Köpeğiyle Dolaşan Kadın: Otuz Yedi Seçme Öykü [6 ed.] 9789754588767
122 32 3MB
Turkish Pages 681 [688] Year 2016
Recommend Papers
![Otuz Dokuz Basamak [1 ed.]
9786254055966](https://ebin.pub/img/200x200/otuz-dokuz-basamak-1nbsped-9786254055966.jpg)
![Yedi Gece [2 ed.]
9754703825](https://ebin.pub/img/200x200/yedi-gece-2nbsped-9754703825.jpg)
![Daha İyi Bir Dünya Arayışı: Son Otuz Yılın Makaleleri ve Bildirileri [2 ed.]
9750800389](https://ebin.pub/img/200x200/daha-yi-bir-dnya-aray-son-otuz-yln-makaleleri-ve-bildirileri-2nbsped-9750800389.jpg)
![Köpeğiyle Dolaşan Kadın: Otuz Yedi Seçme Öykü [6 ed.]
9789754588767](https://ebin.pub/img/200x200/kpeiyle-dolaan-kadn-otuz-yedi-seme-yk-6nbsped-9789754588767.jpg)
- Author / Uploaded
- Anton Çehov
File loading please wait...
Citation preview
Genel Yay›n: 1045
Hümanizma ruhunun ilk anlayış ve duyuş merhalesi, insan varlığının en müşahhas şekilde ifadesi olan sanat eserlerinin benimsenmesiyle başlar. Sanat şubeleri içinde edebiyat, bu ifadenin zihin unsurları en zengin olanıdır. Bunun içindir ki bir milletin, diğer milletler edebiyatını kendi dilinde, daha doğrusu kendi idrakinde tekrar etmesi; zekâ ve anlama kudretini o eserler nispetinde artırması, canlandırması ve yeniden yaratmasıdır. İşte tercüme faaliyetini, biz, bu bakımdan ehemmiyetli ve medeniyet dâvamız için müessir bellemekteyiz. Zekâsının her cephesini bu türlü eserlerin her türlüsüne tevcih edebilmiş milletlerde düşüncenin en silinmez vasıtası olan yazı ve onun mimarisi demek olan edebiyat, bütün kütlenin ruhuna kadar işliyen ve sinen bir tesire sahiptir. Bu tesirdeki fert ve cemiyet ittisali, zamanda ve mekânda bütün hudutları delip aşacak bir sağlamlık ve yaygınlığı gösterir. Hangi milletin kütüpanesi bu yönden zenginse o millet, medeniyet âleminde daha yüksek bir idrak seviyesinde demektir. Bu itibarla tercüme hareketini sistemli ve dikkatli bir surette idare etmek, Türk irfanının en önemli bir cephesini kuvvetlendirmek, onun genişlemesine, ilerlemesine hizmet etmektir. Bu yolda bilgi ve emeklerini esirgemiyen Türk münevverlerine şükranla duyguluyum. Onların himmetleri ile beş sene içinde, hiç değilse, devlet eli ile yüz ciltlik, hususi teşebbüslerin gayreti ve gene devletin yardımı ile, onun dört beş misli fazla olmak üzere zengin bir tercüme kütüpanemiz olacaktır. Bilhassa Türk dilinin, bu emeklerden elde edeceği büyük faydayı düşünüp de şimdiden tercüme faaliyetine yakın ilgi ve sevgi duymamak, hiçbir Türk okuru için mümkün olamıyacaktır.
23 Haziran 1941 Maarif Vekili Hasan Âli Yücel
HASAN ÂLİ YÜCEL KLASİKLER DİZİSİ ANTON PAVLOVİÇ ÇEHOV KÖPEĞİYLE DOLAŞAN KADIN OTUZ YEDİ SEÇME ÖYKÜ
rusça aslından çeviren ERGİN ALTAY © türkiye iş bankası kültür yayınları, 2006 Sertifika No: 29619 görsel yönetmen BİROL BAYRAM düzelti ALİ ALKAN İNAL grafik tasarım ve uygulama TÜRKİYE İŞ BANKASI KÜLTÜR YAYINLARI 1. basım ekim 2006, istanbul vı. basım mayıs 2016, istanbul ISBN 978-975-458-876-7 (karton kapaklı) baskı AYHAN MATBAASI mahmutbey mah. devekaldırımı cad. gelincik sok. no: 6 kat: 3 bağcılar istanbul Tel: (0212) 445 32 38 Faks: (0212) 445 05 63 Sertifika No: 22749 Bu kitabın tüm yayın hakları saklıdır. Tanıtım amacıyla, kaynak göstermek şartıyla yapılacak kısa alıntılar dışında gerek metin, gerek görsel malzeme yayınevinden izin alınmadan hiçbir yolla çoğaltılamaz, yayımlanamaz ve dağıtılamaz. TÜRKİYE İŞ BANKASI KÜLTÜR YAYINLARI istiklal caddesi, meşelik sokak no: 2/4 beyoğlu 34433 istanbul Tel. (0212) 252 39 91 Faks. (0212) 252 39 95 www.iskultur.com.tr
XXXV
ANTON PAVLOVİÇ ÇEHOV KÖPEĞİYLE DOLAŞAN KADIN OTUZ YEDİ SEÇME ÖYKÜ
RUSÇA ASLINDAN ÇEVİREN: ERGİN ALTAY
İçindekiler Elçi (1883) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1 Bukalemun (1884) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7 Önemli Bir Olay (1885) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13 Çavuş Prişibeyev (1885) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21 Aşçı Kız Evleniyor (1885) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27 Kötü Niyetli (1885) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .35 Başkalarının Derdi (1886)
.................................................................
41
Düşmanlar (1887) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .49 Volodya (1887) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .65 Sinir Bozukluğu (1888) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .81 Bahis (1888) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .111 Besleme (1888) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .121 Köpeğiyle Dolaşan Kadın (1889) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .129 Sıkıcı Bir Öykü (1889) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .149 Prenses (1889) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .223 Gusev (1890) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .239 Köylü Kad›nlar (1891) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .257 Korku (1892)
...................................................................................
275
Sürgünde (1892) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .291 Komşular (1892) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .303 Siyahlar Giymiş Keşiş (1893)
327
..........................................................
Boyundaki Anna Nişanı (1895) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .367
Anton Çehov
Doktorun Karısı (1895) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .383 Bir Sanatçının Öyküsü (1896) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .393 Arabada (1897) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .415 Peçenek (1897) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .427 Köylüler (1897) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .441 Aşk Üzerine (1898) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .481 İonıç (1898) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .493 Bir Hasta (1898)
517
..............................................................................
Kabuğuna Sinmiş Adam (1898) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .533 Yeni Yazlık (1899) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .549 Görevde (1899) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .567 Tatlım (1899) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .587 Çukurda (1900)
603
...............................................................................
Bayramda (1900) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .653 Nişanlı Kız (1903) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .659
Elçi Dez de mo nov’un 25 rub le si na sıl gü me git ti? L.İ. PAL MİN’e
— Şişşt… Ka pı cı nın oda sı na gi de lim, bu ra da ol maz… Du yar ba kar sı nız… Ka pı cı oda sı na git ti ler. On la rı giz li den din le me sin di ye, pos ta ya yol la dı lar ka pı cı yı. Ma kar, def te ri al dı, şap ka sı nı giy di, ama pos ta ne ye gi de cek yer de, mer di ve nin al tı na giz len di. Bir baş kal dı rı nın söz ko nu su ol du ğu nu bi li yor du… Ön ce Ka şa lo tov dök tü içi ni, ar ka sın dan Dez de mo nov, Dez de mo nov’dan son ra da Zraç kov… Ağ zı na ge le ni söy lü yor du üçü de! Öf ke den kıp kır mı zı ol muş yüz ler de kas lar ge ri li yor, gö ğüs le re yum ruk lar inip kal kı yor du… — On do ku zun cu yüz yı lın ikin ci ya rı sın da yız, taş dev rin de de ğil! –So luk al ma dan ko nu şu yor du Ka şa lo tov– Bu gö bek li şiş ko la rın yap tık la rı na es ki si gi bi göz yu mul mu yor ar tık! Bık tık, ye ter be! Za ma nı çok tan gel di de ge çi yor… Uzun sü re söy len di dur du. Dez de mo nov’un söy le dik le ri de yak la şık ola rak ay nı şey ler di. Zraç kov kü für bi le et ti… Bir bi ri nin sö zü nü ke si yor, ba ğı rıp ça ğı rı yor lar dı! Ama sağ du yu sa hi bi bi ri çık tı so nun 1
Anton Pavloviç Çehov
da. Yü zü ne bir en di şe ifa de si ver di, sü mük lü men di liy le al nı nı sil dik ten son ra sö ze baş la dı: — Değ mez as lın da ca nım… Ah, ah… Tu ta lım ki öy le… ger çek ol du ğu nu ka bul ede lim. Ama ne ye da ya na rak? Bu gün ba na ya rın sa na, der ler… Amir olun ca bu kez si ze baş kal dı rır ast la rı nız. İna nın bu na! Sı kın di şi ni zi. Ama din le yen ol ma dı onu. Sö zü nü bi tirt me di ler; ite ka ka ka pı dı şa rı edi yor lar dı onu ki, sağ du yu nun bir şe ye ya ra ma dı ğı gö rüp o da ka tıl dı ar ka daş la rı na; ağ zı nı boz du, atıp tut ma ya baş la dı. — Biz le rin de onun gi bi bi rer in san ol du ğu mu zu ona gös ter me nin za ma nı gel miş tir ar tık! –di yor du Dez de mo nov.– Tek rar edi yo rum, ne uşa ğız biz, ne de şa mar oğ la nı! Glad ya tör de ği liz! Gu ru ru muz la oy nan ma sı na izin ve re me yiz, alay et tir me yiz ken di miz le! “Sen” di yor bi ze, se la mı mı za kar şı lık ver mi yor, bir şey söy ler ken din le mi yor bi zi, ba şı nı öte ya na çe vi ri yor, pis pis azar lı yor in sa nı… Gü nü müz de uşak la ra bi le “sen” den mi yor, ner de kal dı bi zim gi bi soy lu in san la ra!.. Bu nu böy le söy le me li ona! — Ge çen gün ça ğır dı be ni, “Ne dir o su rat?” de di. “Git de tah ta be ziy le yı ka sın se ni Ma kar!” Şa ka ya bir di ye ce ği miz yok ta bi i… Ama bir ke re sin de de… Zraç kov kes ti sö zü nü: — Bir gün eşim le bir ye re gi di yor duk, onun la kar şı laş tık… “Ah se ni gi di kep çe ağız ah, hep ka rı kız pe şin de ko şar sın! Hem de açık açık!” Ka rım dır, efen dim de dim… Özür bi le di le me di, ağ zı nı şa pır ta da şa pır da ta çe kip git ti. Ka rım tam üç gün ağ la dı si ni rin den. Gu ru ru na do kun du ta bii ka dın ca ğı zın. “Ka rı kız” de di… Oy sa siz de bi lir si niz… ka rım… — Sö zün kı sa sı bay lar, bu böy le de vam ede mez ar tık! Ya biz, ya o. Ar tık ay nı da ire de ça lı şa ma yız onun la! Ya o git sin bu ra dan, ya biz! Hay van ca ça lı şa ca ğı mı za ça lış ma yız da ha iyi! On do ku zun cu yüz yıl da yız. Gü nü müz de her ke sin bir gu 2
Elçi
ru ru var! Kü çük bir in san bi le ol sam, bir eş ya de ği lim ben. Be nim de bir ru hum, bir ki şi li ğim var! İzin ve re mem! Böy le söy le ye lim bu nu ona! Bu nun böy le de vam ede me ye ce ği ni içi miz den bi ri gi dip söy le sin ona. Bi zim adı mı za söy le sin! Ha di! Kim gi de cek? Açık açık söy le ye lim! Kork ma yın, kor ku la cak bir şey yok! Kim gi di yor? Tüh… Al lah kah ret sin… se sim de kı sıl dı bir den… Ara la rın da bir el çi seç me ye ko yul du lar. Uzun tar tış ma lar dan son ra en ze ki, ko nuş ma sı nı en iyi bi len, en yü rek li ol du ğu na ka rar ve ri lip, Dez de mo nov se çil miş ti. Ki tap lı ğa üyey di, ya zı sı gü zel di, oku muş kız lar la ar ka daş lık edi yor du, öy ley se ze kiy di. Ne söy le ye ce ği ni, na sıl söy le ye ce ği ni bi lir di. Yü rek li li ği ne ge lin ce, söz yok tu yü rek li li ği ne. Bir ke re sin de ku lüp te, onu “ba sit bir in san” sa nan po lis me mu ru nu, on dan özür di le me ye na sıl zor la dı ğı nı bil me yen yok tu. Adam gık bi le di ye me miş ti. Her ke sin ağ zın day dı. Dez de mo nov’un ne den li gö zü pek bir in san ol du ğu… — Ha di Sen ya’cı ğım! Kork ma! Söy le ona her şe yi! Ta şı ge di ği ne koy! Her ku şun eti nin yen me ye ce ği ni an lat ona! “Bu yap tı ğın ne dir?” de. “Ken di ne baş ka uşak ara! Biz den ne üs tün ya nın var? İs te mi yo ruz se ni!” Evet… Söy le iş te… Ha di Sen ya’cı ğım… sev gi li dos tum… Saç la rı nı ta ra yal nız… Böy le söy le ona… — Si nir li bir in sa nım ben bay lar, ba kar sı nız kö tü bir söz çı kar ağ zım dan, be la ya gi rer ba şım. Zraç kov git se da ha iyi olur! — Ol maz Sen ya’cı ğım, sen git… Zraç kov’un er kek li ği ko yun la ra kar şı tu tar an cak, o da sar hoş ken… Ap ta lın bi ri dir o, ama sen öy le de ğil sin… Ha di yü rü ca nım… Dez de mo nov saç la rı nı ta ra dı, ye le ği ni dü zelt ti, eliy le ağ zı nı ka pa ya rak ök sür dük ten son ra yü rü dü… Hep si de tut muş lar dı so luk la rı nı. Mü dü rün oda sı na gi rin ce ka pı nın di bin de dur du Dez de mo nov, tit re yen par mak la rı nı du dak la rın da gez dir di. Pe ki ama ne re den, na sıl baş la ya cak tı? Mü dü 3
Anton Pavloviç Çehov
rün, çok iyi ta nı dı ğı daz lak ka fa sı nı, si yah sa ka lı nı gö rün ce sır tın dan so ğuk bir ür per ti geç ti, kar nı na bir şey sap lan dı san ki… Ama pek o ka dar önem li de ğil di bu; kork ma ya değ mez di… Yü rek li ol ma lıy dı! — Ee… ne is ti yor sun? Dez de mo nov öne bir adım at tı, ağ zı nı aç tı, di li ni oy nat tı, gel ge le lim se si çık mı yor du. Ağ zı na bir şey ler ol muş tu san ki. Ay nı an da, yal nız ağ zı na de ğil, için de bir şey le rin ol du ğu nu his set miş ti el çi… Ce sa re ti ru hun dan kar nı na geç miş, ora yı ka zı mış, son ra to puk la ra in miş, çiz me le ri ne sap lan mış tı… Oy sa de lik de şik ti çiz me le ri nin al tı… Fe la ket! — Ee… ne is ti yor sun de dim, duy mu yor mu sun? — Şey… efen dim… Hiç bir şey is te mi yo rum efen dim… Na sıl söy le sem, duy dum ki efen dim, şey… Dez de mo nov di li ni tut tu, ama di li nin söz din le di ği yok tu, de vam edi yor du: — Sa yın eşi ni zin bir pi yan go dü zen le di ği ni duy dum da efen dim… Bir ku pa ara ba sı var mış… Aca ba bir bi let çik de ba na, efen dim… — Bi let mi? Pe kâ lâ… Hep si beş bi let kal dı ben de… Be şi ni de ala cak mı sın? — Ha… ha… ha yır efen dim… Yal nız bir bi let çik… ye ter. — Be şi ni de ala cak mı sın, sa na so ru yo rum! — Pe ki efen dim. — Ta ne si al tı rub le dir… Ama sen den beş rub le ala lım… Yaz dır adı nı… Uğur lu ol sun… — He–he–he… Mer si efen dim… Çok te şek kür ede rim… — Ha di ba ka lım, yü rü! Bir da ki ka son ra Dez de mo nov ka pı cı oda sın day dı. Yü zü mos mor du; göz le ri yaş lı, ar ka daş la rın dan yir mi beş rub le borç is ti yor du. — Yir mi beş rub le ver dim ona ar ka daş lar, oy sa be nim de ğil di bu pa ra! Kay na nam, gö tü rüp evi nin ki ra sı nı ve re yim 4
Elçi
di ye, bu sa bah ver miş ti onu ba na… Ha di bay lar, yir mi beş rub le ve rin ba na! Yal va rı rım! — Ni çin ağ lı yor sun? Ku pa ara ba sıy la ge ze cek sin bun dan böy le… — Ku pa ara ba sıy la… Ku pa ara ba sıy la ha… Adam mı kor ku ta ca ğım ku pa ara ba sıy la? Din ada mı de ği lim ben! Ka za nır sam, ne re ye ko ya ca ğım onu? Ne re ye sak la ya ca ğım? Uzun sü re ko nuş tu lar. Ma kar duy duk la rı nın hep si ni ya zı yor du mer di ven di bin de (oku ma yaz ma sı var dı.) Son ra… Ney se bay lar, son ra olan la rı an lat mak uzun sü re cek. Kı sa ca sı, şu ders alın ma lı dır bu olay dan: Baş kal dır mak tan sa kın ma lı! 1883
5
Bukalemun Po lis ko mi se ri Oçu me lov pa zar ala nın dan ge çi yor du. Yep ye niy di pal to su. Kü çük bir pa ket var dı elin de. Üç beş adım ar ka sın dan, te pe le me bö ğürt len do lu bir se pet le –ser gi ler den top la mış lar dı bu bö ğürt len le ri– kı zıl saç lı bir bek çi yü rü yor du. Ses siz mi ses siz di pa zar ala nı… Kim se cik ler yok tu… Dük kân la rın, mey ha ne le rin açık ka pı la rı aç bi rer ağız gi bi mah zun, ke der li ba kı yor lar dı ala na. Di len ci ler bi le yok tu bu ka pı la rın ön le rin de. An sı zın bir ses duy du Oçu me lov. Bi ri si — Isı rır sın ha, men de bur hay van! Bı rak ma yın onu, ço cuk lar! –di ye ba ğı rı yor du.– Bu de vir de adam ısı rır sın de mek! Ya ka la yın onu, tu tun! A… a! Bir kö pek hav lı yor du. Oçu me lov ba şı nı çe vi rip bak tı. Tüc car Pi çu gun’in odun de po sun dan bir kö pek yıl dı rım gi bi ko şa rak çık mış, kor kuy la çev re si ne ba kı nı yor du. Ya ka sı ko la lı pa tis ka göm lek giy miş, ce ke ti nin önü açık bir adam ko va lı yor du onu. Ko şar ken be de ni ni öne ve rip at la dı adam, ye re dü şer ken kö pe ği ar ka ba cak la rın dan ya ka la dı. Kö pek bu kez da ha da acı hav la ma ya baş la dı. Sağ dan sol dan, — Bı rak ma! –di ye ba ğı rı yor lar dı. Dük kân lar dan uy ku lu yüz ler uzan dı. Bi raz son ra odun de po su nun önün de bü yük bir ka la ba lık top lan mış tı. 7
Anton Pavloviç Çehov
Bek çi, — Bir şey ol du ga li ba efen dim!.. –de di. Oçu me lov so la ya rım çark edip ka la ba lı ğın ya nı na git ti. Tam ka pı nın önün de, yu ka rı da sö zü nü et ti ği miz, ce ke ti nin önü açık adam du ru yor, sağ eli ni ha va ya kal dır mış ka la ba lı ğa kan lı par ma ğı nı gös te ri yor du. Ça kır ke yif ti. Yü zün de şöy le de mek is ti yor gi bi bir ifa de var dı: “Şim di yü ze ce ğim de ri ni, şey tan yav ru su!” Ha va ya kal dır dı ğı kan lı par ma ğı bir za fer bay ra ğıy dı san ki. Ada mı ta nı mış tı Oçu me lov. Ku yum cu us ta sı Hryu kin’di. Ka la ba lı ğın or ta sın da, yer de, ön ayak la rı nı iki ya na aç mış, zan gır zan gır tit re yen suç lu otu ru yor du. Siv ri yüz lü, sır tın da sa rı bir le ke olan be yaz bir kö pek yav ru suy du bu. Yaş lı göz le rin de ke der, kor ku var dı. Oçu me lov ka la ba lı ğı ya rıp or ta ye re çık tı. — Ne olu yor bu ra da? –di ye sor du.– Ni çin top lan dı nız? Ne ol du o par ma ğı na?.. Kim di ba ğı ran öy le? Hryu kin eliy le ağ zı nı ka pa yıp ök sür dük ten son ra an lat ma ya baş la dı: — Yo lu ma gi di yor dum efen dim, kim se ye do kun du ğum yok tu… Mit ri Mit riç’le odun işin den ko nu şu yor duk, bu men de bur hay van bir den kap tı par ma ğı mı… Ba ğış la yın be ni, ça lı şan bir in sa nım ben, par ma ğım ge rek li dir ba na… İn ce iş le uğ ra şı rım. Bu par mak la bel ki bir haf ta ça lı şa mam, öde sin ler za rar zi ya nı mı… Bi li yor su nuz efen dim, hay van lar in san la ra za rar ve re bi lir di ye bir şey ya sa lar da bi le yok tur… Her kö pek önü ne ge le ne sal dı rıp ısı ra cak sa, hiç ya şa ma ya lım da ha iyi… Oçu me lov kaş la rı nı oy nat tı, ök sür dü, sert bir ses le, — Hım! –de di.– An la şıl dı… Pe kâ lâ… Ki min bu kö pek? Bı rak ma ya ca ğım bu nun pe şi ni. Kö pe ği ni zi so ka ğa sal ma nın na sıl ola ca ğı nı gös te re ce ğim si ze! Emir le re bo yun eğ mek is te me yen bu gi bi bey ler le il gi len me nin za ma nı gel miş tir ar tık! O na mus suz he ri fi öy le bir ce za lan dı ra ca ğım ki, gö re cek dün ya nın kaç bu cak ol du ğu nu! –Bek çi ye dön dü po lis ko mi 8
Bukalemun
se ri.– Yel dı rin, şu kö pe ğin sa hi bi nin kim ol du ğu nu öğ ren, bir tu ta nak ha zır la! Kö pe ği de ge ber te ce ğiz. He men! Yüz de yüz ku duz dur… Ki min dir bu kö pek? Ka la ba lı ğın ara sın dan bi ri, — Ga li ba Ge ne ral Ji ga lov’un! –de di. — Ge ne ral Ji ga lov’un mu? Hım!.. Pal to mu çı kar Yel dı rin… Ne kor kunç bir sı cak bu! Yağ mur ya ğa cak bes bel li… –Oçu me lov, Hryu kin’e dön dü.– Yal nız bir şe yi an la ya mı yo rum. Na sıl ol du da ısı ra bil di se ni bu kö pek? Par ma ğı na ka dar na sıl uzan dı? Kü çü cük bir hay van, oy sa sen sı rık gi bi sin! Kim bi lir, bel ki de bir çi vi ye ta kıp ka nat mış sın dır par ma ğı nı, son ra da bu ya la nı uy dur muş sun dur. Bi li rim çün kü… se nin gi bi le ri! Çok iyi bi li rim hem!.. — Elin de si ga ra var dı efen dim, hay va nın yü zü ne yak laş tı rıp kız dı rı yor du onu, gü lü şü yor lar dı. Kö pek de ap tal de ğil ta bi i, bir den ısır dı… Bu adam da ka ba hat efen dim! — Ya lan söy lü yor sun, şey tan su rat lı! Gör me din, ne di ye ya lan söy ler sin? Sa yın po lis ko mi se ri ze ki in san dır, ki min ya lan, ki min doğ ru söy le di ği ni he men an lar… Ben ya lan söy lü yor sam, çı kar sın be ni yar gı cın kar şı sı na. Ya sa da her şey açık açık an la tıl mış tır… Her kes eşit tir ar tık… Be nim kar de şim de jan dar ma dır… ta nı mak is ter se niz eğer… — Bir şey so ran ol ma dı sa na, kes se si ni! Bek çi ken di ne gü ven do lu bir ses le, — Ha yır –de di,– ge ne ra lin kö pe ği de ğil bu… Böy le kö pe ği yok ge ne ra lin. Da ha çok av kö pe ği dir onun ki ler. — Ke sin bi li yor mu sun bu nu? — Bi li yo rum efen dim… — Ben de bi li yo rum. Ge ne ra lin kö pek le ri cins tir, de ğer li kö pek ler dir, oy sa bir de bu na ba kın! Ne tü yü var, ne de bi çi mi… iğ renç bir ya ra tık… Ge ne ral böy le bir hay va nı sak lar mı evin de hiç?! Ak lı nız alı yor mu bu nu? Böy le bir kö pek Mos ko va’da ya da Pe ters burg’da gö rül se, ne olur, bi li yor mu su nuz? Ya sa ma sa din le mez, he men ge ber tir ler onu! 9
Anton Pavloviç Çehov
Hak lı sın Hryu kin, bı rak ma bu işin pe şi ni… Ce za sı nı çek sin, kim se sa hi bi! Ar tık… Bek çi dal gın, mı rıl da nı yor du: — Bel ki de ge ne ra lin dir efen dim. Al nın da yaz mı yor ki… Ge çen gün bah çe sin de gör müş tüm bu na ben zer bir kö pe ği. Ka la ba lık tan bir ses du yul du: — Evet, evet, ge ne ra lin dir! — Hım!.. Giy dir pal to mu Yel dı rin’ci ğim… Ha va se rin le di ga li ba… Üşü yo rum… Bu kö pe ği alıp ge ne ra lin evi ne gö tür, sor ba ka lım on la rın mı? Kö pe ği be nim bu lup yol la dı ğı mı söy le… Bir da ha da hay van ca ğı zı so ka ğa bı rak ma ma la rı nı ha tır lat hiz met çi le re… De ğer li bir kö pek tir bel ki; her do muz, elin de ki si ga ra yı bur nu na so ka cak olur sa, ter bi ye si bo zu lur hay va nın. İn ce ruh lu bir ya ra tık tır kö pek… Sen de in dir şu eli ni, bu da la! Ne di ye ha va da tu tu yor sun pis par ma ğı nı? Sen sin suç lu!. — Ge ne ra lin aş çı sı ge li yor, ona so ra lım… Ey Pro hor! Bir da ki ka gel se ne bu ra ya, ca nım! Şu kö pe ğe ba kı ver bir… Si zin mi bu? — Am ma da yap tı nız! Yok bi zim böy le bir kö pe ği miz. Oçu me lov, — Ta mam –de di,– öğ ren dik öğ re ne ce ği mi zi. So kak kö pe ği dir bu! İki sa at ka fa şi şir me ye ge rek yok… So kak kö pe ği dir de diy sen, so kak kö pe ği dir… Ge ber ti le cek… Pro hor de vam edi yor du: — Bi zim de ğil dir. Ge çen ler de bi ze ko nuk ge len ge ne ra lin kar de şi nin dir. Bu cins kö pek le ri sev mez ge ne ral. Kar de şi se ver… Oçu me lov gü lüm se ye rek, — Ge ne ra lin kar de şi gel di mi? –de di.– Vla di mir İva nıç ha? Vay ca nı na! Bil mi yor dum! Ka la cak ta bii bi raz? — Ka la cak… — Bak he le… Öz le miş ti kar de şi ni ge ne ral!.. Bil mi yor dum gel di ği ni! Onun kö pe ği de mek bu? Çok se vin dim… Al 10
Bukalemun
onu… Se vim li bir hay van… Kı vır kı vır tüy le ri var… Şu ada mın par ma ğı nı ısır mış! Ha–ha–ha!.. Ni çin tit ri yor sun ci ci kö pek? Gel ba ka yım, gel… Kı zı yor ya ra maz… şu nun gü zel li ği ne ba kın… Pro hor kö pe ği ça ğır dı, odun de po sun dan uzak laş tı onun la… Ka la ba lık kah ka ha lar la gü lü yor du Hryu kin’e, Oçu me lov sert bir ses le göz da ğı ver di ona: — Ce za sı nı çe ke cek sin bu yap tı ğı nın! Son ra pal to su nun önü nü ka pa yıp uzak laş tı pa zar ala nın dan. 1884
11
Önemli Bir Olay Sa bah tı da ha. Pen ce re le rin cam la rı nı ör ten buz dan tel den, par lak bir gü neş ışı ğı sü zü lü yor du ço cuk oda sı na. Van ya’yla –al tı ya şın da, saç la rı kı sa ke sil miş, bur nu düğ me ka dar bir er kek ço cuk tu bu– kız kar de şi Ni na –bu da saç la rı kı vır kı vır, tom bul, ya şı na gö re kı sa boy lu, dört ya şın da bir kız ço cu ğuy du– evet, Van ya’yla kız kar de şi Ni na uyan mış lar, kar yo la la rı nın par mak lık la rı ara sın dan öf ke li öf ke li ba kı yor lar dı bir bir le ri ne. Da dı la rı. — Ah ya ra maz lar ah! –di ye ba ğır dı.– Her kes kah val tı sı nı ya pa lı yıl olu yor, siz uyu yor su nuz hâ lâ… Gü neş ışın la rı ha lı nın üze rin de, du var lar da, da dı nın etek le rin de ne şey le oy na şı yor, san ki ço cuk la rı bir lik te oy na ma ya ça ğı rı yor du. Ama ço cuk la rın bu çağ rı yı fark et tik le ri yok tu. Bu sa bah ke yif siz uyan mış lar dı. Ni na yü zü nü bu ruş tu rup, ağ la mak lı bir ses le, — Çay is ti yo rum! –de di. Van ya kaş la rı nı çat mış, dü şü nü yor du: Ağ la mak için kav ga et me ye ne ge rek var dı? Göz le ri ni kır pış tır ma ya baş la mış tı bi le, yay ga ra yı bas mak için tam ağ zı nı açı yor du ki, ko nuk oda sın dan an ne si nin se si du yul du: — Ke diye süt ver me yi unut ma yın, yav ru la dı hay van, yav ru la rı nı em zi re cek ar tık… 13
Anton Pavloviç Çehov
Van ya’yla Ni na bu nu du yun ca bir an dik kat ke sil di ler, şaş kın şaş kın bak tı lar bir bi ri nin yü zü ne, son ra bir den çığ lık ata rak fır la dı lar ya tak la rın dan; ya lı na yak, ge ce lik le riy le çığ lık çığ lı ğa mut fa ğa koş tu lar. — Ke di yav ru la dı! –di ye ba ğı rı yor lar dı.– Ke di yav ru la dı! Mut fak ta tah ta sı ra nın al tın da kü çük bir san dık var dı; Ste pan’ın şö mi ne yi ya ka ca ğı za man lar kö mür ge tir di ği san dık tı bu. Ke di, san dık tan ba şı nı uzat mış ba kı yor du. Kül ren gi yü zü bit kin di. Ye şil göz le ri nin kü çük, si yah göz be bek le ri elem li, duy gu lu ba kı yor lar dı… Yü zün den bel liy di, mut lu lu ğun do ru ğu na çık ma sı için bir şe yi nin ek sik ol du ğu. San dık ta “onun” ço cuk la rı nın ba ba sı nın, ken di ni öy le si ne iç ten tes lim et ti ği er ke ği nin de bu lun ma sı nı is ti yor du… Mi yav la mak için ge niş çe aç tı ağ zı nı, ama yal nız ca bir hı rıl tı gel di gırt la ğın dan… Yav ru la rı pıs lı yor du. Ço cuk lar san dı ğın önün de ye re diz çök tü ler; kı pır da ma dan, so luk la rı nı tut muş, ke di ye ba kı yor lar dı… He ye can lı, şaş kın dı lar. Ar ka la rın dan ko şa rak ge len da dı nın ho mur da nı şı nı duy mu yor lar dı bi le. İki si nin de göz le rin de yü rek ten ge len bir se vin cin pa rıl tı sı var dı. Ço cuk la rın ye tiş me sin de, ya şan tı sın da ev hay van la rı nın öy le dik ka ti çe ke cek bir ye ri yok tur as lın da; ama bu alan da iyi bir et ki le ri ol du ğu da su gö tür mez bir ger çek tir. Han gi miz ha tır la ma yız güç lü, ama al çak gö nül lü ko ca man kö pek le ri, ha zır yi yen fi no la rı; ka fes te öz gür lü ğü tat ma dan ölen kuş la rı, ka fa sız ama mağ rur hin di le ri; eğ len ce ol sun di ye kuy ru ğu na ba sıp, on la ra bü yük acı ver di ği miz hal de, bi zi ba ğış la yan ca na ya kın, yaş lı ke di le ri?.. Hat ta ba zen şöy le dü şün dü ğüm olur: “Ev hay van la rı mı zın ya ra dı lış la rın da olan bir bağ lı lık, her şe yi ba ğış la ma duy gu su, iç ten lik, ço cu ğun ak lı na so ğuk, so luk yüz lü Karl Kar lo viç’in bit mek bil me yen söy lev le rin den de, su yun hid ro jen le ok si jen den oluş tu ğu nu an lat ma ya ça lı şan mü reb bi ye nin da ğı nık, an la şıl maz ders le rin den de çok da ha güç lü, olum lu et ki ver mek te dir.” 14
Önemli Bir Olay
Ni na, göz le ri ni ala bil di ği ne aç mış, kah ka hay la gü le rek, — Ne kü çük şey ler! –de di.– Tıp kı fa re ye ben zi yor lar. Van ya sa yı yor du yav ru la rı: — Bir, iki, üç… Üç yav ru var. De mek ki, bi ri be nim, bi ri se nin ola cak; bir ta ne de ar tı yor, o da baş ka bi ri nin olur. Ken di siy le il gi le nil me sin den hoş la nan ye ni an ne, — Mırrr… mırrr… –di ye mır lı yor du. Yav ru la ra bak ma ya do yan ço cuk lar, ke di nin al tın dan çe kip al dı lar on la rı, bir sü re de yo ğur du lar, son ra bu nun la da ye tin me yip etek le ri ne koy du lar on la rı, ko şa rak çık tı lar mut fak tan. — An ne, ke di yav ru la dı! –di ye ba ğı rı yor lar dı. An ne le ri, ko nuk oda sın da ta nı ma dık lar bir adam la otu ru yor du. On la rı yı ka nıp gi yin me miş, üs te lik etek le ri de kal kık gö rün ce mah cup ol du, kaş la rı nı ça tıp, — İn di rin etek le ri ni zi ba ka yım, ya ra maz lar! –de di.– Ça buk oda nı za gi din, yok sa ce za ve ri rim si ze. Ama ço cuk la rın bu göz da ğı nı da, oda da bir ya ban cı nın ol du ğu nu da umur sa dık la rı yok tu. Ke di yav ru la rı nı ha lı nın üs tü ne bı ra kıp çığ lı ğı bas tı lar. An ne ke di de yan la rın day dı; yal var mak lı mi yav lı yor du acı acı. Bi raz son ra oda la rı na gö tür müş ler di ço cuk la rı. Giy dir di ler on la rı, du ala rı nı et tir di ler, çay la rı nı içir di ler. Ço cuk lar bü tün bu tat sız zo run lu luk lar dan bir an ön ce kur tu lup mut fa ğa koş mak için sa bır sız la nı yor lar dı. Gün lük uğ raş lar, oyun lar en ar ka pla na itil miş ti. Yav ru lar bü tün il gi yi üzer le ri ne çek miş ti. Van ya’yla Ni na’ya her yav ru için yir mi ki lo luk bi rer tor ba şe ker ya da yü zer rub le öner sey di ler, böy le bir ta ka sı hiç du rak sa ma dan ge ri çe vi rir ler di. Da dı nın da, aş çı ka dı nın da ba ğı rıp ça ğır ma la rı na al dır ma dan, ta öğ le ye me ği sa ati ne ka dar ay rıl ma dı lar san dı ğın ba şın dan, yav ru lar la oy na dı lar. Pek ağır baş lıy dı lar. Baş ka hiç bir şey le il gi len mi yor lar dı. Ke di le rin yal nız şim di ki du rum la rı nı de ğil, ge le cek le ri ni de dü şü nü yor lar dı. So nun da 15
Anton Pavloviç Çehov
ver di ler ka ra rı: Yav ru lar dan bi ri ev de, an ne ke di nin ya nın da ka la cak, avu ta cak tı onu; bi ri yaz lı ğa gi de cek, bi ri de fa re le rin çok ol du ğu am bar da ya şa ya cak tı. Ni na me rak la sor du: — Pe ki ama ni çin aç mı yor lar göz le ri ni? Bun lar da di len ci ler gi bi kör ga li ba. Bu so ru hu zur suz et miş ti Van ya’yı. Bir yav ru yu ku ca ğı na alıp, göz le ri ni aç ma ya ça lış tı, uzun sü re of la yıp pof la dı, ama ba şa rı sız lık la so nuç lan dı bu ça ba sı. Yav ru la rın, ön le ri ne ko nan eti de, sü tü de is te me mek te di ret me le ri yi ne ay nı öl çü de hu zur suz edi yor du onu. Kü çük bu run la rı nın di bi ne so ku lan her şe yi an ne le ri yi yor du. Van ya, — Gel, kü çük kü çük ev ler ya pa lım yav ru la ra –de di.– Hep si ay rı ay rı ev ler de ya şa sın lar, an ne le ri de ko nuk gi der on la ra… Mut fa ğın üç kö şe si ne üç şap ka ku tu su koy du lar. Bu ku tu la ra ke di yav ru la rı nı yer leş tir di ler. Ne var ki, ai le nin böy le si ne da ğı tıl ma sı için pek er ken di he nüz. An ne ke di, yü zün de hep o yal var mak lı, duy gu lu ifa de, ku tu la rı bir bir do la şıp yav ru la rı nı es ki yer le ri ne ta şı dı. Van ya, — An ne le ri bi zim ke di –de di,– ya ba ba la rı? Ni na’yı da me rak lan dır mış tı bu: — Sa hi, ba ba la rı ne re de? — Ba ba la rı ol ma dan ol maz. Van ya’yla Ni na, ke di yav ru la rı nın ba ba sı so ru nu nu uzun uzun tar tış tı lar. So nun da ver di ler ka ra rı: Am bar da mer di ve nin al tı na atıl mış es ki oyun cak lar ara sın da ki, kuy ru ğu ko puk, ko yu kır mı zı, ko ca man at idi yav ru la rın ba ba sı. Gi dip çı kar dı lar ba ba yı ora dan, ge ti rip san dı ğın ya nı na koy du lar. Sı kı sı kı tem bih le me yi de unut ma dı lar ona: — Din le bak, bu ra da dur, yav ru la rın ya ra maz lık et me sin ler. 16
Önemli Bir Olay
Son de re ce cid di, ağır baş lıy dı lar bü tün bun la rı ya par ken. Ke di yav ru la rı nın bu lun du ğu san dık tan baş ka bir şey yok tu dün ya da on lar için. Sı nır sız dı se vinç le ri. Ama mut lu lu ğun bir so nu var dır… Öğ le ye me ğin den he men ön ce Van ya ba ba sı nın ça lış ma oda sın da otu ru yor, göz le ri ışıl ışıl, ma sa ya ba kı yor du. Lam ba nın ya nın da, baş lık lı bir kâ ğı dın üze rin de ke di yav ru la rın dan bi ri dö nüp du ru yor du. Van ya göz le ri ni ayır mı yor du on dan; kâh kur şun ka lem le, kâh kib rit le do ku nu yor du bur nu na… Bir den ba ba sı nı gör dü ma sa nın ya nın da. Öf ke li se si gel di ku la ğı na: — Ne olu yor bu ra da? — Şey… ke di yav ru su nu… ba ba cı ğım… — Şim di gös te ri rim ben sa na ke di yav ru su nu! Bak ne yap tın pis ço cuk! Kâ ğı dı mı ber bat et tin! Van ya şa şır mış tı. Ba ba sı se vin me miş ti ke di yav ru su nu gö rün ce. Se vin mek şöy le dur sun, Van ya’nın ku la ğı na asıl mış, ba ğır mış tı: — Ste pan, kal dır şu pis li ği bu ra dan! Ye mek te de bir baş ka re za let ol du… İkin ci kap ye me ği yer ler ken bir fı sıl da ma duy du lar ma sa da ki ler. Se sin ne re den gel di ği ni araş tır dı lar. Ni na’nın ön lü ğü nün al tın da ke di yav ru su nu bul du lar. Bu na ba ba sı çok kız mış tı. — Ni na, kalk sof ra dan! –di ye ba ğır dı.– Ke di yav ru la rı nı da he men şim di bu la şık su yu çu ku ru na at sın lar! Bir da ha gör me ye yim ev de bu pis şey le ri!.. Van ya’yla Ni na deh şet için dey di. An ne ke diy le tah ta at tan, yav ru la rı nı ayı ra cak lar dı. San dık bom boş ka la cak tı. Ge le cek, o gü zel ge le cek için ya pı lan plan la rın –bir yav ru, yaş lı an ne yi avut mak için ya nın da ka la cak, öte ki yaz lık ta ya şa ya cak, üçün cü de am bar da fa re av la ya cak tı… –evet, o gü zel ge le cek için ya pı lan plan la rın yı kıl dı ğı yet mi yor muş gi bi, ba ba la rı bir de bu la şık su yu çu ku ru na at tı rıp boğ du ra cak tı 17
Anton Pavloviç Çehov
yav ru la rı… Ağ la ma ya, yal va rıp ya kar ma ya baş la dı lar. Ba ba la rı ra zı ol du so nun da, ama bir ko şul la: Ço cuk lar mut fa ğa gi dip ke di yav ru la rı na do kun ma ya cak lar dı. Ye mek ten son ra Van ya’yla Ni na fır dö nü yor lar dı oda lar da, iç le ri iç le ri ne sığ mı yor du. Mut fa ğa git me ya sa ğı ke de re boğ muş tu on la rı. Şe ker is te mi yor, huy suz luk edi yor, an ne le ri ni üzü yor lar dı. Ak şa ma da yı la rı Pet ru şa ge lin ce, bir ke na ra çek ti ler onu, ke di yav ru la rı nı bu la şık su yu çu ku ru na at mak is te yen ba ba la rın dan ya kın dı lar. Yal var dı lar: — Da yı cı ğım, söy le an ne me yav ru la rı bi zim oda ya ge tir sin ler. Da yı la rı ba şın dan sav ma ya ça lı şı yor du on la rı: — Pe ki… pe ki söy le rim! Da yı la rı ço ğun luk la yal nız gel mez di. Ne ro da ya nın da olur du her ge li şin de. Sim si yah, ko ca man bir kö pek ti Ne ro. Da ni mar ka cin siy di. Ku lak la rı sar kık tı. Sert, so pa gi bi bir kuy ru ğu var dı. Pek ses siz di, kaş la rı her za man ça tık tı, ken di ni pek be ğe nir bir ha va sı var dı. Ço cuk lar la hiç il gi len mez di, ba şı nı çe vi rip bak ma dan ge çer di yan la rın dan, san dal ye le re ol du ğu gi bi on la ra da çar par dı kuy ru ğu nu. Ço cuk lar nef ret eder ler di on dan; ama bu ke re sin de nef ret duy gu la rı nı bas tır ma sı nı bil di ler. Van ya, göz le ri iri iri. — Bak ne di ye ce ğim Ni na –de di.– Atın ye ri ne Ne ro ol sun yav ru la rın ba ba sı! At ölü, oy sa Ne ro can lı. Ak şam geç saa te ka dar ba ba la rı nın bri çe otur ma sı nı bek le di ler. An cak o za man giz li den so ka bi lir ler di kö pe ği mut fa ğa. İş te ba ba la rı so nun da otur muş tu oyu na; an ne le ri de se ma ver le il gi le ni yor du… Sa bır sız lık la bek le dik le ri o mut lu an gel miş ti. Van ya fı sıl da dı kız kar de şi nin ku la ğı na: — Gi de lim! Ama tam o sı ra da Ste pan gir di sa lo na; gü lü yor du, yük sek ses le, 18
Önemli Bir Olay
— Ha nım! –de di.– Ne ro ke di yav ru la rı nı ye di! Ni na’nın da, Van ya’nın da yü zü bir an da bem be yaz ke sil miş ti. Deh şet le ba kı yor lar dı Ste pan’a. Uşak hâ lâ gü lü yor du. — Val la hi doğ ru söy lü yo rum… Usul ca yak laş tı san dı ğa, bir den mi de ye in dir di. Ço cuk lar, ev de kim var kim yok hep si nin ye rin den fır la yıp, ca na var Ne ro’ya sal dı ra ca ğı nı sa nı yor lar dı. Gel ge le lim ye rin den kı pır da yan ol ma mış tı; kö pek az ma nı nın iş ta hı na şaş tık la rı nı söy lü yor lar dı yal nız ca. Van ya’yla Ni na’nın an ne ba ba sı gü lü yor lar dı… Ne ro do la şı yor du ma sa nın çev re sin de, kuy ru ğu nu sal lı yor, ke yif li ke yif li ya la nı yor du… Yal nız ca ke diy di hu zur suz olan. Kuy ru ğu nu ha va ya dik miş, oda la rı bir bir do la şı yor, in san la ra kuş ku lu kuş ku lu ba kı yor, acı acı mi yav lı yor du. An ne le ri, — Ço cuk lar, sa at on ol du! –di ye ses len di.– Ha di ya ta ğa! Van ya’yla Ni na gi dip yat tı lar. İki si de ağ lı yor du. Za val lı ke di, su çu nun ce za sı nı çek me yen ha in, küs tah Ne ro da uzun sü re çık ma dı akıl la rın dan. 1885
19
Çavuş Prişibeyev — Ça vuş Pri şi be yev! Ey lü lün üçün de Böl ge Po li si Ji gin’e, Muh tar Al ya pov’a, Bek çi Ye fi mov’a, Bi lir ki şi İva nov’la Gav ri lov’a, bun lar dan baş ka al tı köy lü ye da ha söz ve ha re ket le ha ka ret et ti ği niz söy le ni yor. Üs te lik, ad la rı nı söy le di ğim po li se, muh ta ra, bek çi ye gö rev le ri ba şın da ha ka ret et miş si niz. Su çu nu zu ka bul edi yor mu su nuz? Bu ru şuk yüz lü, sa ka lı uza mış ça vuş, avuç iç le ri ni pan to lon di kiş le ri ne ya pış tı rı yor, ko mut ve rir gi bi söz cük le ri ta ne ta ne söy le ye rek ce vap ve ri yor: — Ek se lans, Sa yın Yar gıç! Ya sa lar mah ke me de olay la rın ol du ğu gi bi an la tıl ma sı nı bu yu rur. Ne ben, ne de on lar suç lu yuz as lın da. Her şey, Tan rı top ra ğı nı bol ey le sin, o ölü nün yü zün den ol du. O gün, ya ni ey lü lün üçün de ka rım An fi sa ile yo lu mu za gi di yor duk. Bir den bak tım, de re nin ke na rın da bir ka la ba lık. “Ne hak la top lan mış lar ora da?” di ye sor dum ken di ken di me. “Ni yet le ri ne?” Halk sü rüy le ge zer di ye bir ya sa var mı dır ki? “Da ğı lın!” di ye ba ğır dım. Ev le ri ne da ğıl ma la rı için dil dök tüm. Bek çi ye ka la ba lı ğı da ğıt ma sı nı söy le dim… — Du run, ne po lis si niz, ne de muh tar, hal kı da ğıt mak gö re vi niz mi dir si zin? Sa lon da ba ğı ran lar olu yor: 21
Anton Pavloviç Çehov
— De ğil! De ğil! So luk al dır mı yor bi ze efen di miz! On beş yıl dır çek tir me di ği kal ma dı bi ze! Kö ye gel di ge le li gün yü zü gör dü ğü müz yok. Alıp ba şı mı zı git sek ye ri dir! Ca nı mı za tak de di ar tık! Ta nık muh tar, — Doğ ru söy lü yor lar efen dim! –di yor.– Bü tün köy ya ka sil ki yor on dan. Köy lü yü ca nın dan bez dir di! Ayin de mi yiz, dü ğün mü var bir ev de ya da baş ka bir top lan tı mı ol du, her yer de o çı kar kar şı mı za, ba ğı rıp ça ğı rır, sö züm ona dü ze ni sağ lar! Ço cuk la rın ku lak la rı nı çe ker, kö tü bir şey ol ma sın di ye, tıp kı huy suz kay na na lar gi bi ka dın la rı mı zı kol lar… Ge çen ler de de ev le ri do la şı yor, “Şar kı söy le me yin, ateş yak ma yın” di ye bu yu ru yor du. “Şar kı söy le ne cek di ye bir ya sa yok”muş. — Du run –di yor yar gıç,– son ra an la tır sı nız ge ri si ni. Şim di Pri şi be yev de vam et sin. De vam et Pri şi be yev! — Baş üs tü ne –di ye hır lı yor ça vuş.– Hal kı da ğıt ma nın be nim gö re vim ol ma dı ğı nı bu yur du nuz efen dim… Pe kâ lâ… Ya dü zen siz lik var sa ne ola cak? Hal kın ge mi azı ya al ma sı na göz yum mak olur mu? Hal kın ken di bil di ği ni oku ma sı var mı dır ya sa da? Ben ra zı ola mam böy le şey le re, efen dim. Ben den baş ka kim da ğı ta cak on la rı, hak la rın dan ge le cek? Köy de ya sa la rı bi len yok, Sa yın Yar gı cım. De ni le bi lir ki, ba sit hal ka na sıl dav ra nıl ma sı ge rek ti ği ni bir ben bi li rim. Doğ ru su nu söy le mek ge re kir se, Sa yın Yar gı cım, bil me di ğim yok tur be nim. Köy lü de ği lim ben; ça vu şum, emek li le va zım ça vu şu. Var şo va’da ka rar gâh ta ça lış tım. On dan son ra, bil di ği niz gi bi, si ci lim çok te miz ol du ğu için it fa iye de gö rev ver di ler ba na, ama sağ lık du ru mu mun za yıf ol ma sı ne de niy le ay rıl dım it fa iye den, efen dim. Er kek or ta oku lun da iki yıl ka pı cı lık et tim. Ne yin na sıl ola ca ğı nı bi li rim. Ama köy lü ka ra ca hil dir, ak lı hiç bir şe ye er mez, be ni din le mek zo run da dır, ken di si için iyi olur bu. Söz ge li mi, kar şı nı za çık ma ma ne den olan ola yı ala lım… Ka la ba lı ğı da ğıt tık tan son ra bak tım, de re nin 22
Çavuş Prişibeyev
ke na rın da, ku mun üze rin de bo ğul muş bir adam ya tı yor. Ne de me ye ya tı yor bu ra da bu? Po li se ba kın he le, ağ zı nı aç mış, sey re di yor. “Ni çin üst le ri ne bil dir me din du ru mu?” di ye sor dum. Ken di ken di ne bo ğul muş ola bi lir, bel ki de bir ci na ye te kur ban git miş tir, bi ri si öl dür müş ola bi lir onu… Ama umu rum da de ğil Po lis Ji gin’in, pi po su nu tüt tü rü yor ha bi re. “Ner den çık tı bu adam?” de di. “Biz bil mi yor mu yuz ne yap ma mız ge rek ti ği ni?” Öy le ka zık gi bi dur du ğu na gö re bil mi yor sun de mek tir, sa lak. “Da ha dün den bil dir dim du ru mu böl ge ka ra ko lu na.” “Ni çin böl ge ka ra ko lu nay mış?” di ye sor dum. “Ya sa la rın han gi mad de si ne da ya na rak?” Bir ki şi bo ğul du ğun da ya da ken di ni as tı ğın da böl ge ka ra ko lu ne ka rı şır bu na? “Sav cı nın işi dir bu,” de dim. “Bir an ön ce bay sav cı ya, yar gıç la ra ha ber ver me li si niz.” He rif yü zü me ba kıp sı rı tı yor du. Köy lü ler de. Hep si gü lü yor du sa yın Yar gı cım. Ye min ede rim, doğ ru söy lü yo rum. Şu bi le, kar şı nız da gör dü ğü nüz şu Ji gin bi le gü lü yor du. “Ne di ye sı rı tıp du ru yor sun?” de dim. “Yar gıç böy le iş le re ka rış maz.” de di. Te pe mi at tır dı bu söz. Ça vuş, böl ge po li si ne dö nü yor. — Böy le söy le me din mi? — Söy le dim. — Duy du nuz iş te, in kâr et mi yor. Ora da olan her kes de duy muş tu za ten… Cin ler te pe me çık tı o an da. Si nir den zan gır zan gır tit ri yor dum. “Bir da ha söy le ba ka yım,” de dim, “söy le ba ka yım!” Ay nı şe yi bir ke re da ha söy le mez mi! Kar şı sı na di kil dim. “Sa yın yar gıç için böy le na sıl ko nu şa bi lir sin?” de dim. “Dev let oto ri te si ne kar şı sın de mek? Öy le mi? Bu söz le rin yü zün den sa yın yar gı cın, is ter se, se ni ‘kö tü ni yet li’ di ye rek il jan dar ma ka ra ko lu na pos ta la ya bi le ce ği ni bi li yor mu sun? Bu ‘kö tü ni yet li’ la fı nın se ni ne re le re sü rük le ye ce ğin den ha be rin var mı?” Muh tar: “Yar gıç yet ki le ri ni hiç bir tür lü aşa maz,” de di, “an cak kü çük olay la ra ka rı şır o”. Tam böy le söy le di iş te, her kes de duy du böy le söy le di ği ni… 23
Anton Pavloviç Çehov
“Ne ce sa ret le dev let oto ri te si ni kü çük dü şü rü yor sun?” de dim. “Şa ka ya gel mem ben,” de dim, “son ra kö tü olur so nu…” Var şo va’da gö rev dey ken de, er kek or ta oku lun da ka pı cıy ken de kö tü bir ko nuş ma ça lın sa ku la ğı ma, bir jan dar ma gö re bi lir mi yim di ye, he men so ka ğa ba kar dım. “Gel bu ra ya as la nım”… Ona her şe yi ol du ğu gi bi an la tır dım. Ama bu ra da ki me an la tır sın der di ni?… İçim içi mi yi yor. Ca nım öy le sı kıl dı ki bu ola ya, bi le mez si niz efen dim. Hal kı mız iyi ce şı mar dı ar tık, ne yap tı ğı nın far kın da de ğil. Si zin için bir da ha böy le kö tü söz kul lan ma sın di ye bir ta ne ya pış tır dım… ama hız lı de ğil, şöy le ha fif çe… Po lis muh tar dan ya na çık tı. Ona da ta bi i… Ge ri si gel di… Si nir len dim, Sa yın Yar gı cım, za ten si nir len me yin ce ol mu yor böy le şey ler. Akıl sı zı döv mez sen, gü na hı se nin dir der ler. Ge re kir se… dü zen siz lik olur sa işe ya rı yor da yak… — Du run! Dü zen siz lik ten so rum lu olan kim se ler var dır. Böl ge po li si nin, muh ta rın, bek çi nin gö re vi dir bu… — Böl ge po li si ha de ni len yer de bu lu na maz ki; hem be nim ka dar da an la mı yor bu iş ler den… — Ama bu nun si zin gö re vi niz ol ma dı ğı nı da bil me li si niz? — Efen dim? Be nim gö re vim de ğil mi? Çok tu haf… İpi ni ko pa ran ko pa ra na, be nim gö re vim de ğil miş!.. Al kış la say dım mı on la rı di yor su nuz? Şar kı söy le me le ri ne izin ver me di ğim için ya kı nı yor lar si ze… Şar kı nın iyi ya nı var mı dır? Ça lı şa ca ğı na otu rup şar kı söy lü yor lar… Son za man lar da bir de ak şam la rı ateş ya kıp ba şın da otur ma mo da sı çık tı. Yat ma za ma nı ge lip ge çi yor, efen di ler hâ lâ ate şin ba şın da otur muş ge ve ze lik edi yor, gü lü şü yor lar. Hep si ya zı lı ben de. — Ne ya zı lı? — Ateş ba şın da otu ran lar. Pri şi be yev ce bin den bu ru şuk bir kâ ğıt çı ka rı yor, göz lük le ri ni ta kıp oku ma ya baş lı yor: — “Ateş ba şın da otu ran köy lü le rin lis te si dir: İvan Pro ho rov, Sav ra Mi ki fo rov, Pyotr Pyor tov… As ker ka rı sı dul Şus 24
Çavuş Prişibeyev
tu ro va’nın, Sem yon Kis lov’la ya sa dı şı iliş ki si var. İg nat Sver çok bü yü cü lük ya pı yor. Ka rı sı da ca dı dır, ge ce le ri kom şu ev le rin ahır la rı na gi rip inek le ri sa ğı yor.” Yar gıç, — Ye ter! –di yor. Ta nık la rı din le me ye baş lı yor. Ça vuş, göz lü ğü nü al nı na kal dı rıp, on dan ya na ol ma dı ğı bes bel li olan yar gı ca şaş kın şaş kın ba kı yor. Göz le ri par la ma ya baş lı yor, bur nu kıp kır mı zı ke si li yor. Bir yar gı ca, bir ta nık la ra ba kı yor; yar gı cın ni çin böy le si ne si nir li ol du ğu nu, ni çin sa lon da ba zen ho mur dan ma lar, ba zen gü lüş me ler du yul du ğu nu bir tür lü an la ya mı yor. Ka ra ra da er mi yor ak lı: “Bir ay ha pis!” Şaş kın lık için de kol la rı nı iki ya na aça rak, — Ni çin? –di yor.– Han gi ya sa ya gö re? Dün ya nın de ğiş ti ğin den, ya şa nıl maz bir du rum al dı ğın dan kuş ku su kal ma mış tır ar tık. Kö tü kö tü dü şün ce le re da lı yor, ta sa la nı yor. Ama dı şa rı çı kıp, ka pı nın önün de top lan mış, ara la rın da ko nu şan köy lü le ri gö rün ce, bı ra ka ma dı ğı bir alış kan lık la, el le rin pan to lon çiz gi ne ya pış tı rı yor, kı sık, öf ke li bir ses le, — Hey! –di ye ba ğı rı yor,– da ğı lın! Top lan ma yın! Her kes evi ne! 1885
25
Aşçı Kız Evleniyor Gri şa –ye di ya şın da bir bas tı ba cak tı– mut fak ka pı sı nın anah tar de li ği ne gö zü nü da ya mış, hem içe ri yi gö zet li yor, hem ko nu şu lan la rı din li yor du. Onun gö rü şü ne gö re mut fak ta ola ğa nüs tü, o gü ne dek gö rül me miş bir şey ol mak tay dı. Her za man et ke si len, so ğan doğ ra nan ma sa nın ba şın da ara ba cı kaf tan lı, kı zıl saç lı, sa kal lı, şiş man bir köy lü otu ru yor du. Bur nu nun te pe sin de ko ca man bir ter dam la sı var dı ada mın. Sağ eli nin beş par ma ğı nın ucun da çay bar da ğı nın ta ba ğı nı tu tu yor, çay içi yor du. Şe ke ri öy le si ne ses li ısı rı yor du ki, ür pe ri yor du Gri şa. Ada mın tam kar şı sın da pis ta bu re de yaş lı da dı Ak sin ya Ste pa nov na otu ru yor, o da çay içi yor du. Ca dı ka dı nın yü zü pek cid diy di; bir za fer pa rıl tı sı var dı bu yüz de. Aş çı kız Pe la ge ya so ba nın ya nın da bir şey ler ya pı yor du. Bir ara gör dü yü zü nü Gri şa. Kı zıl kır mı zı dan tu tun da ölü be ya zı na ka dar bü tün renk ler var dı yü zün de. Tit re yen el le riy le dur ma dan bir bı çak la ra, bir ça tal la ra do ku nu yor; eli ne odun la rı, bez par ça la rı nı alı yor du; dur du ğu yer de du ra mı yor, ken di ken di ne ko nu şu yor, par mak la rıy la tram pet ça lı yor du. As lın da hiç bir şey yap tı ğı yok tu. Şiş man adam la da dı nın çay iç tik le ri ma sa ya hiç bak mı yor, da dı nın sor du ğu so ru la ra, ba şı nı çe vi rip ona bak ma dan, so ğuk, kı sa ce vap lar ve ri yor du. Da dı ara ba cı ya kar şı pek ki bar dı: 27
Anton Pavloviç Çehov
— Bir şey ler de ye se ni ze Da ni lo Sem yo nıç! Yal nız ca ku ru çay içi yor su nuz. Bi raz da vot ka iç sey di niz! Vot ka tes ti siy le bar da ğı ko nu ğun önü ne sür dü da dı. Yü zün de kur naz bir ifa de var dı. Ara ba cı, — Kul lan mı yo rum efen dim… –de di.– Te şek kür ede rim… — Olur mu ca nım? Ara ba cı sı nız, çok içer ara ba cı lar… Be kâr er kek içer… Bir şey ler de yi yin… Ara ba cı yan göz le bir vot ka ya, bir da dı nın yü zü ne bak tı. Onun yü zü de kur naz bir ifa dey le kap lan dı: “Yok, uğ raş ma boş ye re ko ca ka rı, av la ya maz sın be ni!” — İç mem efen dim… Bi zim iş te iç mek de li lik tir. Bir us ta içe bi lir, hep ay nı yer de otu ru yor çün kü; oy sa biz ara ba cı lar dur ma dan do la şı rız. Her ke sin gö zü üze ri miz de dir. Öy le de ğil mi ya ni? Mey ha ne ye gi rip iki ka deh ata yım de sen, ba kar sın dı şa rı da bı rak tı ğın at alıp ba şı nı gi der. Ka fa yı iyi ce çe ker sen, da ha da fe na olur so nu. Sı zıp ka lır sın bir kö şe de ya da ka fa üs tü yu var la nır sın sü rü cü ye rin den. Böy le iş te efen dim. — Gün de ne ka dar ka za nı yor su nuz, Da ni lo Sem yo nıç? — Bi zim iş te gün gü ne ben ze mez. Bu gün ba kar sın bir yüz lük ka zan mış sın dır, ya rın eve beş ka pik ala ma dan dö ner sin… Onun için, gün de şu ka dar ka za nı yo rum, di ye mem efen dim. Gü nü müz de beş pa ra lık de ğe ri kal ma dı za ten bi zim işin. Siz de bi lir si niz, kö pek sü rü sü ka dar ara ba cı var şim di, sa man çok pa ha lı, yol cu az, her kes at la çı kı yor ge zi ye. Ama ge ne de Tan rı’ya şü kür ler ol sun… Kar nı mız tok, sır tı mız pek… ken di miz den baş ka bir in sa nı da ha mut lu ede bi le cek gü cü müz de var… (ara ba cı, yan göz le Pe la ge ya’ya bak tı) is ter se ta bi i… Da ha ne ler ko nu şul du ğu nu du ya ma dı Gri şa. An ne si gel miş, oda sı na gi dip ders ça lış ma sı nı söy le miş ti: — Ha di git ders ça lış. Ya kı şır mı sa na ka pı la rı din le mek! 28
Aşçı Kız Evleniyor
Oda sı na ge lin ce “al fa be”yi önü ne koy du Gri şa, ama oku mak is te mi yor du ca nı. Bi raz ön ce duy duk la rı, gör dük le ri bir sü rü so ru do ğur muş tu ka fa sı nın için de. “Aş çı kız ev le ni yor…” di ye dü şü nü yor du. “Çok tu haf. Ni çin ev le nir in san lar, an la mı yo rum. An nem ba bam la ev len miş, ku zi nim Ve roç ka, Pa vel An dre iç’le… Ama ba bam la, Pa vel An dre iç’le ev le ni le bi lir. Al tın kös tek le ri, gü zel gü zel giy si le ri var çün kü, çiz me le ri dai ma pı rıl pı rıl. Ama şu kır mı zı bu run lu, kor kunç ara ba cıy la da ne di ye ev le nir in san? Aya ğın da ki pos tal lar da ne öy le… Pe ki ama, da dı ni çin ev len me si ni is ti yor za val lı Pe la ge ya’nın?” Ko nuk gi din ce Pe la ge ya çık tı mut fak tan, oda la rı do la şıp or ta lı ğı top la ma ya baş la dı. He ye ca nı hâ lâ geç me miş ti. Yü zü kıp kır mı zıy dı. Bir şey den kork muş tu san ki. Sü pür ge nin ucu nu değ di ri yor du ye re; her kö şe yi be şer ke re sü pü rü yor du. Gri şa’nın an ne si nin otur du ğu oda da uzun sü re oya lan dı. Yal nız lık tan sı kıl dı ğı, bi ri ne içi ni dök mek is te di ği bel liy di. Ha nı mı, ba şı nı eli şin den kal dır ma dan, — İyi bir in sa na ben zi yor –de di.– Açık göz, ağır baş lı bir adam. Pe la ge ya’nın yü zü bir den kıp kır mı zı ol du. — Val la hi de bil la hi de ev len mem ben onun la efen dim! –di ye ba ğır dı.– Val la hi ev len mem! — Ap tal lık et me. Ço cuk de ğil sin. İyi bir kıs met. Eni ne bo yu na dü şün me li sin her şe yi. Ba ğır mak la bir şey geç mez eli ne. Hoş lan mı yor mu sun on dun? Pe la ge ya’nın da ha da yü zü kı zar dı. — Ya nı lı yor su nuz efen dim! Val la hi… efen dim… Gri şa “Hoş lan mı yo rum, de me liy di!” di ye ge çir di için den. — Ne sa lak bir şey sin… Söy le se ne, hoş lan mı yor mu sun on dan? — Çok yaş lı, efen dim! Öte ki oda dan da dı, 29
Anton Pavloviç Çehov
— Saç ma la ma! –di ye ba ğır dı.– Kırk ya şın da yok da ha. Hem ne yi ne ge rek se nin genç lik? Gü zel lik ka rın do yur maz, ap tal!.. Ev len, ol sun bit sin! Pe la ge ya ağ lı yor du. — Val la hi ev len mem onun la! — Sa lak lık et me! Da ha ne is ti yor sun! Baş ka sı ol sa se vin cin den gö bek atar dı, sen “ev len mem!” di yor, baş ka bir şey de mi yor sun. Pos ta da ğı tı cı la rıy la, yar dım cı öğ ret men ler le kı rış tır ma sı nı bi lir sin! Gri şa’ya ge len genç öğ ret men var ya efen dim, ona tut kun iş te, onun için yü zü nü gö zü nü bo yu yor. Ne re zil ka rı dır bu, ah! Ha nım, Pe la ge ya’ya dön dü: — Da ni lo’yu da ha ön ce gör müş müy dün hiç! — Ne re de gö re yim efen dim? İlk kez bu gün gör düm. Ak sin ya ne re den bu lup ge tir miş se ge tir miş… Al la hın ce za sı nı… Ne re den mu sal lat ol du ba şı ma! Öğ le ye me ğin de, ser vis ya par ken her kes ta kı lı yor du Pe la ge ya’ya. Yü zü ne ba ka rak, ma na lı ma na lı, ara ba cı dan söz edi yor lar dı. Ku lak la rı na ka dar kı za rı yor du za val lı, is ter is te mez gü lüm sü yor du. “Ev len mek ten uta nı yor ga li ba…” di ye ge çi ri yor du için den Gri şa. “Çok uta nı yor hem!” Ye mek ler tuz lu mu tuz luy du, iyi ce piş me miş pi liç ler kan lıy dı da ha, bü tün bun la rın ya nın da, Pe la ge ya’nın el le rin den ta bak lar ka şık lar sa pır sa pır dö kü lü yor du. Ama hiç kim se nin çı kış tı ğı yok tu ona, du ru mu nu bi li yor lar dı çün kü. Yal nız bir ara Gri şa’nın ba ba sı pe çe te yi öf key le ye re fır la tıp ka rı sı na, — Ne haz du yar sın onu bu nu ev len dir mek ten, an la mam! –di ye ba ğır mış tı.– Baş ka la rı nın işi ne ne ka rı şır sın? Bı rak ken di le ri ev len sin ler bil dik le ri gi bi. Ye mek ten son ra kom şu la rın aş çı la rı, oda hiz met çi le ri dol du lar mut fa ğa, ora da ta ak şa ma ka dar fis kos sü rüp git ti. Ha be ri ne re den al mış lar dı, Tan rı bi lir. Gri şa ge ce ya rı sın da 30
Aşçı Kız Evleniyor
uyan dı ğın da, pa ra va nın ar ka sın da da dıy la aş çı kı zın al çak ses le bir şey ler ko nuş tuk la rı nı duy du. Da dı inan dır ma ya ça lı şı yor, aş çı kız da kâh hıç kı rı yor, kâh kı kır kı kır gü lü yor du. Bi raz son ra uy ku ya dal dı Gri şa! Dü şün de Pe la ge ya’yı Ka ra sa kal’la ca dı ka rı sı nın ka çır dı ğı nı gör dü… Er te si gün din di bü tün bu har gür. Mut fak iş le ri, ara ba cı ola yı hiç ol ma mış gi bi, ge ne yo lu na gir miş ti. An cak ara da bir ye ni şa lı nı alı yor du omuz la rı na da dı, yü zün de so ğuk, mağ rur bir ifa dey le çı kıp gi di yor du ev den, iki sa at son ra dö nü yor du. Ko nuş ma ya gi di yor ol ma lıy dı… Pe la ge ya hiç gö rüş mü yor du ara ba cıy la; ona ara ba cı dan söz et tik le rin de de öf ke le ni yor ba ğı rıp ça ğır ma ya baş lı yor du: — Al lah bin ke re be la sı nı ver sin! Ca nı ce hen ne me! Bir ak şam mut fak ta, Pe la ge ya’yla da dı bir ku ma şı öze ne be ze ne ke ser ler ken Gri şa’nın an ne si gel di yan la rı na. — Onun la ev le ne bi lir sin Pe la ge ya –de di,– se nin bi le ce ğin bir iş tir bu, ama şu nu bi le sin ki, bu ra da ka la maz… Mut fak ta baş ka sı nın kal ma sı nı sev me di ği mi bi lir sin. Unut ma bu nu… Ge ce le ri de bı rak mam se ni gi de sin… Aş çı kız kes ti sö zü nü: — Ne ler ge li yor ak lı nı za öy le, efen dim! Ne di ye si tem edi yor su nuz ba na? Yü zü nü şey tan gör sün! Ner den çat tım bu be la ya… Bir pa zar sa ba hı mut fa ğın ka pı sın dan ba kın ca şaş kın lık tan do nup kal dı Gri şa. İçer de iğ ne at sa nız ye re düş mez di. Kom şu la rın aş çı la rı, ka pı cı la rı dol dur muş lar dı mut fa ğa. İki de bek çi, sır ma lı bir ast su bay var dı. Fil ka da ora day dı… Kü çük bir oğ lan ço cu ğuy du Fil ka, ça ma şır ha ne nin önün de kö pek ler le oy nar dı. Şim di yı ka nıp pak lan mış, ta ran mış, ipek ör tü lü bir tas vir tu tu yor du elin de. Pe la ge ya mut fa ğın or ta sın da ayak tı du ru yor du. Ye ni bir pa tis ka en ta ri var dı üze rin de; ba şı na çi çek tak mış lar dı. Ara ba cı da ya nın day dı. İki si nin de kıp kır mı zıy dı yü zü, ter den sı rıl sık lam dı lar, göz le ri ni kır pış tı rıp du ru yor lar dı. 31
Anton Pavloviç Çehov
Ast su bay uzun sü ren bir ses lik ten son ra, — Ha di ba ka lım… –di ye baş la dı,– va kit ta mam… — Pe la ge ya yü zü nü bu ruş tur du, hün gür hün gür ağ la ma ya baş la dı… Ast su bay ma sa dan bü yük çe bir par ça ek mek al dı, da dı nın ya nı na geç ti, bir ta kım dua lar oku ma ya baş la dı. Ara ba cı ge lip ast su ba yın önün de dur du, yer le re ka dar eği le rek se lam la dı onu, eli ni öp tü. Ay nı şe yi Ak sin ya’nın önün de de yap tı. Pe la ge ya da onu iz li yor, onun yap tı ğı nı ya pı yor du. So nun da dış ka pı açıl dı, te miz ha va dol du mut fa ğa, gü rül tüy le av lu ya çık tı ka la ba lık. Gri şa, aş çı kı zın hıç kı rık la rı na ku lak ka bar ta rak dü şü nü yor du: “Za val lı! Ne re ye gö tür dü ler onu aca ba? An nem le ba bam ni çin hiç il gi len mi yor lar onun la?” Ni kâh tö re nin den son ra ça ma şır ha ne de uzun sü re şar kı söy le di ler, ar mo ni ka çal dı lar. Gri şa’nın an ne si, da dı nın ağ zı vot ka ko ku yor di ye uzun sü re azar la dı onu; dü ğün yü zün den ev de se ma ve ri ko ya cak kim se kal ma dı ğı için söy len di de söy len di. Gri şa yat tı ğın da Pe la ge ya dön me miş ti eve. “Za val lı kız,” di ye dü şü nü yor du, “bir yer de ka ran lık ta ağ lı yor dur şim di! Ara ba cı ‘sus, sus’ di yor dur ona!” Er te si sa bah mut fak tay dı Pe la ge ya. Bir ara ara ba cı uğ ra dı. Gri şa’nın an ne si ne te şek kür et tik ten son ra, sert sert bak tı Pe la ge ya’ya. — Göz ku lak olun ona efen dim –de di.– Ana sı da, ba ba sı da siz si niz. Ak sin ya Ste pa nov na, siz de il gi le nin onun la, ya ra maz lık fa lan yap ma sın… Sö zü nü zü din le mez se… Ha nı me fen di, ay lı ğı na kar şı lık da beş rub le ve rin ba na. Ara ba ya din gil ala ca ğım. Ge ne ka rış mış tı Gri şa’nın ka fa sı. Şim di ye ka dar öz gür dü Pe la ge ya, is te di ği gi bi ya şı yor, hiç kim se ye he sap ver mi yor du. Oy sa şim di du rup du rur ken bir adam çık mış tı or ta ya. Kız ca ğı zın her şe yi ne ka rış ma hak kı nı bir yer den al mış tı bu adam. Pa ra sı bi le onun du ar tık! Gri şa üzü lü yor du. İn 32
Aşçı Kız Evleniyor
san zor ba lı ğı nın bu za val lı kur ba nı nı ok şa mak, sev mek is ti yor du. Ki ler de ki el ma lar dan en bü yü ğü nü se çip, par mak la rı nın ucu na ba sa ba sa mut fa ğa git ti, Pe la ge ya’nın eli ne sı kış tır dı el ma yı, bir şey söy le me den dön dü, ko şa rak oda sı na git ti. 1885
33
Kötü Niyetli Sor gu yar gı cı nın kar şı sın da, ev do ku ma sı ka ba ke ten be zin den göm lek li, pan to lo nu ya ma lı, sıs ka mı sıs ka, ufak te fek bir köy lü du ru yor du. Sa kal lı, çi çek bo zu ğu yü zün de de, gür kaş la rı nın al tı na giz len miş göz le rin de de sert bir elem ifa de si var dı. Uzun za man dan be ri ta rak yü zü gör me miş kar ma ka rı şık saç la rı gö rü nü şü ne da ha bir sert lik, bir örüm cek so ğuk lu ğu ve ri yor du. Ya lı na yak tı. Sor gu yar gı cı, — De nis Gri gor yev! –di ye baş la dı.– Da ha yak laş, so ru la rı ma ce vap ver. Tem mu zun ye di sin de de mir yo lu bek çi si İvan Sem yo nov Akin fov hat tın sa bah ba kı mı nı ya par ken yüz kırk bi rin ci vers ta da, ra yı tu tan bir cı va ta nın so mu nu nu sö ker ken ya ka la mış se ni. Bak, so mun da bu ra da!.. Bu nu sö kü yor muş sun. Öy le mi? — Ne öy le mi? — Akin fov’un an lat tı ğı gi bi mi ol du olay? — Öy le di yor sa, öy le ol muş tur ta bi i. — Pe kâ lâ. Söy le ba ka lım, ni çin sö kü yor dun so mu nu? — Ne so mu nu nu? — Bı rak şim di “ne, ne”yi de, so ru ma ce vap ver: Ni çin sö kü yor dun so mu nu? De nis yan göz le ta va na ba ka rak, 35
Anton Pavloviç Çehov
— La zım ol ma say dı sök mez dim –de di. — Ne işi ne ya ra ya cak tı bu so mun? — So mun mu? So mu nu ol ta ya ağır lık ya pa rız biz… — Kim bu biz de di ğin? — Biz iş te, halk… Kli mov köy lü le ri ya ni. — Bak oğ lum, ap tal nu ma ra sı yap ma ba na, adam gi bi ko nuş. Ağır lık fa la nı bı rak şim di, ya lan söy le me! De nis, göz le ri ni kır pış tı ra rak, — Öm rüm de ya lan söy le me dim ben… –di ye mı rıl dan dı.– Ağır lık sız ba lık av la ya maz sı nız efen dim. Ol ta ya so lu can ya da ek mek koy dun mu, ağır lık sız in mez su yun di bi ne. Ya lan mı söy lü yo rum de di niz?.. –Gü lüm se di De nis.– Ağır lık tak maz sa nız, su yun yü zün de ka lır ol ta. Oy sa ha ni ba lı ğı, tur na ba lı ğı, lot ba lı ğı de rin de bu lu nur. Yu ka rı da sa zan tu tar sın an cak, o da pek sey rek… Hem yok tur bi zim de re de sa zan… En gin su yu se ver sa zan. — Ne di ye an la tı yor sun ba na sa zan ba lı ğı nı? — Ne di ye mi? Siz ken di niz sor du nuz, ben de an la tı yo rum! Bi zim ora da bey ler bi le böy le ba lık av lar. En kü çük, en akıl sız bir ço cuk bi le ağır lık sız ba lık ya ka la ma ya kal kış maz. Bu iş ten an la ma yan, ol ta sı nı su ya ağır lık sız atar ta bi i. Ap ta lın ne ya pa ca ğı bel li ol maz der ler… — Bu so mu nu ol ta na ağır lık yap mak için sök tü ğü nü söy lü yor sun de mek, öy le mi? — Da ha ne ya pa cak tım ya? Mi le mi oy na ya cak tım onun la? — Ağır lık için kur şun ya da bir mer mi çe kir de ği ta ka bi lir din ol ta na; hiç bi ri ni bu la maz san, bir çi vi bağ lar dın ucu na… — Kur şu nu be da va ver mez ler ada ma Yar gıç Bey, çi vi de ya ra maz. So mun dan iyi si ni bu la maz sın… Hem ağır, hem de li ği var. — Ap tal nu ma ra sı ya pı yor sun! Dün kü ço cuk sun san ki ya da baş ka bir dün ya dan gel din… Bu so mu nu çı kar ma nın 36
Kötü Niyetli
ne le re yol aça ca ğı nı bil mi yor mu sun san ki, ser sem?.. Bek çi gör me sey di, tren ray dan çı ka bi lir, in san lar öle bi lir di! Ka til olur dun! — Al lah sak la sın! Ne di ye ka til ola yım? Din siz ya da ca na var mı yız biz ki, in san öl dü re lim? Dü rüst yurt taş la rız, de ğil in san öl dür mek, böy le bir şe yi ak lı mı zın ucun dan bi le ge çir me yiz… Al lah sak la sın. Siz ne söy lü yor su nuz Yar gıç Bey! — Pe ki, sen ce tren ka za la rı ni çin olu yor? İki üç so mun sök tün mü, al sa na bir ka za iş te! De nis gü lüm se di, göz le ri ni kuş ku lu kı sa rak bak tı yar gı ca. — İn saf! Bun ca yıl dır bü tün köy lü sö ke riz, bir ka za ol ma dı… ne in san öl dü, ne bir şey… Bir ra yı sö küp gö tür sem ya da de mir yo lu nun üze ri ne ka lın bir ka las koy sam, o za man dev ri lir bel ki tren… ka za olur; ama ufa cık bir so mun yü zün den! Yok ca nım! — Ama unut ma ki, ray la rı alt ta ki ka las la ra tut tu ran bu so mun lar dır. — O ka da rı nı bi li yo ruz… Hep si ni bir den sök mü yo ruz ki… bir kaç ta ne bı ra kı yo ruz… De li de ği liz ya… dü şü nü yo ruz o ka da rı nı… De nis ağ zı nı ka pa ya rak es ne di. Sor gu yar gı cı, — Ge çen yıl ora da bir tren çık tı ray dan –de di.– Se be bi an la şı lı yor şim di… — An la ya cak sı nız ta bii efen dim, bo şu na mı oku du nuz bu ka dar… Tan rı an la yı şı ki me ve re ce ği ni bi lir. Ba kın, ne yin na sıl ol du ğu nu he men an la yı ver di niz; ama bek çi bir köy lü dür, ka fa sı ça lış maz, ya ka ma ya pı şıp bu ra ya ge tir di be ni… Ön ce bir dü şün ba ka lım, öy le de ğil mi efen dim, dü şün de on dan son ra yap ya pa ca ğı nı! Köy lü de kuş ka dar be yin yok tur der ler… şu nu da yaz ma yı unut ma yın efen dim: İki ke re çe ne me, bir ke re de göğ sü me yum ruk vur du. — Evi ni ara dık la rın da bir so mun da ha bul muş lar… Onu ne za man, ne re den sök tün? 37
Anton Pavloviç Çehov
— Kır mı zı san dı ğın di bin de ki ni mi so ru yor su nuz? — Ne re de bu lun du ğu nu bil mi yo rum, bul muş lar iş te. Ne za man sök tün onu? — Ben sök me dim onu, şa şı Sem yon’un oğ lu İg naş ka ver di ba na. Kır mı zı san dı ğın di bin de ki bu… Av lu da kı za ğın için de ki ni so ru yor sa nız, Mit ro fan’la bir lik te sök tük onu. — Han gi Mit ro fan’la? — Mit ro fan Pet rov’la… Ta nı mı yor mu su nuz onu yok sa? Ağ do kur, bey le re sa tar. Bu so mun lar dan çok ge rek li dir ona. Her ağa onar ta ne den… siz he sap edin ar tık ge ri si ni… — Ba na bak… Bin se kiz yüz bir sa yı lı ce za ya sa sı, de mir yo lu na, her han gi bir ka za ya yol aça bi le cek her tür lü za ra rı bi le rek ve ren le ri kü rek ce za sı na çarp tır ma yı bu yu rur. Duy dun mu? Bi le rek… Sen de bi li yor dun so mun la rı sök me nin ka za ya yol aça bi le ce ği ni… — El bet te siz da ha iyi bi lir si niz efen dim… Biz ca hi liz… ak lı mız ne ye erer ki? — Çok iyi erer se nin ak lın! Ya lan söy lü yor sun, nu ma ra ya pı yor sun! — Ne di ye ya lan söy le ye yim?.. Ba na inan mı yor sa nız, köy lü le re so run… Ağır lık sız ha va alır sın… Sor gu yar gı cı gü lüm se di: — Yal nız sa zan ba lı ğı, de ğil mi? — Bu lun maz bi zim de re de sa zan… Ol ta yı su ya ağır lık sız at tı ğı mız da pek sey rek ka ra göz vur du ğu olur. — Kes ar tık, ye ter… Bir ses siz lik ol du. De nis be de ni nin ağır lı ğı nı bir aya ğın dan öte ki ne ge çir di. Ye şil çu ha kap lı ma sa ya –gü ne şe ba kı yor muş gi bi– göz le ri ni kır pış tı ra rak ba kı yor du. Bi raz son ra, — Gi de bi lir mi yim efen dim? –di ye sor du. — Ha yır, gi de mez sin. Tu tuk la yıp ce za evi ne yol la ya ca ğım se ni. De nis göz le ri ni kır pış tır ma yı bı rak tı; gür kaş la rı nı kal dı rıp yar gı ca bak tı. 38
Kötü Niyetli
— Na sıl ya ni? –de di.– Ce za evi ne mi de di niz efen dim? Za ma nım hiç yok ama, pa na yı ra git me li yim. Ye gor’a iç ya ğı bı rak mış tım, üç rub le ala ca ğım var on dan, onu ala ca ğım… — Kes se si ni… — Ce za evi ne… Bir su çum ol sa gi de rim ta bi i, yan gel, key fi ne bak… Ama su çum yok ki. Hır sız lık da et me dim, kav ga da… Ver gi le ri mi zi ver me di ği mi zi sa nı yor sa nız ya nı lı yor su nuz efen dim. Muh ta ra inan ma yın siz… Ver gi me mu ru na so run… Din iman yok tur bi zim muh tar da… — Kes se si ni de dim! — Baş üs tü ne efen dim –di ye mı rıl dan dı De nis.– Muh ta rın ya lan söy le di ği ne ya da he sa bı ka rış tır dı ğı na is te di ği niz ye min ede bi li rim… Üç kar de şiz biz: Kuz ma Gri gor yev, son ra Ye gor Gri gor yev, bir de ben, De nis Gri gor yev… Sor gu yar gı cı, — Ka fa şi şi ri yor sun… –di ye ba ğır dı.– Hey, Sem yon! Gö tü rün şu nu! Güç lü kuv vet li iki er, kol la rın dan tu tup onu dı şa rı çı ka rır lar ken, ko nuş ma ya de vam edi yor du De nis: — Üç kar de şiz biz… Bir kar deş ten öte ki ne ne?.. Kuz ma öde me di ver gi bor cu nu, ha di gel bu nun he sa bı nı sen ver De nis… Olur mu böy le şey? Yar gıç lar! Rah me ti ge ne ra li miz sağ ol say dı gös te rir di si ze… Ka fa dan at ma yar gı la mak ol maz… Hak et miş sem kır baç lat is ter sen, ama du rup du rur ken… Vic dan sız lık bu… 1885
39
Başkalarının Derdi Hu kuk fa kül te si ni ye ni bi ti ren Ko va lev’le genç ka rı sı ara ba ya bi nip yo la dü zül dük le rin de da ha sa ba hın al tı sı bi le ol ma mış tı. Kö ye gi di yor lar dı. Ömür le rin de hiç er ken kalk ma mış lar dı ve şim di dur gun bir yaz sa ba hı nın gü zel li ği, an cak ma sal lar da kar şı la şı la bi le cek ola ğa nüs tü hoş bir şey miş gi bi ge li yor du on la ra. Ye şil ler le be zen miş, el mas çiğ ta ne cik le riy le kap lı top ra ğın gö ze hoş ge len, in sa nı mut lu eden bir gö rü nü mü var dı. Gü neş ışın la rı, par lak göl ge ler oluş tu ra rak or ma nın ko yu lu ğun da uza nı yor, pı rıl pı rıl ne hir de tit re şi yor lar dı. Ola ğa nüs tü ma vi, ber rak ha va da öy le si ne bir ta ze lik var dı ki, san ki do ğa, ban yo dan ye ni çık mış, da ha bir genç ve sağ lık lı ol muş tu. Son ra la rı ken di le ri nin de söy le dik le ri gi bi, bu sa bah Ko va lev le rin ba la yı nın, hat ta bel ki de ha yat la rı nın en mut lu sa ba hı ol muş tu. Hiç sus ma dan ge ve ze lik edi yor, şar kı söy lü yor, ne den siz ye re kah ka ha lar atı yor lar dı. So nun da ço cuk lu ğu öy le si ne ile ri gö tür müş ler di ki, ara ba cı dan bi le utan mış lar dı. Mut lu luk yal nız o an da de ğil, ge le cek ya şam la rın da da gü lüm sü yor du on la ra. Ev len me ye ka rar ver dik le ri gün den be ri ha yal et tik le ri çift li ği, kü çü cük, şi rin çift lik le ri ni gör me ye gi di yor lar dı. Ge le cek, iki si ne de par lak umut lar ver mek tey di. Er ke ğe, top rak la uğ ra şı, bi lim sel ta rım ça lış ma la rı, el 41
Anton Pavloviç Çehov
eme ği nin kar şı lı ğı nı gör mek, ki tap lar da oku du ğu, din le di ği on ca mut lu luk lar göz kır pı yor du. Ka dı nın sa, işin ro man tik ya nı ba şı nı dön dü rü yor du. Ya rı ka ran lık park yol la rın da kol ko la do laş ma lar, ba lık av la ma lar, hoş ko ku lu ge ce ler… Gü lüp oy nar ken on se kiz vers ta yo lun na sıl bit ti ği ni bi le fark et me miş ler di. Gör me ye git tik le ri ye din ci de re ce den Mi hay lov’un çift li ği, de re nin dik ya ma cın da, ge niş çe bir ka yın or ma nı nın içi ne giz len miş ti… Ko yu ye şil li ğin ara sın dan kır mı zı ça tı sı gö zü kü yor du. De re kı yı sı na, bir baş tan bir ba şa fi dan lar di kil miş ti. Ara ba, ge çit ye rin den kar şı ya ka ya ge çer ken Ko va lev, — Gö rü nüm fe na de ğil! –de di.– Ev ya maç ta. Ya ma cın di bin de de de re! Bun dan iyi si can sağ lı ğı! Ama Ve roç ka’cı ğım, mer di ven de iş yok… Ka ba du ru şuy la bü tün gö rü nü mü bo zu yor… Bu ra yı alır sak, ilk işi miz ye ni bir de mir mer di ven yap tır mak ol sun… Gö rü nüm Ve roç ka’nın da ho şu na git miş ti. Kah ka ha ata rak, bü tün be de ni ni şa kay la sa ğa so la oy na ta rak mer di ven den yu ka rı tır man ma ya baş la dı; ko ca sı da pe şin den… So lu ya rak ko ru lu ğa dal dı lar. Evin ya nın da kar şı la rı na ilk çı kan, iri ya rı, uy ku lu yüz lü, sa çı ba şı kar ma ka rı şık bir köy lü ol du. Ka pı nın eşi ğin de otur muş, bir çift ço cuk çiz me si nin ça mur la rı nı te miz li yor du. Ko va lev, — Bay Mi hay lov ev de mi? –di ye sor du.– Koş, ken di si ne çift li ği gör me ye gel di ği mi zi ha ber ver. Köy lü şaş kın şaş kın ge len le re bak tı ve ağır adım lar la yü rü dü, eve gi de ce ği ne bi raz öte de ki mut fa ğa gir di. Mut fa ğın pen ce re le rin den, bir bi rin den uy ku lu, şaş kın yüz ler uzan dı. — Alı cı lar gel miş! –di ye bir ses işi til di.– Al la hım, sen yar dım et bi ze. Mi hay lo vo’yu sa tı yor lar! Bak he le, ne de genç şey ler! Ya pı la rın ar ka sın da bir kö pek hav la dı, ke di nin kuy ru ğu na ba sıl dı ğın da çı kar dı ğı se si an dı ran bir çığ lık du yul du. Av 42
Başkalarının Derdi
lu da ki hu zur suz luk, kı sa za man da, iki ya nı ağaç lı yol lar da sa kin sa kin do la şan ta vuk la ra, kaz la ra, hin di le re de geç ti. Uşa ğa ben ze yen kı sa boy lu bir adam, mut fak tan çı kıp Ko va lev le re şöy le bir bak tık tan son ra, yol da ce ke ti ni giy me ye ça lı şa rak eve koş tu… Bu te laş Ko va lev le re pek gü lünç gel miş ti. Gül me mek için güç tu tu yor lar dı ken di le ri ni. Ko va lev, ka rı sıy la ba kı şa rak, — Ne tu haf yüz le ri var! –de di.– Me rih’ten gel mi şiz gi bi ba kı yor lar bi ze. Bir sü re son ra ev den ufak te fek, sa kal sız, ih ti yar yüz lü, saç la rı ka rı şık bir adam çık tı. Yır tık, al tın iş le me li ter lik le ri ni sü rü ye rek Ko va lev le re yak laş tı, so ğuk so ğuk gü lüm se di, dal gın ba kış la rı nı da vet siz ko nuk la ra dik ti. Ko va lev, şap ka sı nı çı ka ra rak, — Sa nı rım Bay Mi hay lov ola cak sı nız? –de di.– Say gı la rı mı su na rım… Ta rım Ban ka sı’nın, çift li ği ni zin sa tı şa çı ka rıl dı ğı nı bil di ren du yu ru su nu oku duk, bir gö re lim de dik. Bel ki alı rız… Zah met ol maz sa, ka rım la be ni gez di rir mi si niz?.. Mi hay lov, bir kez da ha so ğuk so ğuk gü lüm se di, kı zar dı, göz le ri ni kır pış tır dı. Şaş kın lık tan ba şı nı ka şı yıp za ten ka rı şık olan saç la rı nı da ha da ka rış tır dı. Sa kal sız yü zün de öy le bir sı kıl gan lık ifa de si var dı ki, Ko va lev ile Ve roç ka’sı ba kı şıp ken di le ri ni tu ta ma dı lar, gü lüm se di ler. Mi hay lov, — Pe kâ lâ –de di,– em ri niz de yim… Uzak tan mı ge li yor su nuz? — Kon ku vo’dan… Ora da yaz lık ta yız. — Yaz lık tan mı?.. Hay ret!.. Af fe der si niz, ya tak tan ye ni kalk mış tık, he nüz her yer kar ma ka rı şık, ba ğış la yın. Mi hay lov, so ğuk so ğuk gü lüm se ye rek el le ri ni ovuş tur du, ko nuk la rı nı evin öte ya nı na gö tür dü. Ko va lev göz lük le ri ni ta kıp an tik ya pıt la rı in ce le yen bil gi li bir tu rist tav rıy la çev re si ne göz gez dir me ye baş la dı. Ön ce es ki, ağır üs lup ta, ar ma lı, as lan lı, sı va la rı yer yer dö kül müş bü yük, kâ gir evi in ce le di. 43
Anton Pavloviç Çehov
Uzun za man dan be ri ça tı sı bo yan ma mış, cam la rı te miz len me miş, mer di ven ba sa mak la rı nın ara sı nı ot lar bü rü müş tü. Her ya nı es ki, çok es kiy di. Ama ev yi ne de ho şu na git miş ti. Her za man ço cuk ka lan bir tey ze gi bi duy gu lu, al çak gö nül lü, ca na ya kın bir gö rü nü mü var dı. Gi riş ka pı sı nın önün de, için de iki ör dek le bir oyun cak ka yı ğın yüz dü ğü bir ha vuz var dı. Çev re si ni ay nı boy ve ka lın lık ta ka yın ağaç la rı ku şa tı yor du. Ko va lev, gü neş ten göz le ri ni kı sa rak, — O! –de di.– Ha vuz da var. Bu gü zel iş te. Ala ba lık var mı için de? — Var efen dim… bir za man lar ha vuz sa za nı bi le var dı. İçi ni te miz le me yi bı ra kın ca hep si öl dü. Ko va lev, bir öğ ret men tav rıy la, — Ya zık –de di.– Ha vu zu el den gel di ğin ce sık te miz le mek ge re kir. Üs te lik di bin den çı ka rı lan pis lik ve yo sun, ekin ler için ya rar lı bir güb re dir. Ve ra, bu ra yı sa tın alır sak, ha vu zun içi ne ayak lar üze ri ne otu ran bir ka me ri yey le onu kı yı ya bağ la yan kü çük bir köp rü yap tı rı rız. Böy le bir köp rü yü Prens Af ron tov’un köş kün de gör müş tüm. Ve roç ka, tat lı tat lı so lu du: — Sa bah la rı için de çay iç mek ne hoş olur… — Hak lı sın… Şu te pe si siv ri ku le ne? Mi hay lov, — Ko nuk oda la rı. — Ha çök tü, ha çö ke cek… Ora yı da yık tır ma mız ge re ke cek. An sı zın bir ka dın hıç kı rı ğı du yul du. Ko va lev ler se sin gel di ği ya na bak tı lar, tam o sı ra da pen ce re ler den bi ri nin ka na dı ka pan dı, kir li cam la rın ar ka sın da ağ la mak tan şiş miş bir çift iri göz gö rü nüp kay bol du. Ağ la dı ğı için sı kıl mış ola cak, he men per de nin ar ka sı na giz len miş ti. Mi hay lov, za ten bu ru şuk yü zü nü so ğuk gü lüm se me siy le da ha da bu ruş tu ra rak, 44
Başkalarının Derdi
— Bah çey le öte ki ya pı la rı da gör mek is ter mi si niz? –di ye sor du.– Gi de lim… Ger çek te önem li olan on lar dır… Ahır ve am bar la rı gör mek için yü rü dü ler. Hu kuk çu, her am ba rı bir bir ge zip in ce le di. Bu iş le re ya ban cı ol ma dı ğı bel liy di. Çift li ğin kaç dö nüm ol du ğu nu, ahır lar da ki hay van sa yı sı nı sor du, or man la rın ke sil me si ne en gel ol ma dı ğı için ça rı yer di, bun ca güb re yi kul lan ma dı ğı için Mi hay lov’a si tem et ti… Ko nu şur ken ara da bir de Ve roç ka’sı na ba kı yor du. Öte ki, tut ku do lu ba kış la rı nı ko ca sı nın yü zün den ayır mı yor, için den, “Ne ze ki sin, sev gi lim!” di ye ge çi ri yor du. Ahır la rı do la şır lar ken bi raz ön ce ki hıç kı rı ğı yi ne duy du lar. Ve roç ka, — Bir da ki ka –de di,– ora da kim ağ lı yor? Mi hay lov, “Boş ver” der gi bi eli ni sal la dı, öte ya na dön dü. Hıç kı rık lar ço ğa lın ca Ve roç ka, — Çok tu haf –di ye mı rıl dan dı.– Bi ri ni dö vü yor lar, ke si yor lar san ki. Mi hay lov, — Ka rım… –de di.– Al lah yar dım cı sı ol sun. — Ni çin ağ lı yor? — Za yıf ya ra dı lış lı bir ka dın dır. Do ğup bü yü dü ğü yu va sı nın sa tıl mak üze re ol du ğu nu gör mek do ku nu yor ona. Ve roç ka, — Ma dem is te mi yor ni çin sa tı yor su nuz? — Ben sat mı yo rum ki, ba ya nım, ban ka… — Sat tır ma yın, ni çin en gel ol mu yor su nuz sat ma la rı na? Mi hay lov, şaş kın lık la Ve roç ka’nın yü zü ne bak tı, omuz silk ti. — Fa iz le ri öde ye mi yo ruz –de di.– Her yıl iki bin rub le! Ne re de bu la lım bu pa ra yı? İs ter is te mez su su yo ruz. Ka dın lar böy le şey le re da ya na mı yor lar. Yu va sı nı, ço cuk la rı nı, be ni bu du rum da gör mek üzü yor onu… Ay rı ca hiz met çi ta kı mın dan 45
Anton Pavloviç Çehov
da uta nı yor … Ha vu zun ba şın da ko nu şur ken şu nu yık tır mak, bu ra ya şöy le bir şey yap tır mak ge re ke cek di yor du nuz. Söz le ri niz bı çak gi bi sap lan mış tır yü re ği ne … Dö nüş te evin ya nın dan ge çer ler ken, Ba yan Ko va le va pen ce re de, saç la rı di bin den ka zın mış bir li se öğ ren ci siy le iki kız ço cu ğu gör dü. Mi hay lov’un ço cuk la rıy dı bun lar. Alı cı la ra ba ka rak aca ba ne dü şü nü yor lar dı? Ka fa la rın dan ge çen le ri Ve roç ka an lı yor du… Ken te dön mek üze re ara ba ya bin dik le rin de ta ze sa bah da, şi rin çift lik ha yal le ri de tüm çe ki ci lik le ri ni kay bet miş ler di. Ko ca sı na dö ne rek, — Çok acı bir du rum! –de di.– İki bin rub le yi ve rip on la rı kur tar sak, da ha iyi ede riz gi bi me ge li yor! Sa tıl maz za val lı la rın çift li ği, yu va la rın dan ol maz lar. Ko va lev, gü lüm se di. — Ne de akıl lı sın be yav rum! Ben de acı yo rum on la ra, ama suç ken di le rin de. Çift lik le ri ni ipo tek et tir me le ri ni kim söy le di on la ra? Ni çin hiç il gi len me di ler top rak la rıy la? Acı ma ma lı böy le le ri ne! Bu top ra ğı akıl lı ca iş le se ler di, bi lim sel ta rım yap sa lar dı… hay van cı lı ğın, şu nun bu nun hak kı nı ver se ler di, pe kâ lâ ya şa ya bi lir ler di bu ra da… Al la hın tem bel le ri, ye miş, iç miş, yan ge lip yat mış lar… Mu hak kak sar ho şun, ku mar ba zın bi ri dir. Su ra tı nı gör me din mi? Ka rı sı nın da gi yi me, ku şa ma, sü se pü se düş kün şıl lı ğın bi ri ol du ğu na ka lı bı mı ba sa rım. Bi li rim böy le le ri ni! — Ner den bi lir miş sin ba ka lım? — Bi li rim iş te! Fai zi öde ye mi yor muş be ye fen di. İki bin rub le yi böy le bir çift lik ten na sıl çı ka ra maz in san! Bi lim sel bir ta rım cı lık yap say dı… top ra ğı güb re le se, hay van cı lı ğa hak kı nı ver sey di… ik lim ko şul la rı nı, eko no mik du ru mu iyi he sap et sey di, bu pa ra yı bir dö nüm den bi le çı kar ma sı iş ten de ğil di! Yol bo yun ca hep ko nuş tu Ko va lev. Ka rı sı din li yor, her söy le di ği nin doğ ru ol du ğu na bü tün kal biy le ina nı yor du. Ama sa bah ki ne şe si ni bir tür lü bu la mı yor du. Mi hay lov’un 46
Başkalarının Derdi
so ğuk gü lüm se me siy le pen ce re de bir an gö rü nüp kay bo lan ağ la mak tan şiş miş bir çift iri göz ak lın dan çık mı yor du. Bir kaç gi diş ge liş ten son ra, ko ca sı onun dra ho ma sıy la Mi hay lo va çift li ği ni sa tın alın ca üzün tü sü bir kat da ha art tı… Mi hay lov’un ai le siy le bir lik te ara ba ya bi nip bun ca yıl ya şa dık la rı yu va la rı nı ağ la ya rak bı ra kıp gi diş le ri ni gö rür gi bi olu yor du. Hüz nü ve in san ya nı de rin leş tik çe gö zün de ko ca sı de ğe ri ni yi ti ri yor du. Ken di ne aşı rı bir gü ven le ak la yat kın ta rım dan söz edi yor, sü rüy le ki tap ve der gi ge tir ti yor, Mi hay lov’un iş bil mez li ğiy le alay edi yor du. Ta rım cı lık üze ri ne ko nuş ma la rı, so nun da dü şün ce siz, sı kıl mak bil mez bir övün me alış kan lı ğı na dö nüş müş tü… — Gö re cek sin! –di yor du,– Mi hay lov de ği lim ben, bu işin na sıl ya pı la ca ğı nı her ke se gös te re ce ğim! Gö re cek sin! Ko va lev ler, Mi hay lov lar dan bo şa lan çift li ğe gel dik le rin de Ve roç ka’nın gö zü ne ilk çar pan şun lar ol du: Ço cuk eliy le ya zıl dı ğı bel li ders not la rı, ba şı kop muş bir oyun cak be bek, yer de ki ek mek kı rın tı la rı nı ga ga la yan bir arı ku şu ve du var da te be şir le “Pis Na ta şa” ya zı sı… Baş ka la rı nın der di ni unu ta bil mek için çok şe yi bo ya mak, de ğiş tir mek ya da kır mak ge re ke cek ti… 1886
47
Düşmanlar Ka ran lık bir ey lül ak şa mı sa at do kuz da, böl ge dok to ru Ki ri lov’un tek ço cu ğu, al tı ya şın da ki oğ lu An drey dif te ri den öl dü. Ka rı sı, oğ lu nun kar yo la sı nın di bin de diz çö küp hıç kı ra hıç kı ra ağ la ma ya ye ni baş la mış tı ki, dış ka pı nın zi li acı acı çal dı. Bu la şı cı has ta lık yü zün den hiz met çi ler le uşak lar da ha sa bah tan ev den uzak laş tı rıl mış lar dı. Ki ri lov öy le, ol du ğu gi bi –ce ket siz, düğ me le ri açık ye le ğiy le, fe nol le yan mış ıs lak yü züy le el le ri ni bi le ku ru la ma dan– ka pı yı aç ma ya git ti. An tre ka ran lık tı. İçe ri gi re nin or ta boy lu, be yaz bo yun at kı lı, ola ğa nüs tü be yaz, ab lak yüz lü bir adam ol du ğu an cak se çi le bi li yor du. Bu yü zün içe ri gir me siy le an tre ay dın la nır gi bi ol muş tu… Ge len so luk so lu ğa: — Dok tor ev de mi? –di ye sor du. — Be nim dok tor. Ne is ti yor su nuz? — Oh, af fe der si niz! Si zi gör dü ğü me çok se vin dim! Ge le nin çok se vin di ği se si nin to nun dan da bel liy di. Ka ran lık ta dok to run eli ni ara yıp bul du, avuç la rı nın için de coş kun luk la sık tı: — Çok… çok se vin dim! Si zin le ta nı şı yo ruz za ten!.. Abo gin’im ben… Ya zın Gnu çev ler de gör mek mut lu lu ğu na er 49
Anton Pavloviç Çehov
miş tim si zi. Ev de olu şu nu za çok se vin dim… He men şim di be nim le gel me yi red det me yin, Al lah aş kı na… Ka rı mın du ru mu çok ağır… Ara bam la gel dim, he men gi de lim… Ge le nin se sin den de ha re ket le rin den de son de re ce he ye can lı ol du ğu bel liy di. Yan gın ya da az gın bir kö pek ten ürk müş gi bi sık sık so lu ma sı nı bir tür lü tu ta mı yor, tit rek bir ses le ça buk ça buk ko nu şu yor du. An la tı şın da bir iç ten lik, ço cuk su bir saf lık var dı. Her ürk müş, şaş kın in san gi bi o da kı sa, ke sik ke sik cüm le ler le me ra mı nı an lat ma ğa ça lı şı yor, bu ara da ge rek siz, ko nuy la uzak tan ya kın dan hiç il gi si ol ma yan bir sü rü söz cük sı ra lı yor du. — Si zi ev de bu la ma ya ca ğım dan öy le kor ku yor dum ki –di ye de vam et ti.– Yol da içim içi mi yi yor du… Gi yi nin de gi de lim, ne olur… Ba kın, na sıl ol du ğu nu an la ta yım si ze: Pap çins ki, Alek sandr Sem yo nıç Pap çins ki, ca nım, siz de ta nır sı nız onu, bi ze gel miş ti… Şu ra dan bu ra dan ko nuş tuk. Son ra çay iç me ye otur muş tuk. Bir den ka rım kor kunç bir çığ lık at tı, göğ sü nün sol ya nı nı tu tup ken di ni san dal ye si nin ar ka lı ğı na bı rak tı. Kar yo la sı na ta şı dık… ve… Nı şa dır ru huy la şa kak la rı nı ov dum, yü zü ne su serp tim… Ge ne ölü gi bi ya tı yor… En fark tüs ol ma sın dan kor ku yo rum. Gi de lim, dok tor cu ğum, yal va rı yo rum… Ba ba sı da en fark tüs ten öl müş tü… Ki ri lov, Rus ça bil mi yor muş gi bi dal gın din li yor, hiç ko nuş mu yor du. Abo gin, ka rı sı nın ba ba sı nı ve Pap çins ki’yi bir kez da ha an lat tık tın son ra ge ne Ki ri lov’un eli ni ara ma ya ko yul du ğun da dok tor ba şı nı sal la yıp, söz cük le ri duy gu suz ca uza ta rak, — Be ni ba ğış la yın, ge le mem… –de di.– Beş da ki ka ön ce… evet, beş da ki ka ön ce oğ lum… öl dü… Abo gin bir adım ge ri çe kil di: — Öy le mi? –di ye fı sıl da dı.– Tan rım ne kö tü bir za man da gel mi şim! Çok uğur suz bir gün bu… Çok! Ta lih siz lik ler na sıl üst üs te gel miş… İna dı na san ki! 50
Düşmanlar
Son ra ka pı nın ko lu nu tut tu, ba şı nı önü ne eğip dü şün ce ye dal dı. Ka rar sız lık için de kıv ran dı ğı bel liy di. Git sin mi, dok to ra yal var ma yı sür dür sün mü? Bi le mi yor du. Ki ri lov’un göm le ği nin ko lun dan ya ka la yıp acık lı bir ses le: — Din le yin –de di,– du ru mu nu zu çok iyi an lı yo rum! Böy le bir za man da il gi ni zi baş ka şe ye çek ti ğim için ken dim den ne ka dar utan dı ğı mı Tan rı bi li yor, ama baş ka ne ya pa bi li rim? Dü şü nün bir ke re, siz den baş ka baş vu ra bi le ce ğim, yar dım di le ye bi le ce ğim kim var? Çev re de siz den baş ka dok tor ol ma dı ğı nı bi li yor su nuz. Al lah aş kı na gi de lim, ne olur? Gö rü yor su nuz, ken dim için yal var mı yo rum… Has ta olan ben de ği lim! Bir ses siz lik ol du. Ki ri lov bir den dön dü, dur du, yü rü yüp sa lo na geç ti. Ka rar sız, dal gın yü rü yü şü ne, sa lon da ki sö nük lam ba nın bez aba ju ru nu dü zel ti şin de ki, ma sa nın üs tün de açık du ran ka lın ki ta ba ba kı şın da ki dur gun lu ğu na ba ka rak, bu an da ne bir ni ye ti, ne de bir is te ği ol du ğu nu, bir şey dü şün me di ği ni, bel ki de an tre de ya ban cı bir ada mın bek le di ği ni bi le unut tu ğu nu an la mak güç de ğil di. Ka ran lık la sa lon da ki ses siz li ğin onu iyi ce ser sem let ti ği bel liy di. Sa lon dan ça lış ma oda sı na ge çer ken sağ aya ğı nı ge re ğin den çok kal dır dı, ka pı yı el le riy le yok la ya rak bul du. Ha re ket le rin de, yan lış lık la ya ban cı bir eve gir miş ya da öm rün de ilk kez sar hoş ola na dek iç miş de ken di ni onun için ye ni olan bu duy gu ya bı rak mış bir ada mın an la şıl maz şaş kın lı ğı var dı. Oda nın du var la rın dan bi ri ne, ki tap raf la rı nın ara sın dan ge niş bir ışık de me ti sü zü lü yor du. Bu ışık, kes kin bir fe nol ve eter ko ku suy la bir lik te, ça lış ma oda sı nı ya tak oda sı nı bağ lı yan ya rı açık ka pı dan ge li yor du… Dok tor, ma sa sı nın ar ka sın da ki kol tu ğu na çök tü. Işı ğın vur du ğu ki tap la ra bir sü re dal gın dal gın bak tı, son ra kal kıp ya tak oda sı na geç ti. Bir ölüm ses siz li ği var dı ora da. En kü çük eş ya ya ka dar her şey, bi raz ön ce ki fır tı na yı, bu fır tı na da pek bit kin düş tük le ri ni söy lü yor du. Şim di de din le ni yor lar dı san ki. Ta bu 51
Anton Pavloviç Çehov
re nin üs tün de ki şi şe ve ku tu ka la ba lı ğı nın ara sı na sı kış mış mum la, ko mo di nin üs tün de ki bü yük lam ba oda yı iyi ce ay dın la tı yor du. Pen ce re nin di bin de ki kar yo la da, göz le ri açık bir er kek ço cuk ya tı yor du. Yü zü nü bir şaş kın lık ifa de si kap la mış tı. Kı pır da mı yor du ama, açık göz le ri san ki her an bi raz da ha ka ra rı yor, ka fa ta sı nın de rin lik le ri ne doğ ru gö çü yor du. El le ri ni oğ lu nun üs tü ne koy muş an ne si ya nı ba şın da, yü zü nü ya ta ğa göm müş, ye re diz çök müş du ru yor du. Ço cuk gi bi o da kı pır da mı yor du, ama be de ni nin kıv rım la rın da, el le ri nin ren gin de ge ne de bir can lı lık var dı! Bü tün var lı ğıy la, gü cüy le, coş kun lu ğuy la ya ta ğın üze ri ne çök müş gi biy di. Be de nin din len mek için ni ha yet bu la bil di ği ra hat, sa kin du ru mu boz mak tan çe ki nir bir ha li var dı. Yor gan, bez par ça la rı, tas lar, dö şe me de ki su bi ri kin ti le ri, sa ğa so la atıl mış fır ça lar, ka şık lar, ki reç su yu do lu be yaz bir şi şe, bo ğu cu ağır ha va bi le don muş kal mış, ölüm ha re ket siz li ği ne bü rün müş tü. Dok tor, ka rı sı nın ar ka sı na ge çip dur du, el le ri ni ce bi ne sok tu, ba şı nı ya na ya tı ra rak dal gın göz le ri ni oğ lu na doğ rult tu. Yü zü sa kin di. An cak sa ka lın da ki dam la cık lar dan, bi raz ön ce ağ la dı ğı an la şı lı yor du. Ölüm den söz açı lın ca ak la ge len o sar sı cı yıl gın lık gö rül mü yor du oda da. Her şe yin ka sı lıp kal ma sın da, an ne nin du ru şun da, dok to run yü zün de ki dur gun luk ta yü re ğe do ku nan, ki şi nin da ha uzun yıl lar be tim le ye me ye ce ği, an la ya ma ya ca ğı, sa nı rım an cak mü zi ğin an la ta bil di ği yü rek sı zı sı nın o in ce, ko lay ya ka la na ma yan, kav ra na ma yan gü zel li ği var dı. Mut suz ses siz lik te de se zi li yor du bu gü zel lik. Ki ri lov’la ka rı sı ka yıp la rı nın ağır lı ğı ya nın da du rum la rı nı kav ra mış lar gi bi ağ la mı yor, su su yor lar dı. Sı ra sın da genç lik le ri ge çip git ti ği gi bi, şim di de ço cuk sa hi bi ol ma umut la rı, bir da ha dön me mek üze re son suz lu ğa gi di yor du! Dok tor da ha kırk dört ya şın day dı, ama saç la rı ağar mış, be de nen iyi ce çök müş tü. Uçuk be niz li, has ta lık lı ka rı sı ise otuz be şin dey di. An drey yal nız tek de ğil, ay nı za man da so nun cu ço cuk la rıy dı da. 52
Düşmanlar
Ka rı sı nın ter si ne, dok tor iç acı sı çek ti ği za man lar ha re ket et me ih ti ya cı nı du yar dı. Ka rı sı nın ar ka sın da beş da ki ka di kil dik ten son ra, ge ne aya ğı nı hay li yu ka rı kal dı ra rak yan da ki, ya rı sı nı bü yük çe bir di va nın kap la dı ğı kü çük oda ya, ora dan da mut fa ğa geç ti. Ye re se ri li aş çı ka dı nın ya ta ğı ile so ba nın çev re sin de bir sü re amaç sız do laş tık tan son ra, ba şı nı eğe rek kü çük bir ka pı dan an tre ye geç ti. Ora da be yaz bo yun at kı sıy la ola ğa nüs tü be yaz yü zü gör dü ge ne. Abo gin de rin bir so luk al dık tan son ra ka pı nın ko lu nu ya ka lar ken,, — Ni ha yet! –de di.– Ace le ede lim. Lüt fen! Dok tor bir den ür per di. Kar şı sın da Abo gin’i gö rün ce anım sa dı: — Ri ca ede rim –de di.– Ge le me ye ce ği mi söy le miş tim si ze! Bek le me niz tu haf doğ ru su! Abo gin bo yun at kı sı nın üze rin den par mak la rı nı gez di re rek ya kar dı: — O ka dar da kaz ka fa lı de ği lim dok tor cu ğum, du ru mu nu zu an lı yo rum… üzü lü yo rum! Ama ken dim için yal var mı yo rum si ze, bi li yor su nuz… ka rım öl mek üze re! O çığ lı ğı nı duy say dı nız, yü zü nü gör sey di niz, ba na hak ve rir di niz! Hay Al lah, ben de si zi gi yin me ğe git ti niz sa nı yor dum. Za man kay be di yo ruz dok tor! Al lah aş kı nı za, bir an ön ce gi de lim! Ki ri lov bir sü re sus tuk tan son ra, — Ge le mem –de di. Dö nüp sa lo na yü rü dü. Abo gin ar ka sın dan ye ti şip ko lun dan ya ka la dı. Di len ci gi bi yal va rı yor du: — Üz gün sü nüz, bi li yo rum. Ama şu nu da siz bil me li si niz ki, diş çek me ğe, baş ağ rı sı din dir me ye ça ğır mı yo rum si zi. Bir in sa nın ha ya tı söz ko nu su! Baş ka la rı nın ha ya tı in sa nın her çe şit iç acı sın dan önem li dir! Bi raz yü rek li ol ma ya ça lı şın! İn san lık edip bir za fer ka za nın! Ki ri lov tit rek bir ses le, 53
Anton Pavloviç Çehov
— İn san lık kar şı lık lı olur –de di.– Ben de, be ni zor la ma ma nız için yal va rı yo rum si ze. Çok tu haf val la hi! Be nim ayak ta du ra cak ha lim yok, siz gel miş in san lık tan dem vu ru yor su nuz! Za ten bu du rum da bir işe ya ra mam… İm kân sız, ge le mem… Hem ka rı mı ki me bı ra ka ca ğım? Ol maz, ol maz… Eli ni sal la yıp ge ri ge ri yü rü dü, ürk müş gi bi ek le di: — Ne olur, is te me yin bu nu ben den… Ba ğış la yın… Ana ya sa nın otu zun cu mad de si ne gö re si zin le gel mek zo run da yım. Siz de be ni ya kam dan tu tup sü rü ye rek gö tür me hak kı na sa hip si niz… Ca nı nız is ti yor sa sü rü yün de… ama bir işe ya ra mam ki… ko nu şa cak ha lim bi le yok… Ba ğış la yın… Abo gin dok to run ko lu nu ge ne ya ka la dı: — Bo şu na söy lü yor su nuz bun la rı, dok tor! Otu zun cu mad de nin de, ana ya sa nın da ca nı ce hen ne me! Si zi zor la gö tür me ye hiç hak kım yok. İs ter ge lir si niz, is ter gel mez si niz, bu si zin bi le ce ği niz iş. Yal nız is te ği ni ze de ğil, bi raz da duy gu la rı nı za ku lak ver me ni zi is ti yo rum. Genç, gü zel bir ka dın öl mek üze re! Bi raz ön ce ço cu ğu nu zun öl dü ğü nü söy lü yor su nuz, siz den iyi kim an la ya bi lir be nim du ru mu mu? Se si he ye can dan tit ri yor du. Bu tit re yiş te, se si nin to nuy la söz le rin de bu lun ma yan üs tün bir inan dır ma gü cü var dı. Abo gin iç ten di, ama ağ zın dan çı kan cüm le ler o den li boş, duy gu suz, yer siz di ki, dok to run evi nin ha va sıy la, o an da baş ka bir ev de öl mek üze re olan bir ka dı nı aşa ğı lı yor gi biy di ler. Bu nu ken di si de se zin le miş ola cak ki, an la şıl mak, söz cük ler le ol maz sa bi le iç ten li ğiy le ama cı na eri şe bil mek için, se si ne elin den gel di ğin ce bir yu mu şak lık, bir duy gu lu luk ver me ğe ça lı şı yor du. Bir cüm le ne ka dar an lam lı, gü zel ku rul muş olur sa ol sun, an cak ta sa sız, he ye can sız ki şi le ri et ki le ye bi lir. Mut lu ya da mut suz ki şi le re her za man yet mez. Mut lu luk la mut suz lu ğun en iyi an la tış yo lu nun ço ğun luk la ses siz lik ol ma sı nın ne de ni de bu dur. Aşık lar bir bi ri ni sus tuk la 54
Düşmanlar
rı za man da ha iyi an lar lar, me zar ba şın da söy le nen ateş li, duy gu lu söz ler an cak ya ban cı la rı et ki ler, öle nin ar ka da bı rak tı ğı ka rı sı na, ço cuk la rı na so ğuk, ya van ge lir. Ki ri lov ha re ket siz du ru yor, din li yor du. Abo gin dok tor lu ğun yük sek gö rev le ri, fe da kâr lık la rı vb. üze ri ne bir kaç cüm le da ha sı ra la ma ya de vam edi yor du ki, bir den sö zü nü kes ti dok tor: — Evi niz uzak mı? — Yok ca nım, on üç, on dört vers ta ka dar bir şey. At la rım çok iyi dir, dok tor! Bir sa at son ra ge ne bu ra da ola ca ğı nı za si ze şe ref sö zü ve ri yo rum. Bir sa at çik! Son söz ler, in san lık ve dok to run yük sek gö rev le ri üze ri ne an la tı lan lar dan da ha et ki li ol muş tu. Ki ri lov bir an dü şün dü, de rin bir so luk al dık tan son ra: — Pe kâ lâ –de di,– gi de lim! Ace ley le –bu kez ka rar lı adım lar la– oda sı na git ti. Bi raz son ra uzun bir ce ket le dön dü. Abo gin ya nı sı ra kı sa, ama sık adım lar la, ayak la rı nı bir bi ri ne çarp tı ra rak yü rü yor, bir yan dan da dok to run pal to su nu giy me si ne yar dım edi yor du. Bir lik te dı şa rı çık tı lar. Dı şa rı sı da ka ran lık, ama an tre den ay dın lık tı. Dok to run kal kık omuz la rı, in ce uzun sa ka lı, ke mer li bur nu şim di da ha iyi se çi li yor du. Abo gin’in sol gun yü zün den baş ka, ko ca man bir ke pi de var dı. Bo yun at kı sı yal nız ön den gö zü kü yor du. Ar ka da, uzun saç la rı nın al tın da ka lı yor du. Abo gin, dok to run ara ba ya bin me si ne yar dım eder ken, — İna nın, bü yük lü ğü nü zü an lı yor, tak dir edi yo rum –de di.– Gö re cek si niz, ne ça buk dö ne cek si niz. Hey, Lu ka, hız lı sür ca nım! Ha di ba ka lım, yo lu muz açık ol sun! Ara ba cı var hız la sür dü. Ön ce, has ta ne nin önün de ki ala nı ku şa tan eciş bü cüş ya pı lar bo yun ca git ti ler. Her yan ka ran lık tı. Yal nız, ala nın di bin de ki, önün de kü çük bir bah çe si olan evin pen ce re sin de par lak bir ışık var dı. Dok tor Ki ri lov’un eviy di bu. Ara ba ka ran lık ta kay bol du… 55
Anton Pavloviç Çehov
