Padişahın Himayesinde Osmanlı Kızılay Cemiyeti 1911-1913 Yıllığı – Ahmet Zeki İzgöer, Ramazan Tuğ 9786055599140

Citation preview

TÜRK KIZILAYI TARİH DİZİSİ Türk Kızılayı, Türk Halkının dünyaya uzattığı merhamet eli olarak yaklaşık bir buçuk asırdır ulvi bir görevi büyük bir özveri ile yerine getirmektedir. Kurulduğu 1868 yılından bu yana halkımızın ve özellikle yakın coğrafi komşularımızın başına gelen her türlü felâkette görev alan ve tarihe tanıklık eden Türk Kızılayı, maalesef bu tanıklığını ilgililere ve yeni nesillere taşıyacak çalışmaları ihmal etmiştir. Elbetteki yapılan her türlü yardım çalışmasının yazışmaları Türk Kızılayı arşivlerindeki yerlerini almıştır. Ancak, bu çalışmaları arşivlerden kurtarmak ve yardımlaşma duygusunun cisimleşmiş hali olan Türk Kızılayı’nın anlatacak eserleri haline getirmek bizler için tarihi bir görev olmuştur. Bu görevi yerine getirebilmek amacıyla bir çalışma başlatılmıştır. Türk Kızılayı Kitaplığı olarak adlandırılan bu çalışmada ilk olarak Kızılayımızın tarihine ışık tutacak belgelerin kitaplaştırılması hedeflenmiştir. Zaman içinde ise güncel çalışmalar kitaplaştırılacaktır. Türk Kızılayı, tarihi tanıklığıyla dünün daha iyi anlaşılmasına, bugünün bu bilgiler ışığında değerlendirilmesine ve geleceği planlarken ulusumuzun geçirdiği acılı sürecin bilinmesinde büyük yararlar görmektedir. Türk Kızılayı Kitaplığı serisinin oluşumuna fikirleri ve emekleriyle destek veren herkese teşekkürü bir borç biliriz.

Padişah'ın Himayesinde OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI Hazırlayanlar Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ Koordinatörler Belgin Duruyürek Şahin Cengiz Kapak Fotoğrafı Osmanlı Kızılay Cemiyeti Genel Merkezi Binası önünde Hasta ve Yaralı Arabası Yapım Rıhtım Ajans & Yayınevi • www.rihtimajans.com Baskı ve Cilt Özel Matbaası • (0312) 230 66 03 ISBN 978-605-5599-14-0 © Türk Kızılayı Yayınları 2013 Bu kitabın yayım hakları saklıdır. Yayıncıdan izin alınmadan kısmen veya tamamen çoğaltılamaz ve yayınlanamaz. 1. Baskı, Ankara, Aralık 2013, 1.000 Adet TÜRKİYE KIZILAY DERNEĞİ Ataç-1 Sokak Nu: 32 Yenişehir/Ankara T: +90 312 430 23 00 • F: +90 312 430 01 75 http://www.kizilay.org.tr • [email protected]

Padişah’ın Himayesinde

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Hazırlayanlar:

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER Msc. Ramazan TUĞ

Ankara 2013

SUNUŞ Osmanlı Devleti, 19. Yüzyılın ortalarından itibaren devletin idari yapısı, tarihi ve coğrafyası ile ilgili “sâlnâmeler” yani günümüz Türkçesiyle “yıllıklar” hazırlatmıştır. Daha sonra bu gelenek yayılmış, kişisel ve kurumsal yıllıklar da hazırlanmıştır. Bir kısmı günümüze kadar ulaşan bu eserler, tarihe ışık tuttukları gibi çok önemli bilgileri de günümüze ulaştırmışlardır. Hilâl-i Ahmer adıyla Osmanlı’da faaliyet gösteren ve günümüze miras kalan Türk Kızılayı’nın, 1911 – 1913 dönemini kapsayan yıllığı da bizlere kalan önemli bir mirastır. Her ne kadar ismi “yıllık” olsa da elinizde tuttuğunuz eserin sayfaları birer anahtardır. Çevirdiğiniz her sayfa, kilidinin içerisinde dönen bir anahtar misali yeni kapıları açar. O kapıların ardında, yüce insani değerlerin nesneleşmiş hâli olan Kızılay ve Kızılaycılar sizi beklemektedir. Sadece Hilâl-i Ahmer’in ya da günümüzdeki adıyla Türk Kızılayı’nın değil, O’nun bağlı olduğu uluslararası insani yapının detayları ve felsefesi de bu sayfalarda gizlidir. Bu özelliği ile “Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Sâlnâmesi” uluslararası bir eser niteliğindedir. Bu eser, Dünyada iyilik hareketinin hangi şartlarda doğduğu ve nasıl günümüze ulaştığının anlaşılmasına da rehber olacaktır. Bizler bugün, böyle bir geçmişin izlerini taşımanın haklı gururunu yaşıyoruz. O izler, bu iyilik çınarının gövdesinden hiç silinmesin diye çabalıyoruz. İnsan acısını dindirmenin, ihtiyaç sahibinin onurunu korumanın, dünyanın neresinde bir mazlum varsa yarasını sarmanın, gözyaşını silmenin mücadelesini veriyoruz. Gücümüzü insanlıktan, gücümüzü tarihimizden alıyoruz. Bugün de yıllıklarımız var. Ülkemizin ve dünyanın dört köşesinde, gecelerini gündüzlerine katarak hizmet eden Kızılaycıların yazdığı insanlık destanı, yıllıklarımızdaki yerini alıyor. Ancak, bugünkü çabaları doğru anlamak için de elinizdeki eseri okumak ve anlamak gerekir. İlgi ve keyifle okuyacağınıza inandığım, tarihe ışık tutan bu önemli eserin hazırlanmasına katkı sağlayan herkese şükranlarımı sunarım.

Ahmet Lütfi AKAR Türk Kızılayı Genel Başkanı

V

ÖNSÖZ Hilâl-i Ahmer Sâlnâmesi, Osmanlı Devleti’nin son dönemini inceleyen araştırmacıların en sıklıkla başvurdukları ana kaynaklardan birisidir. Çünkü bugün Kızılay olarak tanıdığımız Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti; hastanelerin kurulması ve sağlık hizmetleri, aşhanelerin açılması, muhacirlerin taşınması ve yerleştirilmesi, temel ihtiyaç malzemelerinin üretilmesi ve dağıtımı, hemşirelik eğitimi gibi birbirinden çok farklı faaliyetleri birlikte yürütmüştür. Cemiyetin faaliyetleri tarihimizin değişik yönlerini kapsadığından, Sâlnâme de tarihin farklı alanlarıyla ilgilenen geniş bir araştırmacı gurubuna hitap etmektedir. Bu sebepledir ki, Hilâl-i Ahmer Sâlnâmesi’nin sayın Ahmet Zeki İzgöer ve Ramazan Tuğ tarafından Latin harflerine çevrilmesi ve ayrıca da metnin günümüz okurunun kolayca anlayabileceği bir dil ile sadeleştirilmesi büyük bir hizmet olmuştur. Böylece, yalnızca Osmanlıca bilen araştırıcılar değil, yakın tarihimizle ilgilenen öğrenciler, öğretmenler ve tarih meraklıları da kolayca ve doğru bilgi edinebileceklerdir. Uluslararası cemiyetin (Kızılhaç) de bir parçası olmakla birlikte, meşru ve ulusal bir cemiyet olarak Osmanlı Hilâl-i Ahmer yönetiminin özgür hareket edebilmesi günümüzde de örnek alınacak bir yapılanma içinde olduğunu gösterir. Hükümet tarafından tasdik edilmiş iç tüzüğünün ve denetiminin yanı sıra, Sâlnâme’de isimleriyle takdim edilen hanedan mensuplarının onursal üyeliklerinin, Cemiyetin saygınlığı kadar meşruluğu konusunda da katkısı olduğu anlaşılır. Yine, Askeriye ile yakın temas halinde çalışan Cemiyet yönetiminin aynı zamanda birçok kararlar alıp yürütmesi, yöneticilerin önde gelenlerinin Darülfünun Tıp Fakültesi muallimleri olması gibi hususlar Cemiyet’in yardım hizmetlerinin kurumlar üstü bir önem taşıdığının delilidir. Elinizdeki kitap, böyle bir Cemiyetin daha yakından ve kolayca tanınmasına da hizmet etmiş olacaktır. Cemiyet’in kuruluş aşamaları, kurucuları, yönetmelikleri, bağış sahipleri, Cemiyet’te hizmet edenler, yurt içinden ve dışından ilişkide bulunulan diğer cemiyetler gibi hususlar hakkında Sâlnâme’de verilen bilgiler, Hilâl-i Ahmer’in Osmanlı toplumunda sosyal ve siyasî hayatın gelişmesindeki öncülüğüne de ışık tutar. Cemiyet üyeleri; kurucu üyeler, çalışan üyeler ve yardımcı üyeler adlarıyla üç kısma ayrılıp erkek ve kadın Osmanlılardan oluştuğu gibi siyasî, içtimaî, iktisadî ve ilmî heyetlerle diğer Osmanlı cemiyetleri de toplu olarak cemiyete katılabilirdi. Cemiyetin, “Fukaraperver Cemiyeti”, “Himaye-i Etfal Cemiyeti”, “Veremle Mücadele Cemiyeti” gibi diğer sosyal yardım cemiyetlerinin yanı sıra, yurt dışındaki Kızılhaç ve Kızılay’larla da yakın teması vardı. Özellikle, Müslüman Hint ve Mısır Hilâl-i Ahmer’leVI

rinin savaş zamanında vermiş oldukları büyük desteğin hikâyesini de bu kitapta bulacaksınız. Sâlnâme, yakın tarihimizin acılı günlerinde, özellikle de Trablusgarp ve Balkan Savaşları sırasında verilen büyük mücadelenin askerî cephesinin yanı sıra sağlık ve sosyal yardım hizmetlerinin önemini ilk kaynaktan yansıtır. Cemiyetin başlıca amacı, savaş zamanlarında ordu hasta ve yaralılarının tedavilerine yardım etmek olduğundan, Cemiyet, kara ve deniz askerlerinin yardımcı sağlık heyeti anlamına da geliyordu. Bunun için orduyla işbirliği içinde sağlık heyetleri oluşturulur; sabit ve seyyar hastaneler kurulur ve yönetilirdi. Meselâ, dönemin pek zor malî ve ulaşım şartlarına rağmen Trablusgarp Savaşı’nda Cemiyet mensuplarının fedakârca gerçekleştirdiği sağlık hizmetleri Sâlnâme’de anlatılmaktadır. Yaralıları taşımak ve tedavi etmek için karada seyyar hastaneler ile sefer hastaneleri, yardım heyetleri, sıhhiye trenleri, denizde de nakliye ve hastane gemileri hazırlama ve tedarik etme görevlerini üstlenen Cemiyet’in bu gibi faaliyetlerini ayrıntılarıyla Sâlnâme’den izlemek mümkündür. Hilâl-i Ahmer Cemiyeti aynı zamanda Osmanlı hanımlarının topluma açılan kapısı olmuştur. Hanım üyelerin Cemiyet’e bağış toplamasıyla başlayan faaliyetlerinin alanı giderek genişlemişti. Sâlnâme’den öğrendiğimize göre, yüz kurucu kadın üyeden yedisinin hanedan mensubu olması, devlet ileri gelenlerinin ve askerî erkânın eşleri, kızları ve kardeşlerinin Cemiyet’e üye olup Cemiyet’te hizmet vermesi Osmanlı kadınlarının toplum hayatına girmelerini de teşvik etmişti. Cemiyet, başlattığı hemşirelik eğitimiyle de hanımların meslek edinmesine katkıda bulunmuştu. Nitekim Trablusgarp ve Balkan Savaşları sırasında en büyük sıkıntı hastanelere hastabakıcı temininde çekilmişti. Bu sebepledir ki, mükemmel görev yapabilecek bilgi ve beceri sahibi hastabakıcıların yetiştirilmesi Cemiyet’in ana hedefleri içindeydi. Eğitilmiş hemşireye olan büyük ihtiyacı gören Hilâl-i Ahmer Cemiyeti yöneticileri, gönüllü hastabakıcılık kurslarıyla hanımlar arasında hastabakıcılık mesleğine ilgi uyandırmıştı. Osmanlı hanımlarının sağlık ve sosyal yardım hizmetine katılmalarının tarihî bir kesitini de yine elinizdeki kitaptan izleyebilirsiniz. Cemiyetin aynı zamanda toplumun ve resmî kurumların ihtiyaçlarını karşılayacak bir takım üretim faaliyetlerini başarıyla yürütmesi Kızılay tarihini okuyan herkesi derinden etkileyen ve şaşırtan bir diğer husustur. Yokluk ve savaş zamanında kullanılmak üzere ucuz gıda ve araç-gereç temini, tarım faaliyetlerine girişilmesi, ambarlar kurularak gerekli malzemenin depolanması VII

ve imalathaneler kurularak ürünlerin çok ucuza elde edilmesi gibi faaliyetler, Cemiyet’in aynı zamanda bir üretim merkezi ve bir işletme olarak yapılandığına da dikkat çeker. Nitekim Balkan Savaşıyla birlikte felâketler birbirini izlemiş ve Balkanlar’dan Anadolu’ya can havliyle kaçarak göç eden on binlerce Türk ve Müslüman muhacirin ve savaş yaralısının İstanbul’a ve Anadolu’ya gelmesiyle birlikte başta kolera olmak üzere salgın hastalıklar da baş göstermişti. Topraklarını, evlerini, mal varlıklarını kaybeden Rumeli halkının can korkusuyla Anadolu’ya sığınmalarıyla; sağlık, beslenme, barınma, temizlik gibi acil sorunlar da beraberinde gelmişti. Camiler, mescitler dolmuş; binlerce muhacir hayvanları ve arabalarıyla sokakta kalmıştı. Balkan Savaşının kaybıyla birlikte hasta, yaralı, yorgun ve perişan ordu birlikleri de Anadolu’ya yönelince hüküm süren fakirlik ve yokluk artmıştı. Cemiyet’in, muhacirlerin iskânı ve temel ihtiyaçlarının karşılanması, sağlık hizmetlerinin ve iaşelerinin düzenli bir biçimde görülmesi, yöneticilerin uzak görüşlülüğü ve mükemmel teşkilâtçılığı ile gerçekleşmişti. Sâlnâme, verilen hizmetin tafsilâtlı dökümlerini de okuyucuya sunmaktadır. Kızılay’ın imkânları ihtiyacı olan herkese açıktır. Şubeleri ve komisyonları aracılığıyla yurt içinden ve dışından bağış toplayan Cemiyet’in ambarlarından, imalathanelerinden ve görevlilerinden birçok şahıs ve kurum istifade etmiştir. Osmanlı Hilâl-i Ahmer Sâlnâmesi, Osmanlı Kızılay Cemiyeti’nin 19111913 Yıllığı olarak birkaç yıl içinde ne denli yoğun, kapsamlı bir hizmetin verildiğinin ispatıdır. Tarihimizin en acılı ve fakat en övünç verici kesitlerinden birine yakından ve kolayca ulaşmamızı sağlayan sayın Ahmet Zeki İzgöer’e ve Ramazan Tuğ’a teşekkür, böyle önemli bir eserin yayınına verdikleri destek ve katkılardan ötürü de başta Türk Kızılayı Arşiv Bölümü ve Kurumsal İletişim Bölümüne şükran borçluyum.

Prof. Dr. Nil SARI

VIII

İÇİNDEKİLER Sunuş V Önsöz VI İçindekiler IX Kısaltmalar X PADIŞAH’IN HIMAYESINDE OSMANLI KIZILAY CEMIYETI 1911-1913 YILLIĞI

1

İçindekiler 2 TAHT-I HIMÂYE-I HAZRET-I MÜLÛKÂNEDE OSMANLI HILÂL-I AHMER CEMIYETI 1329-1331 SÂLNÂMESI

291

İçindekiler 293 EKLER 593 I. Belgeler 594 II. Fotoğraf Altyazıları 712 KAYNAKÇA 716

IX

KISALTMALAR A. MKT. MHM

Sadâret Mektubî Mühimme Kalemi

BEO

Bâbıâli Evrak Odası

BOA

Başbakanlık Osmanlı Arşivi

Ca. Cemâziyelevvel DH. HMŞ

Dahiliye Nezâreti Hukuk Müşavirliği Evrakı

DH. İD

Dahiliye Nezâreti İdare Evrakı

DH. MUİ

Dahiliye Nezâreti Muhaberat-ı Umumiye İdaresi Evrakı

Dr. Doktor HH

Hazine-i Hâssa

DUİT

Dosya Usulü İrâdeler Tasnifi

HR. SYS

Hariciye Nezâreti Siyasî Kısmı Evrakı

HR. TO

Hariciye Nezâreti Tercüme Odası Evrakı

İ. DH

İrâde Dahiliye

İ. EV

İrâde Evkâf

İ. MBH

İrâde

MF. MKT

Maarif Nezâreti Mektubî Kalemi

MV

Meclis-i Vükelâ Mazbatası

Prof. Profesör S. Safer vs. vesâir Y. A. HUS

Yıldız Arşivi Sadâret Hususî Maruzât Evrakı

Yrd.Doç.

Yardımcı Doçent

Za. Zilka‘de

X

Padişah’ın Himayesinde

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

(sadeleştirme)

İstanbul Ahmet İhsan ve Ortakları Matbaacılık Osmanlı Şirketi

İÇİNDEKİLER 1 KIZILHAÇ TARİHÇESİ........................................................................................... 13 Ortaya Çıkışı-Cenevre Sözleşmesi-Gelişmesi-Lahey Sözleşmesi.....................................13

2 KIZILAY TARİHİ...................................................................................................... 24

Teşebbüsler-Kuruluş-Kapanış-İhya-Kongreler-Teşkilât ve Tesisler-Heyetler...................24

Kızılay Cemiyeti’nin 1911 senesinde oluşan birinci genel merkez heyeti..........................45

1911 senesinde oluşan birinci idare heyeti..........................................................................46 Teşvik ve Tergib Encümeni................................................................................................46 Maliye Encümeni...............................................................................................................46 Fen ve İntihab-ı Memurîn Encümeni................................................................................46

Osmanlı Kızılay Cemiyeti Kadınlar Kısmı Kurucu Üyeleri.............................................. 47

Kızılay fahrî kurucu üyeliğini kabul etmiş olan sultanlar hazretleri ile her sene

vermeyi taahhüt ettikleri nakdî yardım miktarı.................................................................49

Kurucu üye hanımefendilerden yıllık bir liradan fazla yardım üstlenmiş olanlar.............50

3 TÜZÜKLER................................................................................................................ 52 Osmanlı Kızılay Cemiyeti Ana Tüzüğü-Madalyalar Tüzüğü-Kızılay İşaretini Kötüye Kullanan ve Taklit Edenler Hakkında Ceza Maddeleri-Kızılay Haberleşmesinin

Posta ve Telgraf Ücretlerinden Muafiyetine Dair Geçici Kanun-Hastane Memurları

İçin Yönetmelik................................................................................................................... 52

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ ANA TÜZÜĞÜ.................................................... 52 BİRİNCİ BÖLÜM

Cemiyetin Kuruluş Şekli ve Amacı..................................................................................... 52 İKİNCİ BÖLÜM

Cemiyet Üyeleri ve İdare Teşkilâtı...................................................................................... 53 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

Genel Meclis........................................................................................................................54

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

Genel Merkez...................................................................................................................... 55

BEŞİNCİ BÖLÜM

Vilâyet Genel Meclisleri ve Merkezleri............................................................................... 57 ALTINCI BÖLÜM

Şubeler.................................................................................................................................. 58

KIZILAY CEMİYETİ’NİN KADINLAR KISMI........................................................ 58 YEDİNCİ BÖLÜM

Cemiyetin Malî İşleri.......................................................................................................... 59 SEKİZİNCİ BÖLÜM

Cemiyetin Hükümetle Münasebetleri................................................................................ 59 DOKUZUNCU BÖLÜM

Arma....................................................................................................................................60

ONUNCU BÖLÜM

Genel Maddeler................................................................................................................... 61

OSMANLI KIZILAYI MADALYALARI TÜZÜĞÜ.................................................. 61 Askerî Ceza Kanunu’na ilâve edilen Kanun Maddesi ile

194. Madde Zeyli Hakkında Geçici Kanun........................................................................63

Askerî Ceza Kanunu’na İlâve Edilen Kanun Maddesi........................................................63 Askerî Ceza Kanunu’nun 194. Maddesine Zeyl Edilen Kanun Maddesi...........................63 Kızılay Cemiyeti Muhabere ve Yazışmalarının Posta ve

Telgraf Ücretlerinden İstisnası Hakkında Geçici Kanun...................................................64

Osmanlı Kızılay Cemiyeti Hastaneleri Görevlilerine Ait Yönetmelik..............................64 Hastane Çalışanları ve Baştabibin Görevleri......................................................................64 Baştabip................................................................................................................................65

Operatörün Görevleri..........................................................................................................66 Operatör Muavininin Görevi.............................................................................................. 67

İç Hastalıkları Tabibinin Görevleri..................................................................................... 67

Tabip Muavininin Görevi....................................................................................................68 Eczacının Görevi.................................................................................................................68 İdare Memurunun Görevleri............................................................................................... 69

Kâtibin Görevi.....................................................................................................................70 Vekilharç ve Ambarcının Görevleri....................................................................................70 Başhastabakıcıların Görevleri.............................................................................................72

Hastabakıcıların Görevleri..................................................................................................72 Havancının Görevi..............................................................................................................73

Aşçı ve Yamakların Görevleri..............................................................................................73

Meydancıların görevleri....................................................................................................... 74 Hastalar................................................................................................................................ 74

4 TRABLUSGARP’TA KIZILAY................................................................................ 75 Trablusgarp-Hums-Bingazi Hastaneleri.............................................................................75 Trablusgarp Hastanesi......................................................................................................... 76

Hastane Kadrosu ................................................................................................................81

Hums Hastanesi..................................................................................................................81 Hastane Kadrosu.................................................................................................................82

Bingazi Hastanesi................................................................................................................83

Hastane Kadrosu.................................................................................................................84

5 BALKAN SAVAŞI’NDA KIZILAY........................................................................... 85 Birinci Kararlar-Hastaneler Programı-Gereçleri-Aş Mevkileri-Kadırga-Üniversite-

Vefa-Demirkapı-Ayastefanos-Hadımköy-Ömerli-Selanik-Edirne-Üsküp-Çanakkale-

Gelibolu-Muhacirler-Cambridge Hasta Nakliye Vapuru-Seyyar Hastaneler....................85 Yatak Gereçleri....................................................................................................................86

Giyecek................................................................................................................................86

Sofra Gereçleri.....................................................................................................................87

Mutfak Gereçleri.................................................................................................................87

Kiler Gereçleri.....................................................................................................................87 Hamam Gereçleri................................................................................................................88 Mefruşat...............................................................................................................................88 Çeşitli Eşya..........................................................................................................................88 Tedavi Gereçleri...................................................................................................................88

Eczane Gereçleri..................................................................................................................89

Hastaneler............................................................................................................................90

Aş Mevkileri........................................................................................................................91

Kadırga Hastanesi...............................................................................................................92 Kadırga Hastanesi Kadrosu.................................................................................................93

Hastabakıcılar......................................................................................................................94 İstanbul Üniversitesi Hastanesi...........................................................................................97

Hastane Kadrosu.................................................................................................................97 Üniversite Hastanesi’nde fahrî olarak hizmet edenler.........................................................98

Vefa Hastanesi...................................................................................................................100 Vefa Hastanesi Kadrosu..................................................................................................... 101 Demirkapı Hastanesi......................................................................................................... 101

Muhacirler Hastanesi........................................................................................................ 102 Hastane Kadrosu............................................................................................................... 102 Ispartakule Hastanesi........................................................................................................ 103

Hastane Sağlık Heyeti....................................................................................................... 103

Hadımköy Hastanesi.........................................................................................................104

Hastane Kadrosu...............................................................................................................106 Ayastefanos Hastanesi.......................................................................................................106 Hastane Kadrosu............................................................................................................... 107

Selanik Hastanesi..............................................................................................................108 Hastane Kadrosu...............................................................................................................108 Edirne Hastanesi............................................................................................................... 109

Üsküp Hastanesi................................................................................................................ 111 Hastane Kadrosu............................................................................................................... 112

Gelibolu Hastanesi............................................................................................................ 113

Hastane Sağlık Heyeti....................................................................................................... 114 Çanakkale Hastanesi......................................................................................................... 115

Sağlık Heyeti..................................................................................................................... 115 Seyyar Hastane.................................................................................................................. 116 Hastane Kadrosu............................................................................................................... 116 Cambridge Hasta Nakliye Vapuru.................................................................................... 116 Cambridge Sağlık Heyeti Kadrosu................................................................................... 117

Taşkışla Hastanesi............................................................................................................. 118 Kandilli Hastanesi............................................................................................................. 118

Sağlık heyeti....................................................................................................................... 119 Şişli’de Klimov Hastanesi.................................................................................................. 119

Hastane Sağlık Heyeti.......................................................................................................120

6 GENEL SAĞLIK HEYETLERİ.............................................................................. 121 İstanbul’da Kurulan Hastaneler-Teşvikiye Hastanesi-Bebek Hastanesi-Kadıköy

Hastanesi-Moda’da Şifa Hastanesi-Erenköy Hastanesi-Dışardan Gelen Yardım Sağlık Heyetleri: Mısır Kızılayları-Hind Kızılayları-Romanya Kızılayı-İngiliz KızılayıRomanya, İngiliz, Almanya, Avusturya ve Macaristan, Belçika, İsveç, Amerika,

Felemenk, Fransa, Rusya Kızılhaç Sağlık Heyetleri-Diğer Hastanelerde Münferit ve

Fahri Olarak Hizmet Eden Hamiyet Sahipleri................................................................121 Teşvikiye Hastanesi...........................................................................................................121

Fahrî olarak hizmet eden genel sağlık heyeti ve memurlar...............................................122

İdare Komisyonu...............................................................................................................122 Sağlık Heyeti.....................................................................................................................122 Operatörler........................................................................................................................122 Sabah Tedavilerine Devam Eden Doktorlar.....................................................................122 Eczacılar............................................................................................................................122 Cerrahlar...........................................................................................................................123 Mekteb-i Tıbbiye talebelerinden.......................................................................................123 Kâtip ve Memurlar............................................................................................................123 Pansumancılar...................................................................................................................123 Dağıtıcılar.........................................................................................................................123 Dâhiliye Subayları.............................................................................................................123

Fransız Kızılhaç Kadınlar Birliği Cemiyeti üyelerinden:.................................................124

Osmanlı kadınlarından:....................................................................................................124 Bebek Hastanesi................................................................................................................124 Kadıköy Hastanesi............................................................................................................124 Moda Hastanesi................................................................................................................125 Frerler Hastanesi...............................................................................................................125

Erenköy Hastanesi............................................................................................................126

Mısır Kızılayları................................................................................................................128 Birinci Heyet.....................................................................................................................128 Hadımköy Hastanesi.........................................................................................................128

Hastane Sağlık Heyeti......................................................................................................129

İkinci Heyet......................................................................................................................130 Beylerbeyi Hastanesi.........................................................................................................130

Sağlık Heyeti..................................................................................................................... 131

Üçüncü Heyet.................................................................................................................... 131 Ayastefanos Hastanesi....................................................................................................... 131

Dördüncü Heyet................................................................................................................ 132 Maltepe Hastanesi............................................................................................................. 132

Sağlık Heyeti..................................................................................................................... 132 Muhacirler Hastanesi........................................................................................................ 132 Bahr-ı Ahmer Hasta Nakliye Vapuru...............................................................................133

Birinci Hint Heyeti...........................................................................................................133 Heyet.................................................................................................................................133 İkinci Hint Kızılayı Sağlık Heyeti...................................................................................133

Heyet Erkânı.....................................................................................................................134 Üçüncü Sağlık Heyeti.......................................................................................................134 Heyet Erkânı.....................................................................................................................134

Romanya Kızılay Sağlık Heyeti........................................................................................ 135 Sağlık Heyeti Erkânı......................................................................................................... 135 İngiliz Kızılay Sağlık Heyeti............................................................................................ 135 Sıhhiye Heyeti...................................................................................................................136

İngiliz Kızılhaç Sağlık Heyeti..........................................................................................136 Romanya Kızılhaç Sağlık Heyeti...................................................................................... 137 Sağlık Heyeti Erkânı......................................................................................................... 137 Almanya Kızılhaç Sağlık Heyeti...................................................................................... 137

Avusturya ve Macaristan Kızılhaç Heyetleri....................................................................138 Birinci Sağlık Heyeti........................................................................................................138

İkinci Heyet......................................................................................................................138

Belçika Kızılhaç Sağlık Heyeti.........................................................................................138 İsveç Kızılhaç Heyeti........................................................................................................ 139

İsveç Kızılhaçı tarafından savaş ilânının ardından gönderilen Sağlık Heyeti Erkânı..... 140

Amerika Kızılhaç Heyeti.................................................................................................. 140

Hollanda Kızılhaç Heyeti................................................................................................. 141

Sağlık Heyeti Kadrosu...................................................................................................... 141 Fransız Kızılhaç Heyetleri................................................................................................ 141

Fransız Kızılhaç Kadınlar Birliği Cemiyeti mensuplarından:......................................... 143 Etfal Hastanesi’nde hizmet edenler:................................................................................. 143 Rus Kızılhaç Sağlık Heyeti............................................................................................... 143

7 KOLERAYA KARŞI................................................................................................. 144 Koleralıların Beslenmesi-Kolera Hastaneleri: Hadımköy, Ayastefanos, Ispartakule....... 144

8 ASKERÎ SIHHİYE’YE YARDIM............................................................................147 İstanbul Belediyesi Aracılığıyla-Doğrudan Doğruya-

Hanımlar Merkezi’nin Yardımları.................................................................................... 147

9 MUHACİRLERE YARDIM.................................................................................... 152 Muhacirlerin Beslenmesi-Giydirilmesi: İstanbul’da-Selanik’te-Gelibolu’da-

Biga’da-İzmir’de-Bursa’da................................................................................................. 152

10 ESİRLERE YARDIM............................................................................................. 164

11 KIZILAY AMBARI................................................................................................ 168

Teşkilât-İşlemler-Teşebbüsler.......................................................................................... 168

12 KIZILAY’A SUNULAN TAKDİRLER..................................................................172

13 TEŞKİLÂT...............................................................................................................178 Kurucu Üyeler-Genel Merkez-İdare Heyeti-Tahrirat Kalemi-Muhasebe-Vezne-

Ambar.............................................................................................................................. 178

İdare Heyeti..................................................................................................................... 182

Tergib ve Teşvik Encümeni............................................................................................. 183

Maliye Encümeni............................................................................................................. 183

Fen ve İntihâb-ı Memurîn Encümeni............................................................................. 183 Hanımlar Genel Merkez Heyeti...................................................................................... 183 Kızılay Kadınlar Merkezi İdare Heyeti........................................................................... 185

İdare Merkezi Tahrirat Kalemi........................................................................................ 185 Muhasebe Kalemi............................................................................................................ 185

Ambar.............................................................................................................................. 186 Diğer Muhtelif ve Geçici Memurlar............................................................................... 186 Kızılay Merkez ve Şubeleri.............................................................................................. 187

İzmir Merkezi.................................................................................................................. 187 Bursa Merkezi.................................................................................................................. 188

Hanya Merkezi................................................................................................................ 188 Trabzon Merkezi.............................................................................................................. 189

Adalar Şubesi................................................................................................................... 190 Ayastefanos-Bakırköy Kadınlar Şubesi........................................................................... 190 Kadıköy Şubesi................................................................................................................. 190 Erenköy ve Göztepe Şubesi............................................................................................. 191

Kütahya Şubesi................................................................................................................. 192 İznik Şubesi...................................................................................................................... 192

Bodrum Şubesi................................................................................................................. 193 Gemlik Şubesi.................................................................................................................. 193 Maçka Kazası Şubesi....................................................................................................... 194

Atina Kazası Şubesi......................................................................................................... 194 Yabancı Ülkelerde Osmanlı Kızılay Merkezleri.............................................................. 195

14 KIZILAY’IN GELECEĞİ...................................................................................... 197 Kızılay’ın Görevi-Amaç ve Hedef-Kızılhaçların İlerlemeleri-Ambarlar-Hastane-

Mektep-Yardım Toplama................................................................................................ 197

15 MALÎ TARİHÇE.................................................................................................... 209

Mısır’dan Gelen Yardımlar..............................................................................................268 1912 Senesi Sonuna Kadar Hindistan’dan Gelen Yardımlar..........................................269

1912 Senesi Zarfında Rusya Müslüman Halkından Gelen Yardımlar...........................279

Bosna-Hersek Müslüman Halkı......................................................................................283

Güney Afrika Müslümanlarından Gelen Yardımlar.......................................................284

Afganistan, Belucistan ve İran’dan Gelen Yardımlar......................................................285 Yabancı Ülkelerden Gelen Yardımlar..............................................................................285

Yabancıların Kızılay’a Yardımları....................................................................................289

Osmanlı Padişahı Sultan V. Mehmed Han hazretleri Osmanlı Kızılayı’nın büyük hâmisi

Veliahd Yusuf İzzeddin Efendi hazretleri Osmanlı Kızılayı Fahrî Başkanı

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

13

1 KIZILHAÇ TARİHÇESİ Ortaya Çıkışı – Cenevre Sözleşmesi – Gelişmesi – Lahey Sözleşmesi Bugün bütün medeni ülkelerde kurulmuş ve olağanüstü bir ehemmiyet ve genişlik kazanmış olan Kızılhaç cemiyetleri nispeten yeni sayılabilecek uluslararası hayır kurumlarıdır. Ortaçağda böyle cemiyetler mevcut değil idiyse de bu şefkat hissi çok esaslı bir şekilde tekâmül yoluna girmiş bulunuyordu. Kabile ve göçebelik hayatlarında bile savaş esnasında yaralı düşenlerin imdadına koşmak şerefli bir vazife sayılmış ve hatta bu vazifeye Müslüman kadınların da tam bir istekle can atarak katıldıkları görülmüştür. İleri memleketlerde bu tarz yardım ve şefkat gelişti. Felâketzede ve hastalara yardım etmek üzere çeşitli adlarla sayısız hayır cemiyetleri kuruldu. Bu cemiyetler birbirleriyle rekabet edercesine insanlık sever bir faaliyet ile mesai harcıyor ve başarı kaydediyorlardı. Hele içlerinden bazı cemiyetler o kadar büyük gelişme ve başarılara imza attılar ki, felâketzede ve fukaraya yardım için daimi mükemmel hastaneler kurmakla birlikte savaş zamanlarında yaralıların elemlerini azaltmak ve ıstıraplarına koşmak arzularını da takibe başladılar. Savaş zamanlarında birçok fedakâr hayır cemiyeti mensubu alet [4] ve edevatı ile savaş meydanına koşuyor, yaralıları toplamaya, tedavileri için gayret etmeye çalışıyordu. Bu gibi cemiyetlerin sayısı arttı. Bu insanlık sever fedakârlara özel imtiyazlar verilmesi, savaş meydanında düşman ordusu yaralılarının bile imdadına koşacak ve bütün medeni dünyaya övünç kaynağı olacak uluslararası kurumlar meydana getirilmesi düşünüldü. Bu fikrin en birinci taraftarları Dr. Balaçyano, Mösyö Henry Ervelt, Mösyö Henry Dunant gibi büyük insanlık severlerin yaptıkları aralıksız yayınlar kamuoyunda bir eğilim meydana getirdi. Yardım çağrısı şefkat sahibi bütün insanların kulaklarında çınladı. Cenevre’deki “Menfaat-ı Umumiye Cemiyeti” başkanı insanlık severlerin büyüklerinden Mösyö Gustave Moynier bu

14

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

fikre hizmet edebilecek bütün insanlık severleri bir toplantıya davet etti. Birçok büyük ilim adamı ve iyiliksever toplandı. Uzun müzakereler neticesinde başlıca üç esas kabul edildi ki şunlardır: 1-Savaşlarda yaralıların ve onları tedavi eden sağlık heyetinin tarafsız sayılması, 2-Sağlık görevlilerini ayırt edecek ve tarafsızlığını sağlayacak bir ayırdedici işaret edinilmesi,

3-Ayırdedici işaretin bayrak halinde kullanılmasıyla bu bayrağın çekileceği yerin tarafsız tanınması. Fakat bu toplantılar, müzakereler ve kararlar gayr-ı resmi idi. İsviçre Cumhuriyeti Büyük Meclisi’ne başvuruldu. Bütün medeni devletler bu önemli meselelerin müzakeresi için birer delege göndermeye davet edildi.

[5] Ancak davete yalnız İsviçre, Fransa, Belçika, Hollanda, İtalya, İspanya, İsveç, Norveç, Danimarka ve Bad hükümetleri tarafından icabet edilerek birer delege gönderilmişti. 1864 senesinde İsviçre’nin Cenevre şehrinde yapılan bu konferansta uzun müzakereler neticesinde meşhur Cenevre Sözleşmesi düzenlenip 22 Ağustos 1864 tarihinde imzalandı. Sözleşmenin Cenevre’ye delege göndermemiş olan diğer medeni devletlere de tebliğ edilmesi ve hükümlerini kabul ve imza için bir sene süre tanınması kararlaştırılmıştı. Sözleşme bu karar doğrultusunda bütün devletlere tebliğ edildi. Kabul ve imza ile hükümlerine uymayı taahhüt eden devletlerin isimleri tarih sırasıyla aşağıdaki şekildedir: Fransa İsviçre Belçika Hollanda İtalya İspanya İsveç-Norveç Danimarka Baden Prusya Yunan İngiltere

22 Eylül 1864 1 Ekim 1864 14 Ekim 1864 29 Kasım 1864 4 Aralık 1864 5 Aralık 1864 13 Aralık 1864 15 Aralık 1864 16 Aralık 1864 4 Ocak 1865 17 Ocak 1865 18 Şubat 1865

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

[6] Mecklenburg Schwerin Türkiye Württemberg Hessen Bavyera Avusturya Portekiz Saksonya Rusya Papalık Makamı Romanya İran Salvador Karadağ Sırbistan Bolivy[a] Şili Arjantin Peru Müttefik Cumhuriyetler Bulgaristan Japonya Lüksemburg [7] Kongo Venezuella Siyam Afrika-yı Cenûbî Orange Honduras Nigaragua Uruguay Kore Guatamala Çin Meksika Brezilya Kolombiya Almanya İmparatorluğu Paraguay Haiti Küba Dominikan Ekvator

9 Mart 1865 5 Temmuz 1865 2 Haziran1866 22 Haziran 1866 30 Haziran 1866 21 Temmuz1866 9 Ağustos 1866 25 Kasım 1866 22 Mayıs1867 9 Mayıs1868 3 Aralık 1874 5 Aralık 1874 30 Aralık 1874 29 Kasım 1875 24 Mart 1876 16 Ekim 1879 15 Kasım 1879 25 Aralık 1879 22 Nisan 1880 1 Mart 1882 1 Mart 1884 5 Haziran 1886 5 Ekim 1888 27 Kasım 1888 9 Temmuz 1894 29 Haziran 1895 28 Eylül 1896 28 Eylül 1897 16 Mayıs 1898 16 Mayıs 1898 30 Mayıs 1900 8 Ocak 1903 24 Mart 1903 29 Haziran 1904 25 Nisan 1906 30 Nisan 1906 7 Haziran 1906 12 Haziran 1906 31 Mayıs 1907 24 Haziran 1907 25 Haziran 1907 25 Haziran 1907 3 Ağustos 1907

15

16

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

1877’de Osmanlı-Rus Savaşı esnasında Osmanlı Hükümeti tarafından kızıl haç işareti yerine kızıl ay kullanılması kararlaştırılmış ve Cenevre merkezi vasıtasıyla bütün devletlere tebliğ edilmiştir. [8] Savaşın güçlüklerini iyice kolaylaştıracak insanlık severlere önemli şartlar belirleyip esaslar koyan Cenevre Sözleşmesi hükümlerinin önemli noktalarının burada özetlenmesi faydalı olacaktır: Sözleşme hükümlerine göre savaş meydanlarında hasta veya yaralı düşecek askerler ve diğer şahısları ele geçirecek olan taraf, milliyet ayırımı yapmaksızın onlara ilişmeyecek ve kendilerini tedavi ettirecektir. Hastalarını ve yaralılarını düşmanına terk etmeye mecbur kalacak taraf bu hasta ve yaralıların tedavileri için memurlar ve sağlık ihtiyaçlarının bir kısmını onlarla beraber bırakacaktır. Düşman eline düşen bu gibi yaralılar ve hasta askerler tedavi edilmek şartıyla savaş esirlerinden sayılırlar. Savaş meydanını işgal eden taraf, savaştan sonra gerek yaralıları ve gerek ölüleri araştırarak onları yağma ve kötü muameleden muhafaza etmek için gerekli önlemleri alacak ve defin işinin cesetler tam bir dikkatle muayene edildikten sonra yapılmasına özen gösterecektir. Savaşan taraflardan her biri vefat edenlerin üzerlerindeki vesikalarla hüviyetleri anlaşılanların, hasta ve yaralıların isimlerinin yazılı olduğu defteri imkânlar elverişli olur olmaz bunların mensup oldukları ülkelere yahut ordularına gönderecektir. Savaşanlar birbirlerine mensup ne kadar yaralı ve hasta nakledildiğinden ve bunlar arasında ne kadar vefat meydana geldiğinden birbirlerini karşılıklı olarak haberdar edeceklerdir. Savaş meydanında bulunmuş veyahut hastanelerde vefat eden [9] yaralı ve hastalar tarafından terk edilmiş tahvil, mektup vb. şahsi eşya ülkeleri görevlileri vasıtasıyla sahiplerine ve varislerine gönderilmek üzere saklayacaklardır.

***

Bir insan severlik hissi ile yaralı ve hasta askerlere yardım etmek için savaş meydanına gidecek olan seyyar ve sabit sağlık hayır kurumlarına karşı da savaşanlar tarafından saygı gösterilmesi ve himaye edilmesi esası kabul edildi. Gerek ordular sağlık heyetlerine ve gerek ordulara yardımcı ve destek olan

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

17

sağlık hayır kurumlarına her tarafça tanınıp hürmet ve saygı gösterilecek özel bir işaret edinilmesi düşünüldü. Kongrenin yapıldığı İsviçre’ye karşı bir saygı eseri olmak üzere İsviçre bayrağına mahsus renklerin tersine çevrilmesinden çıkan beyaz zemin üzerine konulmuş kızıl haç işaretinin genel ayırdedici işaret olmak üzere kabulü karar altına alındı. Bu şekilde her memlekette savaş zamanlarında yaralılara yardım etmek için hükümetlerin teşvikleriyle yarı resmi bir surette oluşturulmuş ve uluslararası insan severlik maksadını takip eden milli cemiyetlerin geneli, Kızılhaç adını almışlardır. Yalnız sonradan yapılan ittifak üzerine Müslüman memleketlerde haç işareti yerine, beyaz zemin üzerine kızıl ay işareti kullanılması kabul edilmiştir. Savaş meydanında himaye edilecek olan bu sağlık görevlilerinin sol kollarına beyaz zemin üzerine kırmızı bir haç -Müslüman memleketlerde hilal[10] işaretini taşıyan ve ait oldukları görevlileri tarafından numara ve mühür basılarak tasdik edilmiş bir pazubend asmaları, resmi üniforma giymeyenlere bir hüviyet vesikası verilmesi, bu sağlık kurumlarına beyaz üzerine kızıl haç işaretli bayrak çekilmesi, sağlık kurumlarına ait bütün eşyaya bu özel işaretin vurulması, söz konusu bayrak, pazubend ve sairdeki kızıl haçın, ancak sözleşme gereğince himaye olunan teşkilât ve sağlık kurumları taraflarından kullanılması kararlaştırıldı. Seferberlik halinde bulunan ordulara eşlik etmek üzere teşkil edilen seyyar sağlık heyetleri ile sabit sağlık kurumları, muharipler tarafından saygı gösterilip korunacak iseler de bu kurumlar düşmana zarar verecek şekilde kullanıldığı takdirde saygı ve himaye kalkacaktır. Şu kadar ki sağlık kurumları görevlilerinin silahlı olmaları ve silahlarını kendileri veyahut hasta ve yaralılarının savunmasında kullanmaları, silahlı hizmetçilerin olmaması halinde kurumların usulüne uygun izne sahip bir asker karakolu veya nöbetçileri tarafından muhafaza edilmesi, yaralılardan alınıp henüz merciine teslim edilememiş silahlar ve fişek bulunması kurumları himaye etmekten mahrum edecek bir sebep sayılmayacaktır. Yaralı ve hastaları tedavi ve bir yerden diğer yere nakletmeye memur olanlar ile sağlık kurumlarını idare etmekle görevli bulunanlar her zaman hürmet ve saygı görecek ve düşman eline düşecek olurlarsa haklarında savaş esiri sıfatıyla muamele edilmeyecektir. Fakat her hükümet, ordusundaki resmi sağ-

18

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

lık heyetine yardım etmelerine izin verdiği cemiyetlerin isimlerini gerek [11] daha barış zamanında ve gerekse savaşın başlangıcında ve devam ettiği sırada diğer tarafa bildirmeye mecburdur. Tarafsız bir memlekete mensup sağlık hayır kurumları bir orduya katılıp yardım edeceği zaman bunların istihdamlarından önce durum diğer tarafa bildirilecektir. Kızılhaç ve Kızılay hastaneleri, doktor, memur ve çalışanları düşmanın eline düşecek olurlarsa onun idaresi altında görev yapmaya devam ederler. Bunların yardımlarına ihtiyaç kalmadığı takdirde ordu veya ülkelerine iade edilirler. Bu takdirde kendilerine ait eşya, alet, edevat, silah ve atlarını da birlikte götürürler. Bu memurlara düşman elinde bulundukları müddetçe kendilerine düşman ordusunun aynı derecede olan memurlarına verilen maaş ve tahsisat verilir. Bir seyyar hastane düşmanın eline geçtiği takdirde onları sevk ve idare edenler hayvanları da dâhil olduğu halde bütün eşya ve gereçleri yanlarında alıkoyacaklardır. Ancak askerî memurlar bu gereçleri yaralı ve hastaların tedavileri için kullanmak yetkisine sahip olacaklar ve fakat bu gereçler her durumda iade edilecektir. Sabit sağlık kurumlarına ait gereçler, savaş kanunlarına tabi olur. Yaralı ve hastalar için lüzum oldukça başka şekilde kullanılamaz. Mamafih mübrem askerî ihtiyaçlar halinde komutanlar yaralı ve hastaların istirahatlarını temin ettikten sonra söz konusu kurumları kullanabileceklerdir.

***

Cenevre Sözleşmesiyle devletler kızıl haç işaret ve tabirinin başka cemiyetler [12] ve şahıslar tarafından, bilhassa ticaret maksadıyla fabrika ve ticaret markalarında kullanılmamasını ve savaşta yaralı ve hastalara karşı bu sözleşme hükümlerine aykırı olarak yağma, talan ve kötü muameleler gibi saldırılar yapılmasını önlemek ve cezalandırmak için özel kanunlar konulmasını sağlamışlardır. Bu kanunlar sözleşmenin tasdik tarihinden itibaren beş sene zarfında devletlerin çoğunluğu tarafından konulmuştur. Osmanlı Hükümeti tarafından da 29 Ekim 1912 tarihinde yayınan bu kanun, elinizdeki bu yıllıkta da yer almıştır. Cenevre Sözleşmesi’nin uygulanmasıyla savaşlarda yaralıların ıstıraplarının dindirilmesine ve savaş felâketinin hafiflemesine hakikaten büyük etkiler meydana getirdiği görüldüğünden Kızılhaç cemiyetleri dünyanın her tara-

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

19

fında olağanüstü bir önem kazandı. Devletler Kızılhaç cemiyetleri için özel gelirler sağlanmasına müsaade ettiler. Meselâ Rusya gibi hükümetler her tren biletinden Kızılhaç için bir yardım hissesi alınmasına karar verdi. Sırbistan gibi hükümetler de Kızılhaç yararına büyük piyangolar düzenlediler. Kızılhaç cemiyetleri her yıl belirli yardım veren üyelerinin miktarını artırmaya gayret etti, şubelerini çoğalttı. Çeşitli vasıtalarla servet ve gelir miktarını artırmaya çalıştı. Birçok hamiyetli cömert kişi de bu yüce kurumlara büyük yardımlar vermekten, büyük servetler vakfedip bağışlamaktan geri kalmadılar. En başta Almanya olmak üzere medeni memleketlerde Kızılhaçların servet, kuvvet ve hizmetleri akılları hayrete düşürecek bir dereceye vardı. Bu önemli kurumlar [13] yalnız kendi memleketlerinde bir savaş çıkmasını bekleyerek hazırlıklar yapmakla yetinmeye kanaat etmediler. Yabancı memleketlerde çıkan savaşlar için de insanlık sever yardımlar yapmaya, mükemmel hastane araç ve gereçleriyle sağlık heyetleri göndermeye başladılar. Daima ilerlemeye mesai harcayan bu gayretli insanlık severler hizmetlerini bir kat daha genişletmek için Kızılhaçları sadece savaşlar çıktığında yaralılara yardım etmek gibi bir görev olmaktan kurtardılar. Kolera, çiçek ve kuşpalazı gibi bulaşıcı hastalıklar, sel ve deprem gibi semavî afetler, korkunç yangınlar gibi felâket ve musibetler meydana geldiğinde felâketzedelerin derhal imdatlarına yetişmek, verem gibi bulaşıcı ve elim hastalıkların sirayet ve tahribatının mümkün mertebe önünü almak vazifesini üstlendiler. Bu maksatla birçok yardım vasıtaları hazırladılar. Almanya bu hususta daha ileri gitti. Yıllık düzenli bir yardım vermeyi üstlenen her köye karşı Kızılhaç cemiyeti o köyde genel bir musibet ve felâket olması halinde derhal imdada yetişmeyi taahhüt etmek suretiyle bir tür yardımlaşma cemiyeti misyonunu da yüklendi. Bu konuda öyle takdire şayan gayret ve başarı elde etti ki bugün Almanya’da Kızılhaç’a yardım vermeyi üstlenmeyen köy kalmamış gibidir.

***

Her ülke Kızılhaç Cemiyetlerini ileriye götürmek ve daha da güçlendirmek için sürekli mesai harcamaktan geri kalmadığı gibi, bu önemli kurumlar arasındaki ilişkilerin güçlendirilmesi, genel olarak Kızılhaçlara ait ve Cenevre [14] Sözleşmesi’ne ilişkin ayrıntıların incelenmesi ve müzakeresi için uluslararası kongre ve konferanslar yapılmasına devam edildi.

20

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Birinci kongre 1867’de Paris’te, ikincisi 1869’da Berlin’de, üçüncüsü 1884’te yine Cenevre’de, dördüncüsü 1887’de Karlsruhe’de, beşincisi 1892’de Roma’da, altıncısı 1897’de Viyana’da, yedincisi 1902’de Petersburg’da, sekizincisi 1907’de Londra’da, nihayet dokuzuncusu 1912’de Washington’da yapıldı. Kızılhaç kongrelerinin beş senede bir yapılması usul kabul edildiğinden onuncu kongre 1917 senesinde büyük ihtimalle ya Tokyo ya da Lizbon’da yapılacaktır. Kongrelere Kızılhaç kurumlarının gelişip yükselmesi için büyük çaba harcayan insanlık severlerle yetkin doktorlar, meşhur profesörler ve bazı hükümetler adına resmî sıfatı olan görevliler iştirak ediyorlar, önemli müzakereler cereyan ediyor, Kızılhaçların görevlerini genişletecek ve kolaylaştıracak kararlar alınıyordu. Nihayet sadece resmî bir mahiyeti olmak üzere 1899 tarihinde Lahey Barış Konferansı’nda Kızılhaç meselesi söz konusu edildi. Cenevre Sözleşmesi kurallarının deniz savaşlarına da tatbikini temin edecek kurallar konulması düşünüldü. Zaten savaşın ayrılmaz bir parçası olan felâket ve afetleri elden geldiği kadar azaltmak ve hafifletmek düşüncesini besleyen medenî devletler Cenevre Sözleşmesi’nin deniz savaşlarına uygulanması meselesini daha önce de göz önünde bulundurmuş, 29 Temmuz 1899 tarihli bir sözleşme yapılmış ve durum 6 Temmuz 1906 tarihinde [15] Cenevre’de de incelenmişti. Nihayet bu konuda değiştirmek suretiyle açıklayıcı ve mükemmel bir sözleşme yapmak için Lahey’de müzakereler cereyan etti. İmzalanan 18 Ekim 1907 tarihli sözleşme Almanya, Arjantin, Avusturya, İngiltere, İspanya, Ekvator, İsveç, İtalya, Uruguay, İsviçre, İran, Belçika, Bolivya, Brezilya, Bulgaristan, Panama, Paraguay, Peru, Portekiz, Türkiye, Amerika Birleşik Devletleri, Çin, Danimarka, Dominik, Romanya, Rusya, Japonya, Siyam, Şili, Salvador, Sırbistan, Guatemala, Hollanda, Kolombiya, Karadağ, Küba, Lüksemburg, Meksika, Norveç, Venezüella, Haiti, Yunan hükümetleri delegelerince imza edilmiştir.

***

Bu sözleşme hükümlerine göre devletler veya cemiyetler tarafından bilhassa yaralı ve hastalara ve deniz kazasına maruz kalanlara yardım maksadıyla

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

21

hazırlanıp donatılacak gemiler -kullanılmadan önce muharip devletlere bildirilmek ve resmî bir belgeye sahip olmak şartıyla- düşmanlık devam ettiği müddetçe her türlü saldırıdan korunmuş olacak ve müsadere edilemeyecektir. Resmen tanınmış yardım cemiyetleri veya tarafsız halklarca donatılacak hastane gemilerinin saldırılardan korunması için söz konusu gemilerin mensup olduğu hükümetin muvafakati ve muharip hükümetlerin izniyle muhariplerden birinin idaresi altına alınmış ve isimleri kullanılmadan önce düşman olan hükümete bildirilmiş olması gerekir. Bu gemiler milliyet ayırımı yapmaksızın muharip devletlerin hasta ve yaralıları ile deniz kazasına uğrayanlarına yardım [16] edeceklerdir. Hükümetler bu gemileri hiçbir askerî maksat için kullanmamayı taahhüt etmişlerdir. Bu gemilerin hiçbir şekilde savaşan tarafların harekâtına sekte vurmaması gerekir. Savaş esnasında veya savaştan sonra bu gemilerin karşılaşabileceği tehlike ve zararlar kendilerine ait olacaktır. Muharipler bu gemiler üzerinde denetim ve kontrol hakkına sahiptirler. Bunların yardımlarını reddeder, uzaklaştırır, belli bir istikamete doğru gitmelerini emreder ve içlerine bir komiser bindirirler ve vahamet gerektirirse gemileri tevkif bile edebilirler. Askerî hastane gemileri logo olmak üzere yaklaşık 1,5 metre genişliğinde yeşil ve Kızılhaç’a mensup gemiler de kırmızı renkli ufkî bir pervaz ile dışarıdan beyaza boyanacaktır. Bu gemilerin sandalları da aynı şekilde boyanacaklardır. Bu gemiler kendilerini tanıtmak için bağlı bulundukları hükümet bayrağıyla beraber bir de kızıl haç -bizde hilâl- işaretli beyaz bayrak çekerler. Eğer tarafsız bir devlete mensup iseler baş direğine idaresi altında olduğu muharip devletin millî bayrağını da çeker. Savaş esnasında ele geçirilen bir savaş gemisinin hastanesiyle alet ve edevatı yaralıların ihtiyacı oldukça başka şekilde kullanılmayacak, mamafih bunları ele geçiren komutan mühim bir lüzum görürse öncelikle yaralı ile hastaların iyi bir şekilde tedavilerini teminat altına alarak onları kullanabilecektir. Bir hastane gemisi düşman hükümete zararlı faaliyet ve hareket yapmak [17] için kullanıldığı takdirde o gemiye karşı gösterilmesi gereken saygı ve himaye kalkmış olur. Fakat bu gemilerin görevli ve çalışanlarının silahlı, ge-

22

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

minin telsiz telgraf ile donanmış olması saygı ve himayeden yoksun olmayı gerektirecek hallerden sayılamayacaktır. Muharipler yaralı ve hastaları gemilerine alıp tedavi etmek için tarafsız ticarî gemiler ile tur gemileri veya sandalların komutanlarının yardımlarına başvurabilirler. Söz konusu müracaatı kabul edecek gemiler özel bir korumaya ve bazı muafiyetlere sahip olacaklar, bu yardımlarından dolayı zabt ve müsadere edilemeyeceklerdir. Ancak tarafsızlık ilkelerine muhalif bir harekette bulunurlarsa zabt ve müsadereye maruz kalırlar. Zabt ve müsadere edilen bir geminin dinî ve tıbbî görevlileri ile hastane çalışanları taarruzdan korunmuş olup savaş esiri edilemezler. Bunlar kendi malları olan eşya ve cerrahi aletleri de beraber götürebilirler. Bu sağlık memurları gemide görev yapmaya lüzum görüldükçe hizmete devam edecekler, ayrılmaları başkomutanın izniyle mümkün olacaktır. Bu şekilde hizmette bulunacak sağlık görevlilerine savaşanlar, kendi donanmalarında aynı rütbeye sahip memurlara verdikleri maaş ve tahsisatı vereceklerdir. Yaralılar, hastalar ve deniz kazazedeleri tarafsız bir savaş gemisi içine alındıkları takdirde bunların yeniden savaşa katılamamaları için mümkün olan önlemler alınır. Muharip devletlerden birine mensup olup diğer tarafın eline düşen deniz kazazedesi, yaralı ve hastalar savaş esiridir. [18] Mahallî memurlarının izniyle tarafsız bir hükümet limanına çıkarılan deniz kazazedeleri ile yaralı ve hastalar savaş harekâtına yeniden iştirak edemeyecek şekilde muhafaza altında bulundurulurlar. Bunların giderleri mensup oldukları devlete aittir. Savaş meydanından toplanacak ölülerin hüviyetleri ve eşyası hakkında kara savaşlarında geçerli olan usullere riayet edilerek muharipler birbirlerini haberdar edecekler, eşya ve mektupları ilgililere göndereceklerdir.

***

Bu sözleşme hükümlerine göre medeni ülkelerde Kızılhaç cemiyetleri teşkilâtına yeni bir tarzda girişilmiş ve her hükümet teşkil ettiği Kızılhaç cemiyetinden diğer hükümetleri haberdar etmek için durumu uluslararası Cenevre Kızılhaç Cemiyeti Genel Merkezi’ne bildirilmiştir.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

23

Cenevre Genel Merkezi’ne durumu bildirdikleri tarih itibarıyla Kızılhaç cemiyetlerini oluşturmuş olan hükümetler aşağıdaki şekildedir: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 [19] 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 [20] 33 34 35 36 37 38 39

Württemberg Belçika Prusya Danimarka Fransa İtalya İspanya Hessen Portekiz İsveç Norveç Müttefik Cumhuriyetler Saksonya Baden İsviçre Rusya Avusturya Hollanda Bavyera Türkiye İngiltere İtalya (ihyâen) Danimarka (ihyâen) Karadağ Sırbistan Romanya Türkiye (ihyâen) Yunan Peru Arjantin Macaristan Müttefik Cumhuriyetler (ihyâen) Bulgaristan Portekiz (ihyâen) Japonya Kongo İspanya (ihyâen) Venezuella Uruguay

Ocak 1863 4 Şubat 1864 6 Şubat 1864 Mayıs 1864 25 Mayıs 1864 15 Haziran 1864 6 Temmuz 1864 Aralık 1864 11 Şubat 1865 24 Mayıs 1865 Ekim 1865 26 Ocak 1866 7 Haziran 1866 29 Haziran 1866 17 Temmuz1866 3 Mayıs 1868 18 Mayıs 1868 19 Temmuz 1868 5 Ocak 1868 11 Temmuz1868 1 Eylül 1868 31 Mayıs 1873 18 Haziran 1876 15 Ocak 1876 31 Ocak 1876 Temmuz 1876 Şubat 1877 22 Haziran 1877 Nisan 1879 13 Haziran 1880 15 Nisan 1881 9 Haziran 1881 4 Mayıs 1885 27 Mayıs 1887 22 Haziran 1887 31 Aralık 1888 18 Temmuz 1888 30 Ocak 1895 2 Aralık 1899

24

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[21]2 KIZILAY TARİHİ Teşebbüsler – Kuruluş – Kapanış – İhya – Kongreler – Teşkilât ve Tesisler – Heyetler 1863 senesinde Cenevre’de toplanan uluslararası konferansa katılmak konusunda diğer birçok medeni ülke gibi Osmanlı Hükümeti de gaflet göstermişti. Ancak 22 Ağustos 1864 tarihinde imzalanan sözleşmenin otuz ikinci maddesi müsait bir boşluk bırakıyordu: Konferansa iştirak edemeyen devletler bir sene zarfında sözleşme hükümlerini kabul edip imza koyacaklardı. Durum Osmanlı Hükümeti’ne de bildirildi. Ahmet Mithat Efendi merhum Hilal-i Ahmer (Kızılay) adıyla yazdığı bir eserde Cenevre Sözleşmesi’nin Osmanlı Hükümeti tarafından ne şekilde kabul ve imza edildiğini şu cümlelerle tasvir ediyor: “Keyfiyet Bâbıâli’ye de teklif edilmişti. Bâbıâli işe önce önem vermeyerek Cenevre Komisyonu’na delege dahi göndermemiş olduğu gibi bu kere söz konusu sözleşmenin tek başına imzalaması kendisine teklif edildiği zaman da işin ehemmiyetini takdir edememişti. Nihayet faydası umulmayan bu işten bir zarar da çıkmayacağını görünce 5 Temmuz 1865 tarihinde sözleşmeye Bâbıâli de imzasını koymuştu.” [22] Bâbıâli sözleşme hükümlerini kabul ve imza etti. Fakat ordularımızda kullanılması uygun olmayan “kızıl haç” işareti yerine Osmanlılar için bir “kızıl ay” işareti kabul edilmesini sağlayacak teşebbüslerde bulunamadı. Hatta 1869’da Berlin’de toplanan Kızılhaç Kongresi’ne hükümet tarafından Paris Elçiliği ataşelerinden Hüsnü Efendi görevli olarak gönderildiği ve o zaman Berlin elçisi olan Aristaki Bey de müzakerelere katıldığı halde kızıl ay meselesi söz konusu edilemedi. On dokuzuncu yüzyılın en önemli bir hayır kurumu ve insanlık severliği olan bu sözleşmeden Osmanlılık âleminin istifadesi senelerce gecikti. Cenevre Sözleşmesi’nin medeni dünyaya sağladığı büyük yararları 1870 Almanya-Fransa Savaşı esnasında açık bir şekilde ortaya çıkmıştı. Yaralılara ve harp ateşine maruz kalan felâketzedelerin imdadına koşmak için dünyanın her tarafından yetişen şefkatli yardımların muvaffak olduğu büyük hizmet-

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

25

ler genel olarak takdir edildi. Bütün medeni ülkelerde Kızılhaç Teşkilâtı’na olağanüstü bir gayret gösteriliyordu. Yalnız biz uyuyorduk. Hükümetimiz Cenevre Sözleşmesi’ni kabul edip hükümlerini uygulamaya iştirak ettiği halde gerektiğinde yaralı ve hasta askerlere yardım etmek için hiçbir teşebbüste bulunulmuyor, hiçbir merkez ve müessese meydana getirilemiyordu.

Dr. Abdullah Bey

Bu gaflet ve ihmalin acıları 1875 Sırbistan ve Karadağ savaşları [23] esnasında, ardından Rusya savaşında yaralı ve Osmanlı hastalarına yardım etmek hususunda çekilen zorluklarla ortaya çıktı. Ülkemizde Kızılay kurumunun oluşturulması için en birinci insanlık severlik girişimi aslen Alman olan Dr. Abdullah Bey adında bir hamiyet sahibi tarafından yapılmıştır. İsmi Osmanlı tarihinde takdir ve saygı ile anılacak olan bu insanlık sever, Tıbbiye Mektebi Jeoloji ve Maden hocalığı yaptığı esnada Osmanlı Hükümeti tarafından 1867 Paris Sergisi’ne delege tayin edilerek gönderilmişti. Abdullah Bey sergi münasebetiyle Paris’te toplanan Sağlık Kongresi’ne de katılmış, Cenevre Konferansı kararlarının Osmanlı Hükümeti tarafından da uygulanmasından memleket için meydana gelecek büyük faydaları takdir etmişti. İstanbul’a dönünce derhal bu maksadı sağlamak için ülke aydınları nezdinde teşebbüslere başladı. Memleket adamlarının büyük çoğunluğu Abdullah Bey’in teşebbüs ve tekliflerini faydasız bir meşgale, gerçekleşmesi muhal bir iş saydılar.

26

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Müteveffa Marko Paşa

Doğrusu bizim için haç yerine kızıl ay işareti kabulü meselesi çözülmedikçe Kızılhaç’tan yararlanma teşebbüslerinin faydasız ve gerçekleşmesi imkânsız bir hayal sayılması mazur görülebilirdi. Mamafih Abdullah Bey teşebbüslerinde ümitsizliğe düştüğü bir sırada [24] Serdar-ı Ekrem Ömer Paşa’nın yardımına kavuştu. Ömer Paşa ile Tıbbiye Mektebi Nâzırı Marko Paşa’nın ve özellikle Kırımlı Aziz Bey gibi bazı aydın fikirli ve cidden hamiyet sahibi az sayıdaki kişinin teşebbüsleri sonucunda Osmanlı yaralı askerlerine yardım etmek için kurulacak cemiyete 66 üye kaydetme başarısı gösterdi. Cemiyet Marko Paşa’nın başkanlığı altında teşekkül etti. Sıhhiye Meclisi İkinci Başkanı Dr. Salih Efendi, Dr. Mavroyani, Dr. De Castro’dan oluşan bir encümen cemiyetin ana tüzüğünü yapmakla görevlendirildi. Birçok toplantıdan sonra Haziran 1869’da cemiyetin tüzüğü heyet tarafından okunup onaylandı.

Dr. Kırımlı Aziz Bey

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

27

İncelenmek ve onaylanmak üzere hükümete sunulan tüzüğe karşı Seraskerlik büyük zorluklar çıkardı. Bu girişime sivillerin askerî işlere müdahale etmesi manası verilerek engel olunmak istendi. Birinci teşebbüs bu şekilde akamete uğradı, cemiyet dağıldı.

***

Birkaç sene sonra Sırbistan ve Karadağ seferleri, ardından Rusya savaşı çıkınca savaş meydanında ölen Osmanlı kahramanlarının [25] yardımlarına koşmak hususunda görülen zorluklar, özellikle Sırp, Romanya ve Rusya ordularında tarafsız yabancı Kızılhaç cemiyetleri tarafından yaralılara gösterilen insanî yardımlar duyarlı kimselerin gözlerini açmaya hizmet etti. Bu esnada Sırbistan ve Karadağ’da Kızılhaç cemiyetleri kurulmuş bulunuyordu. Bu sayede Sırbistan ve Karadağ Eyaleti orduları yaralıları Avrupa Kızılhaçlarından yardımlar görüyor, istifade ediyordu. Cenevre Uluslararası Komitesi 8 Temmuz 1876 tarihinde, Sırbistan savaşı esnasında yayınladığı 33’üncü genelgede diyordu ki: “Bu genelge ile Osmanlı Yaralılara İmdat ve Muavenet Cemiyeti’nin arzu ve talebini beyan etmek isterdik. Zira düşmanları kadar Türk askeri de bizi düşündürüyor. Fakat maalesef bu cemiyetin kurucusu olan Abdullah Bey’in ölümünden beri dağılmış olduğunu her durum ispat ediyor. Mevcudiyetine dair bilgi vermesi hakkında defalarca yazı yazmamıza ve ısrarımıza rağmen hayli zamandan beri suskunluğu bizde bu kanaati doğuruyor. İstanbul’dan aldığımız malumat da böyle düşünmekte haklı olduğumuzu gösteriyor. Başkan

Gustave Moynier

Kâtip

Adwar

Aslında hükümetimiz Cenevre Sözleşmesi’ni imzalayıp hükümlerine uymayı taahhüt etmiş olduğu halde hükümet ve ordu komutanlarımız bu sözleşmenin sağladığı hukuk ve büyük faydalardan yararlanma yolunu bilmiyorlardı. [26] Düşmanlarımız bütün Avrupa imdat cemiyetlerinin yardım ve desteklerini alıyor, bizim istifademiz son derece sınırlı kalıyordu.

28

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Peştemalciyan Efendi

Cenevre Kızılhaç Genel Merkezi başkanı meşhur insanlık sever Gustave Moynier’nin bu durum nazar-ı dikkatini çektiğinden bizi ikaz etmek için Tıbbiye-i Şahane Cemiyeti üyelerinden Dr. Peştemalciyan Efendi’ye özel bir mektup yazmıştı. İstanbul’da derhal bir cemiyet kurulmasını [27] ve Cenevre’deki genel merkez ile temasa geçilmesini tavsiye ediyor, böylece Avrupa’daki insanlık sever hayır cemiyetleri tarafından önemli yardımlar görüleceğinin muhakkak olduğu güvencesini veriyordu. Bu büyük insanlık severin tavsiyeleri üzerine Dr. Peştemalciyan Efendi girişimlere başladı. Mektubu Tıbbiye-i Şahane Cemiyeti’nde okudu. Cemiyet bu konuda Sadrazam Mehmed Rüştü Paşa nezdinde girişimlerde bulunmak üzere Tıbbiye-i Şahane Cemiyeti başkanı Nurciyan ve üyelerden Peştemalciyan Efendileri tayin etti. Sadrazam Mehmed Rüştü Paşa bu müracaatı lâyık olduğu derecede önemli bularak gerekli emirleri verdi. Yaralı ve Zayıf Askerlere İmdat ve Muavenet Cemiyeti’nin resmî olarak kurulması için gereken şeyleri tamamlamak üzere Tıbbiye Mektebi ile hükümet dairelerinden Tıbbiye ve Sıhhiye Cemiyetlerinden üyeler tayin edildi. Birinci toplantı 12 Ağustos 1876’da Tıbbiye Mektebi salonunda mektep nâzırı Marko Paşa’nın başkanlığında yapıldı. Cenevre Sözleşmesi’nin Osmanlı ülkesinde ne şekilde uygulanacağı, Kızılhaç yerine ordularımızda nasıl bir işaret kullanılmasının uygun olacağı düşünülecek, cemiyet için bir tüzük hazırlanacak, derhal yardım toplanmaya başlanacak ve cemiyeti daimî olarak idare etmek için bir heyet seçilecekti.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

29

Harbiye Nezâreti ordumuzda kızıl haç işaretinin kullanılmasının büyük mahzurlara sebep olacağını söylüyordu. Bunun üzerine ordumuzda kızıl haç tarafsız işareti yerine “kızıl ay” işareti kullanılması benimsendi. Kızıl haç işareti yerine Osmanlı ordusunda kızıl ay işareti [28] kullanılmasının kabul edilerek tanınması için hükümetçe Cenevre’deki Kızılhaç Genel Merkezi vasıtasıyla bütün devletlere müracaat edildi. Bir taraftan bu siyasî görüşmeler devam ederken diğer taraftan komisyon cemiyetin tüzüğünü hazırlamış ve Bâbıâli’ye sunulmuştu. Harbiye Nezâreti tüzüğü kabul ve tasdik etti. Devletlerin çoğunluğu ve özellikle o zaman savaş halinde bulunduğumuz Rusya Hükümeti Kızılhaç’a riayet şartıyla kızıl ay işaretinin Osmanlılar tarafından kullanılmasını kabul ve tasvip edince cemiyetin kurulmasında hiçbir mahzur kalmamış, komisyon teşkilâtını tamamlamış, Kızılay Cemiyeti’nin bütün kurucuları 14 Nisan 1877 tarihinde toplanarak idare heyetini seçmişti. ***

Osmanlı Hükümeti 1864 tarihli Cenevre Sözleşmesi’ni 1865 tarihinde resmen kabul edip hükümlerine uymayı üstlenmiş olmasına rağmen sözleşmeden memleketimizin istifadesini temin edebilecek cemiyet ancak on üç sene sonra 1877 tarihinde kurulabildi. Çıkan padişah iradesi üzerine heyetin adı “Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti” unvanına çevrilmiş, padişahın himayesi altına alınmış, ilk oturumu Beşiktaş sarayında Paşa Dairesi’nde yapılmıştır. O esnada Rusya savaşı devam ediyor, ordunun sağlık ihtiyaçları olağanüstü bir derecede bulunuyordu. Cemiyetin sermayesi ise henüz birkaç yüz liradan ibaretti. Memleket büyük bir buhran geçirmekte idi. Halk binlerce isim altında yardımlar vere vere yardıma muhtaç olmak derecesine gelmiş bulunduğundan [29] memleketten büyük bir yardım ve destek ümit olunamazdı. Bu şartlar dairesinde bile cemiyetin kurulması ve çalışması sayesinde yurt içinden, İslâm âleminden ve medenî dünyadan gelen yardımlarla bir sene zarfında 70.000 Osmanlı lirası kadar bir para toplandı. 30.000 liralık sağlık malzemesi getirildi. Dokuz savaş mevkiinde seyyar hastaneler kuruldu. Başkent ve vilâyetlerde dörder daimî ambulans, savaş hattında iki geçici hastane meydana getirildi. Yaralılar için trenler kiralanıp hazırlandı. Muhacirlere nakden birkaç bin lira yardım dağıtıldı.

30

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Kızılay Cemiyeti’nin savaş esnasında gösterdiği bu hizmetler takdire şayan görülmeli, cemiyete büyük bir önem verilmeli değil miydi? Çünkü Kızılay asıl barış zamanında sarf edeceği mesai, koyacağı sermaye, hazırlayacağı sağlık gereçleri ile savaş zamanında orduya etkili bir yardım gösterebilirdi. Ne yazık bu hakikat takdir olunamadı. Rusya ile barış anlaşması imzalandıktan sonra cemiyet arta kalan parasını Osmanlı Bankası’na yatırdı. Sanki görevi son bulmuş gibi dağıldı. Az zaman içinde büyük hizmetler, başarılar gösterebilen bu parlak müessese yok olmuştu.

***

Yirmi sene kadar uyuyan Osmanlı Kızılay Cemiyeti ancak 1897 Yunan Savaşı esnasında geçici bir zaman için uyanmış, hayat eseri ve faaliyet göstermişti. Yunan savaşının ilân edilmesinin ardından 25 Mayıs 1897 tarihli [30] Sadaret tezkiresi ile eski üyelerden hayatta kalanlara yeniden bazı üyeler tayin edilip ilâve edilmesiyle bir Kızılay Cemiyeti kuruldu. Eski heyetin ikinci başkanı Noryan Efendi’nin başkanlığı altında faaliyete başladı. Halktan, Avrupa Kızılhaç cemiyetlerinden epeyce yardımlar alındı. Kiraladığı iki hastane vapuruyla Galos’tan yaralı askerleri taşımak, orduya bol miktarda sülfat, tıbbî eşya ve sağlık edevatı göndererek önemli hizmetler yapmışsa da savaşın bitimini müteakip birinci uğursuz talihe düçar olmuş, yine uyutulmuş, unutulmuştur. Bir aralık cemiyet canlanmak, faaliyet göstermek istedi. Üyelerden Şura-yı Devlet Maliye Dairesi Başkanı merhum Cemal Bey’i başkanlığa, diğer bazı zevatı üyeliğe seçerek tayinlerini Sadaret makamından talep etti ise de cemiyet adından fevkalâde korkan tahttan indirilmiş padişah “bu konuda tasavvurları olduğundan” söz ederek “şimdilik bu işin geciktirilip ertelenmesini” 15 Eylül 1902 tarihli irade-i seniyye ile Sadaret’e emir ve tebliğ etmiştir. Ondan sonra tâ 23 Temmuz 1908 inkılâbına kadar hiç kimse Kızılay’ın ihyası düşüncesini dikkate almaya bile cesaret edememiş, dünyanın her tarafında olağanüstü ilerlemeler ile her türlü afetzedelerin imdadına yetişen bu medeni hayır işi, bu büyük müessese bizde unutulmaya yüz tutmuştu. Bu süre zarfında Avrupa’da yer yer yapılan Kızılhaç kongrelerine, konferanslarına bü-

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

31

tün medeni devletler katıldığı halde Osmanlı Hükümeti hemen hiçbirine bir delege göndermek külfetini tercih etmedi. Rusya-Japonya Savaşı esnasında dünyanın her tarafından uzak doğuya Kızılhaç heyetleri gönderildiği ve insanlıkperver yardımlar yapıldığı [31] sırada İstanbul’da uyutulmuş, uyuşturulmuş olan Kızılay Cemiyeti de biraz hayat göstermek istemiş, sermayesinden 500 lira kadar küçük bir para ile iki taraf muhariplerinin Kızılhaçlarına yardım yapmaya karar vererek Sadaret’ten izin istemiş ise de hiçbir cevap almaya muvaffak olamamıştır. 4 Aralık 1905 tarihinde Yıldız’dan Sadaret’e gelen bir emir Kızılay’ın ne kadar parası olduğunu soruyordu. Şüphesiz ki hazinenin sıkıntısını hafifletmek için Kızılay’ın sermayesinden yararlanmak düşünülmüştü. Fakat sermayenin 5-10 bin liradan ibaret olduğu ve bir heyet adına Osmanlı Bankası’nda bulunduğu ve bu paraya el sürülmesinin uygun olamayacağı hakkında bilhassa cemiyet kurucularından müteveffa Della Suda Faik Paşa tarafından yapılan savunma ve teşebbüsler üzerine bu düşünceden vazgeçildi.

Faik Paşa Della Suda

II. Abdülhamid’in saltanatının sonlarında Kızılay adına gösterilen hizmet ve faaliyet 1907 tarihinde Londra’da yapılan Sekizinci Kızılhaç Konferansı’na Muallim Besim Ömer Paşa’nın delege tayin edilip gönderilmiş olmasından ve Lahey Konferansı’nda Osmanlı Hükümeti delegeleri tarafından yapılan teşebbüsler üzerine “kızıl ay”ın bütün medeni devletlerce resmî ve tarafsız bir işaret olarak tanınmasından ibaret kalmıştı.

32

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[32] Besim Ömer Paşa’nın Londra Konferansı’na tayini iradesi, o tarihte Hariciye nâzırı olan eski sadrazam Tevfik Paşa’nın ısrarlı teşebbüsleri üzerine o kadar zorluk ve gecikmeyle çıktı ki, katlanılan külfetlere rağmen Besim Ömer Paşa Londra’ya ancak konferansın kapanacağı sonuncu gün ulaşabilmişti. Fakat seyahat yorgunluğu ile hemen konferansa koşan muhterem muallim ortaya koyduğu azimli çalışma ve faaliyeti sayesinde konferansın o gününü sadece Kızılay meselesini konuşmaya ayırmayı başarmıştı. Haziran 1907 tarihinde toplanmış olan Londra Konferansı’nın son oturumunu neredeyse tamamıyla meşgul eden Besim Ömer Paşa’nın kızıl ay işaretinin İslâm memleketleri için kabul edilmesi gerektiği hakkındaki beyanatı, dokuzuncu konferansın müzakere ve kararlarını ihtiva eden Besim Ömer Paşa tarafından neşredilen kitabın 51 ve 53’üncü sayfalarında yer almaktadır. Önemi dolayısıyla aynen naklediyoruz: “1907 senesinde Londra’da toplanan Sekizinci Uluslararası Kızılhaç Konferansı’na görevlendirilmiştim. Konferansın son günü olan 15 Haziran’da şu açıklamada bulunmuştum. Özeti şöyledir: ‘…1864 senesinde imzaladığımız Cenevre Sözleşmesi’ne ait bütün hususlara uyduğumuz ve bu sözleşmeye saygı gösterdiğimiz gibi muhterem heyetin malum olduğu üzere otuz sene önce kuruluşu zamanında geçici olarak tanınmış kızıl ayı tamamen ve daimi olarak kabul edeceğinde hiç şüphe etmiyorum… Tarihî ananeler ve dinî duygular 300 milyon müslümanın [33] nezdinde kendi dinleri dışında bulunanların sembolü olan bir işaretin kabul edilmesine engeldir. Buna dayanarak muhterem heyetin maruzatımı tarafsızca değerlendirerek yaralı veya can veren Müslümanların vicdanlarına ve itikatlarına hürmet ve riayet etmek lütfunda bulunacağını umarım… Bunun üzerine uluslararası komite üyelerinden Mösyö Ador şu açıklamada bulundu: ‘Osmanlı Hükümeti delegesinin Cenevre Sözleşmesi’ne uygun olarak hükümetin kabul edip tatbik ettiği insanlıkperver muamelelere ve kızıl ayın kızıl haça eşit şartlar dâhilinde kabul edilmesine dair olan ifadelerini özel bir ehemmiyetle hepimiz dinledik… Ancak Osmanlı Hükümeti’nin de imzaladığı Cenevre Sözleşmesi’nde özel bir işaret olmak üzere sadece kızıl haç tanınmıştır. Fakat bu sözleşmede yer alan hükümler ve insanlıkperver duy-

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

33

gularla etkilenen Osmanlı Hükümeti’nin konferans için görevlendirdiği delegenin anlattığı ve asil bir duyguya ait bulunan değerlendirmelerini büyük bir ehemmiyet ve şükranla dikkate almak zorundayız...’ Aynı komiteye mensup Mösyö Ordiye de: ‘Kızıl haç dinî bir işaret değildir. İsviçre’ye ait bayrağın zemini beyaz ve haçı kırmızıdır. Bu yüzden Japon, Siyam ve Çin gibi Hıristiyan olmayan ülkeler tarafından da kabul edilmiştir. Bu anlayışın Osmanlı Hükümeti tarafından da göz önüne alınması için bu ifadelerimin Osmanlı Hükümeti’ne beyan edilmesi halinde bahtiyar olacağım’ dedi. Bu cevaplara karşı Besim Ömer Bey de “…her ne kadar kızıl haçın dinî bir işaret olmadığı bizce de malum ise de halkı tarafından zemini ister beyaz veya kırmızı olsun haç daima haç telâkki edileceğinden Müslüman memleketlerde bu işaretin tatbikinde [34] pek çok zorluklarla karşılaşılacağı fikrindeyim. Ecdadı Haçlı Savaşlarında bulunan bir millet, haçı elbette Japon, Çin ve Siyam halkından daha iyi bilecektir. Mutaassıp fikirlilerden pek uzağım. Ancak bu alâmetin tatbikindeki zorlukları açıklamak istiyorum. Kızıl haçın kabul edilmeyişindeki teşebbüs Müslümanların dinî ve vicdanî duygularına tecavüz etmemek içindir. Yoksa biz, kızıl haçın insanlıksever kurumların özel bir işareti olduğunu bildiğimizden ona riayet ederiz.”

***

23 Temmuz mesut inkılâbından sonra aydın fikir sahipleri, ülkenin medeni ihtiyaçlarını düşünmeye başladıkları sırada Kızılay Cemiyeti de dikkatleri üzerine çekmekte gecikmedi. En başta eski cemiyet kurucularından Della Suda Faik Paşa bulunduğu halde bir takım hamiyetli insanlar teşebbüslere başladılar. Bir buçuk sene kadar zaman bu mesai memlekette elverişli bir zemin hazırlamaktan başka bir etki ve semere gösteremedi. Daha sonra eski Hariciye Nâzırı ve Paris Elçisi Rıfat Paşa hazretlerinin muhterem eşleri tarafından harcanan gayretlerle gayr-ı resmî olarak oluşan bir heyetin az zaman içinde kolaylıkla 4-5 bin lira kadar bir para toplamayı başarması ve Rıfat Paşa’nın da diğer taraftan hükümetçe Kızılay’ın yeniden ihyası için resmî girişimlerde bulunması üzerine mesele ciddiyet ve önemle ele alındı. Sadâret, Harbiye, Bahriye, Dâhiliye, Hariciye, Maarif, Sıhhiye Nezâretlerine tebligat yapılarak Kızılay için yeni bir tüzük projesi hazırlamak üzere birer delege belirlemeleri bildirilmişti. Komisyon şu şekilde oluştu:

34

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Dr. Esad Bey [35] Dr. Besim Ömer Bey Hariciye Nezâreti Umûr-ı Siyasiye Müdürü Salih Bey Bahriye Tabip Albaylığı’ndan emekli Mehmed Ali Bey Askerî Tıbbiye Müdürü Tabip Binbaşı Ali Galip Bey Daire-i Umûr-ı Sıhhiye Genel Müfettişi Kasım İzzeddin Bey Bu heyet Dr. Besim Ömer Bey’in evinde defalarca yaptığı toplantı ve incelemeler sonucunda memleketin mevcut ihtiyaçlarına uygun bir tüzük projesi düzenleyip hazırladı. Tüzük Şura-yı Devlet’te incelenerek onaylandı. Bakanlar, ilim adamları, meclis üyeleri, milletvekilleri, doktorlar, tüccar ve saireden “kurucu” olmak üzere yüz kişi üye kaydedildi. Bu büyük zatlar 7 Nisan 1911 günü akşamı Tokatlıyan Hoteli’nin kabul salonunda birinci toplantıyı yaptılar. Sadrazam Hakkı Paşa hazretleri tarafından bir konuşma yapılarak işe başlandı. Seçimler yapıldı. Hakkı Paşa başkanlığa, otuz kişi genel merkez üyeliğine seçildiler. Genel merkez üyeleri de birinci toplantılarını bir hafta sonra Daire-i Umûr-ı Sıhhiye’de yaptı. Heyet idaresini seçip tayin etti. Müessesenin ciddi bir şekilde teşekkül etmesi üzerine haşmetli Sultan Reşad hazretleri lütfen cemiyeti hükümdarlık himayeleri altına aldıkları gibi fahrî başkanlığını da saltanat veliahdı Yusuf İzzeddin Efendi hazretleri üstlenmişlerdir. Fahrî başkan veliaht hazretleri tarafından ihsan ve tahsis edilip zorunlu masraflarından elli lirası da karşılıksız hediye edilmiş olan [36] Tophane’deki üç katlı bina onarılıp tefriş edilerek cemiyetin birinci idare merkezi yapılmıştı. Daha sonra cemiyet faaliyetleri genişleyip önem kazandığından başkentin bütün muamelelerinin görüldüğü genel merkezine yakın diğer uygun bir yer bulunmasına ihtiyaç görülmüş, Sultan Mahmud Türbesi civarında yeniden inşa edilen dört katlı kârgir ve muntazam bir bina kiralanarak idare merkezi buraya taşınmıştır.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

35

Osmanlı Kızılay Cemiyeti’nin kazandığı genişleme ve tekâmülün en önemlilerinden biri de Dr. Muallim Besim Ömer Beyefendi’nin gayret ve öncülüğüyle cemiyetin çalışmalarına Osmanlı kadınlarının da katılması ve yardımlarının sağlanmış olmasıdır. Devletli ismetli Başkadın Efendi hazretlerinin fahrî başkanlığı altında bir Kızılay Kadınlar Şubesi kurulmasını muhterem muallim üstlenmiş, çalışma ve gayreti neticesinde başkentin muhterem Osmanlı hanımlarından 100 kurucu üye kaydedilmiş, Bahriye eski Nâzırı Mahmud Muhtar Paşa hazretlerinin muhterem eşleri Prenses Nimet hanımefendi hazretlerinin başkanlığı altında bu şube de kurulmuştur. Çalışan kurucu üyelerden başka sultanlar hazretleri ile Mısır Hidivinin validesi hazretleri fahrî kurucu üye olmayı kabul buyurmuşlardır. Denilebilir ki hanımlarımız Kızılay’a hizmet hususunda erkekler kadar ve belki de daha çok çalışma ve gayret göstermektedirler. Az zaman içinde hanımlardan çalışan ve yardım eden üye sayısı teşekküre şayan bir derecede artmış ve bu yüzden mühim düzenli gelirler sağlandığı gibi hanımefendilerin topladıkları yardımlar da önemli yekunlere ulaşmıştır. Özellikle Bulgaristan, Sırbistan, Yunanistan ve Karadağ savaşları [37] esnasında hanımlarımızın geceli gündüzlü denilebilecek bir şekilde gayret gösterip çalışarak bütün Kızılay hastanelerine gerekli çamaşırları, çarşafları, yara sarmaya mahsus gereçleri hazırlama konusunda gösterdikleri vatanperverce gayretler pek büyük takdire değerdir. Hamımlar için de otuz kurucu üyeden oluşan bir genel merkez ve bunlar arasından seçilen bir idare heyeti oluşturulmuş, bu heyetin son savaşlar esnasında hanımların gösterdiği faaliyete pek büyük teşvik edici etkileri görülmüştür. Münevver, gayretli ve faal diğer hanımefendilerin de iştirakleri ve gayretlerinin eklenmesiyle bu şubenin gelecekte vatana ve vatan kahramanlarına pek büyük ve mühim hayırlı hizmetler gösterebilecek yüksek bir seviyeye ulaşacağı şüphesizdir.

36

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Kızılay kurucularından: Tıbbiye Mektebi eski Nâzırı ve Meclis-i Umûr-ı Sıhhiye İkinci Başkanı merhum Arif Bey

***

Osmanlı Kızılay Cemiyeti, yeniden kurulmasından sonra az zaman içinde [38] gerçekten bütün ümit ve tahminlerin kat kat üstünde parlak başarılar gösterdi. Kızılay Cemiyeti’nin gerçek vazifesi savaş meydanında yaralı düşecek kahramanlara yardım etmek iken felâkete uğrayan vatan evlâtlarına yardım ve destek olmayı da ikinci bir görev edindi. Nitekim 1911 senesinde koleranın yaptığı tahribata karşı hastaların imdadına koşarak büyük hizmette bulundu. Buharlaştırma, dezenfeksiyon ve diğer sağlık işlerine yardım etmek gayesiyle Janset Hechter Fabrikası’ndan 600 küsur Osmanlı lirasına üç adet seyyar etüv makinesi getirdi. Temmuz 1911’de meydana gelen Aksaray büyük yangınında zarar görenlerin yardımlarına koşmakta gecikmedi. Derhal 300 lira harcadı. Yangından sonraki günlerde çeşitli noktalarda doktorlar bulundurdu, gıda gereçlerini hazırlayıp dağıttı. İmdat mevkileri oluşturarak yangınzedeler arasındaki hastaların tedavileri konusunda büyük çabalar harcadı. Yangınzedelere yardım hususunda bu küçük başarıyla yetinmeyen cemiyet Kızılhaç Cemiyetleri Genel Merkezi’ne başvurarak felâketzedelerin imdadına yetişmek için medeni dünyanın insanlıkperver duygularını tahrik etmiş, toplama başarısı gösterdiği 114 bin küsur frank (5 bin Osmanlı lirasını geçkin) yardımı zarar görenlere dağıtmıştı.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

37

Bu hususta yardım eden Japonya, Amerika, Fransa, Portekiz, Macaristan, Romanya, Danimarka, Rusya ve Sırbistan Kızılhaç merkezlerinin adlarını burada takdir ve şükranla yâd etmeyi kadirşinaslık bir vazife sayarız. [39] Cemiyetimiz daha sonra, geçen sene Edirne vilâyetinde meydana gelen depremde zarar görenlere yardım etmek için mükemmel çadır, sedye ve her türlü araç ve gereci ile Mürefte, Şarköy ve İmroz Adası’na birer operatör, birer doktor, üçer stajyer, birer kâtip, eczacı, aşçı ve ikişer hastabakıcı ve ikişer hademeden oluşan sağlık yardımı heyetleri gönderdi.

***

Cemiyetin oluşum başlangıcında gösterdiği başarıların en önemlilerden biri de İtalya Savaşı esnasında Trablusgarp ve Bingazi’de hastaneler kurarak yaralı mücahitlere gösterdiği pek ciddi hizmet ve yardımlardır. Savaşın ilân edilmesinin hemen ardından Ekim 1911 içinde cemiyet Marsilya yoluyla Trablusgarp’a altı doktor, bir eczacı, bir muhasip, on bir hastabakıcıdan oluşan bir Kızılay yardım heyeti göndermeye karar verdi. Bu maksadı sağlamak için 5 bin lira ödemişti. Genel merkez üyelerinden ve Tıp Fakültesi hocalarından Operatör Abdülkerim Sebati Bey’in başkanlığında teşkil edilen birinci sağlık heyetinin Tunus yoluyla Trablusgarp’a sevk edildikten sonra yerinde derhal hastabakıcı heyetleri ve yerlilerden teskereci müfrezeleri oluşturularak işe başlandı. Bunların savaş ateşi içinden yaralıları kurtarmak ve nakledip tedavi etmek hususunda gösterdikleri fedakârca gayret ve çabalar bütün yabancı basının ve medeni dünyanın takdir ve beğenisini kazandı. Daha sonra Kasım ayında Bingazi tarafında Dr. Arif Bey başkanlığında üç doktor, iki doktor muavini ve üç hastabakıcıdan oluşan [40] küçük bir sağlık heyeti daha gönderilerek bunun için de 3 bin lira kadar fedakârlık yapıldı. Hums tarafında bulunan Osmanlı mücahitlerinin yeterli doktor ile tıbbî ve sağlık gereçleri bulunmadığı ve oralarda bazı kolera vakaları görüldüğü ordu komutanlığından bildirilmesi üzerine genel merkez tarafından Dr. Emin Bey’in başkanlığında iki doktor, bir muhasip ve yirmi beş hastabakıcıdan oluşan üçüncü bir yardımcı sağlık heyeti de gönderilmiş ve bu heyetin bütün gereçlerinin mükemmel olmasına olağanüstü özen gösterilmiştir. Marsilya’dan Tunus’a giderken Manoba adındaki Fransız vapurunda İtalyanlar tarafından

38

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

tutuklanmış ve subay oldukları suçlamasıyla İtalya’ya sevk edilen bu heyetin yetkin doktorlardan oluştuğu İtalya’da yapılan imtihanları sonucunda ispatlanmasıyla İtalyanlar Cenevre Sözleşmesi hükümlerine uyarak heyeti serbest bırakmaya mecbur kalmış ve bu olayın basın dünyasında yol açtığı tartışmalar Osmanlı Kızılayı’nın şan ve şöhretini yükseltmeye sebep olmuştur. Bu üç sağlık heyeti için Osmanlı Kızılay Cemiyeti, İtalya Savaşı’nın sonuna kadar 40 bin Osmanlı lirasını aşan bir fedakârlık göstererek mücahitlere yardım etmeyi, binlerce hasta ve yaralının imdadına yetişmeyi başarmıştır. Trablusgarp Savaşı esnasında hamiyetli Selanik ve Manastır halkı da birer sağlık heyeti oluşturarak Kızılay bayrağı altında savaş meydanına göndermek teşebbüste bulunduklarından Kızılay Cemiyeti bu girişimleri takdirle değer verip teşvik etmiş, Selanik ve Manastır heyetlerini de himayesi altına almıştır. Bu heyetler de savaş meydanında hayırlı hizmetler yapmaktan geri durmadılar.

***

[41] Cemiyet takip ettiği tekâmül yolunda ilerliyordu. Kuruluşunun üzerinden bir sene geçmişti. Tüzük hükümlerine göre birinci kongresini 1912 senesi Nisanı’nın üçüncü Cuma günü İstanbul Üniversitesi’nin büyük salonunda yaptı. Yapılan seçimlerde kongre başkanlığına eski Sadrazam Hüseyin Hilmi Paşa hazretleri, ikinci başkanlıktan birine eski Bahriye Nâzırı Muhtar Paşa, diğerine Dr. Mazhar Paşa tayin edildiler. Üç günde gerçekleşen toplantılarda alınan kararların önemlilerini şu şekilde özetliyoruz: 1-Kızılay’a hizmet ve yardım edenlere verilmek üzere bir madalya yapılması için düzenlenen tüzük okundu ve kabul edilerek onaylanması için hükümete sunulmasına, 2-Alman Kızılhaçı tarafından Trablusgarp’a gönderilen sağlık heyeti erkânından Trablus’ta vefat eden Dr. Şutse ile Dr. Dökeştayn’ın insanlık vazifesi uğrunda çalışırken vefatlarından dolayı duyulan üzüntünün ifade edilmesine ve ailelerinden birer fotoğraflarının istenmesiyle ebedî bir takdir hatırası olarak Kızılay İdare Merkezi salonuna asılmasına,

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

39

3-Kadınlar merkezini oluşturmayı başaran muhterem muallim Besim Ömer Beyefendi’ye* Trablusgarp’ta yardım eden Mısır Kızılayı’na ve özellikle Mısır Hidivi’nin validesi hazretleriyle Tosun Paşa hazretlerine cemiyet adına teşekkür edilmesine, [42] 4-Genel Merkez üyeliğinden istifa eden Prens Abbas Paşa ve Hariciye Nâzırı Rıfat Paşa hazretleriyle devam edemeyen Mimar Kemaleddin ve Dr. Nureddin Beylerin yerlerine genel merkez tarafından seçilmiş olan Dr. Rasim Paşa, Osmanlı Bankası Cari İşlemler Müdürü Keresteciyan, Mühendis Asadoryan ve Avukat Avram Naum Efendilerin görevlerinin onaylanmasına, 5-Tüzüğün 23. maddesine göre üyelerden kurayla beş kişinin çıkarılması için kura çekilerek üyelerden Dr. Rasim, Dr. Fuad, Eczacı Edhem Pertev, Yazar Diran Kelekyan ve Albay Muhyiddin Beylere çıktığı ve Münir Nigâr Bey’in istifa ettiği, Yazar Safveti Ziya Bey’in devam edemediği görüldüğünden bunların yerlerine seçim yapılarak çoğunluğun oyunu alan eski Sadrazam Hüseyin Hilmi Paşa hazretleri, Beyoğlu Mutasarrıfı Muhyiddin Bey, Dr. Adnan Bey, Dr. Hakkı Şinasi Bey, Dr. Rasim Paşa, Hüdavendigar eski Valisi Azmi Beyefendi ve Yazar Diran Kelekyan Efendi’nin görevlerinin tasdik edilmesine, 6-Cemiyetin malî durumu hakkında müfettişlerin raporu okunarak işlemlerin iyi bir şekilde ve başarıyla yürütüldüğü anlaşıldığından heyete takdirlerin beyan edilmesine, 7-Encümen faaliyet raporu okunarak cemiyet işlemlerinin bir kat daha düzene girmesi için idare merkezinde sürekli bulunacak görevli bir genel müdür tayin edilmesine ve görevli memurlar için yıllık 2 bin lira ödenek ayrılmasıyla kadro düzenlemesinin genel merkeze bırakılmasına, [43] 8-Genel merkezde mükemmel bir ambar yapılarak her ihtiyac için daima yeterli araç ve gerecin mevcut ve hazır bulundurulmasına, 9-Cemiyete ait her türlü haberleşme ve yazışmaların telgraf ve posta ücretinden istisnası için hükümet nezdinde teşebbüslerde bulunulmasına, 10-Yardım cetvellerinin kısım kısım, vilâyet vilâyet düzenlenip yayınlanmasına, * Bu kongre zamanında kendisi Washington Kızılhaç Kongresi’nde bulundu.

40

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

11-Genel hazırlık ve ihtiyaçlar için genel merkeze 30 bin lira tahsisat verilmesine, 12-Selanik ve Manastırlı hamiyet sahibi kimselere Derne ve Bingazi savaş mevkilerine Kızılay Sağlık Heyeti göndermelerinden dolayı takdir ve teşekkür beyan edilmesine karar verilmiştir.

***

Kızılay Cemiyeti ikinci genel heyeti toplantısını olağanüstü olarak 25 Ekim 1912 tarihine rastlayan Cuma günü yapmıştır. Toplantının maksadı dört Balkan hükümetinin ittifakla savaş ilanıyla ülkemize hücum etmeleri üzerine Kızılay’a düşen olağanüstü görevleri yerine getirmek için ödenek talebine dayanıyordu. Olağanüstü kongreler için ayrıca başkan seçileceğine dair tüzükte açıklık bulunmadığı için genel heyete cemiyet birinci başkanı Hüseyin Hilmi Paşa hazretlerinin başkanlık etmeleri ittifakla tasvip ve kabul edildi. Yıllık kongreler için yüz üye mevcut bulunması ve yüz üye hazır olmazsa toplantının on beş gün sonraya ertelenerek o toplantıda [44] kaç üye hazır bulunursa bulunsun toplanarak müzakerelerin yapılması ve kararlar alınması tüzüğün 22. ve 23. maddeleri hükümleri gereği idi. Ancak olağanüstü toplantıların İstanbul’daki kurucu üyeleri ile genel merkez üyelerinden oluşacağı da yukarıda geçen maddelerde yazılı olmasına ve bunu takip eden maddede de kararların mevcut üyelerin çoğunluğu ile alınacağı yer almasına dayanarak seri kararlar almaya mecbur olan bu gibi olağanüstü toplantılarda toplantının on beş gün sonraya ertelenmeyerek kaç üye bulunursa bulunsun müzakerelerin yapılmasına karar verildi. Sene başı kongresinde masraflar ve müesseseler için genel merkeze 30 bin liraya kadar harcama yapmasına izin verilmişse de dört Balkan hükümetiyle açılan savaş olağanüstü müesseselere ihtiyaç gösterdiği ve kurulacak hastanelerin altı aylık idaresini sağlamak da gerekli olduğu için sene başında verilmiş olan 30 bin liralık ödeneğe ek olarak daha 40 bin lira olağanüstü ödenek verilmesi kararlaştırıldı. Hüseyin Hilmi Paşa hazretleri mühim bir vatan hizmeti için bir-iki ay İstanbul’dan ayrılacaklarından genel merkeze diğer bir başkan seçilmesi meselesini söz konusu etmiş ise de paşanın fevkalâde büyük hizmetlerine binaen

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

41

dönüşüne kadar ikinci başkanlar tarafından vekâlet edilmek üzere başkanlığın kendisinde kalması için çoğunluk tarafından temennilerde bulunulup bu usul ittifakla kabul edilmiştir. Hüseyin Hilmi Paşa hazretlerinin Viyana Büyükelçiliği’ne gitmesi üzerine [45] başkanlık görevi ikinci başkan Azmi Beyefendi tarafından yapıldı.

***

Kızılay’ın üçüncü olağanüstü kongresi 9 Aralık 1912 tarihinde ikinci ikinci başkan Azmi Beyefendi’nin başkanlığında yapılmıştır. Bu toplantıdan maksat da yine olağanüstü ödenek talebi idi. Osmanlı Kızılay Cemiyeti şartların zorlaması sebebiyle İstanbul’da tahminlerin üzerinde hastaneler kurmaya mecbur kaldığı, muhacirlere ve koleralı askerlere yardım yapmayı da bir vazife saydığı için hizmetleri, gelmekte olan yardımseverlerin yardımlarına göre genişletmek üzere önceden verilmiş 70 bin lira ödeneğe ek olarak daha 30 bin lira olağanüstü ödenek talep edilmiş ve yapılan talep ittifakla onaylanmıştır. Genel merkez üyelerinden devam edemeyen kişilerin yerlerine diğerlerinin seçilmesi hususu genel merkeze bırakıldı. Bu kongrenin ardından ikinci başkan Azmi Beyefendi’nin rahatsızlanarak istifa etmesi ve diğer ikinci başkan Talat Beyefendi’nin devam edememesi üzerine genel merkez tarafından yeniden seçimler yapılarak ikinci başkanlıklar Besim Ömer ve Akil Muhtar Beyefendilere verildi.

***

Dördüncü olağanüstü kongre de 28 Şubat’ta 1913 tarihinde yine ödenek talebi maksadıyla ikinci başkan Besim Ömer Beyefendi’nin başkanlığında toplandı. Hamiyet sahiplerinin karşıladığı cömertçe yardımları daha geniş bir şekilde [46] yardım yapmaya müsait bir dereceye ulaştırmak için genel merkezin teklifi doğrultusunda yaralılara yardım etmek için daha 50 bin ve muhacirlere yapılan yardımların genişletilmesi için ayrıca 50 bin Osmanlı lirası ödenek verilmesini karara bağladı.

42

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Hüseyin Hilmi Paşa

Kızılay Cemiyeti Hüseyin Hilmi Paşa hazretlerinin himmet ve üstün faaliyetleriyle ciddi bir ilerleme yoluna girmiş bulunuyordu. Her ayın ilk Cuması genel merkez heyetinin toplanması tüzük hükümleri gereği ise de savaş hali dolayısıyla toplantı için aybaşlarını beklemek uygun görülemezdi. Her ay ikiüç defa toplantı yapıldı. Bu toplantılarda hastanelerin iyi bir şekilde yönetilmesi ve yapılmakta olan hizmetlerin genişletilmesi konuları incelenip müzakere edilmekle beraber cemiyetin tekâmülüne hizmet edecek vasıtalar araştırılıp ciddi kararlar alınıyordu. Kızılay merkez idaresinde sürekli faaliyette bulunmak için [47] genel müdürlüğe Basın eski Müdürü Fazlı Necib Bey seçilip tayin edildi. İçinde daima sevk olunmaya hazır yardım gereçleri bulunacak mükemmel bir ambar tesis edilmesi kararlaştırıldı. Zeytinburnu’nda sahilde bulunan vakıflara ait 100 bin arşın metre kare kadar geniş bir arsa 1.000 lira mukabilinde devralındı. Burada ambar inşası için keşif yaptırıldığı sırada Balkan Savaşı çıktığından derhal teşebbüste bulunuldu. Özel izinle geçici olarak Soğukçeşme’de bulunan Alay Köşkü binası ile ek binaları Kızılay Ambarı yerine tutuldu. Kızılay Cemiyeti adına genel müdür tarafından her üç ayda icraat ve teberru yapanların isimleriyle yardımlarını içine alan bir bülten yayınlanması da genel merkezce alınan kurumun gelişmesine yönelik kararlardan olduğu halde, devam eden savaş gailesi geçen sene bülten yayınlanmasına meydan

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

43

bırakmamıştı. İşte cemiyet adına idare heyeti kararıyla genel müdürlükçe birinci kitap olarak bu salname hazırlanmıştır. Allah’ın yardımıyla bu yüce müessesenin ilerlemesini ilân edip yükseltecek düzenli ve süreli yayınlar yapılması da kararlaştırılmıştır. Eylül 1913’de yapılan genel merkez toplantısında Washington Kızılhaç Kongresi’nden dönen Osmanlı Hükümeti ve Osmanlı Kızılay Cemiyeti Delegesi Dr. Besim Ömer Beyefendi’nin raporu okunarak Kızılayca uygulanabilecek son gelişmeler hakkında önemli müzakereler cereyan etti. Konferans münasebetiyle Washington’da açılan Kızılhaç Sergisi’nde ülkemiz için istifade etmeye değer görülecek alet ve edevat satın alması için [48] cemiyetçe Besim Ömer Beyefendi’ye 500 yüz Osmanlı lirası ödenek verilmişti. Muhterem muallim Amerika sıhhiyesi ve Kızılhaç’ında kullanılan kolaylıkla taşınabilir eczane, mutfak ve sofra takımlarıyla su tahlil aletleri, çamaşır numuneleri, yalnız bir katıra yükletilmesi mümkün yardım mevki çadırı, tekerlekli sedye, ticarî edevat vs. getirmişti. Bu numuneler incelenerek raporda yer alan maddelerin cemiyetçe özel bir şekilde göz önünde bulundurulmasına ve raporun bir kopyasının ilişiğiyle hükümet tarafından kabul ve tasdike uygun olan maddelerin Harbiye ve Bahriye Nezâretlerinin dikkatlerine arz edilmesine karar verildi. Besim Ömer Beyefendi’nin incelemelerindeki ciddiyet, isabet ve yayınlanan ayrıntılı raporunun mükemmelliğinden dolayı kendilerine şifahen teşekkür ve takdir beyan edildiği gibi bu istifadeli raporun ihtiva ettiği bilgece düşünce ve yol göstermelerinden dolayı şifahen beyan edilen takdir ve teşekkürlerin yazılı olarak da bir takdirname ile sunulması kararlaştırıldı.

***

Savaş başlayınca her taraftan yardımlar ve hediyeler geldiği, birçok hastaneler yapıldığı ve olağanüstü işlemler arttığı için Kızılay merkezi muhaberat, muhasebe ve vezne dairelerine geçici olarak birçok memur ilâvesine lüzum görülmüş olduğu gibi geniş bir de ambar kurulmasına mübrem ihtiyaç doğmuştu. Geçici olarak Kızılay ambarı yapılan Soğukçeşme’de, Topkapı Sarayı içinde bulunan Alay Köşkü binası Kızılay ihtiyaçlarını karşılamaya yetmediğinden bina bitişiğinde bulunan metruk ve harap daireler de alelacele tamir ettirilerek Kızılay ambarına katıldı.

44

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[49] Kızılay’ın önemli müessesesi olan ambarlarının böyle harap ve perişan binalarda kalması doğru olamazdı. Aslında Kızılay için günümüz ilmî şartlarına uygun bir ambar inşası kararı alınmış, bu maksatla Zeytinburnu’ndaki geniş arsa satın alınmıştı. Mesele taşıdığı önem nispetinde incelendi. Medeni büyük ülkelerde Kızılay merkezi ve yardım mevkii yapılması ve malzeme temini için şehrin en şerefli yerlerinde memlekete övünç kaynağı olacak yüksek binalar inşa edildiği gibi başkent civarında ve ordu merkezlerinde geniş ambarlar meydana getirilmektedir. Bu metot ve örneklerle Kızılay Cemiyeti tarafından da Zeytinburnu arsasında hastane, okul ve büyük depo şeklinde ambar inşa edilmekle beraber her halükârda İstanbul’da ve işlemlerin yürütüleceği merkezlere yakın bir idare merkezi ve bitişiğinde yardım mevkii ve ambar kurulması son tecrübeler neticesinde kesin derecesinde görülmüş ve geçici olarak ambar yapılan Alay Köşkü mevkii bu şartları tamamıyla taşıdığından Sultan Mehmed Reşad’ın lütuf ve himayelerine başvuruldu.

Genel Müfettiş Ali Bey

Alay Köşkü binasının tarihî kıymeti ve mimarî tarzını bozmadan mevcut durumu ile mükemmel bir şekilde tamirinin yapılması ve büyük köşk salonunun Kızılay’ı zaten kendi himayesi altına almış olan kudretli padişaha mahsus olmak üzere tefriş [50] edilip muhafazası, diğer kısımlarının Kızılay idare merkezine tahsis edilmesi, bitişiğinde bulunan harap ve ahşap binaların yıkılarak yerine konumumun şerefi, Kızılay’ın itibar ve önemi ile orantılı ve mevcut ilmî şartlara uygun ambarlar inşa edilmesi hususuna dair daha önce geçen arz ve istirham üzerine iyiliksever padişahın iradesi çıkmıştır.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

45

Kızılay tarafından hemen tamirat ve inşaata başlanmak üzere iş, ünlü mimar Vedat Beyefendi’ye bırakıldı ve çalışmaya başlandı. Kızılay için faal ve parlak bir gelecek sağlayacak bu önemli bina ve merkezin meydana getirilmesi için tam kapasiteyle çalışılmaktadır.

*** Kızılay Cemiyeti’nin 1911 senesinde oluşan birinci genel merkez heyeti Asadoryan Efendi Avram Naum Efendi Edhem Pertev Bey Esad Bey Besim Ömer Bey Besarya Efendi Bahaeddin Şakir Bey Haydar Bey Diran Kelekyan Efendi Rasim Paşa Rıfat Bey Ruhi el-Halidî Bey Salih Bey Safvetî Ziya Bey [51] Talat Bey Abidin Bey Âkil Muhtar Bey Ali Galib Bey Faik Della Suda Paşa Fuad Bey Kasım İzzeddin Bey Kamhi Efendi Keresteciyan Efendi Kerim Sebati Bey Kemal Ömer Bey Lambiki Paşa Mehmed Ali Bey Muhyiddin Bey Nazif Paşa

Nafia, Turuk ve Maâbir Umum Müdürü Avukat Eczacı Tıp Fakültesi Göz Kliniği Hocası Meclis-i Umûr-ı Tıbbiye-i Mülkiye ve Sıhhiye-i Umumiye Başkanı Ayân Meclisi Üyesi Tıp Fakültesi Tıp Kanunu Hocası Daire-i Umûr-ı Sıhhiye Tahrirat Kalemi Müdürü Sabah Gazetesi Başyazarı Tıbbiye Mektebi eski Nâzırı Meclis-i Umûr-ı Sıhhiye Üyesi Kudüs eski Mebusu Hariciye Umûr-ı Siyasiye Müdürü Yazar Dâhiliye eski Nâzırı Sıhhiye-i Askeriye İkinci Şube Müdürü Meclis-i Umûr-ı Sıhhiye Üyesi Mekteb-i Tıbbiye-i Askeriye Müdürü Fahrî İkinci Başkan Meclis-i Umûr-ı Sıhhiye Üyesi Daire-i Umûr-ı Sıhhiye Genel Müfettişi İtibarlı tüccarlardan Osmanlı Bankası müdürlerinden Doktor İtibarlı türccarlardan Sıhhiye-i Askeriye Müfettişi Emekli Bahriye Tabip Albayı Albay Tuğgeneral

46

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

*** 1911 senesinde oluşan birinci idare heyeti Başkan İkinci Başkan İkinci Başkan Genel Müfettiş Başkâtip Muhasebeci Veznedar Veznedar Muavini Kâtip Muavini Kâtip Muavini

Rıfat Paşa Prens Abbas Paşa Talat Bey Mehmed Ali Bey Rıfat Bey Kemal Ömer Bey Fuad Bey Edhem Pertev Bey Haydar Bey Münir Nigâr Bey

*** [52] Teşvik ve Tergib Encümeni Besarya Efendi Safvetî Ziya Bey Diran Kelekyan Efendi

*** Maliye Encümeni Kamhi Efendi Ruhi el-Halidî Efendi Keresteciyan Efendi Kemal Ömer Bey

*** Fen ve İntihab-ı Memurîn Encümeni Della Suda Faik Paşa Dr. Lambiki Paşa Dr. Abidin Bey Dr. Kerim Sebati Bey Dr. Ali Galib Bey Eczacı Edhem Pertev Bey

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

47

Tuğgeneral Nazif Paşa Dr. Besim Ömer Bey Dr. Esad Bey Dr. Âkil Muhtar Bey Dr. Mehmed Ali Bey

*** [53] Osmanlı Kızılay Cemiyeti Kadınlar Kısmı Kurucu Üyeleri Prens Abbas Paşa’nın hanımı Prenses hazretleri Hariciye Nâzırı Prens Said Halim Paşa’nın hanımı Prenses hazretleri Merhum Hidiv İsmail Paşa’nın kızı Prenses hazretleri Mahmud Muhtar Paşa’nın hanımı Prenses hazretleri Merhum Hidiv İsmail Paşa’nın kızı Prenses hazretleri Nusret Beyefendi’nin hanımı Prenses hazretleri Merhum Prens Osman Fazıl Paşa’nın kızı Prenses hazretleri Teşrifat-ı Umumiye Müdürü İsmail Cenani Bey’in hanımı Hanımefendi Ayândan Ahmed Rıza Beyefendi’nin kız kardeşi Hanımefendi Hariciye Kalem-i Mahsus Müdürü Edhem Bey’in hanımı Hanımefendi Mühendis Asadoryan Efendi’nin eşi Edhem Beyefendi’nin hanımı Hanımefendi Washington Büyükelçiliği İkinci Kâtibi İbrahim Bey’in hanımı Hanımefendi Rüsumât Tahrirat Müdürü Ragıb Bey’in hanımı Hanımefendi Dr. İlyas Paşa’nın eşi Eski Sadrazam Said Paşa’nın kızı ve Nuri Bey’in hanımı Hanımefendi Ali Nizamî Paşa’nın kızı ve İsmail Paşa’nın hanımı Hanımefendi Merhum Gazi Edhem Paşa’nın hanımı Hanımefendi Teşrifat Nâzırı merhum İbrahim Paşa’nın hanımı Hanımefendi Cebel-i Lübnan Mutasarrıfı Kuyumcuyan Paşa’nın eşi Ayândan Buhur Efendi’nin eşi Panciri Bey’in eşi Şura-yı Devlet Mülkiye Dairesi Başkanı Tevfik Bey’in hanımı Hanımefendi Tevfik Daniş Bey’in hanımı Hanımefendi Nafia eski Müsteşarı Cemal Bey’in hanımı Hanımefendi Merhum Cevdet Paşa’nın kızı Hanımefendi Hüseyin Hilmi Paşa hazretlerinin hanımı Hanımefendi Merhum Hamdi Bey’in hanımı Hanımefendi [54] Eski Sadrazam Hakkı Paşa’nın kızı Hanımefendi Halid Ziya Bey’in hanımı Hanımefendi Hariciye mümeyyizlerinden Basri Bey’in hanımı Hanımefendi Mısırlı Hüsnü Bey’in hanımı Hanımefendi

48

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Müze Müdürü Halil Bey’in hanımı Hanımefendi Serkarîn-i Hazret-i Şehriyârî Halid Hurşid Bey’in hanımı Hanımefendi Merhum İbrahim Paşa kızı ve Vasfi Bey’in hanımı Hanımefendi Hariciye Evrak Umum Müdürü Hayreddin Bey’in hanımı Hanımefendi Hahambaşı Efendi’nin eşi Bursa eski Valisi Daniş Bey’in hanımı Hanımefendi Della Suda Faik Paşa’nın eşi Diran Gümüşgerdan Efendi’nin eşi Diran Kelekyan Efendi’nin eşi Ayândan merhum Raif Paşa’nın kızı Hanımefendi Dâhiliye eski Nâzırı Reşid Bey’in hanımı Hanımefendi Dr. Kilisli Rıfat Bey’in hanımı Hanımefendi Rasih Beyefendi’nin hanımı Hanımefendi Manyasîzâde merhum Refik Bey’in kayınvalidesi Hanımefendi Dr. Zoiros Paşa’nın eşi Merhum Sırrı Paşa’nın hanımı Hanımefendi Merhum Sami Paşa’nın kızı Hanımefendi Said Beyefendi’nin hanımı Hanımefendi Yağcı Şefik Beyefendi’nin hanımı Hanımefendi (vefat etmiştir.) Millî Banka Şube Müdürü Subhi Bey’in hanımı Hanımefendi Washington Büyükelçisi Ziya Paşa’nın hanımı Hanımefendi Talat Bey’in hanımı Hanımefendi Hariciye eski Nâzırı Asım Bey’in eşi Bursa eski Valisi Azmi Bey’in hanımı Hanımefendi Umum Kumandan Vekili İzzet Paşa’nın hanımı Hanımefendi Merhum Osman Paşa’nın kızı Hanımefendi [55] Dr. Âkil Muhtar Bey’in eşi Sadâret Müsteşarı Adil Beyefendi’nin hanımı Hanımefendi Divan-ı Umumiye Müdürü Ömer Besim Beyefendi’nin hanımı Hanımefendi Mekteb-i Tıbbiye Müdürü Ali Galib Bey hanımı Hanımefendi Hariciye eski Nâzırı Noradonkyan Efendi’nin eşi Harbiye Müsteşarı Fuad Paşa’nın hanımı Hanımefendi Ayân Başkanı Ferid Paşa’nın kızı Hanımefendi Erkân-ı Harbiye Müdürü Halil Bey’in hanımı Hanımefendi Faik Paşa’nın hanımı Hanımefendi Dr. Kasım İzzeddin Bey’in hanımı Hanımefendi Yenişehirli Kevkeb Bey’in hanımı Hanımefendi Osmanlı Bankası Carî İşlemler Müdürü Keresteciyan Efendi’nin eşi Dr. Kenan Bey’in hanımı Hanımefendi Selanik eski Valisi Kâzım Bey’in hanımı Hanımefendi Merhum Ziya Bey’in hanımı Hanımefendi Manok Azaryan Efendi’nin eşi Ayândan Mavrokordato Efendi’nin eşi

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Mahmud Âgâh Beyefendi’nin hanımı Hanımefendi Beyoğlu Mutasarrıfı Muhyiddin Bey’in hanımı Hanımefendi Kızılay Umum Müfettişi Mehmed Ali Bey’in hanımı Hanımefendi Bahriye Nâzırı Mahmud Paşa’nın hanımı Hanımefendi Şehremaneti Meclis eski Başkanı Mehmed Paşa’nın hanımı Hanımefendi Nesim Mazelyah Efendi’nin eşi Merhum Ziya Bey’in kızı Veli Bey’in hanımı Hanımefendi Paris Büyükelçisi Rıfat Paşa’nın eşi Düyûn-ı Umumiye Mektupçusu Vahid Bey’in hanımı Hanımefendi Şura-yı Devlet üyelerinden Yosef Râzi Bey’in eşi Ayândan Zare Dilber Efendi’nin eşi Gabril Servihan Efendi’nin eşi Erkân-ı Harbiye kaymakamlarından Abdurrauf Bey’in hanımı Hanımefendi [56] Yatılı Darülmuallimât müdiresi Hanımefendi Tevfik Fikret Bey’in hanımı Hanımefendi Dr. Zoiros Paşa’nın eşi Viyana eski Elçisi Mahmud Nedim Paşa’nın hanımı Hanımefendi Teşrifat Müdürü Memduh Bey’in hanımı Hanımefendi Emekli General Osman Ferid Paşa’nın hanımı Hanımefendi Ayândan Ahmed Rıza Bey’in kız kardeşi Hanımefendi Cemil Bey’in hanımı Hanımefendi Hulusi Bey’in hanımı Hanımefendi Padişahın Başhekimi Dr. Hayri Bey’in hanımı Hanımefendi Göz Tabibi Dr. Acemyan Efendi’nin eşi İkdâm Gazetesi İmtiyaz Sahibi Cevdet Bey’in eşi

Kızılay fahrî kurucu üyeliğini kabul etmiş olan sultanlar hazretleri ile her sene vermeyi taahhüt ettikleri nakdî yardım miktarı Fahrî başkan devletli ismetli Başkadın Efendi hazretleri Fahrî kurucu üye devletli ismetli İkinci Kadın Efendi hazretleri Devletli ismetli şanı yüksek Mediha Sultan hazretleri Devletli ismetli şanı yüksek Nâzıma Sultan hazretleri Devletli ismetli şanı yüksek Hatice Sultan hazretleri Devletli ismetli şanı yüksek Fehime Sultan hazretleri Devletli ismetli şanı yüksek Zekiye Sultan hazretleri Devletli ismetli şanı yüksek Naile Sultan hazretleri Devletli ismetli şanı yüksek Ayşe Sultan hazretleri Cennet-mekân Şehzâde Sultan Efendi hazretlerinin muhterem kızları devletli ismetli şanı yüksek Naciye Sultan hazretleri

Kuruş 10.000 5.000 5.000 2.500 1.500 2.000 4.000 3.000 500 1.500

49

50

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Devletli ismetli şanı yüksek Seniye Hanım Sultan hazretleri [57] Devletli ismetli şanı yüksek Feride Sultan hazretleri Cennet-mekân Şehzâde Süleyman Efendi hazretlerinin muhterem eşleri iffetli ismetli İkbal Hanımefendi hazretleri Cennet-mekân Şehzâde Süleyman Efendi hazretlerinin ikinci eşleri iffetli ismetli Tarizter Hanımefendi hazretleri Cennet-mekân Şehzâde Süleyman Efendi hazretlerinin teyzeleri Hanımefendi hazretleri Devletli necabetli Şehzâde Selahaddin Efendi hazretlerinin muhterem valideleri devletli ismetli Kadın Efendi hazretleri Devletli necabetli Şehzâde Selahaddin Efendi hazretlerinin muhterem kızları devletli ismetli şanı yüksek Rukiye Sultan hazretleri Devletli necabetli Şehzâde Selahaddin Efendi hazretlerinin muhterem kızları devletli ismetli şanı yüksek Adile Sultan hazretleri Devletli necabetli Şehzâde Selahaddin Efendi hazretlerinin muhterem kızları devletli ismetli şanı yüksek Atiye Sultan hazretleri Devletli necabetli Şehzâde Mecid Efendi hazretlerinin muhterem eşleri iffetli ismetli Hanımefendi hazretleri Şehzâde devletli necabetli Ahmed Efendi hazretlerinin muhterem eşleri iffetli ismetli Hanımefendi hazretleri Mısır Hidivi’nin valideleri devletli ismetli Hanımefendi hazretleri

1.500 1.500 1.000 1.000 200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.000 500 11.000

Kurucu üye hanımefendilerden yıllık bir liradan fazla yardım üstlenmiş olanlar Merhum Hidiv İsmail Paşa’nın kızı Prenses Fatma Hanımefendi hazretleri Mahmud Muhtar Paşa’nın hanımı Prenses Nimet Muhtar Hanımefendi hazretleri Prens Abbas Paşa’nın hanımı Prenses Hatice Abbas Hanımefendi hazretleri Merhum Hidiv İsmail Paşa’nın kızı Prenses Emine İsmail Hanımefendi hazretleri Merhum Prens Fazıl Paşa’nın kızı Prenses Bedia Fazıl Hanımefendi hazretleri Erkân-ı Harbiye Kaymakamı Abdürrauf Bey’in hanımı Prenses Emire Hanımefendi hazretleri [58] Mahmud Âgâh Beyefendi’nin hanımı Hanımefendi hazretleri Ayândan merhum Raif Paşa’nın kızı Hanımefendi hazretleri

Lira aylık

10

yıllık

50

yıllık

40

yıllık

40

yıllık

12

yıllık

12

yıllık

6

yıllık

5

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Washington Büyükelçisi Ziya Paşa’nın hanımı Ayşe Hanımefendi hazretleri Madam Zare Dilber Hanımefendi hazretleri Madam Panciri Düyûn-ı Umumiye Müdürü Ömer Besim Bey’in hanımı Macide Hanımefendi hazretleri Hariciye mümeyyizlerinden Basri Bey’in hanımı Mihrimah Hanımefendi hazretleri Millî Banka Şube Müdürü Subhi Bey’in hanımı Neriman Hanımefendi hazretleri Hüseyin Hilmi Paşa’nın hanımı Hanımefendi hazretleri Madam Diran Kelekyan Hanımefendi hazretleri Madam Ohannes Kuyumcuyan Paşa Hanımefendi hazretleri Halid Ziya Bey’in hanımı Memnune Hanımefendi hazretleri Ayândan Ahmed Rıza Bey’in kız kardeşi Selma Hanımefendi hazretleri

yıllık

5

yıllık yıllık

5 5

yıllık

3

yıllık

3

yıllık

3

yıllık yıllık

2 2

yıllık

2

yıllık

2

yıllık

2

51

52

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[59]3 TÜZÜKLER Osmanlı Kızılay Cemiyeti Ana Tüzüğü – Madalyalar Tüzüğü – Kızılay İşaretini Kötüye Kullanan ve Taklit Edenler Hakkında Ceza Maddeleri – Kızılay Haberleşmesinin Posta ve Telgraf Ücretlerinden Muafiyetine Dair Geçici Kanun – Hastane Memurları İçin Yönetmelik OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ ANA TÜZÜĞÜ BİRİNCİ BÖLÜM Cemiyetin Kuruluş Şekli ve Amacı Birinci Madde: Padişah hazretlerinin hükümdarlığına yaraşır himayeleri ve Veliaht hazretlerinin fahrî başkanlığında “Osmanlı Kızılay Cemiyeti” adıyla genel merkezi İstanbul’da olmak üzere bir cemiyet kurulmuştur. İkinci Madde: Cemiyetin idarî işleri ve muameleleri 22 Ağustos 1864 tarihinde Cenevre’de imzalanan sözleşme, 6 Temmuz 1906 tarihinde yine aynı yerde yapılan konferansta Osmanlı Devleti tarafından kabul edilen değişiklik hükümlerine ve Lahey’de yapılan konferansın deniz savaşları hakkındaki 18 Ekim 1907 tarihli kararlarına dayanır. [60] Üçüncü Madde: Cemiyetin maksadı bütün vasıtalar ile savaş zamanlarında ordulardaki hasta ve yaralıların ıstıraplarının hafifletilmesi ve tedavilerine yardım etmekten ibaret olduğundan cemiyet, kara ve deniz askerlerinin yardımcı sağlık heyeti anlamına gelir. Dördüncü Madde: Cemiyet yaralıları taşımak ve tedavi etmek için gücü dairesinde savaş bölgelerinde karada seyyar hastaneler ile sefer hastaneleri, yardım heyetleri, sıhhiye trenleri, denizde de nakliye ve hastane gemileri hazırlar ve tedarik eder.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

53

Beşinci Madde: Osmanlı ülkesinde savaş dışında bir felâket meydana geldiğinde cemiyet bir yıllık gelirini aşmamak üzere uygun miktarda bir meblağı harcayabilir. Altıncı Madde: Cemiyet Cenevre Sözleşmesi esasına, son olarak kabul ve tasdik edilmiş olan değişikliklere ve Lahey’de yapılan konferansın deniz savaşları hakkındaki 18 Ekim 1907 tarihli kararları hükümlerine uyarak yabancı ülkelerin savaş orduları hasta ve yaralılarına da yardım eder. Yedinci Madde: Altıncı madde gereğince yabancı ordulara yapılacak yardım cemiyetin bir senelik gelirini geçemez. Sekizinci Madde: Cemiyet barış zamanında vazifesini kolaylaştıracak hususları hazırlamak, gereçlerini toplayıp biriktirmek, gerekli görevlileri tedarik edip oluşturmak ve eğitmekle uğraşır.

[61] İKİNCİ BÖLÜM Cemiyet Üyeleri ve İdare Teşkilâtı Dokuzuncu Madde: Cemiyet İstanbul’da bir “Genel Merkez” ile vilâyetlerde “merkez”lerden, sancak ve kazalarda “şube”lerden oluşur. Onuncu Madde: Cemiyet üyeleri “kurucu üyeler”, “çalışan üyeler” ve “yardımcı üyeler” adlarıyla üç kısma ayrılıp erkek ve kadın Osmanlılardan oluştuğu gibi siyasî, içtimaî, iktisadî ve ilmî heyetlerle diğer Osmanlı cemiyetleri de toplu olarak cemiyete katılabilir. Kurucu Üyeler: Cemiyetin gerek daha önce kurulmasına ve gerek şimdi ihya edilmesine yardım etmiş olan yüz Osmanlı üye. Çalışan Üyeler: Fiilen ve nakden hizmet ve yardımda bulunan üyeler. Yardımcı Üyeler: Yalnız nakden yardım eden üyelerdir. On Birinci Madde: Kurucu ve çalışan üyeler senede bir Osmanlı altını, yardımcı üyeler de iki sınıf olup birinci sınıfı senede bir ve ikinci sınıfı yarım Mecidiye verecektir. On İkinci Madde: Cemiyete dâhil olacak kişiler, kurucu ve çalışan iki zat veya idare heyetleri tarafından takdim edilir.

54

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

On Üçüncü Madde: Üyelik sıfatı ilk önce istifa etmek suretiyle, ikinci olarak taahhütlerini yerine getirmemekten dolayı İstanbul ve vilâyetlerde merkez heyeti raporu ve genel meclis kararıyla, üçüncü olarak da cemiyetin haysiyet ve maksadına aykırı durumlardan dolayı yine merkez heyetinin raporu ve genel meclisin kararıyla sona erer.

[62] ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Genel Meclis On Dördüncü Madde: Kızılay Cemiyeti bir genel meclisin nezaret ve gözetimi altında olarak genel merkez tarafından idare edilir. On Beşinci Madde: Genel meclis ya olağan yahut olağanüstü olarak toplanır. Genel meclis olağan olarak her sene yukarıda geçen onuncu maddede beyan edilen kurucu üyeler ile vilâyet merkezlerinden gelecek ikişer delegeden ve genel merkez heyetinden oluşarak Mart ayında daha önce genel merkezce belirlenecek bir günde toplanır. On Altıncı Madde: Genel merkez heyeti, bir senelik icraatına ait hususlar genel meclis tarafından incelendiği esnada oy vermeye yetkili değildir. Fakat diğer maddelerin müzakerelerine oy sahibi üye sıfatıyla iştirak edebilir. On Yedinci Madde: Taşradan gelecek Kızılay Cemiyeti delegeleri vilâyet genel meclisi tarafından seçilir. Bunlara harcırah yahut tazminat ödenmez. On Sekizinci Madde: Bir vilâyetten delege gönderilmesi mümkün olamadığı takdirde o vilâyet İstanbul’da mevcut çalışan üyelerden birini delege seçebilir. On Dokuzuncu Madde: Genel meclisin toplanabilmesi için kurucu ve çalışan üyelerden yüz Osmanlı üyenin hazır bulunması şarttır. O miktar üye mevcut bulunmadığı takdirde on beş gün sonra meclis ikinci bir [63] toplantıya davet edilir. Bu toplantıda mevcut üyelerin miktarı ne olursa olsun meclis toplanır. Müzakereler bir programa uygun cereyan ederek zabta geçer. Yirminci Madde: Genel meclis toplantısında müzakerenin iyi bir şekilde geçmesini sağlamak için mevcut üyeler gizli oyla içlerinden bir başkan ve iki tane ikinci başkan seçer.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

55

Yirmi Birinci Madde: Genel meclislerin toplantılarına katılabilmek için son taksit makbuzu ve kimlik belgesi gösterilir. Yirmi İkinci Madde: Olağan ve olağanüstü olarak toplanacak genel meclislerin toplanma zamanı bir hafta önce gazetelerde ilân edilir. Yirmi Üçüncü Madde: Genel meclisin olağanüstü olarak toplanması gerektiğinde toplantı, İstanbul’da mevcut kurucu üyelerden ve genel merkez heyetinden oluşur. Yirmi Dördüncü Madde: Kararlar mevcut üye oylarının çoğunluğuyla verilir. Yirmi Beşinci Madde: Genel Meclis Genel Merkez’in raporuyla bilançosunu inceledikten sonra yenilenmesi gereken üyelerini seçer. Komisyonları teşkil eder ve yıllık ödeneklerini belirler. Genel Merkez’in raporunda gösterilecek lüzum üzerine ana ve iç tüzük hükümlerinin değiştirilmesi kısacası cemiyetin bütün iş ve meselelerini inceleyip müzakere etmek yetkisini taşır. Genel merkez raporu haricinde cemiyetin ana ve iç tüzüğü hükümlerinde değişiklik yapılmasına yönelik tekliflerin müzakere programına alınabilmesi genel meclis üyelerinin dörtte birinin imzasıyla [64] ve diğer hususların programa dâhil edilmesi de on imzanın yazılı olarak bildirmeleriyle gerçekleşir. Genel meclisin kararları basın yoluyla ilân edilir.

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM Genel Merkez Yirmi Altıncı Madde: Genel Merkez Heyeti: İstanbul’da genel meclisin kurucu ve çalışan üyeleri arasından gizli oy ile seçeceği otuz üyeden oluşur. Cemiyet işlerinin idaresi ve aslî vazifesini teşkil eden yardım görevinin ne şekilde yerine getirileceğinin düzenlenmesi ve tatbiki genel merkez heyetine aittir. Yirmi Yedinci Madde: Genel Merkez Heyeti’nden her sene beş üye kura ile çıkarılarak yerlerine Genel Meclis tarafından gizli oy ile diğer beşi seçilir. İsimlerine kura isabet eden üyeler yeniden seçilebilir.

56

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Yirmi Sekizinci Madde: Genel Merkez üyelerinden birinin ölmesi, meşru mazereti olmadan peş peşe üç toplantıda bulunmaması veya istifa etmesi halinde yerine Genel Merkez Heyeti cemiyetin kurucu ve çalışan üyeleri arasından birinin seçerek Genel Meclis’in ilk toplantısında tasdikine arz eder. Yirmi Dokuzuncu Madde: Genel Merkez Heyeti her sene yenilenerek bir başkan, iki ikinci başkan, bir müfettiş, bir muhasebeci, bir veznedar, bir veznedar muavini, bir başkâtip ve yeterli sayıda kâtipten meydana gelmek üzere [65] kendi üyeleri arasından bir idare heyeti seçer. İdare heyeti başkanı Genel Merkez Heyeti’ne de başkanlık eder. Otuzuncu Madde: Genel Merkez Heyeti; düzenlenecek yönetmelik ve cemiyetler kanunu hükümlerine uygun olarak hamiyet sahiplerine müracaat ederek yardım ve teberrular toplayacağı gibi ana vazifesi olan yardımın yapılma şekillerini düzenleyip uygulama tarzına nezâret eder. Bu hususta gereken meblağların harcanmasına karar ve izin verir. Malî işler ile buna ilişkin bütün hususlarda bilgi edinir, muhasebe evrakını inceler ve cemiyete ait bütün meseleler hakkında kararlar alır. Vilâyetlerdeki vezne ve şubeleri teftiş eder. Mahallî hükümet ve gerektiğinde Kızılhaç cemiyetleriyle münasebetler kurar ve bilgi alışverişinde bulunur. Özetle, Genel Merkez, cemiyetin idaresi konusunda geniş ve tam bir yetkiye sahiptir. Otuz Birinci Madde: Genel Merkez Heyeti barış zamanında her ayın ilk Cuma günü, savaş veya felâketler zamanında haftada bir defa ve gerektiğinde her gün toplanır. Bu toplantılarda heyet üyelerinin en az yarısından bir fazlasının bulunması gerekir. Olağanüstü hallerde üçte bir üye ile de toplanabilir. Otuz İkinci Madde: Genel Meclis üyelerinin görevleri fahrîdir. Yalnız dışarıdan görevli bir kâtip istihdam edilir. Haberleşme evrakını başkan ve bulunmadığında ona vekâlet eden ikinci başkan imzalar. Bütün satın alma ve harcamaların yapılması otuzuncu madde gereğince Genel Merkez Heyeti’nin kararına ve başkanın yazılı emrine bağlıdır. Sorumlu şahıslar veya şubeler hakkında mahkemelerde adlî takibat yapılmasına başkan yetkilidir. Otuz Üçüncü Madde: Genel Merkez sene sonunda bir senelik faaliyet [66] raporunu ve bilançosunu Genel Meclis’e sunar ve onaylandıktan sonra yayınlar. Otuz Dördüncü Madde: Genel Merkez cemiyete olağanüstü hizmeti geçen Osmanlı ve yabancı kişilere fahrî üyelik ve fahrî başkanlık unvanları ve

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

57

iftiharname (diplôme d’honneur) verir. Bu gibi kararlar üçte iki çoğunlukla alınır.

BEŞİNCİ BÖLÜM Vilâyet Genel Meclisleri ve Merkezleri Otuz Beşinci Madde: Vilâyetlerde oranın kurucu ve çalışan üyeleriyle sancak ve kaza şubelerinden gelecek birer delegeden oluşan bir genel meclis ve bu meclis tarafından seçilip on iki üyeden oluşan bir merkez heyeti bulunur. Vilâyet Genel Meclisi her sene daha önce vilâyet merkez heyeti tarafından tayin edilen bir günde, Şubat ayında toplanır. Bu genel meclis merkez heyetin raporuyla hesabını inceleyerek yenilenmesi gereken üyelerini ve İstanbul’daki Genel Merkez’e gönderilecek delegeleri seçer. Vilâyetlerin merkez heyetleri de her sene yenilenmek, bir başkan, bir ikinci başkan, bir kâtip, bir veznedar ve bir veznedar muavininden meydana gelmek üzere kendi üyeleri arasından beş kişiden oluşan bir idare heyeti seçer. İdare heyeti başkanları merkez heyete de başkanlık [67] eder. Vilâyet genel meclisleri toplandıklarında mevcut üyeler arasından gizli oy ile bir başkan ve bir ikinci başkan seçer. Otuz Altıncı Madde: Vilâyet merkez heyetinden her sene iki üye kura ile çıkarılarak yerlerine toplanan mahallî genel meclis tarafından gizli oy ile diğer ikisi seçilir. Çıkan üye yeniden seçilebilir. Otuz Yedinci Madde: Vilâyet merkezi üyelerinden birinin ölümü, meşru bir mazereti olmaksızın peş peşe üç toplantıda bulunmaması veya istifa etmesi halinde yerine merkez heyeti cemiyetin kurucu veya çalışan üyelerinden birini seçerek mahallî genel meclisin ilk toplantısında onayına sunar. Otuz Sekizinci Madde: Vilâyet Genel Meclisleri mahallî kurucu ve çalışan üyelerin en az yarısının katılımıyla toplanır. Bu miktar üye hazır olmadığı takdirde on gün sonra adı geçen meclis bir ikinci toplantıya davet edilir ve bu toplantıda mevcut üyelerin miktarı ne olursa olsun meclis toplantısını gerçekleştirir. Otuz Dokuzuncu Madde: Merkez heyetin görevleri vilâyetlerde cemiyet üyelerinin çoğaltılmasına ve gelirlerinin çeşitli şekiller ile artırılmasına gayret etmek, genel merkez ile haberleşerek sancak ve kazalarda şube açılmasına

58

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

hizmet etmek, mahallince lüzum görülecek zorunlu masraflar düşüldükten sonra gelirleri her üç ay sonunda Genel Merkez’den alacağı talimata göre hareket etmektir. Söz konusu hizmetler fahrî olarak yapılacak ve her merkezin kendine mahsus bir mührü olacaktır.

[68] ALTINCI BÖLÜM Şubeler Kırkıncı Madde: Şubeler sancak ve kazalarda kurulur. Şube heyeti sekiz üyeden oluşup başkanlık, kâtiplik ve veznedarlık görevini yapacak olan bu üçü şubenin idare heyetini oluşturur. Şube heyetleri üyeleri, her sene yenilenmek, kurucu ve çalışan üyelerden olmak üzere vilâyet merkezleri tarafından seçilir. Şube heyetleri üyelerinden ikisi her sene kura ile yenilenir. Sancak ve kaza şubeleri doğrudan doğruya mensup oldukları vilâyet merkezlerine bağlıdır. Kırık Birinci Madde: Şubelerin görevleri; üyelerinin çoğaltılmasına ve gelirlerinin çeşitli şekiller ile artırılmasına gayret etmek, zorunlu masraflardan başka arta kalan gelirleri her üç ayda bir merkezlerine göndermek ve merkezlerinden gelen emirler doğrultusunda hareket etmektir. Söz konusu hizmetler fahrî olarak yerine getirilecek ve her şubenin kendine mahsus bir mührü olacaktır. Kırk İkinci Madde: Yabancı ülkelerde ikamet eden Osmanlılar da sakin bulundukları yerlerde şube kurabilirler. Bu şubelerin mercii İstanbul’daki genel merkezdir.

[69] KIZILAY CEMİYETİ’NİN KADINLAR KISMI Kırk Üçüncü Madde: İstanbul ile vilâyet, sancak ve kazalarda Osmanlı hanımlarından oluşmak, bulundukları yerin erkek merkez şubelerine bağlı bulunmak, sadece yardım toplamak ve ihtiyaç malzemelerini hazırlamakla meşgul olmak üzere merkez ve şubeler kurulabilir.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

59

YEDİNCİ BÖLÜM Cemiyetin Malî İşleri Kırk Dördüncü Madde: Cemiyetin gelirleri evvelâ üyelerinin düzenli ödemeleri, ikinci olarak her türlü yardım ve teberrular, üçüncü olarak cemiyetçe tertip edilecek sergi, müsamere, tiyatro, konferans vs. gelirlerdir. Kırk Beşinci Madde: Menkul ve gayrimenkul bütün mallar ve emlâk Kızılay Cemiyeti adına genel merkez tarafından tasarruf ve idare edilir. Kırk Altıncı Madde: Cemiyetin nakit parası genel merkezce uygun görülen, devletçe muteber bir bankaya yatırılarak nemalandırılır ve eşyası da özel ambarında korunur. Kırk Yedinci Madde: Bir defada en az yirmi lira veren kişiler, çalışan üyeler arasına katılarak yıllık ödeme yapmaktan muaf olabilir. [70] Kırk Sekizinci Madde: İhtiyat parası: 1-Her sene gelirlerden masraflar düşüldükten sonra geriye kalan kısım 2-Akar gelirleri 3-Para kârı

4-Düzenli ödemeler dışındaki diğer gelirler

5-Aidatların defaten ödenmesi şeklinde verilen meblağlar

SEKİZİNCİ BÖLÜM Cemiyetin Hükümetle Münasebetleri Kırk Dokuzuncu Madde: Cemiyet hükümet tarafından tasdik edilmiş bir iç tüzük gereğince görev yapar. Ellinci Madde: Cemiyetin yardım toplaması hakkındaki işlemleri belediyelerin denetimine tabi olmayıp bu denetim genel merkezde hükümet tarafından tayin edilecek fahrî bir komiser, vilâyet ve bağlı yerlerde mülkiye memurları amirlerinin tensip edeceği fahrî bir memurca icra kılınır. Hükümet, Dâhiliye Nezâreti vasıtasıyla istediği zaman cemiyetin ana kayıtları ve hesaplarını teftiş ettirmeye yetkilidir.

60

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Elli Birinci Madde: Harbiye ve Bahriye Nezâretleri cemiyetin depolarını kontrol etmeye, malumat almaya ve gerektiğinde tavsiyelerde bulunmaya yetkilidir. [71] Elli İkinci Madde: Cemiyet, görevliler ve sağlık araçları hakkında her altı ayda bir kere Harbiye ve Bahriye Nezâretlerine bir rapor sunar. Elli Üçüncü Madde: Yardım hizmetlerinin yararlı ve sağlıklı bir temelde yürütülmesi için Genel Merkez, askeriye ile birlikte askerî heyet tarafından gösterilecek tarz ve tertibi dikkate alır. Elli Dördüncü Madde: Cemiyetin hükümet nezdinde, mahkemelerde, bütün kanunî ve sosyal işlemlerdeki sorumlu delegesi genel başkanıdır. Bu gibi hususlar için Genel Merkez başkanı gerektiğinde vilâyetlerin merkez başkanlarına vekâlet verir.

DOKUZUNCU BÖLÜM Arma Elli Beşinci Madde: Cemiyetin arması, son şekliyle düzenlenen Cenevre Sözleşmesi’nde açıklanmış olduğu şekilde beyaz zemin üzerine “kırmızı hilâl” işaretidir. Bu işaret bütün devletler tarafından kabul edildiği gibi Avrupa devletlerinde aynı cemiyetlere mahsus arma olan “kızıl haç” işareti de karşılıklı olarak tanınmıştır. Söz konusu arma evvelâ cemiyete ait depo, hastane, kafile ve arabaların, nakliye ve hastane gemilerinin uzaktan fark edilmesi için kırmızı hilâl işaretini taşıyan gündüz bayrak ve gece fenerdir. İkinci olarak savaş zamanında [72] Kızılay’a mensup bütün görevlilerin sol kollarına yapıştırılmaya mahsus beyaz zemin üzerine kırmızı hilâl işaretini taşıyan pazubent ve üçüncü olarak da genel merkez ile merkez şubelerine mahsus ve hilâl işaretini taşıyan mühürdür. Elli Altıncı Madde: Cemiyete ait olmak üzere genel olarak kabul edilen beyaz zemin üzerine kırmızı hilâl işareti heyetler ve sağlık mekânları dışında hiçbir yerde kullanılamaz. Elli Yedinci Madde: Her muharip ordu; Cenevre Sözleşmesi, bu sözleşmenin değiştirilen maddeleri ve Lahey’de yapılan konferansın deniz savaşları

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

61

hakkındaki 18 Ekim 1907 tarihli kararları gereğince kızıl ay ve kızıl haç işaretlerini taşıyan heyetler ve sağlık mekânlarının tecavüz ve taarruzdan korunmasını garanti edecektir.

ONUNCU BÖLÜM Genel Maddeler Elli Sekizinci Madde: Cemiyetin varlığı zaman ile sınırlı değildir. Elli Dokuzuncu Madde: Ana tüzük hükümlerinin değiştirilmesi veya tebdili için genel merkezin üçte iki çoğunluğunun kararıyla verilecek rapor üzerine, genel meclisin üçte iki çoğunluğa ulaşması gerekir. Ana tüzük hükümlerinin değiştirilmesi veya tebdili sırasında genel mecliste en az yüz üyenin bulunması şarttır. Altmışıncı Madde: Kızılay Cemiyeti, bütün Osmanlı ülkesi için tektir. Aynı ad ve maksatla başka bir cemiyet kurulamaz. Altmış Birinci Madde: Nizamiye ve yedek askerî subaylar cemiyetin başkanlık, kâtiplik ve malî işlerle ilgili bir hizmetini üstlenemez.

[73] OSMANLI KIZILAYI MADALYALARI TÜZÜĞÜ Birinci Madde: Osmanlı Kızılay Cemiyeti’ne maddeten veya manen iyi hizmetlerde bulunacaklara verilmek üzere bu tüzüğe ilişik resim ve şekilde gösterildiği üzere altın, gümüş ve tunçtan mamul ve 2,5 cm. çapında üç sınıf Kızılay Madalyası ihdas edilmiştir. İkinci Madde: Bu madalyaların ortası beyaz ve üzerinde kırmızı hilâl işareti ve altından başlamak üzere madalyanın iki tarafına doğru yönelmiş bir zeytin dalı resmedilmiş olduğu gibi üst tarafında da altın yazı ile “muâvenet-i insaniyetkârâne” ibaresi yazılıdır. Üçüncü Madde: Madalyalar Osmanlı Kızılay Cemiyeti’nin maddî ve manevî menfaatleri için teşekküre değer hizmetler ortaya koyan Osmanlı ve yabancı erkek ve kadınlara verilir.

62

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Dördüncü Madde: Tunç ve gümüş madalyalar Osmanlı Kızılay Cemiyeti’nin idare heyetinin teklifi üzerine ve Genel Merkez’in ana tüzüğü gereğince müzakere yapmaya elverişli sayıdaki üyelerin üçte iki oyuna dayanan kararıyla başkan tarafından Sadâret makamına yapılacak arz üzerine padişah emri ile verilir ve beratlarında madalyayı taşıyacak olanın hizmet ve hak edişi belirtilir. Beşinci Madde: Altın madalya Osmanlı Kızılay Cemiyeti Genel Merkezi’nin tayin edilmiş üyelerinin üçte iki oylarına dayanan kararı üzerine ve belirlenmiş zamanında [74] toplanacak olan genel meclisinin oy çoğunluğu sağlandıktan sonra dördüncü maddede gösterildiği şekilde Genel Merkez başkanı tarafından arz olunacak hak ediş üzerine söz konusu padişah emri gereğince verilir. Altıncı Madde: Gerektiğinde bu madalyaların hiyerarşisine uyulmaksızın doğrudan doğruya altın madalya verilebilir. Yedinci Madde: Tunç madalyasını hak eden kişiler madalyayı kazandığı tarihten itibaren Kızılay’a yaptığı yardım ve hizmette beş sene devam etmesi halinde kendisine beşinci madde uyarınca bir gümüş madalya verilir. Sekizinci Madde: Kızılay madalyalarının üç sınıfını birden kazananlar hepsini birden takabilirler. Dokuzuncu Madde: Kızılay madalyaları göğsün sol tarafına takılır. Onuncu Madde: Kızılay madalyaları sahiplerinin vefatıyla geri alınmayıp yaptığı hizmetlerin hatırlama ve takdir edilme vesilesi olmak üzere takma hakları olmaksızın ailelerine intikal eder. Bu tüzük tasarısının yürürlüğe konulmasını ve devletin kanunları arasına ilâvesini irade ettim. 15 Ekim 1912 Sadrazam

Gazi Ahmed Muhtar Mehmed Reşad

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

63

[75] Askerî Ceza Kanunu’na İlâve Edilen Kanun Maddesi ile 194. Madde Zeyli Hakkında Geçici Kanun* Askerî Ceza Kanunu’na İlâve Edilen Kanun Maddesi İki taraf muhariplerinden savaşta ölenlerin veya her nerede olursa olsun yaralı ve hastaların ve esirlik devam ettikçe savaş esirlerinden her birinin şahsî eşyasını vb. gasp eden, Kızılay’a veyahut Kızılhaç’a mensup ve bu kurumların işaretlerini taşıyan sağlık müesseselerini yağma veya tahrip eden, bu konuda teşvik ve tahriklerde bulunan, emir veren veya taşımakla görevli olduğu yaralıları yol esnasında darp veya hiçbir sebep ve zaruret olmaksızın terk edenler; komutan ve subay ise askeriyeden atılmakla beraber bir seneden beş seneye kadar hapis, sivil ise aynı şekilde bir seneden beş seneye kadar hapis, küçük rütbeli subay ve erlerden ise kayıtları yenilenmek şartıyla bir seneden üç seneye kadar pranga cezasıyla cezalandırılır.

Askerî Ceza Kanunu’nun 194. Maddesine Zeyl Edilen Kanun Maddesi Kızılay veya Kızılhaç idare ve teşkilâtlarıyla bir irtibatları olmadığı halde Kızılay veya Kızılhaç işaret ve unvanlarını gerek aynen ve gerekse taklit ederek her ne sebep ve şekilde olursa olsun bilerek kullanan veyahut [76] kullanılmasını emreden ve bu işaretlerden birini kullanmak üzere kullanmaya hakkı olmayan bir kimseye veren, üç aydan bir seneye kadar hapsedilir. Bu kanun maddelerinin Genel Meclis’in açılışında kanuniyeti teklif edilmek üzere geçici olarak yürürlüğe konulması ve devlet kanunlarına ilâve edilmesini irade ederim. 27 Ekim 1912 Harbiye Nâzır Vekili Müsteşâr Fuad

Sadrazam Gazi Ahmed Muhtar Mehmed Reşad

* 3 Kasım 1912 tarihli Takvim-i Vekayi’de yayınlanmıştır.

64

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[77] Kızılay Cemiyeti Muhabere ve Yazışmalarının Posta ve Telgraf Ücretlerinden İstisnası Hakkında Geçici Kanun* Münferit Madde: Kızılay Cemiyeti Genel Merkezi ile vilâyetlerde bulunan şubeler arasında yapılacak telgraf muhabereleri, cemiyetçe yardım olarak toplanan eşya, nakit ve yardımların sevkiyatıyla ilgili gönderilecek basılı evrak ve yazışmalar telgraf ve posta ücretlerinden muaftır. Bu geçici kanun maddesinin icrasına Maliye Nezâreti ile Posta ve Telgraf ve Telefon Nezâreti görevlidir. Bu geçici kanun maddesinin Meclis-i Mebusan’ın açılışında kanuniyeti teklif edilmek üzere geçici olarak yürürlüğe konulmasını irade ederim. 6 Kasım 1912

Sadrazam Kâmil

Maliye Nâzırı Abdurrahman

Posta ve Telgraf ve Telefon Nazırı Musurus Mehmed Reşad

[78] Osmanlı Kızılay Cemiyeti Hastaneleri Görevlilerine Ait Yönetmelik Kızılay Hastanelerinin görev ve teknik bakımdan iyi bir şekilde işletilmesi ancak cemiyetin delegesi, askerî sağlık görevlileri ve fırka baştabipleri arasında fikir birliğine bağlı olduğundan bu hususa riayet etmekle hastanelerimiz baştabipleri görev bakımından fırka baştabipleriyle müzakerede bulunmaya ve onların görüşlerinden istifade etmeye mecburdurlar.

Hastane Çalışanları ve Baştabibin Görevleri Hastanelerin tıbbî ve idarî işlemleri baştabipe ait olup bütün yazışmalar baştabip tarafından yapılır. Hastane birimlerinin sağlık ve idarî durumunu daima teftişle beraber doktorların günlük reçetelerine göre eczacılar tarafından hazırlanıp hastalara dağıtılan ilaçların ilmî usuller çerçevesinde hazırlanıp hazırlanmadığını gerektiğinde inceler. Hasta koğuşlarının temizlik ve sağlık kuralları dairesinde düzenli tutulmasına, hastaların elbise, yatak takımları ve gerekli bütün alet ve edevatının temizliğini daima gözden geçi* 11 Kasım 1912 tarihli Takvim-i Vekayi’de yayınlanmıştır.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

65

rerek eksikliklerini süratle ilgili görevlilere hatırlatıp gereğini yaptırır. [79] İlmî ve tıbbî meselelerde başvuruda bulunacak muhtelif bölüm doktorlarının anlaşmazlıklarını tıbbî konsultasyon şeklinde halletmek ve idarî problemleri de dinleyerek çözmek zorundadır. Genel olarak memurların düzenli olarak görevlerini yapmaya nezâret ve dikkat eder. Hastalara verilen yiyecek ve içeceklerin sağlığa zararlı olmamasına, usul ve istenilene uygun şekilde pişirilip dağıtılması hususunda görevli diğer doktorlardan başka baştabip de teftiş göreviyle yükümlüdür. Tıbbî alet, edevat, giyecek vb. gereçlerin iyi bir şekilde kullanılıp korunmasını sağlamak, yenilenmesi gerekenleri veya eksik bulunanları zamanında Genel Merkez’e yazılı olarak bildirmek de baştabibin görevlerindendir. Bütün sağlık ve idarî görevlilerin işlerindeki çalışma ve gayretlerini, iyi ve kötü hallerini kaydetmeye mahsus bir vukuat listesi tutacak ve her ay sonunda Genel Merkez Başkanlığı’na bu liste uyarınca isim isim bilgi verecektir. Baştabipler, hastane idare heyetleri tarafından verilen onaylı icmalleri, satın alma ve harcamalara ilişkin senetlerle bağlı olduğu hesap hülâsalarını ve muhallefât sandığı hakkındaki raporları da inceleyerek onaylar veya düşüncelerini ilâve ederek Genel Merkez Başkanlığı’na takdim eder. Hastanenin sağlık ve idarî düzeni için yönetmelik haricinde bile olsa baştabip şube sağlık ve idarî görevlilerine emir vermek yetkisine sahip olup onlar da bu emirleri anlayışla kabul edip yapmakla mükelleftirler.

[80] Baştabip Hastanede bir bulaşıcı ve salgın hastalık vakası görüldüğünde derhal hastayı tecrit ederek komutanlığa, tümen baştabipliğine, Kızılay Merkez Cemiyeti’ne ve belediye tabipliğine bildirerek gerekli acil tedbirleri alıp temizlik ve dezenfekteye başvuracak ve bu konuda ilmî değerlendirmelerde bulunacaktır. Vakaların tekrarında her gün bilgi verir. Kızılay Cemiyeti’ne karşı hastanenin genel idaresinden, ilmî olarak düzenli bir şekilde işlemesinden, eşya, alet ve edevatından sorumludur. Cemiyeti hastanenin durumundan, vakalardan ve bu konudaki gelişmelerden haberdar edecektir.

66

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Bütün yazışmaları bir deftere kaydettirecektir. İdareye ve hesaplara ait evrakı, kendisinin ve hastanenin mührü ile mühürleyecektir. Her hastaneye bir kopya makinesi alınacak ve bir mühür yaptırılacaktır. Sabah ve akşam vizite zamanlarını, ilaç ve gıda dağıtım vakitlerini belirleyecektir. Genel olarak haftada iki defa şilte, minder, battaniye, kısaca yatak takımlarının havalandırılması ve temizlenmesi için sürekli gözetimde ve uyarılarda bulunacaktır. Emri altındaki doktorlar ve hatta belediye tabibi de dâhil olmak üzere toplantı günleri vakalara bağlı bir sağlık meclisi oluşturur. Emri altındaki doktorlara olağanüstü acil durumlarda ancak çok kısa [81] bir zaman için, hastabakıcılara da doktorların teklifi üzerine birkaç saat ve nihayet bir gün izin verebilir. Hastanenin asayişinden sorumludur. Hastanede kanun ve nizama aykırı bir hal meydana geldiğinde komutana bilgi verir. Hastaneye ait alet, edevat ve ilaçlar kaybolduğunda derhal Kızılay Cemiyeti’ni haberdar edecektir. Hastaneye ait genel istatistiğin hazırlanması ve düzenlenmesi baştabibe aittir. Hastanede doktorlardan gece nöbetçi bulunmasına son derece dikkat edecektir. Hastaneden gerektiğinde ayrılmak zorunda kaldığında doktorlardan birini vekil bırakacaktır. Hastanedeki bütün görevliler baştabibin emrini dinlemek zorundadır.

Operatörün Görevleri Her gün belirlenmiş bir vakitte cerrahi bölümdeki hizmetin yapılmasıyla beraber yeni giriş yapan hastaların teşhisini koyar ve gerekli tedavilerini yapıp ameliyata gerek görülenlerini sırasıyla ameliyat eder. Muavinine gerekli ilmî görevleri verir. Ona hastaların pansumanları ve tedavileri hususunda ihtiyaç duyduğu ilmî cerrahi detayları aktarır ve hastalar [82] arasında küçük ope-

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

67

rasyonlar gerektiren hastalıklar hakkında ilmin icap ettirdiklerini yaptırır. Her ay sonunda operatör muavini ve tedavi doktoru tarafından verilecek hasta istatistiklerini inceler ve daha önce üzerinde önemli cerrahî ameliyatlar yapmış olduğu hastalardaki yaraların pansumanlarını önem sırasına göre bizzat yapar. Kısacası, hastane dâhilinde cerrahî ameliyatların yapılmasına lüzum görülen bütün hastaların teşhis, tedavi ve ameliyatından ve muavininin ilmî uygulamalar hususundaki çalışma ve gayretiyle gevşeklik göstermesinden operatör sorumludur. Muavine ayrılmış koğuşların temizliğinden, bütün cerrahî aletler ile idarî gereçlerin iyi bir şekilde muhafazasından emri altındakilerle beraber mesuldür. Temin edilmesi gereken alet, edevat, sağlık ve idarî gereçleri için de zamanında baştabibe raporla durumu bildirmeye mecburdur. Hastane dâhilinde yapmış olduğu çeşitli ameliyatların her ay sonunda muavini tarafından istatistiği düzenlendikten sonra altını imzalayarak baştabibe verir.

Operatör Muavininin Görevi Her sabah görevli bulunduğu kısmın vizitesini yaptıktan sonra operatörün göstereceği şekilde önem derecelerine göre hastaların sırasıyla operatörle birlikte pansumanlarını yapar ve gerek görülen küçük cerrahî ameliyatları yapabilir. Ameliyathanenin temizlik ve düzeninden ve hastanede mevcut genel cerrahî alet ve edevatın temizlik ve muhafazasından sorumlu olup [83] cerrahî ameliyatlar için kullanımdan düşenler hakkında operatöre bilgi verir. Ameliyat defterine ait malumatın zabıt ve kaydına operatör muavini görevli bulunduğundan her ay sonunda cerrahî operasyon yapılan hastalara ait istatistiği düzenleyerek baştabibe sunulmak üzere altını imzalayarak operatöre verir.

İç Hastalıkları Tabibinin Görevleri Belirlenmiş zamanlarda koğuşuna girerek daha önce teşhisi konulmuş hastaları tedavi ve yeni gelenleri de vizite vaktinden önce muavini tarafından kaydedilmiş müşahede evrakına göre verilecek gerekli ilmî detaylar sonucunda muayene ederek teşhis ve tedavi eder. Koğuşunun bütün sağlık ve idarî işlemleriyle temizlik, tıbbî ve idarî gereçlerinin korunmasından sorumlu olup eksikliklerinin tamamlanmasını baştabipten raporla talep edecek ve muavininin iyi iş görmesi, çalışma, gayret ve tembellik etmesinden sorumlu olacaktır.

68

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Hastaları arasında kolera, veba, çiçek, suçiçeği, kızıl, kızamık, yılancık, dizanteri, difteri, tifolu humma, baygınlı humma, verem, beyin ve omurilik menenjiti, kuduz vb. bulaşıcı hastalıklara yakalananlar bulunduğunda derhal baştabibe bilgi verecek ve bu hastaları başka bir yerde tecrit ederek bulaşma ve hastalığın yayılmasına engel olacak bütün ilmî temizlik şartlarına olağanüstü dikkat ve özen gösterecektir. Hastanede yapılacak olan her türlü büyük cerrahî ameliyatlarda operatörle birlikte bulunacaktır.

[84] Tabip Muavininin Görevi Her gün tedavi doktorundan önce koğuşlara girerek yeni gelen hastaların müşahede evrakını düzenler ve önceden hastaların hastalıklarında ortaya çıkan değişiklik ve farklılıkları, velhasıl genel olarak dâhiliye hastalarının seyrini takip ederek elde ettiği bilgileri vizite zamanında tedavi doktoruna bildirir. Dâhiliye hastalarının defterine ait işlemleri zapt edip kaydetmekle tabip muavini görevli bulunduğundan her ay sonunda o ay içerisinde tedavi edilen hastaların istatistiğini düzenleyip baştabibe sunulmak üzere imzalayarak tedavi doktoruna verir. Koğuşun bütün sağlık ve idarî işlemleri, temizlik, tıbbî ve idarî gereçlerinin muhafazasından tedavi doktoruna karşı sorumludur. Hastanede yapılacak büyük cerrahî ameliyatlarda operatörle birlikte bulunmaya mecburdur. Genel olarak hastanelerde tedavi doktorları taraflarından biri öğleden önce saat 9’da ve diğeri öğleden sonra saat 4’te olmak üzere günde iki defa genel viziteye çıkacaktır.

Eczacının Görevi Her sabah belirlenmiş bir vakitte koğuşlara girerek doktorlar taraflarından hastaların tablalarına yazılan ilaçlar ile günlük yiyeceklerini deftere işledikten [85] sonra altını doktorlara imza ettirir. Bu deftere göre söz konusu yiyeceklerin pusulasını bilhassa genel tablaya kaydetmek üzere kâtibe verir. Defter gereğince ilaçları hazırlayıp havancı ile birlikte koğuşlara girerek defteriyle karşılaştırmak şartıyla hastalara bizzat dağıtır. İlaçların kullanım şekillerini, yanlışlığa sebebiyet vermemek için anlayacakları bir şekilde hastabakıcılara anlatır. Bu işlemlerin bitiminde her gün kullandığı ilaçları günü gününe defterine işler. Her ay sonunda kullandığı ilaçlar ile mevcut olanlarını bildiren bir cetvel düzenleyerek altını imzaladıktan sonra baştabibe verir. Eczacı, eczanenin idarî ve teknik bütün işlerinden, ilaçların iyi bir şekilde muhafa-

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

69

za edilip bozulmama ve kaybolmamasından ve temizliğinden sorumludur. Bitmek üzere olan veya doktorlar tarafından talep edilen ilaçların defterini düzenleyip mühürleyerek baştabibe verir. Eczacı, doktorların reçetesi olmaksızın hiçbir kimseye ecza vermeye yetkili değildir. Eczanedeki eşya, edevat ve ilaçlardan sorumludur. Bütün ilaçlar ile tedaviye ait eşyalar bir dolapta kapalı olacak, tabibin izni ve reçetesi olmadan hiç kimseye verilmeyecektir. İlaç ve tedavi edevatının kalan miktarı ve sayısından daima baştabibi haberdar edecektir. Hata yapmamak üzere ilaçlar sıra ile dizilecektir. Yaftalar üzerine dağıtılan ilaçların kullanım şekli okunaklı bir şekilde yazılacak ve haricen veya dâhilen ne şekilde kullanılacağı iyice belirlenip gösterilecektir. [86] Hastanede yalnız belirli ve mevcut ilaçlar kullanılır. Olağanüstü bir lüzum ve acil olması halinde ancak baştabibin muvafakatı ile dışarıdan satın alınarak temin edilir. Sabah vizitesinde yazılan ilaçlar yemekten önce dağıtılacaktır. İlaçlar elde defter olduğu halde eczacı tarafından hastabakıcılarla birlikte dağıtılacaktır.

İdare Memurunun Görevleri Hastane hesap işlerinin iyi bir şekilde yürütülmesinden, hastanenin genel temizliğinden, kalemin yazı, hesap ve kayıt işlemlerinden, vekilharç ve ambarcının alışveriş ve genel işlemlerinden, kısaca bütün idarî işlerden sorumlu olup başvuru yeri ve amiri baştabiptir. İdare ile ilgili işlerden lüzum gördüklerini yapmadan önce baştabibi haberdar edip izin aldıktan sonra yapar. Lüzum görmediklerini kendi sorumluluğunda yerine getirir. Her ay sonunda kiler ve ambar işlemlerini incelemek için baştabip tarafından oluşturulacak komisyona başkanlık eder. Bütün memur ve müstahdem maaş ve ücretlerini kâtiple birlikte verir. Hastaneye giriş yapan hastaların emanet paraları ile vefat edenlerin terekelerini gösterir defterin yazım ve hesap işlemlerini bizzat yerine getirir. Hastaların çıkış zamanında söz konusu emanetleri ambar memuruna verilmek üzere teslim edip evraktaki ilgili yeri imzalattırır. Her ay sonunda vefat edenlerin terekelerinin cinsi ve türünü gösteren defteri düzenleyerek baştabibe verir.

70

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[87] Baştabibe karşı hastanenin ikinci derecedeki yönetiminden, harcama ve tüketiminden, mevcut edevat ve eşyadan sorumludur. Yiyeceklerin düzenli, istenilen ve belirli bir şekilde hazırlanması ve taksim edilmesine dikkat edecektir. Çamaşır ve yatakların muhafazasına ve tamirine özen gösterecektir. Çamaşırlar en az haftada bir defa yıkanacaktır. Yünden olan eşya usulü ile temizlenecek, battaniye, yastık ve şilteler ölüm olduğunda veya bir hastalık ortaya çıktığında usulüne uygun olarak temizlenecektir. Hastaların her gün el ve yüzlerinin temiz olmasına ve herkesin ancak kendi havlusunu kullanmasına dikkat edilecektir.

Kâtibin Görevi Kâtip hesap ve kayıt işlerinden sorumludur. Giriş yapan hastaların künye defterine kaydını yapar ve bu kaydı tablalarına işleyerek koğuşun başhastabakıcısına verir. Eczanenin günlük vizite gereğince düzenlediği liste üzerine hak edişleri hesaplayarak günlük tablasını düzenleyip altını imzalar ve idare memurluğunca kontrol edilip imzalandıktan sonra bir suretini icmal defterine kaydederek nihayet saat on ikide bu tablayı vekilharca teslim eder. Vizitelerden sonra eczacı tarafından gönderilecek çıkış yapan veya vefat eden hastaların tablaları kaydını yapar. Kilerde bulunan erzak, elbise deposunda mevcut eşya, velhasıl hastanede [88] bulunan bütün alet ve çeşitli edevatın ana defterini tutar ve her ay sonunda yapılan harcamaları da deftere kaydeder. Hastanenin bütün işlemleri hakkında baştabiplikten yazılacak yazışmaların müsveddelerini hazırlayarak baştabiplikten “yazıla” işaretini alarak temize çeker ve baştabibe imzalattırdıkdan sonra ait olduğu makama gönderir. Müsveddeleri dosyası içinde saklar. Gelen ve genel işlemlere ait olup kalemde saklanması gereken diğer evrakı muhafaza etmek ve kaybolmaktan korumakla görevlidir. Bütün sağlık ve idarî görevliler ile müstahdemlerin iaşeleri hastanelere ait bulunduğundan her günkü erzaklarını hesaplayarak günlük tablasındaki özel yerine işler.

