa quartum sic: delectatio est unio conuenientis cum conuenienti, ergo separatio conuenientis cum conuenienti erit dolor. Sed in coitu separatur conueniens a conuenienti, separatur enim sperma quod conueniens est corpori et aptum ad hoc quod conuertatur, ergo in coitu est dolor. Propterea dicit Galenus quod natura sagax est ita quod gaudet in unione conuenientis et dolet in eius separatione. Et Yppocrates dicit si qualia oportet purgari purgentur, cum fert et bene ferunt siue in contrarium. Sed in coitu separatur conueniens a conuenienti, ergo ibi est dolor. Propterea Iohannitius dicit quod coitus corpus infrigidat et desiccat, sed frigidum et humidum et siccum sunt contraria uite, ergo in coitu est dolor. Contra dicit Ysaac quod deus dedit mirabilem delectationem in coitu, quia nisi esset delectatio in coitu, animalia fugerent coitum et †peric… …o†. Propterea in expulsione superflui est delectatio. In coitu est expulsio superflui scilicet spermatis. Sperma enim fit ex superfluo ad augmentum, ergo in coitu est delectatio. Propterea unaqueque uirtus, quantumcumque sit uilis, delectatur in sua operatione, ut uirtus expulsiua stercoris in egerendo et uirtus expulsiua urine in urinando, ergo cum uirtus generatiua sit nobilior quam omnes alie, maxime delectabitur in sua operatione. Sed sua operatio est coitus, ergo maxima est delectatio in coitu. Quod concedo popter rationes predictas. 38-39 Cf. G.A. 715b5. 35 operatione sed] operationem si V 36 sed] si V 38 sunt] om. V 39 per] ex V 41-42 quod sit coitus] esse coitum V 43 et] om. M add. V 48-49 debet generari ... ut potius] om. V 49 generetur] generatur V 50 ponere] operationem V non est] est om. V 51 uirtutis] addo 53 unio] om. V conuenientis] conuenienti V 54 cum] ad V erit] est V conueniens a] conueniens erit a M V 56 conuertatur] conuertitur V coitu] coitum V 57 est] om. V 58 in] om. V 60 est] om. V 61 corpus] om. V 62 et humidum] om. M add. V 63 ysaac] om. V 64 †per… …o†] non legitur V M 65-67 nota causam delectationis in coitu] in marg. alia manu M om. V 68 propterea] om. V unaqueque] unaquaque V uilis] uel V 69 in egerendo] uel egerendo V 70 maxime] om. V

Liber Liber VI VI

75

80

85

1973

Iterum quia est ibi motus subitus, et subitus motus facit delectationem. Et iterum est ibi delectatio uniuersalis, quia materia coitus a nutrimento omnium membrorum deciditur. Iterum instrumenta istius operationis sunt ualde sensibilia, scilicet uulua et uirga uirilis. Iterum sperma quod deciditur in coitu facit quamdam titilationem in membris generatiuis et ita delectationem, et popter hoc his omnibus de causis est magna delectatio in coitu. Ad primum autem in contrarium dicendum quod licet sperma sua qualitate sit conueniens, tamen sua quantitate tamquam sit contrarium et nociuum. Et per hoc patet solutio ad secundum. Ad tertium dicendum quod coitus aut est immoderatus aut moderatus, immoderatus corpus infrigidat et desiccat, moderatus non. Iohannitius dicit simpliciter quod coitus frigidat corpus et desiccat quia delectatio que est in coitu facit quod natura numquam bene regulatur in eo eundo sed quasi semper est coitus immoderatus per magnam delectationem que aliquid ad coitum immoderatum.

73 est] et V 76 istius] om. V scilicet] om. V 78 in] a V facit] om. V 82 sit contrarium et nociuum] superfluum est nocitorum V 85 immoderatus] om. V non] autem V simpliciter] V semper M 86 frigidat] infrigidat V 87 in eo eundo sed quasi] V non legitur M per] propter V 88 ad coitum] in coitu V

198

5

10

15

20

25

30

35

Peter of Spain, Questiones super libro ‘De Animalibus’ Aristotelis

Questio secunda Iam diximus quod omnes pisces ouant et cetera. Hic restat querere de coitu. Et queritur primo de comparatione coitus ad alias operationes naturales in delectando. Secundo de comparatione delectationis a parte sexus. Tertio de comparatione delectationis in homine et in aliis animalibus. Quarto de comparatione apetitus a parte sexus. Quinto queruntur quedam questiones particulares. Circa primum duo queruntur. Primum est de comparatione delectationis in cibo et potu. Secundum de comparatione coitus ad delectationem in urinando et egerendo. 1. Circa primum sic: cibus propter salutem in indiuiduo, coitus autem propter salutem speciei, sed unumquodque plus delectatur in bono proprio quam in bono alieno, ergo maior est delectatio in cibo quam in coitu. 2. Propterea cibus magis est necessarius quam coitus ergo et cetera, maior patet quia diutius potest abstinere a coitu quam a cibo. Propterea cibus delectat hominem in tactu et gustu, coitus autem in tactu solum, ergo maior delectatio est in cibo quam in coitu. Contra dicit Ysaac in Viatico quod deus dedit admirabilem delectationem in coitu et non in cibo et cetera. Propterea dicit philosophus in XI huius libri quod proprium est †creaturi† plus diligere rem quam non potest /263vb/ habere, sed cibum habemus quando uolumus, coitum non, quia frequentius habemus cibum quam coitum, ergo maior delectatio est in coitu quam in cibo. Propterea delectatio est unio conuenientis cum conuenienti, sed sperma magis est conueniens corpori quam nutrimentum in stomaco. Et sperma enim immediate dispositum est ut conuertatur cum sit ex residuo nutrimenti. Cibus autem in stomaco transit per multa media antequam conuertatur, ergo maior est delectatio in coitu quam in cibo. Contra dicit Galenus in libro Interiorum quod orifficium stomachi est ualde sensibile et plusquam aliquod membrum in corpore, ergo si ista delectatio fiat per sensum, maior erit delectatio in membro magis sensibili, ergo maior est delectatio in cibo quam in coitu. Ad hoc dicendum quod maior est delectatio in coitu quam in cibo propter rationes predictas. Iterum materia coitus deciditur ab omnibus membris corporis, et sic est delectatio uniuersalis, non sic autem est de cibo. 2 Cf. H.A. 564b14. 1 questio secunda] in marg. M om. V 2 iam] rubrica iam V 4 primo] om. M add. V 6 de] om. V sexus] V sensus M 8 appetitus] om. M add. V sexus] V sensus M 12 secundum] secundo V coitus ad] in coitu a V 13 in] om. M add. V coitus autem] V non legitur M 14 in bono propio] in bono om. M add. V bono alieno] bono om. V 15 in cibo quam] om. V 16-17 ergo et cetera ... potest] V non legitur M 18-19 in tactu ... maior] V non legitur M est] om. M add. V 2021 contra dicit ... in coitu] V non legitur M 22-23 in xi huius ... non potest] V non legitur M 27 corpori] om. V in stomaco] om. M add. V 28 et] om. V ut] ad hoc quod V 29 nutrimenti] nutrimento V 30 est] om. V coitu] cogitu V 32 ergo si ista] si cum V 33 magis] om. M add V 35 propter] per V

Liber Liber VI VI 40

45

50

55

60

65

70

75

1995

Item in coitu homo communicat cum creatore, homo enim dat materiam et creator formam, in nullo autem alio opere communicat cum creatore, et propter hoc maior delectatio est in tali opere quam in aliis. Iterum in hoc opere est unio conuenientis cum conuenienti scilicet spermatis fluentis per membra quod facit ibi titilationem et maximam delectationem. Et est etiam delectatio quia expellitur superfluum. In aliquo autem alio non reperitur ista delectatio, et propter hoc et cetera. Iterum in hoc opere est unio similis cum simili in specie, non sic autem est in alio aliquo opere, et propter hoc in isto opere est ultimata delectatio. Ad primum autem in contrarium dicendum quod licet cibus sit propter salutem indiuidui tamen quia cibum habemus quando uolumus et assueti sumus cibo, coitus autem fit subito et non ita frequenter cum sit opus nobilissimum, et propter hoc maior delectatio est in coitu quam in cibo. Ad secundum dicendum quod non sequitur cibus est magis necessarius, ergo maior est delectatio in cibo, quia aliquando magis delectatur in ludo, quod nihil ualet, quam in comedendo quod est magis necessarium et propio negotio. Ad tertium dicendum quod licet in pluribus sensibus delectet cibus quam coitus, tamen in coitu tanta est delectatio in tactu quod excedit utramque delectationem in cibo. Possibile enim est quod unum bonum magnum plus ualeat quam duo bona parua. Ad quartum dicendum quod licet stomachus sit ualde sensibilis, tamen, quia plus assueuit cibum quam membra generatiua coitum, et quia subitus motus est causa delectationis, propter hoc maior est delectatio in coitu quam in cibo. 2. Circa secundum sic dicit philosophus: quod in corpore est quedam superfluitas quam non indigetur, et hanc uocat medicus superfluitatem impuritatis sicut stercus et urina. Est etiam alia superfluitas qua indigetur et hanc uocat medicus superfluitatem residualis. Sed maior est delectatio in expellendo illud quod non indigetur quam illud quod indigetur, ergo cum sperma sit illud quod indigetur, maior est delectatio in urinando et egerendo quam in coitu. Propterea illud plus delectat cuius abstinentia magis grauat, sed magis grauat absentia urinandi et egerendi quam absentia coitus. Ex defectu enim istorum sequitur mors, ex defectu coitus non, ergo et cetera. Contrarium dicunt auctores quod delectatio ultimata est in coitu. Propterea Algazel in sua Metaphysica arguit sic: unaqueque uirtus delectatur in sua operatione, ergo ubi est nobilissima operatio ibi est ultimata delectatio. Sed coitus est nobilissima operatio, ergo in coitu est ultimata delectatio, quod concedo propter causas prius dictas. Ad primum autem in contrarium dicendum quod in urinando et egerendo est delectatio solum in expellendo superfluum. Sed in coitu est delectatio in expellendo superfluum, scilicet sperma, quod superfluum est in quantitate, est etiam ibi unio conuenientis cum conuenienti, scilicet spermatis quod fluit per membra in hora coitus, 39 et] om. M add. V 46 autem est] est om. M add. V 47 alio] om. V isto] hoc V 48 autem] om. V 50 frequenter] frequens V nobilissimum] nobilior V et] om. M add V 51 est] om. V 53 est] om. V nihil] non V 54 quam in] V quam etiam in M 55 tertium] V hoc M 59 et] addo 63 est etiam] et est V 64 residualis] residuitatis V quod] quo V 65 quam] V quod M quod] quo V sit illud quod] sit illud quo V 66 in urinando] in om. V 70 auctores] auctoritates V 72 nobilissima] nobilia V 73 nobilissima] nobilia V propter] per V 76 superfluum] om. V

200 6 80

85

90

95

100

105

110

115

Peter super libro libro ‘De ‘De animalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

et facit ibi titilationem, et propter hoc maior est delectatio in coitu quam in urinando et in egerendo. Ad secundum dicendum quod illud plus delectat cuius absentia magis grauat. Vnum est si sit equalis comparatio inter ipsa, sed non sic est in perpetuo, nam presentia egerendi et urinandi frequenter est, et propter hoc paruum delectat. Sed eorum absentia raro est, et propter hoc multum grauat, e contrario est de coitu, quia eius presentia raro est, et propter hoc multum delectat, sed eius absentia frequenter est, et propter hoc parum grauat. 3. Circa secundum principale sic dicit philosophus in libro Physicorum: quod materia appetit formas, sicut turpe, bonum siue pulchrum, et femina masculum, ergo cum femina appetat masculum plus quam e contrario, maior est delectatio in femina quam in uiro uel masculo. Propterea Constantinus dicit in Pantegni quod femina delectatur in duo scilicet in emittendo et recipiendo, masculus autem solum in emittendo, ergo maior delectatio est in femina quam in masculo. Contra dicit Galenus quod calida et sicca complexio maxime uenerea est, sed masculus omnis calidus et siccus est respectu femine, ergo maior est delectatio in masculo quam in femina. Propterea, sicut scribitur in libro De coitu, calida complexio stimulat ad coitum, ergo cum masculi sint calidiores feminis, maior est delectatio in masculis quam in feminis, quod concedo. Ad primum in contrarium dico quod masculus est sicut agens et plus habet de calore et spiritibus quam femina. Iterum sperma in masculis est magis digestum quam in feminis, et propter hoc maior est delectatio in masculo quam in femina. Ad secundum autem dicendum quod licet in pluribus delectetur femina quam masculus, tamen magis intenditur maior delectatio in masculo quam in femina. 4. Circa tertium sic, sicut dicit Auicenna: una uirtus retrahitur ab alia, ergo cum plures uirtutes sint in homine quam in brutis, magis intenduntur bruta circa operationem coitus, et magis delectantur quam homo. Propterea moraliter loquendo concupiscibilis et irascibilis contrariantur rationabiliter in homine, si ista contrarietas non est in brutis cum non sit ibi ratio ergo magis et maior delectatio est in brutis quam in homine. Contrarium dicit philosophus quod homo plus appetit coitum quam cetera animalia, quia plus habet de humido spermate. Propterea ratio Algazelis est quod in hoc opere est ultimata delectatio, quia nobilissima est operatio, sed hec operatio nobilior est in homine quam in brutis, ergo maior est delectatio in homine quam in brutis, quod concedo. Ad primum in contrarium dicendum quod in brutis non est anima rationabilis, in homine autem est, et propter hoc maior est delectatio in homine quam in brutis. 79 est] om. V 80 in egerendo] in om. V 81 secundum] hoc V 82 perpetuo] proposito V 85 et] om. V et] om. M add. V 88 formas] formam V 91 dicit] om. V 92 emittendo] eundo V masculus] mas V 93 est] om. M add. V 94-95 sed masculus ... maior est] om. V 96 masculo] homine V 97 scribitur] describitur V coitum] cogitum V 98 feminis] femine V 100 dico] dicendum V est] om. M add. V 101-102 quam in feminis] om. M add. V 102 maior] magis V masculo] masculis V femina] feminis V 104 tamen] om. V maior] om. V 105 sicut] om. V 108 concupiscibilis et irascibilis] V non legitur M 109 rationabiliter] V non legitur M contrarietas non est] V contrarietate M 110 magis et] om. V est] om. M add. V 112 spermate] spermatico V 116 anima rationabilis] V non legitur M

Liber Liber VI VI

120

125

130

135

140

145

150

2017

Delectatio enim non est nisi per sensum et in homine est optimus sensus tactus, et propter hoc maior est delectatio in homine quam in brutis. Ad secundum dicendum quod licet ratio repugnat in homine tamen propter maximam delectationem que †est in brutis ... uidetur ratio esse ibi delectatio ultimata†. 5. Circa quartum sic dicit philosophus quod homo coit in unum tempus, non autem in alia animalia quia homo plus habet de humido quam alia animalia, sed femina plus habet de humido quam masculus, cum sit humidior, ergo magis appetit coitum quam masculus. Propterea in muliere per coitum euacuatur sperma et menstruum, in masculo solum sperma, ergo plus appetit coitum femina quam mas. Propterea uirtus animalis debilior est in femina quam in masculo, ergo uirtus naturalis est fortior in femina. Sed coitus est ramus uirtutis naturalis, ergo plus appetit coitum femina quam mas. Ad oppositum autem uolunt auctores. Propterea calida complexio stimulat ad coitum, sed masculi sunt calidiores feminis, ergo plus appetit coitum mas quam femina, quod concedo. Ad primum autem in contrarium dicendum quod licet plus sit de humido in femina quam in masculo, tamen euacuatur paliantiuis quam per coitum in mulieribus ut per lac in lactantibus /264ra/ et per oua in ouantibus, propter hoc maxime appetit coitum mas quam femina. Ad secundum dicendum quod sperma per se solum euacuatur in coitu, mulieris menstruum autem per accidens, scilicet quia apperiuntur uie per quas debet exire menstruum, et quia plus est de spermate in masculo quam in femina, plus appetit coitum mas quam femina. Ad tertium dicendum quod quia uirtus animalis fortior est in masculis magis sentiunt delectationem mares quam femine, et propter hoc plus appetunt. Coitus enim quantum ad expulsionem fit a uirtute naturali sed tamen appetitus et sensus delectationis est a uirtute animali. Vnde Haly reposuit coitum sub accidentibus anime. 6. Circa quintum principale queritur primo utrum coitus uigeat per calidum uel frigidum, quia calidum inanit corpus et desiccat. Sed coitus est ad delectationem materie spermatice siue ad euacuationem ut euacuetur membrum repletum. Calidum ergo contra operatur coitu, ergo coitus uiget per frigidum. Propterea, sicut scribitur in quartum Meteororum, contrariorum sunt cause contrarie, sed attractiua et expulsiua sunt contrarie, sed attractiua uiget per calidum, ergo expulsiua per frigidum. Ergo cum in coitu operetur expulsiua, coitus fit a frigido et non a calido. Contrarium uero scribitur in libro De coitu quod caliditas stimulat ad coitum.  118 et in homine ... tactus] V non legitur M 118-119 et propter ... delectatio] om. V 120 ratio] V non legitur M 121 maximam] magnam V est in brutis ... ultimata] non legitur M V 122 homo coit in] V non legitur M 123 in alia] alia non legitur M 125 masculus] mas V 126 in muliere] V non legitur M euacuatur] V non legitur M 126-127 in masculo solum] V non legitur M 128 debilior] V non legitur M est] om. V 128-129 uirtus naturalis est fortior] V non legitur M ramus] V non legitur M 130 quam] om. V 131 oppositum] V primum M 133 mas] masculus V 134 autem] om. V 135 tamen euacuatur] V non legitur M ut] V non legitur M 136 lac in] V non legitur M et] om. V maxime] magis V 137 mas] masculus V 139 apperiuntur] reperiuntur V 141 mas] masculus V 142 quia] om. V est] om. V 143 enim] om. V 144 tamen appetitus] tamen cum appetitus V et] om. V 146 quintum] secundum V primo] om. V calidum uel] om. V 148 euacuationem ut] om. V

202 8 155

160

165

170

175

180

185

190

Peter super libro libro ‘De ‘De animalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Item dicit in Tegni quod complexio calida magis uenerea est. Iterum coitus plus fit in estate quam in alio tempore, ergo uiget per calidum. Item calidum mouet a centro ad circumferentiam, ergo coitus uiget per calidum, quod concedo. Ad primum autem in contrarium dicendum quod est quoddam calidum forte quod resoluit et consumit, tale inanit corpus et non iuuat coitum. Est etiam quoddam calidum mediocre quod potest resoluere et non consumere, et tale calidum stimulat ad coitum. Ad secundum dicendum quod appetitus coitus non solum est propter euacuationem membri, sed propter unionem conuenientis cum conuenienti, et iste sensus et ista delectatio uigent per calidum. 7. Iusta hoc queritur quare appetitiua stomachi uiget per frigidum, appetitiua coitus et aliorum membrorum corporis per calidum. Et quare femina ante coitum minus diliget, post coitum autem plus diliget quam mas. Et quare femina exponit se in publico cuilibet masculo, mas autem hoc numquam facit cuilibet mulieri. Et quare in commune siue cohabitatione in tali opere sequitur tantus amor, et non in commune siue particulare alicuius alterius operationis sicut in unione in comedendo uel bibendo uel aliquod animal faciendo. Et quare amori secundum corpus nihil est contrarium, amori secundum animam aliquid est contrarium. Et quare osculum est signum antecedens ad coitum. Et quare tactus sub mamilla incitat ad coitum sicut dicit Rasis et Auicenna. Et quare mulier post impregnationem plus appetit coitum quam ante. Omnes autem alie femine fugiunt coitum post impregnationem. Et quare si uir et femina coeant furtiue, si uir faciat gladium, erit rubiginosus, si autem femina caseum erit infectus et putridus et numquam bene coagulabitur. Et quare mulierem coeuntem furtiue sequuntur canes. Et quare canes ita simul in coitu aligantur plusquam alia animalia. Et quare uolatilia citius coeunt quam alia animalia. Ad primum istorum dicendum quod appetitus stomachi est compositus ex animali et naturali uirtute, et quia frigidum comprimit partes facit quod stomachos sentit suam inanitionem. Sed in aliis membris est appetitus naturalis solus, et propter hoc appetitus uiget in aliis per calidum, et in stomacho per frigidum. Iterum calidum mouet a centro ad circumferentiam, frigidum e contrario. Sed in stomacho est motus a circumferentia ad centrum, attrahit enim cibum ab exterioribus ad interiora. Alia autem membra e contrario, membra enim attrahunt cibum a stomacho et epate ad quamlibet circumferentiam corporis. Et similiter in coitu est motus spermatis ab interioribus ad 155 in tegni] galenus V magis] maxime V 156 plus] om. V 160 consumit tale] consumit et tale V 163 propter] per V 166 stomachi] om. V 167 et] om. V 166-167 problemata XII de hiis que sunt circa coitum] in marg. V om. M 168 ante coitum] quando coit V 169 mas] masculus V 172 cohabitatione] cohabitate V 173 siue particulare] V uel participatione M 174 uel bibendo] om. V 175 amori secundum animam] amori nec secundum animam V 180 autem] sunt V 181-182 coeant ... autem femina] om. V 187 uirtute] om. M add. V et quia] V et quare quia M 188 hoc] om. V 189 et in] et om. M add. V

Liber Liber VI VI 195

200

205

210

215

220

225

230

2039

exteriora. Et propter hoc appetitus in stomacho uiget per frigidum, in coitu autem et in aliis membris per calidum. Iterum stomachus appetit ut inanitus repleatur. In coitu autem est appetitus ut membrum repletum inaniatur, inanitio autem fit per frigidum quia comprimit, repletio fit per calidum quia dilatat. Et propter hoc, sicut appetitus stomachi uiget per frigidum, contraria de causa appetitus coitus per calidum. Ad secundum dicendum quod, sicut dicit Ysaac omnis morbus cum disconuenientia particularium peior est, femine autem in principio sunt uerecunde, et propter hoc quando corrumpitur uerecundia in coitu, fiunt maxime inuerecunde ita ut dicat philosophus quod femina est sexus inuerecundus, et propter hoc post coitum nullam habent uerecundiam, sed plus diligunt quam ante. Non sic autem est in maribus quia habent intellectum magis perfectum et sunt magis uerecundi. Item femina recipit a mare, mas autem nihil a femina, sed solum ut exonerat se de superfluo, et propter hoc post coitum non curat de muliere, femina autem diliget quia recipit a mare. Ad tertium dicendum quod una causa est uilitas sexus. Secunda causa inuerecundia. Tertia causa est quia mas semper emittit, femina autem non semper, et propter hoc non potest tantum agere quantum femina pati. Quarta causa est propter lucrum, quoniam femina non potest sibi acquirire uictum et uestitum sicut homo, illo ex indigentia cum pigritia et cetera. Ad quartum dicendum quod communicantia in hoc opere est respectu eiusdem in numero, fetus enim generatus in utero isdem in numero generatur ab utroque, non sic autem est in aliis operationibus quia eumdem cibum in numero non possumus comedere ego et tu. Iterum, quia in hoc opere unum recipit ab alio, et est unio conuenientis cum conuenienti. Ad quintum dicendum quod amor secundum corpus causatur ex caliditate stimulante et spermate habundante. Si autem ista deficiant per priuationem, sequitur priuatio amoris, et propter hoc amori secundum corpus nihil est contrarium, cum operatio eius non sit aliqua natura sed pura priuatio. Amori autem secundum animam est aliquid contrarium, quia amor secundum animam causatur ex concupiscibili, odium autem ex irascibili. Et quia utrumque istorum est aliqua natura, et propter hoc amori secundum animam contrarium est odire secundum animam. Ad sextum dicendum quod os est illud membrum per quod maxime exprimimus illud quod habemus in mente, et propter hoc amor plus exprimitur per conuictionem oris cum ore quam per conuictione aliorum membrorum, et propter hoc osculum in signum amoris antecedit coitum. Ad septimum dicendum quod sicut sperma est ad generationem fetus, similiter lac in mamilis est ad eius nutritionem. Et quia mamile ordinantur ad generationem propter nutrimentum fetus, tactus sub mamilla facit quamdam titilationem ad incitandum coitum. 195 coitu] coitus V 196 quia] quod V 197 fit] om. V 200 sunt] et om. V 201 corrumpitur uerecundia] in uerecundia V fiunt maxime uerecunde] om. V 201-202 ita ut dicat] sicut dicit V 202 sexus] sopnus V 203 habent] habet V 206 post coitum] nisi post coitum V 208 autem] om. M add. V 209 hoc] om. V causa] om. V 210 sibi] V filii M et uestitum] uestimentum V 218 et spermate] expermate V per] om. V 220 operatio eius] oppositum ei V aliqua natura] V aliqua a natura M 221 quia] quod V amor] om. V 221-223 causatur ex ... amori secundum animam] om. V 223 secundum animam] om. V 225 illud] om. M add. V 226 osculum] om. M add. V 227 amoris antecedit] V amoris super antecedit M 229 lac] om. M add. V ordinantur ad] ad om. V 230 propter] per V

204 10

235

240

245

250

255

260

265

Peter super libro libro ‘De ‘De animalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Ad octauum dicendum quod in muliere magis est discretus sensus quam in aliqua femina, et propter hoc habet post coitum memoriam delectationis preterite, et speciem future, et propter hoc post impregnationem appetit coire. Sed femina in brutis non sequitur nisi quod presens est, et propter hoc non curat de preterito, nec preuidet de futuro, sed quia sentit se agrauari propter fetum, fugit coitum. Iterum mulier plus habet de nutrimento et de meliori quam femine brutorum. Et quia quando impregnatur non possunt sibi aquirire nutrimentum ita de facili sicut ante, nec habent nisi aquirant, et propter hoc fugiunt coitum. Mulieres autem appetunt quia gula uia est in luxuriam, et quia sunt maxime gulose ideo et cetera. Ad nouenum dicendum quod semper causa derelinquit aliquid uestigium in creato. Vnde dicit Ysaac quod in melle derelinquitur actuum ex apibus et tamen apes solum sunt causa efficiens mellis, quia ergo ille qui coit furtiue errat, uestigium erroris precipitur in suo effectu, ita quia gladius uiri est /264rb/ rubiginosus et caseus mulieris est infectus. Secunda causa est quia, sicut mulier menstruosa inficit speculum propter omnes species infectas que inficiunt aera, similiter in coeuntibus furtiue quia non possunt coire quando uolunt, materia mouetur hinc inde quod radii uisibiles inficiuntur et etiam gladius quam facit uir ex conuenienti, et caseus quem facit femina. Ad decimum dicendum quod in coitu per motum aquiritur calor accidentalis qui generat in materiam fetorem et putredinem et maxime in coitu furtiue, quia est ibi motus inordinatus quantum semper timent tales coeuntes ne precipiantur. Et propter hoc cum sit ibi odor fetidus, canes qui sunt optimi odoratus, sequuntur ipsam mulierem, quia credunt per odorem inuenire aliquod cadauer quod debeant commedere. Ad undecimum dicendum quod canis est animal melancholicum, et propter hoc cum retentiua uigeat per frigidum et siccum, canis femina in membro meatus, scilicet in matrice, habet fortissimam retentiuam, ita quod quando intrat uirga maris, uix potest reccedere, et si tu obicias de ceruo et lepore similiter cum sint animalia melancholica, dicendum quod non est simile quod canis habet multos fetus et parcum de spermate, cum sit animal frigidum, et propter hoc quia parcum habet de spermate et debet generare multos filios uel fetus, propter hoc quod amittit in paucitate, recipiat in mora. Ita quod diu moratur in matrice ad hoc quod infundat sperma fetus et propter hoc et cetera. Ad duodecimum dicendum quod uolatilia citius coeunt quia sunt animalia leuis motus, nec ex spermate eorum generatur fetus in medietate, sed mediante ouo in auibus, mediante uermen in apibus.

232-233 in aliqua] in alia aliqua V et propter] et om. V 235 et] om. V 236 agrauari propter] grauari per V 237 et de] et om. V 239 in] om. V 240 quia] quod V 241 aliquid] om. V 242 in melle] om. V 245 est infectus] est om. V 245246 propter omnes] propter hoc omnes V 246 inficiunt] interfaciunt V 247 quod] pro V uisibiles] irasibiles V 249 per] propter V 250 generat in materiam] om. V 252 optimi] om. V 255 meatus] melancolico V 257 et lepore] V et †faciente† lepore M 258 quod canis] quod om. M add. V 258-260 et parcum de spermate ... uel fetus] om. V 260 quod amittit] amitat V recipiat] V †temperat† M 261 propter hoc] V propter fetus M 263 duodecimum] V non legitur M 264 ex spermate] expermate V

Liber VI

5

10

15

20

25

30

35

205

Questio tertia Et modo uolumus loqui de animalibus et cetera. Hic restant duo querenda. Primum est de quibus residuis de coitu. Secundum est de ouatione. 1. Circa primum queritur primo in quo tempore plus fiat coitus, quia dicit Auicenna quod illum quod relinquitur nutritiue, mandantur generatiue, sed nutritiua melior est in hyeme quam in estate. Ventres enim yeme et uere sunt calidissimi et somni longissimi, sicut dicit Yppocrates, ergo plus uiget uirtus generatiua in yeme quam in state. Sed coitus est uia in generationem, ergo coitus plus uiget in yeme quam in estate. Propterea augmentatio unius superfluitatis diminuit aliam. Vnde in estate, quia augmentatur sudor, diminuuntur omnes alie superfluitates, ergo et sperma diminuitur, ergo minus debet appeti coitus in estate quam in yeme. Contra dicit philosophus quod animalia plus coeunt in tempore calido. Propterea calida complexio stimulat ad coitum, ergo similiter tempus calidius. Si aestas est calidius quam alia, ergo in estate plus appetitur coitus uel in tempore calido quam in frigido. Ad hoc dicendum quod quedam sunt animalia frigida et illa debilitantur in yeme, quedam calida et illa melius nutriuntur in yeme. Iterum in coitu est materia et est agens. Dico ergo quod quia coitus habet materiam calidam, scilicet sperma, et quia agens est calor scilicet caliditas stimulans, in tempore calido plus est coitus quam in frigido. Ad primum in contrarium dicendum quod licet plus habundat materia in yeme, tamen deficit agens. Vel dicamus quod in yeme ita fortis est digestiua quod quidquid digeritur, conuertitur in membris et nihil relinquitur generatiue. Sed in estate non conuertitur totum, sed remanet aliquid de superfluo. Item tempus calidum facit materiam fluere, et ita armat animal ad coitum. Ad secundum dicendum quod licet materia pauca sit in estate respectu yemis, tamen agens est forte. Iusta hoc queritur utrum in uere uel auptumno plus fiat coitus, et uidetur quod in uere, quia, sicut scribitur in libro De generatione quod sol per adscensum in oblico circulo est causa in istis inferioribus, et in secundo De plantis orbis stelatus est causa uite omnis uiui ergo cum agens uniuersale maxime generet, tunc maxime uiget coitus, sed hoc est in uere, ergo in uere plus indiget coitus. Propterea in uere maxime mouentur humores qui stimulant ad coitum sicut sanguis, ergo in uere plus uiget coitus. Propterea uirtus generatiua exiget magnum completum, sed dicit Galenus quod in uere omne animal melius uiuit, ergo tunc est uirtus magis completa in animalibus, ergo in uere magis uiget coitus. 2 Cf. H.A. 571b6 8-9 Hippocrates, Aphorismi I 15 14 v. H.A. 542a15-542b16 29-31 Cf. Gen. et corrup. 336a32b10, 338b1-5 31-32 v. Plant. 21. 1 questio tertia] in marg. M om. V 2 et modo] non V et cetera] om. V 3 restant] restat M querenda] V querende M 4 residuis] residui V 7 generatiue] generatiua V 9-10 quam in state] om. M add. V 11 propterea] om. V quia] plus V 15-16 si aestas est calidius] om. V 16 appetitur] appetit V 20 quod] om. V 22 habundat materia] habundat in materia V 26 animal] om. V 29 uel] et in V fiat] faciat V 30 sicut] om. V adscensum in] acessitum ad nos V 33 ergo in uere] om. V indiget] uiget V 34 coitum] V coitu M 36 exiget] erit V

206 12 40

45

50

55

60

65

70

75

Peter super libro libro ‘De ‘De animalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Contrarium autem dicit philosophus, quod quedam sunt animalia que generant in auptumno. Ad hoc dicendum quod sicut dicit Galenus duplex: est radix superior que est atributa uni uie et uni ordini, et quantum ad hanc coitus superet in uere. Et est quedam radix inferior que non atributa uni uie et uni ordini, sed est uariabilis et permutabilis et hec est materia. Et propter hoc quedam sunt animalia que in yeme propter defectum nutrimenti, quia tunc non inueniunt herbas, desiccantur ita etiam quod in uere sequenti non possunt generare donec bene reficiantur per nutrimentum, et reficiuntur in uere et in estate et in auptumno generant. Et per hoc patet solutio ad argumenta. Semper enim quando concurrit radix inferior cum superiori, est generatio in uere, sed aliquando est impedimentum a parte materie. Postea queritur utrum uir in yeme plus appetat coitum et mulier in estate, et uidetur quod sicut quia quelibet complexio melius se habet in tempore sibi dissimili, ergo femine melius uiuunt in estate et masculi in yeme. Sed ex residuo nutrimenti est materia coitus, ergo uir appetit plus coitum in hyeme et mulier in estate. Propterea hoc dicit philosophus. Contra calida complexio stimulat ad coitum, ergo similiter calidum tempus, ergo utrumque sexus plus appetit coitum in estate quam in yeme. Ad hoc dicendum quod loquendo de appetitu coniuncti, et mas et femina plus appetit coitum in estate quam in hyeme. Sed loquendo de appetitu diuisi femina plus appetit in estate et uir in hyeme. Et hoc est quia agens exterior scilicet calor temporis, in estate confortat uirtutem in mulieribus, quia naturaliter sunt frigide, in yeme autem frigus exterior confortat uirtutem in uiris retrahendo calorem ad interiora. Iusta hoc queritur quare homo coit omni tempore non autem omnia animalia. Et quare in coitu est maritum et de maritu plus quam in aliis operibus. Et quare uerecundia magis generatur ex hoc opere quam in alio. Et quare plus per uisum quam per alium sensum. Ad primum dicit quod, sicut dicit Ysaac, anima intellectiua que est forma hominis nobilior, est omni stella, unde non timet radicem superiorem nisi ignorantia sit detenta, et propter hoc homo non coit tempore determinato sicut alia bruta. Secunda causa est quia homo plus habundat cibo in omni tempore quam cetera animalia. Tertia causa est quia homo distinguitur per complexiones, non autem alia animalia. Et propter hoc homo secundum diuersas complexiones quidam coit in uere, quidam in alio tempore et quidam in alio. Non autem sic est in aliis animalibus, cum non diuidantur ita per complexiones. Ad secundum dicendum quod una causa est nobilitas operationis. Secunda causa est quia in hoc opere communicat homo cum primo, homo enim dat materiam, et primum formam scilicet animam.  39-40 Cf. H.A. 542a25 63 H.A. 542a26-28. 39 animalia] om. V 41 sicut] om. V 41-42 radix superior que est atributa] radis que atribuitur V 42 uere] yeme V et est] et add. V om. M 43 atributa] atribuitur V 50 postea] propterea V 51 quod] om. V 57 loquendo ... coniuncti] non legitur V 59 scilicet calor temporis] non legitur V 60-61 sunt ... exterior] non legitur V 61 uirtutem] om. V 62 omnia] aliqua V 64 et quare ... magis] non legitur V in] ex V 65 per uisum ... alium] non legitur V 66 ysaac anima] non legitur V est] om. V 67-74 unde ... cum non] non legitur V 75 causa] om. V

Liber Liber VI VI

80

85

90

95

100

105

110

115

207 13

Tertia causa est quia propter magnam delectationem in hoc opere preponitur amor creature amori creatoris, et amor boni transitorii amori sempiterno. Ad tertium autem dicendum quod una causa est polutio corporis in hoc opere. Secunda causa est quia in habitum est, et propter hoc ille qui facit uerecundatur. Tertia causa est quia in hoc opere apparent membra pudibunda. Ad quartum dicendum quod, sicut dicit Constantinus in libro De oculis, uisus est discretiuus magis uel discretissimus inter omnes sensus, et propter hoc per hunc sensum res certissime aprehenduntur. /264ua/ Et propter hoc maior est uerecundia in coitu quando precipitur per uisum quam per alium sensum. Circa secundum principale sic et queritur primo de necessitate ouationis. Secundo utrum si aliqua natura in piscibus communis et in auibus, atque sit principium ouationis in ipsis. Tertio quare aues non habent uirgam, sed coeunt sine medio. 2. Circa primum huius sic dicit philosophus in libro De generatione: quod elementa leuia facilius generantur quam grauia, unde ignis generatur per naturam et per artificium quod non reperitur in aliis. Ergo generaliter uolatilia sunt leuiora eorum generatio erit magis cita, ergo generant sine medio immediate et sine ouo, ergo ouatio non necessaria. Propterea coitus est uelocissimus in uolatilibus, ergo generatio eorum est uelox. Cum coitus sit propter generationem et sit uia in ipsam, ergo generant immediate et non cum ouo. Propterea dicit philosophus quod homo masculus coit citius quam femina, et hoc est ratione caliditatis existentis in masculo. Sed omnia uolatilia sunt calida, ergo cito coeunt, et cito generant, et immediate sine ouo. Contrarius est philosophus. Et sensus est quod quedam generant mediante ouo, quedam mediante uerme sicut apes. Circa secundum huius sic: si complexio esset medium commune in istis, tunc esset eadem complexio in uolatilibus et piscibus. Sed hoc est falsum, ergo complexio non est medium commune. Contra dicit philosophus in libro Meteororum quod, sicut omnia elementa generantur ex elementis, similiter omnes secundi actus ex primis, ergo iste actus secundus qui est ouare in uolatilibus et piscibus, causatur ex primis qualitatibus, et ita complexio est medium commune in istis. Ad hoc dicendum quod complexio est causa immediata ut qua mediante insit ouatio, in piscibus et in uolatilibus et reptilibus. Sed una causa est defectus uirtutis in istis, ergo cum enim generatio exigat magnum complementum, hec animalia que non sunt ita completa, non generant sed faciunt quod possunt, generat enim ouum intra, ut per cubationem et per agens extrinsecus, inde generetur sibi simile. Secunda causa est 

91-93 v. Gen. et corrup. 332a24 et seq. 99-100 Cf. H.A. 636b17-18 107-109 Cf. Meteo. 339a15-22. 80 autem] om. M add. V 81 habitum] nobitum V et] om. M add. V 83 quartum] tertium V 84 uel] om. V per hunc] habent V 85 et] om. M add. V maior] magis V 86 quando] quam M 87 sic] sicut V 88-89 secundo utrum ... ouationis] om. V 92 generatur] om. V 93 uolatilia] aues V leuiora] leuiores V 94-95 eorum generatio erit] et generatio earum erit V 96 eorum est] eorum erit V 99 masculus] mas V 100-101 existentis ... egro cito] om. V 102 sensus est] est addo 104 si] sit V 104-105 in istis ... hoc est] V 107-108 elementa generantur] elementata generetur V 109 ita] ideo V 112 et in] autem M 113 ergo] om. M add. V enim] om. V exigat] exiguat V magnum] om. V

208 14

120

125

130

135

140

Peter super libro libro ‘De ‘De animalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

quia hec animalia sunt ualde mobilia, et ideo fuerunt oblonga, quia si essent lata impediretur suus motus, quia ergo ad generationem fetus requiritur largitas matricis. In istis autem erat matrix subiecta per longuitudinem sui corporis, non potuerint generare fetum intra, sed generant ouum uel uermen, et extra per cubationem exit pullus. Tertia est quod mares istorum non habent uirgam. Vnde non introducunt sperma sufficienter ad generationem. Sed faciunt quod possunt et generant ouum et postea per auxilium extrinsecus agentis eiciitur pullus, et sic patet quod ouatio est necessaria. Ad primum in contrarium dicendum quod quedam sunt que generant per generationem simplicem, ut destructa una forma imprimatur reliqua, et sic generantur elementa. Et de istis intelligit philosophus cum dicit quod leuia citius generantur quam grauia, et non de generantibus per preparationem, sicut alia animalia. Ad secundum dicendum quod coitus est uelox in auibus, quia non habent uirgam et ex hoc defectus sequitur generationis. Ad tertium dicendum quod defectus uirtutis complete est causa quare hec animalia uolatilia non generant immediate. Sed in homine in utroque sexu est eadem uirtus deferens secundum magis et minus. Et propter hoc licet homo masculus citius generet propter suam caliditatem, hoc non concludit quod similiter sit in auibus et piscibus propter causas dictas. Ad argumentum autem quod probabat complexionem esse medium dicendum quod complexio est medium remotum, sed cause proxime et immediate dicte sunt. Quare aues non habent uirgam, sed coeunt sine medio. Ad tertium huius quesitum dicendum quod, sicut dicit Auicenna, uirga est in homine ut possit introducere sperma in matricem sine aliqua corruptione aeris exterioris, et quia in uolatilibus et piscibus non est ita nobilis generatio, non debuit sic custodiri sperma, nec fuit uirga ita necessaria. Secunda causa est quia per uirgam impedirentur aues in uolando et pisces in natando. Tertia causa est quia uirga est uia communis urine et spermatis, et quia hec animalia non urinant, propter hoc non habent uirgam.

 118 per] propter V 119 exit pullus] ex pullis V 123 quod] om. V que generant] qui generatur V 125 elementa] elementata V et] om. V 126 per] om. V 129 quare] quia V 130 generant] generantur V 131 deferens] deficiens V 136 quare aues...sine medio] in marg. M om. V 138 matricem] matrice V 139 ita] om. V 143 tertia] V secunda M urine et] et om. M add. V 144 propter] et propter V

VII LiberLiberVII

5

10

15

20

25

30

35

Questio prima De natura autem animalium et generatione eorum secundum quod et cetera. Hic restat querere de duobus. Primum est de partibus oui. Secundum est de eius proprietatibus. Circa primum queruntur tria. Primum de generatione partium oui. Secundum est de complexione partium. Tertium est de nutrimento partium secundum quod nutriunt corpus humanum. Circa primum queruntur duo. Primum est de generatione albuminis. Et secundum est de generatione uitelli. 1. Circa primum sic generans naturaliter generat sibi simile, ergo cum albumen sit materia generationis membrorum in pullo, generatur sibi simile, ergo sicut ex albumine generatur unitas membrorum in pullo, necesse est quod similiter albumen decidatur ex unitate membrorum in generatione. Propterea in generatione deciduntur spiritus per decisionem, sicut dicit Auicenna. Vnde generans minus habet de spiritibus post generationem quam ante, ergo, sicut spiritus per decisionem spiritus generantur, similiter membra per decisionem membrorum, ergo albumen generatur ex unitate membrorum. Oppositum autem dicit philosophus in hoc libro: quod sperma generatur per uiam deriuationis et non per uiam decisionis. Et arguit: si in generationem ueniret sperma per decisionem membrorum, esset ibi solutio continentis, sed solutio continentis inducit dolorem, ergo esset ibi dolor uniuersaliter totius corporis, ergo nulla esset delectatio in coitu quod est inconueniens ponere. Propterea dicit Auicenna quod relinquitur nutritione, mandatur generatiue, sed quod relinquitur superfluum est, ergo ex superfluitate generatum sperma et albumen et non ex unitate membrorum. Quod concedo quia nullum agens uel generans naturale dat se totum uel aliquid de substantia sua. Sed per uiam deriuationis illud quod in proxima dispositione erat, ut esset membrum uel pars membri, deriuatur ad testiculos et est materia generationis. Ad primum autem in contrarium dicendum quod quoddam est generans quod immediate dat formam suam generato sicut ignis quando ex aere fit ignis, et de tali uerum est quod generans naturaliter generatur ex sibi simili. Et aliud generans quod non dat immedietate formam suam generato, sed per multa media, sicut est in animalibus. Et 2 Cf. H.A. 588a16. 1 questio prima] in marg. M om. V 2 de natura] liber vii de natura V autem] om. V secundum quod] esse V 12 et] om. V 14 sibi] a sibi M V simile] simili V 21 philosophus] om. V 22 uiam decisionis] uiam om. V 23 per] om. V continentis] continuitatis V sed solutio continentis] om. V 26 dicit] V dicendum M auicenna] om. V 27 relinquitur] reliquitur V 30 sua] om. V dispositione] disputatione V 31 et] om. V 32 quoddam] quedam V 34 naturaliter] naturales V 35 dat] datur V

210 2

40

45

50

55

60

65

70

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

propter hoc, sicut immediate non dat formam suam, similiter generat sibi simile, non ex eo quod erat immediate sui pars, sed ex eo quod erat in proximam dispositionem ad hoc ut fieret pars et per hanc uiam deciditur sperma in animalibus, et etiam albumen in ouo. Ad secundum dicendum quod spiritus sunt media in generatione, educant in spermate uitam de potentia in actum, et quia omne illud quod educant aliquid de potentia in actum, est actu. Necesse fuit quod spiritus secundum unitatem deciderentur in generatione. Sed materia est in potentia, et propter hoc illud quod est materia generationis, scilicet sperma uel albumen, generatur ex eo quod in proxima potentia erat membrum uel pars membri, scilicet ex superfluo nutrimento. 2. Circa secundum sic dicit philosophus in secundo De generatione: ex eisdem sumus et nutrimur, ergo cum albumen sit illud ex quo est animal, uitellum ex quo nutritur, ex eodem sunt uitellum et /264ub/ albumen. Sed albumen est ex humiditate et non ex humore, ergo similiter et uitellum. Propterea si uitellum non est ex humiditate, necesse est quod sit ex sanguine menstruo. Sed in auibus non est sanguis menstruus sed solum in mulieribus ergo ex sanguine menstruo non generatur uitellum. Contrarium dicit Ysaac quod, sicut ex spermate generatur homo et ex lacte nutritur, similiter ex albumine generatur pullus ex uitello nutritur. Sed lac est ex sanguine menstruo, ergo et uitellum. Post dicit Galenus quod unumquodque attestatur ei a quo deciditur ergo uitellum cum sit rubeum attestatur sanguini qui similiter est rubeus, et non spermati quod est album, ergo uitellum generatur ex humore et non ex humiditate. Iusta hoc queritur, cum uitellum generetur ex sanguine menstruo sicut lac, quare lac est album et uitellum rubeum. Ad hoc dicendum quod uitellum generatur ex humore, scilicet ex sanguine menstruo, et non ex humiditate. Ad primum in contrarium dicendum quod ex eisdem sumus et nutrimur. Philosophus uult ita dicere quod ex mistis sumus et nutrimur, non tamen ex eodem principio immediato sumus et nutrimur, sumus enim ex spermate et nutrimur ex sanguine. Ad secundum dicendum quod, sicut dicit Auicenna, multe sunt portiones menstrui. Vna portio est que cedit in complementum membrorum principalium cum spermate. Secunda portio est que cedit in membra replentia que continue fluunt et refluunt, sicut in pinguedinem et zirbum et carnem simplicem. Tertia portio est que in lactantibus uadit ad mamillas, et ex ea fit lac, in ouantibus conuertitur in uitellum. Et iste tres portiones reperiuntur in omni animali quod generat sibi simile. Et quarta portio que transit in dentes animalium. Est quinta portio que exuburat que est in detrimentum nature et inflat uentrem in mulieribus et hec retinetur in conceptione, et hec proprie dicitur menstruum, quia de mense in mensem fluit, nisi mulier sit pregnans, et hoc  45-46 Cf. supra et v. G.A. 744b34-36; De an. 416b11 et seq. 36 suam] om. M add. V 39 sunt] om. M add. V 40 et] om. V 46 animal] V anima M 49 necesse est] est om. V 52 et] om. V 53 est ex] V est et M 55 post] propterea V 57 ergo] et V 58-59 quare lac] om. V 60 ex sanguine] ex om. M add. V 61 et] om. V ex] est et V 63 philosophus] plus V ita] et V quod ex] quod eremptis ex V 64 ex spermate] expermate V ex sanguine] ex om. M add. V 66 dicit] V dicit uult M 69 est] om. M add. V 70 et] om. M add. V fit] facit M 74 quia] que V

Liber Liber VII VII 75

80

85

90

95

100

105

110

2113

solum est in mulieribus. Dico ergo quod cum dicit philosophus quod sola mulier habet menstruum, uerum est de hac quinta portione et non de aliis. Et sic patet quomodo uitellum generatur ex sanguine menstruo. Ad quesitum autem dicendum quod continens immutat contentum ad sui crasim, et quia lac generatur in mamillis que sunt membra alba glandulosa, et propter hoc lac est album. Sed uitellum generatur infra albumen ita quod non potest recipere immediate actionem membrorum et ita manet rubeum uel citrinum sicut sanguis a quo oritur. Ad probandum quod albumen generetur ex unitate membrorum, est una ratio talis. Dicit Auicenna quod tertia species hectice est incurabilis, quia hec species fit in glutino et in hac resoluuntur partes membrorum cum urina, ergo similiter cum materia generationis sit ex glutino in generatione deciduntur partes membrorum, ergo albumen generatur ex unitate membrorum. Ad hoc dicendum quod tertia species hectice non est solum in glutino, sed etiam in membris solidis, et propter hoc resoluuntur partes membrorum cum urina. Sed sperma per uiam deriuationis fit ex glutino superfluo et non ex unitate membrorum. 3. Circa secundum primi membri principalis sic: uita stat per calidum et humidum, ergo cum albumen immediatius sit ad uitam quam uitelum, albumen calidius est uitello. Propterea dicit philosophus in quarto Meteororum quod digestio procedit a calido calefaciendo et ingrossiando, ergo cum albumen sit melius digestum quam uitellum, albumen calidius est uitello. Contrarium dicit Ysaac quod uitellum est calidum et humidum, albumen est frigidum. Propterea omne quod repercutit est frigidum albumen repercutit, unde ponitur super uulnera uel inflationes pannus uel stupe intincte in albumine oui ne humores fluant ad locum, ergo albumen est frigidum. Propterea dicit Galenus in commento Super Aphorismos quod sanguis calidior est quam lac, sicut epar quam mammille, et tamen lac per ulteriorem decoctionem siue digestionem sit ex sanguine, ergo a simili licet albumen plus sit digestum quam uitellum, tamen uitelum est calidius. Ad hoc dicendum quod duplex est calor: anime, id est, calor uiuificans et de tali calidius est albumen quam uitellum. Est etiam alius calor, scilicet calor nature, et iste calor sequitur complexionem et ab isto dicitur unumquodque tale in medicina et de tali calidius est uitellum quam albumen. Ad primum dicendum quod, quia albumen immediatius ad uitam est quam uitellum, calidius est, loquendo de calore anime qui est uiuifficus, tamen uitellum simpliciter calidius est. Ad secundum dicendum quod digestio procedit calefaciendo, unum est quando agit supra idem nihilo tunc calidius est digestum quam indigestum. Sed albumen et

90-92 Cf. G.A. 751b3 93-94 v. Meteo. 360b23; P.A 650a3 et seq. 79 et propter] et om. V 81 ita manet] remanet V 83 tertia] om. V 87-88 etiam in] etiam est in V 90 membri] membris V 94 calefaciendo] om. V 95 est] om. V 96-97 albumen est frigidum] et albumen frigidum V 99 intincte] tincte V 100 est] om. M add. V 103 digestionem sit] digestione fit V 105 duplex] V dupla M calor uiuificans] calor om. V 106 scilicet calor] om. M add. V 109 quia] om. M add V 110 uiuificus tamen] uiuificantum V 113 nihilo] in ulterio V

212 4

115

120

125

130

135

140

145

150

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

uitellum non sunt eadem, et propter hoc licet albumen sit magis digestum, non tamen est magis calidum. 4. Circa tertium huius sic: ex eisdem animal est et nutritur, sed ex albumine est animal, ergo albumen melius est nutrimentum quam uitellum. Propterea sicut se habent uitellum ad albumen, sic albumen ad carnem, nam sicut ex sanguine, qui est materia uitelli, per ulteriorem decoctionem fit albumen, similiter ex humiditate tertia que est materia albuginis, fit caro galline. Sed caro galline optimum est nutrimemtum et melius quam albumen, ergo similiter albumen est melius nutrimentum quam uitellum. Propterea quanto nutrimentum est melius /265ra/ digestum tanto est melius. Sed albumen melius est digestum quam uitellum sicut sperma quam sanguis menstruus, ergo albumen melius est nutrimentum quam uitellum. Contrarium dicunt auctores quod uitellum est optimi nutrimenti, cum sit calidum et humidum, albumen autem est pessimi nutrimenti cum sit frigidum. Propterea lac est boni nutrimenti et sperma pessimi, ergo similiter uitellum est boni nutrimenti et albumen est pessimi nutrimenti. Quod concedo quia dicit Aueroys quod corpora superiora sunt propter elementa, elementa propter mista, mistum propter uegetabile siue propter plantas et plante propter animal, et animal propter hominem qui est finis totius nature. Dico ergo quod natura uniuersalis animalia commestibilia ordinat ad hominem quantum ad membra que sunt de sui esse, sed quantum ad superfluitates ordinat animal ad continuam conseruationem sui esse in sibi simili. Et propter hoc quia sicut scribitur in decimo nono huius libri et in fine primi Physicorum, necessitas et ordo in animalibus est in fine, quia ergo sperma uel albumen ordinatur ad generationem nullo modo nec in uia nutrimenti, sed solum membra que ordinantur ad hominem propter nutrimentum. Ad primum in contrarium dicendum quod ex eisdem est animal et nutritur, unde est ex principio remoto, quia ex mistis sunt animalia et ex mistis nutriuntur. De principio proximo non est uerum, nam ex uitello nutritur pullus, ex albumine generatur. Vel dicamus quod sine dubio pullus generatur ex albumine. Vnde istud argumentum concludit quod pullus nutriatur ex albumine quod ex eodem est animal et nutritur. Patet solutio, sed nullo modo concludit quod propter hoc homo nutriatur ex albumine, nam homo non est ex albumine. Ad secundum dicendum quod non est simile quia caro ordinata est ad hominem propter nutrimentum sed albumen non, sed propter continuationem animalis in sua specie. Ad tertium dicendum quod licet albumen sit melius digestum, tamen est pessimi nutrimenti quia non ordinatur ad commestionem sed ad generationem.

134-138 Cf. Phys. 199a8-15 140-142 Cf. G.A. 751b1-6. 114 magis digestum non] om. V 115 magis] om. V 118 albumen sic] V albumen et sic M 120-121 sed caro galline] om. V 121-122 et melius ... melius nutrimentum] in inferiori marg. M 123 quanto] om. V 127 autem] om. V 128129 sperma pessimi ... nutrimenti et] om. V 132 uniuersalis animalia] uniuersalis et animalia V 133 ad membra] ad om. M add. V sui] bene V sed] V hec M 134 continuam] continuationem V conseruationem] in marg. M om. V 135 huius] om. V et ordo] om. V 136 in] a V 137 que] om. V 139 quod] om. M add. V ex] om. V 140 est] om. V 141 est] om. M add. V 143 quod pullus] quod om. M add. V quod ex] quia est V 146 non] om. V ordinata est] est om. V 149 pessimi] peioris V 150 commestionem] V commestione M generationem] V generatione M

Liber Liber VII VII

155

160

165

170

175

180

185

2135

5. Circa secundum principale queritur primo cum ouum generetur ex sanguine menstruo sicut lac, quare lac sine decoctione commeditur et non ouum. Et quare fructus sine decoctione artificiali commeduntur. Et quare uitellum est in medio oui et albumen in circuitu, e contrario est de spermate et sanguine menstruo, sperma enim est in medio et sanguis menstruis cirqumquaque. Et quare uitellum in aqua patit fundum et albumen supra natat. Et quare albumen syrupum clarificat et non oximel. Et quare albumen oui ponitur in picturis ut melius possint imprimi diuersi colores. Et quare in uolatilibus oua sunt magna in continuum, pauca in discretum et in piscibus et reptilibus e contrario. Et quare oua in uolatilibus habeant duram testam, in piscibus et reptilibus non. Et quare ouum exit a matrice ita quod grossior pars prius stat enim ouum in matrice ita quod acuta pars est superior et grossa pars inferior. Et quare ex ouis acutis generatur masculus et ex rotundis siue obtusis generatur femina. Et quare in auibus oua sunt oblunga, in piscibus sunt rotunda. Et quare oua in quibusdam auibus sunt alba, in quibusdam uaria in colore. Et quare in ouis auium manifesta est distinctio inter albumen et uitellum, in ouis autem piscium non. Et quare oua aliquando scinduntur ad ignem suum in cineribus, aliquando non. Et quare oua piscium faciunt magnum strepitum in igne si ibi eiectantur. Et quare oua partite laxant uentrem cum sint frigida et sicca. Ad primum istorum dicendum quod lac generatur ex sanguine et digeritur in uenis, quando transmittit ad mamillas, digeritur ulteriori digestione, et propter hoc cibus digeritur, non indiget digestione artificiali. Sed uitellum oui secundam digestionem non habet in ouo, quod includitur in abumine quod prohibet fortem actionem caloris in uitellis cuius signum est quod remanet in calore sanguinis quia ergo ouum non bene digeritur, sicut lac, necesse est ad hoc quod commedatur quod decoquatur artificialiter, non sic autem est de lacte dicta de causa. Per hoc patet solutio ad secundum. Fructus enim digeruntur digestione interiori, que est in arbore, et digestione exteriori per calorem solis et per hoc uidetur indigere decoctione artificiali cum perfecte macerentur. Ad tertium dicendum quod fetus qui generatur ex spremate, nobilior est et plus diligitur a natura quam ille qui generatur ex albumine, et propter hoc ponitur in medio, et extrahit nutrimentum, quod est circumquaque, per umbilicum. Vitellum autem 154 Cf. G.A. 752a-752a8; H.A. 560a30 163 Cf. H. A. 489b15-16 et v. G.A. 754a33 164-165 G.A. 752a10-15; H.A. 559a27-30 169 Cf. supra G.A. 751b25-30 170-71 Cf. supra G.A. 754b21-25. 151-153 cum ouum ... artificiali commeduntur] M cum albumen generetur in ouo ex sanguine menstruo sicut lac in mamillis que non commeditur crudum ut lac et quare fructus non decocit in marg. superiore V 157 problemata †...† de hiis que sunt circa oua] in marg. V om. M 161 et in] et om. M add V 162 reptilibus] uilibus V 162-163 e contrario ... et reptilibus] om. V 168 oblunga in] oblunga et in V 169 oua] om. V 171 piscium] piscibus V 172 et quare ... aliquando non] om. V 173 si ibi eiectantur] sui eicientur V 176 mamillas digeritur] mamillas et in mamillis digeritur V 178 actionem] V actione M 179 bene] bis V 181 lacte] V latere M 183-184 exteriori per … decoctione] om. M add. V 184 macerentur] maturentur V 185 qui] V quod M 187 extrahit] V hoc trahit M

214 6

190

195

200

205

210

215

220

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

ponitur in medio et albumen circumquaque, ut fetus generatus ex albumine habeat nutrimentum magnum coniunctum, quod non posset ita bene attrahere sicut fetus ex spermate, cum non sit ita nobilis. Secunda causa est quod sperma nisi esset in circumferentia et sanguis menstruus in medio, posset ledi a noccumentis exterioribus, cum non habeat testam. Albumen autem non potest ledi quia habeat testam. Ad quartum dicendum quod albumen supernatat, quia in ipso, cum sit clarum et peruium, miscentur partes aeree. Iterum quia est uiscosum, et uiscosum non /265rb/ potest commisceri cum aqua, et propter hoc omne uiscosum supernatat sicut oleum et pinguedo. Vitellum autem petit fundum, tamen quia est solidum et ideo possunt misceri ita partes aeree et quia non est uiscosum sicut albumen. Ad quintum dicendum quod albumen est uiscosum, quando ponitur in syrupo attrahit omnes sordes scilicet quod syrupus remanet clarus et mundus sed in oximelle est acetum, acetum autem est penetratiuum et incissiuum et propter hoc diuidendo pinum autem commiscet partes grossas cum subtilibus ita quod redditur oximel turbidum, non potest clarificari si aponatur clari oui nec alio modo. Ad sextum dicendum quod color albus est materia ad omnes alios colores et propter hoc cum albumen sit album et pinum ponitur in picturis ut melius imprimantur alii colores. Secunda causa est quia est uiscosum et adherens et iuuat adherentiam aliorum colorum. Ad septimum dicendum quod magnitudo in continuum est a forti calore, multitudo indiscretum est a parte materie quia materia est principium diuisionis et quia uolatilia plus habent de calore quam pisces, propter hoc habent oua magna in continuum et pauca indiscretum, de piscibus est e contrario. Ad octauum dicendum quod calori est separare subtile a grosso et indurare, et per hanc uiam generatur lapis in renibus et uesica et propter hoc quod calor est fortior in auibus quam in piscibus, oua auium habent duram testam, oua piscium non. Secunda causa est quia aues ponunt oua sua in loco sicco et popter hoc indurantur testa in ipsis a calore exteriori. Sed pisces ponunt oua in loco humido et propter hoc non possunt eorum testa indurari a calore exteriori. Ad nonum dicendum quia calor igneus semper facit figuram pyramidalem in aliena materia, et propter hoc cum aues sint colerice, calor igneus in ipsis facit in ouo uasim inferius et conum superius. Iterum ouum alligatur matrici per conum oui sicut pira alligatur arbori per caudam et propter hoc stat in matrice grossa pars inferior et acuta superior, et quia illud quod est ponderosum prius descendit et propter hoc in exitu 188 et] om. M add. V generatus] generatur V 189 quod] quia V 191 quod sperma nisi] quia fieri V 192 posset] possi V 193 habeat] habet V 195 et uiscosum] om. M add. V 197 tamen] V non legitur M ideo] ut V 197-198 misceri ita] ita commisceri V 198 quia non] V non legitur M 200 sordes] V non legitur M scilicet] ita V sed] V non legitur M 201 acetum acetum] V non legitur M est] om. M add. V et propter] et om. V 203 pinum autem] V non legitur M ita quod] V non legitur M 203 turbidum non] V non legitur M clari oui] V non legitur M 204 quod] quia M 205 cum] V non legitur M pinum] V non legitur M imprimantur] V imprimant M 207 est uiscosum] est om. V adherens] aerens V iuuat] V non legitur M 210 materie] in marg. M diuisionis] digestionis V 211 plus habent] V plus habeat M 212 est] om. V 213 calori] caloris V et indurare] et ita indurare V 214 lapis in] lapis et in V propter hoc quod] V quia M 215 piscibus oua] V piscibus et propter hoc oua M habent] om. M add. V 217 testa] testam V oua] om. M add. V 219 quia] quod V igneus] ignis V 220 sint] sunt V igneus] ignis V 221 uasim] basius V 222 arbori] V arbor M

Liber Liber VII VII 225

230

235

240

245

250

2157

grossa pars que est ponderosior exit prius, sicut puer quando oritur, prius exit caput quod tunc est maius et ponderosius toto corpore. Ad decimum dicendum quia sicut dictum est figura piramidalis generatur in ouo a forti calore, et propter hoc quanto ouum est magis acutum, signum est fortitudinis uirtutis et quia sicut dicit Haly fortis uirtus generat masculos, debilis autem feminas et propter hoc ex ouo acuto generantur masculi, ex obtuso uel rotundo generantur femine. Ad undecimum dicendum quod fortis calor est causa figure piramidalis, et quia eleuat subtilite et inde fit pars acuta, et grossa residet et inde sit pars grossa. Sed debilis calor non potest materiam ita eleuare, sed operatur secundum materie exigentiam uniformiter et ita facit figuram rotundam, et propter hoc, quia in auibus est fortis calor, in piscibus uero debilis, oua sunt semper oblonga in auibus, rotunda autem in piscibus. Ad duodecimum dicendum quod calor temperatus dealbat sicut patet in lacte et spermate, et propter hoc quando in auibus est calor temperatus testa ouorum est alba, quando autem in aliqua parte oui est temperatus in aliqua †extendens† ouum in aliqua parte sui est album, et in alia nigrum uel rubeum. Ad tertium decimum dicendum quod fortis caloris est distinguere et separare partes et quia in auibus est fortis calor, in piscibus debilis, propter hoc in auibus est album diffinitum ad uitellum, in piscibus non. Ad quartum decimum dicendum quia quando ignis est ita fortis quia plus resoluit quam consumat, tunc finduntur oua in igne per eleuationem uentositatis sicut uidemus in castanea que sonat quando habet magnum ignem, non autem quando habet temperatum. Sed quando est calor temperatus, quia tamen resoluit quantum consumit tunc non finduntur oua. Ad quintum decimum dicendum quod oua piscium faciunt strepitum ad ignem propter uentositatem que exit per paruum foramen, quia huiusmodi oua sunt ualde parua et uentus exiens per paruum foramen facit sonitum sicut patet in bumbo. Ad sextum decimum dicendum quod oua partite laxant per uiam indigestionis, quia enim sunt frigida et sicca, et mali nutrimenti repudiantur a natura et cum egestionibus eiciuntur et ita per accidens laxant.

224 que] om. M add. V 225 quod] V quando M 226 quia] quod V 228 masculos] mares V autem] om. V 228-229 et propter hoc ... femine] in marg. M 229 obtuso uel] om. M add. V generantur] om. V 230 est causa figure] est fortis causa V et] om. V 231 et grossa] et grossum V sed] om. V 232 ita] om. V 234 piscibus] piscis V 235 quod] V quia M 236 est calor] est fortis calor V ouorum] eorum V 236-237 testa ouorum ... est temperatus] in marg. M 237 extendens] non legitur M V 238 et] om. V 241 diffinitum ad uitellum] distinctum a uitello V 242 quia quando] quod quando V quia plus] quod plus V 243 consumat] conseruat V 244 castanea] castaneis V 244-245 que sonat ... habet temperatum] in marg. M om. V 247 faciunt] facit V strepitum] V extrepitum M 248 per] om. V quia huiusmodi] V quia in huiusmodi M 250 laxant] om. V

216 8

5

10

15

20

25

30

35

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Questio secunda Et quadrupes generans animal. Hic restat dicere de propietatibus coitus. 1. Primo utrum scilicet in coitu sunt animalia audatia et bellicosa. Quia dicit Auicenna in suo libro De anima, quia una uirtus retrahit aliam in sua operatione, ergo in coitu multum operetur concupiscibilis, retrahitur irascibilis a sua operatione ergo in coitu animalia non sunt iracundia sed pacifica. Propterea irascibilis contrariatur concupiscibili ergo cum in coitu intendatur concupiscibilis, remittitur irascibilis, ergo et cetera. Contrarium dicit philosophus quod in coitu fiunt animalia audatia et bellicosa, quod concedo, quod audatia uenit ex fortitudine uirtutis et confidentia de se ipso, et quia in hora coitus est motus spirituum et caloris, concitatur uirtus et confidunt animalia de se ipsis et sunt audacia. Iterum fortis ymaginatio ad coitum calefacit et desiccat corpus et generat maniacam confidentiam, sicut complexio colerica in colericis secundum quod dicit Galenus. Ad primum in contrarium dicendum quod due uirtutes sunt respectu eiusdem, una retrahit aliam a sua operatione. Si enim habeo fortem concupiscibilem circa aliquam rem quam diligo necesse est quod habeam debilem irascibilem circa illam rem. Vnde quia concupiscibilis in hora coitus est fortis circa rem dilictam, ita est debilis uel nulla circa eamdem rem. Sed circa res alias non oportet quod diminuatur irascibilis. Per hoc patet solutio ad secundum. Iusta hoc queritur quare in coitu masculus armatur /265ua/ ad bellandum et non femina. Et quare appetitus coitus debilitat appetitum cibi. Et quare coitus facit homines liberales etiam si fuerint auari. Et quare isti qui sic sunt carnales, citius mouentur ad bonum, ut ad intrandum religione uel dandum elemosinam uel etiam aliquod aliud bonum quam alii. Ad primum dicendum quod mas plus potest imprimere quam femina recipere. Vnus enim mas in una septimana posset impregnare decem feminas. Sed una femina in anno non impregnatur nisi semel, et propter hoc femina quando concipitur, non curat iam de coitu praeterquam in muliere, et mulier etiam non appetit ita ardenter sicut prius. Sed uir appetit post coitum sicut prius et quia timet ne impediatur ab aliis animalibus pugnat cum illis, femina autem non, dicta de causa. Iterum natura dedit armaturam masculis, mas enim, sicut scribitur in octauo, est ad tutelam femine et non conuertitur, et propter hoc et cetera. Ad secundum dicendum quod appetitus coitus et cibi et est a uirtute animali et propter hoc unum debilitat alium. 2 Cf. H.A. 594a25. 1 questio secunda] in marg. M om. V 2 et quadrupes] rubrica et quadrupes V animal] animal et cetera V 3 dicere] querere V 4 sunt animalia] flant V 5 quia] quod V 6-7 multum operetur ... in coitu] om. M add. V 8 cum] om. M add. V intendatur] intendantur V 11 quod audatia] quia audatia V 12 motus] V non legitur M concitatur] excitatur V 15 maniacam] manifestam V 17 quod] V quando M 18 circa] ergo V 20 coitus est] om. V 23 masculus] mas V 27 sunt] om. V 28 aliud] ad V 30 mas] masculus V femina] om. M add. V 32 et] om. M add. V appetit] V appetitur M 33 post] et post om. V 35 mas] masculus V 37-38 ad secundum ... alium] om. M add. V

Liber Liber VII VII 40

45

50

55

60

65

70

75

2179

Ad tertium dicendum quod calidum mouet a centro ad circumferentiam quia ergo calidi est dispergere, et calor incitatur in coitu, fiunt homines liberales et dispergunt res suas. Iterum natura uniuersalis facit quod sicut homo mouetur ad generandum sibi simile, sic mouetur ad conseruandum. Mulier autem conseruat puerum quantum ad nutrimentum, et homo ex ordine nature mouetur ad eum conseruandum largiendo de rebus suis. Ad quartum dicendum quod, sicut dicit Galenus, morbus qui de facili uenit, de facili recedit, et quia istud peccatum de facili uenit cum habeat principium intrinsecum, sicut de facili uenit, sic de facili recedit, et propter hoc tales cito mouentur ad bonum. Secunda causa est quod sentiunt defectum in ipsis, corriguntur et intrant religionem. Tertia causa est quia istud peccatum magis est excusabile erga deum quam alia peccata cum sit ex principio intrinseco. 2. Vltimo queritur circa hoc quare animalia sunt mobilia in hora coitus sicut dicit philosophus et Galenus. Ad hoc dicendum quod una causa est quod querunt locum et tempus oportunum. Locus enim et tempus faciunt multum ad coitum. Vnde ille qui uult uitare coitum, debet uitare locum et tempus, istud enim bellum uincitur in fugiendo. Vnde uersus: ... qua specie Martis, cedit uictoria partis, Cypris eo Marte uel ea deuincitur arte. Parti sunt homines quod uincunt in fugiendo eo quod optime sagittant, et uincunt homines in fugiendo. Cypris est nomen meretricis et accipitur ibi generaliter pro luxuria. Secunda causa est motus spermatis interius, quia enim humores mouentur interius, sequitur motus exterior corporis. 3. Postea queritur utrum auster uel boreas plus conferat ad generationem, quia uita stat per calidum et humidum, ergo cum in generatione fundatur uita, hoc erit maxime per uentum calidum et humidum, auster est huiusmodi, ergo et cetera. Contrarium dicit philosophus quod boreas multum confert ad generationem, unde animalia melius generant flante borea quam flante austro. Iusta hoc queritur quare complexio calida et humida et regio similiter sunt ad bonum in regimine sanitatis. Ventus autem calidus et humidus est ad malum. Ad hoc dicendum quod uentus generatur ex uapore eleuato a terra, et propter hoc complexio naturalis uenti est frigida et sicca. Si sit calida et humida, hoc est per accidens, auster enim est calidus et humidus, quia transit per multa maria et concipit humiditatem accidentalem, et propter hoc uentus calidus et humidus nocet hominibus. Sed complexio calida et humida, que naturaliter est in cibo uel in regimine, competit in regimine sanitatis. Per hoc patet solutio ad primum. Licet enim auster sit calidus et 68-69 v. H.A. 601a24-602b10, 605b20-607b. 39 tertium] V secundum M 46 quartum] M tertium V 48 hoc] om. V 49 quod] quia V 51 istud] illud V magis] V magnum M erga] apud V 52 intrinseco] extrinseco V 55 est quod] est quia V 58-59 nota †honos uersus†] in marg. alia manu M om. V 60 quod uincunt] quod om. V in] om. M add. V eo quod] quam V 63 mouentur] in marg. M 66 fundatur] infundatur V 67 est] om. M add. V 71 est] sunt V 73 si sit] et similiter V 76 uel in regimine] uel in regione V

218 10

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

humidus, talis tamen caliditas et humiditas non confert ad uitam nec ad generationem cum sit accidentalis.

78 talis] om. V non confert] om. M add. V ad uitam] V adhuc causa M

Liber VII

5

10

15

20

25

30

35

219

Questio tertia Et debemus etiam scire quoniam non pinguescunt omnia animalia et cetera. Circa septimum librum primo queritur de motu nature ab uno extremo ad aliud per medium. 1. Et queritur primo utrum sit medium inter uiuens et non uiuens, quia dicit philosophus in libro Posteriorum quod contradictio est oppositio, cuius non est medium secundum se, sed uiuens et non uiuens sunt contraria, ergo inter ipsa non est medium, ergo non est ponere medium inter mistum et planta. Propterea sicut natura mouetur a misto ad plantam, sic mouetur ab elementis ad mistum. Sed inter elementa et mistum non est medium ergo similiter inter mistum et plantam non erit medium. Contrarium autem dicit philosophus in principio VII quod natura paulatine egreditur a mistis usque ad plantas uel animalia, non plantis usque ad animata. Propterea dicit Georgius Nazerenus quod hic est ordo nature: inter elementa et mistum nichil est medium, inter mistum et plantam sunt media fungi et tuberes, inter uegetatiuam et sensitiuam animalia carentia sensu et spongia, inter animal et hominem pueri. Propterea dicit philosophus in libro Physicorum quod non est transire ab uno extremo ad aliud extremum nisi per medium, ergo est ponere medium inter uiuens et non uiuens. Postea queritur utrum sit medium inter uegetatiuam et sensitiuam quia dicit philosophus in multis locis quod per habere sensum differt animal et non animal. Sed inter habere sensum et non habere nichil est medium, ergo inter animal et non animal nichil est medium. Propterea medium participat naturam e presentia extremorum. Sed impossibile est formam spiritualem misceri cum corporali, ergo impossibile est quod aliquod medium participat naturam sensitiui et uegetatiui. Contrarium autem dicit philosophus quod animalia rupibus adherentia est medium, et etiam spongia inter plantam et animal. Propterea inter uegetatiuam uirtutem et sensitiuam est medium uirtus uitalis, ergo inter uegetatiuum et sensitiuum est ponere medium. /265ub/ Postea queritur utrum inter brutum et hominem sit ponere medium, quia medium in numero et in specie differt ab extremis. Sed puer non differt in specie ab homine nec in numero a se ipso quando est homo, ergo puer non est medium inter hominem et brutum. Contrarium dicit philosophus in principio septimo, ubi dicit quod non est differentia inter animam pueri et animalium. Et ita communicat puer cum brutis, et similiter cum homine, ergo puer est medium inter brutum et hominem. 2 Cf. H.A. 601a23-30. 5-8 Cf. An. pos. 74b27 et seq., 75b10 et seq., 89b36 et seq. 12-13 Cf. H.A. 588b5-20. 18-20 v. Phys. 231b5 et seq. 21-22 Cf. De an. 413a21-413b5, 414a30-414b, 437a27 et seq. 27-28 Cf. H.A. 588b1621 36-37 Cf. H.A. 588b-5. 1 questio tertia] in marg. M om. V 2 et debemus] rubrica debemus V et cetera] om. V 3 primo] litturatum M add. V primo adhuc queritur] adhuc in marg. M om. V ad] in V 6 oppositio] om. V cuius] V cui M 7 contraria] contadictoria V 9 propterea] om. M add. V 12 autem] om. V 16 animalia] om. M add. V 22 et non animal] a non animali V 22-23 sed inter habere ... et non animal] in marg. M 25 e presentia] om. V 28 autem] om. M add. V est] sunt V 30 uirtus] uirtuti sed V 33 differt in specie] in specie om. M add. V

220 12

40

45

50

55

60

65

70

75

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Iusta hoc queritur quare media inter mistum et plantam sunt uenena et non inter plantam et brutum. Ad hoc dicendum quod quoddam est medium per distantiam, quod equaliter distat ab extremis, sicut centrum respectu circumferentie. Quoddam autem est medium per abnegationem utriusque extremi, sicut medium siue neutrum in primo significato est medium inter sanum et egrum. Quod autem est medium secundum situm, ut inter duos digitos est tertius medius. Et est quoddam medium per participationem extremorum, et hoc est dupliciter: uel per participationem proprietatum uel essentie extremorum. Si essentie hoc est dupliciter: uel enim medium participat totam essentiam utriusque extremi, et sic est medium in naturalibus ut in saporibus et caloribus, aut medium participat partem essentie utriusque extremi et non totam essentiam, et sic est medium in moralibus. Largus enim partem accipit a prodigo, scilicet dare danda, partem etiam ab auaro, scilicet retinere retinendo. Nullo istorum modorum est medium in processu nec nisi solummodo illo quo dicitur medium per participationem proprietatum. Tuberes enim et fungi participant naturam misti et plante, quia habent proprietates utriusque, eodem modo est de medio inter plantam et animal et inter animal et hominem. Ad primum argumentum dicendum quod inter uiuens et non uiuens non est medium cum sint contraditoria nisi solum secundum proprietates, et cetera. Philosophus dicit: contradictio est cuius non est medium secundum se loquitur de aliis mediis mediorum. Vel dicamus quod hec est natura accidentis inter uiuens et non uiuens non est medium, ergo inter mistum et plantam non est medium, sicut hoc, inter nigrum et non nigrum non est medium, ergo inter album et nigrum non est medium. Ad secundum dicendum quod inter elementa et mistum est medium quia easdem proprietates habent mistum et elementa, sicut enim in elementis est forma extensibilis secundum extensionem materie, similiter in mistis. Sed mista et plante habent oppositas proprietates, in mistis enim est forma extensibilis secundum extensionem materie. In plantis est forma non extensibilis secundum extensionem materie, et propter hoc inter ista est medium, inter alia non. Per hoc patet solutio ad secundum quesitum, est enim ibi medium participatione proprietatum. Sed non ualet hoc argumentum, inter uirtutem uegetatiuam et sensitiuam, est medium uirtus uitalis, ergo et cetera, quod licet uegetatiuum et sensitiuum medium habeant secundum ueritatem prout in subiecto eodem sunt, scilicet in homine, non tamen habent, prout sunt in diuersis subiectis, ut in animali et in planta, nisi solum secundum proprietates. Per hoc patet solutio ad tertium quesitum. Ad quartum dicendum quod media inter mistum et plantam, inter res animatas maxime distant a corpore humano, propter hoc sunt ei uenena plus quam alia media. 2. Iusta hoc queritur utrum ista media plus reducantur ad extremum iniciale quam finale, quia dicit philosophus in libro Physicorum quod omnis motus plus habet de termino ad quem, ergo ista media plus reducuntur ad terminum a quo quam ad terminum ad quem.  51-53 v. Plant. 83 et 187 75-77 v. Phys. 243b10-11, 254a10 et seq. 47 utriusque] utrius V 52 solummodo] solo modo V 55 sint contradictoria] V sint contraria contradictoria M 56 solum] om. M add. V 57-61 secundum se ... medium] om. V 61 est medium] addo 63 plante] om. V 64 enim] om. V 67 participatione] participationem V non ualet] nec V 68 uitalis] om. V cetera quod] V cetera quia quod M 70 prout] om. M add. V 73 quartum] tertium V 77 quem] V quam M ad quem ergo ... ad terminum] om. V

Liber Liber VII VII 80

85

90

95

100

105

110

115

221 13

Contra fungi et tuberes augmentantur et uegetantur quod non faciunt mista, ergo plus sunt plante quam mista. Primum animalia carentia sensu et spongia sunt simpliciter animalia, licet habeant aliquas proprietates plantarum, et puer simpliciter est homo, licet participat aliquas proprietates brutorum, ergo plus reducuntur ad terminum ad quem quam ad terminum a quo, quod concedo. Vna causa est quia terminus ad quem sequuntur per semper in processu nature, est magis completus quam terminus inicialis. Secunda causa est quia ista media simpliciter sunt in uno extremo et participant proprietates alterius, et quia posterius participant proprietatem et naturam prioris et non conuertitur, sicut homo participant proprietates animales et non e contrario. Et propter hoc ista media simpliciter sunt in termino finali, sed participant proprietates termini iniciali. Iusta hoc queritur de ordine nature, utrum natura incipiat a prioribus simpliciter, quia dicit Aueroys quod fini respondet causa materie principium, sed causa prius est causato, ergo finis prius est simpliciter omnibus aliis. Sed natura procedit ab elemento ad mistum, a misto ad uiuens, et sic usque ad hominem qui est finis totius nature ergo natura procedit a posterioribus ad priora simpliciter. Propterea dicit philosophus in sexto Topicorum quod sicut omne sanum est simpliciter est sanum apud homines bene dispositos similiter idem est prius simpliciter et prius apud homines bene dispositos. Sed homines discreti et bene dispositi prius consciderant finem, ergo finis prius est simpliciter, cum ergo natura procedat ab aliis usque ad finem. Manifestum est quod natura procedit a posterioribus ad priora simpliciter. Contrarium autem dicit philosophus in libro Physicorum quod natura procedit a prioribus simpliciter ad posteriora. Propterea natura procedit ab elemento ad mistum, ab misto ad uiuens et a uiuente usque ad animal et ab animali ad hominem et semper unum suponit alterum, ergo procedit a prioribus simpliciter. Propterea dicit philosophus †in octauo† Prime philosophie quod potentia tempore et natura antecedit actum, sed in processu nature semper unum est in potentia ad alterum, ut elementum ad mistum et sic deinceps, ergo natura procedit a posterioribus simpliciter. Iusta hoc queritur quomodo finis est prior natura, et similiter quomodo materia est prior natura. Ad hoc dicendum quod duplex est potentia, prius natura et tempore, et hoc est prius secundum ueritatem et ab hoc priori incipit natura, est etiam prius nobilitate et intentione, et, sicut finis, prius est omnibus aliis, quia finis primo intenditur /266ra/ et postea omnia alia sunt propter finem. Dico ergo quod nobilitate et difinitione finis prior est aliis, tamen natura et tempore alia antecedunt finem et secundum hunc ordinem procedit natura.

 100-101 Cf. Phys. 199a8 et seq., 251b-10. 82 ad terminum] ad quartum V 84 sequuntur per se] om. V 86 proprietatem] om. M add. V 92-96 hominem qui ... sanum apud] om. M add. V 102 ad mistum ab misto] a mistum a misto V 103 ad hominem] ab homine M et semper] et om. M add. V 105 in octauo] non legitur M V 106 nature] V nullo M est in] inest V 107 ut elementum] elementa V et] etiam V 109 finis] om. V 111 potentia] prius et V 112 etiam] om. M add. V 113 intentione] V intentionem M et sicut] et om. V 114 postea] om. M add. V alia] om. V propter] V post M

222 14

120

125

130

135

140

145

150

155

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Ad primum in contrarium dicendum quod sine dubio finis est causa causarum, et prior omnibus, loquendo de priori nobilitate et diffinitione, quia omnia fiunt propter finem, et sic loquitur Aueroys. Tamen secundum ueritatem efficiens prior est, postea materia et ultimo finis, et hic ordo est in processu nature. Ad secundum dicendum quod philosophus loquitur ibi de priore nobilitate et diffinitione, cuius signum est quod dicit istud uerbum in sexto Topicorum ubi tractat de diffinitione. 3. Postea queritur de regimine animalium a parte cibi. Et primo de uirtute regitiua. Secundo de cibo. Contra primum quero utrum conseruatio corporis sit a uirtute regitiua, ita quod uirtus regitiua sit in omnibus que exierunt in esse. Et arguo sic. Dicit philosophus quod forma dat esse rei et conseruationem, sed forma que dat esse, substantia et non uirtus, ergo conseruatio rei est a substantia et non est a uirtute. Post ex eisdem est res et conseruatur in esse, teste philosophi. Sed corpus erit in esse per formam que est substantia, et hoc probat philosophus, quia ex non substantiis non fit substantia, ergo conseruatio rei est a substantia et non a uirtute. Contra Constantinus reduxit regitiuam corporum ad uirtutem naturalem. Propterea scribitur in libro De motu cordis quod primi actus egrediuntur a rei substantia, sicut uiuere ab anima, sed secundi actus egrediuntur a uirtute. Ergo cum conseruare rem sit actus secundus, quia esse est actus primus, sicut uiuere est in uiuentibus, ergo sicut in uiuentibus. Cum conseruare uitam est actus secundus, similiter conseruare esse erit actus secundus, ergo conseruatio rei est a uirtute regitiua. Propterea dicit Haly quod in omnibus habentibus esse est uirtus regitiua conseruans suum esse. Iusta hoc queritur ad quam uirtutem reducitur uirtus conseruatiua in homine. Quia dicit Haly quod uitalis est sicut radix, naturalis et animalis sunt sicut stipites, ergo uirtus regitiua reducitur ad uitalem. Contrarium autem dicit Constantinus quod reducitur ad naturalem. Propterea dicit Galenus quod eadem natura est que regit corpus, et uadit contra morbum. Sed uirtus naturalis digerit morbos, sicut ipse dicit, ergo uirtus regitiua reducitur ad naturalem. Ad primum istorum dicendum quod multiplex est conseruatio rei. Vna conseruatio est a sua forma intrinseca, et hec conseruatio non est a uirtute sed est per presentiam forme, ut per presentiam luminis conseruatur dies, per eius absentiam fiunt tenebre, et hec conseruatio fit in quolibet misto et etiam in elementis. Et etiam alia conseruatio a uirtute superiori extrinseca, ut intelligentia conseruatur in esse a uirtute prima. Et si primum retraheret sua influentia conseruandi, res in nichilum reddirent, sicut ex nichilo uenerunt. Est etiam quedam conseruatio que idem est quod restauratio 121-123 Cf. Top. 139a25 et seq. 121-123 ad secundum ... de deffinitione] om. V 125 primo] postea V 128 sit] sic V 129 dat] det V 130 rei] V ista M est] om. V 131 philosophi] philosopho V 133 ergo] est V 134 corporum] corporis V 135 propterea] postea V 136 cum] om. V 137 uiuere est] est om. V 138 ergo sicut in uiuentibus cum] om. V 141 conseruans] om. M add V 142 reducitur] reducatur V 143 sicut radix] uirtus V sunt] om. V 145 quod] om. V 150 sed est] est om. V 150-151 per presentiam] presentia V 151 ut per] per om. V 154 sua influentia] suam influatiuam V

Liber Liber VII VII

160

165

170

175

180

185

190

223 15

deperditi et, sicut conseruantur omnia uiuentia per nutrimentum, et hec conseruatio est a materia. Est etiam quedam conseruatio per quam aliquid conseruatur fugiendo contrarium, et hoc modo conseruatur animalia per actum. Per hoc patet solutio ad argumenta. Ad primum dico quod sine dubio illa conseruatio que est a forma, non a uirtute, unde ex isdem est res et conseruatur. Vnum est ad conseruationem que fit per formam intrinsecam. Et per hoc patet solutio ad secundum. Ad alium quesitum dicendum quod uirtus regitiua tamquam ad primam radicem reducitur ad uitalem, tamen immediate reducitur ad naturalem, et sic loquitur Constantinus. 4. Postea queritur de cibo, et primo quedam questiones generales. Secundo autem quedam questiones speciales. Et primo queritur de necessitate cibi absolute. Et secundo comparatione. Circa primum sic: nobiliori forme debetur nobilior operatio, sed nobilior est forma in uiuentibus quam in mistis uel elementis. Ergo si elementa et mista possunt conseruari in esse sine cibo, fortiori ratione et uiuentia. Propterea dicit etiam quod in elementis sunt qualitates ultime, et in elementis autem fracte, ergo fortior est calor in igne quam in uiuentibus, ergo si propter hoc cum superiore forma a calido requiritur nutrimentum in uiuentibus, fortiori ratione requiritur nutrimentum in igne, cum ibi sit fortior calor et calidi sit consumere. Sed ignis non indiget nutrimento ergo similiter nec uiuentia, ergo cibus non est necessarius. Contra dicit Ysaac in libro De elementis quod calidum maxime est actiuum, calidum enim agit in subiectum consumendo et in obiectum alterando. Alie qualitates solum agunt in obiectum, ergo cum calor consumat suum obiectum in uiuentibus, magis erit consumptio et deperditio, cum sit ibi fortis calor, ergo indiget restauratione. Sed hec fit per cibum, ergo cibus est necessarius. Propterea dicit philosophus in libro De morte et uita quod calor physicus non cessat depascere humidum nostri corporis ergo non indiget restaurationem per nutrimentum, ergo cibus est necessarius in uiuentibus, quod concedo, et dico quod calidum igneum aut est in materia propria, et sic non consumit suam materiam quia penitus est ei similis et nullo modo contraria, et sic est calor ignis in sua specie propria. Aut est in materia aliena, et sic semper consumit suum subiectum, donec faciat uel fiat ei similis, et hoc non potest esse donec destinatur penitus mistum et redeat ad naturam simplicis, quia ergo calor in nostro corpore est in materia aliena, semper consumit suum subiectum, et ita indigemus nutrimento ad sui restitutionem deperditi. Mista autem uel elementa non indigent nutrimento, quia philosophus dicit quod eius, quod nutritur, quelibet pars nutritur, nutrimentum autem non potest moueri ad quamlibet partem 173-176 v. De an 416a10-20 183-185 Cf. De morte et uita 469b7-10, 469b22 et seq. 156 sicut] sic V 157 quedam] aliqua V aliquid] aliqua V 158 actum] V tactum M 160 dico] om. V non a] non et a V 161 ad] de V 162 per hoc] sicut V 163 quesitum] om. V 169 et] om. M add. V 170 circa] contra V 173 etiam] constantinus V ultime] ultimate V et] om. V 173-174 elementis autem] elementis sunt autem V 174-175 ergo si propter ... in uiuentibus] om. M add. V 176 calidi sit] calidi sint V 179 subiectum] V subtilem M 182 fit] om. V 184 non] om. V 186 consumit] consumitur M 188 consumit] consueuit V 188-189 fiat ei similis] fit talis ei V 191 sui] om. V 192 indigent] indiget V quod] V qui M 193-194 partem secundum] partem sed secundum V

224 16

195

200

205

210

215

220

225

230

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

secundum omnes dimensiones, nisi secundum uirtutem anime. Et propter hoc sola uiuentia nutriuntur et non elementa uel mista. Per hoc patet solutio ad primum argumentum. Dico enim quod in elementis et mistis non est immanifesta consumptio sicut in homine et in uiuentibus. /266rb/ Iterum natura non est ita sollicita circa conseruationes temporum sic in conseruatione uiuentis cum mista non sint nisi propter uiuentia, et propter hoc mista et elementa non conseruantur per cibum, sed per presentiam sue forme, sicut uisum est prius. Ad secundum dicendum quod ignis licet sit corpore, tamen non profuit propriam materiam sed alienam, sicut uisum est. Postea queritur de cibo in comparatione, et primo in comparatione ad anelitum. Secundo in comparatione ad potum. 5. Circa primum sic: in omnibus animalibus est cibus necessarius, sed non anhelitus, ergo magis est necessarius cibus quam anhelitus. Propterea naturalis uirtus prior est quam uitalis, natura ubi est uitalis et naturalis, et non conuertitur, ergo cibus qui respondet uirtuti uitali. Contra anelitus est propter uitam, cibus autem propter continuationem uite, ergo anhelitus magis est necessarius quam cibus. Propterea grauius portat defectum anhelitus quam cibi ergo anhelitus est magis necessarius. Propterea dicit Constantinus in Pantegni quod ille qui exit a creature, primo attrahit aera, secundo petit potum, tertio autem cibum, ergo et cetera. 6. Circa secundum sicut: propter quod unumquodque tale et illud magis, sicut scribitur in libro Posteriorum. Sed dicit Iohannitius quod potus est propter cibum ut defferat nutrimentum per membra, ergo cibus magis est necessarius quam potus. Propterea cibus confert corpori quia reprimit calorem et quia restaurat deperditum. Sed potus solum reprimendo calorem, ergo cibus magis est necessarius quam potus. Propterea in quibuscumque animalibus est cibus, in eisdem est potus, quia multe sunt aues que non potant, tamen commedunt, ergo cibus est magis necessarius quam potus, sicut dicit Haly quod sicut anhelitus est magis necessarius quam potus, similiter potus quam cibus. Propterea potus uadit contra causam, cibus contra effectum. Nam cibus non esset necessarius, nisi calor consumet humidum nostri corporis. Vnde cibus uadit contra consumptionem que est effectus caloris restaurando deperditum, sed potus immediate ouiat calori primum refrigerando, ergo magis est necessarius potus quam cibus. Ad primum dicendum quod quedam sunt animalia frigida carentia sanguine, et illa non habent pulmonem, et in illis magis est necessarius cibus quam anhelitus. In animalibus calidis que habent sanguinem et pulmonem est e contrario. Per hoc patet solutio ad primum argumentum. 216-218 Cf. An. post. 90b25-32. 196 in] om. M add. V 198 temporum sic] V non legitur M uiuentis] V non legitur M 199 hoc] om. V 200 presentiam] naturam V 201 licet sit corpore] sed si calor V profuit] consumit V propriam] suam V 206 est] om. V cibus] om. V 207 natura ubi est uitalis] om. M add V 208 et non] sed non V 209 continuationem] continuitatem V 210-211 propterea grauius ... necessarius] om. M add. V 215 est] et V 218 solum reprimendo calorem] V non legitur M magis] etiam V necessarius] om. V 225 cibus] om. V 227 potus] om. V 228 frigida carentia sanguine] facta re carentia sanguine M carentia frigida sanguine V 229 cibus] om. M add.V 231 primum] secundum V

Liber Liber VII VII

235

240

245

250

255

260

265

270

225 17

Ad secundum dicendum quod in diuersis subiectis prius est uirtus naturalis quam uitalis, nam in quibuscumque est uitalis et naturalis et non e contrario. Tamen in eodem sicut in homine, prius est uitalis quam naturalis, cum uitalis sit radix aliorum secundum Haly. Ad secundum quesitum dicendum quod potus est magis necessarius quam cibus, et pono pro causa rationes probantes hoc. Ad primum in contrarium dicendum quod potus sine dubio refert nutrimentum per membra sed hoc non est suus finis ultimus, immo ut inroret membra et alteret calorem et prohibeat consumptionem humidi radicalis, sicut oleum prohibet consumptionem humidi radicalis, quod est in licinio quod manifeste apparet in lampade et per hoc patet solutio ad secundum. 7. Postea queritur utrum corpus humanum possit nutriri ex simplicibus, quia ex isdem sumus et nutrimur, scilicet ex elementis sumus, ergo ex elementis nutrimur. Propterea dicit Ysaac in principio †naturarum† quod idem est elementum morbi et nutrimenti. Et Auicenna dicit quod apostema aut est ex humiditate aut ex uentositate aut ex aquositate. Ergo secundum Auicennam morbus potest esse ex aquositate simplici. Sed idem est elementum morbi et nutrimenti, ergo simpliciter potest nutrire. Propterea dicit Yppocrates in Regimine acutorum quod pauca aqua non est danda febribus, quia conuertetur in genus colericum. Vult ergo Yppocrates quod ex aqua simplici possit fieri morbus, sed idem est elementum morbi et nutrimenti, ergo simpliciter potest nutrire. Propterea dicit philosophus in hoc libro et alibi quod pisces qui sunt in mari nutriuntur ex aqua dulci, ergo simpliciter nutrit. Propterea communis opinio dicit quod quattuor sunt animalia que uiuunt ex quattuor elementis. Vnde uersus quattuor ex istis uitam ducunt elementis. Allex unda fouet, gumaleon aera uiuit. Talpam terra fouet. Salamandra uiuit in igne. Contra sapor est medium in nutrimento, sed sapor non est in simplicibus, ergo simplex non nutrit. Propterea dicit philosophus in libro De sensu et sensato quod omnia nutriuntur dulci, in simplicibus non est sapor, ergo simplex non nutrit. Propterea Ysaac arguit quod sicut nutrimentum est ad restaurationem deperditi, sed quiquid deperditur est mistum, ergo solum mistum nutrit et non simplex. Propterea Auicenna in suo libro De anima arguit sic: uita stat per distantiam a contrarietate. Sed in simplicibus est maxima contrarietas, cum sint ibi qualitates ultimate et in elementis fracte. Ergo cum nutrimentum sit ad conseruationem uite, solum compositum nutrit et non simplex. Propterea philosophus in secundo De generatione sic arguit: ex isdem sumus, ergo ex mistis nutrimur et non ex simplicibus, et quod concedo et pono istas rationes pro causa. 253-254 Cf. H.A. 590a13 et seq. 260-261 Cf. De sensu et sensato 442a 268-269 Cf. supra. 232 secundum] tertium V est] om. V 233 nam ... uitalis] om. V 234 secundum] om. M add. V 241 licinio quod] quod om. V 242 et] om. M add. V 243 postea] propterea V 245 naturarum] non legitur M V 246 quod] om. V 248 nutrimenti] nutrimentum V 251 possit] om. V 254 nutrit] nutritur V 256 ducunt] dictis V allex unda] V non legitur M 258 sed sapor] sapor om. V 259 non] om. M add. V 261 est] om. M add. V 262 quod] addo 263 quidquid deperditur] quidquid est deperditum V 264 propterea auicenna] V propterea dicit auicenna M 266 fracte] facte V 269 non ex] ex om. M add. V et quod] et om. V

226 18

275

280

285

290

295

300

305

310

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Ad primum in contrarium dicendum quod ex isdem sumus et nutrimur. Verum est immediate, unde immediate sumus, ex mistis nutrimur. Ad secundum dicendum quod, cum dicit Ysaac, idem est elementum morbi et nutrimenti, loquitur de morbo uniuersali, sicut est febris que fit ex humore, similiter nutrimentum ex humoribus. Apostema autem est morbus particularis, et propter hoc tu non obicis. Per hoc patet solutio ad tertium. Yppocrates enim non uult dicere quod aqua conuertatur in coleram materialiter, sed effectiue conuertitur in genus colericum, sicut enim aqua in stuphis calefacit stuphas incitando calorem et fumos calidos multiplicando multimodo, similiter aqua frigida multiplicat calorem febrilem, et sic conuertitur in genus colericum. Ad quartum dicendum quod pisces non nutriuntur ex aqua dulci, sed per eam refocilantur, et nutriuntur ex aliquo reperto in illa aqua. Vel dicamus quod licet aqua ex qua nutriuntur pisces non sint mista tamen non est simplex, sed ad mista. Iusta hoc queritur quare mistum potest reddigi in naturam simplicem, ut si corpus tuum tanto esset in igne, statim fierit ignis. Simplicia autem non possunt fieri mista, ignis enim numquam fiet mistum nec alia elementa. Ad hoc dicendum quod una causa est quod actiue fortiores sunt in simplicibus quam in mistis. /266ua/ Secunda causa est quia mistum habet naturam simplicem et non conuertitur, et propter hoc mistum est in potentia simplex et non e contrario. Postea queritur utrum quodlibet mistum possit nutrire corpus humanum, quia dicit Auicenna quod quedam sunt que immutantur et non immutant, sicut cibus, quedam que immutant et immutantur, sicut materie, quedam que immutant et non immutantur, sicut uenenum. Ergo cum de proprietate cibi sit immutari, et quedam sunt mista que non immutantur, manifestum est quoniam non omne mistum potest esse cibus uel nutrimentum. Propterea elementa nutriunt propter distantiam a corpore humano, sed quedam sunt mista que plus distant a corpore humano quam simplicia. Nullum enim elementum est uenenum. Sed dicit Auicenna quod quedam sunt uenena a tota specie, quedam a complexione sicut frigida in quarto grado, ergo quedam sunt mista que non nutriuntur, sicut nec simplicia. Contra dicit Auicenna quod quedam puella fuit nutrita ex napello quod est pessimum uenenum. Ergo si napellus potest nutrire, fortiori ratione animalia mista, ergo omne animal mistum est in potentia ad hoc, ut nutriat corpus humanum, quod concedo. Ad primum in contrarium dicendum quod uenenum, si subito detur homini indecenti quantitate interficit hominem, et tunc agit et non patitur, tamen paulatine per assueffactionem posset homo nutriri ex ueneno et ex quolibet alio misto, saltem ad tempus, sicut patet de puella que nutrita fuit ex napello. 272 immediate] immediante V 275 humoribus] humore V 280 multimodo] om. V 284 sint] sit V simplicem] V simplicis M 287 tanto esset] modo erat V 289 quod] quia V 291 simplicem] V humanum] om. V 294 immutant] V immutantur M 299 elementa nutriunt] elementa non nutriunt V add. V 302 quarto grado] V quartum gradum M 306 animal] om. V ut] om. V 307-308 homini homini et in incedenti M

285 ad] a V 286 simplicis M 293 301 quod] om. M incedenti et in] V

Liber Liber VII VII

315

320

325

330

335

340

345

350

227 19

Ad secundum dicendum quod actuali complexione plus distant quedam mista ab homine quam simplicia, tamen essentiali complexione plus distant simplicia quam mista. Postea queritur utrum nutrimentum ita possit assimilari corpori humano quod nihil sit ibi de superfluo, quia sicut caro conuertitur nutrimentum in sui specie, similiter sit conuersio elementorum, quoniam generatur unum ex altero. Sed in illa conuersione totum conuertitur ita, quod nihil est de superfluo, ergo similiter in conuersione nutrimenti. Propterea philosophus dicit in libro De somno et uigilia, in principio cuius est potentia, eiusdem est actus. Sed quelibet pars nutrimenti est in potentia ad hoc, ut conuertatur, ergo nutrimentum ita conuertitur quod nihil est de superfluo. Contra dicit Ysaac quod nihil est ita simile corpori humano quod penitus assimiletur ei in nutriendo. Propterea in quolibet membro sunt quattuor uirtutes, scilicet attractiua, retentiua, digestiua et expulsiua, sed ut omne superfluum in nutrimento †frustra esset† expulsiua, ergo nullum nutrimentum penitus assimilatur corpori humano, quod concedo. Ad primum autem in contrarium dicendum quod non est simile, nam spoliata forma elementi remanet puta materia, que nullo modo resistit actioni, et propter hoc unum elementum secundum se totum conuertitur in aliud. Non sic autem est ex nutrimento, quia spoliata specie nutrimenti non remanet materia pura sed remanet complexio que non potest frangi, per quam alterat corpus humanum. Et propter hoc cibus ex toto non potest assimilari corpori, immo aliquid abicitur in prima digestione et aliquid in secunda et in tertia depuratur nutrimentum ulteriora depuratione, semper enim una digestio procedit depurando respectu alterius. Ad secundum dicendum quod quedam est potentia actiua et formalis, et de illa uerum est quod cuius est potentia, eiusdem est actus. Vnde illius eiusdem cuius est potentia curendi est cursus. Est etiam alia potentia passiua et materialis et de hac non est uerum, nam materia in potentia est ad infinitas formas, tamen numquam erunt actus talis potentie quia ergo nutrimentum est in potentia ad corpus in paciendo et materialiter, et propter hoc illa actualitas non ualet in proposito. Postea queritur utrum aliquod nutrimentum sit determinatum animalibus et uidetur quod sic, quod dicit Ysaac quod turdi et coturnices uiuunt ex iusquiamo, et tamen iusquiamus interficit hominem, ergo aliquod nutrimentum est determinatum animalibus. Contra dicit philosophus quod diuersitas ciborum, et hoc in lectione hodierna, impinguat porcos quantum ad alia animalia, ergo animalia non habent cibum determinatum. Propterea dicturus est in hoc libro quod homo non est determinatus ad aliquod nutrimentum, et propter hoc philosophus dicit quod diuersificatur nutrimentum in homine quam est in aliis animalibus, sicut nec ad aliquem habitum. 319-321 Cf. De somno et uigilia 456a30-456b6 345-347 Cf. H.A. 595a16-25. 314 assimilari] om. M add. V 315 ibi] om. V conuertitur] conuertit V specie similiter] sepeciem V 319 uigilia in] uigilia et in V 324 membro] om. V 325 sed ut ... expulsiua] om. M add. V 327 autem] om. V 332 potest] om. V 338 erunt] erit V 339 et] om. V 342 dicit] om. M add. V 344 animalibus] om. M add. V 346 ad] om. V 348 ad] om. V 349 dicit quod] addo 349-350 et propter ... animalibus] om. V 350 ad] om. V

228 20

355

360

365

370

375

380

385

390

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Iusta hoc queritur quare homo est indifferens ad cibaria magis quam alia animalia. Et etiam quare magis animalia generantia quam aues. Ad primum istorum dicendum quod nullum est nutrimentum determinatum, nam omne mistum in potentia est nutrimentum et unumquodque animal eligit sibi nutrimentum conueniens magis. Ad secundum quesitum dicendum quod una causa est quia diuersitas membrorum maior est in homine quam in aliis animalibus, et propter hoc plus diuersificatur nutrimentum in homine quam in aliis animalibus. Secunda est quia homo habet iudicium magis discretum, et propter hoc habet nobiliorem appetitum et appetit diuersa, non sic autem est in aliis animalibus, et quia porcus et canis et alia generantia magis assimilantur homini quam aues, et propter hoc minus determinant /266ub/ sibi nutrimentum quam aues. 8. Postea queritur de modo nutriendi, utrum nutrimentum nutriat a tota specie quia forma perficit rem et conseruat, sicut dicit philosophus. Sed corpora conseruantur per nutrimentum, ergo hoc est a forma et ita a tota specie. Propterea attractiua ordinatur ad digestiuam, sed membra attrahunt a tota specie, ergo digestiua digerit a tota specie, quare nutrimentum nutrit a tota specie. Contrarium autem dicit Auicenna quod uenenum operatur a tota specie, materia a complexione, cibus a materia. Propterea in operatione a tota specie, sicut est uirtus occulta actiua in agente, sic passiua in paciente. Vnde ferrum attrahitur ab adamante et non aliud metallum. Ergo si nutrimentum conuertitur a tota specie, membra conuertunt nutrimentum a tota specie. Et hoc est falsum, quia membra conuertunt a complexione, digestiua enim uiget per calidum et humidum, ergo nutrimentum non nutrit a tota specie. Propterea in operatione a tota specie agens non conuertitur paciens in sui speciem, ergo adamas enim non conuertit ferrum in sui specie sed membrum conuertit nutrimentum in sui specie, conuersio nutrimenti non est a tota specie. Iusta quod hoc queritur utrum remota specie lactuce possit ne remanere complexio per quam alteret corpus humanum, quia omnem generationem precedit alteratio, ergo antequam lactuca fiat membra uel pars membri alteratur, ergo non potest alterare corpus humanum. Propterea calor sequitur complexionem, substantia speciem. Sed dicit Ysaac quod facilius est dare calorem quam substantiam, ergo facilius est dare complexionem quam speciem, ergo, priuata specie, priuatur complexio, ergo ex quo lactuca expoliata est a sua specie non potest alterare corpus per suam complexionem. Contrarium dicit Auicenna quod quantumcumque assimiletur lactuca semper remanet quedam complexio naturalis que non potest frangi, per quam alterat corpus humanum. Ad primum istorum dicendum quod tota species uno modo dicitur forma completiua rei, per quam res est id quod est. Et sic omnis res naturalis operatur a tota 351 est] om. V 356 quia] V quod M 357 hoc] om. M add. V plus] V philosophus M 358 quam in] V quam est in M 360 et] om. M add. V 361 generantia] generatiua V 363 nutrimentum] om. M add. V 364 corpora conseruantur] corpus conseruatur V 365 per nutrimentum] om. M add. V 366-367 specie ergo] homo ergo V 367 nutrit] nutriantur V 372 et] sed V 373 conuertunt] om. V 375 conuertitur] conuertunt V 376-377 adamas enim ... sui specie] om. M add. V 380 membra] membrum V pars] V philosophus M 387 naturalis que ... alterat corpus] om. V

Liber Liber VII VII

395

400

405

410

415

229 21

specie, scilicet per presentiam sue forme, et sic non loquitur medicus de tota specie. Alio modo dicitur aliquid operatur a tota specie quando operatur per uirtutem occultam que sequitur totam speciem, ut adamas attrahit ferrum a tota specie, id est per uirtutem occultam que est in eo, non per formam complexiuam speciei, sed per aliquam uirtutem que sequitur speciem, et sic loquitur medicus de tota specie. Dico ergo quod nutrimentum non nutrit a tota specie sed a materia, sicut dicit Auicenna, et concedo omnes rationes hoc probantes. Ad primum autem in contrarium dicendum quod forma perficit et conseruat. Sed talis conseruatio non est a tota specie, nam non appellatur forma uel species sed aliqua uirtus que consequitur speciem totam. Ad secundum dicendum quod non est simile de attractiua et digestiua, nam sicut adamas illud, quod attrahit, non conuertit, similiter dico quod membra attrahunt a tota specie nutrimentum, sicut stamnea attrahit coleram et turbit flegma, et lapis lazuli atrahit melancholiam, sed tota attractiua non conuertit nutrimentum. Digestiua autem conuertit nutrimentum et quia agens a tota specie non conuertit paciens, propter hoc digestiua non operatur a tota specie sed a complexione. Ad tertium quesitum dicendum quod lactuca spoliata a sua specie in ipsa assimilatione alterat corpus, sicut dicit Auicenna. Et tu obicis quod prius alteratur et assimilatur penitus corpori, ergo non alterat ipsum. Dico quod non alterat ipsum repectu status in quo est, quia penitus fit ei simile, sed alterat ipsum respectu status in quo erat prius, ut si prius fuit calidus et tertio modo est, est calidum in secundo. Ad secundum dicendum quod complexio sequitur materiam, species formam, et quia numquam lactuca ita assimilatur quando remaneat materia, propter hoc semper remanet uestigium complexionis in materia, per quam alterat corpus. Sed lactuca spoliatur sua forma, et propter hoc spoliatur sua specie. Sed non potest spoliari complexione quia non potest spoliari materia, et complexio sequitur materiam.