Zi fi ri ka ran lık bir ko ru luk ta gi di yor lar dı. Ara ba da ki le rin bur nu na nem li bir man tar ko ku su ge li yor du. Ağaç la rın hı şır tı sı her ya nı dol du ru yor du. Te ker lek se sin den uya nan kar ga lar yap rak la rın ara sın da kay na şı yor, dok to run ço cu ğu nun öl dü ğü nü, Abo gin’in ka rı sı nın öl mek üze re ol du ğu nu bi li yor lar mış gi bi, acık lı acık lı bağ rı şı yor lar dı. İş te ko ru luk tan çık tı lar. Üze rin de ge niş göl ge le rin uyu du ğu bir göl so luk ışı ğıy la par la dı ön le rin de… Ara ba düz lük te yol al ma ya baş la dı. Kar ga la rın ba ğır tı sı ge ri ler de kal mış, za yıf la dı, işi til mez ol muş tu. Yol da Abo gin’le Ki ri lov he men hiç ko nuş ma dı lar. Yal nız bir ke re Abo gin de rin bir so luk al dık tan son ra, — Çok acı bir du rum! –de di.– İn san ya kın la rı nı, on la rı kay bet mek teh li ke siy le kar şı kar şı ya kal dı ğı an ki ka dar hiç bir za man se ve mi yor. Ara ba ya vaş la yıp kü çük bir ça yı ge çer ken, Ki ri lov su yun se sin den ürk müş gi bi bir den ir kil di, acık lı bir ses le: — Ba kın –de di,– bı ra kın be ni eve dö ne yim. Son ra ge li rim si ze. Ba ri sağ lık me mu ru nu, ka rı mın ya nı na bı ra ka yım. Yal nız kal dı za val lı! Abo gin bir şey söy le mi yor du. Ara ba sar sı la rak, te ker lek le ri taş la ra çar pa rak kum luk kı yı yı ge çip yo lu na de vam et ti. Ki ri lov ses siz otu ru yor, çev re si ne ba kı nı yor du. Yıl dız la rın so luk ışı ğın da, ar ka da ka lan yol, ka ran lık ta kay bol mak üze re olan sa hil sö ğüt le ri gö zü kü yor du. Sağ yan da gök gi bi uç suz bu cak sız, düm düz bir boz kır uza nı yor du. Ta uzak lar da –turp kö mü rü ocak la rın da ola cak– sey rek, so luk ışık lar var dı. Sol da ise yo la pa ra lel, ça lı lık la kap lı ol du ğu için kı vır kı vır kıl la kap lı gi bi gö zü ken bir sı ra te pe cik uza nı yor du. Te pe le rin üs tün de ko ca man, kı zıl, ha fif bir bu ğuy la ör tü lü ya rı may ası lı gi bi du ru yor du. Kü çük bu lut kü me le ri, kaç ma sı na en gel ol mak is ti yor lar mış gi bi ku şat mış lar, dört yan dan gö zet li yor lar dı ya rı ma yı. Do ğa da bir umut suz luk, bir te dir gin lik var dı. Oda sın da bir ba şı na otur muş, geç mi şi unut ma ğa ça lı şan düş müş bir 56
Düşmanlar
ka dın gi bi, ilk ba har, yaz anı la rı nı dü şü nü yor, ka çı nıl maz kı şı, boy nu nu eğ miş, bek li yor du. Ki ri lov’un da, Abo gin’in de, ayın da kur tu lup çı ka ma ya cak la rı dip siz, zi fi ri ka ran lık, so ğuk bir ku yu gö rü nü mü var dı do ğa nın… Ara ba eve yak laş tık ça Abo gin’in sa bır sız lı ğı ar tı yor du. Otur du ğu yer de kı pır kı pır dı. Zıp lı yor, uza nıp ara ba cı nın om zu nun üs tün den ile ri ba kı yor du. Ara ba çiz gi li ke ten be ziy le ör tü lü bir ka pı nın önün de dur du ğun da ikin ci ka tın ışık lı pen ce re le ri ne ba kar ken so lu ğu nun tit re di ği du yu lu yor du. Dok tor la an tre ye gi rer ken el le ri ni ovuş tu ra rak: — Bir şey ol muş sa eğer… ya şa ya mam ben –di yor du. Son ra ses siz li ğe ku lak ka bar tıp ek le di: — Gü rül tü fa lan yok, de mek he nüz kö tü bir şey ol ma dı. An tre den ne bir ses, ne bir ayak se si işi ti li yor du. Bü tün ışık la rın yan ma sı na kar şın, ev de rin bir uy ku day dı san ki. Şim di ye dek ka ran lık ta olan dok tor la Abo gin an cak bu ra da bir bi ri ni gö re bil di ler. Dok tor uzun boy lu, kal kık omuz lu, çir kin yüz lüy dü. Giy si si ni üze ri ne şöy le bir çek ti ği bel liy di. Zen ci le rin ki ni an dı ran ka lın du dak la rın da, ke mer li bur nun da, dal gın, he ye can sız ba kı şın da hoş ol ma yan, kes kin, so ğuk sert bir ifa de var dı. Kar ma ka rı şık saç la rı, çö kük ya nak la rı, sey rek, za ma nın dan ön ce ağar mış siv ri sa ka lı, cil di nin so luk lu ğu, ke mik li yü zü çe ki len bin ler ce sı kın tı yı, in san lar dan, ya şam dan bık kın lı ğı yan sı tı yor lar dı. Ku ru yü zü ne ba kıp, bu ada mın bir ka rı sı ola bi le ce ği ni, ço cu ğu öl dü di ye ağ la ya bi le ce ği ni söy le mek pek güç tü. Abo gin ise onun tam ter siy di. Şiş man, ağır baş lı, ko ca ka fa lı, dol gun ya nak lı bir sa rı şın dı. Son mo da ya gö re, bü yük bir özen le gi yin miş ti. Du ru şun da, tüm düğ me le ri ilik len miş ce ke tin de, en se si ni ör ten saç la rın da, yü zün de soy lu, as la nın ki ni an dı ran gu rur lu bir an la tım dik ka ti çe ki yor du. Yü rür ken ba şı nı dik tu tu yor, göğ sü nü öne çı ka rı yor, ku la ğa hoş ge len ba ri ton bir ses le ko nu şu yor du. Bo yun at kı sı nı çı ka rı şın da, saç la rı nı dü zel ti şin de duy gu lu, ne re dey se ka dın sı bir in ce lik; yü zün de ki o uçuk luk la ço cuk su 57
Anton Pavloviç Çehov
kor ku, ta vır la rı nın soy lu ğu nu boz mu yor, tüm be de ni ni kap la yan tok luk, esen lik ve gü ve ni hiç mi hiç azalt mı yor du. Mer di ven den çı kar ken, — Kim se cik ler yok –de di.– Bir ses de du yul mu yor. Kö tü bir şey ol ma dı gi bi. Al lah ve re de!.. Si yah bir pi ya no nun göl ge leş ti ği, ta va nın da be yaz aba jur lu bir avi ze ası lı bü yük bir sa lo na gö tür dü dok to ru. Ora dan kü çük, hu zur ve ri ci, hoş kır mı zı bir ışık la ay dın lan mış ko nuk oda sı na geç ti ler. Abo gin: — Bu ra da otu ru nuz, dok tor –de di.– He men ge li yo rum… ön ce gi dip ha ber ve re yim. Ki ri lov yal nız kal dı. Oda nın dö şe ni şin de ki gör kem, gö zü ok şa yı cı kır mı zı ışık, bil me di ği bir eve böy le se rü ven li ge li şi, gö rü nüş te onun için bir şey ifa de et mi yor du. Kol tuk ta otur muş, fe nol le ya nan el le ri ne ba kı yor du. Gö zü bir an par lak kır mı zı aba ju ra, kö şe de ki vi yo lon sel ku tu su na ta kıl dı. Sa at se si ge len ya na ba kın ca Abo gin gi bi be si li, gös te riş li dol du rul muş bir kurt pos tu gör dü. Ev de so mut bir ses siz lik var dı… Yan oda lar dan bi rin de bi ri nin yük sek ses le “ay!” di ye hay kır dı ğı du yul du. Son ra, do lap ola cak, bir cam ka pak hız la ka pa tıl dı… her şey ge ne sus tu. Ara dan beş da ki ka geç ti. Ki ri lov ar tık el le ri ne bak mı yor du. Göz le ri ni Abo gin’in çık tı ğı ka pı ya dik miş ti. Ka pı nın eşi ğin de Abo gin du ru yor du. Bi raz ön ce ay nı ka pı dan çı kan Abo gin de ğil di bu. Ha lin de ki o tok luk, duy gu lu in ce lik kay bol muş tu. Kor ku ve da ya nıl maz be den sı zı sı nı an dı ran iğ renç bir duy gu yü zü nü, el le ri ni, du ru şu nu ba kıl maz, tik sin ti ve ri ci bir ha le sok muş tu. Bur nu, du dak la rı, bı yık la rı, yüz hat la rı yüz den ko pup kur tul mak is ti yor lar mış gi bi, ha bi re ha re ket edi yor, göz le ri acı dan san ki gü lüm sü yor du… Abo gin ge niş, ağır adım lar la oda nın or ta sı na yü rü dü, öne eğil di, in le di, yum ruk la rı nı sal la dı, “tı” he ce si ni üze ri ne ba sa rak: 58
Düşmanlar
— Al dat tı! –di ye ba ğır dı.– Al dat tı ve kaç tı! Has ta nu ma ra sı ya pıp be ni ev den uzak laş tır dı, o Pap çins ki soy ta rı sıy la kaç tı! Tan rım! Son ra ge ne ağır adım lar la dok to ra doğ ru yü rü dü, yü zü nü, be yaz yum ruk la rı nı ile ri uza ta rak, sal la ya rak ba ğır ma ya baş la dı: — Git ti!! Kan dır dı be ni! Ama ni çin ya lan söy le di ba na?! Tan rım! Tan rım! Bu iğ renç ya lan do lan, bu adi şey tan oyu nu ni ye? Ne kö tü lük et tim ben ona? De mek git ti ha! Göz yaş la rı ya nak la rın dan aşa ğı yu var la nı yor du. Bir aya ğı nın üze rin de ge ri dö ne rek oda nın için de do laş ma ğa baş la dı. Kı sa ce ke tiy le, ba cak la rı nı be de ni ne oran la son de re ce in ce gös te ren son mo da, dar pan to lo nuy la, ko ca man ka fa sı, en se si ni ka pa yan uzun saç la rıy la şim di as la na da ha çok ben zi yor du. Dok to run dur gun yü zün de bir me rak ifa de si be lir di. Ye rin den doğ ru lup Abo gin’e bak tı: — Af fe der si niz, has ta ne re de? Abo gin ağ lı yor mu, gü lü yor mu pek bel li de ğil di. Yum ruk la rı nı sal la ya rak, — Has ta mı? –di ye ba ğır dı.– Has ta ha! Has ta de ğil, has pay mış o! Aşa ğı lık ka dın! Şey ta nın ak lı na gel me ye cek adi lik ler onun ak lı na ge lir miş me ğer! Soy ta rı nın, be yin siz pal ya ço nun, çı ya nın bi riy le kaç mak için be ni ev den uzak laş tır mış! Tan rım! Keş ke öl sey di de bu nu yap ma say dı ba na! Da ya na ma ya ca ğım! Da ya na ma ya ca ğım! Dok tor be li ni doğ rult tu. Göz le ri kır pış tı, ya şar dı. Siv ri sa ka lı çe ne siy le bir lik te sa ğa so la oy na ma ğa baş la dı. Me rak la çev re si ne ba kı na rak, — Af fe der si niz ama –de di,– bu ne bi çim bir iş tir? Yav rum öle li da ha bir sa at ol mu yor, ka rım bin bir üzün tü için de, ko ca ev de yal nız ba şı na… be nim se ayak ta du ra cak gü cüm yok, üç ge ce dir gö zü mü kırp ma dım… bu yap tı ğı nız ne dir si zin? Adi bir ko me di de eş ya ta şı yan ro lü oy na tı yor su nuz ba na. An la ya mı yo rum! 59
Anton Pavloviç Çehov
Abo gin avu cu nun için de sık tı ğı bir kâ ğıt par ça sı nı ye re atıp ak rep ezer gi bi üze ri ne bas tı. Yü zün de, na sı rı na bas mış lar gi bi bir ifa dey le yum ru ğu nu sal la ya rak diş le ri ni sık tı: — Ben de an la ya mı yo rum… an la ya mı yo rum! Her gün ev den çı kı şı nın, o he ri fin bu gün bü yük ara ba sıy la ge li şi nin ne den le ri ni de an la ya ma dım dı! Her za man ki fay to nu de ğil de, bü yük ara bay la? Dü şün mem ge re kir di bi raz! Ne sa lak mı şım! Dok tor ge ne, — An la ya mı yo rum –di ye mı rıl dan dı.– Ne bi çim bir iş tir bu? İn san ki şi li ği nin hi çe sa yıl ma sı, üzün tü le riy le alay de ğil dir de ne dir bu? Ol maz böy le bir şey… Öm rüm de ilk kez kar şı la şı yo rum böy le bir olay la! Ağır ha ka re te uğ ra dı ğı nı ye ni ye ni an la ma ya baş la yan bir ki şi nin dal gın şaş kın lı ğıy la dok tor omuz silk ti, ne söy le ye ce ği ni, ne ya pa ca ğı nı bil me den kol la rı nı iki ya na aç tı, bit kin bir hal de kol tu ğa çök tü. Abo gin ağ la mak lı se siy le de vam edi yor du: — Be ni ar tık sev mi yor mu sun? Sev me ca nım, se ni zor la yan mı var? Ki mi se vi yor san ona gi de bi lir sin, yo lun açık ol sun… ama bu ya lan do lan, bu adi oyun, bu iğ renç kan dır ma ni ye? Ni çin? Ne kö tü lük et tim ben sa na? Dok to ra yak la şa rak he ye can lı bir ses le de vam et ti: — Ba kın, dok tor, is te me den bü yük acı mın ta nı ğı ol du nuz, ger çe ği bü tün çıp lak lı ğıy la an la ta ca ğım si ze. Ye min ede rim, bu ka dı nı çıl dı ra sı ya se vi yor dum. Ku lu kö le si ol muş tum! Her şe yi mi yo lu na fe da et miş tim. Ak ra ba la rım dan onun yü zün den ol dum… Bir kez bi le yan bak ma dım ona… Kı sa ca sı, ben den şi kâ yet çi ol ma sı na im kân yok tu! Öy ley se bu oyu nu ni çin oy na dı ba na? Baş ka bi ri ni se vi yor duy sa, açık açık söy le sey di. Bu ko nu da be nim dü şün ce le ri mi de gö rüş le ri mi de bi lir di… Göz le ri yaş lı, he ye can dan zan gır zan gır tit re ye rek bü tün dert le ri ni dök tü dok to ra. Ateş li, iki eli ni kal bi nin üze ri ne ba 60
Düşmanlar
sa rak ko nu şu yor, hiç du rak sa ma dan, san ki ni ha yet dı şa rı vu ra bil dik le ri ne se vi ni yor muş gi bi, bü tün ai le sır la rı nı açık lı yor du. Bir sa at da ha böy le ko nuş say dı, içi ni iyi ce dö ker, bel ki de ha fif ler di. Kim bi lir, dok tor da onu dost ça din le sey di, bel ki ço ğun luk la ol du ğu gi bi, ba zı de li lik ler yap ma dan acı sı na kat la nır dı… Ama ge lin gö rün ki, öy le ol ma dı. Abo gin dur ma dan ko nu şur ken, gu ru ruy la oy na nan dok to run için de ba zı de ği şik lik ler ol mak tay dı. Yü zün de ki dal gın lık ve hay ret ifa de le ri yer le ri ni ya vaş ya vaş acı bir onur kı rık lı ğı na, kız gın lı ğa ve öf ke ye bı ra kı yor du. Yüz çiz gi le ri da ha bir kes kin le şi yor, duy gu suz la şı yor du. Abo gin, ra hi be le rin ki ni an dı ran an lam sız, ku ru, ama ge ne de gü zel yüz lü bir ka dı nın res mi ni gös ter mek için bur nu nun di bi ne so ka rak, bu yü ze ba kıp, bu ka dı nın ya lan söy le ye bi le ce ği ni dü şün me nin im kâ nı olup ol ma dı ğı nı sor du ğun da, dok tor bir den ye rin den fır la dı. Göz le ri par lı yor du. Ke li me le ri ta ne ta ne söy le ye rek: — Bü tün bun la rı ba na ni çin an la tı yor su nuz? –de di.– Din le mek is te mi yo rum! İs te mi yo rum! Ma sa ya bir yum ruk in di rip ek le di: — İğ renç sır la rı nı zı din le mek is te mi yo rum! Böy le adi ce şey le ri an lat ma yın ba na! Gu ru rum la oy na dı ğı nız yet me di mi? So nu na ka dar ha ka ret ede bi le ce ği niz bir uşa ğı nız mı sa nı yor su nuz be ni? Söy le yin! Abo gin ge ri ge ri çe kil di, şaş kın ba kış la rı nı Ki ri lov’a dik ti. Dok tor ba ğır ma yı sür dü rü yor du: — Bu ra ya ni çin ge tir di niz be ni? Key fi niz ce ev len miş si niz, ra hat lık bat mış, şim di de şi kâ yet edi yor su nuz. Be ni il gi len dir me yen şey ler bun lar. Si zin ya şan tı nız dan ba na ne? Be ni ra hat bı ra kın lüt fen! Zen gin li ği ni zin ta dı nı çı ka rın, iyi in san ro lü oy na yın, kont rbas (dok tor vi yo lon se lin boş ku tu su na bak tı), trom bon ça lın, da mız lık bo ğa gi bi bes le nin, ama baş ka la rı nın ki şi li ğiy le oy na ma yın! İn san la rın ki şi li ği ne say gı duy mu yor sa nız ba ri sö zü nü et me yin, oy na ma yın onun la! 61
Anton Pavloviç Çehov
Abo gin ıs ta koz gi bi kı zar mış tı: — Ne de mek is te di ği ni zi an la ya ma dım? –de di. — İn san la rı bu den li aşa ğı, önem siz gör me yin de mek is ti yo rum! Ben bir dok to rum, dok tor la rı, da ha doğ ru su, la van ta ve oros pu kok ma yan bü tün mes lek sa hip le ri ni uşa ğı nız, kö le niz sa nı yor su nuz. Ne sa yar sa nız sa yın, bu si zin bi le ce ği niz iş, ama üzün tü sü olan bir in sa nı oyun ca ğı nız yap ma hak kı nı hiç bir şey ver mi yor si ze! Abo gin: — Be nim le böy le ko nu şa maz sı nız! –di ye ba ğır dı. Yü zü da ha da kı zar mış tı. Kız dı ğı an la şı lı yor du. Dok tor yum ru ğu nu ma sa ya bir da ha in di rip hay kır dı: — İç acım ol du ğu nu bi le bi le be ni bu ra ya, saç ma lık la rı nı zı din le me ğe ge tir di niz! Baş ka sı nın üzün tü süy le böy le in saf sız ca eğ len mek hak kı nı ne re den alı yor su nuz? — Çıl dır mış sı nız siz! Ayıp yap tı ğı nız! Mut suz lu ğum ba şım dan aş kın, bir de siz… siz… Dok tor kar şı sın da ki ni kü çüm ser bir gü lüm se mey le, — Mut suz luk ha! –de di.– Ağ zı nı za al ma yın bu söz cü ğü, ya kış mı yor. Bo no ile pa ra bu la ma yan do lan dı rı cı lar da mut suz ol duk la rı nı söy ler ler. Faz la yağ lan dı ğı için ra hat sız olan bo ğa da mut suz dur. Aşa ğı lık he rif ler! Abo gin cır lak bir ses le, — Ba yım, ağ zı nız dan çı ka nı ku la ğı nız duy mu yor! –di ye ba ğır dı.– Had di ni zi bi lin! Ge re kir se, bu söz le ri ni zin ce za sı nı ve ri rim si ze… An la dı nız mı? Ace ley le eli ni ce bi ne at tı, cüz da nı nı çı kar dı, iki bank not alıp ma sa nın üs tü ne at tı. Bu run de lik le ri inip kal kı yor du: — İş te üc re ti niz! –de di.– Ha di gi din ar tık, üc re ti ni zi al dı nız! Dok tor pa ra la rı kap tı ğı gi bi ye re fır lat tık tan son ra hay kır dı: — Pa ra ver me ğe kal kış ma yın ba na! Onur kır ma nın kar şı lı ğı pa ra de ğil dir! 62
Düşmanlar
Abo gin’le dok tor gö ğüs göğ se dur muş, hak et me dik le ri ha ka ret le ri bir bir le ri ne öf key le sa vu ru yor lar dı. Düş le rin de bi le bu den li hak sız, an lam sız, sert şey ler söy le me miş ler di bel ki. Mut suz ki şi le rin hod bin li ği iki si ni de sar mış tı. Mut suz lar ben cil, öf ke li, hak sız, sert tir ler. Bir bi ri ni an cak ap tal lar ka dar an la ya bi lir ler. Mut suz luk ki şi le ri bir leş ti re ce ği ne, ayı rır. Üzün tü nün or tak ol du ğu du rum lar da bi le acı ya kar şı bir leş me si ge re ken in san lar, ola ğan du rum lar da ol du ğun dan da ha çok sert lik ve hak sız lık ya par, bir bi ri ni hiç an la ya maz lar. Dok tor öf key le so lu ya rak, — Lüt fen be ni evi me gön de rin! –di ye gür le di. Abo gin çın gı ra ğı hırs la sal la dı. Se se kim se gel me yin ce bir da ha sal la yıp, öf key le ye re fır lat tı onu. Çın gı rak ha lı ya çar pa rak tok bir ses çı kar dı ve acık lı, ölüm ön ce si inil ti si ni an dı ran bir çın la ma işi til di. Uşak gel di. Abo gin yum ruk la rı nı sı ka rak ada mın üze ri ne yü rü dü. — Al la hın be la la rı, han gi ce hen nem de si niz? Ne re dey din? Koş, bu ba ya ara ba yı, ba na da fay to nu ha zır lat! Uşak dö nüp ka pı dan çık ma ğa ha zır la nır ken ar ka sın dan ba ğır dı: — De fol! Ya rın bir tek ha in kal ma sın bu ev de! He pi niz de fo lun! Baş ka adam lar tu ta ca ğım! Al la hın be la la rı! Ara ba la rın ha zır lan ma sı nı bek ler ken Abo gin de, Ki ri lov da hiç ko nuş ma dı lar. Bi rin ci si tok luk ve duy gu lu in ce lik ifa de le ri ni ge ne ta kın mış tı. Oda da bir aşa ğı bir yu ka rı do la şı yor, her hal de bir şey ler dü şü nü yor du. Öf ke si da ha geç me miş ti, ama ne den se düş ma nı nın oda da ol du ğu nu unut muş gi bi dav ra nı yor du… Dok tor ise bir eliy le ma sa nın ucu na da ya na rak ayak ta du ru yor, an cak elem le sı kın tı nın tok luk ve mut lu lu ğa ba ka bi le cek le ri o de rin, bi raz küs tah ve in ce alay lı ba kış tı Abo gin’e ba kı yor du. Bi raz son ra ara ba ya bi nip eve yol lan dı ğın da bi le, dok to run ba kış la rın da ki o in ce alay hâ lâ kay bol ma mış tı. Bir sa at 63
Anton Pavloviç Çehov
ön ce si ne oran la zi fi ri bir ka ran lık var dı. Ya rı may te pe le rin ar ka sı na kay mış, onu gö zet le yen bu lut kü me le ri, yıl dız la rın ara sın da si yah le ke ler oluş tur muş lar dı. Kır mızı te ker lek li bir fay ton, te ker lek le ri yol da ses çı ka ra çı ka ra dok to run ara ba sı nı geç ti. Abo gin’in fay to nuy du bu. Şi kâ ye te, bir sü rü akıl sız lık lar yap ma ğa gi di yor du… Yol da dok tor ne ka rı sı nı, ne de kay bet ti ği An drey’ini dü şü nü yor du. Bi raz ön ce çık tı ğı ev ler de ya şa yan Abo gin ve onun gi bi ler var dı ka fa sın da. Dü şün ce le ri in saf sız, pek sert ti. Abo gin’i de, ka rı sı nı da, Pap çins ki’yi de, kır mı zı loş ışık ta ya şa yan, la van ta ko kan la rı da kı nı yor du. Yol bo yun ca hep sin den nef ret et ti. Ki şi lik le ri ni aşa ğı la dı. Ka fa sın da, bu çe şit in san lar için güç lü, sar sıl maz bir inanç yer et miş ti ar tık. Bir za man son ra Ki ri lov’un iç acı sı di ne cek, ama in san yü re ği ne hiç ya raş ma yan bu hak sız, yer siz inanç de ğiş me ye cek, me za ra ka dar için de ka la cak. 1887
64
Volodya Ge çen yaz mev si miy di. On ye di ya şın da, çir kin sa yı la bi le cek de re ce de şe kil siz yüz lü, has ta lık lı, çe kin gen bir genç olan Vo lod ya, bir pa zar ak şa mı sa at beş su la rın da Şu mi hin le rin yaz lı ğın da, ka me ri ye de otu ru yor du. Ca nı son de re ce sık kın dı. Üç şe ye üzü lü yor du. Bi rin ci si; ya rın, pa zar te si gü nü ma te ma tik ten sı na va gi re cek ti. Bu ya zı lı sı nav da ba şa rı lı ola maz sa, al tın cı sı nıf ta iki yıl üst üs te kal mış ola ca ğı için okul dan atı la ca ğı nı, ma te ma tik ten yıl lık or ta la ma sı nın iki le re, üç le re düş tü ğü nü bi li yor du. İkin ci si; ol duk ça zen gin, ken di le ri ni soy lu ki şi ler sa yan Şu mi hin le rin ya nın da kal mak gu ru ru nu in ci ti yor du. Ba yan Şu mi hi na ile ye ğen le ri nin ona ve ana sı na yok sul bi rer ak ra ba, bi rer sı ğın tı di ye bak tık la rı nı, ana sı nı adam ye ri ne koy ma dık la rı nı, onun la eğ le nip dur duk la rı nı bi li yor du. Bir ke re sin de bah çe ye giz le ne rek, ta ra ça da Ba yan Şu mi hi na’nın, ku ze ni An na Fe do rov na’ya, ana sı nın hâ lâ ken di ni genç kız san dı ğı nı, çok mak yaj yap tı ğı nı, oyun da kay bet ti ği pa ra yı hiç bir za man öde me di ği ni, baş ka sı nın pa bu cu nu giy me ye, si ga ra sı nı iç me ye ba yıl dı ğı nı söy le di ği ni ku lak la rıy la duy muş tu. Her za man, Şu mi hin le re bir da ha git me me le ri için yal va rır dı ana sı na, ama din le te mez di. Ora da ne aşa ğı la yı cı bir rol oy na dı ğı nı ona bir bir an la tır, bir sü rü ör nek ler ve rir, ağır söz ler söy ler, ama şı ma 65
Anton Pavloviç Çehov
rık, genç li ğin de ko ca sı nın da, ken di si nin de va rı nı yo ğu nu har vu rup har man sa vur muş, dai ma ken din den üs tün ki şi le rin ara sı na gir me ye öze nen, ba sit dü şün ce li ana sı nı cay dı ra maz ve haf ta da iki kez bu ye re ba ta sı ca yaz lı ğa ta şın mak zo run da ka lır lar dı. Üçün cü sü; için de be lir me ye baş la yan aca yip, pek hoş ol ma yan, şim di ye dek hiç tat ma dı ğı yep ye ni bir duy guy du… Ba yan Şu mi hi na’nın ku ze ni ve ko nu ğu An na Fe do rov na’ya tu tul du ğu nu sa nı yor du. Can lı, gür ses li, gü leç, otuz yaş la rın da, sağ lık lı, sağ lam ya pı lı, al ya nak lı, yu var lak omuz lu, ka lın ger dan lı, in ce du dak la rın dan gü lüm se me hiç ek sik ol ma yan bir ka dın dı An na Fe do rov na. Genç ve gü zel de ğil di, Vo lod ya bu nu pe kâ lâ bi li yor du. Ge lin gö rün ki, onu dü şün me mek, yu var lak omuz la rı nı kal dı ra rak, et li sır tı nı kı pır da ta rak kri ket oy na yı şı nı, uzun bir kah ka ha dan ya da mer di ven le ri ace ley le çık tık tan son ra, ken di ni kol tu ğa atıp sık sık so lu ya rak göz le ri ni kı sıp göğ sü sı kı lı yor muş gi bi yap ma sı nı içi gi de rek sey ret me mek elin den gel mi yor du. An na Fe do rov na ev liy di. Ko ca sı cid di bir mi mar dı. Haf ta da bir gün yaz lı ğa ge lir, bol bol uyur ve er te si gün ken te dö ner di. Vo lod ya, bu mi mar dan böy le si ne nef ret et me si ne, onun ken te gi diş le ri ni dört göz le bek le me si ne şa şı yor du. Ka me ri ye de otur muş er te si gün kü sı na vı ve yaz lık ta ki le rin her za man alay et tik le ri ana sı nı dü şü nür ken, bir den Nüt ya’yı (Şu mi hin ler, An na Fe do rov na’yı böy le ça ğı rı yor lar dı) gör mek, kah ka ha sı nı, giy si si nin hı şır tı sı nı duy mak is te ği ne ka pıl dı… Ol duk ça güç lü bir is tek ti bu. Her ak şam yat tı ğın da ha yal et ti ği, ro man lar dan ta nı dı ğı duy gu lu, te miz aş ka hiç ben ze mi yor du. Ken di ne bi le aç mak tan çe kin di ği, kor ku lu, aca yip, an la şıl maz, iğ renç bir duy guy du bu… — Böy le bir duy gu ya aşk di ye me yiz –di ye mı rıl dan dı Vo lod ya.– Otuz ya şın da, ev li bir ka dı na aşık ola maz in san… Ge lip ge çi ci kü çük bir cin sel tut ku dur, iş te o ka dar… Evet cin sel tut ku dan baş ka bir şey ola maz bu… 66
Volodya
Cin sel tut ku yu dü şü nür ken bir tür lü ye ne me di ği çe kin gen li ği ni, bı yık di ye üst du da ğın da ki sa rı tüy le ri, ço pur yü zü nü, ufak göz le ri ni ha tır la dı. Ha ya lin de ken di ni Nüt ya ile yan ya na koy du. Böy le bir çift im kân sız gi bi gel di ona. On la rı unu ta rak, gü zel, ce sur, ze ki, son mo da ya gö re gi yi nen bir de li kan lı ola rak ha yal et me ye ça lış tı ken di ni… Ka me ri ye nin ka ran lık kö şe sin de iki bük lüm otur muş, önü ne ba ka rak iyi ce ha ya le dal mış tı ki, dı şa rı da ha fif ayak ses le ri du yul du. Bah çe nin iki ya nı ağaç lık lı yo lun da bi ri ağır adım lar la ka me ri ye ye yak la şı yor du. Bi raz son ra ayak ses le ri ke sil di, ka me ri ye nin gi ri şin de be yaz bir göl ge be lir di. Bir ka dın se si, — Kim se var mı içer de? –di ye sor du. Vo lod ya ir kil di, bu se si ta nı mış tı, ba şı nı kal dır dı, ka pı ya bak tı. Nüt ya içe ri gi rer ken, — Kim var ora da? –de di.– Ah, siz mi si niz Vo lod ya? Ne ya pı yor su nuz bu ra da? Ge ne dü şün ce le re dal mış sı nız dır kuş ku suz! Dü şün, dü şün, so nu ne ola cak bu nun?.. Ak lı nı zı ka çı ra cak sı nız!.. Vo lod ya doğ rul muş, şaş kın göz ler le Nüt ya’ya ba kı yor du. Ban yo dan ye ni ge li yor ol ma lıy dı. Bor noz ve hav lu su om zun day dı, be yaz ipek ba şör tü sü nün al tın dan dö kü lüp al nı na ya pı şan si yah saç la rı nem li, pı rıl pı rıl dı. Hoş, ta ze bir ban yo ko ku suy la ba dem sa bu nu ko ku su dol muş tu içe ri ye. Hız lı yü rü dü ğü için ola cak, sık so lu yor du. Blu zu nun üst düğ me si, bo yun ve göğ sü nü gös te re cek bi çim de açık tı. Vo lod ya’yı yu ka rı dan aşa ğı süz dük ten son ra, — Ni çin bir şey söy le mi yor su nuz? –de di.– Ha nım la rın so ru su na ya nıt ver me mek bir er ke ğe ya kış maz. Fok ba lı ğın dan fark sız sı nız, Vo lod ya! Hep otu ru yor, fi lo zof gi bi dü şü nü yor, hiç ko nuş mu yor su nuz. Ha yat ve ateş yok siz de! Hiç ya kış mı yor si ze bu… si zin ya şı nız da bir gen cin ya şa ma sı, at la yıp zıp la ma sı, ge ve ze lik et me si, ka dın la rın pe şin den koş ma sı, aşık ol ma sı ge re kir. 67
Anton Pavloviç Çehov
Vo lod ya be yaz, yu mu şak elin tut tu ğu hav lu ya ba kı yor, dü şü nü yor du… — Hâ lâ su su yor! –de di Nüt ya, şaş kın ca.– Çok aca yip… Ba kın, bi raz er kek ol ma nız ge rek, Vo lod ya! Hiç ol maz sa, bir gü lüm se yin ca nım! Tü ü, iğ renç pro fe sör! –Nüt ya gü lüm se di.– Vo lod ya, bir fok ba lı ğın dan fark sız ol ma nı zın ne de ni ni söy le ye yim mi si ze! Ka dın la rın ar ka sın dan koş mu yor su nuz da on dan. Söy ler mi si niz ba na? Ni çin hiç ka dın la rın ar ka sın dan koş maz, on lar la il gi len mez si niz? Bu ra da si zin ya şı nı za gö re kız yok, hak lı sı nız, ama ka dın lar ne gü ne du ru yor? Siz de on la ra kur ya pın! Ör ne ğin, ni çin ba na asıl mı yor su nuz? Vo lod ya din li yor, bir yan dan da dal gın dal gın şa ka ğı nı ka şı yor du. Nüt ya, Vo lod ya’nın eli ni ora dan çe ke rek de vam et ti: — Son de re ce gu rur lu in san lar, sus ma yı ve yal nız lı ğı se ver, bi li yor mu su nuz? Siz de gu rur lu su nuz, Vo lod ya. Ni çin ba şı nı zı kal dır mı yor su nuz? İzin ve rin de yü zü nü zü gö re yim ba ri! Evet, bir fok ba lı ğın dan fark sız sı nız! Vo lod ya, so nu ne ye va rır sa var sın, ko nuş ma ya ka rar ver miş ti ar tık. Gü lüm se me ye ça lı şa rak alt du da ğı nı ger di, göz le ri ni kır pış tır dı ve eli ni ye ni den şa ka ğı na gö tür dü: — Si zi… si zi se vi yo rum! –de di. Nüt ya, şaş kın lık için de kaş la rı nı kal dı rıp gü lüm se di. Ope ra ak tris le ri nin kor kunç bir şey duy duk la rın da söy le dik le ri ses le, — Ne du yu yo rum? –di ye hay kır dı.– Na sıl? Ne söy le di niz, ne? Bir da ha söy le yin, lüt fen!.. Tit rek se siy le tek rar et ti Vo lod ya: — Si zi… si zi se vi yo rum! Ve elin de ol ma dan, hiç bir şey dü şü ne me den Nüt ya’ya doğ ru ya rım adım at tı, bi le ğin den tut tu. Göz le ri bu lan mış, yaş lar ya nak la rın dan yu var la nı yor du. Nüt ya’nın om zun da ki bü yük, ka lın hav lu dan baş ka bir şey gör mü yor du gö zü. Ta de rin ler den, 68
Volodya
— Bra vo, bra vo! –di ye bir ses ge li yor du ku la ğı na.– Ni çin bir şey ler söy le mi yor su nuz? Ha di ko nu şun, ben is ti yo rum! Ha di!.. Tut tu ğu bi le ğin çe kil me di ği ni gö rün ce Vo lod ya ce sa ret len miş, ba şı nı kal dı rıp Nüt ya’nın gü len göz le ri ne bak mış tı. Son ra be ce rik siz, ra hat sız bir ta vır la be li ne sa rıl dı, par mak la rı nı ar ka sın da ke net le di. Vo lod ya’nın kol la rı ara sın da Nüt ya, el le ri ni en se si ne atıp kol tuk al tı çu kur la rı nı gös te re gös te re ba şör tü sü nün al tın dan saç la rı nı dü zel ti yor, bir yan dan da sa kin bir ses le, — Atik, se vim li, hoş ol man ge rek, Vo lod ya –di yor du.– Öy le ola bil men için de bir ka dı na ih ti ya cın var. Ko nuş ma lı, gül me li sin… Evet Vo lod ya, so murt kan lı ğı bı rak ma lı sın, da ha genç sin, kork ma, fi lo zof luk ya pa cak çok za ma nın ola cak. Ha di ba ka yım, şim di bı rak be ni, gi di yo rum! Sa na söy lü yo rum, duy mu yor mu sun! Nüt ya ko lay lık la be li ni kur ta rıp bir şar kı mı rıl da na rak çe kip git ti. Vo lod ya ka me ri ye de yal nız kal mış tı. Saç la rı nı dü zelt ti, gü lüm se di ve ka me ri ye nin için de üç ke re bir kö şe den öte ki kö şe ye yü rü dü. Son ra ban ka otu rup bir da ha gü lüm se di. Yap tı ğın dan son de re ce uta nı yor du. Utan ma duy gu su nun in san da bu den li güç lü ola bi le ce ği ne akıl er di re mi yor du. Utan cın dan gü lüm sü yor, bir bi ri ni tut maz söz ler mı rıl da nı yor, el le ri ni kol la rı nı sal lı yor du. Bi raz ön ce ken di si ne ço cuk gi bi dav ra nıl ma sın dan, çe kin gen li ğin den uta nı yor, ko ca sı na bağ lı, ev li, ken din den kat kat üs tün bir ka dı nın be li ne sa rıl dı ğı nı ha tır la dık ça utan cın dan ye rin di bi ne gi re si ge li yor du. Ye rin den sıç ra ya rak kalk tı, ka me ri ye den çık tı, sa ğa so la bak tık tan son ra, bah çe nin de rin lik le ri ne doğ ru yü rü dü. Ba şı nı el le ri nin ara sı na al mış, “Ah,” di yor du, “bir an ön ce gi de bil sem bu ra dan! Ne olur, Al la hım, bir an ön ce!” Vo lod ya’nın, ana sıy la bi nip ken te gi de cek le ri tren se ki zi kırk ge çe kal kı yor du. Bu de mek olu yor du ki, git me le ri ne da 69
Anton Pavloviç Çehov
ha üç sa at var dı. Ama o he men şim di, an ne si ni bek le me den git mek is ti yor du. Se ki ze doğ ru eve gel di. Her ha re ke tin de, “Ne olur sa ol sun!” der gi bi bir ka rar lı lık oku nu yor du. Ce sa ret le içe ri gi re cek, her ke sin gö zü nün içi ne sı kıl ma dan ba ka cak, hiç bir şe ye al dır ma dan yük sek ses le ko nu şa cak tı. Ta ra ça yı, bü yük sa lo nu ka rar lı adım lar la geç ti, so luk al mak için ko nuk sa lo nu nun or ta sın da dur du. Yan sa lon da çay içen le rin ses le ri ni du yu yor du. Ba yan Şu mi hi na, ana sı ve Nüt ya bir şey ler ko nu şu yor, ne şey le gü lü şü yor lar dı. Vo lod ya din le me ye ko yul du: — İna nın ya lan söy le mi yo rum! –di yor du Nüt ya.– Baş ka sın dan duy sam, ben de inan maz dım. Dü şü nün bir ke re, be ni sev di ği ni söy ler ken kol la rı nı be li me do la dı. O an da ta nın ma ya cak şe kil de de ğiş miş ti. Hem bi li yor mu su nuz? İl ginç bir ya nı da yok de ğil di ha ni. Çer kez le rin ki ni an dı ran vah şi bir ifa de var dı yü zün de. Ana sı uzun bir kah ka ha at tık tan son ra, — Doğ ru mu bu? –de di.– Ba ba sı na çek miş de mek! Vo lod ya sert bir ha re ket le ge ri dö nüp ko şa rak bah çe ye çık tı. El le ri ni ovuş tu ra rak şaş kın şaş kın gök yü zü ne ba kı yor, “Böy le şey le ri na sıl da yük sek ses le ko nu şa bi li yor lar?” di yor du. “Yük sek ses le ve so ğuk kan lı lık la…” Ana sı da gü lü yor du!.. “Al la hım, ni çin böy le bir an ne ver din ba na? Ni çin?” Alıp ba şı nı uzak la ra, çok uzak la ra git mek is ti yor du, ama ol maz dı, eve dön mek zo run day dı. Bah çe de bir sü re do la şıp, bi raz ken di ne gel dik ten son ra içe ri gir di. Ba yan Şu mi hi na sert bir ses le çı kış tı ona: — Çay saa tin de ne den gel mi yor su nuz? Vo lod ya ye re ba ka rak kar şı lık ver di: — Ba ğış la yın be ni… Git me… git me za ma nı gel di an ne; sa at se kiz. Ana sı is tek siz bir ta vır la, 70
Volodya
— Sen git, ca nım –de di.– Bu ge ce ben Li li’de ka la ca ğım. Gü le gü le, yav rum… Yo lun açık ol sun. Gel öpe yim se ni. Vo lod ya’yı ya na ğın dan öp tük ten son ra, Nüt ya’ya dö ne rek Fran sız ca ek le di: — Bi raz da Ler mon tov’u an dı rı yor… de ğil mi? Vo lod ya bin bir sı kın tıy la ora da ki ler le ve da la şa rak kim se nin yü zü ne bak ma dan çay sa lo nun dan çık tı. On da ki ka son ra is tas yon yo lun day dı ve ye re ba ta sı ca yaz lık tan kur tul du ğu na se vi ni yor du. Ar tık sı kıl mı yor, utan mı yor, ra hat so lu ya bi li yor du. İs tas yo na ya rım vers ta ka la yo lun ke na rın da ki bir ta şa otu rup ya rı sı na ka dar uf ka gö mül müş gü ne şi sey ret me ye ko yul du. İs tas yon da bir kaç ışık yan mış tı. İle ri de bu ğu lu, kü çük, ye şil bir ışık gö rü nü yor du, ama tren da ha gö rü nür ler de yok tu. Ha re ket siz otu rup çev re ye ak şa mın ağır ağır çö kü şü nü iz le mek Vo lod ya’nın sı kın tı la rı nı ha fif let miş ti. Ka me ri ye nin ya rı ka ran lı ğı, ayak ses le ri, ban yo ko ku su, kah ka ha ve bel… bun la rın hep si şim di ka fa sın dan şa şır tı cı bir can lı lık la bir da ha ge çi yor du. Gu ru bu sey re der ken bü tün bun lar o ka dar kor kunç gel mi yor du ona. “Önem siz şey ler bun lar,” di ye dü şü nü yor du. “Eli mi it me di, kol la rı mı be li ne do la dı ğım da gül dü. Ha re ke tim ho şu na git me sey di gü ler miy di? Kı zar dı, kö pü rür dü…” Ve Vo lod ya ora da, ka me ri ye de ye te rin ce ce sa ret li ola ma dı ğı na içer li yor du şim di. Böy le ap tal ca uzak laş ma sı da an lam sız dı doğ ru su. Öy le bir fır sat bir da ha eli ne geç se, ar tık ku şu ka çır maz, da ha piş kin dav ra nır, du ru mu da ha iyi de ğer len di rir di… Fır sat ya ka la mak o ka dar güç de ğil di ki. Şu mi hin ler de her ak şam ye me ğin den son ra bah çe ye çı kı lıp bi raz do la şı lır. Ka ran lık ta Nüt ya’nın ya nı na yak laş sa… bun dan da ha iyi fır sat mı olur du! Vo lod ya için den, “Dö ne ce ğim ora ya,” di yor du. “Ya rın, sa bah tre niy le gi de rim… Tre ni ka çır dı ğı mı söy ler sem, ina nır lar.” 71
Anton Pavloviç Çehov
Ve dön dü… Ba yan Şu mi hi na, ana sı, Nüt ya ve ye ğen ler den bi ri ta ra ça da otur muş lar, briç oy nu yor lar dı. Tre ni ka çır dı ğı nı söy le yin ce hep si bir den kay gı la nıp sa bah le yin er ken kal kıp git me si ni, sı na va geç kal ma ma sı nı tem bih le di ler. On lar oy nar lar ken, Vo lod ya bir ke na ra otur muş, tut ku lu göz ler le Nüt ya’yı sü zü yor, bek li yor du… Ka fa sın da pla nı ha zır dı. Ka ran lık ta ona yak la şa cak, elin den tu ta cak, son ra sa rı la cak tı ona. Ko nuş ma ya, bir şey ler söy le me ye hiç ge rek yok tu. İki si de ko nuş ma dan bir bi ri ni an la ya cak lar dı. İşe ba kın ki, ye mek ten son ra ka dın lar bah çe ye çık ma dı lar. Otu rup oyun la rı na de vam et ti ler. Sa at bi re ka dar oy na yıp son ra oda la rı na çe kil di ler. Yat ma ya ha zır la nır ken ha yıf la nı yor du Vo lod ya: “Tüh be! Ne şans! Ama ol sun var sın, ya rı nı var bu işin… Ge ne ka me ri ye de… Ya rın olan ola cak…” Uyu ma ya ça lış tı ğı yok tu. Diz le ri ni avuç la rı nın içi ne ala rak kar yo la sın da otur muş dü şü nü yor du. Sı na vı ak lı na ge tir mek bi le is te mi yor du. Okul dan atı la ca ğı nı dü şü nü yor, ama hiç ta sa lan mı yor du. Her şey hoş, hat ta çok hoş tu şim di. Okul dan atıl mak bi le… Ya rın bir kuş ka dar öz gür ola cak, si vil giy si gi ye cek, açık tan açı ğa si ga ra içe cek, is te di ği za man bu ra ya ge lip Nüt ya ile oy na şa cak tı. Ge ri ka lan mes lek ve ge le ce ği ni ka zan mak prob lem le ri ise ko lay dı: Ya ser best bir iş tu ta cak ya da pos ta ida re si ne tel graf me mu ru ola rak gi re cek ti. Bun lar dan bi ri ol maz sa, bir ec za ne ye de gi re bi lir di. İyi ça lış tık tan son ra kal fa lı ğa ka dar yük se le bi lir di ora da… Az mı mes lek var dı dün ya da ki, üzül sün dü okul dan atıl dı ğı na… Ara dan iki sa at geç miş ti, Vo lod ya hâ lâ otu ru yor du. Oda sı nın ka pı sı ha fif gı cır da ya rak dik kat le açıl dı ğın da sa at üç tü, or ta lık ay dın lan ma ya baş la mış tı. Ge len ana sıy dı. Es ne ye rek, — Uyu mu yor mu sun? –di ye sor du.– Uyu, uyu, he men gi de ce ğim… İlaç al ma ya gel dim… — Ne ya pa cak sı nız ila cı? 72
Volodya
— Za val lı Li li’nin san cı sı tut tu yi ne. Sen uyu, yav rum, ya rın sı na va gi re cek sin… Ana sı göz den bir şi şe al dı, pen ce re ye gi dip üs tü nü oku du ve çı kıp git ti. Ara dan bir da ki ka geç ti geç me di, Vo lod ya bir ka dın se si işit ti: — Bu o dam la de ğil, Ma ri ya Le ont yev na! İn ci çi çe ği bu, oy sa Li li mor fin is ti yor. Oğ lu nuz uyu yor mu? Ri ca edin, bir de o bak sın… Bu Nüt ya’nın se siy di. Vo lod ya’nın sır tın dan so ğuk ter ler bo şal dı. Ye rin den fır la yıp pan to lo nu nu giy di, omuz la rı na pi ja ma sı nın üs tü nü al dı ve ka pı ya gi dip dı şa rı yı din le me ye baş la dı. Nüt ya fı sıl dı yor du: — An la dı nız mı? Mor fin! Ku tu nun üs tün de ya zı lar bel ki La tin ce’dir. Vo lod ya’yı uyan dı rın, o bu lur… Ana sı ka pı yı aç tı. Vo lod ya, Nüt ya’ya bak tı. Üze rin de her za man ban yo ya git ti ği blu zu var dı. Saç la rı omuz la rı na kar ma ka rı şık dö kül müş, göz le ri uy ku lu, ren gi loş ışık ta da ha bir es mer di… — Ba kın, iş te Vo lod ya da uya nık –de di.– Vo lod ya’cı ğım, göz de mor fi ni bu lur mu sun bi ze, şe ke rim! Bu da Li li’nin ka de ri iş te… Her za man bir der di olur za val lı nın. Ana sı bir şey ler mı rıl da na rak es ne di ve git ti. Nüt ya, — Bir bak sa nı za –de di.– Ne di ki li yor su nuz? Vo lod ya gi dip ko mo di nin önün de diz çök tü, ilaç şi şe le ri ni ve ku tu la rı nı ka rış tır ma ya baş la dı. El le ri tit ri yor, için de so ğuk dal ga lar ko şu şu yor muş gi bi göğ sün de ve mi de sin de aca yip bir şey ler his se di yor du. Tit re yen el le riy le bo şu na ka rış tır dı ğı eter, fe nol ve çe şit li ot ila cı şi şe le rin den sı zan ko ku lar dan bo ğu la cak gi bi olu yor, ba şı dö nü yor du. “An nem git ti…” di ye ge çi ri yor du için de. “Bu iyi iş te… İş ler yo lun da de mek tir…” — Ça buk bu la bi le cek mi si niz? –di ye ses len di. Vo lod ya, şi şe ler den bi ri nin üs tün de “Morph…” gö rün ce, 73
Anton Pavloviç Çehov
— Bul dum… –de di.– Mor fin bu ola cak… Bu yu run! Nüt ya ka pı da, bir aya ğı ko ri dor da, bir aya ğı içe ri de ka la cak şe kil de dur muş, bek li yor du. Saç la rı nı dü zelt me ye ça lı şı yor du ya, sık ve uzun ol duk la rı için öy le ko lay dü zel mi yor lar dı. Bir yan dan da Vo lod ya’ya ba kı yor du. He nüz gü ne şin ay dın lat ma dı ğı kur şu ni gök ten oda ya do lan so luk ışık ta Nüt ya, ge niş blu zu için de, uy ku lu ha liy le, da ğı nık saç la rıy la Vo lod ya’ya her za man kin den da ha bir çe ki ci, ola ğa nüs tü gel miş ti… Şi şe yi ona ve rir ken bu iç gı cık la yı cı be le ka me ri ye de sa rı lı şı nı ba şı dö ne rek anım sa dı. Şa şır mış tı, tit ri yor du: — Ne hoş su nuz… –de di bir den. Nüt ya, — An la ya ma dım, efen dim? –di ye sor du ve içe ri gi rip gü lüm se ye rek ek le di: — Bir şey mi söy le di niz? Vo lod ya, su sa rak yü zü ne ba kı yor du. Bir den bi re ka me ri ye de yap tı ğı gi bi eli ni tut tu… Be ri ki gü lüm se ye rek ona ba kı yor, ne ola ca ğı nı bek li yor du. Vo lod ya tit rek bir ses le, — Si zi se vi yo rum… –de di. Nüt ya cid di le şe rek bir an dü şün dü ve, — Su sun –di ye fı sıl da dı,– bi ri si ge li yor ga li ba. Ka pı ya gi dip ko ri do ra bak tık tan son ra ek le di: — Ah siz li se li ler! Kim se cik ler yok… Ve tek rar oda ya dön dü. O an da Vo lod ya’ya oda, Nüt ya, ala ca ka ran lık ve ken di si bir le şe rek, in sa nın uğ ru na ra hat ya şan tı sı nı ke na ra itip son suz acı la ra se ve se ve atı la bi le ce ği, ola ğa nüs tü, şim di ye dek hiç ta dıl ma mış güç lü bir mut lu lu ğa dö nüş tü ler gi bi gel miş ti. Ama ya rım da ki ka son ra bu duy gu kay bol du. Ab lak, çir kin, tik sin ti den bu ruş muş bir yüz gör müş tü kar şı sın da. Ve olan lar dan ken di de iğ ren di bir den. Nüt ya yü zü nü bu ruş tur muş, ona ba kı yor du: — Du run, gi de ce ğim. Uf, ne de çir kin, za val lı bir şey miş si niz… İğ renç do muz! 74
Volodya
Şim di uzun saç la rı, bol blu zu, adım atı şı, se si ne ka dar da iğ renç ge li yor du Vo lod ya’ya!.. Oda da yal nız ka lın ca, — İğ renç do muz… –di ye mı rıl dan dı ken di ken di ne.– İğ renç ol du ğum doğ ru… Ama her şey iğ renç as lın da. Dı şa rı sı iyi ce ay dın lan mış tı. Gü neş doğ muş, kuş lar cı vıl cı vıl öt me ye baş la mış lar dı. Bah çı va nın bah çe de yü rü yü şü, el ara ba sı nın gı cır tı sı du yu lu yor du… Bi raz son ra sı ğır la rın bö ğür tü sü, ba kı cı la rı nın bağ rış ma sı baş la dı. Gü neş ve ses ler Vo lod ya’ya bu dün ya nın uzak, bi lin me yen bir ül ke sin de te miz, mut lu, duy gu lu bir ya şan tı nın var lı ğı nı söy lü yor lar dı. Ama ne re de? Bu nu ne ana sı ne de çev re sin de ki öte ki ta nı dık la rı söy lü yor du ona. Uşak, sa bah tre ni ne ye tiş me si için onu uyan dır ma ya gel di ğin de uyu yor muş gi bi yap tı… “Ce hen ne min di bi ne ka dar yo lun var!..” de di için den. On bir de ya tak tan kalk tı. Ay na da saç la rı nı ta rar ken ge ce yi uy ku suz ge çir di ği için renk siz, bi çim siz yü zü ne ba ka rak: — Ka dın hak lı… –di ye mı rıl dan dı.– İğ renç bir do muz dan far kım yok. An ne si onun sa bah tre niy le git me di ği ni gö rün ce çok şaş tı. Vo lod ya, — Uya na ma dım an ne… –de di.– Ama me rak et me yin, ra por ala ca ğım. Ba yan Şu mi hi na ve Nüt ya sa at bir de uyan dı lar. Vo lod ya, Ba yan Şu mi hi na’nın uya nıp gü rül tüy le pen ce re si ni aç tı ğı nı, ka ba ses le ni şi ne Nüt ya’nın şak rak bir kah ka hay la kar şı lık ver di ği ni duy du. Çay sa lo nu nun ka pı sı nın açıl dı ğı nı, kız ye ğen ler le sı ğın tı di zi si nin (ana sı so nun cu lar dan dı) kah val tı ma sa sı nı ku şat tı ğı nı, ya nın da kent ten ye ni gel miş mi ma rın si yah kaş la rı ve sa kal la rı ile Nüt ya’nın yı kan mış, gü leç yü zü nün sa lo nu ay dın la tı şı nı iz le di. Nüt ya’nın üs tün de ona hiç de ya kış ma yan bi çim siz bir Uk ray na giy si si var dı. Mi mar ka ba sa ba şa ka lar ya pı yor du. 75
Anton Pavloviç Çehov
Kah val tı da ve ri len köf te le re ne den se çok so ğan koy muş lar dı… Bü tün bun lar Vo lod ya’ya böy le ge li yor du as lın da. Nüt ya’nın bi le rek öy le yük sek ten kah ka ha lar at tı ğı nı sa nı yor du. Ge ce yi tü müy le unut tu ğu nu, olan la rı umur sa ma dı ğı nı, iğ renç do mu zun ma sa da var lı ğı nı bi le fark et me di ği ni ona bel li et mek için, on dan ya na önem ver me den bak tı ğı na ina nı yor du. Ak şa mü ze ri dört te ana sıy la is tas yo na git ti ler. İn sa nın yü zü nü kı zar tan anı lar, uy ku suz ge çen bü tün bir ge ce, okul dan atıl ma ola sı lı ğı, iç sı zı sı son suz bir umut suz lu ğa, ka ran lık bir öf ke ye sa lı yor du onu. Ana sı nın sıs ka pro fi li ne, kü çük bur nu na, Nüt ya’nın ar ma ğa nı blu zu na ba kı yor, bir yan dan da kız gın bir ses le, — Zo ru nuz ne? –di yor du an ne si ne.– Si zin ya şı nız da ki bir ka dı na böy le şey ler ya kış mı yor! Gü zel leş mek için yap ma dı ğı nız kal mı yor, ku mar bor cu nu zu öde mi yor, baş ka la rı nın si ga ra sın dan ot lu yor su nuz… Bu çok ayıp şey! Si zi sev mi yo rum… Nef ret edi yo rum siz den! Oğ lu nun onur kı rı cı söz le ri ne kar şı, ana ür kek ür kek çev re si ne ba kı nı yor, el le ri ni ovuş tu ru yor, deh şet için de: — Ne olu yor sun, yav rum? –di ye mı rıl da nı yor du.– Al la hım, du ya cak lar! Sus, re zil ola ca ğız! Söy le dik le ri ni du ya cak lar! Vo lod ya, öf key le so lu ya rak de vam edi yor du: — Sev mi yo rum si zi iş te… Nef ret edi yo rum siz den! Ah lak sız, ruh suz… Bu blu zu bir da ha giy me ye cek si niz! Duy du nuz mu? Par ça par ça ede ce ğim onu… Ana, ağ lı yor du: — Ken di ne gel, yav rum! Ara ba cı du yu yor! — Ba ba mın on ca ma lı mül kü ner de? Si zin pa ra la rı nız ner de? Hep si ni olur ol maz yer ler de yi yip bi tir di niz, de ğil mi? Yok sul lu ğum dan utan mı yo rum, ama si zin gi bi bir an nem ol du ğu için yü züm kı za rı yor… Ar ka daş la rım si zi sor duk la rı za man, ye rin di bi ne gi re cek gi bi olu yo rum. 76
Volodya
Ken te da ha iki is tas yon var dı. Yol da Vo lod ya, hiç kom par tı ma na gir me di. Sa han lık ta di kil miş si nir den tit ri yor du. Nef ret et ti ği an ne si ora da otur du ğu için gir mi yor du kom par tı ma na. Ken din den, kon dük tör den, tre nin du ma nın dan ve tit re me si nin ne de ni san dı ğı so ğuk tan nef ret edi yor du… Ka ra ka ra dü şün dük çe, o uzak, bi lin me yen ül ke de ki sev gi, iç ten lik, ne şe ve öz gür lük do lu, ter te miz, soy lu, sı cak, çe ki ci ya şan tı yı için de da ha açık se çik du yu yor du… Öy le dal mış, o ya şan tı nın öz le mi içi ni öy le ya kıp ka vu ru yor du ki, yol cu lar dan bi ri yü zü ne uzun uzun ba kıp, — Di şi niz mi ağ rı yor? –di ye sor muş tu. Vo lod ya’yla ana sı, kent te Ma ri ya Pet rov na is min de soy lu bir ka dı nın sa tın alıp oda oda ki ra ya ver di ği, ol duk ça ge niş bir da ire nin iki oda sın da otu ru yor lar dı. Bu oda lar dan ge niş pen ce re li, du var la rın da al tın çer çe ve li iki re sim bu lu na nın da ana nın kar yo la sı var dı. Yan da ki kü çük, ka ran lık oda ise Vo lod ya’nın dı. Yat tı ğı di van dan baş ka bir eş ya sı yok tu ora da. Or ta lık, ana nın ne den se sak la dı ğı ha sır giy si ve kar ton şap ka ku tu la rıy la, ıvır zı vır la do luy du. Vo lod ya ders le ri ni ya an ne si nin oda sın da ya da “sa lon”da (ki ra cı la rın ye mek ye dik le ri, ak şam la rı top lan dık la rı bü yük oda ya “sa lon” di yor lar dı.) ha zır lar dı. Eve gel dik le rin de Vo lod ya oda sı na çe kil miş, bel ki tit re me si ni bas tı rır di ye ya ta ğa gi rip yor ga nı ba şı na çek miş ti. Şap ka, giy si ku tu la rı ve ıvır zı vır ak lı na ge lin ce ana sın dan, onu sık sık zi ya ret eden ko nuk la rın dan, şim di “sa lon”dan ge len ses ler den ka çıp sı ğı na bi le ce ği bir oda sı, yu va sı ol ma dı ğı nı an la dı… Ne den se bir den öl müş ba ba sıy la bir ara kal dı ğı Men ton gel di göz le ri nin önü ne. Bi ar ris ve kum da oy na dı ğı iki İn gi liz kı zı nı anım sa dı… Gök yü zü nün ve ok ya nu sun o an da ki ren gi ni, dal ga la rın yük sek li ği ni, ruh sal du ru mu nu ha ya lin de can lan dır ma ya ça lış tı, ama ba şa ra ma dı. Yal nız İn gi liz kız la rı be lir gin di, ge ri ka lan her şey bu la nık, kar ma ka rı şık tı… 77
Anton Pavloviç Çehov
“Ol mu yor, bu ra sı so ğuk,” di ye ge çir di için den ve kal kıp par dö sü sü nü giy di, “sa lon”a git ti. Ora da çay içi yor lar dı. Se ma ve rin ba şın da üç ki şi var dı: Ana sı, göz lük lü mü zik öğ ret me ni ko ca ka rı ve par fü me ri fab ri ka sın da ça lı şan şiş ko, or ta yaş lı Fran sız Av gus tin Mi hay lo viç. — Bu gün öğ le ye me ği ye me dim –di yor du ana sı.– Hiz met çi yi ek mek al ma ya gön der sem iyi ola cak. Fran sız: — Dun yaş! –di ye ses len di. Ge len gi den ol ma dı. Yan dan, hiz met çi yi ev sa hi be si nin bir ye re yol la dı ğı nı söy le di ler. Fran sız, gev rek gev rek gü lüm se ye rek, — Za ra rı yok –de di.– Ben he men gi der si ze ek mek alı rım. Üzül me yin! Kal kıp sert, pis ko ku lu si ga ra sı nı gö rü nür bir ye re koy du, şap ka sı nı ba şı na ge çir di ve çık tı. Ana sı onun ar ka sın dan mü zik öğ ret me ni ne, Şu mi hin ler de ge çir di ği gün le ri ve ora da ne gü zel ağır lan dı ğı nı bal lan dı ra bal lan dı ra an lat ma ya baş la mış tı: — Li li Şu mi hi na ak ra bam olur… Ko ca sı, top ra ğı bol ol sun, Ge ne ral Şu mi hin, ko ca mın ku ze niy di. Li li’nin ba ba sı Ba ron Kolb… Vo lod ya hay kı ra rak sö zü nü kes ti: — An ne, ya lan bun la rın hep si! Ni çin ya lan söy lü yor su nuz? An ne si nin an lat tık la rı nın doğ ru ol du ğu nu, iç le rin de bir söz cü ğün bi le ya lan ol ma dı ğı nı pe kâ lâ bi li yor du. Ge ne ral Şu mi hin ve Ba ron Kolb hak kın da ki söz le ri de doğ ruy du. Ama ne den se hep si ya lan mış gi bi ge li yor du ona. Ana sı nın ses to nun da, yüz ifa de sin de, ba kış la rın da, her şe yin dey di ya lan. — Ya lan söy lü yor su nuz! –di ye bir da ha ba ğır dı ve var gü cüy le bir yum ruk in dir di ma sa ya. Öy le ki, se ma ver sar sıl 78
Volodya
mış, ana sı nın bar da ğı dev ril miş, ça yı üze ri ne dö kül müş tü. De vam et ti: — Ba ron ve ge ne ral le ri ni çin an la tı yor su nuz şim di? Ne den ya lan söy lü yor su nuz? Mü zik öğ ret me ni şa şır mış tı. Gı cık tut muş gi bi men di li ni çı ka rıp ök sür dü. Ana sı ise ağ lı yor du. “Ne yap sam aca ba?” de di için den Vo lod ya. So ka ğa çı ka maz dı, ar ka daş la rı na git mek ten de uta nı yor du. Ge ne İn gi liz kız la rı nı ha tır la dı… “Sa lon”un bir ba şın dan öte ba şı na yü rü dü, Av gus tin Mi hay lo viç’in oda sı na dal dı. Kes kin bir eter ve tu va let sa bu nu ko ku su var dı içe ri de. Ma sa nın üs tü, pen ce re le rin içi, hat ta san dal ye ler iri li ufak lı, renk renk şi şe ler le do luy du. Vo lod ya, ma sa nın üs tün de ki ga ze te yi al dı, çe vi rip is mi ni oku du: “Fi ga ro”… Ne de hoş ko ku yor du. Son ra ma sa dan ta ban ca yı al dı… “Sa lon”da mü zik öğ ret me ni ana sı nı ya tış tır ma ya ça lı şı yor du: — Üz me yin ken di ni zi ar tık! Olur böy le şey ler, da ha genç tir! Onun ya şın da ki genç ler ço ğun luk la böy le olur lar. Ken di ni zi alış tır ma lı sı nız. — Ya nı lı yor su nuz, Yev ge ni ya An dre yev na, be nim ki kim se ye ben ze mez! Ba şın da bir bü yü ğü yok ki, ter bi ye et sin. Ben çok za yıf ka lı yo rum. Şans sız lık ben de! Vo lod ya ta ban ca nın nam lu su nu ağ zı na sok tu, te ti ğe ben zer bir çı kın tı gel di eli ne, çek ti… Son ra baş ka bir çı kın tı da ha bul du, onu da çek ti. Nam lu yu ağ zın dan çı ka rıp par dö sü sü nün ete ğiy le ku ru la dı, gi dip ka pı nın ki li di ne bir da ha bak tı. Öm rün de ilk kez eli ne si lah alı yor du… “Ön ce bu ra yı kal dır mak ge rek her hal de…” di ye ge çir di için den, “evet, her hal de…” Bu ara da Av gus tin Mi hay lo viç dön müş, “sa lon”da, ses li ses li bir şey ler an la tı yor, kah ka hay la gü lü yor du. Vo lod ya nam lu yu ye ni den ağ zı na sok tu, par ma ğıy la eli ne ge len çı kın tı yı it ti. Bir pat la ma ol du… En se si ne bir şey 79
Anton Pavloviç Çehov
hız la çarp tı gi bi gel di ona ve yü züs tü ma sa ya, şi şe le rin üze ri ne düş tü. Son ra ba ba sı nı gör dü. Men ton’day dı lar. Bir ka dın öl müş, ba ba sı onun ya sı nı tu tu yor du. Ba şın da ge niş, si yah şe rit li bir fötr şap ka var dı. Bir den Vo lod ya’yı iki eliy le kap tı, bir lik te çok ka ran lık, uç suz bu cak sız bir uçu ru ma uç tu lar. Son ra her şey ka rış tı, kay bol du… 1887
80
Sinir Bozukluğu 1 Tıp fa kül te si öğ ren ci si Ma yer ile Mos ko va Gü zel Sa nat lar Aka de mi si Re sim Bö lü mü öğ ren ci si Rıb ni kov bir ak şam, hu kuk fa kül te si öğ ren ci si olan ar ka daş la rı Va sil yev’e uğ ra dı lar, hep bir lik te S. So ka ğı’na git me yi öner di ler ona. Va sil yev ön ce uzun sü re ra zı ol ma dı, ama so nun da gi yi nip ar ka daş la rıy la çık tı. Va sil yev’in, düş müş ka dın lar üze ri ne an cak ku lak tan dol ma, bir de ki tap lar dan edi nil me pek az bil gi si var dı. Böy le ka dın la rın ya şa dı ğı ev le re de hiç git me miş ti. Ağır ya şam ko şul la rı nın, çev re nin, kö tü eği ti min, yok sul lu ğun vb. bas kı sıy la pa ra için ken di ni sat mak zo run da ka lan, kö tü yo la düş müş ka dın la rın ol du ğu nu bi li yor du. Te miz sev gi ne dir bil mez di böy le ka dın lar, ço cuk is te mez ler di, ya sa dı şıy dı lar; an ne le ri, kız kar deş le ri ölü le rin ar ka sın dan ağ la dık la rı gi bi ağ lar lar dı on lar için, bi lim hor lar dı on la rı, top lum için za rar lı bu lur du, er kek ler “sen” der ler di on la ra. An cak bü tün bun la ra kar şın, ruh la rın da ki tan rı sal kı vıl cım sön mez di. Gü nah kâr ol duk la rı nı bi lir, bir gün kur tu la cak la rı nı umar lar dı. Ken di le ri ni kur tu lu şa gö tü re cek ola nak lar dan ala bil di ği ne ya rar lan ma ya her an ha zır dı lar. Ger çi top lum in san la rın geç mi şi ni ba ğış la maz dı ama, Tan rı ka tın da Mı sır lı Kut sal Ma ri ya öte ki azi ze ler den hiç de aşa ğı sa yıl maz dı. Va sil yev so 81
Anton Pavloviç Çehov
kak ta gi yi ni şin den ya da dav ra nış la rın dan ta nı dı ğı düş müş bir ka dın la kar şı la şın ca ya da bir mi zah der gi sin de on lar la il gi li bir ka ri ka tür gö rün ce, ne re de, ne za man oku du ğu nu unut tu ğu bir öy kü yü anım sar dı: Te miz, fe da kâr bir genç, düş müş bir ka dı nı sev miş, ona ka rı sı ol ma yı öner miş; ken di ni böy le si ne bir mut lu lu ğa de ğer gör me yen ka dın ze hir içe rek ca nı na kıy mış tı. Va sil yev, Tvers ki bul va rı na çı kan ara so kak lar dan bi rin de otu ru yor du. Ar ka daş la rıy la bir lik te ev den çık tı ğın da sa at on bi re ge li yor du. Mev si min ilk ka rı ye ni yağ mış tı, do ğa da her şey bu ta ze ka rın ege men li ği al tın day dı şim di. Ha va da kar ko ku su var dı, ayak la rı nın al tın da yu mu şak yu mu şak gı cır dı yor du. Yer ler de, ya pı la rın dam la la rı da, ağaç lar da, bul var da, bank lar da… her şey, her şey yu mu şa cık, bem be yaz, tap ta zey di. Bu yüz den şim di ev ler bi le dün ol du ğun dan bir baş ka gö rü nü yor du. Fe ner ler da ha bir par lak tı, ha va da ha bir ber rak tı, fay ton la rın te ker lek ses le ri da ha bir tok tu; tap ta ze, so ğuk ha vay la bir lik te be yaz, yu mu şak ka ra ben ze yen bir duy gu do lu yor du in sa nın içi ne. Tıp fa kül te si öğ ren ci si hoş, te nor se siy le şar kı söy le me ye baş la mış tı; — “Bi lin mez bir güç çe ki yor be ni bu hü zün do lu sa hil le re…” Re sim bö lü mü öğ ren ci si ka tıl dı ona — “İş te o de ğir men… Bir yı kın tı var şim di ye rin de…” Tıp fa kül te si öğ ren ci si kaş la rı nı kal dı rıp, ba şı nı üz gün sal la ya rak yi ne le di: — “İş te o de ğir men… Bir yı kın tı var şim di ye rin de…” Bir an sus tu, şar kı nın söz le ri ni anım sa ma ya ça lı şa rak al nı nı ov du, son ra yük sek ses le söy le me ye baş la dı: — “Öz gür düm bir za man lar, öz gür bir aşk çık mış tı kar şı ma bu ra da…” O ka dar gü zel söy lü yor du ki, yol dan ge çen ler dö nüp ba kı yor lar dı ona. 82
Sinir Bozukluğu
Üçü bir lik te bir iç ki li lo kan ta ya gir di ler, pal to la rı nı çı kar ma dan bar da iki şer ka deh vot ka iç ti ler. İkin ci ka de hi ağ zı na gö tü rür ken vot ka nın için de kü çük bir man tar par ça sı gör dü Va sil yev, ka de hi gö zü ne yak laş tı rıp, göz le ri ni mi yop gi bi kı sa rak uzun uzun bak ma ya baş la dı bar da ğın içi ne. Vot ka nın içi ne onun ni çin bak tı ğı nı an la ya ma yan tıp fa kül te si öğ ren ci si, — Ne arı yor sun? –de di– Fel se fe yi bı rak lüt fen! Vot ka, içil mek; hav yar, yen mek; ka dın, evi ne gi dil mek; kar, üze rin de yü rün mek için ya ra tıl mış tır. Hiç de ğil se bir ak şam in san gi bi ya şa! Va sil yev gü le rek, — Hep si ne va rım… –di ye kar şı lık ver di.– Bir şey mi de dim ki? Vot ka göğ sü ne ha fif bir sı cak lık ver miş ti. Sev giy le ba kı yor du ar ka daş la rı na, on la ra ba kar ken duy gu la nı yor, gıp ta edi yor du. Bu sağ lık lı, sağ lam ya pı lı, ne şe li genç ler de her şey den ge dey di. Ka fa la rı nın için de de, ruh la rın da da na sıl çö zül müş tü her so run, düm düz edil miş ti! Şar kı söy lü yor lar, ti yat ro yu çok se vi yor, re sim ya pı yor, çok ko nu şu yor, çok içi yor lar dı. Ak şam içip eğ len dik ten son ra er te si gün baş la rı ağ rı mı yor du. Hem ozan ruh lu, hem ki bar, hem çap kın, hem ka bay dı lar. Us lu us lu ça lı şa bil dik le ri gi bi, baş da kal dı ra bi li yor; or ta da bir ne den yok ken kah ka ha yı ba sa bi li yor, saç ma sa pan şey ler söy le ye bi li yor lar dı. He ye can lıy dı lar, dü rüst tü ler, fe da kâr dı lar. İn san ola rak, her adı mı nı, her sö zü nü uzun uza dı ya öl çüp bi çen, her şey den kuş ku la nan, her an dik kat li, pi re yi de ve yap ma ya her an ha zır olan Va sil yev’den hiç de aşa ğı de ğil di ler. Hiç de ğil se bir ak şam ol sun, ar ka daş la rı gi bi ya şa ma yı şim di o da is ti yor du. Şöy le bir açıl ma yı, ken di ni ken di gö ze ti min den kur tar ma yı. Vot ka iç mek mi ge re ki yor du bu nun için? Ya rın sa bah ba şı ağ rı dan çat la ya cak ol sa bi le, içe cek ti. Ka dın la ra mı gö tü re cek ler di onu? Gi de cek ti. Kah ka ha lar ata cak, saç ma lık lar ya pa cak, so kak ta ona laf atan la ra ne şey le kar şı lık ve re cek ti… 83
Anton Pavloviç Çehov
Kah ka ha lar ata rak çık tı lo kan ta dan. Ar ka daş la rın dan hoş la nı yor du. Bi ri, sa nat çı sav ruk lu ğu na öze ne rek bu ruş bu ruş bir şap ka ge çir miş ti ba şı na; hiç de yok sul bir in san ol ma dı ğı hal de, ya şa mı umur sa ma yan yok sul bir bi lim ada mı gi bi dav ran ma yı pek se ven öte ki nin ba şın da ki şap ka kü çü cük, ota ri kür kün den di. Kar dan da hoş la nı yor du, fe ner le rin öl gün ışık la rın dan da, so kak tan ge çen le rin mev si min ilk ka rın da bı rak tık la rı de rin, ko yu ayak iz le rin den de, ha va dan da. En çok hoş lan dı ğı ise, do ğa da an cak yıl da iki kez –her şey kar la ör tü lüy ken, bir de ilk ba ha rın gü neş li gün le rin de ya da ır mak lar da buz la rın çö zül me ye baş la dı ğı ay ay dın lık ge ce ler– gö rü le bi len o ber rak, ne fis, genç bir kız gi bi ter te miz ha vay dı. Al çak ses le o da şar kı söy le me ye baş la mış tı: — “Bi lin mez bir güç çe ki yor be ni bu hü zün do lu sa hil le re…” Yol bo yun ca üç ar ka da şın di lin den düş me miş ti bu şar kı ne den se; üçü de far kı na var ma dan, ken di ba şı na ay nı şar kı yı söy lü yor du. Va sil yev on da ki ka son ra ar ka daş la rıy la bir lik te bir evin ka pı sı nı ça la cak la rı nı dü şü nü yor du. Ka ran lık, dar ko ri dor lar dan ge çip ka ran lık oda lar da ka dın la ra yak la şa cak lar dı ses siz ce, ka ran lık tan ya rar la nıp bir kib rit ya ka cak tı Va sil yev, an sı zın ay dın la ta cak tı oda nın içi ni, ıs tı rap an la tı mı sin miş bir yüz ile suç lu bir gü lüm se me gö re cek ti. Be yaz bir ge ce lik giy miş, ta nı ma dı ğı bir sa rı şın ya da bir es mer ola cak tı kar şı sın da; ka dın ışık tan kor ka cak tı, te la şa ka pı la cak tı bir den, şöy le di ye cek ti: “Yap ma yın Al lah aş kı nı za! Sön dü rün şu nu!” Kor kunç şey ler di bun lar, ama il ginç ti, ye niy di. 2 Ar ka daş lar Trub na ya ala nın dan Gra çev ka’ya sap tı lar, çok geç me den Va sil yev’in, üze ri ne an cak ku lak tan dol ma bil gi si ol du ğu ara so ka ğa gir di ler. Pen ce re le ri ışıl ışıl, ka pı la rı ar dı na ka dar açık iki sı ra ev gö rün ce, pi ya no lar la ke 84
Sinir Bozukluğu
man la rın ne şe li ses le ri ni du yun ca –her ka pı dan so ka ğa dö kü lü yor du bu ses ler, ça tı ara la rın da, ka ran lık bir yer de giz li bir or kes tra nın üye le ri çal gı la rı nı akort edi yor lar mış gi bi tu haf, kar ma ka rı şık bir gö rün tü oluş tu ru yor lar dı– evet, pen ce re le ri ışıl ışıl, ka pı la rı ar dı na ka dar açık iki sı ra ev gö rün ce, pi ya no lar la ke man la rın ne şe li ses le ri ni du yun ca şa şır dı Va sil yev, — Ne çok ev var bu ra da? –de di. — Bu da ne ki! –di ye kar şı lık ver di tıp öğ ren ci si.– Lon dra’da bu nun on ka tı ev var. Böy le yüz bin ka dar ka dın var ora da. Sü rü cü ler her ara so kak ta ol du ğu gi bi sa kin, ka yıt sız otu ru yor lar dı fay ton la rı nın sü rü cü ye rin de; baş ka so kak lar da ki gi bi in san lar yü rü yor lar dı ya ya kal dı rım da. Hiç kim se ace le et mi yor, hiç kim se ba şı nı si tem li si tem li sal la mı yor du… Bu ka yıt sız lık ta, pi ya no lar la ke man la rın ya rat tık la rı bu ses cur cu na sın da, ay dın lık pen ce re ler de, ar dı na ka dar açık ka pı lar da son de re ce açık yü rek li, küs tah, ce sur, en gin bir şey his set ti ri yor du ken di ni. Bir za man la rın esir pa zar la rın da da böy le bir ne şe, gü rül tü ol ma lıy dı; in san la rın yüz le rin de de, yü rü yüş le rin de de yüz de yüz böy le bir ka yıt sız lık var dı. Re sim bö lü mü öğ ren ci si, — En baş tan baş la ya lım –de di. Ar ka daş lar ar ka sın da ay na olan bir gaz lam ba sı nın ay dın lat tı ğı dar bir ko ri do ra gir di ler. On lar ka pı yı aç tık la rın da an tre de ki sa rı ka ne pe de otu ran si yah re din got lu, sa kal la rı çık mış, göz le rin den uy ku akan, uşak su rat lı bir adam tem bel tem bel kalk mış tı aya ğa. Ça ma şır ha ne gi bi ko ku yor du bu ra sı, ay rı ca sir ke ko ku su da var dı san ki. An tre den bir ka pıy la ay dın lık bir oda ya ge çi li yor du. Tıp fa kül te si öğ ren ci siy le re sim bö lü mü öğ ren ci si bu ka pı da dur du lar, baş la rı nı uza tıp içe ri bir lik te bak tı lar. Re sim bö lü mü öğ ren ci si yap ma cık bir ta vır la öne eği le rek, 85
Anton Pavloviç Çehov
— Bo na se ra, sen yor lar, ri go let to –gu ge not –tra via ta! –di ye baş la dı. Tıp fa kül te si öğ ren ci si şap ka sı nı göğ sü nün üs tü ne bas tı rıp yer le re ka dar eği le rek, — Ga van na –ta ra ka no –pis to le to! –de di. Va sil yev on la rın ar ka sın da du ru yor du. O da yer le re ka dar eğil mek, saç ma bir şey ler söy le mek is ti yor du, ama yal nız ca gü lüm sü yor; için de utan ma duy gu su na ben zer bir sı kıl gan lık his se di yor, da ha son ra ola cak la rı bü yük bir sa bır sız lık la bek li yor du. Ka pı da on ye di, on se kiz yaş la rın da, ufak te fek bir sa rı şın gö rün dü. Saç la rı kı sa ke sil miş ti, hay li kı sa olan ma vi en ta ri si nin göğ sün de be yaz bir bant var dı. — Ne den ka pı da du ru yor su nuz? –di ye sor du.– Pal to la rı nı zı çı ka rıp gir se ni ze. Tıp fa kül te si öğ ren ci siy le re sim bö lü mü öğ ren ci si İtal yan ca ko nuş ma yı sür dü re rek gir di ler sa lo na. Va sil yev ka rar sız yü rü dü ar ka la rın dan. Uşak sert, — Bey ler –de di,– pal to la rı nı zı çı ka rın! Pal toy la gir mek ya sak tır. Sa lon da sa rı şın dan baş ka, yü zü Rus yü zü ne ben ze me yen, kol la rı açık ta, çok şiş man, uzun boy lu bir ka dın da ha var dı. Pi ya no nun ya nın da otur muş, diz le ri nin üs tün de kâ ğıt fa lı ba kı yor du. Ba şı nı kal dı rıp bak ma mış tı bi le ge len le re. Tıp fa kül te si öğ ren ci si, — Öte ki kız lar ne re de? –di ye sor du. — Çay içi yor lar –de di sa rı şın.– Ste pan! –di ye ses len di.– Git ha ber ver kız la ra, üç öğ ren ci gel di de yi ver! Bi raz son ra bir kız da ha gir di sa lo na. Üze rin de ma vi çiz gi li, par lak kır mı zı bir en ta ri var dı. Be ce rik siz ce sü rül müş ka lın bir bo ya ta ba ka sı kap la mış tı yü zü nü, önü ne düş müş saç la rı al nı nı ör tü yor du, göz le ri ni kırp ma dan, ür kek ür kek ba kı yor du. Sa lo na gi rer gir mez ka ba, kon tral to, kı sık bir ses le şar kı söy le me ye baş la mış tı. Onun ar ka sın dan bir kız da ha gel di, son ra bir da ha… 86
Sinir Bozukluğu
Bü tün bu olan lar da ye ni, il ginç bir şey gör mü yor du Va sil yev. Bu sa lo nu, bu pi ya no yu, ucu zun dan al tın kap la ma çer çe ve li bu ay na yı, bu be yaz ban dı, bu ma vi çiz gi li en ta ri yi, bu an lam sız, ka yıt sız yüz le ri bir yer ler de, hem de bir çok kez gör müş tü san ki. Bu ra da kar şı laş ma yı um du ğu, onu öy le si ne kor ku tan ka ran lı ğın, ses siz li ğin, giz li li ğin, suç lu gü lüm se yi şin göl ge si ni bi le gör mü yor du. Bu ra da her şey il ginç ol mak tan uzak, ola ğan ve ba sit ti. An cak bir şey ha fif ten uyan dı rı yor du me ra kı nı; pen ce re le rin per vaz la rın da, du var lar da ki aca yip re sim ler de, giy si ler de, be yaz bant ta gö ze çar pan, san ki mah sus ya ra tıl mış kor kunç bir zevk siz lik. De ği şik bir şey var dı bu zevk siz lik te. Va sil yev, “Her şey ne ka dar yok sul, an lam sız bu ra da!” di ye ge çi ri yor du için den. “Şu an da gör dü ğüm saç ma lık ta, ka fa sı ça lı şan in san da o kor kunç gü na hı iş le mek –bir rub le ye can lı bir in san sa tın al mak– is te ği ni uyan dı ra bi le cek ne var aca ba? Par lak lık uğ ru na, gü zel lik, in ce lik, tut ku, zevk uğ ru na iş le nen bir gü na hı an la rım… ama bu ra da bun la rın han gi si var? Ne uğ ru na gü nah iş li yor lar bu ra da? Ney se… üze rin de dü şün me ye değ mez!” Sa rı şın so kul du ya nı na, — Bir Por ter ıs mar lar mı sı nız ba na, de de ci ğim? –de di. Bir den te la şa ka pıl dı Va sil yev, ki bar ca öne eği le rek, — Se ve se ve… –de di.– Yal nız ba ğış la yın be ni ha nı me fen di, ben… ben si zin le bir lik te içe me ye ce ğim. İç ki iç mi yo rum da. Beş da ki ka son ra üç ar ka daş baş ka bir eve gi di yor lar dı. Va sil yev’e tıp fa kül te si öğ ren ci si çı kı şı yor du: — Ne di ye Por ter ıs mar lı yor sun? Mil yo ner sin ga li ba! Akıl sız lı ğın dan al tı rub le ha va ya git ti! Va sil yev sa vu nu yor du ken di ni: — Kı zın ca nı çek tiy se, ni çin yok sun bı ra ka cak tım onu bu haz dan? 87
Anton Pavloviç Çehov
— Onu de ğil, bu haz dan pat ron ka dı nı yok sun bı rak ma dın sen. Kız la rı ge len gi den den iç ki is te me ye, bu nun ka zan cı nı ce be in di ren pat ron lar zor lar. Re sim bö lü mü öğ ren ci si ge ne şar kı söy le me ye baş la dı. — “İş te o de ğir men… Bir yı kın tı var şim di ye rin de…” İkin ci ev de üç ar ka daş sa lo na gir me di ler, bir sü re an tre de dur du lar. Bi rin ci ev de ol du ğu gi bi bu ra da da re din got lu, göz le rin den uy ku akan, uşak su rat lı bir adam doğ rul du otur du ğu ka ne pe den. Va sil yev bu uşa ğa, yü zü ne, es ki re din go tu na ba ka rak dü şü nü yor du: “Ka de rin onu bu ra ya uşak ola rak at ma sı na ka dar, bu in sa nın ne ler çek miş ol ma sı ge re kir? Da ha ön ce ne re ler de bu lun du aca ba, ne ler yap tı? Da ha ne ler bek li yor onu? Ev li mi dir? An ne si ne re de dir, oğ lu nun bu ra da uşak ol du ğu nu bi li yor mu dur aca ba?” Va sil yev her ev de en çok uşak lar la il gi le ni yor du ar tık. Ev ler den bi rin de –gir dik le ri dör dün cü ev olu yor du ga li ba– ye le ğin de bir kös tek olan son de re ce cı lız, ufak te fek bir uşak var dı. “Yap rak” der gi si ni oku yor du. Ge len ler le hiç il gi len me miş ti. Onun yü zü ne ba kın ca, Va sil yev ne den se böy le yü zü olan bir in sa nın hır sız lık da ede bi le ce ği ni, adam da öl dü re bi le ce ği ni, ya lan ye re ye min de ede bi le ce ği ni dü şün dü. Ger çek ten de il ginç bir yü zü var dı ada mın. Al nı ge niş ti, göz le ri griy di; yas sı bir bur nu, in ce, sı kı du dak la rı var dı; yüz an la tı mıy sa, tav şan ko va lar ken genç bir av kö pe ği nin yü zün de ki an lam gi bi bön, ay nı za man da küs tah tı. Va sil yev, bu uşa ğın saç la rı na şöy le bir do ku nup sert mi, yu mu şak mı ol duk la rı na ba ka bil sey di, ne iyi ola ca ğı nı dü şün dü. Kö pek kı lı gi bi sert ol ma lıy dı lar. 3 Re sim bö lü mü öğ ren ci si iki bar dak Por ter şa ra bı iç ti ği için bir den sar hoş ol muş, aşı rı ne şe len miş ti. Eli ni ko lu nu sal la ya rak, bir ko mu tan gi bi emir ver di: 88
Sinir Bozukluğu
— Baş ka bir eve gi di yo ruz! En gü zel eve gö tü re ce ğim si zi! Ar ka daş la rı nı, ken din ce en gü zel eve gö tür dü ğün de il le de kad ril oy na ya ca ğım di ye tut tur du. Bu nun için çal gı cı la ra bir rub le ver me le ri ge re ke ce ği ni söy le ye rek bir sü re ho mur dan dı tıp fa kül te si öğ ren ci si, ama so nun da vis–a–vis ol ma yı ka bul et ti. Oy na ma ya baş la dı lar. Ev le rin en iyi siy le en kö tü sü ara sın da bir ay rı lık yok tu. Bu ra da da ay nı ay na lar, ay nı tab lo lar, giy si ler, saç lar var dı. Va sil yev or ta mı, giy si le ri in ce ler ken bu nun bir zevk siz lik de ğil, S. So ka ğı’nın ken di ne öz gü zev ki, hat ta ha va sı de ne bi le cek, baş ka hiç bir yer de gö rü le me ye cek bir şey; bi çim siz li ğiy le bir bü tün, za ma nı nın oluş tur du ğu kök lü bir şey ol du ğu nu an la mış tı. Se kiz eve gi rip çık tık tan son ra, ar tık ne giy si le rin ren gi, ne giy si le rin ar ka sın da ki uzun kuy ruk lar, ne par lak bant lar, ne de niz ci ce ket le ri, ne de ya nak la rın ko yu kır mı zı lı ğı şa şır tı yor du onu. Bu ra da bun la rın ge rek ti ği ni, tek bir ka dın bi le in san gi bi gi yi ne cek ol sa ya da du va ra doğ ru dü rüst bir re sim asa cak ol sa lar, so ka ğın ha va sı nın bo zu la ca ğı nı an la mış tı. “Ne be ce rik siz ce sa tı yor lar ken di le ri ni!” di ye dü şü nü yor du. “Gü na hın an cak gü zel ol du ğu, sak lan dı ğı, er dem le ör tül dü ğü za man in sa na hoş gel di ği ni bil mi yor lar mı yok sa? Sa de, si yah giy si ler, so luk yüz ler, hü zün lü ba kış lar ve ka ran lık, bu çir kin yal dız dan, par lak lık tan çok da ha et ki li olur du. Ap tal lar! Bu nu on lar an la ya mı yor lar sa, ko nuk la rın an lat ma sı ge re kir di doğ ru su…” Kol ağız la rıy la ya ka sı na be yaz kürk ge çi ril miş Po lon ya lı kos tü mü gi yen bir kız yak laş tı ona, ya nı na otur du. — Se vim li es mer de li kan lı, ne den dans et mi yor su nuz? –di ye sor du.– Ne den bu ka dar dur gun su nuz? — Ca nım sı kı lı yor da on dan. — Bir la fit ıs mar la ma yın ba na, o za man sı kıl maz ca nı nız. Va sil yev ce vap ver me di. Bir sü re sus tuk tan son ra sor du: 89
Anton Pavloviç Çehov
— Sa at kaç ta ya tar sı nız siz? — Al tı da. — Pe ki kaç ta kal kar sı nız? — Ba zen iki de, ba zen de üç te. — Kalk tık tan son ra ne ya par sı nız? — Kah ve içe riz, sa at ye di de ye mek ye riz. — Ne ler olur sof ra nız da? — Ge nel lik le… la ha na çor ba sı, bif tek, bir de tat lı. Bi zim ma dam iyi ba kar kız la ra. Pe ki ama, ni çin so ru yor su nuz bü tün bun la rı? — Eh iş te, ko nuş muş ol mak için… Va sil yev kız la çok şey üze ri ne ko nuş mak is ti yor du. Onun ne re de doğ du ğu nu, an ne si nin ba ba sı nın sağ olup ol ma dık la rı nı, onun bu ra da ça lış tı ğı nı bi lip bil me dik le ri ni, bu eve na sıl düş tü ğü nü, gün le ri nin gü zel mi, kö tü mü geç ti ği ni, ya şa mın dan hoş nut olup ol ma dı ğı nı, bu du ru mun dan bir gün kur tu la bi le ce ği ni umup um ma dı ğı nı öğ ren mek için için de güç lü bir is tek ol du ğu nu his se di yor du. Ama mağ rur gö rün me mek için sö ze ne re den baş la ya ca ğı nı, so ru su na na sıl bir bi çim ve re ce ği ni bi le mi yor du. Uzun uzun dü şün dük ten son ra, — Kaç ya şın da sı nız? –di ye sor du. Kız, oy na yan re sim bö lü mü öğ ren ci si nin yap tı ğı el kol ha re ket le ri ne ba kar ken gü le rek, şa ka cı bir ta vır la kar şı lık ver di: — Sek sen. Ne den se bir den kah ka ha lar la gül me ye baş la dı. Her ke sin du ya ca ğı bir ses le, ba ğı ra ba ğı ra uzun, çir kin bir tüm ce söy le di. Va sil yev şa şır mış tı, yü zü ne na sıl bir an la tım ta kı na ca ğı nı bil me den, ken di ni zor la ya rak gü lüm se di. Yal nız ca o gü lüm sü yor du, on dan baş ka hiç kim se –ar ka daş la rı da, çal gı cı lar da, ka dın lar da– baş la rı nı çe vi rip ya nın da ki kı za bak ma mış lar dı bi le. O çir kin tüm ce yi duy ma mış lar dı san ki. Va sil yev’in ya nın da otu ran kız, — Bir la fit ıs mar la sa nı za ba na! –di ye yi ne le di. 90
Sinir Bozukluğu
Onun be yaz kür kün den de, se sin den de tik sin di bir an da Va sil yev, uzak laş tı ya nın dan. Ar tık bo ğu cu, çok sı cak bu lu yor du bu ra nın ha va sı nı kal bi ağır ağır, ama çe kiç gi bi çarp ma ya baş la mış tı: Bir! İki! Üç! Re sim bö lü mü öğ ren ci si ni ko lun dan çe ke le ye rek, — Gi de lim bu ra dan! –de di. — Bek le bi raz, dur da bi ti re lim şu oyu nu mu zu. Va sil yev, ka dın la ra bak ma mak için, re sim bö lü mü öğ ren ci siy le tıp fa kül te si öğ ren ci si kad ri li bi ti rin ce ye ka dar çal gı cı la rı göz den ge çir me ye ko yul du. Pi ya no da yü zü Ma re şal Ba zin’e ben ze yen, göz lük lü, ki bar ta vır lı bir ih ti yar var dı; ke man day sa son mo da ya gö re gi yin miş, kı zıl sa kal lı genç bir adam. Sağ lık lı, dinç, ze ki bir yü zü var dı genç ada mın. Zevk le, özen le gi yin miş ti, ke ma nı his se de rek ça lı yor du. Böy le bir adam la ki bar ta vır lı ih ti ya rın bu ra ya na sıl düş tük le ri ni, bu ra da ol mak tan ni çin utan ma dık la rı nı, ka dın la ra ba kar ken ne dü şün dük le ri ni bil me yi ne çok is ter di Va sil yev. Pi ya no da da, ke man da da üs tü ba şı yır tık, aç lık tan avurt la rı çök müş, ba kış la rı hü zün lü, sar hoş, yıp ran mış ya da ap tal ol duk la rı yüz le rin den bel li adam lar ol say dı, bel ki an la şı la bi lir di bu. Ama şim di bir şey an la mı yor du. Bir za man lar oku du ğu o düş müş ka dı nın öy kü sü nü dü şü nü yor du; suç luy muş gi bi gü lüm se yen o ka dı nın, şim di kar şı sın da ki ler le or tak bir ya nı ol ma dı ğı ka nı sın day dı. Düş müş ka dın lar de ğil di san ki gör dük le ri; ona ya ban cı, an la ya ma dı ğı, bam baş ka bir dün yay dı bu ra sı. Bu dün ya yı da ha ön ce ti yat ro da, sah ne de gör sey di ya da bir ki tap ta oku say dı, inan maz dı… Kol ağız la rıy la ya ka sı be yaz kürk lü ka dın ge ne kah ka hay la gül me ye baş la dı, yük sek ses le ay nı iğ renç tüm ce yi yi ne le di. Bir tik sin ti dol dur du Va sil yev’in içi ni, yü zü kıp kır mı zı ol du ka pı ya yü rü dü. Re sim bö lü mü öğ ren ci si ses len di ar ka sın dan: — Dur hey, biz de ge li yo ruz! 91
Anton Pavloviç Çehov
4 Üçü bir lik te so ka ğa çık tık la rın da tıp fa kül te si öğ ren ci si an la tı yor du: — Ba na eş lik eden ka dın la ko nuş ma ya dal dık. Oy nar ken, ilk aşk se rü ve ni ni an lat tı ba na. İlk sev gi li si Smo lens kli, beş ço cuk ba ba sı, ev li bir say man mış. O za man lar on ye di ya şın da bir kız mış, sa bun ve mum ti ca re ti ya pan an ne ba ba sı nın ya nın da ka lı yor muş. — Adam na sıl ka zan mış kı zın kal bi ni? –di ye sor du Va sil yev. — Na sıl ola cak, el li rub le lik iç ça ma şı rıy la. Sor du ğun şe ye bak! Va sil yev tıp fa kül te si öğ ren ci si ne ba ka rak, “Vay ca nı na, kad ril de ona eş lik eden ka dı nın aşk se rü ve ni ni öğ re ni ver miş he men.” di ye ge çir di için den, “Oy sa bu ko nu da ben ne ka dar be ce rik si zim…” — Bay lar, ben eve gi di yo rum! –de di. — Ne den? — Çün kü bu ra da na sıl dav ra nı la ca ğı nı bil mi yo rum. Hem son ra sı kı lı yo rum, iğ re ni yo rum da. Eğ len di ri ci ne var bu ra da? Ba ri in san ol sa kar şı mız da ki ler; ya ba ni bun lar, hay van… ca nı nız na sıl is ter se öy le ya pın, ben eve dö nü yo rum. Re sim bö lü mü öğ ren ci si Va sil yev’e so ku la rak, ağ la mak lı bir ses le, — Ah Va sil yev’ci ğim, ca nım be nim, ci ğe rim… –de di.– Gel! Bir eve da ha uğ ra ya lım, son ra ca nı ce hen ne me to pu nun… Lüt fen! As la nım be nim! So nun da kan dır dı lar Va sil yev’i, bir mer di ven den çı kar dı lar. Ha lı lar da da, mer di ve nin al tın kap la ma tı rab za nın da da, ka pı yı açan ka pı cı da da, an tre yi süs le yen pa no da da S. So ka ğı’nın ay nı ha va var dı ge ne; ama bu ra da da ha bir in ce, da ha bir ağır baş lıy dı bu ha va. Va sil yev pal to su nu çı ka rır ken, — Çok doğ ru söy lü yo rum, eve gi de ce ğim –de di. 92
Sinir Bozukluğu
Re sim bö lü mü öğ ren ci si, — Pe ki, pe ki ca nım… –de di. En se sin den öp tü Va sil yev’i.– Huy suz luk et me şim di. Ci ci ar ka daş ol! Bir lik te gel dik, bir lik te dö ne ce ğiz. Doğ ru su çok an la yış sız sın ya ni… — So kak ta bek le ye bi li rim si zi. Val la hi iğ re ni yo rum içer de! — Ha di, ha di Va sil yev’ci ğim… İğ ren sen de, iğ ren me sen de biz den ay rıl ma ma lı sın! An la dın mı? Sey ret! Tıp fa kül te si öğ ren ci si pek cid di, — İn san çev re sin de olup bi te ni gör me li dir… –de di. Va sil yev sa lo na gi rip otur du. Ka la ba lık tı sa lon. Üç ar ka daş tan baş ka, iki pi ya de su ba yı, kır saç lı, te pe si açıl mış göz lük lü bir adam, Me jov Ens ti tü sü’nden bı yık sız iki öğ ren ci, bir de ak tö re ben ze yen fi til gi bi sar hoş bir adam… Kız la rın hep si öte ki ko nuk lar la il gi le ni yor du, Va sil yev’e ba kan yok tu. Yal nız, Ai da gi bi gi yin miş bir kız yan göz le şöy le bir bak tı ona, ne den se gü lüm se di, es ne ye rek, — Bir es mer gel miş… –de di. Va sil yev’in yü re ği küt küt vur ma ya, yü zü ateş gi bi yan ma ya baş la mış tı. Bu ra ya gel di ği için ko nuk lar dan uta nı yor, ken din den iğ re ni yor, içi içi ni yi yor du. Sağ lık lı, duy gu lu bir in san ola rak (şim di ye ka dar öy le sa nı yor du ken di ni) bu ka dın lar dan nef ret et ti ği, on la ra kar şı tik sin ti den baş ka bir şey his set me di ği dü şün ce si acı ve ri yor du ona. Ne bu ka dın la ra acı yor du, ne çal gı cı la ra acı yor du, ne de uşak la ra. “Bu du ru mun ne de ni on la rı an la ma ya ça lış ma mam dır.” di ye ge çir di için den, “Hep si de in san dan çok, hay va na ben zi yor, ama ne olur sa ol sun, ge ne de in san dır lar, ruh la rı var dır. Ön ce an la mak, on dan son ra bir yar gı da bu lun mak ge re kir…” Re sim bö lü mü öğ ren ci si ses len di ona: — Va sil yev cik, bir ye re git me, bek le bi zi! Bir ka pı dan çı kıp git ti. He men ar ka sın dan tıp fa kül te si öğ ren ci si de kay bol du göz den. 93
Anton Pavloviç Çehov
Va sil yev dü şün me yi sür dü rü yor du: “Evet, an la ma ya ça lış mak ge rek on la rı, yok sa ol maz…” Son ra her ka dı nın yü zü ne dik kat le bak ma ya, suç lu bir gü lüm se me ara ma ya ko yul du. Ama –o mu yüz an la tı mın dan bir şey an la mı yor du, yok sa bu ka dın lar dan hiç bi ri mi ken di ni suç lu his set mi yor du– ne den se bu yüz ler de yal nız ca gün lük, ba sit bir can sı kın tı sı nın, ra hat lı ğın bön an la tı mıy dı gör dü ğü. Boş ba kış lar dan, alık gü lüm se me ler den, ku lak tır ma la yan, tiz, an lam sız ses ler den baş ka bir şey yok tu bu yüz ler de. Her bi ri nin geç mi şin de bir say man la el li rub le lik ça ma şır kar şı lı ğın da baş la yan bir aşk se rü ve ni ol du ğu, şim di de on lar için dün ya da kah ve den, üç kap lık öğ le ye me ğin den, şa rap tan, kad ril den, sa at iki ye ka dar uyu mak tan da ha gü zel bir şe yin ol ma dı ğı bel liy di. Va sil yev suç lu tek bir gü lüm se me bu la ma yın ca bu kez ze ki bir yüz ara ma ya ko yul du. Ba kı şı do laş tı, do laş tı, bi raz uy ku lu, yor gun, so luk bir yüz de dur du… Pul lar la süs lü bir rop gi yen, pek genç sa yı la ma ya cak es mer bir ka dın dı bu. Kol tuk ta otu ru yor, önü ne, dö şe me ye ba kı yor du, de rin dü şün ce le re dal mış tı. Va sil yev sa lo nu kar şı dan kar şı ya geç ti, bir rast lan tı so nu cuy muş gi bi otur du ka dı nın ya nı na. “Ön ce ba sit, ba ya ğı bir şey den baş la yıp, son ra ya vaş ya vaş cid di ko nu la ra geç me li…” di ye ge çir di için den. — Giy si niz ne ka dar gü zel! –de di. Ka dı nın ba şör tü sü nün sır ma lı sa çak la rı na do kun dur du par ma ğı nı. Es mer ka dın bit kin, — Ne si var mış ki?.. –di ye kar şı lık ver di. — Han gi il den si niz? — Ben mi? Çok uzak bir il den… Çer nı govsk’dan. — Gü zel bir il dir Çer nı govsk. Ne hoş tur ora da ya şam. — Bi zim ol ma dı ğı mız her yer de hoş tur ya şam. “Ne ya zık ki do ğa yı an la mak ta pek be ce rik si zim,” di ye ge çir di için den Va sil yev, “Çer nı govsk’un do ğa gü zel lik le ri ni an la ta rak duy gu lan dı ra bil dim onu. Ora da doğ du ğu na gö re yüz de yüz se vi yor dur Çer nı govsk’u.” 94
Sinir Bozukluğu
— Bu ra da sı kı lı yor mu su nuz? –di ye sor du. — El bet te sı kı lı yo rum. — Öy ley se ni çin çe kip git mi yor su nuz? — Ne re ye gi de bi li rim? Di len me ye mi? — Di len mek bu ra da ya şa mak tan çok da ha ko lay dır. — Pe ki siz ne re den bi li yor su nuz? Di len di niz mi hiç? — Okul pa ra mı ve re cek du ru mum ol ma dı ğı za man lar di len dim. Di len miş ol ma sam ne de ği şir ki, apa çık or ta da bu. Bir di len ci, ne den li kö tü bir du rum da olur sa ol sun, ge ne de öz gür bir in san dır, oy sa siz kö le si niz. Es mer ka dın ge rin di, tep si de bir kaç bar dak la bir şi şe ma den su yu gö tü ren uşa ğa uy ku lu göz ler le bak tı. — Bir Por ter ıs mar la sa nı za –de di. Es ne di. Va sil yev, “Por ter…” di ye ge çir di için den, “Şu an da kar de şin ya da an nen gir sey di sa lo na ne olur? Ne söy ler din on la ra? Ya on lar ne söy ler ler di sa na? Por ter fa lan içer miy din o za man? Dü şü nü yo rum da…” Bir den hıç kı ra hıç kı ra ağ la dı ğı du yul du bi ri si nin. Uşa ğın ma den su yu nu gö tür dü ğü oda dan yü zü kıp kır mı zı, göz le ri öf key le par la yan sa rı şın bir adam hız lı adım lar la çık tı. Evin, eni ne bo yu na bir ka dın olan pat ro nu da ar ka sın day dı. Cır lak bir ses le ba ğı rı yor du: — Kız la rı ma to kat at mak hak kı nı ve ren ol ma dı si ze! Bi zim müş te ri le ri miz ki bar in san lar dır, si zin gi bi ne idü ğü be lir siz he rif ler gel mez bu ra ya, şim di ye ka dar kav ga ol ma mış tır evim de! Mas ka ra! Her ka fa dan bir ses çık ma ya baş la dı. Va sil yev kork muş tu. Bem be yaz ol muş tu yü zü. Bi ti şik oda da bir ka dın, gu ru ru çok in cin miş bir in sa nın ağ la dı ğı gi bi hıç kı ra hıç kı ra ağ lı yor du. Bu ra da ya şa yan la rın ger çek ten de in san, her yer de ki gi bi, gu ru ru in ci nen, acı çe ken, ağ la yan, yar dım di le yen ger çek in san lar ol du ğu nu o za man an la dı Va sil yev… Ağır nef ret le iğ ren me duy gu su, ye ri ni güç lü bir acı ma duy gu suy la, ka dı na 95
Anton Pavloviç Çehov
ha ka ret eden ada ma kar şı bir öf ke duy gu su na bı rak mış tı. Ka dı nın ağ la dı ğı oda ya koş tu. Mer mer ma sa nın üze ri ne yı ğı lı du ran şi şe le rin ara sın dan göz yaş la rıy la ıs lan mış, ıs tı rap kap lı bir yüz gör dü, kol la rı nı uzat tı bu yü ze, ma sa ya doğ ru bir adım at tı, ama deh şet için de bir den ge ri çe kil di. Sar hoş tu ka dın. Sa rı şın ada mın çev re si ni al mış gü rül tü lü ka la ba lı ğın ara sın dan ge çer ken ruh sal gü cü nü yi tir di bir an da, ço cuk gi bi kork ma ya baş la dı; onun için ya ban cı, an la şıl maz bir dün ya da onu ko va la mak, döv mek, ona çir kin söz ler söy le mek is ti yor lar sa nı yor du… As kı dan pal to su nu kap tı ğı gi bi mer di ven den aşa ğı koş ma ya baş la dı. 5 Evin bi raz öte sin de du va rın di bin de du rup ar ka daş la rı nın çık ma sı nı bek le me ye ko yul du. Pi ya no la rın, ke man la rın ne şe li, ce sur, küs tah, hü zün lü ses le ri ha va da bir bi ri ne ka rı şı yor; bu cur cu na ön ce den ol du ğu gi bi, ge ne ka ran lık ta, ça tı ara la rın da gö rün me yen bir or kes tra nın üye le ri çal gı la rı nı akort edi yor lar mış iz le ni mi ya ra tı yor du. İn san ba şı nı kal dı rıp yu ka rı, bu ka ran lı ğa ba kın ca, sim si yah fo nun ha re ket eden be yaz nok ta lar la dop do lu ol du ğu nu gö rü yor du: Kar ya ğı yor du. İri kar ta ne le ri ışı ğa gi rin ce ha va da pa muk gi bi tem bel tem bel do laş ma ya baş lı yor lar dı, son ra da ha bir tem bel, dü şü yor lar dı ye re. Va sil yev’in çev re sin de dö nüp du ru yor lar dı, sa ka lı na, kir pik le ri ne, kaş la rı na ta kı lıp ka lı yor lar dı… Sü rü cü ler de, at lar da, ya ya lar da bem be yaz dı. “Bu ra ya, bu so ka ğa na sıl ya ğa bi lir kar!” di ye ge çi ri yor du için den Va sil yev. “Al lah kah ret sin bu ev le ri!” Mer di ven le ri ko şa rak in di ği için ba cak la rı tu tul muş tu; bir da ğa tır man mış gi bi sık sık so lu yor du, kal bi küt küt vu ru yor du. Bir an ön ce bu so kak tan çık mak, eve git mek is te ği ya kı yor du içi ni, ama ar ka daş la rı nı bek le me yi, ağır duy gu su nu on la ra aç ma yı da ha çok is ti yor du. 96
Sinir Bozukluğu
Bu ev ler de bir çok şe yi an la mış tı. Fe la ke te doğ ru gi den ka dın la rın ruh la rı da onun için, es ki den ol du ğu gi bi bir es rar per de si ar ka sın day dı. An cak du ru mun, in sa nın dü şü ne bi le ce ğin den de kö tü ol du ğu nu an la mış tı. Ken di ni ze hir le ye rek ca nı na kı yan o suç lu ka dı na düş müş de ni li yor sa, şu an da bu ses cur cu na sı na uya rak dans eden, iğ renç, uzun tüm ce ler söy le yen bu ra da ki ka dın la ra ya kı şan bir ad bul mak çok güç tü. Fe la ke te doğ ru gi den de ğil, fe la ke tin en kö tü sü nün içi ne düş müş ka dın lar dı bun lar. “Ah lak sız lık var bu ka dın lar da,” di ye dü şü nü yor du, “ama su çun bi lin ci de, bir kur tu luş umu du da yok. Sa tı yor lar on la rı, sa tın alı yor lar, su çun içi ne, en ba ya ğı, adi şey le rin içi ne so kup çı ka rı yor lar, ama on lar –ko yun gi bi– ka yıt sız du ru yor lar, an la mı yor lar, boş boş ba kı yor lar çev re le rin de olup bi te ne. Tan rım, ah Tan rım!” İn san gu ru ru de nen şe yin; ki şi lik, tan rı sal lık de nen şey le rin bu ra da bir pa ra lık edil di ği ni, sar hoş la rın de di ği gi bi “son ker te si ne ka dar” ça mu ra bu lan dı ğı nı, ama bu nun suç lu su nun yal nız ca bu so kak ve bu be yin siz ka dın lar ol ma dı ğı nı açık se çik gö rü yor du Va sil yev. Baş tan aşa ğı kar dan bem be yaz ol muş bir grup öğ ren ci ara la rın da ne şe li ne şe li ko nu şa rak, kah ka ha lar ata rak geç ti önün den. Öğ ren ci ler den uzun boy lu, za yıf olan bir den dur du, dik dik bak tı Va sil yev’in yü zü ne, sar hoş bir ses le, — Biz den miş! –de di.– Key fin mi kaç tı ca nım? Vah vah! Boş ver kar de şim, eğ len me ne bak! Yü rü ha di! Ne şe ni bul am ca, ne şe ni! Va sil yev’i omuz la rın dan tut tu; so ğuk, ıs lak bı yık la rı nı değ dir di ya na ğı na, bir den aya ğı kay dı, dü şe cek gi bi ol du, ko lu nu sal la dı, — Sı kı tu tun! Dü şe cek sin! –di ye ba ğır dı. Gül me ye baş la dı. Va sil yev’i bı ra kıp ar ka daş la rı nın ar ka sın dan koş tu. So ka ğı kap la yan gü rül tü nün ara sın dan re sim bö lü mü öğ ren ci si nin se si du yul du: 97
Anton Pavloviç Çehov
— Bir ka dı na vu ra maz sı nız! Be nim bu lun du ğum yer de vu ra maz sı nız bir ka dı na! Şey tan su rat lı al çak lar! Evin ka pı sın da tıp fa kül te si öğ ren ci si gö rün dü. Sa ğı na so lu na ba kıp Va sil yev’i gö rün ce en di şe li, — Bu ra da mı sın? –de di.– Bak ne di ye ce ğim, val la hi bir ye re gi dil mez şu Ye gor ile! Ne bi çim in san dır, an la ma dım git ti! Re za let çı kar dı! Du yu yor mu sun? –Ka pı ya doğ ru ses len di.– Ye gor! Hey Ye gor! Re sim bö lü mü öğ ren ci si nin se si çın çın ötü yor du: — Be nim bu lun du ğum yer de vu ra maz sı nız bir ka dı na! Ağır, ko ca man bir şey yu var lan dı mer di ven den. Re sim bö lü mü öğ ren ci siy di bu. Tek mey le te pe tak la aşa ğı yu var la mış lar dı onu. Düş tü ğü yer den doğ rul du, şap ka sı nı sil ke le di; yü zün de bü yük bir öf ke, nef ret an la tı mıy la yum ru ğu nu yu ka rı ya sal la ya rak ba ğı rı yor du: — Al çak lar! Ca na var lar! Adi ya ra tık lar! Vu ra maz sı nız bir ka dı na! Güç süz, sar hoş bir ka dı na vur mak ha! Ah, si zi… Tıp fa kül te si öğ ren ci si ona yal var ma ya baş la dı: — Ye gor… Ha di Ye gor… Ye min ede rim, bir da ha hiç bir ye re git me ye ce ğim se nin le. Val la hi git me ye ce ğim! Re sim bö lü mü öğ ren ci si ya vaş ya vaş ya tış tı, üç ar ka daş yü rü dü ler, eve dö nü yor lar dı. Tıp fa kül te si öğ ren ci si şar kı söy le me ye baş la dı: — “Bi lin mez bir güç çe ki yor be ni bu hü zün do lu sa hil le re…” Kı sa bir ara dan son ra ek le di re sim bö lü mü öğ ren ci si: — “İş te o de ğir men… Bir yı kın tı var şim di ye rin de…” Hey Tan rım, ne kar ya ğı yor! Va sil yev’ci ğim, ni çin kaç tın? Çok öd lek sin, inan, ka rı dan far kın yok… Va sil yev ar ka daş la rı nın ar ka sın dan yü rü yor, on la rın sırt la rı na ba ka rak dü şü nü yor du “Fu hu şu ya biz kö tü, adi bir ah lak sız lık sa nı yo ruz, abar tı yo ruz ya da –bu ger çek ten de her ke sin dü şün dü ğü gi bi kö 98
Sinir Bozukluğu
tü bir şey se– be nim şu se vim li dost la rım ‘Ni va’ der gi sin de ka ri ka tür le ri çı kan Su ri ye li ler, Ka hi re li ler gi bi esir sa hi bi, zor ba, ka til ler dir. Şim di şar kı söy lü yor lar, kah ka ha atı yor lar, dün ya yı umur sa dık la rı yok; oy sa bi raz ön ce ka dın la rın aç lı ğı nı, bil gi siz li ği ni, akıl sız lı ğı nı kö tü ye kul la nan on lar de ğil miy di? On lar dı… ta nık ol dum bu na. On la rın in san se ver lik le ri, tıp bi lim le ri, re sim sa na tı ne re de kal dı? Bu in san ka sap la rı nın sa nat la rı, yük sek duy gu la rı, bir fık ra da ki iç ya ğı nı anım sa tı yor ba na. İki hay dut or man da bir di len ci yi kes miş ler; giy si le ri ni pay la şır ken tor ba sın da bir par ça don muş iç ya ğı bul muş lar. Bi ri, ‘Ne iyi ol du bu nu bul du ğu muz, gel yi ye lim.’ de miş. Öte ki deh şe te ka pıl mış: ‘De li mi sin, na sıl olur? Unut tun mu yok sa, bu gün çar şam ba!’ Vaz geç miş ler iç ya ğı nı ye mek ten. Bir in sa nı kes tik ten son ra, di ni bü tün bi rer Hı ris ti yan ol duk la rı inan cı iç le rin de, çık mış lar or man dan. Bun lar da öy le, bi raz ön ce ka dın la rın eti ni sa tın al dı lar, şim di de bi ri bir sa nat çı ol du ğu nu, öbü rü de bi lim ada mı ol du ğu nu sa nı yor…” Ka rar lı, öf ke li bir ses le, — Be ni din le yin, hey siz! –di ye ses len di ar ka daş la rı na.– Ni çin ge li yor su nuz bu ra ya? Bu nun ne kor kunç bir şey ol du ğu nu an la mı yor mu su nuz yok sa? An la mı yor mu su nuz? Tıp bi li mi niz bu ka dın la rın her bi ri nin ve rem den ya da baş ka bir has ta lık tan, za ma nın dan ön ce öle ce ği ni söy lü yor; her tür lü sa nat sa, on la rın ruh ça da ha da er ken öle ce ği ni söy lü yor. Bu ka dın la rın her bi ri, ça lış tı ğı sü re ce, tu ta lım ki beş yüz er kek le ya tı yor sa, her bi ri ni beş yüz er kek öl dü rü yor de mek tir. Bu beş yüz ki şi nin ara sın da siz ler de var sı nız! Bu du rum da, iki niz öm rü nüz bo yun ca bu ra ya ve bu nun gi bi yer le re iki yüz el li ke re ge lir se niz, iki ni ze bir öl dü rül müş ka dın dü şer de mek tir! Bun dan da ha açık ne ola bi lir? Kor kunç bir şey de ğil mi bu? İki, üç, beş er kek bir olup aç, akıl sız bir ka dı nı öl dü rü yor! Ah, kor kunç bir şey de ğil mi bu Tan rım? 99
Anton Pavloviç Çehov
Re sim bö lü mü öğ ren ci si yü zü nü bu ruş tu ra rak, — So nun da böy le ola ca ğı nı baş tan bi li yor dum za ten –de di.– Ne di ye tak tık pe şi mi ze şu ap ta lı? Şu an da ka fa nın için de bü yük dü şün ce ler var sa nı yor sun, de ğil mi? Ya nı lı yor sun, dü şün ce fa lan de ğil on lar! Ne ol duk la rı nı şey tan bi lir. Şu an da nef ret le, tik si ne rek ba kı yor sun ba na, ama öy le ba ka ca ğı na, böy le yir mi ev de sen yap tır san, ben ce çok iyi eder sin. Se nin bu ba kı şın da, bü tün so kak ta ol du ğun dan da ha çok ah lak sız lık var! Ha di gi de lim Vo lod ya, ne ya par sa yap sın! Bu nun ka dar ap tal bir ço cuk gör me dim… Tıp fa kül te si öğ ren ci si, — Biz in san lar kar şı lık lı ola rak öl dü rü rüz bir bi ri mi zi –de di.– Ah lak sız lık tır bu el bet te, ama fel se fe bir işe ya ra maz bu ra da. Hoş ça kal. Trub na ya ala nın da ay rıl dı lar ar ka daş lar. Va sil yev yal nız ka lın ca bul var da hız lı adım lar la yü rü me ye baş la dı. Ka ran lık tan kor ku yor du, bü tün dün ya yı ört mek is ti yor muş gi bi iri iri ya ğan kar dan kor ku yor du; kar ta ne le ri nin ara sın dan göz kır pan so luk so kak fe ner le ri nin ışı ğın dan kor ku yor du. An la şıl maz, bi lin mez, çir kin bir kor ku dol dur muş tu içi ni. Ara da bir kar şı dan ge len ler olu yor du, ür kek çe ke na ra çe ki lip yol ve ri yor du on la ra. Her yan dan ona doğ ru ka dın lar yü rü yor, göz le ri ni on dan ayır mı yor lar sa nı yor du… “Baş lı yor,” di ye ge çir di için den. “Si nir buh ra nı baş lı yor…” 6 Ev de kar yo la sın da ya tı yor, zan gır zan gır tit re ye rek şöy le di yor du Va sil yev: — Can lı on lar! Can lı! Tan rım, can lı! Ha yal gü cü nü dur ma dan zor lu yor; ken di ni düş müş bir ka dı nın kâh kar de şi, kâh ba ba sı, kâh ya nak la rı kat kat bo ya lı düş müş bir ka dı nın ken di ola rak ha yal edi yor du; deh şe te dü şü rü yor du onu bu. 100
Sinir Bozukluğu
So ru nu çok ace le, ne pa ha sı na olur sa ol sun, çö züm le mek zo run day mış, bu so run baş ka la rı nın de ğil, ken di ki şi sel so ru nuy muş gi bi ge li yor du ona ne den se. Bü tün gü cü nü top la yıp için de ki umut suz lu ğu yen di, kar yo la sı na otu rup ba şı nı el le ri nin ara sı na al dı, o gün gör dü ğü ka dın la rı na sıl kur ta ra bi le ce ği ni dü şün me ye ko yul du. Bi lim le uğ ra şan bir in san ol du ğu için, her han gi bir so ru nun na sıl bir yol tu tu la rak çö züm le ne bi le ce ği ni çok iyi bi lir di. Son de re ce he ye can lı ol ma sı na kar şın, var gü cüy le bu yol dan sap ma ma ya ça lı şı yor du. Bu so ru nun geç mi şi ni, bu ko nu da ya zı lan la rı dü şü nü yor du. Sa at dört te kalk mış, oda nın için de bir aşa ğı bir yu ka rı do la şa rak, ka dın la rı kur tar mak için son za man lar da ya pı lan ça lış ma la rı anım sa ma ya ça lı şı yor du. Falt sfeyn Gal yaş kin, Ne ça yev, Yeç kin otel le rin de kal mış bir çok ya kın ar ka da şı dos tu var dı… Bun lar ara sın da dü rüst, fe da kâr ya ra dı lış ta olan lar hiç de az de ğil di. Ka dın la rı kur tar ma ya ça lı şan la rı ol muş tu… “Bu sa yı lı gi ri şim le ri,” di ye dü şü nü yor du Va sil yev, “üçe ayı ra bi li riz. Ba zı la rı ka dı nı ba tak lık tan çe kip al mış, ona bir dai re ki ra la mış, bir di kiş ma ki ne si sa tın al mış tır. Ka dın ter zi lik et me ye baş la mış tır. Son ra da is te ye rek ya da is te me ye rek, ka pat ma sı yap mış tır ka dı nı; oku lu bi ti rip kent ten ay rı lır ken de bir eş ya gi bi, baş ka bir dü rüst ar ka da şı na dev ret miş tir. Düş müş ka dı nın düş müş lü ğü de böy le ce sü rüp git miş tir. Ba zı la rıy sa, ka dı nı ba tak tan çı kar dık tan, ona ge ne bir dai re ki ra la dık tan, bu du rum lar da ka çı nıl maz olan di kiş ma ki ne si ni da al dık tan son ra, ona oku ma yaz ma öğ ret me ye, öğüt ler ver me ye, ki tap lar okut ma ya ko yul muş tur. Bu ya şam onun için ye ni, il ginç ol du ğu sü re ce bu ra da kal mış, di kiş dik miş tir ka dın, son ra can sı kın tı sın dan, öğ ret me nin den giz li eve er kek al ma ya baş la mış tır ya da es ki yu va sı na, sa at üçe ka dar uyu ya bi le ce ği, kah ve içe bi le ce ği, ye mek te is te di ği ka dar yi ye bi le ce ği ye re kaç mış tır. Ba zı la rıy sa –bun lar en he ye can lı, en fe da kâr ya ra dı lış lı olan la rı dır– yü rek li, ka rar lı bir 101
Anton Pavloviç Çehov