Vekilharç ve Ambarcının Görevleri Hastanede mevcut erzak, odun, kömür ve diğer daimî gereçlerinin teslim alınması, tüketilmesi ve muhafazasından sorumludur. Günlük erzakını ecza-

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

71

ne ve kalemde düzenleyerek nihayet saat on ikide verecekleri tabla gereğince tartarak verir. Et, süt, sebze, ekmek gibi günlük gelecek bütün gıda maddelerini tartar ve sayar, gerekli olanları pişirilmeleri için mutfağa, geri kalanlarını hastabakıcılara teslim eder. Günlük dışarıdan para ile yapılan çeşitli harcamaları yapar. Satıcıdan alacağı senetleri idare memuruna tasdik ettirerek birbirine iliştirir, belge olarak saklamakla beraber kopyasını müteferrika defterinin günlük kısmına kaydeder. Bu şekilde [89] günlük yapılan tüketimi günü gününe deftere işleyip her gün idare memuruna gösterir. Ay sonunda düzenleyeceği aylık giderini bildiren listeyi mühürledikten sonra idare memuru ve kâtibe söz konusu senetlerle beraber ibraz ederek kontrol edildikten sonra bu icmalin altı, idare memuru ve kâtip tarafından tasdik edilerek evrakıyla beraber ayın ikinci gününe kadar Genel Merkez Başkanlığı’na gönderilmek üzere baştabibe verir. Çeşitli şekillerde yapacağı satın alımları için her şeyi özel yerinden alarak ucuz ve kaliteli olmasına dikkat ve itina etmeye mecburdur. Kilere giren erzakın teslim alınma ve tüketimini gösteren bir defter tutar. Mevcudu tükenmeye başlayan erzaktan zamanında idare memurunu haberdar eder. Her ay sonunda idare memuru, eczacı ve kâtipten oluşan bir komisyon karşısında kileri hesaplar, sonucu bildiren icmal evrakını bu komisyona tasdik ettirir. Bu icmali, kiler defteri ile kontrol ettirdikten sonra kalem odasına teslim eder. Hesaplamada çıkacak fazla ve noksandan sorumludur. Hastanede mevcut bütün eşya, çamaşır ve edevatı deftere işleyerek ambarcıya teslim eder. Bunlardan kullanma süreleri geçen veya kullanımdan düşenler hakkında düzenleyeceği cetveli baştabibe verir. Baştabip tarafından tasdik edildikten sonra kayıtlarını silebilir. Eczane, hastabakıcılar ve mutfağa teslim ettiği demirbaş eşyanın bir pusulasını düzenleyip altını mühürleyerek idare memuruyla kâtibe tasdik ettirdikten sonra yanında muhafaza eder ve demirbaş eşya defterine işler. Bu eşyanın değiştirilmesi durumunda kayıt düzeltme işlemini idare [90] memurunun bilgisi dâhilinde yapabilir. Gelen hastaların elbise ve çamaşırlarını muhafaza etmek ve kaybolmaktan korumakla mükelleftir. Hastanın yanında parası veya kıymetli eşyası var ise başhastabakıcılar yanında sayarak miktar ve cinsini hasta tablasıyla kendi defterine kaydeder ve bunu yirmi dört saat içinde idare memuruna teslim eder. Her teslimde elindeki defterin özel hanesini imza ettirir. Hastaların çıkışında para ve kıymetli eşyası var ise kayda göre idare memurundan alarak başhastabakıcılar yanında sahi-

72

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

bine elbiseleriyle birlikte teslim edip bu şekilde defterine işaret ettikten sonra başhastabakıcıya, hasta yazı bilir ise hastaya defterinin özel yerini tasdik ve imza ettirir. Vefat olduğunda ölenin eşyasını bir torbaya koyup protokol numarası ile ismini ve vefat tarihini torbanın üzerine yapıştıracağı pusulaya yazarak tereke kısmına nakleder ve defterine o şekilde işaret eder. Vefat edenin para ve kıymetli eşyası varsa ayırmak üzere idare memuruna bilgi verir. Hastaların çamaşır, elbise, yatak takımları vb. sürekli kullandıkları eşyayı hastabakıcıları aracılığıyla teslim ve tesellüm eder. Çamaşırların temiz yıkanmasına da ambarcı nezâret edecektir.

Başhastabakıcıların Görevleri Hastanede çalışan bütün hastabakıcılar ve meydancıların amirleri [91] olup bunların bütün görevlerini kontrol etmekle görevlidirler. Hastalara iyi bir şekilde bakılması için gerekli olan bütün işlemlerin yaptırılmasından ve koğuşların iç ve dış temizlik ve düzeninden sorumlu olup bütün bu işlerin tamamına nezâret etmek zorundadırlar. Bunun yanı sıra hastalara verilen yemekler ve çeşitli gıdaların dağıtım ve teslimine ve bunların miktar ve sayı bakımından doktorlar tarafından tablalarda yazılı olduğu şekilde hastalara verdirilmesine mecburdurlar. Özetle, hastabakıcıların genel hizmetlerine nezâretle mükelleftirler. Günlük giriş yapan hastaların soyundukları zaman yanlarında bulunarak elbiselerini ve üzerlerinden çıkacak kıymetli eşya ve paralarını sayıp düzenledikten sonra tablalarına kaydedip idare memuruna verilmek üzere ambar memuruna teslim ederler. Hastalar çıkış yaptıkları zaman aynı şekilde elbiselerini ambar memurundan ve kıymetli eşyalarıyla paralarını ambar memuru vasıtasıyla idare memurundan alarak hastalara vermekle görevlidirler.

Hastabakıcıların Görevleri Koğuşların içini ve hastaların yataklarını düzenleyip temizleyecek ve hastaların her bir hizmetini yapacaklardır. Görevli oldukları koğuşlarda bulunan eşya, alet ve edevatın iyi bir şekilde muhafaza edilmesine, kayıp ve telef olmamasına ve temiz tutulmasına dikkat edeceklerdir. Servislerindeki hastaların

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

73

istirahatları için gereken şartları sağlayacak, doktorlar tarafından verilen tıbbî tavsiyelerin uygulanmasına, doktorların tarifi [92] üzere ilaçların verilmesine ve servislerinin temizliğine olağanüstü dikkat edeceklerdir. Servislerinde bulunan hastalara son derece yumuşak ve nezaketle hizmet etmeye ve amirleri olan başhastabakıcılara itaat etmeye mecburdurlar. Geceleri belli saatlerde değişmek üzere hasta hizmetlerini yapmak için nöbet bekleyeceklerdir. Ameliyathanede görevli olan hastabakıcılar ameliyathaneyi gayet temiz ve pak tutacaklar, ameliyat esnasında kesilen gömlekleri vb. eşyayı icabına göre değiştirecekler, tıbbî ve cerrahî alet ve edevatın tarif edildiği şekilde temizlenerek muhafaza edilmesine, alet ve edevatın kaybolmamasına son derece itina göstereceklerdir.

Havancının Görevi Eczacının göstereceği miktar üzere sabahları erkenden pişirilecekleri kaynatmak, toz haline getirilecek organik ve kimyevî maddeleri dövüp ezmek, eczanenin terazi ve dirhemleriyle pişirme ve haşlama kaplarını, havan ve elleri temiz tutmak, kısaca eczane içindeki madde ve eşyanın temizliğine özen göstermek, eczacı tarafından hazırlanan ilaçları koğuşlara götürerek eczacının yanında hastalara dağıtmak ve ertesi sabah boş şişeleri toplayarak derhal temizlemekle mükelleftir.

Aşçı ve Yamakların Görevleri Hastaların çeşitli yemeklerini istenilen şekil ve nefislikte pişirip dağıtmakla [93] görevlidirler. Yemeklerin pişirilme ve dağıtımından aşçı sorumlu olacak ve yemekler dağıtılmadan önce doktorlar tarafından muayene edilecektir. Mutfağın her bakımdan temiz tutulmasından ve kapların temizliği ile kayıp ve telefinden aşçı sorumludur. Yemeye elverişsiz derecede pişirilmiş gıdalar hastalara verilmeyip buna karşılık doktorların hastaların sağlık durumlarına göre düzenleyip hazırlattıracağı gıdaları vekilharç dışarıdan temin ederek verecek ve dağıtacaktır. Aşçı bütün bu işlerden sorumlu olacağından aynı hadisenin tekrarlanmaması için uyarılmakla beraber, tabla harici çıkacak fazla giderler de aşçıya tazmin ettirilecektir. Hastanelerde sabahları saat sekizde süt veya çorba, öğleyin öğle yemeği, akşam beşten altıya kadar akşam yemeği verilir.

74

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Meydancıların Görevleri Koğuşlara ait dış hizmetlerin tamamı bunlar aracılığıyla yapılır. Koğuşların suyunu, yemeklerini, odun ve kömürünü getirmek, çöpleri dökmek, hastanenin bahçesini süpürmek vb. hizmetleri yapmak görevleri arasında olduğu gibi odun yarmak, gerektiğinde cenaze taşımak ve vekilharcın emri altında çalıştırılmak gibi çeşitli hizmetleri de yapacaklardır.

[94] Hastalar Kızılay Hastanesi’nde yatan hastaların tamamı baştabip ve doktorların sözünü dinleyecek ve hastabakıcılarla diğer görevlilere iyi muamelede bulunacaklardır. Hastabakıcıları başhastabakıcıya ve doktorlara şikâyet edebilirler. Hastanede yatan hastanın yanında silah bulundurması kesinlikle yasaktır. Mutfak, eczane, depo ve bulaşıcı hastalıklara yakalananlara tahsis edilen yerlere girmek yasaktır. Bilerek meydana getirdikleri hasardan sorumludurler. Hastalar ancak haftada iki defa, baştabibin izniyle başka bir zaman ziyaret edilebilirler. Asker olmayanlar ancak baştabibin izniyle hastaneye girebilirler. Baştabibin izni olmadan hiçbir hasta dışarıya çıkamaz. Baştabibin müsaadesi bulunmadan hastaneye yiyecek ve içecek bile olsa hiçbir şey getirilemez. Hastaneden dışarı hiçbir şey çıkarılamaz.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

75

[95] 4 TRABLUSGARP’TA KIZILAY Trablusgarp – Hums – Bingazi Hastaneleri Osmanlı Kızılay Cemiyeti henüz yenilenip kurulduğu, birinci senesini doldurmadığı, daha bir ambar oluşturmaya ve gereçleri hazırlamaya vakit bulamadığı bir sırada idi ki, İtalya Trablusgarp’a saldırdı. Osmanlı-İtalya Savaşı çıktı. Kızılay’in sermayesi 15 bin lirayı geçmiyordu. İhtiyaç maddeleri adına hiçbir şeyi yoktu. Oysa Trablusgarp’daki Osmanlı sağlık heyeti ilaç ve tedavi gereçlerini sahillerdeki şehirlerde terk ederek içeri çekilmeye mecbur olmuştu. Bu şehirlerde kalan bazı askerî doktorlar İtalyanlara esir olduğundan içerilerdeki mücahitler şiddetle sağlık yardımına muhtaç bulunuyordu. Cemiyet bir taraftan Trablusgarp’a yardımcı sağlık heyetleri göndermeye teşebbüs ederken diğer taraftan hamiyet sahiplerinin insanlıksever cömertliklerine müracaat etti. Osmanlı memleketlerinden, Mısır’dan, Hindistan’dan, Bosna’dan, Güney Afrika Müslümanlarından cömertçe yardımlar gelmeye başladı. Trablusgarp’a birçok hastane heyeti oluşturup gönderme imkânı doğdu. Öncelikle Trablusgarp için bir sağlık heyeti oluşturulup gönderildi. Ortaya koyduğu hizmet, başarı ve insanlıksever yardımların devam ederek artması [96] üzerine Bingazi’ye ikinci bir sağlık heyeti gönderildiği gibi biraz süre sonra Hums’a da üçüncü bir sağlık heyeti oluşturulup gönderildi ve mükemmel hastaneler tesis edildi.

Trablusgarp’ta Kızılay

76

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Bu hastanelerin hizmetlerini baştabiplerinin verdikleri raporlardan ayrı ayrı aşağıdaki şekilde özetliyoruz:

Trablusgarp Hastanesi 20 Ekim 1911 tarihinde toplanan genel merkez Trablusgarp’a altı doktor, bir muhasebeci ve on beş hastabakıcıdan oluşan bir yardım sağlık heyeti gönderilmesine ve bu uğurda yapılacak masraflar için 5 bin lira tahsisat verilmesine karar verdi. [97] Bu yardım sağlık heyeti başkanlığına genel merkez üyelerinden ve tıp fakültesi hocalarından Kerim Sebatî Bey tayin edildi. Gerekli ilaçlar, cerrahî aletler, çadır, sedye, mutfak gereçleri ve konserve gibi şeylerin Fransa’dan temini için Kerim Sebatî Bey heyetten birkaç gün evvel Paris’e gitti. O esnada Paris’te bulunan Kızılay Genel merkez üyelerinden Besim Ömer Paşa, Kasım İzzeddin ve Âkil Muhtar Beylerin yardımlarıyla Paris’te her türlü ihtiyaç mükemmel bir şekilde hazırlandı. Kerim Sebatî Bey oradan Marsilya’ya gitti. Heyet de deniz yoluyla Marsilya’ya gitmişti. Orada başkan ile birleşerek iki yüz kadar koliden oluşan eşya ile Transatlantic Vapuru’na binerek Tunus’a gittiler. Heyet 15 Kasım’da Isfakas’a ulaştı. Paris’ten satın alınmış olan kumaşlarla Isfakas’da sekizer yataklı 13 çadır imal ettirildi. Bu çadırların süratle yapılıp ve heyetin arkasından sevki hususunda Isfakas’ın hamiyetli halkından Ramazan ve Tevfik eş-Şerefî Beylerin ve özellikle Tunus’ta Ali Baş ve Hemba Bey ve arkadaşlarının büyük yardımları görülmüştür. Osmanlı Kızılay Cemiyeti sağlık heyeti Aziziye’ye ulaştığı zaman Trablus’ta kıtalarda ve başka yerlerde bulunan doktorların toplamının altı askerî tabip ile Paris’ten gönüllü olarak gitmiş diğer beş doktordan ibaret* olduğunu görmüşlerdir. [98] Kerim Sebatî Bey raporunda o zaman Trablus Sağlık Heyeti’nin halini şu şekilde tasvir ediyor: “İlaçlar ve özellikle tedavi maddeleri hiç kalmamışdı. Cerrahî ameliyat yapmak için aletleri yoktu. Kangren olmuş ayakları kesmek için âdi bir testere bile bulamadıklarını doktorlar yürekleri yanarak anlatıyorlardı…” Doğrusu Trablusgarp’a Kızılay sağlık heyetinin mükemmel gereçlerle ulaşması olağanüstü iyi bir etki meydana getirdi. * Orduda iyi hizmetler yapan bu doktorlardan Yüzbaşı Eşref Efendi altı ay kadar cansiperane çalıştıktan sonra tifodan ölerek şehitler kervanına katılmıştır.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

77

Fırka komutanlığının gösterdiği lüzum üzerine Kızılay Hastanesi’nin Aziziye’de kurulması ve savaş meydanında gerektikçe faaliyet göstermesi kararlaştırıldı.

Aziziye’de Kızılay

[99] Aziziye’de yegâne muntazam bina olan mektep binası yaralılara tahsis edilip etrafında çadırlar kurularak 160 yataklık bir hastane kuruldu. İki günde üç yüze yakın müracaat eden yaralıların yaraları tedavi edildi ve bazılarına cerrahî ameliyat yapıldı.

Trablusgarp’ta Aziziye’de sedyeciler

Mücahitler, yaralılarını bizzat savaş meydanından köylerine taşıyorlardı. Bundan dolayı Kızılay’a iki görev düştü. İlk önce, bazılarında tabip bulunan kaza merkezlerine ilaç ve tedavi maddeleri göndererek yaralıların tedavisini mümkün oldukça kolaylaştırmak, ikinci olarak savaş meydanından yaralıları hastanelere nakil için bedevilerden sedyeci kolları kurmak. [100] Bu teşkilâta derhal teşebbüs edildi. Sedyeciliğe kabiliyeti görülen bedevilerden 96 kişi seçildi, kayıtları yapıldı, günlükleri ve erzakları sağlandı. Kendilerine görevleri ile ilgili temel bilgiler verildi. Uygulamalı tatbikat da

78

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

gösterildi. Bunlar üç kola ayrıldılar. Her bir kol sekiz sedye ile 32 sedyeciden meydana geliyordu. Her kol bir tabip ile bir hastabakıcının idaresine verildi ki, bunların ustunç takımları, tedavi edevatı ve diğer gereçleri mükemmeldi. Bunların gösterdikleri başarılar üzerine daha sonra dördüncü bir sedyeci kolu daha teşkil edildi. Kış mevsimi gelince genel sağlık durumunda bir değişiklik görüldü. Yaygınlaşmaya başlayan grip hastalığı en çok Türkler ile yabancıları etkiliyordu. Ardından çıkan tifo da salgın bir hal aldı. Etkilerini en çok Garyan’da gösterdi. Garyan’da Osmanlı, Alman, İngiliz Kızılay ve Kızılhaç heyetleri bu hastalığa karşı da cansiperane mücadele etmiş ve mukaddes görevleri uğrunda Alman Kızılhaçı Sağlık Heyeti’nden iki tabip ile iki Kızılay hastabakıcısı hayatlarını kaybetmişlerdir. Bu esnada görülen olağanüstü zorluk ve ihtiyaçlar üzerine Kerim Sebatî Bey ikinci bir sağlık heyeti gönderilmesini talep etmiş bulunduğundan Dr. Emin Bey’in başkanlığında yeni bir sağlık heyeti oluşturularak gönderildi. Biraz süre sonra Kerim Sebatî Bey İstanbul’a döndü. Sağlık heyeti başkanlığı Emin Bey’e verildi. Kerim Sebatî Bey’in başkanlığındaki sağlık heyeti şu şekilde oluşmuştu: [101] Başkan Tedavi doktoru Tedavi doktoru Tedavi doktoru Tedavi doktoru Tedavi doktoru Eczacı Muhasebeci

Dr. Kerim Sebatî Bey Dr. Lütfi İsmail Bey Dr. Abdüsselâm Bey Dr. Ziya Bey Dr. Ali Bey Dr. Sâib Bey Dr. Subhi Bey Subhi Bey

Altı hastabakıcı beraberce gitmiş, diğer hastabakıcılar, sedyeciler ve hademeler oradan temin edilmiştir.

***

Aziziye’deki sağlık heyeti tamamlanmak ve gereken noktalarda bir-iki şube daha teşkil edilmek üzere tabip ve hastabakıcı olarak yirmi dokuz kişiden oluşan Emin Bey’in başkanlığındaki sağlık heyeti Aralık 1911’de yola çıkarıldı.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

79

Heyetin bir kısmı alet, edevat ve gereçlerin eksikliklerini tamamlamak üzere Paris’e, diğer bir kısmı deniz yoluyla doğruca Marsilya’ya gitti. Her iki grup Marsilya’da buluştular. 17 Ocak 1911 günü Fransız Tuvaş Şirketi’nin Manoba Vapuruyla Tunus’a doğru hareket ettiler. Ertesi gün vapuru İtalyan savaş gemileri tutukladı. Heyetin Kızılay doktor ve görevlileri olmayıp askerî subaylardan oluştuğu iddia edilerek hepsi savaş esiri sıfatıyla Kagliyari şehrine götürüldü. [102] İtalyanların bu hareketi sonucunda özellikle bir Fransız vapurunun tutuklanmış olması, bir problem ortaya çıkardı. Bütün medeni dünyada gazeteler bu olaydan bahsettiler*. Heyet on gün tutuklandıktan sonra tıbbî bir heyet huzurunda imtihan edildi. Hepsinin tabip, hastabakıcı oldukları mesleklerinde gösterdikleri pratik olarak ispatlandığından İtalya Hükümeti kendilerini tekrar Marsilya’ya iade etmek zorunda kaldı. Heyet Marsilya’dan Tunus’a gitti. Tunus Müslümanları heyeti pek parlak gösterilerle karşıladılar ve bir yadigâr olmak üzere doktorlara altın saatler, hastabakıcılara tütün tabakaları hediye ettiler. Heyet Isfakas yoluyla [103] Trablus’a geçti, Aziziye’ye ulaştı. Garyan’daki Hastane genişletilerek düzenlendi.

* Bu problem Kızılhaç Washington Konferansı’nda da göz önünde bulundurulmuştur. Adı geçen konferansta bulunan Osmanlı Delegesi Dr. Besim Ömer Paşa yayınladığı raporda söz konusu problemi şu şekilde anlatıyor: “Cemiyetimiz tarafından Dr. Emin Bey’in başkanlığında Hums’a gönderilen heyetin malum şartlar dâhilinde uluslararası antlaşmalara ve medenî kanunlara aykırı tutuklanarak Kagliyari’de bir-iki gün alıkonulması bu müessif siyasî olayla ilgili olduğu anlaşılan aşağıdaki teklif Cenevre Uluslararası Komitesi adına zikredilen komite delegesi ve konferans başkanı Mösyö Edward tarafından yapılmıştır: ‘Gerek savaş gerek resmî sağlık heyeti ve gerek Kızılhaç gönüllü heyetleri gönderilmesi arzu edildiği takdirde düşmanların birbirlerini ne şekilde haberdar etmeleri gerektiğini sağlam bir kurala bağlamak üzere Cenevre Sözleşmesi’ni imzalayan hükümetlerin anlaşmaları temenniye şayandır.’ Bu teklif hak ettiği önemle takdir edildi. Gerek İtalyan delegeleri tarafından ve gerek tarafımızdan olaya dair hiçbir imada bulunulmaksızın düşmanların birbirlerini dost bir hükümet, şayet bu mümkün değilse üçüncü bir hükümet vasıtasıyla haberdar etmeleri kararlaştırıldı”.

80

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Garyan Kızılay Hastanesi

Cemiyetçe 1.000 liraya İngiltere’den satın alınmış olan çadırları ve her türlü gereçleri mükemmel elli yataklık bir hastane takımı da Trablusgarb’a gönderilmiş bulunduğundan bunlar Garyan’dan Hums’a sevk edildi. Orada bir [104] şube kuruldu. Dr. Rasim Ferid Bey’in başkanlığında bir sağlık heyeti gönderildi.

Garyan’da hastane çadırı

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

81

Gerek Garyan gerek Hums hastaneleri savaşın sonuna kadar tam bir faaliyetle hizmet etmişlerdir. Mart 1912 senesi başından Eylül’ü sonuna kadar yedi ay zarfında Garyan Hastanesi’ne toplam 503 yaralı ve hasta kabul edilmiştir. Bunlardan 474’ü şifa bularak çıkmış, 29’u vefat etmiştir. [105] Bu hastaneye bağlı olarak bir de “poliklinik” yeri tesis edilip müracaat eden birçok hastanın muayenesi yapılıp ilaçları verilmiştir. Ayrıca dört yüz kadar çocuk sünnet edilmiş ve hepsine birer hediye verilip mücahitlerin ve halkın olağanüstü memnuniyet ve hoşnutluğu kazanılmıştır.

Hastane Kadrosu Baştabip Dr. Emin Bey Tabip Dr. Lütfullah Bey Tabip Dr. Aziz Bey Tabip Dr. Sadeddin Bey Tabip Dr. Abdüsselâm Efendi Tabip Dr. Ertuğrul Bey Tabip Dr. Beşir Fuad Bey Eczacı Nazif Bey Eczacı Solon Bey Eczacı Subhi Bey Muhasebeci Subhi Bey

Savaş sonuna kadar kalmıştır. Aziziye, Pikrin, Misrata’da hizmet etti. Garyan’da dört ay hizmet etti. Savaşın sonuna kadar hizmet etti. Savaşın sonuna kadar hizmet etti.

Hastalanması üzerine Mart’ta geri döndü.

Bu doktor ve görevlilerden başka zamanına göre lüzumu kadar hastabakıcı, hademe, sedyeci de istihdam edildi.

*** Hums Hastanesi Trablusgarp’ta Hums Kazası merkezinde de bir Kızılay Hastanesi kurulmasına gerek görülmüş olduğundan Aziziye’den Dr. Emin Bey’in [107] başkanlığında iki doktor ve beş hastabakıcı ayrılarak 25 Ocak 1912 tarihinde Hums Kazası’nda Rüşdiye Mektebi binası hastane haline getirildi. Fakat daha sonra Kerim Sebatî Bey’in İstanbul’a dönmesi üzerine Aziziye Sağlık Heyeti Başkanlığı’na Emin Bey tayin edildiğinden Hums Hastanesi Baştabipliği’ne Rasim Ferid Bey tayin edildi.

82

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[106] Trablusgarp’ta Hums Seyyar Hastanesi

Dr. Rasim Ferid Bey’in başkanlığı altında idare edilmekte iken 13 Haziran 1912 tarihinde meydana gelen şiddetli bir muharebede bir kerede dört yüze yakın yaralı gelmesi üzerine hastaneye bağlı olmak üzere büyük bir ev ile iki büyük kahvehane kiralandı ve imkânlar ölçüsünde hazırlanarak hastane genişletilmiş, yaralılar yerleştirilmiş ve tedavi edilmiştir. Bu durum hastanenin genişletilmesine acil ihtiyaç gösterdiğinden İngiltere’ye sipariş edilen çadırları ve her türlü gereçleri gayet mükemmel elli yataklık bir hastane takımı da Hums’a sevk edildi. Bunlar da kurulup 23 Temmuz 1908 millî bayramı gününde açılış töreni yapıldı. Bu hastane savaşın sonuna kadar tam bir başarı ile hizmet etmiş, 575 yaralı ve 212 hasta kabul edip tedavi etmiştir. Yaralılarda vefat % 4 oranındadır. Bundan başka hastaneye dışarıdan müracaat edenlerden bin kadar halk da muayene edilerek tedavilerine gayret edildi.

Hastane Kadrosu Başkan ve Operatör Doktor Eczacı Beş hastabakıcı

Rasim Ferid Bey Beşir Fuad Bey Yunus Efendi

***

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

83

[108] Bingazi’de Kızılay

Bingazi Hastanesi Trablusgarp tarafına iki büyük sağlık heyeti gönderilmiş olduğu gibi Bingazi tarafına da bir Kızılay Sağlık Heyeti gönderilmesi genel merkezce kararlaştırılmış, Dr. Arif Bey’in başkanlığında oluşturulan heyet Mısır yoluyla Bingazi’ye geçmek üzere 30 Kasım 1912 tarihinde İskenderiye’ye doğru İstanbul’dan ayrılmıştı. Heyet İskenderiye’de muhterem Mısır Kızılay Cemiyeti tarafından karşılanıp ağırlanarak Kahire’ye gönderildi. O esnada Kahire’de bulunmakta olan Osmanlı Kızılay Genel Merkez üyelerinden Esad Paşa’nın himmet ve yardımıyla [109] ve üç bin lira harcanarak bütün gereçleri tamamlandı, gerekli olan hayvanları ve develeri temin edildi ve hastabakıcıları tayin edildi. Bingazi’ye doğru 312 deve ve 4 attan oluşan büyük bir kafile ile hareket eden sağlık heyeti 22 Ocak 1912 tarihinde Bingazi bölgesi dâhilinde Derne’ye ulaştı.

Bingazi’de Kızılay Hastanesi’nin açılış töreni

Genel Bingazi Komutanlığı’nın emriyle Derne’de on yataklık bir şube kurularak Dr. İhsan Bey orada bırakıldı.

84

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Heyetin geri kalanları Tobruk’a giderek hastaneyi orada el-Hudura mevkiinde tesis etti. [110] 28 Mart 1912 tarihine kadar heyet Tobruk’ta mücahitlerden 85 yaralı ve 200’ü aşkın hasta tedavi ve Mevlid-i Nebevî hürmetine 250 kadar bedevi çocuklarının sünnetlerini yaparak o çevrede olağanüstü bir hürmet ve muhabbet kazandı, iyi etkiler bıraktı. Bu sağlık heyeti dört aylık ödenekle gönderilmiş olup sürenin bitiminde mahallî komutanlığınca süresinin uzatılmasına ihtiyaç görülmemiş olduğundan hastane ve eşyası orduya devir ve teslim edilmiş, heyet geri dönmüştür. Yalnız Dr. Fikret Tahir Bey henüz savaş bitmediğinden ve orada tabibe ihtiyaç olacağı düşüncesiyle hamiyet eseri orada kalmayı tercih etmiş ve 6 Temmuz 1912 tarihinde Kızılay Cemiyeti’nin Bingazi tarafı delegeliğine tayin edilerek savaşın sonuna kadar Tobruk Hastanesi’nin idaresiyle ilgilenmiştir. Dr. Fikret Tahir Bey tarafından düzenlenen istatistik cetvellerinden anlaşıldığına göre hastanede toplam 1.718 kişi tedavi edilmiştir. Bunlardan 33’ü subaylardan, 53’ü erlerden, 167’si gönüllü mücahitlerden, geri kalanları kabilelerdendir. Yalnız 171’i hastaneye yatırılarak tedavi edilmiş, diğerlerinin hastanece ayakta tedavileri yapılmıştır. Hastanede meydana gelen ölümlerin toplamı altıdır.

[111] Hastane Kadrosu Sağlık heyeti başkanı Operatör Tedavi doktoru Tedavi doktoru Tedavi doktoru Eczacı Ayrıca on iki hastabakıcı

Dr. Arif Bey Dr. Aziz Bey Dr. İhsan Bey Dr. Fikret Tahir Bey Dr. Nihad Sezai Bey Nasib Efendi

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

85

[112] 5 BALKAN SAVAŞI’NDA KIZILAY Birinci Kararlar – Hastaneler Programı – Gereçleri – Aş Mevkileri – Kadırga – Üniversite – Vefa – Demirkapı – Ayastefanos – Hadımköy – Ömerli – Selanik – Edirne – Üsküp – Çanakkale – Gelibolu – Muhacirler – Cambridge Hasta Nakliye Vapuru – Seyyar Hastaneler Osmanlı Kızılay Cemiyeti kendisinden ümit edilen ve beklenen hizmeti ancak Balkan Savaşları esnasında hakkıyla göstermeye çalışmıştır. Siyasî ufukta savaş ihtimalleri güç kazanır kazanmaz idare heyeti cemiyetin birinci başkanı Hüseyin Hilmi Paşa hazretlerinin daveti üzerine her gün toplanmya başladı. Cemiyetin Osmanlı Bankası’nda bulunan sermayesi 70 bin Osmanlı lirası kadardı. Bu sermayeden ihtiyaç halinde 30 bin lirasını sarf edebilmek için kongre genel merkeze yetki vermişti. 10 Ekim 1912 tarihinde toplanan genel merkez heyeti hemen hastaneler kurup hazırlamak için teşebbüslerde bulunmaya karar verdi. Henüz bir sene önce kurulmuş olan Kızılay’ın hiçbir hazırlığı, ambarında bir tek yatağı, bir sedyesi, hatta ambarı bile yoktu. Yapılan başvuru üzerine Soğukçeşme’de Hazine-i Hâssa’ye ait Alayköşkü binasının geçici olarak Kızılay Ambarı yapılmasına müsaade [113] alındı ve bir taraftan tam bir faaliyetle eşya ve gereçleri temin edilip biriktirilmesine girişildi. Genel merkez heyeti teşebbüsleri için mevcut malî gücününe göre bir program düzenledi. Her yüz yataklık hastane için istihdam edilecek doktor, personel ve hademe kadrosu aşağıdaki şekilde belirlendi:

Baştabip Operatör Tedavi doktoru

Aylık Maaş (Kuruş) 2.000 2.000 1.500

86

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

2 Tabip Muavini (biner kuruştan) Eczacı İdare Memuru Vekilharç ve Ambarcı Kâtip 2 Asistan (beşer yüzden) 11 Hastabakıcı (ikişer yüzden) Bir Havancı Aşçı yamaklarıyla 3 Meydancı (ikişer yüzden) Çamaşır aylık gideri

2.000 800 1.000 600 400 1.000 2.200 200 500 600 1.000

Her yüz yataklık hastanenin görevli maaşları, gıda ile ilgili gereçleri ve çeşitli giderleri için toplam aylık 2 bin lira gider tahmin edilip tahsis edildi. Bu iki bin lira aylık idare ve daimî masraflar olup her hastanenin meydana getirilmesi için bir de kuruluş giderlerini düşünmek gerekiyordu. [114] Harbiye Nezâretince lüzum görülecek yerlerde hastane kurulması için mevcut askerî hastanelere yakın uygun binalar araştırılıp kiralanması, elverişli bina temini mümkün olamadığı takdirde on beşer yatak alabilecek kapasitede “döner” usulünde barakalar inşa ettirilmesi kararlaştırıldı. Her hastane için üç kat çamaşır, yatak ve cerrahî gereçler verilmek üzere hastanelere gerekli eşya ve temel ihtiyaç maddeleri, alet ve tıbbî ilaçların hazırlanması için de teknik heyetçe ülkenin alışkanlık ve ihtiyaçları dikkate alınarak bir defter düzenlendi. Yüz yataklık bir hastane için hazırlanması kararlaştırılan eşya ve edevat şunlardır:

Yatak Gereçleri Her hastaya bir adet karyola, şilte, yastık, yorgan, terlik, tükürük hokkası, üçer adet yastık yüzü, yatak ve yorgan çarşafı, el havlusu, iki hasta için bir adet baş ucuna küçük masa, kırk beş adet çeşitli şekilde lâzımlık, üç adet delikli lâzımlık sandalyesi, elli adet hasta ayaklarını ısıtmaya mahsus buyot.

Giyecek Her hasta için üçer adet gömlek, don, entari, takke, mendil Her hasta için birer adet yaralı gömleği ve aba

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Her hasta için ikişer çift çorap, fanila Her hasta için birer adet hasta kaputu [115] Doktor ve görevliler için üniforma Hademeye iş elbisesi Doktorlar için beyaz bluz Doktorlar için önlük Kızılay pazubendi

87

21 5 8 16 30

Sofra Gereçleri Her kişi için birer çorba tabağı, yemek tabağı, maşrapa, çatal, kaşık, çay kaşığı Sofra masası ve muşamba örtüleri Büyük yemek tabağı Küçük çatal, kaşık, bıçak (görevliler için) Çay ibriği ve şekerlik Çay fincanı Büyük ibrik İkişer leğen, ibrik ve çay semaveri Birer adet kahve dolabı, kahve değirmeni

3 12 54 12 24 6

Mutfak Gereçleri İkişer adet primos ocak lambası, ispirto lambası, süzgeç, elek, tuz-biber kutusu, kürek, bulaşık fırçası, altışar adet çeşitli büyüklükte kazan, tencere, sacayak, kepçe, ızgara, maşa, birer adet kıyma makinesi, et tahtası, kantar, dirhemle birlikte terazi, satır, bıçak takımı, çengel, kemik kesmek için testere, ölçek takımı, havan, 12 tahta kaşık, 5 kova

Kiler Gereçleri İçi teneke kaplı erzak sandığı [116] Büyük ekmek bıçağı, iğne iplik kutusu, makas, testere, kıskaç, keser, çekiç, testere, uyguç, burgu, kerpeten, tornavida, bel, metre kurdela, havan, cıva kutusu, iğne iplik kutusu Kova (keten bezinden) Balta, tirbuşon, elbise fırçası, kundura fırçası ve boyası Düzine sinek kâğıdı Kazma, kürek, huni Torba Çeşitli çamaşır ipi Çamaşır mandalı

4

15 2 2 4 10 6 120

88

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Hamam Gereçleri Üçer adet kol banyosu, yarım banyo İkişer adet büyük banyo, semaver, su kaynatmak için kazan Altışar adet hamam sileceği, peştamal, nalın

Mefruşat Birer adet ecza dolabı, duvar saati İkişer adet masa, hasta sandalyesi, namaz seccadesi Üçer adet çamaşır dolabı Dörder adet faraş Beşer adet şamdan, çini soba, mangal, maşa, kürek takımı Altışar adet duvar termometresi, tahta kanepe Onar adet petrol lambası, fener, süpürge Sandalye (keçeli açılır kapanır) Abdest ibriği

18 25

[117] Çeşitli Eşya Birer adet mühür, istampa kutusu, yazı takımı, takrirlik ve mektupluk kâğıt, zarf kutusu İkişer adet protokol, giriş, çıkış, muhasebe, eczacı, tabla defterleri Onar adet eşya nakli için sepet sandık, küfe, asma kilit Sırlı teneke leğen 24 Sedye 3 Çeşitli beyaz bayrak 6 Sarı bayrak 2

Tedavi Gereçleri Dörtlü sargı Vücut sargısı T şeklinde sargı Üçlü sargı Faniladan sarılmış sargı (3 metre uzunluk, 5 santimetre genişlikte) Faniladan sargı (5 metre uzunluk, 3 santimetre genişlikte) Tülbent sarılmış sargı (5 metre uzunluk, 3 santimetre genişlikte) Tülbent sarılmış sargı (5 metre uzunluk, 10 santimetre genişlikte)

25 50 20 20 50 50 500 500

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Tülbent sarılmış sargı (8 metre uzunluk, 15 santimetre genişlikte) Tülbent sarılmış sargı (10 metre uzunluk, 20 santimetre genişlikte) Keten sarılmış sargı (3 metre uzunluk, 5 santimetre genişlikte) Keten sarılmış sargı (3 metre uzunluk, 6 santimetre genişlikte) Keten sarılmış sargı (4,5 metre uzunluk, 8,5 santimetre genişlikte) Tedavi tülbendi (salollu onarlık paketlerde) Âdi tedavi tülbendi (onarlık) Tedavi tülbendi [118] 100 kilo idrofil pamuk (25 gramlık paketlerde) 30 kilo vatka pamuğu Ameliyat çarşafı Ameliyat bacak örtüsü Boyun askısı (üçlü) Boyun askısı (dörtlü) Südnine iğnesi Yara dikmek için iğne Hararet derecesi kâğıdı Fırça Kontgut, metre ölçüsü Cilt altı şırınga aleti Âtel Koltuk değneği Sağ ve sol kol ve bacak için gotiyer Gotiyer için çeşitli yastık Muşamba (1,20 genişliğinde) Tafta gome

500 50 100 400 100 100 100 600 20 20 20 40 5.000 300 800 10 1 5 80 40 40 20 500 metre 100 metre

Eczane Gereçleri Çeşitli mantar, etiket, keten ve ipek iplik Hap kutusu İlâç şişesi Süzgeç kâğıdı Karıştırmaya mahsus çam çubuk, turnusol kâğıdı, isbâh borusu Fehling ölçüsü İsbâh ölçüsü Alkol ölçüsü Balon (5 santimetre küplük)

40 400

500 gram 400 gram 1 adet 5

89

90

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[119] Kapsül (porselenden) İspirto lambası, tahta maşa, kaşe yapmak için alet Cam huni Dereceli enbûbe, porselen havan Pirinç havan İspatol, bıçak Ve ayrıca detayları defterde belirlenmiş tıbbî ilaç ve serumlar

3 1 5 4 1 3

*** Hastaneler Genel merkez heyetince her hastanenin kurulması için gerekli olan masraflar dışında idaresi için de aylık 2 bin lira kadar ödeneğe ihtiyaç olduğu ve her hastanenin altı aylık daimî giderlerinin sağlanması elzem olduğu göz önünde bulundurularak cemiyetin mevcut malî gücüne göre derhal İstanbul’da 400, Lüleburgaz’da 150, Edirne’de 200, Selanik’te 200, Üsküp’te 150, İşkodra, Yanya, Manastır ve Alasonya’da 100’er yataklık birer hastane kurulması kararlaştırıldı. Doktorları, memurları, hademesi tayin ve kadroları tanzim edildi. Tam hızla hastanelerin eşyası, edevat ve eczası tedarik edildi. Edirne’de 250, Selanik’te 200, Üsküp’te 150 yataklık birer hastane tesis edildi. Fakat diğer hastanelerin eşyaları ile görevlileri kısmen sevk edilmiş olmasına rağmen yolların kapanması yüzünden eşyalar vagonlarda, görevliler ise yollarda kaldı. Yunanistan sınırı, Yanya, Manastır, İşkodra hastaneleri eşyası ve görevlileri Avusturya Lloyd Vapuruyla sevk edilmişlerse de gittikleri iskeleler ulaşmalarından önce düşman orduları tarafından işgal edildiği [120] için çıkıp hastanelerini kurmaya muvaffak olamayarak geri dönmeye mecbur kalmışlardır. En şiddetli çarpışmalar İstanbul civarında meydana geldiği için İstanbul’da daha birçok hastanelere ihtiyaç doğdu. İkişer yüz yataklı iki hastane kurulması hakkındaki kararın genişletilmesine lüzum görüldü. Kadırga’da 230, İstanbul Üniversitesi’nde 600, Vefa Lisesi’nde 150 yataklı hastaneler teşkil edildiği gibi ardından İstanbul ve savaş hattında yedi hastane daha kurularak en yetkin doktorlardan oluşan sağlık heyetinin yetenekli ellerine emanet edildi. İngiltere’den her biri biner liraya satın alınan dört mükemmel seyyar hastaneden biri ile Kızılay hesabına tayin edilen iki İngiliz operatör ve bir ope-

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

91

ratör muavini İşkodra’ya sevk edilip katıldı. Yine bu şekilde Kızılay hesabına bir Alman Kızılhaç sağlık heyetinin Edirne’ye sevk edilip dâhil edilmesine teşebbüs edilmiş ve birçok fedakârlıklar göze alınmışsa da sağlık heyeti Sofya’ya kadar gittiği halde Bulgar Hükümeti Edirne’ye girmelerine engel olduğu için orada beklemeye mecbur kalmıştır. Edirne’ye yalnız Mütâreke esnasında İstanbul’dan bir miktar tıbbî ilaç gönderilip sokulabilmiştir.

*** Aş Mevkileri Trenle sevk edilecek yaralıların yol esnasında beslenmeleri ve acilen tedaviye ihtiyaç gösterenlerin istirahatlerinin sağlanması ve tedavisi için Avrupa’da aş mevkileri oluşturularak denendiğinde olağanüstü büyük yararları görülmesi üzerine her tarafta buna pek büyük bir önem verilmekte [121] olduğundan Kızılay Cemiyeti de bu tarz yardımın önemini takdir edip askerî sıhhiye ile müzakere ederek Çerkezköy, Çorlu, Lüleburgaz, Kuleli Bergos’ta, Pavli köyünde aş mevkileri kurulmasına karar vermiştir. Aş mevkilerinde yaralılara ekmek, çorba, çay, kahve, yoğurt, hatta icabında bisküvi verileceği için her mevki için bir memur, bir aşcı ve ihtiyaca göre birçok dağıtım hademesi tayin edildi. Çorba ve çay hazırlayıp dağıtmak için her türlü alet ve edevat, erzak temin ve lüzumunda kullanılmak üzere tedavi maddeleri verildi. Daha sonra kolera çıkması üzerine görülen ihtiyaçtan dolayı her aş mevkiine bir doktor ile ikişer buharlaştırma memuru da tayin edilmiş, alet ve gerekli ilaçlar verilmiştir. Sirkeci, Lüleburgaz, Pavli köyü aş mevkileri tesis edilip açılmışlarsa da tren hatlarının kapanması ve Bulgarların saldırıları üzerine diğer aş mevkilerinin oluşturulmasına imkân görülememiştir. Ardından görülen ihtiyaç üzerine bunlardan Lüleburgaz ve Pavli köyü aş mevkileri Ispartakule ve Ayastefanos’a (Yeşilköy) nakledildiler. Bu aş mevkileri özellikle Sirkeci’de her gün gelen yüzlerce yaralı, zayıf ve hastanın ve bir aralık binlerce koleralının beslenme işinde geceli gündüzlü cansiperane çalışmış, bu gibi kurumların yaralı, hasta ve zayıf nakliyatı esnasında gerçekten gayet etkili hizmetler ve başarılar gösterdiği sabit olmuştur.

92

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[122] Kadırga Hastanesi

*** Kadırga Hastanesi Osmanlı Kızılay Cemiyeti’nin İstanbul’da kurup açtığı hasta[123]nelerin birincisi Kadırga Hastanesi’dir. Savaşın ilan edilmesinin ardından ikinci başkan muallim Dr. Besim Ömer Beyefendi’nin idaresi altında bulunan Kadırga Doğumevi derhal yüz yataklık bir hastane haline getirildi. Kadrosu oluşturularak bütün gereçleri tamamlandı. 23 Ekim 1912 tarihinde açıldı. Ardından orada yüz otuz yatak daha kurulmak üzere 1.130 lira harcanarak en son ilmî şartlara uygun barakalar inşa edildi. 23 Ekim 1912 tarihinden Şubat sonuna değin Kadırga Hastanesi’ne 663 yaralı ve hasta alındı. Bunların 369’u yaralı ve 294’ü hastadır. Yaralılardan vefat edenler 12 ve hastaların vefatı 8 kişiden ibarettir. 454 kişi iyileşip çıktı. 187 kişi tedavi altında bulunuyordu.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

93

Kadırga Hastanesi Kadrosu Suhami Bey Papa Efendi Yahob Efendi Kapamacı Efendi Bekir Zâfir Efendi Feyzi Ahmed Efendi Jozef Efendi Cevdet Ahmed Bey Âsım Hamdi Efendi Hastanede 16 hastabakıcı, 8 hademe ve meydancı çalışmaktadır.

Baştabip Fahrî Operatör Operatör Doktor Doktor, Tıp Fakültesi’nde asistan Doktor, Tıp Fakültesi’nde asistan Tıp Fakültesi talebesinden, asistan Tıp Fakültesi talebesinden, asistan Eczacı

[124] Kadırga Hastanesi Sağlık Heyeti: Ortada İkinci Başkan Dr. Besim Ömer Bey, sağında sıra ile Operatör Papa Efendi, Operatör Muavini Kokidis Efendi, Vasilaki Efendi, Röntgen Mütehassısı Kilaidis, başkanın sol tarafında sırasıyla Operatör Yahob Efendi, Muavini Kapamacıyan Efendi, Baştabip Suhami Efendi, Dr. Bekir Zâfir Bey, diğerleri eczacı, asistanlar ve hastabakıcı hanımlar

[125] Kadırga Hastanesi’nde Ameliyat Salonu

94

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Dr. Papa Dr. Bosnalı Hamdi Memduh Efendi Dr. Kilaidis Efendi, röntgen mütehassısı Dr. Bekir Zâfir Efendi, Tıp Fakültesi’nde asistan Dr. Sıbgatullah Efendi, Tıp Fakültesi’nde asistan

Kadırga Hastanesi ve yaralılarını ziyaret etmiş olan Osmanlı ve yabancılardan hastane defterine duygularını kaydeden bazı meşhur simaların yazdıkları sözleri de buraya naklediyoruz: “İntizam ve idareye kâbiliyetimiz olmadığını düşünerek ümitsiz olurken Kadırga Hastanesi’ni ziyaretim azim ve himmet ile bizde de pek büyük şeyler yapılabileceğini ispat etti. Teselli buldum. 7 Kasım 1912 Hüseyin Cahid”

[126] Kadırga’da fahrî olarak hizmet etmiş olan hamiyet sahiplerinin isimleri: Hastabakıcılar Madam Herman, Madam Rozen, Prenses Oblonovski, Matmazel Rayaturen, Madam Ruşirden, Madam Elehristodolo, Rusyalı Muhammed Zakekemlof ’un kızı Ümmügülsüm, İsmail Yakubof ’un kızı Meryem, Rahmetullah Panaşof ’un kızı Meryem, Muhammed Zarif Ponof ’un kızı Rukiye, Zehra Hanım, Rukiye Hanım, Fatma Suzan Hanım, Ayşe Sıdıka Hanım, Hatice Hanım. “Osmanlı Kızılayı tarafından tesis ve idare edilen bu hastanede kendilerine yapılan yardımlar, kolaylıklar ve misafirperverlik karşısında Genel Hindistan Kızılay Sağlık Heyeti üyelerinin duydukları minnettarlığı tasvir etmek mümkün değildir. Başkan, ikinci başkan ve genel müfettişten hademesine kadar bütün Osmanlı Kızılay mensupları bize karşı Türklüğe [127] has bir misafirperverlik ve iltifat gösterdiler. Hastane müdürü her hususta bize fedakârca kolaylıklar göstererek kalbimizde saygın bir yer kazandı. Kendisi ihtimam ve insanlığın canlı bir simgesidir. Gerek müdürün gerek diğer görevlilerin gayretleri sayesinde Kadırga Hastanesi bizde bir sevgi ve şükran

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

95

hissi meydana getirmiştir. Genel Hindistan Sağlık Heyeti işte bu duygularla Kadırga’yı terk ediyor. Genel Hindistan Sağlık Heyeti Müdürü

Dr. M. A. Ensârî”

“Rus ve Avrupa gazetelerinde okuyup aldığım bilgiler üzerine İstanbul’a gelip de bu hastaneyi bizzat görünce üzüntülerim tamamen kayboldu. Hastanenin intizamına çalışanların nezaket ve dikkatine hayran kaldım. Müslüman kardeşlerimizin böyle dikkat ve himmetleri için son derece memnun ve müteşekkir oldum. Rusya’da Orenburg’da Vakit Gazetesi Yazarı

Fatih Kerimof ”

“Kadırga Hastanesi’ni ziyaretimizde gördüğümüz mükemmellik ve hastalara gösterilen özen ve şifa verici yardımlar özellikle dikkatimizi çektiğinden hastane sağlık heyetine karşı duyduğumuz şükran duygularını buraya kaydetmekle iftihar ediyoruz. Sahra Sağlık Genel Müfettişi General Emin

Müşaviri Tabip Tuğgeneral Wieting

Maiyetine memur Tabip Yüzbaşı Şükrü Asım”

“Kızılay’ın Kadırga Hastanesi’nde Anadolu kardeşlerimize bir yurt, yaralarını saran ve aynı zamanda onlara şefkat ve hayat veren bir yurt [128] buldum. Memleket çocuklarının hasta ve yaralı oldukları zaman bu kadar samimi ve sıcak bir yer bulmalarına pek memnun oldum. Kızılay’ın başarısını oluşturan bu hastanenin benzerlerini çoğalmış görmek isterdim. 2 Şubat 1913

Halide Edib”

“Osmanlı ve Hint Kızılaylarının müşterek çalışmasının* ürününü Kadırga Hastanesi’nde görmekle son derece memnun oldum. Bu kalbî ve ciddi çalış* Muhterem mücahit Erkân-ı Harbiye Kaymakamı Enver Bey’in hastaneyi ziyaret ettiği esnada Hindistan’dan gelmiş bulunan Hint Kızılay Sıhhiye Heyeti misafir olarak Kadırga Hastanesi’nde bulunmakta ve hastaların tedavi edilmelerine yardım ediyorlardı. Hint Sıhhiye Heyeti daha sonra seyyar çadırlarıyla Ömerli’de hastane kurmuşlardır.

96

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

manın gelecekte de maddî ve manevî yaralarımızı süratle tedavi edeceğine ümitvarım. Cenab-ı Hak her zaman, her hususta böyle fedakârca çalışıldığını görmekle hepimizi sevindirsin. 16 Ocak 1913

Erkân-ı Harbiye Kaymakamı

Enver”

“Kadırga Hastanesi müdürü ile şerefli arkadaşlarının vatan savunması uğrunda yaralı düşen kahraman askerlerin tedavisi için olağanüstü gayretler gösterdiklerini gördüğümden takdirlerimi tarif etmekten acizim. Çalışma ve gayretlerinin mükâfatını Cenab-ı Hak’tan başka kimse veremez. 26 Şubat 1913



Güney Afrika’da

Durban Kızılay Cemiyeti üyelerinden Hüseyin Davud”

[129] “Hastanede görmüş olduğumuz olağanüstü intizamdan dolayı bütün şerefli heyete teşekkürlerimizi arz eder, bu gibi müesseselerin vatanımızda çoğalmasını can u gönülden temenni ederim.



Kızılay Kadınlar Merkezi

Veznedar ve Kâtibesi Nezihe”

“Şimdiye kadar birçok vesileler olduğu, fırsatlar düşdüğü halde, Kızılay Cemiyetimize ait Kadırga Hastanesi’nin intizam ve güzel hizmetleri hakkında şu sayfalarda bir-iki kelime, birkaç cümle yazamadım. Esasen Tıp Fakültesi Doğum Kliniği olmak itibarıyla bu müessesenin doğrudan doğruya hoca sıfatıyla idarem altında bulunması ve Osmanlı Kızılay Cemiyeti ikinci başkanı da olmam hasebiyle bu arzumun yerine getirilmesine engel oluyordu. Çünkü iki şekilde de, gerçek dahi olsa beyanatta bulunmak uygun görünmeyecekti. Lâkin artık bu zannı bertaraf etmek zamanı geldi. Savaşın başlangıcından beri maharetle ve işinin ehli olarak görev yapan tıbbiye heyetiyle, yaralı ve asker hastalarımızla fedakârca ilgilenen Rusyalı hemşirelerimize ve bütün Müslüman kadınlara takdirlerimi bildirmekten ve özellikle bu müessesenin Kızılay Cemiyeti’ne verildiği zaman eksiklik ve donanımının tamamlanması

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

97

için nakden, çamaşır ve yatak hususunda gereçlerinin sağlanmasıyla birlikte yüz takım hediye ederek aynî olarak da yardımda bulunan ve bu kadar teberrulara ilâveten Kızılay Cemiyeti muhterem hanımlar kısmı birinci başkanlığını kabul ederek ayrıca himmet ve insanlık göstermekte olan Prenses Nimet Hanımefendi hazretlerine teşekkürlerimi arz etmekten kendimi alamadım.

Doğum Kliniği Hocası ve



Kızılay Cemiyeti İkinci başkanı

***

Dr. Besim Ömer”

[130] İstanbul Üniversitesi Hastanesi İstanbul’a çok sayıda yaralı gelmeye başlaması üzerine İstanbul Üniversitesi tatil edilmiş, binası hastane yapılmak üzere Osmanlı Kızılay Cemiyeti’ne bırakılmıştı. Cemiyetçe derhal karyolaları, yatakları, çamaşırları, her türlü gereçleri hazırlandı, doktor ve görevlileri tayin edilerek 31 Ekim 1912 tarihinde dört yüz yataklık bir hastane açılarak yaralı kabul edildi. Yaralı gelmeye devam ettiği ve bina da geniş olduğu için ardından iki yüz yatak daha ilâve edilerek altı yüz yatağa çıkarıldı. Hastanede açılış tarihinden Şubat sonuna kadar 2.042 yaralı ve hasta kabul edilip tedavi edilmiştir. Bunlardan 877 yaralı askerlerdir ki 501’i iyileştiği için taburlarına sevk edilmiş, 111’i malül olduklarından dolayı memleketlerine terhis edilmiş, beşi diğer hastanelere gönderilmiş, 11’i vefat etmiş, 249’u tedavi altında bulunmuştu. 1.165’i de hasta asker idi. 242’si iyileştiği için taburlarına sevk edildiler. 384’ü malül oldukları için memleketlerine, 208’i diğer hastanelere gönderildiler. 81’i vefat etti. 250’si hastanede tedavi altındadır.

Hastane Kadrosu Baştabip Dr. Ali Derviş Bey Seroperatör Dr. Fikri Paşa (Daha sonra ayrılmıştır.) Operatör Dr. İbrahim Yusuf Bey Operatör Dr. Jak Barbut Bey [131] Operatör Dr. İbrahim Hakkı Bey Tedavi doktoru Dr. Suad Bey

98

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Tedavi doktoru Dr. Bezzazyan Efendi Tabip Muavini Dr. Necmeddin Bey Tabip Muavini Dr. Arif Bey Tabip Muavini Dr. Ali Bey Tabip Muavini Dr. Nesim Şavol Efendi Masaj Mütehassısı Abdullah Yusuf Bey Sereczacı Kemal Bey Eczacı Haçik Efendi

Üniversite Hastanesi’nde fahrî olarak hizmet edenler Romanya’da yerleşmiş olan Osmanlılar tarafından kurulan Kızılay Heyeti önde gelenlerinden Dr. Kimyager Taşko Boçera Efendi, Dr. İbrahim Temo, Kostantin Soflari, Tofapetri, Yanko Mihail, Çaparanaki, Yovanesko Naum Efendilerle Asistan Cevdet, Hacı Ali ve Papa Sotiris Efendiler 8 Kasım 1912’den 1 Ocak 1913’e kadar hizmet ettiler. Osmanlı Tıp Fakültesi talebesinden: Sabri, Yakob Samuel, Yasef Selamya, Sıdkı, Ekrem, Hüsameddin, Emin Haydar, Ali Kemal, Emin Refik Efendiler. Doğu İslâm memleketleri halkından: Muhammed Kebir, Muhammed Fatih, Tevfik Nâhid, Muhammed Şerif, Abdüsselâm, Mihriban, Eyumekinas, Muhammed Şerif, Dost Can, Dr. Derviş Bey’in hanımı hanımefendi.

[132] Kızılay İstanbul Üniversitesi Hastanesi’nde bir koğuş

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

99

[133] Hastaneyi ziyaret edenler tarafından hastane özel defterine kaydedilen izlenimlerden bazıları şöyledir: “İstanbul Üniversitesi Hastanesi’ndeki yaralıları ziyaretimde hepsini rahat bir halde bulduğuma ve yaralıların gerek beslenme ve gerek tedavileri hususuna görevli ve doktorlar tarafından özen gösterildiğine memnun oldum.

13 Kasım 1912



Sadrazam Kâmil”

“Kızılay İstanbul Üniversitesi Hastanesi’nde gördüğüm intizamdan ve yaralılara karşı gösterilen iyi muamele ve tedaviden dolayı hastane tıbbî heyet ve idaresine alenen şükranlarımı arz etmeyi bir borç biliyorum. Cenab-ı Hak çalışma ve gayretlerini kabul etsin.

Üniversite Rektörü

Sami”

“Hastanenin iç hizmetleri ve diğer durumları hakkında yaptığımız gözlemler ve edindiğimiz bilgiler memnuniyet verici olduğundan özellikle teşekkürlerimizi sunarız. 24 Aralık 1912 Askerî Sıhhiye Başkanı Dr. Tuğgeneral Lambiki”

Tuğgeneral Nazif

Dr. Albay Abidin

“Hastanenin iç hizmetleri ve diğer durumları ile yaralı ve hastaların istirahat ve tedavi şekilleri memnuniyet verici olduğundan hassaten bütün çalışanlara teşekkürlerimizi sunarız. 26 Ekim 1912 Birinci Ordu Sıhhiye Müfettişi Tuğgeneral İsa Ruhi”

Sıhhiye Üçüncü Şube Üyesi Tuğgeneral Fuad

[134] “Böyle alelacele kurulmuş olan bu hastanede müdür ve bütün heyetin gösterdikleri gayret sonucu yaralıların tedavisinde görülen intizam ve temizlik biz askerlere emniyetle düşmana atılmak için daha büyük bir cesaret veriyor.

10 0

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Bu yüzden hastane heyeti ve kurucuları her halükârda iftihar etmelidirler. Çünkü vatana her iki şekilde de büyük hizmet ediyorlar. 16 Ocak 1913

Erkân-ı Harp Kaymakamı

Enver”

“Yaralı Osmanlılara İslâm ülkelerinin her tarafından uzatılan dost ve yardım eli sayesinde ihtişam kazanan Kızılay, müslüman kalplerin yöneliş yeri ve birleştikleri merkez olmuştur. Bu cemiyeti yoktan var eden ve azimli vatanseverlikleriyle bu büyük müesseseye destek olan hamiyet sahipleri ile İstanbul Üniversitesi Kızılay Hastanesi’nde görülen intizamdan dolayı tıbbî heyet ve idaresi her takdir ve övgünün üzerindedir. 1 Mart 1913

Kızılay Hanımlar Kısmı Başkanı Nimetullah Muhtar”

Vefa Hastanesi Vefa Lisesi tatil ve tahliye olunarak yerinde Kızılay Cemiyeti tarafından kurulması üstlenilen yüz elli yataklık hastanenin her türlü gereçleri tamamlanmış, sağlık ve diğer görevlileri tayin edilerek 6 Kasım 1912 tarihinde açılması ve hasta kabulüne muvaffak olunmuştur. Açılış tarihinden Mart ortalarına kadar 523 yaralı ve hasta kabul edilmiştir. Bunlardan 246’sı yaralı ve 377’si hastadır. 281’i [136] iyileşip çıkmış,

[135] Kızılay Vefa Hastanesi

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

101

yaralılardan 4’ü ve hastalardan 32 asker vefat etmiş, 64’ü tedavi altında bulunmuştu. Hastaneyi birçok kişi ziyaret etmiş, özel defterine takdirlerini ihtiva eden düşünceler yazmışlardır. Vefa Hastanesi’nde fahrî olarak hizmet eden yalnız Abdülmuttalib Mükedder ki bir süre vekilharçlık görevini yapmıştır.

Vefa Hastanesi Kadrosu Baştabip Reşid Bey Operatör Nureddin Paşa (Daha sonra ayrılmıştır.) Operatör Mehmed Emin Bey Operatör İzzet Fikri Bey Tedavi doktoru Cevdet Bey Tedavi doktoru Aziz Fikret Bey

Demirkapı Hastanesi Kolera esnasında Sıhhiye Nezâreti tarafından Topkapı Sarayı’nda, Demirkapı civarında barakalardan yapılarak kurulan 110 yataklık hastanelerde bir süre koleralı askerler tedavi edilmişse de koleranın ortadan kalkması üzerine gerekli temizliği yapılarak yaralı ve hasta kabulüne de başlanmıştı. Daha sonra Sıhhiye Nezâreti görev ve tahsisatı bittiği için hastaneyi kapatmak zorunda kalınca Osmanlı Kızılay Cemiyeti 14 Şubat 1913 tarihinde bu hastaneyi de üstlenerek bir sağlık heyeti kurdu.

***

[137] Kızılay Vefa Hastanesi Sağlık Heyeti

10 2

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[138] Muhacirler Hastanesi İstanbul’da barakalar ve camilere yerleştirilmiş olan muhacir hastalarından bir kısmının sakin oldukları yerlerde tedavileri mümkün olamadığı görüldüğünden Kızılay Cemiyeti tarafından tayin edilen gezici doktorların görevleri devam etmek üzere muhacirlere ait bir de hastane kurulması karar altına alınmıştır. Bu maksatla Parmakkapı’da bulunan Erzurum Valisi Reşid Paşa’nın konağı kiralanarak ve bütün gereçleri tamamlanarak 8 Şubat 1913 tarihinde açılmıştır. Hastane erkek ve kadınlara mahsus olmak üzere iki kısım halinde yüz yataktan meydana gelmektedir. Mart ortasına kadar kadınlar kısmına 258 hasta alınmış, 201’i şifa bulmuş, 16’sı vefat etmiştir. Erkek kısmına 98 hasta girmiş, 76’sı şifa bulup çıkmış, dördü vefat etmiştir.

Hastane Kadrosu Baştabip Dr. İbrahim Bey Tedavi doktoru Feyzullah Bey Tedavi doktoru Cemal Bey Eczacı Mehmed Hâmid Efendi Kâtip Ali Galib Bey

Dört kadın, beş erkek hastabakıcı ve ikisi kadın biri erkek olmak üzere üç hademe çalışmaktadır. Hamiyet sahiplerinden Pakize Hanım fahrî olarak hastabakıcılık hizmetini üstlenmiş ve iyi bir şekilde yerine getirmiştir.

***

[139] Kızılay Vefa Hastanesi’nde bir koğuş

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

10 3

[140] Ispartakule Hastanesi Bu hastane orduda kolera çıkması üzerine koleralı mıntıkalara yardım için seyyar kolera hastanesi şeklinde kurulmuş, koleranın ortadan kalkmasının ardından yaralı ve hasta kabul etmeye başlamıştır. Hastanenin tamamı 27 çadırdan oluşmuştur. Bunlardan dördü Almanya’dan getirilmiş, her biri muntazam karyolaları ve masa takımlarıyla beraber on beş hasta ve mevkileri ayrılmış iki hastabakıcıyı içine alacak derecede büyük, iki katlı, pencereli, en son sistem mükemmel çadırlardır. Aynı şekil ve düzende, fakat her biri onar hasta içine alan diğer iki çadırdan biri salgın hastalıklara tahsis edilmiş, diğeri erzak ambarı yapılmıştır. Bunlardan başka bir eczane çadırı, altı görevli çadırı, sekiz direkli büyük yemekhane çadırı ve aşhane haline getirilen çadır vardır. Ispartakule Hastanesi 9 Ocak 1913’te hazırlanıp açıldı. Mart ortasına kadar 237 yaralı ve hasta kabul etti. Bunlardan 22’si yaralıdır. Yaralılardan biri ve hastalardan yedisi vefat edip geri kalanları iyileşti. Bu hastaneye bağlı bir de aşhane mevcuttur. Çeşitli yerlerden trenlerle İstanbul’a sevk edilmek üzere gelen yaralı, zayıf ve güçsüzlerin bekletilme esnasında korunaklı bir yerde bulunmaları ve kendilerine çorba ve çay verilmesi için kurulan aşhane de birçok geniş çadırlardan oluşmuştur.

[141] Hastane Sağlık Heyeti Baştabip Operatör Aziz Bey Tedavi doktoru Dr. Safvet Bey Tabip Muavini Dr. Mehmed Lütfi Bey Tabip Muavini Dr. Sırrı Bey Eczacı Solon Efendi Eczacı Muavini Abdülkerim Efendi İdare Memuru İsmail Hakkı Efendi Kâtip Bekir Sami Efendi

***

10 4

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Hadımköy Hastanesi Bu hastane kolera münasebetiyle 18 Kasım 1912 tarihinde yüz elli yataklık olarak seyyar hastane çadırlarıyla kurulmuştu. Her türlü edevat ve antiseptik ilaçlar, buharlaştırma aletleri, kimyevî temizlik için çeşitli aletler ve suların sterilizasyonu amacıyla birçok semaverler verildi. Buharlaştırma memurları tayin edildi. Yalnız koleralılar kabul edildi. Ardından barakalarla 250 yataklık geniş bir hastane haline getirildi. Daha sonra koleranın ortadan kalkması ve kış mevsiminin şiddetle etkisini göstermeye başlaması üzerine barakalar yapılarak yaralı hasta kabulüne başlanıp hizmete devam edildi. Hastane kuruluşundan Mart ortasına kadar çadırlarda koleralılardan, ardından ayrı çadırlarla barakalarda yaralı ve zayıflardan toplam 1.669 hasta ve yaralı kabul edip tedavi etmiştir. Bunlardan yalnız 33’ü yaralıdır ki, tamamı iyileşmiştir. Hastalardan 1.607’si şifa bulurken, sadece 93 kişi vefat etmiştir.

[142] Kızılay Vefa Hastanesi Ameliyathanesi

[143] Hastaneyi ziyaret ederek özel defterine izlenimlerini yazan önemli zatlardan bazılarının sözlerini naklediyoruz: “Osmanlı Kızılay Cemiyeti’ni ziyaretim esnasında gördüğüm intizam ve şefkat eserlerinden ve hemşehrilerimin yaralı olan silâh arkadaşlarıma karşı

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

10 5

gösterdikleri âlicenapça dikkat ve özenlerinden dolayı takdir ve teşekkürlerimi sunarım. 21 Mart 1913 Başkomutan Vekili General Ahmed İzzet

Erkân-ı Harbiye Başkanı General Mehmed Hâdi

Erkân-ı Harbiye İkinci Başkanı Tuğgeneral Ziyaeddin

Şube Müdürü Albay Ali Rıza”

Hadımköy’de Kızılay Seyyar Hastanesi

Genel Merkez’e çekilen telgraf: “Hastanenizi ziyaretim esnasında görevlilerin yaralılara karşı [144] gösterdikleri dikkat ve özenden ve bu vesile ile orduya yaptığı hizmetlerinden dolayı muhterem cemiyetinizi tebrik ederim. 23 Mart 1913



Çatalca Ordusu Komutanı Abuk Ahmed”

“5 Ocak 1913 tarihinde Hadımköy Kızılay Hastanesi’ne gerçekleşen ziyaretimizde doktor ve görevlilerin hastaların tedavi ve istirahatlerini sağlamak için üstlerine düşen vazifelerini gayret ve sebat ile yaptıkları görüldü. Şahit

10 6

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

olunan durumun intizamından dolayı hastane heyetine takdirlerimizi sunarız. 7 Ocak 1913 Çatalca Ordusu Sıhhiye Müfettişi Tuğgeneral İbrahim Abdüsselâm

Çatalca Ordusu Sıhhiye Menzili Müfettişi Binbaşı Ali Galib”

“Hadımköy’de muhterem Osmanlı Kızılay Cemiyeti tarafından kurulup açılan hastane barakalarını teftiş ettiğimizde temizlik, hastalıkların teşhisi ve hastaların istirahatlerinin yolunda olduğunu büyük bir sevinçle gördük. Bundan dolayı cemiyetin muhterem heyetine ve özellikle hastanenin bütün doktorlarıyla diğer görevli ve çalışanlarına takdirlerimizi sunarız. 24 Mart 1913

Genel Karargâh Sahra Sıhhiye Müfettişi Tümgeneral Emin

Tuğgeneral Müşavir Wieting”

[145] Hastane Kadrosu Baştabip Burhaneddin Bey Operatör Servet Bey Tedavi doktoru Ahmed Bey Tedavi doktoru Moiz Efendi Eczacı İzzet Nazif Efendi Eczacı Zeki Bey İdare Memuru Fuad Samih Bey Kâtip İsmail Efendi Asistan Şemseddin Bey Başhastabakıcı Nureddin Hakkı Bey

Ayrıca 8 hastabakıcı ve 4 hademe mevcuttur.

*** Ayastefanos Hastanesi Londra’dan getirilen mükemmel çadırlarla seyyar hâlinde kolera hastanesi olmak üzere 30 Kasım 1912 tarihinde Ayastefanos’ta Ponta mevkiinde tesis edilerek açıldı. Başlangıçta yüz yataklık idi. Koleranın ortadan kalkması üzerine bu hastane de yaralı ve hasta kabulüne başlayarak görev yapmaya devam

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

107

etti. Çevresinde İngiliz Kızılhaç Sağlık Heyeti tarafından kurulup daha sonra terk edilmiş olan barakalardaki hastaneyi de alarak biri yüz, diğeri 40 yataklık olmak üzere iki kısımdan oluşan geniş bir hastane haline girdi. Mart ortasına kadar 343 hasta kabul etti. Bunlardan yalnız beşi yaralıdır. Hastanelerde 40 vefat meydana geldi. 303’ü iyileşerek çıktı. 1913 senesine 14 hasta devredilmiştir. [146] Hastaneyi Genel Karargâh Sahra Müfettişi General Emin Paşa, Tuğgeneral Wieting Paşa, Bahriye generallerinden emekli Ahmed Paşa ile diğer birçok büyük zat ziyaret ederek özel defterine takdirlerini içine alan düşünce ve izlenimlerini Hadımköy Hastanesi’nde hasta kaydetmişlerdir. nakliyat arabası

Hastane Kadrosu Baştabip Mehmed Emin Bey Tedavi doktoru İskender Bey

[147] Kızılay Ayastefanos Seyyar Hastanesi [148] Operatör Muavini Emin Efendi Muavin Serkiz Kalost Efendi Asistan Halil Fahreddin Efendi İdare Memuru Salih Efendi

***

10 8

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Selanik Hastanesi Selanik’te iki yüz yataklık bir Kızılay Hastanesi kurulması kararlaştırılmasıyla yapılan müracaat üzerine yeniden inşa edilmiş geniş ve mükemmel yatılı İttihat ve Terakki Mektebi binası hastane yapılarak derhal gereçleri tamamlandı. Yaralı asker kabulüne başlandı. Selanik istilâ edildiği zaman hastane yaralı ve hastayla dolu idi. Yunan ve Bulgar subayları buranın Kızılay’a ait olduğunu dikkate almayıp göstermeye mecbur oldukları hürmeti unutarak hastaneyi zapt etmeye teşebbüs etmişlerse de operatörü Mösyö Dreyfus’un yabancı olması ve insanlık adına konsolosların arabuluculuğunu istemesi üzerine hastanenin devam etmesini sağlamayı başardı. Yaralılar yavaş yavaş iyileşip çıkmışlarsa da hastane, esir düşen hasta Osmanlı askerleriyle bir hayli Müslüman muhacir hastayı kabul edip tedavi etmeye başlamıştır. Henüz bir istatistik cetveli alınamadığı için hastanenin bugüne kadar tedavi ettiği yaralı ve hastalar hakkında bilgi veremiyoruz.

[149] Hastane Kadrosu Müdür Dr. Nazım Bey Baştabip Dr. Rıfat Efendi Operatör Mösyö Dreyfus Tedavi doktoru Dr. Ziya Şadi Efendi Tedavi doktoru Dr. Koçano Efendi Tabip Muavini Dr. Salih Efendi Tabip Muavini Dr. Mustafa Efendi Kâtip Edhem Efendi Vekilharç Mehmed Efendi Ambar Memuru Hasan Efendi Eczacı Edhem Efendi Mu‘kim Yorgi Efendi

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

10 9

Kızılay Ayastefanos Hastanesi Sağlık heyeti: Ortada fesli Baştabip Emin Bey, sağında Dr. İskender Ahmed Bey, solunda Asistan Kalost Efendi

[150] Beşi hanımlardan olmak üzere 12 hastabakıcı istihdam edilmiştir. Hukuk Fakültesi ile diğer okul talebelerinden 25 öğrenci fahrî olarak hizmet etmiştir.

*** Edirne Hastanesi Edirne’de derhal iki yüz yataklık bir Kızılay Hastanesi kurulması amacıyla bir yer temin edip hazırlamak üzere savaşın ilânından önce, daha Eylül ayı içinde Kızılay Genel Merkez üyelerinden Dr. Bahaeddin Şakir Bey delege sıfatıyla Edirne’ye gönderilmişti.

Ayastefanos Seyyar Hastanesi’nde bir çadırın içi

110

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[151] Bahaeddin Bey’in girişimleri üzerine istasyon civarında üç yüz yatak alabilecek geniş bir bina olan Küçük Zâbitân Mektebi Kızılay’a tahsis edilmiştir. İstanbul’dan derhal yatak, çamaşır ve diğer hastane gereçleri temin edilmiş, doktor ve mumurlar tayin olunarak vagonlara konulmuşsa da demiryolu hattının bozulması üzerine bunların Edirne’ye ulaştırılması mümkün olamamıştır. Dr. Bahaeddin Şakir Bey’e Osmanlı Bankası poliçesiyle 2 bin liralık bir ödenek verilerek hastane gereçlerinin derhal Edirne’de temin edilmesi, doktor ve gerekli memurlarının tayini için yetki verildiğinden hastane açılmıştır. Edirne kuşatma altında kaldığı süre içinde hastanemiz hakkında ayrıntılı raporların alınması mümkün olamamış, sadece telsiz-telgrafla aşağıdaki bilgiler alınabilmiştir: “Karyola, çamaşır, yatak vs. gibi gereçler ve eşyaya artık ihtiyacım kalmadı. Kısmen yardım, kısmen satın alma şekliyle temin ettim. Fahrî olarak hizmet eden ve insanlık eden altı şvester aldım. Kâtip, aşcı, kapıcı her şeyi buldum. Hastanemiz düzenli olarak görev yapıyor, büyük hizmetler gösteriyor. 30 Ekim 1912 Bahaeddin” “Şimdiye kadar hastaneye 650 yaralı girerek 30’u vefat etmiştir. 440’ı şu anda hastanededir. Geri kalanları iyileşerek çıkmışlardır. 1.800 lira nakdimiz ve erzakımız vardır. 30 Ekim 1912

Bahaeddin” [152] “Hastanemizde bugün 113 yaralı ve 19 hasta tedavi altındadır. Bunların beş-onu müstesna tamamının on beş güne kadar iyileşecekleri ümit edilmektedir. 23 Aralık 1912 Bahaeddin”

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

111

“Hastanemizin civarına gülleler düşüyor ise de iki yüz hastayı barındıracak korunaklı yerler yapılmıştır. 13 Şubat 1913 Bahaeddin” “Hastanemiz için erzak, ilâç ve 300 lira nakdim mevcuttur. Mevcut 243 hastanın sağlık durumu iyidir. Kızılay’ın iştirakiyle kurulan Kışlık Hediye Komisyonu 10.350 pamuklu gömlek hazırlatıp dağıttırmıştır. 15 Mart 1913

Bahaeddin”

***

Üsküp Hastanesi Üsküp’te kurulacak hastane için cemiyetin muhterem başkanı Hüseyin Hilmi Paşa hazretleri şehrin merkezinde sahip oldukları geniş binayı hamiyeten bedelsiz olarak Kızılay’a terk ve tahsis buyurduklarından binaları işgal eden Askerî Kulübü ve Vatan Gençleri Kulübü heyetlerinden tahliye ile derhal hastane haline getirmek üzere Baştabip Tevfik Rüşdü Bey gönderilmişti. Tevfik Rüşdü Bey savaşın ilânından önce Üsküb’e ulaşarak teşebbüslere başladı. Binalar tahliye edildi. Lise’den ödünç alınan yüz karyola kurularak yatak ve yorgan gereçleri tamamlandı. İstanbul’dan [153] gönderilecek doktor ve memurlarla gereçlerinin gelmesini bekleyerek hastane açıldı. Üsküp eşrafından Kumbaracızâde Kemal Bey’in himmet ve yol göstermesiyle bütün gereçleri süratle tamamlandı. Halktan bazı hamiyet sahiplerinin fiilî yardımlarıyla Kumanova Savaşı’nın ardından 120 yaralı asker kabul edildi. Ertesi gün hastane yataklarının yüz elliye çıkarılması zorunda kalındı. Lise öğrencilerinden yirmi talebe hastabakıcılık görevini üstlendiler. Sıhhiye Müfettişi Mahmud Bey ile Operatör İstavridis Efendi görevlendirilerek işe başlattırıldılar. Kumanova hezimetinin ardından Üsküp tahliye edilip hükümetsiz kaldığından Tevfik Rüşdü Bey sebat etti. Kızılay Hastanesi görevine devam etti. İki Fransız madamı, hastabakıcılık görevini üstlenmekle iyi insanlık örneği gösterdiler.

112

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Sırp komiteciler şehre girince Kızılay Hastanesi’ne e saldırmaya kalkışmışlarsa da orada bulunan iki Fransız hastabakıcı madamı himaye için gelen konsülato kavasının müdahale ve savunması sayesinde hastane bir vahşi bir saldırıdan kurtarılabilmiştir. Daha sonra Sırp Hükümeti Cenevre Sözleşmesi hükmüne uyarak Osmanlı Kızılay Hastahanesi’nin görevine devam etmesine müsaade ettiğinden hastanenin kadrosu yeniden düzenlendi. Yaralı Osmanlılar iyileşerek hastaneden çıktıkça yerlerine Sırp askerinin yaralı ve hastaları kabul edildi. Sırplıların öldürüp veya yaralayıp sokaklara attıkları Müslüman halkın yaralılarından toplanılabilenler de hastaneye alınıp tedavi edildi. [154] İşgalden yirmi gün sonra hastanede hiç Osmanlı yaralı kalmamış olduğundan Osmanlı Kızılay Heyeti’nin görevi sona ermiş oluyordu. Doktorlar ve çalışanların ücretleri ödenerek hastane Sırp Ordusu Sıhhiye Müfettişi Şuşfaluviç’e devir ve teslim edildi. Tam bir ay süreyle görev yapabilen Üsküp Kızılay Hastanesi’ne 120 asker ve 31 Osmanlı vatandaşı yaralı kabul edilmiştir. Bunlardan beşi vefat edip geri kalanları iyileşerek hastaneden çıkmıştır.

Hastane Kadrosu Baştabip Dr. Tevfik Rüşdü Bey Operatör İstavridis Efendi Operatör Karayel Efendi Tedavi doktoru Mahmud Bey Tedavi doktoru Kazez Efendi Tedavi doktoru Safvet Efendi Eczacı Virli Efendi Başhastabakıcı Ahmed Şevki Bey (Dönüş esnasında Yunanlılar tarafından esir edilmiştir.)

Lise öğrencilerinden yirmi talebe, iki Fransız ve iki Alman madamı hastabakıcılık görevini fahrî olarak yapmışlardır.

***

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

113

Gelibolu Hastanesi Mütâreke’den sonra savaşın tekrar başlaması ve Bolayır taraflarında çarpışmaların başlayacağının anlaşılması üzerine Kızılay Cemiyeti tarafından derhal bu taraflara süratle kurulmasına girişilen hastanelerden

[155] Gelibolu Hastanesi önünde sağlık heyeti: Ortada oturan Baştabip Operatör Rasim Ferid Bey, sağında Dr. Sedad ve İhsan Arif Beyler, solunda Dr. Behçet Sabit ve İdare Memuru Tahsin Beyler

[156] biri de Gelibolu Hastanesi’dir ki, sağlık heyeti tayin edilip bütün gereçleri tamamlanarak 13 Ocak 1913 tarihinde İstanbul’dan Gelibolu’ya sevk edilmiştir. Gelibolu’da hastane olmaya elverişli bulunan kız mektebi binasına elli yatak yerleştirilip eczane ve ameliyathane kurulmuş ve hastanenin karşısında bulunan bir ev de doktor ve memurların ikâmetine tahsis edildikten sonra 19 Ocak’ta açılarak hasta kabulüne başlanmıştır. Kısa bir süre sonra hastaneye çok sayıda yaralı gelmeye başlaması ve elli yatağın yeterli olamayacağının anlaşılması üzerine yetmiş yatak alabilen Fransız Kız Mektebi ile Erkek Mektebi’nin bir kısmı hastane haline getirildi. Mektepte bulunan dört rahip ile üç rahibe de fahrî olarak hastabakıcılığı üstlendiler. 18 Şubat 1913 tarihinde bütün gereçleri tamamlanarak yetmiş yatak daha ilâve edildi. 120 yatağa çıkarıldı. Şubat ortalarına kadar 104 yaralı ve 8 hasta kabul edildi. Bunlardan bir subay ile beş er vefat etti, 27’si iyileşip çıktı, 64’ü İstanbul’a sevk edildi.

114

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Hastane Sağlık Heyeti Baştabip Operatör Dr. Rasim Ferid Bey Tedavi doktoru Dr. Sedad İhsan Bey Operatör Muavini Behçet Sabit Bey Tabip Muavini İhsan Arif Bey Eczacı Eflatun Efendi İdare Memuru Tahsin Bey Depo Memuru ve Vekilharç Hamîd Efendi

Altı hastabakıcı vardır. [157] Gelibolu Fransız Katolik Mektebi rahiplerinden ruhban heyeti başkanı Peraklema, Rahip Petbursi, Rahip Bereten ile Kızlar Mektebi Müdiresi Rahibe Faliksiz, Rahibe Stefan, Beatiris ve Sırrı Paşazâde Elektrik Mühendisi Kâmuran Bey fahrî olarak hastabakıcılık yapmışlardır. Hastane defterine ziyaretçiler tarafından kaydedilen izlenimlerden bir kısmı şöyledir: “Gelibolu Kızılay Hastanesi’ni gezdiğimde intizam ve temizliğini ve görevli memurlarının çalışma ve gayretlerini gerçekten takdir ve teşekküre değer gördüm. 22 Şubat 1913

Akdeniz Boğazı



Kuvâ-yı Umumiye Komutanı



General Hurşid”

“Kızılay Cemiyeti tarafından Gelibolu’da Dr. Operatör Rasim Ferid Bey’in başkanlığında kurulan hastaneyi ziyaret ve teftiş ettim. Gerek intizam, faaliyet, idare ve temizlik hususunda ve gerek tıbbî hassasiyet ve özenlerini takdire lâyık gördüm. Rasim Ferid Bey’e ve mesai arkadaşları olan efendilere teşekkürlerimi sunarım. 23 Şubat

Gelibolu Kuvâ-yı Umumiye



Sıhhiye Müfettişi



Albay Fuad”

***

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

115

Çanakkale Hastanesi Bu hastane Gelibolu mıntıkasında savaşın başlamasından sonra kuruldu. İstanbul’dan tayin edilen sağlık heyeti bütün gereçleriyle yerine gönderilerek hastane 21 Ocak 1913 tarihinde Çanakkale Mülkiye Lisesi ile İttihat ve Terakki Kulübü’nde 230 yataklık olmak üzere tesis edilip açılmıştır.

[158] Gelibolu Hastanesi’nde bir koğuş

[159] Bu hastane Mart ortasına kadar 521 yaralı ve hasta tedavi etmiştir. Bunlardan 223’ü yaralı ve 298’i hasta idi. Dördü yaralılardan ve ikisi hastalardan olmak üzere 6 vefat oldu. 325 asker iyileşerek çıktı.

Sağlık Heyeti Baştabip Tevfik Rüşdü Bey1 Operatör Adoridis Efendi Tedavi doktoru Yusuf Ziya Efendi Tedavi doktoru Ahmed Efendi İdare memuru Kenan Bey Vekilharç Kadri Efendi Kâtip Hento Kasbi Efendi

*

İki asistan ile sekiz hastabakıcı ve aşçılarla beraber yirmi hademe

*** * Daha sonra İstanbul’da görevlendirildiği için yerine Hasan Fehmi Bey tayin edilmiştir.

116

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Seyyar Hastane Askeri Sıhhiye’den gösterilen lüzum ve İdare Heyetince 11 Şubat [160] 1913 tarihinde alınan karar üzerine Onuncu Kolordu’yu takip etmek üzere İngiltere’den getirilmiş, her türlü gereçleri mükemmel çadırlarla yüz yataklık bir seyyar hastane kurulmuş, kadrosu da tecrübeli Kızılay doktor ve memurlarından seçilip tanzim edilerek Kızılay’ın Cambridge Hastane Vapuru’yla 20 Şubat tarihinde Gelibolu’ya sevk edilmiştir. Hastane geçici olarak Gelibolu’da Ermeni Mektebi’ne yerleştirilmişti. Doktorlar kendilerinin bir tarafa gönderilmelerini bekleyerek Ermeni mahallesindeki fakir hastaların tedavisiyle ilgilenmiş, halkın takdir ve teşekkürlerini kazanmışlardır. Ardından hastanenin Menderes mıntıkasına nakledilmesi Gelibolu Kolordu Komutanlığı’ndan bildirilmesi üzerine 5 Nisan 1913 tarihinde hastane Menderes tarafına gönderilmiştir.

Hastane Kadrosu Baştabip ve Operatör Hasan Fehmi Bey Operatör Muavini Ertuğrul Bey Tedavi doktoru Receb Hayri Efendi Tedavi doktoru Mustafa Kâzım Efendi Eczacı Mehmed Ulvi Efendi İdare Memuru Şevket Bey Kâtip İbrahim Hakkı Efendi

Bir asistan, yedi hastabakıcı, on hademe istihdam edilmiştir.

*** [161] Cambridge Hasta Nakliye Vapuru Mütâreke’den sonra tekrar başlayan savaşın önemli bir kısmı Gelibolu taraflarında cereyan ettiğinden Kızılay tarafından Gelibolu ve Çanakkale’de birer büyük sabit hastane ile bir de seyyar hastane kurulmuştur. Bu birinci hat hastanelerinde toplanacak yaralı ve hastaların İstanbul’a nakli pek elzem görüldüğünden nakliyat için bir vapur hazırlanması kararlaştırılmıştır. Osmanlı Seyr ü Sefâin Genel İdaresi ile 7 Şubat 1913 tarihli yapılan anlaşma hükmüne göre Cambridge Vapuru, Osmanlı Kızılay Cemiyeti’nin emrine verilmiştir. Kömür vs. gibi her türlü gereçlerinin hazırlanması Kızılay

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

117

Cemiyeti tarafından üstlenilmiş olan vapurda gerekli değişiklik ve düzenlemeler derhal yapılıp tamamlanarak 350 yaralı kabul edip tedavi edecek şekilde doktor ve memurları tayin edilmiş, vapur 7 Şubat Cuma günü akşamı birinci seferini yapmak üzere İstanbul’dan Şarköy’e doğru hareket etmiştir. Vapur birinci defada Gelibolu’dan aldığı 198 yaralıyı sağ salim İstanbul’a ulaştırmıştır. Ancak ikinci seferinde Çanakkale’den 540 yaralı, biçare ve zayıf bindirilmiştir. Bu izdiham sonucunda yaralılar haliyle sıkıntılar çektiğinden azamî üç yüz elliden fazla yaralı bindirilmemesi için gerekli tedbirler alınmıştır. Vapurda yaralı ve hastaların yirmi dört saatten fazla kalması yüzünden yol esnasında tedavi ve bakıma ihtiyaç görülmesi pek muhtemel olduğu [162] için vapurda bir sağlık heyeti görevlendirildiği gibi aşçıları da tayin edilip mutfak gereçleri hazırlanmıştır.

Kızılay Çanakkale Hastanesi

Cambridge Sağlık Heyeti Kadrosu Baştabip Dr. Şevket Bey Operatör Akif Tevfik Bey Eczacı Yaver Efendi İdare Memuru Cevdet Efendi Kâtip Ali Efendi

Vapurda on beş hastabakıcı ile aşçı ve hademe vardır.

118

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

***

[163] Osmanlı Kızılay Cemiyeti tarafından doğrudan doğruya tesis ve idare edilmeyen, ancak cemiyetin tesis ve idaresine iştirak edip yardım ettiği bir kısım hastaneler vardır. Bunlar şu şekildedir:

Taşkışla Hastanesi Askeriye tarafından hastane haline getirilmiş olan Taşkışla 2 bin yatak kapasitelidir. 2 Kasım 1912 tarihinde hazırlanıp açılmış ve hasta kabulüne başlamış olan bu büyük hastane birçok şubelere ayrılmıştır. Bazı kısımlarındaki yaralı ve hastaların tedavileri, yabancı Kızılhaçlar tarafından İstanbul’a gönderilmiş veya burada büyükelçiliklerce teşkil kılınan Kızılhaç Yardımcı Sağlık Heyetleri taraflarından üstlenmiştir. Bu hastanenin giderleri Harbiye Nezâreti tarafından ödeniyor, yatak takımları ve çamaşır gereçleri ile edevat ve tıbbî ilâçları için Kızılay tarafından binlerce parça eşya verilerek yardım yapılıyordu. Ancak Şubat ortasından itibaren hastanenin yiyecek giderlerinden başka süt, yoğurt, tıbbî ilâç, tedavi malzemeleri, yatak, çamaşır gereçleri, yakacak ve diğer bütün giderleri Kızılay Cemiyeti tarafından üstlenilerek birçok hastabakıcı ile gerek duyulan memurlar ilâve edilmiştir. 5 Mart 1913 tarihine kadar hastaneye 5.481 yaralı ve hasta giriş yapmıştı.

*** [164] Kandilli Hastanesi Kandilli’de bazı yardımseverler tarafından yapılan vatanperverlik teşebbüsleri ile Prens Celâleddin Bey’in sarayının Ağalar Dairesi elli yataklık bir hastane haline getirilmiş, 7 Kasım 1912 tarihinde açılarak Şubat ortalarına kadar hamiyet sahiplerinin yardımlarıyla idare edilmiştir.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

119

Kızılay Çanakkale Hastanesi Sağlık Heyeti: Ortada Baştabip Tevfik Rüşdü Bey

Kızılayce bu hastaneye daha önce de çamaşır ve ilâçlar vermek şeklinde yardım edildiği gibi Şubat ortasından itibaren hastanenin bütün giderleri cemiyet tarafından üstlendi. [165] Hastaneye Mart ortasına kadar 114 yaralı kabul edilmiş, bunlardan yalnız 5’i vefat etmiştir.

Sağlık Heyeti Operatör Topçuyan Efendi Tabip Rıza Abud Bey Eczacı Mösyö Şetder

Bu zatlardan başka Kandilli yardımsever halkından Giritli Hasan Rıfat ve Mehmed Ali ve yüzbaşılıktan emekli İmamzâde Nazif Beylerle Eyüb Ağa, Hacı Şerif Ağa ve iki sör, bazı İngiliz ve Fransız insanlıkperver kadınlar da fahrî olarak hastabakıcılık yapmışlardır.

*** Şişli’de Klimov Hastanesi Şişli’de Süvari Karakoluyla karşısındaki Rıza Bey Konağı’nda Dr. Klimov’un insanlıkperver yardımlarıyla kurulmuş olan bu hastane Kasım ortasında açılmış, yaralı ve hasta kabulüne başlamıştır. Başlangıçta 45 yatak kapasiteli olarak tesis edildiği halde, daha sonra 60 yatağa çıkarılmıştır.

12 0

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Hastanenin kurulma ve daimî giderleri Dr. Klimov’un İstanbul, İngiltere ve Hindistan’da iyilikseverliklerine başvurduğu hamiyet sahiplerinin yardımlarıyla ödenmiş, Kızılay Cemiyeti tarafından da eşya ve gereçleri verilerek destek ve yardımda bulunulmuştur.

[166] Kızılay Çanakkale Hastanesi’nde bir koğuş

[167] Mart ortasına kadar hastanede 155 yaralı ve hasta tedavi edilmiştir.

Hastane Sağlık Heyeti Baştabip Dr. Klimov İkinci Tabip Dr. Schmit Tabip Muavini Tıbbiye son sınıf öğrencilerinden Sehak Efendi

Üç kadın ve dört erkek hastabakıcı

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

121

[168] 6 YARDIMCI SAĞLIK HEYETLERİ İstanbul’da Kurulan Hastaneler – Teşvikiye Hastanesi – Bebek Hastanesi – Kadıköy Hastanesi – Moda’da Şifa Hastanesi – Erenköy Hastanesi – Dışarıdan Gelen Yardım Sağlık Heyetleri: Mısır Kızılayları – Hind Kızılayları – Romanya Kızılayı – İngiliz Kızılayı – Romanya, İngiliz, Almanya, Avusturya ve Macaristan, Belçika, İsveç, Amerika, Hollanda, Fransa, Rusya Kızılhaç Sağlık Heyetleri – Diğer Hastanelerde Münferit ve Fahrî Olarak Hizmet Eden Hamiyet Sahipleri İstanbul’a çok sayıda yaralı gelmeye başlaması üzerine mevcut askerî hastanelerle Kızılay Cemiyeti müesseseleri yeterli gelmediğinden Askerî Sıhhiye tarafından birçok kışla ve karakol hastane haline getirilmiştir. Osmanlı Kızılay Cemiyeti tarafından da mevcut hastaneler genişletilmekle beraber yeniden hastaneler yapılmasının yanı sıra kudretli Padişah ile büyük hamiyet sahipleri taraflarından da özel hastaneler kurularak yaralılar kabul edilip tedavi edilmiştir. İstanbul’da özel olarak yapılan sağlık kurumları hakkında elde edebildiğimiz bilgiler aşağıdaki şekildedir:

*** [169] Teşvikiye Hastanesi Osmanlı askerlerinin en şefkatli ve merhametli babası olan Padişah, yaralıların tedavilerine yardım etmek, her türlü gideri kendi şahsî parasından ödenmek üzere özel bir hastane kurulmasını ferman buyurduğundan mükemmel ve her türlü ihtiyaçları temin edilen 100 yataklık Saray-ı Hümâyûn Hastanesi 2 Kasım 1912 tarihinde açıldı. Bu hastanede Mart ortasına kadar 276 yaralı tedavi edildi. Bunlardan 274’ü ameliyat edilerek iyileşti. Yalnız 2 kişi vefat etti.

12 2

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Fahrî olarak hizmet eden genel sağlık heyeti ve memurlar İdare Komisyonu Hazine-i Hâssa Genel Müdürü Hacı Hâfız Fevzi Beyefendi Padişah Baştabibi Hayri Beyefendi Hazine-i Hâssa Muhasebecisi ve Hazine-i Hümâyûn Kethüdası Ahmed Refik Beyefendi Mefruşât-ı Hümayun Müdürü Hacı Akif Beyefendi Hazine-i Hâssa Tahrirat Müdürü Ziya Bey Hazine-i Hâssa Muhasebe Müdürü İsmail Bey

Sağlık Heyeti Padişah Baştabibi Albay Hayri Beyefendi Mâbeyn-i Hümâyûn doktorlarından Albay Cemil Beyefendi Mâbeyn-i Hümâyûn doktorlarından Albay Nazif Beyefendi Mâbeyn-i Hümâyûn doktorlarından Kaymakam Hacı Ahmed Bey Mâbeyn-i Hümâyûn doktorlarından Binbaşı Halid Şâzi Bey [170] Ertuğrul Vapuru Tabibi Hüsnü Bey Padişah maiyetinde Piyade ve Süvari Bölükleri Doktoru İbrahim Hakkı Bey

Operatörler Muallim Operatör Cemil Paşa Operatör Hâzım Bey

Sabah Tedavilerine Devam Eden Doktorlar Mâbeyn-i Hümâyûn doktorlarından Taytas Efendi Mâbeyn-i Hümâyûn doktorlarından Olambiyus Efendi Mâbeyn-i Hümâyûn doktorlarından Göz Doktoru Gabir İlidis Efendi Mâbeyn-i Hümâyûn Diş Tabibi Ayanyan Efendi

Eczacılar Mâbeyn-i Hümayun Birinci Eczacısı Hasan Bey Mâbeyn-i Hümayun Eczacısı Foti Efendi Mâbeyn-i Hümayun Eczacısı Mustafa Efendi Mâbeyn-i Hümayun Eczacısı Todori Efendi Eczacı Kololyan Efendi Eczacı Mihran Kalemkâryan Efendi

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Cerrahlar Emekli Cerrah Necib Bey Ertuğrul Cerrahı İhsan Efendi

Mekteb-i Tıbbiye öğrencilerinden Mustafa Şükrü Efendi Mustafa Ali Efendi Paris Tıp Fakültesi öğrencilerinden Süleyman Efendi

[171] Kâtip ve Memurlar Hazine-i Hâssa Muhasebe Kalemi kâtiplerinden Mustafa Efendi Eczane-i Hümâyûn Kâtibi Hâfız Mustafa Efendi Hacı Derviş Efendi Vekilharç İsmail Efendi Vekilharç Kâtibi Mustafa Bedreddin Efendi Depocu İhsan Efendi

Pansumancılar Padişah hademelerinden Mustafa Efendi Darülmuallimîn’den İsmail Efendi Mercan Lisesi öğrencilerinden Sadreddin Efendi

Dağıtıcılar Rıdvan Efendi Osman Ağa Ziya Efendi

Dâhiliye Subayları Yüzbaşı Süleyman Bey Üsteğmen Abdi Bey Teğmen Mehmed Bey Madam ve matmazellere nezâret etmekle görevli Kızılay Kadınlar Şubesi kurucu üyelerinden Padişah baştabibinin hanımı Hanımefendi

12 3

124

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Fransız Kızılhaç Kadınlar Birliği Cemiyeti üyelerinden: Madam Galye Matmazel Azamar Matmazel Lueş Madam Ekoffe Matmazel Leman

Gece-gündüz hastanede hizmette bulunmuşlardır.

[172] Osmanlı kadınlarından: Matmazel Brendizi Madam Yosef Razi Madam Taytas Efendi Madam Olambiyus Matmazal Guzenberg Matmazel Leyli Dutzafet Matmazel Margret Rozental

Gündüz ve gece hizmette bulunmuştur. Yalnız gündüzleri hizmet etmiştir. Yalnız gündüzleri hizmet etmiştir. Yalnız gündüzleri hizmet etmiştir. Yalnız gündüzleri hizmet etmiştir. Yalnız gündüzleri hizmet etmiştir. Yalnız gündüzleri hizmet etmiştir.

*** Bebek Hastanesi Mısır Hidivi hazretlerinin muhterem anneleri tarafından Bebek’te Osmanlı yaralılarına ait bir hastane kurulup açılarak güzel hizmetlerde bulunmuştur.

*** Kadıköy Hastanesi Kadıköy Donanma-yı Osmanî Muâvenet-i Milliye Hanımlar Şubesi’ni oluşturan hanımefendiler tarafından hamiyet ve insanlık sahiplerine müracaat edilerek toplanan 1.000 liraya yakın yardım ile yatakları, çamaşırları, her türlü tıbbî ilâçları ve diğer ihtiyaçları temin edilip iaşeleri sağlanarak Kadıköy’de Haydarpaşa demiryolu hattı üzerinde bulunan Osmanlı İttihad Mektepleri binası 100 yataklık bir hastane haline getirildi. Bu hastane de Mütâreke’ye kadar hizmet verip yaralıları kabul ve tedavi etti. Yaralıların gelmesinin kesilmesi üzerine [174] Aralık sonlarında kapandı. Heyeti dağıldığı için devam ettiği süre, tedavi ettiği yaralı ve hasta miktarı hakkında bilgi almak mümkün olamamıştır.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

12 5

[173] Kadıköy Donanma Cemiyeti Hanımlar Şubesi tarafından hastane yapılan Haydarpaşa Osmanlı İttihad Mektepleri

*** Moda Hastanesi Moda’da sakin Osmanlı ve yabancı bazı hamiyet sahipleri bir araya gelerek aralarında topladıkları yardımlarla giderlerini sağlayarak Şifa Hastanesi içinde yaralı askerleri kabul için 50 yataklık bir hastane kurmuşlardır. Bu hastane iki ay kadar görev yaptı. Mütâreke üzerine kurucular heyeti dağıldığı için kaç hasta tedavi ettiği, kurucuları ve sağlık heyetinin kimlerden oluştuğu, tedavi edilen hasta miktarı ve ayrıntıları hakkında bilgi almak mümkün olamamıştır.

*** Frerler Hastanesi Moda’da Saint Joseph Fransız Mektebi Hastanesi’nde de yaralılar kabulü için önce 10 ve daha sonra 25 yatak ayrılıp hazırlanmış ve gönderilen yaralı ve hasta askerler tedavi edilmiştir.

***

126

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Erenköy Hastanesi Erenköy’de merhum Münif Paşa Köşkü’nün ailesi tarafından hamiyeten terk [175] ve tahsis kılınması üzerine hamiyet sahiplerinden bir heyet oluşturulmuş, malzeme ve masrafları iane yoluyla temin edilerek hastane açılmıştır. Mütâreke’ye kadar devam eden hastanenin yardım ve sağlık heyeti dağıldığı için ne kadar sürdüğü, tedavi ettiği yaralı ve hastaların istatistik kayıtları hakkında bilgi almak mümkün olamamıştır.

***

Diğer ülke Kızılayları ile Kızılhaç Cemiyetleri taraflarından Osmanlı yaralılarını tedavi etmek için gönderilen yardım sağlık heyetlerinin tamamı Osmanlı Kızılay Cemiyeti tarafından karşılanıp askerî sıhhiye ile de müzakere edilerek gereken yerlere yerleştirilmişlerdir. Bir kısmının çadırları ile her türlü ihtiyacı mevcut olduğundan bunlar savaş hattına yakın yerlerde seyyar hastaneler kurdular. Ancak çadırları ve özel gereçleri bulunmayanların çoğu İstanbul’daki hastanelerde hizmet ettiler. Bu ikinci kısım sağlık heyetlerinin tedavi ettikleri yaralı ve hastalar, bulundukları hastanenin kapasitesi oranında askerî sıhhiye veya Kızılay tarafından gıda ihtiyaçları karşılanarak idare edilmişlerdir. Bu sağlık heyetleri hakkında bilgi vermek için bağlı bulundukları hastanelerin baştabiplerine yazılan bazı yazılara cevap alınamadığından burada hepsi hakkında yeterli malumatın verilmesi mümkün olamamıştır.

***

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

127

[176] 1877 senesinde Osmanlılar ile yabancılardan meydana gelen ve Kızılay adını alan heyet: Birinci sıra: soldan sağa Nuri Bey, Dr. Bartulati, Noryan Efendi, Dr. Arif Bey, Dr. Sarel, Foster, Feridun Bey en sağda; ikinci sıra soldan sağa Dr. Sivastopol, Loval, Faik Paşa Della Suda, Eşref Efendi, General Mut, Hâs, Dr. Peştemalcıyan Paşa

[177] 1912’de İstanbul Üniversitesi’nde toplanan Osmanlı Kızılay Cemiyeti Genel Meclisi Heyeti

128

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[178] Mısır Kızılayları Mısır’da Hidiv hazretlerinin annesi himayelerinde ve Hidiv’in biraderi Mehmed Ali Paşa hazretlerinin başkanlığında oluşan Kızılay Cemiyeti tarafından Balkan Savaşı’nda yaralı Osmanlı askerlerinin tedavileri ve müslüman muhacirlerin zorunlu ihtiyaçlarını karşılamak uğrunda gerçekten pek parlak gayret ve yardımlar ortaya koymuşlardır. Mısır’dan bütün gereçleri mükemmel olmak üzere çok sayıda sağlık heyeti gelerek hastaneler kurdukları gibi Selanik’teki yaralı Osmanlıların ve muhacirlerin İzmir’e nakli için bu iki liman arasında Bahr-ı Ahmer adında mükemmel bir de nakliye vapuru işlemiştir. Mısır Kızılay Cemiyeti adına İstanbul’da faaliyet gösteren heyetlerin her biri ayrı yerlerde hizmet ettiği için bunlar hakkında aşağıdaki şekilde ayrı ayrı bilgi verildi.

Mısır Kızılay Delegesi Kemal Beyefendi

Birinci Heyet Hadımköy Hastanesi Mısırlı Dr. Albay Selim Muvassılî Bey’in başkanlığında Kasım [179] ortasında İstanbul’a ulaşan birinci kafile Galata Rıhtımı’nda Osmanlı Kızılay Cemiyeti adına özel bir heyet tarafından karşılanıp ağırlanmıştır.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

129

Sağlık heyeti hastanesini önce çadırlarla Sazlıbostan’da kurmuş, ardından Hadımköy’de 1.700 lira harcayıp barakalar inşa ederek geniş ve muntazam bir hastane meydana getirdikten sonra binaya yerleşmişlerdir. Açıldığı 26 Kasım 1912 tarihinden 2 Mart 1913 tarihine kadar bu hastaneye 294 yaralı ve hasta giriş yapmış, 194’ü iyileşmiş, 21’i diğer hastanelere, 15’i hava değişimine gönderilmiş, 9’u malulen çıkmış ve 20’si vefat etmiştir.

Hastane Sağlık Heyeti Başkan Operatör Dr. Albay Selim Muvassılî Bey Operatör Dr. Yüzbaşı Emin Malûf Efendi Operatör Dr. Mehmed Sıdkı Efendi Operatör Dr. Mehmed Fazlı Efendi Tabip Dr. Burhaneddin Efendi İdare Memuru Ahmed Hamûde Efendi Kâtip Ahmed Rasim Efendi

Mısır Kızılay Hastanesi’ni birçok büyük zatlar ziyaret etmiş, özel defterine takdirlerini içine alan izlenimlerini yazmışlardır. Bunlardan bazılarını naklediyoruz: “Yaralıları tedavi etmek ve gerekli ameliyatı yapmak için her türlü gerece sahip olan Mısır Kızılay Hastahanesi’nin gerek teknik yönü gerek

[180] Mısır Kızılay ileri gelenleri ve bazı askerî doktorlar: Ortada Dr. Mahmud Mahir Bey, solunda sırasıyla Rıza Paşa ve Kemal Bey, sağ tarafında Dr. Refii ve Abdüsselâm Beyler

13 0

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[181] temizliği ve meslektaşlarımızın vatan ve insanlık görevi hususundaki vazifeşinas çalışmaları her bakımdan takdir ve teşekküre değerdir. 10 Şubat 1913

Ordu Cerrah Müşaviri



Kerim Sebatî”

“Mısır Kızılay Hastanesi’ni ziyaretimde edevatının mükemmeliyeti oranında yaralılara da özen gösterildiğini gördüm ve heyete teşekkür etmeyi bir borç saydım. 21 Şubat 1913

Çatalca Ordusu Sıhhiye Müfettişi



Tuğgeneral Abdüsselâm”

“Hadımköy’de Mısır Kızılay Hastanesi’ni ziyaret ettik. Tedavi aletleri ve yaralıların durumunu fevkalâde iyi bulduk. Koğuşların temizliği özellikle takdire şayandır. 1 Mart 1913 Dâhiliye eski Nazırı

Mebusan eski Başkanı

İzmir eski Mebusu

Talat

Halil

Mehmed Ubeydullah”

İkinci Heyet Beylerbeyi Hastanesi İkinci kafile olarak Mısır’dan gelmiş olan sağlık heyeti hastanelerini 16 Aralık’ta Beylerbeyi’nde 14 koğuşta 200 yataklık olmak üzere kurmuşlardır. Hastaneye açılışından 8 Mart tarihine kadar toplam 338 yaralı ve hasta giriş yapmış ve 135 kişiye cerrahî operasyon yapılmıştır. Bunlardan yalnız 6 vefat meydana gelip 270’i iyileşmiş, geri kalanları tedavi altındadır.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

131

[182] Mısır Kızılay Beylerbeyi Hastanesi Sağlık Heyeti

[183] Sağlık Heyeti Baştabip Profesör Dr. Râtih Operatör Dr. Ali İbrahim Bey Operatör Dr. Selim Zevgad Bey Dr. İsmail Dubai Bey Dr. Hasan İbrahim Mesud Bey Dr. Asiton Operatör Derâir Operatör Gabisler Dr. Tevfik Ömer Bey Eczacı Vili Galis Kâtip Tevfik Bey Almanyalı on hastabakıcı rahibe ve yirmi bir Mısırlı hademe

Üçüncü Heyet Ayastefanos Hastanesi 13 doktor, 1 eczacı, 12 erkek, 2 kadın hastabakıcı, 3 hademeden oluşan bir sağlık heyeti Ayastefanos’da kiralanan evlerde 21 Aralık tarihinde 270 yataklık bir hastane kurmuşlardır.

132

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Bu hastaneye açılış tarihinden 8 Mart 1913 tarihine kadar 370 yaralı ve hasta giriş yaptı. Bunlardan 52’si vefat etti. 262’si iyileşip çıktı. Geri kalanları tedavi altındadır.

Dördüncü Heyet Maltepe Hastanesi 13 doktor, 1 eczacı, 26 hastabakıcı ve hademeden oluşan bu sağlık [184] heyeti Maltepe’de kiralanan binalarda 360 yataklık bir hastane kurmuş ve hastane binası 28 Aralık’ta açılmıştır. Hastaneye 8 Mart 1913 tarihine kadar 589 yaralı ve hasta giriş yapmıştır. Bunlardan 64’ü vefat ederken 483’ü iyileşmiştir.

Sağlık Heyeti Başkan Kemal Bey Delege Naci Bey Dr. Mahmud Bey Dr. Mehmed Kâmil Bey Dr. Mehmed Arusî Bey Dr. Mehmed Abdüsselâm Bey Dr. Enis Enisî Bey Dr. Abdünnecib Rüşdü Bey Dr. Osman Rıdvan Bey Dr. Mehmed Âbid Bey Dr. Ali Sami Bey Dr. Tevfik Şehlâvî Bey Dr. Mehmed Fazlı Bey Dr. Abdülhalim Mahfuz Bey Eczacı Mehmed Salim Bey

Muhacirler Hastanesi Mısır Kızılayı tarafından muhacir hastalarını tedavi için Yedikule’de 52 yataklık bir hastane kurulmuş ve Şubat’ın yirmi birinci günü açılmıştır. 2 doktor, 2 eczacı, 2 erkek 1 kadın hastabakıcı ve 2 hademeden oluşan bu sağlık heyeti tam bir faaliyetle görev yapmaktadır.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

133

[185] Bahr-ı Ahmer Hasta Nakliye Vapuru Rumeli’den yaralı ve muhacirleri Anadolu’ya nakletmek üzere Mısır Kızılayı tarafından hazırlanıp sevk edilmiş olan Bahr-ı Ahmer Vapuru’nda 5 doktor, 1 eczacı, 24 hastabakıcı ve 2 hademeden oluşan bir sağlık heyetinin idaresi altında 100 yataklık bir hastane teşkil edilmiştir. Bu vapur Selanik ile İzmir arasında birçok seferler yapmış, 8 Mart tarihine değin bin kadar yaralı ile on bin kadar muhacir nakletmiştir.

Birinci Hint Heyeti Hindistan zenginlerinden olup Londra’da tahsilde bulunan hamiyet sahibi gençlerden oluşan bu heyet her giderini hamiyet keselerinden ödemek şartıyla Mısırlı Dr. Selim Bey’i de beraberlerine alıp onun da her masrafını üstlenerek İstanbul’a gelmişlerdir. Önce bir müddet Haydarpaşa Askerî Hastanesi’nde, daha sonra Ömerli’de hizmet ettiler.

Heyet Dr. Selim Bey Abdülhak Bey Seyyid Âl-i İmran Seyyid Mehmed Hüseyin Seyyid Hasan Âbid Caferî

Mısırlı, Londra’da Gabis Hastanesi doktoru Güney Haydarabadlı, Oxford talebesi Sencur Eyaleti’nde, Nikteli, Oxford talebesi Güney Haydarabadlı, Oxford talebesi Delhi Eyaleti’nde, Akreli, Oxford talebesi

[186] İkinci Hint Kızılayı Sağlık Heyeti Hindistan’da Bombay şehri camileri nâzırlarından oluşan bir heyetin gözetimi altında olmak üzere “İslâm Gençleri Cemiyeti” ve “Ziya-yı İslâm Encümeni” taraflarından toplanan yardımlarla düzenlenip teşkil edilen “Bombay Fukara-yı İslâmiyesi Sağlık Heyeti” 17 Aralık 1911 tarihinde İstanbul’a ulaşmıştır. Heyet izzet ve ikram ile karşılanıp kabul edilerek Kızılay İstanbul Üniversitesi Hastanesi’ne misafir edilmiştir. Mütâreke esnasında bir ay kadar bu hastanede kalıp 100 yatağı içine alan bir kısmın tedavisini üstlendiler. 135 hasta tedavi ettiler.

13 4

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Mükemmel çadırları ile seyyar hastane takımları bulunan heyet 23 Ocak 1912 tarihinde Çatalca civarında Ömerli mevkiinde yüz yataklık seyyar bir hastane kurdu. Yaralı ve hasta kabulüne başladı.

Heyet Erkânı Müdür Dr. Feyzi Bey Baştabip Dr. Mehmed Hüseyin Bey Tedavi doktoru Dr. Nemkar Bey Tedavi doktoru Moliken Bey Tedavi doktoru Nizar Ahmed Bey Tedavi doktoru Selim Bey Eczacı Ruşen Bey Kâtip Seyyid Abdülvahid Efendi Başhastabakıcı Seyyid Mehmed Şerif Meşhedî Efendi İdare Memuru Hekim Siraceddin Efendi Sandık Emini Abdüllatif Efendi On iki hastabakıcı ve üç hademe

[187] Hindistan’dan gelen doktor ve görevlilerin tamamı 28 kişi olup bunların hepsi fahrî olarak hizmet etmektedirler. Ömerli’de hastaneyi birçok komutan ve subay ziyaret etmiş, her biri özel defterine fevkalâde takdir edici izlenimlerini kaydetmişlerdir.

Üçüncü Sağlık Heyeti Hindistan’dan Genel Hindistan Kızılayları tarafından “el-Vefdü’t-Tıbbî min Bilâdi’l-Hind” ismiyle Delhi merkezinde oluşturulup gönderilen bu sağlık heyeti 9 Ocak 1913 tarihinde İstanbul’a ulaştı. Osmanlı Kızılay Cemiyeti adına özel bir heyet tarafından karşılanarak Kadırga Hastanesi’ne misafir edildi. Mütâreke esnasında bir süre Kadırga’da kaldıktan sonra savaş hattı üzerinde Ömerli’de bir seyyar hastane kurdular. İkinci defa savaşların başlaması üzerine seyyar hastane ile sağlık heyetinin bir kısmı Gelibolu’ya nakledilerek hastanelerini orada teşkil ettiler.

Heyet Erkânı Baştabip Dr. Muhtar Ahmed Ensarî Bey Baştabip Muavini Ali Ezher Feyzi Bey Dr. Muhammed Naim Ensarî

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

135

Dr. Seyyid Abdurrahman Dr. Seyyid Şemsülbârî Dr. Mahmudullah Dr. Mirza Rıza Hân Eczacı Gulam Ahmed Han, Nuruşşems, Abdülvahid Han, Hamit Resul, Seyyid Tunker Hüseyin 12 hastabakıcı ve 2 tercüman

[188] Romanya Kızılay Sağlık Heyeti Romanya’da sakin Osmanlılar tarafından teşkil edilen bir Kızılay Sağlık Heyeti savaş ilân olunmasının ardından İstanbul’a gönderildiler. Sağlık Heyeti, Osmanlı Kızılay Cemiyeti tarafından karşılanarak İstanbul Üniversitesi Kızılay Hastanesi’nde görevlendirildiler. Kendilerine tahsis edilen koğuşta 8 Kasım 1912 tarihinden 1 Ocak 1913 tarihine kadar yaralı ve hastaların tedavilerine hizmet etmişlerdir.

Sağlık Heyeti Erkânı Baştabip Dr. Kimyager Taşko Poçera Efendi Dr. İbrahim Temo Bey Dr. Kostantin Suflari Efendi Dr. Tufa Petri Efendi Dr. Atnaşko Efendi Dr. Yanesko Efendi Dr. Çapura Efendi Dr. Yanko Efendi

Bu sağlık heyetinden başka Romanya Hükümeti tarafından gönderilmiş olan Dr. Makallariyu ile Dr. Bitşolesko Efendiler de Darüşşafaka’da kurulan hastanede hizmet etmişlerdir.

*** İngiliz Kızılay Sağlık Heyeti Hindistan ileri gelenlerinden Londra’da bulunan Emir Ali hazretlerinin [189] öncülüğüyle kurulmuş olan bir sağlık heyeti savaşın ilân edilmesinin ardından İstanbul’a ulaştı. Osmanlı Kızılay Cemiyeti tarafından Üsküdar’da Rüşdiye Mektebi, binası ve yatak gereçleri hazırlanarak oraya misafir edildiler. Fakat ardından Mütâreke yapılması ve Üsküdar’a yaralı ve hasta sevkiyatında

13 6

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

zorluklar görülmesi hasebiyle heyet bu hastaneyi terk ederek Ayastefanos’ta Sıhhiye Dairesi tarafından Avrupa’dan getirtilip orada kurulan seyyar barakalarda bir süre koleralıların tedavisiyle meşgul olmuş, kendilerine haftada yirmi lira verilmesiyle Osmanlı Kızılay Cemiyeti tarafından yardım edilmiştir.

Sıhhiye Heyeti Müdür Albay Sorti Operatör Dr. Calthorpe Operatör Dr. Bili Stajyer Mister Waite Stajyer Mister Stavala Üç erkek ve altı kadın hastabakıcı

*** İngiliz Kızılhaç Sağlık Heyeti Müdür Major Villi ve Müdire Madam Villi’nin yönetiminde 12 doktor, 11 asistan ve 43 hastabakıcıdan oluşan mükemmel bir İngiliz Kızılhaç Yardım Sağlık Heyeti 4 Kasım 1912 tarihinde İstanbul’a ulaşmıştır. [190] Osmanlı Kızılay Cemiyeti izzet ve ikramla karşılayıp kabul ettiği heyetin her türlü ihtiyaçlarını ve yataklarını hazırlayıp tamamladı. Heyeti hastane haline getirilmiş olan Güzel Sanatlar binasına yerleştirdi. İngiliz Kızılhaç Sağlık Heyeti burada 6 Kasım’da yüz elli yataklık bir hastane açıp yaralı kabulüne başladı. Bu sağlık heyetinden bir kısmı Dr. Anderson’un başkanlığında Çatalca civarında Ali Bey Çiftliği’nde ve diğer bir kısmı da Dr. Horto’nun başkanlığında Beykoz’da birer hastane kurdukları gibi kolera esnasında kısa bir süre Ayastefanos’ta bir kolera hastahanesi idare etmişlerdir. Daha sonra bu şubeler Kalikratya’ya nakledildi. Dört evde kırk yataklık bir hastane tesis edildi. Güzel Sanatlar Mektebi’ndeki hastane Mart ortasına kadar 212 yaralı ve 121 hasta kabul etmiş, bunlardan 196’sı iyileşmiş, 61’i ise vefat etmiştir. Ali Bey Çiftliği şubesi 49 hasta kabul etmiş, biri vefat ederken 48’i iyileşmiştir.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

137

Beykoz şubesi 98 hasta kabul etmiş, 53’ü vefat etmiş, 45’i ise iyileşmiştir. Kalikratya şubesi 50 hasta kabul etmiştir.

*** [191] Romanya Kızılhaç Sağlık Heyeti Romanya Kızılhaçı tarafından Osmanlı Ordusu’nda yaralıların tedavisine yardım etmek üzere seyyar bir hastane ile gönderilen sağlık heyeti İstanbul’da Osmanlı Kızılay Cemiyeti tarafından karşılanarak kabul edilip ağırlanmış, askerî sıhhiye ile de görüşülerek seyyar hastanelerini Dedeağaç’ta kurmak üzere oraya gönderilmeleri kararlaştırılmıştı. Heyet Avusturya Şirketi’nin Lloyd Vapuru’yla Dedeağaç’a gitmiş ise de vapurun oraya ulaştığı gün Bulgar eşkıya çeteleri kasabaya girerek katliama başlamış, vapurdan kimsenin çıkmasına da izin vermediklerinden sağlık heyeti bulunduğu vapurla Triyeste’ye kadar gitmek zorunda kalmıştır. Oradan heyetle irtibat kurulması sırasında Mütâreke yapıldığı için Triyeste yoluyla doğruca Romanya’ya geri döndüler.

Sağlık Heyeti Erkânı Baştabip Operatör Dr. Gomoan Başhastabakıcı Madam Mari Gomoan Tedavi doktoru Dr. Hedrivloman Tedavi doktoru Dr. Beato Asistan Aleksandr Simonesko Asistan Kostantinesko İki asistan yardımcısı ile dört hastabakıcı ve bir tercüman

*** [192] Almanya Kızılhaç Sağlık Heyeti Gümüşsuyu Hastanesi’nde hizmet etmiş olan Alman Kızılhaçı’na mensup heyet aşağıdaki gibi iki doktor ile İstanbul Alman vatandaşı insanlıkseverlerinden oluşmuştur: Tabip Dr. Mortman Tabip Dr. Ben Paloka

13 8

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Hastabakıcı Madam Fon Hoser Paşa Hastabakıcı Madam Moris Paloka Hastabakıcı Madam Bernardin Eştolting Hastabakıcı Madam Ruhern Hastabakıcı Madam Josten Hastabakıcı Matmazel Bertavitenborg Hatabakıcı Matmazel Elizabet Koşist Hastabakıcı Matmazel Kutçek Hastabakıcı Matmazel Morated Hastabakıcı Matmazel Elziramsay

*** Avusturya ve Macaristan Kızılhaç Heyetleri Savaş ilânının ardından Avusturya Kızılhaç Cemiyeti tarafından gönderilen iki askerî sağlık heyeti tarafından hastane haline getirilen Taşkışla’da görevlendirilmiş ve bir kısım yaralılar bu heyetlerce tedavi edilmiştir.

Birinci Sağlık Heyeti Dr. Vimer Dr. Rişard Poşe Sekiz rahibe hastabakıcı

[193] İkinci Heyet Baştabip Dr. Klemens ile on yedi rahibe hastabakıcıdan meydana geliyordu. Bunların büyük kısmı Mütâreke’nin ardından ülkelerine geri dönmüşler, yalnız üç hastabakıcı son zamana kadar hastanede kalmışlardır. Macaristan Kızılhaçı’na mensup yedi hastabakıcı kadın ayrıca gelmiş, Taşkışla Hastanesi’nde görevlendirilmişlerdi. Bunlar da Mütâreke esnasında ülkelerine geri dönmüşlerdir.

*** Belçika Kızılhaç Sağlık Heyeti Savaş ilânının ardından meşhur doktorlardan Profesör De Paj’ın başkanlığında Belçika Kızılhaçı tarafından gönderilen sağlık heyeti, hastane haline

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

139

getirilmiş olan Taşkışla’da özel bir bölümde Mütâreke’ye kadar tam anlamıyla güzel hizmetlerde bulunmuştur. Hele Muallim De Paj ve eşi ve oğlu hastalar için büyük yararlıklar gösterdiler. Baştabip Profesör De Paj Madam De Paj Mösyö Pierre De Paj Tabip Dr. Neuman Tabip Dr. Le Polanje Tabip Dr. Denov Dört kadın hastabakıcı

*** İsveç Kızılhaç Heyeti İsveç Kızılhaçı tarafından savaş ilânının ardından gönderilen [196] sağlık heyeti Mekteb-i Harbiye Hastanesi’nde bir koğuştaki hastaların tedavilerini üstlenmiş, burada Mütâreke’ye kadar hizmette bulunmuşlardır.

[194] Kızılay Hadımköy Hastanesi Sağlık Heyeti: Ortada Baştabip Dr. Burhaneddin Bey

14 0

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[195] Kızılay Hadımköy Hastanesi’nde yaralı nakli

Sağlık Heyeti Erkânı Dr. R. Ehahart Dr. J. Kisesarson Beş rahibe hastabakıcı

*** Amerika Kızılhaç Heyeti Taşkışla Hastanesi’nde hizmet eden bu sağlık heyeti Amerika Kızılhaçı’nın İstanbul şubesi başkanı Amerika konsolosu hazretlerinin gayretleriyle 6 Kasım 1912 tarihinde kurulmuştur. Taşkışla’da Amerika Sağlık Heyeti’nin yardım ve tedavisine bırakılan hastane bölümü, 112 yatak kapasiteli idi. Şubat sonuna kadar bu heyetin kabul ve tedavi ettiği yaralı ve hasta askerlerin toplamı 320’dir. Bunlardan yalnız dört kişi vefat etmiştir. Başoperatör Dr. K. S. Ford Operatör Muavini Dr. A. Kazakus Operatör Muavini Dr. Valton Operatör Muavini Dr. Tahir Hüsnü Bey

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

141

Matmazel Jira, Matmazel İğneciyan, Mösyö Leander Romen, elçilik tercümanı stajyerlerinden Mösyö Jodelson, Amerika Elçilik Maiyet [197] Vapuru Eczacısı Mösyö Koney fahrî olarak hastabakıcılık hizmetinde bulunmuşlardır.

***

Bu heyetten başka Amerikalı Dr. Dout ve eşi, beş hastabakıcı kadınla birlikte Kızılay Vefa Hastanesi’nde hizmet etmişlerdir.

*** Hollanda Kızılhaç Heyeti Hollanda Kızılhaçı tarafından kurulan yardım sağlık heyeti Kasım ayı içinde İstanbul’a ulaştı. Askerî Sıhhiye tarafından hastane haline getirilmiş olan Mekteb-i Harbiye’de bu heyete bir bölüm ayrılarak gösterildi. Yüz yataklık bir hastaneyi üstlendiler. 9 Aralık’ta işe başladılar. Savaşın başında, Mütâreke esnasında, tekrar savaş başladığı sırada mütemadiyen faaliyet gösterdiler ve güzel hizmetlerde bulundular. Hastanenin bu bölümüne Şubat ortasına kadar 165 yaralı ve 20 hasta kabul edilip tedavi edildi. Bunlardan 92’si iyileşerek çıktı. Dördü vefat etti. Geri kalanlarının tedavisi devam ediyordu.

Sağlık Heyeti Kadrosu Baştabip Dr. J. V. S. Lengpek Operatör Dr. L. Fonden İsten Bakteriyolog Dr. N. A. L. Krauz Tedavi doktoru E. H. Mazufu (Cavalı) Tedavi doktoru A. D. Vuart Beş kadın ve beş erkek hastabakıcı

*** Fransız Kızılhaç Heyetleri Fransa Hükümeti’nin İstanbul Elçisi Mösyö Bompar’ın başkanlığında bulunan Fransa Kızılhaçı’nın İstanbul Şubesi tarafından Osmanlı yaralılarının tedavisine yardım etmek için oluşturulan hastabakıcı heyetlerinden biri Et-

142

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

fal Hastanesi’nde, ikincisi Padişah tarafından kurulan hastanede, üçüncüsü Mekteb-i Harbiye Hastanesi’nde hizmet etmişlerdir. Padişah tarafından kurulan hastanede hizmet edenler:

[198] Kızılay Hadımköy Seyyar Hastanesi’nde ameliyat çadırı içi

[199] Kızılay Ispartakule Hastanesi Sağlık Heyeti: Ortada Baştabip Aziz Bey

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

14 3

[200] Fransız Kızılhaç Kadınlar Birliği Cemiyeti mensuplarından: Madam Margret Galliye, Madam Jermen, Matmazel Margret Pueş, Matmazel Madlen Ezemar, Matmazel Klerleman

Etfal Hastanesi’nde hizmet edenler: Rahibe Mari Marlen, Mari Desyun, Mari De Luiz, Klemans, Mari Delaş Kami, Vilma, Ravazina, Mari de Saint Denan, de Saint Polen, Mari de Saint Silver, Madam Luşe Mekteb-i Harbiye Hastanesi’nde hizmet eden Saint ve Nisan De Paul rahibelerinden Soeur Vensenez, Margaretta, Kaesilya, Mariya, Mikaela, Ustaeya, Jozefina, Anna, Felistiya

*** Rus Kızılhaç Sağlık Heyeti Rusya Kızılhaç Cemiyeti tarafından gönderilmiş olan sağlık heyeti Saint Nicola Hastanesi’nde görev yaparak hastane sağlık heyetinin de yardımıyla yaralı askerleri tedavi etmişlerdir. Baştabip Dr. Gregoire Papasinof İkinci Tabip Dr. Serj Uşakof Altı hastabakıcı kadın ve iki hademe

14 4

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[201] 7 KOLERAYA KARŞI Koleralıların Beslenmesi – Kolera Hastaneleri: Hadımköy, Ayastefanos, Ispartakule Ordunun Kırklareli’den dönüşü sırasında Çatalca’da kolera çıkmış, dehşetli bir şekilde bulaşıp yayılarak dördüncü ve beşinci günde koleralıların sayısı binlere ulaşmıştı. Bundan dolayı askerî sıhhiye koleralılara temas eden bulaşık askerlerin diğer askerlerden uzaklaştırılmasını gerekli görmüş, zorunlu olarak İstanbul’a binlerce asker sevk etmişti. Bu bulaşık askerlerin diğer asker ve halk ile temaslarının engellenerek korunaklı yerlerde gözlem ve tedavi altına alınmaları için büyük camilere yerleştirilmesine mecbur kalınmıştı. O sıkıntılı ve zor dakikalarda Kızılay Cemiyeti bu bulaşık askerlerin beslenme, gıda ve imkânlar ölçüsünde tedavi ve istirahatlarını üstlendi. Bulaşık ve güçsüz askerler Ayasofya, Sultan Ahmed, Nuruosmaniye ve Mahmud Paşa Camilerine yerleştirilmişlerdi. Bu askerlerin beslenmeleri 16 Kasım 1912 tarihinde Kızılay tarafından üstlenilerek derhal gerekli memurlar tayin edildi. Çorba ve yemek pişirmek için Evkâf Nezâreti’nden çok sayıda büyük kazan ödünç alındı. Çok miktarda ekmek ve erzak temin edildi. Yalnız Ayasofya Camii’ndeki zayıf ve güçsüzlere iki günde 3.600 kıyye ekmek verilmiştir. [202] Tutulan bir istatistiğe göre peş peşe ortalama olarak Nuruosmaniye Camii’nde günlük 19 Kasım’dan 8 Aralık’a kadar 1.251 askere,

Ispartakule Hastanesi’nde ameliyat çadırı

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

14 5

Mahmud Paşa Camii’nde 447 askere 21 Kasım’dan 7 Aralık’a kadar, Sultan Ahmed Camii’nde ortalama olarak 1.200 askere 19 Kasım’dan 13 Aralık’a değin her gün kişi başına bir kıyye ekmek, sabahları çorba, [203] akşamları nohutlu ve patatesli et ile kavurmalı veya söğüşlü pilav verilmiştir. Camilerdeki askerlerden koleraya tutulanlar derhal kolera hastanesine sevk ediliyor, sevk edilenler bu hastanede iyi bir şekilde beslenmelerine, maruz oldukları zayıflık ve güçsüzlükten kurtarılmalarına özen gösteriliyordu.

Osmanlı Kızılay Cemiyeti Genel Merkez Binası

***

14 6

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[204] Diğer tarafta, yani Çatalca hattı üzerinde kalan ve İstanbul’a sevk edilemeyen koleralı askerlerin tedavilerinin yapılması için hastalığın en çok hüküm sürdüğü Hadımköy civarında acilen kolera hastaneleri kurulmasına ihtiyaç görüldü. Bunun üzerine cemiyet çadırları, sağlık personeli ve her türlü gereci mükemmel olmak üzere ilk önce Hadımköy’de kısmen çadırlarla ve ardından barakalarla 250 yataklık bir hastane kurdu. Bunun yeterli olamayacağının anlaşılmasıyla Londra’dan getirilmiş mükemmel çadırlar ve takımlarla Ayastefanos’ta 150 yataklık ikinci bir hastane kurulduğu gibi bunun da yetersizliği ortaya çıktığından Almanya’dan getirilmiş çadırlar ve takımlarla Ispartakule’de 70 yataklık üçüncü bir hastane açıldı. Kolera hastanelerindeki görevlerinin ağırlığından dolayı personeli kadroda belirlenmiş maaşlarına % 50 zam yapılarak tayin ve istihdam edilmişlerdi. Koleranın tamamen atlatılması üzerine mükemmel olarak oluşturulmuş olan bu hastanelerin kapatılması uygun görülmemiş, yaralı ve hasta askerleri kabul ve tedavi etmek üzere normal hastane haline getirilmesi ve personel maaşlarının da diğer hastane görevlileri seviyesine düşürülmesi kararlaştırılmıştır. Bu şekilde kolera hastaneleri normal Kızılay Hastanesi sınıfına geçerek savaşın sonuna kadar yaralı ve hasta kabul ve tedavi etti.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

147

[205] 8 ASKERÎ SIHHİYE’YE YARDIM İstanbul Belediyesi Aracılığıyla – Doğrudan Doğruya – Hanımlar Merkezi’nin Yardımları Osmanlı Kızılay Cemiyeti, askerî sıhhiye ile görüşerek kuracağı hastanelerin yerlerini belirlemiş, savaş hattına yakın şehirlere yüzer yataklık on iki hastane sevkine hazırlanmıştı. Askerî sıhhiye tarafından da ordu ve tümenlerde askerî ve seyyar hastaneler hazırlandı. Fakat Kırklareli bozgunu üzerine Rumeli’ye giden demiryolu hattının bozulup yolların kapanmasını, deniz yolu ile sevkiyatın kesilmesini, Lüleburgaz ve Çatalca’da günlerce şiddetli çarpışmaların meydana gelmesini müteakip beş-on gün içinde İstanbul’a on bini aşkın yaralı geldiğinden mevcut hastanelerle ihtiyacın karşılanmasına imkân kalmadı. İstanbul’da sayısız kışla, karakol ve okul zorunlu olarak derhal hastane hâline getirildi. Alelacele oluşturulacak bu hastaneler için askerî sıhhiyeye yardım etmek gerekiyordu. Araç gereç temin vasıtalarına muhtaç olan Kızılay Cemiyeti’nin henüz ambarlarında yeterli eşyası ve bunu tedarik edecek hızlı vasıtaları bulunmadığı için derhal İstanbul Belediyesi tarafından şehrin çeşitli noktalarında [206] açılmaya çalışılan hastaneler için Dâhiliye Nezâreti’nin onayı doğrultusunda üyeleri arasında askerî doktorlar da bulunan İstanbul Belediyesi’nde teşkil edilmiş olan Yaralı Askerlere Yardım Komisyonu’na 7.500 Osmanlı lirası verildi.

Trablusgarp’ta Kızılay Garyan Sağlık Heyeti: Sağdan ikinci Kızılay Genel Merkez üyelerinden teftiş için Trablus’a giden delege Adnan Bey, sağda Operatör Sadeddin Bey

14 8

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[207] Hastaneler için İstanbul Belediyesi aracılığıyla nakit olarak yapılan yardımdan başka Kızılay ambarı mevcudundan aşağıda yazılı bulunan eşya da yine İstanbul Belediyesi vasıtasıyla hastanelere verildi:

Çanakkale’de Hint Kızılay Hastanesi olarak kullanılan bina Adet 1.828 1.000 28 231 99 175 74 11

Muhtelif çamaşır Battaniye [208] Top muşamba Süblime Sınai serum Yorgan Yatak Yastık

***

Kızılay bir taraftan İstanbul’daki hastane sayısını artırarak 950 yatağa çıkarmayı başarmış, diğer taraftan İstanbul Belediyesi aracılığıyla geçici hastaneler oluştururken askerî sıhhiye de askerî hastane yataklarını artırma ve sayısız kışlaları hastane hâline getirmeye teşebbüs ettiği için acilen birçok eşyanın teminine ihtiyaç görüldü.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

14 9

Esasen Kızılay, yaralı askerlerin imdatlarına yetişebilmek için askerî sıhhiyeye yardım etmekle yükümlü olduğundan askerî sıhhiye tarafından hastane hâline getirilmeye teşebbüs edilen kışlalar için süratle gerekli yatak, çamaşır gereci ile çeşitli eşyanın Kızılay tarafından temin edilmesine girişildi. Muhtelif tarihlerde askerî sıhhiyeye doğrudan doğruya verilen ve askerî sıhhiye tarafından görülen lüzum üzerine Kızılay ambarından çeşitli hastanelere gönderilip teslim edilen eşyanın cins ve toplamları şu şekildedir: [209] Kanaviçe yatak kılıfı Kanaviçe yastık kılıfı Ot minder Şilte Yastık Battaniye Yorgan Yatak çarşafı Karyola Don Gömlek Entari Fanila gömlek Takke Çift çorap Terlik Doktor gömleği Tabliye Hırka Maşrapa Kaşık Çatal Kapaklı sırlı tencere Sırlı tabak Çorba kâsesi Sırlı maşrapa Çinko kova Oturak Sırlı güğüm Tepsi El feneri Çadır

Adet 7.264 4.608 5.400 3.839 2.648 1.515 5.772 19.366 175 14.880 13.220 6.450 2.750 559 8.200 3.100 49 40 25 1.512 7.878 5.578 600 6.949 5.971 6.981 988 600 370 3.185 314 110

15 0

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Hasır Tencere Hasta nakline mahsus sedye İçi çinko kaplı tabut Gaz sobası Kızılay bayrağı

2.751 76 1.180 40 4 9

Askerî sıhhiyenin bildirmesi ve onayı ile askeriyeye bağlı hastanelere doğrudan doğruya verilen eşya da şunlardır: Kuleli Lisesi’nde kurulan hastaneye yatak ve çamaşır gereçleri Maydos Askerî Hastanesi’ne yatak ve çamaşır gereçleri Gülhane Klinik Hastanesi’ne yorgan “ “ “ çarşaf “ “ “ gömlek “ “ “ hasta entarisi “ “ “ don “ “ “ minder kılıfı

Adet 1.100 830 1.000 8.000 4.000 4.000 4.125 1.097

[210] Kızılay Hanımlar Merkezi ambarından da askerî sıhhiyeden bildirilmesi üzerine çeşitli tarihlerde verilen eşya şunlardır: Tıp Fakültesine çamaşır “ “ fanila gömlek “ “ çift çorap Beyoğlu Belediye Hastanesi’ne çamaşır Jeremya Hastanesi’nde yaralı subaylara çamaşır Taşkışla Hastanesi’ne çamaşır “ “ çorap “ “ terlik Kandilli’deki hastaneye kat çamaşır Üsküdar’da İngiliz Kızılay Hastanesi’ne çamaşır Amerika büyükelçisinin eşi aracılığıyla Ayastefanos Hastanesi’ne çamaşır Ayastefanos’ta askerî hastaneye çamaşır Doktor Freye Hastanesi’ne çamaşır

Adet 400 100 200 100 100 3.290 200 200 250 312 200 1.200 300

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

151

Genel Hint Kızılay Heyeti Başkanı: Dr. Ensârî Bey

Hasta ve yaralı askerler için askerî sıhhiye tarafından yapılması gerekli görülen barakalar inşaatına nakit olarak 600 Osmanlı lirası verilerek yardım edildi. Hasta nakliyatı için askerî sıhhiyeye önce on kişilik bir omnibüs verilmişti. Bu arabaların yararlı olduklarının görülmesi üzerine 2.500 liraya Amerika’dan en son sistem hasta nakline ait otuz [211] araba ve her araba için iki hayvan koşumu getirilmiştir. Deniz Hastanesi’nde ve Tıp Fakültesi’nde bulunan röntgen cihazları için gerekli bazı edevatın satın alınması için Kızılay tarafından yardım yapıldığı gibi Kızılay ambarı eczanesi de askerî sıhhiye adına Deniz Merkez, Edirne, Maydos, Dedeağaç, Kilidülbahr, Boğalı, Taşkışla, Gülhane Klinik Hastanelerine diğer yüzlerce kalem tıbbî eczadan başka 144 şişe konyak, 150 kilo kinin, 300 kilo vazelin, 6.150 kilo saf pamuk, 2.100 çeşitli sargı ve 700 tül verilmiştir.

152

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[212] 9 MUHACİRLERE YARDIM Muhacirlerin Beslenmesi – Giydirilmesi: İstanbul’da – Selanik’te – Gelibolu’da – Biga’da – İzmir’de – Bursa’da Kırklareli bozgununun ardından ordunun dönmeye başlamasıyla Bulgarların vahşi zulümlerine maruz kalan Müslüman halk kasabalarını, köylerini ve evlerini bırakarak büyük kısmı her şeye muhtaç ve perişan bir hâlde göç etmişlerdi. Birkaç gün içinde İstanbul pek acıklı bir manzaraya büründü. Bütün cami ve mescitler muhacirlerle doldu. İstanbul’daki dinî ve hayır binalarının Edirne Vilâyeti’nin büyük kısmı ile Çatalca Sancağı’nın bütün halkını içine alamayacağı anlaşıldığından binlerce muhacir de araba ve hayvanlarıyla günlerce meydan ve sokaklarda kalmışlardı. Kızılay Cemiyeti savaşın doğurduğu bu musibet ve felâkete karşı kayıtsız kalamazdı. Derhal muhacirlerin yardımına yetişilmesi konusu genel merkezde gündeme alındı. Müzakere esnasında her ne kadar Kızılay’ın, savaş zamanlarında yaralı askerlere yardım için kurulan bir kurum olmasına rağmen muhacirler için büyük fedakârlıklar yapamayacağı ana tüzüğünün beşinci maddesi hükmü uyarınca Osmanlı ülkesinde savaş dışındaki musibetlerden biri meydana geldiğinde [213] cemiyetin bir senelik gelirini geçmemek üzere uygun bir meblağ harcayabileceği beyan edilmiştir. Ayrıca cemiyetin bir senelik gelirinin üç-dört bin liradan ibaret olduğu ve bu sene savaş dolayısıyla her taraftan gelen paraların gelir değil, fakat yardım olduğu belirtilmiş ise de yardım da gelirden ve göç de savaşın sonuçlarından olduğundan mümkün olduğu kadar muhacirler için de yardım yapmanın cemiyetin ana görevlerinden sayılması gerekeceği göz önünde bulundurularak geniş bir şekilde muhacirlerin yardımına koşulmasına karar verildi. [214] Fakat Kızılay Cemiyeti’nin teşkilâtının hastanelere özgü olduğu, böyle dağınık bir şekilde gelmiş muhacirlere yardım edebilmek için personel ve araçları mevcut olmadığı ve İstanbul Belediyesi’nin ise bu işlerle uğraşabileceği personel ve araçları bulunduğu hâlde parası olmadığından şikâyet ettiğinden derhal muhacirlerin yerleştirilmesi ve beslenmelerine çalışılmak

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

153

üzere Dâhiliye Nezareti’nin onayı ile İstanbul Belediyesi’ne iki defada 7.500 Osmanlı lirası verildi. Daha sonra Kızılay Cemiyeti muhacirlere daha düzenli ve çabuk olarak doğrudan doğruya yardım edebilmek için teşkilât kurmaya başladı.

Hint Kızılay Sağlık Heyeti yemekte

Öncelikle savaş meydanında şehit olan veyahut bugün savaş sahasında bulunan subay ailelerinden perişan, muhtaç ve kimsesiz bir hâlde İstanbul’a hicret eden kadınlarla çocukların imdadına yetişilmesi düşünüldü. Genel merkez üyelerinden Muallim Dr. Celâleddin Muhtar Beyefendi büyük bir yardımseverlik eseri göstererek Haydarpaşa’da yeni inşa ettirdiği on beş daireden oluşan binasını Ekim’den sene sonuna kadar bu subayların ailelerine tahsis ettiğinden buraya felâketzede olan söz konusu ailelerin yerleştirilmesi Kızılay hanımefendiler kısmı tarafından üstlenildi. Bunların beslenme ve geçimleri için kişi başına günlük üçer buçuk kuruş verilmesi kararlaştırıldı. Bu şekilde sipariş maaşı olmayan, her türlü yardımdan yoksun kırk kadar felâketzede subay aileleri bu dairelere yerleştirildi ve yemek ihtiyaçları karşılanmaya başlanıldı. Fakat bu aileler çoğaldığı ve Haydarpaşa’daki daireler yeterli gelmediği için bir kısım subay aileleri de Belediye civarında [215] Haşim

15 4

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Paşa Konağı’na yerleştirildi. Daha sonra Çatalçeşme’de Şevket Bey’in konağı da bu maksatla kiralanarak subay aileleri buraya yerleştirilmiştir.

***

Bulgar zulmünden kaçan muhacirlerin olağanüstü çoğalması ve İstanbul Belediyesi’nde oluşturulan Muhâcirîn Komisyonunca bunların beslenmesine yetişilemeyerek birçoğunun sefalette kaldığının görülmesi üzerine Kızılay Genel Merkezi bu muhacirlerin yemeklerini karşılamak, ihtiyaç ve acılarını hafifletmek için iki defa beşer bin, ardından on bin ve daha sonra kongre kararıyla elli bin lira ödenek verdi. Gerekli araçlar sağlandı. Görevliler tayin edildi. Muhâcirîn Komisyonu ile görüşülerek yardım noktaları oluşturuldu. Cemiyet ilk olarak Yedikule dışındaki barakalarda ikamet eden 3.800 nüfus muhacir ile 800 baş hayvanın yemek ve beslenme ihtiyaçlarını üstlenmiş, mevsimin şiddeti, ot ve samanın az oluşunu göz önünde bulundurarak kişi başına ve her bir baş hayvana günlük üçer kuruş yevmiye verilmesi ve on beş günlük yevmiyelerinin bir defada dağıtılmasını ve dağıtım işinin Kızılay personeli tarafından barakalardaki belediye memurları ile jandarmalar gözetiminde elden ele yapılmasını kararlaştırdı. Genel Müfettiş Mehmed Ali Bey’in başkanlığında hemen dağıtıma başlandı. Diğer taraftan Sultan Ahmed, Davud Paşa, Cerrah Paşa, Murad Paşa Camilerinde ve civar mescitler ve bazı mekânlarda iskân edilen 5.001 adet [216] muhacirin beslenme ve idaresi de aynı şartlar dairesinde ve Eczacı Hakkı Bey’in başkanlığında Kızılay tarafından üstlenildi. Bu şekilde işlemler genişleyip önem kazandığından muhacirlerin işlemleriyle ilgilenmek üzere ayrı bir idare oluşturulmasına ihtiyaç görüldü. İşin ehemmiyeti ve dağıtımın güvenli bir şekilde yapılması dikkate alınarak genel merkez üyelerinden Dr. Celâleddin Muhtar Beyefendi’nin başkanlığında bir heyet teşkil edilip çoğunluğu muhacirlerden olmak üzere gerektiği kadar görevli ve kâtip tayin edildi. Muhacir sayısının artması ve çocuklarla birlikte bir ailenin fertleri ne kadar çok olursa olsun bir arada bulunduğu için kişi başına düşecek masraf miktarının azalacağı göz önünde bulundurularak dağıtım konusunda yeni bir usul benimsendi.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

155

Başlangıçta kişi başına günlük üçer kuruştan ayda doksan kuruş verilmekte idi. Daha sonra ailedeki kişi sayısının çoğalmasına göre dağıtım için aşağıdaki oran kabul edilip uygulandı: Bir kişi için İki kişiden oluşan bir aileye Üç kişiden oluşan bir aileye Dört kişiden oluşan bir aileye

Aylık (Kuruş) 90 180 250 300

Bu esas üzerine kişi başı için aylık ellişer kuruş artırarak on kişilik bir aileye 600 kuruş ödenek verilip on kişiden fazla olan ailelere altı yüz kuruştan fazla ödenek verilmemesi kararlaştırılmıştır. [217] Daha sonra kış mevsiminin geçmesinden dolayı geçimin kolaylaşması ve Kızılay hizmetinin tam manasıyla muhtaç olanları kapsamasının gerekli görülmesi üzerine dağıtım için tutulan usul şu şekilde değiştirildi: Bir kişi için İki kişi için Üç kişi için Dört kişi için

Aylık (Kuruş) 90 150 190 220

Hint Kızılay Hastanesi’nde bir koğuş

15 6

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[218] Bundan fazlası için kişi başına otuz kuruş ilâve edilerek on kişilik bir aileye aylık dört yüz kuruş ödenek verilmesi ve bundan fazla aile maaşı verilmemesi kararlaştırıldı.

***

Bu şekilde Kızılay’ın hizmeti genişletilerek bugün Kızılay Cemiyeti tarafından 23 Aralık 1912 tarihinden beri düzenli olarak beslenme ve geçimleri sağlanan muhacirlerin toplamı on beş bin sınırlarına ulaşmıştır. Muhacirlerin yiyecek ve geçimleri konusunda esaslı bir düzen sağlanması daha başlangıçta dikkate alınmış, suistimalin meydana gelmesine imkân bırakmayacak önlemler alınmıştır. Kabul edilip uygulanan birinci esas mekânlarda, evlerde dağınık şekilde yerleşmiş bulunan muhacirler dışındaki fakir ve yoksul olup İstanbul’da hiç akraba ve tanıdıkları bulunmaması dolayısıyla cami ve mescitlere sığınmak zorunda kalan muhacirlerin yiyecek ihtiyaçlarını karşılamaktı. Bu şekilde muhacirler toplu bulundukları yerlerde kaydedildiler. Meydana getirilen düzenli nüfus kütüğü defterlerinde doğum ve ölüm vakaları da yürütülerek beslenme işleminin düzenliliğinin sağlanmasına özen gösterildi. Kızılay tarafından kayıtları yapılarak yemek ihtiyaçları sağlandıkça araştırma da devam ediyor ve diğerleri de yazılarak bir düzen içinde işlemler giderek genişliyordu. Beslenmeleri üstlenilmiş olan muhacirlerin topluca yerleştirildikleri mevkiler ve her mevkideki muhacir aile ve kişi sayıları şu şekildedir: [219] 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

İsimler Öksüzce Camii (Kocamustafapaşa) Ahmed Çavuş Camii (Zincirlikuyu) Öksüz Mehmed Paşa Camii (Karagümrük) İbrahim Çavuş Camii ve kulübe (Şehremini) Edirnekapı Camii (Edirnekapı) Eski Ali Paşa Camii (Hırka-i Şerif ) Akseki Camii (Hırka-i Şerif ) Ahmediye Medresesi (Üsküdar) İshak Paşa Camii (Sultanahmed) İshak Paşa Mektebi (Sultanahmed) Ağaçkakan Camii (Silivrikapı) Ebekadın Camii (Aksaray) İlyaszâde (Topkapı)

Aile Sayısı 25 7 24 14 125 53 7 9 17 1 18 13 22

Kişi Sayısı 113 13 94 64 438 231 28 32 47 4 76 56 73

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 [220] 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55

Eski Yeni Cami (Eyüb) İslâm Bey Camii (Eyüb) Üçbaş Camii (Zincirlikuyu) İbrahim Paşa Camii (Silivrikapı) Aşçıbaşı Camii (Eyüb) Bayram Çavuş Tuğla Harmanları (Eyüb) Bahariye’de Hacı Mustafa Efendi Tuğla Harmanları (Eyüb) Bıçakçı Alaeddin Camii (Unkapanı) Babahaydar’da 23 numaralı ev (Eyüb) Boşnak Ahmed Efendi evi (Küçükayasofya) Bodrum Camii ve Hamamı (Lâleli) Bekir Paşa Camii (Cerrahpaşa) Bayezid Ağa Camii (Topkapı) Bâli Baba Camii (Eyüb) Bülbüldere Camii (Eyüb) Barakalar (Yedikule dışı) Bostanî Ali Mektebi (Kadırga) Pirinççi Sinan (Hırka-i Şerif ) Paşa Dairesi (Göksu) Tecrîdhâne (Yedikule) Takıyyeci Cami (Topkapı dışı) Tekke ve Mahzenler (Alibeyköy) Cezerî Kasım Paşa Camii (Eyüb) Canfeda Camii (Zincirlikuyu) Canbaz Mustafa Bey Camii (Kocamustafapaşa) Cerrahpaşa Camii (Kocamustafapaşa) Canbaziye Camii (Cerrahpaşa) Çavuşzâde Camii (Şehremini) Çinili Camii (Üsküdar) Harâmî Ahmed Paşa Camii (Çarşamba) Hafız Paşa Camii (Fatih) Hasan Halife Camii (Sarıgüzel) Hurrem Çavuş Mektep ve Camii (Keçeciler) Hacı Evhad Camii (Yedikule) Hacı Hamza Camii (Silivrikapı) Hacı Hasan Camii (Şehremini) Hüseyin Ağa Camii (Çemberlitaş) Hacı Hüsrev Camii (Eğrikapı) Hatip Muslihiddin Cami (Sultanselim) Horozlu Mektep (Kocamustafapaşa) Hoca Kasım Gönanî Camii (Düyûn-ı Umumiye yakınında) Hobyar Camii (Cerrahpaşa)

157

13 4 22 8 9 21

43 17 92 30 42 78

7

27

3 10 6 5 15 33 10 10 643 3 9 15 10 39 57 12 6 8 96 16 13 8 15 37 22 20 25 29 16 17 9 20 8

16 38 30 21 60 130 41 46 2.798 18 48 71 34 143 277 57 32 38 313 68 42 30 46 127 122 41 93 89 61 53 45 74 37

29

106

37

108

15 8

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

56 57 58 59 60 61 62 63 64 [222] 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 [223] 92 93 94 95 96 97

Haraççı Kara Mehmed Camii (Unkapanı) Davudpaşa Camii (Cerrahpaşa) Davud Ağa Camii (Eyüb) Draman Camii (Çarşamba) Dâye Hatun Camii (Mahmudpaşa) Derviş Ali Camii (Çarşamba) Deniz Abdal Camii (Şehremini) Dökmeciler Camii (Eyüb) Dökmeciler Kahvesi (Eyüb) Rıza Paşa Konağı (Çarşamba) Zal Mahmud Paşa Camii (Eyüb) Zeyneb Hatun Camii (Eyüb) Sultan Camii (Cerrahpaşa) Sultanselim Camii (Cerrahpaşa) Sarrâc Doğan Camii (Şehremini-Çapa) Silâhlı Mahmud Bey Camii (Eyüb) Sultanahmed Camii (Eyüb) Sultanahmed dışındaki kovuklar (Eyüb) Sitte-i Hatun Camii (Silivrikapı) Şeyhülislâm Dergâhı (Eyüb) Şeyh Murad Dergâhı (Eyüb) Şehid Mehmed Paşa Dergâhı (Küçükayasofya) Şemsi Paşa Medresesi (Üsküdar) Şeyhülharem Camii (Cerrahpaşa) Şeh[sü]var Camii (Kadırga) Şişhane Camii (Eğrikapı) Şemseddin-i Sivasî Dergâhı (Eyüb) Sofular Mescidi (Eyüb) Solak Sinan Camii (Üsküdar) Atik Ali Paşa Camii (Zincirlikuyu) Adile Sultan Köşkü (Alibeyköy) Adliye Camii (Üsküdar) Ali Paşa Camii (Eyüb) İmaret-i Atik Camii (Fatih civarı) Gazi Ahmed Paşa Camii (Topkapı) Gureba-yı Müslimîn Hastanesi Hamamı (Yenibahçe) Fethiye Camii (Sultanselim) Fethi Çelebi Camii (Defterdar) Fatma Sultan Camii (Topkapı) Firuzağa Camii (Divanyolu) Fesci İbrahim Efendi evi (Şehremini) Kadırga Camii (Kadırga)

6 63 9 8 14 10 16 11 2 7 82 26 18 107 5 7 346 5 4 10 9 23 9 45 16 12 9 14 3 34 66 29 5 21 42

40 258 36 34 34 50 69 45 13 41 347 104 68 361 23 38 1.334 28 29 52 32 98 47 146 55 39 38 75 14 113 295 84 15 70 152

10

46

71 11 9 7 14 18

262 35 41 28 59 84

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

[221] Hint Kızılay Hastanesi’nde bir koğuş 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123

Kuzguncuk’ta çeşitli yerler (Boğaziçi) Kızılmescit (Eyüb) Kocamustafapaşa Camii ve Medresesi (Eyüb) Kabasakal barakaları (Sultanahmed) Kabakulak Camii (Karagümrük) Karagümrük Camii (Karagümrük) Koltuk Hanı (Üsküdar) Kartal, Yakacık, Soğanlık (Kartal) Kazgancı Camii (Kumkapı) Kefeli Camii (Salmatomruk) Küçüksu Karakolu (Göksu) Küçükayasofya Camii (Göksu) Küçükefendi Dergâhı (Kocamustafapaşa) Kürkçübaşı Camii (Topkapı) Gül Camii (Küçükmustafapaşa) Kâtib Kasım Mescidi (Langa) Murad Paşa Camii (Aksaray) Murad Paşa Medresesi (Aksaray) Mihrimah Sultan Mektebi (Üsküdar) Çeşitli yerlerde subay ve memur aileleri Mustafa Çavuş Camii (Şehremini) Mirahur İlyas Bey Camii (Yedikule civarı) Molla Ehaveyn Camii (Hırka-i Şerif ) Mustafapaşa Dergâhı (Eyüb) Meşeli Mescit (Silivrikapı) Mehmed Ağa Camii (Çarşamba)

52 10 23 17 8 12 33 25 12 15 26 12 8 23 7 7 86 14 10 84 7 12 6 17 2 27

256 45 101 70 26 56 134 141 38 108 126 53 42 100 24 28 296 19 40 277 30 68 25 78 11 110

15 9

16 0

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

124 125 126 127 128 [225] 129 130

Muhacir Kulübü (Kocamustafapaşa) Mahmud Efendi Camii (Defterdar) Nişanca’da 13 numaralı ev (Kumkapı) Haşim Paşa ve Rasim Bey konakları (Sultan Mahmud Türbesi) Yerebatan Camii (Ayasofya)

6 19 7

30 93 36

45

189

32

108

Leblebici Camii (Fatih)

4

18

Nişanca Camii (Fatih) Yekûn

77 3.709

260 14.856

***

Muhacirlerin sefaletlerinin azaltılması için Kızılay hanımlar kısmı tarafından da olağanüstü çaba gösterildi. 10.411 muhacire hırka, boyun atkısı, fanila, entari, don, gömlek, çorap, ayakkabı verildiği gibi muhacirler arasında doğum yapan bütün annelere loğusa takımları da verildi. Bundan başka fakir muhacirlere dağıtılmak üzere gerek İstanbul’dan ve gerek diğer vilâyetlerden yardımseverler taraflarından Kızılay’a gönderilmiş olan hırka, entari, don, gömlek, çorap, havlu, çarşaf, yatak ve yorgan gibi eşya da cemiyetin hamiyetli üyelerinin gözetim ve kılavuzluğunda muhacirlere dağıtıldı.

[224] Genel Hint Kızılay Hastanesi ambarı (El-Vefdü’t-Tıbbî min-Bilâdi’l-Hind)

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

161

Edirnekapı dışında arabalarda sakin muhacirlere bir defada bin sekiz yüz küsur parça hırka, entari, don, gömlek ve çorap verildiği gibi Zincirlikuyu, Atikalipaşa, Fetvaemini ve Edirnekapı civarında yerleşenlere de başkaca 1.600 parça, Küçüksu’ya yerleştirilen muhacirlere 1.274 parça çamaşır verildi. Kadırga Camii, Sultan Ahmed, diğer mescit ve camilere yerleştirilen muhacirlere de çeşitli şekillerde gerek ambardan gerek hanımlar [226] şubesi tarafından binlerce parça çamaşır, ayakkabı, yatak, yorgan ve çarşaf gibi eşya dağıtılmıştır. [227] Camilere ve Yedikule dışındaki barakalara yerleştirilen zavallı Müslüman muhacirlerin hayat şartlarının değişmesi, şiddetli kış ve yolculuk yorgunlukları sebebiyle içlerinden pek çoğunun hastalandıkları göz önüne alınarak bunların tedavilerine yetişilmek üzere Kızılay tarafından derhal iki gezici doktor tayin edildi. Doktorlar, muhacirlerin yerleştirildikleri baraka ve camileri her gün dolaşıyor, hastaları tedavi ediyor ve gerekli ilaçlar Kızılay tarafından gönderiliyordu. Doğum yapacak kadınların yardımına yetişmek üzere bir de ebe hanım tayin edildi.

Hint Kızılayı İkinci Heyeti Seyyar Hastanesi

***

Fakat bu uygulamanın ihtiyaçları gidermeye yetmediği, birçok ağır hastanın bakılamadığı ve ıstıraplar içinde sefalete kurban olduğu görüldüğünden Kızılay tarafından hafif hastaların bulundukları yerlerde tedavilerine devam edilmekle beraber ağır hasta muhacirlere mahsus bir hastane kurulması kararı alındı.

16 2

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Parmakkapı’da Erzurum Valisi Reşid Paşa’nın konağı kiralanıp bütün ihtiyaçları tamamlanarak yüz yataklı bir hastane haline getirildi. Doktor ve personeli tayin edilerek açıldı ve hasta kabul edildi. Bu hastanenin hizmetleri hakkındaki bilgiler “Hastaneler” özel bölümümüzdedir.

***

Kızılay sadece İstanbul’a sığınan muhacirleri değil Gelibolu, Selanik ve Dedeağaç’ta toplanan ve Anadolu tarafına geçen muhacirleri de ciddiyet ve ehemmiyetle düşündü. [228] İlk olarak Selanik’te 250 yataklık bir hastane kurulmuştu. Yunanlıların işgali üzerine bin bir zorluk sonucunda ve yabancıların aracılık ve kılavuzluğu sayesinde hastanenin esir ve muhacir hastaların tedavisine devam etmesi sağlandı. Ardından Kızılay Hastanesi Baştabibi Rıfat Efendi Selanik’teki muhacirlere yardım etmek için nüfuz sahibi yabancılarla birlikte çalışarak bir komisyon oluşturmakla görevlendirildi. Cenevre’de Kızılhaç Genel Merkezi’nden yapılan tavsiye üzerine kendisine müracaat edilen Selanik’te İsviçreli itibarlı tüccarlardan Mösyö Yenikof ’un yardımıyla komisyon kuruldu. Muhacirlere yardım edilmek üzere Selanik’teki bu komisyonun emrine çeşitli tarihlerde toplanan 5.500 Osmanlı lirası gönderildi. Gelibolu’ya da çok sayıda muhacirin sığındığı haberinin alınmasıyla yapılacak yardımın miktarını inceleyip belirlemek üzere genel merkez üyelerinden Adnan Beyefendi Gelibolu’ya yollanmış ve beraberinde iki yüz çuval peksimet, yirmi çuval patates, daha birçok çeşitli erzak ile bin tane battaniye, üç bin çift çorap, 200 Osmanlı lirası gönderilmiştir. Yapılan araştırmada Çanakkale ve Biga’da perişan bir hâlde birçok muhacirin bulunduğu anlaşıldığından bunların ihtiyaçlarının karşılanması için Çanakkale’de oluşturulan Kızılay Merkezi’ne 750 Osmanlı lirası gönderildi. Dedeağaç’ta bazı muhacirlerin pek muhtaç ve sefalet içinde [229] oldukları dost bir yabancı tarafından haber verilmesi üzerine belirlenen itibarlı, güvenilir ve Osmanlı sempatizanı bir yabancı aracılığıyla ve ardından ayrıca toplam 390 Osmanlı lirası ile yüz takım çamaşır ve giyecek gönderildi.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

16 3

Anadolu vilâyetlerine sevk edilmiş olan muhacirlerin de büyük çoğunluğunun sefalet içinde oldukları haber alındığından durumlarının araştırılması ve çaresizlik içinde olanların hemen yardımlarına koşulması ve gerekli ödeneğin verilmek üzere derhal bildirilmesi Bursa, Aydın, Ankara ve Konya Kızılay merkezlerine yazıldı. Gösterilen ihtiyaç üzerine Bursa’ya 600 lira gönderildi. Konya’ya 200 lira harcaması için izin verildi. İzmir’e 3.000 lira gönderildi. Çanakkale’deki hastanemizde bir süre fakir muhacirlere ekmek ve bir kap yemek dağıtıldı. Yanya’daki yaralı ve muhacirler için dost bir devlet konsolosu aracılığıyla önce 500 ve ardından yaralıların nakli için 500 lira daha gönderildi. Yıllığımızın basıldığı sırada Kızılay Cemiyeti muhacirler için 60 bin lira kadar harcama yapmış, yardım yapmaya da bütün gücüyle devam etmekteydi. Bazı muhacirlerin yerleştirilmesi için ayrıca 10 bin lira ödenekle bir muhacir köyü meydana getirilip “örnek bir muhacir köyü” meydana getirilmesi meselesi de ayrıca incelenip görüşülmekte idi.

[230] Hint Kızılayı İkinci Heyeti Seyyar Hastanesi Hastalar ve personel teneffüste

16 4

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[231] 10 ESİRLERE YARDIM Geçen sene Washington’da toplanan Kızılhaç Kongresi’nde Osmanlı Kızılay Cemiyeti’ni temsil eden İkinci Başkan Besim Ömer Beyefendi’nin bu kongre hakkında yayınladıkları ayrıntılı raporda gösterildiği şekilde savaş esnasında esir düşenlere aileleri tarafından gönderilecek eşyayı göndermek, haberleşmelerini kolaylaştırmak ve esirlere verilecek yardımları dağıtmak üzere her Kızılhaç ve Kızılay Genel Merkezine bağlı birer komisyon kurulması kongrede tam bir ehemmiyetle dikkate alınmış, özel temenniler dile getirilmişti. Balkan Savaşı’nın çıkması üzerine Cenevre’deki Uluslararası Kızılhaç Genel Merkezi ilk olarak esirlere yardım etmek için uluslararası bir kurum meydana getirilmesine teşebbüs etti. Genel merkezin teftiş ve gözetimi altında olmak üzere Belgrat’ta, İsviçre konsolosunun başkanlığında uluslararası bir acente kuruldu. Cenevre Genel Merkezi’nin buna dair yazdığı 16 Kasım 1912 tarihli yazı üzerine Osmanlı Kızılay Cemiyeti Genel Merkezince durum derhal dikkate alındı. Bu kurumun Osmanlı savaş esirlerine de faydalı hizmetler yapacağı şüphesiz görüldüğünden Belgrat Uluslararası Fen Komisyonuyla temas kurup haberleşmek üzere İstanbul’da Kızılay’a bağlı Esirler [232] Komisyonu adı altında özel bir heyet kurulması 13 Aralık 1912 tarihinde toplanan Kızılay Genel Merkezi’nde kararlaştırıldı. Genel Merkez üyelerinden Kasım İzzeddin, Rıfat ve Haydar Beyefendilerden oluşan bir komisyon teşkil edildi. Komisyon kâtipliğine yarışma yapılarak Faik Sabri, Ali Macid ve Şerefüddin Beyler tayin edilerek faal bir heyet meydana getirildi. Edirne Evkâf Müdürü Süleyman Faik Beyefendi gibi bazı zatlar da komisyonun yazı işleri ve işlemlerine yardım etmek lütfunda bulundular. Bu heyetin Kızılay Merkezi’nde bir oda ayrılmasıyla görev yapması -binlerce başvurunun yapılmasının tabii olması üzerine- zor olacağı dikkate alınarak Esirlere Yardım Komisyonu için Tophane’de bulunan eski Kızılay dairesi tahsis edilip döşendi. Komisyon 14 Aralık 1912 tarihinde görev yapmaya başladı.

***

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

16 5

Bu özel heyetin görevini kolaylaştırmak için Bulgaristan, Sırbistan, Yunanistan ve Karadağ’da esir düşen Osmanlı subay ve askerlerinin künyelerini gösterir defterlerin mutlaka elde bulunması gerekiyordu. Belgrat’taki uluslararası komisyon aracılığıyla çeşitli devletlerin Kızılhaç merkezlerine tebligat yapılarak esir defterleri talep edildi. Bir taraftan da Harbiye Nezâreti’ne başvurularak Osmanlı ordusuna esir düşen Bulgar askerlerinin defterleri alınarak Belgrat’a gönderildi. Tekrar tekrar yapılan müracaat ve ısrarlar üzerine ancak Şubat ortasına [233] doğru isim defterlerinden bir kısmı geldi*. Durum gazetelerle ilân edilerek 25 Şubat tarihinden itibaren komisyon kapıları müracaat sahiplerine açıldı. Kayıplar hakkında bilgi alınmak üzere müracaat için Salı, Perşembe ve Cumartesi günleri ayrıldı. Savaş meydanında bulunup kendisinden hiçbir haber alınamamış olmasından dolayı esir düşmüş olduğu düşünülenler hakkında bilgi almak için müracaat edenlerin toplamı şu satırların yazıldığı ana kadar 4.350’yi aştı. Fakat düşman ordularına esir düşen subay ve askerlerin çokluğuna göre defterleri gelen isimler çok az bir seviyede olduğundan müracaat sahiplerinden yalnız yüz kadarının aradıkları kişilerin isimleri defterlerde bulunabilmiş, böylece aile fertleri memnun edilmiştir. İsimleri defterlerde bulunamayan diğer subay ve askerler hakkında bir haber alınabilmek için Belgrat Uluslararası Kızılhaç Komisyonu’na üç yüz yazı yazıldı. Ancak yetmişine cevap alınabildi. Kayıp ve esirler hakkında daha hızlı bilgi alma arzusunda bulunan ailelerin telgraf ücretlerini ödemeleri üzerine telgrafla bilgi talep edilen otuz kişiden yalnız onu hakkında Belgrat’ta uluslararası acenteden yeterli cevap geldi. [234] Gazetelerle yapılan ilânlar üzerine vilâyetlerden de yazı ve telgraflarla Esirler Komisyonu’na altı yüzü geçkin başvuru yapıldı. Bunlardan bir kısmının sordukları kişi isimleri esirler listelerinde bulunduğundan derhal mektup ve hatta telgrafla cevapları verilmişse de çoğunun durumları Belgrat’a sorulmuş, ancak cevap alınamamıştır. Esirlerin çok oluşu ile Bulgaristan ve Yunanistan’da karşılaşılan zorluklar cevapların gecikmesine sebebiyet veriyor. * Bu defter ve listeler Sırbistan’da bulunan subay ve asker esirler ile Yunanistan’daki subay isimlerini ihtiva etmekte idi. Yunanistan’da Agrinion’daki esirlerin isimlerini Sirkeci Seferi Sevk Komisyonu Başkan Yardımcısı Kıdemli Yüzbaşı Ziya Bey komisyona bildirmek lütfunda bulundu. Sayısı pek çok olan isimler ayrı ayrı kartonlara yazılarak alfabetik olarak düzenlendi.

16 6

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Esirler Komisyonu, hizmetini bir kat daha genişletmek düşüncesiyle aileler [235] tarafından gönderilecek meblağ ve hediyeleri de esirlere gönderme aracılığını üstlendi. Bu göreve 14 Mart 1913 tarihinden itibaren başlandı. 10 Mayıs’a kadar çeşitli mevkilerdeki esirlere verilmek üzere elli üç mandapost ve otuzu aşkın çamaşır paketi gönderildi. Düşman ülkelerinde esir durumunda olup işgale uğrayan yerlerde bırakmış oldukları ailelerinden bilgi alamayanlardan komisyona müracaat edenler hakkında da derhal gerekli araştırmaya girişilerek aileleri hakkında elde edilebilen malumat bildirilmiştir.

Hint Kızılay İkinci Heyeti Seyyar Hastanesi’nde tecrit çadırları

Belgrat’taki uluslararası komisyona yapılan başvurulara çoğunlukla cevap alınamaması üzerine komisyon doğrudan doğruya Atina ve Sofya Kızılhaç merkezlerine de müracaat ederek arabuluculuklarını talep etmişse de henüz kesin bir cevap ve etkili bir sonuç alamamıştır. Esir defterlerinin karşılıklı alınıp verilmesi konusunda Belgrat’taki Uluslararası Kızılhaç Acentesi’nin çalışmasına rağmen görülen zorluklar Kızılay Esirler Komisyonu’nu güç durumda bırakmış olduğundan durum Osmanlı Kızılay Cemiyeti’nin 18 Nisan 1913 genel merkez toplantısında görüşüldü. Cenevre Kızılhaç Genel Merkezi’ne ciddi ve etkili bir şekilde başvurulması kararı alınıp gereği yapıldı. Esirler ile aileleri arasında irtibat ve haberleşmenin kurulması, hediye gönderilmesi için Kızılhaç ve Kızılay merkezlerinin aracılık etmesi hakkında alınan karar Balkan Savaşı’nda ilk olarak yürürlüğe konuldu. Her teşebbüsün

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

167

başlangıçta zorluklarla karşılaşması tabii olduğu için esirlere [236] yardım etmek konusunda da arzu edildiği kadar büyük bir başarı gösterilememiş ise de her halükârda birçok esirden bilgi alınarak ailelerine gönderilip aralarında haberleşme kurulmasına imkân sağlanmış, birçok aile uzun endişelerden, birçok esir şiddetli darlıklardan kurtarılmışlardır. Bu kurumların gelecekte daha etkili bir şekilde hizmet edebilmesi için hükümetlerin Harbiye Nezâretlerince ellerinde bulunan esir defterlerini süratle düzenlettirerek Kızılhaç ve Kızılay merkezlerine vermesine özel bir önem atfedilmesi temenniye değerdir.

16 8

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[237] 11 KIZILAY AMBARI Teşkilât – İşlemler – Teşebbüsler Osmanlı Kızılay Cemiyeti’nin 1912 senesine mahsus olarak toplanan ikinci genel meclisi cemiyet için mükemmel bir ambar kurulmasına karar vermiş ve bu uğurda harcanmak üzere olağanüstü ödenek verilmişti. Hüseyin Hilmi Paşa hazretlerinin başkanlığında toplantıya başlayan genel merkez bu önemli maksadı dikkat ve özenle ele aldı. İçinde hastane, hastabakıcı okulu ve ambar kurulabilmek üzere geniş bir arsa araştırıldı. Bakırköy’e bağlı Zeytinburnu’nda, tren hattı üzerinde, sahilde Bezmiâlem Vakfı’ndan yaklaşık 100 bin arşın miktarı geniş bir arsa 82.550 kuruşa satın alındı. Bu arsa üzerine inşa edilecek ambarın keşif ve planlarının henüz düzenlendiği ve inşaata başlanılmakta olduğu bir sırada savaş ihtimali kuvvet kazandı.