391 forme] om. V 392 aliquid operatur] aliud operari V 393 sequitur] consequitur V 395 et sic ... specie] om. M add. V 396 et] quod V 397 omnes] om. V 401 et] om. M add. V 403 atrahit] om. M add. V 404 tota] totam M om. V 404405 digestiua ... nutrimentum et] om. V 405 specie non] V specie sed non M 406 operatur] conuertit V 407 tertium] secundum V in ipsa] om. V 411 et] in V 416 materia] materiam V

230

5

10

15

20

25

30

35

Peter of Spain, Questiones super libro ‘De Animalibus’ Aristotelis

Questio quarta Et animalia diuersantur secundum loca et cetera. Hic restat querere de cibo et potu. 1. Et queritur primo quare si lupus sit uulneratus, alii lupi persequuntur ipsum et uolunt ipsum commedere. Et quare pisces eiusdem speciei commedunt se ad inuicem, non sic autem est in aliis animalibus. Et quare pisces et aues non ruminant sicut quedam animalia generantia. Et quare animalia rapacia sunt pessimi nutrimenti licet uiuant de meliori nutrimento quam alia animalia, et animalia rapacia faciunt serram in dentibus. Et quare, ut dicit philosophus, serpentes plus possunt abstinere a cibo quam alia animalia. Et quare aqua pluuialis est dulcis. Et quare fecundat animalia et plantas magis quam alia aqua. Et quare aqua pluuialis est stiptica. Ad primum istorum dicendum quod una causa est quia uident ipsum lupum uulneratum, confidunt de se ipsis et diffidunt de ipso et presumunt quod ipse non potest se defendere. Secunda causa est quia sunt animalia uiuentia de carne et sanguine, et propter /267ra/ hoc quando uident sanguinem in ipso, incitatur eorum appetitus. Tertia causa est quia ista animalia conueniunt in actu rapiendi, quia hoc est commune omnibus, et propter hoc quando uident aliquem uulneratum, sciunt uel presumunt quod amplius a modo non potest rapere et ideo ruunt in ipsum et comedunt ipsum. Ad secundum dicendum quod, sicut dicit Galenus, frigidus stans est bonus appetere, et propter hoc, quia pisces sunt frigidi, sunt gulosi et commedunt se ad inuicem. Ad tertium dicendum quod pisces non ruminant. Vna causa est quia habent dentes in utraque mandibula, animal autem †ruminans† non habet dentes in mandibula superiori. Secunda causa est quia solum animal commedens herbas ruminat, quia suum nutrimentum est multum remotum a natura corporis. Pisces autem commedunt carnem siue muscas et uermes que non sunt ita remota. Tertia causa est quia si pisces ruminarent, appetteret quod sepe aperirent os et ita penetraret aqua usque ad cor et sic interficerentur. Vnde piscis qui habet hamum in ore et habet os apertum, si ducatur per aquam, submergitur sicut aliud animal. Et notandum quod, sicut dicit philosophus, †...staret† est quidam piscis qui ruminat, quia commedit herbas in litore et ponit caput extra aquam.  2 Cf. H.A. 605b22 et seq. 6-7 Cf. H.A. 591a18 8 Cf. H.A. 632b-15 35-37 Cf. H.A. 632b9-10 et v. P.A. 674b17675a23. 1 questio quarta] in marg. M om. V 2 et animalia] rubrica animalia V loca et cetera] materiam V 6 ad] om. V autem] om. V 10-12 et animalia rapacia ... alia animalia] om. M add. V 16 uident] uidetur V lupum] om. M add. V 17 et diffidunt] desperant V ipse] om. V 19 carne et] om. V 19-20 propter hoc quando] quia V 22 uel] et V 26 propter hoc] om. V ad] appetere V 29 in utraque ... habet dentes] om. M add. V 34-35 ita penetraret] impenetraret V 35 interficerentur] interficiuntur V 37 piscis] om. V

Liber Liber VII VII 40

45

50

55

60

65

70

75

231 23

Ad quartum dicendum quod aues non rumimant quia non habent dentes nec digerunt cibum in ore. Ad quintum dicendum quod animalia rapacia non ordinantur homini in cibum scilicet propter delectationem, ut rapinant alia animalia et inde delectetur homo, et propter hoc non sunt boni nutrimenti. Ad sextum dicendum quod animalia rapacia, quia dentibus rapiunt, oportet quod habeant dentes acutos, et propter hoc eorum dentes sunt lati inferius et acuti superius, et ita est ibi quedam distantia sicut secunda. Ad septimum dicendum quod sicut dicit Yppocrates, senex facilime ferunt ieiunium, et hoc est quia sunt frigidi. Vnde flegmaticus plus potest ieiunare quam colericus, quia ergo serpentes sunt animalia ualde frigida cuius signum quod abscondunt se in yeme, et propter hoc diu possunt abstinere a cibo. Ad octauum dicendum quod, sicut dicit Ysaac, dulcedo fundatur in humido aereo et quia aqua pluuialis fit per eleuationem in aere et commiscetur cum humido aereo et fit dulcis, sicut patet de rore, et quia est dulcis et solum dulce nutrit sicut dicit philosophus, propter hoc aqua pluuialis fecundat plantas et alia animalia. Secunda causa est quia uita stat per calidum et humidum. Et aqua autem pluuialis, quia fit per eleuationem in aere, aliud retrahit de calido et humido aereo, et quia aqua pluuialis est dulcis, propter hoc bene attrahitur a membris et fortiter et quando fortis est attractiua, debilitatur expulsiua, et propter hoc aqua pluuialis est stiptica. Tertia causa est quia aqua pluuialis est ualde subtilis et frigida essentialiter, et in eleuatione per calorem solis concipit quamdam siccitatem et omne frigidum et siccum est stipticum et propter hoc et cetera. 2. Postea queritur de potu, et primo de necessitate potus, quia dicit philosophus quod unumquodque animal appetit sibi simile, ergo cum potus sit dissimilis calori animalium, potus non debet appeti ab animalibus. Propterea dicit philosophus in secundo De generatione: nam inquimus desiderare quod melius est, ergo cum unumquodque conseruetur in esse per simile, potus autem non sic similis calori animalium, manifestum est quod potus non est necessarius. Contrarium autem uult philosophus quod potus sit necessarius. Postea queritur utrum potus sit respectu contrarii uel respectu similis, quia dicit Auicenna quod sicut aer resistit calori uitali, sic potus naturali. Sed anhelitus est respectu contrarii, ergo potus est respectu contrarii. Propterea potus est respectu siccum et humidum sicut dicit philosophus, ergo potus est respectu contrarii. Contra dicit Haly quod discrasia naturalis appetit similia, ergo cum appetitus potus fit, naturalis erit respectu similis. 47-48 Hippocrates, Aphorismi I 13-14 65-68 Cf. Gen. et corrup. 336b27. 40 digerunt] possunt digerere V 42 scilicet] sed V 43 boni] om. V 43-44 nutrimenti ad septimum] nutrimenti secunda causa est caliditas excedens in ipsis ad V 46 ita est] inest V secunda] inferiora V 48 potest] habet V 49 quod] quia V 53 fit] sic est V 54 alia animalia] animales V 55 et aqua] et om. M add. V autem] om. V 58 fortis est] V fortiter M 59 et frigida] et om. M add. V 61 propter hoc et] om. M add. V 63 quod] om. V animal] uel V simile] om. M add. V 63-64 sit ... potus] om. M add. V 66 est] om. M add. V 70 uel respectu] respectu om. M add. V 71 sic] V fit M 73-74 propterea ... contrarii] om. M add. V

232 24

80

85

90

95

100

105

110

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Postea queritur utrum appetitus potus sit respectu contrarii in actu uel in essentia, quia dicit Galenus quod unumquodque dicitur tale ab eo quod habet in essentia et non in actu, ergo potus est respectu contrarii in essentia. Propterea contra appetitus potus in homine maxime est respectu uini. Sed uinum est calidum et siccum in essentia, frigidum in actu, ergo appetitus potus est respectu contrarii in actu et non in essentia. Ad primum istorum dicendum quod potus est necessarius et ut differat nutrimentum ad membra, et ut in cor et membra et reprimat calorem innatum. Ad primum in contrarium dicendum quod quedam sunt que conseruant corpus per se restaurando deperditum, sicut cibus, et in tali conseruatione appetitus naturalis est respectu similis. Potus autem conseruat corpus in stando deperditum nec paciendo, sicut cibus, sed agendo et alterando calorem. Et quia omnis alteratio fit per contrarium, semper appetitus potus est respectu contrarii. Per hoc patet solutio ad argumenta. Ad autoritatem autem Haly respondeo quod discrasia naturalis appetat similia, uerum est respectu cibi et non respectu potus, in quantum potus est respectu contrarii in essentia et in actu. Ad hoc autem quod obicitur de uino dicendum quod uinum non est potus penitus sed cibus et potus sicut dicit Iohannitius. 3. Iusta hoc queritur quare uinum plus appetitur ab homine quam alius liquor. Et quare sitatus et serpentes plus appetunt uinum quam alia animalia. Et quare serpentes diligunt lac. Et quare ouantia generaliter parum aut nihil potant. Et quare equus appetit aquam turbidam, uacca autem aquam claram de fontibus. Ad primum istorum dicendum quod cum /267rb/ uinum sit calidum et siccum, citissime conuertitur in naturam caloris et spiritus, et propter hoc quia spiritus sunt latores uirtutum, uinum multum confortat uirtutem et ideo multum appetitur ab homine. Tamen si superflue accipiatur per uiam indigestionis, generat morbos flegmaticos. Flegma enim nihil aliud est quam primum humidum a cibo indigestum prout dicit philosophus in Topicis. Homo autem plus appetit uinum quam alia animalia ratione nobilitatis sui appetitus. Sitatus autem et serpentes appetunt uinum, quia sunt animalia ualde frigida et parum habent de spiritibus. Vinum autem cito conuertitur in naturam spiritus. Serpentes autem diligunt lac quia lac generatur ex sanguine qui est calidus et humidus et hec animalia sunt frigida. Ad aliud dicendum quod animalia ouantia parum potant quia oua sunt in eorum matricibus prope stomachum et ex humiditate que est in ouis, et multum humectatur stomachos eorum.



104-105 Cf. Top. 140b8-10 107-108 Cf. H.A. 594a10; Plinius, X 93 111-113 Cf. H.A. 594a8; P.A. 669a25. 78 dicitur] om. M add. V 80 potus] om. V 83 dicendum] om. M add. V et] om. V 84 in] ita V 86-87 sicut cibus ... deperditum] om. V 90 autoritatem] auctorem V respondeo] V loquendo M 91 in quantum] ad tertium arguit quod apetitus V potus est] est om. M add. V 93 autem] dicendum V 96 et] om. M add. V 98 ouantia] om. M add. V 100 quod] om.V cum] om. M add. V 101 propter] om. V 102 uirtutem] V naturam M 104 enim] om. M add. V 107 et] om. M add. V frigida et] et om. M add. V 109 quia lac] lac om. M add V 110 hec] om. V 113 eorum] om. V

Liber Liber VII VII 115

120

233 25

Ad aliud dicendum quod uacce habent pulmonem debilem, et propter hoc non possunt bibere et anelare, et habent stomachum fortem, et propter hoc appetunt aquam claram frigidam ut calor qui non potest refrigerari per adnelitum, refrigeratur per aquam. E contrario autem est de equis, habent enim pulmonem fortem et stomachum debilem et multum frigidum. Et propter hoc eorum calor bene refrigeratur per anhelitum nec potant aquam frigidam, claram sed turbidam quia si esset clara et frigida, penetraret per poros stomachi, quem habent debilem, et superflue infrigidaret ipsum. Et propter hoc ex industria eis data a natura turbidant siue conmouent aquam cum pede ne eis infera noccumentum.

 118-120 Cf. H. A. 595a30-596a. 117 autem] om. V 118 frigidum] fortem V eorum] om. M add. V 119 potant] V potat M 121 eis data] V eius tanta M

This page has been left blank intentionally

VIII LiberLiberVIII

5

10

15

20

25

30

Questio prima Modi animalium diuersantur et cetera. Hic restant quedam querenda adhuc de septimo libro, et primo duo. Secundo queruntur quedam alia que fuerunt quesita circa lectionem precedentem. Circa lectionem istam duo queruntur: primo de renouatione iuuentutis. Secundum est de egreditudinibus animalium. 1. Ad primum sic dicit Haly: quod membra radicalia spermatica non possunt regenerari, sed per consumptionem membrorum radicalium uenit senectus, ergo iuuentutis non potest renouari. Propterea dicit philosophus quod caro secundum materiam fluit et refluit, caro autem secundum speciem non. Sed in senectute consumitur caro secundum speciem, ergo iuuentus non potest renouari. Et nota quod debemus intelligere hanc autoritatem de †compilato predicto†. Caro enim secundum speciem fluit quia secundum istum fluxum fit processus in etatibus sed tamen non fluit et refluit. Propterea dicit Auicenna quod medicina neminem a morte liberat. Mors enim naturalis non potest retardari. Sed retardaretur mors si esset renouatio iuuentutis, ergo renouatio iuuentutis est impossibilis. Propterea philosophus dicit in libro De generatione quod quicquid cadit sub generatione, cadit sub corruptione. Sed si posset renouari iuuentus corpus animalis non caderet sub corruptione, ergo renouatio iuuentutis non est possibilis. Contra dicit philosophus quod quedam animalia que latent in cauernis, eiciunt senectutem. Sed iecere senectutem nil aliud est quam renouare iuuentutem, ergo renouatio iuuentutis est possibilis. Propterea dicit Auicenna quod tres fere renouant iuuentutem, ergo iuuentus potest renouari. Propterea dicit Rasis quod carnes tyri renouant hominem, ergo et cetera. Ad hoc dicendum quod quedam est senectus naturalis que fit per consumptionem humidi radicalis et loquendo de tali, iuuentus non potest renouari secundum sensum, potest tamen secundum apparentiam, ut serpentes exeunt ueterem pellem et induunt nouam, et uidetur in eis iuuentus renouari secundum apparentiam non tamen hoc est secundum uerum. Est etiam quedam senectus accidentalis et hec autem fit per corruptionem substantie, ut in lepra, et tunc carnes tyri competunt quia malam materiam uenenosam extrahunt et faciunt quasi nouum hominem quia de leproso faciunt non leprosum. Aut fit per consumptionem humidi accidentaliter ut patet in ptisicis et hic 2 Cf. H.A. 608a12 18-19 Cf. Gen. et corrup. 314b10-12, 318a23-30, 318b33-34 21-23 Cf. H.A. 549b26, 600b15 et seq. 1 questio prima] in marg. M om. V 2 modi ... cetera] om. V 3-4 hic ... precedentem] litturatum M add. V 5 circa] cum V 6 egreditudinibus] egredibus V 8 regenerari] renouari V 12 debemus] debent V 15 propterea] postea V 18 libro] om. V 20 possibilis] om. M add. V 24 propterea] postea V 25 renouari] V remoueri M 26 carnes tyri renouant] caro tyri renouat V 29 tamen secundum] om. V 30 renouari] om. V 31 hoc] V ita M est etiam] et etiam V 32 carnes tyri] om. V 33 leproso] V non legitur M 34 leprosum] V non legitur M ptisicis] thysicum V

236 2 35

40

45

50

55

60

65

70

Peter super libro libro ‘De ‘De animalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

renouatur iuuentus per bonum nutrimentum aut per balneum. Aut fit per superfluitatem humiditatis in corpore indigeste propter errorem epatis sicut in ydrope. Et hoc dicit Auicenna, quod tres fere renouant iuuentutem quia aquositatem superfluam consumunt et educunt. Per hoc patet solutio ad argumenta. 2. Iusta hoc queritur quare scortea serpentis renouatur et non cutis hominis. Et quare cerui et aquila et serpens renouant iuuentutem et non alia animalia. Et quare uenenum generaliter petit cor. Et quare saliua hominis est uenenum bufoni et maxime hominis ieiuni. Et quare etiam saliua hominis est uenenum homini. Et queritur etiam per quam uiam carnes thyrie renouant iuuentutem. Ad primum istorum dicendum quod quedam sunt animalia quorum cutis generatur in secundina sicut homo et multa alia, et in istis sicut membra radicalia non possunt renouari, similiter neque cutis. Sed serpens non generatur in secundina sed in ouo et eius cutis fit ex nutrimento et sicut membra generata ex nutrimento possunt renouari, similiter cutis serpentis potest renouari. Ad secundum dicendum quod serpens inter reptilia est animal magis calidum, aquila inter uolatilia, ceruus autem inter bruta. Propter hoc ista animalia per suam cautelam renouant iuuentutem et non alia. Ad tertium dicendum quod sicut dicit Auicenna, uenenum a tota specie petit cor. Vnde dicit quod attractio quedam est /267ua/ a tota specie, quedam a uacuo et quedam a calido, quia ergo, sicut dicunt auctores, cor est fons totius caliditatis, cum attractio sit a calido, cor plus attrahit uenenum quam alia membra. Alia causa est quia natura uidens quod uenenum est inimicum uite, transmittit eum ad locum ubi natura est fortior. Sed nota quod dicit Auicenna quod generalis aspectus uel uniuersalis ueneni est ad cor. Sed tamen quidam est aspectus particularis ad alia membra ut cantharides ad uesicam, lepus marinum ad pulmonem et †eshustum† ad stomachum. Ad quartum dicendum quod quantum distat uenenum bufonis ab homine tantum saliua hominis a bufone. Et propter hoc saliua hominis est uenenum bufoni, sicut bufo homini, et plus saliua quam alia pars hominis, quia saliua uenit a membris interioribus ut a pulmone, et ideo habet fortiorem effectum et maxime quando homo est ieiunus, quia cibus occultat operationem saliue. Ad aliud dicendum quod, sicut dicit Ysaac, quanto magis aliquid amicabilis nature, tanto est magis inimicum si destituatur a regimine nature. Et propter hoc saliua hominis quando est extra, est uenenum homini. Ad aliud dicendum quod, sicut membra quando sunt in statu naturali, attrahunt nutrimentum, sicut quando sunt in statu innaturali, attrahunt illud quod debent exonerari a mala materia, et per hanc uiam operatur medicina in corpore, membra ergo attrahunt carnes tyri et tyriacha, quia uenenum attrahit materiam uenenosam lepre, que sibi similis  42 v. H.A. 607a30ss.; Aelianus, II 24; IV 22; VII 26; Plinius, VII 2. 36 hoc] sic V 37 tres fere renouant] ista fera renouat V quia] om. V 38 consumunt et educunt per] conseruat et educit et per V 41 petit] apetit V 42 bufoni] V bufonis M 44 et] om. V 46 homo et multa alia] V non legitur M 50 serpens] om. V est] om. V 51 autem] om. M add. V suam] om. M add. V 54 et] om. V 57 eum ad locum] id V 59 quidam] V quedam M cantharides] cantarides M cantarideus V 60 eshustum] non legitur M ultimum V 61 ab homine] om. M add. V 62 et] om. V 64 ieiunus] iuuenis V 66 dicit] om. V magis] autem est V 67 magis] om. V 72 uenenum attrahit] V uenenum est attrahit M

Liber Liber VIII VIII

75

80

85

90

95

100

105

110

2373

est, uel aliud uenenum, et hoc est a tota specie. Sed a complexione quia est uenenum ualde calidum et sui attractione saluit uentrem et secum trahit totam materiam uenenosam, et per hanc uiam renouatur iuuentus in homine. Eodem modo facit ceruus, pugnat enim cum serpente et commedit partem serpentis. Postea commedit origanum ne moriatur ex ueneno, et post bibit aquam in magna quantitate, ut prouocetur fluxus uentris. Eodem modo facit aquila. 3. Circa secundum queritur quare in piscibus non est morbus pestilencialis, sicut in aliis animalibus. Et quare in animalibus domesticis plus quam in siluestribus. Et quare in rapacibus minus quam in aliis. Et quare in auibus minus quam in aliis. Et quare in ouibus et uaccis plus quam in aliis. Et quare canibus plus accidit podagra quam in aliis. Et quare equa propter olfatum candele extincte patitur abortum. Et etiam hoc est in quibusdam mulieribus sicut dicit philosophus dicens equa. Et quare equis plus accidit stranguria quam aliis. Et quare porcis plus accidunt scrofule quam aliis. Et quare diaria plus accidit in porcis quam aliis. Et quare diaria in porcis est difficilis curationis uel impossibilis. Et quare uinum datum per inferiora fluxus restringit, datum autem per superiora fluxus prouocat. Et quare animalia rapacia parua et macra sunt in calida regione, animalia uiuentia de granis et plantis sunt ibi magna et pingua, in regione frigida est e contraio. Et quare bufones moriuntur ex sale. Item queritur per quam uiam uenit morbus pestilentialis. Ad primum istorum dicendum quod morbus contagiosus est per infectionem aeris et quia pisces non attrahunt aera, propter hoc in ipsis non est morbus petilentialis. Secunda causa quia habitant in aqua, aqua autem mundificat sordes, et propter hoc non ita inficiuntur a rebus putridis sicut cetera animalia. Tertia causa est quia pisces habitant in mari quod est salsum, sal autem preseruat a putredine. Ad secundum dicendum quod societas multum operatur ad contagium. Animalia autem domestica sunt in societate hominum et attrahunt aerem corruptum et infectum. Sed siluestria attrahunt aera magis purum et ideo minus accidit eis morbus pestilentialis. Secunda causa est quia animalia domestica sunt calida et humida. Siluestria autem calida et sicca, et propter hoc domestica sunt magis habilia ad putrefactionem et corruptionem quam siluestria, et per hoc patet solutio ad tertium, nam rapacia sunt calida respectu aliorum.

76-78 Cf. H.A. 611b21-22 85 Cf. H.A. 604a5-13 86-87 Cf. H.A. 604b30-31; Aelianus, IX 54 88 Cf. H.A. 595b2930, 604a21-605a15 89-91 Cf. H.A. 603b10-604a5 98-100 Cf. H.A. 602b11 104-105 Cf. H.A. 602b13-15. 77 magna] om. V 79 secundum queritur] secundum primo queritur V morbus] moribus V 82-83 et quare ... in aliis] om. V 86 propter] om. V extincte] absciente V 87 quibusdam] quibus V dicens] om. V equa] addo uacca M om. V 88 quare] om. V 90 in] om. M add. V 94-95 animalia uiuentia ... in regione] om. V 98 infectionem] defectionem V 100 quia] est quare V 106 pestilentialis] pestilentialibus V 107 quia] quare V 108 sunt] om. M add. V

238 4

115

120

125

130

135

140

145

150

Peter super libro libro ‘De ‘De animalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Per hoc patet solutio ad quartum, uolatilia enim naturaliter sunt calida et sicca, et attrahunt aera magis pura et munda quam cetera animalia. Ad quintum dicendum quod oues sunt calide et humide, et calidum et humidum disponit ad putredinem. Item oues et uacce sunt semper in societate. Iterum uacce habent pulmonem debilem, sicut dicit philosophus, et propter hoc cito incurrunt per corruptionem pulmonis. Et propter istas causas accidit ouibus et uaccis morbus pestilentialis plus quam aliis. Ad sextum dicendum quod sicut dicit Yppocrates eunuchi non podagrizant, et hoc est, sicut dicit Galenus, quia non coeunt nec possunt coire per hoc patet quod coitus est causa podagre. Et quia canes multum coeunt, propter hoc plus accidit eis podagra quam aliis. Secunda causa est quia sunt in continuo motu et fluunt humores ad partes inferiores, scilicet ad pedes. Ad septimum dicendum quod, sicut narrat Galenus in libro De interioribus, quidam ponebant quod matrix esset animal, ut Plato, quia mouetur fugiendo nociuum, sicut animal. Dico ergo quod in odore candele extincte matrix retrahit se et est causa aborciendi. Ad octauum dicendum quod equus continue est subditus homini. Vnde quia homo cogit ipsum, non potest mingere et egerere quando uult, et propter hoc accidit eis stranguria et passio yliaca ex induratione stomacorum et retentione urine. Secunda causa est quia equus stringitur in uentre per cingulum, quia meatus redduntur strinctiores et accidit eis stranguria et yliaca. Tertia causa est quia equus bibit aquam grossam et turbidam, unde si inueniat claram, turbat eam. Et propter hoc quia grossum de facili non potest penetrare, accidit eis stranguria. Ad nonum dicendum quod porcus est animal frigidum et humidum. Frigidum autem facit habundare flegmas et calidus diminuit sicut /267ub/ dicit Auicenna. Et propter hoc porcus multas habet superfluitates et maxime in membro frigido et humido, scilicet in cerebro. Emunctorium uero cerebri est in collo et sub faucibus, sicut emunctorium cordis est sub ascellis, et propter hoc ex istis superfluitatibus generantur scrofule, Galenus, glandes plus quam aliis animalibus. Per hoc patet solutio ad decimum. Quia enim porci multum habundant in humiditate flegmatica, lubricantur eorum intestina et accidit eis diaria. Per hoc patet solutio ad undecimum. Quia enim diaria in porcis est cum flegmate, cum porcus sit totus flegmaticus, non potest euacuari materia nisi euacuetur totus porcus. Et propter hoc cura diarie in porcis est difficilis uel impossibilis. Per hoc patet solutio ad duodecimum. Quia enim diaria in porcis est ex materia frigida et humida, et si iniciatur uinum per clistes, curatur quia uinum est calidum et siccum et cura est per contrarium. Si autem appotuatur per os, non restringit, quia non 115-116 Cf. H.A. 604a14-21 119 Cf. Hippocrates, Aphorismi VI 28-29 126-128 Cf. Plato, Timaeus 91. 112 pura et munda] purum et mundum M V 115 hoc] om. V 117 et propter] et om M add V 121 propter hoc] et propter V accidit] accipit V 129 quod equus] om. V 135 turbat] turbidat V 138 facit] fit V calidus diminuit] calor restringit V 140 est] om. V 141 et] om. V 147 hoc] om. M add V est difficilis] est ita difficilis V 150 appotuatur] atopuatur M accipiatur V

Liber Liber VIII VIII

155

160

165

170

2395

potest uenire ad intestina cum sua uirtute. Hoc quando accipitur per os, plus prouocat fluxum quam restringat, sed si iniciatur per clistes, uadit ad intestina cum sua uirtute et restringit fluxum, sicut dictum est. Ad decimum tertium dicendum quod animalia rapacia sunt calida, et propter hoc in regione calida sunt parua et macra propter calorem externeum, qui trahit calorem intraneum ad exteriora, et ita est ibi duplex consumptio contraria de causa animalia frigida bene uiuunt ibi, et plante similiter. Secunda causa est quia in terra calida sunt plante magne et multe, et similiter multa grana. Et propter hoc animalia conmedentia plantas et grana sunt ibi magna et pingua. Sed rapacia sunt ibi macra, quia non est copia ibi animalium que debent rapere, in regione frigida est e contrario. Ad decimum quartum dicendum quod sal est penetratum et consumptum, et per hoc bufo quia parum habet de humido radicali, cum sit animal carens sanguine et est animal rare compositionis, si similiatur, sal penetrat ad profundum et consumit humidum radicale et moritur bufo. Ad decimum quintum dicendum quod quidam sunt morbi hederitatii, qui transeunt de uno in alium ex corruptione seminis sicut podagra, calculus et lepra. Sunt quidam morbi contagiosi qui inficiunt aera. Aer infectus inficit illos sicut ptisis in qua est corruptio pulmonis, et lipam, id est diarie oculorum. Lepra autem utrumque malum habet, est enim morbus hereditarius et contagiosus, et per hoc tales infirmi efficiuntur a commune aliorum plus quam alii infirmi.

151 hoc quando] hoc est quando V 152 sed] V scilicet M clistes] non legitur V 153 sicut] non V 159 animalia] multa V 161 est] om. M add V 163 sanguine] V sanguinem M 164 consumit] sumit V 165 bufo] non legitur V 167 et] om. M add. V 168 pstisis] potisis V 169 et lipam] lepra et limpa V 170 per] propter V

240 6

5

10

15

20

25

30

35

Peter super libro libro ‘De ‘De animalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Questio secunda In animalibus uero marinis apparent. Propterea res multe et cetera. Circa octauum et adhuc queritur primo de amicitia et inimicitia in animalibus. Secundo autem de moribus et cautelis animalium. 1. Circa primum primo queritur utrum amicitia et inimicitia sit in animalibus, quia amicitia et inimicitia sequuntur bonum et malum, utile et inutile, sicut dicit Auicenna, quod iste forme sunt separate a sensibus. Ergo cum hominis sit accipere formas separatas a sensibus, solum in homine erunt amicitia et inimicitia, et non in brutis. Propterea scribitur in libro De memoria et reminiscentia quod solum in homine est memoria, sed amicitia et inimicitia sequuntur memoriam, ergo solum in homine est amicitia et inimicitia, et non in brutis. Propterea dicit philosophus quod in animalibus est amicitia et inimicitia. Propterea dicit philosophus quod in animalibus est quedam uirtus, sicut intellectus in homine, ergo sicut in homine mediante intellectu est amicitia et inimicitia, similiter in animalibus mediante extimatiua. Ad hoc dicendum quod amicitia et inimicitia est in animalibus mediante extimatiua, que est suprema in ipsis, sicut intellectus in homine. Ad primum in contrarium dicendum quod, sicut dicit Auicenna, licet bonum et malum, utile et inutile sint forme insensibiles, sunt tamen anexe formis sensibilibus. Ad secundum dicendum quod memoria secundum nunc et tunc et in tempore solum est in homine sed memoria magis confuse est in animalibus. Iusta hoc queritur in quibus animalibus sit magis amicitia et inimicitia, quia est inimicitia, maxime uiget in piscibus, commedunt enim se omnes ad inuicem, ergo similiter amicitia, quia opposita sunt fieri circa idem. Ad hoc dicendum quod inimicitia propter nutrimentum est maxime in piscibus, propter coitum in gressibilibus, propter loca et mansiones in auibus. Ad argumenta dicendum quod opposita nata sunt fieri circa idem, unum est idem genere ut quia solum in animali est amicitia, propter hoc in solo animali est inimicitia. Sed non est unum circa idem specie uel numero, si enim in una est amicitia, impossibile est quod respectu eiusdem in illa specie sit inimicitia. Vel dicamus quod si sequatur inimicitia est in piscibus, ergo amicitia non respectu sequitur inimicitia maxima, sed ergo amicitia minima. Iusta hoc queritur quare inimicitia est inter hominem et serpentem et inter hominem et lupum, inter agnum et lupum. Ad hoc dicendum quod serpens odit hominem et e conuerso, quia multum distant cum unum sit animal nobilissimum et aliud animal uilissimum, et unum interficit 2 Cf. H.A. 620b11 12-14 De memoria et reminiscentia 453a7-10 27-28 Cf. H.A. 608a20-26, 610a35. 1 questio secunda] in marg. M om. V 2-3 in animalibus ... et cetera] om. V 4 circa] contra M et adhuc] in marg. M om. V primo] om. V de] om. M add. V 4 inimicitia in] V inimicitia†liber loci igitur† in M 6 circa] V contra M 7 et inimicitia] om. V utile et] om. V 9 a sensibus] animalibus V 12 est] om. V 16 intellectus in] intellectus est in V 21 tamen] om. M add. V 24 in] om. M add. V 26 sunt fieri] sunt nata fieri V 27 est maxime] maxime uiget V 30 in animali] in animalibus V in solo] solum in V 31-32 sed non est ... sit inimicitia] om. V 34 respectu sequitur] transequitur V 35 hoc] om. V et inter] et om. M add. V

Liber Liber VIII VIII 40

45

50

55

60

65

70

75

2417

aliud et e conuerso. Inter hominem et lupum est inimicitia quia lupus rapit homini suum nutrimentum et substrahit. Homo autem interficit lupum quando potest. Inter lupum et agnum est inimicitia, quia lupus interficit agnum ut commedat, agnus autem fugit lupum propter conseruationem sui esse, et cogitat lupum esse inimicum mediante sua estimatiua, ut dicit Auicenna, quia per estimationem fugit agna lupum. 2. Circa secundum queritur utrum cautela in animalibus sit ab arte uel a natura, quia dicit philosophus in Noua ethica quod a natura est quando asuescit in contrarium. Sed texere in araneis, mellire in apibus numquam asuescit in contrarium, ergo inest eis a natura. Contra dicit philosophus in littera quod apes iuuenes nesciunt operari donec asuescant, ergo ista cautela in eis est ab aquisitione. Ad hoc dicendum quod habitus iste inest a natura eis quam cito enim nascitur, aranea habitum naturalem texendi habet et etiam in apibus mellificandi. Sed operari melius uel peius habent ab aquisitione, et quod tu obicis de apibus iuuenibus, /268ra/ dico quod habent habitum naturalem operandi. Sed melius operari habebunt ab aquisitione, et si non operentur iuuenes apes, hoc non est quia non habeant artem, sed quia in eis est debilis uirtus. Iusta hoc queritur quare ista cautela uocatur ars et non scientia. Et quare ouis est animal mite et indiscretum et mansuetum, cum multum assimiletur homini in complexione, quia est animal indiscretissimum. Et quare in pellibus ouinis maxime generantur pediculi et maxime cum fuerit transgulata a lupo. Et quare ceruus sit animal discretum cum sit melancolice complexionis et mores sequuntur complexionem sicut dicit Haly et Galenus. Et utrum in animalibus sanguineis et non sanguineis maior sit cautela, quia mores sequuntur complexionem, ergo plus in animalibus sanguineis est cautela. Contrarium dicit philosophus quod aranea est artificior istis. Propterea formice habent cautelam quod preuident sibi de futuro et agregant sibi cibum in estate, ut sustententur in yeme. Apes habent cautelam faciendi opus nobilissimum, scilicet mel quod ualde est dulce. Ad primum istorum dicendum quod ars et scientia differt in hoc: quia ars est in operatione, scientia autem in quiete. Dicit enim philosophus in secundo Physicorum, quod anima in sedendo et in quiescendo fit sapiens et prudens et quia cautela istorum animalium sit in operatione, propter hoc dicitur ars et non scientia. Secunda causa est quia ars est regula multorum ad unum ubi nec additur nec diminuitur et hanc uiam habent septem artes, regulantur enim per sua principia propria. Sed scientia est habitus qui potest augeri et diminui, ut medicina, theologia, decretales  45-47 Cf. E.N. 1103a19 et seq. 49-50 Cf. H.A. 623b5-6227b24 58-59 Cf. H. A. 610b20-611a5 66.v. H.A. 622b27623b4 67-68 v. H.A. 488a20-22, 622b20-27; Aelianus, II 25, IV 43 71-73 v. Phys. 192b17-19, 199a16 et seq. 40 quando] si V 42 cogitat] V cogat M 45 sit] est V 46 est] non legitur V quando] quod non V 50 ab aquisitione] ab inquisione V 52 naturalem texendi] naturale tenendi V 52 apibus] apis V 53 habent] habet V 54 naturalem] naturale M habebunt] habent V 55 et si] sicut V operentur] operantur V habeant] habent] V 56 in] om. M add. V 57 ars] om. M add. V scientia] V sciat M 60 ouinis] ouinum V 62 et] om. M add. V sit] est V discretum] discretissimum V 67 quod] quia V 68 sustententur] substentetur V 69 nobilissimum] V nobilis M 72 quod] V quia M in quiescendo] in om. M add. V 73 sit] fit V 75-76 et hanc ... et diminui] om. V

242 8

80

85

90

95

100

105

Peter super libro libro ‘De ‘De animalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

proprie dicuntur scientie et non artes, quia continue recipiunt additionem et diminutionem, quia ergo cautela istorum animalium est in operatione regulata ad unum, dicitur ars et non scientia. Ad secundum dicendum quod homo multum habundat in calido et humido actiuo et formaliter et propter hoc quia mores sequuntur complexionem, propter hoc homo est animal discretissimum et sicut homo habundat in calido et humido actiuo et formaliter, sic ouis in calido et humido passiuo materialiter, et propter hoc sicut homo est animal discretissimum, similiter ouis est animal stollidissimum siue stultum et mansuetum. Secunda causa est quia una uirtus attrahit aliam a sua operatione, sicut dicit Auicenna et quia ouis est in operationibus naturalibus, est maxime necessaria, propter hoc in operationibus animalibus est maxime remissa ita, quod est animal discretum et mansuetum. Quod autem in operationibus naturalibus sit maxime necessarium, istud apparet, est enim necessarium secundum carnem, secundum pellem et secundum superfluitates, ut secundum lanam et omnes alias ipsius superfluitates, quod non est aliquod aliud animal. Ad tertium dicendum quod ouis habet calorem maxime similem caliditati hominis, et quia calidum hominis est uniuocuus quando natura non potest generare similem homini, facit quod potest, quia non est ociosa, et generat pediculos et uermes et quia pellis ouina multum assimilatur calori humano, est generatiua pediculorum plus quam alia et maxime quando fuit transgulata a lupo, quia cum morsus lupi sit uenenosus, imprimit quamdam putredinem in pelle, et propter hoc citius per putredinem generantur pediculi in pelle. Ad quartum dicendum quod ceruus est animal discretum per accidens, quia enim est animal melancolicum et timidum et quia a quolibet timet, preuidet sibi a quolibet et est animal ualde discretum. Ad quintum dicendum quod ista animalia non sanguinea sunt animalia non uelocia in motu, unde non possunt sibi acquirire nutrimentum, et sunt debilia ita quod possunt rapere nutrimentum, et propter hoc natura dedit eis cautelam per quam sciunt sibi acquirire nutrimentum, ut aranea facit telam ut capiat muscas, et apes faciunt mel per artificium.

81 mores] V maiores M 82 actiuo et] et om. V 83 sicut] om. V 86 uirtus] om. M add. V attrahit] trahit M retrahit V 87 naturalibus] V naturaliter M 88 ita] id V discretum] V indiscretum M 89 sit] sunt V 89-90 maxime ... pellem et] om. V 91 ipsius] om. V 93 habet] om. M add. V 96 multum] magis V 97 quando fuit] om. V 100 per] uel V 103 ista] alia V

Liber VIII

5

10

15

20

25

30

35

243

Questio tertia Et debemus scire multas differentias modorum animalium et cetera. Hic queruntur duo. Primum est de cautela in eligendo medicinas. Secundo de aliis proprietatibus animalium. Circa primum queritur primo utrum in animalibus sit possibilis cautela eligendi medicinas. Secundum est utrum eedem medicine que competunt brutis, possint competere hominibus. Tertium est utrum appetitus naturalis uel innaturalis eodem modo sit in homine et in brutis. 1. Circa primum sic dicit Galenus: quod natura sagax est sagacitate cuius non est finis, ergo sicut homo per intellectum possit eligere medicinas sibi conuenientes, similiter alia animalia que non habent intellectum per naturam propriam. Propterea dicit Haly quod discrasia naturalis appetit similia, innaturalis autem contraria. Nam in statu naturali iuuatur per simile. In statu autem innaturali per contrarium. Ergo cum discrasia naturalis et innaturalis sit in brutis sicut in homine, bruta a natura habent cautelam eligendi medicinas competentes, ut cerua quando uult iuuentes. Propterea dicit philosophus quod bruta a natura eligunt sibi medicinas competentes ut cerua quando uult parere commedit dragonteam, et capre agrestes in Crete commedunt pulegium ceruinum ad extraendum sagittas, ergo cautela eligendi sibi medicinas est in brutis a natura. Contra dicit philosophus quod iuuenes apes non mellifficant donec asuescant, ergo cautela in animalibus non est innata, sed oportet quod aquirantur sibi artificialiter. Propterea nobiliori cause /268rb/ respondet nobilior effectus, ergo cum anima intellectiua fluat immediate a primo, sensitiua a natura, si sensitiue innata est cautela inueniendi medicinas, fortiori ratione intellectiua, sed homo non habet cautelam inueniendi medicinas nisi acquirat cum pena et labore, ergo multo magis nec alia animalia. Ad hoc dicendum quod medicina aut est contra morbum consimilem, et sic quia discrasia naturalis appetit contraria et causa est per contrarium in brutis et in homine, electio medicine est a natura. Aut est contra morbum officialem, et sic in homine non est electio medicine a natura, sed in brutis. Si sit morbus communis quantum ad peccatum in complexione, est electio medicine in homine a natura, quantum ad peccatum in compositione non. Per hoc patet solutio ad primum. Natura enim, id est uirtus regitiua, sagax est in elligendo id quod est contrarium in suo medio, scilicet complexioni, ut per contrarium remoueatur morbus, sed in morbo officiali non tenet. 2 Cf. H.A. 629b6 17-19 Cf. H.A. 611a18-19, 611b24-25, 612a4; Teophrastus, H. Plant IX 15, 5; Plinius, VIII 50; Cicero, De natura deorum II 80 20-23 H. A. 612a3-6; Teophrastus, H. Plant. IX 16, 1-2; Virgilius, Aeneidos XII 411-15; Plinius XXV 8, 53 24-25 H.A. 625a5-626b7. 1 questio tertia] in marg. M om. V 2 et debemus] rubrica debes V modorum] medicinas V et cetera] om. M add. V 4 in eligendo] V intelligendo M 5 aliis] om. V 6 primo] V primum M 12 sagacitate] sagacitati V 18 competentes ... uult] om. V 21 agrestes] campestres V 22 in crete] om. V 27-28 innata est ... intellectiua] om. M add. V 28 non] om. V 32 et causa] a natura V 34 sed] est V 35 si] sic V 36 compositione] complexione V

244 10 40

45

50

55

60

65

70

75

Peter super libro libro ‘De ‘De animalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Per hoc patet solutio ad secundum, nam discrasia innaturalis in complexione semper erit contrarium. Ad primum in contrarium dicendum quod operatio ita innata est apibus, sed melius operari uel citius habent per asuefactionem et fortificationem uirtutis. Ad secundum dicimus quia homo est nobilissima creaturarum non determinata ad aliquem habitum a natura nec ad aliquam cautelam, quia habet intellectum quo est omnia facere. Vnde sicut materia indifferens est a qualibet forma et omnis potest suscipere et similiter intellectus a quolibet cognoscibili, et propter hoc si haberet aliquam cautelam determinatam innatam, pocius esset ignobilitas quam nobilitas. Sed sensitiua ingreditur in esse a natura, et quia motus nature est ad unum tantum, animalia bruta habuerunt cautelas specialiter artatas ad unam medicinam uel ad unum nutrimentum. Homo autem non, quia per artificium potest sibi acquirire omnia. Iusta hoc queritur quare cerua, cum debet parire, commedit dragonteam id est serpentaria. Et quare agrestes capre commedunt pulegium ceruinum ad extraendum sagittas. Et quare ruta nocet serpentibus, et quare animalia que pugnant cum serpentibus statim post pugnam intrant aquam. Et quare aues, cum uulnerantur, super uulnera sua ponunt origanum. Et quare panthera et leopardum accipiunt stercus hominis contra uenenum. Et quare stercus hominis nocet lupis licet iuuet huiusmodi animalia. Ad primum istorum dicendum quod dragontea uel serpentaria, quod idem est, calidum est et siccum subtilis substantie, et omne calidum subtile est diureticum, et propter hoc ad consumendum malam materiam et prouocandum menstrua in hora partus, et ut uie elargentur, ut fetus facilius possit exire, propter omnes istas causas commedit cerua dragontea cum debet parire. Ad secundum dicendum quod pulegium calidum est et habet humiditatem in superficie. Vnde caliditate sua aperit locum, humiditate uero remollit et sic de facili extrahitur sagitta. Ad tertium dicendum quod ruta est calida et sicca in quarto grado, unde subito calefacit. Serpentes autem sunt animalia frigida et humida et propter hoc ruta nocet eis quia subito imprimit complexionem contrariam cum sit calida excellenter. Secunda causa est quod odor rute est ualde grauis, uita autem istorum animalium est in cerebro, et propter hoc ruta per odorem suum nocet cerebro et interficit serpentes. Ad quartum dicendum quod una causa est quia serpentes non possunt toxicare suum uenenum in aqua, quia aqua impedit uenenum ne possit penetrare, imprimere. Secunda causa est quia huius animalia, que pugnant contra serpentes, per motum calefiunt et desiccantur et etiam per uenenum et propter ruta, et propter hoc intrant aquam que est frigida et humida.

55-56 Cf. H.A. 612a30; Plinius VIII 41, XX 51 57 Cf. H.A. 612a34 58-59 Cf. H.A. 612a8-10. 41 erit] appetit V 42 operatio] non legitur V 44 dicimus] dicendum V 45 habet] habent V 46 est] om. V a qualibet forma] ad quamlibet formam V 47 et similiter] om. M add. V 50 ad unam] om. V 54 pulegium] in marg. M 55 et quare animalia ... serpentibus] om. M add. V 56 post pugnam] om. V 57 sua] om. M add. V 62 malam] om. M add. V 63 et] om. V fetus] partus V 71 quod] quia V 72 et propter ... nocet cerebro] om. V 73 non possunt] om. V 74 in] imprimere V imprimere] om. V 75 huius] hec V 76 calefiunt] calefaciunt V ruta et propter] om. M add. V

Liber Liber VIII VIII

80

85

90

95

100

105

110

115

245 11

Ad quintum dicendum quod origanum est calidum et siccum et laxatiuum, et propter hoc et quia sicut dicit Galenus calida et sicca est carnis regeneratiua, et propter hoc aues in uulneribus suis accipiunt origanum et citius curantur in auibus quam in aliis propter siccitatem sui corporis. In corporibus humidis multe superfluitates et uulnera non curantur nisi prius mundificentur sicut dicit Galenus in Megategni. Ad sextum dicendum quod stercus hominis calidum et est siccum et laxatiuum, et propter hoc panthera et leopardus cum adsunserint uenenum, ad euacuationem sui commedunt stercus humanum. Stercus autem humanum nocet lupis quia non accipiunt ipsum in uia medicine, sicut panthera et leopardus, sed in uia cibi in multa quantitate. Secunda causa est quia sicut lupus distat ab homine et est ei uenenum, similiter ea que exeunt ab homine, sunt a lupo uenenum. Iusta hoc queritur quare canes eligunt medicinam uomicam plus quam alia animalia. Ad hoc dicendum quod canis habet appetitum ualde intensum et inde dicitur caninus appetitus in homine quia est passio in uiatico, et quia habet appetitum intensum, superflue replet stomachum suum. Talis autem stomachos indiget euacuatione, et propter hoc eligit medicinam uomicam ut stomachum repletum melius euacuet. 2. Circa secundum sic est discrasia inaturalis in homine sicut in brutis, ergo medicine que competunt in homine contra unam discrasiam, competunt contra eamdem in brutis. Proterea ceruus commedit dragonteam, id est serpentariam, quia diuretica est et consumit et diuidit grossam materiam. Sed eodem modo utimur dragonteam in homine, ergo eodem medicine competunt homini et brutis. Contra secundum dicunt auctores quod secundum diuersas complexiones amministrandum sunt diuerse medicine, sed diuersa est complexio in homine et in brutis, ergo non competit eadem medicina homini et bruto. Propterea dicit Auicenna quod in regione calida et sicca in homine pingui et †macro alia et alia medicine est ad ...† frigida sed maior est differentia inter complexionem bruti et hominis quam inter ista, ergo et cetera. Propterea sicut dicit Ysaac et alii auctores, complexio /268ua/ hominis temperata est respectu complexionis que est in brutis, ergo ille lapsus qui innaturalis est in homine, innaturalis est in brutis, sed lapsus naturalis debet regi per simile, ergo similiter naturalis in brutis, et in homine lapsus innaturalis regitur per contrarium, ergo non competit eadem medicina homini et bruto. Propterea discrasia naturalis in homine regitur per simile et in brutis autem per contrarium. Nam serpentes qui sunt frigidi et humidi diligunt uinum quod est calidum et siccum, sic dicit philosophus, ergo et cetera. Ad hoc quod sicut dictum fuit primum, quod in morbo consimili eadem medicina competit in homine et bruto, differens tamen secundum magis, exceptis 89-90 Cf. H.A. 612a6, 594a18; Aelianus V 49; Plinius XXV 51. 78-79 et elaxatiuum et propter hoc] om. V 79 est] sunt M V 80 origanum] om. V 81 humidis] sunt V 83 est] om. V 84 sui] om. V 85 stercus humanum] om. V nocet lupis] V nocet et lupis M 86 leopardus sed] leopardus uocat uero sed V 87 causa est] est om. V 88 a] om. V 93 stomacos] stercus V 95 ergo] om. V 98 id est serpentariam] in marg. M om. V 104-105 in homine ... frigida] om. M add. V 106 complexionem] V contrarietatem M 107 ysaac] om. M add. V 109 lapsus naturalis] om. V 113 et humidi] om. V 115 primum] prius V

246 12

120

125

130

135

140

145

150

Peter super libro libro ‘De ‘De animalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

medicinis specialibus, ut iusquiamus competit passeribus sed non competit homini. Hoc autem non est ratione complexionis, sed ratione compositionis, sicut escam euacuat calidam in homine, sic in equo uel in alio bruto et non in maiori quantitate. Nam homo est magis passibilis complexionis quam cetera animalia. Ad hoc autem quod obicis de serpente, dico quod quidam est aspectus uniuersalis qui consequitur totam speciem, et hic si sit in una specie, non oportet quod sit in alia, sed loquendo de aspectu particulari, sicut homo colericus appetit sibi similia, similiter brutum colericum. Per hoc patet solutio ad tertium huius. 3. Circa secundum principale queritur quare equa ualde diligit fetum suum. Et quare etiam ancipiter primo rapit cor sue prede siue auis quam accipit. Et quare etiam cignus cantat in morte. Et quare in piscibus est uisus obtusus, in auibus autem acutus et maxime in rapacibus. Et quare etiam uultures sunt optimi odoratus plus quam cetere aues uel animalia. Ad primum dicendum quod una causa est quia est animal nobile et apropinquatur homini. Secunda causa est quia habet unicum fetum. Tertia causa est quia per longum tempus portat ipsum in utero sicut mulier. Ad secundum dicendum quod accipiter est animal ualde calidum et propter hoc requirit nutrimentum grossum. Cor autem est huiusmodi respectu aliorum membrorum. Secunda causa est quia accipiter predam suam uult occidere et propter hoc primo rapit cor quod est radix uite, sicut uenena primo petunt cor. Ad tertium dicendum quod cor sicut est principium in generatione, ita est ultimum in corruptione, unde in morte totus calor uenit ad cor et superinflat ipsum, et per hanc uiam uenit sudor in morientibus. Pulmo autem est debilis in illa hora et nititur moueri, ut reprimat calorem et ut expellat suas superfluitates quia tunc est multum honeratus superfluitatibus, et in illo motu inter illas superfluitates uel humiditates intercipitur aer et fit quidam motus ore, ex modo id est preco mortis, quia ergo cignus habet longum collum, non potest cito exire aer et fit sonus continuus in hora mortis. Est autem iste cantus dulcis, quia sicut dicit Aueroys super librum De anima, sonus bene resonat supra aquas, et hec animalia habitant in aqua. Ad quartum dicendum quod in piscibus est uisus obtusus quia sunt in elemento grosso et si habeat uisum acutum, cito periret. Aues autem sunt in elemento ualde subtili. Iterum habent oculos paruos et propter hoc sunt acuti uisus et maxime rapaces, quia habent cerebrum calidum et siccum, et per eamdem uiam sunt boni odotatus et maxime uultures cum maxime inter cetera habeant cerebrum calidum et siccum. Et sic soluitur ad quintum.

118 est] om. V 119 et non] uel V quantitate] qualitate V 122 qui consequitur] quia sequitur V et hic] V et si hic M 127 quam] V quod M 128 et] om. M add. V 133 homini] om. V fetum] filium V 137 est] om. V 138-139 quod est ... quod cor] om. V ita] V sicut M 141 pulmo autem] pulmonem V 141-142 in ulla ... moueri] om. V 143 uel] et V 147 et] om. V 148 uisus obtusus] uisus et obtusus V 153 quintum] argumentum V

IX LiberLiberIX

5

10

15

20

25

30

35

Questio prima Sermo ergo de principio generationis hominis et cetera. Hic restat querere circa nouenum. 1. Et primo generaliter, secundo specialiter. Primo queritur quare aranea rapit, formica deponit, apis construit. Et quare formica operatur de nocte, apis autem et aranea de die. Et quare formica melius operatur in plenilunio. Ad primum istorum dicendum quod, sicut dicit philosophus in libro De celo et mundo, substantia, uirtus et operatio habent ordinem. A substantia enim egreditur uirtus, et a uirtute egreditur operatio, et quia inter animalia anulosa hec animalia, quia sunt parua, sunt debilis uirtutis, et propter hoc oportet ipsa esse sollicita circa nutrimentum, unde formica, quia habitant in terra, non possunt rapere uolatilia parua nec alia animalia propter paruitatem sui corporis, et propter hoc accipiunt grana et deponunt ipsa. Apes autem sunt uolatilia et sunt debilia quia non possunt rapere sed construunt sibi nutrimentum. Aranea autem non est uolatile nec habitat in terra, sed est in medio et propter hoc /268ub/ facit telam per quam rapit uolatilia parua. Causa autem quare apes sunt uolatilia et uolant per aera, formice manent in terra, aranee in medio, est hec quod in positione apis dominantur leuia. Vnde suum uenenum est calidum. In positione formice grauia et in aranea partim grauia, partim leuia, ita quod nec est uolatile nec habitant in terra. Ad secundum dicendum quod apis facit fanum ex floribus quas aquirit uolando et quia nox impedit suum per frigiditatem et humiditatem, non operatur de nocte nec patet operari de nocte. Aranea autem operatur ad capiendum, muscas et in principio diei et in fine plus uolant hec animalia, et propter hoc in istis horis diei plus operatur aranea. Formice autem uadunt et reddeunt propter eamdem uiam et propter hoc in die non possunt operari, quia alia animalia interficerent ipsa, et propter hoc operantur de nocte quando alia animalia requiescunt, et maxime in plenilunio propter qualitatem lune. Vnde melius possunt inuenire nutrimentum. Secunda causa est quia non est lumen sine calore. Hec autem animalia sunt ualde frigida et propter hoc iuuantur a lumine lune in plenilunio. Circa secundum queritur primo de aranea. Secundo de apibus. Tertio de uespis. Et primo queritur de generatione tele aranee ex qua materia generetur. Secundo utrum generetur ex superfluitate aranee. 2 Cf. H.A. 581a10 et seq. 5 Cf. H.A. 623b14-17 25 Cf. H.A. 622b25-27; Aelianus, II 25, IV43. 1 questio prima] in marg. M om. V 2 sermo ... et cetera] om. V 3 nouenum] M octauum de animalibus anulosis litturatum M add. V 6-7 de nocte ... melius operatur] om. V 11 hoc oportet] V hec autem M 14 autem] om. V et sunt] et om. M add. V 17 apes] aues V 18 quod] quia V dominantur] generantur V 19 positione] suo opere V et in] et om. M add. V 23 patet] potest V 24 et propter] et om. M add. V in istis] in om. M add. V 25 propter] per V 26 interficerent] om. M add. V 27 animalia] om. V

248 2

40

45

50

55

60

65

70

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

2. Circa primum sic: duplex est operatio. Quedam est operatio ab extrinseco ut facere in homine, quedam autem ab intrinseco, ut facere telam in aranea. Sed dicit philosophus in secundo De anima quod eadem est natura medii et obiecti et organi, ergo sicut operatio ab extrinseco est per medium extrinsecum, similiter operatio ab intrinseco est per medium intrinsecum, ergo tela aranee est ab intrinseco principio ipsius aranee. Propterea aranea rapit per telam sicut alia animalia per ungulas et dentes. Sed ungule in aliis animalibus sunt a principio intrinseco, ergo eadem ratione est a principio intrinseco. Propterea eadem sunt in principio generandi †...† est a principio †…†. Propterea eadem sunt principia essendi et conseruandi. Sed esse habet aranea a suis partibus, ergo similiter conseruari. Sed per telam autem conseruatur aranea, ergo tela aranee est ex partibus suis extrinsecis. Contra dicit philosophus in capitulo in quo probat quod sperma non dabitur ex uirtute membrorum quod nullum generans dat aliquid generato de substantia sua, ergo tela aranee non est de substantia ipsius. Propterea dicit philosophus in libro Physicorum materia †et efficitur eadem† sed aranea efficit telam, ergo non est materia pili ipsius, ergo tela aranee non generatur ex substantia ipsius aranee. Propterea dicit Constantinus quod crudum potest decoqui, sed coctum non potest incrudari, ergo cum tela aranee fiat ex humiditate glutinosa, illa humiditas non fuit pars ipsius aranee, quia si id quod est iam conuersum in membra fieret humiditas, iam coctum posset incrudari quod est inconueniens. Ergo tela aranee non generatur ex substantia ipsius, quod concedo. Ad primum in contrarium dicendum quod a principio intrinseco est tela aranee, sed non a uirtute membrorum, sed a superfluitate aranee, sicut cornua et dentes in animalibus. Per hoc patet solutio ad secundum. Ad tertium dicendum quod philosophus uult dicere quod sicut sumus ex mistis, sic nutrimur ex mistis. Non inde oportet quod id idem quod est principium essendi sit nutrimentum. Vel dicamus quod eadem sunt principia essendi et conseruandi, loquendo de illis que conseruant rem materialiter sicut nutrimentum, sed tela conseruat araneam effectiue et non materialiter, et propter hoc tu non obicis. Circa secundum hec sic: si tela aranee est a superfluitate aut ergo illa qua indigetur aut qua non indigetur, non ex illa qua indigetur, quia superfluitates residuitatis, sicut sperma, lac et menstruum, sunt propter esse speciei et non propter esse indiuidui. Sed tela est propter esse indiuidui, nec illa qua non indigetur, quia superfluitates impuritatis non sunt ad conseruationem nature, si expellit ipsas natura nocentes, sed per telam conseruatur aranea, ergo tela non est ex superfluitate impuritatis nec residuitatis ut probatum est, ergo non est ex superfluitate. 37-40 Cf. De an. 423b7 et seq. 39-40 ab intrinseco ... intrinsecum] non legitur V 40 principio ipsius] principio ergo eadem ratione est a principio intrinseco ipsius V 42 ratione] om. M add. V 44 propterea eadem ... a principio...] om. M add. et non legitur V 46 conseruatur aranea] conseruat araneam M 49 generato] generatio V 51-52 et efficietur ... materia pili] om. M add. V 55 incrudari] decrudari V cum] om. V 56 ipsius] illius V 60 sed non a uirtute] non legitur V a] ex V 65 eadem] V idem M 68 hec] om. V 70 et non] et om. M add. V 71 tela] om. V

Liber Liber IX IX 75

80

85

90

95

100

105

110

2493

Contra tela est in aranea ad rapiendum, sicut ungula et dentes in aliis animalibus sunt ex superfluitate, ergo tela aranee est ex superfluitate. Propterea dicit philosophus in litteris quod exitus eius est sicut cortex, sed cortex et squama in piscibus est ex superfluitate, ergo et tela aranee est ex superfluitate, quod concedo. Ad argumentum dicendum quod in animalibus que generantur complete et sine medio superfluitates /269ra/ residuitatis sunt propter esse speciei, sed in aliis que non generatur complete sunt propter esse speciei et indiuidui. Iusta hoc queritur per quam uiam facit aranea telam. Et quare tela aranee restringit sanguinem et consolidat uulnera. Ad primum dicendum quod, sicut dicit Ysaac, pisces squamosi sunt boni, quia eorum superfluitates transeunt in squamas, et non squamosi autem sunt mali, quia multum habent de superfluitatibus, sicut anguila et congruus, quia ergo aranea non habet testam nec squamas, sed est ualde mollis et habet quasdam humiditates glutinosas circa corpus suum inuiscatas facit, ergo telam hoc modo: Si locus ibi uult extendere fila sua fit continuus, ut ab una fenestra ad aliam collateralem, facit filum de illa humiditate et figit in aliquo loco cum pede et tam cito adheret, quia sua humiditas est glutinosa, et postea uadit usque ad alium locum continue operando filum, et quando uenit ad locum, trahit filum et extendit, et postea figit in loco illo ex quo habet unum filum faciliter mediante illo operatur totam telam. Si autem locus ad quem uult dirigire filum non sit continuus, sed ab una domo ad domum oppositam, figit filum suum in loco alto et postea procedit descendendo cum filo, et uibrat se †gratia tele† quando filum est longum et dimittit se cadere supra locum et figit ibi filum suum, et operatur mediante filo illo totam telam. Ad secundum dicendum quod tela aranee frigida est et sicca quia est ex superfluitate, et membra generata ex superfluitate sunt frigida et sicca, sicut dentes, cornua et pilli. Iterum est glutinosa ratione humiditatis ex qua generatur, et propter hoc quia frigida est et sicca, ideo est stiptica et restringit sanguinem, quia glutinosa consolidat uulnera. 3. De apibus autem queritur primo ex qua materia generetur mel, quia complexio sequitur materiam, ergo cum mel sit calida et sicca, sicut apes materialiter, uidetur quod materia mellis fit ex apibus. Propterea hec operatio est ab intrinseco ergo per medium intrinsecum, sicut uidemus quod texere est in aranea et dentes in animalibus, ergo mel est de substantia apis. Contra dicit Auicenna et Ysaac quod mel fit ex rore celesti et ex floribus, ergo materia mellis non est ab apibus. Propterea materia et efficiens numquam communicant ergo cum mel sit effectum ab apibus, non erit materialiter ab ipsis. 77-79 Cf. H.A. 623a31-32. 78 squama] om. V et] V ex M aranee est] aranee non est V 80 argumentum] V tertium M 81 superfluitates] superfluitatis et V 84 aranee] om. V 86 eorum superfluitates transeunt] non legitur V et] om. M add. V 90 fit] sit V ut] om. V filum] filium V 91 est] sit V 92 filum] filium V et] om. V 93 filum] filium V illo ex] illo et ex M filum] filium V 94 si autem] quod V 96 gratia tele] non legitur M V 98 totam] om. V 99 et] om. V quia] que V 102 et sicca] et om. M add. V 106 fit] generetur V 108 de] in V 112 mel] V mellis M

250 4 115

120

125

130

135

140

145

150

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Iusta hoc queritur utrum apes nutriantur ex cera uel ex melle, quia calidum et humidum sunt principia uite, sed cera est calida et humida, mel autem calidum et siccum, ergo ex cera nutriuntur et non ex melle. Contrarium autem uideamus ad sensum. Propterea dicit philosophus quod solum dulce nutrit, sed mel est dulce ergo nutriuntur ex melle et non ex cera. Ad primum dicendum quod materia mellis uel faui non est ab apibus sed a rore celesti et floribus, sicut dicit Auicenna, cuius signum est mel est dulce, sicut ros celestis et flores. Ad argumentum dicimus quod quodam est medium operationis effectiuum, sicut tela in aranea et dentes in animalibus, et tale medium est ab intrinseco, sicut sua operatio. Est et aliud medium non effectiuum sed materiale, sicut nutrimentum est medium conseruandi, et tale medium est ab intrinseco quia ergo mel est medium conseruandi, et apes materialiter, cum sit earum nutrimentum, est penitus ab intrinseco. Ad secundum dicendum quod apes commedunt mel et non ceram, quia mel est dulce et est calidum et siccum. Ista autem animalia sunt terrestria excellenter in quantum uiuunt et propter hoc iuuantur a suo contrario huiusmodi est mel et non cera. Per hoc patet ad tertium. Licet enim cera sit calida et humida, tamen quia mel est dulce, non autem cera. Et quia etiam mel est ex artibus et medicina, ideo plus diligunt mel quam ceram. Non enim faciunt ceram nisi propter mel, quia enim mel est corpus liquidum, non potest conseruari nisi in loco solido, et propter hoc faciunt ceram ad conseruationem mellis. Iusta hoc queritur quare mel sit calidum et siccum et cera calida et humida. Et quare de fauo, de manna et laudano non determinauit philosophus in libro Meteororum, ubi determinat de impressionibus, cum ita faciant mediante impressione. Et quare cera apis est sexangularis, id est habens sex angulos. Et quare in apibus femine sunt maiores et habent aculeum, mares autem sunt minores et inhermes. Et quare mel ponitur in medicinis, cera autem in emplaustris. Et quare mel petit fundum et cera autem supernatat. Et quare mel semper calefacit corpus humanum et tamen extinguit ignem. Cera autem est pabulum ignis et non calefacit corpus humanum. Et quare uinum extinguit /269rb/ ignem et calefacit corpus humanum. Et quare inflat corpus, nec tamen ignem augmentat plus quam alia materia. Et quare quando apes recedunt uel recedere debent, custodes spargunt uinum dulce semper †alueat … uel† rute. Et quare apes per sonitum capiuntur. 

114-116 Cf. H.A. 623b12-25 141-142 v. H.A. 624b22-27, 623b5-629b4 149-150 Cf. H.A. 627b15 151 v. H.A. 627a16-28. 117 uideamus] uidemus V 118 propterea dicit] V propterea hoc dicit M quod] addo propterea M V 121-123 est mel ... argumentum dicimus] om. V 123 sicut] in V 127 intrinseco] extrinseco V 128 intrinseco] extrinseco V 130 et est] om. V terrestria] frigida V 131 huiusmodi est] huiusmodi autem est V 134 non enim faciunt ceram] om. V 138 et quare] et om. M add. V 139 meteororum] methaphysicorum V 140 id est habens] et habent V 144 fundum et] om. V 145 mel] om. V semper] litturatum M add. V tamen] om. V 147 quare] om. M add. V 149 recedere] redire V 150 alueat ... uel] non legitur M V 151 quare] om. V

Liber Liber IX IX

155

160

165

170

175

180

185

2515

Et quare apes plus eligunt sibi castaneam quam aliam arborem. Et queritur quare mel quod petit fundum in scutella, est melius, illud autem quod est superiori parte aluearis siue rute est peius. Et quare apes incipiunt opus suum a parte aluearis. Et quare etiam uinum in doleo melius est in medio dolei, oleum autem in superficie et mel in fundo. 4. De uespis autem queritur quare habitant in terra. Et quare in domibus earum non inuenitur mel, sed inuenitur aliquid loco cere. Et quare apes si cadant in oleo, moriuntur. Et quare etiam apes et musce uolitant circa lumen et precipitant se et interficiuntur. Et quare apes quando pungunt moriuntur. Ad primum istorum dicendum quod fauus fit ex rore celesti, unde, sicut ex rore celesti, ex priori et subtiliori parte fit mana, ex grossiori fit laudanum, similiter ex subtiliori parte fit cera, ex grossiori autem fit mel. Quare, sicut dicit Ysaac, ibi grossa substantia fundatur, sapor dulcis fundatur et propter hoc sapor dulcis est in melle et remanet sapor stipticus in cera. Quia ergo apes plus operantur in melle quam in ceram, relinquunt ibi quoddam acumen, sicut dicit Ysaac, quo mediante mel est calidum et siccum. Et propter hoc mel aptumnale melius est quam uernale, quia mel autumnale magis perfecte operatum est. In uere enim incipiunt suam operationem. Per hoc patet quare mel est laxatum, quia calidum et siccum est, et abstringit et mundificat consumendo. Cera autem restringit quia glutinosa est. Mel autem ratione sue adherencie sordidat corpora munda, ut manum uel panum, sed uulnera abstringit et mundificat consumendo humiditates superfluas et attrahendo. Ad secundum dicendum quod quedam sunt impressiones in quibus sufficit agens uniuersale et de illis determinat philosophus in libro Meteororum, ut de galaxia, stella, comata et huius. Quedam autem sunt in quibus requiritur agens particulare, ut in manna, laudano, ubi acquiritur artificium hominis. Colligunt enim homines rorem et desiccant ad solem. In fauo autem requiritur artificium apis et de talibus non determinat philosophus. Ad tertium dicendum quod apis habet tria paria pedum et duo additamenta, et secundum hoc requiruntur quattuor selle et requiruntur alie due: una propter caput, alia propter cribanum. Ad quartum dicendum quod, sicut dicit philosophus, reges non sunt in apibus nisi ad ducendum apes et maxime pupillos apum. Vnde si unus pullus amisus fuerit, rex uadit ad querendum ipsum, quia ergo mares manent in alueari et custodunt pullos apum, femine uero uadunt in exercicio, mares fuerunt parui et inhermes, femine maiores et habebant aculeum.

153-154 Cf. H. A. 627a4-5 158 Cf. H.A. 623b8 160 Cf. H.A. 626a18-21 176-178 v. Meteo. I 185-189 v. H.A. 625b7 et seq. 152 sibi] om. V 153 queritur] om. M add. V quare mel] quare dicitur mel M scutella] V scutellam M 155 quare] quia V 161 se] om. V 165 fit laudanum] om. V 166 quare sicut] V quare quia sicut M 167 fundatur et] fundatur om. V 173 consumendo] om. M add. V autem] est V 175 superfluas] superfluitatis V 177 de illis] debilis V galaxia] om. V 178 huius] huiusmodi V 182 additamenta et] et om. V

252 6 190

195

200

205

210

215

220

225

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Ad quintum dicendum quod mel ponitur in melle, ut propter dulcedinem suam reprimat ad maritudinem aliarum. Ponitur etiam, sicut esca in hamo, ut propter dulcedinem mellis attrahant membra medicinam. Tertia causa est ut preseruetur medicinam a corruptione. Cera autem ponitur in emplaustris, quia glutinosa est ut teneat et congreget pulueres qui ibi ponuntur. Ad sextum dicendum quod cera est calida et humida et ita nature aeree est. Item est glutinosa, et propter hoc supernatat, sed mel est magis terrestre et grossum et propter hoc petit fundum. Ad septimum dicendum quod calor ignis subito agit et propter hoc a frigido et humido actu superdominante extinguitur. Vnde mel actu fit frigidum et humidum, et similiter uinum, ideo extingunt ignem. Sed ista calorem nostrum siue nostri corporis inflant. Calor enim noster operatur paulatine, et primo expolliat ipsum mel forma actuali, deinde remanet sub complexione essentiali et inflat corpus nostrum. Eodem autem modo est de pipere, est enim piper frigidum actu et calidum in essentia. Per hoc patet solutio ad octauum. Ad nonum dicendum quod apes remanent si aspergatur alueare uino dulci, quia uinum est dulce sicut mel quod erat suum nutrimentum. Secunda causa est quia uinum est calidum et siccum, hec autem animalia sunt frigida excellenter. Ad decimum dicendum quod, sicut dicit philosophus, hec animalia remanent post sonitum uel propter timorem uel propter delectationem, quia sunt animalia atotala et delectantur in sono. Ad undecimum dicendum quod apes que faciunt fauum de floribus plantarum maxime /269ua/ uel arborum, diligunt arbores et maxime castaneam, quia ad opus ipsarum requiritur concauitas, hec autem arbor maxime est concaua et porosa. Ad duodecimum dicendum quod mel quia est grossum et terrestre, petit fundum et propter hoc, quia petit fundum, melius est id, quod est in suprema parte aluearis, melius est quia super id plus operantur apes, ibi enim primo incipiunt operationem suam. Ad tertium decimum dicendum quod una causa est quia locus ille magis remouetur ab introitu et nolunt impedire introitum suum. Secunda causa est quia sic melius operatur semper descendendo. Ad quartum decimum dicendum quod mel est terrestre et grossum, et propter hoc in fundo est melius, oleum autem aereum, sicut dicit philosophus in libro Meteororum, et propter hoc melius est in superficie. Sed uinum est mediocre nature inter hoc et propter hoc est melius in medio. Ad quintum decimum quod uespe pungunt animalia gressibilia sicut equas et uaccas, et propter hoc in terra habitant ut melius possint animalia illa persequi.

222-225 Cf. Meteo. 384a25. 192 mellis] om. V 194 qui] V que M 195 aranee est] est om. M add. V 196 et propter] et om. V 199 superdominante ... humidum] om. V 209 hec] om. V 212 de] ex V 213 maxime] om. V uel] et V diligunt] diligent V 215 et] om. M add. V 216 et propter ... fundum] om. V 217 melius est] om. V 220 et nolunt] et magis nolunt V 222 et grossum] et addo hoc] om. V 223 autem] om. V 224 mediocre] mediocris V 225 hoc] om. V 226 uespe pungunt animalia gressibilia] mel fit ex floribus V 227 melius] om. V illa] alia V

Liber Liber IX IX

230

235

240

2537

Ad sextum decimum dicendum quod mel fit ex floribus et rore celesti et uespe commedunt ex floribus et rore celesti, et uespe cadauera et res solidas et modicum aut nil habent de melle. Ad septimum decimum dicendum quod apes, si cadunt in oleo, moriuntur propter uiscositatem olei, que retinet ipsas ita quod non possunt se expedire et propter hoc moriuntur, et propter hoc quod oleum est ualde penetratiuum et hec animalia sunt ualde porosa, cum sint atotala, id est per totum sonantia, unde penetrat immediate ad cor uel ad id quod habent loco cordis, et propter hoc moriuntur. Ad duodeuicesimum dicendum quod hec animalia sunt ualde frigida, unde diligunt lumen et calorem. Et propter hoc uolitant circa lumen et precipitant et moriuntur, quia sequuntur iuuamentum presentis et nesciunt precauere a noccumentis futuris. Ad undeuicesimum dicendum quod quando pungunt, eiciunt intestinum suum et propter hoc moriuntur. Et nota quod hec animalia diligunt serenum tempus, tum quia in tempore sereno plus inueniunt de rore, tum quia in tempore pluuioso non possunt uolare et non possunt operari.

229 ex floribus ... et uespe] om. V 232 expedire] V expere M 234 ualde] om. M add. V sint] om. V 240 dicendum] om. V intestinum] intestina V

254 8

5

10

15

20

25

30

35

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Questio secunda Et si natum fuerit femina et cetera. Circa nouenum restant questiones quedam. 1. Et primo queritur quare lupus et alia animalia rapacia peiora sunt et magis inordinata ante cibum quam post. Et quare lupus timet ignem. Et quare plures sunt oues quam lupi cum lupa pariat sibi multos filios, ouis autem non parit nisi unicum fetum. Et quare lupi quando senescunt plus nocent hominibus. Et quare timent faciem hominis. Et quare plus timent homines in nemore quam in plano siue campo. Et quare bos siluestris est multi stercoris. Et quare etiam animalia habentia longa crura de facili patiuntur fluxum uentris sicut quidam homines, grus, heron et ardea et huiusmodi. Et quare animalia ruminantia faciunt gregem. Et quare plus ruminant domestica quam siluestria. Et quare omne animal carens dentibus in mandibula superiori ruminat et non e contrario. Mures enim ruminant et habent dentes in utroque mandibula. Et quare maior est distinctio in uoce et in figura inter gallum et gallinam quam inter cetera animalia. Et quare etiam gallus cantat in horis determinatis. Ad primum istorum quod animalia rapacia acquirunt sibi nutrimentum suum cum pena et labore, et propter hoc ante cibum et in hora cibi sunt ualde fortia et inuadunt quodlibet obiectum uel ut non nutriuntur sicut alia animalia, uel quia timet ne aliquis aufferat sibi cibum suum siue nutrimentum, sicut homo. Sed post cibum requiescunt et non curantur de tensibus transeuntibus. E contrario, autem est de homine, quia ante cibum uirtus regitiua intendit operationibus animalibus. Vnde fiunt homines mansueti, ordinati et boni iudicii. Sed post cibum operationes naturales augmentantur et animales amittuntur, et fiunt homines inordinati et parui iudicii. Propterea tunc augmentatur calor naturalis et spiritus confidunt de se ipsis et cito ruunt in arma et sunt magis inordinati quam ante cibum. Ad secundum dicendum quod una causa est quando lupus inuadit hominem prius inficit aera ut per hoc debilitet hominem. Ignis autem remouet infectionem aeris, et propter hoc non potest ei nocere quando habet ignem et hac de causa timet lupus ignem. Vnde narrat quidam commentator quod aer apud Athenas fuit infectus ita quod scolares moriebantur †e sydina†. Yppocrates autem uidens hoc fecit comburi quercus que erat extra ciuitatem et fieri ignes circumquaque ciuitatem, et propter hoc remouit infectionem aeris et tunc uoluerunt ipsum Yppocratem adorare. Et ipse fugit et abscondit se et tunc ipsi ymaginem quamdam fecerunt Yppocratis. 2 Cf. H.A. 583a27 6 Cf. H.A. 629 b19 7-8 Cf. H.A. 580a11-22 13-14 Cf. H.A. 632b11-13 16 Cf. H.A. 632b5-7 1718 Cf. H.A. 632b2 19-20 v. H.A. 536a25-34. 1 questio secunda] in marg. M om. V 2 et si ... et cetera] om. V 3 nouenum] octauum litturatum M add. V 4 quare] om. V alia] om. M add. V 5 inordinata] ordinata V 7 ouis] V auis M 13 etiam] om. M add. V 16 plus] om. V 23 hoc ante] hoc propter hec ante V 24 uel ... nutriuntur] V non legitur M alia] addo 26 tensibus] om. V 30 tunc] om. V 35 ita] om. M add. V 36 quercus que erat] V quecum erant M 38 ipse] V ipsius M 39 quedam fecerunt] V quedam quam fecerunt M

Liber Liber IX IX 40

45

50

55

60

65

70

75

80

2559

Secunda causa est quia lupus contrarius est homini ipsi. Vnde illa /269ub/ que confortant hominem debilitant lupum, et e contrario. Et quia per ignem confortatur homo, per ignem debilitatur lupus et propter hoc timet ignem. Tertia causa est quia lupus timet multum faciem hominis, et quia per ignem manifestatur lupo facies hominis et propter hoc multum timet ignem. Ad tertium dicendum quod una causa est quia lupus uel lupa iuuenis non generant iuuentibus parentibus suis. Ouis autem cito generaret et generat quolibet anno unum fetum. Secunda causa est quia licet lupa multos concipiat, tamen raro ueniunt ad perfectionem, est enim animal quod requirit multum nutrimentum, et quando generatur, non potest rapere, et propter hoc quandoque pereunt fetus in utero. Tertia causa est quia quedam sunt animalia utilia sicut ouis et huiusmodi, de istis creauit deus in principio plura paria, sed de animalibus non necessariis, sicut de lupis et leonibus, unum par solum, et propter hoc plures sunt oues quam lupi. Et si tu obicis de Archa Noe, similiter dico quod de animalibus utilibus, sicut de ouibus, posuit ibi multa paria, de inutilibus autem posuit unum solum par. Ad quartum dicendum quod lupi quando senescunt fiunt graues et inhabiles ad motum, et propter hoc non possunt rapare animalia per suum motum et tunc ueniunt prope ciuitates et insidiantur hominibus, ouibus et porcis et aliis animalibus que possunt rapere. Ad quintum dicendum quod lupus contrahitur homini et e contrario, et quia homo magis uidetur esse homo in facie quam in alio membro, propter hoc timet lupus faciem hominis. Vnde quando commedit hominem, commedit ipsum pronum ad terram ne uideat faciem. Ad sextum dicendum quod lupus multum timet hominem, et propter hoc quando est in nemore, timet quia uidetur sibi de arboribus, quod sint homines et de strepitu quod faciunt arbores, tradit quod sunt homines uenientes. Ad septimum dicendum quod uacca commedit nutrimentum ubi multum est de impuro et bibit aquam ualde claram que multum est lubricatiua et propter hoc est multi stercoris. Ad octauum dicendum quod uirtus expulsiua uiget per longum. Digestiua autem per latum. In digestiua enim est motus a centro ad circumferentiam, et propter hoc in animalibus longi cruris est fortis expulsiua et cito paciuntur fluxum uentris. Secunda causa est ex quo crura sunt longa, clibanum, id est corpus, est paruum et e contrario. Vnde nanus in sedendo uidetur esse magnus et quando clibanum est paruum, intestina sunt curta, et propter hoc parum morantur egestiones in intestino et cito paciuntur fluxum uentris. Vnde ille qui uult dare medicinam laxatiuam, debet considerare quantitatem crurum, quia tales citius ducuntur quam alii. Ad nonum dicendum quod animalia ruminantia habent copiam nutrimenti et conueniunt in nutrimento, et propter hoc faciunt gregem, animalia autem rapacia non quia non habent copiam nutrimenti. 56-59 Cf. H.A. 629b26-33 67-69 Cf. H.A. 595b29-30, 605a15. 44 et] om. M add. V 48 multos] multum V 51 utilia] om. M add. V huiusmodi] V huius M 52 non necesariis] om. V 55 autem] om. V 60 contrahitur] contrariatur V 66 sunt] sint V 70-71 digestiua ... latum in] om. V 72 expulsiua] V expulsiue M 77 considerare] desiderare V crurum] V crurium M 78 animalia] alia V 79 animalia] alia V

256 10

85

90

95

100

105

110

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Ad decimum dicendum quod animalia siluestria sunt in maiori motu quam domestica, nec habundant in nutrimento sicut domestica. Propterea domestica habent cibum magis humidum, et propter hoc plus ruminant domestica quam siluestria. Ad undecimum dicendum quod mures capiunt nutrimentum cum timore et propter hoc quando capiunt non possunt bene digerere sed postea reducunt ad os et ruminant. Ad duodecimum dicendum quod, sicut dicit philosophus, sexus est maxime distinctus et quia gallus et gallina inter cetera animalia sunt ualde domestica homini et propter hoc plus fuit sexus distinctus a parte uocis et figure quam in aliis. Secunda causa est quia gallina est ualde temperata respectu hominis, unde alterat calorem nostrum. Gallus autem est distemperatus, unde brodium galli laxat uentrem. Cetera autem animalia in utroque sexu distemperata sunt, et propter hoc maior fuit differentia in sexu istorum quam aliorum. Tertia causa est quia, sicut dicit philosophus, masculus uocat feminam in hora coitus, et quia gallus habet multas feminas, oportuit quod haberet alteram uocem et propter hoc inter gallum et gallinam manifesta est differentia a parte uocis. Ad tertium decimum dicendum quod secundum diuersas causas mouentur diuersi humores in corpore: sanguis in principio diei, colera in meridie, melancolia in uesperis, flegma in nocte. Et quelibet quadra habet sex horas quia secundum quattuor quadras dicitur, dies naturalis et in die naturali sunt uiginti quattuor hore. Gallus autem est animal sollicitum circa multas feminas et est animal temperatum, et propter hoc ad confortandum feminas suas cantat et distincte secundum quadras, secundum quod mouetur hic humor uel ille, et antequam cantet, uerberat se alis suis, et hoc est per eamdem uiam per quam fiunt alites et in uoluntate extensiones brachiorum hominum quia in somno agregantur multe superfluitates in subascellis, quia ibi est emuntorium corporis et propter hoc post somnum fiunt alites quia per extensionem brachiorum diuiduntur /270ra/ et expelluntur ille superfluitates et eodem modo est de alis in gallo, sicut de brachiis in homine et propter hoc gallus extendit alas antequam cantet quando iste superfluitates impediebant ipsum in cantando.

88-90 v. H.A.537b23 et seq. 92-94 Cf. G.A. 765b18-2 95-97 Cf. H.A. 488b-5 et v. G.A. 786b6 et seq.; De an. 429b5421a6. 81 animalia] alia V 86 quando] in marg. M reducunt] reducent V 89-90 et propter] et om. M add. V 91 unde alterat] unde non altat V 93 sunt et] om. M add. V 95 quia] om. M add. V 100 habet] om. M add. V 103 suas] mas V quadras secundum] V quadras sunt secundum M 104 et] om. V suis] om. M add. V 105 et in uoluntate] V id est in uolumptate M 107 corporis] cordis V 108 diuiduntur] V diuidunt M de alis in gallo] de gallo in alis V 109 quando] V quantum M

Liber X Liber X

5

10

15

20

25

30

35

Questio prima Forte autem accidit et cetera. Circa decimum librum queritur primo de tempore generationis. Secundo de menstruo. 1. Circa primum sic dicit philosophus: quod non est generatio sine delectatione, sed maior est delectatio in adolescentia quam in iuuentute, ergo in adolescentia est completa generatio. Propterea in generatione requiritur decisio spermatis quod est calidum et humidum. Sed adolescentia est calida et humida, iuuentus autem calida et sicca, ergo in adolescientia magis est completa generatio quam in iuuentute. Contra dicit philosophus in nono quod generatio non est conueniens nisi post tria septimana, sed in hoc tempore est iuuentus, ergo in hoc tempore scilicet iuuentute magis est completa generatio. Propterea uirtus est immediata causa generationis. Dicit enim Haly quod fortis uirtus generat masculos et debilis feminas, sed fortior est uirtus in iuuentute quam in adolescentia, ergo in iuuentute magis uiget generatio quam in adolescentia, ergo quod concedo. Ad oppositum enim dicit Galenus quod uirtus naturalis fortior est in pueris animalis iuuenibus, sed generatiua radix est uirtutis naturalis, ergo in adolescentia plus uiget generatiua. Ad primum istorum dicendum quod delectatio non est causa sufficiens generationis, multociens enim delectatio est sine generatione, sed uirtus est causa immediata generationis. Et quia in iuuentute fortior est uirtus, ideo tunc est uirtus generatiua magis completa. Ad secundum dicendum quod sperma sine dubio plus habundat in adolescentia, sed tamen uirtus non est adhuc completa sicut in iuuentute. Ad tertium dicendum quod adolescentes multum coeunt et habent magnam delectationem quia de nouo incipiunt. Sed tamen quia uirtus generatiua sequitur rei complementum, tunc enim est unumquodque magis perfectum cum potest generare sibi simile, propter hoc in etate iuuentutis in qua uirtus est magis completa, uiget generatio. Iusta hoc queritur quare masculi citius complentur et augmentantur in utero quam femine. Extra uterum autem est e contrario quod femine citius perueniunt ad augmentum debitum. Et quare etates distinguntur per septemnium et morbi similiter per septemnium annorum.

2 Cf. H.A. 633b13 5-7 v. H.A. 544b12-546b15; G.A. 727b9, 727b35, 728a10 31-33 Cf. H.A. 583a27-28, 583b25-30. 1 questio prima] in marg. M om. V 2 forte ... et cetera] om. V 3 decimum] nonum V 9 autem] est V 11 in nono] in hoc nono V hoc litturatum M nisi] non V 14 immediata] non legitur V 15 sed fortior] non legitur V 16 ergo] om. V 19-20 radix ... generatiua] om. M add. V 22 delectatio est] est om. M add. V 23 uirtus] om. M add. V 30 hoc] om. V 31 quare] om. V 32 quod] quia V 34 et morbi] et om M add V

258 2

40

45

50

55

60

65

70

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Ad primum istorum dicendum quod sicut dicit Galenus nos sumus creati in ultimo limositatis et humiditatis et hec humiditas maxime uiget in utero et quia ad augmentum requiritur humidum extensibile et calor agens. Ista humiditas in utero obtundit calorem et impedit augmentum, et masculus beneficio sexus habet plus de calore et propter hoc in utero citius peruenit augmentum. Extra uterum autem est e contrario, quia humidum extensibile extra uterum induratur, et propter hoc membra in femina sunt magis mollia et extensibilia quam in masculo. Citius peruenit ad augmentum extra uterum femina quam masculus. Ad secundum dicendum quod femina in generatione est sicut paciens, uir autem sicut agens et quia plura requiruntur ad agendum quam ad paciendum, cum nobilius sit agere quam pati, tardius incipit generatio in uiris quam in feminis et tardius desinit, quia quanto res est nobiliori modo et fortiori et etiam fortiori de causa inest, tanto diutius perseuerat. Et propter hoc quia in generatione uir est nobilior quam femina, diutius durat generatio in uiro quam in muliere. Secunda causa est quia uir in generatione non operatur nisi ad tempus, sed femina continue operatur, portat enim fetum in utero et nutrit ipsum. Et propter hoc plus debilitatur femina in generatione et citius dimittit generare quam uir. Vnde unus uir plus posset fecundare quam multe mulieres recipere. Tertia causa est quia a parte mulieris requiruntur duo scilicet sperma et menstruum. A parte autem ipsius uiri solum sperma et propter hoc citius deficit generatio in mulieribus quam in uiris. Ad tertium dicendum quod sicut dicit Albumasar luna est sicut mediatrix et †baluia† omnium impressionum quas imprimunt corpora superiora in hec inferiora. Et propter hoc, quod luna mouetur in suo circulo per quadras fiunt, impressiones in istis inferioribus, et quia iste motus procedit per septemnium, mouetur enim in septem diebus per unam quadram et propter hoc et etates et morbi distinguntur per septemnium et omnia opera nature. Vnde etiam Dominus noster septima die requiescit ab onmi opere quod patrat et etiam omnes homines in septima die requiescunt. Ad quartum dicendum quod motus nature est per septemnium, si ergo mobile sit, facile mobile mouetur per septemnium dierum, sicut patet in morbis acutis, et quia natura non potest mouere per septemnium dierum, mouet per septemnium uel mensium, quia ergo consumptio per quam procedunt etates est paulatina, procedit per septemnium annorum. 2. Circa secundum queritur primo utrum menstruum sit necessarium in generatione. Secundo utrum menstruum decidatur a toto corpore. Tertium utrum a quolibet humore. Quartum utrum menstruum in uirginibus et in uetulis est album, in aliis autem est rubeum. 54-56 v. G. A. 727a28-29; H.A. 634b, 636a11, 637a16 69-70 v. G.A. 726a28; H.A. 582a35 et seq. 73-74 Cf. H.A 581b3. 36 sicut] om. V 37 maxime] magis V 40-41 autem est ... extra uterum] om. V 41 induratur] indurat V 50-51 sed femina] om. V 51 hoc] om. V 53 multe] mille V 54 quia] aristoteles V 58 impressionum] pressionum V corpora ... inferiora] corpora inferiora et superiora V 59 hoc quod] V hoc secundum quod M 61 et] om. M add. V 62 septima] in marg. M 63 septima] in marg. M 64 ergo mobile] enim molle V 65 mobile] molle V 65-66 sicut patet ... dierum] om. V 73 utrum] V quare M et] om. V

Liber Liber X X 75

80

85

90

95

100

105

110

2593

/270rb/ Circa primum sic dicit philosophus in littera: quod quedam sunt mulieres uiragines, que generant et numquam menstruant, ergo cum sine menstruo possit esse generatio, menstruum non est necessarium in generatione. Propterea si menstruum esset necessarium in generatione, tunc in omnibus generantibus esset menstruum. Sed hoc est falsum, quia sola mulier menstruat, ergo menstruum non est necessarium in generatione. Contra sicut fetus ex spermate generatur sic ex lacte et menstruo conseruatur. Ergo cum fetus generatus indigeat conseruationem, menstruum est necessarium in generatione. Propterea dicit auctor in littera quod primo generatur fetus in quantitate formice, sed tale corpus non posset peruenire ad quantitatem perfectam sine sanguine menstruo, ergo sanguis menstruus est necessarius in generatione. Ad hoc dicendum quod, sicut dicit Auicenna, multe sunt portiones menstrui. Vna portio est ex qua complentur membra radicalia. Secunda autem portio est ex qua generantur membra replentia ut pinguedo et zirbus. Tertia ex qua generantur membra superflua ut pilli, dentes et cornua. Et quantum ad istas tres portiones menstruum est in omnibus generantibus. Quarta portio est ex qua nutritur fetus intra et extra, et uocatur menstruum intra, lac autem appellatur extra. Et hec portio est in omnibus animalibus que generantur sine medio. Quinta portio est que fluit quolibet mense et hoc appellatur menstruum, quia de mense in mensem fluit. Et hoc modo loquendo de ista, solum mulier habet menstruum. Per hoc patet solutio ad argumenta. 3. Circa secundum huius sic: ex eisdem sumus et nutrimur, ergo sicut sperma, ex quo sumus, deciditur a toto corpore, similiter menstruum ex quo nutrimur. Contra sanguis menstruus fluit a regione secunde digestiue, ergo non fluit ex toto corpore, quod concedo. Dico enim quod sicut nutrimentum plante prima digestione digeritur in uisceribus terre, secunda et tertia in planta, sic nutrimentum fetus prima et secunda et digestiue digeritur in epate matris et attrahit puer per umbilicum et digerit in ipsum in tertia digestione Ad argumentum dicendum quod sperma uenit a membris tertie digestiue, sed menstruum tertiam digestiuam recipit in puero, quod non potuit facere sperma, et propter hoc a toto corpore uenit sperma, non autem menstruum, sed solum a regione tertie digestiue. Vtrum menstruum decidatur a quolibet humore. Quare menstruum in uirginibus et in uetulis est album.