adım at mış lar dı. Ev len miş ler dir ora dan çı kar dık la rı ka dın la. Küs tah, şı ma rık ya da ap tal, ezil miş bir ya ra tık, bir er ke ğin ka rı sı, bir evin ha nı mı, da ha son ra bir an ne olun ca ya şa mı da, dün ya gö rü şü de çok de ğiş miş tir; öy le ki er kek so nun da ka rı sın da, ço cuk la rı nın an ne sin de es ki düş müş ka dı nı gö re mez ol muş tur. Evet, en iyi, bel ki de tek yol ev len mek tir.” Va sil yev yük sek ses le, — Ama ola na ğı yok bu nun! –de di. Ya ta ğı na at tı ken di ni. — Böy le bir şe ye ön der lik ede mem ben! Böy le ka dın lar dan bi riy le ev le ne bil mek için in sa nın bir aziz ol ma sı, nef ret ne dir, tik sin ti ne dir bil me me si ge re kir. Hem tu ta lım ki, bu gün kü iki ar ka da şım la ben zor la dık ken di mi zi, ev len dik. O so kak ta ki ka dın la rın hep si ev len di ler. So nuç ne ola cak? Ne ye ya ra ya cak bu? On lar bu ra da, Mos ko va’da ev le nin ce ye ka dar, Smo lens kli say man bir par ti kız da ha çı ka ra cak tır baş tan, Sa ra tovs klu, Ni je go rod lu, Var şo va lı kız lar la bir lik te on lar da do lu şa cak lar dır bu ra da bo şa lan ye re… Gaz lam ba sı is çı kar ma ya baş la mış tı. Va sil yev far kın da de ğil di. Dü şün me ye de vam ede rek oda da do laş ma ya baş la dı ge ne. So ru nu bam baş ka bir bi çim de alı yor du şim di: Düş müş ka dın la rın ge rek li ol mak tan çık ma la rı için ne yap ma lıy dı? Bu nun için, on la rı sa tın alan, öl dü ren er kek le rin yap tık la rı şe yin tüm çir kin li ğin, ba ya ğı lı ğı nı his se dip deh şe te ka pıl ma la rı ge rek liy di. Er kek le ri kur tar mak ge re ki yor du. “Bi lim le, sa nat la bir şey el de edi le me ye ce ği or ta da…” di ye dü şü nü yor du Va sil yev. “Bu ra da tek kur tu luş yo lu ha va ri lik tir.” Şim di, ya rın ak şam o so ka ğın ba şın da na sıl du ra ca ğı nı ha yal edi yor du. Önün den her ge çe ne şöy le di ye cek ti: — Ne re ye, ni çin gi di yor su nuz? Tan rı’dan kork mu yor mu su nuz? Ka yıt sız fay ton cu la ra dö ne cek ti: 102
Sinir Bozukluğu
— Ne den du ru yor su nuz bu ra da? Vic da nı nız sız la mı yor mu, ken di ken di niz den nef ret et mi yor mu su nuz? Oy sa Tan rı’ya ina nı yor su nuz, bu nun gü na hı ol du ğu nu bi li yor su nuz, bu yüz den in san la rın ce hen ne me gi de cek le ri ni de bi li yor su nuz. Ni çin ce vap ver mi yor su nuz? Evet, si zin ak ra ba nız fa lan de ğil ler bu ka dın lar, ama dü şü nün ki, on la rın da si zin gi bi ba ba la rı, ağa bey le ri var… Ar ka daş la rın dan bi ri Va sil yev için bir gün “ye te nek li bir in san” de miş ti. Bu nu söy le yen ar ka da şı nın ya zar lık ye te ne ği var dı, sah ne ye te ne ği, re sim ye te ne ği var dı, oy sa onun ye te ne ği bam baş ka bir ye te nek ti: İn san lık ye te ne ği. Ge nel ola rak acı ya kar şı in ce, soy lu bir du yar lı ğı var dı. İyi bir oyun cu nun baş ka la rı nın dav ra nış la rı nı, ses le ri ni ken din de yan sıt tı ğı gi bi, Va sil yev de baş ka la rı nın acı sı nı yan sı tır dı ru hun da. Göz ya şı gö rün ce ağ lar dı; bir has ta nın ya nın da o da has ta olur, in le me ye baş lar dı; bi ri si ne zor kul la nıl dı ğı nı gö rün ce, ezi len ken di siy miş gi bi ge lir di ona, ço cuk gi bi kor ku ya ka pı lır, o kor kuy la da yar dı ma ko şar dı. Baş ka la rı nın acı sı çok et ki ler di onu, duy gu lan dı rır dı, ken din den ge çi rir di… Ar ka da şı hak lı mıy dı, bil mi yo ruz, ama so ru na bir çö züm yo lu bul du ğu nu san dı ğı an da Va sil yev’in duy gu la rı bir esi ni çok an dı rı yor du. Ağ lı yor, gü lü yor, ya rın so ka ğın ba şın da söy le ye ce ği şey le ri yük sek ses le yi ne li yor; onu din le yip, in san la ra doğ ru yu gös ter mek için so ka ğın ba şın da onun ya nın da yer ala cak la ra kar şı için de güç lü bir sev gi du yu yor du. Mek tup yaz mak için ma sa ya otu ru yor, ken di ken di ne ye min ler edi yor du… Bü tün bun la rın esi ne ben ze me si nin bir ne de ni de uzun sür me me le riy di. He men yo rul muş tu Va sil yev. Lon dra lı, Ham burg lu, Var şo va lı, ka dın lar –dağ la rın top ra ğın üze ri ne çök tü ğü gi bi– bü tün ağır lık la rıy la çök müş ler di üze ri ne. Bu ağır lık kar şı sın da kor ku ya ka pıl mış tı Va sil yev, ce sa re ti ni yi tir miş ti. Gü zel ko nuş ma ye te ne ği nin ol ma dı ğı nı anım sa dı; öd lek, yü rek siz bir ço cuk ol du ğu; dün ya yı umur sa ma yan in 103
Anton Pavloviç Çehov
san la rın onu, bir hu kuk fa kül te si üçün cü sı nıf öğ ren ci si ni, öd lek, de ğer siz bir gen ci din le me ye cek le ri; ger çek ha va ri li ğin söz de de ğil, dav ra nış lar da ol du ğu gel di ak lı na… Or ta lık ay dın lan ma ya, so kak tan fay ton lar geç me ye baş la dı ğın da Va sil yev, ka ne pe de kı pır da ma dan ya tı yor, ta van da bir nok ta ya ba kı yor du, Şim di dü şün dü ğü ne ka dın lar dı, ne er kek ler, ne de ha va ri lik. Tüm dik ka ti ru hun da ki, ona ıs tı rap ve ren acı nın üs tün de top lan mış tı. Ay nı za man da hem ele me, hem çok bü yük bir kor ku ya, hem de umut suz lu ğa ben ze yen an lam sız, be lir siz, so yut bir acıy dı bu. Ne re de ol du ğu nu gös te re bi lir di Va sil yev. Göğ sün de, yü re ği nin al tın day dı; ama bir şe ye ben zet me nin ola na ğı yok tu onu. Bir za man lar bir kaç kez şid det li diş ağ rı sı çek miş ti. Göğ sü, ada le le ri ağ rı mış tı, ama bü tün bun lar ruh ağ rı sı nın ya nın da hiç ti. Bu ağ rı için dey ken ya şa mı iğ renç gö rü yor du… Te zi de, ya zıp ta mam la dı ğı gü zel ya pı tı da, sev di ği in san lar da, fe la ke te sü rük le nen ka dın la rın kur tu lu şu da –da ha dü ne ka dar sev di ği ya da ka yıt sız ol du ğu her şey– şim di ak lı na gel dik çe, so kak tan ge çen ara ba la rın te ker lek ses le ri gi bi, ko ri dor hiz met çi le ri nin ko şuş ma la rı, gün ışı ğı gi bi si nir le ri ni bo zu yor du. Önün de bi ri, bü yük bir yü ce gö nül lü lük gös ter sey di ya da kor kunç bir zor ba lık yap say dı, bu iki si de ay nı tik sin ti do lu iz le ni mi bı ra kır dı üze rin de. Ka fa sı nın için de tem bel tem bel do la şıp du ran dü şün ce ler den yal nız ca iki si si nir len dir mi yor du onu: Bun lar dan bi ri, ken di ni öl dür mek yet ki si nin her an elin de ol du ğu dü şün ce si; öte ki de bu acı nın üç gün den çok sür me ye ce ği dü şün ce siy di. Bu ikin ci si ni şim di ye ka dar ki de ne yim le rin den bi li yor du. Bir sü re da ha yat tık tan son ra kalk tı, ge ne kol la rı nı sal la ya rak do laş ma ya baş la dı oda nın için de; ama şim di her za man ki gi bi bir kö şe den öte ki kö şe ye gi dip gel mi yor, du var la rın di bin den yü rü ye rek bir ka re çi zi yor du. Ara da bir yan göz le ay na da ken di ne ba kı yor du. Yü zü bem be yaz dı, sü zül müş tü; şa kak la rı içe ri çök müş tü; göz le ri da ha bir iri, ka ran 104
Sinir Bozukluğu
lık, sa bit ba kış lıy dı; baş ka sı nın dı san ki bu göz ler, da ya nıl maz bir ruh sal acı an la tı mı var dı ba kış la rın da… Öğ le den son ra re sim bö lü mü öğ ren ci si çal dı ka pı yı. — Va sil yev, içer de mi sin? –di ye sor du. Ce vap ala ma yın ca bir da ki ka bek le di, bir şey ler dü şün dük ten son ra Uk ray na ca ce vap ver di ken di ken di ne: — Nema. V nivırsitet piyşov, treklyatıy hlopets.1 Son ra çe kip git ti. Va sil yev kar yo la ya uzan dı, ba şı nı yas tı ğın al tı na sok tu, acı dan ağ la ma ya baş la dı; göz yaş la rı ne den li çok akar sa, ruh acı sı o den li kor kunç la şı yor du. Ha va ka rar ma ya baş la yın ca, onu bek le yen acı do lu ge ce yi anım sa dı. Kor kunç bir umut suz luk dol du içi ne. Ça bu cak gi yin di, ka pı sı nı ar dı na ka dar açık bı ra kıp –en kü çük bir işi de, ama cı da ol ma dı ğı hal de– ko şa rak çık tı oda sın dan. Ne re ye git ti ği ni dü şün me den Sa do va ya So ka ğı bo yun ca hız lı hız lı yü rü me ye baş la dı… Kar dün kü gi bi, ge ne la pa la pa ya ğı yor du. Ha va kı rıl mış tı. Va sil yev el le ri ni pal to su nun kol la rı içi ne sok muş, at lı tram vay la rın da, ge lip ge çen le rin de gü rül tü sün den ür ke rek Sa do va ya So ka ğı’ndan Su ha re va Ku le si’ne ka dar, ora dan Kı zıl Ka pı’ya ka dar yü rü dü, son ra Bas man na’ya dön dü. Bir mey ha ne ye gi rip bü yük bir bar dak vot ka iç ti. Ama bir ya ra rı ol ma dı bu nun. Raz gul yay’a ka dar git tik ten son ra sa ğa dön dü, da ha ön ce hiç gir me di ği so kak la ra gi rip çık tı. Al tın dan Yau za’nın çağ la ya rak ak tı ğı, üze rin den Kı zıl Kış la lar’ın sı ra sı ra ışık la rı nın gö zük tü ğü es ki köp rü ye ka dar yü rü dü. Ruh sal acı sı nı ye ni bir duy guy la, ya da acıy la unut tur mak ama cıy la –ne ya pa ca ğı nı bil me den, ağ la ya rak, tit re ye rek– pal to suy la ce ke ti nin önü nü aç tı, çıp lak göğ sü nü rüz gâ ra, ıs lak ka ra ver di. Ama bu da azalt ma dı acı sı nı. O za man köp rü nün par mak lı ğın dan sark tı; aşa ğı ya, çat la ya rak akan sim si yah Yau za’ya bak tı; ken di ni baş aşa ğı ır ma ğa at mak 1
Yok. Üniversiteye gitmiştir Allahın cezası. 105
Anton Pavloviç Çehov
gel di için den; ne var ki, ya şa ma duy du ğu nef ret ten, tik sin ti den, ken di ca nı na kıy mak is te di ğin den de ğil di bu. Hiç de ğil se bir ye ri ni in cit mek, böy le ce bir acı nın ye ri ne baş ka bir acı yı duy mak is ti yor du… Ama sim si yah su, ka ran lık, kar la kap lı bom boş kı yı kor kunç tu. İçi ür per di, yo lu na de vam et ti. Kı zıl Kış la lar bo yun ca yü rü dü, son ra ge ri dön dü, bir ko ru ya gir di, ko ru dan köp rü ye çık tı ge ne… “Ha yır, eve, eve!” di ye ge çi ri yor du için den, “Ga li ba ev de da ha az acı çe ki yo rum…” Dö nüp eve yü rü dü. Oda sı na gi rin ce ıs lak pal to suy la şap ka sı nı çı ka rıp at tı, du var lar bo yun ca yü rü me ye baş la dı ge ne, sa ba ha ka dar yü rü dü, yü rü dü… 7 Er te si gün re sim bö lü mü öğ ren ci siy le tıp fa kül te si öğ ren ci si ona gel dik le rin de Va sil yev –göm le ği pa ram par ça, kol la rı ısı rık için de– oda da dö nüp du ru yor, hıç kı ra hıç kı ra ağ la ma ya baş la yıp acı dan in li yor du. Ar ka daş la rı nı gö rün ce, — Al lah aş kı na! –de di.– Ne re ye olur sa gö tü rün be ni, ne is ter se niz ya pın, ama Al lah aş kı na ça buk kur ta rın be ni! Ken di mi öl dü re ce ğim Re sim bö lü mü öğ ren ci si nin yü zü bem be yaz ol du, eli aya ğı tu tuş tu. Tıp fa kül te si öğ ren ci si de ha ağ la dı, ha ağ la ya cak tı; ama tıp adam la rı nın ya şam da kar şı la şı lan her du rum da so ğuk kan lı lık la rı nı, ağır baş lı lık la rı nı yi tir me mek zo run da ol duk la rı nı anım sa yıp, du ru mu önem se mez bir ta vır la, — Si nir le rin bo zul muş se nin –de di.– Ama öne mi yok, he men dok to ra gi de lim. — Ne re ye is ter se niz gi de lim, ama yal va rı rım ça buk! — Te laş lan ma. Ken di ne hâ kim ol ma lı sın. Re sim bö lü mü öğ ren ci siy le tıp fa kül te si öğ ren ci si el le ri tit re ye rek giy dir di ler Va sil yev’i, dı şa rı çı kar dı lar. Tıp fa kül te si öğ ren ci si yol da, 106
Sinir Bozukluğu
— Mi ha il Ser ge iç çok tan be ri ta nış mak is ti yor du se nin le –di ye an la tı yor du.– Çok ca na ya kın bir in san dır, mes le ği nin de iyi le rin den dir. Bin se kiz yüz sek sen iki yı lın da bi tir di fa kül te yi, ama has ta sı çok tur. Öğ ren ci ler le de ar ka daş gi bi dir. Va sil yev ace le edi yor du: — Hız lı yü rü yün, hız lı… Mi ha il Ser ge iç –sa rı şın, şiş man bir dok tor du– ki bar, ağır baş lı, son de re ce res mi kar şı la dı üç ar ka da şı; yal nız ca du da ğı nın bir kı yı sıy la gü lüm se ye rek, — Ar ka da şı nız Ma yer ile re sim bö lü mü öğ ren ci si has ta lı ğı nız dan söz et miş ler di –de di.– Si ze yar dım cı ol mak haz ve re cek tir ba na. Evet? Otu ru nuz lüt fen… Dok tor, ma sa sı nın önün de ki bü yük kol tu ğa oturt tu Va sil yev’i, si ga ra ku tu su nu sür dü önü ne. Diz le ri ni ovuş tu ra rak, — Evet efen dim –di ye ko nuş ma ya baş la dı.– Ge le lim asıl ko nu mu za… Kaç ya şın da sı nız? Dok tor so ru yor, tıp fa kül te si öğ ren ci si ce vap ve ri yor du. Va sil yev’in ba ba sı nın özel ba zı has ta lık la rı olup ol ma dı ğı nı, çok içip iç me di ği ni, ona kar şı aşı rı sert dav ra nıp dav ran ma dı ğı nı, ba zı tu haf huy la rı nın dik ka ti çe kip çek me di ği ni sor du dok tor. Ay nı şey le ri de de si için, an ne si, kar deş le ri için de sor du. Va sil yev’in an ne si nin çok gü zel se si ol du ğu nu, ba zen ti yat ro oyun la rın da bi le rol al dı ğı nı öğ re nin ce bir den he ye can lan dı dok tor, — Af fe der si niz –de di,– an ne niz de ti yat ro ya kar şı aşı rı bir tut ku var mıy dı aca ba, ha tır lı yor mu su nuz? Yir mi da ki ka geç miş ti ara dan, dok to run diz le ri ni ova la ma sı, hep ay nı şey ler den söz et me si Va sil yev’in ca nı nı sık ma ya baş la mış tı. — Dok tor –de di,– an la dı ğım ka da rıy la, has ta lı ğı mın ka lıt sal olup ol ma dı ğı nı öğ ren me ye ça lı şı yor su nuz. Ha yır, ka lıt sal de ğil dir has ta lı ğım. Dok tor da ha son ra Va sil yev’in ço cuk luk yıl la rın da giz li bir suç iş le yip iş le me di ği ni, ba şı nı bir ye re çar pıp çarp ma dı 107
Anton Pavloviç Çehov
ğı nı, ba zı eğim le ri, tu haf lık la rı, özel ba zı tut ku la rı olup ol ma dı ğı nı sor du. Has ta sıy la çok ya kın dan il gi le nen dok tor la rın ge nel lik le sor duk la rı so ru la rın ya rı sı na hiç ce vap ve ril me se, sağ lı ğa en kü çük bir za ra rı do kun maz bu nun; ama Mi ha il Ser ge iç’in yü zün de de, tıp fa kül te si öğ ren ci si nin, re sim bö lü mü öğ ren ci si nin yü zün de de, Va sil yev bu so ru lar dan bi ri ne ce vap ver mez se, her şey mah vo la cak mış gi bi bir an la tım var dı. Dok tor sor du ğu so ru la ra al dı ğı ce vap la rı ne den se bir kâ ğı da not edi yor du. Va sil yev’in do ğal bi lim ler fa kül te si ni bi tir di ği ni, şim di de hu kuk fa kül te sin de oku du ğu nu öğ re nin ce dü şün me ye dal dı… Tıp fa kül te si öğ ren ci si, — Ge çen yıl çok gü zel bir ya pıt yaz dı… –de di. Ge ne du da ğı nın bir kı yı sıy la gü lüm se di dok tor, — Af fe der si niz –de di,– sö zü mü kes me yin, dik ka ti mi da ğı tı yor su nuz. Evet, si nir le rin bo zul ma sın da bu nun da et ki si ol muş tur el bet te. Akıl ye te nek le ri nin zor lan ma sı, aşı rı yor gun luk… Evet, evet… –Va sil yev’e dön dü– Pe ki vot ka içi yor mu su nuz? — Çok sey rek. Yir mi da ki ka da ha geç ti. Tıp fa kül te si öğ ren ci si al çak ses le Va sil yev’in si nir le ri nin bo zul ma sı nın ak la ya kın ne den le ri üze ri ne ken di gö rü şün den söz et me ye baş la mış tı. Son ra, ön ce ki gün üçü bir lik te S. So ka ğı’na git tik le ri ni an lat tı. Ar ka daş la rıy la dok to run ka dın lar dan, o uğur suz so kak tan öy le si ne ka yıt sız, so ğuk, önem se mez bir ta vır la söz et me le ri son de re ce tu haf gel di Va sil yev’e… Ka ba ol ma mak için ken di ni tut ma ya ça lı şa rak, — Dok tor, yal nız bir şey söy le yin ba na –de di,– fu huş kö tü mü dür, iyi mi? Dok tor, bu onun için bir so run ol mak tan çı ka lı çok olu yor muş, bu ko nu da bir kuş ku su yok muş gi bi, — Aman dos tum, so ru la cak şey mi bu? –de di.– Böy le bir id dia da bu lu nan mı ol du? 108
Sinir Bozukluğu
Va sil yev ka ba, — Ruh dok to ru mu su nuz siz? –di ye sor du. — Evet efen dim, ruh dok to ru yum. Va sil yev aya ğa kalk tı, oda nın için de bir kö şe den öte ki kö şe ye gi dip gel me ye baş la dı. — Bel ki üçü nüz de hak lı sı nız! –de di.– Bel ki de! Ama şa şır tı cı bu lu yo rum bü tün bun la rı. İki fa kül te de oku ma mı bir mu ci ze sa yı yor lar; iki yıl son ra bir ke na ra atı la cak, unu tu lup gi de cek bir ya pıt yaz dı ğım için gök le re çı ka rı yor lar be ni; ama düş müş ka dın lar dan, şu san dal ye ler den söz et ti ğim gi bi ka yıt sız söz ede me di ğim için dok to ra gös te ri yor lar be ni, de li di yor lar, ba na acı yor lar! Bir den ne den se ken di ne de, ar ka daş la rı na da, ön ce ki gün gör dü ğü her ke se de, şu dok to ra da çok çok acı ma ya baş la mış tı. Ağ la ma ya baş la dı, kol tu ğu at tı ken di ni. Tıp fa kül te si öğ ren ci siy le re sim bö lü mü öğ ren ci si so ru do lu ba kış la rı nı dok to ra doğ rult muş lar dı. Dok tor, bu göz yaş la rı nı da, umut suz lu ğu da çok iyi an lı yor muş gi bi, gü ven do lu bir ta vır la yak laş tı Va sil yev’e. Bir şey söy le me den, iç me si için bir kaç hap ver di ona; son ra da Va sil yev sa kin le şin ce soy du onu; cil di nin du yar lı lı ğı nı, diz le ri nin ref leks le ri ni, da ha bir çok şe yi in ce le me ye ko yul du. Va sil yev dü zel miş ti bi raz. Dok to run ya nın dan çık tı ğın da ken di ken din den uta nı yor du. Fay ton la rın gü rül tü sü si nir le ri ni boz mu yor du ar tık, yü re ği nin al tın da ki ağır lık da –eri yor muş gi bi– gi de rek ha fif li yor du. İki re çe te var dı elin de. Bi rin de po tas yum bro mür, öte kin de mor fin ya zı lıy dı… Da ha ön ce de bir çok kez al mış tı bun la rı! Bir sü re dur du so kak ta, dü şün dü, son ra ve da laş tı ar ka daş la rıy la, ağır ağır yü rü dü. Üni ver si te ye gi di yor du. 1888
109
Bahis 1 Ka ran lık bir son ba har ge ce siy di. Yaş lı ban ker oda sın da bir aşa ğı bir yu ka rı do la şı yor, on beş yıl ön ce son ba har da ver di ği ak şam ye me ği ni dü şü nü yor du. Ze ki çok kim se var dı o ye mek te, il ginç ko nuş ma lar ol muş tu. Söz dön müş do laş mış, so nun da ölüm ce za sı na gel miş ti. Ara la rın da çok sa yı da bi lim ada mı, ga ze te ci olan ko nuk la rın ço ğun lu ğu ölüm ce za sı na kar şıy dı. Bu ce za lan dır ma yo lu nun za ma nı geç miş, Hı ris ti yan lı ğa ters dü şen, tö re dı şı bir yol ol du ğu ka nı sın day dı lar. İç le rin den ba zı la rı ölüm ce za sı nın her yer de ömür bo yu ha pis ce za sı na çev ril me si ge rek ti ği gö rü şü nü sa vu nu yor du. Ev sa hi bi ban ker, — Si zin gö rü şü nü ze ka tıl mı yo rum –di yor du.– Ger çi ölüm ce za sı da ye me dim, ömür bo yu da yat ma dım ce za evin de, ama a prio ri1 şu nu söy le ye bi li rim, ben ce ölüm ce za sı çok da ha dü rüst, çok da ha in san cıl bir çö züm yo lu dur. Ölüm ce za sı bir den öl dü rü yor, ömür bo yu ha pis ise ya vaş ya vaş. Söy ler mi si niz, si zi bir kaç da ki ka için de öl dü ren cel lat mı dır da ha iyi bir in san, yok sa ca nı nı zı yıl lar bo yu ağır ağır çı ka ran mı? 1
a priori: (burada) Bir varsayım olarak. (Latince) 111
Anton Pavloviç Çehov
Ko nuk lar dan bi ri, — İki si de kö tü dür –de miş ti.– Çün kü iki si nin de ama cı ay nı dır, iki si de in sa nı öl dü rü yor so nun da. Dev let Tan rı de ğil dir. İn sa nın elin den ge rek ti ğin de ge ri ver me ye ce ği bir şe yi al ma ya hak kı yok tur. Ko nuk la rın ara sın da bir de yir mi beş ya şın da genç bir hu kuk çu var dı. Onun da bu ko nu da dü şün ce si ni sor duk la rın da şöy le de miş ti: — Ben ce ölüm ce za sı da, ömür bo yu ha pis de ay nı de re ce de kö tü dür; ama ölüm ce za sıy la ömür bo yu ha pis ten bi ri ni seç mek zo run da kal sam hiç kuş ku suz, ikin ci yi se çe rim. Na sıl olur sa ol sun, ya şa mak hiç ya şa ma mak tan iyi dir. He ye can lı bir tar tış ma ya gir miş ler di. O za man lar da ha genç, si nir li olan ban ker bir den he ye can lan mış tı, yum ru ğu nu ma sa ya in di rip, genç hu kuk çu ya doğ ru ba ğır mış tı: — Ya nı lı yor su nuz! Bir hüc re de tek ba şı nı za beş yıl bi le ka la ma ya ca ğı nıza iki mil yo na bah se gi re rim. Hu kuk çu, — Sö zü nüz de cid diy se niz, beş yıl de ğil, on beş yıl ka la ca ğı ma bah se gi re rim –di ye kar şı lık ver miş ti. — On beş yıl mı? –di ye ba ğır mış tı ban ker.– Ka bul! Bey ler iki mil yon ko yu yo rum or ta ya! — Ta mam! –de miş ti hu kuk çu.– Siz iki mil yon ko yu yor su nuz, ben de öz gür lü ğü mü! So nun da gir miş ler di bu kor kunç, saç ma bah se! Bu ba his o za man lar mil yon la rı nın he sa bı nı bil me yen, pa ra nın şı mart tı ğı, dün ya yı umur sa ma yan ban ke ri çok he ye can lan dır mış tı. Sof ra da hu kuk çu ya ta kı lı yor, şöy le di yor du. — İş iş ten he nüz geç me miş ken ak lı nı zı ba şı nı za top la yın de li kan lı. Be nim için iki üç mil yon bir şey de ğil dir, ama siz ya şa mı nı zın en gü zel üç dört yı lı nı kay bet mek teh li ke si ni gö ze alı yor su nuz. Üç dört di yo rum. Çün kü da ha faz la da ya na ma ya cak sı nız… Şu nu da unut ma yın be nim baht sız dos tum, bir ye re is te ye rek ka pan mak, zo run lu ka pan mak tan çok da 112
Bahis
ha ağır ge lir in sa na. İs te di ği niz an dı şa rı çık ma ya hak kı nız ol du ğu dü şün ce si hüc re de dur ma dan ke mi re cek tir içi ni zi. Acı yo rum si ze! Şim di, oda sın da bir aşa ğı bir yu ka rı do la şır ken bü tün bun la rı anım sı yor du ban ker. So ru yor du ken di ken di ne: — Ne di ye gir dim bu bah se san ki? Hu kuk çu nun on beş yı lı nı bo şa har ca ma sı nın, be nim de iki mil yo nu ha va ya at ma mın ki me ne ya ra rı ola cak? Bu, ölüm ce za sı nın ömür bo yu ha pis ce za sın dan iyi ya da kö tü ol du ğu nu ka nıt la ya bi le cek mi in san la ra? Ha yır, ge ne ha yır. Saç ma, akıl sız ca bir şey bu. Be nim açım dan, kar nı tok bir in sa nın kap ri siy di bu, hu kuk çu nun açı sın dan ise ba sit bir pa ra hır sı… Son ra o ak şam dan bu gü ne ka dar olan la rı anım sa dı. Hu kuk çu nun bu on beş yı lı ban ke rin bah çe sin de ki kü çük ya pı lar dın bi rin de sı kı bir gö ze tim al tın da ge çir me si ne ka ra ve ril miş ti. Bu on beş yıl lık sü re için de ken di si ne ay rı lan bö lü mün ka pı sın dan dı şa rı çık ma ya cak tı. Hiç in san gör me ye cek, in san se si duy ma ya cak, mek tup, ga ze te al ma ya cak tı. Yal nız ca mü zik ale ti is te me si ne, ki tap oku ma sı na, mek tup yaz ma sı na, şa rap ve tü tün iç me si ne izin var dı. Bah sin ko şul la rı na gö re dış dün yay la iliş ki le ri an cak ses siz, o da sırf bu amaç la ka pı sı na açı lan kü çük pen ce re den ola bi le cek ti. Ge re ken her şe yi –ki tap la rı, no ta la rı, şa ra bı, vb.– mek tup la is te di ği ka dar ge tir te bi le cek ti. Ama ge ne o kü çük pen ce re den ala cak tı hep si ni. An laş ma, hu kuk çu nun bu on beş yı lı ke sin lik le yal nız ge çir me si için ge rek li en kü çük, en önem siz ay rın tı la rı bi le kap sı yor; onun tam on beş yıl, 14 Ka sım 1870 gü nü sa at 12’den, 14 Ka sım 1885 gü nü sa at 12’ye ka dar ka pa lı kal ma sı nı ön gö rü yor du. Hu kuk çu nun bu ko şul la rı– iki da ki ka bi le ol sa– boz ma sı ban ke ri ona iki mil yon öde mek zo run lu lu ğun dan kur ta ra cak tı. Mah pus lu ğun ilk yı lın da hu kuk çu ya –kı sa mek tup la rın dan an la şıl dı ğı ka da rıy la– yal nız lık, can sı kın tı sı çok ağır gel miş ti. Kal dı ğı bö lüm den ge ce gün düz, dur ma dan pi ya no se 113
Anton Pavloviç Çehov
si ge li yor du! Şa rap da is te mi yor du, tü tün de. Şa ra bın in san da is tek uyan dır dı ğı nı, is te ğin se bir mah pus için en bü yük düş man ol du ğu nu; son ra iyi cins şa rap içip de hiç kim se yi gör me me nin, yal nız kal mak tan da ha can sı kı cı bir şey ola ca ğı nı ya zı yor du. Tü tün se, oda sı nın ha va sı nı bo zar mış. Bi rin ci yıl ço ğun luk la ha fif ki tap lar yol la mış lar dı hu kuk çu ya. Kar ma ka rı şık olay lar la do lu aşk ro man la rı, ci na yet öy kü le ri, ha ya li ro man lar, ko me di ler, vb… İkin ci yıl bah çe de ki kü çük ev de pi ya no sus muş tu. Hu kuk çu mek tup la rın da yal nız ca kla sik le ri is ti yor du ar tık. Be şin ci yıl ye ni den pi ya no se si du yul ma ya baş la mış tı, mah pus şa rap is te miş ti. Ka pı da ki kü çük pen ce re den içe ri yi gö zet le yen ler bü tün bu yıl onun yal nız ca ye di ği ni, iç ti ği ni, kar yo la sın da yat tı ğı nı, sık sık es ne di ği ni, ken di ken diy le öf ke li öf ke li ko nuş tu ğu nu söy lü yor lar dı. Ki tap oku ma yı bı rak mış tı. Ba zı ge ce ler ma sa ya otu rup yaz ma ya baş lı yor, bü tün ge ce ya zı yor, sa bah olun ca da yaz dık la rı nın hep si ni kü çük kü çük par ça la ra ayı rır ca sı na yır tı yor du. Bir çok kez ağ la dı ğı nı duy muş lar dı. Al tın cı yı lın ikin ci ya rı sın da mah pus ya ban cı dil ler, fel se fe ve ta rih üze rin de sı kı bir ça lış ma ya gi riş miş ti. Hırs la ver miş ti ken di ni bu bi lim le re. Öy le ki, is te di ği ki tap la rı ban ker zor ye tiş ti ri yor du ona. Dört yıl için de yak la şık al tı yüz ki tap ge tir til miş ti. Bu sı kı ça lış ma dö ne min de ban ker bir ara şöy le bir mek tup al mış tı mah pu sun dan: “Sev gi li gar di ya nım! Bu sa tır la rı si ze al tı dil de ya zı yo rum. Ge rek li kim se le re gös te ri niz. Oku sun lar. Hiç bir yan lış bu la maz lar sa yaz dık la rım da, yal va rı rım, bah çe de bir el ateş et ti ri niz adam la rı nı za. Bu si lah se si ba na emek le ri min bo şa git me di ği ni gös te re cek tir. Tüm yüz yıl la rın, tüm ül ke le rin bil ge le ri baş ka baş ka dil ler de ko nu şur lar, ama hep si nin için de ay nı ateş ya nar. Ah, on la rı an la ya bil di ğim için şu an da ne mut lu ol du ğu mu, ru hu mu ne bü yük bir haz zın dol dur du ğu nu bi le mez si niz!” Mah pu sun is te ği ye ri ne ge ti ril miş ti. Ban ker bah çe de iki el ateş et me le ri ni bu yur muş tu adam la rı na. 114
Bahis
Onun cu yıl dan son ra mah pus hep ma sa da otu ru yor, yal nız ca İn cil’i oku yor du. Dört yıl da al tı yüz bi lim ki ta bı nın al tın dan gi rip üs tün den çı kan bir in sa nın hiç de ka lın ol ma yan, an la mı açık se çik or ta da bir ki tap üze rin de han diy se bir yıl ça lış ma sı tu haf ge li yor du ban ke re. İn cil’den son ra çe şit li din le rin ta rih le riy le din ki tap la rı gel miş ti. Mah pus lu ğun son iki yı lın da se çim yap ma dan ha bi re oku muş tu hu kuk çu. Kâh Byron’u ya da Sha kes pea re’i is ti yor du. Ki mi za man bir kim ya ki ta bı ile tıp ki ta bı nı, bir ro ma nı, her han gi bir fel se fe ya da din ki ta bı nı ay nı an da is te di ği mek tup lar ge li yor du on dan. Par ça la nan ge mi si nin ar tık la rı or ta sın da ka lan bir in sa nın, ca nı nı kur tar mak için he ye can la bir o par ça ya, bir bu par ça ya tu tun ma sı na ben zi yor du oku ma sı. 2 Yaş lı ban ker bü tün bun la rı anım sı yor, dü şü nü yor du: “Ya rın sa at on iki de öz gür lü ğü ne ka vu şu yor. Söz leş me mi ze gö re iki mil yo nu ver mek zo run da ka la ca ğım ona. Bu pa ra yı ve rir sem, mah vol dum de mek tir. Me te lik siz ka lı rım…” On beş yıl ön ce mil yon la rı nın he sa bı nı bil mi yor du, şim di de pa ra sı nın mı, bor cu nun mu çok ol du ğu nu sor ma ya kor ku yor du ken di ne. Bor sa fır tı na sı, teh li ke li vur gun lar, yaş lı lı ğın da bi le bı ra ka ma dı ğı çıl gın lık lar iş le ri ni ya vaş ya vaş kö tü ye gö tür müş; kor ku suz, ken di ne çok gü ve nen, mağ rur mil yo ne ri tah vil le rin her yük se liş ya da dü şü şün de tit re yen, sı ra dan bir ban ker yap mış tı. İh ti yar, mut suz luk için de saç la rı na ya pı şıp, — Al lah be la sı nı ver sin şu bah sin! –di ye mı rıl dan dı.– Ni çin ge be rip git me di şu adam? Da ha kırk ya şın da. Elim de avu cum da ki son pa ra mı ala cak, ev le ne cek, mut lu luk için de yü ze cek, bor sa oyun la rı na ka tı la cak; oy sa ben bir yok sul gi bi gıp tay la ba ka ca ğım ona, her gün ay nı şe yi söy le ye cek ba 115
Anton Pavloviç Çehov
na: “Mut lu lu ğu mu si ze borç lu yum, izin ve rin de yar dım ede yim si ze!” Ha yır, bu ka da rı da faz la! İf las tan, yüz ka ra sın dan kur tul ma nın tek yo lu bu ada mın ölü mü dür! Sa at üçü vur du. Ban ker ku lak ka bart tı. Ev de her kes uyu yor du, yal nız ca üşü müş ağaç la rın dal la rı hı şır dı yor du. Bah çe de hiç ses çı kar ma ma ya dik kat ede rek, on beş yıl dır ki lit li ka pı nın anah ta rı nı ka sa dan al dı, pal to su nu gi yip ev den çık tı. Dı şa rı sı ka ran lık, so ğuk tu. Yağ mur ya ğı yor du. Is lak, kes kin bir rüz gâr uğul du yor du bah çe de, ağaç la rı sal lı yor du. Ban ker göz le ri ni kı sa rak ba kı yor du, ama önü nü de gö re mi yor du, be yaz hey kel cik le ri de, kü çük evi de, ağaç la rı da… Kü çük eve yak la şın ca iki kez ses len di nö bet çi ye. Ce vap ve ren ol ma dı. Bes bel li so ğuk tan, yağ mur dan kaç mış tı; şim di mut fak ta ya da li mon luk ta bir yer de uyu yor du. “Dü şün dü ğüm gi bi ya pa cak gü cü ken dim de bu la bi lir sem, ön ce nö bet çi den kuş ku la na cak lar dır,” di ye ge çir di için den. Ka ran lık ta el yor da mıy la çık tı mer di ve ni, ka pı yı aç tı, kü çük eve gir di, ge ne el yor da mıy la kü çük ko ri do ra geç ti, bir kib rit yak tı. Gö rü nür ler de kim se cik ler yok tu. Bu ra da, ki min ol du ğu nu bil me di ği ya ta ğı alın mış bir kar yo la ile kö şe de dök me de mir, kü çük bir so ba var dı. Mah pu sun oda sı nın ka pı sın da ki mü hür sağ lam dı. Kib rit sö nün ce he ye can dan tit re ye rek kü çük pen ce re den içe ri bak tı. Mah pu sun oda sı nı ya nan mu mun cı lız ışı ğı ay dın la tı yor du. Ma sa da otu ru yor du mah pus. Yal nız ca sır tı, saç la rı, bir de kol la rı gö rü nü yor du. Ma sa nın üs tün de de, ma sa nın ya nın da ki iki kol tuk la ha lı nın üs tün de de açık ki tap lar do luy du. Beş da ki ka geç ti ara dan, mah pus bir kez bi le kı pır da ma mış tı. On beş yıl lık mah pus luk kı pır da ma dan otur ma yı öğ ret miş ti ona. Ban ker par ma ğıy la tık lat tı pen ce re ni ca mı nı, mah pus ge ne kı pır da ma dı. O za man ban ker müh rü ka pı dan dik kat le çı kar dı, anah ta rı de li ği ne sok tu. 116
Bahis
Pas lan mış ki lit bo ğuk bir ses çı kar dı, gı cır da ya rak açıl dı ka pı. Ban ker, ka pı gı cır da yın ca içer den şaş kın lık do lu bir hay kı rı şın, ayak ses le ri nin ge le ce ği ni bek li yor du, ama üç da ki ka geç miş ti ara dan, es ki si gi bi ses siz lik var dı ka pı nın ar ka sın da. Oda ya gir me ye ka rar ver di. Ola ğan in sa na ben ze me yen bir adam otu ru yor du ma sa da. Üze ri de ri kap lı bir is ke let ti san ki, saç la rı ka dın sa çı gi bi uzun du. Sa ka lı da uzun, kar ma ka rı şık tı. Yü zü nün ren gi kir li sa rı, avurt la rı çö kük, sır tı dar, uzun du; sa çı sa ka lı bir bi ri ne ka rış mış ba şı nı da ya dı ğı ko lu öy le si ne in ce, cı lız dı ki, ba kın ca bir den deh şe te ka pıl mış tı ban ker. Saç la rı nın ara sı na tek tük be yaz saç bi le var dı; çök müş yü zü nü gö ren dün ya da ina na maz dı onun he nüz kırk ya şın da ol du ğu na. Uyu yor du… Ba şı öne düş müş tü. Ma sa nın üze rin de, önün de, in ce bir el ya zı sıy la dol du rul muş bir kâ ğıt du ru yor du. Ban ker “Za val lı adam!” di ye ge çir di için den. “Uyu yor, bel ki de şu an da mil yon la rı gö rü yor dur dü şün de. Bu ya rı ölü yü tu tup ya ta ğın üze ri ne at mam, yas tı ğı yü zü ne ha fif çe bas tır mam ye ter. En iyi ni yet li bir bi lir ki şi bi le ci na yet izi bu la maz bun da. Ama ön ce ba ka lım şu kâ ğı da ne ler yaz mış…” Ban ker ma sa nın üze rin den al dı kâ ğı dı, oku ma ya baş la dı: “Ya rın sa at on iki de öz gür lü ğü me, in san la rın ara sı na gir mek hak kı na ka vu şu yo rum. Ama bu oda dan çık ma dan, gü ne şi gör me den ön ce siz le re bir kaç şey söy le mek is ti yo rum. Şu an da be ni gö ren Tan rı’nın hu zu run da bü tün açık yü rek li li ğim le söy lü yo rum si ze: Öz gür lü ğün de, ya şa mın da, sağ lı ğın da, ki tap la rı nız da, dün ya ni met le ri ola rak adı ge çen her şe yin de en kü çük bir de ğe ri, an la mı yok tur be nim için. Dün ya da ki ya şa mı bu on beş yıl için de dik kat le in ce le dim. Evet, dün ya yı da, in san la rı da gör me dim, ama ki tap la rı nız da misk ko ku lu şa rap la rı nız dan iç tim, şar kı lar söy le dim, or man lar da ge yik le rin, ya ba ni do muz la rın pe şin den koş tum, ka dın la rı sev dim… Yü ce ozan la rı nı zın bü yü le riy le ya ra tıl mış bu lut lar gi bi gök sel dil ber ler gel di ler ba na ge ce le 117
Anton Pavloviç Çehov
ri, ba şı mı dön dü ren çok gü zel ma sal lar fı sıl da dı lar ku la ğı ma. Ki tap la rı nız da El bruz’un, Mont blanc’ın do ruk la rı na tır man dım; ora dan, gü ne şin sa bah la rı na sıl doğ du ğu nu, ak şam la rı gök yü zü nü de, ok ya nu su da, dağ la rın te pe le ri ni de na sıl kı zıl bir ışı ğı boğ du ğu nu gör düm; ora dan, ba şı mın üs tün de şim şek le rin bu lut la rı ya ra rak na sıl çak tık la rı nı gör düm; yem ye şil or man lar gör düm, ça yır lar, ır mak lar, göl ler; kent ler gör düm; de niz kız la rı nın şar kı la rı nı, ço ban la rın ka val la rın dan çı kan ez gi le ri din le dim; ba na Tan rı’dan söz et mek için ya nı ma ko nan me lek le rin ka nat la rı na sür düm eli mi… Ki tap la rı nız da dip siz uçu rum la ra at tım ken di mi, mu ci ze ler ya rat tım, öl dür düm, kent ler yak tım, ye ni din ler yay ma ya ça lış tım, kral lık yö net tim… Bil ge ki şi yap tı be ni ki tap la rı nız. Yo rul mak bil mez in san ze kâ sı nın yüz yıl lar dan be ri ya rat tı ğı her şe yi ka fa ta sı mın içi ne sı kış tır dım. He pi niz den bil gi li ol du ğu mu bi li yo rum. Ki tap la rı nı zı da, dün ya ni met le ri ni de, bil ge li ği de kü çük gö rü yo rum şim di. Dün ya da her şey boş, saç ma, bir se rap gi bi al da tı cı dır. İs te di ği niz ka dar mağ rur olun; ze ki, gü zel olun, ama ölüm so nun da tar la fa re le ri gi bi si lip gö tü re cek tir si zi yer yü zün den; ge ri de bı rak tık la rı nı za, ta ri he, yü ce ki şi le ri ni zin ölüm süz lü ğü ne ge lin ce, on lar da bir gün yer yu var la ğıy la bir lik te do nup taş la ya cak ya da ya nıp kül ola cak. Çıl dır mış sı nız siz, yo lu nu zu şa şır mış sı nız. Ya la nı ger çek, çir kin li ği de gü zel lik sa nı yor su nuz. Her han gi bir du rum so nu cu el ma ağaç la rı, por ta kal ağaç la rı el ma, por ta kal ye ri ne bir den kur ba ğa, ker ten ke le ver se ya da gül ler ter le miş at gi bi kok ma ya baş la sa, şa şı rıp ka lır dı nız de ğil mi? İş te ben de ye ri gö ğe yeğ le di ği niz için si ze öy le şa şı rı yo rum. An la mak is te mi yo rum si zi. Ya şa mı nı zın te mel de ğe ri olan şey ler den iğ ren di ği mi dav ra nış la rım la da gös ter mek için, bir za man lar be ni cen ne te gö tü re cek di ye ha ya li ni kur du ğum, şim diy se umur sa ma dı ğım iki mil yo nu al ma ya ca ğım. Bu pa ra yı al mak hak kın dan 118
Bahis
ken di mi yok sun et mek için, ka rar laş tır dı ğı mız an dan beş sa at ön ce çı ka ca ğım bu ra dan, böy le ce söz leş me yi boz muş ola ca ğım.” Ban ker ma sa nın üze ri ne koy du kâ ğı dı, bu tu haf ada mı ba şın dan öp tü, göz le rin den yaş lar bo şan dı, dı şa rı çık tı. Öm rün de hiç bir za man, bor sa da ki bü yük ka yıp la rın dan son ra bi le o an da ki ka dar kü çük gör me miş ti ken di ni. Eve dö nün ce ya ta ğı na yat tı, ama he ye ca nı, göz yaş la rı uzun sü re en gel ol du uyu ma sı na… Er te si sa bah nö bet çi ler –yüz le ri bem be yaz– ko şa rak ge lip, kü çük ev de ka lan ada mın bah çe ye ba kan pen ce re den dı şa rı at la dı ğı nı, av lu ka pı sın dan çı kıp git ti ği ni ha ber ver di ler. Ban ker hiz met çi le riy le bir lik te kü çük eve koş tu, mah pu su nun kaç mış ol du ğu nu ken di de gör dü. Son ra ge rek siz bir ta kım söy len ti le re ne den ol ma ma sı için, mah pu sun hak kın dan vaz geç ti ği ni yaz dı ğı kâ ğı dı al dı ma sa dan, oda sı na dö nün ce ka sa sı na ki lit le di. 1888
119
Besleme Ge ce ya rı sı. On üç ya şın da ki bes le me Var ka, be şi ği sal lar ken bir yan dan da uy ku lu bir nin ni tut tur muş, mı rıl da nı yor: Uyusun da büyüsün, ninni, Tıpış tıpış yürüsün, ninni… Mer yem Ana tas vi ri nin önün de kü çük, ye şil bir lam ba ya nı yor. Oda nın bir ba şın dan öte ki ba şı na ge ri li ip te, ku ru ma la rı için kun dak bez le ri, iri, ka ra pan to lon lar ası lı. Lam ba nın ışı ğı, ta van da ge niş, ye şil bir yu var lak çiz miş, kun dak la rın, pan to lon la rın uzun göl ge le ri so ba nın, be şi ğin, Var ka’nın üs tü ne düş müş… Lam ba nın ışı ğı tit reş ti ğin de ta van da ki yu var lak ile göl ge ler can la nı yor, rüz gâr dan mış gi bi dal ga la nı yor lar. Bo ğu cu bir ha va var içe ri de. Ko yu bir la ha na çor ba sı ve kö se le ko ku su sar mış her ya nı. Be bek ağ lı yor. Ba ğır mak tan se si kı sıl dı ğı, bit kin düş tü ğü hal de yi ne de ağ la ma yı kes mi yor. Ya tı şa ca ğa da ben ze mi yor. Var ka’nın uy ku su var. Göz ka pak la rı ka pa nı yor, ba şı iki de bir önü ne dü şü yor, boy nu çok ağ rı yor. Ne göz ka pak la rı nı kal dı ra cak, ne de du dak la rı nı oy na ta cak gü cü var. Yü zü ku ru muş, odun laş mış, ba şı top lu iğ ne ba şı ka dar kü çül müş gi bi ge li yor ona. 121
Anton Pavloviç Çehov
— Uyu sun da bü yü sün nin ni –di ye mı rıl da nı yor Var ka,– tı pış tı pış yü rü sün… Bir cır cır bö ce ği so ba nın için de cır lı yor. Yan oda da, du va rın öte sin de bey ve Kal fa Afa na siy hor lu yor lar… Be şik acık lı acık lı gı cır dı yor, Var ka mı rıl tıy la nin ni söy lü yor… Ge ce nin ses siz li ğin de her şey bir le şi yor, ra hat dö şek te ya tar ken din le me si pek tat lı bir nin ni olu ve ri yor. Ama bu mü zik in sa nın si ni ri ni boz mak tan, onu ca nın dan bez dir mek ten baş ka bir şe ye ya ra mı yor şim di. Çün kü Var ka’nın üze ri ne gev şek lik çök tü rü yor, uy ku su nu ge ti ri yor. Oy sa uyu ya maz Var ka. Al lah sak la sın, bir uyu sa, ha nım la bey ca nı nı çı kar ta na ka dar dö ver ler onu son ra. Lam ba göz kır pı yor san ki. Ye şil yu var lak ile göl ge ler ha re ke te ge çi yor, Var ka’nın ya rı açık, dal gın göz le ri nin önün de öte ye be ri ye ka yı yor, uy ku lu bey nin de du man lı düş ler ya ra tı yor lar. Var ka, gök yü zün de bir bi ri ar dın dan ko şu şan, be bek gi bi ağ la şan kap ka ra bu lut lar gö rü yor ha ya lin de. Ve iş te güç lü bir rüz gâr çı kıp tü mü nü da ğı tı yor. Var ka, cı vık ça mur la kap lı ge niş bir şo se gö rü yor. Bir di zi yük ara ba sı güç lük le iler li yor, omuz la rın da ağır çu val lar la iki bük lüm in san lar el ele tu tuş muş yü rü me ye ça lı şı yor, kar ma ka rı şık bir sü rü göl ge, or ta lık ta do la şı yor. So ğuk gö rü nüş lü bu lut la rın ara sın dan şo se nin iki ya nın da or man lar gö zük tü. Çu val ta şı yan iki bük lüm in san lar la göl ge ler bir den ça mu ra ya tı yor. “Ni çin ça mu run için de ya tı yor su nuz?” di ye so ru yor Var ka. “Uyu ya ca ğız, uyu ya ca ğız” di yor lar, be ri ki ler. Ve de rin, tat lı bir uy ku ya da lı yor lar. Bir sü rü sak sa ğan ve kar ga ge lip tel graf te li ne ko nu yor, kü çük ço cuk gi bi bağ rı şa rak uyu yan la rı uyan dır ma ya ça lı şı yor. Var ka, — Nin ni, nin ni… –di ye mı rıl da nır ken ken di ni ka ran lık, ha va sız bir köy evin de gö rü yor şim di. Top ra ğı bol ol sun, öl müş ba ba sı Ye fim Ste pa nov yer de kıv ra nı yor. Var ka onu gör mü yor, ama acı dan tah ta la rın üze rin de yu var la nı şı nı, in le yi şi ni işi ti yor. Ken di de yi şiy le: 122
Besleme
“Fı tı ğı ağ rı yor”. Acı sı öy le si ne da ya nıl maz ki, tek söz cük bi le söy le mi yor, yal nız ca de rin de rin, hırs la so lu yor, diş le ri ni “tak–tak–tak” di ye tram pet gi bi ta kır da tı yor. Bi raz ön ce an ne si Pe la ge ya, bey le re, Ye fim’in öl mek üze re ol du ğu nu söy le mek için ko şa rak çı kıp git miş ti. Bu za ma na ka dar dön müş ol ma lıy dı. Var ka, so ba nın üs tün de ki dö şe ğin de ya tı yor. İs ti yor, ama uyu ya mı yor, ba ba sı nın “tak–tak”la rı nı din li yor. İş te, bir ara ba nın te ker lek ses le ri du yul du. Bu ra ya ge li yor. Bey, kent ten on la ra ko nuk ge len genç dok to ru gön der miş. Dok tor içe ri gi ri yor. Ka ran lık ta gö rün mü yor, ama ök sü rü ğü ve ka pı yı ka pa dı ğı du yu lu yor. — Işı ğı ya kın –di yor. Ye fim kar şı lık ve ri yor: “Tak–tak–tak…” Pe la ge ya, ace ley le so ba nın üs tü ne atı lıp kib rit le ri koy duk la rı ça nak par ça sı nı ara ma ya ko yu lu yor. Ara dan hay li za man ge çi yor, ama kib rit hâ lâ bu lu na ma dı. Ses siz lik te dok tor, ce bin den ken di kib ri ti ni çı ka rıp ya kı yor. Pe la ge ya, — Bir da ki ka, efen dim, bir da ki ka –di yor ve ko şa rak dı şa rı çı kı yor, bi raz son ra elin de ya na ya na ufa cık kal mış bir mum par ça sıy la ge ri ge li yor. Ye fim’in ya nak la rı al al, göz le ri fal ta şı gi bi açık, ba kış la rı kes kin. Ora da ki le rin iç le ri ni oku yor san ki. Dok tor üze ri ne eği le rek: — Ne yin var? –di yor.– Dur ba ka yım! O!.. Ne za man dan be ri bu ran böy le? — Ne bi le yim ben. Ecel gel di, be yim, ecel… Öm rü tü ket tik… — Saç ma la ma… İyi leş ti ri riz biz se ni!.. — Ca nı nız na sıl is ter se öy le ya pın anam ba bam. Can dan te şek kür ede rim si ze, ama bo şu na yo ru la cak sı nız, bir şe yi de ğiş ti re me ye cek si niz, bi li yo rum… Az ra il ge lip in sa nın ba şu cu na kon duk tan son ra in sa noğ lu nun elin den bir şey gel mez. 123
Anton Pavloviç Çehov
On beş da ki ka mu aye ne edi yor dok tor Ye fim’i. Son ra doğ ru lu yor: — Be nim ya pa bi le ce ğim bir şey yok… –di yor.– Has ta ne ye git men ge rek, an cak ora da ame li yat ede bi lir ler se ni. Za man kay bet me den he men git… Git mez lik et me sa kın! Va kit hay li geç, şim di her kes uyu yor, ama za ra rı yok, bir pu su la ve ri rim sa na. Duy dun mu? Pe la ge ya atı lı yor yan dan: — Efen dim, ney le git sin is ti yor su nuz? Atı mız yok ki bi zim. — Ol sun, be ye söy le rim, bir ara ba ve rir si ze. Dok tor gi di yor, mum sö nü yor ve “tak–tak”lar yi ne baş lı yor… Ya rım sa at son ra bir ara ba nın da ha yak laş tı ğı işi ti li yor. Bu, be yin has ta ne ye git me si için Ye fim’e gön der di ği ara ba dır. Ye fim ha zır la nı yor ve gi di yor… Ve iş te gü zel, ışık do lu bir gün do ğu yor. Pe la ge ya ev de yok. Has ta ne ye, Ye fim’in du ru mu nu öğ ren me ye git ti. Bir yer de bir ço cuk ağ lı yor. Var ka, bi ri nin ken di se siy le nin ni söy le di ği ni du yu yor: — Uyu sun da bü yü sün, nin ni; tı pış tı pış yü rü sün, nin ni… Ka pı açı lı yor, Pe la ge ya içe ri gi ri yor. Haç çı kar dık tan son ra fı sıl tıy la, — Ge ce, ağ rı sı nı din dir miş ler, sa bah ru hu nu tes lim et miş –di yor.– Al lah rah met ey le sin, nur için de yat sın… Dok tor lar, “Geç kal dı nız” de di ler… Da ha ön ce git sey miş kur tu lur muş… Var ka ko şa rak or ma na gi di yor, ağ la ma ya baş lı yor. Bi ri si en se si ne ani den öy le bir vu ru yor ki, al nı ka yın ağa cı nın göv de si ne hız la çar pı yor. Göz le ri ni kal dı rı yor, ayak ka bı cı lık ya pan be yi ni kar şı sın da gö rü yor. — Ne ya pı yor sun, Al la hın be la sı? –di yor bey.– Yav rum ağ lı yor, duy mu yor mu sun? Ve ku la ğın dan ya ka la ya rak hız la sar sı yor Var ka’yı. Bey git tik ten son ra Var ka be şi ği sal la ma ya, nin ni mı rıl dan ma ya 124
Besleme
de vam edi yor. Ye şil yu var lak ile pan to lon, kun dak be zi göl ge le ri göz kır pı yor lar ona ve bi raz son ra yi ne ken di le ri ne bağ lı yor lar onu. Ge ne cı vık ça mur şo se yi gö rü yor. Omuz la rın da ağır tor ba lar ta şı yan iki bük lüm in san lar ile göl ge ler hâ lâ uyu yor lar. On la rı sey re der ken öle si ye uyu mak is ti yor Var ka. Ne re dey se ayak ta uyu ya cak, ama ya nı sı ra yü rü yen an ne si Pe la ge ya ha bi re da ha ça buk yü rü me si için dür tük lü yor onu. İşe gir mek için ken te gi di yor lar. Var ka, kar şı laş tık la rı yol cu la ra ya ka rı yor: — Al lah rı za sı için bir sa da ka ve rin! İyi yü rek li bey le ri miz, kü çük bir sa da ka yı esir ge me yin biz den! Ta nı dık bir ses ya nıt ve ri yor ona: — Ço cu ğu ver ba na! Var ka ayı la mı yor, ay nı ses bu kez da ha kız gın, — Ço cu ğu ver ba na, di yo rum! –di ye ba ğı rı yor.– Uyu yor sun de ğil mi, ge be re si ce! Var ka şaş kın lık la ye rin den sıç ra yıp çev re si ne ba kı nı yor ve du ru mu he men kav rı yor. Ne şo se, ne Pe la ge ya, ne de sa da ka ve ren yol cu lar var. Yal nız, be be ği em zir me ye ge len ha nım var. Oda nın or ta sın da ayak ta du ru yor. Şiş ko, iri ya rı ba yan, be be ği em zi rip ya tış tır ma ya ça lı şır ken Var ka ayak ta du ru yor, ona ba kı yor. Ha nı mı nın işi ni bi tir me si ni bek li yor. Dı şa rı da gök ya vaş ya vaş ma vi le şi yor, ta van da ki ye şil yu var lak la göl ge ler bel li be lir siz so luk la şı yor. Sa bah ol mak üze re. Ha nım, ge ce li ği nin önü nü ilik ler ken, — Al! –di yor.– Çok ağ lı yor, her hal de na zar değ di yav ru ma. Var ka be be ği alı yor, be şi ği ne ya tı rı yor ve ye ni den sal la ma ya baş lı yor. Ye şil yu var lak la göl ge ler ya vaş ya vaş kay bo lu yor lar. Ar tık hiç bir şey ka fa sı na gi rip ak lı nı ka rış tır mı yor. Uyu mak is ti yor, hem çok is ti yor. Uy ku su nu da ğıt mak için ba şı nı be şi ğin ke na rı na da ya yıp ken di si de be şik le bir lik te sal la nı yor, ama bo şu na, göz ka pak la rı yi ne ka pa nı yor, ba şı dö nü yor. Ses siz lik te bir den, öte ki oda dan be yin se si gür lü yor: 125
Anton Pavloviç Çehov
— Var ka, so ba yı yak! Ar tık kal kıp işe gi riş me za ma nı nın gel di ği ni an lı yor Var ka. Be şi ği bı ra kıp odun al mak için odun lu ğa ko şu yor. Var ka da ha ra hat tır şim di. Ko şar ken, do la şır ken, otur du ğu za man ki gi bi ba şı na vur mu yor uy ku. Odu nu ge ti rip so ba yı yak ma ya ko yu lu yor. Odun laş mış yü zü nün yu mu şa dı ğı nı, dü şün ce le ri nin ay dın lı ğa ka vuş tu ğu nu se zi yor. Ha nım, — Var ka, se ma ve ri yak! –di ye ses le ni yor. Var ka he nüz çı ra yı yar mış, ateş le miş, se ma ve rin al tı na so ku yor ki, bir ses da ha işi ti li yor: — Var ka, be yin çiz me le ri nin ça mu ru nu te miz le! Var ka dö şe me ye otu rup çiz me le ri te miz le me ye ko yu lu yor. Bir yan dan da, “ba şı nı ge niş, de rin çiz me nin içi ne so kup bi raz kes tir se ne iyi olur du” di ye ge çi ri yor için den… Ve bir den çiz me ler bü yü yor, bü yü yor, şi şi yor, bü tün oda yı dol du ru yor. Var ka’nın elin de ki fır ça ye re dü şü yor. He men, fır ça gö zün de bü yü me sin, oy na yıp dur ma sın di ye ba şı nı iki ya na sal lı yor, göz le ri ni iyi ce açı yor. — Var ka, dış mer di ven le ri yı ka, müş te ri le re ayıp olu yor! Var ka mer di ven le ri yı kı yor, oda la rı top lu yor, öte ki so ba yı ya kı yor, alış ve ri şe ko şu yor. Ba şı nı ka şı ya cak za ma nı yok. Ama şu, mut fak ta di ki lip pa ta tes soy mak ol ma sa… Ba şı nı bir şey ye re doğ ru çe ki yor san ki, göz le ri nin önün de pa ta tes ler ka ra rı yor, bı çak elin den ka yı yor. Bun lar yet mi yor muş gi bi, bir de giy si si nin ko lu nu dir se ği ne ka dar sı va mış öf ke li ba yan, çev re sin de do la şıp ba ğı ra ça ğı ra söy len mi yor mu… Var ka’nın ka fa sı nın için de çan gi bi çın lı yor bu ses. Öğ le den son ra ki ça ma şır, di kiş iş le ri de ol duk ça yo ru cu. Öy le an lar olu yor ki, her şe ye boş ve re rek şöy le ye re uza nıp do ya sı ya bir uy ku çek mek is ti yor ca nı. Gün ak şam olu yor. Dı şa rı da ha va nın ya vaş ya vaş ka rar ma sı nı uy ku lu göz ler le sey re der ken uyuş muş şa kak la rı nı ovu yor ve ne de ni ni ken di si nin de bil me di ği bir gü lüm se me 126
Besleme
do la şı yor du dak la rın da. Ak şa mın loş lu ğu, ka pa nan göz le ri ni ok şu yor, de rin bir uy ku müj de li yor ona. Ge ce otur ma ya ko nuk lar ge li yor. Ha nım, — Var ka, se ma ve ri koy! –di ye ses le ni yor. Se ma ver de o ka dar kü çük ki… Ko nuk lar ça ya do yun ca ya dek beş ke re yak mak ge re ki yor onu. Çay içil dik ten son ra Var ka tam bir sa at ka pı di bin de di ki lip ko nuk la ra ba kı yor, buy ruk bek li yor. — Var ka, koş iki şi şe bi ra al! Var ka ok gi bi fır la yıp uy ku suy la ya rı şı yor muş gi bi olan ca gü cüy le ko şu yor. — Var ka, bir ko şu git vot ka ge tir ba ka yım! Var ka, şi şe aça ca ğı ne re de? Var ka, ba lık la rı te miz le! Ve iş te ko nuk lar da gi di yor lar. Işık lar bir bir sö nü yor, ha nım la bey ya tı yor lar. Son bir buy ruk da ha du yu lu yor: — Var ka, ço cu ğu sal la! So ba nın için de cır cır bö ce ği cır lı yor, ye şil yu var lak ta van da, pan to lon ve kun dak bez le ri nin göl ge le ri yi ne Var ka’nın ya rı açık göz le ri nin önün de oy na şı yor, tit re şi yor, dü şün ce le ri ni bu lan dı rı yor. — Uyu sun da bü yü sün, nin ni –di ye mı rıl da nı yor Var ka,– tı pış tı pış yü rü sün… Ama be bek su sa ca ğa ben ze mi yor, çat la ya cak gi bi ağ lı yor. Var ka yi ne ça mur lu şo se yi, çu val ta şı yan iki bük lüm in san la rı, Pe la ge ya’yı, Ye fim’i gö rü yor. Hep si ni ta nı yor, an lı yor, ama bu ya rı uy ku lu ha lin de, eli ni aya ğı nı zin ci re vu ran, so luk al ma sı nı en gel le yen gö rün mez gü cü bir tür lü an la ya mı yor. On dan kur tul mak için çev re si ne ba kı yor, arı yor, ama bo şu na, bu la mı yor. So nun da bu acı la ra da ya na ma ya ca ğı nı açık ça gö rüp bü tün gü cü nü top la ya rak yu ka rı ya, ta van da tit re şen ye şil yu var la ğa ba kı yor, ço cu ğun se si ni din li yor ve so luk al ma sı nı en gel le yen düş ma nı bu lu yor: Be be ği… 127
Anton Pavloviç Çehov
Var ka gü lüm sü yor. Böy le ba sit bir şe yi şim di ye dek an la ya ma mış ol ma sı na şa şı yor. Ye şil yu var lak, göl ge ler ve cır cır bö ce ği de gü lüm sü yor, şa şı rı yor lar. Düş, Var ka’yı iyi ce sa rı yor. Ta bu re sin den kal kıp iç ten gü lüm sü yor, göz le ri ni kırp ma dan oda nın için de do laş ma ya baş lı yor. El le ri ni ayak la rı nı zin ci re vu ran be bek ten bi raz son ra kur tu la ca ğı nı dü şün mek ra hat la tı yor onu… Ço cu ğu öl dür dük ten son ra uyu ya cak, uyu ya cak, uyu ya cak… Gü lüm se ye rek ye şil yu var la ğa işa ret par ma ğı nı sal lı yor, usul usul be şi ğe yak la şı yor, be be ğin üze ri ne eği li yor, bun ca sı kın tı dan son ra so nun da uyu ya bi le ce ği ni dü şü ne rek gü lüm sü yor. Ara dan bir da ki ka geç me den, de rin, çok de rin bir uy ku ya da lı yor… 1888
128
Köpeğiyle Dolaşan Kadın 1 Her za man kö pe ğiy le do la şan bir ka dı nın son gün ler de sa hil yo lun da gö rün me ğe baş la dı ğı her ke sin di lin dey di. İki haf ta dan be ri Yal ta’da kal dı ğı için ora nın alış kan lık la rı nı ol duk ça be nim se yen Dmit ri Dmit riç Gu rov da böy le şey ler le il gi len me ğe baş la mış tı. Bir kaç gün den be ri Ber ne’nin ga zi no sun da otu ru yor, sa hil yo lun da bir aşa ğı bir yu ka rı do la şan or ta boy lu, be re li, sa rı şın genç ka dı nı, ar ka sın dan ko şan kü çü cük, be yaz ev kö pe ği ni iz li yor du. Son ra la rı, gün de bir kaç kez şe hir ge zi sin de, park ta kar şı laş ma ya baş la dı lar. Ka dın her za man bir ba şı na, be yaz kö pe ğiy le do la şı yor, be re si ni ba şın dan hiç çı kar mı yor du. Ki min ne si ol du ğu nu bi len yok tu. “Kö pe ğiy le do la şan ka dın” di yor du. Gu rov ya nın da “Ko ca sı ya da bir ta nı dı ğı yok sa ta nış ma mız fe na ol maz dı,” di ye dü şü nü yor du. Gu rov kır kın da de ğil di, ama on iki ya şın da bir kı zı, li se de oku yan iki oğ lu var dı. Da ha üni ver si te nin ikin ci sı nı fın day ken ev len dir miş ler di onu. Şim diy se ka rı sı on dan çok da ha yaş lı gö rü nü yor du. Uzun boy lu, sim si yah kaş lı, inat çı, gu ru ru na son de re ce düş kün, ağır baş lı, ken di de yi miy le, her şe yi dü şü ne rek ya pan bir ka dın dı. Çok okur, ya zı sın da 129
Anton Pavloviç Çehov
sert leş tir me işa re ti1 kul lan maz, ko ca sı nı Dmit ri de ğil, Di mit ri di ye ça ğı rır dı. Ko ca sıy sa onun pek akıl sız, dar gö rüş lü, çir kin ol du ğu ka nı sın day dı. On dan kor kar, ev de dur ma yı sev mez di. Uzun za man dır ka rı sı na iha net edi yor du. Sık sık ya sak aşk lar ya şı yor, bel ki de bu nun için, ka dın lar ko nu sun da her za man ya kı şık al maz söz ler kul la nı yor du. Ya nın da ka dın lar dan söz açıl sa, he men atı lır: — İğ renç ya ra tık lar, der di. On lar için is te di ği ke li me le ri kul la na bi le cek ka dar ba şın dan acı olay lar geç ti ği inan cın day dı. Öte yan dan, iki gün bu “iğ renç ya ra tık lar”sız da ya pa maz dı. Er kek ler ara sın da ca nı sı kı lır, ko nu şa cak bir şey bu la maz dı. Her za man so ğuk tu on la ra kar şı. Ama ka dın la rın ya nın da ken di ni da ha bir ser best his se der, ko nu şa cak il ginç ko nu lar bu lur du. On la rın hoş la na cak la rı bi çim de dav ran ma yı iyi be ce rir di. Ara la rın da sus mak bi le sık maz dı onu ne den se. Dış gö rü nü şün de, dav ra nış la rın da, kı sa ca sı her şe yin de çe ki ci, es rar lı, ka dın la rın gön lü nü hoş eden, on la rı ken di ne bağ la yan bir şey var dı. Bu nu o da bi li yor du. Ken di de bu es rar lı şe yin et ki si al tın day dı. Ha ya ta ön ce le ri, bi li nen o hoş çeş ni yi ve ren; ağır baş lı, he le ka rar sız, ha re ke te geç mek için yer le rin den oy na ma ya bir tür lü ka rar ve re me yen Mos ko va lı er kek le re iç ten, kü çük bir se rü ven gi bi gö zü ken her tür lü ka dın er kek ya kın laş ma sı nın, za man la bü yü yüp baş lı ba şı na bir dert ol du ğu nu, so nun da pek sı kı cı bir hal al dı ğı nı bir çok olay, özel lik le acı olay lar öğ ret miş ti Gu rov’a. Ama kar şı sı na hoş la na bi le ce ği bir ka dın çık tı ğın da bu der si he men ce cik unu tu ve rir, ya şa mak he ve si ne ka pı lır, her şe yi ola ğan, eğ len ce do lu sa nır dı. Bir ak şa mü ze ri park ta ye mek yer ken, be re li ka dı nın ağır adım lar la ya nın da ki boş ma sa ya doğ ru gel di ği ni gör dü. Gu 1
Sert leş tir me işa re ti, Rus ça’da sert son lu her söz cü ğün so nun da kul la nı lan bir işa ret ti. 19. yüz yı lın son la rın da kal dı rıl dı. 130
Köpeğiyle Dolaşan Kadın
rov da ha ilk ba kış ta adım atı şın dan, yüz ifa de sin den, gi yi ni şin den, ta ra nı şın dan bu ka dı nın ev li ol du ğu nu, soy lu bir ai le den gel di ği ni, Yal ta’da ilk kez bu lun du ğu nu, bu ra da bir ba şı na kal dı ğı nı ve ca nı nın pek sı kıl dı ğı nı an la mış tı… Yal ta’da ka dın er kek iliş ki le ri nin yüz kı zar tı cı lı ğı üze ri ne an la tı lan la rın ya rı sın dan ço ğu nun ya lan ol du ğu nu, bu öy kü le ri uy du ran la rın, el le rin den gel se, se ve se ve ay nı gü nah la rı iş le ye cek le ri ni bi li yor du. Böy le in san lar dan nef ret eder di. Ka dın üç adım öte sin de ki ma sa ya otur du ğun da, ko lay ka za nı lan tut ku sa at le ri, te pe le re gez me ye çık ma lar üze ri ne an la tı lan la rı ha tır la dı. Ta nı ma dı ğı, adı nı sa nı nı bil di ği bir ka dın la ya şa ya bi le ce ği kı sa ömür lü yıl dı rım aş kı nın ha ya li göz le ri ni ka maş tır dı, ba şı nı dön dür dü. Ok şa yı cı ta vır lar la kü çük kö pe ği ya nı na ça ğır dı, hay van ge lin ce, teh dit eder gi bi işa ret par ma ğı nı sal la dı. Kö pek hır la ma ya baş la yın ca par ma ğı nı da ha çok sal la dı. Ka dın, Gu rov’un yü zü ne ba ka rak göz le ri ni ye re in dir di. Kı za rak: — Kork ma yın, ısır maz –de di. — Ke mik ve re bi lir mi yim ona? Ka dın, “evet” an la mı na ba şı nı sal la yın ca, be ri ki gü lüm se ye rek de vam et ti: — Çok tan be ri mi Yal ta’sı nız? — Bu gün be şin ci gün olu yor. — Ben ikin ci haf ta yı dol du ru yo rum. Bir an iki si de sus tu. Ka dın, göz le ri ni kal dır ma dan: — Za man ça buk ge çi yor –de di,– ama ge ne de sı kı cı bir yer. — Âdet ten dir… her kes Yal ta’da sı kıl dı ğı nı söy ler. Be lev ya da Jir de li bi ri de ge lir gel mez: “Ah, ne sı kı cı bir yer!” der, “Ne toz, ne du man bu!” Bil me yen de Gra na da’dan gel di sa nır. Ka dın gü lüm se di. Son ra, bir bi ri ni ta nı ma yan iki in san gi bi ye mek le ri ni ye me ği sür dür dü ler. Kal kın ca bir lik te yü rü dü ler. Öz gür, ha yat la rın dan hoş nut, ne re ye gi der ler se, ne 131
Anton Pavloviç Çehov
ko nu şur lar sa ko nuş sun lar, umur sa ma yan ki şi le re öz gü, şa ka do lu, öy le pek de rin an lam la rı ol ma yan bir ko nuş ma baş la dı ara la rın da. Ağır adım lar la yü rü yor, de ni zin ne den li ola ğa nüs tü bir ışık la ay dın lan dı ğın dan söz edi yor lar dı. Yu mu şak, sı cak bir ma vi ye bü rün müş tü de niz. Ayın oluş tur du ğu al tın sa rı sı bir çiz gi or ta dan iki ye bö lü yor du onu. Sı cak bir gü nü iz le yen bo ğu cu ak şam dan söz edi yor lar dı. Gu rov, Mos ko va lı ol du ğu nu, öğ re ni mi ni dil üze ri ne yap tı ğı nı, ama şim di ban ka da ça lış tı ğı nı, bir ara özel bir ko ro da söy le me ğe he ves et ti ği ni, Mos ko va’da iki evi ol du ğu nu vb. an lat tı. Ka dın dan Pe ters burg’da do ğup bü yü dü ğü nü, iki yıl dan be ri ya şa dı ğı S.’ye ge lin git ti ği ni, Yal ta’da da ha iki ay ka la ca ğı nı, bir kaç gü ne ka dar ko ca sı nı bek le di ği ni öğ ren di. Ko ca sı nın be le di ye de mi, yok sa be le di ye halk ida re sin de mi ça lış tı ğı nı bir tür lü an la ta ma dı, bu na ken di de gül dü. Gu rov bir de, ka dı nın is mi nin An na Ser ge yev na ol du ğu nu öğ ren miş ti. Son ra oda sın da hep onu, ya rın ge ne bu lu şa cak la rı nı dü şün dü. Öy le ol ma lıy dı za ten. Ya ta ğa gi rin ce şim di kı zı gi bi, bu ka dı nın da kı sa bir za man ön ce ens ti tü de oku du ğu nu, ta nı ma dı ğı bi riy le ko nu şur ken gü lüm se yi şin de ki ür kek li ği, sı kıl gan lı ğı ge tir di gö zü nün önü ne. Se zin le me miş ola ma ya ca ğı o giz li ni yet le gö zü nün içi ne ba kıl dı ğı, ar ka sın dan gi dil di ği böy le bir du rum la öm rün de ilk kez kar şı kar şı ya kal dı ğı bel liy di. İn ce cik güç süz boy nu, bal ren gi göz le ri gel di ak lı na. “Ama ge ne de iç li bir ha li var,” di ye ge çir di için den ve dö nüp uyu ma ya ha zır lan dı. 2 Ta nış ma la rı nın haf ta sı ol muş tu. Bir ta til gü nüy dü. İçe ri de bo ğu cu bir sı cak, so kak ta ko yu toz bu lut la rı nı sa vu ran, şap ka la rı uçu ran bir rüz gâr var dı. Bü tün gün su suz luk tan bu nal mış lar dı. Sık sık otel ga zi no su na in miş ler di. An na Ser ge yev na’ya mey ve su yu, don dur ma ıs mar la mış tı Gu rov. Gi de cek baş ka bir yer le ri yok tu. 132
Köpeğiyle Dolaşan Kadın
Ak şa mü ze ri ha va bi raz ya tı şın ca rıh tı ma, va pu run li ma nı na gi ri şi ni iz le me ye git ti ler. Rıh tım çok ka la ba lık tı. Her kes bi ri ni bek li yor du za hir, çün kü he men her ke sin elin de bir bu ket çi çek var dı. Zen gin Yal ta sos ye te si nin baş ka yer de pek gö rün me yen iki özel li ği göz ler önü ne se ri li yor du bu ra da: Genç kız lar gi bi gi yin miş yaş lı ka dın lar la, çok sa yı da ge ne ral boy gös te ri yor du. Ge mi fır tı na yü zün den geç kal mış tı, an cak gü neş bat tık tan so na ge le bil di. Rıh tı ma ya naş ma dan ön ce, uzun sü re açık ta do laş tı dur du. An na Ser ge yev na, ta nı dık arı yor muş gi bi, sap lı göz lü ğüy le yol cu la rı, ge mi yi in ce li yor du. Dur ma dan ko nu şu yor, bir bi riy le il gi si ol ma yan so ru lar so ru yor, sor du ğu nu ara dan bir da ki ka geç me den unu tu yor du. Son ra ka la ba lık ta göz lü ğü nü kay bet ti. Gös te riş li ka la ba lık da ğıl dı. Rüz gâr din miş ti. Gu rov ile An na Ser ge yev na ten ha laş mış rıh tım da va pur dan bi ri nin çık ma sı nı bek li yor lar mış gi bi hâ lâ di ki li yor lar dı. An na Ser ge yev na ar tık ko nuş mu yor du. Ba şı nı çe vi rip Gu rov’a bak ma dan elin de ki çi çek le ri kok lu yor du. Gu rov: — Ak şa ma doğ ru ha va bi raz dü zel di –de di.– Bir ye re git sek na sıl olur? An na Ser ge yev na ce vap ver me di. Gu rov dur muş yü zü ne ba kı yor du. Bir den sa rı lıp du dak la rın dan öp tü ka dı nı. Son ra çi çek le rin ko ku suy la nem li lik le ri ni ci ğer le ri ne çe kin ce ken di ne gel miş gi bi, aca ba gö ren ol du mu di ye çev re si ne ba kın dı, al çak bir ses le: — Si ze gi de lim… –de di. Ça buk adım lar la yü rü yüp rıh tım dan ay rıl dı lar. An na Ser ge yev na’nın oda sın da bo ğu cu bir sı cak var dı. Ja pon ma ğa za sın dan sa tın al dı ğı la van ta la rın ko ku su ha va yı dol dur muş tu. Gu rov ona ba ka rak şöy le ge çi ri yor du için den: “Şu dün ya da ne tu haf rast lan tı lar olu yor!” Geç miş ten bel le ğin de ka lan lar, kay gı sız, saf, aşk tan baş la rı dön müş 133
Anton Pavloviç Çehov
–kı sa ömür lü de ol sa– ba ğış la dı ğı mut lu luk için ona min net tar ka lan bir ta kım ka dın la rın anı la rıy dı. Bun la rın ya nın da, ka rı sı nın ya ra dı lı şın da, iç ten sev me yen, ne den li çok sev dik le ri ni iki de bir gör kem li söz ler le açı ğa vu run, gös te riş li, is te rik ha re ket ler le se ven, duy gu la rı nın aşk ya da tut ku de ğil de, on lar dan da ha yük sek, da ha önem li bir şey ol du ğu nu id di a eden ka dın lar la; yaş lan dık la rı nı ya vaş ya vaş an la ma ğa baş la yan, ha yat tan ve re bi le ce ğin den çok faz la sı nı al mak hır sıy la ya nıp tu tu şan, kap ris li, ka fa la rı ça lış ma yan, baş ka la rı üze rin de hü küm sür mek he ve sin de, ha re ket le ri nin ne re ye va ra ca ğı nı hiç ta sa et me yen bir kaç gü zel ka dın da var dı. So nun cu la rı el de et tik ten son ra Gu rov on la rın gü zel lik le rin den nef ret eder, ça ma şır la rın da ki dan tel ler den ba lık pu lu gi bi tik si nir di. Ge lin gö rün ki, kar şı sın da ki ka dı nın saf genç li ği nin ona ver di ği ür kek lik le sı kıl gan lı ğı, çe kin gen hal le ri hâ lâ git me miş ti. Bir ka pı an sı zın vu rul du ğun da du yu lan şaş kın lık hü küm sü rü yor du oda da. Bir va kit le rin “Kö pe ğiy le do la şan ka dın”ı, şim di ki An na Ser ge yev na bü tün olan la rı, kö tü yo la düş me si ne ne den ol muş lar gi bi pek cid di kar şı lı yor du. Alı şıl ma mış bir du rum du bu. Yü zü sark mış, bu ruş muş tu. Uzun saç la rı yü zü nün iki ya nın dan elem li elem li omuz la rı na dö kü lü yor du. Es ki bir tab lo da ki gü nah kâr ka dın gi bi hü zün lü, de rin dü şün ce le re dal mış tı. Bir ara ba şı nı kal dı ra rak: — Pek kö tü –de di.– Her kes ten ön ce siz ayıp la ya cak sı nız be ni. Ma sa nın üze rin de bir kar puz var dı. Gu rov ken di ne bir di lim ke sip, so ğuk kan lı lık la ye me ye ko yul du. En azın dan ya rım sa at hiç ko nuş ma dı lar. An na Ser ge yev na’nın pek do ku nak lı bir du ru şu var dı. Dü rüst, iç ten, öm rün de pek az kö tü şey gör müş bir ka dı nın te miz ko ku su var dı üze rin de. Ma sa nın üs tün de ya nan tek mu mun so luk ışı ğı, için de esen fır tı na la rı gös ter me ğe ye ti yor du. Gu rov: 134
Köpeğiyle Dolaşan Kadın
— Se ni ni çin ayıp la ya ca ğım an la ya ma dım? –de di.– Ne söy le di ği ni ku la ğın du yu yor mu? An na Ser ge yev na’nın göz le ri dol muş tu: — Tan rı af fet sin be ni! –di ye kar şı lık ver di.– Pek acı bir şey bu. — Ken di ni hak lı çı kar ma ğa ça lı şır gi bi bir ha lin var. — Na sıl hak lı çı kar ma ğa ça lı şa bi li rim ken di mi? Kö tü, al çak bir ka dı nım. Ken dim den nef ret edi yo rum. Hak lı çık mak da is te di ğim yok. Ko ca mı de ğil, ken di mi al dat tım. – Çok tan dır al da tı yo rum.– Bel ki de dü rüst, iyi bir in san dır ko cam, ama be nim için bir uşak tan baş ka bir şey ola maz. İş ye rin de ne yap tı ğı nı, gö re vi nin ne ol du ğu nu bil mi yo rum. Onun la ev len di ğim de he nüz yir mi ya şın day dım Ev len dik ten son ra me rak içi mi ke mi ri yor du. Bir şey ler is ti yor du ca nım. “Biz den iyi ya şa yan lar da var dır el bet te” di yor dum ken di ken di me. Da ha il ginç bir ha ya tım ol sun is ti yor dum!.. Hep dü şü nü yor dum… Siz an la ya maz sı nız bu duy gu yu. Ye min ede rim, ar tık ken di mi tu ta maz ol muş tum. Bir şey ler olu yor du ba na, ko ca ma has ta ol du ğu mu söy le yip bu ra ya gel dim… Si zin le ta nış ma dan ön ce kor üs tün de ge zi yor gi biy dim. Ne yap tı ğı mı, ne et ti ği mi bi le mi yor dum… İş te so nun da her ke sin aşa ğı lık bul du ğu, iğ ren di ği pis bir ka dın olup çık tım. An na Ser ge yev na’nın iç ten tav rı, bu yer siz, bek le nil me yen açıl ma sı Gu rov’u öf ke len dir me ğe, ca nı nı sık ma ğa baş la mış tı. Göz le rin de yaş ol ma say dı, şa ka ya da rol yap tı ğı nı dü şü ne cek ti ya, öy le de de ğil di. Al çak bir ses le: — Ne is te di ği ni an la ya mı yo rum –de di. Be ri ki, yü zü nü Gu rov’un göğ sü ne da ya yıp var gü cüy le sa rıl dı ona: — İna nın, ina nın ba na, yal va rı yo rum… –de di.– Dü rüst, te miz bir ha ya tım ol sun is ti yo rum. Gü nah tan nef ret edi yo rum. Ama ne yap tı ğı mı ken dim de bil mi yo rum. Öğ re nim gör me miş ki şi ler “şey tan kan dır dı” der ler. Be nim de şey ta nın kan dır dı ğı nı söy le mek ten baş ka ya pa cak bir şe yim yok şu an da. 135
Anton Pavloviç Çehov
Gu rov: — Ye ter, ye ter… –di ye mı rıl dan dı. An na Ser ge yev na’nın ür kek, dal gın göz le ri ne ba kı yor, yü zü nü öpü yor, al çak ok şa yı cı bir ses le ko nu şu yor du. So nun da ya tış tı ra bil di onu. Bi raz son ra ne şe li ne şe li gü lüş me ye baş la mış lar dı. Dı şa rı çık tık la rın da sa hil yo lun da kim se cik ler yok tu. Her ya nı sel vi ağaç la rıy la do lu ken tin ölü bir gö rü nü mü var dı. Öte yan da de niz uğul du yor, ka ya lık la rı dö vü yor du. Bü yük çe bir san dal dal ga la rın üs tün de sal la nı yor, kı çın da ki uy ku lu fe ne rin so luk ışı ğı bir gö rü nü yor, bir kay bo lu yor du. Bir fay ton bu lup Ore an da’ya çek me si ni söy le di ler. Gu rov yol da: — De min an tre de so ya dı nı öğ ren dim, de di. Tah ta da von Di de rits ya zı yor du. Ko can Al man mı? — Ha yır, sa nı rım de de siy miş Al man. Ken di si Or to doks. Ore an da’da ki li se ye ya kın bir ban ka otu rup aşa ğı yı sey re ko yul du lar. İki si de ses siz du ru yor du. Sa bah si si nin ara sın dan pek si lik gö zü yor du Yal ta. Dağ la rın te pe le ri ni ha re ket siz, be yaz du man lar kap la mış tı. Bir yap rak bi le kı pır da mı yor du. Ağus tos bö cek le ri nin cı rıl tı sı her ya nı dol dur muş tu. Aşa ğı lar dan ta bu ra ya ka dar ge len de ni zin bo ğuk uğul tu su; iç hu zu ru nu, he pi mi zi bek le yen son suz uy ku yu söy lü yor du. Bu ra lar da da ha ne Yal ta, ne Ore an da var ken, ge ne uğul du yor du de niz aşa ğı da. Şim di de uğul du yor, bir gün biz ler yok ol duk tan son ra ge ne böy le ka yıt sız, umur sa maz uğul da ya cak. Her bi ri mi zin ölü me, ha ya ta kar şı ka yıt sız lı ğı nın bu de vam lı lı ğın da, bel ki de son suz kur tu lu şu mu zun, yer yü zün de sü rüp gi den ya şam la va ro luş zin ci ri nin ka nı tı var dır. Or ta lık ay dın lan ma ya baş la dı ğın da bir o ka dar da ha gü zel le şen genç ka dı nın ya nı ba şın da otu rur ken de niz, dağ lar, bu lut lar ve ge niş gök yü zü nün ma sal gö rü nü müy le ken din den ge çen, yü re ği ha fif le yen Gu rov, ya ra dı lı şı mı zın yü ce ne den le ri ni, in san lık de ğer le ri mi zi unut tu ğu muz da yap tı ğı mız, dü şün dük le ri 136
Köpeğiyle Dolaşan Kadın
miz dı şın da her şe yin, ama her şe yin ger çek ten pek hoş, haz ve ri ci ol du ğu nu ge çi ri yor du için den. Bir adam –her hal de bek çiy di– ge lip yüz le ri ne bak tı, son ra uzak laş tı. Bu ay rın tı bi le ol duk ça es rar lı, hat ta gü zel gel miş ti on la ra. Fe odo siy’den ge len, ar tık gün ağar dı ğı için tüm ışık la rı nı sön dür müş bir ge mi nin li ma na gi ri şi ni iz le di ler. Ses siz li ği ilk bo zan An na Ser ge yev na ol du: — Çiy düş tü. — Evet, dö ne lim ar tık. Kal kıp ken te dön dü ler. Son ra la rı her öğ le üze ri sa hil yo lun da bu luş ma ya, öğ le ve ak şam ye mek le ri ni bir lik te ye me ğe baş la dı lar. Ge çi sa at le re ka dar kol ko la do la şı yor lar dı. An na Ser ge yev na ge ce le ri iyi uyu ya ma dı ğın dan, kal bi nin pek hız lı çarp tı ğın dan ya kı nı yor du. Kıs kanç lık tan, Gu rov’un ona ye te rin ce say gı duy ma dı ğın dan dert ya nı yor, hep ay nı so ru la rı so ru yor du. Park ta ya da ge zi de otu rur lar ken ya kın la rın da kim se cik ler yok sa, Gu rov sa rı lıp öpü yor du onu. Ava re lik, aman kim se gör me sin di ye her ya na ba kıl dık tan son ra alı nan ka ça mak öpü cük ler, ya kı cı sı cak, de ni zin hoş ko ku su, gös te riş li, tok iş siz güç süz ler ka la ba lı ğı san ki genç leş tir miş ti Gu rov’u. Dur ma dan An na Ser ge yev na’ya ne hoş ve çe ki ci ol du ğu nu söy lü yor, ona kar şı aşı rı tut ku lu dav ra nı yor, di zi nin di bin den hiç ay rıl mı yor du. Öte ki ise, iki de bir de rin dü şün ce le re da lı yor, hem ken di ne gel me si için Gu rov’a yal va rı yor, hem de onun ken di si ni hiç sev me di ği ni, aşa ğı lık bul du ğu nu, say gı sı nı yi tir di ği ni ba şı na ka kı yor du. He men he men her gün kent dı şın da bir ye re, Ore an da ya da çağ la ya na gi di yor lar dı. Her ke re sin de de mut lu dö nü yor lar dı. An na Ser ge yev na’nın ko ca sı ge cik miş ti. Bir gün bir mek tup gel di on dan. Göz le ri nin kö tü ol du ğu nu ya zı yor, bir an ön ce eve dön me si için ka rı sı na yal va rı yor du. An na Ser ge yev na he ye can lan mış tı. Gu rov’a: — Bu ra dan git mem iyi ola cak –de di. Tan rı böy le is ti yor de mek. 137
Anton Pavloviç Çehov
İs tas yo na ka dar fay ton la bir gün çe ken yo lu bir lik te git ti ler. Eks pres tre nin pen ce re sin den, aşa ğı da ki, onu ge çir me ye ge len Gu rov’la ko nu şur ken ikin ci zil çal dı ğın da: — Du run son bir ke re da ha ba ka yım si ze… –de di.– İyi ce gö re yim sev di ğim yü zü nü zü. Hah iş te böy le. Ağ la mı yor du, ama son de re ce üz gün ol du ğu bel liy di. Ben zi uçuk tu, du dak la rı tit ri yor du. — Hep si zi dü şü ne ce ğim… –di yor du.– Tan rı ya nı nız da ol sun. Be ni kö tü an ma yın, yal va rı rım. Bir da ha gör me ye ce ğiz bir bi ri mi zi. Böy le si da ha iyi. Za ten hiç kar şı laş ma ma mız ge re kir di. Ha di, Al la ha ema net olun. Be ni unut ma yın… Tren hız la uzak laş tı, ışık la rı kay bol du. Bir da ki ka son ra, bu tat lı ken din den ge çi şi, bu çıl gın lı ğı so na er dir mek is ter ce si ne, her şey söz bir li ği et miş gi bi, gü rül tü sus muş tu. Gu rov pe ron da bir ba şı na ka lıp dal gın dal gın sis li uzak la ra ba kar ken, çe kir ge cı rıl tı sıy la te le fon tel le ri nin uğul tu su nu, uy ku dan ye ni uyan mış bir in sa nın şaş kın lı ğıy la din li yor du. Bir se rü ve nin, bir aş kın da ha bit ti ği ni, için de yal nız anı sı nın kal dı ğı nı dü şü nü yor du… Üz gün dü, için de piş man lı ğa, ele me ben zer bir duy gu var dı. Ar tık hiç gö re me ye ce ği bu genç ka dın, ya nın da mut lu ola ma mış tı. Ona kar şı se vim li, iç ten di ama, dav ra nış la rın da, ses to nun da, onu ok şa yış la rın da in ce bir alay, is te di ği ni el de et miş yaş lı, mut lu bir er ke ğin ka ba ken di ni be ğen miş li ği giz liy di. An na Ser ge yev na, ola ğa nüs tü, iyi yü rek li bir in san bil miş ti onu. Çün kü ger çek yan la rıy la gö zük me miş ti ona. Kı sa ca sı al dat mış tı onu… Son ba har ko ku yor du is tas yon, se rin bir ak şam dı. Pe ron dan çı kar ken, — Ku ze ye git me za ma nı gel di ar tık –di ye mı rıl da nı yor du ken di ken di ne.– Ha di ba ka lım! 3 Kış gel miş sa yı lır dı Mos ko va’da. So ba la rı yak ma ğa baş la mış lar dı. Sa bah la rı ço cuk lar oku la git me ğe ha zır la nır ken, kah val tı ya par ken, da ha gün iyi ce ağar ma mış ol du ğu için, 138
Köpeğiyle Dolaşan Kadın
kı sa bir za man için de ol sa, da dı ışık la rı ya kı yor du. So ğuk lar baş la mış tı. İlk kar yağ dı ğı gün ka ya ğa git mek, be yaz ça tı la rı sey ret mek pek hoş tur Mos ko va’da. Ki şi ken di ni bir ha fif his se der, genç lik yıl la rı nı anım sar. Kı ra ğı dan be yaz laş mış ka yın ve ıh la mur ağaç la rı nın ca na ya kın bir gö rü nü mü var dır. Sel vi ve pal mi ye ler den da ha bir ya kın dır lar in sa na. On la ra ya kın ken dağ ve de niz le ri dü şün me yi çek mez ca nı nız. Mos ko va lıy dı Gu rov. Gü zel ve çok so ğuk bir gün dön müş tü doğ du ğu ken te. Kürk lü pal to su nu, yün el di ven le ri ni gi yip Pet rov ka Cad de si’nden geç ti ğin de, cu mar te si ak şa mı fay ton la rın çın gı rak la rı nı duy du ğun da ye ni dön dü ğü ge zi, gör dü ğü yer ler tüm çe ki ci lik le ri ni yi tir miş ler di gö zün de. Za man la Mos ko va ya şa mı nın içi ne iyi ce gir di. Her gün üç ga ze te yi son sa tı rı na ka dar oku yor, ama Mos ko va ga ze te le ri ni oku ma alış kan lı ğı nın ol ma dı ğı nı söy lü yor du. İç ki li ga zi no la ra, ku lüp le re, şö len le re, jü bi le le re gi di yor; ta nın mış avu kat ve ar tist ler evi ne gel di ği, dok tor lar ku lü bün de pro fe sör ler le kâ ğıt oy na ya bil di ği için kı vanç du yu yor du. Ba lık çor ba sı nın bü tün bir por si yo nu nu ra hat lık la yi ye bi li yor du ar tık… Ara dan bir ay ge çin ce An na Ser ge yev na’nın da öte ki ler gi bi, bel le ğin de bir sis le kap lı ola rak ka la ca ğı nı, an cak ara sı ra o duy gu lu gü lü şüy le dü şü ne gi re ce ği ni umu yor du. Ama ner dey se iki ay ola cak tı, kış iyi ce bas tır mış tı, da ha dün ay rıl mış gi bi onun la il gi li her şey can lıy dı için de. Ha tı ra la rı gi de rek da ha et ki li, ya kı cı olu yor lar dı. Oda sın da bir ba şı na otu rur ken ders ça lı şan ço cuk la rı nın gü rül tü sü ona ka dar gel se, iç ki li ga zi no da iç li bir şar kı ya da org so lo su din le se, rüz gâr şö mi ne de uğul da sa, bel le ğin de her şey he men can la nı ve ri yor du. Rıh tım da olan lar, Ore an da’da ki sis li sa bah, Fe odo siy’den ge len ge mi, öpü cük ler… Oda sın da uzun uzun do la şı yor, o gün le ri dü şü nü yor, ken di ken di ne gü lüm sü yor du. Son ra ha ya le da lı yor, geç miş ile ge le ce ği bir bi ri ne ka rış tı rı yor du. An na Ser ge yev na dü şü ne gir mi yor, ne re ye gi der se göl ge gi bi ar ka sın dan ge li yor du. Göz le ri ni ka pa yın ca onu 139
Anton Pavloviç Çehov
es ki sin den da ha gü zel, genç, in ce gö rü yor, ken di ni de Yal ta’da ol du ğun dan da ha bir ya kı şık lı ha yal edi yor du. Loş ışık ta ki tap raf la rı nın ara sın dan, şö mi ne nin için den, kö şe den hep o ba kı yor du ona. So luk alı şı nı, giy si le ri nin hoş hı şır tı sı nı du yar gi bi olu yor du. Aca ba bi raz cık ol sun, ona ben ze ye ni var mı di ye, so kak ta gör dü ğü her ka dı nı in ce den in ce ye sü zü yor du… Anı la rı nı bi ri ne aç mak is te ği içi ni ya vaş ya vaş yak ma ğa baş la mış tı. Ev de aş kın dan söz ede mez di. Dı şa rı da ise açı la bi le ce ği kim se si yok tu. Ban ka da ki iş ar ka daş la rı ara sın da da bu de ğer li sır rı nı aça bi le ce ği ya kın dos tu yok tu. Hem an la ta cak ne yi var dı? Ger çek ten sev miş miy di o ka dı nı? An na Ser ge yev na’ya bes le di ği duy gu lar da ger çek ten iç ten, hoş bir yan var mıy dı? Aşk ve ka dın lar ko nu sun da es rar lı ko nuş ma ğa baş la mış tı. Bu de ği şik li ğin ne de ni ni kim se se zin le mi yor du. Yal nız bir ke re sin de ka rı sı sim si yah kaş la rı nı ça ta rak, — Züp pe ro lü hiç git mi yor sa na, Di mit ri, de miş ti. Bir ak şam dok tor lar ku lü bün den oyun ar ka da şı bir me mur la çı kar ken ar tık da ya na ma mış tı. — Bil se niz, Yal ta’da öy le bir ne fis ka dın la ta nış tım ki, dos tum –de yi ver miş ti. Me mur ara ba sı na bi nip uzak la şır ken ar ka sı na dö nüp, — Dmit ri Dmit riç –di ye ses len miş ti. — Ne var? — Ye mek te siz hak lıy dı nız, ba lık bo zuk tu! Ar ka da şı nın bu ola ğan söz le ri ne den se bir den bi re sars mış tı Gu rov’u. Aşa ğı la yı cı, kö tü ni yet liy miş ler gi bi gel miş ti ona. Ne in saf sız, gad dar in san lar var dı şu dün ya da! Ak şam la rı nı ne den li an lam sız, sı kı cı uğ raş lar la ge çi ri yor, gün le ri nin de ğe ri bil mi yor du! Bit mek bil me yen o oyun lar, tı kın ma lar, sar hoş luk lar, hep ay nı ko nu üze rin de dö nüp do la şan, bit mez ge ve ze lik ler… Bu ge rek siz uğ raş, ge ve ze lik ler öm rü nün en gü zel, ve rim li bö lü mü nü boş ye re yu tu yor du. So nun da işe ya ra maz, ka nat sız bir ku şu an dı ran bir kaç gün ka la cak tı 140
Köpeğiyle Dolaşan Kadın
ona. O za val lı du rum dan çık mak, kur tul mak is te ye cek ti, ama in sa nın akıl has ta ne sin den, ce za evin den ken di is te ğiy le çı ka ma dı ğı gi bi, onun da tüm ça ba la rı bo şa gi de cek ti! Bü tün ge ce uyu ya ma dı Gu rov, sa ba ha ka dar söy len di dur du. Er te si gün ak şa ma ka dar ba şı ağ rı dı. O ge ce yi iz le yen bir kaç ge ce de gö zü nü kırp ma dı. Ya ta ğın da otu rup dü şün dü, dü şün dü. Kal kıp, oda nın için de do la şıp dur du ğu da olu yor du. Ço cuk la rın dan da, ban ka dan da bık mış tı. Hiç bir ye re git me yi, kim le olur sa ol sun ko nuş ma yı is te mi yor du ca nı. Ara lık ayın da ki ta til de yol ha zır lı ğı yap tı, ka rı sı na bir gen cin işi için Pe ters burg’a gi de ce ği ni söy le ye rek yo la çık tı. S’ye git ti. Bu ha re ke ti nin ne de ni ni ken di de bil mi yor du. An na Ser ge yev na’yı gör mek, onun la ko nuş mak, elin den ge lir se bu luş mak is ti yor du. S’ye var dı ğın da sa bah tı. Ote lin, dö şe me si çu ha kap lı en iyi oda sı nı tut tu. Oda nın or ta sın da ki ma sa nın üs tün de ren gi toz dan boz laş mış, bir sü va ri bi çi min de bir ya zı ta kı mı var dı. Sü va ri bir elin de şap ka sı nı tu tu yor du; öte ki ko lu ha va ya kal kık, ba şı ko puk tu. Ka pı cı ge rek li bil gi yi ver di ona; von Di de rits ote le pek ya kın Es ki–Gon çar na ya So ka ğı’nda ki ken di evin de otu ru yor du. Ol duk ça zen gin di, ken di at la rı var dı, kent te her kes ta nır dı onu. Ka pı cı Di de rits di ye mi yor, Drı dı rist di yor du. Gu rov otel den çı kıp yü rü ye rek Es ki–Gon çar na ya So ka ğı’na git ti, evi bul du. Tam kar şı sın da, ka lın çi vi ler le ça kı lı uzun gri bir çit var dı. Bir pen ce re le re, bir çi te bak tık tan son ra, “Böy le bir çit ten, kim ol sa ka çıp kur tul mak is ter,” di ye ge çir di için den. “Bu gün ta til, ko ca sı mu hak kak ev de dir.” Doğ ru dan doğ ru ya içe ri gi rip or ta lı ğı vel ve le ye ver mek akıl lı ca ol maz dı. Bir not gön der mek de teh li ke liy di, ko ca sı nın eli ne ge çe bi lir, her şe yi ber bat eder di. En iyi si fır sat kol la ma ğa, o fır sa tı bek le me ye ko yul du. Bir di len ci nin bah çe ka pı sın dan gir di ği ni gör dü. Kö pek ler üze ri ne sal dır dı lar. Bir sa at son ra açık pen ce re ler den pi ya no se si gel me ğe baş la dı. Ses ler ona ka dar 141
Anton Pavloviç Çehov
za yıf ve ka rı şık ge li yor du. An na Ser ge yev na ça lı yor du kuş ku suz. Bir den bü yük bir ka pı açıl dı, yaş lı bir ka dın çık tı. Gu rov’un Yal ta’da gör dü ğü be yaz kö pek ar ka sın dan ko şu yor du. Kö pe ği ça ğır mak is te di, he ye can dan adı nı unut tu, kal bi küt küt çarp ma ya baş la mış tı. Do la şı yor, do laş tık ça da gri çit ten nef ret edi yor du. Öf key le An na Ser ge yav na’nın onu ar tık unut tu ğu nu, kim bi lir, şim di kim ler le gö nül eğ len dir di ği ni, sa bah tan ak şa ma dek bu Al la hın be la sı çi ti sey ret mek zo run da ka lan genç bir ka dın için bu nun ola ğan ol du ğu nu dü şü nü yor du. Ote le dö nüp oda sı na çık tı, uzun sü re ne ya pa ca ğı nı bi le me den ka ne pe de otur du, ye me ği ni yi yip yat tı, ak şa ma ka dar uyu du. Göz le ri ni açıp dı şa rı da ha va nın ka rar dı ğı nı gö rün ce “Ne ap ta lım,” di ye söy len di. “Bu saa te ka dar ni çin uyu dum ki? Ge ce ne ya pa ca ğım şim di?” Has ta ne ler de ki gi bi ucu zun dan, boz bir bat ta ni ye ör tü lü kar yo la sın dan kal kar ken içi içi ni yi yor du: “Gör dün mü kö pe ğiy le do la şan ka dı nı?.. Se rü ven is te miş ti ca nın, al sa na se rü ven… Ku ku mav gi bi otur şim di de ak lın ba şı na gel sin” Sa bah le yin is tas yon da bü yük harf ler le ya zıl mış bir du yu ru gö zü ne iliş miş ti: “Gey şa”… İlk kez bu ak şam oy na ya cak tı kent te. Ha zır la nıp ti yat ro ya git ti. “İlk oyu na ge le ce ği ni sa nı yo rum,” di ye dü şü nü yor du. Do luy du ti yat ro. Bü tün taş ra ti yat ro la rın da ol du ğu gi bi, bu ra da da avi ze le rin yu ka rı sı ko yu bir si ga ra du ma nıy la kap lıy dı, sa lon kay na şı yor du. Oyu nun baş la ma sın dan ön ce ken tin züp pe le ri el le ri ni ar ka la rı na bağ la yıp sah ne nin di bin de boy gös te ri yor lar dı. Va li lo ca sı nın ön sı ra sın da göz alı cı şa lıy la kı zı otu ru yor du. Ken di si ise al çak gö nül lü lük le ar ka sı ra ya çe kil miş ti, an cak lo ca nın ke na rı na da da ya dı ğı ko lu gö zü kü yor du. Per de sal la nı yor, or kes tra ha zır lık la rı nı ta mam lı yor, her kes ye ri ne gi dip otu ru yor du. Bu kar ga şa nın ara sın da Gu rov dik kat li göz ler le ara nı yor du. 142
Köpeğiyle Dolaşan Kadın
So nun da An na Ser ge yev na da gel di. Yü rü yüp üçün cü sı ra da ki ye ri ne otur du. Ona ba kar ken Gu rov’un kal bi sı kı şı yor du. Onun için bu dün ya da en de ğer li, önem li ve ya kın in sa nın bu ka dın ol du ğu nu an lı yor du şim di. Taş ra ka la ba lı ğı nın için de kay bo lan, kim se nin fark et me di ği, elin de ka ba bir sap lı göz lük tu tan bu ufak te fek ka dın tüm ha ya tı nı dol dur muş tu. Ken di si için is te ye bi le ce ği tek mut lu luk, se vinç, üzün tü o idi. Kö tü bir or kes tra nın çal dı ğı mü zi ği din ler ken onun ne ka dar gü zel çe ki ci ol du ğu var dı ak lın da hep. Dü şü nü yor, ha yal ku ru yor du. An na Ser ge yev na’nın ya nın da, ka lın fa vo ri li, çok uzun boy lu, kal kık omuz lu genç bir adam var dı. Yan ya na otu ru yor lar dı. Her adım atı şın da iki ya na se lam ve ri yor muş gi bi ba şı nı sal la yan sı rık gi bi bir şey di bu. An na Ser ge yev na’nın “uşak” de di ği ko ca sı ol ma lıy dı… Ger çek ten de sı rı ğı an dı ran be de nin de, fa vo ri le rin de, te pe si açıl mış ba şın da bir uşak al çak gö nül lü lü ğü var dı. Saf saf gü lüm sü yor du. Ya ka sın da, tıp kı uşak nu ma ra sı gi bi, bir bi lim ni şa nı pa rıl dı yor du. İlk ara da ko ca sı si ga ra iç me ğe çı kın ca, An na Ser ge yev na yal nız kal dı. Gu rov’un ye ri de sa lon day dı, An na Ser ge yev na’nın ya nı na so ku la rak tit rek bir ses le: — Mer ha ba –de di. Zo ra ki gü lüm se me ye ça lı şı yor du. An na Ser ge yev na ba şı nı kal dır dı, bak tı, bir den yü zü bem be yaz ke sil di. Son ra kor kuy la bir da ha bak tı. Şa şır mış tı, göz le ri ne ina na mı yor gi biy di. Yel pa ze siy le sap lı göz lü ğü nü, bes bel li ba yıl ma ma ğa ça lı şa rak avu cu nun için de var gü cüy le sı kı yor du. İki si de su su yor du. An na Ser ge yev na otu ru yor; onun yüz ifa de si ni gö rün ce tüm ce sa re ti ni yi ti ren Gu rov, ya nı na otur ma ya çe ki ne rek ayak ta di ki li yor du. Ke man ve flüt akort la rı du yul ma ya baş la yın ca iki si nin içi ni bir kor ku sar mış tı. Her kes on la ra ba kı yor, sa nı yor lar dı. An na Ser ge yev na bir den kal kıp ça buk adım lar la çı kı şa yü rü dü. Gu rov da pe şin den… Hiç ko nuş ma dan ko ri dor lar dan geç ti ler, bir kaç mer di ven den inip çık tı lar. 143
Anton Pavloviç Çehov
Yar gıç ve öğ ret men, res mi giy si li, gö ğüs le rin de ni şan la rı olan bir sü rü in san ge çi yor du sağ la rın dan sol la rın dan. Ka dın lar, kürk ler gö rür gi bi olu yor lar dı. Açık pen ce re den si ga ra iz ma rit le ri nin kes kin ko ku su nu her ya na da ğı tan bir rüz gâr esi yor du. Kal bi ye rin den fır la ya cak mış gi bi çar pan Gu rov şöy le dü şü nü yor du: “Al la hım! Bu or kes tra, bu in san lar ni ye?” Tam o an da, bir den bi re, An na Ser ge yev na’yı is tas yon da yol cu et ti ği ak şam ken di ken di ne ar tık her şe yin bit ti ği ni, bir da ha gö rüş me ye cek le ri ni dü şün dü ğü nü ha tır la dı, so na da ha çok var dı şim di! Te pe sin de “Bal ko na gi riş” ya zı lı ka ran lık, dar bir mer di ven de dur du An na Ser ge yev na. Şaş kın, bit kin di. Sık sık so lu ya rak: — Çok kor kut tu nuz be ni! –de di.– Öy le kork tum ki! He ye can dan az da ha kal bim du ra cak tı. Ni çin gel di niz? Ni çin? Yük sek ses le, ça buk ça buk ko nu şa rak ce vap ver di Gu rov: — An la yın be ni, An na Ser ge yev na… Yal va rı rım an la yın… An na Ser ge yev na kor ku, sev gi, ya kar ma do lu göz ler le ba kı yor du ona. Yüz çiz gi le ri ni zih ni ne iyi ce per çin le mek is te ğiy le ba kış la rı nı yü zün den ayır mı yor du. Gu rov’un söy le dik le ri ni an la ma dan sür dür dü ko nuş ma sı nı. — Çok acı çe ki yo rum! Hep si zi, yal nız si zi dü şü nü yor, or tak anı la rı mız la ya şı yo rum. Ama unut mak zo run da yım. Ni çin? Ni çin gel di niz? Yu ka rı da, mer di ve nin ba şın da iki li se öğ ren ci si si ga ra içi yor, aşa ğı ya ba kı yor lar dı, ama Gu rov’un gö zü bir şey gör dü ğü yok tu. An na Ser ge yev na’yı ken di ne çe kip yü zü nü, ya nak la rı nı, el le ri ni öp me ğe baş la dı. Öte ki onu it me ğe ça lı şı yor du. Yıl gın bir ses le: — Ne ya pı yor su nuz? Ne ya pı yor su nuz? –di yor du.– Çıl dır dı nız mı? He men ya rın gi din bu ra dan, ha yır, ya rın de ğil, şim di gi din… Git mez se niz, la net le rim si zi, yal va rı yo rum gi din… Ge len var… 144
Köpeğiyle Dolaşan Kadın
Yu ka rı doğ ru bi ri ge li yor du mer di ven den. An na Ser ge yev na se si ni al çal ta rak de vam et ti. — Git me li si niz… Du yu yor mu su nuz, Dmit ri Dmit riç? Ben ge lip Mos ko va’da bu la ca ğım si zi. Hiç mut lu ol ma dım öm rüm de, şim di de mut su zum, ölün ce ye dek de mut suz ola ca ğım, bi li yo rum… Ne olur? da ha bed baht et me yin be nim! Ye min ede rim ge le ce ğim Mos ko va’ya! Ama şim di ay rı la lım, sev gi lim, bir ta nem, ca nım, her şe yim, ay rı la lım! Gu rov’un eli ni ha ra ret le sı kıp mer di ven den aşa ğı koş tu. Göz den kay bo lun ca ya dek dö nüp dö nüp ar ka sı na, Gu rov’a ba kı yor du. Ger çek ten de mut lu ol ma dı ğı göz le rin den bel liy di… Bir za man ol du ğu yer de ha re ket siz kal dı Gu rov. Sa lon da ses ler ke si lin ce şap ka sıy la pal to su nu alıp ti yat ro dan çık tı. 4 An na Ser ge yev na Mos ko va’ya, Gu rov’a gel me ğe baş la dı. İki üç ay da bir ko ca sı na ya ka lan dı ğı ka dın has ta lı ğı için bir pro fe sö re gö zü ke ce ği ni söy le ye rek gi di yor du. Ko ca sı ona hem ina nı yor, hem inan mı yor du, ama ya pa bi le ce ği bir şey yok tu, kat la nı yor du. An na Ser ge yev na Mos ko va’ya ge lin ce Slav Ote li’ne ini yor, kır mı zı şap ka lı gar so nu Gu rov’a yol lu yor du. Gu rov ote le gi di yor du, iliş ki le ri ni Mos ko va’da kim se cik ler bil mi yor du. Bir kış sa ba hı Gu rov ge ne ote le gi di yor du. (Gar son ak şam ara mış, bu la ma mış tı onu) Yo lu nun üze rin de ki ens ti tü ye ka dar kı zıy la yü rü mek is te miş ti ca nı. İri ta ne li bir su lu sep ken ya ğı yor du. Kı zı na, — Isı sı fı rın üs tün de üç, ge ne de kar ya ğı yor –di yor du.– Yer yü zü böy le sı cak, ama at mos fe rin yu ka rı ke sim le rin de ısı dü şük de mek. — Kı şın ni çin gök gür le mez, ba ba cı ğım? Gu rov bu nun ne de ni ni de açık la dı kı zı na. Ko nu şur ken hep sev gi li siy le bu luş ma ya git ti ği ni, bu nu on dan baş ka kim se nin bil me di ği ni, bel ki de hiç bi le me ye ce ği ni dü şü nü yor du. 145
Anton Pavloviç Çehov
İki ha ya tı var dı Gu rov’un: İl gi le nen her ke sin bil di ği, baş tan ba şa şart lı, ger çek ve ya lan la do lu, ta nı dı ğı bil di ği öte ki in san la rın ki ne ben ze yen bi rin ci siy le; giz li den giz li ye akıp gi den ikin ci si… Ne den se, bel ki de rast lan tıy la ga rip bir bi çim de üst üs te ge len olay lar yü zün den, on ca önem li, ge rek li, ken di ni kan dır ma dı ğı, iç ten dav ran dı ğı, ha ya tı nın çe kir de ği say dı ğı şey ler baş ka la rın dan giz liy di. Bu na kar şı lık ya lan, ger çe ği giz le mek için ar ka sı na sak lan dı ğı ban ka da ki işi, ku lüp te ki ça tış ma la rı, “iğ renç ya ra tık lar”, top lan tı lar da ka rı sı na gös ter di ği yap ma cık sev gi hep açık tan açı ğa ge çi yor du. Ken din den pay bi çe rek, gör dük le ri ne inan mı yor; her in sa nın baş ka la rın dan giz le di ği, onun ki ne ben zer, gö rü nen den çok çok gü zel bir ya şan tı sı ol du ğu nu sa nı yor du. Her ke sin ki şi sel, asıl giz li lik le re ge rek li say gı nın gös te ril me si ni böy le si ne önem se me si nin ne de ni bel ki de bun dan dı. Gu rov kı zı nı oku la bı rak tık tan son ra Slav Ote li’ne git ti. Ves ti yer de pal to su nu çı kar dı, mer di ven le ri çık tı, ya vaş ça ka pı yı tık lat tı. An na Ser ge yev na ak şam dan be ri bek li yor du onu. Sev gi li si nin hoş lan dı ğı giy si si ni giy miş ti. Yol cu luk ve bek le mek ten bit kin, ren gi uçuk tu. Bir an gü lüm se me den Gu rov’a bak tı, ko şup ken di ni ku ca ğı na bı rak tı. İki yıl dan be ri gö rüş me miş ler gi bi uzun sür dü öpüş me le ri. Gu rov: — E, na sıl sın ba ka lım? –de di.– Ne ha ber? — Dur bi raz, an la ta ca ğım… Of, ya pa ma ya ca ğım. Ko nu şa mı yor du, hıç kı rık bo ğa zın da dü ğüm len miş ti. Ar ka sı nı Gu rov’a dö nüp men di li ni göz le ri ne bas tır dı, ağ lı yor du. “Bi raz ağ la sın, açı lır,” di ye dü şün dü Gu rov. “Ben şu ra da otu rup bek le ye yim.” Ge çip kol tu ğa otur du. Beş da ki ka son ra zil ça lıp gar so nu ça ğır dı, bir çay is te di. Gu rov ça yı nı içer ken, An na Ser ge yev na pen ce re nin önün de ar ka sı ona dö nük ayak ta ağ la dı hep… He ye can dan, ka de rin on la rı böy le kö tü bir bi çim de bir leş tir me si nin ver di ği iç sı zı sın dan ağ lı yor du. An cak giz li gö rü şe bi li yor lar, hır sız gi bi her kes ten ka çı yor lar dı! Ya şa mak mıy dı bu? 146
Köpeğiyle Dolaşan Kadın
Gu rov: — Bı rak ar tık ağ la ma yı! –de di. Aşk la rı nın bi te ce ğe ben ze me di ği ni bi li yor du. An na Ser ge yev na git tik çe bağ la nı yor du ona. On dan baş ka bir şey gör dü ğü yok tu gö zü. Bu du rum da ona bü tün bun la rın bir so nu ola ca ğı nı söy le mek fay da sız dı. İnan maz, ina na maz dı! Kal kıp ya nı na git ti, ok şa mak, bi raz şa ka yap mak için omuz la rın dan ya ka la dı, tam o an da da ay na da ken di ni gör dü. Saç la rı kır laş mış tı. Son bir kaç yıl da bu den li yaş lan ma sı na, çök me si ne şaş tı. Avuç la rı nın için de ki omuz lar sı ca cık tı lar, tit ri yor lar dı. He nüz sı cak, gü zel, ama bir gün onun gi bi so la cak bu ka dı na acı dı. Ni çin böy le se vi yor du onu? Hiç bir za man ger çek yan la rıy la gö zük me miş ti ka dın la ra. Her za man ha yal le rin de ya şat tık la rı, ömür le rin ce ara dık la rı er ke ği sev miş ler di on da. Ya nıl dık la rı nı an la dık la rın da, ne den se ge ne de sev me ğe de vam et miş ler di. Bu ka dın lar dan hiç bi ri nin ya nın da mut lu ol ma mış tı Gu rov. Ta nış mış lar, ya kın laş mış lar, ay rıl mış lar dı, ama bir ke re ger çek sev gi yi ta da ma mış lar dı. Aşk tan baş ka her şey var dı Gu rov’un için de. An cak şim di, saç la rı ağar dık tan son ra, öm rün de ilk kez ge rek ti ği gi bi se vi yor du. An na Ser ge yev na ile pek iç ten iki ki şi, iki ya kın ak ra ba, ka rı ko ca, iç ten iki dost gi bi se vi şi yor lar dı. Gu rov, bir bi ri için ya ra tıl dık la rı na ina nı yor, ama onun baş ka bir er ke ğe ait ol ma sı na, ken di si nin de baş ka bir ka dın la ev li bu lun ma sı na bir an lam ve re mi yor du. Ya ka la nıp ay rı ay rı ka fes le re tı kıl mış di şi ve er kek, iki kuş gi biy di ler. Geç miş le rin den uta nıp şim di ki du rum la rı nı ba ğış lı yor, aşk la rı nın iki si ne de iha net et ti ği ne ina nı yor lar dı. Vak tiy le ca nı sı kı lın ca is te di ği şe yi ya pa rak ken di ni avu tur du Gu rov. Şim di bir şey is te ye mi yor du ar tık. İçin de de rin bir iç sı zı sı var dı, yal nız ca se vim li, iç ten ol mak is ti yor du. — Ye ter, sev gi lim –de di.– Ağ la dı ğın ye ter ar tık… Şim di bi raz ko nu şa lım. Bir şey ler dü şü ne lim. 147
Anton Pavloviç Çehov
Uzun uzun ko nuş tu lar. Giz len mek ten, baş ka la rı nı kan dır mak zo run lu lu ğun dan, ay rı kent ler de ya şa ma nın ya rat tı ğı güç lük ler den, ay lar ca gö rü şe me me nin ver di ği acı dan kur tul ma nın yol la rı nı araş tır dı lar. İn sa nı yıl dı ran, gö zü nü kor ku tan bu en gel le ri na sıl aşa cak lar dı? Gu rov ba şı nı el le ri nin ara sı na alıp saç la rı na ası la rak, — Na sıl? Na sıl? –di yor du.– Na sıl kur tu la ca ğız bü tün bun lar dan? Bir ses, kı sa bir za man son ra çö züm yo lu nun ken di li ğin den bu lu na ca ğı nı, o za man ye ni, mut lu bir ha ya ta baş la ya cak la rı nı fı sıl dı yor du ku la ğı na. So nun çok çok uzak lar da ol du ğu nu, iliş ki le ri nin en ka rı şık ve güç dev re si nin da ha şim di baş la dı ğı nı iki si de se zin li yor du… 1889
148
Sıkıcı Bir Öykü Yaş lı bir ada mın not la rın dan
1 Ni ko lay Ste pa no viç –so ya dı nın ge re ği yok– der ler, üçün cü de re ce den dev let me mu ru, ni şan lar al mış, yaş lı bir pro fe sör var dır Rus ya’da. Ya ban cı da, yer li de o den li çok ni şa nı var dır ki, on la rı tak ma sı ge rek ti ği za man lar, ki li se ler de ki kut sal tas vir le rin di zil di ği du va ra ben ze te rek över onu öğ ren ci le ri. En soy lu, yük sek çev re den dir dost la rı. Hiç de ğil se son yir mi beş, otuz yıl dır ya kın dan ta nış ma dı ğı ün lü tek bi lim ada mı ol ma mış tır. Şim di ah bap lık ede ce ği kim se si yok tur, ama –geç miş ten açar sak– ona yü rek ten, sı cak bir ya kın lık gös ter miş ün lü dost la rı nın lis te si Pi go rov1 gi bi, Ka ve lin2 gi bi, ozan Nek ra sov3 gi bi ad lar la bi ter. Bü tün Rus üni ver si te le riy le üç ya ban cı üni ver si te nin öğ re tim üye le rin den dir, vb., vb… Bü tün bun lar –bu ara da söy le ne bi le cek bir çok şey da ha– be nim adı mı oluş tur mak ta dır.