[238] Hint Kızılay Seyyar Hastanesi’nde bir çadır

İnşaatı düşünecek ve ambar kurulması için bina yapılmasını bekleyecek vakit değildi. Şehrin merkezinde iskele, gümrük ve istasyon mevkileri-

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

16 9

ne yakın bir noktada ambar yapılmaya elverişli bir yer bulmak gerekiyordu. Soğukçeşme’de, saray içinde bulunan Alay [239] Köşkü binası bütün bu istenen şartları taşıdığı ve harap durumunun da mümkün mertebe süratle tamir edilmesinin mümkün olduğu dikkate alınarak geçici olarak asker yerleştirilmiş olan bu binanın Kızılay’a tahsis ettirilmesi Bâbıâli’den temenni edildi. Bâbıâli tarafından cemiyetin isteği kabul edilip Harbiye Nezâreti’ne tebligat yapıldı. Alay Köşkü binasındaki askerler derhal tahliye edilip bina Kızılay’a verildi. Cemiyetçe binanın keşfi yaptırılıp yeterince sağlam olduğu anlaşıldığından derhal gerekli tamirat yapıldı. Bir ambar memuru ve iki hademe tayin olunarak Ekim başlarında ambar açıldı. Alınan karar hükmüne göre her biri yüz yataklı dokuz hastane hazırlanması için acilen teşebbüslerde bulunuldu. Her gün çeşitli gereçler satın alınıp temin olunarak hastaneye sevk olunuyor, diğer taraftan hamiyet sahiplerinin hastaneler için ayni olarak bağışladıkları yatak, yorgan, çamaşır gibi her türden muhtelif eşya da ambara giriyordu. Birkaç gün içinde ambar hıncahınç doldu. Bu geniş işlemlerin bir memur ve iki hademe ile idare edilmesinin mümkün olamayacağı anlaşıldığından ambara geçici olarak muavinlerle birçok hademe ilâve edildiği gibi Alay Köşkü binasının eşya ve gereçleri alamayacağı ortaya çıktığından köşk bitişiğindeki yıkık binaların da süratle tamir edilerek ambara eklenmesi için gerekli teşebbüslerde bulunuldu. Ambar genişledi. Kızılay Genel Müdürü tarafından ambarda yapılan inceleme ve düzenlemeler sonucunda birinci ıslah kararları alındı. Giyecek, yatak [240] gereçleri, tedavi ilâç ve aletleri ve gıda maddeleri için ambar dört kısma ayrıldı ve her kısım için bir kâtip tayin edildi.

Hint Kızılayı Ömerli Hastanesi’nin sedyecileri

170

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Daha sonra ambar kayıt ve hesap işlemlerinin de güvenli bir usule bağlanması için Osmanlı Bankası’ndan özel olarak getirilen bir uzman tarafından ambarda gerekli incelemeler yapılarak ambarla merkez muhasebesi arasında cereyan edecek hesap işlemleri belirlenip defter ve bordro örnekleri düzenlendi. Bu örnekler iç tüzük hazırlamakla görevli heyet tarafından incelenerek benimsendi. Mart 1913 senesinden itibaren ambar kayıt ve hesap işlemleri de yeni usul ile sağlam ve düzenli hale getirildi. Ancak ambarın yıkık binalar içinde, kısımlara ayrılamayacak [241] bir hâlde bulundukça tam anlamıyla düzene sokulmasının mümkün olamayacağı görüldü. Esasen şehir dışında kurulacak büyük ambarlardan başka şehir içinde işlem merkezlerine yakın bir mevkide daimî bir ambara ihtiyaç olduğu tecrübeyle sabit olduğundan geçici olarak kullanılmakta olan Soğukçeşme’de, saray içinde bulunan Alay Köşkü binasının tarihî kıymetini bozmadan ve mimarı tarzını değiştirmeden mükemmel bir şekilde tamir edilerek Kızılay’a idare merkezi yapılması ve bitişiğindeki harap binaların yıktırılarak ambar inşası için bu yerin Kızılay’a bağışlanıp tahsis edilmesi, cemiyeti himaye etmesi övünç sebebi sayılıp şereflendiren Padişah Sultan Reşad’dan istirham edildi.

[242] Güney Afrika’da Durban Kızılay Heyeti: Ortada Yohannesburg Başşehbenderi Ohannes Bey, sağında Kızılay Heyeti Başkanı Davud Muhammed, sol tarafında N. D. Kodvel

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

171

Bu istirham ulu Padişah’ın nezdinde kabul gördü. Ambar yerinin belirlenmesi ve sınırlarının çizilmesi için Başmâbeyinci beyefendinin başkanlığında Hazine-i Hümâyûn ve Müze-i Hümâyûn müdürleri, Belediye başkanı, Kızılay ikinci başkanı, Padişah baştabibi ve başmimar beyefendilerden oluşan bir komisyon teşkil edildi. Düzenlenen plan ve mazbata gereğince Alay Köşkü binasıyla bitişik harap binalar ve arsadan belirli yerlerin Kızılay’a verilmesi konusunda Padişah iradesi çıkmış, durum Bâbıâli’ye tebliğ edilerek kayıt işlemi yapılmıştır.

***

Osmanlı Kızılay Cemiyeti için idare merkezi yapılmak üzere Alay Köşkü binasının mükemmel şekilde tamirinin yapılması kararlaştırılmıştır. Tamirat [243] binasının eski bölmeleri ve mimarî tarzı asla değiştirilmemek şartıyla yapılacak, köşk içinde Padişah’a mahsus olan Arz Odası, Kızılay Cemiyeti’ni lütfen ve cömertçe himayelerine almakla şereflendiren kudretli padişahı kabul edip ağırlayabilecek şekilde döşenip ayrılacak, diğer odalar ve sofalar Kızılay meclis ve kalem odaları tarzında kullanılacaktır. Saray içinde, Kızılay’a tahsis edilen binalar bitişiğinde Belediye tarafından geniş bir umumî bahçe yapılmasına başlanmış olduğundan şeref ve kıymeti pek çok artacak olan bu yere eski mimarî tarzında mükemmel şekilde yeniden tamir edilecek olan Alay Köşkü binası özel bir şeref ve güzellik katacaktır. Bu sebeple inşa edilecek ambarların da bu şerefi ihlâl etmeyecek şekilde düzenli ve sanat değeri olan binalar olması kararlaştırılmış ve inşaata başlanmış bulunmaktadır. Ambarların inşaatı tamamlanınca hastaneler için her türlü gereç kısım kısım sevk edilmeye hazır bir durumda bulundurulacak ve her sene yeniden ikişer yüz yataklık seyyar hastaneler hazırlanacak, Kızılay’ın hastane sermayesi artırılacak ve gerektiğinde her gereci mükemmel binlerce yataklık hastanelerin derhal icap eden noktalara sevk olunabilmesi için gerekli şartlar tamamlanacaktır. Kızılay Cemiyeti’nin ambarları en önemli kısmı olduğu için genel merkez binası bitişiğinde bir ambar kurmakla yetinilmeyerek Zeytinburnu’ndaki [244] geniş arsaya da büyük ana ambarlar inşa edilecektir. Anadolu içlerinde ve Arabistan’da uzak noktalara derhal yardım yetiştirilebilmesini sağlamak için icap eden bazı ordu ve vilâyet merkezlerinde de ambarlar inşa edilmesine çalışılacaktır. Yardım ve başarı Allah’tandır.

17 2

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[245] 12 KIZILAY’A SUNULAN TAKDİRLER Osmanlı Kızılay Cemiyeti İdare Merkezi’ne gelen yazışmalar arasında cemiyetin hizmetlerini takdir eden bazı iltifatkâr cümlelerin bir şükran hatırası olmak üzere buraya nakli uygun görüldü. Eski Sadrazam Kâmil Paşa hazretleri tarafından 13 Kasım 1912 tarihinde yazılan değerlendirme: “İstanbul Üniversitesi Hastanesi’ndeki yaralıları ziyaretimde hepsini rahat bir halde bulduğuma ve yaralıların gerek beslenme ve gerek tedavileri konusunda görevli ve doktorlar tarafından özen gösterildiğine memnun oldum”.

***

Avusturya büyükelçisinin eşi Madam La Marquis Pallaviçini hazretlerinden alınan 23 Kasım 1912 tarihli tezkireden: “Taşkışla Hastanesi’nde bulunan yaralılar için çamaşır verilmesi hakkındaki talebimin kabul edilmesi konusunda gösterdiğiniz yardıma karşılık teşekkürlerimi sunarım. Başkanlık ettiğim hayırseverlik kurumu, zavallı yaralılar için teselli vesilesi olabilecek özeni göstermek konusunda kusur etmeyecektir ve sizi temin edebilirim ki, bizzat tarafımdan da üstlenmiş olduğumuz [246] görevde başarımız için her türlü yardımın esirgenmemesine gayret edilecektir”.

Almanya Kızılhaçı tarafından Trablusgarp’a gönderilen sağlık heyeti ileri gelenlerinden olup orada ölen: Dr. Dükeştayn

***

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

17 3

[247] Sadaret Müsteşarı Adil Beyefendi’nin 27 Ocak 1913 tarihli tezkiresinden: “Osmanlı askerlerinin sağlıklarının korunması için muhterdem Kızılay Cemiyeti tarafından bu şekilde de yapılan güzel yardımlardan dolayı Osmanlı milletinin naçiz bir ferdi sıfatıyla üzerime düşen teşekkür borcunun ödenmesine vesile yapıldı”.

***

Harbiye Nezâreti’nden alınan 6 Şubat 1913 tarihli tezkireden: “Çanakkale’de 200 ve Gelibolu’da 100 yataklı birer hastane açıp hasta kabulüne başlandığından ve bundan başka askerî hastaneler için bir hayli ihtiyaç maddesi ve eşya bağışlandığından söz ederek Osmanlı Kızılay Cemiyeti’nin düzenli askerî kuvvetlere bu şekilde yapılan yardımlarının teşekkür ve takdire değer olduğu Kuvâ-yı Mürettebe Kumandanlığı’ndan bildirilmiş ve yapılan hizmetler takdire lâyık görülmüştür”.

***

Akdeniz Boğazı Kuvâ-yı Mürettebe Komutanı Fahri Paşa’dan alınan 12 Nisan 1913 tarihli yazından: “Muhterem cemiyetinizin büyük masraflardan kaçınmayarak yaptıkları her türlü insanî yardım Umum Kuvâ-yı Mürettebece fevkalâde teşekkürü gerektirdiği gibi Çanakkale ve Gelibolu’da [248] mükemmel şekilde açılmış olan hastanelerden gerek yaralı ve gerek hasta tedavisi bakımından çok büyük yararlar sağlayarak bu konuda adı geçen hastane müdürleri Tevfik, Rüşdü ve Rasim Ferid Beylerle yardımcılarının harcadıkları çaba ve gayretleri gerçekten takdire değer görülmüştür. Şimdi de Menderes Müfrezesi’ne ayrıca bir seyyar hastane gönderilmesine izin verilmesinden son derece minnettar olunduğunun arzı vesilesiyle teşekkür ve saygılarımı sunarım”.

***

Genel Karargâh Sahra Sıhhiye Umum Müfettişi General Hacı Emin Paşa hazretlerinden 14 Nisan 1913 tarihinde alınan yazıdan: “Son zamanlarda Çatalca Ordusu ve Akdeniz Boğazı Kuvâ-yı Mürettebesi Karargâhı’na teftiş için gittiğimde muhterem cemiyet tarafından Hadımköy, Ispartakule, Yeşilköy, Gelibolu, Çanakkale gibi yerlerde kurulmuş olan has-

174

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

taneleri de kontrol edip inceledim. Bu insanlık kurumlarında gördüğüm intizam, temizlik ve görev aşkı cidden en zor beğenenlerin bile takdir ve teşekkürlerini alacak mükemmel bir seviyededir. Bu hastanelere kabul edilmiş olan hastaların istirahatlarını sağlayacak her türlü tedbir alınarak gayet rahat bir şekilde gıda ve giyim ihtiyaçlarının karşılandıklarını memnuniyetle görerek müteşekkir ve müftehir olduğumu arz etmeği vicdanî bir görev bilmekteyim. Yaralı ve hasta nakli için birçok masraflarla donatılıp düzenlenen Cambridge Vapuru’nda bizzat seyahat ederek gördüğüm [249] mükemmeliyet ve temizlik de ayrıca teşekküre değer olağanüstü bir düzeydedir. İki seneden az bir zaman içinde yeniden hayat bularcasına tekrar kurulan bu ulvî insanlıksever cemiyetin muhterem ve asil Osmanlı ordu ve milletine tam bir alçakgönüllülükle yapmayı başardığı seçkin hizmetler kendisinin nasıl muktedir ve görevinin önemini gerçekten bilen namuslu ellerle idare edilmekte olduğuna ışık saçan bir delildir. İnsanlığın şefkat ve merhametinin en parlak ışığının özü saydığım bu değerli cemiyetin savaşın başlangıcından beri çeşitli şekillerde gösterilen teşekküre değer gayret ve çabalarına karşı kalbî şükranlarımı sunarım”.

***

Sadrazam ve Harbiye Nâzırı Mahmud Şevket Paşa hazretlerinden alınan 14 Nisan 1913 tarihli tezkireden: “Osmanlı Kızılay Cemiyeti’nin bu savaşta gösterdiği vatansever hizmetler, yaralı asker ve hastaların tedavileri konusunda askeriyeye yaptığı insanî yardımlar her türlü takdirin üstünde olduğundan sürmekte olan çalışma ve hizmetlerinden dolayı hususî takdir ve teşekkürleri sunarım”.

***

Sol Cenah Onuncu Kolordu Kumandanı General Hurşid Paşa hazretlerinden alınan 20 Nisan 1913 tarihli yazıdan: “Onuncu Kolordu Gelibolu, Çanakkale ve Ayastefanos’ta bulunduğu [250] esnada görev gereği mevcut sağlık kurumlarını teftişimde tabii olarak Osmanlı Kızılay Hastanelerini de gördüm. Bunların genel durumu hakkında [251] tenkit ve sorgulanmaya değer bir şey göremedim. Sağlıkla ilgili görevlerin de pek yolunda yürüdüğünü öğrendim. Hastaneler tamamen yaralı ve hastalarla dolmuştu. Onlar da memnuniyet ve hoşnutluklarını ifade ediyorlardı. Doğrusu bu hastaneleri tahmin ve düşündüğümün üstünde buldum. Devam etmekte olan sıkıntıda Osmanlı

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

175

Kızılayı beklenen ve ümit edilenin çok üzerinde hizmet etti ve etmektedir. Kuruluş ve tesis edilmesinden beklenilen hayırlı maksadı hakkıyla yerine getirebildiğini ispat etti. Görevi, doğrudan doğruya orduya hizmet etmekten ibaret olan bu yüce kurumun ilerlemesi için çalışmak bütün Osmanlılara farzdır. Kızılay’ın çalışması yalnız asker olan yaralı ve hastalara bakmakla kalmayarak göç etmeye mecbur olup sefalete düşen binlerce felâketzedeye de yardım elini uzatmış ve onlara karşı insanlık görevini yapmış ve yapmakta olduğunu şükranla işitmekteyim. Binaenaleyh bu ulvî cemiyetin kurucularıyla şubelerinin idaresini yürüten saygın kişilere, bu muhterem cemiyete çeşitli şekillerde yardım eden Osmanlı ve uzak diyarlarda bulunan din kardeşlerimiz ile yabancı ülkelerden yardım eden insanlıksever gayretli zatlara teşekkür etmeyi ve çeşitli unsurlara mensup hanımlarımızın hayırlı hizmetlerini takdir ve yüceltmeyi borç sayarak gelecek için daha büyük hizmetler yapmaya hazır olmaları için gerekli sebeplerin tamamlanmasına çaba harcamalarını rica ile her konuda hayırla başarılı olmalarını Cenab-ı Hak’tan niyaz ederim”.

Almanya Kızılhaçı tarafından Trablusgarp’a gönderilen sağlık heyeti önde gelenlerin olup orada ölen: Dr. Şutse

***

Çatalca Ordusu Sıhhiye Müfettişi Tuğgeneral Dr. İbrahim Abdüsselâm Paşa’nın teftişleri üzerine Hadımköy’den yazdığı 25 Nisan 1913 tarihli tezkireden: [252] “Balkan Savaşı süresince Osmanlı Kızılay Cemiyeti hastanelerinin gerek yaralı ve gerek Mütâreke günlerinde çeşitli hastalıklara yakalanan hastaların tedavisi şeklinde yardımlarından edilen istifade çok büyüktür. Özel-

176

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

likle çalışanlarının güzel bir şekilde seçilmesinden dolayı hastanelerinizdeki düzen gerçekten örnek olacak düzeyde çok yüce olduğunu teşekkür makamında arz etmekle iftihar ederim”.

***

Şişli Karakolu’nda kurulan hastanede yaralı ve hasta Osmanlı askerlerini tedavi eden İngiliz doktorlarından Dr. Klimov’un yazdığı 26 Nisan 1913 tarihli tezkireden: “Üstlendiğim görev işte son buldu! Vatanları için ıstırap çeken askerlere küçük bir hizmet yapmış isem bundan memnuniyet duyarım. Bu mert insanlar için birkaç söz söylememe müsaade ediniz: Beş buçuk ay zarfında iki yüz kadar asker tedavi ettik. Bu iki yüz askerin hiçbirinden, hiçbir defa şikâyet edilecek bir hâl ve hareket içinde olduğunu görmedik. Aksine, hepsi sağlık heyeti üyelerimizin olağanüstü takdir ve sevgisini kazanan bir edep ve terbiye gösterdiler. Kendileriyle aramızda geçen münasebetlerimizden sonsuza kadar pek tatlı ve samimi anılar saklayacağız…”

[253] Ispartakule Kızılay Hastanesi Ortada Baştabip Aziz Bey

***

Güzel Sanatlar Okulu’nda kurulan hastanede ve Kalikratya’da yaralı ve hasta Osmanlı askerlerinin tedavileri için insanî hizmetler yapmış olan İngiliz Kızılhaç Sağlık Heyeti Başkanı ve eski Adana Konsolosu Mösyö Wily’den alınan 26 Nisan 1913 tarihli tezkireden:

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

177

[254] “Bahse girişmezden evvel Osmanlı Kızılay Cemiyeti İkinci Başkanı Besim Ömer Paşa hazretleriyle diğer Kızılay görevlilerine, bin bir türlü meşgaleleri arasında bizim yerleştirilmemiz ve hizmet edebilmemiz için gösterdikleri yardımlardan dolayı en sıcak ve samimi teşekkürlerimi sunmama müsaade buyurulmasını rica ederim. İngiliz Kızılhaç Cemiyeti için bir hemşire mesabesinde olan Osmanlı Kızılay Cemiyeti ile el ele çalışmak büyük bir memnuniyet vermiştir… İstanbul’u gerçekten büyük bir üzüntüyle terk ediyor ve tedavi ettiğimiz Osmanlı askeri için büyük bir takdir taşıyoruz. O Osmanlı askerini ki, tanıyıp da sevmemek mümkün değildir”.

***

Başkumandan Vekili İzzet Paşa hazretlerinden alınan 13 Mayıs 1913 tarihli tezkire: “Son savaş sırasında muhterem Osmanlı Kızılay Cemiyeti tarafından ordu hareket merkezlerinin çeşitli yerlerinde ve İstanbul’da kurulan birçok hastanede gazi, yaralı vs. hasta askerlerin tedavi, istirahat ve gerektiğinde mükemmel operasyonları konusunda fedakârca hizmetlerde bulunulmuştur. Ayrıca askeriye tarafından yapılan diğer müracaatlarda da her türlü yardım ve insanî çalışmanın yürütülüp yerine ulaştırılmasına çaba gösterilmiştir. Kızılay hastanelerinden ordu ve [255] kurumları karşılıklı olarak birbirlerinden yararlandıkları ordu ve Kızılay hastanelerini gezip teftiş eden Emin Paşa hazretlerinin açıklamalarından da anlaşılmıştır. Bu konuların hatırlanmasıyla ordu adına samimi hislerimi açıklamayı özel bir görev bilir ve Osmanlı Kızılayı’nın ilerlemesi temennileriyle başkan olarak yüce şahsınıza bilhassa teşekkürler ederim”.

[256] Kızılay Ispartakule Hastanesi

178

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[257] 13 TEŞKİLÂT Kurucu Üyeler – Genel Merkez – İdare Heyeti – Tahrirat Kalemi – Muhasebe – Vezne – Ambar 20 Nisan 1911 tarihinde Tokatlıyan Oteli salonunda birinci genel kurul toplantısını yapan yüz kurucu üye: Kabine üyelerinden: Mahmud Şevket Paşa Said Paşa Hüseyin Hilmi Paşa İbrahim Hakkı Paşa Gazi Ahmed Muhtar Paşa Ferid Paşa Musa Kâzım Efendi Prens Said Paşa Hayri Bey Besarya Efendi Necmeddin Molla Bey Rıfat Paşa Talat Bey Halil Bey Cavid Bey İsmail Hakkı Bey [258] Mahmud Muhtar Paşa Mavrokordato Efendi Noradonkyan Efendi Nail Bey Hallacyan Efendi Mehmed Şerif Paşa

Sadrazam Eski Sadrazam “ “ “ “ “ “ “ “ Eski Şeyhülislâm Hariciye Nâzırı Evkaf Nâzırı Nafia Nâzırı Eski Adliye Nâzırı Eski Hariciye Nâzırı Eski Dahiliye Nâzırı Eski Dahiliye Nâzırı Eski Nafia Nâzırı Eski Maarif Nâzırı Eski Bahriye Nâzırı Eski Orman ve Maâdin ve Ziraat Nâzırı Eski Hariciye Nâzırı Eski Maliye Nâzırı Eski Nafia Nâzırı Eski Maarif Nâzırı

Senato üyelerinden: Bahur Efendi, Damat Ferid Paşa, Süleyman Bostanî Efendi, Seyyid Abdülkadir Efendi

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

179

Milletvekillerinden: Arslan Bey, Artas Efendi, Cahid Bey, Dalçef Efendi, Rıza Sulh Bey, Ruhi el-Halidî Bey, Zohrab Efendi, Abdurrahman Bey, Ömer Şevki Bey, Ferahî Efendi, Midhat Şükrü Bey, Dr. Mişe Efendi

Şura-yı Devlet’ten: Baha Bey, Salim Bey, Mustafa Reşid Bey, Yahya Bey, Stefanaki Bey, Başmuavin Mehmed Bahaeddin Bey

Dinî cemaat liderlerinden: Ermeni Patrik Kaymakamı Mangoni Efendi, Ermeni Katolik Patriği Terziyan Boğoz Efendi, Hahambaşı Hayim Naum Efendi, Bulgar Eksarhı Yosif Efendi

Hanedan eşrafından: Prens Abbas Paşa

Askeriyeden: Harbiye Müsteşarı Fuad Paşa, Prens Aziz Paşa, Tuğgeneral Nazif Paşa, Albay Muhyiddin Bey, Kaymakam Faik Bey

[259] Ispartakule Hastanesi’nde iki katlı çadırlar Sağda, baş tarafta duran Baştabip Aziz Bey

18 0

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Bahriye’den: Bahriye Müsteşarı Rüstem Paşa, Dr. Fikri Paşa

[260] Mülkiye’den: Eski İstanbul Belediye Başkanı Subhi Bey, eski Hüdavendigâr Valisi Azmi Bey, Maarif Müsteşarı Salih Zeki Bey, Sıhhiye Tercüme Kalemi Müdürü Münir Nigâr Bey, Evkaf Nezâreti İnşaat Genel Müdürü Mimar Kemaleddin Bey

İtibarlı tüccarlardan: Yağcı Şefik Bey, Karakaş Macid Efendi, Kemal Ömer Bey, Kamhi Efendi

Basın mensuplarından: İkdâm Müdürü Cevdet Bey, yazarlardan Celâl Nuri Bey, Hüseyin Kâzım Bey, Safvetî Ziya Bey, Diran Kelekyan Efendi, Abdullah Zühdü Bey

Doktorlardan: Ahmed Nureddin Bey, Abidin Bey, Cemil Paşa, Adnan Bey, Celâl Muhtar Bey, Hâzım Paşa, Hayri Bey, Kilisli Rıfat Bey, Ziya Nuri Bey, Âkil Muhtar Bey, Kanu Paşa, Fuad Bey, Kerim Sebatî Bey, Lambiki Paşa, Mazhar Paşa, Muhyiddin Bey

Eczacı: Edhem Pertev Bey

Kızılay eski üyelerinden: Della Suda Faik Paşa -vefât etmiştir-, Halim Paşa, Ahmed Ragıb Bey, Sıhhiye Dairesi Tahrirat Müdürü Haydar Bey, Sıhhiye Dairesi Evrak Müdürü Galip Bey

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

181

Yeni tüzüğü düzenleyen komisyon: Dr. Esad Bey, Dr. Besim Ömer Bey, Askerî Tıbbiye Mektebi Müdürü [261] Dr. Ali Galip Bey, Dr. Bahaeddin Şakir Bey, Hariciye Siyasî İşler Genel Müdürü Salih Bey, Deniz Albaylığından emekli Tabip Mehmed Ali Bey, Dr. Kasım İzzeddin Bey

*** Nisan 1912 tarihinde yapılan kongrede kura ile çıkarılan, istifa eden ve devam edemeyenlerin yerlerine yeniden üye seçilerek meydana gelen genel merkez heyeti Esad Bey İsmail Besim Paşa Besarya Efendi Besim Ömer Bey Bahaeddin Şakir Bey Celâleddin Muhtar Bey Hâmid Bey Hakkı Şinasi Bey Haydar Bey Hüsnü Paşa Hüseyin Hilmi Paşa Diran Kelekyan Efendi Rıfat Bey Ziya Nuri Bey Talat Bey Abidin Bey Âkil Muhtar Bey Adnan Bey Azmi Bey [263] Ali Galib Bey Avni Paşa Kasım İzzeddin Bey Kamhi Efendi Keresteciyan Efendi

Sıhhiye İkinci Müdürü ve Tıp Fakültesi’nde Göz Hastalıkları Hocası Askerî Sıhhiye Başkanı Nâfia Nâzırı Sıhhiye Genel Müdürü ve Tıp Fakültesi’nde Doğum Kliniği Hocası Tıp Fakültesi’nde Tıp Kanunu Hocası Tıp Fakültesi’nde Frengi ve Cildiye Kliniği Hocası Osmanlı Bankası İdare Meclisi Üyesi Bahriye Merkez Hastanesi Baştabibi Sıhhiye Büyük Meclisi Tahrirat Müdürü Eski Bahriye Nâzırı Eski Sadrazam, ayândan, Viyana Büyükelçisi Sabah Gazetesi Başyazarı Sıhhiye Büyük Meclisi Üyesi Tıp Fakültesi Başkanı ve Kulak Kliniği Hocası Eski Dâhiliye Nâzırı Askerî Sıhhiye İkinci Şube Müdürü Sıhhiye Büyük Meclisi Üyesi, Tıp Fakültesi’nde Fenn-i Tedavi Hocası Tıp Fakültesi’nde Dâhiliye Kliniği Hoca Muavini Hüdavendigâr Eski Valisi Askerî Tıbbiye Müdürü Emekli Erkân-ı Harbiye Generali Eski Genel Sıhhiye Müfettişi Banker Osmanlı Bankası müdürlerinden

18 2

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Kemal Ömer Bey Lambiki Paşa Mavrokordato Efendi Mehmed Ali Bey Nazif Paşa Yosef Razi Bey

Tüccar Askerî Sıhhiye İkinci Başkanı Ayândan Emekli Tabip Albay Tuğgeneral Şura-yı Devlet Üyesi

[262] Kızılay Hadımköy Hastanesi Ortada Baştabip Burhaneddin Bey

*** İdare Heyeti Birinci Başkan İkinci Başkan “

“

Hüseyin Hilmi Paşa hazretleri Besim Ömer Bey Âkil Muhtar Bey

Genel Müfettiş

Mehmed Ali Bey

Başkâtip

Rıfat Bey

Veznedar

Keresteciyan Efendi

Muhasebeci

Kemal Ömer Bey

***

Eski sadrazam, ayândan Sıhhiye Genel Müdürü Sıhhiye Büyük Meclisi Üyesi Emekli Tabip Albay Sıhhiye Büyük Meclisi Üyesi Osmanlı Bankası müdürlerinden İtibarlı tüccarlardan

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Tergib ve Teşvik Encümeni Dr. Hakkı Şinasi Bey Diran Kelekyan Efendi

***

[264] Maliye Encümeni Ruhi el-Halidî Bey Kamhi Efendi Rasim Paşa

***

Fen ve İntihâb-ı Memurîn Encümeni Della Suda Faik Paşa -vefât etmiştirDr. Lambiki Paşa Dr. Abidin Bey Dr. Ali Galib Bey Doktor Adnan Bey Dr. Besim Ömer Bey Dr. Esad Bey Dr. Âkil Muhtar Bey Dr. Kasım İzzeddin Bey Dr. Kerim Sebatî Bey Tuğgeneral Nazif Paşa Mühendis Asadoryan Efendi

***

Hanımlar Genel Merkez Heyeti Prenses Nimet Muhtar Hanımefendi Ayşe Hanımefendi Madam Dr. Zoiros Paşa Selma Hanımefendi Fatma Aliye Hanımefendi Sadiye Hanımefendi

Mahmud Muhtar Paşa hanımı Ziya Paşa hanımı Ayandan Ahmed Rıza Bey’in kız kardeşi General Faik Paşa hanımı Müze Müdürü Halil Bey hanımı

18 3

18 4

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[265] Hadımköy Kızılay Hastanesi Leyla Hanımefendi Madam Diran Kelekyan Efendi [266] Madam Ohannes Kuyumcuyan Paşa Madam Yosef Razi Bey Madam Panciri Bey Nezihe Zeyneb Hanımefendi Seniye Havva Hanımefendi Melek Hanımefendi Melek Hanımefendi Safvet Hanımefendi Macide Hanımefendi Mihrimah Hanımefendi Sabiha Galib Hanımefendi Madam Dr. Âkil Muhtar Bey Seniye Hanımefendi Feyziye Hanımefendi Leyla Hanımefendi Sabiha Hanımefendi Fethiye Hanımefendi Naile Hamdi Hanımefendi Madam Astine Gümüşgerdan Efendi Madam Asadoryan Efendi Madam Manuk Azaryan Efendi Remize Hanımefendi

Düyûn-ı Umumiye Mektûpçusu Vahîd Bey hanımı

Merhum Ziya Bey kızı Veli Bey hanımı Teşrifat Müdürü İsmail Cenani Bey hanımı Merhum Sami Paşa kızı Mısırlı Hüsnü Bey hanımı Râsih Bey hanımı Ömer Besim Bey hanımı Basri Bey hanımı Dr. Ali Galib Bey hanımı Erkân-ı Harbiye Albayı Halil Bey hanımı Ferid Paşa kızı Merhum Sırrı Paşa hanımı Merhum İbrahim Paşa kızı ve Hakkı Bey hanımı Reşid Bey hanımı Merhum Hamdi Bey hanımı

Cemal Bey hanımı

***

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Kızılay Kadınlar Merkezi İdare Heyeti Prenses Nimet Muhtar Hanımefendi Ayşe Hanımefendi Madam Zoiros Paşa [267] Selma Hanımefendi Fatma Aliye Hanımefendi Sadiye Hanımefendi Leyla Hanımefendi Madam Naumi Kelekyan Madam Kuyumcuyan Paşa İsmet Hanım Madam Panciri Nezihe Zeyneb Hanımefendi

Mahmud Muhtar Paşa hazretlerinin hanımı Ziya Paşa hanımı Dr. Zoiros Paşa hanımı Ayândan Ahmed Rıza Bey’in kız kardeşi Faik Paşa hanımı Müze Müdürü Halil Bey hanımı Düyûn-ı Umumiye Mektupçusu Vahîd Bey hanımı Diran Kelekyan Efendi’nin eşi Cebel-i Lübnan Mutasarrıfı Ohannes Kuyumcuyan Paşa’nın eşi Yosef Razi Bey eşi Merhum Ziya Paşa kızı ve Veli Bey hanımı

Birinci Başkan İkinci Başkan İkinci Başkan Başkâtibe Kâtibe Kâtibe Fransızca Kâtibe İngilizce Kâtibe Veznedar Üye Üye Kâtibe ve Muhasebeci

*** İdare Merkezi Tahrirat Kalemi Kâtip Evrak Memuru Mütercim Mübeyyiz “ “

Kâzım Bey Safvet Bey Avram Galanti Efendi Muhtar Bey Nâfi Mücib Bey Sami Bey

Sorbonne Üniversitesi mezunu Sorbonne Üniversitesi mezunu Savaş dolayısıyla geçici olarak

Muhasebe Kalemi Muhasebe Memuru Vezne Memuru [268] Tahsilât Memuru Muhasebe Kâtibi “ “ “ “

Avram Efendi Celâl Fuad Bey Bedri Nedim Bey Subhi Bey Yakub Salih Bey Nâzım Naci Bey

Savaş dolayısıyla geçici olarak

18 5

18 6

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Ambar Memur Eczacı Kâtip “ Gümrük Memuru Eczacı Muavini Erzak ve Müteferrika Şubesi Memuru Çamaşır Şubesi Memuru “ “ “ Mukayyid

Fuad Bey Hamdi Bey Recai Bey Mehmed Salih Efendi Hayreddin Bey Ali Efendi Muhtar Bey Aziz Efendi İbrahim Efendi Hüsnü Efendi

Savaş dolayısıyla geçici olarak

Savaş dolayısıyla geçici olarak

Diğer Muhtelif ve Geçici Memurlar Esirler Komisyonu Kâtibi “ “ “ Muhacirler Memuru “ “ “ “ “ “

Faik Sabri Bey Mâcid Bey Hakkı Bey Haydar Bey Hakkı Bey Osman Bey

[269] Padişah hazretleri tarafından kurulan hastanenin sağlık heyeti: Ortada Padişah Baştabibi Hayri Beyefendi hazretleri

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

187

[270] Kızılay Merkez ve Şubeleri Son iki sene zarfında Osmanlı Kızılay Cemiyeti Genel Merkezi tam bir ciddiyetle faaliyet göstermiş, Trablusgarp ve Balkan Savaşları sırasında önemli başarılar göstermiş ise de vilâyetlerde merkez ve şubeler teşkilâtı henüz memnuniyet verici bir seviyeye ulaşamamıştır. Vilâyetlerde merkezler, sancak ve kazalarda şubeler teşkilâtının hangi şartlar içinde yürütüleceği ve bu merkez ve şubelerin ne şekilde görev yapacakları hakkında açık bir tüzük hazırlanmamış olması bu başarısızlığın başlıca etkenlerinden olduğu dikkate alınarak son toplanan 1913 senesi Genel Meclisi tarafından bu konuda bir tüzük hazırlanıp tamamlanmıştır. Bu sene zarfında merkez ve şubeler teşkilâtıyla ciddi şekilde ilgilenilmesi kararlaştırılmış olduğundan başarılar elde edilebilmesi ümit edilmektedir. Hâl-i hazırda Osmanlı ülkesinde mevcut Kızılay Cemiyeti merkez ve şubeleri hakkında yerlerinden alınan bilgi aşağıdaki şekildedir:

İzmir Merkezi 28 Ekim 1911 tarihinde kurulmuştur.

Başkan Yusuf Latif Efendi İkinci Başkan Dr. Mustafa Enver Bey [271] Veznedar Hacı Mustafa Başyek Efendi Kâtip Diyojen Kassab Efendi Üye Ali Nazmi Bey “ Evliyazâde Refik Bey “ Diran Aşnan Efendi “ Dr. Şükrü Bey “ Dr. Şahab Sıdkı Efendi “ Dr. Yovanoviç Efendi “ Nikolaki Çörekçioğlu Efendi “ Mordehay Levi Efendi Çalışan üye miktarı: 75 Toplanan yardımlar: 3.525 Osmanlı lirası Merkeze gönderilen: 3.358 Osmanlı lirası Sandık mevcudu: 166 lira

***

18 8

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Bursa Merkezi Birinci Başkan İkinci Başkan Veznedar Kâtip Üye

9 Kasım 1912 tarihinde kurulmuştur. Osman Nuri Bey Celâleddin Bey Hamdi Bey Muhyiddin Baha Bey

Sâmi Bey

“

Avukat Vilâyet Sıhhiye Müfettişi Ziraat Müfettişi Avukat Vilâyet Mekteb-i Sultanî Müdürü Ziraat Müdürü

Haydar Bey Şişmanyan Karnik “ Vilayet İdare Meclisi Üyesi Efendi “ Melkest Efendi Hastane Operatörü [272] Üye Hacı Sabri Efendi Eşraftan “ Şükrü Bey Mülkiye Eczacısı “ Zarbih Efendi Avukat [273] Bugüne kadar toplanan yardımlar: 26.003 kuruş Merkeze gönderilen: 25.035 kuruş Sandık mevcudu: 968 kuruş

Kızılay Gelibolu Seyyar Hastanesi sedyeci eğitimi

Hanya Merkezi 16 Şubat 1911 tarihinde kurulmuştur. Birinci başkan İkinci Başkan

Şemsi Dedezâde Mehmed Şemseddin Efendi Bedri Beyzâde İbrahim Etem Bey

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

18 9

Veznedar Salih Ağazâde Beliğ Bey Veznedar Muavini Salih Ağazâde Akif Bey Kâtip Tahmiscizâde Mehmed Mâcid Bey Üye Alıyotuzâde Mustafa Tevfik Bey “ Arnavudoğlu İbrahim Fevzi Efendi “ Cemalî Efendizâde Mehmed Zihni Bey “ Derviş Beyzâde Kadri Bey “ Kavalarzâde Ali Bey “ Demircizâde Ahmed Mercan Efendi “ Lülüzzâde Ali Nizamî Bey Çalışan üye miktarı: 23 Yardımcı üye miktarı: 37 Bugüne kadar toplanan yardımlar: 14.966 kuruş Merkeze gönderilen: 14.966 kuruş

[174] Osmanlı Kızılay Cemiyeti’nin yaralı ve hasta nakline mahsus Cambridge Vapuru

Trabzon Merkezi Aralık 1911’de kurulmuştur. Alınan yazıda idare heyeti hakkında bilgi yoktur. Yardımcı üye miktarı: 400 Bugüne kadar toplanan yardımlar: 74.300 kuruş Merkeze gönderilen: 73.936 kuruş

***

19 0

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[275] Adalar Şubesi 9 Ekim 1912 tarihinde kurulmuştur.

Başkan Prens Abbas Halim Paşa hazretleri İkinci Başkan ve Veznedar Tahir Feyzi Bey Kâtip İsmail Hakkı Bey Üye Cafer Bey Bakteriyolog “ Leon Demircibaşıyan Efendi İtibarlı tüccarlardan “ Anastas Sıdkı Efendi Belediye eski Başkanı “ Karabet Seferyan Efendi İtibarlı tüccarlardan “ Petraki Kalfaoğlu Efendi Diş Doktoru Çalışan üye miktarı: 178 Yardımcı üye miktarı: 150 Bugüne kadar toplanan yardımlar: 76.108 kuruş Merkeze gönderilen: 67.219 kuruş Sandık mevcudu: 4.589 kuruş (Heybeliada’da kurulmuş olan prevantoryum masraflarına karşılık) 5.000 kuruş (Bedelleri henüz tahsil edilmeyen para)

*** Ayastefanos-Bakırköy Kadınlar Şubesi 24 Haziran 1912 tarihinde kurulmuştur. Başkan

Fatma Râziye Hanımefendi Zeyneb Hanım, Adeviye Hanım, Melek Hanım, Hürmüz [276] Üye Hanım, Kerime Hanım, Madam İstavri, Kâzıme Melek Hanım Çalışan üye Ayastefanos’ta 76, Bakırköy’de 43 119 Yardımcı üye Ayastefanos’ta 66, Bakırköy’de 75 141 Bugüne kadar toplanan yardımlar: 22.117 kuruş Merkeze gönderilen: 22.117 kuruş

*** Kadıköy Şubesi 14 Mart 1912 tarihinde kurulmuştur. Fahrî Başkan Başkan Veznedar Kâtip

Şehzâde devletli necâbetli Salahaddin Efendi hazretleri Ayândan, Maliye eski Nail Beyefendi hazretleri Nâzırı Hoşyan Efendi Diş Doktoru Tevfik Âmir Bey Belediye eski Yardımcısı

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Üye “

Dr. Operatör Fuad Süreyya Paşa Cemil Paşa

“ “

Salah Cimcöz Bey Dr. Arif Paşa Moralızâde Salâhaddin “ Âlî Bey Çalışan üye miktarı: 15 Yardımcı üye miktarı: 55 Bugüne kadar toplanan yardımlar: 7.463 kuruş Merkeze gönderilen: 5.368 kuruş Sandık mevcudu: 2.094

Emekli Maliye Meclisi Üyesi

*** [277] Erenköy ve Göztepe Şubesi 20 Ekim 1912 tarihinde kurulmuştur. Başkan İkinci Başkan Veznedar

Ziya Paşa Memduh Bey Behçet Bey

Kâtip

Hacı Nuri Bey

Üye “ “

Mecid Bey Hafız Hüseyin Paşa İshak Cevdet Paşa

“

Hacı Aziz Bey

“

Emrullah Efendi

“

Ramiz Bey

Eski Dâhiliye Nâzırı Adliye Eski Nâzırı Emekli Levazımat Mümeyyizi Lağvedilmiş olan Maliye Meclisi Üyesi Eski Bağdat Valisi Emekli Deniz Tuğgenerali Emekli General Şura-yı Devlet Temyiz Dairesi Üyesi Belediye eski Mektupçusu Orman ve Maâdin Meclis Başkanlığı’ndan emekli Emekli Topçu Tuğgenerali Emekli Dâhiliye Muhasebecisi Kösele tüccarları Erenköy’de eczacı

“ Gâlib Paşa “ Tevfik Bey “ Gavadis Efendi “ Karakin Efendi Çalışan üye miktarı: 44 Yardımcı üye miktarı: 161 Kuruluş tarihinden sene sonuna kadar toplanan yardımlar: 14.394 kuruş Merkeze gönderilen: 14.168 kuruş

191

192

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[278] Cambridge Vapuru Sağlık Heyeti ve İdaresi

Kütahya Şubesi 14 Aralık 1912 tarihinde kurulmuştur.

Abdülfettah Efendizâde, müderrislerden [279] Veznedar Nuri Efendi Ispartalızâde, eşraftan Kâtip Bekir Bey Germiyanzâde, eşraftan Üye Hafız Hasan Efendi Mazlumzâde, eşraftan “ Ali Bey Germiyanzâde, eşraftan “ Rüşdü Bey Germiyanzâde, eşraftan “ Said Efendi Necib Efendizâde, eşraftan “ Ümran Bey Hocazâde, eşraftan Bugüne kadar merkeze gönderilen: 14.290 kuruş

Başkan

Ahmed Hulusi Efendi

*** İznik Şubesi 31 Ekim 1912 tarihinde kurulmuştur. Başkan Üye “ “ “ “

Şeyh Esad Efendi Ömer Efendi İsmail Hakkı Efendi Halil İbrahim Efendi Ömer Lütfi Efendi Ali Osman Efendi

Eşref-i Rumî Dergâhı Postnişini Belediye Başkanı Düyûn-ı Umumiye Memuru Eşraftan “ “

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

“ Mahmud Efendi “ Safer Bey Yardımcı üye miktarı: 52 Merkeze gönderilen: 2.319 kuruş

“ Reji Memuru

*** [280] Bodrum Şubesi 26 Ekim 1912 tarihinde kurulmuştur. Başkan Üye “ “ “ “ “ Kâtip

Safvet Adil Bey Faik Bey Markar Efendi Avni Efendi İbrahim Efendi Rıfat Bey Ahmed Hamdi Efendi Ahmed Efendi

Belediye Tabibi Rüsûmât Muayene Memuru Belediye Eczacısı Şakir Efendizâde Ziraat Bankası’nda memur yardımcısı Mal Müdürü Sarıağaoğulları’ndan Tahrirat Kâtibi

Bugüne kadar toplanan yardımlar: 5.245 kuruş Merkeze gönderilen: 5.245 kuruş

*** Gemlik Şubesi 1911 senesinde kurulmuştur.

Belde Müftüsü el-Hâc Mehmed Vasfi Efendi Üye Yorgancızâde Kâmil Bey Kereste tüccarı “ İbrahim Hilmi Efendi Zeytin tüccarı “ Ahmed Kemal Efendi Eski Orman Memuru “ Andriko Efendi Tüccar “ Corci Efendi Belediye Başkanı Bugüne kadar toplanan yardımlar: 4.740 kuruş Merkeze gönderilen: 4.740 kuruş Başkan

***

193

19 4

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[281] Maçka Kazası Şubesi 26 Mart 1912 tarihinde kurulmuştur. Başkan Hasan Hilmi Efendi Kaza Nâibi Çalışan Üye Mehmed Lütfi Efendi Nüfus Memuru Yardımcı üye miktarı: 426 Bugüne kadar toplanan yardımlar: 18.726 kuruş Merkeze gönderilen: 18.726 kuruş

*** Atina Kazası Şubesi 14 Mart 1912 tarihinde kurulmuştur.

Başkan Basezâde Sabit Efendi Veznedar Ahmed Fahri Efendi Ziraat Bankası Memuru Kâtib Sayfzâde Osman Efendi Üye Telâturzâde Fevzi Efendi “ Mustafa Efendi Liman Başkanı “ Basezâde Arif Efendi “ Sadeddin Efendi Belediye Tabibi “ Dr. Atnasyadis Efendi Çalışan üye miktarı: 53 Yardımcı üye miktarı: 85 1912 senesi zarfında toplanan yardımlar: 9.298 kuruş Merkeze gönderilen: 9.000 kuruş

[282] Kızıldeniz Mısır Kızılay Cemiyeti’nin hastane vapuru sağlık heyeti ve mürettebatı

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

19 5

[283] Yabancı Ülkelerde Osmanlı Kızılay Merkezleri Bazı Avrupa başkentlerindeki Osmanlı vatandaşları taraflarından Osmanlı Kızılay Cemiyeti’ne yardım etmek için kurulmuş yardım komisyonları bulunduğu gibi İslam ülkelerinde tesis edilmiş birçok Kızılay Cemiyeti de vardır. Bunlar gerek Trablusgarp Savaşı sırasında gerekse Balkan Savaşı’nda Osmanlı Kızılay Cemiyeti’ne çok büyük insanî yardımlar göstermişlerdir. Bu konuda en başta Hindistan Kızılay Cemiyetleri olmak üzere Mısır, Güney Afrika, Bosna ve Hersek Kızılay merkezlerinin gösterdikleri kardeşlik eseri ve insanlıkperver şefkat ve cömertlikleri büyük bir takdir ve şükranla hatırlamak ve Paris Büyükelçisi Rıfat Paşa hazretlerinin muhterem eşleri tarafından ortaya konulan yüksek hamiyet ile Paris şubesinin gösterdiği başarılara teşekkürler etmek gerekir. Bu merkezlerin teşkilâtı hakkında bu yıllığa konulmak üzere bilgi vermesi için her tarafa durum bildirilerek temennilerde bulunulmuş ise de yalnız Bosna’dan cevap alınabilmiştir ki, aşağıdaki şekilde özetliyoruz: Bosna’da Osmanlı Kızılay Cemiyeti Nizamnamesi’nde belirtildiği gibi üye kaydı ve bir merkez seçip tayin etmek usulü geçerli olmayıp sadece Osmanlı Hükümeti savaş halinde bulunduğu zamanlar yardım toplamak için komisyonlar oluşur. [284] Trablusgarp Savaşı sırasında yalnız Saraybosna’da kurulmuş olan Kızılay Cemiyeti tarafından şimdiye değin 300 bin kron (15 bin lira) kadar yardım toplanmış, İstanbul’da Kızılay Merkezi’ne gönderilmiş olduğu gibi Balkan Savaşı esnasında da derhal encümenler teşkil edildi. Bosnasaray şehrinde meydana getirilen Kızılay Encümeni muhterem erkânı şunlardır: Başkan Kâtip Üye “ “ “

Hacı Salih Efendi Siraczâde Mehmed Tayyib Efendi Hacı Mehmed Efendi Hacı Abdi Efendi Asım Ağa Abdi Ağa

Bosna ve Hersek’te, diğer şehirlerde de böyle geçici encümenler kurulmuştur.

19 6

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[285] Dr. Klimov Hastanesi’nde bir koğuş

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

197

14 [286] KIZILAY’IN GELECEĞİ Kızılay’ın Görevi – Amaç ve Hedef – Kızılhaçların İlerlemeleri – Ambarlar – Hastane – Mektep – Yardım Toplama Savaşlarda yaralılara yardım etmek için medeni ülkelerden çeşitli adlarla kurulmuş hayır cemiyetleri arasında bir bağ ve münasebet kurulmasındaki yararları en başta düşünmüş, bu maksada ulaşmak için olağanüstü çaba harcayarak Uluslararası Cenevre Kızılhaç Genel Merkezi’nin meydana gelmesine büyük etkileri olan insanlıkperverlerin büyükleri arasında İsviçreli ünlü Dr. Moynier Kızılhaç Cemiyetleri’nin görevlerini anlatmak için şöyle diyor: “Şefkat duygusu ve yardımı her türlü millî rekabetin üstünde bulundurmaya ve beşeriyetin ıstırapları önünde bütün millet ve ulusları bayrağı altında toplamaya çalışarak yaralı askerlere yardım etmek için birlik sağlamaktır”. Milletler arasında bu maksadı temin için 1864’te toplanan Birinci Cenevre Konferansı ilerleme yolunda büyük bir adımı atmayı başardı. Cenevre Sözleşmesi çok önemli bir temel attı. Her ülkede Kızılhaç kurumları oluşturularak çevrenin alışkanlıkları ve medeniyet düzeyine göre ilerleme gösterdi. Muhterem Hoca Besim Ömer Paşa hazretlerinin Washington Kızılhaç Kongresi hakkında yazdıkları eserde dedikleri gibi: “Kızılhaç kurumları milletlerin medeniyet düzeylerini gösteren en hassas bir ölçü sayılabilir”. [287] Gerçekten Kızılhaç ve Kızılay, kurumlarını yalnız savaş zamanlarında yaralılara yardım etme göreviyle sınırlamaya çalışmadılar ve düşünmediler. Bu maksadın gerçekleşmesini sağlayacak her türlü sebep ve vesileleri bulduktan sonra ülkede suların taşması, büyük yangınlar, deprem, tren ve maden kazaları felâketlerinden etkilenenlere derhal yardım edebilmenin çarelerini de düşünmeye ve yerine getirmeye başladılar. Çok ilerlemiş medeni milletlerin Kızılhaç kurumları ülkenin her yerini yardım şubeleri ve şefkatle takviye edip aydınlatmayı başardılar. Hanedanlık mensuplarına varıncaya kadar bütün büyük devlet adamları bu kuruma gir-

19 8

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

meyi bir şeref bildi. İhtiyaç zamanlarında bütün ileri gelen hanımlar da bu kurumda bilfiil çalıştı. Büyük devlet adamları taraflarından bu derece ehemmiyetle ve bu kadar yüksek bir seviyede tutulan kurum, haliyle orta ve avam sınıfları tarafından da saygı ve hürmet gördü. Kızılhaç ve Kızılay Cemiyetleri günden güne güç ve önemini artırdı. Öyle ki, Kızılhaç ve Kızılay Cemiyetleri olmayan hiçbir medeni ülke kalmadı. Sırf millî olan bu önemli hayır kurumları uluslararası antlaşmalara bağlı kalma ve bu antlaşmalara uyma konusunda hükümetler tarafından taahhüt edilmiş olması itibarıyla yarı resmî bir sıfat ve özellik taşıyordu. Hayır kurumunun en birinci görevi savaş meydanlarında yaralı düşecek veya hastalanacak askerlerin iyi bir şekilde tedavilerinin sağlanması için Askerî Sıhhiye’ye yardım yapıldığı için savaş zamanlarında

[288] Dr. Klimov Hastanesi Sağlık Heyeti ve yaralılar

[289] hükümetle işbirliği yapar ve ordunun hizmetine sunulan yardımcı sağlık heyeti oluşturur. Bu heyetlerin çeşitli şekilleri vardır: Birinci olarak: Savaş meydana gelecek yerlere yakın şehirlerde sabit hastaneler kurulur. İkinci olarak: Orduları takip etmek üzere çadırlarla seyyar hastaneler teşkil edilir.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

19 9

Üçüncü olarak: Savaş hattına kadar sokularak yaralıları toplamak, birinci yardım mevkilerine ve hastanelere nakletmek üzere sedyeciler kullanılır. Bir savaş çıktığında bu önemli görevin hızlı ve düzenli bir şekilde yerine getirilebilmesi için barış ve sükûnet zamanlarında daimî ve ciddî bir faaliyetle çalışmak, başkentte, ordu merkezlerinde ve sınırlara yakın önemli mevkilerde kuruma ait ambarlar meydana getirerek bunları yüzlerce yataklık hastane gereçleriyle doldurmak gerekir. Büyük paralar harcayarak birçok ambarlar kurmak ve bunları hastaneler için gerekli her türlü gereç ile doldurmak maksadı sağlamaya yetmez. Hastanelere gerektiğinde iyi hizmetler yapacak fedakâr ve maharetli doktorlar, eğitim öğrenim görmüş becerikli hastabakıcılar ve sedyeciler temin etmek de gerekir. Bunun için barış zamanında bütün sağlık heyetleri kadrolarını hazırlamak icap eder. Özellikle ülkemizde becerikli hastabakıcı ve sedyeciler bulabilmek; bunları yetiştirmeye, hastabakıcı okulları açmaya sedyecilere yaralı taşıma ve ilk yardım yapmayı uygulamalı olarak eğitim ve öğretimini vermeye bağlıdır.

[290] Londra’da tahsilde iken Kızılay’a yardım için gelen ve beraberlerinde masrafını da üstlenerek Mısırlı bir doktor getiren Hindistan asilleri: Ortada Mısırlı Dr. Selim, sağında Seyyid Hasan Âbid-i Caferî, solunda Seyyid Muhammed Hüseyin, arkada Abdülhak ve Seyyid Âl-i İmrân

20 0

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Her cemiyetin bir ideali, bir amaç ve hedefinin bulunması normaldir. Osmanlı Kızılay Cemiyeti için izlenecek hedef özellikle 1913 senesi [291] genel meclisinde alınan kararlarla belirlenmiştir. Cemiyet her şeyden evvel mükemmel bir merkez ambarı ve önemli mevkilerde ambar şubeleri kurmaya muhtaçtır. İkinci olarak: İhtiyaç duyulduğunda açılacak hastaneler için uygulamalı olarak becerikli hastabakıcılar yetiştirmek üzere şimdilik merkezde bir hastane-okul meydana getirilmelidir. Üçüncü olarak: Yaralı taşıyacak sedyeciler yetiştirip kaydetmek ve bir yedek sedyeci sınıfı oluşturmak gereklidir. Dördüncü olarak: Su taşkını, deprem, büyük yangın gibi afet ve felâketler meydana geldiğinde etkilenenlere derhal yardım etmek üzere ambarlarda sevk edilmeye hazır yardım gereçleri, çadırlar, taşınması kolay erzak ve ilâç temin edilerek bunlarla gönderilebilecek yedek yardım heyeti kadroları oluşturulup hazırlanmalıdır. Beşinci olarak: Istırap çeken insanlara yardım konusunda Kızılay’a yardım ve destek olacak diğer özel hayır cemiyetlerinin kurulması için çalışmak gereklidir. Bütün bu isteklerin gerçekleşmesi, düzenli ve sürekli bir takip ve çalışmak şartıyla senelere muhtaç olduğundan her şeyden evvel bu düzenli çalışmayı sağlamak üzere görevli ve becerikli memurlardan oluşan bir idare merkezi teşkil edilmesi ehemmiyetle düşünülmüş, kadrolar düzenlenmiş, bütün Kızılay personeli ve dairelerinin görevleri hakkında tüzük ve yönetmelikler hazırlanmıştır. Fakat amaç ve hedefe ulaşmak her şeyden evvel ve her şeyden çok paraya, hamiyet sahiplerinin yardım ve desteklerine muhtaçtır. Para ve yardım temin etmek ve Kızılay [292] Cemiyeti’nin vatan ve medeniyet açısından taşıdığı büyük önemi yardımseverlere göstermek için ülkenin her tarafında Kızılay merkez ve şubelerini açmak, bu vasıtalarla devamlı yardımseverleri uyarmak ve yardım yapmaya çağırmak elzem olduğundan tam bir ciddiyetle bu hedefe doğru yürünülmesi gereği değerlendirilerek gerekli şartları hazırlanmıştır. Avrupa’da hükümetler, kara ve deniz bakanlıkları ülkenin Kızılhaç Cemiyeti’ne önemli nakdî yardımlar yapar, yıllık ödenekler verirler.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

2 01

Ülkemizde hükümet, çok büyük felâketler ve malî buhran içinde olduğundan henüz Kızılay’a yardım ve destek verecek bir durumda değildir. Bu sebeple Kızılay Cemiyeti belirleyip takip ettiği hedefe ulaşmak için şimdilik hükümetten hiçbir nakdî yardım beklemeden sadece vatanperver yardımseverlerin bu memlekete şanlı bir gelecek hazırlamak için çalışma sahasına atılan bilinçli Osmanlıların yardım ve gayretine dayanacaktır. Kızılay’ın bugün elinde mevcut sermayesi cemiyeti yaşatabilir. Bunun yanı sıra çok küçük adımlarla ilerletmeyi ve bazı felâket ve musibetlere yardım edebilmesini bile sağlayacak düzeydedir. Oysa Avrupa medeni ülkeleri dev adımlarıyla ilerliyor, komşularımız olan küçük Balkan ülkeleri bile hayret edilecek hızda gelişiyor. Çevremizde her şey hızla gelişirken bizim hâlen küçük kararsız adımlarla ilerlemekle yetinmemiz onarılmaz bir gaflet ve felâket olur.

[293] Kızılay Genel Merkez Heyeti

Yukarıda “Avrupa’da Kızılhaç kurumlarının milletlerin medeniyet düzeylerini gösteren hassas bir ölçü” sayıldığını söylemiştik. İşte bugünkü amaç ve hedefimiz bu hassas ölçüyü, Osmanlı Kızılay millî [294] müessesesini, Osmanlı milletinin ciddi yükselişine ölçü olabilecek güçlü ve sağlam bir organı haline getirmek ve en mükemmel Kızılhaç müesseseleri seviyesine ulaştırmaktır.

202

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

***

Osmanlı Kızılay Cemiyeti’nin ideal, amaç ve hedefi birinci derece gelişmiş ve düzenli Kızılhaç müesseseleri seviyesine ulaşmaktır diyoruz. Bunu tam manasıyla anlamak için Avrupa Kızılhaçlarının ulaştıkları düzeye doğru hızlıca bir göz atmak yerinde olur. Avrupa ve Amerika medeni ülkelerinin Kızılhaç cemiyetleri hakkında genel bir fikir vermek için bunlardan her birinin milyonlarla ihtiyat sermayesi topladıklarını, yüz binlere, milyonlara ulaşan üyelerinin yıllık verdikleri düzenli yardımlardan da çok önemli yıllık gelirler sağladıklarını, bu büyük servet ve gelir ile ülke içinde çıkan her türlü afet ve felâkete uğrayanların derhal yardımına yetişmekle birlikte yabancı ülkelerde meydana gelen büyük ve genel felâketlere de mümkün mertebe çare olabilmek için yardıma koştuklarını söylemek yeterli olur. Kızılhaç Cemiyetlerinin merkez ambarları ve ambar şubeleri, sevk edilmeye hazır binlerce yataklı hastanenin iğneden ipliğe kadar bütün ihtiyaçlarını karşılayacak malzemeyle doludur. Bu cemiyetler yardım etmek için şimdi yalnız bir savaş yahut su taşkını, yangın, deprem, tren ve maden kazaları ve [295] kıtlık gibi genel afet ve felâketler meydana gelmesini beklemekle kalmıyorlar, insanlığı güçsüzleştirip kemiren verem ve sıtma gibi basit müzmin hastalıklar, kolera ve hatta kızıl ve karahumma benzeri bulaşıcı ve salgın hastalıklara yakalananlarla ilgilenerek bu hastalıklara karşı da tam bir ciddiyetle çalışıyorlar. Hastabakıcılar yetiştirmek için her tarafta okullar, sayılmayacak sayıda kurslar açıyorlar. İstatistikler özellikle Almanya ve Amerika Birleşik Devletleri’nde bu hastabakıcılık kurslarına her sene binlerce kişinin devam etmekte olduğunu gösteriyor. Bunlar bir savaş ve felâket meydana geldiğinde hastanelerde mükemmel olarak görev yapacak bir bilgi ve beceri elde ettikten sonra ülkenin her tarafında evlerinde hastalanan halkın tekniğine uygun şekilde bakılmalarına hizmet ediyorlar. Fransa’da bu şekilde 12 bin hastabakıcı yetiştirilmiştir. Kızılhaç kurumları konusunda en çok şaşılacak ilerleme ve başarıyı Japonlar göstermişlerdir. Hiçbir Kızılhaç kurumu kısa bir süre içerisinde bu kadar mucizevî bir başarı elde edememiştir. İhtiyaç halinde ordularına katılmak

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

203

üzere 60 bin kadar kurs ve ameliyat görmüş hastabakıcılar yetiştirmiş olan Japonların bu durum başarılarının seviyesi için bir ölçü olabilir. Hele Almanların Kızılhaç müesseselerini her vakit genele hizmet edebilecek bir şekle koymak, cemiyete bütün millet fertlerinin yardım ve gayretini çekip temin etmek konusunda gösterdikleri başarılar her türlü takdirlerin üstündedir. Almanya’nın herhangi bir köyünde genel denilebilecek bir afet, [296] bir bulaşıcı hastalık tahrip ve tehdit etmeye başlasa Kızılhaç oraya derhal taşınabilir bir baraka göndererek felâketzedelere yardım ve şefkat kucağını açar. Ülkemizde Kızılay millî müessesesini bu mükemmelliğe ulaştırabilmek senelerce çalışmaya, sürekli, çok büyük ve son derece ciddi mesai harcamaya bağlı olduğunu düşünen aydın düşünceli yardımseverlerin, insanlığın felâket ve ıstıraplarıyla duygulanan bütün şefkatli kalplerin ve gerçek vatanperverlerin samimi bir gayretle Kızılay’ın ilerlemesi için çaba gösterip yardım edecekleri şüphesizdir.

***

Kızılay Cemiyeti’nin varlığını, güç ve önem seviyesini gösterecek en önemli birimi ambarlarıdır. Yukarıda Kızılay ambarları hakkında ayrıca geniş bilgi verildi. Burada ambarların önemini, gelecekte nasıl bir ilerleme düzeyine ulaşılmak istendiğini, nasıl bir hedef ve amacı olduğunu ifade etmek için birkaç söz söylemek gereksiz sayılmaz. Kızılay için İstanbul Soğukçeşme’de, Alay Köşkü binası bitişiğinde bir ambar yapılmaktadır. Savaş sırasında kurulan hastanelerden kullanılabilecek durumda olan bütün eşya buraya yerleştirilecek ve yüzer yataklık sevk edilmeye hazır hastaneler düzenlenecektir. Her sene iki yüz yataklık hastane takımları ve gereci sağlanarak Kızılay eşyasının yavaş yavaş bir düzen içerisinde artırılması kararlaştırılmış

204

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[297] Kızılay İdare Erkânı

[298] olduğundan merkez ambarının az zaman içinde dolacağı tabii ve muhakkaktır. Kızılay’ın temin edeceği maddeler sadece hastane yatakları, çamaşırları, ticarî ihtiyaç maddeleri, cerrahî alet ve edevatı, çeşitli ilâçlar, kiler, mutfak gereçleri ve mefruşatı hazırlamaktan ibaret kalmayacaktır. Bu eşyayla beraber ihtiyaç duyulduğunda mükemmel seyyar hastaneler düzenleyip sevk edebilmek, Allah göstermesin deprem ve büyük yangın gibi afetlere uğrayacak felâketzedeleri imkânlar ölçüsünde barındırabilecek barakalar ve çadırlar da gönderilmek üzere ambarlarda çadır takımları ve prefabrik barakalar bulundurmak elzem ve zorunludur. Bu eşya, çadır ve barakaları nakledebilecek ve yaralı naklinde hizmet edecek birçok arabalara da ihtiyaç vardır. İşte gelecekte binlerce yataklık kapasiteye ulaşacak hastane gereci ile bütün çadırları, barakaları, arabaları daima sevk edilmeye hazır ve düzenli bir halde korumak için Alay Köşkü bitişiğindeki merkez ambarların yeterli olamayacağı anlaşıldığından şehir dışında geniş bir saha üzerinde zaman içinde yapılacak ilâvelerle genişletilecek büyük ambarlar kurulması gerekir. Bu ihtiyaç dikkate alınarak sevkiyatın her bakımdan yapılmasını kolaylaştırmak için Bakırköy Zeytinburnu’nda bir tarafı sahil, diğer tarafı demiryolu, 100 bin arşınlık geniş bir arsa satın alınmıştır. Gelecekte burada da büyük bir ambar yapılıp her türlü ihtiyaç ve yardım için sevk edilmeye hazır gereç ile doldurulacaktır.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

205

Fakat Kızılay’ın yardımının sadece başkent çevresiyle sınırlı kalmaması gerekmektedir. Geniş Osmanlı ülkesinin hangi sınırında bir savaş ve [299] hangi noktasında bir afet meydana gelirse Kızılay’ın ilkyardım ekip ve malzemesiyle derhal oraya yetişmesi elzem olduğu için başkentte kurulması kararlaştırılan merkez ambarından başka zamanla önemli ordu ve vilâyet merkezlerinde de içi sevk edilmeye hazır gereçlerle dolu ambarlar oluşturulmasına çalışılacaktır. Bu emelin gerçekleşmesi zamana ve ciddi mesaiye bağlıdır.

***

Kızılay Trablusgarp ve Balkan savaşları sırasında kurduğu hastaneler için en çok hastabakıcı temininde sıkıntıya düşmüştür. Ülkemizde teorik ve uygulamalı eğitim almış becerikli hastabakıcı yetiştirmeye mahsus bir kurum bulunmaması yalnız savaş zamanında Kızılay’ı sıkıntıya sokmakla kalmıyor, bu ihtiyaç memlekette her an ve zaman hissediliyor. İşte Osmanlı Kızılay Cemiyeti hem arzu ettiği zaman yeterli sayıda becerikli hastabakıcılar bulunmasını sağlamak hem de evinde hastasını baktırmaya muhtaç olacakların ihtiyacını giderecek uzmanlar yetiştirerek memlekete de hizmet etmiş olmak üzere mükemmel bir hastabakıcı okulu kurmaya karar vermiştir. Böyle bir hastane-okul sayesinde Kızılay Cemiyeti acil ihtiyaç durumda istihdama her bakımdan lâyık operatörlere kavuşacak ve bu gibi uzmanların sayısının artıp çoğalmasıyla ülkemize çok büyük hizmet edecektir. [300] Okul şimdilik elli yataklı bir hastane halinde olacak, öğrenciler burada bizzat hastabakıcılık yaparak ameliyat görmekle beraber bir taraftan da ders okuyup teorik bilgiler tahsil edecektir. Çeşitli yerlerde teorik olarak ders görecek hastabakıcılar da burada beceri kazanacaklardır. Öğrenimini tamamlayan hastabakıcılar Kızılay’ın yedek kadrosuna geçerek kendi iş ve sanatlarıyla uğraşacak, ihtiyaç halinde cemiyet kendilerinin hizmetinden istifade etmeye, açacağı hastanelere ehliyetli hastabakıcılar bulma imkânına kavuşacaktır. Bu gibi okullarda Avrupa’da ne büyük ehemmiyet verildiğini, ne kadar istifade edildiğini anlatmak için Fransa Kızılhaç okullarının şimdiye kadar 12 bin hastabakıcı yetiştirmiş olduğunu, Amerika’da hastabakıcı okullarında her sene yüzlerce öğrenci yetiştirildiğini, Kızılhaç yedek kadrosuna dâhil 3 bin hastabakıcı bulunduğunu söylemek yeterli olur.

206

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Kızılay hastabakıcı okulu her sene 50 hastabakıcı yetiştirmiş olsa on senede ülkemizde ihtiyaç halinde hizmetlerinden yararlanılacak 400-500 uzman hastabakıcı kadrosu oluşur. Bu da ihtiyaçlarımıza ve içinde bulunduğumuz yokluğa göre çok büyük bir başarı sayılabilir.

***

[301] Kızılay Muhacirler Hastanesi

Osmanlı Kızılay Cemiyeti’nin vatana yapacağı hizmetlerden biri de etrafında ve himayesi altında birçok hayır yardım derneği meydana getirmeye çalışması olacaktır ki, memleketimiz bu gibi kurumlar konusunda gerçekten çok fakir olduğu, oysa halkımızda özellikle kadınlarımızdaki şefkat ve insanlık duygusundan tam manasıyla istifade edilecek olursa kolaylıkla önemli hayır cemiyetleri [302] kurulabileceği için bu uğurda harcanacak çaba ve gayreti olağanüstü bir ehemmiyetle takip etmek gerekir.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

2 07

Kızılay’a yardım ve destek edebilecek hayır cemiyetlerini incelemek, önem derecelerini belirlemeye ölçü olacağından ilk önce bunların hatırımıza gelebilen başlıcalarını himmet sahiplerinin görüşlerine arz ediyoruz: 1-Subay ve askerlerden hava değişimine muhtaç olanlara mahsus prevantoryum kurup idaresini üstlenen cemiyet 2-Ailesi olmayan asker emeklileri ve malullerine mahsus bir istirahat evi kurup idaresini üstlenen cemiyet

3-Vatanî görevini yapmak için askere gidenlerin çaresiz ve yoksul ailelerine mümkün olan yardımı yapmakla mükellef asker babası cemiyet 4-Asker yetimlerini okullara vermek için “asker yetimlerini himaye cemiyeti” 5-Genellikle fakir hastaları evlerinde tedavi ettirmek, doktor, hastabakıcı, süt ve ilâç gönderme gayret ve yardımını üstlenen hayır cemiyetleri

6-Kimsesiz ve yetim kalmış çocukları toplamak, bunlara sığınak bulmak, eğitim ve öğretimlerine çalışmak için kurulmuş hayır cemiyeti 7-İşsiz fakir kızlara iş bulmak için iş yurtları kuracak cemiyetler

[303] 8-Yeni doğan çocuklarda ölümlerin önünü almak için gerekli önlemleri alacak ve yararlı yayınlar yapacak cemiyetler 9-Verem ve sıtmaya karşı tedbirler ile uğraşan cemiyetler.

Bunlar gibi daha birçok hayır cemiyetleri kurulabilir ki, hamiyet sahiplerini bir araya toplayarak bunları teşkil etmek için Kızılay merkez ve şubelerinin çok büyük çabalar göstermesi ve etkiler bırakması mümkündür. Bu cemiyetlerin kurulması işinde özellikle hanımlarımızdan çok büyük yardım ve gayretler bekleyebiliriz. Avrupa’da da bu gibi cemiyetlerin büyük çoğunluğu kadınlar tarafından kurulur. Hanımların ruhları daha hassas, kalpleri daha müşfik olduğu ve vakitleri elverişli olduğu için bu konuda kendilerinden ciddi hizmet ve başarılar beklemek doğru olur. Son Balkan Savaşı esnasında Osmanlı Kızılay Cemiyeti kadınlar merkezinde hanımlarımızın gösterdikleri yüksek hizmetler gelecekteki başarılar için güzel bir başlangıç olacak mahiyettedir. Yukarıda tekrar tekrar söyledik; Kızılhaç ve Kızılay kurumları bugün milletlerin gayret ve ilerleme düzeyini gösteren bir ölçü sayılmaktadır. Her ülke Kızılhaçı’nın büyüklüğü, serveti, düzenliliği ve başarısıyla iftihar etmektedir.

208

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Biz de Kızılay’ımızla tam olarak iftihar edebilecek bir seviyeye ulaşmak için daha pek çok seneler, el birliğiyle, fevkalâde bir faaliyetle çalışmaya muhtacız. Hamiyetli bir kesim bu uğurda cömertçe para ve vakit harcayarak fedakârlık gösteriyorlar. Son savaşta yaralıların tedavileri ve muhacirlerin ihtiyaçlarının karşılanması konusunda genel takdirlere mazhar olan

[304] Kızılay Muhacirler Hastanesi Sağlık Heyeti: Ortada Baştabip İbrahim Bey

[305] hizmet ve başarılar bu hamiyet topluluğu tarafından çok ciddi ve aralıksız çalışma sonucunda elde edildi. Eğer milletin aydınları Kızılay’ın önemini takdir eder, yıllık düzenli bir yardım yapmayı üstlenir, gücü yetenler de fiilen yardım ve gayret ederek gerçekten faaliyet alanını genişletecek olurlarsa Kızılay’ın yakın bir gelecekte ümit edildiğinden kat kat büyük bir gelişme ve ilerleme düzeyine ulaşacağı şüphesizdir.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

209

[306] 15 MALÎ TARİHÇE 1877-1878 Rusya Savaşı sırasında kurularak yaklaşık bir sene faaliyet gösteren Kızılay Cemiyeti 70 bin lira kadar bir yardım toplamayı başarmıştı. Savaşın bitiminde defterlerini kapatıp faaliyetlerini bıraktığı zaman Osmanlı Bankası’nda çok küçük bir sermaye bırakabilmişti. Yunan Savaşı esnasında 24 Mayıs 1894 tarihli Sadâret yazısıyla faaliyet yapmaya çağrılan Kızılay Cemiyeti İkinci Başkanı Noryan Efendi’nin başkanlığında toplanarak hamiyet sahibi ve iyilikseverlerin yardımlarına müracaat etti. Topladığı para ile iki hasta nakliyat vapuru hazırlayıp Galos’tan yaralı, güçsüz ve zayıf düşmüş askerleri nakletti. Orduya çok miktarda sulfato vs. tıbbî ilâçlar bağışlayıp gönderdi. Yine önceden olduğu gibi, faaliyetlerine son verdiği tarihte Osmanlı Bankası’nda 10 bin lira kadar bir para bırakmıştı.

***

Osmanlı Kızılay Cemiyeti 20 Nisan 1911 tarihinde yeniden kurulduğu zaman eski cemiyetin sermayesinden depo olarak Osmanlı Bankası’da bulunan 11.521 lira, Hariciye Nâzırı Rıfat Paşa’nın eşi tarafından sergi vs. araçlarla toplanan 3.286 lira, eski cemiyetin carî hesabından ve sermayesinin nemasından 1.127 lira olmak üzere toplam 15.935 Osmanlı lirası vardı.

[307] Kızılay Muhacirler Hastanesi’nde lohusalar koğuşu

210

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Cemiyet kurulmasının ardından Trablusgarp ve Bingazi’ye hastane ve sağlık heyetleri göndermeye girişti. Bir taraftan da hamiyet ve insanlık sahibi [308] iyilikseverlerin yardımlarına müracaat etti. Her tarafta Kızılay merkez ve şubeleri oluşturuldu. Yüksek meblağlı yardımlar gelmeye başladı. Kızılay Cemiyeti Genel Merkezi’nin 1912 senesi genel meclisine sunduğu ve genel meclis tarafından seçilen Maliye Komisyonu’nun gerekli incelemeleri yaparak tasdik ettiği 1911 senesine ait bilanço bize şu bilgileri veriyor: Osmanlı Kızılay Cemiyeti 1911 senesi zarfında 68.388 Osmanlı lirası yardım almış, bu yardımlardan yıl içinde 41.187 lira harcamıştır. Sene sonunda sermayesi olan 14 bin küsur lira ile sarf edilmemiş yardımlardan banka ve kasasında toplam 41.841 Osmanlı lirası nakit mevcudu bulunuyordu. 1912 senesi genel meclisi bu paranın 30 bin lirasıyla ambar yapılması ve hastane malzemeleri hazırlanması için genel merkeze yetki verdi. 1912 senesi süresince de iyilikseverlerin cömertçe yardımları devam etti. Cemiyetin sermayesi artıyordu. Eylül 1912’de seferberlik emri verildiği esnada Kızılay’ın nakit mevcudu 70 bin lirayı aşmıştı. Balkan Savaşı çıktığı ve Kızılay tarafından geniş ölçüde ihtiyaçların teminine başlandığı ve birçok hastaneler kurulmasına teşebbüs edildiği sırada hamiyet sahipleri tekrar yardım yapmaya davet edildiler. Her yerden iyilik, hayırseverlik ve insanlık belirtileri görüldü. Yardımlar az zaman içinde ümit ve tahmin olunabilen miktarı kat kat aştı. [309] Kızılay Genel Merkezi 1912 senesi hesaplarına dair 1913 senesi genel meclisine şu hesap bilançosunu sundu: Önceki sene sermayesi 1912 senesi yardımlari Çeşitli gelirler Faiz 14 Mart 1913 tarihinde sandık mevcudu Osmanlı Bankası’nda depo hesabı Osmanlı Bankası’nda carî hesap

Kuruş 8.226.448 35.068.701 10.970 628.162 43.934.383

Para 125 75 125

43.934.383

36.167 14.224.379 11.021.685

Yekun

625

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Kira peşinatı Zeytinburnu’nda arsa Kadırga barakaları Hastanelere avans Borçlular genel hesabı Bingazi Sağlık Heyeti Trablusgarp Sağlık Heyeti İdare giderleri Genel yardım masrafları

54.000 82.529 113.000 1.485.340 419.254 358.500

211

25 875 625

1.952.232

50

388.637 13.788.556 43.930.383

50 625

43.934.383

Bu hesaba göre, Kızılay Cemiyeti 1912 senesi zarfında 350 bin Osmanlı lirası yardım alarak önceki sene sermayesiyle birlikte girdilerini 439 bin liraya çıkarmış ve yıl içince 185 bin [310] lira harcayarak 1913 senesine 250 küsur bin liralık bir sermaye devretmiştir.

Kızılay Muhacirler Hastanesi kadınlar kısmı

[311] Kızılay’ın aldığı yardımlar çeşitli kaynaklardan gelmiştir. Bunlar başlıca üç kısma ayrılabilir: 1-Osmanlı ülkesi

2-Müslüman ülkeler 3-Yabancı ülkeler.

212

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

1912 senesi sonuna kadar Osmanlı ülkesinden toplanan yardımların toplamı 60 bin Osmanlı lirasını geçmiştir. Toplanan rakamların büyükten küçüğe doğru dökümü aşağıdadır. Ancak şunu önemle dikkatinize sunarız ki, rakamlar bugüne kadar gönderilen yardımların tamamını değil, sadece 1912 senesi zarfında gelir kaydedilen miktarları göstermektedir*: Osmanlı Lirası 16.023 6.014 5.123 3.894 3.579 3.556 3.310 2.570 1.949 1.871 1.863 1.723 1.706 1.241 964 925 598 512 511 507 488 382 367 294 140 123 113 111 97 87 68 34 7 1

İstanbul Genel Merkezi İstanbul Hanımlar Merkezi Konya Trabzon İzmir Sivas Elazığ Halep Musul Adana Kudüs Beyrut Hüdavendigâr Erzurum Ankara Kastamonu Edirne Bitlis İzmit Şam Diyarbakır Basra Bağdat Hicaz Biga Cezayir-i Bahr-ı Sefid Van Manastır Selanik Karesi Yanya Yemen Çatalca Kosova

*** * 1913 senesi içinde diğer vilâyetlerden birçok yardım geldiği gibi Hicaz Vilâyeti’nden de 10 bin lirayı aşkın para gelmiştir.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

213

[312] Yardımların en önemli bölümünü İslâm dünyasından gelenler meydana getirir. Toplamı 263 bin liraya ulaşır ki, dökümü aşağıdaki şekildedir. Yalnız bu toplam içinde 28 bin küsur liralık bir para, gönderildiği yerler açıklanmaksızın İngiliz bankaları aracılığıyla yardım adıyla gelmiştir. Bu paraların hepsinin Hindistan’dan gönderilmiş olması ihtimali yüksektir. Buna göre Hindistan yardımlarını 157 bin lira değil, 185 bin lira kabul etmek gerekir. Osmanlı Lirası 157.044 19.464 13.804 13.311 9.857 6.210 3.734 3.255 2.597 1.599 986 963 612 372 294 75 7

Hindistan Rusya Müslümanları Cezayir Güney Afrika Müslümanları Mısır Bosna ve Hersek Afganistan Romanya Müslümanları İran Batavya Bulgaristan Müslümanları Kıbrıs Tunus Çin Müslümanları Batı Avustralya Girit Bingazi

Yabancı ülke insanlıkseverleri taraflarından gönderilen yardımların toplamı da 15 bin Osmanlı lirasına ulaşıyor. Dökümleri şöyledir: [313] Osmanlı Lirası 4.676 3.866 2.038 1.813 1.192 251 184 127 48 43 43 23 4

Almanya Avusturya-Macaristan İngiltere Amerika Fransa Hollanda İspanya Belçika İsveç Japonya Danimarka İsviçre İtalya

***

214

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Şükranla andığımız bütün bu yardımlar arasında tek başına büyük bir insanlık ve şefkat örneği göstererek 100 liradan fazla yardımda bulunan hamiyet sahibi ve iyilikseverlerin isimlerini de burada takdir ve saygıyla ifade etmeyi bir kadirşinaslık görevi sayarız.

1911 senesi zarfında 100 liradan fazla yardımda bulunan hamiyet sahipleri: Padişah hazretleri Osmanlı Bankası Londra ve Paris Büyükelçilikleri Müşaviri Gülbenkyan Efendi

Osmanlı Lirası 750 500 200

[314] Hindistan Bombay Fukara-yı İslâmiye Kızılay Sağlık Heyeti’nin Ömerli’de hastane çadırları [315] Mahmud Muhtar Paşa eşi prenses hazretleri İzmir tüccarlarından Hacı Mustafa Başyek ve kardeşi Fehmi Beyefendiler Selanik Bankası Reji İdaresi Anadolu Osmanlı Demiryolu Şirketi

***

150 150 100 100 100

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

1912 senesi zarfında 100 liradan fazla iânede bulunan yardımseverler: Veliaht hazretleri Hindistan’da Bhopal Hâkimesi hazretleri Merhum Zihni Paşa adına muhterem ailesi Hindistan Madras’ta Hacı Muhammed Padişah ve Ortakları Mısırlı Ömer Tosun Paşa hazretleri Osmanlı Düyûn-ı Umumiye İdaresi Duhan Reji İdaresi Hindistan’da Barbelli’de Kamer Şah hazretleri Anadolu Osmanlı Demiryolu Şirketi Rusya’da Orenburg’da Hacı Hüseyin ve Şerefeddin Bey Hüseyinof, Hatice, Zehra ve Nefise Hanımefendiler Hindistan’da Madras’ta Hacı Muhammed Âsaf ve Ortakları Hindistan’da Kalküta’da Hacı İsmail Han Rusya’da Orenburg’da Osman ve Hayrullah Ebulâteyn Efendiler Hindistan’da Kalküta’da İlâhîbahş Efendi Mısır’da Meftûr Efendi Mısır’da Urban el-Mehdi Efendi Mısır’da Muhammed eş-Şevâribî Efendi [316] Hindistan’da Devraci’de Muhammed Hacı Nur Muhammed Rusya’da Orenburg’da Abdürreşid Efendi İsmailef Rusya’da Hacı Hasan Efendi Mısır’da Aziz İzzet Paşa Mısır’da Ahmed Tevfik Râgıb Bey Anadolu Osmanlı Demiryolu Müdürü Mösyö Hüknen “ “ “ “ “ Kenter Şirket-i Hayriye

***

Osmanlı Lirası 500 1.546 2.000 1.087 1.000 1.000 1.000 950 500 462 363 233 232 219 166 165 163 158 106 114 110 100 100 100 100

215

216

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Hanımlar merkezine 100 liradan fazla yardımda bulunan iyilikseverler: Başkadınefendi hazretleri Prens Said Halim Paşa hazretlerinin eşleri Prenses Emine Hanımefendi hazretleri Ufa’da Hacı Abdüllatif Efendi Hekimof hazretleri Eski Hidiv merhum İsmail Paşa kızı Prenses Emine Hanımefendi hazretleri Rusya’da Abdullah Şinasi Efendi hazretleri Orenburg’da Şemsrûy Hanımefendi hazretleri Hidiv Validesi hanımefendi hazretleri Mısırlı Aziz İzzet Paşa eşi hanımefendi hazretleri Prenses Nimet Muhtar Hanımefendi hazretleri Orenburg’da merhum Şerif Efendi adına ailesi Eski Hidiv İsmail Paşa hanımı Neşedil Hanımefendi hazretleri Prenses Kadriye Hüseyin Hanımefendi hazretleri Prenses Nimet Hanımefendi hazretleri

Osmanlı Lirası 100 1.100 348 200 116 116 110 110 110 102 100 100 100

[317] Hindistan Bombay Fukara-yı İslâmiye Kızılay Sağlık Heyeti: Ortada kaputlu Baştabip Muhammed Hüseyin

Vilâyetler ve yabancı ülkelerden gelen ve döküm defterleri gönderilmemiş olan meblağlar arasında 100 liradan fazla yardım vererek üstün bir hamiyet örneği gösteren saygın kişiler bulunduğu takdirde isimleri bu yaldızlı deftere

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

217

[318] geçirilip Hilâl-i Ahmer Risâlesiyle yayınlanmak üzere merkeze bildirilmesi özellikle temenni edilir. Diğer taraftan Osmanlı Kızılay Cemiyeti’ne yardım toplamak için gerçekten fedakârca çalışıp yüksek başarı gösteren saygın kişilerin isimlerini de takdir ve teşekkürle anmadan geçmek, kadirbilmezlik olur. Bu isimlerden bizim tarafımızdan bilinip kaydedilenleri aşağıdaki şekilde sırasıyla yazıyoruz. Bilgimiz dışında veya dalgınlık eseri yazılmayan isimler hatırlatılırsa onlar da şükranla yayınlanacaktır.

Kızılay için 100 liradan fazla yardım toplamayı başarmış olanlar: Hidiv Validesi hazretleri Eski Sadrazam Hüseyin Hilmi Paşa hazretleri ve muhterem eşleri hanımefendi hazretleri Ayândan Abdülkadir Efendi hazretleri Ayândan Nail Beyefendi hazretleri Ayândan Bahor Efendi hazretleri Ayân Başkâtibi İsmail Müştak Beyefendi Şehzâde Süleyman Efendi merhumun ailesi işlerinin vekili İsmail Talat Bey Dr. Raşid Tahsin Beyefendi Padişah Baştabibi Hayri Beyefendi Londra Büyükelçiliği Petersburg Büyükelçiliği Berlin Büyükelçiliği Paris Büyükelçiliği Bombay Başşehbenderliği Rostof Başşehbenderliği [319] Madras Başşehbenderliği Sivastopol Şehbenderliği Rusya’da Orenburg’da Vakit Gazetesi Rusya’da Yalta’da Tatar Hayır Cemiyeti Rusya’da Hemşin’de Ferahzâde Muhammed Ali Efendi Hindistan’da Lahor’da Zemindar Gazetesi Sahibi Zafer Ali Han “ Muradabad’da el-Müşîr Gazetesi Sahibi Muhammed Fazıl “ Kalküta’da Şarampur Kızılay Cemiyeti “ Kalküta’da Encümen-i Muhammedü’s-Selâm “ Bombay’da Poli[ti]cal Bohemyo Gazetesi “ Kalküta’da Hacı Kasım Arif Efendi “ Lahor’da Meşrutiyet Gazetesi “ Meyrun’da İlâhîbahş Efendi hazretleri “ Lahor’da Muhammed İnşaallah Efendi hazretleri

218

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

“ “ “ “ “ “ “ “ “ “

Herpur’da Muhammed İbrahim Vezirî Efendi hazretleri Karaşi’de Hacı Abdullah Harun Efendi hazretleri Rampur’da Kamer Şah hazretleri Lahor’da Vatan Gazetesi Amritsar’da Vekil Gazetesi Sahibi Ali Tahsin Efendi Bombay Türk ve Arap Kadınları Başkanı Münire Hanımefendi Delhi’de Ekrem ve Muhammed Nâfi‘ Efendiler Bombay’da Han Muhammed Ömer Bhopal’da Bâmî Efendi hazretleri Rangur’da Ahmed Molla Davud Efendi

[320] Hindistan Bombay Fukara-yı İslâmiye Kızılay Sağlık Heyeti Hastane çadırlarına yaralı nakliyatı

Aşağıda 1 liradan fazla yardımda bulunan kişilerin isimlerini tarih sırasıyla yayınlıyoruz:

Mösyö Alfred Brao Ayândan merhum Raif Paşa kızı İhsan Hanımefendi Düyûn-ı Umumiye Genel Müdürü Ömer Besim Bey’in eşi hanımefendi Panciri Bey’in eşi hanım Ohannes Kuyumcuyan Bey’in eşleri Şerif Nâsır Beyefendi hazretlerinin eşi hanımefendi

[321] Kuruş 107 500 300 500 200 500

Santim

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Prenses Bedia Hanımefendi Sami Paşa kızı Melek Hanımefendi Hacı Azize Hanımefendi Hacı Şerif Efendi Komisyoncu Ahmed Faik Efendi Hacı Şükrü Efendi Fatma Sultan hazretleri Selma Hanımefendi Hatice Sultan hazretleri Mediha Sultan hazretleri Cemile Sultan hazretleri Muharrem Beyefendi Eczacı Nüzhet Efendi Vefa’da Ali Nüzhet Beyefendi Sadık İbrahim Beyefendi Nişantaşı’nda tüccar Talat Beyefendi Eski milletvekili Sabri Beyefendi Hilmi Paşa hazretlerinin muhterem eşleri tarafından toplanan Şaziye Sultan hazretleri Fatma Sultan hazretleri Nemika Sultan hazretleri Dişçi İsak Karako Efendi [322] Osman Efendi kızı hanımefendi Âtıf Efendi Posta ve Telgraf Nezâreti Kontrol Kalemi Heyeti Evkâf Nezâreti erkân ve memurları Hüseyin Hilmi Paşa hazretlerinin muhterem eşleri tarafından toplanan (ikinci defa) Mercan Lisesi öğrencileri Yosef Razi Beyefendi Yemen eski Valisi merhum Osman Paşa adına ailesi Ayân Başkâtibi Müştak Beyefendi tarafından toplanan Hüseyin Hilmi Paşa hazretlerinin muhterem eşleri tarafından toplanan (üçüncü defa) Göztepe Kızılay Şubesi Ayân Başkanı Ferid Paşa Ardini ve Mehmed Fethi Efendiler tarafından toplanan Defter-i Hakanî Nezâreti idareci ve memurları Şevket Lütfi Beyefendi Onuncu Belediye Dairesi dâhilinde bazı hamiyet sahipleri

1.200 300 500 600 500 400 2.500 200 1.500 5.000 4.000 400 100 500 250 500 150 1.165 200 300 200 300 200 100 129 18.420

75 87,5

2.204

62,5

267 300

75

500 2.000 1.967 900 1.200 551

75

9.747 200 289

37,5

219

220

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Onuncu Belediye Dairesi müslüman kadınlar Onuncu Belediye Dairesi memurları Maliye Nezâreti Kalem-i Mahsus Kâtibi Ali Rıza Bey Karagümrük Polis Merkezi memurları Çarşamba’da bir hanımefendi Mürettip İsmail Efendi aracılığıyla Tophane eski Mareşali Zeki Paşa Galata ve Boğaziçi Elektrik Şirketi Hadika-i Meşveret Mektebi öğrencileri Ardini ve Mehmed Fethi Efendi tarafından toplanan (ikinci defa)

1.087 1.404

37,5 37,5

100 257 5.000 248 1.000 1.000 162

75

87,5

462

50

75

[323] Hindistan Bombay Fukara-yı İslâmiye Kızılay Sağlık Heyeti’nin seyyar hastanesi, cami çadırı ve minaresi Ticaret Nezâreti idareci ve memurları Ayândan Recaizade Ekrem Beyefendi hazretlerinden oğlu merhum Nejad Bey adına [324] Vicdan Hanım Bahriye Merkez Hastanesi doktorlarından Mehmed Naim Bey ailesi İstanbul Bidâyet Birinci Hukuk Dairesi Adliye Nezâreti Evrak Kalemi memurları Evkâf Nezâreti idareci ve memurları (ikinci defa) Zincirlikuyu’da Halid Beyefendi Bahriye Elektrik Fabrikası çalışanları Ayândan Nail Beyefendi hazretleri tarafından toplanan Hüseyin Hilmi Paşa hazretlerinin muhterem eşleri tarafından toplanan (dördüncü defa)

9.349

62,5

924

62,5

110 500 278 259 7.405 300 500

25 87,5

2.500 2.404

50

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

İsmail Talat Beyefendi tarafından toplanan Mahmud Şevket Beyefendi Maliye Nezâreti Düyûn-ı Umumiye ve Muamelât-ı Nakdiye Müdürü Ferid Beyefendi Halep Vapuru mürettebatından Reşad Bey “ “ “ “ “ validesi Avukat Mehmed Arif Beyefendi Rıza Cemal Efendi Erenköy’de İttihâd-ı Osmanî Bakkaliye Şirketi Ayândan İsmail Hakkı Efendi hazretleri (merhum) Kızılay Adalar Şubesi Heybeliada Yardım Komisyonu’ndan Ayândan Nail Beyefendi hazretleri tarafından toplanan (ikinci defa) Adana eski Valisi Bahri Paşa Singer Manifatura Şirketi Divan-ı Muhasebât idareci, memur ve çalışanları Kadıköy Hürriyet ve İtilâf Şubesi tarafından toplanılan [325] Ziraat Bankası idareci ve memurları Polis memurlarından Mehmed Salih ve Abdüsselâm Efendiler Küçükmustafapaşa’da Mebde’-i Ticaret Komandit Şirketi Bahriye Nezâreti Kontrol Komisyonu subayları Bakırköy’de Bekir Sıdkı Beyefendi Kızılay Adalar Şubesi Orozdibak hamalları Seyyidullah Efendi ve Ortakları Dr. Raşid Tahsin Beyefendi tarafından toplanan Semih Muhtar Beyefendi Orman Yüksek Okulu öğretmen ve öğrencileri Nâfia mühendislerinden Asadoryan Efendi tarafından toplanan Padişah Baştabibi Hayri Beyefendi tarafından toplanan Hüseyin Hilmi Paşa hazretlerinin muhterem eşleri tarafından toplanan (beşinci defa) Onuncu Belediye Dairesi idareci ve memurları Hariciye eski Nâzırı Noradonkyan Efendi hazretleri Padişah Baştabibi Hayri Beyefendi tarafından toplanan (ikinci defa)

13.337 300 300 125 125 2.500 300 984

25

500 8.367 3.355

25 92,5

3.200 1.000 5.000 2.444 464

37,5

3.268

75

525

75

2.567 139 1.100 100 361 500 15.260 150 483

75 50

25

8.912 1.111 11.385 2.115 5.000 8.017

50

2 21

222

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Kosti Papadopulos Efendi Et Müteahhidi Mahmud Kâmil Efendi Hüsnü Bey Ayândan Mareşal Ömer Rüşdü Paşa hazretleri tarafından toplanan Basmacızâde Mehmed Cevdet Bey Taksim Kışlası’ndaki askerler Ayândan Bahor Efendi hazretleri tarafından toplanan Rüsûmât Vezne Müdür Muavini Mehmed Bey Maliye Nezâreti idareci, memur ve çalışanları [326] Cemil Beyefendi İstanbul Eczacı Talebe Cemiyeti Eğrikapı civarında Ortakçı Mahallesi hamiyetli halkı Mülkiye Mektebi öğrencilerinden Rükneddin Bey Odun ve Kömür Deposu Müdürü Boğoz Efendi Beyoğlu’nda Otel Santral misafirleri Padişah Maiyeti Bölüğü’nde Alâaddin Efendi Mühendis Mektebi öğrencileri İstanbul Tramvay Şirketi “ “ Şirketi Tercümanı Münir Bey Tatar Selim Efendi Nazif Paşa tarafından toplanan Balat’ta Eczacı Şamtof Efendi tarafından toplanan Beyoğlu’nda Otelci Margrit Asmaaltı’nda tüccar Kadri Bey On İkinci Belediye Dairesi dâhilinde bulunan hamiyet sahipleri Kadıköy Hürriyet ve İtilâf Şubesi’nden toplanan Galata Rıhtım Körfez vapurları hamalları Mehmed Paşa Hamamı çalışanları Faik Beyefendi Hüseyin Beyefendi Üçüncü Belediye Dairesi dâhilinde toplanan Ayândan Nail Beyefendi hazretleri tarafından toplanan (üçüncü defa) Ahmed Bey eşi hanımefendi Evkâf Nezâreti memurlarından (üçüncü defa) Komisyoncu Arnavud Efendi Namık Paşa eşi hanımefendi

500 150 200 2.778 150 275 15.000 143 10.798 300 600

37,5

237 200 185 435 200 242 5.000 110 100 926

87,5

927

62,5

437 300

50

1.346

25

4.554 206 427 500 500 4.385

87,5 50 50

3.500 200 1.220 525 300

87,5

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

[327] Hidiv Validesi Hastanesi Sağlık Heyeti ve hasta askerler Ayândan Bahor Efendi hazretleri tarafından toplanan (ikinci defa) Mekteb-i Kuzât öğrencileri [328] Fındıklı’da oturan bir zat Üsküdar’da Açıktürbe’de Ahmed Hilmi Mahallesi hamiyetlileri Atikalipaşa’da Molla Ahveş Mahallesi hamiyetlileri Çengelköy’de Havuzbaşı hamiyetlileri Feyzi Beyefendi Hariciye Nezâreti memurları Musika-i Hümâyûn öğretmen ve öğrencileri Dârülmuallimîn Eğitim Heyeti Mercan Lisesi öğrencileri Üsküdar Tebhirhane memur ve çalışanları Erkân-ı Harbiye Albayı Cemal Bey adına Sir George Braham Kantarcılar’da Sarıdemir Mahallesi hamiyetli halkı Kütüphane-i İslâm ve Askerî sahibi Tüccarzade İbrahim Hilmi Bey Kütüphane-i Tefeyyüz sahibi Parsih Efendi Zeki Paşa hazretleri Emekli General Sıdkı Paşa hazretleri İstanbul Vapur-ı Hümâyûnu subayları “ “ “ askerleri Dârülmuallimîn Eğitim Heyeti Allahverdi Efendi Abdülcelil Efendi Meserret Oteli kiracısı Mustafa Efendi ve eşi hanım

4.200 600 500 1.173 277

50

406 500 363 631 595 403 365 300 1.142

75 75 50 25 25

2.200 500 200 5.000 300 55 233 355 5.000 500 175

62,5 50

75

223

2 24

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Eski Sadrazam Gazi Ahmed Muhtar Paşa hazretleri Sadâret Müsteşarı Adil Beyefendi Divan-ı Hümâyûn Müdürü Âsaf Beyefendi Ayândan Bahor Efendi hazretleri tarafından toplanan (üçüncü defa) [329] Teşebbüsât-ı Nâfia Şirket-i Umumiyesi Eyüpsultan’da Şirin Hanımefendi Bakırköy’ün hamiyetli sakinleri Haydar Mahallesi hamiyetli sakinleri İkinci Veliaht Vahidüddin Efendi hazretleri hizmetçisi Mehmed Bey Kâğıthane köyü hamiyetli sakinleri Kızılay Erenköy ve Göztepe Şubesi Türk Yurdu Gazetesi İdarehanesi Türk Derneği İdarehanesi Ayândan Ekrem Beyefendi hazretleri Rüsûmât Müşaviri Mösyö Kravfur Hasköy’de Abdüsselâm Mahallesi hamiyetli sakinleri Gureba Hastanesi Baştabibi Necmeddin Bey Donanma Cemiyeti Başkanı Şefik Bey Üçüncü Belediye Dairesi dâhilindeki hamiyet sahipleri Maarif Nezâreti idareci ve memurları Ahmed İhsan Bey Tüccar Hatapkapılı İbrahim Efendi Hırka-i Şerif civarında Hoca Veysel Mahallesi hamiyetli sakinleri Şirket-i Hayriye’de Çerkez Ali Efendi Adliye Nezâreti memurları Mösyö Maks Şilezinger İlyas Nâdi Efendi Nuri Efendi Emil Himmet Efendi Hatiman Şoymer Efendi [330] Hazine-i Hâssa memurları Üsküdar’da Hacı Mehmed Efendi Mahallesi hamiyetli sakinleri Gedikpaşa’da Divan-ı Âlî Mahallesi hamiyetli sakinleri Meşihat müsteşarı efendi hazretleri Meşihat Tahrirat Müdürü Subhi Beyefendi Aksaray’da Kâtib Muslihuddin Mahallesi hamiyetli sakinleri Kaptan Ali Rıza Bey tarafından toplanan

3.000 1.500 500 10.800 5.000 250 7.976 333

37,5

1.000 977 3.001 1.000 1.000 607 1.000

75 75

214

87,5

200 500 2.583

25

1.270 240 500

25 50

1.221

50

200 4.258 1.000 1.000 200 200 437 12.473

50 12,5

1.082

50

382

87,5

500 200 1.188

75

3.049

12,5

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Aksaray’da Çakır Ağa Mahallesi hamiyetli sakinleri Beyoğlu’nda Yenişehir’de Simitçi Sinoplu Osman Ağa Unkapanı’nda Elvanzâde Mahallesi hamiyetli sakinleri Defter-i Hakanî Nâzır Muavini Refik Beyefendi tarafından toplanan Dördüncü Ordu Müzik Öğretmeni Binbaşı Ragıb Bey Kâğıt tüccarı Ali Asgar Efendi Hongrovaz Hayat Sigorta Şirketi Umum Şark Müdüriyeti Mimar Vedat Bey Kâğıt tüccarı Hacı Abbas ve Hasan Efendi “ “ Mehmed Ağa “ “ Molla Hüseyin “ “ Hacı Muhtar ve Hacı Hasan Efendi Tüccar İranlı Abdülkerim Efendi Mizara Haydar ve Abdullah Bey Ayândan Nail Beyefendi hazretleri tarafından toplanan (dördüncü defa) Ayândan Bahor Efendi tarafından toplanan (dördüncü defa) İsmail Talat Beyefendi tarafından toplanan (ikinci defa) Galata Gümrük hamalları

970

87,5

330 3.947

50

2.030

50

200 500 2.175 200 500 200 200 300 500 300 1.297 10.202

62,5

1.600 5.488

[331] Dr. Klimov Hastanesi: Ortada şapkalı İngiliz elçisi ve sağında eşi

50

225

2 26

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[332] Galata kömür işçileri Galata Siirt hamalları İkinci Daire Muhacirîn Komisyonu Başkanlığı Üsküdarlı Talat Beyefendi Halı tüccarı Hacı Ali Ağa “ “ Mirza Ali Asgar “ “ Safdil Bey Alizâde Halı tüccarı Abdül Ali Bey Feylesof “ “ Bâkır Zehir Fetva Emini Esad Efendi hazretleri Tetkikat Meclisi Başkanı Ömer Efendi hazretleri Mühendis Mehmed Ali Bey Bıçakçı Alaaddin Mahallesi hamiyetli sakinleri Göztepe ve Erenköy Kızılay Şubesi On Altıncı Belediye Dairesi Başkanlığı Eski kurenâ İzzet Paşa Maliye Meclisi üyeliğinden emekli Servet Bey Hadîka-i Meşveret Mektebi ikinci sınıf öğrencileri Eytam Meclisi Başkanı İzzeddin Bey Ders Vekâleti’nde üye İbrahim Bey Telgraf Fabrikası işçileri Ders vekili efendi hazretleri Anadolu Kazaskeri Yahya Efendi hazretleri Mekteb-i Kuzât Müdürü Muhtar Bey Anadoluhisarı’nda Mehmed Ağa Kahvesi’nde toplanan Beyoğlu Telgrafhanesi’nde Alman kablosu memur ve çalışanları Galata Borsası İdare Heyeti [333] Aksaray’da Oruçgazi Mahallesi hamiyetli sakinleri Balat İskelesi kayıkçıları Topkapı hâricinde İlyaszâde Mahallesi hamiyetli sakinleri Topkapı hâricinde Tekkeci Mahallesi hamiyetli sakinleri Orozdibak Şemsiye Fabrikası işçileri Cündi Meydanı’nda Hacı Osman’ın kahvesinde toplanan Kantarcılar’da Sarıdemir Mahallesi hamiyetli sakinleri Üçüncü Belediye Dairesi Yardım Toplama Komisyonu Nişantaşı’nda Hacımesud Sokaği’nda Fatma Hanım

3.000 1.058 152 500 500 400 200 500 200 500 600 200 241 8.232 994 8.800 300

75 50

37,5 50

137 200 218 200 500 500 140

50 62,5

744

50

493

62,5

200 1.501

25

222 189

62,5

197

12,5

471

87,5

315

62,5

210

50

2.223

25

110

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Göztepe’de Tütüncü Mehmed Efendi Mahallesi sakinleri Teşrifat Müdürü Memduh Beyefendi Teşrifat Kalemi memurları Eğrikapı Merkez Rüşdiyesi Eğitim Heyeti Hazine-i Evrak Müdürü Refik Bey Darbhane-i Âmire memur ve çalışanları Sadaret Dairesi Maruzat Kalemi Başkâtibi Cevdet Beyefendi Sadaret Dairesi Divan-ı Hümâyûn Müdür Muavini İsmet Beyefendi Maliye eski Nâzırı Reşad Beyefendi hazretleri Dr. Şerefeddin Bey Üsküdar’da Selâmsız’da Frerler Mektebi öğretmen ve öğrencileri Galata’da Alacamescit Mahallesi hamiyetli sakinleri Maliye eski Nâzırı Reşad Beyefendizâde Ali Beyefendi Maliye eski Nâzırı Reşad Bey torunu Şadan Bey Ayândan Bahor Efendi hazretleri tarafından toplanan (beşinci defa) Lazaro Franko Efendi Haremeyn Tercümanı Ferid Bey Üçüncü Belediye Dairesi Yardım Toplama Komisyonu [334] On Temmuz Vapuru’nda Muhacirîn İskân Kâtibi Cemil Bey Bahriye Kıdemli Yüzbaşısı Hasan Efendi Osmanlı İktisat ve Emniyet Şirketi Tetkikat-ı Şeriyye Meclisi Üyesi Selâmi Efendi Üsküdar Evkâf Dairesi memur ve çalışanları Balat yakınında Hoca Kasım Gönen Mahallesi hamiyetli sakinleri Galata’da Emekyemez Mahallesi hamiyetli sakinleri Şura-yı Devlet Başkâtibi Ziyaeddin Beyefendi “ “ Üyesi Celâleddin Efendi “ “ “ Reşad Beyefendi “ “ “ Safer Beyefendi “ “ muavinlerinden Salim Beyefendi Şura-yı Devlet’te Baha Beyefendi “ “ Bahri Beyefendi Şura-yı Devlet Maliye ve Nâfia Dairesi Başkanı Tevfik Beyefendi

458

25

300 300 110 200 965

87,5

300 138

75

2.000 300 274 131

50

500 200 10.578

25

300 144

25 25

424

15

116

25

110 192 300 1.001

87,5 25

215 436

25

462 462 200 200 200 500 300

50 50

462

50

2 27

2 28

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Şura-yı Devlet Maliye ve Nâfia Dairesi Üyesi Sami Beyefendi Şura-yı Devlet Maliye ve Nâfia Dairesi Üyesi Yosef Razi Beyefendi Şura-yı Devlet Maliye ve Nâfia Dairesi Üyesi Kostantin Efendi Şura-yı Devlet Maliye ve Nâfia Dairesi Üyesi Abdullah Lami Beyefendi Şura-yı Devlet Maliye ve Nâfia Dairesi Üyesi İstefanaki Beyefendi Şura-yı Devlet Temyiz Üyesi Adil Beyefendi İkinci Belediye Dairesi dâhilinde Baba Hasan İlmî Mahallesi hamiyetli sakinleri Sadâret Tahrirat Müdürü Said Beyefendi Seyr ü Temaşa Alman Cemiyeti Teşrifat Genel Müdürü İsmail Cenani Beyefendi Bir Alman tarafından Wieting Paşa aracılığıyla Maliye Nezâreti idareci ve memurları [335] Nişantaşı’nda İngiliz Mektebi Türk çocukları Şeyhülislâm hazretleri İstanbul Galata ve Beyoğlu Tünel Şirketi Ayândan Nail Beyefendi tarafından toplanan (beşinci defa) Cemal Beyefendi Ayân İkinci Başkanı Şerif Ali Haydar Beyefendi hazretleri İmalathane-i Âmire Tüfek Fabrikası işçileri On Yedinci Belediye Dairesi dâhilinde toplanan Dersaâdet Reji İstanbul Muhafaza memurları Maliye Meclisi Üyeliği’nden emekli Cemil Paşa Cemil Paşazâde Mustafa Reşid Bey Müzik Öğretmeni Mustafa Nuri Bey Kadıköy Hürriyet ve İtilâf Şubesi’nde toplanan Ahmed İhsan Bey Matbaası çalışanları Düyûn-ı Umumiye İdaresi Marküsalti Ticarethanesi Nişantaşı’nda Mısırlı Ayşe Hanımefendi Dr. Arif Paşa Fatih Hafızpaşa’da Bosna-Hersek Kıraathanesi Serverzâde Ali Bey Ayândan Abdülkadir Efendi hazretleri Gülcemal Vapuru mürettebatı Yirminci Makriköy Belediye Dairesi memurları

200 462

50

462

50

462

50

462

50

500 206 300 1.000 500 263 8.550

62,5

87,5

145 3.000 1.500 700 597 1.000 268 2.377 662 100 400 300 3.304 462 486 907 600 100 317 437 1.359 1.051 328

87,5 75 37,5

50 75

50 50 87,5 75

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

İstanbul Havagazı Şirketi Şura-yı Devlet Temyiz Mahkemesi Üyesi Nafiz Beyefendi Şura-yı Devlet Temyiz Mahkemesi Üyesi Şevki Beyefendi Adliye Nezâreti Kalemleri mübaşirleri Kızılay Kadıköy Şubesi [336] Hazine-i Hâssa hademesi ve diğerleri Hazine-i Hâssa memur ve çalışanları Et Müteahhidi İsmail Bey’in büyük kızları Fatma Hanım Tophane İmalathanesi Tüfek Şubesi amelesi Tophane’de İstavri’nin kahvesinde toplanan Hacı Fakızâde Sadık Sıdkı Efendi Şehzade devletli necabetli Ömer Faruk Efendi hazretleri Kadıköy Hürriyet ve İtilâf Şubesi’nde toplanan Maliye Islahat Komisyonu eski Üyesi Mösyö İstağ Tophane İmalat-ı Harbiye Tüfek Fabrikası subayları Fatih Askerî Rüşdiyesi öğrencileri Seyr-i Sefâin Kaptanı Ali Rıza Bey tarafından toplanan Merhum Yakub Paşa kız kardeşi Fatma Hanım İkinci Belediye Dairesi memur ve çalışanları Rüsûmât Genel Müdüriyeti ve Mülhakatı memurları Kızılay Erkekler Göztepe ve Erenköy Şubesi Balat’ta Sıhhat Eczanesi sahibi ve arkadaşları Mülkiye Baytar Mektebi öğrenci ve öğretmenleri Hazine-i Hâssa daireleri çalışanları Said Ağa Ayândan İstepan Nelko Efendi On Üçüncü Belediye Dairesi memur ve çalışanları Bahriye Mektebi Ders Müdürü Kaymakam Holandorn Bey Şehzade Vahidüddin Efendi hazretlerinin hizmetçisi Mehmed Efendi Beyoğlu Vakıflar Dairesi Halkalı Ziraat Mektebi öğretmen ve öğrencileri Dârüşşafaka öğrencileri (Şemseddin Efendi aracılığıyla)

152 200 200 407 4.000 3.050 2.883

62,5

300 201 101 1.155

75

1.006

25

135

12,5

503

12,5

154

25

146

25

905

50

111 331

25 62,5

19.925

50

2.033 576 168 1.624 730 2.440

62,5 12,5

356

75

500 100 223 2.600 111

75

2 29

230

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Mısırlı merhum Halim Paşa eşi Hacı Hanımefendi [337] Ahmed İhsan Bey oğlu Ali Bey Onuncu Belediye Dairesi dâhilinde bazı hamiyet sahipleri Üsküdar Belediye Dairesi Kemaleddin Bobodeyu İstanbul Romanya Başkonsolosluğu aracılığıyla toplanan Mısırlı merhum Halim Paşa eşi Hacı Hanımefendi Yorgancı esnafından Hilmi ve İsmail Efendiler Beyoğlu Evkâf Dairesi memur ve çalışanları Evkâf-ı Hümâyûn Yağ Müteahhidi Sotraki Efendi Prenses Emine Hanımefendi Bahriye Nezâreti İkinci Daire Başkanı tarafından toplanan Üsküdar Muhasebeciliği’nden toplanan Dr. Ali Fuad Bey’in şahsî aylık taahhüdü olarak

1.987 100 228

75

100 113 8.281

12,5

2.000 600 185 500 4.400 10.000 8.613 100

*** Kızılay Hanımlar Merkezi’ne 1 liradan fazla yardım edenler: İkinci Kadın Efendi hazretleri Hüseyin Hilmi Paşa eşi hanımefendi hazretleri Merhum Raif Paşa kızı Belkıs Hanımefendi Zara Dilber Efendi eşi Cemile Sultan hazretleri Merhum Subhi Paşa eşi hanımefendi Madam Tokatlıyan Yusuf Sadık Paşa eşi hanımefendi İskeçe eşrafından İbrahim Paşa eşi hanım Merhum Raif Paşa eşi hanımefendi Merhum Raif Paşa gelini hanımefendi [338] Eski Kurena Ragıb Paşa kızı hanımefendi Madam Diran Kelekyan Seniye Sultan hazretleri Feride Sultan hazretleri Madam Aleksandr Sinos oğlu

Kuruş 5.000 200 500 500 4.000 200 200 200 200 800 200 1.000 200 1.500 1.500 500

Santim

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

2 31

Kızılay Cemiyeti’nin Askerî Sıhhiye’ye armağan ettiği hasta nakil arabalarından biri Harbiye Nezâreti Meydanı’nda Naciye Sultan hazretleri Merhum Şehzâde Süleyman Efendi eşi hanımefendi hazretleri Merhum Şehzâde Süleyman Efendi teyzesi Rana Hanımefendi Demiryolları Müdürü Muhtar Bey eşi hanımefendi Prenses Hatice Abbas Hanımefendi hazretleri [339] Şehzâde Salahaddin Efendi’nin valideleri hanımefendi hazretleri Şehzâde Salahaddin Efendi’nin kızı Rukiye Sultan hazretleri Şehzâde Salahaddin Efendi’nin kızı Adile Sultan hazretleri Şehzâde Salahaddin Efendi’nin kızı Atiye Sultan hazretleri Ziya Paşa kızı Neveda Hanımefendi Prenses Emire hazretleri Merhum Osman Paşa eşi hanımefendi Merhum Fethi Paşa kızı hanımefendi Mehmed Bey kızı hanımefendi Prenses Kadriye Hüseyin hazretleri

1.500 2.000 185 300 4.000 1.200 1.200 1.200 1.200 294 1.200 500 300 200 550

50

2 32

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Prenses Emine Muhtar hazretleri Merhum Ahmed Hikmet Bey eşi hanımefendi Salih Bey’in eşi hanımefendi Renginaz Hanımefendi Madam Keresteciyan Madam Büknam Paşa Börekçi merhum Hasan Bey’in gelini hanım Süreyya Bey kızı Dr. Cemil Bey eşi hanımefendi Servet Paşa ailesi Memişzâde ailesi Yüzbaşı Kâmil Bey hanımı Şehzâde Necmeddin Efendi ağaları Rıza Bey eşi hanımefendi Dr. Hakkı Şinasi Bey ailesi Ekrem Bey eşi hanımefendi Prenses Emire hazretleri Dr. Şakir Bey eşi hanımefendi [340] Mısırlı Muhtar Bey hanımı Barutçubaşı Ohannes Bey hanımı Kızılay Ayastefanos Şubesi Cihangir’de Hacer Hanımefendi Şehzâde Mecid Efendi hazretlerinin eşi hanımefendi hazretleri Meclis-i Mebusan eski Başkanı Halil Bey eşi hanımefendi Madam Matosyan Madam Josef Franko Eski Teşrifatçı Hilmi Bey eşi hanımefendi Müretteb Fırka Kumandanı İzzet Bey eşi hanımefendi Fatih Baştürbedarı Hacı Ahmed Efendi eşi hanım Kâmil Paşa eşi hanımefendi hazretleri Divan-ı Muhasebat Üyesi Rıfat Bey eşi hanımefendi Padişah Baştabibi Hayri Bey eşi hanımefendi Hariciye memurlarından Mehmed Muhyiddin Bey eşi hanımefendi Merhum Hasan Rıza Paşa kızı Saniye Hanımefendi Merhum Hasan Rıza Paşa torunu hanım Demiryolları Müdürü Muhtar Bey’in eşi hanımefendi

500 800 300 400 200 500 500 300 259 596 150 200 265 192 137 110 1.650 500 200 200 953 500 1.000 500 500 300 300 1.000 110 200 100 500 500 500 200 500

25 50

50

75

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Tophane eski Müşiri Zeki Paşa’nın eşi hanımefendi “ “ “ “ büyük kızı hanımefendi “ “ “ “ küçük kızı hanımefendi Azmi Beyefendi’nin eşi hanımefendi Madam Köseoğlu İkinci kurenâdan Tevfik Bey’in eşi hanımefendi İkinci kurenâdan Tevfik Bey’in kızı hanımefendi Nevcivan Hanımefendi Gilanîzâde Muhyiddin Bey’in eşi hanımefendi Baha Bey eşi hanımefendi [341] Fehime Sultan hazretleri Evkaf eski Müfettişi Necib Bey’in eşi hanımefendi Miss Mery Mil Patrik Hacı Servet Hanımefendi Madam Jüeri Ali Rüşdü Paşa’nın kayınvalidesi hanım II. Abdülhamid’in dördüncü ikbali Fatma Hanımefendi hazretleri Naile Sultan hazretleri Ferid Bey’in eşi hanımefendi Dr. Mehmed Bey’in kızı hanımefendi Dr. Fehmi Bey’in eşi hanımefendi Şehzâde Mecid Efendi hazretlerinin kalfaları Ayândan İsmail Hakkı Bey’in eşi hanımefendi Eski Başkâtib Cevad Bey’in eşi hanımefendi Adana eski Valisi Bahri Paşa’nın ailesi Sadâret Müsteşarı Adil Bey’in eşi hanımefendi Merhum Süleyman Paşa’nın kızı Mediha Hanımefendi Merhum Hasan Bey’in ailesi Adliye eski Nâzırı Halim Bey’in eşi hanımefendi Nâzikter Hanımefendi Hidayet Hanımefendi Hâce Sare Hanım Sadrazam Mahmud Şevket Paşa’nın eşi hanımefendi hazretleri Başmimar Vedad Bey’in eşi hanımefendi Tantavîzâde Hacı Halid Bey’in kız kardeşi hanımefendi Behçet Bey’in ailesi Hurşid Bey’in eşi hanımefendi

500 200 500 500 500 200 200 1.100 500 200 2.000 200 500 110 300 300 3.000 3.000 200 500 500 2.321 500 1.000 1.000 500 500 175 300 1.100 550 150 500 500 500 500 500

50

2 33

234

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Nuri Paşa’nın eşi hanımefendi [342] Dildar Hanım Bahriye Nâzırı merhum Hasan Paşa kızı hanımefendi Balcı İbrahim Bey’in eşi Hürmüz Hanımefendi Suriye Valisi Arif Bey’in eşi hanımefendi Şehzâde Abdülkadir Efendi hazretlerinin valideleri hanımefendi hazretleri

500 200 600 400 300 4.000

Kızılay Cemiyeti’nin Askerî Sıhhiye’ye armağan ettiği otuz adet hasta nakil arabası Ömer Lütfi Efendi’nin eşi hanım Hilmi Beyefendi’nin eşi hanım Hilmi Beyefendi’nin kızı hanım Fazıl Bey’in eşi hanımefendi [343] Hilmi Bey’in akrabalarından bir hanım Tüfekçi Alaaddin Bey’in validesi hanım “ “ “ eşi hanım Merhum Edhem Paşa’nın eşi hanımefendi Beylikçi Raif Bey’in eşi hanım Roma Elçisi Nâbi Bey’in eşi hanımefendi Hayreddin Paşa’nın kızı Behice Hanım aracılığıyla Mısırlı Aziz Paşa’nın kızı Azize Hanımefendi Merhum Münif Paşa’nın eşi hanımefendi Merhum Münif Paşa’nın kızı hanımefendi Divan-ı Harp Başkanı Süleyman Paşa’nın eşi hanımefendi Şehzâde Ahmed Efendi’nin eşi hanımefendi Edhem Paşa’nın kızı hanımefendi Rasim Paşa’nın kızı hanımefendi Merhum Mehmed Paşa kızı

300 500 500 1.000 200 200 300 500 100 3.000 3.655 5.500 3.000 500 300 500 200 200 110

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Kâmil Bey’in hanımı Suad Hanımefendi Cevdet Paşa’nın kızı hanımefendi Merhum Nuri Bey’in kızı Mihrinur Hanım Maliye eski Nâzırı Ziya Paşa’nın eşi hanımefendi Cemal Bey’in eşi Remize Hanımefendi İkdam Gazetesi Sahibi Ahmed Cevdet Bey’in eşi Beyoğlu Mutasarrıfı merhum Enver Bey’in eşi hanımefendi Dr. Rıfat Bey’in eşi hanımefendi Atiye Hanım Feyzi Paşa’nın eşi hanımefendi Yanyalı Dr. Mustafa Bey Merhum Raif Paşa’nın kızı Belkıs Hanımefendi [344] Moralı Âlî Bey eşi hanımefendi Fatma Sultan hazretleri Fatma Sultan kalfaları Ayşe Sultan hazretleri Merhum Teşrifatçı İbrahim Paşa eşi hanımefendi Hakkı Beyefendi’nin eşi Sabiha Hanımefendi Emirgân Kız Rüşdiyesi eski Müdiresi Fıtnat Hanımefendi Göztepe’de Mehmed Paşa’nın eşi hanımefendi Göztepe’de Hacı Zühdü Bey’in hanımı Asım Bey’in kayınvalidesi Yenişehirli Mehmed Ali Bey’in validesi Müteahhit İsmail Beyzâde Sabri Bey’in eşi hanımefendi Madam Musurus Paşa Merhum Raif Paşa’nın eşi hanımefendi Merhum Münir Paşa’nın eşi Pervin Hanımefendi Tuğgenaral Ziya Paşa’nın eşi Ulviye Hanımefendi Merhum Münir Paşa’nın eşi Pervin Hanımefendi Ulviye Hanımefendi Ziya Paşa’nın oğlu Osman Münir Bey Merhum Münir Paşa’nın kalfaları Zekiye Sultan hazretleri Mısırlı Hüseyin Paşa’nın eşi Celile Hanımefendi Prenses Zeyneb İbrahim Eski Hidiv merhum İsmail Paşa kalfaları Mısırlı Prens İbrahim Paşa kalfaları Mısırlı merhum Ali Bey’in eşi Meleknaz Hanımefendi Mısırlı merhum Ali Bey’in kızı Hatice Hanımefendi

200 400 1.500 100 500 2.187 2.000 300 300 200 500 200 500 2.000 4.000 3.000 500 500 500 500 300 200 200 200 500 3.000 500 220 220 1.000 700 300 300 4.000 200 5.500 2.200 770 550 430

50

2 35

236

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Bahriye kaymakamlarından Enver Bey’in eşi Prenses Huşyar Hanımefendi hazretleri [345] Konya’da Mecidzâde Tahir Paşa’nın kızı hanımefendi Samsun’da Nemlîzâde Hamdi Bey’in eşi hanımefendi Samsun-Sivas Hattı Heyet-i Fenniye Müdürü Cevdet Bey’in eşi hanımefendi Merhum Hidiv İsmail Paşa’nın eşi Neşedil Hanımefendi hazretleri Mısırlı Prens Halim Paşa eşi Hacı Kadınefendi hazretleri Rusya’da Orenburg Müslümanlarından Zeyneb Latif ’in kızı hanım Tırhalalı merhum Abdülkadir Efendi’nin eşi Hayriye Hanım Prenses Nimet Muhtar Hanımefendi Ufa’da Hacı Abdüllatif Efendi Hekimof Orenburg’da Muhammed Şerif Efendi Rahimof Orenburg’da Muhammed Hüseyinof Vârisleri Ticarethane kâtibi Ural’da Eskelendreski altın madeninde Aynülislâm Seberma’da Bedîülcemal Hanım Seberma’da Bedîülcemal Hanım’ın akrabası Hacı Kadınefendi hazretleri İsmailiye Vapuru Lostromosu Hacı Ahmed Efendi Teğmen Nahid Bey’in validesi Halid Paşa’nın eşi Fatma Hanımefendi Eski Hidiv merhum İsmail Paşa’nın kızı Fatma Hanımefendi hazretleri Kazan’da Ahmed Bey Hüseyinof ’un eşi Ayşe Hüseyinova Hanım Tervişli’den Fatma Bayezidova Hanım Ömer Babazinof Efendi Kadri Bey’in eşi Tevhide Hanımefendi [346] Bakkal Tevfik Bey’in kız kardeşi Nazime Hanım İsmail Paşa’nın kızı Fatma Hanımefendi Paris’te Matmazel Borde İhsan Raif Hanımefendi Birinci Kolordu Erkân-ı Harbiye Başkanı Hasan İzzet Paşa’nın eşi ve kızı Mustafa Zarif Bey’in eşi Aziz Hanımefendi

550 300 600 409 1.000 2.000 1.154 111 600 34.886 10.200 2.308 2.227 581 369 2.000 241 101 129

50

1.000 5.813 232 290 500 385 990 218 500 200 100

75

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Demiryolları Mühendis Muavini Mustafa Bey’in kayınvalidesi Bakkal Tevfik Bey’in gelini hanım Merhum Hidiv İsmail Paşa’nın eşi Neşedil Hanımefendi hazretleri Nâzıma Sultan hazretleri Merhum Subhi Paşa’nın eşi Ârâmdil Hanımefendi Kızılay İkinci Başkanı Ayşe Hanımefendi Basri Bey’in eşi Mihri Hanımefendi Subhi Bey’in eşi Neriman Hanımefendi Ziya Paşa’nın kızı Neveda Hanımefendi Feride Hanım Sultan Sami Paşa’nın kızı Melek Hanımefendi Halim Bey’in eşi Nilüfer Hanımefendi Kızılay Hanımlar Kısmı Birinci Başkanı Prenses Nimet Muhtar Hanımefendi hazretleri Madam Panciri Madam Tokatlıyan

2 37

330 110 5.000 2.500 200 500 300 300 300 1.500 300 200 5.000 500 200

*** [347] Kızılay Genel Merkezi’ne 1 lira yardım verenlerin isimleri: Eski Sadrazam İbrahim Hakkı Paşa Eski Şeyhülislâm Musa Kâzım Efendi Adliye eski Nâzırı Necmeddin Bey Paris Elçisi Rıfat Paşa Dâhiliye Eski Nâzırı Halil Bey Eski Sadrazam Mahmud Şevket Paşa (merhum) Maarif eski Nâzırı İsmail Hakkı Bey Maliye eski Nâzırı Cavid Bey Berlin Elçisi Mahmud Muhtar Paşa Orman eski Nâzırı Mavrokordato Efendi Evkaf Nâzırı Hayri Bey Eski Sadrazam Said Paşa Eski Sadrazam Gazi Ahmed Muhtar Paşa Ayândan Bahor Efendi Nafia Nâzırı Besarya Efendi Sadrazam Prens Said Halim Paşa Eski Sadrazam Hüseyin Hilmi Paşa Ayândan Damad Ferid Paşa “ Süleyman Elbistanî Efendi “ Seyyid Abdülkadir Efendi

238

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

“ Noradonkyan Efendi “ Eski Sadrazam Ferid Paşa “ Nail Bey Dr. Bahaeddin Şakir Bey İstişare Odası Kâtibi Ahmed Tevhid Efendi Milletvekili Arslan Bey “ Artas Efendi “ Cahid Bey “ Hallacyan Efendi “ Dalçef Efendi “ Rıza Sulh Efendi “ Ruhi el-Halidî Bey “ Zohrab Bey “ Talat Bey “ Abdurrahman Bey “ Ömer Şevki Bey “ Feraci Efendi “ Midhat Şükrü Bey “ Menaşe Efendi Şura-yı Devlet Üyesi İstefanaki Bey “ “ “ Baha Bey “ “ “ Salim Bey “ “ “ Mustafa Reşid Bey Şura-yı Devlet Başmuavini Mehmed Bahaeddin Bey Şura-yı Devlet Üyesi Yahya Bey Ermeni Patriği Efendi Hahambaşı Efendi Prens Abbas Paşa Harbiye Nezâreti Müsteşarı Fuad Bey Nazif Paşa Prens Aziz Paşa [348] Bahriye Müsteşarı Rüstem Paşa Dr. Fikri Paşa Subhi Beyefendi Maarif Müsteşarı Salih Zeki Bey Bursa eski Valisi Azmi Bey Üsküdar Mutasarrıfı Faik Bey Beyoğlu eski Mutasarrıfı Muhyiddin Bey Nigâr Münir Bey Tüccar Şefik Bey “ Kamhi Efendi “ Karakaş Mâcid Bey “ Kemal Ömer Bey İkdam Gazetesi Sahibi Cevdet Bey

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Yazar Celal Nuri Bey Yazar Hüseyin Kâzım Bey Yazar Diran Kelekyan Efendi Yazar Safvetî Ziya Bey Yazar Abdullah Zühdü Bey Mimar Kemaleddin Bey Dr. Nureddin Bey Operatör Cemil Paşa Dr. Abidin Bey Dr. Adnan Bey Dr. Celal Muhtar Bey Padişah Baştabibi Hayri Bey Dr. Kilisli Rıfat Bey Muallim Dr. Ziya Nuri Bey Umûr-ı Sıhhiye Meclisi Üyesi Âkil Muhtar Bey Dr. Faik Paşa Dr. Fuad Bey Dr. Kerim Sebati Bey Dr. Lambiki Paşa Dr. Mazhar Paşa Dr. Muhyiddin Bey Eczacı Edhem Pertev Bey Müteveffa Della Suda Faik Paşa Ahmed Ragıb Bey Dr. Halim Paşa Haydar Bey Galib Bey Dr. Esad Bey Dr. Besim Ömer Bey Umûr-ı Siyasiye Müdürü Salih Bey Dr. Ali Galib Bey Kasım İzzeddin Bey Dr. Mehmed Ali Bey Salih Aynî Efendi Lahey Elçisi Aristaki Bey Dr. Hâzım Paşa Tüccar Emin Bey “ Kibar Sarım Bey “ Fazıl Bey Esad Efendi Avukat Avram Naum Efendi Dr. Sûhâmî Bey Dr. Refîk Münir Bey İnşaat Müteahhidi Hasan Remzi Efendi

2 39

24 0

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Fatih Fırka Komutanı İsmail Hakkı Bey [349] Nâfia Kalem-i Mahsus Müdür Muavini Salahaddin Bey Musul Eski Valisi Ahmed Reşid Paşa Dâhiliye Muhasebe Başmümeyyizi Hakkı Bey Giritli Tosun Bey eşi hanım Yenişehirli İbrahim Bey Cemil Kâni Bey Bulgar Eksarhı Efendi Katolik Ermeni Patrikliği Nevrekob’da Avukat Celâl Bey “ Orman Müfettişi Tahsin Efendi “ Tütün Tüccarı Halim Efendi H. Bourner Efendi Muhasebat Dairesi Genel Müdürü Galib Paşa Topçu Dairesi Başkanı General Refik Paşa Piyade Dairesi Başkanı General Ferid Paşa Süvari Dairesi Başkanı Salih Paşa Birinci Ordu Müfettişliği Erkân-ı Harbiye Başkanı Cevad Bey Levazımat-ı Umumiye Dairesi Başkanı İsmail Paşa Harbiye Nezâreti Tahrirat Müdürü Ali Rıza Bey Muhasebat Birinci Şube Müdürü Hacı Muhyiddin Bey Muhasebat Dairesi’nde Şükrü Bey Piyade Dairesi Başkâtibi Şevket Bey Harbiye Başveznedarı Mehmed Bey Muhasebat Dördüncü Şube Müdürü Cemal Bey Muhasebat İkinci Şube Müdürü Galib Bey Masarıfat-ı Askeriye eski Nâzırı Rıza Bey Muhasebat Dairesi İkinci Şube Muavini Subhi Bey Topçu Dairesi Başkâtibi Cemal Bey Muhasebat İkinci Kalemi eski Başkanı Süreyya Bey Süvari Dairesi Başkâtibi Nizameddin Bey Levazımat Dairesi Beşinci Şube Müdürü Hasan Hüsnü Bey Levazımat Dairesi Beşinci Şube Müdür Muavini Hasan Bey Muhasebat Dördüncü Şube Müdür Muavini İsmet Bey Muhasebat Altıncı Şube Müdür Muavini Arif Bey Levazımat İkinci Şube Müdürü Kaymakam Ali Rıza Bey Levazımat İkinci Şube Mümeyyizi Ömer Bey Levazımat İkinci Şube Birinci Mümeyyizi Besim Bey Muhasebat İkinci Şube Mümeyyizi Tevfik Bey Erkân-ı Harbiye İkinci Başkanı Mahmud Paşa Erkân-ı Harbiye İkinci Şube Müdürü Albay Ali Rıza Bey Askerî Tekaüt Sandığı Müdürü General Tevfik Paşa Şamlı Ahmed Efendi Mühendis Asadoryan Efendi

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Maliye Meclisi Üyeliği’nden emekli Cemil Paşa “ “ “ “ “ “ eşleri hanımefendi [350] Avukat Niyazi Bey’in validesi hanım Dr. General Rasim Paşa Almanyalı Mösyö Arthur Sander Avusturyalı Mösyö Paul Garnik Triyeste Başşehbenderi Mehmed Necib Bey Üçüncü Belediye Dairesi Başkanı Rıfat Bey Belgrad eski Elçisi Ali Fuad Hikmet Bey Hrant Noradonkyan Efendi Nuri Ziya Bey Ragıb Baki Bey Niş Şehbenderi Kadri Bey Sâtı Bey Fuad Bey İhsan Bey Cevad Bey Bedros Efendi Fazıl Ahmed Efendi Asım Efendi Salahaddin Bey Vasil Naum Bey Fresko Bey Fatin Bey Cevdet Bey Hamdullah Subhi Bey Ali Nusret Bey İhsan Bey Kemal Bey Harunürreşid Bey Emin Bey Cemal Bey Nihad Bey İsmail Hakkı Bey Besim Bey Samih Bey Kâzım Bey Zâtî Bey Ulvi Bey Matos Bey Ali Ata Bey Haçik İngilizyan Efendi Tüccar Hafız Murad Fikri Bey Keresteciyan Efendi

241

242

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Londra Büyükelçisi Tevfik Paşa Kalas Şehbenderi İhsan Bey Kalas Şehbenderhanesi İmamı Sıdkı Efendi Londra Büyükelçiliği Müsteşarı Cevad Bey Londra Büyükelçiliği Birinci Kâtibi Esad Bey Çetine Elçisi Sadreddin Bey Çetine Büyükelçiliği Başkâtibi Vitalis Efendi Müteveffa Naum Paşa Paris Büyükelçiliği Maslahatgüzarı Rüstem Bey Paris Büyükelçiliği Başkâtibi Mukbil Bey Paris’te Paul Musurus Efendi Paris’te Antikacı Diran Kelekyan Efendi Paris’te Serkiz Bey Roma Elçisi Kâzım Beyefendi Yohannesburg Şehbenderi Ohannes Bey [351] Cenova Şehbenderi Hayrullah Bey Manila Şehbenderi Beyefendi Tüccar Murad Fikri Efendi validesi hanım “ “ “ “ eşi Viyana Müsteşarı Reşad Hikmet Bey Merhum Ahmed Hikmet Bey’in eşi hanım Hüdavendigâr İstinaf Başkanı Salih Bey’in eşi hanım Mühendis Mektebi Müdürü Refik Bey Mühendis Mektebi Müdür Muavini İbrahim Bey Mühendis Mektebi hocası Yosef Razi Bey “ “ “ Kenan Bey “ “ “ Salim Bey “ “ “ Sâmi Bey Bosna Şehbenderi Resul Hayri Bey Stockholm Elçisi Mustafa Şekib Bey Stockholm Büyükelçiliği Başkâtibi Kudretî Bey Kratova Kazası Takip Taburu Kumandanı Asım Bey Kratova Belediye Başkanı Hacı Mahmud Bey Kratova Ceza Başkanı Mehmed Şefik Bey Kratova Savcı Muavini İsmail Hakkı Bey Kratova Sorgu Hâkimi Nafiz Efendi Kratova eşrafından Hacı Hüseyin Bey Kratova Telgraf Posta Müdürü Cemal Efendi Kratova Kadı Vekili İsmail Hakkı Efendi Malatya Jandarma Taburu Kumandanı Hamdi Bey Aziziye Kazası’ndan Torunzâde Ahmed Efendi Şükrü Paşa Dr. Hakkı Şinasi Bey Dr. Hakkı Şinasi Bey’in eşi hanım

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Kozana’da Erzak Müteahhidi Yunus Efendi Karadeniz Müstahkem Mevkii 2. Taburu 1. Bölüğü Yüzbaşısı İsmail Hakkı Efendi Mişel Güzel Efendi Fayok Efendi Kirkor Minasyan Efendi Madam Minasyan Kabancıyan Efendi Damat Efendi Allahverdi Efendi Jozef Karmona Efendi Misak Efendi Mösyö Azef Manasta Efendi Şerbetçiyan Efendi Mösyö François Razar Mösyö Rozanes Bafir Efendi Nuriciyan Efendi Abru Kazandi Efendi Borucuyan Efendi Mösyö A. Papaoğlu Mösyö K. Papaoğlu Mösyö Zuayen [352] Mösyö Zabah Mösyö Serkis Paris Başşehbenderi Hüsnü Bey Dr. Süleyman Numan Bey Kuyuma Şehbenderi Nikolaki Efendi Sofya Elçilik Müsteşarı Refik Bey Sofya Üçüncü Kâtibi Nâib Bey Filibe Şehbenderi Hilmi Bey Varna Şehbenderi Kâmil Bey Sofya Şehbenderi Onnik Bey Malatya Redif Taburu Binbaşısı Mehmed Bey Osmanlı Bankası memurlarından Jak Namyas Efendi Antika Tüccarı Salamon Garson Efendi Banker Samuel Şamar Efendi Tüccar İlya Panayot Efendi Tüccar Bahor Şetay Kohen Efendi Bükreş Elçisi Safa Bey Davudpaşa Mahallesi’nde Filibeli Ayşe Hanım Davudpaşa’da Seyyidhalife Mahallesi’nde Filibeli Ayşe Hanım Tıbbiye-i Mülkiye ve Sıhhiye-i Umumiye Meclisi Üyesi Ali Rüşdü Paşa

24 3

24 4

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

“ “ “ “ “ “ “ Mustafa Bey “ “ “ “ “ “ “ Hâmid Hüsnü Bey “ “ “ “ “ “ “ Veliyyüddin Bey “ “ “ “ “ “ “ Avni Bey “ “ “ “ “ “ “ Tevfik Rüşdü Bey “ “ “ “ “ “ “ Ekrem Bey “ “ “ “ “ “ “ Marko Bey Tıbbiye-i Mülkiye Meclisi Mümeyyizi Ferid Bey Hıfzussıhha Müfettişi İsmail Hakkı Bey Rüsumat Muhasebe Mümeyyizi Halim Bey Kimyager Cevad Tahsin Bey Kuduz Hastalığı Memuru Arif Bey Bakteriyolog Rıfat Bey Rüstem Bey’in eşi Seniye Hanım Biga Kazası’nda Bosnalı Hacı Ali Efendi Biga Kazası’nda Hacı Mustafa Ağa Nâfia İnşaat Müteahhidi Mösyö Jean Martiyoni Nizamiye 17. Alay 1. Tabur 3. Bölük Yüzbaşısı Celâl Bey Üçüncü Kolordu Kumandanı Ali Rıza Paşa Bakteriyolog Kemal Muhtar Bey Dr. Zoiros Paşa Belgrad’da Arhondi Sofyanos Efendi Hamburg Şehbenderi Mustafa Refik Bey Tiflis Başşehbenderi Remzi Bey Kerç Şehbender Vekili Aleksandr Dosiyus Efendi Malta Şehbenderi Nihad Bey Pire Şehbenderi Ahmed Fazıl Bey Berlin Büyükelçisi Osman Nizamî Paşa Petersburg Elçisi Turhan Paşa Madrid Elçisi Sezai Bey Berlin Elçilik Müsteşarı Fahreddin Bey Petersburg Elçilik Başkâtibi Âtıf Bey [353] Roma Büyükelçiliği Başkâtibi Mehmed Kadri Bey Washington Elçilik Müsteşarı Ragıb Raif Bey Viyana Elçilik Müsteşarı Balak Bey Atina Elçilik Başkâtibi Galib Kemalî Bey Bükreş Elçilik Başkâtibi İbrahim Halil Bey Belgrad Elçilik İkinci Kâtibi Nuri Ziya Bey Lahey Elçilik Başkâtibi Süleyman Faik Bey Evkaf Nezâreti Levazım Müdürü Hacı Şevki Bey Hariciye Nezâreti Umûr-ı Şehbenderî Müdürü Nikolaki Bey Hariciye Nezâreti Umûr-ı Ticariye Müdürü Hikmet Bey Hariciye Nezâreti Hukuk Müşaviri Hrant Bey

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Hariciye Eski Nâzırı Asım Beyefendi Hariciye Kalem-i Mahsus Müdürü Edhem Bey Hariciye Hukuk Müşaviri Reşid Bey Hariciye Müsteşarı Ohannes Bey Kaymakam Âtıf Bey Binbaşı Ali Âgâh Bey Nizamiye Komutanı İsmail Paşa Askeriye Erzak Müteahhidi İlyas Bey Erzincan Askerî Rüşdiyesi Müdürü Kıdemli Yüzbaşı Şevki Bey Erzincan Askerî Rüşdiyesi Farsça Hocası Ahmed Efendi Evkaf Nezâreti Tahrirat Müdürü İsmail Hakkı Bey Evkaf Nezâreti Tahrirat Müdür Muavini Nafiz Bey Evkaf Nezâreti Hukuk Müşaviri Hasan Hulki Bey Evkaf Nezâreti Hukuk Müşaviri Seniyyüddin Bey Evkaf Nezâreti Muhasebe Müdürü Fuad Bey “ “ “ “ Muavini Ziya Bey Evkaf Nezâreti Nükûd-ı Mevkûfe Müdürü Mehmed Ali Bey Evkaf Nezâreti Evrak Müdürü Faik Bey Evkaf Nezâreti Vvukatı Âsaf Bey Evkaf Nezâreti Başmimarı Kemaleddin Bey Rüsumat Defter-i Kebir Kalemi Mümeyyizi Arif Bey İstanbul Vilâyeti Evkaf Müdürü Ali Rıza Bey Evkaf-ı Hümayun Mahkemesi Kalem Müdürü Arif Bey Baytar Kıdemli Yüzbaşı Tahsin Efendi Yüzbaşı Esad Bey Hacı Nazmi Paşa (merhum) Kemal Bey Dr. Burhaneddin Halis Bey Kaymakam Mustafa Hilmi Bey Kolağası Abdülkadir Efendi Binbaşı Muhyiddin Bey Mülga Teçhizat Mektupçusu Mahmud Âgâh Bey Binbaşı Mehmed Tevfik Bey Yüzbaşı Mehmed Emin Efendi Yüzbaşı Mehmed Ali Efendi Yüzbaşı Mehmed Nuri Efendi Eczacı Rahmi Efendi [354] Binbaşı Abdurrahman Bey Yüzbaşı Yusuf Ziya Efendi Yüzbaşı Şevket Efendi Yüzbaşı Mustafa Efendi Yüzbaşı Nazım Efendi Üsteğmen Mehmed Efendi Mösyö George Della Suda

24 5

24 6

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Maliye Meclisi Üyeliği’nden emekli Cemil Paşa “ “ “ “ “ “ eşi hanım On Sekizinci Belediye Dairesi Başkanı Refik Bey Üsteğmen Ali Raif Bey Dr. Abdülkadir Efendi Reşt Tüccarı Ahmedzâde İsmail Ağa Divrik Kazası’ndan Kıdemli Yüzbaşı Hasan Efendi Dr. Esad Bey Rasim Paşa Keresteciyan Efendi Besim Ömer Bey Kemal Ömer Bey Âkil Muhtar Bey Dr. Hakkı Şinasi Bey Dr. Abidin Bey Azmi Bey İsak Kamhi Efendi Mehmed Ali Bey Hüseyin Hilmi Paşa Dr. Kilisli Rıfat Bey Asadoryan Efendi Mudanyalı Taraşivolus Kiryakidis Efendi Dr. Kasım İzzeddin Bey Dr. Celâl Muhtar Bey Lambiki Paşa Talat Bey Nazif Paşa Diran Kelekyan Efendi Muhyiddin Beyefendi Sıhhiye Tahrirat Müdürü Haydar Bey Bahaeddin Şakir Bey Avram Naum Efendi Nâfia Nâzırı Besarya Efendi Beşezâde Emin Efendi Sıhhiye Meclisi Üyesi Dr. Fuad Bey Dr. Ali Galib Bey Eski Sadrazam Ahmed Muhtar Paşa Karakaşzâde Macid Bey Balcı Refik Bey Hayri Bey Prens Abbas Paşa Süvari Dairesi Başkanı Mahmud Paşa Sivas İstinaf Savcılığı’ndan emekli Yaver Bey Riyaz Bey

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Galata’da tüccar Levi Bey Şura-yı Devlet muavinlerinden Bahaeddin Bey Eski Sadrazam Hakkı Paşa Fazlı Necib Bey Salih Paşa’nın eşi hanım [355] Haseki Nisa Hastanesi Baştabibi Nureddin Bey Gazeteci H. Loder Efendi Bahriyeden emekli Mustafapaşalı Şakir Bey Bakteriyolojihane şeflerinden Kemal Muhtar Bey Avukat Mehmed Kadri Bey’in eşi hanım Dolmabahçe’de Abdülmâcid Ağa Defter-i Hakanî Encümen Başkâtibi Osman Behçet Bey Divan-ı Muhasebat Üyesi Rıfat Bey’in eşi hanım Daire-i Umûr-ı Sıhhiye Evrak Müdürü Galib Bey Bahriye Hastanesi İkinci Tabibi Kemaleddin Bey Hacı Kemal Bey Baroh Efendi Paris’te Dr. Mikail Elmasyan Efendi Bosnalı el-Hac Mehmed Said Efendi Müze Müdürü Halil Bey Matmazel Era Mari Medrese talebesi Hafız Hasan Efendi Hariciye İstişare Odası muavinlerinden Ahmed Tevhid Efendi Savcı Muavini Nazif Bey’in validesi Dr. Safvet Bey Dr. Fahri Bey Dr. Yasef Bey Meşihat Tahrirat Müdürü Subhi Bey Meşihat Tahrirat Mümeyyizi Emin Bey Meşihat Evrak Müdürü Cevdet Bey Fetva Emini Muavini Tevfik Bey İlâmât Müdürü İsmail Bey Tedkikat-ı Şer‘iyye Meclisi Üyesi Ali Rıza Efendi Tedkikat-ı Şer‘iyye Meclisi Üyesi Selâmi Efendi Daire-i Emvâl-i Eytam Meclisi Üyesi Hasan Sabri Bey Muhasebe Müdürü Yusuf Ziyaeddin Efendi Memurîn Kalemi Müdürü Bahri Bey Eytam Mümeyyizi Şevket Bey Rumeli Kazaskeri İbrahim Edhem Efendi Anadolu Kazaskeri Yahya Reşid Efendi İstanbul Kadılığı Mümeyyizi Ziyaeddin Efendi İstanbul Kadısı İsmet Efendi Kassam Mustafa Sıdkı Efendi Müşavir Hasan Bey

247

24 8

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Müşavir Ömer Bey Mekteb-i Kuzât Dürer Hocası Mahmud Hamdi Efendi Mekteb-i Kuzât Dürer Hocası Şakir Efendi Mekteb-i Kuzât Feraiz Hocası Hulusi Efendi Mekteb-i Kuzât Hukuk Mahkemeleri Usul Hocası Fevzi Efendi Mekteb-i Kuzât Ceza Mahkemeleri Usul Hocası Abdullah Efendi Mekteb-i Kuzât Ticaret Kanunu Hocası Seniyyüddin Efendi Mekteb-i Kuzât Devletler Hukuku Hocası Mahmud Esad Efendi [356] Mahmudpaşa Mahkemesi Kadı Vekili Fevzi Efendi Eyüb Mahkemesi KadıVekili Halil Hilmi Efendi Galata Kadısı Mehmed Bahaeddin Efendi Üsküdar Kadısı Abdullah Efendi Üsküdar Kadılığı Müşaviri Said Bey Aluszâde merhum Ahmed Şakir Efendi kızı Aluszâde merhum Ahmed Şakir Efendi oğlu Hüseyin Efendi Aluszâde merhum Ahmed Şakir Efendi oğlu Abdülmuttalib Efendi Münir Çobanoğlu Efendi Kadıköy’de Kasap Ahmed Efendi Maliye Mektebi hocalarından Niyazi Asım Bey Mühendis İbrahim Bey Evkaf Nezâreti eski Muavini Cemil Bey Hariciye İstişare Odası Muavini Münir Bey Avot Profe Efendi Fetva Emini Muavini Tevfik Efendi İlâmât Müdürü İsmail Efendi Bahriye Albaylığı’ndan emekli Ömer Rıfat Bey Çarşıkapı’da Bakkal Yorgi Efendi Necati Efendi İranlı Hacı Muhammed İranlı Mirza Üsküvî İranlı Ali Asgar Halı Tüccarı Hacı Ahmed Efendi İranlı Abdülmuhsin Efendi Dr. Tevfik Vahid Bey Lazistanlı Ziya Bey’in kız kardeşi hanım Bahriye Kıdemli Yüzbaşısı Hıfzı Bey Bidâyet Mahkemesi Üyesi Ali Nail Bey Dâhiliye Nezâreti Muhasebe Mümeyyizi Fransa Elçisi Mösyö Bompard’ın eşi Üçüncü Kolordu Levazım Birinci Şube Müdürü Ömer Bey Fatih Merkez Memuru Nafiz Bey’in validesi hanım Darülmuallimîn hocalarından Ulvi Bey Emekli Binbaşı Hacı Bekir Bey Sandıklı Tüccarı Bosnalı Ali Efendi

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Nüzhet Sabit Bey Faruk Gazetesi Sahibi Serdar Sıdkı Bey Bahriye Kaymakamlığı’ndan emekli Şefik Bey Tabip Hoca Raşid Tahsin Efendi Beşiktaş’ta merhum Hacı Hüseyin Paşa’nın eşi hanım Beşiktaş’ta merhum Hacı Hüseyin Paşa’nın kızı hanım Beşiktaş’ta merhum Hacı Hüseyin Paşa’nın küçük kızı hanım Hacı Hüseyin Paşazâde Emin Bey’in eşi hanım Defter-i Hakanî Muhasebe Kalemi Mümeyyizi Rıfat Bey Rusyalı Hacı Hoca Ahmed Efendi Ekmek Müteahhidi İbrahim Safvet Bey Akka eski Mutasarrıfı Rahmi Bey Nikfal Hanım Câbir Bey [357] Mustafa Reşid Bey Kasım İzzeddin Bey’in oğlu Salahaddin Bey Bahriye’de Hoca Yüzbaşı Ali bin Mehmed Efendi Emekli Binbaşı Habib Bey Dr. Nafiz Bey Mahmudpaşa’da Mustafa Ağa Kadıköyü’nde Cevizlik’te Adile Hanım Meyve Gümrüğü Veznedarı Hakkı Bey Meyve Gümrüğü Veznedarı Sabri Bey Ali Rıza Bey İspanya’da Mösyö Solines Münir Nigâr Bey Kabzımal Âlî Bey Resmolu Ahmed Cevad Bey İkbal Kütüphanesi Sahibi Hüseyin Efendi Darüşşafaka Kütüphanesi Sahibi Hacı Hüseyin Efendi Giritli Hasan Remzi Bey Düyûn-ı Umumiye Defter-i Kebir Şubesi’nde İhsan Bey Maarif-i İbtidâiye Müdürü Şevki Bey Gedikpaşa Hamamı kiracısı İsmail Efendi Niyazi Bey Muammer Bey Adem Vasfi Efendi Hügo Avelis Ticarethanesi’nden İpekçi Cemil Bey Bâbıâli Caddesi’nde Terzi Yusuf Ziyaeddin Bey Karantina hamallarından Ağılı Süleymanoğlu Mehmed Ağa Dr. Nafiz Paşazâde Namık Bey Yazar Hüseyin Kâzım Bey Karagöz Mahallesi eşrafından Hacı Abdi Efendi Merhum Müjdecibaşı İbrahim Efendi’nin kızı hanım

24 9

250

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Sultanahmet’te Emine Hanım Adliye memurlarından emekli Muhyiddin Bey Tophane Muhasebeciliği’nden emekli Edhem Bey Salamon İsrail Umram Efendi Bâb-ı Meşihat Tahrirat Kalemi Mümeyyizi Emin Bey Bâb-ı Meşihat Tahrirat Müdürü Cevdet Bey Alusîzâde merhum Ahmed Şakir Efendi’nin eşi Fuad Bey Hacı Mehmed Efendizâde Süleyman Bey Dolmabahçe Sarayı’nda Abdülmâcid Ağa Ramiz Bey Ahmed İhsan Bey’in validesi Bahriye binbaşılarından Osman Bey’in kızı hanım Merhum Süleyman Efendi’nin eşi Zehra Hanım Mülkiye kaymakamlarından Haydar Bey Bakırköy’de Maliye Meclisi Üyeliği’nden emekli Servet Bey’in hanımı Divan-ı Muhasebat Üyeliği’nden emekli merhum Halil Rami Efendi’nin hanımı Belgrad’da Osmanlı vatandaşı Simon Fanibaşe Hâmid Hüsnü Bey Niyazi Bey’in validesi hanım Fatih Fırka eski Kumandanı Albay [358] İsmail Hakkı Bey Emekli General Emin Paşa Defter-i Hakanî Nâzırı Mahmud Esad Efendi Bahriye eski Nâzırı Hüseyin Hüsnü Paşa Eczacı Dişçi Mektepleri Başkâtibi Mehmed Yaşar Efendi Dr. Tevfik Rüşdü Bey İstanbul Üniversitesi Umum Müdürü Sami Bey Dr. Nafiz Bey Dr. Yahob Bey Fazlı Necib Bey Edhem Pertev Bey Dr. Rıfat Bey Tüccar Ahmed Refik Efendi Celâl Sâhir Bey Dr. Reşid Bey Dr. Nazmi Bey Cezayir-i Bahr-ı Sefid Hukuk Başkanı Cemil Bey Besim Ömer Bey Kemal Ömer Bey Mösyö Robert Mısır’da mukim Dr. Kemal Evadya Bey Eski Hidiv merhum İsmail Paşa’nın torunu Tahir Bey Eczacı Ferid Receb Bey

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Besim Bey Dr. İhsan Hakkı Bey Erkân-ı Harbiye Generali merhum Osman Paşa’nın eşi Dr. Ömer Şevki Bey Dr. Nafiz Bey İstanbul Evkaf Müfettişi Hacı Şevki Bey Evkaf Nezâreti Müsteşarı İsmail Hakkı Bey Osmanlı Bankası İdare Meclisi Üyesi Hâmid Bey Âkil Muhtar Bey Mehmed Ali Bey Darülmuallimîn eski Müdürü Sâtı Bey Dr. Hafız Cemal Bey Yosef Razi Bey Dâhiliye Nâzırı Hacı Adil Bey Tabip Öğretmen Ziya Nuri Bey Medenî Bey Tabip Öğretmen Mazhar Paşa Erkân-ı Harbiye Tuğgenerali İsmail Kâmi Paşa Bahriye Albaylığı’ndan emekli Eşref Bey Adliye Nâzırı İbrahim Bey Dr. Albay Ali Bey İfhâm Gazetesi Müdürü Mustafa Subhi Bey Dr. Celâleddin Muhtar Bey Dr. Mehmed Emin Bey İstinaf Cünha Başkanı Muhlis Bey

*** Kızılay Hanımlar Merkezi’ne 1 lira yardım edenler: Polis Müfettişi Emin Bey’in eşi hanım Antepli merhum Raşid Efendi’nin eşi [359] Ferdane Hanım General Osman Paşa’nın eşi Saadet Hanımefendi Binbaşı İshak Bey’in eşi hanım Merhum Binbaşı Resmi Bey’in kızı hanım Tahsin Bey’in eşi Mükrime Hanımefendi Bahriye binbaşılarından Hüseyin Bey’in eşi Hanife Hanım Divrikli Osman Paşa’nın torunu Nahid Bey Kerim Bey’in eşi Emine Hanım Jandarma Binbaşılığından emekli İsmail Bey’in eşi hanım İzmir Liman Başkanı Remzi Bey’in eşi Şükriye Hanım Dr. Köseoğlu’nun eşi Eleni Hanım İzmit İstasyon müdürünün eşi Madam Grimandi Hanım Dr. Borizanis’in eşi Madam Borizanis

2 51

2 52

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

İzmit Alay Kâtibi Fuad Bey’in eşi Müzeyyen Hanım Madam Vasiliki Usulcüoğlu İzmit eşrafından Hacı Osman Efendi’nin eşi Emine Hanım Madam Victoria Hanım İbrahim Efendi’nin eşi Muhsine Hanım Salih Bey’in eşi Zehra Hanımefendi Nasib Hanımefendi Madam Kostantina Madam İzmitli Papa İvan İzmit İngiliz konsolosunun eşi Arazi Başkâtibi Hüsnü Bey’in eşi hanım Galib Bey’in eşi Serbülend Hanımefendi Yusuf Efendi’nin eşi Zehra Hanımefendi Merhum Halil Kâmil Paşa’nın eşi hanım Behice Hanımefendi Kâmil Efendi’nin eşi Şerife Hanımefendi Murad Bey’in eşi Şerife Hanımefendi Murad Bey’in kızı Nuriye Hanımefendi Reji müdürünün eşi Madam Azmaragda Madam Aryani Kanyayan Hanım Madam Ralob Apides Binbaşı Reşid Bey’in kız kardeşi İffet Hanım Müzeyyen Hanım Merhum Cenab Bey adına Mareşal Fuad Paşa’nın eşi İnşirah Hanımefendi Mareşal Fuad Paşa’nın kızı Ayşe Edibe Hanımefendi Babanzâde Hikmet Bey’in eşi Seniha Hanım Evkaf Nezâreti Müsteşarı Hakkı Bey’in eşi Latife Hanım Manastırlı merhum İsmail Hakkı Efendi’nin eşi hanımefendi Piyade Tuğgenerali Sadık Paşa’nın eşi Nefise Hanım Ayşe İsmet Hanım İzmit Mutasarrıfı Muhyiddin Paşa’nın eşi Mukbile Hanımefendi Sırrı Paşa’nın eşi Melek Hanımefendi Behçet Bey’in eşi Atiye Hanım Abdurrahman Bey’in eşi Faika Hanım [360] Galib Bey’in eşi Azize Hanım Havva Şaziye Hanım Şahver Hanım Fevziye Hanım Fuad Bey’in eşi hanım Mâide Hanım Nasib Hanım Muhyiddin Paşa’nın kızı Nezihe Hanım

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Fethiye Hanım Hacı Emin Bey’in eşi Fatma Hanım Madam İstamatina Madam Bulutyan Madam Marnineti Tren Komiseri Hakkı Bey’in eşi hanımefendi Kâzım Bey’in eşi hanım Eski Emniyet Genel Müdürü Fahri Bey’in eşi Meliha Hanım Albay Safvet Bey’in eşi Sabiha İffet Hanım Halide Hanım Vikontes Lomel Madam Avantiya Abruhi Eski Zaptiye Nâzırı Hamdi Bey’in kızı Fatma Hanım Madam Haçopolo Necib Paşa’nın eşi Şükriye Hanım Asım Paşa’nın kızı Fatma Pakize Hanım Asım Paşa’nın küçük kızı Hatice Fıtnat Hanım Emekli Faik Paşa’nın kızı Fevziye Hanım Albay Hasan Bey’in eşi hanım Hikmet Hanım Kâzım Bey’in eşi hanım Madam Arslan Mehmed Şamlı’nın eşi Süreyya Hanım Madam Belom Meliha Hanım Raif Bey’in eşi Pakize Hanım Nureddin Bey’in eşi Hatice Hanım Emine Adalet Hanım Madam Dofur Albay Mesud Bey’in eşi hanım Hayriye Hanım Ruhsar Hanım İffet Hanım Hatice Hanım Dr. İbrahim Paşa’nın eşi Mebruke Hanım Şükriye Hanım Merhum İbrahim Bey’in torunu Râtibe Hanım Hatice Talat Hanım Erkân-ı Harbiye Albayı Neşet Bey’in eşi hanım Mahmud Bey’in eşi Seher Hanım Edhem Bey’in eşi Hayriye Hanım Tokat Eski Milletvekili İsmail Paşa’nın eşi Gülizar Hanım Meclis-i Mebusan Kâtibi Cemil Bey’in eşi Vasfiye Hanım [361] Nimet Hanım

2 53

254

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Şükriye Hanım Yaver Bey’in eşi Hatice Hanım Yaver Bey’in kızı Fatma Sâmiye Hanım Hatice Hanım Yusuf Paşa’nın eşi hanım Yüzbaşı Âsaf Bey’in eşi Nimet Hanım Binbaşı Şükrü Bey’in eşi Cemile Hanım Dâhiliye Nâzırı Hacı Adil Bey’in validesi hanım Dâhiliye Nâzırı Hacı Adil Bey’in eşi hanım Debre eski Milletvekili İsmail Paşa’nın kızı Ganimet Hanım Hacı İsmail Bey’in eşi hanım Hafize Hanım Umûr-ı Cezaiye Mümeyyizi Mazhar Bey’in kayınvalidesi hanım Bedirhanî Fahriye Hanım Bedirhanî Saadet Hanım Mihrünnisa Hanım Şevket Bey’in eşi Aliye Hanım Şevket Bey’in kız kardeşi Nimet Hanım Merhum Reşid Paşa’nın eşi Emine Hanım Bahtiyar Hanım Firdevs Hanım Bedestanî Mehmed Efendi’nin kalfası İkbal Hanım Bahriye Baruthane Müdürü Ma‘şuk Bey’in eşi hanım Kamer Hanım Meclis-i Ayan Üyesi Arif Paşa’nın eşi hanım Jimnastik Hocası Faik Bey’in eşi hanım Madam Luiz Terok Paşo Hanım Naciye Hanım Baytar Cemal Bey’in eşi Hatice Emine Hanım Nemlîzâde Zihni Bey’in eşi Sabiha Hanım Hukuk Başkanı Hacı Rıfat Efendi eşi hanım Temiye Hanım Madam Kantar Madam Vasiliki Madam Armor Kassâbyan Madam Vasiliki İstefanoğlu Madam Ağniyadi Mahmud Orhan Bey’in eşi Macide Hanım Umûr-ı Hukukiye Müdürü Ziya Bey’in eşi Fatma Zehra Hanım Tuğgeneral Osman Hidayet Paşa’nın eşi hanım Madam Emelya Madam Kohar Kapamacıyan Ahmed Şevki Bey’in eşi Hamdune Hanım

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Madam Katrin Ağnidis Eski Mâbeyn-i Hümayun Başkâtibi Tahsin Efendi’nin eşi Münime Hanım Rıza Paşa’nın eşi hanım Yüzbaşı Kemal Bey’in eşi Şefika Hanım Kâmil Bey’in eşi Mükerrem Hanım Nebil Bey’in eşi hanım Naci Bey’in eşi hanım [362] Abid Paşa’nın eşi hanım Merhum Servet Paşa’nın kızı hanım Ziya Bey’in oğlu Rıfat Bey’in eşi hanım Dr. Rıfat Bey’in kızı Seniye Hanım Süreyya Hanım Dr. Murad Bey’in eşi Neyyire Hanım Debre eski Milletvekili İsmail Bey’in eşi Dilara Hanım Trablus Jandarma kumandanının eşi hanım İffet Hanım Nimet Hanım Semiramis Hanım Fethiye Nusret Hanım Bakkaliye Mağazası Sahibi Tevfik Bey’in kız kardeşi Nazmiye Hanım Sadiye Hanım Emekli General Hacı İzzet Paşa’nın kızı Şöhret Hanım Merhum Ali Yaver Bey’in kızı Nesime Hanım Osmanlı Matbaası eski Müdürü Hakkı Bey’in eşi hanım Ragıb Bey’in eşi Sâibe Hanım Tüccar Bahaeddin Bey’in eşi İmsale Hanım Şehzadegân Hocası Osman Enverî Bey’in kızı Cemile Hanım Sıdıka Hanım Kadri Bey’in eşi hanım Kadri Bey’in kızı hanım Tevfik Bey’in eşi hanım Tahsin Bey’in validesi hanım Erkân-ı Harbiye binbaşılarından Said Bey’in eşi Fikriye Hanım Maarif Meclisi Üyesi Naim Bey’in kız kardeşi Emine Hanım Salih Paşa’nın eşi Zihniye Hanım Matmazel Dominyan Meliha Hanım Nedime Hanım Operatör Hâzım Bey’in eşi Seniye Hanım Arif Bey’in validesi hanım Mirat Hanım Albay Mahmud Bey’in eşi hanım Madam Aleksandriyus Divan-ı Muhasebat Üyesi Fuad Bey’in eşi Daniş Hanım

2 55

256

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Talat Orhan Bey’in eşi hanım İrfan Bey’in eşi Süreyya Hanım Servet Bey’in eşi hanım Muhyiddin Bey’in eşi hanım Merhum Ali Bey’in eşi hanım Merhum Rıza Paşa’nın kızı hanım Matmazel Rüstem Paşa Dr. Şevket Bey’in eşi hanım Matmazel Çömlekçioğlu Sadâret eski Müsteşarı Ziya Bey’in eşi hanım Rıfat Bey’in validesi hanım Fatma Nebihe Hanım Sadiye Hanım [363] İshak Cevdet Paşa eşi Nigâr Hanım Matmazel İzabel Matkoviç Hacı İbrahim Efendi’nin eşi hanım Cemal Bey’in eşi Vasfiye Hanım Yüzbaşı Midhat Bey’in eşi Necmiye Hanım Tahsin Nahid Bey’in eşi Şefika Hanım Bedirhanî Abdurrahman Bey’in eşi Madam Nikola Pandaçopulo Madam Konstantinidis Madam Petridis Nuriye Hanım Merhum İsmail Bey’in eşi Sıdıka Hanım Sadeddin Paşa’nın kızı Fahriye Hanım Haşim Bey’in eşi hanım Merhum Mustafa Paşa’nın eşi Nâfia Hanım Merhum Hacı Mustafa Efendi’nin eşi Zehra Hanım Cemal Bey’in hanımı Madam Torkumyan Nurbekyan Efendi’nin eşi hanım Eski Sadrazam Abdullah Paşa’nın torunu İffet Hanım Eski Sadrazam Abdullah Paşa’nın torunu Fıtnat Hanım Cemal Bey’in eşi hanım Halet Hanım Münire Hanım Dr. Hayreddin Paşa’nın kızı Hayriye Hanım General Mehmed Muhsin Paşa’nın eşi Emine Hanım Sünne eski Şehbenderi Ahmed Nâzım Bey’in eşi Seniha Hanım Ali Rüşdü Bey’in eşi hanım Ali Rüşdü Bey’in kızı Meliha Hanım Matmazel Ojeni Sayatasi Ali Rüşdü Paşa’nın kızları Feriha ve Fasiha Hanımlar

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Hacı Halil Paşa’nın kızı Behiye Hanım Hakkı Bey’in eşi hanım Dr. Akif Bey’in kızı hanım Fatma Hanım Gülperi Hanım Mevhibe Hanım Etvarnaz Hanım Merhum Hasib Bey’in eşi hanım Merhum Hüsnü Paşa’nın eşi hanım Bahaeddin Bey’in eşi Zeyneb Hanım Merhum Hekimbaşı Salih Efendi’nin kızı Abide Hanım Madam Şarabahar İffet Hanım Zafer Hanım Madam Mariniç Naime Hasibe Hanım Tevfik Bey’in eşi Hamide Hanım Hamdi Paşa’nın kızı Neriman Hanım Merhum Hasan Paşa’nın eşi Mevhibe Hanım Merhum Hasan Paşa’nın kızı Adalet Hanım Abdurrahman Bey’in kızı hanım [364] Manyaszâde merhum Refik Bey’in eşi Meveddet Hanım Madam Haci Peyar Behiye Hanım Emekli İbrahim Paşa’nın kayınvalidesi hanım Merhum Albay Arif Bey’in eşi hanım Divan-ı Muhasebat Savcısı Cemal Bey’in kızı hanım Seniha Hanım Dr. Yusuf Cemil Bey’in eşi hanım Müteveffa Dr. Mahmud Bey’in kızı Faika Hanım Müteveffa İsmail Bey’in eşi Penbe Hanım Miss Mery Hariciye Müsteşarı Said Bey’in eşi hanım Madam Blanş Lütfiye Hanım Cezayirli Mahmud Paşa’nın eşi Münire Şerife Hanım Fatma Hanım Şükriye Hanım Madam Dolet Adile Behiye Hanım Zeynep Hanım Madam Villa Kuryosi İzzet Selim Bey’in eşi Seniye Hanım Merhum Hüseyin Efendi ailesi

2 57

258

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Selim Sırrı Paşa’nın eşi Asıme Hanım Muzaffer Hanım Yegâne Hanım Ebe Zehra Hanım Manastırlı Rıza Bey’in kızı Hadiye Hanım Madam Kartali Amerikan Koleji Müdiresi Miss Dor Edib Bey’in eşi hanım Safvet Bey’in eşi hanım Mâlike Hanım Mükerrem Hanım Ayşe Payidar Hanım Sâkıbe Hanım Saniye Hanım Hikmet Hanım İsmet Hanım Hayriye Hanım Âsaf Paşa’nın eşi hanım Dr. Emin Paşa’nın kızı Mediha Hanım Mehmed Süreyya Bey’in eşi hanım Safvet Bey’in eşi hanım Behiye Hanım Ferid Paşa’nın eşi Cemile Hanım Madam Hanmakis Ayetullah Efendi’nin eşi Necat Hanım Mısırlı Muhtar Bey’in eşi hanım Maarif Nâzırı Said Bey’in eşi hanım Tuz Kaymakamı Mehdi Bey’in eşi hanım Kaymakam Nusret Bey’in eşi hanım Nâfia Muhasebecisi merhum Tevfik Bey’in kayınvalidesi hanım Salebcizâde kızı Hayriye Hanım Semih Bey’in eşi hanım [365] Madam Tıngır Ziya Bey’in eşi Hacer Hanım İsmail Bey’in eşi Nazire Hanım Faik Bey’in eşi Fatin Hanım Madam Nurican Eski Basra Valisi Muharrem Bey’in eşi hanım Şehzadebaşı’nda Karagöz Mahallesi’nde Nesime Hanım Necib Bey’in eşi Nigâr Hanım Merhum Fevzi Bey’in eşi Atiye Hanım Albay Mustafa Bey’in eşi Lütfiye Hanım Selanik eşrafından Melik Bey’in eşi Hadiye Hanım Müze-i Hümayun Dâhiliye Müdürü Hacı Bey’in eşi Hâfize Hanım

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Sıhhiye Genel Müfettişi Kasım İzzeddin Bey’in kızı Meliha Hanım Maarif Meclisi Üyesi Naim Bey’in eşi Emine Avniye Hanım Alay Kâtibi merhum İsmail Bey’in eşi Feride Hanım Aziz Bey’in eşi hanım Nâfia Muhasebecisi merhum Tevfik Bey’in eşi Ayşe Faika Hanım Madam Peykâr Edirneli Derviş Bey’in kızı Hayriye Hanım Dâhiliye Hukuk Müşaviri Mümtaz Bey’in eşi Berâet Hanım Merhum Âsaf Paşa’nın kızı Behiye Âsaf Hanım Osmanlı İttihat ve Terakki Kız Sanayi Mektebi Müdiresi Nezihe Muhlis Hanım Birinci Kolordu İnşaat Şubesi Müdürü Bekir Lütfi Bey’in eşi hanım Madam Birindizi Madam Kolekman Ziver Paşazâde Baha Bey’in eşi İclâl Hanım Muhtar Bey’in kızı Neyyire Hanım Sivas eski Valisi Alaeddin Bey’in eşi Nesibe Hanım Fazlı Necib Bey’in eşi Rebia Hanım Madam Dr. Şahbaz Reji Nâzırı merhum Tevfik Bey’in eşi Balcı Ziya Bey’in eşi hanım Rıza Bey’in eşi Mükerrem Hanım Avukat Neşet Bey’in madamı Düyûn-ı Umumiye Nâzırı Rıza Bey’in eşi Feride Hanım Belediye Meclis Başkanlığı’ndan emekli Halil Bey’in eşi hanım Hakkı Paşa’nın kızı Fehime Nüzhet Hanım Konya Valisi Ali Rıza Bey’in kızı Fıtnat Hanım Karakaşzâdelerden Saadet Hanım Karakaşzâdelerden Aliye Hanım Karakaşzâdelerden Küçük Şükran Hanım Maliye memurlarından Memduh Bey’in eşi hanım Resneli Osman Fehmi Bey’in eşi hanım Kütahya Mutasarrıfı Kemal Bey’in eşi Kevser Hanım Emekli Albay Hacı Naki Bey’in eşi Adile Hanım [366] Umûr-ı Sıhhiye Meclis Üyesi Ali Fuad Bey’in eşi hanım Cemil Bey’in kızı Meliha Hanım Merhum Hacı Baha Bey’in eşi Ayşe Mediha Hanım Şemseddin Sami Bey’in merhum kızı Samiye Hanım Vahid Bey’in kızı Dürdane Hanım Emekli General İshak Paşa’nın kızı Naime Hanım Tuğgeneral Ferid Paşa’nın eşi hanım Emekli Tuğgeneral Mustafa Paşa’nın eşi Emine Hanım Merhum Dr. Osman Paşa’nın eşi Ayşe Hanım Matmazel Ketty Ekerlen

259

26 0

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Mehmed Ali Bey’in eşi Seniha Hanım Merhum Şemsi Molla’nın kızı Nuriye Hanım Merhum Hikmet Bey’in kızı Melek Hanım Madam Margarita Reşdi Mehmed Tevfik Paşa’nın kız kardeşi Zekiye Hanım Refik Bey’in eşi Ayşe Meliha Hanım Tayyar Bey’in eşi Hayriye Hanım Dr. Bahaeddin Şakir Bey’in eşi hanım Albay Ziya Bey’in eşi Osmanlı İttihat Mektepleri hocalarından Adalet Hanım Hakkı Bey’in eşi Hamide Hanım Şeminur Hanımefendi’nin kızı Faize Hanım “ “ “ Hafide Hanım “ “ “ Nebile Hanım “ “ “ Fahire Hanım Kaymakam Naci Bey’in eşi Makbule Hanım Âhengiz Hanım Eski Bağdat Valisi Mecdî Efendi’nin eşi hanım Nuri Paşa’nın eşi Nazime Hanım Abdullah Bey’in validesi Hüsnümelek Hanım Fahri Bey’in eşi Tirendaz Hanım Dr. Rıfat Bey’in kızı Seniye Hanım Ahmed Bey’in kızı Ayşe Hanım Habib Paşazâde Faik Bey’in eşi hanım Arif Paşa’nın eşi hanım Makbule Raşid Hanım Kemal Bey’in eşi Nazime Hanım Cezayir-i Bahr-ı Sefid Valisi Subhi Bey’in eşi hanım İstanbul Salon Müdürü Tevfik Bey’in eşi İkbal Hanım Mergube Hanım Hacı Zühdü Bey’in eşi İffet Hanım Musika-i Hümayun albaylarından Safvet Bey’in kızı Ayşe Fazlı Hanım Hariciye Kâtibi merhum Nuri Bey’in kızı hanım Rüşdü Paşa’nın kızı Handan Hanım Madam Margarita Alazaridis Bağdat Valisi Zeki Paşa’nın eşi Şahester Hanım Tuğgeneral Rıza Paşa’nın eşi hanım Hasan Bey’in eşi Hatice Hanım Denizli Mutasarrıfı Muhyiddin Paşa’nın eşi hanım [367] Madam Mary Musurus Madam Helen Tabta Cemal Paşa’nın kızı Hadiye Hanım Madam Porbogaloğlu İzzet Paşa’nın eşi Nesime Hanım

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Dr. Hakkı Şinasi Bey’in eşi hanım Merhum Mehmed Paşa’nın eşi Sıdıka Hanım Mareşal Adil Paşa merhumun eşi Fatma Hanım Dr. Ali Faik Bey’in eşi Neyyire Hanım Rahmet Rauf Hanım Dr. Rıfat Bey’in kızı Meliha Hanım Dr. Derviş Paşa’nın eşi Hanife Hanım Erkân-ı Harbiye Generali merhum Osman Paşa’nın eşi hanım Celâl Bey’in eşi Bâhire Hanım Şehzâde merhum Süleyman Efendi’nin dördüncü eşi hanımefendi hazretleri Padişah yaverlerinden Ömer Faik Bey’in validesi Nazife Hanım Sâlime Servet Seyfi Hanım Mühendis Cevdet Bey’in eşi Hatice Hanım Hacı Bekir Mağazası’nda Sadık Efendi’nin eşi hanım Prenses Naime Hanım Ahmed Cevdet Bey’in eşi Hayriye Hanım Dr. Zeki Bey’in eşi İffet Hanım Nefise Hanım İsmet Haydar Hanım Şekercibaşının eşi Reşide Hanım Şeyh Ahmed Tahir Efendi’nin eşi Kevser Hanım Hicaz eski Defterdarı İbrahim Edhem Bey eşi Zehra Hanım Madam Della Suda Faik Paşa Madam Gabriyel Serviçin Madam Boman Merhum Hasan Âmir Efendi’nin eşi Hatice Hanım Merhum Hasan Âmir Efendi’nin kızı Lebibe Hanım Şimendifer İstikşâfiye Başkanı İlyas Bey’in eşi hanım Dr. Hacı Ali Paşa’nın eşi hanım Rıfat Bey’in validesi Fıtnat Hanım Mümtaz Bey’in eşi Nezihe Hanım Gelibolu Mutasarrıflığı’ndan emekli Emin Ragıb Bey’in eşi Ayşe Nezihe Hanım Merhum Âlî Bey’in eşi Âliye Hanım Madam Aydon Poisson Mekâtib-i Âliye Müdürü Cevdet Bey’in eşi hanım Madam Lazarik Haleb Milletvekili Ali Cenani Bey’in eşi hanım General Muhtar Paşa’nın eşi hanım Belediye Meclis Başkanı Mehmed Paşa’nın eşi hanım Tevfik Fikret Bey’in eşi hanım Yusuf Şetvan Bey’in eşi hanım Mansur Şetvan Bey’in eşi hanım Ankara Evkaf eski Müdürü Ragıb Bey’in eşi hanım

261

26 2

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Yenişehirli merhum Malik Efendi’nin eşi hanım Yenişehirli merhum Malik Efendi’nin kızı hanım [368] Cevad Paşa’nın eşi hanım Osman Nizamî Paşa’nın eşi hanım Albay Cevad Bey’in kızı hanım Binbaşı Şefik Bey’in eşi Mehpare Hanım Ali Refik Paşazâde Nazım Bey’in eşi hanım Merhum Mustafa Paşa’nın eşi hanım Ali Daniş Bey’in eşi hanım Merhum Veli Rıza Paşa’nın kızı Remziye Hanım Ayândan Salih Paşa’nın eşi ve Mareşal Fuad Paşa’nın kızı hanım Bâbıâli Hukuk Müşavir muavinlerinden Suad Bey’in eşi hanım Gayur Efendi’nin eşi hanım Şefik Paşa’nın eşi hanım Antikacı Mehmed Efendi’nin kayınvalidesi hanım Hasan Bey’in eşi Hikmet Hanım Gümülcine eski Milletvekili Mehmed Arif Bey’in eşi hanım Berlin Büyükelçiliği İkinci Kâtibi Esad Bey’in eşi hanım Madam Bedros Horasancıyan Madam Horasancıyan Madam Noradonkyan Madam Rıfat Paşa Tevfik Daniş Bey’in eşi hanım Rasih Bey’in eşi hanım Merhum Celâl Bey’in eşi hanım İskeçe eşrafından Hilmi Paşa’nın eşi hanım Memduh Paşa’nın eşi Zehra Hanım Madam Takes Madam Arya Madam Velastari Prenses Refia’nın kızı Prenses Hilmiye Fazıl Hanım Merhum Subhi Paşazâde Baha Bey’in eşi hanım Dr. Senyusoğlu Madam Senyus Madam Sifneo Madam İspiridonus Madam Huci Madam Frenkya Madam Vilber Madam Eadi Orman ve Maâdin Nezâreti Muavini Rıza Bey’in eşi hanım Merhum Ali Efendi’nin eşi Muhsine Hanım Merhum Ali Efendi’nin büyük gelini Maide Hanım Madam Prime Çori Güzide Hanım

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

26 3

Merhum İbrahim Paşa’nın eşi hanım Merhum Süreyya Paşazâde’nin eşi Nigâr Hanım Bâb-ı Meşihat Sicil Müdürü Esad Bey’in eşi hanım Merhum Dr. Raşid Paşa’nın eşi hanım Merhum Naci Bey’in eşi Zehra Hanım Diş Tabibi Surinan Efendi’nin eşi Madam Agopyan İzmit Milletvekili Müfid Bey’in eşi Zehra Hanım Ahmed Bey’in eşi Firdevs Hanım

[369] Adına Kızılay Cemiyeti’ne 2 bin Osmanlı lirası yardım verilmesini vasiyet eden ayândan merhum Zihni Paşa

Osmanlı Kızılay Cemiyeti’ne ilk defa böyle yüksek bir meblağ verilmesini vasiyet eden Zihni Paşa’nın adını rahmet ve hürmetle anmak bir borçtur. [370] Emirgân Kız Rüşdiye Öğretmeni Şadiye Hanım Maarif Nâzırı Emrullah Efendi’nin eşi hanım İzzet Fuad Paşa’nın eşi hanım Ahmed İhsan Bey’in eşi hanım Subhi Bey’in eşi İffet Hanım Madam Mayer Madam İpekyan Madam Kaprilyan Matmazel Zoiros Paşa Madam Terel

26 4

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Madam Sagurdeos İrfan Bey’in eşi Fıtnat Hanım Ahmed İhsan Bey’in kız kardeşi Aliye Hanım Şura-yı Devlet Mülkiye Dairesi başkanının eşi Naciye Hanım İsmail Paşa’nın eşi Münire Hanım Madam Valere de Lacombe Madam Leon de Lacombe Madam Boman Madam Nuase Mahmud Nedim Paşa’nın eşi hanım Cemil Bey’in eşi Saniye Hanım Madam M. Sinyosoğlu Üsküdar Kız Sanayi Mektebi Müdiresi Zekiye Hanım Prenses Emine Kâmil hazretleri Şekibe Kemal Hanım Tramvay Şirketi Tercümanı Münir Bey’in eşi hanım Maarif Meclisi Başkanı Râkım Efendi’nin eşi Kâniye Hanım Ohannes Allahverdi Efendi’nin eşi Madam Anna Üsküdar Kız Rüşdiyesi Öğretmeni Fatma Hanım Bahriye binbaşılığından emekli Ahmed Bey’in eşi Sâime Hanım Bahriye binbaşılığından emekli Ahmed Bey’in kızı İkbal Hanım Üsküdar Zabıta Tabibi Mehmed Bey’in eşi Azize Hanım Üsküdar Zabıta Tabibi Mehmed Bey’in kızı Hayriye Hanım Üsküdar Zabıta Tabibi Mehmed Bey’in diğer kızı Muazzez Hanım İzmit Milletvekili Canbolad Bey’in eşi Nuriye Hanım Merhum Reşid Paşa’nın eşi Hacer Hanım Harbiye Müsteşarı Fuad Paşa’nın eşi hanım Necib Bey’in eşi Nadide Hanım Madam Papadopulos Madam Robert Mareney Levazımat eski Müdürü Mustafa Paşa’nın hanımı Darülmuallimât Müdiresi Hatice Hanım Merhum Salih Bey’in eşi hanım Fahri Bey’in eşi Nazlı Hanım Mühendis Rıza Bey’in eşi hanım Naci Paşa’nın eşi hanım [371] Dr. Rıza Bey’in eşi hanım Madam Savalan Matmazel Rüstem Paşa Nureddin Bey’in eşi hanım Madam Abranosyan Salih Bey’in eşi Münire Hanım Rauf Bey’in eşi hanım Mehdi Bey’in eşi hanım

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Çömlekçioğlu Madam Todoraki Rıfat Efendi’nin eşi hanım Belediye Veznedarı Ahmed Bey’in eşi hanım Belediye Veznedarı Ahmed Bey’in yeğeni hanım Avukat Kemal Bey’in eşi hanım Madam Rose Kemal Derviş Bey’in eşi hanım Hasan İzzet Bey’in eşi Refia Hanım Madam İstavro Matmazel İstavro Avukat Kemal Efendi’nin kızı hanım Merhum Nefî Bey’in eşi Behice Hanım Maliye Müfettişi İbrahim Bey’in eşi hanım Topçu kaymakamlarından Fuad Bey’in eşi Azize Hanım Et Müteahhidi İsmail Bey’in eşi İhsan Hanım Sadâret eski Müsteşarı Ziya Bey’in eşi hanım Madam İsmet Madam Aram Küçükoğlu Madam Mavrokordato Bahriye Sıhhiye eski Başkanı Hüsnü Paşa’nın eşi hanım Erzak ve Mahrûkât Ambarları Müdürü Nüzhet Bey’in eşi hanım Hasan Nail Bey’in eşi hanım Rüstem Bey’in eşi hanım Emekli Süreyya Bey’in kızı Nilüfer Hanım Mezâhib eski Müdürü Şevket Bey’in eşi hanım Avukat Kadri Bey’in eşi hanım Merhum Sırrı Paşa’nın eşi hanım Bedestanî Hacı Ahmed Efendi’nin eşi hanım Madam Nazlıyan Madam Azaryan Madam Köseoğlu Ayândan Nuri Bey’in eşi hanım Askerî Baytar Mektebi Müdürü Binbaşı Nuri Bey’in eşi hanım Sultanahmed Kız Rüşdiye Öğretmeni Emine Hanım Sadâret Tahrirat Kalemi’nde Medhi Bey eşi hanım Gümrük istimatorlarından Hilmi Bey’in eşi hanım Madam Zeografos Merhum Mehmed Emin Paşa hazretlerinin kızı Fatma Hanım Maarif Nâzırı Emrullah Efendi’nin kızı hanım Yegân Efendi’nin eşi hanım Cafer Bey’in eşi hanım Feyzi Paşa’nın kızı ve İzzet Paşa’nın eşi hanım [372] Eczacı Edhem Pertev Bey’in eşi hanım Eczacı Ekrem Bey’in eşi hanım

26 5

26 6

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Eczacı Necib Bey’in eşi hanım Şerif Alizâde Murad Bey’in eşi hanım Dr. Aziz Paşa’nın eşi hanım Maliye eski Nâzırı Reşad Paşa’nın eşi hanım Darphane Müdürü Ferid Bey’in eşi hanım Selanik Valisi Kâzım Bey’in eşi hanım Prenses Rukiye Hanım hazretleri Hacı Kadınefendi hazretleri Hüsnü Paşa’nın eşi hanım Mülkiye müfettişlerinden Haydar Bey’in validesi hanım Merhum Halim Paşa’nın kızı hanım Merhum Halim Paşa’nın kızı Servet Hanım Ahmed Refik Bey’in eşi hanım Hahambaşının eşi hanım Darülmuallimât Müdiresi Madam Sadık Eski Sadrazam Hakkı Paşa’nın kızı hanım Mülkiye müfettişlerinden Haydar Bey’in eşi hanım Basra eski Valisi Hasan Bey’in eşi hanım Kurukahveci Osman Efendi’nin kızı hanım İsmail Cenani Bey’in eşi hanım Madam Asadoryan İsmail Kâmi Paşa’nın eşi hanım Merhum Seyfullah Paşa’nın eşi hanım Merhum Seyfullah Paşa’nın kızı hanım Divan-ı Muhasebat İkinci Başkanı Nazif Bey’in eşi hanım Bosnalı Hamdi Paşa’nın eşi hanım Dr. Fehmi Bey’in eşi hanım Dr. Arif Bey’in eşi hanım Merhum Ragıb Bey’in eşi hanım Merhum Mustafa Sadullah Bey’in eşi hanım Nâfia Nezâreti’nde mühendis Mösyö Piga’nın eşi Reji Cibali Deposu’nda Sadık Bey’in eşi hanım Madam Sadvok Madam Fresko Madam Vitalis İsterumse Madam Pisar Madam Tedeski Evkaf Nâzırı Hayri Bey’in eşi hanım Dâhiliye Nezâreti Hukuk Müşaviri Mümtaz Bey’in eşi hanım Merhum Tevfik Paşa’nın eşi hanım Teşrifat eski Nâzırı Galib Paşa’nın eşi hanım Hasib Bey’in eşi hanım Madam Keresteciyan Şura-yı Devlet Üyesi Hakkı Bey’in eşi hanım

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Merhum Hasan Paşa’nın kızı hanım Barutçubaşı Ohannes Bey’in eşi hanım Arslan Efendi’nin eşi hanım Cemal Paşa’nın eşi hanım İşkodra eski Valisi Hayri Paşa’nın eşi hanım Merhum Halil Bey’in kızı hanım On İkinci Belediye Dairesi Başkanı Mehmed [373] Ali Bey’in eşi hanım

Edirne’de Kızılay Hastanesi yapılan bina Haydarpaşa Rüsumat Başmüdürü Hilmi Bey’in eşi hanım Emekli General Kerim Paşa’nın eşi hanım Cenova Şehbenderi Mehmed Bey’in eşi hanım Dr. Veliyyüddin Tahsin Bey’in eşi hanım Merhum Ahmed Hamdi Bey’in eşi hanım Birinci Tümen Kumandanı Hasan İzzet Bey’in kızı hanım Menteşe Milletvekili Haydar Bey’in eşi hanım Hariciye eski Mektupçusu Münir Bey’in eşi hanım Merhum Mustafa Bey’in eşi hanım Merhum Hacı Cemal Bey’in eşi hanım Reşad Paşazâde Rauf Bey’in eşi hanım Karaköy Börekçisi merhum Hasan Bey’in eşi hanım Karaköy Börekçisi merhum Hasan Bey’in kızı hanım Karaköy Börekçisi merhum Hasan Bey’in kızı hanım Karaköy Börekçisi merhum Hasan Bey’in gelini hanım Osman Paşa’nın eşi hanım Merhum General Kâzım Paşa’nın eşi hanım Rüsumat müfettişlerinden Nazım Bey’in eşi hanım Avukat Hâmid Bey’in eşi hanım Avukat Selim Hüsnü Bey’in eşi hanım Merhum Hüsameddin Bey’in eşi hanım Merhum Hüsameddin Bey’in kızı hanım

267

26 8

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Temyiz Başkanı Kâzım Beyefendi’nin eşi hanım Müteahhit Hacı Mustafa Bey’in eşi hanım Karakaş Rüşdü Bey’in eşi hanım Divan-ı Muhasebat Üyesi Hakkı Bey’in eşi hanım Emekli General Âtıf Paşa’nın eşi hanım Dr. Âsaf Derviş Bey’in eşi hanım Sıhhiye Meclisi Başkâtibi Said Bey’in eşi hanım

*** [374]

Yüz liradan fazla yardım eden hamiyetli ve cömert zatlar arasında Mekke-i Mükerreme Emiri Şerif Hüseyin Paşa hazretlerinin isimlerinin özel yerinde bahsi unutulduğundan burada yazılarak özür beyan edilir.