75-77 Cf. H.A. 582b15; G.A. 727b19, 739a13 84-86 Cf. H.A. 583b17-18. 75 sic] V sicut M 76 uiragines] uirgines V 79 generantibus] V generationibus M sed] et V 80 non] om. V necessarium] om. V 92 generantibus] V generationibus M 93 et uocatur] et om. V 97 et] om. V 98 argumenta] argumentum V 99 ergo] sed V 101 secunde] om. M add. V 103-104 in uisceribus ... digeritur] om. V 103-105 nota quod fetus attrahit nutrimentum per umbiliorem] in marg. alia manu M om. V 106 dicendum] om. V 107 digestiuam] om. V 108 corpore] om. V uenit] facit V 110-111 utrum ... est album] in marg. inferiore M om. V

260 4

115

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Ad primum quesitum dicendum quod menstruum uenit ex quolibet humore, quia restaurat deperditum et a quolibet humore fuit deperditum. Sed dicitur sanguis menstruus propter hoc, quod est rubeus sicut sanguis. Ad secundum quod in uirginibus uasa non sunt fracta, et propter hoc illud quod est amicabile nature, remanet in corpore et attrahitur a natura, scilicet sanguis, et quia propter naturam sanguis erat rubeus color, in menstruo remanet color albus ac si esset aquositas. In uetulis autem est album menstruum quia non est ibi nisi aquositas et deficit sanguis cuius est rubicundare.

112 primum] tertium V 113 et a quolibet ... deperditum] om. M add. V 115 secundum] quartum V 116 nature] V nec M 118 nisi] om. V

Liber Liber X X

5

10

15

20

25

30

35

2615

Questio secunda Forte autem quibusdam uiris et mulieribus et cetera. 1. Hic restat querere de menstruo, et primo quare plus menstruum fluit de mense in mensem et numquam emoroide. Quare emoroide plus sunt in iudeiis quam in aliis hominibus. Quare in prima quadra et in tertia fluunt aque, in secunda autem et quarta redeunt. Quare etiam mare fluit et refluit secundum quadras, non autem aque dulces. Et quare etiam est quoddam mare quod non fluit et refluit. Et quare etiam menstruum et Nilus fluunt completa lunatione et non in prima quadra, cum de aliis humidis fit e contrario. Quare etiam secundum quadras lune non fluit et refluit ignis uel aer sicut aqua. Et quare terra nec fluit et refluit. Ad primum istorum dicendum quod luna a uirtute consequente totam speciem habet posse super omne humidum, sicut dicit philosophus. Et hoc intelligendum est de illis humidis que naturaliter mouentur sicut est motus maris et menstrui in mulieribus et quia fluxus emoroidarum est fluxus siue motus innaturalis, non mouetur secundum influentiam lune secundum menstruum. Secunda causa est quia luna habet posse super omne humidum fluxibile, quia ergo materia emoroidarum est melancolica, compacta et terrestris, non mouetur secundum quadras lune sicut menstruum. Ad secundum dicendum iudei non commedunt carnes porcinas sed commedunt carnes caprinas et edulinas et melancolicas, et si commedunt arietinas, licet sint sanguinee, saliunt ipsas et ponunt in fumo et sic fiunt melancolice. Et quia eorum nutrimentum est melancolicum et materia emoroidarum est melancolica, plus paciuntur emoroidas iudeii quam alii. Ad tertium dicendum quod ad fluxum aquarum requiritur calor eleuans et materia obediens et quia in prima quadra luna est calida et humida, concurrunt iste cause et propter hoc fit fluxus aquarum. Sed in secunda quadra est calida et sicca, et ita deficit humidum et reddeunt aque ad proprium ortum. Et quia tertia quadra est in oppositum cum prima, et quarta cum secunda, eumdem effectum uel aspectum tertia cum prima, et quarta cum secunda. Et propter hoc generaliter in prima quadra fluunt aque, in secunda refluunt, in tertia fluunt, in quarta refluunt. Ad quartum dicendum quod una causa est quia luna effectiue mouet aquas a uirtute consequente totam speciem dispositione mediante lumine et radiis suis, et quia aque dulces ita sunt liquide et subtiles quod non radii ad litora sunt et non possunt reuerberari propter earum subtilitatem, /270ua/ non obediunt influentie ipsius lune. Secunda causa est paruitas ipsarum, quia propter paruitatem repercutiuntur radii ad litora et non possunt mouere aquam. 2 Cf. H.A. 636b8 14-15 v. H.A. 582a35-582b5; G.A. 738a20 et seq., 767a4-9. 1 questio secunda] in marg. M om. V 2 forte] rubrica forte V 3 hic] circa V quare] queritur V 4 numquam] quam V 6 quare] et V in tertia] in om. M add. V aque] atque V et quarta] in quarta V 7 redeunt] V reddunt M 9 quare] om. V est] om. M add. V 12 uel aer] om. V 13 nec] non V 14 consequente] V consequentie M 17 fluxus] fulsum V 18 est] om. V 19 omne] om. M add. V compacta] completa V 20 sicut] secundum V 22 melancolicas] V non legitur M 23 et quia] et om. V 28 fluxus] fulsus V 30-31 eumdem ... cum secunda] om. V 32 in secunda] et in secunda V in tertia] et in tertia V quarta refluunt] refluunt om. V 35 ad litora ... possunt] om. V 37 ipsarum] earum V

262 6

40

45

50

55

60

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Tertia causa est quia uirtus mouendi aquas est in luna ratione elementi aquarum, et quia mare est elementum aquarum, citius mouetur ex influentia lune quam aque dulces. Mare autem est in loco elementi proprio, cuius signum est quod non mouetur ad alium locum. Vnde non mouetur motu recto, sed motu uertiginoso. Sed aque dulces non sunt in loco proprio, et propter hoc mouentur ad mare et mouentur motu recto et si tu obicias. Quod autem alique sunt salse aque que tamen non mouentur secundum quadras lune, dico quod salsedo est ibi non essentialiter sicut in mari, sed accidentaliter. Ad quintum dicendum quod quedam sunt maria que nimis sunt spissa et grossa, et illa non mouentur motu lune, quia deficit ibi humidum fluxibile obediens. Ad sextum dicendum quod in prima quadra crescit omne humidum, unde tunc incipiunt crescere menstrua, et continue augmentantur usque in plenam lunationem et tunc incipiunt fluere quia exuberantur in quantitate. Similiter dico de Nilo quod in prima quadra lune incipiunt augmentari et continue augmentantur usque ad plenam lunationem, sed hec augmentatio est insensibilis propter nimiam distantiam ipsius agentibus, fluit enim a paradiso terrestri. Et propter hoc paulatim uenit ita quod in fine lunationis, quando iam perfecte augmentatus est, dispergit se per terram Egipti naturaliter, et reddit terram fecundam et fertilem. Ad septimum dicendum quod ignis et aer sunt elementa ualde rara, unde non possunt terminare radios, sicut aqua, et propter hec sunt inuisibilia et non mouentur ex influentia lune. Secunda causa est quia aqua per motus preseruatur a putredine. Ignis autem non putresit sicut dicit philosophus et propter hoc non indiget motu, aer autem satis mouetur per motum uentorum, unde non indiget fluxu et refluxu sicut aqua. Terra autem, quia est sicca et dura, non est obediens influentie lune, cum luna solum habeat posse super humidum.

41 autem] om. V signum] om. M add. V 42 sed motu] om. V 43 mouentur ad] mouetur a V mouentur] om. V 45 autem] om. V 48 illa] ille V 49 dicendum] om. V 50 et] om. M add. V 52 incipiunt] incipit M V 55 augmentatus] augmentantur V egipti] om. V 56 naturaliter] uniuersaliter V 58-59 ex influentia] influentiam V 60 per motus] om. V 61 dicit philosophus et] om. M add. V 62 non indiget] om. V sicut] sic V 63 autem] aqua V

Liber Liber X X

5

10

15

20

25

30

35

40

2637

Questio tertia Et debemus scire quod mulieres non reputant se et cetera. 1. Hic queritur primo de menstruo, utrum fluxus naturalis menstrui sit paulatinus uel subitus. Quia dicit Galenus quod omnes operationes nature sunt ordinate et paulatine, ergo fluxus naturalis debet esse paulatinus et non subitus. Propterea dicit Yppocrates in Regimine acutorum quod omne subitum uel motus subitus repentinus inimicus est nature, ergo fluxus menstruorum est paulatinus et non subitus. Contra auctor dicit in littera quod fluxus qui fit subito, fit sine dolore, qui autem paulatine, cum dolore, ergo fluxus naturalis est subitus. Propterea dicit Galenus quod crisis est uehemens et uelox motus nature contra morbum, cito ducens ad salutem uel ad mortem, ergo fluxus naturalis menstruorum debet esse subitus. Quod concedo quia motus uelox fit ex fortitudine uirtutis et obedientia mobilis, motus autem tardus e contrario. Ad primum autem in contarium dicendum quod subitus motus et uelox, aut fit ex forti uirtute et obedientia materie et sicut in expulsione menstruorum et in crisi et talis motus subitus non grauat naturam sed imitat ipsam. Aut fit motus subitus ex debilitate uirtutis et mala materia stimulante naturam, talis motus repentinus ledit naturam, et de tali loquitur Yppocrates et Galenus. Iusta hoc queritur secundum quod dicit Galenus et Barus, natura procedit triplici motu contra morbum: motu digestionis et diuisionis et expulsionis, quare motus expulsionis fit subito, motus digestionis et diuisionis fit paulatine. Quare etiam expulsio menstrui fit subito, nam autem sic est de expulsione urine, stercoris et sudoris. Ad primum istorum dicendum quod motus digestionis est dispositio preuia ad expulsionem sicut alteratio ad generationem, et propter hoc sicut alteratio est paulatina et generatio subita, sic motus digestionis est paulatinus, motus autem expulsionis subitus. Secunda causa est quia digestio est respectu materie indisposite et resistentis, et propter hoc sua actio est paulatina. Sed expulsio est respectu materie disposite iam digeste et obedientis, et propter hoc eius motus est uelox et subitus, quia fortitudo uirtutis et obedientia mobilis facit motum uelocem. Ad secundum dicendum quod, sicut dicit Algazel in sua Metaphysica, unaqueque uirtus delectatur in sua propria operatione. Dico ergo quod menstruum magis est naturale, et sperma similiter, quam urina uel et egestio, et propter hoc plus delectatur natura in expulsione menstrui quam in expulsione stercoris uel urine, quia et plus in hoc delectatur, citius mouet in hoc opere, scilicet in expulsione menstrui quam urine, stercoris et sudoris. 2 Cf. H.A. 636b35-637a 3-4 v. H.A. 581b-2. 1 questio tertia] in marg. M om. V 2 et debemus] rubrica debemus V 6 paulatinus] naturalis M V 8 inimicus est] est om. M add. V non] om. V 10 auctor] V autem M 15 mobilis] morbis V 18 sicut] sic V 20 repentinus] expeditius V 23 et diuisionis] et om. V 24 fit paulatine] sit paulatine V 25 urine] om. V 32 sed] et V 35 dicit] om. M add. V 37-39 urina uel ... quam urine] om. V

264 8

45

50

55

60

65

70

75

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

2. Postea /270ub/ queritur de generatione quare in inicium generationis completum in homine est in uigesimo primo anno. Et quare etiam motus periodicus plus sequitur hominem quam cetera animalia. Et quare puelle citius concipiunt quam alie. Et quare puelle in coitu habent delectationem cum tristicia. Et quare coitus immoderatus corpus debilitat, oculos excecat, memoriam eneruat, senectutem accelerat. Ad primum istorum dicendum quod, sicut dicit Galenus in Criticis diebus, quedam est particularis periodus, sicut septima dies et †quartana†, quedam est periodus uniuersalis, sicut uigesima prima dies, et hec est prima periodus uniuersalis et continet tres periodos particulares, scilicet tria septimana, quia secundum periodos procedunt aspectus lune in prima periodo uniuersali, scilicet in uigesima prima die et est in inicium completum generationis in homine. Ad secundum dicendum quod motus periodus ex ordine nature est, et quia omnia sunt ordinata ad hominem, cum homo sit quodam modo finis omnium, sicut dicit philosophus, plus sequitur homines motus periodicus quam cetera animalia. Secunda causa est quia, sicut dicit Galenus, nos sumus creati in ultimo limositatis et humiditatis, et propter hoc cum aspectus lune proprie sit supra humidum, plus sequitur hominem motus periodicus quam cetera animalia. Ad tertium dicendum quod, sicut dicit philosophus, non est conceptio nisi affuerit delectatio, et quia maiorem habent delectationem in coitu puelle quam alie, quia de nouo incipiunt, propter hoc citius concipiunt quam alie mulieres. Ad quartum dicendum quod omne insuetum in principio est quasi contrarium, unde in principio balnei et in introitu habemus quamdam horripillationem, et quia puellis coitus est inconsuetus, in principio est quodam modo contrarius, et quia contrarium parit tristicia. Sed in medio operationis antequam ueniat ad finem, est delectabile tamquam res noua et noua placent, sicut dicitur in prouerbio, eodem modo est de balneo, in principio enim est quasi contrarium et refugit natura, sed postquam sumus parum in balneo, est ualde delectabile. Secunda causa est quia in puella uassa sunt integra et in coitu rumpitur quoddam rete, quod est in orifficio matricis et, sicut fit solutio continui, et inde fit dolor. Ad quintum dicendum quod in coitu deciditur sperma quod generatur ex materia que immediate debet conuerti in membris, quia immoderatus coitus subtrahit nutrimentum membris, debilitat ipsa et accelerat senectutem hominis. Oculos autem excecat, quia oculi ex eadem materia sunt cum membro et cerebrum in coitu multum debilitatur propter similitudinem quam habet cum spermate. Oculi qui sunt eiusdem compositionis in cerebro et sunt ualde sensibiles et leduntur, et per hanc uiam coitus immoderatus excecat hominem. Memoriam autem eneruat quia, sicut dicit philosophus, homines post coitum desiderant coitum propter memoriam †excitationis partite†, et quia

78-81 Cf. Problemata IV 11, 877b18; H.A. 518b18-21. 42 completum] complementum V –men- expunctuatum M 49-51 dies et ... tria septimana] om. V 54 motus] modus V 57 ultimo] fine V 61 et] om. V quia] om. V 62 concipiunt] incipiunt V 67 et noua] om. M add. V 68 natura] naturam V 69 sumus] V fuimus M 71 sicut] sic V 74 debilitat] debilitant V 75 cum membro et cerebrum] V cum cerebro M 77 compositionis in] operationis cum V et per] et om. V 79-80 desiderat ... quia tales] om. M add. V

Liber Liber X X 80

85

90

95

100

105

110

115

2659

uirtus uisiua debilitatur quia tales propter memoriam habent coitus memoriam eorum quantum ad alia debilitat et per hanc uiam coitus eneruat memoriam. Secunda causa est quia debilitat cerebrum et ita per conueniens memoriam que est uirtus cerebri. Tertia causa est quia in coitu multum debilitantur nerui motiui, unde coitus inducit arteticam et quia nerui oriuntur cerebri, ita pupa ubi uiget memoriam, per compassionem multum leditur memoria et ita coitus eneruat memoriam. 3. Postea queritur de signis generationis. Quare orifficium matricis plus restringitur recepto spermate quam stomacus recepto cibo. Et quare suppositorium factum de aristolochia et melle si supponatur mulieri de qua est suspicatio quod sit pregnans, si non ueniat sapor in ore signum est quod non concepit, si autem ueniat sapor et sit dulcis signum quod concepit masculum, si autem sit amarus concepit feminam. Et quare etiam femina impregnata masculo est boni coloris et leuis motus. Et quare mulieres post partum habent pannum in facie. Et quare mulieres prime generantes habent appetitum inrationalem. Et quare etiam habent ita ardentem quod si denegetur eis quod querunt uel appetunt, statim aborciunt. Quare etiam a parte uiri maior est delectatio in collo matricis, a parte mulieris intra matricem. Et quare quando cadit sperma in matrice et concipit mulier, sequitur quedam horripillatio. Et quare strictura uulue plus ualet ad delectationem quam largiditas uulue, uulua enim larga plus ualet ad generationem, sed minus ad delectationem. Sed magnitudo uirge et ad delectationem et ad generationem plus ualet quam paruitas. Et quare in regione calida uirge sunt magne et uulue parue, in regione frigida est e contrario. Et quare in regione calida plus moriuntur mulieres ex dolore partus quam in frigida. Ad primum istorum dicendum quod una causa est quia sperma est res amicabilior nature quam cibus in stomaco, quia sperma in propinqua dispositione est ad hoc ut fiat caro. Cibus /271ra/ autem in stomaco est in dispositione remota et quia plus diligitur a natura sperma quam cibus in stomaco, restringitur magis orifficium matricis recepto spermate quam stomacos recepto cibo. Sperma enim plus uicinatur nature humane quam cibus in stomaco, et propter hoc est maior deperditio in uno coitu quam in una flebotomia, quia in coitu euacuatur sperma quod est in propinqua dispositione ad carnem, sed in flebotomia euacuatur sanguis qui est in remota dispositione. 88-89 Cf. H.A. 583b30; Hippocrates, Aphorismi V 51 94 Cf. H.A. 584a13-16; Hippocrates, Aphorismi V 42 96 v. H.A. 584a19-20 101-102 Cf. G.A. 728a33-35. 80 propter] fortem V 84 unde] quia V 91-92 in ore ... ueniat sapor] om. M add. V 92 signum quod] om. M add. V 94 etiam] om. V 95 et quare mulieres ... in facie] om. V 96 mulieres] femine V 97 ita] om. V 97-98 uel appetunt] om. V 101 quando] om. V 102 horripillatio] oripillatio M oripulatio V 106 frigida] om. V 111 sperma in] sperma est in V 111-112 et ad hoc ... in dispositione] om. V 113 stomaco] sperma V 114 nature] om. M add. V 115 hoc] om. V est] om. M add. V

266 10

120

125

130

135

140

145

150

155

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Secunda causa est quia retentiua non est nisi propter digestiuam, et quia digestiua spermatis fortior est quam cibi in stomaco, quia cibus in stomaco solum alteratur, sperma in matrice sic determinatur quod ex non animali fit animalis, et propter hec oportuit retentiuam matricis esse fortiorem quam retentiuam stomaci, et hac de causa fortius restringitur orifficium matricis recepto spermate quam stomacus recepto cibo. Tertia causa est quia matrix est maioris sensus quam stomacus, unde dicit Galenus in libro Interiorum quod quidam putauerunt ad matricem esse animal quia refugit nociuum et currit ad iuuatiuum, sicut animalis, et quia melioris sensus est quam stomacus, melius sit retinere quod debet retinere stomachus, et propter hoc citius claudit suum orifficium spermate recepto quam stomacus cibo recepto. Ad secundum dicendum quod sapor suppositorii, si non ueniat ad os mulieris, signum est quod uirtus est ita quod nihil potest resoluere de illis medicinis, aut quia uie sunt opillate ita quod sapor non potest penetrare ad os et utrumque istorum impedit conceptionem. Si autem aliquid resoluatur et uenit sapor ad os cum medicina ratione mellis sit dulcis sapor, ratione aristolochie amarus, aut ergo sapor in ore est dulcis aut amarus. Si dulcis, signum est quod uirtus est ita fortis quod saporem conuenientem portat ad os, scilicet saporem dulcem, et saporem horribilem nature repellit et consumit, scilicet amarum, et quia fortis uirtus generat masculos, sicut dicit Haly, signum est quod concepit masculum. Si autem sapor amarus ueniat ad os, signum est quod uirtus non est ita fortis quod saporem horribilem possit expellere et consumere et quia dicit Haly quod debilis uirtus generat feminas, signum est quod concepit feminam. Ad tertium dicendum quod uirtus fortis generat masculos, sicut dicit Haly, et quia ex forti uirtute uenit bonus color et leuitas in motu, mulier que concepit masculum est boni coloris et leuis motus. Ad quartum dicendum quod in partu retinentur menstrua, et propter hoc fumi melancolici eleuantur ad faciem quod est membrum ualde mundum et quia mundum recipit impressiones, propter hoc prius et plus apparet pannus in facie quam in alio membro. Ad quintum dicendum quod humiditates que solebant fluere cum menstruis in tempore partus retinentur et habundantur in ore stomaci, et quia, sicut dicit Haly, discrasia naturalis appetit sibi similia, si habundet humor flegmaticus, appetunt alba ut cretam et huiusmodi. Si melancolicus, appetit nigra ut carbones et huiusmodi. Ad sextum quod in partu retinentur menstrua, et propter hoc multum habundat melancolia in ore stomaci, et quia melancolia confortat appetitum, habent appetitum ualde ardentem. Secunda causa est quia mulier pregnans appetit propter duo corpora, scilicet propter se et propter puerum, et propter hoc habet appetitum ualde ardentem. Et quia habet appetitum ita intensum, si denegetur ei illud quod appetit, desperat natura et 118 nisi ] om. V 119 spermatis] addo 125-126 ad matricem ... et currit] om. M add. V 127 retinere] quam V claudit] cadit V 130 signum est] est om. V 131 istorum] om. V 134 si] sic V 138 concepit] concipit V 139 quod] om. V 141 ad] om. M add. V et] om. V 146 prius et] om. V 150 sibi] om. V alba] V albam M 151 et] om. V nigra] magna V 152 habundat] habundant V 154 ualde] om. V

Liber Liber X X

160

165

170

175

180

185

190

195

267 11

dimittit regimen suum in utero et redditur odiosum nature et intendit natura ipsum expellere et tunc rumpuntur ligamenta et fit aborsus. Ad septimum dicendum quod illud quod mediante uirga infunditur in generatione, uenit ab extrinseco, et propter hoc in collo exteriori est delectatio uirge. Sed illud quod uenit a matrice, ab interiori uenit, et propter hoc in interiori uulue est delectatio a parte mulieris. Propterea dicit philosophus quod delectatio multum confert ad generationem, et propter hoc in loco ubi est generatio, debet esse delectatio, sed in interiori uulue est generatio ubi est mistio duorum spermatum, et propter hoc in interiori est delectatio a parte femine. Ad octauum dicendum quod sperma cadit in matrice subito, et quia iste motus est subitus et inconsuetus, et est in principio quasi contrarium et generat quamdam horripillationem per uiam. Ad nonum dicendum quod uentositas eleuans uirgam armat ad coitum. Delectatio autem in coitu, sicut dicit Auicenna, est per confricationem et unionem conuenientis cum conuenienti. Et quia quando uirga est magna et uulua est stricta /271rb/ maior est unio, et propter hoc maior est delectatio quam si uulua esset lata. Sed de generatione est e contrario, quia ad generationem requiritur quod uirga cum spermate atingat orifficium matricis interius et, quia hoc melius est, fit quando uirga est magna et uulua lata, et propter hoc uulua lata utilior est ad generationem, minus utilis ad delectationem, de uulua stricta est e contrario, sed semper requiritur magnitudo uirge. Ad decimum dicendum quod in coitu requiritur uentositas erigens uirgam, et quia calidi et sicci est resoluere, in regione calida multum extenduntur uirge et eleuantur et fiunt magne, in regione frigida est e contrario. Sed uulua est concaua, et propter hoc quanto materia est magis obediens extensioni, magis augmentatur uulua, et propter hoc in regione frigida et humida, in qua multum habundat humidum quod est obediens extensioni, et mouet a centro ad circumferentiam, sunt uulue magne et late, in calida est e contrario. Contrario autem modo est de uirga, sicut uisum est. Per hoc patet solutio. Ad undecimum quod enim ad exitum fetus requiritur uia larga, et uulue plus sunt late in regione frigida quam in calida, citius ex dolore partus moriuntur femine in regione calida quam in frigida quia habent uuluas magis strictas et hac de causa maiorem dolorem habent mulieres in principio de primo puero quam de aliis et etiam quia non sunt consuete. 4. Iusta hoc queritur quare lentigines plus apparent in estate quam in hyeme. Et quare post fluxum menstruorum femina est habilior ad conceptionem. Et quare urina athomosa habens nebulam in superficie est signum conceptionis. Et quare mamille in tempore generationis crescunt et est lac in mamillis. Et quare in iuuenibus mamille sunt eleuate et recte sed in uetulis sunt demisse et pendentes. 155-159 v. H.A. 583b10 et seq. 192 Cf. H.A. 582b13; G.A. 727b10-14, 23-25 194 Cf. H.A. 583a31-34. 158 natura] naturam V 160 dicendum] om. V 161 uenit] om. V 164 quod] om. M add. V 168 et] om. V motus] mostus V 169 et generat] et om. V 170 uiam] V unam M 172 est] om. V 174 lata] larga V 176 hoc] om. M add. V est] om. V 177 et propter] et om. V 178 de] quam V uirge] om. V 182 extensioni magis] magis addo 185 contrario autem] contrario om. V per hoc] sic V 186 quod] quia V 190 non] addo 191 apparent] V apparet M 192 et quare ... conceptionem] om. V

268 12

200

205

210

215

220

225

230

235

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Et quare si mamille graciliantur, signum est aborsus, sicut dicit Yppocrates. Ad primum istorum dicendum quod estas trahit humores ab interioribus ad exteriora et quando sanguis grossus trahitur ad superficiem cutis ibi desiccatur actione caloris et sic in estate generantur lentigines. Ad secundum dicendum quod uacuum magis uel melius trahit quam plenum, quia ergo matrix post fluxum menstruorum est uacua, melius trahit sperma et citius fit conceptio. Propterea humiditates ille si essent presentes, impedirent conceptionem suffocandam sperma. Ad tertium dicendum quod in conceptione retinentur menstrua propter nutrimentum fetus, et propter hoc, quia corpus est repletum humoribus, est fluxus eorum humorum per corpus. Et quia urina athomosa attestatur fluxui, unde signat arteticam, propter hoc urina athomosa signat conceptionem. Vnde Egidius, liuiditas athomosa malum probat articulare, et debet esse nebula in superficie propter grossos humores existentes in corpore, ex quibus resoluitur portio obnubilans urinam in superficie. Ad quartum dicendum quod in tempore generationis retinentur menstrua et fluunt ad mamillas et inde fit lac ut ex eo nutriatur fetus extra uterum et per hanc uiam mamille augmentantur. Ad quintum dicendum quod in iuuenibus est fortis calor, et propter hoc tenent mamillas eleuatas et rectas, sed in uetulis est debilis calor, et ideo cadunt mamille et sunt submisse et pendentes. Secunda causa est quia in iuuentibus sunt plene et propter hoc stant recte, sed in senibus sunt uacue et propter hoc iacent submisse et pendentes. Ad sextum dicendum quod mamille duplici de causa aggreciliantur: aut quia subtrahitur menstruum ex quo debet lac generari, aut quia uirtus digestiua est ita debilis, quod non potest lac debito modo digerere et ingrossare. Primum est causa aborsus, quia ex quo paruum est de nutrimento in matrice, fetus redditur nature odiosus, quia non habet, unde nutriat ipsum et expellit ipsum natura ante tempus debitum, et tunc fit aborsus. Secundus similiter causat aborsum, quia ex quo uirtus est ita debilis quod non potest perfecte digerere lac, signum est quod non poterit fetum regere usque ad debitum tempus, sed fiet aborsus. Et propter hoc aggreciliatio mamillarum est signum aborsus. Adhuc restant tria querenda. Primum est de figuratione fetus in utero quod citius figuratur utrum masculus uel femina. Secundum est de quantitate fetus in sua prima figuratione. Tertium est de quibusdam particularibus dictis in littera. 5. Circa primum, sicut dicit philosophus, quod si natum fuerit /271ua/ femina, erit impregnatio in triginta diebus, si autem mas in quadraginta, ergo citius figuratur in utero femina quam mas. 197 Hippocrates, Aphorismi V 36 232-235 Cf. H.A. 583b25-30, 584a26-27. 197 quare] om. V 198 trahit] atrahit V 199 actione] ratione V 201 uel melius] om. M add. V 202 post fluxum menstruorum] om. M add. V 205 suffocandam] suffocando V 211 obnubilans] obnibulans V 215 fortis] fortius V 218 hoc] in marg. M 219 senibus] uetulis V 220 aggreciliantur] agreciantur V 221 ita] om. M add. V 222 est causa] est de causa V 226 perfecte] om. V ad] a V 228 tria] duo V querenda] querenda de nono V de nono litturatum M 233 circa] contra V 235 mas] masculus V

Liber Liber X X

240

245

250

255

260

265

270

275

269 13

Propterea dicit philosophus quod quanto res est nobilior tanto tardius habetur, ergo cum nobilior sit mas quam femina, tardius figuratur in utero mas quam femina. Propterea dicit philosophus in libro Meteororum et in De generatione quod humidum licet sit male terminabile termino proprio, est tamen bene terminabile termino alieno humidum ergo de se bene est terminale et figurabile. Sed humidum plus habundat in femina quam in mare, ergo citius figuratur in utero femina quam mas. Contra dicit philosophus quod si in tricesima die cadat in terram materia fetus, nulla apparet figura. Sed si conceptum sit masculus et cadat in aqua, apparet figura magna. Si femina, nulla apparet figura, ergo prius figuratur mas quam femina. Proterea fortis uirtus generat masculos, sicut dicit Haly, ergo cum fortis motor uelocius moueat quam debilis, citius figuratur mas quam femina. Quod concedo. Iusta hoc queritur de controuersia philosophi ad medicum et ad se ipsum. Dicit enim Auicenna quod mas citius figuratur quam femina. Hoc autem uult philosophus in uno loco. Alibi dicit quod si natum fuerit femina, erit impregnatio in triginta diebus, si mas in quadraginta. Ad primum autem argumentum dicendum quod hec propositio uno modo, sicut exponitur. Si natum fuerit femina, erit impregnatio in triginta diebus, id est, ad citius incoat figuratio femine in triginta diebus, si mas, in quadraginta, id est terminus figurationis in mare ad tardius est in quadraginta diebus. Sed terminus mulieris bene potest duci ad quinquaginta. Vnde comparat hoc inicium figurationis in femina ad terminum figurationis in mare, et sic patet quod non uult dicere philosophus quod femina citius figuratur quam mas. Per hoc patet solutio ad controuersiam et ad primum argumentum. Alio autem modo exponitur sic: si natum fuerit femina, erit impregnatio in triginta diebus, id est tumor manifestus in uentre, si mas in quadraginta. Licet enim secundum uerum prius figuretur mas quam femina, tamen tumor in uentre citius apparet in concepto femina quam masculo, quia cum femina concepta plures habundant humiditates et superfluitates in utero que faciunt ibi tumorem quam cum masculo. Et ista autem secunda expositio soluit et controuersiam et primum argumentum. Ad secundum dicendum quod quanto res est nobilior tanto tardius habetur uerum ceteris conditionibus manentibus eisdem, sed sic non est impropositio, nam in masculo est fortis uirtus et materia obediens, in femina autem deficit utrumque. Ad tertium dicendum quod quoddam est humidum quod cito figuratur, sed non tenet figuram sicut aqua, et tale humidum non confert ad generationem. Aliud autem est humidum quod cito recipit impressionem, et bene conseruat et hoc humidum est habile ad generationem, et tale humidum est maris respectu femine in utero. 6. Circa secundum sic dicit philosophus in libro De generatione quod miscibilia debent esse equalia in substantia et uirtute. Si enim unum esset fortius, conuerteretur reliquum et non fieret mistio sed generatio, ut si poneretur gutta uini †in seccanam†, 238-240 Cf. supra, Gen. et corrup. 329b30-32 242-243 Cf. H.A. 583b20-21, 587b14-25; G.A.758b2-5. 237 ergo] om. M add. V mas] masculus V 240 humidum ... terminale] in marg. M 244 magna] magne M V 245 uirtus] uitas V masculos] masculus V 252 sicut] sic V 256 unde] om. V 260 autem] om. V 264 ibi tumorem] V in tumore M 265 et controuersiam] et om. V 266-267 uerum ceteris] uerum est ceteris V est litturatum M 271 conseruat et hoc] om. M add. V 273 circa] in marg. M 274 debent esse] non legitur V in] om. V 275 non] om. V

270 14

280

285

290

295

300

305

310

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

non esset mistio sed generatio, quia uinum spoliaretur sua specie et fieret aqua, ergo cum in figuratione sit mistio spermatis cum menstruo debent esse equalia, sed sperma cum menstruo replet totam matricem, ergo sperma per se diminuet matricem, ergo prima figuratio spermatis maior est quam formica uel uermis uel aranea. Propterea que est comparatio completi ad completum, eadem est comparatio incompleti ad incompletum uel uermem uel araneam. Sed homo completus in magna quantitate excedit formicam completam uel uermem uel araneam, ergo homo incompletus quando figuratur in utero, excedit et uermiculum et formicam. Propterea dicit philosophus quod simile est de albumine et uitello in ouantibus et spermate et menstruo in generantibus. Sed albumen in generatione oui uel est equale uitello uel excedit, ergo similiter sperma respectu menstrui et sic reddiit idem quod prius. Propterea nos uidemus extra uterum maius est illud quod nutritur quam illud quod nutrit. Vniuersum maior quam nutrimentum, ergo cum ex menstruo nutriatur et augmentetur sperma, maius erit sperma in quantitate quam menstruum quare et cetera. Contra dicit philosophus, medicus et Macrobius. Nam philosophus dicit quod si in triginta diebus cadat in aqua, apparet in quantitate formice. Medicus dicit quod in secundo mense est in quantitate uermiculi longi et rotundi. Macrobius autem dicit quod in principio fetus est in quantitate aranee parue. Propterea dicit philosophus quod eius quod nutritur et augetur quelibet pars nutritur et augetur, ergo quelibet /271ub/ pars minima ipsius spermatis augetur, non minima in potentia, et quia partes minime in potentia sunt infinite, omne enim continuum diuisibile est infinitum, ergo partes minime in actu. Ergo si pars menstrui augeat partem spermatis, cum minimo nihil sit minus, oportet quod augeat in duplo, ergo in duplo est de menstruo quam de spermate, ergo in minima quantitate est sperma in sua prima figuratione. Propterea dicit philosophus in libro Elementorum quod principio parua sunt in quantitate, sed magna uel maxima in uirtute, ergo cum sperma sit maximum in uirtute respectu menstrui, est minimum in quantitate, et ergo in sua prima generatione est in quantitate formice uel uermis uel aranee. Propterea dicit philosophus quod aliquando in uno coitu generantur gemeli, ergo cum pauca materia emittatur in uno coitu, ex minima materie portione generatur unus fetus, ergo erit in quantitate minimi animalis probatio minoris. Dicit philosophus quod non est generatio nisi adsit delectatio, sed ad delectationem sufficiunt due gutte uel tres spermatis, ergo similiter ad generationem ex hoc relinquitur quod prima figuratio spermatis sicut in quantitate formice uel uermis uel aranee, quod concedo. 274-276 Cf. Gen. et corrup. 322a31-33, 328a25 284-287 Cf. G.A. 751b11-15 293-294 v. Macrobius, Commentarii in somnium Scipioni I, 6, 65 295-296 Cf. G.A. 744b32 et seq., 766a10 302-303 v. Metapys. 1014b5; De caelo 302a10 et seq. 306-308 Cf. H.A.584a26-30. 275-276 ut si ... sed generatio] om. V 276 uinum] unum V 278 menstruo] V mistio M 281 incompleti ad incompletum] completi ad completum V uel uermem uel araneam] om. V 283 excedit et] et om. V 285 in generantibus] et generantibus V 289 nutrimentum ergo] V nutrimentum meum ergo M 291 philosophus medicus] philosophus quod medicus V 297 et] om. M add. V 298 est] V in M 300 ergo in duplo] om. M add. V 302 principio] principia V 303 sed] uel V 304 est minimum] erit nutrimentum V 304-305 in sua ... quantitate] om. V 306-307 generantur ... uno coitu] om. V 309 generatio] delectatio V 310-311 spermatis ergo ... figuratio] om. M add. V

Liber Liber X X

315

320

325

330

335

340

345

271 15

Ad primum in contrarium dicendum quod miscibilia debent esse equalia in potentia et uirtute non in materia. Nam cifus de bono uino resteret uel resisteret multe aque sed pauca conuerteret multum de uino debili. Similiter dico quod paucum sperma in quantitate equale est multo menstruo in uirtute uel dicamus quia etiam est simile. Nam ex miscibilibus non est generatio, sed ex spermate et menstruo fit generatio. Ad secundum dicendum quod non est simile, nam homo completus est ex menstruo sanguine, et propter hoc multum excedit in quantitate animalia parua. Sed homo incompletus in sua prima generatione est ex spermate et quia sperma est paucum, est minimum in quantitate. Ad tertium dicendum quod tu comparas non debito modo, et hoc est quod tu comparas ouum perfectum ad fetum imperfectum. Sed si tu compares recte sicut ouum perfectum est in magna quantitate, ouum in sui principio est in minima quantitate, unde uiginti oua non tenent quantitatem nucis, similiter sperma in sua prima figuratione est in quantitate parui animalis ut formice, uermis uel aranee, uel aliter dicamus quod non est simile de spermate et albumine. Nam totum albumen in ouo completo non est ex spermate sed est ibi aliquid de menstruo probato. Nam ouum in principio minime quantitatis est respectu oui completi quod ergo ita augeatur albumen, quodam modo fit albumen maius per se quam totum ouum. In principio manifestum est quod hoc non potest esse nisi per admistionem menstrui cum albumine. Ad quartum dicendum quod non est simile de nutrimento intra et extra. Nam nutrimentum extra nutrit ad tempus sicut hodie unum nutrimentum extra et cras aliud, et propter hoc est minus illud quod augmentat quam illud quod augmentatur. Sed menstruum quod est nutrimentum intra, est nutrimentum continuum et propter hoc est maius in quantitate quam sperma quod augmentatur et sic patet quod in prima figuratione fetus est in quantitate formice, uermis uel aranee. Sed aliquando quando est habundantia spermatis, secundum medicos potest peruenire usque ad quantitatem nucis. Ad illud argumentum eius quod nutritur quelibet pars nutritur respondendum est, quia est sophisticum licet concludat ueritatem, per hoc enim posset probari quod semper nutrimentum augmentat in duplo, sed dicendum quod eius quod augmentatur quelibet pars augmentatur, tamen pars nutrimenti non est tanta sicut pars que nutritur. Et si obicias quod minimo nihil est minus, unum est in eodem genere, sed minimum unius miscibilis bene potest esse minus minimo alterius miscibilis, ut si misceantur due partes aque cum tertia uini, cum unio miscibilium secundum minima quia in omni mistione est unio minimi unius cum minimo alterius. Sed tamen in hac mistione minima aque maiora sunt in quantitate quam minima uini, similiter dico in proposito. Et notandum quod ad illud argumentum primum problematis quanto res est nobilior tanto tardius habetur.

315-316 v. G.A. 723a18-19. 314 non] om. V resteret uel] om. V 316 quia etiam] quod V simile] equale V 323 si tu] tu om. M add. V recte sicut] om. V 324 ouum in ... quantitate] om. M add. V 325 uiginti] om. V 326 est] om. M add. V 328 probato] om. V 331 per] om. V 332-333 nam nutrimentum extra] om. V 333 extra] om. V 334 quam illud quod augmentatur] om. M add. V 335 nutrimentum continuum] nutrimentum intra continuum V est] om. V 337 est] om. V 338 peruenire] uenire V 339-340 respondendum est quia est] respondendum quod est V 340-341 semper nutrimentum] semper est nutrimentum V 341 augmentat] augmentet V 341-342 dicendum ... augmentatur] om. M add. V 344 bene] non V esse] om. M add. V 345 unio] V uno M 348 ad illud] aliud V primum] primi V

272 16 350

355

360

365

370

375

380

385

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Solutio est quod hoc tenet in rebus que sunt a uirtutibus differentibus in specie ut plura relinquuntur adesse hominis quam asini, quia homo nobilior est quam asinus et sunt a uirtutibus differentibus specie. Sed eadem uirtus in specie generat masculum in femina, et propter hoc, quia ista uirtus fortior est in masculo quam in femina, citius figuratur mas quam femina. Iusta hec queritur cum omne generatum reddeat ad illud unde exiuit, quare homo numquam ita minoratur quod reddeat ad quantitatem formice cum a parte anime reddeat ad mores pueriles in decrepita etate. Quare etiam de comparatione figurationis ad motum et motus ad partum. Postea queritur de morbis hereditariis, ut calculus, lepra et huiusmodi sunt morbi hereditarii. Hii enim sunt ex his uel ex eis que exhereditantur sicut dicit Auicenna. Et quare leprosus peccat in substantia in generando et non secundum sexum, generat enim semper leprosus sed aliquando generat masculum aliquando feminam, sicut alii homines. /272ra/ Et quare etiam infectio substantie inficit filium, sed uitium in patre a parte anime non facit uitium in filio. Et quare ciragricus non generat ciragricum, sicut podagricus podagricum. Et quare loripes non generat loripedem. Et arguo sic maius est uitium quando aufertur pes ex toto quam quando est uitium in pede, ergo si podagricus generat podagricum, fortiori ratione loripes loripedem. Ad primum istorum dicendum quod sicut dicunt Galenus et philosophus, animalia semper nutriuntur, non tamen semper augmentantur, et quia semper restauratur deperditum in homine, non potest reddire ad quantitatem in qua exiuit inesse, sed quantum ad mores reddiit ad ipsum statum propter inobedientiam organorum. Sicut enim pueri, humiditatem, obtundentem calorem et debilitatem organorum uiuiunt quasi uita bestiali, similiter senes decrepiti, quia multum habundant in humiditatibus et organa eorum sunt ualde debilitata, unde mingunt in lecto sicut pueri. Ad secundum dicendum quod motus duplicat ad figurationem, et partus duplicat ad motum, unde uersus effigiem motus duplicat et partus triplicat illum. Ad tertium dicendum quod est lepra peccatum ualde in carne, unde ibi deficit assimilatiua, et propter hoc cum sperma sit ex superfluo nutrimenti, sperma leprosi est infectum, et propter hanc uiam generat leprosus leprosum. De calculo autem dicendum quod lapis nutritur in corpore sicut membrum corporis. Dico ergo quod in calculoso in hora coitus transit sperma per locum calculi et secum trahit aliquas superfluitates illius nutrimenti, unde nutritur lapis et inde inficitur sperma et ideo generat calculosum. In podagrico autem est peccatum in substantia pedis, unde nutrimentum est ibi corruptum, et quia uirtus debilior est in pede quam in aliis membris, quia magis remouetur pes a fonte caloris quam alia membra, minus potest corrigere suum defectum 351 quam asini] quam adesse asini V 355 cum] quod V 356 cum] et quare V litturatum et expunctuatum M reddeat] redit V 359 et huiusmodi] om. M add. V 361 secundum sexum] in sexu V 366 podagricus] podagrus V 368 pes] om. V 370 dicunt] dicit V galenus] om. V et] addo 371 augmentantur] augentur V 375 in] om. V 377 secundum] tertium M V et] om. M add. V 378 triplicat] duplicat V 379 tertium] quartum M V ualde] om. M add. V 381 propter] per V 382-383 autem dicendum ... calculoso] om. V 386 autem] om. V est peccatum in substantia] est in peccatum substantia V unde] expunctuatum M add. V 388 pes a fonte ... membra] om. M add. V

Liber Liber X X 390

395

400

405

410

415

273 17

uirtutis in pede quam in manu uel in alio membro. Vnde prius moriuntur pedes et infrigidantur quam alia membra, et propter hoc infectio pedis magis facit infectionem in generato quam in manu uel alio membro. Secunda causa est quia pedes supponuntur omnibus aliis membris, et propter hoc quia reumatismus multus est ad pedes, podagra est difficilioris cause quam ciragra, et propter hoc podagricus generat podagricum et non ciragricus ciragricum. Ad illud quod obicitur dicendum quod uirtus totius corporis magis est potens in generationem pedis quam uirtus debilis in podagrico pedis sit potens corrigere errorem suum, et propter hoc loripes generat loripedem habentem duos pedes, et podagricus semper generat podagricum. Sic ergo patet quare isti morbi sunt hereditarii, sed febris et alii morbi non sunt hereditarii quia materia febris est humor, et propter hoc non potest inficere sperma, quia materia immediata spermatis est humiditas et non humor. Et si tu obicias quod in hectica est peccatum in membris solidis, dico quod in hectica non est peccatum in materia sed solum in uirtute et in complexione, que nimio calore consumit humiditates radicales. Et quantumcumque consumat, si tamen remaneat in corpore, unde possit sperma generari, illud sperma non est infectum, sed generatur sanus homo. Ad aliud dicendum quod generatio sequitur substantiam, unde ex spermate quod est substantia, generatur fetus, et quia substantia in leproso est corrupta, ideo generatur fetus corruptus. Sed generatio masculi uel femine sequitur uirtutem et complexionem, unde fortis uirtus generat masculos et debilis feminas sicut dicit Haly. Et propter hoc cum complexio bona remaneat in testiculis leprosi potest generare masculum et feminam, sed tamen generat fetum leprosum, unde mulieres plus delectantur in coitu leprosi quam alterius. Ad aliud dicendum quod substantia infecta in patre inficit substantiam in filio, sed uicium se non facit uicium in filio, quia pater non dat animam sed uenit ab extrinseco sicut dicit philosophus, et propter hoc non oportet quod filius assimiletur patri in moribus anime.

389 uirtutis] uirtus V 390 et propter] et om. M add. V 390-391 in generato] om. V 391 manu uel] om. V 392 est] om. M add. V 393 reumatismus] V non legitur M 394 podagricum] om. M add. V 396 generationem] generatione V sit] V si M 397 loripedem] om. V 399-400 sed febris ... hereditarii] om. M 401 et non humor] humorum V 404 et] om. V 410 hoc] om. V 411 cum] addo potest] possit V 412 generat] generant V in coitu] om. V 414 substantiam in] substantia et V 415 se] anima V 416 et] om. M add. V

This page has been left blank intentionally

LiberLiberXI XI

5

10

15

20

25

30

35

Questio prima In omni oppositione nobili et uili et cetera. Circa undecimum restant quedam querenda. 1. Primum est in quo mense plus doleant pregnantes quia plus iuuantur a radice superiori in quarto mense et in septimo et in nono, ergo tunc minus dolent. Propterea in partu est maximus dolor, ergo quando magis appropinquat partus tanto maiorem dolorem, ergo maior est dolor in secundo quam in primo et sic per ordinem. Contrarium autem dicunt medici quod plus dolent in primo, quarto, septimo, et nono, unde uersus primus, post quartus, post septimus indeque nonus, quattuor hii menses plus uexant parturientes. Propterea philosophus dicit quod in quarto, septimo et nono est maior dolor, quod concedo, quia in quarto est fetus in aspectu lune, et propter hoc mouentur plus quam in tribus primis, et similiter in septimo /272rb/ et in nono quando uult exire. In primo autem est dolor, quia matrix est inconsueta ferre tale honus. Per hoc patet solutio ad primum argumentum et secundum. Iusta hoc queritur quare fetus siue partus in septimo siue in nono mense est ad bonum, in sexto uel octauo non. Et quare maior est dolor in partu mulieris quam in partu aliorum animalium. Et quare mulier commedens salem generat puerum sine unguibus. Et quare si gemini nascuntur et sint diuersi sexus, moritur alter. Ad primum istorum dicendum quod sermone primo Meteororum respondet sic: Saturnus est primus inter planetas et est frigidus et siccus, unde coagulat et restringit sperma in matrice. Post sequitur Iuppiter, qui est calidus et humidus et multum confert ad generationem. Post per ordinem ueniunt alii planete, tandem uenit ultima luna in septimo mense et quia luna frigida est et humida, multum confortat expulsiuam, et fetus sentiens se iuuari a radice superiori mouet se et uult exire. Si exeat, hic est ad bonum, quia iuuatur a radice superiori, si uero exeat in octauo mense, regnat Saturnus, qui est frigidus et siccus et debilitat expulsiuam, unde si tunc exeat, multum malum est, quia contra radicem superiorem, sed si expectaret nonum mensem, tunc regnat Iupiter, qui est calidus et humidus et confert ad principium uite et tunc partus est ad bonum. Solutio autem naturalis est hec: in septimo mense primo est puer formatus et tunc appetit exire propter tria sicut dicit Auicenna quia plus requiritur de cibo quam habeat, quia uult inspirare et non potest, iterum quia querit locum ampliorem et magis largum quam habeat, mouetur, ergo et si exeat bonum est, quia hoc est ex fortitudine uirtutis in fetu siue multum natura in matrice, et propter hoc quia in octauo mense 2 Cf. P.A. 639a 4-5 v. H.A. 584a3-33; Plinius, VII 5 19 Cf. H.A. 587a 21 Cf. H.A. 585a2. 1 questio prima] in marg. M om. V 2 in omni] rubrica liber XI in omni V 3 undecimum] nonum litturatum M add. V quedam] om. V 4 plus] om. V 5 quarto] om. V in nono] in om. M add. V 6-7 ergo ... dolorem] om. V 11 uexant] dolent V 14 et similiter] et om. V in nono] in om. M add. V 16 per] propter V 17 siue in] uel in V mense] om. V 22 causa quare natus in VIII mense non uiuit] in marg. alia manu M om. V quod] om. M add. V 24 post] postea V 25 per] om. M add. V ultima] ultimo V 27 se] om. M add. V 29 multum] om. V 31 principium] principia V 34 querit] petit V 36 natura] naturam V quia] om. V

276 2

40

45

50

55

60

65

70

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

natura est fatigata et debilitata, si exeat, morietur uel semper erit languidus et moribundus et infirmus. Sed si expectet nonum, natura iam quieta est et fortificata, et puer perfecte est completus et sicut appetit exire, sic matrix appetit expellere et sic partus est ad bonum. Ad secundum dicendum quod quanto res est nobilior tanto cum maiori difficultate habetur, et propter hoc homo sicut nobilius est quolibet animali, plus laborat mulier in partu quam femine aliorum animalium. Secunda causa est passibilitas substantie sue et bonitas sui sensus. Ad tertium dicendum quod sal est forte abstersiuum, et propter hoc mulier que commedat salem in magna quantitate, corrodat superfluitates ex quibus dicuntur generari ungues, et nascitur fetus sine unguibus. Ad quartum dicendum quod si sint gemini et alter sit femina, hoc est quia uirtus est debilis in illa parte, et quia uirtus est debilis satis est intenta natura circa unum illorum et oportet quod alter moriatur. Si autem ambo sint masculi, signum est fortitudinis uirtutis. Virtus potuit utrumque saluare. 2. Postea queritur de modo exeundi fetus quia dicit Galenus in libro De criticis diebus quod natura semper procedit a minoribus ad maiora et a facilioribus ad dificiliora, ergo cum exitus sit facilior quantum ad partes graciles ut quantum ad pedes et ad manus et huiusmodi, fetus debet exire ita quod pedes precedant caput in exitum. Propterea eadem sunt principia generandi et conseruandi, sed in conseruando prius sunt pedes, nam caput est sicut radix, homo enim est arbor transuersa, sicut dicit Ysaac, ergo in partu prius pedes debent exire quam caput. Contra dicit philosophus quod debet fetus exire preposito capite. Propterea quando fetus est in matrice, habet caput demissum super genua, ergo in exitu oportet quod precedat caput et hoc concedo quia caput in fetu est grauior pars totius corporis et propter hoc petit fundum, sicut uidemus in grossiori parte oui quia pars grossior prius exit. Propterea indignatio exitus prius est in capite quam in alio membro, quia fetus exit propter indigentiam cibi et cibus intrat per os in corpore. Iterum fetus exit propter indigentiam aeris, unde per os et per nares inspiratur aer. Item propter structuram loci et caput grossius est quam cetera membra, et ideo propter hoc prius indiget exire caput quam cetera membra et ideo citius exit caput. Ad primum in contrarium dicendum quod licet sit facilior exitus pedum quam aliorum membrorum tamen, quia caput est ponderosius et prius indiget exitu quam alia membra, citius exit quam alia membra. Ad aliud dicendum quod eadem sunt principia generandi et conseruandi, unde est de principiis manentibus, sed exitus fetus ab utero est quedam dispositio non manens sed transitoria. 

59-62 v. H.A. 584a33, 586b6-7, 27. 37 fatigata] figurata V 40 partus] om. M add. V 41 secundum] V litturatum M tertium in marg. M 42 est] om. V 45 hoc mulier] hoc si mulier V que] om. V 50 moriatur] moriantur V 52 modo] modis V 55 ad manus] ad om. M add. V exitum] exitu V 57 caput] V homo M 59 fetus] partus V capite] om. M add. V 60 matrice habet] matrice et habet M 61 precedat] procedit V 62 quia] V que M pars] om. V 63 exit] erit V 64 in alio] in om. M add. V 65 et] om. V 67-68 propter ... et ideo] om. V 68 quam ... exit caput] in marg. M 71 quam] V quod M 73 manentibus] V nascentibus M quedam] V que M

Liber Liber XI XI 75

80

85

90

95

100

105

110

2773

Iusta hoc queritur quare puer exit pronus et non supinus. Et quare egerit et non mingit. Quare etiam egestio femine est rubea, egestio autem uiri uel masculi est citrina. Et quare fetus post exitum statim ponit manus ad os. Et quare etiam statim clamat. Et quare in muliere et in uolatilibus fetus iacet curuus in utero, in serpentibus in longo, /272ua/ in quadrupedibus autem ex transuerso. Et quare pueri multum dormiunt. Et quare etiam motus incitat somnum in pueris et non in aliis etatibus. Et quare cantilene in pueris et in aliis prouocant somnum. Ad primum istorum dicendum quod una causa est quia corpus magis flectitur ad anterius quam ad posterius, et propter hoc quia reflexus erat in utero exit pronus et non supinus. Secunda causa est quia puer uiuit uita bestiali, unde primo intendit uel incedit super quattuor pedes sicut brutum, et propter hoc sicut brutum exit pronum, similiter puer exit pronus. Ad secundum dicendum quod, sicut dicit Auicenna, puer in utero matrix sudat, unde quia urina est liquor subtilis et penetrabilis, euaporat per sudorem. Sed puer in utero non egerit, et propter hoc congregantur egestiones et quam cito uenit extra, egerit. Ad tertium dicendum quod plus de calore et colera est in masculo quam in femina, et quia colera egestiones citrinat, ideo egestiones masculi sunt citrine. Sed in femina est debilis digestiua, et propter hoc remanet egestio in proprio colore, sed sanguis menstrui ex quo nutriebatur puer in utero rubea est, et propter hoc manet egestio femine rubea post exitum fetus. Ad quartum dicendum quod quam cito puer exit, indiget cibo et quia nescit querere mamillas, sicut fetus brutorum ponit manus ad os ad sugendum ut satisfaciat nature, uidetur enim sibi quod aliquid debeat sugere. Secunda causa est quia puer in utero non consueuit apperire os, quia ipse recipiebat in utero nutrimentum per umbilicum. Sed modo ex industria nescit quod debet recipere nutrimentum per os, et propter hoc ponit manus ad os sicut lupus quando uult commedere. Ad quintum dicendum quod, sicut dicit Auicenna, puer quando quam exit, inuenit aera inconsuetum et constringit ipsum et facit dolorem, et propter hoc clamat. Ad sextum dicendum quod fetus est in utero secundum dispositionem matricis, et propter hoc in piscibus et serpentibus matrices sunt longe, et ideo fetus in ipsis sunt in longo. Sed in muliere et in auibus matrix est rotunda, et propter hoc oportet quod fetus sint reflexi, quia ratione loci non possunt extendi in longum. 76 Cf. H.A. 587a27 78-79 Cf. H.A. 587a26 80-81 Cf. H.A. 586a35-586b5 82 v. De somno et uigilia 457a3 et seq.; H.A. 587b8; P.A. 686b2 et seq.; G.A. 741b28, 778b20 et seq. 76 egerit] egeritur V 79 et] om. V 83 et quare] et om. M add. V 83-84 non ... pueris et] om. V 85 dicendum] om. V 88 incedit] antecedit V 89 pedes] V partes M exit] om. V pronum] probum V 91 sicut] om. V 92 penetrabilis] penetralibus V 93 et propter] et om. V 94 tertium ... quod] quartum dicendum quod tertium quod V 96 digestiua ... hoc] om. M add. V 97 rubea est] addo 99 quartum dicendum] om. M add. V 99-101 causa quare puer statim cum nascitur ponit manum suam ad os] in marg. alia manu M om. V 100 ad os] om. V 102-105 nota quod fetus cum est interior recipit nutrimentum per umbiliorem] in marg. alia manu M om. V 103 recipiebat] accipiebat V nescit] nature sit V 108 in] om. V 109 hoc] om. V 111 sint] sunt V non] om. V

278 4

115

120

125

130

135

140

145

150

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Causa autem quare matrices sunt rotunde in auibus et mulieribus hec est: quia uolatilia et mulier sunt erecti corporis, unde in solis istis reperiuntur anche, et propter hoc si fetus esset in longum, cum sit ualde debile in principio, non posset se tenere. Sed oportet ratione tenuitatis sit correctum omne, quia propter fetum sunt matrices, cum fetus non potest esse nisi recuruus, matrix non potuit esse nisi rotunda. Sed quadrupedibus iacet fetus ex transuerso secundum dispositionem matricis. Ad septimum dicendum quod, sicut dicit Galenus super Pronostica, una de rebus quam intendunt pueri est commestio, et quia, sicut dicit Auicenna, somnus est retentio caloris ad interiora ut digeratur nutriens, indigent multo somno et multum dormiunt propter digestionem celebrandam. Ad octauum dicendum quod una causa est quia quando erant in utero, plus erant in motu quam in quiete, secundum quod mouetur matrix, et propter hoc quia multum consueuerunt et tunc secundum quod dicit philosophus quando sunt in utero sunt in illa dispositione quod nec est somnus neque uigilia, et propter hoc motus incitat somnum in pueris et non in aliis. Secunda causa est quia pueri multum clamant, sed motus reprimit calorem in ipsis et per hanc uiam inducit somnum in pueris et non in aliis. Ad nonum dicendum quod somnus est ligatio et quies sensuum exteriorum, et quia in cantilena et in studio uel in nocte delectabili detrahitur homo ita quod dimittit opera exteriora, retrahitur calor ad interiora et fit somnus et maxime in pueris quia per cantilenam reprimitur calor in ipsis. Iterum excitant pueri statim post exitum quia significatur in ipsis fortis uirtus uel debilis. 3. Iterum queritur circa decimum primo de impedimentis generationis. Secundo de generatione molle et de ouis uenti, siue de polutione mulieris. Circa primum queritur primo utrum magis ueniat impedimentum ex parte mulieris uel ex parte uiri uel masculi quia quanto res est nobilior tanto plus requirit ad sui esse et citius impeditur. Sed generatio uiri nobilior est quam mulieris, ergo plus impeditur generatio a parte uiri quam a parte femine. Propterea uir est sicut agens, sed difficilius est agere quam pati, et citius impeditur agens quam paciens, ergo plus est impedimentum a parte uiri quam a parte femine. Propterea philosophus solum possuit impedimentum a parte uiri ex impositione ipsius cum muliere, sed multa alia sunt impedimenta a parte femine ergo et cetera. Propterea mulier /272ub/ operatur in generatione in recipiendo et emittendo et etiam in conseruando, unde continue operatur. Sed uir solum in emittendo et ad tempus, ergo ex pluribus partibus potest euenire error, tantum ex parte mulieris quam ex parte uiri, quod concedo. Ad aliud autem quod obicis dicendum quod licet generatio a parte uiri sit nobilior tamen quia uir operatur solum ad tempus et dat formam, mulier autem continue 122-126 Cf. G.A. 778b20 et seq. 135 Cf. G.A. 739a20-25 143-144 v. H.A. 633b12 et seq., 636b5 et seq., 637a35 et seq.; G.A. 727b10, 746b10-747a21. 113 erecti] om. M add. V solis] solus V 114 debile] om. M add. V 115-116 cum fetus] om. M add. V 120 indigent] indigetur V 121 celebrandam] V celebrandi M 122 quia] om. M add. V 127 est] om. V 128 in pueris et non in aliis] om. M add. V 129 et quies] om. V 132 exitum quia] exitum et quia V 134 iterum] postea V decimum] V undecimum M 136 impedimentum ex] V impedimentum mulieris ex M 139 a] ex V femine] mulieres V 140 et] om. V 141-143 quam a parte ... uiri] om. V 144 ipsius] ipsi V 146 uir] om. V 147 tantum] tunc V 149 aliud] illud V a parte] om. V

Liber Liber XI XI

155

160

165

170

175

180

185

2795

et dat materiam, et omnis error est a parte materie ideo plus est impedimentum a parte mulieris quam a parte uiri. Per hoc patet solutio ad secundum. Iusta hoc queritur quare generatio facilius impeditur in homine quam in aliis animalibus. Et quare philosophus lapsum in situ non appellat egritudinem, medicus autem appellat. Quare etiam in matrice et in ano, ut plurimum, ueniunt pustule. Et quare spasmus est egritudo matricis. Et quare in puero accidit spasmus plus de repletione quam de inanitione. Et quare si pueri transeant septimum diem, sicut dicit, signum est quod euadunt. Et quare pueri in plenilunio plus incurrunt suas egritudines. Et quare matrix attrahit cum uento. Queritur etiam quare per remanere membrum in suis operationibus remaneat uel dicatur membrum sanum quia dicit Auicenna quod sanitas est dispositio que reddit operationes incolumes, ergo ab operationibus cognoscitur membrum sanum. Propterea dicit philosophus in libro Physicorum sanitas est dispositio ad optimum, sed non est dispositio ad optimum nisi quia reddit operationes sanas ita quod homo possit facere opera uirtutis, ergo ab operationibus cognoscitur membrum sanum. Contra si ab operationibus membrum esset sanum cum operationes aliquando sint egre, aliquando sane, aliquando neutre, tunc esset ponere medium inter sanum et egrum. Contrarium dicit philosophus in Predicamentis quod sunt contraria immediata. Propterea dicit auctor in littera quod aliquando membrum est egrum et operationes sunt sane ut si sit pustula in oculo et non impediatur uisus, ergo ab operationibus non dicitur membrum sanum. Ad primum istorum dicendum quod quanto res est nobilior tanto difficilius habetur, et plura ad inuicem requiruntur, et propter hoc citius impeditur generatio hominis quam aliorum. Secunda causa est sua passibilitas et raritas in complexione. Ad secundum dicendum quod philosophus consciderat lapsum secundum quod impedit naturam uniuersalem et per hoc consciderat egritudines matricis que impediunt intentionem nature scilicet conseruare speciem, sed diuersus situs non impedit generationem nisi sit nimis magnus ille lapsus, et propter hoc philosophus hunc lapsum non uocat egritudinem. Sed medicus consciderat lapsus qui impediunt naturam particularem sicut indiuiduum, et propter hoc, quia lapsus in situ matricis impedit mulierem in propriis actionibus, uocatur egritudo apud medicum. Ad tertium dicendum quod secundum quod uolunt auctores medicine, partes superiores nutriuntur ex subtiliori nutrimento et puriori sanguine, partes autem inferiores ex grossiori, et quia grossus sanguis et feculentus fluit ad partes inferiores, plus incurrunt pustulas partes inferiores quam superiores. 150-152 Cf. G.A. 716a5, 740b25 157-158 Cf. H.A. 636a28-35 159 Cf. H.A. 588a3-4 160 Cf. H.A. 588a8-9 162 Cf. H.A. 634b35; v. G.A. 737b28-32 166-168 v. Phys. 193b13-15, 253b25-27 179-184 v. H.A. 634b27 et seq. 153 facilius] citius V 159 in] om. V accidit] accipit V 163 per] cum V 164 sanitas] litturatum V 168 homo] om. V 169-170 cum operationes ... sane] om. M add. V 173 auctor] V autem M 174 si] sic V pustula] crustula V 177 inuicem] sui esse V 178 passibilitas et raritas] V possibilitas et causalitas M 180 que] V quia M 181 scilicet] sed V 182 nimis] om. V hunc] istum V 185 actionibus] operationibus V 188 et quia] et om. V

280 6 190

195

200

205

210

215

220

225

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Ad quartum dicendum quod spasmus est contractio neruorum uersus sui originem, et quia matrix neruosa est, ideo spasmus est passio matricis. Ad quintum dicendum quod, secundum quod dicit Galenus, pueri solum intendunt actum commedendi et bibendi, et propter hoc multum habundant humiditatibus et hac de causa ut plurimum pueri incurrunt spasmum de repletione. Ad sextum dicendum quod spasmus est egritudo peracuta, et quia egritudines peracute terminantur septima die, nam si fetus transeat septimam diem, euadit. Ad septimum dicendum quod, sicut dicit Ysaac, crescente luna crescit omne humidum, et propter hoc in plenilunio multum habundant humiditates in pueris et fiunt spasmi et egritudines puerorum. Ad octauum dicendum quod quando matrix est uacua, attrahit aerem quod est corpus ualde flexibile et mediante hoc uento uel aere attrahit spasma. Ad nonum dicendum quod sanitas quantum ad esse radicale est ex contemperantia humorum, et sic non est medium inter sanum et egrum et sic loquitur philosophus in aliis libris. Sed quantum ad esse cognoscitiuum sanitas cognoscitur per bonitatem operationum, et sic loquitur medicus et philosophus hic, et hoc modo est medium inter sanum et egrum. Ad hoc autem quod tu obicis quod potest esse membrum egrum et opera sana, dico quod oculus operatur ratione compositis et ratione pupile, unde in aliqua parte oculi potest esse pustula quod tamen non impedit compositionem /273ra/ oculi nec pupilam, unde non impeditur uisus. 4. Circa secundum sic procedo. Et queritur quare ex polutione in mulieribus mola, in auibus oua uenti, in aliis autem animalibus generatur nihil ex polutione. Et quare in auibus ex polutione simile generatur in specie cum eo quod generatur in uera generatione, ouum enim uenti est ouum sicut ouum, quod generatur ex coitu maris cum femina simile in specie. Et quare mola non habet animam cum alteri ex superfluo concepti generetur animal sicut in mulieribus salernitanis generatur in utero bufo qui uocatur harpem. Quare etiam mola generata ex polutione mulieris est dificilis esse nisi superueniat disinteria. Et quare ex qualibet polutione in auibus generatur ouum uenti, sed ex qualibet polutione mulieris non generatur mola, immo raro accidit. Et quare matrices in uetulis sunt plene et tumide, in uirginibus autem sunt corrugate. Ad primum istorum dicendum quod homo plus habundat in spermate quam alia animalia, unde mulier plus habet de calido et humido quam femine aliorum animalium, et propter hoc plus emittit de materia in polutione quam femine aliorum.

212-213 v. H.A 637b11-15, 638a10-638b35; G.A. 750b5-751a30, 757b1-30, 775b25-776a15; Plinius VII 13 “harpem” cf. H.A. 609a24; Plinius X 95-96; Aelianus V 48. 192 dicendum quod] quod om. M add. V 193 et propter] et om. V 194 pueri] om. M add. V 196 euadit] euadet V crecente luna] crescentem lunam V 200 octauum] nonum M V 202 nonum] decimum M V quantum] V quam M quantum] quam V per] om. V 207 tu] om. V opera] operatio V 209 potest esse] potest bene esse V 212 et] om. V animam] molam V 218 bufo qui] bufo quod qui V

218 197 204 217

Liber Liber XI XI

230

235

240

245

250

255

260

2817

Propterea plus recordatur delectationis preterite quam cetera animalia, et propter hoc magis appetit et plus poluit et hac de causa generatur mola ex polutione mulieris, non sic autem est in aliis animalibus. In auibus autem est specialis causa quia habent matricem prope cor, et propter hoc mediante calore cordis plus generatur aliquod ex polutione in auibus, scilicet ouum uenti, quam in aliis animalibus, et maxime in auibus que sunt calide et humide sicut anseribus et gallinis. Ad secundum dicendum quod aues non generant fetum complete in utero sed materiam fetus, scilicet ouum, et propter hoc, quia incomplete generabant et id quod ex polutione generatur, est incompletum. Simile fuit in specie quod generatur ex polutione et ex coitu uero. Sed homo generat fetum completum et, quia quod generatur ex polutione, est incompletum et non potuit esse simile in specie ei quod generatur in coitu. Ad tertium dicendum quod sicut dicturus est philosophus, uir dat animam in generatione fetus et femina dat materiam, unde sicut se habet uir ad fetum sicut artifex ad scamnum quia ergo uir dat animam, ex materia polutionis non potest generari animal, sed quando ex utroque spermate generatur et superhabundat materia uentosa, uirtus decissa a generante operatur in illa materia, et quia illa materia non est ab illis ad hoc quod conuertatur in fetum, facit quod potest et generat inde animal quod dicitur harpem. Ad quartum dicendum quod mola est caro calida et humida, unde est similis matrici nec infestat matricem quia non mouetur, et propter hoc matrix per consuefactionem retinet molam et nititur expellere ex quo et quia natura est omnium operationis et medicus minister, ex quo matrix non expellit, dificilimum est expellere nisi superueniat disinteria, quia in disinteria ut plurimum est tenax modo et propter hoc quod cum exprimit se fortiter mulier et conatur egerere, aliquando exit mola. Ad quintum dicendum quod gallina emittit sperma inter matricem que ualde est profunda quia est prope cor, et propter hoc ex qualibet polutione generatur ouum. Sed mulier in eodem loco emittit suum sperma in quo facit uir suum, scilicet in collo matricis, et propter hoc egreditur multum sperma extra matricem uel in collo quod est anterius, et raro generatur mola. Ad sextum dicendum quod mulieres sunt asuete in hoc opere et quia opera propria magnificat membrum, sicut dicit Haly, fluunt calor et spiritus ad locum et redditur matrix tumida et lenis siue plana. Sed in uirginibus sunt corrugate quia non extenduntur per coitum nec fluunt calor et spiritus ad locum sicut in mulieribus corruptis.



240-241 Cf. G.A. 716a5, 740b25 246-250 Cf. H.A. 638a15-16. 228 preterite] om. V 232 cordis] V corporis M aliquod ex polutione] ad expolutionem V 233 in auibus] om. V 234 anseribus] in auibus V 235 secundum] V decimum M 236 et id] et ad id V 237 generatur est ... ex polutione] om. V 238 homo] habet V 239 et] om. V in] ex V 241 et] in V sicut] sic V 248 ex quo] om. V 250 et propter] et om. V 251 egerere] V generare M mola] V molam M 255 multum] om. M add. V 257 opera] operatio V 259 plana] plena V

This page has been left blank intentionally

XII LiberLiberXII

5

10

15

20

25

30

Quidam habent principium huius XII libri hic. Iam declarauimus superius et cetera. Questio prima Et quid homines accipiunt rem parem et cetera. Circa librum duodecimum queritur primo utrum iste duplex procedendi modus, scilicet narratiuus et causarum assignatiuus sit in qualibet scientia. Secundo quis istorum sit magis necessarius. Tertium utrum ista scientia sit ordinaria. 1. Circa primum sic scribitur in libro Posteriorum quod demostratio est similis faciens scire, ergo cum omnis scientia faciat scire, omnis scientia est demostratiua et etiam causarum assignatiua. Propterea scire est per causam, /273rb/ ergo omnis scientia est causarum assignatiua. Contra dicit auctor in littera quod duplex est modus procedendi in scientiis: unus narratiuus et alius causarum assignatiuus. Propterea dicit philosophus quod a parte dicentis requiritur modus narratiuus, a parte audientis causarum assignatiuus, nam audiens, sicut dicit philosophus, debet considerare utrum magister uerum dicat aut non, et hoc per causas, sed in omni scientia est doctor et discipulus, ergo in omni scientia est iste duplex modus procedendi, quod concedo, in omni scientia argumentatiua ad aliqua sua principia est iste duplex modus procedendi. Ad primum argumentum dicendum quod scire quidem est scire per causas et hic est effectus demostrationis, et hoc scire non est in qualibet scientia, sed in demostratiuis scientiis, est aliud scire per signum ut per effectum uel ex suppositione sicut in qualibet scientia debemus habere aliquas precognitiones, et sic largo modo summendo scire omnis scientia facit scire. Per hoc patet solutio ad secundum argumentum. 2. Circa secundum sic patet quod unumquodque est tale, sed ipsum tale. Sed propter hoc principia sunt quecumque sunt in scientia, ergo cum principia per se narrantur sine causa, modus narratiuus magis est necessarius quam causarum assignatiuus. Propterea simile est de parte et de toto, sicut dicit philosophus in principio huius libri. Sed in scientia que est habitus unius concluxionis, propositiones que narrantur, sunt magis necessarie quam concluxio que probatur, ergo similiter et in scientia tota magis est necessarius narratiuus modus quam causarum assignatiuus.

2 Cf. P.A. 646a8 9-11 Cf. An pos. 71a16-25 30-31 v. P.A. 639a1 et seq. 1-2 quidam ... et cetera] in inferiori marg. alia manu M om. V 3 questio prima] in marg. M om. V 4 et quid] rubrica et quidem V 5 duodecimum] undecimum V 10 faciat] V facit M 11 assignatiua] significata V 13 auctor] V autem M modus] motus V 14 assignatiuus] om. V 15 modus] motus V 16 audiens] V audientis M 18 est iste] est om. V 19 argumentatiua ad] augmentatiua ab V 26 patet] V propter M est] om. V sed] om. V 27 hoc] addo sunt] om. V 28 est] om. V 31 in] om. V que est] que om. V 32 et] om. V

284 2

35

40

45

50

55

60

65

70

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Contra causarum assignatiuus procedit per causas, sed causa nobilior est causato, ergo magis est necessarius modus causarum assignatiuus quam narratiuus. Quod concedo simpliciter loquendo. Ad obiecta autem in contrarium dicendum quod quidam est modus narratiuus qui procedit ex principiis et dignitatibus, et hic est magis necessarius quam causarum assignatiuus. Alius est modus narratiuus quasi ystorialis, in quo narrantur multe res que non sunt principia nec dignitates, et de isto loquendo magis est necessarius modus causarum assignatiuus quam narratiuus, et hic appellatur narratiuus simpliciter loquendo. Iusta hoc queritur quare modus causarum assignatiuus plus est in arte quam in scientia. Et quare plus in quadruuio quam in triuio. Et quare iste duplex modus procedendi distinctus est in hoc libro. In libro autem De anima est indistinctus, quia ibi modo procedit narrando et modo probando siue causas assignando. Ad primum istorum dicendum quod ars est scientia propriis principiis artata, sed scientia appellatur illa que est confusa nec est artata ad propria principia sicut medicina, theologia, ius canonicum et ciuile. Iste enim scientie semper possunt augmentari et quia modus causarum assignatiuus procedit ex propriis principiis, iste scientie que non habent propria principia non habent modum causarum assignatiuum sed solum narratiuum. Secunda causa est quia in illis scientiis multa narrantur et continue augmentantur, unde si redderent causam de qualibet scientie ille essent quasi pelagus et nimis confuse. Ad secundum dicendum quod quadriuium certior est scientia quam triuium, nam triuium est de sermone. Sermo autem est effectus rationis, et propter hoc triuium non habet ita certa principia sicut quadruuium, et propter hoc iste duplex modus procedendi magis est distinctus in quadruuio quam in triuio. Ad tertium dicendum quod sicut ipse dicit in littera, multe sunt proprietates communes pluribus animalibus, unde ut de qualibet rederet causam, oporteret bis idem repetere, et propter hoc procedit distincte ita quod primo procedit proprietates narrando, secundo ut a duodecimo et supra siue post reddit causas communes illarum proprietatum. Secunda causa est quia si iusta quamlibet proprietatem poneret suam causam nimis esset longa ista scientia, sed sufficit quod primo ponat proprietates narrando, secundo asignet causas omnes proprietatum illarum. Sed in libro De anima determinatur de anima secundum diuersas eius potentias et quia diuersis potentiis insunt diuerse proprietates, oportuit quod, narrata proprietate, statim rederet causam, et propter hoc ibi processit indistincte, hic autem distincte dicta de causa.

34 contra] om. M add. V est] quam V 37 in] om. V quod] V quam M 39 quasi] quare V 40 et de] in V 41 hic] hoc V 47 quia] quare V et] om. M add. V 49 nota differentiam inter artem et scientiam] in marg. alia manu M om. V 52 ex] om. M add. V 53 non habent] om. V 55 est] om. V quia] V que M 60 ita] om. M add. V 62 ipse] om. M add. V 63 rederet] V reddere M 67 quia] om. V 68 quod] propter V ponat] ponit V 69 omnes proprietatum] V omnes in libro proprietatum M 71 rederet] poneret V ibi] hic V 72 indistincte] V distincte M dicta] om. V

Liber Liber XII XII

75

80

85

90

95

100

105

110

2853

Circa tertium sic: omnis scientia ordinaria primo ponit quod intendit per modum narrationis, deinde reddit causam. Hunc processum habet ista scientia, ergo ista scientia est ordinaria. Propterea ista scientia ordinate procedit a causa ad effectum, ergo ista scientia est ordinaria. Contra dicit Galenus quod omnis scientia ordinaria aut est resolutiua aut compositiua aut diffinitiua. Sed hec non est resolutiua, quia non resoluit effectum in causam continue usque ad ultimam causam, nec diffinitiua quia non dat definitionem ut ex partibus definitionis procedat per totum librum, nec compositiua, quia non incipit a primis compositionibus usque ad ultimam, ergo non est scientia ordinaria. Ad hoc dicendum quod scientia uno modo dicitur ordinaria quia ordinate procedit in narrando et sic omnis scientia est ordinaria. Alio autem modo dicitur scientia ordinaria, que /273ua/ primo per modum narrationis procedit deinde reddit causam narratam, et sic ista scientia est ordinaria et omnis scientia que procedit per causas. Alio autem modo dicitur scientia ordinaria que incipit a compositionibus primis usque ad ultimam et hec est compositiua et hunc habet Iohannitius. Incipit enim ab elementis usque ad hominem et sic est modus compositiuus ut ex elementis procedat ad terre nascentia, et ex terre nascentibus ad humores, ex humoribus ad membra consimilia, ex consimilibus ad officialia et ex his constituatur totum corpus humanum. Contrario autem modo procedit scientia resolutiua et diffinitiua autem procedit ut primo det deffinitionem, secundo de partibus definitionis prosequatur ordinem per totam scientiam. Et hunc modum tenet Galenus in Tegni, primo enim ponit istam definitionem: medicina est scientia sanorum, egrorum et neutrorum, deinde de sano, egro et neutro in corpore et signo causa procedit per totum librum, sic loquendo de doctrina ordinaria, nec iste liber nec aliquis librorum Aristotelis est ordinarius. Et si tu obicias quod scientia posteriorum est resolutiua, dico quod non est talis resolutio de qua loquitur Galenus, nam scientia resolutiua secundum Galenum resoluit continue usque ad ultimum ut si resoluamus corpus usque ad membra officialia, officialia usque ad consimilia, consimilia in humores, humores in terre nascentia, terre nascentia in mista, mista in elementa. Hoc modo non dicitur resolutiua scientia priorum et posteriorum, sed quia resoluit effectum in causam proximam et immediatam. Habito de modo procedendi. Adhuc circa XII restant tria querenda. Primum est de causis. Secundum est de diuisionibus. Tertium est de modo demonstratiuo cognoscendi. Circa primum primo queritur quam causam debet philosophus reddere principalem. Secundum de ordine in causis. 74 ergo ista scientia] om. V 84 et sic] sicut V 90 usque ... elementis] om. V 91 et] om. M add. V 92 totum] om. M add. V 93 procedit scientia] V procedint ut scientia M et diffinitiua] om. M add. V 95 et] om. M add. V galenus] om. V 96 et] om. M add. V 97 in corpore et signo causa] V in causa corpore et signo M 98 aristotelis] om. M add. V tu] om. V 102 consimilia in] consimilia om. M add. V in] usque ad V 106 XII] XI V 107 est] om. M add. V 109 est] om. M add. V demonstratiuo] om. V 110 quam] quare V 112 secundum] V secundo autem M

286 4

115

120

125

130

135

140

145

150

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Tertium de numero. 3. Circa primum, sicut dicit philosophus in libro De anima, differenter definiunt physicus et loycus, nam loycus reddit formam et speciem fortius nec reddit materiam, ergo physicus principaliter reddit materiam. Propterea natura est principium transmutationis per se et quietis per accidens, unde omnes res naturales sunt transmutabiles, sed materia est principium transmutationis, habet enim appetitum contrariarum formarum ita quod cum est sub hac forma appetit esse sub alia, ergo physicus principaliter debet reddere materiam. Propterea natura est principium mobilitatis in eo in quo est, sed omnis mobilitas est a parte materie, ergo physicus debet reddere materiam. Contrarium autem probat philosophus in littera quod naturas rerum nobilius cognoscimus per formam quam per materiam, ergo physicus debet reddere formam et non materiam. Propterea perfectio animalis, in quantum animal est, est anima sensitiua, ergo in isto libro in quo tractat de naturis animalium, principaliter debet reddere animam sensitiuam, sed anima sensitiua est forma, ergo principaliter debet reddere formam. Ad hoc dicendum quod quidam est physicus generalis qui consciderat materiam et non discendit specialiter ad aliquam rem nature, sicut est philosophus in libro Physicorum, et ille principaliter consciderat materiam. Et est quidam physicus particularis qui consciderat specialiter aliquas res nature ut in hoc libro solum tractat de animali, et iste principaliter reddit formam in relatione ad materiam et si non potest, reddit finem. Ad primum argumentum dicendum quod illa propositio sic est intelligenda: loycus reddit formam sine materia, sed physicus reddit formam in relatione ad materiam. Ad secundum dicendum quod materia est principium transmutationis. Verum est materia prima et hanc non reddit philosophus in hoc libro, uel dicamus quod quidam est motus, transmutatio in generando rem, et iste motus causatur a materia propter inclinationem ad formas diuersas, et est quidam illius motus in rebus qui sequitur res generatas, et iste motus est a parte forme, et de tali transmutatione et motu loquitur, et per hoc patet solutio ad tertium. Physicus enim principaliter reddit formam et hoc probat hac ratione: eadem sunt principia essendi et cognoscendi. Sed per formam habet res principaliter esse, ergo per formam habet principaliter agnosci, ergo philosophus debet reddere formam. 4. Circa secundum huius sic dicit Aueroys in commento supra librum Physicorum, quod finis est causa causarum, sed omnis causa prior est suo causato uel suo effectu, prior ergo erit finis omnibus aliis causis. Contra dicit Boethius quod finis est effectus aliarum causarum, ergo cum effectus sit posterius, finis erit posterior aliis, quod finis in intentione est prior, in operatione est posterior. 114-116 Cf. De an. 403a30, 403b17, 407b12-27 123-125 v. P.A. 639b11-641b10 129-134 v. Phys. II 2. 113 tertium] tertio V 115-116 et loycus ... physicus] om. M add. V 119 hac] una V 120 physicus] om. V 121 natura] materia V principium] mobilis sine V 123 naturas] natura V 126 in] om. V 127 naturis] materiis V 127-128 animam ... reddere] om. V 129 quod] addo 133 principaliter] specialiter V 139 philosophus] om. M add. V 141 illius] alius V 150 aliarum] contrarium V 151 aliis quod] V aliis ad hoc dicendum quod M 152 est] om. V

Liber Liber XII XII

155

specie.

160

165

170

175

180

185

190

2875

5. Circa tertium queritur sic, sed de numero et sufficientia causarum. Et quare materia non concidit cum aliis. Et quo modo finis concidit cum forma. Et quare forma et efficiens non concidunt in idem numero, sed solum in idem

Et quare sunt tria principia in natura, et quattuor cause. Et quare etiam priuatio est principium et non causa, finis autem e contrario, est causa et non principium. Ad primum istorum dicendum quod uno modo sic sumitur: numerus causarum, quia in actione naturali requiritur agens et paciens, et illud quod agit et respectu cuius agit, a parte agentis est causa efficiens, a parte pacientis est materia. Effectus autem quem inducit agens in paciens est forma respectu cuius est finis. Alio autem modo sic sumitur: causa autem rei est in fiendo aut in essendo. Si in essendo aut mouet aut mouetur, si mouetur sic /273ub/ est materia, si mouet sic est forma. Forma enim reddit materiam de potentia in actum, si in fiendo aut mouet metaphorice secundum intentionem aut secundum ueritatem. Primo modo est finis, secundo modo efficiens. Alio modo sic: causa rei aut est intra aut extra. Si intra aut potentia aut actu. Si potentia sic materia, si actu sic est forma. Si extra aut secundum ueritatem aut secundum intentionem. Primo modo efficiens, secundo modo finis. Philosophus autem in libro Physicorum probat sic: numeri causarum tot modis sunt cause quot modis contingit querere propter quidam de materia et forma efficiente et fine, ergo tot sunt cause et non plures. Ad secundum dicendum quod materia est sicut potentia et alie autem sicut actus, et quia, sicut dicit Aueroys, actus et potentia est prima contrarietas in hoc genere, contraria autem non possunt concidere et propter hoc materia non concidit cum aliis. Secunda causa est quia materia est radix aliarum causarum, materia enim est ingenita et intemporalis secundum quod scribitur in libro Physicorum, et omnes alie cause resoluuntur in materia et ibi est status, et materia semper manet per essentiam, licet secundum esse transmutetur. Loquendo de illo esse de quo dicitur quod forma dat esse materie, et propter hoc, quia causa et effectus non concidunt, corporale et incorporale non concidunt, materia non concidit cum aliis. Ad tertium dicendum quod quoddam est agens uniuersale sicut natura uniuersalis, et tale agens aliud intendit et aliud operatur. Nam natura uniuersalis intendit speciem et operatur indiuiduum, et hac uia forma et finis non concidunt. Nam finis est respectu speciei, operatio autem respectu indiuidui. Sed agens particulare sicut homo intendit generare hominem, et sicut est agens particulare sic intendit speciem et operatur indiuiduum et non speciem, unde intendit generare hunc hominem scilicet filium suum

179-182 v. Phys. 192a26-34, 193a28-30. 155 quo modo] cum V forma] femina V 158 quare] om. V 162 illud] id V 165 autem] om. V rei est] rei aut est V 166 in] om. V mouet] remouet V si mouetur] om. V 167 reddit] reddunt M mouet V 170 est] om. V 173 probat sic] om. V 176 et] om. M add. V 179 materia est] om. V 180 intemporalis] in corpus V 181 materia] materiam V status] V stratus M 183 quia causa] cause V 184 non] om. V 185 quoddam] quidam V natura] V materia M 186 et tale ... uniuersalis] om. V 188-189 sicut ... particulare] om. V 189 speciem et operatur] om. M add. V

288 6

195

200

205

210

215

220

225

230

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

et curat minime de aliis. Et loquendo de tali agente concidunt forma et finis, quia idem est quod generatur et quod intenditur. Ad quartum dicendum quod si forma et efficiens in idem numero conciderent, tunc idem numero esset causa sui ipsius, et quia hoc est impossibile, propter hoc forma et efficiens non concidunt idem numero sed in idem specie. Ad quintum dicendum quod differunt causa et principium, nam principium dicitur prout est in motu ad rem fiendam, sed causa est prout res iam est in statu suo. Causa enim dicitur in relatione ad effectum qui iam est in statu suo et quia ad rem que est in statu suo quattuor requiruntur, scilicet forma, materia et efficiens et etiam finis, et propter hoc sunt quattuor cause, sed tria sunt principia, quia in actione naturali requiritur agens et paciens, a parte pacientis est materia, a parte agentis forma. Et priuatio nam non est actio neque motus nisi sit resistens et contrarium, unde uult Aueroys supra librum Physicorum quod si esset ponere uacuum non esset motus, quia non esset resistens, non potuit ergo esse agens in natura nisi haberet contrarium resistens, et propter hoc a parte resistentis fuit priuatio, a parte uero agentis forma et sic sunt tamen tria principia, scilicet materia, forma et priuatio. Impossibile enim est quod forma ignis introducatur in aere nisi prius aer priuetur sua forma, et propter hoc ad hec, quia forma agat in materiam, requiritur tertium principium quod est priuatio. Ad sextum dicendum quod principium, sicut dictum est, est in motu et fieri rei, causa autem in statu rei et complemento, et quia priuatio rei completa nil est, sed solum in generando, et propter hoc priuatio est principium et non causa. De fine autem est e contrario quia finis est status et complementum rei, principium autem est in motu et fieri, et propter hoc finis fuit causa et non principium. 6. Circa secundum queritur primo de modo processus in diuisionibus. Secundo queritur quare indifferentiis precipue est defectus nominum, et quare plus a parte priuationis quam habitus. Tertio queritur utrum differentia conuertatur cum specie cuius est differentia. Circa primum sic scribitur in quinto Prime philosophie: quod peccatum est docere scientiam et modum scientie, ergo cum iste doceat diuidere, non debet docere modum diuidendi. Propterea scribitur in libro Physicorum quod alterius est uti temone et constituere temonem, et in principio Noue ethice, alterius est constituere gladium et uti gladio, nam falcarius constituit gladium et miles utitur gladio, ergo alterius est diuidire et docere modum diuidendi. Ad hoc dicendum quod quedam sunt proprietates communes que sequuntur rem a parte forme, et de istis unum est quod eiusdem scientie non est consciderare rem et modum rei, et hoc modo de diuisionibus agitur in libro Boethii, ubi docet modum diuidendi et in secundo Posteriorum ubi docet uenari quod quid est per diuisionem. Alie sunt proprietates proprie que sequuntur rem a parte materie ut pennatum et non pennatum in animalibus, habere sanguinem et non habere sanguinem, et cuius est  221-222 v. E.N 1094a10 et seq. 228 Cf. An. pos. 96b15 et seq. 191 quia] om. V 192 est] om. V 193 si] omttit V in] om. V 196 quintum] in marg. M primum litturatum M 197 res iam] res et iam V 198 qui] quia V 199 et] om. V 203 si] sic V 206 scilicet] om. M add. V 207 forma] om. V quia] quod V 209 et fieri] et in fieri V 210 priuatio rei] priuatiua re V 215 queritur] om. V 223 falcarius] faber V ergo] om. V 224 et] om. V 225 hoc] om. M add. V 229 sequuntur] consecuntur V et] addo non] om. V

Liber Liber XII XII

235

240

245

250

255

260

265

2897

consciderare materiam et eiusdem est ponere diuersitatem inter istas differentias et sic est in isto libro, docet diuidere et modum, et per hoc patet solutio ad primum argumentum. Proprio enim uera est de proprietatibus communibus que consequuntur formam et non de propriis que consequuntur materiam. Per hoc patet solutio ad secundum et tertium. Quare in differentiis precipue est defectus nominum. Ad hoc dicendum quod sicut dicit in quarto Metaphysicorum differentie rerum sunt in nobis incognite et dicit ibi Alfaretus /274ra/ commentator quia differentie rerum sunt nobis incognite et nos non imponimus nomina nisi rebus notis, propter hoc non imponimus nomina differentiis, et si obicias quod nomina imponuntur, quare cuilibet rei possumus imponere nomen, dico quod nomina imponuntur ad placitum, sed tamen cum ratione et quia rationem non possumus redere de rebus incognitis, propter hoc rebus incognitis non imponimus nomina, et hac de causa differentie carent nominibus et maxime differentie que dicuntur priuatiue, quia priuatio magis est incognita quam habitus. Priuatio enim non cognoscitur nisi per habitum. 7. Circa tertium huius sic genus descendit in speciem per differentias, ergo differentia est medium inter genus et speciem, sed plus et mediatius se tenet a parte generis, ergo differentia est in plus quam species. Propterea differentia est pars speciei, ergo est prius quam species, quia pars prius est natura quia totum, sed prius est illud a quo non conuertitur continua. Sed omne illud a quo non conuertitur continua est in plus, ergo differentia est in plus quam species. Propterea dicit philosophus quod quelibet pars definitionis est in plus, totum autem in eque, sed differentia est pars definitionis, ergo est in plus quam species, sed nullum quod est in plus quam species, est conuertibile cum specie, ergo differentia non est conuertibilis cum specie. Ad hoc dicendum quod differentia proxima et immediata conuertibilis est cum specie, in supositis tamen natura prius est differentia quam species, unde tempore simul sunt. Natura autem prius est differentia, sicut uidimus quod latio solis super terram et dies simul sunt tempore, tamen natura prius est latio solis super terram. Ad primum argumentum dicendum quod genus descendit in speciem per differentias, tamen ultima differentia in supositis conuertitur cum specie licet natura et essentia prius sit quam species. Ad secundum dicendum quod quoddam est prius continuitate et dignitate et tale prius est a quo uero conuertitur continua sic animal prius est quam homo, est aliud prius natura sic latio solis super terram prior est quam dies, et ab isto priori bene conuertitur continua. Si enim sequitur, dies est, ergo latio solis super terram est e contrario. Hoc modo est differentia respectu speciei non primo modo. 253-254 Cf. Phys. VI 231-236. 231 materiam et eiusdem] V materia eiusdem M 232 primum] om. V 234 formam ... consequuntur] om. M add. V 236-237 quare ... dicendum ] in inferiori marg. M ad quesita autem de secunda huius add V litturatum M 238 in] om. V 240 quod] V quia M 241 imponere] ponere V 242 incognitis propter] et propter V 244 est] om. M add. V 246 huius] om. V descendit] defendit V 247 medium] modus V mediatius] mediatus V 249 est prius ... quia pars] om. V 250 quia totum] quam totam V a quo] quod V 254 in eque] in om. M add. V 258 simul] prius V 259 autem] om. V 259-260 et dies ... terram] om. V 262-265 conuertitur ... uero] om. V 266 prior] V prius M bene] unde V 267 est e] V sic e M

290 8

270

275

280

285

290

295

300

305

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Ad tertium dicendum quod cum dicit philosophus quod quelibet pars in plus, totum autem in eque, loquitur de differentiis que sunt superius ad speciem et non de immediata differentia speciei, rationale enim et morale non sunt differentie hominis, sed quia non habemus differentiam nominatam, ponimus duas pro una, sicut dicit Boethius, propter deffectum nominum, et ita quelibet est in plus et ambe sunt in eque. Circa tertium queritur de modo cognitionis, et queritur primo de cognitione primi utrum sit possibile ipsum cognoscere. Secundo utrum intelligentie cognoscunt res in primo uel in se ipsis. Tertio utrum una intelligentia cognoscit alteram uel per sui speciem uel per sui essentiam. Quartum de diuersis modis cognoscendi. 8. Circa primum sic scribitur in tertio De anima: nihil est in intellectu quoniam prius fuerit in sensu, ergo cum primum nullo modo cadat in sensu, nullo modo poterit aprehendi ab intellectu. Propterea scribitur in principio Metaphysice sicut se habent oculi noctue ad lucem diei, ita se habet intellectus noster ad nature manifestissima. Sed manifestationes nature est primum, ergo sicut oculus noctue non potest uidere lucem diei, sicut intellectus noster non potest aprehendere primum. Propterea primum est infinitum, sed non contingit intelligere infinitum, ergo non contigit intelligere primum quare nec cognoscere ut uidetur. Contra scribitur in libro De anima quod intellectus est quodam modo omnia, quia possibilis est ad cognoscendum omnia, ergo potest cognoscere primum. Propterea dicit Agustinus quod intellectus omnium similitudines in se gerit, ergo intellectus potest cognoscere primum. Propterea scribitur in libro De causis quod omnis intelligentia est plena formis et exponit commentator quia intelligentia habet similitudinem omnium formarum, sed intellectus intelligendo communicat cum intelligentia, ergo habet similitudinem omnium formarum, ergo intellectus potest intelligere omnia et cognoscere. 9. Circa secundum huius sic dicturus est philosophus in hoc libro: natura semper facit quod melius est, sed melius est intelligentiis cognoscere res in primo quam in se ipsis, ergo intelligentie cognoscunt res in primo. Propterea peccatum est fieri per duo quod potest fieri per unum, ergo cum in primo tamquam in speculo eternitatis possunt intelligentie cognoscere res, peccatum esset si alio modo cognoscerent. Contra omnis intelligentia est plena formis ergo intelligunt res in se ipsis. Propterea nisi cognoscerent res in se ipsis tunc intelligentia minus nobilis esset quam intellectus humanus quod est inconueniens. Sed tunc est quesitio circa hoc: cum in primo cognoscant intelligentie tamquam in speculo, et similiter in intelligentiis intelligerent res tamquam in speculo, utrum prius possit aliquid celare uel occultare intellegentiis /274rb/ et intelligentie intellectui 278-280 Cf. De an. 429b3-6 281-282 Cf. Metaphys. 993b10-12 291-292 Cf. De causis IX (X) 92 295-297 Cf. G.A. 739b20. 269 tertium] argumentum V 270 de] om. V 271 morale] mortale V 273 et ita quelibet] in qualibet V 275 secundo] addo 276 alteram uel] aliam V 278 scribitur] om. M add. V 282-284 ad nature ... noster] om. V 285 sed non ... infinitum] om. M add. V 289 similitudines] similes V 291 scribitur] dicit V quod] addo 292 sed] ergo V 293 intelligendo] in intelligendo V 295 hoc] om. V 296 inteligentiis] in inteligentiis V 300 esset] V esse M 301 res] om. M add. V 304 intelligentie] intelligentia V 305 intelligerent] reluscent V 306 uel] V quam M

Liber Liber XII XII

310

315

320

325

330

335

340

2919

humano, quia nos uidemus in speculo corporali quod forme omnes relucent et non possunt occultari, ergo similiter in speculo spirituali quod est primum, et ita cognoscit intelligentia in primo quecumque relucent in primo et pacificaretur cum primo in cognitione, et intellectus humanus in cognitione intelligentie. 10. Circa tertium huius sic: quedam est lux spiritualis et quedam corporalis, sed lux corporalis per essentiam cognoscitur ab oculo corporali, ergo fortiori ratione lux spiritualis per essentiam cognoscitur ab oculo spirituali, ergo cum intelligentia sit lux spiritualis, una intelligentia cognoscit aliam per essentiam. Propterea quod oculus aprehendat rem per sui speciem, et hoc est propter in proportionem obiecti ad organum, quia uisus spiritualior est quam obiectum sicut lapis uel aliud obiectum, et propter hoc oportet quod in esse magis spirituali eleuetur forma lapidis et iugitur cum oculo et cognoscit oculus lapidem per sui speciem. Sed una intelligentia eque spiritualis est sicut alia, ergo non oportet speciem eleuari, ergo una intelligentia cognoscit aliam per essentiam. Contra scribitur in libro undecimo Metaphysice quod in omni intelligentia alia a primo differt quod intelligitur et per quod ergo si intelligentia cognoscit aliam intelligentiam, hoc non est per essentiam sed per speciem. Propterea si una intelligentia cognosceret aliam per essentiam iam pacificaretur primo in cognitione quod est inconueniens, ergo una non cognoscit aliam per essentiam sed per speciem solum. Ad ultimam questionem dicendum quod unus modus cognoscendi est per speciem secundum dicit philosophus quod lapis non est in anima sed species lapidis. Secundus modus cognoscendi est cognoscere rem in alia, sicut res cognoscitur in speculo et hoc modo cognoscunt intelligentie res in primo. Tertius modus cognoscendi est cognoscere unum contrarium per suum contrarium sicut cognoscimus priuationem per habitum. Quartus modus est cognoscere causam per effectum ut per bonitatem artificii laudatur bonitas artificis, et hoc modo creatorem cognoscimus per creaturas, omnia enim opera creatoris relucent in creaturis. Quintus modus est cognoscere rem per eleuationem et abstractionem ipsius anime et de hoc modo cognoscendi numquam loquitur philosophus. Sed Auicenna de hoc modo cognoscendi loquitur in suo libro De anima ubi dicit quod intellectus due sunt facies: una est quam habet intellectus ad uirtutes inferiores, secundum quod intellectus agens recipit a passibili. Alia est quam habet intellectus per abstractionem et eleuationem ab omnibus conditionibus materialibus et hanc habet per relationem ad intelligentiam influentem. Et quando anima sic est eleuata intelligentia detegit ei multa. Vnde dicit Auicenna quod recollit preterita et predicit futura et potest precipere pluuiis et tonitruo ut cadant et potest nocere per malum oculum suum. Vnde dicit Auicenna 

327-328 Cf. De an. 431b30-432a. 308 et ita] et om. V 309 intelligentia] V intelligentiam M quecumque ... cum primo] om. M add. V 310 in cognitione] om. V 313-314 intelligentia ... spiritualis] om. M add. V 315 et] om. V 316-317 spiritualior ... oportet] om. V 319 est] om. V oportet speciem] oportet quod speciem V 324-326 optima distinctio] in marg. alia manu M om. V 327 dicendum] om. V 329 cognoscendi] om. V rem] om. V 330 intelligentie] V intelligentiam M 334 et] om. M add. V 338 cognoscendi] om. M add. V 339 est] om. V 340 passibili] V posibili M 341 omnibus] hominibus V 342 sic] ita V 343 et predicit] propterea dicit V 344 tonitro] V tonitruo M

292 10 345

350

355

360

365

370

375

380

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

quod oculus facinatus, †cum ferant†, fecit cadere caniculum in foueam, et sic eleuantur illi qui sunt in extasi ut uiri religiosi, contemplatiui et maniaci et frenetici, et hoc modo anima cognoscit primum et se ipsam per essentiam, per reflexionem sui ipsius supra se. Dico ergo ad primum quesitum quod hoc modo potest cognosci primum uel etiam quarto modo. Ad primum argumentum dicendum quod dicit philosophus quod unus est in intellectu quando prius fuerit in sensu, loquitur quantum ad primam faciem intellectus secundum quod recipit ab uirtutibus inferioribus. Ad secundum dicendum quod illa propositio tenet de intellectu quantum ad primam faciem intellectus prout operatur cum fantasmate. Ad tertium dicendum quod quoddam est infinitum per priuationem secundum quod infinitum est cuius quantitatem accipientibus semper contingit aliquid sumere extra. Hoc enim est infinitum diuisione et potentia et tale infinitum non est in actu et tale infinitum nec est nec contingit intelligere, hoc modo non est primum infinitum sed est in finis uirtute, est enim in qualibet re simul tempore intra et extra per essentiam. Tale infinitum est, et quia est, contingit ipsum intelligere. Ad secundum quesitum dicendum quod intelligentie cognoscunt res in primo et in se ipsis sicut ergo possunt uidere te per me ipsum sine speculo et cum speculo similiter. Vnde sicut melius uidemus nos rem per nos sine speculo quam cum speculo, similiter per contrarium melius uident res intelligentie in speculo eternitatis quam in se ipsis. Ad primum argumentum dicendum quod natura facit quod melius est, sed melius fuit quod intelligentie intelligerent in primo et in se ipsis quam in primo solum. Ad secundum dicendum quod uerum est quod peccatum est fieri per duo quod potest fieri per unum, †humane† potest fieri sicut per duo sed sic non est in proposito, et propter hoc tu non obicis. Ad quesitum circa hec dicendum quod duplex est effectus lucis: primus et secundus. Primus est lucere et istum actum non potest occultare per naturam, nec enim potest esse lux quoniam luceat. Vnde primum continue influit lumen in istis /274ua/ inferioribus, et si traheret suam influentiam, subito reddirent res in nihilum et humane similiter non potest denegare intelligentiam, quia ubicumque est lux oportet quod luceat de necessitate. Est etiam secundus actus lucis scilicet representare ea que fiunt in ipsa luce, et quantum ad hunc actum non est simile de speculo corporali et spirituali. Nam speculum spirituale, sicut prior, uel intelligentia operatur a uoluntate, et propter hoc quando primum uult, detegit intelligentia et quando non uult non detegit. Eodem modo est de inteligentia intellectu humano. Sed speculum corporale non operatur a uoluntate et propter hoc quecumque recipit, detegit, uelit, nolit. Ad tertium quesitum dicendum quod una intelligentia cognoscit aliam per speciem et non per essentiam, quia cum illud quod intelligitur, agat et imprimat se in 350-352 Cf. De an. 432a-70; De memoria et reminiscentia 449b25 et seq., 453a10 et seq. 345 facinatus] facinantis V in] et V 346 uiri] om. M add. V 348 quod] de V 350 quod dicit] quod cum dicit V unus] nil V 351 quando] quod V 354 primam] propriam V 356 accipientibus] accipimus V 357 potentia] V primo M non est] nec est V 359 in finis] infinitum V in qualibet] in om. M add. V 360 quia] quare V 362 ipsum] om. M add. V 363 nos] om. V 364 similiter ... speculo] V 368-369 quod potest ... per duo] om. V 369 est] om. M add. V 373 lumen] lucem V 374 traheret] retraheret V 375 intelligentiam] V intelligentia M 378 prior] primum V et] om. V 379 non detegit] non om. V 381 et] om. V

Liber Liber XII XII 385

390

395

400

405

293 11

intelligente, oportet quod intellectum spiritualius sit quam intelligens. Vnde cum una intelligentia ea que fit spiritualis cum alia, oportet ad hoc quod una intelligat aliam eleuari per speciem in esse magis spirituali, et sic una intelligentia cognoscit aliam per speciem et non per essentiam. Ad primum in contrarium dicendum quod non est simile de luce et oculo corporali et de luce et oculo spirituali nam oculus corporalis non potest apprendere rem nisi mediante luce, et propter hoc semper oportet medium iluminari, et quia non potest uidere nisi mediante luce cum paruum habeat de luce in sui compositione, oportet quod lucem aprehendat per essentiam, quod nisi reciperet uirtutem lucis, non uideret, unde illa animalia que habent oculos luminosos in quorum compositione multum est de luce. Vnde uident sine luce exteriori quia illuminant sibi medium sicut gatti et mures bene uident de nocte. Similiter dico quod intelligentia lux est, unde non requirit lucem mediam in sui cognitione et intelligentia quam debet cognoscere lux est, et propter hoc non comprehendet lucem ut cognoscat per essentiam, sed oportet quod abstrahatur species intelligentie ut possit se imprimere intelligentia in intelligente, sicut dictum est. Per hoc patet solutio ad secundum. Queritur utrum intellectus humanus possit apprehendere primum et uidetur quod non, quia, sicut scribitur in libro De anima, excelentie sensatorum corrumpunt sensus, unde requiritur proportio organi ad obiectum, sed nulla est proportio primi ad intellectum humanum, ergo intellectus humanus non potest aprehendere primum. Ad hoc dicendum quod quantum ad primam faciem intellectus nulla est proportio ipsius cum primo, sed quantum ad secundam, quando anima eleuatur et abstrahatur a conditionibus materialibus, est aliqua proportio ipsius cum primo, uel dicamus quod per suam essentiam et per se intellectus non potest cognoscere primum, quia defecit proportio. Sed quarto modo cognoscendi secundum quod causa cognoscitur per effectum, possibile est quod intellectus cognoscat primum.