1
2
3
Ni ko lay İvo no viç Pi go rov (1810–1881) Dev ri nin en ün lü ope ra tö rü. Ay nı za man da ana to mi, pa ta lo ji pro fe sö rüy dü. Kons tan tin Dmit ri ye viç Ka ve lin (1818–1885) Ün lü hu kuk çu, ta rih çi, ya zar. Mos ko va ile Pe ters burg üni ver si te le rin de kür sü le ri var dı. Ni ko lay Alek se ye viç Nek ra sov (1821–1887) Ün lü Rus oza nı. 149
Anton Pavloviç Çehov
Ün lü dür adım. Oku ma yaz ma sı olan her kes bi lir onu Rus ya’da. Yurt dı şın day sa, kür sü ler de ün lü, say gı de ğer bir ad ola rak söz eder ler on dan. Ba sın da da, halk ara sın da da dil uza tıl ma ya cak, say gın, pek az o mut lu ad lar dan bi ri dir adım. Ola ğan dır da bu. Çün kü ya rar lı lı ğın dan kim se nin kuş ku duy ma dı ğı, çok üs tün ye te nek le ri olan önem li bir ki şi ola rak ta nı nı yo rum. De ve gi bi da ya nık lı, ça lış kan bir in sa nım. Çok önem li dir bu. Ay rı ca –bu da ha da önem li dir– ye te nek li yim. Sı ra sı gel miş ken şu nu da be lir te yim: Ay dın, al çak gö nül lü, dü rüs tüm de. Bur nu mu ne ede bi ya ta, ne de po li ti ka ya sok mu şum dur. Bil gi siz kim se ler le tar tış ma la ra gi re rek ün ka zan ma ya ça lış ma mı şım dır. Ak şam top lan tı la rın da da, ar ka daş la rı mın me zar la rı ba şın da da duy gu lu ko nuş ma lar yap ma mı şım dır… Sö zün kı sa sı, bi lim dün ya sı nın bil di ği adım tam an la mıy la le ke siz dir, pı rıl pı rıl dır. Bu adın sa hi bi ben, alt mış iki ya şın da, daz lak ka fa lı, tak ma diş li, iyi edil me si ola nak sız bir tic’i olan bi ri yim. Adım ne den li par lak, gü zel se, ken dim o den li renk siz, çir ki nim. Güç süz lük ten ba şım, el le rim tit rer. Boy num –Tur gen yev’in ka dın kah ra man la rın dan bi ri nin boy nu gi bi– kont rba sın sa pı nı an dı rır. Göğ süm içe çö kük tür. Sır tım dar dır. Ko nu şur ken ya da ders ve rir ken ağ zım bir ya na doğ ru bü zü lür. Gü lüm se di ğim de yü züm ölüm ko kan kı rı şık lar la kap la nır. Pe ri şan dış gö rü nü şüm de et ki le yi ci en kü çük bir şey yok tur. Ama tic’e ya ka lan dı ğım za man lar, yü zü me ba kan her ke si iç ka rar tan bir dü şün ce ye sü rük le yen –“Ya kın da yol cu dur bu adam” dü şün ce si dir bu– pek de ği şik bir an la tı mı olur dış gö rü nü şü mün. Ders ve ri şim, es ki den ol du ğu gi bi, fe na de ğil dir ge ne. Ge ne es ki den ol du ğu gi bi, din le yi ci le ri min il gi si ni iki sa at sür dü re bi li yo rum. He ye ca nım, an la tış in ce li ğim, bir de mi zah us ta lı ğım han diy se bü tü nüy le ör ter se si min ku sur la rı nı –oy sa bir dü zen ba zın ki ka dar ku ru, ka ba, cır lak tır se sim.– Yaz ma ya ge lin ce, çok kö tü ya zı yo rum. Bey ni min ya zı ye te ne ği mi yö ne ten o kü çü cük par ça sı gö rev yap mı yor ar tık. Bel le 150
Sıkıcı Bir Öykü
ğim za yıf la dı, dü şün ce le rim de ye ter li sü rek li lik yok. On la rı –dü şün ce le ri mi– kâ ğı da ge çir me ye kal kış tı ğım da, on lar la be den sel ba ğın tı mı, du yar lı ğı mı yi tir mi şim, tüm ce le ri min ya pı sı tek dü zey miş, an la tı şım kı sır, ür kek miş gi bi ge li yor ba na. Yaz mak is te di ğim den bam baş ka şey ler ya zı yo rum. Ya zı mın so nu na gel di ğim de de ba şı nı unut muş olu yo rum. Ola ğan bir söz cü ğü unut tu ğum çok olu yor. Ya zar ken ko nuy la il gi siz söz ler den, ge rek siz tüm ce ler den ka çın mak için bü yük ça ba har ca mam ge re ki yor. Bu iki du rum, akıl ye te ne ği min güç ten düş tü ğü nü gös ter mek te dir. Şu da çok tu haf tır: Yaz dı ğım şey ne den li ba sit se, o den li çok zor la nı yo rum. Bi lim sel bir ya zı ya zar ken, bir kut la ma mek tu bu ya da ufak te fek not lar alır ken ol du ğum dan çok da ha ra hat, çok da ha akıl lı bu lu yo rum ken di mi. Bir şey da ha var: Al man ca ya da İn gi liz ce yaz mak Rus ça yaz mak tan ko lay ge li yor ba na. Bu gün kü ya şa yış bi çi mi me ge lin ce, son za man lar da ba na so luk al dır ma yan uy ku suz luk tan söz et me li yim. “Şim di var lı ğı nın bel li baş lı, en be lir gin özel li ği ne dir?” di ye sor sa lar, “Uy ku suz luk,” de rim. Es ki den kal ma alış kan lı ğım la, ge ne tam ge ce ya rı sı so yu nup gi ri yo rum ya ta ğa. He men da lı yo rum uy ku ya. Ama iki ye doğ ru uya nı yo rum. Hiç uyu ma mı şım gi bi bir duy gu olu yor içim de o an da. Kal kıp lam ba yı yak mam ge re ki yor. Bir ya da iki sa at oda nın için de bir aşa ğı bir yu ka rı do la şıp du ru yo rum. Yıl lar dır en kü çük çiz gi le ri ne dek bil di ğim tab lo la ra, fo toğ raf la ra ba kı yo rum. Do laş mak tan bı kın ca ma sa ya otu ru yo rum. Kı pır da ma dan, bir şey dü şün me den, içim de bir is tek duy ma dan otu ru yo rum. Ma sa da bir ki tap var sa, bi linç siz ce önü me çe ki yo rum onu. En kü çük bir il gi duy ma dan oku ma ya baş lı yo rum. Ge çen ler de ge ne böy le, “Ne yi an la tı yor du kır lan gı cın ötü şü?” di ye tu haf adı olan, ko ca bir ro ma nı bir ge ce de oku yup bi tir dim… Ya da dik ka ti mi top la mak için bi ne ka dar say ma ya zor lu yo rum ken di mi. O da ol maz sa, ar ka daş la rım dan bi ri nin yü zü nü ge ti ri yo rum gö zü mün önü ne. Onun gö re ve han gi yıl da, han gi 151
Anton Pavloviç Çehov
ko şul lar al tın da baş la dı ğı nı anım sa ma ya ça lı şı yo rum. Ses le re ku lak ka bart mak ho şu ma gi di yor. Kâh kı zım Li za iki oda öte de ça buk ça buk ko nu şa rak bir şey ler sa yık lı yor, kâh ka rım elin de mum la ge çi yor sa lon dan, her za man ki gi bi kib rit ku tu su nu dü şü rü yor ge ne, do la bın ka pa ğı gı cır dı yor ya da bek len me dik bir an da ses çı kar ma ya baş lı yor lam ba nın fi ti li… ne den se he ye can lan dı rı yor be ni bü tün bu ses ler. Ge ce uyu ya ma ma sı, in sa nın ken di ni has ta his set me si de mek tir. Bu yüz den ge ce le ri sa bır sız lık la sa ba hı, uyu ma mak hak kı na sa hip ola ca ğım gün dü zü bek li yo rum. Dı şa rı da ilk ho roz öte ne dek geç mek bil mi yor sı kın tı lı sa at ler. Be nim mut lu luk ha ber cim dir bu ilk ho roz. O öt tük ten bir sa at son ra alt kat ta ka pı cı nın uya na ca ğı nı, mer di ven ler de öf ke li öf ke li ök sü re rek bir şey al mak için üst ka ta çı ka ca ğı nı bi li rim çün kü. Son ra ya vaş ya vaş ağar ma ya baş lar or ta lık, so kak ta ses ler du yu lur… Gü nüm ka rı mın ya nı ma gel me siy le baş lar. Etek lik le, saç la rı ta ran ma mış, ama eli ni yü zü nü yı ka mış, çi çek ko lon ya sı sü rün müş, gi rer oda ma. Ger çek ten şöy le bir uğ ra mış gi bi dav ra nır. Her sa bah da ay nı şe yi söy ler: — Af fe der sin, he men gi de ce ğim… Ge ne uyu ya ma dın mı? Son ra lam ba yı sön dü rür. Ma sa nın ya kı nın da bir san dal ye ye otu rur. Ko nuş ma ya baş lar. Kâ hin de ği lim, ama ne den söz ede ce ği ni bi li rim ka rı mın. Her sa bah ay nı şey yi ne le nir çün kü. Ge nel lik le sağ lı ğım üze ri ne en di şe do lu bir kaç so ru dan son ra oğ lu mu zu anım sar bir den. Var şo va’da su bay dır oğ lu muz. Her ayın yir mi sin den son ra el li rub le yol la rız ona. Sa bah la rı ka rım la ara mız da ki ko nuş ma mı zın baş lı ca ko nu su bu dur. İçi ne çe ker ka rım, — Bi li yo rum, bi zim için ko lay ol mu yor –der,– ama ken di ni to par la ya na dek yar dım et me miz ge rek ço cu ğa. Ya ban cı bir ül ke de za val lı, üs te lik al dı ğı pa ra ne ki… Ama is ter sen, ge le cek ay el li de ğil de, kırk rub le yol la rız. Ne der sin? 152
Sıkıcı Bir Öykü
Ka rı mın, sık sık on lar dan söz edi yo ruz di ye gi der le ri mi zin azal ma dı ğı nı şim di ye dek öğ ren me si ge re kir di. Gel ge le lim bu na al dır dı ğı yok tur onun. Hiç şaş ma dan her sa bah ge lir oda ma. Bi zim su bay dan, –Tan rı’ya şü kür– ek me ğin ucuz la dı ğın dan, ama şe ke rin iki ka pik pa ha lı laş tı ğın dan söz eder… hem ba na ye ni bir ha ber ve ri yor muş gi bi an la tır bü tün bun la rı. Din le rim onu, ma ki ne leş miş gi bi sal la rım ba şı mı. Bel ki ge ce yi uy ku suz ge çir di ğim için tu haf, ge rek siz bir ta kım dü şün ce ler do lar ka fa mın içi ne. An cak bir ço cu ğun du ya bi le ce ği bir şaş kın lık la ba ka rım ka rı mın yü zü ne. Şaş kın lık için de so ra rım ken di ken di me, “Yüz an la tı mın da kü çük şey le rin an lam sız te la şı olan, içi ge çim kor ku suy la do lu bu şiş ko, yaş lı ka dın; her an borç la rı, pa ra sı kın tı sı nı dü şün mek ten ba kı şı do nuk laş mış, gi der ler den baş ka bir şey den söz et me yi bil me yen, an cak bir şey ucuz la dı ğın da gü lüm se ye bi len bu ka dın bir za man la rın za rif Var ya’sı; par lak ze kâ sı, ter te miz ru hu, gü zel li ği, –Ot hel lo’nun Des de mo na’yı sev di ği gi bi– bi li mi me duy du ğu ‘il gi’ yü zün den de li ce si ne tu tul du ğum Var ya mı dır? Bir za man lar ba na bir er kek ço cuk ve ren Var ya mı dır bu?” Bu şiş ko, han tal ko ca ka rı nın yü zü ne ba ka rım bü tün dik ka tim le. Be nim Var ya’mı ara rım on da. Ama geç miş ten ka rım da yal nız ca, sağ lı ğım için duy du ğu en di şe, bir de ay lı ğı ma “bi zim ay lı ğı mız”, şap ka ma “bi zim şap ka mız” de mek alış kan lı ğı kal mış tır. Yü zü ne ba kar ken içim bur ku lur. Onu bi raz cık ol sun avut muş ol mak için bı ra kı rım, söy ler için den ge len her şe yi. Ta nı dık la rı hak sız ye re çe kiş tir me si ne ya da dok tor luk et mi yo rum, ders ki ta bı yaz mı yo rum di ye be ni pay la ma sı na bi le ses çı kar mam. Su sa rım. Ko nuş ma mız her za man ay nı bi çim de so na erer. Ça yı mı hâ lâ iç me di ği mi anım sar ka rım, bir den te la şa ka pı lır. Kal kar ken, — Ne di ye otu ru yo rum ben de bu ra da? –der.– Se ma ver ha ni dir bek li yor ma sa da. Ben de otur muş ge ve ze lik edi yo 153
Anton Pavloviç Çehov
rum. Tan rım, ne ka dar unut kan ol dum son za man lar da! –Ça buk ça buk yü rür. Şöy le söy le mek için du rur ka pı da,– Ye gor’a beş ay lık bor cu muz var. Bi li yor muy dun bu nu? Kaç kez söy le dim sa na hiz met çi le rin ay lı ğı nı ge cik tir me di ye! Her ay on rub le ver mek, beş ay lı ğı bir den, el li rub le ver me mek ten çok da ha ko lay dır! –Oda dan çık tık tan son ra ge ne du rur, ek ler.– Za val lı Li za’mı za acı dı ğım ka dar hiç kim se ye acı mı yo rum. Kız ca ğız kon ser va tu var da oku yor, var lık lı in san la rın ara sın da ya şı yor, oy sa üs tün de ba şın da yok. Kür kü so ka ğa çı kı la cak gi bi de ğil. Baş ka bi ri nin kı zı ol sa öne mi yok tu, ama ba ba sı nın ün lü bir pro fe sör, üçün cü de re ce den bir dev let me mu ru ol du ğu nu bi li yor her kes! Ünü mü, rüt be mi ba şı ma kak tık tan son ra gi der ar tık. Gü nüm böy le baş lar. Da ha gü zel de sür mez doğ ru su. Ça yı mı içer ken kı zım Li za kür kü nü, şap ka sı nı giy miş, no ta la rı kol tu ğu nun al tın da, kon ser va tu va ra git mek üze re bü tü nüy le ha zır lan mış, ge lir ya nı ma. Yir mi iki ya şın da dır. Ama da ha kü çük gös te rir. Gü zel dir. Ka rı mın genç li ği ni de an dı rır bi raz. Ya na ğı ma sı cak bir öpü cük kon du rur. Son ra eli mi öper. — Gü nay dın ba ba cı ğım –der.– İyi mi sin? Kü çük ken don dur ma yı pek se ver di Li za. Sık sık elin den tu tup pas ta ne ye gö tür mem ge re kir di onu. Gü zel her şe yin öl çü süy dü onun için don dur ma. Be ni öv mek is te di ğin de şöy le der di: “Kay mak lı don dur mam sın sen be nim ba ba cı ğım.” Par mak la rı nın her bi ri nin ay rı bir adı var dı. Bi ri ne fıs tık lı, bi ri ne kay mak lı, bi ri ne çi lek li vb, adı nı tak mış tı. Sa bah la rı “gü nay dın” de mek için oda ma gel di ğin de ku ca ğı ma alır dım onu ge nel lik le. Par mak la rı nı bir bir öper ken sa yar dım: — Kay mak lı… fıs tık lı… li mon lu… Şim di de es ki den kal ma alış kan lı ğım la ge ne “Fıs tık lı… kay mak lı… li mon lu…” di ye mı rıl da na rak öpü yo rum par mak la rı nı. Ama es ki sin den bir baş ka olu yor bu. Don dur ma gi bi so ğu ğum şim di. Sı kı lı yo rum da. Kı zım ya nı ma ge lip de 154
Sıkıcı Bir Öykü
du dak la rı nı ya na ğı ma değ dir di ğin de, ya na ğı mı arı so ku yor muş gi bi ir ki li yo rum, zo ra ki gü lüm sü yo rum. Ka çı rı yo rum yü zü mü. Uy ku suz luk has ta lı ğı na ya ka lan dım ya ka la na lı bir so ru kur ca lı yor ka fa mı: “Be nim –bu ih ti ya rın, ün lü ada mın– uşa ğı ma borç lu ol mak tan acı duy du ğu mu, yü zü mün kı zar dı ğı nı her gün gö rü yor kı zım. Sık sık, ufak te fek borç la rı öde ye me me nin ver di ği sı kın tıy la ça lış ma yı bı ra kıp oda mın için de sa at ler ce bir aşa ğı bir yu ka rı do la şıp dur du ğu mu da gö rü yor, ama ne den an ne sin den giz li bir ke re cik ol sun gel me di oda ma, “Ba ba cı ğım, iş te saa tim, iş te bi le zik le rim, kü pe le rim, giy si le rim… Al re hi ne ver hep si ni, pa ra ya ih ti ya cın var…” de me di? Be nim de, an ne si nin de ken di mi zi ya lan cı bir duy gu ya tut sak et miş, yok sul lu ğu mu zu baş ka la rın dan giz le mek için na sıl ça ba la dı ğı mız gö rür ken, ke se mi ze gö re hay li pa ha lı mü zik öğ re ni mi ni ne den sür dü rü yor? Ger çi ne sa ati ni, ne bi le zik le ri ni alır dım, ne de bi zim için bir fe da kâr lık et me si ne göz yu mar dım: Tan rı ko ru sun… be nim is te di ğim bu de ğil. Ak lı ma gel miş ken bi raz da Var şo va’da ki su bay oğ lum dan söz ede yim. Ka fa sı ça lı şan, dü rüst, ça lış kan bir genç tir. Ama ben ye ter bul mu yo rum bu nu. Ba na öy le ge li yor ki, yaş lı bir ba bam ol sa, yok sul lu ğun dan utan dı ğı an la rı nın ol du ğu nu bil sem, su bay lı ğı fa lan bı ra kır, bir ye re iş çi gi rer, yar dım eder dim ona. Ço cuk la rı ma iliş kin bu çe şit dü şün ce ler üzü yor be ni. As lın da ne ya ra rı var bun la rın? Çev re sin de ki ola ğan in san la ra, her bi ri bi rer kah ra man de ğil di ye için için kin bes le mek… an cak dar ka fa lı, kö tü ya ra dı lış lı bir in san ya pa bi lir bu nu. Ama ye ter bun lar dan söz et ti ğim. Sev gi li öğ ren ci le ri me ders ver mek üze re sa at ona çey rek ka la çık mam ge re kir ev den. Gi yi nip çı ka rım. Otuz yıl dır her şe yiy le ba na ta nı dık, be nim için baş lı ba şı na bir ta rih olan so kak bo yun ca yü rü rüm. İş te al tın da ec za ne siy le şu kül ren gi apart man… bir za man lar kü çük bir ev var dı ye rin de. O 155
Anton Pavloviç Çehov
kü çük evin bir bö lü mü de bi ra ha ney di. Te zi mi o bi ra ha ne de eni ne bo yu na dü şün müş, Var ya’ya ilk aşk mek tu bu mu ge ne ora da yaz mış tım. “His to ri a mor bi”1 di ye baş lık koy du ğum bir kâ ğı da kur şun ka lem le ya zı yor dum. İş te bak kal dük kâ nı. Ba na ve re si ye si ga ra ve ren bir Ya hu di iş le ti yor du onu bir za man lar. Son ra, üni ver si te öğ ren ci le ri ni “hep si nin an ne si var” di ye se ven ka dın iş let miş ti bir sü re. Şim di ba kır çay dan lık la çay içen, son de re ce vur dum duy maz, kı zıl saç lı bir tüc car otu ru yor tez ga hın ar ka sın da. İş te üni ver si te nin çok tan be ri ona rım yü zü nü gör me miş, in sa nın içi ni ka rar tan bah çe ka pı sı gö rün dü so nun da. İş te ca nı nın sı kıl dı ğı yü zün den bel li olan go cuk lu bah çe bek çi si, iş te ça lı sü pür ge si, kar yı ğın la rı… Taş ra dan gel miş, bi lim ta pı na ğı nı ger çek bir ta pı nak sa nan çi çe ği bur nun da bir gen cin üze rin de hiç de olum lu bir iz le nim bı rak maz bu ka pı. Ge nel ola rak üni ver si te ya pı la rı nın köh ne li ği, ko ri dor la rı nın kas ve ti, du var la rı nın isi, ışı ğı nın ye ter siz li ği, mer di ven le ri nin de, as kı la rı nın da, bank la rı nın da in sa na hü zün ve ren gö rü nü mü Rus ka ram sar lı ğı nın ta ri hin de, bu ka ram sar lı ğı ya ra tan ne den le rin ön de ge len le rin den dir… İş te bi zim bah çe. Be nim öğ ren ci lik yıl la rım dan bu ya na ne da ha bir iyi leş miş, ne de kö tü leş miş tir bu bah çe. Hiç sev mem onu. Şu cı lız ıh la mur ağaç la rı nın ye rin de, şu ka rar mış akas ya la rın, şu bu dan mış na di de ley lak la rın ye rin de ko ca ko ca çam ağaç la rı, gü ze lim me şe ler ol say dı çok da ha iyi olur du ben ce. Ruh sal du ru mu ge nel lik le için de bu lun du ğu or ta ma bağ lı olan üni ver si te öğ ren ci si, öğ re ni mi ni sür dür dü ğü yer de her an yal nız ca yü ce, güç lü, gü zel olan la kar şı laş ma lı dır… Cı lız ağaç lar dan, kı rık dö kük pen ce re ler den, mu şam ba la rı yır tıl mış, iç ka rar tan du var lar dan, ka pı lar dan Tan rı ko ru sun onu. Mer di ven le re yak laş tı ğım da ka pı ar dı na dek açı lır. Yıl lar dır bir lik te ça lış tı ğım, be nim le ay nı yaş lar da, ada şım ka 1
Has ta lı ğın ta ri hi (La tin ce) 156
Sıkıcı Bir Öykü
pı cı Ni ko lay kar şı lar be ni. Ya na çe ki lip yol ver dik ten son ra gırt lak tan ge len o ke yif li se siy le. — Çok so ğuk efen dim! –der. Ya da kür küm ıs lak sa, — Yağ mur, efen dim! Son ra önüm sı ra ko şar, yo lum da ki bü tün ka pı la rı açar. Ça lış ma odam da özen le çı ka rır kür kü mü. Bu ara da fır sa tı nı bul muş, üni ver si tey le il gi li bir ha be ri de ye tiş tir miş tir ba na. Üni ver si te ka pı cı la rı nın, oda cı la rı nın ara la rın da ki sı kı fı kı dost luk so nu cu dört fa kül te de de, ka lem de de, rek tö rün oda sın da, ki tap lık ta da olan bi ten den he men ha be ri olur Ni ko lay’ın. Ne ler ne ler bi lir! Üni ver si te miz de gü nün ko nu su, söz ge li mi, rek tö rün ya da de ka nın emek li ye ay rıl ma sı ol du ğu za man lar onun, genç oda cı lar la ko nu şur ken, bu gö re ve aday olan la rın ad la rı nı söy le di ği ni, fa lan ca yı ba ka nın is te di ği ni, fa lan ca nın bu gö re vi ken di ka bul et me ye ce ği ni an lat tı ğı nı işit ti ğim çok ol muş tur. Son ra, ka le me ge len bir ta kım es rar lı ya zı lar üze ri ne ina nıl ma sı güç ay rın tı la ra da lar. Söz de, ba kan ile, onun bu gö re ve atan ma sı nı is te di ği ki şi ara sın da ge çen giz li ko nuş ma dan vb. uzun uzun söz eder. Bu ay rın tı la rı say maz sa nız, söy le dik le ri nin ço ğun dan he men her za man hak lı ol du ğu an la şı lır so nun da. Aday la rın her bi ri için söy le dik le ri pek ya dır ga na cak, ama ay nı za man da doğ ru şey ler dir. Ki min han gi yıl da te zi ni sa vun du ğu nu, gö re ve baş la dı ğı nı, emek li ye ay rıl dı ğı nı ya da öl dü ğü nü öğ ren mek is ti yor sa nız bu er emek li si nin dev bel le ği ni yar dı ma ça ğır ma lı sı nız. Sor du ğu nuz şu ya da bu ola yın yal nız ca yı lı nı, ayı nı, gü nü nü söy le mek le kal ma ya cak, ay nı gün le re rast la yan da ha bir sü rü ay rın tı da sı ra la ya cak tır si ze. İşi ne dört el le sa rıl mış, onu se ven bir in sa nın bel le ği böy le si ne güç lü ola bi lir an cak. Üni ver si te mi zin geç mi şi nin ko ru yu cu su dur o. Ken di sin den ön ce ki ka pı cı lar dan üni ver si te ya şa mıy la il gi li bir sü rü ef sa ne mi ras kal mış tır ona. Ka pı cı lık et ti ği sü re ce ken di gör dük le riy le duy duk la rıy la da iyi ce zen gin leş tir miş tir bu mi ra 157
Anton Pavloviç Çehov
sı. İs te di ği niz an da kı sa lı uzun lu bir sü rü öy kü an la tır si ze üni ver si te ya şa mı na iliş kin. Her şe yi iyi bi len bil ge ler den, haf ta lar ca uyu ma dan ça lı şan ola ğa nüs tü ki şi ler den, bi lim uğ ru na çek me di ği kal ma mış, ken di ni bu yo la ada mış yüz ler ce bi lim ada mın dan söz eder. İyi lik kö tü lü ğü ye ner her za man onun öy kü le rin de. Za yıf güç lü yü, akıl lı akıl sı zı, al çak gö nül lü mağ ru ru, genç yaş lı yı ye ner… Bü tün bu ef sa ne le ri, uy dur ma şey le ri ger çek bel le me nin ge re ği yok tur, ama şöy le bir sü zer se niz on la rı, si ze ge rek li ola nın süz ge ci niz de kal dı ğı nı gö rür sü nüz: Bü yük lük le ri her kes çe bi li nen ger çek kah ra man la rı mı zın ad la rı, gü zel ge le nek le ri miz… Bi zim çev re miz de bi lim adam la rı nın dün ya sı üze ri ne her çe şit bil gi, es ki pro fe sör le rin ola ğa nüs tü dal gın lık la rı na iliş kin öy kü ler de ya da ba zı la rı Gru ber’in, ba zı la rı be nim, ba zı la rı da Ba bu hin’in ol du ğu söy le nen bir ta kım öz lü söz ler de top la nır. Ay dın bir çev re için ye ter li de ğil dir bu. Çev re miz bi li mi, bi lim adam la rı nı, öğ ren ci le ri Ni ko lay’ın on la rı sev di ği ka dar sev sey di, şim di des tan lar la, par lak ya şam öy kü le riy le, kah ra man lık lar la do lu bir ta ri hi olur du. Ne ya zık ki, çok çok uzak tır bü tün bun lar dan üni ver si te mi zin ta ri hi. Ba na o gü nün ha be ri ni ver dik ten son ra cid di bir an la tım ta kı nır yü zü ne Ni ko lay. Son ra iş ko nuş ma mız baş lar. O an da bir ya ban cı bi zi giz li den din le yip de Ni ko lay’ın bi lim sel de yim le ri kul lan mak ta ki ra hat lı ğı na ta nık ol sa, onun ken di ni er emek li si ola rak ta nı tan bir bi lim ada mı ol du ğu nu sa na bi lir. Sı ra sı gel miş ken şu nu da söy le ye yim, üni ver si te oda cı la rı nın bil gi le ri üze ri ne söy le nen ler de abart ma çok tur. Evet, ger çi yüz ler ce La tin ce ad bi lir Ni ko lay, bir is ke le ti top la ya bi lir, ki mi za man de ney ha zır la dı ğı da olur, uza dık ça uza yan bi lim sel bir par ça yı ez be re oku ya rak öğ ren ci le ri kah ka ha lar la gül dü rü le bi lir ama, söz ge li mi, son de re ce ba sit kan do la şı mı ku ra mı yir mi yıl ön ce ol du ğu gi bi bu gün de an la şıl maz dır onun için. 158
Sıkıcı Bir Öykü
Yar dım cım Pyotr İg nat ye viç –ça lış kan, al çak gö nül lü, ama ye te nek siz, da ha otuz beş ya şın da ol ma sı na kar şın, ba şın da saç kal ma mış, ko ca gö bek li bir adam dır– odam da ma sa nın ba şı na otur muş, bir ki ta bın ya da de ne yin üze ri ne eğil miş tir. Sa bah tan ge ce ya rı la rı na dek ça lı şır. Dur ma dan okur. Oku duk la rı nı bir da ha hiç unut maz –bu ba kım dan bu lun maz bir in san dır; baş ka ba kım lar dan sa, bir yük bey gi ri ya da baş ka bir de yiş le, bil gi li bir ka fa sız… – Yük bey gi ri ni ye te nek li in san lar dan ayı ran özel lik ler şun lar dır: Gö rüş uf ku uz man ol du ğu ko nuy la ke sin bir bi çim de sı nır lı dır, dar dır; uz man lı ğı dı şın da ka lan ko nu lar da bir ço cuk ka dar saf tır. Hiç unut mam, bir sa bah ça lış ma oda ma gi rer ken şöy le de miş tim: — Dü şü nün, ne bü yük bir fe la ket! Sko be lev öl müş, öy le di yor lar. Ni ko lay haç çı kar mış tı. Pyotr İg nat ye viç ise: — Han gi Sko be lev?1 –di ye sor muş tu. Ge ne bir sa bah –bu olay dan kı sa bir sü re ön ce– Pro fe sör Pe rov’un2 öl dü ğü nü ha ber ver miş tim. Pek se vim li Pyotr İg nat ye viç sor muş tu: — Ne der si ve ri yor du? Sa nı rım, ku la ğı nın di bin de Pat ti3 söy le me ye baş la sa, ko ca bir Çin or du su sal dır sa Rus ya’ya, yer sar sın tı sı ol sa, bu adam kı lı nı kı pır dat maz, kı sık gö züy le son de re ce he ye can sız, mik ros ko bu na bak ma yı sür dü rür… Sö zün kı sa sı, He ka be’yi4 umur sa dı ğı yok tur bi zim Pyotr İg nat ye viç’imi zin. Ruh dün ya sı kup ku ru bu ada mın ka rı sıy la ya tak ta na sıl yat tı ğı nı gör me yi pek is ter dim doğ ru su. 1
2
3
4
Mi ha il Gri gor ye viç Sko be lev (1843–1882): Za ma nı nın ün lü Rus ge ne ra li, 1877–1878 Türk Rus sa va şın da Plev ne sal dı rı sı na da ka tıl mış tır. Va si li Gri gor ye viç Pe rov (1833–1882): Za ma nı nın en ün lü Rus res sa mı. Tur gen yev gi bi, Dos to yevs ki gi bi ya zar la rın por tre le ri ni de yap mış tır. Ade li na Pat ti: 1859’da he nüz da ha on al tı ya şın day ken sah ne ye çık mış, za ma nı nın en ün lü ka dın ope ra sa nat çı sı. Öte ki Av ru pa ül ke le ri ya nın da bir kaç kez de Rus ya’da sah ne ye çık mış tır. He ka be: Tro ya kra lı Pria mos’un ka rı sı, Hek tor’un an ne si. 159
Anton Pavloviç Çehov
Baş ka bir özel li ği de, bi li min ya nıl maz lı ğı na, özel lik le Al man la rın yaz dı ğı her şe ye kö rü kö rü ne inan ma sı dır. Ken di ne, de ney le ri ne son suz bir gü ve ni var dır. Ya şa mın ama cı nı ya kın dan ta nır, ama ye te nek le ri sol du ran kuş ku lar, umut suz luk lar bü tü nüy le ya ban cı dır lar ona. Oto ri ter le rin önün de kö le le re öz gü bir yu mu şak baş lı lık la eği lir, bir ko nu da ba ğım sız dü şün me ye ge rek sin me duy maz… Bir inan cın dan dön dür mek güç tür onu. Onun la tar tış ma ya gir me nin se, ola na ğı yok tur. En soy lu bi li min tıp, en iyi in san la rın dok tor lar, en yü ce ge le nek le rin tıp la il gi li ge le nek ler ol du ğu na bü tün var lı ğıy la ina nan bir in san la tar tış ma ya gi re bi lir mi si niz? Tıb bın uğur suz geç mi şin den yal nız ca bir ge le nek kal mış tır gü nü müz de: Dok tor la rın tak tık la rı be yaz kra vat. Bir bi lim ada mı için, ay dın bir in san için –tıp, hu kuk, vb. di ye bir ayı rım gö zet me den– tüm üni ver si te nin ge le nek le ri ola bi lir an cak. Ne var ki, Pyotr İg nat ye viç’in bu gö rü şe ka tıl ma sı çok güç tür. Si zin le bü yük yar gı gü nü ne dek tar tış ma ya ha zır dır bu ko nu da. Açık se çik gö rü yo rum onun ge le ne ği ni. Ola ğa nüs tü ba şa rı lı bir kaç yüz de ney ha zır la ya cak tır öm rü bo yun ca. Kup ku ru, son de re ce say gı lı bir dil le ka le me alın mış sü rüy le ra por ya za cak, on beş yir mi çe vi ri ya pa cak, ama ba ru tu bu la ma ya cak tır… Ha yal gü cü, bul gu gü cü, se zin le me ye te ne ği ge rek li dir ba rut için, oy sa bun la rın hiç bi ri yok tur Pi yotr İg nat ye viç’te. Sö zün kı sa sı, bi lim ala nın da pat ron de ğil, bir iş çi dir o. Ben de, Pyotr İg nat ye viç de, Ni ko lay da al çak ses le ko nu şu ruz odam da. Bir hu zur suz luk var dır içi miz de. Ka pı nın ar dın da ders lik bir de niz gi bi uğul du yor ken tu haf duy gu lar do lu yor in sa nın içi ne. Otuz yıl dır alış tı ra ma dım ken di mi bu duy gu ya. Her sa bah du ya rım ay nı şey le ri hâ lâ. Si nir li si nir li ilik le rim re din go tu mun önü nü. Ge rek siz so ru lar so ra rım Ni ko lay’a, söy le ni rim… Kor ka rım san ki, ama kor ku de ğil dir bu, bir ad ve re me ye ce ğim, an la ta ma ya ca ğım bir duy gu dur… Hiç ge re ği yok ken saa te ba ka rım: 160
Sıkıcı Bir Öykü
— Eh, gi de lim ar tık –de rim. Yo la çı ka rız. Ön de –ku ca ğın da de ney araç la rıy la ya da tab lo lar la– Ni ko lay yü rür. Onun ar ka sın da ben olu rum. Be nim ar kam da da, ba şı nı al çak gö nül lü bir bi çim de önü ne eğ miş yük bey gi ri yü rür. Ba zen da –ge rek liy se– en ön de sed yey le bir ce set gö tü rür ler. Sed ye yi ta şı yan la rın ar ka sın da Ni ko lay olur, onun ar ka sın da ben, be nim ar kam da yük bey gi ri… Ben sa lo na gi rin ce öğ ren ci ler aya ğa kal kıp otu rur lar. De ni zin uğul tu su bir an da ke si lir, süt li man olur… Ne an la ta ca ğı mı bi li rim ders te. Ama na sıl an la ta ca ğı mı, ne re den baş la ya ca ğı mı, ne re de bi ti re ce ği mi bil mem. Ha zır tek tüm ce yok tur ka fa mın için de. Ama ders li ği mi –am fi bi çi min de dir ders li ğim– şöy le bir göz den ge çir mem, sö ze her za man ki gi bi baş la mam ye ter: “Ge çen ders te kal dı ğı mız…” ar ka sın dan di zi di zi ge lir tüm ce ler. Dur ma dan an la tı rım, an la tı rım! Ça buk ça buk, tut ku lu ko nu şu rum. Sö zü mün akı şı nı ke se bi le cek bir güç bu lu na maz gö rü nüş te. İyi ders ve re bil mek, ya ni öğ ren ci le ri sık ma dan der si on la ra en ya rar lı bi çim de an la ta bil mek için ders ver me ye te ne ği nin ya nın da, bu ko nu da us ta lık ve de ne yim de ge rek li dir. Öğ ret men ki şi sel gü cün den en ufak bir kuş ku duy ma ma lı, kar şı sın da ki öğ ren ci le ri de, ver di ği der si de çok iyi bil me li dir. Ay rı ca uya nık ol ma lı, çev re sin de olup bi ten le ri dik kat le iz le me li, ba kış la rı nı gö rüş ala nın dan baş ka ya na bir sa ni ye bi le çe vir me me li dir. Bes te ci nin an lat mak is te di ği şey le ri din le yi ci le re ak ta rır ken ay nı an da yir mi iş bir den ya par iyi bir or kes tra yö net me ni. Önün de ki no ta la rı okur, so pa sı nı sal lar, ses sa nat çı sı so lis ti iz ler, eliy le kâh da vul cu ya, kâh ko ro ya işa ret ler ve rir, vb… Ders an la tır ken ben de öy le yim iş te. Kar şım da bir bi rin den ay rı yüz el li yüz, doğ ru dan yü zü me di kil miş üç yüz göz var dır. Bu çok baş lı ca na va rı alt et mek te dir ama cım. Der sim sü re sin ce onun dik ka ti nin de re ce si ni, an lat tık la rı mı an la ma gü cü nü ke sin kes bi li yor, iz le ye bi li yor sam, avu cu mun için de de mek tir bu ca na var. Öte ki düş ma nım be nim ken di içim de dir. Çok sa yı da bi çim ler, gö rü nüş ler, ya sa lar ile, bü tün bun 161
Anton Pavloviç Çehov
la rın hep bir lik te do ğur du ğu, ken di min ya da baş ka la rı nın dü şün ce ler top lu lu ğu dur bu düş ma nım. Bu bü yük bil gi yı ğı nın dan en önem li, en ge rek li ola nı ko nuş ma mın akı şı na ayak uy du ra rak ça buk luk la çe kip al mak us ta lı ğıy la, dü şün ce me çok baş lı ca na va rın onu an la ya bi le ce ği, il gi du ya bi le ce ği bir bi çim ver mek be ce rik li li ği ni her an gös ter mek zo run da yım. Ay rı ca dü şün ce le rin, bi rik tik le ri öl çü de de ğil, çiz me ye ça lış tı ğım tab lo nun uyu mu için ge rek li dü zen le ak ta rıl ma sı nı dik kat le iz le mek zo run da yım da. Son ra, ko nuş ma mın ede bi, açık la ma la rı mın kı sa, tam; tüm ce le ri min el den gel di ğin ce sa de, gü zel ol ma sı na özen gös te ri rim. Ba na ay rı lan sü re nin bir sa at kırk beş da ki ka ol du ğu nu da bir an unut ma ma lı, ken di mi ona gö re ayar la ma lı yım. An la ya ca ğı nız, ay nı an da çok şey ya pa rım. Kür sü dey ken hem bir bi lim ada mı, hem bir öğ ret men, hem bir ko nuş ma cı ol mam ge re kir. Ko nuş ma cı hü vi ye tim üs tü ne çı kar sa ya da bu nun ter si olur sa, du rum kö tü de mek tir. On beş da ki ka, ya rım sa at an lat tık tan son ra ba ka rım, öğ ren ci ler ta va na bak ma ya baş lar lar. Bi ri men di li ni arar cep le rin de, bir baş ka sı da ha ra hat otur mak için şöy le bir kı pır dar otur du ğu yer de, öte ki ak lın dan ge çen dü şün ce le re gü lüm ser… Dik ka tin da ğıl mak ta ol du ğu nun de li li dir bu. Ön lem al mak ge re kir. İlk fır sat tan ya rar la nıp bir nük te ya pa rım. Yüz el li yüz bir den tat lı tat lı gü lüm ser, göz ler ne şey le par lar, kı sa bir sü re uğul dar de niz… Ben de gü lüm se rim. Ye ni baş tan di ril miş tir dik kat, der si mi sür dü re bi li rim ar tık. Ders ver mek ten duy du ğum haz zı öm rüm de hiç bir tar tış ma da, hiç bir eğ len ce de, hiç bir oyun da bu la ma mı şım dır. Yal nız ca ders te bı ra ka bil mi şim dir ken di mi duy gu la rı ma. Esin de nen şe yin ozan la rın uy dur du ğu bir şey ol ma dı ğı nı, ger çek te var ol du ğu nu da yal nız ca ders te an la mı şım dır. Sa nı rım He rak les, be nim her ders ten son ra duy du ğum o tat lı yor gun luk ka dar tat lı bir yor gun lu ğu, gi riş ti ği kan lı iş le rin en kan lı sın dan son ra bi le duy ma mış tır. 162
Sıkıcı Bir Öykü
Ama es ki den di bü tün bun lar. Şim di yal nız ca acı du yu yo rum ders ler de. Da ha ya rım sa at ol ma dan ba cak la rım da, omuz la rım da aman sız bir yor gun luk baş lı yor. Kol tu ğa otu ru yo rum, ama otu ra rak ders ver me ye alı şık de ği lim. Bir da ki ka son ra kal kı yo rum, son ra ge ne otu ru yo rum. Ağ zım ku ru yor. Se sim kı sı lı yor, ba şım dö nü yor… Du ru mu mu öğ ren ci ler den giz le mek için ara da bir su içi yor, ök sü rü yor, nez le ol du ğum için ko nuş mak ta güç lük çe ki yor mu şum gi bi bur nu mu si li yor, so ğuk ka çan nük te ler ya pı yor. So nun da der se za ma nın dan ön ce ara ve ri yo rum. Ama ders sı ra sın da en çok duy du ğum da utan ma olu yor. Şim di ya pa bi le ce ğim en akıl lı ca şe yin, ço cuk la ra bir ve da der si ver mek, on la ra son sö zü mü söy le mek, hep si ne mut lu bi rer ge le cek di le yip ye ri mi ben den da ha güç lü, da ha genç bi ri ne bı rak mak ol du ğu nu söy lü yor ba na vic da nım da, ak lım da. Ama var sın yar gı la sın be ni Tan rı, vic da nı mın söy le di ği ni ya pa cak ka dar yü rek li de ği lim. Ne ya zık ki, ne bir fi lo zo fum, ne de bir din bil gi ni. Ya şa sam ya şa sam da ha al tı ay ya şa ya ca ğı mı da çok iyi bi li yo rum. Doğ ru su nu is ter se niz, şim di da ha çok ölüm den son ra ki, bi lin mez lik ler de do lu o dün ya ile me zar uy ku mu dol du ra cak ha ya let le re iliş kin so ru la rın il gi len dir me si ge re kir be ni. Gel ge le lim, ta nı mak is te mi yor on la rı ru hum ne den se. Bun dan yir mi, otuz yıl ön ce ol du ğu gi bi, şim di de, bir aya ğım çu kur day ken yal nız ca bi lim il gi len di ri yor be ni. Bi li min ki şi oğ lu nun ya şa mın da en önem li, en gü zel, en ge rek li şey ol du ğu na, onun şim di ye dek sev gi nin en yü ce be lir ti si ol du ğu na, şim di den son ra da ola ca ğı na, ki şi oğ lu nun do ğa yı da, ken di ni de yal nız ca onun la ye ne bi le ce ği ne olan inan cı mı son so lu ğu mu ve rir ken bi le sür dü re ce ğim. Bel ki te mel den ço cuk ça, yer siz bir inanç tır bu, ama baş ka tür lü de ğil de, böy le inan dı ğım için suç lu sa ya maz be ni kim se. Ye ne cek gü cüm yok içim de ki bu inan cı. 163
Anton Pavloviç Çehov
Ama asıl so run bu de ğil dir. Güç süz lü ğü mün hoş gö rüy le kar şı lan ma sın dan, bir de ke mik ilik le ri ne, ev re nin var lı ğı nın ama cı na duy du ğu il gi den çok da ha bü yük il gi du yan bu in sa nı –onu tu tup, öl me si ni bek le me den ta bu ta tı ka cak ol sa lar, bu na bi le ke mik ilik le ri ne gös ter di ği il gi yi gös ter me ye cek bir in sa nı– kür sü sün den, öğ ren ci le rin den ko pa rıp al ma nın ne de mek ol du ğu nun an la şıl ma sın dan baş ka bir di le ğim yok… Uy ku suz lu ğu mun, gi de rek ar tan güç süz lü ğüm le cenk leş me min so nu cu tu haf şey ler olu yor ba na. Tam der sin or ta sın da hıç kı rık lar dü ğüm le ni yor bo ğa zı ma. Göz le rim ka şın ma ya baş lı yor. Kol la rı mı öne uza ta rak ba ğı ra ba ğı ra ya kın mak ge li yor içim den. Ka de rin be ni, bu ün lü ki şi yi ölü me mah kûm et ti ği ni, beş al tı ay son ra bu kür sü de baş ka bi ri nin ders ve re ce ği ni ava zım çık tı ğın ca ba ğır mak is ti yo rum öğ ren ci le ri me doğ ru. Ze hir len di ği mi hay kır mak is ti yo rum. Da ha ön ce bil me di ğim ye ni ye ni dü şün ce ler ze hir le di ler son gün le ri mi. Bey ni mi siv ri si nek ler gi bi so ku yor lar dur ma dan. Kür sü de du ru mum ba na öy le si ne kor kunç gö rü nü yor ki, öğ ren ci le ri min deh şe te ka pıl ma la rı nı, yer le rin den fır la yıp bü yük bir kor ku için de, umut suz çığ lık lar ata rak ka pı ya koş ma la rı nı is ti yo rum. Ko lay de ğil dir böy le si ne an la rı ya şa mak! 2 Ders ten son ra ki bö lü mü nü ev de ge çi ri rim gü nün. Ça lı şı rım. Der gi le ri, tez le ri oku rum. Ya da bir son ra ki der se ha zır la nı rım. Ki mi le yin de bir şey ler ya za rım. Be ni gör me ye ge len ler le il gi len mem ge rek ti ği için ço ğu za man par ça pür çük tür ça lış mam. Ka pı nın zi li ça lar. Ar ka daş la rım dan bi ri bir ko nu yu be nim le gö rüş me ye gel miş tir. Ba şın da şap ka sı, elin de bas to nuy la gi rer oda ya. İki si ni de ba na doğ ru uza ta rak, — Çok az ka la ca ğım, bir da ki ka! –der.– Otu ru nuz dos tum, lüt fen ra hat sız ol ma yın. İki söz cük söy le ye ce ğim to pu to pu! 164
Sıkıcı Bir Öykü
Ön ce bir bi ri mi ze, iki mi zin de son de re ce ki bar in san lar ol du ğu mu zu, bir bi ri mi zi gör dü ğü mü ze çok se vin di ği mi zi gös ter me ye ça lı şı rız. Kol tu ğa bu yur ede rim onu. O da ora ya be nim otur ma mı is ter. Bu ara da bir bi ri mi zin sır tı nı, om zu nu sı vaz lar, düğ me le ri ne do ku nu ruz. Bir bi ri mi zi yok lu yor muş, eli mi zin yan ma sın dan kor ku yor muş gi bi sa kı na rak ya pa rız bu nu. Gü lü ne cek bir şey söy le me sek de kar şı lık lı gü lü şü rüz. So nun da yer le şin ce ba şı mız la se lam la rız bir bi ri mi zi. Al çak ses le ko nuş ma ya baş la rız. Bir bi ri mi ze ne den li iç ten duy gu lar bes ler sek bes le ye lim, ko nuş ma mı zı bey lik söz ler le süs le me den ede me yiz: “Çok doğ ru bu yur du nuz efen dim” ya da “Si ze söy le mek onu ru na eriş ti ğim gi bi…” Bi ri miz yer siz de ol sa bir nük te yap tı ğın da kah ka ha lar la gül me mek eli miz de de ğil dir. Ko nuş ma mız bit tik ten son ra bir den kal kar ar ka da şım, şap ka sı nı ma sa nın üze rin de ki kâ ğıt la ra doğ ru sal la ya rak uzun uzun ve da laş ma ya baş lar be nim le. Ye ni den yok la rız bir bi ri mi zi, gü le riz. An tre ye dek ge çi rim onu. Kür kü nü giy me si ne yar dım ede rim bu ra da, ama böy le si ne bü yük bir onur dan ge ri çe ker ken di ni ar ka da şım. Da ha son ra, Ye gor ka pı yı aç tı ğın da üşü te ce ği mi söy ler üze ri ne ba sa ba sa. Ben de, onun ar ka sın dan so ka ğa bi le çık ma ya ha zır mı şım gi bi bir ta vır ta kı nı rım. So nun da oda ma dön dü ğüm de –sü re du rum ya sa sı na uya rak bes bel li– gü lüm se me si ni hâ lâ sür dür mek te dir yü züm. Çok geç me den ge ne ça lar ka pı nın zi li. Bi ri gi rer dış ka pı dan. Uzun uzun so yu nur. Ök sü rür. Ye gor, bir öğ ren ci nin gel di ği ni ha ber ve rir. “Söy le, bu yur sun,” de rim. Bir da ki ka son ra ya kı şık lı bir genç gi rer oda ma. Bir yıl dır iliş ki le ri miz pek ger gin dir bu de li kan lıy la. Sı nav lar da çok kö tü ya nıt lar ve ri yor dur. Ben de hep “bir” ve ri yo rum dur ona. Öğ ren ci ağ zıy la söy le ye cek olur sam, garez bağladığım ya da ha bire çaktırdığım öğ ren ci le rin sa yı sı ye di yi bu lur her yıl. Bun lar dan sı nav lar da be ce rik siz lik le ri ya da has ta lık la rı yü zün den ba şa rı gös te re me yen ler ka der le ri ne sa bır la bo yun eğer ler ge 165
Anton Pavloviç Çehov
nel lik le. Be nim le pa zar lı ğı da otur maz lar. Sı nav da ça kın ca iş ta hı ka çıp her ak şam ope ra ya git mek ten yok sun ka lan, eğ len ce ye düş kün, gir gin öğ ren ci ler dir be nim le pa zar lı ğa otu ran lar, evi me ge lip gi den ler. Bi rin ci le ri faz la sık mam, ama ikin ci le rin de pe şi ni bı rak mam bü tün yıl. Ge len de li kan lı ya, — Otu ru nuz –de rim.– Ne is ti yor su nuz? Yü zü me bak ma dan ke ke le me ye baş lar ko nu ğum: — Ra hat sız et ti ğim için ba ğış la yın be ni Pro fe sör… Si zi ra hat sız et mek is te mez dim ama… Beş kez gir dim sı na va… Be şin de de kı rık not al dım. Yal va rı rım, bü yük lü ğü nü zü gös te rin, ge çer not ve rin ba na, çün kü… Ken di le ri ni sa vun mak için tem bel le rin öne sür dük le ri ka nıt lar her za man ay nı dır: Öte ki ders le rin sı nav la rı nı çok iyi ver miş ler dir, yal nız ca be nim der sim de dir ta kın tı la rı. İşin tu ha fı, der si me de her za man çok ça lış mış lar dır, ko nu la rı çok iyi de bil mek te dir ler. Akıl al maz bir ters lik yü zün den ba şa rı gös te re me mek te dir ler. — Ba ğış la yın be ni dos tum –de rim,– ge çer not ve re mem si ze. Otu rup bir kez da ha oku yun ki ta bı, öy le ge lin. O za man ba ka rız. Kı sa sü ren bir ses siz lik olur. İç ki ile ope ra yı bi lim den çok sev di ği için bi raz üz mek is te rim öğ ren ci mi, de rin bir so luk al dık tan son ra, — Ben ce, bu du rum da si zin ya pa bi le ce ği niz en akıl lı ca iş tıp fa kül te si ni bı rak mak tır –de rim.– Böy le si ne ye te nek li bir genç ken, sı nav da bir tür lü ba şa rı gös te re mi yor sa nız, içi niz de bir is tek de, dok tor ol ma ya bir he ves de yok de mek tir. Gir gin de li kan lı nın yü zü ge ri lir ben böy le söy le yin ce. Gü lüm ser. — Af fe der si niz ama Pro fe sör –der,– en azın dan tu haf olur du böy le bir dav ra nış. Beş yıl oku duk tan son ra bir den… bı ra kıp git mek! — Bir ba kı ma hak lı sı nız! Ne var ki, sev me di ği niz bir iş te ömür bo yu ça lış mak tan sa, beş yı lı göz den çı kar ma nız yeğ dir. 166
Sıkıcı Bir Öykü
Ama bir den acı rım ona, he men ek le rim: — Bu nun la bir lik te, siz na sıl bi lir se niz öy le ya pın. Evet, bi raz da ha ça lı şıp ge lin ba ka lım. Tem bel de li kan lı bo ğuk bir ses le so rar: — Ne za man? — Ne za man is ter se niz. İs ter se niz ya rın ge lin. İçin den şöy le ge çir di ği ni oku rum iyi yü rek li lik do lu göz le rin den: “Gel me si ne ge li rim ya, ge ne çak tı rır sın be ni do muz!” — Der sim den da ha on beş kez sı na va gir se niz, şim di kin den bil gi li ol ma ya cak sı nız kuş ku suz, ama ki şi li ği ni bul ma nı za yar dım ede cek tir bu. Kü çüm se ne cek bir ya rar de ğil dir bu kuş ku suz. Son ra iki miz de su sa rız. Aya ğa kal ka rım, ko nu ğu mun git me si ni bek le rim. Ayak ta du rur ko nu ğum, pen ce re den dı şa rı ba kar, sa ka lı nı sı vaz la ya rak dü şü nür. Sı kı cı bir ha va do lar oda ya. Gir gin de li kan lı nın hoş, gür bir se si var dır. Ba kı şı ze ki, alay cı dır. Çok iç mek ten, bir de ka ne pe de uzun sü re yat mak tan bi raz kı rış mış yü zü nün an la tı mı iç ten dir. Gö rü nüş te ope ra üze ri ne, aşk se rü ven le ri üze ri ne, sev di ği ar ka daş la rı üze ri ne il ginç çok şey an la ta bi lir di ba na, ama ne ya zık ki, bir öğ ren ci nin pro fe sö rü ne bu gi bi şey ler den söz et me si alı şıl mış bir du rum de ğil dir. Oy sa se ve se ve din ler dim onu. — Sa yın Pro fe sö rüm! Şe ref sö zü ve ri yo rum si ze, ba na ge çer not ve rir se niz… İş “şe ref sö zü”ne va rın ca kol la rı mı sal la rım. Ma sa ya otu ru rum. Bir da ki ka dü şü nür öğ ren ci, mah zun, — Öy ley se hoş ça ka lın… –der.– Ba ğış la yın be ni. — Gü le gü le dos tum. İyi gün ler. Ka rar sız adım lar la yü rür. Ağır ağır gi yi nir an tre de. So ka ğa çı kar ken de dü şün mek te dir hâ lâ yüz de yüz. Be nim için “do muz”dan baş ka söy le ne cek söz bu la maz. İç mek, ak şam ye me ği ni ye mek, son ra eve yat ma ya git mek için kö tü bir lo 167
Anton Pavloviç Çehov
kan ta ya yol la nır. Tan rı yar dım cın ol sun ey dü rüst, ça lış kan ço cuk(!) Üçün cü kez ça lar ka pı nın zi li. Si yah ta kım giy si li, göz lü ğü nün çer çe ve si al tın, kra va tı –el bet te– be yaz, genç bir dok tor gi rer. Ken di ni ta nı tır. Otur ma sı nı söy le rim. Ne is te di ği ni so ra rım. Çi çe ği bur nun da bi lim ada mı –ol duk ça he ye can lı– için de bu lun du ğu muz yıl dok to ra sı na vı nı ka zan dı ğı nı, şim di de te zi ni ha zır la ma sı nın kal dı ğı nı an la tır. Be nim ya nım da, ön der li ğim de ça lış ma yı çok is te miş. Tez için ona bir ko nu ve re cek olur sam, ba na min net tar ka lır mış… — Si ze yar dım cı ola bil mek mut lu eder be ni dos tum –de rim,– ama ge lin, ön ce tez de dik le ri ne dir, on dan söz ede lim bi raz. Bu söz cük ge nel lik le, ki şi nin ken di ya ra tı cı gü cü nün ürü nü an la mın da kul la nıl mak ta dır. Öy le de ğil mi? Baş ka bi ri nin ver di ği ko nu da, ge ne baş ka bi ri nin yar dım la rıy la ya zıl mış bir ya pı tın adı baş ka dır… Dok to ra öğ ren ci si su sar. Ben bir den par la rım, ye rim den fır la rım. Öf key le, — Ne di ye ak lı na esen bu ra da alır so lu ğu, an la mam! –di ye ba ğı rı rım.– Bak kal dük kâ nı mı dır bu ra sı? Ko nu sat mı yo rum ben! Bin kez söy le dim si ze, be ni ra hat bı ra kın! Ka ba lı ğı mı ba ğış la yın, ama bu ra ma gel di ar tık! Süt dök müş ke di gi bi du rur dok to ra öğ ren ci si. El ma cık ke mik le ri nin çev re sin de ha fif bir kı za rık lık be lir miş tir yal nız ca. Yü zün de ünü me de, bil gi me de de rin bir say gı an la tı mı var dır. Ama se si mi de, za val lı dış gö rü nü şü mü de, si nir li el kol sal la yı şı mı da kü çük gör dü ğü nü oku rum göz le rin den. Böy le öf ke liy ken ga rip gö rü nü rüm gö zü ne. — Bak kal dük kâ nı iş let mi yo rum ben bu ra da! –di ye söy le ni rim.– Şa şı la sı şey dir! Ne den böy le si ne is te mi yor su nuz ba ğım sız ol ma yı? Ne den böy le si ne nef ret edi yor su nuz öz gür lük ten? Uzun uzun söy le ni rim. Dok to ra öğ ren ci si su sar hep. Ya vaş ya vaş du ru lu rum, en so nun da yel ken le ri su ya in di ri rim 168
Sıkıcı Bir Öykü
kuş ku suz. Ko nu ğum me te lik et mez bir ko nu al mış tır ben den so nun da. Be nim yar dı mım la, hiç kim se ye bir ge re ği ol ma yan bir tez ha zır la ya cak tır. Ba şa rıy la sa vu na cak tır te zi ni, hiç işi ne ya ra ma ya cak bi lim sel bir rüt be ala cak tır… Ka pı nın zi li son su za dek ça la bi lir peş pe şe, ama dör dün cü den son ra sı na yol ver mem. Dör dün cü zil den son ra ta nı dık bir ayak se si, giy si hı şır tı sı, se vim li bir ses du ya rım… Bun dan on se kiz yıl ön ce, diş he ki mi bir ar ka da şım öl müş, ar ka sın da ye di ya şın da kı zı Kat ya ile alt mış bin rub le bı rak mış tı. Be ni va si ata mış tı va si yet na me sin de. Kat ya on ya şı na ka dar be nim ya nım da kal mış tı. Son ra ens ti tü ye ver miş tim onu. An cak yaz la rı, ta til de ge lip ka lı yor du biz de. Onun ye tiş me siy le il gi le ne cek za ma nım ol mu yor du. An cak ara da bir il gi le ne bi li yor dum onun la. Bu yüz den, ço cuk lu ğu üze ri ne pek az şey söy le ye bi li rim. O gün le rin anı la rın dan yal nız ca bir şey kal mış tır bel le ğim de: Kat ya’nın yü zü nü her an ışı tan, şim di anım sa dı ğım da ba na haz ve ren o gü ven an la tı mı… Ai lem den bi ri olur ken, ken di ni dok tor la rın eli ne bı ra kır ken gös ter di ği o ola ğa nüs tü gü ven. Ki mi le yin, ba şör tü sü çe ne si nin al tın da bağ lı, bir ke nar da otu rur, dik kat li dik kat li ba kar dı bir şe ye. O an da be nim ya zı şı ma ya da ki tap say fa la rı nı çe vi ri şi me de bak sa, ka rı mın iş ya pı şı na da, aş çı ka dı nın mut fak ta pa ta tes so yu şu na da, kö pe ğin oy na yı şı na da… Hep o an la tım olur du göz le ri nin için de. “Bu dün ya da olup bi ten her şey gü zel dir, iyi dir” an la tı mıy dı bu. Her şe yi me rak eder di. Be nim le ko nuş ma ya da ba yı lır dı. Ba zen ge çer, ma sa nın ba şın da kar şı ma otu rur, göz le ri ni yü zü me di ker, so ru lar so rar dı. Ne oku du ğu mu, üni ver si te de ne yap tı ğı mı, ce set ler den kor kup kork ma dı ğı mı, ay lı ğı mı ne re le re ver di ği mi me rak eder di. — Üni ver si te öğ ren ci le ri kav ga edi yor lar mı? –di ye so rar dı. — Edi yor lar yav rum. — Ce za ya di ki yor mu su nuz on la rı? 169
Anton Pavloviç Çehov
— Di ki yo rum. Tu ha fı na gi der di üni ver si te öğ ren ci le ri nin kav ga et me le ri, on la rı ce za ya dik mem. Gü ler di. Ca na ya kın, uy sal, iyi yü rek li bir ço cuk tu. Elin den bir şe yi ni al dık la rı nı, yok ye re onu ce za lan dır dık la rı nı ya da bir me ra kı nı gi der me dik le ri ni gör dü ğüm çok ol muş tur. Yü zün den hiç ek sik ol ma yan o gü ven an la tı mı na bir de hü zün ek le nir di böy le za man lar, o ka dar. Ar ka çı ka maz dım ona, ama yü zün de o hüz nü gö rün ce yü re ğim bur ku lur du. Onu göğ sü me bas tır mak, yaş lı bir da dı nın yu mu şak se siy le, “Tat lı ök sü züm be nim!” de mek ge lir di içim den. Gü zel gi yin me yi, ko ku lar sü rün me yi sev di ği ni de anım sı yo rum. Bu ba kım dan ba na ben zi yor du. Gü zel gi yin me yi, ko ku sü rün me yi ben de se ve rim. On dört on beş yaş la rın day ken Kat ya’yı ar tık bü tü nüy le sa ran tut ku nun do ğu şu nu, ge liş me si ni iz le me ye za ma nı mın da, is te ği min de ol ma ma sı na üzü lü yo rum şim di. Ti yat ro ya olan tut ku sun dan söz edi yo rum. Ens ti tü de öğ ren ciy ken yaz ta til le rin de bi ze gel di ğin de ti yat ro oyun la rın dan, ar tist ler den söz eder ken duy du ğu haz zı, he ye ca nı baş ka hiç bir şey den söz eder ken duy mu yor du. Ti yat ro üze ri ne bit mek tü ken mek bil me yen ko nuş ma la rıy la ca nı mı zı çı ka rır dı. Ka rım la ço cuk la rım din le mez ler di onu. An lat tık la rıy la il gi len me ye cek gü cü yal nız ca ben bu la maz dım ken dim de. He ye ca nı nı pay la şa bi le ce ği bi ri ni ara dı ğı za man lar ça lış ma oda ma ge lir di, yal var mak lı bir ses le. — Ni ko lay Ste pa niç –der di,– izin ve rin ti yat ro dan söz ede lim bi raz si zin le. Saa ti gös te rir dim ona. — Ya rım sa at ayı rı yo rum sa na. Baş la. Za man la be ra be rin de dü zi ne dü zi ne ak tör, ak tris re sim le ri ge tir me ye baş la mış tı. Gö zü gi bi sa kı nı yor du on la rı. Son ra ama tör oyun la ra ka tıl ma yı de ne di bir kaç kez. So nun da da –ens ti tü yü bi ti rin ce– dün ya ya ak tris ol mak için gel di ği ni açık la dı ba na, son de re ce ka rar lı. 170
Sıkıcı Bir Öykü
Hiç bir za man pay laş mı yor dum Kat ya’nın ti yat ro sev gi si ni. Ya pıt gü zel se, ge rek li et ki yi uyan dır ma sı için ar tist le ri yor ma nın hiç ge re ği yok tu ben ce. Ya pı tı oku mak la da el de edi le bi lir di is te ni len et ki. Ya pıt kö tüy se, kim na sıl oy nar sa oy na sın, iyi ya pa maz dı onu. Genç li ğim de sık sık gi der dim ti yat ro ya. Şim di de yıl da iki kez lo ca tu tu yor ai lem, “ka fa din le me ye” gö tü rü yor lar be ni. Ti yat ro üze ri ne yar gı da bu lun mak için ye ter li de ğil dir bu kuş ku suz. Ben de çok söz ede cek de ği lim on dan za ten. Ba na so rar sa nız, bun dan otuz, kırk yıl ön ce ol du ğu yer de dir hâ lâ ti yat ro. Es ki den ol du ğu gi bi, ti yat ro ko ri dor la rın da da, si ga ra sa lon la rın da da içe cek bir bar dak te miz su bu la mı yo rum ge ne. Kı şın ka lın gi yin mek te hiç bir kö tü lük ol ma ma sı na kar şın, pal tom için kırk ka pik ce za ke si yor ba na ge ne bi let çi. Es ki den ol du ğu gi bi, hiç ge re ği yok ken ara lar da –oyun dan edi ni len iz le ni me is ten me yen baş ka iz le nim ler ka tan– mü zik ça lı yor lar ge ne; al kol lü iç ki iç me ye ba ra gi di yor lar er kek ler. Böy le si ne kü çük ay rın tı lar da bi le bir iler le me söz ko nu su de ğil ken, onu tüm de ara mam bo şa ça ba olur ka nı sın da yım. Te pe den tır na ğa ti yat ro ge le nek le riy le, ön yar gı la rıy la dop do lu bir ar tist, “Ol mak ya da ol ma mak” gi bi ba sit, ola ğan bir sö zü ge rek ti ği gi bi sa de bir ta vır la de ğil, ne den se il le de gür bir ses le, tüm be de ni sar sı la rak söy le mek için ken di ni pa ra lar ken ya da ne pa ha sı na olur sa ol sun, be ni –ap tal lar la çe ne çal mak tan baş ka bir şey yap ma yan, ay nı za man da da ap tal bir kı zı se ven– Çats ki’nin son de re ce ze ki bir in san, “Akıl dan Be la” oyu nu nun da iyi bir oyun ol du ğu na inan dır ma ya ça lı şır ken, bun dan kırk yıl ön ce be ni kla sik ah vah lar la, göğ se in di ri len yum ruk lar la ağır la dık la rı za man lar ca nı mı sı kan ay nı bağ naz lı ğın ko ku su ge li yor ge ne sah ne den bur nu ma doğ ru. Her za man da, ora ya gi der ken ol du ğum dan da ha bir tu tu cu çı kı yo rum ti yat ro dan. Duy gu lu, her söy le ne ne he men ce cik ina nan in san lar dan oluş muş bir top lum inan dı rı la bi lir an cak ti yat ro nun bu gün 171
Anton Pavloviç Çehov
kü du ru muy la bir okul ol du ğu na. Ama ger çek oku lun ne ol du ğu nu bi len bir in sa na yut tu ra maz sı nız bu ol ta yı. El li, yüz yıl son ra du rum ne ola cak, bil mem, ama bu gü nün ko şul la rın da an cak bir eğ len ce ola bi lir ti yat ro. Gel ge le lim, on dan ya rar lan ma nın sür dü rül me si ne değ me ye cek ka dar da pa ha lı ya otu rur bu eğ len ce top lu ma. Sağ lık lı, ye te nek li bin ler ce gen ci çe ker alır dev le tin elin den. Oy sa ken di le ri ni ti yat ro ya ver me ye cek ol sa lar dı, her bi ri iyi bi rer dok tor, zi ra at çı, öğ ret men, su bay olur du… Son ra, hal kın ak şam sa at le ri ni –fi kir ça lış ma la rı ya da dost ça söy le şi ler için en uy gun sa at le ri– alır ti yat ro. Ar tık bo şa har ca nan pa ra lar dan, se yir ci nin sah ne de yan lış bi çim de ve ri len ci na yet le ri, aşk öy kü le ri ni, if ti ra la rı gö rün ce ah lak yö nün den uğ ra dı ğı za rar lar dan da söz et mi yo rum. Kat ya’nın gö rü şü bam baş kay dı bu ko nu da. Ti yat ro nun –için de bu lun du ğu du rum da bi le– ders lik ler den de, ki tap lar dan da –dün ya da ki her şey den– yü ce ol du ğu na inan dır ma ya ça lı şır dı be ni. Her çe şit sa na tı bün ye sin de top la yan bir güç müş ti yat ro. Ar tist ler de onun mis yo ner le ri. Sah ne nin in san ru hu na et ti ği güç lü, kök lü et ki yi yal nız ba şı na hiç bir sa nat, hiç bir bi lim ede mez miş; top lu mu muz da sı ra dan bir ar tis tin en bü yük bir bi lim ada mın dan ya da res sam dan da ha ün lü ol ma sı nın ne de ni de buy muş as lın da. Son ra, sah ne uğ ra şı nın ver di ği haz zı top lum sal hiç bir uğ raş ve re mez miş ki şi ye. Son ra tu tup, gü zel bir yaz gü nü bir ti yat ro tru pu na ka tıl dı Kat ya. Ya nın da bir sü rü pa ra, için de apay dın lık bir o ka dar umut, bu sa nat üze ri ne soy lu dü şün ce –ga li ba Ufa’ya– git ti. Yol dan yaz dı ğı ilk mek tup lar şa şır tı cıy dı. On la rı okur ken ak lım al mı yor du bir tür lü. Böy le si ne çok genç lik, ruh sal te miz lik, kut sal iç ten lik le, ka fa sı ça lı şan bir er ke ğe bi le kı vanç ve re cek in ce, ağır baş lı dü şün ce na sıl sı ğı yor du bu kü çük kâ ğıt par ça la rı na? Vol ga’yı, do ğa yı, geç ti ği kent le ri, ar ka daş la rı nı, ba şa rı la rı nı, ba şa rı sız lık la rı nı an lat mı yor, şa kı 172
Sıkıcı Bir Öykü
yor du san ki. Her sa tır da, yü zün de gör me ye alış tı ğım o gü ve nin ko ku su var dı. Bü tün bun la rın ya nın da bir sü rü de gra mer yan lış lı ğı çar pı yor du gö ze. Nok ta la ma işa ret le riy se he men hiç yok tu. Ara dan al tı ay geç miş ti ki, “Tu tul dum” di ye baş la yan şi ir do lu, coş kun luk do lu bir mek tup al dım on dan. Bu mek tup la bir lik te sa kal bı rak ma mış, şap ka sı nın ke nar la rı ge niş, yol bat ta ni ye si ni om zu na at mış bir er kek res mi gel miş ti. Son ra ki mek tup lar da ön ce ki ler gi bi duy gu luy du. Ama nok ta la ma işa ret le ri gö zük me ye baş la mış tı on lar da ar tık. Gra mer yan lış lık la rı da kay bol muş tu. Bur cu bur cu er kek ko ku yor lar dı… Vol ga boy la rın da bir yer de, sa nat çı la rın hep bir lik te or tak ola cak la rı, zen gin top rak sa hip le riy le ge mi sa hip le ri nin de or tak edi le cek le ri bü yük bir ti yat ro ku rul ma sı nın çok iyi ola ca ğı nı ya zı yor du Kat ya şim di. Çok iyi pa ra ge ti rir miş bu iş. Se yir ci si çok olur muş. Ar tist ler ar ka daş ça oy nar lar mış… Gü zel şey ler di bü tün bun lar bel ki, ama ba na ka lır sa, an cak bir er ke ğin ka fa sın dan çı ka bi lir di bu tür dü şün ce ler. Şöy le ya da böy le, bir bu çuk, iki yı lın iyi geç ti ği an la şı lı yor du. Kat ya se vi yor, yap tı ğı işe ina nı yor du, mut luy du. Ama son ra son ra ge len mek tup lar da ruh sal bir çö kün tü nün açık be lir ti le ri ni se zin ler ol dum. Ar ka daş la rın dan ya kın ma ya baş la mış tı ön ce. İlk, ay nı za man da en uğur suz be lir tiy di bu. Genç bir bi lim ada mı ya da ede bi yat çı, mes lek taş la rın dan ya kın ma ya baş la dıy sa, ar tık bit miş, bu alan da işe ya ra ma ya cak de mek tir. Ar ka daş la rı nın pro va la rı gel me dik le ri ni, rol le ri ni hiç bir za man ez ber le me dik le ri ni ya zı yor du Kat ya. De ğer siz oyun la rın sah ne ye ko nul ma sın dan, ar tist le rin sah ne de ki dav ra nış la rın dan, ar ka daş la rı nın se yir ci ye kar şı son de re ce say gı sız ol duk la rı, se yir ci le ri kü çük gör dük le ri bel liy miş. Ti yat ro da her ke sin tek dü şün ce si olan gi şe ge li ri için dram ak tris le ri ba ya ğı şan son la ra ka dar dü şü yor; tra je di ar tist le riy se boy nuz lu ko ca lar la, ko ca la rı na iha net eden ka dın la rın ge be lik le riy le vb. alay edi len kup let ler söy lü yor lar mış. 173
Anton Pavloviç Çehov
Sö zün kı sa sı, taş ra ti yat ro su nun bu gü ne dek na sıl olup da yok ol ma dı ğı na, böy le si ne in ce, çü rü müş bir ip lik le na sıl ası lı du ra bil di ği ne şaş ma mak el de de ğil miş. Doğ ru su nu söy le mek ge re kir se tat sız tuz suz bir mek tup yaz dım Kat ya’ya. Mek tu bu mun bir ye rin de şöy le di yor dum: “Dost luk la rıy la ba na bü yük onur ver miş yaş lı, çok de ğer li ar tist ler le soh bet et ti ğim çok ol muş tur. On la rın söy le dik le rin den, ar tist le rin ça lış ma la rı nı ki şi sel sağ du yu la rıy la öz gür lük le rin den çok, mo da ile top lu mun is te ği nin yön len dir di ği ni an la mı şım dır. İç le rin den en iyi le ri nin bi le, genç lik le rin de, sı ra sı na gö re tra je di de de, ope ret te de, Pa ris gül dü rü le rin de de, zen gin de kor lu ma sal oyun la rın da da oy na ma sı ge rek miş tir. Öy ley ken, doğ ru yol da ol duk la rı nı, top lu ma ya rar sağ la dık la rı nı dü şün müş ler dir her za man. De mek ki se nin de an la dı ğın gi bi kö tü lü ğün ne de ni ni ar tist ler de de ğil, da ha de rin ler de, bu sa na tın ken din de, top lu mun ona olan tu tu mun da ara mak ge rek mek te dir.” Yal nız ca si nir len dir di bu mek tu bum Kat ya’yı. Ce vap ver di: “Baş ka baş ka şey ler den söz edi yo ruz si zin le. Dost la rıy la si ze onur ve ren de ğer li in san lar dan de ğil, er dem le uzak tan ya kın dan il gi si ol ma yan do lan dı rı cı lar çe te sin den söz et miş tim si ze ben. Bir ya ba ni in san lar sü rü sü dür bu. Sırf, baş ka bir ye re so kul ma la rı na kim se nin izin ver me ye ce ği ni bil dik le ri için sah ne ye düş müş, yüz süz ol duk la rı için ken di le ri ne ar tist di yen ya ba ni in san lar sü rü sü… Ye te nek li tek ki şi yok ara la rın da. Ama kaz ka fa lı la rın, ay yaş la rın, dü zen baz la rın, de di ko du cu la rın sü rü sü ne be re ket… Pek sev di ğim bu sa na tın nef ret et ti ğim in san la rın eli ne düş me si ne çok acı ve ri yor ba na, an la ta mam. İyi in san la rın bu kö tü lü ğe yal nız ca uzak tan bak ma la rı, ona yak laş mak is te me me le ri, bu sa na tı ko ru ma ya ça lı şa cak yer de, ga ze te sü tun la rı nı an la şıl maz, kim se nin bir işi ne ya ra maz bir ta kım ya zı lar la dol du rup, ona bu na akıl ver me ye ça lış ma la rı da ha da üzü yor be ni…” Böy le sü rüp gi di yor du mek tu bu. 174
Sıkıcı Bir Öykü
Ara dan bir za man da ha geç ti, bu kez şöy le bir mek tup al dım on dan: “Al çak ça al da tıl dım. Bun dan böy le ya şa ya mam ar tık. Pa ra mı di le di ği niz gi bi kul la nın. Bir ba ba, ger çek bir dost ola rak se vi yo rum si zi. Ba ğış la yın.” Tu tul du ğu er ke ğin de ya ba ni in san lar sü rü sün den ol du ğu an la şıl mış tı so nun da. Mek tup ta ki üs tü ka pa lı ba zı söz le rin den, Kat ya’nın ca nı na kıy ma yı de ne di ği ni an la mış tım. Ken di ni ze hir le mek is te miş ti ga li ba. Pe şin den ağır has ta olup ya ta ğa düş müş ol ma lıy dı. Öte ki mek tu bu Yal ta’dan gel di çün kü. Dok tor lar ora ya yol la mış lar dı onu bes bel li. Son mek tu bun da Yal ta’ya ona ace le bin rub le yol la ma mı ya zı yor du. Şöy le bi ti yor du mek tu bu: “Mek tu bum böy le üzü cü ol du ğu için ba ğış la yın be ni. Dün top ra ğa ver dim yav ru mu.” Kı rım’da bir yıl ka dar kal dık tan son ra eve dön dü Kat ya. Aşa ğı yu ka rı dört yıl do laş mış tı. Doğ ru su nu söy le mek ge re kir se, bu dört yıl için de ona kar şı dav ra nı şım ol duk ça kö tü, tu haf tı. Baş lan gıç ta ba na ak tris ola ca ğı nı söy le di ğin de de, son ra mek tup la rın da aş kın dan söz et ti ğin de de, iki de bir va rı nı yo ğu nu har vu rup har man sa vur mak is te ği ne ka pı lın ca –is te me si üze ri ne– ona kâh bin, kâh iki bin rub le yol la mam ge rek ti ğin de de, ba na ken di ni öl dür mek ni ye tin de ol du ğu nu, son ra ço cu ğu nun öl dü ğü nü yaz dı ğın da da hep şa şı rı yor, ne söy le ye ce ği mi, ne ede ce ği mi bi le mi yor dum. Onun için ya pa bil di ğim tek şey bol bol dü şün mek, bir de sı kı cı, uzun mek tup lar –hiç yaz ma sam da pe kâ lâ ola bi le cek mek tup lar– yaz mak olu yor du. Oy sa öz ba ba sı nın ye ri ni tu tu yor dum. Üs te lik kı zım gi bi de se vi yor dum onu. Şim di beş al tı yüz met re öte miz de otu ru yor Kat ya. Beş oda lı bir dai re ki ra la dı. Ona öz gü bir zevk le, ol duk ça zen gin dö şe di da ire si ni. Bir res sam, tab lo sun da bu da ire nin dö şe ni şi ni ver me ye kal kış sa, tab lo da ağır ba san ha va tem bel lik olur du. Tem bel bir be den için yu mu şak ka ne pe ler, yu mu şak ta bu re ler; tem bel ayak lar için ha lı lar, tem bel göz ler için par lak ol ma yan, ko yu ya da mat renk ler; tem bel bir ruh için du 175
Anton Pavloviç Çehov
var lar da ucuz çe şi din den bir sü rü yel pa ze ile, ya pı lı şın da ki özel lik an lat mak is te dik le rin den da ha bir gö ze çar pan kü çük tab lo lar; üzer le ri ge rek siz, de ğer siz eş ya lar la do lu çok sa yı da kü çük ma sa, raf, per de di ye pen ce re le re asıl mış bi çim siz bez par ça la rı… Par lak renk ler den, si met ri den, ge niş lik ten kor kuy la bir lik te, ruh tem bel li ği nin ya nı sı ra do ğal zev kin bo zul muş lu ğu nu da gös te rir bi ze bü tün bun lar. Bir ka ne pe ye uza nıp sa bah tan ak şa ma okur Kat ya. Oku du ğu ro man, uzun öy kü dür ge nel lik le. Gün de bir kez, öğ le den son ra ba na gel mek için çı kar ev den. Ben ça lı şı rım, Kat ya bi raz öte de ka ne pe de otu rur. Hiç ko nuş maz, üşü yor muş gi bi sa rı nır şa lı na. Onu ca na ya kın bul du ğum dan mı dır, yok sa oda ma sık sık gel me si ne kü çük lü ğün den be ri alış tı ğım dan mı bil mi yo rum, dik ka ti mi top la ma mı en gel le mez ya nım da ol ma sı. Ara da bir, hiç dü şün me den bir so ru so ra rım ona, çok kı sa ya nıt ve rir ya da bir da ki ka din len mek için ba şı mı önüm de ki iş ten kal dı rıp, bir tıp der gi si ne, bir ga ze te ye dal gın dal gın ba kı şı nı sey re der dim. Yü zün de o es ki gü ven an la tı mı nın ar tık bu lun ma dı ğı nı fark ede rim. Yü zü nün şim di ki an la tı mı, tre ni uzun sü re bek le mek zo run da ka lan yol cu la rın yü zün de ki gi bi so ğuk, ka yıt sız, da ğı nık tır. Es ki den ol du ğu gi bi gü zel, sa de, ama özen siz gi yi nir şim di Kat ya. Bü tün gün yat tı ğı ka ne pe ler den, sa lın cak lar dan giy si si ne, sa çı na pek az za man ka lı yor ga li ba. Es ki si gi bi me rak lı da de ğil ar tık. Ya şa mın her şe yi ni ta nı mış, öğ re ne ce ği bir şey kal ma mış gi bi, so ru sor mu yor ba na ar tık. Sa at dör de doğ ru sa lon ile ko nuk ara sın da bir kı pır dan ma baş lar. Kı zım Li za kon ser va tu var dan dön müş, ar ka daş la rı nı da be ra be rin de ge tir miş tir. Pi ya no çal dık la rı, ses ça lış ma sı yap tık la rı du yu lur… Kah ka ha lar la gü ler ler. Ye gor’un sof ra yı ha zır la dı ğı ye mek oda sın dan kap ka cak ses le ri ge lir. — Hoş ça ka lın –der Kat ya.– Bu gün uğ ra ma ya ca ğım si zin ki le re. Ku su ra bak ma sın lar. Za ma nım yok. Bek le ye ce ğim si zi. 176
Sıkıcı Bir Öykü
An tre ye ka dar ge çi ri rim onu. Te pe den tır na ğa dik kat le sü zer be ni ora da, ca nı sık kın, — Dur ma dan za yıf lı yor su nuz! –der.– Ne den gö rün mü yor su nuz bir dok to ra. Gi dip ken dim ça ğı ra ca ğım Ser gey Fyo do ro viç’i. Bak sın ne yi niz var. — İs te mez Kat ya. — Ai le niz de ki ler da ha ne yi bek li yor lar an la mı yo rum! Şa şı la cak şey! Si nir li bir kol ha re ke tiy le gi yer kür kü nü. O an da yüz de yüz, iki üç to ka dü şer ge li şi gü zel ta ran mış saç la rın dan. Sa çı nı dü zelt me ye üşe nir, za ma nı da yok tur za ten. Da ğı lan saç la rı nı be ce rik siz ce so kar şap ka sı nın al tı na. Gi der. Ye mek oda sı na gir di ğim de so rar ba na ka rım: — Kat ya mıy dı ya nın da ki? Ne den uğ ra ma dı bi ze? Bu ka da rı da tu haf ka çı yor ar tık doğ ru su… Li za ke ser sö zü nü si tem li si tem li: — An ne ci ğim! Ca nı is ter se uğ rar, is te mez se uğ ra maz. Ayak la rı na ka pa na cak de ği liz ya. — Kim ne der se de sin, in sa nı adam ye ri ne koy ma mak tır bu. Ça lış ma oda sın da üç sa at otur da, biz gel me ye lim ak lı na. Ney se ca nım, key fi bi lir. Var ya da, Li za da nef ret eder ler Kat ya’dan. Ben an la mı yo rum bu nef re ti. Sa nı rım, bu duy gu yu an la ya bil me si için ka dın ol ma sı ge re kir in sa nın. Ders li ğim de he men her gün gör dü ğüm yüz el li gen cin, her haf ta kar şı laş tı ğım or ta yaş lı yüz ler ce er ke ğin ara sın da, Kat ya’nın geç mi şi ne, ya ni ya sa dı şı ge be kal ma sı na, bir ço cuk do ğur ma sı na du yu lan nef re ti, tik sin ti yi an la ya bi le cek bir er ke ğin bu lun ma ya ca ğı na ba şı mı ko ya rak bah se gi re bi li rim. Öte yan dan dü şü nü yo rum da, ta nı dı ğım ka dın la rın, kız la rın ara sın da bu duy gu yu bes le me ye ni anım sa mı yo rum. An cak, ka dın la rın er kek ler den da ha bir er dem li, te miz ol duk la rın dan de ğil dir bu. Bi lin di ği gi bi, er dem ile te miz lik –kö tü duy gu dan uzak de ğil ler se– gü na ha pek ya kın dır lar. Ben dü pe düz ka dın la rın ge ri kal mış lı ğı ola 177
Anton Pavloviç Çehov
rak açık lı yo rum bu nu. Bir mut suz lu ğa ta nık ol du ğun da ça ğı mın er ke ği nin duy du ğu acı ma ile yü rek sı zı sı, uy gar lı ğı ve ruh sal yü cel me yi nef ret duy gu sun dan da, tik sin ti den de çok da ha iyi an lat mak ta dır ba na. Or ta çağ lar da ol du ğu gi bi gö zü su lu, ka ba dır ge ne ça ğı mı zın ka dı nı. Doğ ru su, on la rın da er kek ler gi bi ken di le ri ni ye tiş tir me le ri ge rek ti ği gö rü şü nü sa vu nan lar yer den gö ğe hak lı dır lar ben ce. Ka rı mın Kat ya’yı sev me me si nin baş ka ne den le ri de var dır. Bir za man lar ak tris ol ma sı, nan kör lü ğü, gu ru ru, dav ra nış la rın da ki tu haf lık, bir ka dı nın baş ka bir ka dın da her za man bu la bi le ce ği da ha bir sü rü ku sur… Ak şam ye me ğin de ben den, ai lem den baş ka, kı zı mın iki üç ar ka da şıy la, Li za’yı sev di ği ni, onun la ev len mek is te ye ce ği ni san dı ğı mız Alek sandr Adol fo viç Gnek ker bu lu nur. Or ta boy lu, çok şiş man, ge niş omuz lu, ya şı otu zun al tın da genç bir adam dır Alek sandr Adol fo viç Gnek ker. Ku lak la rı nın çev re sin de kı zıl fa vo ri le ri ile bo ya lı in ce bı yı ğı, ab lak, düm düz yü zü ne tu haf bir oyun cak an la tı mı ve rir. Ce ke ti çok kı sa, ye le ği renk li, yu ka rı dan çok bol, aşa ğı dan çok dar pan to lo nu nun ku ma şı bü yük da ma lı, sa rı po tin le ri to puk suz dur. Yen ge cin ki ler gi bi par lak par lak tır göz le ri. Kra vat la boy nu yen ge ci an dı rır. Da ha sı bü tü nüy le yen geç çor ba sı ko kar gi bi ge lir ba na bu genç adam. Her gün biz de dir. Ama ki min ne si ol du ğu nu, öğ re ni mi ni ne re de yap tı ğı nı, ney le ge çin di ği ni hiç bi ri miz bil me yiz. Bir saz fa lan çal maz, şar kı da söy le mez. Ama an la şıl maz bir iliş ki si var dır mü zik le. Ki mi le ri nin pi ya no su nu sa tar bir yer ler de, kon ser va tu va ra sık sık uğ rar, ün lü mü zik çi le rin hep si ni ta nır, kon ser le rin yö ne ti mi ne yar dım cı olur. Bü yük bir ken di ne gü ven le yar gı da bu lu nur mü zik le il gi li ko nu lar da. Yar gı la rı nı da se ve se ve be nim ser her kes. Şim di ye dek çok ta nık ol mu şum dur bu na. Var lık lı kim se ler her za man bir kaç sı ğın tı bu lun du rur lar çev re le rin de. Bi lim ile sa nat da öy le dir. Şu Bay Gnek ker çe şi din den “ya ban cı un sur lar dan” arın mış bir sa nat ya da bi 178
Sıkıcı Bir Öykü
lim yok tur yer yü zün de sa nı rım. Mü zik çi de ği lim, –üs te lik pek az ta nı dı ğım– Gnek ker ko nu sun da ya nı lı yo rum bel ki. An cak, ken di ne gü ve ni de, bi ri si ça lar ken ya da şar kı söy ler ken, pi ya no nun ba şın da ayak ta du rup din le yi şin de ki ken di ni ağır dan sa tan tav rı da faz la sıy la kuş ku ve ri ci ge li yor ba na. İs te di ği niz ka dar ki bar bir in san, is te di ği niz ka dar yük sek bir dev let me mu ru olun, kı zı nız var sa, ona ya pı lan kur la rın, kız is te me tö re ni nin, dü ğü nün evi ni ze ge ti re ce ği ba ya ğı lık tan hiç bir za man ke sin lik le uzak sa yı la maz sı nız. Söz ge li mi, Gnek ker biz dey ken ka rı mın ta kın dı ğı o mağ rur tav ra alı şa mı yo rum bir tür lü. Sırf bu gen cin ne den li zen gin, par lak bir ya şan tı mız ol du ğu nu gör me si için ma sa la ra di zi len la tif port feyn, he res şi şe le ri ne de alı şa mı yo rum. Li za’nın, kon ser va tu var da öğ ren di ği o tiz kah ka ha la rı na, evi mi ze bir er kek gel di ğin de göz süz me le ri ne de ısı na mı yo rum. En önem li si de, alış kan lık la rı ma, bi li mi me, tüm ya şa mı ma ya ban cı; sev di ğim in san la ra hiç ben ze me yen bir ya ra tı ğın ne den her gün evi me gel di ği ni, be nim le bir lik te ye mek ye di ği ni an la mı yo rum. Ka rım ile hiz met çi ka dı nın es rar lı fis kos la rın dan bu nun bir “da mat ada yı” ol du ğu nu se zin li yo rum, ama ge ne de ya dır gı yo rum onun evim de bu lun ma sı nı. Bu ya ra tık kar şım da otu rur ken, ma sa ma bir çöl ku şu oturt sa lar du ya bi le ce ğim şaş kın lı ğı du yu yo rum… Hem son ra, bir ço cuk gö züy le bak ma ya alış tı ğım kı zı mın bu kra vat tan, bu göz ler den, bu lop et ya nak lar dan hoş la na bil me si de ga ri bi me gi di yor… Es ki den se ver dim ak şam ye me ği ni. Ya da pek önem ver mez dim. Oy sa şim di can sı kın tı sın dan, öf ke den baş ka bir şey ver mi yor ba na bu ye mek. Üçün cü de re ce ye yük sel mem den, de kan lık et mem den son ra, ai lem ev de ye mek lis te si ni de, gün lük ya şan tı yı da bü tü nüy le de ğiş tir mek ge re ği ni duy muş tu ne den se. Üni ver si te de okur ken, son ra dok tor luk eder ken alı şık ol du ğum sa de ye mek le rin ye ri ne, için de bir ta kım buz par ça la rı nın yüz dü ğü pü re li çor ba, Ma de ra şa ra bın da piş miş bö rek ko yu yor lar önü me şim di. Ge ne ral lik rüt bem le ünüm 179
Anton Pavloviç Çehov
la ha na çor ba sın dan da, o ca nım bö rek ler den de, el ma lı kaz dol ma sın dan da, ba lık lı pi lav dan da te mel li yok sun et ti ler be ni. Pek gü lünç, pek ko nuş kan bir ka dın olan hiz met çim Aga şa’yı da çe kip al mış tır elim den bu iki si. Ak şam ye me ği ser vi si ni onun ye ri ne, sağ eli be yaz el di ven li, ken di ni be ğen miş, ka lın ka fa lı Ye gor ya pı yor şim di. Ye mek ler ara sın da ve ri len ara lar pek kı sa dır ak şam ye mek le ri miz de. Gel ge le lim, on la rı dol du ra bi le ce ği miz bir şe yi miz ol ma dı ğı için ala bil di ği ne uzun ge lir ler bi ze bu ara lar. Es ki ne şe miz, sen li ben li ko nuş ma la rı mız, şa ka la rı mız, kah ka ha la rı mız yok tur ar tık. Ye mek oda sın da bu luş tu ğu muz za man lar ço cuk la rı mı zı da, ka rı mı da, be ni de he ye can lan dı ran kar şı lık lı sev gi miz den, iç ten li ği miz den de iz kal ma mış tır. Be nim gi bi her da ki ka sı do lu bir in san için ak şam ye mek le ri bir din len me, mut lu bir bu luş may dı es ki den. Ka rım la ço cuk la rım için se bir bay ram. Ger çi kı sa sü ren bir bay ram dı bu, ama –ya rım sa at li ği ne bi li min, öğ ren ci le ri min de ğil, yal nız ca on la rın ol du ğu mu bil dik le ri– apay dın lık, ne şe do lu bir bay ram… Bir ka deh le sar hoş ola mı yo rum ar tık. Aga şa da yok, ba lık lı pi lav da, ma sa nın al tın da ke diy le kö pe ğin da laş ma sı ya da Kat ya’nın ba şör tü sü nün çor ba do lu ta ba ğa gir me si gi bi gün lük kü çük olay la rın ne den ol du ğu gü rül tü pa tır tı da… Şim di ki ak şam ye mek le ri mi zi an lat mak, ye me ğin ken di gi bi ya van ge li yor ba na. Bir he ye can, yap ma cık bir ağır baş lı lık, düz bir te laş var dır ka rı mın yü zün de. Ta bak la rı mı za kay gı lı kay gı lı ba kar, — Sı cak ye me ği sev me di niz ga li ba?.. –der. Söy le yin, sa hi sev me di niz mi? Şöy le ya nıt ver mek zo run da yım ona: — Bo şu na te laş edi yor sun ca nım. Çok gü zel ol muş. Bu kez şöy le der ka rım: — Sen her za man sa vu nur sun be ni za ten Ni ko lay Ste pa niç, ku su ru mu açı ğa vur maz sın. Ne den bu ka dar az ye di öy ley se Alek sandr Adol fo viç? 180
Sıkıcı Bir Öykü
Ye mek bo yun ca hep böy le sü rüp gi der ko nuş ma mız. Li za tiz kah ka ha lar atar, göz sü zer. Bir ka rı ma bir kı zı ma ba ka rım. İki si nin de iç dün ya sı nın be nim göz le rim den kur tu la lı çok ol du ğu nu an cak şim di sof ra da an la rım bü tün açık se çik li ğiy le. Bir za man lar evim de ger çek ai le min ara sın da ya şa mı şım, şim diy se sah te ka rı mın evin de ko nuk ola rak ak şam ye me ği yi yor mu şum, kar şım da sah te Li za’yı gö rü yor mu şum gi bi bir duy gu do lar içi me. Ka rım da, kı zım da çok de ğiş ti ler. Bu de ği şik li ğin uzun sü re olu şu mu baş tan be ri kaç tı gö züm den. Şim di de bir şey an la ya ma mam ola ğan dır kuş ku suz. Ne dir bu de ği şik li ğin ne de ni? Bil mi yo rum. Bü tün ak si lik, Tan rı’nın ba na ver di ği gü cü ka rım la kı zı ma ver me miş ol ma sı dır bel ki. Ben ço cuk lu ğum dan be ri dış et ken ler den ko run ma ya alış tır mı şım dır ken di mi. Ki şi li ği mi sağ lam laş tır ma ya ça lış mı şım dır. Ün gi bi, ge ne ral lik gi bi, hu zur için de ya şa mım dan, ola nak la rım la hiç bağ daş ma yan bir ya şa ma ge çiş gi bi, ün lü ki şi ler le dost ol mak vb. gi bi ola ğan şey ler he men hiç et ki le me miş tir be ni, ki şi li ği me do ku na ma mış lar dır. Oy sa za yıf la rın, ki şi li ği ni tam bul ma mış ka rım la kı zım Li za’nın üze ri ne bir çığ gi bi çök tü bü tün bun lar, ez di on la rı. Kız lar la Gnek ker füg ler den, kont rpu an lar dan, ses sa nat çı la rın dan, pi ya nist ler den, Bach’dan, Brahms’dan ko nu şur lar. Ka rım sa –mü zik ko nu sun da mü zik ko nu sun da ka ra ca hil ol du ğu nun an la şıl ma sın dan kork tu ğu için– il giy le gü lüm ser, “Çok hoş bir şey… Sa hi mi? An la tın…” di ye mı rıl da nır du rur. Gnek ker ağır baş lı lık la nük te ler sa vu rur, kız la rın an lat tık la rı nı hoş gö rüy le din ler. Ara da bir Fran sız ca ko nuş mak is te ği uya nır için de –te laf fu zu ber bat tır– Fran sız ca ko nu şur ken votre excellence1 di ye yü celt mek ge re ği ni du yar be ni ne den se. Ama be nim su ra tım asık tır hep. On la rın be ni, be nim de on la rı sık tı ğı mız bel li dir. Be nim gi bi dü şün me yen, be nim gi bi ol ma yan in san la ra hiç bir za man kin bes le me miş tim, ama 1
Ekselansları (Fransızca) 181
Anton Pavloviç Çehov
şim di bu duy gu ya ben zer bir şey ke mi ri yor içi mi san ki. Gnek ker’de yal nız ca kö tü özel lik ler bul ma ya ça lı şı yo rum, bu lu yo rum da. Kı zım la ev len mek is te yen genç be nim çev rem den de ğil di ye içim içi mi yi yor. Onun var lı ğı nın bir baş ka ba kım dan da kö tü et ki si olu yor üze rim de. Ken di ba şı ma kal dı ğım ya da sev di ğim in san la rın ara sın da ol du ğum za man lar bi li me hiz met le ri mi ge nel lik le hiç ge tir mem ak lı ma. Ge ti re cek ol sam bi le, bi lim ala nı na da ha dün atıl mı şım gi bi kü çük, önem siz bu lu rum bu hiz met le ri mi; oy sa Gnek ker gi bi adam la rın ya nın da hiz met le rim yü ce bir dağ –do ru ğu bu lut la rın ara sın da kay bo lan, etek le rin de göz le gö rü le me ye cek ka dar kü çük Gnek ker’le rin kay naş tı ğı bir dağ– gi bi gö rü nü yor gö zü me. Ye mek ten son ra oda ma gi dip pi po mu ya ka rım. Gün bo yun ca iç ti ğim tek pi po dur bu. Sa bah tan ge ce ya rı la rı na dek tüt tür dü ğüm çok es ki gün le rin alış kan lı ğın dan bir bu pi po kal mış tır. Ben pi po mu içer ken ka rım gi rer ya nı ma. Be nim le bi raz ko nuş mak için otu rur. Sa bah ki gi bi ön ce den bi li rim ge ne ne den söz ede ce ği mi zi. — Se nin le otu rup bir ka rar ver me mi zin za ma nı gel di ar tık Ni ko lay Ste pa niç –di ye baş lar.– Li za’dan söz edi yo rum… Ni çin hiç il gi len mi yor sun du rum la? — Han gi du rum la? — Bir şe yin far kın da de ğil miş sin gi bi dav ra nı yor sun, ama doğ ru de ğil bu yap tı ğın. Umur sa ma mak ol maz… Li za’ya iliş kin ba zı ni yet le ri var Gnek ker’in… Ne der sin? — Onu ta nı ma dı ğım için, kö tü bir in san ol du ğu nu söy le ye mem, ama on dan hoş lan ma dı ğı mı bin kez söy le dim sa na. — Ama böy le ol maz ki… ol maz. Aya ğa kal kar ka rım, oda nın için de he ye can lı he ye can lı do laş ma ya baş lar. — Böy le önem li bir ko nu da bu tu tum ya kış maz in sa na… Sö zü edi len, kı zı nın mut lu lu ğuy sa, duy gu la rı nı bir ke na ra bı rak ma lı dır in san. Bi li yo rum, haz zet mi yor sun on dan… Bir 182
Sıkıcı Bir Öykü
di ye ce ğim yok bu na… Ama şim di bu gen ce ha yır de yip her şe yi yı kar sak, Li za’nın bi ze ömür bo yu kır gın ol ma ya ca ğı nı söy le ye bi lir mi sin? Ev len mek is te yen er kek gü nü müz de öy le si ne az ki za ten… Ba kar sın bir kıs me ti da ha çık maz… Çok se vi yor Li za’yı, Li za’nın da on dan hoş lan dı ğı bel li… Evet, be lir li bir işi yok, ama ne ya par sın? Za man la bir iş bu lur ken di ne o da. İyi bir ai le den dir, zen gin de… — Ne re den bi li yor sun? — Ken di si söy le di. Har kov’ta bir ko na ğı var ba ba sı nın, Har kov dı şın da da bir çift li ği. Sö zün kı sa sı, Har kov’a git men ge re ki yor Ni ko lay Ste pa niç. — Se bep? — Du ru mu in ce ler sin ora da… Ta nı dı ğın pro fe sör ler var Har kov’da, yar dım cı olur lar sa na. Ben ken dim gi der dim ama, ka dı nım, ol maz. Ca nın sık kın, — Git me ye ce ğim! –di ye ke ser ata rım. Ka rım ür ker, yü zü nü acı bir an la tı mı var. Hıç kı ra rak yal va rır: — Tan rı aş kı na Ni ko lay Ste pa niç! Ne olur kur tar be ni bu yük ten! Çok acı çe ki yo rum! Acı rım ona. Yu mu şak bir ses le, — Pe kâ lâ Var ya –de rim.– O ka dar is ti yor san, gi de ce ğim. Ora da yap ma mı is te di ğin her şe yi de ya pa ca ğım. Bi raz son ra lam ba yı ge ti rir ler. Kol tuk la rın, lam ba nın aba ju ru nun ta nı dık, uzun za man dır nef ret et ti ğim göl ge le ri dü şer du var la ra, dö şe me ye. Bu böl ge le re ba kar ken ar tık ge ce olu yor, uğur suz uy ku suz lu ğum ge ne baş la ya cak duy gu su na ka pı lı rım. Ya ta ğı ma uza nı rım. Son ra kal kıp do la şı rım oda mın için de. Son ra ge ne ya ta rım… Ge nel lik le ak şam ye mek le rin den son ra, ha va ka ra rın ca ya dek do ru ğu na eri şir si nir bo zuk lu ğum. Du rup du rur ken ağ la ma ya baş la rım. Ba şı mı yas tı ğın al tı na so ka rım. O an da bi ri si nin oda ma gir me sin den kor ka rım, an sı zın öl mek ten kor ka rım. Göz yaş la rım 183
Anton Pavloviç Çehov
dan uta nı rım. Da ya nıl maz duy gu lar dol du rur içi mi. Ar tık lam ba mı da, ki tap la rı mı da, dö şe me de ki göl ge le ri de bir da ha gö re me ye ce ği mi, ko nuk oda sın dan ge len ses le ri du ya ma ya ca ğı mı sa nı rım. Gö rül me miş, an la şıl maz bir duy gu ka ba ca ite rek odam dan dı şa rı at mak is ter be ni. Fır la rım yat tı ğım yer den, ça bu cak gi yi ni rim. Ev de ki ler fark et me sin di ye usul ca çı ka rım so ka ğa. Ne re ye gi de ce ğim? Bu so ru nun ya nı tı çok tan ha zır dır bey nim de: Kat ya’ya. 3 Türk di va nı na ya da ka ne pe ye uzan mış, bir şey ler okur Kat ya ge nel lik le. Be ni gö rün ce tem bel tem bel kal dı rır ba şı nı, otu rur, eli ni uza tır. Bir sü re sus tuk tan, so luk lan dık tan son ra, — Hep ya tı yor sun Kat ya –de rim.– Sağ lı ğa iyi de ğil dir bu. Bir şey ler yap ma lı sın. — Efen dim? — Bir şey le il gi len sen di yo rum. — Ney le il gi le ne bi li rim? Bir ka dın an cak ba sit bir iş çi ya da ak tris ola bi lir. — Eh, el den ne ge lir, iş çi ol ma ya cak san, ak tris olu ver sen de. Su sar Kat ya. Ya rı şa ka — Ev len sen ba ri… –de rim. — Dün ya da ev len mem. — Böy le ol maz ama Kat ya. — Ko ca sız mı? Aman ne bü yük iş! İs te dik ten son ra er kek ten bol ne var? — Çir kin bir şey bu Kat ya. — Ne dir çir kin olan? — Şim di söy le di ğin. Ca nı mın sı kıl dı ğı nı gö rün ce bu tat sız ha va yı da ğıt mak ama cıy la, — Gi de lim –der Kat ya.– Ge lin be nim le. İş te… 184
Sıkıcı Bir Öykü
Kü çük, çok ra hat dö şe li bir oda ya gö tü rür be ni. Oda nın bir kö şe sin de ki ya zı ma sa sı nı gös te re rek ek ler: — İş te… Si zin için ha zır la dım bu nu. Bu ra da ça lı şa cak sı nız. Her gün ge lin, işi ni zi de be ra be ri niz de ge ti rin. Evi niz de ki le rin si ze en gel ol mak tan baş ka yap tık la rı bir şey yok. Ça lı şa cak mı sı nız bu ra da? İs ti yor mu su nuz? Olum suz ya nı tım la onu üz me mek için, bu ra da ça lı şa ca ğı mı, oda nın çok ho şu na git ti ği ni söy le rim. Son ra otu rup ko nuş ma ya baş la rız bu kü çük, şi rin oda da. Sı cak lık, ra hat lık, sev di ğim bir in sa nın ya nın da ol mak es ki si gi bi haz de ğil, şim di güç lü bir ya kın ma, ho mur dan ma is te ği uyan dı rı yor içim de. Bi raz ho mur da nır, bi raz ya kı nır sam ra hat la ya cak mı şım gi bi ge li yor ba na ne den se. Gö ğüs ge çi re rek, — İş ler kö tü ca nım –di ye baş la rım.– Çok kö tü… — Ne dir? — An la ta yım da din le dos tum. Kral la rın en gü zel, en kut sal hak kı ba ğış la ma hak kı dır. Ben de hep kral san mı şım dır ken di mi. Ala bil di ği ne kul lan mı şım dır bu hak kı mı. Hiç bir za man kim se yi suç la ma mı şım dır. Her za man hoş gö rü lü ol muş, sa ğım da ki le ri de, so lum da ki le ri de se ve se ve ba ğış la mı şım dır. Baş ka la rı nın pro tes to se si ni yük selt tik le ri, şaş kın lı ğa düş tük le ri yer de ben yal nız ca öğüt ver miş, kar şım da ki le ri inan dır ma ya ça lış mı şım dır. İn san la ra kar şı bu tu tu mun, çev rem de ki le re ya ra şır iyi in san ol mak yo lun da yar dım cı ol du ğu nu da bi li yo rum. Ama kral de ği lim ar tık. An cak kö le le re bir şey ler olup bi ti yor içim de: Kö tü kö tü dü şün ce ler do la şıp du ru yor ka fa mın için de ge ce gün düz; şim di ye dek ta nı ma dı ğım bir ta kım duy gu lar yu va yap tı lar ru hum da. Hem nef ret edi yo rum, hem kü çüm sü yo rum, hem kin bes li yor, hem öf ke le ni yor, hem de kor ku yo rum. Aşı rı de re ce de sert, ti tiz, si nir li, so ğuk, kuş ku lu bir in san ol dum. Es ki den yal nız ca bir nük te da ha yap ma ma, iç ten lik le gü lüm se me me ne den olan kü çü cük bir olay bi le ağır bir duy guy la dol du ru yor içi 185
Anton Pavloviç Çehov
mi şim di. Dü şün ce le rim, ka nı la rım da de ğiş ti. Es ki den yal nız ca pa ra yı kü çüm ser dim, oy sa şim di –suç lu olan on lar mış gi bi– zen gin le re kin bes li yo rum. Es ki den zor ba lık tan, key fi yö ne tim den nef ret eder dim, şim di –suç in sa nı mı zı eğit me yen biz ler de de ğil de, yal nız ca on lar day mış gi bi– zor kul la nan in san lar dan nef ret edi yo rum. Ne an la ma ge lir bu? Ye ni dü şün ce le ri mi, duy gu la rı mı inanç la rım da ki de ğiş me ya rat tıy sa, bu de ği şik li ği ya ra tan ne dir? Aca ba dün ya mı es ki ye oran la da ha kö tü ol du, ben se da ha iyi; yok sa es ki den kör müy düm, dün ya yı mı umur sa mı yor dum? Bu de ği şik lik be den gü cüm le akıl gü cü mün za yıf la ma dan doğ duy sa –has ta yım çün kü, gün den gü ne de za yıf lı yo rum– evet, bu de ği şik lik be den gü cüm le akıl gü cü mün za yıf la ma sın dan doğ duy sa, acı na cak bir du rum da yım de mek tir. Ye ni dü şün ce le ri min olum lu, sağ lık lı ol ma dık la rı an la mı na ge lir bu çün kü. On lar dan utan mam, hep si ni ge rek siz say mam ge rek ti ği an la mı na… Sö zü mü ke ser Kat ya: — Du ru mu nuz da has ta lık fa lan söz ko nu su de ğil dir. Dü pe düz göz le ri niz açıl dı, hep si o ka dar. Es ki den ne den se gör mez lik ten gel di ği niz şe yi gör dü nüz. Ba na so rar sa nız, ön ce ai le niz le tüm bağ la rı nı zı ko par ma lı, alıp ba şı nı zı git me li si niz. — Saç ma lı yor sun Kat ya. — Sev gi niz fa lan kal ma dı on la ra kar şı, ne di ye zor lu yor su nuz ken di ni zi? Hem ai le mi dir si zin ki? İn san ola rak en kü çük de ğer le ri ol ma yan ya ra tık lar! Bu gün öl se ler, ya rın hiç kim se fark et mez yok luk la rı nı. Kat ya ka rım la kı zı ma –on la rın ona bes le dik le ri ka dar– güç lü bir kü çüm se me bes ler. Gü nü müz de in san la rın bir bir le ri ni kü çüm se me hak kı ol du ğu söy le ne mez. Ama Kat ya’nın gö rü şü nü be nim se yip de bu hak kın ger çek te var ol du ğu nu ka bul eder se niz, onun da ka rım la Li za’yı, on la rın on dan nef ret et tik le ri gi bi, kü çüm se me hak kı nın ol du ğu nu gö rür sü nüz. 186
Sıkıcı Bir Öykü