Osmanlı Lirası 100

Mısır’dan Gelen Yardımlar İskenderiye eşrafından Mustafa İbad Efendi Mısır’da Refik el-Muazzam Bey Mısırlı Aziz İzzet Paşa hazretleri “ “ “ “ “ oğlu Mehmed Aziz Bey “ “ “ “ “ oğlu Abdullah Bey Mısır’da Râfik Fethi Bey Mısır’da Muhammed et-Tûrâbî Efendi Mısır’da Meftur Efendi Mısır’da Ali Paşa hazretleri Hidiv Validesi Hanımefendi hazretleri tarafından (Mısırlı devletli Ömer Tosun Paşa hazretleri aracılığıyla) Hidiv Validesi Hanımefendi hazretleri (devletli Ömer Tosun Paşa hazretleri aracılığıyla) Mısır eşrafından Ahmed Tevfik Ragıb Efendi “ “ Urbân el-Mehdî Efendi Mısır eşrafından Ahmed Tevfik Ragıb Bey’in merhum biraderinin eşi hanımefendi Mısır eşrafından Ahmed Tevfik Ragıb Bey’in merhum biraderinin kızı hanımefendi Mısır eşrafından Ahmed Tevfik Ragıb Bey’in merhum yeğeni Mücib Bey

Kuruş 300 550 11.000

Santim

5.500 5.500 2.731 16.313 16.600 5.350

25 50

100.000 10.925 10.000 16.503

75

5.501 2.750

50

2.750

50

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Ahmed Tevfik Ragıb Bey’in çiftliğindeki hademeleri Mısır’da Ağaton Yervant Efendi aracılığıyla Mısırlı Aziz İzzet Paşa hazretleri aracılığıyla [375]

Kahire’de eşraftan Tevfik Hakkı Beyefendi Eski Hidiv İsmail Paşa merhumun torunu Tahir Beyefendi Eski Hidiv İsmail Paşa merhumun torunu Tahir Beyefendi Hidiv Validesi Dairesi Vekili Mahmud Fehmi Paşa aracılığıyla

2.530

75

1.823 6.050

50

Kuruş

Para

2.000

26 9

500 400 66.000

1912 Senesi Sonuna Kadar Hindistan’dan Gelen Yardımlar Aligarh İslâm Mekteb-i âlîsi öğrencileri Sind Eyaleti’nde Kızılay Merkezi Kâtip ve Veznedarı Hacı Abdullah Harun Efendi aracılığıyla Rangun’da İbrahim Ali Molla ve Abdülkerim Cemal Efendiler aracılığıyla Muzafferpur Kasabası’nda bazı kişiler Kalküta’da Comrade gazetesi aracılığıyla Lahor’da yayınlanan Vatan Gazetesi Sahibi Muhammed İnşaallah Efendi aracılığıyla Lahor’da yayınlanan Vatan Gazetesi Sahibi Muhammed İnşaallah Efendi aracılığıyla Sind Eyaleti’nde Kızılay Kâtip ve Veznedarı Hacı Abdullah Harun Efendi aracılığıyla Kalküta’da Bengal yardımsever halkı Kalküta’da Kızılay Cemiyeti Kâtibi Hacı Abdüllatif Efendi aracılığıyla Lahor’da yayınlanan Vatan Gazetesi Sahibi Muhammed İnşaallah Efendi aracılığıyla Lahor’da yayınlanan Vatan Gazetesi Sahibi Muhammed İnşaallah Efendi aracılığıyla Bombay Kızılay merkezi Karaçi Kızılay Kâtibi Hacı Abdullah Harun Efendi Kalküta’dan Bengal Bankası aracılığıyla Lahor’da Vatan Gazetesi Sahibi Muhammed İnşaallah Efendi aracılığıyla Lucknow şehri Kızılay Cemiyeti Madras Fahrî Şehbenderliği aracılığıyla Bombay’da Kadı Şerif Muhammed Salih Levendî Efendi

Kuruş/Para 9.443,10 26.400 385.656 3.030 44.125 33.056 33.008 26.445 1.470 187.000 11.019 5.509,10 55.094 1.317 65.850 10.975 15.381 7.523 3.659

270

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Azamgarh’ta Muhammed İdris Efendi Ahmedabad’da yayınlanan Political Bohemia Gazetesi sahibi Rampur hamiyetli halkı (Kamerşah Han Efendi aracılığıyla) [376] Karaçi Kızılay Veznedarı Hacı Abdullah Harun Efendi aracılığıyla Rampur şehri halkı (Kamerşah Han Efendi aracılığıyla) Lahor’da Vatan Gazetesi Sahibi Muhammed İnşaallah Efendi Rampur yardımsever halkı (Kamerşah Han Efendi aracılığıyla) Hindistan Müslüman halkı (Hariciye Nezâreti aracılığıyla) PoliticalBohemia Gazetesi aracılığıyla Müslüman halktan toplanan Doğu Pisar’da Osman Abdullah Kâthyevar’da Burma içinde oturan Müslümanlar Kâthyevar’da Kütibana Müslüman halkı Kâthyevar’da Bedr-i Encümen-i İslâmî Kâthyevar’da yardımsever bir Müslüman Lahor’da Vatan Gazetesi Sahibi Muhammed İnşaallah Efendi Bombay Müslüman halkı (Londra Büyükelçiliği aracılığıyla) Bombay Müslüman halkı (Londra Büyükelçiliği aracılığıyla) Bombay Müslüman mücevherat tüccarları Hindistan eşrafından (Londra Büyükelçiliği aracılığıyla) Saravak Racası hazretleri Madras Fahrî Şehbenderliği tarafından toplanan Vekil Gazetesi Sahibi Alibahş Efendi aracılığıyla Madras Fahrî Şehbenderliği aracılığıyla “ “ “ “ Muradabad Müslüman halkı Diobend’de Dârülulûm öğrencileri Bombay’da Keçhi Meymen Cemaati Delhi’den Madras’ta Küçin’de Kızılay Reisi Hacı Abdullah Efendi Madras’ta fahrî şehbenderlik Bombay eşrafından (Londra Büyükelçiliği aracılığıyla) “ “ “ “ “ “ “ “ “ “

218,25 936,15 10.955 10.975 10.959 4.946 16.956 7.544 1.040 145 377 3.791,30 181,10 434,30 4.459 1.090.000 655.500 55.000 657.750 10.900 109.788 5.500 27.595 76.431 7.709 10.918 163.875 15.295 109.875 22.015 550.625 440.500 550.635

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

[377] Edirne Kızılay Hastane Heyeti: Ortada beyaz elbiseli Baştabip Bahaeddin Şakir Bey Bombay’dan Hüseyin Kasım Arif Efendi hazretleri aracılığıyla Delhi’den Delhi’den Delhi’den Kalküta’da İlâhîbahş ve Ortakları aracılığıyla Rampur halkı (Kamerşah Han Efendi aracılığıyla) “ “ “ “ “ “ Bombay’dan Kalküta’da Renharenpur Kızılay merkezi Kalküta’da Hacı Muhammed İsmail Han Kalküta’da Encümen-i Müfîdü’l-İslâm Bombay’dan Delhi’den Bombay eşrafından (Londra Büyükelçiliği aracılığıyla) [378] Political Bohemia Gazetesi aracılığıyla Estezi Kasabası Ehl-i Sünnet cemaati Political Bohemia Gazetesi aracılığıyla Kalküta’da Suberin İslâm Cemaati Burma dâhilinde Tatün’de Encümen-i Hâdimînü’l-İslâm Kâthyavar Gençler Kulübü Political Bohemia gazetesi tarafından toplanan Kalküta’da Muhammed Medeniyyullah Efendi aracılığıyla Andote’de Muhammed Mustafa Hâve Dehoraci’de Muhammed Hacı ve Nur Muhammed Efendiler aracılığıyla

330.000 20.257,20 218.371,50 10.931 21.950 59.015 35.595 72.600 74.182 23.333 22.000 198.000 21.837,20 22.025 1.545,10 1.629,30 734,35 551,35 3.556,30 1.911,25 2.029,35 441,20 15.818,35

271

27 2

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Muhammed İnşaallah Efendi aracılığıyla Rampur halkı (Kamerşah Han Efendi aracılığıyla) Kalküta Kızılay Başkanlığı Haydarabad’da Kızılay Şubesi Mutemedi Muhammed Abdülbâsıt Efendi tarafından (Gazi Ahmed Muhtar Paşa hazretleri aracılığıyla) Haydarabad’da Kızılay Şubesi Mutemedi Muhammed Abdülbâsıt Efendi tarafından (Gazi Ahmed Muhtar Paşa hazretleri aracılığıyla) Malay şehri Müslüman halkı Haşmetli Bhopal Hâkimesi hazretleri El-Müşir Gazetesi Müdürü Fazlulhüseyin Efendi aracılığıyla Lucknow şehrinde Müeyyidü’l-İslâm aracılığıyla Karaçi’de Sinde Kızılay Kâtibi Hacı Abdullah Harun Efendi Karaçi’de Sinde Kızılay Kâtibi Hacı Abdullah Harun Efendi aracılığıyla Cikebabad’da Adem Han Kehusu Efendi Haydarabad’da Hicaz Demiryolu Yardım Toplama Komisyonu Kâtibi Hoşdil Han Reis Kühat Lahor’da yayınlanan Vatan Gazetesi sahibi aracılığıyla Nilgeri Müslümanları tarafından Hanbahadır A. R. Hacı Fakir Muhammed Site Efendi [379] Bârekpur İslâm cemaati Delhi’den Lucknow şehrinde Nüvvâb Hasan Han hazretleri Kalküta’da Cihandar Nüvvâb-ı Encümen-i İslâm başkanı Madras Fahrî Şehbenderliği aracılığıyla Bombay eşrafından Londra Büyükelçiliği aracılığıyla Bombay eşrafından Kalküta’da Ekrem Han hazretleri Barisal Kızılayı Muradabad dâhilinde Saraytarim Kasabası’ndan Muhammed Nazar Ali Han Hindistan’da Alianz Bank of India aracılığıyla Kemberli Kızılayı Enbale Kızılayı Kaliket’te Zînetü’l-İslâm Encümeni Mirte’de Müftü Sadullah Efendi aracılığıyla ve İlâhîbahş Efendi aracılığıyla Rampur Müslüman halkı (Kamerşah Han Efendi aracılığıyla) Amritsar İslâm Encümeni

11.031 8.792 165.690,30 11.000 11.000 128.620 154.681 8.800 110.000 33.550 4.900 7.366 44.050 110.437 188.793 1.434 15.461 14.790 27.292 91.872,20 885.000 220.950 77.350 33.150 11.006 7.358,10 17.610 13.267 25.879 6.184 121.191 11.000

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Hayırpur’da Muhammed İbrahim Vezirî Efendi hazretleri Karaçi’de Kızılay Kâtibi Hacı Abdullah Harun Efendi aracılığıyla Haşmetl Bhopal Hâkimesi hazretleri Kalküta’da Hüseyin Kasım Arif Efendi hazretleri Lucknow Kızılay Kâtibi Nâzırüddin Hasan Efendi aracılığıyla Amritsar’da Vekil Gazetesi Sahibi Alibahş Efendi aracılığıyla Amritsar’da Vekil Gazetesi Sahibi Alibahş Efendi Bombay’da Can Muhammed Ömer Efendi aracılığıyla Haydarabad’dan [380] Kalküta Kızılayı Haydarabad Kızılayı Haydarabad-ı Sind’de Metari Kızılayı adına Karaçi Kızılayı Başkanı Gulâm Muhammed-i Serhendî hazretleri Delhi’de H. E. Kerem ve Muhammed Şefî Efendiler aracılığıyla Brili’de Mahir Muhammed Efendi aracılığıyla Bombay’da Türk ve Arap Kadınlar Cemiyeti Başkanı Münire Hanımefendi aracılığıyla Vekil Gazetesi Sahibi Muhammed Alibahş Efendi aracılığıyla Belucistan Müslüman halkı adına Küete Kızılay Başkanı Bülend Han hazretleri Delhi’de faziletli Cenab Şah Mevlâna Ebulhayr Efendi Madras Fahrî Şehbenderliği aracılığıyla Delhi muteber eşrafından on bir zat Bombay eşrafından Londra Büyükelçiliği aracılığıyla Bombay’da Bandiya Katimavar Efendi aracılığıyla Bombay’da Katihavar Tüccar-ı Encümen-i İslâm’dan Kalküta’da Hüseyin Kasım Arif Efendi aracılığıyla Muradabad’da Muhammed Şevket Han hazretleri Ziyaü’l-İslâm Gazetesi Sahibi Muhammed Fazıl Hüseyin hazretleri aracılığıyla Amritsar’da Vekil Gazetesi Sahibi İlâhîbahş Efendi aracılığıyla Zahm’dan Brili Kızılayı Madras Fahrî Şehbenderliği aracılığıyla Gridil şehrinde Muhammedan Encümen-i Muhammedan Nazım Ali Serdar Hindistan’dan Kok Kumpanyası aracılığıyla Madras Fahrî Şehbenderliği aracılığıyla

55.000 55.000 184.857 20.769 110.000 5.500 7.370 29.139 110.312 8.658 110.735 77.000 67.650 14.740 194.700 11.000 44.200 5.300 66.387 41.030 220.750 20.088 66.225 220.474 3.250 22.000 7.370 3.486 69.060 59.349,20 3.745 14.500 3.349

27 3

274

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[381] Edirne Kızılay Hastanesi’nde bir koğuş Bombay eşrafından Londra Büyükelçiliği aracılığıyla Batavya’da Ebubekir Attas Efendi Bombay’da Kenk Kenk ve Ortakları aracılığıyla Çatakünek İslâm Cemaati Madras Fahrî Şehbenderliği aracılığıyla Amritsar şehrinde Encümen-i İslâm Kâtibi Habibullah Efendi’den Sadâret aracılığıyla Kalküta’dan Küçin’de Kızılay Başkanı Hacı Abdullah ve Hacı Adem Efendiler aracılığıyla Küçin’de Alpay Sehayeti Efendi aracılığıyla Muradabad’da el-Müşir Gazetesi sahibi aracılığıyla Delhi’de Hacı Fazl Bâri Muhammed Emin Efendi aracılığıyla [382] Kalküta’da Hüseyin Kasım Arif Efendi aracılığıyla Amritsar’da Vekil Gazetesi Sahibi Alibahş Efendi aracılığıyla Diobend şehrinde Dârülulûm Müdürü Mevlevî Ahmed Efendi Kalküta’dan “ Sinde Eyaleti’nde Karaçi Kızılay Veznedarı Hacı Abdullah Harun Efendi aracılığıyla Bombay itibarlı eşrafından Londra Büyükelçiliği aracılığıyla

331.125 52.574 2.296 82.781 139.831 22.100 3.485 44.125 22.062 2.206 11.000 219.725 11.000 110.312 955 5.531 55.000 158.570

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Bombay’da Kâthyavar Müslim Cemiyeti’nden Londra Büyükelçiliği aracılığıyla Brili’de Kızılay Veznedarı Çudheri İştiyak Ahmed Efendi Muzulyades şehrinde S. S. S. adına Rangoon’da Kasım, Muhammed Ali, Yakub Efendiler Kalküta’da Muhammedî Gazetesi Sahibi Ekrem Han aracılığıyla Kalküta’da Barisal’de Kızılay merkezi Kalküta Müslüman halkı Rampur Müslüman halkı (Kamerşah Han Efendi aracılığıyla) Bombay eşrafından (Londra Büyükelçiliği aracılığıyla) Kalküta’da Nüvvâb Makar Efendi Brili’den Lucknow Kızılay Cemiyeti vasıtasıyla Brili halkı “ “ “ “ Barebengi’de Redoli’de oturan Müslüman halk İngiltere Büyükelçiliği aracılığıyla Hindistan Müslüman halkı İngiltere Büyükelçiliği aracılığıyla Hindistan Müslüman halkı İngiltere Büyükelçiliği aracılığıyla Hindistan Müslüman halkı İngiltere Büyükelçiliği aracılığıyla Hindistan Müslüman halkı Amritsar’da Vekil Gazetesi Sahibi Alibahş Efendi aracılığıyla 91. Pencabî Alayı Müslüman askerleri [383] Hindistan Müslüman halkı Hindistan Müslüman halkı Kalküta’da Hüseyin Kasım Arif Efendi hazretleri Madras Müslüman halkı Karaçi şehrinde Muhammed Dina Efendi aracılığıyla 82. Pencabî Alayı Müslüman subay ve askerleri Belucistan Eyâleti’nin merkezi Küete şehri Kızılayı Saharanpur Kızılay merkezi Çitakünk Muhammed Kâzım Ali Efendi Kalküta’da Encümen-i Müfîdü’l-İslâm Charterd Bank of India Limited aracılığıyla Kalküta’da Ebulhayr Efendi Allahabad Müslüman halkı Hankâ Kühat Müslümanları Berma Müslüman halkı eşrafından İbrahim Ali Molla hazretleri

66.075 8.800 2.942,30 717,30 77.044 11.006 337.565 52.449 198.439 1.312 5.184,20 11.587 19.131 12.467 30.011 7.303 1.854 11.000 8.089 7.773 19.843,20 330.600 51.002,20 22.025 4.931 99.000 55.031 22.037 13.207 21.982 1.811 36.609 33.018 88.100

275

276

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Potati şehrinde Muâvenetü’l-İslâm Cemiyeti adına Abdullah Kuvvetî Efendi aracılığıyla Encümen-i İhvânüssafâ’dan Bank of India Limited aracılığıyla Madras’ta Han Bahadır Abdülaziz Padişih Sahib aracılığıyla Şemle’de Encümen-i İslâm Kâtibi M. E. Seyyid Hâdi Delhi’de Comrade Gazetesi aracılığıyla Madras’ta Kotray Petray Müslüman halkı Bombay eşrafından Londra Büyükelçiliği aracılığıyla Cawnpore Kızılay Başkanı Seyyid Fazlurrahman Efendi Chandpur’da Razıyüddin Efendi hazretleri aracılığıyla Brili Kızılay Muhasebecisi Ahmed Abdülvedud Efendi aracılığıyla Brili Kızılay Muhasebecisi Ahmed Abdülvedud Efendi aracılığıyla Brili Kızılay Muhasebecisi Ahmed Abdülvedud Efendi aracılığıyla [384] Brili Kızılay Muhasebecisi Ahmed Abdülvedud Efendi aracılığıyla Brili Kızılay Muhasebecisi Ahmed Abdülvedud Efendi aracılığıyla Brili Kızılay Muhasebecisi Ahmed Abdülvedud Efendi aracılığıyla Brili Kızılay Muhasebecisi Ahmed Abdülvedud Efendi aracılığıyla Kümila’da Chandpur’da Çordi Ahmed Gazi Efendi Şehuda’da Glamans Şart Kümila’da Chandpur’da Çordi Ahmed Gazi Efendi “ “ “ “ “ “ Kütah Seyyid Mahir Hüseyin Vekil Efendi “ “ “ “ “ “ Kâşi’de Muhammed Cebbar Encümen Benares şehrinde Nezir Ali Efendi Ketesaray Conpur’da Muhammed Bayran Efendi Kether’de Abdülaziz Efendi Bombay’da Meserret Hüseyin Efendi Azamgarh’ta Mirza Muhammed Selim Efendi Şahpur’da Ahmed Arif Efendi Aligarh’ta Seyyid Fazıl el-Hasan Hasret Efendi Medyanpur’da Muhammed Necmü’l-Hak Efendi Hanpur Bahavelpur Riyaz el-Hasan Hanpur Bahavelpur Riyaz el-Hasan Aligarh’ta Eşref Han Efendi Cawnpore’da Şah Kadir Bekir Efendi

22.000 17.770 95.130 577,20 110.062 165.187,35 472.326 11.000 2.200 4.400 4.400 4.400 4.400 1.650 2.530 4.400 4.400 4.400 4.400 4.400 4.400 4.400 4.400 4.400 4.400 4.400 4.400 4.400 8.800 330 550 550 577,50 3.630 261,50

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Bombay’da Şemsülbâri Hacı İsmail Efendi Tehane’de Behundi Gulâm Benî Fakih Efendi Benares’te Hacı Zamir Muhammed Efendi Benares’te Abdülaziz Abdülkadir Efendi Benares’te Hacı Muhammed İsmail Efendi [385] Benares şehrinde Muhammed Fazl Muhtar Efendi Benares şehrinde Habiburrahman Efendi Benares şehrinde Hafız Hasan Ali Vekil Efendi Benares şehrinde Hasan Rıza Han Efendi Benares şehrinde Muhammed Üveys-i Karnî Efendi Benares şehrinde Mirza Selim Vekil Efendi Benares şehrinde Mustafa Muhtar Efendi aracılığıyla Benares şehrinde Azamgarh Benares şehrinde Hekim Ahmed Hasan Efendi Mezar’da Sadabad’da Selâfet Ali Efendi Aligarh’ta Eşref Han Efendi Aligarh’ta Seyyid Fazlü’l-Hasan Efendi Aligarh’ta Seyyid Fazlü’l-Hasan Efendi Brili’de Hâfız Râzi Han Kalküta’da Sporyan Muhammedîler Cemiyeti Kalküta’da Abdurrahman Efendi Diobend’de Muhammed Mahbub Ali Han Şahgenç Cawnpore’da Hacı Ali Hasan Efendi Kümila’da Chandpur’da Çordi Ahmed Gazi Efendi Kümila’da Chandpur’da Çordi Ahmed Gazi Efendi Hanpur Bahavelpur’da Riyazü’l-Hasan Efendi Hanpur Bahavelpur’da Riyazü’l-Hasan Efendi Ketesaray Cawnpore’da Muhammed Efendi Şahgenç’te Cawnpore’da Hacı Ali Hasan Efendi Cawnpore’da Hâfız Muhammed Efendi Ketesaray’da Abdullah Efendi Kalküta’da Mevlevî Muhammed Abdülgaffar Efendi Kalküta’da Mevlevî İhsan Ali Efendi Ketiher’de Siracgenç’te Abdülaziz Efendi Şahgenç Cawnpore’da Evlâd Hasan Efendi Ketesaray’da Cawnpore’da İlâhîbahş Efendi Ketesaray’da Muhammed Semî Efendi Ketesaray’da Nezir Ahmed Han Efendi Tünkü’de Berma’da Mevlevî Seyfullah Efendi Cern Rayapetna Müslümanları tarafından Hasan Efendi aracılığıyla Delhuzi’de Dr. Eşref Han Efendi Midnapur’da Necmülhak Efendi

5,50 2.530 4.400 4.400 4.400 4.400 4.400 4.400 4.400 4.400 4.400 4.400 4.400 4.400 4.400 1.760 330 770 3.200 5.400 7.653 1.056 770 4.400 4.400 4.400 4.400 110 770 458,50 577 73,1/2 1.177,1/2 3.300 440 770 880 1.100 1.100 902,50 2.970 660

277

278

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[386] Edirne Kızılay Hastanesi’nde bir koğuş Ketesaray’da Seyyid Alibahş Efendi Aligarh’da Dr. Eşref Han [387] Aligarh şehrinde Seyyid Fazlülhasan Efendi Pilibehit’te Ekberî Pigem duhter-i Abdurrahman Efendi Oxford’da Prens Abdülkâsım Han Tünkü’de Berma’da Muhammed Seyfullah Efendi Aligarh City’de Seyyid Fazlülhasan Efendi Aligarh City’de Dr. Eşref Han Efendi Aligarh City’de Seyyid Fazlülhasan Efendi Mirzapur İslâm Cemaati Mirzapur İslâm Cemaati Tünkü’de Molla Seyfullah Efendi Tünkü’de Molla Seyfullah Efendi Aligarh City’de Şekûretünnisâ Hanım Cawnpore’da Şahgenç Abdurrahman Mecid Efendi Akibetpara’da Muhammed Kamer Ahmed Efendi Tehane’de Behundi’de Gulâm Benî Şerefeddin Efendi Chandpur’da Ahmed Gazi Efendi Benares’te Abdülvahîd Han Vekil Benares’te Muhammed Ömer Efendi Benares’te Şah Hüseyin Vekil Efendi Benares’te Muhammed Gazi Vekil Efendi Benares’te Mazhar Abbas Efendi Kalküta’da Belyakehat’ta Mevlevî Muhammed Abdülgafur Efendi

770 2.750 385 1.100 1.100 2.200 660 2.200 440 990 2.200 2.043 880 770 2.640 731,50 4.400 4.400 4.400 4.400 4.400 4.400 4.400 660

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Amritsar’da Vekil Gazetesi Sahibi Alibahş Efendi Lucknow’da Kızılay Cemiyeti Haşmetli Bhopal Hâkimesi hazretleri Kanpursup Müslüman halkı

279

8.390 109.969 65.900 38.522

[388] 1912 Senesinde Rusya Müslüman Halkından Gelen Yardımlar Novoroski ahalisinden şehbender aracılığıyla Sivastopol Şehbenderi İbrahim Hakkı Bey Novoroski halkı Petersburg Şehbenderliği aracılığıyla Petersburg Şehbenderliği aracılığıyla Kırım’da Gözleve Kasabası halkı Rusyalı Talebe Cemiyeti’nden Ahmed Hamdi Bey aracılığıyla Rusyalı Hacı Hasan Efendi aracılığıyla Rusyalı İbrahim bin Abdullah Efendi aracılığıyla Petersburg başşehbenderi aracılığıyla Hacı İsmail Efendi aracılığıyla Rusyalı bir zattan Bakü halkı Bakü halkı Rostof Osmanlı Başşehbenderi Derviş Bey aracılığıyla Petersburg şehbenderi aracılığıyla Petersburg Büyükelçiliği aracılığıyla Petersburg Büyükelçiliği aracılığıyla Batum Şehbenderliği aracılığıyla Tiflis Şehbenderi Remzi Bey Kırım’da Bahçesaray’da Hacı Seyyid Muhammed Seyyid Ahmedof Kırım’da Bahçesaray’da Hacı Hüseyin Efendi Kırım’da Bahçesaray’da Hacı Kâşif Efendi Kırım’da Bahçesaray’da ilim adamlarından Hacı Emiroğlu Kırım’da Bahçesaray’da Seyyid Muhammed Emir Alioğlu Kırım’da Akmescid’de Tuzcu Hüseyin Çelebi Efendi aracılığıyla

Kuruş 4.092 487 4.154 5.935 2.182 5.780

Santim 50 35

462

50

11.487 300 12.929 1.125 93.677 215.910 18.990 10.552 19.405 32.465 14.058 500 1.155

50

1.155 1.155

50

289 174 833

28 0

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[389] Edirne Kızılay Hastanesi’ne isabet eden bir Bulgar mermisinin yaptığı tahribat Rusya’da el-Hâc Muhammed Can Kerimof Tiflis Başşehbenderliği aracılığıyla Petersburg Büyükelçiliği aracılığıyla Rusya’da Orenburg şehrinde mukim müslüman halk Kırım müslüman halkı adına Hasan Efendi Ahmedzâde aracılığıyla Novoroski Şehbenderliği aracılığıyla Sivastopol Şehbenderi Hakkı Bey aracılığıyla Bakü Osmanlı Başşehbenderliği aracılığıyla Aynı şekilde Aynı şekilde [390] Odessa’da oturan Osmanlı vatandaşlarından başşehbenderlikçe toplanan Kırım Akmescid’de Tahir Cevadzâde Efendi Rusya’da Sohum’da oturan Osmanlı vatandaşlarından Kalas’ta sakin Osmanlı vatandaşlarından Rusya’da Yalta’da Akalosta’da Yusuf Mahmud Efendi aracılığıyla Rusya’dan Kırım’da Bahçesaray’da Selsevîoğlu Ali Efendi Kırım’da Akmescid’de Tüccar Kulübü Üyesi Şeyh İbrahim Efendi aracılığıyla Petersburg Büyükelçiliği aracılığıyla

5.779 718 18.932 7.037 3.374

75

3.675 28.805 126.358 164.480 31.267 5.794 113

87,5

16.050 36.601

25

11.573 289 909 535 66.863

62,5 50

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Kırım Gözleve kasaba ve köylerinde oturan Müslüman halktan şehbenderlik aracılığıyla Gözleve’de Kurt Muhammed bin Abdurrahman Efendi Orenburg’da Hüseyniye Medresesi öğrencilerinden Âlimyan İdris Efendi Novoroski Şehbenderliği aracılığıyla Petersburg Büyükelçiliği aracılığıyla Sivastopol Şehbenderliği aracılığıyla Orenburg şehrinde Vakit Gazetesi Sahibi Fatih Efendi aracılığıyla Osman ve Hayrullah Ebulâteyn biraderlerden Orenburg şehrinde Vakit Gazetesi Sahibi Fatih Efendi aracılığıyla Abdürreşid Efendi İsmailef Orenburg şehrinde Vakit Gazetesi Sahibi Fatih Efendi aracılığıyla Rahmetullah Efendi Muharremef Orenburg şehrinde Vakit Gazetesi Sahibi Fatih Efendi aracılığıyla bazı kişiler Orenburg şehrinde Vakit Gazetesi Sahibi Fatih Efendi aracılığıyla Nikitifler Biraderler Mağazaları Orenburg şehrinde Vakit Gazetesi Sahibi Fatih Efendi [391] aracılığıyla İmam Arslanyanoğlu Orduyanoğlu Batum’da oturan Osmanlı vatandaşları Rusya’da Betiatironoslav şehrinde Fırıncı Bekirzâde Yakub Efendi ve işçileri Tiflis’te sakin Osmanlı vatandaşlarından şehbenderlik aracılığıyla Orenburg Cemiyet-i İslâmiyesi adına Mîr Emirüddin Efendi Petersburg Büyükelçiliği aracılığıyla Kırım Gözleve’de Karaca köyü eşrafından Abdülhakim Efendi Tiflis Başşehbenderliği aracılığıyla Kırım’da Bahçesaray’da Hacı Abdurrahman Efendi Hasan Remzik aracılığıyla Orenburg’da İmam Timoşok’dan tüccar Hacı İsmail Efendi Amidoşef aracılığıyla Petersburg Büyükelçiliği aracılığıyla Moskova Başşehbenderliği aracılığıyla Batum Osmanlı Başşehbenderi Edhem Beyefendi tarafından toplanan Batum Osmanlı Başşehbenderi Edhem Beyefendi tarafından toplanan

15.849 100 286

75

3.641 21.844 31.637 23.255 1.628

25

5.814

25

5.814

25

814 231 6.092 3.740

25

262 3.377 41.093 2.151 5.205 1.155 5.812 17.389 1.970 8.370 700

35

281

28 2

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Gözleve’de Hacı Abdülhakim bin İsmail Efendi Kafkasya’da Ahmed Beyzâde tarafından toplanan Gözleve Şehbenderliği aracılığıyla yerli halktan Gözleve’de Abdali Bey’in Hacıoğlu Nâdib Bey Orenburg’da Abdurrahman Hamzin Efendi aracılığıyla Orenburg’da Beykemlâ Efendi Hibetullah Kars Osmanlı Şehbenderliği aracılığıyla Sivastopol Şehbenderliği aracılığıyla toplanan Sivastopol’da Bayramoğlu Hacı İbrahim Efendi [392] Orovski şehrinde Fazılcan Hamidof Petersburg Büyükelçiliği aracılığıyla Orenburg’da Hüseyniye Medresesi öğrencilerinden iki hanım Orenburg’da Abdullah bin Abdurrahman Efendi Rusya’dan Zafer bin Abdülmecid Efendi aracılığıyla Rusya’dan Ebubekir Ağa Rusya’dan Bakü Müslüman halkı “ “ “ Sivastopol Şehbenderliği aracılığıyla Kars Şehbenderliği aracılığıyla Tomski şehrinde Mustafa Şâhir el-Hamdi Efendi Naazogoh Arslanyas biraderlerden Gözleve’de Kerbacı köyünde Abdurrahman Efendi Kırım’da Kefer Kazası’nın Saalin köyü hamiyetli sakinleri Gözleveli Hacı Muhammed Efendi Gözleveli Hacı Efendi Gözleve’de Saltiya köyü halkı Kafkasya’da Şeki Kasabası halkından Şevket Efendi Kırım’da Ziyaeddin Salihcan Hacıoğlu Efendi Kırım’da Muhyiddin Efendi Abdülkerimoğlu’ndan Orenburg’da Muhammed Ali Ekberef Orenburg’da Abdurrahman Efendi Kulakef Bahçesaray Acıgölü Mahallesi halkı Bakü Müslüman halkı “ “ “ Kırım Bahçesaray’dan Selvioğlu Ali bin Osman aracılığıyla [393] Moskova Şehbenderliği aracılığıyla

232 368 803 2.517

50 25

11.605

62,5

579 2.544 628 1.557 1.923 16.739

62,5

115

62,5

323

25

72,5

1.160 580 173 96.120 79.995 345 4.302 116 1.155

50

1.159 2.314

87,5

69 2.320 1.160

37,5

277

50

223

50

1.676

50

407 407 563 35.366 41.510

37,5

2.084 1.332

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Rostof Şehbenderliği aracılığıyla Kırımlı Habibe Hanım Petropavel’de Sıbgatullah Efendi Petropavel’de Fethullah Efendi Bigişef Petropavel’de Ali Efendi Birleşef Petropavel’de Arif Efendi Toymataf Petropavel’de Hasan Efendi Barallin Muhammedcan Efendi Kerimof biraderleri Hacı Şakir İzzetullah Efendi Sadreddin Efendi Hasanef Tercüman Muhammed Kerim Efendi Kerç Şehbenderliği aracılığıyla Petropavel halkı Âlimcan İdris Efendi aracılığıyla Tercüman Gazetesi İdarehanesi aracılığıyla Şehbender Faik Bey aracılığıyla Gözleve yardımsever halkından Petropavel’de Hasan Akçurid Efendi Orenburg Müslüman halkı Kerç’te Otel köyü halkından Fırıncı Hacı Durmuş Efendi aracılığıyla

17.439 200 5.805 3.491 1.159 1.159 2.319 2.325 930 232 116 41.562 20.589 40.314

50 87,5 50 50 50

8.171

50

1.157 1.330

50 75

1.186

*** [394] Bosna-Hersek Müslüman Halkı Gradaçaç Kasabası sakinleri Derbend Müslüman halkından Ali Bregoviç Efendi aracılığıyla Teşne Kasabası Müslüman halkı Derbend Kasabası Müslüman halkı Teşne Kasabası Müslüman halkı Derbend Kasabası Müslüman halkı Teşne Kasabası’nda Hacı Hamza Efendi tarafından toplanan Rogatiça’da Hafız Ali Efendi Glamoç’ta İsmail Çolak Efendi Gaçka Kazası Müslüman halkı Derbend Kasabası Müslüman halkı Gaçka Kasabası Müslüman halkı Teşne Kasabası Müslüman halkı Koniçe Kasabası Müslüman halkı İlmiye Meclisi Üyesi Hafız Mehmed Efendi

Kuruş 5.337

Santim

17.540 4.385 4.385 4.385 8.392

12,5

7.454

50

2.036 91 4.375 4.920 2.657 3.524 4.375 106

87,5 37,5 12,5

28 3

28 4

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Bank Priyepolye Jiyye de Bosny ve Viner Bank aracılığıyla Bosna Müslüman halkından Kapetakoviç Ahmedof Hırasova Kasabası sakinleri Saraybosna yardımsever halkı Saraybosna yardımsever halkı Saraybosna Kızılay Cemiyeti Bırçko Müslüman halkı Bugoyno Kazası Köprü Nahiyesi’nden Hüseyin Bogoviç Efendi Donyivakıf ’ta Türk Kıraathanesi Donyivakıf ’ta Muhammed Efendi Takiç ve Edhem Beyler [395] Bugoyno Kazası’nın Punik köyü halkından Hakkı Bey aracılığıyla Bugoyno Kazası’nın Punik köyü halkından İdris Bey aracılığıyla Donyivakıf ’ta Hacı Süleyman Efendi Sokoloviç Banyaluka şehri Müslüman halkı

7.536

75

8.886 8.475 10.604 42.500 131.875 100.871 137

50

12,5

4.370 4.370 636 384 915 82.970

*** Güney Afrika Müslümanlarından Gelen Yardımlar Teodozi Osmanlı Başşehbenderliği aracılığıyla Yohannesburg Şehbenderi Ohannes Bey aracılığıyla Mandeley Müslüman halkı Durban Müslüman halkı Yohannesburg Şehbenderi Ohannes Bey aracılığıyla Yohannesburg’da Poçfestrum İslâm Cemaati Yohannesburg’da Jirus İslâm Cemaati Yohannesburg’dan Transval’de Yudaşiki New Kastel’de Yohannesburg Şehbenderi Ohannes Bey aracılığıyla Durban Müslüman halkı Yohannesburg’da Muhammed Kuradya Efendi aracılığıyla Döndünatal Müslüman halkı Poçfestrum Müslüman cemaati Loransa Müslüman halkı Loransa Müslüman halkı

Kuruş 4.244 54.907 88.000 71.337 11.434 10.925 19.118 66.262 110

Santim

29.993 110.312 48.537 55.031 23.510 33.037 33.037

50 50

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

*** [396] Afganistan, Belucistan ve İran’dan Gelen Yardımlar Tahran Osmanlı Sıhhiye Delegesi Dr. Rauf Bey Hemedan’da mukim Osmanlı vatandaşları Hemedan Şehbenderliği aracılığıyla Alianz İsrailiyet Tahran’da mukim Osmanlı vatandaşları Tahran Elçisi Emin Beyefendi Belucistan Eyaleti merkezi Keta Kızılayı Kaşgar’da Huneyn Müslüman halkı Kirmanşah Osmanlı Şehbenderliği Benderbuşir Osmanlı Şehbenderliği aracılığıyla Tebriz Osmanlı Şehbenderliği aracılığıyla “ “ “ “ “ “ “ “ “ “ “ “ “ “ “ “ “ “ “ “ “ “ “ “ “ “ “ “ İran Şah Bankası’ndan

Kuruş 831 4.800 109 10.000 8.868 99.000 11.224 14.608 1.468 1.850 1.850 3.700 3.700 1.850 1.850 22.220 19.704 10.000

Santim 50

75 12,5

*** Yabancı Ülkelerden Gelen Yardımlar Hollanda’da Goda şehrinde bir fabrikatör Almanya’da Foneştayn şehrinde Ştroymar Fabrikası [397] Budapeşte’de Macar Siculyek büyük locası Paris’te mukim Madam Arenkiyes Londra’da Keresteciyan K. L. Ştaynder Mösyö H. Stall Köstence Şehbenderliği aracılığıyla Frankfurt’ta Leopold Kâsella Manchester Fahrî Şehbenderliği aracılığıyla Almanya fabrikatörlerinden Mösyö Veşenselliy Belçika’da Sarayenkat’ta Kofer Million

Kuruş 1.750

Santim

535 4.536 500 300 1.118 2.384 109.375 437 32.660 1.000 1.750

25 50 50

28 5

28 6

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Almanya’da Mehmed Hayri Efendi Belgrad Şehbenderliği Romanya Darülmuallimîn öğrencilerinden Aziz Efendi Girid Hanya’da bir zat Kembeç’te J. Sony Salomotifo ve Ortakları Peşte Başşehbenderliği aracılığıyla Triyeste Başşehbenderliği aracılığıyla Londra’da mukim Leon Zoreyan Efendi İtalya’da Gallaji şehrinde Sezar Marki ve Ortakları Belçika Millî Bankası Anvers’te Ful Perzer Tiyatrosu’nda toplanan Londra Osmanlı Başşehbenderliği aracılığıyla Berlin Büyükelçiliği “ “ Lahey Elçisi Aristaki Bey Londra’dan “ “ [398] Londra’dan Kıbrıs’ta Lefkoşe Kızılay Cemiyeti Başkanı Beliğ Paşa aracılığıyla Kıbrıs’ta Mustafa Hâmi Bey Macaristan’da Varşova Kasabası’nda tüccar Kogler Felki Bey Amerika’da Mehmed Efendi İngiltere’de Cambridge’de Mehmed Necati Bey Maryopol Osmanlı Şehbenderliği Reşt Şehbenderliği Belçika’da Anvers Şehbenderliği Odessa’da oturan Osmanlı vatandaşları Manchester Fahrî Şehbenderliği Mister Armster Vangiery Mister Marki Macaristan’da Varşova Kasabası’nda oturan tüccar Kogler Felki Bey Newyork’ta Otuz Üçler Şura-yı Âlisi Belçika’da Kortere’de Alberiye Neva Anonim Şirketi Belçika’da Gand şehrinde Endeyarzi ve Sujeri Fantoir Şirketi Fransa’da Ruye şehrinde Pössü Defisi Ticarethanesi Uluslararası Kızılhaç Cemiyeti

250 595 1.624 613 541 2.909 2.569 328 437 2.188 2.171 10.900 2.190 2.191 4.545 10.962 109.816 95.355 64.932

50 61,5

50

50

55.013 110 3.087 1.241 6.043 1.932 6.411 574 5.794 27.300 109 550

87,5

1.707

50

2.271

50

437

50

1.093

75

109

375

219

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Berlin Büyükelçiliği Londra Büyükelçiliği aracılığıyla Viyana Büyükelçiliği aracılığıyla Belçika’da sakin Museviler Hahambaşısı Dr. Arman Blog Anvers Şehbenderliği “ “ Fiyume Şehbenderliği Bükreş Büyükelçiliği Kıbrıs’ta Lefkoşe Kızılayı [399] Girit Müslüman halkı adına tüccar Potamuszâde Haydar Bey Triyeste Şehbenderi Kâmil Bey tarafından toplanan Anvers Şehbender Vekili Nesim Roditi Efendi İngiltere Kızılay Cemiyeti hesabına Londra’da oturan Mösyö Koki Fiyume Kızılayı Amerika’da Spodi şehrinde oturan Osmanlı vatandaşı Samuel Montagu ve Ortakları Sine Şehbenderhanesi memurları Girit’te Yerepetre Kasabası halkı Kübalı’dan Köstence’de müslüman halk ve Osmanlı vatandaşları Fiyume’de Kızılay komitesi Avusturya’nın Bokovenya şehbenderi Güney Amerika’da Poçfestrum şehrinde A. Hacı Tayyib ve Ortakları Uluslararası Kızılhaç Cemiyeti Portsaid’de Osmanlı Vapurları Acentesi Kostaki Efendi Berlin Büyükelçiliği aracılığıyla “ “ “ Londra Osmanlı Bankası aracılığıyla Danimarka Kızılhaçı Rid Yerepter Kasabası halkı Peşte Başşehbenderliğince toplanan Journal de Geneve tarafından toplanan Meksika Kızılhaçı Amerika Millî Kızılhaçı [400] Kandiye tüccarlarından Ali Tevfik Bey Tolca Sancağı Müftüsü Mehmed Şakir bin Yusuf Efendi aracılığıyla

2.188 11.037 43.619

50

861

87,5

831 844 12.235 32.694 23.650

25 37,5 50 37,5

3.250

50

2.260 4.735 11.037

50

4.545 49.784

50

4.000 3.459 2.187

12,5 50

38.187

50

4.563 4.570 912 875 350 61.740 36.768 74.571 4.386 2.449 9.527 2.366 2.197 4.529 2.351 29.849

25 25 50

287

28 8

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Tolca Sancağı Müftîsi Mehmed Şakir bin Yusuf Efendi aracılığıyla Londra’dan Kok ve mahdumları aracılığıyla Şenanfu‘ İslâm Cemaati Anvers’te oturan Mösyö Herman “ “ “ “ Anvers Şehbenderliği Berlin Büyükelçiliği Maslahatgüzarı Galib Kemalî Bey aracılığıyla Japonya Kızılhaçı İspanya ve Arjantin Kızılhaçları Romanya’da Sünne Kasabası eşrafı Reşt Şehbenderliği Amerika Kızılhaçı Amerika Müslüman halkı Amerika’da Süorlon şehri halkı Barislon Şehbenderliği Savuçbulak Şehbenderliği Brüksel Osmanlı Şehbenderliği Maryopol Şehbenderliği Köstence’de Mösyö E. Jill Kuzey Çin’de Tinçin şehrinde 124. tabur subayları Londra’dan Ragüza’dan Londra’dan Anvers Şehbenderliği Triyeste Şehbenderliği Güney Amerika’da İstonartal’da Abdurrahman Efendi [401] Viyana’da Salih Keramet Bey Londra’da Leon Zorayan Efendi aracılığıyla Romanya Kızılhaç Başkanı Madam Kampenovano Batı Avustralya İslâm Cemaati Avustralya’da Melbourne Şehbenderliği Panama Müslümanları Amerika’da Michigan’da Mister John Wotlis Hocabey Başşehbenderliği Berlin Büyükelçiliği Anvers’te Leonarvi Ticarethanesi Çin Kızılhaçı Honkong’da oturan Çin Müslüman zenginlerinden Erküplü Kokera ailesi Melbourne Şehbenderliği

4.000 14.500 82.781 8.750 1.119 475

50 50

32.937 4.385 1.310 13.132 3.854 2.276 29.402 522 10.685 31.664 2.187 270 266 9.101 550 127.629 231 5.927 3.099

25 855 50 87,5 75

75 85

38.500 350 49.556 6.562 12.987 7.354 10.096 226 3.014 9.114 168 875 27.227 2.201

50

50

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Batı Avustralya Müslümanları “ “ “ Berlin Büyükelçiliği Peşte Beşşehbenderliği

28 9

2.971 3.913 9.463 6.827

[402] Yabancıların Kızılay’a Yardımları Balkan Savaşı dolayısıyla Kızılay’a kıymetli yardımlarını esirgemeyen yabancı sağlık heyetlerinin haber aldığımız insanî hizmetleri yeri geldikçe bu yıllıkta teşekkürle dile getirilmiştir. Balkan Savaşı münasebetiyle telif edilen bu yıllığa güzel bir son olmak üzere muhtelif Kızılhaçlara mensup sağlık heyetlerinin kıymetli yardımlarından başka, bir merhamet ve şefkat duygusunun eseri olarak ülkemizde oturan Amerika, İngiltere, Avusturya, Fransa ve Rusya elçileri eşlerinin ve diğer bazı insaniyetperver yabancı hanımların gerek yaralı ve hasta askerlere gerek çaresiz kalan muhacirlere yapmak lütfunda bulundukları yardımlardan dolayı Osmanlı Kızılayı açıkça ve tekrar teşekkür etmeyi minnettarlık borcu sayar. Madam Rokhil, Madam Lavter, Markiz Pallaviçini ve Madam Bompard hazretlerinin Osmanlı Kızılay Cemiyeti Hanımlar Merkezi’ne defalarca teşrif edip gayretli hanımlarımıza teşviklerde bulunup ümit verdiklerini burada övgüyle anıyoruz.

Taht-ı Himâye-i Hazret-i Mülûkânede

OSMANLI HİLÂL-İ AHMER CEMİYETİ 1329-1331 SÂLNÂMESİ

(transkripsiyon)

İstanbul Ahmed İhsan ve Şürekâsı Matbaacılık Osmanlı Şirketi

İÇİNDEKİLER 1 SALİB-İ AHMER TARİHÇESİ...............................................................................305 Menşei – Cenevre Mukâvelenâmesi – Terakkiyât – Lahey Mukâvelenâmesi.................. 305

2 HİLÂL-İ AHMER TARİHİ..................................................................................... 317

Teşebbüsât – Teessüs – Ufûl – İhyâ – Kongreler – Teşkîlât ve Te’sîsât – Hey’etler...........317

Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’nin [1]327 senesinde teşekkül eden

birinci merkez-i umûmî hey’eti......................................................................................... 339

[1]327 senesinde teşekkül eden birinci hey’et-i idâre........................................................ 340

Teşvîk ve Tergîb Encümeni............................................................................................... 340 Mâliye Encümeni.............................................................................................................. 340 Fen ve İntihâb-ı Me’mûrîn Encümeni.............................................................................. 340 Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Kadınlar Kısmı A‘zâ-yı Müessisesi......................... 341 Hilâl-i Ahmer fahrî müessis a‘zâlığını kabûl buyurmuş olan sultânlar hazerâtı ile

her sene i‘tâsını ta‘ahhüd buyurdukları i‘ânât-ı nakdiye mikdârı..................................... 343

A‘zâ-yı müessise hanımefendilerden senevî bir liradan

fazla i‘ânât deruhde eylemiş bulunanlar............................................................................ 344

3 NİZÂMÂT.................................................................................................................346 Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Nizâmnâme–i Esâsîsi – Madalyalar Nizâmnâmesi

– Hilâl-i Ahmer İşâreti Sû-i İsti‘mâl ve Taklîd Edenler Hakkında Mevâdd-ı Cezâiye – Hilâl-i Ahmer Muhâberâtının Posta ve Telgraf Ücûrâtından Ma‘fuviyetine Dâir

Kânûn-ı Muvakkat – Hastahâne Memurları İçin Ta‘lîmât............................................... 346 OSMANLI HİLÂL-İ AHMER CEM‘İYYETİ NİZÂMNÂME-İ ESÂSÎSİ

FASL-I EVVEL............................................................................................................... 346

Cem‘iyyetin Sûret ve Maksad-ı Teşekkülü....................................................................... 346

FASL-I SÂNÎ................................................................................................................... 347

A‘zâ-yı Cem‘iyyet ve Teşkîlât-ı İdâre................................................................................. 347

FASL-I SÂLİS.................................................................................................................. 348

Meclis-i Umûmî................................................................................................................ 348 FASL-I RÂBİ‘................................................................................................................... 349

Merkez-i Umûmî............................................................................................................... 349 FASL-I HÂMİS................................................................................................................351

Vilâyet Meclis-i Umûmîleri ve Merkezleri........................................................................351

FASL-I SÂDİS..................................................................................................................352

Şubeler................................................................................................................................352

HİLÂL-İ AHMER CEM‘İYYETİ’NİN İNÂS KISMI............................................... 353

FASL-I SÂBİ‘................................................................................................................... 353 Cem‘iyyetin Umûr-ı Mâliyesi............................................................................................ 353

FASL-I SÂMİN............................................................................................................... 354 Cem‘iyyetin Hükûmetle Münâsebâtı................................................................................ 354 FASL-I TÂSİ‘................................................................................................................... 354 Alâmet-i Fârika................................................................................................................. 354 FASL-I ÂŞİR.....................................................................................................................355

Mevâdd-ı Umûmiye............................................................................................................355

OSMANLI HİLÂL-İ AHMER MADALYALARI NİZÂMNÂMESİ.................... 356 Askerî Cezâ Kânûnu’na İlâve Olunan Mâdde-i Kânuniye ile 194. Mâdde Zeyli

Hakkında Kânûn-ı Muvakkat .......................................................................................... 357 Askerî Cezâ Kânûnu’na İlâve Olunan Mâdde-i Kânûniye............................................... 357 Askerî Cezâ Kânûnu’nun 194. Mâddesine Zeyl Edilen Mâdde-i Kânûniye.................... 358

Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Muhâberât ve Mürâselâtının Posta ve Telgraf

Ücûrâtından İstisnâsı Hakkında Kânûn-ı Muvakkat ...................................................... 358

Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Hastahâneleri Me’mûrînine Mahsûs Ta‘lîmât.........359

Hastahâne Me’mûrîn-i Sıhhiyesinin ve Sertabîbinin Vezâifi............................................359 Sertabîb.............................................................................................................................. 360

Operatör Vezâifi................................................................................................................ 361

Operatör mu‘âvininin vazîfesi........................................................................................... 362 Emrâz-ı Dâhiliye tabîbinin vezâifi................................................................................... 362 Tabîb mu‘âvininin vazîfesi................................................................................................. 362 Eczâcının vazîfesi.............................................................................................................. 363

İdâre me’mûrunun vezâifi.................................................................................................. 364 Kâtibin vazîfesi.................................................................................................................. 365

Vekîl-i harc ve anbârcının vezâifi...................................................................................... 365 Başhastabakıcıların vezâifi................................................................................................ 367

Hastabakıcıların vezâifi.................................................................................................... 367

Havâncının vazîfesi........................................................................................................... 368 Aşçı ve yamakların vezâifi................................................................................................ 368

Meydâncıların vezâifi........................................................................................................ 369 Hastalar............................................................................................................................. 369

4 TRABLUSGARB’DA HİLÂL-İ AHMER...............................................................370 Trablusgarb – Hums – Bingazi Hastahâneleri.................................................................. 370 Trablusgarb Hastahânesi.................................................................................................... 371

Hastahâne Kadrosu.............................................................................................................376

Hums Hastahânesi..............................................................................................................376 Hastahâne Kadrosu ........................................................................................................... 377 Bingazi Hastahânesi.......................................................................................................... 378

Hastahâne Kadrosu............................................................................................................ 379

5 HARB-İ AHÎRDE HİLÂL-İ AHMER....................................................................380 Birinci Mukarrerât – Hastahâneler Programı – Levâzımı – Aş Mevki‘leri – Kadırga – Dârülfünûn – Vefa – Demirkapı – Ayastefanos – Hadımköy – Ömerli – Selanik –

Edirne – Üsküb – Çanakkale – Gelibolu – Muhâcirîn – Cambridge Hasta Nakliye

Vapuru – Seyyâr Hastahâneleri......................................................................................... 380

Yatak Levâzımı.................................................................................................................. 381 Melbûsât............................................................................................................................ 382

Sofra Levâzımı................................................................................................................... 382 Matbah Levâzımı.............................................................................................................. 382 Kilâr Levâzımı................................................................................................................... 382

Hamâm Levâzımı.............................................................................................................. 383

Mefrûşât............................................................................................................................. 383 Müteferrik Eşyâ................................................................................................................. 383 Tımâr Levâzımı................................................................................................................. 383

Eczâhâne Levâzımı........................................................................................................... 384

Hastahâneler...................................................................................................................... 385 Aş Mevki‘leri..................................................................................................................... 386 Kadırga Hastahânesi......................................................................................................... 387

Kadırga Hastahânesi Kadrosu........................................................................................... 388

Hastabakıcı[lar]................................................................................................................. 389 Dârülfünûn Hastahânesi................................................................................................... 392

Hastahâne Kadrosu........................................................................................................... 393 Dârülfünûn Hastahânesi’nde fahriyen îfâ-yı hidmet edenler........................................... 393 Vefa Hastahânesi............................................................................................................... 396

Vefa Hastahânesi Kadrosu................................................................................................. 396 Demirkapı Hastahânesi..................................................................................................... 397 Muhâcirîn Hastahânesi..................................................................................................... 397 Hastahâne Kadrosu........................................................................................................... 398 Ispartakule Hastahânesi.................................................................................................... 398 Hastahâne Hey’et-i Sıhhiyesi............................................................................................ 399 Hadımköy Hastahânesi..................................................................................................... 399

Hastahâne Kadrosu........................................................................................................... 402

Ayastefanos Hastahânesi................................................................................................... 403 Hastahâne Kadrosu........................................................................................................... 403

Selanik Hastahânesi.......................................................................................................... 404

Hastahâne Kadrosu........................................................................................................... 404

Edirne Hastahânesi........................................................................................................... 405

Üsküb Hastahânesi............................................................................................................ 407

Hastahâne Kadrosu........................................................................................................... 408 Gelibolu Hastahânesi........................................................................................................ 409 Hastahâne Hey’et-i Sıhhiyesi.............................................................................................410

Çanakkale Hastahânesi......................................................................................................411 Hey’et-i Sıhhiye................................................................................................................. 412 Seyyâr Hastahâne.............................................................................................................. 412 Hastahâne Kadrosu........................................................................................................... 412 Cambridge Hasta Nakliye Vapuru.................................................................................... 413

Cambridge Hey’et-i Sıhhiye Kadrosu ber-vech-i âtîdir:....................................................414 Taşkışla Hastahânesi..........................................................................................................414 Kandilli Hastahânesi......................................................................................................... 415

Hey’et-i Sıhhiyesi................................................................................................................416

Şişli’de Klimov Hastahânesi...............................................................................................416

Hastahâne Hey’et-i Sıhhiyesi.............................................................................................417

6 HEY’ÂT-I SIHHİYE-İ MU‘ÂVENE......................................................................... 418 İstanbul’da Te’sîs Edilen Hastahâneler – Teşvikiye Hastahânesi – Bebek Hastahânesi – Kadıköy Hastahânesi – Moda’da Şifâ Hastahânesi – Erenköy Hastahânesi – Hâricden

Gelen Hey’ât-ı Sıhhiye-i Mu‘âvene: Mısır Hilâl-i Ahmerleri – Hind Hilâl-i Ahmerleri – Romanya Hilâl-i Ahmeri – İngiliz Hilâl-i Ahmeri – Romanya, İngiliz, Almanya,

Avusturya ve Macaristan, Belçika, İsveç, Amerika, Felemenk, Fransa, Rusya Salîb-i Ahmer Hey’et-i Sıhhiyeleri – Diğer Hastahânelerde münferiden ve fahriyen ibrâz-ı

hidmet eden erbâb-ı hamiyyet............................................................................................418

Teşvikiye Hastahânesi........................................................................................................418

Umûmî fahriyen îfâ-yı hidmet eden hey’et-i sıhhiye ve me’mûrîn.....................................419 İdâre Komisyonu.................................................................................................................419 Hey’et-i Sıhhiye..................................................................................................................419 Operatörler..........................................................................................................................419 Sabâh Tîmârlarına Müdâvim Etıbbâ.................................................................................419 Eczâcılar.............................................................................................................................419

Cerrâhlar............................................................................................................................ 420 Mekteb-i Tıbbiye talebelerinden....................................................................................... 420 Ketebe ve Me’mûrîn........................................................................................................... 420 Tîmârcılar.......................................................................................................................... 420 Müvezzi‘ler........................................................................................................................ 420 Dâhiliye Zâbitleri.............................................................................................................. 420

Fransız Salîb-i Ahmer İttihâd-ı İnâs Cem‘iyyeti a‘zâsından:........................................... 421 Osmanlı kadınlarından:.................................................................................................... 421 Bebek Hastahânesi............................................................................................................ 421 Kadıköy Hastahânesi......................................................................................................... 421

Moda Hastahânesi............................................................................................................. 422

Frerler Hastahânesi............................................................................................................ 422 Erenköy Hastahânesi......................................................................................................... 423

Mısır Hilâl-i Ahmerleri.................................................................................................... 425 Birinci Hey’et..................................................................................................................... 425

Hadımköy Hastahânesi..................................................................................................... 425

Hastahâne Hey’et-i Sıhhiyesi............................................................................................ 426

İkinci Hey’et...................................................................................................................... 427 Beylerbeyi Hastahânesi..................................................................................................... 427 Hey’et-i Sıhhiye................................................................................................................. 428 Üçüncü Hey’et................................................................................................................... 428 Ayastefanos Hastahânesi................................................................................................... 428 Dördüncü Hey’et............................................................................................................... 429

Maltepe Hastahânesi......................................................................................................... 429 Hey’et-i Sıhhiye................................................................................................................. 429 Muhâcirîn Hastahânesi..................................................................................................... 429 Bahr-ı Ahmer Hasta Nakliye Vapuru............................................................................... 429

Birinci Hind Hey’eti.......................................................................................................... 430

Hey’et................................................................................................................................. 430 İkinci Hind Hilâl-i Ahmer Hey’et-i Sıhhiyesi................................................................. 430 Hey’et Erkânı..................................................................................................................... 431

Üçüncü Hey’et-i Sıhhiye.................................................................................................... 431 Hey’et Erkânı..................................................................................................................... 431

Romanya Hilâl-i Ahmer Hey’et-i Sıhhiyesi...................................................................... 432 Hey’et-i Sıhhiye Erkânı..................................................................................................... 432 İngiliz Hilâl-i Ahmer Hey’et-i Sıhhiyesi.......................................................................... 432 Hey’et Sıhhiye.................................................................................................................... 433 İngiliz Salîb-i Ahmer Hey’et-i Sıhhiyesi.......................................................................... 433

Romanya Salîb-i Ahmer Hey’et-i Sıhhiyesi...................................................................... 434 Hey’et-i Sıhhiye Erkânı..................................................................................................... 434 Almanya Salîb-i Ahmer Hey’et-i Sıhhiyesi...................................................................... 434

Avusturya ve Macaristan Salîb-i Ahmer Hey’etleri.......................................................... 435

Birinci Hey’et-i Sıhhiye..................................................................................................... 435

İkinci Hey’et...................................................................................................................... 435

Belçika Salîb-i Ahmer Hey’et-i Sıhhiyesi......................................................................... 436

İsveç Salîb-i Ahmer Hey’eti.............................................................................................. 436 Hey’et-i Sıhhiye Erkânı..................................................................................................... 437 Amerika Salîb-i Ahmer Hey’eti........................................................................................ 437

Felemenk Salîb-i Ahmer Hey’eti....................................................................................... 438

Hey’et-i Sıhhiye Kadrosu.................................................................................................. 438 Fransız Salîb-i Ahmer Hey’etleri...................................................................................... 438 Fransız Salîb-i Ahmer İttihâd-ı İnâs Cem‘iyyeti mensûbîninden:................................... 440

Etfâl Hastahânesi’nde îfâ-yı hidmet edenler:.................................................................... 440 Rus Salîb-i Ahmer Hey’et-i Sıhhiyesi............................................................................... 440

7 KOLERAYA KARŞI..................................................................................................441 Koleralıları İnfâk – Kolera Hastahâneleri: Hadımköy, Ayastefanos, Ispartakule............ 441

8 SIHHİYE-İ ASKERİYEYE MU‘ÂVENET.............................................................444 Şehremâneti Vâsıtasıyla – Doğrudan Doğruya – Hânımlar Merkezinin Mu‘âvenâtı...... 444

9 MUHÂCİRÎNE MU‘ÂVENET.................................................................................449 Muhâcirînin infâkı – İlbâsı: Dersaâdet’de – Selanik’de – Gelibolu’da – Biga’da –

İzmir’de – Bursa’da............................................................................................................. 449

10 ÜSERÂYA MU‘ÂVENET........................................................................................462

11 HİLÂL-İ AHMER ANBÂRI..................................................................................466 Teşkîlât – Mu‘âmelât – Teşebbüsât.................................................................................. 466

12 İBRÂZ OLUNAN TAKDÎRÂT..............................................................................471

13 TEŞKÎLÂT...............................................................................................................478 A‘zâ-yı Müessise – Merkez-i Umûmî – Hey’et-i İdâre – Tahrîrât Kalemi –

Muhâsebe – Vezne – Anbâr............................................................................................. 478 Hey’et-i İdâre................................................................................................................... 482

Tergîb ve Teşvîk Encümeni............................................................................................. 482

Mâliye Encümeni............................................................................................................. 483 Fen ve İntihâb-ı Me’mûrîn Encümeni............................................................................. 483

Hanımlar Merkez-i Umûmî Hey’eti............................................................................... 483 Hilâl-i Ahmer Kadınlar Merkezi Hey’et-i İdâresi.......................................................... 485

Merkez-i İdâre Tahrîrât Kalemi...................................................................................... 485 Muhâsebe Kalemi............................................................................................................ 485 Anbâr............................................................................................................................... 486

Diğer Müteferrik ve Muvakkat Me’mûrîn...................................................................... 486

Hilâl-i Ahmer Merâkiz ve Şu‘abâtı................................................................................. 487 İzmir Merkezi.................................................................................................................. 487

Bursa Merkezi.................................................................................................................. 488

Hanya Merkezi................................................................................................................ 488

Trabzon Merkezi.............................................................................................................. 489 Adalar Şu‘besi.................................................................................................................. 490

Ayastefanos-Makriköy Kadınlar Şu‘besi......................................................................... 490 Kadıköy Şu‘besi................................................................................................................ 490

Erenköy ve Göztepe Şu‘besi............................................................................................ 491 Kütahya Şu‘besi................................................................................................................ 492 İznik Şu‘besi..................................................................................................................... 492 Bodrum Şu‘besi................................................................................................................ 493

Gemlik Şu‘besi................................................................................................................. 493

Maçka Kazâsı Şu‘besi...................................................................................................... 494 Atina Kazâsı Şu‘besi........................................................................................................ 494

Memâlik-i Ecnebiyede Osmanlı Hilâl-i Ahmer Merkezleri.......................................... 495

14 HİLÂL-İ AHMER’İN İSTİKBÂLİ........................................................................497 Hilâl-i Ahmer’in Vazîfesi – Gâye-i Emel – Salîb-i Ahmerlerin Terakkiyâtı –

Anbârlar – Hastahâne – Mekteb – Cem‘iyyât-ı Mu‘âvine.............................................. 497

15 TÂRÎHÇE-İ MÂLÎ.................................................................................................. 510

Mısır’dan Gelen İ‘ânât..................................................................................................... 570

1328 Senesi Gâyesine Kadar Hindistan’dan Gelen İ‘ânât.............................................. 571

[1]328 Senesi Zarfında Rusya Ahâlî-i İslâmiyesi’nden Gelen İ‘ânât.............................. 581 Bosna-Hersek Ahâlî-i İslâmiyesi’nden............................................................................ 586

Afrika-yı Cenûbî İslâmlarından Mevrûd İ‘ânât.............................................................. 587

Afganistan ve Belucistan ve İran’dan Gelen İ‘ânât......................................................... 587

Memâlik-i Ecnebiyeden Mevrûd İ‘ânât.......................................................................... 588

Ecânibin Hilâl-i Ahmer’e mu‘âvenetleri......................................................................... 592

Osmanlı Padişahı Sultan V. Mehmed Han hazretleri Osmanlı Kızılayı’nın büyük hâmisi

Veliahd Yusuf İzzeddin Efendi hazretleri Osmanlı Kızılayı Fahrî Başkanı

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

305

1 SALİB-İ AHMER TARİHÇESİ Menşei – Cenevre Mukâvelenâmesi – Terakkiyât – Lahey Mukâvelenâmesi Bugün bi’l-cümle medenî memleketlerde te’sîs olunmuş ve fevkalâde bir ehemmiyet ve vüs‘at kesbeylemiş bulunan Salîb-i Ahmer cem‘iyyetleri nisbeten yeni addolunabilecek beynelmilel bir müessese-i hayriyedir. Ezmine-i mütevassıtada böyle cem‘iyyetler mevcûd değildi ise de bu hiss-i şefkat pek esâslı bir sûretde tarîk-ı tekâmüle girmiş bulunuyordu. Kabîle ve bedâvet hayâtlarında bile esnâ-yı muhârebede mecrûh düşenlerin imdâdına koşmak şerefli bir vazîfe addolunmuş ve hattâ bu vazîfeye muhadderât-ı İslâmiyye’nin de kemâl-i tehâlükle iştirâk eyledikleri görülmüşdür. Müterakkî memleketlerde bu tarz-ı mu‘âvenet ve şefkat mazhar-ı tekâmül oldu. Felâketzedelere, merzâya ibrâz-ı mu‘âvenet etmek üzere türlü türlü nâmlarla lâ-yu‘ad cem‘iyyât-ı hayriye teşkîl olunmuş idi. Bu cem‘iyyetler yekdiğere rekâbet edercesine bir fa‘âliyet-i insâniyetperverâne ile sarf-ı mesâ‘î ve ibrâz-ı muvaffakiyât eyliyorlardı. Hele içlerinden bazı cem’iyyât o kadar büyük terakkiyât ve muvaffakiyâta mazhar oldu ki felâketzedelere, fukarâyı merzâya mu‘âvenet için dâimî mükemmel hastahâneler te’sîs eyledikden mâ‘adâ harb zamânlarında mecrûhların tehvîn-i âlâm ve ıztırabâtına müsâra‘at etmek âmâlini de ta‘kîbe başladılar. Harb zamânlarında birçok fedakâr cem‘iyyât-ı hayriye mensûbîni âlât [4] ve edevâtı ile meydân-ı harbe şitâbân oluyor, mecrûhları toplamağa, tedâvîleri için sarf-ı mesâ‘î eylemeğe hasr-ı vücûd ediyorlardı. Bu gibi cem‘iyyetler ta‘addüd ve tekessür eyledi. Bu insâniyetperver fedâkârlara imtiyâzât-ı mahsûsa ibrârı, meydân-ı harbde hasım ordusu mecrûhlarının bile imdâdına müsâra‘at edecek ve bütün âlem-i medeniyete mûceb-i mübâhât olacak beynelmilel müessesât vücûda getirilmesi düşünüldü. Bu fikrin en birinci mürevvicleri Doktor Balaçyano, Mösyö Hanri Ervelt, Mösyö Henry Dunant gibi büyük insâniyetperverlerin vâki‘ olan neşriyât-ı

306

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

mütevâliyesi efkâr-ı umûmiyede bir temâyül husûle getirdi. Âvâze-i istimdâd bütün sımâh-ı şefkatde tanîn-endâz oldu. Cenevre’deki Menfa‘at-ı Umûmiye Cem‘iyyeti reîsi e‘âzım-ı insâniyetperverândan Mösyö Gustave Moynier bu fikre hidmet edebilecek bütün insâniyetperverânı bir ictimâ‘a da‘vet eyledi. Birçok e‘âzım-ı ulemâ ve hasenâtperverân toplandılar. Uzun müzâkerât netîcesinde başlıca üç esâs kabûl olundu ki şunlardır: 1-Muhârebâtda mecrûhların ve onları tedâvî eden hey’et-i sıhhiyenin bîtaraf addolunması,

2-Me’mûrîn-i sıhhiyeyi tefrîk edecek ve bî-tarafîsini te’mîn eyleyecek bir alâmet-i fârika ittihâzı,

3-Alâmet-i fârikanın sancak hâlinde isti‘mâliyle bu bayrağın çekileceği mahallin bî-taraf tanınması. Fakat bu ictimâ‘ât, müzâkerât, mukarrerât gayr-ı resmî idi. İsviçre Cumhûriyeti Meclis-i Kebîri’ne mürâca‘at olundu. Bilcümle düvel-i mütemeddine bu mesâil-i mühimmenin müzâkeresi için birer murahhas i‘zâmına da‘vet edildi.

[5] Ancak da‘vete yalnız İsviçre, Fransa, Belçika, Felemenk, İtalya, İspanya, İsveç, Norveç, Danimarka, Bad hükûmetleri tarafından icâbet edilmiş, birer murahhas gönderilmişdi. 1864 senesinde İsviçre’nin Cenevre şehrinde in‘ikâd eden işbu konferansda müzâkerât-ı medîde netîcesinde meşhûr Cenevre Mukâvelenâmesi tanzîm ve 22 Ağustos 1864 târîhinde akd ve imzâ edildi. Mukâvelenâmenin Cenevre’ye murahhas göndermemiş olan diğer düvel-i mütemeddineye dahi teblîğ olunması ve ahkâmını kabûl ve imzâ için bir sene va‘de bırakılması takarrür eylemişdi. Mukâvelenâme işbu karâr vechile bütün devletlere teblîğ olundu ki kabûl ve imzâ ile ahkâmını infâz eylemeği deruhde eden devletlerin esâmîsi târîh sırasıyla ber-vech-i âtîdir: Fransa İsviçre Belçika Felemenk İtalya İspanya İsveç-Norveç

22 Eylül 1864 târîhinde imzâ etmişdir. 1 Teşrîn-i Evvel 1864 14 Teşrîn-i Evvel 1864 29 Teşrîn-i Sânî 1864 4 Kânûn-ı Evvel 1864 5 Kânûn-ı Evvel 1864 13 Kânûn-ı Evvel 1864

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Danimarka Baden Prusya Yunan İngiltere [6] Mecklenburg Schwerin Türkiye Württemberg Hessen Bavyera Avusturya Portekiz Saksonya Rusya Papalık Makâmı Romanya İran Salvador Karadağ Sırbistan Bolivy[a] Şili Arjantin Peru Cemâhîr-i Müttefika Bulgaristan Japonya Lüksemburg [7] Kongo Venezuella Siyam Afrika-yı Cenûbî Orange Honduras Nigaragua Uruguay Kore Guatamala Çin Meksika Brezilya Kolombiya Almanya İmparatorluğu

15 Kânûn-ı Evvel 1864 16 Kânûn-ı Evvel 1864 4 Kânûn-ı Sânî 1865 17 Kânûn-ı Sânî 1865 18 Şubat 1865 9 Mart 1865 5 Temmuz 1865 2 Haziran1866 22 Haziran 1866 30 Haziran 1866 21 Temmuz1866 9 Ağustos 1866 25 Teşrîn-i Sânî 1866 22 Mayıs1867 9 Mayıs1868 3 Kânûn-ı Evvel 1874 5 Kânûn-ı Evvel 1874 30 Kânûn-ı Evvel 1874 29 Teşrîn-i Sânî 1875 24 Mart 1876 16 Teşrîn-i Evvel 1879 15 Teşrîn-i Sânî 1879 25 Kânûn-ı Evvel 1879 22 Nisan 1880 1 Mart 1882 1 Mart 1884 5 Haziran 1886 5 Teşrîn-i Evvel 1888 27 Teşrîn-i Sânî 1888 9 Temmuz 1894 29 Haziran 1895 28 Eylül 1896 28 Eylül 1897 16 Mayıs 1898 16 Mayıs 1898 30 Mayıs 1900 8 Kânûn-ı Sânî 1903 24 Mart 1903 29 Haziran 1904 25 Nisan 1906 30 Nisan 1906 7 Haziran 1906 12 Haziran 1906

3 07

308

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Paraguay Haiti Küba Dominikan Ekvator

31 Mayıs 1907 24 Haziran 1907 25 Haziran 1907 25 Haziran 1907 3 Ağustos 1907

1877’de Osmanlı-Rus Muhârebesi esnâsında Hükûmet-i Osmâniye tarafından Salîb-i Ahmer işâreti yerine Hilâl-i Ahmer isti‘mâl olunması takarrür etmiş ve Cenevre merkezi vasıtasıyla bilcümle devletlere teblîğ edilmişdir. [8] Mesâib-i harbiyeyi iyice tehvîn edecek insâniyetperverâna şerâit-i mühimme ta‘yîn ve te’sîs eden Cenevre Mukâvelenâmesi ahkâmının mühim nikâtı burada hulâsa edilmek fâideden hâlî olmasa gerekdir: Mukâvelenâme hükmünce muhârebe meydânlarında hasta ve mecrûh düşecek asâkir ve eşhâs-ı sâireyi ele geçirecek olan taraf bilâ-tefrîk-i milliyet onlara ilişmeyecek ve kendilerini tedâvî etdirecekdir. Hastalarını ve mecrûhlarını hasmına terk etmeye mecbûr kalacak taraf bu hasta ve mecrûhların tedâvileri için me’mûrîn ve levâzım-ı sıhhiyesinin bir kısmını onlarla berâber bırakacakdır. Hasım eline düşen bu kabîl mecrûhîn ve hastagân-ı askeriye tedâvî edilmek şartıyla üserâ-yı harbiyeden ma‘dûd olurlar. Meydân-ı harbi işgâl eden taraf muhârebeden sonra gerek mecrûhîni ve gerek emvâtı taharrî ile onları yağmâdan ve sû-i mu‘âmelâtdan muhâfaza için tedâbîr-i mukteziye ittihâz edecek ve emr-i tedfînin cesetler kemâl-i dikkatle mu‘âyene olundukdan sonra icrâsına i‘tinâ edilecekdir. Muhâribînden her biri vefât edenlerden üzerlerindeki vesâikle hüviyetleri anlaşılanların ve hastagân ve mecrûhların esâmîsini hâvî defteri imkân müsâ‘id olur olmaz bunların mensûb oldukları memleketlere yahud ordularına irsâl edecekdir. Muhâribler yekdiğerine mensûb ne kadar mecrûh ve hasta naklolunduğundan ve bunlar miyânında ne kadar vefeyât vukû‘ bulduğundan birbirlerini mütekâbilen haberdâr edeceklerdir. Meydân-ı harbde bulunmuş veyahud hastahânelerde vefât eden [9] mecrûhlar ve hastalar tarafından terk edilmiş tahvîlât ve mektûblar vesâire gibi eşyâ-yı zâtiyeyi memleketleri me’mûrîni vasıtasıyla sâhiblerine ve vârislerine irsâl edilmek üzere hıfz eyleyeceklerdir.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

309

***

Bir hiss-i insâniyetperverâne ile mecrûhîne ve merzâ-yı askeriyeye ibrâz-ı mu‘âvenet için meydân-ı harbe gidecek olan seyyâr ve sâbit sıhhiye müessesât-ı hayriyesine karşı da muhâribler tarafından ibrâz-ı hürmet ve himâyet edilmesi esâsı kabûl edildi. Gerek ordular sıhhiye hey’etlerine ve gerek ordulara mu‘în ve zahîr olan müessesât-ı hayriye-i sıhhiyeye her tarafça tanınıp hürmet ve ri‘âyet edilecek bir alâmet-i mahsûsa ittihâzı düşünüldü. Kongrenin in‘ikâd eylediği İsviçre’ye karşı bir eser-i ihtirâm olmak üzere İsviçre sancağına mahsûs renklerin aksi sûrete kalb ve tahvîlinden hâsıl olan beyâz zemîn üzerine mevzû‘ Salîb-i Ahmer işâretinin umûmî alâmet-i fârika olmak üzere kabûlü taht-ı karâra alındı. Bu sûretle her memleketde muhârebe zamânlarında mecrûhîne ibrâz-ı mu‘âvenet için hükûmetlerin teşvîkâtıyla nîm resmî bir sûretde teşekkül ve beynelmilel bir maksad-ı insâniyetperverâne ta‘kîb eden millî cem‘iyyetlerin umûmî[si] Salîb-i Ahmer nâmını almışlardır. Yalnız bilâhare hâsıl olan itilâf üzerine memâlik-i İslâmiyede salîb işâreti yerine beyâz zemîn üzerine hilâl-i ahmer işâreti isti‘mâl olunması kabûl edilmişdir. Meydân-ı harbde mazhar-ı himâye olacak işbu me’mûrîn-i sıhhiyenin sol kollarına beyâz zemîn üzerine kırmızı bir salîb -memâlik-i İslâmiyede hilâl[10] işâretini hâvî ve me’mûrîn-i âidesi tarafından numara ve mühür vaz‘ıyla tasdîk olunmuş bir pazubend ta‘lîk eylemeleri, resmî üniforma lâbis bulunmayanlara bir de hüviyet şehâdetnâmesi verilmesi ve bu müessesât-ı sıhhiyede beyâz üzerine salîb-i ahmer işâretli sancak çekilmesi, müessesât-ı sıhhiyeye âid bilcümle eşyâya dahi işbu işâret-i mahsûsanın vaz‘ı ve işbu sancak ve pazubend vesâiredeki salîb-i ahmer, ancak mukâvelenâme mûcebince mazhar-ı himâye olan teşkîlât ve müessesât-ı sıhhiye taraflarından isti‘mâl olunabilmesi takarrür eyledi. Hâl-i seferberîde bulunan ordulara refakat etmek üzere teşkîl edilen seyyâr hey’ât-ı sıhhiye ile sâbit müessesât-ı sıhhiyeye karşı muhâribler tarafından eser-i hürmet ve sahâbet ibrâz edilecek ise de bu müessesât hasma îrâs-ı mazarrat edecek husûsâtda isti‘mâl edildiği takdîrde hürmet ve himâyet münkatı‘olur. Şu kadar ki müessesât-ı sıhhiye me’mûrlarının müsellah olmaları ve silâhlarını nefislerinin veyahud hasta ve mecrûhlarının emr-i müdâfa‘asında

310

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

isti‘mâl eylemeleri ve müsellah hidmetçilerin fikdânı hâlinde müessesâtın ale’l-usûl me’zûniyeti hâiz bir asker karakolu veya nevbetçileri tarafından muhâfaza edilmesi ve mecrûhlar üzerinden alınıp henüz merci‘ine teslîm edilememiş esliha ve fişenk bulunması müessesâtı himâyeden mahrûm edecek bir sebeb mâhiyetinde addolunamayacakdır. Mecrûhîni ve hastaları tedâvî ve bir mahalden diğer mahalle nakletmeye müessesât-ı sıhhiyeyi idâre eylemeye me’mûr olanlar her zamân mazhar-ı hürmet ve ri‘âyet olacak ve hasım eline düşecek olurlarsa haklarında esîr-i harb sıfatıyla mu‘âmele edilmeyecekdir. Fakat her hükûmet ordusundaki hey’ât-ı resmiye-i sıhhiyeye ibrâz-ı mu‘âvenet eylemelerine müsâ‘ade etdiği cem‘iyyetlerin esâmîsini gerek [11] daha sulh zamânında ve gerek bidâyet ve esnâ-yı muhâsamâtda diğer tarafa bildirmeye mecbûrdur. Bî-taraf bir memlekete mensûb müessesât-ı hayriye-i sıhhiye bir orduya iltihâk ve ibrâz-ı mu‘âvenet edeceği zamân bunların istihdâmlarından evvel keyfiyet diğer tarafa ihbâr edilecekdir. Salîb ve Hilâl-i Ahmer hastahâneleri, etibbâ ve me’mûrîn ve müstahdemîni hasmın eline düşecek olurlarsa onun taht-ı idâresinde îfâ-yı vazîfeye devâm ederler. Bunların mu‘âvenetlerine ihtiyâc kalmadığı takdîrde ordu veya memleketlerine i‘âde kılınırlar ve ol vakit kendilerine âid eşyâ ve âlât ve edevât ve esliha ve bârgîrlerini de birlikde götürürler. Bu me’mûrîn hasım yedinde bulundukları müddetçe kendilerine hasım ordusunun aynı derecede olan me’mûrlarına i‘tâ edilen ma‘âş ve tahsîsât verilir. Bir seyyâr hastahâne hasmın yed-i zabtına geçdiği takdîrde onları sevk ve idâre edenler hayvânları da dâhil olduğu hâlde bilcümle eşyâ ve levâzımı nezdlerinde alıkoyacaklardır. Ancak me’mûrîn-i askeriye bu levâzımı mecrûhîn ve hastagânın tedâvîleri için isti‘mâl eylemek salâhiyetini hâiz olacaklar ve fakat bu levâzım her hâlde i‘âde edileceklerdir. Emâkin-i sıhhiye-i sâbiteye âid levâzım kavânîn-i harbiyeye tâbi‘ olur ve mecrûhîn ve hastagân için lüzûmu oldukça başka sûretle isti‘mâl edilemez. Maamâfîh ihtiyâcât-ı mübreme-i askeriye tahakkuk eylediği takdîrde kumandanlar mecrûhların ve hastaların istirâhatlarını te’mîn eyledikden sonra müessesât-ı mezkûreyi isti‘mâl edebileceklerdir.

***

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

311

Cenevre Mukâvelenâmesiyle devletler salîb-i ahmer alâmet ve ta‘bîrinin başka cem‘iyyetler [12] ve eşhâs taraflarından, husûsuyla ticâret maksadıyla fabrika ve ticâret markalarında men‘-i isti‘mâllerini ve fenn-i harbde mecrûhîn ve hastagâna karşı işbu mukâvelenâme ahkâmına muhâlif olarak nehb u gâret ve sû-i mu‘âmelât gibi ta‘arruzât vukû‘unu men‘ ve tecziye için kavânîn-i mahsûsa vaz‘ını deruhde eylemişlerdir ve bu kavânîn mukâvelenâmenin târîh-i tasdîkinden beş sene zarfında ekser devletler tarafından te’sîs olunmuşdur. Bu kânûn Hükûmet-i Osmaniye tarafından dahi 18 Zilkade 1330 târîhinde neşrolundu. İşbu sâlnâmede dahi mündericdir. Cenevre Mukâvelenâmesi’nin tatbîkâtıyla muhârebâtda mecrûhînin tehvîn-i ıztırâbâtına ve felâket-i harbin tahfîfine hakîkaten büyük te’sîrât husûle getirildiği tahakkuk eylediğinden Salîb-i Ahmer cem‘iyyetleri dünyânın her tarafında fevkalâde bir ehemmiyet kesbeyledi. Devletler Salîb-i Ahmer cem‘iyyetleri için vâridât-ı husûsiye te’sîs olunmasına müsâ‘ade etdiler. Meselâ Rusya gibi hükûmetler beher şimendifer biletinden Salîb-i Ahmer için bir hisse-i i‘âne alınmasına karâr verdi. Sırbistan gibi hükûmetler de Salîb-i Ahmer menfa‘atine gâyet büyük piyangolar tertîb etdiler. Her Salîb-i Ahmer Cem‘iyyeti senevî mu‘ayyen bir i‘âne i‘tâ eden a‘zâsı mikdârını artırmaya gayret etdi, şu‘abâtını tezyîd eyledi. Türlü türlü vesâit ile servet ve îrâdı mikdârını artırmaya çalışdı. Birçok erbâb-ı semâhat ve hamiyyet de bu müessesât-ı âliyeye azîm i‘âneler vermekden, büyük servetler vakf ve ihdâ eylemekden hâlî kalmadılar. En başda Almanya olmak üzere memâlik-i mütemeddinede Salîb-i Ahmerlerin servet ve kuvveti ve hidemâtı muhayyirü’l-ukûl bir dereceye vardı. Bu müessesât-ı mühimme [13] yalnız kendi memleketlerinde bir harb vukû‘una intizâren istihzârât ile iktifâya kanâ‘at etmediler. Ecnebî memleketlerde vukû‘ bulan muhârebât için de insâniyetperverâne mu‘âvenetler ibrâzına, mükemmel hastahâne takımlarıyla hey’et-i sıhhiye i‘zâmına başladılar. Dâimâ terakkîye hasr-ı mesâ‘î eden bu gayretli insâniyetperverler hidmetlerini bir kat daha tevsî‘ için Salîb-i Ahmerleri münhasıran muhârebât vukû‘unda mecrûhîne ibrâz-ı mu‘âvenet vazîfe-i ma‘dûdesinden kurtardılar. Kolera, çiçek, kuşpalazı gibi emrâz-ı sâriye, seylâb, zelzele gibi âfât-ı semâviye, harîk-i hâil gibi felâketler, musîbetler vukû‘unda felâketzedelerin

312

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

derhâl imdâdlarına yetişmek, verem gibi sârî ve elîm hastalıkların sirâyet ve tahrîbâtının mümkün mertebe önünü almak vazîfesini deruhde etdiler ve bu maksadla birçok vesâit-i imdâdiye ihzâr eylediler. Almanya bu husûsda daha ileri gitdi. Senevî mukannen bir i‘âne i‘tâsını deruhde eden her köye karşı Salîb-i Ahmer Cem‘iyyeti o köyde umûmî bir musîbet ve felâket vukû‘u hâlinde derhâl imdâda yetişmeyi ta‘ahhüd etmek sûretiyle bir nev‘ te‘âvün cem‘iyyeti vaz‘iyyeti de aldı ve bu bâbda öyle şâyân-ı takdîr mesâ‘î ve muvaffakiyet ibrâz etdi ki bugün Almanya’da Salîb-i Ahmer’e i‘âne i‘tâsını deruhde etmeyen köy kalmamış gibidir.

***

Her memleket Salîb-i Ahmer Cem‘iyyeti ihrâz-ı terakkî ve iktisâb-ı kuvvet için mütemâdiyen sarf-ı mesâ‘îden hâlî kalmadığı sırada bu müessesât-ı mühimme arasındaki münâsebâtın takviyesi, umûmiyeti itibârıyla Salîb-i Ahmerlere âid ve Cenevre [14] Mukâvelenâmesi’ne müte‘allik teferru‘âtın tedkîk ve müzâkeresi için beynelmilel kongreler, konferanslar akdine devâm olundu. Birinci kongre 1867’de Paris’te akdolundu. İkincisi 1869’da Berlin’de, üçüncüsü 1884’de yine Cenevre’de, dördüncüsü 1887’de Karlsruhe’de, beşincisi 1892’de Roma’da, altıncısı 1897’de Viyana’da, yedincisi 1902’de Petersburg’da, sekizincisi 1907’de Londra’da, nihayet dokuzuncusu 1912’de Washington’da in‘ikâd eyledi. Salîb-i Ahmer kongrelerinin beş senede bir in‘ikâd eylemesi usûl ittihâz edilmiş bulunduğundan onuncu kongre 1917 senesinde ağleb-i ihtimâl Tokyo’da yahud Lizbon’da akdedilecektir. Kongrelere Salîb-i Ahmer müessesâtının terakkî ve te‘âlîsi için büyük himemât sarf eden insâniyetperverân ile muktedir doktorlar, meşhûr profesörler ve bazı hükûmetler nâmına sıfat-ı resmiyeyi hâiz me’mûrlar iştirâk ediyor, mühim müzâkerât cereyân eyliyor, Salîb-i Ahmerlerin vezâifi tevsî‘ ve teshîl edecek mukarrerât ittihâz olunuyordu. Nihâyet sırf resmî bir mâhiyeti hâiz olmak üzere 1899 târîhinde Lahey Sulh Konferansı’nda Salîb-i Ahmer mes’elesi mevzû‘-ı bahs oldu. Cenevre Mukâvelenâmesi kavâ‘idinin muhârebât-ı bahriyeye dahi tatbîkini te’mîn edecek kavâ‘id te’sîsi düşünüldü.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

313

Zâten harbin lâzım-ı gayr-ı müfârıkı olan mesâib ve âfâtı ellerinden geldiği kadar taklîl ve tahfîf etmek âmâlini besleyen düvel-i mütemeddine Cenevre Mu‘âhedesi’nin muhârebât-ı bahriyeye tatbîki mes’elesini daha evvelce de nazar-ı dikkate almış ve 29 Temmuz 1899 târîhli bir mukâvelenâme akdedilmiş ve keyfiyet 6 Temmuz 1906 târîhinde [15] Cenevre’de dahi tedkîk olunmuşdu. Nihâyet bu bâbda ta‘dîlen muvazzah ve mükemmel bir mukâvelenâme akdi için Lahey’de müzâkerât cereyân etdi. Akdolunan 18 Teşrîn-i Evvel 1907 târîhli mukâvelenâme Almanya, Arjantin, Avusturya, İngiltere, İspanya, Ekvator, İsveç, İtalya, Uruguay, İsviçre, İran, Belçika, Bolivya, Brezilya, Bulgaristan, Panama, Paraguay, Peru, Portekiz, Türkiye, Cemâhîr-i Müttefika-i Amerika, Çin, Danimarka, Dominiko, Romanya, Rusya, Japonya, Siyam, Şili, Salvador, Sırbistan, Guatemala, Felemenk, Kolombiya, Karadağ, Küba, Lüksemburg, Meksika, Norveç, Venezuella, Haiti, Yunan hükûmetleri murahhasları taraflarından imzâ edilmişdir.

***

Bu mukâvelenâme hükmünce devletler veya cem‘iyyetler tarafından bilhâssa mecrûhîn ve hastagâna ve kazâ-i bahrî musâbînine mu‘âvenet maksadıyla tertîb ve techîz olunacak sefâin -kable’l-isti‘mâl muhârib devletlere ihbâr olunmak ve bir vesîka-i resmiyeyi hâiz bulunmak şartıyla- muhâsamâtın müddet-i devâmınca her türlü ta‘arruzâtdan masûn olacak ve müsâdere edilemeyecekdir. Resmen tanınmış cem‘iyyetler cânibinden veyahud bî-taraf ahâlî taraflarından techîz olunacak hastahâne sefînelerinin ta‘arruzdan masûn olması için sefâin-i mezkûrenin mensûb olduğu hükûmetin inzimâm-ı muvaffakiyetiyle ve muhârib hükûmetlerin müsâ‘adesiyle muhâriblerden birinin zîr-i idâresine alınmış ve isimleri kable’l-isti‘mâl hasım olan hükûmete bildirilmiş bulunması lâzımdır. Bu sefineler bilâ-tefrîk-i tâbi‘iyet muhârib devletlerin hastagân ve mecrûhîni ile kazâ-yı bahrî musâbînine [16] mu‘âvenet ve muzâheret edeceklerdir. Hükûmetler bu sefâini hiçbir maksad-ı askerî için isti‘mâl etmemeyi ta‘ahhüd eylemişlerdir. Bu sefînelerin hiçbir sûretle muhâriblerin harekâtını sektedâr etmemesi lâzımdır. Esnâ-yı muhârebede veyahud muhârebeden sonra bu sefâinin dûçâr olabileceği mehâlik ve muhâtarât kendilerine âid olacakdır.

314

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Muhâribler bu sefâin üzerinde teftîş ve mu‘âyene hakkını hâizdirler, bunların mu‘âvenetlerini red ve tebâ‘üdlerini ve mu‘în bir istikâmete doğru azîmet eylemelerini emir ve derûnlarına bir komiser irkâb ederler ve vehâmet îcâb etdirirse sefâini tevkîf bile edebilirler. Askerî hastahâne sefîneleri alâmet-i fârika olmak üzere takrîben bir buçuk metre arzında yeşil renkli ve Salîb-i Ahmer’e mensûb sefâin kırmızı renkli ufkî bir pervâz ile hâricen beyâza boyanacakdır. Bu sefâinin sandâlları da aynı sûretde telvîn edileceklerdir. Bu sefîneler kendilerini tanıtmak için hükûmet-i metbû‘aları bayrağıyla berâber bir de salîb -bizde hilâl- işâretli beyâz bayrak keşîde ederler. Eğer bî-taraf bir devlete mensûb iseler baş direğine taht-ı idâresine dâhil olduğu muhârib devletin millî bayrağını da çeker. Esnâ-yı muhârebede zabtolunan bir sefîne-i harbiyenin hastahânesiyle âlât ve edevâtı -mecrûhînin ihtiyâcı oldukça- sûret-i âharla isti‘mâl edilmeyecek, maamâffîh bunları elde eden kumandan mühim bir lüzûm görürse evvel be-evvel mecrûhîn ile hastagânın hüsn-i tedâvîsini taht-ı te’mîne alarak onları isti‘mâl edebilecekdir. Bir hastahâne gemisi hasım hükûmete muzır ef ‘âl ve harekât ikâ‘ı [17] için isti‘mâl olunduğu takdîrde o gemiye karşı ibrâzı lâzım gelen hürmet ve himâyet sâkıt olur. Fakat bu gemilerin ve me’mûrîn ve müstahdemînin müsellah ve geminin telsiz-telgraf ile mücehhez olması hürmet ve himâyetden mahrûmiyeti îcâb etdirecek ahvâlden addolunamayacakdır. Muhâribler mecrûhîn ve hastagânı sefînelerine alıp tedâvî etmeleri için bî-taraf sefâin-i ticâriye ile tenezzüh sefîneleri veya sandâlları kumandanlarının hamiyetlerine mürâca‘at edebilirler. İşbu müraca‘atı is‘âf edecek sefâin bir himâye-i mahsûsaya ve bazı mu‘âfiyâta mazhar olacaklar ve bu mu‘âvenetlerinden dolayı zabt ve müsâdere edilemeyeceklerdir. Ancak kâ‘ide-i bî-tarafîye muhâlif bir hareketde bulunurlarsa zabt ve müsâdereye ma‘rûz kalırlar. Zabt ve müsâdere olunan bir sefînenin me’mûrîn-i ruhâniye ve tıbbiyesi ile hastahâne müstahdemîni ta‘arruzdan masûn olup esîr-i harb edilemezler. Bunlar kendi mâlları olan eşyâ ve âlât-ı cerrâhiyeyi de berâber götürebilirler. Bu me’mûrîn-i sıhhiye sefînede îfâ-yı vazîfe eylemelerine lüzûm görüldük-

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

315

çe hidmete devam edecekler, müfârakatleri başkumandanın müsâ‘adesiyle mümkün olacakdır. Bu sûretle hidmetde bulunacak me’mûrîn-i sıhhiyeye muhâribler kendi donanmalarında aynı rütbeyi hâiz me’mûrîne verdikleri ma‘âş ve muhassesâtı i‘tâ edeceklerdir. Mecrûhîn ve hastagân ve kazâ-yı bahrî musâbîni bî-taraf bir sefîne-i harbiye derûnuna alındıkları takdîrde bunların yeniden harbe iştirâk edememeleri için tedâbîr-i mümkine ittihâz olunur. Muhârib devletlerden birine mensûb olup diğer tarafın eline düşen kazâ-yı bahrî musâbîni ve mecrûhîn ve hastagân esîr-i harbdir. [18] Me‘mûrîn-i mahalliyenin inzimâm-ı muvaffakiyetiyle bî-taraf bir hükûmet limanına ihrâc olunan kazâ-yı bahrî musâbîni ile mecrûhîn ve hastagân harekât-ı harbiyeye yeniden iştirâk edemeyecek sûretde taht-ı muhâfazada bulundurulur. Bunların masârıfı mensûb oldukları devlete âitdir. Meydân-ı harbden toplanacak emvâtın hüviyetleri, eşyâsı hakkında muhârebât-ı berriyede cârî olan usûllere ri‘âyet edilerek muhâribler yekdiğerini haberdâr edecekler, eşyâ ve mekâtîbi alâkadârâna irsâl eyleyeceklerdir.

***

İşbu mukâvelenâmeler ahkâmına tevfîkan memâlik-i mütemeddinede Salîb-i Ahmer cem‘iyyetleri teşkîlâtına sûret-i cedîdede tevessül olunmuş ve her hükûmet teşkîl eylediği Salîb-i Ahmer Cem‘iyyeti’nden diğer hükûmâtı haberdâr etmek için keyfiyeti beynelmilel Cenevre Salîb-i Ahmer Cem‘iyyeti Merkez-i Umûmûsi’ne ihbâr eylemişdir. Cenevre merkez-i umûmîsine ihbâr-ı keyfiyet eyledikleri târûh i‘tibârıyla Salîb-i Ahmer cem‘iyyetleri teşkîl etmiş olan hükûmetler ber-vech-i âtîdir: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 [19] 10

Württemberg Belçika Prusya Danimarka Fransa İtalya İspanya Hessen Portekiz İsveç

Kânûn-ı Sânî 1863 4 Şubat 1864 6 Şubat 1864 Mayıs 1864 25 Mayıs 1864 15 Haziran 1864 6 Temmuz 1864 Kânûn-ı Evvel 1864 11 Şubat 1865 24 Mayıs 1865

316

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 [20] 33 34 35 36 37 38 39

Norveç Cemâhir-i Müttefika Saksonya Baden İsviçre Rusya Avusturya Felemenk Bavyera Türkiye İngiltere İtalya (ihyâen) Danimarka (ihyâen) Karadağ Sırbistan Romanya Türkiye (ihyâen) Yunan Peru Arjantin Macaristan Cemâhir-i Müttefika (ihyâen) Bulgaristan Portekiz (ihyâen) Japonya Kongo İspanya (ihyâen) Venezuella Uruguay

Teşrîn-i Evvel 1865 26 Kânûn-ı Sânî 1866 7 Haziran 1866 29 Haziran 1866 17 Temmuz1866 3 Mayıs 1868 18 Mayıs 1868 19 Temmuz 1868 5 Kânûn-ı Sânî 1868 11 Temmuz1868 1 Eylül 1868 31 Mayıs 1873 18 Haziran 1876 15 Kânûn-ı Sânî 1876 31 Kânûn-ı Sânî 1876 Temmuz 1876 Şubat 1877 22 Haziran 1877 Nisan 1879 13 Haziran 1880 15 Nisan 1881 9 Haziran 1881 4 Mayıs 1885 27 Mayıs 1887 22 Haziran 1887 31 Kânûn-ı Evvel 1888 18 Temmuz 1888 30 Kânûn-ı Sânî 1895 2 Kânûn-ı Evvel 1899

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

317

[21] 2 HİLÂL-İ AHMER TARİHİ Teşebbüsât – Teessüs – Ufûl – İhyâ – Kongreler – Teşkîlât ve Te’sîsât – Hey’etler 1863 senesinde Cenevre’de in‘ikâd eden beynelmilel konferansa iştirâk husûsunda -diğer birçok memâlik-i mütemeddine gibi- Hükûmet-i Osmaniye de gaflet göstermişdi. Ancak 22 Ağustos 1864 târîhinde akdolunan mukâvelenâmenin otuz ikinci mâddesi bir meydân-ı müsâ‘id bırakıyordu: Konferansa iştirâk edemeyen devletler bir sene zarfında mukâvelenâme ahkâmını kabûl ile vaz‘-ı imzâ edebileceklerdi. Keyfiyet Hükûmet-i Osmaniye’ye de teblîğ olundu. Ahmed Midhat Efendi merhûm Hilâl-i Ahmer nâmıyla yazdığı bir eserde Cenevre Mukâvelenâmesi’nin Hükûmet-i Osmaniyece ne sûretle kabûl ve imzâ edilmiş bulunduğunu şu cümlelerle tasvîr eyliyor: “Keyfiyet Bâbıâlî’ye dahi teklîf olunmuşdu. Bâbıâlî işe evvelce ehemmiyet vermeyerek hattâ Cenevre Komisyonu’na murahhas dahi göndermemiş olduğu gibi bu kere mukâvele-i mezkûrenin münferiden imzâsı kendisine teklîf olunduğu zamân dahi işin ehemmiyetini takdîr edememiş ise de fâidesi me’mûl olmayan şu işden bir mazarrat dahi husûle gelmeyeceğini görünce 1865 senesi Temmuzu’nun beşinci günü mukâveleye Bâbıâlî dahi imzâsını vaz‘ eylemişdi”. [22] Bâbıâlî mukâvelenâme ahkâmını kabûl ve imzâ etdi. Fakat ordularımızda isti‘mâli câiz olamayan salîb-i ahmer işâreti yerine Osmanlılar için bir hilâl-i ahmer işâreti kabûl olunmasını te’mîn edecek teşebbüsâtda bulunamadı. Hattâ 1869’da Berlin’de in‘ikâd eden Salîb-i Ahmer Kongresi’ne hükûmetçe Paris Sefâreti ataşelerinden Hüsnü Efendi me’mûren i‘zâm kılındığı ve o zamân Berlin sefîri olan Aristaki Bey de müzâkerâta iştirâk eylediği hâlde hilâl-i ahmer mes’elesi mevzû‘-ı bahs edilemedi. On dokuzuncu asrın en mühim bir müessese-i hayriye ve insâniyetperverânesi olan bu mu‘âhededen Osmanlılık âleminin istifâdesi senelerce teehhur etdi. Cenevre Mu‘âhedesi’nin âlem-i medeniyete te’mîn eylediği menâfi‘-i azîme 1870 Almanya-Fransa Muhârebesi esnâsında pek vâzıh bir sûretde tezâhür etmişdi. Mecrûhîne ve âteş-i harb felâketzedegânına imdâd için dünyânın her

318

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

tarafından yetişen mu‘âvenât-ı şefkatperverânenin ibrâzına muvaffak olduğu hidemât-ı âliye umûmen takdîr olundu. Bütün memâlik-i mütemeddinede Salîb-i Ahmer teşkîlâtına fevkalâde bir gayret ibrâz olunuyordu. Yalnız biz uyuyorduk. Hükûmetimiz Cenevre Mu‘âhedesi’ni kabûl ve infâz-ı ahkâmına iştirâk eylediği hâlde hîn-i hâcetde mecrûhîn ve merzâ-yı askeriyeye bezl-i mu‘âvenet için hiçbir teşebbüs vukû‘ bulmuyor, hiçbir merkez ve müessese vücûda getirilemiyordu.

Doktor Abdullah Bey

Bu gaflet ve ihmâlin acıları 1291 Sırbistan ve Karadağ muhârebâtı [23] esnâsında, müte‘âkiben Rusya Muhârebesi’nde mecrûhîn ve merzâ-yı Osmaniye’ye ibrâz-ı mu‘âvenet husûsunda çekilen müşkilât ile tezâhür etdi. Memleketimizde Hilâl-i Ahmer müessesesinin vücûda gelmesi için en birinci teşebbüs-i insâniyetperverâne aslen Alman olan Doktor Abdullah Bey nâmında bir sâhib-i hamiyyet tarafından vâki‘ olmuşdur. İsmi târîh-i Osmaniye’de takdîrât ve tevkîrât ile yâd edilecek olan bu insâniyetperver Mekteb-i Tıbbiye-i Şâhâne İlmü’l-Arz ve’l-Ma‘âdin Mu‘allimliği’nde bulunduğu esnâda Hükûmet-i Osmaniyece 1867 Paris Sergisi’ne murahhas ta‘yîn ve i‘zâm olunmuşdu. Abdullah Bey sergi münâsebetiyle Paris’de in‘ikâd eden Sıhhiye Kongresi’ne de iştirâk etmiş, Cenevre Konferansı mukarrerâtının Hükûmet-i Osmaniyece dahi tatbîk olunmasından memleket için husûle gelecek menâfi‘-i azîmeyi takdîr eylemişdi. Dersaâdet’e avdet edince derhâl bu maksadı te’mîn için efkâr-ı münevvere erbâbı nezdinde teşebbüsâta başladı. Ricâl-i memleketin ekseriyet-i azîmesi Abdullah Bey’in teşebbüsât ve teklîfâtını bî-sûd bir meşgale, husûlü muhal bir emel addeylediler. Filhakîka bizim için salîb yerine hilâl-i ahmer işâreti kabûlü mes’elesi hallolunmadıkça salîb-i ahmerden istifâde teşebbüsâtı bî-sûd ve hayâl-i muhâl

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

319

sayılmak ma‘zûr idi. Maamâfîh Abdullah Bey teşebbüsâtında me’yûs olmak derecelerine geldiği sırada [24] Serdâr-ı Ekrem Ömer Paşa’nın nâil-i müzâhereti oldu. Müşârunileyh ile Mekteb-i Tıbbiye Nâzırı Marko Paşa’nın ve bâ-husûs Kırımlı Aziz Bey gibi bazı efkâr-ı münevvere ve hamiyyet-i ciddiye erbâbı nevâdirin teşebbüsâtı netîcesinde mecrûhîn-i asâkir-i Osmaniye’ye mu‘âvenet için teşekkül edecek cem‘iyyete 66 a‘zâ kaydına muvaffakiyet görülebildi ve cem‘iyyet Marko Paşa’nın riyâseti altında teşekkül eyledi. Meclis-i Sıhhiye Reîs-i Sânîsi Doktor Salih Efendi, Doktor Mavroyani, Doktor De Castro’dan mürekkeb bir encümen cem‘iyyetin nizâmnâme-i esâsîsini yapmağa me’mûr edildi. Birçok ictimâ‘lardan sonra 1285 senesi Haziranı’nda cem‘iyyetin nizâmnâmesi hey’etçe kırâat ve tasvîb olundu.

Müteveffâ Marko Paşa

Tedkîk ve tasdîk olunmak üzere hükûmete takdîm olunan nizâmnâmeye karşı Bâb-ı Seraskerî müşkilât-ı azîme gösterdi. Bu teşebbüse sivillerin umûr-ı askeriyeye müdâhale eylemesi ma‘nâsı verilerek ibrâz-ı mümâna‘at edildi. Birinci teşebbüs bu vechile dûçâr-ı akâmet oldu, cem‘iyyet dağıldı.

Doktor Kırımlı Aziz Bey

32 0

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

***

Birkaç sene sonra Sırbistan ve Karadağ seferleri, müte‘âkiben Rusya Muhârebesi hâdis olunca meydân-ı ma‘rekede düşen Osmanlı kahramanlarının [25] mu‘âvenetlerine şitâb husûsunda görülen müşkilât, ale’l-husûs Sırp, Romanya, Rusya ordularında bî-taraf ecnebî Salîb-i Ahmer Cem‘iyyetleri tarafından mecrûhîne ibrâz olunan insâniyetkârâne mu‘âvenât enzâr-ı intibâhı açmağa hidmet etdi. Bu esnâda Sırbistan’da ve Karadağ’da Salîb-i Ahmer Cem‘iyyetleri teşekkül etmiş bulunuyordu. Bu sâyede Sırbistan ve Karadağ eyâlet-i mümtâzesi orduları mecrûhîni Avrupa Salîb-i Ahmerlerinden mu‘âvenetler görüyor, istifâde ediyordu. Cenevre Beynelmilel Komitesi 8 Temmuz 1876 târîhinde, Sırbistan Muhârebesi esnâsında neşreylediği 33’üncü ta‘mîmde diyordu ki: “İşbu ta‘mîm ile Mecrûhîne İmdâd ve Mu‘âvenet-i Osmanlı Cem‘iyyeti’nin arzu ve talebini beyân etmek isterdik. Zira düşmanları kadar Türk askeri de bizi düşündürüyor. Fakat maa’t-teessüf bu cem‘iyyetin müessisi olan Abdullah Bey’in irtihâlinden beri dağılmış olduğunu her hâl isbât ediyor. Mevcûdiyetine dâir ma‘lûmât vermesi hakkında mükerreren vâki‘ olan iş‘âr ve ısrârımıza rağmen hayli zamândan beri sükûtu bize bu kanâ‘ati tevlîd ediyor. İstanbul’dan aldığımız ma‘lûmât da böyle düşünmekde muhik olduğumuzu gösteriyor. Reîs Gustave Moynier

Kâtib Adwar”

Filhakîka hükûmetimiz Cenevre Mukâvelenâmesi’ni imzâ ve ahkâmına ri‘âyet eylemeyi ta‘ahhüd etmiş bulunduğu hâlde hükûmet ve ordu kumandanlarımız bu mukâvelenâmenin bahşeylediği hukûk ve menâfi‘-i azîmeden istifâde yolunu bilmiyorlardı. [26] Hasımlarımız bütün Avrupa cem‘iyyât-ı imdâdiyesinin mu‘âvenet ve muzâheretlerine mazhar oluyor, bizim istifâdemiz lâ-şey kabîlinden gâyet mahdûd kalıyordu.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

321

Peştemalciyan Efendi

Cenevre Salîb-i Ahmer Merkez-i Umûmîsi reîsi meşhûr insâniyetperver Gustave Moynier’nin bu hâl nazar-ı dikkatini celb etdiğinden mûmâileyh bizi îkâz için Cem‘iyyet-i Tıbbiye-i Şâhâne a‘zâsından Doktor Peştemalci[yan] Efendi’ye husûsî bir mektûb yazmışdı. İstanbul’da derhâl bir cem‘iyyet teşkîl olunmasını [27] ve Cenevre’deki merkez-i umûmî ile te’sîs-i münâsebât edilmesini tavsiye eyliyor, bu hâlde Avrupa’daki insâniyetperver cem‘iyyât-ı hayriye tarafından mühim mu‘âvenetlere mazhariyet muhakkak olduğunu te’mîn ediyordu. Bu büyük insâniyetperverin vesâyâsı üzerine Doktor Peştemalciyan Efendi teşebbüsâta başladı. Mektûbu Cem‘iyyet-i Tıbbiye-i Şâhâne’de okudu. Cem‘iyyet bu bâbda Sadrıa‘zam Mehmed Rüşdü Paşa nezdinde teşebbüsâtda bulunmak üzere Cem‘iyyet-i Tıbbiye-i Şâhâne Reîsi Nurciyan ve a‘zâdan Peştemalci Efendileri ta‘yîn eyledi. Sadrıa‘zam Paşa bu mürâca‘atı lâyık olduğu derecede ehemmiyetle telakkî ederek evâmir-i mukteziye verdi. Mecrûhîn ve Zu‘afâ-yı Askeriyeye İmdâd ve Mu‘âvenet Cem‘iyyeti’nin sûret-i resmiyede teşkîli esbâbını istikmâl etmek üzere Mekteb-i Tıbbiye-i Şâhâne ile devâir-i hükûmetden cem‘iyyât-ı tıbbiye ve sıhhiyeden a‘zâlar ta‘yîn olundu. Birinci ictimâ‘ 1292 senesi Temmuzu’nun 31’inci günü Mekteb-i Tıbbiye salonunda mekteb nâzırı Marko Paşa’nın taht-ı riyâsetinde akdolundu. Cenevre Mukâvelenâmesi’nin Memâlik-i Osmaniye’de ne sûretle tatbîk edileceği, salîb-i ahmer yerine ordularımızda nasıl bir alâmet ittihâzı muvâfık olacağı düşünülecek, cem‘iyyet için bir nizâmnâme hâzırlanacak, derhâl i‘ânât cem‘ine başlanacak, cem‘iyyeti dâimî olarak idâre için bir hey’et intihâb edilecekdir.

32 2

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Harbiye Nezâreti ordumuzda salîb-i ahmer işâretinin isti‘mâli mehâzîr-i azîmeyi mûcib olduğunu söylüyordu. Binâenaleyh ordumuzda salîb-i ahmer işâret-i bî-tarafîsi yerine hilâl-i ahmer işâreti isti‘mâl olunması tasvîb edildi. Salîb-i ahmer işâreti yerine Osmanlı ordusunda hilâl-i ahmer işâreti [28] isti‘mâlinin kabûl edilerek tanınması için hükûmetçe Cenevre’deki Salîb-i Ahmer Merkez-i Umûmîsi vâsıtasıyla bütün devletlere mürâca‘at edildi. Bir tarafdan bu muhâberât-ı siyâsiye devâm ederken diğer tarafdan komisyon cem‘iyyetin nizâmnâmesini hâzırlamış ve Bâbıâlî’ye takdîm etmişdi. Harbiye Nezâreti nizâmnâmeyi kabûl ve tasdîk etdi. Devletlerin ekseriyeti ve bilhâssa o zamân muhârib bulunduğumuz Rusya Hükûmeti salîb-i ahmere ri‘âyet şartıyla hilâl-i ahmer işâretinin Osmanlılar tarafından isti‘mâlini kabûl ve tasvîb eylemekle cem‘iyyetin teşekkülüne hiçbir mahzûr kalmamış, komisyon teşkîlâtını ikmâl etmiş, Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’nin bütün müessisleri 2 Nisan 1293 târîhinde bi’l-ictimâ‘ hey’et-i idâresini intihâb eylemişdi.

***

Hükûmet-i Osmaniye 1279 târîhli Cenevre Mu‘âhedesi’ni 1280 târîhinde resmen kabûl ve ahkâmına ri‘âyet etmeyi deruhde eylemiş bulunduğu hâlde mu‘âhededen memleketimizin istifâdesini te’mîn edebilecek cem‘iyyet ancak on üç sene sonra 1293 târîhinde teşekkül edebildi. Sâdır olan irâde-i seniyye üzerine hey’etin nâmı Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti unvânına tahvîl olunmuş, taht-ı himâye-i Pâdişâhîye alınmış, ilk celsesi Beşiktaş Sarâyı’nda Paşa Dâiresi’nde akdedilmişdir. O esnâda Rusya Muhârebesi devâm ediyor, ordunun ihtiyâcât-ı sıhhiyesi fevkalâde bir derecede bulunuyordu. Cem‘iyyetin sermâyesi ise henüz birkaç yüz liradan ibâretdi. Memleket azîm bir buhrân geçirmekde idi. Halk bin nâm ile i‘âneler vere vere muhtâc-ı i‘âne olmak derecesine gelmiş bulunduğundan [29] memleketden büyük bir mu‘âvenet ve muzâheret ümîd olunamazdı. Bu şerâit dâiresinde bile cem‘iyyetin teşkîli ve mesâ‘îsi sâyesinde dâhilden ve âlem-i İslâmiyet ve medeniyetden bezl olunan i‘ânât ile bir sene zarfında yetmiş bin Osmanlı lirası derecesinde bir para toplandı. Otuz bin liralık malzeme-i sıhhiye celb edildi. Dokuz mevki‘-i harbde seyyâr hastahâneler te’sîs olundu. Pâyitahtda dört, vilâyâtda dört daimî ambulans, hatt-ı harbde iki muvakkat hastahâne vücûda getirildi. Mecrûhîn için trenler istîcâr ve ihzâr olundu. Muhâcirîne nakden birkaç bin lira i‘âne tevzî‘ edildi.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

32 3

Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’nin esnâ-yı muhârebede ibrâz eylediği bu hidemât şâyân-ı takdîr görülmeli, cem‘iyyete büyük bir ehemmiyet verilmeli değil miydi? Çünkü Hilâl-i Ahmer asıl hâl-i hazarda sarf edeceği mesâ‘î, derc eyleyeceği sermaye, hâzırlayacağı levâzım-ı sıhhiye ile vakt-i seferde orduya müessir bir mu‘âvenet ibrâz edebilirdi. Efsûs ki bu hakîkat takdîr olunamadı. Rusya ile müsâlaha akdolunmasını müte‘âkib cem‘iyyet bakıyye-i nükûdunu Osmanlı Bankası’na tevdî‘ etdi. Gûyâ vazîfesi hitâm bulmuş gibi dağıldı. Az zamân içinde büyük hidmetler, muvaffakiyetler gösterebilen bu parlak müessese ufûl etmişdi.

***

Yirmi sene kadar uyuyan Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti ancak 1313 Yunan Muhârebesi esnâsında muvakkat bir zamân için uyanmış, eser-i hayat ve fa‘âliyet göstermişdi. Yunan Muhârebesi’nin i‘lân olunmasını müte‘âkib 12 Mayıs 1313 târîhli [30] tezkire-i sâmiye ile eski a‘zâdan ber-hayât kalanlara yeniden bazı a‘zâ ta‘yîn ve ilâvesiyle bir Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti teşkîl olundu ve eski hey’etin re’îs-i sânîsi Noryan Efendi’nin taht-ı riyâsetinde fa‘âliyete başladı. Ahâlîden, Avrupa Salîb-i Ahmer cem‘iyyetlerinden epeyce i‘ânât derc edildi. İstîcâr etdiği iki hastahâne vapuruyla Galos’dan mecrûhîn-i askeriyeyi taşımak, orduya külliyetli sülfato ve eşyâ ve edevât-ı tıbbiye ve sıhhiye göndermek sûretiyle mühim hidmetler ibrâz etmiş ise de muhârebenin hitâmını müte‘âkib birinci tâli‘-i meş’ûma dûçâr olmuş, yine uyutulmuş, unutulmuşdu. Bir aralık cem‘iyyet canlanmak, fa‘âliyet göstermek istedi. A‘zâdan Şûrâyı Devlet Mâliye Dâiresi Reîsi merhûm Cemal Bey’i riyâsete diğer bazı zevâtı a‘zâlığa intihâb ile ta‘yînlerini makâm-ı Sadâret’den istid‘â eyledi ise de cem‘iyyet nâmından fevkalâde tevahhuş eden hâkân-ı mahlû‘ “bu bâbda tasavvurâtı olduğu”ndan bahisle “şimdilik bu işin ta‘vîk ve te’hîri”ni 2 Eylül [1]318 târîhli irâde-i seniyye ile Sadâret’e emir ve teblîğ etmişdi. Ondan sonra tâ 10 Temmuz İnkılâbı’na kadar hiç kimse Hilâl-i Ahmer’in ihyâsı tasavvurâtını kâle almaya bile cesâret edememiş, dünyânın her tarafında fevkalâde terakkiyât ile her türlü âfetzedelerin imdâdına yetişen bu emr-i hayr-ı medenî, bu müessese-i mu‘azzama bizde mahkûm-ı nisyân olup kalmışdı. Bu müddet zarfında Avrupa’da taraf taraf in‘ikâd eden Salîb-i Ahmer

324

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

kongrelerine, konferanslarına bütün düvel-i mütemeddine iştirâk etdiği hâlde Hükûmet-i Osmaniye tarafından hemen hiçbirine bir murahhas göndermek külfeti ihtiyâr olunmadı. Rusya-Japonya Muhârebesi esnâsında dünyânın her tarafından aksâ-yı şarka Salîb-i Ahmer hey’etleri i‘zâm, insâniyetperverâne mu‘âvenetler ibzâl olunduğu [31] sırada İstanbul’da uyutulmuş, uyuşturulmuş olan Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti de biraz hayât göstermek istemiş, sermâyesinden beş yüz lira kadar küçük bir para ile tarafeyn muhâribinin Salîb-i Ahmerlerine ibrâz-ı mu‘âvenet etmeye karâr vererek Sadâret’den istîzân-ı keyfiyet eylemiş ise de hiçbir cevâb almaya muvaffak olamamışdır.

Faik Paşa Della Suda

21 Teşrîn-i Sânî [1]321 târîhinde Yıldız’dan Sadâret’e gelen bir emir Hilâl-i Ahmer’in ne kadar parası olduğunu soruyordu. Şübhesiz ki hazînenin müzâyakasını tehvîn için Hilâl-i Ahmer’in sermâyesinden istifâde olunmak düşünülmüşdü. Fakat sermâyenin beş-on bin liradan ibâret olduğu ve bir hey’et nâmına Osmanlı Bankası’na mevdû‘ bulunduğu ve bu paraya el sürülmesi muvâfık olamayacağı hakkında bilhâssa cem‘iyyet müessislerinden müteveffa Della Suda Faik Paşa tarafından vâki‘ olan müdâfa‘ât ve teşebbüsât üzerine bu tasavvurdan vazgeçildi. Abdülhamid-i Sânî’nin evâhir-i saltanatında Hilâl-i Ahmer nâmına gösterilen hidmet ve fa‘âliyet 1323 târîhinde Londra’da in‘ikâd eden Sekizinci Salîb-i Ahmer Konferansı’na Mu‘allim Besim Ömer Paşa’nın murahhas ta‘yîn ve i‘zâm kılınmış olmasından ve Lahey Konferansı’nda Hükûmet-i Osmaniye murahhasları tarafından vâki‘ olan teşebbüsât üzerine “hilâl-i ahmer”in bü-

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

32 5

tün düvel-i mütemeddinece bir alâmet-i resmiye-i bî-tarafî olarak tanınmasından ibâret kalmışdı. [32] Besim Ömer Paşa’nın Londra Konferansı’na ta‘yîni irâdesi o zamân Hâriciye nâzırı olan sadr-ı esbak Tevfik Paşa’nın teşebbüsât-ı musırrânesi üzerine o kadar müşkilât ve teehhurât ile çıkdı ki ihtiyâr edilen külfetlere rağmen müşârunileyh Londra’ya ancak konferansın kapanacağı sonuncu gün muvâsalat edebilmişdi. Maamâfîh seyâhat yorgunluğu ile hemen konferansa koşan mu‘allim-i muhterem ibrâz eylediği iktidâr ve fa‘âliyet sâyesinde konferansın o gününü hemen Hilâl-i Ahmer mes’elesiyle iştigâle hasr etdirmeye muvaffak olmuşdu. 1907 senesi Haziranı’nda in‘ikâd etmiş olan Londra Konferansı’nın son celsesini hemen tamâmıyla işgâl eden Besim Ömer Paşa’nın hilâl-i ahmer işâretinin memâlik-i İslâmiye için lüzûm-ı kabûlü hakkındaki beyânâtı dokuzuncu konferans müzâkerât ve mukarrerâtını hâvî müşârunileyh tarafından neşredilen kitâbın 51 ve 53’üncü sahîfelerinde mündericdir. Ehemmiyetine binâen aynen nakleyliyoruz: “1907 senesinde Londra’da in‘ikâd eden Sekizinci Beynelmilel Salîb-i Ahmer Konferansı’na me’mûr edilmişdim. Konferansın yevm-i ahîri olan Haziran’ın on beşinde beyânât-ı âtîde bulunmuşdum ki hulâsasını derc ediyorum: …1864 senesinde iştirâk eylediğimiz Cenevre Mu‘âhedesi’ne âid kâffe-i husûsâta ri‘âyet ve bu mu‘âhedeye hürmet eylediğimiz gibi hey’et-i muhteremenin ma‘lûm olduğu vechile otuz sene mukaddem te’sîsi zamânında muvakkaten tanılmış Hilâl-i Ahmer’i tamâmen ve müebbeden kabûl edeceğinde hiç şübhe etmiyorum… An‘anât-ı târîhiye, hissiyât-ı dîniye üç yüz milyon müslümanın [33] nezdinde kendi dînlerinden gayrisinin timsâl-i mücessemi olan bir alâmetin kabûlüne mâni‘dir. Buna binâen hey’et-i muhteremenin ma‘rûzâtımı bî-taraflık hasebiyle nazar-ı dikkate almak ve bu sûretle mecrûh veya hâlet-i nez‘de olan müslümanların vicdânlarına ve i‘tikâdlarına hürmet ve ri‘âyet eylemek lütfunda bulunacağını me’mûl ederim… Bunun üzerine beynelmilel komite a‘zâsından Mösyö Ador beyânât-ı âtiyede bulundu: ‘Hükûmet-i Osmaniye murahhasının, Cenevre Mu‘âhedesi’ne tevfîkan hükûmetin kabûl ve tatbîk eylediği mu‘âmelât-ı insâniyetperverâneye ve hilâl-i ahmerin salîb-i ahmere müsâvî şerâit dâhilinde kabûlüne dâir olan ifâdâtını bir ehemmiyet-i

326

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

mahsûsa ile hepimiz dinledik… Lâkin Hükûmet-i Osmaniye’nin de imzâ eylediği Cenevre Mu‘âhedesi’nde alâmet-i mahsûsa olmak üzere yalnız salîb-i ahmer tanınmışdır. Fakat bu mu‘âhedede münderic ahkâm ve hissiyât-ı insâniyetperverâne ile müteessir olan Hükûmet-i Osmaniye’nin konferansa me’mûr eylediği murahhas tarafından dermeyân olunan ve bir hiss-i asîle âid bulunan mütâla‘âtı büyük bir ehemmiyet ve şükrân ile nazar-ı dikkate almaya mecbûruz’. Aynı komiteye mensûb Mösyö Ordiye de: ‘Salîb-i ahmerin bir alâmet-i dîniye olmayıp İsviçre’ye âid ve zemîni beyâz ve salîbin kırmızı bulunduğu cihetle Japon, Siyam, Çin gibi Hıristiyan olmayan memleketler tarafından da mazhar-ı kabûl olan böyle bir fikrin Hükûmet-i Osmaniye cânibinden de nazar-ı dikkate alınması için verilen şu îzâhât-ı lâzımenin Hükûmet-i Osmaniye’ye beyânı halinde bahtiyâr olacağını…’ dermeyân eyledi”. Bu cevâblara karşı Besim Ömer Bey de: “…Her ne kadar salîb-i ahmerin bir alâmet-i dîniye olmadığı bizce de ma‘lûm ise de ahâlîsince zemîni ister beyâz veya kırmızı olsun salîb dâimâ salîb telakkî edileceğinden memâlik-i İslâmiye’de bu işâretin tatbîkinde [34] pek ziyâde müşkilâta tesâdüf olunacağı fikrindeyim. Ecdâdı ehl-i salîb muhârebâtında bulunan efrâd, salîbi elbette Japon, Çin ve Siyam ahâlîsinden daha iyi bilecekdir. Efkâr-ı ta‘assubkârâneden pek uzağım. Yalnız bu alâmetin tatbîkindeki müşkilâtı beyân etmek istiyorum. Salîb-i ahmerin adem-i kabûlündeki teşebbüs müslümanların hissiyât-ı dîniye ve vicdâniyelerine tecâvüz etmemek içindir; yoksa biz salîb-i ahmerin te’sîsât-ı insâniyetperverâneye bir alâmet-i mahsûsa olduğunu bildiğimizden ona ri‘âyet ederiz”.

***

10 Temmuz İnkılâb-ı mes‘ûdunu müte‘âkib efkâr-ı münevvere erbâb-ı memleketin ihtiyâcât-ı medeniyesini düşünmeğe başladıkları sırada Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti de celb-i enzâr-ı dikkat eylemekde teehhur etmedi. En başda eski cem‘iyyet müessislerinden Della Suda Faik Paşa bulunduğu hâlde bir takım erbâb-ı hamiyet teşebbüsâta kıyâm eylediler. Bir buçuk sene kadar zamân, bu mesâ‘î memleketde bir zemîn-i müsâ‘id hâzırlamakdan başka bir te’sîr ve semere gösteremedi. Müte‘âkiben Hâriciye Nâzır-ı esbakı ve Paris Sefir-i hâzırı Rıfat Paşa hazretlerinin refîka-i muhteremeleri tarafından sarf olunan himemât ile gayr-ı resmî sûretde teşekkül eden bir hey’etin az zamân içinde suhûletle dört-beş bin lira kadar bir para toplamağa muvaffakiyeti ve

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

327

Rıfat Paşa’nın da diğer tarafdan hükûmetçe Hilâl-i Ahmer’in ihyâ sûretiyle teşkîli için teşebbüsât-ı resmiyede bulunması üzerine mes’ele ciddiyet ve ehemmiyetle telakkî olundu. Sadâret, Harbiye, Bahriye, Dâhiliye, Hâriciye, Ma‘ârif, Sıhhiye Nezâretlerine teblîgât icrâ edilerek Hilâl-i Ahmer için yeni bir nizâmnâme projesi ihzâr eylemek üzere birer murahhas ta‘yîni bildirilmişdi. Komisyon ber-vech-i âtî teşekkül etdi: Doktor Esad Bey

[35] Doktor Besim Ömer Bey

Hâriciye Nezâreti Umûr-ı Siyâsiye Müdürü Salih Bey

Bahriye Tabîb Miralaylığı’ndan mütekâ‘id Mehmed Ali Bey Tıbbiye-i Askeriye Müdürü Tabîb Binbaşı Ali Galib Bey

Dâire-i Umûr-ı Sıhhiye Müfettiş-i Umûmîsi Kasım İzzeddin Bey

Bu hey’et Doktor Besim Ömer Bey’in hânesinde akdeylediği müte‘addid ictimâ‘ât ve tedkîkât netîcesinde memleketin ihtiyâcât-ı hâzırasına muvâfık bir nizâmnâme projesi tanzîm ve ihzâr eyledi. Nizâmnâme Şûrâ-yı Devlet’de tedkîk ve tasdîk olundu. Nüzzâr, ulemâ, a‘yân, meb‘ûsân, etıbbâ, tüccâr vesâireden müessis olmak üzere yüz kişi a‘zâ kaydedildi. Bu zevât-ı kirâm [1]327 senesi Nisanı’nın yedinci günü akşamı Tokatlıyan Hoteli’nin kabûl salonunda birinci ictimâ‘ı akdeyledi. Sadrıa‘zam Hakkı Paşa hazretleri tarafından bir nutuk îrâd olunarak işe başlandı. İntihâbât icrâ olundu. Hakkı Paşa riyâsete, otuz kişi merkez-i umûmî a‘zâlığına ta‘yîn olundular. Merkez-i umûmî a‘zâsı da birinci ictimâ‘ını bir hafta sonra Dâire-i Umûr-ı Sıhhiye’de akdeyledi. Hey’et idâresini intihâb ve ta‘yîn etdi. Ciddi bir sûretde teşekkül etmesi üzerine zât-ı şevket-simât-ı hazret-i Pâdişâhî cem‘iyyeti lütfen taht-ı himâye-i mülûkânelerine aldıkları gibi riyâset-i fahriyesini de Velî‘ahd-ı saltanat Yusuf İzzeddin Efendi hazretleri deruhde buyurmuşlardır. Reîs-i fahrî velî‘ahd hazretleri tarafından ihsân ve tahsîs ve masârıf-ı mübremesinden elli lirası da âtıfeten ihdâ buyurulmuş olan [36] Tophane’de vâki‘ üç katlı binâ termîm ve tefrîş edilerek cem‘iyyetin birinci merkez-i idâresi ittihâz olunmuşdu.

328

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Bilâhare cem‘iyyet mu‘âmelâtı kesb-i vüs‘at ve ehemmiyet eylediğinden pâyitahtın mu‘âmelât-ı umûmiyesi merkezine karîb diğer muvâfık bir mahal tedârikine lüzûm görülmüş, Sultân Mahmud Türbesi civârında müceddeden inşâ olunan dört katlı kârgîr ve muntazam bir binâ istîcâr edilerek merkez-i idâre buraya nakledilmişdir. Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’nin mazhar olduğu tevessü‘ ve tekâmülün en mühimlerinden biri de Doktor Mu‘allim Besim Ömer Beyefendi’nin himmet ve delâletleriyle cem‘iyyetin mesâ‘îsine Osmanlı kadınlarının da iştirâk ve mu‘âveneti te’mîn edilmiş bulunmasıdır. Devletlü ismetlü Başkadın Efendi hazretlerinin taht-ı riyâset-i fahriyelerinde bir Hilâl-i Ahmer Kadınlar Kısmı te’sîsini mu‘allim-i muhterem deruhtde etmiş ve himmet ve gayreti netîcesinde pâyitahtın muhterem Osmanlı hanımlarından yüz a‘zâ-yı müessise kaydolunmuş, Bahriye Nâzır-ı sâbıkı Mahmud Muhtar Paşa hazretlerinin refîka-i muhteremeleri Prenses Nimet Hanımefendi hazretlerinin riyâsetleri altında bu kısım da teşkîl edilmişdir. A‘zâ-yı müessise-i fa‘âleden başka sultânlar hazerâtı ile vâlide-i hidîvî hazretleri a‘zâ-yı müessise-i fahriye olmayı kabûl buyurmuşlardır. Denilebilir ki hanımlarımız Hilâl-i Ahmer’e hidmet husûsunda erkekler kadar ve belki de daha ziyâde bir gayret ve himmet ibrâz eylemekdedirler. Az zamân içinde hanımlardan a‘zâ-yı âmile ve mu‘âvine adedi şâyân-ı şükrân bir derecede tekessür etmiş ve bu yüzden mühim vâridât-ı mukannene te’mîn edilmekde bulunmuş olduğu gibi hanımefendilerin derc ve cem‘ etdikleri i‘ânât da ehemmiyetli yekûnlar teşkîl eylemişdir. Ale’l-husûs Bulgaristan, Sırbistan, Yunanistan, Karadağ muhârebâtı [37] esnâsında hanımlarımızın geceli gündüzlü denilebilecek bir sûretde ibrâz-ı gayret ve fa‘âliyet ederek bütün Hilâl-i Ahmer hastahânelerine muktezî çamaşırların, çarşafların, yara sarmaya mahsûs tımar levâzımının istihzârı husûsunda gösterdikleri gayret-i vatanperverâne pek büyük takdîrlere şâyândır.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

329

Hilâl-i Ahmer müessislerinden: Esbak Mekteb-i Tıbbiye Nâzırı ve Meclis-i Umûr-ı Sıhhiye Reîs-i Sânîsi merhûm Arif Bey

Hamımlar için de otuz a‘zâ-yı müessiseden mürekkeb bir merkez-i umûmî ve bunlar arasından intihâb olunan bir hey’et-i idâre teşekkül etmiş, bu hey’et-i idârenin muhârebât-ı ahîre esnâsında hanımların gösterdiği fa‘âliyete pek büyük te’sîrât-ı müşevvikânesi görülmüşdür. Münevver, gayûr, fa‘âl diğer hanımefendilerin dahi iştirâki ve inzimâm-ı himmetleri ile bu şu‘benin istikbâlen vatana ve vatan kahramanlarına pek büyük ve mühim hidemât-ı mebrûre ibrâz edebilecek âlî bir mertebeye vâsıl olacağını şübhesiz addedebiliriz.

***

Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti ihyâ edildiğini müte‘âkib az zamân içinde [38] bütün ümîd ve tahmînlerin hakîkaten kat kat fevkinde parlak muvaffakiyât ibrâz eyledi. Vazîfe-i asliyesi meydân-ı vegâda mecrûh düşecek kahramanlara ibrâz-ı mu‘âvenet gâyesine ma‘tûf olduğu hâlde Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti dûçâr-ı âfât olan vatan evlâdlarına ibrâz-ı mu‘âvenet ve muzâheret eylemeği de ikinci bir vazîfe ittihâz ve [1]327 senesinde koleranın icrâ eylediği tahrîbâta karşı musâbînin imdâdına şitâbân olmak husûsunda dahi hidmetler ibrâz etdi. Tebhîrât ve tathîrâta vesâir umûr-ı sıhhiyeye mu‘âvenet emeliyle Janset Hechter Fabrikası’ndan altı yüz küsûr Osmanlı lirasına üç aded seyyâr etüv makinesi celb eyledi.

33 0

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[1]327 senesi Temmuzu’nda vukû‘a gelen Aksaray harîk-i kebîrinde musâb olanların mu‘âvenetine şitâb eylemekde teehhur etmedi. Derhâl 300 lira tahsîsât verdi. Yangını müte‘âkib günlerde muhtelif mevâki‘de tabîbler bulundurdu, levâzım-ı gıdâiye ihzâr ve tevzî‘ etdi. İmdâd mevki‘leri teşkîl ile harîkzedegân arasındaki merzânın tedâvîsine büyük himmetler sarf eyledi. Harîkzedegâna mu‘âvenet husûsunda bu küçük muvaffakiyete kanâ‘at etmeyen cem‘iyyet Salîb-i Ahmer cem‘iyyetleri merkez-i umûmîsine mürâca‘atla felâketzedegânın imdâdına yetişmek için âlem-i medeniyetin hissiyât-ı insâniyetperverîsini tahrîk eylemiş, celb ve cem‘ine muvaffak olduğu 114 bin küsûr frank (beş bin Osmanlı lirasını mütecâviz) i‘ânâtı musâbîne tevzî‘ etmişdi. Bu husûsda ibrâz-ı mu‘âvenet eden Japonya, Amerika, Fransa, Portekiz, Macaristan, Romanya, Danimarka, Rusya, Sırbistan Salîb-i Ahmer merkezlerinin nâmlarını burada makâm-ı takdîr ve şükrânda yâd eylemeği bir vazîfe-i kâdir-şinâsî addeyleriz. [39] Cem‘iyyetimiz müte‘âkiben geçen sene Edirne Vilâyeti’nde vukû‘a gelen harekât-ı arziye musâbînine dahi ibrâz-ı mu‘âvenet için mükemmel çadır ve teskereleri ve her türlü levâzımı ile Mürefte’ye ve Şarköy’e ve İmroz Adası’na birer operatör, birer tabîb, üçer stajyer, birer kâtib ve eczâcı ve aşçı ve ikişer hastabakıcı ve ikişer hademeden mürekkeb imdâd-ı sıhhiye hey’etleri i‘zâm eyledi.

***

Cem‘iyyetin mebâdî-i teşekkülünde gösterdiği muvaffakiyetlerin en mühimlerinden biri de İtalya Muhârebesi esnâsında Trablusgarb’da, Bingazi’de hastahâneler te’sîsi ile mecrûhîn-i mücâhidîne ibrâz eylediği pek ciddi hidmetler, mu‘âvenetlerdir. Daha muhârebenin i‘lân olunmasını müte‘âkib [1]327 senesi Teşrîn-i Evveli içinde cem‘iyyet Marsilya tarîki ile Trablusgarb’a altı tabîb, bir eczâcı, bir muhâsib, on bir hastabakıcıdan mürekkeb bir Hilâl-i Ahmer hey’et-i imdâdiyesi i‘zâmına karâr verdi. Bu maksadı te’mîn için beş bin lira tahsîsât i‘tâ etmiş idi. Merkez-i umûmî a‘zâsından ve Tıb Fakültesi mu‘allimlerinden Operatör Abdülkerim Sebati Bey’in taht-ı riyâsetinde teşkîl olunan birinci hey’et-i sıh-

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

331

hiyenin Tunus tariki ile Trablusgarb’a sevk olunmasını müte‘âkib mahallinde derhâl hastabakıcı hey’etleri ve yerlilerden teskereci müfrezeleri teşkîl olunarak işe başlandı. Bunların âteş-i harb içinden mecrûhîni tahlîs ve nakil ve tedâvî husûsunda gösterdikleri fedâkârâne gayret ve himmetler bütün ecnebî muhâbirlerinin ve âlem-i medeniyetin takdîr ve istihsânını celb eyledi. Müte‘âkiben Teşrîn-i Sânî’de Bingazi tarafında Doktor Arif Bey taht-ı riyâsetinde üç tabîb, iki tabîb mu‘âvini ve üç hastabakıcıdan mürekkeb [40] küçük bir hey’et-i sıhhiye daha i‘zâm olunarak bunun için de üç bin lira kadar bir fedâkârlık ihtiyâr edildi. Hums cihetinde bulunan mücâhidîn-i Osmaniye’nin kâfî etıbbâ ve levâzım-ı sıhhiye ve tıbbiyesi bulunmadığı ve oralarda bazı kolera vukû‘âtı görüldüğü ordu kumandanlığından ihbâr olunmasına mebnî merkez-i umûmîce Doktor Emin Bey’in taht-ı riyâsetinde iki tabîb, bir muhâsib, 25 hastabakıcıdan mürekkeb üçüncü bir hey’et-i sıhhiye-i imdâdiye dahi gönderilmiş ve bu hey’etin bilcümle levâzımı mükemmel olmasına fevkalâde i‘tinâ edilmişdir. Marsilya’dan Tunus’a giderken Manoba nâmındaki Fransız vapurunda İtalyanlar tarafından tevkîf ve asker zâbiti oldukları isnâdı ile İtalya’ya sevk edilen bu hey’etin muktedir etıbbâdan mürekkeb olduğu İtalya’da icrâ olunan imtihânları netîcesinde sâbit olmasıyla İtalyanlar Cenevre Mu‘âhedesi hükmüne tevfîkan kendilerini serbest bırakmağa mecbûr kalmış ve bu hâdisenin âlem-i matbû‘âtda bâ‘is olduğu mübâhesât Osmanlı Hilâl-i Ahmeri’nin şân ve şöhretini i‘lâya sebeb olmuşdur. Bu üç hey’et-i sıhhiye için Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti İtalya Harbi’nin gâyesine kadar kırk bin Osmanlı lirasını mütecâviz bir fedâkârlık ibrâzı ile mücâhidîne ibzâl-i mu‘âvenete binlerce hastagân ve mecrûhînin imdâdına yetişmeğe muvaffak olmuşdur. Trablusgarb Harbi esnâsında Selanik ve Manastır ahâlî-i hamiyetmendânı dahi birer hey’et-i sıhhiye teşkîl ederek Hilâl-i Ahmer sancağı altında meydân-ı harbe göndermek teşebbüsünde bulunduklarından Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti bu teşebbüsâtı ma‘a’t-takdîr tervîc ve teşvîk etmiş, Selanik ve Manastır hey’etlerini de taht-ı himâyesine almışdır. Bu hey’etler de meydân-ı harbde hidemât-ı mebrûre ibrâzından hâlî kalmadılar.

***

332

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[41] Cem‘iyyet ta‘kîb etdiği tarîk-i tekâmülde ilerliyordu. Teşekkülünden bir sene geçmişdi. Nizâmnâme hükmünce birinci kongresini 1328 senesi Nisanı’nın on üçüncü Cuma günü Dârülfünûn-ı Osmanî büyük salonunda akdeyledi. İcrâ olunan intihâbâtda kongre riyâsetine sadr-ı esbak Hüseyin Hilmi Paşa hazretleri, birinci reîs-i sânîliğe esbak Bahriye Nâzırı Muhtar Paşa, ikinci reîs-i sânîliğe Doktor Mazhar Paşa ta‘yîn olundular. Üç gün vukû‘ bulan ictimâ‘âtda ittihâz olunan mukarrerâtın ehemmiyetlilerini ber-vech-i âtî hulâsa eyliyoruz: 1-Hilâl-i Ahmer’e ibrâz-ı hidmet eden ve ibzâl-i i‘ânât edenlere i‘tâ edilmek üzere bir madalya te’sîsi için tertîb olunan nizâmnâme kırâat ve tasvîb olunarak bunun berây-ı tasdîk hükûmete takdîmine, 2-Alman Salîb-i Ahmeri tarafından Trablusgarb’a i‘zâm kılınan hey’et-i sıhhiye erkânından Trablus’da vefât eden Doktor Şutse ile Doktor Dökeştayn’ın vazîfe-i insâniyet uğrunda çalışırken vefatlarından dolayı beyân-ı teessürât edilmesine ve âilelerinden birer fotoğrafîlerinin celbiyle ebedî bir hâtıra-i takdîr olarak Hilâl-i Ahmer Merkez-i İdâre salonuna ta‘lîk olunmasına, 3-Kadınlar merkezini teşkîle muvaffak olan Mu‘allim-i muhterem Besim Ömer Beyefendi’ye* Trablusgarb’da ibrâz-ı mu‘âvenet eden Mısır Hilâl-i Ahmeri’ne ve bilhâssa vâlide-i hidîvî hazretleriyle Tosun Paşa hazretlerine cem‘iyyet nâmına arz-ı şükrân edilmesine, [42] 4-Merkez-i umûmî a‘zâsından isti‘fâ eden Prens Abbas, Hâriciye Nâzırı Rıfat Paşalar hazerâtıyla devâm edemeyen Mimar Kemaleddin, Doktor Nureddin Beylerin yerlerine merkez-i umûmîce intihâb edilmiş olan Doktor Rasim Paşa ve Bank-ı Osmanî Mu‘âmelât-ı Câriye Müdürü Keresteciyan, Mühendis Asadoryan, Avukat Avram Naum Efendilerin tasdîk-i me’mûriyetlerine, 5-Nizâmnâmenin 23’üncü mâddesi hükmünce a‘zâdan kurâ ile beş zâtın çıkarılması için kurâ çekilerek a‘zâdan Doktor Rasim, Doktor Fuad, Eczâcı Edhem Pertev, Muharrir Diran Kelekyan ve Miralay Muhyiddin Beylere isâbet etmiş olduğu ve Münir Nigâr Bey isti‘fâ etdiği, Muharrir Safveti Ziya * İşbu kongre zamânında kendisi Washington Salîb-i Ahmer Kongresi’nde bulundu.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

333

Bey’in devâm edememekde bulunduğu görüldüğü cihetle bunların yerlerine intihâbât icrâ olunarak Sadr-ı esbak Hüseyin Hilmi Paşa hazretleri, Beyoğlu Mutasarrıfı Muhyiddin Bey, Doktor Adnan Bey, Doktor Hakkı Şinasi Bey, Doktor Rasim Paşa, Hüdavendigâr Vâlî-i sâbıkı Azmi Beyefendi, Muharrir Diran Kelekyan Efendi ihrâz-ı ekseriyet eylediklerinden tasdîk-i me’mûriyetlerine, 6-Cem‘iyyetin ahvâl-i mâliyesi hakkında müfettişlerin raporu kırâat olunarak mu‘âmelâtın hüsn-i sûretle ve muvaffakiyetle cereyân etdiği anlaşıldığından hey’ete beyân-ı takdîrât edilmesine, 7-Mu‘âmelât Encümeni raporu kırâat edilerek cem‘iyyet mu‘âmelâtının bir kat daha taht-ı intizâma alınması için ale’d-devâm merkez-i idârede bulunacak muvazzaf bir müdür-i umûmî ta‘yîn kılınmasına ve me’mûrîn-i muvazzafa için senevî iki bin lira tahsîsât i‘tâsıyla kadro tanzîminin merkez-i umûmîye tevdî‘ ve havâlesine, [43] 8-Merkez-i umûmîde mükemmel bir anbâr te’sîsi ile her ihtiyâca karşı dâimâ levâzım-ı kâfiye mevcûd ve hâzır bulundurulmasına, 9-Cem‘iyyete âid muhâberât ve risâlâtın telgraf ve posta ücretlerinden mu‘âfiyeti için hükûmet nezdinde teşebbüsâtda bulunulmasına, ne,

10-İ‘ânât cetvellerinin kısım kısım, vilâyet vilâyet tertîb ve neşredilmesi-

11-Umûmî istihzârât ve ihtiyâcât için merkez-i umûmîye otuz bin lira tahsîsât i‘tâ edilmesine, 12-Selanik ve Manastır erbâb-ı hamiyeti tarafından Derne ve Bingazi mevâki‘-i harbiyesine Hilâl-i Ahmer Hey’et-i Sıhhiyesi i‘zâm olunmasından nâşî beyân-ı takdîr ve teşekkür edilmesine karâr verilmişdir.

***

Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti ikinci hey’et-i umûmiye ictimâ‘ını fevkalâde olarak 12 Teşrîn-i Evvel sene [1]328 târîhine musâdif Cuma günü akdeylemişdir. Maksad-ı ictimâ‘ dört Balkan hükûmetinin müttefikan i‘lân-ı harb ile memleketimize hücûm etmiş olmalarına mebnî Hilâl-i Ahmer’e terettüb eden vezâif-i fevkalâdeyi îfâ edebilmek üzere tahsîsât talebine müstenid idi.

33 4

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Fevkalâde kongreler için ayrıca reîs intihâb olunacağına dâir nizâmnâmede sarâhat bulunmadığına binâen hey’et-i umûmiyeye cem‘iyyet reîs-i evveli Hüseyin Hilmi Paşa hazretlerinin riyâset etmeleri bi’l-ittifâk tasvîb ve kabûl olundu. Senevî kongreler için yüz a‘zâ mevcûd bulunması ve yüz a‘zâ hâzır olmazsa ictimâ‘ın on beş gün sonraya ta‘lîk olunarak bunda [44] her kaç a‘zâ hâzır bulunursa bulunsun bi’l-ictimâ‘ icrâ-yı müzâkerât ve ittihâz-ı mukarrerât edilmesi nizâmnâmenin 22’nci ve 23’üncü mâddeleri ahkâmından ise de fevkalâde ictimâ‘ların İstanbul’daki a‘zâ-yı müessise ile merkez-i umûmî a‘zâsından mürekkeb olacağı da mevâdd-ı mezkûrede muharrer bulunmasına ve bunu ta‘kîb eden mâddede dahi karârlar a‘zâ-yı mevcûdenin ekseriyeti ile ittihâz olunacağı mastûr olmasına binâen serî‘ karârlar ittihâzına mecbûriyet olan bu gibi fevkalâde ictimâ‘larda ictimâ‘ın on beş gün sonraya ta‘lîk olunmayarak kaç a‘zâ bulunursa bulunsun icrâ-yı müzâkerât edilmesine karâr verildi. Sene başı kongresinde masârıfât ve te’sîsât için merkez-i umûmîye otuz bin liraya kadar sarfiyât icrâsına me’zûniyet verilmiş ise de dört Balkan hükûmetiyle açılan harb fevkalâde te’sîsâta ihtiyâc gösterdiği ve te’sîs olunacak hastahânelerin altı aylık idâresini te’mîn eylemek de lâzımeden bulunduğu cihetle sene başında verilmiş olan otuz bin liralık tahsîsâta zamîmeten daha kırk bin lira tahsîsât-ı fevkalâde i‘tâsı taht-ı karâra alındı. Hüseyin Hilmi Paşa hazretleri mühim bir hidmet-i vataniye için bir-iki ay Dersaâdet’den infikâk edeceklerinden merkez-i umûmîye diğer bir reîs intihâbı mes’elesini mevzû‘-ı bahs eylemiş ise de müşârunileyhin hidemât-ı âliye-i fevkalâdelerine binâen avdetine kadar reîs-i sânîler tarafından icrâ-yı vekâlet edilmek üzere riyâsetin uhdelerinde kalması için umûm tarafından temenniyât dermeyân edilmiş ve bu sûret bi’l-ittifâk kabûl olunmuşdur. Hüseyin Hilmi Paşa hazretlerinin Viyana Sefâreti’ne azîmetleri üzerine [45] vazîfe-i riyâset reîs-i sânî Azmi Beyefendi tarafından îfâ olundu.

***

Hilâl-i Ahmer’in üçüncü fevkalâde kongresi 26 Teşrîn-i Sânî [1]328 târîhinde ikinci reîs-i sânî Azmi Beyefendi’nin taht-ı riyâsetinde in‘ikâd eylemişdir. Bu ictimâ‘dan maksad dahi yine tahsîsât-ı fevkalâde talebi idi.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

335

Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti ilcâât-ı ahvâl sebebiyle Dersaâdet’de evvelki tahmînden fazla hastahâneler te’sîsine mecbûr kaldığı ve muhâcirlere ve koleralı askerlere ibrâz-ı mu‘âvenet dahi bir vazîfe olduğu cihetle hidemâtı gelmekde olan i‘ânât-ı hamiyetperverâneye göre tevsî‘ eylemek üzere evvelce verilmiş yetmiş bin lira tahsîsâta zamîmeten daha otuz bin lira tahsîsât-ı fevkalâde taleb olunmuş ve taleb-i vâki‘ bi’l-ittifâk tasvîb edilmişdir. Merkez-i umûmî a‘zâsından devâm edemeyen zevâtın yerlerine diğerlerinin intihâbı husûsu merkez-i umûmîye tevdî‘ olundu. Bu kongreyi müte‘âkib reîs-i sânî Azmi Beyefendi’nin rahatsızlanarak isti‘fâ etmesine ve diğer reîs-i sânî Talat Beyefendi’nin devâm edememekde bulunmasına binâen merkez-i umûmîce yeniden intihâbât icrâ olunarak reîs-i sânîlikler Besim Ömer ve Âkil Muhtar Beyefendilerin uhdelerine tevdî‘ olundu.

***

Dördüncü fevkalâde kongre dahi 15 Şubat [1328] târîhinde yine tahsîsât talebi maksadıyla reîs-i sânî Besim Ömer Beyefendi’nin taht-ı riyâsetinde ictimâ‘ etdi. Erbâb-ı hamiyetin bezl eylediği i‘ânât-ı semîhâne daha vâsi‘ bir sûretde [46] ibrâz-ı mu‘âvenâta müsâ‘id bir dereceye vâsıl olduğu için merkez-i umûmînin teklîfi vechile mecrûhîne ibrâz-ı mu‘âvenet için daha elli bin ve muhâcirîne ibzâl edilen mu‘âvenâtın tevsî‘i için başkaca elli bin Osmanlı lirası tahsîsât i‘tâsını taht-ı karâra aldı.