402-404 Cf. De an. 435b5-20. 385-386 ea que ... cognoscit] om. V 386-387 aliam per speciem et non per essentiam] aliam et non per speciem sed per essentiam V 388 oculo] cerebro V 392 quod] quia V reciperet] recipet V 394 gatti] V gata M 396 intelligentia] V inteligentiam M 397 comprehendet] aprehendet V abstrahatur] atrahatur V 400-401 queritur…non] quarta ratio quod impossibile sit primum cognoscere hoc est V primum et uidetur quod non] in marg. M 401 sensatorum] om. V 407 quod] om. V 409 cognoscat] cognoscit V

294 12

5

10

15

20

25

30

35

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Questio secunda Postquam distincximus istas res et cetera. 1. Hic queritur primo utrum animal immediate sit ex elementis, quia dicit philosophus in decimo septimo quod per eamdem uiam procedunt resolutio et generatio, sed different penes fines. Nam illud quod fuit primum in generatione, est ultimum in resolutione, sed resolutio animal est immediate in elementa, ergo animal immediate componitur ex elementis. Propterea dicit Auicenna quod sicut ex mistibilibus fit mistum, sic ex complexionibus fit complexionatum, sed mistum immediate fit ex mistibilibus, ergo complexionatum immediate fiet ex complexionibus elementorum, ergo animal immediate componitur ex elementis. Propterea officialia immediate componuntur ex consimilibus, ergo a simili consimilia immediate ex elementis sed ex consimilibus tamquam ex partibus primis est animal, ergo animal immediate componitur ex elementis. Contra natura procedit ordinate in suis actionibus, ergo primo ponit mistum ex elementis, terre nascens ex misto, animal ex terre nascentibus, ergo animal non componitur immediate ex elementis. Iusta hoc queritur quare cum multa sint media inter animal et elementa scilicet mistum et terre nascens, quare medicus et iste artifex immediate componunt animal ex elementis. Ad primum istorum dicendum quod quedam sunt animalia uilia in quibus sufficit agens uniuersale sicut anguille et animalia generata per putrefactionem, et talia immediate fiunt ex elementis. Sed animalia nobilia sicut homo et equus in quibus non sufficit agens uniuersale, sed requiritur generatio mediante agente particulari, et talia non immediate generantur ex elementis sed per multa media generantur enim ex spermate et sanguine menstruo, et sperma et sanguis menstruus ex humoribus, et humores ex terre nascentibus, et terre nascentia ex mistis, et mista ex elementis. Ad primum autem in contrarium dicendum quod non est simile de generatione et resolutione. Nam in generatione procedit ordinate natura, sed in resolutione inordinate, quia tunc operatur /274ub/ coacta, uellet enim quod corpus numquam disolueretur si posset, sed quia non potest, dimittit corpus et resoluitur in elementa. Ad secundum dicendum quod ex talibus elementorum immediate resultat complexio, sed non complexio talis que est in primo gradu uel secundo, quia hec complexio uenit non ex qualitatibus elementariis immediate sed ex ipsis fractis et quia in mistione frangitur corpus complexionatum et immediatius est ex mistis quam ex elementis. Ad tertium dicendum quod inter membra officialia et consimilia non est medium. Iterum consimilia et officialia sunt a uirtute communi consimilia in compositione, sed inter elementa et consimilia sunt multa media sicut mistum et terre 2 Cf. P.A. 649b20 3-5 Cf. G.A. 761a31-761b24 21-23 v. G.A. 762a9-762b27. 1 questio secunda] in marg. M om. V 2 postquam] rubrica et postquam V 5-6 in resolutione ... ergo] om. V 8 quod] addo sicut] om. V 10 fiet] fit V 15 natura] V uerba M 18 quare] om. V animal] V animalis M 22-23 generata ... animalia] om. V 23 et] om. M add. V non] om. V 24 et] om. V 25 generantur] V generatur M 27 et terre] terre autem V 30 disolueretur] disoluetur V 34 qualitatibus] qualibet V 35 frangitur] franguntur V et] om. V 37 est] potest V 38 consimilia in] et similia in V 39 et consimilia] et om. V

Liber Liber XII XII 40

45

295 13

nascens. Iterum non sunt a uirtute communi, nec sunt consimilia in compositione, et propter hoc non est similis comparatio inter officialia et consimilia et inter consimilia et elementa. Propterea ex isdem est res et conseruatur, sed ex elementis immediate non conseruatur animal, sicut dicit Ysaac, ergo nec ex elementis potest esse immediate. Ad illud quod querit dicendum quod operationes animalis immediate causantur a calido et frigido que sunt qualitates elementarie, et propter hoc medicus et iste artifex immediate componit animal ex elementis.

41 consimilia et inter consimilia et] om. M add. V 43-44 sed ex ... conseruatur] om. M add. V 44 animal] V animalis M 46 et propter] et om. V

296

5

10

15

20

25

30

35

Peter of Spain, Questiones super libro ‘De Animalibus’ Aristotelis

Questio tertia Sequitur dicere de cerebro et cetera. Hic queritur primo utrum miscibilia maneant in misto. Et dato quod maneant, queritur utrum actu uel potentia. 1. Circa primum sic dicit Galenus in libro De complexionibus: in elementis sunt complexiones ultimate, in elementis uero mistis sunt fracte, ergo cum complexiones elementorum sint fracte in misto, manifestum quod elementa non manent in misto. Propterea dicit Auicenna quod complexio est uia in speciem, ergo ad generationem ignis requiritur complexio ignis ultimata, sed eadem sunt principia essendi et conseruandi, ergo ignis non potest conseruari sine complexione ultimata. Sed in misto non sunt complexiones ultimate, ergo in misto non manent elementa. Propterea dicit auctor in littera quod ignis non potest infrigidari quem ad modum a quo potest calefieri, sed nisi infrigidaretur non potest uenire in mistionem, ergo ignis non potest manere in mistione. Propterea scribitur in libro De generatione et corruptione quod generatio unius elementi est corruptio alterius, ergo cum ex elementis generetur mistum necesse est elementa currumpi, ergo elementa non manent in misto. Contra autem dicit philosophus in libro De generatione et corruptione quod partes remanent in composito sicut miscibilia in misto. Proterea mistio est miscibilium alteratorum unio, sed non posset esse unio nisi miscibilia manerent in mistione, ergo elementa manent in mistione. Propterea si aliquod elementum corrumperetur, tunc esset generatio huius totius in hoc toto et tunc esset idem mistio quod generatio et hoc est inconueniens, ergo necesse est quod miscibilia maneant in mistis, quod concedo. Ad primum in contrarium dicendum quod, cum Galenus dixit, in elementis sunt complexiones ultimate. Loquitur de elementis in quantum partes sunt mundi et non in quantum ueniunt ad mistionem misti. Ad secundum dicendum quod plura requiruntur ad generationem quam ad conseruationem, unde licet ignis non possit generari sine complexione ultimata, potest tamen conseruari in complexione fracta. Ad tertium dicendum quod iste sermo sic debet intelligi: ignis non potest infrigidari, sicut aqua calefieri, id est, ignis non potest fieri actu frigidus sicut aqua potest fieri calida actu, tamen calor ignis bene potest remitti per suum contrarium. Ad quartum dicendum quod quedam est generatio huius ex hoc, et hec est linearis, et hec est in elementis ut ex aere generatur ignis, et de ista uerum est quod generatio unius est corruptio alterius. Est etiam quedam generatio huius ex his, nisi ex patre et matre generatur filius et de hac non est uerum quod generatio unius sit corruptio alterius, quoniam generato filio, 2 Cf. P.A. 652a24 15-17 Cf. Gen. et corrup. 318a24-30, 319a6-7, 319a20-21, 336b24. 1 questio tertia] in marg. M om. V 2 sequitur] rubrica sequitur V de cerebro] om. V 4 et] om. M add. V queritur] om. V actu] om. V 5 sic] sicut V 6 ultimate ... complexiones] om. V 9 generationem ignis] ignis om. V 10 sine] in V 11 non sunt] non om. V 12 auctor] V autem M 14 manere] uenire V 18 dicit] V est M 19 remanent] manent V 20 esse unio] esse alteratio V 23 et hoc] et om. V inconueniens] conueniens V 24 mistis] mistione V 25 cum] om. V dixit] dicit V 26 et] om. V 27 mistionem] commistionem V 31 iste] om. V 32 calefieri ... sicut aqua] om. M add. V 34 ex hoc et] om. V 35 uerum est] est om. V

Liber Liber XII XII 40

45

50

55

60

65

70

75

297 15

non propter hoc corrumpitur patre et matre. Similiter dico quod generato misto ex elementis, non propter hoc corrumpuntur elementa. 2. Circa secundum sic dicit philosophus in libro De generatione et Ysaac in libro De elementis quod elementa sunt in potentia in misto et non actu. Propterea dicit philosophus in septimo Prime philosophie quod ex duobus in potentia uel in actu nichil fit, sed ex uno in actu et altero in potentia, sed forma est in actu in misto, ergo elementa sunt in potentia. Contra omne quod operatur per complexionem quam habet actu siue per illud quod habet actu, sed elementa operantur actu in misto, ergo elementa actu sunt in misto. Propterea elementa comparantur ad mistum sicut mistum ad terre nascens, sed in uiuentibus actu sunt mista, ergo in mistis actu sunt elementa, quod concedo. Sed nota quod duplex est actus, quidam enim est actus manifestus et sic /275ra/ sunt consimilia in officialibus, quidam autem est actus occultus et sic sunt elementa in mistis actu, sunt enim ibi secundum actum sed ille actus est ita occultus, quod nos non possumus distinguere unum ab alio. Ad obiectum autem in contrarium dicendum quod quedam est potentia que omni modo priuat actum et occultum et manifestum sicut unum elementum est in potentia ad aliud, et cibus extra ad hoc quod sit pars corporis, et sic non loquitur Ysaac cum dicit quod elementa sunt in potentia in misto. Est et alia potentia que priuat actum manifestum, sed potentia habet actum occultum sicut diximus quod aqua feruens est calida in potentia, quia habet actum occultum, et de hac potentia uerum est quod elementa sunt in misto, id est, in actu occulto. Iusta hoc queritur quare membra consimilia secundum actum manifesta sunt in membris officialibus ita quod in manu possumus distinguere carnem ab osse, sed elementa in misto sunt secundum actum occultum ita quod unum elementum non potest distingui ab alio. Et quare iste artifex et medicus incipiunt ab elementis, physicus autem eleuatus incipit a materia et forma, sicut patet in libro Physicorum. Et quare ignis non potest infrigidari sicut aqua potest calefieri et qualitates in aliis elementis possunt reprimi. Ad primum istorum dicendum quod, sicut dicit philosophus, eius quod miscetur, quelibet pars miscetur, unde in misto est contractus elementorum secundum minima, et propter hoc in misto non possunt elementa distingui secundum actum manifestum, sed consimilia in officialibus non miscentur sed minima, et propter hoc sunt ibi secundum actum manifestum ita quod possumus ibi distinguere carnem ab osse. Causa autem huius est quia quanto aliquod magis accedit ad materiam, tanto plus habet de unitate et confusione, et quanto plus reccedit, plus habet de forma et distinctione, et quia plus reccedit a materia membrum officiale quam mistum, propter hoc consimilia membra magis sunt distincta in officialibus quam elementa in misto.

41-42 v. Gen. et corrup. 317b15-24, 322b et seq. 39-40 patre ... corrumpuntur] om. V 41 libro] om. V 42 sunt] om. V potentia in] potentia et in V 44 est in] in om. M add. V 46 contra] om. V 50 enim] om. V 58 habet] addo feruens] fruens V 61 manifesta] manifestum V 68 possunt] possint V 69 dicendum quod] quod om. M add. V 70 contractus] V tactus M 72 miscentur] V miscetur M 74 aliquod] aliud V 75 plus] corrigo philosophus M V 76 plus] V philosophus M membrum] om. V

298 16

80

85

90

95

100

105

110

115

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Secunda causa est quia membrum officiale diuerse nature est in parte et in toto, unde quelibet pars manus non est manus sed mistum eiusdem nature est in parte et in toto, unde quelibet pars misti est mistum. Ad secundum dicendum quod iste artifex principaliter determinat de operationibus animalium et medicus de operationibus hominis, et propter hoc quia operationes animalis immediate exeunt a qualitatibus elementorum scilicet a calido, frigido, humido et sicco, et propter hoc ab elementis incipit medicus et iste artifex. Sed physicus eleuatus consciderat operationes communes in rebus naturalibus, et propter hoc incipit a principio communi et primo scilicet a materia et forma. Ad tertium dicendum quod una causa est quia ignis est sicut forma et alia elementa sunt sicut materia. Vnde scribitur in libro quod omnia hec sunt materia ignis, ignis enim habet terram propriam in carbonibus, aerem in flama, aquam in balneo calido et quia forma est sicut agens, caliditas ignis non potest infrigidari, licet aqua possit calefieri et qualitates aliorum elementorum possint in contrarium transmutari. Secunda causa est quia dicit Ysaac in De elementis quod in igne est caliditas ultimata, et in septimo Metaphysice dicit philosophus quod ignis est calidus in fine caliditatis, sed in aliis elementis non sunt qualitates ultimate, et propter hoc et cetera. 3. Postea queritur utrum mistio prius sit quam alteratio uel e contrario, quia omnis actio per contractum, ergo contractus precedit actionem, sed alteratio non est nisi per actionem, ergo prius est mistio elementorum secundum substantiam quam alteratio secundum complexionem. Contra scribitur in De generatione mistio est miscibilium alteratorum unio, ergo prius est ibi alteratio secundum complexionem quam unio uel mistio. Propterea dicit philosophus quod si agens approximetur pacienti, impossibile est non agere, ergo solum per contractum completum, antequam penetrent se inuicem est actio, sed per actionem est alteratio, ergo prius est alteratio quam mistio. Quod concedo. Ad primum in contrarium dicendum quod prius est contractus secundum extrema quam alteratio, sed talis contractus non facit mistionem nisi sit penetratio substantiarum per minima, et hoc non potest esse nisi prius frangantur complexiones elementorum uel dicamus quod quedam sunt que alterant sine medio sicut ignis propriam materiam et de tali agente uera est proportio. Quedam autem sunt que alterant per medium ut ignis calefacit aerem, aer calefacens manum calefacit et de tali agente non est uera proportio. Iusta hoc queritur utrum mistio precedat complexionem misti uel complexio mistionem. Et utrum in mistione sit contractus elementorum per minima. Et utrum motus elementorum in misto sit subito uel in instanti. Ad primum istorum dicendum quod quedam est complexio particularis que est in elementis et hec precedit mistionem, quedam autem est complexio uniuersalis que 93-94 Cf. Metaphys. 993b25 99-100 Cf. Gen. et corrup.328b20. 79 manus non est] om. M add. V sed] V secundum M 82-84 et propter ... sicco] om. M add. V 86 primo] proprio V 93 est] om. V 95 mistio prius] mistio in mixto prius V 96 contractum ergo contractum precedit] contactum ergo contactum procedit V nisi] om. V 98 complexionem] V questionem M 101 approximetur] prosimetur V 102 penetrent] penetrarent V 103 sed] om. V 104 contractus] contactus V 106 et hoc] et propter hoc V 107-108 ignis propriam] ignis ad propriam V 108 quedam] quoddam V 109 aer calefacens] et aer tale factus V 113 contractus] contactus V 114 in instanti] in om. V 116 autem] om.

Liber Liber XII XII

120

125

130

135

140

145

150

299 17

relinquitur in misto ex complexionibus elementorum fractis et talis complexio sequitur mistionem. Ad secundum dicendum quod in mistione est contractus elementorum quantum ad minima actu sed non quantum ad minima potentia, quia tunc non fieret /275rb/ mistio cum minima in materia, in potentia sint infinita. Ad tertium dicendum quod in generatione primus motus est alteratio, secundus autem motus est localis in mistione, quando substantia unius penetret substantiam alterius, tertius motus est generatio quando materia sic disposita introducitur forma. Duo primi motus fiunt in tempore, tertius autem in instanti, generatio enim fit subito et in instanti. 4. Postea queritur utrum membra officialia sint finis respectu consimilium. Secundo utrum consimilia sint officialibus continua uel contigua. Tertio utrum uirtus animalis operetur per officialia et naturalis per consimilia, et uidetur quod non quia, sicut dicit philosophus in libro Physicorum, quod finis et efficiens sunt extra rem, sed officialia sunt intra et consimilia et non extra ergo non se habent ad illa sicut finis. Propterea dicit Galenus quod membra sunt propter uirtutem et uirtus per operationem, sed uirtus propria est in consimilibus sicut in officialibus. Nam sicut oculus est ad uidendum ita ossa ad corpus substinendum uel substentandum. Ergo cum uirtus sit in consimilibus, in officialibus erit in consimilibus propter propriam operationem sicut in officialibus, ergo officialia non sunt finis respectu consimilium. Contra dicit philosophus quod prima compositio est propter secundam, et secunda propter tertiam, sed tertia compositio est consimilium ex officialibus, ergo sunt propter officialia. Propterea sicut se habent mistum ad elementa et terre nascens ad mistum sic officialia ad consimilia. Sed elementa sunt propter mistum, mistum propter uegetale, uegetale autem propter animal, sicut dicit Aueroys, ergo consimilia erunt propter officialia. Ad hoc dicendum quod quidam est finis uniuersalis, quidam particularis et quidam extra et quidam intra et quidam intentionis et quidam operationis. Finis autem uniuersalis est, sicut dicit Aristoteles in quarto Metaurorum, quod pepona sunt ad multiplicationem plante, ut mediante pepono generetur planta alia, et hic est finis particularis. Sed finis uniuersalis est quod plante sunt propter hominem, unde philosophus in libro De plantis dicit quod plante sunt propter animal et animal propter hominem. Loquendo ergo de fine uniuersali et de fine extra qui est finis intentionis, consimilia finaliter sunt propter officialia. Sed loquendo de fine operationis particularis intra, consimilia habent propriam uirtutem et propriam operationem et proprium finem. Per hoc patet solutio ad argumenta. 147-149 Cf. Meteo. 380a15 149-151 Cf. Plant. 53. 120 tunc non] numquam tunc V 121 in materia] om. V 122 secundus] om. V 124 materia sic] in materia est V 125 in instanti] in om. V et in] in om. V 128 secundo ... contigua] om. M add. V 129-130 et uidetur ... quia] in marg. M circa tertium V 131 intra et] et om. V 132 habent] om. V 136 consimilibus in] consimilibus ergo in V 142 uegetale] uegetabile V 143 uegetale] uegetabile V 148 metaurorum] corrigo metaphysicorum M V 149-150 sunt ... plante] om. V 150 quod] addo 151 et] om. V hominem] homines V de fine uniuersali et] om. M add. V 152 consimilia finaliter] consimilia sicut finaliter V 153 et propriam] om. V

300 18 155

160

165

170

175

180

185

190

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Circa secundum huius sic: nos uidemus quod quando separatur caro a neruo est ibi solutio continui et morbus communis. Hoc autem non esset nisi membra consimilia essent continua, ergo membra consimilia erunt continua. Propterea membrum officiale est unum numero, habet partes continuas, ergo consimila in officialibus sunt continua. Contra continua sunt quorum tres est unus, sed membrorum consimilium ut carnis et nerui non est tres unus, ergo membra consimilia non sunt continua sed contigua. Propterea membrum officiale est diuerse nature in toto et in parte. Sed si eius partes essent continue, essent eiusdem nature in toto et in parte, ergo membra consimilia non sunt continua sed contigua. Ad hoc dicendum quod continua uno modo dicuntur quorum tres est una et sic partes membri consimilis sunt continue. Alio modo dicitur continuum per aliquod medium continuum ut in cerebrum et scia ligantur mediante neruo qui dicitur tensatos. Primo modo membra consimila non sunt continua in officialibus. Secundo autem modo sunt continua quia sunt continuata. Per hoc patet solutio ad argumenta. Circa tertium sic: uirtus animalis est in cerebro principaliter, si cerebrum membrum consimile, ergo uirtus animalis operatur per membrum consimile. Propterea tactus est ramus uirtutis animalis, sed tactus operatur per complexionem et complexio respondet consimilibus, ergo uirtus animalis operatur per consimilia. Contra dicit Haly quod uirtus animalis operatur per compositionem, naturalis autem per complexionem. Sed compositio respondet officialibus et complexio consimilibus, ergo uirtus animalis operatur per officialia et naturalis per consimilia. Sed uidetur quod naturalis operetur per officialia, quia dicit Auicenna quod quelibet uirtus naturalis operatur per uillos praeter digestiuam. Sed uillis debetur compositio, ergo uirtus naturalis operatur per compositionem, ergo per membra consimilia. Propterea nos uidemus quod stomachos est concauus et epar similiter, ergo digestiua naturalis operatur per compositionem, sed compositio debetur officialibus, ergo per membra officialia operatur uirtus naturalis. Ad hoc dicendum quod uirtus naturalis semper operatur per consimila, sed uirtus animalis generale et in radice operatur per membrum consimile scilicet per cerebrum. In ramis autem ut in uisu et auditu operatur per membra officialia quia ille uirtutes animales sunt particulares, et propter hoc operatur per membra deputata ad particulare officium. Sed tactus licet sit ramus uirtutis animalis, tamen est propter totum corpus quia est totius corporis custos sicut dicit Auicenna, et propter hoc non operatur per membra consimilia. Dicit enim Auicenna istrumentum mandans est cerebrum, mandans 173-175 v. De an. 422b16 et seq.; P. A. 653b25 et seq., 656a28 et seq. 186-187 Cf. P.A. 652a25-653b8. 156 ibi] enim V esset] est V 157 erunt] erit V 158 officiale] om. V habet ... ergo] om. M add. V 160 contra] om. V 161 sunt] habent V 163 si] om. M add. V 168 scia ligantur] sicut aligantur V 171-172 est in ... animalis] om. M add. V 174 ergo uirtus] ergo complexio uirtus V per] om. V 176 compositionem] complexionem V 178 officialia et] officialia quia dicit auicenna et V 180 uillis] nullus V 181 uirtus] om. V 183 similiter] om. M add. V 188 et] om. M add. V auditu operatur] V auditu ergo operatur M 189 animales] animalis V 191 quia est totius corporis] om. V et] om. V 192 est] in V

Liber Liber XII XII

195

200

205

210

215

220

301 19

autem et recipiens neruus, recipiens autem tamen caro. Per hoc patet solutio ad II prima argumenta. Ad aliud dicendum quod attractiua, retentiua et expulsiua non operantur per uillos solum sed per complexionem, ut attractiua per calidum et siccum, retentiua per frigidum, expulsiua per frigidum et humidum. Ad aliud dicendum quod stomacos non operatur per concauitatem sed per complexionem, unde concauitas non iuuat nisi in retinendo cibum. 5. Iusta hoc queritur quare uirtus naturalis semper operatur per consimilia, uirtus animalis aliquando per similia, aliquando per officialia. Et quare omnes uirtutes naturales operantur per uillos /275ua/ preter digestiuam. Et quare membra exteriora magis perfecte sunt officialia quam interiora. Ad primum istorum dicendum quod quanto aliquid magis reccedit a materia plus habet de forma et de distinctione, unde quia homo plus reccedit a materia quam planta, habet plura membra organata quam planta, ergo uirtus naturalis est propter animalem. Animalis magis formalis et spiritualis quam naturalis est, et propter hoc maiorem distinctionem requirit in membris per que operatur quam naturalis. Ad secundum dicendum quod digestiua conuertit cibum et generat sibi simile, unde si digestiua esset per uillos, totum corpus esset uillosum quia semper ex nutrimento fierent uilli. Sed alie uirtutes non conuertunt cibum nec generant sibi simile, et propter hoc bene possunt operari per uillos. Ad tertium dicendum quod ad membrum officiale multa requiruntur. Primum est quod sit disimilis rationis in toto et in parte. Secundum est quod habeat partes differentes in specie. Tertium est quod sit deputatum ad aliquod officium speciale. Quartum est quod habeat operationem propriam extra sic oculus est ad uidendum et auris ad audiendum. Quintum est quod operetur per compositionem et non per complexionem, et quia omnia ista est reperire in membris exterioribus, propter hoc membra exteriora maxime et uno modo sunt officialia. Sed cor et epar et stomachos et membra interiora etsi sint deputata ad aliquod officium, tamen non ad proprium officium sed commune, nec ad operationem extra sed intra, nec sunt disimilis rationis in toto et in parte, et propter hoc non sunt uno modo officialia nisi quod ad quid, et propter hoc et cetera.

196 uillos] nullos V 198 sed per] per om. V 201 similia] consimilia V 202 uillos] nullos V 205 et] om. V 207 et spiritualis] et om. M add. V 210 uillos] om. V semper] om. V 211 fierent] esset V 215 habeat] habeant V 217 est ad] est om. M add. V 219 non] om. V 224 nisi ... et cetera] om. V

302

5

10

15

20

25

30

35

Peter of Spain, Questiones super libro ‘De Animalibus’ Aristotelis

Questio quarta Modo uero uolumus dicere et incipere sermones nuper et cetera. Hic restat querere primo de complexione in corporibus superioribus, utrum scilicet sit ibi calor informatiue uel effectiue. Secundo autem utrum sit imponere alias proprietates scilicet frigidum et humidum et siccum. 1. Circa primum sic dicit philosophus in libro De generatione: quod calidum et siccum sunt in materia corruptibili et generabili, unde calidum non est in corporibus superioribus aut alia natura. Propterea scribitur in quarto Methauorum quod calidum et frigidum sequuntur radicem generabile et corruptibile, sed materia corporum superiorum nec est generabilis nec corruptibilis, ergo corpora superiora non habent calorem effectiue. Propterea scribitur in principium Metaphysicorum quod corpora superiora per motum caleficiunt hec inferiora, sed motus generat calorem equiuoce et non uniuoce, ergo illa corpora non habent calorem informatiue. Propterea dicit Alfaretus in libro Metaphysicorum quod corpora superiora generant calorem in his inferioribus per reflexionem radiorum ad duo corpora operata, scilicet ad terram et aquam, ergo calor in corporibus superioribus adquiritur ab extrinseco. Sed scribitur in principio Metaphysicorum quod corpus celeste non recipit impressiones peregrinas, ergo cum de se non habeat calorem nisi per reflexionem, mihi est quod non habent calorem informatiue. Propterea in quocumque est ponere unum contrariorum et reliquum, ergo si calidum informatiue est in corporibus superioribus, erit ibi suum contrarium, ergo ille calor erit passibilis quia duo contraria semper agunt et paciuntur ad inuicem. Sed hoc est inconueniens cum corpora superiora sint ingenerabilia, incorruptibilia et impassibilia, ergo non est ponere in ipsis calorem informatiue. Contra dicit philosophus quod tres sunt species ignis: lux, carbo et flama, sed non est ponere ignem sine calore, ergo nec lucem. Ergo cum lux in corporibus superioribus sit informatiue et effectiue, erit calor informatiue et effectiue. Propterea sicut se habet lux spiritualis ad calorem spiritualem, sic se habet lux corporalis ad calorem corporalem. Sed in intelligentiis ubi est lux spiritualis est calor spiritualis uiuifficans ipsas informatiue, ergo similiter in corporibus superioribus ubi est lux corporalis, erit calor informatiue et effectiue. Propterea dicturus est philosophus in hoc libro quod in quarta decima die fluunt menstrua, quia dies tunc magis calidi et hoc est quia luna est in plenitudine sui luminis, ergo calor sequitur lucem. Ergo sicut in corporibus superioribus est lux informatiue, similiter calor. Propterea dicit philosophus in hoc libro et in pluribus locis quod simile est de maiori mundo et minori mundo, sed in homine non est ponere lucem sine calore. 2 Cf. P.A. 655b28 7-9 v. Gen. et corrup. 328b32-33, 329a5-7, 329a25-26, 330b et seq. 10-12 Cf. Meteo. 379a2 2728 Cf. P.A. 648b11 et seq. 1 questio quarta] in marg. M om. V 2 modo uero uolumus] rubrica modo uolumus V 3 complexione] complexionibus V superioribus] om. M add. V 5 proprietates] qualitates V 10 quarto] libro V 11 et] V nec M 11-12 sed ... corruptibilis] om. M add. V 13 principium] libro V 16 in] om. M add. V 20 habeat] habent M 24 ad] om. V 25 cum] per V sint] sit V 27 et] om. V 29 erit ... effectiue] om. V 38 et] om. V 39 maiori] V maiora M minori] V minora M

Liber Liber XII XII 40

45

50

55

60

65

70

75

303 21

Spiritus enim de quo dicit Auicenna in libro De anima quod est lux uel effigies lucis his, est calidus et siccus, et similiter sanguis qui est calidus et paruus, ergo in mundo maiori sicut in corporibus superioribus est lux informatiue et effectiue, similiter erit calor informatiue et effectiue, quod concedo. Sed nota quod triplex est materia secundum quod dicit philosophus in Prima philosophia. Est enim quedam materia generabilis et corruptibilis, et hec est in omnibus mistis ex quattuor elementis, et hec est corporalis. Est etiam quedam materia spirituralis et intelligibilis, et hec est ingenerabilis et incorruptibilis, et hec est in intelligentiis. Et est quedam materia media que non est spiritualis, sicut materia intelligentie, nec passibilis, nec corruptibilis, sicut materia istorum inferiorum. Et hec materia est in corporibus superioribus. Similiter triplex est calor, est enim quidam /275ub/ calor igneus destructiuus, de quo dicit Ysaac in libro De elementis quod numquam generat sed semper destruit. Et etiam quidam calor celestis et huic calori nichil est contrarium quamdiu est in propria materia, sed quando in aliena materia, sicut in aere, habet contrarium aeris et aque. Et tertius calor similis isti, quem uocat Auicenna calorem anime, et de isto dicit Haly quod est quidam muliebris et suauis tactu qui generatur in corde. Et iste quamdiu est in statu naturali, est principium conseruationis, sed quando uariatur a debito statu, ut quando fit igneus, est principium corruptionis, sicut patet in febre, unde febris nil aliud est quam calor innaturalis mutatus in igneum, similiter lux quedam est plus spiritualis, ut in illis intelligentiis, quedam corporalis, ut lux materialis, et hec est passibilis et habet contrarium. Et quedam est media impassibilis et incorruptibilis, que est in corporibus superioribus, unde dico quod in corporibus superioribus sicut est lux impassibilis informatiue et effectiue, similiter calor impassibilis et informatiue et effectiue. Ad primum in contrarium dicendum quod calidum et siccum non sunt in corporibus superioribus, sed in materia generabili et corruptibili, unde est de calido igneo qui est passibilis, sed in corporibus superioribus est calor impassibilis. Per hoc patet solutio ad secundum. Ad tertium dicendum quod calor uno modo generatur per motum effectiue et per confrigationem corporum, et talis generatio est equiuoca. Sed dico quod corpora superiora habent calorem informatiue, et ille calor per motum multiplicatur in hiis inferioribus. Vnde dico quod corpora superiora informatiue habent calorem de se, sed per motum suum caleficiunt ista inferiora. Per hoc patet solutio ad quartum. Dico enim quod in radiis corporum superiorum est calor informatiue, sed per reuerberationem ad corpus solidum augmentatur calor et multiplicatur. 2. Circa secundum sic: in quocumque est ponere unum contrariorum et reliquum, ergo sicut est ponere calidum in corporibus superioribus, sic frigidum.

41 siccus et] siccum igneus et V 45 et corruptibilis] om. V 47 est etiam] V et etiam M est] om. V 47 et hec est ingenerabilis] in marg. M 48 incorruptibilis] corruptibilis V 53 nihil] non V 54 contrarium aeris] contrarium frigiditatem aeris V 59 similiter] V super M plus] om. M add. V illis] om. M add. V 60 intelligentiis ... passibilis et] om. V 68 tertium] argumentum V motum] totum V et per] et om. V 70 informatiue] effectiue V motum] totum V hiis] V contrariis M 71 superiora] inferiora V 72 motum] totum V ista inferiora] om. V 73 in] om. M add. V 76-77 et reliquum] et est reliquum V

304 22

80

85

90

95

100

105

110

115

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Propterea sicut dicamus quod sol est calidus et siccus, similiter dicamus quod luna est frigida et humida. Contra sicut dicit Auicenna, frigidum non immiscet se operationibus nature, unde frigidum est pura priuatio sicut scribitur in isto duodecimo, ergo cum corpora superiora sint principia rerum naturalium, in ipsis non est ponere frigiditatem. Quod concedo quia iam calor eorum esset passibilis. Iterum non est ibi ponere humidum uel siccum, quia qualitates passiue, sicut dicit Auicenna, disponunt corpus ad paciendum et recipiendum, sed corpora superiora sunt impassibilia. Ad primum in contrarium dicendum quod ubi est ponere unum contrariorum et reliquum et hic tenet in formis passibilibus quia solum ille forme habent contrarium quia sunt passibiles, et quia calor in corporibus superioribus est impassibilis, propter hoc non habet contrarium. Ad aliud dicendum quod luna non dicitur frigida quia sit frigida informatiue, sed quia de se minus habet de lumine et calore quam cetera corpora superiora. Et propter hoc non ualet quod tu obicis, quoniam licet sol sit calidus et siccus, non tamen luna est frigida. 3. Hoc habito, queritur de complexione in elementis et primo utrum qualitates sint ultimate in elementis, quia scribitur in secundo De generatione et corruptione quod ad generationem ignis requiritur quod materia summe calefiat et summe desiccetur. Sed ibi describitur quod eadem sunt principia generationis et conseruationis, ergo sicut ad generationem ignis requiritur qualitas ultimata, similiter ignis conseruatur in caliditate ultimata. Propterea dicit Galenus in libro De complexionibus quod qualitates in elementis sunt ultimate, in elementis autem sunt fracte. Propterea scribitur in secundo Prime philosophie quod ignis calidus est in fine caliditatis, ergo caliditas ultimata est in igne. Propterea scribitur in libro Physicorum quod magis et minus est in aliquo per accessum et recessum ad contrarium. Sed unum elementum complete distat ab alio, ergo in elementis qualitates sunt ultimate. Contra dicit Auicenna quod aer continens continue resoluit a corporibus nostris duplici de causa. Vno modo per suam caliditatem essentialem, secundo modo per calorem a corporibus superioribus in aere impressum. Ergo cum calor a superioribus imprimatur in omni elemento, in omni elemento frigido est calor cum frigiditate. Sed omne contrarium remittitur per suum contrarium, ergo frigiditas in omni elemento est ultimata. Propterea scribitur in quarto Metaphysicorum quod omne liquidum et fluxibile est huiusmodi per naturam caliditatis, ergo in aqua non est humiditas sine calore, ergo in aqua non est frigiditas ultimata quia contrarium ultimatum non compatitur suum contrarium. 94-99 Cf. Gen. et corrup. 330b4 102-103 v. Metaphys. 993b25. 79 est] om. M add. V 81 frigidum] om. V isto] om. V 82 est ponere] om. V 83 est] om. M add. V 85 superiora] super V impassibilia] passibilia V 86 contrariorum] om. V 87 et hic] et om. V 88 quia sunt] que sunt V impasibilis propter] impassibilis et propter V 92 non] om. V 95 ultimate in elementis] ultimate in complexione in elementis V quia scribitur] om. V 95-96 et corruptione ... generationem] om. V 99 ultimata] V ultimate M 104 in aliquo] in om. M add. V 105 et recessum] om. M add. V 110 est] et V 112 ultimata] frigiditas V

Liber Liber XII XII

120

125

130

135

140

145

150

305 23

Propterea illud quod est intus, non potest augmentari uel intendi. Sed frigiditas in aqua potest intendi per congelationem, ergo frigiditas in aqua non est ultimata. Ad hoc dicendum quod inter omnes qualitates, nulla est ultimata /276ra/ praeter qualitates ignee, quia ignis est magis simplex et actiuus et etiam fortior quam aliquod aliorum. Iterum caliditas corporum superiorum non reprimit caliditatem in igne sed potius augmentat, sed reprimit frigiditatem, et propter hoc non potuit esse frigiditas ultimata. Per hoc patet solutio ad argumenta. 4. Postea queritur utrum siccum in igne et in terra sint idem in specie, et similiter de omnibus aliis qualitatibus que conueniunt duobus elementis, quia contrariarum causarum contrarii sunt effectus. Sed caliditas et frigiditas in terra sunt contraria, ergo siccum causarum a qualitate ignis et a frigiditate terre non est idem in specie, sed pocius contrarium. Propterea si siccum, terreum et igneum essent idem in specie, tunc unum esset principium alterius, quia non contingit ponere duo principia, ergo non sunt idem in specie. Contra, magis et minus non diuersificant speciem, sed siccum, igneum et terreum differunt secundum magis et minus, quia materia non facit differre secundum speciem, ergo siccum, terreum et igneum non differunt secundum speciem, quod concedo. Differunt enim solum secundum magis et minus. Ad primum in contrarium dicendum quod siccum per se et essentialiter est in terra, calidum in igne et frigidum in aqua et humidum in aere, unde siccum in terra non causatur a frigiditate, quia essentialius est ibi siccitas quam frigiditas. Sed siccum in igne est per accidens scilicet per calorem. Ad secundum dicendum quod non oportet quod unum sit principium alterius, quia siccitas in terra est per se, in igne autem est per accidens. Iusta hoc queritur quare calidum intensum sequitur semper siccitas, frigidum autem intensum humiditas. Ad hoc dicendum quod secundum quod scribitur in quarto Meteororum calidum congregat homogenea et separat etherogenea, quia ergo separat etherogenea, cum humidum subtilius sit quam siccum, terrestre consumit humidum et uacuat, et consumpto humido remanet siccum, frigidum autem e contrario. Nam frigiditas ultimata est in aqua et propter hoc frigidum intensum semper sequitur humidum et aquosum. 5. Postea queritur utrum humiditas possit separari ab aqua, quia frigiditas essentialius inest aqua quam humiditas. Sed frigiditas potest auferri ab aqua, caliditas autem ab igne, non scribitur in hoc duodecimo, ergo fortiori ratione humiditas potest separari ab aqua.

145-148 Cf. Meteo. 378b10-25. 117 uel] nec V 119 praeter] om. M add. V 120 ignee] in igne V etiam fortior] formalis V 121-122 caliditatem ... sed reprimit] om. V 131 quia non] non om. V 133 siccum igneum] siccum cum igneum V 134 facit] facere V 135 siccum terreum] siccum et terreum V secundum] om. V 136 solum] om. M add. V 138 non] om. V 144 autem] om. V 145 dicendum] om. V 147 terrestre] terre V et uacuat] euacuat V 148 humido] om. V 149 et aquosum] et om. M add. V 152 potest] possit V

306 24

155

160

165

170

175

180

185

190

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Propterea dicit Auicenna quod aqua pluuialis et aqua que generatur per sublimationem sicut aqua rosacea, aquirunt siccitatem et fiunt stiptice, ergo humiditas separari potest ab aqua. Propterea dicit philosophus in libro Meteororum quod arescunt aque et quecumque sunt aque species ergo aqua potest desiccari. Proterea sicut frigiditas remouetur ab aqua in aqua feruenti, similiter humiditas in glacie, ergo potest remoueri ab aqua humiditas. Contra dicit Galenus quod forma ignis est contraria forme aque, unde quantumcumque sit aqua calida, ponatur ibi ignis exstinguet ignem, ergo sicut caliditas non potest superari ab igne, sic nec humiditas ab aqua. Propterea humiditas est qualitas que maxime adheret materie, ergo cum materia non possit separari aere nec humiditas ab aqua. Propterea dicit auctor sex principiorum quod substantiale est quod confert esse rei et impossibile est deesse, ergo cum quelibet qualitas elementaris fit essentialis elementis, nulla qualitas elementaris potest separari, ergo nec humiditas ab aqua. Ad hoc dicendum quod humiditas non potest separari ab aqua quia est qualitas maxime materialis. Ad primum in contrarium dicendum quod frigiditas non potest separari ab aqua, quin remaneat ibi essentialiter eodem modo, nec humiditas. Sed actu potest separari sicut patet in glacie, et hoc modo dicit philosophus quod arescunt aque et quecumque sunt eius species, id est, coagulantur. Ad aliud dicendum quod humiditas non potest separari ab aqua quod aqua pluuialis et aqua rosacea actualiter est humida licet essentialiter sit sicca, et his uisis patet solutio ad argumenta omnia. 6. Postea queritur utrum qualitates elementorum sint sue forme essentiales, quia scribitur in nono Prime philosophie quod ab eodem est forma et actio, sed elementa agunt per istas qualitates, ergo sunt forme elementorum. Contra scribitur in libro Physicorum quod ex non subtantiis non fit substantia, ubi uult probare quod materia et forma sunt substantie, sed iste qualitates accidentia sunt quia percipiuntur per sensum et nihil percipitur per sensum quod non sit qualitas ergo non sunt forme elementorum. Propterea substantia non recipit magis et minus, nec habet contrarium. Iste qualitates habent contrarium et recipiunt magis et minus, ergo non sunt substantie. Ergo non sunt forme elementorum, quod concedo, sed sunt instrumenta per que operantur elementa. Postea queritur utrum frigiditas sit pura priuatio uel natura aliqua. Secundum utrum frigiditas miscat se operationibus nature.

157-158 Cf. Meteo. 351a20-351b10, 355a30-355a20 178-180 v. Metaphys. 1050a9-16 181-184 v. Phys. 191b10 et seq. 154 aqua que generatur] aque generantur V 155 rosacea] rosea V 166 auctor] V autem M 167 qualitas elementaris] qualitas fit elementaris V 169 humiditas] aqua V 171 ab] om. V 172 quin] quia V 173 et hoc] et sic per hoc V 175 humiditas ... quod] om. M add. V 176 rosacea actualiter est] rosea essencialiter V 177 omnia] om. V 179 quod] om. V 181 quod] om. M add. V 185-187 propterea ... elementorum] om. V 190 secundum] secundo V

Liber Liber XII XII

195

200

205

210

215

220

225

307 25

Circa primum sic dicit Galenus: quod forma ignis et forma aque contrariantur, ergo sicut qualitas que est forma ignis, est aliqua natura, similiter frigiditas que est forma aque. Propterea dicit philosophus quod lux subito alterat quia eius contrarium, scilicet tenebra, nichil est, ergo similiter si frigiditas nichil esset, calidum in instanti alteraret, quia non inueniret resistentes sed hoc est inconueniens, ergo frigiditas non est pura priuatio. Contrarium autem dicit philosophus in hoc duodecimo quod frigiditas est pura /276rb/ priuatio, et Auicenna quod frigidum non immiscet se operibus nature. Propterea scribitur in decimo Prime philosophie quod in omnibus contrariis est unum habitus et reliquum priuatio ergo cum caliditas sit habitus, frigiditas erit priuatio. Ad hoc dicendum quod frigiditas de se est aliqua natura et non est pura priuatio. Sed tamen dicitur priuatio respectu caliditatis, quia caliditas est magis actiua et plures habet operationes quam frigiditas. Philosophus autem dicit quod in talibus frigiditas est priuatio, loquitur in iuuentibus quia omne iuuens est calidum et humidum ad omnino, et ibi nil operatur frigiditas. Circa secundum sic: sicut mistum est ex miscibilibus, sic complexionatum est ex complexionibus. Ergo sicut elementa frigida operantur in misto, sic frigiditas in complexionato, ergo frigidum immiscet se operibus nature. Propterea nisi calidum reprimeretur a frigido, non esset mistio, ergo frigidum immiscet se operibus nature. Contrarium dicit Auicenna quod frigidum non immiscet se operibus nature et etiam Aristoteles in duodecimo quod frigidum est pura priuatio. Propterea simile est de maiori mundo et de minori. Sed in corporibus superioribus non immiscet se frigiditas, ergo nec inferioribus, ergo frigidum non immiscet se operibus nature. Ad hoc dicunt quidam quod frigidum in quarto gradu non immiscet se operibus, sed frigidum in secundo uel in primo. Sed hoc nihil est quia similiter calidum in quarto non ingreditur operationes nature, quia plus corrumperet quam generaret. Sed dicendum est quod frigiditas consideratur aut quantum ad primum actum aut quantum ad secundum. Si quantum ad primum qui est infrigidare, sicut frigidum per se non immiscet se operibus nature, sed per accidens scilicet ut reprimit caliditatem excelentem in igne. Sed quantum ad secundum sic immiscet se operibus nature, quia stomacum inaniit et inrigidat uillos stomachi corrugando, et ita confortat uirtutem appetitiuam.

195 alteraret] alterat et V 198-199 contrarium ... priuatio] om. V 199 immiscet] V immisceat M 201 et reliquum] reliquum autem V 202-203 ad hoc ... priuatio] om. V 205 loquitur ... ad] om. V 210 reprimeretur] reprimetur V 214 de minori] de om. V 215 se] om. V 216 se] om. V 219 ingreditur] ingrederetur V quia] ergo V 220 est] om. M add. V 221 sicut] hoc est sic V 222 reprimit] reprimat V

This page has been left blank intentionally

XIII LiberLiberXIII

5

10

15

20

25

30

Questio prima Sequitur dicere de naturis dentium animalium et cetera. Circa XIII restat querere de gradibus et complexione et primo quid sit gradus. Secundo de gradus distinctione. Tertio de eius operatione. Primo queritur hic quid sit gradus. Secundo uero in quo predicamento sit. 1. Circa primum sic dicit Constantinus: quod gradus est qualitas sensu perceptibili. Sed omne quod est sub tertia specie qualitatis est sensu perceptibili, ergo omne quod est sub tertia specie qualitatis, est gradus. Propterea gradus est qualitas sensu perceptibili. Sed temperamentum est sensu perceptibili, ergo temperamentum est in gradu. Circa secundum huius sic: gradus distinguitur solum per relationem ad animam uel ad nos ut complexio secundum quod imprimit plus uel minus sic in hoc gradu uel in illo. Sed nihil quod est ab arte, est in aliquo predicamento, ergo cum gradus sit huiusmodi, gradus non est in predicamento. Contra dicit Constantinus quod gradus est qualitas, ergo est in predicamento qualitatis. Propterea gradus est mensura rei graduate, ergo est in predicamento quantitatis. Ad primum istorum dicendum quod gradus uno modo diffinitur per materiam et sic est qualitas sensu perceptibili. Illa enim qualitas que sensu percipitur est gradus. Alio modo diffinitur per comparationem ad rem quam mensurat secundum quod dicimus quod hoc est calidum in primo uel in secundo gradu, et sic est quantitas, et sic diffinit Iacobus. Aliquando sic: gradus est continuata proportio ab uno usque ad XVI per duplum. Alio modo comparatur gradus ad animam secundum quod anima imponit hoc esse in primo gradu uel in secundo, et sic in nullo predicamento uadit siue cadit, quia non est tunc res sed modus rei, et hoc modo diffinitur sic: gradus est complexio anime ex impressione complexionis delicta, et non sequitur gradus, est qualitas sensu perceptibili, ergo omne sensu perceptibili est gradus, sicut non sequitur album, est qualitas sensu perceptibili, ergo omne sensu perceptibili est album. 2. Circa secundum queritur utrum numerus gradium possit excedere quattuor, et uidetur quod sic, quia sicut dicit aliquando, gradus est continua proportio, unde secundum distinctionem in numeris procedit distinctio gradualis, sed in infinitum potest semper crescere numerus duplicando, ergo gradus possunt adscendere in infinitum.

2 Cf. P.A. 661a33. 1 questio prima] in marg. M om. V 2 sequitur ... cetera] om. V 3 XIII] XII librum V gradibus et] gradibus in V 8 sic dicit] om. V 9 qualitatis] qualitas V 9-10 est sensu ... qualitatis] om. V 11 perceptibili] perceptibile V 14-15 sic in hoc gradu uel in illo] sit in illo gradu V 15-16 ergo ... predicamento] qualitatis V 17 predicamento] predicamentis V 19 graduate] gradulante V 20 et] om. V 21 enim] est V 23 hoc] om. V gradu] om. M add. V 24 continuata] continua V 26 uel in] in om. M add. V 27 complexio] gradus V 34 semper] om. V possunt] potest V

310 2 35

40

45

50

55

60

65

70

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Propterea scribitur in De sensu et sensato quod extra infinitis modis possunt combinari, sed per combinationem extremorum in qualitatibus fit distinctio in gradibus et in complexionibus, ergo gradus possunt multiplicari in infinitum. Contrarium autem dicit Auicenna et omnes alii auctores qui solum ponunt quattuor gradus. Iusta hoc queritur quare grammaticus distinctionem gradualem facit per ternarium, medicus autem per quaternarium. Et quare gradus quantum ad partes formales uel subiectiuas diuiduntur in quattuor: in primum, secundum, tertium et quartum. Quantum autem ad partes integrales diuiditur in tres: in primum, medium et finem. Ad primum istorum dicendum quod gradus distinguitur per impressionem quam facit in corpore humano, unde duo gradus sunt supra complexionem humanam, unus sub, alter sibi equalis, unde uersus primum dicatur et cetera, sed tunc obicitur quia si omnis actio est per contrarium, sed secundus gradus est equalis complexioni humane, ergo secundus gradus non imprimit in complexionem humanam. Propterea primus gradus est sub complexione humana, ergo non agat in ipsam cum omne /276ua/ agens in quantum tale sit fortius quam paciens. Sed gradus dicitur per impressionem quam facit in corpus humanum, ergo primus gradus et secundus non sunt gradus, et sicut erit tamen ponere duos gradus. Ad primum istorum dicendum quod quedam sunt contraria in specie, quedam autem in operatione in specie sicut ignis et aqua, in operatione sicut maior flama et minor, contrariatur enim in operatione quia maior offuscat minorem et tamen sunt eadem specie. Similiter est in calore naturali et in calore febrili, quod sunt eadem specie, contrariantur tamen in operatione. Dico ergo quod licet eadem specie sint secundus gradus et complexio humana, tamen secundum proprietates differunt et unum agit in aliud. Propterea et si calidum in secundo non imprimat quantum ad primum actum, imprimit tamquam ad secundum. Propterea calor humanus calidus est in secundo gradu informatiue solum, sed illa que sunt calida in secundo informatiue et effectiue. Vel dicamus quod licet secundus gradus equalis sit complexioni fluenti, tantum et primus et secundus superat complexionem radicalem. Per hoc patet solutio ad secundum argumentum. Vel dicamus quod licet primus gradus sit sub compressione humana, agit tamen in ipsam tamquam contrarium in contrarium, quia minus contrariatur materia, sicut uidemus quod maior flama et minor agunt ad inuicem per contrarietatem. Sed tunc queritur quare complexio fluens est calida in secundo gradu, complexio radicalis non ponitur in gradu. Ad hoc dicendum quod, sicut dicit Auicenna, uita stat per temperamentum et quia radicalis est principium uite in essendo, oportuit quod esset temperata uel proprie 35-36 Cf. De sensu et sensato 445b et seq. 37 in complexionibus] in om. V 45 per impressionem] om. V 47 obicitur] obiciatur V 56 contrariatur] om. V 57 est] om. M add. V 58-59 sint secundus ... differunt] om. V 62 tamquam] tantum quantum V 65-66 tantum et] om. V 68 sub] cum V 69 materia] minori V 70 ad] om. V 71 quare complexio fluibilis est calida in primo gradu radicalis uero non ponitur in gradu] in marg. alia manu M om. V

Liber Liber XIII XIII 75

80

85

90

95

100

105

110

3113

temperatiua, et inter temperamentum unum et primum gradum influentem non sic oportuit, quoniam non est principium uite in essendo sed in conseruando. Secunda causa est quia propter compressionem radicalium uiget tactus et tactus fit in temperamento. Alio modo non tangeret omnes qualitates et ideo radicalis complexio est temperata uel accidens ad temperamentum, fluens non. Tertia causa est quia complexio radicalis communis est omnibus membris et uilibus et nobilibus. Sed complexio fluens oritur a corde, et ideo, sicut cor est calidius digito, sic complexio fluens calidior radicali. Quarta causa est quia complexio radicalis est in quolibet membro propter se, sed complexio fluens generatur in corde propter totum corpus, et ideo est calidior, et oportet quod eleuetur in secundo gradu, quia calidior est quam radicalis, plus quam in duplo non. Sed si esset in primo gradu, non excederet nisi in duplo, etiam in duplo non excederet quia complexio radicalis non est temperata, sed est inter unum temperamentum et primum gradum. Sicut dicit Constantinus oportet quod complexio fluens eleuetur in secundo gradu, unde non est calida in fine nec in principio, sed in medio sicut dicit Ysaac In dietis uniuersalibus. Sic ergo dico quod gradus distinguitur per impressionem quam facit in corpus nostrum. Per hoc patet solutio ad primum argumentum. Licet enim tu posses combinare ultra XVI tamen quicquid esset supra, corrumperet corpus humanum sicut quartus gradus superponeretur in quarto gradu et sic non habiret in infinitum. Vel dicamus quod temperamentum est sicut unum primus gradus duplicat temperamentum, unde in temperamento est equaliter calidum et frigidum, in primo gradu et in duplo est de calido si accipiamus calidum in primo gradu, et est ibi de frigiditate quasi tertia pars uel minus. Secundus duplat ad primum, ergo calidum est in quadruplo ita quod solum quarta pars est frigida. Tertius duplat ad secundum, ergo sunt ibi octo partes, septem caliditatis et octaua frigiditatis. Quartum duplicat ad tertium et sunt ibi sexdecime partes, quinque decima caliditatis et decimosexta frigiditatis. Si ergo tu duplicares ultra et faceres quinque gradus, ibi essent triginta una pars caliditatis et triginta due frigiditatis, et sic ita paruum esset ibi de frigido quod admitteret totam speciem suam, et sic non esset mistio, sicut si iactaretur gutta uini in seccana, iam non esset mistio, sed generatio sine frigido, ergo impossibile est ultra decimum sextum duplicare. Ad argumentum dicendum quod gradus non distinguntur per combinationem extremorum in qualitatibus, nisi secundum quod faciunt impressionem sensibilem in corpore humano, et quia impressio illa aut est sub complexione aut equalis aut excedens aut corrumpens, propter hoc sunt quattuor gradus et non plures. Ad secundum dicendum quod sicut dictum est, medicus distinguit gradus effectiue quantum ad effectum quem inducunt. Sed grammaticus diuidit gradus informatiue, et quia informatiue res est in principio aut in medio aut in fine, grammaticus posuit tres gradus: positiuum, comparatiuum et superlatiuum, medicus 75 temperamentum] om. V influentem] V de influente M 76 quoniam] quia V sed in conseruando] om. M add. V 77 propter] per V radicalium] radicalem V et] om. V 78 fit] om. V 83 sed] licet V 84 propter] per V et] est V 85-86 quia ... gradu] om. V 86 etiam] om. V 87 sed est inter] om. V 95 duplicat] ducat V 99 ita] om. V 102 faceres] faceret V triginta … et] om. M add. V 105 est] om. V 109 aut] autem V

312 4 115

120

125

130

135

140

145

150

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

uero quattuor dicta de causa. Per hoc patet solutio ad tertium. Nam principium, medium, finis gradus non possunt sensibiliter distingui per effectum, unde dicit Galenus quod perciperet tres gradus. In uno gradu indiget dialectica considerare, id est, solum percipitur ab intellectu et non a sensu, quia ergo gradus in partes subiectiuas et formales diuiditur, effectiue habet quattuor partes subiectiuas, secundum quod dictum est primum, secundum, tertium et quartum. Sed in partes integrales diuiditur informatiue, et propter hoc solum habet tres partes principium, medium et finem. /276ub/ 3. Circa tertium primo queritur utrum elementa sint in gradu. Secundo utrum mistum sit in gradu. Tertio quibus magis conuenit temperamentum post hominem, utrum animalibus, mistis aut terre nascentibus. Circa primum queritur primo utrum elementa sit in gradu. Secundo utrum secundum qualitates passiuas, sicut secundum actiuas. Tertio utrum secunde qualitates ponantur in gradu sicut prime. Circa primum sic dicit Auicenna: quod omnia frigida in quarto sunt uenena, sed nullum elementum est uenenum, ergo nullum elementum est in quarto uel excedit, ergo quodlibet excedit omnem gradum. Propterea dicit Galenus quod qualitates in elementis sunt ultimate, in elementatis fracte, ergo si elementum excedit compressione elementati et est ponere elementatum in quarto gradu, ergo omne elementum excedit quartum. Contra illud dicitur esse in quarto gradu quod corrumpit naturam humanam, sed elementa corrumpunt naturam humanam, sicut complexionata in quarto gradu, ignis enim calefacit sicut piper et plus, ergo elementa sunt in quarto gradu. Circa secundum huius sic dicit Auicenna: quod calidum et frigidum agunt per se, siccum per accidens, et humidum autem non per se nec per accidens, ergo †…† et in corpus humanum ponatur res in gradu, qualitates passiue elementorum non sunt in gradu. Propterea dicit Auicenna quod qualitates passiue non sunt ut per eas corpus aliquid agat, sed ut per eas recipiat. Contra, mistio est miscibilium alteratorum unio sicut scribitur in libro De generatione, sed non possunt miscibilia alterari nisi humidum ageret in siccum et e contrario, ergo passiue qualitates agunt et ponuntur in gradu sicut actiue. Ad primum istorum dicendum quod aliquid est in gradu informatiue tantum. Et hoc modo dicit Ysaac quod humana complexio est calida et humida in secundo gradu scilicet informatiue et non effectiue, quia non imprimit et aliquid dicitur esse in gradu effectiue solum. Et hoc modo dicit Galenus in Tegni quod calidum in quarto gradu debemus reducere per frigidum in eodem gradu et non informatiue, quia non debemus exibere ipsum nisi in articulo desperationis sed effectiue, ut per continuam administrationem frigidi in secundo ut reducatur illa discrasia.

144-146 Cf. Gen. et corrup.328b20. 115 dicta] om. M add. V 117 gradus] V status M 120 et] om. V 122 sint] sunt V 124 tertio] V tertium M 128 tertio] V tertium M prime] om. V 130 elementum est uenenum ergo nullum] om. V 133 compressione] compressionem V 135 esse] om. V 138 et] om. V 139 et] om. M add. V 139-140 autem ... humanum] om. M add. V 149 non effectiue] non om. V et aliquid] et om. V 153 reducatur] reducant V

Liber Liber XIII XIII 155

160

165

170

175

180

185

190

3135

Aliqua ponuntur in gradu informatiue et effectiue sicut piper calidum est in quarto effectiue et informatiue. Dico ergo quod elementa informatiue non sunt in gradu, sed excedunt omnem gradum, sed effectiue sunt in gradu quarto quia corrumpunt corpus nostrum sicut complexionata in quarto. Per hoc patet solutio ad argumenta. Dico enim ad primum quod elementa non sunt uenena, hoc est ratione subtilis substantie. Ad secundum dicendum quod informatiua complexio elementi excedit complexionem elementati tamen effectiue utraque reponitur in quarto gradu quia utraque corrumpit sensum. Ad secundum quesitum dicendum quod calidum et frigidum per se agunt et ponuntur in gradu. Deinde siccum, humidum uero per accidens solum, id est, quantum ad actus primos et secundos sunt uero per accidens solum, id est, quantum ad actum secundum, tamen quantum ad primum actum qui est desiccare non imprimit dolorem. Sed quantum ad secundum qui sequitur scilicet partes contrahere et cohartare humidum autem nec quantum ad primum actum nec quantum ad secundum agit, et ideo dicit Auicenna quod nec per se nec per accidens. Sed dico quod humidum agit ratione, quia qualitas est ualde materialis sicut patet. Si aliquid effundatur in scutella, aqua imprimit omni ratione materie. Ad tertium quesitum dicendum quod qualitates secunde non sunt in gradu, quia non agunt nec patiuntur nisi per primas sicut dicit Aueroys. 4. Circa secundum sic: quicquid dicitur tale, in medicina dicitur per comparationem ad corpus humanum, ergo cum complexio humana sit elementata in secundo gradu, nulla medicina erit temperata. Contrarium dicunt auctores medicine quod quedam medicine sunt temperate sicut casiafistula, manna, aurum et huiusmodi. Circa tertium sic quicquid dicitur temperatum, hoc est per comparationem ad complexionem humanam. Ergo cum animalia plus uicinentur complexioni humane quam terre nascentia et terre nascentia quam mista, temperatum plus reperietur in animalibus quam in terre nascentibus, et in his quam in mistis. Contra sapor est sequela communis, unde dicit Ysaac quod sapor firmat suam speciem, ergo per saporem distinguitur excesus complexionis. Illa corpora que minime sunt saporata maxime reccedunt aliquod sui complexionis, huiusmodi autem sunt mista, ergo mista inter omnia animalia sunt temperata. Ad primum dicendum quod alique sunt medicine que non sunt in gradu sed sunt temperate. Ad argumentum dicendum est quod medicine non dicuntur temperate, quia habent temperamentum informatiue, sed quia applicare corpori humano non deserunt nec desiccant nec infrigidant nec humidum sensibiliter, sed conseruant ipsum in temperamento, et propter hoc dicuntur temperate. Ad aliud dicendum quod temperamentum /277ra/ prius inuariatur in animalibus, demum in terre nascentibus, ultimo in mistis propter rationem dictam. 155 quod] om. V sunt] est V 156 sed excedunt] V hec excedunt M gradu] om. M add. V 160 reponitur] reponuntur V quarto] om. V 160-163 quia utraque ... gradu] om. V 163 solum] om. M add. V 164 ad actus ... quantum] om. V 165 tamen] nam V 173 tale ... dicitur] om. V 176 auctores medicine] medicine om. M add. V 179 humane] om. V 180 temperatum] temperamentum V 182 contra] om. M add. V 183-193 ergo ... rationem dictam] non legitur V

314 6

195

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Ad rationem autem in contrarium dicendum quod sapor est sequela complexionis, unde sapor temperatus sicut dulcedo, attestatur complexioni temperate sicut patet in zucero, tu autem obicis ac si priuatio saporis penetraret temperamentum et propter hoc tu non obicis. Dico autem quod in mistis, ut in lapidibus et metalis, non est sapor uel odor propter duritiem substantie, quia nichil ex eis potest resolui in minima, et per resolutionem uaporis fit sapor et odor.

194 in] om. M add. V 197 ut] et V

Liber Liber XIII XIII

5

10

15

20

25

30

35

3157

Questio secunda Rubrica, iam ergo diximus de collo et ysofago et cetera. Circa XIII adhuc restant quedam querenda. Queritur de processu in causis. Secundo de generatione humorum. Tertio de nutrimento sanguinis. 1. Et queritur de ordine quia in secundo libro et tertio prius ponit anathomiam et physonimiam in membris exterioribus et prius in officialibus quam in consimilibus narrando, e contrario autem procedit in hoc assignando causas, et queritur unde hoc. Item queritur quare non reddit causas in physonomia sicut in anathomia, cum in numerando determinet de physonomia sicut de anathomia. Ad primum dicitur sic: quod anathomia magis est sensibilis in membris exterioribus quam interioribus, et officialibus quam in consimilibus, et propter hoc in numerando prius determinat de anathomia in partibus exterioribus, sed hic procedit causas assignando et quia a membris interioribus procedunt uel causatur exteriora, prius reddit causas in membris interioribus quam exterioribus. Per hoc patet solutio ad secundum. Nam quia in numerando incipiebat a partibus magis sensibilibus, physonomia autem solum in partibus exterioribus est, propter hoc in narrando determinauit de physonomia, sed in causas assignando non, quia causas assignat principaliter in membris interioribus. Secunda causa est quia phisonomia solum est in homine. Hec autem reddit causas de naturis animalium, et propter hoc non reddit causas de physonomia. Tertia causa est quia cause in physonomia non inducunt super suum effectum. Mores enim naturales possunt permutari per legem, per disciplinam et per coniunctum, sicut dicit Haly. 2. Circa secundum queritur primo utrum prima digestio incipiat in ore. Secundo utrum quelibet digestio transmittet speciem. Circa primum sic dicit Haly: quod idem membrum numero non agit in diuersis operationibus, ergo cum os agrauat operationi uitali in anelando et etiam in loquendo, manifestum est quod non conuenit in operatione naturali, sed digestio est operatio naturalis, ergo prima digestio non incipit in ore. Contrarium autem dicit Auicenna quod prima digestio incipit in ore et terminatur in stomacho et intestinis. Propterea dicit Auicenna quod frumentum masticatum maturat a planta, sed si alio modo terratur, non maturat, ergo ex quo habet uirtutem digerendi et maturandi a planta, frumentum masticatum aliquam digestionem recipit in ore. Ergo prima digestio incipit in ore. Propterea dicit philosophus in libro De anima quod homo est arbor transuersa, unde terra idem facit in plantis quod os in animalibus. Sed prima digestio in plantis 2 P.A. 665a26 26 Cf. P.A. 662a15-30 38-39 Cf. De an. 416a-6. 1 questio secunda] in marg. M add. V 2 rubrica iam ergo] om. M add. V et ysofago] ysophico V 3 quedam querenda] questiones quedam V 7 ordine] origine V in tertio] om. V prius] plus V anathomiam et] et om. V 9 in hoc assignando] in hoc XIIº assignando V 13 in] om. M add. V 14 numerando] narrando V prius] plus V de anathomia] om. M add. V 15 prius] plus V 17 numerando] narrando V 22 et] om. M add. V 23 cause] om. V 25 sicut] V sic M 26 ore] V homine M 27 transmittet] permittet V 28 non agit] agunt V 31 ore] V homine M 32 autem] om. M add. V

316 8 40

45

50

55

60

65

70

75

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

incipit in terra, sicut dicit philosophus in hoc duodecimo, ergo prima digestio animalium incipit in ore. Propterea ratio Auicenne hec est, eadem est tunica que operit os in parte inferiori et tunica in parte interiori stomachi, cuius signum est sicut dicit Auicenna quod excitatio labii inferioris est signum uomitus, ergo cum per tunicam inferiorem digerat stomachos, prima digestio in ore incipit. Ad hoc dicendum quod idem membrum secundum eamdem partem non est principium diuersarum operationum, et sic loquitur Haly, sed secundum diuersas partes potest esse principium diuersarum operationum, ut stomachos secundum uillos longitudinales est principium in attrahendo, secundum transuersales est principium in retinendo, secundum latitudinem est principium in expellendo, similiter os ratione palati et partis superioris est principium operationis animalis, ratione trachee, arterie uitalis, ratione ysophagi, naturalis. Ad secundum dicendum quod appetitiua radicaliter est in stomacho et similiter digestiua, sed respectu accidentaliter et appetitiua et digestiua incipit in ore. Sed utraque istarum uenit a stomacho tamquam a radice. 3. Circa secundum huius sic dicit philosophus in hoc libro: quod idem facit terra in arboribus quod stomachos in animalibus. Sed terra in qua est prima digestio plantarum, non transmittat speciem, ergo similiter in animalibus prima digestio non transmittat speciem. Propterea dicit Constantinus in libro De stomacho quod stomachos de se nullam habet caliditatem, sed per caliditatem uiget digestio, ergo prima digestio non transmittat speciem. Contra scribitur in quarto Meteororum quod digestio est compressio ex naturali calore et propria ex contrarietatibus passibilibus, contrarietates passibiles appelantur qualitates passiue scilicet humidum et siccum, ergo in qualibet digestione est complexio quare quelibet digestio dat nouam formam et corrumpit aliam, ergo quelibet digestio transmittat speciem. Quod concedo, semper enim prima digestio transmittat speciem sicut stomachos in statu naturali et materia fit in debita quantitate et obediens, quia quando stomachos est in statu naturali ut in /277rb/ disenteriam non oportet speciem transmutare. Similiter si in nimia quantitate ut ebrii qui minus potant, mingunt uinum intransmutatum secundum speciem, similiter quando materia est inobediens ut si commedunt lapides uel metalla nullam transmutationem recipiunt in stomacho, sicut patet in nucleis cerasorum que quando integra commeduntur egeruntur non transmutata, sed stomachos in debito statu cum nutrimento moderato et in obediente transmutat speciem, et hoc probo sicut dicit Auicenna quod complexio est una in speciem, sed qualibet digestio transmutat complexionem, ergo qualibet digestio transmutat speciem. Ad primum in contrarium dicendum quod non est simile, nam stomachos est pars animalis, sed terra non est pars plante. Vnde licet terra non transmutet speciem, stomachos autem transmutat. Vnde quod dicit philosophus quod idem facit stomachos 39-41 Cf. P.A. 650a15-20, 662a22 50-52 v. P.A. 664a15-664b20. 45 incipit] reccipit M 49 transuersales] V latitudinales M 49-50 in retinendo ... principium] om. M add. V 54 et digestiua] et om. V sed] in V 56 hoc] om. V 63 meteororum] corrigo metaphysicorum V M 64 propria] V proprio M passibilibus] corrigo passionibus M V 65 passiue] om. V 68-73 in debita ... egeruntur non] non legitur V 76 complexionem ... transmutat] om. V

Liber Liber XIII XIII 80

85

90

95

100

105

110

115

3179

in animalibus quod terra in plantis. Vnde est quantum ad hoc quod sicut in stomacho retinetur cibus, ex quo nutritur corpus totum, sic in uisceribus terre retinetur nutrimentum ex quo nutritur planta, non tamen oportet quod transmutet eum secundum speciem sicut stomachos. Ad secundum dicendum quod stomachos ratione sue materie non habet calorem cum sit frigidus et siccus, et sic loquitur Constantinus de questione formali, in quantum est uiuens, habet calorem quia alio modo non esset principium digestionis, sed uiuatur a calore epatis et cordis. Iusta hoc queritur quare homo unam digestionem non addit super animal sicut animal addit unam digestionem super plantam, cum homo sit nobilius et perfectius animali sicut animal planta. Item queritur de contrarietate inter Auicennam et alios auctores, nam Auicenna ponit quattuor, alii autem tres solum. Postea queritur quare secunda digestiua fit per dua media scilicet in epate et in uenis et similiter prima. Nam dicit Auicenna quod chilus in mesenterium antequam subiteret epar est sicut latera carnis. Tertia digestiua completur in unico membro, unde quodlibet membrum facit ros, cambium et glutinum, e quo autem est a parte clibani. Nam procedit digestiua tertia per quattuor media. Primo enim ex sanguine generatur quedam humiditas, que est materialis ad alias humiditates. Deinde generatur ros, postea cambium, deinde glutinum quod assimilatur carni uel ossi. Sed prima et secunda a parte obiecti solum procedunt per unum medium, est ergo questio quare prima digestio et secunda habet plura membra media in digerendo. Tertia non a parte obiecti est e contrario, nam tertia habet quattuor obiecta media scilicet humiditatem materialem ad alias, ros, cambium, glutinum. Sed prima solum habet chilum et secunda chimum. Queritur etiam quare prima digestio et tertia dealbant, secunda autem digestio generat diuersos colores scilicet album, citrinum et rubeum et nigrum, secundum quod sunt quattuor humores, hoc totum uideatur rubeum propter habundantiam sanguinis. Ad primum istorum dicendum quod animal addit unam digestionem super plantam, quia in plantis non requiritur prima digestio. Plante enim multum uicinantur animalis. Vnde uult Ysaac quod nutriantur ex elementis et propter hoc non requirunt prima digestione sed nutriuntur ex sicco terreno et humido aquoso. Animal autem distat ab elementis et est nobilioris compositionis quam planta, ideo requirit prima digestione. Sed homo super animal non addit nisi intellectum. Intellectus autem uenit ab extrinseco nec est principium digestionis, propter hoc homo non addit digestionem super animal, sed solum complexionem nam nobilior et completior est digestio in homine quam in aliis animalibus. Ad secundum dicendum quod digestio uno modo conscideratur, stricte loquendo secundum quod quelibet digestio transmutat speciem et sic ponunt auctores quod solum tres digestiones sunt, quia in uenis non, extra speciem sanguinis, et propter hoc digestio in uenis non computatur ab auctoribus. Sed Auicenna loquitur large de qualibet 84-85 stomachos ... questione] non legitur V 88 animal] in marg. V 91 item queritur] non legitur V 93 media] non legitur V 94 in mesenterium] V non legitur M 95 subiteret] non legitur V 95-96 unde quodlibet ... clibani] non legitur V 100 obiecti solum] non legitur V 101 tertia non] non legitur V 103 habet] om. V et] om. V 105 scilicet] om. V citrinum et rubeum] non legitur V 108 plantam] V planta M 109-110 hoc non ... nutriuntur] om. M add. V 111 prima digestione] primam digestionem V

318 10 120

125

130

135

140

145

150

155

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

transmutatione et quia in uenis sanguis ingrossatur, ponit Auicenna quod tertia digestio fit in uenis. Ad tertium dicendum quod stomachos et epar digerunt propter se et propter totum corpus, et propter hoc secunda digestiua et prima fiunt per plura membra ut prima in stomacho et mesaraicis. Secunda in epate et uenis, sed tertia per unicum membrum quia quodlibet membrum tertie digestiue digerit propter se, a parte autem obiecti est e contrario. Nam prima et secunda solum transmutant et non conuertunt. Sed tertia assimilat et conuertit. Nutritio est perfecta assimilatio nutrientis cum nutrito. Et propter hoc oportuit quod in tertia digestiua obiectum plures alteratur, donec perfecte assimiletur. Et propter hoc fuerunt plura media in tertia digestiua a parte obiecti. In prima et secunda non que solum transmutant et non conuertunt nec assimilant. Propterea calor in membris tertie digestiue est paucus et ideo non simul et semel non possunt sanguinem conuertere sed per plura media ita quod primo generatur ros, deinde cambium, postea glutem et tunc fit assimilatio nutrientis cum nutrito. Ad quartum dicendum quod prima digestio materialis est ad alias, et propter hoc in prima digestione est color materialis ad alias colores scilicet albedo uel †… uitalis† unde non est ibi albedo, que est extremum nigretudinis. Sed in tertia est albedo que est /277ua/ habitus respectu nigredinis quia tertia digestio est complementum et habitus respectu aliarum et etiam finis. Secunda autem digestio generat quattuor colores: album in flegmate, nigrum in melancholia, citrinum in colera, rubeum in sanguine. Et hoc quia quodlibet nutrimentum compositum est ex quattuor elementis et ratione aeris generatur sanguinis, a parte ignis colera, a parte terre melancolia, a parte aque flegma. 4. Circa tertium sic queritur primo quis sanguis melius nutriat utrum grossus uel subtilis. Secundo quis citius conuertatur. Circa primum sic dicit philosophus in quarto Meteororum: quod necesse est digestiua esse grossiora et calidiora, sed digesta melius nutriunt quam non digestiua, ergo sanguis grossus melius nutrit quam subtilis. Propterea hoc dicit philosophus in hoc duodecimo. Propterea dicit philosophus prius quod sperma grossum magis est aptum ad generationem quam subtile, sed eadem sunt principia generationis et conseruationis, ergo similiter per sanguinem grossum melius conseruatur corpus et nutritur quam per subtilem. Contrarium dicit Ysaac quod cibaria subtilia que generant sanguinem subtilem sicut galline melius nutriunt. Circa secundum huius sic: quanto aliquid magis accedit ad finem digestionis tanto citius conuertitur. Sed hic est grossus sanguis respectu subtilis, quia tertia digestio semper uadit ingrossando, ergo grossus sanguis citius conuertitur.

146-148 Cf. Meteo. 379b23-380a6; v. P.A. 647b30-648a10. 127 conuertit] V uertit M cum] om. M add. V 128 digestiua] digestione V 130 et non conuertunt] om. V 131 digestiue est] digestiue digerit est V et ideo] om. M add. V 133 deinde] postea V postea glutem] tertio glutinum V 134 est] om. V 135 alias colores] alios humores V uitalis] non legitur M V 136 non om. V que] om. M add. V extremum] V non legitur M 139 nigrum in] in om. V 142 melancolia a parte] om. V 148 ergo] sed V 150 dicit] dixit V 152 per] om. V 155 aliquid] quid V 157 ergo] om. V citius] melius V

Liber Liber XIII XIII

160

165

170

175

319 11

Propterea in habentibus simbolum facilior est transitus cum grossus sanguis citius conuertitur cum membris solidis quam subtilis, ergo grossus sanguis citius conuertitur. Contrarium autem dicit Ysaac quod sanguis subtilis citius conuertitur. Propterea digestio agit in rem per minima, sed sanguis subtilis facilius diuiditur per minima quam grossus, ergo sanguis subtilis citius conuertitur quam grossus. Ad hoc dicendum quod duplex est nutrire, aut naturaliter aut accidentaliter. Sanguis autem potest esse grossus aut genera materie, quia generatur a grossa materia ut sanguis qui generatur ex carne bouina, subtilis autem generatur ex carne gallinacea. Dico ergo hoc modo loquendo de sanguine, naturaliter plus nutrit sanguis subtilis, quia citius conuertitur in membra, accidentaliter autem plus nutrit sanguis grossus, quia plus moratur in membris. Autem sanguis est grossus per digestionem secundum quod digestio uadit ingrossando, et secundum hoc dicit philosophus in quarto Meteororum quod necesse est digestiua esse grossiora et calidiora. Et hoc modo loquendo de sanguine, sanguis grossus est plus et melius nutrit et citius conuertitur quam subtilis, quia est magis digestus. Per hoc patet solutio ad argumenta. Et nota quod digestio incipit in ore inter dentes, unde aues quia non habent dentes, habent popam in qua digeritur cibum sicut in aliis animalibus digeritur et conuertitur inter dentes.

174-176 Cf. P.A. 674b17-675a; H.A. 508b27 et seq. 158 in] om. M add. V simbolum] intellectum V 158-159 grossus ... cum] om. M add. V 160 citius] om. V 161 in rem] om. V 165 qui generatur] per genera V 167-169 quia plus ... grossus] om. V 171 digestiua] om. V 175 digeritur cibum sicut] digeritur prius cibum antequam ingrediatur †...† sicut V

320 12

5

10

15

20

25

30

35

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Questio tertia Sequitur de uenis scilicet de uena magna et aborti. Hic restat querere de sanguine et primo utrum sanguis nutriat quia dulcis. Et quare dulcis sapor plus nutrit quam alius sapor. Secundo quis humor magis nutriat. Tertio utrum sanguis uel alius humor plus afferat ad uirtutem animalem et quis sanguis utrum est grossus uel subtilis. 1. Circa primum sic: nutrimentum est obiectum uirtutis naturalis, sed uirtus naturalis non discernit inter dulce et amarum ergo nutrimentum in quantum huiusmodi nec est dulce nec amarum. Propterea sapor dulcis est in calido et sicco ut in melle. Sed nutrimentum est temperatum, ergo nullum nutrimentum ratione saporis nutrit. Propterea esuries est appetitus calidi et sicci. Sed sapor amarus radicatur in calido et sicco, ergo sapor amarus plus nutrit quam sapor dulcis. Contrarium autem dicit philosophus in De sensu et sensato quod solum dulce nutrit, et Galenus quod solus sanguis nutrit, quia solus sanguis est dulcis. Et Ysaac in Dietis uniuersalibus dicit quod quicquid nutrit, nutrit ratione dulcedinis. Iusta hoc queritur quare sapor dulcis plus est in mistis siue in terre nascentibus ut in zucero, manna, casiafistula et huiusmodi quam in animalibus. Et quare odor aromaticus distincte non est in animalibus, in homine uel animalibus sicut in terre nascentibus. Ad primum in contrarium dicendum quod dulcis sapor principaliter nutrit. Vna causa est quia sicut dicit Ysaac, puta dulcedo, sicut in zucero, est in temperamento complexionis. Secunda causa est quia uita stat et conseruatur per calidum et humidum, et dulcis sapor radicatur in calido et humido. Ad primum in contrarium dicendum quod uirtus naturalis non decernit dulce, quia dulce sed quia ut conueniens et amarum tamquam inconueniens. Per iam dicta patet solutio ad secundum. Ad tertium dicendum quod esuries est appetitus cibi calidi et sicci, unde est respectu cibi extra, sed cibus cibans in effecta est calidus et humidus, uel dicamus quod esuries est appetitus calidi et sicci, unde est quia appetitus †...† per calidum et siccum tamen id quod appetitur non necesse est calidum et siccum esse. Ad aliud dicendum quod in homine sunt quattuor humores et in animali similiter diuersorum saporum et quia animalia immediacius ordinantur ad nutrimentum hominis quam terre nascentia oportuit quod essent confusa in saporibus ut ex ipsis possint generari diuersi sapores in humoribus, et ideo in animalibus non fuit sapor distinctus sicut in terre nascentibus. Secunda causa est quia quedam sunt membra in homine flegmatica, quedam /277ub/ melancolica. Sed dulcis sapor radicatur in calido et humido 2 Cf. P.A. 667b13 3 v. P.A. 650a30-650b14; G.A. 740a21-b12, 743a7-8; Gen. et corrup. 321a32-322a33, 335a10 15-16 Cf. De sensu et sensato 442a-8. 1 questio tertia] in marg. M om. V 2 sequitur] rubrica sequitur V et] om. V 5 magis] om. V 6 afferat] conferat V 7 est] om. M add. V 9-10 ergo ... amarum] om. M add. V 12 nullum] om. M add. V 13-14 radicatur ... amarus] om. V 21 in] om. M add. V 22 in contrarium] om. M add. V 28 ut] om. V 30 cibi] om. V 31 extra] om. V 32-33 †…† per calidum ... appetitut] om. M add. V 34 et] om. M add. V animali] animalibus V 39 utiles facti sumus in inferiori marg. alia manu M om. V

Liber Liber XIII XIII 40

45

50

55

60

65

70

75

321 13

solum et ideo dulcis sapor non potest esse in animalibus, quia immediate ordinatur ad nutrimentum hominis, quia oportebat ex nutrimento membra diuersarum complexionum nutriri. Et hoc repugnat sapori dulci quia solus est calidus et humidus. Ad aliud dicendum quod ad priuationem organi sequitur priuatio obiecti, unde omnis mutus naturaliter est surdus, et quia homo est pessimi nutrimenti odoratus, ideo nullus odor distinctus est in membris hominis, sed sapor est ibi quia sapor immediatius ordinatur ad nutrimentum quam odor. Secunda causa est quia odor radicatur in calido et sicco, et ideo, quia in homine maxime in aliis animalibus multum est de humiditate, non potest ibi esse odor distinctus, sed sapor potuit quia sapor radicatur in humido. 2. Circa secundum huius sic: dulcis sapor inter omnes maxime nutrit, ergo humor amari saporis scilicet colera minime nutrit inter omnes. Propterea dicit Auicenna quod cibus patitur et non agit, sed melancholia agit, ergo ille humor qui maxime est actiuus, minime nutrit. Sed hec est colera, que est calida et sicca sicut ignis qui est maxime actiuus ergo colera inter omnes alios humores minime nutriet. Contra uita stat per calidum et humidum, ergo humor frigidus et siccus maxime repugnat uite et eius conseruationi, huiusmodi autem est humor melancolicus, ergo huiusmodi minime nutrit inter alios. Iusta hoc queritur quare melancolia excitat appetitum et debilitat digestionem. Et quare sanguis cum flegmate continetur inter uenas et colera autem et melancolia intra et extra. Et quare colera et melancolia quedam est iuuatiua, quedam est necessaria. Sed omnis flegma et sanguis est necessarius. Ad primum dicendum quod melancolia inter omnes humores minime nutrit postea colera magis, plus flegma et maxime sanguis. Ad primum in contrarium dicendum quod complexio immediatius operatur ad nutrimentum quam sapor, et ideo licet plus opponatur sapori dulci quam melancolia, tamen quia melancolia est frigida et sicca, repugnat principium uite, minime nutrit inter omnes. Propter hoc patet solutio ad secundum. Ad aliud dicendum quod melancolia excitat appetitum, quia inanit stomachum, debilitat digestionem quia digestio uiget per calidum et humidum et melancolia est frigida et sicca. Ad aliud dicendum quod sanguis est in uenis quia utraque qualitas sanguinis mouet a centro ad circumferentiam et ideo indiget receptaculo. Secunda causa: est sua quantitas in duplo in corpore respectu flegmatis et flegma respectu colere et colera respectu melancolie. Ad aliud dicendum quod flegma est sanguis imperfecte coctus, et sanguis est flegma perfecte coctus. Sed utraque colera generatur per excessum decoctionis et quia, 40 †in... def...† naturarum non est †ex...†] in superiori marg. alia manu M om. V 42 solus] solum V 44 est] om. M add. V nutrimenti] om. V 45 nullus] omnis V 45-47 odor distinctus ... est quia] om. V 53 que est] est om. V 54 et sicca ... colera] om. M add. V 56-58 †...et† in principium sunt cor et spiritus que ambo elementa calida existunt ad superfluitatem de †...†mana et uita †...† existit ad caliditatem, et augmentum per humiditatem, caliditas humiditate existit et† ... † ad nutritionem] in marg. alia manu M om. V 57 repugnat] om. M add. V autem] om. V 59 quare] om. V 64 omnes] alios V 65 et] om. V 68 tamen quia melancolia] om. V 69 propter] per V 70 stomachum] frigidum V 73 est] om. M add. V sanguinis] V sanguis M 75 in corpore] om. M add. V 77 quod flegma] V quod colera flegma M

322 14

80

85

90

95

100

105

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

sicut dicit Constantinus, crudum potest decoqui, coctum autem non potest incrudari, flegma et sanguis necessaria sunt ad nutrimentum. Sed utraque colera quedam necessaria ad nutriendum membra colerica et melancolica, quedam iuuatiua colera nigra ad confortandum appetitum in stomacho et colera rubea ad confortandum expulsiuam in intestinis. 3. Circa tertium sic scribitur in secundo De anima eadem est natura medii organi et obiecti, sed cerebrum quod est organum uirtutis animalis, est flegmaticum, sed nerui qui sunt medium in uirtute animali, sunt flegmatici. Dicit enim Galenus quod neruus est flegma coagulatum, ergo humor flegmaticus maxime iuuat uirtutem animalem. Propterea dicit philosophus quod animalia carentia sanguine sunt ualde astuta ut apes, aranea et formica, ergo priuatio sanguinis priuat bonitatem sensus. Contrarium dicit philosophus. Propterea quero quis sanguinis plus iuuat. Ad hoc dicendum quod sanguis radicaliter plus ualet ad uirtutem animalem quam alii humores, quia ex subtiliori parte sanguinis generantur spiritus in corde qui uenientes ad primam partem cerebri in rete mirabili fiunt animales sicut dicit Haly et Auicenna, et mediante spiritu operatur uirtus animalis quia spiritus sunt latores uirtutum. Ad primum in contrarium dicendum quod quantum ad compositionem organi plus iuuat flegma quam sanguis et sanguis grossus quam subtilis. Sed quantum ad medium in uirtute qui est spiritus, plus iuuat sanguis quam alii humores et plus sanguis subtilis quia ex puriori et subtiliori sanguine generatur spiritus. Ad secundum dicendum quod animalia carentia sanguine sunt astuta propter defectum, quia enim erant debilis uirtutis, non possent habere nutrimentum nisi aquirerent per aliquam artem, et ideo sunt astuta et non propter bonitatem complexionis sicut animal melancolicum omnia timet, et ideo ab omnibus precauit et fit astutum per accidens. Vel dicamus secundum philosophum quod licet hec animalia non habeant sanguinem, habent tamen quamdam humiditatem claram per uiam loco sanguinis.

 84-86 v. P.A. 652a21 et seq. 89-90 Cf. P.A. 648a5-12, 650b25-27. 86 animali] om. V sicut] om. V flegmatici dicit enim] V flegmatici sicut dicit M 88 sanguine] om. V 91-95 spiritus est instrumentum uite membris... ] in marg. alia manu M om. V 93-94 et auicenna] om. M add. V 98 iuuat] om. M add. V 99 sanguine] om. V 101 possent] possunt V 106 tamen] om. V

Liber XIII

5

10

15

20

25

30

35

323

Questio quarta /278ra/ Post parietem est uenter in corporibus quorumdam animalium et cetera. Circa XIIIº restat querere de membris liquidis. Et primo queritur de zirbo et pinguedine, utrum sit ab operatione uirtutis digestiue secunde uel tertie. Secundo utrum a calido uel frigido. Tertio queritur de complexione. Quarto utrum pinguedo sit calidior quam sanguis uel e contrario. 1. Circa primum sic dicit Ysaac quod tertia digestiua ex non membro facit membrum, sed pinguedo non est membrum nec pars membri, ergo non fit ex operatione tertie digestiue propter hoc dicit philosophus quod pinguedo est circa stomachum et intestina ut confortet digestiuam, ergo cum pinguedo sit in regione prime digestiue, est ex operatione prime digestiue et non tertie. Propterea digestio procedit distingendo, unde ex ista portione nutrimenti generatur manus, ex illa oculus. Sed generatio pinguedinis est adunando et confortando et non distingendo, ergo non est ex operatione tertie digestiue. Contra dicit philosophus quod ex sanguine ulterius digestio generatur quam pinguedo, sed sanguis est finis secunde digestiue. Igitur cum pinguedo sit ultra sanguinem, generatur ex operatione tertie digestiue et non prime. Propterea tertia digestio dealbat, sed pinguedo est alba, ergo est ex operatione tertie digestiue, quod concedo. Ad primum in contrarium dicendum quod tertia digestiua aut est in sensu termino aut in sensu principio. In sui termino assimilat et facit ex non membro membrum et sic loquitur Ysaac, tunc procedit distinguendo. Sed tertia digestio in sui principio generat humiditates et pinguedinem, quia pinguedo est in proprinqua dispositione ad hoc quod conuertatur. Per hoc patet solutio ad tertium. Ad secundum dicendum quod pinguedo est calida et humida, et ideo quia stomachos est quedam pellis tenuis et non habet calorem a se, fuit enim conuolutus pinguedine ad confortandum digestiuam. Illa tamen pinguedo generatur ex operatione tertie digestiue. 2. Circa secundum sic: que disoluuntur a calido, coagulantur a frigido, pinguedo soluitur a calido, ergo coagulatur a frigido, quare eius generatio est a frigido et non a calido. Propterea dicit Ysaac quod pinguedo generatur a frigiditate. Contra ex sanguine unctuoso ex operatione tertie digestiue generatur pinguedo, sed tertia digestiua operatur per calidum et humidum, ergo a calido generatur pinguedo. 3. Circa tertium sic pinguedo: sicut dicit Ysaac, generatur a frigido, ergo ibi est facta. Contra cito conuertitur ad ignem, ergo est calida.