— İn san ola rak en kü çük de ğer le ri ol ma yan ya ra tık lar! –di ye yi ne ler Kat ya.– Ak şam ye me ği ni ye di niz mi? Na sıl ol du da unut ma dı lar sof ra yı ça ğır ma yı si zi? Na sıl olu yor da hâ lâ anım sa ya bi li yor lar var lı ğı nı zı, şa şı yo rum! Sert bir ses le ke se rim sö zü nü: — Kat ya, ka pa ta lım bu ko nu yu. — On lar dan söz et mek ten ben hoş la nı yor mu yum sa nı yor su nuz? On la rı hiç ta nı ma mış ol ma yı yeğ ler dim. Ge lin, din le yin sö zü mü iki gö züm. Bı ra kın her şe yi, alıp ba şı nı zı gi din. Yurt dı şı na gi din. Ne ka dar ace le eder se niz, o ka dar iyi olur. — Ne ler saç ma lı yor sun Kat ya? Pe ki üni ver si te ne ola cak? — Üni ver si te yi de bı ra kın. Ne ya pa cak sı nız üni ver si te yi? Ne yi ni ze ya rı yor? Otuz yıl dır ders ve ri yor su nuz ora da, ye tiş tir di ği niz öğ ren ci le ri niz ne re de? Çok mu de ğer li bi lim adam la rı ye tiş tir di niz? Sa yın şöy le bir! Hem, bil gi siz li ği sö mü ren, hal kın ca hil li ğin den ya rar la na rak yüz bin le ri ce be in di ren şu dok tor la rın sa yı sı nı art tır mak için ye te nek li, dü rüst ol ma ya hiç de ge rek yok tur. Faz la sı nız siz bu ra da. Deh şe te ka pı lı rım. — Oh Tan rım! Ne kı rı cı ko nu şu yor sun Kat ya! Ne kı rı cı sın! Sus, yok sa gi de rim! Kar şı lık ve re mem bu ka ba söz le ri ne! Oda hiz met çi si ge lir. Ça ya bu yur eder bi zi. Ney se ki, se ma ve rin ba şın da de ği şir ko nu muz. Ya kı na rak bi raz ha fif le dik ten son ra bu kez yaş lı lı ğı mın baş ka bir za yıf lı ğı nın –anı la rı mın– diz gin le ri ni bı rak mak ge lir içim den. Geç miş gün le ri an lat ma ya baş la rım Kat ya’ya. Bel le ğim de bü tün kal dık la rı nı ak lı mın ucun dan bi le ge çir me di ğim öy le şey ler den söz ede rim ki, ken dim de şa şa rım. Kat ya bü yük bir duy gu luk la, gu rur la, so lu ğu nu tu ta rak din ler be ni. Özel lik le, bir za man lar li se de na sıl oku du ğu mu, üni ver si te ye gir me yi na sıl düş le di ği mi ona an lat ma yı pek se ve rim. 187
Anton Pavloviç Çehov
— …Oku lun bah çe sin de do la şır dım ba zen… –di ye an la tı rım.– Rüz gâr uzak bir mey ha ne den gı cır tı lı bir ar mo ni ka se si ile bir şar kı nın ez gi si ni ge ti rir di ba na ka dar ya da çın gı ra ğı nı ça la ça la bir troy ka ge çer di bah çe çi ti nin önün den. Yal nız ca göğ sü mün de ğil, kar nı mın, ayak la rı mın, kol la rı mın da mut lu luk la dol ma sı na ye ter di bu… Ar mo ni ka nın ya da gi de rek za yıf la yan çın gı ra ğın se si ne ku lak ve rir ken, ken di mi bir dok tor ha yal eder, gü zel şey ler ge ti rir dim göz le ri min önü ne… Bir bi rin den gü zel şey ler… Gör dü ğün gi bi, ha yal le rim ge çek leş ti. Dü şü nü bi le kur ma ya ce sa ret ede me di ğim den çok şe ye eriş tim. Se vi len bir pro fe sör ola rak hiz met et tim otuz yıl bo yun ca, üs tün ye te nek li ar ka daş la rım ol du. Say gı du yu lan bir ünüm var. Sev dim, öle si ye sev di ğim in san la ev len dim, ço cuk la rım ol du. Sö zün kı sa sı, dö nüp ge ri ye bak tı ğım da ya şa mım baş tan so na us ta lık la ya ra tıl mış, gü zel bir kom po zis yon ola rak se ri lir göz le ri min önü ne. Şim di yap mam ge re ken tek şey bi ti şi çir kin leş tir me mek te dir. Bu nun için de bir in san gi bi öl me li yim. Ger çek ten bir teh li key se ölüm, bir öğ ret me ne, bir bi lim ada mı na, Hı ris ti yan bir dev le tin yurt ta şı na ya ra şır bi çim de kar şı la ma lı yım onu: Yi ğit çe, so ğuk kan lı… Ama çir kin leş ti ri yo rum ben bi ti şi. Si ni yo rum, sa na ko şu yo rum, yar dım di le ni yo rum. Sen de, “Si nin, sin me niz ge rek!” di yor sun. Tam o an da ka pı nın zi li ça lar. Ge le nin kim ol du ğu na Kat ya da, ben de bi li riz. — Mi ha il Fyo do ro viç ol sa ge rek de riz. Ger çek ten de bir da ki ka son ra ar ka da şım Mi ha il Fyo do ro viç gi rer oda ya. Dil ci dir Mi ha il Fyo do ro viç. El li yaş la rın da dır. Uzun boy lu, sağ lam ya pı lı dır. Ak düş müş tür gür saç la rı na. Kaş la rı sim si yah tır. Sa kal bı rak maz. Dü rüst bir in san, iyi bir ar ka daş tır. Ede bi yat ta ri hi miz le kül tür ta ri hi miz de önem li bir rol oy na mış ol duk ça te miz, ye te nek li, soy lu, kök lü bir ai le den dir. Ken di si de ze ki, ye te nek li, son de re ce kül tür lü bir in san dır. Ama bir ta kım tu haf lık la rı da yok de ğil dir doğ ru su. Bir öl çü de he pi mi zin var dır tu haf lık la rı, ga rip lik le 188
Sıkıcı Bir Öykü
ri, ama Mi ha il Fyo do ro viç’in tu haf lık la rın da alı şıl ma mış, ta nı dık la rı için teh li ke li ola bi le cek bir şey ler var dır. Hay li bol olan üs tün yan la rı nı bu tu haf lık la rı yü zün den gö re me yen çok ar ka da şı nı bi li rim. Oda ya gir dik ten son ra ağır ağır çı ka rır el di ven le ri ni, ka di fe gi bi bas se siy le, — Mer ha ba lar –der.– Çay mı içi yor su nuz? Tam za ma nın da gel mi şim de mek. Buz gi bi bir ha va var dı şa rı da. Son ra ma sa ya otu rur, bir bar dak çe ker önü ne, he men ko nuş ma ya baş lar. Ko nuş ma sı nın en be lir gin özel li ği Sha kes pea re’in me zar ka zı cı la rı nın ko nuş ma sın da ki ni an dı ran fel se fey le ka rı şık bir şa ka cı lık, sü rek li bir alay dır. Cid di şey ler den söz eder her za man, ama hiç bir za man cid di ko nu şa maz. Yar gı la rı ka ba, kı rı cı dır. Ne var ki, yu mu şak, dur gun, şa ka cı ses to nu yü zün den bu ka ba lık da, kı rı cı lık da ku la ğı tır ma la maz lar. Çok geç me den alı şır ona in san. Üni ver si te ya şa mı na iliş kin beş al tı fık ra ge ti rir be ra be rin de her ak şam. Ma sa ya otu rur otur maz da bun la rı an lat mak la baş lar ço ğu za man. Sim si yah kaş la rı nı oy na ta rak gö ğüs ge çi rir, şa ka cı bir ta vır la baş lar: — Oh Tan rım! Ne gü lünç adam lar var şu dün ya da! — Ne ol du? –di ye so rar Kat ya. — Bu gün ders ten çık tık tan son ra mer di ven ler de bi zim şu ih ti yar bu nak İ.İ. ile kar şı laş tım… Her za man ki gi bi alt çe ne si ni öne uzat mış, öy le yü rü yor; mig re nin den, ka rı sın dan, ders le ri ne gel me yen öğ ren ci ler den ya kı na bi le ce ği bi ri ni arı yor du. Onu gö rür gör mez, “Ah,” di ye ge çir dim içim den. “Gör dü be ni, ya ka lan dık. Du rum kö tü…” Hep böy le an la tır da Mi ha il Fyo do ro viç. Şöy le baş la dı ğı da olur:
1
Sü ta na (La tin ce). Es ki den Rus ya’da öğ ren ci ler üni ver si te le ri ne böy le der ler di. 189
Anton Pavloviç Çehov
— Dün bi zim Z.Z.’nin hal ka açık kon fe ran sın day dım. Doğ ru su, al ma ma ter1 şu Z.Z. gi bi sa lak la rı, su ka tıl ma mış be yin siz le ri hal kın önü ne çı kar ma yı na sıl gö ze alı yor, şa şı yo rum. Evet, tam bir Av ru pa bu da la sı dır bu adam! İna nın, Av ru pa’yı gün düz fe ner le kö şe bu cak ara sa nız, bir eşi ni da ha bu la maz sı nız! Dü şü nün bir ke re, ağ zın da aki de şe ke ri emi yor muş gi bi ko nu şu yor du: “Hım, hım, hım…” He ye can dan ke ke le me ye baş la dı. Ken di ya zı sı nı bi le oku ya mı yor du. Ufak te fek dü şün ce ler, bi sik le te bin miş bir ra hi bin gi di şi gi bi ağır ağır dö kü lü yor lar dı ağ zın dan. En önem li si de, ne de di ği an la şıl mı yor du. Si nek le ri bi le öl dü re cek sı kı cı bir ha va çök müş tü sa lo na. Ben ze til se ben ze til se, öğ re nim yı lı nın so na er me si üze ri ne bi zim top lan tı sa lo nun da dü zen le nen tö ren ler de ge le nek sel söy lev oku nur ken –ah ne söy lev dir o!– du yu lan da ya nıl maz sı kın tı ya ben ze ti le bi lir bu… Son ra an sı zın bir dö nüş ya par: — Ni ko lay Ste pa no viç anım sar, bun dan üç yıl ön ce de be nim oku mam ge rek miş ti bu söy le vi. Sı cak tı, bo ğu cu bir ha va sı var dı sa lo nun, res mi giy sim de kol tuk la rı mın al tım dan sı kı yor du… Bir ölüm dü dü pe düz! Ya rım sa at oku dum, bir sa at, bir bu çuk sa at, iki sa at oku dum… “Oh, ney se on say fa kal dı, Tan rı’ya şü kür ler ol sun!..” di ye ge çi ri yor dum içim den. En so nun da, hiç oku ma sam da pe kâ lâ ola bi le cek dört say fa var dı. Oku ma mak ni ye tin dey dim bu dört say fa yı. “Öy ley se to pu to pu al tı say fa kal dı,” di ye dü şü nü yor dum. Ama şöy le yan göz le bir ba kın ca ne gör sem be ğe nir si niz: Ön sı ra da kor don lu bir ge ne ral le baş pis ko pos yan ya na otu ru yor du… Sı kın tı dan kas ka tı ke sil miş ler di za val lı lar. Ama ge ne de dik kat le din li yor lar mış, oku du ğu mu an lı yor lar mış, be ğe ni yor lar mış gi bi gö rün me ye ça lı şı yor lar dı. “Eh,” di ye ge çir dim içim den, “ma dem hoş la nı yor su nuz, bu yu run!” Tu tup o dört say fa yı da oku muş tum… Mi ha il Fyo do ro viç ko nu şur ken –alay cı in san la rın hep sin de ol du ğu gi bi– göz le riy le kaş la rı gü ler yal nız ca. Böy le za 190
Sıkıcı Bir Öykü
man lar göz le rin de ne nef ret var dır, ne kin. Ama ze kâ kı vıl cı mı, bir de an cak göz lem ye te ne ği çok güç lü in san lar da gö rü le bi len o pek de ği şik til ki kur naz lı ğı bol dur. Onun göz le rin den da ha söz et mem ge re kir se, bu göz le rin bir özel li ği ni da ha fark et ti ği mi söy le ye bi li rim. Kat ya’nın elin den çay bar da ğı nı alır ken de, onu din ler ken de, Kat ya her han gi bir ne den le oda dan çık mak için ka pı ya yü rü dü ğün de ar ka sın dan ba kar ken de göz le rin de müş fik, yal var mak lı, te miz bir şey çe ki yor dik ka ti mi… Oda hiz met çi si ka dın se ma ve ri kal dı rır. Ma sa ya bü yük bir ka lıp pey nir le mey ve, bir de ol duk ça kö tü cin sin den bir şi şe kö pük lü Kı rım şa ra bı ko yar. Kı rım’da kal dı ğı sı ra lar alış mış tır Kat ya bu şa ra ba. Mi ha il Fyo do ro viç eta je rin üze rin de ki iki des te oyun kâ ğı dı nı alır, fal bak ma ya ko yu lur. Ba zı fal la rın bü yük bir ze kâ ile dik kat is te di ği inan cın da dır Mi ha il Fyo do ro viç, ama ge ne de ara da ko nuş ma mı za ka tıl ma dan ede mez, Kat ya dik kat le iz ler onun fa lı nı. Söz le ol du ğun dan çok kaş göz oy na ta rak yar dım eder ona. Ak şam bo yun ca en çok iki ka deh içer Kat ya. Ben dört te bir bar dak içe rim. Şi şe nin ge ri ka la nı her za man çok içen, ama hiç sar hoş ol ma yan Mi ha il Fyo do ro viç’e ka lır. Mi ha il Fyo do ro viç fal ba kar ken bir yan dan çe şit li so run la rı, özel lik le bü yük so run la rı ko nu şu ruz. Bu ara da en çok hır pa la dı ğı mız da en çok sev di ği miz şey, ya ni bi lim olur. Mi ha il Fyo do ro viç bir an sus tuk tan son ra, — Ney se ki, dev ri ni ka pa dı bi lim –di ye baş lar.– İn san la ra ve re bi le ce ği bir şey kal ma dı ar tık. Evet efen dim. Onun ye ri ne baş ka bir şe yi koy mak ge rek sin me si ni duy mak ta dır şim di ki şi oğ lu. Bi lim kök le ri ni kör inanç la rın içi ne sa la rak boy at mış, ge ne kör inanç lar la bes len miş tir. Şim di de sim ya gi bi, me ta fi zik, fel se fe gi bi ar tık öl müş kör inanç lar dan olu şan bir özü var dır. Sa hi, ne ver miş tir ki şi oğ lu na bi lim? Bi lin di ği gi bi, Av ru pa lı bi lim adam la rıy la bir bi lim le ri ol ma yan Çin li bi lim adam la rı ara sın da ki ay rı lık çok çok kü çük, tam an la mıy 191
Anton Pavloviç Çehov
la yü zey sel dir. Bi li mi ta nı ma mış lar dır Çin li ler. Pe ki ama ne kay bet tir miş tir on la ra bu? — Si nek ler de ta nı ma mış lar dır bi li mi –de rim.– Ne de mek is ti yor su nuz ya ni? — Bo şu na si nir le ni yor su nuz Ni ko lay Ste pa niç. Biz bi ze ol du ğu muz için böy le söy lü yo rum kuş ku suz… As lın da si zin san dı ğı nız dan da dik kat li yim dir. Baş ka la rı nın ya nın da böy le ko nuş mam. Tan rı ko ru sun! Bi lim ile sa na tın ta rım dan da, ti ca ret ten de, za na at tan da yü ce ol du ğu kör inan cı ya şa mak ta dır top lum da. Bi zim ta kım bu kör inanç tan ya rar la na rak sür dür mek te dir ya şa mı nı. Yık ma ya ça lı şır mı yım hiç böy le si ne ya rar lı bir kör inan cı?.. Tan rı ko ru sun! Fal sı ra sın da genç li ğe de do kun du ru ruz ha fif ten. Mi ha il Fyo do ro viç de rin bir gö ğüs ge çir dik ten son ra, — Top lu mu muz çok ba sit leş ti gü nü müz de –der.– Ül kü ler için söy lü yo rum bu nu. Yo luy la yor da mıy la dü şü ne bil se ler, ça lı şa bil se ler di ba ri! Oza nın de di ği gi bi, “içim sız lı yor bi zim ku şa ğın du ru mu na!” Kat ya onay lar onu: — Evet, genç li ğin du ru mu ber bat. Son beş, on yıl dır öğ ren ci le ri niz ara sın da üs tün ye te nek le riy le siv ril miş tek genç var mı dır? — Öte ki pro fe sör le ri bil mi yo rum ama, ben den çık ma dı. — Şim di ye dek çok öğ ren ci ta nı dım –der Kat ya.– Si zin genç bi lim adam la rı nız dan da, ar tist ler den de çok ta nı dı ğım ol du… Ama so nuç? Bir kah ra ma nı ya da ye te nek li bir gen ci bı ra kın, şöy le il ginç bi riy le kar şı laş mak bi le kıs met ol ma dı… Hep si sı ra dan, ye te nek siz, ken di ni bir şey sa nan kü çük in san lar… Top lu mu muz da ki ba sit leş me, kü çül me üze ri ne bu ko nuş ma lar her ak şam, kı zım la il gi li çir kin bir ko nuş ma yı is te me ye rek giz li den din le mi şim gi bi bir iz le nim ya ra tır ben de. Bu suç la ma la rın ge nel leş ti ril me si, ba sit leş me, ül kü yok lu ğu ya da gü zel geç miş ten ör nek ler gi bi çok tan yı kıl mış dü şün ce 192
Sıkıcı Bir Öykü
le rim üze ri ne, in sa na tik sin ti ve ren te mel le rin üze ri ne ku rul muş ol ma sı do ku nur ba na. Sö zü ka dın lar ara sın da bi le edil se, her suç la ma nın el den gel di ğin ce açık se çik ol ma sı ge re kir. Yok sa suç la ma dan çok, dü rüst in san la ra hiç ya kış ma yan boş bir çe kiş tir me ye dö nü şür olay… Yaş lı bir in sa nım ben. Otuz yıl dır ça lı şı yo rum. Ama top lu mu muz da ne bir ba sit leş me gö rü yo rum, ne de bir ül kü yok lu ğu. Ay rı ca, gü nü mü zü geç miş ten da ha kö tü de bul mu yo rum. Bu ba kım dan gör müş ge çir miş li ği min baş lı ba şı na bir de ğe ri olan ka pı cı Ni ko lay bi le, şim di ki öğ ren ci le rin es ki ler den ne iyi ne de kö tü ol du ğu nu söy lü yor. Şim di ki öğ ren ci le ri min han gi yan la rı nı sev di ği mi sor sa lar, he men ya nıt ve re mem bu so ru ya. Çok şey de söy le ye mem bu ko nu da. Ama söy le dik le rim ye te rin ce açık se çik olur. Ek sik yan la rı nı bi li yo rum. On la rın ge nel dü şün ce le ri nin ka ran lı ğı na dal ma ma ge rek kal maz bu ba kım dan. Si ga ra iç me le rin den, al kol lü iç ki kul lan ma la rın dan, geç ev len me le rin den hoş lan mı yo rum. Hiç bir şe yi umur sa ma ma la rı nı, ço ğu kez ar ka daş la rı ara sın da kar nı aç la rın bu lun ma sı na göz yu ma cak, yok sul öğ ren ci le re yar dım der ne ği ne borç la rı nı öde me ye cek ka dar ka yıt sız ol ma la rı nı sev mi yo rum. Ye ni dil le ri bil mi yor lar, Rus ça’yı da yan lış kul la nı yor lar. Te da vi uz ma nı bir ar ka da şım da ha ge çen ler de, öğ ren ci le ri fi zi ği pek az bil dik le ri, me te oro lo ji yi ise hiç bil me dik le ri için ders sa at le ri ni bir o ka dar da ha ar tır mak zo run da kal dı ğın dan ya kı nı yor du. Çağ daş ya zı la rın –hem en kö tü le ri nin– et ki si ne se ve se ve bı ra kı yor lar ken di le ri ni. Öte yan dan, söz ge li mi Sha kes pea re gi bi, Mar cus Au re li us gi bi, Epik te tus gi bi ya da Pas cal gi bi kla sik le re son de re ce il gi siz dir ler. Bü yü ğü kü çük ten ayır mak ta ki bu ye te nek siz lik le ri ya şam ko nu sun da ne den li be ce rik siz, bil gi siz ol duk la rı nın en ke sin de li li dir. Az ya da çok top lum sal özel li ği olan her çe şit so ru nu (söz ge li mi, yer leş me böl ge le ri nin de ğiş ti ril me si gi bi so run la rı) bü tü nüy le ken di le ri nin olan, hem gö rev le ri ne de da ha bir ya ra şan bi lim sel araş tır ma, bi lim sel de ney yo luy la de ğil de, bil di ri ler le çö 193
Anton Pavloviç Çehov
züm le me ye kal kı şı yor lar. Has ta ne le re gi rip se ve se ve dok tor luk edi yor lar. Asis tan, la bo rant olu yor lar, sı nav la ra dı şa rı dan gi ri yor lar. Ba ğım sız lık, öz gür lük duy gu su, ki şi sel gi ri şim ser best li ği bi lim de, söz ge li mi sa nat tan ya da ti ca ret ten da ha az ge rek li ol ma ma sı na kar şın bu du rum la rı nı kırk ya şı na dek sür dür me ye ha zır dır lar. Öğ ren ci le rim de var, ders le ri mi iz le yen din le yi ci le rim de, ama bir yar dım cım, ye ri mi dol du ra bi le cek bir ki şi yok ara la rın da. Bu yüz den se ve rim on la rı, duy gu la nı rım, ama gu rur duy mam on lar la, vb. vb. Bu çe şit ku sur lar –ne den li çok olur lar sa ol sun lar– an cak yü rek siz, ki şi li ği za yıf bir in san da ka ram sar lık ya da öf ke uyan dı ra bi lir ler. Hep si ge nel ol ma yan, ge lip ge çi ci şey ler dir bun la rın. Ya şam ko şul la rı na bağ lı dır lar. Hep ten yi tip git me le ri ya da yer le ri ni –on lar sız edi le me ye cek, sı ra la rı ge lin ce yü rek siz le ri kor ku ta cak– ye ni ye ni ku sur la ra bı rak ma la rı için ara dan beş on yı lın geç me si ye te cek tir. Sık sık umut suz lu ğa dü şü rür be ni öğ ren ci le rin suç la rı. Ama bu umut suz luk otuz yıl dır öğ ren ci le rim le söy le şir ken, on la ra ders ve rir ken, on la rın bir bir le riy le iliş ki le ri ni uzak tan iz ler ken, on la rı baş ka çev re ler den in san lar la kar şı laş tı rır ken duy du ğum mut lu lu ğun ya nın da hiç ka lır. Mi ha il Fyo do ro viç söy le nir, Kat ya din ler. Ama gö rü nüş te böy le si ne ma sum bir eğ len ce nin on la rı ya vaş ya vaş na sıl bir uçu ru mun di bi ne sü rük le di ği ni iki si de fark ede mez. Ola ğan bir ko nuş ma nın gi de rek ala ya, kü çüm se me ye dö nüş tü ğü nü gö re mez ler. Mi ha il Fyo do ro viç, — Ba zen kor kunç, şey ler le kar şı la şı yor in san –der.– Dün bi zim Ye gor Pet ro viç’e git miş tim. Si zin tıp öğ ren ci ler den bi ri ni gör düm ora da. Ga li ba üçün cü sı nıf öğ ren ci siy di. Ne yüz dü o öy le ço cuk ta ki… Dob rol yu bov’un1 çiz di ği yüz ler -
1
Ni ko lay Alek san dro viç Dob rol yu bov (1836–1861): Ün lü Rus eleş tir me ni. Za ma nın da ger çek çi eleş tir men ler di ye ta nı nan grup tan dı. Ya zı la rı da ha çok “Çağ daş” der gi sin de ya yın lan mış tır. 194
Sıkıcı Bir Öykü
den bi ri… al nın da de rin dü şün ce le rin iz le ri… Şun dan bun dan ko nuş ma ya baş la dık. “İş ler böy le iş te de li kan lı,” de dim bir ara. “Bir der gi de oku dum, Al man’ın bi ri –adı nı unut tum– in san bey nin den bir al ko lit idio tin el de et miş.” Ne kar şı lık ver di bi li yor mu su nuz? İnan dı. Hat ta say gı lı bir ta vır ta kın dı. Bi zim ki ler böy le iş te! Bir kaç gün ön ce ti yat ro ya git miş tim. Ye ri me otur dum. Tam önün de iki genç. Bi ri “bi zim ki ler den”, bes bel li hu kuk öğ ren ci siy di. Sa çı ba şı bir bi ri ne ka rış mış. Öte ki tıp öğ ren ci si. Dut gi biy di tıp öğ ren ci si. Sah ney le il gi len di ği bi le yok tu. Hor lu yor, ba şı iki de bir önü ne dü şü yor du. Ar tist ler den bi ri yük sek ses le bir mo no log oku ma ya baş la dı ğın da ya da se si ni bi raz cık yük selt ti ğin de be nim tıp öğ ren ci si ir ki li yor, dir se ğiy le ar ka da şı nı dür tü yor du. So ru yor du: “Gü–zel mi?” Be ri ki ya nıt ve ri yor du: “Gü zel.” Bu kez ba ğır ma ya baş lı yor du tıp öğ ren ci si: “Bra vo! Gü–zel, bra vo!” Gö rü yor su nuz ya, adam zil zur na sar hoş ola na dek iç miş, ti yat ro ya öy le gel miş. Sa nat de ğil, gü zel lik ti ara dı ğı… Onun için ge rek li olan gü zel lik ti. Kat ya din ler, bir yan dan da gü ler. Tu haf bir kah ka ha sı var dır Kat ya’nın. So luk alış ve ri şi ağız ar mo ni ka sı ça lı yor muş gi bi dü zen li, ça buk tur. Bu ara da yal nız ca bu run de lik le ri gü ler yü zün de. Tat sız bir duy gu ya ka pı lı rım Mi ha il Fyo do ro viç’i din ler ken. Ne söy le ye ce ği mi bi le mem. So nun da tu ta mam ken di mi ar tık, bir den kıp kır mı zı olur yü züm, fır la rım ye rim den. — Ye ter ar tık, ke sin! –di ye ba ğı rı rım.– İki ka ra kur ba ğa sı gi bi otur muş su nuz, so lu ğu nuz la ze hir sa çı yor su nuz! Ye ter! Ko nuş ma la rı nı bi tir me le ri ni bek le me den, eve git mek için ha zır lan ma ya baş la rım. Geç ol muş tur za ten, sa at onu geç miş tir. Mi ha il Fyo do ro viç, — Ben bi raz da ha otu ru rum –der.– İzin ve ri yor mu su nuz Ye ka ta ri na Vla di mi rov na? — Ve ri yo rum –der Kat ya. 195
Anton Pavloviç Çehov
— Be ne.1 Öy ley se söy le yin, bir bar dak şa rap da ha ge tir sin ler. İki si bir lik te, el le rin de mum lar la dış ka pı ya ka dar ge çi rir ler be ni. Ben kür kü mü gi yer ken Mi ha il Fyo do ro viç, — Son za man lar da çok za yıf la dı nız, çök tü nüz de Ni ko lay Ste pa niç –der.– Ne yi niz var? Has ta mı sı nız? — Evet, bi raz ra hat sı zım. Kat ya gi rer ara ya, ca nı sık kın, — Dok to ra git mi yor su nuz hâ lâ… — Ne den git mi yor su nuz dok to ra Ni ko lay Ste pa niç? Olur mu ya ni? Sağ lı ğı nı za dik kat et me li si niz dos tum. Si zin ki le re say gı la rı mı ile tin. Uğ ra ya ma dı ğım için özür di le di ği mi söy le yin. Bir kaç gün son ra Av ru pa’ya gi di yo rum. Git me den uğ ra ya ca ğım. Yüz de yüz uğ ra ya ca ğım! Ge le cek haf ta gi di yo rum. Kat ya’nın evin den –sağ lık du ru mum üze ri ne ko nuş ma lar dan si nir le rim bo zul muş, kork muş, key fim kaç mış– çı ka rım. Şöy le so ra rım ken di ken di me: “Ger çek ten gi dip ar ka daş lar dan bi ri ne gö rün sem mi aca ba?” O an da gö zü mün önü ne he men, ar ka da şı mın be ni din le dik ten son ra bir şey söy le me den pen ce re nin ya nı na gi de ce ği ni, ora da bir sü re dü şün dük ten son ra ba na dö nüp, yü zün den ger çe ği an la ma mam için ka yıt sız bir ta vır ta kı na rak şöy le di ye ce ği ni ge ti ri rim: “Ger çi şim di lik cid di bir du rum yok ya, ben ge ne üni ver si te yi bı rak ma nı zı sa lık ve ri rim si ze dos tum…” Son umu dum dan da yok sun eder be ni bu son ra… Umut suz ya şa ya bi lir mi in san? Şim di –ken di has ta lı ğı mı ken dim an la ma ya, ken di mi ken dim iyi et me ye ça lı şır ken– ki mi za man bil gi siz li ği min be ni al dat tı ğı nı; ken dim de bul du ğum al bü min ile şe ker ko nu sun da, kalp ra hat sız lı ğı ko nu sun da, iki sa bah gör dü ğüm be de nim de ki şiş kin lik ko nu sun da ya nıl dı ğı mı umu yo rum. İç has ta lık la rı ki ta bı nın say fa la rı nı bir me rak has ta sı nın öze niy le çe vi rir ken, her gün ila cın 1
İyi (La tin ce) 196
Sıkıcı Bir Öykü
bi ri ni bı ra kıp bi ri ni al ma ya baş lar ken bir rast lan tı so nu cu ba na iyi ge len ila cı bu la ca ğı mı sa nı yo rum hep. Ol gun bir in sa na ya kış ma yan şey ler… Gök yü zü nü bu lut lar ka rart mış da ol sa, ay ile yıl dız lar ışıt mış da, eve dö ner ken her ge ce ba şı mı kal dı rıp ba ka rım yu ka rı la ra. Ya kın da ölü mün be ni alıp ora la ra gö tü re ce ği ni dü şü nü rüm. O an da dü şün ce le ri min gök yü zü gi bi de rin, ber rak ol du ğu dü şü nü le bi lir… Ama ner de! Ken di mi dü şü nü rüm, ka rı mı, Li za’yı, Gnek ker’i, öğ ren ci le ri mi, ge nel lik le bü tün in san la rı dü şü nü rüm. Hiç de gü zel ol ma yan, de ğer siz, söz de kur naz ca dü şün ce ler dir bun lar. O an da ki dün ya gö rü şüm ün lü Arak çe yev’in1 iç ten bir mek tu bun da ki şu söz cük ler le an la tı la bi lir an cak: “Her şe yi iyi ola maz dün ya da, kö tü ler iyi ler den çok tur.” Ya ni her şey iğ renç tir bu dün ya da, ya şa ma ya de ğe cek bir şey yok tur! Ar ka da bı rak tı ğım alt mış iki yı lı da bo şa har can mış say mak ge re ki yor du… Bu dü şün ce le ri min açık yan la rı nı ya ka la ma ya ça lı şı rım. On la rın ge lip ge çi ci dü şün ce ler ol duk la rı na, ak lı mın de rin lik le ri ne in me yip yü zey de kal dık la rı na inan dır ma ya ça lı şı rım ken di mi. He men şöy le ge çi ri rim içim den: “Öy ley se her ak şam ne den şu iki ka ra kur ba ğa sı nın ya nı na çe ki yor se ni bir şey?” Son ra –ya rın ge ne gi de ce ği mi bi le bi le– bir da ha Kat ya’ya git me ye ce ği me ye min ede rim. Evi min ka pı sın da çın gı ra ğın ipi ne ası lır ken, son ra mer di ve ni çı kar ken ar tık ai le min ol ma dı ğı, ona ye ni den ka vuş mak da is te me di ğim duy gu su dol du rur içi mi. Arak çe yev’in ki le re ben ze yen dü şün ce le rin ka fa mın için de ge lip ge çi ci ol ma dık la rı, tüm var lı ğı mı sar dık la rı apa çık tır ar tık be nim için. Yü re ğim sız la ya rak, bez gin, ca nım sık kın, –üze rim de bin ler ce ki lo ağır lık var mış gi bi– eli mi ko lu mu güç lük le oy na ta rak gi re rim ya ta ğa, he men da la rım. Son ra ge ne uy ku suz luk… 1
Alek sey An dre ye viç Arak çe yev (1769–1834): Çar I. Alek sandr’ın ya kın dos tuy du. Za ma nın da Rus ya’nın içiş le rin de önem li rol oy na mış tır. Aşı rı de re ce de tu tu cu lu ğuy la, akıl sız lı ğıy la ta ri he geç miş tir 197
Anton Pavloviç Çehov
4 Yaz gel di, ya şam de ğiş ti. Gü zel bir sa bah Li za gir di oda ma, şa ka cı, — Gi de lim ek se lans la rı… –de di.– Her şey ha zır. So ka ğa çı kar dı lar ek se lans la rı mı, bir fay to na bin di rip gö tür dü ler. Fay ton la gi der ken ter sin den, sağ dan so la oku yor dum ta be la la rı can sı kın tı sın dan. “Mey ha ne” söz cü ğün den “enah yem” di ye bir şey çı kı yor du. Bir ba ron ai le si için gü zel bir so ya dı olur du bu: Ba ro nes Enah yem. Da ha son ra tar la la rın ara sın dan, me zar lı ğın önün den geç tik –ya kın da ora da ya ta ca ğı mı bil di ğim hal de, en kü çük bir et ki si ol ma dı üze rim de me zar lı ğın–, son ra ko ru dan geç tik, ye ni den tar la la ra çık tık. İl ginç en kü çük bir şey yok tu bu ra lar da. İki sa at lik bir yol cu luk tan son ra, yaz lık bir evin alt ka tı na in dir di ler ek se lans la rı mı. Du var la rı açık ma vi kâ ğıt la kap lı şi rin, kü çük bir oda ya yer leş ti ler. Bu ra da da uyu ya mı yo rum ge ce le ri. Sa bah la rı uy ku suz luk tan bit kin dü şü yo rum ar tık. Ka rı mı din le mek zo run da kal ma dan öğ le ye dek ya tı yo rum. Uyu mu yor, ya rı uyur ya rı uya nık ya tı yo rum öy le. Uyu ma dı ğı mı bi le bi le düş ler gö rü yo rum. Öğ le yin kal kıp alış kan lık la ma sa ya otu ru yo rum. Ama ça lış mı yor, Kat ya’nın ba na yol la dı ğı kü çük, sa rı kap lı Fran sız ki tap la rıy la za man ge çi ri yo rum. Kuş ku suz, Rus ya zar la rı nı oku mam da ha bir yurt se ver ce dav ra nış olur du, ama ne ya lan söy le ye yim, özel bir il gi duy mu yo rum ben Rus ya zar la rı na. İki üç ih ti ya rın dı şın da, gü nü mü zün ede bi ya tı nı bir ede bi yat de ğil de, an cak yol al ma sı için des tek le nen, ürün le rin den is te me ye is te me ye ya rar la nı lan bir çe şit el sa na tı gi bi gö rü yo rum. El de son de re ce gü zel ya pıl mış bir şe yi bi le ola ğa nüs tü di ye ni te len dir me nin; onu “ama”sız iç ten lik le öv me nin ola na ğı yok tur. Son on, on beş yıl dır oku du ğum ye ni ede bi yat üze ri ne de ay nı şe yi söy le mek ge re kir: İl ginç tek ya pıt yok tur bu ede bi yat ta, “ama”sız söz edi le mez hiç bi rin den. Ze ki ce ya zıl mış, gü zel, ama us ta lık tan yok sun; us ta 198
Sıkıcı Bir Öykü
ca ya zıl mış, gü zel, ama ze kâ dan yok sun ya da us ta ca, ze ki ce ya zıl mış, ama gü zel de ğil. Fran sız ki tap la rı nın hem us ta ca, hem ze ki ce ya zıl dık la rı nı, hem de gü zel ol duk la rı nı söy le me ye ce ğim. On lar da do yur mu yor lar be ni. Ama Rus ki tap la rı gi bi sı kı cı de ğil ler. Son ra, ya ra tı cı lı ğın Rus ya zar la rın da ol ma yan baş lı ca öğe si –ki şi sel öz gür lük duy gu su– pek sey rek rast la nan bir şey de ğil dir on lar da. Da ha bi rin ci say fa da ya za rı nın bir sü rü ko şul la, vic da nı na ters dü şen çe liş kiy le ken di ken di ni kıs kıv rak bağ la ma ya ça lış ma dı ğı bir ki tap anım sa mı yo rum ye ni Rus ede bi ya tın da. Bi ri çıp lak be den den söz et me ye kor kar, bir baş ka sı psi ko lo jik ana liz ler le bağ lar eli ni ko lu nu, bir üçün cü sü ne “in sa na kar şı sı cak il gi” ge rek li dir, bir dör dün cü sü, bir ta kım gö rüş le ri yay ma ya ça lış tı ğın dan kuş ku la nıl ma sın di ye mah sus do ğa yı an la tır say fa lar ca… Bi ri il le de bir kü çük es naf, bir baş ka sı da il le bir soy lu ol mak is ter. Baş ka la rı da baş ka şey ler kuş ku suz… Amaç, özen, ze kâ var ama, öz gür lük de yok, için den gel di ği gi bi yaz mak yü rek li li ği de. Ya rat ma gü cün den söz edi le mez kuş ku suz bu du rum da. Gü zel ede bi yat de nen şey üze rin de söy le dim bü tün bun la rı. Söz ge li mi; top lum bi lim, sa nat vb., dal la rın da ya zı lan cid di Rus ya zı la rı na ge lin ce, dü pe düz kork tu ğum için oku ya mı yo rum on la rı… Ço cuk lu ğum da, genç lik yıl la rım da ne den se kor kar dım ka pı cı lar la ti yat ro bi let çi le rin den. Hâ lâ var dır ben de bu kor ku. Şim di de kor ka rım on lar dan. İn san la rın an cak an la ya ma dı ğı bir şey den kork tu ğu nu söy ler ler. Ger çek ten, ka pı cı lar la ti yat ro bi let çi le ri nin ne den öy le si ne ku rum lu, ki bir li, mağ rur–na zik ol duk la rı nı an la mak çok güç tür. Cid di ya zı la rı okur ken de du yu yo rum ay nı kor ku yu. Ola ğa nüs tü ki bir, ge ne ral le re öz gü oy nak de yiş, ya ban cı oto ri te le ri küs tah ça kü çüm se me, bü yük bir us ta lık la boş boş laf et mek… An la ya ma dı ğım, be ni kor ku tan şey ler dir bun lar. Bi zim ya zar dok tor la rı mı zı, do ğa bi lim ci le ri mi zi okur ken alış tı ğım al çak 199
Anton Pavloviç Çehov
gö nül lü lü ğe, ki bar–dur gun de yi şe de hiç ben ze mi yor lar. Bı ra kın bu çe şit ya zı la rı, cid di Rus la rın çe vir dik le ri ya da dü zelt tik le ri çe vi ri le ri bi le oku ya mı yo rum. Ön söz le rin ki bir li, hor gö rür ha va sı; çe vi re nin dik ka ti mi top la ma mı en gel le yen açık la ma la rı nın bol lu ğu; eli açık çe vir me nin bü tün ya zı ya ya da ki ta ba dol dur du ğu so ru işa re tiy le sic’ler1 ya za rın ki şi li ği ne de, be nim okur ba ğım sız lı ğı ma da bir sal dı rı gi bi ge li yor ba na. Bir za man lar böl ge mah ke me si ne bi lir ki şi ça ğır mış lar dı be ni. Du ruş ma ya ara ve ril di ğin de bi lir ki şi ler den bi ri, ara la rın da oku muş iki ka dı nın da bu lun du ğu sa nık la ra sav cı nın çok ka ba dav ran dı ğı na dik ka ti mi çek miş ti. Bu nu söy le ye ne sav cı nın dav ra nı şı nın, cid di ya zı lar ya zan ya zar la rın, ya zı la rın da bir bir le ri ne kar şı dav ra nış la rın dan ka ba ol ma dı ğı ya nı tı nı ver di ğim de sö züm de bir abart ma bu lun du ğu nu san mı yo rum. Ger çek ten de bu çe şit ya zı la rın da ya zar la rın bir bir le ri ne dav ra nış la rı, in sa nın ağır bir duy gu ya ka pıl ma dan sö zü nü ede me ye ce ği ka dar çir kin dir. Bir bir le ri ne kar şı da, eleş tir dik le ri ya zar la ra kar şı da ya ken di ki şi lik le ri ni hi çe sa ya rak aşı rı de re ce de say gı lı dav ra nı yor lar ya da tam ter si ne, bir gün da ma dım ola cak Gnek ker üze ri ne be nim bu not la rım da yaz dık la rım dan çok da ha kü çük dü şü rü cü şey ler ya zı yor lar. Cid di ya zı la rın ola ğan sü sü nü so rum suz luk, ni yet bo zuk lu ğu, da ha sı, ya sa dı şı her çe şit suç la ma lar oluş tur mak ta dır. Bu da genç dok tor la rın ya zı la rın da kul lan ma yı pek sev dik le ri de yim le ultima ratio’dur!2 Bu çe şit iliş ki le rin genç ku şak ya zar lar üze rin de et ki si ni gös ter me si ka çı nıl maz dı kuş ku suz. Ede bi ya tı mı zın son on, on beş yıl dır ka zan dı ğı ye ni de ğer le rin ya pıt la rın da er kek kah ra man la rın çok vot ka iç me le ri ni, ka dın kah ra man la rın ise ye te rin ce te miz ol ma ma la rı nı bu yüz den hiç ya dır ga mı yo rum. 1
2
Sic (La tin ce), bir met ni de net le ye nin “za ten öy le de ğil mi” an la mın da koy du ğu uya rı işa re ti Son de lil (La tin ce) 200
Sıkıcı Bir Öykü
Fran sız ki tap la rı nı okur ken açık pen ce rem den dı şa rı ba ka rım. Bah çe çi ti mi zin siv ri uç la rı ile sık ça üç beş ağaç gö rü rüm. Çi tin öte sin de yol, tar la lar var dır. Da ha uzak lar da ge niş çam lık uza nır. Ba na haz ve ren bir şey yi ne le nir her gün. İki si de sa rı şın, üst le ri baş la rı dö kük, bi ri kız bi ri oğ lan iki ço cuk çi te tır ma nır, saç sız ba şım la eğ le nir ler. Ba na şöy le ses len mek is te dik le ri ni oku rum pı rıl pı rıl, kü çü cük göz le rin de: “Bak sa na hey, daz lak ka fa lı!” Ünü mü de, rüt be mi de hiç mi hiç umur sa ma yan yal nız ca bu iki ço cuk var. Her gün ko nu ğum ol maz. Ni ko lay ile Pyotr İg nat ye viç’in zi ya ret le rin den söz ede ce ğim. Ni ko lay ge nel lik le cu mar te si, pa zar gün le ri ge li yor. Söz de iş için ge lir, ama asıl ama cı be ni gör mek tir. Böy le gün ler bü yük bir ne şe oku nur yü zün de. Oy sa kı şın hiç de ne şe li de ğil di. Hol de kar şı la rım onu. — Bir şey mi var Ni ko lay? –di ye so ra rım. Eli ni göğ sü ne bas tı ra rak, göz le rin de tut kun bir gen cin he ye ca nıy la yü zü me ba ka rak kar şı lık ve rir: — Ek se lans la rı! Ek se lans la rı! Tan rı ce za mı ver sin ki! Ol du ğum yer de yıl dı rım çarp sın be ni ki! Ga udea mus igi tur yu ven tus!1 Son ra tut kuy la öper omuz la rı mı, giy si min ko lu nu, düğ me le ri mi. — Üni ver si te de iş ler yo lun da mı? –di ye so ra rım. — Ek se lans la rı! Çok doğ ru söy lü yo rum… Hiç ge re ği yok ken ye min edip du rur her şey için. Çok geç me den ca nı mı sık ma ya baş lar bu ye min le ri. Mut fa ğa yol la rım onu. Ye mek ve rir ler ona ora da. Pyotr İg nat ye viç de cu mar te si, pa zar la rı ge lir. Onun ama cı da be ni gör mek, dü şün ce le ri ni be nim le pay laş mak tır. Ge nel lik le ma sa nın ya kı nın da
1
Üni ver si te öğ ren ci le ri nin söy le dik le ri bir şar kı nın bo zuk söy len miş baş bö lü mü: “Ga udea mus igi tur ju ve nes dum su mus. “Genç li ği miz de çı ka ra ca ğız ya şa ma nın ta dı nı.” (La tin ce) 201
Anton Pavloviç Çehov
bir ye re otu rur. Al çak gö nül lü, se vim li, akıl lı us lu bir otu ru şu var dır. Ayak ayak üs tü ne at ma ya ya da dir se ği ni ma sa ya da ya ma ya ce sa ret ede mez. Der gi ler de, ki tap lar da oku du ğu, ona gö re son de re ce il ginç, önem li ye ni lik ler den dur gun, he ye can sız bir ses le, akı cı bir dil le, en gü zel söz cük le ri se çe rek söz eder dur ma dan. Bu ye ni lik le rin hep si bir bi ri ne ben zer. So nun da hep ay nı ka pı ya çı kar lar: Bir Fran sız ye ni bir şey bul muş, baş ka bi ri de –bu kez bir Al man– bu bul gu yu da ha 1870 yı lın da bir Ame ri ka lı nın bul du ğu nu ka nıt la ya rak Fran sız’ın fo ya sı nı mey da na çı kar mış, bir üçün cü sü de –bu da bir Al man’dır– öte ki iki bi lim ada mı na, mik ros ko bun al tın da ha va ka bar cık la rı nı do ku lar da ki si yah renk mad de si sa na rak ya nıl dık la rı nı de lil le riy le gös te rip iki si ni de mat et miş tir. Be ni gül dür mek is te di ği za man lar bi le –te zi ni sa vu nu yor muş gi bi– uzun uzun, en kü çük ay rın tı la ra ine rek ko nu şur Pyotr İg nat ye viç. Ta rih ler de de, der gi sa yı la rın da da, ad lar da da ya nıl ma ma ya ça lı şa rak bir bir sa yar ya rar lan dı ğı kay nak la rı. Bu ara da yal nız ca Pti de ğil, il le de Je an Jac qu es Pti der. Ak şam ye me ği ne kal dı ğı da olur ba zen. Ye mek sü re sin ce de an la tır du rur ay nı şey le ri. Sof ra da ki le ri bık tı rır. Gnek ker ile Li za onun ya nın da füg ler den, kont rpu an lar dan, Brahms’dan söz ede cek ol sa lar al çak gö nül lü bir ta vır la ye re in di rir ba kış la rı nı. Bo zu lur; be nim gi bi, onun gi bi cid di ki şi le rin ya nın da böy le ba sit şey ler den söz edil me si ne gü ce nir. Pyotr İg nat ye viç’in ca nı mı, onu yüz yıl lar dan be ri gö rü yor mu şum, din li yor mu şum gi bi sık ma sı için –bu ra da için de bu lun du ğum ruh sal du rum da– dört beş da ki ka ye ter. Çok geç me den nef ret et me ye baş la rım za val lı dan. Dur gun, he ye can sız se si, akı cı di li te pe mi at tı rır. An lat tı ğı şey ler gö zü mü dön dü rür… Son de re ce iyi duy gu lar bes ler ba na kar şı Pyotr İg nat ye viç. Sırf ba na hoş za man ge çirt mek için ko nu şur. Ben de bor cu mu, göz le ri nin içi ne onu hip no ti ze et mek is ti yor mu şum gi bi ba ka rak öde rim, “Git, git, git…” di ye ge çi ri rim 202
Sıkıcı Bir Öykü
içim den o an da. Ama ba kı şım la yap tı ğım bu bas kı dan et ki len mez. Otu rur, otu rur, otu rur… Pyotr İg nat ye viç kar şım da otu rur ken şu dü şün ce yi ata mam içim den bir tür lü: “Ben ölün ce ke sin onu ata ya cak lar ye ri me.” Za val lı ders li ğim, kay nak la rı ku ru muş bir va ha gi bi ge lir göz le ri min önü ne. Bu çe şit dü şün ce le ri min suç lu su ben de ği lim de oy muş gi bi, gü ler yüz gös te re mem ar tık Pyotr İg nat ye viç’e. Su sa rım, su rat asa rım. Her za man ki alış kan lı ğıy la ge ne Al man bi lim adam la rı nı gök le re çı kar ma ya baş la yın ca ba ba can bir ta vır la ta kıl mam ona ar tık, ca nım sık kın mı rıl da nı rım: — Hep si eşek tir si zin Al man la rı nı zın… As lın da –top ra ğı bol ol sun– Pro fe sör Ni ki ta Ki ri lov’un bir gün Re vel’de Pi go rov ile ban yo alır ken, çok so ğuk olan su ya kı zıp “Al çak Al man lar!” di ye küf ret me siy le ay nı şey dir bu. Çok ka ba dav ra nı rım Pyotr İg nat ye viç’e. An cak gi der ken pen ce re den ba kıp çi tin üs tün de gri şap ka sı nı gö rün ce, “Ba ğış la yın be ni dos tum!” di ye ses len mek ge lir içim den. Kı şın, ol du ğun dan da sı kı cı ge çer ak şam ye mek le ri miz. Şim di ar tık bas ba ya ğı nef ret et ti ğim, kü çük gör dü ğüm Gnek ker he men her gün biz de yi yor ye me ği ni. Es ki den hiç se si mi çı kar ma dan kat la nır dım onun var lı ğı na. Oy sa şim di ka rı mın da, Li za’nın da yü zü nü kı zar ta cak bi çim de taş lar atı yo rum ona. Öf ke ye ka lıp dü pe düz bu da la ca şey ler söy lü yo rum. Ne den böy le söy le di ği mi ken dim de bil me den söy lü yo rum… Bir gün öy le ol du ge ne. Gnek ker’in yü zü ne kü çüm ser bir ta vır la uzun uzun bak tık tan son ra, dam dan dü şer gi bi şu di ze le ri oku dum: İsterlerse tavuklardan alçağa da inebilirler kartallar, Ama tavuklar bulutlara yükselemezler hiç… Asıl ca nı mı sı kan, ta vuk Gnek ker’in kar tal pro fe sör den çok çok akıl lı gö rün me si dir. Ka rım la kı zı mın on dan ya na ol 203
Anton Pavloviç Çehov
duk la rı nı bil di ği için şöy le bir tak tik gü der Gnek ker. At tı ğım taş la ra al çak gö nül lü bir su suş la kar şı lık ve rir –“Bu na dı za val lı, kar şı lık ver me ye değ mez…” di ye mi ge çi rir için den aca ba?– ya da gü lüm se ye rek alay eder be nim le. İn san ba zen na sıl kü çü le bi li yor, şa şı la cak şey dir! Hep ay nı şey le ri düş le rim sof ra da, Gnek ker’in us ta bir se rü ven ada mı ol du ğu nun an la şıl dı ğı nı; ka rım la Li za’nın geç de ol sa ger çe ği, ya nıl dık la rı nı an la ya cak la rı, o za man on la rı na sıl kız dı ra ca ğı mı… Evet, bir aya ğım çu kur day ken böy le si ne ba sit şey ler düş lü yor dum iş te… Üze ri ne an cak es ki den ku lak tan dol ma bir şey ler bil di ğim ai le an laş maz lı ğı ile de kar şı laş tı ğım olu yor şim di ler de. Be nim için ne den li yüz kı zar tı cı olur sa ol sun, ge çen ler de ak şam ye me ğin den son ra or ta ya çı kan böy le bir an laş maz lı ğı an la ta ca ğım. Odam da otur muş pi po mu içi yor dum. Her za man ol du ğu gi bi ka rım gel di ge ne ya nı ma. Ha zır ha va lar iyiy ken, boş za ma nım da var ken Har kov’a gi dip bi zim şu Gnek ker’in ki min ne si ol du ğu nu öğ ren me min çok iyi ol du ğu ola ca ğı nı an lat ma ya baş la dı. — Pe kâ lâ, gi de ce ğim… –de dim. Ka rım, ben den hoş nut, kalk tı, ka pı ya yü rü dü. Ama son ra bir den bi re dön dü: — Sı ra sı gel miş ken bir şey da ha söy le mek is ti yo rum sa na –de di.– Bi li yo rum, kı za cak sın, ama se ni uyar mak da gö re vim dir… Ba ğış la be ni Ni ko lay Ste pa niç, ta nı dık lar, kom şu lar Kat ya’ya çok sık git ti ği nin de di ko du su nu et me ye baş la dı lar. Ze ki, bil gi li bir ka dın dır, bu na bir di ye ce ğim yok. Evet, onun ya nın da ol mak haz ve rir in sa na. Ne var ki, se nin ya nın da, se nin du ru mun da bir kim se nin, na sıl söy le sem, onun la bir ara da ol mak tan haz duy ma sı tu haf ka çı yor… Üs te lik, her ke sin onu na sıl ta nı dı ğı na da bi li yor sun… Bir den kan bey ni me sıç ra dı. Göz le rim de şim şek ler çak tı. Ba şı mı el le ri min ara sı na alıp fır la dım ye rim den. Ayak la rı mı ye re vu ra rak, hiç de be nim se si me ben ze me yen bir ses le ba ğır ma ya baş la dım: 204
Sıkıcı Bir Öykü
— Yal nız bı ra kın be ni! Yal nız bı ra kın be ni! Bı ra kın!.. O an da yü züm kor kunç, se sim çok tu haf ol ma lıy dı. Ka rım bem be yaz ke sil di bir den çün kü. O da ken di si nin ki ne ben ze me yen bir ses le ba ğır ma ya baş la dı. Bi zim bağ rış ma mı za Li za ile Gnek ker, son ra Ye gor gel di ko şa rak… — Yal nız bı ra kın be ni! –di ye ba ğı rı yor dum.– De fo lun! Yal nız bı ra kın be ni! Ba cak la rım uyuş muş tu. Hiç yok tu lar san ki ba cak la rım. Bi ri si nin ku ca ğı na yı ğıl dı ğı mı his set tim. Son ra bi ri si nin ağ la dı ğı nı duy dum, ar ka sın dan ba yıl dım. Üç sa at ge le me dim ken di me. Şim di bi raz da Kat ya’dan söz ede lim. Her gün ak şa mü ze ri ge li yor ba na. Bu nun kom şu la rın da, ta nı dık la rın da gö zün den kaç ma sı nın ola na ğı yok tur kuş ku suz. Bir da ki ka otur duk tan son ra ara bay la do laş tır mak için gö tü rü yor be ni. Ken di atı, bu yaz al dı ğı bir de ye ni yay lı sı var Kat ya’nın. Ge nel ola rak zen gin bir ya şam sü rü yor. Bi raz öte de, ge niş bir bah çe si olan pa ha lı bir yaz lık ev ki ra la dı. Kent te ki bü tün eş ya sı nı bu ra ya ta şıt tı. İki oda hiz met çi si ka dın la bir ara ba cı sı var… Sık sık şöy le so ru yo rum ona: — Ba ban dan ka lan pa ra yı tü ke tin ce ney le ge çi ne cek sin Kat ya? — Bu nu o za man dü şü nü rüm –di ye kar şı lık ve ri yor. — Yav ru cu ğum, çok da ha cid di bir il gi ye de ğer bu pa ra. İyi ve soy lu bir in san, dü rüst bir alın te riy le ka zan mış tır onu. — Bu nu da ha ön ce de söy le miş ti niz. Bi li yo rum. Tar la lar dan ge çip, pen ce rem den gö rü nen çam lı ğa gi re riz. İçim de ki şey tan üç dört ay son ra ben ölün ce bu çam la rın, kuş la rın, gök yü zün de ki şu be yaz bu lut la rın yok lu ğu mu fark et me ye cek le ri ni ku la ğı ma fı sıl dar, ama es ki si gi bi gü zel gö rü nür gö zü me ge ne do ğa. Kat ya hoş la nır yay lı yı sür mek ten. Ha va nın gü zel ol ma sı, ya nın da otur mam ne şe ve rir ona. Ke yif li dir, öy le sert, kı rı cı de ğil dir şim di. 205
Anton Pavloviç Çehov
— Siz çok iyi bir in san sı nız Ni ko lay Ste pa niç –der.– Hiç kim se ye ben ze mi yor su nuz. Si zi oy na ya bi le cek bir ar tist yok tur yer yü zün de. Söz ge li mi, be ni ya da Mi ha il Fyo do ro viç’i kö tü bir ar tist bi le oy na ya bi lir, ama si zi hiç kim se oy na ya maz. Kıs ka nı yo rum si zi, hem çok kıs ka nı yo rum! Söy le yin, ne yim ben? Bir ne yim? Bir an dü şün dük ten son ra so rar: — Olum suz bir in sa nım, de ğil mi Ni ko lay Ste pa niç? — Evet. — Hım… Ne ya pa bi li rim öy ley se? Ne ya nıt ve ri lir bu so ru ya? “Ça lış” ya da “va rı nı yo ğu nu yok sul la ra da ğıt” –“ön ce ken di ni ta nı” di ye ko lay bir ya nıt ve ri le bi lir. Böy le ko lay bir ya nıt ver mek ten ka çın dı ğım için ne söy le ye ce ği mi bi le mem. İç has ta lık la rı dok to ru ar ka daş la rım “her ola yı ay rı, baş lı ba şı na dü şün me yi” öğ re tir ler öğ ren ci le ri ne. Ders ki tap la rın da ka lıp ola rak sa lık ve ri len yol la rın ba zı du rum lar da hiç mi hiç işe ya ra ma dık la rı nı an la mak için bu öğü de ku lak ver mek ge re kir. Ruh sal has ta lık lar için de söz ko nu su dur ay nı şey. Ama bir ya nıt ver mem ge re kir Kat ya’ya. Şöy le de rim: — Boş çok za ma nın var dos tum. Bir şey le il gi len. Sa hi ne den ak tris li ğe baş la mı yor sun ge ne? Ye te ne ğin var ken… — Ya pa mam… — Bir kur ban mış sın gi bi söy lü yor sun bu nu. Ho şu ma git mi yor bu, dos tum. Suç sen de. Anım sa, in san la ra, dü ze ne kız mak la baş la dın, ama bu iki si nin dü zel me si için bir şey yap ma dın, bir ça ba har ca ma dın. Kö tü lük ler le cenk leş me din, he men yo ru lu ver din. Sa va şın de ğil, ken di güç süz lü ğü nün kur ba nı sın sen. Eh, o za man genç tin, de ne yim siz din. Şim di her şey bam baş ka ola bi lir. Sa hi, ti yat ro ya gir ge ne! Ça lı şır, kut sal sa na ta hiz met eder sin… Sö zü mü ke ser Kat ya: — Kur naz lı ğı bı ra kın Ni ko lay Ste pa niç. Ge lin baş tan bir an laş ma ya pa lım si zin le: Ak tör ler den, ak tris ler den, ya zar lar 206
Sıkıcı Bir Öykü
dan söz ede lim ama, sa na ta iliş me ye lim. İyi, az rast la nan üs tün bir in san sı nız. Ama onu yü rek ten kut sal sa ya cak de re ce de ya kın dan ta nı mı yor su nuz sa na tı. Sa na ta kar şı bir du yar lık yok içi niz de. Öm rü nüz bo yun ca ça lı şıp dur du nuz, bu du yar lı ğı edi ne cek za ma nı nız ol ma dı… –Si nir li si nir li sür dü rür ko nuş ma sı nı Kat ya– Sö zün kı sa sı… Hoş lan mı yo rum sa nat üze ri ne bu çe şit ko nuş ma lar dan! Sev mi yo rum! Hem öy le si ne ba ya ğı laş tır dı lar ki sa na tı! — Kim ba ya ğı laş tır dı? — Sa nat çı la rın ken di le ri, sar hoş luk la rıy la. Ga ze te ci ler, ona kar şı küs tah ça dav ra nış la rıy la. Ka fa sı ça lı şan in san lar fel se fey le… — Fel se fe nin işi ne bu ra da? — Hem de çok. Bir in san fel se fe ye baş vur du mu, an la mı yor de mek tir. Ko nuş ma mı zın ge ne kı rı cı bir bi çi me dö kül me me si için ko nu yu de ğiş ti ri rim. Son ra uzun sü re su sa rım. Çam lık tan çı kıp Kat ya’nın yaz lık evi ne yö nel di ği miz de dö ne rim es ki ko nu mu za. — Ak tris li ğe ye ni den baş la ma yı ne den is te me di ği mi hâ lâ söy le me din? Bir den kıp kır mı zı olur Kat ya, — Ni ko lay Ste pa niç –di ye hay kı rır,– bu ka da rı da faz la ar tık! Ger çe ği ba ğı ra ba ğı ra söy le me mi mi is ti yor su nuz? Bu… Bu o ka dar ho şu nu za gi de cek se bu yu run! Ye te ne ğim yok. Ye te nek si zim! Hem çok gu rur lu yum! Ol du mu? Böy le si ne bir iti raf tan son ra yü zü nü öte ya na çe vi rir, el le ri nin tit re di ği ni giz le mek için hız lı hız lı sal lar diz gin le ri. Kat ya’nın evi ne yak laş tı ğı mız da da ha uzak tan gö rü rüz bah çe ka pı sı nın önün de do la şıp du ran, bi zi sa bır sız lık la bek le yen Mi ha il Fyo do ro viç’i. Kat ya ca nı sık kın, — Ge ne Mi ha il Fyo do ro viç –der.– Alıp gö tü rün onu bu ra dan lüt fen! Bık tır dı be ni ar tık! Ka bak ta dı ver di… Al lah kah ret sin! 207
Anton Pavloviç Çehov
Çok tan git miş ol ma sı ge rek mek te dir yurt dı şı na Mi ha il Fyo do ro viç’in. Ama her haf ta er te li yor gi di şi ni. Son za man lar da bir ta kım de ği şik lik ler ol du on da: Yü zü da ha bir sü zül dü san ki, iç ki den sar hoş ol ma ya baş la dı –oy sa es ki den do kun maz dı ona iç ki– si yah kaş la rı na ak düş tü. Yay lı ka pı nın önün de du run ca se vin ci ni de, sa bır sız lı ğı nı da giz le ye mez Mi ha il Fyo do ro viç. Kat ya ile be nim ara ba dan in me mi ze bü yük bir he ye can la yar dım eder. So ru lar yağ dı rır bir bi ri pe şin den. Gü ler, el le ri ni ovuş tu rur. Es ki den yal nız ca ba kış la rın da gör dü ğüm o mu nis, yal var mak lı, te miz an la tım şim di bü tün yü zü ne ya yıl mış tır. Se vinç li dir, ama sı kı lır ay nı za man da. Bu se vin cin den, her ak şam Kat ya’ya gel mek alış kan lı ğın dan sı kı lır. Ge li şi ni, “Bir iş için ge çi yor dum, şöy le bir uğ ra ya yım de dim.” gi bi ço cuk ça bir ma ze ret le açık la ma yı ge rek li gö rür. Üçü müz bir lik te eve gi re riz. Ön ce çay içe riz. Son ra ma sa ya, ta nı dık iki des te kâ ğıt la bü yük bir ka lıp pey nir, mey ve, kö pük lü Kı rım şa ra bı ge lir. Ko nuş tu ğu muz ko nu lar ye ni de ğil dir. Kı şın ko nuş tu ğu muz şey le ri ko nu şu ruz ge ne. Üni ver si te ye de, öğ ren ci ler de de, ede bi ya ta da, ti yat ro ya da ver yan sın ede riz. Ha va nef ret do lu söz ler le gi de rek da ha bir ka tı la şır, bo ğu cu olur. Kı şın ol du ğu gi bi iki de ğil, tam üç ka ra kur ba ğa sı ze hir len mek te dir onu so luk la rıy la. Bi ze hiz met eden oda hiz met çi si ka dın, ar mo ni ka se si ni an dı ran ka di fe gi bi ba ri ton kah ka ha nın ya nın da, vod vil ler de ge ne ral le rin ki ni an dı ran tat sız, tit rek bir kah ka ha da ha du yar: “He–he–he…” 5 Halk ara sın da “ser çe ge ce si” de nen gök gü rül tü lü, şim şek li, yağ mur lu, fır tı na lı ge ce ler var dır. Böy le bir ge ce de be nim ki şi sel ya şa mım da ol du… Bir ge ce geç sa at –ge ce ya rı sı nı geç miş ti– uyan dım bir den, ya ta ğım dan fır la dım. An sı zın öle cek mi şim gi bi ge li yor du ba na ne den se. Ne den öy le sa nı yor dum? So nu mun gel di ği ni 208
Sıkıcı Bir Öykü
gös te ren bir be lir ti yok tu be de ni min bir ye rin de. Ama ru hu mu, gök yü zün de an sı zın kor kunç bir kı zıl lık gör mü şüm gi bi bir kor ku ke mi ri yor du. Ça bu cak yak tım lam ba yı. Sü ra hi yi ağ zı ma da ya yıp su iç tim. Son ra açık pen ce re ye koş tum. Çok gü zel bir ha va var dı dı şa rı da. Ku ru ot la, çok hoş bir şey da ha ko ku yor du. Bah çe çi ti nin siv ri uç la rı na, pen ce re nin di bin de ki cı lız, uy ku lu ağaç la ra, yo la, ka ran lık çam lı ğa bak tım. Gök yü zün de in sa na hu zur ve ren par lak bir ay ışı yor du. Tek bu lut yok tu. De rin bir ses siz lik kap la mış tı her ya nı. Tek yap rak kı pır da mı yor du. Her şey ba na ba kı yor, ku lak ka bar tı yor, na sıl öle ce ği mi gör me ye ha zır la nı yor du san ki… Deh şet için dey dim. Pen ce re yi ka pa yıp ya ta ğı ma koş tum. Nab zı mı yok la dım. Bi le ğim de bu la ma yın ca şa kak la rım da, son ra çe ne min al tın da ara dım onu, ge ne bi le ği me bak tım. Bi le ğim de, şa kak la rım da, çe ne min al tı da buz gi biy di. Ter den ıpıs lak tı. Gi de rek sık la şı yor du so lu ğum. Tit ri yor dum. İçim de bir şey ler olu yor du. Yü züm de, ba şı mın te pe sin de bir örüm cek do la şı yor du san ki. Ne ya pa bi lir dim? Bi zim ki le ri mi ça ğır say dım? Yo, ha yır. Ka rım la Li za’nın oda ma gir dik le rin de ne ya pa cak la rı nı bil mi yor dum. Ba şı mı yas tı ğın al tı na sok tum, bek le dim, bek le dim… Sır tım buz gi biy di, içe doğ ru çe ki li yor du san ki. Ölüm ba na ar ka dan, ses siz ce yak la şı yor muş gi bi bir duy gu var dı içim de… Ge ce nin ses siz li ğin de bir kuş se si du yul du an sı zın: — Ki vi–ki vi! Ku şun ne re de, göğ sü mün için de mi, dı şa rı da mı öt tü ğü nü bi le mi yor dum: — Ki vi–ki vi! Tan rım, ne kor kunç bir şey di o! Bi raz da ha su iç sem iyi ola cak tı ama, göz le ri mi aç ma ya, ba şı mı kal dır ma ya kor ku yor dum. Sı nır sız bir deh şet için dey dim. Ne den kork tu ğu mu an la mı yor dum bir tür lü. Ya şa mak is te di ğim için mi, 209
Anton Pavloviç Çehov
yok sa be ni ye ni, he nüz bil me di ğim bir acı bek le di ği için mi kor ku yor dum? Yu ka rı da, üst kat ta bi ri in li yor mu, gü lü yor mu bel li de ğil di… Ku lak ka bar tı yor dum. Çok geç me den mer di ven ler de bir ayak se si du yul du. Bi ri ça buk ça buk ini yor du alt ka ta. Son ra ge ne yu ka rı çık tı. Bir da ki ka son ra alt kat ta du yul du ay nı ayak se si. Oda mın ka pı sı nın önün de bi ri içe ri yi din le me ye baş la dı. — Kim var ora da? –di ye ba ğır dım. Ka pı açıl dı. Ce sa ret le aç tım göz le ri mi. Ka rı mı gör düm. Yü zü ki reç gi biy di, göz le ri şiş miş ti ağ la mak tan. — Uyu yor mu sun Ni ko lay Ste pa niç? –di ye sor du. — Ne is ti yor sun? — Tan rı aş kı na bir gi di ver Li za’nın ya nı na, ba kı ver ne yi var. Bir şey ler olu yor ona… Ar tık yal nız ol ma dı ğım için hoş nut, — Pe kâ lâ… he men… –di ye mı rıl dan dım.– Ge li yo rum… Ka rı mın ar ka sın dan çık tım. Mer di ven le ri çı kar ken ka rı mın an lat tık la rı nı din li yor, ne var ki he ye can dan bir şey an la mı yor dum. Ka rı mın elin de ki mum dan ay dın lık le ke ler dü şü yor du ba sa mak la ra. Uzun göl ge le ri miz tit re şi yor du du var lar da. Ayak la rım ge ce li ği min etek le ri ne do la şı yor du. So luk so lu ğay dım. Ar kam dan bir şey ko va lı yor, be ni sır tım dan ya ka la mak is ti yor gi bi ge li yor du ba na. “Şim di öle ce ğim, şu mer di ven de…” di ye ge çi ri yor dum içim den, “He men…” Ama mer di ve ni çık tık iş te, İtal yan pen ce re li ka ran lık ko ri do ru da geç tik… Li za’nın oda sı na gir dik. Li za, kar yo la dan çıp lak ayak la rı nı sar kıt mış, üze rin de bir göm lek le otu ru yor du. İn li yor du. Bi zim ge tir di ği miz mu mun ışı ğın dan göz le ri ni yum du. — Ah, Tan rım… Ah Tan rım! –di ye mı rıl dan dı.– Ya pa mı yo rum, ya pa mı yo rum… — Li za, yav rum, ne yin var? –de dim. Be ni gö rün ce bir çığ lık at tı Li za. Boy nu ma atıl dı. Hıç kı ra hıç kı ra ağ la ma ya baş la dı. 210
Sıkıcı Bir Öykü
— Ba ba cı ğım, be ni iyi yü rek li ba ba cı ğım… Bi ri cik ba ba cı ğım… Sev gi li ba ba cı ğım… Ne yim var bil mi yo rum… Çok fe na yım! Ku cak lı yor du be ni, öpü yor du. Da ha be bek ken on dan duy duk la rı ma ben zer tat lı söz ler mı rıl da nı yor du. — Sa kin ol yav ru cu ğum, Tan rı yar dım cın ol sun. Ağ la ma. Ben de fe na yım… Üs tü nü ört me ye ça lı şı yor dum Li za’nın. Ka rım da içe cek bir şey ve ri yor du ona. Kar yo la nın çev re sin de çar pı şıp du ru yor duk. Bir ara om zum om zu na değ di. Bir za man lar ço cuk la rı mı zı bir lik te yı ka yı şı mız gel di ak lı ma o an da. Ka rım yal va rı yor du ba na: — Yar dım et ona, yar dım et! Bir şey ler yap! Elim den ne ge lir di? Ya pa bi le ce ğim bir şey yok tu. Bir ağır lık var dı kız ca ğı zın ru hun da, ama bu nun ne ol du ğu nu bil mi yor dum, an la mı yor dum. Mı rıl da nı yor dum yal nız ca: — Bir şey yok, bir şey yok… Ge çe cek… Uyu kı zım ha di, uyu… Tam o an da –san ki ina dı na– bir kö pek ulu du bah çe miz de. Ön ce dur gun, ka rar sız dı ulu ma sı, son ra yük selt ti se si ni. Bir in ce lip bir ka lın la şı yor du se si… Kö pek ulu ma sı ya da bay kuş öt me si gi bi be lir ti le ri hiç önem se mez dim es ki den, ama o an da bir şey ge lip sap lan dı yü re ği me san ki. Bu kö pek ulu ma sı nı ken di ken di me açık la mak için ace le et tim. “Bü yü tü le cek bir şey yok or ta da… –di ye ge çi ri yor dum içim den.– Bir or ga niz ma nın baş ka bir or ga niz ma ya et ki si… Si nir le ri min aşı rı ger gin li ği ka rı ma, Li za’ya, kö pe ğe geç ti, hep si o ka dar… Ön se zi yi de, dü şü de or ga niz ma la rın bir bi ri ne bu et ki siy le açık lı yor lar…” Li za’ya re çe te yaz mak için bi raz son ra oda ma in di ğim de ölü mü mün ya kın ol du ğu nu dü şün mü yor dum ar tık. Ama ru hu ma öy le si ne bir ağır lık, öy le si ne bir sı kın tı çök müş tü ki, bir den bi re öl me di ği me üzü lü yor dum şim di. Oda nın or ta sın da kı pır da ma dan du ru yor dum. Li za için ne ya za ca ğı mı dü 211
Anton Pavloviç Çehov
şü nü yor dum. Uzun sü re dur dum öy le. Bi raz son ra ke sil di üst kat ta inil ti, ben de vaz geç tim ilaç yaz mak tan. Ama hâ lâ di ki li yor dum oda nın or ta sın da… Bir ölüm ses siz li ği kap la mış tı or ta lı ğı. Ya za rın bi ri nin söy le di ği gi bi, ku lak la rı çın la tan bir ses siz lik ti bu. Za man geç mek bil mi yor du. Ayın pen ce re per va zın da oluş tur du ğu ışık tan çiz gi ler do nup kal mış lar gi bi yer le ri ni de ğiş tir mi yor lar dı… Or ta lı ğın ay dın lan ma sı na da ha çok var dı… Bir den bah çe ka pı sı nın gı cır da ya rak açıl dı ğı nı duy dum. Ses siz ce yak laş tı bi ri, sıs ka ağaç la rın bi rin den bir dal ko par dı, dal la usul ca vur du pen ce re min ca mı na. Al çak ses le ça ğı rı yor du be ni bi ri si: — Ni ko lay Ste pa niç! Ni ko lay Ste pa niç! Pen ce re yi aç tım. Düş gö rü yo rum san dım bir an. Pen ce re min di bin de, par lak ay ışı ğın da si yah giy si li bir ka dın, du va ra iyi ce so kul muş, göz le ri ni iri iri aç mış, ba na ba kı yor du. Ay ışı ğı nın do ğa üs tü bir bi çim ver di ği yü zü bem be yaz dı, sert ti, mer me ri an dı rı yor du. Çe ne si tit ri yor du. — Be nim… –de di.– Ben… Kat ya! Ka dın la rın göz le ri iri, si yah gö rü nür ay ışı ğın da. İn san lar da da ha bir uzun boy lu, so luk be niz li… İlk an da bel ki bu yüz den ta nı ya ma mış tım. Kat ya’yı. — Ne yin var? — Ba ğış la yın –de di Kat ya.– Bir den da ya nıl maz bir ağır lık dol dur du ru hu mu… Du ra ma dım, ara ba ya at la yıp gel dim… oda nız da ışık ol du ğu için… Vur dum ca mı nı za… Ba ğış la yın… Ah, ne fe na yım bi le mez si niz! Ne ya pı yor du nuz? — Hiç… Uy kum kaç tı ge ne. — Aca yip bir ön se zi ye ka pıl dım bir den… Ama ney se, öne mi yok ar tık. Kaş la rı nı kal dır dı. Yaş lar par la dı göz le rin de. Çok tan be ri ka yıp la ra ka rış mış, o bil dik gü ven an la tı mı ay dın lat tı yü zü nü. Kol la rı nı ba na doğ ru uza ta rak yal var mak lı bir ses le, 212
Sıkıcı Bir Öykü
— Ni ko lay Ste pa niç! –de di.– İki gö züm, bir di le ğim ola cak siz den… Yal va rı rım… Si ze bes le di ğim dost luk duy gu mu, say gı mı kü çük gör mü yor sa nız, siz ce bun la rın kü çü cük de ol sa bir an la mı, de ğe ri var sa, ka bul edin di le ği mi! — Ne is ti yor sun? — Pa ra la rı mı alın Ni ko lay Ste pa niç, hep si si zin ol sun! — Söy le di ğin şey bak! Ne ya pa ca ğım se nin pa ra nı? — Has ta sı nız, te da vi için bir ye re gi der si niz… Te da vi ol ma nız ge rek. Ala cak mı sı nız pa ra la rı mı? Evet mi? Ha di söy le yin anam ba bam, evet mi? Bü yük bir he ye can la göz le ri min içi ne ba ka rak yi ne le di Kat ya: — Evet mi? Ala cak mı sı nız? — Ha yır dos tum, al ma ya ca ğım… Te şek kür ede rim. Sır tı nı dön dü ba na. Ba şı nı önü ne eğ di. Ara mız da pa ra nın ar tık sö zü edil me me si ge rek ti ği ni an la ta cak öl çü de ke sin ol ma lıy dı ya nı tım. — Ha di eve git, yat Kat ya –de dim.– Ya rın gö rü şü rüz. Kat ya üz gün, — Be ni dost ka bul et me di ği niz an la mı na mı ge li yor bu? –di ye sor du. — Böy le bir şey söy le me dim. Ama se nin pa ra nın bir ya ra rı ola maz ba na ar tık Kat ya. Se si ni iyi ce al çalt tı Kat ya, — Af fe der si niz… –de di.– An lı yo rum si zi… Be nim gi bi… bir ak tris es ki si ne… borç lan ma yı… Ney se, hoş ça ka lın… Ça buk adım lar la uzak laş tı. “Gü le gü le” bi le di ye me dim ar ka sın dan. 6 Har kov’da yım. İçin de bu lun du ğum ruh sal du rum la cenk leş me nin bir ya ra rı ol ma ya ca ğı, hem bu na gü cüm de yet me ye ce ği için son gün le ri min –gö rü nüş te bi le ol sa– ku sur suz ol ma sı na ka rar 213
Anton Pavloviç Çehov
ver miş tim. Ai le me kar şı hak sız sam –ki çok iyi bi li yor dum bu nu– onun is te di ği ni ya pa cak tım. Har kov’a mı git mem is te ni yor du, gi de cek tim. Ay rı ca, son za man lar da her şe ye kar şı öy le si ne il gi siz, umur sa maz ol muş tum ki, ne re ye gi der sem gi de yim, hep si bir di be nim için. Har kov’a da git sem, Pa ris’e de, Ber di çev’e de… de ğiş mez di. Öğ le yin sa at on iki de gel dim bu ra ya. Ka ted ra lin ya kı nın da bir ote le in dim. Tren çok sars mış tı be ni. Ce re yan da da kal mış tım. Şim di kar yo la da otu ru yor, ba şım el le ri min ara sın da, tic’imi bek li yor dum. Çık ma lıy dım, ta nı dık pro fe sör le ri gör me ye git me liy dim. Ama içim de bir is tek yok tu. Gü cüm de… Yaş lı ko ri dor hiz met çi si gel di, ya tak ta kı mı nın olup ol ma dı ğı nı sor du. Beş da ki ka oya la dım hiz met çi yi odam da. Uğ ru na bu ra la ra ka dar gel di ğim Gnek ker’e iliş kin ba zı so ru lar sor dum ona. Doğ ma bü yü me Har kov luy du ih ti yar. Beş par ma ğı nı bil di ği gi bi bi li yor du ken ti. Ama Gnek ker so ya dı nı ta şı yan bir ai le anım sa mı yor du. Çift lik le ri sor dum, ay nı ya nı tı ver di… Ko ri dor da bi ri vur du sa at. Son ra iki yi, üçü… Ölü mü mü bek le di ğim şu son ay la rım tüm ya şa mım dan uzun ge li yor du ba na. Za ma nın böy le si ne ya vaş geç me si ne şim di ki gi bi alı şa ma mış tım hiç. Es ki den gar da tren bek ler ken ya da sı nav da otu rur ken on beş da ki ka bit mek bil mez di ba zen. Oy sa şim di kar yo la da bü tün bir ge ce kı pır da ma dan otu ra bi li yor, ya rın da, ya rın dan son ra da ge ne böy le uzun, sı kı cı bir ge ce nin ola ca ğı nı dü şü ne bi li yo rum bü yük bir so ğuk kan lı lık la. Ko ri dor da ki sa at be şi vur du, al tı yı, ye di yi vur du… Ha va ka rar ma ya baş la mış tı. Be lir siz bir ağ rı var dı ya na ğım da: Tic’im baş lı yor du. Ken di mi dü şün ce ler le oya la mak için, her şe ye kar şı ka yıt sız ol du ğum za man lar da ki dün ya gö rü şü mü dü şün düm. Şöy le so ru yor dum ken di ken di me: “Ben, ün lü bir ki şi, üçün cü de re ce de dev let me mu ru olan ben ni çin bu dar otel oda sın da yım? 214
Sıkıcı Bir Öykü
Baş ka sı nın olan, ren gi at mış bir bat ta ni ye se ri li bu kar yo la da ni çin otu ru yo rum? Ni çin bir ucuz te ne ke la va bo ya ba kı yo rum, ko ri dor da ki es ki saa tin tın gır tı sı na ku lak ke si li yo rum? Be nim ünü me, top lum sal du ru mu ma ya kı şır mı bü tün bun lar?” Gü lüm se ye rek kar şı lık ve ri yor dum bu so ru la ra. Bir za man lar –genç li ğim de– ünün öne mi ni, ta nın mış ki şi le rin söz de bu lun duk la rı o yü ce ye rin de ğe ri ni gö züm de bü yü tür ken içi ne düş tü ğüm saf lık gü lünç ge li yor du ba na. Ün lüy düm iş te, adım dan say gıy la söz edi yor du her kes. Res mim “Ni va”da, “Re sim ler le Bü tün Dün ya”da çık mış tı. Ya şam öy kü mü bir Al man der gi sin de bi le oku muş tum… So nuç? Ya ban cı bir kent te, baş ka bi ri nin kar yo la sın da ya pa yal nız otu ru yor dum. Ağ rı yan ya na ğı mı ovuş tu ru yor dum avu cum la… Ai le içi ça tış ma lar, ala cak lı la rın acı ma sız lı ğı, de mir yo lu gö rev li le ri nin ka ba lı ğı, kim lik kar tı dü ze ni nin or ta ya çı kar dı ğı güç lük ler, iç ki li lo kan ta lar da ki pa ha lı, ama sağ lı ğa za rar lı ye mek ler, top lum da ki ge nel gör gü süz lük le iliş ki ler de ki ba ya ğı lık… Bü tün bun lar, bu ara da da ha bir sü rü şey ba na en azın dan, an cak ken di ara so ka ğın da ta nı nan bir kü çük es naf ka dar do ku nu yor du iş te… Öy ley se ne re de ka lı yor du du ru mu mun üs tün lü ğü, ay rı ca lı ğı? Tu ta lım, şim di ol du ğum dan yüz kat ün lü yüm… Ana yur du mun övün dü ğü bir kah ra ma nım… Bü tün ga ze te ler de has ta lı ğı mın son du ru mun dan söz edi li yor her gün, ar ka daş la rım dan da, öğ ren ci le rim den de, halk tan da dur ma dan tel graf lar ya ğı yor… Bü tün bun lar da en gel ola maz dı baş ka bi ri nin ya ta ğın da mut suz, ya pa yal nız öl me me… Kim se nin bir su çu yok tur bun da. Gü nah ki şi oğ lun da dır. Hiç sev mi yor dum ünü mü… Al dat tı be ni gi bi ge li yor du ba na. Sa at on da dal dım. Tic’ime kar şın ra hat uyu yor dum. Uyan dır ma say dı lar, da ha uzun sü re uyu ya cak tım. Sa at bi ri ge çi yor du, bir den vur du lar oda mın ka pı sı na. — Kim o? 215
Anton Pavloviç Çehov
— Tel gra fı nız var efen dim! Tel gra fı alır ken söy le ni yor dum ko ri dor hiz met çi si ne: — Sa bah ver sey di niz ol maz mıy dı şu nu? Bir da ha uyu ya mam ar tık. — Af fe der si niz efen dim. Işı ğı nız ya nı yor du, uya nık sı nız san dım da… Aç tım tel gra fı. Kim den gel di ği ne bak tım ön ce: Ka rım dan dı. Ne is ti yor du aca ba? “Dün giz li den ni kâh lan dı lar Gnek ker ile Li za. Dön.” Tel gra fı oku duk tan son ra bir an kor ku ya ka pıl dım. Li za ile Gnek ker’in dav ra nı şı de ğil di be ni kor ku tan. Bu ev li lik ha be ri ni kar şı la dı ğım ka yıt sız lık tan kork muş tum. Fi lo zof lar la ger çek bil ge le rin ka yıt sız ol duk la rı nı söy ler ler. Doğ ru de ğil dir. Ka yıt sız lık ru hun fel ci, bir çe şit er ken ölüm dür. Ge ne yat tım. Ken di mi oya la ya bi le ce ğim dü şün ce ler ara ma ya ko yul dum. Ne yi dü şü ne bi lir dim? Gö rü nü şe ba kı lır sa, her şe yi dü şün müş tüm. Ben de dü şün ce uyan dı ra bi le cek bir şey kal ma mış tı. Gün ağa rır ken diz le ri mi kol la rı mın ara sı na al mış, ya ta ğın için de otu ru yor, ya pa bi le ce ğim bir şey ol ma dı ğı için ken di ken di mi ta nı ma ya ça lı şı yor dum. “Ken di ni ta nı…” son de re ce ya rar lı, gü zel bir öğüt tür bu. Ne ya zık ki, es ki ler bi le me di ler on dan na sıl ya rar la nı la ca ğı nı. Es ki den bi ri ni ya da ken di mi an la mak is te ğim de dav ra nış la ra de ğil –her şey ko şul lu dur çün kü dav ra nış lar da– is tek le re ba kar dım. Ne is te di ği ni söy le ba na, kim ol du ğu nu söy le ye yim. Ka rı la rı mız, ço cuk la rı mız, öğ ren ci le ri miz biz de adı mı zı, ka lı bı mı zı, eti ke ti mi zi de ğil, ken di mi zi, in san yö nü mü zü sev sin ler is ti yo rum. Da ha? Yar dım cı la rım, ye ri mi dol du ra cak öğ ren ci le rim ol sun is ti yo rum? Baş ka? Yüz yıl so na uya nıp –tek göz le bi le ol sa– bi li min ne du rum da ol du ğu na şöy le bir bak mak is ter dim… Da ha? 216
Sıkıcı Bir Öykü
Hep si o ka dar. Dü şü nü yor dum, uzun uzun dü şü nü yor dum Baş ka bir şey gel mi yor du ak lı ma. Dü şün ce le ri mi çok zor la dım. Çok uzak la ra git ti ler. Ama is tek le rim de baş lı ca, çok önem li bir şe yin ek sik li ği ni se zin li yor dum hâ lâ. Bi lim tut kum da, ya şa ma is te ğim de, baş ka sı nın olan şu kar yo la da otu ru şum da, ken di ken di mi ta nı mak eği li min de, her şe ye değ gin dü şün ce le rim de, duy gu la rım da, kav ram la rım da or tak bir şey, hep si ni bir bi ri ni bağ la ya cak bir şey ek sik ti. Her duy gu, her dü şün ce ken di ba şı nay dı içim de. Bi lim üze ri ne, ti yat ro ile ede bi yat üze ri ne, öğ ren ci le rim üze ri ne dü şün ce le rim de, ha yal gü cü mün çiz di ği tab lo lar da en us ta bir araş tır ma cı bi le or tak dü şün ce yi ya da ya şa yan in sa nın Tan rı sı de nen şe yi bu la maz dı. Bu yok sa, hiç bir şey yok de mek tir. Es ki den ki şi sel dün ya gö rü şüm di ye bel le di ğim, ya şa mı mın an la mı nı da, se vin ci ni de on da bul du ğum şe yin baş aşa ğı gel me si ne, pa ram par ça ol ma sı na –böy le si ne bir yok sul luk için de– cid di bir ra hat sız lık, ölüm kor ku su, ko şul lar ile in san la rın et ki si ye ti ver miş ti. Ya şa mı mın son ay la rı nı bir kö le ye ya ra şa cak dü şün ce ler le, duy gu lar la ber bat et mem de, şim di de hiç bir şe yi umur sa ma mam da, or ta lı ğın ay dın lı ğı nı bi le fark et me mem de şa şı la cak bir şey yok tu bu yüz den. Ki şi nin için de dış et ken ler den da ha yü ce, da ha güç lü bir şey yok sa, den ge si ni yi tir me si, her ku şu bay kuş, her se si kö pek ulu ma sı san ma sı için şöy le esas lı bir nez le ye ter de ar tar. Böy le za man lar onun bü yük lü kü çük lü dü şün ce le riy le –tüm kö tüm ser li ği ya da iyim ser li ği yal nız ca be lir ti baş ka hiç bir şey de ğil– yük lü dür. Ye nil miş tim. Öy ley se dü şün me yi de, ko nuş ma yı da sür dür me nin bir ge re ği yok tu. Otu rup ola cak la rı ses siz bek le ye cek tim. Sa bah le yin çay la, kent te çı kan ga ze te yi ge tir di ko ri dor hiz met çi si. Bi rin ci say fa da ki açık la ma la ra, de meç le re, baş ya zı ya, öte ki ga ze te ler den, der gi ler den alın mış par ça la ra, gü nün 217
Anton Pavloviç Çehov
olay la rı na bir şey dü şün me den şöy le bir göz gez dir dim… Bu ara da gü nün olay la rı bö lü mün de bir ha ber iş ti gö zü me: “Ün lü bi lim ada mı, de ğer li pro fe sör Ni ko lay Ste pa niç –fa lan–, dün eks pres tren le ken ti mi ze gel miş, –fa lan– ote le in miş tir.” Ün lü ad lar, on la rı ta şı yan la ra ba ğım lı ol ma dan ken di baş la rı na ya şa mak için ya ra tı lı yor lar an la şı lan. Adım is te di ği gi bi do la şı yor du şim di Har kov’da. Üç ay son ra me zar ta şım da al tın harf ler le par la ya cak… Hem de ben çü rü me ye baş la mış ken… Ka pım ça lın dı usul ca. Bi ri ne ge rek liy dim ge ne. — Kim o? Gi rin! Ka pı açıl dı, –şaş kın– bir adım ge ri çe kil dim… Ça bu cak ka pa dım ge ce li ği min önü nü. Kat ya du ru yor du kar şım da. Mer di ven çık tı ğı için sık sık so lu ya rak, — Mer ha ba lar –de di.– Bek le mi yor du nuz be ni, de ğil mi? Ben de… Ben de gel dim. Otur du, ke ke le ye rek, yü zü me bak ma dan ek le di: — Has ta fa lan de ğil si niz ya? Ben de gel dim… Bu gün… Bu otel de ol du ğu nu zu öğ re nin ce he men gel dim. Omuz la rı mı kal dı rıp, — Çok se vin dim se ni gör dü ğü me –de dim.– Ama şaş ma dım da de ğil ha ni… Bir den, gök ten iner gi bi çık tın kar şı ma… Ni çin gel din? — Ben mi? Eh iş te… Öy le çık tım yo la… Bir ses siz lik ol du. Kat ya bir den kalk tı ye rin den, ya nı ma gel di. — Ni ko lay Ste pa niç! –de di. Yü zü bem be yaz ol muş tu. El le ri ni göğ sü nün üze ri ne bas tır mış tı.– Ni ko lay Ste pa niç! Ar tık ya şa ma ya ca ğım böy le! Da ya na ma ya ca ğım! Gü cüm kal ma dı! Tan rı aş kı na söy le yin, ça buk, he men şim di söy le yin: Ne yap ma lı yım? Söy le yin, ne yap ma lı yım? Şa şır mış tım. — Ne söy le ye bi li rim sa na Kat ya? –de dim.– Söy le ye bi le ce ğim bir şey yok. 218
Sıkıcı Bir Öykü
— Söy le yin, yal va rı rım söy le yin! –de di Kat ya. Tı ka na cak gi bi olu yor du, zan gır zan gır tit ri yor du.– Böy le ya şa ma yı sür dür me ye ce ğim ar tık! Ye min ede rim sür dü re me ye ce ğim! Bit tim ar tık, gü cüm kal ma dı. San dal ye ye yı ğıl dı. Hün gür hün gür ağ la ma ya baş la dı. Ba şı nı ar ka ya at mış, kol la rı nı sal lı yor, ayak la rı nı ye re vu ru yor du. Şap ka sı ba şın dan kay mış, ba ğı na ası lı kal mış, sal la nı yor du. Saç la rı dar ma da ğı nık tı. — Yar dım edin ba na! –di ye yal va rı yor du.– Yar dım edin. Da ya na ma ya ca ğım ar tık! Kü çük yol çan ta sın dan men di li ni çı kar dı. Men dil le bir lik te bir kaç da mek tup çı kar mış tı. Ku ca ğın dan ye re düş tü mek tup lar. Yer den top la dım on la rı. Bu ara da bi ri ne ba kın ca Mi ha il Fyo do ro viç’in el ya zı sı nı ta nı mış, elim de ol ma dan bir söz cü ğün bir bö lü mü nü oku muş tum: “Tut kuy…” — Hiç bir şey söy le mem sa na Kat ya –de dim. Eli mi ya ka la dı, öp tü. Hıç kı ra hıç kı ra ağ lı yor du: — Yar dım edin ba na. Ba bam sı nız siz be nim! Tek dos tum su nuz! Akıl lı, gör gü lü, gör müş ge çir miş bir in san sı nız! Öğ ret me nim, yol gös te re nim si niz! Söy le yin ba na: Ne ya pa yım? — Doğ ru su nu is ter sen, bil mi yo rum Kat ya… Şa şır mış tım. Ne söy le ye ce ği mi bil mi yor dum. Be ni de et ki le miş ti Kat ya’nın hıç kı rık la rı. Güç lük le du ru yor dum ayak ta. Ken di mi zor la ya rak gü lüm se dim. — Gel kah val tı ede lim Kat ya –de dim.– Ağ la ma yı bı rak ar tık! Se si mi al çal tıp ek le dim ar ka sın dan: — Ya kın da öle ce ğim Kat ya… Kol la rı nı ba na doğ ru uzat mış, ağ lı yor du. — Hiç de ğil se bir söz cük söy le yin! Bir söz cük! Ne yap ma lı yım? 219
Anton Pavloviç Çehov
— Çok tu haf bir kız sın Kat ya –di ye mı rıl dan dım.– Doğ ru su… Ak lım al mı yor! Öy le si ne akıl lıy dın… Son ra bir den… Şu ra ya bak! Ağ lı yor sun… İki miz de sus tuk. Saç la rı nı dü zelt ti Kat ya. Şap ka sı nı giy di, mek tup la rı avu cu nun için de bu ruş tu rup çan ta sı na sok tu son ra… Hiç ko nuş ma dan, ace le et me den ya pı yor du bü tün bun la rı. Yü zü de, giy si nin önü de, el di ven le ri de ıs lan mış tı göz yaş la rın dan. Ama yüz an la tı mı ku ru, sert ti… Ona ba kı yor dum. On dan da ha az mut suz ol du ğum için uta nı yor dum ken dim den. Fi lo zof ar ka daş la rın or tak dü şün ce de dik le ri şe yin yok lu ğu nu ölü me yak laş mış ken, son gün le rim de bul muş tum içim de. Oy sa bu za val lı kı zın ru hu yok sun du bir sı ğı nak tan, bir ömür bo yu da, evet, bir ömür bo yu da bu la ma ya cak tı bu sı ğı na ğı! — Gel, kah val tı ede lim Kat ya… — Ha yır, te şek kür ede rim… Ne so ğuk tu se si… Bir da ki ka da ha sus tuk. Ben boz dum ses siz li ği: — Hiç sev me dim Har kov’u… Çok renk siz bir kent. Çok… — Evet, öy le ga li ba… Hiç gü zel bir kent de ğil… Çok kal ma ya ca ğım bu ra da za ten… Ge çer ken bir uğ ra ya yım de miş tim… Bu gün gi di yo rum. — Ne re ye? — Kı rım’a… Ya ni Kaf kas ya’ya. — De mek öy le. Çok ka la cak mı sın ora da? — Bil mi yo rum. Kalk tı Kat ya, du dak la rın da do nuk bir gü lüm se me, yü zü me bak ma dan uzat tı eli ni. “De mek ce na ze tö re nim de bu lun ma ya cak sın?” di ye sor mak is ti yor dum. Ama yü zü me bak mı yor du. Eli buz gi biy di. Ya ban cı bi ri nin eli gi bi so ğuk tu. Bir şey söy le me den ka pı ya ka dar ge çir dim onu… İş te çık tı odam dan… Uzun ko ri dor bo yun ca yü rü yor du. Dö nüp bak mı yor du ar ka sı na… Ka pı 220
Sıkıcı Bir Öykü
da ol du ğu mu bi li yor du, ama kö şe yi dö ner ken ba ka cak tı, yüz de yüz ba ka cak tı… Ha yır, kö şe yi dö ner ken de bak ma dı. Son kez gör düm si yah giy si si nin ete ği ni, ayak se si du yul maz ol du… Gü le gü le sev gi li yav rum!.. 1889
221
Prenses Be si li, gös te riş li dört at ko şu lu bir ku pa ara ba sı gir di N. Er kek Ma nas tı rı’nın “onur ka pı sı” de dik le ri bü yük av lu ka pı sın dan. Soy lu ko nuk lar bö lü mü nün önün de bek le şen ra hip ler ile ra hip aday la rı da ha uzak tan ara ba cı ile at la rı ta nı yın ca an la mış lar dı ara ba da ki ha nı me fen di nin iyi yü rek li pren ses le ri Ve ra Gav ri lov na ol du ğu nu. Res mi giy si li ih ti yar ara ba cı ye rin den aşa ğı at la dı, pren se sin ara ba dan in me si ne yar dım et ti. Yü zü nü ör ten ko yu tü lü kal dır dı pren ses, ken di si ni kut sa ma la rı için hiç ace le et me den her ra hi bin önün de dur du, son ra ra hip aday la rı nı ba şıy la şef kat le se lam la dı, din len me ye ri ne yü rü dü. Eş ya la rı nı oda sı na ta şı yan ra hip le re, — Ee, pren se si ni zi gör me ye li na sıl sı nız ba ka lım? –di yor du.– Sı kıl dı nız mı? Tam bir ay dır uğ ra ya ma dım si ze. Eh, iş te ge ne bu ra da yım, do ya do ya gö rün pren se si ni zi. Baş ra hip ne re de? Tan rım, öy le öz le dim ki onu! Ola ğa nüs tü, kut sal bir ih ti yar dır! Böy le bir baş ra hi bi niz ol du ğu için gu rur duy ma lı sı nız. Ka pı dan gi ren baş ra hi bi gö rün ce he ye can la bir çığ lık at tı, el le ri ni göğ sü nün üze rin de çap raz ya pıp, ken di si ni kut sa ma sı için yak laş tı ona. — Ol maz, ol maz! –de di.– İzin ve rin öpe yim eli ni zi! Baş ra hi bin eli ni tu tup üç kez tut kuy la öp tük ten son ra ek le di: 223
Anton Pavloviç Çehov
— Si zi so nun da ge ne gör dü ğüm için ne çok se vinç li yim, bi le mez si niz kut sal pe der! Kim bi lir, bel ki de unut tu nuz pren se si ni zi, ama ben ha ya lim de her da ki ka bu ra da, si zin bu se vim li ma nas tı rı nız day dım. Na sıl hu zur ve ri yor in sa na bu ra sı! Evet kut sal pe der, Tan rı için sür dü rü len, dün ya har gü rün den uzak bu ya şam da, bü tün var lı ğım la his set ti ğim, ama söz le an la ta ma ya ca ğım çok de ği şik bir gü zel lik var! Pren se sin ya nak la rı kı zar mış, göz le ri do lu do lu ol muş tu. Dur ma dan ko nu şu yor du, he ye can lıy dı. Baş ra hip ise –yet miş yaş la rın da, ağır baş lı, çir kin yüz lü, sı kıl gan bir ih ti yar dı– Ağ zı nı aç ma dan onu din li yor, an cak ara da bir, ke sik ke sik, as ker ce bir ta vır la şöy le di yor du: — Evet efen dim… baş üs tü ne efen dim… an lı yo rum efen dim… Ne den son ra, — Uma rım uzun sü re li ği ne onur lan dır ma ya gel di niz ma nas tı rı mı zı efen dim? –di ye sor du. — Bu ge ce ko nu ğu muz olup ya rın Klav di ya Ni ko la yev na’ya gi de ce ğim. Ha ni dir gö rüş mü yo ruz. Öbür gün ge ne si ze ge lip üç dört gün ka la ca ğım. Ya nı nız da ru hu mu bi raz din len dir mek is ti yo rum, kut sal pe der… N. Ma nas tı rı’nda kal mak tan bü yük, haz du yar dı pren ses. Son iki yıl dır çok se vi yor du bu ra yı, yaz la rı he men her ay ge li yor, iki gün, üç gün, ba zen de bir haf ta ka lı yor du. Ür kek ba kış lı ra hip aday la rı, ses siz lik, ba sık ta van lar, sel vi le rin ko ku su, sa de ye mek ler, pen ce re ler de ucuz per de ler… bü tün bun lar he ye can lan dı rı yor du onu, duy gu lan dı rı yor du, göz lem yap mak, gü zel şey ler dü şün mek is te ği uyan dı rı yor du için de. Ona ay rı lan oda da ya rım sa at kal ma sı ye ti yor du ken di ni pa paz lar gi bi ür kek, çe kin gen his set me ye baş la ma sı na; on dan da çev re ye sel vi ko ku su ya yı lı yor gi bi ge li yor du ona; geç mi şi uzak la ra bir yer le re gi di yor an la mı nı yi ti ri yor; da ha yir mi do kuz ya şın da ol du ğu hal de, ih ti yar baş ra hi be çok ben ze di ği ni, zen gin lik için, dün ya sal bü yük lük için, aşk için 224
Prenses
de ğil, baş ra hip gi bi, ses siz, dün ya ya ka pa lı, bu oda gi bi ka ran lık bir ya şam için doğ du ğu nu dü şün me ye baş lı yor du… Ba zen yo lu nu şa şır mış bir gü neş ışı nı du ası na dal mış çi le de ki bir ra hi bin ka ran lık hüc re si ne dü şer ya da pen ce re si ne kü çük bir kuş ko nar, şar kı la rı nı söy le me ye baş lar. Elin de ol ma dan gü lüm ser içi ka rar mış ra hip; göğ sün de, gü nah la rı nın ağır ke de ri nin al tın dan –bir ka ya nın al tın dan mış gi bi– dur gun, ter te miz bir se vinç kay na ma ya baş lar. Bu ra ya dış dün ya dan, gü neş ışı nı nın ya da ku şun hüc re ye ge tir di ği o avunç gi bi bir avunç ge tir di ği ne ina nır dı pren ses. Ne şe do lu hoş gü lüm se me si nin, yu mu şak ba kı şı nın, se si nin, şa ka la rı nın, ge nel ola rak –ufak te fek, düz gün ya pı sıy la, sa de, si yah giy si siy le– ken di si nin bu ne şe siz, te miz ruh lu in san la ra ne şe, se vinç ge tir me si ge re kir di. Ona ba kar ken hep si iç le rin den yüz de yüz şöy le ge çi ri yor lar dı “Tan rı bir me lek yol la dı bi ze…” Pren ses, ma nas tır da her ke sin, elin de ol ma dan böy le dü şün dü ğü nü his set ti ği için ola bil di ğin ce tat lı gü lüm se me ye, kü çük bir ku şa ben ze me ye ça lı şır dı. Bar dak bar dak çay iç tik ten, iyi ce din len dik ten son ra bi raz do laş ma ya çık tı. Gü neş bat mış tı. Ma nas tı rın çi çek bah çe sin den ye ni su lan mış mu hab bet çi çek le ri nin nem li ko ku su ge li yor du. Ki li se den, er kek ses le ri nin oku du ğu, uzak tan in sa na çok hoş, hü zün lü ge len dur gun bir ila hi du yu lu yor du. Ak şam ayi ni var dı içer de. Kan dil ışık la rı nın uy sal uy sal tit reş tik le ri ka ran lık pen ce re ler de de, göl ge ler de de, ki li se nin taş lı ğın da, tas vi rin ya nın da otu ran yaş lı ra hi bin du ru şun da da öy le si ne yu mu şak baş lı bir hu zur var dı ki, ne den se ağ la mak ge li yor du pren se sin için den… Av lu ka pı sı nın öte sin de, aka ğaç lar la du var ara sın da ki, tah ta sı ra la rın ol du ğu yol da iyi ce ak şam ol muş tu ar tık. Ha va ka rar dık ça ka ra rı yor du… Yo la çık tı pren ses, bi raz yü rü dü, son ra bir sı ra ya otur du dü şün ce le re dal dı. “Ya şa mın bir yaz ak şa mı gi bi dur gun, ses siz ol du ğu bu ma nas tı ra yer leş se, ne iyi olur du.” di ye dü şü nü yor du. Nan 225
Anton Pavloviç Çehov
kör, çap kın pren si unut mak büs bü tün; bü yük var lı ğı nı da, onu her gün ra hat sız eden, ka pı sı nı aşın dı ran ala cak lı la rı da, ba şın dan ge çen bü tün kö tü şey le ri de, o sa bah yü zün de küs tah bir an la tım la oda sı na gi ren hiz met çi si Du şa’yı da bir da ha hiç ge tir me mek ak lı na… unut mak… Bü tün bir ömür bu ra da, şu sı ra da otur mak, aka ğaç la rın göv de le ri ara sın dan aşa ğı la ra inen, ya ma cın di bin de kü me kü me do la şıp du ran ak şam si si ni iz le mek ne hoş olur du; ta uzak lar da, or ma nın üze rin de ge ce yi ge çi re cek le ri ye re uçan kar ga la rın oluş tur du ğu, bir pe çe yi an dı ran si yah bu lu ta bak mak, –bi ri at lı, bi ri ya ya– iki ra hip ada yı nın at la rı ağı la sür me le ri ne, so nun da ser best ol ma nın se vin ciy le kü çük ço cuk lar gi bi şa ka laş ma la rı na, gül me le ri ne bak mak… Dur gun ha va da genç ses le ri olan ca can lı lı ğıy la ya yı lı yor du uzak la ra, söy le dik le ri her söz cük an la şı lı yor du. Otu rup ses siz li ği din le mek ne hoş tu. Kâh ha fif ten bir yel esi yor, ağaç la rın te pe le ri ni ok şu yor, kâh bir kur ba ğa ge çen yıl dan kal ma yap rak la rı hı şır da tı yor, kâh içer de bir saa tin on be şin ci da ki ka sı nı vu ru yor du çan lı sa at… Bu ra dan hiç kalk ma sa, hep din le se, dü şün se, dü şün se, dü şün se ne iyi olur du… Önün den om zun da bir tor bay la yaş lı bir ka dın geç ti. Bu yaş lı ka dı nı dur du rup ona hoş, tat lı bir şey ler söy le me si nin, yar dım et me si nin iyi ola ca ğı nı dü şün dü… Ama ba şı nı çe vi rip bir kez bak ma mış tı ona yaş lı ka dın, kö şe yi dö nüp kay bol muş tu göz den. Çok geç me den yol da ak sa kal lı, ha sır şap ka lı, uzun boy lu bir adam gö rün dü. Pren se sin önün den ge çer ken şap ka sı nı çı ka rıp öne eği le rek se lam ver di; te pe si açık ba şı nı, ke mer li bur nu nu gö rün ce ta nı dı onu pren ses: Beş yıl ön ce si ne ka dar Dub rov ki’de ya nın da ça lı şan dok tor du. Pren ses, bi ri si nin ona ge çen yıl bu dok to run ka rı sı nın öl dü ğü nü söy le di ği ni anım sa dı, onun la bi raz dert leş mek, onu avut mak gel di için den. Dost ça gü lüm se ye rek, — Sa nı rım ta nı ma dı nız be ni Dok tor? –di ye sor du. Dok tor, şap ka sı nı bir kez da ha çı kar dı. 226
Prenses
— Ha yır Pren ses, ta nı dım –de di. — Te şek kür ede rim, oy sa pren se si ni zi unut tu nuz san mış tım. Yal nız ca düş man la rı nı anım sar lar in san lar, dost la rı nı ise unu tur lar. Du a et me ye mi gel di niz? — Gö re vim ge re ği her cu mar te si ge ce yi bu ra da ge çi ri yo rum. Bu ra nın dok to ru yum. Pren ses içi ni çe ke rek, — Ee, na sıl sı nız ba ka lım? –di ye sor du.– Ka rı nı zın öl dü ğü nü duy dum. Ne bü yük bir fe la ket! — Evet Pren ses, bu be nim için bü yük bir fe la ket ol du. — El den ne ge lir! Fe la ket le re baş kal dır ma dan kat lan mak zo run da yız. Tan rı’nın iz ni ol ma dan bir saç bi le düş mez in sa nın ba şın dan. — Evet Pren ses. Pren se sin dost ça gü lüm se me si ne, içi ni çek me si ne so ğuk, ku ru bir kar şı lık ver miş ti dok tor: “Evet Pren ses.” Yüz an la tı mı da so ğuk, ku ruy du. “Baş ka ne söy le sem ona aca ba?” di ye ge çir di için den pren ses. — Si zin le gö rüş me ye li çok ol du, de ğil mi? –de di.– Tam beş yıl! Bu beş yıl da ne ler ne ler ol du çok su lar geç ti köp rü le rin al tın dan, dü şün ce si bi le kor kunç ge li yor in sa na! Duy muş su nuz dur, ev len dim ben… kon tes li ği bı ra kıp pren ses ol dum. Son ra da ay rıl dım ko cam dan. — Evet, duy dum. — Çok çek tim! Es ki zen gin li ğim den he men hiç bir şey kal ma dı ğı nı da duy muş su nuz dur. Za val lı ko ca mın borç la rı yü zün den köy le ri mi sat tı lar; Dub rov ki de, Kir ya ko vo da, Sof yi no da öy le çık tı elim den. Yal nız ca Ba ra no vo ile Mi halt se vo kal dı. Dö nüp ar ka ya ba kın ca deh şe te ka pı lı yo rum: Ne çok de ği şik lik, ne çok fe la ket, ne çok ha ta var geç mi şim de! — Evet Pren ses, çok ha ta var! Şa şı rır gi bi ol du pren ses. Ha ta la rı nı bi lir di; ama bun la rın hep si de öy le si ne giz liy di ki, yal nız ca o dü şü ne bi lir di, o söz ede bi lir di on lar dan. Tu ta ma dı ken di ni, sor du: 227
Anton Pavloviç Çehov
— Han gi ha ta la rı mı söy le mek is ti yor su nuz? Gü lüm se di dok tor, — On lar dan söz eden siz si niz, de mek bi li yor su nuz –de di.– Da ha açık ko nuş ma nın ge re ği yok! — Ha yır, ha yır, söy le yin dok tor. Çok min net tar olu rum si ze. Hem res mi ye ti de bı ra kın lüt fen. Ba na ger çek ler den söz edil me si nin se ve rim. — Si zi yar gı la mak ba na düş mez Pren ses. — Yar gı la mak mı? Na sıl söz o öy le? Bir şey ler bil me sey di niz, böy le ko nuş maz dı nız. Ha di söy le yin! — Ma dem is ti yor su nuz, söy le ye ce ğim. Yal nız bir şey var, gü zel ko nuş ma sı nı be ce re mem, kar şım da ki de her za man an la ya maz. Bir an dü şün dük ten son ra baş la dı dok tor: — Ha ta la rı nız çok, ama ba na so rar sa nız bun la rın için de en önem li ola nı, dav ra nış la rı nı za yön ve re ni… çift lik le ri ni zin hep sin de var olan o ruh tur. Gör dü ğü nüz gi bi, an la şı lır bir bi çim de ko nuş ma sı nı be ce re mi yo rum. Ya ni önem li olan, ken di ni her şey de tam an la mıy la his set ti ren bir sev gi yok lu ğu, in san la ra kar şı bir tik sin ti dir. Ya şa mı nız bu tik sin ti üze ri ne ku rul muş tur si zin. İn san se si ne du yu lan tik sin ti, in san yü zü ne, en se si ne, adım atı şı na… sö zün kı sa sı, in sa nı oluş tu ran her şe ye kar şı du yu lan bir tik sin ti. Gi yi mi ku şa mı ye rin de ol ma yan la rı evi ni ze sok ma mak için her ka pı da, her mer di ven ba şın da res mi giy si li, tem bel bir in san az ma nı di ki lir evi niz de; ba lo lar da, ko nuk gün le rin de uşak lar en se le ri ni da ya yıp da du var kâ ğıt la rı nı kir let me sin ler di ye an tre niz de yük se ar ka lık lı san dal ye ler var dır; in san la rın ayak ses le ri nin du yul ma ma sı için oda la rı nı zın hep sin de ye re ka lın ha lı lar se ri lir di. Evi ni ze her ge le ne ön ce, al çak ses le az ko nuş ma sı tem bih le nir, si nir bo za bi le cek, ke yif ka çı ra bi le cek bir şey söy le me me si için uya rı lır; oda nız da el uza tıl maz sı ra dan bir in sa na, otur ma sı söy len mez, tıp kı şim di ba na eli ni zi uzat ma dı ğı nız, otur ma mı söy le me di ği niz gi bi… 228