Hüseyin Hilmi Paşa

33 6

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Hüseyin Hilmi Paşa hazretlerinin himmet ve fa‘âliyet-i mümtâzesiyle ciddi bir tarîk-i terakkîye girmiş bulunuyordu. Her ayın ilk Cum‘ası merkez-i umûmî hey’etinin ictimâ‘ı nizâmnâme ahkâmından ise de hâl-i harb hasebiyle ictimâ‘ için ay başlarına intizâr tecvîz olunamazdı. Her ay iki-üç def ‘a akd-i ictimâ‘ edildi. Bu ictimâ‘âtda hastahânelerin hüsn-i idâresi ve ibrâz edilmekde olan hidemâtın tevsî‘i vesâiti tedkîk ve müzâkere olunmakla berâber cem‘iyyetin te’mîn-i tekâmülüne hidmet edecek esbâb taharrî, mukarrerât-ı ciddiye ittihâz olunuyordu. Hilâl-i Ahmer merkez idâresinde dâimî bir fa‘âliyet ibrâzı için [47] müdüriyet-i umûmiye Matbû‘ât Müdür-i sâbıkı Fazlı Necib Bey intihâb ve ta‘yîn edildi. İçinde dâimâ sevk olunmağa müheyyâ levâzım-ı imdâdiye bulunacak mükemmel bir anbâr te’sîsi takarrür etdi. Zeytinburnu’nda sâhilde vâki‘ evkâfa âid yüz bin arşın murabba‘ derecesinde vâsi‘ bir arsa bin lira mukâbilinde teferruğ olundu. Burada anbâr inşâsı için keşfiyât icrâ etdirildiği sırada Balkan Muhârebesi hâdis olduğu cihetle derhâl teşebbüsât ittihâz ve müs‘ade-i mahsûsa istihsâl olunarak muvakkaten Soğukçeşme’de vâki‘ Alay Köşkü binâsı ile teferru‘âtı Hilâl-i Ahmer anbârı makâmında işgâl olundu. Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti nâmına müdür-i umûmî tarafından her üç ayda icrâât ve müteberri‘înin esâmîsi ile i‘ânâtı hâvî birer risâle neşrolunması da merkez-i umûmîce ittihâz olunan mukarrerât-ı terakkîcûyâneden olduğu hâlde tevâlî eden gavâil-i harbiye geçen sene risâle neşredilmesine meydân bırakmamış, işte cem‘iyyet nâmına hey’et-i idâre karârıyla müdüriyet-i umûmiyece birinci eser olarak işbu sâlnâme tertîb edilmişdir. Bi-tevfîkihî te‘âlâ bu müessese-i âliyenin terakkiyâtını i‘lân ve i‘lâ edecek neşriyât-ı muntazama ve mütevâliye icrâsı da mukarrerdir. [1]328 senesi Eylülü’nde akdolunan merkez-i umûmî ictimâ‘ında Washington Salîb-i Ahmer Kongresi’nden avdet eden Hükûmet-i Seniyye ve Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Murahhası Doktor Besim Ömer Beyefendi’nin raporu kırâat olunarak Hilâl-i Ahmerce tatbîk olunabilecek tekâmülât-ı ahîre hakkında müzâkerât-ı mühimme cereyân eyledi. Konferans münâsebetiyle Washington’da küşâd olunan Salîb-i Ahmer Sergisi’nde memleketimiz için şâyân-ı istifâde görülecek âlât ve edevât mübâya‘ası zımnında [48] cem‘iyyetçe Besim Ömer Beyefendi’ye beş yüz Osmanlı lirası tahsîsât i‘tâ olunmuşdu. Mu‘allim-i muhterem Amerika sıhhiyesinde ve Salîb-i Ahmeri’nde isti‘mâl edilen suhûletle kâbil-i nakl eczâhâne,

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

337

matbah, sofra takımları ile su âlât-ı tahlîliyesi, çamaşır numûneleri, yalnız bir estere yükletilmesi mümkün imdâd mevki‘i çadırı, tekerlekli sedye, edevât-ı ticâriye vesâire getirmişdi. İşbu numûneler tedkîk olunarak raporda münderic mevâddın cem‘iyyetçe sûret-i mahsûsada nazar-ı dikkate alınmasına ve raporun bir sûretinin leffiyle hükûmetçe kabûl ve tasdîke şâyân olan mevâddın Harbiye ve Bahriye Nezâretlerinin nazar-ı dikkatlerine arz edilmesine karâr verildi. Besim Ömer Beyefendi’nin tedkîkâtındaki ciddiyet ve isâbetden ve mufassal matbû‘ raporunun mükemmeliyetinden dolayı kendilerine şifâhen beyân-ı teşekkürât ve takdîrât olunduğu gibi bu istifâdebahş raporun hâvî olduğu mütâla‘ât ve irşâdât-ı vâkıfâneden dolayı şifâhen beyân edilen takdîrât ve teşekkürâtın tahrîren de bir takdîrname ile teblîğ edilmesi takarrür eyledi.

***

Harb başlayınca her tarafdan i‘ânât ve hedâyâ geldiği, müte‘addid hastahâneler te’sîs olunduğu cihetle mu‘âmelât-ı fevkalâde tezâyüd eylediğinden Hilâl-i Ahmer merkezi muhâberât, muhâsebe, vezne devâirine muvakkaten müte‘addid me’mûrlar ilâvesine lüzûm görülmüş olduğu gibi vâsi‘ bir de anbâr te’sîsine ihtiyâc-ı mübrem hâsıl olmuşdur. Muvakkaten Hilâl-i Ahmer anbârı ittihâz olunan Soğukçeşme’de, Topkapı Sarâyı dâhilinde vâki‘ Alay Köşkü binâsı Hilâl-i Ahmer ihtiyâcâtını te’mîne kifâyet edemediğinden binâ ittisâlinde vâki‘ metrûk ve harâb devâir dahi ale’l-acele ta‘mîr etdirilerek Hilâl-i Ahmer anbârına ilhâk olundu. [49] Hilâl-i Ahmer müessese-i mühimmesi anbârlarının böyle harâb ve perîşân binâlarda kalması câiz olamazdı. Esâsen Hilâl-i Ahmer için şerâit-i hâzıra-i fenniyeye muvâfık bir anbâr inşâsı taht-ı karâra alınmış, bu maksadla Zeytinburnu’ndaki vâsi‘ arsa mübâya‘a edilmiş idi. Mes’ele hâiz olduğu derece ehemmiyetle tedkîk olundu. Medenî büyük memleketlerde Hilâl-i Ahmer merkezi ve imdâd mevki‘i ittihâzı ve malzeme tedâriki için şehrin en şerefli mahallerinde memlekete mûcib-i mübâhât olacak âlî binâlar te’sîs olunduğu gibi pâyitaht civârında ve ordu merkezlerinde vâsi‘ anbârlar vücûda getirilmekdedir. Bu usûl ve emsâl vechile Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyetince dahi Zeytinburnu arsasında hastahâne, mekteb ve büyük depo sûretinde anbâr inşâ olunmakla berâber her hâlde İstanbul’da ve mu‘âmelât merkezlerine karîb

33 8

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

bir merkez-i idâre ve ittisâlinde imdâd mevki‘i ve anbâr te’sîsi tecârib-i ahîre netîcesinde mertebe-i vücûbda görülmüş ve muvakkaten anbâr ittihâz edilen Alay Köşkü mevki‘i bu şerâiti tamâmıyla hâiz bulunmuş olduğundan lütuf ve atıfet-ı Pâdişâhîye mürâca‘at olundu. Alay Köşkü binâsının kıymet-i târîhiyesi ve tarz-ı mi‘mârîsi ihlâl edilmeksizin hâl-i hâzırı ile sûret-i mükemmelede icrâ-yı ta‘mîri ve büyük köşk salonunun Hilâl-i Ahmer’i zâten taht-ı himâye-i şehinşâhîlerine almış bulunan zât-ı şevket-simât-ı hazret-i Pâdişâhîye mahsûs olmak üzere tefrîş [50] ve muhâfazasıyla diğer aksâmının Hilâl-i Ahmer merkez-i idâresine tahsîsi ve ittisâlinde bulunan harâb ahşâb binâların hedmiyle yerine mevki‘in şerefi ve Hilâl-i Ahmer’in haysiyet ve ehemmiyeti ile mütenâsib ve şerâit-i hâzıra-i fenniyeye muvâfık anbârlar inşâsı husûsuna sebk eden arz u istirhâm üzerine irâde-i âtıfetâde-i şehriyârî şeref-müte‘allik buyurulmuşdur.

Müfettiş-i Umûmî Ali Bey

Hilâl-i Ahmerce hemen ta‘mîrât ve inşââta mübâşeret olunmak üzere Mi‘mâr-ı şehîr Vedad Beyefendi’ye tevdî‘-i keyfiyet olundu. İşe başlandı. Hilâl-i Ahmer için fa‘âl ve parlak bir istikbâl te’mîn edecek bu mühim esâs ve merkezin vücûda getirilmesine kemâl-i fa‘âliyetle çalışılmakdadır.

***

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

339

Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’nin [1]327 senesinde teşekkül eden birinci merkez-i umûmî hey’eti Asadoryan Efendi Avram Naum Efendi Edhem Pertev Bey Esad Bey Besim Ömer Bey Besarya Efendi Bahaeddin Şakir Bey Haydar Bey Diran Kelekyan Efendi Rasim Paşa Rıfat Bey Ruhi el-Halidî Bey Salih Bey Safvetî Ziya Bey [51] Talat Bey Abidin Bey Âkil Muhtar Bey Ali Galib Bey Faik Della Suda Paşa Fuad Bey Kasım İzzeddin Bey Kamhi Efendi Keresteciyan Efendi Kerim Sebati Bey Kemal Ömer Bey Lambiki Paşa Mehmed Ali Bey Muhyiddin Bey Nazif Paşa

Nâfi‘a ve Turuk ve Ma‘âbir Müdür-i Umûmîsi Da‘vâ Vekîli Eczâcı Tıb Fakültesi Serîriyât-ı Ayniye Mu‘allimi Meclis-i Umûr-ı Tıbbiye-i Mülkiye ve Sıhhiye-i Umûmiye Reîsi A‘yândan Tıb Fakültesi Tıb Kânûnu Mu‘allimi Dâire-i Umûr-ı Sıhhiye Tahrîrât Kalemi Müdürü Sabah Gazetesi Sermuharriri Mekteb-i Tıbbiye Nâzır-ı sâbıkı Meclis-i Umûr-ı Sıhhiye a‘zâsından Kudüs Mebus-ı sâbıkı Hâriciye Umûr-ı Siyâsiye Müdürü Muharrir Dâhiliye Nâzır-ı sâbıkı Sıhhiye-i Askeriye İkinci Şube Müdürü Meclis-i Umûr-ı Sıhhiye a‘zâsından Mekteb-i Tıbbiye-i Askeriye Müdürü Reîs-i Sânî-i fahrî Meclis-i Umûr-ı Sıhhiye a‘zâsından Dâire-i Umûr-ı Sıhhiye Müfettiş-i Umûmîsi Mu‘teberân-ı tüccârdan Osmanlı Bankası müdîrânından Doktor Mu‘teberân-ı tüccârdan Sıhhiye-i Askeriye Müfettişi Bahriye Tabîb Mîralaylığı’ndan mütekâ‘id Mîralay Mîrlivâ

***

340

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[1]327 senesinde teşekkül eden birinci hey’et-i idâre Reîs Reîs-i Sânî Reîs-i Sânî Müfettiş-i Umûmî Başkâtib Muhâsebeci Veznedâr Veznedâr Mu‘âvini Kâtib Mu‘âvini Kâtib Mu‘âvini

Rıfat Paşa Prens Abbas Paşa Talat Bey Mehmed Ali Bey Rıfat Bey Kemal Ömer Bey Fuad Bey Edhem Pertev Bey Haydar Bey Münir Nigâr Bey

***

[52] Teşvîk ve Tergîb Encümeni Besarya Efendi Safvetî Ziya Bey Diran Kelekyan Efendi

*** Mâliye Encümeni Kamhi Efendi Ruhi el-Halidî Efendi Keresteciyan Efendi Kemal Ömer Bey

***

Fen ve İntihâb-ı Me’mûrîn Encümeni Della Suda Faik Paşa Doktor Lambiki Paşa Doktor Abidin Bey Doktor Kerim Sebati Bey Doktor Ali Galib Bey Eczâcı Edhem Pertev Bey

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Mîrlivâ Nazif Paşa Doktor Besim Ömer Bey Doktor Esad Bey Doktor Âkil Muhtar Bey Doktor Mehmed Ali Bey

*** [53] Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Kadınlar Kısmı A‘zâ-yı Müessisesi Prens Abbas Paşa haremi Prenses hazretleri Hâriciye Nâzırı Prens Said Halim Paşa haremi Prenses hazretleri Merhûm Hidîv İsmail Paşa kerîmesi Prenses hazretleri Mahmud Muhtar Paşa haremi Prenses hazretleri Merhûm Hidîv İsmail Paşa kerîmesi Prenses hazretleri Nusret Beyefendi’nin haremi Prenses hazretleri Merhûm Prens Osman Fazıl Paşa kerîmesi Prenses hazretleri Teşrîfât-ı Umûmiye Müdürü İsmail Cenani Bey haremi Hanımefendi A‘yândan Ahmed Rıza Beyefendi’nin hemşiresi Hanımefendi Hâriciye Kalem-i Mahsûs Müdürü Edhem Bey haremi Hanımefendi Mühendis Asadoryan Efendi’nin refîkası Edhem Beyefendi’nin haremi Hanımefendi Washington Sefâreti İkinci Kâtibi İbrahim Bey haremi Hanımefendi Rüsûmât Tahrîrât Müdürü Ragıb Bey haremi Hanımefendi Doktor İlyas Paşa refîkası Sadr-ı esbak Said Paşa kerîmesi ve Nuri Bey haremi Hanımefendi Ali Nizamî Paşa kerîmesi ve İsmail Paşa haremi Hanımefendi Merhûm Gâzî Edhem Paşa haremi Hanımefendi Teşrîfât Nâzırı merhûm İbrahim Paşa haremi Hanımefendi Cebel-i Lübnan Mutasarrıfı Kuyumcuyan Paşa’nın refîkası A‘yândan Buhur Efendi’nin refîkası Panciri Bey’in refîkası Şûrâ-yı Devlet Mülkiye Dâiresi Reîsi Tevfik Bey haremi Hanımefendi Tevfik Daniş Bey haremi Hanımefendi Nâfi‘a Müsteşâr-ı sâbıkı Cemal Bey haremi Hanımefendi Merhûm Cevdet Paşa kerîmesi Hanımefendi Hüseyin Hilmi Paşa hazretlerinin haremi Hanımefendi Merhûm Hamdi Bey haremi Hanımefendi [54] Sadr-ı esbak Hakkı Paşa kerîmesi Hanımefendi Halid Ziya Bey haremi Hanımefendi Hâriciye mümeyyizlerinden Basri Bey haremi Hanımefendi Mısırlı Hüsnü Bey haremi Hanımefendi

3 41

3 42

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Müze Müdürü Halil Bey haremi Hanımefendi Serkarîn-i Hazret-i Şehriyârî Halid Hurşid Bey haremi Hanımefendi Merhûm İbrahim Paşa kerîmesi ve Vasfi Bey haremi Hanımefendi Hâriciye Evrak Müdür-i Umûmîsi Hayreddin Bey haremi Hanımefendi Hahambaşı Efendi’nin refîkası Sâbık Bursa Valisi Daniş Bey haremi Hanımefendi Della Suda Faik Paşa refîkası Diran Gümüşgerdan Efendi’nin refîkası Diran Kelekyan Efendi’nin refîkası A‘yândan merhûm Raif Paşa kerîmesi Hanımefendi Dâhiliye Nâzır-ı sâbıkı Reşid Bey haremi Hanımefendi Doktor Kilisli Rıfat Bey haremi Hanımefendi Rasih Beyefendi’nin haremi Hanımefendi Manyasîzâde merhûm Refik Bey’in kayınvâlidesi Hanımefendi Doktor Zoiros Paşa’nın refîkası Merhûm Sırrı Paşa haremi Hanımefendi Merhûm Sami Paşa kerîmesi Hanımefendi Said Beyefendi’nin haremi Hanımefendi Yağcı Şefik Beyefendi’nin haremi Hanımefendi (İrtihâl etmişdir.) Millî Banka Şube Müdürü Subhi Bey haremi Hanımefendi Washington Sefîri Ziya Paşa haremi Hanımefendi Talat Bey haremi Hanımefendi Hâriciye Nâzır-ı sâbıkı Asım Bey refîkası Bursa Vali-i esbakı Azmi Bey haremi Hanımefendi Umûm Kumandan Vekili İzzet Paşa haremi Hanımefendi Merhûm Osman Paşa kerîmesi Hanımefendi [55] Doktor Âkil Muhtar Bey’in refîkası Sadâret Müsteşarı Adil Beyefendi’nin haremi Hanımefendi Dîvân-ı Umûmiye Müdürü Ömer Besim Beyefendi’nin haremi Hanımefendi Mekteb-i Tıbbiye Müdürü Ali Galib Bey haremi Hanımefendi Hâriciye Nâzır-ı sâbıkı Noradonkyan Efendi’nin refîkası Harbiye Müsteşarı Fuad Paşa haremi Hanımefendi A‘yân Reîsi Ferid Paşa kerîmesi Hanımefendi Erkân-ı Harbiye Müdürü Halil Bey haremi Hanımefendi Faik Paşa haremi Hanımefendi Doktor Kasım İzzeddin Bey haremi Hanımefendi Yenişehirli Kevkeb Bey haremi Hanımefendi Bank-ı Osmanî Mu‘âmelât-ı Câriye Müdürü Keresteciyan Efendi refîkası Doktor Kenan Bey haremi Hanımefendi Sâbık Selanik Valisi Kâzım Bey haremi Hanımefendi Merhûm Ziya Bey haremi Hanımefendi Manok Azaryan Efendi’nin refîkası A‘yândan Mavrokordato Efendi’nin refîkası

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

343

Mahmud Âgâh Beyefendi’nin haremi Hanımefendi Beyoğlu Mutasarrıfı Muhyiddin Bey’in haremi Hanımefendi Hilâl-i Ahmer Müfettiş-i Umûmîsi Mehmed Ali Bey’in haremi Hanımefendi Bahriye Nâzırı Mahmud Paşa haremi Hanımefendi Şehremâneti Meclis Reîs-i sâbıkı Mehmed Paşa haremi Hanımefendi Nesim Mazelyah Efendi’nin refîkası Merhûm Ziya Bey’in kerîmesi Veli Bey haremi Hanımefendi Paris Sefîri Rıfat Paşa refîkası Düyûn-ı Umûmiye Mektûbcusu Vahid Bey haremi Hanımefendi Şûrâ-yı Devlet a‘zâsından Yosef Râzi Bey’in refîkası A‘yândan Zare Dilber Efendi’nin refîkası Gabril Servihan Efendi’nin refîkası Erkân-ı Harbiye kaymakamlarından Abdurrauf Bey haremi Hanımefendi [56] Leylî Darülmu‘allimât müdîresi Hanımefendi Tevfik Fikret Bey’in haremi Hanımefendi Doktor Zoiros Paşa refîkası Viyana Sefîr-i esbakı Mahmud Nedim Paşa haremi Hanımefendi Teşrîfât Müdürü Memduh Bey haremi Hanımefendi Ferik Mütekâ‘id Osman Ferid Paşa haremi Hanımefendi A‘yândan Ahmed Rıza Bey hemşiresi Hanımefendi Cemil Bey haremi Hanımefendi Hulusi Bey haremi Hanımefendi Sertabîb-i Şehriyârî Doktor Hayri Bey haremi Hanımefendi Göz Tabîbi Doktor Acemyan Efendi’nin refîkası İkdâm Gazetesi Sâhib-i İmtiyâzı Cevdet Bey refîkası

Hilâl-i Ahmer fahrî müessis a‘zâlığını kabûl buyurmuş olan sultânlar hazerâtı ile her sene i‘tâsını ta‘ahhüd buyurdukları i‘ânât-ı nakdiye mikdârı Reîse-i fahriye devletlü ismetlü Başkadın Efendi hazretleri A‘zâ-yı müessise-i fahriye devletlü ismetlü İkinci Kadın Efendi hazretleri Devletlü ismetlü Mediha Sultân aliyyetü’ş-şân hazretleri Devletlü ismetlü Nâzıma Sultân aliyyetü’ş-şân hazretleri Devletlü ismetlü Hatice Sultân aliyyetü’ş-şân hazretleri Devletlü ismetlü Fehime Sultân aliyyetü’ş-şân hazretleri Devletlü ismetlü Zekiye Sultân aliyyetü’ş-şân hazretleri Devletlü ismetlü Naile Sultân aliyyetü’ş-şân hazretleri Devletlü ismetlü Ayşe Sultân aliyyetü’ş-şân hazretleri

Kuruş 10.000 5.000 5.000 2.500 1.500 2.000 4.000 3.000 500

344

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Cennet-mekân Şehzâde Sultân Efendi hazretlerinin kerîme-i muhteremeleri devletlü ismetlü Naciye Sultân aliyyetü’ş-şân hazretleri Devletlü ismetlü Seniye Hanım Sultân aliyyetü’ş-şân hazretleri [57] Devletlü ismetlü Feride Sultân aliyyetü’ş-şân hazretleri Cennet-mekân Şehzâde Süleyman Efendi hazretlerinin halîle-i muhteremeleri iffetlü ismetlü İkbal Hanımefendi hazretleri Cennet-mekân Şehzâde Süleyman Efendi hazretlerinin ikinci haremleri iffetlü ismetlü Tarizter Hanımefendi hazretleri Cennet-mekân Şehzâde Süleyman Efendi hazretlerinin teyzeleri Hanımefendi hazretleri Devletlü Necâbetlü Şehzâde Selahaddin Efendi hazretlerinin vâlide-i muhteremeleri devletlü ismetlü Kadın Efendi hazretleri Devletlü Necâbetlü Şehzâde Selahaddin Efendi hazretlerinin kerîme-i muhteremeleri devletlü ismetlü Rukiye Sultân aliyyetü’ş-şân hazretleri Devletlü necâbetlü Şehzâde Selahaddin Efendi hazretlerinin kerîme-i muhteremeleri devletlü ismetlü Adile Sultân aliyyetü’ş-şân hazretleri Devletlü necâbetlü Şehzâde Selahaddin Efendi hazretlerinin kerîme-i muhteremeleri devletlü ismetlü Atiye Sultân aliyyetü’ş-şân hazretleri Devletlü necâbetlü Şehzâde Mecid Efendi hazretlerinin halîle-i muhteremeleri iffetlü ismetlü Hanımefendi hazretleri Şehzâde devletlü necâbetlü Ahmed Efendi hazretlerinin halîle-i muhteremeleri iffetlü ismetlü Hanımefendi hazretleri Vâlide-i Hidîvî devletlü ismetlü Hanımefendi hazretleri

1.500 1.500 1.500 1.000 1.000 200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.000 500 11.000

A‘zâ-yı müessise Hanımefendilerden senevî bir liradan fazla i‘ânât deruhde eylemiş bulunanlar Merhûm Hidîv İsmail Paşa kerîmesi Prenses Fatma Hanımefendi hazretleri Mahmud Muhtar Paşa haremi Prenses Nimet Muhtar Hanımefendi hazretleri Prens Abbas Paşa haremi Prenses Hatice Abbas Hanımefendi hazretleri Merhûm Hidîv İsmail Paşa kerîmesi Prenses Emine İsmail Hanımefendi hazretleri Merhûm Prens Fazıl Paşa kerîmesi Prenses Bedia Fazıl Hanımefendi hazretleri

Lira ayda

10

senevî

50

senevî

40

senevî

40

senevî

12

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Erkân-ı Harbiye Kaymakamı Abdürrauf Bey haremi Prenses Emire Hanımefendi hazretleri [58] Mahmud Âgâh Beyefendi haremi Hanımefendi hazretleri A‘yândan merhûm Raif Paşa kerîmesi Hanımefendi hazretleri Washington Sefiri Ziya Paşa haremi Ayşe Hanımefendi hazretleri Madam Zare Dilber Hanımefendi hazretleri Madam Panciri Düyûn-ı Umûmiye Müdürü Ömer Besim Bey haremi Macide Hanımefendi hazretleri Hâriciye mümeyyizlerinden Basri Bey haremi Mihrimah Hanımefendi hazretleri Millî Banka Şube Müdürü Subhi Bey haremi Neriman Hanımefendi hazretleri Hüseyin Hilmi Paşa haremi Hanımefendi hazretleri Madam Diran Kelekyan Hanımefendi hazretleri Madam Ohannes Kuyumcuyan Paşa Hanımefendi hazretleri Halid Ziya Bey haremi Memnune Hanımefendi hazretleri A‘yândan Ahmed Rıza Bey hemşiresi Selma Hanımefendi hazretleri

senevî

12

senevî

6

senevî

5

senevî

5

senevî senevî

5 5

senevî

3

senevî

3

senevî

3

senevî senevî

2 2

senevî

2

senevî

2

senevî

2

345

346

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[59] 3 NİZÂMÂT Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Nizâmnâme-i Esâsîsi – Madalyalar Nizâmnâmesi – Hilâl-i Ahmer İşâreti Sû-i İsti‘mâl ve Taklîd Edenler Hakkında Mevâdd-ı Cezâiye – Hilâl-i Ahmer Muhâberâtının Posta ve Telgraf Ücûrâtından Ma‘fuviyetine Dâir Kânûn-ı Muvakkat – Hastahâne Memurları İçin Ta‘lîmât

OSMANLI HİLÂL-İ AHMER CEM‘İYYETİ NİZÂMNÂME-İ ESÂSÎSİ FASL-I EVVEL Cem‘iyyetin Sûret ve Maksad-ı Teşekkülü Birinci Mâdde: Zât-ı Hazret-i Pâdişâhî’nin himâyet-i mülûkâneleri ve Veli‘ahd-ı Saltanat hazretlerinin riyâset-i fahriyeleri tahtında olarak “Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti” nâmıyla merkez-i umûmîsi Dersaâdet’de olmak üzere bir cem‘iyyet teşkîl edilmişdir. İkinci Mâdde: Cem‘iyyetin mu‘âmelât ve emr-i idâresi 22 Ağustos sene 1864 târîhinde Cenevre’de akdolunan mukâvelenâmenin ve 6 Temmuz sene 1906 târîhinde yine mezkûr beldede mün‘akid konferansda taraf-ı Devlet-i Aliyye’den kabûl edilen ta‘dîlâtın ahkâmına ve Lahey’de mün‘akid konferansın muhârebât-ı bahriye hakkındaki 18 Teşrîn-i Evvel sene 1907 târîhli mukarrerâtı esâsına müsteniddir. [60] Üçüncü Mâdde: Cem‘iyyetin maksadı bilcümle vesâiti ile vakt-i harbde ordulardaki hasta ve yaralıların tahfîf-i ıstırâblarına ve tedâvîlerine mu‘âvenet etmekden ibaret bulunmasına nazaran cem‘iyyet asâkir-i berriye ve bahriye hey’et-i sıhhiyesinin yardımcısı demek olur. Dördüncü Mâdde: Cem‘iyyet mecrûhîni nakil ve tedâvî etmek için ve sa‘yi dâiresinde mevâki‘-i harbiyede berren seyyâr hastahâneler ile sefer hastahâneleri ve hey’et-i mu‘âveneleri ve sıhhiye trenleri ve bahren dahi nakliye ve hastahâne gemileri ihzâr ve tedârik eder.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

3 47

Beşinci Mâdde: Memâlik-i Osmaniye’de harbin gayri mesâibden biri vukû‘unda cem‘iyyet bir senelik vâridâtını tecâvüz etmemek üzere münâsib mikdârda bir meblağı sarf edebilir. Altıncı Mâdde: Cem‘iyyet Cenevre Mukâvelenâmesi esâsına ve ahîren kabûl ve tasdîk edilmiş olan ta‘dîlâta ve Lahey’de mün‘akid konferansın muhârebât-ı bahriye hakkındaki 18 Teşrîn-i Evvel 1907 târîhli mukarrerâtı ahkâmına imtisâlen düvel-i ecnebiye muhârib orduları hasta ve yaralılarına dahi mu‘âvenet eyler. Yedinci Mâdde: Altıncı mâdde mûcebince ecnebî ordularına edilecek mu‘âvenet cem‘iyyetin bir senelik vâridâtını tecâvüz edemez. Sekizinci Mâdde: Cem‘iyyet vakt-i hazarda vazîfesini teshîl edecek husûsâtı ihzâr ve levâzımı cem‘ ve idhâr ve me’mûrîn-i lâzımeyi tedârik ve teşkîl ve ta‘lîm etmekle iştigâl eyler.

[61] FASL-I SÂNÎ A‘zâ-yı Cem‘iyyet ve Teşkîlât-ı İdâre Dokuzuncu Mâdde: Cem‘iyyet Dersaâdet’de bir “Merkez-i Umûmî” ile vilâyetlerde merkezlerden ve sancak ve kazâlarda “şube”lerden müteşekkildir. Onuncu Mâdde: A‘zâ-yı cem‘iyyet “a‘zâ-yı müessise” ve “a‘zâ-yı âmile” ve “a‘zâ-yı mu‘âvine” nâmlarıyla üç kısma münkasem erkek ve kadın Osmanlılardan mürekkeb olduğu gibi siyâsî ve ictimâ‘î ve iktisâdî ve ilmî hey’ât ve cem‘iyyât-ı Osmaniye dahi müctemi‘an cem‘iyyete dâhil olabilir. A‘zâyı Müessise: Cem‘iyyetin gerek akdemce teşkîline gerek bu kere ihyâsına mu‘âvenetde bulunmuş olan yüz Osmanlı a‘zâ. A‘zâ-yı Âmile: Fi‘len ve nakden hidmet ve mu‘âvenetde bulunan a‘zâ. A‘zâ-yı Mu‘âvine: Yalnız nakden mu‘âvenet eden a‘zâdır. On Birinci Mâdde: A‘zâ-yı müessise ve âmile senede bir Osmanlı altını ve a‘zâ-yı mu‘âvine dahi iki sınıf olup sınıf-ı ûlâ senede bir ve sınıf-ı sânîsi yarım Mecidiye verecektir. On İkinci Mâdde: Cem‘iyyete dâhil olacaklar a‘zâ-yı müessise ve âmileden iki zât veya idâre hey’etleri tarafından takdîm olunur.

348

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

On Üçüncü Mâdde: A‘zâlık sıfatı olan isti‘fâ etmek sûretiyle ve sâniyen ta‘ahhüdâtının adem-i îfâsından dolayı Dersaâdet ve vilâyâtda hey’et-i merkeziye raporu ve meclis-i umûmî karârıyla ve sâlisen cem‘iyyetin haysiyet ve maksadına münâfî ahvâlden dolayı kezâlik hey’et-i merkeziyenin raporu ve meclis-i umûmînin karârıyla zail olur.

[62] FASL-I SÂLİS Meclis-i Umûmî On Dördüncü Mâdde: Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti bir meclis-i umûmînin taht-ı nezâret ve murâkabesinde olarak merkez-i umûmî tarafından idâre olunur. On Beşinci Mâdde: Meclis-i Umûmî ya alelâde yahud fevkalâde olarak ictimâ‘ eder. Meclis-i Umûmî alelâde her sene sâlifü’z-zikr onuncu mâddede beyân olunan a‘zâ-yı müessise ile vilâyât merkezlerinden gelecek ikişer murahhasdan ve merkez-i umûmî hey’etinden mürekkeb olarak Mart ayında evvelce merkez-i umûmî tarafından ta‘yîn edilecek bir günde ictimâ‘ eyler. On Altıncı Mâdde: Merkez-i Umûmî Hey’eti bir senelik icrââtına âid husûsât Meclis-i Umûmî tarafından tedkîk olunduğu esnâda i‘tâ-yı re’ye salâhiyetdâr değildir. Fakat mevâdd-ı sâirenin müzâkerâtına sâhib-i re’y a‘zâ sıfatıyla iştirâk edebilir. On Yedinci Mâdde: Taşradan gelecek Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti murahhasları vilâyet meclis-i umûmîsi tarafından intihâb olunur ve bunlara harcırâh yahud tazmînât i‘tâ olunmaz. On Sekizinci Mâdde: Bir vilâyetden murahhas i‘zâmı mümkün olamadığı takdîrde o vilâyet Dersaâdet’de mevcûd a‘zâ-yı âmileden birini murahhas intihâb edebilir. On Dokuzuncu Mâdde: Meclis-i Umûmî in‘ikâd edebilmek için a‘zâ-yı müessise ve âmileden yüz Osmanlı a‘zânın huzûru şarttır. O mikdâr a‘zâ mevcûd bulunmadığı hâlde on beş gün sonra meclis-i mezkûr bir ikinci [63] ictimâ‘a da‘vet olunur ve bu ictimâ‘da a‘zâ-yı mevcûdenin mikdârı ne olursa olsun meclis in‘ikâd eder ve müzâkerât bir rûznâmeye tevfîkan cereyân ederek zabta geçer.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

349

Yirminci Mâdde: Meclis-i Umûmî’nin in‘ikâdında müzâkerenin te’mîn-i hüsn-i cereyânı için a‘zâ-yı mevcûde re’y-i hafî ile içlerinden bir reîs ve iki reîs-i sânî intihâb eder. Yirmi Birinci Mâdde: Meclis-i umûmîlerin in‘ikâdında bulunabilmek için son taksît makbûzu ve hüviyet varakası ibrâz edilir. Yirmi İkinci Mâdde: Alelâde ve fevkalâde olarak ictimâ‘ edecek meclis-i umûmîlerin zamân-ı in‘ikâdı bir hafta evvel gazetelerle i‘lân olunur. Yirmi Üçüncü Mâdde: Meclis-i umûmînin sûret-i fevkalâdede ictimâ‘ı lâzım geldiği takdîrde ictimâ‘ât için Dersaâdet’de mevcûd a‘zâ-yı müessesiden ve merkez-i umûmî hey’etinden mürekkeb olarak in‘ikâd eder. Yirmi Dördüncü Mâdde: Karârlar mevcûd a‘zânın ekseriyet-i ârâsıyla verilir. Yirmi Beşinci Mâdde: Meclis-i Umûmî Merkez-i Umûmî’nin raporuyla bilançosunu ba‘de’t-tedkîk tecdîdi îcâb eden a‘zâsını intihâb ve komisyonları teşkîl ve tahsîsât-ı seneviyesini ta‘yîn ve Merkez-i Umûmî’nin raporunda gösterilecek lüzûm üzerine nizâmnâme-i esâsî ve dâhilî ahkâmı ta‘dîlâtını, velhâsıl cem‘iyyetin bilcümle umûr ve husûsâtını tedkîk ve müzâkere etmek salâhiyetini hâizdir. Merkez-i Umûmî raporu hâricinde olarak cem‘iyyetin nizâmnâme-i esâsîsi ve dâhiliyesi ahkâmınca ta‘dîlât icrâsına ma‘tûf teklîfâtın ve rûznâme-i müzâkerâta idhâl edilebilmesi Meclis-i Umûmî a‘zâsının bir rub‘u tarafından imzâ tahtında dermeyân [64] edilmesine ve husûsât-ı sâirenin idhâli dahi on imzâ ile takrîr verilmesine vâbestedir. Meclis-i Umûmî’nin mukarrerâtı matbû‘ât ile i‘lân olunur.

FASL-I RÂBİ‘ Merkez-i Umûmî Yirmi Altıncı Mâdde: Merkez-i Umûmî Hey’eti Dersaâdet’de Meclis-i Umûmî’nin a‘zâ-yı müessise ve âmilesi meyânından re’y-i hafî ile intihâb edeceği otuz a‘zâdan mürekkebdir. Umûr-ı cem‘iyyetin idâresi ve vazîfe-i asliyesini teşkîl eden mu‘âvenetin suver-i icrâiyesinin tanzîmi ve vech-i tatbîki işbu Merkez-i Umûmî Hey’eti’ne âiddir. Yirmi Yedinci Mâdde: Merkez-i Umûmû Hey’eti’nden her sene beş a‘zâ kur‘a keşîdesiyle çıkarılarak yerlerine Meclis-i Umûmî tarafından re’y-i hafî ile di-

35 0

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

ğer beşi intihâb olunur. İsimlerine kur‘a isâbet eden a‘zânın ibkâen intihâbı câizdir. Yirmi Sekizinci Mâdde: Merkez-i Umûmû a‘zâsından birinin irtihâli veyâhûd bilâ-ma‘zeret-i meşrû‘a mütevâliyen üç ictimâ‘da bulunmaması yâhûd isti‘fâ etmesi hâlinde yerine Merkez-i Umûmî Hey’eti cem‘iyyetin a‘zâ-yı müessise ve âmilesinden birini intihâb ederek Meclis-i Umûmî’nin ilk ictimâ‘ında tasdîkine arz eder. Yirmi Dokuzuncu Mâdde: Merkez-i Umûmî Hey’eti her sene tecdîd edilmek ve bir reîs ve iki reîs-i sânî ve bir müfettiş ve bir muhâsebeci ve bir veznedâr ve bir veznedâr mu‘âvini ve bir başkâtib ve lüzûmu kadar kâtibden mürekkeb olmak üzere [65] kendi a‘zâsı meyânından bir hey’et-i idâre intihâb ve teşkîl eder ve hey’et-i idâre reîsi Merkez-i Umûmî Hey’eti’ne de riyâset eyler. Otuzuncu Mâdde: Merkez-i Umûmî Hey’eti tanzîm olunacak ta‘lîmâtnâme ve cem‘iyyetler kānûnu ahkâmına tevfîkan erbâb-ı hamiyete mürâca‘at ederek i‘ânât ve teberru‘ât toplayacağı gibi vazî[f]e-i asliyesi olan mu‘âvenetin suver-i icrâiyesini tanzîm ve tarz-ı cereyânına nezâret eyler. Bu husûsda îcâb eden mebâliğin sarfına karâr ve me’zûniyet verir. Umûr-ı mâliye ile buna müte‘allik kâffe-i husûsâta kesb-i ıttılâ‘ ve muhâsebe evrâkını tedkîk ve cem‘iyyete âid bilcümle mesâil hakkında mukarrerât ittihâz eyler. Vilâyâtdaki vezne ve şu‘beleri teftîş eder. Hükûmet-i mahalliye ve inde’l-îcâb Salîb-i Ahmer cem‘iyyetleriyle münâsebât ve muhâberâtda bulunur. Velhâsıl, Merkez-i Umûmî cem‘iyyetin idâresi husûsunda salâhiyet-i vâsi‘a ve tâmmeyi hâizdir. Otuz Birinci Mâdde: Merkez-i Umûmî Hey’eti vakt-i hazarda her ayın ilk Cum‘a günü ve harb veya mesâib zamânında haftada bir def ‘a ve lede’l-îcâb her gün in‘ikâd eder. İşbu ictimâ‘larda a‘zâ-yı hey’etin lâ-ekal nısfından bir ziyâdesinin bulunması lâzımdır. Ahvâl-i fevkalâdede sülüs a‘zâ ile de ictimâ‘ caizdir. Otuz İkinci Mâdde: Meclis-i Umûmî a‘zâsının me’mûriyetleri fahrîdir. Yalnız hâricden muvazzaf bir kâtib istihdâm edilir. Evrâk-ı muhâbereyi reîs ve gaybûbetinde vekâlet eden reîs-i sânî imzâ eder. Mübâya‘ât ve sarfiyâtın icrâsı otuzuncu mâdde mûcebince Merkez-i Umûmî Hey’eti’nin karârına ve reîsin tahrîren emrine mütevakkıftır. Mes’ûl eşhâs veya şu‘beler hakkında mehâkimde ta‘kîbât-ı adliye icrâsına reîs salâhiyetdârdır.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

351

Otuz Üçüncü Mâdde: Merkez-i Umûmî sene nihâyetinde bir senelik icrâât [66] raporunu ve bilançosunu Meclis-i Umûmî’ye arz ve ba‘de’t-tasdîk neşreyler. Otuz Dördüncü Mâdde: Merkez-i Umûmî cem‘iyyete hidmet-i fevkalâdesi sebk eden Osmanlı ve ecnebî zevâta fahrî a‘zâlık ve fahrî reîslik unvânları tevcîh ve iftiharnâme (diplôme d’honneur) i‘tâ eyler. Bu gibi mukarrerât sülüsân-ı ekseriyetle ittihâz olunur.

FASL-I HÂMİS Vilâyet Meclis-i Umûmîleri ve Merkezleri Otuz Beşinci Mâdde: Vilâyetlerde mahalleri a‘zâ-yı müessise ve âmilesiyle livâ ve kazâ şu’belerinden gelecek birer murahhasdan mürekkeb bir meclis-i umûmî ve bu meclis tarafından müntehab ve on iki a‘zâdan mürekkeb bir hey’et-i merkeziye bulunur. Vilâyet meclis-i umûmîsi her sene evvelce vilâyet hey’et-i merkeziyesince ta‘yîn edilen bir günde Şubat ayında in‘ikâd eder. İşbu meclis-i umûmî hey’et-i merkeziyenin raporuyla hesâbını bi’t-tedkîk tecdîdi îcâb eden a‘zâsını ve Dersaâdet’deki Merkez-i Umûmî’ye gönderilecek murahhasları intihâb eder. Vilâyât hey’et-i merkeziyeleri dahi her sene tecdîd edilmek ve bir reîs ve bir reîs-i sânî ve bir kâtib ve bir veznedâr ve bir veznedâr mu‘âvininden mürekkeb olmak üzere kendi a‘zâsı meyânından beş kişiden mürekkeb bir hey’et-i idâre intihâb eder. Hey’et-i idâre reîsleri hey’et-i merkeziyeye de riyâset [67] eder. Vilâyet meclis-i umûmîleri in‘ikâd etdikde a‘zâ-yı mevcûde meyânından re’y-i hafî ile bir reîs ve iki reîs-i sânî intihâb eder. Otuz Altıncı Mâdde: Vilâyet hey’et-i merkeziyesinden her sene iki a‘zâ kur‘a keşîdesiyle çıkarılarak yerlerine mün‘akid bulunan meclis-i umûmî-i mahallî tarafından re’y-i hafî ile diğer ikisi intihâb edilir. Çıkan a‘zânın ibkâen intihâbı câizdir. Otuz Yedinci Mâdde: Vilâyet merkezi a‘zâsından birinin irtihâli yâhûd bilâ-ma‘zeret-i meşrû‘a mütevâliyen üç ictimâ‘da bulunmaması veyâhûd isti‘fâ etmesi hâlinde yerine merkez hey‘eti cem‘iyyetin a‘zâ-yı müessise veya âmilesinden birini intihâb ederek meclis-i umûmî-i mahallînin ilk ictimâ‘ında tasdîkine arz eder.

352

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Otuz Sekizinci Mâdde: Vilâyet meclis-i umûmîleri mahallî a‘zâ-yı müessise ve âmilenin lâ-ekal nısfının iştirâkiyle in‘ikâd eder. Bu mikdâr a‘zâ hâzır olmadığı takdîrde on gün sonra meclis-i mezkûr bir ikinci ictimâ‘a da‘vet edilir ve bu ictimâ‘da a‘zâ-yı mevcûdenin mikdârı ne olursa olsun meclis in‘ikâd eder. Otuz Dokuzuncu Mâdde: Hey’et-i merkeziyelerin vezâifi vilâyetlerde a‘zâyı cem‘iyyetin teksîrine ve vâridâtın suver-i muhtelife ile tezyîdine gayret ve Merkez-i Umûmî ile bi’l-muhâbere sancak ve kazâlarda şu‘be teşkîline hidmet ve mahallince lüzûm görülecek masârıf-ı mübreme ba‘de’t-tenzîl hâsılâtı her üç ay nihâyetinde Merkez-i Umûmî’den alacağı ta‘lîmâta tevfîkan hareket eylemekdir. Hidemât-ı mezkûre fahriyen îfâ olunacak ve her merkezin kendine mahsûs bir mührü olacakdır.

[68] FASL-I SÂDİS Şubeler Kırkıncı Mâdde: Şu‘beler livâ ve kazâlarda teşekkül eder. Şu‘be hey’eti sekiz a‘zâdan mürekkeb olup riyâset ve kitâbet ve veznedârlık vazîfesini îfâ edecek olan üçü şu‘benin hey’et-i idâresini teşkil eder. Şu‘be hey’etleri a‘zâsı her sene tecdîd olunmak ve a‘zâ-yı müessise ve âmileden olmak üzere vilâyet merkezleri tarafından intihâb olunur. Şu‘be hey’etleri a‘zâsından ikisi her sene kur‘a ile tecdîd olur. Livâ ve kazâ şu‘beleri doğrudan doğruya mensûb oldukları vilâyet merkezlerine tâbidir. Kırk Birinci Mâdde: Şu‘belerin vezâifi a‘zâsının teksîrine, vâridâtının suver-i muhtelife ile tezyîdine gayret etmek ve masârıf-ı mübremeden gayrı hâsılât-ı sâfiyeyi her üç ayda bir merkezlerine göndermek ve merkezlerinden gelen evâmire tevfîk-i hareket eylemekdir. Hidemât-ı mezkûre fahriyen îfâ olunacak ve her şu‘benin kendine mahsûs bir mührü olacakdır. Kırk İkinci Mâdde: Memâlik-i ecnebiyede ikâmet eden Osmanlılar dahi sâkin bulundukları mahallerde şu‘be teşkîl edebilir. Bu şu‘belerin merci‘i Dersaâdet’deki Merkez-i Umûmî’dir.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

353

[69] HİLÂL-İ AHMER CEM‘İYYETİ’NİN İNÂS KISMI Kırk Üçüncü Mâdde: Dersaâdet’le vilâyet ve livâ ve kazâlarda Osmanlı hanımlarından mürekkeb ve mahalleri zükûr merkez şu‘belerine merbût bulunmak ve yalnız i‘ânât cem‘i ve levâzım ihzârı ile meşgûl olmak üzere merkez ve şu‘beler teşkîl olunabilir.

FASL-I SÂBİ‘ Cem‘iyyetin Umûr-ı Mâliyesi Kırk Dördüncü Mâdde: Cem‘iyyetin vâridâtı evvelâ a‘zâsının mukannen te‘diyâtı, sâniyen her nev‘ i‘ânât ve teberru‘ât, sâlisen cem‘iyyetin tertîb eyleyeceği sergi ve müsâmere ve tenezzüh ve konferanslar vesâire hâsılâtıdır. Kırk Beşinci Mâdde: Menkûl ve gayr-ı menkûl bilcümle emvâl ve emlâk Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti nâmına Merkez-i Umûmî tarafından tasarruf ve idâre olunur. Kırk Altıncı Mâdde: Cem‘iyyetin nükûdu Merkez-i Umûmîce tensîb olunan ve devletçe mu‘teber bulunan bir bankaya tevdî‘ ve irbâh ve eşyâsı dahi anbâr-ı mahsûsunda hıfz edilir. Kırk Yedinci Mâdde: Def ‘aten lâ-ekal yirmi lira i‘tâ eden zevât a‘zâ-yı âmile sırasına dâhil olarak muhassesât-ı seneviye i‘tâsından vâreste kalabilir. [70] Kırk Sekizinci Mâdde: İhtiyât akçesi: 1- Her sene hâsılâtından masârıf tenzîl olundukdan sonra mütebâkî kısım 2- Akar vâridâtı 3- Akçe ribhi

4- Mukannen te‘diyâtın gayrı sâir vâridât

5- Âidâtın def ‘aten te’diyesi sûretiyle verilen mebâliğ

35 4

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

FASL-I SÂMİN Cem‘iyyetin Hükûmetle Münâsebâtı Kırk Dokuzuncu Mâdde: Cem‘iyyet hükûmetçe musaddak bir nizâmnâme-i dâhilîye tevfîkan îfâ-yı vazîfe eyler. Ellinci Mâdde: Cem‘iyyetin i‘âne tahsîli hakkındaki mu‘âmelâtı belediyelerin teftîşine tâbi‘ olmayıp işbu teftîşât Merkez-i Umûmî’de taraf-ı hükûmetden ta‘yîn edilecek fahrî bir komiser ve vilâyet ve mülhakâtda rüesâyı me’mûrîn-i mülkiyenin tensîb edeceği fahrî bir me’mûr ma‘rifetiyle icrâ kılınır. Hükûmet Dâhiliye Nezâreti vâsıtasıyla istediği vakit cem‘iyyetin kuyûdât-ı esâsiye ve hesâbiyesini teftîş etdirmeye salâhiyetdârdır. Elli Birinci Mâdde: Harbiye ve Bahriye Nezâretleri cem‘iyyetin debbûylarını nazar-ı mu‘âyeneden geçirmeğe ve ahz-ı ma‘lûmâta ve lüzûmunda vesâyâ icrâsına salâhiyetdârdır. [71] Elli İkinci Mâdde: Cem‘iyyet me’mûrîn ve vesâit-i sıhhiyesi hakkında her altı ayda bir kere Harbiye ve Bahriye Nezâretlerine bir rapor takdîm eyler. Elli Üçüncü Mâdde: Mu‘âvenet hidemâtının bir kâ‘ide-i müfîde ve sâlimede cereyânı için Merkez-i Umûmî cihet-i askeriye ile bi’l-ittihâd hey’et-i askeriyece gösterilecek tarz ve tertîbi nazar-ı dikkate alır. Elli Dördüncü Mâdde: Cem‘iyyetin hükûmet nezdinde ve mehâkimde ve bilcümle mu‘âmelât-ı ictimâ‘iye ve kânûniyesinde murahhas-ı mes’ûlü umûmî reîsidir ve bu gibi husûsât için vilâyât merkez reîslerine Merkez-i Umûmî reîsi lede’l-îcâb i‘tâ-yı vekâlet eder.

FASL-I TÂSİ‘ Alâmet-i Fârika Elli Beşinci Mâdde: Cem‘iyyetin alâmet-i fârikası Cenevre Mukâvelenâme-i mu‘addelinde musarrah olduğu vechile beyâz zemîn üzerine “kırmızı hilâl” işâreti olup umûm devletler tarafından kabûl olunduğu gibi Avrupa devletlerinde aynı cem‘iyyâta mahsûs alâmet-i fârika olan “salîb-i ahmer” işâreti dahi bi’l-mukâbele tanınmışdır. İşbu alâmet-i fârika evvelâ cem‘iyyete âid depo ve

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

355

hastahâne ve kâfile ve arabaların ve nakliye ve hastahâne gemilerinin uzakdan tefrîki için kırmızı hilâl işâretini hâvî gündüz bayrak ve gece fener ve sâniyen zamân-ı harbde [72] Hilâl-i Ahmer’e mensûb bilcümle me’mûrînin sol kollarına rabt olunmağa mahsûs beyâz zemîn üzerine kırmızı hilâl işâretini hâvî bâzûbend ve sâlisen Merkez-i Umûmî ile merkez ve şu‘belerine mahsûs ve hilâl işâretini hâvî mühürdür. Elli Altıncı Mâdde: Cem‘iyyete mahsûs olmak üzere umûmen kabûl olunan beyâz zemîn üzerine kırmızı hilâl işâreti hey’ât ve emâkin-i sıhhiyeden gayrı hiçbir yerde kullanılamaz. Elli Yedinci Mâdde: Her muhârib ordu Hilâl-i Ahmer ve Salîb-i Ahmer işâretlerini hâvî hey’ât ve emâkin-i sıhhiyenin Cenevre Mukâvelenâmesi ve ta‘dîlâtı ve Lahey’de mün‘akid konferansın muhârebât-ı bahriye hakkındaki 18 Teşrîn-i Evvel sene 1907 tarihli mukarrerâtı mûcebince tecâvüz ve ta‘arruzdan masûniyetini mütekâfil olacakdır.

FASL-I ÂŞİR Mevâdd-ı Umûmiye Elli Sekizinci Mâdde: Cem‘iyyetin mevcûdiyeti zamân ile mukayyed değildir. Elli Dokuzuncu Mâdde: Nizâmnâme-i esâsî ahkâmının ta‘dîl ve veya tebdîli Merkez-i Umûmî sülüsân ekseriyetinin karârıyla verilecek rapor üzerine meclis-i umûmînin sülüsân ekseriyetine iktirân etmek îcâb eder. Nizâmnâme-i esâsînin ta‘dîl veya tebdîli emrinde meclis-i umûmîde lâ-ekal yüz a‘zânın vücûdu şartdır. Altmışıncı Mâdde: Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti umûm memâlik-i Osmaniye için birdir. Aynı nâm ve maksad ile başka bir cem‘iyyet teşekkül edemez. Altmış Birinci Mâdde: Nizâmiye ve ihtiyât ümerâ ve zâbitânı cem‘iyyetin riyâset ve kitâbet ve umûr-ı mâliyeye müte‘allik bir hidmetini deruhde edemez.

35 6

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[73] OSMANLI HİLÂL-İ AHMER MADALYALARI NİZÂMNÂMESİ Birinci Mâdde: Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’ne mâddeten veya ma‘nen hidemât-ı hasenede bulunacaklara i‘tâ olunmak üzere işbu nizâmnâmeye merbût resim ve şekilde altın, gümüş ve tunçdan ma‘mûl ve iki buçuk santimetre kutrunda olarak üç derece Hilâl-i Ahmer Madalyası ihdâs olunmuşdur. İkinci Mâdde: İşbu madalyaların ortası beyâz ve üzerinde kırmızı hilâl işâreti ve altından başlamak üzere madalyanın iki tarafına doğru müteveccih bir zeytin dalı resmedilmiş olduğu gibi üst tarafında dahi altın yazı ile “mu‘âvenet-i insâniyetkârâne” ibâresi muharrerdir. Üçüncü Mâdde: Madalyalar Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’nin menâfi‘-i mâddiye veya ma‘neviyesini müstelzim hidemât-ı meşkûre ibrâz eden Osmanlı ve ecnebî zükûr ve nisvâna verilir. Dördüncü Mâdde: Tunç ve gümüş madalyalar Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’nin hey’et-i idâresinin teklîfine ibtinâen ve Merkez-i Umûmî nizâmnâme-i esâsîsi mûcebince akd-i müzâkereye sâlih olacak mikdâr a‘zânın sülüsân-ı ârâsına müstenid karârıyla reîs tarafından makâm-ı Sadâret-i Uzmâ’ya vukû‘ bulacak arz üzerine şeref-müte‘allik buyurulacak irâde-i seniyye ile i‘tâ buyurulur ve berâtlarında hâmilinin hidmet ve istihkâkı tasrîh olunur. Beşinci Mâdde: Altın madalya Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Merkez-i Umûmîsi a‘zâ-yı mürettebesinin sülüsân-ı ârâsına müstenid karârı üzerine ve zamân-ı mu‘ayyeninde [74] ictimâ‘ edecek olan meclis-i umûmînin ekseriyet-i ârâsı istihsâl olundukdan sonra dördüncü mâddede gösterildiği vechile Merkez-i Umûmî reîsi tarafından arz olunacak istihkâk üzerine şerefmüte‘allik edecek irâde-i seniyye mûcebince i‘tâ kılınır. Altıncı Mâdde: Lede’l-îcâb işbu madalyaların silsile-i merâtibine ri‘âyet edilmeksizin doğrudan doğruya altın madalya i‘tâsı câizdir. Yedinci Mâdde: Tunç madalyasına nâil olan zevât madalyayı istihsâl eylediği târîhden i‘tibâren Hilâl-i Ahmer’e karşı mu‘âvenet ve hidmetinde beş sene devâm etdiği hâlde kendisine beşinci mâdde mûcebince bir gümüş madalya verilir.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

357

Sekizinci Mâdde: Hilâl-i Ahmer madalyalarının üç derecesini birden hâiz olanlar hepsini birden ta‘lîka me’zûndurlar. Dokuzuncu Mâdde: Hilâl-i Ahmer madalyaları sînenin sol tarafına ta‘lîk olunur. Onuncu Mâdde: Hilâl-i Ahmer madalyaları ashâbının vefâtıyla istirdâd olunmayıp hidemât-ı vâkı‘alarının sebeb-i tezekkür ve takdîri olmak üzere bilâ-hakk-ı ta‘lîk âilelerine intikâl eder. İşbu nizâmnâme lâyihasının mevki‘-i mer‘iyyete vaz‘ını nizâmât-ı devlete ilâvesini irâde etdim. 4 Zilka‘de [1]330 ve 2 Teşrîn-i Evvel [1]328

Sadrıa‘zam Gazi Ahmed Muhtar

Mehmed Reşad

[75] Askerî Cezâ Kânûnu’na İlâve Olunan Mâdde-i Kânuniye ile 194. Mâdde Zeyli Hakkında Kânûn-ı Muvakkat* Askerî Cezâ Kânûnu’na İlâve Olunan Mâdde-i Kânûniye Tarafeyn-i muhâribînden ma‘rekede fevt olanların veyâhûd her nerede olursa olsun mecrûhîn ve hastagânın ve esâret devâm etdikçe üserâ-yı harbiyeden birinin eşyâ-yı zâtiye vesâiresini gasb eden veya Hilâl-i Ahmer’e veyâhûd Salîb-i Ahmer’e mensûb ve alâmetlerini hâiz müessesât-ı sıhhiyeyi yağmâ veya tahrîb eden ve bu bâbda teşvîkât ve tahrîkât icrâ veyâhûd emir i‘tâ eden veya nakline me’mûr olduğu yaralıları esnâ-yı râhda darb veya bir gûnâ sebeb ve zarûret olmaksızın terk eden ümerâ ve zâbitândan ise silk-i askeriyeden tard ile berâber bir seneden beş seneye kadar kalebend, efrâd-ı ahâlîden ise kezâ bir seneden beş seneye kadar kalebend ve küçük zâbitân ve neferâtdan ise tecdîd-i kayd ile berâber bir seneden üç seneye kadar prangabend cezâsıyla mücâzât olunur. * Takvîm-i Vekâyi’in 25 Zilka‘de 1330 ve 21 Teşrîn-i Evvel 1328 târîhli nüshasıyla neşrolunmuşdur.

35 8

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Askerî Cezâ Kânûnu’nun 194. Mâddesine Zeyl Edilen Mâdde-i Kânûniye Hilâl-i Ahmer veya Salîb-i Ahmer idâre ve teşkîlâtına bir irtibâtları olmadığı hâlde Hilâl-i Ahmer veya Salîb-i Ahmer alâmet ve unvânını gerek aynen ve gerek taklîden her ne sebeb ve sûretle olursa olsun bilerek isti‘mâl eden veyâhûd [76] isti‘mâlini emreden ve bu alâmetlerden birini kullanmak üzere isti‘mâle hakkı olmayan bir kimseye veren üç aydan bir seneye kadar habsolunur. İşbu mevâdd-ı kânûniyenin Meclis-i Umûmî’nin küşâdında kânûniyeti teklîf olunmak üzere muvakkaten mevki‘-i icrâya vaz‘ını ve kavânîn-i devlete ilâvesini irâde ederim. 18 Zilkade sene 1330 ve 14 Teşrîn-i Evvel sene 1328 Harbiye Nâzır Vekîli Müsteşâr Fuad

Sadrıa‘zam Gazi Ahmed Muhtar Mehmed Reşad

[77] Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Muhâberât ve Mürâselâtının Posta ve Telgraf Ücûrâtından İstisnâsı Hakkında Kânûn-ı Muvakkat* Mâdde-i münferide: Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Merkez-i Umûmîsi ile vilâyâtda bulunan şu‘belerinin aralarında cereyân edecek telgraf muhâberâtı ve cem‘iyyetçe i‘âneten cem‘ olunan eşyâ ve nükûd ile i‘ânât ve sevkiyâtına müte‘allik gönderilecek evrâk-ı matbû‘a ve muharrerât, telgraf ve posta ücretlerinden mu‘âfdır. İşbu mâdde-i muvakkate-i kânûniyenin icrâsına Mâliye ve Posta ve Telgraf ve Telefon Nezâretleri me’mûrdur. Bu mâdde-i muvakkata-i kânûniyenin Meclis-i Meb‘ûsân’ın küşâdında kânûniyeti teklîf olunmak üzere muvakkaten mevki‘-i icrâya vaz‘ını irâde ederim. 26 Zilka‘de sene 1330 ve 24 Teşrîn-i Evvel sene 1328 Sadrıa‘zam Kâmil

Mâliye Nâzırı Abdurrahman

Posta ve Telgraf ve Telefon Nâzırı Musurus Mehmed Reşad

* Takvîm-i Vekâyi’in 1 Zilhicce 1330 ve 29 Teşrîn-i Evvel 1328 târîhli nüshasıyla neşrolunmuşdur.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

35 9

[78] Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Hastahâneleri Me’mûrînine Mahsûs Ta‘lîmât Hilâl-i Ahmer Hastahânelerinin vazîfeten ve fennen hüsn-i cereyânı ancak cem‘iyyetin murahhası yâhûd me’mûrîn-i sıhhiye-i askeriye yâhûd fırka sertabîbleri arasında fikren ittifâk ve ittihâd vücûduna vâbeste olduğundan bu husûsa ri‘âyet ile hastahânelerimiz sertabîbleri vazîfe cihetiyle fırka sertabîbleriyle müzâkerede bulunmaya ve onların re’ylerinden istifâde eylemeye mecbûrdurlar.

Hastahâne Me’mûrîn-i Sıhhiyesinin ve Sertabîbinin Vezâifi Hastahânelerin umûr-ı tıbbiye ve mu‘âmelât-ı idâriyesi sertabîbe âid olup bilcümle muhâberât sertabîb tarafından icrâ kılınır. Hastahâne şu‘abât-ı tıbbiyesinin ahvâl-i idâre ve sıhhiyesini dâimâ teftîş ile berâber etıbbânın yevmiye reçeteleri mûcebince eczâcılar tarafından ihzâr olunup hastagâna tevzî‘ edilmekde bulunan edviyenin usûl-i fenniye dâiresinde tertîb olunup olunmadığını inde’l-îcâb tedkîk eder. Hastagân koğuşlarının tahâret ve nezâfet ve kavâ‘id-i sıhhiye dâiresinde muntazam bulunmasını ve hastagânın elbise ve yatak takımlarını ve hastagâna muktezî bilcümle edevâtın tahâretini dâimâ nazar-ı dikkatden geçirerek nevâkısını derhâl me’mûrîn-i âidesine ihtâr ve îcâbını icrâ etdirir. [79] Mes’ele-i fenniye ve tıbbiyede mürâca‘at edecek şu‘abât-ı muhtelife etıbbâsının ihtilâfâtını müşâvere-i tıbbiye şeklinde hall ü fasla ve idârî ihtilâfâtı da istimâ‘ ederek tesviyeye mecbûrdur. Ale’l-umûm me’mûrînin muntazaman îfâ-yı vazîfe etmelerine nezâret ve dikkat eder. Hastagâna i‘tâ olunan me’kûlât ve meşrûbâtın muzırr-ı sıhhat olmamasına ve usûle ve matlûba muvâfık sûretde tabh ve tevzî‘ine etıbbâ-yı muvazzafa-i sâireden mâ‘adâ sertabîb dahi dikkat ve teftîş ile mükellefdir. Âlât ve edevât-ı tıbbiye ve melbûsât ve sâir levâzımın hüsn-i isti‘mâliyle muhâfazasını te’mîn etdirmek ve tecdîdi îcâb edenleri veya noksân bulunanları vakt ü zamânıyla Merkez-i Umûmî’ye tahrîren bildirmek dahi sertabîbin vezâifindendir. Bilcümle me’mûrîn-i sıhhiye ve idâriyenin vazîfe-i mev‘ûdelerindeki ikdâm ve gayretlerini ve nîk ü bed hâllerini kayda mahsûs bir vukû‘ât cedveli tutacak ve her ay nihâyetinde Merkez-i Umûmî riyâset-i celîlesine bu cedvel mûcebince ale’l-esâmî ma‘lûmât i‘tâ edecekdir.

360

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Sertabîbler, hastahâne hey’et-i idâreleri tarafından verilen musaddak icmâlleri ve mübâya‘ât ve sarfiyâta müte‘allik senedlerle merbût olduğu hulâsa-i hesâbiyeleri ve muhallefât sandığı hakkındaki raporları da bi’t-tedkîk zîrini tasdîk veya mütâla‘âtını ilâve ile Merkez-i Umûmî riyâset-i celîlesine takdîm edecekdir. Hastahânenin intizâm-ı sıhhî ve idarîsi için velev ta‘lîmâtnâme hâricinde olsun sertabîb şu‘abât-ı sıhhiye ve idariye me’mûrlarına emir vermek salâhiyetini hâiz ve onlar da hüsn-i telâkkî ve îfâ ile mükellefdir.

[80] Sertabîb Hastahânede bir maraz-ı sârî ve istîlâî vak‘ası zuhûrunda derhâl hastayı tecrîd ile kumandanlığa, fırka sertabâbetine, Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyet-i Merkeziyesi’ne, belediye tabâbetine ihbâr-ı keyfiyet ile tedâbîr-i lâzıme-i âcile ve tathîrât ve tebhîrât-ı fenniyeye mürâca‘at edecek ve bu bâbda mütâla‘ât-ı fenniyede bulunacakdır. Vekâyi‘in tekerrüründe her gün i‘tâ-yı ma‘lumât eyler. Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’ne karşı hastahânenin idâre-i umûmiyesinden, fennen intizâm-ı cereyân[ın]dan, eşyâ ve edevât ve âlâtdan mes’ûldür. Cem‘iyyetimizi hastahânenin ahvâlinden, vukû‘âtdan ve bu bâbda mütâla‘âtdan haberdâr edecekdir. Tekmîl-i muhâberâtını bir deftere zabt etdirecekdir. İdâreye ve hesâbâta âid evrâkı zâtî ve hastahâne mührü ile tahtîm eyleyecekdir. Her hastahâneye bir kopya makinesi alınacak ve bir mühür kazdırılacakdır. Sabâh ve akşam vizite zamânlarını, edviye ve ağdiye tevzî‘i vakitlerini ta‘yîn edecekdir. Alelâde haftada iki def ‘a şilte ve minderlerin, battaniye velhâsıl yatak takımlarının havâlandırılması ve temizlenmesi için nezâret-i dâime ve tenbîhât-ı lâzımede bulunacakdır. Ma‘iyyetindeki etıbbâ ve hattâ belediye tabîbi de dâhil olmak üzere eyyâm-ı ictimâ‘iyesi vukû‘âta tâbi‘ bir meclis-i sıhhî teşkîl eder. Ma‘iyyetindeki etıbbâya fevkalâde müsta‘cel ahvâlde ancak pek kısa [81] bir zamân için müsâ‘ade edebilir. Hastabakıcılara etıbbânın teklîfi üzerine birkaç sâ‘at ve nihâyet bir gün izin verebilir.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

3 61

Hastahânenin inzibâtından mes’ûldür. Hastahânede kânûn ve nizâma muhâlif bir hâl vukû‘unda kumandana ma‘lûmât verir. Hastahâneye âid âlât ve edevât ve edviyenin ziyâ‘ında derhâl Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’ni haberdâr edecekdir. Hastahâneye âid umûmî istatistiğin tertîb ve tanzîmi sertabîbe âiddir. Hastahânede etıbbâdan gece nevbetçi bulunmasına fevkalâde dikkat edecekdir. Hastahâneden hasbe’l-îcâb ayrıldığında etıbbâdan birini tevkîl eyleyecekdir. Hastahânedeki me’mûrînin kâffesi sertabîbe itâ‘ate mecbûrdur.

Operatör Vezâifi Her gün vakt-i mu‘ayyeninde şu‘be-i cerrâhiyedeki hidmetin icrâsıyla berâber yeni duhûl eden hastagânın teşhîsini vaz‘ ve müdâvât-ı lâzımelerini îfâ edip ameliyâta lüzûm görünenlerine sırasıyla icrâ-yı ameliyât eder ve mu‘âvinine hidemât-ı lâzıme-i fenniyeyi tevdî‘ eyler ve ona hastagânın pansumanları ve tedâvîleri husûsunda îcâb eden tafsîlât-ı fenniye-i cerrâhiyeyi bi’l-i‘tâ mevcûd hastagân [82] meyânında ameliye-i sağîreyi istilzâm eyleyen emrâz hakkında mukteziyât-ı fenniyeyi icrâ etdirir ve her mâh nihâyetinde operatör mu‘âvini ve tabîb-i müdâvî tarafından verilecek hastagân istatistiklerini tedkîk ve mukaddemâ üzerinde ameliyât-ı mühimme-i cerrâhiyeyi icrâ eylemiş olduğu hastagândaki cerîhaların pansumanlarını derece-i ehemmiyetine göre bizzât îfâ eder. Velhâsıl hastahâne dâhilinde ameliyât-ı cerrâhiye icrâsına lüzûm görülen umûm hastagânın teşhîs, müdâvât ve ameliyâtından ve mu‘âvenetinin tatbîkât-ı fenniye husûsunda ikdâm ve gayret ve tekâsülünden operatör mes’ûldür. Şu‘besine mefrûk koğuşların tahâret ve nezâfetinden bi’l-umûm âlât-ı cerrâhiye-i mevcûdenin ve levâzım-ı idâriyenin hüsn-i muhâfazasından ma‘iyyeti ile berâber mes’ûl olup lüzûm-ı tedârükü tahakkuk eden âlât ve edevât ve levâzımât-ı sıhhiye ve idâriye için de vakt ü zamânıyla sertabîbe bâ-rapor beyân-ı keyfiyet etmeğe mecbûrdur. Hastahâne dâhilinde yapmış olduğu ameliyât-ı mütenevvi‘anın her mâh nihâyetinde mu‘âvini tarafından istatistiği ba‘de’t-tanzîm zîrini bi’l-imzâ sertabîbe i‘tâ eder.

362

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Operatör Mu‘âvininin Vazîfesi Her sabâh muvazzaf bulunduğu kısmın vizitesini ba‘de’l-icrâ operatörün irâ’e edeceği vechile derece-i ehemmiyetine göre hastagânın sırasıyla operatörle birlikde pansumanlarını îfâ ve lüzûmu tahakkuk eden ameliye-i sağîre-i cerrâhiyeyi de icrâ edebilir. Ameliyâthânenin tahâret ve intizâmından ve hastahânede mevcûd umûm âlât ve edevât-ı cerrâhiyenin tathîr ve muhâfazasından mes’ûl olup [83] ameliyât-ı cerrâhiye için isti‘mâlden sâkıt olanlar hakkında operatöre i‘tâ-yı ma‘lûmât eder. Ameliyât defterine âid ma‘lûmâtın zabıt ve kaydına operatör mu‘âvini muvazzaf bulunduğu cihetle her mâh nihâyetinde emrâz-ı cerrâhiye musâbînine âid istatistiği bi’t-tertîb sertabîbe verilmek üzere zîrini imzâ ve operatöre i‘tâ eyler.

Emrâz-ı Dâhiliye Tabîbinin Vezâifi Vakt-ı mu‘ayyeninde koğuşuna girerek evvelce teşhîsi mevzû‘ hastagânı tedâvî ve yeni dâhil olanları da vizite zamânından evvel mu‘âvini tarafından mazbût müşâhede varakasına tevfîkan verilecek tafsîlât-ı lâzıme-i fenniye üzerine mu‘âyene ile teşhîs-ı maraz ve tedâvî eder. Koğuşunun bilcümle mu‘âmelât-ı sıhhiye ve idâresiyle tahâret ve nezâfetinden ve levâzım-ı tıbbiye ve idâriyesinin muhâfazasından mes’ûl bulunup eksikliklerinin ikmâlini sertabîbden bâ-rapor taleb edecek ve mu‘âvininin hüsn-i vazîfe ve ikdâm ve gayret ve tekâsülünden mes’ûl olacakdır. Hastaları meyânında kolara, veba, çiçek, suçiçeği, kızıl, kızamık, yılancık, dizanteri, difteri, hummâ-i tifo’îdi, hummâ-i gaşy, verem, iltihâb-ı sehâyâ-yı dimâğî-i şevkî, kuduz vesâire misillü emrâz-ı sâriyeye mübtelâ olanlar bulunduğunda der‘akab sertabîbe ma‘lûmât verecek ve bu hastaları âhar bir mahalde tecrîd ederek sirâyet ve intişâr-ı ma‘raza mâni‘ olacak bilcümle takyîdât-ı fenniye ve tathîriyeye fevkalâde dikkat ve i‘tinâ gösterecekdir. Hastahânede yapılacak olan bilumum büyük ameliyât-ı cerrâhiyelerde operatörle birlikde bulunacakdır.

[84] Tabîb Mu‘âvininin Vazîfesi Her gün tabîb-i müdâvîden evvel koğuşlara girerek yeni gelen hastagânın müşâhede varakalarını tanzîm ve evvelden mevcûd hastagânın emrâzında tebdîl-i a‘râz edenlerle ihtilâtâtı zuhûr eyleyenleri velhâsıl ale’l-umûm emrâz-ı

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

3 63

dâhiliye musâbîninin uğradığı tağyirât-ı mâziyeyi bi’t-ta‘kîb ma‘lûmât-ı müstahsılesini vizite zamânında tabîbi-i müdâvîye bildirir. Emrâz-ı dâhiliyeye mübtelâ hastagânın defterine âid mu‘âmelâtın zabıt ve kaydına mu‘âvin-i tabîb muvazzaf bulunduğu cihetle her ay nihâyetinde o ay içerisinde tedâvî kılınan hastagânın istatistiğini bi’t-tertîb sertabîbe verilmek üzere imzâ ederek tabîb-i müdâvîye i‘tâ eyler. Koğuşun bilcümle mu‘âmelât-ı sıhhiye ve idâresiyle tahâret ve nezâfetden ve levâzım-ı tıbbiye ve idâriyesinin muhâfazasından tabîb-i müdâvîye karşı mes’ûldür. Hastahânede yapılacak büyük ameliyât-ı cerrâhiyelerde operatörle birlikde bulunmağa mecbûrdur. Alelumum hastahânelerde etıbbâ-yı müdâvîye taraflarından biri kable’z-zevâl sâ‘at dokuzda ve diğeri ba‘de’z-zevâl saat dörtde olmak üzere günde iki def ‘a umûmî vizite icrâ kılacakdır.

Eczâcının Vazîfesi Her sabâh vakt-i mu‘ayyeninde koğuşlara girerek etıbbâ taraflarından hastagânın tablalarına yazılan tertîbât-ı devâiye ve ta‘yînât derecesini zabt-ı defter etdikden [85] sonra zîrini etıbbâya imzâ etdirir. İşbu deftere göre ta‘yînât-ı müteferrika pusulasını bilhâssa umûmî tabla doldurulmak üzere kâtibe i‘tâ eder. Defteri mûcebince mu‘âlecâtı istihzâr edip havancı ile birlikde koğuşlara girerek defteriyle tatbîk etmek şartıyla hastagâna bizzât tevzî‘ eder. Edviyenin sûret-i isti‘mâllerini, yanlışlığa sebebiyet vermemek için anlayacakları bir sûretde hastabakıcılarına anlatır. İşbu mu‘âmelâtın hitâmında yevmiye isti‘mâl etdiği mu‘âlecâtı günü gününe defterine sarf gösterir. Her ay nihâyetinde sarfiyât ile mevcûd eczâyı bildirir bir cedvel tanzîm ederek zîrini ba‘de’l-imzâ sertabîbe i‘tâ eder. Eczâcı eczâhânenin idârî ve fennî kâffe-i umûr ve husûsâtından ve edviyenin hüsn-i muhâfazasıyla telef ve ziyâ‘ından ve eczâhanenin tahâret ve nezâfetinden mes’ûldür. Hitâm bulmak üzere olan veya etıbbâ tarafından taleb edilen edviyenin defterini tanzîm ve tahtîm ederek sertabîbe verir. Eczâcı etıbbânın reçetesi olmaksızın hiçbir kimseye eczâ vermeğe salâhiyetdâr değildir. Eczâhanedeki edevât ve eşyâdan, edviyeden mes’ûldür. Edviyenin kâffesi, tımara müte‘allik eşyâ bir dolabda kapalı olacak ve tabîbin müsâ‘adesi ve reçetesi olmadıkdan sonra hiç kimseye verilmeyecekdir. Edviye ve edevât-ı tımariyeden bâkî kalanların mikdâr ve adedinden dâimâ sertabîbi haberdâr edecekdir.

364

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Her hatânın önü alınmak üzere edviye sıra ile tanzîm olunacakdır. Yaftalar üzerine tevzî‘ edilen edviyenin sûret-i isti‘mâli okunaklı bir sûretde yazılacak ve hâricen veyahud dâhilen isti‘mâli iyice ta‘yîn ve irâe olunacakdır. [86] Hastahânede yalnız mu‘ayyen ve mevcûd edviye isti‘mâl olunur. Fevkalâde bir lüzûm ve isti‘câl hâlinde ancak sertabîbin muvâfakatı ile hâricden iştirâ ve tedârük olunur. Sabâh vizitesinde tahrîr olunan edviye me’kûlâtdan evvel tevzî‘ edilecekdir. İlâclar elde defter olduğu hâlde eczâcı tarafından hastabakıcılar bulunduğu hâlde tevzî‘ olunacakdır.

İdâre Me’mûrunun Vezâifi Hastahâne umûr-ı hisâbiyesinin hüsn-i temşiyetinden ve hastahânenin umûmî sûretde tahâret ve nezâfetinden ve kalemin mu‘âmelât-ı tahrîriye ve hisâbiye ve kuyûdiyesinden ve vekîl-i harc ve anbârcının ahz u i‘tâ ve mu‘âmelât-ı umûmiyesinden velhâsıl bilumûm umûr-ı idâreden mes’ûl olup merci‘ ve âmiri sertabîbdir. İdâreye müte‘allik mu‘âmelâtdan lüzûm gördüklerini îfâdan evvel sertabîbi haberdâr ve istihsâl-i müsâ‘ade edip ba‘dehû icrâ eder. Lüzûm görmediklerini kendi mes’ûliyeti tahtında îfâ eder. Her ay nihâyetinde kilâr ve anbâr mu‘âmelâtını tedkîk için sertabîb tarafından teşkîl kılınacak olan komisyona riyâset eder. Bilumûm me’mûrîn ve müstahdemînin ma‘âşât ve ücûrâtını kâtible birlikde i‘tâ eyler. Hastahâneye duhûl eden hastagânın emânet akçeleriyle vefât edenlerin muhallefâtını mübeyyin defterin mu‘âmelât-ı tahrîriye ve hisâbiyesini bizzât îfâ edip hastagânın hîn-i hurûcunda emânât-ı mezkûreyi anbâr me’mûruna verilmek üzere teslîm ve hâne-i mahsûsu imzâ etdirir. Vefât edenlerin muhallefâtının her ay nihâyetinde cinsi ve nev‘iyle defterini bi’t-tanzîm sertabîbe verir. [87] Sertabîbe karşı hastahâne idâre-i âdiyesinden, sarfiyât ve istihlâkâtdan, mevcûd edevât ve eşyâdan mes’ûldür. Me’kûlâtın muntazam ve matlûb ve mu‘ayyen bir sûretde istihzâr ve taksîmine dikkat edecekdir. Çamaşırların, yatakların muhâfazasına ve ta‘mîrine i‘tinâ eyleyecekdir.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

365

Çamaşırlar lâ-ekal haftada bir def ‘a yıkanacakdır. Yünden olan eşyâ usûlü ile tathîr edilecek, battâniye ve yasdık ve şilteler vefât vukû‘unda veya bir hastalık zuhûrunda fennen temizlenecekdir. Hastaların her gün el ve yüzlerinin tahâret ve nezafetine ve herkesin ancak kendi havlusunu kullanmasına dikkat olunacakdır.

Kâtibin Vazîfesi Kâtib umûr-ı hisâbiye ve kuyûdiyeden mes’ûldür. Duhûl eden hastagânın künye defterine kaydını icrâ ve işbu kaydı tablalarına imlâ eyleyerek koğuşun başhastabakıcısına i‘tâ eder. Eczâhanenin yevmiye vizite mûcebince tanzîm etdiği cedvel üzerine istihkâkı bi’l-hisâb yevmiye tablasını tanzîm ve zîrini imzâ ve idâre me’mûrluğunca kontrol ve imzâ edildikden sonra bir sûretini icmâl defterine kaydederek nihâyet sâ‘at on ikide işbu tablayı vekîl-i harca teslîm eder. Vizitelerden sonra eczâcı tarafından gönderilecek hurûc veya vefâtı vukû‘ bulan hastagânın tablaları kaydını yapar. Kilârda mevcûd erzâk ve elbise deposunda mevcûd eşyâ, velhâsıl hastahânede [88] bulunan bilumûm âlât ve edevât-ı muhtelifenin esâs defterini tutar ve her ay nihâyetinde vukû‘ bulan sarfiyâtı dahi deftere kaydeder. Hastahânenin kâffe-i mu‘âmelatı hakkında sertabâbetden yazılacak muhâberâtın müsveddelerini yaparak sertabâbetden “yazıla” işâretini alarak tebyîz ve sertabîbe imzâlatdırdıkdan sonra âid olduğu makâma irsâl eder. Müsveddeleri dosyası derûnunda hıfz eyler. Evrâk-ı vârideyi ve umûm mu‘âmelâta âid olup kalemde hıfzı îcâb eden diğer evrâkı muhâfazaya ve ziyâ‘dan vikâyeye me’mûrdur. Bilumûm me’mûrîn-i sıhhiye ve idâriye ve müstahdemînin i‘âşeleri hastahânelere âid bulunduğu cihetle ta‘yînât-ı yevmiyelerini bi’l-hisâb yevmiye tablasına hâne-i mahsûsunda olarak idhâl eyler.

Vekîl-i Harc ve Anbârcının Vezâifi Hastahânede mevcûd erzâk ve odun ve kömür vesâir levâzımât-ı dâimenin kabz ve sarfıyla muhâfazasından mes’ûldür. Yevmiye ta‘yînâtını eczâhâne ve kalemden bi’t-tanzîm nihâyet sâ‘at on ikide verecekleri tabla mûcebince bi’l-vezn i‘tâ eder. Et, süt, sebze, ekmek gibi yevmiye vürûd edecek bilcümle mevâdd-ı gıdâiyeyi vezn ve ta‘dâd ve îcâb edenleri li-ecli’t-tabh matbaha ve mütebâkîsini hastabakıcılara teslîm eder. Yevmî hâricden para ile vukû‘

366

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

bulan masârıf-ı müteferrikayı icrâ eder. Bâyi‘inden alacağı senedâtı idâre me’mûruna tasdîk etdirerek yekdiğerine rabt ve evrâk-ı müsbite makâmında hıfz ile berâber sûretini müteferrika defterinin yevmiye kısmına kaydetdikden ve bu vechile [89] yevmiye vukû‘ bulan sarfiyâtı ale’l-müfredât bir günlük olarak günü gününe zabt-ı defter ve her gün idâre me’mûruna irâ’e eyledikden ve ay nihâyetinde umûm masârıf-ı müteferrika-i şehriyeyi müş‘ir tanzîm edeceği cedveli ba‘de’t-tahtîm idâre me’mûru ve kâtibe senedât-ı mezkûre ile berâber bi’l-ibrâz kontrol edildikden sonra işbu icmâlin zîri idâre me’mûru ve kâtib tarafından tasdîk edilerek evrâk-ı müsbitesiyle berâber nihâyet ayın ikinci günü merkez-i umûmî riyâsetine gönderilmek üzere sertabîbe i‘tâ eyler. Müteferrik sûretde vukû‘ bulacak mübâya‘ât için hey şeyi mahall-i mahsûsundan alarak ehveniyet ve nefâsetine dikkat ve i‘tinâ etmeğe mecbûrdur. Kilâra duhûl eden erzâkın makbûzât ve sarfiyâtını müş‘ir bir defter tutar. Mevcûdu tükenmeğe başlayan erzâkdan vakt ü zamânıyla idâre me’mûrunu haberdâr eder. Her ay nihâyetinde idâre me’mûru, eczâcı ve kâtibden mürekkeben bir komisyon muvâcehesinde kilârı devir ve vezn edip netîceyi müş‘ir tanzîm edeceği icmâli işbu komisyona tasdîk etdirerek kilâr defteri ile kontrol edildikden sonra mezkûr icmâli kalem odasına teslim eder. Vezinde zuhûr edecek fazla ve noksândan mes’ûldür. Hastahânede mevcûd bilcümle eşyâ ve çamaşır ve edevâtı sebt-i defter ile anbârcıya teslîm eder. Bunlardan mî‘âdı hulûlüyle köhneleşmiş veya isti‘mâlden sâkıt olmuş olanları hakkında tanzîm edeceği cedveli sertabîbe i‘tâ eder. Sertabîb tarafından tasdîk edildiği hâlde kayıdlarını terkîn edebilir. Eczâhâne ve hastabakıcılara ve matbaha teslîm eylediği demirbaş eşyânın bir pusulasını tanzîm ve zîrini tahtîm etdirerek idâre me’mûruyla kâtibe tasdîk etdirdikden sonra nezdinde muhâfaza ve demirbaş eşyâ defterine işâret eder. İşbu eşyânın tebdîlinde tashîh-i kaydı idâre [90] me’mûrunun ma‘lûmâtıyla icrâ edilir. Vürûd eden hastagânın elbise ve çamaşırlarını muhâfaza etmek ve ziyâ‘dan vikâye eylemekle mükellefdir. Hastanın nezdinde parası veya zî-kıymet eşyâsı var ise serhastabakıcılar muvâcehesinde bi’t-ta‘dâd mikdâr ve cinsini hasta tablasıyla kendi defterine kayıd ve nihâyet yirmi dört sâ‘at zarfında idâre me’mûruna teslîm ve her teslîmde yedindeki defterin hâne-i mahsûsuna imzâ etdirir. Hastagânın hurûcunda para ve zîkıymet eşyâsı var ise ber-mûceb-i kayd idâre me’mûrundan bi’l-ahz serhastabakıcılar muvâcehesinde sâhibine elbiseleriyle birlikde teslîm edip ol vechile

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

3 67

defterine işâret etdikden sonra serhastabakıcıya ve hasta yazı bilir ise hastaya defterinin mahall-i mahsûsunu tasdîk ve imzâ etdirir. Vefât vukû‘unda müteveffânın eşyâ-yı mevcûdesini bir torbaya vaz‘ edip protokol numarası ile ismini ve târîh-i vefâtını torbanın üzerine ilsâk edeceği pusulaya tahrîr ederek muhallefât kısmına nakil ve defterine ol vechile işâret eder. Müteveffânın para ve zî-kıymet eşyâsı var ise li-ecli’t-tefrîk idâre me’mûruna ma‘lûmât verir. Çamaşır, elbise, yatak takımları vesâir eşyâ-yı müdevvere-i dâimeyi hastabakıcıları ile teslîm ve tesellüm eder. Çamaşırların temiz yıkanmasına da anbârcı nezâret edecekdir.

Başhastabakıcıların Vezâifi Hastahânede müstahdem bilumûm hastabakıcılar ve meydâncıların âmirleri [91] olup bunların bilcümle vezâifini kontrol etmeye me’mûrlardır. Hastagâna hüsn-i sûretle bakılması için lâzım gelen bilumûm mu‘âmelâtın îfâ etdirilmesinden ve koğuşların dâhilî ve hâricî tathîrât ve intizâmı husûslarından mes’ûl ve cümlesine nezârete mecbûr bulunduklarından başka mu‘ayyenât vechile et‘ime ve müteferrik ağdiyenin tevzî‘ ve teslîmine ve mikdâr ve adedleri i‘tibarıyla etıbbâ tarafından tablalarda muharrer olduğu vechile hastagâna verdirilmesine mecbûr, velhâsıl hastabakıcıların hidemât-ı umûmiyesine nezâretle mükellefdirler. Yevmiye duhûl eden hastagânın soyulduğu vakitde yanlarında bulunarak elbiselerini ve üzerlerinde zuhûr edecek zî-kıymet eşyâ ve paralarını ta‘dâd ve tasnîf ile tablalarına kayıd ve idâre me’mûruna verilmek üzere anbâr me’mûruna teslîm ederler. Hastagânın hîn-i hurûcunda kezâlik elbiselerini anbâr me’mûrundan ve zî-kıymet eşyâlarıyla paralarını anbâr me’mûru vâsıtasıyla idâre me’mûrundan alarak hastagâna i‘tâ etmeğe me’mûrdurlar.

Hastabakıcıların Vezâifi Koğuşların derûnunu ve hastagânın yataklarını tanzîm ve tathîr ve hastagânın her bir hidmetini îfâ edeceklerdir. Me’mûr oldukları koğuşlarda bulunan eşyâ, âlât ve edevâtın hüsn-i muhâfazasına ve ziyâ‘ ve telefden vikâyesine ve temiz tutulmasına dikkat edecekler ve servislerindeki hastagânın

368

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

istikmâl-i esbâb-ı istirâhatlarına ve etıbbâ tarafından verilen vesâyâ-yı tıbbiyenin tatbîkine ve etıbbânın ta‘rîfi [92] vech üzere edviyelerinin i‘tâsına ve servislerinin nezâfet ve tahâretine fevkalâde dikkat edeceklerdir. Servislerinde bulunan hastagâna son derece rıfk ve mülâyemetle hüsn-i hidmet ve âmirleri olan başhastabakıcılara itâ‘at eylemeğe mecbûrdurlar. Geceleri mu‘ayyen sâ‘atde değişmek üzere hidemât-ı hastagânı îfâ için nevbet bekleyeceklerdir. Ameliyâthâneye me’mûr olan hastabakıcılar ameliyâthâneyi gâyet temiz ve pâk tutacaklar ve esnâ-yı ameliyâtda kesilen gömlekleri vesâir eşyâyı lüzûmuna göre tebdîl edecekler ve âlât ve edevât-ı tıbbiye ve cerrâhiyeyi ta‘rîf olunduğu vech üzere tathîr ile muhâfazalarına ve âlât ve edevâtın gâib olmamasına fevkalâde i‘tinâ göstereceklerdir.

Havâncının Vazîfesi Eczâcının irâ’e edeceği mikdâr vechile sabâhları erkenden matbûhları kaynatmak ve toz hâline ifrâğ olunacak mevâdd-ı uzviye ve kimyeviyeyi sahk etmek eczâhânenin terâzî ve dirhemleriyle matbûh ve menkû‘ kablarını ve havân ve elleri temiz tutmak, velhâsıl eczâhâne derûnunda mevâdd ve eşyânın tahâret ve nezâfetine ihtimâm etmek ve eczâcı tarafından istihzâr olunan edviyeyi koğuşlara götürerek eczâcının muvâcehesinde hastagâna tevzî‘ etmek ve ertesi sabâh boş şişeleri toplayarak derhâl tathîr eylemekle mükellefdir.

Aşçı ve Yamakların Vezâifi Hastagânın et‘ime-i mütenevvi‘asını sûret-i matlûbe ve nefîsede tabh ve tevzi‘e [93] me’mûrdurlar. Et‘imenin keyfiyet-i tabh ve tevzî‘inden aşçı mes’ûl olacak ve et‘ime kable’t-tevzî‘ etibbâ tarafından mu‘âyene olunacakdır. Matbahın her vechile tahâret ve nezâfetinden ve kabların temizliğinden ve ziyâ‘ ve telefinden aşçı mes’ûldür. Ekle gayr-ı sâlih derecede tabh olunmuş ağdiye hastalara verilmeyip etıbbânın hastaların ahvâl-i sıhhiyesine göre tertîb ve istihzâr etdireceği ağdiyeyi vekîl-i harc hâricden tedârük ederek i‘tâ ve tevzî‘ olunacak ve aşçı buna mukâbil mes’ûl olacağı cihetle adem-i tekerrürü tenbîh edilmekle berâber hâric-i tabla vukû‘ bulacak masârıf-ı zâide aşçıya tazmîn etdirilecekdir. Hastahânelerde sabâhları zevâlî sâ‘atle sâ‘at sekizde süt veya çorba, zuhrda öğle ta‘âmı, akşam beşden altıya kadar akşam ta‘âmı verilir.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

369

Meydâncıların Vezâifi Koğuşlara âid hâricî hidemâtın cümlesi bunlar ma‘rifetiyle icrâ edilir. Koğuşların suyunu, et‘imesini, odun ve kömürünü getirmek, süprüntü sandıklarını dökmek ve hastahânenin bâğçesini süpürmek ve buna mümâsil hidemâtı îfâ eylemek vazîfelerinden olduğu gibi odun yarmak ve lüzûmunda cenâze taşımak ve vekîl-i harc ma‘iyyetinde istihdâm olunmak misillü hidemât-ı müteferrikayı da icrâ eyleyeceklerdir.

[94] Hastalar Hilâl-i Ahmer hastahânesinde yatan hastaların kâffesi sertabîb ve etıbbâya karşı itâ‘atda ve hastabakıcılarla sâir me’mûrîne hüsn-i mu‘âmelede bulunacaklardır. Hastabakıcılardan başhastabakıcıya, etıbbâya şikâyet ederler. Hastahânede yatan hastanın yanında silâh bulundurması kat‘iyyen memnû‘dur. Matbaha, eczâhâneye, depoya, emrâz-ı sâriyeye mübtelâ olanlara tahsîs kılınan mahallere girmek, gitmek memnû‘dur. İhtiyârî îkâ‘ olunan hasardan mes’ûldürler. Hastalar ancak haftada iki def ‘a, sertabîbin müsâ‘adesiyle sâir bir zamân ziyâret olunabilirler. Efrâd-ı askeriyeden olmayanlar ancak sertabîbin müsâ‘adesiyle hastahâneye girebilirler. Sertabîbin müsâ‘adesi olmaksızın hiçbir hasta dışarıya çıkamaz. Sertabîbin müs‘âadesi olmaksızın hastahâneye velev me’kûlât ve meşrûbâtdan olsun hiçbir şey getirilemez. Hastahâneden dışarı hiçbir şey çıkamaz.

370

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[95] 4 TRABLUSGARB’DA HİLÂL-İ AHMER Trablusgarb – Hums – Bingazi Hastahâneleri Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti henüz teceddüd ve teessüs eylemiş, birinci senesini ikmâl etmemiş bulunduğu, daha bir anbâr teşkîl etmeğe, levâzım hazırlamağa vakit bulamamış olduğu esnâda idi ki İtalya Trablusgarb’a ta‘arruz etdi. Osmanlı-İtalya Muhârebesi hâdis oldu. Hilâl-i Ahmer’in sermâyesi on beş bin lirayı tecâvüz edemiyordu. Levâzım nâmına hiçbir şeyi yokdu. Hâlbuki Trablusgarb’daki Osmanlı hey’et-i sıhhiyesi edviyesini, tımar levâzımını sevâhildeki şehirlerde terk ederek içeri çekilmeğe mecbûr olmuşdu. Bu şehirlerde kalan bazı etıbbâ-yı askeriye İtalyanlara esîr olduğu cihetle içerilerdeki mücâhidîn şiddetle mu’âvenet-i sıhhiyeye muhtâc bulunuyordu. Cem‘iyyet bir tarafdan Trablusgarb’a hey‘ât-ı sıhhiye-i imdâdiye i‘zâmına teşebbüs ve diğer taraftan erbâb-ı hamiyetin fütüvvet-i insâniyetperverîlerine mürâca‘at eyledi. Memâlik-i Osmaniye’den, Mısır’dan, Hindistan’dan, Bosna’dan, Afrika-yı Cenûbî Müslümanlarından semîhâne i‘ânât gelmeye başladı. Trablusgarb’a müte‘addid hastahâne hey’etleri teşkîl ve i‘zâmına [i]mkân hâsıl oldu. Evvelâ Trablusgarb için bir hey’et-i sıhhiye teşkîl ve i‘zâm kılındı. İbrâz eylediği hidemât ve muvaffakiyâta, i‘ânât-ı insâniyetperverînin tevâlî ve tezâyüd [96] eylemekde olmasına binâen Bingazi’ye ikinci bir he’yet-i sıhhiye gönderildiği gibi biraz sonra Hums’a dahi üçüncü bir hey’et-i sıhhiye teşkîl ve i‘zâm ve mükemmel hastahâneler te’sîs edildi.

Trablusgarb’da Hilâl-i Ahmer

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

371

Bu hastahânelerin hidemâtını sertabîblerinin verdikleri raporlardan ayrı ayrı ber-vech-i âtî hulâsa eyliyoruz:

Trablusgarb Hastahânesi 7 Teşrin-i Evvel 1327 târîhinde ictimâ‘ eden merkez-i umûmî Trablusgarb’a altı tabîb, bir muhâsebeci ve on beş hastabakıcıdan mürekkeb bir hey’et-i sıhhiye-i imdâdiye gönderilmesine ve bu uğurda vâki‘ olacak masârıf için beş bin lira tahsîsât i‘tâsına karâr verdi. [97] Bu hey’et-i sıhhiye-i imdâdiye riyâsetine merkez-i umûmî a‘zâsından ve tıp fakültesi mu‘allimlerinden Kerim Sebatî Bey ta‘yîn olundu. Muktezî edviye, âlât-ı cerrâhiye, çadır, teskere, matbah levâzımı, konserve gibi şeylerin Fransa’dan tedârükü için Kerim Sebatî Bey hey’etden birkaç gün evvel Paris’e gitdi. O esnâda Paris’de bulunan Hilâl-i Ahmer Merkez-i Umûmî a‘zâsından Besim Ömer Paşa ile Kasım İzzeddin ve Âkil Muhtar Beylerin mu‘âvenetleriyle Paris’de her türlü levâzım sûret-i mükemmelede ihzâr olundu. Kerim Sebatî Bey oradan Marsilya’ya azîmet etdi. Hey’et de bahren Marsilya’ya gitmişlerdi. Orada reîs ile birleşerek iki yüz kadar koliden mürekkeb eşyâ ile Transatlantic Vapuru’na râkiben Tunus’a azîmet eylediler. Hey’et 2 Teşrîn-i Sânî’de Isfakas’a muvâsalat etdi. Paris’de mübâya‘a edilmiş olan kumaşlarla Isfakas’da sekizer yataklı 13 çadır i‘mâl etdirildi. Bu çadırların tesrî‘-i i‘mâli ve hey’etin arkasından sevki husûsunda Isfakas ahâlî-i hamiyet-mendânından Ramazan ve Tevfik eş-Şerefî Beylerin ve husûsuyla Tunus’da Ali Baş ve Hemba Bey ve rüfekâsının büyük himmetleri meşhûd olmuşdur. Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti hey’et-i sıhhiyesi Aziziye’ye vâsıl olduğu zamân Trablus’da kıta‘ât nezdinde ve mahâll-i sâirede mevcûd etıbbânın cem‘an altı askerî tabîb ile Paris’den gönüllü olarak gitmiş diğer beş tabîbden ibâret* bulunduğunu görmüşlerdir. [98] Kerim Sebatî Bey raporunda o zamân Trablus hey’et-i sıhhiyesinin hâlini şu sûretle tasvîr eyliyor: “Edviye ve husûsuyla mevâdd-ı tımariye hiç kalmamışdı. Ameliyât-ı cerrâhiye icrâsı için âletleri yokdu. Kangren olmuş ayakları kesmek için âdî bir destere bile bulamadıklarını etıbbâ kemâl-i sûzişle anlatıyorlardı…” Filhakîka * Orduda hidemât-ı mebrûre ibrâz eden bu etıbbâdan Yüzbaşı Eşref Efendi altı ay kadar cânsipârâne çalışdıkdan sonra tifodan zümre-i şühedâya iltihâk etmişdir.

37 2

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Trablusgarb’a Hilâl-i Ahmer hey’et-i sıhhiyesinin mükemmel levâzım ile muvâsalatı fevkalâde bir hüsn-i te’sîr husûle getirdi. Fırka kumandanlığının gösterdiği lüzûm üzerine Hilâl-i Ahmer Hastahânesi’nin Aziziye’de te’sîs olunması ve sâha-i harbde dahi îcâb etdikçe ibrâz-ı fa‘âliyet edilmesi karârlaşdırıldı.

Aziziye’de Hilâl-i Ahmer

[99] Aziziye’de yegâne muntazam binâ olan mekteb binâsı mecrûhîne tahsîs ve etrâfında çadırlar rekz olunarak 160 yataklık bir hastahâne te’sîs olundu. İki günde üç yüze karîb mürâca‘at eden mecrûhînin yaraları tımar edildi ve bazılarına ameliyât-ı cerrâhiye yapıldı.

Trablusgarb’da Aziziye’de teskereciler

Mücâhidîn, mecrûhlarını bizzât meydân-ı harbden köylerine taşıyorlardı. Bundan dolayı Hilâl-i Ahmer’e iki vazîfe terettüb etdi. Evvelâ bazılarında tabîb bulunan kazâ merkezlerine edviye ve mevâdd-ı tımariye göndererek mecrûhînin tedâvîsini mehmâ-emken teshîl eylemek, sâniyen meydân-ı harbden yaralıları hastahânelere nakil için urbândan teskereci kolları tertîb etmek.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

37 3

[100] Bu teşkîlâta derhâl tevessül olundu. Tezkereciliğe kâbiliyeti görülen urbândan 96 nefer intihâb ve kayıd ve yevmiyeleri ve erzâkları te’mîn edildi. Kendilerine vazîfelerine dâir tedrîsât-ı ibtidâ‘iye icrâ kılındı. Amelî tatbîkât da gösterildi. Bunlar üç kola taksîm olundular. Beher kol sekiz teskere ile 32 teskereciden terekküb ediyordu. Her kol bir tabîb ile bir hastabakıcının idâresine verildi ki birer ustunç takımları, edevât-ı tımariyeleri, sâir levâzımları mükemmeldi. Bunların gösterdikleri muvaffakiyât üzerine bilâhare dördüncü bir teskereci kolu daha teşkîl edildi. Kış mevsimi gelince ahvâl-i sıhhiye-i umûmiyede bir tebeddül görüldü. Grip hastalığı hüküm-fermâ olmaya başladı ki en ziyâde Türklerle ecnebîlere savlet eyliyordu. Müte‘âkiben zuhûr eden tifo dahi müstevlî bir hâl aldı. Te’sîrâtını en ziyâde Garyan’da gösterdi. Garyan’da Osmanlı, Alman, İngiliz Hilâl ve Salib-i Ahmer hey’etleri bu hastalığa karşı da cânsipârâne bezl-i mesâ‘î etmiş ve vazîfe-i mukaddeseleri uğrunda Alman Salib-i Ahmeri Hey’et-i Sıhhiyesi’nden iki tabîb ile iki Hilâl-i Ahmer hastabakıcısı kurbân olmuşlardır. Bu esnâda görülen müşkilât ve ihtiyâcât-ı fevkalâdeye binâen Kerim Sebatî Bey ikinci bir hey’et-i sıhhiye i‘zâmını taleb eylemiş bulunduğundan Doktor Emin Bey’in taht-ı riyâsetindeki hey’et-i sıhhiye de teşkîl ve i‘zâm kılındı. Biraz sonra Kerim Sebatî Bey İstanbul’a avdet eyledi. Hey’et-i sıhhiye riyâseti Emin Bey’e tevdî‘ kılındı. Kerim Sebatî Bey’in taht-ı riyâsetindeki hey’et-i sıhhiye şu sûretle teşkîl olunmuşdu: [101] Reîs Tabîb-i müdâvî Tabîb-i müdâvî Tabîb-i müdâvî Tabîb-i müdâvî Tabîb-i müdâvî Eczâcı Muhâsebeci

Doktor Kerim Sebatî Bey Doktor Lütfi İsmail Bey Doktor Abdüsselâm Bey Doktor Ziya Bey Doktor Ali Bey Doktor Sâib Bey Doktor Subhi Bey Subhi Bey

Altı hastabakıcı beraberce gitmiş, diğer hastabakıcılar, teskereciler, hademe mahallinde tedârük olunmuşdur.

***

374

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Aziziye’deki hey’et-i sıhhiye ikmâl olunmak ve îcâb eden nikâtda bir-iki şu‘be daha teşkîl edilmek üzere tabîb, hastabakıcı olarak yirmi dokuz kişiden mürekkeb Emin Bey’in taht-ı riyâsetindeki hey’et-i sıhhiye [1]327 senesi Kânûn-ı Evvel’inde yola çıkarıldı. Hey’etin bir kısmı âlât, edevat, levâzımca olan noksânlarını ikmâl etmek üzere Paris’e, diğer bir kısmı bahren doğruca Marsilya’ya gitdi ve her iki kısım Marsilya’da birleşdiler. [1]327 senesi Kânûn-ı Sânîsi’nin dördüncü günü Fransız Tuvaş Kumpanyası’nın Manoba Vapuruyla Tunus’a müteveccihen hareket eylediler. Ertesi gün vapuru İtalyan sefâin-i harbiyesi tevkîf etdi. Hey’etin Hilâl-i Ahmer etıbbâ ve me’mûrîni olmayıp asker zâbitlerden mürekkeb bulunduğu iddi‘â edilerek cümlesi esîr-i harb sıfatıyla Kagliyari şehrine götürüldü. [102] İtalyanların bu hareketi, bâ-husûs bir Fransız vapurunun tevkîf edilmiş bulunması bir mes’ele tevlîd eyledi. Bütün âlem-i medeniyetde gazeteler bu hâdiseden bahseylediler*. Hey’et on gün tevkîf olundukdan sonra bir hey’et-i tıbbiye huzûrunda imtihân edildi. Cümlesinin tabîb, hastabakıcı oldukları mesleklerinde ibrâz eyledikleri iktidâr-ı fi‘lî ile sâbit olduğundan İtalya Hükûmeti kendilerini be-tekrâr Marsilya’ya i‘âdeye mecbûr kaldı. Hey’et Marsilya’dan Tunus’a azîmet eylediler. Tunus Müslümanları hey’eti pek parlak nümâyişlerle istikbâl ve bir yâdigâr olmak üzere etıbbâya altun sâ‘atler, hastabakıcılara tütün tabakaları ihdâ eylediler. Hey’et Isfakas * Bu mes’ele Salîb-i Ahmer Washington Konferansı’nda dahi nazar-ı dikkate alınmışdır. Mezkûr konferansda bulunan Osmanlı Murahhası Doktor Besim Ömer Paşa neşreylediği raporda mes’eleyi şu sûretle tasvîr eyliyor: “Cem‘iyyetimiz tarafından Doktor Emin Bey’in riyâseti tahtında Hums’a gönderilen hey’etin ahvâl-i ma‘lûme dâhilinde mu‘âhedât-ı düveliye ve kavânîn-i medeniye hilâfında tevkîf edilerek Kagliyari’de bir-iki gün alıkonulması hâdise-i siyâsiye-i müessifesiyle alâkadâr olduğu anlaşılan âtîdeki teklîf Cenevre Beynelmilel Komitesi nâmına mezkûr komite murahhası ve konferans reîsi Mösyö Edward tarafından vukû‘ bulmuşdur: ‘Sıhhiye-i harbiye gerek hey’et-i sıhhiye-i resmiye ve gerek Salîb-i Ahmer gönüllü hey’etleri i‘zâmı arzu edildiği takdîrde muhâsımînin yekdiğeri ne sûretle haberdâr etmeleri lâzım geleceğini bir kâ‘ide-i sâlimeye rabt etmek üzere Cenevre Mukâvelenâmesi’ne vaz‘-ı imzâ eden hükûmâtın itilâf eylemeleri şâyân-ı temennîdir’. Bu teklîf lâyık olduğu ehemmiyetle takdîr edildi. Gerek İtalyan murahhasları tarafından ve gerek tarafımızdan hâdiseye dâir hiçbir îmâda bulunulmaksızın muhâsımînin yekdiğerini dost bir hükûmet ve şâyed bu kâbil değilse üçüncü bir hükûmet vâsıtasıyla haberdâr eylemeleri karârlaştırıldı”.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

375

tarîkıyla [103] Trablus’a geçdi, Aziziye’ye vâsıl oldu. Garyan’daki hastahâne tevsî‘ ve tanzîm olundu. Cem‘iyyetçe bin liraya İngiltere’den mübâya‘a edilmiş olan çadırları ve her türlü levâzımı mükemmel elli yataklık bir hastahâne takımı da Trablusgarb’a gönderilmiş bulunduğundan bunlar Garyan’dan Hums’a sevk edildi. Orada bir [104] şu‘be te’sîs olundu. Doktor Rasim Ferid Bey’in taht-ı riyâsetinde bir hey’et-ı sıhhiye gönderildi. Gerek Garyan gerek Hums hastahâneleri harbin nihâyetine kadar kemâl-i fa‘âliyetle îfâ-yı hidmet eylemişlerdir. [1]328 senesi Martı ibtidâsından Eylülü gâyesine kadar yedi ay zarfında Garyan Hastahânesi’ne cem‘an 503 mecrûh ve hasta kabûl olunmuşdur. Bunlardan 474 şifâyâb olarak çıkmış, 29’u vefât etmişdir.

Garyan Hilâl-i Ahmer Hastahânesi

[105] Bu hastahâneye merbût olarak bir de “poliklinik” mahalli te’sîs edilip mürâca‘at eden birçok marzânın mu‘âyeneleri icrâ ve edviyeleri i‘tâ kılınmış olduğu gibi dört yüz kadar etfâlin hıtânları da icrâ olunmuş ve cümlesine birer hediye verilip mücâhidînin ve ahâlînin fevkalâde memnûniyet ve hoşnûdîleri celb edilmişdir.

376

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Garyan’da hastahâne çadırı

Hastahâne Kadrosu Sertabîb Doktor Emin Bey Tabîb Doktor Lütfullah Bey Tabîb Doktor Aziz Bey Tabîb Doktor Sadeddin Bey Tabîb Doktor Abdüsselâm Efendi Tabîb Doktor Ertuğrul Bey Tabîb Doktor Beşir Fuad Bey Eczâcı Nazif Bey Eczâcı Solon Bey Eczâcı Subhi Bey Muhâsebeci Subhi Bey

Harb hitâmına kadar kalmışdır. Aziziye, Pikrin, Misrata’da hidmet etdi. Garyan’da dört ay hidmet etdi. Harbin nihâyetine kadar hidmet etdi. Harbin nihâyetine kadar hidmet etdi.

Hastalanmasına mebnî Mart’da avdet etdi.

İşbu etibbâ ve me’mûrînden mâ‘adâ zamânına göre lüzûmu kadar hastabakıcı, hademe, teskereci de istihdâm olundu.

*** Hums Hastahânesi Trablusgarb’da Hums Kazâsı merkezinde dahi bir Hilâl-i Ahmer Hastahânesi te’sîsine lüzûm gösterilmiş olduğundan Aziziye’den Doktor Emin Bey’in [107] taht-ı riyâsetinde iki doktor ve beş hastabakıcı tefrîk olunarak 12 Kânûn-ı Sânî [1]327 târîhinde Hums Kazâsı’nda Rüşdiye Mektebi binâsı hastahâne hâline ifrâğ olundu. Fakat müte‘âkiben Kerim Sebatî Bey’in

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

377

Dersa‘âdet’e avdeti üzerine Aziziye Hey’et-i Sıhhiyesi Riyâseti’ne Emin Bey ta‘yîn olunduğundan Hums Hastahânesi Sertabâbeti’ne Rasim Ferid Bey nasb edildi.

[106] Trablusgarb’da Hums Seyyâr Hastahânesi

Doktor Rasim Ferid Bey’in riyâseti altında idâre edilmekde iken 31 Mayıs [1]328 târîhinde vukû‘ bulan şiddetli bir muhârebede birden dört yüze karîb mecrûh gelmesi hasebiyle hastahâneye mülhak olmak üzere cesîm bir ev ile iki büyük kahvehâne istîcâr ve alâ kadri’l-imkân istihzâr olunarak hastahâne tevsî‘ olunmuş, mecrûhîn yerleşdirilmiş ve tedâvî edilmişdir. Bu hâl hastahânenin tevsî‘ edilmesine lüzûm-ı âcil gösterildiğinden İngiltere’ye sipâriş edilmiş bulunan çadırları ve her türlü levâzımı gâyet mükemmel elli yataklık bir hastahâne takımı da Hums’a sevk edildi. Bunlar da kurulup 10 Temmuz îd-i millî gününde resm-i küşâdı icrâ olundu. Bu hastahâne muhârebenin hitâmına kadar kemâl-i muvaffakiyetle îfâ-yı vazîfe etmiş ve 575 mecrûh ve 212 hasta kabûl ve tedâvî edilmişdir. Mecrûhînde vefeyât yüzde dört nisbetindedir. Bundan başka hastahâneye hâricden mürâca‘at edenlerden bin kadar ahâlî de mu‘âyene edilerek müdâvâtına himmet olundu.

Hastahâne Kadrosu Reîs ve Operatör Doktor

Rasim Ferid Bey Beşir Fuad Bey

378

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Eczâcı Beş hastabakıcı

Yunus Efendi

***

[108] Bingazi’de Hilâl-i Ahmer

Bingazi Hastahânesi Trablusgarb cihetine iki büyük hey’et-i sıhhiye gönderilmiş bulunduğu gibi Bingazi tarafına dahi bir Hilâl-i Ahmer Hey’et-i Sıhhiyesi i‘zâmı merkez-i umûmîce taht-ı karâra alınmış, Doktor Arif Bey’in taht-ı riyâsetinde teşkîl olunan hey’et Mısır tarîkıyla Bingazi’ye geçmek üzere 17 Teşrîn-i Sânî [1]328 târîhinde İskenderiye’ye müteveccihen Dersaâdet’den müfârakat eylemişdi. Hey’et İskenderiye’de Mısır Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyet-i muhteremesi tarafından istikbâl ve i‘zâz olunarak Kahire’ye îsâl edildi. O esnâda Kahire’de bulunmakda olan Osmanlı Hilâl-i Ahmer merkez-i umûmîsi a‘zâsından Esad Paşa’nın himmet ve mu‘âvenetiyle [109] ve üç bin lira sarf olunarak bütün levâzımı ikmâl, îcâb eden hayvânları ve develeri tedârük, hastabakıcıları ta‘yîn edildi. Bingazi’ye müteveccihen 312 deve ve 4 bârgîrden mürekkeb büyük bir kâfile ile hareket eden hey’et-i sıhhiye 9 Kânûn-ı Sânî [1]327 târîhinde Bingazi mıntıkası dâhilinde Derne’ye muvâsalat eyledi.

Bingazi’de Hilâl-i Ahmer Hastahânesi’nin resm-i küşâdı

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

379

Umûm Bingazi Kumandânlığı’nın emriyle Derne’de on yataklık bir şu‘be te’sîs edilerek Doktor İhsan Bey orada bırakıldı. Hey’etin bakıyyesi Tobruk’a azîmetle hastahâneyi orada el-Hudura mevki‘inde te’sîs eyledi. [110] 15 Mart [1]328 târîhine kadar hey’et Tobruk’da mücâhidînden 85 mecrûh ve 200’ü mütecâviz hasta tedâvî ve Mevlid-i Nebevî hürmetine 250 kadar evlâd-ı urbânın hıtânlarını icrâ ederek o havâlîde fevkalâde bir hürmet ve muhabbet kazandı ve te’sîrât-ı hasene icrâ eyledi. Bu hey’et-i sıhhiye dört aylık tahsîsât ile i‘zâm kılınmış olup hitâm-ı müddetde mahallî kumandanlığınca temdîd-i müddete lüzûm gösterilmemiş olduğundan hastahâne ve eşyâsı orduya devir ve teslîm edilmiş, hey’et avdet etmişdir. Yalnız Doktor Fikret Tahir Bey henüz muhârebenin hitâm bulmadığını, orada tabîbe ihtiyâc olacağını mülâhaza ile hamiyyeten orada kalmağı tercîh eylemiş ve 23 Haziran [1]328 târîhinde Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’nin Bingazi ciheti murahhaslığına ta‘yîn olunarak harbin nihâyetine kadar Topruk Hastahânesi’nin idâresiyle meşgûl olmuşdur. Mûmâileyh tarafından tanzîm olunan istatistik cedvelleri müfâdına nazaran hastahânede cem‘an 1.718 kişi tedâvî olunmuşdur. Bunlardan 33’ü zâbitândan, 53’ü efrâd-ı askeriyeden, 167’si gönüllü mücâhidlerden, mütebâkîsi efrâd-ı kabâildendir. Yalnız 171’i hastahâneye yatırılarak tedâvî olmuş, bakıyyesinin hastahânece ayakda müdâvâtları icrâ kılınmışdır. Hastahânede vukû‘ bulan vefeyât mecmû‘u altıdan ibâretdir.

[111] Hastahâne Kadrosu Hey’et-i Sıhhiye Reîsi Operatör Tabîb-i Müdâvî Tabîb-i Müdâvî Tabîb-i Müdâvî Eczâcı

Başkaca on iki hastabakıcı

Doktor Arif Bey Doktor Aziz Bey Doktor İhsan Bey Doktor Fikret Tahir Bey Doktor Nihad Sezai Bey Nasib Efendi

380

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[112] 5 HARB-İ AHÎRDE HİLÂL-İ AHMER Birinci Mukarrerât – Hastahâneler Programı – Levâzımı – Aş Mevki‘leri – Kadırga – Dârülfünûn – Vefa – Demirkapı – Ayastefanos – Hadımköy – Ömerli – Selanik – Edirne – Üsküb – Çanakkale – Gelibolu – Muhâcirîn – Cambridge Hasta Nakliye Vapuru – Seyyâr Hastahâneleri Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti kendisinden ümîd ve intizâr olunan hidmeti ancak Balkan muhârebât-ı ahîresi esnâsında hakkıyla ibrâza çalışmışdır. Âfâk-ı siyâsiyede muhârebe ihtimâlâtı kesb-i kuvvet eder etmez cem‘iyyet reîs-i evveli Hüseyin Hilmi Paşa hazretlerinin da‘veti üzerine hey’et-i idâre her gün ictimâ‘a başladı. Cem‘iyyetin Osmanlı Bankası’na mevdû‘ sermâyesi yetmiş bin Osmanlı lirası derecesinde idi. Bu sermâyeden inde’l-hâce otuz bin lirasını sarf edebilmek için kongre merkez-i umûmîye salâhiyet bahş eylemişdi. 27 Eylül 1328 târîhinde in‘ikâd eden merkez-i umûmî hey’eti hemen hastahâneler te’sîs ve ihzârı için teşebbüsât ittihâzına karâr verdi. Henüz bir sene evvel teşekkül etmiş olan Hilâl-i Ahmer hiçbir hâzırlığı, anbârında bir tek yatağı, bir teskeresi, hattâ anbârı bile yokdu. Vâki‘ olan mürâca‘at üzerine Soğukçeşme’de Hazîne-i Hâssa-i Şâhâne’ye âid Alayköşkü binâsının muvakkaten Hilâl-i Ahmer Anbârı ittihâz olunmasına müsâ‘ade [113] istihsâl kılındı ve bir tarafdan kemâl-i fa‘âliyetle eşyâ ve levâzım tedârük ve iddihârına tevessül olundu. Merkez-i umûmî hey’eti teşebbüsâtı için iktidâr-ı mâlîsinin hâl-i hâzırına göre bir program tertîb eyledi. Beher yüz yataklık bir hastahâne için istihdâm olunacak etıbbâ ve me’mûrîn ve hademe kadrosu ber-vech-i âtî ta‘yîn olundu:

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

3 81

Ma‘âş-ı Şehrî Sertabîb Operatör Tabîb-i Müdâvî 2 Tabîb Mu‘âvini (biner kuruşdan) Eczâcı İdâre Me’mûru Vekîl-i harc ve Anbârcı Kâtib 2 Asistan (beşer yüzden) 11 Hastabakıcı (ikişer yüzden) Bir Havancı Aşçı yamaklarıyla 3 Meydâncı (ikişer yüzden) Çamaşır masârıf-ı şehriyesi

(Kuruş) 2.000 2.000 1.500 2.000 800 1.000 600 400 1.000 2.200 200 500 600 1.000

Beher yüz yataklık hastahânenin me’mûrîn ma‘âşâtı ve levâzım-ı gıdâiyesi ve müteferrikası için cem‘an şehrî iki bin lira masârıf tahmîn ve tahsîs olundu. Bu iki bin lira şehrî masârıf-ı idâre ve dâime olup her hastahânenin vücûda getirilmesi için bir de masârıf-ı te’sîsiyeyi düşünmek lâzımdı. [114] Harbiye Nezâretince lüzûm gösterilecek mahallerde hastahâne te’sîsi için olan askerî hastahânelerine karîb, muvâfık binâlar taharrî ve istîcâr olunması, muvâfık binâ tedârükü mümkün olamadığı takdîrde on beşer yatak istî‘âb edebilecek “döner” usûlünde barakalar inşâ etdirilmesi taht-ı karâra alındı. Beher hastahâne için üç kat çamaşır ve yatak ve cerrâhiye levâzımı verilmek üzere hastahânelere muktezî eşyâ ve levâzım-ı esâsiyenin ve âlât ve eczâ-yı tıbbiyenin ihzârı için dahi hey’et-i fenniyece memleketin i‘tiyâdât ve ihtiyâcâtı nazar-ı dikkate alınarak bir defter tanzîm olundu. Yüz yataklık bir hastahâne için ihzârı taht-ı karâra alınan eşyâ ve edevât şunlardır:

Yatak Levâzımı Beher hastaya bir aded karyola, şilte, yasdık, yorgan, terlik, tükürük hokkası, üçer aded yasdık yüzü, yatak çarşafı, yorgan çarşafı, el havlusu, iki hasta için bir aded baş ucuna küçük masa, kırk beş aded muhtelif şekilde lâzımlı[k], üç aded delikli lâzımlı[k] sandalyesi, elli aded hastalar ayağını ısıtmağa mahsûs buyot.

382

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Melbûsât Beher hasta için üçer aded gömlek, don, entari, takye, mendil Beher hasta için birer aded yaralı gömleği ve aba Beher hasta için ikişer çift çorap, fanila Beher hasta için birer aded hasta kaputu [115] Etibbâ ve me’mûrîn için üniforma Hademeye iş elbisesi Etıbbâ için beyâz bluz Etıbbâ için önlük Hilâl-i Ahmer pazubendi

21 5 8 16 30

Sofra Levâzımı Beher nefer için birer çorba tabağı, yemek tabağı, maşraba, çatal, kaşık, çay kaşığı Sofra masası ve muşamba örtüleri Büyük yemek tabağı Küçük çatal kaşık, bıçak (me’mûrîn için) Çay ibriği ve şekerlik Çay fincanı Büyük ibrik İkişer leğen, ibrik ve çay semâveri Birer aded kahve dolabı, kahve değirmeni

3 12 54 12 24 6

Matbah Levâzımı İkişer aded primos ocak lambası, ispirto lambası, süzgeç, elek, tuz biber kutusu, kürek, bulaşık fırçası, altışar aded muhtelif cesâmetde kazgân, tencere, sacayak, kefçe, ıskara, maşa birer aded kıyma makinesi, et tahtası, kantar, terazi ma‘a-dirhem, satır, bıçak takımı, çengel, kemik kesmek için destere, ölçek takımı, havan, 12 tahta kaşık, 5 koğa

Kilâr Levâzımı İçi teneke kaplı erzâk sandığı [116] 1 Büyük ekmek bıçağı, iğne iplik kutusu, makas, destere, kıskaç, keser, çekiç, destere, uyguç, burgu, kerpeden, tornavida, bel, metre kurdela, havan, cıva kutusu, iğne iplik kutusu Koğa (keten bezinden) Balta, tirbuşon, esvâb fırçası, kundura fırçası ve boyası

4

15 2

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Düzine sinek kâğıdı Kazma, kürek, huni Torba Muhtelif çamaşır ipi Çamaşır mandalı

2 4 10 6 120

Hamâm Levâzımı Üçer aded kol banyosu, yarım banyo İkişer aded büyük banyo, semâver, su kaynatmak için kazgân Altışar aded hamâm sileceği, peştamal, na‘lîn

Mefrûşât Birer aded eczâ dolabı, dîvâr sâ‘ati İkişer aded masa, hasta sandalyesi, namâz seccâdesi Üçer aded çamaşır dolabı Dörder aded faraş Beşer aded şam‘dân, çînî soba, mangal, maşa, kürek takımı Altışar aded dîvâr termometresi, tahta kanepe Onar aded petrol lambası, fener, süpürge Sandalye (keçeli açılır kapanır) Abdest ibriği

18 25

[117] Müteferrik Eşyâ Birer aded mühür, istampa kutusu, yazı takımı, takrîrlik ve mektûbluk kâğıd, zarf kutusu İkişer aded protokol, duhûl, hurûc, muhâsebe, eczâcı, tabla defterleri Onar aded eşyâ nakli için sepet sandık, küfe, asma kilid Sırlı teneke leğen 24 Teskere 3 Muhtelif beyâz bayrak 6 Sarı bayrak 2

Tımâr Levâzımı Murabba‘ sargı Vücûd sargısı T şeklinde sargı Müselles sargı Faniladan sarılmış sargı, 3 metre tûl 5 santimetre arz Faniladan sargı, 5 metre tûl 3 santimetre arz

25 50 20 20 50 50

383

384

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Tülbend sarılmış sargı, 5 metre tûl 3 santimetre arz Tülbend sarılmış sargı, 5 metre tûl 10 santimetre arz Tülbend sarılmış sargı, 8 metre tûl 15 santimetre arz Tülbend sarılmış sargı, 10 metre tûl 20 santimetre arz Keten sarılmış sargı, 3 metre tûl 5 santimetre arz Keten sarılmış sargı, 3 metre tûl 6 santimetre arz Keten sarılmış sargı, 4,5 metre tûl 8,5 santimetre arz Tımâr tülbendi, salollu onarlık paketlerde Âdî tımâr tülbendi, onarlık Tımâr tülbendi [118] 100 kilo idrofil pamuk, 25 gramlık paketlerde 30 kilo vatka pamuğu Ameliyat çarşafı Ameliyat bacak örtüsü Boyun askısı, müselles Boyun askısı, murabba‘ Südnine iğnesi Yara dikmek için iğne Derece-i harâret kâğıdı Fırça Kontgut, metre ölçüsü Tahte’l-cild şırınga âleti Âtel Koltuk değneği Sağ ve sol kol ve bacak için gotiyer Gotiyer için muhtelif yasdık Muşamma‘ 1,20 arzında Tafta gome

500 500 500 50 100 400 100 100 100 600 20 20 20 40 5.000 300 800 10 1 5 80 40 40 20 500 metre 100 metre

Eczâhâne Levâzımı Muhtelif mantar, etiket, keten ve ipek iplik Hab kutusu İlâc şişesi Süzgeç kâğıdı Karışdırmağa mahsûs çam çubuk, turnusol kâğıdı, isbâh borusu Fehling mi‘yârı İsbâh mi‘yârı Mikyâs-ı ku’ûl Balon, 5 santimetre mik‘ablık

40 400

500 gram 400 gram 1 aded 5

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

[119] Kapsül porselenden İspirto lambası, tahta maşa, kaşe yapmak için âlet Cam huni Dereceli enbûbe, porselen havan Pirinç havan İspatol, bıçak

385

3 1 5 4 1 3

Ve ayrıca mufassal defterde mu‘ayyen eczâ-yı tıbbiye ve serumlar

*** Hastahâneler Merkez-i umûmî hey’etince beher hastahânenin te’sîsi için îcâb eden masârıfdan mâ‘adâ idâresi için de şehrî iki bin lira derecesinde tahsîsâta ihtiyâc bulunduğu ve her hastahânenin altı aylık masârıf-ı dâimesinin te’mîni elzem olduğu nazar-ı dikkate alınarak cem‘iyyetin iktidâr-ı hâzır-ı mâliyesine göre derhâl Dersaâdet’de dört yüz, Lüleburgaz’da 150, Edirne’de 200, Selanik’de 200, Üsküb’de 150, İşkodra’da, Yanya’da, Manastır’da, Alasonya’da yüzer yataklık birer hastahâne te’sîsi taht-ı karâra alındı. Etıbbâsı, me’mûrları, hademesi ta‘yîn ve kadroları tanzîm olundu. Kemâl-i sür‘atle hastahânelerin eşyâsı, edevât ve eczâsı tedârük edildi. Edirne’de 250, Selanik’de 200, Üsküb’de 150 yataklık birer hastahâne te’sîs olundu. Fakat diğer hastahâneler eşyâsıyla me’mûrîni kısmen sevk olunmuş olduğu hâlde yolların kapanması hasebiyle eşyâ vagonlarda, me’mûrîn yollarda kaldı. Hudûd-ı Yunaniye, Yanya, Manastır, İşkodra hastahâneleri eşyâsı ve me’mûrîni Avusturya Lloyd Vapuruyla sevk olunmuşlarsa da gitdikleri iskeleler muvâsalatlarından evvel hasım ordular tarafından işgâl olunmuş [120] bulunduğu için çıkıp hastahânelerini te’sîse muvaffak olamayarak avdete mecbûr kalmışlardır. En şiddetli muhârebât İstanbul civârında vukû‘a gelmiş olmasına mebnî Dersaâdet’de daha birçok hastahânelere ihtiyâc hâsıl oldu. İkişer yüz yataklı iki hastahâne te’sîsi hakkındaki karârın tevsî‘ine lüzûm görüldü. Kadırga’da 230 yataklı, Dârülfünûn’da 600, Vefa İdâdîsi’nde 150 yataklı hastahâneler teşkîl edildiği gibi müte‘âkiben İstanbul’da ve hatt-ı harbde daha yedi hastahâne te’sîs edildi. En muktedir etıbbâdan mürekkeb hey’ât-ı sıhhiyenin eydî-i iktidârlarına tevdî‘ olundu.

386

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

İngiltere’den beheri biner liraya mübâya‘a olunan dört mükemmel seyyâr hastahâneden biri ile Hilâl-i Ahmer hesâbına ta‘yîn edilen iki İngiliz operatör, bir operatör mu‘âvini İşkodra’ya sevk ve idhâl olundu. Yine bu sûretle Hilâl-i Ahmer hesâbına bir Alman Salîb-i Ahmer Hey’et-i Sıhhiyesi’nin Edirne’ye sevk ve idhâl edilmesine teşebbüs olunmuş, birçok fedâkârlıklar ihtiyâr edilmiş ise de hey’et-i sıhhiye Sofya’ya kadar gitdiği hâlde Bulgar Hükûmeti Edirne’ye duhûllerine mümâna‘at etdiğinden orada tevakkufa mecbûr kalmış, Edirne’ye yalnız Mütâreke esnâsında İstanbul’dan bir mikdâr eczâ-yı tıbbiye sevk ve idhâl edilebilmişdir.

*** Aş Mevki‘leri Şimendiferle sevk olunacak mecrûhînin esnâ-yı râhda infâkı ve ve müsta‘cilen müdâvâta ihtiyâc gösterenlerin te’mîn-i istirâhati ve tedâvîsi için Avrupa’da aş mevki‘leri ihdâs olunarak inde’t-tecribe fevkalâde büyük muhassenâtı görülmesine mebnî her tarafda buna pek büyük bir ehemmiyet verilmekde [121] olduğundan Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti dahi bu tarz mu‘âvenetin ehemmiyetini takdîr ve sıhhiye-i askeriye ile müzâkere ederek Çerkezköyü’nde, Çorlu’da, Lüleburgaz’da, Kuleli Bergos’da, Pavli köyünde aş mevki‘leri teşkîline karâr vermişdir. Aş mevki‘lerinde mecrûhîne ekmek, çorba, çay, kahve, yoğurt hattâ îcâbında bisküvi verileceğine binâen her mevki‘ için bir me’mûr, bir aşcı, ihtiyâca göre müte‘addid tevzî‘ hademesi ta‘yîn ve çorba ve çay ihzâr ve tevzî‘i için her türlü âlât ve edevât ve erzâk tedârük ve lüzûmunda isti‘mâl olunmak üzere mevâdd-ı tîmâriye i‘tâ edildi. Bilâhare kolera zuhûru üzerine görülen ihtiyâca binâen her aş mevki‘ine bir de doktor ve ikişer tebhîr me’mûru ta‘yîn olunmuş ve âlât ve eczâ-yı lâzıme verilmişdir. Sirkeci, Lüleburgaz, Pavli köyü aş mevki‘leri te’sîs ve küşâd olunmuş ise de şimendifer hutûtunun kapanması ve Bulgarların tecâvüzü üzerine diğer aş mevki‘lerinin ihdâsına imkân görülememişdir. Müte‘âkiben görülen ihtiyâca binâen bunlardan Lüleburgaz, Pavli köyü aş mevki‘leri Ispartakule’ye ve Ayastefanos’a naklolundular.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

3 87

İşbu aş mevki‘leri bilhâssa Sirkeci’de her gün gelen yüzlerce mecrûhîn, zu‘afâ ve hastagânın ve bir aralık binlerce koleralının emr-i infâkına geceli gündüzlü cânsipârâne çalışmış, bu kabîl müessesâtın mecrûhîn ve marzâ ve zu‘afâ nakliyâtı esnâsında fi’l-hakîka gâyet mü’essir hidemât ve muvaffakiyât ibrâz edildiği sâbit olmuşdur.

*** Kadırga Hastahânesi Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’nin İstanbul’da te’sîs ve küşâd eylediği hasta[123]hânelerin birincisi Kadırga Hastahânesi’dir. Muhârebenin i‘lân edilmesini müte‘âkib reîs-i sânî mu‘allim Doktor Besim Ömer Beyefendi’nin taht-ı idâresinde bulunan Kadırga Vilâdethânesi derhâl yüz yataklık bir hastahâne hâline ifrâğ olundu. Kadrosu teşkîl ve bi’l-cümle levâzımı ikmâl edildi. 10 Teşrîn-i Evvel [1]328 târîhinde küşâd olundu. Müte‘âkiben orada daha yüz otuz yatak te’sîs edilmek üzere 1.130 lira sarfıyla en son şerâit-i fenniyeye muvâfık barakalar inşâ edildi.

[122] Kadırga Hastahânesi

10 Teşrîn-i Evvel [1]328 târîhinden Şubat gâyesine değin Kadırga Hastahânesi’ne 663 mecrûh ve hasta idhâl olundu. Bunların 369’u mecrûh ve 294’ü hastadır.

388

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Mecrûhînden vefât edenler 12 ve hastaların vefeyâtı 8 neferden ibâretdir. 454 nefer şifâyâb olup çıkdı. 187 nefer taht-ı tedâvîde bulunuyordu.

Kadırga Hastahânesi Kadrosu Suhami Bey Papa Efendi Yahob Efendi Kapamacı Efendi Bekir Zâfir Efendi Feyzi Ahmed Efendi Jozef Efendi Cevdet Ahmed Bey Âsım Hamdi Efendi

Sertabîb Operatör (fahrî) Operatör Doktor Doktor, Tıb Fakültesi’nde asistan Doktor, Tıb Fakültesi’nde asistan Tıb Fakültesi talebesinden, asistan Tıb Fakültesi talebesinden, asistan Eczâcı

Hastahânede 16 hastabakıcı ve 8 hademe ve meydâncı müstahdemdir.

[124] Kadırga Hastahânesi Hey’et-i Sıhhiyesi: Ortada Reîs-i Sânî Doktor Besim Ömer Bey, sağında sıra ile Operatör Papa Efendi, Operatör Mu‘ âvini Kokidis Efendi, Vasilaki Efendi, Röntgen Mütehassısı Kilaidis, reîsin sol tarafında sırasıyla Operatör Yahob Efendi, Mu‘ âvini Kapamacıyan Efendi, Sertabîb Suhami Efendi, Doktor Bekir Zâfir Bey, diğerleri eczâcı ve asistanlar ve hastabakıcı hânımlar

[126] Kadırga’da fahriyen îfâ-yı hidmet etmiş olan erbâb-ı hamiyetin esâmisi:

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

389

Doktor Papa Doktor Bosnalı Hamdi Memduh Efendi Doktor Kilaidis Efendi, röntgen mütehassısı Doktor Bekir Zâfir Efendi, Tıb Fakültesi’nde asistan Doktor Sıbgatullah Efendi, Tıb Fakültesi’nde asistan

Hastabakıcı[lar] Madam Herman, Madam Rozen, Prenses Oblonovski, Matmazel Rayaturen, Madam Ruşirden, Madam Elehristodolo, Rusyalı Ümmügülsüm bint-i Muhammed Zakekemlof, Meryem bint-i İsmail Yakubof, Meryem bint-i Rahmetullah Panaşof, Rukiye bint-i Muhammed Zarif Ponof, Zehra Hanım, Rukiye Hanım, Fatma Suzan Hanım, Ayşe Sıdıka Hanım, Hadice Hanım. Kadırga Hastahânesi ve mecrûhîni[ni] ziyâret etmiş bulunan Osmanlı ve ecnebilerden hastahâne defterine ihtisâsâtını kaydeden ba‘zı ma‘rûf sîmâların yazdıkları sözleri de şuraya naklediyoruz: “İntizâm ve idâreye kâbiliyetimiz olmadığını düşünerek me’yûs olurken Kadırga Hastahânesi’ni ziyâretim azîm ve himmet ile bizde de pek büyük şeyler yapılabileceğini isbât etdi. Mütesellî oldum. 25 Teşrîn-i Evvel 1328

Hüseyin Cahid”

[125] Kadırga Hastahânesi’nde Ameliyât Salonu

39 0

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

“Osmanlı Hilâl-i Ahmeri tarafından te’sîs ve idâre edilen bu hastahânede kendilerine ibrâz olunan mu‘âvenet ve teshîlât ve âsâr-ı mihmânnevâzî karşısında Umûm Hindistan Hilâl-i Ahmer Hey’et-i Sıhhiyesi a‘zâsının hisseyledikleri minnetdârlığı tasvîr gayr-ı kâbildir. Reîs, reîs-i sânî, müfettiş-i umûmîden tâ hademeye kadar bütün Osmanlı Hilâl-i Ahmer mensûbîni bize karşı Türklüğe [127] hâs bir mihmânnevâzlık ve iltifât ibrâz eylediler. Hastahâne müdîri her husûsda bize fedâkârâne teshîlât göstererek kalbimizde bir mevki‘-i ihtirâm kazandı. Kendisi ihtimâm ve mürüvvetin bir timsâl-i mücessemidir. Gerek müdîrin gerek diğer me’mûrînin himmetleri sâyesinde Kadırga Hastahânesi üzerimizde kendi özümüzün tevlîd eylediği bir hiss-i muhabbet ve şükrân husûle getirmişdir. Umûm Hindistan Hey’et-i Sıhhiyesi işte bu hissiyât ile Kadırga’yı terk ediyor.

Umûm Hindistan Hey’et-i Sıhhiyesi Müdîri Doktor M. A. Ensârî”

“Rus ve Avrupa gazetelerinde okuyup aldığım ma‘lûmât üzerine Dersaâdet’e gelip de bu hastahâneyi bizzât görünce teessürâtım büsbütün değişdi. Hastahânenin intizâmına me’mûrînin nezâket ve dikkatine hayran kaldım. İslâm kardeşlerimizin böyle dikkat ve himmetleri için fevka’l-had memnûn ve müteşekkir oldum.

Rusya’da Orenburg’da Vakit Gazetesi Muharriri Fatih Kerimof ”

“Kadırga Hastahânesi’ni ziyâretimizde müşâhede eylediğimiz âsâr-ı tekemmül ve hastalara ibzâl edilen ihtimâm ve mu‘âvenet ve şifâsâzı bilhâssa nazar-ı dikkatimizi celb eylediğinden hastahâne hey’et-i sıhhiyesine karşı duyduğumuz hissiyât-ı şükrânı buraya kaydetmekle müftehir oluyoruz. Sahra Sıhhiye Müfettiş-i Umûmisi Ferîk Emin

Müşâviri Tabîb Mirlivâ Wieting

Ma‘iyetine me’mûr Tabîb Yüzbaşı Şükrü Asım

“Hilâl-i Ahmer’in Kadırga Hastahânesi’nde Anadolu kardeşlerimize bir yurd, yaralarını saran ve aynı zamânda onlara şefkat ve hayât veren bir yurd [128] buldum. Memleket çocuklarının hasta ve mecrûh oldukları zamân bu kadar samîmî ve sıcak bir yer bulmalarına pek memnûn oldum. Hilâl-i

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

391

Ahmer’in muvaffakiyetini teşkîl eden bu hastahânenin emsâlini çoğalmış görmek isterdim. 20 Kânûn-ı Evvel [1]328

Halide Edib”

“Osmanlı ve Hind Hilâl-i Ahmerlerinin müşterek sa‘yinin* hâsılasını Kadırga Hastahânesi’nde görmekle fevka’l-had memnûn oldum. Bu kalbî ve ciddî sa‘yin istikbâlde de mâddî ve ma‘nevî yaralarımızı sür‘atle tedâvî edeceğine ümîdvârım. Cenâb-ı Hak her vakit, her husûsda böyle fedâkârâne çalışıldığını görmekle hepimizi sevindirsin. 3 Kânûn-ı Sânî [1]328 Erkân-ı Harbiye Kâimmakâmı Enver” “Kadırga Hastahânesi müdîri ile rüfekâ-yı kirâmının müdâfa‘a-i vatan uğrunda mecrûh düşen kahramân askerlerin tedâvîsi için fevkalâde himmetler bezl eylediklerini gördüğümden takdîrâtımı ta‘rîfden âcizim. Sa‘y ve gayretlerinin mükâfâtını Cenâb-ı Hak’dan başka kimse veremez. 13 Şubat [1]328

Afrika-yı Cenûbî’de Durban Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti a‘zâsından Hüseyin Davud”

[129] “Hastahânede görmüş olduğumuz intizâm-ı fevkalâdeden dolayı bütün hey’et-i kirâma teşekkürâtımızı arz eder ve bu gibi müesseselerin vatanımızda çoğalmasını ez-cân u dil temennî ederim.

Hilâl-i Ahmer Kadınlar Merkezi Veznedâr ve Kâtibesi Nezihe”

* Mücâhid-i muhteremin hastahâneyi ziyâret etdiği esnâda Hindistan’dan gelmiş bulunan Hind Hilâl-i Ahmer Sıhhiye Hey’eti müsâfereten Kadırga Hastahânesi’nde bulunmakda ve hastagânın müdâvâtına ibrâz-ı mu‘âvenet eylemekde idiler. Hind Hey’et-i Sıhhiyesi müte‘âkiben seyyâr çadırlarıyla Ömerli’de hastahâne te’sîs eylemişlerdir.

392

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

“Şimdiye kadar birçok vesîleler olduğu, fırsatlar düşdüğü hâlde, Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyetimize âid Kadırga Hastahânesi’nin intizâm ve hüsn-i hidmeti hakkında şu sahîfelerde bir-iki kelime, birkaç cümle yazamadım: Esâsen Tıb Fakültesi Serîriyât-ı Vilâdiyesi olmak i‘tibârıyla bu müessesenin doğrudan doğruya mu‘allim sıfatıyla idârem tahtında bulunması ve Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti reîs-i sânîsi de olmaklığım bu arzumun icrâsına mâni‘ oluyordu. Çünkü iki sûretle de, velev hakîkat olsun beyânâtda bulunmak muvâfık görünmeyecek idi. Lâkin artık bu zannı bertaraf etmek zamânı geldi. Bidâyet-i harbden beri hâzıkâne, vâkıfâne îfâ-yı vazîfe eden hey’et-i tıbbiyeye ve mecrûhîn ve marzâ-yı askeriyemize fedâkârâne takayyüdâtda bulunan Rusyalı hemşîrelerimize, bütün muhaddarâta beyân-ı takdîrâtdan ve bilhâssa bu müessesenin Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’ne hîn-i tevdî‘inde ikmâl-i nevâkısı ve itmâm-ı techîzâtı için nakden ve çamaşır ve yatak husûsunda tekmîl-i levâzımıyla birlikde yüz takım ihdâ ile aynen de mu‘âvenetde bulunan ve bu kadar teberru‘âta zamîmeten Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti muhaddarât-ı muhtereme kısmı riyâset-i ûlâsını kabûl ile de ayrıca ibzâl-i himmet ve insâniyyet etmekde olan Prenses Nimet Hanımefendi hazretlerine arz-ı teşekkürâtdan kendimi alamadım.

***

Serîriyât-ı Vilâdiye Mu‘allimi ve Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Reîs-i Sânîsi Doktor Besim Ömer”

[130] Dârülfünûn Hastahânesi İstanbul’a külliyetli mecrûhîn gelmeye başlaması üzerine Dârülfünûn-ı Osmanî ta‘tîl edilmiş, binâsı hastahâne teşkîl edilmek üzere Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’ne tevdî‘ kılınmışdı. Cem‘iyyetçe derhâl karyolaları, yatakları, çamaşırları, her türlü levâzımı istihzâr ve etıbbâ ve me’mûrîni ta‘yîn edilerek 18 Teşrîn-i Evvel sene [1]328 târîhinde dört yüz yataklık bir hastahâne küşâd ve mecrûhîn kabûl olundu. Mecrûhîn gelmekde olmasına ve binânın vüs‘atine mebnî müte‘âkiben daha iki yüz yatak ilâve olunarak altı yüz yatağa iblâğ edildi.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

393

Hastane[de] târîh-i küşâdından Şubat gâyesine kadar 2.042 mecrûh ve hasta kabûl ve tedâvî edilmişdir. Bunlardan 877 neferi mecrûhîndir ki 501 neferi i‘âde-i âfiyet eylediklerinden tâbûrlarına sevk edilmiş, 111’i ma‘lûliyetlerine mebnî memleketlerine terhîs olunmuş, beşi diğer hastahânelere gönderilmiş, 11’i vefât etmiş, 249’u taht-ı tedâvîde bulunmuşdu. 1.165 neferi de hasta efrâd-ı askeriye idi. 242’si i‘âde-i âfiyet eylediklerinden tâbûrlarına sevk olundular. 384’ü ma‘lûliyetlerine mebnî memleketlerine, 208’i diğer hastahânelere gönderildiler. 81’i vefât etdi. 250’si hastahânede taht-ı tedâvîde kaldı.

Hastahâne Kadrosu Sertabîb Doktor Ali Derviş Bey Seroperatör Doktor Fikri Paşa (Ahîran infikâk etmişdir.) Operatör Doktor İbrahim Yusuf Bey Operatör Doktor Jak Barbut Bey [131] Operatör Doktor İbrahim Hakkı Bey Tabîb-i Müdâvî Doktor Suad Bey Tabîb-i Müdâvî Doktor Bezzazyan Efendi Tabîb Mu‘âvini Doktor Necmeddin Bey Tabîb Mu‘âvini Doktor Arif Bey Tabîb Mu‘âvini Doktor Ali Bey Tabîb Mu‘âvini Doktor Nesim Şavol Efendi Masaj Mütehassısı Abdullah Yusuf Bey Sereczâcı Kemal Bey Eczâcı Haçik Efendi

Dârülfünûn Hastahânesi’nde fahriyen îfâ-yı hidmet edenler Romanya’da mütemekkin Osmanlılar tarafından teşkîl olunan Hilâl-i Ahmer Hey’eti erkânından Doktor Kimyager Taşko Boçera Efendi, Doktor İbrahim Temo, Kostantin Soflari, Tofapetri, Yanko Mihail, Çaparanaki, Yovanesko Naum Efendilerle Asistan Cevdet, Hacı Ali ve Papa Sotiris Efendiler 26 Teşrîn-i Evvel’den 19 Kânûn-ı Evvel’e kadar îfâ-yı hidmet etdiler. Osmanlı Tıb Fakültesi talebesinden: Sabri, Yakob Samuel, Yasef Selamya, Sıdkı, Ekrem, Hüsameddin, Emin Haydar, Ali Kemal, Emin Refik Efendiler.

39 4

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Memâlik-i Şarkiyye-i İslâmiyye ahâlîsinden: Muhammed Kebir, Muhammed Fatih, Tevfik Nâhid, Muhammed Şerif, Abdüsselâm, Mihriban, Eyumekinas, Muhammed Şerif, Dost Can, Doktor Derviş Bey’in haremi Hanımefendi.

[132] Hilâl-i Ahmer Dârülfünûn Hastahânesi’nde bir koğuş

[133] Hastahâneyi ziyâret edenler tarafından defter-i mahsûsuna kaydolunan mütâla‘âtdan ba‘zıları: “Dârülfünûn Hastahânesi’ndeki mecrûhîni ziyâretimde cümlesini râhat bir hâlde bulduğuma ve mecrûhînin gerek i‘âşe ve gerek tedâvîleri husûsuna me’mûrîn ve etibbâ tarafından i‘tinâ olunduğuna memnûn oldum. 31 Teşrîn-i Evvel sene 1328

Sadrıa‘zam Kâmil”

“Hilâl-i Ahmer Dârülfünûn Hastahânesi’nde gördüğüm intizâmdan ve mecrûhîne karşı gösterilen hüsn-i mu‘âmele ve tedâvîden dolayı hastahâne hey’et-i tıbbiye ve idâresine alenen arz-ı şükrân etmeyi bir vecîbe-i zimmet bildim. Cenâb-ı Hak sa‘y-ı vâki‘i meşkûr etsin. Dârülfünûn Müdîr-i Umûmîsi Sami”

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

39 5

“Hastahânenin hidemât-ı dâhiliyesi ve ahvâl-i sâiresi hakkında vâki‘ olan müşâhedât ve edindiğimiz ma‘lûmât mûcib-i memnûniyet olduğundan sûret-i mahsûsada beyân-ı teşekkür olunur. 11 Kânûn-ı Evvel [1]328 Sıhhiye-i Askeriye Reîsi Doktor Mîrlivâ Lambiki”

Mîrlivâ

Doktor Mîralay

Nazif

Abidin

“Hastahânenin hidemât-ı dâhiliyesi ve ahvâl-i sâiresi ile mecrûhîn ve marzânın esbâb-ı istirâhat ve sûret-i tedâvîleri mûcib-i memnûniyet olduğundan sûret-i mahsûsada bi’l-umûm me’mûrîne teşekkürâtımızı takdîm eyleriz. 13 Teşrîn-i Evvel [1]328 Birinci Ordu Sıhhiye Müfettişi Mîrliva İsa Ruhi”

Sıhhiye Üçüncü Şu‘be a‘zâsından Mîrlivâ Fuad

[134] “Böyle ale’l-acele te’sîs edilmiş olan bu hastahânede müdîr ve bütün hey’etin gösterdikleri gayret netîcesi yaralıların tedâvîsinde görülen intizâm ve nezâfet biz askerlere emniyetle düşmâna atılmak için daha büyük bir cür’et veriyor. Binâenaleyh hastahâne hey’eti ve müessisleri her hâlde iftihâr etmelidirler. Çünkü vatana her iki sûretle büyük hidmetler ediyorlar. 3 Kânûn-ı Sânî [1]328 Erkân-ı Harb Kâimmakâmı Enver” “Mecrûh Osmanlılara bilâd-ı İslâmiyenin her tarafından uzatılan dest-i meveddet ve mu‘âvenet sâyesinde kesb-i ihtişâm eden Hilâl-i Ahmer kulûb-ı müslimînin teveccühgâhı, nokta-i ictimâ‘ı olmuşdur. Bu cem‘iyyeti yokdan var eden ve azm-i vatanperverîleriyle bu müessese-i uzmâya vücûd veren erbâb-ı hamiyyet ve Dârülfünûn Hilâl-i Ahmer Hastahânesi’nde görülen intizâmdan dolayı hey’et-i tıbbiye ve idâresi her takdîrin, her sitâyişin fevkindedir. 16 Şubat 1328

Hilâl-i Ahmer Muhaddarât Kısmı Reîsesi Nimetullah Muhtar”

39 6

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Vefa Hastahânesi Vefa Mekteb-i İ‘dâdisi ta‘tîl ve tahliye olunarak yerinde Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti tarafından te’sîsi der‘uhde edilen yüz elli yataklık hastahânenin her türlü levâzımı ikmâl ve me’mûrîn-i sıhhiye ve sâiresi ta‘yîn olunarak 24 Teşrîn-i Evvel sene [1]328 târîhinde küşâdına ve hasta kabûlüne muvaffakiyet görülmüşdür.

[135] Hilâl-i Ahmer Vefa Hastanesi

Târîh-i küşâdından Şubat gâyesine kadar 523 mecrûh ve hasta kabûl olunmuşdur. Bunlardan 246’sı mecrûh ve 377’si marzâdır. 281’i [136] ifâkatyâb olup çıkmış, mecrûhînden 4’ü marzâdan 32 nefer vefât etmiş, 64’ü taht-ı tedâvîde bulunmuşdu. Hastahâneyi birçok zevât ziyâret etmiş, defter-i mahsûsuna takdîrâtı mutazammın mülâhazât yazmışlardır. Vefa Hastahânesi’nde fahrî olarak hidmet eden yalnız Abdülmuttalib Mükedder ki bir müddetler vekîl-i harclık vazîfesini îfâ etmişdir.

Vefa Hastahânesi Kadrosu Sertabîb Reşid Bey Operatör Nureddin Paşa (Ahîran infikâk etmişdir.) Operatör Mehmed Emin Bey Operatör İzzet Fikri Bey

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

397

Tabîb-i Müdâvî Cevdet Bey Tabîb-i Müdâvî Aziz Fikret Bey

Demirkapı Hastahânesi Kolera esnâsında Sıhhiye Nezâreti tarafından Topkapı Sarâyı dâhilinde, Demirkapı civârında barakalar ihdâsıyla te’sîs edilen 110 yataklık hastahânelerde bir müddet koleralı efrâd-ı askeriye tedâvî edilmiş ise de koleranın indifâ‘ı üzerine tathîrât-ı lâzıme bi’l-icrâ mecrûhîn ve marzâ kabûlüne de başlanmışdı. Müte‘âkiben Sıhhiye Nezâreti vazîfesi ve tahsîsâtı hitâm bulduğu için hastahâneyi seddetmek mecbûriyetinde kalınca Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti 1 Şubat [1]328 târîhinde bu hastahâneyi de der‘uhde ederek bir hey’et-i sıhhiye teşkîl eyledi.

*** [138] Muhâcirîn Hastahânesi

[137] Hilâl-i Ahmer Vefa Hastahânesi Hey’et-i Sıhhiyesi

İstanbul’da barakalarda, cevâmi‘-i şerîfede yerleşdirilmiş olan muhâcirîn hastalarından bir kısmının sâkin oldukları mahallerde tedâvîleri mümkün olamadığı görüldüğünden Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti tarafından ta‘yîn edilmiş olan seyyâr etıbbânın vazîfeleri devâm eylemek üzere muhâcirîne mahsûs bir de hastahâne te’sîsi taht-ı karâra alınmış, Parmakkapı’da vâki‘ Erzurum Vâlîsi Reşid Paşa’nın konağı bi’l-istîcâr ve her levâzımı ikmâl olunarak 26 Kânûn-ı Sânî [1]328 târîhinde küşâd edilmişdir. Hastahâne zükûr ve inâsa mahsûs olmak üzere iki kısımda yüz yatağı şâmildir.

39 8

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Şubat gâyesine kadar inâs kısmına 258 hasta alınmış, 201’i şifâyâb olmuş, 16’sı vefât etmişdir. Zükûr kısmına 98 hasta girdi, 76’sı şifâyâb olup çıkdı, dördü vefât etdi.

Hastahâne Kadrosu Sertabîb Doktor İbrahim Bey Tabîb-i Müdâvî Feyzullah Bey Tabîb-i Müdâvî Cemal Bey Eczâcı Mehmed Hâmid Efendi Kâtib Ali Galib Bey

Dört kadın, beş erkek hastabakıcı ve iki kadın, bir erkek olmak üzere üç hademe müstahdemdir. Erbâb-ı hamiyyetden Pakize Hanım fahriyen hastabakıcılık hidmetini der‘uhde ve hüsn-i îfâ eylemişdir.

***

[139] Hilâl-i Ahmer Vefa Hastahânesi’nde bir koğuş

[140] Ispartakule Hastahânesi Bu hastahâne orduda kolera zuhûr etmesi üzerine koleralı mıntıkalara mu‘âvenet için seyyâr kolera hastahânesi sûretinde teşkîl olunmuş, koleranın mündefi‘ olmasını müte‘âkib mecrûh ve hasta kabûl eylemeğe başlamışdır.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

39 9

Hastahânenin hey’et-i mecmû‘ası 27 çadırdan mürekkebdir ki dördü Almanya’dan celb olunmuş, beheri muntazam karyolaları ve masa takımlarıyla berâber on beş hasta ve mevki‘leri ayrılmış iki hastabakıcı istî‘âb edebilecek derecede cesîm, iki katlı, pencereli en son sistem mükemmel çadırlardır. Aynı şekil ve tertîbde, fakat beheri onar hasta istî‘âb eden diğer iki çadırdan biri emrâz-ı sâriyeye tahsîs olunmuş, diğeri erzâk anbârı ittihâz edilmişdir. Bunlardan mâ‘adâ bir eczâhâne çadırı, altı me’mûrîn çadırı, sekiz direkli cesîm yemekhâne çadırı ve aşhâne ittihâz olunan çadır vardır. Ispartakule Hastahânesi 27 Kânûn-ı Evvel’de ihzâr ve küşâd olundu. Şubat gâyesine kadar 237 mecrûh ve hasta kabûl etdi. Bunlardan 22’si mecrûhdur. Mecrûhlardan bir ve hastalardan yedi vefeyât vukû‘ bulup mütebâkîsi iktisâb-ı âfiyet eyledi. Bu hastahâneye merbût bir de aşhâne mevcûddur. Mevâki‘-i muhtelifeden şimendiferle Dersaâdet’e sevk olunmak üzere gelen mecrûhîn ve zu‘afânın esnâ-yı tevakkuflarında mahfûz bir mahalde bulunmaları ve kendilerine çorba ve çay tevzî‘i için te’sîs olunan aşhâne dahi müte‘addid vâsi‘ çadırlardan mürekkebdir.

[141] Hastahâne Hey’et-i Sıhhiyesi Sertabîb Operatör Aziz Bey Tabîb-i Müdâvî Doktor Safvet Bey Tabîb Mu‘âvini Doktor Mehmed Lütfi Bey Tabîb Mu‘âvini Doktor Sırrı Bey Eczâcı Solon Efendi Eczâcı Mu‘âvini Abdülkerim Efendi İdâre Me’mûru İsmail Hakkı Efendi Kâtib Bekir Sami Efendi

*** Hadımköy Hastahânesi Bu hastahâne dahi kolera münâsebetiyle 5 Teşrîn-i Sânî [1]328 târîhinde yüz elli yataklık olarak seyyâr hastahâne çadırlarıyla te’sîs olunmuşdu. Her türlü edevât ve muzâdd-ı ta‘affün edviye ve âlât-ı tebhîriye ve bi’l-kimya tathîrât için edevât-ı mütenevvi‘a, suların ta‘kîmi zımnında müte‘addid semâverler verildi. Tebhîr me’mûrları ta‘yîn edildi. Yalnız koleralılar kabûl

400

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

olundu. Müte‘âkiben barakalar ihdâs edilerek 250 yataklık vâsi‘ bir hastahâne hâline konuldu. Bilâhare koleranın indifâ‘ı ve mevsim-i şitânın şiddetle icrâyı te’sîre başlaması üzerine barakalar ihdâs edilerek mecrûh hasta kabûlüne mübâşeret ve hidmetde devâm edildi. Hastahâne ibtidâ-yı te’sîsinden Şubat gâyesine kadar çadırlarda koleralılardan, müte‘âkiben ayrı çadırlarla barakalarda mecrûhîn ve zu‘afâdan cem‘an 1.669 hasta ve mecrûh kabûl ve tedâvî etmişdir. Bunlardan yalnız 33’ü mecrûhdur ki cümlesi kesb-i ifâkat eylemişdir. Hastalardan 1.607’si şifâyâb olup çıkdı. Yalnız 93 nefer vefât etdi.

[142] Hilâl-i Ahmer Vefa Hastahânesi Ameliyâthânesi

[143] Hastahâneyi ziyâretle defter-i mahsûsuna mütâla‘ât-ı mahsûsalarını yazan zevât-ı kirâmdan ba‘zılarının sözlerini naklediyoruz: “Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’ni ziyâretim esnâsında gördüğüm âsâr-ı intizâm ve şefkatden ve hemşehrîlerimin mecrûh olan rüfekâ-yı silâhıma karşı gösterdikleri âlîcenâbâne dikkat ve ihtimâmdan dolayı beyân-ı takdîrât ve teşekkürât eylerim. Fi 8 Mart sene [1]329 Başkumandan Vekîli

Erkân-ı Harbiye Reîsi

Ferîk Ahmed İzzet

Ferîk Mehmed Hâdi

Erkân-ı Harbiye Reîs-i

Sânîsi Mîrlivâ Ziyaeddin

Şu‘be Müdîri Mîralay Ali Rıza”

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

4 01

Merkez-i Umûmî Riyâseti’ne keşîde olunan telgrafnâme: “Hastahânenizi ziyâretim esnâsında me’mûrînin mecrûhîne karşı [144] gösterdikleri dikkat ve ihtimâmdan ve bu vesîle ile orduya etmekde olduğu hidemâtdan dolayı cem‘iyyet-i muhteremenizi tebrîk eylerim. Fî 11 Mart sene [1]329

Çatalca Ordusu Kumandânı Abuk Ahmed”

“23 Kânûn-ı Evvel sene [1]328 târîhinde Hadımköy Hilâl-i Ahmer Hastahânesi’ne vukû‘ bulan ziyâretimizde etıbbâ ve me’mûrînin uhdelerine müretteb vezâife ikdâm ile hastagânın emr-i tedâvî ve istirâhatlerine bezl-i makderet eyledikleri görüldü. Meşhûd olan intizâm-ı hâlden dolayı hastahâne hey’etine beyân-ı takdîrât olunur. Fî 25 Kânûn-ı Evvel sene [1]328 Çatalca Ordusu Sıhhiye Müfettişi Mîrlivâ İbrahim Abdüsselâm

Çatalca Ordusu Menzil-i Sıhhiye Müfettişi Binbaşı Ali Galib”

Hadımköy’de Hilâl-i Ahmer Seyyâr Hastahânesi

“Hadımköyü’nde Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti-i muhteremesi tarafından te’sîs ve küşâd olunan hastahâne barakalarını teftîş etdiğimizde nezâfet ve tahâret ve teşhîs-i emrâz ve istirâhat-ı marzânın yolunda olduğunu kemâl-i

402

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

meserretle gördük. Bundan dolayı cem‘iyyet hey’et-i muhteremesine ve ale’lhusûs hastahâne hey’et-i etıbbâsıyla me’mûrîn-i sâire ve müstahdemînine takdîrâtımızı takdîm ederiz. Fî 11 Mart sene [1]329 Karârgâh-ı Umûmî Sahrâ Sıhhiye Müfettişi Ferîk Emin

Müşâvir Mîrlivâ Wieting”

[145] Hastahâne Kadrosu Sertabîb Burhaneddin Bey Operatör Servet Bey Tabîb-i Müdâvî Ahmed Bey Tabîb-i Müdâvî Moiz Efendi Eczâcı İzzet Nazif Efendi Eczâcı Zeki Bey İdâre Me’mûru Fuad Samih Bey Kâtib İsmail Efendi Asistan Şemseddin Bey Başhastabakıcı Nureddin Hakkı Bey

Başkaca 8 hastabakıcı ve 4 hademe mevcûddur.

Hadımköy Hastahânesi’nde hasta nakliyât arabası

***

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

403

Ayastefanos Hastahânesi Bu da Londra’dan celb olunan mükemmel çadırlarla seyyâr hâlinde kolera hastahânesi olmak üzere 17 Teşrîn-i Sânî [1]328 târîhinde Ayastefanos’da Ponta mevki‘inde te’sîs ve küşâd olundu. Bidâyeten yüz yataklık idi. Koleranın indifâ‘ı üzerine bu hastahâne dahi mecrûh ve hasta kabûlüne başlayarak îfâ-yı vazîfede devâm etdi. Civârında İngiliz Salîb-i Ahmer Hey’et-i Sıhhiyesi tarafından te’sîs ve ahîran terk edilmiş olan barakalardaki hastahâneyi de der‘uhde ederek biri yüz yataklık, diğeri 40 yataklık olmak üzere iki kısımdan mürekkeb vâsi‘ bir hastahâne hâline girdi. Şubat gâyesine kadar 343 hasta kabûl etdi. Bunlardan yalnız beşi mecrûhdur. Hastahânelerde 40 vefeyât vukû‘ buldu. 303’ü kesb-i ifâkat ederek çıkmış, [1]329 senesine 14 hasta devredilmişdir. [146] Hastahâneyi Karârgâh-ı Umûmî Sahrâ Müfettişi Ferîk Emin Paşa, Mîrlivâ Wieting Paşa, Bahriye ferîkânından mütekâ‘id Ahmed Paşa ile sâir birçok zevât-ı kirâm ziyâret etmişler, defter-i mahsûsuna takdîrâtı mutazammın efkâr ve mütâla‘ât kaydedilmişdir.

Hastahâne Kadrosu Sertabîb Mehmed Emin Bey Tabîb-i Müdâvî İskender Bey [148] Operatör Mu‘âvini Emin Efendi Mu‘âvin Serkiz Kalost Efendi Asistan Halil Fahreddin Efendi İdâre Me’mûru Salih Efendi

[147] Hilâl-i Ahmer Ayastefanos Seyyâr Hastahânesi

404

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

*** Selanik Hastahânesi Selanik’de iki yüz yataklık bir Hilâl-i Ahmer Hastahânesi te’sîsi takarrür eylemesiyle vâki‘ olan mürâca‘at üzerine müceddeden inşâ edilmiş vâsi‘ ve mükemmel leylî İttihâd ve Terakkî Mektebi binâsı hastahâne ittihâz ve derhâl levâzımı ikmâl olundu. Mecrûhîn-i askeriye kabûlüne başlandı. Selanik dûçâr-ı istîlâ olduğu zamân hastahâne mecrûhîn ve marzâ ile dolu idi. Yunan ve Bulgar zâbitânı buranın Hilâl-i Ahmer’e âidiyetini nazar-ı dikkate almayarak îfâsına mecbûr oldukları hürmeti ferâmûş ile hastahâneyi zabt etmeye teşebbüs eylemişlerse de operatörü Mösyö Dreyfus’un ecnebî olması ve insâniyet nâmına konsolosların tavassutunu celb eylemesi üzerine hastahânenin idâmesine muvaffakiyet görüldü. Mecrûhîn tedrîcen ifâkatyâb olup çıkmışlarsa da hastahâne dûçâr-ı esâret olmuş Osmanlı askeri marzâsıyla bir hayli muhâcirîn-i İslâmiye hastalarını kabûl ve tedâvî eylemeğe başlamışdır. Henüz bir istatistik cedveli ahz olunamadığı cihetle hastahânenin bugüne kadar tedâvî etdiği mecrûhîn ve marzâ hakkında ma‘lûmât i‘tâ edemiyoruz.

[149] Hastahâne Kadrosu Müdîr Doktor Nâzım Bey Sertabîb Doktor Rıfat Efendi Operatör Mösyö Dreyfus Tabîb-i Müdâvî Doktor Ziya Şadi Efendi Tabîb-i Müdâvî Doktor Koçano Efendi Tabîb Mu‘âvini Doktor Salih Efendi Tabîb Mu‘âvini Doktor Mustafa Efendi Kâtib Edhem Efendi Vekîl-i harc Mehmed Efendi Anbâr Me’mûru Hasan Efendi Eczâcı Edhem Efendi Mu‘kim Yorgi Efendi

[150] Beşi hanımlardan olmak üzere 12 hastabakıcısı istihdâm olunmuş, Hukûk Dârülfünûnu’yla mekâtib-i sâire talebesinden 25 efendi fahriyen îfâyı hidmet eylemişlerdir.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

405

Hilâl-i Ahmer Ayastefanos Hastahânesi Hey’et-i Sıhhiyesi: Ortada fesli Sertabîb Emin Bey, sağında Doktor İskender Ahmed Bey, solunda Asistan Kalost Efendi

*** Edirne Hastahânesi Edirne’de derhâl iki yüz yataklık bir Hilâl-i Ahmer Hastahânesi te’sîsi için bir mahal tedârük ve istihzâr eylemek üzere i‘lân-ı harbden mukaddem, daha Eylül içinde Hilâl-i Ahmer Merkez-i Umûmî a‘zâsından Doktor Bahaeddin Şakir Bey murahhas sıfatıyla Edirne’ye i‘zâm olunmuşdu.

Ayastefanos Seyyâr Hastahânesi’nde bir çadır dâhili

406

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[151] Bahaeddin Bey’in teşebbüsâtı üzerine istasyon civârında üç yüz yatak istî‘âb edebilecek vâsi‘ bir binâ olan Küçük Zâbitân Mektebi Hilâl-i Ahmer’e tahsîs edilmiş olduğundan İstanbul’dan derhâl yatak ve çamaşır vesâir hastahâne levâzımı tedârük ve etıbbâ ve me’mûrîn ta‘yîn olunarak vagonlara konulmuş ise de şimendifer hattının bozulması üzerine bunların Edirne’ye sevk ve îsâlî mümkün olamamışdır. Doktor Bahaeddin Şakir Bey’e Bank-ı Osmanî poliçesiyle iki bin liralık bir tahsîsât i‘tâ olunarak hastahâne levâzımının derhâl Edirne’de tedârükü ve etıbbâ ve me’mûrîn-i lâzımenin ta‘yîni için salâhiyet verilmiş olduğundan hastahâne açılmışdır. Edirne mahsûr kaldığı müddetçe hastahânemiz hakkında mufassal raporlar ahzı mümkün olamamış, yalnız telsiz-telgrafla âtîdeki ma‘lûmât alınabilmişdir: “Karyola, çamaşır, yatak ve sâire gibi levâzım ve eşyâya artık ihtiyâcım kalmadı. Kısmen i‘âne, kısmen iştirâ sûretiyle te’mîn etdim. Fahriyen ibrâz-ı hidmet ve insâniyet eden altı şvester tedârük eyledim. Kâtib, aşcı, kapıcı her şeyi buldum. Hastahânemiz muntazaman îfâ-yı vazîfe eyliyor, büyük hidmetler ibrâz ediyor. 17 Teşrîn-i Evvel [1]328 Bahaeddin” “Şimdiye kadar hastahâneye 650 mecrûh girerek 30’u vefât etdi. 440’ı elân hastahânededir. Bâkîsi kesb-i ifâkat ile çıkmışlardır. Bin sekiz yüz lira nakdimiz ve erzâkımız vardır. 17 Teşrîn-i Evvel [1]328 Bahaeddin” [152] “Hastahânemizde el-yevm 113 mecrûh ve 19 hasta taht-ı tedâvîdedir. Bunların beş-onu müstesnâ cümlesinin on beş güne kadar iktisâb-ı âfiyet edecekleri me’mûldür. 10 Kânûn-ı Evvel [1]328 Bahaeddin”

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

4 07

“Hastahânemiz civârına gülleler düşüyor ise de iki yüz hastayı barındıracak mahfûz mahaller yapılmışdır. 31 Kânûn-ı Sânî [1]328 Bahaeddin” “Hastahânemiz için zahîre ve edviye ve üç yüz lira nakdim mevcûddur. Mevcûd 243 hastanın ahvâl-i sıhhıyesi iyidir. Hilâl-i Ahmer’in iştirâkiyle te’sîs edilen Hediye-i Şitâiye Komisyonu 10.350 pamuklu mintan istihzâr ve tevzî‘ etdirmişdir. 2 Mart 1329 Bahaeddin”

***

Üsküb Hastahânesi Üsküb’de te’sîs olunacak hastahâne için cem‘iyyet reîs-i muhteremi Hüseyin Hilmi Paşa hazretleri şehrin merkez noktasında mutasarrıf oldukları vâsi‘ binâyı hamiyyeten bilâ-bedel Hilâl-i Ahmer’e terk ve tahsîs buyurmuş olduklarından binâları işgâl eden Askerî Kulübü ve Şübbân-ı Vatan Kulübü hey’etlerinden tahliye ile derhâl hastahâne hâline ifrâğ eylemek üzere Sertabîb Tevfik Rüşdü Bey i‘zâm kılınmışdı. Tevfik Rüşdü Bey i‘lân-ı harbden evvel Üsküb’e muvâsalatla teşebbüsâta başladı. Binâlar tahliye edildi. Mekteb-i İ‘dâdî’den isti‘âre olunan yüz karyola kurularak yatak ve yorgan levâzımı ikmâl olundu. İstanbul’dan [153] gönderilecek etıbbâ ve me’mûrîn ile levâzımın vürûduna intizâren hastahâne açıldı. Üsküb eşrâfından Kumbaracızâde Kemal Bey’in himmet ve delâletiyle bi’l-cümle levâzım sür‘atle ikmâl olundu. Ahâlîden bazı erbâb-ı hamiyetin mu‘âvenet-i fi‘liyesi ile Kumanova Muhârebesi’ni müte‘âkib 120 askerî mecrûhu kabûl edildi. Ferdâsı gün hastahâne yataklarının yüz elliye iblâğına mecbûriyet görüldü. Mekteb-i İ‘dâdî talebesinden yirmi efendi hastabakıcılık vazîfesini der‘uhde eylediler. Sıhhiye Müfettişi Mahmud Bey’le Operatör İstavridis Efendi tavzîf olunarak işe başlatdırıldılar.