2 Cf. P.A. 674a9 17-19 Cf. P.A. 651a20-21 31-32 v. P.A. 650b15-651a17. 1 questio quarta] in marg. M om. V 2 post] rubrica et post V parietem] V parturientem M uenter] corrigo uentus M V et cetera] om. V 3 XIIIº] in marg M duodecimum litturatum M add. V 5 uel] om. V 10-11 non est ... pinguedo] om. M add. V 13 prime digestiue et non tertie] tertie digestiue et prime V 16 est] om. V 17 quam] addo 20-24 est alba ... distingendo] om. V 31 secundum] om. V 34 a] ex V 35 pinguedo] om. M add. V 37 tertium] om. V

324 16 40

45

50

55

60

65

70

75

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Ad hoc dicendum quod omnis pinguedo generatur a calido, et quod dicit Ysaac quod generatur a frigido, glosandum est a calido remisso. Sed quedam est pinguedo que generatur ex debilitate uirtutis, et hec est in mulieribus et porcis et hec est magis frigida. Quedam est que generatur ex fortitudine ut quando uirtus est ita fortis quod plus digerit de nutrimento quam requirant membra. Ex residuo generatur pinguedo et inde facit thesaurum, ut in tempore necessitatis conuertat illam pinguedinem in membra, et hec est magis calida, sed generaliter omnis pinguedo est calida et humida, quia omnis pinguedo est maturatiua. 4. Circa quartum sic: pinguedo citius inflamatur quam sanguis, ergo calidior est quam sanguis. Contra, Galenus dicit quod lac est frigidius quam sanguis, et hoc est quia generatur in membro magis frigido, sed pinguedo generatur in loco frigidiori quam sanguis, ergo pinguedo est frigidior. Quod concedo, et quia sanguis generatur in radice uirtutis naturalis scilicet in epate, et recipit influentiam a corde per uenam magnam. Ad argumentum autem in contrarium dicendum quod sanguis habet plus de humiditate actuali quam pinguedo, et ideo tardius inflamatur licet sit calidius. Iusta hoc queritur quare pinguedo plus est in regimine naturali quam uitali uel animali. Et quare magis est in parte sensitiua quam motiua. Et quare ad magnitudinem splenis sequitur diminutio pinguedinis et e contrario. Et quare etiam pinguedo in auibus est citrina, in homine autem et porco est alba. Et quare in ruminantibus zirbus et potest puluerizari, in non ruminantibus autem est pinguedo que non potest puluerizari. Et quare omne pingue supernatat. Et quare sebum et cera liquefactum supernatat, non liquefactum petit fundum. Ad primum istorum dicendum quod pinguedo est calida et humida. Virtus animalis uiget per frigidum et humidum, et ideo in regimine animali non habundat pinguedo, nec regimine uitali, quia uiget per calidum et siccum nimium per que disolueretur pinguedo, sed sunt in regimine naturali que sibi similis est. Nam uirtus naturalis operatur per calidum et humidum. Ad aliud dicendum quod uirtutis sensitiue est pati, pinguedo autem est passibilis et disponit in paciendo, sed uirtus motiua est actiua et ideo in parte sensitiua est plus pinguedo quam in parte motiua. Ad aliud dicendum quod specialiter est frigidum et siccum, et contrariatur omni pinguedini que est calida et humida, ideo ad magnitudinem splenis sequitur diminutio pinguedinis et e contrario. Ad aliud dicendum quod aues sunt calide et sicce, sed sic est quod calidum debile humidum dealbat, sicut patet in homine et in porco ubi multa est humiditas que hebetat calorem, sed in auibus est calor cum siccitate, et ideo habent pinguedinem citrinam, et similiter boues, nam quod boues sunt frigidi, hoc est de complexione 70-71 v. H.A. 651b5-9. 40 omnis] om. V 44 requirant] requirebat V generatur] generat V pinguedo] corrigo pinguedine M pinguedinem V 46 et humida] om. M add. V 54 autem] om. V 55 humiditate] V insipiditate M 58 magis] philosophus V 62 que] om. V 64 sebum] om. V et] uel V 66 per frigidum] perfectum V 71-72 et ideo ... motiua] om. M add. V 73 et siccum] et om. M add. V 77 et] om. M add. V 78 auibus] V quibus M 79 nam quod boues] om. V

Liber Liber XIII XIII 80

85

90

95

100

105

325 17

materiali in quantum nutriunt corpus humanum, sed formaliter multum /278rb/ habent de calore cum sint animalia magna, et non habent humiditatem impedientem, quia sunt sicce complexionis. Ad aliud dicendum quod ruminantia uiuunt ex impuriori nutrimento et magis terrestri, et ideo eorum pinguedo magis est grossa in digestiua et puluerizabilis magis, quia sicut dicit philosophus tres sunt species terre: puluus, cinis et arena. Ad aliud dicendum quod sicut dicit philosophus simile attrahit suum simile, et ideo omne pingue, quia est aeree nature supernatat. Secunda causa est uiscositas. Ad aliud dicendum quod quando sebum et cera liquefit, est magis subtile et extenditur in superficie, et ideo supernatat. Sed quando non est liquefactum est magis ponderosum et non facit tantam superficiem et ideo petit fundum. Et nota quod in quibusdam corporibus est aer per subintractionem ut in ligno, subintrat enim poros ligni et ideo lignum supernatat et non plumbum, quia in plumbo non sunt pori per quos possit penetrare aer. 5. Queritur etiam quare tertia digestiua in obiectum operatur continue, prima autem et secunda non. Et quare ex chilo immediate et sine mora fit chimus, sed sanguis in uenis diu moratur antequam conuertatur. Et quare in uentre paruo plus generatur pinguedo quam in magno. Ad primum istorum dicendum quod omnes digestiue finaliter sunt propter tertiam. Tertia autem digestio restaurat deperditum et ideo sicut continue deperditur, ita continue agit reparando non sic autem est de aliis digestionibus. Ad aliud dicendum quod radix uirtutis naturalis est in epate et non in stomacho, et ideo sanguis generatur in epate et inter sua receptacula in quibus diu seruatur scilicet uenas, stomachos enim non habet calorem nisi in epate sicut dicit Constantinus. Ad aliud dicendum quod in uentre paruo est calor magis fortis et est magis unitus quam in magno, et ideo magis uel plus generatur de pinguedine in paruo quam in magno, quia, sicut dicit philosophus in libro De causis, omnis uirtus unita fortior est se ipsa multiplicata.

107-108 Cf. De causis XVI (XVII) 138: Omnis virtus unita plus est infinita quam virtus multiplicata. 91 ut] et V 93 penetrare] intrare V 95 autem] om. V 96 et quare] et om. M add. V 100 sicut] V sint M 103 et inter] habet V 105 et est] et om. V 106 unitus] V non legitur M 107 est] om. V

This page has been left blank intentionally

XIV LiberLiberXIV

5

10

15

20

25

30

35

Quidam habent principium huius XIV libri hic. Secundum ergo hunc modum est dispositio intestinorum et cetera. Questio prima Diximus dispositionem animalis habentis sanguinem et cetera. Circa XIV generaliter requiruntur duo. Primum est de medulla. Secundum est de origine quinque sensuum particularium et eorum operationibus. Circa primum tria principaliter requiruntur. Primum est de medulla a parte sue complexionis. Secundum est a parte sui originis. Tertium a parte sue generationis. Circa primum sic dicit Galenus omne quod defluit uel deciditur ab aliquo attestatur illi a quo deciditur. Sed medulla fluit ab osse quoniam generatur ex residuo nutrimenti ossis, cum huiusmodi os sit frigidum et siccum, ergo et medulla erit frigida et sicca. Propterea dicit Auicenna quod complexio est uia in speciem, ergo cum ossa nutriantur ex melancolia et fiat inde species ossis, medulla erit talis complexionis qualis os, ergo erit frigida et sicca sicut os. In contrarium est philosophus et medicus dicentes quod est calida et humida. Propterea dicit philosophus quod medulla est similis zirbo in ruminantibus, pinguedini in non ruminantibus. Sed zirbus et pinguedo calida est et humida, ergo medulla est calida et humida. Propterea dicit philosophus quod natura ordinat semper suum contrarium ad reprimendum suum sicut cerebrum ad reprimendum calorem corporis, ergo cum medulla ordinetur iusta ossa que sunt frigida et sicca, medulla merito debet esse calida et humida. Propterea dicit Ysaac quod superfluitates quanto sunt puriores et meliores tanto id a quo exeunt et generantur, est grossius e contrario. Sed medulla est residuum nutrimenti ossis, ergo cum ossa nutriantur ex sanguine grosso et melancolico, purior pars nutrimenti remanet in medulla, talis autem est calida et humida, ergo medulla est calida et humida. Propterea uult philosophus in decimo secundo et Galenus in De simplici medicina quod ea que cito disoluuntur ad ignem calida sunt, medulla huius ergo est calida, quod concedo. Sed nota quod duplex est medulla: quedam est medulla in ossibus generata ex nutrimento et hec est calida et humida, quia est ex puriori parte nutrimenti,

2 Cf. P. A. 676a22 4 Cf. P.A. 678a21 20-22 Cf. H.A. 521b9-10; P A. 651b28-33. 1-3 quidam ... prima] in marg. M om. V 4 diximus] rubrica ergo iam diximus V et cetera] om. V 5 XIV] XII adhuc V duo] om. V 6 est] om. V 12 galenus] philosophus V defluit uel] om. M add. V 13 quoniam] V quando M 17 inde] idem V 21 in] om. V 24 corporis] cordis V 28 id] idem V grossius] grossus V 29 et] om. M add. V 30-31 ergo ... humida] om. V 32 et] om. V 33 calida sunt] om. M add. V huius] huiusmodi V est] om. V 34 nota quod] om. V

328 2

40

45

50

55

60

65

70

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

sicut uisum est. Et quedam est medulla generata ex spermate immediate ut medulla cerebri et medulla spinalis, et quelibet istarum est frigida et humida sicut cerebrum. Ad primum in contrarium dicendum quod omne quod fluit ab aliquo per decisionem, attestatur ei a quo deciditur, ut fumus qui defluit ab igne, est calidus. Medulla autem non fluit ab osse per decisionem sed per sequestrationem puri ab impuro sicut uisum est. Ad secundum dicendum quod tota medulla non conuertitur ad speciem ossis et propter hoc non oportet quod medulla sit melancolica, nisi solum illa pars que conuertitur in ossa uel illa portio. Iusta hoc queritur de nucha siue de spinali medulla dorsi cuius complexionis sit, quia dicit philosophus quod spinalis medulla est calida et humida. Contra dicit Auicenna quod medulla squinalis uel spinalis extinguit ignem et omne tale est frigidum et humidum, ergo est frigida et humida. Propterea dicit Ysaac quod omne insipidum est frigidum et humidum, sed medulla nuche est insipida, ergo est frigida et humida. Propterea dicit Haly quod in Regimine alibi cerebrum /278ua/ est sicut radix, et nucha est sicut stipes. Alie autem medulle sunt sicut rami, sed cerebrum est frigidum et humidum, ergo et nucha, quod concedo. Et causa huius est quia cerebrum et medulla spinalis sunt medium in uirtute animali cuius est recipere et pati, et propter hoc habuerunt qualitatem, minime actiuam scilicet frigiditatem et maxime passiuam scilicet humiditatem. Sed medulla spinalis potest consciderari quantum ad suam propriam causam efficientem, generatur enim ex spermate quod est calidum et humidum. Et sic dicit philosophus quod medulla est calida et humida, sed simpliciter est frigida et humida rationibus dictis. Vel dicamus quod cum dicit philosophus quod spinalis medulla est calida, loquitur in relatione ad cerebrum, tamen in comparatione ad alias medullas est frigida dictis de causis. Per hoc satis soluitur controuersia inter philosophum et medicum. Iusta hoc queritur quare medulla spinalis et cerebrum sunt insipide, alie autem sunt sapide. Et quare etiam medulla et brodium sunt meliora et magis saporata in animalibus melancholicis quam in aliis ut medulla et brodium bouis sunt ibi magis saporata quam medulla et siue † ca.. da…† siue de carnibus porci autem est e contrario. Nam carnes bouine sunt pessimi nutrimenti et grossi, et porcine autem subtilioris nutrimenti et melioris. Ad primum istorum dicendum quod medulla spinalis et medulla cerebri sunt frigide et humide et nature aque, et quia natura aque uult esse insipida, ut dicit philosophus in libro De sensu et sensato, et propter hoc medulla cerebri est frigida et humida. Alie autem medulle sunt calide et humide quia generantur ex sanguine ucntuoso qui est calidus et humidus.

46 Cf. P.A. 652a25-652b 71-74 Cf. De sensu et sensato 441a17 et seq. 36 et quedam est] est etiam quedam V 39-40 attestatur ... decisionem] om. V 42-43 non conuertitur...hoc non] om. M add. V 45 de spinali medulla] spina V 46 quia] quare V 47-56 extinguit ... medulla spinalis] om. V 57 propriam] om. M add. V 61 relatione] comparatione V 65 et] om. V 65-66 sunt ... brodium] om. V 66 bouis] bonum V saporata] saporita V 67 et] om. V est] om. V 68 et] om. V 72 libro] om. V

Liber Liber XIV XIV 75

80

85

90

95

100

105

110

3293

Ad hoc dicendum quod in animalibus melancolicis carnes sunt dure et melancolice, et ossa similiter, et propter hoc attrahunt a nutrimento id quod est grossum et melancolicum, et remanet id quod est aereum et unctuosum in medulla que generatur ex residuo nutrimenti ossis. Et quia omne aereum et unctuosum est dulce, medulle in huius animalibus sunt ualde sapite quia quicumque nutrit, sicut dicit Ysaac, per naturam dulcedinis. In aliis animalibus non est sic, ut in porco et in aliis, quia attrahunt de nutrimento id quod est subtilius et melius, et propter hoc illud quod remanet est grossum, suculentum et insipidum. De brodio autem dico quod porcus est animal flegmaticum, et ideo habet multas humiditates superfluas, et ille humiditates in decoctione carnium mandantur brodio et propter hoc remanet naturalis humiditas in carne et sunt carnes bone. Sed brodium malum est propter superfluitates quas recipit a carne. E contrario autem est de boue quia est animal melancolicum, frigidum et siccum et paruum habet de humiditate superflua. Sed illud tantilum quod habet est aereum et subtile, et ista humiditas aerea et subtilis mandatur brodio in decoctione et fit inde brodium optimum et ualde saporitum. Sed carnes remanent grosse et terrestres, quia paruum aut nichil in eis remanet de humiditate predicta, et propter hoc brodium bouis est optimum et carnes sunt grosse et male, de brodio autem porci et carnibus est e contrario. 2. Circa secundum huius sic dicit philosophus quod ab eodem principio oriuntur uene et sanguis contentus in uenis, ergo similiter ossa et medulla contenta in ipsis. Sed a nucha oriuntur omnia alia ossa, ergo a spinali medulla oriuntur omnes alie medulle. Propterea scribitur in libro De plantis et in libro Meteororum quod illud est principium rei et elementatum quod est maximum in illo genere ut mare est elementum aquarum, ergo cum medulla cerebri sit maxima inter alias, erit principium aliarum. Contrarium dicit philosophus quod una medulla non oritur ab alia, et medicus dicit quod spinalis medulla oritur a cerebro et nulla alia. Propterea cerebrum et medulla spinalis sunt frigida et humida, alie medulle sunt calide et humide, ergo non oriuntur a cerebro et spinali medulla. Ad hoc dicendum quod aliquid oritur ab aliquo tripliciter, aut uirtualiter sicut omnes uene oriuntur a corde ut ratione compositionis sicut spinalis medulla a cerebro, aut ratione continuitatis in opere ut omnia ossa sunt ad fulcimentum totius corporis siue subtentamentum sicut craneum et os spinalis medulle. Dico ergo quod spinalis medulla immediate oritur a cerebro. Alie autem non immediate sed solum uirtualiter quia alie ex nutrimento generantur, sed cerebrum et nucha ex spermate. Ad primum in contrarium dicendum quod ossa non oriuntur a nucha et craneo immediate, sed coniuncguntur per neruos qui dicuntur tenatos. Per hoc patet solutio ad secundum.

 93-94 Cf. H.A. 513a21; P.A. 647b5, 654a32-35, 665b16, 667b14 96-98 Cf. Plant. 165. 75 hoc] aliud V dure] bouine V 76 attrahunt] V attrahit M 77 id] illud V et] om. M add. V 77-78 in medulla ... unctuosum] om. V 78-79 in huius] et huius in V 79 sapite] saporide V quicumque] quidquid V sicut dicit isaac] om. V 81 id] illud V subtilius] subtilis V 81-82 hoc ... autem dico] om. M add. V 86 contrario] conuerso V quia] quod V 88 et subtilis] et om. M add. V in] om. V 89 ualde] om. V 90 aut] autem V bouis] bonus V 91 sunt] om. V 104 ratione] add. V ratione continuitatis in opere ut expunctuatum M medulla] om.V 105 fulcimentum] V ferimentum M 108 generantur] om. V

330 4

115

120

125

130

135

140

145

150

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

3. Circa tertium huius sic dicit philosophus: quod caro secundum speciem augetur, caro secundum materiam augmentat, sed medulla continue augetur, ergo generatur ex spermate. Propterea sperma est calidum et humidum, sed omnis medulla alia a cerebro est calida et humida, ergo omnis medulla alia a cerebro generatur ex spermate. Contra medulla in ruminantibus est similis /278ub/ zirbo, in non ruminantibus autem est similis pinguedini, sed pinguedo et zirbus generantur ex nutrimento, ergo et medulla generatur ex nutrimento. Iusta hoc queritur quare medulla radicalis sicut nucha et cerebrum sunt frigide et humide, alie autem calide et humide. Ad primum istorum dicendum quod nucha et cerebrum generantur ex spermate, alie autem medulle ex nutrimento sicut uisum est contrarium. Ad aliud in contrarium dicendum quod non est simile de carne et medulla. Nam caro secundum speciem generatur ex radice spermatis propter esse, sed medulla omnis alia a cerebro et nucha generatur ex nutrimento propter complementum et conseruationem in esse. Ad hoc dicendum quod medulla alia a cerebro et nucha non est calida et humida, quia generetur ex spermate, sed quia generatur ex sanguine unctuoso qui est calidus et humidus. Ad aliud dicendum quod cerebrum et nucha generantur ex spermate ex portione aque humida, flegmatica, quia in spermate est aliqua portio flegmatica, frigida et humida, aliqua melancolica et aliqua sanguinea et alia colerica. Et propter hoc medulla radicalis est frigida et humida, sed alie medulle sunt calide et humide quia generantur ex obiecto nutritiuo quod est calidum et humidum. Iusta hoc queritur quare plus reseruetur portio nutrimenti in ossibus quam in aliis partibus. Vna causa est quia ossa sunt melancolica dura, et propter hoc requirunt nutrimentum grossum melancolicum. Sed nutrimentum corporis est calidum et humidum, et propter hoc oportuit quod reseruaretur nutrumentum ossibus ut conuenienti retraherent illud quod erat ibi de grosso melancolico. Secunda causa est quia nulle uene ueniunt uel penetrant substantiam ossis, unde non recipiunt delegationem nutrimenti per uenas sicut alia membra, et propter hoc natura ossibus reseruat nutrimentum. 4. Postea queritur de secundo principali scilicet de quinque sensibus et primo de tactu utrum habeat organum. Secundo et si habeat utrum sit neruus uel caro uel temperamentum complexionis. Tertio de comparatione tactus ad sua obiecta tam prima quam secunda. Circa primum, sicut dicit philosophus, quod per habere sensum et non habere sensum differt ante animali, sed iste sensus est tactus, ergo per tactum differt animal a 112-114 v. H.A. 519b25 et seq.; P.A. 651b20, 653b20; Plato, Timeus 73c. 120-126 sunt frigide ... et nucha] om. V 122 quod] addo 124 aliud] addo 126 generatur] generantur V 128 hoc] aliud V non] om. V 132 humida] om. V 135 nutritiuo] nutrimento V 141 retraherent] extraherent V 142 uene] om. M add. V 143 delegationem] delectionem V 144 reseruat] om. V 149 tertio]V tertium M 150 sicut] sic V 151 ante] animal non V iste] ille V ergo per] ergo cum per V differt] differat V

Liber Liber XIV XIV

155

160

165

170

175

180

185

3315

non animali, et non per organum determinatum. Manifestum est quod tactus non habet organum determinatum. Propterea tactus est in ossibus et in consimilibus et in officialibus, ergo nullum organum sibi determinat. Propterea tertia digestiua non determinat sibi organum quia fit in qualibet parte, sed prima et secunda determinant sibi organum, quia fiunt in parte determinata ut prima in stomacho et secunda in epate. Ergo cum tactus sit in animali in qualibet parte corporis non determinant sibi organum. Contrarium autem dicit philosophus quod caro est instrumentum tactus uel aliquid latens sub carne. Et Auicenna dicit quod temperamentum complexionis est medium in tactu, et uidetur quod fit utrum quod dicit philosophus in libro De anima quod eadem est natura medii et organi et obiecti, sed obiectum tactus est complexio, ergo medium in tangendo est temperamentum complexionis. Propterea dicit philosophus quod sensus debet esse immunis a qualitate cuiuslibet obiecti ut apprehensiuum coloris est non color, et quod est apprehensiuum saporis est insipidum. Sed calidum et humidum, frigidum et siccum sunt obiecta tactus, ergo illud quod immune est a quolibet illorum, est medium in tangendo, sed hoc nihil aliud est quam temperamentum complexionis, ergo temperamentum complexionis erit medium in tangendo. Contra dicit philosophus in sexto decimo quod omnis operatio corporalis est per medium corporale, ergo cum tangere sit operatio corporalis, esse per medium corporale, ergo in tangendo non est medium complexionis temperamentum, sed caro uel neruus de necessitate. Propterea queritur propter hoc quid illorum sit medium, utrum caro uel neruus, quod dicit philosophus quod sensibile positum supra sensum nullum facit sensum, sed tangibile immediate ponitur supra carnem, ergo caro non est instrumentum tactus sed caro uel neruus, ergo neruus est instrumentum tactus. Propterea dolor est sensus rei contrarie et iste sensus est tactus, ergo illud quod maxime sentit dolorem, est medium in tangendo, sed hoc est neruus, ergo neruus est medium in tangendo et non caro. Contra dicit philosophus in libro De anima quod ossa, pilli et nerui sunt insensibilia, ergo neruus non est medium in tangendo et caro uel neruus ergo caro. Propterea ossa que sunt frigida et sicca minime sentiunt, ergo illud quod maxime opponitur istis optime sentit et est medium in tangendo, sed caro est hec que est calida et humida, ergo caro est instrumentum tactus. Propterea dicit Auicenna quod cutis inter partes corporis est maxime temperata et maxime in uola manus et in pulpis digitorum et maxime in summitate digiti indicis, ergo cutis est medium in tangendo et non caro uel neruus. 160-161 Cf. De an. 423b25-26 162-164 Cf. De an. 423b17 et seq. 171-172 Cf. G.A. 736b20-30; P.A. 653b27-29 182-183 Cf. De an. 423b17 et seq.; P.A. 653b30-37. H.A 520b15. 152-153 manifestum ... determinatum] om. V 154 est] om. V in consimilibus et] om. V ergo] om. V 157 sed prima] om. V determinata] determinate V 158 in stomacho] et stomacho V animali in] om. V 162 fit] sit V de anima] om. V 163 et organi] et om. V sed obiectum tactus] V licet obiecti tactus M 164 ergo] est V 165 debet esse] om. M add. V 166 apprehensiuum coloris est] apprehendendum colorem et V 167 et humidum] om. M add. V 168 illorum] istorum V 172 ergo ... corporale] om. V 175 hoc] om. M add V 177 ponitur] om. V 178 est] erit V 180 sentit dolorem] nutrit dolor V ergo neruus] om. M add. V 184 sentiunt] om. M add. V 186 tactus] om. V

332 6 190

195

200

205

210

215

220

225

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Ad primum istorum dicendum quod tactus operatur per /279ra/ complexionem, alii autem sensus per compositionem, unde tactus est maxime materialis inter alios et non habet organum determinatum nisi carnem et neruum quia fit in qualibet parte corporis. Sed dico quod medium in tangendo quoddam est membrum per quod fit tactus, quoddam est dispositio per quam tactus est in illo et hoc modo est medium in tangendo scilicet temperamentum complexionis, sed organum tactus aut est mandans tactum, et sic cerebrum est organum tactus, aut accipiens aut recipiens tactum et sic caro, aut mandans et recipiens et sic est neruus. Vnde neruus principale est instrumentum tactus, et hoc est quod dicit philosophus in duodecimo huius libri, quod caro non est principium uel primum instrumentum sensus nec membrum conueniens carni, sed quod est intra carnem scilicet neruus. Ad primum argumentum dicendum quod habere sensum non est causa quia fit animal, sed quia est animal, ideo habet sensum. Ad aliud dicendum quod tactus est in officialibus partium consimilium ut per carnem et neruum. Ad tertium dicendum quod tertia digestiua non habet organum determinatum in corpore, quia est in qualibet parte a propria uirtute illius membri, sed tactus est in qualibet parte per carnem et neruum. Ad aliud didendum quod temperamentum complexionis est medium in tangendo non quia sit organum tactus sed est tamquam quedam dispositio. Et quod tu obicis quod organum sensus cuiuslibet debet esse in minime a qualitate obiecti. Vnde est in illis organis que recipiunt qualitates secundas tantum et non primas, tactus autem recipit qualitates primas. Vnde temperamentum complexionis non facit tactum sed bonitatem tactus. Ad aliud dicendum quod neruus principaliter est instrumentum tactus. Ad primum in contrarium dicendum quod philosophus loquitur de neruis qui ligant ossa, quos uocat medicus tenatos. Isti enim non sentiunt quia si sentirent, corpus esset in continuo dolore. Ad alium dicendum quod sequitur: si ossa minime sentiunt quod caro eis opposita in complexione maxime sentiat quia plus requiritur ad habitum quam ad priuationem. Ad aliam rationem dicendum quod tale erat sensibile positum supra sensum, non facit sensum, ergo cum tangibile immediate positum supra neruum faciat sensum ut ferrum candens, uidetur quod neruus non sit instrumentum tactus, †dicendum† quod sensibile ponitum supra sensum non facit sensum quia organum sensum recipiat rei ueritatem, sed in primo recipit solum rei intentionem. Vnde licet tangibile immediate ponitur supra neruum, tamen non recipit rei ueritatem nisi per speciem uel intentionem, secundum quod dicitur esse sensus. Circa tertium queritur primo utrum tactus sit unus sensus quia dicit Aristoteles in libro De anima quod unius contrarietatis. Vnus est sensus et plurum plures, sed tactus 191 unde] om. V 192 et] uel V 195 scilicet] om. V tactus aut] V tactus est aut M 196 tactus aut accipiens] om. M add. V 198 hoc est] est om. V 199 uel] in V nec] om. V intra] idem V 201 argumentum] om. M add. V 206 parte] om. M add. V tactus est in] tactus est a propria uirtute in V 209 tu] ita V 210 sensus cuiuslibet] sensus quod cuiuslibet V 218 quod] V quia non M sentiunt] V faciunt M 223-224 sit ... non] om. M add. V 225-226 sed ... ueritatem] om. V 226 nisi] non V 228-231 quia ... sensus] om. V

Liber Liber XIV XIV 230

235

240

245

250

255

260

265

3337

habet contrarietates duas, unam in actiuis et alteram in passiuis, ergo tactus non est sensus sed plures. Propterea scribitur in Prima philosophia et in libro Posteriorum quod non est status in multitudine sed in unitate, ergo cum non sit aliqua natura communis actiuis et passiuis et tam actiue quam passiue sunt obiectum tactus, uidetur quod tactus non sit unus sensus. In contrarium est philosophus qui dicit quod tactus est primus sensus et in eo est medium neruus. Et Auicenna qui dicit quod medium in tactu est per temperamentum complexionis. Iusta hoc queritur de controuersia inter Haly et philosophum. Dicit enim Haly quod tactus non est unus sensus quia non est unius contrarietatis, philosophus autem uult quod sit unus sensus. Queritur etiam quare multitudo contrarietatis prius reperitur in tangibilibus quam in aliis sensibus. Et quare etiam tactus aprehendit primas qualitates et secundas, alii autem sensus aprehendunt solum qualitates secundas et non primas. Et quare tactus uiget per temperamentum in complexione, gustus autem per humidum aquosum. Et quare gustus plus dicitur quidam tactus quam aliqui aliorum sensuum. Quare etiam tactus, gustus et olfatus operantur per complexionem, uisus autem et auditus per compositionem. Et quare uisus et auditus plus habent choparticulum quam alii sensus quantum alii sensus non habent. Et quare quedam animalia huiusmodi habent choparticulum, quedam autem non, sicut pisces. Et quare oculus plus representat ydolum quam alia instrumenta aliorum sensuum. Et quare instrumentum uisus plus ponitur in loco superiori uel anteriori quam aliquod aliorum. Et quare uisus aprehendit suum obiectum diametraliter uel linealiter, auditus autem circulariter et olfatus. Et quare oculus est maxime impassibilis quantum ad tangibilia prima, ad secunda autem passibilis, et sunt prima tangibilia calidum, frigidum, humidum et siccum, secunda autem tangibilia sunt durum, molle, asperum, lene. Et quare aures uergunt ad partem capitis posteriorem, alii autem sensus ad partem anteriorem. Ad primum istorum dicendum quod tactus est unus sensus.

228-231 Cf. De an. 422b25-35 232-233 Cf. An. pos. 72a21-24 248 Cf. De an. 423a17-22. 233 multitudine] V non legitur M non] om. V 237 medium] om. V 239 queritur de] queritur quare de V haly] om. V 240 est unus] unius V 242 prius] plus V 243 aliis] om. V 244 qualitates] om. V 245 non] om. V 251 et quare] et om. V 251-252 quantum alii sensus] om. V 253 quedam animalia] quedam om. V habent] om. M add. V 253-254 non sicut] non habent sicut V 261 tangibilia] tangibilium V 261-262 ad secunda] in marg. M 263 durum] V dure M 264 sensus] in marg. M om. V 266 istorum] om. M add. V

334 8

270

275

280

285

290

295

300

305

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Ad primum in contrarium dicendum quod unus sensus est unius contrarietatis aut informatiue, et sic est in aliis sensibus, aut effectiue, et sic est in tactu. Est enim una prima contrarietas inter actiuas et passiuas. Alii dicunt quod siccum sequitur calidum, sicut uult Auicenna, et frigidum asociat sibi humidum et ita passiue reducuntur ad actiuas et est una prima contrarietas in actiuis. Per hoc patet solutio ad controuersiam, nam ratione subiecti in quo radicatur tactus, tactus enim unus sensus est, quia eius subiectum est unum scilicet neruus. Sed comparando tactum ad obiecta hoc potest esse dupliciter: aut obiectiue et sic tactus non est unus sensus, quia habet duas contrarietates, /279rb/ aut reducendo duas contrarietates ad unam principalem, et sic tactus est unus sensus. Ad aliud dicendum quod tactus est primus sensus et est deesse animalis et quia homo compositus erat ex quattuor qualitatibus calido, frigido et humido et sicco que sunt actiue et passiue, oportuit quod tactus, quia est deesse animalis, participat has quattor qualitates. Sed alii sensus non sunt deesse animalis sed de bene esse animalis. Vnde non apprehenduntur qualitates primas sed secundas, et quia in qualitatibus secundis sunt duo extrema solum, propter hoc tactus habet duas contrarietates, quelibet autem aliorum sensum est unius contrarietatis. Ad aliud dicendum quod tactus est primus sensus inter alios et magis materialis, et ideo tactus apprehendit primas qualitates et secundas, alii autem secundas tantum. Ad aliud dicendum quod tactus plus materialis aliis sensibus, et quia complexio sequitur materiam, immediate tactus fit per temperamentum in complexione, alii sensus sunt magis spirituales, et ideo uigent per qualitates magis spirituales et magis remotas a materia quam sit complexio. Ad aliud dicendum quod gustus est quidam tactus aut quia operatur per complexionem sicut tactus, aut quia nihil recipit quoniam in eo delectatur tactus per compassionem, aut quia per aproximationem cum obiecto fit gustus sicut tactus. Vnde unitus cum obiecto tactus in qualibet parte sicut gustus in †ore† operatur. Ad aliud dicendum quod tactus, gustus et olfatus sunt maxime materiales et recipiunt rei ueritatem. Alii autem sensus sunt magis spirituales et recipiunt rei speciem et ideo tactus, gustus, olfatus operantur per complexionem, alii autem per compositionem. Ad aliud dicendum quod choparticulum est in membro duabus de causis: aut ne ledatur ab extrinseco et sic trachee arteria cooperatur ab epygloto et sunt due caruncule in naribus, aut propter odorem odorabilem clauduntur, propter autem delectationem aperiuntur. Et quidem sunt oculi qui sunt ualde passibiles et multum emittunt de radiis et talibus dedit natura cooparticulum. Sed oculi in piscibus sunt dure compositionis et sunt in elemento ubi non resistens aqua est elementum flexibile, et propter hoc natura non dedit eis cooparticulum. 267 unus] om. V est] om. M add. V 268 aut informatiue] et sic informatiue V est in aliis] est om. M add. V aut effectiue et sic est] om. V in tactu] a tactu V 269-271 inter ... contrarietas] om. V 275 potest] V propter M obiectiue] asolute V 276 duas] om. V 283 propter] per V 285 et magis] maxime V 286 alii autem secundas]V alii secundas alii autem secundas M 289 magis spirituales] magis passibiles spirituales V 292 quia] om. V delectatur] V delectantur M 293 aut quia per] om. V aproximationem] ad proximum V 294-295 gustus ... tactus] om. M add. V 296 magis] maxime V 301 aut] om. V 302 aperiuntur] aperiunt V 305 non] om. V

Liber Liber XIV XIV

310

315

320

325

330

3359

Ad aliud dicendum quod oculus plus participat de luce quam aliquod aliorum sensuum, et quia lucis est representare ea que recipit, propter hoc oculus plus representat ydolum quam alii sensus. Ad aliud dicendum quod sicut dicit Auicenna, oculi ponuntur in capite sicut specula in summitate turris ut uideant nocumen a remotis. Secunda causa est quia uisus spiritualior est inter omnes alios sensus, et ideo organum uisus situatum est supra alia organa. Tertia causa est quia cerebrum est positum in parte superiori et oculi sunt eiusdem compositionis cum cerebro et ideo situatur in parte superiori. Ad aliud dicendum quod obiectum auditus et olfatus secundum rei ueritatem agit in medium, et quia aer eiusdem nature in toto et in parte immutatur circulariter ab obiecto, et ideo olfatus et auditus circulariter sentiunt suum obiectum. Sed uisus linealiter uel diametraliter, quia obiectus uisus est quid spirituale et non immutat medium secundum rei ueritatem, sed immutat organum per naturam lucis, et quia luci nihil est contrarium nisi tenebra que est pura priuatio, propter hoc oculi recipiunt ydolum linealiter. Secunda causa est quia oculi emittunt radios linealiter sicut speculum recipit linealiter et ideo uisus recipit obiectum linealiter. Item aures site sunt in medio capitis, una a destris et alia a sinistris, et ideo recipiunt obiectum undique circulariter quod non faciunt alii sensus quia situantur in parte anteriori tantum. Ad aliud dicendum quod oculus operatur per complexionem, est enim distemperatus in complexione et ideo minime patitur a primis tangibilibus que operantur per complexionem. Sed de facili patitur a secundis tangibilibus que operantur per complexionem, cum sit compositionis rare et tenere. Ad aliud dicendum quod aures uergunt ad partem posteriorem, quia aures recipiunt obiectum mediante aere, et quia pars posterior est uacua a cerebro et plena aere, propter hoc aures plus uergunt ad partem posteriorem.

306 luce] dulce V 311 quia uisus] om. V 316 eiusdem] eius V 318 uel] om. V et] om. V 319 medium] V modum V 324 item] iterum V 329-330 sed ... cum] om. V 331 partem posteriorem] partes posteriores V 332 quia] om. V a] om. V

336

5

10

15

20

25

30

35

Peter of Spain, Questiones super libro ‘De Animalibus’ Aristotelis

Questio secunda Modo uero debemus uidere, consciderare dispositionem animalium habentium et cetera. Circa XIV ad hec primo queritur de corde. Secundo de epate. Tertio de uenis. Quarto de pulmone. Quinto de diafragmate. Et primo queritur de corde a parte complexionis sue. Secundo quantum ad actiua anime. Tertio a parte compositionis. Quarto et ultimo queritur de comparatione cordis ad alia membra que ab ipso oriuntur. 1. Circa primum sic: simile generat sibi simile in specie loquendo uniuoce. Dicit enim quod omne simile generat sibi simile nomine et specie, sed cor generat sanguinem qui est calidus et humidus, ergo et cor erit calidum et humidum. Propterea simile et simili nutritur sicut dicit philosophus et Ysaac. Sed cor nutritur ex puriori sanguine, sic dicunt auctores, quod sanguis est calidus et humidus, ergo cor est calidum et humidum. Oppositum dicit philosophus et Auicenna quod cor est calidum et siccum. Propterea dicit philosophus quod cerebrum positum est in contrarium cordi ut mitigit calorem cordis, ergo cum cerebrum sit frigidum et humidum, cor erit calidum et siccum. /279ua/ Propterea in corde generantur spiritus qui sunt calidi et sicci, ergo cor debet esse calidum et siccum, quod concedo. Ad primum in contrarium dicendum quod cor generat sanguinem uirtualiter tamquam principium originale, sed epar generat sanguinem immediate, et ideo est sanguineum, et hac ratione cor est calidum et siccum, quia ab ipso generantur spiritus immediate qui sunt calidi et sicci. Ad secundum dicendum quod quedam est uita radicalis que infunditur corpori per unionem anime cum corpore, et quia anima fuit spiritualis, oportuit esse aliquod medium huius unionis, istud autem medium est spiritus. Spiritus enim inter omnia corpora sunt subtiliora et magis spiritualia. Est autem alia uita materialis que influitur a corde et epate in omnibus membris, et hec uiget per calidum et humidum, nam nutrimentum in quantum nutrimentum est calidum et humidum, quia ergo cor immediatius generat spiritus quam sanguinem, propter hoc est calidum et siccum et non sanguineum. Per hoc patet solutio ad tertium. 2. Circa secundum queritur primo in quo corde sit maior audacia uel timor utrum in paruo et uel in magno, quia dicit philosophus quod mares generaliter sunt maiores

2 Cf. P.A. 687b29 14-16 Cf. H.A 589a6-8, 590a9-11 18-20 Cf. P.A. 652b26-27. 1 questio secunda] in marg. M om. V 2 modo ... uidere] rubrica modo debemus V 2-3 habentium et cetera] om. V 4 XIV] tertium decimum V ad hec] om. V corde] eodem V 6 et] om. M add. V complexionis] pulmonis V 8 compositionis] complexionis V 9 queritur] om. M add. V 11 sibi simile] similiter V uniuoce] unice V 14 simile ... nutritur] uita stat per calidum et humidum V sicut dicit philosophus] sed cor est principium V 15 sic dicunt auctores] sicut dicit aueroys V 16 est] erit V 18 philosophus] om. M add. V 21 cor] om. V 24 originale] originalem V est] om. V 28 corpore] corde V 30 subtiliora] V subtiliata M 32 uiget] V uigi M humidum nam] V humidum quia ergo nam M 32 in quantum nutrimentum] in marg. M om. V 37 generaliter] om. M add. V

Liber Liber XIV XIV

40

45

50

55

60

65

70

75

337 11

feminis, sed mares audatiores sunt quam femine, ergo audatia plus sequitur magnitudinem quam paruitatem, ergo in corde magno plus uiget audatia quam in paruo. Propterea dicit Haly et Galenus quod audatia peruenit ex confidentia in uirtute et habundantia caloris naturalis et spiritus. Sed plus de calore et spiritu est in corde magno quam in paruo, ergo in magno corde plus uiget audatia quam in paruo. In contrarium est quod dicit philosophus quod animalia timida sicut ceruus et lepus habent magnum cor. Propterea ratio philosophi est talis: ignis paruus fortior est et magis calefacit in parua domo quam in magna, quia magis compingitur et minus delectatur uel expanditur, et sic eius uirtus fortior, ergo similiter calor cordis fortior est in paruo corde quam in magno. Propterea philosophus in libro De causis dicit quod omnis uirtus unita fortior est se ipsa diuisa, ergo cum in paruo corde magis uniatur uirtus quam in magno, fortior est uirtus in paruo corde quam in magno. Sed ex fortitudine uirtutis resultat audatia ergo audatia plus uiget in corde paruo quam in magno. Iusta hoc queritur quare paruitas in capite semper uituperatur et est prauum signum, in corde autem laudatur paruitas et est signum audacie. Item quare mares audatiores sunt naturaliter quam femine. Et quare animalia sanguinem habentia audatiora sunt animalibus que non habent sanguinem. Ad primum istorum dicendum quod si idem calor comparetur ad cor magnum et paruum, plus de audatia est in corde paruo quam magno, sicut calor ignis fortior est in parua domo. Sed si cor magnum secundum sui exigentiam habeat calorem et spiritum sicut paruum, plus uiget audatia in corde magno quam in paruo. Per hoc patet solutio ad secundum argumentum. Ad primum dicendum quod audatia non prouenit ratione magnitudinis, sed ex habundantia spiritus et caloris. Calor autem et spiritus generantur in corde per confricationem partium, et quia in corde paruo partes magis choerent quam in magno, et ideo plus de spiritu et calore generatur in corde paruo quam in magno. Ad aliud dicendum quod cerebrum est principium operationis animalis, uirtutes autem animales plus operantur per naturam lucis. Lucis autem proprietas est se expandere et multiplicare, et hoc requirit amplitudinem loci. Et propter hoc paruitas capitis semper uituperatur sed magnitudo capitis aliquando est a forti uirtute et habundantia materie, et tunc est laudanda. Aliquando ex debili uirtute et ex habundantia materie, et tunc est uituperanda. Paruitas autem in corde laudatur quia cor generat spiritum et calorem per confricationem partium sicut dictum est. Ad aliud dicendum quod mares plus habent de calore et spiritu quam femine. Iterum mares respectu feminarum sunt sicci, habilitas autem ad motum uiget per siccitatem, nam nerui tanto sicciores quanto magis sunt ad motum habiles, sicut dicit Galenus. 43-44 Cf. P.A. 667a11-22 49-50 Cf. De causis XVI (XVII) 141. 39 ergo] om. V corde] V corpore M 43 et] sicut V 45 est] om. V 46 expanditur] esplanditur V 47 corde] om. V 50 magis] plus V 53 prauum] paruum V 54 et] quoniam V 56 quare] om. V 56-61 animalibus ... audatia] om. V 65-66 et ideo] om. V add. V 67 principium operationis] principium uirtutis operationis V 68 plus] om. V 71 laudanda] V laudatia M ex] om. M add. V 75 iterum] V item M 76 tanto] V quanto M quanto] V tanto M habiles] habilitates V

338 12

80

85

90

95

100

105

110

115

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Iterum, quia sunt ad tutelam et defensionem feminarum, ideo sunt audatiores naturaliter quam femine. Ad aliud dicendum quod audatia prouenit, sicut dictum est, ex habundantia caloris et spiritus, sicut dicit Haly. Et propter hoc animalia non habentia sanguinem non sunt audatia, quia in ipsis est calor debilis et remota causa remouetur effectus. Iusta hoc queritur quare ex gaudio subito moriuntur homines, ex tristitia autem paulatine, ex audacia autem uel ira numquam. Ad hoc dicendum quod in gaudio propter nimiam delectationem, extra delectatur cor et transmittitur calor et spiritus ad exteriora et deficit calor in radice et exalatur et sequitur mors. Sed in tristicia primo retrahitur calor ad interiora et postea aliquando ad exteriora, et talis agitatio caloris naturalis prohibet nutrimentum in membris et operatur consumptionem in illis. Et ideo per procesum temporis sequitur hectica, et sic tristicia interficit paulatine. Sed audatia uel ira numquam, quia in ira non solum calefiunt et inflamantur membra exteriora sed etiam interiora, et sic remanet calor /279ub/ in radice, et quia quamdiu remanet calor in radice, numquam sequitur mors subita ideo ex audatia uel ira numquam sequitur mors. Postea queritur in qua complexione sit plus audacia. Secundo in qua regione. Circa primum sic: sicut se habent animalia habentia sanguinem ad non habentia, sed nobilitatem maiorem et minorem, sic complexio sanguinea ad alias complexiones. Sed animalia habentia sanguinem audatiora sunt quam non habentia, quare et complexio sanguinea erit audatior inter omnes. Propterea audatia prouenit ex fortitudine uirtutis, sed abundantia sanguinis plus est in sanguineis quam in aliis, ergo sanguinea complexio est audatior aliis complexionibus. Contrarium dicit Galenus et Haly quod colerica complexio est magis audax. Propterea dicit Auicenna quod ex habundantia spirituum generatur audatia. Sed habundantia spirituum est maior in colerica complexione, quia spiritus sunt calidi et sicci sicut colerica complexio, ergo in colerica complexione est maior audacia. Circa secundum sic: complexio calida est audatior, ergo in regione calida plus uiget audacia, quia magis conuenit eidem quam alie. Contrarium dicit Auicenna quod in regione frigida est uirtus animalis peior et naturalis melior, in calida est e contrario. Propterea in regione frigida uirtus est fortior quam in calida, sicut uirtutes sunt fortiores in yeme quam in estate. Sed ex forti uirtute resultat audacia, ergo in regione frigida plus uiget audacia quam in calida. Ad primum istorum dicendum quod quedam est audacia temperata que est ex fortitudine uirtutis et habundantia caloris et hec plus est in sanguineis, et sic procedit secunda ratio. Alia est audacia causata ex mala complexione stimulante spirituum et hec plus est in colerico, et hanc uocant medici maniacam confidentia, et de ista loquitur Haly et Galenus cum dicunt quod complexio colerica est magis audax.  80 sicut] non V est] om. V 82 sunt] om. V 90-91 et inflamantur] om. M add. V 92 et quia ... radice] om. V subita] om. V 93-94 uel ... audacia] om. V 100 abundantia] V habentia M 101 est in] est om. V 103 et haly] om. V 105 est maior] plus est V 106 maior] magis V 107-108 plus uiget] maior est V 108 magis] om. V 109 est] om. V animalis peior] animalis etiam peior V 111 uirtus] om. V 115 sic] V sicut M 116 ratio] om. V 118 audax] audacia V

Liber Liber XIV XIV 120

125

130

135

140

145

150

155

339 13

Ad primum argumentum dicendum quod non est simile, nam in animalibus non habentibus sanguinem deficit penitus sanguis et spiritus qui ex sanguine generatur. Sed in aliis complexionibus a sanguinea non deficit sanguis penitus, sed est sanguis in maiori quantitate quam alii humores, unde dicitur complexio flegmatica uel colerica eo quod colera et flegma excedit quantitatem secundum quam debet esse in corpore moderato uel temperato, et quia in colerica complexione est maior inflamatio spirituum et hec est complexio calida et sicca stimulans. Et sunt etiam colerici habiliores ad motum ratione siccitatis, ideo in colericis est maior audacia. Ad secundum quesitum dicendum quod in regione calida sunt homines magis audaces inordinate, quia citius mouentur et citius retrahunt se et minus perseuerant. Sed in regione frigida sunt magis audaces, quia uirtus est fortior sicut in yeme est uirtus corporum fortior quia calor intra est magis fortis, et licet non ita cito moueantur in frigida regione, tamen diutius perseuerant. Sed in regione temperata sunt similiter magis audaces, quia satis cito mouentur ratione caliditatis moderate et diutius perseuerant ratione frigiditatis. Postea queritur utrum cor sit calidius quam spiritus uel e contrario, quia cor est calidum formaliter solum, spiritus autem formaliter et materialiter sunt calidi, ergo spiritus calidiores sunt quam cor. Propterea simile est maiori mundo et minori, sed in maiori mundo elementum quod est clarius et subtilius sicut ignis est magis calidus, ergo cum spiritus sit magis subtilis et clarus quam cor et quam cetera membra corporis, inter omnia membra erunt calidissimi quia spiritus erunt calidiores quam cor. Contra sicut uult philosophus in principio Meteororum quanto magis agens inuenit fortius resistens tanto fortius imprimit, unde aqua calida fortius congelatur quam frigida. Ergo cum materia sit grossior et magis resistens in corde quam in spiritu, sicut stipula citius inflamatur quam ferrum, manifestum est quod cor calidius est quam spiritus, sicut ferrum candens quam stipula inflamata. Propterea si aliquid dicatur de principio et principiato, per prius dicitur de principio quam de principiato, ergo cum cor sit principium spiritus, calor per prius dicitur de corde quam de spiritu. Ad hoc dicunt quidam quod spiritus calidiores sunt informatiue, cor autem effectiue. Et per hoc patet solutio ad argumenta. Aliter potest dici quod cor semper est calidius quam spiritus, quia calor non inest spiritu nisi per cor. Ad primum in contrarium dicendum quod caliditas formalis in corde est in grossiori materia quam in spiritu, unde sicut ferrum candens est calidius quam stipula inflamata, sic cor quam spiritus.

141-143 Cf. Meteo. 348b31-35. 119 nam] om. V 125 hec] om. M add. V etiam] om. V 127-128 magis audaces] audaciores V 128 et minus] et om. V 129 yeme est] V yeme fortis et licet est M 130 corporum] om. M add. V fortis] om. V 132 quia] quod V 134-135 est calidum formaliter] om. V 136 sunt] om. V 137 est] de V mundo et] mundo om. V 138 calidus] om. V 139 corporis inter omnia membra] om. M add. V 142 imprimit] reprimit V 147 per] om. V 148 de spiritu] de om. V 150 et] om. V patet solutio] V patet satis solutio M 151 inest] est V 152 spiritu] V spiritui M 153-154 in grossiori] grossior V

340 14

160

165

170

175

180

185

190

195

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Ad secundum dicendum quod non est simile, nam ignis quod est subtilius et clarius inter omnia elementa, non recipit lumen et calorem ab aliis elementis, sed spiritus recipit calorem a corde. 3. Circa tertium sic et queritur utrum compositio cordis mollis sit melior quam eius compositio dura, nam quanto est maior caliditas in corde, tanto uirtus est fortior, et in compositione grossa et dura plus uiget caliditas uel fortior est quam in molli, ergo compositio dura melior est quam mollis. Propterea cor est in continuo motu et generat calorem et spiritum per confricationem partium, ergo cum compositio grossa et dura melius substineat motum et confricationem partium quam mollis, quia mollis compositio cito dissolueretur, manifestum /280ra/ est quod compositio dura melior est quam mollis. Contra dicit philosophus in libro De anima quod molles carnes aptes mente dicimus, ergo compositio mollis melior est quam dura. Propterea dicit Auicenna quod mollis compositio est laudatior in corde. Ad hoc dicendum quod quantum ad uirtutem uitalem et generationem caloris melior est grossa compositio quam mollis, et sic procedunt duo prima argumenta. Sed quantum ad bonitatem ingenii et aprehensionis melior est mollis compositio in corde, et sic loquitur philosophus et Auicenna. Iusta hoc queritur quare acuta pars cordis solidior est et durior quam basis. Et quare in animalibus calidis pars acuta est inferius et basis superius, in piscibus autem est e contrario. Quare etiam in corde plus inuenitur os quam in epate uel in aliis membris interioribus. Et quare in quibusdam animalibus inuenitur et in quibusdam non ut inuenitur in corde cerui plusquam in aliis. Queritur etiam de controuersia inter philosophum et medicum, quoniam medicus dicit quod inuenitur in corde cerui, philosophus dicit quod reperitur solum in corde equi et bouis. Queritur etiam quare os de corde cerui plus est medicinale quam alia ossa. Ad primum dicendum quod una causa est quia cor quantum ad basim opponitur cerebro et recipit humiditates a cerebro, et ideo basis mollior est quam conus. Secunda causa est quia basis per uenam magnam continue recipit delegationem ab epate, unde sicut arteria durioris est compositionis et solidioris quam uena, quia arteria habet duas tunicas et uena unam, sicut acumen siue conu inferior est solidius et durius quam basis, acumini enim uicinantur plus arteria et basi uena magna. Ad aliud dicendum quod in animalibus calidis cor recipit a cerebro humiditates mediante basi, et ideo in ipsis basis est superior. Iterum per latam partem cordis fit insuflatio caloris et spiritus ipsius cordis ad alia membra. Et quare plus de calore requirunt membra superiora quam inferiora cum sint magis nobilia, propter hoc basis est superius et conus inferius. In piscibus autem est 174 v. H.A 496a5-20, 506a33-35; P.A 666b-2 175-176 v. H.A 507a-10; P.A 666b10-13 181-183 Cf. H.A. 506a7-10; P.A. 666a18; G.A. 787b18-19. 159 cordis] fortis V 160 in corde] om. V 164 cum] om. M add. V et dura] om. V et] per V 168 melior] om. V quam] om. V 169 laudatior] laudabilior V 170 et] ad V 174 est] om. M add. V 175 et] om. V 176 autem] om. V 179 et] om. M add. V 184 quare] om. V plus] V philosophus M 186 mollior] melior V 188 solidioris] V solitudioris M

Liber Liber XIV XIV

200

205

210

215

220

225

230

341 15

e contrario quia in ipsis est parum de calore, unde si basis esset superius et reciperet humiditates a cerebro, statim suffocaretur calor in corde, et propter hoc in ipsis conus uel locus magis callosus fuit superius ne nimis infrigidaretur a cerebro quod est membrum frigidum et basis inferius. Ad aliud dicendum quod cor, cum sit in continuo motu, est melancolicum et grosse substantie, et ideo os consimiliter sit melancolicum, citius generatur in corde quam in alio membro, et hoc plus in animalibus melancolicis, quia in eis est cor magis grossum et melancolicum ut in equo et in boue. Ad controuersiam soluendum quia in corde cerui non generatur os sed generatur quedam cartilago quam uocat medicus os de corde cerui. Et hoc est quia equus et bos sunt animalia maiora et duriora quam ceruus, uel durioris compositionis, et ideo in ipsis citius generatur os durum quam in ceruo. Est autem os de corde cerui magis medicinale quam alia, quia, sicut dicit philosophus in octauo huius libri, inter omnia animalia ouis est animal magis stolidum uel stultum, ceruus autem est animal magis discretum, unde sit eligere herbas competentes sibi magis, ut cerua quando uult parire, commedit dragonteam, et quia habet corpus ualde debile in calore, cum sit animal ualde tumidum, eligit herbas que habent adspectum ad cor. Et ideo os quod generatur in corde, ratione illarum herbarum, est magis medicinale quam alia ossa. Secunda causa est quia cor in ceruo peius est quam in aliis animalibus, quia magis melancolicum, et ideo eius superfluitas est melior, scilicet quia generatur in corde cerui. 4. Circa quartum queritur primo utrum uita in corpore determinet sibi aliquod membrum et si sic, utrum illud membrum sit cor. Circa primum sic dicit philosophus: quod uiuere est in uiuentibus esse, sed esse non determinat sibi partem in corpore sed conuenit cuilibet parti ergo similiter uita. Propterea scribitur in libro De motu cordis quod primus actus egreditur a substantia anime, secundi autem egrediuntur a uirtute. Sed substantia anime equaliter est in quolibet membro, ergo similiter uita que est prius. Propterea uiuere est se ipso moueri, sed quodlibet membrum per se ipsum mouetur a uirtute anime, ergo quodlibet membrum de se habet uitam. In contrarium est Auicenna qui dicit quod cor est domicilium anime et eius habitator est anima, ergo mediante corde inest uita omnibus aliis membris. Propterea hoc dicit philosophus in hoc libro, quia sicut anima est una, ita principium a parte corporis est unum scilicet cor. Propterea dicit philosophus in IXº /280rb/ quod omnis actio corporalis fit per medium corporale, ergo uita in corpore principaliter est in aliquo modo.

208-213 v. H.A. 604a-3, 610b24, 611a15-20 229-230 v. P.A. 641b5 231-232 P.A. 645b27-30, 653b27-29; G.A. 736b20-30. 196 et] om. M add. V 197 in corde] om. M add. V 198 callosus] calorosis V 204 soluendum quia] dicendum quod V 208 est] et V 210 uel stultum] om. M add. V autem] om. V 211 magis] om. V 211-212 commedit ... in calore] om. V 214 magis] om. V 216 scilicet quia] scilicet os quia V 219 sic utrum] sic secundo utrum V secundo expunctuatum M 220 in] om. M add. V 221 conuenit cuilibet] V conuenit cum cuilibet M 223 sed substantia] sed non a substantia V est] om. M add. V 224 uita] membra V prius] primus V 225 membrum per] membrum de se per V 231 XIº] XIII V

342 16

235

240

245

250

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Iusta hoc queritur de controuersia inter philosophum et medicum, philosophus enim ponit tantum unum principium uite scilicet cor, et medicus ponit quattuor membra principalia, cor, epar et cerebrum et testiculos. Ad primum dicendum quod quedam est uita radicalis per unionem anime in corpore et hec uita equaliter est in quolibet membro. Et est quedam uita materialis uel conseruatio uite que inest aliis membris per cor. In corde enim generatur calor et spiritus ex quibus conseruatur uita in omnibus membris, et sic uita principalius est in corde quam in aliis membris, et sic loquitur Auicenna etiam philosophus. Cor autem est illud membrum per quod inest uita aliis membris, quia cor est in homine in medio sicut sol in maiori mundo, unde sicut sol illuminat omnes partes mundi, sic cor influit super omnes partes corporis. Ad aliud dicendum quod philosophus ponit unum membrum principale, quia corpus hominis componitur ex corpore et anima, unde sicut anima fuit una, sic et principium corporis a parte uite debet esse unum scilicet cor. Sed medicus qui est magis sensibilis artifex, non considerat influentiam anime sed solum influentias materiales que possunt considerari per beneficium medicine, et quia uirtus uitalis est in corde, naturalis in epate, animalis in cerebro, generatiua in testiculis, ideo ponit hec quattuor membra principalia, quia quando leduntur operationes uitales, aplicat medicinas ad cor, quando animales ad cerebrum, quando naturales ad epar, quando impeditur uirtus generatiua, aplicat ad testiculos.

233 de] om. V 237 equaliter] om. V 240 etiam] et V 242 sic cor] sicut sol cor V 245 et anima] om. V fuit una] fluit V 246 cor] om. V magis] om. V 247 artifex] om. V 248 considerari] V conseruari M 250 quando] aliud V

Liber XIV

5

10

15

20

25

30

35

ipsis.

343

Questio tertia Quod uero est in posteriori corporis prope coxas et cetera. Circa quartum decimum librum restant quedam querenda de corde. Et primo queritur utrum cor influat ita aliis membris quod nullo modo recipiat ab

Secundo queritur utrum cor possit infirmari. Tertio utrum cor sit principium sanguinis uel epar. Quarto utrum in destra parte cordis sit sanguis calidior quam in sinistra uel e contrario. Vtrum etiam in uena uel arteria et in quo istorum sit sanguis grossior uel subtilior. 1. Circa primum sic scribitur in tertio Physicorum: omne agens physice dum mouet, mouetur et dum agit patitur. Et in septimo decimo huius libri dicit quod omne mouens physice dum mouet mouetur, ergo cum cor influat aliis membris naturaliter non ita influit quando ab alio recipiat. Propterea philosophus in hoc libro dicit quod cerebrum ex opposito situatur contra cor ut mitiget propter sui frigiditatem calorem in corde, ergo cor non solum influit sed ab aliis recipit. Propterea dicit Haly et Galenus quod epar contraoperatur cordi secundum omnes suas operationes, sed cor non potest contraoperari epati quantum ad siccitatem, ergo cor recipit etiam ab epate plus quam epar a corde. Ad oppositum dicit philosophus quod cor influit super alia membra et nihil recipit ab ipsis. Et Auicenna dicit quod membrorum quedam sunt que influunt tantum et non recipiunt sicut cor, quedam que recipiunt tantum sicut caro, quedam que recipiunt et influunt sicut neruus et uena. Iusta hoc queritur quare philosophus tangit contraoperationem cerebri ad cor, medicus non. Et quare medicus tangit contraoperationem cordis et epatis, et non philosophus. Et quare epar contraoperatur cordi quantum ad omnes qualitates et non e contrario, cum cor sit membrum nobilius quam epar. Cor enim non potest contraoperari siccitati epatis sicut dicit Haly et Galenus. Ad primum dicendum quod duobus modis est aut materialiter aut uirtualiter. Si materialiter hoc modo recipit cor ab aliis tribus modis, sicut dicit Haly, recipit enim aera frigida per poros insensibiles totius corporis, per pulsum et per anhelitum. Et philosophus addit quartum modum, scilicet influentiam cerebri. Quintum modum potest esse contraoperatio epatis ad cor, et omnibus istis modis recipit cor ab aliis. Sed uirtualiter omnia membra recipiunt a cordis uirtute, et cor ab aliis nihil recipit, et sic loquitur philosophus et Auicenna. 2 Cf. P.A. 689b1 8-9 Cf. P.A. 667a-5 12-13 Cf. Phys. 201a23-25 16-18 P.A. 652b17-22. 1 questio tertia] in marg. M om. V 2 quod] rubrica quod V corporis] corpori V 3 quartum decimum] tertium decimum V librum] om. M add. V 4 cor] om. V 7 utrum cor] V utrum in destra parte cordis sit sanguis calidior quam in sinistra parte uel e contrario quarto utrum cor] M 8-9 calidior ... contrario] non legitur V 10 istorum] om. V sanguis] uena V 13 in ... decimo] non legitur V 14 cor ... naturaliter] non legitur V 17-18 contra ... influit] non legitur V 19-20 contraoperatur ... operationes] non legitur V 23 que influunt tantum] non legitur V 24 tantum] om. V 26 philosophus] om. V 30 membrum] om. V 32 duobus modis] non legitur V 35 quartum modum] modum addo membrum V quintum modum] quintum membrum V

344 18

40

45

50

55

60

65

70

75

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Ad primum in contrarium dicendum quod omne agens physice dum agit, patitur, sed non patitur illo modo quo agit, unde cor uirtualiter influit in aliis membris et materialiter recipit ab ipsis. Per hoc patet solutio ad tertium uel dicamus quod epar non contraoperatur cordi nisi per relationem ad tertium, quia enim cor et epar totum corpus debent calefacere. Si epar sit frigidum, contaoperatur cordi quia frustratur a suo fine eo quod non potest calefacere corpus, sicut debet, propter defectum caloris in epate, et ponit Barus exemplum: si duo homines debent edifficare castrum et deficiat, unus contraoperatur huic fini, quia in debito termino et breui homo solus non potest constituere castrum, posset tamen si alius adiuuaret ipsum siquidem. /280ua/ Ad aliud dicendum quod contraoperatio cerebri ad cor est abstracta et essentialis et inuariabilis, et propter hoc hanc contraoperationem tangit philosophus et non medicus. Medicus enim non tangit nisi illam contraoperationem que est uariabilis, et potest permutari per beneficium medicine. Hec autem est contraoperatio cordis et epatis que est accidentalis et respectiua, propter hoc hanc tangit medicus et non philosophus. Ad aliud dicendum quod fons totius humiditatis est in epate, et quia arescente fonte arescunt riuuli, siccitati epatis nullum membrum contraoperatur, non potuit contraoperari humiditas cordis, quia cor semper est magis siccum quam epar. Et si obicias, principium totius caliditatis est in corde sicut humiditatis in epate, ergo caliditati cordis non contraoperatur epar sic nec cor siccitati epatis. Dico quod non est simile, nam epar de se est calidum, unde si paruus calor sit in corde, caliditas intensa in epate potest suplere defectum ipsius. Sed cor ita est siccum quod nullo modo humidum, et ideo si deficiat humiditas in epate, nullo modo restauratur defectus per humiditatem in corde, cum cor sit essentialiter siccum non humidum. 2. Circa secundum sic: sincopis, rectigatio, cardiaca, diaphoretica, tremor cordis que determinantur in Viatico et in aliis libris, ergo cor potest infirmari. Propterea Auicenna sic arguit de cerebro quod possit apostemari omne quod potest extendi naturaliter, potest extendi innaturaliter. Sed cor naturaliter potest extendi per nutrimentum, ergo et innaturaliter poterit extendi per apostema. Propterea Galenus Super Yppocratem ubi dicit quod quidam sunt morbi estiuales et quidam yemales, et dicit quod non dicuntur estiuales quod non possint in alio tempore euenire, sed quia ut plurimum in estate accidunt, ergo et similiter licet cor raro infirmetur, tamen potest infirmari. Propterea Galenus dicit in libro Interiorum quod mors est completum dominium morbi super naturam, sed cor moritur sicut alia membra, ergo aliquando patitur morbum. Contrarium dicit philosophus quod solum cor inter omnia membra non potest infirmitatem pati magnam. Et arguit sic in omnibus aliis membris a corde inuenitur 77-80 Cf. P.A. 667a31 et seq. 40 sed non patitur] om. M add. V 46 castrum et] castrum unum et V 48 siquidem] non legitur V 50 hoc] om. V 52 est contraoperatio] contraoperatur V 55 et] om. V 61 caliditas intensa] caliditas sit intensa V potest] propterea V 66 libris] membris V 68 naturaliter ... potest extendi] om. V 71 dicuntur] V dicitur M quod non] quia possit V 72 et similiter] et om. V cor] quod V

Liber Liber XIV XIV 80

85

90

95

100

105

110

115

345 19

apostema uel aliqua lesio, in corde nulla lesio inuenietur in animalibus mortuis, ergo cor numquam potest infirmari sicut cetera membra. Propterea philosophus in principio decimi et Galenus in Tegni tunc est unumquodque membrum egrum cum desit ab operationibus consuetis. Sed operationes cordis sunt dilatatio et constrictio, iste autem operationes cordis non possunt cessare uita durante, ergo cor non potest infirmari uita durante. Ad hoc dicendum quod, sicut dicit Galenus, omnis morbus habet quattuor tempora: principium, augmentum, statum et declinationem. Dico ergo quod quantum ad principium uel in initium augmenti cor potest infirmari, sed in termino augmenti uel in statu numquam, quia augmentum uel statum non posset cor expectare uita durante. Ad primum in contrarium dicendum quod sincopis est passio cordis per compassionem ut si est minus dolor in ore stomachi compatitur et fit sincopis uel tremor cordis, unde cor non patitur infirmitatem nisi per compassionem solum. Ad alia argumenta patet solutio per distinctionem. 3. Circa tertium sic dicit philosophus in capitulo De anathomia quod si crudum ueniat ad cor immediate uel statim suffocat uel facit languescere. Sed si sanguis generaretur in corde, aliquando cibus et potus coctus ueniret ad cor, quia aliquando contingit quod cibus uel potus nullam digestionem recipit in stomacho, ergo in corde non potest generari sanguis. Propterea essentialior est transmutatio cibi quam aeris, nam cibus conuertitur, aer autem solum alteratur. Sed cor non attrahit aera immediate, sed mediante pulmone, ergo firmori ratione non attrahet chilum a stomacho immediate sed mediante epate. Propterea in naturalibus simile ex simili generatur effectiue et non materialiter, sed epar est sanguineum et non cor, ergo epar est principium sanguinis et non cor. Propterea subtile et grossum differentia in genere non generatur in eodem membro. Sanguis et spiritus differunt in genere, ergo cum spiritus generantur in corde, ibidem non potuit generari sanguis. Propterea philosophus in libro Posteriorum dicit quod illud quod est causa rei, est quo posito ponitur res ex quo remoto remouetur res, sed positio sanguinis in animali ponitur, epar et e contrario. Nam omne animal habens sanguinem habet epar, ergo epar est principium sanguinis et non cor. Contrarium dicit philosophus et arguit sic: illud quod est principium rei in quo plus inuenitur, sed in animalibus mortuis, in corde plus inuenitur de sanguine quam in epate, quia in corde est concauitas in suis talamis, et epate non, ergo cor est principium sanguinis. Secunda ratio quam ponit est hec: epar habet sibi membrum oppositum scilicet splen, ergo non est principium sanguinis, sed principium sanguinis est cor uel epar, ergo cor est principium sanguinis. Tertia ratio sua hec est: idem est principium continentis et contenti, sed cor est principium uenarum, /280ub/ ergo est principium sanguinis qui continetur in uenis. 81-82 Cf. H.A. 633b17-20 93-94 Cf. P.A. 650a34-35, 651a15; G.A. 740a23-24 106-107 Cf. An. pos. 76a40-76b 110-113 v. P.A. 666a5-8, 666a34, 666a29-30 114-115 v. P.A. 666a28-29 117-118 H.A. 513a22-23; P.A. 647b5-10, 665b17. 87 in initium] non legitur V 89 passio] compassio V 93 de] om. V 95 coctus] om. V 96 quod] uel V potus nullam] potus ueniret ad cor nullam V 99-100 pulmone ... mediante] om. V 103-118 differentia … uenis] non legitur V

346 20

120

125

130

135

140

145

150

155

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Ad hoc dicendum quod cor est principium radicale sanguinis, nam epar non digerit sanguinem nisi per uirtutem quam appetit, recipit a corde. Epar autem est immediatum principio proximum et materialiter generans sanguinem. Item complementum sanguinis generatur in corde, quia sanguis epatis est grossus et indigestus respectu sanguinis qui est in corde. Alii dicunt quod cor est principium sanguinis quia in corde non alius humor a sanguine, sed epar non est principium sanguinis solum, sed sanguis cum aliis humoribus, unde cor est principium mediatum et remotum et formale, epar autem immediatum et materiale. Per hoc solutio patet ad argumenta. 4. Circa quartum sic dicit philosophus in quarto Meteororum quod calidiora et grossiora sunt indigestis, sed sanguis qui est in parte sinistra, est magis digestus quam in destra. Nam per destra transit ad sinistram et ibi digeritur ulterius, ergo sanguis in sinistra parte est calidior et grossior quam in destra. Propterea basis cordis opponitur recte cerebrum et sanguis qui ibi est, refrigeratur a cerebro. Sed pars acuta non infrigidatur ab aliquo, ergo cum conus siue pars acuta situetur in parte sinistra, pars sinistra erit calidior quam destra. Contrarium dicit philosophus quod destra pars super uigorosior et calidior est quam sinistra, ergo sanguis in destra calidior quam in sinistra. Postea queritur utrum sanguis uenalis sit calidior quam arterialis uel e contrario, quia quanto magis sanguis procedit per uenas, tanto magis ingrossatur, quia digestio procedit ingrosando. Sed uena uenit in arterias ergo sanguis arterialis grossior est et calidior quam uenalis. Propterea ex sanguine arteriali nutriuntur membra superiora, ex uenali autem inferiora. Sed membra superiora calidiora sunt inferioribus, ergo arterialis calidior est quam uenalis. Propterea dicit Auicenna quod calidius inter omnia membra corporis est spiritus et cor. Sed ex sanguine arteriali generantur spiritus, ex uenali non, ergo arterialis sanguis calidior est quam uenalis. Contra, uene oriuntur a destra parte cordis, arterie autem a sinistra, ergo cum destra pars sit calidior quam sinistra, sanguis uenalis erit calidior quam arterialis. Ad primum istorum dicendum quod sanguis in sinistra parte subtilior est quam destra et in arteria quam in uena. Ad hoc autem quod tu obicis quod sanguis qui est in sinistra parte, est magis digestus, ergo est grossior. Dicendum quod digestio procedit ingrossando quando agit supra totum et inde fiat humiditas et postea membrum. Sed digestio supra sanguinem qui est in corde in sinistra parte, est supra partem et non supra totum. Et oportet quod procedat subtiliando, quia inde debent generari spiritus qui sunt corpora subtilissima, et propter eamdem causam sanguis arterialis subtilior est et calidior quam uenalis. His uisis patet solutio ad argumenta. Iusta hoc queritur quare sanguis non habet emuntorium. Et quare ictericia numquam fit ex sanguine. 128-130 Cf. Meteo. 379-10 135-136 Cf. P.A. 666b6-10 158 Cf. H.A. 511b18-19; P.A. 650b7-8. 119-134 ad hoc … quam destra] non legitur V 135 super] est V 136-137 sanguis ... utrum] om. M add. V 144 quod calidius] quod est calidius V 145 et] om. V 147-148 cum ... sinistra] non legitur V 148 arterialis] uenalis V 154 oportet] V quia M procedat] V procedat M 155 qui] V et M 159 ictericia] arteria V

Liber Liber XIV XIV 160

165

170

175

180

185

190

195

347 21

Et quare non fit minutio sanguinis de arteria sicut de uena. Et quare quidam equi minuunt sibi sicut equi ungarie maxime. Ad primum istorum dicendum quod sanguis est amicus nature, et ideo diligitur a natura et retinetur, et ideo natura non dedit ei emuntorium quia non intendit ipsum expellere. Secunda causa est quia alii humores sunt superfluitates respectu sanguinis. Per hoc patet solutio de ictericia, ictericia enim fit per expulsionem humorum ad superficiem cutis quando natura intendit †se... ex† illis et quia natura non intendit expellere sanguinem, ergo ex sanguine non generatur ictericia. Ad aliud dicendum quod una causa est quia timemus nimium fluxum sanguinis in minutione arterie. Et si obicias quod plus de sanguine in uena est quam in arteria, dicendum quod uerum est sed quia sanguis in arteria est subtilior et magis ebullit ratione spirituum, plus timemus fluxum sanguinis in arteria quam in uena. Nam non solum sanguis qui est in arteria euacuatur, sed sanguis qui fluit a toto corpore ad locum euacuatur. Secunda causa est quia timemus consolidationem uulneris. Tertia causa est quia arteria habet duas tunicas et est multum neruosa, uena autem habet unam tunicam solum et punctatur in neruo, generat spasmum. Quarta causa est quia in arteria generantur spiritus qui non debent exire a corpore, quia quanto plus est de spiritibus in corpore, tanto uirtus est fortior. Ad aliud dicendum quod in equis multum est de sanguine, quia multum inter cetera animalia habundant nutrimento, et quia sunt in continuo labore ideo per motum ebullit sanguis et subtiliatur et maxime in tempore calido. Et ille sanguis uenit ad collum et sui acumine appetit ibi uenam et sic minuunt sibi tales equi. Postea queritur utrum natura possit se exonerare sudore sanguineo, quia sicut se habet prima digestio ad secundam, sic secunda ad tertiam. Sed nulla superfluitas /281ra/ prime digestione expellitur per secundam, ergo sanguis qui est ex opere secunde digestiue non potest expelli per tertiam digestiuam, ergo non potest sudor esse sanguineus. Propterea tertia digestio procedit de albando, ergo ex opere tertie digestiue non potest esse sudor rubeus, sed talis est sanguis ergo et cetera. Propterea dicit Galenus quod materia grossa expellitur per seccessum, materia sanguinea per fluxum sanguinis, materia colerica subtilis per sudorem, ergo sanguis numquam expellitur per sudorem. Oppositum dicit philosophus quod in quibusdam hominibus fit sudor sanguineus propter caritatem corporis et debilitatem uirtutis. Propterea Ysaac dicit quod si sudor sit cicrinus, attestatur colere, si rubeus, sanguini, ergo sudor sanguineus est possibilis. Ad hoc dicendum quod sudor sanguineus numquam fit a natura regulariter operante, et sic procedunt prime rationes. Potest tamen esse ex errore nature uel potest 180-182 Cf. P.A. 650a35-650b. 160 minutio] mutatio V sanguinis] addo 165 superfluitates] om. V 167 intendit ... natura] om. M add. V 168 ergo] om. M add. V 170 minutione] mutatione V in uena] om. M add. V 175 consolidationem] de solidatione V 176 est multum] est om. V 177 et punctuatur] epunctatur V 179 quia] om. V 180-183 ad aliud ... acumine] non legitur V 186 secunde] prime V 191 seccessum] cesessum V 194 fit] fuit V 199 tamen] om. V

348 22 200

205

210

215

220

225

230

235

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

esse propter dolorem uel timorem nimium, ut in ipso quando passus fuit, uel debilitatem uirtutis et raritatem compositionis, et sic loquitur philosophus et Ysaac. 5. Hoc habito, queritur de epate, et queritur primo utrum generatur ex spermate uel ex sanguine menstruo, quia sicut dicit Haly, membra radicalia, si uulnerantur, numquam consolidantur. Sed epar, si uulneratur, numquam potest consolidari, ergo epar generatur ex spermate. Propterea dicit Auicenna quod ex sanguine generantur due ampulle, et ex una generatur cor, et ex alia epar, ergo cum cor generetur ex spermate quare et similiter epar. Contrarium dicit Constantinus quod epar non generatur ex spermate sed est sanguis coagulatus. Item epar est rubeus sicut sanguis, ergo generatur ex sanguine. Ad hoc dicendum quod epar generatur ex spermate, unde si decoquatur, fiet album sicut alia membra radicalia. Constantinus autem dicit quod generatur ex sanguine, quia est debiliter coagulatum sicut sanguis. Iusta hoc queritur quare epar est semper rotundum et splen in animalibus ruminantibus est rotundum, in aliis autem est oblongum. Et quare epar situatur in destra parte. Et quare fedus color attestatur epati plusquam alii membro. Et quare epar hominis plus assimilatur epati tauri, sicut dicit philosophus, quam alteri animali. Et quare uena magna circumuoluitur in epate plusquam uena adorti. Ad primum istorum dicendum quod epar est propter esse animalis, generat enim quattuor humores ex quibus nutriuntur omnia membra animalis, et propter hoc epar in omnibus animalibus est rotundum ut melius digeratur et uirtus magis congregetur in id ipsum. Sed splen est propter bene esse ad mundificandum sanguinem ex melancolia, et propter hoc in animalibus ruminantibus est splen rotundum, quia in nutrimento eorum est multum de impuro et indiget magna depuratione. In animalibus autem commedentibus carnes et non ruminantibus nutrimentum magis assimilatur corpori et minus est ibi de puro, et ideo epar in illis est oblongum quia non requiritur tanta depuratio in nutrimento eorum sicut in ruminantibus. Ad secundum dicendum quod epar hoc facit stomacho quod ignis caldario, et quia digestio stomachi plus uiget in destra parte, epar situatum est in destra parte ad confortandum digestionem in stomacho. Secunda causa est quia epar recipit influentiam a corde, situs autem cordis est in sinistra, influentia autem in destra. Ad tertium dicendum quod quidam est color in cute radicalis et ille est albus, quidam est qui generatur ex sanguine ueniente sub cute, unde si sit color rubeus, pulchre attestatur bone digestioni et bonitati epatis, si fedus color attestatur mali epatis. 200-201 Cf. P.A. 668b-5; Meteo. 382b28 211 v. P.A. 670a20-29; G.A. 744b11-15 215-216 Cf. H.A. 496b21-25, 507a; P.A. 669a35, 670b15 217 Cf. H.A. 496b17, 507a12-13 219-220 Cf. H.A. 496b25 221 Cf. P.A. 670a15-20. 200 fuit] est V 202 de] om. V ex spermate] expermate V 204 consolidantur] V considerantur M 206 due] om. V 213 sicut] inter V radicalia] om. M add. V 215 semper] om. V 219 assimilatur] adtestatur V 224 digeratur] digerat V uirtus] V utrum M 227 multum] plus V 231 et] om. M add. V 232 uiget in destra] destra om. V 235 sinistra influentia] sinistra et influentia V autem] om. V 237 pulchre] pulchel V 238 mali] V malicie M

Liber Liber XIV XIV 240

245

250

255

260

265

270

275

349 23

Ad aliud dicendum quod uena magna defert sanguinem, et propter hoc reuoluitur per epar quod immediate generat sanguinem. Sed uena adorti defert spiritus et calorem, et quia spiritus non generantur in epate, uena adorti non circumuoluitur per epar. Ad quartum dicendum quod taurus est animal multi nutrimenti, et propter hoc opportuit quod haberet bonum epar ad hoc: quod posset digerere tantam copiam nutrimenti. In homine requiritur bonitas epatis propter bonitatem digestionis sicut in tauro propter quantitatem nutrimenti grossi, et ideo magis, et cetera. 6. Postea queritur de pulmone, et primo de eius complexione. Secundo de eius generatione. Tertio de eius motu. Circa primum sic: omne quod dicitur ab alio attestatur illi a quo deciditur, sed superfluitates que deciduntur a pulmone sunt flegmatice, ergo pulmo est complexionis flegmatice. Propterea dicit Haly quod ad membrum simile properant egritudines consimiles, ut ad membrum colericum colerice, et ad flegmaticum flegmatice. Sed pulmo, ut plurimum, patitur egritudines frigiditatis, ergo pulmo est flegmaticus. Contrarium dicit Auicenna quod pulmo radicaliter est colericus, accidentaliter est flegmaticus. Propterea pulmo est porose substantie, sed colerica complexio maxime est porosa, ergo pulmo est colericus. Propterea dicit philosophus quod natura semper ordinat unum membrum contrarium quam alium ad reprimendum ipsum, ut cerebrum contra cor. Sed multe /281rb/ humiditates flegmatice delegantur ad pulmonem, ergo pulmo erit contrarie complexionis illis humiditatibus quare erit colericus ut uidetur, quod concedo propter rationes predictas. Secunda causa est quia pulmo est in continuo motu et calidum est facile mobile. Tertia causa est attractio aeris, quia attractio est a calido, a uacuo, a simili et a tota specie, sicut uult Auicenna. Ad primum in contrarium dicendum quod superfluitates sunt in membro dupliciter: aut per uiam cognitionis, et tunc superfluitas attestatur membro, aut per uiam deriuationis, et sicut humiditates flegmatice habundant in pulmone. Circa secundum sic dicit philosophus: quod pulmo in principium est rubeus, sed membra radicalia sunt alba, ergo pulmo non est membrum radicale. Contra dicit Auicenna quod uulnus in membro radicali non curatur nec potest consolidari. Sed uulnus in pulmone non curatur, ergo pulmo est membrum radicale, quod concedo. Sed prius tempore generatur cor, epar et cerebrum, et postea pulmo. Ad rationem in contrarium dicendum quod pulmo in principium est rubeus non naturaliter sed accidentaliter propter habundantiam sanguinis. Iusta hoc queritur quare ulcus in pulmone uix aut numquam curatur. 264 Cf. P.A. 669a14-17 270-271 v. P.A. 669a25, 669b9; H.A. 496a36. 240 quod immediate] V quo mediante M 241 adorti non] non om. V 246 primo de] primo queritur de V 249 dicitur] deciditur V 254 frigiditatis] frigiditas V 257 proterea] om. M add. V 260 contrarium quam alium] contra aliud V 261 delegantur] delongantur V pulmo] om. M add. V 265 causa est] est om. V a uacuo] a om. M add. V et] om. V 268-269 per uiam deriuationis] per uiam add. V 272 uulnus] V nullus M curatur] V curari M 275 dicendum quod] non legitur V

350 24

280

285

290

295

300

305

310

315

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Et quare ex eius ulcere sequitur hectica plusquam ex alio membro. Queritur etiam de controuersia inter philosophum et medicum. Philosophus enim dicit quod pulmo est terminus caloris, medicus ponit cor terminum caloris. Ad primum dicendum quod pulmo est membrum radicale et ideo uulnus non consolidatur. Secunda causa est quia uulnera non sanantur nisi prius mundificentur. Ad aliud dicendum quod una causa est quia pulmo ulceratum denegat cordi officium, et ideo superinflamatur calor in corde et sequitur consumptio humiditatis radicalis et fit hectica. Secunda causa est uicinitas ipsius in situ ad cor, cum enim ulcus est in pulmone, generatur ibi sanies et concipit pulmo calorem innaturalem quia sanies partim fit a calore naturali et partim ab innaturali, et ideo cor semper calefit et sequitur hectica. Tertia causa est quia ex sanie generato in ulcere resoluitur fumi horribiles ad cor, et ibi inflamantur et diuiduntur per totum corpus et consumunt humiditates totius corporis, et sequitur ideo hectica. Ad aliud dicendum quod pulmo est terminus caloris distinctus, et sic loquitur philosophus. Sed cor est terminus formalis caloris in essendo, et sic loquitur medicus. Circa tertium primo queritur utrum motus pulmonis sit a corde. Secundo utrum pulsus solum sit in homine et non in aliis animalibus. Circa primum sic dicit Haly: quod motus cordis et arterie est simul, sed anhelitus et pulsus non sunt simul. Nam si numquam ueniat anhelitus quandoque sunt multi pulsus, ergo motus cordis non est causa motus pulmonis. Propterea dicit Constantinus quod omnis operatio que fit per lacertos et neruos, est animalis. Motus pulmonis est huiusmodi, fit enim per neruos uenientes a cerebro qui iterum ad cerebrum reflectuntur, ergo motus pulmonis non est a uirtute uitali. Propterea omnis motus qui est retardabilis, est animalis et non uitalis. Sed anhelitum retinemus quando uolumus et non pulsum, ergo motus pulmonis non est a uirtute uitali. Contrarium dicunt philosophus et Auicenna quod motus cordis est causa motus in pulmone. Propterea dicit philosophus quod si aliqua forma predicatur de principio et principato, dicitur de principato per principium ut calor ignis dicitur de re ignita per ignem. Sed cor est causa pulmonis, ergo motus cordis est causa motus pulmonis. Ad hoc dicendum quod motus pulmonis compositus est ex uirtute animali et uitali, nam cor est principium mouens, lacerti et nerui sunt principium per quod mouetur. Circa secundum sic: pulsus est propter calorem cordis euentandum, ergo cum in omnibus animalibus indigeat calor cordis euentatione, in omnibus habentibus arterias erit pulsus. Propterea sicut cor mediantibus arteriis euentatur per pulsum sic mediante pulmone per anhelitum. Sed in omnibus habentibus pulmonem est anhelitus, ergo in omnibus habentibus arterias est pulsus. 284 ulceratum denegat cordi] ulceratur cordi et denegat V 288 generatur] om. V 289 ideo cor] V ideo et cor M 290 sanie] sanguine V 291 et ibi] et om. V 296 solum] om. M add. V 297 primum sic] om. V 298 si] om. V 301 enim] om. V 303 qui] om. V 306-307 et auicenna ... philosophus] om. M add. V 308 dicitur de principato] om. V

Liber Liber XIV XIV 320

325

330

335

340

345

350

355

351 25

Contrarium dicit philosophus quod solum in homine est pulsus, et arguit sic solum in homine est spes uel timor. Sed ratione spei et timoris est pulsus ergo solum in homine est pulsus. Ad hoc dicendum quod quidam est pulsus qui est motus cordis et arteriarum ad euentandum calorem cordis, et iste pulsus est in omnibus animalibus habentibus arterias, et sic procedunt prime rationes. Et etiam quidam pulsus qui est idem quod suspirium, ut quando aliquis propter fortem cogitationem de re dilecta uel inimica diu retinet anhelitum, postea subito fortiter anhelat, et iste anhelitus uocatur suspirium. Et talis pulsus est solum ratione spei uel timoris et iste est solum in homine, et de isto loquitur philosophus. Iusta hoc queritur quare pulmo auium diuiditur per multas partes, in homine autem per duas partes solum. Quare etiam pulmo in auibus est siccus, in generantibus autem humidus. Quare sanguis ueniens a pulmone est spumosus et multus et etiam sine dolore. Et quare fluxus sanguinis a pulmone est mortalis. Ad primum istorum dicendum quod una causa est quia homo habet cor magis /281ua/ calidum, et ideo indiget maiori euentatione. Pulmo autem non diuisus melius et plus retinet de aere quam diuisus. Et propter hoc in auibus fuit diuisus in multas partes, in homine autem in duas tantum, quia aues non habent cor ita calidum. Secunda causa est quia aer quando transit per multos anfractus, non ita cito peruenit ad cor et cita penetratio requiritur in homine. Tertia causa est quia homo est animal humidius quam auis, unde humiditates in homine impediunt figurationem pulmonis in multas partes. Ad aliud dicendum quod pulmo in ipsis de radicali complexione est colericus, et aues sunt colerice, et ideo pulmo in ipsis est siccus, in generantibus autem est humidius. Ad aliud dicendum quod, sicut dicit Galenus, super anfractos spuma uno modo causatur ex agitatione, et sic causatur in undis maris ex agitationem uentorum. Alio modo causatur ex ebullitione ut patet in aqua ebulliente. Tertio modo generatur per introductionem uentositatis †inter partes ...† et sic generantur ampulle in aqua pluuiali que sunt signum longitudinis pluuie et omnes iste conueniunt in pulmone, est enim in continua agitatione cum sit uentilabrum cordis, sicut dicit Agustinus. Iterum est prope fontem caloris cum sit prope cor et calor facit ebullire. Item multe humiditates delegantur ad pulmonem quia est in continuo motu et aer ueniens per arterias subintrat illas humiditates, et ideo sanguis spumosus uenit a pulmone. Ad aliud dicendum quod multus uenit propter subtilitatem et ebullitionem sanguinis in arteria.

329-330 v. P.A. 669b25 331 v. P.A. 669a26. 320-322 est pulsus ... quidam] om. M add. V 325 et] est V quod suspirium] uel in suspirium V 326 inimica] unica V 327 iste] ille V 328 est] om. M add. V 331 auibus] in marg. M 332 ueniens] inueniens V 333 et quare] quia V 335 et ideo] non V 336-337 quam ... homine] om. V 337 autem] aer V 339 et] om. V 341 multas] V minutas M 342 in ipsis] om. V 344 galenus] haly quod V 345 undis maris ex agitationem] undis et maris in agitatione V 347 generatur ... et sic] om. M add. V 350 est] om. M add. V fontem] frontem V 351 in] om. M add. V 352 per] et V

352 26

360

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Secunda causa est uicinitas cordis in quo est habitaculum sanguinis. Cor enim per compassionem continue transmittit sanguinem ad pulmonem, sine dolore uenit quia pulmo non habet neruos, et ideo est insensibilis et dolor est sensus rei contrarie. Ad aliud dicendum quod fluxus sanguinis a pulmone est mortalis quia inde sequitur hectica et postea mors, unde iste est ordo, sicut dicit Alexander, quod ex reuante generatur tussis et ex tussi ruptura uene et ex ruptura uene generatur emothosa, ex emothosa empyema et ex empyemate sanies et ex sanie ulcus et ex ulcere hectica et ex hectica mors.

357 continue] om. V 358 ideo est] est om. M add. V et dolor] et om. V 359 inde] V idem M 361 et ex ruptura uene] om. V 362 ex emothosa empyema] nom M add V 362-363 et ex hectica] om. V

XV LiberLiberXV

5

10

15

20

25

30

Questio prima Et iam narrauimus dispositionem membrorum animalium et cetera. Circa quintum decimum librum generaliter duo sunt inquerenda. Primum est de diafragmate. Secundum est de membris nutritiuis. 1. Circa primum queritur primo cum nulla inter regionem sit pellicula diuidens inter illas regiones, quare pellicula sub diafragmate sit maior inter alias. Queritur etiam quare circa latera et coxas ista pellicula diuidens est spissa magis et grossa, circa autem medium est magis tenera et subtilis. Quare etiam mouet intellectum per sui tactum cum intellectus nullius partis corporis sit actus. Quare etiam est maximi sensus et doloris ita quod eius tactu magno fit sufocatio. Quare ex eius tactu ut subascellis prouocatur risus. Et quare si fiat titilatio in uola manuum uel pedum uel subascellis, prouocatur risus. Quare solus homo ridet et non alia animalia. Et quare naturaliter in pueris est risus, in senibus autem tristitia. Et quare tactus in se ipso non prouocat risum, in alio autem prouocat risum. Quare splen est causa risus. Epar autem amoris. Et cor est causa sapientie. Fel autem causa ire et tristitie. Pulmo loquele. Vt habetur per istos duos uersus: cor sapit, pulmo loquitur, fel commouet iras, splen ridere facit, cogit amare iecur. Quare etiam ex actibus indecentibus siue multum noceant uel ledant, magis prouocatur risus. Quare etiam unus risus prouocat alium risum. Quare unus etiam risus uel letitia sunt causa risus, fletus uel tristitia similiter, cum tristitia et letitia sint opposita et nihil unum et idem sit simul causa oppositorum. Quare uuula diuidit inter regionem animalem et uitalem, diafragma inter naturalem et uitalem, sifac inter nutritiuam et generatiuam.



2 Cf. G.A. 715a1 8-9 Cf. P.A. 672b25-35 10-11 Cf. P.A. 673a5-6 25-26 Cf. Flos Medicinae Scholae Salerni 486 / Rezende 942. 1 questio prima] in marg. M om. V 2 et] rubrica V 3 quintum decimum] tertium decimum V librum] restant adhuc V sunt] in V 4 est de] om. V 7 alias] alias regiones V 14-15 et quare ... risus] om. V 16 alia] cetera V 18 in alio ... risum] om. V 27 etiam] om. M add. V 29 alium risum] alias risus V 30 unus] om. V 31 sint] sunt V 32 quare] ad primum istorum dicendum quare V uuula diuidit] cum nulla diuidat V animalem] materialem V 33 sifac inter] sed faciunt V

354 2 35

40

45

50

55

60

65

70

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Quare diafragma omnibus aliis pelliculis est fortior et durior, dicendum quod diafragma separat uitalia a nutritiuis. Et quia in regione uitali est cor quod est membrum nobilissimum ad hoc, ut bene conseruet membra spiritualia, oportet quod sit fortis compositionis et sit ista pellicula spissa et dura maxime. Cum hec membra sint prope stomachum, ubi recipitur crudum et indigestum, in lacertibus est spissior quia oritur ab utroque latere, et ideo uersus radicem suam est grossior. Secunda causa est quia in destro latere est gibus epatis. In sinistro est splen, et ideo, ut melius conseruet ista membra, est spissior in lateribus quam in medio. Ad aliud dicendum quod hec pellicula maior est inter alias, et ideo multum sibi compatiuntur pellicule cerebri a quibus oriuntur nerui sensitiui, et ideo multi sensus et magni doloris, quia est prope cor, dolor est sensus rei contrarie. Eius autem tactus prouocat risum, quia est prope cor in quo radicantur accidentia anime. Alia causa est quia est optimi sensus, et ideo fit titilatio in /281ub/ tactu eius, et inde sequitur risus et similiter in subascellis quia ibi est emunctorium cordis et caro glandulosa que multum communicat cum diafragmate. In uola manus quia ibi est caro temperata et optimi sensus. In plantis pedum quia ille locus est inconsuetus ad tactum, et ideo, quia membra propria assueta tangi unum ab alio, tactus proprius non causat risum sed alienus. Secunda causa est quia ex eadem radice sunt uel oriuntur omnia membra eiusdem corporis. Ad aliud dicendum quod sanguis magis purus et mundus est in homine quam in aliis animalibus, et ideo plus sibi apropriatur risus. Et plus pueris et iuuenibus, quia habent sanguinem puriorem. Et senes quia habundant melancolia que est causa tristitie, et per hanc uiam est epar causa amoris, quia est sanguineus, et quia est causa efficiens sanguinis. Splen autem est causa risus per accidens, quia mundificat sanguinem a melancolia que est causa tristitie. Cor autem causa sapientie est quia in corde generantur spiritus qui sunt media sapientie et cognitionis in homine. Fel autem commouet iras quia continet coleram, et colera generat iram et audatiam magis. Cum sit nimis amara ita, scilicet, quod colerici habent maniacam confidentiam, sicut dicit Haly et Galenus, ex risu sequitur feltus per dilatationem cerebri sicut ex dolore per compressionem. Et nota quod actus inordinati sunt causa risus quia sunt inconsueti. 2. Postea queritur de secundo scilicet de membris nutritiuis. Queritur quare aues et pisces non masticant. Et quare generaliter ruminantia habent quattuor uentres. Et quare etiam in auibus est duplex stomachos scilicet molla et papa. Et quare papa non est in piscibus. Et quare est in quibusdam animalibus et in quibusdam non sicut in ardea. Quare in piscibus est stomachos paruus et sensibilis. 69 Cf. P.A. 674a31-674b16 70 Cf. P.A. 674b16-675a; H.A. 508b27 et seq. 71 Cf. P.A. 675a30. 34 diafragma omnibus]diafragma inter omnibus V 36 quia] quare V 37 membra] V membrum M 38 et] om. M add. V 41 destro] V stomacho M 45 est prope cor] om. V 49 glandulosa] grandinosa V 53 est] om. M add. V 58 hanc] istam V 59 et] om. V 61 autem] enim est V 61-62 est quia ... sapientie] om. V 65 feltus] fletus V 66 actus] om. V 70 scilicet] om. V 71 et] om. M add. V

Liber Liber XV XV 75

80

85

90

95

100

105

110

3553

Quare stomachos paruus primum, sicut papa, est tener et mollis, serus durus sicut iecur. Quare stomachos in auibus rotunde figuratur. Quare etiam in cane est stomachos paruus. Et quare magis ei assimilatur stomachos hominis. Et quare intestina in cane incipiunt ab arto in amplum, in homine autem et in aliis animalibus est e contrario, quia procedunt ab amplo in artum. Quare intestina hominis et in quibusdam aliis animalibus sunt †sex† numero solum. Et quare stercus non inuenitur in piscibus. Vel quare pisces non egerunt. Quare in piscibus requiritur membrum repletum uentositate quod uocatur bastio †uidetur nouem†. Quare in quibusdam animalibus sunt stercora dura in forma pilule ut in soricibus, in aliis uero mollis substantie et compositionis. Quare etiam in homine egestiones sunt citrine et in cane est egestio dura et alba, in bobus et uaccis est uiridis, in auibus nigra introrsum et in superficie alba, in capra nigra. Ad primum istorum dicendum quod aues non masticant quia non habent dentes, et causa huius est quia habent os in longum, et ideo nimis elongatur in capite. Iterum est gracile, et si essent dentes, essent inutiles, quia non est ibi locus ubi posset retineri cibus. Pisces similiter non masticant quia aqua penetraret ad cor. Secunda causa est quia sunt animalia gulosa et statim attrahit stomacus. Tertia causa est quia sunt animalia nimis frigida et flegmatica, et ideo indigent cibo ualde digesto quia non potest eorum stomachos digerere ultra flegma sed est totum flegma quod ab eis digeritur. In ruminantibus est nutrimentum ualde grossum, et ideo habent quattuor uentres. Primum ad continendum cibum ut in tempore quietis reducant ad os et ruminent. Secundum stomachum ut ibi digestio incipiatur. Tertium stomachum ut ibi medietur. Quartum autem habentem ut ibi compleatur. In auibus autem est papa loco dentium quia non habent dentes. Secunda causa est quia sunt uelocis motus et nimia repletio in stomacho impedit eas in uolando. Tertia causa est quia aquirunt sibi cibum uel nutrimentum cum labore et pena ut ibi reseruetur cibus et attrahat stomachos in tempore necessitatis. In piscibus non est papa quia habent dentes et quia non indigent tanta digestione sicut aues.

83 Cf. P.A. 675b12 92-93 Cf. P.A. 662a35-674b20 94-95 Cf. P.A. 662a9-12 96 Cf. P.A. 675a20-25 99-100 Cf. H.A. 507a36 et seq.; P.A. 647b7-15 104-105 Cf. H.A. 508b27ss; P.A. 674b20-22. 74 primum] in marg. M 76 figuratur] figuretur V 77-78 quare etiam ... hominis] om. V 79 intestina] etiam V 84 uel] et V 85 quare] quia V piscibus requiritur ] piscibus multum reperitur de amaro uel felle quia in piscibus requiritur. V 87 quare in] quare in homine est plus egestio quam in aliis animalibus quia in V pilule] pullule V 89 et in] et om. V 90 in bobus et] et bobis autem V introrsum] intus V 101 ruminent] V ruminant M 104 est] V stomachum M 110 tanta digestione] tantam digestionem V

356 4

115

120

125

130

135

140

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Alia causa est a parte obiecti quia habent nutrimentum magis digestum, unde in auibus magnis que uiuunt de rapina, cum sint nimis calide et fortes, quia habent nutrimentum magis digestum et cibum possunt aquirere quando uolunt, cum sint fortes, non est papa, sicut in ardea et falcone et in quibusdam aliis. In piscibus autem est paruus stomachos, quia pisces extenduntur in longum, et ideo non possunt habere amplum stomachum. Secunda causa est quia non digerunt magna digestione, papa est mollis et tenuis in auibus ut minus ponderet et non impediat aues inuolando, et quia non digerit cibum, sed parum remollit et preparat. Ad hoc quod digeratur postea in secundo stomacho, secundus stomachos est durus ut melius digerat et conuertat nutrimentum in coleram, cum /282ra/ aues sint colerice uel iocunde figure, ut minorem locum occupet uel teneat, et quia figura rotunda est capacissima. In cane autem est stomachos paruus, quia multum de puro est suo nutrimento, cum uiuat nutrimento ex eodem modo cum homine. Et ideo stomachos hominis assimilatur stomacho canis quia canis ordinatur ad hominem ad custodiam et ad morem. Vnde sicut ruminantia habent magnas uentres, propter paruum nutrimentum, sic canis habet paruum uentrem propter bonum nutrimentum. Secunda causa est quia canis est animal gulosum, unde si haberet magnum stomachum, tantum commederet quod interficeret se. Eadem causa potest reddi in piscibus. Intestina canis incipiunt in artum ab amplo ut cibaria non cito exeant ab intestinis, sed expectent tempus digestionis quia si essent e contrario, cum multum accipiant de cibo, esset canis in continua diaria uel fluxu uentris, quod idem est. Duo paria sunt intestinorum in homine. In gracilibus digeritur superfluum in quo multum est de puro et necessario membris, in grossis digeritur materia que debet expelli. Et ideo sunt tria gracilia: in primo prima digestio inchoatur, in secundo mediatur, in tertio completur. Eadem ratione sunt tria grossa. Stercus non inuenitur in piscibus quia non digeratur nutrimentum tantum, ut inde possit fieri stercus. Multum habebit de amaro, quia quod est subtile, attrahitur a membris ratione dulcedinis, quod autem est grossum, repudiatur a natura et transmittitur tamquam amarum ad cistinfelis. In animalibus que multum potant, sunt egestiones liquide, in aliis autem que parum uel nihil, dure. Membrum autem plenum uentositate est in piscibus ut melius rare natent, sicut uesice ponuntur pueris addiscentibus natare. Et hoc uult etiam philosophus, ad aliud patet solutio in Pronosticis.