Prenses
Pren ses gü lüm se ye rek eli ni uzat tı dok to ra. — İs ti yor sa nız otu ru nuz lüt fen! –de di.– Ne ya lan söy le ye yim, böy le si ne önem siz bir şe ye gü cen mek. Dok tor da gü lüm se di, — Gü ce nen kim? –de di. Ama bir den kıp kır mı zı ol du yü zü, şap ka sı nı çı kar dı, sal la ya rak he ye can lı ko nuş ma ya baş la dı: — Doğ ru su nu is ter se niz, si ze her şe yi, her şe yi söy le mek için ha ni dir bir fır sat kol lu yor dum… Ya ni şu nu söy le mek is ti yo rum si ze: Na poléon gi bi yu ka rı dan ba kı yor su nuz in san la ra, top la rı nız için et ola rak gö rü yor su nuz on la rı. Ama Na poléon’un hiç de ğil se bir ül kü sü var dı. Oy sa siz de tik sin me duy gu sun dan baş ka hiç bir şey yok! Omuz la rı nı şaş kın lık için de kal dı ra rak gü lüm se di pren ses. — Ben de in san la ra kar şı tik sin me ha! –de di.– Ben de! — Evet, siz de! Ka nıt mı is ti yor su nuz? Bu yu run! Köy le ri niz den Mi hal te se vo’da, mut fa ğı nız da so ba pat la ma sı yü zün den kör ol muş üç es ki aş çı nız ya şam la rı nı di le ne rek sür dür me ye ça lı şı yor lar. On bin ler ce hek tar lık top ra ğı nız da sağ lık lı, güç lü, gü zel kim var sa, hep si ni siz ya da dal ka vuk la rı nız uşak, hiz met çi, ara ba cı ola rak ev le ri ni ze top la dı nız. Bü tün bu iki ayak lı ya ra tık lar yal nız ca uşak lı ğı öğ ren miş ler dir ya nı nız da, ye miş iç miş, in san lık tan uzak laş tık ça uzak laş mış, sö zün kı sa sı… Genç he kim le ri, zi ra at çı la rı, öğ ret men le ri, ge nel ola rak ay dın iş çi le ri –oh Tan rım!– İş ten, dü rüst emek ten ge ri çe ki yor su nuz. Bir lok ma ek mek uğ ru na, ak lı ba şın da her in sa nın yü zü nü kı zar ta cak gü lünç bir ta kım kuk la oyun la rı na ka tıl mak zo run da bı ra kı yor su nuz on la rı! Bir gen cin iki yüz lü, ba ya ğı, jur nal ci bir uşak ol ma sı için üç yıl ye ti yor da ar tı yor… İyi bir şey mi bu? Leh kâh ya la rı nız, o aşa ğı lık is pi yon cu lar bü tün o Ka zi mir’ler, Kae tan’lar on bin ler ce hek ta rı nı zı sa bah tan ge ce ya rı la rı na dek adım adım do la şı yor lar. Dü şün ce le ri mi düz gün bir dil le an la ta ma dı ğım için 229
Anton Pavloviç Çehov
ba ğış la yın be ni, as lın da o ka dar da önem li de ğil dir gü zel ko nu şa mam! Ba sit hal kı in san dan say maz lar siz de. Doğ ru su nu is ter se niz, si ze ge lip gi den o prens ler, kont lar, pis ko pos lar da can lı bi rer in san de ğil, yal nız ca bi rer eş ya dır gö zü nüz de. Ama önem li olan… be ni en çok şa şır tan da mil yo nun üs tün de var lı ğı nız ol du ğu hal de, in san lar için hiç bir yap ma ma nız dır, hiç bir şey! Pren ses ne söy le ye ce ği ni, na sıl bir ta vır ta kı na ca ğı nı bi le me den şaş kın, ürk müş, küs kün otu ru yor du. Şim di ye dek kim se böy le ko nuş ma mış tı onun la. Dok to run so ğuk, öf ke do lu se si de; kar ma ka rı şık, ko puk ko puk ko nuş ma sı da ku lak la rın da, ka fa sı nın için de çın la ma lı bir gü rül tü oluş tu ru yor du; bir sü re son ra, ko nu şur ken eli ni ko lu nu sal la yıp du ran dok tor şap ka sıy la onun ba şı na vu ru yor muş gi bi gel me ye baş la mış tı ona. Ken di ni zor la ya rak dur gun, yal var mak lı bir ses le, — Ya lan! –de di.– İn san lar için iyi çok şey yap tım ben, bu nu siz de bi li yor su nuz! — Ye ter ar tık! –di ye ba ğır dı dok tor.– Ha yır ça lış ma la rı nı zı bir kuk la oyu nu de ğil de, cid di, ya rar lı bir uğ raş say ma yı hâ lâ sür dü rü yor su nuz mu su nuz? Evet, baş tan so na bir ko me diy di bu; ço cuk lar la ap tal köy lü ka dın la rın bi le an la dık la rı, son de re ce açık se çik bir oyun, bir sev gi oyu nu… Söz ge li mi, si zin şu –adı ney di?– kim se siz yaş lı ka dın lar için aç tı ğı nız, be ni de baş he kim li ği ne ge tir di ği niz, ken di ni zin de onur va si si ol du ğu nuz düş kün ler yur du nu zu ala lım. Oh Tan rım, ne ci ci bir ku ru luş tu o öy le! Ça tı sı nın te pe sin de bir fı rıl dak dö nen, yer le ri par ke bir ev yap tır dı nız, köy ler den yir mi otuz kim se siz, yaş lı ka dın top la yıp, pa zen yor gan la rı nın al tın da, Hol lan da ke te nin den çar şaf la rın üze rin de uyu ma ya, aki de şe ke ri ye me ye zor la dı nız on la rı. Dok tor, ken di ni tu ta ma yıp, şap ka sıy la ağ zı nı ka pa ya rak alay lı alay lı gül dü. Ça buk ça buk, ara da ke ke le ye rek son ra sür dür dü ko nuş ma sı nı: 230
Prenses
— Bir oyun du bu! Yurt ta ki kü çük gö rev li ler ko ca ka rı la rın kir let me me le ri için yor gan la rı, çar şaf la rı ki lit al tı na kal dı rı yor lar dı. Var sın yer de yat sın lar dı pis ca dı lar, ne le ri ne yet mi yor du! Ka dın ca ğız lar kar yo la la rı na otur ma ya da, ge ce lik giy me ye de, pı rıl pı rıl par ke le re bas ma ya da ce sa ret ede mez ler di. Her şey res mi ge çi te sak la nır, ko ca ka rı la rın dan da hır sız lar dan ka çı rıl dı ğı gi bi ka çı rı lır dı. Öte yan dan, Tan rı için bir kaç lok ma ek mek, gi ye cek bir şey ler ve rir ler di on la ra. Bu ha pis lik ten, yaş lı ka dın la rı gö zal tın da bu lun dur mak la gö rev len dir di ği niz ka rın la rı tok al çak la rın ver dik le ri din sel öğüt ler den bir an ön ce kur tul mak için ge ce gün düz du a eder ler di za val lı lar. Pe ki yük sek gö rev ler de olan lar ne ya par lar dı? Doğ ru su, göz ka maş tı rı cı bir du rum du bu! Haf ta da iki kez ak şa mü ze ri bir sü rü hiz met çi dört na la ge lir, ya rın pren se sin, ya ni si zin yur da gi de ce ği ni zi ha ber ve rir di. O gün has ta la rı bir ya na bı rak ma nın, gü zel ce gi yi nip res mi ge çi te git me nin ge rek ti ği an la mı na ge lir di bu. Eh, er te si gün gi yi nip gi der dim. Yaş lı ka dın la rı bay ram lık la rı nı giy miş, sı ra ol muş bek ler bu lur dum. Emek li bir kış la sı ça nı (tat lı, sah te gü lüm se me si du dak la rın dan hiç ek sik ol ma yan yurt yö ne ti ci si) do la şır du rur du çev re le rin de. Yaş lı ka dın lar es ner, ba kı şır lar dı, ama ho mur dan ma ya kor kar lar dı. Bek ler dik. İkin ci kâh ya ge lir di dört na la. Ar ka sın dan, ya rım sa at son ra bi rin ci kâh ya, son ra bü ro baş kâh ya sı, son ra baş ka bi ri, pe şin den bi ri le ri da ha… ge lir ler di de ge lir ler di! Hep si nin yü zün de es rar lı, cid di bir an la tım olur du. Bek ler dik, bek ler dik, bir aya ğı mız yo ru lun ca öte ki ne ve rir dik be de ni mi zin ağır lı ğı nı, saa te ba kar dık… Bir ölüm ses siz li ği için de ya par dık bü tün bun la rı; bir bi ri mi ze, kan lı bı çak lıy mı şız gi bi düş man dık çün kü. Bir sa at, bir sa at da ha ge çer di, so nun da bir ku pa ara ba sı gö rü nür dü uzak ta ve… ve… Tiz bir kah ka ha at tı dok tor, se si ni in cel te rek de vam et ti: — Siz ara ba dan iner ken ko ca ka rı lar kış la sı ça nı nın ko mu tuy la şu şar kı yı söy le me ye baş lar lar dı: “Tan rı mı zın Si on’da ne den li yü ce ol du ğu söz le an la tı la maz…” Gü zel de ğil mi? 231
Anton Pavloviç Çehov
Bu kez ka lın bir ses le gül me ye baş la dı dok tor, gül mek ten ko nu şa ma dı ğı nı an lat mak is ti yor muş gi bi ko lu nu sal la dı. Ağır, ka ba bir gü lü şü var dı; içi nef ret do lu in san la rın gül dü ğü gi bi, diş le ri ni sı ka rak gü lü yor du. Yü zü ile se sin den de, bi raz küs tah ba kış lı par lak göz le rin den de bel liy di pren se si de, düş kün ler yur du nu da, ora da ki yaş lı ka dın la rı da kü çüm se di ği. Öy le si ne be ce rik siz ce, ka ba ca an lat tık la rın da gü lünç, in sa na ne şe ve re cek bir şey yok tu, ama bü yük bir haz, hat ta se vinç du ya rak atı yor du kah ka ha la rı. Gül mek ten yo rul muş gi bi sık sık so lu ya rak de vam et ti: — Ya oku lu nuz? Köy lü ço cuk la ra ken di niz ders ver mek is te miş ti niz, ha tır lı yor mu su nuz? Pek gü zel ders ver miş ola cak tı nız ki, çok geç me den hep si kaç tı okul dan. Ders le ri ni ze gel me le ri için kır baç la mak, pa ray la kan dır mak ge rek ti on la rı. Pe ki, an ne le ri tar la da ça lı şan me me ço cuk la rı na bi be ron la süt içir me yi koy muş tu nuz ak lı nı za, onu ha tır lı yor mu su nuz? Bir kaç gün son ra ise köy de do la şı yor, em ri ni ze ama de böy le ço cuk lar yok di ye ağ lı yor du nuz. An ne le ri alıp tar la ya gö tür müş tü çün kü ço cuk la rı nı. Son ra, eğ le ne si niz di ye, ka dın la ra be bek le ri ni sı ray la köy de bı rak ma la rı nı bu yur du muh tar. Şa şı la sı şey dir! İyi lik le ri niz den her kes fa re le rin ke di den kaç tık la rı gi bi ka çı yor du! Ne den aca ba? Çok ko lay! Bu du ru mun ne de ni, her za man söy le di ği niz gi bi hal kı mı zın ca hil li ği, nan kör lü ğü de ğil, si zin bü tün yap mak is te dik le ri niz de –kul lan dı ğım de yi mi ba ğış la yın– en kü çük bir sev gi, mer ha met kı rın tı sı nın bu lun ma ma sıy dı! Tek is te di ği niz can lı kuk la lar la eğ len mek ti, hep si o ka dar… İn san la rı fi no lar dan ayırt ede me yen bir kim se ha yır iş le riy le fa lan il gi len me me li dir. İna nın, bü yük ay rı lık var dır in san lar la fi no lar ara sın da! Du ra cak mış gi bi çar pı yor du pren se sin kal bi, ku lak la rı zonk lu yor du. Hâ lâ dok tor şap ka sıy la ba şı na vu ru yor muş gi bi ge li yor du ona. Dok tor ça buk ça buk, he ye can lı, kar ma şık, ke ke le ye rek, eli ni ko lu nu faz la sal la ya rak ko nu şu yor du. Pren ses an cak, kar şı sın da ki nin ka ba, gör gü süz, içi nef ret do lu, kö tü ni yet li bir in san ol du ğu nu an la ya bi li yor du, ama bu 232
Prenses
ada mın on dan ne is te di ği ni, ona ne den söz et ti ği ni an la ya mı yor du, Ba şı nı dok to run şap ka sın dan ko ru mak için kol la rı nı ha va ya kal dı rıp, ağ la mak lı bir ses le, — Gi din! –de di.– Gi din! Dok to run öf ke si he nüz din me miş ti. — Ya ya nı nız da ça lı şan la ra kar şı tu tu mu nuz! Adam ye ri ne koy maz sı nız, dün ya nın en aşa ğı lık, mad ra baz in san la rıy mış gi bi hor lar sı nız on la rı. Söz ge li mi, iz ni niz le so ra bi lir mi yim, be nim işi me ni çin son ver di niz? Tam on yıl ba ba nı za, son ra da si ze, bay ram sey ran de me den, bü yük bir dü rüst lük le hiz met et tim, yüz vers ta çev re de her ke sin sev gi si ni ka zan dım; ama gü zel, gü neş li bir gün iş ten çı ka rıl dı ğım bil di ril di ba na! Ni çin? Hâ lâ bil mi yo rum ne de ni ni! Bir dok to rum ben, uşak sı nı fın dan de ği lim, Mos ko va Üni ver si te si’ni bi tir dim, bir ai le ba ba sı yım, ama ge ne de gö zü nüz de en se sin den tu tup, ne de ni ni açık la ma dan ko vu la bi le cek ka dar kü çük, de ğer siz bir in sa nım! Ne di ye an lat ma ya uğ ra şa cak tı nız ba na, ne de ni ni açık la ma ya ça lı şa cak tı nız? Da ha son ra la rı, be nim ha be rim ol ma dan ka rı mın iki kez be ni ye ni den işe al ma nız için si ze yal var ma ya gel di ği ni, iki sin de de onu ka bul et me di ği ni zi öğ ren dim. Dış ka pı nın önün de uzun sü re ağ la mış, ge ri dön müş, öy le di yor lar. Nur için de yat sın ama, as la ba ğış la ma ya ca ğım bu yap tı ğı nı! As la! Dok tor sus tu, diş le ri ni sık tı. Kı rı cı, nef ret do lu da ha ne ler söy le ye bi le ce ği ni dü şü nü yor du. Bir şey gel di ak lı na; so ğuk, asık yü zü ay dın lan dı bir den. He ye can lı, — Her şe yi bı ra kın, şu ma nas tır la olan iliş ki niz ala lım! –di ye baş la dı.– Öm rü nüz de hiç kim se ye acı ma dı nız siz. Bir yer, kut sal ol du ğu öl çü de, ufak te fek bir şey ler ko par mak ta şans lı dır si zin mer ha me ti niz den, me lek le re öz gü yu mu şak yü rek li li ği niz den. Ne den ge li yor su nuz bu ra ya? Söy ler mi si niz, ra hip le rin ara sın da ara dı ğı nız ne dir? Ko ru yu cu me lek lik ni çin ge rek li si zin için, hem na sıl bir ko ru yu cu me lek si niz? Bu ra da da bir oyun, in sa nın ki şi li ğiy le bir alay, bir eğ len ce 233
Anton Pavloviç Çehov
dir söz ko nu su olan, evet… Öy le ya, ra hip le rin inan dık lar Tan rı’ya inan mı yor su nuz siz; yü re ği niz de, is pri tiz ma se ans la rın da ken di ak lı nız la var dı ğı nız ki şi sel bir tan rı nız var. Ki li se tö re le ri ne du dak bü kü yor su nuz, ayin le re git mi yor su nuz; öğ le ye ka dar ya tıp uyu mak var ken sa bah er ken kal kıp ayi ne gi di lir miy miş… pe ki ni çin ge li yor su nuz bu ra ya öy ley se?.. Yü re ği niz de ken di tan rı nız la ge li yor su nuz bu ma nas tı ra, hem de bu nu ma nas tır da ki le rin ken di le ri için onur la rın en bü yü ğü say dık la rı nı ha yal ede rek!.. Na sıl say ma sın lar dı! Bir de ge lin bu zi ya ret le ri ni zin za val lı ra hip le re ne ye pat la dı ğı nı so run. Bu ak şam gel di niz bu ra ya, ama ön ce ki gün kâh ya nız bir at lı yol la mış, bu ra ya gel mek ni ye tin de ol du ğu nu zu ha ber ver miş tir. Dün bü tün gün oda nı zı ha zır la mış, si zi bek le miş ler dir. Baş ta küs tah oda hiz met çi niz ol mak üze re, ön cü le ri niz gel miş ler dir bu gün. Ah o oda hiz met çi niz… ge ne etek le ri ni hı şır ta da hı şır ta da ko şup dur muş tur av lu da, bi tip tü ken mek bil me yen so ru lar sor muş tur, sa ğa so la emir ler yağ dır mış tır… Bu gün bü tün gün te tik te bek le miş ler dir ra hip ler. Öy le ya, si zi tö ren le kar şı la maz lar sa fe la ket olur! Son ra gi der pis ko po sa an la tır, dert ya nar sı nız! “Ra hip le ri niz hoş lan mı yor lar ben den efen dim. Ni çin gü cen di ler ba na, bil mi yo rum. Evet, bü yük bir gü nah kâ rım, ama öy le de mut su zum ki!.” Bir ma nas tır si zin yü zü nüz den pa pa ra yı ye miş ti za ten. Boş da ki ka sı ol ma yan, bil ge bir in san dır baş ra hip, ama siz oda nı za ça ğı rır sı nız onu. Ya şı na da, ye ri ne de en kü çük bir say gı nız yok tur. Ma nas tı ra şöy le önem li ba ğış la rı nız ol sa ba ri, o za man böy le do kun maz dı in sa na… Top la sa nız, şim di ye dek yüz rub le bi le ver miş de ğil si niz ra hip le re!.. Bi ri si ca nı nı sık tı ğı, onu an la ma dı ğı, gü cen dir di ği za man lar ya da ne ya pa ca ğı nı, ne söy le ye ce ği ni bi le me di ği an da pren ses ge nel lik le ağ la ma ya baş lar dı. Şim di de so nun da el le ri ni yü zü ne ka pa mış, in ce, ço cuk su bir ses le ağ la ma ya baş la mış tı. Bir den sus tu dok tor, yü zü bu lut lan mış, kaş la rı ça tıl mış tı. Pren se se ba ka rak bo ğuk bir ses le, 234
Prenses
— Ba ğış la yın be ni Pren ses –de di.– Kö tü bir duy gu ya ka pı lıp kay bet tim ken di mi. Hiç iyi et me dim… Son ra mah cup bir ta vır la ök sür dü, şap ka sı nı bi le giy me yi unu tup ça buk adım lar la uzak laş tı. Gök yü zün de yıl dız lar ışıl ışıl dı. Ma nas tı rın ar ka sın dan ay do ğu yor ol ma lıy dı; gök yü zü o ta raf ta ay dın lık, ber rak, da ha bir in ce lik do luy du çün kü. Ma nas tı rın be yaz du va rı bo yun ca ya ra sa lar uçu yor du ses siz. İçer de sa at ağır ağır –se ki zin ol sa ge rek ti– üçün cü on beş da ki ka sı nı vur du. Pren ses kalk tı, ses siz adım lar la ka pı ya yü rü dü. Ken di ni hak sız lı ğa uğ ra mış his se di yor du, ağ lı yor du. Ağaç lar da, ya ra sa lar da ona acı yor lar gi bi ge li yor du; sa at de onun acı sı na ka tıl dı ğı nı an lat mak için öy le ağır ağır vur muş tu… Ağ lı yor du pren ses, ma nas tı ra te mel li yer leş me si nin iyi ola ca ğı nı dü şü nü yor du. Gu ru ru in cin miş, hor lan mış, in san lar ca an la şı la ma mış, ya pa yal nız do la şır dı dur gun yaz ge ce le ri ma nas tır bah çe si nin iki ya nı ağaç lı dar yol la rın da; yal nız ca Tan rı, bir de yıl dız lı gök yü zü gö rür ler di acı göz yaş la rı nı… Ki li se de ak şam ayi ni he nüz bit me miş ti. Dur du pren ses, ila hi ye ku lak ver di; kı pır tı sız ha va da ne hoş ya yı lı yor du ez gi si! Bu ez gi yi din ler ken ağ la mak, acı çek mek ne gü zel olur du! Oda sı na ge lin ce ay na da, göz yaş la rıy la ıs lan mış yü zü ne bak tı pren ses, pud ra sı nı sür dü, son ra ye me ğe otur du. Onun ço ka ba lı ğı sa la mu ra sı nı, kör pe man ta rı, tat lı şa ra bı, in sa nın ağ zı na sel vi ko ku su ve ren bal lı bö re ği sev di ği ni bi lir ler di ra hip ler; bu yüz den de her ge li şin de bun la rın hep si ni ha zır lar lar dı onun için. Kör pe man tar lar dan yer, üze ri ne tat lı şa rap tan içer ken, ha yal ku rar dı pren ses: So nun da her kes sırt çe vi re cek ti ona, va rı nı yo ğu nu dar ma da ğın ede cek ti. O ka dar iyi lik et ti ği kâh ya la rı, ba kı cı la rı, me mur la rı, hiz met çi le ri düş man ke si le cek ler di ona, her kes gi bi on lar da söy le me dik le ri ni bı rak ma ya cak lar dı yü zü ne kar şı, üze ri ne sal dı ra cak lar dı, küf re de cek ler di, ala ya ala cak lar dı onu. O da tu tup pren ses 235
Anton Pavloviç Çehov
li ği, par lak ya şa mı nı bı ra ka cak, in san lar dan ka ça cak, ma nas tı ra ka pa na cak, kim se ye en kü çük bir si tem de bu lun ma ya cak tı. Düş man la rı için du a ede cek ti. O za man bir den an la ya cak lar dı onu, özür di le mek için aya ğı na ge le cek ler di, ama ar tık iş iş ten geç miş ola cak tı. Ye mek ten kal kın ca oda nın kö şe sin de ki tas vi rin önün de ye re diz çök tü. İn cil’den iki bö lüm oku du. Son ra ya ta ğı nı yap tı hiz met çi si, o da yat tı. Kar be ya zı ör tü nün al tın da –in san la rın, ağ la dık tan son ra ge nel lik le ge rin dik le ri gi bi– tat lı tat lı ge rin di, göz le ri ni ka pa dı, uy ku nun kol la rı na bı rak tı ken di ni… Sa bah uya nın ca kü çük sa ati ne bak tı. Do kuz bu çuk ol muş tu. Kar yo la nın önün de, yer de ki ha lı da pen ce re den gi ren, oda yı ay dın la tan gü neş ışı nı nın oluş tur du ğu par lak bir çiz gi var dı. Si yah per de nin ar ka sın da si nek ler vı zıl da şı yor lar dı. “Da ha çok er ken miş…” di ye ge çir di için den, ge ne ka pa dı göz le ri ni. Ya ta ğın için de ge ri nir ken, tat lı bir duy guy la bir yan dan öbür ya na dö ner ken, dok tor la dün kü kar şı laş ma sı gel di ak lı na; mut suz bir in san ol du ğu nu anım sa dı. Pe ters burg’da otu ran ko ca sı nı, kâh ya la rı nı, dok tor la rı, kom şu la rı nı, ta nı dık dev let me mur la rı nı dü şün dü… Ta nı dık bir sü rü er kek yü zü geç ti göz le ri nin önün den. Gü lüm se di, bü tün bu in san la rın –onu, ru hu nu an la ya bil se ler di– ge lip ayak la rı na ka pa na cak la rı nı dü şün dü… On bir on beş te oda hiz met çi si ni ça ğır dı. Yor gun, — Gi yin me me yar dım edin Da şa –de di.– Ama ön ce gi din söy le yin, ara ba yı ha zır la sın lar. Klav di ya Ni ko la yev na’ya git mem ge rek. Ara ba ya bin mek için din len me bö lü mün den çık tı ğın da par lak gü neş ışı ğın dan göz le ri ni kıs tı pren ses, duy du ğu haz dan gü lüm se di. Çok gü zel bir gün dü! Onu yol cu et mek için taş lık ta top lan mış ra hip le ri kı sık göz ler le süz dük ten son ra gü lüm se ye rek ba şıy la se lam ver di on la ra. 236
Prenses
— Hoş ça ka lın dost la rım! –de di.–Öbür gün gö rü şü rüz. Taş lık ta ra hip le rin ya nın da dok to run da bu lun ma sı tat lı bir şaş kın lık ver miş ti ona. So luk, cid diy di dok to run yü zü. Şap ka sı nı çı ka rıp suç lu suç lu gü lüm se ye rek, — Bu ra da sa at ler dir bek li yo rum si zi Pren ses –de di.– Tan rı için ba ğış la yın be ni… Kin do lu, kö tü bir duy gu çarp tı be ni dün… ap tal ca şey ler söy le dim. De mek is te di ğim, özür di li yo rum siz den. Pren ses dost ça gü lüm se di, eli ni dok to run du dak la rı na uzat tı. Dok tor öp tü pren se sin eli ni, kı zar dı. Pren ses kü çük bir ku şa ben ze me ye ça lı şa rak ça bu cak bin di ara ba ya, ba şıy la her ya na se lam lar ver me ye baş la dı. Bir ha fif lik, ay dın lık, sı cak lık var dı için de; gü lüm se me si nin son de re ce müş fik, yu mu şak ol du ğu nu ken di de his se di yor du. Ara ba ka pı ya doğ ru gi der ken de; son ra toz lu yol bo yun ca uza nan kü çük köy ev le ri nin, bah çe le rin önün den, uzun bir sı ra oluş tu ran Uk ray na lı tüc car köy lü le rin ara ba la rı nın, ma nas tı ra ayi ne gi din di ni bü tün köy lü grup la rı nın ya nın dan ge çer ken de hâ lâ göz le ri ni kı sa rak ba kı yor, tat lı tat lı gü lüm sü yor du. Bir in san için, be ra be rin de her ye re sı cak lık, ay dın lık, ne şe ge tir me sin den, kö tü lük le ri ba ğış la ma sın dan, düş man la rı na dost ça gü lüm se me sin den da ha bü yük bir haz zın ola ma ya ca ğı nı dü şü nü yor du. Kar şı dan ge len köy lü ler öne eği le rek se lam ve ri yor lar dı ona, ha fif ten gı cır dı yor du ku pa ara ba sı nın yay la rı, te ker lek le rin çı kar dık la rı toz bu lut la rı nı rüz gâr alıp al tın sa rı sı çav dar tar la la rı na doğ ru gö tü rü yor du. Be de ni ara ba nın min der le rin de de ğil, bu lut la rın üze rin de sal la nı yor muş gi bi ge li yor du pren se se. Ken di de yu mu şa cık, pı rıl pı rıl, kü çü cük bir bu lut tu san ki… — Öy le mut lu yum ki! –di ye mı rıl dan dı göz le ri ni ka pa ya rak.– Ah öy le mut lu yum ki! 1889
237
Gusev 1 Ha va ka rar mış tı. Ge ce ola cak tı bi raz son ra. Tes ke re al mış er Gu sev ran za sın da ha fif çe doğ rul du, al çak ses le, — Duy dun mu de di ği mi Pa vel İva nıç? –de di.– Su çan’da bir as ker an lat mış tı ba na: Ge mi le ri çok bü yük bir ba lı ğa tos la mış da al tı par ça lan mış ge mi nin. Ge mi nin re vi rin de her ke sin Pa vil İva nıç de di ği, rüt be si, ki min ne si ol du ğu bi lin me yen has ta ya söy lü yor du bu nu Gu sev. Ama Pa vel İva nıç onu duy mu yor muş gi bi su su yor du. Son ra ses siz lik ol du ge ne… Rüz gâr ha lat lar da ıs lık ça lı yor, per va ne gü rül tüy le dö nü yor, dal ga lar bor da ya çar pı yor, ran za lar gı cır dı yor du. Ama ku lak lar çok tan alış mış tı bü tün bu ses le re. Her şey de rin bir ses siz li ğe gö mül müş, uyu yor gi biy di. Sı kı cı bir ha va var dı. Bü tün gün kâ ğıt oy na yan üç has ta –iki er le bir de niz ci– uyu yor lar dı şim di, sa yık lı yor lar dı. Ge mi sal lan ma ya baş la mış tı ga li ba. Gu sev’in al tın da, so luk alı yor muş gi bi ya vaş ça inip kalk mış tı ran za. İş te bir ke re da ha inip kalk tı. Bir kez da ha… Bir şey düş tü ye re, tın gır da dı. Maş ra pa düş müş tü bes bel li. Gu sev ku lak ke sil di. — Zin ci rin den bo şal dı rüz gâr… –de di. 239
Anton Pavloviç Çehov
Bu kez ök sü re rek, ca nı sık kın, kar şı lık ver di Pa vel İva nıç: — Ne de di ğin bel li de ğil se nin de… Ge mi le ri ba lık la ra tos la tı yor, rüz gâ rı zin ci rin den bo şal tı yor sun… Hay van mı ki, zin ci rin den bo şal sın rüz gâr? — Di ni bü tün Hı ris ti yan lar öy le der ler. — On lar da se nin gi bi ka ra ca hil… Da ha çok şey ler saç ma lar lar se nin di ni bü tün Hı ris ti yan la rın. İn san da ka fa ol ma lı dır bi raz. Akıl di ye bir şey yok sen de. De niz tut muş tu Pa vel İva nıç’ı. Ge mi sal lan dı ğı za man lar pek si nir li olu yor du. En kü çük bir şe ye par lı yor du he men. Oy sa şim di si nir le ne cek bir şey gör mü yor du or ta da Gu sev. Söz ge li mi, sö zü nü et ti ği bü yük ba lık ta ya da zin ci rin den bo şa lan rüz gâr da tu haf, akıl al maz ne var dı? Sır tı mer sin ba lı ğı gi bi sert, dağ ka dar bü yük bir ba lık ola maz mıy dı ya ni? Son ra, dün ya nın bit ti ği yer de ka lın du var lar bu lu nup da, çıl gın rüz gâr lar bu du var la ra zin cir len miş ola maz mıy dı?.. Ma dem zin ci rin den bo şan ma dı lar, ne di ye bir yer le ri ya nı yor muş gi bi ko şu yor lar dı de ni zin üze rin de. Ne di ye kö pek ler gi bi yır tı nı yor lar dı? On la rı ya ka la yıp zin cir le mi yor lar sa, de niz dur gun ol du ğu za man lar ne re ye gi di yor lar dı? Gu sev dağ bü yük lü ğün de ba lık la rı, çok ka lın, pas lı zin cir le ri dü şü nü yor du. Son ra sı kın tı gel di ona. Uzak Do ğu’da beş yıl as ker lik yap tık tan son ra şim di dön mek te ol du ğu kö yü nü dü şün me ye baş la dı. Kar la ör tül müş bü yük ha vuz gel di göz le ri nin önü ne… Ha vu zun bir ya nın da, du var la rı kah ve ren gi, uzun ba ca sın dan si yah du man çı kan por se len atöl ye si; öte ya nın da köy var dı… Kö yün bi ti min de be şin ci evin av lu sun dan kı zak la kar de şi Alek sey çı kı yor du. Ar ka sın da kü çük oğ lu Van ka ile kı zı Akul ka otu ru yor du. Ço cuk la rın iki si nin aya ğın da ke çe çiz me ler var dı. Alek sey sar hoş tu. Van ka gü lü yor du. Akul ka’nın yü zü gö rün mü yor du. Ba şör tü sü ne sı kı sı kı sa rıl mış tı. “Bu ha va da ço cuk lar dı şa rı çı ka rı lır mı, has ta ede cek on la rı…” di ye ge çir di için den Gu sev; 240
Gusev
— Tan rım –di ye mı rıl dan dı,– iyi, akıl lı bi rer in san ol ma la rı, an ne ba ba la rı nı sa yıp sev me le ri için sen yol gös ter on la ra…” Has ta de niz ci ka lın se siy le sa yık lı yor du öte de: — Ye ni pen çe yap tır mak ge rek bu na. Evet, evet! Bir den da ğı lı yor Gu sev’in dü şün ce le ri. Ha vu zun ye ri ni göz le ri ol ma yan, ko ca man bir öküz ba şı alı yor du rup du rur ken. Kı zak da, onu çe ken at da git mi yor, kap ka ra du ma nın için de fır dön me ye baş lı yor… Ama ya kın la rı nı gör dü ğü için se vinç liy di ge ne de Gu sev. Se vinç ten so lu ğu ke si lir gi bi olu yor, yü re ği küt küt vu ru yor, par mak la rı tit ri yor du. — Bir kez da ha gös ter di on la rı ba na Tan rı! –di ye sa yık la dı. Ama he men aç tı göz le ri ni. Ka ran lık ta el yor da mıy la su yu ara dı. Su iç tik ten son ra yat tı ye ni den. Ge ne kı za ğı gör dü. Son ra göz süz öküz ba şı nı, du ma nı, bu lut la rı… Gün ağa ra na dek sür dü bu. 2 Ka ran lı ğın için de ma vi, kü çük bir yu var lak be lir di ön ce, lom boz du bu. Gu sev son ra ran za ar ka da şı Pa vel İva nıç’ı seç me ye baş la dı ya vaş ya vaş. Ya ta ğın için de otu ra rak uyu yor du Pa vel İva nıç. Ya tın ca so luk ala mı yor du çün kü. Yü zü kül ren giy di. Bur nu uzun, siv ri, –çok za yıf ol du ğu için– göz le ri çok iriy di. Şa kak la rı içe çök müş, sa ka lı sey rel miş, saç la rı uza mış tı… Bir bey mi, tüc car mı, yok sa bir köy lü mü ol du ğu nu yü zü ne ba ka rak an la ma nın ola na ğı yok tu. Yüz an la tı mı nı, uzun saç la rı nı gö rün ce dün ya dan eli ni ete ği ni çek miş bir in san, bir ra hip sa nı yor du onu in san. Ama ko nuş ma la rı nı din le yin ce ya nıl dı ğı nı an lı yor du… Ök sü rük ten, sı cak tan, has ta lık tan bit kin düş müş tü. Sık sık so luk alı yor, ku ru muş du dak la rı nı kı pır da tı yor du. Gu sev’in ona bak tı ğı nı fark edin ce dö nüp yü zü ne bak tı: 241
Anton Pavloviç Çehov
— Ya vaş ya vaş an lı yo rum –de di.– Evet… Şim di her şe yi çok iyi an lı yo rum. — Ne yi an lı yor su nuz Pa vel İva nıç? — Ne yi mi?.. Siz le rin, bu ka dar ağır has ta olan siz le rin, ra hat ya tak lar da yat ma nız ge re kir ken, na sıl olup da bu ra ya, bu pis, sı cak, fın dık ka bu ğu gi bi sal la nan ge mi ye düş tü ğü nü zü an la ya mı yor dum. Bu ra da her şey ölü me da ha çok yak laş tır mak ta dır si zi… Şim di çok iyi an lı yo rum du ru mu… Evet… Siz den kur tul mak için koy du lar bu ge mi ye si zi dok tor la rı nız. Si zin gi bi hay van lar la uğ raş mak tan bık mış ola cak lar… Pa ra fa lan ver di ği niz yok on la ra. Ge ce gün düz ça lı şıp du ru yor lar adam lar si zin için. Son ra ölüp bü tün ça ba la rı nı bo şa çı ka rı yor su nuz… de mek hay van sı nız! Ama kur tul mak o ka dar zor de ğil dir siz den… Bu nun için ön ce vic dan sız ol mak, in san la rı sev me mek, son ra da ge mi nin kap ta nı nı uyut mak ye ter. Bi rin ci ko şu lu hiç say ma sak, olur du pe kâ lâ. Bu ko nu da üze ri mi ze yok tur çün kü. İkin ci ko şu lu ise, bi raz alış kan lı ğı ol duk tan son ra her za man ye ri ne ge ti re bi lir in san. Dört yüz sağ lam as ke rin, de niz ci nin için de beş has ta gö ze bat maz. İş te böy le, sağ lam as ker le rin ara sı na ka tıp ge mi ye yük le di ler si zi, son ra da he men yok la ma ya geç ti ler. Bu kar ga şa lık ta bir şe yin far kı na var ma dı lar ge mi yö ne ti ci le ri. An cak ge mi li man dan ay rı lıp da gü ver te de se ri li, eli aya ğı tut ma yan sa kat la rı, ci ğer le ri çü rü müş ve rem li le ri gö rün ce ayıl dı lar… Gu sev an la mı yor du. Pa vel İva nıç’ın söy le dik le ri ni. Onu suç la dı ğı nı sa na rak ken di ni te mi ze çı kar ma ya ça lı şı yor du: — Aya ğa kal ka cak der ma nım ol ma dı ğı için ya tı yor dum gü ver te de. Bi zi mav na dan ge mi ye bin di rir ler ken çok üşü müş tüm. Pa vel İva nıç sür dü rü yor du ko nuş ma sı nı; — Kor kunç bir şey bu! Asıl önem li olan da, bu uzun yol cu lu ğa da ya ma ya ca ğı nı zı bi le bi le si zi ge mi ye yük le me le ri! Eh, tu ta lım ki Hint Ok ya nu su’na ka dar öl me di niz. Pe ki 242
Gusev
son ra ne ola cak? Dü şün me si bi le tüy le ri ni di ken di ken edi yor in sa nın… Yur du nu za yap tı ğı nız onur lu, par lak hiz met le re kar şı lık böy le te şek kür edi li yor si ze iş te! Pa vel İva nıç’ın göz le ri öf key le par lı yor du. Tik sin tiy le bu ruş tur du yü zü nü. Sö zü nü sık sık so lu ya rak bi tir di: — Ga ze te ler de asıl böy le le ri nin kir li ça ma şır la rı nı dök me le ri ge re kir or ta ya! Has ta iki er le bir de niz ci çok tan uyan mış, kâ ğıt oy nu yor lar dı. De niz ci ran za sı na uzan mış tı. Er ler en ra hat sız bi çim de ye re otur muş lar dı. Er ler den bi ri nin sağ ko lu par mak la rı nın ucu na ka dar boy dan bo ya sa rı lıy dı. Öy le ki, kâ ğıt la rı sağ kol tu ğu nun al tı na ya da ko lu nu dir se ğin den kı ra rak ara sı na sı kış tı rı yor du. Sol eliy le de oy nu yor du. Çok sal la nı yor du ge mi. Kalk ma nın da, çay iç me nin de, ilaç al ma nın da ola na ğı yok tu. Pa vel İva nıç, — Emir eri miy din? –di ye sor du Gu sev’e. — Çok iyi bil di niz, evet emir eriy dim. Pa vel İva nıç üz gün, ba şı nı iki ya na sal la ya rak, — Hey Tan rım, Tan rım! –de di.– Bir in sa nı kö yün den, yu va sın dan al mak, on beş bin vers ta uza ğa gö tür mek, son ra ve rem et mek onu ora da… hem de ni çin ya pı yor lar bü tün bun la rı? Onu Ko pey kin adın da bir yüz ba şı nın, ya da Dır ka adın da bir de niz as teğ me ni nin emir eri yap mak için… Ne akıl! — Pek zor bir iş de ğil dir emir er li ği Pa vel İva nıç. Sa bah kal kar sın, çiz me le ri te miz ler sin, se ma ve ri ko yar sın, oda la rı top lar sın, gün lük işi nin hep si bu dur iş te, son ra boş sun. Teğ men ak şa ma ka dar plan ya par, sen de is ter sen du a eder sin, is ter sen ki tap okur sun, is ter sen çı kıp do la şır sın. Tan rı her ke se ver sin bu şan sı. — Evet çok bü yük bir iş şans! Teğ men plan ya par, sen de bü tün gün mut fak ta pi nek ler, kö yü nün öz le mi ni çe ker sin… Plan mış… Önem li olan plan de ğil, in sa nın na sıl ya şa 243
Anton Pavloviç Çehov
dı ğı dır! İki kez gel mez dün ya ya in san, ona ve ri len bu ya şa mın de ğe ri ni bil me li dir! — Hak lı sı nız Pa vel İva nıç. Kö tü in sa na hiç kim se acı maz, önü ne ge len ezer onu. Ev de de, gö rev de de çok çe ker. Ama iyiy sen, dü rüst sen, bü yük le ri nin sö zün den çık mı yor san, ya şa mın iyi olur, ra hat eder sin. Sen iyi ol duk tan son ra, ne di ye ez sin ler se ni? Oku muş in san la rın gö zün den kaç maz bir şey… Beş yıl dır as ke rim, bir kez bi le ha pis yat ma dım. Ama bir to kat ye dim. Onu da unut tur ma sın Tan rı. Yal nız ca bir kez ye dim to kat… — Su çun ney di? — Kav ga. Elim çok ağır dır Pa vel İva nıç. Bi zim av lu ya dört Çin li göç men gir miş ti. Geç miş gün, unut tum, odun ça la cak lar dı ga li ba… Te pem at tı ta bi i, dör dü ne bir den gi riş tim, bi ri nin bur nu ka na dı… Teğ men pen ce re den gör müş tü be ni. Kız dı, ku lak to zu ma ya pış tır dı to ka dı. Pa vel İva nıç, — Sa lak, za val lı bir adam sın sen… –di ye mı rıl dan dı.– Ka fan hiç ça lış mı yor. Ama sal lan tı dan iyi ce bit kin düş müş tü. Göz le ri ni ka pa dı. Ba şı bir öne dü şü yor du, bir ar ka ya. Ya ta ğa uzan ma yı de ne di bir kaç kez, ama ol ma dı, so luk ala mı yor du ya tın ca. Bir za man son ra, — Pe ki ni çin döv dün dört Çin li göç me ni? –di ye sor du. — Döv düm iş te. Av lu ya gir miş ler di, ben de döv düm. Ge ne sus tu lar… Kâ ğıt oy na yan lar iki sa at ten be ri ba ğı rıp ça ğı ra rak, bir bir le ri ne kü für ler ede rek oy nu yor lar dı. Ama sal lan tı on la rı da yor muş tu so nun da, kâ ğıt la rı bı ra kıp yat mış lar dı. Gu sev bü yük ha vu zu, fab ri ka yı, kö yü ne gö rü yor ge ne… Kı zak çı kı yor ge ne av lu dan, Van ka gü lü yor ona. Akıl sız Akul ka kür kü nün önü nü aç tı, ayak la rı nı dı şa rı çı kar dı: “Ba kın da gö rün, Van ka’nın ki ler gi bi es ki de ğil, yep ye ni be nim çiz me le rim!” de mek is ti yor du san ki. 244
Gusev
— Al tı ya şın da ol dun, hâ lâ akıl lan ma mış sın –di ye sa yık la dı Gu sev.– Ayak la rı nı uza tıp gös te re ce ği ne, git de içe cek bir şey ge tir as ker den ge len am ca na. Harç lık ve ri rim sa na. İş te An dron, om zun da çak mak lı tü fe ği, elin de vur du ğu bir tav şan, ge li yor du. Pin pon Ya hu di İsay çik de ar ka sın day dı. Tav şan la bir ka lıp sa bu nu de ğiş to kuş et me le ri ni öne ri yor du ona. Si yah bu za ğı hol dey di iş te. Dom na göm lek di ki yor, bir şey için ağ lı yor du. İş te göz süz öküz ba şı çık tı or ta ya ge ne, ka ra du man… Yu ka rı da bi ri yük sek ses le ba ğır dı, bir kaç de niz ci ko şuş tu. Çok ağır bir şe yi sü rük lü yor lar dı san ki gü ver te de. Bir çarp ma ol du san ki. Son ra ge ne ko şuş tu lar. Kö tü bir şey mi ol muş tu yok sa? Ba şı nı kal dır dı Gu sev, ku lak ka bart tı. İki er le bir de niz ci kâ ğıt oy nu yor lar dı ge ne. Pa vel İva nıç, otu ru yor, du dak la rı nı kı pır da tı yor du. Çok sı cak tı, so luk ala cak gü cü yok tu Gu sev’in. Su sa mış tı, ama su sı cak tı, mi de si ni bu lan dı rı yor du… Şu sal lan tı da din mi yor du bir tür lü. Kâ ğıt oy na yan er ler den bi ri aca yip leş ti bir den… Ma ça ya ka ro de me ye baş la dı. Sa yı la rı şa şı rı yor, kâ ğıt la rı elin den dü şü rü yor, son ra ür kek ür kek, ap tal ap tal gü lüm sü yor, her ke sin yü zü ne tu haf tu haf ba kı yor du. — Bi raz du run ar ka daş lar –de di. Ye re uzan dı. Her kes şa şır mış tı. Ses le ni yor lar dı ona, kar şı lık ver mi yor du. Ko lu sa rı lı öte ki er so ru yor du ona: — Ste pan, fe na laş tın mı? Hı? Pa paz ça ğı ra lım mı? Hı? De niz ci, — Bi raz su Ste pan… –di yor du.– Al kar de şim iç. — Ne di ye maş ra pa yı vu rup du ru yor sun diş le ri ne? –di ye söy len di Gu sev.– Gör mü yor mu sun, sa lak! — Ne yi? Gu sev alay lı, — Ne yiy miş? –de di.– Sor du ğu şe ye bak. So luk al mı yor, öl dü! An la dın mı şim di? Ne dün ya gör me miş in san la rın ara sın da kal dık Tan rım!.. 245
Anton Pavloviç Çehov
3 Ge mi sal lan mı yor du şim di. Pa vel İva nıç da ne şe liy di. Si nir li de ğil di ar tık. Yüz an la tı mı sağ lık lı, alay lı, mağ rur du. Şöy le de mek is ti yor du san ki: “Evet, şim di öy le bir şey an la ta ca ğım ki si ze, gül mek ten çat la ya cak sı nız.” Lom boz açık tı, ha fif bir rüz gâr vu ru yor du Pa vel İva nıç’ın yü zü ne. Ses ler du yu lu yor du. Kü rek le rin su ya gi rip çı kar ken çı kar dık la rı şı rıl tı du yu lu yor du… Tam lom bo zun di bin de ku lak tır ma la yan cır lak bir ses le ba ğı rıp du ru yor du bi ri: Bir Çin li şar kı söy lü yor du ga li ba… Pa vel İva nıç alay lı gü lüm se ye rek, — Evet, bir li ma na gir dik so nun da, de di.– Bir ay son ra fa lan va rı rız Rus ya’ya. İş te böy le say gı de ğer as ker ağa lar. Ode sa’da ge mi den iner in mez doğ ru Har kov’a gi de ce ğim. Ede bi yat çı bir ar ka da şım var dır Har kov’da. Şöy le di ye ce ğim ona: “Sev gi li kar de şim, köy lü ka dın la rın sev da la rı, do ğa nın gü zel lik le ri üze ri ne ka bak ta dı ve ren ma sal la rı nı bir za man için bı rak da iki ayak lı iğ renç bir ya ra tı ğı an lat bi ze… Bun dan iyi ko nu mu arı yor sun?..” Bir da ki ka ka dar bir şey ler dü şün dü Pa vel İva nıç, son ra ek le di: — Gu sev, bi li yor mu sun na sıl uyut tum on la rı? — Ki mi Pa vel İva nıç? — Ki mi ola cak, on la rı… Din le bak, bu ge mi nin yal nız ca bi rin ciy le üçün cü mev ki le ri var. Üçün cü mev ki de an cak köy lü le rin, ya ni in san dan sa yıl ma yan in san la rın yol cu luk et me le ri ne izin ve ri li yor. Üze rin de ce ket var sa, uzak tan ol sun bir be ye ya da kent li ye ben zi yor san, bi rin ci mev ki e bu yur ma lı sın. Aç lık tan so lu ğun kok sa bi le, beş yüz rub le yi ve re cek sin. “Ne re den çı kar dı nız bu usu lü?” di ye sor dum. “Rus ay dın la rı nın de ğer le ri ni mi yük selt mek is ti yor su nuz yok sa böy le lik le?” Şöy le kar şı lık ver di ler: “Öy le bir şey dü şün dü ğü müz fa lan yok. Üçün cü mev ki de bir in san yol cu luk ede me ye ce ği için bı rak mı yo ruz si zi ora ya. Pis, iğ renç 246
Gusev
bir yer dir.” –“Öy le mi?” de dim. “İn san la rı bu ka dar dü şün dü ğü nüz için min net ta rım si ze. Ama iğ renç de ol sa üçün cü mev ki e bin mek zo run da yım, beş yüz rub lem yok çün kü. Dev let ka sa sı soy ma dım, azın lık la rı sö mür me dim, ka çak çı lık et me dim, ölün ce ye ka dar kır baç al tın da ça lış tır ma dım kim se yi, şim di siz ka rar ve rin: Bi rin ci mev ki de yol cu luk ede cek ka dar de ğer li bir in san mı yım? Da ha sı, bir Rus ay dı nı sa yı la bi lir mi yim?” Ama is te di ğin ka dar söy le, yo la ge le cek gi bi de ğil adam lar… Mad ra baz lı ğa baş vur mak zo run da kal dım. Ka ba bir kaf tan giy dim, ko ca man bir çift çiz me ge çir dim aya ğı ma, ay yaş bir köy lü gi bi sar kıt tım yü zü mü, gi dip di kil dim bi let çi nin kar şı sı na. “Bir bi let çik ve rir mi si niz ek se lans la rı?..” de dim. De niz ci, — As lın da ne si niz siz? –di ye sor du. — Din ada mı. Ba bam dü rüst bir pa paz dı. Bu dün ya nın güç lü le ri nin yü zü ne kar şı her za man ger çe ği söy ler di, bu yüz den de ba şı na gel me dik kal ma mış tır. Ko nuş mak bit kin dü şür müş tü Pa vel İva nıç’ı. Sık sık so lu ma ya baş la mış tı. Ama ge ne de sür dü rü yor du ko nuş ma sı nı: — Evet, ben de her za man ger çe ği söy le rim in sa nın yü zü ne… Hiç kim se den, hiç bir şey den kork mam. Bu ba kım dan siz ler le be nim aram da çok bü yük bir ay rı lık var dır. Be yin siz, kör, pin ti in san lar sı nız siz. Bir şe yi gör mez si niz, gör dük le ri ni zi de an la maz sı nız… Rüz gâ rın zin ci rin den bo şal dı ğı nı söy lü yor si ze, ina nı yor su nuz, hay van ol du ğu nu zu ya ba ni ol du ğu nu zu söy lü yor lar, ina nı yor su nuz. En se ni ze vu ru yor lar, dö nüp vu ra nın eli ni öpü yor su nuz. San sar kürk lü bir hay van so yup so ğa na çe vi ri yor si zi, son ra çay iç se niz di ye bir üç ka pik lik atı yor önü nü ze. “Lüt fe din, eli ni zi ve rin, öpe yim efen dim,” di yor su nuz. Par ya sı nız siz, bi rer za val lı sı nız… Ama ben si zin gi bi de ği lim… Bi linç li ya şı yo rum ben. Yük sek ler de uçan bir kar tal ya da bir şa hi nin gör dü ğü gi bi gö rü yo rum her şe yi. An lı yo rum da. Kar şı ol ma nın ta ken di siy dim ben. 247
Anton Pavloviç Çehov
Key fi bir tu tum gö rün ce kar şı çı ka rım. Bir do lan dı rı cı ya da iki yüz lü gö rün ce kar şı çı ka rım, se vinç çığ lık la rı atan bir do muz gö rün ce kar şı çı ka rım. Hem ye nil mem de ben, hiç bir İs pan yol en gi zis yo nu sus tu ra maz be ni. Evet… Di li mi kes se ler, mi mik le rim le kar şı çı ka rım. Bod ru ma tık sa lar, bir vers ta öte den du yu la cak ka dar yük sek ses le ba ğı rı rım ya da –ka ra vic dan la rı na bi raz da ha ağır otur mak için– aç lık tan öl dü rü rüm ken di mi. Öl dür se ler göl ge ola rak di ki li rim kar şı la rı na. Ta nı dık la rı mın hep si şöy le der ler ba na: “Dün ya nın en çe kil mez in sa nı sın sen Pa vel İva nıç!” Gu rur du yu yo rum bu ünüm den. Üç yıl ça lış tım Uzak Do ğu’da. Yüz yıl unu tul ma ya cak bir ad bı rak tım ar kam da. Her kes le kav ga et tim. Rus ya’dan dost la rım, “Sa kın gel me!” di ye ya zı yor lar ba na. On la rın ina dı na dö nü yo rum… Evet… be nim an la dı ğım ya şam bu dur iş te. An cak bu na ya şam de ne bi lir. Gu sev din le mi yor du onu, lom boz dan dı şa rı ba kı yor du. Sı cak, par lak gü ne şin vur du ğu fi ru ze ren gi, ber rak de niz de bir ka yık sal la nı yor du. Ka yık ta çıp lak iki Çin li var dı. Ayak ta du ru yor, el le rin de tut tuk la rı, için de bi rer ka nar ya olan ka fes le ri yu ka rı uza ta rak ba ğı rı yor lar dı: — Ötü yor! Ötü yor! Baş ka bir ka yık ge lip çarp tı bu ka yı ğa. Bir ça ta na geç ti hız la. İş te bir ka yık da ha. İçin de şiş ko bir Çin li otur muş, elin de ki so pa lar la pi lav yi yor du. Tem bel tem bel dal ga la nı yor du de niz. Be yaz mar tı lar tem bel tem bel uçu yor lar dı üs tün de. Gu sev, şiş ko Çin li’ye ba kar ken es ne ye rek, “Şu yağ tu lu mu nun en se si ne pat la ya cak sın ki…” di ye ge çi ri yor du için den. Uyuk lu yor du. Onun la bir lik te dün ya da her şey uyuk lu yor du san ki. Za man hız la ko şu yor du. Gün na sıl geç miş ti, ha va ne za man ka rar mış tı an la ya ma mış tı… Ge mi ol du ğu yer de dur mu yor du şim di, uzak la ra bir ye re doğ ru gi di yor du. 248
Gusev
4 İki gün geç miş ti ara dan. Pa vel İva nıç otur mu yor du ar tık, ya tı yor du. Göz le ri ka pa lıy dı. Bur nu da ha bir siv ril miş ti san ki. Gu sev ses len di ona: — Pa vel İva nıç! Hey, Pa vel İva nıç! Pa vel İva nıç göz le ri ni aç tı, du dak la rı nı kı pır dat tı yal nız ca. — Ne yi niz var? So lu ya rak kar şı lık ver di Pa vel İva nıç: — Bir şey yok… Bir şe yim yok, hat ta… da ha iyi yim… Gö rü yor mu sun, ar tık ya ta bi li yo rum da… Dü zel dim… — Ney se Tan rı’ya şü kür ler ol sun Pa vel İva nıç. — Ken di mi siz ler le kar şı laş tı rın ca acı yo rum si ze… Çok kö tü du ru mu nuz. Ci ğer le rim sa pa sağ lam dır be nim. Bu ök sü rük mi dem den ge li yor. De ğil Kı zıl de niz’i, ce hen ne mi bi le ge çe bi li rim bu ci ğer ler le! Has ta lı ğı mı da, ba na ve ri len ilaç la rı da pek önem se me mem bun dan dır. Ama ya siz ler… Dün ya dan ha be ri niz yok… Du ru mu nuz kö tü, hem çok kö tü! Ge mi sal lan mı yor du ar tık. Dal ga yok tu. Ama ha mam gi bi sı cak, bo ğu cu bir ha va var dı. De ğil ko nuş mak, so luk al mak bi le güç tü. Gu sev diz le ri ni kol la rı nın ara sı na al mış, ba şı nı üze ri ne koy muş, kö yü nü dü şü nü yor du. Tan rım, böy le si ne bu nal tı cı bir sı cak ta ka rı, so ğu ğu dü şün mek ne tat lıy dı! Kı zak la gi di yor du. An sı zın bir şey den ür küp ge mi azı ya al dı at lar… Yol, hen dek, çu kur din le me den, çıl dır mış gi bi do laş tı lar bir sü re kö yün için de. Ha vuz dan geç ti ler, fab ri ka nın ar ka sın dan do laş tı lar, tar la la ra doğ ru koş ma ya baş la dı lar… Fab ri ka iş çi le ri de, gö ren ler de avaz la rı çık tı ğın ca ba ğı rı yor lar dı: “Diz gin le ri çek! Diz gin le ri çek!” Ama ni çin çe ke cek ti diz gin le ri! Var sın kam çı la sın dı yü zü nü bu kes kin, so ğuk rüz gâr… el le ri ni don dur sun du. At la rın toy nak la rı nın at tı ğı kar to pak la rı var sın şap ka sı nın üze ri ne, en se sin den içe ri, koy nu na düş sün ler di… Var sın ça tır da sın dı kı za ğın her ya nı, ko 249
Anton Pavloviç Çehov
şum lar kop sun du, ha mut lar par ça lan sın dı, ki min umu run day dı! He le kı zak dev ri lin ce bir kar yı ğı nı nın içi ne te pe üs tü uç mak; son ra bı yık la rın da siv ri siv ri buz ta ne cik le ri, üs tün ba şın kar dan bem be yaz, şap kan bir yan da, el di ven le rin bir yan da, ke me rin çö zül müş, doğ rul mak ka rın için den… ne hoş şey di bü tün bun lar! Pa vel İva nıç bir gö zü nü ara la yıp bak tı Gu sev’e. Al çak ses le sor du: — Gu sev, ko mu ta nın ça lı yor muy du? — Kim bi lir, Pa vel İva nıç! Ben bil mi yo rum, bi zim ha be ri miz ol maz böy le şey ler den. Son ra uzun sü re ko nuş ma dı lar. Gu sev dü şü nü yor, sa yık lı yor, ar da bir su içi yor du. Ko nu şa cak, din le ye cek gü cü yok tu. Bi ri si nin onun la ko nuş ma ya baş la ma sın dan kor ku yor du. Bir sa at geç ti ara dan, iki sa at, üç sa at geç ti. Ak şam ol du, ge ce ol du, ama bun la rın far kın da de ğil di Gu sev. Hep otu ru yor, so ğu ğu dü şü nü yor du. Bi ri si nin içe ri gir di ği ni du yar gi bi ol du. Bir şey ler den ko nuş tu lar. Beş da ki ka son ra ke sil di ses ler ge ne. Ko lu sar gı lı er, — Al lah rah met ey le sin! –di yor du.– Ye ri cen net ol sun! De li do lu bir in san dı! — Ne ol du? –di ye sor du Gu sev.– Ki me ne ol du? — Öl dü. De min yu ka rı çı kar dı lar. Es ne di Gu sev, — Eh –di ye mı rıl dan dı,– el den ne ge lir, Tan rı cen net et sin ye ri ni. Ko lu sar gı lı er sor du bi raz son ra: — Ne der sin Gu sev? Sen ce cen ne te mi gi de cek? — Ki mi so ru yor sun? — Pa vel İva nıç’ı. — El bet te gi de cek… Çok çek ti çün kü… Hem son ra din ada mıy dı. Pa paz la rın ak ra ba la rı çok olur, du a eder ler onun için. 250
Gusev
Ko lu sar gı lı er Gu sev’in ya nı na, ran za ya otur du, al çak ses le. — Sen de ya kın da yol cu sun Gu sev –de di.– Rus ya’ya ka dar da ya na ma ya cak sın. Gu sev, — Dok tor ya da sağ lık me mu ru bir şey mi söy le di sa na? –di ye sor du. — Söy le me si ne ne ge rek, gö rü nü yor… Ölü mü ya kın olan in san he men bel li eder ken di ni. Ye mi yor sun, iç mi yor sun, bir de ri bir ke mik kal dın… Yü zü ne ba kın ca kor ku yor in san. Öte si yok, ve rem bu. Se ni te la şa ver mek için söy le mi yo rum. Bel ki gü nah çı kart mak, kut sal şa rap la ek mek al mak is ter sin di ye de dim. Hem pa ran var sa, ge mi ko mu ta nı na ver men için… İçi ni çek ti Gu sev, — Eve yaz ma mış tım… Ölüp gi de ce ğim, ha ber le ri bi le ol ma ya cak. Has ta de niz ci ka lın se siy le, — Olur, olur –de di.– Öl dü ğün za man ge mi def te ri ne ya zar lar öl dü ğü nü. Ode sa’da or du ko mu ta nı na ra por ve rir ler, o da se nin ili ne fa lan ya zar… Bu ko nuş ma deh şe te dü şür müş tü Gu sev’i. Tu haf bir is tek yak ma ya baş la mış tı içi ni. Su iç ti… bu de ğil di is te ği. Lom bo za doğ ru uzat tı ba şı nı, nem li, ateş gi bi ha va yı çek ti içi ne… bu da de ğil di. Kö yü nü, so ğu ğu dü şün me ye ça lış tı… o da ol ma dı… So nun da, bu ra da bir da ki ka da ha ka lır sa bo ğu la ca ğı nı an la dı. — Ben fe na yım ar ka daş lar… –de di.– Yu ka rı çı ka ca ğım. Tan rı aş kı na gü ver te ye çı ka rın be ni! Ko lu sar gı lı er, — Çı ka ra lım –de di.– Sen yü rü ye mez sin, ben ta şı ya yım se ni. Boy nu ma sa rıl. Gu sev erin boy nu na sa rıl dı. Er sağ lam ko luy la tut tu onu, gü ver te ye çı kar dı. Tes ke re al mış er ler, de niz ci ler üst üs te yat mış uyu yor lar dı gü ver te de. Ge çe cek yer yok tu. 251
Anton Pavloviç Çehov
Ko lu sar gı lı er al çak ses le, — Ye re bas ba ka yım –de di.– Göm le ğim den tu tu nup ya vaş ya vaş ar kam dan gel. Ka ran lık tı. Gü ver te de de, di rek ler de de, de niz de de kü çü cük bir ışık yok tu. Ge mi nin tam bur nun da nö bet çi de niz ci bir hey kel gi bi kı pır da ma dan du ru yor du. O da uyu yor du san ki. Gö rü nüş te ge mi ken di ba şı na bı ra kıl mış, is te di ği ye re gi di yor gi biy di. Ko lu sar gı lı er, — Şim di Pa vel İva nıç’ı ata cak lar de ni ze… –de di.– Çu va la ko yup doğ ru su ya. — Evet. Her za man öy le ya par lar. — Oy sa in sa nın kö yün de, top rak ta yat ma sı ne iyi dir. Hiç de ğil se an nen ge lir, ara da bir me za rı nın ba şın da ağ lar. — Doğ ru. Hay van pis li ği ile sa man ko ku yor du. Baş la rı nı öne eğ miş öküz ler du ru yor du ke nar da. Bir, iki, üç… tam do kuz ta ney di ler! İş te bir de kü çük at. Ok şa mak için eli ni uzat tı Gu sev, ama at ba şı nı sal la dı, diş le ri ni gös ter di, ko lu nu ısır mak is te di. Gu sev kız dı. — Pis hay van… İki si –Gu sev ile er– bu ru na doğ ru iler le di ler ses siz ce, son ra ke nar da dur du lar. Hiç ko nuş ma dan bir yu ka rı bir aşa ğı bak ma ya baş la dı lar. Yu ka rı da, tıp kı köy de ol du ğu gi bi mas ma vi bir gök yü zü, par lak yıl dız lar, hu zur, ses siz lik var dı; aşa ğı day sa ka ran lık, kı pır dan ma… Ne den dir bi lin mez, ko ca ko ca dal ga lar uğul du yor lar dı. Her dal ga öte ki ler den yük se ğe çık ma ya ça lı şı yor, önün de ki ni ko va lı yor, ez me ye ça lı şı yor du. Ar ka dan ge len –onun gi bi az gın– öte ki dal ga da be yaz ye le si ni par la ta rak gü rül tüy le çul la nı yor du onun üze ri ne. Ne akıl var dı de niz de, ne acı ma duy gu su. Ge mi bi raz da ha kü çük, da ya nak sız ol say dı hiç acı ma dan par ça la mış lar dı onu dal ga lar. İyi, kö tü de me den yut muş lar dı için de ki le rin hep si ni. 252
Gusev
Ge mi de pek akıl sız, sert ti doğ ru su. Ko ca man bu run lu ca na var dur ma dan ko şu yor, önü ne çı kan mil yon lar ca dal ga yı çiğ ne yip, ya rıp ge çi ri yor du. Ne ka ran lık tan kor ku yor, ne rüz gâr lar dan, ne uzak lık tan, ne de yal nız lık tan. Hiç bir şe yi umur sa ma dı ğı yok tu. Ok ya nus ta da in san lar ol say dı, bu ca na var iyi, kö tü de me den hep si ni ezip ge çe cek ti. — Ne re de yiz aca ba? –di ye sor du Gu sev. — Bil mi yo rum. Ok ya nus ta ol sa ge rek. — Ka ra gö zük mü yor… — Ne ge zer! Ye di gün son ra gö zü ke cek miş. Öy le di yor lar. İki er, ka ran lık ta par la yan kö pük le re ba kı yor lar dı ko nuş ma dan. Dü şün ce le re dal mış lar dı. Ses siz li ği bo zan Gu sev ol du. — Kork tu ğum fa lan yok. Yal nız, ka ran lık bir or man day mış gi bi bir ür per ti do lu yor in sa nın içi ne. Şim di bir fi li ka in dir se ler de ni ze, su bay yüz vers ta uza ğa ba lık av la ma ya git me mi söy le se, gi de rim. Ya da tu ta lım ki, bir Hı ris ti yan düş se şu an da su ya, he men at la rım ar ka sın dan. Ama bir Al man’ı ya da Çin li göç me ni kur tar mam. Bir din kar de şi için dü şün me den ken di mi ata rım de ni ze. — Ölüm na sıl bir şey, kor kunç mu? — Kor kunç. Tar la la rı mız için üzü lü yo rum. Doğ ru su nu is ter sen, ev de ki kar de şim de iş yok tur pek. Çok içer, yok tan ye re dö ver ka rı sı nı, ana ba ba sı na kar şı say gı sız dır. Ben siz ber bat olur her şey. Hem inan, ba bam la ko ca ka rı da yol la ra dü şer ler. Ama ba cak la rım tart mı yor be ni kar de şim, hem bo ğu cu bir ha va var bu ra da… Gi dip ya ta lım. 5 Gu sev aşa ğı in di, ran za sı na uzan dı. O is tek ya kı yor du hâ lâ içi ni. Ama ne is te di ği ni çı kar ta mı yor du bir tür lü. Göğ sü sı kı şı yor, şa kak la rı zonk lu yor du. Ağ zı kup ku ruy du. Di li ni oy nat mak ta güç lük çe ki yor du. Ara da bir da lar gi bi olu yor, sa yık lı yor du. 253
Anton Pavloviç Çehov
Gör dü ğü kâ bus lar, bir tür lü din me yen ök sü rü ğü, ağır ha va bit kin dü şür dü onu so nun da, sa ba ha doğ ru uyu du. Düş gö rü yor du: Ran za la rın ara sın da bir so ba var dı, sı cak sı cak ek mek ler çı kar mış lar dı için den. So ba nın içi ne gi ri yor du Gu sev. Alev alev ya nan bir ka yın odu nu nun ya nı na uza nı yor du… İki gün uyu du Gu sev, üçün cü gün öğ le yin iki de niz ci gel di yu ka rı dan, alıp gö tür dü ler onu. Ça dır be zi ne sar dı lar. Bat ma sı için iki de mir ocak ız ga ra sı koy muş lar dı ça dır be zi nin içi ne. Ça dır be zi ne sa rı lıy ken ha vu ca ya da be yaz tur pa ben zet miş ti Gu sev: Üst ya nı ka lın dı, ayak la ra doğ ru in ce li yor du… Gü neş ba tar ken gü ver te ye çı kar dı lar onu, bir tah ta nın üze ri ne uzat tı lar. Tah ta nın bir ucu bor doy du, öte ki ucu bir ta bu re ye kon muş san dı ğın üze rin de. Tes ke re al mış er ler le, baş la rı açık ge mi ci ler top lan mış lar dı ba şın da. Pa paz, — Tan rı mız her za man en bü yük ba ğış la yan dır –di ye baş la dı,– şim di de, geç miş te de, ge le cek te de en bü yük ba ğış la yan odur! Üç de niz ci yük sek ses le, — Amin! –de di ler. Tes ke re al mış er ler le ge mi ci ler haç çı kar dı lar. Baş la rı nı öte ya na çe vi rip dal ga la ra bak tı lar. Bir in sa nın ça dır be zi ne sa rı lı ol ma sın da, dal ga la rın içi ne atıl ma sı nı bek le mek te tu haf bir şey var dı. Her ke sin ba şı na ge le bi lir miy di bu aca ba? Pa paz top rak serp ti Gu sev’in üs tü ne, öne eğil di: “Unu tul maz anı”yı söy le me ye baş la dı lar. Nö bet çi tah ta nın ucu nu kal dır dı, kay dı Gu sev, baş aşa ğı git me ye baş la dı, son ra şöy le bir dön dü ha va da… cum bur lop! Kö pük kap la dı her ya nı nı. Bir an dan tel le re bü rün müş gi bi gö zük tü yu ka rı dan. Ama ça buk geç ti her şey… dal ga la rın ara sın da kay bol du. Hız la ini yor du di be doğ ru. Va ra bi le cek miy di aca ba di be? Dört vers ta de rin de imiş dip, öy le di yor lar dı. Yüz el li, iki 254
Gusev
yüz met re git tik ten son ra gi de rek da ha ya vaş in me ye baş la mış tı. Vaz ge çe cek miş gi bi ağır ağır yal pa la nı yor du. Akın tı, aşa ğı iniş ten da ha hız lı, ya na gö tü rü yor du onu şim di. De niz ci le rin kı la vuz de dik le ri bir ba lık sü rü süy le kar şı laş tı. Ko ca man, kap ka ra bir şey gö rün ce ol duk la rı yer de ka la kal dı lar ba lık lar. Son ra bir den ge ri dön dü ler, göz den kay bol du lar. Beş da ki ka geç me den ok gi bi gel di ler ge ne, Gu sev’in çev re sin de dön me ye baş la dı lar… Da ha son ra baş ka bir ko ca man, kap ka ra şey çık tı or ta ya. Kö pek ba lı ğıy dı bu. Gu sev’i gör mü yor muş gi bi mağ rur, Gu sev’in al tı na doğ ru tem bel tem bel yü zü yor du. Gu sev de onun üs tü ne doğ ru ini yor du. Son ra kar nı nı yu ka rı dön dür dü kö pek ba lı ğı. Sı cak, ber rak su yun için de ke yif li ke yif li yü zü yor du… İki sı ra siv ri diş li bü yük ağ zı nı aç tı tem bel tem bel. Kı la vuz lar he ye can için dey di ler. Dur muş, ne ola cak, bek li yor lar dı. Kö pek ba lı ğı Gu sev ile bi raz oy na dık tan son ra ağ zı nı is tek siz is tek siz uzat tı alt tan, dik kat le do kun dur du diş le ri ni, ça dır be zi boy dan bo ya Gu sev’in ba şın dan aya ğı na doğ ru yır tıl dı. Iz ga ra lar dan bi ri düş tü, bir kı la vuz kor kup kö pek ba lı ğı na çar pa rak yıl dı rım gi bi in di di be doğ ru… Bu ara da yu ka rı da, gü ne şin de ni ze ya vaş ya vaş in di ği ufuk ta bu lut lar top la nı yor lar dı. Bu lut lar dan bi ri za fer ta kı na, bi ri as la na, bir baş ka sı da ma ka sa ben zi yor du. Bu lut la rın ar ka sın dan, ge niş, ye şil bir ışın çık tı, gök yü zü nün ta or ta sı na ka dar uzan dı. Çok geç me den mor bir ışın gel di ya nı na, onun ya nı na da sa rı, ar ka sın dan pem be… Bir ley lak ağa cı gi biy di gök yü zü. Bu gör kem li, göz ka maş tı ran gök yü zü nü gö rün ce ok ya nus da –ad la rı hiç bir dil de ol ma yan– tut ku, se vinç, sev gi do lu renk le re bü rün dü ya vaş ya vaş. 1890
255
Köylü Kadınlar Ray bu je kö yün de tam ki li se nin kar şı sın da te me li taş tan, da mı te ne ke kap lı iki kat lı bir ev var dır. Alt kat ta, tak ma adı Düd ya olan ev sa hi bi Fi lip İva no viç Ka şin ai le siy le bir lik te otu rur; ya zın çok sı cak, kı şın da çok so ğuk olan üst kat tay sa, köy den ge çen me mur lar, tüc car lar, top rak sa hip le ri ka lır. Tar la la rı nı ki ra ya ve rir Düd ya, şo se de bir de mey ha ne si var dır. Hem kat ran ti ca re ti ya par, hem bal, hem bü yük baş hay van, hem yaş mak lık bez. Kent te ki ban ka da pa ra sı şim di den se kiz bi ni bul muş tur. Bü yük oğ lu Fyo dor bir atöl ye de us ta ba şı dır, –köy lü le rin de yi miy le– in san eli nin ula şa ma ya ca ğı ka dar yük sek le re çık mış tır. Fyo dor’un çir kin, has ta lık lı ka rı sı So fi ya kay na ta sı nın ya nın da ka lır; dur ma dan ağ lar, dok to ra gö rün mek için her pa zar ara bay la has ta ne ye gi der. Düd ya’nın kü çük oğ lu kam bur Al yoş ka ba ba sı nın ya nın da dır. Yok sul bir ai le den al dık la rı Var va ra’yla ye ni ever miş ler dir onu. Genç, gü zel, sağ lık lı, ay nı za man da da sü sü ne düş kün bir ka dın dır Var va ra. Üst kat ta ka lan me mur lar, tüc car lar se ma ve ri onun ge tir me si ni, ya tak la rı nı il le de onun ser me si ni is ter ler. Bir ha zi ran ak şa mı üs tü açık, sı ra dan bir ara ba gir di Düd ya’nın av lu su na. Gü neş bat mak üze rey di. Bir sa man ko ku su, sı cak bir güb re, sa ğı lan süt ko ku su dol dur muş tu ha va 257
Anton Pavloviç Çehov
yı. Üç ki şi var dı ara ba da: Giy si si ka ba ke ten be zin den, otuz yaş la rın da bir adam; he men onun ya nın da uzun, si yah ce ke ti nin ke mik düğ me le ri bü yük bü yük, ye di se kiz yaş la rın da bir ço cuk; bir de –sü rü cü– kır mı zı göm lek li bir de li kan lı. At la rı çöz dü de li kan lı, ter le ri ni ku rut mak için do laş tır ma ya so ka ğa çı kar dı on la rı; adam ise eli ni yü zü nü yı ka dı, ki li se den ya na dö nüp ak şam du ası nı et ti, ara ba nın di bi ne yay gı sı nı yay dı; son ra ço cuk la bir lik te otu rup ak şam ye me ği ni ye me ye ko yul du. Hiç ace le et me den, ağır baş lı, yi yor du ye me ği ni. Evin de uzun yıl lar dan be ri yol cu ağır la yan Düd ya, dav ra nış la rın dan onun ça lış kan, ağır baş lı, ken di ni bi len bir adam ol du ğu nu an la mış tı. Kü çük taş lık ta otu ru yor, ko nu ğun ko nuş ma ya baş la ma sı nı bek li yor du. Yal nız ye lek var dı üze rin de, ba şı açık tı. Evin de ge ce le yen ko nuk la rın yat ma dan ön ce ya şam öy kü le ri ni an lat tık la rı nı bi lir, bu öy kü le ri din le mek ten hoş la nır dı. Ko ca ka rı sı Afa nas yev na ile ge li ni So fi ya sun dur ma nın al tın da inek le ri sa ğı yor lar dı. Öte ki ge li ni Var va ra üst kat ta pen ce re nin önün de otur muş, çı tır da ta rak ay çi çe ği çe kir de ği yi yor du. Sor du ko nu ğa Düd ya: — Ço cuk, oğ lun ol sa ge rek? — Ha yır, ev lat lı ğım dır, ök süz… Se va bı ma al dım onu ya nı ma. Çe ne çal ma ya baş la dı lar. Ko nuş ma yı se ven, gü zel de ko nu şan bi riy miş ko nuk. An lat tık la rın dan Düd ya, onun kent te otur du ğu nu, bir kaç evi nin ol du ğu nu öğ ren di. Mat vey Sav viç’di adı. Al man ko lo ni ci ler den ki ra la dı ğı tar la la ra bak ma ya gi di yor du. Ya nın da ki ço cu ğun adı Kuz ka’ydı. Çok sı cak tı. Bo ğu cu bir ha va ası lıy dı av lu nun üze rin de. Hiç kim se nin ca nı uyu mak is te mi yor du. Or ta lık ka rar mış, gök yü zün de yer yer so luk yıl dız lar göz kırp ma ya baş la mış tı. Kuz ka’yı ne re den al dı ğı ko nu su na gel miş ti Mat vey Sav viç. Afa nas yev na’yla So fi ya bi raz öte de di ki li yor, din li yor lar dı. Kuz ka av lu ka pı sı nın önü ne git miş ti. 258
Köylü Kadınlar
— Çok uzun bir öy kü dür bu, de de ci ğim –di ye baş la dı Mat vey Sav viç.– Sa na her şe yi in ce den in ce ye an la ta cak ol sam, sa ba ha dek bit mez. Bi zim so kak ta, be nim evin bi ti şi ğin de, şim di mum ve yağ ya pı me vi nin bu lun du ğu yer de, bun dan on yıl ön ce Mar fa Si mo nov na Kap lunt se va adın da, yaş lı, dul bir ka dın iki oğ luy la otu ru yor du. Oğul la rın dan bi ri tren ler de kon dük tör ola rak ça lı şı yor du. Be nim ak ra nım olan öte ki, Vas ya ise, ev de, an ne si nin ya nın day dı. Top ra ğı bol ol sun, ba ba la rı, ih ti yar Kap lunt sev’in beş çift atı var dı; yük ara ba la rı na ko şar, tut tu ğu ara ba cı lar la ken te ça lış ma ya sa lar dı on la rı. Dul ka lan ka rı sı bı rak ma mış tı bu işi. Ara ba cı la rı yö net mek te de ölen ko ca sın dan aşa ğı kal mı yor du; öy le ki, ki mi gün ler te miz beş rub le ka lı yor du ona. De li kan lı nın da ken di ne gö re ufak bir ge li ri var dı. Cins gü ver cin ye tiş ti rip he ves li le ri ne sa tı yor du. Gün bo yu dam da di ki lir, elin de ki ça lı sü pür ge si ni ha va ya fır la tır, ıs lık çal ma sıy la tak la cı gü ver cin le rin gök yü zü ne çık ma la rı bir olur du; ama yet mez di ona bu, gü ver cin le rin da ha yük sek le re çık ma la rı nı is ter di. Ka nar ya, sı ğır cık ya ka lar, ka fes ya par dı… Ço cuk ça bir uğ raş ama, bu ço cuk lu ğu ay da on rub le ka zan dı rı yor du ona. Ney se, uzat ma ya lım, za man la ayak la rı tut maz ol du yaş lı ka dı nın, ya ta ğa düş tü. Öy le olun ca ev ka dın sız kal dı. İn sa nın göz süz kal ma sı gi bi bir şey dir evin ka dın sız kal ma sı. Dü şün dü ta şın dı yaş lı ka dın, Vas ya’sı nı ever me ye ka rar ver di. He men çöp ça tan ça ğır dı lar; o olur du, bu ol maz dı der ken gün ler ce ko nuş tu lar, so nun da kız gör me ye git ti bi zim Vas ya. Ge lin ada yı, dul ka dın Sa moh va li ha’nın kı zı Ma şen ka. Ama bem be yaz, se vim li yü zün de bir kü çük ha nım için ge rek li her şey var dı. Dra ho ma sı da fe na sa yıl maz dı doğ ru su: Pa ra ola rak beş yüz rub le, son ra bir inek. Bir de dö şek… Ne ki, yaş lı ka dın his set ti on da ki yü re ğin na sıl bir yü rek ol du ğu nu, dü ğün den son ra çe kip, has ta lık la rın da, ya kın ma la rın da ol ma dı ğı öte ki dün ya ya gö çü ver di. Ye ni ev li ler ölü nün ru hu na du a okut tu lar, son ra da ken di ya şam 259
Anton Pavloviç Çehov
la rı nı ya şa ma ya baş la dı lar. Al tı ay çok gü zel geç ti, ama an sı zın ye ni bir fe la ket çök tü üzer le ri ne. Fe la ket ka pı yı çal ma ya gör sün bir ke re, kur tu luş yok tur, is ter is te mez aça cak sın ka pı yı: Ku ra çek mek için şu be ye ça ğır dı lar Vas ya’yı. As ke re al dı lar za val lı mı, kı sa sü re li as ker lik hak kı bi le ta nı ma dı lar ona. Saç la rı nı us tu ra ya vur du lar, Leh Kral lı ğı’na yol la dı lar. El den ne ge lir, Tan rı öy le is te miş ti. Av lu da ka rı sıy la ve da la şır ken bir şe yi yok tu; ama gü ver cin le ri nin bu lun du ğu sa man lı ğa son kez ba kın ca göz le rin den de re gi bi bo şan dı yaş lar. Acı na cak bir du rum day dı. Yal nız lık çek me sin di ye Ma şen ka ilk iş ola rak an ne si ni ya nı na al dı. Do ğu ma ka dar kal dı an ne si, bu ço cuk, ya ni Kuz ka do ğun ca Obo yan’a, ev li öte ki kı zı nın ya nı na git ti; Ma şen ka da ku ca ğın da be bek, ya pa yal nız kal dı. Yük ara ba la rın da ça lı şan beş köy lü ha bi re içi yor, söz din le mi yor, ça lış mı yor lar dı. At la ra, ara ba la ra ba kan yok tu… bu gün tah ta per de bir yer den gö çü yor, ya rın ba ca nın için de ku rum lar tu tu şu yor… ka dı nın ya pa ca ğı iş ler de ğil di kuş ku suz bun lar; kom şu su ol du ğum için en kü çük bir şey için ba na koş ma ya baş la mış tı. Ne ya par sın, gi dip iş le ri yo lu na ko yu yor, ne yi na sıl yap ma sı nın ge rek ti ği ni an la tı yor dum… Söy le me ye ge rek yok ta bi i, içe ri gi ri yor dum; çay içi yor, bi raz çe ne ça lı yor duk. Genç tim, ka fam ça lı şı yor du, her ko nu da ko nuş mak tan hoş la nı yor dum. O da oku muş, ki bar bir ka dın dı. Te miz gi yi ni yor, so ka ğa ya zın bi le şem si yey le çı kı yor du. Ba zen ona din den ya da po li ti ka dan söz edi yor dum, ho şu na gi di yor du; çay la, re çel le ağır lı yor du be ni… uzat ma mak için kı sa ke se ce ğim de de ci ğim; an la ya ca ğın, ara dan bir yıl geç me miş ti ki, şey tan, ki şi oğ lu nun can düş ma nı şey tan ba şı mı dön dü rür ol muş tu. Ma şen ka’ya git me di ğim gün ler ken dim de de ğil mi şim gi bi, ca nım sı kı lı yor muş gi bi olu yor dum. Ge ce gün düz, “Ne ba ha ne uy dur sam da git sem ona?” di ye dü şü nü yor dum. “Pen ce re le ri ni ze kış lık ek çer çe ve le ri tak ma nın za ma nı gel di ar tık,” di yor, bü tün gün işi ağır dan alı yor, er te si gü ne de ta kı la cak 260
Köylü Kadınlar
bir iki çer çe ve bı ra kı yor dum. “Vas ya’nın gü ver cin le ri ni say mak ge rek, ba ka lım kay bo lan var mı?” Hep böy le sü rüp gi di yor du. Ki mi le yin tah ta per de den ko nu şu yor duk. Do laş ma mak için, so nun da av lu la rı mı zı bir bi rin den ayı ran tah ta per de ye kü çük bir ka pı aç mış tım. Ka dın kıs mı çok kö tü lü ğün, adi li ğin ana sı dır. On la rın yü zün den yal nız biz gü nah kar lar de ğil, kut sal bü yük le ri miz bi le çık mış lar dır yol dan. Ken din den uzak laş tır mı yor du be ni Ma şen ka. Ko ca sı nı dü şü ne cek, ağır baş lı ola cak yer de, sev di be ni. Onun için de de bir sı kın tı sı nın ol du ğu nu, hep tah ta per de nin ya kın la rın da do laş tı ğı nı, ara lık lar dan be nim av lu yu gö zet le di ği ni fark et me ye baş la mış tım. Kur du ğum ha yal ler bey ni mi alt üst et miş ti. Kut sal haf tay dı, per şem be gü nü sa bah er ken, gün da ha ye ni ye ni ağa rı yor du, pa za ra gi di yor dum. Tam onun av lu ka pı sı nın önün den ge çer ken şey tan dürt tü be ni… bak tım –ka pı nın üst bö lü mü par mak lık gi biy di– o da kalk mış, av lu nun or ta ye rin de du ru yor, ör dek le re yem ve ri yor du. Tu ta ma dım ken di mi, ses len dim ona. Ka pı ya yak laş tı, par mak lık la rın ara sın dan ba na bak ma ya baş la dı. Kü çü cük yü zü bem be yaz, göz le ri sev gi do lu, uy ku luy du… Çok ho şu ma git ti o an da; ka pı da de ğil de, do ğum gü nü eğ len ce sin dey mi şiz gi bi, komp li man yap ma ya baş la dım ona; kı zar dı gül dü; göz le ri ni kırp ma dan ba kı yor du göz le ri min içi ne. Ken di mi kay bet tim, içim de ki sev gi yi açı ğa vur dum… Ka pı yı aç tı, içe ri al dı be ni, o sa bah tan son ra da ka rı ko ca gi bi ya şa ma ya baş la dık. Av lu ka pı sın dan kam bur Al yoş ka gir di, kim se ye bak ma dan, so luk so lu ğu koş tu eve; bir da ki ka son ra elin de bir ar mo ni kay la –ge ne ko şa rak– çık tı; ko şar ken ce bin de ki bo zuk luk la rı şın gır da ta rak, bir yan da da ay çi çe ği çe kir de ği yi ye rek av lu ka pı sın dan çı kıp git ti. — Kim dir bu? –di ye sor du Mat vey. — Oğ lum Alek sey. Eğ len me ye git ti re zil. Tan rı kam bu ruy la hor la mış onu. Ar tık pek düş mü yo ruz üs tü ne. 261
Anton Pavloviç Çehov
Afa nas yev na içi ni çek ti. — Ço luk ço cuk la do la şı yor hep. Yor tu dan ön ce ev len dir dik, bel ki bi raz dü ze lir di ye dü şü nü yor duk, ama ner de, da ha fe na ol du… — Bir şe ye ya ra ma dı –di ye ek le di Düd ya.– Bo şu na elin kı zı nı ra ha ta ka vuş tur duk. Ki li se nin öte sin de bir yer de hü zün do lu, gü zel bir şar kı söy le me ye baş la mış lar dı. Söz cük ler an la şıl mı yor du, yal nız ca iki te nor ses le bir bas ses du yu lu yor du. Her kes şar kı ya ku lak ver di ği için bir ses siz lik kap la mış tı av lu yu… Ses ler den iki si ke sil di bir den, kah ka ha lar la gül me ye baş la dı lar; üçün cü –te nor– sür dür dü şar kı söy le me yi, öy le si ne yük sel di ki, –yük se le rek gök yü zü ne var mış gi bi– her kes ken di li ğin den ba şı nı kal dı rıp yu ka rı la ra bak tı. Var va ra çık tı ev den, gü neş ten ko run ma ya ça lı şı yor muş gi bi eli ni göz le ri ne si per ede rek bak tı ki li se ye. — Pa pa zın oğ luy la öğ ret men söy lü yor lar –de di. Üç ses bir lik te söy le me ye baş la dı lar ge ne. Mat vey Sav viç de rin bir so luk al dı, de vam et ti: — İş ler böy le iş te de de ci ğim. İki yıl son ra Var şo va’dan, Vas ya’dan bir mek tup al dık. Onu ha va de ği şik li ği ne evi ne yol la ya cak la rı nı ya zı yor du. Has tay dı. Bu ara da ben de ken di me gel miş tim. Ev len mem için gü zel bir kız bul muş lar dı ba na. Ma şen ka’dan ya ka mı na sıl kur ta ra ca ğı mı dü şü nüp du ru yor dum. Her gün ko nuş ma ya ha zır la nı yor dum onun la, ama yay ga ra yı bas ma ma sı için, ko nu ya ne re den gi re ce ği mi bi le mi yor dum. Mek tup çöz dü eli mi ko lu mu. Bir lik te oku duk mek tu bu. Kar gi bi bem be yaz ke sil di Ma şen ka’nın yü zü. Şöy le de dim ona: “Tan rı’ya şü kür ler ol sun, de mek ko ca nın ka rı sı ola cak sın ge ne.” –“Onun la ya şa mam ben,” de di. “Pe ki ko can de ğil mi?” di ye sor dum. “Ne yim olur sa ol sun… Hiç sev me dim onu, is te ye rek de ev len me dim onun la. An nem zor la ver di.” –“Ağ zın dan çı ka nı ku la ğın duy sun, sa lak ka rı. Söy le se ne sen ba na: Ki li se de kıy ma dı lar mı ni ka hı nı zı, kıy 262
Köylü Kadınlar
ma dı lar mı?” “Ni kah la dı lar, ama ben se ni se vi yo rum, ölün ce ye dek de se nin le ya şa ya ca ğın. Var sın her kes gül sün… Umu rum da de ğil…” –“Di ni mi zi bi len bir ka dın sın sen, Kut sal Ki tap’ı oku dun, ne ya zar ora da?” Düd ya mı rıl dan dı: — Ko ca na ve ril din, onun la ya şa mak tır gö re vin. — Ka rı ile ko ca bir be den dir. “Bir gü nah tır iş le dik Ma şen ka,” de dim, “ce za mı zı da çe ke ce ğiz. Vic dan lı ol ma mız, Tan rı’dan kork ma mız ge rek! Her şe yi an la ta lım Vas ya’ya, bi zi ba ğış la ma sı nı di le ye lim; ak lı ba şın da, al çak gö nül lü bir in san dır… öl dür mez bi zi. Hem son ra, bü yük yar gı gü nü kor ku dan diş le ri mi zi ta kır dat mak tan sa, bu dün ya da ni kah lı ko ca nın ve re ce ği ce za yı çek mek yeğ dir.” Ka dı nın be ni din le di ği yok tu, ka fa sı na tak mış bir ke re sen ne der sen de! “Se ni Se vi yo rum,” di yor, baş ka bir şey de mi yor du. Üç ler yor tu sun dan bir gün ön ce, cu mar te si gü nü sa bah er ken den gel di Vas ya. Tah ta per de nin ara lı ğın dan gö rü yor dum her şe yi: Ko şa rak gir di eve, bir da ki ka son ra ku ca ğın da Kuz ka’yla çık tı; hem gü lü yor, hem ağ lı yor, Kuz ka’yı öpü yor du. Bir gö zü de sa man lık tay dı… Gü ver cin le ri nin ya nı na git mek is ti yor, ama Kuz ka’yı da bı ra ka mı yor du. İn ce ruh lu, duy gu lu bir in san dı. O gün iyi, ses siz, gü rül tü süz pa tır tı sız geç ti. Ak şam ayi ni için çan çal ma ya baş la mış tı ki li se de, ken di ken di me dü şü nü yor dum: “Ya rın yor tu, ka pı la rı nı, tah ta per de le ri ni ye şil lik le ni çin süs le mi yor lar ki? İş ler ka rı şık ga li ba.” Ev le ri ne git tim. Bak tım, Vas ya oda nın or ta sın da ye re otur muş, ba kış la rı nı sar hoş gi bi çev re sin de do laş tı rı yor du. Göz yaş la rı yu var la nı yor du ya nak la rın dan, el le ri tit ri yor du. Si mit ler, di zi di zi bon cuk lar, çe şit çe şit ar ma ğan lar çı ka rı yor du boh ça sın dan, yer le re sa çı yor du. Kuz ka –üç ya şın için dey di o za man lar– or ta lık ta do la şı yor, çö rek le ri ke mi ri yor du; Ma şen ka ise so ba nın ya nın da, yü zü bem be yaz, ayak ta du ru yor, zan gır zan gır tit ri yor, mı rıl da nı yor du: “Ka rın de ği lim ar tık ben se nin, sen le ya şa mak is te mi yo 263
Anton Pavloviç Çehov
rum…” Bu na ben zer bir sü rü saç ma şey da ha. Vas ya’nın ayak la rı na ka pan dım, şöy le de dim: “Sa na kar şı suç lu yuz Va si li Mak si mıç, İsa için ba ğış la!” Son ra aya ğa kalk tım, Ma şen ka’ya dö nüp tam şöy le söy le dim: “Ma ri ya Sem yo nov na, bun dan böy le Va si li Mak si mıç’in ayak la rı nı yı ka yıp su yu nu iç me li si niz. Söz din ler bir eş olun ona, be nim için de mer ha met li Tan rı mı za gü na hı mı zı ba ğış la ma sı için du a edin.” San ki gök yü zün de ki me lek ten esin gel miş ti ba na. Öğüt ver dim ona. Öy le si ne duy gu lu ko nu şu yor dum ki, göz le rim do lu do lu ol muş tu. İki gün son ra ba na Vas ya gel di. “Mat vey’ci ğim,” de di, “se ni de, ka rı mı da ba ğış lı yo rum, Tan rı da ba ğış la sın si zi. Ko ca sı as ker dey di, genç ti, yal nız bir ka dın dı… zor şey ler dir bun lar. Ma şen ka bu gü na hı iş le yen ne ilk ka dın dır, ne de son. Bir di le ğim ola cak sen den yal nız, ara nız da bir şey geç me miş gi bi dav ran, hiç bir şey bel li et me. Ben de ka rı mın be ni ye ni den sev me si için elim den ge le ni ya pa ca ğım.” Eli ni uzat tı ba na, bir bar dak çay iç ti, ne şe li git ti. Her şey böy le si ne gü zel so nuç lan dı ğı için ben de ne şe len miş tim, “Tan rı’ya şü kür ler ol sun,” di ye dü şü nü yor dum. Ama Vas ya git tik ten son ra Ma şen ka gel di. Püs kül lü be la! Boy nu ma sa rı lı yor, ağ lı yor, yal va rı yor du: “Al lah aş kı na bı rak ma be ni sen siz ya şa ya mam.” Düd ya içi ni çek ti. — Am ma da aşa ğı lık ka dın mış! — Ba ğır dım ça ğır dım, aya ğı mın al tı na al dım, onu, tek mey le dı şa rı atıp ka pı nın çen ge li ni tak tım. “Ko ca na git!” di ye ba ğı rı yor dum. “Her ke se re zil et me be ni, Tan rı’dan kork!” Her gün yi ne len me ye baş la dı bu na ben zer olay lar. Bir sa bah av lu da ahı rın önün de diz gin le ri ona rı yor dum. Bir den bak tım, yel gi bi gir di av lu ka pı sın dan, ya lı na yak tı, yal nız etek var dı üze rin de, ko şa rak gel di ya nı ma; diz gin le re sa rıl dı, el le ri sim si yah ol du. Sar sı la sar sı la ağ lı yor du… “İğ ren di ğim bir in san la ya şa ya mam; gü cüm yok! Sev mi yor san, öl dür be ni, da ha iyi.” Çok kız dım, elim de ki diz gi ni iki ke re in 264
Köylü Kadınlar
dir dim ka fa sı na; tam o an da da ko şa rak Vas ya gir di av lu ka pı sın dan. Umut suz bir ses le ba ğı rı yor du: “Vur ma! Vur ma!” Ama ya nı mı za ge lin ce, çıl dır mış gi bi yum ruk la ma ya baş la dı ka rı sı nı, son ra ye re ya tır dı tek me le me ye baş la dı. Kur tar ma ya ça lı şı yor dum Ma şen ka’yı, ama bu kez diz gin le ri kap tı Vas ya, diz gin ler le vur ma ya baş la dı. Vu ru yor, bir yan dan da ay gır gi bi kiş ni yor du: “Hi–hi–hi!” Av lu dan çı kar ken söy le ni yor du Var va ra: — Diz gin le ri alıp asıl sa na vur ma lıy dı… Pis ya ra tık lar, baş tan çı ka rır sı nız ka dın la rı, son ra da… Düd ya ba ğır dı ona: — Kes se si ni sen, kıs rak! Mat vey Sav viç de vam edi yor du: — “Hi–hi–hi!” Vas ya’nın av lu sun dan bir ara ba cı ko şa rak gel di, ben iş çi mi ça ğır dım, üçü müz al dık elin den Ma şen ka’yı, kol tuk la rı nın al tın dan tu tup eve gö tür dük. Re za let doğ ru su! O ak şam gi dip bak tım du ru ma. Ya tak ta ya tı yor du Ma şen ka, sar gı lar için dey di, her ya nı na sı cak hav lu lar koy muş lar dı; göz le riy le bur nu gö rü nü yor du yal nız ca. Ta va na ba kı yor du. “Mer ha ba Ma ri ya Sem yo nov na!” de dim. Ce vap ver me di. Vas ya öte ki oda day dı. Ba şı nı el le ri nin ara sı na al mış ağ lı yor du: “Bir ca na va rım ben! Her şe yi mah vet tim! Ca nı mı al da kur tar be ni Tan rım!” Ya rım sa at çik otur dum Ma şen ka’nın ya nın da, öğüt ver dim ona. Gö zü nü kor kut ma ya ça lış tım. “Di ni bü tün in san lar öte ki dün ya da cen ne te gi de cek ler, sen se yo lu nu şa şır mış ka dın lar gi bi ce hen ne me… Ko ca na kö tü dav ran ma, ayak la rı na ka pan.” Ama ağ zı nı açıp bir söz cük söy le mi yor, gö zü nü bi le kırp mı yor du. Bir odun la ko nu şu yor dum san ki. Er te si gün has ta lan dı Vas ya, ko le ra ya ya ka lan mış tı san ki, ak şa ma doğ ru bir de duy dum ki, öl müş. Top ra ğa ver dik onu. Ma şen ka me zar lı ğa gel me di, ar da ma rı çat la mış yü zü nü, mor luk la rı nı gös ter mek is te me miş ti kim se ye. Çok geç me den, Vas ya’nın ece liy le öl me di ği, onu Ma şen ka’nın ze hir le di ği söy len ti si do laş ma ya baş la dı kent te. 265
Anton Pavloviç Çehov
Va li nin ku la ğı na ka dar git ti bu söy len ti. Me zar dan çı kar dı lar Vas ya’yı, içi ni açıp bak tı lar, mi de sin de ar se nik bul du lar. Gün gi bi or ta day dı her şey. Po lis gel di, gö tür dü Ma şen ka’yı, gü nah sız Kuz ka’yı da be ra ber. İçe ri at tı lar. Ken di ba şı na iş aç tı, ce za sı nı da bul du… Se kiz ay son ra yar gıç kar şı sı na çı kar dı lar onu. Anım sı yo rum, ba şın da be yaz bir ba şör tü sü, üze rin de kül ren gi bir ön lük, otu ru yor du tah ta ka ne pe de. Za yıf la mış tı, renk kal ma mış tı yü zün de, ba kış la rı çak mak çak mak tı. İn sa nın içi bur ku lu yor du ona ba kar ken. He men ar ka sın da tü fek li bir as ker var dı. Su çu nu ka bul et mi yor du. Du ruş ma da ba zı ta nık lar ko ca sı nı onun ze hir le di ği ni, ba zı la rıy sa ko ca sı nın üzün tü den ken di ken di ni ze hir le di ği ni söy lü yor lar dı. Ben de ta nık tım. Ba na sor duk la rın da, eli mi vic da nı ma ko yup ce vap ver dim. “Suç lu dur Ma şen ka,” de dim. “Giz le me ye ne ge rek, ko ca sı nı sev mi yor du, ka fa sı na koy du ğu nu ya pan bir ka dın dır…” Du ruş ma sa bah baş la mış tı, ak şam geç sa at ka rar ve ril di: On üç yıl Si bir ya’da kü rek ce za sı. Ka rar dan son ra üç ay da ha kal dı bi zim ken tin ce za evin de Ma şen ka. Ara da bir gör me ye gi di yor dum onu; acı dı ğım için çay, şe ker fa lan gö tü rü yor dum ona. Ama ba zı gün ler be ni gö rür gör mez bü tün be de ni sar sıl ma ya baş lı yor du. Eli ni ko lu nu sal la ya rak mı rıl da nı yor du: “Git! Git!” Onu elin den ala ca ğım dan kor ku yor muş gi bi, Kuz ka’yı göğ sü ne bas tı rı yor du. “Ne ler gel di ba şı na gö rü yor sun!” di yor dum. “Ah Ma şen ka, Ma şa… mah vol muş ka dın! Söz le ri me ku lak as ma dın, şim di ağ la ba ka lım. Sen sin suç lu olan, baş ka sı nı suç la ma, ken di ni suç la.” Öğüt ve ri yor dum ona. O, “Git! Git!” di yor, baş ka bir şey de mi yor du. Kuz ka ku ca ğın da, du va ra so ku lu yor, tit ri yor du. Onu il mer ke zi ne gö tü rür ler ken yol cu et me ye tren is tas yo nu na ka dar git tim onun la, se va bı ma da bir rub le sok tum boh ça sı na. Ama Si bir ya’ya ka dar gi de me di… İl mer ke zin de ateş li bir has ta lı ğa ya ka lan mış, ce za evin de öl müş. — İte it ölü mü… –de di Düd ya, 266
Köylü Kadınlar
— Kuz ka’yı ge ri ge tir di ler… Uzun uzun dü şün düm, ya nı ma al dım onu so nun da. Ne ya par sın? Ana sı ce za evin de öl müş tü, ama ol sun var sın, ço cu ğun ru hu te miz di, vaf tiz edil miş ti… Acı yor du in san. Kâh ya ya pa ca ğım onu; ken di ço cuk la rım ol maz sa, tüc car lı ğa yük sel te ce ğim. Ne re ye gi der sem, onu da ya nım da gö tü rü yo rum. Öğ ren sin. Mat vey Sav viç öy kü sü nü bi ti re ne dek, Kuz ka av lu ka pı sı nın di bin de ki ta şın üze rin de otur muş tu, el le ri ni ba şı na des tek ya pıp gök yü zü ne bak mış tı. Ka ran lık ta bir kü tü ğe ben zi yor du uzak tan. Mat vey Sav viç ses len di ona: — Kuz ka, ha di yat ma ya! Düd ya, aya ğa kal kar ken, — Evet, yat ma za ma nı gel di ar tık –de di. Yük sek ses le es ne ye rek ek le di: — Ken di akıl la rıy la ya şa mak is ti yor lar, baş ka la rı nın söz le ri ne al dır mı yor lar, so nun da da böy le olu yor iş te. Te pe le ri ne dek yük sel miş ti ay; hız la ko şu yor du ba tı ya doğ ru, bu lut lar da al tın dan öte ya na doğ ru ko şu yor lar dı; bu lut lar uzak la şı yor lar dı, ama ay hep av lu nun üze rin dey di. Ki li se den ya na dö nüp du ası nı et ti Mat vey Sav viç, “İyi ge ce ler” de yip ara ba nın ya nı na ye re uzan dı. Kuz ka da du a et ti, ara ba nın için de yat tı, ce ke ti ni üs tü ne çek ti; da ha ra hat ol sun di ye sa man la rın için de bir çu kur aç tı ken di ne, dir sek le ri diz le ri ne de ğe ne dek ba cak la rı nı kar nı na çek ti. Av lu dan Düd ya’nın alt kat ta ki oda sın da kan di li yak tı ğı, göz lü ğü nü ta kıp, elin de ki tap la kö şe de, tas vi rin önün de dur du ğu gö rü nü yor du. Ara da bir öne eği le rek, uzun sü re oku du. Ko nuk lar uyu muş lar dı. Afa nas yev na ile So fi ya ara ba ya yak laş tı lar, Kuz ka’ya bak ma ya baş la dı lar. — Uyu yor ök sü züm –de di yaş lı ka dın.– İn ce cik çok da za yıf, bir de ri bir ke mik. Öz ana sı yok, kim doğ ru dü rüst ye di rip içi re cek onu? — Be nim Gri şa’m iki yaş bü yük ol sa ge rek on dan –de di So fi ya.– Ana sız, atöl ye de tut sak ha ya tı ya şı yor za val lı. Pat 267
Anton Pavloviç Çehov
ron dö vü yor dur onu… De min bu ço cu ğu gö rün ce Gri şa’mı anım sa dım… yü re ğim sız la dı. Bir da ki ka ko nuş ma dı lar. Son ra yaş lı ka dın, — Bel ki ak lı na bi le gel mi yor dur ana sı –de di. — Ne re den ge le cek! İri iri göz yaş la rı yu var lan ma ya baş la dı So fi ya’nın ya nak la rın dan. Hıç kı ra rak; şef kat ten, acı ma duy gu sun dan gü lüm se ye rek, — Na sıl da der top ol muş, bü zül müş za val lı… –de di. Kı pır dan dı Kuz ka, göz le ri ni aç tı. Kar şı sın da bu ruş bu ruş, göz yaş la rıy la ıs lan mış, çir kin bir yüz gör dü. Bu yü zün ya nın da siv ri çe ne li, kar ga bu run lu, diş siz, yaş lı bir yüz da ha var dı; on la rın üs tün de de be yaz bu lut la rın, ayın koş tu ğu dip siz gök yü zü… Kor ku dan hay kır dı ço cuk. So fi ya da hay kır mış tı. Bir yan kı kar şı lık ver di on la ra ge ce nin ses siz li ğin de, bo ğu cu ha va da bir hu zur suz luk do laş tı. Yan da ki av lu da bek çi tah ta ya vur du, bir kö pek hav la dı. Uy ku da bir şey ler mı rıl dan dı Mat vey Sav viç, öte ki om zu nun üze ri ne dön dü. Ge ce geç sa at, Düd ya da, yaş lı ka dın da, yan da ki bek çi de uyu duk tan son ra, av lu ka pı sı nın dı şı na çık tı So fi ya, pey ke ye otur du. Bir sı kın tı var dı için de, ağ la mak tan ba şı ağ rı yor du. So kak ge niş, uzun du. Sağ da düm düz, iki vers ta uza nı yor du, sol da da bir o ka dar. So nu gö rün mü yor du. Ay av lu nun üze rin den geç miş, ki li se nin ar ka sı na in miş ti. So ka ğın bir ya nı ay ışı ğı al tın da ışıl ışıl dı, öte ki ya nıy sa –göl ge ler den– ka ran lık. Ka vak la rın ve di rek le rin üze ri ne ku ru lu kuş yu va la rı nın uzun göl ge le ri onu bu yan da kar şı dan kar şı ya ke si yor du; ki li se nin sim si yah, kor kunç göl ge siy se ge niş uza nı yor, Düd ya’nın av lu ka pı sıy la evi nin ya rı sı nı kap lı yor du. Kim se cik ler yok tu or ta lık ta, çıt çık mı yor du. Ara da bir so ka ğın so nun dan güç işi ti lir bir mü zik ge li yor du; Al yoş ka ol sa ge rek ti, ar mo ni ka ça lı yor du. Ki li se nin bah çe du va rı nın göl ge sin de bi ri yü rü yor du. Bu nun bir in san mı, yok sa bir inek mi ol du ğu nu kes tir me nin 268
Köylü Kadınlar
ola na ğı yok tu. Bel ki de kim se yok tu ora da, bü yük bir kuş hı şır da tı yor du dal la rı. Ama bi ri çık tı iş te göl ge den, dur du, er kek se siy le bir şey söy le di, ki li se nin ya nın da ki ara so ka ğa sap tı. Çok geç me den bi ri da ha gö rün dü beş met re öte de. Av lu ka pı sı na doğ ru ge li yor du. Pey ke de otu ran So fi ya’yı gö rün ce dur du. — Var va ra, sen mi sin? –di ye sor du So fi ya. — Ne ola cak tı? Var va ra’ydı bu. İki da ki ka dur du ol du ğu yer de, son ra ge lip otur du pey ke ye, So fi ya’nın ya nı na. So fi ya, — Ne re dey din? –di ye sor du. Ce vap ver me di Var va ra. — Pek do laş ma san iyi eder sin –de di So fi ya.– Genç sin, ba şı na bir iş ge lir. Din le din Ma şen ka’yı na sıl tek me le dik le ri ni, diz gin ler le döv dük le ri ni. Ay nı du ru ma düş me son ra. — Dü şer sem dü şe yim. Ağ zı nı ba şör tü süy le ka pa ya rak gül dü Var va ra, fı sıl tıy la, — Pa pa zın oğ luy la do la şı yor dum –de di. — Ya lan söy lü yor sun. — Val la hi. — Gü nah! –di ye fı sıl da dı So fi ya. — Ol sun var sın… Çok dert ti! Gü nah sa gü nah, böy le ya şa mak tan sa, yıl dı rım çarp sın be ni da ha iyi. Genç, sağ lık lı bir ka dı nım ben; ko cam sa kam bur, pis, odun gi bi, iğ renç, Düd ya’dan bi le iğ renç bir in san. Kar nım aç tı ba ba mın evin de, ya lı na yak do la şır dım hep; yok luk tan kaç tım, Al yoş ka’nın zen gin li ği ne kan dım, ama ba lık gi bi ta kıl dım ağa. Bir en ge rek yı la nıy la yat mak, be nim için bu uyuz Al yoş ka’yla yat mak tan da ha ko lay dır. Ya se nin ya şa mın So fi ya? Acı yo rum sa na. Ko can ola cak o he rif atöl ye den ba ba sı nın ya nı na se pet le di se ni, ken di ne ye ni bir ka rı bul du. Ço cu ğu nu da al dı lar elin den, tut sak gi bi ça lış tı rı yor lar. Ken din de at gi bi ça lı şı yor sun, ama kim se den tat lı bir söz cük duy du ğun yok. Ömür bo yu ev len me mek, hor lan mak 269
Anton Pavloviç Çehov
da ha iyi, pa pa zın kı zıy la bir lik te di len mek de iyi bun dan, te pe üs tü ku yu ya at la mak bi le da ha iyi… Ge ne fı sıl da dı So fi ya: — Gü nah! — Ne olur sa ol sun. Ki li se nin öte sin de bir yer de o üç ses –iki si te nor, bi ri bas– hü zün lü şar kı la rı na baş la dı lar ge ne. Ge ne an la şıl mı yor du söz cük ler. Gül dü Var va ra. — Ge ce kuş la rı… –de di. Son ra al çak ses le, ge ce le ri pa pa zın oğ luy la na sıl do laş tı ğı nı, pa pa zın oğ lu nun na sıl ar ka daş la rı ol du ğu nu, ona ne ler an lat tı ğı nı, ev le rin de ka lan me mur lar la, tüc car lar la na sıl gez di ği ni an lat tı. Hü zün lü şar kı bir ha fif lik dol du ru yor du in sa nın içi ne. Gü lüm se me ye baş la mış tı So fi ya. Hem bir gü nah ve kor ku duy gu su ezi yor du onu, hem haz du yu yor du şar kı yı din le mek ten, hem genç, gü zel ken ken di de gü nah iş le me di ği için üzü lü yor, piş man lık du yu yor du… Es ki ki li se de ge ce ya rı sı ça nı nı vur du lar. Kal kar ken, — Yat ma za ma nı gel di –de di So fi ya,– Düd ya du yar sa, açar ağ zı nı ge ne. Ses siz ce gir di ler av lu ya. Var va ra, yay gı yı pen ce re nin al tı na se rer ken, — Ko nu ğun Ma şen ka üze ri ne an lat tık la rı nı so nu na dek din le me den git tim… –de di. — Ce za evin de öl müş. Ko ca sı nı ze hir le miş. So fi ya’nın ya nı na uzan dı Var va ra, bir sü re dü şün dük ten son ra al çak ses le, — Ben de gö zü mü kırp ma dan ze hir ler dim Al yoş ka’yı –de di. — Çıl dır mış sın sen. So fi ya uy ku ya da lar ken so kul du ona Var va ra, fı sıl da dı ku la ğı na: — Var mı sın, Düd ya ile Al yoş ka’yı ze hir le ye lim!! 270