408

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Kumanova hezîmetini müte‘âkib Üsküb tahliye edilip hükûmetsiz kaldığı hâlde Tevfik Rüşdü Bey sebât eyledi. Hilâl-i Ahmer Hastahânesi vazîfesinde devâm etdi. İki Fransız madamı hastabakıcılık vazîfesini der‘uhde eylemek hiss-i insâniyetini ibrâz eylediler. Sırp komiteciler şehre dâhil olunca Hilâl-i Ahmer Hastahânesi’ne de ta‘arruza kıyâm etmişlerse de orada bulunan iki Fransız hastabakıcı madamı himâye için gelen konsülato kavvâsının müdâhale ve müdâfa‘ası sâyesinde hastahâne bir hücûm-ı vahşiyâneden kurtarılabilmişdir. Müte‘âkiben Sırb Hükûmeti Cenevre Mukâvelenâmesi hükmüne tevfîkan Osmanlı Hilâl-i Ahmer Hastahanesi’nin vazîfesinde devâm eylemesine müsâ‘ade etdiğinden hastahânenin kadrosu yeniden tanzîm olundu. Mecrûhîn-i Osmaniye iktisâb-ı âfiyetle hastahâneden çıkdıkça yerlerine Sırb askerinin mecrûhları ve hastaları kabûl edildi. Sırblıların itlâf veya cerh ile sokaklara atdıkları ahâlî-i İslâmiye mecrûhlarından toplanılabilenler de hastahâneye alınıp tedâvî edildi. [154] İşgâlden yirmi gün sonra hastahânede hiç Osmanlı mecrûhu kalmamış olduğundan Osmanlı Hilâl-i Ahmer Hey’eti’nin vazîfesi hitâm bulmuş oluyordu. Etıbbâ ve müstahdemînin istihkâkları tesviye olunarak hastahâne Sırb Ordusu Sıhhiye Müfettişi Şuşfaluviç’e devir ve teslîm edildi. Tamâm bir ay müddet îfâ-yı vazîfe edebilen Üsküb Hilâl-i Ahmer Hastahânesi’ne 120 asker ve 31 müteferrik Osmanlı mecrûhu kabûl olunmuş, bunlardan yalnız beşi vefât ederek mütebâkîsi iktisâb-ı âfiyetle çıkmışdır.

Hastahâne Kadrosu Sertabîb Doktor Tevfik Rüşdü Bey Operatör İstavridis Efendi Operatör Karayel Efendi Tabîb-i Müdâvî Mahmud Bey Tabîb-i Müdâvî Kazez Efendi Tabîb-i Müdâvî Safvet Efendi Eczâcı Virli Efendi Serhastabakıcı Ahmed Şevki Bey (Esnâ-yı avdetde Yunanlılar tarafından esîr edilmişdir.)

Mekteb-i İ‘dâdî talebesinden yirmi efendi, iki Fransız ve iki Alman madamı hastabakıcılık vazîfesini fahriyen îfâ eylemişlerdir.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

409

***

Gelibolu Hastahânesi Mütâreke’den sonra harekât-ı harbiyenin tekrâr başlaması ve Bolayır cihetlerinde müsâdemât vukû‘a geleceği anlaşılması üzerine Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti tarafından derhâl bu cihetlere te’sîsine müsâra‘at olunan hastahânelerden [156] biri de Gelibolu Hastahânesi’dir ki, hey’et-i sıhhiyesi ta‘yîn ve bi’l-cümle levâzımı ikmâl olunarak 31 Kânûn-ı Evvel [1]328 târîhinde Dersaâdet’den Gelibolu’ya sevk olunmuşdur. Gelibolu’da hastahâne ittihâzına sâlih tedârük olunan inâs mektebi binâsında elli yatak kurulup eczâhâne ve ameliyâthâne te’sîs edilmiş ve hastahânenin karşısında bulunan bir hâne de etıbbâ ve me’mûrînin ikâmetine tahsîs olunmuş, Kânûn-ı Sânî’nin altıncı günü hastahâne açılarak hasta kabûlüne başlanmışdır.

[155] Gelibolu Hastahânesi önünde hey’et-i sıhhiyesi: Ortada oturan Sertabîb Operatör Rasim Ferid Bey, sağında Doktor Sedad ve İhsan Arif Beyler, solunda Doktor Behçet Sabit ve İdâre Me’mûru Tahsin Beyler

Müte‘âkiben hastahâneye külliyetli mecrûh gelmeye başlaması, elli yatak kifâyet edemeyeceği anlaşılması üzerine yetmiş yatak istî‘âb eden Fransız İnâs Mektebi ile Zükûr Mektebi’nin bir kısmı hastahâne ittihâz olundu. Mekteb’de bulunan dört râhib ile üç râhibe dahi fahriyen hastabakıcılığı

410

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

de‘ruhde eylediler. 5 Şubat [1]328 târîhinde bi’l-cümle levâzım ikmâl olunarak daha yetmiş yatak ilâve edildi. 120 yatağa iblâğ olundu. Kânûn-ı Sânî’nin gâyesine kadar 104 mecrûh ve 8 hasta kabûl olundu. Bunlardan bir zâbitle beş nefer vefât etdi, 27’si şifâyâb olup çıkdı, 64’ü İstanbul’a sevk olundu.

Hastahâne Hey’et-i Sıhhiyesi Sertabîb Operatör Doktor Rasim Ferid Bey Tabîb-i Müdâvî Doktor Sedad İhsan Bey Operatör Mu‘âvini Behçet Sabit Bey Tabîb Mu‘âvini İhsan Arif Bey Eczâcı Eflatun Efendi İdâre Me’mûru Tahsin Bey Debboy Me’mûru ve Vekîl-i harc Hamîd Efendi

Altı hastabakıcı vardır. [157] Gelibolu Fransız Katolik Mektebi râhiblerinden hey’et-i ruhbân reîsi Perakleman ve Râhib Petbursi ve Râhib Bereten ile Râhibe Kızlar Mektebi Müdîresi Faliksiz ve Râhibe Stefan ve Beatiris ve Sırrı Paşazâde Elektrik Mühendisi Kâmuran Bey fahriyen hastabakıcılık etmişlerdir. Hastahâne defterine züvvâr tarafından kaydolunan mütâla‘âtdan bazıları: “Gelibolu Hilâl-i Ahmer Hastahânesi’ni gezdiğimde intizâm ve nezâfetini ve me’mûrîn-i muvazzafasının sa‘y-i fa‘âlânesini cidden sezâvâr-ı takdîr ve teşekkür gördüm. 9 Şubat [1]328

Bahr-ı Sefîd Boğazı Kuvâ-yı Umûmiye Kumandânı Ferîk Hurşid”

“Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti tarafından Gelibolu’da Doktor Operatör Rasim Ferid Bey’in taht-ı riyâsetinde te’sîs olunan hastahâneyi ziyâret ve teftîş etdim. Gerek intizâm ve fa‘âliyet, idâre, nezâfet ve tahâret husûsunda ve gerek ihtimâmât-ı tıbbiye nokta-i nazarınca şâyân-ı takdîr gördüm.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

411

Rasim Ferid Bey’e ve rüfekâ-yı mesâ‘îsi olan efendilere beyân-ı teşekkür ederim. 10 Şubat

Gelibolu Kuvâ-yı Umûmiye Sıhhiye Müfettişi Mîralây Fuad”

*** Çanakkale Hastahânesi Bu hastahâne de Gelibolu mıntıkasında harekât-ı harbiye başlamasını müte‘âkib teşkîl olundu. İstanbul’dan ta‘yîn edilen hey’et-i sıhhiye bi’l-cümle levâzımı ile mahalline i‘zâm olunarak hastahâne 8 Kânûn-ı Sânî [1]328 târîhinde Çanakkale İ‘dâdî-i Mülkîsi ile İttihâd ve Terakkî Kulübü’nde 230 yataklık olmak üzere te’sîs ve küşâd edilmişdir. [159] Bu hastahâne Şubat gâyesine kadar 521 mecrûh ve hasta tedâvî eylemişdir. Bunlardan 223’ü mecrûh ve 298’i hasta idi. Dördü mecrûhlardan ve ikisi hastalardan olmak üzere 6 vefeyât vukû‘ buldu. 325 nefer iktisâb-ı âfiyetle çıkdı.

[158] Gelibolu Hastahânesi’nde bir koğuş

412

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Hey’et-i Sıhhiye Sertabîb Tevfik Rüşdü Bey1 Operatör Adoridis Efendi Tabîb-i Müdâvî Yusuf Ziya Efendi Tabîb-i Müdâvî Ahmed Efendi İdâre Me’mûru Kenan Bey Vekîl-i harc Kadri Efendi Kâtib Hento Kasbi Efendi

İki asistan ile sekiz hastabakıcı ve aşçılarla berâber yirmi hademe

*** Seyyâr Hastahâne Sıhhiye-i askeriyeden gösterilen lüzûma ve hey’et-i idârece 29 Kânûn-ı Sânî [160] sene [1]328 târîhinde ittihâz olunan karâra binâen Onuncu Kolordu’yu ta‘kîb eylemek üzere İngiltere’den celb olunmuş her türlü levâzımı mükemmel çadırlarla yüz yataklık bir seyyâr hastahâne teşkîl ve kadrosu da tecrübekâr Hilâl-i Ahmer etıbbâ ve me’mûrîninden intihâb ve tanzîm edilerek Hilâl-i Ahmer’in Cambridge Hastahâne Vapuru’yla 7 Şubat târîhinde Gelibolu’ya sevk olunmuşdur. Hastahâne muvakkaten Gelibolu’da Ermeni Mektebi’nde yerleşdirilmiş idi. Etıbbâ bir tarafa sevk olunmalarına intizâren Ermeni mahallesindeki fukarâ-yı marzânın tedâvîsiyle iştigâl etmiş ahâlînin takdîrât ve teşekkürâtına mazhar olmuşdur. Müte‘âkiben hastahânenin Menderes mıntıkasına nakil ve sevk olunması Gelibolu Kolordu Kumandanlığı’ndan iş‘âr olunmasına mebnî 23 Mart [1]329 târîhinde hastahâne Menderes mıntıkasına i‘zâm kılınmışdır.

Hastahâne Kadrosu Sertabîb ve Operatör Hasan Fehmi Bey Operatör Mu‘âvini Ertuğrul Bey Tabîb-i Müdâvî Receb Hayri Efendi Tabîb-i Müdâvî Mustafa Kâzım Efendi Eczâcı Mehmed Ulvi Efendi İdâre Me’mûru Şevket Bey Kâtib İbrahim Hakkı Efendi

Bir asistan, yedi hastabakıcı, on hademe müstahdemdir.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

413

*** [161] Cambridge Hasta Nakliye Vapuru Mütâreke’den sonra tekrâr başlayan harekât-ı harbiyenin bir kısm-ı mühimmi Gelibolu cihetlerinde cereyan eylemesi Hilâl-i Ahmerce Gelibolu’da ve Çanakkale’de birer büyük sâbit hastahâne ile bir de seyyâr hastahâne te’sîs edilmiş olup işbu birinci hat hastahânelerinde toplanacak mecrûhîn ve hastagânın Dersaâdet’e nakli pek elzem görülmesi hasebiyle işbu nakliyât için bir vapur istihzârı taht-ı karâra alındı. Osmanlı Seyr ü Sefâin İdâre-i Umûmiyesi ile akdolunan 24 Kânûn-ı Sânî [1]328 târîhli mukâvelenâme hükmünce Cambridge Vapuru Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’nin emrine tevdî‘ olunmuşdur. Kömür vesâire gibi her türlü levâzımının istihzârı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti tarafından der‘uhde edilmiş bulunan vapurda îcâb eden ta‘dîlât ve tanzîmât derhâl icrâ ve ikmâl edilerek 350 mecrûh kabûl ve tedâvî eyleyecek sûretde etıbbâ ve me’mûrîni ta‘yîn olunmuş, vapur Kânûn-ı Sânî’nin yirmi beşinci Cum‘a günü akşamı birinci seferini icrâ eylemek üzere Şarköyü’ne müteveccihen İstanbul’dan hareket eylemişdir. Vapur birinci def ‘ada Gelibolu’dan aldığı 198 mecrûhu müreffehen Dersaâdet’e îsâl eylemiş ve fakat ikinci seferinde Çanakkale’den 540 mecrûh ve zu‘afâ bindirilmiş ve bu izdihâm ile mecrûhîn bi’t-tab‘ muztarib olmuş bulunduğundan ba‘demâ a‘zamî üç yüz elliden fazla mecrûh tahmîl olunmaması esbâbı istikmâl edilmişdir. Vapurda mecrûhîn ve hastagânın yirmi dört sâ‘atden fazla kalması ve binâenaleyh esnâ-yı râhda tîmâra ve müdâvâta lüzûm görülmesi pek muhtemel bulunduğu [162] cihetle vapurda bir hey’et-i sıhhiye ta‘yîn olunduğu gibi aşçıları da ta‘yîn ve matbah levâzımı ihzâr edildi.

414

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Hilâl-i Ahmer Çanakkale Hastahânesi

Cambridge Hey’et-i Sıhhiye Kadrosu ber-vech-i âtîdir: Sertabîb Doktor Şevket Bey Operatör Akif Tevfik Bey Eczâcı Yaver Efendi İdâre Me’mûru Cevdet Efendi Kâtib Ali Efendi

Vapurda on beş hastabakıcı ile aşçı ve hademe vardır.

***

[163] Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti tarafından doğrudan doğruya te’sîs ve idâre edilmiş olmayıp fakat te’sîsine ve emr-i idâresine iştirâk ve ibrâz-ı mu‘âvenet olunmuş bir kısım hastahâneler de vardır ki ber-vech-i âtîdir:

Taşkışla Hastahânesi Cihet-i Askeriyece hastahâne hâline ifrâğ edilmiş olan Taşkışla iki bin yatağı şâmildir. 20 Teşrîn-i Evvel [1]328 târîhinde ihzâr ve küşâd edilmiş ve hasta kabûlüne başlamış olan bu azîm hastahâne müte‘addid şu‘abâta taksîm olunmuş, bazı kısımlardaki mecrûhîn ve hastagânın tedâvîleri ecnebî Salîb-i Ahmerler tara-

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

415

fından Dersaâdet’e gönderilmiş veya burada sefâretlerce teşkîl kılınan Salîb-i Ahmer Hey’ât-ı Sıhhiye-i Mu‘âvinesi taraflarından der‘uhde edilmişdir. Bu hastahânenin masârıfı Harbiye Nezâret-i Celîlesince tesviye olunuyor, yatak takımları ve çamaşır levâzımı ile edevât ve eczâ-yı tıbbiyesi için Hilâl-i Ahmer tarafından binlerce parça eşyâ i‘tâsıyla ibrâz-ı mu‘âvenet ediliyordu. Ancak Şubat ibtidâsından i‘tibâren hastahânenin me’kûlât masârıfâtından mâ‘adâ süt, yoğurt, eczâ-yı tıbbiye, levâzım-ı tîmâriye, yatak ve çamaşır levâzımı ve mahrûkât vesâire bi’l-cümle müteferrikası Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti tarafından deru‘hde ve müte‘addid hastabakıcılarla me’mûrîn-i lâzıme ilâve olunmuşdur. 20 Şubat [1]328 târîhine kadar hastahâneye 5.481 mecrûh ve hasta dâhil olmuşdu.

*** [164] Kandilli Hastahânesi Kandilli’de bazı erbâb-ı hamiyet taraflarından ibrâz olunan teşebbüsât-ı vatanperverâne ile Prens Celâleddin Bey’in sarâyının Ağalar Dâiresi elli yataklık bir hastahâne hâline ifrâğ olunmuş, 25 Teşrîn-i Evvel sene [1]328 târîhinde küşâd ve Kânûn-ı Sânî gâyesine kadar erbâb-ı hamiyetin i‘ânâtıyla idâre edilmişdir.

Hilâl-i Ahmer Çanakkale Hastahânesi Hey’et-i Sıhhiyesi: Ortada Sertabîb Tevfik Rüşdü Bey

416

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Hilâl-i Ahmerce bu hastahâneye mukaddemâ dahi çamaşır ve edviye i‘tâsı sûretiyle ibrâz-ı mu‘âvenet olduğu gibi Şubat ibtidâsından i‘tibâren hastahânenin bi’l-cümle masârıfı cem‘iyyet tarafından der‘uhde edildi. [165] Hastahâneye gâye-i Şubat’a kadar 114 mecrûh kabûl olunmuş, bunlardan yalnız beşi vefât etmişdir.

Hey’et-i Sıhhiyesi Operatör Topçuyan Efendi Tabîb Rıza Abud Bey Eczâcı Mösyö Şetder

Bu zevâtdan mâ‘adâ Kandilli hamiyetmendân ahâlîsinden Giridli Hasan Rıfat ve Mehmed Ali ve kolağalığından mütekâ‘id İmamzâde Nazif Beylerle Eyüb Ağa, Hacı Şerif Ağa ve iki sör, bazı İngiliz ve Fransız insâniyetperver kadınlar da fahriyen hastabakıcılık etmişlerdir.

*** Şişli’de Klimov Hastahânesi Şişli’de Süvârî Karakolhânesiyle karşısındaki Rıza Bey Konağı’nda Doktor Klimov’un himmet-i insâniyetperverânesiyle teşkîl edilmiş olan bu hastahâne Teşrîn-i Sânî ibtidâsında küşâd olunmuş ve mecrûhîn ve hastagân kabûlüne başlamışdır. Mebâdîde 45 yataklık olmak üzere te’sîs olunduğu hâlde müte‘âkiben altmış yataklığa iblâğ edildi.

[166] Hilâl-i Ahmer Çanakkale Hastahânesi’nde bir koğuş

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

417

Hastahânenin masârıf-ı te’sîsiye ve dâimesi Doktor Klimov’un Dersaâdet’de ve İngiltere’de ve Hindistan’da mürüvvetlerine mürâca‘at eylediği erbâb-ı hamiyetin i‘ânâtıyla tesviye olunmuş, Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti tarafından dahi eşyâ ve levâzımı i‘tâ olunarak ibrâz-ı mu‘âvenet ve müzâheret edilmişdir. [167] Şubat gâyesine kadar hastahânede 155 mecrûh ve hasta tedâvî edilmişdir.

Hastahâne Hey’et-i Sıhhiyesi Sertabîb Doktor Klimov Tabîb-i Sânî Doktor Schmit Tabîb Mu‘âvini Tıbbiye müntehâ talebesinden Sehak Efendi

Üç kadın ve dört erkek hastabakıcı

418

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[168] 6 HEY’ÂT-I SIHHİYE-İ MU‘ÂVENE İstanbul’da Te’sîs Edilen Hastahâneler – Teşvikiye Hastahânesi – Bebek Hastahânesi – Kadıköy Hastahânesi – Moda’da Şifâ Hastahânesi – Erenköy Hastahânesi – Hâricden Gelen Hey’ât-ı Sıhhiye-i Mu‘âvene: Mısır Hilâl-i Ahmerleri – Hind Hilâl-i Ahmerleri – Romanya Hilâl-i Ahmeri – İngiliz Hilâl-i Ahmeri – Romanya, İngiliz, Almanya, Avusturya ve Macaristan, Belçika, İsveç, Amerika, Felemenk, Fransa, Rusya Salîb-i Ahmer Hey’et-i Sıhhiyeleri - Diğer Hastahânelerde münferiden ve fahriyen ibrâz-ı hidmet eden erbâb-ı hamiyyet İstanbul’a külliyetli mecrûh gelmeğe başlaması üzerine mevcûd askerî hastahânelerle Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti müessesâtı kifâyet edemediğinden sıhhiye-i askeriyece müte‘addid kışlalar, karakolhâneler hastahâne hâline ifrâğ olunduğu ve Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti tarafından dahi mevcûd hastahâneleri tevsî‘ kılınmakla berâber yeniden hastahâneler ihdâs edildiği gibi zât-ı şevket-simât-ı hazret-i Pâdişâhî ile büyük erbâb-ı hamiyet taraflarından dahi husûsî hastahâneler te’sîs ve mecrûhîn kabûl ve tedâvî olunmuşdur. İstanbul’da sûret-i husûsiyede ihdâs olunan müessesât-ı sıhhiye hakkında istihsâl edebildiğimiz ma‘lûmât ber-vech-i âtîdir:

*** [169] Teşvikiye Hastahânesi Asâkir-i Osmaniye’nin eb-i müşfik ve erhamı zât-ı hazret-i Pâdişâhî mecrûhînin müdâvâtına ibrâz-ı mu‘âvenet olunmak, her türlü masârıfı ceyb-i hümâyûn-ı mülûkânelerinden tesviye kılınmak üzere husûsî bir hastahâne te’sîsini fermân buyurmuş olduklarından sûret-i mükemmelede her türlü levâzımı ihzâr olunan yüz yataklık Sarây-ı Hümâyûn Hastahânesi 20 Teşrîn-i Evvel sene [1]328 târîhinde küşâd olundu. Bu hastahâne-i hümâyûnda Şubat gâyesine kadar 276 mecrûh tedâvî edildi. Bunlardan 274’ü bi’l-ameliye kesb-i âfiyet eyledi. Yalnız 2 kişi vefât etdi.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

419

Umûmî fahriyen îfâ-yı hidmet eden hey’et-i sıhhiye ve me’mûrîn İdâre Komisyonu Hazîne-i Hâssa-i Şâhâne Müdîr-i Umûmîsi Hacı Hâfız Fevzi Beyefendi Sertabîb-i Hazret-i Pâdişâhî Hayri Beyefendi Hazîne-i Hâssa-i Şâhâne Muhâsebecisi ve Hazîne-i Hümâyûn Kethüdâsı Ahmed Refik Beyefendi Mefrûşât-ı Hümâyûn Müdîri Hacı Akif Beyefendi Hazîne-i Hâssa-i Şâhâne Tahrîrât Müdîri Ziya Bey Hazîne-i Hâssa-i Şâhâne Muhâsebe Müdîri İsmail Bey

Hey’et-i Sıhhiye Sertabîb-i Hazret-i Şehriyârî Mîralây Hayri Beyefendi Mâbeyn-i Hümâyûn-ı Mülûkâne etıbbâsından Mîralây Cemil Beyefendi Mâbeyn-i Hümâyûn-ı Mülûkâne etıbbâsından Mîralây Nazif Beyefendi Mâbeyn-i Hümâyûn-ı Mülûkâne etıbbâsından Kâimmakâm Hacı Ahmed Bey Mâbeyn-i Hümâyûn-ı Mülûkâne etıbbâsından Binbaşı Halid Şâzi Bey [170] Ertuğrul Vapur-ı Hümâyûnu Tabîbi Hüsnü Bey Ma‘iyyet-i Seniyye Piyâde ve Süvârî Bölükleri Tabîbi İbrahim Hakkı Bey

Operatörler Mu‘allim Operatör Cemil Paşa Operatör Hâzım Bey

Sabâh Tîmârlarına Müdâvim Etıbbâ Mâbeyn-i Hümâyûn etıbbâsından Taytas Efendi Mâbeyn-i Hümâyûn etıbbâsından Olambiyus Efendi Mâbeyn-i Hümâyûn etıbbâsından Kehhâl Gabir İlidis Efendi Mâbeyn-i Hümâyûn Diş Tabîbi Ayanyan Efendi

Eczâcılar Mâbeyn-i Hümâyûn Eczâcı-ı Evveli Hasan Bey Mâbeyn-i Hümâyûn Eczâcısı Foti Efendi Mâbeyn-i Hümâyûn Eczâcısı Mustafa Efendi Mâbeyn-i Hümâyûn Eczâcısı Todori Efendi Eczâcı Kololyan Efendi Eczâcı Mihran Kalemkâryan Efendi

42 0

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Cerrâhlar Cerrâh Necib Bey mütekâ‘idînden Ertuğrul Cerrâhı İhsan Efendi

Mekteb-i Tıbbiye talebelerinden Mustafa Şükrü Efendi Mustafa Ali Efendi Paris Tıb Fakültesi talebesinden Süleyman Efendi

[171] Ketebe ve Me’mûrîn Hazîne-i Hâssa-i Şâhâne Muhâsebe Kalemi ketebesinden Mustafa Efendi Eczâhâne-i Hümâyûn Kâtibi Hâfız Mustafa Efendi Hacı Derviş Efendi Vekîl-i harc İsmail Efendi Vekîl-i harc Kâtibi Mustafa Bedreddin Efendi Debboy vazîfesinde İhsan Efendi

Tîmârcılar Hademe-i şâhâneden Mustafa Efendi Dârülmu‘allimîn’den İsmail Efendi Mercan İ‘dâdîsi talebesinden Sadreddin Efendi

Müvezzi‘ler Rıdvan Efendi Osman Ağa Ziya Efendi

Dâhiliye Zâbitleri Yüzbaşı Süleyman Bey Mülâzım-ı Evvel Abdi Bey Mülâzım-ı Sânî Mehmed Bey Madam ve matmazellere nezârete me’mûre Hilâl-i Ahmer Kadınlar Şu‘besi a‘zâ-yı müessisesinden Sertabîb-i Hazret-i Pâdişâhî haremi Hanımefendi

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

421

Fransız Salîb-i Ahmer İttihâd-ı İnâs Cem‘iyyeti a‘zâsından: Madam Galye Matmazel Azamar Matmazel Lueş Madam Ekoffe Matmazel Leman

Gündüz-gece hastahânede hidmetde bulunmuşlardır.

[172] Osmanlı kadınlarından: Matmazel Brendizi Madam Yosef Razi Madam Taytas Efendi Madam Olambiyus Matmazal Guzenberg Matmazel Leyli Dutzafet Matmazel Margret Rozental

Gündüz ve gece hidmetde bulunmuşdur. Yalnız gündüzleri hidmet etmişdir. Yalnız gündüzleri hidmet etmişdir. Yalnız gündüzleri hidmet etmişdir. Yalnız gündüzleri hidmet etmişdir. Yalnız gündüzleri hidmet etmişdir. Yalnız gündüzleri hidmet etmişdir.

*** Bebek Hastahânesi Hidîv-i Mısır hazretlerinin vâlide-i muhteremeleri tarafından Bebek’de mecrûhîn-i Osmaniye’ye mahsûs bir hastahâne te’sîs ve küşâd edilerek hidemât-ı mebrûre ibrâz olunmuşdur.

*** Kadıköy Hastahânesi Kadıköy Donanma-yı Osmanî Mu‘âvenet-i Milliye Hanımlar Şu‘besi’ni teşkîl eden hanımefendiler tarafından erbâb-ı hamiyet ve mürüvvete mürâca‘atla derc olunan bin liraya karîb i‘ânât ile yatakları, çamaşırları, her türlü eczâ-yı tıbbiye ve levâzım-ı sâiresi tedârük ve i‘âşeleri te’mîn olunarak Kadıköy’de Haydarpaşa şimendifer hattı üzerinde vâki‘ Osmanlı İttihâd Mektebleri binâsı yüz yataklık bir hastahâne hâline ifrâğ olundu. Bu hastahâne dahi Mütâreke zamânına kadar devâm etdi. Mecrûh kabûl ve tedâvî eyledi. Mecrûhîn vürûdu dûçâr-ı inkıtâ‘ olması üzerine [174] Kânûn-ı Evvel içinde kapandı. Hey’eti dağıldığı cihetle müddet-i devâmı ve tedâvî eylediği mecrûhîn ve hastagân mikdârı hakkında ma‘lûmât ahzı mümkün olamamışdır.

42 2

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[173] Kadıköy Donanma Cem‘iyyeti Hanımlar Şu‘ besi tarafından hastahâne te’sîs olunan Haydarpaşa Osmanlı İttihâd Mektebleri

*** Moda Hastahânesi Moda’da sâkin Osmanlı ve ecnebî bazı erbâb-ı hamiyet bi’l-ictimâ‘ miyânelerinde derc eyledikleri i‘ânât ile masârıfını te’mîn ederek Şifa Hastahânesi dâhilinde mecrûhîn-i askeriye kabûlü için elli yataklık bir hastahâne te’sîs eylemişlerdir. Bu hastahâne iki ay kadar îfâ-yı vazîfe etdi. Mütâreke akdolunması üzerine mü’essisîn hey’eti dağıldığı için kaç hasta tedâvî etdiğine, müessisleri ve hey’et-i sıhhiyesi kimlerden mürekkeb olduğuna ve tedâvî edilen hastalar mikdârına ve teferru‘âtına dâir ma‘lûmât ahzı mümkün olamamışdır.

*** Frerler Hastahânesi Moda’da Saint Joseph Fransız Mektebi Hastahânesi’nde dahi mecrûhîn kabûlü için evvelâ on ve bilâhare yirmi beş yatak tefrîk ve ihzâr olunmuş ve gönderilen mecrûhîn ve marzâ-yı askeriye tedâvî edilmişdir.

***

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

42 3

Erenköy Hastahânesi Erenköyü’nde Münif Paşa merhûmun köşkü âilesi tarafından hamiyeten terk [175] ve tahsîs kılınması üzerine erbâb-ı hamiyetden bir hey’et teşekkül etmiş ve levâzım ve masârıfı i‘âneten tedârük ve bu sûretle hastahâne küşâd olunmuşdur. Mütâreke zamânına kadar devâm eden bu hastahânenin de hey’et-i mu‘âvene ve sıhhiyesi dağılmış olmasına mebnî müddet-i devâmı ve tedâvî etdiği mecrûhîn ve hastagânın kuyûd-ı istatistikiyesi hakkında ma‘lûmât ahzı kâbil olamadı.

***

Memâlik-i sâire Hilâl-i Ahmerleriyle Salîb Ahmer Cem‘iyyetleri taraflarından Osmanlı mecrûhînine icrâ-yı müdâvât için gönderilen hey’ât-ı sıhhiye-i imdâdiyenin cümlesi Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti tarafından istikbâl olunup sıhhiye-i askeriye ile bi’l-müzâkere îcâb eden mahallere yerleşdirilmişlerdir. Bir kısmının çadırları ile her türlü levâzımı mevcûd olduğundan bunlar hatt-ı harbe karîb mahallerde seyyâr hastahâneler te’sîs eylediler. Ancak çadırları ve levâzım-ı mahsûsası bulunmayanların ekserisi İstanbul’daki hastahânelerde îfâ-yı hidmet etdiler. Bu ikinci kısım hey’ât-ı sıhhiyenin tedâvî eyledikleri mecrûhîn ve hastagân bulundukları hastahânenin nisbetine göre askeriye veya Hilâl-i Ahmer tarafından infâk ve idâre edilmişlerdir. Bu hey’ât-ı sıhhiye hakkında ma‘lûmât i‘tâsı için mensûb oldukları hastahâneler sertabîblerine yazılan tezkirelerde ba‘zılarına cevâb alınamadığından burada cümlesi hakkında ma‘lûmât-ı kâfiye i‘tâsı mümkün olamıyor.

424

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

***

[176] [12]93 senesinde Osmanlılarla ecnebîlerden muhtelitan teşekkül eden hey’et: Birinci sıra: soldan sağa Nuri Bey, Doktor Bartulati, Noryan Efendi, Doktor Arif Bey, Doktor Sarel, Foster, Feridun Bey en sağda; ikinci sıra soldan sağa Doktor Sivastopol, Loval, Faik Paşa Della Suda, Eşref Efendi, Ceneral Mut, Hâs, Doktor Peştemalcıyan Paşa

[177] 1328 senesi Dârülfünûnu’nda in‘ikâd eden Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Meclis-i Umûmî Hey’eti

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

42 5

[178] Mısır Hilâl-i Ahmerleri Mısır’da vâlide-i Hidîvî hazretlerinin himâyelerinde ve birâder-i Hidîv Mehmed Ali Paşa hazretlerinin taht-ı riyâsetlerinde müteşekkil Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti tarafından Balkan Harbi’nde asâkir-i Osmaniye mecrûhlarının tedâvîleri ve muhâcirîn-i İslâmiyenin tehvîn-i zarûretleri uğrunda hakîkaten pek parlak himemât ve mu‘âvenât ibrâz olunmuşdur. Mısır’dan bi’l-cümle levâzımı mükemmel olmak üzere müte‘addid hey’ât-ı sıhhiye gelerek hastahâneler te’sîs eyledikleri gibi Selanik’deki Osmanlı mecrûhlarının ve muhâcirînin İzmir’e nakli için bu iki liman arasında Bahr-ı Ahmer nâmında mükemmel bir de nakliye vapuru seyr ü sefer eylemişdir. Mısır Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti nâmına Dersaâdet’de icrâ-yı fa‘âliyet eden hey’etlerin her biri ayrı mevâki‘de ibrâz-ı hidemât eylediği cihetle bunlar hakkında ayrı ayrı ber-vech-i âtî i‘tâ-yı ma‘lûmât olundu.

Mısır Hilâl-i Ahmer Murahhası Kemal Beyefendi

Birinci Hey’et Hadımköy Hastahânesi Mısırlı Doktor Mîralây Selim Muvassılî Bey’in taht-ı riyâsetinde Teşrîn-i Sânî [179] ibtidâlarında Dersaâdet’e muvâsalat eden birinci kâfile Galata Rıhtımı’nda Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti nâmına bir hey’et-i mahsûsa tarafından istikbâl ve i‘zâz edilmişdir.

426

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Hey’et-i sıhhiye hastahânesini evvelâ çadırlarla Sazlıbostan’da te’sîs eylemiş, müte‘âkiben Hadımköyü’nde 1.700 lira sarfıyla barakalar inşâ ederek vâsi‘ ve muntazam bir hastahâne vücûda getirmiş, yerleşmişlerdir. Küşâd olunduğu 13 Teşrîn-i Sânî [1]328 târîhinden 17 Şubat târîhine kadar bu hastahâneye 294 mecrûh ve hasta dâhil olmuş, 194’ü kesb-i ifâkat etmiş, 21’i diğer hastahânelere, 15’i tebdîl-i havâya gönderilmiş, 9’u ma‘lûlen çıkmış, 20’si vefât etmişdir.

Hastahâne Hey’et-i Sıhhiyesi Reîs Operatör Doktor Mîralây Selim Muvassılî Bey Operatör Doktor Yüzbaşı Emin Ma‘lûf Efendi Operatör Doktor Mehmed Sıdkı Efendi Operatör Doktor Mehmed Fazlı Efendi Tabîb Doktor Burhaneddin Efendi İdâre Me’mûru Ahmed Hamûde Efendi Kâtib Ahmed Rasim Efendi

Mısır Hilâl-i Ahmer Hastahânesi’ni birçok zevât-ı kirâm ziyâret eylemiş, defter-i mahsûsasına takdîrâtı mutazammın mütâla‘ât yazmışlardır ki bazılarını nakleyliyoruz: “Mecrûhîne müdâvât ve ameliyât-ı lâzıme icrâsı için her türlü levâzımı muhtevî olan Mısır Hilâl-i Ahmer Hastahanesi’nin gerek cihet-i fenniyesi gerek

[180] Mısır Hilâl-i Ahmer erkânı ve bazı etıbbâ-yı askeriye: Ortada Doktor Mahmud Mahir Bey, solunda sırasıyla Rıza Paşa, Kemal Bey, sağ tarafında Doktor Refî‘ î ve Abdüsselâm Beyler

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

427

[181] nezâfeti ve hem-mesleklerimizin vazîfe-i vataniye ve insâniye husûsundaki fa‘âliyet-i vazîfe-şinâsâneleri her cihetle şâyân-ı takdîr ve şükrândır. 28 Kânûn-ı Sânî [1]328

Ordu Cerrâh Müşâviri Kerim Sebâtî”

“Mısır Hilâl-i Ahmer Hastahânesi’ni ziyâretimde edevâtının mükemmeliyeti nisbetinde mecrûhîne de ibrâz-ı ihtimâm olunduğunu gördüm ve hey’ete beyân-ı teşekkürü vecîbeden addeyledim. 8 Şubat [1]328

Çatalca Ordusu Sıhhiye Müfettişi Mîrlivâ Abdüsselâm”

“Hadımköyü’nde Mısır Hilâl-i Ahmer Hastahânesi’ni ziyâret etdik. Âlât-ı tedâviyesini ve mecrûhînin ahvâlini fevkalâde iyi bulduk. Koğuşların temizliği bilhâssa şâyân-ı takdîrdir. 16 Şubat [1]328 Sâbık Dâhiliye Nâzırı Talat

Sâbık Meb‘ûsân Re’îsi Halil

Sâbık İzmir Meb‘ûsu Mehmed Ubeydullah”

İkinci Hey’et Beylerbeyi Hastahânesi İkinci kâfile olarak Mısır’dan gelmiş olan hey’et-i sıhhiyye hastahânelerini 3 Kânûn-ı Evvel’de Beylerbeyi’nde 14 koğuşda 200 yataklık olmak üzere te’sîs eylemişlerdir. Hastahâneye küşâdından 23 Şubat târîhine kadar cem‘an 338 mecrûh ve hasta dâhil olmuş, 135 kişiye ameliyât-ı cerrâhiye icrâ kılınmışdır. Bunlardan yalnız 6 vefeyât vukû‘ bulup 270’i şifâyâb oldu. Bâkîsi taht-ı tedâvîdedir.

428

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[183] Hey’et-i Sıhhiye Sertabîb Profesör Doktor Râtih Operatör Doktor Ali İbrahim Bey Operatör Doktor Selim Zevgad Bey Doktor İsmail Dubai Bey Doktor Hasan İbrahim Mesud Bey Doktor Asiton Operatör Derâir Operatör Gabisler Doktor Tevfik Ömer Bey Eczâcı Vili Galis Kâtib Tevfik Bey Almanyalı on hastabakıcı râhibe ve yirmi bir Mısırlı hademe

[182] Mısır Hilâl-i Ahmer Beylerbeyi Hastahânesi Hey’et-i Sıhhiyesi

Üçüncü Hey’et Ayastefanos Hastahânesi 13 Tabîb, 1 eczâcı, 12 erkek, 2 kadın hastabakıcı, 3 hademeden müteşekkil bir hey’et-i sıhhiye Ayastefanos’da istîcâr olunan hânelerde 8 Kânûn-ı Evvel târîhinde 270 yataklık bir hastahâne te’sîs eylemişlerdir. Bu hastahâneye târîh-i küşâdından 23 Şubat sene [1]328 târîhine kadar 370 mecrûh ve hasta dâhil oldu. Bunlardan 52’si vefât etdi. 262’si şifâyâb olup çıkdı. Bakıyyesi taht-ı tedâvîdedir.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

429

Dördüncü Hey’et Maltepe Hastahânesi 13 tabîb, 1 eczâcı, 26 hastabakıcı ve hademeden mürekkeb bu hey’et-i [184] sıhhiye de Maltepe’de istîcâr olunan mebânîde 360 yataklık bir hastahâne te’sîsi ve 15 Kânûn-ı Evvel’de küşâd edilmişdir. Bu hastahâneye 23 Şubat [1]328 târîhine kadar 589 mecrûh ve hasta dâhil oldu. Bunlardan 64’ü vefât etdi. 483’ü kesb-i ifâkat eyledi.

Hey’et-i Sıhhiye Reîs Kemal Bey Murahhas Naci Bey Doktor Mahmud Bey Doktor Mehmed Kâmil Bey Doktor Mehmed Arusî Bey Doktor Mehmed Abdüsselâm Bey Doktor Enis Enisî Bey Doktor Abdünnecib Rüşdü Bey Doktor Osman Rıdvan Bey Doktor Mehmed Âbid Bey Doktor Ali Sami Bey Doktor Tevfik Şehlâvî Bey Doktor Mehmed Fazlı Bey Doktor Abdülhalim Mahfuz Bey Eczâcı Mehmed Salim Bey

Muhâcirîn Hastahânesi Mısır Hilâl-i Ahmeri tarafından dahi muhâcir hastalarını tedâvî için Yedikule’de 52 yataklık bir hastahâne te’sîs ve Şubat’ın sekizinci günü küşâd olunmuşdur. 2 tabîb, 2 eczâcı, 2 erkek 1 kadın hastabakıcı, 2 hademeden mürekkeb olan bu hey’et-i sıhhiye kemâl-i fa‘âliyetle îfâ-yı vazîfe eylemekdedir.

[185] Bahr-ı Ahmer Hasta Nakliye Vapuru Rumeli’den mecrûhîn ve muhâcirîni Anadolu’ya nakletmek üzere Mısır Hilâl-i Ahmeri tarafından ihzâr ve sevk edilmiş olan Bahr-ı Ahmer Vapuru’nda 5 tabîb, 1 eczâcı, 24 hastabakıcı, 2 hademeden mürekkeb bir

430

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

hey’et-i sıhhiyenin taht-ı idâresinde 100 yataklık bir hastahâne teşkîl edilmişdir. Bu vapur Selanik ile İzmir arasında müte‘addid seferler icrâ eylemiş, 23 Şubat târîhine değin bin kadar mecrûh ile on bin kadar muhâcir nakletmişdir.

Birinci Hind Hey’eti Hindistan ağniyâsından olup Londra’da tahsîlde bulunan erbâb-ı hamiyet gençlerden mürekkeb olan bu hey’et her masraflarını kîse-i hamiyetlerinden tesviye eylemek şartıyla Mısırlı Doktor Selim Bey’i de berâberlerine alıp onun da her masrafını der‘uhde ederek İstanbul’a gelmişlerdir. Evvelâ bir müddet Haydarpaşa Askerî Hastahânesi’nde ba‘dehû Ömerli’de ibrâz-ı hidmet eylediler.

Hey’et Doktor Selim Bey Abdülhak Bey Seyyid Âl-i İmran Seyyid Mehmed Hüseyin Seyyid Hasan Âbid Caferî

Mısırlı, Londra’da Gabis Hastahânesi etıbbâsından Cenûbî Haydarabadlı, Oxford talebesinden Sencur Eyâleti’nde, Nikteli, Oxford talebesinden Cenûbî Haydarabadlı, Oxford talebesinden Delhi Eyâleti’nde, Akreli, Oxford talebesinden

[186] İkinci Hind Hilâl-i Ahmer Hey’et-i Sıhhiyesi Hindistan’da Bombay şehri cevâmi‘ nâzırlarından mürekkeb bir hey’etin taht-ı nezâretinde olmak üzere “İslâm Gençleri Cem‘iyyeti” ve “Ziyâ-yı İslâm Encümen-i Âlîsi” taraflarından toplanan i‘ânât ile tertîb ve teşkîl edilen “Bombay Fukarâ-yı İslâmiyesi Hey’et-i Sıhhiyesi” 4 Kânûn-ı Evvel 1327 târîhinde Dersaâdet’e muvâsalat eylemişdir. Hey’et i‘zâz ile istikbâl ve kabûl olunarak Hilâl-i Ahmer Dârülfünûn Hastahânesi’ne misâfir edilmişlerdir. Mütâreke esnâsında bir ay kadar bu hastahânede kalıp 100 yatağı şâmil bir kısmın tedâvîsini der‘uhde eylediler. 135 hasta tedâvî etdiler. Mükemmel çadırlarıyla seyyâr hastahâne takımları bulunan hey’et 10 Kânûn-ı Sânî 1327 târîhinde Çatalca civârında Ömerli mevki‘inde yüz yataklık seyyâr bir hastahâne te’sîs eyledi. Mecrûh ve hasta kabûlüne başladı.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

4 31

Hey’et Erkânı Müdîr Doktor Feyzi Bey Sertabîb Doktor Mehmed Hüseyin Bey Tabîb-i Müdâvî Doktor Nemkar Bey Tabîb-i Müdâvî Moliken Bey Tabîb-i Müdâvî Nîzâr Ahmed Bey Tabîb-i Müdâvî Selim Bey Eczâcı Ruşen Bey Kâtib Seyyid Abdülvahid Efendi Serhastabakıcı Seyyid Mehmed Şerif Meşhedî Efendi İdâre Me’mûru Hekîm Siraceddin Efendi Sandık Emîni Abdüllatif Efendi On iki hastabakıcı ve üç hademe

[187] Hindistan’dan gelen etıbbâ ve me’mûrînin mecmû‘u 28 kişi olup bunların cümlesi fahriyen hidmet eylemekdedirler. Ömerli’de hastahâneyi birçok ümerâ ve zâbitân ziyâret eylemiş, her biri defter-i mahsûsuna fevkalâde takdîrkârâne mütâla‘ât kaydetmişlerdir.

Üçüncü Hey’et-i Sıhhiye Hindistan’dan Umûm Hindistan Hilâl-i Ahmerleri tarafından “el-Vefdü’tTıbbî min Bilâdi’l-Hind” unvânıyla Delhi merkezinden teşkîl ve i‘zâm kılınan bu hey’et-i sıhhiye 27 Kânûn-ı Evvel [1]328 târîhinde Dersaâdet’e muvâsalat etdi. Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti nâmına bir hey’et-i mahsûsa tarafından istikbâl olunarak Kadırga Hastahânesi’ne misâfir edildi. Mütâreke esnâsında bir müddet Kadırga’da kaldıkdan sonra hatt-ı harb üzerinde Ömerli’de bir seyyâr hastahâne te’sîs eylediler. İkinci def ‘a muhârebât başlaması üzerine seyyâr hastahâne ile hey’et-i sıhhiyenin bir kısmı Gelibolu’ya nakil ile hastahânelerini orada teşkîl etdiler.

Hey’et Erkânı Sertabîb Doktor Muhtar Ahmed Ensarî Bey Sertabîb Mu‘âvini Ali Ezher Feyzi Bey Tabîb Muhammed Naim Ensarî Tabîb Seyyid Abdurrahman Tabîb Seyyid Şemsülbârî Tabîb Mahmudullah

4 32

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Tabîb Mirza Rıza Hân Eczâcı Gulâm Ahmed Hân, Nuruşşems, Abdülvahid Hân, Hâmit Resul, Seyyid Tunker Hüseyin 12 hastabakıcı ve 2 tercümân

[188] Romanya Hilâl-i Ahmer Hey’et-i Sıhhiyesi Romanya’da sâkin Osmanlılar tarafından teşkîl olunan bir Hilâl-i Ahmer Hey’et-i Sıhhiyesi muhârebe i‘lân olunmasını müte‘âkib Dersaâdet’e gönderildiler. Hey’et-i Sıhhiye Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti tarafından istikbâl olunarak Dârülfünûn Hilâl-i Ahmer Hastahânesi’ne me’mûr edildiler. Kendilerine tahsîs edilen koğuşda 26 Teşrîn-i Evvel [1]328 târîhinden 19 Kânûn-ı Evvel [1]328 târîhine kadar mecrûhîn ve hastagânın müdâvâtına ibrâz-ı hidmet eylemişlerdir.

Hey’et-i Sıhhiye Erkânı Sertabîb Doktor Kimyager Taşko Poçera Efendi Doktor İbrahim Temo Bey Doktor Kostantin Suflari Efendi Doktor Tufa Petri Efendi Doktor Atnaşko Efendi Doktor Yanesko Efendi Doktor Çapura Efendi Doktor Yanko Efendi

Bu hey’et-i sıhhiyeden mâ‘adâ Romanya Hükûmeti tarafından gönderilmiş olan Doktor Makallariyu ile Doktor Bitşolesko Efendiler de Dârüşşafaka’da te’sîs olunan hastahânede îfâ-yı hidmet eylemişlerdir.

*** İngiliz Hilâl-i Ahmer Hey’et-i Sıhhiyesi Hindistan e‘âzım-ı ricâlinden Londra’da bulunan Emir Ali hazretlerinin [189] delâletleriyle teşkîl edilmiş bulunan bir hey’et-i sıhhiyye i‘lân-ı harbi müte‘âkib Dersaâdet’e muvâsalat eyledi. Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti tarafından Üsküdar’da Rüşdiye Mektebi binâsı ve yatak levâzımı ihzâr olunarak oraya misâfir edildiler. Fakat müte‘âkiben Mütâreke akdolunması ve Üsküdar’a mecrûh ve hasta sevkiyâtında müşkilât görülmesi hasebiyle hey’et bu hastahâneyi terk ile Ayastefanos’da Dâire-i Sıhhiye tarafından Avrupa’dan

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

4 33

getirtilip orada kurulan kâbil-i nakil barakalarda bir müddet koleralıların tedâvîsiyle iştigâl eylemiş, kendilerine haftada yirmi lira i‘tâsıyla Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti tarafından ibrâz-ı mu‘âvenet olunmuşdur.

Hey’et-i Sıhhiye Müdîr Mîralay Sorti Operatör Doktor Calthorpe Operatör Doktor Bili Stajyer Mister Waite Stajyer Mister Stavala Üç erkek ve altı kadın hastabakıcı

***

İngiliz Salîb-i Ahmer Hey’et-i Sıhhiyesi Müdîr Major Villi ve Müdîre Madam Villi’nin taht-ı idârelerinde mükemmel bir İngiliz Salîb Ahmer Hey’et-i Sıhhiye-i İmdâdiyesi 12 doktor, 11 asistan ve 43 hastabakıcıdan mürekkeb olduğu hâlde 22 Teşrîn-i Evvel [1]328 târîhinde İstanbul’a muvâsalat eylemişdir. [190] Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti i‘zâz ile istikbâl ve kabûl eylediği hey’etin her türlü levâzımını ve yataklarını ihzâr ve ikmâl eyledi ve hastahâne hâline ifrâğ edilmiş bulunan Sanâyi‘i-i Nefîse binâsı dâhiline yerleşdirdi. Burada 24 Teşrîn-i Evvel’de yüz elli yataklık bir hastahâne küşâd ve mecrûhîn kabûlüne mübâşeret eylediler. İşbu hey’et-i sıhhiyeden bir kısmı Doktor Anderson’un taht-ı riyâsetinde Çatalca civârında Ali Bey Çiftliği’nde ve diğer bir kısmı da Doktor Horto’nun taht-ı riyâsetinde Beykoz’da birer hastahâne te’sîs eyledikleri gibi kolera esnâsında cüz’î bir müddet Ayastefanos’da bir kolera hastahanesi idâre etmişlerdir. Bilâhare bu şu‘abât Kalikratya’ya naklolundu. Dört hânede kırk yataklık bir hastahâne te’sîs edildi. Sanâyi‘i-i Nefîse Mektebi’ndeki hastahâne Şubat gâyesine kadar 212 mecrûh ve 121 hasta kabûl etmiş, bunlardan 196’sı iktisâb-ı âfiyet ve 61’i vefât eylemişdir. Ali Bey Çiftliği şu‘besi 49 hasta kabûl eylemiş, biri vefât, 48’i iktisâb-ı âfiyet etmişdir.

434

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Beykoz şu‘besi 98 hasta kabûl etmiş, 53’ü vefât, 45’i iktisâb-ı âfiyet eylemişdir. Kalikrat[y]a şu‘besi 50 hasta kabûl etmişdir.

*** [191] Romanya Salîb-i Ahmer Hey’et-i Sıhhiyesi Romanya Salîb-i Ahmeri tarafından Osmanlı Ordusu’nda mecrûhînin müdâvâtına ibrâz-ı mu‘âvenet etmek üzere bir seyyâr hastahâne ile gönderilen hey’et-i sıhhiye İstanbul’da Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti tarafından istikbâl ve kabûl ve i‘zâz edilmiş, sıhhiye-i askeriye ile bi’l-muhâbere seyyâr hastahânelerini Dedeağaç’da te’sîs eylemek üzere oraya i‘zâmları takarrür eylemişdi. Hey’et Avusturya Kumpanyası’nın Lloyd Vapuru’yla Dedeağaç’a azîmet eylemiş ise de vapurun oraya muvâsalat etdiği gün Bulgar eşkıyâ çeteleri kasabaya duhûl ile katliâma başlamış, vapurdan kimsenin çıkmasına da müsâ‘ade etmemiş olduklarından hey’et-i sıhhiye bulunduğu vapurla Triyeste’ye kadar azîmete mecbûr kalmışdır. Oradan hey’etle muhâbere olunduğu esnâda Mütâreke akdedilmiş bulunmasına mebnî Triyeste tarîkıyla doğruca Romanya’ya avdet eylediler.

Hey’et-i Sıhhiye Erkânı Sertabîb Operatör Doktor Gomoan Serhastabakıcı Madam Mari Gomoan Tabîb-i Müdâvî Doktor Hedrivloman Tabîb-i Müdâvî Doktor Beato Asistan Aleksandr Simonesko Asistan Kostantinesko İki asistan mu‘âvini ile dört hastabakıcı ve bir tercümân

***

[192] Almanya Salîb-i Ahmer Hey’et-i Sıhhiyesi Gümüşsuyu Hastahânesi’nde îfâ-yı hidmet etmiş olan Alman Salîb-i Ahmeri’ne mensûb hey’et ber-vech-i âtî iki tabîb ile İstanbul Alman teba‘ası insâniyetperverânından mürekkebdir:

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

4 35

Tabîb Doktor Mortman Tabîb Doktor Ben Paloka Hastabakıcı Madam Fon Hoser Paşa Hastabakıcı Madam Moris Paloka Hastabakıcı Madam Bernardin Eştolting Hastabakıcı Madam Ruhern Hastabakıcı Madam Josten Hastabakıcı Matmazel Bertavitenborg Hatabakıcı Matmazel Elizabet Koşist Hastabakıcı Matmazel Kutçek Hastabakıcı Matmazel Morated Hastabakıcı Matmazel Elziramsay

***

Avusturya ve Macaristan Salîb-i Ahmer Hey’etleri İ‘lân-ı harbi müte‘âkib Avusturya Salîb-i Ahmer Cem‘iyyeti tarafından gönderilen iki hey’et-i sıhhiye-i askeriyece hastahâne hâline ifrâğ olunan Taşkışla’ya me’mûr edilmiş ve bir kısım mecrûhîn bu hey’etlerin yed-i tedâvîsine terk olunmuşdur.

Birinci Hey’et-i Sıhhiye Doktor Vimer Doktor Rişard Poşe Sekiz râhibe hastabakıcıdan mürekkebdir.

[193] İkinci Hey’et Sertabîb Doktor Klemens ile on yedi râhibe hastabakıcıdan müteşekkil bulunuyordu ki, bunların kısm-ı a‘zamı Mütâreke’yi müte‘âkib memleketlerine avdet eylemişler, yalnız üç hastabakıcı son zamâna kadar hastahânede kalmışlardır. Macaristan Salîb-i Ahmeri’ne mensûb yedi hastabakıcı kadın ayrıca gelmiş, Taşkışla Hastahânesi’ne me’mûr edilmişlerdi. Bunlar da Mütâreke esnâsında memleketlerine avdet eylemişlerdir.

***

436

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Belçika Salîb-i Ahmer Hey’et-i Sıhhiyesi İ‘lân-ı harbi müte‘âkib meşâhîr-i etıbbâdan Profesör De Paj’ın taht-ı riyâsetinde olarak Belçika Salîb-i Ahmer Hey’eti tarafından i‘zâm kılınan hey’et-i sıhhiye hastahâne hâline konmuş olan Taşkışla’da bir kısm-ı mahsûs der‘uhde ederek Mütâreke zâmanına kadar bi-hakkın îfâ-yı hüsn-i hidmet eylemişlerdir. Hele Mu‘allim De Paj ve madamı ve mahdûmu hastalar hakkında büyük yararlıklar gösterdiler. Sertabîb Profesör De Paj Madam De Paj Mösyö Pierre De Paj Tabîb Doktor Neuman Tabîb Doktor Le Polanje Tabîb Doktor Denov Dört kadın hastabakıcı

*** İsveç Salîb-i Ahmer Hey’eti İsveç Salîb-i Ahmeri tarafından i‘lân-ı harbi müte‘âkib i‘zâm olunan

[194] Hilâl-i Ahmer Hadımköy Hastahânesi Hey’et-i Sıhhiyesi: Ortada Sertabîb Doktor Burhaneddin Bey

[196] Hey’et-i sıhhiye Mekteb-i Harbiye Hastahânesi’nde bir koğuş der‘uhde etmiş, Mütâreke zamânına kadar îfâ-yı hidmet eylemişlerdir.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

4 37

Hey’et-i Sıhhiye Erkânı Doktor R. Ehahart Doktor J. Kisesarson Beş râhibe hastabakıcı

[195] Hilâl-i Ahmer Hadımköy Hastahânesi’nde mecrûh nakliyâtı

*** Amerika Salîb-i Ahmer Hey’eti Taşkışla Hastahânesi’nde îfâ-yı hidmet eden bu hey’et-i sıhhiye Amerika Salîb-i Ahmeri’nin Dersaâdet şu‘besi re’îsi Amerika sefîri hazretlerinin himmetiyle 6 Teşrîn-i Sânî 1912 târîhinde teşekkül eylemişdir. Taşkışla’da Amerika Hey’et-i Sıhhiyesi’nin taht-ı himmet ve tedâvîsine tevdî‘ olunan kısm-ı hastahâne 112 yatağı ihtivâ eylemekde idi. Şubat-ı Efrencî gâyesine kadar bu yataklara kabûl ve tedâvî olunan mecrûhîn ve marzâ-yı askeriye mecmû‘u 320 neferdir ki bunlardan yalnız dört neferi vefât etmişdir. Seroperatör Doktor K. S. Ford Operatör Mu‘âvini Doktor A. Kazakus Operatör Mu‘âvini Doktor Valton Operatör Mu‘âvini Doktor Tahir Hüsnü Bey

Matmazel Jira ve Matmazel İğneciyan, Mösyö Leander Romen, sefâret tercümânı mülâzımlarından Mösyö Jodelson, Amerika Sefâret Ma‘iyyet [197] Vapuru Eczâcısı Mösyö Koney fahriyen hastabakıcılık hidmeti îfâ etmişlerdir.

438

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

*** Bu hey’etden mâ‘adâ Amerikalı Doktor Dout ve refîkası beş hastabakıcı kadın ile Hilâl-i Ahmer Vefa Hastahânesi’nde ibrâz-ı hidmet eylemişlerdir.

*** Felemenk Salîb-i Ahmer Hey’eti Felemenk Salîb-i Ahmeri tarafından teşkîl edilmiş bulunan hey’et-i sıhhiye-i imdâdiye Teşrîn-i Sânî içinde Dersaâdet’e muvâsalat eyledi. Sıhhiye-i askeriyece hastahâne hâline ifrâğ edilmiş bulunan Mekteb-i Harbiye’de bu hey’ete bir kısım tefrîk ve irâ’e olundu. Yüz yataklık bir hastahâneyi der‘uhde eylediler. 27 Teşrîn-i Sânî’de işe başladılar. Bidâyet-i harbde, Mütâreke esnâsında, tekrâr harekât-ı harbiye başladığı sırada mütemâdiyen ibrâz-ı fa‘âliyet ve hüsn-i hidmet etdiler. Bu kısm-ı hastahâneye Şubat ibtidâsına kadar 165 mecrûh ve 20 hasta kabûl ve tedâvî edildi. Bunlardan 92’si kesb-i ifâkatle çıkdı. Dördü vefât etdi. Bâkîsi taht-ı tedâvîde idi.

Hey’et-i Sıhhiye Kadrosu Sertabîb Doktor J. V. S. Lengpek Operatör Doktor L. Fonden İsten Bakteriyolog Doktor N. A. L. Krauz Tabîb-i Müdâvî E. H. Mazufu (Cavalı) Tabîb-i Müdâvî A. D. Vuart Beş kadın ve beş erkek hastabakıcı

*** Fransız Salîb-i Ahmer Hey’etleri Fransa Hükûmeti’nin İstanbul Sefîri Mösyö Bompard’ın taht-ı riyâsetinde bulunan Fransa Salîb-i Ahmeri’nin İstanbul Şu‘besi tarafından Osmanlı mecrûhîninin müdâvâtına ibrâz-ı mu‘âvenet için teşkîl olunan hastabakıcı hey’etlerinden biri Etfâl Hastahânesi’nde ikincisi taraf-ı eşref-i Pâdişâhîden te’sîs buyurulan hastahânede, üçüncüsü Mekteb-i Harbiye Hastahânesi’nde îfâ-yı hidmet eylemişlerdir.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

4 39

Taraf-ı şâhâneden te’sîs buyurulan hastahânede îfâ-yı hidmet edenler:

[198] Hilâl-i Ahmer Hadımköy Seyyâr Hastahânesi’nde ameliyât çadırı dâhili

[199] Hilâl-i Ahmer Ispartakule Hastahânesi Hey’et-i Sıhhiyesi: Ortada Sertabîb Aziz Bey

440

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[200] Fransız Salîb-i Ahmer İttihâd-ı İnâs Cem‘iyyeti mensûbîninden: Madam Margret Galliye, Madam Jermen, Matmazel Margret Pueş, Matmazel Madlen Ezemar, Matmazel Klerleman

Etfâl Hastahânesi’nde îfâ-yı hidmet edenler: Râhibe Mari Marlen, Mari Desyun, Mari De Luiz, Klemans, Mari Delaş Kami, Vilma, Ravazina, Mari de Saint Denan, de Saint Polen, Mari de Saint Silver, Madam Luşe Mekteb-i Harbiye Hastahânesi’nde îfâ-yı hidmet eden Saint ve Nisan De Paul râhibelerinden Soeur Vensenez, Margaretta, Kaesilya, Mariya, Mikaela, Ustaeya, Jozefina, Anna, Felistiya

*** Rus Salîb-i Ahmer Hey’et-i Sıhhiyesi Rusya Salîb-i Ahmer Cem‘iyyeti tarafından gönderilmiş olan hey’et-i sıhhiye Saint Nicola Hastahânesi’nde îfâ-yı vazîfe eylemiş, mezkûr hastahâne hey’et-i sıhhiyesinin mu‘âvenetleriyle mecrûhîn-i askeriye tedâvî etmişlerdir. Sertabîb Doktor Gregoire Papasinof Tabîb-i Sânî Doktor Serj Uşakof Altı hastabakıcı kadın ve iki hademe

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

4 41

[201] 7 KOLERAYA KARŞI Koleralıları İnfâk – Kolera Hastahâneleri: Hadımköy, Ayastefanos, Ispartakule Ordunun Kırkkilise’den ric‘ati üzerine Çatalca’da kolera zuhûr etmiş, dehşetli bir sûretde sirâyet ve tevessü‘ ederek dördüncü, beşinci günü musâbînin mikdârı binlere bâliğ olmuş bulunduğundan sıhhiye-i askeriyece koleralılara temâs eden bulaşık efrâdın diğer askerden uzaklaşdırılmasına lüzûm görülmüş, bi’z-zarûre İstanbul’a binlerce efrâd sevk edilmişdi. Bu bulaşık efrâdın diğer efrâd-ı askeriye ve ahâlî ile temâslarını men‘ ederek mahfûz mahallerde taht-ı müşâhede ve tedâvîye alınmaları için büyük cevâmi‘-i şerîfeye yerleşdirilmesine mecbûriyet hâsıl oldu. O buhrânlı ve müşkil dakîkalarda Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti işbu bulaşık efrâdın infâk ve i‘âşelerini ve alâ-kadri’l-imkân te’mîn-i tedâvî ve istirâhatlarını der‘uhde eyledi. Bulaşık ve za‘îf efrâd Ayasofya, Sultanahmed, Nuruosmaniye, Mahmudpaşa Câmi‘lerine yerleşdirilmişlerdi.

Ispartakule Hastahânesi’nde ameliyât çadırı

İşbu efrâdın infâkı 3 Teşrîn-i Sânî 1328 târîhinde Hilâl-i Ahmerce der‘uhde edilerek derhâl me’mûrîn-i lâzıme ta‘yîn olundu. Çorba ve yemek

4 42

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

tabhı için Evkāf Nezâreti’nden birçok büyük kazganlar isti‘âre edildi. Külliyetli ekmek ve erzâk tedârük olundu. Yalnız Ayasofya Câmi‘i’ndeki zu‘afâya iki günde 3.600 kıyye ekmek verilmişdir. [202] Tutulan bir istatistiğe nazaran birbiri üzerine vasatî olarak Nuruosmaniye Câmi‘i’nde yevmî 1.251 nefere 6 Teşrîn-i Sânî târîhinden 25 Teşrîn-i Sânî’ye kadar, Mahmudpaşa Câmi‘i’nde 447 nefere 8 Teşrîn-i Sânî’den 24 Teşrîn-i Sânî’ye kadar, Sultanahmed Câmi‘i’nde vasatî olarak 1.200 nefere Teşrîn-i Sânî’nin altısından gâyesine değin her gün nüfûs başına bir kıyye ekmek, sabâhları çorba [203] akşamları nohudlu ve patatesli et ile kavurmalı veya söğüşlü pilav verilmişdir.

Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Merkez-i Umûmî Binâsı

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

4 43

Câmi‘lerdeki efrâddan koleraya tutulanlar derhâl kolera hastahânesine sevk ediliyor, orada kalanların hüsn-i infâkıyla dûçâr oldukları za‘f ve bîtâbîden tahlîslerine i‘tinâ olunuyordu.

***

[204] Diğer tarafda, Çatalca hattı üzerinde kalan ve İstanbul’a sevk edilemeyen koleralı efrâdın te’mîn-i tedâvîleri için hastalığın en ziyâde hükümfermâ olduğu Hadımköy civârında derhâl kolera hastahâneleri te’sîsine ihtiyâc görülmesi üzerine cem‘iyyet çadırları, me’mûrîn-i sıhhiyesi, her türlü levâzımı mükemmel olmak üzere evvelâ Hadımköy’de kısmen çadırlarla ve müte‘âkiben barakalarla 250 yataklık bir hastahâne ihdâs eyledi. Bunun kifâyet edemeyeceği anlaşılmasıyla Ayastefanos’da dahi Londra’dan celb olunmuş mükemmel çadırlar ve takımlarla 150 yataklık ikinci bir hastahâne te’sîs edildiği gibi bunun da kifâyetsizliği tezâhür etdiğinden Almanya’dan celb olunmuş çadırlar ve takımlarla yetmiş yataklık üçüncü bir hastahâne Ispartakule’de açıldı. Kolera hastahânelerinin vezâifindeki ağırlığa binâen me’mûrîni kadroda mu‘ayyen ma‘âşâtdan yüzde elli zammiyât ile ta‘yîn ve istihdâm olunmuşlardı. Koleranın külliyen mündefi‘ olması üzerine mükemmelen teşkîl edilmiş bulunan bu hastahânelerin sedd ü lağv olunması tecvîz edilmemiş, mecrûhîn ve merzâ-yı askeriyeyi kabûl ve tedâvî etmek üzere alelâde hastahâne hâline ifrâğı ve me’mûrîn ma‘âşâtının da diğer hastahâneler me’mûrîni derecesine tenzîli karargîr olmuşdur. Bu sûretle işbu kolera hastahâneleri alelâde Hilâl-i Ahmer Hastahânesi sınıfına geçerek harbin nihâyetine kadar mecrûh ve hasta kabûl ve tedâvî etdi.

444

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[205] 8 SIHHİYE-İ ASKERİYEYE MU‘ÂVENET Şehremâneti Vâsıtasıyla – Doğrudan Doğruya – Hânımlar Merkezinin Mu‘âvenâtı Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti, sıhhiye-i askeriye ile bi’l-müzâkere te’sîs edeceği hastahânelerin mevki‘lerini ta‘yîn eylemiş, hatt-ı harbe karîb şehirlere yüzer yataklık on iki hastahâne sevkine hâzırlanmışdı. Sıhhiye-i askeriyece dahi ordularda, fırkalarda askerî hastahâneler, seyyâr hastahâneler ihzâr olundu. Fakat Kırkkilise bozgunluğu üzerine Rumeli’ne giden şimendifer hattının bozulup yolların kapanmasını, bahren sevkiyâtın munkatı‘ olmasını ve Lüleburgaz’da, Çatalca’da günlerce muhârebât-ı şedîde vukû‘a gelmesini müte‘âkib beş-on gün içinde İstanbul’a on bini mütecâviz mecrûh geldiğinden mevcûd hastahânelerle te’mîn-i ihtiyâca imkân kalmadı. İstanbul’da müte‘addid kışlaların, karakolhânelerin, mekteblerin derhâl hastahâne hâline ifrâğına mecbûriyet görüldü. Ale’l-acele ihdâs olunacak bu hastahâneler için sıhhiye-i askeriyeye ibrâz-ı mu‘âvenet olunmak lâzım geliyordu. Derhâl levâzım tedârükü vesâite muhtâc olduğu Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’nin henüz anbârlarında kâfî eşyâsı ve bunu tedârük edecek vesâit-i serî‘ası bulunmadığı cihetle Şehremânetince şehrin nikât-ı [206] muhtelifesinde küşâdına tevessül olunan hastahâneler için Dâhiliye Nezâreti’nin tasvîbi vechile a‘zâsı meyânında etıbbâ-yı askeriye dahi bulunan Şehremâneti’nde müteşekkil Mecrûhîn-i Askeriyeye Mu‘âvenet Komisyonu’na yedi bin beş yüz Osmanlı lirası i‘tâ olundu. [207] Hastahâneler için Şehremâneti vesâtatıyla nakden ibrâz olunan mu‘âvenetden mâ‘adâ Hilâl-i Ahmer anbârı mevcûdundan zîrde muharrer eşyâ dahi yine Şehremâneti vâsıtasıyla hastahânelere i‘tâ kılındı: Muhtelif çamaşır Battaniye [208] Top muşamma‘ Süblime Sınâ‘î serum

Aded 1.828 1.000 28 231 99

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Yorgan Yatak Yasdık

445

175 74 11

Trablusgarb’da Hilâl-i Ahmer Garyan Hey’et-i Sıhhiyesi Sağdan ikinci Hilâl-i Ahmer Merkez-i Umûmî a‘zâsından berây-ı teftîş Trablus’a giden murahhas Adnan Bey, sağda Operatör Sadeddin Bey

Çanakkale’de Hind Hilâl-i Ahmer Hastahânesi ittihâz olunan binâ

***

446

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Bir tarafdan Hilâl-i Ahmer İstanbul’daki hastahâneleri adedini tezyîd ederek 950 yatağa iblâğa muvaffak olduğu, diğer tarafdan Şehremâneti vesâtatıyla muvakkat hastahâneler ihdâs edildiği sırada sıhhiye-i askeriyece dahi askerî hastahâneler yatakları tezyîd ve müte‘addid kışlaların hastahâne hâline ifrâğına teşebbüs edildiği cihetle derhâl birçok eşyâ tedârüküne ihtiyâc görüldü. Esâsen Hilâl-i Ahmer, mecrûhîn-i askeriyenin imdâdlarına yetişebilmek için sıhhiye-i askeriyeye ibrâz-ı mu‘âvenetle mükellef bulunduğu cihetle sıhhiye-i askeriyece hastahâne hâline ifrâğına teşebbüs olunan kışlalara muktezî yatak ve çamaşır levâzımı ile muhtelif eşyânın Hilâl-i Ahmerce tedârük ve i‘tâsına müsâra‘at edildi. Tevârîh-i muhtelifede sıhhiye-i askeriyeye doğrudan doğruya i‘tâ olunan ve sıhhiye-i askeriyeden gösterilen lüzûma binâen Hilâl-i Ahmer anbârından muhtelif hastahânelere irsâl ve teslîm edilen eşyânın ecnâs i‘tibârıyla yekûnları ber-vech-i âtîdir: [209] Kanaviçe yatak kılıfı Kanaviçe yasdık kılıfı Ot minder Şilte Yasdık Battaniye Yorgan Yatak çarşafı Karyola Don Gömlek Entari Fanila gömlek Takke Çift çorab Terlik Doktor gömleği Tabliye Hırka Maşraba Kaşık Çatal Kapaklı sırlı tencere Sırlı tabak Çorba kâsesi Sırlı maşraba

Aded 7.264 4.608 5.400 3.839 2.648 1.515 5.772 19.366 175 14.880 13.220 6.450 2.750 559 8.200 3.100 49 40 25 1.512 7.878 5.578 600 6.949 5.971 6.981

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Çinko koğa Oturak Sırlı güğüm Tepsi El feneri Çadır Hasır Tencere Hasta nakline mahsûs teskere İçi çinko kaplı tabut Gaz sobası Hilâl-i Ahmer bayrağı

4 47

988 600 370 3.185 314 110 2.751 76 1.180 40 4 9

Sıhhiye-i askeriyenin iş‘âr ve tensîbi ile cihet-i askeriyeye merbût hastahânelere doğrudan doğruya i‘tâ olunan eşyâ da ber-vech-i âtîdir: Kuleli İ‘dâdîsi’nde te’sîs olunan hastahâneye yatak ve çamaşır levâzımı Maydos Askerî Hastahânesi’ne yatak ve çamaşır levâzımı Gülhane Serîriyât Hastahânesi’ne yorgan “ “ “ çarşaf “ “ “ gömlek “ “ “ hasta entarisi “ “ “ don “ “ “ minder kılıfı

Aded 1.100 830 1.000 8.000 4.000 4.000 4.125 1.097

[210] Hilâl-i Ahmer Hanımlar Merkezi anbârından dahi sıhhiye-i askeriyeden vâki‘ olan iş‘âra binâen tevârîh-i muhtelifede i‘tâ olunan eşyâ şunlardır: Tıb Fakültesine çamaşır “ “ fanila gömlek “ “ çift çorab Beyoğlu Belediye Hastahânesi’ne çamaşır Jeremya Hastahânesi’nde mecrûh zâbitâna çamaşır Taşkışla Hastahânesi’ne çamaşır “ “ çorap “ “ terlik Kandilli’deki hastahâneye kat çamaşır Üsküdar’da İngiliz Hilâl-i Ahmer Hastahânesi’ne çamaşır Amerika sefîrinin madamı vâsıtasıyla Ayastefanos Hastahânesi’ne çamaşır Ayastefanos’da askerî hastahânesine çamaşır Doktor Freye Hastahânesi’ne çamaşır

Aded 400 100 200 100 100 3.290 200 200 250 312 200 1.200 300

448

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Umûm Hind Hilâl-i Ahmer Hey’eti Reîsi Ensârî Bey

Merzâ ve mecrûhîn-i askeriye için sıhhiye-i askeriyece inşâsına lüzûm görülen barakalar inşââtına nakden 600 Osmanlı lirası i‘tâsıyla ibrâz-ı mu‘âvenet olundu. Hasta nakliyâtı için sıhhiye-i askeriyeye evvelâ on kişilik bir omnibüs arabası i‘tâ olunmuşdu. Bu arabaların görülen muhassenâtına binâen iki bin beş yüz liraya Amerika’ya en son sistem hasta nakline mahsûs otuz [211] araba ve her araba için iki hayvan koşumu celb edilmişdir. Bahriye Hastahânesi’nde ve Tıb Fakültesi’nde bulunan röntgen cihâzlarına elzem bazı edevâtın mübâya‘ası için Hilâl-i Ahmerce ibrâz-ı mu‘âvenet olunduğu gibi Hilâl-i Ahmer anbârı eczâhânesi de sıhhiye-i askeriye nâmına Bahriye Merkez, Edirne, Maydos, Dedeağaç, Kilidülbahr, Boğalı, Taşkışla, Gülhane Serîriyât Hastahânelerine diğer yüzlerce kalem eczâ-yı tıbbiyeden mâ‘adâ 144 şişe konyak, 150 kilo kinin, 300 kilo vazelin, 6.150 kilo musaffâ pamuk, 2.100 muhtelif sargı, 700 tül verilmişdir.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

449

[212] 9 MUHÂCİRÎNE MU‘ÂVENET Muhâcirînin İnfâkı – İlbâsı: Dersaâdet’de – Selanik’de – Gelibolu’da – Biga’da – İzmir’de – Bursa’da Kırkkilise bozgunluğunu müte‘âkib ordunun ric‘ate başlamasıyla Bulgarların mezâlim-i vahşiyânesine ma‘rûz kalan ahâlî-i İslâmiye kasabalarını, köylerini, evlerini bırakarak kısm-ı a‘zamı her şeye muhtâc pek perîşân bir hâlde muhâceret eylemişlerdi. Birkaç gün içinde İstanbul pek elîm bir manzara iktisâb etdi. Bütün câmi‘ler, mescidler muhâcirîn ile doldu. İstanbul’daki mebânî-i dîniye ve hayriyenin Edirne Vilâyeti’nin kısm-ı a‘zamı ile bütün Çatalca Sancağı ahâlîsini istî‘âb edemeyeceği pek tabî‘î bulunduğundan binlerce muhâcirîn de arabaları, hayvanâtı ile günlerce meydânlarda, sokaklarda kalmışlardı. Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti harbin tevlîd eylediği bu musîbet ve felâkete karşı lâkayd kalamazdı. Derhâl muhâcirînin imdâdına yetişilmesi husûsu merkez-i umûmîde mevki‘-i müzâkereye kondu. Esnâ-yı müzâkerede her ne kadar Hilâl-i Ahmer, harb zamânlarında mecrûhîn-i askeriyeye mu‘âvenet için teşkîl olunmuş bir müessese olduğu cihetle muhâcirîn için büyük fedâkârlıklar ihtiyârına muktedir olamayacağı, nizâmnâme-i esâsîsinin beşinci mâddesi hükmünce Memâlik-i Osmaniye’de harbin gayrı mesâibden biri vukû‘unda cem‘iyyet [213] bir senelik vâridâtını tecâvüz etmemek üzere münâsib mikdâr bir meblağ sarf edebileceği beyân ve cem‘iyyetin bir senelik vâridâtı üç-dört bin liradan ibâret bulunduğu ve bu sene harb münâsebetiyle her tarafdan gelen paralar vâridât değil, fakat i‘ânât olduğu dermeyân edilmiş ise de i‘ânât dahi vâridâtdan olduğu ve muhâceret harbin netâyicinden bulunduğu cihetle muhâcirîn için de mümkün olduğu kadar ibrâz-ı mu‘âvenet vezâif-i esâsiyeden addolunmak lâzım geleceği nazar-ı dikkate alınarak vâsi‘ bir sûretde muhâcirînin imdâdına müsâra‘at olunmasına karâr verildi. [214] Fakat Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’nin teşkîlâtı hastahânelere münhasır olup böyle dağınık bir sûretde gelmiş muhâcirîne ibrâz-ı mu‘âvenet edebilmek için me’mûrîni ve vesâiti mevcûd bulunmadığı ve Şehremâneti ise bu

450

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

işlerle iştigâl edebilecek me’mûrîn ve vesâiti bulunduğu hâlde parası olmadığından şikâyet etdiği cihetle derhâl muhâcirînin te’mîn-i iskân ve infâklarına çalışılmak üzere Dâhiliye Nezâreti’nin tasvîbi ile Şehremâneti’ne iki def ‘ada yedi bin beş yüz Osmanlı lirası i‘tâ olundu.

Hind Hilâl-i Ahmer Hey’et-i Sıhhiyesi yemekde

Müte‘âkiben Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti muhâcirîne daha muntazam ve daha serî‘ sûretde doğrudan doğruya ibrâz-ı mu‘âvenet edebilmek için teşkîlât icrâsına başladı. Evvelâ, meydân-ı harbde şehîd olan veyahud el-yevm sâha-i harbde bulunan zâbitân âilelerinden perişan, muhtâc, kimsesiz bir hâlde İstanbul’a hicret eden kadınlarla çocukların imdâdına yetişilmesi düşünüldü. Merkez-i umûmî a‘zâsından Mu‘allim Doktor Celâleddin Muhtar Beyefendi büyük bir eser-i hamiyet ibrâzıyla Haydarpaşa’da yeni inşâ etdirmiş olduğu on beş apartmandan mürekkeb binâsını Teşrîn-i Evvel’den sene gâyesine kadar işbu zâbitân âilelerine tahsîs eylemiş bulunduğundan buraya felâketzede olan mezkûr âilelerin yerleşdirilmesi Hilâl-i Ahmer hanımefendiler kısmı tarafından

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

4 51

der‘uhde olundu. Bunların infâk ve iâşesi için beher nüfûsa yevmî üçer buçuk kuruş i‘tâsı taht-ı karâra alındı. Bu sûretle sipâriş-i ma‘âşı bulunmayan her türlü mu‘âvenetden mahrûm kırk kadar felâketzede zâbit âileleri bu apartmanlara yerleşdirildi ve infâka başlanıldı. Fakat bu âileler çoğaldığı, Haydarpaşa’daki apartmanlar kifâyet etmediği cihetle bir kısım zâbit âileleri de Şehremâneti civârında [215] Haşim Paşa Konağı’nda yerleşdirildi. Bilâhare Çatalçeşme’de Şevket Bey’in konağı dahi bu maksadla istîcâr olunmuş, zâbit âileleri iskân edilmişdir.

***

Bulgar mezâliminden kaçan muhâcirînin fevkalâde tekessür eylemesine ve Şehremâneti’nde teşekkül eden Muhâcirîn Komisyonunca bunların infâkına yetişilemeyerek birçoklarının sefâletde kaldığı görülmesine mebnî Hilâl-i Ahmer Merkez-i Umûmîsi işbu muhâcirînin infâkı ve tehvîn-i ihtiyâcât ve ıztırâbâtı için iki def ‘a beşer bin ve müte‘âkiben on bin ve daha sonra kongre karârıyla elli bin lira tahsîsât i‘tâ eyledi. Vesâit-i lâzıme tedârük olundu. Me’mûrîn ta‘yîn kılındı. Muhâcirîn Komisyonu ile müzâkere edilerek imdâd mıntıkaları tefrîk ve ta‘yîn edildi. Cem‘iyyetçe evvelâ Yedikule hâricindeki barakalarda ikâmet eden 3.800 nüfûs muhâcir ile 800 re’s hayvânın infâk ve i‘âşesi der‘uhde edilmiş ve mevsimin şiddeti, ot ve samanın nedreti nazar-ı dikkate alınarak bunların beher nüfûsuna ve beher re’s hayvâna üçer kuruş hesâbıyla yevmiye i‘tâsı ve on beşer günlük yevmiyelerinin bir def ‘ada tevzî‘i ve tevzî‘âtın Hilâl-i Ahmer me’mûrları tarafından barakalardaki belediye me’mûrlarıyla jandarmalar hâzır olduğu hâlde yeden bi-yedin icrâsı taht-ı karâra alınarak Müfettiş-i Umûmî Mehmed Ali Bey’in taht-ı nezâretinde hemen tevzî‘âta mübâşeret olundu. Diğer tarafda Sultanahmed, Davudpaşa, Cerrahpaşa, Muradpaşa cevâmi‘-i şerîfesinde ve civâr mesâcid ve bazı emâkinde iskân olunan 5.001 nefer [216] muhâcirînin infâk ve idâresi de aynı şerâit dâiresinde ve Eczâcı Hakkı Bey’in taht-ı nezâretinde Hilâl-i Ahmerce der‘uhde olundu. Bu sûretle mu‘âmelât kesb-i vüs‘at ve ehemmiyet eylediğinden muhâcirîn mu‘âmelâtıyla iştigâl eylemek üzere ayrıca bir idâre teşkîline ihtiyâc görüldü. İşin ehemmiyeti tevzî‘âtın selâmet-i icrâsı nazar-ı dikkate alınarak merkez-i umûmî

4 52

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

a‘zâsından Doktor Celâleddin Muhtar Beyefendi’nin taht-ı riyâsetinde bir hey’et teşkîl ve ekserîsi muhâcirînden olmak üzere lüzûmu kadar me’mûr ve kâtib ta‘yîn olundu. Muhâcirîn mikdârının tekessür etmesi ve çocuklar dâhil olduğu hâlde bir âile efrâdı ne kadar çok olursa bir arada bulunmak yüzünden beher ferde isâbet edecek masârıf mikdârının tenâkus edeceği nazar-ı dikkate alınması hasebiyle tevzî‘ât husûsunda yeni bir usûl ittihâz olundu. Mebâdîde beher nüfûs için yevmî üçer kuruşdan ayda doksan kuruş verilmekde idi. Ahîren âile nüfûsunun tekessürüne göre tevzî‘ât için zîrdeki nisbet kabûl ve te’sîs edildi: Bir nüfûs için İki nüfûsdan mürekkeb bir âileye Üç “ “ “ “ Dört “ “ “ “

Aylık (Kuruş) 90 180 250 300

Bu esâs üzerine beher nüfûs için şehrî ellişer kuruş zam olunmak sûretiyle on nüfûsluk bir âileye 600 kuruş tahsîs ve on nüfûsdan fazla olan âilelere altı yüz kuruşdan ziyâde tahsîsât i‘tâ olunmaması taht-ı karâra alındı. [217] Müteâkiben mevsim-i şitânın geçmesi hasebiyle ma‘îşet kesb-i sühûlet eylediğine ve Hilâl-i Ahmer hidmetinin bi-hakkın muhtâc olanlara teşmîli lâzımeden bulunmasına mebnî tevzî‘ât için ittihâz olunan usûl bervech-i âtî ta‘dîl edildi: Bir nüfûs için İki “ “ Üç “ “ Dört “ “

Aylık (Kuruş) 90 150 190 220

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

4 53

Hind Hilâl-i Ahmer Hastahânesi’nde bir koğuş

[218] Bundan ziyâdesi için beher nüfûsa otuz kuruş zam olunmak sûretiyle on kişilik bir âileye şehrî dört yüz kuruş tahsîsi ve bundan fazla âile ma‘âşı verilmemesi takarrür eyledi.

***

Bu sûretle Hilâl-i Ahmer’in hidmeti tevsî‘ olunarak el-yevm Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti tarafından infâk ve i‘âşe olunan muhâcirînin yekûnu on beş bin derecesine vâsıl olmuşdur ki, 10 Kânûn-ı Evvel [1]328 târîhinden beri bunların muntazaman infâkına devâm olunmakdadır. Muhâcirînin infâk ve i‘âşesi husûsunda esâslı bir intizâm te’mîni daha mebâdîde nazar-ı dikkate alınmış, sûisti‘mâl vukû‘una imkân bırakmayacak tedâbîr ittihâz olunmuşdur. Kabûl ve tatbîk edilen birinci esâs mahallâtda, evlerde dağınık sûretde yerleşmiş bulunan muhâcirîn der‘uhde olunmayarak fakr ü sefâletleri ve İstanbul’da hiç akrabâ ve âşinâları bulunmaması hasebiyle câmi‘lere, mescidlere sığınmağa katlanmış muhâcirlerin infâkı idi. Bu sûretle muhâcirîn toplu bulundukları mahallerde kaydedildiler. Vücûda getirilen muntazam sicill-i nüfûs defterlerinde tevellüdât ve vefeyât vukû‘âtı da yürüdülerek infâk mu‘âmelesinin muhâfaza-i intizâmına i‘tinâ olundu.

454

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Hilâl-i Ahmerce kayıdları bi’l-icrâ infâkları te’mîn edildikçe tahkîkât da devâm ve diğerleri tahrîr olunmak sûretiyle intizâm dâiresinde tedrîcen tevsî‘-i mu‘âmele olunarak i‘âşeleri der‘uhde olunmuş bulunan muhâcirlerin topluca iskân olundukları mevâki‘ ve her mevki‘deki muhâcir âile ve nüfûsları mikdârı ber-vech-i âtîdir: [219]

Sıra Numarası 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 [220] 28 29 30 31 32 33 34

Esâmî Öksüzce Câmi‘ (Kocamustafapaşa) Ahmed Çavuş Câmi‘ (Zincirlikuyu) Öksüz Mehmed Paşa Câmi‘ (Karagümrük) İbrahim Çavuş Câmi‘ ve kulübe (Şehremini) Edirnekapı Câmi‘ (Edirnekapı) Eski Ali Paşa Câmi‘ (Hırka-i Şerîf ) Akseki Câmi‘ (Hırka-i Şerîf ) Ahmediye Medresesi (Üsküdar) İshak Paşa Câmi‘ (Sultanahmed) İshak Paşa Mektebi (Sultanahmed) Ağaçkakan Câmi‘ (Silivrikapı) Ebekadın Câmi‘ (Aksaray) İlyaszâde (Topkapı) Eski Yeni Câmi‘ (Eyüb) İslâm Bey Câmi‘ (Eyüb) Üçbaş Câmi‘ (Zincirlikuyu) İbrahim Paşa Câmi‘ (Silivrikapı) Aşcıbaşı Câmi‘ (Eyüb) Bayram Çavuş Tuğla Harmanları (Eyüb) Bahariye’de Hacı Mustafa Efendi Tuğla Harmanları (Eyüb) Bıçakcı Alaeddin Câmi‘ (Unkapanı) Babahaydar’da 23 numaralı hâne (Eyüb) Boşnak Ahmed Efendi hânesi (Küçükayasofya) Bodrum Câmi‘ ve Hamâmı (Lâleli) Bekir Paşa Câmi‘ (Cerrahpaşa) Bayezid Ağa Câmi‘ (Topkapı) Bâli Baba Câmi‘ (Eyüb) Bülbüldere Câmi‘ (Eyüb) Barakalar (Yedikule hârici) Bostan[î] Ali Mektebi (Kadırga) Pirinçci Sinan (Hırka-i Şerif ) Paşa Dairesi (Göksu) Tecrîdhâne (Yedikule) Takıyyeci Câmi‘ (Topkapı hârici)

Âile (Aded)

Nüfûs (Aded)

25 7 24 14 125 53 7 9 17 1 18 13 22 13 4 22 8 9 21

113 13 94 64 438 231 28 32 47 4 76 56 73 43 17 92 30 42 78

7

27

3 10 6 5 15 33 10 10 643 3 9 15 10 39

16 38 30 21 60 130 41 46 2.798 18 48 71 34 143

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 [222] 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79

Tekye ve Mahzenler (Alibeyköy) Cezerî Kasım Paşa Câmi‘ (Eyüb) Canfeda Câmi‘ (Zincirlikuyu) Canbaz Mustafa Bey Câmi‘ (Kocamustafapaşa) Cerrahpaşa Câmi‘ (Kocamustafapaşa) Canbaziye Câmi‘ (Cerrahpaşa) Çavuşzâde Câmi‘ (Şehremini) Çinili Câmi‘ (Üsküdar) Harâmî Ahmed Paşa Câmi‘ (Çarşamba) Hafız Paşa Câmi‘ (Fatih) Hasan Halife Câmi‘ (Sarıgüzel) Hurrem Çavuş Mekteb ve Câmi‘ (Keçeciler) Hacı Evhad Câmi‘ (Yedikule) Hacı Hamza Câmi‘ (Silivrikapı) Hacı Hasan Câmi‘ (Şehremini) Hüseyin Ağa Câmi‘ (Çemberlitaş) Hacı Hüsrev Câmi‘ (Eğrikapı) Hatib Muslihiddin Câmi‘ (Sultanselim) Horoslu Mekteb (Kocamustafapaşa) Hoca Kasım Gönanî Câmi‘ (Düyûn-ı Umûmiye kurbu) Hobyar Câmi‘ (Cerrahpaşa) Haraçcı Kara Mehmed Câmi‘ (Unkapanı) Davudpaşa Câmi‘ (Cerrahpaşa) Davud Ağa Câmi‘ (Eyüb) Drağman Câmi‘ (Çarşamba) Dâye Hatun Câmi‘ (Mahmudpaşa) Derviş Ali Câmi‘ (Çarşamba) Deniz Abdal Câmi‘ (Şehremini) Dökmeciler Câmi‘ (Eyüb) Dökmeciler Kahvesi (Eyüb) Rıza Paşa Konağı (Çarşamba) Zal Mahmud Paşa Câmi‘ (Eyüb) Zeyneb Hatun Câmi‘ (Eyüb) Sultan Câmi‘ (Cerrahpaşa) Sultanselim Câmi‘ (Cerrahpaşa) Sarrâc Doğan Câmi‘ (Şehremini-Çapa) Silâhlı Mahmud Bey Câmi‘ (Eyüb) Sultanahmed Câmi‘ (Eyüb) Sultanahmed hâricindeki kovuklar (Eyüb) Sitte-i Hatun Câmi‘ (Silivrikapı) Şeyhülislâm Dergâhı (Eyüb) Şeyh Murad Dergâhı (Eyüb) Şehid Mehmed Paşa Dergâhı (Küçükayasofya) Şemsi Paşa Medresesi (Üsküdar) Şeyhülharem Câmi‘ (Cerrahpaşa)

57 12 6 8 96 16 13 8 15 37 22 20 25 29 16 17 9 20 8 29 37 6 63 9 8 14 10 16 11 2 7 82 26 18 107 5 7 346 5 4 10 9 23 9 45

4 55

277 57 32 38 313 68 42 30 46 127 122 41 93 89 61 53 45 74 37 106 108 40 258 36 34 34 50 69 45 13 41 347 104 68 361 23 38 1.334 28 29 52 32 98 47 146

456

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 [223] 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124

Şeh[sü]var Câmi‘ (Kadırga) Şişhane Câmi‘ (Eğrikapı) Şemseddin-i Sivas[î] Dergâhı (Eyüb) Sofular Mescidi (Eyüb) Solak Sinan Câmi‘ (Üsküdar) Atik Ali Paşa [Câmi‘] (Zincirlikuyu) Adile Sultan Köşkü (Alibeyköy) Adliye Câmi‘ (Üsküdar) Ali Paşa Câmi‘ (Eyüb) İmaret-i Atik Câmi‘ (Fatih civârı) Gazi Ahmed Paşa Câmi‘ (Topkapı) Gurebâ-yı Müslimîn Hastahânesi Hamâmı (Yenibahçe) Fethiye Câmi‘ (Sultanselim) Fethi Çelebi Câmi‘ (Defterdar) Fatma Sultan Câmi‘ (Topkapı) Firuzağa Câmi‘ (Divanyolu) Fesci İbrahim Efendi hânesi (Şehremini) Kadırga Câmi‘ (Kadırga) Kuzguncuk müteferrik mahaller (Boğaziçi) Kızılmescid (Eyüb) Kocamustafapaşa Câmi‘ ve Medresesi (Eyüb) Kabasakal barakaları (Sultanahmed) Kabakulak Câmi‘ (Karagümrük) Karagümrük Câmi‘ (Karagümrük) Koltuk Hânı (Üsküdar) Kartal, Yakacık, Soğanlık (Kartal) Kazgancı Câmi‘ (Kumkapı) Kefeli Câmi‘ (Salmatomruk) Küçüksu Karakolhânesi (Göksu) Küçükayasofya Câmi‘ (Göksu) Küçükefendi Dergâhı (Kocamustafapaşa) Kürkçübaşı Câmi‘ (Topkapı) Gül Câmi‘ (Küçükmustafapaşa) Kâtib Kasım Mescidi (Langa) Murad Paşa Câmi‘ (Aksaray) Murad Paşa Medresesi (Aksaray) Mihrimah Sultân Mektebi (Üsküdar) Müteferrik mahallerde zâbitân ve me’mûrîn âileleri Mustafa Çavuş Câmi‘ (Şehremini) Mirahur İlyas Bey Câmi‘ (Yedikule civârı) Molla Ehaveyn Câmi‘ (Hırka-i Şerif ) Mustafapaşa Dergâhı (Eyüb) Meşeli Mescid (Silivrikapı) Mehmed Ağa Câmi‘ (Çarşamba) Muhâcir Kulübü (Kocamustafapaşa)

16 12 9 14 3 34 66 29 5 21 42 10 71 11 9 7 14 18 52 10 23 17 8 12 33 25 12 15 26 12 8 23 7 7 86 14 10 84 7 12 6 17 2 27 6

55 39 38 75 14 113 295 84 15 70 152 46 262 35 41 28 59 84 256 45 101 70 26 56 134 141 38 108 126 53 42 100 24 28 296 19 40 277 30 68 25 78 11 110 30

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

125 126 127 128 [225] 129 130

Mahmud Efendi Câmi‘ (Defterdâr) Nişanca’da 13 numaralı hâne (Kumkapı) Haşim Paşa ve Rasim Bey konakları (Sultân Mahmud Türbesi) Yerebatan Câmi‘ (Ayasofya) Leblebici Câmi‘ (Fatih) Nişanca Câmi‘ (Fatih) Yekûn

4 57

19 7

93 36

45

189

32 4 77 3.709

108 18 260 14.856

[221] Hind Hilâl-i Ahmer Hastahânesi’nde bir koğuş

[224] Umûm Hind Hilâl-i Ahmer Hastahânesi anbârı (El-Vefdü’t-Tıbbî min-Bilâdi’l-Hind)

458

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

***

Muhâcirînin tehvîn-i sefâletleri için Hilâl-i Ahmer hanımlar kısmı tarafından dahi fevkalâde bezl-i mesâ‘î olundu. 10.411 nefer muhâcire hırka, boyun atkısı, fanila, entari, don, gömlek, çorab, kundura i‘tâ edildiği gibi muhâcirîn arasında vaz‘-ı haml eden bütün vâlidelere loğusa takımları da verildi. Bundan mâ‘adâ fukarâ-yı muhâcirîne tevzî‘ edilmek üzere gerek Dersaâdet’de ve gerek vilâyâtda erbâb-ı hamiyet taraflarından Hilâl-i Ahmer’e irsâl kılınmış olan hırka, entari, don, gömlek, çorab, havlu, çarşaf, yatak, yorgan gibi eşyâ dahi cem‘iyyet a‘zâsından zevât-ı hamiyyet-simâtın nezâret ve delâletleriyle muhâcirîne tevzî‘ olundu. Edirnekapısı hâricinde arabalarda sâkin muhâcirîne bir def ‘ada bin sekiz yüz küsûr parça hırka, entari, don, gömlek, çorab i‘tâ olduğu gibi Zincirlikuyu’da, Atikalipaşa’da, Fetvâemini’nde, Edirnekapısı civârında sâkin olanlara da başkaca 1.600 parça, Küçüksu’da iskân olunan muhâcirîne 1.274 parça çamaşır verildi. Kadırga Câmi‘i’nde, Sultânahmed’de, diğer mesâcid ve cevâmi‘-i şerîfede iskân olunan muhâcirîne dahi müteferrik sûretde gerek anbârdan gerek hanımlar [226] şu‘besi tarafından binlerce parça çamaşır, ayakkabı, yatak, yorgan, çarşaf gibi eşyâ tevzî‘ edilmişdir.

Hind Hilâl-i Ahmer İkinci Hey’eti Seyyâr Hastahânesi

***

[227] Cevâmi‘-i şerîfede Yedikule hâricindeki barakalarda iskân edilen zavallı muhâcirîn-i İslâmiye’nin şerâit-i hayâtiyeleri değişmesi ve şiddet-i şitâ

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

459

ve seyâhat yorgunlukları hasebiyle içlerinden pek çoğunun hastalanmakda bulundukları nazar-ı dikkate alınarak bunların müdâvâtına yetişilmek üzere Hilâl-i Ahmerce derhâl iki seyyâr tabîb ta‘yîn olundu. Etıbbâ, muhâcirînin iskân olundukları barakalarla cevâmi‘-i şerîfeyi her gün dolaşıyor, hastaları tedâvî ediyor, îcâb eden edviye Hilâl-i Ahmer tarafından gönderiliyordu. Vaz‘-ı haml edecek kadınların imdâdına yetişmek üzere bir de ebe hanım ta‘yîn olundu. Fakat bu sûretin ihtiyâcâtı tesviyeye kifâyet edemediği, birçok ağır hastaların bakılamamakda, ıstırâbât içinde sefâlete kurban olmakda bulundukları görüldüğünden Hilâl-i Ahmerce hafîf hastaların bulundukları mahallerde tedâvîlerine devâm olunmağla berâber ağır hasta muhâcirîne mahsûs bir hastahâne te’sîsi taht-ı karâra alındı. Parmakkapı’da Erzurum Vâlîsi Reşid Paşa’nın konağı istîcâr edilerek bütün levâzımı bi’l-ikmâl yüz yataklı bir hastahâne hâline konuldu. Etıbbâsı ve me’mûrîni ta‘yîn edilerek küşâd ve hasta kabûl edildi ki, bu hastahânenin hidemâtı hakkındaki ma‘lûmât “Hastahâneler” kısm-ı mahsûsumuzdadır.

***

Hilâl-i Ahmer yalnız İstanbul’a ilticâ eden muhâcirîni değil Geliboyu’ya, Selanik’e, Dedeağaç’a toplanan ve Anadolu cihetine geçen muhâcirleri de ciddi bir ehemmiyetle düşündü. [228] Evvelâ Selanik’de 250 yataklık bir hastahâne te’sîs olunmuşdu. Yunanîlerin istîlâsı üzerine bin müşkilât netîcesinde ve ecnebîlerin tavassut ve delâleti sâyesinde hastahânenin üserâ ve muhâcirîn hastalarının tedâvîsi için idâmesine muvaffakiyet görülebildi. Müte‘âkiben Hilâl-i Ahmer Hastahâneler Tabîbi Rıfat Efendi Selanik’deki muhâcirîne ibrâz-ı mu‘âvenet için mu‘teberân-ı ecânible tevhîd-i mesâ‘î ederek bir komisyon teşkîline me’mûr edildi. Cenevre’de Salîb-i Ahmer Merkez-i Umûmîsi’nden vâki‘ olan tavsiye üzerine kendisine mürâca‘at edilen Selanik’de İsviçreli mu‘teberân-ı tüccârdan Mösyö Yenikof ’un mu‘âvenetiyle komisyon teşkîl olundu. Muhâcirîne ibrâz-ı mu‘âvenet edilmek üzere Selanik’deki işbu komisyonun emrine tevârîh-i muhtelifede cem‘an beş bin beş yüz Osmanlı lirası irsâl kılındı.

460

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Gelibolu’ya dahi küllî muhâcir ilticâ eylemiş bulunduğu haber alınmasıyla ibrâz olunabilecek mu‘âvenetin derecesi tedkîk ve ta‘yîn olunmak üzere merkez-i umûmî a‘zâsından Adnan Beyefendi Gelibolu’ya i‘zâm kılınmış ve berâberinde iki yüz çuval peksimâd, yirmi çuval patates, daha birçok muhtelif erzâk ile bin aded battaniye, üç bin çift çorab, iki yüz aded Osmanlı lirası gönderilmişdir. İcrâ kılınan tahkîkâtda Çanakkale’de ve Biga’da perişan bir hâlde birçok muhâcirîn bulunduğu anlaşıldığından bunların tehvîn-i ihtiyâcâtı için Çanakkale’de teşkîl olunan Hilâl-i Ahmer Merkezi’ne yedi yüz elli Osmanlı lirası irsâl kılındı. Dedeağaç’da bir kısım muhâcirînin pek muhtâc ve sefâlet içinde kalmış [229] bulundukları dost bir ecnebî tarafından ihbâr olunması üzerine tedârük olunan mu‘teber ve şâyân-ı i‘timâd bir ecnebî Osmanlı muhibbi vâsıtasıyla ve müte‘âkiben başkaca cem‘an 390 aded Osmanlı lirası ile yüz takım çamaşır ve esvâb gönderildi. Anadolu vilâyâtına sevk edilmiş olan muhâcirînin de ekseriyet-i azîmesi hâl-i sefâletde kaldıkları haber alındığından tahkîk-i ahvâlleriyle zarûretde olanlarına hemen ibrâz-ı mu‘âvenete müsâra‘at olunması ve tahsîsât-ı mukteziye verilmek üzere derhâl bildirilmesi Hüdavendigâr, Aydın, Ankara, Konya Hilâl-i Ahmer merkezlerine yazıldı. Gösterilen ihtiyâc üzerine Bursa’ya altı yüz lira gönderildi. Konya’ya iki yüz lira sarfı için me’zûniyet verildi. İzmir’e üç bin lira irsâl kılındı. Çanakkale’deki hastahânemizde bir müddetler fukarâ-yı muhâcirîne ekmek ve bir kab yemek tevzî‘ etdirildi. Yanya’daki mecrûhîn ve muhâcirîn için bir dost devlet konsolosu vesâtatıyla evvelâ beş yüz ve müte‘âkiben mecrûhînin nakli için daha beş yüz lira gönderildi. İşbu makâlemizin tab‘ olunduğu sırada Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti muhâcirîn için altmış bin lira derecesinde masraf etmiş, ibrâz-ı mu‘âvenete kemâl-i fa‘âliyetle devâm eylemekde bulunmuş idi ve bir kısım muhâcirînin iskânı için ayrıca on bin lira tahsîs ile bir muhâcir köyü vücûda getirilip numûne ibrâz olunması mes’elesi de başka tedkîk ve müzâkere edilmekde bulunuyordu.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

[230] Hind Hilâl-i Ahmer İkinci Hey’eti Seyyâr Hastahânesi Hastalar ve me’mûrîn teneffüsde

4 61

462

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[231] 10 ÜSERÂYA MU‘ÂVENET Geçen sene Washington’da in‘ikâd eden Salîb-i Ahmer Kongresi’nde Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’ni temsîl eden Reîs-i Sânî Besim Ömer Beyefendi’nin mezkûr kongre hakkında neşreyledikleri mufassal raporda gösterildiği vechile esnâ-yı muhârebede esîr düşenlere âileleri tarafından gönderilecek eşyâyı îsâl ve muhâberelerini teshîl eylemek ve üserâya verilecek i‘ânâtı tevzî‘ etmek üzere her Salîb ve Hilâl-i Ahmer Merkez-i Umûmîsi’ne merbût birer komisyon teşkîl olunması kongrede kemâl-i ehemmiyetle nazar-ı dikkate alınmış, temenniyât-ı mahsûsa dermeyân edilmişdi. Balkan Harbi hâdis olması üzerine Cenevre’deki Beynelmilel Salîb-i Ahmer Merkez-i Umûmîsi birinci def ‘a olarak üserâya ibrâz-ı mu‘âvenet için beynelmilel bir müessese vücûda getirilmesine teşebbüs etdi. Merkez-i umûmînin teftîş ve nezâreti altında olmak üzere Belgrad’da, İsviçre Ceneral konsolosunun taht-ı riyâsetinde beynelmilel bir acente te’sîs edildi. Cenevre Merkez-i Umûmîsi’nin buna dâir yazdığı 16 Teşrîn-i Sânî 1912 târîhli tahrîrât-ı umûmiye üzerine Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Merkez-i Umûmîsince keyfiyet derhâl nazar-ı dikkate alındı. Bu müessesenin Osmanlı harb esîrlerine dahi hidemât-ı nâfi‘a ibrâz edebileceği şübheden vâreste görüldüğünden Belgrad Beynelmilel Fen Komisyonuyla temâs ve muhâbere etmek üzere İstanbul’da Hilâl-i Ahmer’e merbût Üserâ [232] Komisyonu nâmı altında bir hey’et-i mahsûsa teşkîli 30 Teşrîn-i Sânî sene 1328 târîhinde in‘ikâd eden Hilâl-i Ahmer Merkez-i Umûmîsi’nde taht-ı karâra alındı. Merkez-i umûmî a‘zâsından Kasım İzzeddin, Rıfat, Haydar Beyefendilerden mürekkeb bir komisyon teşkîl edildi ve kitâbetine müsâbaka icrâsıyla Faik Sabri, Ali Macid, Şerefüddin Beyler ta‘yîn olunarak bir hey’et-i fa‘âle vücûda getirildi. Edirne Evkâf Müdürü Süleyman Faik Beyefendi vesâir bazı zevât da komisyonun umûr ve mu‘âmelât-ı tahrîriyesine mu‘âvenet lütfunda bulundular. Bu hey’etin Hilâl-i Ahmer Merkezi’nde bir oda tefrîkıyla îfâ-yı vazîfe eylemesi -binlerce mürâca‘ât vukû‘u pek tabî‘î bulunmasına binâen- müşkil olacağı nazar-ı dikkate alınarak Üserâya Mu‘âvenet Komisyonu için Tophane’de vâki‘ eski Hilâl-i Ahmer dâiresi tahsîs ve tefrîş edildi.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

4 63

Komisyon 1 Kânûn-ı Evvel [1]328 târîhinde îfâ-yı vazîfeye başladı.

***

Bu hey’et-i mahsûsanın vazîfesini teshîl için Bulgaristan’da, Sırbistan’da, Yunanistan’da, Karadağ’da dûçâr-ı esâret olmuş bulunan Osmanlı zâbitân ve efrâdının künyelerini mübeyyin defterlerin elde bulunması elzem idi. Belgrad’daki beynelmilel komisyon vâsıtasıyla düvel-i müttefika Salîb-i Ahmer merkezlerine teblîgât icrâ olunarak üserâ defterleri taleb olundu. Bir tarafdan da Harbiye Nezâret-i Celîlesi’ne mürâca‘âtla Osmanlı ordusuna esîr düşmüş olan Bulgar efrâdının defterleri alınarak Belgrad’a gönderildi. Mükerreren vâki‘ olan mürâca‘ât ve te’kîd üzerine ancak Şubat evâiline [233] doğru esâmî defterlerinden bir kısmı vârid oldu.* Keyfiyet gazetelerle i‘lân edilerek 12 Şubat târîhinden i‘tibâren komisyon kapıları erbâb-ı mürâca‘ata açıldı. Gâibler hakkında ma‘lûmât alınmak üzere mürâca‘at için Salı, Perşembe, Cumartesi günleri tahsîs olunmuşdu. Meydân-ı harbde bulunup kendisinden hiçbir haber alınamamış olmasına mebnî esîr düşmüş olması melhûz bulunanlar hakkında ma‘lûmât ahzı için mürâca‘at edenlerin yekûnu şu satırların yazıldığı âna kadar dört bin üç yüz elliyi tecâvüz etdi. Fakat hasım ordularına esîr düşen zâbitân ve efrâdın kesretine nazaran defterleri vârid olan esâmî pek kalîl bir derecede olduğundan erbâb-ı mürâca‘atdan yalnız yüz kadarının aradıkları zevâtın isimleri defterlerde bulunabilmiş, efrâd-ı âilesi memnûn edilmişdir. İsimleri defterlerde bulunamayan diğer zâbitân ve efrâd haklarında bir haber alınabilmek için Belgrad Beynelmilel Salîb-i Ahmer Komisyonu’na 300 tahrîrât yazıldı. Ancak yetmişine cevâb alınabildi ve gâib ve esîrler hakkında daha serî‘ ma‘lûmât istihsâli arzusunda bulunan âilelerin telgraf ücûrâtını tesviye eylemeleri üzerine telgrafla ma‘lûmât taleb olunan otuz kişiden yalnız onu hakkında Belgrad’da beynelmilel acentedan cevâb-ı kâfî geldi. [234] Gazetelerle vâki‘ olan i‘lânât üzerine vilâyâtdan dahi tahrîrâtlar ve telgraflarla Üserâ Komisyonu’na altı yüzü mütecâviz mürâca‘at vâki‘ oldu. *

Bu defterler, cedveller Sırbistan’da bulunan zâbit ve efrâd-ı üserâ ile Yunanistan’daki zâbitân esâmîsini muhtevî idi. Yunanistan’da Agrinion’daki üserânın esâmîsini Sirkeci Seferi Sevk Komisyonu Reîs Mu‘âvini Kolağası Ziya Bey komisyona bildirmek lütfunda bulundu. Adedi pek ziyâde olan esâmî ayrı ayrı kartonlara yazılarak hurûf-ı hecâ üzere tertîb edildi.

464

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Bunlardan bir kısmının sordukları zevât esâmîsi üserâ listelerinde bulunduğundan derhâl mektûb ve hattâ telgrafla cevâbları verilmişse de ekserîsi için Belgrad’dan istifsâr-ı keyfiyet olunmuş, cevâb ahzına muvaffakiyet görülememişdir. Üserânın kesreti, Bulgaristan ve Yunanistan’da tesâdüf olunan müşkilât, cevâbların teehhuruna sebebiyet veriyor. Üserâ Komisyonu hidmetini bir kat daha tevsî‘ etmek emeliyle âileler [235] tarafından gönderilecek mebâliğ ve hedâyânın dahi üserâya îsâline tavassutu der‘uhde etdi. Bu vazîfeye 1 Mart [1]329 târîhinden i‘tibâren mübâşeret olundu. Nisan nihâyetine kadar muhtelif mevâki‘deki üserâya tevdî‘ edilmek üzere elli üç mandapost ve otuzu mütecâviz çamaşır paketi gönderildi. Düşman memleketlerinde hâl-i esâretde bulunarak dûçâr-ı istîlâ olan yerlerde bırakmış oldukları âilelerinden ma‘lûmât alamayanlardan komisyona mürâca‘at edenlere dahi derhâl tahkîkât-ı lâzımeye bi’t-tevessül âileleri hakkında elde edilebilen ma‘lûmât bildirilmişdir. Belgrad’daki beynelmilel komisyona vâki‘ olan mürâca‘âta ale’l-ekser cevâb alınamamakda bulunması üzerine komisyonca doğrudan doğruya Atina ve Sofya Salîb-i Ahmer merkezlerine de mürâca‘atla tavassutları taleb edilmiş ise de henüz kat‘î bir cevâb alınamamış ve müessir bir netîce istihsâl olunamamışdır. Üserâ defterlerinin te‘âtîsi husûsunda Belgrad’daki Beynelmilel Salîb-i Ahmer Acentesi’nin fa‘âliyetine rağmen görülen müşkilât Hilâl-i Ahmer Üserâ Komisyonu’nu pek müşkil bir mevki‘de bırakmış olduğundan keyfiyet Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’nin 5 Nisan [1]329 merkez-i umûmî ictimâ‘ında mevki‘-i müzâkereye konuldu. Cenevre Salîb-i Ahmer Merkez-i Umûmîsi’ne ciddi ve müessir bir sûretde mürâca‘at edilmesi taht-ı karâra alınıp îcâbı icrâ kılındı.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

465

Umûm Hind Hilâl-i Ahmer Hey’eti Seyyâr Hastahânesi’nde tecrîd çadırları

Üserâ ile âileleri arasında revâbıt ve muhâberât te’sîs, hedâyâ îsâl için Salîb ve Hilâl-i Ahmer merkezlerinin tavassut eylemesi hakkında ittihâz olunan karâr Balkan Muhârebesi’nde birinci def ‘a olarak mevki‘-i tatbîke konulduğu, her teşebbüsün mebâdîde dûçâr-ı müşkilât olması tabî‘î bulunduğu cihetle üserâyâ [236] ibrâz-ı mu‘âvenet husûsunda arzu olunduğu kadar büyük bir muvaffakiyet gösterilememiş ise de her hâlde birçok esîrlerden ma‘lûmât ahzıyla âilelerine îsâl ve aralarında muhâberât te’sîs edilmesine imkân hâsıl olmuş, birçok âileler medîd endîşelerden, birçok üserâ şedîd müzâyakalardan kurtarılmışlardır. Bu müessesâtın âtiyen daha müessir bir sûretde ibrâz-ı hidemât edebilmesi için hükûmetler Harbiye Nezâretlerince ellerinde bulunan üserâ defterlerinin sür‘atle tanzîm etdirilerek Salîb ve Hilâl-i Ahmer merkezlerine tevdî‘ olunmasına ehemmiyet-i mahsûsa atfedilmesi şâyân-ı temennîdir.

466

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[237] 11 HİLÂL-İ AHMER ANBÂRI Teşkîlât – Mu‘âmelât – Teşebbüsât Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’nin [1]328 senesine mahsûs olarak ictimâ‘ eden ikinci meclis-i umûmîsi cem‘iyyet için mükemmel bir anbâr te’sîs olunmasına karâr vermiş ve bu uğurda sarf olunmak üzere tahsîsât-ı fevkalâde i‘tâ edilmişdi. Hüseyin Hilmi Paşa hazretlerinin taht-ı riyâsetinde ictimâ‘a başlayan merkez-i umûmî bu maksad-ı mühimmi nazar-ı dikkat ve i‘tinâya aldı. Derûnunda hastahâne ve hastabakıcı mektebi ve anbâr te’sîs olunabilmek üzere vâsi‘ bir arsa taharrî olundu. Makriköyü’nde, Zeytinburnu’nda, şimendifer hattı üzerinde, sâhilde Bezmiâlem Vakfı’ndan takrîben yüz bin arşın mikdârı vâsi‘ bir arsa 82.550 kuruşa teferruğ olundu.

[238] Hind Hilâl-i Ahmer Seyyâr Hastahânesi’nde bir çadır

Bu arsa üzerine inşâ edilecek anbârın henüz keşif ve planları tanzîm olunmuş, inşââta başlanılması derdest bulunmuş olduğu bir sırada idi ki, harb ihtimâlâtı kesb-i kuvvet etdi.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

4 67

İnşââtı düşünecek ve anbâr teşkîli için binâ vücûda getirilmesine intizâr edilecek vakit değildi. Şehrin merkezinde iskele, gümrük, istasyon mevâki‘ine karîb bir noktada anbâr ittihâzına elverişli bir mahal tedârükü lâzım geliyordu. Soğukçeşme’de, sarây dâhilinde vâki‘ Alay [239] Köşkü binâsı bütün bu şerâit-i matlûbeyi hâiz olduğu ve hâl-i harâbîsinin dahi mümkün mertebe sür‘atle ta‘mîri kâbil bulunduğu nazar-ı dikkate alınarak muvakkaten asker ikâme edilmiş olan mezkûr binânın Hilâl-i Ahmer’e tevdî‘ ve tahsîs etdirilmesi Bâbıâlî’den temennî olundu. Bâbıâlîce cem‘iyyetin matlabı is‘âf olunup Harbiye Nezâreti’ne teblîgât icrâ kılındı. Alay Köşkü binâsındaki asker derhâl tahliye ve binâ Hilâl-i Ahmer’e tevdî‘ edildi. Cem‘iyyetçe binânın keşfi icrâ etdirilip metâneti derece-i kâfiyede olduğu tahakkuk eylediğinden derhâl ta‘mîrât-ı mukteziye icrâ olundu. Bir anbâr me’mûru ve iki hademe ta‘yîn olunarak Eylül gâyesinde anbâr açıldı. İttihâz olunan mukarrerât hükmünce beheri yüz yataklı dokuz hastahâne ihzârı için teşebbüsât-ı serî‘a ittihâz olunmuşdu. Her gün envâ‘-ı levâzım mübâya‘a ve tedârük olunarak hastahâneye sevk olunuyor, diğer tarafdan erbâb-ı hamiyyetin hastahâneler için aynen ihdâ eyledikleri yatak, yorgan, çamaşır gibi bin türlü muhtelif eşyâ da anbâra giriyordu.

Hind Hilâl-i Ahmeri Ömerli Hastahânesi’nin teskerecileri

468

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Birkaç gün içinde anbâr hıncahınç doldu. Bu mu‘âmelât-ı vesî‘anın bir me’mûr ve iki hademe ile tedvîri mümkün olamayacağı anlaşıldığından anbâra muvakkaten mu‘âvinlerle müte‘addid hademe ilâve kılındığı gibi Alay Köşkü binâsının eşyâ ve levâzımı istî‘âb edemeyeceği tezâhür etdiğinden köşk ittisâlindeki harâb mebânînin dahi müsâra‘aten ta‘mîriyle anbâra ilâve olunması esbâbına tevessül edildi. Anbâr tevessü‘ etdi. Müdîr-i umûmî tarafından anbârda icrâ kılınan tedkîkât ve tertîbât netîcesinde birinci mukarrerât-ı ıslâhiye ittihâz olundu. Melbûsât, yatak [240] levâzımı, eczâ ve edevât-ı tîmâriye, me’kûlâta müte‘allik levâzım için anbâr dört kısma tefrîk edildi ve her kısım için bir kâtib ta‘yîn kılındı. Müte‘âkiben anbâr mu‘âmelât-ı kaydiye ve hesâbiyesinin de sâlim bir usûle rabtı için Bank-ı Osmanî’den sûret-i mahsûsada celb olunan mütehassıs tarafından anbârda tedkîkât-ı lâzıme icrâ olunarak anbârla merkez muhâsebesi arasında cereyân edecek mu‘âmelât-ı hesâbiye ta‘yîn ve defterler ve bordrolar numûneleri tanzîm olunarak bu numûneler nizâmnâme-i dâhilî tanzîmine me’mûr olan hey’et tarafından bi’t-tedkîk tasvîb olunduğundan [1]329 senesi Martı’ndan i‘tibâren anbâr mu‘âmelât-ı kaydiye ve hesâbiyesi de yeni usûl ile taht-ı inzibât ve intizâma alındı. Ma‘amâfîh anbâr harâb binâlar dâhilinde, aksâma tefrîk olunamayacak [241] bir hâlde bulundukça hakkıyla te’mîn-i intizâm kâbil olamayacağı görüldü. Esâsen şehir hâricinde te’sîs olunacak büyük anbârlardan başka şehir dâhilinde mu‘âmelât merkezine karîb bir mevki‘de dâimî bir anbâra ihtiyâc bulunduğu bi’t-tecrübe sâbit bulunduğundan muvakkaten işgâl edilmekde olan Soğukçeşme’de, sarây dâhilinde vâki‘ Alay Köşkü binâsının kıymet-i târîhiyesi ihlâl, tarz-ı mi‘mârîsi tağyîr edilmeksizin sûret-i mükemmelede ta‘mîr olunarak Hilâl-i Ahmer’e merkez-i idâre ittihâzı ve ittisâlindeki harâb binâların hedmiyle anbâr inşâsı zımnında bu mahallin Hilâl-i Ahmer’e ihsân ve tahsîsi cem‘iyyeti himâyet-i mûcib-i mefharet-i şehriyârîleriyle şeref-yâb buyurmuş olan zât-ı Hazret-i Pâdişâhî’den istirhâm olundu.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

469

[242] Afrika-yı Cenûbî’de Durban Hilâl-i Ahmer Hey’eti: Ortada Yohannesburg Başşehbenderi Ohannes Bey, sağında Hilâl-i Ahmer Hey’eti Reîsi Davud Muhammed, sol tarafında N. D. Kodvel

Bu istirhâm nezd-i ma‘âlî-vefd-i cenâb-ı Pâdişâhî’de mazhar-ı is‘âf oldu. Anbâr mevki‘inin ta‘yîn ve tahdîdi için Başmâbeynci beyefendinin taht-ı riyâsetinde Hazîne-i Hümâyûn, Müze-i Hümâyûn müdürleri, şehremîni, Hilâl-i Ahmer reîs-i sânîsi, sertabîb-i hazret-i şehriyârî ve sermi‘mâr beyefendilerden mürekkeb bir komisyon teşkîl edildi. Tanzîm olunan plan ve mazbata mûcebince Alay Köşkü binâsıyla merbûtu harâb mebânîden ve arsadan mu‘ayyen mahallerin Hilâl-i Ahmer’e tevdî‘i husûsuna irâde-i âtıfetâde-i hazret-i şehriyârî şeref-sâdır olmuş, keyfiyet Bâbıâlî’ye teblîğ edilerek mu‘âmele-i kaydiye icrâ olunmuşdur.

***

Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti için merkez-i idâre ittihâz olunmak üzere Alay Köşkü binâsının sûret-i mükemmelede icrâ-yı ta‘mîri mukarrerdir. Ta‘mîrât [243] binânın taksîmât-ı sâbıkası ve tarz-ı mi‘mârîsi kat‘iyyen tağyîr olunmamak şartıyla icrâ edilecek, köşk dâhilinde zât-ı şâhâneye mahsûs olan Arz Odası, Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’ni lütfen taht-ı himâye-i feyz-vâye-i şehriyârîlerine almağla mübâhî kılan hazret-i şevket-meâbı kabûl ve i‘zâz edebilecek sûretde tefrîş ve tefrîk olunacak, diğer odalar ve sofalar Hilâl-i Ahmer meclis ve kalem odaları sûretinde isti‘mâl edilecekdir.

470

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Sarây dâhilinde, Hilâl-i Ahmer’e tahsîs buyurulan mebânî ittisâlinde Şehremânetince vâsi‘ bir umûmî bâğçe ihdâsına tevessül edilmiş bulunduğundan şeref ve kıymeti pek ziyâde artacak olan mevki‘e kadîm tarz-ı mi‘mârîsinde sûret-i mükemmelede ihyâen ta‘mîr edilecek olan Alay Köşkü binâsı bir şeref ve letâfet-i mahsûsa bahş eyleyeceği cihetle ihdâs ve inşâ olunacak anbârların da bu şerefi ihlâl etmeyecek sûretde muntazam ve bir kıymet-i sınâ‘iyeyi hâiz binâlar olması taht-ı karâra alınmış ve inşââta mübâşeret olunması derdest bulunmuşdur. Anbârlar inşââtı ikmâl olununca hastahâneler için her türlü levâzım kısım kısım sevk olunmağa âmâde bir hâlde bulundurulacak ve her sene müceddeden ikişer yüz yataklık seyyâr hastahâneler ihzâr olunarak Hilâl-i Ahmer’in hastahâne sermâyesi tezyîd olunacak ve inde’l-îcâb her levâzımı mükemmel binlerce yataklık hastahânelerin derhâl îcâb eden nikâta sevk olunabilmesi esbâbı istikmâl edilecekdir. Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’nin anbârları en mühim kısmı olduğu cihetle merkez-i umûmî binâsı ittisâlinde bir anbâr te’sîsi ile iktifâ olunmayarak Zeytinburnu’ndaki [244] vâsi‘ arsaya da büyük esâs anbârları inşâ olunacak ve Anadolu içlerinde, Arabistan’da nikât-ı ba‘îdeye derhâl imdâd yetişdirilebilmesini te’mîn için îcâb eden bazı ordu ve vilâyet merkezlerinde dahi anbârlar ihdâs ve inşâ edilmesine çalışılacakdır. Ve minallahi’t-tevfik.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

471

[245] 12 İBRÂZ OLUNAN TAKDÎRÂT Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Merkez-i İdâresi’ne vârid olan muharrerât meyânında cem‘iyyetin hidemâtını takdîr eden bazı nevâzişkâr cümlelerin bir hâtıra-i şükrân olunmak üzere buraya nakli tensîb edildi. Sadr-ı sâbık Kâmil Paşa hazretleri tarafından 31 Teşrîn-i Evvel 1328 târîhinde yazılan mütâla‘a: “Dârülfünûn Hastahânesi’ndeki mecrûhîni ziyâretimde cümlesini râhat bir hâlde bulduğuma ve mecrûhînin gerek i‘âşe ve gerek tedâvîleri husûsunda me’mûrîn ve etıbbâ taraflarından i‘tinâ olunduğuna memnûn oldum”.

***

Avusturya sefîrinin refîkası Madam La Marquis Pallaviçini hazretlerinden alınan 23 Teşrîn-i Sânî 1912 târîhli tezkireden: “Taşkışla Hastahânesi’nde bulunan mecrûhîn için çamaşır i‘tâ olunması hakkındaki talebimin is‘âfı husûsunda gösterdiğiniz himmete mukâbil bütün teşekkürâtımı takdîme müsâra‘at eylerim. Riyâset etdiğim eser-i hayırperverî zavallı mecrûhîn için mûcib-i tesellî olabilecek i‘tinâları ibzâl husûsunda kusûr etmeyecekdir ve sizi te’mîn edebilirim ki, bizzât tarafımdan dahi der‘uhde etmiş olduğunuz [246] vazîfede muvaffakiyetiniz için her türlü mu‘âvenâtın dirîğ olunmamasına sarf-ı ikdâm edilecekdir”.

Almanya Salîb-i Ahmeri tarafından Trablusgarb’a i‘zâm kılınan hey’et-i sıhhiye erkânından olup orada terk-i hayât eden: Doktor Dükeştayn

47 2

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

***

[247] Sadâret Müsteşârı Adil Beyefendi’nin 14 Kânûn-ı Sânî [1]328 târîhli tezkiresinden: “…Beyân-ı hâl: Asâkir-i Osmaniye’nin muhâfaza-i sıhhatleri için Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyet-i muhteremesince bu sûretle de ibrâz edilen mu‘âvenât-ı cemîleden dolayı millet-i Osmaniye’nin ferd-i nâçîzi sıfatıyla uhde-i âcizâneme terettüb eden vecîbe-i teşekkürün îfâsına vesîle ittihâz kılındı”.

***

Harbiye Nezâreti’nden alınan 24 Kânûn-ı Sânî 1328 târîhli tezkireden: “Çanakkale’de iki yüz ve Gelibolu’da yüz yataklı birer hastahâne küşâd ve hasta kabûlüne mübâşeret olunduğundan ve bundan başka askerî hastahâneler için bir hayli levâzım ve eşyâ ihdâ edildiğinden bahisle Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’nin kuvâ-yı mürettebeye şu sûretle vukû‘ bulan mu‘âveneti şâyân-ı teşekkür ve takdîr olduğu Kuvâ-yı Mürettebe Kumandanlığı’ndan beyân edilmiş ve hidemât-ı vâkı‘a şâyân-ı takdîr görülmüşdür”.

***

Bahr-ı Sefîd Boğazı Kuvâ-yı Mürettebe Kumandanı Fahri Paşa’dan alınan 30 Mart [1]329 târîhli tahrîrâtdan: “Cem‘iyyet-i muhteremelerinin masârıfât-ı azîmeden çekinmeyerek ibzâl buyurmakda olduğu her gûne mu‘âvenât ve ihtimâmât-ı insâniyetkârâne umûm kuvâ-yı mürettebece fevkalâde mûcib-i şükrân olduğu gibi Çanakkale ve Gelibolu’da sûret-i [248] mükemmelede küşâd buyurulmuş olan hastahânelerden gerek mecrûhîn ve gerek hastagânın tedâvîsince pek azîm istifâdeler edilerek bu bâbda mezkûr hastahâneler müdîrleri Tevfik ve Rüşdü ve Rasim Ferid Beylerle refîklerinin mesâ‘î ve ikdâmât-ı masrûfeleri el-hak şâyân-ı takdîr görülmüş ve bu kere Menderes Müfrezesi’ne başkaca bir seyyâr hastahâne i‘zâmına müsâ‘ade buyurulmasından fevka’l-gâye minnetdâr olunmuş olduğunun arzı vesîlesiyle takdîm-i teşekkürât ve ihtirâmât olunur”.

***

Karârgâh-ı Umûmî Sahrâ Sıhhiye Müfettiş-i Umûmîsi Ferîk Hacı Emin Paşa hazretlerinden 1 Nisan [1]329 târîhinde alınan tahrîrâtdan:

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

47 3

“Ahîren Çatalca Ordusu ve Bahr-ı Sefîd Boğazı Kuvâ-yı Mürettebesi dârü’l-harekâtına teftîş için azîmetimde cem‘iyyet-i muhtereme tarafından Hadımköy, Ispartakule, Ayastefanos, Gelibolu, Kale-i Sultâniye vesâire gibi mevki‘lerde te’sîs edilmiş olan hastahâneleri de nazar-ı teftîş ve tedkîkden geçirdim. Bu müessesât-ı insâniyetde gördüğüm intizâm, temizlik, vazîfeperverlik cidden en müşkilpesend olanların bile takdîrât ve şükrânını câlib olacak bir mertebe-i mükemmeliyetdedir. Bunlara kabûl edilmiş olan hastagânın her türlü esbâb-ı istirâhatı istikmâl edilerek gayet müreffeh bir sûretde i‘âşe ve ilbâs olunmakda bulunduğunu ma‘a’l-memnûniye tasdîk ile müteşekkir ve müftehir olduğumu arz etmeği bir vazîfe-i vicdâniye bilmekdeyim. Mecrûhîn ve hastagân nakli için birçok masârıf ihtiyâr edilerek techîz ve tanzîm edilmiş olan Cambridge Vapuru’nun bizzât derûnunda seyâhatle muttali‘ [249] olduğum mükemmeliyet ve nezâfeti de ayrıca bâ‘is-i şükrân bir derece-i fevkalâdedir. İki seneden az bir zamân içinde yeniden kesb-i hayât edercesine tekrâr teessüs eden bu ulvî cem‘iyyet-i insâniyetperverînin muhterem ve necîb Osmanlı ordu ve milletine kemâl-i tevâzu‘ ve mahviyetle îfâsına muvaffak olduğu hidemât-ı ber-güzîde kendisinin nasıl muktedir ve ehemmiyet-i vezâifine cidden vâkıf nâmûslu ellerle idâre edilmekde olduğuna burhân-ı münîrdir. Şefkat ve merhamet-i insâniyenin zübde-i nûr-ı enveri addetdiğim bu cem‘iyyet-i celîlü’l-himemin mebâdî-i harbden beri muhtelif sûretlerde mütecellî olan himemât ve mesâ‘î-i meşkûresine karşı an-samîmi’lkalb arz-ı teşekkür eylerim”.

***

Sadrıa‘zam ve Harbiye Nâzırı Mahmud Şevket Paşa hazretlerinden alınan 1 Nisan [1]329 târîhli tezkireden: “Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’nin harb-i hâzırda îfâ eylediği hidemât-ı vatanperverâne ve mecrûhîn ve merzâ-yı askeriyenin emr-i tedâvîlerinde cihet-i askeriyeye gösterdiği mu‘âvenet-i insâniyetkârâne müstelzim-i takdîr bir derecede bulunduğundan mesâ‘î ve himemât-ı vâkı‘adan dolayı beyân-ı takdîrât ve teşekkürât-ı mahsûsa olunur”.

***

Sol Cenâh Onuncu Kolordu Kumandanı Ferîk Hurşid Paşa hazretlerinden alınan 7 Nisan [1]329 târîhli tahrîrâtdan:

474

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

“Onuncu Kolordu Gelibolu, Çanakkale, Ayastefanos’da bulunduğu [250] esnâda hasbe’l-vazîfe mevcûd müessesât-ı sıhhiyeyi teftîşimde bittab‘ Osmanlı Hilâl-i Ahmer Hastahânelerini de gördüm.

Almanya Salîb-i Ahmeri tarafından Trablusgarb’a i‘zâm kılınan hey’et-i sıhhiye erkânından olup orada terk-i hayât eden: Doktor Şutse

Hey’et-i Umûmiyesi hakkında şâyân-ı [251] tenkîd ve muâhaze bir şey göremedim. Vezâif-i tıbbiyenin de pek yolunda cereyân etdiğini öğrendim. Hastahâneler kâmilen mecrûh ve hastagân ile dolmuşdu. Onlar da beyân-ı memnûniyet ve hoşnûdî ediyorlardı. Doğrusu bu hastahâneleri tahmîn ve me’mûlümün fevkinde buldum. Gâile-i hâzırada Osmanlı Hilâl-i Ahmeri intizâr ve ümîd olunan dereceden pek ziyâde hidmet etdi ve etmekdedir. Sebeb-i teessüs ve teşekkülünden beklenilen maksad-ı hayrı bi-hakkın îfâya isbât-ı iktidâr etdi. Vazîfesi doğrudan doğruya orduya hidmetden ibâret olan bu müessese-i âliyenin esbâb-ı terakkîsine çalışmak umûm Osmanlılara farîzadır. Hilâl-i Ahmer’in mesâ‘îsi yalnız askerîden olan yaralı ve hastalara bakmakla kalmayarak hicrete mecbûr ve sefâlete dûçâr olan binlerce felâketzedelere de dest-i mu‘âveneti uzatmış ve onlara karşı vezâif-i insâniyeyi îfâ etmiş ve etmekde bulunmuş olduğunu ma‘a’ş-şükrân işitmekdeyim. Binâenaleyh bu ulvî cem‘iyyetin müessisleriyle şu‘abât-ı idâresi umûrunu tedvîr eden zevât-ı muhteremeye ve işbu cem‘iyyet-i muhteremeye suver-i muhtelifede mu‘âvenet eden Osmanlılar ve diyâr-ı ba‘îdede bulunan ihvân-ı dîn ile memâlik-i ecnebiyeden yardım eden muhibb-i insâniyet, zevât-ı hamiyet-simâta îfâ-yı teşek-

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

475

kürü ve anâsır-ı muhtelifeye mensûb hanımlarımızın hidmet-i mebrûrelerini takdîr ve tebcîli vecîbeden add ve istikbâl için daha büyük hidmetler îfâsına hâzır bulunmaları esbâbının istikmâline sarf-ı mesâ‘î eylemelerini ricâ ile her husûsda muvaffak bi’l-hayr olmalarını Cenâb-ı Hak’dan niyâz eylerim”.

***

Çatalca Ordusu Sıhhiye Müfettişi Mîrlivâ Doktor İbrahim Abdüsselâm Paşa’nın teftîşâtı üzerine Hadımköy’den yazdığı 12 Nisan [1]329 târîhli tezkireden: [252] “Balkan Harbi’nin devâmı müddetince Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti hastahânelerinin gerek mecrûhîn ve gerek eyyâm-ı mütârekede ilel-i muhtelifeden hastagânın tedâvîsi sûretiyle mu‘âvenetlerinden edilen istifâde pek büyükdür. Bâ-husûs me’mûrînin hüsn-i intihâbından dolayı hastahânelerinizdeki intizâm cidden numûne-i imtisâl olacak derecede pek âlî olduğunu makâm-ı şükrânda arz ile kesb-i fahr eylerim”.

***

Şişli Karakolhânesi’nde te’sîs olunan hastahânede mecrûhîn ve merzâ-yı asâkir-i Osmaniye’yi tedâvî eden İngiliz etıbbâ-yı muhteremesinden Doktor Klimov’un yazdığı 26 Nisan 1913 târîhli tezkireden:

[253] Ispartakule Hilâl-i Ahmer Hastahânesi Ortada Sertabîb Aziz Bey

476

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

“Der‘uhde eylediğim vazîfe işte hitâm buldu! Vatanları için dûçâr-ı ıztırâb olan askerlere küçük bir hidmet ibrâz edebilmiş isem bununla mahzûz olurum. Bu merd insânlar için birkaç söz söylemekliğime müsâ‘ade ediniz: Beş buçuk ay zarfında iki yüz kadar asker tedâvî etdik. Bu iki yüz neferin hiçbirinden, hiçbir def ‘a mûcib-i şikâyet bir hâl ve hareket sudûr etdiğini görmedik. Ber-akis, cümlesi hey’et-i sıhhiyemiz erkânının takdîrât-ı fevkalâdesini ve muhabbetini câlib bir edeb ve terbiye gösterdiler. Kendileriyle cereyân eden münâsebâtımızdan ebediyyen pek tatlı ve samîmî hâtırât muhâfaza eyleyeceğiz…”

***

Sanâyi‘-i Nefîse Mektebi’nde teşkîl olunan hastahânede ve Kalikratya’da mecrûhîn ve merzâ-yı asâkir-i Osmaniye’nin müdâvâtına hidemât-ı insâniyetkârâne ibrâz etmiş olan İngiliz Salîb-i Ahmer Hey’et-i Sıhhiyesi Reîsi ve sâbık Adana Konsolosu Mösyö Wily’den alınan 26 Nisan 1913 târîhli tezkireden: [254] “Bahse girişmezden evvel Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Reîs-i Sânîsi Besim Ömer Paşa hazretleriyle sâir Hilâl-i Ahmer ricâl-i me’mûrînine, bin türlü meşgaleleri arasında bizim yerleşdirilmekliğimiz ve ibrâz-ı hidmet edebilmekliğimiz için gösterdikleri mu‘âvenâtdan dolayı en hâr ve samîmî teşekkürâtımı takdîm etmekliğime müsâ‘ade buyurulmasını ricâ ederim. İngiliz Salîb-i Ahmer Cem‘iyyeti için bir hemşire mesâbesinde olan Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti ile el ele sarf-ı mesâ‘î eylemek büyük bir mahzûziyet te’mîn eylemişdir… İstanbul’u hakîkî bir teessürle terk eyliyor ve tedâvî etdiğimiz Osmanlı askeri için büyük bir takdîr muhâfaza eyliyoruz. O Osmanlı askerini ki tanıyıp da sevmemek mümkün değildir”.

***

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

477

[256] Hilâl-i Ahmer Ispartakule Hastahânesi

Başkumandan Vekîli İzzet Paşa hazretlerinden alınan 30 Nisan [1]329 târîhli tezkire: “Harb-i ahîr esnâsında Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyet-i muhteremesi tarafından ordu-yı hümâyûnlar dârü’l-harekâtlarının muhtelif mahallerinde ve Dersaâdet’de te’sîs edilen müte‘addid hastahânelerde guzât ve mecrûhîn vesâir hastagân-ı askerînin müdâvât ve irâhaları ve inde’l-iktizâ mükemmelen operasyonları husûsunda hidemât-ı fedâkârânede bulunulduğu gibi cihet-i askeriyeden vâki‘ olan sâir mürâca‘atlarda da her nev‘ mu‘âvenet ve mesâ‘î-i insâniyetperverânenin ibzâl ve îsâline müsâra‘at gösterilmiş ve binâenaleyh Hilâl-i Ahmer hastahânelerinden ordu ve [255] müessesâtça bi’l-vücûh istifâdeler edilmiş olduğu ahîren ordu ve Hilâl-i Ahmer hastahânelerini devir ve teftîş eyleyen Emin Paşa hazretlerinin beyânâtından dahi anlaşıldığından bu hususâtın tezkârıyla ordu nâmına mütehassis olduğum hissiyât-ı samîmiyenin ızhârını bir vazîfe-i mahsûsa bilir ve Hilâl-i Ahmer-i Osmanî’nin terakkiyâtı temenniyâtıyla zât-ı âlî-i riyâsetpenâhîlerine bilhâssa teşekkürler ederim”.

478

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[257] 13 TEŞKÎLÂT A‘zâ-yı Müessise – Merkez-i Umûmî – Hey’et-i İdâre – Tahrîrât Kalemi – Muhâsebe – Vezne – Anbâr 7 Nisan sene 1327 târîhinde Tokadlıyan Oteli salonunda birinci hey’et-i umûmiye ictimâ‘ını akdeden yüz a‘zâ-yı müessise: Kabineler a‘zâsından: Mahmud Şevket Paşa Said Paşa Hüseyin Hilmi Paşa İbrahim Hakkı Paşa Gazi Ahmed Muhtar Paşa Ferid Paşa Musa Kâzım Efendi Prens Said Paşa Hayri Bey Besarya Efendi Necmeddin Monlâ Bey Rıfat Paşa Talat Bey Halil Bey Cavid Bey İsmail Hakkı Bey [258] Mahmud Muhtar Paşa

Sadrıa‘zam Sadr-ı esbak “ “ “ “ “ “ “ “ Esbak Şeyhülislâm Hâriciye Nâzırı Evkâf Nâzırı Nâfi‘a Nâzırı Esbak Adliye Nâzırı Esbak Hâriciye Nâzırı Esbak Dâhiliye Nâzırı Esbak Dâhiliye Nâzırı Esbak Nâfi‘a Nâzırı Esbak Ma‘ârif Nâzırı Esbak Bahriye Nâzırı Esbak Orman ve Ma‘âdin ve Zirâ‘at Nâzırı Sâbık Hâriciye Nâzırı Esbak Mâliye Nâzırı Esbak Nâfi‘a Nâzırı Sâbık Ma‘ârif Nâzırı

Mavrokordato Efendi Noradonkyan Efendi Nail Bey Hallacyan Efendi Mehmed Şerif Paşa

A‘yândan: Bahur Efendi, Dâmâd Ferid Paşa, Süleyman Bostânî Efendi, Seyyid Abdülkadir Efendi

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

479

Meb‘ûsândan: Arslan Bey, Artas Efendi, Cahid Bey, Dalçef Efendi, Rıza Sulh Bey, Ruhi el-Halidî Bey, Zohrab Efendi, Abdurrahman Bey, Ömer Şevki Bey, Ferahî Efendi, Midhat Şükrü Bey, Doktor Mişe Efendi

Şûrâ-yı Devlet’den: Baha Bey, Salim Bey, Mustafa Reşid Bey, Yahya Bey, Stefanaki Bey, Başmu‘âvin Mehmed Bahaeddin Bey

Rüesâ-yı Rûhâniye: Ermeni Patrik Kaymakamı Mangoni Efendi, Ermeni Katolik Patriği Terziyan Boğoz Efendi, Hahambaşı Hayim Naum Efendi, Bulgar Eksarhı Yosif Efendi

Eşrâf-ı Hânedândan: Prens Abbas Paşa

Ricâl-i Askeriye: Harbiye Müsteşârı Fuad Paşa, Prens Aziz Paşa, Mîrlivâ Nazîf Paşa, Mîralay Muhyiddin Bey, Kaymakam Faik Bey

[259] Ispartakule Hastahânesi’nde iki katlı çadırlar Sağda, baş tarafda duran Sertabîb Aziz Bey’dir.

480

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Ricâl-i Bahriye’den: Bahriye Müsteşârı Rüstem Paşa, Doktor Fikri Paşa

[260] Ricâl-ı Mülkiye’den: Esbak Şehremîni Subhi Bey, esbak Hudâvendigâr Vâlîsi Azmi Bey, Ma‘ârif Müsteşârı Salih Zeki Bey, Sıhhiye Terceme Kalemi Müdîri Münir Nigâr Bey, Evkâf Nezâreti İnşâât Müdîr-i Umûmîsi Mi‘mâr Kemaleddin Bey

Mu‘teberân-ı tüccârdan: Yağcı Şefik Bey, Karakaş Mâcid Efendi, Kemal Ömer Bey, Kamhi Efendi

Müntesibîn-i Matbû‘ât’dan: İkdâm Müdürü Cevdet Bey, muharrirînden Celâl Nuri Bey, Hüseyin Kâzım Bey, Safvetî Ziya Bey, Diran Kelekyan Efendi, Abdullah Zühdü Bey

Etıbbâdan: Ahmed Nureddin Bey, Abidin Bey, Cemil Paşa, Adnan Bey, Celâl Muhtar Bey, Hâzım Paşa, Hayri Bey, Kilisli Rıfat Bey, Ziya Nuri Bey, Âkil Muhtar Bey, Kanu Paşa, Fuad Bey, Kerim Sebatî Bey, Lambiki Paşa, Mazhar Paşa, Muhyiddin Bey

Eczâcı: Edhem Pertev Bey

Hilâl-i Ahmer a‘zâ-yı kadîmesinden: Della Suda Faik Paşa -vefât etmişdir-, Halim Paşa, Ahmed Ragıb Bey, Dâire-i Sıhhiye Tahrîrât Müdîri Haydar Bey, Dâire-i Sıhhiye Evrâk Müdîri Galib Bey

Yeni nizâmnâmeyi tertîb eden komisyon: Doktor Esad Bey, Doktor Besim Ömer Bey, Tıbbiye-i Askeriye Mektebi Müdürü [261] Doktor Ali Galib Bey, Doktor Bahaeddin Şakir Bey, Hâriciye

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

4 81

Umûr-ı Siyâsiye Müdür-i Umûmîsi Salih Bey, Bahriye Tabîb Mîralaylığı’ndan mütekā‘id Mehmed Ali Bey, Doktor Kasım İzzeddin Bey

***

[1]328 senesi Nisanı’nda teşekkül eden kongrede kur‘a ile ihrâc olunan ve isti‘fâ eden ve devâm edemeyenlerin yerlerine müceddeden a‘zâ intihâb olunmak sûretiyle teşekkül eden merkez-i umûmî hey’eti (hurûf-ı hecâ tertîbiyle) Esad Bey İsmail Besim Paşa Besarya Efendi Besim Ömer Bey Bahaeddin Şakir Bey Celâleddin Muhtar Bey Hâmid Bey Hakkı Şinasi Bey Haydar Bey Hüsnü Paşa Hüseyin Hilmi Paşa Diran Kelekyan Efendi Rıfat Bey Ziya Nuri Bey Talat Bey Abidin Bey Âkil Muhtar Bey Adnan Bey Azmi Bey

[263] Ali Galib Bey

Avni Paşa Kasım İzzeddin Bey Kamhi Efendi Keresteciyan Efendi Kemal Ömer Bey Lambiki Paşa Mavrokordato Efendi

Sıhhiye Müdîr-i Sânîsi ve Tıb Fakültesi’nde Emrâz-ı Ayniye Mu‘allimi Sıhhiye-i Askeriye Reîsi Nâfi‘a Nâzırı Sıhhiye Müdîr-i Umûmîsi ve Tıb Fakültesi’nde Serîriyât-ı Vilâdiye Mu‘allimi Tıb Fakültesi’nde Tıb Kânûnu Mu‘allimi Tıb Fakültesi’nde Serîriyât-ı Efrenciye ve Cildiye Mu‘allimi Bank-ı Osmanî Meclis-i İdâre a‘zâsından Bahriye Merkez Hastahânesi Sertabîbi Meclis-i Kebîr Sıhhiye Tahrîrât Müdürü Esbak Bahriye Nâzırı Sadr-ı esbak, a‘yân-ı kirâmdan, Viyana Sefîri Sabah Gazetesi Sermuharriri Meclis-i Kebîr Sıhhiye a‘zâsından Tıb Fakültesi Reîsi ve Serîriyât-ı Üzniye Mu‘allimi Sâbık Dâhiliye Nâzırı Sıhhiye-i Askeriye İkinci Şu‘be Müdîri Meclis-i Kebîr-i Sıhhiye a‘zâsından, Tıb Fakültesi’nde Fenn-i Tedâvî Mu‘allimi Tıb Fakültesi’nde Serîriyât-ı Dâhiliye Mu‘allim Mu‘âvini Hüdavendigâr Vâlî-i esbakı Tıbbiye-i Askeriye Müdîri Mütekâ‘id-i Erkân-ı Harbiye ferîki Sâbık Sıhhiye Müfettiş-i Umûmîsi Banker Bank-ı Osmanî müdürlerinden Tüccârdan Sıhhiye-i Askeriye Reîs-i Sânîsi A‘yândan

482

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Mehmed Ali Bey Nazif Paşa Yosef Razi Bey

Tabîb Mîralay mütekâ‘idi Mîrlivâ Şûrâ-yı Devlet a‘zâsından

[262] Hilâl-i Ahmer Hadımköy Hastahânesi Ortada Sertabîb Burhaneddin Bey

*** Hey’et-i İdâre Reîs-i Evvel Reîs-i Sânî “ “ Müfettiş-i Umûmî Başkâtib Veznedâr Muhâsebeci

Hüseyin Hilmi Paşa hazretleri Besim Ömer Bey Âkil Muhtar Bey Mehmed Ali Bey Rıfat Bey Keresteciyan Efendi Kemal Ömer Bey

***

Sadr-ı esbak, a‘yândan Sıhhiye Müdîr-i Umûmîsi Meclis-i Kebîri Sıhhiye a‘zâsından Tabîb Mîralay mütekâ‘idi Meclis-i Kebîri Sıhhiye a‘zâsından Bank-ı Osmanî müdîrânından Mu‘teberân-ı tüccârdan

Tergîb ve Teşvîk Encümeni Doktor Hakkı Şinasi Bey Diran Kelekyan Efendi

***

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

[264] Mâliye Encümeni Ruhi el-Halidî Bey Kamhi Efendi Rasim Paşa

*** Fen ve İntihâb-ı Me’mûrîn Encümeni Della Suda Faik Paşa -vefât etmişdirDoktor Lambiki Paşa Doktor Abidin Bey

Doktor Ali Galib Bey Doktor Adnan Bey

Doktor Besim Ömer Bey Doktor Esad Bey

Doktor Âkil Muhtar Bey

Doktor Kasım İzzeddin Bey Doktor Kerim Sebatî Bey Mîrlivâ Nazif Paşa

Mühendis Asadoryan Efendi

*** Hanımlar Merkez-i Umûmî Hey’eti Prenses Nimet Muhtar Hanımefendi Ayşe Hanımefendi Madam Doktor Zoiros Paşa Selma Hanımefendi Fatma Aliye Hanımefendi Sa‘diye Hanımefendi Leylâ Hanımefendi Madam Diran Kelekyan Efendi

Mahmud Muhtar Paşa haremi Ziya Paşa haremi A‘yândan Ahmed Rıza Bey hemşîresi Ferîk Faik Paşa haremi Müze Müdürü Halil Bey haremi Düyûn-ı Umûmiye Mektûbcusu Vahîd Bey haremi

483

484

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[265] Hadımköy Hilâl-i Ahmer Hastahânesi [266] Madam Ohannes Kuyumcuyan Paşa Madam Yosef Razi Bey Madam Panciri Bey Nezihe Zeyneb Hanımefendi Seniye Havva Hanımefendi Melek Hanımefendi Melek Hanımefendi Safvet Hanımefendi Macide Hanımefendi Mihrimah Hanımefendi Sabiha Galib Hanımefendi Madam Doktor Âkil Muhtar Bey Seniyye Hanımefendi Feyziye Hanımefendi Leylâ Hanımefendi Sabiha Hanımefendi Fethiye Hanımefendi Nâile Hamdi Hanımefendi Madam Astine Gümüşgerdan Efendi Madam Asadoryan Efendi Madam Manuk Azaryan Efendi Remize Hanımefendi

Merhûm Ziya Bey kerîmesi Veli Bey haremi Teşrîfât Müdîri İsmail Cenanî Bey haremi Merhûm Sâmi Paşa kerîmesi Mısırlı Hüsnü Bey haremi Râsih Bey’in haremi Ömer Besim Bey haremi Basri Bey haremi Doktor Ali Galib Bey haremi Erkân-ı Harbiye mîralâylarından Halil Bey haremi Ferid Paşa kerîmesi Merhûm Sırrı Paşa haremi Merhûm İbrahim Paşa kerîmesi ve Hakkı Bey haremi Reşid Bey haremi Merhûm Hamdi Bey haremi

Cemal Bey haremi

***

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Hilâl-i Ahmer Kadınlar Merkezi Hey’et-i İdâresi Prenses Nimet Muhtar Hanımefendi Âişe Hanımefendi Madam Zoiros Paşa [267] Selma Hanımefendi Fatma Aliye Hanımefendi Sa‘diye Hanımefendi Leylâ Hanımefendi Madam Naumi Kelekyan Madam Kuyumcuyan Paşa İsmet Hanım Madam Panciri

Mahmud Muhtar Paşa hazretlerinin haremi Ziya Paşa haremi Doktor Zoiros Paşa haremi A‘yândan Ahmed Rıza Bey hemşîresi Faik Paşa haremi Müze Müdürü Halil Bey haremi Düyûn-ı Umûmiye Mektûbcusu Vahîd Bey haremi Diran Kelekyan Efendi’nin refîkası Cebel-i Lübnan Mutasarrıfı Ohannes Kuyumcuyan Paşa refîkası Yosef Razi Bey refîkası Merhûm Ziya Paşa kerîmesi ve Veli Bey haremi

Nezihe Zeyneb Hanımefendi

Reîse-i Ûlâ Reîse-i Sâniye Reîse-i Sâniye Başkâtibe Kâtibe Kâtibe Fransızca Kâtibe İngilizce Kâtibe Veznedâr A‘zâ A‘zâ Kâtibe ve Muhâsebeci

***

Merkez-i İdâre Tahrîrât Kalemi Kâtib

Kâzım Bey

Evrâk Me’mûru

Safvet Bey

Mütercim Mübeyyiz “ “

Avram Galanti Efendi Muhtar Bey Nâfi‘ Mücib Bey Sâmi Bey

Sorbonne Dârülfünûnu’ndan me’zûn Sorbonne Dârülfünûnu’ndan me’zûn Harb münâsebetiyle muvakkat

Muhâsebe Kalemi Muhâsebe Me’mûru Vezne Me’mûru

Avram Efendi Celâl Fuad Bey

485

486

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[268] Tahsîlât Me’mûru Muhâsebe Kâtibi “ “ “ “

Bedri Nedim Bey Subhi Bey Yakub Salih Bey Nâzım Naci Bey

Harb münâsebetiyle muvakkat

Anbâr Me’mûr Eczâcı Kâtib “ Gümrük Me’mûru Eczâcı Mu‘âvini Erzâk ve Müteferrika Şu‘besi Me’mûru Çamaşır Şu‘besi Me’mûru “ “ “ Mukayyid

Fuad Bey Hamdi Bey Recai Bey Mehmed Salih Efendi Hayreddin Bey Ali Efendi Muhtar Bey Aziz Efendi İbrahim Efendi Hüsnü Efendi

Harb münâsebetiyle muvakkat

Harb münâsebetiyle muvakkat

Diğer Müteferrik ve Muvakkat Me’mûrîn Üserâ Komisyonu Kâtibi “ “ “ Muhâcirîn Me’mûru “ “ “ “ “ “

Faik Sabri Bey Mâcid Bey Hakkı Bey Haydar Bey Hakkı Bey Osman Bey

[269] Taraf-ı eşref-i hazret-i Pâdişâhîden te’sîs buyurulan hastahâne hey’et-i sıhhiyesi: Ortada Sertabîb-i Hazret-i Şehriyârî Hayri Beyefendi hazretleri

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

4 87

[270] Hilâl-i Ahmer Merâkiz ve Şu‘abâtı Son iki sene zarfında Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Merkez-i Umûmîsi kemâl-i ciddiyetle ibrâz-ı fa‘âliyet etmiş, Trablusgarb ve Balkan muhârebâtı esnâsında ehemmiyetli muvaffakiyât ibrâz eylemiş ise de vilâyâtda merâkiz ve şu‘abât teşkîlâtı henüz şâyân-ı memnûniyyet addolunabilecek bir mertebeye vâsıl olamamışdır. Vilâyâtda merkezler, livâ ve kazâlarda şu‘beler teşkîlâtı ne gibi şerâit dâiresinde icrâ olunacağı ve bu merkez ve şu‘belerin ne sûretle îfâ-yı vazîfe edecekleri hakkında vâzıh bir nizâmnâme vücûda getirilememiş olması bu muvaffakiyetsizliğin başlıca müessirlerinden olduğu nazar-ı dikkate alınarak son in‘ikād eden [1]329 senesi Meclis-i Umûmîsince bu bâbda bir nizâmnâme ihzâr ve ikmâl edilmiş bulunduğundan bu sene zarfında merkezler ve şu‘beler teşkîlâtıyla sûret-i ciddiyede iştigâl olunması mukarrer ve muvaffakiyât istihsâl edilebilmesi me’mûldür. Hâl-i hâzırda Memâlik-i Osmaniye’de mevcûd Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti merkez ve şu‘beleri hakkında mahallerinden alınan ma‘lûmâtı ber-vech-i âtî derc eyliyoruz:

İzmir Merkezi Fî 15 Teşrîn-i Evvel [1]327 tarihinde teşekkül etmişdir. Reîs Yusuf Latif Efendi Reîs-i Sânî Doktor Mustafa Enver Bey [271] Veznedâr Hacı Mustafa Başyek Efendi Kâtib Diyojen Kassab Efendi A‘zâ Ali Nazmi Bey “ Evliyazâde Refik Bey “ Diran Aşnan Efendi “ Doktor Şükrü Bey “ Doktor Şahab Sıdkı Efendi “ Doktor Yovanoviç Efendi “ Nikolaki Çörekçioğlu Efendi “ Mordehay Levi Efendi A‘zâ-yı âmile mikdârı: 75 (yetmiş beş) Cem‘ olunan i‘ânât: 3.525 (üç bin beş yüz yirmi beş) Osmanlı lirası Merkeze irsâlât: 3.358 Osmanlı lirası Mevcûd-ı sandık: 166 lira

***

488

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Bursa Merkezi 27 Teşrîn-i Evvel [1]328 târîhinde teşekkül etmişdir. Reîs-i Evvel Reîs-i Sânî Veznedâr

Osman Nuri Bey Vükelâ-yı De‘âvî’den Celâleddin Bey Vilâyet Sıhhiye Müfettişi Hamdi Bey Zirâ‘at Müfettişi Muhyiddin Baha Kâtib Vükelâ-yı De‘âvî’den Bey A‘zâ Sâmi Bey Vilâyet Mekteb-i Sultânî Müdürü “ Haydar Bey Zirâ‘at Müdürü Şişmanyan Karnik Meclis-i İdâre-i Vilâyet “ Efendi a‘zâsından “ Melkest Efendi Hastahâne Operatörü [272] A‘zâ Hacı Sabri Efendi Eşrâf-ı mahalliyeden “ Şükrü Bey Mülkiye eczâcılarından “ Zarbih Efendi Vükelâ-yı De‘âvî’den [273] Bugüne kadar cem‘ olunan i‘ânât: 26.003 kuruş Merkeze irsâlât: 25.035 kuruş Mevcûd-ı sandık: 968 kuruş

Hilâl-i Ahmer Gelibolu Seyyâr Hastahânesi teskereci ta‘ lîmleri

Hanya Merkezi Fî 3 Şubat [1]327 târîhinde teşekkül etmişdir. Reîs-i Evvel Reîs-i Sânî

Şemsi Dedezâde Mehmed Şemseddin Efendi Bedri Beyzâde İbrahim Etem Bey

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

489

Veznedâr Salih Ağazâde Beliğ Bey Veznedâr Mu‘âvini Salih Ağazâde Akif Bey Kâtib Tahmîscizâde Mehmed Mâcid Bey A‘zâ Alıyotuzâde Mustafa Tevfik Bey “ Arnavudoğlu İbrahim Fevzi Efendi “ Cemalî Efendizâde Mehmed Zihni Bey “ Derviş Beyzâde Kadri Bey “ Kavalarzâde Ali Bey “ Demircizâde Ahmed Mercan Efendi “ Lülüzzâde Ali Nizamî Bey A‘zâ-yı âmile mikdârı: 23 A‘zâ-yı mu‘âvine mikdârı: 37 Bugüne kadar cem‘ olunan i‘ânât: 14.966 kuruş Merkeze irsâlât: 14.966 kuruş

[174] Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’nin mecrûh ve hasta nakline mahsûs Cambridge Vapuru

Trabzon Merkezi Kânûn-ı Evvel [1]327’de teşekkül etmişdir. Alınan tahrîrâtda hey’et-i idâresi hakkında ma‘lûmât yokdur. A‘zâ-yı mu‘âvine mikdârı: 400 Bugüne kadar cem‘ olunan i‘ânât: 74.300 kuruş Merkeze irsâlât: 73.936 kuruş

***

490

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[275] Adalar Şu‘besi Fî 26 Eylül [1]328 târîhinde teşekkül etmişdir. Reîs Reîs-i Sânî ve Veznedâr Kâtib A‘zâ

Prens Abbas Halim Paşa hazretleri Tahir Feyzi Bey

İsmail Hakkı Bey Cafer Bey Bakteriyolog Leon Demircibaşıyan “ Tüccâr-ı mu‘tebereden Efendi “ Anastas Sıdkı Efendi Belediye Reîs-i sâbıkı “ Karabet Seferyan Efendi Mu‘teberân-ı tüccârdan “ Petraki Kalfaoğlu Efendi Diş Tabîbi A‘zâ-yı âmile mikdârı: 178 A‘zâ-yı mu‘âvine mikdârı: 150 Bugüne kadar cem‘ olunan i‘ânât: 76.108 kuruş Merkeze irsâlât: 67.219 kuruş Mevcûd-ı sandık: 4.589 kuruş (Heybeliada’da müesses nekāhethâne masârıfına karşılık) 5.000 kuruş (Bedelleri henüz tahsîl olunmayan evrâk-ı nakdiye)

***

Ayastefanos-Makriköy Kadınlar Şu‘besi Fî 11 Haziran [1]328 târîhinde teşekkül etmişdir. Reîs

Fatma Râziye Hanımefendi Zeyneb Hanım, Adeviye Hanım, Melek Hanım, [276] A‘zâ Hürmüz Hanım, Kerime Hanım, Madam İstavri, Kâzıme Melek Hanım A‘zâ-yı âmile Ayastefanos’da 76, Makriköyü’nde 43 119 A‘zâ-yı mu‘âvine Ayastefanos’da 66, Makriköyü’nde 75 141 Bugüne kadar cem‘ olunan i‘ânât: 22.117 kuruş Merkeze irsâlât: 22.117 kuruş

***

Kadıköy Şu‘besi Fî 1 Mart [1]328 târîhinde teşekkül etmişdir. Reîs-i Fahrî Reîs Veznedâr

Şehzâde devletlü necâbetlü Salahaddin Efendi hazretleri A‘yândan, Mâliye Nâzır-ı Nail Beyefendi hazretleri esbakı Hoşyan Efendi Diş Tabîbi

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Kâtib

Tevfik Âmir Bey

A‘zâ

Doktor Operatör Fuad Süreyya Paşa

“

Cemil Paşa

“ “

Salâh Cimcöz Bey Doktor Arif Paşa Moralızâde Salâhaddin Âlî “ Bey A‘zâ-yı âmile mikdârı: 15 A‘zâ-yı mu‘âvine mikdârı: 55 Bugüne kadar cem‘ olunan i‘ânât: 7.463 kuruş Merkeze irsâlât: 5.368 kuruş Mevcûd-ı sandık: 2.094

Şehremâneti Mu‘âvin-i sâbıkı Meclis-i Mâliye A‘zâlığı’ndan mütekā‘id

***

[277] Erenköy ve Göztepe Şu‘besi Fî 7 Teşrîn-i Evvel [1]328 târîhinde teşekkül etmişdir. Reîs Reîs-i Sânî

Ziya Paşa

Esbak Dâhiliye Nâzırı

Memduh Bey

Esbak Adliye Nâzırı

Veznedâr

Behçet Bey

Kâtib A‘zâ “

Hacı Nuri Bey Mecid Bey Hafız Hüseyin Paşa İshak Cevdet Paşa

“

Hacı Aziz Bey

“

Emrullah Efendi

“

Râmiz Bey

“

Gâlib Paşa

“

Tevfik Bey

“

Levâzımât Mümeyyizliği’nden mütekâ‘id Mülgâ Meclis-i Mâliye a‘zâsından Esbak Bağdad Vâlîsi Bahriye livâlığından mütekâ‘id Mütekā‘id ferîkândan Şûrâ-yı Devlet Temyîz Dâiresi a‘zâsından Şehremâneti Mektûbî-i sâbıkı Orman ve Ma‘âdin Meclis Riyâseti’nden mütekâ‘id Topçu livâlığından mütekâ‘id Dâhiliye Muhâsebeciliği’nden mütekâ‘id Kâvsâle tüccârından Erenköyü’nde eczâcı

“ Gavadis Efendi “ Karakin Efendi A‘zâ-yı âmile mikdârı: 44 A‘zâ-yı mu‘âvine mikdârı: 161 Târîh-i teşekkülünden sene gâyesine kadar cem‘ olunan i‘ânât: 14.394 kuruş Merkeze irsâlât: 14.168 kuruş

4 91

4 92

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[278] Cambridge Vapuru Hey’et-i Sıhhiyesi ve İdâresi

Kütahya Şu‘besi Fî 1 Kânûn-ı Evvel [1]328 târîhinde teşekkül etmişdir. Reîs

Ahmed Hulusi Efendi

[279] Nuri Efendi Veznedâr Kâtib Bekir Bey A‘zâ Hafız Hasan Efendi “ Ali Bey “ Rüşdü Bey “ Said Efendi “ Ümran Bey Bugüne kadar merkeze irsâlât: 14.290 kuruş

Müderrisînden, Abdülfettah Efendizâde Eşrâfdan, Ispartalızâde Eşrâfdan, Germiyanzâde Eşrâfdan, Mazlumzâde Eşrâfdan, Germiyanzâde Eşrâfdan, Germiyanzâde Eşrâfdan, Necib Efendizâde Eşrâfdan, Hocazâde

***

İznik Şu‘besi Fî 28 Teşrîn-i Evvel sene [1]328 târîhinde teşekkül etmişdir. Reîs A‘zâ

Şeyh Esad Efendi Ömer Efendi

Eşref-i Rumî Dergâhı post-nişîni Belediye Reîsi

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

“ İsmail Hakkı Efendi “ Halil İbrahim Efendi “ Ömer Lütfi Efendi “ Ali Osman Efendi “ Mahmud Efendi “ Safer Bey A‘zâ-yı mu‘âvine mikdârı: 52 Merkeze irsâlât: 2.319 kuruş

Düyûn-ı Umûmiye Me’mûru Eşrâfdan “ “ “ Reji Me’mûru

***

[280] Bodrum Şu‘besi Fî 13 Teşrîn-i Evvel sene [1]328 târîhinde teşekkül etmişdir. Reîs Safvet Adil Bey Belediye Tabîbi A‘zâ Faik Bey Rüsûmât Mu‘âyene Me’mûru “ Markar Efendi Belediye eczâcısı “ Avni Efendi Şakir Efendizâde “ İbrahim Efendi Zirâ‘at Bank Refîkı “ Rıfat Bey Mâl Müdürü “ Ahmed Hamdi Efendi Sarıağaoğulları’ndan Kâtib Ahmed Efendi Tahrîrât Kâtibi Bugüne kadar cem‘ olunan i‘ânât: 5.245 kuruş Merkeze irsâlât: 5.245 kuruş

***

Gemlik Şu‘besi [1]327 senesinde teşekkül etmişdir. Reîs A‘zâ “ “ “ “

Müftî-i Belde el-Hâc Mehmed Vasfi Efendi Yorgancızâde Kâmil Bey İbrahim Hilmi Efendi Ahmed Kemal Efendi Andriko Efendi Corci Efendi

Kerâste tüccârından Zeytûn tüccârından Sâbık Orman Me’mûru Tüccârdan Belediye Reîsi

Bugüne kadar cem‘ olunan i‘ânât: 4.740 kuruş Merkeze irsâlât: 4.740 kuruş

***

4 93

494

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[281] Maçka Kazâsı Şu‘besi Fî 13 Mart sene [1]328 târîhinde teşekkül etmişdir. Reîs Hasan Hilmi Efendi Nâib-i kazâ A‘zâ-yı Âmile Mehmed Lütfi Efendi Nüfûs Me’mûru A‘zâ-yı mu‘âvine mikdârı: 426 Bugüne kadar cem‘ olunan i‘ânât: 18.726 kuruş Merkeze irsâlât: 18.726 kuruş

***

Atina Kazâsı Şu‘besi Fî 1 Mart sene [1]328 târîhinde teşekkül etmişdir.

Reîs Basezâde Sabit Efendi Veznedâr Ahmed Fahri Efendi Zirâ‘at Bankası Me’mûru Kâtib Sayfzâde Osman Efendi A‘zâ Telâturzâde Fevzi Efendi “ Mustafa Efendi Liman Reîsi “ Basezâde Arif Efendi “ Sadeddin Efendi Belediye Tabîbi “ Doktor Atnasyadis Efendi A‘zâ-yı âmile mikdârı: 53 A‘zâ-yı mu‘âvine mikdârı: 85 [1]328 senesi zarfında cem‘ olunan i‘ânât: 9.298 kuruş Merkeze irsâlât: 9.000 kuruş

[282] Bahr-ı Ahmer Mısır Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’nin hastahâne vapuru hey’et-i sıhhiyesi ve mürettebâtı

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

495

[283] Memâlik-i Ecnebiyede Osmanlı Hilâl-i Ahmer Merkezleri Bazı Avrupa pâyitahtlarındaki teba‘a-i Osmaniyye taraflarından Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’ne ibrâz-ı mu‘âvenet için te’sîs edilmiş i‘âne komisyonları bulunduğu gibi memâlik-i İslâmiyye’de teşkîl edilmiş birçok Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyetleri de vardır. Bunlar gerek Trablusgarb Muhârebesi esnâsında gerekse harb-i ahîrde Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’ne pek büyük mu‘âvenât-ı insâniyetperverâne ibrâz eylemişlerdir. Bu meyânda en başda Hindistan Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyetleri olmak üzere Mısır, Afrika-yı Cenûbî, Bosna ve Hersek Hilâl-i Ahmer merkezlerinin gösterdikleri âsâr-ı uhuvvet ve şefkat-i insâniyetperverâne ve semâhatkârâneyi kemâl-i takdîr ve şükrân ile zikreylemek ve Paris Sefiri Rıfat Paşa hazretlerinin refîka-i muhteremeleri tarafından ibrâz olunan himemât-ı âliye ile Paris şu‘besinin gösterdiği muvaffakiyâta teşekkürler etmek elzemdir. Bu merkezlerin teşkîlâtı hakkında işbu sâlnâmeye derc olunmak üzere ma‘lûmât i‘tâsı için her tarafa iş‘âr-ı keyfiyetle temenniyâtda bulunulmuş ise de yalnız Bosna’dan cevâb alınabilmişdir ki, ber-vech-i âtî hulâsa ediyoruz: Bosna’da Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Nizâmnâmesi’nde musarrah olduğu gibi a‘zâ kaydı ve bir merkez intihâb ve ta‘yîni usûlü cârî olmayıp yalnız Hükûmet-i Osmaniye hâl-i harbde bulunduğu zamânlar i‘ânât derci için komisyonlar teşekkül eder. [284] Trablusgarb Muhârebesi esnâsında yalnız Saraybosna’da teşekkül eden Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti tarafından şimdiye değin üç yüz bin kron (15.000 lira) kadar i‘ânât toplanmış, Dersaâdet’de Hilâl-i Ahmer Merkezi’ne gönderilmiş olduğu gibi Balkan Muhârebesi esnâsında dahi derhâl encümenler teşkîl edildi. Şehr-i Bosnasaray’da teşekkül eden Hilâl-i Ahmer Encümeni erkân-ı muhteremesi ber-vech-i âtîdir: Reîs Kâtib A‘zâ “ “ “

Hacı Salih Efendi Sirâczâde Mehmed Tayyib Efendi Hacı Mehmed Efendi Hacı Abdi Efendi Asım Ağa Abdi Ağa

Bosna ve Hersek’de, diğer şehirlerde dahi böyle muvakkat encümenler teşkîl olunmuşdur.