124-127 Cf. H.A. 507b16-17; P.A. 674a25-30 130-132 Cf. P.A. 675a34-675b 135-136 Cf. P.A. 675b34-676a5. 113 et] om. V 118 et non] non om. V quia non] non om. V 119 remollit] V remittit M 121 sint] sunt V uel] om. V 123 puro est] est om. V 124 nutrimento] om. V modo] om. M add. V 129 tantum] totam V 132 accipiant de] accipiatur a V 132-133 quod ... gracilibus] om. V 135 gracilia] om. V primo] corrigo quo M V 137 digeratur] V digeret M 138 stercus] stercora V 142 rare] om. V

Liber XV

5

10

15

20

25

30

35

357

Questio secunda Et modo incipiemus ad dicendum de spermate et cetera. Circa precedentia restant tria generaliter inquerenda, et primo de complexione egestionis. Secundo utrum stomachos nutriatur ex chilo. Tertio de felle. 1. Circa primum sicut dicit Galenus quod omne, quod deciditur ab aliquo, attestatur illi a quo deciditur. Sed chilus est flegmaticus, et egestio que est superfluitas chili, est flegmatica. Propterea egestio expellitur ut mundificetur sanguis, sed sanguis est calidus et humidus, ergo egestio erit frigida et sicca. Propterea sicut dicit Ysaac, complexio sequitur materia et sapor complexione, sed materia egestionis e terrestris sicut materia urine est aquositas, sed materia terrestris est frigida et sicca, ergo egestio erit frigida et sicca. Contrarium dicit Auicenna quod omnia stercora animalium calefaciunt et disiccant. Propterea omne quod nutrit, nutrit per naturam dulcedinis et propter hoc, repudiatur stercus a natura quoniam est amarum. Sed amarus sapor radicatur in calido et sicco, ergo egestio est calida et sicca. Ad hoc dicendum quod complexio uno modo datur a materia et sic egestio esset frigida. Alio modo datur ab efficiente ut lac generatur ex sanguine calido et pinguedo. Sunt tamen frigida ratione efficientis, quia generantur a debili calido, et sic cum omnis urina et egestio generentur a forti calore utroque istorum, est calidum et siccum. Tertio modo datur complexio per commistionem et sic stercus et urina sunt calida et sicca ratione colere, que cum ipsis miscetur quamuis egestio, in quantum est de materia terrestri, debeat esse frigida et sicca. Per hoc patet solutio ad argumentum. Ad primum tamen respondeo et dico quod egestio non uenit a chilo per decisionem sed per scansionem, et propter hoc non oportet quod habeat complexionem chili. Ad secundum dicendum quod egestio non est immediate ad depurandum sanguinem sed chilum, et quia chilus est frigidus et humidus, ideo egestio est contrarie complexionis calida et sicca. 2. Iusta hoc queritur de chilo quod est, secundum circa quod sic proceditur, ultimum nutrimentum corporis est sanguis, sed chilus non est sanguis, ergo non est nutrimentum stomachi. Propterea in habentibus ordinem, destructo priori, destruitur posterius, ergo cum chilus non transeat per secundam digestiuam, non erit obiectum tertie, ergo chilus non nutrit stomachum. Contrarium autem dicit Ysaac quod stomachos attrahit a chilo partem que sibi conuenit.

2 Cf. G.A. 721a29. 1 questio secunda] in marg. M om. V 2 et] rubrica et V et cetera] om. V 3 et] om. V 8 et] ergo V 10 sed sanguis] om. M add. V 10-11 et humidus] om. M add. V 13 egestionis ... materia] om. V 14 erit] est V 15 animalium] om. V 25 miscetur] miscentur V 27-30 uenit ... est] om. M add. V 31 et quia] sed quia V 33 queritur de] queritur quare de V circa quod] quod om. M add. V 34 corporis] cordis V 36 ergo] om. V

358 6 40

45

50

55

60

65

70

75

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Propterea dicit philosophus quod animalia non sanguinea nutriuntur ex non sanguine, sed stomachus non habet sanguinem, ergo stomachos non nutritur ex sanguine sed ex chilo. Propterea dicit Auicenna quod nutrimentum deperditum restaurat, uirtutem confortat et calorem augmentat, sed chilus hec omnia facit in stomacho, ergo chilus est nutrimentum stomachi. Ad hoc dicendum quod quoddam est nutrimentum conuersionis, quod ordinate procedat per omnes digestiones, et de tali loquendo, chilus non est nutrimentum stomachi. Et etiam est quoddam nutrimentum quod generatur per continuam actionem, sicut ex flegmate fit sanguis in qualibet parte corporis, sic dico quod chilus potest nutrire stomachum, potest enim ex chilo per continuam actionem facere sanguinem et inde ros, cambium et glutinum, et sic potest nutriri ex chilo. Alii dicunt /282rb/ quod stomachos nutritur ex chilo quantum ad tunicam interiorem, sed non quantum ad exteriorem. Alii dicunt quod stomachos nutritur ex chilo nutrimento refocilationis, sed non nutrimento conuersionis. Per hoc patet solutio ad argumenta. Et inde accidit quod mica panis in uino leuat sincopante et si summantur in ore, per odorem enim refocilantur spiritus in ore, et sic conualescunt et cessat sincope. Si autem mica panis sit in stomacho, tunc maxime releuat quia cor est prope stomachum. Iusta hoc queritur quare colera inter alios humores separatur maxime a sanguine. Et quare colera transmittitur ad stomachum per inferiora, melancolia autem per superiora. Quare non est aliquis humor confortans retentiuam, cum melancolia confortet appetitiuam, colera autem digestiuam et expulsiuam. Et propter quid receptaculum colere est medium, melancolie autem est magnum et longum. Et quare colera situatur in epate in cistifelis que est in epate, melancolia autem extra in splene. Quare etiam pisces non habent coleram in epate sicut alia animalia. Et quare epar piscium est magis sapidi nutrimenti quam aliorum animalium. Ad primum istorum dicendum quod nutrimentum, in quantum dulce, nutrit et quia colera est amara, plus separatur a sanguine et respuit ipsam naturam plus quam alios humores. Colera autem ratione sue complexionis, cum sit calida, confortat digestiuam ratione sui acuminis, quia modificat intestina, confortat expulsiuam, et ideo ad partem inferiorem delongatur colera quia ibi uiget expulsiua et digestiua, ad partem superiorem delongatur melancolia, quia ibi uiget maxime appetitiuam et melancolia confortat appetitiuam. Et appetitiua et retentiua ab eodem humore confortantur, quia retentiua uiget per frigidum et siccum sicut appetitiua.

40-41 Cf. H.A. 678a27-678b5 69 Cf. P.A. 677a22-23.  51 et glutinum] et om. V ex chilo] om. M add. V 56 mica] unica V leuat] om. V sincopante] corrigo sincopzante M non legitur V 57 sincope] sincopis V 58 sit] fit V 64 autem] om. V 66 situatur] tuatur si V 74 modificat] corrigo modicat M mordicat V 74 et ideo] om. M add. V 75 inferiorem ... partem] om. M add. V 76 delongatur] delegatur V 76-77 et ... appetitiuam] om. M add. V 77 retentiua] V receptiua M

Liber Liber XV XV 80

85

90

95

100

105

110

115

3597

Alii autem dicunt cibi non debent retineri diu in stomacho, et ideo non fuit aliquis humor confortans retentiuam. Ad aliud dicendum quod plus de colera retinetur in felle quam de melancolia in splene, quia fel est concauum et rotundum non splen, licet nimis sit in quantitate quam splen, ne noceat epati. Non autem sic oportuit de splene, quia situatur in opposito latere, et ideo fuit rotunde figure fel, quia rotunda figura inter omnes est capacissima. Ad aliud dicendum quod melancolia magis repugnat principiis uite et complexioni epatis, cum sit frigida et sicca, quam colera, et ideo fel in eadem parte fuit situatum cum epate. Splen autem in opposito latere et in membro uel in receptaculo proprio. Secunda causa est quia colera iuuat digestiuam, cum sit calida, melancolia autem non, sed potius impedit. In piscibus reperitur colera amara quia nutriuntur ex nutrimento flegmatico et respuunt contrarium, scilicet portionem colericam que ualde est amara. Et hac de causa non habent coleram circa epar sicut alia animalia. Et ideo epar in piscibus est sapidi nutrimenti quia non habet aliquam admistionem colere que est amara. 3. Circa tertium queritur primo utrum fel possit causare egritudinem acutam quia, sicut dicit Galenus, morbus acutus aut quia acuitate afligit aut quia cito interficit aut quia continue afligit. Sed utrumque istorum potest facere existens in felle, ergo potest causare acutam egritudinem. Propterea dicunt auctores quod fortis terciana aliquando est acuta, sed colera existens in felle potest facere fortem tercianam, ergo potest facere acutam. Contrarium dicit philosophus quod fel non est causa acutarum egritudinum, et hoc probat sic: acuta egritudo est quando materia dispergitur per stomachum, epar et pulmonem. Materia que est in felle, non sic dispergitur, ergo non potest causare acutam. Secunda eius ratio est talis, quibusdam hominibus in quibus non est fel accidit egritudo acuta, ergo fel non est causa egritudinis acute. Ad hoc dicendum quod quedam est acuta que fit ex materia dispersa per minimas uenas in pulmone, epate et stomacho. Et hec non potest esse materia in felle causa coniuncta, licet possit esse accidens. Et de tali acuta loquitur philosophus. Alio modo dicitur acuta quia afligit acute et continue aut in breui tempore interficit. Et sic potest esse fel causa acute egritudinis. Et sic procedunt rationes in oppositum. Iusta hoc queritur quare superfluitas impuritatis ut stercus et urina numquam facit febrem, superfluitas autem residuitatis quandoque facit febrem. Ad hoc dicendum quod una causa est quia putredo uiget per calidum et humidum. Sed superfluitas impuritatis est terrestris, frigida et sicca. Secunda causa est quia in putredine febrili requiritur ebullitio et permistio puri cum impuro. Sed superfluitas impuritatis non potest ebullire, cum sit grossa et terrestris, non potest fieri permistio puri cum impuro, quia nichil est ibi de puro, et ideo et cetera.

79 autem] om. M add. V 80 aliquis] alius V 83 quia] quod V 84 figura] figuratur V 96 causare] om. V 105 non est fel] om. V 108 esse] om. V

This page has been left blank intentionally

XVI LiberLiberXVI

5

10

15

20

25

30

Quidam habent principium huius XVI libri solum hanc litteram. Iam declarauimus uirtutes et omnes substantias et cetera. Questio prima Iam declarauimus superius quod natura feminarum est debilis et cetera. Circa XVI librum generaliter inquiruntur duo. Primum est de sexu. Secundum est de principiis intrantibus substantiam fetus ut de spermate et de menstruo sanguine. /282ua/ Circa primum quattuor queruntur. Primum est de necessitate sexus. Secundum est de eius quidditate. Tertium de distinctione et confusione sexus. Quartum est de proprietatibus et primo de naturalibus. Secundo de moralibus. 1. Circa primum arguitur, sicut scribitur in secundo De anima, quod unumquodque indiuiduum erat corruptibile. Conlata est ei uirtus generatiua ut saltem in simili specie conseruetur, ergo cum generatio sit contra corruptionem, cum corruptio insit omnibus per naturam communem quia sunt ex contrariis, ergo generatio inerit eis per naturam communem. Sed in elementis et mistis est uirtus generatiua siue sexus, ergo et in uiuentibus. Propterea dicit philosophus in quarto Meteororum quod unumquodque tunc est perfectum, cum potest sibi simile inesse producere, ergo cum omnia uiuentia sint magis perfecta in mistis et elementis, ergo et generatio erit in eis magis intrinseca. Sed illa generant sine sexu ergo et uiuentia. Propterea dicit philosophus in principio quinti decimi quod mas habet potentiam generandi in alio, femina autem in se ipsa. Sed hec potentia est tam in elementis quam in mistis et quam in uiuentibus, ergo et generatio sic erit in elementis mistis et uiuentibus. Ad oppositum est Aristoteles siue philosophus qui dicit quod solum sexus est in uiuentibus, in plantis confusus, in animalibus autem distinctus. Propterea dicit philosophus in quarto decimo quod quanto quid est nobilius tanto ad ipsum plura media requiruntur. Sed nobilior est generatio in uiuentibus quam in elementato uel in misto, ergo ad primum plura media requiruntur. Hec autem non est nisi sexus ergo et cetera. 1-2 Cf. G.A. 731b9 4 Cf. G.A. 726b34; P.A. 648a9 et seq. 15-16 Cf. De an. 415b3-7 21-22 Cf. Meteo. 380a13-16 25-26 Cf. G.A. 716a6-7. 1-2 quidam ... cetera] in inferiori marg. M om. V 3 questio prima] in marg. M om. V 4 iam] rubrica et iam V 5 librum] om. V duo] in marg. M om. V 6 sexu] fluxu V 7 et] om. M add. V 10 est] om. V 11 est] om. V quidditate] quantitate V 12 de] om. V 13 est] om. V 16 ei] om. V 20 et] om. V 22 potest sibi] potest philosophus sibi V simile] V similem M sint] sunt V 23 mistis et] istis V ergo et] et om. M add. V 24 et] om. M add. V 29 oppositum … siue] V primum est M 33 uel in] in om. M add. V primum] ipsum V requiruntur hec] requiritur sed nobilior est generatio uiuentibus hec V

362 2 35

40

45

50

55

60

65

70

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Tunc queritur quare siue propter quid uirtus generatiua in plantis non potest operari in plantis nisi per sexum sed in elementis et mistis sine sexu. Ad primum istorum dicendum quod generatio materialiter est quedam per transitionem huius in hoc, et in hac idem est generans et generatum, et hoc est generatio supra naturam. Et est generatio per quam multi eterna et fit mediante quia idem est generans et generatum. Aut est generatio per uiam multiplicationis ut superiora generant calorem et lumen in istis inferioribus. Sed quod dicitur quod omnis passio magis facta abicit a substantia, et hoc modo generat omne inferius quod cum agit patitur. Sed istud generans aut dat materiam et formam per propagationem, aut supposita materia disposita reducat in ipsam formam de potentia in actum, et hec est per conuersionem. Prima est in uiuentibus, secunda in elementis et mistis, quia ergo prius est dare materiam et formam quam materiam disponere et formam in actum reducere. Iterum quia generans uiuens dat formam que est in qualibet parte tota, simul nec extenditur nec patitur secundum extensionem materie per essentiam. Sed est illa et alia per naturam uirtutis. Forma enim elementorum est eiusdem nature in toto et in parte, et est materialis, extensibilis et particularis secundum extensionem materie. Multum etiam est materialis, et de facili sine sexu potest imprimi. Sed in uiuientibus non est sic, et ideo requirit medium. Hoc autem est sexus, et ideo sequitur sexus in uiuentibus. Per hoc patet solutio ad illud quod querebatur. Ad aliud dicendum quod non est simile de uia generationis et corruptionis. Via enim corruptionis est inordinata, sed uia generationis, cum sit ordinata, requirit mediorum multitudinem, et ideo plus requiritur ad generationem quam ad corruptionem. Licet ergo generatio sit in omnibus per eamdem naturam, non tamen generato immo secundum quod nobilius est, requiruntur plura media. Secunda causa est quia cum elementum generat unam formam numquam unam generat quando alteram corrumpat. Sed in animalibus est ista generatio, quod numquam est sicut alterius corruptio. Cum enim ex consimilibus fiant officialia, consimilia non corrumpuntur sed manent in officialibus. Et hoc est quoniam in formis habentibus ordinem semper posterius supponit prius, in elementis autem non sic est, quare possibile est duas formas contrarias ibi esse, et ideo et cetera. Ad aliud dicendum quod illud quod generat in altero, aut generat quantum ad totum, aut generat quantum ad partem. Quod igitur mas generet in altero, hoc intelligendum est ratione forme et materie, unde hoc est uerum impressiue et effectiue. Sed quod elementum habeat potentiam generandi in altero, hoc est efectiue et non impressiue, quia nichil imprimit, nec aliquid ibi de suo ponit, sed solum efficit, quia uitam formalem efficit et aliam corrumpit, et ideo equiuocatur potentia generandi. 2. Circa secundum arguitur sic, sicut dicit philosophus in fine primi Physicorum: ex non substantiis impossibile est substantiam fieri sed ex mare cum femina fit 35-36 Cf. G.A. 715a17 et seq. 71-74 Cf. Phys. 191b10 et seq. 36 in elementis] in om. M add. V 37 dicendum] om. M add. V 38 et hoc] om. V generatio] V genera M 39 per quam multi] om. V quia] quod V 40 generans] generatio V uiam] quam V 41 magis] magna V 42 generat omne] generant V 43 materiam et] V materia disposita M formam per] V formam ut generans per M aut] que V 46 reducere] ducere V 48 secundum] per V illa] alia V 50 materialis] om. V est] om. V 54 ad aliud dicendum] om. M add. V 59 generat unam] unam V urinam M 60 sicut] om. V 62 formis habentibus] formis non habentibus V 65 illud quod] om. M add. V 67 et materie] V ultime M 69 ibi ... ponit] de sibi V 71 sic] V nec M primi] primis V 72 fieri] om. V 72-73 fit ... femina] ut V

Liber Liber XVI XVI

75

80

85

90

95

100

105

110

3633

substantia et femina substantia et sunt extrema sexus, ergo femininus sexus erit substantia. Propterea dicit philosophus in De morte et uita, omnis causa nobilior est suo /282ub/ causato uel equali. Sed si sexus esset accidens, sexus esset innobilior causa, sed hoc est conueniens, ergo sexus est a substantia. Ad oppositum arguitur, sicut dicit auctor De motu cordis, quod actuum quidam sunt primi, ut uiuere est actus primus anime et exit immediate ab essentia anime. Quidam autem sunt actus secundi et isti egrediuntur a presentia anime mediante uirtute, ut uidere ab anime substantia egreditur mediante uirtute uisiua. Ergo cum generare sit anime et non actus primus, quia si sit numquam cessaret et intra se terminaretur, quod est falsum, ergo generare egreditur ab anima mediante uirtute. Sed illud quod est medium istius exitus, nichil aliud est quam sexus, quare sexus erit uel exit mediante uirtute, igitur sexus erit uirtus uel in genere uirtutis. Sed omnis uirtus est de genere accidentis, ergo sexus erit accidens. Propterea dicit philosophus in sexto Topicorum quod si aliquid commune definiatur ex pluribus partibus, partes definitionis idem sunt in essentia cum definito et e contrario. Si sexus potentia generandi, ergo sexus est potentia, sed potentia est uirtus, sicut dicit Aueroys, ergo cum potentia sit accidens, manifestum est quod potentia erit accidens, dato quod sexus sit uirtus. Queritur secundo utrum sit actiua uel passiua uel utraque, et arguitur sic: uirtus sexus ordinatur ad generationem tertii. Sed generare est agere, ergo hec uirtus simpliciter est actiua. Propterea dicit Algazel in Methaphysica quod uirtus generatiua nobilior est inter omnes uirtutes, et ideo habet delectationem intensiuam in suo opere. Sed ita nobilitas non esset in isto opere, nisi esset simpliciter actiua, ergo et cetera. Ad oppositum est philosophus dicens quod mas est uirtus actiua, femina uero passiua. Mas enim dat uirtutem, femina uero materiam, ergo cum forme sit solius agere et materie proprie pati, sexus masculinus est tantum actiuus, femeninus autem tantum passiuus quare et cetera. Propterea dicit philosophus quod mas et femina sunt contraria. Sed unum contrarium aproximato suo contrario agit et patitur ab ipso, ergo mas et femina utrumque patitur unum ab altero et agit, et quare et cetera. Ad primum istorum dicendum secundum philosophum et Haly quod uirtus generatiua est ramus uirtutis naturalis. Naturalis enim diuiditur in cibatiuam et augmentatiuam et generatiuam. Sed hec generatiua supponit cibatiuam et augmentatiuam. Et quia omnis uirtus generaliter est qualitas uel accidens, ideo, sicut uirtus digestiua est accidens, sic nichil aliud est quam decursus anime supra corpus. Sic dico quod hec influentia uenit ab anima uegetatiua, et simpliciter hec uirtus est accidens, unde omnis uirtus est accidens. Ad primum dicendum quod, cum dicit philosophus, †externo† ex substantiis et †… ex… tene…† materialiter. 87-89 Cf. Top. 139a25-139b16. 73 sexus] om. V femininus] om. V 77 conueniens] inconueniens V a] om.V 79 ab essentia] ad essentiam V 80 anime] a se V 85 igitur] ergo V 88 et] om. M add. V 89 potentia generandi ... sed potentia] om. V 91 accidens] om. V 105 dicendum secundum] dicendum quod secundum V 106 enim] est V 108 quia] quare V 110 et] om. V

364 4

115

120

125

130

135

140

145

150

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Propterea dicit terminum principii proximi ad principium. Vnde sicut quodlibet compositum est materia et forma, sic omne conceptum est ex spermate et menstruo sanguine. Si igitur sexus sit ex mare et feminali †ex...† dicit causam efficientem et non materialem, prima dicit principium remotum et non proximum uel coniunctum. Ad aliud dicendum quod omnis substantia nobilior est quolibet accidente manante ab illo ita operatio anime intellectiue nobilior est quolibet accidente corporis. Sed fluxus ab aliquo duplex est: aut tamquam a principio primo, et sic non fluit generatio a sexu, aut in ratione medii, et sic generatio exit a sexu. Ad aliud dicendum quod sexus aliquando accipitur concrete secundum quod diuidi uidetur per marem et feminam, et sic substantia est in ratione substantie in qua est. Alio autem modo accipitur abtracte prout est in uirtute generatiua, et sic est accidens et non substantia. Ad aliud dicendum quod nulla uirtus naturalis est ita actiua, quin aliquo modo sit passiua. Cum enim omne agens naturale agat per contrarium et omnis talis actio coniuncta non sit sine passione, ideo et cetera. Quia omnis actio est coniuncta cum passione, ideo sexus nec principaliter est actiuus nec passiuus. Sed actiuus principaliter est in mare, passiuus principaliter in femina. Ad aliud dicendum quod materia duplex est quedam que est materia tantum et hec ita patitur, quod nullo modo agit. Alia est materia que non est materia tantum, sed iam habet formam et talis materia est femina, et ideo et cetera. Circa tertium queritur quare primo de distinctione et queritur primo utrum isti duo sexus possint concurrere in id ipsum. Secundo propter quid iste cursus est in plantis, distinctio uero est in animalibus. Tertio utrum hec distinctio sit in omnibus animalibus uel non. Quartum utrum /283ra/ diuersificet speciem. Quinto propter quid confusio est in auibus siue genus promiscuum. Sexto quare in quibusdam sexus declinat ad sexum masculinum, in quibusdam uero ad sexum femeninum. Septimo propter quid generatiua habet organum, augmentatiua autem et digestiua non. Et queritur etiam quare plus in animalibus et non in plantis. Octauo propter quid ipsa organa differant in specie, animalia autem quorum sunt organa non. 3. Circa primum arguitur sic: dicit philosophus quod omne quod agit in contrarium agit, ergo cum omne agens naturale agat in se ipsum, aget in contrarium. Sed contraria non patiuntur concursum et maxime contraria actiua et passiua. Ergo cum mas et femina sint contraria, ut dicit, philosophus numquam mas et femina possunt concurrere. 134-135 v. H.A. 537b23-538b24; G.A. 715a17-716a, 731b17-732a23, 765b6-35 147-148 Cf. Phys. I 5-6. 114 propterea] om. V principium] principatum V 116 si] V sed M 117 prima] om. V uel coniunctum] uel remotum coniunctum V 118 quolibet] om. V 120 aliquo duplex] aliquo fluxus duplex V 121 aut ... sexu] om. V 123 diuidi uidetur] diuiditur V 124 accipitur] om. M add. V 128 coniuncta] om. V 128-129 ideo ... passione] om. V 129 est ... principaliter] om. V 130 principaliter in] principaliter est in V 131 tantum] om. V 134 quare primo] om. V 136 cursus] concursus V uero est] uero sit V 139 est in] V est in animalibus in M 148 omne] om. M add. V 150 sint] sunt V

Liber Liber XVI XVI

155

160

165

170

175

180

185

3655

Propterea in hermafrodito queritur habere utrumque sexum, non est iste sexus concursus nisi per errorem nature. Ergo cum sexus in animalibus a plantis per naturam non concurrit, utrumque sexus in planta sic nec in animalibus. Ad oppositum est philosophus in libro De plantis dicens quod in plantis est confusus in qualibet parte, in animalibus autem distinctus est. Propterea arguitur sic: omnis planta generat et in altero emittendo fructum extra sed in quantum generat, habet naturam maris, in quantum recipit, habet naturam femine, ergo planta habet utrum sexum maris et femine. Ad primum istorum dicendum quod sexus confusus et indistinctus a parte rei et a parte sexus est. In planta a parte rei, quia habet uirtutem generatiuam in qualibet parte et in toto, nec partem sibi determinat, sicut nec digestiua uel augmentatiua in corpore. Dicit enim philosophus in De plantis in secundo quod in plantis sol est sicut pater et in ratione agentis, terra uero sicut mater et in ratione pacientis. Sed ista non habet naturam ueri sexus, sed solo modo proprietatem. Sed animal generaliter animam, que supra uitam requirit principium cognitionis, habet enim cognitionem per tactum et gustum, et ideo requirit medium per quod uiget uirtus cognitatiua, et ideo principium cognitionis est magis distinctum quam principium nutritionis, et ideo habet partem determinatam. Ad argumenta autem dicendum quod contraria non fracta numquam possunt concurrere. Sed contraria fracta debent concurrere in omni actione naturali, sic natura maris confunditur a natura femine in plantis, sicut igitur in medio generato ex contrariis contrahitur mistum per confusionem eodem modo in plantis. Ad uerbum respondendum est quod loquitur de actione que est in elementis que est per conuersionem et non per propagationem. Sed tunc queritur de controuersia philosophi ad se ipsum. Hic et in fine De plantis dicit hoc: enim quod sexus est indistinctus. In fine De plantis dicit quod plantarum quedam sunt femine et quedam masculine. Ad hoc dicendum quod sexus distinguitur: aut a parte rei, que est uirtus et sic cum huiusmodi uirtus generatiua sit in qualibet parte, sic est indistinctus in plantis. Aut a parte operationis secundum magis et minus, et sic est sexus distinctus in plantis, unde magis est fecunda in ratione femine, aut minus in ratione maris. Aut a parte compositionis, ut debetur, aspere sunt mares, tenere autem et molle habent naturam femine. Aut a parte complexionis, ut magis calide et sicce sunt in ratione maris, magis uero frigide et humide in ratione femine. Ad aliud dicendum quod differentia rei duplex est: quedam materialis et quedam formalis. Sexus, ut dicit philosophus in Prima Philosophia, differentia materialis est, et quia materia non diuersifficat rei speciem siue rem in specie, ideo magis distinctus est a femina. In femina communicent in specie specialissima, ubi dicit ipse, quia igitur sexus differentia materialis est, ideo non potuit distinctionem nisi ratione materie ipsius.

 157-159 v. Plant. 37 163-164 Cf. Plant. 44 165-168 v. De an. 414a29 et seq. 175-177 Plant 36, 48 186-188 Cf. Metaphys. 1058a30-1058b25. 152 queritur] V qui diciur M sexus] om. V 154 utrumque] V unde M sic] om. V animalibus] auibus V 157-158 extra sed] om M add V 162 partem] om. V 165 solo] solum V 166 gustus et] et om. M add. V 168 nutritionis] cogitationis V 170 sic] V sicut M 176 est indistinctus in] de distinctus et in V 179 huiusmodi] eius V 181 est] om. M add. V 182 et molle] om. M add. V 185 et] om. V 188 in femina] in forma V 189 non] om. V materie ipsius] materie ipse V

366 6 190

195

200

205

210

215

220

225

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Materia autem propria ipsius sexus sunt organa sexus. Ideo organa differunt in specie ut organa uirilia a muliebribus. Circa sexum duo remanent inquerenda. Primum est de duobus residuis circa distinctionem. Secundum est de proprietatibus sexus. Circa distinctionem primum queritur utrum femina intendatur a natura uel non. Secundo propter quid confusio est in sexu, ut genus promiscuum et cetera, quia supra querebatur. 4. Circa primum arguitur sic: fortis uirtus masculat, /283rb/ debilis uero feminat. Sed omnis defectus est extra naturam et extra intentionem eius, ergo et in femina. Propterea dicit philosophus in sexto decimo quod femina est mas occasionatus, sed omnis occasio est extra intentionem nature, ergo et femina est extra intentionem nature. Ad oppositum est philosophus in quinto decimo, qui dicit quod mas et femina intenduntur in animalibus, mas sicut principium formale, femina autem sicut principium materiale, et arguitur sic: natura intendit uniuersale per se, particulare uero per accidens. Ergo intendit illum sexum qui maxime operatur ad conseruationem animalis. Sed talis est femina, quia femina est mollis et fecunda, mas autem asper et durus ut scribitur in De plantis, ergo femina plus intenditur a natura quam mas. Ad primum istorum dicendum quod natura duplex est: uniuersalis et particularis. Vniuersalis que debetur huic homini, quia homo pertinet huic animali, quia animal per se intendit uniuersale et per accidens particulare. Et hec natura equaliter intendit marem et feminam eo, quod ipsis mediantibus conseruatur uniuersale, et sic loquitur philosophus in decimo quinto. Et est natura particularis, que intenditur propter salutem indiuiduum per se, per accidens autem propter saluationem speciei et hec per se intendit marem. Et quantum ad hanc naturam particularem femina semper est contra intentionem nature uniuersalis. Et ideo dixit philosophus quod femina est quasi mas occassionatus. Ad aliud dicendum quod philosophus debet redere causas a parte nature uniuersalis, medicus autem a parte nature particularis, et ideo dixit Haly quod femina semper sequitur errorem et defectum. Propter quid confusio est in sexu. Ad hoc dicendum quod, sicut dicit philosophus, hec duo sunt genera, que sola nouit ratio nature. Masculus autem et femina per confusionem sunt in plantis sensibiliter et essencialiter. Distincte uero sunt in omnibus animalibus a parte rei, sed a parte sexus quandoque distincte, quandoque indistincte. Hec autem indistinctio quando oritur a parte rei, ut in animalibus uilibus, ut non sanguineus et in putredine generatis, hec autem habet confusionem et incertitudinem sexus, et oritur hec confusio a parte rei. Aut est



200-202 Cf. G.A. 728a17-19, 765b5-10 203-205 Cf. G.A. 716a5-7 207-208 Cf. Plant. 38 221-224 Cf. G.A. 715b et seq. 191 uirilia] V uiri alia M 192 sexum] sextum V 195 circa distinctionem] om. V queritur utrum] queritur primo utrum V 198 primum arguitur] V primum sit uirtus arguitur M 210 pertinet] uel V animal per] animal et per V 212 mediantibus] immediantibus V loquitur] dicit V 213 quinto] sexto V 213-214 salutem ... propter] om. M add. V 216 dixit] dicit V 218 dixit] dicit V 219 sequitur] V loquitur M 220 propter ... in sexu] in marg. M om. V 221 hoc] aliud V aliud litturatum M 223 essencialiter] existenter V 224 distincte] V indistincte M 226 habet] habent V

Liber Liber XVI XVI

230

235

240

245

250

255

260

3677

confusio a parte proprietatis sexus uel quantum ad proprietates sexus. Vna enim est, quod mas debet esse maior femina generaliter in quantitate. Secunda proprietas quod fit audacior et uigorosior. Tertia quod femina patiatur et supponatur, mas uero agat et supponat. Et ideo in animalibus, in quibus iste conditiones confunduntur, sicut in paseribus, modo subcumbit femina, modo masculus. Item in rapacibus, quia maior est femina quam mas, ratione enim sexus habundat hoc indiuiduum, et ratione cuius magnificatur et temperamentum est in eo, ratione cuius fortificatur et defendit ipsum marem. Vnde defenditur ab illa quod est contra naturam maris. Et ideo quoniam hec condictio uel confusio fit maxime in auibus et maxime in rapacibus, ideo genus promiscuum siue confusio in sexu maxime habet fieri circa hoc. Et nota quod dicitur genus dubium cum a parte rei ad neutrum extremum declinat, ut dies uel finis. Sed dicitur epithenum uel promiscuum, cum a parte rei plus declinat ad unum latus, sed quoniam ad proprietates est indistinctum et confusio, ut uolatilibus, rapacibus et leporibus. Sed dicitur esse epithenum a parte sue significationis, promiscuum uero a parte confusionis et indistinctionis proprietatum ipsius sexus ut in quantitate, in actu supponendi uel rapiendi uel defendendi. Sequitur de secundo, scilicet de proprietatibus sexus, et primo de naturalibus. Secundo de moralibus. Circa primum queritur primo de complexione sexus in quantum distinguit uel in quantum est principium distinguendi. Secundo a parte quantitatis. Tertio a parte uite. Quarto a parte fecunditatis uel sterilitatis. Quinto a parte compositionis. Sexto a parte melioris uel peioris nutrimenti. 5. Circa primum arguitur sic: dicit Haly quod complexio calida testiculorum aut nihil generat aut facit feminas, ergo cum femina generetur tam a caliditate quam a frigiditate, caliditas et frigiditas non sunt principium distinguendi sexum. Propterea dicit philosophus quod calidum et frigidum et humidum sunt principia distinguendi accidentia corporea, ut asperum, lene, durum, molle. Sed distinctio sexus non fundatur in accidentibus materialibus, ergo distinctio sexus non erit a calido. Contra dicit Haly quod fortis uirtus masculinat, debilis uero feminat. Et philosophus hic dicit quod temperantia masculinat, distemperantia autem feminat. Sed complexio est principium temperamenti uel distemperamenti, ergo complexio est principium distinguendi sexum. Tunc queritur in quo sexu plus caliditas dominatur, quia dicit Auicenna quod quanto calidior est tanto uirtus fortior et maior. Sed uirtus maior est in mare quam in femina, ergo et calor naturalis.

230 Cf. G.A. 715b et seq. 255-256 Cf. P.A. 648b-10 259-260 Cf. G.A. 765b17-18, 776a30 et seq. 229 fit audacior et uigorosior] grossior V 230 tertia] femina V supponat] corrigo supponatur M superponatur V 231 subcumbit] confundit V 232 item] iterum V 233 magnificatur et] et om. V 236 et maxime] et om. V in rapacibus] in om. M add. V 241 et] om. V 244 problemata de propietatibus sexus] in marg. V om. M 250-251 quinto ... nutrimenti] om. M add. V 253 feminas] feminam V 256 asperum] V aspectum M 259 autem] om. M add. V 260 uel] et V 261 est] erit V 263 tanto uirtus] om. M add. V

368 8 265

270

275

280

285

290

295

300

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Ad oppositum /283ua/ uidetur esse Haly quod complexio calida et sicca testiculorum aut nihil generat aut feminas generat. Sed hec complexio maxime est calida, ergo et cetera. Ad primum dicendum quod tenor uirtutis in fortitudine et debilitate per se est causa prima distinctionis sexus. Et sic dicit Haly quod fortis uirtus semper masculinat et debilis feminat. Sed quoniam fortis uirtus operatur mediante complexione et maxime temperata sit, uirtus sit huiusmodi, consequitur quod intendit et maxime si in testiculis sit. Si autem habeat medium distemperatum, tunc debilitatur uirtus et generat preter intemptionem feminam, que nihil aliud quam mas occassionatus generat masculum sed non feminam. Sed si causa deficiat, tunc nihil generat. Ad obiecta autem dicendum quod caliditas duplex est: quedam naturalis, et hec radicatur in humido aereo, et de tali loquitur Auicenna. Alia uero est accidentalis, et hec distemperantia est in testiculis, et hec uirtutem debilitat et eneruat, et de tali loquitur Haly. Ad aliud dicendum secundum Galenum in libro De complexionibus ubi dicit quod complexio multiplex est: quedam, que debetur generari secundum quod dicimus, quod omne uiuens in quantum tale est calidum et humidum, ut lactuca et quecumque huiusmodi. Secunda est, que debetur climati, sic fere qui sunt in climate calido et sicco, sunt omnes colerici, et in frigido et humido flegmatici, sicut omnes hyspani generaliter sunt colerici. Tertia, que debetur speciei secundum quod dicitur, quod omnis leo est colericus per comparationem ad alia animalia, et omnis homo est sanguineus. Quarta, que debetur sexui secundum quod totum corpus ex reuerbatione caloris a membris generatiuis calefacit et inflamatur, et per abrasionem istorum membrorum efeminatur et redit ad mores femineos, unde est comparando unum indiuiduum ad aliud eiusdem speciei. Sed ista aut est in puncto aut sub latitudine. Si sub latitudine, sicut dicitur quod hominum quidam sunt colerici, quidam flegmatici, quidam sanguinei, quidam melancolici, et hec comparatio est inter plura. Si autem sit in puncto aut est comparatio unius solius ad unum, et de hac dicit Auicenna quod impossibile est quod duo in duo indiuidua concurrant in hac complexione. Et de hac etiam loquitur †Porphirius† quod in unoquoque indiuiduo sunt septem proprietates, quod impossibile est et cetera. Et dicit Auicenna etiam quod complexio est uia in speciem, sic ergo patet quod quantum modum comparando marem ad feminam, ut flegmaticum ad flegmaticum, et iuuenem ad iuuenem. Et eisdem conditionibus obseruatis per istam omnis mas est calidus et siccus et omnis femina est frigida et humida. 6. Circa secundum queritur de magnitudine, qui debent esse maiores utrum mas aut femina, et propter quid hec regula deficiat in rapacibus. 265 esse] om. V 266 hec] om. M add. V 269 prima] om. V 270 uirtus] om. V 271 sit] sed V 274 mas] aliud V 277 radicatur] V inradicatur M 281-282 que ... quantum] in marg. M 282 quecumque] om. V 284 fere qui] femine que V 285 colerici et] colerice V flegmatici] flegmatice V omnes] omnis V 295 est] om. V 296 duo] om. V complexione] comparatione V 297 quod] quas V 299 quod] om. V 300 ad flegmaticum] om. M add. V 304 in] om. V

Liber Liber XVI XVI 305

310

315

320

325

330

335

340

3699

Circa hoc sic arguitur: dicit Auicenna quod ubi terminatur nutritiua ibidem incipit generatiua, et quanto maior est augmentatiua, tanto plus uiget nutritiua. Sed cum in feminis plus uigeat nutritiua quam in maribus, ergo et augmentatiua queritur et cetera. Minor patet quia nutriunt se et fetum. Propterea dicit Boethius quod quantitas sequitur materiam, simplicitas formam. Sed femina plus habet de materia, mas uero plus de forma, ergo et cetera. Ad oppositum est philosophus in fine quarti dicens quod in omnibus generantibus mares sunt maiores et femine sunt minores. Et arguitur sic: dicit philosophus in sexto decimo quod magnitudo animalis uel caloris non est sine magnitudine uirtutis, ergo cum ratione sexus omnes mares sint fortiores feminis, ergo et erunt maiores, sicut habentia sanguinem quam non habentia. Secundo queritur quis sexus sit longioris uite, et arguitur sic: calidum per se operatur ad marem, sed humidum per se operatur ad uitam, quia substinctat uel substinet calidum per accidens, unde humidum nullo modo est consumptiuum principium quantum est de se. Ergo cum dominium calidi sit in mare, dominium autem humidi sit in femina, uita debet abreuiari in mare et prolongari in femina. Ad oppositum est philosophus in fine quarti, qui dicit quod mares sunt longioris uite quam femine. Et arguitur sic: dicit Haly quod complexio temperata est longioris uite post sanguineam. Vnde hic est ordo primo sanginea, demum temperata, demum frigida et humida, demum calida et sicca, et ultimo frigida et sicca. Ergo cum sexus masculinus generaliter plus accedat ad temperamentum, femina uero minus, ergo et cetera. Quod plus accedat, patet quod uirtutis fortitudo adducit ad temperamentum. 7. Tertio queritur quis sexus tardius, scilicet citius infirmetur, et arguitur sic: fortitudinem uirtutis sequitur sanitas, sed sanitas sequitur tardius infirmari, ergo masculi tardius infirmantur. Ad oppositum autem est philosophus /283ub/ in capitulo De matrice qui dicit quod uiri citius infirmantur quam femine. Sed tunc queritur quis sexus magis terminetur ad bonum uel ad malum, et arguitur sic: sicut dicit Galenus et Yppocrates, morbi calidi sunt melioris terminationis quam frigidi. Sed mares frequentius patiuntur a calido, femine autem a frigido, ergo et cetera. Ad oppositum est Yppocrates dicens: quod caput morbi quosdam autem acumen morbi acuti cum igitur in maribus sunt generaliter morbi acuti, ergo †acuties† et acumen et morbus rapiet mares, morbus uero solum feminas, ergo et cetera. Ad primum istorum dicendum quod ad magnitudinem tria requiruntur: uirtus fortis, complexio calida, que fortiter extendit, eleuat et rarefacit, tertio humidum extensibile et obediens. Quantum ad duo prima mares debent esse generaliter maiores feminis, quantum ad tertium accidit, e contrario. Nam humidum molle tenerum magis habundat in feminis quam in masculis, et quoniam duo principia plus operantur quam 

311-312 Cf. H.A. 538a22-538b10 et v. G.A. 721a18 313-315 Cf. G.A. 732a20-24 321-322 H.A. 538a22 et seq. 330331 Cf. H.A. 636b25-35. 305 hoc] V primum litturatum M 306 incipit] recipit V 314 ergo cum] V ergo et erunt cum M sint] sunt V 317 ad marem ... operatur] om. V ad uitam] et uita V 319 quantum] V quam M 324 et humida] et addo humida om. V 325326 ad ... accedat] om. V 326 quod] quia V ad] om. M add. V 332 uel] quam V sicut] om. V yppocrates morbi] yppocrates quod morbi V 335 quod caput morbi] om M add. V 336 cum ... morbi] om. M add V 340 et] uel V 341 molle] ualde V

370 10

345

350

355

360

365

370

375

380

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

unum, ideo generaliter mares debent esse maiores, tardius tamen crescunt et augmentantur extra uterum, mulieres uero breuiores et minores citius tamen debent augmentari. Sed hec regula maxime deficit in uolatilibus et maxime in rapacibus, quia omne uolatile est calidum et siccum. Sed cum est rapax aut habet complexionem elementatam per tres gradus, cum quia uolatile, tum quia rapax, tum quia masculis, sed in feminis reducitur ad temperamentum per naturam sexus cuius materia eleuatur ratione humiditatis quam ponit ratione sexus. Et ideo in rapacibus femine sunt maiores et audaciores. Ad aliud dicendum quod longitudo uite quedam est naturalis et quedam accidentalis, sicut mors. Longitudo enim uite naturalis consistit in resolutione humidi radicalis a calido innato. Vnde dicit philosophus in libro De morte et uita quod calor physicus consumit proprium alimentum. Cum igitur in maribus plus sit de humido radicali quantum ad hoc mas est longioris uite quam femina, loquendo in generali. Aut est accidentalis secundum quod femina minus spermaticat, quia coitus immoderatus maxime accelerat mortem, et hoc uult philosophus in De morte et uita, et hoc idem uult Galenus. Quod igitur mulieres emittunt, est crudum et indigestum, sed mas emittit digestum. Et quod debet esse pabulum caloris naturalis, et hec est materia quantum ad longitudinem uite accidentalem, que consistit in debito regimine respectu laboris, quia femine minime emittunt minime laborant. Propterea in mulieribus emittuntur superflue menstrua, in uiris autem non. Ideo sic mulieres sunt longioris uite quam uiri. Per hoc patet solutio ad obiecta. Quia quamuis mares plus habeant de calido, tamen plus habent de humido radicali, quod est conseruatiuum uite. Mulieres autem plus habent de humido aquoso, quod est potius principium suffocationis quam conseruationis. Et ideo dummodo debite conseruetur plus uiuum naturaliter uir quam mulier. Ad aliud dicendum quod sicut dicit Galenus morborum quidam nocent principaliter sui longitudinem ut quartana ydropisis et morbi de materia frigida isti potius terminantur in mulieribus quam in uiris. Alii qui magis nocent sui acumen, ut febris acuta, que inducit frenesim, et quantum ad istos terminos frequentius est ad malum in masculis quam in feminis. Vnde a gutta uel epilepsia uix liberatur mulier, e contrario autem est de uiro. Ad aliud autem respondendum est per hoc idem quod morbus aut est materialis aut immaterialis, ut epilepsia aut hectica. De morbis immaterialibus generaliter habiliores sunt masculi ad infirmandum quam femine. Vnde hecticam uel effimeram indebitis in uiro decies, in femina uero numquam. Si materialis aut de materia frigida aut de oppilatione uentositatis et sit plus femine. Si de materia calida ut tercianas febres acutas plus uiri quam mulieres. Per hoc patet solutio, quia philosophus loquitur de morbo materiali ex materia frigida generato. 8. Tunc queritur de sexu a parte sterilitatis, et arguitur sic: philosophus dicit in nono et decimo quod mas multiplicat formam et speciem per feminam. Et hoc est quod 353-357 v. De uita et morte 469b28-479b5 358-361 Cf. G.A. 775a32-33 381-382 Cf. H.A. 637a11-15; G.A. 738b10. 344 breuiores et] V breuiores sed hec regula maxime deficit et M 345 maxime] om. V 351 quedam] que V 353 libro] om. M add. V 356 minus] magis V 363 obiecta] argumenta V 365 autem] om. V 368 quidam] V qui M 370 potius] prius V 372 in masculis] in addo a gutta] acuta V 375 aut immaterialis] om. M add. V 377 uero] om. M add. V 377378 si materialis ... femine] om. V 378 de] om. V materia calida] V materia frigida calida M

Liber Liber XVI XVI

385

390

395

400

405

410

415

420

371 11

dicit philosophus in fine primi Physicorum quod materia appetit formam, ut femina masculum, et turpe appetit bonum. Et dicit commentator ibi quod sicut mas se multiplicat in pluribus feminis imprimendo formam in materia, cum ergo homo plus possit generare quam femina portare, ita hoc attenditur fecunditas, ergo et cetera. Propterea dicit philosophus in decimo quod plura requiruntur a parte mulieris quam a parte uiri. Vnde generatio frequentius impeditur a parte femine quam masculi. Ergo cum maius impedimentum inducat sterilitatem, femine magis erunt steriles quam masculi. Ad oppositum est philosophus in fine libri De plantis, ubi dicit quod sexus femineus est fecundior, mollior et fortior, masculinus uero e contrario. Et arguitur sic: fecunditas est in multitudine, sed multitudo /284ra/ rei sequitur materiam, ergo cum femina sit a parte materie, fecunditas sequitur feminam, ergo et cetera. Ad hoc dicendum quod sexus aut distinguitur a parte rei et sic est tantum in animalibus, et sic masculi sunt fecundiores, femine uero sunt steriles. Tamen quia mares dant uirtutem et sunt principium generationis femine ad tempus, femine autem per multum temporis, ideo plus requiritur ad feminam quam ad masculum. Vnde unus masculus plus posset generare quam multe femine portare. Aut est sexus quantum ad proprietates et conditiones, et sic in plantis sic fecunditas non attenditur quantum ad actum generationis, sed quantum ad actum productionis, et quia productio est a materia, et plante et femine plus habent de materia et multum attrahant de nutrimento, sicut et cetera, et sic loquitur philosophus in fine libri De plantis. Tunc queritur de sexu a parte compositionis et arguitur sic: dicit philosophus in duodecimo quod mollities carnis et corporis facit ad bonitatem sensus sexus. Sed tactus et sensus est melior in masculis quam in feminis, ergo et caro melior. Ad oppositum est philosophus in fine quarti, ubi dicit quod compositio mulieris est rara et debilis. Tunc queritur propter quid nerui et iuncture sunt debiliores in feminis quam in uiris. Et quare mulieres sunt tardiores in curendo quam uiri. 9. Postea queritur quis sexus sit melior in uia nutrimenti, quia dicit Auicenna quod omne animal in etate iuuentutis est fortius etate decrepiti. Ergo cum uirtus sit fortior in maribus quam in feminis, mares sunt generaliter meliores quam femine. Propterea dicit philosophus quod, quia femina non habet sperma, non potest complete generare nec decoquere sicut masculi, cum igitur digestio sit melior in maribus quam in feminis, et quanto digestio melior, tanto nutrimentum melius, ergo et cetera. Ad oppositum sunt actores medicine et pratice dicentes, quoniam gallina preualet gallo, et arguitur sic: femina mundificatur per menstruum uel per illud, quod est

382-384 Cf. Phys. 192a20-25 387-388 Cf. H.A. 636b11 407-408 Cf. H.A. 538b10 415-416 Cf. G.A. 726a25 et seq., 727a27 et v. H.A. 634b29, 636a11, 636b15-26; 637a16-36; 639b16 et seq. 384 masculum] masculus V se] om. M add. V 385 ergo] om. V plus] om. V 386 ita] et in V 394 sequitur feminam] V sequitur materiam feminam M 396 uero sunt] sunt om. V 397 femine] om. V 398 requiritur ... masculum] requiruntur ad masculum quam ad feminam V 401 quia productio] quia materia est productio V 402 attrahant] habeant V 414 meliores] mores V

372 12

425

430

435

440

445

450

455

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

in loco menstrui, ergo quanto nutrimentum est mundius, tanto melius. Masculi autem non mundificantur, ergo et cetera. Sed queritur tunc quare in specie porci mas eligitur et femina uero respuitur in omni etate generaliter, in auibus autem est e contrario. Propterea queritur quare in prima etate gallus preualet galline. In secunda autem etate, ut in iuuentute, gallina preualet gallo. Propterea queritur quare bos masculus est melior in regione calida, in quibusdam autem frigidis accidit e contrario. Vltimo queritur que partes sint meliores utrum anteriores uel posteriores aut inferiores, et arguitur sic: dicit philosophus quod pars inferior est maior, superior uero minor, et in aliis animalibus accidit e contrario. Causa autem huius est quia in homine superfluitates descendunt ad inferiora, in aliis autem animalibus partes posteriores sunt altiores, ergo in aliis animalibus posteriores erunt mundiores, ergo et cetera. Ad oppositum autem est Ysaac, dicens quod in ariete et in animalibus partem anteriorem habentibus altera pars anterior est melior. In animalibus, in quibus pars posterior est altior, accidit e contrario, ut in porco et similibus. Ad primum istorum dicendum quod uiri generaliter sunt duriores et rigidiores, sicut uult philosophus in libro De plantis. Vna causa est dispositio materie que est solidior et siccior. Secunda autem causa est uirtutis fortitudo, que potest fortiter coagulare, et hec fuit una causa longioris uite in homine quam in femina. Compositio enim depressa et solida tardius dissoluitur, ut plante quam animalia et elephans quam homo. Ad argumentum dicendum quod duricies corporis, quedam est callosa et innaturalis ex defectu humidi radicalis, ut patet in maribus rusticorum arantium uel in maribus laborantium. Et de tali duricie loquendo quanto tactus peior, tanto in collis peior. Alia est duricies, que uenit per uiam coagulationis, et hec duricies est naturalis, ut digestiua tertia fortiter coagulat. Et de hac duricie loquendo, mas est durior quam femina et hec non impedit tactum. Ad aliud dicendum quod nerui quanto sicciores, tanto meliores et habiliores sunt ad motum non ita sicci, †suple† quod corrumpantur, quia igitur sexus femeninus maxime est humidus. Multum de humido transit ad neruos et iuncturas et ideo et cetera. In uiris autem accidit e contrario eo, quod deficit humidum inrorans et est ibi calidum desiccans. Ad aliud autem dicendum quod bonitas nutrimenti quedam est gratia speciei, ut animalia calida et humida, ubi carnes arietine melius nutriunt corpus humanum, quia sunt calide et humide, sicut caro humana. Quoddam est nutrimentum bonum in genere correctionis et conseruationis in lapsis, et sic est optima caro porcina, quia ratione compositionis cito conuertitur et sic conseruat, ratione complexionis reducit, quia repugnat complexioni calide. Et sic aut est bonitas nutrimenti gratia sexus aut 430-433 Cf. H.A. 494a27-494b11; P.A. 686b25-687a5 440-441 Cf. G.A. 775a13-20. 423 et] om. V uero] om. M add. V 425 queritur] om. M add. V 428 frigidis] feminis V accidit] om. V 429 sint] sunt V aut] uel V 431 et] om. V 432 autem] om. M add. V 432-433 sunt altiores ... posteriores] om. V 433 mundiores] meliores V 434 autem] om. V 436 ut] om. V 439 et] uel V 441 enim] est V 444 in] om. M add. V 445 duricie loquendo] V duricie que loquendo M in collis] intellectus V 447 digestiua] digestio V 452 humidum] om. V 452-453 calidum desiccans] calidum et desiccans V 454 autem] om. M add. V 455 ubi] ut V humanum] V humidum M 458 sic] om. M add. V 459 est] sunt V

Liber Liber XVI XVI 460

465

470

475

480

485

490

495

373 13

nutrimentum istud /284rb/ reccedit a temperamento per calidum et siccum, et sic quanto iunior, tanto melior. Vnde Ysaac omnis fetus matricis sicce quanto iunior et maxime approximatur partui, tanto melior, ut capreolus, hedus, pulli et anseres. Anser tamen animal calidum et humidum est. Si ratione complexionis melior est quando est iunior quam quando est senex, aut senex reccedit a temperamento per humiditatem, ut porcus et agnus, et isti in prima etate minus ualent, unde plus ualet agnus quando est unius anni, et similiter porcus quando est unius anni optimus est. Et nota quod aliquis peccat contra bonitatem nutrimenti a parte compositionis uel a parte complexionis uel a parte infectionis. A parte compositionis, ut anser quia fortis est compositionis, a parte complexionis, ut bos uero ceruus, lepus quia omnes sunt melancolici, et ideo mali sunt. Nutrientia uero ratione infectionis, sicut pulla plura galline peior est quam mas. Et pisces generaliter sunt peiores quam animalia agrestia propter immunditiam carnium, sicut omnis piscis carens squama peior est habente squamas. Dicendum igitur quod mas quantum ad munditiam carnium est generaliter melior, sed quantum ad compositionem quam habet raram mulier uel quantum ad complexionem, quia est frigida et humida, melior est quam masculus. Sed ista regula in diuersis generibus uariatur, quia in auibus femina, ut gallina plus ualet quam gallus, sed antequam ad augmentum deueniat, accidit e contrario. Sed in generantibus aut sic est quod multum peccant per immundiciam, ut in porco, capra, oue, et in talibus mas preualet femine, aut peccant principaliter in complexione, ut caro bouina est multum frigida et sicca. Et quia frigiditas repugnat siccitati in talibus femina preualet mari, ut uacca quam bos licet per accidens et similiter in aliis animalibus melancolicis. Ad aliud autem quod obicitur quod femina mundior est, et cetera, dicendum est quod munditia duplex est: quedam naturalis et quedam accidentalis. Et quod femina menstruat, hoc non est quia habeat carnes mundas, sed quia habet carnes immundas, ideo menstruat. In homine quia habet carnes mundas, ideo non menstruat, et ideo et cetera. Ad aliud dicendum quod omnis femina in quantum deficit a coagulatione et decoctione, debilior est. Sed iste defectus non est in fine sed in medio uel circa medium, et talis defectus, ideo inducit peioritatem. Ad aliud autem quod querebatur de diuersitate bouis et uacce, dicendum quod secundum Ysaac omne animal habet carnes meliores in tempore illo, in quo habet cibum naturalem, plus habundat etiam cibo magis et nutrimento meliori, ut in maio arietes, porci uero in tempore segetum, in partibus uero nemorosis in tempore glandium. Et maxime quando, quia igitur arietes et porci in regionibus nemorosis et siccis uastis reperiunt cibum naturalem, eligunt melius naturaliter magis quam si daretur eis artificialiter, et querunt nutimentum naturale eligendo et tunc mundificantur et depurantur. Et quia ibi habent cibum naturalem, delectantur eorum carnes per motum, 461 iunior] minor V 462 approximatur] approximat V tamen] om. V 463-464 si ratione ... aut] om. V 464 senex] om. M add. V 465 ualet agnus] agnus om. M add. V 466 quando est] om. M add. V aliquis] aliquid V 467-468 uel a ... parte compositionis] om. V 469 uero] om. V 470 plura] om. V 471 generaliter] om. M add. V animalia] om. V 473 munditiam ... ad] om. V 476 sed] om. V 477 immundiciam] immundicionem V 478 porco capra oue] porco et capra et oue V peccant] peccat V 480 et] om. M add. V 482 autem] om. M add. V 483 accidentalis] V accidens M 484 immundas] corrigo mundas M 484-485 sed ... mundas] om. V 490 autem quod] autem dicendum quod V 493-494 in tempore glandium ... nemorosis] om. V 495 reperiunt] V reperuit M 496 naturale] naturalem V 497 et ... delectantur] om. V motum] totum V

374 14

500

505

510

515

520

525

530

535

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

quia igitur mouentur in adquirendo carnes depurantur. Et quia ibi habent cibum naturalem delectantur. Et ideo ibi generaliter animalia sunt melioris nutrimenti ut in Yspania et huiusmodi. Sed hec non habent habundantiam cibi naturalis in partibus istis, sicut graminis, et maxime uacce licet multum appareant de gramine eo quod multum habent de lacte. Et ideo totum quod inuenitur, totum conuertunt, et propter hoc generaliter sunt macre, ideo et cetera. Secunda causa est quia in regionibus desertis et uastis boues arant et laborant eo, quod sunt fortes, et uacce hec autem quiescunt eo, quod sunt debilis uirtutis, et ideo quiescunt et impinguantur. Vacce autem non eo, quod totum quod inueniunt, conuertunt et ideo et cetera. Inde dicitur uitulum si non crescat aratus. Tertia causa est quia caro bouina peccat multum in siccitate, cum est masculus magis siccus. Iterum in regione sicca habet nimiam siccitatem, et ideo bos masculis ratione siccitatis habundantis exit a temperamento. Si autem sit in regione temperata, reducitur ad temperamentum. De carne autem uacce alio modo est, quia plus illa peccat per frigiditatem quam siccitatem, quoniam siccitas reprimitur a sexu. Si igitur sit in regione calida, frigiditas reprimitur per beneficium regionis, et ideo et cetera. Ad aliud dicendum quod querebatur que partes sint meliores, quod in quibusdam regionibus anteriora sunt magis eligenda, ut in ariete, in uolatili et in boue, cum anteriora a calore forti depurentur et superfluitates ad posteriora delegentur unde †…† pars anterior est melior. Et generaliter dicit Ysaac quod pars illa que est in maiori motu, est melior, ut ale in auibus et cauda in piscibus. Et scamosi in piscibus et in omnibus animalibus uel ubi est aliquid loco scame generaliter malum est. Aut sunt animalia in quibus partes posteriores supereminent partibus anterioribus, ut in porco, agno et hedo. In prima etate et in talibus posteriora preualent anterioribus, et sic patet solutio ad quesita. 10. Postea queritur propter quid uir potest effeminari, mulier autem non potest /284ua/ uiraginari per artem sed solum per naturam, unde sunt multi carentes barba, sed mulier numquam habet barbam, sicut uir habet. Ad hoc dicendum ratione logicali primo sic masculus est, sicut bonitas et punctus et perfectio uirtutis quod apparet, quia dicit philosophus quod temperamentum facit masculos. Temperamentum autem est in puncto, distemperamentum autem facit feminas et inequalitas. Quare mas est, sicut habitus, femina autem sicut priuatio. Quia igitur ab habitu potest deueniri in priuatione, non autem e contrario, et ideo et cetera. Secunda causa est, quia dicit Auicenna, quod membra radicalia deperdi possunt, sed deperdita non reparantur. Et ideo cum masculus reddeat ad naturam femine per deperditionem membrorum generatiuorum, hec membra radicalia possunt deperdi, sed deperdita non possunt restaurari. Et ideo mas potest reduci ad naturam femine, femina autem ad naturam uiri non potest reduci. 

534-535 v. H.A. 590a-5, 631b30-632a13; G A. 716b-12, 728a17-19, 741b et seq., 765b9 et seq. 501 appareant] apetant V 502 conuertunt] conuertitur V 503 macre ideo] macre et ideo V 505 fortes et uacce] V debilis uirtutis boues et ideo M eo quod] quia V 509 habet] habent V 509-510 et ideo ... exit] om. V 512 quoniam] quia V 514 querebatur] om. V sint] sunt V meliores quod] meliores dicendum quod V 515 ariete in] ariete et in V 516 depurentur] depurantur V 516-517 unde ... melior] om. M add. V 517 quod] om. M add. V maiori motu] maioris motus V 518 ale] om. V et scamosi] et om. V piscibus in] V piscibus generaliter malum in M 519 aliquid ... malum est] om. V 530 et] om. M add. V 531 deperdi possunt] deperdi non possunt V 533 generatiuorum] generatorum V

Liber Liber XVI XVI

540

545

550

555

560

565

570

575

375 15

11. Postea queritur de proprietatibus sexus moralibus et queritur quis sexus sit magis disciplinabilis, et arguitur sic: molles carnis adgenerat intellectum, sicut dicit philosophus, ergo ubi intellectus sequitur materiam, minus sequitur intellectum, sed hoc est in mulieribus, ergo et cetera. Propterea dicit philosophus in octauo, quod mulier uult castigare et non uult castigari, et corrigere et non corrigi. Hec autem non esset, si melioris esset discipline, ergo et cetera. Ad oppositum autem est philosophus, qui dicit in octauo quod leuiores sunt ad introducendum et astutiores. Propterea pueri maxime sunt disciplinabiles, sed femine sunt similes pueris, ut dicit philosophus, ergo et cetera. Propterea sensibiliter uidemus quod puelle uel puellule maxime disciplinabiles sunt quam pueri, ergo et cetera. Propterea hec queritur quare mulier generaliter plus desperat et minus confidit quam masculus. Et etiam propter quid plus inuidet quam mas. Et propter quid est compacientis nature. Et quare de facili lacrimantur, unde Ouidius: ut flerent oculos erudiere suos. Item queritur propter quid mulier cito decipitur et est sexus fragilis. Et propter quid in regione distemperata sunt maxime sapientes et discrete et uiri stulti et furiosi, in regione autem temperata et frigida accidit e contario. Ad primum istorum dicendum quod disciplina duplex est: aut ratione affectus et in operationibus motiuis, et sic femine generaliter sunt motiores et obedientiores masculis, unde pueretur sicut puer, et terretur similiter ceruus et canis in tempore coitus sunt indomabiles, femine autem sunt pacifice. Aut in opere intellectus, ut in querendo uerum et falsum respuendo, et in his operibus numquam femina consequitur marem. Intellectus enim eius magis est obumbratus quam in mare. Primo modo loquitur philosophus, et per hoc patet solutio quia philosophus loquitur de operibus motiuis et non de aprehensiuis. Ad aliud dicendum quod obicit quod femina est similis puero, qui maxime est disciplinabilis. Dicendum quod similitudo illa attenditur quantum ad emissionem spermatis et non quantum ad impressionem discipline. Ad aliud dicendum quod femina desperat et difidit, tunc quia causam defectus in se portat. Generatur enim ex uirtute debili et ex defectu uirtutis. Et quia habet et sentit istud malum, ideo odit bonum alienum, et inde consequitur inuidiam. Secunda causa est quia femina est ualde humida. Humidum autem nullius est impressionis, cum humidum sit male terminabile termino proprio, sicut dicit philosophus. Mas autem, quia siccus recipit impressionem et est bene terminabile siccum. Et ideo de promisso sibi aliquo diffidit femina ubi confidit mas, sed inuidet 553-554 Cf. Ovidius, Amores I, 690: Neue puellarum lacrimis moueare, caueto: ut flerent occulos eludiere suos. 537 adgenerat] arguat V 540 uult] om. V 543 autem] om. V 545 maxime] om. V 547-548 propterea ... cetera] om. V 549 generaliter] om. M add. V 555 decipitur] despicitur V 559 operationibus] operatione V 560 pueretur] pauent V et terretur] et om. M add. V 562 et in] et om. V consequitur] sequitur V 563 enim] est V 566 obicit] obicitur V 571 istud] istum V inuidiam] inuidia V 572 ualde] om. M add. V

376 16

580

585

590

595

600

605

610

615

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

propter causam iam predictam, aut quia maxime est intenta circa filios suos uel quia circa multa negotia est intenta. Et ideo capit a multis, ut ab ipsis possit extorquere. Et ex hoc causatur inuidia, et ideo inuidia est. Tunc queritur propter quid femina plus diligit natum quam pater. Et queritur quare amor non reuertitur quia mater et pater plus diligunt natos quam nati ipsos. Ad hoc dicendum quod mater plus diligit quia quanto plus habet de rei defectu, quam mas, tanto magis appetit excusare per amorem ardentem istum defectum. Defectus enim maris per filium eleuatur. Secunda causa est magnitudo doloris et pressura respectu patris. Quanto enim aliquid plus ponit in alio, tanto plus diligit illud. Ad aliud dicendum quod omnis dilectio aut est sui ipsius in se aut sui ipsius in alio. Quia igitur patris et matris de natura propria est aliquid in generatis et non e contrario, quia nihil deciditur a natis in parentibus, sicut e contrario accidit, ideo parentes plus diligunt natos quam nati parentes. Secunda causa est quia, sicut dicit /284ub/ philosophus, naturam inquimus desiderare quod melius est, melius est autem esse quam non esse, quia igitur per esse prioris est esse posterius, et non e contrario, ideo amor non reuertitur. Ad aliud dicendum secundum philosophum quod humidum, sicut dicunt, est bene esse terminabile termino alieno, male autem termino proprio. Quia igitur mulieres maxime humide sunt, ad quidquid uident, se conuertunt, unde si uident gaudere, gaudent, si autem tristari, tristantur. Et ex hoc accidit compassio similiter quia est frigida et humida mulier, de facili est passibilis, et ita de facili frigidabilis. Ad aliud dicendum quod de facili lacrimantur quia de facili compatitur. Causa est quia habundat in humiditate. Sed uiri quia sunt sicci et non de facili compatiuntur, ideo nec de facili lacrimantur. Ad aliud dicendum quod una causa est defectus insitus uel innatus, unde quod non potest per uirtutem sue nature, uult obtinere per fraudem. Et ideo, quia iste sexus est naturaliter debilis et deficiens, quod non potest obtinere per uigorem, uult obtinere per fraudem. Et ideo aliud promittit in ore et aliud habet in corde. Secunda causa est mobilitas et inconstantia mentis. Modo enim est in uno proposito et modo in alio. Sed tunc queritur propter quid naturaliter sagax est in malo, in bono uero nec sagax nec audax, immo multum timida. Ad hoc dicendum secundum Auicennam quod quanto una uirtus magis intendit operibus unius rami, tanto magis remittitur in operibus alterius rami, unde bonus in teatro, malus est in studio. Quia igitur mulieres magis intendunt ad opera nature, ideo magis ordinantur ad malum et recedunt ab operationibus intellectus. Et ideo sagaces sunt ad malum, sed subito habent hic quia multum sunt humide, et ideo subito recipiunt a quocumque casu. 576 predictam] dictam V 577 multa negotia] negotia sua V 579 quam pater] quam femina pater V 580 quare] addo 585 pressura] non legitur V 586 plus ponit] V plus potest ponit M 587-590 nota quare pater et mater diligunt plus filios quam e contrario] in marg. alia manu M om. V 592 per] om. V 593 posterius] posterioris V 594 dicendum secundum] V dicendum quod secundum M dicunt] dictum V 601 de] om. V 604 uigorem] uirtutem V 606 in uno] om. V 607 et] om. V 612 ad opera] operibus V 613 magis] om. M add. V

Liber Liber XVI XVI

620

625

630

635

377 17

Secunda causa est ymaginatio continua in istis malis operationibus. Cum enim temperatio maxime ipsas agitet, semper cogitant, si ita accidit quomodo esse agendum. Et ideo cum casus accidit, tam cito sciunt remedium adhibere, quia ante preuise sunt. Ad aliud dicendum quod in opere generationis maxime est uerecundia. Vna causa est quia mulier in opere coitus se ipsam agenerat in recipiendo, uir autem se euacuat et liberat, et ideo et cetera. Secunda causa est quia femina tenet locum materie, mas autem locum forme, in quo gloriatur homo, mulier se in hoc uilipendit. Tertia causa est quia in hoc opere semper mulier recipit, uir autem semper largitur, sicut ergo pauper erubescit de diuite, a quo continue recipit, sicut et cetera. Sed in aliis operibus accidit e contrario, quia circa omnia opera, in quibus est confusio, accidit defectus uel inordinatio. Et quia mas debet esse magis ordinatus et minus deficiens quam femina, ideo et cetera. Ad ultimum quesitum dicendum quod cum femina sit maxime humida inter omnes ratione sexus et ratione speciei est maxime humida. Si igitur sit in optimo climate, per quod eius humiditas reparetur et ad temperamentum reducatur, tanto est discretior et maxime quia ex spermate nobili modo digestio ratione caliditatis loci generatur, ideo et cetera. Secunda causa est quia in illis regionibus femine non laborant, et ideo distrahitur earum humiditas per naturam regionis. Hec autem et in regionibus frigidis multum laborant, et ideo femine sunt minus discrete, uiri autem e contrario et ideo cetera. Et sic patet solutio quesitorum.

617 accidit quomodo esse] acciderent que essent V 620 uir] om. V 623 mulier] et V 624 tertia causa] om. V 625 sicut] sic V 629 dicendum] om. M add. V humida inter] V humida femina inter M 630 ratione sexus] rationes sexus V optimo] ultimo V 632 digestio] digesto V 633 generatur] generantur V 636 ideo] om. M add. V

18

378

5

10

15

20

25

30

35

Peter of Spain, Questiones super libro ‘De Animalibus’ Aristotelis Peter of Spain, Questiones super libro ‘De Animalibus’ Aristotelis

Questio secunda Circa decimum sextum adhuc remanet in querendum de principiis generationis extrinsecis. Et primo de spermate. Secundo de menstruo sanguine. Et primo de spermate quantum ad eius necessitatem. Secundo quantum ad eius generationem. Tertio de comparatione spermatis ad substantiam fetus, utrum sperma sit pars materialis ipsius conceptus uel non. Quarto de spermate quantum ad modum generandi. 1. Circa primum est prima questio utrum sperma sit necessarium in quolibet animali et in quo plus, et arguitur sic: dicit philosophus in decimo quinto quod omne quod est a natura aut est propter esse aut propter bene esse. Sed esse nature non est sine medio per quod conseruatur natura. Hoc autem est sperma et sanguis menstruus, ergo sperma est necessarium nature. Propterea dicit philosophus in decimo quinto quod omnis operatio corporalis fit per medium corporale. Ergo cum generare sit operatio corporalis relinquit medium corporale. Hoc autem non est nisi sperma uel aliquid loco spermatis, ergo et cetera. Propterea dicit philosophus in principio decimo quinto quod sperma est in ratione agentis et factoris, et femina ratione materie quam ponit, est in ratione materie et pacientis. Sed in omni actione naturali exigitur agens et paciens, ergo sperma necessarium est in omnibus. Ad oppositum est philosophus, dicens quod est in quibusdam sic et in quibusdam non. Ergo non est necessarium, cum natura non deficiat innecessarius. Propterea scribitur in fine decimo quinto quod sicut sperma generatur in testiculis, sic lac in mamilis. Sed multa sunt animalia carentia testiculis, ergo non habent sperma sicut non habentia mamillas non habent lac generaliter. Propterea sperma sicut lac ad eumdem /285ra/ finem ordinantur. Sed lac non est in quolibet animali nec in quolibet tempore, ergo nec sperma. Tunc queritur quare sperma est in pluribus quam lac, cum nobilior digestio sit in spermate quam in lacte. Ad primum istorum dicendum quod sicut in omnibus animalibus est cor uel aliquid loco cordis, sicut quedam tela in medio refusa et similiter sanguis et caro uel aliquid loco istorum, sic in quolibet animali est sperma uel aliquid loco spermatis. Sed istud in quibusdam animalibus egreditur per uiam resudationis, ut limositas ab anguilis uel ab animalibus generatis per putrefactionem. Et hec limositas, sicut dicit in decimo sexto, est loco feminis et congregat purum. Item fit sicut sperma. In aliis uero animalibus exit per partem determinatam, sed in quibusdam femina recipit a mare intra, ut asina ab asino, in quibusdam autem 12-13, Cf. G.A. 715b5, 717a15, 744b16-17, 778b11 16-17 Cf. G.A. 736b23-24 19-21 Cf. G.A.729a20 et seq. 25-26 Cf. G.A. 717a21 et seq. 36-37 v. H.A. 569a10-570a24; G.A. 726a8 et seq. 38-40 Cf. G.A. 757a15. 1 questio secunda] in marg. M om. V 2 decimum sextum] XVIm M XV V 6 et] om. M add. V 8 pars] causa V 12 quod] addo 16-17 fit per] reliquid V 19 est in] in om. V 20 agentis et] et om. V 20-21 ratione materie ... actione] om. V 22 est] om. V 23 sic] V sicut M et in] in om. M add. V 25 generatur in] in om. V 27 sicut non...propterea] om. M add. V sicut] et V 30 quare] propter quid V cum] om. V 32 cor uel] corporalis V 35 istud] om. V 39 intra] V extra M

Liber XVI Liber XVI 40

45

50

55

60

65

70

75

19

379

utrumque emittit extra, ut in piscibus. Nam primo generantur oua et postea pater spermatizat super illa, et tunc sunt illa oua habilia ad generationem. Similiter si gallina in utero habet ouum uenti, dummodo sit citrinum, si spermatizet gallus in gallinam, erit ouum primo ineptum, postea aptum ad generationem. Sic ergo non est necessarium sperma in quolibet, sed aliquid loco spermatis. Ad argumenta autem respondeo sic et dico quod quamuis esse speciei sit maxime intentum a natura, non tamen sperma. Et hoc est quia potest esse in quibusdam, sufficit agens uniuersale, et natura numquam facit per duo quod potest facere per unum, sicut scribitur in octauo Physicorum. Sed tunc queritur propter quid omnis planta habet uirtutem generandi sibi simile, non tamen omne animal. Ad hoc dicendum quod in plantis est duplex generatio et una est similis generationi animalis, alia uero non. Vna est sine deperditione substantie, sicut enim animal mediante femine ordinatur ad generationem, sic planta quantum ad semen. In semine duo sunt, unum est pepanum, Galenus pipam, quod ordinatur ad generationem, per exterius uero ad conseruationem, et quantum ad hoc est similis generatio ista generationi animalis, et sicut non omne animal generat mediante, sic nec omnis planta, immo quedam sic et quedam non. Est et alia generatio per decisionem, sed hec generatio in quibusdam est per infixionem in terra, ut in salice siue sambuco si plantetur in terra. Aut est generatio per uiam insertionis ut quando unus ramus inseritur in alio et hoc modo insertionis potest fieri de pomo pirum uel de siluatico domesticum sicut dicit Paladius, et quantum ad istam generationem non est simile in planta et in animali, et causa est uniformitas. Dicit Aueroys in secundo De anima et Haly similiter quantum in plantis est uniformitas in toto et in parte. Et ideo sicut totum generabat et sic pars quelibet, sed in animalibus non est quelibet pars consimilis toto, immo quedam partes uel membra sunt officialia et quedam consimilia. Et ideo fit generatio per illud quod est simile toto. Secunda causa est quia in plantis terra est, sicut stomachos et ab eadem radice uenit nutrimentum et generationis principium. Et ideo non requiritur ulterior digestio in eo quod est principium generationis. Et ideo non est principium sed in animalibus quod generatum est nobilius, ideo exigitur ulterior digestio in eo quod est principium generationis. Et ideo non est principium idem generationis et nutritionis. Immo principium generationis prius digeritur. Ad aliud dicendum quod obicitur de lacte et spermate quod sperma comparatur ad sanguinem menstruum tamquam ad materiam primam in qua imprimit et operatur. Sed ad lac in generantibus et ad uitellum in ouantibus comparatur tamquam ad illud quod perficit et complet. Quia igitur sperma est ratione motoris in omnibus 41-43 Cf. H.A. 539a33, 559b21 et seq., 637b12-15; G.A. 750b5-751a30, 757b1-30 60-63 Cf. Paladius, Opus agricultura XIV sive De insidione, “De pomo”,77-80 68-69 Cf. P.A. 650a20-27. 42 gallinam] gallina V 43 sic] si V 46 et] om. V esse] addo 53 substantie] V simile M femine] om. V 54-56 quantum ... conseruationem] om. V 56 animalis] similis V 57-59 quedam ... decisionem] om. V 61 in] om. M add. V insertionis] per insertionem V 63 in animali] in om. V uniformitas] om. V 64 quantum] quoniam V 65 in parte] in om. V totum] om. M add. V et sic] et om. M add. V 66 consimilis] similis V 68 terra] materia V 69 ulterior] om. V 69-70 in eo ... non est principium] om. V animalibus quod] anima quia V 72 non] om. V 73 prius] plus V 76 et] om. M add. V 77 est ratione] V est in ratione M

20

380

80

85

90

95

100

105

110

115

Peter of Spain, Questiones super libro ‘De Animalibus’ Aristotelis Peter of Spain, Questiones super libro ‘De Animalibus’ Aristotelis

generantibus, materia autem, in qua imprimit, est in ratione mobilis, sicut est menstruum in generantibus et uitellum et lac in generantibus similiter. Et ideo cum animalium quedam generent intra et quedam extra, in generantibus extra debet esse uniformis materia, quia numquam fuerunt extra et quia illud animal nutritur ex nutrimento extra uterum, ideo natura dedit ei nutrimentum magis digestum. Et ideo istud nutrimentum est naturale et per hanc uiam ubicumque est sperma, ibi est nutrimentum respondens scilicet sanguis menstruus uel aliud, et quia menstruum ad hoc quod eliceret animal, exigebatur saporitum cum non esset assuetus extra, ideo oportet quod in lac conuertatur. Et ideo in quibus est fetus completus, exigetur lac quod non fuit assuetus. In quibus autem incompletus generatur ut in ouantibus, cum extra assueti sint, ideo exigitur lac. 2. Sequitur postea de secundo et queritur de primo utrum sperma sit in omni sexu, et arguitur sic: mas et femina distincta sunt in generantibus et in complexionibus. Sed hec animalia, sicut dicit in principio quinti sunt similia arboribus completis, que non sunt uel non possunt generari nihil ex suo simili sicut cedrus ex cedro et pinus ex pino, sed uiles non immo salix ex putredine generatur, sed ita est quod omnis planta nobilis habet semen per quod se multiplicat, ergo similiter generans omne, sed hoc est semen maris et femine, ergo mas et femina est in omni sexu. Propterea dicit quod sperma est superfluitas ultimi cibi in membris, sed iste ulterius cibus est tam in femina quam in mare. Sed dicit Ysaac /285rb/ quod non est aliquis cibus adeo conueniens quod totaliter assimiletur, immo oportet quod sit ibi aliquid superfluitatis, ergo in qualibet erit superfluitas residuitatis in femina sicut in mare. Propterea dicit philosophus quod albumen est loco spermatis, ergo in femina ouum est spermatizatio, ergo et in generantibus. Propterea scribitur in principio quinti quod ex spermate femine et maris fit fetus, ergo et cetera. Proptera dicit in quinto quod mulier spermatizat. Item in decimo dicit quod femina patitur polutionem in somno quando ymaginatur uirum, sicut uir quando ymaginatur mulierem. Ergo cum eadem sit materia polutionis et spermatis, ergo mulieres spermatizant, sicut masculi. Ad oppositum est philosophus, dicens quod mulieres non spermatizant. Et arguitur sic: dicit philosophus quod materia non concidit cum aliis, et hoc in secundo Physicorum, sed femina est in ratione materie, ergo non concidit cum alio genere cause. Ergo cum sperma sit in ratione forme, ueniet a mare solum qui se habet in ratione forme et non femina que se habet in ratione materie. Propterea idem est principium generandi et conseruandi, loquendo materialiter, quia eisdem sumus et nutrimur. Sed illud ex quo nutritur fetus, est in femina ita quod non in mare. Ergo illud quod efficit et mouet, tamen erit in mare et non in femina, quare femina non spermatizat, ut uidetur. 91-93 Cf. H.A. 539a16-23; G.A. 715a25 et seq. 103-104 Cf. H.A. 539a26-27 106-107 Cf. H.A. 634b30-35, 635a3440, 635b31 et seq., 637b25-32; G.A. 739a20 et seq. 109-112 Cf. Phys. II 1-2 114-115 G.A. 744b34-36. 79 et uitellum] et om. V 80 quedam] quidam V et] om. V 86 fetus] V fortis M exigetur] exigitur V quod] quia V 89 de primo] de om. V 91 quinti] ubi dicit V 97 cibus] om. V tam] om. V 101 in femina] om. M add. V 110 non] om. V cum aliis] om. V 111 sed] quod V 112-113 forme ... ratione] om. M add. V 117 ut uidetur] om. V

Liber XVI Liber XVI

120

125

130

135

140

145

150

155

21

381

Propterea philosophus arguit sic: si femina spermatizat, ergo omnes femine spermatizant. Sed conclusio est falsa, quia multe sunt femine non spermatizantes, quia femine nigre non spermatizant, ut habetur in littera. Propterea arguitur sic: ubicumque est spermatizatio ibi est delectatio. Sed multe femine concipiunt sine delectatione, ergo cum hoc necessario non esset si femine spermatizarent, ergo et cetera. Propterea sicut comparatur menstruum ad feminam ita sperma ad uirum. Sed menstruum solum est in feminis quare et sperma solum erit in uiris. Postea queritur utrum mulieres nigre spermatizent plus aliis uel e contrario. Et arguitur sic: dicit philosophus quod mulieres non spermatizant quia non possunt semen digerere, ergo cum nigre sint calidiores, et plus possint digerere, ergo plus spermatizant. Propterea dicit Auicenna quod lac mulieris nigre est melius et magis digestum, ergo cum per eamdem rationem generetur sperma et lac, ergo sperma in nigris erit magis digestum, ergo nigre plus spermatizant. Ad oppositum autem est philosophus dicens quod albe et non nigre plus spermatizant. Ad hoc dicendum secundum Auicennam quod sperma duplex est: quoddam spumosum, spissum, grandinosum, et tale solum est in homine, et tale natum est agere et non pati mouere et non moueri. Alio autem modo accipitur sperma pro quolibet superfluo, emisso in hora coitus. Secundum quod sperma est superfluitas ultimi cibi, et hoc modo in uiris plus, tantum in mulieribus in utrisque tantum. Sed hoc sperma uenit duobus modis: aut per uirtutem fortem et sic est plus in iuuene et in nigris mulieribus quam in albis, quia nigre sunt fortiores albis, sicut dicit Galenus in Passionario. Aut uenit per uiam indigestionis, et sic est aquosum, crudum et indigestum. Et tale plus habundat in feminis quam in maribus, et in albis quam in nigris, et sic loquitur philosophus. Et istud uenit exuberantia materie. Et aliquando est mulier colerica et tunc generantur parua apostemata in uulua et ulcerationes ledentes membra uirilia, et hoc accidit maxime in immundis et retinentibus menstrua. Alio modo respondendum est generaliter, nam in quolibet animali est una, est responsio generalis, quia philosophus intelligit hunc sermonem generaliter in omnibus animalibus, ut dicit, quod si aliquis consideret sermonem meum uniuersaliter, inueniet ipsum esse unum. Et sicut loquendo uniuersaliter quedam spermatizant et quedam non. In completis uero omnes spermatizant, et ubi dicit in uno loco quod femina spermatizat, intelligit de femina completa quando autem dicit alibi quod non spermatizent, intelligit uniuersaliter, quia incomplete non spermatizant. Alio modo possumus respondere, nam de spermate possumus loqui duobus modis: a parte proprietatis, ut quod moueat et sit in ratione motoris et similiter in ratione compositionis, ut sit grossum, spissum, spumosum et grandinosum, et hoc modo cum sperma uiri regulet semper, sperma autem femine reguletur, hoc modo femina non 

141-145 Cf. H.A. 518b et seq.; G.A. 738a30 et seq. 153-157 Cf. G.A. 735a30-736a24, 737a18-737b6. 125 feminis quare et] uiris ergoV erit in uiris] est in feminis V 126 aliis] albis V 127 quod] quia V 128 ergo cum ... digerere] om. V 129 nigre] om. M add. V magis digestum] V magis est digestum M 131-132 ergo ... non] om. V 138 in utrisque] in om. V 141 et indigestum] et om. M add. V 146 nam] om. M add. V una est] est om. V 148 aliquis] alias V 151 de femina ... intelligit] om. M add. V 152 incomplete] V complete M 154 sit in] in om. V 155 grossum spissum] grossum et spissum V et grandinosum] et om. V

22

382

160

165

170

175

180

185

190

Peter of Spain, Questiones super libro ‘De Animalibus’ Aristotelis Peter of Spain, Questiones super libro ‘De Animalibus’ Aristotelis

spermatizat et sic loquitur philosophus. Aut potest accipi absolute pro quocumque spermate et non secundum proprietates et sic femina spermatizat. Per hoc patet solutio ad argumenta. Cum enim comparat animal ad plantam nobilem, et similiter dico quod in omni animali completo et nobili est sperma, intelligendum est tantum, sicut dictum est. Ad aliud dicendum quod albumen non respondet spermati in omnibus preter quam solum in completis, et quamuis in talibus solum femine spermatizent, non tantum propter hoc in incompletis. Ad aliud dicendum quod obicitur de polutione quod non respondet uero spermati. Sed est loco spermatis, non tamen loco spermatis completi quantum ad proprietates spermatis, que sunt regulare et non regulari, agere et non pati. Ad aliud dicendum quod humidum, flegmaticum, aquosum plus habundat in albis quam in nigris. Sed loquendo de spermate humido, grandinoso, magis digesto, plus est in nigris quam in albis, cum uirtus et calor sit in eis fortior. 3. Sequitur de tertio et queritur utrum sperma uiri sit pars materialis concepti, et arguitur, sic efficiens in nullo /285ua/ genere accidit cum materia, ergo cum masculus det uirtutem, ita dat causam efficientem et formalem quod nullo modo materialem. Sed dat sperma, ergo sperma nullo modo potest esse causa materialis ipsius concepti. Propterea dicit Galenus in libro De complexionibus quod tria sunt que habent ordinem inter se ad inuicem: lex diuina que regulat tantum, materia que regulatur tantum, natura que regulat et regulatur, quia recipit uestigium a lege. Et dicit quod quando sequitur legem diuinam numquam errat sed quando sequitur materiam uel naturam materie semper errat ut si materia sit superflua uel diminuta. Si superflua, quando debuit facere quinque digitos, tunc facit sex, quando autem diminuta facit quattuor, cum deberet facere quinque. Si natura regulet in generationem et non reguletur, ergo imprimit ita formaliter quod non materialiter. Propterea nobilior est modus generandi per propagationem quam per conuersionem, sed generans per conuersionem ita dat formam quod non materiam, immo supposita materia imprimit formam oppositam, ergo multo fortius agens per propagationem. Propterea sicut se habet natura respectu operationis, sic agens naturale se habet respectu operationis. Sed agens supra naturam ita imprimit uirtualiter et formaliter quod non materialiter, quare et agens naturale ita imprimet uirtualiter et formaliter quod nullo modo materialiter. Propterea dicit philosophus in capitulo De mistione quod miscibilia debent esse equalia in uirtutibus et potentiis. Alio enim modo esset generatio, ut si ponatur gutta uini in seccana, non est mistio, nam non fuit proportio miscibilium, sed fit generatio. Sperma autem uiri est multum respectu spermatis mulieris et sanguinis menstrui. Ergo cum omne illud quod permiscetur alteri, materialiter debeat speciem retinere. Si sperma 170-171 v P.A. 639b12 et seq. 172-173 Cf. G.A. 729a5-730b32 190-191 Cf. G.A. 723a18-19. 162 non] om. V 165 non … spermatis] om. V 167 humidum flegmaticum] humidum et flegmaticum V 169 nigris] albis V albis] nigris V 171 accidit] concidit V 172 materialem] V naturalem M 173 materialis] om. V 175 inuicem lex] inuicem ut lex V 177 sed] V hec M 177-178 uel naturam] om. M add. V 180 regulet] regulat V generationem] generatione V 181 reguletur] regulatur V non] om. M add. V 182 modus] V modis M per propagationem] V propagatione M 186 natura] V supra naturam M 186-187 se ... naturam] om. V 194 quod] om. V materialiter] om. M add. V

Liber XVI Liber XVI 195

200

205

210

215

220

225

230

23

383

mulieris permisceatur spermati uiri et sanguini menstruo, materialiter speciem retineret. Sed hoc est falsum, ergo sperma non est pars materialis ipsius concepti. Propterea sperma est sicut artifex respectu ipsius artificiis. Si ergo artifex ita imprimit uirtualiter quod non materialiter, ergo et sperma uiri, quare sperma non erit pars materialis concepti. Propterea dicit philosophus de lacte et coagulo, quia uidemus quod coagulum non conuertitur in lac uel substantiam lactis materialiter, immo uirtualiter solum siue formaliter, ergo assimili sperma, ergo et cetera. Ad oppositum est philosophus, dicens quod creatio embrionis †…† est ex spermate uiri et mulieris, ergo est pars materialis concepti. Propterea plus spermatizant quam mulieres, si ergo sperma mulieris est pars concepti, ergo et sperma uiri. Propterea dicit philosophus quod sicut ex uino et aqua fit unum per mistionem, sic ex spermate uiri et mulieris fit unum. Sed in qualibet misto miscibile est pars materialis misti, ergo in qualibet generatione concepti sperma uiri est pars materialis concepti. Ideo queritur de controuersia inter philosophum et medicum, quia medicus ponit materiam uenire ab utroque, philosophus autem a sola femina. Ad hoc dicendum quod sicut queritur utrum femina spermatizet, intelligitur materialiter, sic ista questio utrum sperma maris sit pars materialis concepti, intelligitur uirtualiter. Et sicut sunt multi mares non spermatizantes, sic similiter quidam mares quorum sperma non est pars materialis concepti. Et ponit philosophus exemplum de ouo incompleto quod est ouum uenti quod reducitur ad habilitatem generationis per uirtutem spermatis maris. Similiter ponit exemplum de ouis piscium que similiter per tactum a mare siue a masculo spermatizando super oua reducuntur et fiunt habilia ad generationem. Tertio ponit de perdice quia dicit quod solo auditu maris concipit quamuis nihil imprimat. Quarto ponit exemplum de datilo femina quia si ponatur iusta masculum, si uentus transeat a mare in feminam, maturat ipsum et reddit ipsum fecundiorem, et sic reducit ipsum de potentia in actum quamuis nihil imprimat. Sed in homine et capra et in animalibus completis oportet quod sperma sit materialis pars concepti, et per hoc satis soluitur ad rationes. Nam ad primum dicendum quod duplex est materia unaque est sine forma et est materia tantum. Et de ista intelligit philosophus cum dicit quod materia numquam concidit cum efficiente. Alia autem est materia que est materia subiectum et ita secum deportat formam et talis est materia hominis et animalis. Et hoc modo se habet sperma in ratione talis materie, et sicut generans fuit efficens sic istud sperma quod uenit a generante, sicut patet in motu lapidis siue in proiectione lapidis a manu. 200-202 v. G.A. 729a11-20, 734a14, 739b21, 771b3, 772a22 229-233 Cf. P.A. 636b12-13; G.A. 715a4-7. 196 est falsum] est om. V 197 ipsius] sui V 203 embrionis †...†] homo bonus V 204 materialis concepti] materialis uiri concepti V 205 pars] om. V 206 et] om. V 209 misti ... materialis] om. V 211 inter] om. V 215 et] om. V similiter] sunt V 218 tactum] actum V 223 quarto] V quintum M si ponatur] suponatur V 224 sic] om. V 225 ipsum] om. V 226 completis] V incompletis M 228 quod] om. V forma et] V forma femina et M 230 que est materia] et V 231 formam] V feminam M 232 et] om. V

24

384

235

240

245

250

Peter of Spain, Questiones super libro ‘De Animalibus’ Aristotelis Peter of Spain, Questiones super libro ‘De Animalibus’ Aristotelis

Ad aliud autem dicendum quod non est simile de lege diuina et de natura, quoniam regula diuina est separata et non in mista nature, sed natura est in mista regule diuine. Vel aliter dicendum et melius quod duplex est natura: uniuersalis que intendit, et particularis que operatur. Vniuersalis regulatur a natura diuina et ista ita imprimit uirtualiter et formaliter quod non materialiter. Alia autem est uirtus particularis que operatur in hora coitus et ista inspicit materiam et est amista cum spermate. Et ideo ista /285ub/ imprimit materialiter et non formaliter solum. Ad aliud dicendum quod est simile de generatione per conuersionem et per propagationem, quia generans per conuersionem abicit unam naturam et imprimit et disponit aliam, ut patet in generatione ignis ex aere. Sed in generatione per propagationem non fit resolutio ad naturam primam, et ideo plus requirit et plus disponit materiam. Et ideo non oportet quod solum imprimat uirtualiter immo etiam materialiter, et per hoc patet solutio ad controuersiam. Dico enim quod medicus intelligit in homine solum et pariculariter eo quod tota sua intentio circa hominem uertitur et uersatur. Philosophus autem cum sit artifex specialis, intelligit uniuersaliter non in homine solum sed in aliis animalibus in quibus carentur enim, sicut uisum est, imprimit uniuersaliter et formaliter et non materialiter. Et sic patet solutio quesitorum.

235 quoniam] quando V 240 inspicit] V inspicitur M materiam] naturam V 240-251 amista ... quesitorum] om. V

Liber XVI Liber XVI

5

10

15

20

25

30

35

40

25

385

Questio tertia Circa XVI librum adhuc restat querere de fluxu spermatis. Et primo utrum sperma fluat a toto corpore. Secundo utrum sperma fluat a toto corpore per uiam decisionis uel per uiam deriuationis. 1. Circa primum sic: sicut scribitur in libro De anima et decimo quinto, unicuique indiuiduo data est uirtus generatiua, ut quod non potest continuare per idem in numero, continuet saltim per idem in specie. Sed quelibet pars corporis est corruptibilis, ergo cuilibet parti est conlata uirtus generatiua, ergo sperma fluit a qualibet parte. Propterea illud sperma quod extra format membra omnia in actu, prius in corpore erit in potentia, ergo cum ipsum decisum formet omnia, manifestum est quod sperma uenit ab omnibus membris. Propterea dicit philosophus quod sperma est superfluitas ultimi cibi, sed ista superfluitas est in quolibet membro, ergo sperma fluit a quolibet membro. Propterea digestiua, augmentatiua sunt in quolibet membro, ergo sperma quod est materia generante fluit a quolibet membro. Propterea dicit Auicenna quod relinquitur nutritiue, mandatur generatiue, sed nutritiue materia relinquitur cibus membro, ergo sperma fluit a quolibet membro. In contrarium arguit philosophus sic: si a quolibet membro ueniret sperma, tunc loripes generaret loripidem et monoculus monoculum. Sed multotiens e contrario accidit, ergo a quolibet membro non fluit sperma. Propterea ex spermate generatur fetus sic ex lacte nutritur. Sed lac uenit a membris determinatis in corpore, quoniam generatur a materia interuisa, ergo sperma similiter a parte determinata et non a toto corpore fluit. Sed fluxus spermatis est duplex: unus formalis et sic solum uenit a testiculis, alius materialis et sic fluit a quolibet membro. Ad oppositum in contrarium dicendum quod philosophus non negat quin sperma fluat a toto corpore, sed negat quod non deciditur a substantia cuiuslibet partis corporis. Ad hoc quod tu obicis quod loripes tunc generabit loripidem, dicendum quod uirtus fortis potest suplere defectum illum. Vnde licet non fluat sperma in loripide, uirtus tamen fortis suplet istum defectum et generat pedem ex alia materia. Ad secundum dicendum quod non est simile, nam sperma immediatius et essencialius ordinatur ad conceptum, cum sit principium generationis, quam lac quod est principium nutritionis. Lac enim non nutrit membra nisi prius conuertatur, sed membra immediate generantur ex spermate, et ideo et cetera. 2. Circa secundum sic sicut dicit philosophus in hoc libro: conceptio non est nisi per delectationem, et delectatio per emisionem. Ergo ab illis in quibus est maior delectatio, fluit sperma, sed hoc est in officialibus, ergo ab officialibus fluit sperma. Propterea sicut dicit philosophus in decimo quinto, sperma assimilatur multum cerebro, unde dicit in decimo sexto quod quando homo fuerit multi coitus, debilitatur 3 Cf. G.A. 721b10 et seq. 6-8 Cf. De an. 415a25-416b30 8-10 Cf. G.A. 724b25-28 20-22 Cf. G.A. 722a4-722b5, 724a4-14, 724b35-725a5 37-38 Cf. H.A. X; G.A. 728a10-11. 1-41 questio … debilitatur] om. V 1 questio tertia] in marg. M 18 dicit] addo 21 loripes] corrigo lorpes M 22 ergo a] corrigo ergo sperma a M 25 fluit] in marg. M 39 delectatio fluit] corrigo delectatio fuit M

26

386

45

50

55

60

65

70

75

80

Peter of Spain, Questiones super libro ‘De Animalibus’ Aristotelis Peter of Spain, Questiones super libro ‘De Animalibus’ Aristotelis

eius uisus. Ergo cum cerebrum sit membrum officiale, a membris officialibus fluit sperma plusquam a consimilibus. Propterea scribitur in decimo quinto quod sperma mouet et distinguit materiam concepti, ergo ab illis membris in quibus est maior distinctio, plus fluit sperma, sed hoc est in officialibus, ergo ab officialibus plus fluit sperma. Contra, uirtus generatiua est ramus uirtutis naturalis. Sed uirtus naturalis operatur per consimilia, animalis autem per officialia, ergo a consimilibus fluit sperma et non ab officialibus. Proptera sperma est superfluitas ultimi cibi, sed cibus est et nutrimentum non debetur officialibus nisi per consimilia, ergo a consimilibus fluit sperma et non ab officialibus. Propterea dicit Auicenna quod relinquitur nutritiue principaliter est a membris consimilibus, ergo a similibus membris principaliter fluit sperma, quod concedo materialiter loquendo. Cum enim superfluitas ultimi cibi sit sperma, et cibus non debetur officialibus nisi per consimilia, materialiter plus uenit sperma a consimilibus in quantum consimilia, sed formaliter et uirtualiter uenit ab officialibus, sicut a consimilibus. Ad primum argumentum dicendum quod uirtualiter fluit sperma ab officialibus, sicut a consimilibus, et ratione uirtutis animalis est delectatio in officialibus. Ad secundum dicendum quod sperma fluit plus a cerebro quam ab aliis membris. Sed hoc non est in quantum est officiale, sed in quantum est consimile. Cerebrum enim est eiusdem nature in toto et in parte, sicut sperma. Per iam dicta patet solutio ad tertium argumentum. Circa tertium dicit philosophus quod omnis passio magis /286ra/ facta abicitur a subiecto, ergo cum in coitu sit passio, quia alio modo non esset delectatio, aliquid abicitur a subiecto, ergo sperma uenit a uirtute membrorum. Propterea in generatione fetus a quolibet membro relinquitur uirtus in spermate ad generandum sibi simile. Sed sicut se habet uirtus ad uirtutem sic substantia ad substantiam. Ergo cum substantia, ergo cum uirtus spermatis decidatur a uirtute membrorum subiecti spermatis deciditur a substantia membrorum. Propterea spiritus magis sunt consimiles nisi quam partes membrorum, sed cum spermate deciduntur spiritus, ergo fortiori ratione partes membrorum. In contrarium arguit philosophus sic: quia si sic esset, esset magis dolor in coitu propter solutionem continui. Propterea nullum agens naturale uel artificiale dat aliquid pacienti de ueritate sue substantie. Propterea in generatione per conuersionem que est minus nobilis, generans generato nihil dat de substantia sua. Propterea sperma est ultimi cibi superfluitas, ergo non fluit a ueritate membrorum.