Köylü Kadınlar
Ür per di So fi ya, bir şey söy le me di, göz le ri ni aç tı son ra, göz le ri ni kırp ma dan uzun sü re bak tı gök yü zü ne. — An la şı lır –de di. — An la şıl maz. Düd ya ko ca dı ar tık, bir aya ğı za ten çu kur da; Al yoş ka’yı da iç ki den ge ber di sa nır lar. — Kor kunç bir şey bu… Tan rı ce za lan dı rır bi zi. — Ce za lan dır sın var sın… İki si de uyu mu yor, ko nuş ma dan dü şü nü yor lar dı. — So ğuk –de di So fi ya. Tit re me ye baş la mış tı.– Sa bah yak laş tı ga li ba… Uyu yor mu sun? — Ha yır… –di ye fı sıl da dı Var va ra.– Be nim sö zü me bak ma sen ca nım. Çok kı zı yo rum Al la hın be la la rı na, ne söy le di ği mi bil mi yo rum. Uyu ar tık, bi raz son ra or ta lık ay dın la na cak… Uyu… İki si de sus tu lar, dur gun laş tı lar, çok geç me den uyu du lar. Her kes ten ön ce yaş lı ka dın uyan dı. So fi ya’yı uyan dır dı, bir lik te sun dur ma nın al tı na inek le ri sağ ma ya git ti ler. Bi raz son ra kam bur Al yoş ka gel di. Kü tük gi bi sar hoş tu, ar mo ni ka sı yok tu elin de. Üs tü ba şı, diz le ri toz top rak, sa man için dey di. Yol da düş müş ol sa ge rek ti. Yal pa vu ra vu ra yü rü dü sun dur ma nın al tı na, so yun ma dan, öy le ol du ğu gi bi yı ğıl dı kı za ğın içi ne, çok geç me den hor la ma ya baş la dı. Gü neş do ğup da ki li se nin te pe sin de ki haç lar, son ra evin pen ce re le ri ışıl da ma ya baş la dı ğın da, av lu nun çiy le ör tü lü ot la rı üze rin de ağaç la rın, ku yu nun çık rı ğı nın göl ge le ri uza dı ğın da kalk tı Mat vey Sav viç, te laş lı. — Kuz ka kalk! –de di. At la rı koş ma za ma nı gel di! Ça buk ol! Sa bah can lı lı ğı baş la mış tı. Fır fır lı, kah ve ren gi bir en ta ri gi yen genç çin ge ne ka dın av lu ya, ya la ğa ge tir di atı nı. Ku yu nun çık rı ğı acık lı acık lı gı cır da dı, hız lı çarp tı su ya… Kuz ka –üze ri çiy le kap lı, uy ku lu, uyu şuk– ara ba da otu ru yor, tem bel tem bel ce ke ti ni gi yi yor, yu ka rı çe ki len ko va dan ku yu ya dö kü len su la rın çı kar dı ğı şı rıl tı yı din li yor, so ğuk tan bü zü lü yor du. 271
Anton Pavloviç Çehov
Mat vey Sav viç ses len di So fi ya’ya: — Tey ze ci ğim, be nim de li kan lı yı dür tü ver de gi dip koş sun at la rı ara ba ya! O sı ra da pen ce re den ba ğır dı Düd ya: — So fi ya, çin ge ne ka dın dan hay va nı nı su la ma pa ra sı bir ka pik al! Fe na alış tı lar men de bur lar. So kak ta ko yun lar bir aşa ğı bir yu ka rı ko şu şu yor, me li yor lar dı. Ka dın lar ba ğı rı yor lar dı ço ba na, ama ka va lı nı üf le me yi sür dü rü yor du ço ban, elin de ki so pa yı sal lı yor ya da ağır, kı sık bas se siy le kar şı lık ve ri yor du. İki ko yun dal dı av lu ya, ka pı yı bu la ma yın ca tah ta per de nin di bin de dö nüp dur ma ya baş la dı lar. Gü rül tü den uyan dı Var va ra, yay gı yı ku ca ğı na alıp eve yü rü dü. Yaş lı ka dın ba ğır dı ar ka sın dan: — Ko yun la rı çı kar say dın ba ri! Ha nı me fen di! Eve gi rer ken söy len di Var va ra: — Baş ka em ri niz! Hiz met çi niz yok! Ara ba nın te ker lek le ri ni yağ la dı lar, at la rı koş tu lar. Düd ya, elin de he sap lar la çık tı ev den, taş lık ta otur du; ko nu ğun ge ce ya tı sı için, yu laf, hay van la rı su la ma için ne ka dar öde me si ge rek ti ği ni he sap la ma ya ko yul du. Mat vey Sav viç. — Yu laf için çok ya zı yor sun de de ci ğim –de di.– Çok pa ha lı. — Pa ha lıy sa al ma. Zor la yan yok se ni. Bin mek için ara ba ya yü rü dük le rin de bir sü re oya lan mak zo run da kal dı lar ko nuk lar. Kuz ka’nın şap ka sı kay bol muş tu. Mat vey Sav viç öf ke ye ba ğır dı ona: — Ne re ye at tın onu, do muz yav ru su? Ne ce hen ne min di bi ne? Kor ku dan al lak bul lak ol muş tu Kuz ka’nın yü zü. Ara ba nın çev re si ni bir kaç kez ko şa rak do laş tı, ora da bu la ma yın ca av lu ka pı sı na, ora dan da sun dur ma nın al tı na koş tu. Yaş lı ka dın la So fi ya da yar dım edi yor lar dı ona. Mat vey Sav viç ba ğı rı yor du: 272
Köylü Kadınlar
— Ku lak la rı nı uza ta yım da gör! Ne uğur suz bir şey sin be! So nun da şap ka yı ara ba nın için de bul du lar. Kuz ka ce ke ti nin ko luy la te miz le di üze rin de ki sa man çöp le ri ni, giy di, –ar ka dan ka fa sı na in dir me le rin den kor ku yor muş gi bi– yü zün de hâ lâ bir kor kuy la bin di ara ba ya. Mat vey Sav viç haç çı kar dı, de li kan lı asıl dı diz gin le re, yü rü dü at lar, ara ba çık tı av lu dan. 1891
273
Korku Bir ar ka da şı mın öy kü sü
Dmit ri Pet ro viç Si lin üni ver si te yi bi tir dik ten son ra Pe ters burg’da dev let hiz me ti ne gir miş, ama otuz ya şın da gö rev den ay rı lıp çift li ğiy le uğ raş ma ya baş la mış tı. Çift lik iş le ri ol duk ça iyiy di, ama ge ne de o ken di or ta mın da de ğil miş gi bi ge li yor du ba na. Pe ters burg’a dön se iyi eder di ka nı sın day dım. Gü neş ten yan mış, eli yü zü toz dan bem be yaz, yor gun luk tan bit kin bir du rum da be ni av lu ka pı sın da ya da taş lık ta kar şı la dı ğı; son ra ye mek te uy kuy la cenk leş ti ği, ka rı sı onu bir ço cuk gi bi yat ma ya gö tür dü ğü ya da uy ku su nu ye nip de o yu mu şak, yal va rı yor muş gi bi yü rek ten se siy le dü şün ce le rin den söz et me ye baş la dı ğı za man lar, onu kar şım da bir top rak sa hi bi, bir çift çi de ğil, yal nız ca çok çek miş bir in san ola rak gö rür düm. Onun ger çek te çift li ği ni fa lan umur sa ma dı ğı nı, gü nü nün geç me sin den baş ka bir şey dü şün me di ği ni açık se çik gö rür gi bi olur dum. Ona ko nuk git me yi çok se vi yor dum. Ki mi za man iki üç gün kal dı ğım olu yor du çift li ğin de Evi de, par kı da, bü yük mey ve bah çe si de, çift li ği nin için den ge çen kü çük de re de; bi raz bez gin, ka rı şık ol sa bi le açık se çik, an la şı lır fel se fe si de ho şu ma gi di yor du. Bel ki ken di si ni de se vi yor dum, an cak bu 275
Anton Pavloviç Çehov
ko nu da ke sin bir şey söy le ye mem. O za man ki duy gu la rı mı ge re ği gi bi hâ lâ bi le mi yo rum çün kü. Ka fa sı ça lı şan, dü rüst, hoş soh bet, iç ten bir in san dı, ama –çok iyi anım sı yo rum– çok önem ver di ği sır la rın dan ba na söz eder ken de, iliş ki mi ze dost luk adı nı ve rir ken de tu haf bir bi çim de he ye can lan dı rır dı be ni bu. Bir hu zur suz luk du yar dım içim de. Ba na bes le di ği dost luk duy gu sun da ra hat sız edi ci, ağır bir şey var dı. Bu duy gu ya ola ğan, ar ka daş ça iliş ki le ri se ve se ve yeğ ler dim. İşin as lı şuy du: Dmit ri Pet ro viç’in ka rı sı Ma ri ya Ser ge yev na çok ho şu ma gi di yor du. Aşık de ğil dim ona; ama yü zün den, göz le rin den, se sin den, yü rü yü şün den çok hoş la nı yor dum. Uzun sü re gör me yin ce öz lü yor dum onu. Bu genç, gü zel, ne fis ka dı nı dü şü nür ken duy du ğum haz zı, baş ka hiç kim se yi dü şü nür ken duy mu yo rum. Onun için giz li, özel bir ni yet bes le di ğim yok tu. Bir şey de um mu yor dum. Ama yal nız kal dı ğı mız za man lar hep ko ca sı nın be ni bir dost bil di ği ni anım sı yor dum ne den se, sı kı lı yor dum. Pi ya no da sev di ğim par ça la rı ça lar ken ya da ba na il ginç şey ler an la tır ken bü yük bir haz la din li yor dum onu; ama tam o sı ra da ne den se, onun ko ca sı nı sev di ği, ko ca sı nın dos tum ol du ğu, onun da ba na ko ca sı nın dos tu gö züy le bak tı ğı dü şün ce le ri ge li yor du ak lı ma, key fim ka çı yor du, dur gun la şı yor dum, sı kıl ma ya baş lı yor dum. Ben de ki bu de ği şik lik kaç mı yor du Ma ri ya Ser ge yev na’nın gö zün den, o za man ge nel lik le şöy le di yor du: — Dos tu nuz ya nı nız da ol ma yın ca ca nı nız sı kı lı yor. Tar la ya adam yol la yıp ça ğırt ma lı yım onu. Dmit ri Pet ro viç ge lin ce de, — İş te gel di dos tu nuz –di yor du.– Yü zü nüz gül sün ar tık. İliş ki le ri miz bir bu çuk yıl böy le sü rüp git ti. Tem muz da bir pa zar, iş siz güç süz lük ten Dmit ri Pet ro viç ile ben, ak şam ye me ği ne bir şey ler al mak için, bü yük bir köy olan Klu şi no’ya git tik. Biz dük kân la rı do la şır ken gü neş bat mış, ak şam –bel ki de öm rü mün so nu na dek unu ta ma ya ca ğım o ak şa mı– ol muş tu. Da ha çok sa bu na ben ze yen pey nir 276
Korku
le, kat ran ko kan taş gi bi su cuk al dık tan son ra, bi ra olup ol ma dı ğı nı sor mak için mey ha ne ye yol lan dık. Ara ba cı mız at la rı nal lat ma ya nal ban ta git miş ti, ken di si ne onu ki li se nin ya nın da bek le ye ce ği mi zi söy le miş tik. Ko nu şa ko nu şa, al dı ğı mız şey le re gü le rek yü rü yor duk. Bi zim böl ge de tu haf bir adı olan –Kırk Çi le keş der ler di ona– Gav ri la Se ve rov ya da kı sa ca Gavr yu şa da hiç ko nuş ma dan, bir de dek tif gi bi es rar lı bir bi çim de ar ka mız dan ge li yor du. Kı sa bir sü re evim de uşak lık et miş ti Gavr yu şa, ay yaş lı ğı yü zün den işi ne son ver miş tim. Dmit ri Pet ro viç’in ya nın da da ça lış mış, ge ne ay nı suç yü zün den iş ten çı ka rıl mış tı. Su ka tıl ma mış bir ay yaş tı. Üs tü ba şı gi bi ya şa mı da pe ri şan, dü zen siz di. Ba ba sı pa paz dı, an ne si soy lu bir ai le den; de mek do ğuş tan üs tün sı nıf tan dı; ama bir de ri bir ke mik, say gı lı, her za man ter li yü zü nü, ar tık kır laş ma ya baş la mış sa ka lı nı, yır tık pır tık ce ke ti ni, hiç pan to lo nu nun içi ne sok ma dı ğı kır mı zı göm le ği ni ne den li dik kat le in ce le diy sem de, biz de üs tün lük de nen şey le rin en kü çük bir izi ni bi le bu la ma mış tım on da. Oku muş bir in san ol du ğu nu söy ler; pa paz oku lun da oku du ğu nu, si ga ra iç ti ği için oku lu bi tir me den ko vul du ğu nu, son ra baş pis ko pos luk ko ro sun da söy le di ği ni, iki yıl da ma nas tır da kal dı ğı nı, ama –bu kez si ga ra iç ti ği için de ğil, “za yıf lı ğı” yü zün den– ora dan da ko vul du ğu nu an la tır dı. İki ili bir baş tan bir ba şa ya yan do laş mış, ki li se baş kan lı ğı na da, ba zı yö ne tim or gan la rı na da bir ta kım di lek çe ler ver miş, dört kez de yar gıç kar şı sı na çık mış tı. So nun da bi zim bu ca ğa ta kı lıp kal mış; uşak lık, or man bek çi li ği, kö pek ba kı cı lı ğı, ki li se bek çi li ği et miş; so nun da ku cak tan ku ca ğa do la şan dul bir aş çı ka dın la ev len miş, iğ renç bir ya şa mın içi ne te mel li gir miş; pis li ğe, kav ga gü rül tü ye za man la öy le si ne alış mış tı ki, do ğuş tan üs tün sı nıf tan ol du ğun dan –bir ma sal dan söz edi yor muş gi bi– kuş kuy la söz et me ye baş la mış tı. O sı ra lar bay tar ve iyi bir av cı ol du ğu nu söy le ye rek boş, iş siz güç süz do la şı yor du or ta lar da. Ka rı sı da kaç mış tı ev den. Ne re ye git ti ği ni bi len yok tu. 277
Anton Pavloviç Çehov
Mey ha ne den çık tık tan son ra ki li se nin önü ne git tik, sun dur ma nın al tı na otu rup ara ba yı bek le me ye ko yul duk. Kırk Çi le keş bi raz öte miz de dur du, ge rek ti ğin de avu cu nun içi ne say gıy la ök sür mek için eli ni ağ zı na gö tür dü. Or ta lık ya vaş ya vaş ka ra rı yor du. Ak şam ru tu be ti nin kes kin ko ku su var dı ha va da. Ay doğ mak üze rey di. Yıl dız lı, pı rıl pı rıl gök yü zün de yal nız ca iki bu lut var dı, iki si de tam ba şı mı zın üze rin dey di. Bi ri bü yük, bi ri da ha kü çük tü; iki si de ak şam kı zıl lı ğı nın hâ lâ kay bol ma dı ğı ba tı ya doğ ru –tıp kı bir be be ğin an ne si nin ar ka sın dan koş tu ğu gi bi– ko şu yor du. Dmit ri Pet ro viç, — Ne gü zel bir ak şam –de di. Kırk Çi le keş, — Ola ğa nüs tü… –di ye onay la dı. Avu cu nun içi ne ök sür dü. Ko nuş ma yı sür dür mek is te di ği ni apa çık bel li eden so kul gan bir ta vır la ek le di: — Na sıl ol du da bu gün gel di niz bu ra ya Dmit ri Pet ro viç? Dmit ri Pet ro viç ce vap ver me di. Kırk Çi le keş de rin bir gö ğüs ge çir di, bi ze bak ma dan mı rıl dan dı. — Yal nız ca ulu Tan rı’ya he sa bı nı ver mek zo run da ol du ğum şey ler yü zün den acı çe ki yo rum. Evet, hiç bir umu du ol ma yan, ye te nek siz bir in sa nım, ama ina nın, yi ye cek bir lok ma ek me ğim yok ken kö pek ten de be te rim… Ba ğış la yın be ni Dmit ri Pet ro viç! Si lin din le mi yor du onu, ba şı nı iki yum ru ğu na da ya mış, dü şü nü yor du. Ki li se so ka ğın ba şın da, ya maç tay dı; av lu yu çev re le yen par mak lık la rın ara sın dan de re, kar şı kı yı da de re nin su la dı ğı ça yır lar, çev re sin de in san ve at la rın si yah göl ge le ri nin do laş tı ğı par lak, kı zıl bir ateş gö rü nü yor du. Ate şin öte sin de kü çük kü çük ışık lar var dı. Kü çük bir kö yün ışık la rıy dı bun lar… Şar kı söy lü yor lar dı ora da. De re den de, yer yer ça yır lar dan da bir sis ta ba ka sı ağır ağır yük se li yor du. Bu süt gi bi be yaz, ke sif sis uzun par ça lar ha lin de, yıl dız la rın su da ki yan sı ma la rı nı ör te rek, sö ğüt le rin 278
Korku
dal la rı na ta kı la rak do la şı yor du. San ki ba zı la rı ku cak la şı yor, ba zı la rı öne eği le rek se lam ve ri yor; ba zı la rı da pa paz cüp pe si nin ki gi bi ge niş yen li kol la rı nı du a edi yor muş gi bi ha va ya kal dı rı yor du… Dmit ri Pet ro viç’i ha ya let ler, ölü ler üze ri ne dü şün me ye zor la yan da on lar dı bes bel li. Ba na dön dü, du dak la rın da elem li bir gü lüm se me, — Söy ler mi si niz dos tum –de di,– kor kunç, es rar lı, akıl al maz bir şey an lat mak is te di ği miz de ni çin gün lük ya şam dan de ğil, il le de ha ya let ler den, ölü ler den söz aça rız hep? — An la şıl ma yan şey ler kor kunç tur. — Siz ya şa mı an la ya bi li yor mu su nuz? Söy ler mi si niz, bu dün ya da ki ya şa mı ölüm den son ra ki ya şam dan da ha mı çok an la dı ğı nı zı sa nı yor su nuz? Dmit ri Pet ro viç iyi ce ya kı nı ma so kul du, öy le ki, so lu ğu nu ya na ğım da his se di yor dum. Ak şa mın ala ca ka ran lı ğın da so luk, za yıf yü zü da ha bir so luk, si yah sa ka lı ku rum dan da si yah gö rü nü yor du. Ba na kor kunç bir şey an lat ma ya ha zır la nı yor muş gi bi bir hü zün, iç ten lik, bi raz da kor ku var dı göz le rin de. Göz le ri min içi ne ba kı yor, her za man ki o yal var mak lı se siy le an la tı yor du: — Bu dün ya da ki ya şam da, ölüm den son ra ki ya şam da ay nı de re ce de an la şıl maz, kor kunç tur. Ha ya let ler den kor kan bir in san ben den de, şu ışık lar dan da, gök yü zün den de kork ma lı dır. Çün kü şöy le bir dü şü ne cek olur sak, bü tün bun la rın hiç de öte ki dün ya dan ge len ler den da ha az ula şıl maz, da ha az akıl al maz ol ma dık la rı nı gö rü rüz. Prens Ham let me za rın da ya nı na ge le cek ha ya let ler den kork tu ğu için öl dü re mi yor du ken di ni. Onun bu ün lü mo no lo gu nu çok se ve rim, ama açık söy le mek ge re kir se, bu mo no log hiç bir za man de rin den et ki le me miş tir be ni. Bir dost ola rak bü tün iç ten li ğim le söy le ye ce ğim si ze. Üz gün ol du ğum za man lar, ba zen öle ce ğim saa ti can lan dı rı rım göz le ri min önün de, en kor kunç la rın dan bin ler ce ha ya let gö rü rüm; so nun da, ba na acı ve ren bir he ye ca na, bir kâ bu sa va rın ca ya dek zor la rım ha yal gü cü mü; ina nın, 279
Anton Pavloviç Çehov
ger çek ya şam dan da ha kor kunç gö rün mez ba na bü tün bun lar. Doğ ru su nu is ter se niz, kor kunç tur ha ya let ler, ama bu nun ya nın da ya şam da kor kunç tur. Si ze şu nu söy le ye yim dos tum, ya şa mı an la mı yo rum ben. On dan kor ku yo rum da. Bil mi yo rum, bel ki has ta, ruh sal den ge si bo zul muş bir in sa nım. Sağ lı ğı ye rin de, ola ğan bir in san her şe yi an la dı ğı nı, duy du ğu nu, gör dü ğü nü sa nır, gel ge le lim, ben yi tir dim bu duy gu yu, gün den gü ne de kor kuy la ze hir li yo rum ken di mi. Boş luk tan kork mak has ta lı ğı dır bu. Gör dü ğü nüz gi bi, ben de ya şam dan kork mak has ta lı ğı na ya ka lan mış du rum da yım. Çi men le rin üze rin de ya tar ken, da ha bir gün ön ce dün ya ya gel miş, hiç bir şey den ha be ri ol ma yan kü çü cük bir bö ce ğe ba kar ken, bu hay van ca ğı zın ya şa mı nın baş tan so na ka tı bir kor ku ol du ğu nu dü şü nür, on da ken di mi gö rü rüm. — Özel lik le ne den kor ku yor su nuz? –di ye sor dum. — Her şey den. Do ğuş tan duy gu lu bir in san de ği lim. Ölüm den son ra ki ya şam dı, in san lı ğın ka de riy di, böy le şey ler le pek az il gi le ni rim. Gök yü zü nün yü ce le ri ne çık tı ğım da sey rek tir. Be ni en çok kor ku tan, hiç bi ri mi zin kur tu la ma dı ğı mız, sak la ya ma dı ğı mız gün lük ba ya ğı lık lar dır. Dav ra nış la rım da ne le rin ger çek, ne le rin al da tı cı ol du ğu nu an la ya cak ye te nek te de ği lim. Bu yüz den de kor ku yo rum dav ra nış la rım dan. Ye tiş ti ri li şi min ve ya şam ko şul la rı nın be ni dar bir ya lan çem be ri nin içi ne sok tu ğu nu; ya şa mı mın bü tü nüy le, her gün ken di mi de, baş ka la rı nı da al dat mak tan, son ra bu nu fark et me mek ten oluş tu ğu nu çok iyi bi li yo rum. Öm rü mün so nu na dek bu ya lan dan kur tu la ma ya ca ğım dü şün ce si deh şe te dü şü rü yor be ni. Bu gün bir şey ya pı yo rum, bu nu ne den yap tı ğı mı ya rın an la ya mı yo rum. Pe ters burg’da dev let hiz me ti ne gir dim, kork tum; ta rım la uğ raş mak için bu ra ya gel dim, ge ne kork tum… Çok az şey bil di ği mi zi, bu yüz den de her gün ya nıl dı ğı mı zı, hak sız lık lar et ti ği mi zi, baş ka la rı nı yok ye re suç la dı ğı mı zı, mut suz et ti ği mi zi; tüm gü cü mü zü bi ze hiç de ge rek li ol ma yan, ya şa ma mı zı en gel le yen şey le re 280
Korku
har ca dı ğı mı zı gö rü yo rum. Bü tün bun la rın ne ye, ki me ya ra dı ğı nı bil me di ğim, an la ya ma dı ğım için de kor ku yo rum. İn san la rı an la mı yo rum ben dos tum, kor ku yo rum on lar dan. Köy lü le re ba kın ca deh şe te ka pı lı yo rum. Bu in san la rın han gi yü ce amaç lar uğ ru na acı çek tik le ri ni, ni çin ya şa dık la rı nı an la ya mı yo rum. Ya şam bir haz ise, köy lü le ri ge rek siz ve ar tık in san lar say mak ge re kir; yok eğer ya şa mın an la mı da, ama cı da yok luk ile ka tı, umut suz bir bil gi siz lik se, o za man bu iş ken ce nin ki min işi ne ya ra dı ğı nı, ne için sür dü rül dü ğü nü an la ya mı yo rum… Hiç kim se yi, hiç bir şe yi an la ya mı yo rum. –Kırk Çi le keş’i gös ter di Dmit ri Pet ro viç.– Ge lin de şu ya ra tı ğı an la yın şim di! Dü şü nün! İki mi zin de ken di si ne bak tı ğı mı zı fark edin ce avu cu nun içi ne say gı lı say gı lı ök sür dü Kırk Çi le keş. — İyi, soy lu bey le ri min ya nın da her za man için gü ve ni lir bir uşak ol mu şum dur –de di.– Ama hep şu al kol yü zün den… Şim di bü yük lü ğü nü zü gös te rip de, şu de ğer siz in sa na bir iş ver sey di niz ağ zı ma bir da ha iç ki koy ma ya ca ğı ma tas vi ri öper dim. Sö züm söz dür be nim! Ki li se bek çi si ya nı mız dan geç ti, şaş kın şaş kın bak tı bi ze, ça nın ipi ni çek me ye baş la dı. Çan, ak şa mın ses siz li ği ni bo za rak ağır ağır, uzun uzun on kez vur du. Dmit ri Pet ro viç, — Sa at on ol muş! –de di.– Gi de lim ar tık. –Gö ğüs ge çir di.– Evet dos tum. Gö rü nüş te kor kunç bir şe yin bu lun ma ma sı ge re ken gün lük dü şün ce le rim den ne den li kork tu ğu mu bil se niz! Dü şün me mek için işe ve ri yo rum ken di mi, ge ce ölü gi bi uyu mak için bit kin dü şe ne dek ça lı şı yo rum. Ço cuk lar, ka rım… baş ka la rı için ola ğan şey ler dir bun lar, oy sa ba na öy le si ne ağır ge li yor lar ki dos tum! Yü zü nü ovuş tur du, hıç kır dı, gül me ye baş la dı. — Ne bu da la bir in san ol du ğu mu an la ta bil me yi çok is ter dim si ze! –de di.– Her kes se vim li bir ka rım, gü zel ço cuk la rım ol du ğu nu, be nim de iyi bir ai le ba ba sı ol du ğu mu söy lü yor. 281
Anton Pavloviç Çehov
Mut lu sa nı yor lar be ni, gıp ta edi yor lar ba na. Ma dem bu ka dar açık ko nuş tum, ara mız da ka la ca ğı na inan dı ğım için, her şe yi söy le ye ce ğim si ze: Mut lu ai le ya şa mım acı bir yan lış lık tan baş ka bir şey de ğil dir. Kor ku tu yor da be ni bu ya şam. Zo ra ki gü lüm se me si çir kin leş tir miş ti yü zü nü. Be li me do la dı ko lu nu, al çak ses le de vam et ti: — Ger çek bir dos tum su nuz siz be nim, gü ve ni yo rum si ze, de rin bir say gı du yu yo rum. Dost luk de nen şey, bi zi ezen sır la rı mı zı dı şa vu ra bil me miz, on lar dan kur tu la bil me miz için ve ril miş tir bi ze. İzin ve rin de, ba na duy du ğu nuz dost luk tan ya rar la na yım, içi mi tüm ger çek le riy le aça yım si ze. Öy le si ne göz ka maş tı rı cı, gü zel san dı ğı nız ai le ya şa mım dır be nim mut suz lu ğu mun da, kor ku mun da baş lı ca kay na ğı. Çok tu haf bir bi çim de, ap tal ca ev len dim. Şu nu be lir te yim ki, dü ğün den ön ce de li gi bi se vi yor dum Ma şa’yı, iki yıl da uğ raş tım onu el de ede bil mek için. Beş kez ev len me öne ri sin de bu lun dum, ba na kar şı en kü çük bir il gi duy ma dı ğı için beş kez “ha yır” ce va bı ver di. Al tın cı sın da, ar tık aşk ate şiy le iyi ce ya nıp tu tuş ma ya baş la dı ğım için önün de diz çö küp, sa da ka is ter gi bi, be nim le ev len me si için yal var dı ğım da ra zı ol du… “Si zi sev mi yo rum, ama sa dık bir eş ola ca ğım si ze…” de di. Böy le si ne bir ko şu lu bü yük bir se vinç le kar şı la dım. Bu nun ne an la ma gel di ği ni o za man an lı yor dum, ama şim di –ye min ede rim– an la mı yo rum. “Si zi sev mi yo rum, ama sa dık bir eş ola ca ğım si ze…” Ne de mek ti bu? Sis gi bi, ka ran lık gi bi an la şıl maz bir şey… Şim di de, ev li li ği mi zin ilk gü nün de ol du ğu ka dar çok se vi yo rum onu, ama gö rü nü şe ba kı lır sa, o hâ lâ il gi siz ba na kar şı. Ev den uzak laş tı ğım za man lar se vi ni yor bu na. Be ni se vip sev me di ği ni bil mi yo rum, bil mi yo rum bu nu, bil mi yo rum, ama bir ça tı al tın da ya şı yo ruz, ço cuk la rı mız var, her şe yi miz or tak… Ne an la mı var bü tün bun la rın? Ne ya ra rı var? Bir şey an lı yor mu su nuz dos tum? Acı ma sız bir iş ken ce bu! İliş ki miz den bir şey an la ma dı ğım; ba zen on dan, ba zen ken dim den, ba zen de hem on dan, hem ken dim den 282
Korku
nef ret et ti ğim için ka fa mın için de her şey bir bi ri ne ka rış tı. Ken di ken di me acı çek ti ri yo rum, gi de rek ba sit le şi yo rum; oy sa o ina dı na, gün den gü ne gü zel le şi yor, da ha bir il ginç olu yor… Ben ce saç la rı çok gü zel dir, dün ya da ki bü tün ka dın lar dan da ha bir baş ka gü ler. Se vi yo rum onu, bu sev gi min umut suz bir sev gi ol du ğu nu da bi li yo rum. İki ço cu ğu mun an ne si olan ka dı na bes le di ğim umut suz bir sev gi! An la şı la bi le cek şey mi bu? Ha ya let ler den de kor kunç de ğil mi? Dmit ri Pet ro viç iyi ce duy gu lan mış tı. O an da ara ba cı nın se si du yul ma say dı, da ha uzun sü re ko nu şa cak tı. Ara ba mız gel di. Bin dik. Kırk Çi le keş, şap ka sı nı çı ka rıp, de ğer li eli mi ze, ko lu mu za do kun mak için çok tan be ni fır sat kol lu yor muş gi bi yar dım et miş ti ara ba ya bin me mi ze. Ba şı nı ya na eğip, göz le ri ni kır pış tı ra rak, — Dmit ri Pet ro viç; izin ve rin ça lı şa yım çift li ği niz de.–de di.– Bü yük lü ğü nü zü gös te rin! Yok sa aç lık tan öle ce ğim! — Pe kâ lâ –de di Si lin.– Gel, iki üç gün kal, son ra ba ka rız… Kırk Çi le keş se vin di. — Baş üs tü ne efen dim! He men ge le ce ğim. Eve ka dar al tı vers ta yo lu muz var dı. Dmit ri Pet ro viç, so nun da içi ni bir dos tu na dö ke bil di ği için hoş nut, yol bo yun ca bı rak ma dı be li mi. Şim di ke der, kor ku de ğil, ne şe var dı ko nuş ma sın da. “Ai le ya şa mım dü zen li ol say dı, çok tan Pe ters burg’a dön müş, ora da bi lim le uğ raş ma ya baş la mış olur dum,” di yor du. Üs tün ye te nek li bun ca gen ci kö ye sü ren esin ti nin as lın da kö tü bir esin ti ol du ğu nu söy lü yor du. Rus ya’da buğ day da, çav dar da çok var dı, ama bil gi li in san çok az dı. Ye te nek li genç le rin bi lim ler le, sa nat lar la, po li ti kay la il gi len me si ge re kir di. Böy le genç le rin baş ka bir yol tut ma la rı akıl sız lık tı. Fel se fe yap mak bü yük haz ve ri yor du ona. Odun luk ağaç ke si mi sa tı şı na git mek zo run da ol du ğu için ya rın sa bah er ken den ben den ay rıl mak zo run da ol du ğu için çok üzül dü ğü nü söy lü yor du. 283
Anton Pavloviç Çehov
Oy sa ben sı kı lı yor dum. Bir hu zur suz luk var dı içim de, Dmit ri Pet ro viç’i al da tı yor mu şum gi bi ge li yor du ba na. Ama ay nı an da da san ki se vinç liy dim. Ağır ağır doğ mak ta olan aya ba kar ken, her za man şık gi yi nen, hoş, de ği şik ko ku lar sü rü nen uzun boy lu, sa rı şın bir ka dı nı ge ti ri yor dum gö zü mün önü ne. Bu ka dı nın ko ca sı nı sev me di ği ni dü şün mek ne den se ne şe len di ri yor du be ni. Eve ge lin ce sof ra ya otur duk. Ge tir di ği miz yi ye cek ler le ağır lı yor du bi zi Ma ri ya Ser ge yev na, gü lüm sü yor du. Saç la rı nın ger çek ten çok gü zel ol du ğu nu, gü lüm se yi şi nin hiç bir ka dı nın ki ne ben ze me di ği ni o ak şam fark et tim. Ba kış la rım la hep onu iz li yor dum. Her ha re ke tin de, her ba kı şın da ko ca sı nı sev me di ği nin be lir ti le ri ni arı yor dum. Gö rü yor dum da san ki… Çok geç me den Dmit ri Pet ro viç uy kuy la cenk leş me ye baş la mış tı. Ye mek ten son ra on da ki ka otur du. — Siz bi lir si niz ama dost la rım, be nim ya rın sa bah üç te kalk mam ge rek –de di.– İz ni niz le gi dip ya ta ca ğım. Şef kat le öp tü ka rı sı nı. Eli mi iç ten lik le, uzun uzun sık tı. Ge le cek haf ta yüz de yüz ge ne ge le ce ği me söz al dı ben den. Sa bah uyu yup kal ma mak için yat ma ya bah çe de ki kü çük eve git ti. Ma ri ya Ser ge yev na ge ce le ri –Pe ters burg lu lar gi bi– çok geç ya tar dı. Şim di ne den se bir se vinç ve ri yor du ba na bu. Yal nız kal dı ğı mız da, — Evet! –di ye baş la dım.– Pi ya no da bir şey ler ça lıp da, si zi din le mek mut lu lu ğu nu tat tı ra cak mı sı nız ba na? As lın da mü zik fa lan din le mek is te di ğim yok tu, ama ko nuş ma ya ne re den baş la ya ca ğı mı bi le mi yor dum. Pi ya no nun ba şı na otur du Ma ri ya Ser ge yev na, çal ma ya baş la dı. Ne ler çal dı ğı nı anım sa mı yo rum. He men ya nın da otu ru yor dum. Be yaz, yu mu şa cık el le ri ne ba kı yor, ka yıt sız, dur gun an la tım lı yü zün den bir şey ler oku ma ya ça lı şı yor dum. Ne den se bir den gü lüm se di Ma ri ya Ser ge yev na ba şı nı çe vi rip ba na bak tı. — Dos tu nuz yok ken ca nı nız sı kı lı yor –de di. 284
Korku
Gü lüm se dim. — Dost luk için bu ra ya bir kez gel mek ye ter di, oy sa ben haf ta da bir kaç kez ge li yo rum. Böy le söy le dik ten son ra kalk tım, oda nın için de do laş ma ya baş la dım. He ye can lan dım. O da kalk tı, şö mi ne nin ya nı na git ti. İri, ışıl ışıl göz le ri ni göz le ri min içi ne di kip, — Bu nun la ne de mek is ti yor su nuz? –di ye sor du. Ce vap ver me dim. Ma ri ya Ser ge yev na bir an dü şün dük ten son ra de vam et ti: — Ya lan söy le di niz… Bu ra ya yal nız ca Dmit ri Pet ro viç için ge li yor su nuz. Eh, bir di ye ce ğim yok bu na. Gü nü müz de böy le si ne güç lü dost luk pek sey rek gö rü lür. “Ne de mez si niz!” di ye ge çir dim içim den. Ne söy le ye ce ği mi bil me den, — Bah çe de bi raz do laş mak is ter miy di niz? –di ye sor dum. — Ha yır. Ta ra ça ya çık tım. Ka fa mın içi ka rın ca la nı yor du san ki, he ye can dan üşü yor dum. Ko nuş ma mı zın son de re ce önem siz bir ko nuş ma ola ca ğın dan, bir bi ri mi ze önem li bir şey söy le ye me ye ce ği miz den, ama ha yal bi le ede me di ğim şe yin bu ge ce ger çek le şe ce ğin den kuş kum yok tu. Evet, ya bu ge ce, ya hiç bir za man… Yük sek ses le, — Ne gü zel bir ge ce! –de dim. — Be nim için hiç bir an la mı yok –de di. Oda ya gir dim. Ma ri ya Ser ge yev na de min ki gi bi şö mi ne nin ya nın da, el le ri ar ka sın da ayak ta du ru yor, dü şü nü yor du. Ya na ba kı yor du. — Si zin için böy le gü zel bir ge ce nin ne den hiç bir an la mı ol mu yor? –di ye sor dum. — Ca nım sı kı lı yor da on dan. Si zin ca nı nız, dos tu nuz ya nı nız da de ğil ken sı kı lı yor, oy sa be nim ki her za man… Ama ney se… si zin için bir an la mı ola maz bu nun. 285
Anton Pavloviç Çehov
Pi ya no nun ba şı na otur dum, par mak la rı mı bir kaç kez gez dir dim tuş lar da. Ma ri ya Ser ge yev na’nın sö zü nü bi tir me si ni bek li yor dum. Yü zü me öf ke li öf ke li ba ka rak, üzün tü sün den ağ la ma ya ha zır la nı yor muş gi bi, — Ki bar lı ğı bı ra kın lüt fen –de di.– Uyu mak is ti yor sa nız gi din ya tın. Dmit ri Pet ro viç’in dos tu ol du ğu nuz için, onun ka rı sı nın ya nın da çi le dol dur mak zo run da ol du ğu nuz san ma yın. Be nim için fe da kâr lık edil me sin den hoş lan mam. Gi din lüt fen. Git me dim el bet te. Ma ri ya Ser ge yev na ta ra ça ya çık tı, ben oda da kal dım, beş da ki ka ka rış tır dım no ta la rı. Son ra ben de çık tım. Per de le rin göl ge sin de yan ya na du ru yor duk. Önü müz de, ta ra ça nın ay ışı ğı nın vur du ğu ba sa mak la rı var dı. Çi çek tarh la rın da, iki ya nı ağaç lı yol la rın sa rı kum la rın da ağaç la rın si yah göl ge le ri uza nı yor du. — Ya rın be nim de git mem ge rek –de dim. Ma ri ya Ser ge yev na ala yı, — El bet te –de di,– ko cam ev de yok ken ka la maz sı nız bu ra da. Dü şü nü yo rum da, ba na aşık ol say dı nız, ne mut suz olur du nuz! Du run he le, gü nün bi rin de tu tup boy nu nu za atı la ca ğım… Ben den ne bü yük bir deh şet le ka ça ca ğı nı za ba ka ca ğım, il ginç bir şey ola cak… Se sin de de, söz le rin de de, so luk yü zün de de öf ke var dı, ama göz le ri nin içi en du yar lı, en tut ku lu bir sev giy le dop do luy du. Şim di bu gü zel ya ra tı ğa ken di ma lım mış gi bi ba kı yor dum. Kaş la rı nın öm rüm de hiç bir ka dın da gör me di ğim ka dar par lak, göz ka maş tı rı cı ol du ğu nu ilk kez o an da fark et tim. Onu ken di me çe ke bi le ce ğim, ok şa ya bi le ce ğim, pı rıl pı rıl saç la rı na do ku na bi le ce ğim dü şün ce si bir an da kor kunç de re ce de bü yük, dağ gi bi bir dü şün cey miş gi bi gö rün dü ba na. Gü lüm se dim, göz le ri mi ka pa dım, — Ney se… –de di,– geç ol du. İyi uy ku lar. Ar ka sın dan ben de içe ri gi ri yor dum. — İyi uy ku lar di le me yin ba na –de dim,– is te mi yo rum. Sa kin ge çe cek se, la net le rim bu ge ce yi. 286
Korku
Ma ri ya Ser ge yev na’nın eli avu cu mun için de, onu ka pı ya ka dar ge çi rir ken yü zün den be ni an la dı ğı nı, be nim de onu an la dı ğım için mut lu ol du ğu nu oku dum. Oda ma git tim. Ma sa mın üze rin de, ki tap la rın ya nın da Dmit ri Pet ro viç’in kas ke ti du yu yor du; bu onun dost lu ğu nu anım sat tı ba na. Bas to nu mu alıp bah çe ye çık tım. Sis , ta ba ka ta ba ka yük se li yor du top rak tan, ak şam de re nin üze rin de gör dü ğüm ha ya let ler ağaç la rın, ça lı lık la rın çev re sin de– on la rı ku cak la ya rak– yük se li yor du. Ko nu şa bil me yi ne çok is ter dim on lar la! Ola ğa nüs tü ber rak ha va da her yap rak, her çiy ta ne si açık se çik gö rü nü yor du; her ya nı kap la mış ses siz li ğin için den uy ku lu gü lüm sü yor du ba na. Ye şil bo ya lı bank la rın ya nın dan ge çer ken Sha kes pea re’nin bil mem han gi oyu nun dan şu söz cük le ri anım sa dım: “Ay ışı ğı ne tat lı uyuk lu yor şu ban kın üze rin de!” Bah çe de kü çük bir tüm sek var dı. Çı kıp üze ri ne otur dum. Bü yü le yi ci bir duy gu sar mış tı tüm var lı ğı mı. Bi raz son ra Ma ri ya Ser ge yev na’yı kol la rı mın ara sı na ala ca ğı mı, o gü ze lim be de ni ni sa ra ca ğı mı, par lak kaş la rın dan öpe ce ği mi ke sin kes bi li yor dum; ama bu na inan ma mak, ken di ken di mi üz mek is ti yor dum; ba na böy le si ne az acı çek tir di ği, he men tes lim ol du ğu için üzü lü yor dum. Bir den ağır ağır yü rü yen bi ri nin ayak se si ni duy dum. İki ya nı ağaç lı yol da or ta boy lu bir adam gör düm. Kırk Çi le keş’ti bu. Bir ban ka otur du, de rin bir so luk al dı, üç kez haç çı kar dı, uzan dı. Bir da ki ka son ra doğ rul du, öbür ya nı na yat tı. — Ah ya şam ah! –di ye mı rıl dan dı.– Mut suz, acı ya şam! Onun sıs ka, eğ ri be de ni ne ba kar ken; kı sık, de rin so luk alı şı na ku lak ve rir ken, o gün öy kü sü nü din le di ğim baş ka bir mut suz, acı ya şa mı anım sa dım. İçin de bu lun du ğum se vinç do lu ruh sal du rum deh şe te dü şür dü be ni, kork tum. Tüm sek ten in dim eve yü rü düm. 287
Anton Pavloviç Çehov
“Dmit ri Pet ro viç ya şa mın kor kunç ol du ğu nu söy lü yor,” di ye ge çi ri yor dum içim den. “Ya şam üze ri ne baş ka tür lü dü şün mek ge re kir. Ya şam onu ezip yok ede ne ka dar ala bil di ğin ce çok şey al ma lı dır on dan.” Ma ri ya Ser ge yev na ta ra ça day dı. Bir şey söy le me den kol la rı mın ara sı na al dım onu, bü yük bir tut kuy la kaş la rı nı, şa kak la rı nı, boy nu nu öp me ye baş la dım… Odam da, be ni çok tan, bir yı lı aş kın bir za man dan be ri sev di ği ni söy le di. Sev gi si ne inan mam için ye min ler edi yor, ağ lı yor, onu alıp evi me gö tür mem için yal va rı yor du. Ay ışı ğın da yü zü ne bak mak ama cıy la pen ce re nin önü ne gö tür düm onu. Çok hoş bir düş gi bi ge li yor du ba na; onun bir düş de ğil de, ger çek ol du ğu na ken di mi inan dır mak için za man ge çir me den kol la rı mın ara sı na al dım onu. Ha ni dir böy le si ne coş kun bir se vinç duy ma mış tım… Ama ge ne de çok uzak lar da, ru hu mun de rin lik le rin de bir yer de sı kıl ma duy gu su na ben zer bir şey var dı, hu zur suz dum. Ma ri ya Ser ge yev na’nın be ni sev me sin de de, Dmit ri Pet ro viç’in dost lu ğun da ol du ğu gi bi in sa nı ra hat sız eden ağır bir şey var dı. Göz yaş la rıy la, ye min ler le do lu bü yük, cid di bir aşk tı bu; oy sa ben cid di hiç bir şe yin –göz ya şı nın da, ye mi nin de, ge le cek üze ri ne ko nuş ma nın da– ol ma sı nı is te mi yor dum. Bu ay ay dın lık ge ce ya şa mı mız dan par lak bir gök ta şı gi bi ge lip geç sin, be nim is te di ğim buy du. Sa at üç te odam dan çık tı Ma ri ya Ser ge yev na; ka pı da dur muş, ar ka sın dan ba kı yor dum. Ko ri do run ucun da bir den Dmit ri Pet ro viç gö rün dü. Ko ca sıy la kar şı la şın ca ir kil di Ma ri ya Ser ge yev na. Ya na çe ki lip yol ver di ona. Her ha lin de bir tik sin ti var dı. Dmit ri Pet ro viç tu haf tu haf gü lüm se di, ök sür dü, oda ma gir di. Yü zü me bak ma dan, — Ak şam kas ke ti mi unut mu şum bu ra da… –de di. Bul du kas ke ti ni, iki eliy le giy di. Son ra şaş kın lık oku nan yü zü me, ter lik le ri me bak tı, ken di si nin ki ne hiç ben ze me yen kı sık, çok de ği şik bir ses le, 288
Korku
— Hiç bir şey an la ma mak be nim ka de rim ga li ba –di ye mı rıl dan dı.– Siz bir şey an la ya bi li yor sa nız… kut la rım si zi. Göz le rim de bir per de var san ki… Ök sü re rek çık tı oda dan. Pen ce re den ba kın ca ahı rın önün de gör düm onu. At la rı yay lı ya ken di ko şu yor du. El le ri tit ri yor du, ace le edi yor, ara da bir dö nüp eve ba kı yor du. Deh şet için de ol sa ge rek ti. Son ra yay lı ya bin di; yü zün de pe şi ne dü şe cek le rin den kor ku yor muş gi bi tu haf bir an la tım, kır ba cı in dir di… Bi raz son ra ben de çık tım. Gü neş doğ mak üze rey di. Ak şam ki sis ür kek çe ça lı la ra, ya maç la ra so kul muş tu. Sü rü cü ye rin de Kırk Çi le keş otu ru yor du. İç ki yi ne re den bul muş sa, ka fa yı çek miş ti ge ne, sar hoş sar hoş ko nu şu yor du dur ma dan. — Kuş gi bi öz gür bir in sa nım ben! Me rak eder si niz bel ki, söy le ye yim, so yu so pu bel li, say gı de ğer bir yurt ta şım! At la ra ba ğı rı yor du: — Ha di as lan la rım, deh! Dmit ri Pet ro viç’in ak lın dan çık ma yan o kor ku ba na geç miş ti şim di. Olan la rı dü şü nü yor, bir şey an la ya mı yor dum. Kar ga la ra ba kı yor dum, uç ma la rı tu haf ge li yor du ba na, kor ku ve ri yor du. Şaş kın lık, umut suz luk için de so ru yor dum ken di ken di me: — Ne den yap tım bu nu? Ne den baş ka tür lü de ğil de, böy le ol du? Ma ri ya Ser ge yev na’nın be ni ger çek ten sev me si, Dmit ri Pet ro viç’in kas ke ti ni al ma ya oda ma gel me si kim için, ne için ge rek liy di? Ne den unut tu odam da kas ke ti ni? Ay nı gün Pe ters burg’a git tim. Dmit ri Pet ro viç’i de, ka rı sı nı da bir da ha hiç gör me dim. Ay rıl ma mış lar, öy le di yor lar. 1892
289
Sürgünde Tak ma adı Tol ko vıy olan ih ti yar Sem yon ile adı nı hiç kim se nin bil me di ği Ta tar de li kan lı kı yı da, açık ha va da yak tık la rı ate şin ya nın da otu ru yor lar dı. Öte ki üç kü rek çi ku lü be dey di. Alt mış yaş la rın day dı Sem yon. Za yıf, diş siz di, ama omuz la rı ge niş ti, dinç bir gö rü nü şü var dı. Ça kır ke yif ti, şim di ye ka dar çok tan gi dip yat mış ol ma sı ge re kir di ama, ce bin de da ha ya rım şi şe var dı. Ku lü be de ço cuk la rın on dan vot ka is te ye cek le rin den kor ku yor du. Ta tar has tay dı, çok bit kin di, üze rin de ki es ki püs kü le re sa rın mış, Sim birsk ilin de ya şa mın ne gü zel ol du ğu nu, ge ri de bı rak tı ğı ka rı sı nın ne gü zel, ne akıl lı bir ka dın ol du ğu nu an la tı yor du. Yir mi beş ya şın da var dı yok tu, ama şim di ate şin ışı ğın da so luk ben zi, ke der li yü zü bir ço cuk gi bi gös te ri yor du onu. Tol ko vıy, — Öy le –di yor du.– Cen net de ğil dir el bet te bu ra sı. Ken din de gö rü yor sun za ten: Su, çıp lak kı yı lar, ne ya na ba kar san kil top rak, baş ka ca da bir şey yok… Kut sal yor tu ge çe li ha ni dir, ır mak ta hâ lâ par ça, par ça buz lar var. Bu sa bah kar yağ dı ge ne. Ta tar, — Kö tü! Kö tü! –de di. Kor kuy la bak tı çev re si ne. 291
Anton Pavloviç Çehov
On adım ön le rin de kap ka ran lık, so ğuk ır mak akı yor du; ho mur da nı yor, par ça par ça gö tür dü ğü kil li kı yı ya çar pı yor, son ra da bi lin me yen uzak bir de ni ze doğ ru hız la akıp gi di yor du. Kü rek çi le rin “ça ta na” de dik le ri mav na nın sim si yah, ko ca man ka ral tı sı du ru yor du kı yı da. Kar şı kı yı da ta uzak lar da, bir ta kım ateş ler ara da bir sö ne cek gi bi olup ge ne par la ya rak yı lan gi bi kıv rı lı yor du. Ge çen yı lın ot la rı nı ya kı yor lar dı. Bu ateş le rin sön dük le ri yer le ri ka ran lık kap lı yor du ge ne. Kü çük buz par ça la rı nın mav na ya çarp tık la rı du yu lu yor du. Is lak tı ha va, so ğuk tu… Ba şı nı kal dı rıp gök yü zü ne bak tı Ta tar. Bu ra da da kö yün de ki, gi bi çok yıl dız var dı, kö yü gi bi her yan kap ka ran lık tı bu ra da da, ama bir şey ek sik ti san ki. Kö yün de ki, Sim birsk ilin de ki yıl dız la ra ben ze mi yor lar dı bu ra da ki ler, gök yü zü de be ze mi yor du. — Kö tü! Kö tü! –di ye yi ne le di. Tol ko vıy gül dü. — Alı şır sın! Genç sin da ha, ba şın da ka vak, yel le ri esi yor, ağ zın süt ko ku yor. Akıl sız lı ğın dan, dün ya da sen den mut su zu yok muş gi bi ge li yor sa na, ama za man ge le cek, “Her ke se be nim ki gi bi ya şam ver sin Tan rı,” di ye cek sin. Be ni gö rü yor sun. Bir haf ta son ra su al ça la cak, sa lı ku ra ca ğız, siz he pi niz ba şı nı zı alıp Si bir ya’da do laş ma ya gi de cek si niz. Ben bu ra da ka la ca ğım, kı yı dan kı yı ya gi dip gel me ye baş la ya ca ğım. Yir mi yıl dır böy le gi der ge li rim. Ge cem gün dü züm yok tur. Ba lık lar su yun al tın da, ben üs tün de. Ge ne de şü kür ler ol sun Tan rı’ya. Bir ek si ğim, sı kın tım yok. Her ke se böy le ya şam ver sin Tan rı. Ate şe bir kaç ça lı at tı Ta tar, da ha ya kı nı na uzan dı. — Ba bam has ta dır –de di.– O ölün ce ka rım la anam bu ra ya ge le cek ler. Söz ver di ler ba na. Tol ko vıy. — Ne ya pa cak sın ka rın la ana nı? –di ye sor du.– Ap tal lık se nin ki si kar de şim. Şey tan çe li yor ak lı nı böy le, kov onu için 292
Sürgünde
den. Ku lak as ma Al la hın be la sı na! Se ni avu cu nun içi ne al ma sı na göz yum ma! Ka dın dan söz et ti mi sa na, ina dı na “is te mi yo rum” di ye cek sin. Öz gür lük ten söz et ti mi, he men ko yu ver me ken di ni, “is te mi yo rum!” de. Hiç bir şey ge rek de ğil sa na ar tık! Ne ba ban var, ne anan, ne ka rın, ne öz gür lü ğün, ne evin bar kın, ne de di ki li bir ağa cın! Hiç bir şey ge rek de ğil sa na! Hep si ni sil at ka fan dan! Şi şe den bir yu dum da ha al dı Tol ko vıy, de vam et ti: — Ba sit bir köy lü de ği lim ben, kar deş ce ği zim, uşak fa lan da de ği lim, ki li se de zan goç tu ba bam, bu ra ya sü rül me den ön ce de Kursk’da re din got la do la şır dım. Ama şim di ken di mi öy le alış tır dım ki, çıp lak yer de ya tıp uyu ya bi li yor, kar nı mı ot la do yu ra bi li yo rum. Ge ne de, “Her ke se böy le ya şam ver sin Tan rım” de rim. Bir sı kın tım yok, hiç kim se den de bir kor kum… Dün ya da ben den zen gin, ben den öz gür in san ola maz mış gi bi ge li yor ba na. Be ni Rus ya’dan bu ra ya yol la dık la rı gün “hiç bir şey is te mi yo rum!” di ye ver dim ka ra rı mı. Ka rı mı da, do ğup bü yü dü ğüm yer le ri de, öz gür lü ğü de çok fı sıl da dı dur du ku la ğı ma şey tan, ama ha va al dı… Hep ay nı ce va bı ver dim ken di si ne: “Hiç bir şey ge rek de ğil ba na!” Tut tu ğum yol dan dön me dim, gör dü ğün gi bi, ga yet gü zel bir ya şa mım var şim di, ya kın mı yo rum du ru mun dan. Gel ge le lim, şey ta na yüz ve ren, onu bir ke re cik ol sun din le yen bir in san mah vol muş de mek tir, kur tu luş yok tur onun için ar tık. Te pe si ne ka dar ba tar ba ta ğa, çı ka maz bir da ha… Yal nız ca se nin gi bi le rin, ak lı kıt köy lü le rin ken di le ri ni fe la ke te sü rük le dik le ri ni san ma sa kın, oku muş lar dan da, yük sek çev re den olan lar dan da çı kı yor bu ku yu ya dü şen. On beş yıl ön ce bir be yi sür dü ler bu ra ya. Ba ba sı nın va si yet na me sin de de ği şik lik ler yap mış, kar deş le ri nin hak kı nı ye miş ga li ba. Prens ya da ba ron gi bi bir şey ol du ğu nu söy lü yor lar dı. Kim bi lir, bel ki de ba sit bir me mur du… Ney se, uzat ma ya lım, bu ra ya ge lir gel mez ilk işi Mu ho tins ko ye’de bir ev le bir yer al dı ken di ne. “Ge çi mi ni ken di eme ğim le, ken di alın te rim le ka za na 293
Anton Pavloviç Çehov
ca ğım.” di yor du. “Ar tık bir bey de ğil, bir sür gü nüm çün kü.” –“Ne de nir,” di ye ge çi ri yor dum içim den, “Tan rı yar dım cın ol sun, gü zel bir şey.” O za man lar genç, ça lış kan, ti tiz bir in san dı. Ekin bi le bi çer di, ki mi za man ba lı ğa çı kar, at la alt mış vers ta yo la gi der ge lir di. Ne ya zık ki, da ha bi rin ci yıl dan baş la mış tı Gı ri no’ya pos ta ne ye gi dip gel me ye. Be nim sal la ır ma ğı ge çer ken ayak ta du rur, içi ni çe ke rek şöy le der di: “Ah Sem yon, ne den se uzun za man dan be ri pa ra yol la mı yor lar ba na!” –“Pa ra ge rek de ğil si ze Va si li Ser ge iç” der dim, “Ne ya pa cak sı nız pa ra yı? Geç mi şi bı ra kın ar tık, si lip atın ka fa nız dan; geç mi şi niz hiç ol ma mış, yal nız ca bir düş gör müş sü nüz gi bi unu tun her şe yi, ye ni baş tan baş la yın ya şa ma. Al dır ma yın şey ta nın de dik le ri ne, iyi lik dü şün mez si zin için, ağı na dü şür me ye ça lı şır si zi yal nız ca. Şim di pa ra is ti yor su nuz, bir za man son ra ba kar sı nız baş ka baş ka şey ler is ter ca nı nız. Mut lu ol mak is ti yor sa nız hiç bir şey is te me me ye ba kın. Evet… Ka der bi zi kö tü bir bi çim de hor la dıy sa, hiç de sa da ka is te me miz ge rek mez on dan… ayak la rı na ka pan ma mız ge rek mez; ter si ne, kü çüm se me li yiz onu, ala ya al ma lı yız. Yok sa o alay eder bi zim le.” Hep böy le söy ler dim ona iş te… Ara dan iki yıl geç miş ti ki, bir gün bu ya na ge çi ri yor dum onu, dur ma dan el le ri ni ovuş tu ra rak gü lüm sü yor du: “Gı ri no’ya ka rı mı kar şı la ma ya gi di yo rum.” di yor du. “Be nim öz le mi me da ya na ma mış, so nun da kal kıp yo la çık mış. İyi bir in san dır ka rım, bir me lek tir…” Se vin cin den dur du ğu yer de du ra mı yor du… Er te si gün ka rı sıy la dön dü. Genç, gü zel bir ka dın dı, şap ka var dı ba şın da, ku ca ğın da da kü çük bir kız ço cu ğu. Bir sü rü ba vul ge tir miş ti. Be nim Va si li Ser ge iç ise per va ney di çev re sin de, bak ma ya kı ya mı yor du yü zü ne, övü yor du onu, gök le re çı ka rı yor du… “Evet kar de şim Sem yon, Si bir ya’da da in san lar var!” –“Eh,” di ye ge çi ri yor dum içim den, “bir gün ge lir gö rü şü rüz. Çok sür mez bu se vin cin.” O gün den son ra her gün Gı ri no’ya in me ye baş la dı. Rus ya’dan pa ra bek li yor du. Çok pa ra ge rek ti ona. “Be nim 294
Sürgünde
için bu ra da, Si bir ya’da genç li ği ni, gü zel li ği ni çü rü tü yor ka rım, kö tü ka de ri mi pay la şı yor, bu yüz den ben de her çe şit haz zı aya ğı na ge tir me li yim…” Ha nı me fen di nin ca nı sı kıl ma sın di ye me mur lar la, olur ol maz bir sü rü in san la dost luk kur du. Kuş ku suz bun ca in sa nı ye di rip içir mek ge re ki yor du. Son ra bir pi ya no, hep ka ne pe le rin üze rin de ya tan tüy lü bir fi no –ge be re si ce– al ma sı ge rek miş ti… An la ya ca ğın gös te riş li, mas raf lı bir ya şam sür dü rü yor lar dı. Ha nı me fen di çok kal ma dı ya nın da. Ona gö re yer ler miy di bu ra lar? Kil top rak tan, su dan, so ğuk tan baş ka bir şey yok tu ki bu ra da; ne bir seb ze bu la bi lir din, ne de bir mey ve. Her yan da ka ra ca hil, üs te lik sar hoş in san lar, ka ba lık… Oy sa baş kent li, çıt kı rıl dım bir ha nı me fen diy di o. Sı kıl dı bu ra da ta bi i. Hem son ra, kim ne der se de sin, ko ca sı da bir bey de ğil di ar tık, gu rur duy mu yor du onun ka rı sı ol mak tan. Ara dan üç yıl geç miş ti, hiç unut mam, Us pen yor tu su yak laş mış tı, bir ge ce kar şı kı yı dan ses len di ler ba na. Sal la geç tim kar şı ya, bak tım ha nı me fen di. Sı kı sı kı gi yin miş ti, ya nın da da me mur lar dan, genç bi ri var dı. Bir troy ka ya bin miş ler di… Bu ya na ge çir dim on la rı, yel gi bi uçup git ti ler! Sa bah er ken çift at lı bir ara bay la dört na la gel di Va si li Ser ge iç. “Sem yon, ka rım göz lük lü bir adam la geç ti mi bu ra dan?” Geç ti efen dim, ara bu lur sun onu şim di! Dört na la git ti ka rı sı nın pe şin den, beş gün beş ge ce bo şu na ara dı dur du onu. Dö nü şün de kar şı ya ge çi ri yor dum onu, bir den ye re yı ğıl dı, ba şı nı sa lın tah ta la rı na vur ma ya, hün gür hün gür ağ la ma ya baş la dı. “Dün ya böy le iş te.” de dim. Gül düm, sö zü nü ha tır lat tım ona: “Si bir ya’da da in san lar var!” Ben böy le söy le yin ce da ha da kuv vet li vur ma ya baş la dı ba şı nı… Son ra öz gür lü ğü nü is ter ol du. Ka rı sı Rus ya’da al mış tı so lu ğu, bes bel li ka rı sı nı gör mek, onu sev gi li si nin elin den al mak için o da ora ya git mek is ti yor du. Son ra, kar deş ce ği zi me söy le ye yim, han diy se her gün dört na la kâh pos ta ne ye, kâh ken te va li ye gi dip gel me ye baş la dı. Ba ğış lan ma sı, evi ne dön me si ne izin ve ril me si için ha bi re di 295
Anton Pavloviç Çehov
lek çe ler ya zı yor, yol lu yor du. Yal nız tel graf la ra iki yüz rub le si nin git ti ği ni söy lü yor du. Al dı ğı ye ri sat mış, evi ni Ya hu di le re ipo tek et miş ti. Çok geç me den sa çı sa ka lı ağar dı, kam bu ru çık tı, ve rem li gi bi renk kal ma dı yü zün de. İn san la ko nu şur ken, öhö–öhö… di ye ök sü rü yor du, göz le ri ya şa rı yor, ağ la mak lı olu yor du. Di lek çe ler le se kiz yıl uğ raş tı dur du, son ra can lan dı bi raz, ne şe si ye ri ne gel di. Ye ni bir eğ len ce bul muş tu ken di ne çün kü. Kı zı bü yü müş tü an la ya ca ğın. Bak ma ya kı ya mı yor du ona, üze ri ne tit ri yor du. Ne ya lan söy le ye yim, fe na kız da sa yıl maz dı doğ ru su. Gü zel di, sim si yah kaş la rı var dı, ele avu ca sığ maz bir şey di… Va si li Ser ge iç her pa zar kı zı nı da alır. Gı ri no’ya ki li se ye gi der di. Sal da yan ya na du rur lar dı; kız gü ler, ba ba sı göz le ri nin içi ne ba kar dı. Bir gün “Evet Sem yon,” de di Va si li Ser ge iç, “Si bir ya’da da in san lar var. Si bir ya’da da mut lu luk ola bi li yor. Bak sa na şu kı zı ma! Dün ya yı ara san bir eşi ni bu la maz sın!” –“Kı zı nı za di ye cek yok Va si li Ser ge iç,” de dim, “ger çek ten iyi bir kız…” İçim den de “Bi raz dur he le…” di ye ge çi ri yor dum. “Da ha çok genç, içi ha yat do lu, ka nı kay nı yor, ya şa mak is ti yor… oy sa ya şa ya bi lir mi bu ra da in san?” Bir za man son ra öz lem çek me ye baş la dı kız… Eri dik çe eri di, bir de ri bir ke mik kal dı, ya tak la ra düş tü, hâ lâ ya tı yor. Ve rem li dir. İş te sa na Si bir ya’nın mut lu lu ğu kar de şim. Mut lu lu ğu da onun ol sun… Si bir ya’da da in san lar var mış… Kı zı has ta la nın ca dok tor dok tor do laş ma ya, on la rı evi ne ta şı ma ya baş la dı Va si li Ser ge iç. İki yüz, üç yüz vers ta öte de bir dok to run ya da ot lar dan ilaç ya pan bi ri nin ol du ğu nu du yun ca doğ ru ora ya ko şu yor. Öy le çok pa ra sı git ti ki dok tor la ra… oy sa iç ki ye ver sey di o pa ra la rı, ben ce da ha iyi eder di… Na sıl ol sa öle cek kı zı, kur tu lu şu yok. O za man te mel li mah vo la cak. Üzün tü sün den ya asa cak ken di ni ya da Rus ya’ya ka ça cak. Bes bel li bir şey bu. Son ra da ya ka la ya cak lar onu ora da, ge ne mah ke me, bu kez kü rek, kır baç… Ta tar so ğuk tan bü zü le rek, 296
Sürgünde
— İyi dir, iyi –di ye mı rıl dan dı. — Ne dir iyi olan? — İn sa nın ka rı sı nı, kı zı nı gör me si… Var sın kü re ğe yol la sın lar onu, var sın acı çek sin, ka rı sıy la kı zı nı gör dü ya… “Hiç bir şey ge rek de ğil.” di yor sun. Ama hiç bir şe yin ol ma ma sı kö tü dür! Ka rı sı üç yıl kal dı ya nın da, Tan rı ba ğış la dı ona bu mut lu lu ğu. İn sa nın ka rı sı nı, hiç gör me mek ten se üç yıl gör me si çok da ha iyi dir. Öy le de ğil mi? Ta tar, bi raz bil di ği Rus ça söz cük le ri ka fa sın da to par la ma ya ça lı şa rak, ke ke le ye rek an lat ma ya baş la dı. Ya ban cı el ler de has ta lan mak tan, öl mek ten, pas ren gi şu so ğuk top ra ğa gö mül mek ten onu Tan rı’nın ko ru ma sı nı söy lü yor du. Ka rı sı bir gün lü ğü ne, hat ta bir sa at li ği ne ona ge le cek ol sa, böy le si ne bir mut lu lu ğa kar şı lık her tür lü acı ya kat la na bi le ce ği ni, bu nun için de Tan rı’ya şük re de ce ği ni an lat ma ya ça lı şı yor du. Hiç ten iyiy di bir gün lük mut lu luk. Pe şin den, ev de bı rak tı ğı ka rı sı nın ne gü zel, ne akıl lı bir ka dın ol du ğu nu an lat ma ya ko yul du ge ne; son ra ba şı nı el le ri nin ara sı na alıp ağ la ma ya baş la dı, hiç bir su çu ol ma dı ğı na, yok ye re bu ra da acı çek ti ği ne inan dır ma ya ça lı şı yor du Sem yon’u. İki kar de şiy le da yı sı bir köy lü nün atı nı çal mış, ih ti ya rı da öl dü re si ye döv müş ler; ama köy ku ru lu hak sız lık edip, üç kar de şin Si bir ya’ya sü rül me si ni, var lık lı bir in san olan da yı la rı nın da bir ce za al ma ma sı nı ge rek ti re cek bi çim de bir ka rar ver miş. — Alı şır sın!.. –de di Sem yon. Ta tar sus tu, yaş do lu göz le ri ni ate şe dik ti. Ni çin Sim birsk’de de ğil de, bu ra da, bu ka ran lık ta, ya ban cı in san la rın ara sın da ol du ğu nu hâ lâ an la ya mı yor muş gi bi bir kor ku, şaş kın lık an la tı mı var dı yü zün de, Tol ko vıy ate şin ya nı na uzan dı, bir şe ye gü lüm se di, al çak ses le bir şar kı tut tur du. Bi raz son ra, — Ba ba yı ne yap sın kız? –di ye mı rıl dan dı.– Va si li Ser ge iç se vi yor du onu, ya şa mın se vin ci ni on da bu lu yor, bel li bu; 297
Anton Pavloviç Çehov
ama ge ne de pek gü ven me ye gel mez ona kar de şim: Ne ya pa ca ğı bel li ol ma yan sert bir ih ti yar dır çün kü. Oy sa genç kız la ra kar şı sert ol ma ya gel mez… Şef kat, ha–ha hi–hi, bir de la van tay la krem ge rek li dir genç kız la ra. Evet… Eh iş te, dün ya bu, dün ya! –Gö ğüs ge çir di Sem yon, ağır ağır doğ rul du yat tı ğı yer den.– Vot ka yı bi tir dik, yat ma za ma nı gel di de mek tir. Öy le de ğil mi? Ben gi di yo rum kar de şim… Ta tar yal nız ka lın ca ate şe bir kaç ça lı da ha at tı, son ra ge ne ye re uzan dı alev le re ba ka rak do ğup bü yü dü ğü kö yü nü, ka rı sı nı dü şün me ye ko yul du. Bir ay lı ğı na, bir gün lü ğü ne gel sey di ka rı sı, is ter se var sın dön sün dü kö ye!.. Onu hiç gör me mek ten se, bir ay, hat ta bir gün gör sün da ha iyi de ğil miy di? Pe ki ya ka rı sı sö zü nü tu tar da ge lir se bu ra ya, na sıl ge çin di re cek ti onu? Ne re de ya tıp kal ka cak tı ka rı sı? Yük sek ses le sor du ken di ken di ne: — Kar nı nı do yu ra cak bir şe yi yok sa, na sıl ya şa ya bi lir bir in san? Ge ce gün düz kü rek çek me si ne kar şı lık, gün de an cak on ka pik ka za na bi li yor du. Ger çi yol cu la rın bah şiş bı rak tık la rı da olu yor du ya, ço cuk lar ken di ara la rın da pay la şı yor lar dı bü tün pa ra yı, Ta tar’a bir şey ver mi yor lar dı. Yal nız ca alay edi yor lar dı onun la. Ne yi ye cek bir şe yi var dı, ne de gi ye cek. Kor ku yor du da… Her ya nı sız lı yor du şim di, tit ri yor du, ku lü be ye gi dip yat sa iyi ola cak tı, ama ora da da üze ri ne ör te bi le ce ği bir şe yi yok tu ki, hem kı yı dan da ha so ğuk tu ora sı; bu ra da da ör tü ne cek bir şe yi yok tu ama, hiç de ğil se ateş ya ka bi li yor du… Bir haf ta son ra su iyi ce al ça lın ca sa lı ku ra cak lar dı. Sem yon’un dı şın da kü rek çi le rin hep si ge rek siz ola cak tı o za man; Ta tar da köy köy do laş ma ya, di len me ye, iş ara ma ya baş la ya cak tı. Ka rı sı he nüz on ye di ya şın day dı; gü zel di, naz lı ye tiş tir miş ti, sı kıl gan dı… Onu da mı köy köy do laş tı ra cak tı pe şin de, yü zü nü aç tı rıp di len di re cek ti? Ha yır, böy le bir şe yi dü şün mek bi le kor kunç tu… 298
Sürgünde
Or ta lık ay dın la nı yor du ar tık; mav na, su yun yü ze yin de ka mış lar, kı yı ya vu ran kü çük dal ga lar şim di açık se çik gö rü nü yor du; ge ri ye ba kın ca kil top rak ya maç, ya ma cın di bin de de da mı za man la ka rar mış sa man ör tü lü ku lü be, da ha yu ka rı lar da kö yün ya ma ca ser pi li kü çük ev le ri gö rü nü yor du. Köy de ho roz lar öt me ye baş la mış lar dı bi le. Top ra ğı ko yu kır mı zı ya maç, mav na, ır mak, kö tü ni yet li, ya ban cı in san lar, aç lık, so ğuk, has ta lık lar… Ger çek te yok tu bel ki de bü tün bun lar. “Kim bi lir, dü şüm de gö rü yo rum bun la rı bel ki,” di ye dü şü nü yor du Ta tar. Uyu du ğu nu sa nı yor du, ken di hor la dı ğı nı bi le du yu yor du… Evin de, Sim birsk ilin dey di kuş ku suz, ka rı sı nı adıy la şöy le bir ça ğır sa, he men ses le ne cek ti ona; bi ti şik oda da da an ne si ya tı yor du… Doğ ru su ki mi le yin ne kor kunç düş ler gö rü yor du in san. Ne ge re ği var dı san ki böy le düş le rin? Ne ır ma ğıy dı şu? Vol ga mı aca ba? Kar ya ğı yor du. Kar şı kı yı dan ba ğı rı yor du bi ri: — Hey! Mav na yı ge ti rin! Uyan dı Ta tar, ar ka daş la rı nı da uyan dır mak için ku lü be ye yü rü dü. Kü rek çi ler, de lik de şik go cuk la rı nı yol da gi yer ken uy ku lu, kı sık ses le riy le küf re de rek, so ğuk tan bü zü le rek gel di ler kı yı ya. Uy ku dan ye ni kalk tık la rı için, ır mak tan doğ ru esen don du ru cu rüz gâr da, ır mak da bes bel li nef ret, kor ku uyan dır mış lar dı on lar da. Hiç ace le et me den at la dı lar mav na ya… Ta tar ile üç kü rek çi, ala ca ka ran lık ta, yen ge cin kıs kaç la rı nı an dı ran ge niş ağız lı uzun kü rek le re ya pış tı lar. Kar nı nı uzun sa pı na da ya ya rak dü me nin üze ri ne yat tı Sem yon. Kar şı dan dur ma dan ba ğı rı yor lar dı. Bes bel li, kü rek çi le rin uyu duk la rı nı ya da kö ye mey ha ne ye git tik le ri ni san dık la rı için iki kez de ateş et miş ler di. Tol ko vıy, bu dün ya da ace le et me nin hiç de ge re ği ol ma dı ğı na inan mış bir in sa nın se rin kan lı lı ğıy la, — An la dık, an la dık! –di ye mı rıl dan dı.– Bo şu na yırt ma gırt la ğı nı, ge li yo ruz iş te! 299
Anton Pavloviç Çehov
Ağır, han tal mav na ay rıl dı kı yı dan, ka mış la rın ara sın da yüz me ye baş la dı. Ol du ğu yer de dur ma dı ğı, git ti ği yal nız ca ka mış la rın ya vaş ya vaş ge ri ye doğ ru kay ma sın dan bel liy di. Kü rek çi ler dü zen li bir bi çim de, hep bir den ası lı yor lar dı kü rek le re. Dü me nin üze ri ne yat mış tı Tol ko vıy, ha va da ya rım da ire ler çi ze rek bir o ya na bir bu ya na gi dip ge li yor du. Ala ca ka ran lık ta uzak tan ba kın ca bir ta kım in san lar, upu zun kol la rı olan ta ri hön ce si bir hay va nın üze ri ne bin miş, ki mi le yin kâ bus la rı mı za gi ren o so ğuk, sı kı cı ül ke ye doğ ru yol alı yor lar mış gi bi gö rü nü yor lar dı. Ka mış la rı ar ka da bı ra kıp açı ğa çık tı lar. Kar şı kı yı dan kü rek le rin dü zen li se si ni duy muş, ba ğı rı yor lar dı: — Ça buk! Ça buk! On da ki ka son ra olan ca ağır lı ğıy la bin dir di kı yı ya mav na. Yü zün de ki kar la rı si ler ken mı rıl da nı yor du Sem yon: — Hâ lâ ya ğı yor, hâ lâ! Ne re den ge lir bu ka dar kar, an la ya ma dım git ti! Sır tın da til ki kür kün den bir go cuk, ba şın da be yaz ku zu pos tun dan bir şap ka olan or ta boy lu, za yıf, yaş lı bir adam bek li yor du on la rı. Kı pır da ma dan at la rın bi raz uza ğın da ayak ta du ru yor du. Bir şe yi anım sa ma ya ça lı şı yor muş, to par la ya ma dı ğı bel le ği ne kı zı yor muş gi bi can sı kın tı sı, dik kat do lu bir an la tım var dı yü zün de. Sem yon ya nı na gi dip de şap ka sı nı çı kar dı ğın da, — Ace le Anas tas yev ka’ya gi di yo rum –de di.– Kı zım ge ne fe na laş tı, duy du ğu ma gö re, ye ni bir dok tor gel miş Anas tas yev ka’ya. Ara ba yı mav na ya yük le yip yo la çık tı lar. Sem yon’un ko nu şur ken Va si li Ser ge iç de di ği adam, ol du ğu yer de, ka lın du dak la rı nı sı kı sı kı ka pat mış, hiç kı pır da ma dan ayak ta du ru yor, hep ay nı nok ta ya ba kı yor du. Ara ba cı, onun ya nın da si ga ra iç me si ne izin ve rip ver me ye ce ği ni sor du ğun da, duy ma mış gi bi bir şey söy le me di. Öte yan da Sem yon dü me nin üze ri ne yat mış, alay lı alay lı ba kı yor du ona. 300
Sürgünde
— Si bir ya’da da in san lar var! –di yor du.– Var el bet te! Gu rur do lu bir an la tım var dı Tol ko vıy’ın yü zün de. Bir şe yi ka nıt la mış tı san ki, so nu cun bek le di ği gi bi ol du ğu na se vi ni yor du… Til ki kür kün den go cuk lu ada mın mut suz, ça re siz gö rü nü şü nün ona bü yük bir haz ver di ği bel liy di. Kı yı ya çı kıp da at la rı ara ba ya ye ni den ko şar lar ken, — Şim di yol lar çok kö tü dür Va si li Ser ge iç –de di.– İki haf ta cık da ha bek le sey di niz de bi raz ku ru say dı top rak. Hiç git me sey di niz da ha iyi eder di niz ya… Gi dip gel me nin bir şe ye ya ra ma ya ca ğı nı siz de bi li yor su nuz. Bun ca yıl dır ge tir me di ği niz adam kal ma dı kı zı nı za, bir ya ra rı ol sa olur du… İna nın öy le! Bir şey söy le me den bah şi şi ni ver di Va si li Ser ge iç, ara ba ya bi nip yo la ko yul du. Sem yon, so ğuk tan bü zü le rek, — Ge ne dok tor ge tir me ye gi di yor! –de di.– Ger çek dok to ru bul mak as lın da düz ova da rüz gâ ra ye tiş mek, şey ta nı kuy ru ğun dan ya ka la mak gi bi bir şey dir! Ne ga rip in san lar var şu dün ya da! Sen af fet şu gü nah kâr ku lu nu Tan rım! Tol ko vıy’ın ya nı na git ti Ta tar, göz le ri nin içi ne nef ret le, tik sin tiy le ba ka rak, si nir den zan gır zan gır tit re ye rek, ko puk ko puk Rus ça’sı na Ta tar ca söz cük ler ka rış tı ra rak, — O iyi dir… iyi dir, ama sen kö tü sün! –di ye baş la dı.– Te miz ruh lu, çok iyi bir bey dir o, ama sen hay van sın, kö tü sün! Ya şa yan bir in san dır bey, ama sen ge ber miş sin… Tan rı in sa nı sev sin de, acı da çek sin, ya ni ya şa sın di ye ya rat mış tır, oy sa sen hiç bir şey is te mi yor sun, de mek ki ya şa mı yor sun, bir taş sın, kil top rak sın, ta şa bir şey ge rek de ğil dir, sa na da öy le… Bir taş sın sen, Tan rı sev mi yor se ni, ama be yi se vi yor. Kü rek çi ler hep bir den kah ka ha lar la gül me ye baş la dı lar. Ta tar nef ret le bu ruş tur du yü zü nü, ko lu nu sal la dı, es ki püs kü le ri ne sa rı na rak ate şin ya nı na yü rü dü. Kü rek çi ler le Sem yon tem bel tem bel ku lü be ye doğ ru uzak laş tı lar. 301
Anton Pavloviç Çehov
Kü rek çi ler den bi ri ıs lak, kil li top ra ğa se ri li sa man la rın üze ri ne uza nır ken, — Çok so ğuk! –di ye mı rıl dan dı. Onay la dı öte ki: — Evet, sı cak sa yıl maz! Sür gün ya şa mı böy le olur!.. Hep si yat tı. Bi raz son ra rüz gâr aç tı ka pı yı, kar atış tır ma ya baş la dı ku lü be nin içi ne. Kal kıp ka pı yı, ka pa mak gel mi yor du kim se nin için den: So ğuk tu, üşe ni yor lar dı. Uy ku ya da lar ken, — Bir sı kın tım yok! –di ye mı rıl dan dı Sem yon.– Her ke se böy le ya şam ver sin Tan rı. — Ka şar lan mış sür gün sün sen, bi li yo ruz. Şey tan bi le do ku na maz sa na. Kö pek ulu ma sı nı an dı ran bir ses du yul du. — Ne dir o? Kim var dı şa rı da? — Ta tar ağ lı yor. — Vay de li vay… — Alı şır! –de di Sem yon. Ar ka sın dan uy ku ya dal dı. Çok geç me den öte ki ler de uyu du lar. Ka pı öy le açık kal mış tı. 1892
302
Komşular Pyotr Mi hay lo viç İva şin’in si nir le ri çok bo zuk tu: He nüz çok genç bir kız olan kar de şi ev li bir er ke ğe, Vla siç’e kaç mış tı. Pyotr Mi hay lo viç ev de de, tar la da da kur tu la ma dı ğı can sı kın tı sı nı, öf ke si ni bi raz cık ol sun ya tış tır mak için hak ta nır lık duy gu su nu; dü rüst, gü zel inanç la rı nı –her za man öz gür dü şün ce yi sa vun muş bir in san dı!– yar dı ma ça ğı rı yor du, ama bir ya ra rı ol mu yor du bu ça ba la rı nın; her ke re sin de, is ter is te mez an cak dar ka fa lı bir ka dı nın va ra bi le ce ği bir so nu ca va rı yor du. Kız kar de şi nin dav ra nı şı nın çok çir kin ol du ğu nu, Vla siç’in kı zı ayart tı ğı nı dü şü nü yor du. An ne si hiç çık mı yor du oda sın dan. Da dı ka dın hep fı sıl tıy la ko nu şu yor, iki de bir içi ni çe ki yor du. Git mek için her gün ayak la nı yor du tey ze si, va liz le ri ni bir an tre ye çı ka rı yor lar, bir oda sı na ge ri gö tü rü yor lar dı. Ev de ölü var mış gi bi bir ses siz lik var dı oda lar da, av lu da, bah çe de… Tey ze si de, hiz met çi ler de, köy lü ler bi le yü zü ne, “Kız kar de şi ni ka çır dı lar, ne bek li yor sun hâ lâ?” di ye so rar ca sı na es rar lı, şaş kın ba kı yor lar gi bi ge li yor du Pyotr Mi hay lo viç’e. Ne yap ma sı ge rek ti ği ni bil me di ği hal de, bir şey ler yap ma dı ğı için ken di de kı zı yor du ken di ne. Ara dan al tı gün geç miş ti. Ye din ci gün –pa zar gü nü öğ le den son ra– at lı bir uşak bir mek tup ge tir di. Zar fın üze rin de 303
Anton Pavloviç Çehov
ki ad res hiç de ya ban cı ol ma yan bir el ya zı sıy la ya zıl mış tı: “Çok sa: An na Ni ko la yev na İva şi na.” Ne den se Pyotr Mi hay lo viç’e mek tu bun ka bın da da, zar fın üze rin de ki el ya zı sın da da, ya rım ya zıl mış “sa yın” söz cü ğün de de küs tah ça, aşı rı he ye can lı, li be ral bir şey var mış gi bi ge li yor du. Ka dın la rın li be ral li ği de inat çı, acı ma sız, ka tı olur du… Pyotr Mi hay lo viç, elin de mek tup la an ne si nin oda sı na gi rer ken “Mut suz an ne si nin önün de eğil mek ten se, on dan özür di le mek ten se, öl me ye ra zı dır…” di ye ge çi ri yor du için den. An ne si kar yo la da ya tı yor du, gi yi nik ti. Yaş lı ka dın oğ lu nu gö rün ce, ba şör tü sü nün al tın dan dö kül müş ak saç la rı nı dü zel te rek ça bu cak doğ rul du, he ye can lı, — Ne var? Ne ol du? –di ye sor du. Pyotr Mi hay lo viç, mek tu bu an ne si ne uza tır ken, — Yol la dı… –de di. Zi na’nın adı hiç anıl mı yor du ev de, “o” bi le de mi yor lar dı; on dan söz eder ken “yol la dı” –“git ti” di yor lar dı… An ne si ta nı mış tı kı zı nın el ya zı sı nı, bir den yü zü al lak bul lak ol du, ak saç la rı ge ne dö kül dü ba şör tü sü nün al tın dan. Mek tup eli ni yak mış gi bi eli ni sal la ya rak, — Yo o! Ha yır, ha yır! –de di.– Dün ya da ol maz! Üzün tü sün den, utan cın dan hıç kı ra hıç kı ra ağ la ma ya baş la mış tı. Bes bel li, oku mak is ti yor du mek tu bu, ama gu ru ru en gel olu yor du bu na. Pyotr Mi hay lo viç, mek tu bu ken di si nin açıp yük sek ses le oku ma sı nın ge rek ti ği ni an lı yor du, ama o gü ne dek bil me di ği, ta nı ma dı ğı bir öf ke ye ka pıl dı bir den, ko şa rak av lu ya çık tı, mek tu bu ge ti ren ada ma yük sek ses le, — Ce vap ver me ye ce ği mi zi söy le! –de di. Ce vap ve ril me ye cek! Öy le söy le, hay va na! Par ça par ça yır tıp at tı mek tu bu. Son ra göz le ri do lu do lu ol du, tar la ya doğ ru yü rü dü. Acı ma sız, suç lu, mut suz his se di yor du ken di ni. Yir mi se kiz ya şın day dı, ama şiş man dı, ih ti yar lar gi bi bol şey ler gi yer di, so luk dar lı ğı da var dı. İler de, hiç ev len me miş 304
Komşular
yaş lı bir top rak sa hi bi ola ca ğı şim di den bel liy di. Kız la ra il gi duy maz, ev len me yi hiç dü şün mez; yal nız ca an ne si ni, kız kar de şi ni, da dı yı, bir de bah çı van Va si liç’i se ver di. Bo ğa zı na çok düş kün dü; öğ le ye mek le rin den son ra bi raz kes tir me ye, po li ti ka ile do ğa üs tü şey ler den söz et me ye ba yı lır dı… Za ma nın da üni ver si te yi bi tir miş ti; ama şim di üni ver si te öğ re ni mi ni her genç için, on se kiz–yir mi beş yaş la rı ara sın da çe kil me si ge re ken ka çı nıl maz bir ce za ola rak gö rü yor du; hiç de ğil se, şim di her gün ka fa sı nın için de do la şan dü şün ce le rin üni ver si tey le de, ora da öğ ren dik le riy le de uzak tan ya kın dan il gi si yok tu. Yağ mur ön ce si gi bi sı cak, ses siz di ha va. Ko ru da ha fif bir bu ğu yük se li yor du. Ça mur lar dan, çü rü yen yap rak lar dan ağır bir ko ku ya yı lı yor du çev re ye, Pyotr Mi hay lo viç sık sık du ru yor, ter le yen al nı nı ku ru lu yor du. Kış lık buğ day eki li tar la lar la ilk ba har da ürün ve re cek tar la la rı göz den ge çir di, yon ca tar la sı na gir me den geç ti ya nın dan; ko ru nun için de ki ça yır da yav ru la rıy la bir lik te iki kez kek lik kalk tı önün den… Pyotr Mi hay lo viç dü şü nü yor du; bu da ya nıl maz du ru mun böy le sü rüp gi de me ye ce ği ni, na sıl olur sa ol sun, bu du ru ma bir son ver me nin ge rek ti ği ni dü şü nü yor du. Bu da la ca, ya ba ni ce de ol sa bi tir me liy di bu işi. “Pe ki ama, na sıl? Ne yap ma lı yım?” di ye so ru yor du ken di ken di ne. Gök yü zü ne, ağaç la ra –on lar dan yar dım is ti yor muş gi bi– yal var mak lı ba kı yor du. Ama gök yü zü de, ağaç lar da su su yor lar dı. İnan dı ğı şey ler yar dım et mi yor lar dı ona; sağ du yu su ise bu can sı kı cı so ru nun an cak bu da la ca bir dav ra nış la çö züm le ne bi le ce ği ni, mek tu bu ge ti ren at lı nın yol aç tı ğı bu gün kü ola yın ben zer le ri nin sü rüp gi de ce ği ni söy lü yor du ona. Da ha ne le ri nin ola bi le ce ği ni dü şün mek bi le kor kunç bir şey di. Pyotr Mi hay lo viç eve dö ner ken gü neş bat mak üze rey di. Bu so run hiç çö züm le ne mez miş gi bi ge li yor du oma şim di. Or ta da ki du ru mu ka bul len mek ola nak sız, ka bul len me mek de ola nak sız dı, or ta sı ise yok tu. 305
Anton Pavloviç Çehov
Pyotr Mi hay lo viç şo se de eve doğ ru yü rür ken şap ka sı nı çı kar mış, men di li ni sal la ya rak se rin le me ye ça lı şı yor du. İki vers ta yo lu kal mış tı ki, ar ka sın da bir ara ba nın çın gı rak se si du yul du. Ses le ri son de re ce uyum lu, cam gi bi şın gır da yan iri li ufak lı bir kaç çın gı ra ğı var dı ara ba nın. Yal nız il çe po lis ko mi se ri Me dovs ki’nin ara ba sı nın var dı böy le çın gı rak la rı. Bir za man lar at lı mu ha fız su ba yıy dı Me dovs ki, son ra va rı nın yo ğu nun al tın dan gi rip üs tün den çık mış me te lik siz kal mış tı, şim di de has tay dı. Pyotr Mi hay lo viç’in uzak tan ak ra ba sı olu yor du. İva şin le re ken di evi ne ge li yor muş gi bi ra hat ge lir, Zi na’ya ba ba şef ka tiy le do lu duy gu lar bes ler, onu çık se ver di. Pyotr Mi hay lo viç’e ye ti şin ce, — Si ze gi di yo rum –de di,– bi nin ha di. Gü lüm sü yor du Me dovs ki, ne şe si ye rin dey di. Bes bel li Zi na’nın Vla siç’e kaç tı ğı nı bil mi yor du, bel ki de söy le miş ler di ona da, inan ma mış tı. Güç bir du rum da ol du ğu nu an la mak ta ge cik me di Pyotr Mi hay lo viç. Ku lak la rı na ka dar kı zar dı, ne ya lan uy du ra ca ğı nı bi le me den, — Sağ olun –di ye mı rıl dan dı.– Gel di ği ni ze çok se vin dim (gü lüm se me ye ça lı şı yor du) ama… Zi na yok ev de, an nem de has ta. İl çe po lis ko mi se ri, Pyotr Mi hay lo viç’in yü zü ne dal gın dal gın ba ka rak, — Çok kö tü –de di.– Yok sa bu ak şa mı siz de ge çir mek is ti yor dum. Ne re ye git ti Zi nai da Mi hay lov na? — Si nits li le re, ya nıl mı yor sam ora dan da ma nas tı ra geç mek is ti yor du. Ke sin bil mi yo rum. Bi raz da ha ko nuş tu il çe po lis ko mi se ri, son ra ge ri dön dü. Pyotr Mi hay lo viç, eve doğ ru yü rür ken deh şet için de, ger çe ği öğ re nin ce Me dovs ki’nin duy gu la rı nın na sıl ola ca ğı nı dü şü nü yor du. Bi li yor du bu duy gu yu. Eve gi rer ken “Sen yar dım et ba na Tan rım…” di ye ge çi ri yor du için den. 306
Komşular
Ak şam ça yın da ma sa da yal nız ca tey ze si var dı. Her za man ol du ğu gi bi, güç süz, kim se siz de ol sa, ken di si ni hiç kim se nin hor la ya ma ya ca ğı nı an lat mak is ti yor muş gi bi bir an la tım var dı ge ne yaş lı ka dı nın yü zün de. Ma sa nın öbür ucu na otur du Pyotr Mi hay lo viç (tey ze si ni sev mez di) ses siz ce ça yı nı iç me ye ko yul du. Tey ze si, — An nen bu gün de öğ le ye me ği ye me di –de di.– Bi raz il gi len sen onun la Pet ru şa. Aç lık tan öle cek, böy le ol maz ki. Tey ze si nin, bur nu nu baş ka la rı nın işi ne sok ma sı, Zi na kaç tı di ye gi di şi ni er te le me si an lam sız ge li yor du Pyotr Mi hay lo viç’e. Kı rı cı şey ler söy le mek ge li yor du için den, ama sa kin ol ma ya ça lı şı yor du. Ken di ni tut ma ya ça lı şır ken, ha re ke te geç mek için en uy gun za ma nın gel di ği ni, da yan ma ya ar tık gü cü nün kal ma dı ğı nı his set ti bir den. Ya he men şim di bir şey ler ya pa cak ya da ken di ni ye re atıp ava zı çık tı ğın ca ba ğır ma ya, ba şı nı dö şe me ye vur ma ya baş la ya cak tı. Vla siç’e yö nel miş ti şim di. “Bi ri kız kar de şi mi ayart tı, al dı kaç tı onu,” di ye dü şü nü yor du, “bir baş ka sı ge lip an ne mi ke se cek, bir üçün cü sü evi mi ate şe ve re cek ya da so ya cak… Hem de dost luk, yü ce dü şün ce ler, acı lar mas ke si al tın da ya pı yor lar bun la rı!” Bir den, — Ha yır, ya pa ma ya cak lar! –di ye ba ğır dı. Yum ru ğu nu ma sa ya in dir di. Fır la dı otur du ğu yer den, ko şa rak çık tı dı şa rı. Kâh ya nın atı eyer liy di ahır da. Bi nip dört na la çık tı av lu dan. Vla siç’e gi di yor du. Fır tı na lar ko pu yor du ru hun da. Son ra öm rü bo yun ca piş man lık duy ma sı na ne den ola cak ol sa bi le, gör gü ku ral la rı nın dı şın da, alı şıl ma mış bir şey yap ma ya güç lü bir is tek du yu yor du için de. Bir al çak ol du ğu nu mu hay kır ma lıy dı Vla siç’in yü zü ne, ön ce to kat la ma lı, son ra da dü el lo ya mı ça ğır ma lıy dı? Ama dü el lo ede cek ya ra dı lış ta bir in san de ğil di Vla siç; 307
Anton Pavloviç Çehov
“al çak” söz cü ğü ile to kat da ha çok mut suz eder di onu. Ken di dün ya sı na ka pan ma sı na ne den olur du. Bu ka ram sar, yu mu şak huy lu in san lar ka dar çe kil mez, can sı kı cı ya ra tık yok tu yer yü zün de. Böy le bir in san, hak et ti ği ha ka re ti ken di si ne et ti ği niz de yü zü nü ze ke der li, suç lu ba kı şı nı di kin ce, acı acı gü lüm se ye rek ba şı nı bü yük bir uy sal lık la si ze uza tın ca en hak ta nır bir in san bi le ona el kal dı ra maz mış gi bi ge lir si ze. Ka ra rı nı ver miş ti Pyotr Mi hay lo viç: “Vız ge lir. Zi na’nın ya nın da in di re ce ğin su ra tı na kır ba cı, ağ zı ma ge le ni söy le ye ce ğim.” Ken di ko ru sun da, ça yır la rın day dı da ha; Zi na’nın ken di ni te mi ze çı kar mak için ka dın hak la rın dan, ki şi sel öz gür lük ten, ki li se ni kâ hıy la res mi ni kâh ara sın da bir ay rı lı ğın ol ma dı ğın dan söz et me ye baş la ya ca ğı nı gö rür gi bi olu yor du. Bir ka dı nın ak lı nın er me ye ce ği ko nu lar da tar tış ma ya gir mek is te ye cek ti onun la. So nun da da so ra cak tı yüz de yüz: “Ni çin gel din bu ra ya? Be nim işi me ka rış ma ya ne hak kın var?” — Evet, hak kım yok –di ye mı rıl dan dı ken di ken di ne Pyotr Mi hay lo viç.– Ama böy le si da ha iyi… Dav ra nı şım ne den li ka ba olur sa, ne den li hak sız olur sam o den li iyi… Bu nal tı cı bir sı cak var dı. Siv ri si nek ler bu lut bu lut in miş ler di ye re. Ça yır lar da acı acı çığ lık atı yor lar dı kuş lar. Her yan da yağ mur be lir ti si var dı, ama gök yü zün de tek bir bu lut yok tu. Sı nı rı geç ti Pyotr Mi hay lo viç. Ken di top ra ğın dan çık mış, düm düz bir tar la da gi di yor du şim di. Çok gi dip gel miş ti bu yol dan. Üze rin de ki her ça lı yı, her çu ku ru bi lir di. Ta uzak ta, ala ca ka ran lık ta bü yük, si yah bir ka ya yı an dı ran ka ral tı ki li se dey di. En kü çük ay rın tı sı na ka dar ge ti re bi li yor du onu gö zü nü önü ne. Dış ka pı sı nın üze rin de ki sı va yı, her za man av lu sun da ot la yan bu za ğı la rı bi le gö rür gi bi olu yor du. Ki li se nin bir vers ta öte sin de sağ da bir ko ru gö zü kü yor du, Kont Kol to viç’in di ora sı. Ko ru nun bi ti min de de Vla siç’in ye ri baş lı yor du. 308
Komşular
Ki li se ile kon tun ko ru su nun üs tün den sim si yah, bü yük bir bu lut ge li yor du, ara da bir so luk şim şek ler ay dın la tı yor du onu. “Bir bu ek sik ti!” di ye ge çir di için den Pyotr Mi hay lo viç. “Sen acı ba na Tan rım, sen yar dım et!” Atı nı hız lı sür dü ğü için çok geç me den hay van yo rul muş tu. Pyotr Mi hay lo viç ken di de yo rul muş tu. Yağ mur bu lu tu göz da ğı ve rir gi bi ba kı yor du ona, eve dön me si ni sa lık ve ri yor du san ki! Bir hu zur suz luk çök müş tü Pyotr Mi hay lo viç’in içi ne. Ce sa ret ve ri yor du ken di ken di ne: “Hak sız ol duk la rı nı ka nıt la ya ca ğım on la ra! Bu nun öz gür sev gi, ki şi sel öz gür lük ol du ğu nu söy le ye cek ler dir; ama öz gür lük, ki şi nin ken di ni tut ku la rı na bı rak ma sı de ğil, tut ku la rı nı diz gin le me si dir, her kes bi lir bu nu. Ah lak sız lık on la rın ki dü pe düz, öz gür lük fa lan de ğil!” İş te kon tun bü yük ha vu zu; ka ra bu lut da ha bir ma vi leş tir miş su yu nun ren gi ni, ko yu laş tır mış; ru tu bet, ça mur ko ku yor du… Kü çük de nir köp rü nün ya nın da ki –bi ri kü çük, bi ri bü yük– iki sö ğüt şef kat le, sev giy le yas lan mış lar dı bir bi ri ne. İki haf ta ön ce Pyotr Mi hay lo viç ile Vla siç ya yan ge çi yor lar dı bu ra dan, üni ver si te öğ ren ci le ri nin söy le dik le ri bir şar kı yı söy lü yor lar dı bir lik te al çak ses le: “Sev me mek… ye le ver mek miş genç li ği…” Ne pis bir şar kı! Pyotr Mi hay lo viç ko ru dan ge çer ken gök gü rül de me ye baş la mış tı rüz gâr dan ağaç lar hı şır dı yor, eği li yor du. Ça buk ol mak ge rek ti. Ko ru dan son ra çok yo lu yok tu, ça yır da bir vers ta ka dar git tik ten son ra Vla siç’in çift li ği ne va ra cak tı. Bu ra da yo lun iki ya nın da aka ğaç lar var dı. Bu ağaç la rın da sa hip le ri Vla siç gi bi hü zün do lu, mut suz bir gö rü nüm le ri var dı. Onun gi bi sıs ka, upu zun du lar. Aka ğaç la rın yap rak la rın da, ot lar da hı şır dı yor du şim di iri yağ mur ta ne le ri. Rüz gâr he men din miş, or ta lı ğı ıs lak top rak ile ka vak ko ku su kap la mış tı. Vla siç’in yap rak la rı sa rar mış çi ti gö rün dü iş te. Bu çit 309
Anton Pavloviç Çehov
de in ce, uzun du. Par mak lı ğın yı kık ye rin den ba kım sız mey ve bah çe si gö rü nü yor du. Şim di ne to ka dı dü şü nü yor du Pyotr Mi hay lo viç, ne de kır ba cı; Vla siç’in ya nın da ne ya pa ca ğı nı da bil mi yor du. Bir ür kek lik gel miş ti üze ri ne. Ken di si için de, kız kar de şi için de kor ku yor du. Kız kar de şi ni bi raz son ra gö re ce ği ni dü şün dük çe deh şe te ka pı lı yor du. Na sıl kar şı la ya cak tı ağa be yi ni aca ba? Ne di ye cek ti? He nüz za man var ken ge ri dön sey di na sıl olur du? Böy le dü şü ne rek, iki ya nın da ıh la mur ağaç la rı olan yol da eve doğ ru tı rıs la gi di yor du. Bü yük ley lak ağaç la rı nı dö nün ce Vla siç’i gör dü. Şap ka sız, üze rin de bas ma bir göm lek, aya ğın da uzun konç lu çiz me ler, yağ mur dan ko run mak için öne eğil miş, evin kö şe sin den ka pı ya doğ ru yü rü yor du, Ar ka sın da ke ser le çi vi san dı ğı nı ta şı yan bir uşak var dı. Rüz gâr dan ko pan bir pan ju ru çak mış ola cak lar dı. Pyotr Mi hay lo viç’i gö rün ce dur du Vla siç, gü lüm se di. — Sa hi sen mi sin! –de di.– Aman ne iyi et tin… Pyotr Mi hay lo viç, üze rin de yağ mur dam la la rı nı sil ke ler ken, — Evet, gör dü ğün gi bi… be nim –di ye mı rıl dan dı. Vla siç, — Çok iyi et tin gel di ği ne –de di.– Hoş gel din. Ama eli ni uzat ma mış tı Pyotr Mi hay lo viç’e. Bes bel li bu na ce sa ret ede mi yor, ko nu ğu nun eli ni ona uzat ma sı nı bek li yor du. Ba şı nı kal dı rıp ha va ya ba ka rak, — Yu laf lar için iyi bir yağ mur! –di ye ek le di. — Evet. Hiç ko nuş ma dan gir di ler eve. An tre de sağ da bir ka pı var dı, bu ka pı dan öte ki an tre ye, ora dan da sa lo na ge çi lir di; sol da ki ka pı ise kı şın kâh ya nın kal dı ğı kü çük oda ya açı lır dı. Pyotr Mi hay lo viç ile Vla siç bu oda ya gir di ler. — Yağ mur ne re de ya ka la dı se ni? –di ye sor du Vla siç. — He men şu ra da, evin bi raz öte sin de. 310
Komşular
Kar yo la ya otur du Pyotr Mi hay lo viç. “İyi ki yağ mu run gü rül tü sü var dı şa rı da, bu ra sı da ka ran lık,” di ye ge çi ri yor du için den. Böy le si da ha iyiy di: Pek o ka dar kork mu yor du, kar şı sın da ki nin yü zü ne bak mak zo run da da de ğil di. Öf ke si yi tip git miş ti. Şim di bir kor ku ile ken di ne duy du ğu bir hoş nut suz luk var dı için de yal nız ca. Kö tü bir baş lan gıç yap tı ğı nı, bu ra ya ge li şi nin bir şe ye ya ra ma ya ca ğı nı his se di yor du. Bir sü re iki si de sus tu. Yağ mu ru din li yor muş gi bi bek le di ler. Ses siz li ği bo zan Vla siç ol du, ök sür dük ten son ra, — Te şek kür ede rim Pet ru şa –di ye baş la dı.– Gel di ğin için çok min net ta rım sa na. Yü ce gö nül lü, soy lu bir dav ra nış se nin ki. An lı yo rum bu nu, inan çok da an lam lı bu lu yo rum. İnan… Pen ce re den dı şa rı bak tı, kü çük oda nın or ta sın da ayak ta du rup de vam et ti: — Sen den sak lı yor mu şuz gi bi giz li olup bit ti her şey. Bu dav ra nı şı mı zın se ni bel ki de kır dı ğı, bi ze kız dı ğın kuş ku su o gün den be ri mut lu lu ğu mu zun üze rin de ka ra bir le ke ola rak kal dı. Ama izin ver, an la ta yım du ru mu. Sa na gü ven me me miz de ğil di giz li ha re ket et me mi zin ne de ni. Bir ke re, her şey an sı zın olup bit ti, bir an lık bir esin le, dü şün me ye bi le za ma nı mız ol ma dan… Son ra, son de re ce ki şi sel, in ce bir iş ti bu… se nin gi bi ya kın bi ri bi le ol sa, bir üçün cü ki şi ye açıl mak tan çe kin dik. En önem li si de, bu ko nu da se nin yü ce gö nül lü lü ğü ne gü ven dik. Dün ya nın en yü ce gö nül lü, iyi yü rek li in sa nı sın sen. Çok min net ta rım sa na. Gü nün bi rin de ya şa mım ge rek li olur sa se nin için, gel is te ve al onu. Vla siç dur gun, bo ğuk, bas bir ses le ko nu şu yor du. Ko nuş mu yor da mı rıl da nı yor du san ki! He ye can lı ol du ğu bel liy di. Ko nuş ma sı ra sı nın ken di si ne gel di ği ni fark et ti Pyotr Mi hay lo viç. Hem din len me si, hem bir şey söy le me me si dün ya nın en yü ce gö nül lü, soy lu sa fı ol ma yı ka bul len di ği an la mı na ge le bi lir di, oy sa bu nun için gel me miş ti bu ra ya. Aya ğa kalk tı, al çak ses le, sık sık so lu ya rak, 311
Anton Pavloviç Çehov
— Be ni din le Gri go ri –de di,– se ni sev di ği mi, kız kar de şim için sen den da ha iyi bir ko ca nın bu lu na ma ya ca ğı na inan dı ğı mı bi lir sin. Ama olan lar kor kunç! Dü şün me si bi le kor kunç! Vla siç tit rek bir ses le, – Ni çin kor kunç ol sun? –de di.– Kö tü bir şey yap mış ol say dık kor kunç olur du, ama yok öy le bir şey! — Bak Gri go ri, kör inanç la rım ol ma dı ğı nı da bi lir sin; ama –açık yü rek li li ği mi ba ğış la– ben ce çok ben cil bir dav ra nış ol du si zin ki. Zi na’ya söy le ye me ye ce ğim bu nu el bet te, üzü lür son ra, ama se nin bil men ge rek. Çok, söz le an la tıl ma ya cak ka dar çok acı çe ki yor an nem. Vla siç gö ğüs ge çir di. — Evet, üzü cü bir du rum. Baş tan da bi li yor duk bu nu Pet ru şa, ama eli miz den ne ge lir di, ne ya pa bi lir dik? Bir dav ra nı şın baş ka la rı nı üzü yor sa, dav ra nı şı nın kö tü ol du ğu an la mı na gel mez ki bu. Ne ya par sın! Ki şi nin at tı ğı önem li her adı mın bi ri ni üz me si ka çı nıl maz dır. Sen yur du nun öz gür lü ğü için sa va şa git sey din, bu da an ne nin acı çek me si ne ne den olur du. El den ne ge lir! Ya kın la rı nın hu zu ru nu her şe yin üs tün de tu tan bir in san ül kü sel ya şam dan bü tü nüy le vaz geç me li dir. Par lak bir şim şek çak tı dı şa rı da. Bu ışık de ğiş tir di san ki Vla siç’in dü şün ce le ri nin akı şı nı. Ge lip Pyotr Mi hay lo viç’in ya nı na otur du. O an da hiç ge re ği ol ma yan şey ler den söz et me ye baş la dı: — Kız kar de şi ne ta pı yo rum Pet ru şa. Se ni gör me ye ge lir ken içim de, ta pı na ğa gi di yor mu şum gi bi bir duy gu olu yor du ger çek ten ta pı nı yor dum Zi na’ya. Şim di de gün geç tik çe bü yü yor ona olan say gım. Ka rım ol mak tan da ha öte, da ha yü ce bir şey dir be nim için o! Çok yü ce! (Ko lu nu sal la dı Vla siç.) Kut sal var lı ğım dır o be nim. Bu ra ya gel di ği gün den be ri, bir ta pı na ğa gi rer gi bi gi ri yo rum evi me. Bu lun maz, ola ğa nüs tü, çok çok yü ce bir ka dın dır Zi na! 312
Komşular
“Ge ne ay nı laf!” di ye ge çir di için den Pyotr Mi hay lo viç; “ka dın” söz cü ğü ho şu na git me miş ti. — Ne den ola ğan yol la ev len me di niz? –di ye sor du.– Bo şan mak için ne ka dar is ti yor ka rın? — Yet miş beş bin. — Az sa yıl maz. Pe ki pa zar lı ğa otur sa nız? — Bir ka pik in mez. Kor kunç bir ka dın dır, kar de şim. (Gö ğüs ge çir di Vla siç.) Da ha ön ce hiç sö zü nü et me miş tim sa na, onu anım sa mak tik sin ti ve ri yor du ba na da on dan… ama sı ra sı gel di şim di, an la ta ca ğım. Gü zel, duy gu lu bir anın et ki si al tın da ev len dim onun la. Ay rın tı la rı nı is ter sin bel ki: Bi zim ala yın ta bur ko mu tan la rın dan bi ri on se kiz ya şın da bir kız la işi pi şir miş, an la ya ca ğın, dü pe düz kan dır mış kı zı, iki ay ya şa mış onun la, son ra da yü züs tü bı rak mış. Kız ca ğı zın du ru mu pe ri şan dı kar de şim. Utan cın dan ana ba ba sı nın ya nı na dö ne mi yor du. On lar da is te mi yor lar dı onu za ten, “sev gi lin bı rak tıy sa, sen de git kış la lar da sat ken di ni.” di yor lar dı. Alay da ki ar ka daş lar çok üzü lü yor lar dı. As lın da on lar da pek o ka dar dü rüst, iyi de ğil ler di ama, du rum çok çir kin di. Bu al çak lı ğı ya pan ta bur ko mu ta nı nı el le rin den gel se çiğ çiğ yi ye cek ler di. Son ra, pis he ri fe bir ders ver mek ama cıy la, on dan nef ret eden teğ men ler, as teğ men ler pe ri şan du rum da ki kı za yar dım için im za kar şı lı ğın da pa ra top la ma ya baş la dı lar. Kü çük rüt be li genç su bay lar ola rak biz ler de bir ka ra ra var mak için ken di ara mız da top lan mış, ki mi miz beş, ki mi miz on rub le ve ri yor duk; iş te tam o an da bir şim şek çak tı ka fa mın için de. Bir kah ra man lık yap mak için du rum son de re ce el ve riş li gö rün dü ba na. He men kı za koş tum, duy du ğum üzün tü yü he ye can lı bir dil le açık la dım ona. Ya nı na gi der ken de, son ra la rı onun la ko nu şur ken de hak sız lı ğa uğ ra mış, hor lan mış bir za val lı ola rak çok se vi yor dum onu. Evet… Öy le ol du ki, bu olay dan bir haf ta son ra ev len me öne ri sin de bu lun dum ona. Ko mu tan lık la ar ka daş la rım bu ev li li ği mi su bay lık onu rum la bağ daş tı ra ma dı lar. Da ha da 313