496

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[285] Doktor Klimov Hastahânesi’nde bir koğuş

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

4 97

[286] 14 HİLÂL-İ AHMER’İN İSTİKBÂLİ Hilâl-i Ahmer’in Vazîfesi – Gâye-i Emel – Salîb-i Ahmerlerin Terakkiyâtı – Anbârlar – Hastahâne – Mekteb – Cem‘iyyât-ı Mu‘âvine Muhârebâtda mecrûhîne ibrâz-ı mu‘âvenet için memâlik-i mütemeddinede muhtelif nâmlarla teşekkül etmiş bulunan cem‘iyyât-ı hayriye arasında bir râbıta ve münâsebet te’sîsindeki muhassenâtı en evvel düşünmüş, bu maksada vusûl için mesâ‘î-i fevkalâde sarf ederek Beynelmilel Cenevre Salîb-i Ahmer Merkez-i Umûmîsi’nin vücûda gelmesine büyük te’sîrât icrâ eylemiş bulunan e‘âzım-ı insâniyetperverân meyânında İsviçreli meşhûr Doktor Moynier Salîb-i Ahmer Cem‘iyyetlerinin vazîfesini tasvîr için şöyle diyor: “Hiss-i şefkat ve mu‘âveneti her türlü rekâbet-i milliye fevkinde bulundurmağa ve muztarib-i beşeriyet önünde kâffe-i milel ve akvâmı bayrağı altında toplamağa çalışarak mecrûhîn-i askeriyeye imdâd için ittihâd te’mîn eylemekdir”. Milletler arasında bu maksadı te’mîn için 1864’de akdolunan Birinci Cenevre Konferansı büyük bir hatve-i terakkî atmağa muvaffak oldu. Cenevre Mukâvelenâmesi pek mühim bir esâs kurdu. Her memleketde Salîb-i Ahmer müessesâtı teşkîl olunarak muhîtin isti‘dâdı, temeddünü derecesine göre mazhar-ı terakkiyât oldu. Mu‘allim-i muhterem Besim Ömer Paşa hazretlerinin Washington Salîb-i Ahmer Kongresi hakkında yazdıkları eserde dedikleri gibi: “Salîb-i Ahmer müessesâtı milletlerin seviye-i medeniyetini irâ’e eden en hassâs bir mikyâs addolunabilir”. [287] Filhakîka Salîb-i Ahmer ve Hilâl-i Ahmer müessesâtı yalnız harb zamânlarında mecrûhîne ibrâz-ı mu‘âvenet vazîfesine kasr-ı mesâ‘î ve emel etmediler. Bu maksadın husûlünü te’mîn edecek her türlü esbâb u vesâili ihzâr etdikden sonra memleketde tuğyân-ı miyâhdan, büyük yangınlardan, zelze-

498

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

leden, şimendifer ve ma‘den kazâlarından vukū‘a gelen felâketler musâbînine derhâl imdâd edebilmek çârelerini de düşünmeğe ve istikmâl eylemeğe başladılar. Ziyâde mazhar-ı terakkiyât olmuş medenî milletlerin Salîb-i Ahmer müessesâtı memleketin bütün menâtıkını şu‘abât-ı te‘âvün ve şefkatle takviye ve tenvîr eylemeğe muvaffakiyet gösterdi. Hânedân-ı hükümdârî erkânına varıncaya kadar bütün mehâfil-i ricâl ve kibâr bu müesseseye dâhil olmağı bir şeref bildi. İhtiyâc zamânlarında bütün e‘âzım-ı nisvân bu müessesede bilfi‘l çalışdı. E‘âzım-ı ricâl taraflarından bu derece ehemmiyetle ve bu kadar âlî bir mertebede tutulan müessese bittab‘ vasat ve avâm sınıflarının da mazhar-ı hürmet ve tebcîli oldu. Salîb ve Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyetleri günden güne kuvvet ve ehemmiyetini artdırdı. Ol kadar ki, Salîb-i Ahmer ve Hilâl-i Ahmer cem‘iyyetleri teşekkül etmemiş hiçbir medenî memleket kalmadı. Sırf millî olan bu müessesât-ı mühi[mm] e-i hayriye beynelmilel mu‘âhedâta merbût bulunmak, bu mu‘âhedâta ri‘âyet husûsu hükûmetlerce ta‘ahhüd edilmiş olmak i‘tibârıyla nîm resmî bir sıfat ve mâhiyet iktisâb ediyordu. Müessese-i hayriyenin en birinci vazîfesi harb meydânlarında mecrûh düşecek veyahud hastalanacak askerlerin hüsn-i sûretle te’mîn-i tedâvîleri için sıhhiye-i askeriyeye ibrâz-ı mu‘âvenet olduğu cihetle harb zamânlarında

[288] Doktor Klimov Hastahânesi Hey’et-i Sıhhiyesi ve mecrûhîn

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

499

[289] hükûmetle teşrîk-i mesâ‘î eder ve ordunun hidmetine âmâde hey’ât-ı sıhhiye-i mu‘âvine teşkîl eyler. Bu hey’etlerin muhtelif sûretleri vardır: Evvelâ: Muhârebe vukû‘a gelecek mıntıkalara karîb şehirlerde sâbit hastahâneler te’sîs olunur. Sâniyen: Orduları ta‘kîb etmek üzere çadırlarla seyyâr hastahâneler teşkîl edilir. Sâlisen: Saff-ı harbe kadar sokularak mecrûhîni toplamak, birinci imdâd mevki‘lerine ve hastahânelere nakleylemek üzere teskereciler kullanılır. Bir harb vukû‘unda bu vezâif-i mühimmenin kemâl-i sür‘at ve intizâm ile hüsn-i îfâ olunabilmesi için sulh ve sükûn zamânlarında dâimî ve ciddî bir fa‘âliyetle çalışmak, pâyitahtda, ordu merkezlerinde, hudûdlara karîb mevâki‘-i mühimmede müesseseye âid anbârlar vücûda getirerek bunları yüzlerce yataklık hastahâneler levâzımıyla doldurmak îcâb eder.

[290] Londra’da tahsîlde iken Hilâl-i Ahmer’e mu‘ âvenet için gelen ve berâberlerinde masrafını der‘uhde ederek Mısırlı bir doktor getiren Hindistan zâdegânı: Ortada Mısırlı Doktor Selim, sağında Seyyid Hasan Âbid-i Caferî, solunda Seyyid Muhammed Hüseyin, arkada Abdülhak ve Seyyid Âl-i İmrân

500

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Külliyetli para sarf ederek müte‘addid anbârlar te’sîs eylemek, bunları hastahânelere muktezî her türlü levâzım ile doldurmak te’mîn-i maksada kifâyet etmez. Hastahânelere inde’l-îcâb hüsn-i hidmet edecek fedâkâr, hâzık doktorlar ta‘lîm ve terbiye görmüş muktedir hastabakıcılar, teskereciler tedârük edebilmek elzemdir ki, bunun için vakt-i hazarîde bütün hey’ât-ı sıhhiye kadrolarını hâzırlamak iktizâ eder. Bilhâssa memleketimizde muktedir hastabakıcılar, teskereciler bulabilmek bunları yetişdirmeğe, hastabakıcı mektebleri açmağa teskerecilere mecrûh nakliyâtını ve ilk imdâd ve mu‘âvenetin sûret-i icrâsını amelî olarak tedrîs ve ta‘lîm eylemeğe tevakkuf eder. Her cem‘iyyetde bir mefkûre, bir gâye-i emel bulunmak tabî‘îdir. Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti için ta‘kîb olunacak hedef bilhâssa bu def ‘aki [1]329 senesi [291] meclis-i umûmîsinde ittihâz olunan mukarrerât ile ta‘yîn edilmişdir. Cem‘iyyet her şeyden evvel mükemmel bir merkez anbârı ve mevâki‘-i mühimmede anbâr şu‘beleri te’sîs etmeğe muhtâcdır. Sâniyen: İnde’l-hâce açılacak hastahâneler için amelî olarak muktedir hastabakıcılar yetişdirmek üzere şimdilik merkezde bir hastahâne-mekteb vücûda getirilmelidir. Sâlisen: Mecrûh nakliyâtına yarayacak teskereciler ta‘lîm edip kaydeylemek ve bir ihtiyât teskereci sınıfı teşkîl etmek muktezîdir. Râbi‘an: Tuğyân-ı miyâh, zelzele, büyük yangın gibi âfetler, felâketler vukû‘unda musâbîne derhâl imdâd edebilmek üzere anbârlarda sevk olunmağa âmâde imdâd levâzımı, çadırlar, sevki sehl erzâk ve eczâ-yı tıbbiye tedârük ve bunlarla sevk olunabilecek hey’ât-ı imdâdiye ihtiyât kadroları teşkîl ve ihzâr olunmalıdır. Hâmisen: Muztarib-i beşeriyete imdâd husûsunda Hilâl-i Ahmer’e mu‘în ve zahîr olacak diğer husûsî cem‘iyyât-ı hayriye teşekkül etmesine çalışmak elzemdir. Bütün bu emellerin husûle gelmesi, muntazam ve dâimî bir ta‘kîb ile çalışmak şartıyla senelere muhtâc olduğundan her şeyden evvel bu intizâm-ı mesâ‘îyi te’mîn eylemek üzere muvazzaf ve muktedir me’mûrlardan mürekkeb

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

5 01

bir merkez-i idâre teşkîli kemâl-i ehemmiyetle düşünülmüş, kadrolar tanzîm edilmiş, bütün Hilâl-i Ahmer me’mûrlarının ve devâirînin vezâifi hakkında nizâmnâmeler, ta‘lîmâtlar vücûda getirilmişdir. Fakat gâye-i emelin husûlü her şeyden evvel ve her şeyden ziyâde paraya, erbâb-ı hamiyet ve mürüvvetin i‘ânâtına müftekırdır. Para ve i‘ânât te’mîn eylemek, Hilâl-i [292] Ahmer Cem‘iyyeti’nin ehemmiyet-i azîme-i vataniye ve medeniyesini erbâb-ı hamiyete göstermek için memleketin her tarafında Hilâl-i Ahmer merkezleri, şu‘beleri te’sîs ve teşkîl, bu vesâit ile mütemâdiyen erbâb-ı hamiyeti îkâz ve bezl-i i‘ânâta da‘vet etmek elzem bulunduğu cihetle kemâl-i ciddiyetle bu hedefe doğru yürünmesi vücûbu takdîr olunmuş, esbâbı istihzâr edilmişdir. Avrupa’da hükûmetler, Harbiye ve Bahriye Nezâretleri memleketin Salîb-i Ahmer Cem‘iyyeti’ne mühim mu‘âvenât-ı nakdiye ibrâz eder, tahsîsât-ı seneviye verirler. Memleketimizde hükûmet pek büyük gavâil ve müzâyaka-i mâliye içinde bulunduğu için henüz Hilâl-i Ahmer’e müzâheret ve mu‘âvenet ibrâz edebilecek bir hâlde değildir. Bu sebeble Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti ta‘yîn ve ta‘kîb etdiği hedefe vusûl için şimdilik hükûmetden hiçbir mu‘âvenet-i nakdiye beklemeksizin yalnız vatanperver erbâb-ı hamiyetin, bu memlekete şanlı bir istikbâl hâzırlamak için sâha-i fa‘âliyete atılan uyanık Osmanlıların himmet ve hamiyetine istinâd edecekdir. Hilâl-i Ahmer’in bugün elinde mevcûd sermâyesi cem‘iyyeti yaşatabilir. Yaşatdıkdan mâ‘adâ pek küçük hutuvât ile ilerletmeği ve bazı felâket ve musîbetlere ibrâz-ı mu‘âvenet edebilmesini bile te’mîn eyleyecek kemiyetdedir. Hâlbuki Avrupa memâlik-i medeniyesi dev adımlarıyla ilerliyor, komşularımız küçük Balkan memleketleri bile şâyân-ı hayret terakkiyât-ı serî‘a ibrâz eyliyor. Muhîtimizde her şey sür‘atle terakkî ederken bizim hâlen küçük mütereddid hatvelerle ilerlemeğe kanâ‘at etmekliğimiz ta‘mîr kabûl etmez bir gaflet ve felâket olur.

502

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[293] Hilâl-i Ahmer Merkez-i Umûmî Hey’eti

Yukarıda “Avrupa’da Salîb-i Ahmer müessesâtı milletlerin seviye-i medeniyetini irâ’e eden en hassâs bir mikyâs” addolunduğunu söylemişdik. İşte bugünkü gâye-i emelimiz bu hassâs mikyâsı, Osmanlı Hilâl-i Ahmer müessese-i [294] milliyesini millet-i Osmaniye’nin terakkiyât-ı ciddiyesine mi‘yâr olabilecek bir uzv-ı metîn-i zî-kudret hâline koymak, en mükemmel Salîb-i Ahmer müesseseleri mertebesine îsâl eylemekdir.

***

Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’nin mefkûresi, gâye-i emeli birinci derece müterakkî ve muntazam Salîb-i Ahmer müesseseleri mertebesine vâsıl olmakdır diyoruz. Bunu hakkıyla ta‘yîn etmiş olmak için Avrupa Salîb-i Ahmerlerinin vâsıl olmuş bulundukları mertebeye doğru bir nazar-ı serî‘ atfeylemek münâsib olur. Avrupa ve Amerika medenî memleketlerinin Salîb-i Ahmer müessesâtı hakkında bir fikr-i icmâlî vermek için bunlardan her birinin milyonlarla ihtiyât sermâyesi iddihâr eylemiş olduklarını, yüz binlere, milyonlara bâliğ olan a‘zâsının senevî i‘tâ eyledikleri i‘ânât-ı mukanneneden dahi pek mühim vâridât-ı seneviye te’mîn etmiş bulunduklarını, bu büyük servet ve vâridât ile memleket dâhilinde hâdis olan her türlü âfet ve felâketlerin derhâl imdâdına yetişdikden mâ‘adâ memâlik-i ecnebiyede vukû‘a gelen büyük ve umûmî

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

503

felâketlere de mümkün mertebe merhem-sâz olabilmek için mu‘âvenete koşduklarını söylemek kifâyet eder. Salîb-i Ahmer Cem‘iyyetlerinin merkez anbârları ve anbâr şu‘beleri sevk olunmağa âmâde binlerce yataklı hastahânelerin iğneden ipliğe kadar bütün levâzımı ile mâlâmâldır. Bu cem‘iyyetler ibrâz-ı mu‘âvenet için şimdi yalnız bir muhârebe yahud tuğyân-ı miyâh, harîk, zelzele, şimendifer, ma‘den kazâları, [295] kaht gibi umûmî âfetler, felâketler vukû‘a gelmesine intizâr ile kalmıyorlar, beşeriyeti dûçâr-ı za‘f eden, kemiren verem ve ısıtma gibi emrâz-ı dâime ve âdiye ve kolera ve hattâ kızıl ve karahummâ misillü ilel-i sâriye ve istîlâiye musâbîni ile dahi iştigâl ederek bu emrâza karşı da kemâl-i ciddiyetle mücâhede ediyorlar. Hastabakıcılar yetişdirmek için taraf taraf mektebler, lâ-yu‘ad dersler açıyorlar, istatistikler, ale’l-husûs Almanya ve Cemâhîr-i Müttefika-i Amerika’da bu hastabakıcılık derslerine her sene binlerce halk devâm etmekde olduğunu gösteriyor. Bunlar bir harb ve felâket vukû‘unda hastahânelerde mükemmelen îfâ-yı vazîfe edebilecek bir ma‘lûmât ve mümârese peydâ etdikden sonra memleketin her tarafında evlerinde hastalanan halkın şerâit-i fenniyeye muvâfık sûretde bakılmalarına hidmet ediyorlar. Fransa’da bu sûretle on iki bin hastabakıcı yetişdirilmişdir. Salîb-i Ahmer müessesâtı husûsunda en ziyâde şâyân-ı hayret terakkiyât ve muvaffakiyâtı Japonlar göstermişlerdir. Hiçbir Salîb-i Ahmer müessesesi bu derece az bir zamân içinde o kadar i‘câzkâr muvaffakiyât ibrâz edememişdir. İnde’l-hâce ordularına iltihâk eylemek üzere altmış bin kadar ders ve ameliyât görmüş hastabakıcı yetişdirmiş bulunduklarını söylemek Japonların muvaffakiyetlerinin derecesine bir mîzân olabilir. Hele Almanların Salîb-i Ahmer müessesesini her vakit umûma hidmet edebilecek bir şekle koymak, cem‘iyyete bütün efrâd-ı milletin himmet ve i‘ânâtını celb ve te’mîn eylemek husûsunda gösterdikleri muvaffakiyetler her türlü takdîrlerin fevkindedir. Almanya’nın herhangi bir köyünde umûmî denilebilecek bir âfet, [296] bir maraz-ı sârî icrâ-yı tahrîbât ve tehdîdât etse Salîb-i Ahmer oraya derhâl kâbil-i nakil bir baraka göndererek felâketzedelere bir âğûş-ı imdâd ve şefkat arz eder. Memleketimizde Hilâl-i Ahmer müessese-i milliyesini bu mertebe-i tekâmüle îsâl edebilmek senelerce çalışmağa, mütemâdiyen pek büyük, gâyet

504

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

ciddî mesâ‘î sarf eylemeğe mütevakkıf olduğunu takdîr eden münevver fikirli erbâb-ı hamiyetin, benî nev‘inin felâketleri ve ıztırâbâtı ile mütehassis olan bütün şefkatli kalblerin, hakîkî vatanperverlerin samîmî bir himmetle Hilâl-i Ahmer’in terakkiyâtına sarf-ı himmet ve mu‘âvenet edecekleri şübhesizdir.

***

Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’nin mevcûdiyetini ve derece-i kuvvet ve ehemmiyetini gösterecek en mühim uzvu anbârlarıdır. Yukarıda Hilâl-i Ahmer anbârları hakkında ayrıca mufassal ma‘lûmât verildi. Burada anbârların ehemmiyetini, istikbâlen nasıl bir mertebe-i terakkîye vâsıl olması matlûb ve hedef-i âmâl olduğunu tasvîr için bir-iki söz söylemek zâid addolunmaz. Hilâl-i Ahmer için İstanbul’da, Soğukçeşme’de, Alay Köşkü binâsı ittisâlinde bir anbâr inşâ ve ihdâsı derdestdir. Bu muhârebede te’sîs olunan hastahânelerden kâbil-i isti‘mâl olabilecek bir hâlde kalacak olan bi’lcümle eşyâ buraya yerleşdirilecek ve yüzer yataklık sevk olunmağa müheyyâ hastahâneler tertîb edilecekdir. Her sene iki yüz yataklık hastahâne takımları ve levâzımı tedârük olunarak Hilâl-i Ahmer eşyâsının tedrîcen intizâm dâiresinde tezyîdi mukarrer [298] bulunduğundan merkez anbârının az

[297] Hilâl-i Ahmer İdâre Erkânı

zamân içinde dolacağı tabî‘î ve muhakkakdır. Hilâl-i Ahmer’in tedârükâtı yalnız hastahâne yatakları, çamaşırları, levâzım-ı ticâriye ve âlât ve edevât-ı

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

505

cerrâhiye, edviye-i muhtelife, kilâr, matbah levâzımı, mefrûşâtı ihzâr eylemekden ibâret kalmayacakdır. Bu eşyâ ile inde’l-hâce mükemmel seyyâr hastahâneler tertîb ve sevk olunabilmek ve ma‘âzallah zelzele ve büyük harîk gibi âfetlere dûçâr olacak felâketzedegânı alâ kadri’l-imkân barındırabilecek barakalar ve çadırlar da gönderilmek üzere anbârlarda çadır takımları ve kurulup sökülür barakalar bulundurulmak elzem ve zarûrîdir. Bu eşyâyı, çadırları, barakaları nakledebilecek ve mecrûhîn nakliyâtında hidmet edecek birçok arabalara dahi ihtiyâc vardır. İşte âtiyen binlerce yataklığa bâliğ olacak hastahâneler levâzımı ile bütün çadırları, barakaları, arabaları dâimâ sevk olunmağa müheyyâ bir hâl-i intizâmda muhâfaza için Alay Köşkü ittisâlindeki merkez anbârlarının kifâyet edemeyeceği derkâr olduğundan şehir hâricinde vâsi‘ bir sâha üzerinde tedrîcen ilâvelerle tevsî‘ olunacak büyük anbârlar te’sîsi îcâb eder. Bu ihtiyâc nazar-ı dikkate alınarak sevkiyâtın her sûretle icrâsı sehl olmak için Makriköyü’nde, Zeytinburnu’nda bir tarafı sâhil, diğer tarafı şimendifer hattı, yüz bin arşınlık vâsi‘ bir arsa mübâya‘a olunmuşdur. İstikb[â]len burada dahi büyük bir anbâr ihdâs ve her ihtiyâc-ı imdâd için sevk olunmağa müheyyâ levâzım ile imlâ edilecekdir. Fakat Hilâl-i Ahmer’in mu‘âveneti yalnız pâyitaht civârına münhasır kalmamak pek tabî‘î olduğu ve memâlik-i vesî‘a-i Osmaniye’nin hangi hudûdunda bir harb, [299] hangi noktasında bir âfet vukû‘ bulursa Hilâl-i Ahmer’in birinci kuvve-i imdâdiyesiyle derhâl yetişmesi elzem bulunduğu için pâyitahtda te’sîsi musammem olan merkez anbârından mâ‘adâ tedrîcen mühim ordu ve vilâyet merkezlerinde dahi derûnu sevk olunmağa müheyyâ levâzım ile mâlî anbârlar ihdâsına sarf-ı mesâ‘î edilecekdir ki, bu emelin husûle gelmesi zamâna ve ciddî mesâ‘îye tevakkuf eder.

***

Hilâl-i Ahmer Trablusgarb ve Balkan muhârebâtı esnâsında te’sîs etdiği hastahâneler için hastabakıcı tedârükünde en ziyâde dûçâr-ı müşkilât olmuşdur. Memleketimizde nazarî ve amelî ders görmüş muktedir hastabakıcı yetişdirmeğe mahsûs bir müessese bulunmaması yalnız harb zamânında Hilâl-i Ahmer’i dûçâr-ı müşkilât etmekle kalmıyor, bu ihtiyâc memleketde her an ve zamân hissolunuyor.

506

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

İşte Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti hem ârzû etdiği zamân kâfî mikdâr muktedir hastabakıcılar bulunmasını te’mîn etmek hem de evinde hastasını bakdırmağa muhtâc olacakların ihtiyâcını izâle edecek erbâb-ı ihtisâs yetişdirerek memlekete de bir hidmet etmiş olmak üzere mükemmel bir hastabakıcı mektebi te’sîs eylemeğe karâr vermişdir. Böyle bir hastahâne-mekteb sâyesinde Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti lüzûm-ı müsta‘cilde istihdâma her cihetle lâyık operatörlere nâil olacak ve bu gibi erbâb-ı ihtisâsın ta‘addüd ve tekessürü ile memleketimize pek büyük hidmet edecekdir. [300] Mekteb şimdilik elli yataklı bir hastahâne hâlinde olacak, talebe burada bilfi‘l hastabakıcılık ederek ameliyât görmekle berâber bir tarafdan da ders okuyup nazariyât tahsîl edecek ve muhtelif mahallerde nazarî olarak tederrüs eyleyecek hastabakıcılar da burada kesb-i mümârese edeceklerdir. İkmâl-i tahsîl eden hastabakıcılar Hilâl-i Ahmer’in ihtiyât kadrosuna geçerek kendi işleri, san‘atları ile iştigâl edecek, hîn-i hâcetde cem‘iyyet kendilerinin hidmetinden istifâde etmeğe, açacağı hastahânelere ehliyetli hastabakıcılar bulmağa muktedir olacakdır. Bu kabîl mekteblerde Avrupa’da ne büyük ehemmiyet verildiğini, ne kadar istifâdeler edildiğini tasvîr için Fransa Salîb-i Ahmer mekteblerinin şimdiye kadar on iki bin hastabakıcı yetişdirmiş olduğunu, Amerika’da hastabakıcı mekteblerinde her sene yüzlerce şâkird yetişdirildiğini, Salîb-i Ahmer ihtiyât kadrosuna dâhil üç bin hastabakıcı bulunduğunu söylemek kifâyet eder. Hilâl-i Ahmer hastabakıcı mektebi her sene elli hastabakıcı yetişdirmiş olsa on senede memleketimizde inde’l-hâce hidmetinden istifâde olunabilecek dört-beş yüz sâhib-i ihtisâs hastabakıcı ihzâr olunmuş bulunur ki, ihtiyâcâtımıza ve hâl-i hâzırdaki yokluğa göre pek büyük bir muvaffakiyet addolunabilir.

*** Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’nin vatana ibrâz edebileceği hidmetlerden biri de etrâfında ve taht-ı himâyesinde birçok cem‘iyyât-ı hayriye-i mu‘âvine vücûda getirmeğe çalışması olacakdır ki, memleketimiz bu gibi müessesât husûsunda hakîkaten pek fakîr olduğu, hâlbuki ahâlîmizde bilhâssa kadınlarımızdaki hiss-i şefkat ve insâniyetden hakkıyla istifâde edi-

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

5 07

lecek olursa sühûletle mühim cem‘iyyât-ı hayriye [302] te’sîs olunabileceği cihetle bu uğurda sarf olunacak himmet ve gayreti fevkalâde bir ehemmiyetle ta‘kîb eylemek lâzımdır.

[301] Hilâl-i Ahmer Muhâcirîn Hastahânesi

Hilâl-i Ahmer’e mu‘în ve zahîr olabilecek cem‘iyyât-ı hayriyenin envâ‘ını bir tedkîk eylemek derece-i ehemmiyetlerini takdîre mîzân olacağından en evvel bunların hâtırımıza gelebilen başlıcalarını enzâr-ı ulü’l-himmete arz eyliyoruz: 1-Zâbitân ve efrâd-ı askeriyeden tebdîl-i havâya muhtâc olanlara mahsûs nekâhethâne te’sîs ve idâresini mütekeffil cem‘iyyet 2-Âileden mahrûm mütekâ‘idîn-i askeriyeye ve ma‘lûlîne mahsûs bir dârü’l-istirâhat te’sîs ve idâresini der‘uhde eden cem‘iyyet

3-Vazîfe-i vataniyesini îfâ için askere giden efrâdın dûçâr-ı zarûret olabilecek âilelerine mu‘âvenet-i mümkine ibrâz eylemeğe mükellef asker babası cem‘iyyeti

4-Asker eytâmını mekteblere vermek için “hâmî-i eytâm-ı askeriye cem‘iyyeti”

508

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

5-Alelumûm fukarâ hastalarını evlerinde tedâvî etdirmek, doktor, hastabakıcı, süt, edviye göndermek himmet ve inâyetini der‘uhde edecek cem‘iyyât-ı hayriye 6-Bîkes ve yetim kalmış çocukları toplamak, bunlara melce’ bulmak, ta‘lîm ve terbiyelerine çalışmak için cem‘iyyet-i hayriye 7-İşsiz fakîr kızlara iş bulmak için iş yurdları te’sîs edecek cem‘iyyetler

[303] 8-Yeni doğan çocuklarda vefeyâtın önünü almak için tedâbîr-i lâzıme ve neşriyât-ı müfîdede bulunacak cem‘iyyetler 9-Vereme, ısıtmaya karşı tedâbîr ile mütevaggıl cem‘iyyetler.

Bunlar gibi daha birçok cem‘iyyât-ı hayriye te’sîs olunabilir ki, erbâb-ı hamiyeti bir araya toplayarak bunları teşkîl için Hilâl-i Ahmer merâkiz ve şu‘abâtının pek büyük himemât ve te’sîrât ibrâz eylemesi mümkündür. Bu cem‘iyyetlerin teşkîli emrinde ale’l-husûs hanımlarımızdan pek büyük himmetler bekleyebiliriz. Avrupa’da dahi bu gibi cem‘iyyâtın ekseriyet-i azîmesi kadınlar tarafından te’sîs olunur. Hanımların rûhları daha hassâs, kalbleri daha şefîk olduğu, vakitleri müsâ‘id bulunduğu cihetle bu husûsda kendilerinden ciddî hidmetler ve muvaffakiyetler intizâr etmek doğru olur. Balkan Harb-i ahîri esnâsında Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti inâs merkezinde hanımlarımızın ibrâz eyledikleri hidemât-ı âliye muvaffakiyât-ı âtiye için bir berâ‘at-ı istihlâl olacak mâhiyetdedir. Yukarılarda mükerreren söyledik; Salîb-i Ahmer ve Hilâl-i Ahmer müessesâtı bugün milletlerin derece-i hamiyet ve terakkîlerine bir mîzân addolunmakdadır. Her memleket Salîb-i Ahmer’inin azameti, serveti, intizâmı, muvaffakiyâtı ile iftihâr etmekdedir. Biz de Hilâl-i Ahmer’imizle bi-hakkın müftehir olabilecek bir mertebeye vusûl için daha pek çok seneler, el birliğiyle, fevkalâde bir fa‘âliyetle çalışmağa muhtâcız. Bir zümre-i hamiyet-mendân bu uğurda nakid ve vakit îsâr ederek ibrâz-ı fedâkârî ediyorlar. Harb-i ahîrde mecrûhînin müdâvâtı, muhâcirînin tehvîn-i zarûretleri husûsunda umûmî takdîrlere mazhar olan

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

509

[304] Hilâl-i Ahmer Muhâcirîn Hastahânesi Hey’et-i Sıhhiyesi: Ortada Sertabîb İbrahim Bey

[305] hidemât ve muvaffakiyât bu zümre-i hamiyet-mendân taraflarından pek ciddî ve fa‘âlâne mesâ‘î sarf olunması sâyesinde istihsâl edildi. Eğer milletin efkâr-ı münevvere erbâbı Hilâl-i Ahmer’in ehemmiyetini takdîr edecek, senevî bir i‘âne-i mukannene i‘tâsını der‘uhde etmek, muktedir olanlar fi‘len dahi ibrâz-ı himmet eylemek sûretiyle fa‘âliyet dâiresi ciddî bir vüs‘at iktisâb eyleyecek olursa Hilâl-i Ahmer’in karîb bir âtîde ümîd olunduğundan kat kat büyük bir mertebe-i tekemmül ve terakkîye vâsıl olacağı lâ-raybe fîhdir.

510

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[306] 15 TÂRÎHÇE-İ MÂLÎ [12]93 Rusya Muhârebesi esnâsında teşekkül ederek bir sene kadar icrâyı fa‘âliyet eylemiş olan Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti yetmiş bin lira mikdârı i‘ânât dercine muvaffak olmuş, muhârebenin hitâmında defterlerini kapayarak terk-i fa‘âliyet eylediği zamân Osmanlı Bankası’nda pek küçük bir sermâye bırakabilmişdi. Yunan Muhârebesi esnâsında 12 Mayıs 1313 târîhli tezkire-i sâmiye ile icrâ-yı fa‘âliyete da‘vet olunan Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti reîs-i sânî Noryan Efendi’nin taht-ı riyâsetinde ictimâ‘ ile erbâb-ı hamiyet ve mürüvvetin i‘ânâtına mürâca‘at eyledi. Topladığı para ile iki hasta nakliyât vapuru ihzâr ve Galos’dan mecrûhîn-i askeriye ve zu‘afâ nakletdi. Orduya külliyetli sülfato vesâir edevât-ı tıbbiye ihdâ ve irsâl eyledi. Yine ber-sâbık terk-i fa‘âliyet etdiği zamân Osmanlı Bankası’nda on bin lira kadar bir para bırakmışdı.

***

Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti [1]327 senesi Nisanı’nın yedinci günü ihyâen teşekkül etdiği zamân eski cem‘iyyet sermâyesinden depo olarak Bank-ı Osmanî’de mevdû‘ ve mahfûz 11.521 lira ve Hâriciye Nâzırı Rıfat Paşa’nın refîkası tarafından sergi vesâir vesâit ile derc ve cem‘ olunan 3.286 lira ve eski cem‘iyyet hesâb-ı cârîsinden ve sermâyesinin nemâsından 1.127 lira ki, cem‘an 15.935 Osmanlı lirası bulmuşdu.

[307] Hilâl-i Ahmer Muhâcirîn Hastahânesi’nde lohusalar koğuşu

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

511

Cem‘iyyet teşekkülünü müte‘âkib Trablusgarb’a ve Bingazi’ye hastahâneler ve hey’ât-ı sıhhiye i‘zâmına teşebbüs eyledi. Bir tarafdan da erbâb-ı hamiyet ve insâniyetin [308] i‘ânât-ı mürüvvetmendânesine mürâca‘at etdi. Taraf taraf Hilâl-i Ahmer merkez ve şu‘beleri teşkîl olundu. Külliyetli i‘ânât gelmeğe başladı. Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Merkez-i Umûmîsi’nin [1]328 senesi meclis-i umûmîsine takdîm eylediği ve meclis-i umûmîce intihâb olunan Mâliye Komisyonu’nun tedkîkât-ı lâzıme icrâsıyla tasdîk etdiği [1]327 senesine âid bilanço bize şu ma‘lûmâtı i‘tâ eyliyor: Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti [1]327 senesi zarfında 68.388 Osmanlı lirası i‘âne almış, bu i‘ânâtdan senesi zarfında 41.187 lira sarf edilmişdir. Sene gâyesinde sermâyesi olan on dört bin küsûr lira ile sarf olunamamış i‘ânâtdan bankada ve kasasında cem‘an 41.841 Osmanlı lirası nakid mevcûdu kalıyordu. [1]328 senesi meclis-i umûmîsi bu paradan otuz bin lirasının sarfıyla anbâr te’sîsi ve hastahâne takımları ihzârı için merkez-i umûmîye salâhiyet bahş eylemişdi. [1]328 senesi zarfında dahi hamiyetmendânın i‘ânât-ı semîhânesi devâm etdi. Cem‘iyyetin sermâyesi artıyordu. [1]328 senesi Eylülü içinde seferberlik emirleri verildiği esnâda Hilâl-i Ahmer’in nakid mevcûdu yetmiş bin lirayı tecâvüz etmiş bulunuyordu. Balkan Harbi tahakkuk etdiği ve Hilâl-i Ahmerce vâsi‘ mikyâsda tedârükâta, birçok hastahâneler ihzârına teşebbüs edildiği sırada erbâb-ı hamiyet be-tekrâr bezl-i i‘ânâta da‘vet olundu. Her tarafdan mürüvvet ve insâniyet tezâhürâtı görüldü. İ‘ânât az zamân içinde ümîd ve tahmîn olunabilen mikdârı kat kat tecâvüz etdi. [309] Hilâl-i Ahmer Merkez-i Umûmîsi [1]328 senesi hesâbâtına dâir [1]329 senesi meclis-i umûmîsine şu muvâzene-i hesâbiyeyi takdîm etdi: Sene-i sâbıka sermâyesi [1]328 senesinde i‘ânât Vâridât-ı muhtelife Fâiz

Kuruş 8.226.448 35.068.701 10.970 628.162 43.934.383

Para 125 75 125

Yekûn

43.934.383

512

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

1 Mart [1]329 târîhinde sandık mevcûdu Osmanlı Bankası’nda depo hesâbı Osmanlı Bankası’nda hesâb-ı cârî İcâre peşînâtı Zeytinburnu’nda arsa Kadırga barakaları Hastahânelere avans Medyûnlar hesâb-ı umûmîsi Bingazi Hey’et-i Sıhhiyesi Trablusgarb Hey’et-i Sıhhiyesi Masârıf-ı idâre Masârıf-ı imdâdiye-i umûmiye

36.167 14.224.379 11.021.685 54.000 82.529 113.000 1.485.340 419.254 358.500 1.952.232 388.637 13.788.556 43.930.383

625 25 875 625 50 50 625

43.934.383

Şu hesâbdan anlaşılıyor ki, Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti [1]328 senesi zarfında üç yüz elli bin Osmanlı lirası i‘âne alarak sene-i sâbıka sermâyesiyle idhâlâtını 439 bin liraya iblâğ etmiş ve senesi zarfında 185 bin [310] lira sarf ederek [1]329 senesine iki yüz elli küsûr bin liralık bir sermâye devreylemişdir.

Hilâl-i Ahmer Muhâcirîn Hastahânesi inâs kısmı

[311] Hilâl-i Ahmer’in ahz eylediği i‘ânât muhtelif menâbi‘den gelmişdir ki, bunlar başlıca üç kısma tefrîk olunabilir: 1-Memâlik-i Osmaniye

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

513

2-Memâlik-i İslâmiye

3-Memâlik-i ecnebiye.

[1]328 senesi nihâyetine kadar Memâlik-i Osmaniye’den toplanan i‘ânâtın yekûnu altmış bin Osmanlı lirasını tecâvüz eder. Müfredâtı yekûnların büyüklüğü sırasıyla zîrde muharrerdir. Fakat şunu ehemmiyetle nazar-ı dikkate arz eyleriz ki, rakamlar bugüne kadar gönderilen i‘ânât yekûnunu değil, fakat yalnız [1]328 senesi zarfında bi’l-vürûd îrâd kaydedilmiş olan irsâlâtı iş‘âr eyler*: İstanbul Merkez-i Umûmî İstanbul Hanımlar Merkezi Konya Trabzon İzmir Sivas Ma‘mûretülaziz Haleb Musul Adana Kudüs Beyrut Hüdavendigâr Erzurum Ankara Kastamonu Edirne Bitlis İzmit Şam Diyarbekir Basra Bağdad Hicaz Biga Cezâir-i Bahr-ı Sefîd Van Manastır Selanik

Osmanlı Lirası 16.023 6.014 5.123 3.894 3.579 3.556 3.310 2.570 1.949 1.871 1.863 1.723 1.706 1.241 964 925 598 512 511 507 488 382 367 294 140 123 113 111 97

* [1]329 senesi zarfında diğer vilâyâtdan birçok i‘ânât geldiği gibi ez-cümle Hicaz Vilâyeti’nden dahi on bin lirayı mütecâviz para gelmişdir.

514

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Karesi Yanya Yemen Çatalca Kosova

87 68 34 7 1

***

[312] Âlem-i İslâm’dan gelen i‘ânât en mühim kısmı teşkîl eder. 263 bin liraya bâliğ olur ki, bunların da müfredâtı ber-vech-i âtîdir. Yalnız bu yekûn dâhilinde yirmi sekiz bin küsûr liralık bir para vardır ki, gönderilmiş olduğu mahaller tasrîh edilmeksizin İngiliz bankaları vâsıtasıyla i‘âne nâmıyla gelmişdir. Bunların umûmunun Hindistan’dan gönderilmiş olması ağleb-i ihtimâldir. Bu takdîrce Hindistan i‘ânâtını 157 bin lira değil, 185 bin lira addeylemek îcâb eder. Hindistan Rusya Müslümanları Cezâir Afrika-yı Cenûbî İslâmları Mısır Bosna ve Hersek Afganistan Romanya Müslümanları İran Batavya Bulgaristan Müslümanları Kıbrıs Tunus Çin Müslümanları Garbî Avustralya Girid Bingazi

Osmanlı Lirası 157.044 19.464 13.804 13.311 9.857 6.210 3.734 3.255 2.597 1.599 986 963 612 372 294 75 7

Memâlik-i ecnebiye insâniyetperverânı taraflarından gönderilen i‘ânât yekûnu da 15 bin Osmanlı lirasına bâliğ oluyor. Müfredâtı şudur: Almanya Avusturya ve Macaristan İngiltere Amerika

[313] Osmanlı Lirası 4.676 3.866 2.038 1.813

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Fransa Felemenk İspanya Belçika İsveç Japonya Danimarka İsviçre İtalya

515

1.192 251 184 127 48 43 43 23 4

***

Ma‘a’ş-şükrân zikretdiğimiz bütün bu i‘ânât meyânında münferiden büyük âsâr-ı mürüvvet ve şefkat ibrâzıyla yüz liradan fazla i‘âne vermiş olan erbâb-ı hamiyet ve âtıfetin isimlerini de burada takdîrât ve tebcîlât ile zikreylemeği bir vazîfe-i kadirşinâsî addeyleriz.

[1]327 senesi zarfında yüz liradan fazla i‘âne i‘tâ eden erbâb-ı hamiyet: Taraf-ı eşref-i hazret-i Pâdişâhî’den Osmanlı Bankası’ndan Londra ve Paris Sefâretleri Müşâviri Gülbenkyan Efendi

Osmanlı Lirası 750 500 200

[314] Hindistan Bombay Fukarâ-yı İslâmiye Hilâl-i Ahmer Hey’et-i Sıhhiyesi’nin Ömerli’de hastahâne çadırları

516

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[315] Mahmud Muhtar Paşa refîkası prenses hazretleri İzmir tüccârından Hacı Mustafa Başyek ve birâderi Fehmi Beyefendiler Selanik Bankası Reji İdâresi Anadolu Osmanlı Demiryolu Kumpanyası

150 150 100 100 100

*** [1]328 senesi zarfında yüz liradan fazla i‘âne veren hamiyetmendân:

Velî‘ahd-ı saltanat hazretleri Hindistan’da Bhopal Hâkimesi hazretleri Merhûm Zihni Paşa nâmına âile-i muhteremesi Hindistan Madras’da Hacı Muhammed Pâdişâh ve Şürekâsı Mısırlı Ömer Tosun Paşa hazretleri Düyûn-ı Umûmiye-i Osmaniye İdâresi Duhân Reji İdâresi Hindistan’da Barbelli’de Kamer Şah hazretleri Anadolu Osmanlı Demiryolu Kumpanyası Rusya’da Orenburg’da Hacı Hüseyin ve Şerefeddin Bey Hüseyinof ve Hadice ve Zehra ve Nefise Hanımefendiler Hindistan’da Madras’da Hacı Muhammed Âsaf ve Şürekâsı Hindistan’da Kalküta’da Hacı İsmail Hân Rusya’da Orenburg’da Osman ve Hayrullah Ebulâteyn Efendiler Hindistan’da Kalküta’da İlâhîbahş Efendi Mısır’da Meftûr Efendi Mısır’da Urbân el-Mehdi Efendi Mısır’da Muhammed eş-Şevâribî Efendi [316] Hindistan’da Devraci’de Muhammed Hacı Nur Muhammed Rusya’da Orenburg’da Abdürreşid Efendi İsmailef Rusya’da Hacı Hasan Efendi Mısır’da Aziz İzzet Paşa Mısır’da Ahmed Tevfik Râgıb Bey Anadolu Osmanlı Demiryolu Müdîri Mösyö Hüknen “ “ “ “ “ Kenter Şirket-i Hayriye

***

Osmanlı Lirası 500 1.546 2.000 1.087 1.000 1.000 1.000 950 500 462 363 233 232 219 166 165 163 158 106 114 110 100 100 100 100

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

517

Hanımlar merkezine yüz liradan fazla i‘ânâtda bulunan mürüvvetmendân: Başkadınefendi hazretleri Prens Said Halim Paşa hazretlerinin refîkaları Prenses Emine Hanımefendi hazretleri Ufa’da Hacı Abdüllatif Efendi Hekimof hazretleri Hidîv-i esbak merhûm İsmail Paşa kerîmesi Prenses Emine Hanımefendi hazretleri Rusya’da Abdullah Şinasi Efendi hazretleri Orenburg’da Şemsrûy Hanımefendi hazretleri Vâlide-i Hidîvî hanımefendi hazretleri Mısırlı Aziz İzzet Paşa haremi hanımefendi hazretleri Prenses Nimet Muhtar Hanımefendi hazretleri Orenburg’da merhûm Şerif Efendi nâmına âilesi tarafından Hidîv-i esbak İsmail Paşa haremi Neşedil Hanımefendi hazretleri Prenses Kadriye Hüseyin Hanımefendi hazretleri Prenses Nimet Hanımefendi hazretleri

100 1.100 348 200 116 116 110 110 110 102 100 100 100

[317] Hindistan Bombay Fukarâ-yı İslâmiye Hilâl-i Ahmer Hey’et-i Sıhhiyesi: Ortada kaputlu Sertabîb Muhammed Hüseyin

Vilâyâtdan ve memâlik-i ecnebiyeden gelen ve müfredât defterleri gönderilmemiş olan mebâliğ meyânında yüz liradan fazla i‘âne i‘tâsı sûretiyle mümtâz bir eser-i hamiyet göstermiş zevât-ı kirâm bulunduğu takdîrde isimleri işbu defter-i [318] müzehhebe geçirilip Hilâl-i Ahmer Risâlesi’yle neşredilmek üzere merkeze bildirilmesi bilhâssa temennî olunur.

518

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Bundan mâ‘adâ Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’ne i‘âne derci için hakîkaten fedâkârâne mesâ‘î ve âlî muvaffakiyât ibrâz eden zevât-ı kirâmın esâmîsini de takdîrât ve teşekkürât ile zikretmeden geçmek kadir-nâşinâslık olur. Bu esâmîden bizce ma‘lûm ve mukayyed bulunanları ber-vech-i âtî sırasıyla derc eyliyoruz. Adem-i ma‘lûmât sebebiyle veya zühûlen derc olunamayan esâmî ihtâr olunursa onlar da ma‘a’ş-şükrân neşredilecekdir.

Hilâl-i Ahmer için yüz liradan fazla i‘âne toplamağa muvaffak olmuş bulunan zevât-ı kirâm Vâlide-i Hidîvî hazretleri Sadr-ı esbak Hüseyin Hilmi Paşa hazretleri ve refîka-i muhteremeleri hanımefendi hazretleri A‘yân-ı kirâmdan Abdülkadir Efendi hazretleri “ “ Nail Beyefendi hazretleri “ “ Bahor Efendi hazretleri A‘yân Başkâtibi İsmail Müştak Beyefendi Şehzâde Süleyman Efendi merhûm âilesi vekîl-i umûru İsmail Tal‘at Bey Doktor Raşid Tahsin Beyefendi Sertabîb-i Hazret-i Şehriyârî Hayri Beyefendi Londra Sefâret-i Seniyyesi Petersburg Sefâret-i Seniyyesi Berlin Sefâret-i Seniyyesi Paris Sefâret-i Seniyyesi Bombay Başşehbenderliği Rostof Başşehbenderliği [319] Madras Başşehbenderliği Sivastopol Şehbenderliği Rusya’da Orenburg’da Vakit Gazetesi Rusya’da Yalta’da Tatar Cem‘iyyet-i Hayriyesi Rusya’da Hemşin’de Ferahzâde Muhammed Ali Efendi Hindistan’da Lahor’da Zemindar Gazetesi Sâhibi Zafer Ali Hân “ Muradâbâd’da el-Müşîr Gazetesi Sâhibi Muhammed Fazıl “ Kalküta’da Şarampur Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti “ Kalküta’da Encümen-i Muhammedü’s-Selâm “ Bombay’da Poli[ti]cal Bohemyo Gazetesi “ Kalküta’da Hacı Kasım Arif Efendi “ Lahor’da Meşrutiyet Gazetesi “ Meyrun’da İlâhîbahş Efendi hazretleri “ Lahor’da Muhammed İnşaallah Efendi hazretleri “ Herpur’da Muhammed İbrahim Vezirî Efendi hazretleri “ Karaşi’de Hacı Abdullah Harun Efendi hazretleri

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

“ “ “ “ “ “ “ “

519

Rampur’da Kamer Şah hazretleri Lahor’da Vatan Gazetesi Amritsar’da Vekil Gazetesi Sâhibi Ali Tahsin Efendi Bombay Türk ve Arab Kadınları Reîsesi Münire Hanımefendi Delhi’de Ekrem ve Muhammed Nâfi‘ Efendiler Bombay’da Hân Muhammed Ömer Bhopal’da Bâmî Efendi hazretleri Rangur’da Ahmed Monlâ Davud Efendi

[320] Hindistan Bombay Fukarâ-yı İslâmiye Hilâl-i Ahmer Hey’et-i Sıhhiyesi Hastahâne çadırlarına mecrûh nakliyâtı

Zîrde bir liradan fazla i‘ânede bulunmuş olan zevât-ı kirâmın isimlerini târîh sırasıyla neşrediyoruz:

Mösyö Alfred Brao A‘yândan merhûm Raif Paşa kerîmesi İhsan Hanımefendi Düyûn-ı Umûmiye Müdîr-i Umûmîsi Ömer Besim Bey’in haremi hanımefendi Panciri Bey’in refîkası hanım Ohannes Kuyumcuyan Bey’in refîkaları Şerif Nâsır Beyefendi hazretlerinin haremi hanımefendi Prenses Bedia Hanımefendi Sâmi Paşa kerîmesi Melek Hanımefendi Hacı Azize Hanımefendi

[321] Kuruş 107 500 300 500 200 500 1.200 300 500

Santim

52 0

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Hacı Şerif Efendi Komisyoncu Ahmed Faik Efendi Hacı Şükrü Efendi Fatma Sultân hazretlerinden Selma Hanımefendi Hadice Sultan hazretlerinden Mediha Sultan hazretlerinden Cemile Sultan hazretlerinden Muharrem Beyefendi Eczâcı Nüzhet Efendi Vefa’da Ali Nüzhet Beyefendi Sadık İbrahim Beyefendi Nişantaşı’nda tüccârdan Talat Beyefendi Meb‘ûs-ı sâbık Sabri Beyefendi Hilmi Paşa hazretlerinin halîle-i muhteremeleri tarafından cem‘ edilen Şaziye Sultân hazretleri Fatma Sultân hazretleri Nemika Sultân hazretleri Dişçi İsak Kârako Efendi [322] Osman Efendi kerîmesi hanımefendi Âtıf Efendi Posta ve Telgraf Nezâreti Kontrol Kalemi Hey’eti Evkâf Nezâreti erkân ve me’mûrlarından

Hüseyin Hilmi Paşa hazretlerinin halîle-i muhteremeleri tarafından cem‘ edilen (ikinci def‘a) Mercan İ‘dâdîsi talebesinden Yosef Razi Beyefendi Yemen Vâlî-i esbakı merhûm Osman Paşa nâmına âilesi tarafından A‘yân Başkâtibi Müştak Beyefendi tarafından cem‘ edilen Hüseyin Hilmi Paşa hazretlerinin halîle-i muhteremeleri tarafından cem‘ edilen (üçüncü def‘a) Göztepe şu‘besinden A‘yân Reîsi Ferid Paşa Ardini ve Mehmed Fethi Efendiler tarafından cem‘ edilen Defter-i Hâkânî Nezâreti erkân ve me’mûrîninden Şevket Lütfi Beyefendi Onuncu Dâire-i Belediye dâhilinde bazı hamiyetmendân “ “ “ “ muhaddarât-ı İslâmiye

600 500 400 2.500 200 1.500 5.000 4.000 400 100 500 250 500 150 1.165 200 300 200 300 200 100 129

75

18.420

87,5

2.204

62,5

267 300

75

500 2.000 1.967 900 1.200 551

75

9.747 200 289

37,5

1.087

37,5

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

“ “ “ “ me’mûrîni tarafından Mâliye Nezâreti Kalem-i Mahsûs ketebesinden Ali Rıza Bey Karagümrük Polis Merkezi me’mûrîninden Çarşamba’da bir hanımefendi Mürettib İsmail Efendi vâsıtasıyla Tophane Müşîr-i sâbıkı Zeki Paşa Galata ve Boğaziçi Elektrik Kumpanyası’ndan Hadîka-i Meşveret Mektebi talebesinden Ardini ve Mehmed Fethi Efendi tarafından cem‘ olunan (ikinci def‘a)

1.404

521

37,5

100 257 5.000 248 1.000 1.000 162

75

87,5

462

50

75

[323] Hindistan Bombay Fukarâ-yı İslâmiye Hilâl-i Ahmer Hey’et-i Sıhhiyesi’nin seyyâr hastahânesi, câmi‘-i şerîf ve minâresi Ticâret Nezâreti erkân ve me’mûrîninden A‘yân-ı kirâmdan Recâizâde Ekrem Beyefendi hazretlerinden mahdûmları merhûm Nejad Bey nâmına [324] Vicdan Hanım Bahriye Merkez Hastahânesi etıbbâsından Mehmed Naim Bey âilesinden Dersaâdet Bidâyet Birinci Hukûk Dâiresi’nden Adliye Nezâreti Evrâk Kalemi me’mûrîni Evkâf Nezâreti erkân ve me’mûrîninden (ikinci def‘a) Zincirlikuyu’da Halid Beyefendi Bahriye Elektrik Fabrikası me’mûrîni A‘yândan Nail Beyefendi hazretleri tarafından cem‘ olunan

9.349

62,5

924

62,5

110 500 278 259 7.405 300 500 2.500

25 87,5

52 2

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Hüseyin Hilmi Paşa hazretlerinin halîle-i muhteremeleri tarafından cem‘ olunan (dördüncü def‘a) İsmail Talat Beyefendi tarafından cem‘ olunan Mahmud Şevket Beyefendi Mâliye Nezâreti Düyûn-ı Umûmiye ve Mu‘âmelât-ı Nakdiye Müdîri Ferid Beyefendi Haleb Vapuru mürettebâtından Reşad Bey “ “ “ “ “ vâlidesi Vükelâ-yı De‘âvî’den Mehmed Arif Beyefendi Rıza Cemal Efendi Erenköyü’nde İttihâd-ı Osmanî Bakkâliye Şirketi’nden A‘yân-ı kirâmdan İsmail Hakkı Efendi hazretleri (merhûm) Hilâl-i Ahmer Adalar Şu‘besi’nden Heybeliada İ‘âne Komisyonu’ndan A‘yân-ı kirâmdan Nail Beyefendi hazretleri tarafından cem‘ olunan (ikinci def‘a) Adana Vâlî-i sâbıkı Bahri Paşa Singer Manifatura Kumpanyası’ndan Dîvân-ı Muhâsebât erkân ve me’mûrîn ve müstahdemîninden Kadıköy Hürriyet ve İ’tilâf Şu‘besi tarafından toplanılan [325] Zirâ‘at Bankası erkân ve me’mûrîni Polis me’mûrlarından Mehmed Salih ve Abdüsselâm Efendiler Küçükmustafapaşa’da Mebde’-i Ticâret Komandit Şirketi’nden Bahriye Nezâret-i Celîlesi Kontrol Komisyonu zâbitânından Makriköyü’nde Bekir Sıdkı Beyefendi Hilâl-i Ahmer Adalar Şu‘besi’nden Orozdibak hamâllarından Seyyidullah Efendi ve Şürekâsı’ndan Doktor Raşid Tahsin Beyefendi tarafından cem‘ olunan Semih Muhtar Beyefendi Orman Mekteb-i Âlîsi mu‘allim ve müte‘allimîninden Nâfi‘a mühendislerinden Asadoryan Efendi tarafından cem‘ olunan Sertabîb-i Şehriyârî Hayri Beyefendi tarafından cem‘ olunan Hüseyin Hilmi Paşa hazretlerinin halîle-i muhteremeleri tarafından cem‘ olunan (beşinci def‘a) Onuncu Dâire-i Belediye erkân ve me’mûrîninden

2.404

50

13.337 300 300 125 125 2.500 300 984

25

500 8.367 3.355

25 92,5

3.200 1.000 5.000 2.444 464

37,5

3.268

75

525

75

2.567 139 1.100 100 361 500

75 50

15.260 150 483 8.912 1.111 11.385 2.115

25

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Hâriciye Nâzır-ı sâbıkı Noradonkyan Efendi hazretlerinden Sertabîb-i Hazret-i Şehriyârî Hayri Beyefendi tarafından cem‘ olunan (ikinci def‘a) Kosti Papadopulos Efendi Lahm Müte‘ahhidi Mahmud Kâmil Efendi Hüsnü Bey A‘yândan Müşîr Ömer Rüşdü Paşa hazretleri tarafından cem‘ olunan Basmacızâde Mehmed Cevdet Bey Taksim Kışlası’ndaki efrâddan A‘yân-ı kirâmdan Bahor Efendi hazretleri tarafından cem‘ olunan Rüsûmât Vezne Müdîr Mu‘âvini Mehmed Bey Mâliye Nezâret-i Celîlesi erkân ve me’mûrîn ve müstahdemîninden [326] Cemil Beyefendi Dersaâdet Eczâcı Talebe Cem‘iyyeti’nden Eğrikapı civârında Ortakçı Mahallesi ahâlî-i hamiyetmendânından Mekteb-i Mülkiye talebesinden Rükneddin Bey Hatab ve Kömür Deposu Müdîri Boğoz Efendi Beyoğlu’nda Otel Santral misâfirleri tarafından Ma‘iyyet-i Şâhâne Bölüğü’nde Alâaddin Efendi Mühendis Mektebi talebesinden Dersaâdet Tramvay Şirketi’nden “ “ Şirketi Tercümânı Münir Bey Tatar Selim Efendi Nazif Paşa tarafından cem‘ olunan Balat’da Eczâcı Şamtof Efendi tarafından cem‘ olunan Beyoğlu’nda Otelci Margrit Asmaaltı’nda tüccârdan Kadri Bey On İkinci Dâire-i Belediye dâhilinde bulunan erbâb-ı hamiyet Kadıköy Hürriyet ve İ’tilâf Şu‘besi’nden cem‘ olunan Galata Rıhtım Körfez vapurları hamâlları Mehmed Paşa Hamâmı müstahdemîni Faik Beyefendi Hüseyin Beyefendi Üçüncü Dâire-i Belediye dâhilinde cem‘ olunan A‘yândan Nail Beyefendi hazretleri tarafından cem‘ olunan (üçüncü def‘a) Ahmed Bey haremi hanımefendi Evkâf Nezâreti me’mûrîninden (üçüncü def‘a) Komisyoncu Arnavud Efendi Namık Paşa haremi hanımefendi

5.000 8.017

50

500 150 200 2.778 150 275 15.000 143

37,5

10.798 300 600 237 200 185 435 200 242 5.000 110 100 926

87,5

927

62,5

437 300

50

1.346

25

4.554 206 427 500 500 4.385

87,5 50 50

3.500 200 1.220 525 300

87,5

52 3

524

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[327] Vâlide-i Hidîvî Hastahânesi Hey’et-i Sıhhiyesi ve hastagân-ı askeriye A‘yândan Bahor Efendi hazretleri tarafından cem‘ olunan (ikinci def‘a) Mekteb-i Kuzât talebesinden [328] Fındıklı’da mukîm bir zât Üsküdar’da Açıktürbe’de Ahmed Hilmi Mahallesi hamiyetmendânından Atikalipaşa’da Monlâ Ahveş Mahallesi hamiyetmendânından Çengelköyü’nde Havuzbaşı hamiyetmendânından Feyzi Beyefendi Hâriciye Nezâreti me’mûrîni Mûsika-i Hümâyûn mu‘allim ve müte‘allimîni tarafından Dârülmu‘allimîn Hey’et-i Ta‘lîmiyesi’nden Mercan İ‘dâdîsi talebesinden Üsküdar Tebhîrhâne me’mûrîn ve müstahdemîninden Erkân-ı Harbiye mîralâylarından Cemal Bey nâmına Sir George Braham Kantarcılar’da Sarıdemir Mahallesi ahâlî-i hamiyetmendânından Kütübhâne-i İslâm ve Askerî Sâhibi Tüccârzâde İbrahim Hilmi Bey Kütübhâne-i Tefeyyüz Sâhibi Parsih Efendi Zeki Paşa hazretlerinden Ferîk mütekâ‘id Sıdkı Paşa hazretlerinden İstanbul Vapur-ı Hümâyûnu zâbitânı “ “ “ efrâdı

4.200 600 500 1.173 277

50

406 500 363

75

631

75

595 403

50 25

365

25

300 1.142 2.200 500 200 5.000 300 55 233

62,5

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Dârülmu‘allimîn Hey’et-i Ta‘lîmiyesi’nden Allahverdi Efendi Abdülcelil Efendi Meserret Oteli müste’ciri Mustafa Efendi ve zevcesi hanım Sadr-ı esbak Gâzî Ahmed Muhtar Paşa hazretleri Sadâret Müsteşârı Adil Beyefendi Dîvân-ı Hümâyûn Müdîri Âsaf Beyefendi A‘yân-ı kirâmdan Bahor Efendi hazretleri tarafından cem‘ olunan (üçüncü def‘a) [329] Teşebbüsât-ı Nâfi‘a Şirket-i Umûmiyesi’nden Eyübsultân’da Şirin Hanımefendi Makriköy ahâlî-i hamiyetmendânından Haydar Mahallesi ahâlî-i hamiyetmendânından Velî‘ahd-ı Sânî Vahidüddin Efendi hazretleri bendegânından Mehmed Bey Kâğıdhane karyesi ahâlî-i hamiyetmendânından Hilâl-i Ahmer Erenköy ve Göztepe şu‘besinden Türk Yurdu Gazetesi İdârehânesi’nden Türk Derneği İdârehânesi’nden A‘yân-ı kirâmdan Ekrem Beyefendi hazretleri Rüsûmât Müşâviri Mösyö Kravfur Hasköy’de Abdüsselâm Mahallesi ahâlî-i hamiyetmendânından Gurebâ-yı Müslimîn Hastahânesi Sertabîbi Necmeddin Bey Donanma Cem‘iyyeti Reîsi Şefik Bey Üçüncü Dâire-i Belediye dâhilinde erbâb-ı hamiyetden Ma‘ârif Nezâreti erkân ve me’mûrîninden Ahmed İhsan Bey Tüccârdan Hatabkapılı İbrahim Efendi Hırka-i Şerîf civârında Hoca Veysel Mahallesi ahâlî-i hamiyetmendânından Şirket-i Hayriye’de Çerkes Ali Efendi Adliye Nezâreti me’mûrîninden Mösyö Maks Şilezinger İlyas Nâdi Efendi Nuri Efendi Emil Himmet Efendi Hatiman Şoymer Efendi [330] Hazîne-i Hâssa me’mûrîninden Üsküdar’da Hacı Mehmed Efendi Mahallesi ahâlî-i hamiyetmendânından

355 5.000 500

50

175

75

3.000 1.500 500 10.800 5.000 250 7.976 333

37,5

1.000 977 3.001 1.000 1.000 607 1.000

75 75

214

87,5

200 500 2.583

25

1.270 240 500

25 50

1.221

50

200 4.258 1.000 1.000 200 200 437 12.473

50 12,5

1.082

50

52 5

526

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Gedikpaşa’da Dîvân-ı Âlî Mahallesi ahâlî-i hamiyetmendânından Meşîhat müsteşârı efendi hazretleri Meşîhat Tahrîrât Müdîri Subhi Beyefendi Aksaray’da Kâtib Muslihuddin Mahallesi ahâlî-i hamiyetmendânı Kapudan Ali Rıza Bey tarafından cem‘ olunan Aksaray’da Çakır Ağa Mahallesi ahâlî-i hamiyetmendânından Beyoğlu’nda Yenişehir’de Simidci Sinoblu Osman Ağa Unkapanı’nda Elvanzâde Mahallesi [ahâlî-i] hamiyetmendânından Defter-i Hâkânî Nâzır Mu‘âvini Refik Beyefendi tarafından cem‘ olunan Dördüncü Ordu Mûsika Mu‘allimi Binbaşı Ragıb Bey Kâğıd tüccârından Ali Asgar Efendi Hongrovaz Hayât Sigorta Kumpanyası Umûm Şark Müdîriyeti’nden Mi‘mâr Vedad Bey Kâğıd tüccârından Hacı Abbas ve Hasan Efendi “ “ Mehmed Ağa “ “ Monlâ Hüseyin “ “ Hacı Muhtar ve Hacı Hasan Efendi Tüccârdan İranî Abdülkerim Efendi Mizara Haydar ve Abdullah Bey A‘yândan Nail Beyefendi hazretleri tarafından cem‘ olunan (dördüncü def‘a) A‘yândan Bahor Efendi tarafından cem‘ olunan (dördüncü def‘a) İsmail Talat Beyefendi tarafından cem‘ olunan (ikinci def‘a) Galata Gümrük hamâllarından

382

87,5

500 200 1.188

75

3.049

12,5

970

87,5

330 3.947

50

2.030

50

200 500 2.175 200 500 200 200 300 500 300 1.297 10.202

62,5

1.600 5.488

50

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

[331] Doktor Klimov Hastahânesi Ortada şapkalı İngiliz sefîri ve sağında refîkası [332] Galata kömür amelesi tarafından Galata Siird hamâlları tarafından İkinci Dâire Muhâcirîn Komisyonu Riyâseti’nden Üsküdarlı Talat Beyefendi Halı tüccârından Hacı Ali Ağa “ “ Mirza Ali Asgar “ “ Safdil Bey Alizâde Halı tüccârından Abdül Ali Bey Feylesof “ “ Bâkır Zehir’den Fetvâ Emîni Esad Efendi hazretleri Meclis-i Tedkîkât Reîsi Ömer Efendi hazretleri Mühendis Mehmed Ali Bey Bıçakçı Alaaddin Mahallesi ahâlî-i hamiyetmendânından Göztepe ve Erenköy Hilâl-i Ahmer Şu‘besi’nden On Altıncı Dâire-i Belediye Riyâseti’nden Kurenâ-yı sâbıkadan İzzet Paşa Meclis-i Mâliye A‘zâlığı’ndan mütekâ‘id Servet Bey Hadîka-i Meşveret Mektebi ikinci sene talebesinden Meclis-i Eytâm Reîsi İzzeddin Bey Ders Vekâleti’nde a‘zâdan İbrahim Bey Telgraf Fabrikası amelesinden Ders vekîli efendi hazretleri Anadolu Kâdî‘askeri Yahya Efendi hazretleri Mekteb-i Kuzât Müdîri Muhtar Bey

3.000 1.058 152 500 500 400 200 500 200 500 600 200

75 50

241 8.232 994 8.800 300 137 200 218 200 500 500 140

37,5 50

50 62,5

527

528

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Anadoluhisarı’nda Mehmed Ağa Kahvesi’nde cem‘ edilen Beyoğlu Telgrafhânesi’nde Alman kablosu me’mûrîn ve müstahdemîninden Galata Borsası Hey’et-i İdâresi’nden [333] Aksaray’da Oruçgazi Mahallesi ahâlî-i hamiyetmendânından Balat İskelesi kayıkçılarından Topkapı hâricinde İlyaszâde Mahallesi ahâlî-i hamiyetmendânından Topkapı hâricinde Tekyeci Mahallesi ahâlî-i hamiyetmendânından Orozdibak Şemsiye Fabrikası amelesinden Cündi Meydânı’nda Hacı Osman’ın kahvesinde cem‘ edilen Kantarcılar’da Sarıdemir Mahallesi ahâlî-i hamiyetmendânından Üçüncü Dâire-i Belediye Cem‘-i İ‘ânât Komisyonu’ndan Nişantaşı’nda Hacımesud Sokağı’nda Fatma Hanım Göztepe’de Tütüncü Mehmed Efendi Mahallesi ahâlîsinden Teşrîfât Müdîri Memduh Beyefendi Teşrîfât Kalemi hulefâsından Eğrikapı Merkez Rüşdiyesi Hey’et-i Ta‘lîmiyesi’nden Hazîne-i Evrâk Müdîri Refik Bey Darbhâne-i Âmire me’mûrîn ve müstahdemîninden Dâire-i Sadâret Ma‘rûzât Kalemi Başkâtibi Cevdet Beyefendi “ “ Dîvân-ı Hümâyûn Müdîr Mu‘âvini İsmet Beyefendi Mâliye Nâzır-ı esbakı Reşad Beyefendi hazretleri Doktor Şerefeddin Bey Üsküdar’da Selâmsız’da Frerler Mektebi mu’allim ve müte‘allimîni tarafından Galata’da Alacamescid Mahallesi ahâlî-i hamiyetmendânından Maliye Nâzır-ı esbakı Reşad Beyefendizâde Ali Beyefendi “ “ “ “ Bey hafîdi Şadan Bey A‘yân-ı kirâmdan Bahor Efendi hazretleri tarafından cem‘ olunan (beşinci def‘a) Lazaro Franko Efendi Haremeyn Tercümânı Ferid Bey Üçüncü Dâire-i Belediye Cem‘-i İ‘âne Komisyonu

744

50

493

62,5

200 1.501

25

222 189

62,5

197

12,5

471

87,5

315

62,5

210

50

2.223

25

110 458

25

300 300 110 200 965

87,5

300 138

75

2.000 300 274 131

50

500 200 10.578

25

300 144 424

25 25 15

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

[334] On Temmuz Vapuru’nda İskân-ı Muhâcirîn kâtiblerinden Cemil Bey Bahriye kolağalarından Hasan Efendi Osmanlı İktisâd ve Emniyet Şirketi’nden Meclis-i Tedkîkât-ı Şer‘iyye a‘zâsından Selâmi Efendi Üsküdar Evkâf Dâiresi me’mûrîn ve müstahdemîninden Balat kurbunda Hoca Kasım Gönen Mahallesi ahâlî-i hamiyetmendânından Galata’da Emekyemez Mahallesi ahâlî-i hamiyetmendânından Şûrâ-yı Devlet Başkâtibi Ziyaeddin Beyefendi “ “ a‘zâsından Celâleddin Efendi “ “ “ Reşad Beyefendi “ “ “ Safer Beyefendi “ “ mu‘âvinlerinden Salim Beyefendi Şûrâ-yı Devlet’de Baha Beyefendi “ “ Bahri Beyefendi Şûrâ-yı Devlet Mâliye ve Nâfi‘a Dâiresi Reîsi Tevfik Beyefendi Şûrâ-yı Devlet Mâliye ve Nâfi‘a Dâiresi a‘zâsından Sâmi Beyefendi Şûrâ-yı Devlet Mâliye ve Nâfi‘a Dâiresi ‘zâsından Yosef Razi Beyefendi Şûrâ-yı Devlet Mâliye ve Nâfi‘a Dâiresi a‘zâsından Kostantin Efendi Şûrâ-yı Devlet Mâliye ve Nâfi‘a Dâiresi a‘zâsından Abdullah Lâmi‘ Beyefendi Şûrâ-yı Devlet Mâliye ve Nâfi‘a Dâiresi a‘zâsından İstefanaki Beyefendi Şûrâ-yı Devlet Temyîz a‘zâsından Adil Beyefendi İkinci Dâire-i Belediye dâhilinde Baba Hasan İlmî Mahallesi ahâlî-i hamiyetmendânından Sadâret Tahrîrât Müdîri Said Beyefendi Seyr ü Temâşâ Alman Cem‘iyyeti’nden Teşrîfât Müdîr-i Umûmîsi İsmail Cenanî Beyefendi Bir Alman tarafından Witting Paşa ma‘rifetiyle Mâliye Nezâret-i Celîlesi erkân ve me’mûrîninden [335] Nişantaşı’nda İngiliz Mektebi Türk evlâdından Zât-ı Hazret-i Meşîhatpenâhî’den Dersaâdet Galata ve Beyoğlu Tünel Şirketi’nden A‘yân-ı kirâmdan Nail Beyefendi tarafından cem‘ olunan (beşinci def‘a) Cemal Beyefendi

116

25

110 192

87,5

300 1.001

25

215 436

25

462 462 200 200 200 500 300

50 50

462

50

200 462

50

462

50

462

50

462

50

500 206 300 1.000 500 263 8.550 145 3.000 1.500 700 597

62,5

87,5

529

53 0

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

A‘yân Reîs-i Sânîsi Şerif Ali Haydar Beyefendi hazretleri İ‘mâlâthâne-i Âmire Tüfeng Fabrikası amelelerinden On Yedinci Dâire-i Belediye dâhilinde cem‘ edilen Dersaâdet Reji İstanbul Muhâfaza me’mûrlarından Meclis-i Mâliye A‘zâlığı’ndan mütekâ‘id Cemil Paşa Cemil Paşazâde Mustafa Reşid Bey Mûsika Mu‘allimi Mustafa Nuri Bey Kadıköy Hürriyet ve İ’tilâf Şu‘besi’nden cem‘ olunan Ahmed İhsan Bey Matba‘ası müstahdemîninden Düyûn-ı Umûmiye İdâresi’nden Marküsalti Ticârethânesi’nden Nişantaşı’nda Mısırlı Ayşe Hanımefendi Doktor Arif Paşa Fatih’de Hafızpaşa’da Bosna-Hersek Kırâathânesi’nden Serverzâde Ali Bey A‘yân-ı kirâmdan Abdülkadir Efendi hazretleri Gülcemal Vapuru mürettebâtı tarafından Yirminci Makriköy Dâire-i Belediye me’mûrîninden İstanbul Havagazı Kumpanyası’ndan Şûrâ-yı Devlet Temyîz Mahkemesi a‘zâsından Nafiz Beyefendi Şûrâ-yı Devlet Temyîz Mahkemesi a‘zâsından Şevki Beyefendi Adliye Nezâreti Aklâm mübâşirlerinden Hilâl-i Ahmer Kadıköy şu‘besinden [336] Hazîne-i Hâssa-i Şâhâne hademe vesâiresinden Hazîne-i Hâssa-i Şâhâne me’mûrîn ve müstahdemîninden Lahm Müte‘ahhidi İsmail Bey’in büyük kerîmeleri Fatma Hanım Tophane İ‘mâlâthânesi Tüfeng Şu‘besi amelesinden Tophane’de İstavri’nin kahvesinde cem‘ edilen Hacı Fakızâde Sadık Sıdkı Efendi Şehzâde-i cevânbaht devletlü necâbetlü Ömer Faruk Efendi hazretleri Kadıköy Hürriyet ve İ’tilâf Şu‘besi’nden cem‘ olunan Islâhât-ı Mâliye Komisyonu a‘zâ-yı sâbıkasından Mösyö İstağ Tophane İ‘mâlât-ı Harbiye Tüfeng Fabrikası zâbitânından Fatih Rüşdî-i Askerîsi talebesinden

1.000 268 2.377 662 100 400 300 3.304 462 486 907 600 100

87,5 75 37,5

317

50

437 1.359 1.051 328 152

50

50 75

87,5 75

200 200 407 4.000

62,5

3.050 2.883 300 201 101 1.155

75

1.006

25

135

12,5

503

12,5

154

25

146

25

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Seyr-i Sefâin kapudanlarından Ali Rıza Bey tarafından cem‘ olunan Merhûm Yakub Paşa hemşîresi Fatma Hanım İkinci Dâire-i Belediye me’mûrîn ve müstahdemîninden Rüsûmât Müdîriyet-i Umûmiyesi ve Mülhakâtı me’mûrîninden Hilâl-i Ahmer Erkekler Göztepe ve Erenköy Şu‘besi’nden Balat’da Sıhhat Eczâhânesi Sâhibi ve Rüfekâsı tarafından Mülkiye Baytar Mektebi talebe ve mu‘allimîni tarafından Hazîne-i Hâssa-i Şâhâne devâiri müstahdemîninden Said Ağa A‘yân-ı kirâmdan İstepan Nelko Efendi On Üçüncü Dâire-i Belediye me’mûrîn ve müstahdemîninden Mekteb-i Bahriye Ders Müdîri Kâimmakâm Holandorn Bey Şehzâde Vahidüddin Efendi hazretlerinin bendegânından Mehmed Efendi Beyoğlu Dâire-i Vakfiyesi’nden Halkalı Zirâ‘at Mektebi mu‘allim ve müte‘allimîninden Dârüşşafaka talebesinden Şemseddin Efendi vâsıtasıyla Mısırlı merhûm Halim Paşa haremi Hacı Hanımefendi [337] Ahmed İhsan Bey mahdûmu Ali Bey Onuncu Dâire-i Belediye dâhilinde bazı erbâb-ı hamiyetden Üsküdar Dâire-i Belediyesi’nden Kemaleddin Bobodeyu tarafından Dersaâdet Romanya Ceneral Konsolosluğu ma‘rifetiyle cem‘ edilen Mısırlı merhûm Halim Paşa haremi Hacı Hanımefendi Yorgancı esnâfından Hilmi ve İsmail Efendilerden Beyoğlu Evkâf Dâiresi me’mûrîn ve müstahdemîninden Evkâf-ı Hümâyûn Yağ Müte‘ahhidi Sotraki Efendi Prenses Emine Hanımefendi

905

50

111

25

331

62,5

19.925

50

2.033

62,5

576

12,5

168 1.624

75

730 2.440 356

75

500 100 223 2.600 111 1.987 100 228

75

100 113 8.281 2.000 600 185 500 4.400

12,5

531

532

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Bahriye Nezâreti İkinci Dâire Reîsi tarafından cem‘ olunan Üsküdar Muhâsebeciliği’nden cem‘ olunan Doktor Ali Fuad Bey’in ta‘ahhüdât-ı şehriyesi olarak

***

10.000 8.613 100

Hilâl-i Ahmer Hanımlar Merkezi’ne bir liradan fazla i‘âne eden zevât-ı kirâm İkinci Kadın Efendi hazretleri Hüseyin Hilmi Paşa haremi hanımefendi hazretleri Merhûm Raif Paşa kerîmesi Belkıs Hanımefendi Zâra Dilber Efendi refîkası Cemile Sultân hazretlerinden Merhûm Subhi Paşa haremi hanımefendi Madam Tokatlıyan Yusuf Sadık Paşa haremi hanımefendi İskeçe eşrâfından İbrahim Paşa haremi hanım Merhûm Raif Paşa haremi hanımefendi Merhûm Raif Paşa gelini hanımefendi [338] Kurenâ-yı sâbıkadan Ragıb Paşa kerîmesi hanımefendi Madam Diran Kelekyan Seniye Sultan hazretlerinden Feride Sultan hazretlerinden Madam Aleksandr Sinos oğlu

Kuruş 5.000 200 500 500 4.000 200 200 200 200 800 200

Santim

1.000 200 1.500 1.500 500

Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’nin Sıhhiye-i Askeriye’ye ihdâ eylediği hasta nakline mahsûs arabalardan biri Harbiye Nezâreti Meydânı’nda

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Naciye Sultân hazretlerinden Merhûm Şehzâde Süleyman Efendi haremi hanımefendi hazretlerinden Merhûm Şehzâde Süleyman Efendi teyzesi Rana Hanımefendi Demiryollar Müdîri Muhtar Bey haremi hanımefendi Prenses Hadice Abbas Hanımefendi hazretleri [339] Şehzâde Salahaddin Efendi’nin vâlideleri hanımefendi hazretleri Şehzâde Salahaddin Efendi’nin kerîmesi Rukiye Sultân hazretleri Şehzâde Salahaddin Efendi’nin kerîmesi Adile Sultân hazretleri Şehzâde Salahaddin Efendi’nin kerîmesi Atiye Sultân hazretleri Ziya Paşa kerîmesi Neveda Hanımefendi Prenses Emire hazretleri Merhûm Osman Paşa haremi hanımefendi Merhûm Fethi Paşa kerîmesi hanımefendi Mehmed Bey kerîmesi hanımefendi Prenses Kadriye Hüseyin hazretleri Prenses Emine Muhtar hazretleri Merhûm Ahmed Hikmet Bey haremi hanımefendi Salih Bey’in haremi hanımefendi Renginaz Hanımefendi Madam Keresteciyan Madam Büknam Paşa Börekçi merhûm Hasan Bey’in gelini hanım Süreyya Bey kerîmesi Doktor Cemil Bey haremi hanımefendi Servet Paşa âilesi Memişzâde âilesi Yüzbaşı Kâmil Bey haremi Şehzâde Necmeddin Efendi ağaları Rıza Bey haremi hanımefendi Doktor Hakkı Şinasi Bey âilesi Ekrem Bey haremi hanımefendi Prenses Emire hazretleri Doktor Şakir Bey haremi hanımefendi [340] Mısırlı Muhtar Bey haremi Barutçubaşı Ohannes Bey haremi Ayastefanos Şubesi’nden Cihangir’de Hacer Hanımefendi Şehzâde Mecid Efendi hazretlerinin haremi hanımefendi hazretleri

1.500 2.000 185 300 4.000 1.200 1.200 1.200 1.200 294 1.200 500 300 200 550 500 800 300 400 200 500 500 300 259 596 150 200 265 192 137 110 1.650 500 200 200 953 500 1.000

50

25 50

50

75

533

53 4

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Sâbık Meclis-i Meb‘ûsân Reîsi Halil Bey haremi hanımefendi Madam Matosyan Madam Josef Franko Sâbık Teşrîfâtçı Hilmi Bey haremi hanımefendi Müretteb Fırka Kumandanı İzzet Bey haremi hanımefendi Fatih Sertürbedârı Hacı Ahmed Efendi haremi hanım Kâmil Paşa haremi hanımefendi hazretleri Dîvân-ı Muhâsebât a‘zâsından Rıfat Bey haremi hanımefendi Sertabîb-i Hazret-i Şehriyârî Hayri Bey haremi hanımefendi Me’mûrîn-i Hâriciye’den Mehmed Muhyiddin Bey haremi hanımefendi Merhûm Hasan Rıza Paşa kerîmesi Saniye Hanımefendi Merhûm Hasan Rıza Paşa hafîdesi hanım Demiryollar Müdîri Muhtar Bey’in haremi hanımefendi Tophane Müşîr-i esbakı Zeki Paşa’nın haremi hanımefendi “ “ “ “ “ büyük kerîmesi hanımefendi “ “ “ “ “ küçük kerîmesi hanımefendi Azmi Beyefendi’nin haremi hanımefendi Madam Köseoğlu Karîn-i Sânî Tevfik Bey haremi hanımefendi Karîn-i Sânî Tevfik Bey kerîmesi hanımefendi Nevcivan Hanımefendi Gilanîzâde Muhyiddin Bey haremi hanımefendi Baha Bey haremi hanımefendi [341] Fehime Sultân hazretleri Evkâf Müfettiş-i sâbıkı Necib Bey haremi hanımefendi Miss Mery Mil Patrik Hacı Servet Hanımefendi Madam Jüeri Ali Rüşdü Paşa’nın kâinvâlidesi hanım Hâkân-ı sâbıkın dördüncü ikbâli Fatma Hanımefendi hazretleri Naile Sultân hazretleri Ferid Bey haremi hanımefendi Doktor Mehmed Bey’in kerîmesi hanımefendi

500 500 300 300 1.000 110 200 100 500 500 500 200 500 500 200 500 500 500 200 200 1.100 500 200 2.000 200 500 110 300 300 3.000 3.000 200 500

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Doktor Fehmi Bey haremi hanımefendi Şehzâde Mecid Efendi hazretlerinin kalfaları A‘yân-ı kirâmdan İsmail Hakkı Bey haremi hanımefendi Sâbık Başkâtib Cevad Bey haremi hanımefendi Adana Vâlî-i esbakı Bahri Paşa âilesinden Sadâret Müsteşârı Adil Bey haremi hanımefendi Merhûm Süleyman Paşa kerîmesi Mediha Hanımefendi Merhûm Hasan Bey âilesinden Adliye Nâzır-ı esbakı Halim Bey haremi hanımefendi Nâzikter Hanımefendi Hidayet Hanımefendi Hâce Sâre Hanım Sadrıa‘zam Mahmud Şevket Paşa haremi hanımefendi hazretleri Sermi‘mâr Vedad Bey haremi hanımefendi Tantavîzâde Hacı Halid Bey hemşîresi hanımefendi Behçet Bey âilesi Hurşid Bey haremi hanımefendi Nuri Paşa haremi hanımefendi [342] Dildâr Hanım Bahriye Nâzırı merhûm Hasan Paşa kerîmesi hanımefendi Balcı İbrahim Bey haremi Hürmüz Hanımefendi Suriye Vâlîsi Arif Bey haremi hanımefendi Şehzâde Abdülkadir Efendi hazretlerinin vâlideleri hanımefendi hazretleri

500 2.321

535

50

500 1.000 1.000 500 500 175 300 1.100 550 150 500 500 500 500 500 500 200 600 400 300 4.000

Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’nin Sıhhiye-i Askeriye’ye ihdâ eylediği hasta nakline mahsûs otuz araba

53 6

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Ömer Lütfi Efendi haremi hanım Hilmi Beyefendi haremi hanım Hilmi Beyefendi kerîmesi hanım Fazıl Bey haremi hanımefendi [343] Hilmi Bey’in ta‘allukâtından bir hanım Tüfengci Alaaddin Bey vâlidesi hanım “ “ “ hâilesi hanım Merhûm Edhem Paşa haremi hanımefendi Beylikçi Raif Bey haremi hanım Roma Sefîri Nâbi Bey haremi hanımefendi Hayreddin Paşa kerîmesi Behice Hanım vâsıtasıyla Mısırlı Aziz Paşa kerîmesi Azize Hanımefendi Merhûm Münif Paşa haremi hanımefendi Merhûm Münif Paşa kerîmesi hanımefendi Dîvân-ı Harb Reîsi Süleyman Paşa haremi hanımefendi Şehzâde Ahmed Efendi’nin haremi hanımefendi Edhem Paşa kerîmesi hanımefendi Rasim Paşa kerîmesi hanımefendi Merhûm Mehmed Paşa kerîmesi Kâmil Bey haremi Suad Hanımefendi Cevdet Paşa kerîmesi hanımefendi Merhûm Nuri Bey kerîmesi Mihrinur Hanım Mâliye Nâzır-ı esbakı Ziya Paşa haremi hanımefendi Cemal Bey haremi Remize Hanımefendi İkdam Gazetesi Sâhibi Ahmed Cevdet Bey refîkası Beyoğlu Mutasarrıfı merhûm Enver Bey’in haremi hanımefendi Doktor Rıfat Bey haremi hanımefendi Atiye Hanım Feyzi Paşa haremi hanımefendi Yanyalı Doktor Mustafa Bey Merhûm Raif Paşa kerîmesi Belkıs hanımefendi [344] Moralı Âlî Bey haremi hanımefendi Fatma Sultân hazretlerinden Fatma Sultân kalfalarından Ayşe Sultân hazretlerinden Merhûm Teşrîfâtçı İbrahim Paşa haremi hanımefendi Hakkı Beyefendi’nin haremi Sabiha Hanımefendi Mirgün İnâs Rüşdiyesi Müdîre-i sâbıkası Fıtnat Hanımefendi

300 500 500 1.000 200 200 300 500 100 3.000 3.655 5.500 3.000 500 300 500 200 200 110 200 400 1.500 100 500 2.187 2.000 300 300 200 500 200 500 2.000 4.000 3.000 500 500 500 500

50

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Göztepe’de Mehmed Paşa haremi hanımefendi Göztepe’de Hacı Zühdü Bey haremi Asım Bey’in kâinvâlidesi tarafından Yenişehirli Mehmed Ali Bey vâlidesi Müte‘ahhid İsmail Beyzâde Sabri Bey haremi hanımefendi Madam Musurus Paşa Merhûm Raif Paşa haremi hanımefendi Merhûm Münir Paşa haremi Pervin Hanımefendi Mîrlivâ Ziya Paşa haremi Ulviye Hanımefendi Merhûm Münir Paşa haremi Pervin Hanımefendi Ulviye Hanımefendi Ziya Paşa mahdûmu Osman Münir Bey Merhûm Münir Paşa’nın kalfalarından Zekiye Sultân hazretlerinden Mısırlı Hüseyin Paşa haremi Celile Hanımefendi Prenses Zeyneb İbrahim Hidîv-i esbak merhûm İsmail Paşa kalfalarından Mısırlı Prens İbrahim Paşa kalfalarından Mısırlı merhûm Ali Bey’in haremi Meleknaz Hanımefendi Mısırlı merhûm Ali Bey’in kerîmesi Hadice Hanımefendi Bahriye kâimmakâmlarından Enver Bey’in haremi Prenses Huşyar Hanımefendi hazretleri [345] Konya’da Mecidzâde Tahir Paşa kerîmesi hanımefendi Samsun’da Nemlîzâde Hamdi Bey haremi hanımefendi Samsun-Sivas Hattı Hey’et-i Fenniye Müdîri Cevdet Bey haremi hanımefendi Merhûm Hidîv İsmail Paşa haremi Neşedil Hanımefendi hazretlerinden Mısırlı Prens Halim Paşa haremi Hacı Kadınefendi hazretleri Rusya’da Orenburg Müslümânlarından Zeyneb Latif kızı hanım Tırhalalı merhûm Abdülkadir Efendi haremi Hayriye Hanım Prenses Nimet Muhtar Hanımefendi Ufa’da Hacı Abdüllatif Efendi Hekimof Orenburg’da Muhammed Şerif Efendi Rahimof ’dan Orenburg’da Muhammed Hüseyinof Vârisleri Ticârethâne ketebesinden

300 200 200 200 500 3.000 500 220 220 1.000 700 300 300 4.000 200 5.500 2.200 770 550 430 550 300 600 409 1.000 2.000 1.154 111 600 34.886 10.200 2.308

537

53 8

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Ural’da Eskelendreski altın ma‘deni’nde Aynü’lİslâm tarafından Seberma’da Bedîülcemal Hanım Seberma’da Bedîülcemal Hanım akrabâsı tarafından Hacı Kadınefendi hazretlerinden İsmailiye Vapuru Lostromosu Hacı Ahmed Efendi Mülâzım Nahid Bey’in vâlidesi Halid Paşa haremi Fatma Hanımefendi Hidîv-i esbak merhûm İsmail Paşa kerîmesi Fatma Hanımefendi hazretlerinden Kazan’da Ahmed Bey Hüseyinof haremi Ayşe Hüseyinova Hanım Tervişli’den Fatma Bayezidova Hanım Ömer Babazinof Efendi Kadri Bey haremi Tevhide Hanımefendi [346] Bakkâl Tevfik Bey hemşîresi Nazime Hanım İsmail Paşa kerîmesi Fatma Hanımefendi Paris’de Matmazel Borde İhsan Raif Hanımefendi Birinci Kolordu Erkân-ı Harbiye Reîsi Hasan İzzet Paşa haremi ve kerîmesi Mustafa Zarif Bey haremi Aziz Hanımefendi Demiryollar Mühendis Mu‘âvini Mustafa Bey’in kâinvâlidesi Bakkâl Tevfik Bey’in gelini hanım Merhûm Hidîv İsmail Paşa haremi Neşedil Hanımefendi hazretleri Nâzıma Sultân hazretlerinden Merhûm Subhi Paşa haremi Ârâmdil Hanımefendi Reîse-i Sâniye Ayşe Hanımefendi Basri Bey haremi Mihri Hanımefendi Subhi Bey haremi Neriman Hanımefendi Ziya Paşa kerîmesi Neveda Hanımefendi Feride Hanım Sultân tarafından Sâmi Paşa kerîmesi Melek Hanımefendi Halim Bey haremi Nilüfer Hanımefendi Reîse-i Ûlâ Prenses Nimet Muhtar Hanımefendi hazretleri Madam Panciri Madam Tokatlıyan

***

2.227 581 369 2.000 241 101 129

50

1.000 5.813 232 290 500 385 990 218 500 200 100 330 110 5.000 2.500 200 500 300 300 300 1.500 300 200 5.000 500 200

75

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

539

[347] Hilâl-i Ahmer Merkez-i Umûmîsi’ne bir lira i‘âne i‘tâ eden zevât-ı kirâmın esâmîsi Sadr-ı esbak İbrahim Hakkı Paşa Şeyhülislâm-ı esbak Musa Kâzım Efendi Adliye Nâzır-ı esbakı Necmeddin Bey Paris Sefîri Rıfat Paşa Dâhiliye Nâzır-ı esbakı Halil Bey Sadr-ı sâbık Mahmud Şevket Paşa (merhûm) Ma‘ârif Nâzır-ı esbakı İsmail Hakkı Bey Mâliye Nâzır-ı esbakı Cavid Bey Berlin Sefîri Mahmud Muhtar Paşa Orman Nâzır-ı esbakı Mavrokordato Efendi Evkâf Nâzırı Hayri Bey Sadr-ı esbak Said Paşa Sadr-ı esbak Gâzî Ahmed Muhtar Paşa A‘yândan Bahor Efendi Nâfi‘a Nâzırı Besarya Efendi Sadrıa‘zam Prens Said Halim Paşa Sadr-ı esbak Hüseyin Hilmi Paşa A‘yândan Damad Ferid Paşa “ Süleyman Elbistanî Efendi “ Seyyid Abdülkadir Efendi “ Noradonkyan Efendi “ Sadr-ı esbak Ferid Paşa “ Nail Bey Doktor Bahaeddin Şakir Bey İstişâre Odası kâtiblerinden Ahmed Tevhid Efendi Meb‘ûs Arslan Bey “ Artas Efendi “ Cahid Bey “ Hallacyan Efendi “ Dalçef Efendi “ Rıza Sulh Efendi “ Ruhi el-Halidî Bey “ Zohrab Bey “ Talat Bey “ Abdurrahman Bey “ Ömer Şevki Bey “ Feraci Efendi “ Midhat Şükrü Bey “ Menaşe Efendi Şûrâ-yı Devlet a‘zâsından İstefanaki Bey

540

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

“ “ “ Baha Bey “ “ “ Salim Bey “ “ “ Mustafa Reşid Bey Şûrâ-yı Devlet Başmu‘âvini Mehmed Bahaeddin Bey Şûrâ-yı Devlet a‘zâsından Yahya Bey Ermeni Patriği Efendi Hahambaşı Efendi Prens Abbas Paşa Harbiye Nezâreti Müsteşârı Fuad Bey Nazif Paşa Prens Aziz Paşa [348] Bahriye Müsteşârı Rüstem Paşa Doktor Fikri Paşa Subhi Beyefendi Ma‘ârif Müsteşârı Salih Zeki Bey Esbak Bursa Vâlîsi Azmi Bey Üsküdar Mutasarrıfı Faik Bey Esbak Beyoğlu Mutasarrıfı Muhyiddin Bey Nigâr Münir Bey Tüccârdan Şefik Bey “ Kamhi Efendi “ Karakaş Mâcid Bey “ Kemal Ömer Bey İkdâm Cerîdesi Sâhibi Cevdet Bey Muharrir Celâl Nuri Bey Muharrir Hüseyin Kâzım Bey Muharrir Diran Kelekyan Efendi Muharrir Safvetî Ziya Bey Muharrir Abdullah Zühdü Bey Mi‘mâr Kemaleddin Bey Doktor Nureddin Bey Operatör Cemil Paşa Doktor Abidin Bey Doktor Adnan Bey Doktor Celâl Muhtar Bey Sertabîb-i Hazret-i Şehriyârî Hayri Bey Doktor Kilisli Rıfat Bey Mu‘allim Doktor Ziya Nuri Bey Meclis-i Umûr-ı Sıhhiye a‘zâsından Âkil Muhtar Bey Doktor Faik Paşa Doktor Fuad Bey “ Kerim Sebati Bey “ Lambiki Paşa

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

“ Mazhar Paşa “ Muhyiddin Bey Eczâcı Edhem Pertev Bey Müteveffâ Della Suda Faik Paşa Ahmed Ragıb Bey Doktor Halîm Paşa Haydar Bey Galib Bey Doktor Es‘ad Bey Doktor Besim Ömer Bey Umûr-ı Siyâsiye Müdîri Salih Bey Doktor Ali Galib Bey Kasım İzzeddin Bey Doktor Mehmed Ali Bey Salih Aynî Efendi Lahey Sefîri Aristaki Bey Doktor Hâzım Paşa Tüccârdan Emin Bey “ Kibar Sarım Bey “ Fazıl Bey Es‘ad Efendi Da‘vâ Vekîli Avram Naum Efendi Doktor Sûhâmî Bey “ Refik Münir Bey Ebniye müte‘ahhidlerinden Hasan Remzi Efendi Fatih Fırka Kumandânı İsmail Hakkı Bey [349] Nâfi‘a Kalem-i Mahsûs Müdîr Mu‘âvini Salahaddin Bey Musul Vâlî-i sâbıkı Ahmed Reşid Paşa Dâhiliye Muhâsebe Başmümeyyizi Hakkı Bey Giridli Tosun Bey haremi hanım Yenişehirli İbrahim Bey Cemil Kâni Bey Bulgar Eksarhı Efendi Katolik Ermeni Patrikliği Nevrekob’da Da‘vâ Vekîli Celâl Bey “ Orman Müfettişi Tahsin Efendi “ tütün tüccârından Halim Efendi H. Bourner Efendi Muhâsebât Dâiresi Müdîr-i Umûmîsi Galib Paşa Topçu Dâiresi Reîsi Ferîk Refik Paşa Piyâde Dâiresi Reîsi Ferîk Ferid Paşa Süvârî Reîsi Salih Paşa Birinci Ordu Müfettişliği Erkân-ı Harbiye Reîsi Cevad Bey

5 41

5 42

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Levâzımât-ı Umûmiye Dâiresi Reîsi İsmail Paşa Harbiye Nezâreti Tahrîrât Müdîri Ali Rıza Bey Muhâsebât Birinci Şu‘be Müdîri Hacı Muhyiddin Bey Muhâsebât Dâiresi’nde Şükrü Bey Piyâde Dâiresi Başkâtibi Şevket Bey Harbiye Serveznedârı Mehmed Bey Muhâsebât Dördüncü Şu‘be Müdîri Cemal Bey Muhâsebât İkinci Şu‘be Müdîri Galib Bey Masârıfât-ı Askeriye Nâzır-ı sâbıkı Rıza Bey Muhâsebât Dâiresi İkinci Şu‘be Mu‘âvini Subhi Bey Topçu Dâiresi Başkâtibi Cemal Bey Muhâsebât Kalem-i Sânî Reîs-i esbakı Süreyya Bey Süvârî Dâiresi Başkâtibi Nizâmeddin Bey Levâzımât Dâiresi Beşinci Şu‘be Müdîri Hasan Hüsnü Bey Levâzımât Dâiresi Beşinci Şu‘be Müdîr Mu‘âvini Hasan Bey Muhâsebât Dördüncü Şu‘be Müdîr Mu‘âvini İsmet Bey Muhâsebât Altıncı Şu‘be Müdîr Mu‘âvini Arif Bey Levâzımât İkinci Şu‘be Müdîri Kâimmakâm Ali Rıza Bey Levâzımât İkinci Şu‘be Mümeyyizi Ömer Bey Levâzımât İkinci Şu‘be Mümeyyiz-i Evveli Besim Bey Muhâsebât İkinci Şu‘be Mümeyyizi Tevfik Bey Erkân-ı Harbiye-i Umûmiye Reîs-i Sânîsi Mahmud Paşa Erkân-ı Harbiye-i Umûmiye İkinci Şu‘be Müdîri Mîralây Ali Rıza Bey Askerî Tekâ‘üd Sandığı Müdîri Ferîk Tevfik Paşa Şamlı Ahmed Efendi Mühendis Asadoryan Efendi Meclis-i Mâliye A‘zâlığı’ndan mütekâ‘id Cemil Paşa “ “ “ “ “ “ haremleri hanımefendi [350] Da‘vâ Vekîli Niyazi Bey’in vâlidesi hanım Doktor Ferik Rasim Paşa Almanyalı Mösyö Arthur Sander Avusturyalı Mösyö Paul Garnik Triyeste Başşehbenderi Mehmed Necib Bey Üçüncü Dâire-i Belediye Reîsi Rıfat Bey Sâbık Belgrad Sefîri Ali Fuad Hikmet Bey Hrant Noradonkyan Efendi Nuri Ziya Bey Ragıb Baki Bey Niş Şehbenderi Kadri Bey Sâtı‘ Bey Fuad Bey İhsan Bey

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Cevad Bey Bedros Efendi Fazıl Ahmed Efendi Asım Efendi Salahaddin Bey Vasil Naum Bey Fresko Bey Fatin Bey Cevdet Bey Hamdullah Subhi Bey Ali Nusret Bey İhsan Bey Kemal Bey Harunü’r-Reşid Bey Emin Bey Cemal Bey Nihad Bey İsmail Hakkı Bey Besim Bey Sâmih Bey Kâzım Bey Zâtî Bey Ulvi Bey Matos Bey Ali Ata Bey Haçik İngilizyan Efendi Tüccârdan Hafız Murad Fikri Bey Keresteciyan Efendi Londra Sefîr-i Kebîri Tevfik Paşa Kalas Şehbenderi İhsan Bey Kalas Şehbenderhânesi İmâmı Sıdkı Efendi Londra Sefâreti Müsteşârı Cevad Bey Londra Sefâreti Birinci Kâtibi Esad Bey Çetine Sefîri Sadreddin Bey Çetine Sefâreti Başkâtibi Vitalis Efendi Müteveffâ Naum Paşa Paris Sefâreti Maslahatgüzârı Rüstem Bey Paris Sefâreti Başkâtibi Mukbil Bey Paris’de Paul Musurus Efendi Paris’de Antikacı Diran Kelekyan Efendi Paris’de Serkiz Bey Roma Sefîri Kâzım Beyefendi Yohannesburg Şehbenderi Ohannes Bey

543

544

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[351] Cenova Şehbenderi Hayrullah Bey Manila Şehbenderi Beyefendi Tüccârdan Murad Fikri Efendi vâlidesi hanım “ “ “ “ haremi Viyana Müsteşarı Reşad Hikmet Bey Merhûm Ahmed Hikmet Bey haremi hanım Hüdavendigâr İstînâf Reîsi Salih Bey haremi hanım Mühendis Mektebi Müdîri Refik Bey Mühendis Mektebi Müdîr Mu‘âvini İbrahim Bey Mühendis Mektebi mu‘allimlerinden Yosef Razi Bey “ “ “ Kenan Bey “ “ “ Salim Bey “ “ “ Sâmi Bey Bosna Şehbenderi Resul Hayri Bey Stockholm Sefîri Mustafa Şekib Bey Stockholm Sefâreti Başkâtibi Kudretî Bey Kratova Kazâsı Ta‘kîb Taburu Kumandanı Asım Bey Kratova Belediye Reîsi Hacı Mahmud Bey Kratova Cezâ Reîsi Mehmed Şefik Bey Kratova Müdde‘î-i Umûmî Mu‘âvini İsmail Hakkı Bey Kratova Mustantık[ı] Nafiz Efendi Kratova eşrâfı[n]dan Hacı Hüseyin Bey Kratova Telgraf Posta Müdîri Cemal Efendi Kratova Nâibi İsmail Hakkı Efendi Malatya Jandarma Taburu Kumandanı Hamdi Bey Aziziye Kazâsı’nda Torunzâde Ahmed Efendi Şükrü Paşa Doktor Hakkı Şinasi Bey “ “ “ “ haremi hanım Kozana’da Erzâk Müte‘ahhidi Yunus Efendi Bahr-ı Siyâh Mevki‘-i Müstahkemi T[abur] 2, [Bölü]k 1 Yüzbaşı İsmail Hakkı Efendi Mişel Güzel Efendi Fayok Efendi Kirkor Minasyan Efendi Madam Minasyan Kabancıyan Efendi Damad Efendi Allahverdi Efendi Jozef Karmona Efendi Misak Efendi Mösyö Azef Manasta Efendi

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Şerbetçiyan Efendi Mösyö François Razar Mösyö Rozanes Bafir Efendi Nuriciyan Efendi Abru Kazandi Efendi Borucuyan Efendi Mösyö A. Papaoğlu Mösyö K. Papaoğlu Mösyö Zuayen [352] Mösyö Zabah Mösyö Serkis Paris Başşehbenderi Hüsnü Bey Doktor Süleyman Numan Bey Kuyuma Şehbenderi Nikolaki Efendi Sofya Sefâret Müsteşârı Refik Bey Sofya Üçüncü Kâtibi Nâib Bey Filibe Şehbenderi Hilmi Bey Varna Şehbenderi Kâmil Bey Sofya Şehbenderi Onnik Bey Malatya Redif Taburu Binbaşısı Mehmed Bey Bank-ı Osmanî me’mûrlarından Jak Namyas Efendi Antika tüccârından Salamon Garson Efendi Banker Samuel Şamar Efendi Tüccârdan İlya Panayot Efendi Tüccârdan Bahor Şetay Kohen Efendi Bükreş Sefîri Safa Bey Davudpaşa Mahallesi’nde Filibeli Ayşe Hanım Davudpaşa’da Seyyidhalife Mahallesi’nde Filibeli Ayşe Hanım Meclis-i Tıbbiye-i Mülkiye ve Sıhhiye-i Umûmiye a‘zâsından Ali Rüşdü Paşa “ “ “ “ “ “ “ Mustafa Bey “ “ “ “ “ “ “ Hâmid Hüsnü Bey “ “ “ “ “ “ “ Veliyyüddin Bey “ “ “ “ “ “ “ Avni Bey “ “ “ “ “ “ “ Tevfik Rüşdü Bey “ “ “ “ “ “ “ Ekrem Bey “ “ “ “ “ “ “ Marko Bey Meclis-i Tıbbiye-i Mülkiye Mümeyyizi Ferid Bey Hıfzussıhha müfettişlerinden İsmail Hakkı Bey Rüsûmât Muhâsebe Mümeyyizi Halim Bey

545

546

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Kimyager Cevad Tahsin Bey Dâülkelb Me’mûru Arif Bey Bakteriyolog Rıfat Bey Rüstem Bey halîlesi Seniye Hanım Biga Kazâsı’nda Bosnalı Hacı Ali Efendi Biga Kazâsı’nda Hacı Mustafa Ağa İnşâât-ı Nâfi‘a müte‘ahhidlerinden Mösyö Jean Martiyoni Nizâmiye Alay 17, T[abur] 1, [Bölü]k 3 Yüzbaşı Celâl Bey Üçüncü Kolordu-yı Hümâyûn Kumandanı Ali Rıza Paşa Bakteriyolog Kemal Muhtar Bey Doktor Zoiros Paşa Belgrad’da Arhondi Sofyanos Efendi Hamburg Şehbenderi Mustafa Refik Bey Tiflis Başşehbenderi Remzi Bey Kerç Şehbender Vekîli Aleksandr Dosiyus Efendi Malta Şehbenderi Nihad Bey Pire Şehbenderi Ahmed Fazıl Bey Berlin Sefîr-i Kebîri Osman Nizamî Paşa Petersburg Sefîri Turhan Paşa Madrid Sefîri Sezai Bey Berlin Sefâret Müsteşârı Fahreddin Bey Petersburg Sefâret Başkâtibi Âtıf Bey [353] Roma Sefâreti Başkâtibi Mehmed Kadri Bey Washington Sefâret Müsteşârı Ragıb Raif Bey Viyana Sefâret Müsteşârı Balak Bey Atina Sefâret Başkâtibi Galib Kemalî Bey Bükreş Sefâret Başkâtibi İbrahim Halil Bey Belgrad Sefâret İkinci Kâtibi Nuri Ziya Bey Lahey Sefâret Başkâtibi Süleyman Faik Bey Evkâf Nezâreti Levâzım Müdîri Hacı Şevki Bey Hâriciye Nezâreti Umûr-ı Şehbenderî Müdîri Nikolaki Bey Hâriciye Nezâreti Umûr-ı Ticâriye Müdîri Hikmet Bey Hâriciye Nezâreti Hukûk Müşâviri Hrant Bey Hâriciye Nâzır-ı esbakı Asım Beyefendi Hâriciye Kalem-i Mahsûs Müdîri Edhem Bey Hâriciye Hukûk Müşâviri Reşid Bey Hâriciye Müsteşârı Ohannes Bey Kâimmakâm Âtıf Bey Binbaşı Ali Âgâh Bey Redif Kumandanı İsmail Paşa Erzâk-ı Askeriye müte‘ahhidlerinden İlyas Bey Erzincan Rüşdiye-i Askeriyesi Müdîri Kolağası Şevki Bey Erzincan Rüşdiye-i Askeriyesi Farsî Mu‘allimi Ahmed Efendi

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Evkâf Nezâreti Tahrîrât Müdîri İsmail Hakkı Bey Evkâf Nezâreti Tahrîrât Müdîr Mu‘âvini Nafiz Bey Evkâf Nezâreti Hukûk Müşâviri Hasan Hulki Bey Evkâf Nezâreti Hukûk Müşâviri Seniyyüddin Bey Evkâf Nezâreti Muhâsebe Müdîri Fuad Bey “ “ “ “ Mu‘âvini Ziya Bey Evkâf Nezâreti Nükûd-ı Mevkûfe Müdîri Mehmed Ali Bey Evkâf Nezâreti Evrâk Müdîri Faik Bey Evkâf Nezâreti da‘vâ vekîllerinden Âsaf Bey Evkâf Nezâreti Sermi‘mârı Kemaleddin Bey Rüsûmât Defter-i Kebîr Kalemi Mümeyyizi Arif Bey İstanbul Vilâyeti Evkâf Müdîri Ali Rıza Bey Mahkeme-i Evkâf-ı Hümâyûn Kalem Müdîri Arif Bey Baytar Kolağası Tahsin Efendi Yüzbaşı Esad Bey Hacı Nazmi Paşa (merhûm) Kemal Bey Doktor Burhaneddin Halis Bey Kâimmakâm Mustafa Hilmi Bey Kolağası Abdülkadir Efendi Binbaşı Muhyiddin Bey Mülgâ Techîzât Mektûbcusu Mahmud Âgâh Bey Binbaşı Mehmed Tevfik Bey Yüzbaşı Mehmed Emin Efendi Yüzbaşı Mehmed Ali Efendi Yüzbaşı Mehmed Nuri Efendi Eczâcı Rahmi Efendi [354] Binbaşı Abdurrahman Bey Yüzbaşı Yusuf Ziya Efendi Yüzbaşı Şevket Efendi Yüzbaşı Mustafa Efendi Yüzbaşı Nâzım Efendi Mülâzım-ı Evvel Mehmed Efendi Mösyö George Della Suda Meclis-i Mâliye A‘zâlığı’ndan mütekâ‘id Cemil Paşa “ “ “ “ “ “ refîkası hanım On Sekizinci Dâire-i Belediye Reîsi Refik Bey Mülâzım-ı Evvel Ali Raif Bey Doktor Abdülkadir Efendi Reşt tüccârından Ahmedzâde İsmail Ağa Divrik Kazâsı’ndan Kolağası Hasan Efendi Doktor Esad Bey Rasim Paşa

5 47

548

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Keresteciyan Efendi Besim Ömer Bey Kemal Ömer Bey Âkil Muhtar Bey Doktor Hakkı Şinasi Bey Doktor Abidin Bey Azmi Bey İsak Kamhi Efendi Mehmed Ali Bey Hüseyin Hilmi Paşa Doktor Kilisli Rıfat Bey Asadoryan Efendi Mudanyalı Taraşivolus Kiryakidis Efendi Doktor Kasım İzzeddin Bey Doktor Celâl Muhtar Bey Lambiki Paşa Talat Bey Nazif Paşa Diran Kelekyan Efendi Muhyiddin Beyefendi Sıhhiye Tahrîrât Müdîri Haydar Bey Bahaeddin Şakir Bey Avram Naum Efendi Nâfi‘a Nâzırı Besarya Efendi Beşezâde Emin Efendi Meclis-i Sıhhiye a‘zâsından Doktor Fuad Bey Doktor Ali Galib Bey Sadr-ı esbak Ahmed Muhtar Paşa Karakaşzâde Macid Bey Balcı Refik Bey Hayri Bey Prens Abbas Paşa Süvârî Dâiresi Reîsi Mahmud Paşa Sivas İstînâf Müdde‘î-i Umûmîliği’nden mütekâ‘id Yaver Bey Riyaz Bey Galata’da tüccârdan Levi Bey Şûrâ-yı Devlet mu‘âvinlerinden Bahaeddin Bey Sadr-ı esbak Hakkı Paşa Fazlı Necib Bey Salih Paşa haremi hanım [355] Haseki Nisâ Hastahânesi Sertabîbi Nureddin Bey Gazete muharrirlerinden H. Loder Efendi Bahriyeden mütekâ‘id Mustafapaşalı Şakir Bey

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Bakteriyolojihâne şeflerinden Kemal Muhtar Bey Da‘vâ Vekîli Mehmed Kadri Bey’in haremi hanım Dolmabahçe’de Abdülmâcid Ağa Defter-i Hâkânî Encümen Başkâtibi Osman Behçet Bey Dîvân-ı Muhâsebât a‘zâsından Rıfat Bey’in haremi hanım Dâire-i Umûr-ı Sıhhiye Evrâk Müdîri Galib Bey Bahriye Hastanesi Tabîb-i Sânîsi Kemaleddin Bey Hacı Kemal Bey Baroh Efendi Paris’de Doktor Mikail Elmasyan Efendi Bosnalı el-Hâc Mehmed Said Efendi Müze Müdîri Halil Bey Matmazel Era Mari Talebe-i ulûmdan Hafız Hasan Efendi Hâriciye İstişâre Odası mu‘âvinlerinden Ahmed Tevhid Efendi Müdde‘î-i Umûmî Mu‘âvini Nazif Bey’in vâlidesi Doktor Safvet Bey Doktor Fahri Bey Doktor Yasef Bey Meşîhat Tahrîrât Müdîri Subhi Bey Meşîhât Tahrîrât Mümeyyizi Emin Bey Meşîhat Evrâk Müdîri Cevdet Bey Fetvâ Emîni Mu‘âvini Tevfik Bey İ‘lâmât Müdîri İsmail Bey Meclis-i Tedkîkât-ı Şer‘iyye a‘zâsından Ali Rıza Efendi Meclis-i Tedkîkât-ı Şer‘iyye a‘zâsından Selâmi Efendi Meclis-i Dâire-i Emvâl-i Eytâm a‘zâsından Hasan Sabri Bey Muhâsebe Müdîri Yusuf Ziyaeddin Efendi Me’mûrîn Kalemi Müdîri Bahri Bey Eytâm Mümeyyizi Şevket Bey Rumeli Kâdî‘askeri İbrahim Edhem Efendi Anadolu Kâdî‘askeri Yahya Reşid Efendi İstanbul Kâdîlığı Mümeyyizi Ziyaeddin Efendi İstanbul Kâdîsı İsmet Efendi Kassâm Mustafa Sıdkı Efendi Müşâvir Hasan Bey Müşâvir Ömer Bey Mekteb-i Kuzât Dürer Mu‘allimi Mahmud Hamdi Efendi Mekteb-i Kuzât Dürer Mu‘allimi Şakir Efendi Mekteb-i Kuzât Ferâiz Mu‘allimi Hulusi Efendi Mekteb-i Kuzât Usûl-i Muhâkemât-ı Hukûkiye Mu‘allimi Fevzi Efendi Mekteb-i Kuzât Usûl-i Muhâkemât-ı Cezâiye Mu‘allimi Abdullah Efendi Mekteb-i Kuzât Ticâret Kânûnu Mu‘allimi Seniyyüddin Efendi

549

55 0

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Mekteb-i Kuzât Hukûk-ı Düvel Mu‘allimi Mahmud Esad Efendi [356] Mahmudpaşa Mahkemesi Nâibi Fevzi Efendi Eyüb Mahkemesi Nâibi Halil Hilmi Efendi Galata Kâdîsı Mehmed Bahaeddin Efendi Üsküdar Kâdîsı Abdullah Efendi Üsküdar Kâdîlığı Müşâviri Said Bey Aluszâde merhûm Ahmed Şakir Efendi kerîmesi Aluszâde merhûm Ahmed Şakir Efendi mahdûmu Hüseyin Efendi Aluszâde merhûm Ahmed Şakir Efendi mahdûmu Abdülmuttalib Efendi Münir Çobanoğlu Efendi Kadıköyü’nde Kassâb Ahmed Efendi Mâliye Mektebi mu‘allimlerinden Niyazi Asım Bey Mühendis İbrahim Bey Evkâf Nezâreti Mu‘âvin-i esbakı Cemil Bey Hâriciye İstişâre Odası mu‘âvinlerinden Münir Bey Avot Profe Efendi Fetvâ Emîni Mu‘âvini Tevfik Efendi İ‘lâmât Müdîri İsmail Efendi Bahriye Mîralâylığı’ndan mütekâ‘id Ömer Rıfat Bey Çarşıkapısı’nda Bakkâl Yorgi Efendi Necati Efendi İranî Hacı Muhammed İranî Mîrzâ Üsküvî İranî Ali Asgar Halı tüccârından Hacı Ahmed Efendi İranî Abdülmuhsin Efendi Doktor Tevfik Vahîd Bey Lazistanlı Ziya Bey’in hemşîresi hanım Bahriye kolağalarından Hıfzı Bey Bidâyet Mahkemesi a‘zâsından Ali Nail Bey Dâhiliye Nezâreti Muhâsebe Mümeyyizi Fransa Sefîri Mösyö Bompard’ın zevcesi Üçüncü Kolordu Levâzım Birinci Şu‘be Müdîri Ömer Bey Fatih Merkez Me’mûru Nafiz Bey’in vâlidesi hanım Dârülmu‘allimîn mu‘allimlerinden Ulvi Bey Mütekâ‘id Binbaşı Hacı Bekir Bey Sandıklı tüccârından Bosnalı Ali Efendi Nüzhet Sabit Bey Faruk Gazetesi Sâhibi Serdâr Sıdkı Bey Bahriye Kâimmakâmlığı’ndan mütekâ‘id Şefik Bey Tabîb Mu‘allim Raşid Tahsin Efendi Beşiktaş’da merhûm Hacı Hüseyin Paşa’nın haremi hanım Beşiktaş’da merhûm Hacı Hüseyin Paşa’nın kerîmesi hanım

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Beşiktaş’da merhûm Hacı Hüseyin Paşa’nın küçük kerîmesi hanım Hacı Hüseyin Paşazâde Emin Bey’in haremi hanım Defter-i Hâkânî Muhâsebe Kalemi Mümeyyizi Rıfat Bey Rusyalı Hacı Hoca Ahmed Efendi Nân-ı Azîz Müte‘ahhidi İbrahim Safvet Bey Akka Mutasarrıf-ı sâbıkı Rahmi Bey Nikfal Hanım Câbir Bey [357] Mustafa Reşid Bey Kasım İzzeddin Bey’in mahdûmu Salahaddin Bey Bahriye’de Mu‘allim Yüzbaşı Ali bin Mehmed Efendi Mütekâ‘id Binbaşı Habib Bey Doktor Nafiz Bey Mahmudpaşa’da Mustafa Ağa Kadıköyü’nde Cevizlik’de Adile Hanım Meyve Gümrüğü veznedârlarından Hakkı Bey Meyve Gümrüğü veznedârlarından Sabri Bey Ali Rıza Bey İspanya’da Mösyö Solines Münir Nigâr Bey Kabzımal Âlî Bey Resmolu Ahmed Cevad Bey İkbâl Kütübhânesi Sâhibi Hüseyin Efendi Dârüşşafaka Kütübhânesi Sâhibi Hacı Hüseyin Efendi Giridli Hasan Remzi Bey Düyûn-ı Umûmiye Defter-i Kebîr Şu‘besi’nde İhsan Bey Ma‘ârif-i İbtidâiye Müdîri Şevki Bey Gedikpaşa Hamâmı müste’ciri İsmail Efendi Niyazi Bey Muammer Bey Adem Vasfi Efendi Hügo Avelis Ticârethânesi’nden İpekçi Cemil Bey Bâbıâlî Câddesi’nde Terzi Yusuf Ziyaeddin Bey Karantina hamâllarından Ağılı Süleymanoğlu Mehmed Ağa Doktor Nafiz Paşazâde Namık Bey Muharrir Hüseyin Kâzım Bey Karagöz Mahallesi eşrâfından Hacı Abdi Efendi Merhûm Müjdecibaşı İbrahim Efendi kerîmesi hanım Sultanahmed’de Emine Hanım Adliye me’mûrîninden mütekâ‘id Muhyiddin Bey Tophâne Muhâsebeciliği’nden mütekâ‘id Edhem Bey Salamon İsrail Umram Efendi Bâb-ı Meşîhat Tahrîrât Kalemi Mümeyyizi Emin Bey

551

552

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Bâb-ı Meşîhat Tahrîrât Müdîri Cevdet Bey Alusîzâde merhûm Ahmed Şakir Efendi zevcesi Fua[d] Bey Hacı Mehmed Efendizâde Süleyman Bey Dolmabağçe Sarâyı’nda Abdülmâcid Ağa Râmiz Bey Ahmed İhsan Bey vâlidesinden Bahriye binbaşılarından Osman Bey kerîmesi hanım Merhûm Süleyman Efendi haremi Zehra Hanım Mülkiye kâimmakâmlarından Haydar Bey Makriköyü’nde Meclis-i Mâliye A‘zâlığı’ndan mütekâ‘id Servet Bey haremi Dîvân-ı Muhâsebât A‘zâlığı’ndan mütekâ‘id merhûm Halil Râmi Efendi haremi Belgrad’da teba‘a-i Osmaniye’den Simon Fanibaşe Hâmid Hüsnü Bey Niyazi Bey vâlidesi hanım Fatih Fırka Kumandan-ı sâbıkı Mîralây [358] İsmail Hakkı Bey Ferîk mütekâ‘id Emin Paşa Defter-i Hâkânî Nâzırı Mahmud Esad Efendi Bahriye Nâzır-ı esbakı Hüseyin Hüsnü Paşa Eczâcı Dişçi Mektebleri Başkâtibi Mehmed Yaşar Efendi Doktor Tevfik Rüşdü Bey Dârülfünûn Müdîr-i Umûmîsi Sâmi Bey Doktor Nafiz Bey Doktor Yahob Bey Fazlı Necib Bey Edhem Pertev Bey Doktor Rıfat Bey Tüccârdan Ahmed Refik Efendi Celâl Sâhir Bey Doktor Reşid Bey Doktor Nazmi Bey Cezayir-i Bahr-ı Sefid Hukūk Reîsi Cemil Bey Besim Ömer Bey Kemal Ömer Bey Mösyö Robert Mısır’da mukîm Doktor Kemal Evadya Bey Hidîv-i esbak merhûm İsmail Paşa hafîdi Tahir Bey Eczâcı Ferid Receb Bey Besim Bey Doktor İhsan Hakkı Bey Erkân-ı Harbiye Ferîki merhûm Osman Paşa halîlesi Doktor Ömer Şevki Bey

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Doktor Nafiz Bey İstanbul Evkâf Müfettişi Hacı Şevki Bey Evkâf Nezâreti Müsteşârı İsmail Hakkı Bey Bank-ı Osmanî Meclis-i İdâre a‘zâsından Hâmid Bey Âkil Muhtar Bey Mehmed Ali Bey Dârülmu‘allimîn Müdîr-i sâbıkı Sâtı‘ Bey Doktor Hafız Cemal Bey Yosef Razi Bey Dâhiliye Nâzırı Hacı Adil Bey Tabîb Mu‘allim Ziya Nuri Bey Medenî Bey Tabîb Mu‘allim Mazhar Paşa Erkân-ı Harbiye mîrlivâlarından İsmail Kâmi Paşa Bahriye Mîralâylığı’ndan mütekâ‘id Eşref Bey Adliye Nâzırı İbrahim Bey Doktor Mîralây Ali Bey İfhâm Gazetesi Müdîri Mustafa Subhi Bey Doktor Celâleddin Muhtar Bey Doktor Mehmed Emin Bey İstînâf Cünha Reîsi Muhlis Bey

*** Hilâl-i Ahmer Hanımlar Merkezi’ne bir lira i‘âne eden zevât-ı kirâm Polis Müfettişi Emin Bey haremi hanım Ayıntablı merhûm Raşid Efendi haremi [359] Ferdâne Hanım Ferîk Osman Paşa haremi Saadet Hanımefendi Binbaşı İshak Bey haremi hanım Merhûm Binbaşı Resmî Bey kerîmesi hanım Tahsin Bey haremi Mükrime Hanımefendi Bahriye binbaşılarından Hüseyin Bey haremi Hanife Hanım Divrikli Osman Paşa hafîdi Nahid Bey Kerim Bey haremi Emine Hanım Jandarma Binbaşılığı’ndan mütekâ‘id İsmail Bey haremi hanım İzmir Liman Reîsi Remzi Bey haremi Şükriye Hanım Doktor Köseoğlu zevcesi Eleni Hanım İzmit İstasyon müdîrinin zevcesi Madam Grimandi Hanım Doktor Borizanis’in zevcesi Madam Borizanis İzmit Alay Kâtibi Fuad Bey haremi Müzeyyen Hanım Madam Vasiliki Usulcüoğlu İzmit eşrâfından Hacı Osman Efendi haremi Emine Hanım

553

55 4

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Madam Victoria Hanım İbrahim Efendi haremi Muhsine Hanım Salih Bey haremi Zehra Hanımefendi Nasib Hanımefendi Madam Kostantina Madam İzmitli Papa İvan İzmit İngiliz konsolosunun refîkası Arâzî Başkâtibi Hüsnü Bey haremi hanım Galib Bey haremi Serbülend Hanımefendi Yusuf Efendi haremi Zehra Hanımefendi Merhûm Halil Kâmil Paşa haremi hanım Behice Hanımefendi Kâmil Efendi haremi Şerife Hanımefendi Murad Bey haremi Şerife Hanımefendi Murad Bey kerîmesi Nuriye Hanımefendi Reji müdîrinin haremi Madam Azmaragda Madam Aryani Kanyayan Hanım Madam Ralob Apides Binbaşı Reşid Bey hemşîresi İffet Hanım Müzeyyen Hanım Merhûm Cenab Bey nâmına Müşîr Fuad Paşa haremi İnşirah Hanımefendi Müşîr Fuad Paşa kerîmesi Ayşe Edibe Hanımefendi Babanzâde Hikmet Bey haremi Seniha Hanım Evkâf Nezâreti Müsteşârı Hakkı Bey haremi Latife Hanım Manastırlı merhûm İsmail Hakkı Efendi haremi hanımefendi Piyâde mîrlivâlarından Sadık Paşa haremi Nefise Hanım Ayşe İsmet Hanım İzmit Mutasarrıfı Muhyiddin Paşa haremi Mukbile Hanımefendi Sırrı Paşa haremi Melek Hanımefendi Behçet Bey haremi Atiye Hanım Abdurrahman Bey haremi Faika Hanım [360] Galib Bey haremi Aziz[e] Hanım Havva Şaziye Hanım Şahver Hanım Fevziye Hanım Fuad Bey haremi hanım Mâide Hanım Nasib Hanım Muhyiddin Paşa kerîmesi Nezihe Hanım Fethiye Hanım Hacı Emin Bey’in haremi Fatma Hanım Madam İstamatina

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Madam Bulutyan Madam Marnineti Şimendifer Komiseri Hakkı Bey haremi hanımefendi Kâzım Bey haremi hanım Emniyet-i Umûmiye Müdîr-i sâbıkı Fahri Bey haremi Meliha Hanım Mîralây Safvet Bey haremi Sabiha İffet Hanım Halide Hanım Vikontes Lomel Madam Avantiya Abruhi Esbak Zabtiye Nâzırı Hamdi Bey kerîmesi Fatma Hanım Madam Haçopolo Necib Paşa haremi Şükriye Hanım Asım Paşa kerîmesi Fatma Pakize Hanım Asım Paşa küçük kerîmesi Hadice Fıtnat Hanım Mütekâ‘id Faik Paşa kerîmesi Fevziye Hanım Mîralây Hasan Bey haremi hanım Hikmet Hanım Kâzım Bey haremi hanım Madam Arslan Mehmed Şamlı haremi Süreyya Hanım Madam Belom Meliha Hanım Raif Bey haremi Pakize Hanım Nureddin Bey haremi Hadice Hanım Emine Adalet Hanım Madam Dofur Mîralây Mesud Bey haremi hanım Hayriye Hanım Ruhsar Hanım İffet Hanım Hadice Hanım Doktor İbrahim Paşa haremi Mebruke Hanım Şükriye Hanım Merhûm İbrahim Bey’in hafîdesi Râtibe Hanım Hadice Talat Hanım Erkân-ı Harbiye mîralâylarından Neş’et Bey haremi hanım Mahmud Bey haremi Seher Hanım Edhem Bey haremi Hayriye Hanım Tokat Meb‘ûs-ı sâbıkı İsmail Paşa haremi Gülizar Hanım Meclis-i Meb‘ûsân kâtiblerinden Cemil Bey haremi Vasfiye Hanım [361] Nimet Hanım Şükriye Hanım Yaver Bey haremi Hadice Hanım

555

55 6

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Yaver Bey kerîmesi Fatma Sâmiye Hanım Hadice Hanım Yusuf Paşa haremi hanım Yüzbaşı Âsaf Bey haremi Nimet Hanım Binbaşı Şükrü Bey haremi Cemile Hanım Dâhiliye Nâzırı Hacı Adil Bey vâlidesi hanım Dâhiliye Nâzırı Hacı Adil Bey haremi hanım Debre Meb‘ûs-ı sâbıkı İsmail Paşa kerîmesi Ganimet Hanım Hacı İsmail Bey haremi hanım Hafize Hanım Umûr-ı Cezâiye Mümeyyizi Mazhar Bey’in kâinvâlidesi hanım Bedirhanî Fahriye Hanım Bedirhanî Saadet Hanım Mihrünnisa Hanım Şevket Bey haremi Aliye Hanım Şevket Bey hemşîresi Nimet Hanım Merhûm Reşid Paşa haremi Emine Hanım Bahtiyar Hanım Firdevs Hanım Bedestânî Mehmed Efendi’nin kalfası İkbal Hanım Bahriye Bârûthâne Müdîri Ma‘şuk Bey haremi hanım Kamer Hanım Meclis-i A‘yân a‘zâsından Arif Paşa haremi hanım Jimnastik Mu‘allimi Faik Bey haremi hanım Madam Luiz Terok Paşo Hanım Naciye Hanım Baytar Cemal Bey haremi Hadice Emine Hanım Nemlîzâde Zihni Bey haremi Sabiha Hanım Hukûk Reîsi Hacı Rıfat Efendi haremi hanım Temiye Hanım Madam Kantar Madam Vasiliki Madam Armor Kassâbyan Madam Vasiliki İstefanoğlu Madam Ağniyadi Mahmud Orhan Bey haremi Macide Hanım Umûr-ı Hukûkiye Müdîri Ziya Bey haremi Fatma Zehra Hanım Mîrlivâ Osman Hidayet Paşa haremi hanım Madam Emelya Madam Kohar Kapamacıyan Ahmed Şevki Bey haremi Hamdune Hanım Madam Katrin Ağnidis

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Sâbık Mâbeyn-i Hümâyûn Başkâtibi Tahsin Efendi haremi Mün‘ime Hanım Rıza Paşa haremi hanım Yüzbaşı Kemal Bey haremi Şefika Hanım Kâmil Bey haremi Mükerrem Hanım Nebil Bey haremi hanım Naci Bey haremi hanım [362] Abid Paşa haremi hanım Merhûm Servet Paşa kerîmesi hanım Ziya Bey’in mahdûmu Rıfat Bey’in haremi hanım Doktor Rıfat Bey kerîmesi Seniye Hanım Süreyya Hanım Doktor Murad Bey haremi Neyyire Hanım Debre Meb‘ûs-ı sâbıkı İsmail Bey haremi Dilara Hanım Trablus Jandarma kumandanı haremi hanım İffet Hanım Nimet Hanım Semiramis Hanım Fethiye Nusret Hanım Bakkâliye Mağazası Sâhibi Tevfik Bey hemşîresi Nazmiye Hanım Sa‘diye Hanım Mütekâ‘id ferîkândan Hacı İzzet Paşa kerîmesi Şöhret Hanım Merhûm Ali Yaver Bey kerîmesi Nesime Hanım Matba‘a-i Osmaniye Müdîr-i esbakı Hakkı Bey haremi hanım Ragıb Bey haremi Sâibe Hanım Tüccârdan Bahaeddin Bey haremi İmsale Hanım Şehzâdegân Mu‘allimi Osman Enverî Bey kerîmesi Cemile Hanım Sıdıka Hanım Kadri Bey haremi hanım Kadri Bey kerîmesi hanım Tevfik Bey haremi hanım Tahsin Bey’in vâlidesi hanım Erkân-ı Harbiye binbaşılarından Said Bey haremi Fikriye Hanım Meclis-i Ma‘ârif a‘zâsından Naim Bey hemşîresi Emine Hanım Salih Paşa haremi Zihniye Hanım Matmazel Dominyan Meliha Hanım Nedime Hanım Operatör Hâzım Bey haremi Seniye Hanım Arif Bey’in vâlidesi hanım Mir’ât Hanım Mîralây Mahmud Bey haremi hanım Madam Aleksandriyus

557

55 8

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Dîvân-ı Muhâsebât a‘zâsından Fuad Bey haremi Daniş Hanım Talat Orhan Bey haremi hanım İrfan Bey haremi Süreyya Hanım Servet Bey haremi hanım Muhyiddin Bey haremi hanım Merhûm Ali Bey zevcesi hanım Merhûm Rıza Paşa kerîmesi hanım Matmazel Rüstem Paşa Doktor Şevket Bey haremi hanım Matmazel Çömlekçioğlu Sadâret Müsteşâr-ı sâbıkı Ziya Bey haremi hanım Rıfat Bey vâlidesi hanım Fatma Nebihe Hanım Sa‘diye Hanım [363] İshak Cevdet Paşa haremi Nigâr Hanım Matmazel İzabel Matkoviç Hacı İbrahim Efendi haremi hanım Cemal Bey haremi Vasfiye Hanım Yüzbaşı Midhat Bey haremi Necmiye Hanım Tahsin Nahid Bey haremi Şefika Hanım Bedirhanî Abdurrahman Bey refîkası Madam Nikola Pandaçopulo Madam Konstantinidis Madam Petridis Nuriye Hanım Merhûm İsmail Bey haremi Sıdıka Hanım Sadeddin Paşa kerîmesi Fahriye Hanım Haşim Bey haremi hanım Merhûm Mustafa Paşa haremi Nâfi‘a Hanım Merhûm Hacı Mustafa Efendi haremi Zehra Hanım Cemal Bey haremi Madam Torkumyan Nurbekyan Efendi’nin refîkası hanım Sadr-ı esbak Abdullah Paşa hafîdesi İffet Hanım Sadr-ı esbak Abdullah Paşa hafîdesi Fıtnat Hanım Cemal Bey haremi hanım Halet Hanım Münire Hanım Doktor Hayreddin Paşa kerîmesi Hayriye Hanım Ferîk Mehmed Muhsin Paşa haremi Emine Hanım Sünne Şehbender-i sâbıkı Ahmed Nâzım Bey haremi Seniha Hanım Ali Rüşdü Bey haremi hanım Ali Rüşdü Bey kerîmesi Meliha Hanım

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Matmazel Ojeni Sayatasi Ali Rüşdü Paşa kerîmeleri Feriha ve Fasiha Hanımlar Hacı Halil Paşa kerîmesi Behiye Hanım Hakkı Bey haremi hanım Doktor Akif Bey kerîmesi hanım Fatma Hanım Gülperi Hanım Mevhibe Hanım Etvarnaz Hanım Merhûm Hasib Bey haremi hanım Merhûm Hüsnü Paşa haremi hanım Bahaeddin Bey haremi Zeyneb Hanım Merhûm Hekîmbaşı Salih Efendi kerîmesi Abîde Hanım Madam Şarabahar İffet Hanım Zafer Hanım Madam Mariniç Naime Hasibe Hanım Tevfik Bey haremi Hamide Hanım Hamdi Paşa kerîmesi Neriman Hanım Merhûm Hasan Paşa haremi Mevhibe Hanım Merhûm Hasan Paşa kerîmesi Adalet Hanım Abdurrahman Bey kerîmesi hanım [364] Manyaszâde merhûm Refik Bey haremi Meveddet Hanım Madam Haci Peyar Behiye Hanım Mütekâ‘id İbrahim Paşa’nın kâinvâlidesi hanım Merhûm Mîralây Arif Bey haremi hanım Dîvân-ı Muhâsebât Müdde‘î-i Umûmîsi Cemal Bey kerîmesi hanım Seniha Hanım Doktor Yusuf Cemil Bey haremi hanım Müteveffâ Doktor Mahmud Bey kerîmesi Faika Hanım Müteveffâ İsmail Bey haremi Penbe Hanım Miss Mery Hâriciye Müsteşârı Said Bey haremi hanım Madam Blanş Lütfiye Hanım Cezayirli Mahmud Paşa haremi Münire Şerife Hanım Fatma Hanım Şükriye Hanım Madam Dolet Adile Behiye Hanım Zeyneb Hanım

55 9

560

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Madam Villa Kuryosi İzzet Selim Bey haremi Seniye Hanım Merhûm Hüseyin Efendi âilesi Selim Sırrı Paşa haremi Asıme Hanım Muzaffer Hanım Yegâne Hanım Kâbile Zehra Hanım Manastırlı Rıza Bey kerîmesi Hadiye Hanım Madam Kartali Amerikan Koleji Müdîresi Miss Dor Edib Bey’in haremi hanım Safvet Bey’in haremi hanım Mâlike Hanım Mükerrem Hanım Ayşe Payidar Hanım Sâkıbe Hanım Saniye Hanım Hikmet Hanım İsmet Hanım Hayriye Hanım Âsaf Paşa haremi hanım Doktor Emin Paşa kerîmesi Mediha Hanım Mehmed Süreyya Bey haremi hanım Safvet Bey haremi hanım Behiye Hanım Ferid Paşa haremi Cemile Hanım Madam Hanmakis Ayetullah Efendi haremi Necat Hanım Mısırlı Muhtar Bey haremi hanım Ma‘ârif Nâzırı Said Bey haremi hanım Tuz Kâimmakâmı Mehdi Bey’in haremi hanım Kâimmakâm Nusret Bey haremi hanım Nâfi‘a Muhâsebecisi merhûm Tevfik Bey’in kâinvâlidesi hanım Sa‘lebcizâde kerîmesi Hayriye Hanım Semih Bey haremi hanım [365] Madam Tıngır Ziya Bey haremi Hacer Hanım İsmail Bey haremi Nazire Hanım Faik Bey haremi Fatîn Hanım Madam Nurican Esbak Basra Vâlîsi Muharrem Bey haremi hanım Şehzadebaşı’nda Karagöz Mahallesi’nde Nesime Hanım Necib Bey haremi Nigâr Hanım

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Merhûm Fevzi Bey haremi Atiye Hanım Mîralây Mustafa Bey haremi Lütfiye Hanım Selanik eşrâfından Melik Bey haremi Hâdiye Hanım Müze-i Hümâyûn Dâhiliye Müdîri Hacı Bey haremi Hâfize Hanım Sıhhiye Müfettiş-i Umûmîsi Kasım İzzeddin Bey’in kerîmesi Meliha Hanım Meclis-i Ma‘ârif a‘zâsından Naim Bey’in haremi Emine Avniye Hanım Alây Kâtibi merhûm İsmail Bey haremi Feride Hanım Aziz Bey haremi hanım Nâfi‘a Muhâsebecisi merhûm Tevfik Bey haremi Ayşe Faika Hanım Madam Peykâr Edirneli Derviş Bey kerîmesi Hayriye Hanım Dâhiliye Hukûk Müşâviri Mümtaz Bey haremi Berâet Hanım Merhûm Âsaf Paşa kerîmesi Behiye Âsaf Hanım Osmanlı İttihâd ve Terakkî Kız Sanâyi‘ Mektebi Müdîresi Nezihe Muhlis Hanım Birinci Kolordu İnşâât Şu‘besi Müdîri Bekir Lütfi Bey haremi hanım Madam Birindizi Madam Kolekman Ziver Paşazâde Baha Bey haremi İclâl Hanım Muhtar Bey kerîmesi Neyyir[e] Hanım Sivas Vâlî-i sâbıkı Alaeddin Bey haremi Nesibe Hanım Fazlı Necib Bey haremi Rebia Hanım Madam Doktor Şahbaz Reji Nâzırı merhûm Tevfik Bey’in refîkası Balcı Ziya Bey haremi hanım Rıza Bey haremi Mükerrem Hanım Da‘vâ Vekîli Neşet Bey madamı Düyûn-ı Umûmiye Nâzırı Rıza Bey’in haremi Feride Hanım Şehremâneti Meclis Riyâseti’nden mütekâ‘id Halil Bey haremi hanım Hakkı Paşa kerîmesi Fehime Nüzhet Hanım Konya Vâlîsi Ali Rıza Bey kerîmesi Fıtnat Hanım Karakaşzâdelerden Saadet Hanım Karakaşzâdelerden Aliye Hanım Karakaşzâdelerden Küçük Şükran Hanım Mâliye me’mûrlarından Memduh Bey haremi hanım Resneli Osman Fehmi Bey haremi hanım Kütahya Mutasarrıfı Kemal Bey haremi Kevser Hanım Mütekâ‘id Mîralây Hacı Naki Bey haremi Adile Hanım [366] Meclis-i Umûr-ı Sıhhiye a‘zâsından Ali Fuad Bey haremi hanım Cemil Bey kerîmesi Meliha Hanım Merhûm Hacı Baha Bey haremi Ayşe Mediha Hanım Şemseddin Sami Bey merhûm kerîmesi Samiye Hanım Vahid Bey kerîmesi Dürdane Hanım

5 61

562

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Ferîk mütekâ‘id İshak Paşa kerîmesi Naime Hanım Mîrlivâ Ferid Paşa haremi hanım Mütekâ‘id Mîrlivâ Mustafa Paşa haremi Emine Hanım Merhûm Doktor Osman Paşa haremi Ayşe Hanım Matmazel Ketty Ekerlen Mehmed Ali Bey haremi Seniha Hanım Merhûm Şemsi Monlâ kerîmesi Nuriye Hanım Merhûm Hikmet Bey kerîmesi Melek Hanım Madam Margarita Reşdi Mehmed Tevfik Paşa hemşîresi Zekiye Hanım Refik Bey zevcesi Ayşe Meliha Hanım Tayyar Bey haremi Hayriye Hanım Doktor Bahaeddin Şakir Bey haremi hanım Mîralây Ziya Bey haremi Osmanlı İttihâd Mektebleri mu‘allimelerinden Adalet Hanım Hakkı Bey haremi Hamide Hanım Şem‘inur Hanımefendi kerîmesi Faize Hanım “ “ “ Hafide Hanım “ “ “ Nebile Hanım “ “ “ Fahire Hanım Kâimmakâm Naci Bey haremi Makbule Hanım Âhengiz Hanım Esbak Bağdad Vâlîsi Mecdî Efendi haremi hanım Nuri Paşa haremi Nazîme Hanım Abdullah Bey’in vâlidesi Hüsnümelek Hanım Fahri Bey’in haremi Tirendaz Hanım Doktor Rıfat Bey kerîmesi Seniye Hanım Ahmed Bey kerîmesi Ayşe Hanım Habib Paşazâde Faik Bey haremi hanım Arif Paşa haremi hanım Makbule Raşid Hanım Kemal Bey’in haremi Nazîme Hanım Cezair-i Bahr-ı Sefid Vâlîsi Subhi Bey haremi hanım İstanbul Salon Müdîri Tevfik Bey haremi İkbal Hanım Mergube Hanım Hacı Zühdü Bey haremi İffet Hanım Mûsika-i Hümâyûn mîralâylarından Safvet Bey kerîmesi Ayşe Fazlı Hanım Hâriciye Kâtibi merhûm Nuri Bey kerîmesi hanım Rüşdü Paşa kerîmesi Handan Hanım Madam Margarita Alazaridis Bağdad Vâlîsi Zeki Paşa haremi Şahester Hanım Mîrlivâ Rıza Paşa haremi hanım Hasan Bey haremi Hadice Hanım

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Denizli Mutasarrıfı Muhyiddin Paşa haremi hanım [367] Madam Mary Musurus Madam Helen Tabta Cemal Paşa kerîmesi Hadiye Hanım Madam Porbogaloğlu İzzet Paşa haremi Nesime Hanım Doktor Hakkı Şinasi Bey haremi hanım Merhûm Mehmed Paşa haremi Sıdıka Hanım Müşîr Adil Paşa merhûmun haremi Fatma Hanım Doktor Ali Faik Bey haremi Neyyire Hanım Rahmet Rauf Hanım Doktor Rıfat Bey kerîmesi Meliha Hanım Doktor Derviş Paşa haremi Hanife Hanım Erkân-ı Harbiye Ferîki merhûm Osman Paşa haremi hanım Celâl Bey haremi Bâhire Hanım Şehzâde merhûm Süleyman Efendi’nin dördüncü haremi hanımefendi hazretleri Yâverân-ı Hazret-i Şehriyârîden Ömer Faik Bey vâlidesi Nazife Hanım Sâlime Servet Seyfi Hanım Mühendis Cevdet Bey haremi Hadice Hanım Hacı Bekir Mağazası’nda Sadık Efendi haremi hanım Prenses Naime Hanım Ahmed Cevdet Bey haremi Hayriye Hanım Doktor Zeki Bey haremi İffet Hanım Nefise Hanım İsmet Haydar Hanım Şekercibaşı haremi Reşide Hanım Şeyh Ahmed Tahir Efendi haremi Kevser Hanım Hicaz Defterdâr-ı sâbıkı İbrahim Edhem Bey haremi Zehra Hanım Madam Della Suda Faik Paşa Madam Gabriyel Serviçin Madam Boman Merhûm Hasan Âmir Efendi haremi Hadice Hanım Merhûm Hasan Âmir Efendi kerîmesi Lebibe Hanım Şimendifer İstikşâfiye Reîsi İlyas Bey haremi hanım Doktor Hacı Ali Paşa haremi hanım Rıfat Bey vâlidesi Fıtnat Hanım Mümtaz Bey haremi Nezihe Hanım Gelibolu Mutasarrıflığı’ndan mütekâ‘id Emin Ragıb Bey haremi Ayşe Nezihe Hanım Merhûm Âlî Bey haremi Âliye Hanım Madam Aydon Poisson Mekâtib-i Âliye Müdîri Cevdet Bey haremi hanım Madam Lazarik

5 63

564

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Haleb Meb‘ûsu Ali Cenanî Bey haremi hanım Ferîk Muhtar Paşa haremi hanım Şehremâneti Meclis Reîsi Mehmed Paşa haremi hanım Tevfik Fikret Bey haremi hanım Yusuf Şetvan Bey haremi hanım Mansur Şetvan Bey haremi hanım Ankara Evkâf Müdîr-i sâbıkı Ragıb Bey haremi hanım Yenişehirli merhûm Malik Efendi haremi hanım Yenişehirli merhûm Malik Efendi kerîmesi hanım [368] Cevad Paşa haremi hanım Osman Nizamî Paşa haremi hanım Mîralây Cevad Bey kerîmesi hanım Binbaşı Şefik Bey haremi Mehpare Hanım Ali Refik Paşazâde Nâzım Bey haremi hanım Merhûm Mustafa Paşa haremi hanım Ali Daniş Bey haremi hanım Merhûm Veli Rıza Paşa kerîmesi Remziye Hanım A‘yân-ı kirâmdan Salih Paşa haremi ve Müşîr Fuad Paşa kerîmesi hanım Bâbıâlî Hukûk Müşâvir mu‘âvinlerinden Suad Bey haremi hanım Gayur Efendi haremi hanım Şefik Paşa haremi hanım Antikacı Mehmed Efendi’nin kâinvâlidesi hanım Hasan Bey haremi Hikmet Hanım Gümülcine Meb‘ûs-ı sâbıkı Mehmed Arif Bey haremi hanım Berlin Sefâreti İkinci Kâtibi Esad Bey haremi hanım Madam Bedros Horasancıyan Madam Horasancıyan Madam Noradonkyan Madam Rıfat Paşa Tevfik Dâniş Bey haremi hanım Râsih Bey haremi hanım Merhûm Celâl Bey haremi hanım İskeçe eşrâfından Hilmi Paşa haremi hanım Memduh Paşa haremi Zehra Hanım Madam Takes Madam Arya Madam Velastari Prenses Refia kerîmesi Prenses Hilmiye Fazıl Hanım Merhûm Subhi Paşazâde Baha Bey haremi hanım Doktor Senyusoğlu Madam Senyus Madam Sifneo Madam İspiridonus Madam Huci

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

565

Madam Frenkya Madam Vilber Madam Eadi Orman ve Ma‘âdin Nezâreti Mu‘âvini Rıza Bey haremi hanım Merhûm Ali Efendi haremi Muhsine Hanım Merhûm Ali Efendi büyük gelini Maide Hanım Madam Prime Çori Güzide Hanım Merhûm İbrahim Paşa haremi hanım Merhûm Süreyya Paşazâde haremi Nigâr Hanım Bâb-ı Meşîhat Sicil Müdîri Esad Bey haremi hanım Merhûm Doktor Raşid Paşa haremi hanım Merhûm Naci Bey haremi Zehra Hanım Diş Tabîbi Surinan Efendi zevcesi Madam Agopyan İzmid Meb‘ûsu Müfid Bey haremi Zehra Hanım Ahmed Bey haremi Firdevs Hanım

[369] Nâmına Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’ne iki bin Osmanlı lirası i‘ âne i‘tâsını vasiyet eden a‘yândan merhûm Zihni Paşa

Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’ne birinci def ‘a olmak üzere böyle cesîm bir meblağ i‘tâsını vasiyet eden müşârunileyhin rahmet ve hürmet ile tezkîr-i nâmı vecîbedendir.

566

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[370] Mirgün İnâs Rüşdiye Mu‘allime-i Ûlâsı Şadiye Hanım Ma‘ârif Nâzırı Emrullah Efendi haremi hanım İzzet Fuad Paşa haremi hanım Ahmed İhsan Bey haremi hanım Subhi Bey haremi İffet Hanım Madam Mayer Madam İpekyan Madam Kaprilyan Matmazel Zoiros Paşa Madam Terel Madam Sagurdeos İrfan Bey haremi Fıtnat Hanım Ahmed İhsan Bey hemşîresi Aliye Hanım Şûrâ-yı Devlet Mülkiye Dâiresi reîsinin haremi Naciye Hanım İsmail Paşa haremi Münire Hanım Madam Valere de Lacombe Madam Leon de Lacombe Madam Boman Madam Nuase Mahmud Nedim Paşa haremi hanım Cemil Bey haremi Saniye Hanım Madam M. Sinyosoğlu Üsküdar Kız Sanâyi‘ Mektebi Müdîresi Zekiye Hanım Prenses Emine Kâmil hazretleri Şekibe Kemal Hanım Tramvay Şirketi Tercümânı Münir Bey haremi hanım Meclis-i Ma‘ârif Reîsi Râkım Efendi haremi Kâniye Hanım Ohannes Allahverdi Efendi’nin zevcesi Madam Anna Üsküdar İnâs Rüşdiyesi Mu‘allime-i Ûlâsı Fatma Hanım Bahriye binbaşılığından mütekâ‘id Ahmed Bey haremi Sâime Hanım Bahriye binbaşılığından mütekâ‘id Ahmed Bey kerîmesi İkbal Hanım Üsküdar Zâbıta Tabîbi Mehmed Bey haremi Azize Hanım Üsküdar Zâbıta Tabîbi Mehmed Bey kerîmesi Hayriye Hanım Üsküdar Zâbıta Tabîbi Mehmed Bey’in diğer kerîmesi Muazzez Hanım İzmit Meb‘ûsu Canbolad Bey haremi Nuriye Hanım Merhûm Reşid Paşa haremi Hacer Hanım Harbiye Müsteşârı Fuad Paşa haremi hanım Necib Bey haremi Nadide Hanım Madam Papadopulos Madam Robert Mareney Levâzımât Müdîr-i sâbıkı Mustafa Paşa haremi Dârülmu‘allimât Müdîresi Hadice Hanım Merhûm Salih Bey haremi hanım

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Fahri Bey’in haremi Nazlı Hanım Mühendis Rıza Bey haremi hanım Naci Paşa haremi hanım [371] Doktor Rıza Bey haremi hanım Madam Savalan Matmazel Rüstem Paşa Nureddin Bey haremi hanım Madam Abranosyan Salih Bey’in haremi Münire Hanım Rauf Bey’in haremi hanım Mehdi Bey’in haremi hanım Çömlekçioğlu Madam Todoraki Rıfat Efendi haremi hanım Şehremâneti Veznedârı Ahmed Bey’in haremi hanım Şehremâneti Veznedârı Ahmed Bey’in yeğeni hanım Avukat Kemal Bey haremi hanım Madam Rose Kemal Derviş Bey haremi hanım Hasan İzzet Bey’in haremi Refia Hanım Madam İstavro Matmazel İstavro Avukat Kemal Efendi’nin kerîmesi hanım Merhûm Nef‘î Bey haremi Behice Hanım Mâliye Müfettişi İbrahim Bey’in haremi hanım Topçu kâimmakâmlarından Fuad Bey haremi Azize Hanım Lahm Müte‘ahhidi İsmail Bey haremi İhsan Hanım Sadâret Müsteşâr-ı sâbıkı Ziya Bey haremi hanım Madam İsmet Madam Aram Küçükoğlu Madam Mavrokordato Bahriye Sıhhiye Reîs-i sâbıkı Hüsnü Paşa haremi hanım Erzâk ve Mahrûkât Anbârları Müdîri Nüzhet Bey haremi hanım Hasan Nail Bey’in haremi hanım Rüstem Bey haremi hanım Mütekâ‘id Süreyya Bey kerîmesi Nilüfer Hanım Mezâhib Müdîr-i sâbıkı Şevket Bey haremi hanım Da‘vâ Vekîli Kadri Bey haremi hanım Merhûm Sırrı Paşa haremi hanım Bedestanî Hacı Ahmed Efendi’nin haremi hanım Madam Nazlıyan Madam Azaryan Madam Köseoğlu A‘yândan Nuri Bey haremi hanım

5 67

568

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Askerî Baytar Mektebi Müdîri Binbaşı Nuri Bey haremi hanım Sultanahmed İnâs Rüşdiye Mu‘allime-i Ûlâsı Emine Hanım Sadâret Tahrîrât Kalemi’nde Medhi Bey haremi hanım Gümrük istimatorlarından Hilmi Bey haremi hanım Madam Zeografos Merhûm Mehmed Emin Paşa hazretlerinin kerîmesi Fatma Hanım Ma‘ârif Nâzırı Emrullah Efendi kerîmesi hanım Yegân Efendi’nin haremi hanım Cafer Bey haremi hanım Feyzi Paşa kerîmesi ve İzzet Paşa haremi hanım [372] Eczâcı Edhem Pertev Bey haremi hanım Eczâcı Ekrem Bey haremi hanım Eczâcı Necib Bey haremi hanım Şerif Alizâde Murad Bey haremi hanım Doktor Aziz Paşa haremi hanım Mâliye Nâzır-ı esbakı Reşad Paşa haremi hanım Darbhâne Müdîri Ferid Bey haremi hanım Selanik Vâlîsi Kâzım Bey haremi hanım Prenses Rukiye Hanım hazretleri Hacı Kadınefendi hazretleri Hüsnü Paşa haremi hanım Mülkiye müfettişlerinden Haydar Bey vâlidesi hanım Merhûm Halim Paşa kerîmesi hanım Merhûm Halim Paşa kerîmesi Servet Hanım Ahmed Refik Bey haremi hanım Hahambaşı haremi hanım Dârülmu‘allimât Müdîresi Madam Sadık Sadr-ı esbak Hakkı Paşa kerîmesi hanım Mülkiye müfettişlerinden Haydar Bey haremi hanım Basra Vâlî-i esbakı Hasan Bey haremi hanım Kurukahveci Osman Efendi kerîmesi hanım İsmail Cenanî Bey’in haremi hanım Madam Asadoryan İsmail Kâmi Paşa haremi hanım Merhûm Seyfullah Paşa haremi hanım Merhûm Seyfullah Paşa kerîmesi hanım Dîvân-ı Muhâsebât Reîs-i Sânîsi Nazif Bey haremi hanım Bosnalı Hamdi Paşa haremi hanım Doktor Fehmi Bey haremi hanım Doktor Arif Bey haremi hanım Merhûm Ragıb Bey haremi hanım Merhûm Mustafa Sadullah Bey haremi hanım Nâfi‘a Nezâreti’nde mühendis Mösyö Piga zevcesi

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Reji Cibali Deposu’nda Sadık Bey haremi hanım Madam Sadvok Madam Fresko Madam Vitalis İsterumse Madam Pisar Madam Tedeski Evkâf Nâzırı Hayri Bey haremi hanım Dâhiliye Nezâreti Hukûk Müşâviri Mümtaz Bey haremi hanım Merhûm Tevfik Paşa haremi hanım Teşrîfât Nâzır-ı sâbıkı Galib Paşa haremi hanım Hasib Bey haremi hanım Madam Keresteciyan Şûrâ-yı Devlet a‘zâsından Hakkı Bey haremi hanım Merhûm Hasan Paşa kerîmesi hanım Barutçubaşı Ohannes Bey haremi hanım Arslan Efendi haremi hanım Cemal Paşa haremi hanım İşkodra Vâlî-i sâbıkı Hayri Paşa haremi hanım Merhûm Halil Bey kerîmesi hanım On İkinci Dâire-i Belediye Reîsi Mehmed [373] Ali Bey haremi hanım

Edirne’de Hilâl-i Ahmer Hastahânesi ittihâz olunan binâ Haydarpaşa Rüsûmât Başmüdîri Hilmi Bey haremi hanım Mütekâ‘id Ferîk Kerim Paşa haremi hanım Cenova Şehbenderi Mehmed Bey haremi hanım Doktor Veliyyüddin Tahsin Bey haremi hanım Merhûm Ahmed Hamdi Bey haremi hanım Birinci Fırka Kumandanı Hasan İzzet Bey kerîmesi hanım Menteşe Meb‘ûsu Haydar Bey haremi hanım

569

570

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Hâriciye Mektûbî-i sâbıkı Münir Bey haremi hanım Merhûm Mustafa Bey haremi hanım Merhûm Hacı Cemal Bey haremi hanım Reşad Paşazâde Rauf Bey haremi hanım Karaköy Börekçisi merhûm Hasan Bey haremi hanım Karaköy Börekçisi merhûm Hasan Bey kerîmesi hanım Karaköy Börekçisi merhûm Hasan Bey kerîmesi hanım Karaköy Börekçisi merhûm Hasan Bey gelini hanım Osman Paşa haremi hanım Merhûm Ferik Kâzım Paşa haremi hanım Rüsûmât müfettişlerinden Nâzım Bey haremi hanım Da‘vâ Vekîli Hâmid Bey haremi hanım Da‘vâ Vekîli Selim Hüsnü Bey haremi hanım Merhûm Hüsameddin Bey haremi hanım Merhûm Hüsameddin Bey kerîmesi hanım Temyîz Reîsi Kâzım Beyefendi’nin haremi hanım Müte‘ahhid Hacı Mustafa Bey haremi hanım Karakaş Rüşdü Bey haremi hanım Dîvân-ı Muhâsebât a‘zâsından Hakkı Bey haremi hanım Ferîk mütekâ‘id Âtıf Paşa haremi hanım Doktor Âsaf Derviş Bey haremi hanım Meclis-i Sıhhiye Başkâtibi Said Bey haremi hanım

***

[374] Yüz liradan fazla i‘âne i‘tâ eden erbâb-ı hamiyet ve semâhat meyânında Emîr-i Mekke-i Mükerreme Şerîf Hüseyin Paşa hazretlerinin isimlerinin mahall-i mahsûsunda zikri unutulmuş olduğundan burada derci ile isti‘fâ-yı kusûr edilir.