40-42 Cf. G.A. 747a15; Problemata IV 2, 3 et 32 65-67 v. G.A. 723b34-724a2. 42-81 eius …membrorum] om. V 45 fluit] corrigo fuit M 65 quod] addo

Liber XVI Liber XVI

85

90

95

27

387

Iusta hoc queritur de controuersia inter philosophos et theologos. Nam theologi dicunt quod ex ueritate membrorum generatur fetus, quia alio modo non contraheret peccatum originale a parentibus. Ad hoc dicendum quod sperma secundum philosophum non uenit a ueritate membrorum, sed ex superfluitate residuitatis materialiter sed uirtualiter uenit a ueritate membrorun, et sic loquuntur teologi. Vel dicamus quod duplex est caro: quedam est caro penitus coagulata et uersa in naturam membri et talis nec secundum theologycum deciditur in generatione. Et est quedam caro nouiter coagulata et aliqua pars istius bene potest decidi in generatione, et sic loquuntur theologi et hoc non contradicit philosopho. Ad primum argumentum dicendum quod aliquid abicitur a generante, sed hoc non est membrum uel pars membri sed superfluitas ultimi cibi. Vel dicamus quod si aliquid abicitur, hoc est caro nouiter coagulata. Ad secundum dicendum quod uirtus deciditur a uirtute mediante spiritu. Spiritus enim sunt latores uirtutum. Per hoc patet solutio ad tertium.

85-87 Cf. G.A. 725a23-25. 82-96 iusta … tertium] om. V 84 parentibus] corrigo paretibus M 87 loquuntur] corrigo loquitur M 90 decidi] corrigo deciditur M

28

Peter of Spain, Questiones super libro ‘De Animalibus’ Aristotelis

This page has been left blank intentionally

XVII LiberLiber XVII

5

10

15

20

25

30

35

Questio prima Iam ergo narrauimus causam sterilitatis mularum et cetera. Habito de generatione spermatis et de decisione, consequenter queritur de infusione anime in spermate. Primo dato quod sit primo utrum in spermate sit substantialis uirtus. Secundo dato quod sit ibi anima utrum actu uel potentia. Tertio utrum sit motor et perfectio uel sicut motor solum. Quarto cum anima sit ibi in potentia, quid reducat istam potentiam ad actum utrum aliquid aliud. Quinto utrum ista uirtus egrediatur a corpore uel ab anima. Sexto utrum ab anima utriusque parentis uel ab anima patris solum. Septimo utrum ista uirtus sit una numero uel plures. 1. Circa primum sic scribitur in octauo Physicorum: in habentibus ordinem non est ponere posterius sine priori. Sed sperma nutritur et augmentatur, et isti sunt secundi actus, ergo habet primum actum qui est uiuere. Sed uiuere non est nisi ex substantia anime, ergo substantia anime est in spermate. Propterea dicit philosophus quod embrio uiuit uita plante, sed uita in planta est a substantia anime, ergo similiter in spermate. Propterea completum et incompletum non faciunt diuersitatem in specie nec in numero. Idem enim homo est uir et puer, sed fetus completus uiuit a substantia anime, ergo similiter ante complementum. Contra scribitur in libro De generatione quod omnem generationem precedit alteratio actus, forma actiuorum sunt in paciente, et dispositio, ut scribitur in secundo De anima. Ergo sicut formam corporalem precedit dispositio ad illam formam, sic formam spiritualem, ergo ante complementum fetus est ibi uirtus et non substantia. Propterea scribitur in principio decimo quinto et in principio De anima quod unicuique corruptibili data est uirtus generatiua, ut generet sibi simile in specie. Ergo cum anima uegetatiua et sensitiua sit corporalis, data est ei uirtus generandi sibi simile in specie. Ergo fetus ante complementum uiuit et augmentatur a uirtute anime et non a substantia. Propterea omnis causa nobilior est suo causato, ergo cum anima sit impartibilis, si substantia anime esset in generato tunc effectus esset coequalis scilicet anime generati, anime generantis. Sed hoc est impossibile, ergo in generato ante complementum non est substantia anime sed uita. Quod concedo, et ponit philosophus exemplum in decimo sexto de motu proiectorum. Nam sicut in lapide iactato mouetur lapis per uirtutem motoris non per substantiam, unde si statim corrumperetur manus que proiecit lapidem, nichilominus 2 Cf. G.A. 749a10 13-14 Cf. Phys. 252a10-15 22-24 v. Gen. et corrup. 323b et seq.; De an. 416b15-33 26-27 Cf. G.A. 731b5-7; De an. 415b3-7. 1-37 questio … nichilominus] om. V 1 questio prima] in marg. M 2 mularum] corrigo mulierum M 5 primo dato] corrigo secundo dato M 34 uita] corrigo uitam M

390 2

40

45

50

55

60

65

70

75

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

moueretur lapis per uirtutem motoris que est coniuncta lapidi. Vnde manus est principium remotum, uirtus autem est principium coniunctum et proximum. Similiter dico quod sperma uiuit et augmentatur et nutritur per uirtutem decisam a parentibus, et non per substantiam anime. Ad primum in contrarium dicendum quod nutrire, uiuere insunt spermati per substantiam anime. Virtus enim que nutrit et uegetat sperma, egreditur a substantia anime ipsorum parentum. Ad secundum dicendum quod sicut est in spermate, eodem modo in planta est. Nam /286rb/ semen plante uiuit per uirtutem decisam a planta, et illa uirtus est causa anime uegetatiue in complemento. Vnde tu non comparas recte et quia comparas fetum completum ad plantam incompleta. Ad tertium dicendum quod completum et incompletum circa idem non facit diuersitatem in numero, sicut in puero et in uiro eodem super puero et uiro. Sed circa diuersa bene facit et sic est in proposito. Nam incompleta est in fetu a uirtute anime parentum, sed multa completa est a substantia anime ipsius fetus. 2. Circa secundum sic dicit Aristoteles et Galenus in libro De complexionibus: quod omne quod operatur operatur per illud quod est actu, ergo cum operationes anime sint in spermate, oportet quod anima sit ibi actu. Propterea sicut ex anima penitus generatur anima in fetu, sic ex corpore corpus. Sed ex corpore non generatur corpus nisi generans, sic in actu. Ergo ex anima in potentia non potest generari anima in spermate, sed oportet quod sit ibi anima actu. Contrarium autem dicit philosophus in XII, et hoc uolunt medici, quod uirtus naturalis operatur per consimilia, animalis autem per officia. Sed ante complementum fetus non sunt ista membra in actu sed in potentia solum, ergo similiter ibi est anima non in actu sed in potentia. Quod concedo cum philosopho. Ad primum in contrarium dicendum quod operationes anime in fetu apparent per uirtutem anime parentum que est in actu, sicut uirtus motoris est coniuncta actu lapidi qui mouetur. Ad secundum dicendum quod non est substantia de generatione corporis ex corpore et anima ex anima, quia anima magis est formalis et spiritualis quam corpus, et ideo facilius se multiplicat quam corpus, sicut ignis qui plus habet de forma quam aliud elementum, facilius se multiplicat. 3. Circa tertium sic dicit philosophus in decimo sexto: quod embrio si pungeretur, restringeret se, sed non possunt fugere sensitiuum, nisi anima sensitiua esset ibi tamquam perfectio, ergo anima est ibi sicut motor et perfectio. Propterea dicit philosophus ibidem: quod non est simile animal et homo. Vnde prius est animal quam homo. Sed non esset animal nisi esset anima tamquam perfectio, ergo anima est ibi tamquam perfectio et motor. Propterea scribitur in libro De motu cordis quod primi actus exeunt a substantia anime, secundi a uirtute. Sed primi et secundi sunt in spermate. Viuit enim sperma et

53-55 v. De an. 414a12-29; G.A. 736a25-737a18 74-75 Cf. G.A. 736b-5. 38-79 moueretur ... sperma et] om. V

Liber Liber XVII XVII 80

85

90

95

100

105

110

115

3913

nutritur et hoc autem non esset nisi perfigeretur ab anima quantum ad substantiam et uirtutem, ergo anima est in spermate tamquam motor et perfectio. Contra dicit philosophus quod anima est in spermate in potentia et non in actu. Sed omne quod est perfectio est in actu, ergo anima est in spermate tamquam motor et non tamquam perfectio. Propterea anima sensitiua operatur per officialia, uegetatiua autem per consimilia. Sed in spermate non sunt membra ista, ergo non est anima uegetatiua et sensitiua sicut perfectio, sed solum sicut motor. Propterea si esset ibi anima sicut perfectio, tunc embrio esset animal. Sed hoc est impossibile, quia nihil est in genere quin sit in aliqua eius specie. Ergo cum embrio non sit in aliqua specie animalis, embrio non est animalis. Ad hoc dicendum quod anima in spermate est sicut motor et non sicut perfectio ante complementum. Patet enim ita esse motor quod non perfectio et e contrario sicut patet in membro paralitico. Est enim ibi anima tamquam perfectio, non tamen tamquam motor. E contrario autem est de spermate, quia anima est ibi tamquam motor et non tamquam perfectio. Ad primum in contrariun dicendum quod fuit tale. Dicit philosophus quod oculus mortuus non est oculus nisi equiuoce, similiter sperma mortuum, ut sperma polutionis non est sperma nisi equiuoce. Sed in oculo uero est anima tamquam perfectio, ergo in spermate. Istud fuit post argumentum. Et dicendum est quod oculus non est oculus uniuoce, †...† uel sicut eo quod in ipso est anima tamquam perfectio. Vidimus enim in oculo ceco quod anima est uel tamquam perfectio, et tamen oculus cecus non est oculus nisi equiuoce. Similiter dico quod ad ueritatem spermatis non requiritur quod anima sit in eo tamquam perfectio, sed sufficit quod uirtus sit in spermate tamquam motor. Ad secundum dicendum quod fugere noccitiuum potest esse dupliciter: aut ordinate et sic anguila fugit ignem, aut inordinate sic cauda anguile adscisa fugit ignem et iterum regreditur in ignem. Dico ergo quod fugere noccitiuum ordinate est ab anima que est perfectio, sed inordinate non. Et fugere noccitiuum inordinate est in embrione. Ad tertium dicendum quod animal prius est natura quam homo, sed fetus tempore simul est animal et homo, sicut in morte, simul tempore deficit esse animal et homo, et tamen prius natura definit esse homo quam animal. Ad quartum dicendum quod auctor De motu cordis loquitur et de operationibus que fiunt a presentia anime, et non de illis que fiunt a uirtute. 4. Circa quartum sicine reducens aliud de potentia in actum est nobilius eo quod reducitur, sicut ens actu nobilius est ente in potentia. Sed anima est nobilior quam uirtus, ergo uirtus non potest in fetu reducere animam de potentia in actum. Contra, dicit auctor De motu cordis quod secundi actus egrediuntur a uirtute anime, sed secundi actus sunt in spermate, ergo reducuntur de potentia in actum per uirtutem. Quod concedo et hoc uult philosophus.

95-98 Cf. P.A. 640b34-641a7; H.A. 544b15; G.A. 739a22-26. 79-119 nutritur … philosophus] om. V 79 ad] corrigo a M 116 egrediuntur] corrigo egreditur M

392 4 120

125

130

135

140

145

150

155

160

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Ad argumentum autem in contrarium dicendum quod uirtus non est principium primum reducendi animam in fetu de potentia in actum, sed solum medium. Anima enim parentum mediante uirtute decisa a spermate reducit animam in fetu de potentia in actum. 5. Circa quintum sic: potentie diuersificantur, sed spiritus qui sunt latores uirtutum, oriuntur a corpore, nam spiritus generantur ex sanguine, ergo similiter egreditur a corpore. Contrarium dicit /286ua/ philosophus in libro De anima, quod ab anima uegetatiua egrediuntur operationes tres: sed nutrire et aumentare et uiuere. Virtus enim egreditur ab anima et non a corpore. Ad hoc quod obicis dicendum quod uirtutes distinguntur per organa radicaliter et non radicaliter, unde licet uirtus sit formaliter in spiritu tamquam in subiecto deferente, tamen radicaliter egreditur ab anima. 6. Circa sextum sic scribitur in decimo octauo: quod uirtus assimilatiua patris aliquando superat assimilationem matris, aliquando autem est e contrario, unde fetus aliquando assimilatur patri, aliquando anima assimilatur matri. Hoc autem non esset nisi uirtus spermatis exiret ab utroque parente, ergo ista uirtus egreditur ab utroque parente. Contrarium autem dicit philosophus in decimo quinto quod mas dat animam et uirtutem uel formam, et femina materiam, ergo a patre exit uirtus ita quod non a matre. Propterea in generatione per conuersionem patiens nihil dat nisi materiam, et agens uirtutem et formam, ergo similiter est in generatione per propagationem. Ad hoc dicendum quod ab utroque exit uirtus, sed principaliter a patre. Ad primum in contrarium dicendum quod philosophus non negat quin ab utroque ueniat, sed uult quod principaliter ueniat a patre. Ad secundum dicendum quod non est simile, nam in elementis generatio unius est corruptio alterius, per propagationem uel decisionem feminis ex duobus generatur tertium. 7. Circa septimo sic scribitur in septimo Prime philosophie: eadem sunt numero quorum materia est eadem. Sed quelibet uirtus in eadem materia radicatur scilicet in spiritu et calore, ergo uirtus ista est una numero. Propterea motus distinguitur per comparationem ad finem, sed omnes uirtutes et operationes sunt propter eumdem finem in numero scilicet propter complementum fetus, ergo ista uirtus est una numero. Contrarium autem dicit Auicenna et Iohannitius et alii auctores medicine quod uirtus generatiua habet quinque ramos uel uirtutes: perforatiuam, concauam, lenitiuam, asperitiuam, assimilatiuam. Propterea uirtutes et operationes diuersificantur per organa, sed iste uirtutes sunt in diuersis organis, numero ut concaua in stomacho, perforatiua in aure, ergo ista uirtus non est una numero sed plures. Ad hoc dicendum quod iste uirtutes possunt referi ad suum principium a quo oriuntur scilicet ad animam, et sic est una numero et non plures. Et sic loquitur 127-128 Cf. De an. 413a25-413b13 133-135 Cf. G.A. 767b-767b15 137-138 Cf. G.A. 729a10-11 141 v. G.A. 767b15-25, 768a21. 120-160 ad … loquitur] om. V

Liber Liber XVII XVII

165

170

3935

philosophus et procedunt prime rationes, uel etiam per relationes ad finem ultimum uel per relationem ad medium quod est spiritus omnibus istis modis est uirtus numero. Sed referendo ad diuersas operationes diuerse sunt uirtutes in numero, sic sunt operationes. Et sic loquitur medicus qui principaliter considerat operationes. Per hoc patet solutio ad primum argumentum in contrarium. Ad secundum dicendum quod referendo ad operationes diuerse sunt uirtutes numero, sed referendo ad medium uirtutis una est uirtus numero, sicut unum est medium scilicet spiritus. Et nota quod lux aliquando est in materia terrestri, et tunc dicitur carbo. Aliquando in materia aerea, et tunc dicitur flama. Aliquando in materia simplici propria, et tunc dicitur proprie lux. Prime lucis proportionalis est anima uegetatiua, secunde sensitiua, tertie intellectiua.

161-171 philosophus … intellectiua] om. V

394

5

10

15

20

25

30

35

40

Peter of Spain, Questiones super libro ‘De Animalibus’ Aristotelis

Questio secunda Et etiam genus piscium facit oua et cetera. Circa decimum septimum restat querere de mediis uite que sunt media uiuendi animam cum corpore. Et primo de calore. Secundo de spiritu. Circa primum queritur primo utrum calor sit medium uite uel frigus. Secundo queritur utrum iste calor sit igneus uel celestis. Tertio utrum iste calor fluat ab anima. Quartum utrum sit substantia uel accidens. 1. Circa primum sic scribitur in duodecimo: quod natura facit semper quod melius est, et in libro De generatione naturam inquimus desiderare melius. Sed frigus melius est conseruatiuum uite quam calor, quia calor destruit suum subiectum et consumit, frigus autem non, ergo medium uite est frigus et non calor. Propterea in libro Meteororum scribitur quod corruptio in omnibus naturalibus mistis est per putrefactionem. Corruptio accidentalis, scilicet, calidum per combustionem plus operatur ad putrefactionem quam frigidum, sicut innuit philosophus ibidem, ergo frigus melius debet esse medium uite quam calor. Contrarium autem dicit philosophus et omnes auctores medicine quod uita stat per calidum et humidum, unde scribitur in De morte et uita quod calor physicus non cessat depascere suum humidum. Propterea de motu cordis uiuere est se ipso moueri, et in libro Physicorum proprium est animatorum se ipsis moueri, ergo illa complexio que maxime est actiua, est principium uite. Sed hec est calor respectu frigoris, ergo calor est medium uite et non frigus. Propterea agere debetur forme et pati materie, unde quanto res est plus actiua, tanto habet de forma. Sed caliditas inter omnes qualitates est magis actiua, quia agit in subiectum et in obiectum quod non faciunt alie, sicut dicit Ysaac in libro De elementis. Ergo caliditas plus habet de forma, sed uita stat per unionem que est penitus spiritualis cum corpore, ergo medium illius unionis fuit illa complexio que est magis formalis et spiritualis. Hec autem est calor respectu frigoris, ergo calor est medium uite et non frigus. Quod concedo. Ad primum in contrarium dicendum quod licet calidum /286ub/ plus consumat quam frigidum, frigidum tamen non potuit esse medium uite, quia uiuere est moueri, frigidum autem immobilitat. Iterum in iuuentibus est motus a centro ad circumferentiam, ut a corde ad alia membra. Frigidum autem mouet a circumferentia ad centrum. Et per hoc patet solutio ad secundum. Vel dicamus quod quidam est calor extraneus uel extra, et ille operatur ad putrefactionem, sed calor intraneus naturalis non operatur ad putrefactionem. 2 Cf. G.A. 754a20 11-12 Cf. Gen. et corrup. 336b27 15-16 Cf. Meteo. 378b10 et seq. 16-18 Cf. Meteo.379a6; P.A. 743a38, 743b3 19-21 v. De longitudine et breuitate uitae 465a15-16, 469b7-10, 469b22 et seq., 470a20-27 22-23 Cf. Phys 252b23-24 36-37 Cf. Meteo. 339a15-16. 1-40 questio ... ad putrefactionem] om. V 1 questio secunda] in marg. M 19 auctores] corrigo autem M 37 circumferentia] corrigo circumferentiam M per] addo

Liber Liber XVII XVII

45

50

55

60

65

70

75

80

3957

2. Circa secundum sic scribitur in libro Meteororum: quod sicut mistum ex primis miscibilibus, sicut complexiones secunde componuntur ex primis, ergo calor naturalis in corpore uiuente est ex elementis, sicut corpus compositum est ex elementis. Oppositum dicit philosophus in decimo sexto quod iste calor non est igneus, quia calor igneus destruit non uiuificat. Propterea si calor elementaris esset principium uite, tunc omnia mista esset uiuentia quia in omnibus est calor elementaris. Sed hoc est falsum, ergo et cetera. Ad hoc dicendum quod iste calor in specie idem est cum calore celesti igneo. Sed in proprietatibus assimilatur calori celesti, est enim uiuificus, sicut calor celestis, radicatur tamen in calore elementari. Vnde ex partibus igneis nutrimenti generatur iste calor in corde, et quia iste calor est in aliena materia, semper agit in subiectum suum consumendo scilicet in humidum radicale quod est pabulum ipsius. Et istud humidum est aereum et non aquosum, quia humidum aquosum extingueret ipsum, sed humidum est pabulum ipsius. Vnde sicut calor solis ex quo est in aliena materia, sicut in mistis, semper consumit et alterat, et similiter calor igneus, similiter calor nostri corporis. Per hoc patet solutio ad argumenta. 3. Circa tertium sic: anima est res penitus spiritualis, sed calor est forma corporis. Sed ab eo quod est penitus spirituale et immateriale non educitur forma corporalis et materialis, ergo ab anima non fluit iste calor. Propterea omne quod generat aliud, generat illud aut equiuoce aut uniuoce. Anima autem non generat calorem uniuoce, quia anima non est calida, nec equiuoce, quia calor equiuoce generatur per motum, et anima non mouetur, ergo nullo modo fluit iste calor ab anima. Contrarium dicit philosophus in decimo sexto quod iste calor est calor anime. Et ad hoc dicendum quod iste calor materialiter non deciditur ab anima, et hoc probat primum argumentum, sed effectiue et equiuoce. Ad hoc autem quod tu obicis quod anima mouetur, dicendum quod anima est primum principium istius caloris, et cor est proximum principium. Vnde anima mouet cor, et per motum cordis generatur ipse calor. 4. Circa quartum sic: spiritualius est anima quam forma uel materia, sed complexio est medium inter materiam et formam, est accidens et non substantia. Ergo calor qui est medium uniendi animam cum corpore, est accidens et non substantia. Propterea omne quod est obiectum sensus, est accidens. Sed iste calor sensu percipitur, ergo iste calor est accidens. Contrarium dicit Haly quod in corde due generantur substantie: una est calor, et alia spiritus. Propterea calor est naturalis, est medium in uiuendo, spiritus in cognoscendo. Sed actus cognoscendi est spiritualior quam uiuendi, ergo si medium in uiuendo est corpus, scilicet calor, ergo calor est, iste est substantia et non accidens. Ad hoc dicendum quod quidam est calor qui est in membris, et iste est accidens et non substantia. Secundum quod diximus quod epar est calidum, est etiam alius calor

44-45 v. G.A. 736b35-737a7; Gen. et corrup. 30b30; Meteo. 382a7 64 Cf. G.A. 737a et seq. 41-81 circa … calor] om. V

396 8

85

90

95

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

qui est, quia quidem calor mulcebris suauis tactu et iste est substantia et iste est medium. Ad primum in contrarium dicendum quod non est simile, quia inter formam et materiam nihil est nisi sit corpus, elementum enim est primum corpus. Vnde in unione forme cum corpore medium est corpus. Licet enim anima sit penitus spiritualis, corpus tamen est grossum et materiale. Et ideo oportuit quod medium huius unionis esset substantia materialis, minus tantum materialis quam corpus, et subtilior quam corpus uel materia corporis. Ad secundum dicendum quod iste calor est substantia composita ex substantia et forma, sed ratione forme accidentalis est sensus perceptibilis. Et nota quod quidam est calor infixus in membris, radicatus in humido spermatico, et iste non fluit et refluit, sed est radicalis et durat in corpore durante uita. Alius autem est calor qui generatur in corde et epate, et iste calor est fluens. Fluit enim et refluit quia generatur ex materia nutrimenti.

82-95 qui … nutrimenti] om. V

XVIII LiberLiber XVIII

5

10

15

20

25

30

35

Questio prima Iam narrauimus dispositione animalium uniuersaliter et particulariter et cetera. Habito de calore, hic queritur de spiritu. Secundo de exitu anime in esse. Circa primum sic queritur primo de necessitate spiritus. Secundo de quidditate ipsius. Tertio de generatione ipsius. Quarto utrum spiritus nutriatur. 1. Circa primum sic in unione forme cum materia in elementis non requiritur spiritus medium, ergo assimili nec in unione anime cum corpore in uiuentibus. Propterea philosophus in quarto probat quod in omnibus mistis dominantur grauia, ergo cum spiritus sit corpus mistum, in spiritu dominabuntur grauia. Sed grauia elementa, sicut terra et aqua, sunt opauca, ergo spiritus est obscurus et opaucus. Sed medium in cognoscendo debet participare naturam lucis, ergo spiritus non est necessarius in cognoscendo nec in unione anime cum corpore. /287ra/ Propterea cognoscere actus spiritualior est quam uiuere, sed in uniendo medium inter corpus et animam calor naturalis, ergo in cognoscendo erit medium subtilius. Hoc autem non est nisi spiritus, ergo spiritus est necessarius. Propterea anima est lux spiritualis, ergo uiuens animam cum corpore debet habere naturam lucis, sed hic est spiritus, ergo spiritus est necessarius. Propterea anima debet dare sensum et motum corpori per suas uirtutes. Sed uirtus non potest operari sine deferente. Ergo cum spiritus sint latores uirtutum, sicut dicit Auicenna, spiritus sunt necessarii. Propterea in operatione anime cognitiue exterius est lux medium, ergo similiter in operatione interiori lux interior. Sed ista lux interior non est nisi spiritus, ergo spiritus sunt necessarii. Quod concedo. Cum enim uiuere sit moueri ad uitam, requiritur qualitas maxime mouens, scilicet calor, et cum hic requiritur suum pabulum, scilicet humidum, unde cum uirtus anime sit uiuere, ei respondet a parte corporis calor naturalis et uiuificus, et talis uita est in plantis. Sed anima cognitiua uirtutem habet influendi uitam et cognitionem, a parte corporis respondet calor naturalis in animalibus, a parte cognitionis spiritus. Et causa huius est quia nerui in quantum sunt flexibiles, sunt medium in mouendo, in quantum parui et clari in cognoscendo. Et quia uirtus defertur mediante spiritu, quia eadem est natura medii organi et obiecti, ideo medium deferens uirtutem debet habere naturam lucis et propter hoc spiritus est necessarius, quia est lux uel effigiem lucis habens, sicut dicit Auicenna. 2 Cf. G.A. 763b20. 1-12 questio … sit] om. V 1 questio prima] in marg. M 15-16 nec ... spiritualior] om. V 17 medium inter] medium et inter V 19 ergo uiuens] ergo medium uiuens V 20-21 habere ... debet] om. V 21 dare] om. M add. V 29 et uiuificus] et om. V 31 corporis] in marg. M uite V 32 quia] quod V 32-33 in quantum] om. V 33-34 in cognoscendo ... natura] om. V 35 est lux] est om. V

398 2

40

45

50

55

60

65

70

75

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Ad primum in contrarium dicendum quod non est simile, nam forma existens in materia non agit in materiam, sed quiescit ex quo est impressa, sed anima in corpore continue agit. Corpus enim de se est ponderosum et anima mouet ipsum, sed quamlibet differentiam, et hoc facit mediante uirtute. Et ideo requiritur spiritus quia spiritus sunt latores uirtutum. Ad secundum dicendum quod licet spiritus per naturam in mistis sit cum pauca, tamen per uirtutem anime substinentis ipsum et delectantis fit paruus et clarus. Cum enim spiritus esset medium unionis anime cum corpore, et anima est lux et res subtilissima et spiritualis, oportuit quod spiritus esset corpus subtilissimum, secundum quod possibile est naturam substinere et habere formam que subtilior est inter omnes res uel spirituales, hoc autem est lux que format medium in formas corporales et spirituales. 2. Circa secundum sic medium in unione forme cum materia in elementis est accidens et non substantia, ergo similiter in unione anime cum corpore in uiuentibus, ergo spiritus est accidens et non substantia. Propterea in unione anime cum corpore medium est uirtus a parte anime que est accidens et non substantia, ergo similiter spiritus qui est medium a parte corporis, est accidens et non substantia. Propterea lux subito alterat, unde subito uidemus aperto oculo. Sed uidemus spiritus extramittendo quod hoc non negat philosophus, sed negat quod extramissio sit causa uisionis. Ergo cum nullum corpus possit moueri in instanti, spiritus non est corpus. Propterea sicut in sensitiua interiori est lux interior medium, sic in sensitiua exteriori lux exterior. Sed lux exterior non est corpus sed accidens, ergo similiter spiritus qui est lux interior. Contrarium autem dicit Haly quod in corde due substantie generantur: calor naturalis et spiritus. Propterea omne quod est subiectum accidens est, corpus spiritus est huiusmodi. Est enim subiectum deferens uirtutem, ergo spiritus est corpus, quod concedo quia spiritus generantur ex subtiliori parte nutrimenti et omne corpus semper diuiditur in corpus, cum omne continuum sit diuisibile in infinitum. Sed spiritus est corpus subtilissimum secundum quod natura potest aliquod corpus subtiliare. Ad primum in contrarium dicendum quod non est simile, sicut uisum est prius. Ad secundum dicendum quod anima minus repugnat unioni quam corpus. Et ideo natura a parte corporis posuit medium et non a parte anime. Secunda causa est ordo nature, quia natura semper facit quod melius est, et procedit subtiliando. Et propter hoc ponit medium a parte corporis et subtiliat ipsum in fine subtiliationis respectu aliorum corporum ut sit proportionalis anime que est res penitus spiritualis. Sed si esset medium a parte anime, oporteret quod natura procederet ingrossando, ut illud medium aliquam proprietatem haberet cum corpore. Et hoc est

39-40 mouet ... ideo] om. V 40 requiritur spiritus] spiritus om. M add. V 43 delectantis] delectans ipsum V 46 habere] V haberet M 47 spirituales ... in] om. M add. V corporales et] V corporales supra et M 48 forme] om. V 4951 in uiuentibus ... corpore] om. V 52 corporis] corporalis V 55 spiritus] om. M add. V quod] V quia M 56 uisionis] V unionis M 59 sed lux exterior] om. V 61 autem] om. M add. V 63 accidens] accidentis V 64 subiectum] subiectam V 70 corporis] om. M add. V 72 ponit medium] posuit V 74 anime] om. M add. V

Liber Liber XVIII XVIII

80

85

90

95

100

105

110

3993

contra ordinem nature, quia natura semper tendit ad esse melius et nobilius et spiritualius, unde procedit subtiliando et non ingrossando. Ad tertium dicendum quod subito uidemus, sed non subito spiritus coniunguntur cum obiecto. Emissio enim spiritus non est causa uidendi, sed emissio spiritus est causa certitudinis et discretionis in uisu unde dicit Constantinus in libro De oculis quod uisus est discretissimus sensus inter omnes alios. Et hoc est quia in isto sensu spiritus non dedigneratur se coniungere cum obiecto quod non est reperire in aliis sensibus. Ad quartum dicendum quod non est simile de luce interiori et exteriori, nam lux exterior est in aere tamquam in deferente, et ideo est accidens. Sed lux interior /287rb/ est subiectum deferens uirtutem, et ideo oportet quod sit corpus. 3. Circa tertium sic: Et queritur primo utrum spiritus generetur ex opere prime digestiue, secunde uel tertie. Secundo queritur utrum in qualibet parte corporis generetur. Circa primum sic: unicuique membro est uirtus insita ad restaurandum deperditum, quia alio modo non posset continuari in esse. Ergo cum in quolibet membro deperdantur spiritus, in quolibet membro generantur, ergo cum in prima et secunda et tertia digestiua deperdantur spiritus, a qualibet istarum generatur spiritus. Propterea Ysaac dicit quod per aromatica confortantur spiritus in stomacho, et confortatur et reparatur digestio, ergo tam in prima digestiua quam in aliis generantur spiritus. Propterea in corde generantur, sed cor, secundum philosophum, est principium secunde digestiue, generat enim sanguinem secundum ipsum, ergo a secunda digestiua generantur spiritus. Contra dicit Auicenna quod ex grossiori parte nutrimenti fit membrum uel pars membri, ex subtiliori calor naturalis et spiritus, sed membrum uel pars membri non fit nisi a tertia digestiua, ergo spiritus generantur a tertia digestiua. Circa secundum huius sic: spiritus generatur ex tertia digestione, sed tertia digestiua est in quolibet membro, ergo spiritus generatur in quolibet membro. Propterea spiritus est medium unionis anime cum corpore, sed in quolibet parte unitur anima cum corpore, ergo spiritus generantur in qualibet parte. Contrarium dicunt auctores quod generantur in corde. Ad primum dicendum quod spiritus generantur ex opere tertie digestiue. Ad primum in contrarium dicendum quod licet in quolibet membro generentur spiritus, ut in epate et corde, hoc non est nisi per naturam tertie digestiue. Epar et cor habent uirtutem tertie digestiue per quam nutriuntur, et per illam uirtutem generantur spiritus. Per hoc patet solutio ad tertium. Vel dicamus quod philosophus non ponit generationem sanguinis et secundam digestiuam nisi tamquam in principio recto. 97-99 Cf. P.A. 650a30 et seq., 666a, 667a10 113-114 Cf. P.A. 650a32-12; G.A. 740a21-740b12, 743a7-8. 78 sed] et V coniunguntur] coniungitur V 80-81 in uisu ... discretissimus] om. M add. V 84 est accidens] est om. V 87 uel] V utrum M 89 corporis] V corpus M 92-93 in quolibet ... deperdantur spiritus] om. V 94 stomacho et] et om. V 97 propterea ... generantur] om. V 98 generat enim sanguinem] generatur enim sanguis V 100 fit] V sit M 102 nisi] non V a tertia] V actus M generantur a tertia] V generantur actus M 103 generatur] V generantur M digestione sed tertia] om. V 111 et per] et om. V generantur] generatur V 114 nisi] non V

400 4 115

120

125

130

135

140

145

150

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Ad secundum dicendum quod quedam est generatio, ut hic spiritus, scilicet ex nutrimento, et sic aromatica in stomacho non reparat spiritus, nec etiam in cerebro aromatica reparat spiritus nisi per uiam refocilationis. Cum gaudent enim spiritus aromaticis et confortantur et uigorantur et etiam excitantur, et hoc modo per uiam istam reparantur. Ad secundum quesitum dicendum quod in quolibet membro deperduntur spiritus et regenerantur. Sed in corde est generatio sensibilis et munera spiritum unde tamquam in radice. 4. Quarto queritur utrum spiritus nutriantur. Ad hoc dicendum quod spiritus non nutriuntur et causa hec est sua subtilitas et parua quantitas. Est enim corpus minimum quod potest facere natura. Vnde cum illud quod nutritur pro parte, restauretur per nutrimentum non pro toto, quia membrum abscisum non potest regenerari per nutrimentum. Ideo cum spiritus sint corpus subtilissimum, non potest deperdi una pars sine alia, ideo spiritus non nutritur. Sed cum deperditur, unus spiritus nouus regeneratur. Vnde ex nutrimento si deperditi sunt mille spiritus subito, mille statim regenerantur, sic ergo dico quod spiritus non nutritur sed spiritus regeneratur. Et nota quod sicut est quidam calor spermaticus radicalis in membris et quidam fluens qui generatur in corde, sic est quidam spiritus radicalis complantatus in membris et isti spiritus radicales sunt multi in quolibet membro et continue deperduntur secundum partem, sed secundum totum non durante uita. Sicut enim humidum radicale continue consumitur secundum partem et in fine consumptionis quando totum consumptum est, uenit mors naturalis, sic spiritus radicales secundum partem continue deperduntur et quando pro toto pereunt sequitur statim mors naturalis que destinata est unicuique indiuiduo per naturam. Circa secundum queritur primo de anima uegetatiua et sensitiua. Secundo specialiter de intellectiua. 5. Circa primum queritur primo utrum uegetatiua et sensitiua exeant in esse per generationem uel per creationem quia quemadmodum se habet forma misti ad mistum et forma elementi ad materiam primam, sic forma uiuentis ad uiuens. Sed forma elementi exit de potentia materie, et forma misti ex unione miscibilium, ergo similiter forma uiuentis exit a potentia materie, ergo per generationem et non per creationem. Propterea scribitur in De celo et mundo quod omne quod cadit sub corruptione, cadit sub generatione. Vegetatiua et sensitiua cadunt sub corruptione, ergo exeunt in esse per generationem. Propterea scribitur in secundo Physicorum capitulo et De casu et forma quod frustra est illud quod non includit quod intendit, ergo cum finis nature sit anima sensitiua, illam includet. Aut aliter natura esset frustra, ergo sensitiua exit in esse per generationem, ergo multo magis uegetatiua. 146-148 Cf. De caelo 279b20-21. 115 scilicet] sed V 117 nisi] om. M add. V 120 secundum] om. V 121 munera] V nimera M 123 quarto ... hoc] in marg. M ad quartum litturatum M 124 hec] huius V quantitas] qualitas V enim] om. M add. V 126 regenerari] generari V 127 sint corpus] sit V 128 cum] om. V regeneratur] generatur V 129 sic] V sicut M 131 membris et] et om. V 133 membro et continue] V non legitur M 135 fine] finem V 136 est] om. M add. V sic] V si M 138 per] secundum V 139 et] om. V 141 primo] om. M add. V 146 mundo quod] quod addo sub corruptione] om. V 147-148 uegetatiua ... generationem] om. V 149 et forma] et om. V 150 includit] inconcludit V 151 includet] includit V

Liber Liber XVIII XVIII

155

160

165

170

175

180

185

190

4015

Ad oppositum sunt theologi et Agustinus arguit sic uita est nobilior omni forma naturali, ergo uenit a nobiliori quam sit forma misti et elementi. Sed ante uiuens non sunt miste due forme, ergo a forma naturali non generantur uegetatiua et sensitiua, sed exeunt in esse per creationem. Propterea radix nature est a materia, sed quod non ex exigentia materie, non exit a materia. Sed talis est anima sensitiua et uegetatiua, ergo non exeunt a materia, sed exeunt in esse per creationem. Propterea per contactum omnis naturalis est, ut scribitur in secundo De generatione, ergo illud quod infugit contactum, non est a natura, talis autem est forma uiuentis, ergo non a natura sed ab agente supra naturam. Tunc de controuersia inter philosophum et /287ua/ theologos queritur quia uult philosophus quod sensitiua et uegetatiua educuntur de potentia materie, quia solus intellectus ab extrinseco quia philosophus probat in decimo sexto, theologi autem uolunt quod uegetatiua et sensitiua ueniant ab extrinseco per creationem. Ad hoc dicendum quod animalium quedam generantur per propagationem et decisionem seminis, ut animalia completa. Et in his non contradicunt quando ueniunt anima uegetatiua et sensitiua in spermate, in potentia et non in actu. Alia exeunt in esse per putrefactionem, et in talibus dicunt quod in potentia materie non est uegetatiua et sensitiua, immo solum preparatur materia et anima creatur. Et philosophi dicunt contrarium, quod uirtus uenit a corpore supercelesti que sufficit ad educendum animam de potentia materie. Dicunt ergo sic: quod duo exiguntur ad exitum anime in esse. Vnum est preparatio materie, alteratio et subtilatio et sic est anima a natura. Aliud est subita impressio anime et hec est a prima causa. Sed tunc obicitur contra ipsos quia eodem modo est de intellectiua, quoniam materia preparatur a natura, et impressio ipsius anime est a creatore. Ad hoc dicunt quod non est simile quia preparatio sensitiue et uegetatiue est a natura, anime intellectiue est a uirtute sensitiua et uegetatiua. Sed preparatio sensitiue et uegetatiue est a natura. Alia causa est quia nec quantum ad substantiam nec quantum ad operationem, anima intellectiua requirit partem determinatam sicut alie. Ideo non oportet ut preparatio sit a natura anime intellectiue, sicut respectu aliarum. Quiquid dicant, dico secundum philosophum quod uegetatiua et sensitiua educuntur de potentia. Ad primum in contrarium dicendum quod uita est nobilior omni forma naturali. Verum est de forma misti et elementi, et ab istis non causatur anima sensitiua et uegetatiua, sed a superioribus corporibus, que sunt plena uita, ut dicit philosophus. Ad secundum dicendum quod natura inferior preparat materiam, natura superior uel uirtus corporum superiorum imprimit inductiue et eductiue. Ad aliud dicendum quod intelligitur propositio philosophi in operatione corporum et non uirtutum, quia in uirtutibus habet locum.

163-166 v. De an. 414a17-30, 415a14. 153 agustinus] om. V 157-158 quod ... exit a materia sed] om. V 161 quod] om. M add. V 162 supra] et non a V 164 educuntur] ducuntur V 165-166 ab extrinseco ... ueniant] om. M add. V 167 generantur] om. V 168 his] illis V 172 animam] om. V 174 unum est] est addo 176 ipsos] eos V 177 materia preparatur a natura] natura preparatur a materia V 178-179 sensitiue ... natura] om. V 186 est] om. V misti et] et om. V istis] his V anima] uita V

402 6

195

200

205

210

215

220

225

230

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Deinde queritur ex qua materia generetur sensitiua et uegetatiua, et utrum exeat a forma misti. Et utrum ueniat per decisionem uel per eminationem. Et utrum ab anima uel ab alia natura. Circa primum sic dicit Auicenna: quod ex partibus subtilibus nutrimenti uel seminis fit membrum uel pars membri ex subtilioribus spiritus, ergo ex subtilissimis fiet anima. Propterea natura agit ex supositione materie, quia non potest educi in totam rei substantiam. Ergo si animam inducat, hoc erit ex materia, scilicet ex subtiliori parte seminis. Propterea natura ex non corporeis facit corpus sed ex materia et forma. Ergo cum ordo nature plus sit ad subtiliandum quam ingrossandum, ex corpore fiet anima que est non corpus, sicut ex materia et forma que sunt res in corpore facit corpus. Ad oppositum est philosophus qui dicit quod ex uirtutibus fit anima. Primo arguo sic: diuisio corporis semper in corpora, ergo anima que est incorporalis, ex materia alicuius corporis non potest educi. Circa secundum huius sic corpus uiuentis fit ex corporibus elementorum, ergo forma ex formis elementorum. Ad oppositum dicit Auicenna quod uita stat per distantiam a contrarietate, sed qualitates elementorum sunt in ultimo contrarietatis, ergo numquam erunt principium uite. Ad primum istorum dicendum quod aliquid fit ex aliquo, quia in hoc conuertitur, sicut cibus in sanguinem, et sic corporeum non est principium incorporei. Alio modo fit aliquid ab aliquo quia per aliquam uirtutem educitur in actum quod erat ibi in potentia, et sic per uirtutem que uenit a parentibus in generantibus per propagationem de potentia que erat in spermate, educitur uegetatiua et sensitiua in actu. Et in generatis per putrefactionem hoc facit uirtus celestis quod facit uirtus decisa a parentibus in generantibus per propagationem. Ad primum in contrarium dicendum quod numquam corporale fit incorporale per subtilitione, quia corpus est diuisibile in corpora in infinitum, sicut nec ex materia fit forma, licet ex potentia materie educatur forma. Ad aliud dicendum quod natura supponit materiam, ex cuius potentia educit aliquid in actum et non, ut sit pars eius materialis, ut ex qua. Ad aliud dicendum quod anima effectiue mediante uirtute et per modum multiplicationis sicut donum a datore, tamen medium multiplicando minuitur et ipsa anima ita multiplicat se, quod non minuitur. In generatis per putrefactionem uenit anima a uirtute corporum superiorum, sicut donum a datore et hoc per sui motum. Vnde si starent, non imprimerent, et secundum diuersos status diuersi modi /287ub/ influunt. Sed anima intellectiua fluit, sicut donum a largissimo donatore stante quieto sine pena et labore. 205 v. De an. 412a-413a10. 194 eminationem] non legitur V 199 ex] om. V educi] addo 200 inducat] ducat V 205 est] om. V quod] om. M add. V 209 ex] est V 213 quia] quod V 215 actum] M actu V erat] V erit M 216 in] om. V 217 uegetatiua et] et om. M add. V 221 in infinitum] in om. V nec] om. V 225 et] om. V 226 et] in V 228 motum] donum V 229 et] om. V influunt] fluunt V

Liber Liber XVIII XVIII

235

240

245

250

255

260

265

4037

6. Circa secundum queritur primo utrum anima exeat in esse per generationem uel per creationem, quia scribitur in primo Physicorum quod prima materia est ingenita et incorruptibilis, ergo forma que nihil participat de materia, erit genita. Hec autem est anima intellectiua, ergo et cetera. Propterea dicit Plato et Damascenus: omne quod est ex nichilo, in nichilum est redigibile, ergo necesse est, ut se possit multiplicare, ergo anima intellectiua que est ex nichilo, potest se multiplicare. Hoc autem non est nisi per generationem ergo exit in esse per generationem. Propterea dicit Algazel quod nobilissima est operatio se ipsum multiplicare formam. Ergo si sensitiua et uegetatiua possunt se multiplicare, fortiori ratione intellectiua poterit uel erit deterioris conditionis quam alie. Ad oppositum dicit philosophus in duodecimo et decimo tertio Prime Philosophie quod primum creat per exemplar quod est idem cum ipso. Sed anima intellectiua est exemplar creatoris, unde gerit similitudinem creatoris, ergo immediate emanauit ab illo. Propterea omne illud quod egreditur ab aliquo regreditur ad id inde exiuit. Sed anima intellectiua regreditur ad primum, ergo ab ipso exiuit. Item philosophus in decimo sexto De animalibus arguit sic: operatio corporalis fit per medium corporale, ergo cum operatio anime intellectiue non respiciat medium, corpore non erit a principio corporali, ergo exiuit in esse per creationem et non per generationem, quod concedo. Ad rationes autem dicendum quod licet de se sit nihilum redigibilis, tamen per uoluntatem primi est incorruptibilis nec indigi operatione que est generatio, licet ista operatio sit nobilis in illis qui indigent, et sic loquitur Algazel. Hoc habito, queritur utrum anima intellectiua sit mortalis quia forma dat esse materie et conseruat in esse, ut dicit philosophus in tertio Physicorum. Ergo si prima materia habeat esse incorruptibile, fortiori ratione nobilissima forma que est anima intellectiua. Propterea corruptio fit per naturam materie, ergo forma que penitus recedit a materia, est immortalis. Anima autem intellectiua est huiusmodi, ergo anima intellectiua est immortalis. Item corruptio fit cum contrario, ut scribitur in De morte et uita. Sed anima intellectiua non habet contrarium, ergo est incorruptibilis quia anima intellectiua erit immortalis. Contrarium autem uolunt Iohannes Damascenus et Plato. Propterea ex nichilo est, ergo in nichilum est redigibilis. Ad hoc dicendum quod, sicut dicit philosophus in fine primi De anima, intellectus recedit a corpore sicut perpetuum a corruptibili. Et in decimo sexto solus intellectus uenit ab extrinseco et est quid diuinum et perpetuum. Vnde dico quod anima  232-235 Cf. Phys. 192a26-32 249-250 v. De an. 414a15-25 263-264 Cf. De morte et uita 469b21 et seq. 267-270 Cf. De an. 411b-19, 413b25-30. 232 anima] om. V 233 prima] V pena M 234 de materia] om. V erit] in V 236 in] om. M add. V 238-339 ergo ... generationem] om. M add. V 241 formam ... ratione] om. V 243 et decimo tertio] om. V 244 primum creat] primum quod creat V 247 regreditur] egreditur V exiuit] exit V 248 regreditur] egreditur V 249 animalibus] V anima M 250 corporale] V corpora M operatio] V ipso M non] om. V 253 redigibilis] regibilis V 261-262 anima ... immortalis] om. V 263 in] om. V 268 et] om. M add. V

404 8 270

275

280

285

290

295

300

305

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

intellectiua corruptibilis est propter defectum in se ipsa, et sic omnia sunt corruptibilia preter primum. Alia est corruptio propter malam compositionem, ut domus male composita minatur ruinam, et quia anima est bene composita, ideo non est uelle dei ipsam dissoluere. Alia est corruptio per naturam materie, ut quia est ex contrariis, aut quia contrarium habet, ut calidum consumit humidum radicale. Et hoc modo loquitur philosophus in De morte et uita, et primo modo est anima mortalis, alio modo immortalis. Hoc habito, queritur utrum prius creatur quam infundatur, quia omnis causa precedit causatum. Sed prima causa est anime intellectiue, ergo precedit, ergo et eius operatio, ergo creatio prius est quam infusio, cum creatio sit propter infusionem finaliter. Propterea scribitur in octauo Physicorum natura est principium ordinis, ergo in operationibus primi multo magis erit ordo. Ergo cum maior sit ordo in ipso et natura quam in natura, tamen anima prius natura et tempore creatur quam infundatur. Idem uult Plato: quod anima creatur in stella compari. Oppositum uult Agustinus, Aristoteles autem nec dicit hoc nec contrarium. Propterea actus actiuorum sunt in paciente et dispositio, ergo antequam imprimatur forma, oportet materiam preparari. Hoc autem non est nisi infundendo creatur, ergo simul infundendo creatur. Ad hoc dicendum quod sicut forma subito introducitur in materiam, sicut anima intellectiua, simul creatur et infunditur. Vnde anima non creatur antequam infundatur. Licet causa precedat, tamen corpus precedit animam, quia oportet ipsum prius disponi. Ad aliud dicendum quod licet ordo in tempore et natura sit maior quam in natura, tamen quia frustra essent ante infusionem, non oportet quod prius creetur quam infundatur. Ad aliud dicendum quod Plato ponit animam in stella compari, propter hoc quod stelle disponunt corpus ad animam et quia una stella magis habet aspectum supra unum corpus quam supra aliud. /288ra/ Hoc habito, queritur utrum in uno corpore sit una anima uel sint tres, quia ordo est in formis materialibus, sicut in immaterialibus. Sed in materialibus semper secunda suponit primam, et tertia secundam, ergo sensitiua suponit uegetatiuam, et intellectiua sensitiuam, ergo tres sunt substantie anime. Propterea scribitur in libro De anima, uegetatiua et sensitiua se habent ad intellectiuam, sicut tetragonum ad penthagonum. Sed substantia tetragoni est in penthagono, ergo substantia uegetatiue et sensitiue est ubi est intellectiua, ergo sunt tres anime. Propterea in plantis opera naturalia exeunt a substantia uegetatiue, ergo similiter in homine, ergo et cetera. 383-384 Cf. Phys. 252a10-15 304-307 Cf. De an. 414b17-33. 270 propter] per V 273 composita] compositiua V ideo] V in M 290 ergo ... creatur] om. V 291 dicendum] om. V subito] cito V 293 tamen] om. V 294 maior] magis V 295 quod] V quam M prius] om. M add. V 297 stella compari] stella magis habet aspectum compari V quod] om. V 300 sint] om. M add. V

Liber Liber XVIII XVIII 310

315

320

325

330

335

340

345

4059

Propterea oppositum uult Agustinus: quod intellectiua est exemplar creatoris, ergo habebit tres potentias et una erit essentia. Propterea complementum et incomplementum non diferunt in substantia, ergo cum iste due sint complete respectu anime intellectiue, sunt unum in substantiam. Propterea si essent tres in substantia, una non retraheret aliam a sua operatione, nec una aliam impediret. Contrarium autem uidemus, ergo et cetera. Ad hoc autem dicendum quod sunt tres potentie et una substantia, unde ante infixionem anime intellectiue non fuit aliqua aliarum, nisi in potentia in embrione. Ad obiecta autem dicendum quod non est simile de formis corporalibus et spiritualibus quia in intellectiua radicantur alie, et propter hoc excusatur multitudo substantiarum. 7. Hoc habito, queritur quod membrum prius habeat generari, utrum cor uel secundina, quia scribitur in decimo sexto quod cor est primum membrum in omnibus animalibus. Propterea scribitur in decimo octauo quod natura est magis solicita circa magis necessaria. Sed cor est magis necessarium quam secundina, ergo prius generatur quam secundina. In contrarium est philosophus in decimo sexto, et Auicenna in tertio et Constantinus in Pantegni. Propterea sperma est sicut filius expulsus a domo patris, qui prius construit domum, in qua habitat. Ergo cum domus spermatis sit secundina, prius generatur secundina omnibus aliis membris. Ad hoc dicendum quod secundina primo generatur tum quia est eiusdem nature in toto et in parte, et facilis generationis, et quia semen preseruat ab humiditatibus aquosis in matrice que calorem exstinguunt naturalem. Alia causa est quia causatur uel generatur a calore continenti a sola compressione, sicut pasta, si proiceretur supra ferrum candens, fierit quedam pelicula. Ad obiecta autem dicendum quod eorum que generantur in fetu quedam sunt per se et quedam per accidens. Per se, ut que sunt de esse animali et sic cor est primum in generatione. Per accidens, ut secundina que prius generatur ut conseruet semen. Ad aliud dicendum quod secundina necessaria est ad generationem, ut continens semen. Sed tunc queritur ex quo generetur materialiter, et uidetur quod generetur ex menstruo quia fluit et non manet nisi ad tempus. Propterea natura est sagax, sagacitate cuius non est finis, ergo secundina que est membrum fluens, generabitur ex materia miscibili et non ex materia radicali, contrarium autem uolunt Auicenna et philosophus. Propterea finis generationis est ex nutrimento, ergo principium ex spermate sed secundina est principium, ergo est ex spermate. 322-324 Cf. G.A. 743b26 325-327 v.. G.A. 767a16-20. 310 propterea] om. V agustinus] philosophus V 311 una] V natura M 313 complete] incomplete V 317 et] om. M add. V 318 in potentia in] est potentia et V 323 primum] om. V 329 qui] quia V 332 dicendum quod] V dicendum est quod M primo] prius V 334 exstinguunt] exstinguit V 336 compressione] pressione V 338 se et] et om. V animali] animalis V 340 dicendum quod] V dicendum in generatione quod M 342 quod generetur] generetur addo 343 manet] mouet V 345 ex materia ... contrarium] om. M add. V 347 sed ] om. M add. V 348 ergo est] om. V

406 10

350

355

360

365

370

375

380

385

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Ad hoc autem dicendum quod sicut cutis est ex spermate sic et secundina. Vna causa fuit necessitas in fiendo ipsius embrionis, unde cor et membra principalia dependent ab illa, et quia generatio ex spermate est eius quod est maxime necessarium, tale fuit secundina, et propter hoc et cetera. Alia causa est quia subito generatur quando decadit sperma super latera calida ipsius matricis, ideo fit ex maxime habili ad generationem, scilicet ex spermate. Alia causa est quia oportet ut cito ingrossetur, ideo est ex materia grossa, talis autem fuit materia spermatica, et ideo et cetera. Ad obiecta in contrarium dicendum quod membra fluentia, que sunt de esse fetus, generantur ex menstruo, sed secundina in principio generationis generatur ex spermate propter dictas causas. 8. Hoc dicto, queritur utrum uirtus generatiua simul generat omnia membra corporis aut per ordinem. Secundo de ordine partium inter se, ut de ordine corporis ad alia membra principalia. Circa primum sic dicit philosophus in decimo sexto sicut generatiua est in generante, sic operatur in generando. Sed in hora coitus fluit sperma a qualibet parte, ergo simul generat quamlibet partem ipsius fetus. Item ibidem dicit quod in spermate nullum est membrum in actu sed in potentia, ergo simul operabitur uirtus ad quodlibet generandum, ergo simul formabit et simul generabit. Item nutritiua et augmentatiua sunt in qualibet simul, ergo similiter generatiua que post illas operatur. Ad oppositum est philosophus in fine decimi sexti et arguitur sic: generatio et corruptio procedunt circulariter, sed in corpore animalis procedunt ad corruptionem ultimo membra nobilia, ergo prius generantur. Ad hoc dicendum quod generatio omnium membrorum simul est, non tamen simul distinguntur et complentur. Sed membra principalia propter fortitudinem uirtutis et intentionem nature primo complentur in specie. Vnde exteriora membra sunt interiorum emunctoria, sicut dicit Galenus, /288rb/ et prius sunt interiora et maxime principalia, tamen generatiua simul ad omnes partes operatur. Ad obiecta autem dicendum quod in generatione duo conciderantur: unum est terminus modus, et sic non est generatio in membris simul, quia principalia prius. Alio modo accipitur generatiua per preparationem materie ad introdutionem forme in membro, et sic uirtus generatiua simul operatur in omnibus que ex spermate generantur. Ad aliud dicendum quod generatiua uenit a qualibet parte fluxu materiali, non autem formali. Et arguitur de fluxu, sed loquendo de fluxu formali prius format magis intenta. Circa secundum sic: uirtus naturalis operatur per consimilia et per complexionem, animalis autem per compositionem et organa, ergo cum complexio fit prius quam compositio, membra consimilia erunt prius quam officialia. 364-365 Cf. G.A. 735a12-18 372-374 Cf. G.A. 741b20-25. 351 ab illa] om. M add. V 353 decadit] cadit V 355 ut] quod V 356 materia] om. M add. V 358 ex menstruo] om. V secundina] sperma V 360 generat] generet V 365 sic] ita V 375 est] om. V 378 emunctoria] emunctorium V 383 generantur] operantur V 385 sed] om. V 387 naturalis] V natura M 388 et organa] V organata M cum] om. M add V

Liber Liber XVIII XVIII 390

395

400

405

410

415

420

425

407 11

Propterea habentium simbolum, sicut dicit philosophus, facilior est transitus, sed semen est homogeneum, ergo citius transit in membra homogenea quam etherogenea. Ad oppositum est philosophus, dicens quod corpus generatur et Auicenna dicit quod ex spermate generantur due ampulle, ex una cor et ex alia epar, et ultimo membra replentia. Deinde queritur quod membrum prius sit formatum, et uidetur quod epar, quia prius operantur uirtutes naturales in spermate, ergo cum in epate sit iste uirtutes, epar prius formatur. Propterea ubi est uirtus naturalis, ibi est uitalis et non reuertitur, ergo et cetera. Propterea ultimo cessat operatio uirtutis naturalis, ut patet in membro paralitico, ergo prius fuit quam alie, ergo et suum membrum, hoc autem est epar. Ad oppositum est Auicenna qui dicit quod uitam ignorauit Yppocrates qui preposuit calorem naturalem uitali. Item dicit Haly quod uita est radix uirtutum ergo et suum organum, hoc autem est cor, ergo et cetera. De cerebro autem arguitur sic: dicit Haly quod signa sunt certiora cordis, deinde cerebri, ergo epate nobilius, ergo prius. Item cerebrum contra operatur cordi, ab epate recipit cor restaurationem deperditi. Sed magis est necessarium temperare calorem in corde quam restaurare deperditum, ergo cerebrum est magis necessarium quam epar, ergo prius generatur quam epar. Ad primum dicendum quod membrum dicitur officiale multis modis, aut quia etherogeneum, aut quia est ad aliquod officium deputatum, unde membra interiora non dicuntur officialia primo modo sed secundo modo. Ad obiecta autem dicendum quod licet cor quantum ad compositionem magis comunicet cum consimilibus, tamen quia intentio nature preualet compositioni, cor est prius aliis membris. Ad aliud dicendum quod alius est ordo in uirtutibus et in membris ex se generatis, unde prius operatur naturalis quam uitalis, tamen in eorum organis generatio est e contrario. Natura enim primo creat cor, quia est magis necessarium, et in diuersis naturalis precedit uitalem, in eodem est e contrario. Ad aliud dicendum quod Yppocrates intelligit in animali completo, in incompleto loquitur Auicenna, et sic uno modo est prius naturalis, alio modo uitalis. Ad aliud dicendum quod naturalis non recedit ultimo sed uitalis ultimo recedit, tamen quia operatio naturalis est magis sensibilis, ideo tardius precipitur. Ad aliud dicendum quod quantum ad finem cerebri in contraoperando est magis necessarium et contra hoc peccat frenesis. Alius est finis quantum ad sensum et motum et contra hoc peccat paralisis, et quantum ad istum finem est epar magis necessarium. Et sic non ita cito interficit, sicut frenesis, et primam necessitatem respicit formatam, ideo cerebrum formetur prius epate. 414-416 v. G.A. 735a24-25, 743b26-30. 390 sicut] ut V 393 ampulle ex] ampulle et ex V epar et] et om. V 396 epate] om. V 398 ergo] om. M add. V 400 quam alie] om. V 401 qui dicit] om. M add. V 403 uita] uirtus V et] om. V 411 quia] om. V 412 aut quia] atque V ad] om. V 413 sed] om. V 415 cum] om. V 421 completo in] in om. V 427 necessarium et] et om. V 428 sicut frenesis] sicut inter frenesis V

408 12 430

435

440

445

450

455

460

465

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

9. Hoc habito, queritur de sterilitate, et primo utrum sterilitas sit res naturalis aut contra naturam. Secundo utrum possit esse a parte anime, sicut a parte corporis. Tertio in quo sexu et in quibus animalibus reperiatur. Quarto propter quid quedam est curabilis et quedam non et que sit curabilis. Quinto de signis sterilitatis. Circa primum sic: uirtus generatiua est ramus uirtutis naturalis, ergo peccatum in ista uirtute est contra naturam. Contra hanc peccat sterilitas, ergo sterilitas est res contra naturam. Item dicit Auicenna quod natura intendit uniuersale, et eius operatio decadit supra indiuiduum. Ergo quod impedit istum effectum est contra naturam, sterilitas est huiusmodi, ergo est res contra naturam. Intendit in nono quod unumquodque membrum est egrum quando desistit ab operationibus consuetis debitis. Sterilitas impedit sic matricem, ergo est res contra naturam. Ad oppositum si esset res contra naturam aut esset causa morbi aut morbus aut accidens, sed nil istorum est, ergo et cetera. Minor patet quia morbus est qualitas ordinans indiuiduum ad mortem, sterilitas prolungat uitam, ergo non est morbus nec est contra naturam. Item non est res non naturalis, quia potest corpus diu durare sine eius aproximatione, ergo est res naturalis. Ad hoc dicendum quod natura uno modo dicit modum accipiendi secundum prius et posterius et summitur quando dicitur quod causa natura prius est causato. Alio modo est rei ueritas ut materia uel forma uel compositum. Secundum hoc dicimus quod chimera non est aliqua natura. Alio modo natura nichil aliud /288ua/ est quam principium rei quodcumque sit, ut natura est principium motus et cetera. Et primo modo potest accipi uel uniuersaliter aut particulariter. Vniuersaliter, sicut philosophus, accipit quidquid est generale et corporale. Et de hoc dicit philosophus quod motus nature est ad unum tantum aut specialiter sub regimine alio et hoc aut sub regimine uegetatiue, ut in secundo De anima omnium natura constantium et cetera. Et ab ista sumitur uirtus naturalis, cuius est digerere et augmentare. Aut sub natura anime sensitiue et uegetatiue, et sic est uirtus regitiua, que ex duabus uirtutibus integratur, que ergo integrant hanc. Sunt res naturales que †distincte† habent contra naturam et que conseruant et corrigi possunt, dicuntur innaturales. Et sic diuidit medicus res innaturales et non naturales et contra naturam, ut accipitur pro mediis nature. Et sic uno modo natura est consuetudo, alio compositio, tertio modo complexio, et sic patet solutio quia sterilitas est morbus, ut dicit philosophus, unde exercitium membri generatiui moderatum est, et est res conueniens nature et huiusmodi exercitium non est morbus, sed respectu primi operis est sterilitas morbus membri generatiui, unde per accidens continuat uitam respectu secundi usus et non respectu primi. 455-458 Cf. De an. 414b30-35 464-465 G.A. 746b30 et seq. 432 possit] possint V 434 et quedam] et om. V 437 ergo sterilitas] om. V 439 uniuersale et eius operatio decadit] operatio et eius uniuersale cadit V 440 quod] om. V 441 huiusmodi] huius V intendit] item dicit V 442 quando] V quod M 448 non naturalis] non om. V potest] ponit V 452 materia] V natura M 454 motus] rei V 456 nature est] est om. M add. V 457 alio ... regimine] om. V 458 et ab] et om. M add. V 461 naturam et] et addo 463 ut] V aut M 465 et est] om. V 466 operis] operationis et V

Liber Liber XVIII XVIII 470

475

480

485

490

495

500

505

409 13

Circa secundum sic scribitur in uicesimo Prime philosophie: quod in omnibus aliis a primo est error, ergo sicut a parte corporis in materia potest esse error, sic a parte corporis influentis, ut anime. Item quidam est error moralis, quidam naturalis, sed error moralis habet ortum tam a parte anime quam a parte corporis, ergo similiter naturalis. Oppositum autem uult philosophus quod uirtutes non deficiunt uel senescunt nisi per organa. Item dicit in decimo sexto capitulo De menstruis quod error est semper a parte materie. Iusta hoc queritur propter quid uirtus naturalis est alligata materie et errat a parte materie, tamen moralis aliquando a parte anime et non solum a parte corporis. Ad hoc dicendum quod quidam est error uirtutis in se propter sui defectum, quia est ex nichilo. Et priuatio machinatur ad maleficium, ut scribitur in fine primi Physicorum, et per istam uiam possibilis est error in omnibus aliis a primo. Sed tamen in diserientibus et abstinentibus est cum merito uel de merito, et facit errorem moralem aut est sine discretione, ut in brutis et plantis. Et iste est defectus in se quia non est error moralis, quia ergo moralis prouenit pro principio ex nichilo, ideo in anima et corpore est iste error. Sed naturalis est in materia et sciunt principium totum a materia, aut a materia, in qua, ut in organo et in medio aut in calore et in spiritu, aut ratione obiecti ut semen. Et sic nulla a parte anime est uia erroris, unde non est simile de errore morali et naturali, quia primus est spiritualis, ideo habet principium ab anima, aliquando a corpore. Sed naturalis a materia tamen ideo numquam a parte anime. Circa tertium sic: error sequitur defectum uirtutis et complementi, ergo cum femina sit incompleta respectu maris, sterilitas plus erit in femina quam in mare. Item uir habet plus de humido spermatico, ergo minus accidit sterilitas a parte sui. Contrarium uidetur, quod quanto aliquid est nobilius tanto citius impeditur et in XVIII habetur quod res minus completa citius peruenit ad esse quam completa. Ergo cum femina sit minus completa quam mas quare et cetera. Item in eodem dicit quod femina est mas occasionatus quod in ipsa magis accidit sterilitas quam in uiro. Contrarium autem uidemus, et etiam dicit philosophus quod rarius generant mares. Et dicendum est quod in homine plus accidit sterilitas, quia status et situs in hac specie est ordinatus ad aborsum, quia matrix pendet plus quam in aliis animalibus. Alia causa est proportio materie ad suam formam que spiritualis est totaliter. Alia causa est concursus accidentium, quia patitur corporaliter et spiritualiter. Alia causa est mobilitas et complementum conceptum.

481-482 Cf. Phys. 192a15-16 491-492 G.A. 728a18-22, 737a25-30, 765b9 et seq. 497-498 v. G.A. 728a18-22, 737a29. 470 sic] ergo sicut V 471 corporis] om. M add. V 473 anime quam a parte] om. M add. V 474 uult philosophus quod] V philosophus quod uult quod M 476 quod] V quia M 481 machinatur] machinatus V 482 sed] om. V 484 et plantis] et in plantis V 485 pro] in V et corpore] et in corpore V 486 in] om. M add. V 487 organo et] V organo aut M 488 unde] et V 489 principium] om. V 490 corpore] anima V 492 incompleta] V incomplementa M 494 aliquid] res V 494-495 impeditur ... citius] om. M add. V 497 accidit] cadit V 501 quod] quia V 502 aborsum] orsum V 503 proportio] V impropositio M 505 mobilitas] mobilitates V conceptum] V concepitur M

410 14

510

515

520

525

530

535

540

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Alia causa est raritas compositionis propter bonitatem tactus, ideo citius impeditur conceptio in homine quam in aliis animalibus. Vnde licet ista species sit maxime perfecta, generat tamen effectum maxime perfectum, quia generatio omnis est per defectum. Vnde minoratur filius respectu patris, ideo plus impeditur in causis iam dictis. Ad aliud dicendum quod quantum est ex parte generati, plus est impedimentum in mare quam in femina, quia fit a fortiori uirtute que citius impeditur. Ad aliud dicendum quod deficit femina magis quantum ad complementum non tamen quantum quasi ad formam, unde est mas ocasionatus. Vnde sterilitas aut est a principio intrinseco aut extrinseco, tunc est curabilis, si ab intrinseco aut hoc est ex parte uirtutis, aut organi. Si organi ut si uie oppilentur, sic est curabilis, si per defectum uirtutis, tunc est incurabilis. De signis queritur quare collyrium si ponatur super oculos cadit, usque ad saliuam et ideo sapor sentitur. Quare etiam si descendat a muliere in os et sentiatur, significat fecunditatem, si autem non, sterilitatem. Dicendum super illum /288ub/ aphorismum et cetera quod propter opilationem in mulieribus accidit sterilitas, quod significatur, si sapor colirii non descendat ad linguam, signifficatur opilatio et quia a cerebro, ut plurimum uenit, non est signum sterilitatis. Sequitur de causis sterilitatis in mulis, et queritur primo utrum sit possibilis mule generatio. Secundo utrum sit a parte anime sicut corporis. Et utrum sit compositio animarum sicut corporum. Tertio propter quid est in istis similitudo sub confuxione, in aliis autem sub distinctione ut in bobus monstratis assimilantur. Et propter quid maxime assimilantur asinis in moribus, equis assimilantur in quantitate. Propter quid mula generaliter sit maior in quantitate mulo. Propter quid hec animalia sunt sterilia. Propter quid odorant stercora, non autem urinas. Quare cachinnant post odoramentum. Propter quid casus ab asino est deterior quam ab equo. Propter quid equa cum asino femininat, equus autem cum asina masculinat. Circa primum sic dicit philosophus in libro De anima: quod dialetice discusiones uane sunt, nisi ad principium nature reducantur, sed principia rationis sunt impermista, ergo similiter in natura. Propterea dicit Porphirius quod species cum specie nil generat, sed differentia cum differentia facit genus. Ergo similiter in natura et ex equa et asina nil fiet, generatiua requirit complementum. Sed contrarium accidit in permutationem specierum, ergo nil potest generari. 516-524 v. G.A. 739b5, 747a6-22; Hippocrates, Aphorismi 5, 59 524-525 v. G.A. 747a23 et seq. 509 per defectum] om. V 511 parte] spermate V 512 mare] homine V 514 quasi] om. V 515 extrinseco ... aut] om. V ex] a V 516 ut] om. V 519 in os] in ore in os V 520-521 illum aphorismum] V illum accidit amphorismum M 523 non est] ideo V 527 compositio] operatio V 528 sub] in V 529 assimilantur] om. V 530 et] om. M add. V equis] et equus V 532 quid] om. V mulo] nullo V 534 odorant] om. V 535 quare] propter quid V odoramentum] ordinamentum V 536 ab asino] ab om. V 537 femininat] V feminat M 538 in libro de anima] om. V discusiones] V non legitur M 541 porphirius] V porfilius M 542 equa] natura V

Liber Liber XVIII XVIII 545

550

555

560

565

570

575

580

411 15

Contrarium uidetur, quia dicit philosophus quod generatio fit ex contrariis uel ex oppositis. Ergo cum species spermate sint et maxime opposite ex ipsis, maxime fiet temperamentum et generatio. Ad hoc dicendum quod ad generationem talium requiritur magnitudo et aspectus consimilis, et idem tempus impregnandi secundum quod dicit philosophus in decimo sexto. Et quia temperamentum communis reperitur in equo et in asino, quia utrumque est nutrimentum, habent eumdem aspectum, et ideo possunt tertium generare quia in proprietatibus communicant. Ad obiectum dicendum quod logicus recipit principia communia, et loquitur Porphirius et sic: species sunt semper distincte. Sed sunt alia propria principia quedam, que naturalia sunt, et circa ista accidit iste concursus et sicut circa hec est error. Vel dicendum est aliter quod quidam est status nature in quo non est error et sic accipitur in loyca. Quidam in quo est error et sic accipitur hic. Ad aliud dicendum quod sicut permiscentur spermata, ita communicant proprietates. Postea queritur utrum utraque species maneat in generato, quia miscibilia manent in misto, ergo generatum utramque speciem participat. Contra scribitur in quinto Physicorum medium difert ab extremis in specie ergo et cetera. Item omnis motus est a contrario in contrarium, ergo ad speciem contrariam, ergo et cetera. Ad hoc dicendum quod mulus difert ab utroque in specie. Ad obiecta autem dicendum quod quedam est mistio materialis, et in hac utriusque speciem retinet occulte, tamen in forma non, quia unum non potest aliud reprimere, ideo tertium generat. Philosophus autem intelligit de prima commistione. Ad aliud dicendum quod uirtus generatiua in mulo ab utroque fluit, tamen plus a patre et anima a nullo. Vnde uirtus destruitur et ideo nouam speciem generat, unde per accidens est error anime. Ad aliud dicendum quod aut est permistio multum similium, et sic mistio in mulo. Si unum sit subtile, tunc subtile abscendit et sic est in sagittario. Vnde in equo est uirtus fortis, in asino materia multa. Ad aliud dicendum quod figura parum addit supra materiam. Vnde de quarto genere qualitatis et materia ab asino uenit, ideo figuram eius retinet. Sed eleuatio est a uirtute forti, et ideo cum fortis ueniat ab equo, eleuatur ut equus. Item quia mores sunt sequella communis, complexio est sequella materie, ideo habet mores asini mulus, et ideo est animal astutum et fingit se. Ad aliud dicendum quod tenorem uirtutis sequitur sexus, et ideo cum fortior sit uirtus a parte equi et eque, equus cum asina masculinat et equa cum asino femininat.

548-550 v. H.A. 577b7 et seq.; G.A. 748b20-32. 545 quia] quod V quod] cum V 546 sint] sunt V et] om. V 547 et] in V 549 secundum] et deportandi usque V 550 et quia] quod V reperitur] requiritur V in asino] in om. M add. V quia utrumque] quod unumquodque V 554 porphirius] corrigo porfrius M posterius V 556-557 in loyca] hoc V 557 quidam ... hic] om. V 560 maneat in] et V quia] om. V 566 mulus] nullus V 569 generat] generatur V 571 a nullo] et a mulo V 574 est] om. V 576 addit] om. V 577 qualitatis et] om. V 580 et ideo] et om. V 582 equi] equus V

412 16

585

590

595

600

605

610

615

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Ad aliud dicendum quod mule multum habent de humido respectu masculorum. Et cum sint animalia sicca, sexus femeninus reprimit siccitatem, ideo cedit in augmentum. Alia causa est, ut dicit philosophus, quod menstruum in eis cedit in augmentum quod non est in masculis, et ideo et cetera. Ad aliud dicendum quod in iumentis multum de menstruo exit cum urina, unde urine eorum sunt grosse et turbide. Et quia acutus et putridus est iste sanguis, quia fumus est multum acutus, ideo nolunt odorare. Stercora autem odorant quia ibi est multum de grosso et melancolico, fetido, et ideo quia sunt animalia melancolica, propter hoc cum gaudent, et ideo et cetera. Ad aliud dicendum quod eleuant corpora ut prouocetur sternutatio quod fumus ille †malus† inficit cerebrum et ideo expellere uolunt quia ille fumus pungit miringas cerebri, ideo naturam cerebri cogit ut expellat, et inde facit sternutare, et propter hoc rebucinant uel cachinnant post odorationem stercorum. Ad aliud dicendum quod una /289ra/ causa est modus expellendi, quare casus sit deterior ab asino, quia a posteriori expellit, equus autem a toto uel ab anteriori. Item equus est animal maxime necessarium homini et ad ipsum finaliter ordinatur, et ideo natura eius intendit hominem conseruare. Asinus autem e contrario propter sui naturam et inordenationem nature. Ad aliud dicendum quod mula est sterilis, et causa immediata est quia mulus est animal magnum et antequam ueniat ad complementum, difertur per longum tempus. Et quia in prima etate habent multam humiditatem et grossam, duram, ideo non sunt membra habilia ad resudandum sperma. Et quia habent uias oppilatas, similiter mula, unde menstruus, unde bene posset impregnari non, tamen posset conseruare uel nutrire. Alia causa est quia uirtus magis fatigatur aere diuersa quam aere simili, et propter hoc quando fit generatio contra naturam, unum aliud debilitat et corrumpit. Alia causa est quia humiditates expellit cum urina, cum sit animal siccum, huiusmodi humiditates debent esse principium nutrimenti fetus. Item quia a natura non intenditur, iam a natura dimittitur tale animal, et ideo non conseruatur, et ideo non est sufficiens ad generationem. Iusta hoc queritur quare habuerunt membra generatiua cum natura nihil faciat frustra. Et dicendum quod ista membra generatiua sunt necessaria indiuiduo propter expulsionem superfluitatis et impuritatis, et quia natura indiuidui in istis remanet, ideo habuerunt hec membra.

588-589 Cf. G.A. 748a20-24. 584 reprimit siccitatem] reprimitur siccitate V cedit] additur V 586 quod] quia V 589 unde urine] non legitur V 590 ideo] om. V odorare] ordinare V odorant] ordinentur V 591 et melancolico] et om. V quia] om. V 593 corpora] om. V sternutatio quod] sternutatio quia V 594 †malus† ... fumus] om. M add. V 595 sternutare] restaurare V 596 rebucinant] corrigo rutinant M ritanant V 598 uel ab] ab om. V 601 inordenationem] inordinatione V 604 prima] V ipsa M et] om. M add. V 606 conseruare] impregnari V 609 cum sit] cum om.V 611 quia] om. V iam] ideo V 613 nihil faciat] non farciat V 616 et impuritatis] et om. V

Liber Liber XVIII XVIII

5

10

15

20

25

30

35

413 17

Questio secunda Circa XVIII queritur primo de ouis. Secundo de generatione animalium mediante uerme. Tertio de generatis per putrefactionem. 1. Et queritur circa primum propter quid partes in ouo sunt distincte, in semine autem generantium est mistio propter confusionem. Et propter quid albumen et uitellum a calore celesti liquefiunt, a calore autem igneo coagulantur et condenside condensantur. Queritur etiam de ordine istorum in generatione quod prius generatur utrum uitellum uel albumen. Queritur etiam de contrarietate inter philosophum et medicum. Nam dicit philosophus quod albumen est calidius, et medicus autem dicit contrarium. Ad primum istorum dicendum quod femina in ouantibus potest dare totum principium materiale. Et sic probat philosophus quod semen maris non est pars materialis concepti. Et quia principium generationis et nutritionis fuit semper in ouantibus sub confusione, dico a femina, ideo natura distinguere nititur. Et ideo in ouantibus natura distinxit partes. Sed in generantibus materia generationis principaliter uenit a mare, materia autem nutritionis principaliter a femina. Et quia ita erat distincta natura in semine, utrumque sub confusione adducit. Alia causa est finalis, quia in ouantibus fit extra, ex non animali fit animal. Sed in generantibus fit intra, ex non animali animal. Et ideo natura formatiua membrorum, que figurat, perforat, concauat, lenit et asperat et distinguit ubi necesse est. Ideo cum ista in ouantibus extra operetur, ibi distinguit, quoniam non recipit calorem a matrice sicut in generante recipiebat. Et ideo necesse fuit principium materiale nutritiuum esse distinctum in ouo, ut albumem et uitellum. Ad aliud dicendum quod calor elementaris et celestis etiam sunt idem in specie, tamen differunt intentione et operatione, quia duo ultimi generare intendunt prius non, quia destruere intendit, ideo non est ignis plenus uite, ut dicit philosophus in XVII. Et ideo cum impressio fiat in humido, et figuratio in partibus, calor naturalis humefacit oua, calor autem igneus facit contrarium, quia quod a calore fuit coagulatum, maxime indurat. Item quia contrarius est, quia est maior et calor naturalis minor, ideo contariantur et habent operationes contrarias, licet sint in eadem specie. Vnde calor temperatus resoluit et non multum consumit, calor fortis cum resolutione consumit et grossum indurat. Ad aliud dicendum quod secundum quod ueniunt ex eodem principio, uitellum prius est materialiter, quia album generatur ex sanguine magis decocto, et prius est sanguis imperfecte coctus quam perfecte coctus. Tamen per comparationem ad diuersa quia albumen est loco spermatis, prius est albumen quam uitellum. 7-8 Cf. G.A. 753a et seq. 11-12 Cf. G.A. 751b3 13-15 Cf. G.A. 751b31 26-28 Cf. G.A. 753a18 et seq. 1 questio secunda] in marg. M om. V 2 XVIII] XVII V primo] om. M add. V 3 mediante] om. M add. V 5 propter quid] om. V 6 generantium] generatum V propter] per V 7 liquefiunt] que fiunt V 8 condenside] om. V 9 prius] plus V 12 et] om. M add. V 18 et] om. V 20 fit animal] fit om. V 22 et distinguit] et om. V 23 calorem a] calorem intra a V 24 nutritiuum] om. M add. V 26 etiam] V et M 28 uite] V uita M XVII] XVIII V 30 quod] om. M add. V 32 et calor] om. M add. V 36 quod ueniunt] quod om. V 37 quia] quod V

414 18 40

45

50

55

60

65

70

75

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Ad aliud dicendum quod lac frigidius est sanguine, sicut mamilla, epate, sicut dicit Galenus, tamen plus habet de calore anime quia plus est digestum et citius nutriret. Similiter albumen /289rb/ quod ad sui principium materiale, frigidum et humidum est, et sic loquitur medicus. Tamen plus habet de calore anime quam uitellum, et sic loquitur philosophus. 2. Hoc habito, queritur de multitudine ouorum, propter quid sunt plura in piscibus quam in aliis animalibus. Secundo queritur utrum plura sint in magnis animalibus quam in paruis. Tertio quomodo uento flante plus multiplicantur. Circa secundum sic: incipit generatiua ubi augmentatiua terminatur ut uigesimo primo anno. Ergo cum omne animal sit in termino augmenti maius, plus multiplicantur in animali magno quam paruo. Item in principio De celo et mundo habetur quod tria se habent per ordinem: substantia, uirtus et operatio. Ergo cum animalia magna plus habeant de uirtute, ideo plus habent de operatione, ergo plus generant. Contrarium autem hoc uult philosophus in sexto: quod parue galline magis ouant. Item animalia magna plus requirunt de nutrimento, ergo minus habent de superfluo, queritur et cetera. Propterea scribitur in De plantis quod arbores magne minus fructificant, ergo a simili in animalibus magnis. Item in XVIII dicit philosophus quod animalia parua habent mutitudinem filiorum, et non magna. Circa tertium sic boreas confortat uirtutem ergo intendit eius operatione, ergo multiplicat oua. Contrarium dicit in XVII quod flante borea oua sunt pauca, flante autem austro sunt multa. Iusta hoc queritur propter quid pulli reducuntur de potentia in actum ab animali sibi simili et dissimili, et non sic autem est in generantibus. Item in generantibus non est nisi a femina, in ouantibus a quolibet sexu. Item propter quid reductio ista requirit calorem extra, in generantibus autem non. Queritur etiam quid rumpit testam in ouo quando cubatur cum in aere recipiat indurationem. Ad primum istorum dicendum quod pisces sunt frigidi et humidi. Ratione frigiditatis faciunt oua incompleta, quia sunt humida, ideo multum habent de materia, et multitudo sequitur materiam. Sed aues sunt calide et ideo oua completa faciunt, quia tamen sicca, ideo pauca in numero. Et propter istam causam sunt oua auium oblonga, piscium uero rotunda. Ad aliud dicendum quod quedam magnitudo est propter exuberantiam materie cum defectum uirtutis, et sic loquitur philosophus in libro De plantis. Alia est 55-56 Cf. H.A. 558b14-21 59-60 v. Plant. 95 61-62 Cf. G.A. 749b26 et seq. 42 quod] corrigo quam M V sui] suum V 48 multiplicantur] multiplicatur V 49 ut] in V 53 plus] om. V 55 philosophus] om. V 61 multitudinem] de multitudine V 63 operatione] operationem V 65 dicit] om. M add. V borea] borei V autem] om. V 67 propter quid pulli] quare pilli V 68 et non] et om. M add. V 69 femina] forma V 70 quid] om. V 71 quid] quis V 75 ideo] non V 78 exuberantiam] huberantiam V 79 plantis alia] V plantis altis alia M

Liber Liber XVIII XVIII 80

85

90

95

100

105

110

115

415 19

magnitudo cum fortitudine uirtutis, cum habundantia materie, et talis est laudabilis. Et primo modo magna gallina minus habet de ouis, et sic intellexit philosophus. Ad aliud dicendum quod oua generationis plus fiunt flante borea, quia boreas confortat uirtutem. Sed oua uenti flante austro, quia auster facit habundare materiam. Ad aliud dicendum quod in generantibus primo agit agens uniuersale, deinde particulare lineat et assimilat in specie, e contrario est in ouantibus quia particulare incipit et uniuersale complet, et ideo et cetera. Ad aliud dicendum quod testa rumpitur quia continue in cubatione remollitur et subtiliatur, et sic fiet in accepto ut si dui ibi, ut per nouem dies moraretur. Alia causa est a parte rumpentis, quia quando deficit nutrimentum pullo, requirit plus de nutrimento et perforat tunc testam et exit. 3. Hoc habito, queritur et cuius modi oua sint meliora ad commedendum, utrum oua uenti uel oua generationis. Quia sicut albumen ordinatur ad generationem, uitellum autem ad commestionem, sic ouum generationis ad generationem, ouum autem uenti ad commestionem, sed uitellum plus ualet ad commestionem quam albumen, ergo ouum uenti quam generationis. Contrarium autem uult philosophus, quia dulce nutrit et oua generationis sunt magis dulcia quia sunt magis digesta. Iusta hoc queritur quare in quibusdam uolatilibus mas et femina ouant, ut gallus maxime quando est antiquus. Item propter quid ex ouo uenti generatur animalis monstrosum ut basiliscus. Item queritur propter quid partes superiores sunt similes gallo, inferiores autem similantur serpenti, unde est animal uenenosum, quia solo uisu interficit. Item queritur quare habitat in locis cauernosis, obscuris, abscunditis basiliscus semper. Ad primum istorum dicendum quod albumen non est digestioni respectu corporis humani, ideo ratione uitelli ordinatur ouum ad nutrimentum, et ratione albuminis ad generationem. Dico ergo quod ouum generationis melius nutrit quia magis est digestum et plus /289ua/ habet naturam dulcis. Ad aliud dicendum quod mola plus accidit in femina hominis propter habundantiam humiditatis quam in aliis animalibus, et similiter cum gallus sit calidus et humidus maxime in senibus gallis multa habundat humiditas, ideo palluunt, et quia habent testiculos, intra retinent sperma, et sic faciunt oua. Et quia dicit Serapio quando sperma retinetur contra naturam, conuertitur in genus ueneni, ideo animal quod generatur ex ouo galli est uenenosum. Et quia partes superiores prius formantur et distinguntur in quolibet animali, uirtus que est in ouo galli assimilat sibi partes superiores, sed inferiores assimilantur serpenti quia materia uenenosa descendet ad inferiora et generatur animal uenenosum secundum quod †…†, generaliter in mulieribus Salernitanis, et ideo partes superiores assimilantur gallo et cetera.

109-110 v. H.A. X; G.A. 775b25-776a15. 85 est] om. M add. V 87 in] om. V 88 in] V iam M 90 et perforat] et om. V 91 et] om. M add. V 92 ordinatur] generatur V 94 sed ... commestionem] om. M add. V 96 philosophus] plus V generationis] V generatur in omnis M 103 cauernosis obscuris] uenenosis V 106 ideo] V non M 109-110 propter habundantiam humiditatis] om. V 114 est] om. M add. V

416 20

120

125

130

135

140

145

150

155

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Ad quesita de generatione basilisci soluitur sic: in generantibus agens uniuersale inchoat, particulare autem perficit, in ouantibus autem e contrario. Et quia basiliscus est ex ouo, ideo est ibi agens uniuersale operans secundum exigentiam materie, et particulare operans per uirtutem propriam quam recipit a generatione, ut homo hominem, asinus asinum. Et quoniam materia uenenosa, tum quia est contra ordinem nature, tum quia est ex spermate uenenoso, ideo uirtus celestis imprimit in materia secundum eius exigentiam, ideo generat partem uenenosi animalis. Et quia nature est materiam uenenosam semper transmittere ad extrema, generat partem uiliorem scilicet caudam serpentis. Item quia propter fortitudinem datur uenenum in extremis, et quia uirtus galli remanet, ideo partem nobilem sibi determinat ut superior est caput uidelicet tamen ratione materie totum corpus est uenenosum. Alia est oppositio, quia gallus ponit oua sua uel ouum suum infimum et concipit ibi putredinem et naturam ueneni. Et ideo uirtus superior ratione putredinis inferius figuratur animal uenenosum, superius gallum uirtus particularis. Alii autem dicunt quod anas cum bufone coit et sic ex materia uenenosa generatur ouum et inuenitur a gallo et incubat eum et sic distinguit et imprimit suam speciem superius, inferius autem secundum exigentiam materie. Alii dicunt quod gallus pugnat contra serpentem, ut propter aspectum contrarium. Et sic in pugna sue humiditates inficiuntur et ex illis generatur ouum. Et sic ab opere utriusque agentis generatur animal distinctum, sicut dictum est. Ad aliud dicendum quod illud dicitur esse mundum quod bene ostendit quod in eo imprimitur, et quia oculus est corpus palitum et trasum, mundum, clarum, radiosum, in oculis plus manifestatur uenenum, et ideo quia emittit spiritus uisibiles in uidendo interficit, sicut lupus reddit hominem raucum in primo uidendo. Causa autem propter quam est maxime uenenosum ita quod subito interficit, est quia dicit Serapio quia generatur ex spermate propter naturam detento, et quia est ualde amicabile nature, ideo ex eo est deterior passio quam ex menstruo in uiro, ut dicit Serapio capitulo De matrice. Et ideo quia generatur sperma galli ad generandum animal ualde conueniens, ideo quando corrumpitur, maxime homini contrariatur. Propter quid autem habitat in locis absconditis, dicendum quod una causa est a parte generationis, quia aer conculcatus putrefit et corrumpitur. Et ideo cum ita sit in locis absconditis, ibi generatur et conseruatur. Alia causa est a parte sue complexionis, quia complexio melancolica est uenenosa, unde contra quartanam damus tyriacam, et causa sue complexionis est animal timidum, et ideo abscondit se. Alia causa est a parte modi uidendi, quia animalia, que habent oculos radiosos, ut mus siue sorex et gatus uel murilegus, et quecumque huiusmodi illuminant sibi medium et maxime de nocte et in lumine peius uident quia aer plus est illuminatus de die quam de nocte, et ideo de nocte plus uadunt. Et quia basiliscus est tale animal, ideo habitat in locis absconditis et tenebrosis. 127-128 quia uirtus] V quia propter uirtus M 129 alia] ista V 130 et naturam] et om. V ideo] om. M add. V 133 autem] om. M add. V anas] mas V 134 incubat] cubat V 137 generatur] generat V 140 et quia] et om. V et trasum] et om. V mundum] V nudum M 144 serapio quia] V serapio quod quia M propter] V preter M quia] quod V 148 habitat] habundet V 149 et ideo] om. V 151 complexio] om. M add. V 153 et] om. V 155 mus] om. V huiusmodi] huius V 157 et ideo de nocte] om. V 158 et] om. M add. V

XIX LiberLiberXIX

5

10

15

20

25

30

35

Questio prima Iam ergo diximus dispositionem cibi et cetera. Circa hoc duo queruntur. Primum est de generatione mediante uerme. Secundum est de generatione animalium, que generantur per putrefactionem. Circa primum queritur primo de necessitate generationis per uermem. Secundo in quibus animalibus, utrum in sanguineis et utrum in anulosis. Et in quibus anulosis. 1. Circa primum sic dicit philosophus in decimo septimo: quod ouum est medium inter animal et non animal, ergo ubi est medium in generatione oportet esse ouum, ergo non est uermis necessarius. Item animal non animali nobilius est et uiuens non uiuente, ut dicit philosophus in decimo sexto. Ergo cum animal anulosum sit innobilius quam auis, non generabit per uermem, quia est animal et nobilius ouo. Propterea generans uniuersale generat uermem, ergo cum in nullo communicent generans uniuersale et /289ub/ particulare generans, particulare numquam generat uermem. Ad oppositum est philosophus in decimo septimo in loca de apibus. Item non possunt ouare, quia ad ouum requiritur menstruum et sperma, sed hec animalia non habent menstruum nec uitellum, ergo non possunt ouare. Item non habent sperma quia sperma est ultimi cibi superfluitas in sanguine, ut dicit in libro isto, ergo cum non habeant sanguinem, non possunt ouare. Ad primum dicendum sicut dicit in decimo septimo quod aliquando deficit generatio a parte uirtutis, aliquando a parte medii. Hoc autem ratione complexionis aut ex defectu organi, ratione defectus uirtutis, ut in uilibus animalibus, ratione materie, ut in auibus, et ratione complexionis, ut in piscibus, quia sunt frigidi et humidi. Vnde dicit philosophus quod non sanguinea sunt debilia et parua, ideo non possunt materiam disponere. Et in auibus est ouum medium, quia est materia spermatica, et menstruum quod non fuit in uermibus. Item quia non habent distinctionem propter sui debilitatem, ideo ouum non potuerunt facere, sed animal uile, et ideo generant uermem. Ad primum istorum dicendum quod intelligenda est propositio philosophi in modo generationis ouantis secundum operationem agentis particularis et non per recursum ad uniuersale. Ad aliud dicendum quod agens uniuersale potest dare animam sine particulari et non e contrario, et ideo recurrit istud ad illud, non autem e contrario. 2 Cf. G.A.778a10 9-11 Cf. G.A. 732a28 et seq. 18 v. G.A. 759a8-761a11. 1 questio prima] in marg. M om. V 2 iam ... cetera] in marg. M om. V 3 hoc] secundum V 5 putrefactionem] putredine V 10-12 esse ... est] om. V 14 quia] quod V 15 generans uniuersale] V generans est uniuersale M 16 et] om. V 18 in loca] complexio V 19-20 et sperma ... menstruum] om. M add. V 20 nec] V ergo nec M 21 habent] possunt V sanguine] sanguinem V 22 cum non] non om. M add. V 23 sicut] V sic M quod] addo 24 medii hoc] medii et hoc V 26 in auibus et] V auibus M 29 fuit] menstruit V 32 ouantis secundum] V ouantis et secundum M operationem] generationem V

418 2

40

45

50

55

60

65

70

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Iusta hoc queritur quare agens uniuersale semper facit animal immediate, non autem particulare. Et respondendum est quod particulare operatur respectu animalis magis completi, et ideo per plura media operatur. Alia causa est continua operatio agentis uniuersalis et particularis interruptio. Et ideo uniuersale agit simul et disponit, particulare autem requirit materie dispositionem a natura superiori, et ideo et cetera. Ad aliud dicendum quod non sanguinea sunt debilia quia carent sanguine cuius modi est amicus nature, et ideo propter sui debilitatem agens uniuersale recurrit. Ad aliud dicendum quod plura sunt animalia in aqua quam in terra, unde dicit philosophus in duodeuicesimo quod magis repugnat terra uite quam aqua. Vnde animalia non sanguinea aquatica sunt magis uirtuosa quam terrea, et ideo ouant et non generant uermem. Ad aliud dicendum quod quantum ad materiam generationis sunt apes habiliora ad generandum quam alia anulosa, sed quantum ad uirtutem minus, unde aranea, formica est fortioris uirtutis quam apis, et ideo querit suum nutrimentum cum maiori pena et labore, quia minus possunt uolare quam apes, et ideo apes, ratione defectus uirtutis, generant uermem et non ouant. 2. Circa secundum sic: multe sunt plante que non generant nisi ex semine. Ergo cum omne animal sit nobilius planta, nullum animal generat sine semine. Item dicit philosophus in decimo quinto quod sexus est in animalibus distinctis, in plantis non. Ergo ibi est potentia generandi in se et in alio, ergo omne animal generatur per decissionem seminis et nullum per putrefactionem. Ad oppositum est philosophus in decimo septimo quod quedam animalia ex limo generantur. Item auctor De motu cordis dicit quod calor est medium in uiuendo et lux in cognoscendo. Sed corpora superiora mediante calore imprimunt animam uegetatiuam, ergo mediante luce imprimunt cognoscitiuam. Item in mundo minori generatur animal ex semine et ex putredine, ut homo hominem et pediculum, ergo similiter in maiori. Deinde queritur utrum ista animalia sint ex quattuor elementis. Arguitur sic philosophus in quarto Meteororum: quia idem est principium generationis et habitationis. Sed hec animalia generantur in omnibus elementis preterquam in igne, ergo sunt ex tribus elementis. Propterea dicit philosophus quod hec animalia similia sunt plante, ergo sicut planta est uel generatur ex humido aquoso et sicco terreo, similiter ista, ergo non ex quattuor. Ad oppositum autem dicit philosophus in quarto Meteororum: quod omne mistum est ex quattuor elementis. Et hic uidetur sic mistio est miscibilium alteratorum

 55-56 Cf. G.A. 715a25-30, 715b21-25 58-59 G.A. 761b-9 69-71 Cf. Meteo. 378b30-32 72-73 Cf. Meteo. 378b1522. 42-43 ad ... recurrit] om. V 45 quod] quia V aqua] om. V 49 alia] om. V 50 fortioris] V frigidioris M nutrimentum cum] V nutrimentum tamen cum M 55 est] om. V 56 potentia] V primo M 57 generatur] generat V 60 auctor] V autem M 65 sint] sunt V 66 quia] quod V 67 preterquam] om. V 69 ergo] om. V 70 planta] om. V 72 ad] om. M add. V

Liber Liber XIX XIX 75

80

85

90

95

100

105

110

4193

uiuo. Hoc autem non esset nisi quodlibet elementum haberet suum contrarium alterans, ergo omnia mista sunt ex quattuor elementis. Propterea dicit Auicenna quod uita stat per distantiam a contrarietate, ergo oportet quod quilibet habeat suum contrarium reprimens maxime in uiuente, ergo oportet ibi quattuor elementa concurrere. Ad primum dicendum quod quedam animalia generantur per putredinem. Ad obiectum in contrarium dicendum quod quedam est nobilitas in se, et sic corpora superiora nobiliora sunt quam homo. Quedam ratione finis, et sic homo nobilior est omni creatura, similiter nobilitate in se. Omne animal nobilius est planta tamen ratione finis, non quia quedam plante ordinantur ad hominem immediate et quedam animalia mediate. Vel dicamus quod simpliciter animal nobilius planta, non tamen animal uilissimum nobilius est planta nobilissima. Ad obiecta autem de secundo dicendum quod habitatio non arguit nisi dominium et non totaliter esse ex illis. 3. Hoc habito, queritur quo modo ignis inueniatur in mistione, utrum in propria materia descendat, et si non in propria materia, et /290ra/ utrum iste motus sit naturalis uel uiolentus. Queritur cum quo descendat utrum cum rore aut cum radio solis. Et propter quid grauia adscendunt in materia propria, ignis autem non descendit quando est in propria materia. Et propter quid omnia elementa naturaliter descendunt preter ignem, si aliud admoueatur, ut dicit in De celo et mundo. Ad primum dicendum quod secundum quosdam ignis generatur ex reuerberatione luminis et caloris ad duo corpora obpauca, uel per reuerberationem fit calor celestis igneus. Alia oppinio dicit quod descendit cum pluuia. Alia oppinio dicit quod descendit cum aere in niue. Alia opinio dicit quod descentit cum rore celesti et lumine et calore uiuifficante, unde ros generatur in loco medio inter frigus et estum. Ad quesitum dicendum quod res habent esse in se ut conseruetur et aliud habent esse, ut in simili multiplicentur, et sic elementa habent duplicem motum ad locum proprium, ut in se saluentur, alium motum ut multiplicentur. Vt ignis descendit de candela, ut imprimat se in candelam extinctam, ut dicit philosophus in primo Meteororum et Ysaac In dietis uniuersalibus, eodem modo descendit genera mistionis. Alii dicunt quod elementa leuia in quantum sunt partes mundi non descendunt, tamen respectu finis descendunt, cum sint propter mistum, sed hoc idem est. Ad aliud dicendum quod ignis non est in misto nisi in materia aliena, ut dicit in decimo sexto. Numquam enim apparet in his inferioribus nisi in aliena materia. Si enim



95-96 Cf. De caelo et mundo 269b11-13, 308b12-21 106-108 Cf. Meteo. 342a4-6 111-112 Cf. G.A. 736b35-737a6. 74 esset] corrigo esse M det V 77 quod quilibet] quod uita quilibet V 81-83 et sic ... finis] om. V 85-86 planta ... nobilius] om. M add. V 87 dicendum] om. M add. V 89 in propria] in om. V 90 naturalis] V materialis M 94 in] om. M add. V 95 naturaliter] om. V 96 admoueatur] immoueatur V ut dicit] om. V 98 uel] et ita V reuerberationem] uerberationem V 101-102 aere ... cum] om. M add. V 104 habent] V habet M 108 et] om. V

420 4

115

120

125

130

135

140

145

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

esset in propria materia non esset consumens sed solum illuminans. Sed in aliena materia habet primum cum secundo actu. Ad aliud dicendum quod descendit aliquando cum lumine et calore celesti, quandoque autem cum rore et quandoque cum uento et imprimitur aut in simplici aut in misto, et sic uenit cum qualibet impressione. Sed tunc queritur quomodo ueniat cum rore, niue et pluuia, cum aqua ignem extinguat naturaliter. Et dicendum quod eius actus duplex est: unus distinctus, secundum quod est in specie distincta, ut ignis in aqua feruente et miscibile in misto. Vnde dicimus quod aqua repugnat actu ipsius ignis manifesto, unum ipsum extinguit, in actu autem indistincto non repugnat, et ideo cum humida impressione descendit. Ad aliud dicendum quod ignis in propria materia numquam descendit, tamen materia inferior adscendit et subtiliatur a calore celesti, et inferiora non ingrossant superiora nisi in mistione, et ideo eleuatur in fumum. Alia causa est impassibilitas ignis, eius enim materia citius corrumperetur quam ingrossaretur, ut descenderet, sicut non potest infrigidari quin prius corrumpatur. Alia causa est quia motus a medio uel ad medium est per graue et leue et graue quanto magis subtiliatur et leuiatur melioratur. Et ideo natura semper intendens melius corpora grossa subtiliat sed subtilia corpora non ingrossat, quia peiorarentur, et ideo et cetera. Alia causa est ut tangitur in principio Meteororum quod quidquid ad ignem uenit, conuertitur in ignem, et ideo nihil ignem potest ingrossare, et ideo in propria materia non descendit sed in aliena. Ad aliud dicendum quod ignis numquam descendit nisi propter uacuum, quia ibi est complexio ultimata et dominatur forma supra materiam. In aliis autem est e contrario et maxime in grauibus, in aere autem medio modo. Et ideo sub lata terra descendit aqua naturaliter aut aer, tantum quia materia dominatur tantum quia accideret uacuum, et secundum hanc uiam descendit ignis non primo modo, quia est elementum leue in summo. Alia causa est quia corpora celestia cum ipsa communicant, cum sit propinqua res eis, ut dicit Aueroys, et ideo ratione conuenientie non descendit. 4. Circa secundum queritur primo utrum putrefactio possit esse uia in generationem. Secundo utrum idem sit subiectum putrefactionis et generationis. Tertio propter quid mors et uita sunt per principia contraria cum uia in mortem scilicet putrefactio, et in uitam scilicet generatio uigeat per idem principium. Quarto quare in aquis stantibus citius fit putrefactio quam in currentibus.