Lira-yı Osmanî 100

Mısır’dan Gelen İ‘ânât İskenderiye mu‘teberânından Mustafa İbad Efendi Mısır’da Refik el-Muazzam Bey Mısırlı Aziz İzzet Paşa hazretleri “ “ “ “ “ mahdûmu Mehmed Aziz Bey “ “ “ “ “ mahdûmu Abdullah Bey Mısır’da Râfik Fethi Bey Mısır’da Muhammed et-Tûrâbî Efendi Mısır’da Meftur Efendi

Kuruş 300 550 11.000

Santim

5.500 5.500 2.731 16.313 16.600

25 50

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Mısır’da Ali Paşa hazretlerinden Vâlide-i Hidîvî Hanımefendi hazretleri tarafından Mısırlı devletlü Ömer Tosun Paşa hazretleri vâsıtasıyla Vâlide-i Hidîvî Hanımefendi hazretleri devletlü Ömer Tosun Paşa hazretleri vâsıtasıyla Mısır eşrâfından Ahmed Tevfik Ragıb Efendi “ “ Urbân el-Mehdî Efendi Mısır eşrâfından Ahmed Tevfik Ragıb Bey’in merhûm birâderinin haremi hanımefendi Mısır eşrâfından Ahmed Tevfik Ragıb Bey’in merhûm birâderinin kerîmesi hanımefendi Mısır eşrâfından Ahmed Tevfik Ragıb Bey’in merhûm birâderzâdesi Mücib Bey Ahmed Tevfik Ragıb Bey’in çiftliğindeki hademeleri Mısır’da Ağaton Yervant Efendi ma‘rifetiyle Mısırlı Aziz İzzet Paşa hazretleri vâsıtasıyla [375] Kahire’de eşrâfdan Tevfik Hakkı Beyefendi Hidîv-i esbak İsmail Paşa merhûmun hafîdi Tahir Beyefendi Hidîv-i esbak İsmail Paşa merhûmun hafîdi Tahir Beyefendi Dâire-i Vâlide-i Hidîvî Vekîli Mahmud Fehmi Paşa vesâtatıyla

5.350 100.000 10.925 10.000 16.503

75

5.501 2.750

50

2.750

50

2.530 1.823 6.050

75 50

Kuruş 2.000

Para

500 400 66.000

1328 Senesi Gâyesine Kadar Hindistan’dan Gelen İ‘ânât

Aligarh İslâm Mekteb-i âlîsi talebesinden Sind Eyaleti’nde Hilâl-i Ahmer Merkezi Kâtib ve Veznedârı Hacı Abdullah Harun Efendi vesâtatıyla Rangun’da İbrahim Ali Molla ve Abdülkerim Cemal Efendiler vesâtatıyla Muzafferpur Kasabası’nda bazı zevât tarafından Kalküta’da Comrade gazetesi vesâtatıyla Lahor’da münteşir Vatan Gazetesi Sâhibi Muhammed İnşaallah Efendi vesâtatıyla Lahor’da münteşir Vatan Gazetesi Sâhibi Muhammed İnşaallah Efendi vesâtatıyla Sind Eyaleti’nde Hilâl-i Ahmer Kâtib ve Veznedârı Hacı Abdullah Harun Efendi vesâtatıyla

Kuruş/ Para 9.443,10 26.400 385.656 3.030 44.125 33.056 33.008 26.445

571

57 2

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Kalküta’da Bengal ahâlî-i hamiyetmendânından Kalküta’da Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Kâtibi Hacı Abdüllatif Efendi vesâtatıyla Lahor’da münteşir Vatan Gazetesi Sâhibi Muhammed İnşaallah Efendi vesâtatıyla Lahor’da münteşir Vatan Gazetesi Sâhibi Muhammed İnşaallah Efendi vesâtatıyla Bombay Hilâl-i Ahmer merkezinden Karaçi Hilâl-i Ahmer Kâtibi Hacı Abdullah Harun Efendi Kalküta’dan Bengal Bankası vâsıtasıyla Lahor’da Vatan Gazetesi Sâhibi Muhammed İnşaallah Efendi vesâtatıyla Lucknow şehri Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’nden Madras Fahrî Şehbenderliği vesâtatıyla Bombay’da Kadı Şerif Muhammed Salih Levendî Efendi Azamgarh’da Muhammed İdris Efendi Ahmedâbâd’da münteşir Political Bohemia Gazetesi Sâhibi Rampur ahâlî-i hamiyetmendânından Kamerşah Han Efendi vâsıtasıyla [376] Karaçi Hilâl-i Ahmer Veznedârı Hacı Abdullah Harun Efendi vesâtatıyla Rampur şehri ahâlîsinden Kamerşah Han Efendi vâsıtasıyla Lahor’da Vatan Gazetesi Sâhibi Muhammed İnşaallah Efendi Rampur ahâlî-i hamiyetmendânından Kamerşah Han Efendi vâsıtasıyla Hindistan ahâlî-i İslâmiyesinden Hariciye Nezâreti vesâtatıyla PoliticalBohemia gazetesi vâsıtasıyla ahâlî-i İslâmiye’den cem‘ edilen Pisar-ı Şarkî’de Osman Abdullah Kâthyevar’da Burma dâhilinde mütemekkin Müslümanlar tarafından Kâthyevar’da Kütibana ahâlî-i İslâmiyesi tarafından Kâthyevar’da Bedr-i Encümen-i İslâmî tarafından Kâthyevar’da bir hamiyetli Müslim tarafından Lahor’da Vatan Gazetesi Sâhibi Muhammed İnşaallah Efendi Bombay ahâlî-i Müslimesinden Londra Sefâret-i Seniyyesi vâsıtasıyla Bombay ahâlî-i Müslimesinden Londra Sefâret-i Seniyyesi vâsıtasıyla Bombay İslâm mücevherat tüccârân[ın]dan Hindistan eşrâfından Londra Sefâreti vâsıtasıyla Saravak racası hazretlerinden

1.470 187.000 11.019 5.509,10 55.094 1.317 65.850 10.975 15.381 7.523 3.659 218,25 936,15 10.955 10.975 10.959 4.946 16.956 7.544 1.040 145 377 3.791,30 181,10 434,30 4.459 1.090.000 655.500 55.000 657.750 10.900

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Madras Fahrî Şehbenderliğince cem‘ edilen Vekil Gazetesi Sâhibi Alibahş Efendi vesâtatıyla Madras Fahrî Şehbenderliği vesâtatıyla “ “ “ “ Muradabad ahâlî-i İslâmiyesinden Diobend’de Dârülulûm talebesi tarafından Bombay’da Keçhi Meymen Cemâ‘ati tarafından Delhi’den Madras’da Küçin’de Hilâl-i Ahmer Reisi Hacı Abdullah Efendi Madras’dan fahrî şehbenderlikden Bombay eşrâfından Londra Sefâret-i Seniyyesi vâsıtasıyla “ “ “ “ “ “ “ “ “ “ “ “

109.788 5.500 27.595 76.431 7.709 10.918 163.875 15.295 109.875 22.015 550.625 440.500 550.635

[377] Edirne Hilâl-i Ahmer Hastahâne Hey’eti: Ortada beyâz elbiseli Sertabîb Bahaeddin Şakir Bey Bombay’dan Hüseyin Kasım Arif Efendi hazretleri vâsıtasıyla Delhi’den Delhi’den Delhi’den Kalküta’da İlâhîbahş ve Şürekâsı vesâtatıyla Rampur ahâlîsinden Kamerşah Hân Efendi vesâtatıyla “ “ “ “ “ “ Bombay’dan Kalküta’da Renharenpur Hilâl-i Ahmer merkezinden Kalküta’da Hacı Muhammed İsmail Hân tarafından

330.000 20.257,20 218.371,50 10.931 21.950 59.015 35.595 72.600 74.182 23.333

57 3

574

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Kalküta’da Encümen-i Müfîdü’l-İslâm’dan Bombay’dan Delhi’den Bombay eşrâfından Londra Sefâret-i Seniyyesi vâsıtasıyla [378] Political Bohemia gazetesi vâsıtasıyla Estezi Kasabası Ehl-i Sünnet cemâ‘atinden Political Bohemia gazetesi vâsıtasıyla Kalküta’da Suberin cemâ‘at-i İslâmiyesinden Burma dâhilinde Tatün’de Encümen-i Hâdimînü’l-İslâm Kâthyavar Gençler Kulübü tarafından Political Bohemia gazetesince derc edilen Kalküta’da Muhammed Medeniyyullah Efendi vâsıtasıyla Andote’de Muhammed Mustafa Hâve Dehoraci’de Muhammed Hacı [ve] Nur Muhammed Efendiler vâsıtasıyla Muhammed İnşaallah Efendi vâsıtasıyla Rampur ahâlîsinden Kamerşah Hân Efendi vesâtatıyla Kalküta Hilâl-i Ahmer Riyâseti’nden Haydarabad’da Hilâl-i Ahmer Şu‘besi Mu‘temedi Muhammed Abdülbâsıt Efendi tarafından Gazi Ahmed Muhtar Paşa hazretleri vâsıtasıyla Haydarabad’da Hilâl-i Ahmer Şu‘besi Mu‘temedi Muhammed Abdülbâsıt Efendi tarafından Gazi Ahmed Muhtar Paşa hazretleri vâsıtasıyla Malay şehri ahâlî-i İslâmiyesinden Haşmetlü Bhopal Hâkimesi hazretlerinden El-Müşir Gazetesi Müdîri Fazlulhüseyin Efendi vesâtatıyla Lucknow şehrinde Müeyyidü’l-İslâm vesâtatıyla Karaçi’de Sinde Hilâl-i Ahmer Kâtibi Hacı Abdullah Harun Efendi Karaçi’de Sinde Hilâl-i Ahmer Kâtibi Hacı Abdullah Harun Efendi vâsıtasıyla Cikebâbâd’da Adem Hân Kehusu Efendi Haydarabad’da Hicaz Demiryolu Cem‘-i İ‘âne Komisyonu Kâtibi tarafından Hoşdil Hân Reîs Kühat tarafından Lahor’da münteşir Vatan gazetesi sâhibi vesâtatıyla Nilgeri Müslümanları tarafından Hanbahadır A. R. Hacı Fakir Muhammed Site Efendi [379] Bârekpur cemâ‘at-ı İslâmiye’sinden Delhi’den Lucknow şehrinde Nüvvâb Hasan Hân hazretlerinden Kalküta’da Cihandar Nüvvâb-ı Encümen-i İslâm reîsi Madras Fahrî Şehbenderliği vesâtatıyla

22.000 198.000 21.837,20 22.025 1.545,10 1.629,30 734,35 551,35 3.556,30 1.911,25 2.029,35 441,20 15.818,35 11.031 8.792 165.690,30 11.000 11.000 128.620 154.681 8.800 110.000 33.550 4.900 7.366 44.050 110.437 188.793 1.434 15.461 14.790 27.292 91.872,20

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Bombay eşrâfından Londra Sefâret-i Seniyyesi vâsıtasıyla “ “ Kalküta’da Ekrem Hân hazretlerinden Barisal Hilâl-i Ahmeri’nden Muradâbâd dâhilinde Saraytarim Kasabası’ndan Muhammed Nazar Ali Hân Hindistan’da Alianz Bank of India vesâtatıyla Kemberli Hilâl-i Ahmeri’nden Enbale Hilâl-i Ahmeri’nden Kaliket’te Zînetü’l-İslâm Encümeni’nden Mirte’de Müftî Sadullah Efendi vâsıtasıyla [ve] İlâhîbahş Efendi vesâtatıyla Rampur ahâlî-i İslâmiyesinden Kamerşah Hân Efendi vâsıtasıyla Amritsar İslâm Encümeni tarafından Hayırpur’da Muhammed İbrahim Vezirî Efendi hazretleri Karaçi’de Hilâl-i Ahmer Kâtibi Hacı Abdullah Harun Efendi vâsıtasıyla Haşmetlü Bhopal Hâkimesi hazretleri tarafından Kalküta’da Hüseyin Kasım Arif Efendi hazretlerinden Lucknow Hilâl-i Ahmer Kâtibi Nâzırüddin Hasan Efendi vâsıtasıyla Amritsar’da Vekil Gazetesi Sâhibi Alibahş Efendi vâsıtasıyla Amritsar’da Vekil Gazetesi Sâhibi Alibahş Efendi Bombay’da Can Muhammed Ömer Efendi vâsıtasıyla Haydarabad’dan [380] Kalküta Hilâl-i Ahmeri’nden Haydarabad Hilâl-i Ahmeri’nden Haydarabad-ı Sind’de Metari Hilâl-iAhmeri nâmına Karaçi Hilâl-i Ahmeri Reîsi Gulâm Muhammed-i Serhendî hazretlerinden Delhi’de H. E. Kerem ve Muhammed Şefî‘ Efendiler vesâtatıyla Brili’de Mahir Muhammed Efendi vâsıtasıyla Bombay’da Türk ve Arab Kadınlar Cemiyeti Reîsi Münire Hanımefendi vâsıtasıyla Vekil Gazetesi Sâhibi Muhammed Alibahş Efendi vâsıtasıyla Belucistan ahâlî-i İslâmiyesi nâmına Küete Hilâl-i Ahmer Reîsi Bülend Hân hazretlerinden Delhi’de fazîletlü Cenab Şâh Mevlâna Ebulhayr Efendi’den Madras Fahrî Şehbenderliği vesâtatıyla Delhi eşrâf-ı mu‘teberânından on bir zâtdan

885.000 220.950 77.350 33.150 11.006 7.358,10 17.610 13.267 25.879 6.184 121.191 11.000 55.000 55.000 184.857 20.769 110.000 5.500 7.370 29.139 110.312 8.658 110.735 77.000 67.650 14.740 194.700 11.000 44.200 5.300 66.387 41.030

575

576

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Bombay eşrâfından Londra Sefâret-i Seniyyesi vâsıtasıyla Bombay’da Bandiya Katimavar Efendi vâsıtasıyla Bombay’da Katihavar tüccâr-ı Encümen-i İslâm’dan Kalküta’da Hüseyin Kasım Arif Efendi vesâtatıyla Muradâbâd’da Muhammed Şevket Hân hazretlerinden Ziyaü’l-İslâm Gazetesi Sâhibi Muhammed Fazıl Hüseyin hazretleri vâsıtasıyla Amritsar’da Vekil Gazetesi Sâhibi İlâhîbahş Efendi vâsıtasıyla Zahm’dan Brili Hilâl-i Ahmeri’nden Madras Fahrî Şehbenderliği vâsıtasıyla Gridil şehrinde Muhammedân Encümen-i Muhammedân Nâzım Ali Serdar Hindistan’dan Kok Kumpanyası vesâtatıyla Madras Fahrî Şehbenderliği vesâtatıyla

220.750 20.088 66.225 220.474 3.250 22.000 7.370 3.486 69.060 59.349,20 3.745 14.500 3.349

[381] Edirne Hilâl-i Ahmer Hastahânesi’nde bir koğuş Bombay eşrâfından Londra Sefâret-i Seniyyesi vâsıtasıyla Batavya’[da] Ebubekir Attas Efendi’den Bombay’da Kenk Kenk ve Şürekâsı vâsıtasıyla Çatakünek cemâ‘at-ı İslâmiyesinden Madras Fahrî Şehbenderliği vesâtatıyla Amritsar şehrinde Encümen-i İslâm Kâtibi Habibullah Efendi’den Sadâret vâsıtasıyla Kalküta’dan

331.125 52.574 2.296 82.781 139.831 22.100 3.485

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Küçin’de Hilâl-i Ahmer Reîsi Hacı Abdullah ve Hacı Adem Efendiler vesâtatıyla Küçin’de Alpay Sehayeti Efendi vesâtatıyla Muradâbâd’da el-Müşir gazetesi sâhibi vâsıtasıyla Delhi’de Hacı Fazl Bâri Muhammed Emin Efendi vâsıtasıyla [382] Kalküta’da Hüseyin Kasım Arif Efendi vâsıtasıyla Amritsar’da Vekil Gazetesi Sâhibi Alibahş Efendi vâsıtasıyla Diobend şehrinde Dârülulûm Müdîri Mevlevî Ahmed Efendi tarafından Kalküta’dan “ Sinde Eyâleti’nde Karaçi Hilâl-i Ahmer Veznedârı Hacı Abdullah Harun Efendi vesâtatıyla Bombay eşrâf-ı mu‘teberânından Londra Sefâret-i Seniyyesi vâsıtasıyla Bombay’da Kâthyavar Müslim Cemiyeti’nden Londra Sefâret-i Seniyyesi vesâtatıyla Brili’de Hilâl-i Ahmer Veznedârı Çudheri İştiyak Ahmed Efendi Muzulyades şehrinde S. S. S. nâmına Rangoon’da Kasım, Muhammed Ali, Yakub Efendilerden Kalküta’da Muhammedî Gazetesi Sâhibi Ekrem Hân vesâtatıyla Kalküta’da Barisal’de Hilâl-i Ahmer merkezinden Kalküta ahâlî-i İslâmiyesinden Rampur ahâlî-i İslâmiyesinden Kamerşah Hân Efendi vâsıtasıyla Bombay eşrâfından Londra Sefâret-i Seniyyesi vâsıtasıyla Kalküta’da Nüvvâb Makar Efendi’den Brili’den Lucknow Hilâl-i Ahmer Cemiyeti yediyle Brili ahâlîsinden “ “ “ “ vâsıtasıyla Barebengi’de Redoli’de mukim ahâlî-i İslâmiye’den Hindistan ahâlî-i İslâmiyesinden İngiltere Sefâreti vâsıtasıyla “ “ “ “ “ “ “ “ “ “ “ “ “ “ “ “ “ “ Amritsar’da Vekil Gazetesi Sâhibi Alibahş Efendi vesâtatıyla 91’nci Pencabî Alâyı efrâd-ı Müslimesinden [383] Hindistan ahâlî-i İslâmiyesinden

44.125 22.062 2.206 11.000 219.725 11.000 110.312 955 5.531 55.000 158.570 66.075 8.800 2.942,30 717,30 77.044 11.006 337.565 52.449 198.439 1.312 5.184,20 11.587 19.131 12.467 30.011 7.303 1.854 11.000 8.089 7.773

577

578

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Hindistan ahâlî-i İslâmiyesinden Kalküta’da Hüseyin Kasım Arif Efendi hazretlerinden Madras ahâlî-i İslâmiyesinden Karaçi şehrinde Muhammed Dina Efendi vesâtatıyla 82. Pencabî Alayı Müslim zâbitân ve efrâdından Belucistan Eyâleti’nin merkezi Küete şehri Hilâl-i Ahmerinden Saharanpur Hilâl-i Ahmer merkezinden Çitakünk Muhammed Kâzım Ali Efendi’den Kalküta’da Encümen-i Müfîdü’l-İslâm Charterd Bank of India Limited vesâtatıyla Kalküta’da Ebulhayr Efendi Allahâbâd ahâlî-i İslâmiyesinden Hankâ Kühat Müslümanları tarafından Berma ahâlî-i İslâmiyesi mu‘teberânından İbrahim Ali Molla hazretlerinden Potati şehrinde Mu‘âvenetü’l-İslâm Cem‘iyyeti nâmına Abdullah Kuvvetî Efendi vesâtatıyla Encümen-i İhvânüssafâ’dan Bank of India Limited vâsıtasıyla Madras’da Hân Bahadır Abdülaziz Pâdişâh Sâhib vesâtatıyla Şemle’de Encümen-i İslâm Kâtibi M. E. Seyyid Hâdi’den Delhi’de Comrade gazetesi vesâtatıyla Madras’da Kotray Petray ahâlî-i İslâmiyesinden Bombay eşrâfından Londra Sefâret-i Seniyyesi vâsıtasıyla Cawnpore Hilâl-i Ahmer Reîsi Seyyid Fazlurrahman Efendi Chandpur’da Razıyüddin Efendi hazretleri vâsıtasıyla Brili Hilâl-i Ahmer Muhâsebecisi Ahmed Abdülvedud Efendi vâsıtasıyla Brili Hilâl-i Ahmer Muhâsebecisi Ahmed Abdülvedud Efendi vâsıtasıyla Brili Hilâl-i Ahmer Muhâsebecisi Ahmed Abdülvedud Efendi vâsıtasıyla [384] Brili Hilâl-i Ahmer Muhâsebecisi Ahmed Abdülvedud Efendi vâsıtasıyla Brili Hilâl-i Ahmer Muhâsebecisi Ahmed Abdülvedud Efendi vâsıtasıyla Brili Hilâl-i Ahmer Muhâsebecisi Ahmed Abdülvedud Efendi vâsıtasıyla Brili Hilâl-i Ahmer Muhâsebecisi Ahmed Abdülvedud Efendi vâsıtasıyla Kümila’da Chandpur’da Çordi Ahmed Gazi Efendi Şehuda’da Glamans Şart

19.843,20 330.600 51.002,20 22.025 4.931 99.000 55.031 22.037 13.207 21.982 1.811 36.609 33.018 88.100 22.000 17.770 95.130 577,20 110.062 165.187,35 472.326 11.000 2.200 4.400 4.400 4.400 4.400 1.650 2.530 4.400 4.400 4.400

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Kümila’da Chandpur’da Çordi Ahmed Gazi Efendi “ “ “ “ “ “ Kütah Seyyid Mahir Hüseyin Vekil Efendi “ “ “ “ “ “ Kâşi’de Muhammed Cebbar Encümen Benares şehrinde Nezir Ali Efendi Ketesaray Conpur’da Muhammed Bayran Efendi Kether’de Abdülaziz Efendi Bombay’da Meserret Hüseyin Efendi Azamgarh’da Mirza Muhammed Selim Efendi Şahpur’da Ahmed Arif Efendi Aligarh’da Seyyid Fazıl el-Hasan Hasret Efendi Medyanpur’da Muhammed Necmü’l-Hak Efendi Hanpur Bahavelpur Riyaz el-Hasan tarafından “ “ “ “ “ Aligarh’da Eşref Hân Efendi Cawnpore’da Şâh Kadir Bekir Efendi Bombay’da Şemsülbâri Hacı İsmail Efendi Tehane’de Behundi Gulâm Benî Fakih Efendi Benares’de Hacı Zamir Muhammed Efendi tarafından Benares’de Abdülaziz Abdülkadir Efendi Benares’de Hacı Muhammed İsmail Efendi [385] Benares şehrinde Muhammed Fazl Muhtar Efendi Benares şehrinde Habiburrahman Efendi Benares şehrinde Hafız Hasan Ali Vekil Efendi Benares şehrinde Hasan Rıza Hân Efendi Benares şehrinde Muhammed Üveys-i Karnî Efendi Benares şehrinde Mirza Selim Vekil Efendi Benares şehrinde Mustafa Muhtar Efendi vâsıtasıyla Benares şehrinde Azamgarh’dan Benares şehrinde Hekim Ahmed Hasan Efendi Mezar’da Sadâbâd’da Selâfet Ali Efendi Aligarh’da Eşref Hân Efendi Aligarh’da Seyyid Fazlü’l-Hasan Efendi “ “ “ “ Brili’de Hâfız Râzi Hân Kalküta’da Sporyan Muhammedîler Cem‘iyyeti’nden Kalküta’da Abdurrahman Efendi tarafından Diobend’de Muhammed Mahbub Ali Hân Şah Genç Cawnpore’da Hacı Ali Hasan Efendi Kümila’da Chandpur’da Çordi Ahmed Gazi Efendi “ “ “ “ “ “ Hanpur Bahavelpur’da Riyâzü’l-Hasan Efendi

4.400 4.400 4.400 4.400 4.400 4.400 4.400 4.400 4.400 4.400 8.800 330 550 550 577,50 3.630 261,50 5,50 2.530 4.400 4.400 4.400 4.400 4.400 4.400 4.400 4.400 4.400 4.400 4.400 4.400 4.400 1.760 330 770 3.200 5.400 7.653 1.056 770 4.400 4.400 4.400

579

580

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

“ “ “ “ Ketesaray Cawnpore’da Muhammed Efendi Şahgenç’de Cawnpore’da Hacı Ali Hasan Efendi Cawnpore’da Hâfız Muhammed Efendi Ketesaray’da Abdullah Efendi Kalküta’da Mevlevî Muhammed Abdülgaffar Efendi Kalküta’da Mevlevî İhsan Ali Efendi Ketiher’de Sirac Genç’de Abdülaziz Efendi Şahgenç Cawnpore’da Evlâd Hasan Efendi Ketesaray’da Cawnpore’da İlâhîbahş Efendi Ketesaray’da Muhammed Semî‘ Efendi Ketesaray’da Nezir Ahmed Hân Efendi Tünkü’de Berma’da Mevlevî Seyfullah Efendi Cern Rayapetna Müslümânları tarafından Hasan Efendi vâsıtasıyla Delhuzi’de Doktor Eşref Hân Efendi

4.400 110 770 458,50 577 73,1/2 1.177,1/2 3.300 440 770 880 1.100 1.100 902,50 2.970

[386] Edirne Hilâl-i Ahmer Hastahânesi’nde bir koğuş Midnapur’da Necmülhak Efendi Ketesaray’da Seyyid Alibahş Efendi Aligarh’da Doktor Eşref Hân [387] Aligarh şehrinde Seyyid Fazlülhasan Efendi Pilibehit’de Ekberî Pigem duhter-i Abdurrahman Efendi Oxford’da Prens Abdülkâsım Hân Tünkü’de Berma’da Muhammed Seyfullah Efendi

660 770 2.750 385 1.100 1.100 2.200

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Aligarh City’de Seyyid Fazlülhasan Efendi Aligarh City’de Doktor Eşref Hân Efendi Aligarh City’de Seyyid Fazlülhasan Efendi Mirzapur cemâ‘at-ı İslâmiyesinden “ “ “ Tünkü’de Monlâ Seyfullah Efendi “ “ “ “ Aligarh City’de Şekûretünnisâ Hanım Cawnpore’da Şahgenç Abdurrahman Mecid Efendi Akibetpara’da Muhammed Kamer Ahmed Efendi tarafından Tehane’de Behundi’de Gulâm Benî Şerefeddin Efendi Chandpur’da Ahmed Gazi Efendi Benares’de Abdülvahîd Hân Vekil Benares’de Muhammed Ömer Efendi Benares’de Şâh Hüseyin Vekil Efendi Benares’de Muhammed Gazi Vekil Efendi Benares’de Mazhar Abbas Efendi Kalküta’da Belyakehat’da Mevlevî Muhammed Abdülgafur Efendi Amritsar’da Vekil Gazetesi Sâhibi Alibahş Efendi Lucknow’da Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Haşmetlü Bhopal Hâkimesi hazretlerinden Kanpursup ahâlî-i İslâmiyesinden

660 2.200 440 990 2.200 2.043 880 770 2.640 731,50 4.400 4.400 4.400 4.400 4.400 4.400 4.400 660 8.390 109.969 65.900 38.522

[388] [1]328 Senesi Zarfında Rusya Ahâlî-i İslâmiyesi’nden Gelen İ‘ânât Novoroski ahâlîsinden şehbender vesâtatıyla Sivastopol Şehbenderi İbrahim Hakkı Bey Novoroski ahâlîsinden Petersburg Şehbenderliği vâsıtasıyla “ “ “ Kırım’da Gözleve Kasabası ahâlîsinden Rusyalı Talebe Cem‘iyyeti’nden Ahmed Hamdi Bey vâsıtasıyla Rusyalı Hacı Hasan Efendi vesâtatıyla Rusyalı İbrahim bin Abdullah Efendi vesâtatıyla Petersburg başşehbenderi vesâtatıyla Rusyalı bir zât (Hacı İsmail Efendi vâsıtasıyla) Bakü ahâlîsinden “ “

Kuruş 4.092 487 4.154 5.935 2.182 5.780

Santim 50 35

462

50

11.487 300 12.929 1.125 93.677 215.910

5 81

582

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Rostof Osmanlı Başşehbenderi Derviş Bey vâsıtasıyla Petersburg Şehbenderi vâsıtasıyla Petersburg Sefâret-i Seniyyesi vâsıtasıyla “ “ “ “ Batum Şehbenderliği vesâtatıyla Tiflis Şehbenderi Remzi Bey Kırım’da Bahçesaray’da Hacı Seyyid Muhammed Seyyid Ahmedof Kırım’da Bahçesaray’da Hacı Hüseyin Efendi Kırım’da Bahçesaray’da Hacı Kâşif Efendi Kırım’da Bahçesaray’da ulemâdan Hacı Emiroğlu Kırım’da Bahçesaray’da Seyyid Muhammed Emir Alioğlu Kırım’da Akmescid’[d]e Tuzcu Hüseyin Çelebi Efendi vâsıtasıyla

18.990 10.552 19.405 32.465 14.058 500 1.155

50

1.155 1.155 289

50

174 833

[389] Edirne Hilâl-i Ahmer Hastahânesi’ne isâbet eden bir Bulgar mermisinin icrâ eylediği tahrîbât Rusya’da el-Hâc Muhammed Can Kerimof Tiflis Başşehbenderliği vesâtatıyla Petersburg Sefâret-i Seniyyesi vesâtatıyla Rusya’da Orenburg şehrinde mukîm ahâlî-i müslimeden

5.779 718 18.932 7.037

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Kırım ahâlî-i müslimesi nâmına Hasan Efendi Ahmedzâde vesâtatıyla Novoroski Şehbenderliği vâsıtasıyla Sivastopol Şehbenderi Hakkı Bey vâsıtasıyla Bakü Osmanlı Başşehbenderliği vesâtatıyla Kezâ “ “ “ Kezâ “ “ “ [390] Odessa’da mukîm teba‘a-i Osmaniye’den başşehbenderlikçe cem‘ edilen Kırım Akmescid’de Tahir Cevadzâde Efendi Rusya’da Sohum’da mukîm teba‘a-i Osmaniye’den Kalas’da mütemekkin teba‘a-i Osmaniye’den Rusya’da Yalta’da Akalosta’da Yusuf Mahmud Efendi vesâtatıyla Rusya’dan Kırım’da Bahçesaray’da Selsevîoğlu Ali Efendi Kırım’da Akmescid’de Tüccâr Kulübü a‘zâlarından Şeyh İbrahim Efendi vesâtatıyla Petersburg Sefâret-i Seniyyesi vâsıtasıyla Kırım Gözleve kasaba ve kurâsında mütemekkin ahâlî-i İslâmiye’den şehbenderlik vâsıtasıyla Gözleve’de Kurt Muhammed bin Abdurrahman Efendi Orenburg’da Medrese-i Hüseyniye talebesinden Âlimyan İdris Efendi Novoroski Şehbenderliği vesâtatıyla Petersburg Sefâret-i Seniyyesi vesâtatıyla Sivastopol Şehbenderliği vesâtatıyla Orenburg şehrinde Vakit Gazetesi Sâhibi Fatih Efendi vâsıtasıyla birâderân Osman ve Hayrullah Ebu’l-Âteynlerden Orenburg şehrinde Vakit Gazetesi Sâhibi Fatih Efendi vâsıtasıyla Abdürreşid Efendi İsmailef Orenburg şehrinde Vakit Gazetesi Sâhibi Fatih Efendi vâsıtasıyla Rahmetullah Efendi Muharremef Orenburg şehrinde Vakit Gazetesi Sâhibi Fatih Efendi vâsıtasıyla bazı zevât tarafından Orenburg şehrinde Vakit Gazetesi Sâhibi Fatih Efendi vâsıtasıyla Birâderân-ı Nikitifler Mağazalarından Orenburg şehrinde Vakit Gazetesi Sâhibi Fatih Efendi [391] vâsıtasıyla İmâm Arslanyanoğlu Orduyanoğlu’ndan Batum’da mütemekkin teba‘a-i Osmaniye’den

3.374

75

3.675 28.805 126.358 164.480 31.267 5.794 113 16.050 36.601

87,5 25

11.573 289 909

62,5 50

535 66.863 15.849 100 286

75

3.641 21.844 31.637 23.255 1.628

25

5.814

25

5.814

25

814 231 6.092

583

584

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Rusya’da Betiatironoslav şehrinde Fırıncı Bekirzâde Yakub Efendi ve işçileri tarafından Tiflis’de mütemekkin teba‘a-i Osmaniye’den şehbenderlik vâsıtasıyla Orenburg Cem‘iyyet-i İslâmiyyesi nâmına Mîr Emirüddin Efendi tarafından Petersburg Sefâret-i Seniyyesi vesâtatıyla Kırım Gözleve’de Karaca karyesi eşrâfından Abdülhakim Efendi Tiflis Başşehbenderliği vâsıtasıyla Kırım’da Bahçesaray’da Hacı Abdurrahman Efendi tarafından Hasan Remzik vâsıtasıyla Orenburg’da İmâm Timoşok’dan tüccârdan Hacı İsmail Efendi Amidoşef vâsıtasıyla Petersburg Sefâret-i Seniyyesi vesâtatıyla Moskova Başşehbenderliği vesâtatıyla Batum Osmanlı Başşehbenderi Edhem Beyefendi tarafından cem‘ edilen Batum Osmanlı Başşehbenderi Edhem Beyefendi tarafından cem‘ edilen Gözleve’de Hacı Abdülhakim bin İsmail Efendi Kafkasya’da Ahmed Beyzâde ma‘rifetiyle cem‘ edilen Gözleve Şehbenderliği vâsıtasıyla ahâlî-i mahalliyeden Gözleve’de Abdali Bey’in Hacıoğlu Nâdib Bey Orenburg’da Abdurrahman Hamzin Efendi vâsıtasıyla Orenburg’da Beykemlâ Efendi Hibetullah tarafından Kars Osmanlı Şehbenderliği vesâtatıyla Sivastopol Şehbenderliği vâsıtasıyla cem‘ edilen Sivastopol’da Bayramoğlu Hacı İbrahim Efendi [392] Orovski şehrinde Fazılcan Hamidof tarafından Petersburg Sefâret-i Seniyyesi vesâtatıyla Orenburg’da Medrese-i Hüseyniye talebesinden iki hanım Orenburg’da Abdullah bin Abdurrahman Efendi Rusya’dan Zafer bin Abdülmecid Efendi vâsıtasıyla Rusya’dan Ebubekir Ağa Rusya’dan Bakü ahâlî-i İslâmiyesi’nden “ “ “

3.740

25

262 3.377 41.093 2.151 5.205 1.155 5.812

35

17.389 1.970 8.370 700 232 368

50

803

25

2.517 11.605

62,5

579

62,5

2.544 628 1.557 1.923

72,5

16.739 115

62,5

323

25

1.160 580 173 96.120 79.995

50

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Sivastopol Şehbenderliği vesâtatıyla Kars Şehbenderliği vesâtatıyla Tomski şehrinde Mustafa Şâhir el-Hamdi Efendi Naazogoh Arslanyas birâderlerden Gözleve’de Kerbacı karyesinde Abdurrahman Efendi Kırım’da Kefer Kazâsı’nın Saalin karyesi ahâlî-i hamiyetmendânından Gözleveli Hacı Muhammed Efendi Gözleveli Hacı Efendi Gözleve’de Saltiya karyesi ahâlîsinden Kafkasya’da Şeki Kasabası ahâlîsinden Şevket Efendi Kırım’da Ziyaeddin Salihcan Hacıoğlu Efendi Kırım’da Muhyiddin Efendi Abdülkerimoğlu’ndan Orenburg’da Muhammed Ali Ekberef Orenburg’da Abdurrahman Efendi Kulakef Bahçesaray Acıgölü Mahallesi ahâlîsinden Bakü ahâlî-i İslâmiyesi’nden “ “ “ Kırım Bahçesaray’dan: Selvioğlu Ali bin Osman vâsıtasıyla [393] Moskova Şehbenderliği vesâtatıyla Rostof Şehbenderliği vesâtatıyla Kırımlı Habibe Hanım Petropavel’de Sıbgatullah Efendi Petropavel’de Fethullah Efendi Bigişef Petropavel’de Ali Efendi Birleşef Petropavel’de Arif Efendi Toymataf Petropavel’de Hasan Efendi Barallin Muhammedcan Efendi Kerimof birâderlerinden Hacı Şakir İzzetullah Efendi Sadreddin Efendi Hasanef Tercümân Muhammed Kerim Efendi Kerç Şehbenderliği vesâtatıyla Petropavel ahâlîsinden Âlimcan İdris Efendi vâsıtasıyla Tercümân Gazetesi İdârehânesi vâsıtasıyla Gözleve ahâlî-i hamiyetmendânından Şehbender Faik Bey vâsıtasıyla Petropavel’de Hasan Akçurid Efendi tarafından Orenburg ahâlî-i Müslimesinden Kerç’de Otel karyesi ahâlîsinden Fırıncı Hacı Du[r]muş Efendi vâsıtasıyla

345 4.302 116 1.155 1.159 2.314

87,5

69 2.320 1.160

37,5

277

50

223

50

1.676

50

407 407 563 35.366 41.510

37,5

2.084 1.332 17.439 200 5.805 3.491 1.159 1.159 2.319 2.325 930 232 116 41.562

50 87,5 50 50 50

20.589 40.314 8.171

50

1.157 1.330

50 75

1.186

585

586

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

*** [394] Bosna-Hersek Ahâlî-i İslâmiyesi’nden Gradaçaç Kasabası ahâlîsinden Derbend ahâlî-i İslâmiyesi’nden Ali Bregoviç Efendi vâsıtasıyla Teşne Kasabası ahâlî-i İslâmiyesi’nden Derbend Kasabası ahâlî-i İslâmiyesi’nden Teşne Kasabası ahâlî-i İslâmiyesi’nden Derbend Kasabası ahâlî-i İslâmiyesi’nden Teşne Kasabası’nda Hacı Hamza Efendi tarafından derc edilen Rogatiça’da Hafız Ali Efendi Glamoç’da İsmail Çolak Efendi Gaçka Kazâsı ahâlî-i Müslimesinden Derbend Kasabası ahâlî-i Müslimesinden Gaçka Kasabası ahâlî-i Müslimesinden Teşne Kasabası ahâlî-i Müslimesinden Koniçe Kasabası ahâlî-i Müslimesinden Meclis-i İlmiye a‘zâsından Hafız Mehmed Efendi Bank Priyepolye Jiyye de Bosny ve Viner Bank vâsıtasıyla Bosna ahâlî-i İslâmiyesinden Kapetakoviç Ahmedof tarafından Hırasova Kasabası ahâlîsinden Saraybosna ahâlî-i hamiyetmendânından Saraybosna ahâlî-i hamiyetmendânından Saraybosna Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’nden Bırçko ahâlî-i İslâmiyesinden Bugoyno Kazâsı Köprü Nâhiyesi’nden Hüseyin Bogoviç Efendi Donyivakıf ’da Türk Kırâathânesi tarafından Donyivakıf ’da Muhammed Efendi Takiç ve Edhem Beyler tarafından [395] Bugoyno Kazâsı’nın Punik karyesi ahâlîsinden Hakkı Bey vâsıtasıyla Bugoyno Kazâsı’nın Punik karyesi ahâlîsinden İdris Bey vâsıtasıyla Donyivakıf ’da Hacı Süleyman Efendi Sokoloviç tarafından Banyaluka şehri ahâlî-i İslâmiyesinden

Kuruş 5.337

Santim

17.540 4.385 4.385 4.385 8.392

12,5

7.454

50

2.036 91 4.375 4.920 2.657 3.524 4.375

87,5 37,5 12,5

106 7.536

75

8.886 8.475 10.604 42.500 131.875 100.871 137 4.370 4.370 636 384 915 82.970

50

12,5

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

*** Afrika-yı Cenûbî İslâmlarından Mevrûd İ‘ânât Teodozi Osmanlı Başşehbenderliği vesâtatıyla Yohannesburg Şehbenderi Ohannes Bey vâsıtasıyla Mandeley ahâlî-i İslâmiyesinden Durban ahâlî-i İslâmiyesinden Yohannesburg Şehbenderi Ohannes Bey vâsıtasıyla Yohannesburg’da Poçfestrum cemâ‘at-ı İslâmiyesinden Yohannesburg’da Jirus cemâ‘at-ı İslâmiyesinden Yohannesburg’dan Transval’de Yudaşiki tarafından New Kastel’de Yohannesburg Şehbenderi Ohannes Bey vâsıtasıyla Durban ahâlî-i İslâmiyesinden Yohannesburg’da Muhammed Kuradya Efendi vâsıtasıyla Döndünatal ahâlî-i İslâmiyesinden Poçfestrum Müslümân cemâ‘atı tarafından Loransa ahâlî-i İslâmiyesinden Loransa ahâlî-i İslâmiyesinden

***

Kuruş 4.244

Santim

54.907 88.000 71.337 11.434 10.925 19.118 66.262 110 29.993 110.312 48.537 55.031 23.510 33.037 33.037

50 50

[396] Afganistan ve Belucistan ve İran’dan Gelen İ‘ânât Tahran Osmanlı Sıhhiye Murahhası Doktor Rauf Bey Hemedan’da mukîm teba‘a-i Osmaniye’den Hemedan Şehbenderliği vâsıtasıyla Alianz İsrâiliyet tarafından Tahran’da mukîm teba‘a-i Osmaniye’den Tahran Sefîri Emin Beyefendi’den Belucistan Eyâleti merkezi Keta Hilâl-i Ahmeri’nden Kaşgar’da Huneyn ahâlî-i İslâmiyesinden Kirmanşah Osmanlı Şehbenderliği’nden Benderbuşir Osmanlı Şehbenderliği vesâtatıyla

Kuruş

Santim

831

50

4.800 109 10.000 8.868

75

99.000 11.224 14.608 1.468

12,5

5 87

588

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Tebriz Osmanlı Şehbenderliği vesâtatıyla “ “ “ “ “ “ “ “ “ “ “ “ “ “ “ “ “ “ “ “ “ “ “ “ “ “ “ “ İran Şah Bankası’ndan

***

1.850 1.850 3.700 3.700 1.850 1.850 22.220 19.704 10.000

Memâlik-i Ecnebiyeden Mevrûd İ‘â Felemenk’de Goda şehrinde bir fabrikatörden Almanya’da Foneştayn şehrinde Ştroymar Fabrikası’ndan [397] Budapeşte’de Macar Siculyek büyük locasından Paris’de mukîm Madam Arenkiyes Londra’da Keresteciyan K. L. Ştaynder tarafından Mösyö H. Stall tarafından Köstence Şehbenderliği vesâtatıyla Frankfurt’da Leopold Kâsella tarafından Manchester Fahrî Şehbenderliği vâsıtasıyla Almanya fabrikatörlerinden Mösyö Veşenselliy Belçika’da Sarayenkat’da Kofer Million Almanya’da Mehmed Hayri Efendi Belgrad Şehbenderliği’nden Romanya Dârülmu‘allimîn talebesinden Aziz Efendi Girid Hanya’da bir zât tarafından Kembeç’de J. Sony Salomotifo ve Şürekâsı’ndan Peşte Başşehbenderliği vesâtatıyla Triyeste Başşehbenderliği vesâtatıyla Londra’da mukîm Leon Zoreyan Efendi İtalya’da Gallaji şehrinde Sezar Marki ve Şürekâsı’ndan Belçika Millî Bankası’ndan Anvers’de Ful Perzer Tiyatrosu’nda cem‘ edilen Londra Osmanlı Başşehbenderliği vesâtatıyla Berlin Sefâret-i Seniyyesi’nden

Kuruş 1.750

Santim

535 4.536 500 300 1.118 2.384 109.375 437 32.660 1.000 1.750 250 595

25

50 50

1.624 613 541 2.909 2.569 328

50 61,5

437

50

2.188 2.171 10.900 2.190

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

“ “ “ Lahey Sefîri Aristaki Bey Londra’dan “ “ [398] Londra’dan Kıbrıs’da Lefkoşe Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Reîsi Beliğ Paşa vesâtatıyla Kıbrıs’da Mustafa Hâmi Bey Macaristan’da Varşova Kasabası’nda tüccârdan Kogler Felki Bey Amerika’da Mehmed Efendi İngiltere’de Cambridge’de Mehmed Necati Bey Maryopol Osmanlı Şehbenderliği’nden Reşt Şehbenderliği’nden Belçika’da Anvers Şehbenderliği’nden Odessa’da mukîm teba‘a-i Osmaniye’den Manchester Fahrî Şehbenderliği’nden Mister Armster Vangiery Mister Marki Macaristan’da Varşova Kasabası’nda mukîm tüccârdan Kogler Felki Bey Newyork’da Otuz Üçler Şûrâ-yı Âlîsi’nden Belçika’da Kortere’de Alberiye Neva Anonim Şirketi’nden Belçika’da Gand şehrinde Endeyarzi ve Sujeri Fantoir Şirketi’nden Fransa’da Ruye şehrinde Pössü Defisi Ticârethânesi’nden Beynelmilel Salîb-i Ahmer Cem‘iyyeti’nden Berlin Sefâret-i Seniyyesi’nden Londra Sefâret-i Seniyyesi vâsıtasıyla Viyana Sefâret-i Seniyyesi vâsıtasıyla Belçika’da mütemekkin Mûsevîler Hahambaşısı Doktor Arman Blog Anvers Şehbenderliği’nden “ “ Fiyume Şehbenderliği’nden Bükreş Sefâret-i Seniyyesi’nden Kıbrıs’da Lefkoşe Hilâl-i Ahmeri’nden [399] Girid ahâlî-i İslâmiyesi nâmına tüccârdan Potamuszâde Haydar Bey tarafından Triyeste Şehbenderi Kâmil Bey tarafından cem‘ edilen

2.191 4.545 10.962 109.816 95.355 64.932

50

55.013 110 3.087 1.241 6.043 1.932 6.411 574 5.794 27.300 109 550

87,5

1.707

50

2.271

50

437

50

1.093

75

109

375

219 2.188 11.037 43.619

50

861

87,5

831 844 12.235 32.694 23.650

25 37,5 50 37,5

3.250

50

2.260

589

590

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Anvers Şehbender Vekîli Nesim Roditi Efendi tarafından İngiltere Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti hesâbına Londra’da mukîm Mösyö Koki tarafından Fiyume Hilâl-i Ahmeri’nden Amerika’da Spodi şehrinde mütemekkin teba‘a-i Osmaniye’den Samuel Montagu ve Şürekâsı’ndan Sine Şehbenderhânesi me’mûrîninden Girid’de Yerepetre Kasabası ahâlîsinden Kübalı’dan Köstence’de ahâlî-i İslâmiye ve teba‘a-i Osmaniye’den Fiyume’de Hilâl-i Ahmer komitesinden Avusturya’nın Bokovenya şehbenderi tarafından Amerika-yı Cenûbî’de Poçfestrum şehrinde A. Hacı Tayyib ve Şürekâsı Beynelmilel Salîb-i Ahmer Cem‘iyyeti’nden Portsaid’de Osmanlı Vapurları Acentesi Kostaki Efendi Berlin Sefâret-i Seniyyesi vâsıtasıyla “ “ “ “ Londra Osmanlı Bankası vâsıtasıyla Danimarka Salîb-i Ahmeri’nden Rid Yerepter Kasabası ahâlîsinden Peşte Başşehbenderliğince cem‘ edilen Journal de Geneve tarafından cem‘ edilen Meksika Salîb-i Ahmeri’nden Amerika Millî Salîb-i Ahmeri’nden [400] Kandiye tüccârından Ali Tevfik Bey Tolca Livâsı Müftîsi Mehmed Şakir bin Yusuf Efendi vesâtatıyla Tolca Livâsı Müftîsi Mehmed Şakir bin Yusuf Efendi vesâtatıyla Londra’dan Kok ve mahdumları vâsıtasıyla Şenanfu‘ cemâ‘at-ı İslâmiyesinden Anvers’de mukîm Mösyö Herman “ “ “ “ Anvers Şehbenderliği’nden Berlin Sefâret-i Seniyyesi Maslahatgüzârı Galib Kemalî Bey vâsıtasıyla Japonya Salîb-i Ahmeri’nden İspanya ve Arjantin Salîb-i Ahmerlerinden Romanya’da Sünne Kasabası eşrâfından Reşt Şehbenderliği’nden

4.735 11.037

50

4.545 49.784

50

4.000 3.459 2.187

12,5 50

38.187

50

4.563 4.570 912 875 350 61.740 36.768 74.571 4.386 2.449 9.527 2.366 2.197 4.529 2.351

25 25 50

29.849 4.000 14.500 82.781 8.750 1.119 475 32.937 4.385 1.310 13.132 3.854

50 50

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

Amerika Salîb-i Ahmeri’nden Amerika ahâlî-i İslâmiyesinden Amerika’da Süorlon şehri ahâlîsinden Barislon Şehbenderliği’nden Savuçbulak Şehbenderliği’nden Brüksel Osmanlı Şehbenderliği’nden Maryopol Şehbenderliği’nden Köstence’de Mösyö E. Jill tarafından Şimâlî Çin’de Tinçin şehrinde 124’üncü tabur zâbitânından Londra’dan Ragüza’dan Londra’dan Anvers Şehbenderliği’nden Triyeste Şehbenderliği’nden Amerika-yı Cenûbî’de İstonartal’da Abdurrahman Efendi [401] Viyana’da Salih Keramet Bey Londra’da Leon Zorayan Efendi vâsıtasıyla Romanya Salîb-i Ahmer Reîsesi Madam Kampenovano tarafından Garbî Avustralya cemâ‘at-ı İslâmiyesinden Avustralya’da Melbourne Şehbenderliği’nden Panama Müslümanlarından Amerika’da Michigan’da Mister John Wotlis Hocabey Başşehbenderliği’nden Berlin Sefâret-i Seniyyesi’nden Anvers’de Leonarvi Ticârethânesi’nden Çin Salîb-i Ahmeri’nden Honkong’da mukîm Çin ağniyâ-yı İslâmiyesinden Erküplü Kokera âilesinden Melbourne Şehbenderliği’nden Garbî Avustralya Müslümanlarından “ “ “ Berlin Sefâret-i Seniyyesi’nden Peşte Beşşehbenderliği’nden

2.276 29.402 522 10.685 31.664 2.187 270 266

87,5

9.101

75

550 127.629 231 5.927 3.099

75 85

25 855 50

38.500 350 49.556 6.562 12.987 7.354 10.096 226 3.014 9.114 168 875 27.227 2.201 2.971 3.913 9.463 6.827

50

50

5 91

5 92

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

[402] Ecânibin Hilâl-i Ahmer’e mu‘âvenetleri Balkan Harbi münâsebetiyle Hilâl-i Ahmer’e kıymetdâr mu‘âvenetlerini ibzâl eden hey’ât-ı sıhhiye-i ecnebiyenin istihbâr eylediğimiz hidemât-i insâniyetkârâneleri münâsebet düşdükçe sâlnâmede ber-âverde-i lisân-ı şükrân kılınmışdır. Balkan Harbi münâsebetiyle te’lîf edilen bu kitâba bir hâtime-i cemîle olmak üzere muhtelif Salîb-i Ahmerlere mensûb hey’ât-ı sıhhiyenin kıymetli mu‘âvenetlerinden mâ‘adâ bir hiss-i merhamet ve şefkat sâikasıyla memleketimizde mukîm Amerika, İngiltere, Avusturya, Fransa ve Rusya süferâsı madamları hazerâtının ve diğer bazı insâniyetperver ecânib madamlarının gerek mecrûhîn ve hastagân-ı askeriyeye gerek bîçâre kalan muhâcirîne ibzâl buyurmak lütfunda bulundukları mu‘âvenetden dolayı Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti tekrâr ve alenen arz-ı teşekkürü vecîbe-i minnetdârî addeyler. Madam Rokhil, Madam Lavter, Markiz Pallaviçini ve Madam Bompard hazretlerinin Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Hanımlar Merkezi’ni müte‘addid def ‘alar teşrîf ve gayûr hanımlarımıza teşvîkât ve tergîbâtda bulunmuş olduklarını lisân-ı mahmidetle zikreyleriz.

EKLER

I BELGELER

1 ALTINCI BELEDİYE DAİRESİ HASTANESİ İNŞASI Cenevre’deki Kızılhaç Merkez Komitesi Başkanı Mösyö Monier tarafından Kızılay Reisi Arif Beyefendi’ye gelen yazıda, Hilâl-i Ahmer Cemiyeti’nin mevcut olan 7 bin lirasının ihtiyaç durumunda asker yaralılarının da kabulü şartıyla Altıncı Belediye Dairesi Hastanesi’nin inşasına tahsis edileceği Yıldız Sarây-ı Hümâyûnu Başkitâbet Dâiresi Cenevre’deki Salîb-i Ahmer Merkez Komitesi Reîsi Mösyö Monier tarafından Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti Reîsi Arif Beyefendi hazretlerine vârid olup Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti’nin mevcûd olan yedi bin lira akçesinin inde’l-îcâb mecrûhîn-i askeriyenin de kabûlü şartıyla Altıncı Dâire-i Belediye Hastahânesi’nin inşâsına tahsîsi hakkında verdiği karâra dâir bazı mütâla‘ât-ı mühimmeyi hâvî olan tahrîrâtın müşârunileyh tarafından takdîm kılınmasıyla manzûr-ı âlî buyurulan tercemesi bâ-irâde-i seniyye-i cenâb-ı Hilâfet-penâhî leffen sûy-ı sâmî-i Sadâret-penâhîlerine irsâl kılınmış olmağla ol bâbda emr u fermân hazret-i veliyyü’l-emrindir. Fî 15 Şevvâl sene [1]306 / Fî 1 Haziran sene [1]305 [13 Haziran 1889]

Serkâtib-i Hazret-i Şehriyârî

Süreyya

BOA, İ. DH, 1140/88943

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

595

596

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

2 VEFAT EDEN KIZILAY ENCÜMENİ ÜYELERİNİN SEÇİMİ / TOPHANE DEPOSUNDA KULLANILMAYAN MALZEMELERİN ORDUYA DEVRİ Kızılay Encümeni İkinci Başkanı Noryan Efendi ile üyelerden General Faik Paşa ve Mösyö Dickson tarafından verilen mazbatada vefat eden Kızılay Encümeni üyelerinin yerine tüzük uyarınca diğerlerinin seçilmesi gerektiği, ancak bunun zamana muhtaç olduğu / Encümenin çalışmalarını yürüttüğü günden beri Tophane’deki deposunda bulunan ve fakat kullanılamayan eşya ve sıhhî malzemelerin Ordu-yı Hümâyûnlara gönderilmesi için Daire-i Askeriye’den bir memur ile yeterli miktarda nakliye aracı gönderilmesi Meclis-i Vükelâ müzâkerâtına mahsûs zabıt varakasıdır. Hulâsa-i Meâli Hilâl-i Ahmer Encümeni Reîs-i Sânîsi Noryan Efendi ile azâsından Ferîk Faik Paşa ve Mösyö Dickson taraflarından verilen mazbata melfûflarıyla berâber okundu. Karârı Mezkûr mazbatada gösterildiği üzere encümenin yeniden işe başlaması için noksan bulunan azânın yerine hasbe’n-nizâm diğerlerinin intihâbı iktizâ edip bu da vakte muhtâc olduğundan ve fakat cümle-i iş‘ârdan bulunduğu vechile encümenin ifa-yı muâmelât etdiği zamândan beri Tophâne’deki deposunda mevcûd eşyâ ve edevât-ı sıhhiyenin daha birçok müddet isti‘mâlinden sâkıt bir hâlde kalmasından ise bunların Ordu-yı Hümâyûnlara gönderilmesi münasib olacağından Dâire-i Askeriye’den münâsib bir me’mûr ile icabı kadar vâsıta-i nakliye gönderilerek eşyâ ve edevât-ı mezbûrenin bâ-defter ahz u teslîm edilmesinin taraf-ı Ser‘askerî’ye iş‘ârı ve beyân-ı keyfiyetle berâber zikrolunan eşyânın mukâbilinde alınacak zîri musaddak defterinin hıfzı husûsunun dahi encümen-i mezkûr riyâset-i sâniyesine teblîği ve bâ-tezkire-i husûsiye arz-ı ma‘lûmât edilmesi tezekkür kılındı. 2 Za. sene [1]314 / 22 Mart [1]313 [3 Nisan 1897]

(Meclis-i Vükelâ üyelerinin imzaları)



BOA, MV, 91/58

***

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

5 97

598

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Bâbıâli Dâire-i Sadâret Âmedî-i Dîvân-ı Hümâyûn 2881 Hilâl-i Ahmer Encümeni Reîs-i Sânîsi Noryan Efendi ile azâsından Ferîk Faik Paşa ve Mösyö Dickson taraflarından verilen mazbata melfûflarıyla berâber Meclis-i Mahsûs-ı Vükelâ’da lede’l-kırâ’e mezkûr mazbatada gösterildiği üzere mukaddemce teşkîl edilmiş olan Hilâl-i Ahmer Encümeni azâsından bazılarının muahharan vukû‘-ı vefâtları cihetiyle yerlerine hasbe’n-nizâm diğerlerinin intihâbı iktizâ edip bu da vakte muhtâc olduğundan ve encümenin ifa-yı mu‘âmelât etdiği zamândan beri Tophâne’deki deposunda mevcûd eşyâ ve edevât-ı sıhhiyenin isti‘mâlden sâkıt bir hâlde kalmasından ise bunların şu aralık Ordu-yı Hümâyûnlara gönderilmesi münâsib olacağından Daire-i Askeriye’den bir me’mûr ile icabı kadar vâsıta-i nakliye gönderilerek eşyâ ve edevât-ı mezbûrenin bâ-defter ahz u teslîm edilmesinin taraf-ı Seraskerî’ye iş‘ârı ve beyân-ı keyfiyetle berâber zikrolunan eşyânın mukâbilinde alınacak zîri musaddak defterinin hıfzı husûsunun dahi encümen-i mezkûr riyâset-i sânîsine teblîği tezekkür ve tensîb olunarak ol vechile icabâtı icrâ kılınmış olmağla hâk-i pây-ı hümâyûn-ı hazret-i Hilâfet-penâhîye arzı mütemennâdır, efendim. Fî 6 Zilka‘de sene [1]314 / Fî 27 Mart sene [1]313 [8 Nisan 1897] Sadrıa‘zam Rıfat

BOA, Y. A. HUS, 371/34

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

599

600

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

3 GALOS’TAKİ YARALI ASKERLERİN İSTANBUL’A GETİRİLMESİ Galos’tan yaralı askerleri alıp İstanbul’a getirmek üzere Kızılay tarafından Roma Vapuru’nun kiralandığı, Yunan Devletiyle imzalanan antlaşma ve Almanya Büyükelçiliği aracılığıyla yapılan görüşmeler gereğince Yunan savaş gemileri tarafından asker yaralılarını taşıyan gemilere taarruz edilmeyeceği

Makâm-ı Seraskerî Mektûbî Kalemi

Ma‘rûz-ı çâker-i kemîneleridir ki, Galos’dan asâkir-i şâhâne mecrûhlarını alıp Dersaâdet’e getirmek üzere Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti tarafından Roma isminde bir vapur istikrâ olunmuş ve Yunan Devletiyle akdolunan Mütâreke ve Almanya Sefâreti ma‘rifetiyle icrâ olunan muhâbere icabınca Yunan sefâyin-i harbiyesi tarafından mecrûhîn-i askeriyeyi hâmil sefâyine taarruz olunmayacağı bedîhî bulunmuş olduğundan mezkûr vapurun Galos’a vusûlünde ziyâde tevakkuf etmemek için mecrûhîn-i askeriyenin Galos’da hâzır bulundurulmasının Hudûd-ı Yunaniye Kumandanı ve Ordu-yı Hümâyûn Müşîri Edhem Paşa hazretlerine telgrafla iş‘ârı ve vapur hareket etdirilmek üzere keyfiyetin hemen izbârı hakkında şeref-varid olan tezkire-i sâmiye-i dâver-i efhamîleri üzerine keyfiyet atebe-i ulyâya arz ile istîzân olundukda mecrûhîn-i merkûmenin zikrolunan vapurun muvâsalatına intizâren Galos’da bekletdirilmesi orada esbâb ve vesâit-i sıhhiyenin mükemmel olmamasından dolayı haklarında mazarrat ve tehlikeyi mûcib olabileceğine nazaran mecrûhînin vapurun muvâsalatından sonra Galos’a naklolunması daha muvâfık olacağından ona göre iktizâ-yı hâlin ifası husûsuna irâde-i seniyye-i cenâb-ı Hilâfet-penâhî şeref-müte‘allik buyurulmuş ve keyfiyet müşârunileyh Edhem Paşa hazretlerine bildirilmiş olmağla cânib-i sâmî-i fehîmânelerinden dahi iktizâ-yı hâlin ifasına müsâade-i celîle-i Sadâret-penâhîleri sezâvâr buyurulmak bâbında emr u ferman hazret-i veliyyü’l-emrindir. Fî 5 Muharrem sene [1]315 ve fî 25 Mayıs sene [1]313 [6 Haziran 1897] Serasker Rıza

BOA, BEO, 959/71904

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

6 01

602

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

4 KIZILAY’IN SERMAYESİNİN MİKTARI VE NEREDE OLDUĞU Kızılay’ın mevcut sermayesinin miktarı ile nerede olduğunun bildirilmesi hususunda Sadâret makamından Hariciye Nezâreti’ne gönderilen cevap yazısı Sadâret Mektûbî Kalemi Hâriciye Nezâret-i Celîlesi’ne 8 Cumâdelûlâ sene [1]320 târîhli tezkire-i devletlerine cevâbdır: Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti’nin mevcûd olan sermâyesinin mikdârıyla nerede mahfûz bulunduğunun iş‘ârına himmet. 8 Ca. sene [1]320 / 31 Temmuz sene [1]318 [13 Ağustos 1902]

BOA, A. MKT. MHM, 599/26

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

603

604

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

5 DELLA SUDA FAİK PAŞA’NIN MUHTIRASI Cenevre Sözleşmesi’ne uygun olarak benzer müesseseler gibi Kızılay’ın da varlığını sürdürmesi hususunda Della Suda Faik Paşa’nın muhtırası ve bu muhtıra çerçevesinde Hilâl-i Ahmer Cemiyeti’nin başkanlık ve üyeliklerine Della Suda Faik Paşa tarafından öngörülen zatların tayininin geçici olarak tehir edildiği hakkında Padişah irâdesi çıktığı Bâbıâli Nezâret-i Umûr-ı Hâriciye Terceme Odası Salîb-i Ahmer ve Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyetlerine dâir bir kıt‘a muhtıranın tercemesidir. Vakt-i harbde mecrûhîne ve hidmet-i sıhhiyeye bî-taraf nazarıyla bakılması husûsunu fevkalâde iltizâm eden Doktor Palacino ve Henry Arnold ve Henry Dunant nâm üç zât terakkiyât ve âlem-i insâniyet nâmına olarak usûlen tasdîkini taleb eyledikleri bazı kavâ‘idin mevcûdiyetini te’yîd edecek bir mukâvelenâme-i düvelî akdi fikrini bin sekiz yüz altmış bir târîhinde Napoli ve Paris ve Cenevre şehirlerinde neşir ve ta‘mîm eylemişlerdir. İşbu mes’ele-i mühimme çok geçmeksizin temenniyât ve nazariyât dâiresinden mevki‘-i fi‘le çıkmışdır. Mösyö Gustave Monier’nin hareket-i mütekaddimesi üzerine vakt-i harbde mecrûhîn ile hidmet-i sıhhiyeye bî-taraf nazarıyla bakılması kâ‘idesini mecbûriyyü’l-icrâ kılacak bir mukâvelenâmeye bi’l-cümle devletlerin tahsîl-i muvâfakatları için lâzım gelen esbâb ve vesâiti müttefikan tezekkür etmek maksadıyla 1863 senesi Teşrîn-i Evvel’inde bir konferans ictimâ‘ etmişdir. İşbu konferansda dermiyân olunan arzuya vusûl için bu bâbda resmen hareket eden İsviçre Meclis-i Müttehidi mezkûr konferans tarafından ızhâr olunan arzu ve temenniyâtı tasdîk etmek ve devletleri yekdiğerine rabt edecek bir sened tanzîm eylemek üzere Cenevre’ye delegeler i‘zâmına bi’l-cümle Avrupa devletleriyle Amerika’nın bazı hükûmâtını resmen davet etmekle on altı hükûmet delegeler i‘zâmına müsâra‘at etmiş ve konferans 1864 senesi Ağustos’unda Cenevre’de ictimâ‘ eylemişdir. 22 Ağustos sene 1864 târîhinde Cenevre Mukâvelenâmesi tasdîk edilmiş olduğu hâlde Hükûmet-i Seniyye işbu ictimâ‘a iştirâk etmemiş ve ancak 5 Temmuz sene 1865 târîhinde işbu sened-i düvelîye vaz‘-ı imzâ eylemişdir. İşte işbu mukâvelenâme esâsına müsteniden bi’l-cümle hükûmetlerde Salîb-i Ahmer nâmıyla müte‘addid komiteler teşekkül ederek iâne ve ihdâ sûretiyle sermayeler cem‘ ve müstahdemîn ve âlât ve edevâtlarıyla bir takım idâreler teşkîl kılınmış ve bilâ-tefrîk-i tâbi‘iyet mecrûhîn-i askeriyeye icrâ-yı muâvenet edilmekde ve ekseriyâ mesâib-i umûmiyeden dolayı hasta ve mecrûh düşman olanlara dahi bezl-i muâvenet olunmakda bulunmuşdur. Cem‘iyyât-ı mezkûre bir takım ekâbirin taht-ı himâyesinde olarak günden güne kesb-i terakkî edip hastahâneler ve vesâit-i nakliye ve en ziyâde tekemmül etmiş âlât ve edevât-ı lâzıme ve nizâmât ve mukâvelât-ı sâire gibi mecrûhîn ve hastagân-ı askeriyenin hidmet-i sıhhi-

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

605

606

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

yesine ve refâh-ı hâline müte‘allik mevâddın tedkîkine ale’d-devâm hasr-ı vücûd eylemekde olduğu gibi tedkîkât ve icrââtları ara sıra ictimâ‘ etmekde olan konferanslarda tasvîb ve tasdîk edilmekdedir. Salîb-i Ahmer müessesesinin Avrupa ve Amerika ve hattâ Afrika ve Asya kıt‘alarında kesb etdiği vüs‘at ile âlem-i insâniyete ifa eylemekde bulunduğu hidmetin burada zikir ve ta‘dâdı gayr-ı mümkindir. İşbu hidemât binlerce âsâr ve lâyihalarda ber-tafsîl zikir ve ityân edilmişdir. Havâss u avâmmın mecrûhîne muâvenet etmek arzu-yı yegânesiyle mütehassis bulundukları ve bu bâbda müttehiden hareket etdikleri âzâde-i kayd ü iştibâhdır. Avrupa memâlikinden sarf-ı nazar aksâ-yı şarkda kâin Japonya’da Salîb-i Ahmer Cem‘iyyeti’nin kesb eylediği vüs‘at ve terakkî emsâli nâ-mesbûkdur. Japon Salîb-i Ahmer Cem‘iyyeti altı yüz bin azâdan mürekkeb olup her azâ on senede yedi buçuk frank iânede bulunmağa mecbûrdur. Ez-ân cümle sâbit ve seyyâr hastahânelerle âlât ve edevât-ı mütekemmile ve me’mûrîn-i mukteziye mevcûd olup vakt-i hazerde muhtâcîne derhâl ibrâz-ı muâvenete şitâbân olmakdadır. Devlet-i Aliyye Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Cenevre’de akdolunan Beyneddüvel Komite Reîsi Mösyö Monier tarafından bin sekiz yüz yetmiş altı târîhinde vukû‘ bulan hareket-i mütekaddime üzerine erbâb-ı itibârdan bir hayli zevât makâm-ı celîl-i Sadâret-i Uzmâ’ya bi’l-mürâca‘a Devlet-i Aliyye dahi dâhil olduğu hâlde bi’l-cümle devletler cânibinden mütekâbilen ve resmen muvâfakat edilen mukâvelenâmenin te’mîn eylediği fevâid ve muhassenâtdan Devlet-i Aliyye’nin müstefîd olmamasından nâşi beyân-ı teessüf etmişlerdir. Zevât-ı merkûmenin teşebbüsât-ı vâkı‘ası taraf-ı sâmî-i Sadâret-penâhîden nazar-ı dikkate alınarak on beş gün sonra bâ-irâde-i seniyye Mekteb-i Tıbbiye-i Şâhâne Nezâreti mecrûhîn-i askeriyeye muâvenet için bir Cem‘iyyet-i sıhhiyenin teşekkülü esbâb ve vesâitini tedkîk ve müzâkere etmek üzere me’mûrlar ta‘yînine Memâlik-i Şâhâne’de mevcûd bi’l-cümle Tıbbiye ve Sıhhiye İdârelerini davet eylemişdir. Bu sûretle muvakkat bir komisyon teşekkül etmiş ve 1876 senesi Ağustos’unun on ikinci günü ilk defa olarak Mekteb-i Tıbbiye-i Şâhâne’de ictimâ‘ eylemişdir. İşbu muvakkat komisyon azâsından her biri iane cem‘ ve tedârüküne mübâşeretle nizâmnâme lâyihasının dokuzuncu mâddesi ahkâmı mûcebince bir meclis-i umûmî akdine müsâid olabilecek sûretde iânâtı bir ay zarfında te’mîn eylemişdir. İşbu meclis-i umûmî 14 Nisan sene 1877 târihinde müteveffâ Marko Paşa’nın riyâseti tahtında in‘ikâd etmiş ve ârâ-yı umûmiye ile intihâb ve teşkîl olunan kısım ise 19 Nisan sene 1877 târîhinde ilk defa olarak ictimâ‘ eylemişdir. Ecnebi Cem‘iyyât-ı hayriyesinin muâvenet-i umûmiyesi sâyesinde Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti hemen bir sene zarfında bir milyon altı yüz altmış yedi bin frank bir sermaye ile takrîben beş yüz on beş bin frank kıymetinde âlât ve edevât-ı muhtelife tedârük edebilmiş ve meydân-ı harb için dokuz seyyâr ve pâyitaht-ı Saltanat-ı Seniyye’de kullanılmak üzere dört dâimî ve vilâyât için iki ve meydân-ı harb için kezâ iki seyyâr hastahâne ve mecrûhînin nakline mahsûs birçok arabalar ile sıhhiyeye mahsûs bir demiryolu katarı te’sîs ve mültecîlere mahsûs altı aded hastahâne küşâd eylediği gibi Avrupa mekâtib-i tıbbiyesinden neş’et eylemiş altmış kadar tabîbden mürekkeb bir hey’et-i sıhhiye dahi istihdâm eylemişdir. 3 Haziran sene 1877 târîhinde, yani hitâm-ı muhârebeden sonra ol bâbda ifa olunan hidemâtı hâkî lâyihalar tanzîm edilmiş ise de ol vakitden beri Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Nizâmnâmesi ahkâmı artık tatbîk edilememekde bulunmuşdur. Ne Meclis-i Umûmî

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

6 07

608

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

ictimâ‘a davet olunmuş ne de kalem-i mezkûr vezâifini ifa eylemekde bulunmuşdur. İlk iâne itâ edenler ortadan gâib olmuş olduklarından hiçbir iâne cem‘ edilmemişdir. Fakat müstahdemîn bu müddet zarfında maâşâtını almışlardır. Reîs Doktor Arif Bey’in vefâtından sonra bir tarafdan Meclis-i Umûmî’nin ictimâ‘ı müstahîl olmasına ve diğer tarafdan azânın kısm-ı küllîsi vefât eylemiş bulunmasına mebnî reîs-i sânî bulunan Noryan Efendi idârenin mütebâkî kalan azâsını 7/19 Eylül 1895 târîhinde ictimâ‘a davet eylemiş ve Cem‘iyyet-i mezkûre mesâlih-i câriyenin idâresini deruhde eylemesini Noryan Efendi’den rica eylemişdir. 2 Nisan sene 1897 târîhinde yeniden akd-i ictimâ‘ edilmiş ve sermaye ve yüzde üçden müterâkim fâiz olarak Bank-ı Osmanî’de dokuz bin elli sekiz liranın mevdû‘ ve mağazalarda bir takım âlât ve edevât mevcûd olduğu tahakkuk etmişdir. Şu ahvâle nazaran kalem-i mezkûr 20 Nisan sene 1897 târîhinde idâre hey’etini yeniden ictimâ‘a davet birle yeni azâ intihâbı lüzûmunu Hükûmet-i Seniyye’ye arz ve teklîf etmiş ve teklîf-i vâki‘ kabûl buyurulmuşdur. Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’nin Yunan Muhârebe-i ahîresi esnâsındaki muâmelâtı mahdûd olmakla berâber ber-vech-i âtî ifa-yı hidemât etmişdir. İşviçre, Fransa, Almanya ve Japonya tarafından gelen hedâyâ Mısır ve Uşak’da Bank-ı Osmanî şu‘abâtı tarafından açılan iânât Hakikat gazetesiyle Saltanat-ı Seniyye’nin Berlin, Petersburg, Rostof ve Macaristan’daki şehbenderleri tarafından cem‘ olunan iânât işbu iânâtın mikdâr-ı yekûnu iki bin dört yüz yetmiş iki lira seksen iki kuruş olup masârıf ise mecrûhîn-i askeriyenin Selanik ve Galos’a dört defa nakli için bin yedi yüz on dört lira on dokuz kuruşla levâzım mübâya‘ası ve masârıf-ı nakliye için Bâb-ı Vâlâ-yı Seraskerî’ye itâ edilen beş yüz doksan beş lira seksen bir kuruş ve kezâ Bâb-ı Vâlâ-yı Seraskerî’ye itâ olunan sulfato esmânı olarak altı yüz otuz üç lira otuz üç kuruş ve nakliye masârıfıyla çengel için altmış beş lira doksan dokuz kuruş ve köylü arabalarına te’diye edilen yüz otuz altı lira kırk bir kuruş ki, cem‘an yekûn üç bin yüz kırk beş lira yetmiş üç kuruşdan ibâretdir. Şu hesâba göre cem‘ edilen iâneden altı yüz yetmiş iki lira doksan bir kuruş fazla bir masraf vukû‘a gelmiş olup işbu açık Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’nin 1 Mart sene 1897 târîhinde dokuz bin üç yüz otuz üç lira-yı Osmanî yirmi iki kuruş mikdârında bulunan ihtiyât akçesinden kapatılmışdır. Hulâsa Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti tarafından yüzde üç fâizle Bank-ı Osmanî’ye yatırılan ihtiyât akçesi el-yevm dokuz bin yedi yüz altmış bir lira-yı Osmanî otuz bir kuruşdan ibâretdir. Bir de Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti sekiz bin lira-yı Osmanî kıymetinde depoda mahfûz bulunan çamaşır takımlarıyla edviye ve edevât ve eşya-yı sâireyi Bâb-ı Vâlâ-yı Seraskerî Levâzımât Dâiresi’ne teslîm eylemişdir. Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti her ne kadar ibtidâ-yı teessüsünde netâyic-i hasene göstermiş ise de bugüne kadar gösterdiği atâlet hasebiyle el-yevm hiç mesâbesinde kaldığı gibi ihtiyât akçesi de her gûne ihtimâle karşı te’mîn-i ihtiyâcât edecek derecede değildir. Anbarında da hiçbir şey kalmadığından Cem‘iyyât-ı mümâsile misillü mecrûhîn-i askeriye-i ecnebiyeye dahi hiçbir vakit muâvenet gösterememişdir. Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Cenevre’deki Salîb-i Ahmer Merkez Cem‘iyyetiyle münâsebât-ı dâimede bulunmadığı cihetle muhtelif Salîb-i Ahmer Cem‘iyyetlerinin Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’ni artık kâle alamamak istemesinden korkulur. İşbu esbâba mebnî Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’nin Cenevre Mukâvelenâmesi’ne tevfîkan sâir müessesât-ı mümâsile derecesinde te’mîn-i mevcûdiyeti esbâbının istikmâli emrinde cânib-i

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

609

610

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Hükûmet-i Seniyye’den iktizâ-yı hâlin ifa buyurulması muntazardır. İdâre Hey’eti el-hâletü hâzihî zevât-ı âtiyeden mürekkebdir: Bâb-ı Seraskerî Eczâhâneleri Müfettişi sa‘âdetlü Della Suda Faik Paşa Meclis-i Sıhhiye azâsından sa‘âdetlü Ahmed Beyefendi hazretleri Meclis-i Sıhhiye-i Askeriye İkinci Şu‘be Reîsi sa‘âdetlü Halim Paşa hazretleri Duhân Reji İdâresi Komiseri atûfetlü Nuri Beyefendi hazretleri Osmanlı Bankası Direktörü Mösyö De Lefing (Mûmâileyhin yerinde Mösyö Maltas bulunmakdadır.) Osmanlı Bankası Müdürü Mösyö Maltas Sıhhiye İdâresi Muhâsebe-i Umûmiyesi Reîsi Mösyö İznardi ***

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

611

612



Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Sadâret-i Uzmâ Mektûbî Kalemi Hâriciye Nezâret-i Celîlesi’ne

Cenevre Mukâvelenâmesi’ne tevfikan sâir müessesât-ı mümâsile derecesinde te’mîn-i mevcûdiyeti esbâbının istikmâli lüzûmu sa‘âdetlü Della Suda Faik Paşa hazretlerinin 29 Şevvâl sene [1]320 târîhli ve 3570 numaralı tezkire-i devletlerine tercemesi melfûf muhtırasında beyân olunan Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti hakkında bazı tasavvurât-ı seniyye olduğundan Cem‘iyyet-i mezkûrenin riyâset ve azâlığına zevât-ı ma‘lûmenin ta‘yîni keyfiyetinin şimdilik te’hîrine evvelce irâde-i seniyye-i hazret-i Hilâfet-penâhî şeref-müte‘allik buyurularak keyfiyetin 12 Cumâdelâhire sene [1]320 târîhinde nezâret-i celîlelerine teblîğ edildiği anlaşılmış olduğu beyânıyla tezkire. 5 Zilka‘de sene [1]320 / 21 Kânûn-ı Sânî sene [1]318 [3 Şubat 1903]

BOA, BEO, 1992/149370

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

613

614

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

6 OSMANLI DELEGELERİ’NİN KIZILHAÇ KONFERANSI’NA KATILACAKLARI Cenevre Sözleşmesi’nin yeniden incelenmesi için İsviçre’nin Cenevre şehrinde toplanacak olan Kızılhaç Konferansı’na Osmanlı Hükümeti’nden Cenevre Başşehbenderi Haydar Bey ile Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane Seririyât-ı Dâhiliye Muallim Muavini Tuğgeneral Celal İsmail Paşa’nın delege olarak katılacakları Bâbıâli Meclis-i Mahsûs 354 Fî 29 Muharrem sene [1]324 târîhli mazbata-i ma‘rûza sûretidir. Hâriciye Nezâreti’nden vârid olup miyâne-i bendegânemizde kırâat olunan tezkirede İsviçre Nevâhî-i Müttehide Meclisi tarafından Cenevre Mukâvelenâmesi’nin yeniden tedkîki zımnında Haziran’ın on birinci günü Cenevre’de in‘ikâd edecek olan Salîb-i Ahmer Konferansı’na iştirâke Hükûmet-i Seniyye’nin davet edildiğini ve mezkûr konferansa ta‘yîn olunacak delegelerin esâmîsinin Nisan nihâyetine kadar bildirilmesi ricâsını hâvî İsviçre Hâriciye Nezâreti’nden alınan telgrafnâme tercemesinin leffiyle evvelce bu bâbda in‘ikâd eden konferanslara Hükûmet-i Seniyyece iştirâk olunmasına nazaran iktizâsının ifası lüzûmu gösterilmişdir. Ma‘lûm-ı âlî buyurulduğu üzere mukaddemâ Avrupaca Hükûmet-i Seniyye’ye âid olan Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti tanınmamakda olduğu hâlde muahharan tanınmağa başlanmış ve bu yolda in‘ikâd eden konferanslara Hükûmet-i Seniyye tarafından da iştirâk olunmuş olmasına göre bu defa in‘ikâd edecek olan mezkûr konferansa me’mûr ta‘yîn ve i‘zâmı lâzımeden ve icab-ı maslahatdan bulunduğundan mezkûr konferansa Cenevre Başşehbenderi Haydar Bey ile Mekteb-i Tıbbiye-i Şâhâne Serîriyât-ı Dâhiliye Muallim Muâvini Mirlivâ Celâl İsmail Paşa’nın me’mûr ta‘yîni ve mûmâileyh Celâl Paşa’nın azîmet ve avdet masârıfına mukâbil Hazîne-i Celîle-i Mâliye’den yüz lira harcırâh itâsı tezekkür ve tensîb ve mezkûr tezkire melfûfuyla arz u takdîm kılınmağla makrûn-ı müsâade-i seniyye-i cenâb-ı Pâdişâhî olduğu takdirde ifa-yı mukteziyâtı zımnında Hâriciye ve Mekâtib-i Askeriye-i Şâhâne ve Mâliye Nezâretlerine teblîgât ifası bâbında ve kâtıbe-i ahvâlde emr u ferman hazret-i veliyyü’l-emr efendimizindir. [25 Mart 1906]

BOA, DUİT, 119/106

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

615

616

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

7 KIZILHAÇ SÖZLEŞMESİ’NİN KABUL VE TASDİKİ 1906 tarihinde Cenevre’de yapılan Kızılhaç Sözleşmesi’nin kabul ve tasdiki için Osmanlı Hükümeti tarafından açıklanan ihtiraz kaydı giderildiğinden söz konusu sözleşmenin 23. ve 24. maddelerinin Osmanlı ülkesinde tatbikinde engel kalmadığı Meclis-i Vükelâ müzâkerâtına mahsus zabıt varakasıdır. Hulâsa-i Meâli Bin dokuz yüz altı senesinde Cenevre’de akdolunan Salîb-i Ahmer Mukâvelenâmesi’nin kabûl ve tasdîki için Devlet-i Aliyyece Hilâl-i Ahmer hakkında dermiyân olunan kayd-ı ihtirâzînin kabûlü İsviçre Hükûmeti tarafından devletlere lede’t-teklîf Avusturya’nın işbu kayd-ı ihtirâzı mukâvelenâmenin yirmi üçüncü ve yirmi yedinci maddelerine muhâlif olup olmadığını istifsâr eylemesine mebnî Avusturya ve Macaristan ile İsviçre Hükûmetlerine itâ olunacak cevâba dâir Bâbıâli İstişâre Odası’ndan kaleme alınan mütâlaanâme ile melfûflarının gönderildiğini hâvî Hâriciye Nezâreti’nin tezkiresi takımıyla mütâlaa olundu. Karârı İstişâre Odasınca üç şık üzerine dermiyân olunan mütâlaâta göre üç sûretle kaleme alınan cevâb müsveddelerinden ikincisinde gösterildiği üzere Hükûmet-i Seniyye 6 Temmuz sene 1906 târîhli Cenevre Mukâvelenâmesi’nin yirmi üçüncü ve yirmi yedinci mâddelerinin ancak Hilâl-i Ahmer’e ta‘alluku cihet ve i‘tibârıyla Memâlik-i Osmaniye’de tatbîk olunabilmesi sûreti Devlet-i Aliyye’nin nokta-i nazarından muvâfık görülmüş ve esâsen Hilâl-i Ahmer devletlerce kabûl olunmuş olduğundan mezkûr ikinci şıkka göre cevâb i‘tâsı husûsunun nezâret-i müşârunileyhâya teblîği kararlaşdırıldı. Fî 26 Zilhicce sene [1]326 [19 Ocak 1909]

BOA, MV, 123/56

(Meclis-i Vükelâ üyelerinin imzaları)

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

617

618

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

8 OSMANLI KIZILAYI’NIN İHYASI VE TÜZÜĞÜNÜN İNCELENMESİ Hilâl-i Ahmer Cemiyeti adına Başkan Vekili Faik Della Suda Paşa’nın Dahiliye Nezâreti’ne yazdığı dilekçe üzerine yeniden ihya edilen Osmanlı Kızılayı tüzüğünü incelemek üzere bir komisyon kurulması Taht-ı Himâye-i Hazret-i Pâdişâhîde Bulunan



Hilâl-i Ahmer İdâresi Dâhiliye Nezâret-i Celîlesi’ne

Nâzır Beyefendi hazretleri, Meydân-ı harbde mecrûhîn ve hastagân-ı askeriyeye muâvenet-i lâzımede bulunmak üzere fî 22 Ağustos sene 1864 târîhinde beyne’d-düvel tanzîm ve akdolunan Cenevre Mukâvelenâmesi’ne taraf-ı Devlet-i Aliyye’den iştirâk buyurularak ve Salîb-i Ahmer’in her bir imtiyâzâtını hâiz olmak üzere salîb yerine hilâl-i ahmer işâreti kabûl olunarak taht-ı himâye-i Pâdişâhî’de 19 Nisan sene 1877 târîhinde teşekkül etmiş olan Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti’nin Rusya ve Yunan Muhârebe-i zâileleri esnâsında hidemât-ı muâvenetkârânede bulundukdan sonra devr-i sâbıkda mevâni‘-i ma‘lûmenin haylûleti hasebiyle Avrupa Salîb-i Ahmer Cem‘iyetleri misillü tamâmıyla ibrâz-ı âsâr-ı faâliyet gösterememiş ise de yine mukâvelenâmesinin muhâfaza-i ahkâmına riâyetden hiçbir an hâlî durmayıp şimdiye kadar hukûkunu idâme eylemiş olup keyfiyetin menafi‘-i umûmiyeye âidiyeti cihetiyle usûlü vechile Şûrâ-yı Devlet Riyâset-i Celîlesi’ne havâle buyurulması lüzûmu ma‘rûzdur, efendim hazretleri. Fî 22 Safer sene [1]328 ve fî 20 Şubat sene [1]325 [5 Mart 1910]

Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti nâmına



Reîs Vekîli Ferîk Faik Paşa Della Suda

***

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

619

620



Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Şûrâ-yı Devlet Mülkiye Dâiresi

4477

Ber-mûceb-i mazbata Dâhiliye Nezâret-i Celîlesi’nden ifa-yı muktezâsına himmet buyuruldu. Fî 23 Safer sene [1]328 ve fî 20 Şubat sene [1]325 [5 Mart 1910] Vezîria‘zam İbrahim Hakkı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti’nin yeniden teşkîli hakkında bazı ifâdâtı hâvî cem‘iyet-i mezkûre riyâseti vekâletinden gönderilen tezkirenin leffiyle ifa-yı muktezâsına dâir Dâhiliye Nezâreti’nden takdîm kılınan 15 Cumâdelûlâ sene [1]327 târîhli ve dokuz yüz yetmiş dokuz numaralı tezkire üzerine cereyân eden muhâberâta cevâben Hâriciye ve Harbiye Nezâretlerinden bi’l-vürûd Şûrâ-yı Devlet’e havâle buyurulan tezâkir ve matviyyâtı Mülkiye Dâiresi’nde kırâat olundu. Cem‘iyetler Kanunu’nun Altıncı Maddesi’nde musarrah olduğu üzere bir cem‘iyet te’sîs edilir edilmez mahallî en büyük Mülkiye me’mûruna cem‘iyetin unvân ve maksadını ve merkez-i idâresini ve umûr-ı idâre ile mükellef olacakların isim ve sıfat ve mahall-i ikâmetlerini mübeyyin cem‘iyetin müessisleri tarafından mahtûm ve mümzâ bir beyânnâme itâ olunarak buna mukâbil bir ilmuhaber verilmesi muktezî bulunmasına ve Dersaâdet’de bu vazîfe İstanbul Vilâyetince icrâ kılınmasına ve işbu muâmelâtın icrâsı dâireye davet olunan cem‘iyet-i mezkûre reîs-i sânîsi Ferîk Faik Paşa hazretlerine beyân edildiği hâlde henüz ifa edilmemiş olmasına mebnî mezkûr Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti’nin kânûn-ı mezkûrun on yedinci mâddesi mûcebince menâfi‘-i umûmiyeye hâdim olduğunun Şûrâ-yı Devletçe tasdîk edilebilmesi için evvel emirde sâlifü’z-zikr muâmelât-ı ibtidâiye-i kânûniyenin ifası lâzım geleceğinin icab edenlere teblîği husûsunun Dâhiliye Nezâreti’ne havâlesi bi’t-tezekkür evrâk-ı mezbûre leffen takdîm kılındı. Ol bâbda emr u fermân hazret-i men lehü’l-emrindir. Fî 23 Safer sene [1]328 ve fî 20 Şubat sene [1]325 [5 Mart 1910]

(Şûrâ-yı Devlet üyelerinin mühürleri)

***

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

6 21

622

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Bâbıâli Dâhiliye Nezâreti Muhâberât-ı Umûmiye Dâiresi Dördüncü Şu‘ be 4107 Huzûr-ı Âlî-i Hazret-i Sadâret-penâhî’ye Ma‘rûz-ı çâker-i kemîneleridir ki, 19 Nisan sene 1877 târîhinde teşekkül etmiş olan Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti’nin menâfi‘-i umûmiyeye hâdim olduğu cihetle ber-mûceb-i kânûn Şûrâ-yı Devletçe tasdîki istid‘âsına dâir cem‘iyet-i mezkûre riyâseti vekâletinden verilen arzuhâl leffen takdîm kılındığından icrâ-yı icabı menût-ı müsâade-i aliyye-i fehâmet-penâhîleridir. Ol bâbda emr u fermân hazret-i veliyyü’l-emrindir. Fî 24 Safer sene [1]328 ve fî 21 Şubat sene [1]325 [6 Mart 1910]

***

Dâhiliye Nâzırı nâmına Müsteşâr Ali Fuad

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

623

6 24



Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Harbiye Nezâreti Sıhhiye Dâiresi

Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti için Cem‘iyetler Kânûnu’na tevfikan ilmuhaber itâ edildiğine ve müteferri‘âtına dâir Hâriciye ve Dâhiliye ve Harbiye Nezâretlerinden tevârîh-i muhtelifede takdîm kılınan tezâkir ve melfûfâtı Şûrâ-yı Devlet’e havâle buyurulmağla Mülkiye Dâiresi’nde kırâat olundu. İhtisâsı cihetiyle mütâlaasına mürâcaat olunan Doktor Besim Ömer Bey tarafından itâ olunan mütâlaanâmede mezkûr cem‘iyetin vatan ve memlekete edeceği hidmet-i fevkalâde mühim bulunduğundan himâyesinin zât-ı hazret-i Pâdişâhî’ye ve riyâsetinin Hânedân-ı Osmanî’den bir zâta tevdî‘ edilmesi ve cem‘iyet-i mezkûre beyne’l-milel bir cem‘iyet olmayıp millî ve müstakil bulunarak i‘tiyâdât-ı milliye ve ihtiyâcât-ı mahalliyenin nazar-ı dikkate alınması ve azâsının Osmanlı bulunması ve hidmet-i askeriyeyi ifa etmiş hiçbir kimsenin Hilâl-i Ahmer’de istihdâm edilmemesi ve bazı istisnââtın da Harbiye Nezâreti’nin müsâade-i mahsûsuna mazhar olması ve Cenevre Muâhedesi’ni ordu ve bahriyeye tanıtdırmak ve beyne’l-milel kavânîn-i umûmiye-i insâniyet-perverâne sırasına dâhil husûsâtı bildirmek için nizâmnâmeye bir mâddenin derc olunması ve yalnız esnâ-yı harbde mecrûhîne muâvenet değil, her nev‘ âlâm-ı beşerin tahfîfine de hidmet ile mükellef tutulması ve azâsının azâ-yı müessise ve dâime ve mukayyede ve umûmiye nâmıyla dört kısım itibâr olunarak ictimââtda yalnız azâ-yı müessise ve dâimesinin mevcûd ve cem‘iyetin merkezde sûret-i teşekkülü belli ise de vilâyâtda dahi azâsının vech-i intihâb ve tarz-ı ictimâ‘ı nazar-ı dikkate alınarak şu‘abât-ı cem‘iyetin aynı nizâmnâmeye tâbi‘ bulundurulması ve cem‘iyetin esnâ-yı harbde ne sûretle ifa-yı vazîfe edeceği İdâre-i Askeriye Nizâmnâmesi’nde ta‘yîn edilmiş olacağından tanzîm olunan nizâmnâmede bu cihetin gözetilmesi ve cem‘iyetin memâlik-i mütemeddinede teşekkül etmiş olan cem‘iyât-ı mümâsile ile muhâberât sâyesinde alacağı ehemmiyet pek büyük olacağından nizâmnâmesince askerî zâbitân ve etıbbâ ile muallimîn ve me’mûrîn-i sıhhiye-i muktedireden mürekkeb bir hey’et tarafından tedkîkât icrâsı lâzım geleceği gösterilmiş ve hükûmete itâ olunan nizâmnâmesinin ahkâm-ı umûmiyesi maksad-ı meşrû‘u hayyiz-i husûle îsâl edecek mevâddı mutazammın olmadığı bi’t-tedkîk müstebân olmuş olduğundan mezkûr cem‘iyetin menâfi‘-i umûmiyeye hâdim olduğuna dâir Şûrâyı Devletçe ba‘dehû bir karâr verilmek üzere evvel emirde mütâlaa-i mesrûde vechile sâlifü’z-zikr devâirle cihet-i bahriyeden bu işe vâkıf zevâtdan mürekkeb bir komisyon teşkîliyle nizâmnâmesinin tedkîk etdirilmesi muvâfık-ı maslahat bulunmuş olmağla ona göre keyfiyetin icab eden devâire teblîği bi’t-tezekkür evrâk-ı mezkûre leffen takdîm kılındı. Ol bâbda emr u fermân hazret-i men lehü’l-emrindir. Fî 29 Cemâziyelâhir sene [1]328 / Fî 24 Haziran sene [1]326 [7 Temmuz 1910]

***

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

625

6 26

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Harbiye Nezâreti Sıhhiye Dâiresi 388 Hulâsa: Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti Nizâmnâmesi’nin tedkîki için hey’et-i muktedireden mürekkeb bir komisyon teşkîline dâir Dâhiliye Nezâret-i Celîlesi’ne Devletlü efendim hazretleri, Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti için Cem‘iyetler Kânûnu’na tevfikan ilmuhaber itâ edildiğine ve müteferriâtına dâir taraf-ı âcizîden ve Dâhiliye ve Hâriciye Nezâretlerinden alınıp Şûrâ-yı Devlet’e havâle buyurulan tezkireler ile melfûfâtı üzerine Mülkiye Dâiresi’nden kaleme alınan mazbatanın bir sûretinin isrâ kılındığı beyân-ı âlîsiyle zikrolunan nezâretler ile Bahriye ve Sıhhiye Nezâret-i Celîleleriyle bi’l-muhâbere iktizâsının ifası şeref-vârid olan 29 Haziran sene [1]326 târîh ve bin yedi yüz altmış sekiz numaralı tezkire-i sâmiye-i Sadâret-penâhîde emir ve iş‘âr buyurulmuş ve cem‘iyet-i mezkûre için tanzîm olunacak nizâmnâmenin askerî zâbitân ve etıbbâ ile muallimîn ve me’mûrîn-i sıhhiye-i muktedireden mürekkeb bir hey’et tarafından icrâ-yı tedkîki lâzım geleceği mezkûr sûret mündericâtından anlaşılmış olduğuna ve hey’et-i mezkûre azâlığına buraca Mekteb-i Tıbbiye-i Askeriye Müdürü Binbaşı Galib Bey ta‘yîn kılındığına binâen nezâret-i celîlelerince de münâsiblerinin intihâb ve ta‘yînleri zımnında mezkûr mazbata sûretinin bir nüsha-i müstahrecesi leffen savb-ı devletlerine irsâl kılınmağla iktizâsının ifa ve netîcesinin inbâ buyurulması bâbında emr u fermân hazret-i men lehü’l-emrindir. Dersaâdet, 10 Ağustos [1]326 [23 Ağustos 1910] Harbiye Nâzırı nâmına Fuad

BOA, DH. MUİ, 71/73

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

6 27

6 28

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

9 KIZILAY TÜZÜĞÜNÜN HÜKÜMETÇE KABULÜ Padişah’ın himayesi ve veliahdın da fahrî başkanlığı altında olan Kızılay’ın tüzüğünün hükümetçe kabul edilerek Takvim-i Vekâyi’de yayınlandığı Bâbıâli Dâhiliye Nezâreti Muhâberât-ı Umûmiye Dâiresi Dördüncü Şu‘ be Umûm: 4 Dosya: 35837 Hulâsa: Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti Nizâmnâmesi’nin hükûmetçe tasdîk edildiğine dâir Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti Nizâmnâme-i esâsî lâyihasının tedkîki zımnında mukaddemâ teşkîl edilmiş olan komisyon tarafından verilen lâyiha-i nizâmiye Şûrâ-yı Devletçe tedkîk olunarak cem‘iyetin zât-ı hazret-i Pâdişahînin himâye-i mülûkâneleri ve velîahd-ı saltanat hazretlerinin riyâset-i fahriyeleri tahtında olacağına dâir bir mâdde derc ve cihât-ı sâiresince icab eden ta‘dîlât ve tashîhât ifa ve diğer bazı mevâd ilâve ve cem‘iyetin esâs ve maksad-ı teşekkülü gerek muhârebe zamânlarında gerek harbin gayrı mesâibden biri vukû‘unda âlem-i beşeriyete hidemât ve muâvenât ifasına müstenid bulunmasına nazaran Cem‘iyyetler Kanunu’nun on yedinci mâddesi ahkâmına tevfikan cem‘iyet-i mezkûrenin menâfi‘-i umûmiyeye hâdim addolunması maa’t-takdîr kabûl ve tasdîk edilerek ifa-yı muktezâsının devâir-i müte‘allikaya teblîği Mülkiye Dâiresince tezekkür kılındığı ve mezkûr cem‘iyetin himâye-i hazret-i Pâdişâhî’ye mazhariyeti ve velîahd-ı saltanat hazretlerinin riyâset-i fahriyelerinde bulunması lede’l-arz makrûn-ı müsâ‘ade-i seniyye-i hazret-i Pâdişâhî olarak devâir-i mukteziyeye teblîgât icrâ olunduğu bâ-tezkire-i sâmiye izbâr kılınmış ve mezkûr nizâmnâme Takvîm-i Vekâyi‘ ile neşir ve ilân edilmiş olmakla mündericâtına nazaran muâmele ifası ta‘mîmen teblîğ olunur. Fî 17 Rebî‘ülevvel sene [1]329 ve fî 6 Mart sene [1]327 [19 Mart 1911]

Dâhiliye Nâzırı nâmına

Müsteşâr

BOA, DH. HMŞ, 19/17

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

6 29

63 0

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

10 SADRAZAM İBRAHİM HAKKI PAŞA’NIN KONUŞMASI Kızılay üyelerinden Sadrazam İbrahim Hakkı Paşa’nın “Kızılay’ın kuruluşu, faaliyetleri, cemiyete hizmeti geçenler, çekilen zorluk ve sıkıntılar” vs. hakkında 22 Nisan 1911 tarihinde genel kurulda yaptığı konuşma

Taht-ı Himaye-i Hazret-i Mülûkânede Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti Merkez-i Umumîsi Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti azâsından olan Sadrıa‘zam İbrahim Hakkı Paşa hazretlerinin 9 Nisan 1327 tarihinde mün‘akid ictimâ‘-ı umûmîde îrâd buyurdukları nutuk

Son asır zarfında devletler beynindeki münâsebât tarîk-ı müsâlemet ve muhâdenetde fevkalâde terakkî etmişdir. Milel-i muhtelife arasında tahaddüs eden ihtilâflar muhâsamât ve mu‘âdâta meydân verilmeksizin fasl edilebiliyor. Fakat şimdiye kadar bu husûsda husûle gelen terakkiyât-ı insâniyeti ara sıra pek büyük felâketlere dûçâr eden harbi tamâmıyla izâle edememişdir. Harbin müdhiş bir musîbet olduğu inkâr edilemez. Ancak haysiyet-i milliyenin muhâfaza ve müdâfaası lâzım geldiği bir zamân-ı ıztırârda bundan daha müessir ve bâ‘is-i necât bir vâsıta bulunamaz. Haysiyet-i milliye her şeyden, hattâ hayât-ı milletden daha mukaddesdir. Binâenaleyh muhârebe ne kadar feci olsa bazen bir mecbûriyet-i kat‘iye teşkîl eder. Milletin rûh-ı mevcûdiyeti demek olan hukûk-ı medeniyesine, an‘anât-ı târîhiyesine, istiklâl-i hayâtına tecâvüz edilince silâhla mukâbeleden başka bir çâre kalamaz. Bunun içindir ki, hukûk-ı düvel harbi büsbütün kaldıramamış, yalnız mesâibini tahfîf için bu vâsıta-i elîmeyi bazı kuyûda tâbi‘ tutmuşdur. Bu bâbda en ziyâde âsâr-ı terakkî vücûda getiren Avrupa’da Salîb-i Ahmer ve memleketimizde Hilâl-i Ahmer Cem‘iyetleridir. Salîb-i Ahmer Cem‘iyeti, Solferino Meydan Muhârebesi’ni gezen bir zât-ı insâniyet-perverin, bu maktel-i müdhişde nâlân ve muhtazar bir hâlde müşâhede etdiği binlerce yaralıların âlâm ve ıztırâbâtını tasvîren bir eser tahrîr ederek efkâr-ı umûmiyede husûle getirdiği te’sîr üzerine teşekkül etmişdir.

Muhârebeden maksad düşmanı taarruzdan âciz bir hâle koymakdan ibâret olduğuna ve hasta veya mecrûh bulunan asâkir, artık taarruz edemeyeceğine nazaran yaralılar düşmana mensûb olsa bile tedâvîsi lâzım gelir. İşte Salîb-i Ahmer bu esâs-ı insâniyetperverâne üzerine te’sîs edildi. Binâenaleyh yaralıların tehvîn-i ıztırâb ve âlâmına hidmet eden etıbbâ ve me’mûrîn-i muhtelife ile hastahâne, sedye vesâir âlât ve edevâtın muhârebe te’sîrâtından hâric bırakılması, yani bî-taraf addedilmesi mukâvelât-ı düveliye ile te’mîn edildi. Bu bî-tarafîye delâlet etmek üzere ilk Salîb-i Ahmer Konferansı’nın mahall-i ictimâ‘ı olan Cenevre şehrinin bayrağı alâmet-i

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

6 31

6 32

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

mahsûsa olmak üzere kabûl edildi. Bu bayrak beyâz bir zemîn üzerine bir salîb-i ahmeri musavverdir.

Devlet-i Osmaniye Cenevre Konferansı’nda ittihâz edilen mukarrerâta derhâl iştirâk ederek alâmet-i bî-tarafî olmak üzere hilâl-i ahmer işâretini kabûl eyledi. Bunu müteâkib bizde de bir Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti teşekkül etdi. Çünkü vakt-i harbde mecrûhîn ve hastagâna edilmesi lâzım gelen muâvenet o kadar büyük ve mühimdir ki, hiçbir devletin vesâiti bu ihtiyâcı te’mîne kifâyet edemez. Bu emr-i hayra bütün efrâd-ı milletin muâvenet etmesi lâzım gelir.

Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti kırk beş sene evvel te’sîs edilmişdir. Müessisleri şâyân-ı tebcîl bir hidmetde bulundukları için şükrân ve ihtirâm-ı umûmîye kesb-i liyâkat eylediler. Senelerin deverânı ile bu ilk müessislerden, bu hamiyetperver zevâtdan, yalnız burada hâzır bulunan Della Suda Faik Paşa ve Ahmed Ragıb Bey kalmışdır. Faik Paşa Hilâl-i Ahmer’i te’sîs etmekle iktifâ etmedi, cem‘iyetin terakkîsine hâil olan bi’l-cümle müşkilât ve mevâni‘e rağmen bu teşebbüs-i hayr-perverâneyi sâir memâlikde bulunan hemşirelerine lâyık bir müessese-i azîme hâline getirmeğe azim ve gayret eyledi. Bu kırk beş senelik sebât ve gayretden dolayı kendisine reîs-i vükelâ sıfatıyla teşekkür ederim. Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti’nin musâdif olduğu müşkilâtın en büyüğü devr-i sâbıkın bu gibi âsâr-ı faâliyet ibrâzına müsâid olmaması idi. Fi’l-hakîka Hilâl-i Ahmer birçok zevâtı bir araya toplamak, iâne cem‘ etmekle berâber min-cihetin askerle münâsebâtda bulunuyordu. Bittab‘ böyle şeyler o zamânki hükûmetçe hoş görülemezdi. O vakit cem‘iyeti temsîl eden Faik Paşa ile Ahmed Ragıb Bey vesâir zevâtın Hilâl-i Ahmer’e âid nükûdu muhâfaza için son derece çalışdıklarını tahattur ederim. Cem‘iyet, bütün bu mevâni‘e karşı mevcûdiyetini muhâfaza ederek teşekkülünden pek az zamân sonra zuhûr eden Rusya seferiyle Yunan Muhârebesi’nde ordularımıza epeyce hidmet etmeğe muvaffak olmuşdur.

Memâlik-i sâirede bulunan Salîb-i Ahmer Cem‘iyetlerinin muâveneti yalnız vakt-i harbe münhasır değildir. Hareket-i arz, tuğyân-ı miyâh, harîk gibi felâketler zuhûrunda da Salîb-i Ahmerler âfetzedegânın imdâdına şitâb eyler. Etıbbâ, edviye, ağdiye ve’l-hâsıl kâffe-i levâzımı gönderir. Bizim Hilâl-i Ahmer’imiz henüz bu gibi mesâibi tahfîf edecek kadar kesb-i kuvvet edememişdir. Bugün bize Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti’ni ihyâ ve daha metîn bir sûretde te’sîs etmek maksadıyla burada ictimâ‘ eyledik. Hilâl-i Ahmer’in âtîsi inşâallah pek parlak olacakdır.

Esâsen böyle bir teşebbüsün hayyiz-ârâ-yı husûl olması büyük bir sermayeye mütevakkıf ise de bu sermayeyi ufak ufak paraların terâkümü ile vücûda getirmek hiç de imkânsız değildir. Zira felâketzedelere, hastalara muâvenet etmek hissi herkesin kalbinde meknûz bir şefkat-i tabiiye netîcesidir. İşte Hilâl-i Ahmer’in maksad-ı te’sîsi bu hissi, bu ihtiyâcı te’mîne ma‘tûfdur. Devr-i Meşrûtiyet’de bu sûretle ihyâ edilen Hilâl-i Ahmer’in istikbâlini te’mîn için Osmanlıların galeyân-ı hamiyeti kâfîdir. Bu hamiyetin iki büyük ve ibret-âmîz timsâli her an nazar-ı iftihârımızı tezyîn etmekdedir: Donanma-yı Osmanî Muâvenet-i Milliye Cem‘iyeti ile Hicaz Şimendiferi.

Başda Şefik Bey olduğu hâlde bazı hamiyetkârân Donanma Cem‘iyeti’ni te’sîs etdikleri zamân bu teşebbüsün muvaffakiyât-ı hâzırayı te’mîn edebileceğine kim

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

6 33

63 4

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

kâni‘ oluyordu? Bugün kemâl-i fahr ile müşâhede ediyoruz ki, bu cem‘iyetin himmeti sâyesinde Osmanlı kuvve-i bahriyesine iki zırhlı ve dört torpidogeçer ilâve edildi. Hicaz Demiryolu da münhasıran Osmanlıların ve âlem-i İslâmiyet’in muâvenet ve mesâîsi ile vücûd-pezîr olmuş bir eser-i mübârek değil midir?

Bugün yapacağımız iş ber-mûceb-i nizâmnâme merkez-i umûmîyi teşkîl edecek zevâtı intihâb etmekdir. Fakat intihâbdan evvel iki teklifim var:

Biliyorsunuz ki, cem‘iyetimiz zât-ı hazret-i şehriyârînin taht-ı himâyelerinde bulunmakla iftihâr eder. Böyle bir emr-i hayrın memleketimizde masdar-ı hayr olan muazzam bir pâdişâh tarafından taht-ı himâyeye alınması bütün Osmanlılık için bâ‘is-i şeref ve mübâhâtdır. Devr-i sâbıkda ise bu cem‘iyet himâye edilmek şöyle dursun bilakis ta‘kîb ve ta‘zîb edilmekde idi. Şu iki muâmele mukâyese edilince memleketimizde ne büyük bir tahavvül husûle geldiği anlaşılır. Evvelki ta‘kîb-i şedîdin yerine bugün böyle bir himâye-i müfahhamanın kâim olmasını memleketimiz için fâl-i hayr addeder ve şehriyâr-ı muazzamımıza cem‘iyetin hissiyât-ı minnetdârânesini ifâde etmek üzere bir arîza-i teşekküriye takdîmini teklîf ederim. Cem‘iyetimizin riyâset-i fahriyesini de Velîahd-ı Saltanat Yusuf İzzeddin Efendi hazretleri lütfen kabûl buyurmuşlardır. Bu eser-i teşvîk dahi bizim için kıymetdârdır. Eskiden bir cem‘iyetin velîahd-ı saltanat hazretlerinin riyâseti tahtına vaz‘ını tasavvur etmek bile böyle bir fikirde bulunacaklar için mûcib-i nekbet ve idbâr olurdu. Bugün ise cem‘iyetimizin riyâsetinde velîahd-ı Saltanat-ı Seniyye’yi görmekle müftehiriz. Binâenaleyh Yusuf İzzeddin Efendi hazretlerine dahi bir arîza-i teşekküriye takdîmini teklîf eder ve burada hâzır bulunan zevât-ı kirâma tekrâr teşekkür eylerim. Şimdi intihâba başlayalım.

[22 Nisan 1911]

BOA, DH. İD, 132/11

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

6 35

63 6

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

11 KIZILAY’IN ÜYE KAYDINA BAŞLADIĞI, AYNÎ VE NAKDÎ İÂNE TOPLADIĞI, TAŞRADA ŞUBELER AÇACAĞI Osmanlı Kızılayı, idarî işleri için Tophane’de Kılıçalipaşa Türbesi karşısında bulunan özel daireyi merkez edinerek gerek üye kaydına ve gerekse iane olarak para ve eşya toplamaya başladığından cemiyete üye kazandırmak amacıyla sancak ve ilçelerde de şubeler açılması hususunda resmî bir yazıyla duyuruda bulunmak üzere Kızılay Genel Merkezi’nden Dâhiliye Nezâreti’ne gönderilen arz

Taht-ı Himaye-i Hazret-i Mülûkânede Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti Merkez-i Umumîsi Dâhiliye Nezâret-i Celîlesi’ne Nâzır Beyefendi hazretleri, Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti idâre-i umûruna âid istihzârâtı ikmâl ederek Tophâne’de Kılıçalipaşa Türbesi karşısında kâin dâire-i mahsûsayı merkez ittihâz eylemiş ve gerek azâ tahrîrine ve gerek iâne verilecek mebâliğ ve eşyânın ahz u kabzına başlamış ve bi-mennihî teâlâ günden güne terakkî etmekde bulunmuş olmağla esâsen mecrûhîn-i askeriye ve kazâzedegâna muâvenetden ibâret olan maksad-ı hayr cem‘iyetin ta‘ammümü ile her tarafça cem‘iyete azâ tedârükü husûsuna himmet buyurulmak üzere irşâd ve âsâr-ı hamiyet-i aliyyelerine mürâcaat ve keyfiyetin sancak ve kazâlara ta‘mîmi husûsunda vilâyât ile elviye-i müstakille mutasarrıflıklarına serî‘an iş‘âr ve doğruca gönderilen nizâmnâmelere tevfîkan oralarda da şu‘beler teşkîli hakkında evâmir-i serî‘a itâ buyurmalarını Hilâl-i Ahmer Merkez-i Umûmîsi kararıyla arz u istirhâm eyleriz, efendim hazretleri. Fî 14 Eylül sene 1327 [27 Eylül 1911]

Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti Merkez-i Umûmîsi Comité Central de la Société du Croissant Rouge Otoman Müfettiş-i Umûmî

(İmza)

BOA, DH-İD, 132/11

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

6 37

63 8

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

12 KIZILAY TRABLUSGARP’TA Trablusgarb’a gönderilen Kızılay heyetinin seyyar hastane, tedavi araç ve gereçleriyle birlikte görev yerlerine ulaşıp çalışmalara başladıkları



Dâire-i Sadâret Tahrîrât Kalemi Şu‘ be 1 Harbiye Nezâret-i Celîlesi’ne 30 Teşrîn-i Sânî sene [1]327 tarihli tezkireye zeyldir: Trablusgarb’a i‘zâm edilen Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti’nin seyyâr hastahâne vesâir levâzım-ı sıhhiye ve timariyeyi müstashiben mahall-i me’mûriyetine muvâsalat ve 20 Teşrîn-i Sânî sene [1]327 târîhinde ifa-yı vazîfeye mübâşeret eylediği Durban’dan çekilen telgrafnâmede bildirildiğine ve bazı ifâdeye dâir Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti Riyâseti’nden cevâben alınan 4 Kânûn-ı Evvel sene [1]327 târîhli tezkire leffen savb-ı âlîlerine irsâl kılındı, efendim. 3 Muharrem sene [1]330 / 11 Kânûn-ı Evvel sene [1]327 [24 Aralık 1911]

BOA, BEO, 3981/298533

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

6 39

640

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

13 TUNUS’A GİDERKEN İTALYANLAR TARAFINDAN TUTUKLANAN KIZILAY HEYETİ Marsilya’dan Tunus’a giderken Manoba adındaki Fransız vapurunda İtalyanlar tarafından tutuklanan ve subay oldukları suçlamasıyla İtalya’ya sevk edilen 29 kişilik Kızılay heyetinin diplomatik teşebbüsler sonucu serbest bırakıldıkları



Bâbıâli Hâriciye Nezâreti Umûr-ı Siyâsiye Müdüriyet-i Umûmiyesi Devâir ve Vilâyât Kalemi 1732

Hulâsa: Manoba Vapuru hakkında

Huzûr-ı Sâmî-i Cenâb-ı Sadâret-penâhî’ye Ma‘rûz-ı çâker-i kemîneleridir, 9 Kânûn-ı Sânî sene [1]327 târîhli ve 1719 numaralı tezkire-i âcizîye zeyldir: Tunus’a giderken İtalyanlar tarafından tevkif edilmiş olan Manoba Vapuru hakkında Paris sefîrimiz ile mülâkât eden Fransa Hâriciye nâzırının Hilâl-i Ahmer Hey’eti’nin serbest bırakılarak Fransa’ya iâdesini taleb etdiğini ve bu nokta-i nazarında musır olup hey’et-i mezkûre azâsının tahkîk-i hüviyeti Fransa’ya âid bir keyfiyet olduğu fikrinde bulunduğunu beyân etmiş ve hey’et-i mezkûre Marsilya’ya avdet edince miyânelerinde zâbit bulunup bulunmadığını sûret-i ciddiyede tedkîk etdireceğini de ketm eylememiş olduğu sefâret-i müşârunileyhâdan telgrafla bildirilmekdedir. Nâzır-ı müşârunileyhin fikrince İtalyanların hey’et azâsından birçoğunun zâbit sıfatıyla mensûb bulundukları alayların numaralarına vâkıf oldukları iddiâsında bulundukları ve binâenaleyh azâ-yı mûmâileyhimin san‘atlarına vukûf ve rüsûhlarını Fransız hey’et-i mümeyyizesi muvâcehesinde isbât edemedikleri takdîrde Fransa Hâriciye Nezâreti’ne karşı pek garîb bir vaz‘iyetde kalacağımız dahi Paris Sefâret-i Seniyyesi’nin cümle-i iş‘ârâtındandır. Keyfiyet Harbiye Nezâret-i Celîlesi’ne de yazıldı. Ol bâbda emr u ferman hazret-i veliyyü’l-emrindir. Fî 3 Safer sene 1330 ve fî 10 Kânûn-ı Sânî sene [1]327 [23 Ocak 1912] Hâriciye Nâzırı nâmına Müsteşâr Ohannes ***

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

6 41

6 42

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Bâbıâli Hâriciye Nezâreti Kalem-i Mahsûs 1772 Huzûr-ı Sâmî-i Hazret-i Sadâret-penâhî’ye Ma‘rûz-ı çâker-i kemîneleridir, Fransa Hükûmetiyle İtalya beyninde takarrür eden îtilâf netîceside Hilâl-i Ahmer’e mensûb yirmi dokuz kişinin Don Calgary Fransız Konsoloshânesi’ne teslîm edileceği ve bunların mezkûr konsoloshâne ma‘rifetiyle Marsilya’ya i‘zâm edilecekleri ve orada Fransa Hükûmeti tarafından Hilâl-i Ahmer’e âid olmayıp kuvve-i muhârebeye mensûb olan eşhâsın Tunus veyahud dâr-ı harbe gitmelerine mümâna‘at zımnında tedâbîr-i lâzıme ittihâz edileceği ve Carthage ve Manoba mes’elelerinin Lahey Mahkemesi’ne tevdî‘ edileceği Paris Sefâret-i Seniyyesi’nden bâ-telgraf iş‘âr edildiği ve Harbiye Nezâret-i Celîlesi’ne de bu husûsda ma‘lûmât itâ edildiği ma‘rûzdur. Emr u ferman hazret-i veliyyü’l-emrindir. Fî 8 Safer sene 1330 / Fî 15 Kânûn-ı Sânî sene [1]327 [28 Ocak 1912]

Hâriciye Nâzırı

Asım

BOA, BEO, 3994/299520

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

643

644

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

14 ULUSLARARASI KIZILHAÇ KONGRESİNE İŞTİRAK Washington’da 7-17 Mayıs 1912 tarihlerinde toplanacak olan Uluslararası Kızılhaç Kongresi’ne Osmanlı Hükümeti adına delege olarak katılacak olan Meclis-i Umûr-ı Tıbbiye ve Sıhhiye-i Umumiye Birinci Başkanı Dr. Besim Ömer Bey’e harcırah olarak 10 bin kuruş verilmesi



Dâire-i Sadâret Tahrîrât Kalemi Şu‘ be 1 Hâriciye Nezâret-i Celîlesi’ne Makâm-ı vâlâlarının 16 Teşrîn-i Evvel sene [1]327 târîhli, 932 numaralı tezkiresine cevâbdır: Washington’da bin dokuz yüz on iki senesi Mayıs’ının yedisinden on yedisine kadar in‘ikâd edecek olan Beynelmilel Salîb-i Ahmer Kongresi’ne Hükûmet-i Seniyyece bi’l-iştirâk Meclis-i Umûr-ı Tıbbiye ve Sıhhiye-i Umûmiye Reîs-i Evveli Doktor Besim Ömer Bey’in murahhas olarak i‘zâmı ve azîmet ve avdeti için on bin kuruş harcırâh itâsı Meclis-i Vükelâca bi’t-tensîb tanzîm olunan irâde-i seniyye lâyihası imzâ-yı hümâyûn-ı cenâb-ı Pâdişâhî ile tasdîk buyurulmuş olduğundan sûret-i musaddakası leffen savb-ı vâlâlarına isrâ olunmağla infâzına himmet. 24 Rebî‘ülevvel sene [1]330 / 1 Mart sene [1]328 [14 Mart 1912]

BOA, BEO, 4015/301094

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

645

646

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

15 KIZILAY VE KIZILHAÇ ARMALARINI KÖTÜYE KULLANANLARIN CEZALANDIRILMASI 6 Temmuz 1906 tarihinde imzalanan Cenevre Sözleşmesi’ne göre savaş zamanlarında yaralı ve hasta askerlere iyi bir şekilde muamele edilmesi çerçevesinde, askerî ceza kanunlarının yeniden düzenlenmesi ve Kızılay ile Kızılhaç armalarını kötüye kullananların cezalandırılması için kanunî düzenlemeler yapıldığı



Dâire-i Sadâret Tahrîrât Kalemi Şu‘ be 1 Harbiye Nezâret-i Celîlesi’ne Hâl-i harbde bulunan ordulardaki mecrûhîn ve marzânın terfîhleri maksadıyla 6 Temmuz sene 1906 târîhinde akdolunan Cenevre Mukâvelenâmesi’nin yirmi sekizinci maddesi hükmünce düvel-i mümziye kavânîn-i cezâiye-i askeriyelerinin ahkâmı kâfi olmadığı takdîrde vakt-i harbde ordulardaki mecrûhîn ve hastagân haklarında efrâd-ı ahâlî tarafından yağmagerlik ile sâir gûne suisti‘mâlâtın vukû‘unu zecr ve men‘ etmek ve işbu mukâvelenâme mûcebince mazhar-ı himâye olmayan asker yahud efrâd-ı ahâlîden Salîb ya Hilâl-i Ahmer’e mahsûs bayrakları yahud kola takılan işareti hilâf-ı usûl isti‘mâl edenleri alâmât-ı askeriyeyi suisti‘mâl edenler aleyhlerindeki ahkâm-ı cezâiyeye tevfikan te’dîb için Hükûmet-i Seniyye’nin mukâvelenâmeyi târîh-i tasdîkinden itibâren beş sene zarfında bir mâdde-i kânûniyeyi Askerî Cezâ Kânûnu’na zeyl etmesi icab eder iken müddet-i mezkûre iki ay evvel hitâm bulduğu hâlde henüz mukâvele hükmüne tevfikan ahkâm-ı mahsûsa-i cezâiye vaz‘ edilmediğinden mâddî-ma‘nevî mes’ûliyete mahal kalmamak üzere Askerî Cezâ Kânûnu’na bir mâddenin müsâra‘aten ilâvesi lüzûmunu ve bazı ifâdeyi hâvî Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti Riyâset-i Celîlesi’nden vârid olan 30 Eylül sene [1]328 târîhli ve 297 numaralı tezkire leffen irsâl kılınmağla serî‘an icabının icrâ ve inbâsına ve melfûfun iâdesine himmet. 2 Zilka‘de [1]300 / 30 Eylül [1]328 [13 Ekim 1912]

BOA, BEO, 4098/307278

***

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

6 47

648

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Mazbata Şûrâ-yı Devlet Tanzimat Dâiresi’nin hey’et-i umûmiyeden tezeyyül olunup melfûfuyla meclis-i âcizânemizde kırâat olunan mazbatasında gönderildiği vech ile vakt-i harbde ordulardaki mecrûhîn ve hastagân ve üserâ haklarında şu muâmelâtı ve hilâl-i ahmer işâretinin hilâf-ı salâhiyet isti‘mâlini men‘ için Askerî Cezâ Kânûnnâmesi’ne zeyl edilmek üzere Harbiye Nezâretince tanzîm ve Şûrâ-yı Devletçe tashîh edilen mevâdd-ı kanuniye lâyihasının münderecâtı îcâb-ı hâle muvâfık göründüğünden kânûn-ı esâsînin otuz altıncı mâddesi mûcebince zikrolunan mevâdd-ı kânûniye lâyihasının Meclis-i Umûmî’nin küşâdında kânûniyeti teklîf olunmak üzere muvakkaten mer‘iyyete vaz‘ı bi’t-tezekkür sâlifü’l-beyân mazbata zikrolunan mevâdd-ı kanuniye lâhiyasının nüsha-i mübeyyazasıyla ma‘an arz u takdim olunmağla kâtıbe-i ahvâlde. ***

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

649

650



Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Şura-yı Devlet Tanzimat Dairesi Tebyîz olunmuşdur. Askerî Cezâ Kânûnu’na ilâve olunan mâdde-i kânûniye Lâyiha

Tarafeyn-i muhâribeynden ma‘rekede fevt olanların veyahud her nerede olursa olsun mecrûhîn ve hastagânın ve esâret devam etdikçe üserâ-yı harbiyeden birinin eşyayı zâtiye vesâiresini gasb eden veya Hilâl-ı Ahmer’e veyahud Salîb-i Ahmer’e mensûb ve alâyişlerini hâiz müessesât-ı sıhhiyeyi yağma veya tahrîb eden ve bu bâbda teşvîkât ve tahrîkât icrâ veyahud emir i‘tâ eden veya nakline me’mûr olduğu yaralıları esnâ-yı râhda darb veya bir gûnâ sebeb ve zarûret olmaksızın terk eden ümerâ ve zâbitândan ise silk-i askerîden tard ile berâber bir seneden beş seneye kadar kal‘a-bend, efrâd-ı ahâlîden ise kezâ bir seneden beş seneye kadar kal‘abend, küçük zâbitân ve neferâtdan tahdîd-i kayd ile berâber bir seneden üç seneye kadar pranga-bend cezâsıyla mücâzât olunur. Askerî Cezâ Kânûnu’nun yüz doksan dördüncü mâddesine zeyl edilen mâdde-i kânûniye Hilâl-i Ahmer veya Salîb-i Ahmer idâre ve teşkîlâtına bir irtibâtları olmadığı hâlde Hilâl-i Ahmer veya Salîb-i Ahmer alâmet ve unvânını gerek aynen gerek taklîden her ne sebeb ve sûretle olursa olsun bilerek isti‘mâl eden veyahud isti‘mâlini emreden ve bu alâmetlerden birini kullanılmak üzere isti‘mâle hakkı olmayan bir kimseye veren üç aydan bir seneye kadar hasb olunur. Fî 11 Zilka‘de sene [1]330 ve fî 9 Teşrîn-i Evvel sene [1]328 [22 Ekim 1912] Aslına Mutâbıkdır. Şûrâ-yı Devlet İşbu mevâdd-ı kânûniyenin Meclis-i Umûmî’nin küşâdında kânûniyeti teklîf olunmak üzere muvakkaten mevki‘-i icrâya vaz‘ını ve kavânîn-i devlete ilâvesini irâde ederim.

BOA, MV, 227/255

(Şûrâ-yı Devlet üyelerinin görevleri)

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

6 51

6 52

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

16 ÜSKÜDAR LİSESİ’NİN MISIR KIZILAYI’NIN HİZMETİNE TAHSİSİ Yaralı Osmanlı askerlerini tedavi etmek amacıyla Mısır’dan gelecek olan ikinci Kızılay heyeti için tahsis edilen Üsküdar Lisesi’nin tahliye edilerek Hilâl-i Ahmer Cemiyeti’ne bırakılması

Meclis-i A‘yân Riyâseti Ma‘ârif Nezâret-i Celîlesi’ne

Devletlü efendim hazretleri, Mısır’dan gelecek ikinci Hilâl-i Ahmer Hey’eti tarafından tedâvî olunacak mecrûhîn-i guzât-ı Osmaniye’ye tahsîs olunmak üzere Üsküdar Mekteb-i İ‘dâdîsi’nin tahliyesiyle Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti’ne teslîmi zımnında evâmir-i lâzımenin i‘tâsı menût-ı himem-i celîle-i nezâret-penâhîleridir. Ol bâbda irâde efendim hazretlerinindir. Fî 3 Teşrîn-i Sânî sene [1]328 [16 Kasım 1912] Meclis-i A‘yân Reîsi Sadr-ı Esbak (İmza) ***

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

6 53

654

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Ma‘ ârif-i Umûmiye Nezâret-i Celîlesi Kalem-i Mahsûs Meclis-i A‘yân Riyâset-i Celîlesi Cânib-i Âlîsi’ne Mısır’dan gelecek ikinci Hilâl-i Ahmer Hey’eti tarafından tedâvî edilecek mecrûhîn-i guzât-ı Osmaniye’ye tahsîs edilmek üzere Üsküdar Mekteb-i İ‘dâdîsi binâsının tahliyesiyle Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti’ne teslîmi lüzûmu fî 3 Teşrîn-i Sânî sene [1]328 târîhli tezkire-i aliyye-i dâver-i efhamîleri üzerine mekteb-i mezkûr müdüriyetine iş‘âr edilmiş ve Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti’ne de ma‘lûmât verilmiş olmağla ol bâbda. Fî 7 Zilhicce sene [1]330 ve fî 4 Teşrîn-i Sânî sene [1]328 [17 Kasım 1912]

BOA, MF. MKT, 1182/76

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

6 55

656

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

17 BOSNA HERSEK’E YARDIM GÖNDERİLMESİ Hilâfet makamına her vesileyle bağlılıklarını gösteren, son olarak Kızılay’a 200 bin kurondan fazla yardım yapan Bosna-Hersek Müslüman halkının bu insanî hislerine karşılık Visoko Kasabası’nda çıkan yangından zarar görenlere Osmanlı Devleti tarafından da bir miktar yardım gönderilmesinin uygun görüldüğü Bâbıâlî



Dâire-i Hâriciye Kalem-i Mahsûs

1730

Huzûr-ı Sâmî-i Hazret-i Sadâret-penâhî’ye Ma‘rûz-ı çâker-i kemîneleridir Makâm-ı Hilâfet-i Uzmâ’ya merbûtiyet-i dîniye ve ma‘neviyelerini her sûretle izhâr eden ve ahîren Hilâl-i Ahmer i‘ânesi olarak iki yüz bin kurondan fazla bir meblağ i‘tâ eden Bosna ve Hersek ahâlî-i İslâmiyesinin işbu hissiyât-ı insâniyetkârânelerine mukâbeleten ahîren Visoko kasabasındaki harîkde musâb olanlara her tarafdan gönderilen i‘ânelere imtisâlen taraf-ı Devlet-i Aliyye’den de bir mikdâr meblağın i‘tâsı münâsib görülmüş olmağla keyfiyetin ilk Meclis-i Mahsûs-ı Vükelâ’ya vaz‘ını istirhâm ederim. Emr u fermân hazret-i veliyyü’l-emrindir. Fî 3 Safer sene [1]330 ve fî 10 Kânûn-ı Sânî sene [1]327 / [23 Ocak 1912]

Hâriciye Nâzırı

Asım

***

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

6 57

658







Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Dâire-i Sadâret

Tahrîrât Kalemi Şu‘ be: 1

Hâriciye Nezâret-i Celîlesi’ne Meclis-i Vükelâ’da kırâat olunan 10 Kânûn-ı Sânî sene [1]327 târîhli ve 1730 numaralı tezkire-i aliyyelerine cevâbdır: Bosna ve Hersek ahâlî-i İslâmiyesinin Hilâl-i Ahmer i‘ânesi i‘tâsıyla ibrâz eyledikleri hissiyât-ı insâniyet-kârânelerine mukâbeleten ahîren Visoko Kasabası’ndaki harîkde musâb olanlara i‘tâsı münâsib görüldüğü beyân olunan meblağa nezâret-i celîleleri büdcesinde münâsib bir karşılık bulunarak iş‘ârına himmet. 7 Safer sene [1]330 / 14 Kânûn-ı Sânî sene [1]327 [27 Ocak 1912]

BOA, BEO, 3995/299562

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

659

660

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

18 İNGİLTERE’DEN GÖNDERİLEN YARDIMLAR İngiltere Kızılayı tarafından Türkiye Millî Bankası aracılığıyla savaş yardımı olarak gönderilen 1.497 İngiliz lirası 15 şilinin karşılığı olan 1.647 lira 52 kuruşun alındı makbuzunun Osmanlı Hükümeti adına teşekkür ile birlikte yerine ulaştırılmak üzere Hariciye Nezâreti’ne gönderildiği

Mâliye Nezâreti

Vezne-i Umûmî Müdüriyeti Aded

Umûmî: 6737 Husûsî: 88

Hulâsa: İ‘âne-i harbiyeye âid bir kıt‘a makbûzun takdîm kılındığına dâir Huzûr-ı Sâmî-i Sadâret-penâhî’ye Ma‘rûz-ı çâker-i kemîneleridir İngiltere Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti tarafından Türkiye Millî Bankası vâsıtasıyla makâm-ı sâmî-i Sadâret-penâhîlerine takdîm olunup 27 Kânûn-ı Sânî sene [1]328 târîh ve 2569 numaralı tezkire-i sâmiye-i fehîmâneleriyle irsâl buyurulan bin dört yüz doksan yedi İngiliz lirası on beş şilini hâvî bir kıt‘a çekin Osmanlı lirası yüz on kuruş hesâbıyla mukâbili bulunan bin altı yüz kırk yedi lira elli iki kuruş bi’ttahsîl 30 Kânûn-ı Sânî sene [1]328 târîhinde harb i‘ânesi olarak îrâd kaydedilmiş ve mukâbilinde tanzîm kılınan 7.692 numaralı makbûz senedi leffen takdîm-i huzûr-ı sâmî-i Sadâret-penâhîleri kılınmış olmağla ol bâbda emr u fermân hazret-i veliyyü’lemrindir. Fî 9 Rebîülevvel sene [1]331 ve fî 3 Şubat sene [1]328

Mâliye Nâzırı nâmına

Müsteşar (İmza)

***

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

6 61

662







Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Dâire-i Sadâret

Tahrîrât Kalemi Şube: 1

Hâriciye Nezâret-i Celîlesi’ne İngiltere Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti tarafından Türkiye Millî Bankası vesâtatıyla gönderilen bin dört yüz doksan yedi İngiliz lirası on beş şilinin İngiliz lirası yüz on kuruş hesâbıyla mukâbili bulunan bin altı yüz kırk yedi lira elli iki kuruşun Hazîne-i Mâliyece tanzîm kılınan makbûz senedi mahalline irsâl ve hükûmet nâmına teşekkür olunmak üzere leffen savb-ı âlîlerine tesyâr kılındı, efendim. 13 Rebîülevvel sene [1]331 / 7 Şubat sene [1]328 [20 Şubat 1913]

BOA, BEO, 4146/310886

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

6 63

664

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

19 HİNDİSTAN’IN GÜNEY HAYDARABAT ŞEHRİNDEN GÖNDERİLEN YARDIM ÇEKİ Hindistan’ın Güney Haydarabat şehrinde kurulan Kızılay Cemiyeti üyelerinden es-Seyyid Muhammed Cevad el Gaffar Efendi aracılığıyla Trablusgarp Savaşı’nda şehit olanların yetimleri için toplanıp Marcantel adındaki Hint bankasına verilen 300 İngiliz liralık çekin tahsili





Dâire-i Sadâret

Tahrîrât Kalemi Şube: 1

Mâliye Nezâret-i Celîlesi’ne Trablusgarb muhârebesinde şehîd olanların eytâmına mahsûs olmak üzere Hindistan’ın Cenûbî Haydarabad şehrinde müteşekkil Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti a‘zâsından es-Seyyid Muhammed Cevad el-Gaffar Efendi ma‘rifetiyle cem‘ olunup Marcantel nâmındaki Hind bankasına tevdî‘ kılınan üç yüz İngiliz liralık bir kıt‘a çek leffen savb-ı âlîlerine tesyâr kılınmış ve bedelinin emsâli vechile nezâret-i celîleleri emrine i‘tâsı lâzım geleceği zahrına terkîm ve bunun zîri tahtîm edilmiş olmağla iktizâsının îfâ ve inbâsına himmet. 3 Rebîülevvel sene [1]330 / 8 Şubat sene [1]328 [21 Şubat 1913] Merbût pusulaya nazaran posta ilmuhaberi taraf-ı âlî-i hazret-i müsteşârîden imzâ buyurulacakdır. Çek Evrak Müdüriyet-i Aliyyesi’ndedir.

BOA, BEO, 4006/300383

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

665

666

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

20 YARDIM KAYIT DEFTERİ Padişah adına Hindistan’ın Lahor ve Bombay şehirleri ile Deharvard ve Londra’dan Hariciye Nezâreti, postane, Lahor’da yayınlanan Vatan Gazetesi ve çeşitli bankalar aracılığıyla Osmanlı Kızılayı’na gönderilen yardımların kayıt defteri Harb ve Hilâl-i Ahmer i‘ânâtına dâir evrâkın kaydına mahsûsdur. 1328 Defter Numarası 1 Numara

Târîh

Hulâsa-i Ma‘rûzât

Numara

Târîh

Mu‘âmelât

Osmanlı Bankası’ndan tezkire

1

22 Kânûn-ı Evvel sene [1]328

Lahor’da Vatan Gazetesi hesâbı için Londra şu‘besinden zât-ı hazret-i Pâdişâhî’ye bin altı yüz elli dört lira altmış sekiz kuruş irsâl edildiğinden bahisle meblağ-ı mezbûrun Bank-ı Osmanî veznesinden ahz etdirilmesi ve leffen gönderilen makbûz senedinin imzâ-yı Hümâyûn-ı mülûkâne ile tevşîhi hakkında

1

261 numaralı tezkire-i husûsiyeye leffen Sadâret’e 27 gönderilmişdir ve tezkire Kânûn-ı diğer evrâk-ı resmiye Evvel miyânında Başkâtib sene Beyefendi hazretleri [1]328 tarafından bâ-müzekkere Bâbıâli’ye îsâl olunmuşdur.

2

Merbût makbûz varakası imzâ-yı şâhâne ile tevşîh buyurularak mezkûr bankaya i‘âde olunmak üzere arîza-i mezbûre ile berâber 29 Kânûn-ı Evvel sene 1328 târîhli ve 263 numaralı tezkire ile Sadâret’e gönderilmiş ve meblağ-ı mebhûsün anhin bankadan alınarak emsâli vechile mahall-i âidiyesine teslîm etdirilmesi dahi bermantûk-ı irâde-i seniyye teblîğ ve iş‘âr kılınmışdır.

Londra’da National Bank India nâmındaki banka direktöründen İngilizce arîza

2

28 sene minh.

Lahor’da münteşir Vatan Gazetesi nâmına Bombay’daki şu‘belerine tevdî‘ olunduğu oradan telgrafla bildirilen bin beş yüz liranın nâm-ı Hümâyûn-ı mülûkâneye Dersaâdet’de te’diye olunmak üzere Osmanlı Bankası’nın Londra şu‘besine teslîm olunduğundan vusûlünün iş‘ârı ricâsına dâir

29 sene minh.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

6 67

668

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Hâriciye Nezâret-i Celîlesi’nden tezkire 3

4

21 Kânûn-ı Sânî sene minh.

22 sene minh.

Muhtâcîne sarf olunmak üzere nâm-ı şâhâneye Londra’dan 3 mürsel 43 lira 16 kuruş 10 parayı nâtık çekin bedeli bankadan alınarak Mâliye Veznesi’ne teslîm edildiğine dâir

4

Mezkûr arîza merbûtu ile berâber manzûr-ı âlî olarak 288 numaralı tezkire-i husûsiye ile Sadâret’e gönderilmiş ve gönderildiği beyân olunan bin beş yüz liranın çeki henüz Kitâbet Dâiresi’ne vâsıl olmadığından keyfiyetin bankadan 22 Kânûn-ı tahkîkiyle alınacak Sânî sene ma‘lûmâta göre iktizâsının îfâsı ve Başkitâbet’e de [1]328 ma‘lûmât i‘tâsı tezkirede beyân ve iş‘âr kılınmışdır. “Meblağ-ı mezkûrun Mâliye Nezâretince tahsîl edilmiş olduğu 23 Kânûn-ı Sânî sene [1]328 târîhli ve 260 numaralı tezkire-i husûsiye ile Sadâret’den cevâben bildirilmişdir”.

5

22 288 numaralı tezkire-i Kânûn-ı husûsiye ile Sadâret’e Sânî sene gönderilmişdir. [1]328

Lahor’da Vatan Gazetesi Sâhib-i İmtiyâzı Muhammed İnşâallah Efendi’den İngilizce arîza Nâm-ı Hümâyûn-ı mülûkâneye olarak Hindistan Ahâlî Bankası’na tevdî‘an bin beş yüz İngiliz lirası takdîm edildiğine ve vusûlünün iş‘ârı ricâsına dâir

Manzûr-ı âlî olmuşdur.

Posta İhbârnâmesi (İngilizce) 5

22 Kânûn-ı Sânî sene [1]328

Nâm-ı şâhâneye olarak Deharvard’dan tevdî‘ olunan bir İngiliz lirası ve on iki şilinin İngiliz Postahânesi’nden ahz olunmasına dâir Osmanlı Bankası Müdîriyet-i Umûmiyesi’nden tezkire

6

30 sene minh.

Dârü’l-harbden hicret eden ahâlî-i İslâmiye’ye tevzî‘ olunmak üzere Lahor’da münteşir Vatan Gazetesi hesâbına olarak nâm-ı 6 Hümâyûn-ı mülûkâneye vürûd eden sekiz yüz seksen bir liranın bankadan aldırılması için tanzîm olunan iki kıt‘a makbûz senedinin imzâ-yı Hümâyûn ile li-ecli’ttevşîh takdîm kılındığına dâir

30 sene minh

294 numaralı tezkire-i husûsiye ile Sadâret’e gönderilmişdir.

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

669

670

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

National Bank India direktöründen (İngilizce) 7

31 sene minh.

Lahor’da Vatan Gazetesi hesâbına gönderilen altı numarada mukayyed mebâliğin Londra Bankası’na teslîm olunduğunu müş‘ir ilmuhaber merbûtdur.

7

31 sene minh.

296 numaralı tezkire-i husûsiye ile Sadâret’e gönderilmişdir.

5 sene minh.

Mezkûr ilmuhaberler imzâ-yı Hümâyûn ile tevşîh buyurularak 298 numaralı tezkire-i husûsiye ile Sadâret’e gönderilmişdir.

16 sene minh.

Manzûr-ı âlî buyurularak makbûz senediyle berâber 311 numaralı tezkire-i husûsiye ile Sadâret’e gönderilmişdir.

Osmanlı Bankası Müdîriyeti’nden tezkire

8

5 Şubat sene [1]328

Hilâl-i Ahmer i‘ânesi olarak Allahâbâd Muhammedân Behast tarafından nâm-ı Hümâyûn-ı mülûkâneye 8 vürûd eden üç yüz almış altı Osmanlı lirası ve dokuz kuruş için tanzîm olunan iki kıt‘a makbûz ilmuhaberinin imzâ-yı şâhâne ile tevşîh üzere takdîmine dâir Osmanlı Bankası Müdîriyeti’nden tezkire

9

11 sene minh.

[1 Mart 1913]

BOA, HH, 3375

Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti hesâbına olarak vürûd eden üç yüz altmış altı Osmanlı lirası ve dokuz kuruşun cem‘iyyet-i mezkûre hesâbına îrâd kaydedilerek makbûz senedinin gönderildiğine dâir

9

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

671

67 2

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

21 ALAYKÖŞKÜ’NÜN KIZILAY’A İDARE MERKEZİ YAPILMASI Soğukçeşme’deki Alayköşkü binasının mimarî şekli değiştirilmeden ve tarihî kıymeti korunarak tamiri yapıldıktan sonra Osmanlı Kızılayı’na idare merkezi ve bitişiğindeki ahşap binaların da yıkılarak yerine ambarlar yapılması hususunda Padişah irâdesi çıktığı Mâbeyn-i Hümâyûn-ı Mülûkâne Başkitâbeti 285

Topkapı Saray-ı Hümâyûnu müştemilâtından olan Alayköşkü’nün hâiz olduğu kıymet-i târîhiye ve mi‘mâriyeye halel getirilmemek şartıyla Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti’nce ta‘mîr etdirilerek makam-ı saltanata mahsûs odadan mâ‘adâ aksâmının muvakkaten cem‘iyet-i mezkûre hey’et-i idâresine tahsîsi ve sâlifü’l-beyân kasrın ittisâlinde el-hâletü hâzihî cem‘iyet-i mezkûre tarafından anbar ittihâz edilmiş bulunan ebniyenin dahi kezâlik Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti ma‘rifetiyle ta‘mîr ve tevsî‘ olunarak bir müddet-i muvakkate için Hilâl-i Ahmer’e âid eşyâ ve levâzımın hıfzına tahsîsi vukû‘ bulan arz u istirhâm üzerine makrûn-ı müsâade-i seniyye-i hazret-i Hilâfet-penâhî olmuş ve bu bâbda lâzım gelen tedkîkâtın icrâsıyla mebânî-i mebhûsün anhânın sûret-i tefrîk ve tahsîsine âid muâmelâta nezâret etmek üzere serkarîn-i hazret-i şehriyârî beyefendi hazretlerinin taht-ı riyâsetinde Şehremîni Cemil Paşa ve Karîn-i Sânî-i Cenâb-ı Pâdişâhî Mehmed Tevfik Beyefendi ve Müze-i Hümâyûn Müdürü Halil Beyefendi ve Hazîne-i Hâssa-i Şâhâne Müdür-i Umûmîsi Hafız Feyzi Efendi ve Hazîne-i Hümâyûn Kethüdâsı Refik Beyefendi hazerâtıyla Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti Reîsi Vekîli Doktor Besim Ömer ve Sermimâr-ı Hazret-i Şehriyârî Vedad Beyefendilerden mürekkeb bir komisyon teşkîli husûsuna irâde-i seniyye-i cenâb-ı cihânbânî şeref-müte‘allik buyurulmuş olmağla ol bâbda emr u fermân hazret-i veliyyü’l-emrindir. Fî 24 Safer sene [1]331 / Fî 20 Kânûn-ı Sânî sene [1]328 [2 Şubat 1913]

Serkâtib-i Hazret-i Şehriyârî



Ali Fuad

BOA, İ. MBH, 11/1331 S-24

***

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

67 3

674

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Taht-ı Himaye-i Hazret-i Mülûkânede

Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti Merkez-i Umumîsi

Aded

2079 Sadâret-i Uzmâ Müsteşârlığı Cânib-i Âlîsi’ne Atûfetlü efendim hazretleri Soğukçeşme’de vâki‘ Alayköşkü binâsının tarz-ı mi‘mârîsi değişdirilmeyerek kıymet-i târîhiyesi muhâfaza olunmak sûretiyle icrâ-yı ta‘mîri ile taht-ı himâye-i seniyye-i cenâb-ı Pâdişâhîde bulunan Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti’ne merkez-i idâre ittihâz edilmek ve ittisâlinde bulunan ahşâb mebânî hedm olunup şeref-i mevki‘e mütenâsib anbârlar inşâ olunmak üzere ol bâbda tanzîm olunan haritada muayyen hudûd dâhilindeki mebânî ve arsanın Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti’ne terk ve tahsîsi husûsuna irâde-i seniyye-i cenâb-ı Pâdişâhî şeref-müte‘allik buyurulmuş olup ol bâbdaki irâde-i seniyye hükm-i münîfi ile haritanın 12 Şubat sene 1328 târîhli tezkire ile Başkitâbet’den makâm-ı sâmî-i Sadâret’e irsâl olunduğu haber verilmiş olduğundan işbu hükm-i irâde-i seniyye-i cenâb-ı şehriyârînin îcâb eden sicillâtda kaydı ve birer sûretinin Hilâl-i Ahmer’e de teblîğ etdirilmesi esbâbının istikmâli husûsuna inâyet-i kerîmâneleri temennî olunur. Ol bâbda emr u fermân hazret-i men lehü’l-emrindir. Fî 2 Mart sene 1329 [15 Mart 1913]

Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti Reîs-i Sânîsi



Âkil Muhtar

***

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

675

676





Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Dâire-i Sadâret

Tahrîrât Kalemi

Şu‘ be 1

Taraf-ı Vâlâ-yı Müsteşârî’den Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti Riyâset-i Aliyyesi’ne 2 Mart sene [1]329 târîhli ve 2079 numaralı tezkire-i aliyyelerine cevâbdır: Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyeti’ne merkez-i idâre ittihâz edilmek üzere terk ve tahsîsi taleb ve istid‘â edilen Soğukçeşme’deki mebânî ile arsa hakkında Mâbeyn-i Hümâyûn Başkitâbet-i Celîlesi’nin 17 Şubat sene [1]328 târîhli tezkire-i husûsiyesi ile melfûf bulunan zabıtnâmenin Dîvân-ı Hümâyûn Dâiresi Müdüriyeti’nden musaddak sûretleri leffen irsâl kılınmağla emr u irâde hazret-i men lehü’l-emrindir. 13 Rebî‘ülahir sene [1]331 / 9 Mart sene [1]329 [22 Mart 1913]

BOA, BEO, 4156/311656

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

677

678

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

22 GÜNEY AFRİKA’DAN GÖNDERİLEN YARDIMLAR Güney Afrika’daki Transvaal Hükümeti’ne bağlı Delkesrast şehrinin Müslüman halkı tarafından Natal Bankası vasıtasıyla Kızılay’a yaklaşık 127 İngiliz lirası gönderildiği Bâbıâlî

Nezâret-i Hâriciye Umûr-ı Siyâsiye

Müdüriyet-i Umûmiyesi



Numara: 165



Tercüme Odası

Mesned-i celîl-i Sadâret-i Uzmâ’ya 26 Şubat sene 1913 târîhi ve Cenûbî Afrika’daki Transvaal Hükûmeti dâhilinde kâin Delkesrast şehrinde mukîm ahâlî-i İslâmiye nâmına olarak Yusuf Süleyman imzâsıyla vârid olan mektûbun tercemesidir: Transvaal’da Delkesrast şehrindeki Natal Bankası vâsıtasıyla fî 14 Şubat sene [1]913 târîhinde 108 İngiliz lirası dört şilin altı pensin takdîm kılındığını arz ederim. Meblağ-ı mezkûrdan 108 İngiliz lirası telgrafla irsâl kılınmış ve mütebâkî dört şilin altı pens de derdest-i takdîm bulunmuşdur. İşbu 108 İngiliz lirası dört şilin altı pensden mâ‘adâ 18 İngiliz lirası 17 şilin 9 pens de Şehbender Ohannes Bey’e verilmişdir. Hilâl-i Ahmer’e âid bulunan bu paraların vusûlünü müş‘ir makbûz ilmuhaberinin leffen irsâl buyurulmasını istirhâm eylerim. Cenâb-ı Hak Osmanlılara muvaffakiyet ihsân buyursun. Beyân-ı hâl-i arz-ı me’âsir-i ihtirâmkârîye farîza ittihâz kılındı. Fî 16 Mart sene [1]329 [29 Mart 1913] BOA, HR. TO, 544/70

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

679

680

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

23

KIZILAY’A YEDİKULE’DE ARAZİ TAHSİSİ Bezm-i Âlem Valide Sultan vakıflarından olup Yedikule civarında Agop adlı şahıs tarafından kullanılmakta iken boşalan 63 dönümü aşkın arazinin Kızılay’a bırakılması hakkında Sultan Mehmed Reşad’ın irâdesi Nezâret-i Evkâf-ı Hümâyûn

Müşâvirlik Kalemi



Umûmî: 51539

Aded

Husûsî: 131

Huzûr-ı Sâmî-i Cenâb-ı Sadâret-penâhî’ye Ma‘rûz-ı çâker-i kemîneleridir, Bezm-i Âlem Vâlide Sultân hazretlerinin bi’l-icâreteyn tasarruf olunan müsakkafât-ı vakfiyesinden Yedikule civarında kâin Agop’dan mahlûl olan arâzîden altmış üç dönüm iki yüz seksen altı zirâ‘ mikdârının sekiz yüz yirmi bir lira-yı Osmanî otuz bir kuruş mu‘accele ve senevî sekiz yüz yirmi iki kuruş mukâta‘a ile Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti nâmına tefvîzine dâir Mahkeme-i Evkâf ’dan sâdır olan i‘lâm usûlen tanzîm kılınan karârnâme ile birlikde leffen huzûr-ı sâmî-i cenâb-ı Sadâretpenâhîlerine takdîm kılınmış olmağla irâde-i seniyye-i hazret-i Hilâfet-penâhînin istihsâliyle emr u inbâ buyurulması bâbında emr u fermân hazret-i veliyyü’l-emrindir. Fî 27 Cumâdelûlâ sene [1]331 ve fî 21 Nisan sene [1]329 [4 Mayıs 1913]

Evkâf Nâzırı

Hayri

***

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

6 81

682

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Nezâret-i Evkâf-ı Hümâyûn

Müşâvirlik Kalemi

Aded 412

İrâde-i Seniyye Yedikule civarında kâin olup Bezm-i Âlem Vâlide Sultan Evkâfı müsakkafâtından bulunan arâzîden altmış üç dönüm iki yüz seksen altı zirâ‘ mikdârının sekiz yüz yirmi bir lira-yı Osmanî otuz bir kuruş mu‘accele ve senevî sekiz yüz yirmi iki kuruş mukâta‘a ile Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti nâmına tefvîzine ruhsat verilmiştir. İşbu irâde-i seniyyenin icrâsına Evkâf Nezâreti me’mûrdur. Fî 30 Cumâdelûlâ sene [1]331 / Fî 24 Nisan sene [1]329 [7 Mayıs 1913]

Evkâf Nâzırı

Sadrıa‘zam

Hayri

Mahmud Şevket Mehmed Reşad

BOA, İ. EV, 56/1331 Ca-12

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

683

684

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

24 BELUCİSTAN’DAN GÖNDERİLEN YARDIMLAR Belucistan’da Sind Müslüman halkı tarafından bağışlanıp Sind Kızılay Kâtip ve Veznedarı Hacı Abdullah Harun Efendi tarafından gönderilen 100 İngiliz lirası 7 şilin ve 2 pense ait makbuzların hükümet adına teşekkürle birlikte geldikleri yerlerine gönderildiği

Mâliye Nezâreti



Umûmî: 612

Vezne-i Umûmî Müdüriyeti

Husûsî: 5

Makâm-ı Sâmî-i Sadâret-i Uzmâ’ya Ma‘rûz-ı çâker-i kemîneleridir Belucistan Eyâleti’nde Sind ahâlî-i İslâmiyesi tarafından i‘tâ ve şehr-i mezkûr Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti kâtibi ve veznedârı Hacı Abdullah Harun Efendi tarafından irsâl kılındığı beyân-ı âlîsiyle 1 Mart sene [1]330 târîhli ve 11 numaralı tezkire-i fehîmâneleriyle irsâl buyurulan beş yüz İngiliz lirası yedi şilin ve iki pensi hâvî çek bi’t-tahsîl mukâbili olan elli altı bin yedi yüz elli dokuz kuruş on üç paranın îrâd kaydını mübeyyin müteberri‘în nâmlarına ayrı ayrı olarak tanzîm edilen 12.070 ilâ 12.077 numaralı sekiz kıt‘a makbûz senedi merbûtan takdîm-i huzûr-ı sâmî-i Sadâretpenâhîleri kılınmağın ol bâbda ve her hâlde emr u fermân hazret-i veliyyü’l-emrindir. Dersaâdet, fî 22 Mart sene [1]330 [4 Nisan 1914]

Mâliye Nâzırı nâmına



Müsteşar Muâvini

(İmza)

***

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

685

686

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Dâire-i Sadâret Tahrîrât Kalemi

Şube: 148

Hâriciye Nezâret-i Celîlesi Cânib-i Âlîsi’ne Belucistan’da Sind ahâlî-i İslâmiyesi tarafından i‘tâ ve Sind Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Kâtibi ve Veznedârı Hacı Abdullah Harun Efendi tarafından irsâl olunan beş yüz İngiliz lirası yedi şilin ve iki pense âid ve müteberri‘înin ayrı ayrı nâmlarına muharrer olarak Mâliye Nezâreti Vekâlet-i Celîlesi’nden gönderilmiş olan sekiz kıt‘a makbûz senedi leffen savb-ı âlî-i fehîmânelerine tesyâr kılınmağla hükûmet nâmına beyân-ı teşekkürle berâber mahallerine îsâline himem. 11 Cumâdelûlâ sene [1]332 / 25 Mart sene [1]330 [7 Nisan 1914]

BOA, BEO, 4275/320570

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

6 87

688

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

25 SELANİK’TEN KIZILAY’A GÖNDERİLEN EŞYA Bir kısmı Selanik Müslüman kadınları ve bir kısmı bazı ticarî kurumlar tarafından bağışlanan yünlü çorap, başlık, atkı vs. eşya ile dolu 100 kilo ağırlığındaki sandığın Kızılay’a teslim edilmesi Devlet-i Aliyye-i Osmaniye Selanik Başşehbenderliği Aded

Umûmî: 798 Husûsî: 26

Hulâsa: Hilâl-i Ahmer’e âid eşyâ hakkında Hâriciye Nezâret-i Celîlesi’ne Umûr-ı İdâriye Müdüriyet-i Umûmiyesi’ne Ma‘rûz-ı çâker-i kemîneleridir Müfredâtı melfûf pusulada beyân olunup bir kısmı Selanik muhadderât-ı İslâmiyesince i‘mâl ve bir kısmı bazı müessesât-ı ticâriye tarafından teberru‘ ve i‘tâ olunan yünlü çorap, başlık, atkı vesâireyi hâvî 155 kilogram sıkletinde bir sandık melfûf konşimento mûcebince irsâl edilmiş olmağla eşyâ-yı mezkûrenin Dersaâdet’de In. Schenker nâm acenteden ahz ve Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’ne teslîminden sonra lâzım gelen vusûl ilmuhaberinin çâkerlerine tesyârı müsterhamdır. Ol bâbda emr u fermân hazret-i veliyyü’l-emrindir. Fî 21 Kânûn-ı Sânî sene [1]915 [21 Ocak 1915]

Başşehbender Vekîli

(İmza)

BOA, HR. SYS, 2171/3

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

689

690

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

26 ROMANYA’DAN GELEN YARDIMLAR Kızılay Cemiyeti yararına İbrail Şehbenderliği tarafından açılan yardım defterinin 3 ve 5 numaralı listeleriyle Romanya’nın İbrail ve Maçin iyiliksever Osmanlı vatandaşları ve Müslüman halkından toplanan 1.493 ley 35 santim ile daha önce gönderilmiş olan 1.360 leyin tahsil edildiği İbrail Şehbenderhanesi Aded Umûmî: 4343 Husûsî: 11

Hulâsa: Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti nâmına cem‘ edilen bin dört yüz doksan üç ley ve 35 santimin irsâline dâir (Melfûf 6 aded)

Hâriciye Nâzırı Fehâmetlü Devletlü Mehmed Said Halim Paşa Hazretleri Huzûr-ı Sâmîleri’ne Ma‘rûz-ı çâker-i kemîneleridir

Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti menfa‘atine İbrail Şehbenderliğince küşâd edilen i‘âne defterinin üç ve beş numaralı listeleriyle İbrail ve Maçin hamiyyetmendân teba‘a-i Osmaniye ve ahâlî-i İslâmiyesi’nden cem‘ edilen i‘ânât yekûnunu teşkîl eden bin dört yüz doksan üç ley 1068 ve 1071 ve 1072 numaralı üç kıt‘a makbûz senedleri mukâbilinde tahsîl ve kançılarya vezne defterine îrâd kaydedilmiş olmağla meblağ-ı mezbûre Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Riyâset-i Celîlesi’ne tevdî‘ olunmak üzere bu kere mahallî Bank de Credit Romania nâm bankası ma‘rifetiyle aynen Dersaâdet Bank-ı Şâhâne-i Osmanî’ye irsâl kılınmışdır. Mezkûr bankadan alınan makbûz mürselün ileyh nâmına ciro edilerek leffen ve mârru’l-arz iki liste ile üç kıt‘a makbûz senedâtı nüsha-i sâniyeleri ma‘an huzûr-ı fehîmânelerine takdîmine cür’et olunur. Gerek bu bin dört yüz doksan üç leyin ve gerek 12 Kânûn-ı Sânî sene [1]915 târîh ve 4324/6 numaralı arîza-i çâkerânemle takdîm edilen bin üç yüz altmış leyin ahz u teslîmine dâir Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Riyâsetince i‘tâsı lâzım gelen makbûzların sûy-ı çâkerâneme irsâline lutf u inâyet buyurulması istirhâmına mücâseret olunur. Ol bâbda emr u fermân hazret-i veliyyü’l-emrindir. Fî 9 Şubat sene [1]915 İbrail Şehbenderi (İmza)

BOA, HR. SYS, 2171/5

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

6 91

6 92

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

27 AMERİKA’DAN GELEN YARDIMLAR Washington Büyükelçiliği İmamı Muhammed Ali Efendi’nin Müslüman Osmanlı vatandaşlarının yoğun olarak oturdukları Amerika’nın Massachusetts ve Rhode Island eyaletlerinde bir ay zarfında toplayıp Amerika Dışişleri Bakanlığı aracılığıyla Osmanlı Kızılayı adına gönderdiği 3.156 dolar 27 sent ile yardım toplanan yer ve kişilerin isimlerine ait ekli listenin alındığı Ottoman Consulate Generale

59 Pearl Street



Umûmî Numara: 208



New York

Husûsî Numara: 1

Hâriciye Nezâret-i Celîlesi’ne Ma‘rûz-ı çâker-i kemîneleridir Hilâl-i Ahmer-i Osmanî Cem‘iyyeti nâmına i‘âne toplamak maksadıyla Washington Sefâret-i Seniyyesi İmâmı Muhammed Ali Efendi bendeleri teba‘a-i Müslime-i Osmaniye’nin kesret üzere mukîm bulunduğu Amerika’nın Massachusetts ve Rhode Island eyâletlerinde bir seyâhat icrâ ederek dört hafta kadar imtidâd eden müddet-i seyâhati zarfında üç bin iki yüz elli beş (3.255) dolar yirmi yedi (27) sent toplamağa muvaffak olmuşdur. İşbu meblağdan Muhammed Ali Efendi’nin harcırâh ve masârıf-ı sâiresine mukâbil yüz doksan altı (196) dolar seksen dört (84) sent ve çek için komisyon ücreti olarak National City Bankası’na te’diye olunan üç (3) dolar on altı (16) sent tenzîl olundukdan sonra mütebâkî kalan üç bin elli beş (3.055) dolar yirmi yedi (27) sente ayrıca taraf-ı âcizîden New York’da toplanılan yüz bir (101) dolar ilâve edilerek cem‘an üç bin yüz elli altı (3.156) dolar yirmi yedi (27) sent Amerika Hâriciye Nezâreti vâsıtasıyla İstanbul’da Hilâl-i Ahmer-i Osmanî Cem‘iyyeti nâmına irsâli ricâsıyla Washington Sefâret-i Seniyyesi’ne gönderilmişdir. İ‘âne derc edildiği mahallerde tanzîm olunup i‘âne verenlerin esâmîsiyle i‘ânât müfredâtını mübeyyin cedvel leffen takdîm kılınmış olmağla teba‘a-i merkûme tarafından vâki‘ olan ricâ ve iltimâs üzerine mezkûr listede münderic esâmî ve bedelâtın Dersaâdet gazeteleri vâsıtasıyla neşr u i‘lânı husûsuna müsâ‘ade-i aliyye-i âsafânelerinin sezâvâr buyurul-

masını istirhâm ederim. İ‘ânât-ı mezkûreye mukâbil Başşehbenderhânece i‘tâ olunan makbûz senedlerinin nüsha-i sâniyeleri dahi leffen takdîm olunmuş-

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

6 93

694

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

dur. Hilâl-i Ahmer’e mu‘âvenet sûretiyle teba‘a-i Müslime-i Osmaniye tarafından ibrâz olunan me’âsır-ı hamiyyet ve vatanperverî ne mertebe şâyân-ı tahsîn ve takdîr ise İmâm Muhammed Ali Efendi bendelerinin dahi bu husûsda sebkat eden himmet ve gayreti o nisbetde şâyân-ı senâ ve tezkârdır. Ol bâbda ve her hâlde emr u fermân hazret-i men lehü’l-emrindir. Fî 12 Kânûn-ı Sânî sene 1915 [12 Ocak 1915]

New York Başşehbenderi

Celâl

***

Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Riyâset-i Sâniyesi’ne bu bâbda lâzım gelen ma‘lûmât bâ-tezkire iş‘âr edilmiş olmağla melfûf makbûz senedâtının tedkîki ve meblağ-ı muharrerin hîn-i vürûdunda Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’ne irsâli zımnında işbu tahrîrât Muhâsebe Müdüriyeti’ne tevdî‘ kılındı. Fî Kânûn-ı Sânî sene [1]330 [Ocak 1915] New York Başşehbenderliği’nin işbu 208/1 numaralı 12 Kânûn-ı Sânî sene [1]915 târîhli tahrîrâtda Hilâl-i Ahmer i‘ânesi olarak Washington Sefâret-i Seniyyesi vâsıtasıyla gönderileceği beyân olunan üç bin yüz elli altı dolar yirmi yedi sent bu def ‘a Dersaâdet Amerika Sefâreti tarafından Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’ne tevdî‘ kılınmış olduğu Umûr-ı Ticâriye Müdüriyeti’nden ifâde kılınmış olmağla muktezâsının îfâsı zımnında Umûr-ı İdâriye Müdüriyet-i Umûmiyesi’ne emr u havâle buyurulması bâbında emr u fermân hazret-i veliyyü’l-emrindir. Fî 17 Şubat sene [1]330 [2 Mart 1915]

***

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

695

696

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Taht-ı Himâye-i Hazret-i Mülûkânede Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti

Merkez-i Umûmîsi

Aded

4364/3450 numaralı nüsha-i sâniye makbûzları melfûfdur. 1737/643 Hâriciye Nezâret-i Celîlesi’ne Ma‘rûz-ı çâker-i kemîneleridir Washington Sefâret-i Seniyyesi İmâmı Muhammed Ali Efendi’nin teşvîkât ve tergîbât-ı hamiyyetperverânesi üzerine Hilâl-i Ahmer i‘ânesi olarak cem‘ edilen ve fî 31 Kânûn-ı Sânî sene [1]330 târîh ve 61214-510 numaralı tezkire-i fehîmânelerinde iş‘âr buyurulan 3.156 dolar 27 sent mukaddemâ Dersaâdet Amerika Sefârethânesi vâsıtasıyla ahz olunmuş ve nüsha-i evvel makbûzu mezkûr sefârethâneye irsâl kılınmış idi. Bu kere tanzîm edilen müteberri‘îne mahsûs nüsha-i sâniye makbûzları matviyyen huzûr-ı fehîmânelerine arz u takdîm kılındı. Bunların Washington Sefâret-i Seniyyesi’ne irsâli lâzım gelenlere irâde buyurulması bâbında fermân hazret-i veliyyü’l-emrindir. Fî 10 Şubat sene [1]330 [23 Şubat 1915]

BOA, HR. SYS, 2171/8

Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Reîs-i Sânîsi Doktor Besim Ömer

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

6 97

698

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

28 SİROZ’DAN GELEN YARDIMLAR Kızılay yararına yardımda bulunan Siroz Müslüman halkının isimlerini gösterir listenin Hariciye Nezâreti’ne takdim kılındığı Devlet-i Osmaniye Şehbenderliği Aded

92/26 Hulâsa: Siroz ahâlî-i İslâmiyesi’nin Hilâl-i Ahmer teberru‘âtını müş‘ir cedvelin takdîm edildiği (Melfûf: 1) Huzûr-ı Sâmî-i Cenâb-ı Nezâret-penâhî’ye Ma‘rûz-ı çâker-i kemîneleridir ki Hilâl-i Ahmer-i Osmanî menfa‘atine teberru‘âtda bulunan Siroz ahâlî-i İslâmiyesi esâmîsini mübeyyin cedvelin nüsha-i sâniyesinin irsâli fî 27 Mart sene [1]915 târîh ve 62979/16 numara ile muvaşşah hâme-pîrâ-yı ta‘zîm ve tekrîm olan emirnâme-i nezâret-penâhîlerinde emr u iş‘âr buyurulmağla ber-mûceb-i emr-i nezâret-penâhî müfettişlikden ahz edilen cedvel-i mezkûr merbûtan takdîm-i huzûr-ı cenâb-ı efhamîleri kılınmağla ol bâbda emr u fermân hazret-i veliyyü’l-emrindir. Fî 12 Nisan sene [1]915

Siroz Şehbenderi

Sabri

BOA, HR. SYS, 2171/11

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

699

70 0

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

29 SELANİK’TEN GELEN YARDIMLAR Selanik Başşehbenderliği yazısıyla Kızılay yardımı olarak gönderilen 110 lira 96 kuruşluk çekin Kızılay’a teslim edilerek karşılığında alınan makbuzun takdim kılındığı Bâbıâlî

Hâriciye Nezâreti Muhasebe Kalemi Aded-i Umûmî: 10764 Aded-i Husûsî: 44

Hilâl-i Ahmer i‘ânesi olarak Selanik Başşehbenderliği’nin 974/127 numaralı ve 22 Mart sene [1]915 târîhli tahrîrâtıyla vürûd eden yüz on lira doksan altı kuruşu nâtık çek cem‘iyyet-i muhteremeye tevdî‘ ve mukâbilinde ahz olunan iki yüz yirmi bir numaralı ve 1 Nisan sene [1]331 târîhli makbûz senedi leffen takdîm kılınmış olmağla mezkûr şehbenderliğe irsâli zımnında işbu müzekkere ile berâber Umûr-ı İdâriye Müdüriyet-i Umûmiyesi’ne emr u havâle buyurulması bâbında emr u fermân hazret-i veliyyü’l-emrindir Fî 4 Nisan sene [1]331 [17 Nisan 1915]

BOA, HR. SYS, 2171/11

Hâriciye Nezâreti

Muhasebe Müdüriyeti

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

701

70 2

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

30 ALMANYA’DA TOPLANAN YARDIM PARALARI İtalya ve Romanya’nın Avusturya’ya savaş açmaları halinde İstanbul ile Almanya arasındaki ulaşımın kesileceği mülâhazası üzerine Almanya’da Kızılay tarafından toplanan 560.386 markın zamanında İstanbul’a ulaştırılmasını sağlamak amacıyla ulaşım kesilmesi durumunda söz konusu paranın İstanbul’daki Deutsche Bank şubesi tarafından Kızılay Merkez Heyeti emrine verilmesi için gerekli girişimlerde bulunulduğu Bâbıâlî



Hâriciye Nezâreti Şifre Kalemi

1136

Berlin Sefâreti’nden fî 8 Mayıs sene [1]915 târîhiyle vârid olan telgrafnâmenin hallîdir Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti’ne İtalya ve Romanya’nın Avusturya aleyhine harb eyledikleri takdîrde Dersaâdet ile Almanya arasında muvâsalatın münkatı‘ olacağı mülâhazasına binâen buradaki Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti tarafından cem‘ edilmiş olup yekûnu bir Mayıs’ta beş yüz altmış bin üç yüz seksen altı marktan ibâret bulunan nakdin vakt ü zamânıyla Dersaâdet’e îsâlini te’mînen şâyed muvâsala münkatı‘ olursa meblağ-ı mezbûrun kâmilen Dersaâdet’eki Deutsche Bank şu‘besi tarafından Hilâl-i Ahmer Hey’et-i Merkeziyesi’nin emrine tâbi‘ bulundurulması zımnında teşebbüsât-ı lâzımede bulunulduğu ma‘rûzdur.

BOA, HR. SYS, 2171/11

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

70 3

70 4

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

31 BALÇIK’TAN GELEN YARDIMLAR Balçık Müslüman halkı tarafından toplanıp Balçık Şehbender Vekâleti aracılığıyla gönderilen 17.696 ley 55 baninin Kızılay tarafından teslim alındığını gösterir makbuzda yanlışlıkla Köstence Başşehbenderliği yazıldığından makbuzun düzeltilmek üzere cemiyete iade edildiği Balçık Şehbender Vekâleti

Aded: 464-87

Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti makbûz ilmuhaberinin berây-ı tashîh gönderildiğine dâir (Melfûf: 1) Sadrıazam ve Hâriciye Nâzırı Devletlü Fehâmetlü Said Halim Paşa Hazretleri’ne Ma‘rûz-ı çâker-i kemîneleridir 3 Haziran [1]915 târîh ve 66603/166 numaralı tahrîrât-ı aliyye-i cenâb-ı nezâretpenâhîleri cevâbıdır. Balçık ahâlî-i Müslimesi tarafından i‘tâ ve vesâtat-ı âcizî ile irsâl olunan 17.696 ley 55 baninin Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyetince tesellümünü mübeyyin imlâ olunan makbûz ilmuhaberinde meblağ-ı mezkûrun sehven Köstence Başşehbenderliği vesâtatıyla gönderildiği gösterilmiş olmasına binâen mezkûr makbûz ilmuhaberinin berây-ı tashîh cem‘iyyet-i mezkûreye irsâl olunmak üzere leffen ve i‘âdeten takdîm-i huzûr-ı sâmî-i cenâb-ı nezâret-penâhîleri kılınmışdır. Ol bâbda emr u fermân hazret-i veliyyü’l-emrindir. 10 Haziran [1]915

BOA, HR. SYS, 2171/17

Balçık Şehbender Vekîli Ragıb Rauf Bey

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

70 5

70 6

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

32 KIZILAYA YAPILAN YARDIMLAR VE CAVA MÜSLÜMANLARINDAN YARDIM TALEBİ Osmanlı Kızılay Cemiyeti’nin Trablusgarp ve Balkan savaşları sırasında İslâm dünyasının her tarafından almış olduğu yardımlar sayesinde ancak Osmanlı vatanına hizmetlerde bulunduğu, sürmekte olan savaşta üstlendiği görevleri sebebiyle cemiyetin mevcut nakdini tükettiği, yardımların ana kaynağı olan Hint Müslümanlarının ise bu sırada Kızılay’a yardım etmesinin imkânsız olduğu, Balkan savaşları esnasında Kızılay’a önemli yardımlarda bulunan Cava Müslüman halkının yardımlarına müracaat edilerek cemiyete yardım yapmaları için teşvik edilmeleri

Taht-ı Himâye-i Hazret-i Mülûkânede Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Merkez-i Umûmîsi Aded 1237/217

Hâriciye Nezâret-i Celîlesi’ne

Ma‘rûz-ı çâker-i kemîneleridir Muhât-ı ilm-i sâmîleri olduğu vechile Osmanî Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Trablusgarb ve Balkan muhârebâtı esnâsında âlem-i İslâm’ın her tarafından mazhar-ı mu‘âvenet olmuş ve Osmanlı vatanına îfâ eylediği hidemâtı ancak bu sâyede te’mîn edebilmişdir. Cem‘iyyetimizin muhârebe-i hâzırada deruhde eylediği vezâif nakd-i mevcûdunu tüketmekde ve menba‘-ı esâsî-i i‘ânât olan Hind Müslümanlarının bu sırada Hilâl-i Ahmer’e yardım eylemesi müstehîl bulunmakda olduğundan Balkan muhârebâtı esnâsında Hilâl-i Ahmer’e mühim mu‘âvenetlerde bulunmuş olan Cava ahâlî-i İslâmiye’sinin meşîme-i diyânet ve insâniyetine mürâca‘at olunarak cem‘iyyetimize i‘âne i‘tâsına teşvîk edilmesi husûsunun mahall-i mezkûr şehbenderliğine emir buyurulması müsterhamdır. Ol bâbda emr u fermân hazret-i men lehü’lemrindir. Fî 8 Haziran sene [1]331 [21 Haziran 1915]

BOA, HR. SYS, 2171/17

Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Reîs-i Sânîsi Doktor Besim Ömer

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

707

70 8

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

33 ALMANYA’DA KIZILAY İÇİN TOPLANAN PARALARIN NAKLİ Kızılay tarafından yönetilen 7 bin yataklı hastaneler için ne zaman biteceği belli olmayan savaşın sonuna kadar ihtiyat paralarının son kuruşuna kadar harcanması halinde bile hastanelerin idaresi için paraya ihtiyaç duyulacağının hesap edildiği, bunun için yurt içinde yardım toplamaya gayret edildiği ancak bundan olumlu bir sonuç beklenmediği, bu sebeple olabilecek zararı da göze alarak şifreli telgrafla Berlin Büyükelçiliği’nden Almanya’da Kızılay için toplanan paraların Deutsche Bank aracılığıyla gönderilmesi talebi

Taht-ı Himâye-i Hazret-i Mülûkânede Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti Merkez-i Umûmîsi Aded 1235/214

Berlin Sefâret-i Seniyyesi’ne

Şifreli Telgrafnâme

C[evâb-ı] Tahrîrât: 4 Haziran 1915 Taraf-ı devletlerinden evvelce de Alman Hilâl-i Ahmer Hey’eti’ne ve Hâriciye Nezâreti’ne izâh buyurulduğu vechile Hilâl-i Ahmer nâmına derc olunan i‘ânâtın Hey’et-i Merkeziye’nin karârı olmadıkça sarfı muhâlif-i nizâm olduğundan Çanakkale mecrûhîni için verilen elli bin markın hey’etimizce kabûlünde imkân görülememiş olmağla keyfiyetin kongrenin nazar-ı takdîrine arzından başka çare kalmamışdır. El-yevm Hilâl-i Ahmer’in idâre etdiği yedi bin yataklı hastahânelerin daha ne vakit biteceği mechûl olan harbin hitâmına değin idâresi için muktezî olan mebâliği hesâb etdik. İhtiyât akçemizin son habbesine kadar sarfı takdîrinde bile yine imkân-ı mâddî bulamadık. Buraca her sûretle i‘âne celb ve cem‘ine gayret edilmekde ise de bundan da büyük bir netîce ümîd etmiyoruz. Binâberîn Almanya’daki paramızın her hâlde celbi zarûrîdir. Akçe farkından bugünlerde büyük bir ziyân olmayacağını tahkîk etdik. Ma‘a-hazâ ziyân olsa dahi bunu göze alıp parayı yine getirtmek muktezîdir. Deutsche Bank’ın en ehven bir sûretle para nakline tavassut etmesi için Cavid Beyefendi’ye de müraca‘at etdik. Müşârunileyh ile bi’l-müzâkere paramızın sür‘at-i nakli husûsuna himmet-i aliyyelerinin dirîğ buyurulmamasını sûret-i mahsûsada ricâ ve cevâb-ı

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

70 9

710

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

sâmîlerine intizâr ederiz. Paranın naklinden sonra kat‘î bir hesâb gönderilmesi

husûsunun Deutsche Bank’a emir buyurulması ayrıca mütemennâdır. İstanbul, 8 Haziran 1331 Telefon numarası: İstanbul 1783

Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti



Doktor Besim Ömer



Reîs-i Sânîsi

Taht-ı Himâye-i Hazret-i Mülûkânede

***

Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti

Merkez-i Umûmîsi

Aded

1235/213 Hâriciye Nezâreti Umûr-ı İdâriye Müdüriyet-i Umûmiyesi Cânib-i Âlîsi’ne Muhterem Efendim Berlin Sefâret-i Seniyyesi’ne keşîde edilmek üzere tastîr ve leffen takdîm kılınan telgrafnâmenin şifre etdirilerek keşîdesi husûsusuna himmet buyurulması müsterhamdır efendim hazretleri. İstanbul, 8 Haziran 1331 Telefon numarası: İstanbul 1783 21 Haziran sene [1]915

Hilâl-i Ahmer Cem‘iyyeti



Doktor Besim Ömer



BOA, HR. SYS, 2171/17

Reîs-i Sânîsi

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

711

712

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

II FOTOĞRAF ALTYAZILARI Sıra No: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19

20

21 22 23 24 25 26 27 28 29 30

Altyazılar Osmanlı Padişahı Sultan V. Mehmed Han hazretleri Osmanlı Kızılayı’nın büyük hâmisi Veliahd Yusuf İzzeddin Efendi hazretleri Osmanlı Kızılayı Fahrî Başkanı Dr. Abdullah Bey Müteveffa Marko Paşa Dr. Kırımlı Aziz Bey Peştemalciyan Efendi Faik Paşa Della Suda Kızılay kurucularından: Tıbbiye Mektebi eski Nâzırı ve Meclis-i Umûr-ı Sıhhiye İkinci Başkanı merhum Arif Bey Hüseyin Hilmi Paşa Genel Müfettiş Ali Bey Trablusgarp’ta Kızılay Aziziye’de Kızılay Trablusgarp’ta Aziziye’de sedyeciler Garyan Kızılay Hastanesi Garyan’da hastane çadırı Trablusgarp’ta Hums Seyyar Hastanesi Bingazi’de Kızılay Bingazi’de Kızılay Hastanesi’nin açılış töreni Kadırga Hastanesi Kadırga Hastanesi Sağlık Heyeti: Ortada İkinci Başkan Dr. Besim Ömer Bey, sağında sıra ile Operatör Papa Efendi, Operatör Muavini Kokidis Efendi, Vasilaki Efendi, Röntgen Mütehassısı Kilaidis, başkanın sol tarafında sırasıyla Operatör Yahob Efendi, Muavini Kapamacıyan Efendi, Baştabip Suhami Efendi, Dr. Bekir Zâfir Bey, diğerleri eczacı, asistanlar ve hastabakıcı hanımlar Kadırga Hastanesi’nde Ameliyat Salonu Kızılay İstanbul Üniversitesi Hastanesi’nde bir koğuş Kızılay Vefa Hastanesi Kızılay Vefa Hastanesi Sağlık Heyeti Kızılay Vefa Hastanesi’nde bir koğuş Kızılay Vefa Hastanesi Ameliyathanesi Hadımköy’de Kızılay Seyyar Hastanesi Hadımköy Hastanesi’nde hasta nakliyat arabası Kızılay Ayastefanos Seyyar Hastanesi Kızılay Ayastefanos Hastanesi Sağlık heyeti: Ortada fesli Baştabip Emin Bey, sağında Dr. İskender Ahmed Bey, solunda Asistan Kalost Efendi

Sayfa 9 11 25 26 26 28 31 36 42 44 75 77 77 80 80 82 83 83 72

93

93 98 100 101 102 104 105 107 107 109

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

31 32 33 34 35 36 37

38

39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59

Ayastefanos Seyyar Hastanesi’nde bir çadırın içi Gelibolu Hastanesi önünde sağlık heyeti: Ortada oturan Baştabip Operatör Rasim Ferid Bey, sağında Dr. Sedad ve İhsan Arif Beyler, solunda Dr. Behçet Sabit ve İdare Memuru Tahsin Beyler Gelibolu Hastanesi’nde bir koğuş Kızılay Çanakkale Hastanesi Kızılay Çanakkale Hastanesi Sağlık Heyeti: Ortada Baştabip Tevfik Rüşdü Bey Kızılay Çanakkale Hastanesi’nde bir koğuş Kadıköy Donanma Cemiyeti Hanımlar Şubesi tarafından hastane yapılan Haydarpaşa Osmanlı İttihad Mektepleri 1877 senesinde Osmanlılar ile yabancılardan meydana gelen ve Kızılay adını alan heyet: Birinci sıra: soldan sağa Nuri Bey, Dr. Bartulati, Noryan Efendi, Dr. Arif Bey, Dr. Sarel, Foster, Feridun Bey en sağda; ikinci sıra soldan sağa Dr. Sivastopol, Loval, Faik Paşa Della Suda, Eşref Efendi, General Mut, Hâs, Dr. Peştemalcıyan Paşa 1912’de İstanbul Üniversitesi’nde toplanan Osmanlı Kızılay Cemiyeti Genel Meclisi Heyeti Mısır Kızılay Delegesi Kemal Beyefendi Mısır Kızılay ileri gelenleri ve bazı askerî doktorlar: Ortada Dr. Mahmud Mahir Bey, solunda sırasıyla Rıza Paşa ve Kemal Bey, sağ tarafında Dr. Refii ve Abdüsselâm Beyler Mısır Kızılay Beylerbeyi Hastanesi Sağlık Heyeti Kızılay Hadımköy Hastanesi Sağlık Heyeti: Ortada Baştabip Dr. Burhaneddin Bey Kızılay Hadımköy Hastanesi’nde yaralı nakli Kızılay Hadımköy Seyyar Hastanesi’nde ameliyat çadırı içi Kızılay Ispartakule Hastanesi Sağlık Heyeti: Ortada Baştabip Aziz Bey Ispartakule Hastanesi’nde ameliyat çadırı Osmanlı Kızılay Cemiyeti Genel Merkez Binası Trablusgarp’ta Kızılay Garyan Sağlık Heyeti: Sağdan ikinci Kızılay Genel Merkez üyelerinden teftiş için Trablus’a giden delege Adnan Bey, sağda Operatör Sadeddin Bey Çanakkale’de Hint Kızılay Hastanesi olarak kullanılan bina Genel Hint Kızılay Heyeti Başkanı: Dr. Ensârî Bey Hint Kızılay Sağlık Heyeti yemekte Hint Kızılay Hastanesi’nde bir koğuş Hint Kızılay Hastanesi’nde bir koğuş Genel Hint Kızılay Hastanesi ambarı Hint Kızılayı İkinci Heyeti Seyyar Hastanesi Hint Kızılayı İkinci Heyeti Seyyar Hastanesi Hastalar ve personel teneffüste Hint Kızılay İkinci Heyeti Seyyar Hastanesi’nde tecrit çadırları Hint Kızılay Seyyar Hastanesi’nde bir çadır

713

109 113 115 117 119 120 125

127

127 128 129 131 139 140 142 142 144 145 147 148 151 153 155 159 160 161 163 166 168

714

60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87

Dr. Ahmet Zeki İZGÖER • Msc. Ramazan TUĞ

Hint Kızılayı Ömerli Hastanesi’nin sedyecileri Güney Afrika’da Durban Kızılay Heyeti: Ortada Yohannesburg Başşehbenderi Ohannes Bey, sağında Kızılay Heyeti Başkanı Davud Muhammed, sol tarafında N. D. Kodvel Almanya Kızılhaçı tarafından Trablusgarp’a gönderilen sağlık heyeti ileri gelenlerinden olup orada ölen: Doktor Dükeştayn Almanya Kızılhaçı tarafından Trablusgarp’a gönderilen sağlık heyeti önde gelenlerin olup orada ölen: Dr. Şutse Ispartakule Kızılay Hastanesi Ortada Baştabip Aziz Bey Kızılay Ispartakule Hastanesi Ispartakule Hastanesi’nde iki katlı çadırlar Sağda, baş tarafta duran Baştabip Aziz Bey Kızılay Hadımköy Hastanesi Ortada Baştabip Burhaneddin Bey Hadımköy Kızılay Hastanesi Padişah hazretleri tarafından kurulan hastanenin sağlık heyeti: Ortada Padişah Baştabibi Hayri Beyefendi hazretleri Kızılay Gelibolu Seyyar Hastanesi sedyeci eğitimi Osmanlı Kızılay Cemiyeti’nin yaralı ve hasta nakline mahsus Cambridge Vapuru Cambridge Vapuru Sağlık Heyeti ve İdaresi Kızıldeniz Mısır Kızılay Cemiyeti’nin hastane vapuru sağlık heyeti ve mürettebatı Dr. Klimov Hastanesi’nde bir koğuş Dr. Klimov Hastanesi Sağlık Heyeti ve yaralılar Londra’da tahsilde iken Kızılay’a yardım için gelen ve beraberlerinde masrafını da üstlenerek Mısırlı bir doktor getiren Hindistan asilleri: Ortada Mısırlı Dr. Selim, sağında Seyyid Hasan Âbid-i Caferî, solunda Seyyid Muhammed Hüseyin, arkada Abdülhak ve Seyyid Âl-i İmrân Kızılay Genel Merkez Heyeti Kızılay İdare Erkânı Kızılay Muhacirler Hastanesi Kızılay Muhacirler Hastanesi Sağlık Heyeti: Ortada Baştabip İbrahim Bey Kızılay Muhacirler Hastanesi’nde lohusalar koğuşu Kızılay Muhacirler Hastanesi kadınlar kısmı Hindistan Bombay Fukara-yı İslâmiye Kızılay Sağlık Heyeti’nin Ömerli’de hastane çadırları Hindistan Bombay Fukara-yı İslâmiye Kızılay Sağlık Heyeti: Ortada kaputlu Baştabip Muhammed Hüseyin Hindistan Bombay Fukara-yı İslâmiye Kızılay Sağlık Heyeti Hastane çadırlarına yaralı nakliyatı Hindistan Bombay Fukara-yı İslâmiye Kızılay Sağlık Heyeti’nin seyyar hastanesi, cami çadırı ve minaresi Hidiv Validesi Hastanesi Sağlık Heyeti ve hasta askerler

169 170 172 175 176 177 179 182 184 186 188 189 192 194 196 198 199 201 204 206 208 209 211 214 216 218 220 223

OSMANLI KIZILAY CEMİYETİ 1911-1913 YILLIĞI

88 89 90 91 92 93 94 95 96

Dr. Klimov Hastanesi Ortada şapkalı İngiliz elçisi ve sağında eşi Kızılay Cemiyeti’nin Askerî Sıhhiye’ye armağan ettiği hasta nakil arabalarından biri Harbiye Nezâreti Meydanı’nda Kızılay Cemiyeti’nin Askerî Sıhhiye’ye armağan ettiği otuz adet hasta nakil arabası Adına Kızılay Cemiyeti’ne iki bin Osmanlı lirası yardım verilmesini vasiyet eden ayandan merhum Zihni Paşa Edirne’de Kızılay Hastanesi yapılan bina Edirne Kızılay Hastane Heyeti: Ortada beyaz elbiseli Baştabip Bahaeddin Şakir Bey Edirne Kızılay Hastanesi’nde bir koğuş Edirne Kızılay Hastanesi’nde bir koğuş Edirne Kızılay Hastanesi’ne isabet eden bir Bulgar mermisinin yaptığı tahribat

715

225 231 234 263 267 271 274 278 280

KAYNAKÇA Başbakanlık Osmanlı Arşivi Belgeleri

A. MKT. MHM, 599/26 BEO, 959/71904

BEO, 1992/149370

BEO, 3981/298533

BEO, 3994/299520 BEO, 3995/299562 BEO, 4006/300383 BEO, 4015/301094 BEO, 4098/307278 BEO, 4146/310886 BEO, 4156/311656 BEO, 4275/320570 DH. HMŞ, 19/17 DH. İD, 132/11 DH. MUİ, 71/73 DUİT, 119/106 HH, 3375 HR. TO, 544/70 HR. SYS, 2171/3 HR. SYS, 2171/5 HR. SYS, 2171/8 HR. SYS, 2171/11 HR. SYS, 2171/17 İ. DH, 1140/88943 İ. EV, 56/1331 Ca-12 İ. MBH, 11/1331 S-24 MF. MKT, 1182/76