129-130 v. Meteo. 339a15-16. 116 quandoque autem cum] V et quandoque cum M 117 impressione] pressione V 118-119 ignem extinguat naturaliter] V igne extinguat naturali M 121 et] om. V 123 et] om. V 125 et subtiliatur] et om. V 126 eleuatur] eleuantur V 127 impassibilitas] impascibilitas V enim] om. M add. V 129 causa est] om. V 130 et ideo] et om. M add. V 131 corpora grossa] corpus grossa V sed] uel V 136 nisi] om. V 142 est] om. V 143 res] om. M add. V 144 uia] uiam V 147 per] om. V 148 et] om. V 149 stantibus] stantis V

Liber Liber XIX XIX 150

155

160

165

170

175

180

185

4215

Circa primum sic scribitur in quarto Meteororum: quod corruptio naturalis omnium est putrefactio, uiolenta autem combustio. Ergo cum putrefactio sit principium corruptionis, nullo modo erit principium generationis. Propterea scribitur in decimo sexto quod omnis putrefactio est a calore innaturali, sed calor innaturalis principium est corruptionis et non generationis, ergo putrefactio non est uia in generationem. Propterea dicit philosophus quod putrefactio est quando resoluitur mistum in miscibilia. Sed sicut in mistione est ita generatio, quod nullo modo corruptio ita quod in resolutione misti in miscibilia est ita corruptio, quod nullo modo generatio, ergo putrefactio nullo modo est uia in generationem. Contrarium autem dicit philosophus in fine decimo septimo quod mediate putrefatione et indigestione generantur quedam animalia. Propterea dicit Auicenna et Serapio quod pediculi et uermes attestantur putrefationi in corpore. Hoc autem non esset nisi ex putredine uel ex putrefatione generarentur, ergo putrefatio est uia in generationem. Propterea scribitur in primo De generatione quod /290rb/ natura cum nihil faciat ex nichilo, nihil incorrumpitur quod penitus cedit in nichilum. Ergo licet putrefactio sit corruptio unius, est tamen generatio alterius. Circa secundum sic dicit Ysaac quod omne putrefactum est calidum et humidum. Sed principium uite est calidum et humidum, ergo idem est principium putrefactionis et generationis. Propterea in elementis eadem est materia corruptionis et generationis, in eadem enim materia corruptio corrumpit formam aeris et imprimitur forma ignis. Ergo cum generatio misti et uiuentis sequatur generationem elementorum in generatione uiuentis, eadem est materia generationis et corruptionis. Sed corruptio naturalis est putrefactio, ergo et cetera. Contra dicit philosophus in decimo septimo quod sicut ars resecat superfluum et addit diminutum, similiter natura. Sed tota materia putrefacta superflua est, ergo ipsa abicitur, ex residuo animal generatur. Propterea materia putrefacta uia est in corruptionem, ergo nullo modo in generationem. Ergo non est idem subiectum generationis et corruptionis uel putrefactionis. Iusta hoc queritur de controuersia inter medicum et philosophum. Vult enim medicus quod omne putrefactum est calidum et humidum. Philosophus autem uult in quarto Meteororum quod omne putrefactum est frigidum et siccum. Ad primum istorum dicendum quod quedam est putrefactio, que est idem, quod resolutio misti in miscibilia, et hec est de qua loquitur in quarto Meteororum philosophus, quod dicit quod putrefactio est corruptio naturalis. Hac enim putredine uel 150-152 Cf. G.A. 379a5-6 153-155 Cf. G.A. 762a15-35 156-157 Cf. G.A. 762b10-12 160-161 Cf. G.A. 726a10-18; Meteo. 379a2-3 165-166 Cf. Gen. et corrup. 317a32 et seq. 176-177 Cf. G.A. 762a16-18 183-185 Cf. Meteo. 379a10-11 185-187 Cf. Meteo. 379a5-6. 151 ergo cum putrefactio] om. V 154 innaturalis principium est] innaturalis et principium V 155 generationem] generatione V 157 miscibilia] miscibilium V quod in] cum in V 159 generationem] generatione V 161 indigestione] digestione V 163 ex putredine uel] om. M add. V 168 et] om. V 180 uel] V et M 183 et] om. V philosophus] plus V 184 meteororum] corrigo methaphysicorum M V 185 ad primum] V ad aliud primum M idem quod] quod om. V 187 philosophus quod dicit] om. M add. V est] et V

422 6

190

195

200

205

210

215

220

225

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

putrefactione corrumpitur quodlibet mistum, si delinquatur proprie a natura et hec est corruptio ita quod nullo modo generatio et talis putrefactio non est uia in generationem. Est alia putrefactio que est ebullitio humidi et permistio puri cum impuro, et hec est putrefactio febrilis et hec non spoliat speciem. Corpora enim putrefacta et non putrefacta idem sunt in specie et hec non est uia in generationem sed potius in corruptionem, unde febricitatem generaliter fugiunt uermes et pediculi. Et est alia putrefactio que mutat speciem, ut sanguis in apostemate per putrefactionem fit sanies et talis non est uia in generationem animalis. Et quarta putrefactio resolutio subtilis que est in misto et remanent partes grosse. Talis autem putrefactio est in sanguine abstracto per flebotomiam, separatur enim subtile a grosso ita, quod aquositas supernatat. Sed ista resolutio potest esse a calore elementari corruptiuo, et sic non est uia in generationem, uel a calore celesti uiuifico, et sic est uia in generationem. Corpora enim superiora mediante lumine et calore cum uirtute quam habent sub intelligentia mouente, influunt in materia disposita, mediante calore in terram, mediante lumine in animam sensitiuam uel cognitionem, sicut in minori mundo per uirtutem uitalem anime generatur animal uile in materia putrefacta, per hoc patet solutio. Ad primum argumentum, illa enim putrefactio, de qua loquitur philosophus, non est uia in generationem. Vel dicamus quod licet putrefactio sit corruptio rei putrefacte, est tamen generatio alterius. Intentio enim nature est construere et generare et corrumpere nisi per accidens, ut aliud generetur. Per hoc satis patet solutio ad secundum, nam talis putrefactio non est uia in generationem. Vel dicamus per hoc patet solutio ad tertium. Licet enim calor putrefaciens sit innaturalis rei putrefacte, est tamen naturalis rei generate. Vel dicamus quod licet in principio sit innaturalis, tamen postea quando calor uel calidum radicale exaustum fit contranaturalis sicut hectica per moram diuturnam uel calor innaturalis hectice fit connaturalis ita quod non sentitur. Ad secundum quesitum dicendum quod idem est subiectum putrefactionis et generationis. Ad primum in contrarium dicendum quod natura resecat superfluum et resecat enim partem materie putrefacte, non quia putrefacta, sed quia ad generationem talis animalis superflua sicut natura in flebotomiam expellit sanguinem putredum, non quia putredus sed quia superfluus, flebotomia enim non eligit. Ad secundum dicendum quod licet putrefactio sit corruptio rei putrefacte, disponit tamen ad uitam rei generate. Ad quesitum iusta hoc dicendum quod putrefactio aut est infieri, et sic loquitur medicus, et sic omne putrefactum est calidum et humidum, aut est in facto esse uel 188 propie a natura] prime nature V 189 generationem] generatione V 191 febrilis] V febriciter M enim] est V 193 fugiunt] fiunt V 195 generationem] corrigo generatione M V 196 que] quod V 199 generationem] generatione V 200 generationem] generatione V 201 sub intelligentia] sibi intelligentiam V 202 cognitionem sicut] cognitionem et sicut V 208 construere] constituere V 209 ut aliud] om. V 213-214 in principio] V principium M 214 calor] om. V 215 contranaturalis] ex naturis V innaturalis] naturalis V 225-226 infieri ... calidum et] om. V 226 aut est] est om. M add. V

Liber Liber XIX XIX

230

235

240

245

250

4237

termino, et sic loquitur philosophus et sic ponit omne putrefactum frigidum et siccum, quia iam exaustum est totum humidum a calore continuitatis. Vel dicamus quia loquendo de calore et humiditate proprio et radicali, omne putrefactum est frigidum et siccum, quia calidum et humidum radicale consumitur et euaporatur per calorem continentem. Et sic loquitur philosophus. Sed loquendo de calore extraneo, cum putrefactio uigeat per calidum et humidum, licet putrefactum calido et humido radicali depauperatum concipit tamen calidum et humidum accidentale et sic loquitur /290ua/ medicus. Ad tertium quesitum dicendum quod mors terminus corruptionis, et propter hoc patet quod in nullo communicat cum principiis generationis, sed sunt ex oppositis principiis. Sed putrefactio est uia in mortem, et propter hoc communicat cum principiis uite, quia principia uite et putrefactionis agunt et paciuntur inuicem prima, licet putrefactio sit corruptio unius, est tamen uia in generationem alterius, et quia uita stat per calidum et humidum, similiter putrefactio que est uia in uitam. Ad quartum dicendum quod aque stantes citius putrefiunt. Vna causa est fortior reuerberatio luminis et caloris. Aque enim currentes labuntur et ita furtiue efugiunt repercussionem radiorum. Vnde dicit philosophus quod litora maris habundant calore magno, quia enim radii non possunt bene repercuti in mari, repercuntur ad litora et generatur magnus calor. Secunda causa est quia depurat et mundificat a sordibus rarefaciendo partes. Vnde Ouidius dicit et uitium capiunt ne moueantur aque. Vnde per confricationem generantur ampule cum spuma. Tertia causa est quia per actionem caloris in aquis stantibus permiscetur purum cum impuro, quia per motum non effugiunt repercussionem radiorum, et ideo in aquis stantibus plus generantur animalia per putrefactionem quam in currentibus.

247-248 Cf. Ovidius, Epistulae ex Ponto, 1, Max. 5-6:…Cernis ut ignavum corrumpant otia corpus, ut capiant vitium, ni moveantur, aquae... 229 proprio et] et om. V 238 principia] V principium V prima] om. V 239 generationem] generatione V 240 que] om. V 244 bene] om. V

424 8

5

10

15

20

25

30

35

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

Questio secunda Circa XIX restant quedam querenda. Et primo queritur utrum animal possit generari in igne. Secundo utrum in aere. Tertio in quo elemento plura animalia generentur. Quarto in quo elemento maiora. Quinto de generatione animalium ex arboribus sicut uulgus communiter asserit. 1. Circa primum sic, sicut scribitur in decimo sexto: calor et spiritus sunt medium uite, scilicet calor est calidus et humidus aereus naturalis. Dico quod spiritus calidus et siccus igneus, ergo in aere et in igne plus generantur animalia quam in aliis elementis, cum ista plus communicent cum mediis uite. Propterea scribitur in undecimo quod aues plus participant de uita quam pisces quia pisces sunt frigidi, et calor plus operatur ad uitam quam frigidum, ergo in elementis calidis plus generantur animalia quam in frigidis. Hec autem ignis et aer, ergo et cetera. Propterea dicit Auicenna in libro suo De anima quod uita stat per distantiam a contrarietate. Sed contrarietas est gratia materie, ergo cum ignis maxime recedat cum contrarietate, ergo maxime est principium uite. Contrarium autem dicit philosophus in undecimo: quod tria elementa sunt plena uita, sed in quarto non est locus generationis. Propterea scribitur in quarto Meteororum in principio quod quiquid cadit in spheram ignis, statim conuertitur in ignem, ergo materia ex qua debet generari animal prius conuertitur in ignem quam ex ea generetur animal. Propterea philosophus in quarto Meteororum arguit sic, idem est locus habitationis et generationis, sed omnia animalia habitant in elementis grauibus, ergo omnia in grauibus generantur et nulla in leuibus. Propterea generatio supponit mistionem, sed mistio non potest esse in igne, ergo nec generatio animalis minor potest, quia hec mistio est per reuerberationem radiorum, et reuerberatio radiorum solum est ad elementa obpauca, sicut dicit philosophus et Alfaretus, ergo in igne non est mistio, ergo nec generatio animalis, quod concedo. Ad primum in contrarium dicendum quod licet ignis communicet in proprietatibus cum mediis uite, tamen quia non potest infieri mistio, ideo nec generatio. Ad secundum dicendum quod animalia calida plus participant de uita quam frigida, tamen non sic est in elementis, sed contrario modo, quia in igne est caliditas ultimata, sicut scribitur in secundo Prime philosophie, et per hoc non potest fieri mistio in igne, quia quidquid uenit ad ignem, fit ignis. Ignis enim habet tria intersticia et quodlibet elementum, sicut uult philosophus et Alfaretus. Intersticium supremum ignis est clarum et purum, et ibi nihil generatur nec corrumpitur, similiter in medio nec est generatio nec corruptio. Sed in infimo ubi ignis coniungitur aeri, ignis turbulentus est, est etiam ibi continua deperditio et continua  8-9 v. G.A. 718b19, 729b27, 730a17 12-14 Cf. P.A. 648a20 et seq. 18-19 v. P.A. 646a12 et seq. 1 questio secunda] in marg. M om. V 2 XIX] corrigo XVIII M XVII V 8 sic] om. V 9 scilicet] V sed M et] om. V quod] addo 10 in igne] in om. M add. V 11 communicent] communicant V 13 frigidi et calor] calor et calidi V 14 autem] sunt V et] om. M add. V 16 cum] a V 20-23 in principio ... meteororum] om. V 24-25 ergo … grauibus] om. M add. V 27 potest] patet V hec] om. M add. V 28 et reuerueratio] et om. V 34 per] propter V potest] V posset M 37 et purum] et om. M add V 39 est etiam] om. V

Liber Liber XIX XIX 40

45

50

55

60

65

70

75

4259

generatio per conuersionem, quia ibi continue ex aere fit ignis et ex igne fit aer. Vnde tamen dicit Alfaretus quod aque concurrunt a septentrione ad meridiem quia in meridie multum deperditur de aqua et conuertitur in aerem et ignem. Sed in septentrione multum deperditur de igne et aere et generatur de aqua. Est ergo in infimo intersticio continua generatio per conuersionem, sed non potest ibi esse mistio et ita nec generatio uiuentis propter dictas causas. Locus enim mistionis est in medio, scilicet circa grauia. Ad tertium dicendum quod distantia cum contrarietate in mistis non est nisi per alterationem qualitatum elementariarum. Solum autem ignis inter /290ub/ cetera elementa habet quantitatem ultimatam, et ideo minus accidit ad temperamentum quam alia elementa. Iusta hoc queritur quare ignis fermentat pastam et confert ad generationem pulli ex ouo cum impediat generationem animalium, sicut uermium et putrefactorum. Secundo utrum salamandra possit uiuere in igne, sicut uulgus communiter asserit. Ad primum istorum dicendum, sicut scribitur in libro De anima, quod in quibusdam ad exitum potentie in actum sufficit causa excitans solum, ut miles potest militare, et ad exitum huius potentie in actum requiritur solum excitatio, ut prorrumpat in actum. In quibusdam non sufficit solum excitans sed requiritur educens de potentia in actum, ut puer potest militare, sed requiritur educatio de potentia in actum, quod prius addiscat militare quam militet. Dico ergo quod in ouo est uirtus anime decisa cum spermate in albumine et uitello et sufficit solum causa excitans, quia non est ibi anima nec uirtus anime nisi aliunde ueniat. Vnde requiritur causa educens, et quia ignis non est uiuificus sed potius destructiuus, ideo non potuit ibi educere animam, sed pocius corrumperet et impediret generationem. Sed anima educitur ibi de potentia in actum a calore celesti uiuifico. De pasta autem dicimus quod ignis quantum ad primos actus communicat cum calore celesti scilicet in calefaciendo et rarefaciendo partes, licet in secundis non conueniat quia calor celestis est uiuificus, calor autem igneus est corruptiuus ignis, ergo quantum ad primos actus fermentat pastam per rarefactionem partium et eleuationem, et similiter quantum ad primum actum qui est calefacere iuuat generationem pulli. Ad secundum dicendum quod nullum animal potest uiuere ex puro igne, sed salamandra dicitur uiuere in igne. Hoc est quia est animal ualde frigidum et ideo multum potest pati de calore. Secunda causa est quia salamandra sua frigiditate extinguit ignem iuxta se, unde creditur uiuere in igne, cum circa se non sit ignis. Tertia causa est quia salamandra repugnat igni quantum ad secundos actus, unde tale facit. Sed non potest consumere, sicut aqua repugnat igni quantum ad actum manifestum, unde aqua licet sit calida, tamen extinguit ignem.

52-53 v. H.A. 552b16-17 54-57 Cf. De an. 413a12 et seq. 41 tamen] om. M add. V a septentrione] ad septentrionem V 42 et] om. V 43 aere et] et om. M add. V 45 propter] per V 46 cum] a V 48 accidit] habet V 56 huius] om. V 57 requiritur] exigitur V 58 educatio] educens V 59 addiscat] discat V 66 et rarefaciendo] om. V 68 rarefactionem partium] putrefactionem V et eleuationem] om. V 69 calefacere iuuat] calefacere et iuuat V 70-71 sed salamandra dicitur] sed quod salamandra dicatur V 74 igne] ignem V 76 tale facit] calefacit V

426 10

80

85

90

95

100

105

110

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

2. Circa secundum sic ad aerem non sit reuerberatio radiorum, ergo nec mistio nec generatio per consequens. Propterea eadem sunt principia generationis et conseruationis, ex eisdem enim sumus et nutrimur, sicut scribitur in secundo De generatione. Sed nullum animal conseruatur in aere nisi cum pena et labore, sed omnia requiescunt in terra et in aqua, ergo in aere nullum animal generatur. Propterea generatio supponit mistionem. Contrarium dicit philosophus in decimo septimo: quod aer, terra et aqua sunt plena uita, ergo in aere generantur animalia. Propterea scribitur in quarto Meteororum, quod omnia elementa putrefiunt preter ignem, ergo in omnibus possunt generari animalia per putrefactionem preterquam in igne. Propterea si in aere non fiat generatio, hoc est aut propter defectum mistionis aut propter distantiam complexionis. Propter complexionem non quia aer est calidus et humidus et hec complexio maxime est amicabilis uite, nec propter defectum mistionis, quia in aere ex uaporibus eleuatis a terra et a aqua generantur corpora mista ut lapis et metalla. Sicut enim dicit philosophus in libro Meteororum, quod in Alamania cecidit ferrum ex aere uel ab aere ex quo fati sunt optimi enses, ergo animalia possunt generari in aere, quod concedo. Sed nota quod aer habet tria interstitia. In interstitio supremo est continua generatio per conuersionem et ibi aer est calidus et siccus, et ibi non generantur animalia. In medio autem est frigidus et humidus, et ibi generantur mista per frigiditatem excelentem coagulationem, sed animalia non. In infimo est calidus et humidus, per reuerberationem enim radiorum a terra et aqua fit calidus, per uapores uero humidos eleuatos ab aqua fit humidus, et ibi generantur animalia ex uaporibus eleuatis a terra et aqua. Vnde sicut uapores eleuati a locis minerabilibus conuertuntur in corpora mineralia, similiter uapores eleuati a paludibus, in quibus sunt uel habitant animalia per putrefactionem generata ut rane et alia animalia uilia, quia uapor eleuatus infectus ex mucilagine, ex qua generantur hec animalia, ex isto uapore in aere per calorem, ex reuerberatione aquisitum generatur uile, ut serpens uel bufo mediante materia disposita. Per hoc satis patet solutio ad argumenta. 3. Circa tertium, sicut calidum et humidum est medium uite, ergo in elemento calido et humido plus generantur animalia quam in alio huiusmodi /177ra/ autem est aer, ergo et cetera. Propterea aer est locus aque, unde aer est maior in quantitate quam aqua et aqua quam terra, ergo plura animalia generantur in aere quam in aqua, in aqua quam in terra, quia proportio debet esse loci ad locatum.

 80-81 Cf. supra 87-89 Cf. Meteo. 379a15. 78 non] om. V 79 consequens] conueniens V 80 sunt] est V principia ... enim] om. V 87 meteororum] corrigo methauphysicorum M methaphysicorum V 91 est calidus] est quod calidus V 92 nec propter] nec et propter V 93 quia] quare V a aqua] a om. V lapis] lapidis V 94 enim] om. V cecidit] cedit V 97 sed] et V interstitia] terstitia V in] om. V supremo] summo V 100 coagulationem] coagulante V in] om. V 103 a locis] ad locis V 104 a] ad V uel] et V 105 per ... animalia] om. M add. V 106 mucilagine] corrigo muscilagine M mucigalline V 107 reuerberatione] uerberatione V 109 et] om. V 110-114 autem ... locatum] om. M 112 et] addo 113 aqua in aqua] in aqua addo

Liber Liber XIX XIX 115

120

125

130

135

140

145

150

155

427 11

Oppositum uidetur sensus, propterea de terra et aqua specialiter arguo sicut generatio istorum animalium per reuerberationem fit sed reuerberatio plus est ad terram quam ad aquam, ergo in terra plus animalia quam in aqua. Oppositum autem dicit philosophus in XVII quod in aqua plura generantur animalia et arguit sic: terra utraque sua qualitate repugnat principium uite, sed aqua solum in †...†, ergo plura animalia generantur in aqua quam in terra, propterea est maior terra, ergo et cetera. Iusta hoc queritur quare plura animalia sunt in aqua quam in terra, de plantis autem est e contrario. Ad primum istorum dicendum quod plura animalia generantur in aqua quam in terra, et in terra quam in aere. In aere enim generantur pauca animalia quia uapores elevati nimis subtiliantur a calore ita quod uix accidit ex ipsis generatio animalis. Sed aqua in elemento suo est calidum et humidum, et calidum fuit principium effectiuum generationis, humidum autem materiale, et ideo plura generantur in aqua quam in terra, quia terra utraque sua qualitate repugnat principium uite. Ad quesitum dicendum quod una causa est quia plante augmentantur et multiplicantur a calore exteriori, et iste calor plus abundat in terra et ideo plante plus abundat in terra, sed animalia uiuunt a calore essenciali et ideo quia aqua est calida essencialiter cum sit plus multiplicantur animalia in aqua quam in terra. Secunda causa est quia animalia sunt ex materia molli propter sensum tactus, sed plante ex materia solida et dura, et ideo in aqua plus multiplicatur animalia, in terra autem plante. Circa quartum sic dicit philosophus in hoc libro et in fine quarti decimi: quod animalia sanguinea sunt maiora non sanguineis, ergo cum animalia sanguinea habitent in terra, maiora sunt animalia terrestria, exspirant enim et inspirant aera, ergo cum aer sit calidum et humidum, et calidum et humidum ualeant ad augmentationem et dilatationem, et utrumque mouet a centro ad circumferentiam, manifestum est quod agrestia maiora sunt quam aquatica. Oppositum autem dicit philosophus in XVII. Propterea magnitudo sequitur materiam, fortitudo uirtutem, ergo cum materia magis sit obediens et plus abundet in aqua quam in terra, ratione materie maiora sunt animalia aquatica quam terrestria, ergo ratione uirtutis fortiora sunt animalia agrestia quam aquatica, quod concedo. Vnde maximum animal aquaticum est maius maximo animali terrestri sicut ualeat maior, et hoc est ratione materie quod enim a uirtute animal aquaticum in uirtute reciperat magnitudinem. Circa quintum sic dicit philosophus in quarto decimo: quod quedam animalia exeant ab arboribus ergo uidetur quod animalia possint ex arboribus generari. Propterea ex eisdem est generatio et conseruatio, sed ex arboribus conseruatur uolatilia ergo possibile est aues generari ex arboribus. Propterea sicut se habet elementum ad mistum et mistum ad plantam, ita planta ad animal. Sed ex misto generatur immediate planta, †magis† ordinatur ad animal quam 137-138 v. H.A 490a21 150-151 v. H.A. 551a1 et seq. 115-155 oppositum ... quam] om. M 119 principium] addo 126 subtiliantur] corrigo subtiliatur V 131-132 plus abundat in terra] addo 137 et] addo 139 terrestria] corrigo tristitia V 146 quam] corrigo quod V 149 magnitudinem] corrigo in magnitudine V 152 et] addo

428 12

160

165

170

175

180

185

190

195

Peter super libro libro ‘De ‘DeAnimalibus’ Animalibus’Aristotelis Aristotelis Peter of of Spain, Spain, Questiones Questiones super

ad mistum. Sed ex misto potest generari animal uile per putrefactionem, ergo magis ex planta potest generari animal nobile, ergo et cetera. Propterea scribitur in libro Physicorum quod frustra est illud quod proprium finem non includit, ergo cum planta finaliter ordinetur †magis† ad animal uile quam ad animal non uile, ex planta potest generari animal nobile sicut uile, ergo possibile est auem ex arbore generari. Contra omnis causa nobilior est suo causato, sed uolatile nobilius est planta, ergo ex planta non potest generari animal. Propterea dicit philosophus in XVII quod aues se multiplicant mediante ouo, ergo cum planta non possit in generationem, non poterit in generationem oui. Propterea omne animal generatum per putrefactionem minus est in quantitate quam animal generatum per propagationem sicut aranea et formica minora sunt quam alia que exeunt in esse per generationem, ergo si ex arbore nasceretur in aliis oporteret quod esset minor quodlibet animali generato per propagationem quia talis auis minor esset quam apis quod est impossibile, ergo primum. Ad hoc dicit uulgus quod quedam aues generantur ex arboribus que pendunt supra aquam uel inclinatur in litore maris supra aquam, et in ramis huius arboris loco fructus nascitur quedam uesica, et cum peruenit ad maturationem generatur ex ea auis, et tunc pendit in arbore per rostrum sicut pirum per caudam et quando huiusmodi auis peruenit ad augmentum completum sua ponderositate cadit, et tunc si cadit in aqua uiuit quia aqua est mollis et si in terra moritur propter passibilitatem sui corporis quia cadit super corpus durum. Quicquid dicat uulgus, contra rationem est quod animal ita nobile ex arbore generetur. Ad primum in contrarium dicendum quod loquitur philosophus de animalibus uilibus. Vnde non sequitur quedam animalia generantur ex arboribus ergo aues. Ad secundum dicendum quod animalia conseruantur ex plantis tamquam per nutrimentum nec propter hoc oportet quod ex plantis generantur quia nutrimentum non generat animal. Ad tertium dicendum quod planta non ordinatur ad animal propter generationem sed propter nutritionem, per hoc patet solutio /177rb/ ad quartum. Una ratio ad hoc probandum scilicet quod auis non generatur ex arbore est talis, sicut scribitur in septimo: natura peruenit ab uno ad aliud per ordinem, ergo ex planta ad animal nobile procedet per ordinem, sed ex planta immediate generatur animal uile, ergo ex planta possibile est animal generari nobile, et hoc concedo. Ad hoc autem quod obicitur quod ex misto generatur qualibet planta ergo ex planta quodlibet animal, dicendum quod quedam sunt plante nobiles que non generantur nisi mediante semine et sunt quedam uiles que generantur sine semine. Similiter est de animalibus, unde ex arboribus potest generari animal uile et non animal nobile et huius est auis, uulgus tamen ponit generationem auium ex arboribus et dicunt quod huiusmodi carnes commeduntur in quadragesima. 

164-165 Cf. G.A. 749a18 166-167 v. H.A. 539a16-25, 551a1, 556b25, 762a9-32 179-180 v. H.A. 539a14-539b3, 551a1-552b5; G.A. 761a9-762b27. 156-195 ad mistum... quadragesima] om M 163 ex] addo 167 et] addo 171 pendunt] corrigo pedunt V 174 pirum] corrigo purum V 176 passibilitatem] corrigo pascibilitatem M V 192 et sunt] corrigo sunt et V 195 carnes commeduntur] corrigo carnes quod commeduntur V

Liber Liber XIX XIX Et etiam forte non erit homo et cetera.

196 et etiam … cetera] om M

429 13

This page has been left blank intentionally

Manuscripts consulted Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Vaticanus latinus 6758, fol. 149r-177r. Madrid, Biblioteca Nacional de España, 1877, fol. 19r-23r; 256r-290v.

Bibliography Primary sources Aelianus, De natura animalium. Alwyn Faber Scholfield (intro and tr.), Aelian, On animals, 3 volumes (Loeb classical library 446, 448, 449). Cambridge MA: Harvard University Press, 1958-1959. Albertus Magnus, De animalibus. Hermann Stadler (ed.), Albertus Magnus, De animalibus libri XXVI, nach der Cölner Urschrift. Mit Unterstützung der Kgl. bayerischen Akademie der Wissenschaften zu München, der Görres-gesellschaft und der Rheinischen Gesellschaft für wissenschaftliche Forschung, 2 volumes (Beiträge zur Geschichte der Philosophie des Mittelalters, Texte und Untersuchungen 15-16). Münster: Aschendorffsche Verlagsbuchhandlung, 1916-1920. Alfredus Anglicus, De motu cordis. Clemens Baeumker (ed.), Des Alfred von Sareshel (Alfredus Anglicus) Schrift De motu cordis (Beiträge zur Geschichte der Philosophie des Mittelalters, Texte und Untersuchungen 23, 1-2). Münster: Aschendorffsche Verlagsbuchhandlung, 1923. Aristoteles, Analytica posteriora. Lorenzo Minio-Paluello and Bernard Geoffrey Dod (eds), Aristoteles Latinus: Analytica posteriora. Translationes Iacobi, Anonymi sive Ioannis, Gerardi et Recensio Guillelmi de Moerbeka (Aristoteles Latinus IV, 1-4). Bruges and Paris: Desclée De Brouwer, 1968. Aristoteles, Categoriae vel Praedicamenta. Lorenzo Minio-Paluello (ed.), Aristoteles Latinus: Categoriae vel Praedicamenta. Translatio Boethii, Editio Composita Translatio Guillelmi de Moerbeka, Lemmata e Simplicii commentario decerpta, Pseudo-Augustini Paraphrasis Themistiana (Aristoteles Latinus I, 1-5). Bruges and Paris: Desclée De Brouwer, 1961. Aristoteles, De anima; Parva naturalia; De spiritu. Walter Stanley Hett (ed. and tr.), Aristotle, volume VIII: On the Soul; Parva Naturalia; On Breath (Loeb Classical Library 288). London: W. Heinemann, and Cambridge, MA: Harvard University Press, 1957.

432

Peter of Spain, Questiones super libro ‘De Animalibus’ Aristotelis

Aristoteles, De generatione animalium. Hendrik Joan Drossaart Lulofs (ed.), Aristoteles Latinus: De generatione animalium. Translatio Guillelmi de Moerbeka (Aristoteles Latinus XVII, 2). Bruges and Paris: Desclée De Brouwer, 1966. Aristoteles, De generatione. Aafke Maria Isoline van Oppenraaij (ed.), Aristoteles Semitico-Latinus: De animalibus, Michael Scot’s Arabic-Latin translation, Volume 3: Books XV-XIX: Generation of Animals (Corpus Philosophorum Medii Aevi, Aristoteles Semitico-Latinus 5/3). Leiden: E.J. Brill, 1992. Aristoteles, De generatione et corruptione. Joachim Judycka (ed.), Aristoteles Latinus: De generatione et corruptione. Translatio Vetus (Aristoteles Latinus IX, 1). Leiden: E.J. Brill, 1986. Aristoteles, De partibus animalium. Aafke Maria Isoline van Oppenraaij (ed.), Aristoteles Semitico-Latinus: De Animalibus. Michael Scot’s Arabic-Latin Translation, Volume 2: Books XI-XIV: Parts of animals (Corpus Philosophorum Medii Aevi, Aristoteles Semitico-Latinus 5/2). Leiden: E.J. Brill, 1998. Aristoteles, De plantis. Hendrik Joan Drossaart Lulofs and E.L.J. Poortman (eds), Aristoteles Semitico-Latinus: Nicolaus Damascenus. De plantis. Five translations (Corpus Philosophorum Medii Aevi, Aristoteles Semitico-Latinus) (Verhandlungen der Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, Afd. Letterkunde, Nieuwe Reeks 139). Amsterdam, Oxford, and New York: North-Holland, 1989. Aristoteles, Ethica Nicomachea. René-Antoine Gauthier (ed.), Aristoteles Latinus: Ethica Nicomachea. Translatio Antiquissima libri II-III sive “Ethica Vetus”, Translationis Antiquioris quae supersunt sive “Ethica Nova”, ‘Hoferiana’, “Borghesiana”, Translatio Roberti Grosseteste Lincolniensis sive “Liber Ethicorum” (Recensio Pura et Recensio Recognita), 5 volumes (Aristoteles Latinus XXVI, 1-3). Leiden: Brill, and Brussels: Desclée De Brouwer, 1972-1974. Aristoteles, Historia animalium. Pieter Beullens and Fernand Bossier (eds), Aristoteles Latinus: Historia Animalium translatio Guillelmi de Morbeka. Pars prima: lib. I-V (Aristoteles Latinus XVII, 2, t. 1). Leiden: E.J. Brill, 2000. Aristoteles, Metaphysica. Gudrun Vuillemin-Diem (ed.), Aristoteles Latinus: Metaphysica, lib. I-IV.4. Translatio Iacobi sive “Vetustissima” cum Scholiis et Translatio Composita sive “Vetus” (Aristoteles Latinus XXV, 1-1a). Paris: Desclée De Brouwer, 1970. Aristoteles, Meteorologica. Gudrun Vuillemin-Diem (ed.), Meteorologica. Translatio Guillelmi de Morbeka, 2 volumes (Aristoteles Latinus X, 2). Turnhout: Brepols, 2008. Aristoteles, Physica. Fernand Bossier and Jozef Brams (eds), Aristoteles Latinus: Physica. Translatio Vetus; Augustinus Mansion (ed.), Physica. Translatio Vaticana, 2 volumes (Aristoteles Latinus VII, 1-2). Leiden and New York: E.J. Brill, 1990. Aristoteles, Topica. Lorenzo Minio-Paluello and Bernard Goeffrey Dod (eds), Aristoteles Latinus: Topica. Translatio Boethii, Fragmentum Recensionis Alterius et Translatio Anonyma (Aristoteles Latinus V, 1-3). Brussels and Paris: Desclée De Brouwer, 1969. Arnaldus de Villanova, De malicia complexionis diverse. Luís García Ballester and Eustaquio Sánchez Salor (eds), Commentum supra tractatum Galieni de malicia complexionis diverse (Arnaldi de Villanova Opera medica omnia 15). Barcelona: Publicacions i edicions de la Universitat de Barcelona, 1985, pp. 139-296.

Bibliography

433

Averroes, Colliget. Colliget Auerrois totam medicinam ingentibus voluminibus ab aliis traditam: complectens. Theizir Abynzoar, morbos omnes tam universales quam particulares et eorundem remedia continens. Cuncta sunt diligentius, et antea et recognita et exornata nunc impressa. Accesserunt postremo M. Anto. Zimarae dubia et solutiones in supradictum Auerrois Colliget, nouum corollarium. Venetiis: Apud Hyeronimum Scotum, 1549. Averroes, De anima. Frederick Stuart Crawford (ed.), Averroes, Commentarium magnum in Aristotelis De anima libros (Corpus Philosophorum Medii Aevi, Corpus Commentariorum Averrois in Aristotelem Series-Versio Latina VI, 1) (Mediaeval Academy Books 59). Cambridge, MA: Mediaeval Academy of America, 1953. Averroes, De anima, Salvador Gómez Nogales (tr. and intro.), La psicología de Averroes. Comentario al libro “Sobre el alma” de Aristóteles. Madrid: Universidad Nacional de Educación a Distancia, 1987. Averroes, De physica. Josep Puig Montada (tr.), Averroes, Epítome de Física: filosofía de la naturaleza (Corpus Philosophorum Medii Aevi, Corpus Commentariorum Averrois in Aristotelem, Versio Hispanica 20). Madrid: Consejo Superior de Investigaciones Científicas, Instituto Hispano-Árabe de Cultura, 1987. Avicebron, Fons vitae. Clemens Baeumker (ed.), Avicebron, Fons Vitae, ex Arabico in Latinum Translatus ab Iohanne Hispano et Dominico Gundissalino (Beiträge zur Geschichte der Philosophie des Mittelalters, Texte und Untersuchungen 1, 2-4). Münster: Aschendorffsche Buchhandlung, 1895. Avicenna, Canon. Avicennae Canon medicinae: quo universa medendi scientia pulcherrima et brevi methodo planissime explicatur; Eiusdem de viribus cordis; Removendis nocumentis in regimine sanitatis; Syrupo acetoso... Ex Gerardi Cremonensis versione et Andreae Alpagi Belunensis castigatione. Venetiis: Apud Iuntas, 1595. Avicenna, De anima. Simone van Riet (ed.) and Gérard Verbeke (intro.), Avicenna Latinus: Liber de Anima seu Sextus de Naturalibus. Edition critique de la traduction latine médiévale. Introduction sur la doctrine psychologique d’Avicenne, 2 volumes (Avicenna Latinus 1-2). Louvain: Peeters, 1968-1972. Bartholomew of Lucca, Historia ecclesiastica, in Ludovico Antonio Muratori (ed.), Rerum Italicarum Scriptores: Ab Anno Aerae Christianae Quingentesimo Ad Millesimumquingentesimum, quorum potissima pars nunc primum in lucem prodit ex Ambrosianae, Estensis, aliarumque insignium bibliothecarum codicibus ...; Additis Ad plenius Operis, et universae Italicae Historiae ornamentum, novis Tabulis Geographicis, et variis Langobardorum Regum, Imperatorum, aliorumque Principum Diplomatibus, quae ab ipsis autographis describere licuit, vel nunc primum vulgatis, vel emendatis, necnon antiquo Characterum specimine, et Figuris Aeneis. Cum Indice Locupletissimo, 25 volumes. Mediolani: Societas Palatina in Regia Curia, 1723-1751, vol. 11 (1727), cols. 753-1242. Boethius, De divisionibus. John Magee (ed.), Anicii Manlii Severini Boethii De divisione liber. Critical edition, translation, prolegomena, and commentary (Philosophia antiqua 77). Leiden and Boston: Brill, 1998. Cicero, De officiis. Karl Atzert, Otto Plasberg, and Wilhelm Ax (eds), Marcus Tullius Cicero, De officiis (Bibliotheca scriptorium Graecorum et Romanorum Teubneriana, Scriptores Romani 48). Leipzig: Teubner, 1958.

434

Peter of Spain, Questiones super libro ‘De Animalibus’ Aristotelis

Constantinus Africanus, De coitu. Enrique Montero Cartelle (ed.), Constantini Liber de coitu. El tratado de andrología de Constantino el Africano (Monografías de la Universidad de Santiago de Compostela 77). Santiago de Compostela: Secretariado de Publicaciones de la Universidad de Santiago, 1983. Dante Alighieri, Divina commedia. Tommaso Di Salvo (ed.), La divina commedia di Dante Alighieri. In appendice: indice integrale delle parole, indice inverso delle rime. Bologna: Zanichelli, 1987. Galenus, Opera omnia. Carl Gottlob Kühn (ed.), Claudii Galeni Opera omnia, 20 volumes (Medicorum Graecorum Opera quae exstant 1-20). Leipzig: Officina Car. Cnoblochii, 1821-1833. Galenus, Passionarius. Passionarius Galeni: Galeni Pergameni passionarius a doctis medicis multum desideratus: egritudines a capite ad pedes usque complectens: in quinque libros particulares divisus, una cum febrium tractatu: earumque sintomatibus. Lege igitur: et in tibi mens hebes fuerit: eundem Galeni, et non alterius esse perpendes. Lugduni: Bartholomeus Trot, 1526. Hippocrates, Aphorismi. Aphorismi Hippocratis graece et latine cum Galeni commentariis; Nicolao Leoniceno interprete. Lugduni: Apud Gulielmum Rouillium, 1549. Hippocrates, De regimine acutorum. Emile Littré (ed. and tr.), Oeuvres complètes d’Hippocrate, 10 volumes. Paris: J.-B. Baillière, 1839-1861, volume 2 (1840), pp. 224-377. Iohannitius, Isagoge. Diego García and José Luís Vidal (eds and tr.), “La Isagoge de Ioannitius. Introducción, edición, traducción y notas”, Asclepio 26-27 (1974-1975), pp. 267-382. Isaac Israeli, Omnia opera Isaac. Omnia opera Ysaac in hoc volumine contenta: cum quibusdam aliis opusculis. Liber de definitionibus. Liber de elementis. Liber dietarum universalium: cum commento Petri Hispani. Liber dietarum particularium: cum commento eiusdem. Liber de urinis cum commento eiusdem. Liber de febribus. Pantechni decem libri theorices: et decem practices: cum tractatu de gradibus medicinarum Constantini. Viaticum Ysaac quod Constantinus sibi attribuit. Liber de oculis Constantini. Liber de stomacho Constantini. Liber virtutum de simplici medicina Constantini. Compendium Megatechni Galeni a Constantino compositum. Cum tabula et repertorio omnium operum et questionum in commentis contentarum. Lugduni: Officina Johannis de Platea, 1515. Macrobius, In somnium Scipionis. James Willis (ed.), Ambrosii Theodosii Macrobii Commentarii in somnium Scipionis (Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana). Leipzig: B.G. Teubner, 1963. Ovidius, Epistulae ex Ponto. John A. Richmond (ed.), Publius Ovidius Naso, Ex Ponto libri quattuor (Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana). Berlin: De Gruyter, 1990. Ovidius, Amores. Antonio Ramírez de Verger (ed.), Publius Ovidius Naso, Carmina amatoria: Amores; Medicamina faciei femineae; Ars amatoria; Remedia amoris (Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana). Munich and Leipzig: K.G. Saur, 2003, pp. 1-140. Palladius, De insitione. Robert Howard Rodgers (ed.), Palladii Rutilii Tauri Aemiliani viri inlustris Opus agriculturae, de veterinaria medicina, de insitione (Bibliotheca

Bibliography

435

scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana). Leipzig: B.G. Teubner, 1975, pp. 293-301. Petrus Gallecus, De animalibus. José Martínez Gázquez (ed.), Petri Galleci Opera omnia quae extant: summa de astronomia; liber de animalibus; regitiva domus. Florence: SISMEL-Edizioni del Galluzzo, 2000, pp. 78-158. Petrus Hispanus, De anima Aristotelis. Manuel Alonso (ed. and intro.), Petrus Hispanus, Obras Filosóficas II. Comentario al De anima de Aristóteles. (Instituto de Filosofía Luis Vives. Consejo Superior de Investigaciones Científicas. Serie A 3). Madrid: Consejo Superior de Investigaciones Científicas, 1944. Petrus Hispanus, Expositio libri de anima. De morte et vita et de causis longitudinis et brevitatis vitae. Liber naturales de rebus principalibus. Manuel Alonso (intro. and ed.), Petrus Hispanus, Obras filosóficas III. Expositio libri de anima. De morte et vita et de causis longitudinis et brevitatis vitae. Liber naturales de rebus principalibus. (Instituto de Filosofía Luis Vives. Consejo Superior de Investigaciones Científicas. Serie A 4). Madrid: Consejo Superior de Investigaciones Científicas, 1952. Petrus Hispanus, Liber de conservanda sanitate. Luís De Pina (intro.) and Maria Helena Da Rocha Pereira (ed. and tr.), Petrus Hispanus, Livro sobre a conservação da saúde. Porto: Edições Maranus, 1961. Petrus Hispanus, Scientia libri de anima. Manuel Alonso (ed.), Petrus Hispanus, Obras filosóficas I. Scientia libri de anima (Instituto de Filosofía Luis Vives. Consejo Superior de Investigaciones Científicas. Serie A 1). Madrid: Consejo Superior de Investigaciones Científicas, 1941. Petrus Hispanus, Summulae logicales. Joseph Patrick Mullally (ed.), The Summulae logicales of Peter of Spain (Publications in Mediaeval Studies 8). Notre Dame, IN: University of Notre Dame, 1945. Petrus Hispanus, Summule logicales. Lambertus Marie de Rijk (ed.), Peter of Spain, Tractatus, called afterwards, Summule logicales. First critical edition from the manuscripts (Wijsgerige teksten en studies 22). Assen: Van Gorcum, 1972. Petrus Hispanus, Syncategoreumata. Joseph Patrick Mullally (ed.), Petrus Hispanus, Tractatus syncategorematum and selected anonymous treatises (Mediaeval Philosophical Texts in Translation 13). Milwaukee, WI: Marquette University Press, 1964, pp. 17-116. Petrus Hispanus, Thesaurus pauperum. Maria Helena Da Rocha Pereira (ed. and tr.), Obras médicas de Pedro Hispano. Coimbra: Universidade de Coimbra, 1973, pp. 78-301. Philaretus, De pulsibus. Luís Miguel Pino Campos (ed. and tr.), “Teófilo Protospatario, Filareto, y su Liber de pulsibus”, in Isabel García Gálvez (ed.), Grecia y la tradición clásica. Actas del II Congreso de Neohelenistas de Iberoamérica, VII Jornadas de Literatura Neogriega. La Laguna, 30 de octubre-3 de noviembre de 2001, 2 volumes (Documentos congresuales 6). La Laguna: Universidad de la Laguna, 2002, volume 2, pp. 599-612. Plato, Timaeus. Robert Gregg Bury (ed. and tr.), Plato, Timaeus; Critias; Cleitophon; Menexenus; Epistles (Loeb classical library 234). London: W. Heinemann, and New York: G.P. Putnam, 1929, pp. 1-253. Plinius, Historia naturalis. Harris Rackham, William Henry Samuel Jones and David E. Eichhlolz (tr.), Pliny, Natural History, 10 volumes (Loeb classical library 330,

436

Peter of Spain, Questiones super libro ‘De Animalibus’ Aristotelis

352, 353, 370, 371, 392, 393, 394, 418, 419). Cambridge MA: Harvard University Press, 1938-1963. Porphyrius, Isagoge. Lorenzo Minio-Paluello (ed.), Categoriae supplementa. Porphyrii Isagoge, Translatio Boethii, et Anonymi Fragmentum vulgo vocatum “Liber sex principiorum” (Aristoteles Latinus I, 6-7). Bruges and Paris: Desclée de Brouwer, 1966. Proclus, Liber de causis. Adriaan Pattin (ed.), “Le Liber de Causis. Edition établie a l’aide de 90 manuscrits avec introduction et notes”, Tijdschrift voor Filosofie 28 (1966) pp. 90-203. Regimen Sanitatis Salernitanum. Andrea Sinno (tr.), Regimen Sanitatis. Flos medicinae Scholae Salerni. Milan: Mursia, 1987. Rhazes, Isagoge. María Concepción Vázquez de Benito (ed. and tr.), Rhazes, Libro de la Introducción al Arte de la Medicina o “Isagoge” (Acta Salmanticensia, Filosofía y letras 110). Salamanca: Universidad de Salamanca, Instituto hispanoárabe de cultura, 1979. Rhazes, Liber nonus ad Almansorem. Liber nonus ad Almansorem cum expositione Sillani de Nigris. Receptae Petri de Tussignano supra nonum ad Almansorem. Venetiis: Bernardinus Stagninus de Tridino, 1490. Serapio, Practica. Practica Ioannis Serapionis dicta breuiarium. Liber Serapionis de simplici medicina. Liber de simplici medicina dictus circa instans. Practica Platearii. Venetiis: Bonetus Locatellus per Octavianum Scotum, 1497. Theophrastus, De causis plantarum. Benedict Einarson and George Konrad Karl Link (eds and tr.), Theophrastus, De causis plantarum, 3 volumes (Loeb classical library 471, 474, 475). London: W. Heinemann, and Cambridge MA: Harvard University Press, 1976-1990. Theophrastus, Historia plantarum. Suzanne Amigues (ed.), Theophraste, Recherches sur les plantes, 5 volumes (Collection des universités de France). Paris: Belles Lettres, 1988-2006. Secondary literature Antonio 1696/1788: Nicolás Antonio, Bibliotheca Hispana vetus, sive, Hispani scriptores qui ab Octaviani Augusti aevo ad annum Christi MD floruerunt, 2 volumes. Roma: Ex typographia Antonii de Rubei, 1696. Republished as (cited here): Bibliotheca Hispana vetus, sive, Hispani scriptores qui ab Octaviani Augusti aevo ad annum Christi MD floruerunt, 2 volumes. Madrid: apud viduam et herederes Ioachimi Ibarrae, 1788. Asúa 1991: Miguel de Asúa, Organization of Discourse on Animals in the thirteenth Century: Peter of Spain, Albert the Great and the Commentaries on de animalibus. Unpublished PhD thesis, Notre Dame University, IN, 1991. Asúa 1995: Miguel de Asúa, “El comentario de Pedro Hispano sobre el De animalibus. Transcripción de las Quaestiones sobre la controversia entre médicos y filósofos”, Patristica et Mediaevalia 16 (1995), pp. 45-66.

Bibliography

437

Asúa 1996: Miguel de Asúa, “El comentario de Pedro Hispano sobre la Isagoge de Johannitius. Transcripción de las Quaestiones sobre la controversia entre médicos y filósofos”, Patristica et Mediaevalia 17 (1996), pp. 59-66. Asúa 1997: Miguel de Asúa, “Peter of Spain. Albert the Great and the Quaestiones de animalibus”, Physis 34 (1997), pp. 1-30. Asúa 1998: Miguel de Asúa, “Problemata o quaestiones de animalibus de Pedro Hispano. Transcripción del texto”, Stromata 54 (1998), pp. 267-302. Asúa 1999: Miguel de Asúa, “Medicine and Philosophy in Peter of Spain’s Commentary on De animalibus”, in Carlos Steel, Guy Guldentops, and Pieter Beullens (eds), Aristotle’s Animals in the Middle Ages and Renaissance (Mediaevalia Lovaniensia 1, Studia 27). Louvain: Leuven University Press, 1999, pp. 189-211. Asúa 2000: Miguel de Asúa, “Peter of Spain’s Handling of Authorities in his Commentary on the Isagoge of Johannitius”, Dynamis 20 (2000), pp. 107-133. Biblioteca Nacional de Madrid, Inventario general de Manuscritos de la Biblioteca Nacional de Madrid (1599 a 2099). Madrid: Ministerio de Educación Nacional, Dirección General de Archivos y Bibliotecas, 1959. Callebaut 1925: André Callebaut, “Jean Peckham O.F.M. et l’augustinisme. Aperçus historiques (1263-1265)”, Archivum Franciscanum Historicum 18 (1925), pp. 441-472. Carreras i Artau 1934: Joaquín Carreras i Artau, “La nacionalidad portuguesa de Pedro Hispano”, Anales de la Asociación Española para el progreso de Las Ciencias 1 (1934), pp. 378-384. Carreras i Artau and Carreras i Artau 1939-1943: Tomás Carreras i Artau and Joaquín Carreras i Artau, Historia de la filosofía española. Filosofía cristiana del siglo XIII al XV, 2 volumes. Madrid: Real Academia de las Ciencias Exactas, Físicas y Naturales, 1939-1943. Cruz Hernández 1986: Miguel Cruz Hernández, Abūl-Walīd ibn Rušd, Averroes: Vida, obra, pensamiento, influencia. Córdoba: Monte de Piedad y Caja de Ahorros de Córdoba, 1986. d’Alverny 1982: Marie-Thérèse d’Alverny, “Translations and Translators”, in Robert Louis Benson and Giles Constable (eds), Renaissance and Renewal in the Twelfth Century. Cambridge, MA: Harvard University Press, 1982, pp. 421-462. D’Ors 1997: Ángel D’Ors, “Petrus Hispanus O.P., Auctor Summularum (I)”, Vivarium 35 (1997), pp. 21-71. D’Ors 2001: Ángel D’Ors, “Petrus Hispanus, O.P., Auctor Summularum (II)”, Vivarium 39 (2001), pp. 209-254. D’Ors 2003: Ángel D’Ors, “Petrus Hispanus, O.P., Auctor Summularum (III). Petrus Alfonsi or Petrus Ferrandi”, Vivarium 41 (2003), pp. 249-303. Daly 2004: Walter J. Daly, “An earlier De motu cordis”, Transactions of the American Clinical and Climatological Association 115 (2004), pp. 31-41. Dampier 1972: William Cecil Dampier, Historia de la ciencia y sus relaciones con la filosofía y la religión. Madrid: Tecnos, 1972. de Rijk 1970: Lambertus Marie de Rijk, “On the life of Peter of Spain. The author of the Tractatus called afterwards Summule Logicales”, Vivarium 8 (1970), pp. 123-154.

438

Peter of Spain, Questiones super libro ‘De Animalibus’ Aristotelis

Díaz y Díaz 1958-1959: Manuel Cecilio Díaz y Díaz, Index scriptorum latinorum Medii Aevi hispanorum (Acta Salmanticensia, Filosofía y Letras 13, 1). Salamanca: Universidad de Salamanca, 1958-1959. Ebbesen and Rosier-Catach 2000: Sten Ebbesen and Irene Rosier-Catach, “Robertus Anglicus on Peter of Spain”, in Medieval and Renaissance Logic in Spain. Acts of the Twelfth European Symposium on Medieval Logic and Semantics, held at the University of Navarre. Pamplona, 26-30 May 1997 (Philosophische Texte und Studien 54). Hildesheim: Georg Olms, 2000, pp. 21-60. Etzkorn 1996: Girard J. Etzkorn, Iter Vaticanum Franciscanum: A Description of Some One Hundred Manuscripts of the Vaticanus Latinus Collection (Studien und Texte zur Geistesgeschichte des Mittelalters 50). Leiden, New York and Cologne: E.J. Brill, 1996. Federici Vescovini 1999: Graziella Federici Vescovini, “Il pensiero scientifico del medioevo e l’emergere delle scienze arabe”, Paradigmi 17 (1999), pp. 265-302. Ferreira 1984: Joâo Ferreira, “Importancia histórico-filosófica de Pedro Hispano no contexto da Escolástica”, Leopoldianum 11 (1984), pp. 99-110. Ferreira 1999: Joâo Ferreira, “Linhas fundamentais e caracterização do pensamento filosófico de Pedro Hispano”, in Pedro Calafate (ed.), História do pensamento filosófico português, 2 volumes. Lisbon: Editorial Caminho, 1999, volume 1, pp. 299-330. Ferreira 2002: Joâo Ferreira, “A doutrina das duas faces da alma em Pedro Hispano”, Cultura 14 (2002), pp. 219-231. Fidora 2002: Alexander Fidora, “Nota sobre Domingo Gundisalvo y el Aristoteles Arabus”, Al-Qantara 23 (2002), pp. 201-208. Fonahn 1922: Adolf Mauritz Fonahn, Arabic and Latin Anatomical Terminology, chiefly from the Middle Ages (Videnskabsselskabets Skrifter II. Historisk-filosofiske klasse 1921, 7). Oslo: Kristiana, 1922. Gama Caerio 1966: Francisco da Gama Caerio, “Novos elementos sobre Pedro Hispano: contribuição para o estudo da sua biografia”, Revista Portuguesa de Filosofía 22, 2 (1966), pp 157-174. García Ballester 1982: Luís García Ballester, “Arnau de Vilanova (1240-1311) y la reforma de los estudios médicos en Montpellier (1309): El Hipócrates latino y la introducción del nuevo Galeno”, Dynamis 2 (1982), pp. 97-158. García Ballester 1992: Luís García Ballester, “Los orígenes del renacimiento médico europeo: cultura médica escolástica y minoría judía”, Manuscrits, Revista d’història moderna 10 (1992), pp. 119-155. Gil 1985: José Sangrador Gil, La escuela de traductores de Toledo y los colaboradores judíos (Publicaciones del Instituto Provincial de Investigaciones y Estudios Toledanos. Serie primera. Monografías 19). Toledo: Instituto Provincial de Investigaciones y Estudios Toledanos, Diputación Provincial, 1985. Gilson 1922 (1965): Etienne Gilson, La philosophie au Moyen Âge, 2 volumes (Collection Payot 25-26). Paris: Payot, 1922 (Spanish translation used here: La filosofía en la Edad Media desde los orígenes patrísticos hasta el fin del siglo XVI [Biblioteca hispánica de filosofía 12]. Madrid: Gredos, 1965).

Bibliography

439

Gotthelf 2012: Allan Gotthelf, Teleology, First Principles and Scientific Method in Aristotle’s Biology (Oxford Aristotle Studies). Oxford and New York: Oxford University Press, 2012. Grabmann 1928a: Martin Grabmann, Mittelalterliche lateinische Aristotelesübersetzungen und Aristoteleskommentare in Handschriften spanischer Bibliotheken (Sitzungsberichte der Bayerischen Akademie der Wissenschaften. Philosophisch-Philologische und Historiche Klasse, Jahrgang 1928, Abhandlung 5). Munich: Bayerische Akademie der Wissenschaften, 1928. Grabmann 1928b: Martin Grabmann, “Reciente descubrimiento de obras de Petrus Hispanus (Papa Juan XXI, † 1277)”, Investigación y Progreso 2 (1928), pp. 85-86. Grabmann 1936: Martin Grabmann, Handschriftliche Forschungen und Funde zu den philosophischen Schriften des Petrus Hispanus, des späteren Papstes Johannes XXI († 1277) (Bayerische Akademie der Wissenschaften, Sitzungsberichte der Philosophisch-historischen Klasse, Jahrgang 1936, Heft 9). Munich: Bayerische Akademie der Wissenschaften, 1936. Handerson 1918: Henry Ebenezer Handerson, Gilbertus. Medicine of the Thirteenth Century. Cleveland, OH: Cleveland Medical Library Association, 1918. Haskins 1924: Charles Homer Haskins, Studies in the History of Mediaeval Science (Harvard Historical Studies 27). Cambridge, MA: Harvard University Press, 1924. Haskins 1928: Charles Homer Haskins, “Latin Literature under Frederick II”, Speculum 3 (1928), pp. 129-151. Hasse 2000: Dag Nicolaus Hasse, Avicenna’s De anima in the Latin West. The Formation of a Peripatetic Philosophy of the Soul 1160-1300 (Warburg Institute Studies and Texts 1). London: Warburg Institute, 2000. Heusch 1991: Carlos Heusch, “Index des commentateurs espagnols médiévaux d’Aristote (XIIe-XVe siècles)”, Atalaya 2 (1991), pp. 157-175. Kristeller 1986: Paul Oskar Kristeller, Studi sulla scuola medica salernitana (Hippocratica civitas 1). Naples: Istituto italiano per gli studi filosofici, 1986. Laín Entralgo 1978: Pedro Laín Entralgo, Historia de la medicina (Biblioteca médica de bolsillo 21). Barcelona: Salvat, 1978. Lawn 1963: Brian Lawn, The Salernitan Questions. An Introduction to the History of Medieval and Renaissance Problem Literature. Oxford: Clarendon Press, 1963. Lohr 1972: Charles H. Lohr, “Medieval Latin Aristotle Commentaries Authors”, Traditio 28 (1972), pp. 356-361. Marías and Laín Entralgo 1964: Julián Marías and Pedro Laín Entralgo, Historia de la filosofía y de la ciencia. Madrid: Guadarrama, 1964. Martínez Gázquez 2002: José Martínez Gázquez, “Los textos científicos latinos en la España Medieval”, in Maurilio Pérez González (ed.), Actas [del] III Congreso hispánico de latín medieval, León, 26-29 septiembre 2001. León: Universidad de León, Secretariado de Publicaciones y Medios Audiovisuales, 2002, pp. 179-190. Martínez Gázquez 2005: José Martínez Gázquez, “La recepción de la cultura griega en el Occidente latino a través del mundo árabe”, in Juan Signes Codoñer (ed.), Antiquae Lectiones. La tradición clásica desde la Antigüedad hasta la Revolución Francesa (Crítica y estudios literarios). Madrid: Cátedra, 2005, pp. 215-225. Martins 1952: Diamantino Martins, “O De anima de Pedro Hispano”, Revista Portuguesa de Filosofía 8 (1952), pp. 260-294.

440

Peter of Spain, Questiones super libro ‘De Animalibus’ Aristotelis

Meirinhos 1989: José Francisco Meirinhos, A fundamentação do conhecimento na Scientia libri de anima de Pedro Hispano Portugalense. Unpublished MA thesis. Porto: Universidade do Porto, 1989. Meirinhos 1996a: José Francisco Meirinhos, “La antropología de Pedro Hispano Portugalense: Fuentes árabes y judías en su pensamiento”, in Paloma Llorente (ed.), Actes del Simposi Internacional de Filosofía de l’Edat Mitjana, El pensament antropològic medieval en els àmbits islàmic, hebreu i cristià. Vic, Girona, 11-16 d’abril 1993 (Actes 1). Vic: Patronat d’Estudis Osonencs, 1996, pp. 134-143. Meirinhos 1996b: José Francisco Meirinhos, “Petrus Hispanus Portugalensis? Elementos para uma diferenciaçao de autores”, Revista Española de Filosofía Medieval 3 (1996), pp. 51-76. Meirinhos 1998: José Francisco Meirinhos, “Métodos e orden das ciencias no Comentário sobre o De anima atribuído a Pedro Hispano”, Veritas 43 (1998), pp. 593-621 (reproduced in José Francisco Meirinhos, Estudos de Filosofia Medieval, autores e temas portugueses. Porto Alegre: Editorial EST, 2007, pp. 187-212). Meirinhos 2000: José Francisco Meirinhos, “Giovanni XXI, Papa”, in Dizionario biografico degli italiani, volume 55. Rome: Istituto della Enciclopedia italiana, 2000, pp. 600-611. Meirinhos 2002: José Francisco Meirinhos, Pedro Hispano Século XIII. Upublished PhD thesis, 2 volumes. Porto: Universidade do Porto, 2002. Meirinhos 2003: José Francisco Meirinhos, “Conhecimento de si e linguagem interior. Agostinho, Joâo Damasceno e Avicena na Scientia libri de anima de Pedro Hispano Portugalense”, in Luis Alberto De Boni and Roberto Hofmeister Pich (eds), A recepção do pensamento greco-romano, árabe e judaico pelo Ocidente medieval (Coleção Filosofia 171). Porto Alegre: ediPUCRS, 2003, pp. 301-317 (reproduced in José Francisco Meirinhos, Estudos de Filosofia Medieval, autores e temas portugueses. Porto Alegre: Editorial EST, 2007, pp. 213-222). Meirinhos 2005a: José Francisco Meirinhos, “O papa Joâo XXI e a ciência do seu tempo”, in Miguel Pinto de Meneses and Manuel Cadafaz de Matos (eds), A apologia do latim. In honorem Dr. Miguel Pinto de Meneses, 1917-2004, 2 volumes (Centro de Estudios de História do Livro e da Ediçâo 12). Lisbon: Távola Redonda. Centro de Estudos de História do Libro e da Edição, 2005, volume 1, pp.129-171. Meirinhos 2005b: José Francisco Meirinhos, “Petrus Hispanus”, in Thomas Glick, Steven J. Livesey, and Faith Wallis (eds), Medieval Science, Technology and Medicine: An Encyclopedia. New York and London: Routledge, 2005, pp. 389-392. Meirinhos 2009: José Francisco Meirinhos, “Les manuscrits et l’attribution d’oeuvres à Petrus Hispanus”, in José Francisco Meirinhos and Olga Weijers (eds, Florilegium mediaevale. Études offertes à Jacqueline Hamesse à l’occasion de son éméritat (Textes et Études du Moyen Age 50). Louvain-la-Neuve: Fédération Internationale des Instituts d’Études Médiévales, 2009, pp. 349-377. Meirinhos 2011: José Francisco Meirinhos, Bibliotheca manuscripta Petri Hispani: os manuscritos das obras atribuídas a Pedro Hispani (Textos universitários de ciências sociais e humanas). Lisbon: Fundaçâo Calouste Gulbenkian. Fundaçâo para a ciência e a tecnologia. Ministerio da Ciência, Tecnologia e Ensino Superior, 2011.

Bibliography

441

Minio-Paluello 1952: Lorenzo Minio-Paluello, “Iacobus Veneticus Grecus: Canonist and Translator of Aristotle”, Traditio 8 (1952), pp. 265-304. Montero Cartelle 1988: Enrique Montero Cartelle, “Sobre el autor árabe del Liber de coitu y el modo de trabajar de Constantino el Africano”, Medizinhistorisches Journal 23 (1988), pp. 213-223. Montero Cartelle 2001: Enrique Montero Cartelle, “Omne animal post coitum triste: de Aristóteles a S. Freud”, Revista de Estudios Latinos 1 (2001), pp. 107-119. Mora 2008: Ana María Mora, “La universidad de París en el siglo XIII”, Revista de Estudios Sociales 31 (2008), pp. 60-71. Moreira 1955: Arturo Moreira, “Pedro Hispano e a crise de 1277 da Universidades de Paris”, Boletim da Biblioteca da Universidade de Coimbra 22 (1955), pp. 223-241. Nagel 1991: Silvia Nagel, “Antropologia e Medicina nei Problemata di Pietro Hispano”, Medioevo 17 (1991), pp. 231-248. Nagel 1999: Silvia Nagel, “Testi con due redazioni attribuite ad un medesimo autore: il caso del De animalibus di Pietro Ispano”, in Carlos Steel, Guy Guldentops, and Pieter Beullens (eds), Aristotle’s Animals in the Middle Ages and Renaissance (Mediaevalia Lovaniensia, Series 1, Studia 27). Louvain: Leuven University Press, 1999, pp. 212-237. Peters 1968: Francis Edwards Peters, Aristoteles Arabus. The Oriental Translations and Commentaries on the Aristotelian Corpus (Monographs on Mediterranean Antiquity 2). Leiden: E.J. Brill, 1968. Pina 1952a: Luís De Pina, “Pedro Hispano: Alguns subsídios para a sua biografia”, Revista Portuguesa de Filosofía 8 (1952), pp. 326-339. Pina 1952b: Luis De Pina, “Bibliografía sobre Pedro Hispano”, Revista Portuguesa de Filosofía 8 (1952), pp. 340-343. Pontes 1962: José Maria Da Cruz Pontes, “La division du texte dans le ms. inédit de Questiones super libro de animalibus de Petrus Portugalensis”, Bulletin de Philosophie Médiévale 4 (1962), pp. 118-126. Pontes 1963: José Maria Da Cruz Pontes, “As traduçoes dos tratados zoológicos aristotélicos e as inéditas Quaestiones super libro De animalibus de Pedro Hispano Portugalense”, Revista Portuguesa de Filosofía 19 (1963), pp. 243-261. Pontes 1966: José Maria Da Cruz Pontes, “L’intérêt philosophique de deux commentaires inédits sur le De animalibus et le problème de leur attribution à Petrus Hispanus Portugalensis”, in La Filosofia della natura nel medioevo. Atti del terzo congresso internazionale di filosofia medievale. Passo della Mendola (Trento) 31 agosto-5 settembre 1964. Milan: Vita e Pensiero, 1966, pp. 493-501. Pontes 1968: José Maria Da Cruz Pontes, “Para situar Pedro Hispano Portugalense na Historia da la Filosofia”, Revista Portuguesa de Filosofía 14 (1968), pp. 21-45. Prantl 1855-1870: Carl Prantl, Geschichte der Logik im Abendlande. 4 volumes. Leipzig: Hirzel, 1855-1870. Puig Montada 2005: Josep Puig Montada, “Averroes: Comentario mayor al libro Acerca del alma de Aristóteles. Traducción parcial”, Anales del Seminario de Historia de la Filosofía 22 (2005), pp. 65-109. Quinto 2001: Riccardo Quinto, Scholastica: storia di un concetto (Subsidia mediaevalia patavina 2). Padova: Il Poligrafo, 2001.

442

Peter of Spain, Questiones super libro ‘De Animalibus’ Aristotelis

Rocha Pereira 1952: Maria Helena Da Rocha Pereira, “Consideraçôes à margen do texto do Thesaurus Pauperum”, Revista Portuguesa de Filosofía 8 (1952), pp. 315-325. Romero Huesca and Soto Miranda 2006: Andrés Romero Huesca and Miguel Ángel Soto Miranda, “Fundación y organización de la Universidad de Bolonia desde el siglo XII al Renacimiento”, Cirugía y cirujanos 74 (2006), pp. 397-404. Salmón 1998: Fernando Salmón (ed.), Medical Classroom Practice. Petrus Hispanus’ Questions on Isagoge, Tegni, Regimen acutorum and Pronostica, c. 1245-50: MS. Madrid B.N. 1877, fols 24rb-141vb (Articella Studies 4). Cambridge: Wellcome Unit for the History of Medicine, and Barcelona: Consejo Superior de Investigaciones Científicas, Departamento de Historia de la Ciencia, 1998. Salmón and Sánchez Salor 1993: Fernando Salmón and Eustaquio Sánchez Salor, “Sobre el uso de la autoridad en la medicina medieval: Aristóteles, Galeno y las moscas volantes”, Dynamis 13 (1993), pp. 347-371. Sarton 1927-1953: George Sarton, Introduction to the History of Science, 3 volumes in 5 tomes (Carnegie Institution of Washington, Publication 376). Baltimore: Williams and Wilkins, for the Carnegie Institution of Whashington, 1927-1948. Silva 1977: Lúcio Craveiro Da Silva, “Pedro Hispano (1277-1977) à luz dos últimos estudos”, Revista Portuguesa de Filosofia 33 (1977), pp. 113-123. Stapper 1898: Richard Stapper, Papst Johannes XXI. Eine Monographie (Kirchengeschichtliche Studien 4, 4). Münster: Heinrich Schöningh, 1898. Taton 1957-1964 (1971): René Taton, Histoire générale des sciences, 3 volumes. Paris: Presses universitaires de France, 1957-1964 (Spanish translation used here: Historia general de las ciencias, 3 volumes. Barcelona: Ediciones Destino, 1971). Tavares 1952: Severiano Tavares, “Pedro Juliâno: vida e obra”, Revista Portuguesa de Filosofía 8 (1952), pp. 235-242. Thorndike 1923-1958: Lynn Thorndike, A History of Magic and Experimental Science, 8 volumes (Publications History of Science Society 4). New York: The Macmillan Company, 1923-1958. Thorndike 1965: Lynn Thorndike, Michael Scot. London: Nelson, 1965. Vernet 1993: Joan Vernet, El Islam en España (Colección América 92, 15). Madrid: Editorial MAPFRE, 1993. Vernet 1977/1999: Juan Vernet, La cultura hispanoárabe en Oriente y Occidente (Ariel historia 14). Barcelona, Caracas and Mexico: Ariel, 1977. Republished as (cited): Lo que Europa debe al islam de España (Alcantilado Bolsillo 3). Barcelona: Alcantilado, 1999. Walzer 1965: Richard Walzer, “al-Fārābī”, in Peri J. Bearman, Thierry Bianquis, Clifford Edmund Bosworth, Emeri Johannes van Donzel, and Wolfhart P. Heinrichs (eds), Encyclopaedia of Islam. Second Edition, volume 2. Leiden: Brill, 1965, pp. 778-781. Weijers 1996: Olga Weijers, Le maniement du savoir: pratiques intellectuelles à l’époque des premières universités: XIIIe-XIVe siècles (Studia artistarum. Subsidia 2). Turnhout: Brepols, 1996. Wingate 1931: Sybil Douglas Wingate, The Medieval Latin Versions of the Aristotelian Scientific Corpus with Special Reference to the Biological Works. London: Courier Press, 1931.

Index1

Authors and works Agustinus 290, 351, 401, 404, 405 Albumasar 258 Alexander 352 Algazel 199, 200, 263, 403 Metaphysica 199, 263 Alfaretus 289, 302, 424, 425 Metaphysica 289, 302 Aristoteles 114, 115, 131, 258, 299, 307, 332, 361, 390, 404 De anima 115, 118, 119, 121, 124, 138, 172, 183, 185, 187, 188, 195, 248, 284, 286, 290, 293, 315, 322, 331, 332, 340, 361, 385, 389, 392, 403, 404, 408, 410, 425 De animalibus 119, 143, 403 De celo et mundo 149, 247, 400, 414, 419 De generatione et corruptione 175, 189, 205, 207, 210, 225, 231, 235, 269, 296-8, 302, 304, 389, 394, 401, 421, 426 De memoria et reminiscentia 114, 240 De morte et uita 121, 223, 363, 370, 394, 403, 404 De plantis 116, 118, 123, 183, 205, 299, 329, 365, 366, 371, 372, 414, 427 De sensu et sensato 112, 131, 175, 225, 310, 320, 328 De somno et vigilia 191, 193, 227 Ethica 112, 138 Metaphysica 161, 162, 290, 291, 298, 304 Meteora 115, 126, 130, 156, 178, 201, 207, 211, 250-52, 269, 275, 299,

302, 305, 306, 316, 318, 319, 329, 339, 346, 361, 394, 395, 418-21, 424, 426 Noua ethica 241, 288 Physica 112, 123, 143, 187, 191, 200, 212, 219-21, 241, 248, 279, 286-8, 297, 299, 304, 306, 343, 362, 371, 379, 380, 389, 394, 400, 403, 404, 409, 411, 428 Posteriora 114, 116, 119, 219, 224, 283, 288, 333, 345 Predicamenta 279 Prima philosophia 111, 221, 288, 297, 304, 306, 307, 333, 365, 392, 403, 409, 424 Topica 138, 221, 222, 232, 363 Aueroys (Auerroes) 112, 119, 126, 132, 193, 212, 221, 222, 246, 286-8, 299, 313, 363, 379, 420 De anima 112, 126, 132, 193, 246, 379 De physica 286, 288 Auicenna 119, 121, 123, 125, 128-30, 139, 150, 165-8, 171, 181, 183, 184, 191, 193, 194, 200, 202, 205, 208-11, 216, 225, 226, 228, 229, 231, 235, 236, 238, 240-42, 245, 249, 250, 259, 267, 269, 272, 275, 277-9, 291, 294, 296, 300, 303, 304, 306, 307, 310, 312, 313, 31518, 321, 322, 327, 328, 331, 333-6, 338, 340-44, 346, 348-50, 357, 358, 367-9, 371, 374, 376, 381, 385, 386, 392, 397, 399, 402, 405, 407, 408, 419, 421, 424 De anima 130, 184, 194, 216, 225, 291, 303, 424

1  This glossary is based on the Latin text included in the nineteen books (Liber I-Liber XIX).

444

Peter of Spain, Questiones super libro ‘De Animalibus’ Aristotelis

Barus 263, 344 Boethius 114, 187, 286, 288, 290, 369 De diuisionibus 187 Constantinus 200, 207, 222-4, 248, 309, 311, 316, 317, 322, 325, 348, 350, 399, 405 Pantegni 200, 224, 405 De coitu 200, 201 De oculis 207, 399 De stomacho 316 De causis 290, 325, 337 De motu cordis 119, 149, 222, 341, 363, 390, 391, 418 Egidius 268 Fons uite 118, 191 Galenus 113-15, 119, 123, 125,129, 132, 137, 138, 140-43, 145, 157, 167, 171, 173, 175, 176, 178, 189, 194, 196, 198, 200, 205, 206, 210, 211, 216, 217, 222, 230, 232, 238, 241, 243, 245, 257, 258, 263, 264, 266, 272, 276, 278, 280, 285, 296, 299, 304, 306, 307, 312, 320, 322, 334, 327, 337, 338, 343-5, 347, 351, 354, 357, 359, 368-70, 379, 381, 382, 390, 406, 414 De complexionibus 138, 296, 304, 368, 382, 390 De criticis diebus 119, 264, 276 De intellectu 176 De simplici medicina 327 Interiorum 123, 171, 198, 238, 266, 344 Megategni 171, 245 Passionarius 381 Pronostica 278, 356 Super Aphorismos 115, 211 Super Yppocratem 344 Tegni 195, 202, 285, 312, 345 Georgius Nazerenus 219 Haly 137, 138, 140-42, 150, 153, 154, 166, 171, 172, 178, 183, 187, 201, 215,

222, 224, 225, 231, 232, 235, 241, 243, 257, 266, 269, 273, 281, 300, 303, 315, 316, 322, 328, 333, 337, 338, 343, 348-50, 354, 363, 366-9, 379, 395, 398, 407 Dispositio regalis 172 Iacobus 309 Iohannes Damascenus 403 Iohannitius 196, 197, 224, 232, 285, 392 Macrobius 270 Ouidius 375, 423 Paladius 379 Philaretus 125, 145, 180 De pulsibus 125 Plato 191, 238, 403, 404 Porphirius 139, 368, 410, 411 De complexionibus 139 Rasis (Al-Raze) 138, 172, 202, 235 Serapio 175, 178, 415, 416, 421 Tullius Cicero 112 De officiis 112 Viaticus 198, 344 Yppocrates (Hippocrates)115, 141, 147, 188, 196, 205, 225, 226, 231, 238, 263, 268, 369, 407 De regimine acutorum 225, 263 Ysaac (Isaac) 111, 124, 127, 135, 151, 161, 166-8, 174, 178, 180, 181, 188, 196, 198, 203, 204, 206, 210, 211, 223, 225-8, 231, 236, 245, 249, 251, 276, 280, 295, 297, 298, 303, 311-13, 317-20, 323, 324, 327-9, 336, 347, 348, 357, 372-4, 380, 394, 399, 419, 421 De definitionibus 111 De dietis uniuersalibus 161, 311, 320, 419 De elementis 223, 297, 298, 303, 394

Index Toponyms and other proper names Alamania 426 Auster 217, 414, 415 Boreas 217, 414, 415 Creta 243 Cypris 217 Egiptus 262 Iuppiter 275 Mars 217 Nilus 261, 262 Saturnus 275 Animals, animal parts, substances derived from animals accipiter 246 aculeus 250, 251 agnus/-a 117, 174, 240, 241, 373, 374 ala 127, 128, 136, 137, 162, 256, 374 albumen 132, 150, 209-14, 270, 271, 380, 382, 413-15, 425 allex (hallec) 225 amigdala 189 anas 416 anguilla 163, 196, 249, 294, 378, 391 angulla 182 anima 111, 112, 116-21, 124, 128, 137, 139, 140, 156, 161, 183, 185-7, 200, 201, 203, 206, 211, 219, 222, 224, 241, 272, 273, 280, 281, 284, 286, 291-3, 303, 309, 336, 341, 342, 354, 363-5, 389-405, 408-11, 414, 417, 418, 422, 425 anser 129, 172, 180, 281, 373 anus 155, 279 apes 126, 128, 131, 181, 182, 204, 207, 241-4, 247, 249-53, 322, 417, 418, 428 aquila 236, 237 aranea 181, 241, 242, 247-50, 270, 271, 322, 418, 424 ardea 254, 354, 356 aries 132, 133, 261, 372-4 arteria 129, 152, 162, 163, 167-71, 188, 316, 334, 340, 343, 346, 347, 350, 351

445

asinus/-a 129, 145, 272, 378, 410-12, 416 auris 120, 142, 145-7, 184, 185, 190, 301, 333, 335 auis 126-32, 135-7, 151, 152, 155, 161-4, 174, 182, 193, 204, 207, 208, 210, 213-15, 224, 228, 230, 231, 237, 240, 244-7, 277, 278, 280, 281, 319, 324, 351, 354-6, 364, 365, 367, 372-4, 414, 417, 424, 427, 428 banna (branchia) 126 barba 173, 174, 374 basiliscus 415, 416 bos 130, 132, 174, 254, 319, 324, 328, 329, 340, 341, 355, 372-4, 410 brachium 146, 151, 190, 256 brodium 256, 328, 329 bufo 236, 237, 239, 280, 416, 426 cambium 166, 317, 318, 358 cancer 137 canis 130-33, 181, 193, 202, 204, 228, 237, 238, 245, 255, 355, 356, 375 cantharis 236 capillus 172, 173 capra 174, 180, 243, 244, 261, 355, 373, 383 caput 135, 140-42, 147, 153, 162, 163, 166, 172, 173, 184, 193, 215, 230, 251, 276, 333, 335, 337, 345, 355, 369, 416 caro 121, 130, 131, 135, 136, 156, 166, 170, 172, 174, 178, 180, 210, 212, 227, 230, 235, 236, 242, 245, 261, 265, 272, 281, 297, 300, 301, 317, 319, 328-32, 340, 343, 348, 354, 371-5, 378, 387, 428 cartilago 341 cauda 120, 154, 155, 214, 374, 391, 416, 428 centauros 134 cera 250-52, 316, 324, 325 cerebrum 113, 130, 131, 133, 135, 137, 139-42, 144-6, 150-54, 159, 166, 168, 170, 171, 173, 183, 184, 18993, 238, 244, 246, 264, 265, 296, 300, 322, 327, 327-30, 332, 335-7,

446

Peter of Spain, Questiones super libro ‘De Animalibus’ Aristotelis

340-44, 346, 349, 350, 354. 385, 386, 400, 407, 410, 412 ceruus/-a 127, 131, 133, 145, 146, 148, 176, 177, 204, 236, 237, 241-5, 254, 337, 340, 341, 373, 375 chilus 150, 317, 325, 345, 357, 358 chimus 317, 325 cignus (cycnus) 128, 246 chimera 408 cistifelis 175, 358 colera 153, 162, 163, 171, 175, 176, 178, 226, 229, 256, 277, 318, 321, 322, 339, 347, 354, 356-9 collum 129, 142, 153, 190, 238, 246, 265, 267, 281, 315, 347, 372 columba 128 congruus 249 cor 124, 126, 133, 135, 137, 140, 141, 147, 149-52, 154, 155, 162, 164, 166-70, 174, 176, 180, 183, 188, 192, 193, 230, 232, 236, 238, 246, 253, 256, 281, 301, 303, 311, 317, 321, 322, 324, 327, 329, 336-46, 348-55, 357, 358, 376, 378, 394-6, 398-400, 405-7 cornea 144, 145 cornu 135, 156, 158, 159, 248, 249, 259 corpus 111-13, 116, 118-21, 124, 129, 133, 136, 138-40, 142, 149, 173-8, 180-82, 196-9, 201-3, 207-9, 212, 215-17, 220, 222-30, 232, 235, 236, 245, 247, 249-52, 255, 256, 258-60, 264, 266, 268, 272, 273, 276-8, 280, 285, 287, 294, 297, 299-305, 307, 310-13, 317, 318, 321, 323, 325, 327, 329-32, 336, 337, 339, 341-4, 346-8, 350, 353, 354, 357, 358, 363-5, 368, 371, 372, 385, 389, 390, 392, 394-404, 406-10, 412, 415, 416, 418-23, 426, 428 coruus 130, 132 coturnix 224 coxa 150, 154, 343, 353 craneus 142, 329 cutis 140, 173, 236, 268, 331, 347, 348, 406

dens 121, 131, 143, 153, 156, 158-60, 210, 230, 231, 248-50, 254, 259, 309, 319, 355 diafragma 166, 336, 353, 354 digitus 220, 311, 331, 382 elephans 130, 133, 154, 155, 372 emunctorium 152, 173, 174, 238, 354, 406 epar 133, 135, 137, 140, 150, 151, 162, 165-8, 174, 176, 180, 181, 211, 236, 300, 301, 315, 318, 336, 3426, 348, 349, 351, 353, 354, 358, 359, 395, 399, 407 epyglotis 189, 334 equus/-a 143, 145, 153-5, 159, 163, 176, 232, 233, 237, 238, 246, 252, 294, 340, 341, 347, 410-12 facies 111, 138-41, 171, 254, 255, 265, 266, 291-3 fel 162, 163, 353-5, 357, 359 fetus 113, 156, 163, 174, 203, 204, 208, 213, 214, 244, 246, 254, 255, 258, 259, 267-71, 273, 275-8, 280, 281, 361, 369, 373, 378, 380, 385-7, 389-92, 405, 406, 412 fila 177, 249 flegma 151, 171, 172, 176, 178, 229, 232, 238, 256, 318, 321, 322, 339, 355, 358 formica 241, 247, 259, 270-72, 322, 418, 428 frons 141, 142, 154, 155, 351 gallina 132, 172, 180, 212, 254, 256, 281, 318, 319, 371, 373, 379, 414, 415 gallus 130, 133, 254, 256, 371-3, 379, 415, 416 gatus/gattus-a 163, 293, 419 genu 276 glutinum 166, 211, 317, 318, 358 grus 128-31, 174, 154 gumaleon 225 harpe 280, 281 hedus 373, 374 heron 254

Index hirundo 174 humor 129, 141, 144, 165, 166, 172, 174-6, 178, 205, 210, 211, 217, 226, 238, 256, 258-60, 266, 268, 273, 280, 285, 294, 315, 317, 318, 320-22, 339, 346-8, 358, 359 intestinum 149, 150, 158, 162, 163, 238, 239, 253, 255, 315, 322, 323, 327, 355, 356, 358 lac 132, 133, 135, 150, 154, 155, 174, 180, 201, 203, 210-13, 215, 232, 248, 259, 267, 268, 324, 357, 374, 37881, 383, 385, 415 lacerta 130, 132 lacertus 187, 188, 350, 354 lacrimales 142 leo 153-5, 159, 181, 255, 368 leopardus 244, 245 lepus 145, 146, 176, 177, 193, 194, 204, 236, 337, 367, 373 lingua 129, 151, 152, 162, 170, 171, 176, 185, 187, 189, 190, 410 lupus/-a 117, 127, 128, 131, 132, 230, 24042, 244, 245, 254, 255, 277, 416 malachia 180 mammilla/ mamilla 154, 155, 202, 203, 210, 211, 213, 267, 268, 277, 278, 414 mandibula 158, 230, 254 manus 112, 136, 137, 139, 142, 146, 147, 151, 154, 155, 157, 190, 251, 273, 276, 277, 297, 298, 323, 331, 353, 354, 383, 389, 390 matrix 157, 161-4, 190, 204, 208, 213, 214, 232, 238, 264-8, 270, 275-81, 369, 373, 405, 406, 408, 409, 413, 416 maxillaris dens 159 maxillaris pomus 121 medula 153, 158, 165, 327-30 mel 182, 204, 241, 242, 249-53, 265, 266, 320 melancholia 129, 143, 163, 171-3, 175, 176, 178, 229, 256, 266, 318, 321, 327, 348, 354, 358, 359

447

membrum 113, 118-20, 135-41, 146, 147, 149-52, 156, 157, 161, 163, 165-7, 170, 171, 173-5, 180, 187, 190, 191, 195, 197-9, 201-5, 207, 209-12, 224, 225, 227-9, 231, 232, 325, 236, 238, 246, 248, 249, 252, 255, 258, 259, 264, 266, 272, 273, 276, 27981, 285, 294, 297-301, 311, 315-24, 330, 332, 334, 336, 338-46, 348-50, 353-6, 359, 368, 374, 379, 380, 381, 385-7, 390, 391, 394-6, 399, 400, 402, 405-8, 412, 413 mens 143, 146, 188, 203, 340, 376 menstruus 174, 179, 193, 201, 204, 210-14, 244, 248, 257-63, 266-8, 270, 271, 277, 294, 302, 348, 361, 364, 37073, 378-83, 405, 406, 409, 412, 416, 417 mesaraicus 318 miringa 412 molla 354 mulus/-a 389, 410-12 murilegus 128, 163, 416 mus 132, 254, 256, 293, 416 musca 181, 230, 242, 247, 251 naris 147, 152, 276, 334 neruus 135, 137, 140, 145, 146, 151, 153, 165, 166, 168, 170-72, 183-5, 189, 190, 265, 280, 300, 301, 322, 32934, 337, 343, 347, 350, 352, 354, 368, 369, 371, 372, 397 noctua 290 nucha 140, 170, 328-30 oculus 120, 128, 138, 139, 141, 143-7, 152, 170-73, 184, 191, 193, 194, 207, 239, 246, 264, 279, 280, 290-93, 299, 301, 323, 333-5, 375, 391, 398, 399, 410, 416 organum 118-21, 138, 141, 142, 145, 151, 172, 183, 184, 190, 192, 248, 272, 291, 293, 321, 322, 330-32, 335, 364, 366, 392, 397, 406, 407, 409, 410 os-oris 158, 163, 203, 230, 231, 238, 239, 246, 256, 265, 266, 276, 277, 315,

448

Peter of Spain, Questiones super libro ‘De Animalibus’ Aristotelis

316, 319, 334, 335, 355, 358, 376, 410 os-ossis 153, 165, 166, 172, 178, 180, 299, 317, 327-32, 340, 341 ouis 127, 128, 131, 158, 174, 180, 237, 238, 241, 242, 254, 255, 341, 373 ouus 132, 150, 204, 207-11, 213-15, 232, 236, 270, 271, 276, 278, 280, 281, 379, 380, 383, 413-17, 425, 428

rapax 128, 131, 132, 135, 136, 162, 163, 230, 231, 237, 239, 246, 254, 255, 367, 368, 370 ren 149-52, 214 reptile 207, 213, 236 ros 166, 182, 231, 249-51, 253, 317, 318, 358, 419, 420 ruminantia 160, 254, 255, 324, 325, 327, 330, 348, 354-6

palpebra 172, 173, 194 panthera 244, 245 papa 354-6 passer 246, 367 pecten 173, 174 pectus 147, 153-5, 162, 163 pediculus 241, 242, 418, 421, 422 pellicula 253, 354, 405 pellis 235, 241, 242, 323 perdix 172, 383 pes 113, 127, 128, 131, 135-7, 139, 146, 147, 151, 154, 155, 157, 158, 171, 233, 238, 249, 251, 272, 273, 276, 277, 353, 354, 385 philomena 129 pilus 143, 158, 170, 172-4, 248, 249, 259, 331, 414 pinguedo 121, 133, 151, 160, 180, 184, 210, 214, 259, 323, 325, 327, 330, 357 piscis 126, 127, 135, 137, 149, 150, 15963, 176, 184, 230, 237, 240, 246, 249, 277, 333, 334, 340, 354-6, 358, 359, 373, 374, 379, 383, 394, 414, 417, 424 pluma 152, 163, 174 pomus 121 porcus 130, 132, 154, 155, 159, 163, 176, 180, 181, 227, 228, 237, 238, 255, 261, 324, 328, 329, 372-4 porus 152, 166, 233, 325, 343 pullus 208-10, 212, 251, 373, 414, 415, 425 pulmo 151, 152, 162, 163, 168, 169, 181, 185, 224, 233, 236, 238, 239, 246, 336, 345, 349-53, 359 pulsus 112, 152, 343, 350, 351 pupilla 120, 144, 280

salamandra 115, 225, 425 sagina 160 saliua 189, 236, 261, 410 sanguis 113, 129, 131, 132, 135-7, 150, 151, 163, 165-8, 171, 172, 174-81, 192, 205, 210-14, 224, 230, 232, 239, 249, 256, 259, 260, 265, 268, 271, 277, 279, 288, 294, 303, 315, 317-25, 327-30, 336-9, 343, 345-9, 351, 352, 354, 357, 358, 361, 364, 369, 378-80, 382, 383, 392, 399, 402, 412-14, 417, 418, 422 scia 172, 300 scorpius 181 secundina 236, 405, 406 semen 132, 156, 179, 184, 239, 379, 380, 381, 390, 401, 402, 405, 407, 409, 413, 418, 428 sensus 111, 112, 114, 115, 123, 125, 135, 138, 139, 141, 143, 145, 151, 153, 156, 170, 172, 183-5, 187, 188, 192, 193, 198, 201, 202, 204, 206, 207, 219, 221, 235, 250, 266, 276, 278, 290, 292, 293, 306, 309, 312, 313, 322, 323, 327, 330-35, 352-4, 371, 395-7, 399, 427 auditus 145, 146, 151, 184, 185, 187-9, 190, 300, 333, 335, 383 gustus 123-5, 151, 152, 170, 183-5, 187-9, 198, 333, 334, 365 odoratus 124, 185, 204, 246, 321, 412 olfatus 123, 124, 151, 183-5, 193, 237, 333-5 tactus 125, 170, 173, 183-5, 198, 199, 201-3, 297, 300, 303, 311, 330-34, 353, 354, 365, 371, 372, 383, 396, 410, 427

Index uisus 128, 143-5, 151, 170, 171, 184, 185, 206, 207, 246, 279, 280, 291, 300, 333, 335, 336, 399, 415 sebum 160, 324, 325 serps 120, 130, 132, 151, 152, 176, 230-32, 235-7, 240, 244-6, 277, 415, 416 sifac 353 simius/-a 133, 154, 155 sorex 355, 416 sperma 121, 132, 133, 150, 152, 155, 157, 163, 174-7, 179, 193, 196-205, 208-15, 217, 248, 257-9, 263-8, 270-73, 275, 280, 281, 294, 318, 328-30, 348, 357, 361, 364, 371, 375, 377-92, 401, 402, 405-7, 41013, 415-17, 425 spiritus 112, 128, 129, 141, 144, 150, 151, 168, 171-3, 180, 183, 184, 192, 200, 209, 210, 216, 232, 254, 281, 303, 321, 322, 336-40, 342, 345-7, 349, 354, 358, 386, 387, 392-5, 397-400, 402, 409, 416, 424 splen 162, 163, 175, 324, 345, 348, 353, 354, 358, 359 spongia 219, 221 squama 249, 373 stercus 150, 194, 196, 199, 244, 245, 254, 255, 263, 355-7, 359, 410, 412 stomachos 131, 151, 163, 166, 167, 198, 199, 202, 203, 232, 233, 236, 238, 245, 265, 266, 300, 301, 307, 315-18, 321-3, 325, 331, 345, 348, 354-9, 379, 392, 399, 400 subascella 256, 353, 354 supercilium 142, 143, 172, 173 sutura 141, 142

tyriaca 236, 416 tyrus 235, 236

talpa 184, 225 taurus 128, 133, 153, 348, 349 tela 242, 247-50, 378 tempus 141 testiculus 120, 121, 132, 133, 151, 155, 162, 163, 174-6, 190, 209, 273, 342, 367, 368, 378, 385, 415 trachia 129, 188, 316, 334 tunica 144, 145, 168, 316, 340, 347, 358 turdus 227 tympanum 185, 190

acetum 214 adamas 228, 229 aristolochia 265, 266 aurum 313

449

umbilicus 213, 259, 277 unguis/ungula 248, 249, 275, 276 uterus 113, 203, 246, 255, 257, 258, 26770, 276-8, 280, 281, 370, 379, 380 uuula 353 uacca 128, 131, 135, 158, 232, 233, 237, 238, 252, 255, 355, 373, 374 uena 149, 165-71, 181, 213, 317, 318, 320, 321, 324, 325, 329, 330, 336, 340, 343, 345-9, 352, 359 uenter 154, 155, 158, 210, 213, 237, 238, 254-6, 269, 323, 325, 354-6 uentriculus 149, 150, 152 uermiculus/uermis 126, 163, 204, 207, 208, 230, 242, 270, 271, 413, 417, 418, 421, 422, 425 uesica 214, 236, 356, 428 uespa 247, 251-3 uillus 300, 301, 307, 316 uirga 146, 151, 162, 163, 196, 204, 207, 208, 265, 267 uitellum 132, 150, 209-13, 215, 270, 379, 380, 413-15, 417, 425 uultur 246 uulua 146, 197, 265, 267, 381 ysofagus 315 zirbus 210, 259, 323, 324, 327, 330 Metals, plants, substances derived from plants

casiafistula (cassia fistula) 313, 320 castanea 215, 251, 252 colirium 410 datilus (dactylus) 383 dragontea 243-5, 341

450

Peter of Spain, Questiones super libro ‘De Animalibus’ Aristotelis

fungus 219-21

crisis 125, 126, 180, 263

iusquiamus 227, 246

diaphoreticus 344 diaria (diarrhoea) 237-9, 356 discrasia 231, 232, 243-5, 266, 312 disenteria 280, 281, 316

lactuca 228, 229, 368 lapis lazuli 229 laudanus 250, 251 manna 250, 251, 313, 320 napellus 226 oleum 214, 225, 251-3 origanum 237, 244, 245 oximel 213, 214 pinus 380 piper 127, 252, 312, 313 pirus 379, 428 pomus 123, 379 pulegium 243, 244 quercus 254 ruta 244, 250, 251 serpentaria 244, 245 stamnea (stannum) 229 syrupus 213, 214 tuber 219-21 turbit 229 uinus 171, 232, 237, 238, 245, 250-52, 269-71, 311, 316, 358, 382, 383 zucerus 314, 320 Illnesses apostema 178, 225, 226, 344, 345, 381, 422 apoplexia 172 artetica 265, 268 calculus 239, 272 cardiaca 344 ciragra 272, 273

emoroida 261 epilepsia 370 febris 166, 225, 226, 273, 303, 359, 370, 422 acuta 359, 370 effimera 370 hectica 211, 273, 338, 350, 352, 370, 422 quartana 264, 370, 416 terciana 359, 370 feculentus sanguis 379 frenesis 370, 407 icteritia 346, 347 lapis (in renibus et uesica) 214, 272 lepra 235, 236, 239, 272 loripes 272, 273, 385 mola 278, 280, 281, 415 monoculus 385 morbus 132, 146, 168, 203, 217, 222, 225, 226, 232, 237-9, 243, 245, 258, 263, 272, 273, 300, 344, 345, 359, 369, 370, 408 acutus 258, 359, 369 estiualis 344 flegmaticus 232 hereditarius 239, 272, 273 pestilentialis 237, 238 yemalis 344 paralisis 407 passio yliaca 238 podagra 237-9, 272, 273 ptisis 235, 239 pustula 279, 280 rectigatio 344

Index reuma/reumatismus 159, 273

tremor cordis 344, 345

scrofule 237, 238 sincopis 344, 345, 358 spasmus 172, 279, 280, 347 sterilitas 367, 370, 371, 389, 408-10 stranguria 237, 238

ulcus 349, 350, 352, 381 ydropisis 370

451