Anton Pavloviç Çehov
he ye can lan dır dı be ni bu. An la ta bi li yor mu yum, son ra otu rup uzun bir mek tup yaz dım. Bu mek tu bum da dav ra nı şı mın ala yın ta ri hi ne al tın harf ler le geç me si ge rek ti ği ni ka nıt la ma ya ça lı şı yor dum. Mek tu bu ko mu ta na, bir kaç kop ya sı nı da ar ka daş la rı ma yol la dım. He ye ca na kap tır mış tım ken di mi. Mek tu bum da suç sa yı la bi le cek ba zı yer ler de var dı. Alay dan ay rıl ma mı is te di ler. Hâ lâ sak la rım bu mek tu bun ka ra la ma la rı nı… Bir gün ve ri rim de okur sun. Bü yük bir coş ku var dı bu mek tup ta. Ne dü rüst, ay dın lık an la rı mın ol du ğu nu gö rü yor sun iş te. İs ti fa mı ve rip bu ra ya gel dim. Ba bam ufak te fek borç lar bı rak mış tı, pa ram yok tu; ka rım sa da ha ilk gün den bir ta kım dost lar edin di ken di ne, gös te ri şe, kâ ğıt oyu nu na dal dı, so nun da çift li ği ipo tek et tir mek zo run da kal dım. Kö tü bir ya şam sür dü rü yor du ka rım. An la ta bi li yor mu yum? Kom şu la rı mın için de de bir tek sen ol ma dın sev gi li si. İki yıl son ra, elim de avu cum da ne var sa hep si ni alıp ken te git ti. Evet… Şim di yıl da bin iki yüz rub le yol lu yo rum ona. Kor kunç bir ka dın dır! Bir tür si nek var dır Pet ru şa, bi lir mi sin? Kurt çu ğu nu ge lip örüm ce ğin sır tı na, örüm ce ğin onu ata ma ya ca ğı bir bi çim de bı ra kır. Örüm ce ğe ya pı şır kurt çuk, onun yü re ğin den kan eme rek bü yür. Bu ka dın da öy le iş te, be nim sır tı ma ya pış tı, ya ni onun gi bi bir ka dın la ev len di ğim için nef ret edi yor ben den, kü çük gö rü yor be ni. Soy lu dav ra nı şım acı na cak bir dav ra nış ola rak gö rü nü yor ona “Akıl lı olan bı rak tı be ni, sa lak olan da al dı,” di yor. Ona gö re, an cak za val lı bir bu da la ya pa bi lir be nim yap tı ğı mı. Bu çok acı ve ri yor ba na kar de şim. Ay rı ca şu nu da söy le ye yim Pet ru şa, ka de rin bir cil ve si bu… kö tü bir oyu nu. Pyotr Mi hay lo viç, Vla siç’i din li yor, şaş kın lık için de so ru yor du ken di ken di ne: Ne yin den hoş lan mış tı Zi na bu ada mın? Genç sa yıl maz dı –kırk bir ya şın day dı– sıs ka, ka ra ku ru bir şey di, göğ sü da ra cık, bur nu siv riy di, sa ka lı na ak düş müş tü. Ağ zın da bir şey ler ge ve li yor muş gi bi ko nu şur, has tay mış gi bi gü lüm ser, ko nu şur ken kol la rı nı aca yip bir bi çim 314
Komşular
de sal lar dı. Ne sağ lı ğı var dı, ne gö ze hoş ge len er kek çe dav ra nış la rı, ne gör gü sü, ne ne şe si… Do nuk, ki şi li ği an la şıl ma yan bir in san dı. Kö tü gi yi nir di, her ha lin de bir bez gin lik, hü zün var dı, “gü nün is tem le ri ne kar şı lık ver me dik le ri” ya ni on la rı an la ya ma dı ğı için şi i ri de, re sim sa na tı nı da önem se mez di, mü zik duy gu lan dır maz dı onu. Top rak sa hi bi ola rak hiç iyi de ğil di. Çift li ği ni tam bir ba şı bo zuk lu ğun içi ne bı rak mış, ipo tek et tir miş ti. İkin ci ipo te ğe yüz de on iki fa iz ödü yor du, ay rı ca on bin de se net li bor cu var dı. Fa iz le ri öde me ya da ka rı sı na pa ra yol la ma za ma nı ge lin ce, yü zün de evi ya nı yor muş gi bi bir an la tım la önü ne ge len den borç is ter di. Böy le za man lar gö zü bir şey gör mez, kış lık ya ka ca ğı nın tü mü nü beş rub le den, sa ma nı nın yı ğı nı nı üç rub le den sa tar, son ra uşak la rı na, so ba yı bah çe par mak lık la rıy la, li mon lu ğun çer çe ve le riy le yak ma la rı nı söy ler di. Ça yır la rın da bir şey bı rak ma mış lar dı do muz lar. Ko ru sun da ye ni fi dan eki len yer ler de köy lü le rin hay van la rı do la şır dı, bü yük ağaç la rı da gün den gü ne azal mak tay dı. Bah çe sin de ve av lu sun da yer ler de ko van ka lıp la rı, pas lı ko va lar sü rü nür dü. Ne bir ye te ne ği var dı, ne de Tan rı ver gi si bir be ce ri si… in san gi bi ya şa mak için ola ğan bir özel li ği bi le yok tu. Gün lük ya şam da son de re ce saf, za yıf bir in san dı. Al dat mak, oyu na ge tir mek iş ten bi le de ğil di onu, bo şu na köy lü ler onun için “ana sı nın ku zu su” de mi yor lar dı. Li be ral ler den di, böl ge de ateş li bir li be ral ola rak bi li nir di, ama li be ral li ğin de bi le can sı kı cı bir şey var dı. Öz gür dü şün ce li olu şun da bir de ği şik lik, bir he ye can yok tu; coş ma sı da, kı zıp kö pür me si de, se vin me si de tek dü zey di, et ki siz di, dur gun du. Çok çok he ye can lı ol du ğu za man lar bi le ba şı nı kal dır maz, kam bu ru çık mış otu ru şu nu sür dü rür dü. Ama en can sı kı cı ya nı da gü zel, dü rüst dü şün ce le ri ni bi le an la tır ken ta kın dı ğı o pek ağır baş lı, kur naz tav rıy dı. Öy le ki, onu din ler ken bun la rın ba sit, mo da sı geç miş dü şün ce ler ol du ğu duy gu su na ka pı lır dı in san. Ya şa mı nın dü rüst, par lak an la rın 315
Anton Pavloviç Çehov
dan, en gü zel yıl la rın dan top lum önün de her za man ki de rin an lam lı, ağır tav rıy la söz et me ye baş la dı ğın da, ge ri ler de kal mış geç li ğin den he ye can la söz eder ken de, otuz ya şın da uzun göm lek giy dik le ri, al ma ma ter’le ri nin öğüt le ri ni unut tuk la rı için Rus la ra ça tar ken de onu din le yen ler es ki, çok ön ce le ri oku duk la rı bir şe yi anım sar gi bi olur lar dı. Ge ce yi evin de ge çi re cek olur sa nız, ge ce ma sa nı zın üze ri ne Pi sa rev’i1 ya da Dar win’i ko yar; on la rı oku du ğu nu zu söy ler se niz, gi dip bu kez Dob rol yu bov’u ge ti rir di. Böl ge de öz gür dü şün ce li lik ti bu nun adı, ço ğu kim se de öz gür dü şün ce li ol ma ya ma sum, za rar sız bir ga rip lik di ye ba kı yor du. Ne var ki, son de re ce mut suz edi yor du onu bu. De min sö zü nü et ti ği kurt çuk tu onun için bu öz gür dü şün ce li lik. Sı kı sı kı ya pış mış tı ona, yü re ğin den kan emi yor du. Geç miş te ki, Dos to yevs ki’nin ki le re ben ze yen tu haf bir ev li lik, kar ma ka rı şık bir el ya zı sıy la, ama ala bil di ği ne duy gu lu ya zıl mış mek tup lar, kop ya lar, so nu gel me yen ça tış ma lar, an laş ma ça ba la rı, son ra borç lar… kim se ye bir ya ra rı ol ma yan şey ler di bü tün bun lar. Ne ken di ne, ne de baş ka la rı na. Şim di de es ki den ol du ğu gi bi uğ ra şıp du ru yor du ge ne. Ya pa bi le ce ği bir kah ra man lık arı yor, bur nu nu baş ka la rı nın işi ne so ku yor du. Es ki den ol du ğu gi bi, her fır sat ta uzun mek tup lar ya zıp kop ya la rı nı ço ğalt tı rı yor du ge ne; köy yö ne tim ku rul la rı üze ri ne, el sa nat la rı nın kal kın dı rıl ma sı, pey nir üre ti ci le ri nin ör güt len me si üze ri ne hep ay nı ka lıp tan çık ma usan dı rı cı ko nuş ma la rı nın so nu gel mi yor du… On la rı bey nin de de ğil de, bir ma ki ne de ha zır lı yor muş gi bi hep si bir bi ri nin ay nıy dı söy le dik le ri nin. Son ra, so nu ne re ye va ra ca ğı bi lin me yen şu Zi na ola yı! Öte yan dan, genç ti Zi na da ha –yir mi iki ya şın day dı– gü zel di, çe ki ciy di, ha yat do luy du. Kah ka ha la rı çın la tır dı evin içi ni, ko nuş kan dı, tar tış ma yı çok se ver di, mü zi ğe düş kün dü. Gi yi nip ku şan ma yı, ev dö şe me yi iyi bi lir di. Evin de çiz me, ucuz vot ka ko kan böy le bir oda nın bu lun ma sı na da 316
Komşular
da ya na maz dı. O da li be ral di, ama onun öz gür dü şün ce li li ğin de bir güç taş ma sı; güç lü, gö zü pek bir genç kı zın gu rur düş kün lü ğü; baş ka la rın dan da ha iyi, da ha il gi çe ki ci ol ma ya tut ku do lu bir is tek var dı… Na sıl ol muş tu da se ve bil miş ti Vla siç’i? “Bir Don Ki şot bu adam,” di ye dü şü nü yor du Pyotr Mi hay lo viç, “inat çı bir fa na tik, bir man yak. Zi na da be nim gi bi ira de siz, za yıf ya ra dı lış lı, yu mu şak huy lu… O da, ben de hiç kar şı koy ma dan he men in di ri ve ri riz yel ken le ri… Sev di bu ada mı. Her şe ye kar şın ben de sev mi yor mu yum onu…” Pyotr Mi hay lo viç iyi, dü rüst, ama dar gö rüş lü, tek yan lı bir in san sa yar dı Vla siç’i. Onun he ye can la rın da da, acı la rın da da, da ha doğ ru su tüm ya şa mın da ya kın da ki yü ce ül kü ya da uzak ta ki yü ce ül kü di ye bir şey bu la maz, on da yal nız ca can sı kın tı sı, bir de ya şa ma be ce rik siz li ği gö rür dü. Onun fe da kâr lı ğı nı da, kah ra man lık ya da dü rüst coş ku de di ği her şe yi ni de ya rar sız bir güç har ca ma sı, ge rek siz ma nev ra atış la rı –ama çok ba rut gi di yor du bu atış la ra– ola rak gö rür dü. Vla siç’in ola ğa nüs tü dü rüst lü ğü nü, dü şün ce le ri nin doğ ru lu ğu na tut kuy la inan ma sı nı ise ço cuk ça, hat ta den ge siz bu lur du. Vla siç’in ba si ti yü cey le ka rış tır mak ta öm rü bo yun ca gös ter di ği söz de akıl lı lı ğa, bu da la ca ev len me si ne, bu nu bir kah ra man lık say ma sı na, son ra baş ka ka dın lar la iliş ki ku rup, bun da bir ül kü nün ut ku su nu gör me si ne ge lin ce… dü pe düz an la şıl maz şey ler di bun lar. Ama ge ne de se ver di Vla siç’i Pyotr Mi hay lo viç. On da bir gü cün var lı ğı nı his se der di. Ne den se, ona kar şı ko ya cak gü cü bu la maz dı ken din de. Yağ mu run gü rül tü sü al tın da, ka ran lık ta bi raz da ha ko nuş mak için iyi ce yak laş tı ona Vla siç. Ka rı sı nın öy kü sü ne ben zer uzun bir öy kü da ha an lat ma ya ko yul mak için ök sür müş tü bi le. Ama onu din le ye cek du rum da de ğil di Pyotr Mi hay lo viç. Bi raz son ra kız kar de şi ni gö re ce ği dü şün ce si yü re ği ni sı kış tı rı yor du. Yu mu şak bir ses le, 317
Anton Pavloviç Çehov
— Hak lı sın –de di,– şan sın iyi git me di, öy le ama, asıl ko nu muz dan uzak laş tık… Bu de ğil di ko nu muz. — Sa hi, çok doğ ru söy le din. Asıl ko nu mu za dö ne lim. (Aya ğa kalk tı Vla siç.) Şu nu söy le ye ce ğim sa na Pet ru şa: Vic da nı mız te miz dir bi zim. Ni kâh lı de ği liz, ama ev li li ği mi zin en kü çük bir ek sik ya nı yok tur… bu nu sa na ka nıt la ma ya ça lış mam da ge rek siz dir as lın da, se nin din le men de. Sen de en az be nim ka dar dü şü ne bi lir sin. Hem Tan rı’ya şü kür, bu ko nu da gö rüş ay rı lı ğı da ola maz ara mız da. Be nim ge le ce ği me ge lin ce, hiç kor kut ma ma lı se ni ge le ce ğim. Al nım dan ter ye ri ne kan aka na dek ça lı şa ca ğım, ge ce le ri uyu ma ya ca ğım… sö zün kı sa sı, Zi na’yı mut lu et mek için bü tün gü cü mü ko ya ca ğım or ta ya: Gü zel bir ya şa mı ola cak kız kar de şi nin. Bu nu ya pıp ya pa ma ya ca ğı mı mı so ra cak sın? Ya pa ca ğım Pet ru şa! İn san her an ay nı şe yi dü şü nür se, eme li ne ulaş ma sı hiç de güç ol maz. Ama ha di Zi na’nın ya nı na gi de lim ar tık. Se vin di re lim onu. Pyotr Mi hay lo viç’in kal bi küt küt vur ma ya baş la mış tı. Kal kıp, Vla siç’in ar ka sın dan an tre ye çık tı, ora dan sa lo na geç ti ler. Bu ge niş, kas vet li sa lon da pi ya no dan, bir de hiç kim se nin hiç bir za man otur ma dı ğı, bronz iş le me li uzun bir sı ra es ki san dal ye den baş ka bir şey yok tu. Hiç ko nuş ma dan sa lon dan ye mek oda sı na geç ti ler. Bu ra sı da ge niş, kas vet liy di; oda nın or ta sın da iki böl me li, al tı ta ne ka lın aya ğı olan bir ma sa, ma sa nın üs tün de de yal nız ca bir mum var dı. Tas vir do la bı nı an dı ran bü yük, kır mı zı ku tu lu du var saa ti iki bu çu ğu gös te ri yor du. Bi ti şik oda nın ka pı sı nı aç tı Vla siç, — Zi na’cı ğım, Pet ru şa bu ra da! –de di. Ça buk bir ayak se si du yul du. Zi na gir di ye mek oda sı na. Uzun boy lu, top lu bir kız dı Zi na. Yal nız ca yü zü çok so luk tu. Pyotr Mi hay lo viç onu ev de son kez gör dü ğü za man ki gi bi, ge ne si yah etek li ği, kır mı zı blu zu var dı üze rin de, be lin de de o iri ör me ke mer. Bir ko lu nu ağa be yi nin boy nu na do la dı, ya na ğın dan öp tü onu. 318
Komşular
— Ne yağ mur! Gri go ri de bir ye re git ti, ko ca ev de yal nız kal dım. Şa şır mış bir ha li yok tu. Ağa be yi ne ev de ki gi bi iç ten, he ye can sız ba kı yor du. Onu böy le gö rün ce Pyotr Mi hay lo viç’in şaş kın lı ğı da geç ti. Ma sa ya otu rur ken, — Yağ mur dan kork maz sın sen –de di. — Kork mam ama, bu ra da oda lar çok bü yük, ev de es ki, gök gür le dik çe, kap ka cak do lu bir do lap gi bi tın gır dı yor her ya nı. (Ağa be yi nin kar şı sı na otur du Zi na.) As lın da se vim li bir ev. Her oda nın bir anı sı var. Dü şü ne bi li yor mu sun, be nim odam da Gri go ri’nin ba ba sı ken di ni vur muş. Vla siç, — Ağus tos ta pa ra ge çe cek eli me, bah çe de ki kü çük evi ona ra ca ğım –de di. Zi na an lat ma yı sür dü rü yor du. — Yağ mur ya ğar ken, gök gür ler ken Gri go ri’nin de de si ni anım sı yo rum ne den se. Bu ra da, ye mek oda sın da kır baç la bir adam öl dü rül müş. Vla siç, göz le ri ni iri iri açıp Pyotr Mi hay lo viç’e ba ka rak, — Ger çek bir olay dır bu –di ye doğ ru la dı.– Bin se kiz yüz kırk yıl la rın da Oli ver adın da bir Fran sız ki ra la mış bu ra sı nı. Kı zı nın res mi hâ lâ ta van ara sın da bir yer de dir. Hoş bir kız mış. Ba ba mın ba na an lat tı ğı na gö re Oli ver, bil gi siz lik le ri yü zün den kü çük gö rür müş Rus la rı, çir kin bir bi çim de alay eder miş on lar la. Köy pa pa zı nın, çift li ğin önün den ge çer ken ya rım vers ta öte de şap ka sı nı çı kar ma sı nı, Oli ver ai le si ara bay la kö yün için den ge çer ken ki li se nin ça nı nın ça lın ma sı nı is ter miş. Kö le le re, ge nel ola rak aşa ğı ta ba ka dan in san la ra kar şı dav ra nış la rı da ha da kü çük dü şü rü cüy müş. Gü nün bi rin de, Go gol’ün pa paz oku lu öğ ren ci si Fo ma Brut gi bi, Rus ya’nın te miz ruh lu yer siz yurt suz la rın dan bi ri ge çi yor muş yol dan. Ge ce yi bu ra da ge çir mek is te miş. Kâh ya lar hoş lan mış lar on dan, bü ro ya yer leş tir miş ler onu. Bun dan son ra ki olay la rı çe şit li bi çim ler de an la tı yor lar. Ki mi le ri pa paz oku lu 319
Anton Pavloviç Çehov
öğ ren ci si nin köy lü le ri ayak lan dır ma ya ça lış tı ğı nı, ki mi le ri de Oli ver’in kı zı nın bu gen ce tu tul du ğu nu söy lü yor lar. An la tı lan lar dan han gi si nin ger çek ol du ğu nu bil mi yo rum, ama gü zel bir ak şam bu oda ya ça ğırt mış onu Oli ver, sor gu ya çek miş, son ra da kır baç lan ma sı nı em ret miş. Dü şü ne bi li yor mu sun, şu ma sa da otur muş, Bor do şa ra bı nı yu dum lar ken at ba kı cı la rı da pa paz oku lu öğ ren ci si ni kır baç lı yor muş… Gen ce ada ma kıl lı iş ken ce et tir miş ola cak ki, sa ba ha kar şı öl müş za val lı. Ce se di ni kal dı rıp bir ye re gö tür müş ler. Kol to viç’in ha vu zu na at tık la rı nı söy lü yor lar. Ola yı po li se ha ber ver miş ler, ama –kim le re ge re ki yor sa– bir kaç bin ye dir miş Fran sız, son ra da çe kip Al sa ce’a git miş. O ara da ki ra sü re si de bit miş miş za ten… Bu iş de böy le ce ka pan mış. Zi na ür pe re rek, — Ne al çak in san lar var şu dün ya da! –de di. — Ba bam Oli ver’i de, kı zı nı da çok iyi anım sı yor du. Kı zın son de re ce gü zel, ay nı za man da da tu haf huy lu ol du ğu nu söy ler di. Ben ce, an la tı lan la rın hep si var dı pa paz oku lu öğ ren ci sin de. Hem köy lü le ri kış kırt mış, hem de Fran sız’ın kı zı nı baş tan çı kar ma ya ça lış mış tı. Bel ki pa paz oku lu öğ ren ci si bi le de ğil di, ken di ni öy le ta nı tan bir dü zen baz dı… Dü şün ce le re dal mış tı Zi na. Pa paz oku lu öğ ren ci si ile Fran sız kı zın öy kü sü nün onu uzak la ra gö tür dü ğü bel liy di. Pyotr Mi hay lo viç’e, son bir haf ta için de Zi na hiç de ğiş me di, yal nız ca ren gi bi raz sol du gi bi ge li yor du. Ağa be yiy le bir lik te Vla siç’e ko nuk gel miş gi bi ra hat, ola ğan bir du ru şu var dı. Öte yan dan Pyotr Mi hay lo viç ken di için de bir de ği şik li ğin olup bit ti ği ni his se di yor du. Ger çek ten de, es ki den her ko nu da ser best çe ko nu şa bi lir di kız kar de şiy le, oy sa şim di “Na sıl sın bu ra da?” gi bi ba sit bir so ru yu bi le so ra mı yor du. Yer siz, ge rek siz gö rü nü yor du ona bu so ru. Böy le bir de ği şik lik Zi na’nın için de de ol muş tu ga li ba. An ne sin den, ev den, Vla siç ile olan se rü ve nin den söz et me yi er te le yip du ru yor du. Ken di ni te mi ze çı kar ma ya ça lış mı yor, res mi ni ka hın ki li se ni kâ hın dan iyi ol du ğu nu söy le mi yor. He ye can lan mı yor; dal mış, 320
Komşular
Oli ver’in öy kü sü nü dü şü nü yor du… Ni çin Oli ver’den söz et miş ler di du rup du rur ken? Zi na, — İki ni zin de omuz la rı nız ıs lan mış yağ mur dan –de di. Se vinç do lu bir gü lüm se me ay dın lat tı yü zü nü. Ağa be yi ile Vla siç ara sın da ki bu kü çük ben zer lik duy gu lan dır mış tı onu. Pyotr Mi hay lo viç du ru mu nun tüm açık lı ğı nı, kor kunç lu ğu nu his se ti bir den. Bom boş evi ni, ka pa ğı ka pa tıl mış pi ya no yu, şim di hiç kim se nin aya ğı nı bas ma dı ğı Zi na’nın ay dın lık oda sı nı anım sa mış tı. Bah çe le ri nin iki ya nı ağaç lı yol la rın da, kum da genç bir kı zın kü çü cük ayak la rı nın iz le ri nin ar tık ol ma dı ğı, ak şam ça yın dan ön ce kim se nin çın çın öten kah ka ha lar ata rak yüz me ye git me di ği gel miş ti ak lı na… Ta ço cuk lu ğun dan be ri gi de rek da ha bir bağ lan dı ğı, ki mi le yin, sı cak ders lik te otu rur ken dü şün me yi sev di ği o ay dın lık, o te miz lik, ne şe –ev le ri ni ya şam la, ışık la dol du ran her şey– te mel li git miş ti ar tık, yit miş ti. Bir ta bur ko mu ta nı nın bi çim siz öy kü sü ne, yü ce gö nül lü bir as teğ me nin, ah lak sız bir ka dı nın, ken di ni vu ran bir ba ba nın öy kü le ri ne ka rış mış tı… Şim di an ne sin den söz et mek, ya da geç mi şin ge ri ge le bi le ce ği ni um mak açık se çik ola nı gö re me mek olur du. Do lu do lu ol muş tu Pyotr Mi hay lo viç’in göz le ri. Ma sa nın üze rin de eli tit ri yor du. Ağa be yi nin ne dü şün dü ğü nü an la mış tı Zi na, onun göz le ri de kı zar dı, do lu do lu ol du. Vla siç’e dön dü. — Gri go ri –de di,– bu ra ya gel! İki si bir lik te pen ce re nin di bi ne git ti ler. Ora da fı sıl tıy la bir şey ler ko nuş ma ya baş la dı lar. Vla siç’in Zi na’ya doğ ru eği li şin den de, Zi na’nın Vla siç’in yü zü ne ba kı şın dan da ar tık her şe yin bit ti ği ni, ko nu şa cak bir şe yin kal ma dı ğı nı bir kez da ha an la dı Pyotr Mi hay lo viç. Zi na dı şa rı çık tı. Vla siç, kı sa sü ren bir ses siz lik ten son ra, el le ri ni ovuş tu ra rak, gü lüm se ye rek baş la dı sö ze: — Böy le iş te kar de şim. De min ya şa mı mı zın tam bir mut lu luk ol du ğu nu söy le miş tim sa na ama –na sıl de me li– ede bi 321
Anton Pavloviç Çehov
yat yö nün den böy le söy le miş tim kuş ku suz… As lın da mut lu luk duy gu su nu he nüz ta da ma dık. Çün kü Zi na hep se ni, an ne ni dü şün dü dur du, acı çek ti; onun bu du ru mu nu gör dük çe ben de üzül düm. Öz gür ya ra dı lış lı, gö zü pek bir kız dır, ama –doğ ru su nu is ter sen– bun ca yıl lık alış kan lık la rın dan kop mak ağır ge li yor ona. Son ra çok da genç he nüz. Hiz met çi ler “kü çük ha nım” di yor lar ona. Saç ma gi bi ge li yor in sa na ama, hu zur suz edi yor onu bu. Du rum böy le iş te kar de şim. Zi na bir ta bak çi lek ge tir di. Onun ar ka sın dan, gö rü nü şüy le ağ zı var di li yok, yu mu şak baş lı bir ka dı na ben ze yen ufak te fek bir oda hiz met çi si gel di. Süt do lu bir tes ti yi ma sa nın üze ri ne koy du, yer le re ka dar eği le rek se lam ver di… Es ki eş ya lar la or tak bir ya nı var dı bu ka dı nın, on lar gi bi do nuk, hü zün lüy dü. Yağ mur din miş ti. Pyotr Mi hay lo viç çi lek yi yor, Vla siç ile Zi na ko nuş ma dan ona ba kı yor lar dı. Ge rek siz, ama ka çı nıl maz olan şey den söz et me nin za ma nı gi de rek yak la şı yor du. Üçü de se zin li yor lar dı bu nu. Ge ne do lu do lu ol du Pyotr Mi hay lo viç’in göz le ri. Çi lek ta ba ğı nı öte ye it ti, ar tık git mek za ma nı nın gel di ği ni, yok sa geç ka la ca ğı nı, hem bel ki ge ne yağ mur ya ğa ca ğı nı söy le di. Zi na’nın –ki bar bir in san ola rak– ev de ki ler den, ye ni ya şa mın dan söz et me si nin ge rek ti ği an gel miş ti. Ça buk ça buk ko nu şa rak, — Siz de ne var ne yok? –di ye sor du.– (So luk yü zün de kas lar çe kil me ye baş la mış tı.) An nem na sıl? Pyotr Mi hay lo viç, kız kar de şi nin yü zü ne bak ma dan ce vap ver di: — Bi lir sin an ne mi… Zi na, ağa be yi nin ce ke ti nin ko lun dan tu tup, — Olan lar la il gi li çok dü şün dün sen Pet ru şa –de di. Kız kar de şi nin ne bü yük bir güç lük le ko nuş tu ğu nu far kın day dı Pyotr Mi hay lo viç — Çok dü şün dün –di ye de vam et ti Zi na.– Söy le ba na, an ne min Gri go ri ile ba rı şa bi le ce ği ni… da ha doğ ru su bu du ru mu ka bul ede bi le ce ği ni uma bi lir mi yiz? 322
Komşular
İyi ce yak laş mış tı ağa be yi ne, göz le ri nin içi ne ba kı yor du. Kız kar de şi nin gü zel li ği kar şı sın da şa şır mış tı Pyotr Mi hay lo viç, ilk kez bu ka dar gü zel gö rü yor du onu. An ne si ne pek ben ze yen, el üs tün de bü yü tül müş kız kar de şi nin Vla siç’in ya nın da, do nuk du ruş lu oda hiz met çi si nin, al tı ayak lı ma sa nın ya kı nın da; bir in sa nın kır baç la öl dü rül dü ğü bir ev de ya şa dı ğı, şim di onun la ev le ri ne gel me ye ce ği, bu ra da ka la ca ğı dü şün ce si ina nıl maz ve saç ma ge li yor du ona. Kız kar de şi nin so ru su na ce vap ver me den, — An ne mi bi lir sin… –di ye yi ne le di.– Ben ce iyi dü şü nüp ta şın ma lı sı nız… bir şey ler yap sa nız, on dan özür di le se niz iyi olur du sa nı yo rum… — Ama özür di le mek dav ra nı şı mı zın kö tü ol du ğu nu ka bul et mek olur. An ne min hu zu ru için ya lan söy le me ye bi le ha zı rım, ama bir ya ra rı ol maz bu nun. Bi li rim an ne mi. Ney se ba ka lım za man ne gös te re cek! (En güç, ağır olan ko nu şu lup bit ti ği için ne şe len miş ti Zi na.) Beş, on yıl sı ka rız di şi mi zi, da ya nı rız, bir yol gös te rir bi ze Tan rı… Ağa be yi nin ko lu na gir di, ka rın lık ko ri dor dan ge çer ken iyi ce so kul du ona. Dı şa rı çık tı lar. Pyotr Mi hay lo viç, “Hoş ça ka lın” de di, atı na bin di. Zi na ile Vla siç, onu yol cu et mek için yü rü dü ler ya nı sı ra. De rin bir ses siz lik var dı do ğa da, ha va ılık tı, tat lı tat lı sa man ko ku yor du. Gök yü zün de bu lut la rın ara sın dan yıl dız lar par lı yor du. Vla siç’in, üzü cü çok şey gör müş ge çir miş es ki bah çe si ka ran lı ğa bü rün müş uyu yor du. İçin den at la geç mek, şim di ne den se bir hü zün ve ri yor du in sa na. Vla siç, — Bu gün öğ le den son ra ger çek ten çok hoş da ki ka lar ge çir dik Zi na ile! –de di.– Ame ri ka’ya göç so ru nuy la il gi li gü zel bir ya zı oku dum ona. Sen de oku ma lı sın o ya zı yı Pet ru şa! Oku ma lı sın! Ger çek ten il ginç bir ya zı. Da ya na ma dım, ya za rı na ve ril mek üze re bir mek tup yaz dım der gi ye. Yal nız ca bir sa tır: “Te şek kür eder, dü rüst eli ni zi iç ten lik le sı ka rım!” 323
Anton Pavloviç Çehov
“An la ma dı ğın şey le re sok ma bur nu nu lüt fen!” de mek gel di Pyotr Mi hay lo viç’in için den, ama söy le me di, sus tu. Vla siç atın sağ ya nın da, Zi na sol ya nın da yü rü yor lar dı. Eve dön me le ri nin ge rek ti ği ni iki si de unut muş tu san ki. Oy sa ıs lak tı yer ler, Kol to viç’in ko ru su na da çok kal ma mış tı ar tık. Pyotr Mi hay lo viç, iki si nin de on dan bir şey bek le di ği ni, ama bu nun ne ol du ğu nu ken di le ri nin de bil me dik le ri ni his se di yor du. Acı ma ya baş la mış tı on la ra. Şim di, atın iki ya nın da uy sal, dal gın yü rür ler ken on la rın mut suz ol duk la rın dan, mut lu ola ma ya cak la rın dan kuş ku su yok tu. Aşk la rı üzü cü, dü zel ti le me ye cek bir ha ta ola rak gö rü nü yor du ona. Acı ma duy gu su, on la ra hiç bir bi çim de yar dım ede me ye ce ği dü şün ce si ge ne ağır bir ruh sal du ru ma sok muş tu onu. Böy le an la rın da, yü rek sı zı sın dan kur tul mak için her tür lü fe da kâr lı ğa ha zır olur du. — Sık sık ge lip ge ce siz de ka la ca ğım –de di. Ama ge ri le miş gi bi his set ti ken di ni o an da. Ye ter bul ma dı bu nu. Ay rıl mak için Kol to viç’in ko ru su nun di bin de dur duk la rın da Zi na’ya doğ ru eğil di. Om zu na do ku na rak, — Hak lı sın Zi na –de di.– İyi et tin! Son ra, da ha ko nuş ma mak, hün gür hün gür ağ la ma ya baş la ma mak için mah muz la dı atı nı, dört na la gir di ko ru ya. Ka ran lı ğa gi rin ce dö nüp ge ri ye bak tı. Zi na ile Vla siç’in yol da, he ye can lı he ye can lı ko nu şa rak eve doğ ru yü rü dük le ri ni gör dü. Vla siç ge niş adım lar la, Zi na ise onun ya nın da ça buk ça buk adım ata rak ko şu yor muş gi bi yü rü yor du. “Be yin siz bir ko ca ka rı yım ben,” di ye ge çir di için den Pyotr Mi hay lo viç. “So ru nu çöz me ye gel miş tim, da ha da ber bat et tim du ru mu. Ney se ca nım, olan ol du ar tık!” İçin de sı kın tı var dı. Ko ru dan çı kın ca ya vaş la dı, son ra ha vu zun ya nın da dur dur du atı nı. Bir yer de hiç kı pır da ma dan otur mak, dü şün mek is ti yor du. Ay ağır ağır yük se li yor du. Kar şı kı yı da kır mı zı bir di rek gi bi yan sı yor du ışı ğı su da. Uzak lar da bir yer de gök gür lü yor du de rin den. Pyotr Mi hay 324
Komşular
lo viç göz le ri ni kırp ma dan su ya ba kı yor; kız kar de şi nin umut suz lu ğu nu, yü zün de ki iç acı sı do lu so luk lu ğu, yüz kı zar tı cı du ru mu nu çev re sin de ki ler den giz le me ye ça lı şır ken ba kı şı nın ne den li so ğuk, ku ru ola ca ğı nı dü şü nü yor du. Onun ge be li ği ni, an ne si nin ölü mü nü, onu top ra ğa ve riş le ri ni, Zi na’nın o an da du ya ca ğı deh şe ti ge ti ri yor du gö zü nün önü ne… Ge le nek le re kö rü kö rü ne bağ lı, mağ rur, yaş lı ka dı nı yüz de yüz öl dü rür dü bu sı kın tı. Ge le ce ğin kor kunç tab lo la rı be li ri yor du önün de; ka ran lık, kı pır tı sız su da, so luk ka dın ka ral tı la rı ara sın da –öd lek, za yıf, yü zün de suç luy muş gi bi bir an la tım la– ken di ni gö rü yor du… Yüz adım öte de, sağ da, ha vu zun kı yı sın da bir şey du ru yor du ka ran lık ta kı pır da ma dan. Bir adam mı, yok sa bir kü tük müy dü bu? Öl dü rül dük ten bu ha vu za atı lan pa paz oku lu öğ ren ci si ni anım sa dı Pyotr Mi hay lo viç… Bir ha ya le te ben ze yen ka ral tı ya ba ka rak dü şü nü yor du: “Hiç de in san ca bir dav ra nış de ğil Oli ver’in ki, ama şöy le ya da böy le çö züm le miş so ru nu ge ne. Oy sa ben bir şey çö züm le me dim, ka rış tır dım iş le ri yal nız ca. Dü şün dü ğü nü söy le miş, yap mış Oli ver, ben se dü şün dü ğü mü söy le ye mi yo rum da, yap mı yo rum da. As lın da ne dü şün dü ğü mü bi le ke sin lik le bil mi yo rum ya…” Atı nı sü rüp ka ral tı ya yak laş tı. Yı kıl mış es ki bir ya pı dan ayak ta kal mış çü rük bir di rek ti. Kol to viç’in ko ru sun dan, çift li ğin den doğ ru tat lı bir in ci çi çe ği ko ku su ge li yor du. Pyotr Mi hay lo viç ha vu zun kı yı sı bo yun ca gi di yor, hü zün le su ya ba kı yor du. Bel le ği ni şöy le bir yok la yın ca, şim di ye ka dar hiç bir za man dü şün dü ğü nü söy le me di ği, yap ma dı ğı, in san la rın da ona ay nı bi çim de kar şı lık ver dik le ri ka nı sı na var dı. Bu yüz den geç miş ya şa mı yıl dız lı gök yü zü nün yan sı dı ğı, yer yer saz lar la kap lı şu su gi bi ka ran lık gö rü nü yor du ona şim di. Bu du ru mun da dü zel ti le me ye ce ği ni dü şü nü yor du. 1892 325
Siyahlar Giymiş Keşiş 1 Asis tan An drey Va si liç Kov rin ça lış mak tan yo rul muş tu ar tık. Si nir le ri de çok bo zuk tu son za man lar da. Dok to ra git mi yor du. An cak iç ki sof ra sın da bir dok tor ar ka da şı na söz ara sın da şöy le bir an lat mış tı du ru mu nu. Ar ka da şı ilk ba har ile ya zı köy de ge çir me si ni sa lık ver miş ti ona. Tam o gün ler de de Tan ya Pe sots ka ya’dan uzun bir mek tup al mış tı. Bo ri sov ka’ya ça ğı rı yor du onu Tan ya. Ya zın on la rın ko nu ğu ol ma sı nı ya zı yor du. So nun da ken di si de bi raz ha va al ma sı ge rek ti ği ne ka rar ver miş ti. Ön ce –ni san da– ken di köy lü Kov rin ka’ya git ti. Bir ba şı na üç haf ta kal dı ora da. Son ra, yol la rın dü zel me si ni bek le yip ara ba sı na bin di, es ki va si si, öğ ret me ni, Rus ya’nın ün lü mey ve ci lik uz ma nı Pe sots ki’nin kö yü ne yol lan dı. Kov rin ka’dan Pe sots ki le rin kö yü Bo ri sov ka’ya en çok yet miş vers ta yol var dı. İlk ba har da yu mu şa mış şo se de ra hat, ka pa lı bir ara bay la hoş bir yol cu luk yap mış tı. Pe sots ki’nin sü tun lu, sı va la rı dö kül müş as lan hey kel le riy le süs lü, ka pı sın da res mi giy si li bir uşak du ran çok bü yük bir evi var dı. İn gi liz usu lü dü zen len miş, kas vet li, sa de, es ki park ev den han diy se bir vers ta öte ye, ça ya ka dar uza nı yor; ora da çıp lak kök le ri kıl lı hay van pen çe le ri gi bi dı şa rı da kal 327
Anton Pavloviç Çehov
mış çam ağaç la rı nın bü yü dü ğü kil top rak, dik ya maç ta son bu lu yor du. Ya ma cın al tın da so ğuk so ğuk par lar dı su. Çul luk lar acı acı bağ rı şa rak uçu şur lar dı. İn sa nın, is ter se otu rup bir ba lad ya za bi le ce ği şi ir do lu bir yer di bu ra sı. Ama evin çev re sin de de, av lu da da, fi dan lık la rıy la bir lik te otuz hek tar lık bir ala nı kap la yan bah çe de de bam baş ka bir ha va var dı. Yağ mur da ça mur da bi le ne şe, mut lu luk do lar dı in sa nın içi ne bu ra da. Böy le si ne gü zel gül ler, zam bak lar, ka mel ya lar –par lak be ya zın dan ku rum gi bi sim si ya hı na ka dar– la le ler, kı sa ca sı böy le si ne bir çi çek zen gin li ği ni Pe sots ki’nin bah çe sin den baş ka bir yer de gör me miş ti Kov rin. İlk ba ha rın ba şıy dı. Çi çek lik le rin asıl gü zel li ği cam böl me ler dey di da ha, or ta ya çık ma mış tı. Ama –özel lik le sa bah la rı er ken, her yap rak ta çiğ par lı yor ken– bah çe ye şöy le bir ba kın ca iki ya nı ağaç lı yol la rın ke na rın da boy at mış, bah çe de yer yer aç mış çi çek ler de ye ti yor du in sa nın ken di ni in ce gü zel lik ler ül ke sin de his set me si ne. Bah çe nin sü sü nü oluş tu ran, Pe sots ki’nin kü çüm ser bir ta vır la “ufak te fek” de di ği şey ler bir za man lar –ço cuk lu ğun da– bü yü ler ler di Kov rin’i. Ne mu ci ze ler, gü zel lik ler ya ra tıl mış tı bu ra da, do ğay la ne alay lar edil miş ti. Mey ve ağaç la rın dan iki li sı ra lar var dı bu ra da. Pi ra mit bi çi mi ve ril miş bir ar mut ağa cı, kü re bi çi min de me şe ler, ıh la mur lar, el ma ağa cın dan bir şem si ye, tak lar, ai le nin ar ma la rı, kol lu şam dan lar var dı. Hat ta erik ağaç la rın dan –Pe sots ki’nin mey ve ci li ğe baş la dı ğı ta rih olan– 1862 ya zı lıy dı bir yer de… Do la şır ken, pal mi ye le rin ki gi bi düm düz, sağ lam be den li yük sek, gü zel ağaç la rı da rast lı yor du in san. Bun la rın bek ta şi üzü mü ya da fren kü zü mü ağa cı ol du ğu nu an cak dik kat li ba kın ca an la ya bi li yor du. Ama bah çe ye en bü yük ne şe yi, can lı lı ğı ka zan dı ran bu ra da ki sü rek li kı pır da nış tı. Sa bah er ken den ak şa ma ka dar ağaç la rın, fi dan la rın dip le rin de, iki ya nı ağaç lı yol lar da, tarh lar da el ara ba la rıy la ça pa lar la, süz geç li ko va lar la ka rın ca gi bi kay na şır dı in san lar… 328
Siyahlar Giymiş Keşiş
Kov rin, Pe sots ki le re ak şam, sa at ona doğ ru gel di. Tan ya ile ba ba sı nı, Ye gor Sem yo nıç’ı bü yük bir te laş için de bul du. Pı rıl pı rıl, yıl dız lı gök yü zü de, ısı öl çer de sa ba ha doğ ru ha va nın do na çe ke ce ği ni ha ber ve ri yor du. Oy sa bah çı van İvan Kar lıç ken te git miş ti. Bah çe için gü ve ne bi le cek le ri baş ka bir kim se de yok tu. Ye mek te sa bah aya zın dan söz et ti ler yal nız ca. So nun da şöy le ka rar ver miş ler di: Tan ya yat ma ya cak, sa at on iki den son ra bah çe ye çı ka cak, du ru ma ba ka cak tı. Sa at üç te, bel ki da ha er ken de Ye gor Sem yo nıç kal ka cak tı. Kov rin ge ce ya rı sı na ka dar otur du Tan ya ile. Son ra onun la bir lik te bah çe ye çık tı. So ğuk tu ha va. Kes kin bir du man ko ku su var dı ha va da. Ti ca ri bö lüm de dik le ri, Ye gor Sem yo nıç’a her yıl bir kaç bin rub le ge lir sağ la yan bü yük bah çe de sim si yah, ke sif, kes kin bir du man kap la mış tı her ya nı. Ağaç la rı sar mış, Ye gor Sem yo nıç’ın bin ler ce rub le si ni don dan kor ku yor du… Ağaç lar da ma dü ze nin dey di ler bu ra da. Sı ra lar as ker sı ra sı gi bi düm düz, dos doğ ruy du. Bu aşı rı düz lük de, ağaç la rın hep si nin ay nı boy da ol ma sı da, dal la rı nın, be den le ri nin bir bi ri ne ben ze me si de gö rü nü mü pek bir tek dü ze, hat ta sı kı cı ya pı yor du. Kov rin ile Tan ya güb re yı ğın la rı nın, sa man la rın, her çe şit ar tı ğın ya kıl dı ğı sı ra la rın ara la rın dan yü rü yor lar dı. Ara da bir, du ma nın için de göl ge ler gi bi do la şan iş çi ler le kar şı la şı yor lar dı. Yal nız ca viş ne ler, erik ler, bir de el ma la rın ba zı cins le ri çi çek aç mış tı. Ama bah çe nin bü tü nü du man için dey di. An cak fi dan lık la rın ya nın da de rin bir so luk ala bil miş ti Kov rin. Omuz la rı nı kal dı ra rak, — Da ha ço cuk lu ğum da ak sı rır dım bu ra da du man dan –de di,– ama bu du ma nın çi çek le ri don mak tan na sıl kur tar dı ğı na hâ lâ er mez ak lım. — Bu lut ol ma dı ğı za man lar bu lut gö re vi ni gö rü yor du man… –di ye kar şı lık ver di Tan ya. — Pe ki bu lut ne işe ya rı yor? — Ka pa lı, bu lut lu ha va lar da sa bah aya zı ol maz. — Şa şı la cak şey! 329
Anton Pavloviç Çehov
Gü lüm se di Kov rin, eli ni tut tu Tan ya’nın. Genç kı zın in ce si yah kaş lı, üşü müş, cid di, ge niş yü züy le pal to su nun ra hat ça ba şı nı oy nat ma sı na en gel olan kal kık ya ka sı, çi yin top la dı ğı giy si si nin için de ki za rif be de ni duy gu lan dır mış tı onu. — Tan rım, ko ca man ol muş bu kız! –de di.– Beş yıl ön ce, bu ra ya son gel di ğim de ço cuk tu nuz da ha. Öy le sıs ka, uzun ba cak lıy dı nız ki! Saç la rı nız düm düz dü, kı sa cık giy si ler gi yer di niz, “ley lek” di ye kız dı rır dım si zi… Za man ne ler ya pı yor! Tan ya de rin bir gö ğüs ge çir di. — Evet, beş yıl! –de di.– Köp rü le rin al tın dan çok su geç ti bu beş yıl da. Dö nüp Kov rin’in yü zü ne bak tı. Da ha bir can lı ek le di: — Eli ni zi vic da nı nı za ko yup söy le yin And ryu şa, unut tu nuz bi zi de ğil mi? Be nim de sor du ğum şe ye bak? Bir er kek si niz siz, il ginç bir ya şa mı nız var, bü yük bir in san sı nız… Unut ma nız çok ola ğan! Ama ne olur sa ol sun, bi zi ken di ada mı nız, ya kı nı nız say ma nı zı is ti yo rum And ryu şa. Bu na da hak kı mız var dır sa nı rım. — Öy le sa yı yo rum za ten Tan ya. — Doğ ru mu bu? — Evet, doğ ru. — Evi miz de böy le si ne çok fo toğ ra fı nı zın ol ma sı na şaş tı nız ak şam. Ama bi li yor su nuz, ba ba mın aşı rı bir sev gi si var dır si ze kar şı. Si zi ben den çok se vi yor gi bi ge li yor ba na ba zen. Övü nü yor si zin le. Bir bi lim ada mı sı nız, ola ğa nüs tü bir in san sı nız, par lak bir ge le cek ha zır la dı nız ken di ni ze. Bu ba şa rı nı zı si zi onun okut ma sı na borç lu ol du ğu nu za ina nı yor. Ben de en gel ol mu yo rum böy le dü şün me si ne. Var sın öy le san sın. Or ta lık ya vaş ya vaş ağar ma ya baş la mış tı. Özel lik le, ha va da du man kü me le ri nin, ağaç la rın te pe le ri nin da ha bir be lir gin leş me sin den an la şı lı yor du bu. Bül bül ler ötü yor, tar la lar dan bıl dır cın la rın cı vıl tı la rı ge li yor du. — Yat ma za ma nı gel di ar tık –de di Tan ya.– Ha va çok so ğuk. –Kov rin’in ko lu na gir di.– Gel di ği niz gi bi çok te şek kür 330
Siyahlar Giymiş Keşiş
ede rim And ryu şa. Çok az ah ba bı mız var bu ra da. On lar da il ginç ol mak tan uzak in san lar. Çok az ah ba bı mız var bu ra da. On lar da il ginç ol mak tan uzak in san lar. Tek uğ ra şı mız bah çe, ge ne bah çe… baş ka bir şe yi miz yok. Di kim, ça pa la ma… –Gü lüm se di Tan ya.– Tat lı el ma, be nek li fren kel ma sı, man tar, gö za şı sı, ka le ma şı sı… Her şe yi mi zi, ya şa mı mı zın tü mü nü bah çe ye ver dik. Hat ta el ma, ar mut ağa cın dan baş ka bir şey gör mü yo rum dü şe rim de. İyi, ya ra lı bir şey bu el bet te, ama ba zen de ği şik lik ol sun di ye baş ka şey ler is ti yor in sa nın ca nı. Ha tır lı yo rum, es ki den ta ti le ya da gez me ye bi ze gel di ği niz de –avi ze le rin, eş ya la rın kı lıf la rı çı ka rıl mış gi bi– da ha bir ay dın lık olur du evin içi. Kü çük tüm o za man lar, ama an lı yor dum ge ne de. Dur ma dan ko nu şu yor du Tan ya. Bir duy gun luk var dı ko nuş ma sın da. Kov rin bir den, yaz so nu na ka dar ufak te fek, na rin, ko nuş kan kı za bağ la na bi le ce ği ni, ona tu tu la bi le ce ği ni… on la rın du ru mun da bu nun son de re ce ola ğan, do ğal ol du ğu nu ge çir di için den. Bu dü şün ce hoş bir duy gu ver di ona, gül mek gel di için den; Tan ya’nın kuş ku kap lı se vim li yü zü ne doğ ru eğil di, al çak ses le iki di ze oku du Yev ge niy On ye gin’den: Onyegin, gizlemeyeceğim senden, Çılgınca seviyorum Tatyana’yı… Eve dön dük le rin de Ye gor Sem yo nıç kalk mış tı. Uy ku su yok tu Kov rin’in. İh ti yar la ko nuş ma ya dal dı. Son ra onun la bir lik te bah çe ye çık tı ge ne. Uzun boy luy du Ye gor Sem yo nıç. Omuz la rı ge niş ti. Gö bek liy di. So luk dar lı ğı var dı, ama her za man çok ça buk yü rür dü. Öy le ki, ayak uy dur mak güç tü ona. Son de re ce te laş lı bir in san dı. Her za man bir ye re ye tiş mek için ace le eder di, bir da ki ka cık geç ka cak olur sa, her şey mah vo la cak mış gi bi bir an la tım olur du yü zün de. So luk al mak için dur du. 331
Anton Pavloviç Çehov
— Tan rı’nın şu işi ne bak kar de şim… –di ye baş la dı.– Gör dü ğün gi bi top ra ğın üs tü buz, ama ısı öl çe ri bir so pa nın ucu na ta kıp dört beş met re yu ka rı kal dır, ora sı sı cak… Ne den aca ba? Kov rin gü lüm se ye rek kar şı lık ver di: — İna nın bil mi yo rum. — Hım… İn sa nın her şe yi bil mez kuş ku suz… Ki şi oğ lu nun ak lı ne den li en gin olur sa ol sun, her şe yi sığ dı ra maz sın ona. Ya nıl mı yor sam, sen da ha çok fel se fey le il gi le ni yor sun? — Evet, psi ko lo ji der si ve ri yo rum. Ama da ha çok fel se fey le il gi le ni yo rum. — Can sı kın tı sın dan da pat la mı yor sun? — Ter si ne, bü yük bir haz du yu yo rum bun dan. Ya şa ma gü cü ve ri yor ba na fel se fe. Ye gor Sem yo nıç ak laş mış fa vo ri le ri ni dal gın dal gın sı vaz la ya rak. — Uma rım öy le dir… –de di.– Uma rım… Ba şa rı la rın be ni çok se vin di ri yor kar de şim… Çok. Ama bir den ku lak ke sil di Ye gor Sem yo nıç. Yü zü al lak bul lak ol du. Ya na doğ ru koş tu. Çok geç me den ağaç la rın, du man kü me le ri nin ara sın da kay bol du göz den. Öf ke li, si nir den tit re yen se si du yul du uzak tan: — Kim bağ la dı bu atı el ma ağa cı na? Han gi na mus suz, al çak he rif bağ la dı bu atı el ma ağa cı na? Sen sa bır lar ver ba na Tan rım! Ber bat et ti ler, bu ka dar da ha in lik ol maz ki! Mah vet ti ler bah çe yi! Re zil et ti ler! Tan rım! Kov rin’in ya nı na dön dü ğün de yü zün den dü şen bin par çay dı. Kol la rı nı iki ya na aça rak, ağ la mak lı bir ses le, — Bu din siz iman sız mil le te ne ya pa ca ğı mı bil mi yo rum! Step ka de nen o re zil ge ce güb re ta şı mış, son ra tut muş el ma ağa cı na bağ la mış atı! Diz gin le ri öy le sık mış ki, üç yer den so yul muş ağa cın ka bu ğu. Şu işe ba kın! “Bu yap tı ğın ne dir?” di ye sor du ğum da süt dök müş ke di gi bi du rup göz le ri ni kır pış tır ma sı yok mu? İpe çek mek bi le az dır böy le ha in le ri! 332
Siyahlar Giymiş Keşiş
Öf ke si geç tik ten son ra Kov rin’in boy nu na do la dı ko lu nu, ya na ğın dan öp tü. — Ney se, uma rım… Uma rım… –di ye mı rıl dan dı.– Gel di ği ne çok se vin dim. Ne se vinç li ol du ğu mu an la ta mam… Sağ ol… Son ra her za man ki ça buk yü rü yü şüy le, yü zün de hep o te laş lı an la tım la do laş tı bah çe yi. Es ki öğ ren ci si ne li mon luk la rı, cam lı böl me le ri, am bar la rı yüz yı lı mı zın mu ci ze si de di ği iki arı lı ğı gös ter di. Bu ara da gü neş doğ muş, bah çe yi ışı ğa boğ muş tu. Ha va ısın mış tı. Kov rin gü nün gü neş li, ne şe li, uzun bir gün ola ca ğı nı se zin le yin ce da ha ma yı sın ba şın da ol duk la rı nı, ön le rin de da ha ay dın lık, ne şe li, uzun bir yaz ol du ğu nu anım sa dı. O an da ço cuk lu ğun da bu bah çe de ko şup oy nar ken için de kı pır da yan o se vinç do lu, genç duy gu kı pır dan dı ge ne. Bu kez ko lu nu ih ti ya rın boy nu na o do la dı, sev giy le öp tü ya na ğın dan. İki si de duy gu lan mış tı. Eve dön dü ler, an ti ka çay fin can la rıy la çay iç me ye ko yul du lar. Ma sa da çe şit çe şit kay mak lar, tat lı ku ra bi ye ler var dı. Bu kü çük ay rın tı lar ge ne ço cuk lu ğu nu anım sat tı Kov rin’e. Bu gün ile geç mi şin anı la rı bir bi ri ne ka rı şı yor du. İn sa nın tat lı, yü re ği ni sı kış tı ran bir haz ve ri yor du ona bu ka rı şım. Tan ya’nın uyan ma sı nı bek le di Kov rin. Onun la kah ve iç ti, bi raz do laş tı, son ra ken di oda sı na çe kil di, ma sa ya otu rup ça lış ma ya baş la dı. Dik kat le oku yor, kü çük not lar alı yor, ara da bir ba şı nı kal dı rıp pen ce re den dı şa rı ya da ma sa nın üze rin de, va zo da ki, çiy den hâ lâ ıs lak ıs lak ta ze çi çek le re ba kı yor; son ra ye ni den göz le ri ni ki ta ba in di ri yor du. Haz dan, mut lu luk tan her da ma rı tit ri yor, kı pır dı yor du san ki. 2 Kov rin köy de de kent te ol du ğu gi bi yo ru cu, sı kın tı lı bir ya şam sür dü rü yor du. Dur ma dan oku yup ya zı yor, İtal yan ca ça lı şı yor du. Do laş ma ya çık tı ğın da bi le, bi raz son ra ge ne ma 333
Anton Pavloviç Çehov
sa ba şı na otu ra ca ğı anı dü şün mek haz ve ri yor du ona. Her ke si şa şır ta cak de re ce de az uyu yor du. Gün düz le ri yan lış lık la ya rım sa at uyur sa, o ge ce hiç yat mı yor, uy ku suz ge çen bir ge ce den son ra bü tün gün, hiç bir şey ol ma mış gi bi dinç, ne şe li his se di yor du ken di ni. Çok ko nu şu yor, çok şa rap içi yor du. Pu ro su en pa ha lı sın dan dı. Pe sots ki le re sık sık, he men her gün kom şu kız lar ge lir ler, Tan ya ile pi ya no ça lar, oy nar lar dı. Ara da bir de çok gü zel ke man ça lan bir de li kan lı ge lir di. Kov rin genç le rin mü zi ği ni de, şar kı la rı nı da tut kuy la din ler, din le mek ten bit kin dü şer di. Yor gun luk tan göz le ri ka pa nır, ba şı ya na dü şer di. Bir gün ak şam ça yın dan son ra bal kon da otur muş, oku yor du. O sı ra da ko nuk oda sın da Tan ya ile –sop ra noy du se si– ko nuk kız lar dan bi ri –se si kon tral toy du– de li kan lı nın ke man da eş li ğiy le Brag’ın ün lü se re na dı na ça lı şı yor lar dı. Kov rin se ne ra dın söz le ri ne ku lak ve ri yor (Rus ça’ydı söz le ri) ama en kü çük bir an lam çı ka ra mı yor du. So nun da ki ta bı bı ra kıp dik kat li din le yin ce an la dı: Ha yal dün ya sı aşı rı de re ce de ge niş bir genç kız, ge ce es rar lı bir ta kım ses ler duy muş bah çe de. Bu ses ler öy le si ne gü zel, öy le si ne tu haf mış ki, genç kız bun la rın biz ölüm ler ce an la şı la ma dık la rı için ye ni den gö ğün son suz luk la rı na doğ ru uçan kut sal ses uyu mu ol du ğu nu ka bul et mek zo run da kal mış. Kov rin’in göz ka pak la rı ka pan ma ya baş la mış tı. Kalk tı, ko nuk oda sıy la sa lon da uy ku lu uy ku lu do laş tı bir sü re. Mü zik ça lış ma sı bi tin ce Tan ya’nın ko lu na gir di, onun la bir lik te bal ko na çık tı. — Bu gün sa bah tan be ri bir ef sa ne kur ca lı yor ka fa mı –de di.– Bir yer de mi oku dum onu, yok sa bi ri sin den mi duy dum, bil mi yo rum. Ama bir şe ye ben ze me yen, aca yip bir şey. Ön ce bu nun açık se çik bir ya nı ol ma dı ğı nı söy le me li yim. Bun dan bin yıl ön ce, si yah lar giy miş bir ke şiş Su ri ye’de ya da Ara bis tan’da bir yer de, çöl de yü rü yor muş… Ora dan bir kaç mil öte de ba lık çı lar, gö lün yü ze yin de ağır ağır yü rü yen, si yah lar giy miş baş ka bir ke şiş gör müş ler. Bu ikin ci ke şiş se 334
Siyahlar Giymiş Keşiş
rap tı kuş ku suz. Şim di ef sa ne nin gö rü nüş te yad sı dı ğı op tik ya sa la rı nı bir ya na bı ra kın da din le yin. Bu se rap tan bir se rap da ha çık mış, on dan bir ta ne da ha, öy le ki, si yah lar giy miş ke şi şin göl ge si at mos fe rin ta ba ka la rı nın bi rin den öbü rü ne yan sı ya rak ço ğal dık ça ço ğal mış. Kâh Af ri ka’da, kâh İs pan ya’da, kâh Hin dis tan’da, kâh Uzak Ku zey’de gö rü yor lar mış onu… So nun da dün ya mı zın at mos fe rin den çık mış, şim di de –yi tip gi de bi le ce ği ko şul la ra bir tür lü düş me den– ev ren de do la şıp du ru yor muş. Bel ki de şu an da Mars’da ya da Gü ney Ha çı ta kım yıl dı zı nın bir yıl dı zın dan gö rü yor lar dır onu. Ama ef sa ne nin asıl önem li, can alı cı nok ta sı şu, ca nım: Ke şi şin çöl de do laş ma sın dan tam bin yıl son ra se rap ye ni den dün ya nın at mos fe ri ne gi re cek, in san la ra gö rü ne cek miş. Söz de bit mek üze rey miş bu bin yıl… Ef sa ne ye gö re, si yah lar gi yin miş ke şi şi bu gün ya rın bek le me liy mi şiz. — Tu haf bir se rap –de di Tan ya. Bu ef sa ne den hoş lan ma dı ğı bel liy di. Kov rin gül dü. — İşin asıl tu haf ya nı, bu ef sa ne yi ne re den öğ ren di ğim dir. Ne re de oku dum onu? Bir yer de mi duy dum? Yok sa dü şüm de mi gör düm bu ke şi şi? Ye min ede rim anım sa mı yo rum. Ama ak lım dan çık mı yor bu ef sa ne. Bu gün hep onu dü şün düm. Tan ya’yı ko nuk la rın ya nı na bı ra kıp bah çe ye çık tı Kov rin. Dal gın dal gın do laş ma ya baş la dı çi çek tarh la rı nın ara sın da. Gü neş uf ka yak la şı yor du. Çi çek ler –da ha ye ni su lan dık la rı için si nir bo zan bir ko ku ya yı yor lar dı çev re ye. İçer de şar kı söy le me ye baş la mış lar dı ge ne. Ke ma nın se si uzak tan in san se si ni an dı rı yor du. Kov rin bu ef sa ne yi ne re de duy du ğu nu ya da oku du ğu nu anım sa ma ya ça lı şı yor du. Ağır adım lar la par ka gir di, hiç far kı na var ma dan ya ma cın ba şı ma ka dar yü rü dü. Dik ya maç ta çıp lak kök le rin ara sın dan aşa ğı ya uza nan pa ti ka dan ça yın ke na rı na in di. Su çul luk la rı nı ra hat sız et ti 335
Anton Pavloviç Çehov
bu ra da. İki ör de ği ür küt tü. İç ka rar tan çam la rın te pe le rin de bat mak üze re olan gü ne şin son ışın la rı oy na şı yor du hâ lâ, ama su yun yü zü ka rar mış tı. Kov rin taş tan ta şa at la ya rak kar şı ya geç ti. Şim di önün de he nüz ba şak ver me miş ge niş bir çav dar tar la sı uza nı yor du. Ne bir ev, ne bir can lı var dı gö rü nür ler di. Bu pa ti ka yı iz ler se, in san gü ne şin de min in di ği, şu an da gu ru bun öy le si ne gör kem li bir kı zıl lık la kap la dı ğı o bi lin mez, es rar lı ül ke ye va rır dı san ki. Kov rin pa ti ka da yü rür ken dü şü nü yor du: “Bu ra sı ne ge niş, öz gür, ses siz! Bü tün dün ya ba na ba kı yor san ki, giz li den gö zet li yor be ni, an la ma mı bek li yor…” Ama bir dal ga lan ma ol du tar la da. Yu mu şak ak şam ye li ha fif çe ok şa dı Kov rin’in saç la rı nı. Bir da ki ka son ra –bu kez da ha güç lü– bir dal ga da ha gel di. Çav dar lar hı şır da dı, ar ka da çam la rın bo ğuk uğul tu su yük sel di… Kov rin şaş kın lık için de dur du ol du ğu yer de. Ufuk ta yer den gök yü zü ne ka dar ka sır ga yı ya da hor tu mu an dı ran sim si yah bir sü tun uza nı yor du. Da ha çok si lik bir göl ge ye ben zi yor du. Ama ye rin de dur ma dı ğı, kor kunç bir hız la ha re ket et ti ği, özel lik le bu ya na, Kov rin’in bu lun du ğu ye re doğ ru gel di ği ilk ba kış ta bel liy di. Yak laş tık ça da ha bir kü çü lü yor, be lir gin le şi yor du. Ona yol ver mek için ken di ni ya na, çav dar la rın ara sı na at tı Kov rin, han diy se geç ka lı yor du… Si yah lar giy miş ak saç lı, sim si yah kaş lı bir ke şiş, el le ri ni göğ sü nün üze rin de çap raz yap mış, hız la geç ti ya nın dan… Çıp lak ayak la ra ye re değ mi yor du… Beş on met re uzak laş tık tan son ra dö nüp Kov rin’e bak mış, ba şı nı öne eğe rek se lam ver miş, ay nı za man da kur naz kur naz gü lüm se miş ti. Tan rım ne so luk, kor kunç de re ce de so luk, za yıf bir yüz dü o öy le! Son ra ge ne bü yü ye rek ça yın üs tün den geç ti, hiç ses çı kar ma dan çarp tı kil li ya maç la çam la ra, ağaç la rın ara sın dan sü zü lüp du man gi bi kay bol du göz den. — Ya a, gör dün mü… –di ye mı rıl dan dı Kov rin.– Ef sa ne ger çek miş me ğer. 336
Siyahlar Giymiş Keşiş
Bu tu haf ha ya li ken di ken di ne açık la ma ya ça lış ma dan; ke şi şin yal nız ca si yah giy si si ni de ğil, yü züy le göz le ri ni de böy le si ne ya kın dan, böy le si ne be lir gin gö re bil di ği için se vinç li, için de tat lı bir he ye can la eve dön dü. Park ta, bah çe de adam lar sa kin sa kin do la şı yor lar dı. Ev de pi ya no ça lı yor lar dı… de mek yal nız o gör müş tü ke şi şi. Olan la rı Tan ya ile Ye gor Sem yo nıç’a an lat ma yı çok is ti yor du, ama onun ha yal gör dü ğü nü sa na cak la rı nı, bun dan bel ki kor ka cak la rı nı dü şü nüp sus ma ya ka rar ver di. Kah ka ha lar la gü lü yor, şar kı lar söy lü yor, ma zur ka oy nu yor du. Çok ne şe liy di. Her kes –ko nuk lar da, Tan ya da– onun yü zü nü pek de ği şik, ışık lı, duy gu lu bu lu yor lar dı bu gün. İl ginç bir in san ol du ğu nu dü şü nü yor lar dı. 3 Ye mek ten son ra ko nuk lar gi din ce oda sı na geç ti Kov rin, ka ne pe ye uzan dı. Ke şi şi dü şün mek is ti yor du. Ama beş da ki ka son ra Tan ya gel di. Ona bir to mar bro şür ile ba sı lı kâ ğıt ve rir ken, — Alın And ryu şa –de di,– ba ba mın ya zı la rı nı oku yun. Hep si çok gü zel şey ler. Üs tün bir ya zı ye te ne ği var. Kı zı nın ar ka sın dan oda ya gi ren Ye gor Sem yo nıç is tek siz gü lüm se di. — Bir bu ek sik ti! –Ca nı nın sı kıl dı ğı bel liy di.– Ona bak ma sen lüt fen, oku ma! Ne var ki, uyu mak is ti yor san, oku ya bi lir sin. İyi bi rer uy ku ha pı dır çün kü ya zı la rım. Tan ya bü yük bir inanç la. — Ben ce çok gü zel dir ler –de di.– Siz oku yun And ryu şa, son ra da da ha çok yaz ma sı nın ge rek ti ği ne inan dı rın ba ba mı. Mey ve ci lik üze ri ne ku sur suz bir ki tap ya za bi lir is ter se. Ken di ni zor la ya rak bir kah ka ha at tı Ye gor Sem yo nıç, kı zar dı. Ba zı ya zar la rın sı kıl dık la rı za man söy le dik le ri ne ben zer bir ta kım şey ler söy le di. So nun da ya vaş ya vaş su ya in dir di yel ken le ri. Bro şür le ri tit re yen par mak la rıy la ka rış tı rır ken. 337
Anton Pavloviç Çehov
— Öy ley se Go şe’nin ya zı sıy la, şu kü çük Rus ya zı la rı nı oku –di ye mı rıl dan dı.– Yok sa an la ya maz sın. Ba zı dü şün ce le ri çü rüt mek için yaz dı ğım ya zı la rı oku ma dan, çü rüt me ye ça lış tı ğım dü şün ce ler üze rin de bil gi li ol ma sı ge re kir in sa nın. Ama saç ma… sı kı cı şey ler dir bun lar. Yat ma za ma nı da gel di za ten. Tan ya çık tı. Ye gor Sem yo nıç ka ne pe ye, Kov rin’in ya nı na otur du, de rin bir gö ğüs ge çir di. Kı sa bir ses siz lik ten son ra, — Evet ca nım kar de şim… –di ye baş la dı.– Böy le iş te, sev gi li asis ta nım… Gör dü ğün gi bi, ya zı lar da ya zı yo rum, ser gi le re de ka tı lı yo rum, ma dal ya lar da alı yo rum. Pe sots ki’nin ye tiş tir di ği el ma la rın in san ba şı ka dar ol du ğu nu söy lü yor lar. Pe sots ki’nin bah çe ci lik ten zen gin ol du ğu nu da söy lü yor lar. Sö zün kı sa sı, ala bil di ği ne zen gi nim, ün lü yüm. Ama bir so ru ge li yor ak lı ma: Ne için dir bü tün bun lar? Ger çek ten de gü zel, ör nek bir bah çe dir be nim ki… As lın da bir bah çe de ğil, dev let açı sın dan çok bü yük öne mi olan, tam bir ku ru luş tur. Çün kü Rus ta rı mı nın, Rus eko no mi si nin ye ni dö ne mi ne bir ba sa mak tır. — Ken di ni gös te ri yor za ten. — Be nim söy le di ğim o de ğil. Şu nu sor mak is ti yo rum sa na: Ben ölün ce bah çem ne ola cak? Onun şu an da gör dü ğün du ru mu, ben ol ma sam bir ay bi le sür mez. Bu ra da ula şı lan ba şa rı nın sır rı bah çe nin bü yük lü ğün de, iş çi le rin çok lu ğun da de ğil, be nim bu işi sev mem de dir… an lı yor mu sun? Bel ki ken din den bi le çok se vi yo rum bu işi. Gö rü yor sun her şe yi ken dim ya pı yo rum. Sa bah tan be ri ge ce ya rı la rı na ka dar ça lı şı yo rum. Aşı la rı ken dim ya pı yo rum, ağaç la rı ken dim bu du yo rum, fi dan la rı ken dim di ki yo rum, her şey be nim elim den çı kı yor. Bi ri ba na yar dım edin ce kıs ka nı yo rum, si nir le rim bo zu lu yor. Bü tün sır sev gi de dir. Ya ni kes kin bir mal sa hi bi gö zün de, mal sa hi bi el le rin de… bir sa at çik kal mak için git ti ğin bir kom şun da otu rur ken duy du ğun hu zur suz luk ta, bah çen de bir ak si lik ol ma sın dan kork man da… bu duy gu da 338
Siyahlar Giymiş Keşiş
dır bü tün sır. Ama ben ölün ce kim il gi le ne cek bah çem le? Kim ça lı şa cak? Bah çı van mı? İş çi ler mi? Öy le mi? Bak ne di ye ce ğim sa na sev gi li dos tum: Bi zim iş te baş düş man ne tav şan dır, ne de za rar lı bö cek ler. Ya ban cı in san lar dır en bü yük düş man. Kov rin gü lüm se di. — Ya Tan ya? –di ye sor du.– Onun tav şan dan za rar lı ol du ğu nu söy le ye mez si niz sa nı rım. Bu işi se vi yor, an lı yor da. — Evet se vi yor, an lı yor da. Ben öl dük ten son ra bah çe ona ka lır sa, bah çe nin sa hi bi o olur sa, el bet te bun dan da ha iyi si ni is te ye mez gö nül. Ye gor Sem yo nıç se si ni al çalt tı, Kov rin’in yü zü ne ür kek ür kek ba ka rak sür dür dü ko nuş ma sı nı: — Ama –Tan rı ko ru sun– ya ev le nir se? Ola ca ğı na bak! Ko ca ya va rın ca ço cuk la rı olur, bah çey le uğ ra şa cak za ma nı kal maz. Be nim asıl kor kum da şu: Çok genç bi riy le ev le nir se, ko ca sı aç göz lü lük eder de bah çe yi tüc car la ra ki ra ya ve rir se, da ha bi rin ci yıl da her şey mah vo lur? Bi zim iş te ca hil köy lü ka dın lar dan kor kunç şey yok tur! Ye gor Sem yo nıç gö ğüs ge çir di, bir sü re sus tu. — Bel ki de ben cil lik tir bu, ama açık yü rek li lik le söy lü yo rum: Kor ku yo rum! Ke ma nı kol tu ğu nun al tın dan ek sik ol ma yan bir züp pe ge lip gi di yor bi ze, gı cır da tıp du ru yor ke ma nı nı. Tan ya’nın onun la dün ya da ev len me ye ce ği ni bi li yo rum, hem çok iyi bi li yo rum bu nu, ama bu gen ci gö rün ce cin le rim te pe me çı kı yor ge ne de! An la ya ca ğın dos tum, çok tu haf bir ada mım ben. Ka bul edi yo rum. Ye gor Sem yo nıç aya ğa kalk tı, oda nın için de do laş ma ya baş la dı. He ye can lıy dı. Çok önem li bir şey söy le mek is te di ği, ama sö ze baş la ma ya bir tür lü ka rar ve re me di ği bel liy di. El le ri ni ce bi ne so ka rak baş la dı so nun da. — Se ni çok se ve rim, açık açık da ko nu şa ca ğım se nin le. Ba zı na zik ko nu la ra son de re ce sa de bir bi çim de de ği ni rim ben. Dü şün dü ğü mü de doğ ru dan söy le rim. Giz li dü şün ce 339
Anton Pavloviç Çehov
de dik le ri şey ler den nef ret ede rim. Açık ça söy lü yo rum: Kı zı mı kork ma dan ve re bi le ce ğim tek er kek sin sen. Ka fa sı ça lı şan, duy gu lu bir in san sın. Sev gi li işi min yok ol ma sı na da göz yum maz sın. Asıl ne den ise se ni oğ lum gi bi sev mem dir… Ba na gu rur ver men dir. Tan ya ile se nin aran da bir aşk doğ sa, çok se vi nir, hat ta mut lu olur dum. Do lam baç lı yol lar da sap ma dan, dü rüst bir in san ola rak içim den gel di ği gi bi söy lü yo rum bu nu. Kov rin gü lüm se di. Ye gor Sem yo nıç git mek için ka pı yı aç tı, eşik te dur du. Bir an dü şün dük ten son ra, — Tan ya ile se nin bir oğ lu nuz ol sa, iyi bir mey ve ci ya par dım onu –de di.– Ama boş ha yal ler bun lar… İyi ge ce ler. Kov rin yal nız ka lın ca da ha bir ra hat uzan dı ka ne pe ye. Tan ya’nın ge tir di ği ya zı la rı oku ma ya baş la dı. Ya zı lar dan bi ri nin baş lı ğı şöy ley di: “Ara eki ni üze ri ne”, bi ri nin: “Ye ni mey ve lik ya pı la cak ye rin ka zıl ma sı üze ri ne Bay Z’nin dü şün ce le ri ne değ gin bir kaç söz”, bir baş ka ya zı nın baş lı ğıy sa şöy ley di: “Ka pa lı gö za şı sı üze ri ne.” Hep si böy le şey ler di. Ama he ye can lı, dü zen siz, aşı rı de re ce de coş kun bir de yiş var dı bu ya zı lar da! Ba kı yor su nuz, baş lı ğı en he ye can sız, ko nu su en ola ğan bir ya zı sı –söz ge li mi Rus An ton el ma sı üze ri ne bir ya zı sı– “au dia tur al te ra pars”1 di ye baş lı yor, “sa pe in ti sat”2 di ye bi ti ri yor du. Bu ara da “bi zim, do ğa ya kür sü le ri nin te pe sin den ba kan be rat lı sa yın mey ve ci le ri mi zin bi lim sel ka ra ca hil li ği ne” ya da “ba şa rı sı nı la fe be li ği ne, üs tün kö rü bil gi si ne borç lu olan” Bay Go şe’ye yö nel til miş acı bir sü rü söz var dı. Ara da da mey ve ça lan, ça lar ken ağaç la rı kı ran köy lü le rin ar tık kır baç la dö vü le me ye ce ği üze rin de hiç de iç ten ol ma yan bir üzün tüy le uzun uza dı ya du ru lu yor du. Kov rin “İyi, hoş, kâr lı bir iş, ama bu ra da da tut ku lar, di diş me var.” di ye ge çir di için den. “Ga li ba her yer de, her alan -
1 2
Bir de kar şı ta ra fı din le sin ler, (La tin ce) Arif olan an lar. (La tin ce) 340
Siyahlar Giymiş Keşiş
da aşı rı du yar lı olu yor ile ri dü şün ce le rin sa vu nu cu la rı. Böy le ol ma sı ge re ki yor bel ki.” Ye gor Sem yo nıç’ın ya zı la rı nı öy le si ne be ğe nen Tan ya’yı anım sa dı Kov rin. Kı sa boy luy du, so luk be niz li, za yıf tı –köp rü cük ke mik le ri gö rü ne cek ka dar za yıf tı hem– ze ki ba kı şı, si yah, iri iri açık göz le ri hep bir yer le re ba kar, bir şey ler arar dı. Ba ba sı gi bi, kü çük kü çük adım lar ata rak, ça buk yü rür dür. Çok ko nu şur, tar tış ma yı se ver, tar tı şır ken en önem siz bir tüm ce yi bi le son de re ce an lam lı mi mik ler le, el kol ha re ket le riy le söy ler di. Çok si nir li bir in san ol ma lıy dı. Kov rin oku ma yı sür dür dü. Ama bir şey an la mı yor du ar tık oku du ğun dan. De min ma zur ka oy nar ken, mü zik din ler ken içi ne do lan o hoş, tat lı duy gu şim di ezi yor du onu, bir sü rü şey ge ti ri yor du ak lı na. Kal kıp oda nın için de do laş ma ya baş la dı. Si yah lar giy miş ke şi şi dü şü nü yor du. Bu ola ğa nüs tü, tu haf ke şi şi yal nız o gör düy se, bu nun onun has ta ol du ğu nu, ha yal gö re cek de re ce de has ta ol du ğu nu gös ter di ği dü şün ce si gel di ak lı na. Kor kut tu onu bu dü şün ce, ama çok sür me di kor ku su. “Ama iyi yim, kim se ye de bir kö tü lük yap tı ğım yok. Gör dü ğüm ha yal ler de kor ku la cak bir şey yok öy ley se,” di ye ge çir di için den, ge ne ne şe len di. Ka ne pe ye otur du, tüm var lı ğı nı kap la yan an la şıl maz se vin ci ni tut ma ya ça lı şa rak ba şı nı el le ri nin ara sı na al dı, kal kıp bi raz da ha do laş tı, son ra işi nin ba şı na otur du. Ama ki tap ta oku du ğu dü şün ce ler yet mi yor du ona. Çok çok bü yük, ula şıl maz, şa şır tı cı bir şey is ti yor du. Sa ba ha kar şı so yun du, is te me ye is te me ye yat tı. Uyu ma sı ge re ki yor du! Bah çe ye gi den Ye gor Sem yo nıç’ın ayak se si du yu lun ca Kov rin çın gı ra ğın ipi ni çe kip uşa ğı ça ğır dı. Ge len uşa ğa şa rap ge tir me si ni söy le di. Bü yük bir haz la bir kaç ka deh kır mı zı şa rap iç tik ten son ra yor ga nı ba şı na çek ti, dü şün ce le ri bir bi ri ne ka rış tı, uy ku ya dal dı.
341
Anton Pavloviç Çehov
4 Ye gor Sem yo nıç ile Tan ya sık sık atı şı yor, bir bi ri ne tat sız söz ler söy lü yor lar dı. Bir sa bah da bir şey için kav ga et miş ler di. Tan ya ağ la ma ya baş la mış, oda sı na git miş ti. Ne öğ le ye me ği ne in miş ti, ne ak şam ça yı na. Ye gor Sem yo nıç ön ce pek mağ rur, öf ke li do la şıp dur muş tu or ta lar da. Çev re sin de ki le re, onun için hak hu ku kun, dü ze nin dün ya da her şey den ön de gel di ği ni an lat mak is ti yor du san ki. Ama uzun sür me miş ti bu, üzün tü sü nü giz le ye mez ol muş tu so nun da. Park ta ba şı önün de do laş mış, içi ni çe kip dur muş tu: “Ah Tan rım, Tan rım!” Ye mek te de bir lok ma koy ma mış tı ağ zı na. So nun da da ya na ma mış, suç lu suç lu, içi sız la ya rak tık lat mış tı kı zı nın oda sı nın içer den ki lit li ka pı sı nı, ür kek ür kek ses len miş ti: — Tan ya! Tan ya! İçer den za yıf, ağ la mak tan bit kin düş müş, ay nı za man da ka rar lı bir ses du yul muş tu: — Ra hat bı ra kın be ni, ri ca ede rim. Ev sa hip le ri nin sı kın tı sı bü tün ev de, bah çe de ça lı şan iş çi le rin üze rin de bi le gös ter miş ti et ki si ni. Kov rin il ginç ça lış ma sı na ver miş ti ken di ni, ama so nun da o da sı kıl ma ya, hu zur suz ol ma ya baş la mış tı. Her ke sin üze ri ne çö ken kö tü ruh sal du ru mu bir şey ler ya pıp da ğıt mak için or ta ya çık ma ya ka rar ver di. Ak şa mü ze ri Tan ya’nın oda sı nın ka pı sı nı çal dı. Ka pı açıl dı. Tan ya’nın kır mı zı le ke ler le kap lan mış, de rin bir ke der oku nan, ağ la mak tan şiş miş yü zü ne şaş kın şaş kın ba ka rak şa ka cı, — Oh, oh ne ayıp! –di ye baş la dı.– Sa hi den ağ lı yor muy du nuz? Oh, oh! Tan ya, — Ama ba na ne ka dar acı çek tir di ği ni bil se niz!–de di. Hün gür hün gür ağ la ma ya baş la dı. İri göz le rin den yaş lar bo şan dı. Eli ni ko lu nu sal la ya rak ko nuş ma sı nı sür dür dü. 342
Siyahlar Giymiş Keşiş
— Et me di ği ni bı rak ma dı ba na! Bir şey söy le me dim ki ona… bir şey söy le me dim… İs te di ği miz an da gün de lik çi tu ta bi le cek ol duk tan son ra… faz la iş çi… bu lun dur ma mı zın ge re ği ol ma dı ğı nı söy le dim yal nız ca. Ger çek ten… ger çek ten de öy le, iş çi ler bir haf ta dır boş otu ru yor lar… Söy le di ğim bu iş te. Bir den par la dı, ağ zı na ge le ni söy le di ba na… çok ka ba şey ler çık tı ağ zın dan. Su çum ney di? Kov rin, Tan ya’nın sa çı nı dü zel te rek, — Ye ter, ye ter ar tık –de di.– İki niz de bir bi ri ni ze söy le di niz, ye te ri ka dar da ağ la dı nız. Unu tun ar tık olan la rı. Kır gın lı ğı sür dür mek ol maz, iyi bir şey de ğil dir bu. Üs te lik sı nır sız bir sev gi bes li yor si ze ba ba nız. Tan ya hıç kı ra rak, — Bü tün… bü tün ha ya tı mı ze hir et ti –de di.– Kö tü söz den, ha ka ret ten baş ka şey duy du ğum yok on dan. Bu ev de faz la gö rü yor be ni. El den ne ge lir? Hak lı. Ya rın dan te zi yok, alıp ba şı mı gi de ce ğim, tel graf me mu re si ola ca ğım… evet… — Ye ter, ye ter… Ke sin ar tık ağ la ma yı Tan ya. Ya kış mı yor ağ la mak si ze ca nım… İki niz de he men par lı yor su nuz, si nir le ni yor su nuz. İki niz de de var ka ba hat. Ha di gi de lim, ba rış tı ra ca ğım si zi. Kov rin yu mu şak, inan dı rı cı bir ses le ko nu şu yor du. Tan ya ise ger çek ten bü yük bir fe la ke te uğ ra mış gi bi el le ri ni ovuş tu ra rak sar sı la sar sı la ağ la ma yı sür dü rü yor du. Genç kı zın, cid di bir ke de ri ol ma dan bü yük acı çek me si da ha çok üzü yor du Kov rin’i. Acı yor du ona. Bu kü çük ya ra tı ğı bü tün bir gün, hat ta bel ki bü tün bir ömür mut suz et mek için ne önem siz şey ler ye ti yor du! Tan ya’yı avut ma ya ça lı şır ken, gün düz fe ner le dün ya yı bir baş tan bir ba şa ara sa, bu ba ba kız dan baş ka onu bir ya kın, bir ak ra ba gi bi se ven bir in san da ha bu la ma ya ca ğı nı dü şü nü yor du. On lar ol ma say dı, çok kü çük ken an ne ba ba sı nı kay bet ti ği için bel ki ölün ce ye dek bil me ye cek ti yü rek ten şef ka tin, in san la rın an cak çok ya kın la rı na, ay nı kan dan olan in san la ra bes le di ği, o iç ten, arı sev gi nin ne 343
Anton Pavloviç Çehov
ol du ğu nu. Kov rin ya rı has ta, ger gin si nir le ri nin –de mi rin mık na tı sa ol du ğu gi bi– bu ağ la yan, içi ni çe ken kı zın si nir le ri ne kar şı du yar lı ol du ğu nu da his se di yor du. Al ya nak lı, sağ lık lı, sağ lam ya pı lı bir kı zı se ve mez di. Ama so luk be niz li za yıf, mut suz Tan ya’dan hoş la nı yor du. İçin de bir is tek le ok şu yor du Tan ya’nın saç la rı nı, omuz la rı nı. El le ri ni sı kı yor, göz yaş la rı nı si li yor du… So nun da sus tu Tan ya. Ken di ni onun ye ri ne koy ma sı için Kov rin’e yal va ra rak uzun uzun ya kın dı ba ba sın dan, bu ev de ki ağır, çe kil mez ya şa mın dan. Son ra ya vaş ya vaş gü lüm se me ye, Tan rı onu böy le huy suz bir kız ola rak ya rat tı ğı için içi ni çek me ye baş la dı. En so nun da kah ka hay la gü le rek, huy suz bir kız ol du ğu nu söy le di, ko şa rak çık tı oda dan. Bi raz son ra Kov rin bah çe ye çık tı ğın da Ye gor Sem yo nıç ile Tan ya iki ya nı ağaç lı yol da hiç bir şey ol ma mış gi bi yan ya na do la şı yor lar, çav dar ek me ği yi yor lar dı. İki si de aç tı çün kü. 5 Kov rin, ara bu lu cu luk gö re vi ni iyi yap tı ğı için se vinç li, par ka yü rü dü. Bank ta otur muş dü şü nür ken bir kaç ara ba se si, ka dın kah ka ha la rı duy du: Ko nuk lar ge li yor lar dı. Göl ge ler bah çe de uza ma ya, ke ma nın bu la nık se siy le şar kı lar du yul ma ya baş la dı ğın da Kov rin si yah lar gi yin miş ke şi şi anım sa dı ge ne. Şim di ne re de, han gi ül ke de ya da ge ze gen de do la şı yor du aca ba bu op tik ya nıl ma? Kov rin ef sa ne yi anım sa mış, çav dar tar la sın da gör dü ğü ka ran lık ha ya li bel le ğin de can lan dır mış tı. Tam kar şı sın da ki çam ağa cı nın ar ka sın dan ses siz ce, en kü çük bir hı şır tı du yul mak sı zın, or ta boy lu, ak saç lı ba şı açık, baş tan aşa ğı si yah lar giy miş, ya lı na yak, di len ci ye ben zer bir ih ti yar çık tı. Ölü nün ki gi bi bem be yaz yü zün de si yah kaş la rı kes kin çiz gi ler le bel liy di. Bu di len ci ya da yer siz yurt suz ih ti yar gü lüm se ye rek se lam ver di ba şıy la, ses siz ce yak laş tı, ban ka otur du. Onun 344
Siyahlar Giymiş Keşiş
si yah lar giy miş ke şiş ol du ğu nu an cak o za man an la dı Kov rin. Bir da ki ka bir bi ri nin yü zü ne bak tı lar. Kov rin’in ba kı şın da şaş kın lık, ke şi şin kin dey se şef kat –bi raz da o za man ki gi bi– kur naz lık, iç ten pa zar lık lı bir an la tım var dı. — Pe ki ama, bir se rap sın sen –de di Kov rin.– Ne den bu ra da sın, bir yer de otu ru yor sun? Ef sa ne ye uy mu yor. Ke şiş he men ya nıt ver me di. Son ra Kov rin’e dö nüp dur gun bir ses le: — Fark et mez –de di.– Ef sa ne de, se rap da, ben de se nin dü ze ni bo zu lan ha yal dün ya nın ürün le ri yiz. Bir ha ya lim ben. Kov rin, — Ger çek te yok mu sun ya ni? –di ye sor du. Ke şiş, du dak la rın da öl gün bir gü lüm se me. — Na sıl is ter sen öy le dü şün –de di.– Se nin ha yal dün yan da va rım, se nin ha yal dün yan da do ğa nın bir par ça sı ol du ğu na gö re do ğa da da va rım de mek tir. — Ger çek ten de yüz yıl lar bo yu ya şa mış sın gi bi çok yaş lı, ze ki, son de re ce an lam lı bir yü zün var. Ha ya li min böy le si ne bir ya ra tı cı gü cü ol du ğu nu bil mi yor dum. Ne den öy le sev giy le ba kı yor sun ba na? Ho şu na mı gi di yo rum? — Evet, hak lı ola rak Tan rı’nın sev gi li ku lu de dik le ri, sa yı la rı çok az olan o in san lar dan bi ri sin sen. Son suz ger çe ğe hiz met edi yor sun. Se nin dü şün ce le rin, ni yet le rin, in sa nı şa şır tan bi li min, ya şa mı nın tü mü, tan rı sal, gök sel dam ga yı ta şı mak ta dır. Çün kü tü mü man tı ğa, gü ze le, ya ni son suz olan şe ye yö nel miş tir. — Son suz ger çe ğe… di yor sun. Pe ki ama, son suz ya şam yok ken, in san lar için ula şı lır, ge rek li bir şey mi dir son suz ger çek? — Son suz ya şam var dır –de di ke şiş. — Ki şi oğ lu nun ölüm süz lü ğü ne ina nı yor sun de mek? — El bet te ina nı yo rum. Siz in san la rı yü ce, par lak bir ge le cek bek li yor. Yer yü zün de se nin gi bi ler ço ğal dık ça da ha bir yak la şa cak tır bu ge le cek. Siz ler –yü ce baş lan gı ca hiz met 345
Anton Pavloviç Çehov
eden, bi linç li ve öz gür ya şa yan in san lar– ol ma sa, in san lık bir hiç olur du. Do ğal ge li şi me uya rak da ha uzun sü re bek ler di yer yü zün de ki ta ri hi nin so na er me si ni. Siz ler son suz ger çe ğin ül ke si ne bir kaç bin yıl ön ce gir me si ni sağ la ya cak sı nız. Bu alan da bü yük ola cak tır siz le rin hiz me ti. Tan rı’nın in san lar üze rin de ki sev gi si ni tem sil edi yor su nuz. Kov rin, — Pe ki son suz ya şa mın ama cı ne dir? –di ye sor du. — Her tür lü ya şa mın ol du ğu gi bi, ge ne haz. Bi lin cin ger çek haz zı. Son suz ya şam da, si li nip atı la ma ya cak pek çok kay nak var dır bi linç için. Bu ko nu da şöy le de söy le nir Kut sal Ki tap’ta: “Ba ba mın evin de her ke se yer bu lu nur.” Kov rin haz dan el le ri ni ovuş tu ra rak, — Se ni din le mek ten ne çok hoş lan dı ğı mı bil sen… –de di. — Se vin dim bu na. — Ama şu nu da bi li yo rum: Sen gi din ce, var olup ol ma dı ğın so ru su hu zur suz et me ye baş la ya cak be ni. Bir ha yal, bir düş sün sen. De mek ruh has ta sı yım, ola ğan bir in san de ği lim. — Öy le ol sa bi le ne çı kar? Ne di ye şaş tın? Gü cü nü aşan bir ça lış ma yap tı ğın, yor gun düş tü ğün için has ta sın. Bu, sağ lı ğı nı yü ce dü şün ce ye ba ğış la dı ğın, ca nı nı da ba ğış la ya ca ğın za ma nın ya kın ol du ğu an la mı na ge lir. Da ha ne is ti yor sun? Tan rı’nın üs tün ya rat tı ğı in san la rın yö nel di ği şey dir bu. — Ruh yö nün den has ta ol du ğu mu bi li yor sam, ken di me ina na bi lir mi yim? — Tüm dün ya nın inan dı ğı üs tün in san la rın da ha yal gör me dik le ri ni ne re den bi li yor sun? Gü nü mü zün bil gin le ri üs tün in sa nın de li li ğe çok ya kın ol du ğu nu söy lü yor lar. Sev gi li dos tum, yal nız ca sı ra dan, sü rü in sa nı dır sağ lık lı, ola ğan olan. Ça ğı mı zın si nir yıp ra tan, in sa nı aşı rı yo ran ko şul la rı ve bo zul muş lu ğu, da ha böy le bir sü rü so run üze ri ne dü şün ce ler, cid di ola rak an cak ya şa mın ama cı nı ya şa dı ğı gün de gö ren in san la rı, ya ni sü rü in sa nı nı he ye can lan dı ra bi lir. 346
Siyahlar Giymiş Keşiş
— Ro ma lı lar şöy le der ler di: Mens sa na in cor po re sa no.1 — Ro ma lı la rın ya da es ki Yu nan lı la rın söy le dik le ri her şey ger çek de ğil dir. Pey gam ber le ri, ozan la rı, yü ce dü şün ce uğ ru na acı çe ken le ri ola ğan in san lar dan ayı ran yük sek duy gu lu luk, coş kun luk, he ye can ki şi oğ lu nun can lı ya nı na, ya ni be den sel sağ lı ğı na kar şıt tır her za man. Bir kez da ha söy lü yo rum: Sağ lık lı, ola ğan ol mak is ti yor san, sü rü ye ka tıl. Kov rin, — Çok tu haf –de di,– sık sık be nim de ak lı ma ge len şe yi söy lü yor sun. Be ni giz li ce gö zet le miş, din le miş de, kim se ye aç ma dı ğım dü şün ce le ri mi öğ ren miş sin san ki. Ama gel ben den söz et me ye lim. Son suz ger çek der ken ne yi an lat mak is ti yor sun? Ke şiş ver me di. Kov rin bak tı ona, yü zü nü se çe me di. Yüz çiz gi le ri si lik le şi yor, da ğı lı yor du. Son ra ba şı, el le ri kay bol ma ya baş la dı ke şi şin. Be de ni bank la, ak şa mın ala ca ka ran lı ğıy la bir bi ri ne ka rış tı, çok geç me den büs bü tün kay bol du. Kov rin gü lüm se ye rek, — Ha yal da ğıl dı! –de di.– Ya zık. Kal kıp eve doğ ru yü rü dü. Ne şe li, mut luy du. Si yah lar giy miş ke şi şin söy le di ği bir kaç şey yal nız ca gu ru ru nu de ğil, tüm ru hu nu, var lı ğı nı da ok şu yor du. Se çil miş bir in san ol mak, son suz ger çe ğe hiz met et mek; in san lı ğı tan rı sal ül ke ye de ğer du ru ma bir kaç bin yıl ön ce ge ti re cek, ya ni in san la rı bir kaç kez da ha sa vaş mak tan, gü nah iş le mek ten, acı çek mek ten kur ta ra cak in san lar dan bi ri ol mak; yü ce dü şün ce ye her şe yi ni, genç li ği ni de, tüm güç le ri ni de, sağ lı ğı nı da ver mek; in san lı ğın mut lu lu ğu için öl me ye ha zır ol mak… ne bü yük, ne mut lu bir ka der di bu! Geç mi şi –te miz, olum lu, emek le do lu geç mi şi– şöy le bir geç ti ak lın dan. Öğ ren me ye, baş ka la rı na öğ ret me ye ça lış tı ğı şey le ri anım sa yın ca ke şi şin söz le rin de abart ma ol ma dı ğı ka nı sı na var dı. 1
Sağ lam ruh sağ lık lı be den de olur. (La tin ce) 347
Anton Pavloviç Çehov
Park ta kar şı dan ona doğ ru Tan ya ge li yor du. Giy si si ni bi le de ğiş tir miş ti. — Ne re ler de si niz? –de di.– Ha ni dir si zi arı yo ruz… Kov rin’in he ye can la kap lı ay dın lık yü zü nü, yaş lı göz le ri ni gö rün ce şa şır dı. — Ne yi niz var? –di ye sor du.– Ne tu haf sı nız And ryu şa. Kov rin ko lu nu genç kı zın om zu na ko yar ken, — Se vinç li yim Tan ya –de di.– Se vinç li ol mak tan da çok mut lu yum! Tan ya, sev gi li Tan ya, çok sem pa tik bir in san sı nız. Sev gi li Tan ya, öy le se vinç li yim, öy le se vinç li yim ki! He ye can la öp tü Tan ya’nın iki eli ni. — Bi raz ön ce çok çok gü zel, ay dın lık, gök sel da ki ka lar ya şa dım –di ye ek le di.– Ama her şe yi an la ta mam si ze, çün kü ya de li der si niz ba na ya da söz le ri me inan maz sı nız. Siz den söz ede lim! Sev gi li Tan ya! Si zi se vi yo rum, alış tım da bu sev gi ye. Si ze ya kın ol mak, si zin le gün de en azın dan on kez kar şı laş mak ru hum için bir ge rek sin me ol du ar tık. Bu ra dan gi din ce ne ya pa ca ğı mı bil mi yo rum. Tan ya gü lüm se di. — Eh! –de di.– İki gün de unu tur gi der si niz bi zi. Kü çük in san la rız biz ler, oy sa siz bü yük sü nüz. — Ha yır –de di Kov rin,– cid di ko nu şa lım! Si zi de gö tü re ce ğim Tan ya. Evet mi? Ge lir mi si niz be nim le? Be nim ol mak is ter mi si niz? Tan ya, — Eh! –de di. Ge ne gü lüm se mek is te di, ama gü le me di. Yü zü pen çe pen çe kı zar dı. Sık sık so lu ma ya baş la dı. Adım la rı nı gi de rek sık laş tı rı yor du. Ama eve de ğil, par kın de rin lik le ri ne doğ ru iler li yor du. Umut suz luk için dey miş gi bi el le ri ne ovuş tu ra rak, — Bu nu hiç dü şün me miş tim… hiç! –di yor du. Kov rin ar ka sın dan yü rü yor, yü zün de hep o ay dın lık, coş kun an la tım, dur ma dan ko nu şu yor du: 348
Siyahlar Giymiş Keşiş
— Tüm var lı ğı mı dol du ra cak bir sev gi is ti yo rum ben Tan ya, bu sev gi yi de yal nız siz ve re bi lir si niz ba na. Mut lu yum! Mut lu yum! Tan ya şaş kın dı. Bü zü lüp ka bu ğu na sin miş, bir an da on yaş yaş lan mış tı san ki. Kov rin ise çok gü zel bu lu yor du onu. Se vin ci ni de yük sek ses le açı ğa vu ru yor du: — Ne ku sur suz bir kız! 6 Ye gor Sem yo nıç is te di ği aş kın yal nız doğ mak la kal ma yıp, dü ğü nün de ola ca ğı nı Kov rin’den öğ re nin ce he ye ca nı nı giz le me ye ça lı şa rak oda nın için de bir kö şe den bir kö şe ye uzun sü re gi dip gel di. El le ri tit re me ye baş la mış tı. Yay lı yı ha zır la tıp bir ye re git ti. Onun atı na sıl kır baç la dı ğı nı, şap ka sı nı han diy se ku lak la rı na ka dar na sıl ge çir di ği ni gö ren Tan ya ba ba sı nın ruh sal du ru mu nu an la mış, gi dip oda sı na ka pa nıp bü tün gün ağ la mış tı. Cam böl me ler de erik ler ile şef ta li ler ol muş tu ar tık. Bu na zik, naz lı yü kün san dık la nıp Mos ko va’ya yol lan ma sı çok dik kat, emek, il gi ge rek ti ren bir iş ti. Gün ler son de re ce sı cak, ku rak geç ti ği için ağaç la rı tek tek su la mak ge re ki yor du. Bu hem çok za man alı yor, hem çok emek is ti yor du. Ay rı ca çok da tır tıl var dı. İş çi ler le bir lik te Ye gor Sem yo nıç da, Tan ya da doğ ru dan doğ ru ya par mak la rı ara sın da eze rek öl dü rü yor lar dı on la rı. Kov rin’i iğ ren di ri yor du bu. Bü tün bun la rın ya nın da son ba har için fi dan si pa riş le ri ni al mak, hay li yük lü olan ya zış ma la rı yü rüt mek ge re ki yor du. Kim se nin boş bir da ki ka sı nın ol ma dı ğı sa nıl dı ğı, iş le rin çok sı kı şık ol du ğu bir sı ra da, bah çe de ki iş çi le rin ya rı sın dan ço ğu nu çe ken tar la iş le ri baş la mış tı. Ye gor Sem yo nıç –gü neş te iyi ce yan mış tı, yor gun du, si nir le ri bo zuk tu– at la bir bah çe ye, bir tar la ya ko şup du ru yor, ba ğı rıp ça ğı rı yor du. İş çi le rin onu çat la ta cak la rı nı, so nun da şa ka ğı na bir kur şun sı kıp ca nı na kı ya ca ğı nı söy lü yor du. 349
Anton Pavloviç Çehov
Ay rı ca, Pe sots ki le rin bü yük önem ver dik le ri çe yiz te la şı da ka tıl mış tı bü tün bun la ra. Ma kas şı kır tı sın dan, di kiş ma ki ne le ri nin tı kır tı sın dan, ütü ko ku sun dan, si nir li, çe kin gen bir ba yan olan ter zi nin is tek le rin den ev de her ke sin ba şı dön müş tü. Son ra san ki ina dı na, her gün de ko nuk ge li yor du. Eğ len dir mek, ye di rip içir mek, hat ta ge ce ya tı sı na bı rak mak ge re ki yor du on la rı. Ama bü tün bu sı kın tı lar bir sis için den ge çer gi bi hiç far kı na va rıl ma dan ge lip geç miş ti. Tan ya –on dört ya şın dan be ri, Kov rin’in il le de onun la ev le ne ce ği ne ne den se inan dı ğı hal de– aşk ile mut lu lu ğa ha zır lık sız ya ka lan mış gi bi his se di yor du ken di ni. Şaş kın lık için dey di. Bir şey dü şü ne mi yor, ken di ken di ne ina na mı yor du… Bir den kâh sı nır sız bir se vinç dol du ru yor du ru hu nu, ha va la ra uç mak, bu lut la rın al tın da Tan rı’ya du a et mek ge li yor du için den; kâh ağus tos ta bu ra lar dan, do ğup bü yü dü ğü yu va dan, ba ba sın dan ay rıl ma sı ge rek ti ği ni anım sı yor ya da –Tan rı bi lir ne re den– önem siz, kü çük bir in san ol du ğu, Kov rin gi bi bü yük bir in sa na değ me di ği dü şün ce si ge li yor du ak lı na… oda sı na ko şup ka pı yı ki lit li yor du içer den, bir kaç sa at ağ lı yor du. Ko nuk lar gel di ğin de ola ğa nüs tü gü zel gö rü nü yor du gö zü ne Kov rin. Bü tün ka dın la rın ona tut kun ol du ğu nu, ken di si ni kıs kan dık la rı nı sa nı yor; ru hu, bü tün dün ya yı yen miş gi bi bü yük bir se vinç le, gu rur la do lu yor du. Ama Kov rin’in bir kı za ki bar ca gü lüm se me si, kıs kanç lık tan zan gır zan gır tit re me ye baş la ma sı na ye ti yor du. Oda sı na ka pa nı yor du… göz yaş la rı bo şa nı yor du ge ne. Bu ye ni duy gu lar tüm var lı ğı nı kap la mış tı. Bir ma ki ne gi bi yar dım edi yor du ba ba sı na. Ne şef ta li le ri, ne tır tıl la rı, ne iş çi le ri, ne de za ma nın böy le si ne ça buk geç ti ği ni fark edi yor du. Ye gor Sem yo nıç’da aşa ğı yu ka rı ay nı du rum day dı. Sa bah tan ak şa ma dek ça lı şı yor, hep bir yer le re ye tiş mek için ace le edi yor, öf ke le ni yor, ba ğı rıp ça ğı rı yor du ama, bü tün bun lar bü yü lü bir ya rım uy ku da olup bi ti yor du san ki. İki in san var dı için de. Bi ri ger çek Ye gor Sem yo nıç’dı, ona ak sak 350
Siyahlar Giymiş Keşiş
lık lar dan söz eden bah çı van İvan Kar lıç’ı din ler ken öf ke ye ka pı lan, umut suz luk için de ba şı nı el le ri ara sı na alan Ye gor Sem yo nıç… öte kiy se, iş ten söz eden İvan Kar lıç’ın sö zü nü ya rı da ke sen, bah çı va nı om zun dan iten, al çak ses le şöy le di yen, san ki ça kır ke yif, baş ka bir Ye gor Sem yo nıç: — Ne der sen de, kan çok önem li dir. Kov rin’in an ne si son de re ce ze ki, soy lu, ola ğa nüs tü bir ka dın dı. Bir me le ğin ki gi bi ay dın lık, se vim li, te miz yü zü ne bak mak haz ve rir di in sa na. Çok gü zel re sim ya par, şi ir ya zar, beş ya ban cı dil bi lir, şar kı söy ler di… Tan rı ye ri ni cen net et sin, ve rem den öl dü za val lı. Öte ki Ye gor Sem yo nıç içi ni çe ki yor, bir an sus tuk tan son ra — Ço cuk lu ğun da, ben onu ya nı ma al dı ğım da Kov rin’in yü zü de öy le ay dın lık, se vim liy di. Me lek gi bi bir ço cuk tu. Ba kı şı da, ha re ket le ri de, ko nuş ma sı da an ne si nin ki ler gi bi in ce, za rif ti. Ya akıl? Ak lıy la şa şırt tı bi zi. Doğ ru su, boş de ğil dir asis tan lı ğı! Hak kı dır! He le bi raz sab ret İvan Kar lıç, on yıl son ra gös te re cek sin onu sen! Ula şıl maz yük sek le re çı ka cak tır! Ama tam o an da ger çek Ye gor Sem yo nıç gös te ri yor du ken di ni, bir şe yi anım sa yıp yü zü nü bu ruş tu ru yor, ba şı nı el le ri nin ara sı na alıp ba ğı rı yor du: — Al la hın be la la rı! Re zil et ti ler, mah vet ti ler, ber bat et ti ler! El den çık tı bah çem! Mah vol du! Kov rin ise ça lış ma sı nı es ki hı zıy la sür dü rü yor du. Bir şe yin far kın da de ğil di. Aşk ça lış ma hır sı nı da ha da güç len dir miş ti, o ka dar. Tan ya ile her bu luş ma sın dan son ra –mut lu, se vinç li– oda sı na gi di yor, bi raz ön ce Tan ya’yı öper ken, onu ne çok sev di ği ni söy ler ken içi ni dol du ran tut kuy la ki ta bı nı oku ma ya ya da ya zı sı nı yaz ma ya baş lı yor du. Si yah lar giy miş ke şi şin se çil miş ler üze ri ne, son suz ger çek, in san lı ğın par lak ge le ce ği vb. üze ri ne söy le dik le ri onun ça lış ma la rı na özel, ola ğa nüs tü bir an lam ka tı yor, ru hu nu gu rur la, ki şi sel 351
Anton Pavloviç Çehov
yü ce li ği nin bi lin ciy le dol du ru yor du. Haf ta bir ya da iki kez, park ta ya da ev de kar şı la şı yor du si yah lar giy miş ke şiş le, uzun uzun ko nu şu yor du onun la; ama bu kor kut mu yor du Kov rin’i, tam ter si ne, he ye can lan dı rı yor du onu, çün kü bu çe şit ha yal le ri yal nız ca seç kin, üs tün, ken di le ri ni yü ce dü şün ce ye, hiz me te ada mış in san la rın gö re bi le ce ği ne ke sin lik le ina nı yor du ar tık. Bir gün her kes ye mek tey ken gel di ke şiş. Ye mek oda sın da pen ce re nin önü ne otur du. Onu gö rün ce se vin di Kov rin. Sö zü bü yük bir us ta lık la de ğiş tir di. Ye gor Sem yo nıç ile Tan ya’ya ke şi şin il ginç bu la bi le ce ği şey ler den söz et me ye baş la dı. Si yah lar giy miş ko nuk onu din li yor, gü lüm se ye rek ba şı nı sal lı yor du. Ye gor Sem yo nıç ile Tan ya da din li yor, Kov rin’in on lar la de ğil de, gör dü ğü ha yal ile ko nuş tu ğu nu akıl la rı nın ucun dan ge çir me den ne şe li gü lüm sü yor lar dı. Bu ara da Mer yem Ana oru cu yak laş mış, onun he men ar ka sın dan da dü ğün gü nü ge lip çat mış tı. Ye gor Sem yo nıç’ın ıs ra rı üze ri ne iki gün iki ge ce, her ke sin çıl gın ca eş len di ği bir dü ğün yap mış lar dı. Üç bin rub le lik yi ye cek içe cek tü ke til miş, ama tu tu lan çal gı cı la rın kö tü mü zi ği yü zün den, ka deh kal dı ran la rın ba ğır ma la rın dan, uşak la rın ko şu şup dur ma la rın dan, gü rül tü den, ka la ba lık tan ne en iyi cins şa rap la rın, ne de Mos ko va’dan ge ti ril miş me ze le rin ta dı na va rı la bil miş ti. 7 Uzun kış ge ce le rin den bi rin de Kov rin ya ta ğı na uzan mış, Fran sız ca bir ro man oku yor du. Kent ya şa mı na alı şa ma dı ğı için ak şam la rı ba şı ağ rı yan za val lı Tan ya çok tan uyu muş, ara da bir, bir bi ri ni tut ma yan tüm ce ler sa yık lı yor du. Sa at üçü vur muş tu. Kov rin lam ba yı sön dü rüp yat tı. Göz le ri ka pa lı, uzun sü re bek le di, ama oda çok sı cak ol du ğu, Tan ya da sa yık la dı ğı için bir tür lü uyu ya mı yor du. Dört bu çuk ta ye ni den yak tı lam ba yı, oda ay dın la nın ca ya ta ğın ya nın da ki kol tuk ta si yah lar giy miş ke şi şi gör dü. 352
Siyahlar Giymiş Keşiş
— Mer ha ba –de di– ke şiş. Bir an sus tuk tan son ra sor du: — Ne üze ri ne dü şü nü yor sun? Kov rin, — Ün üze ri ne –di ye kar şı lık ver di.– De min oku du ğum Fran sız ro ma nın da saç ma şey ler ya pan, ün öz le miy le içi ya nıp tu tu şan genç bir bi lim ada mı var. Bu öz le mi an la ya mı yo rum ben. — Ka fan ça lı şı yor da on dan. Üne kar şı tu tu mun, se ni sar ma yan bir oyun cu ya olan tu tu mun la ay nı dır. — Evet, doğ ru. — Ün lü bir ki şi ol ma yı gö zün de bü yüt mü yor sun sen. Me zar taş la rı na ad la rı nı zın ya zıl ma sın da, son ra za ma nın bu ya zı yı al tın kap la ma sıy la bir lik te ka zı yıp gö tür me sin de gu rur ok şa yı cı ya da eğ len ce li, eği ti ci ne ola bi lir? Hem de şan sı nı za, bel le ği za yıf ki şi oğ lu nun ad la rı nı zı anım sa ya ma ya ca ğı ka dar çok su nuz. — Doğ ru –de di Kov rin,– Ne di ye anım sa sın lar za ten? Ama gel, baş ka şey ler den söz ede lim. Söz ge li mi mut lu luk tan. Ne dir mut lu luk? Sa at be şi vu rur ken Kov rin kar yo la da ba cak la rı nı ha lı nın üze ri ne sar kı tıp otur muş, ke şi şe şöy le di yor du: — İlk çağ lar da mut lu bir in san so nun da kork ma ya baş lar mut lu lu ğun dan –öy le si ne bü yük müş mut lu lu ğu–, tan rı la rın gön lü nü hoş et mek için en sev di ği yü zü ğü nü gö tü rüp ar ma ğan eder on la ra. Sa na bir şey söy le ye yim mi? Poly kra tes gi bi be ni de kor kut ma ya baş lı yor mut lu lu ğum. Her gün sa bah tan ak şa ma dek yal nız ca se vinç duy mam, bu duy gu mun tüm var lı ğı mı dol dur ma sı, öte ki duy gu la rı mın hep si ni sin dir me si tu haf ge li yor ba na. Ka der, elem, can sı kın tı sı ne dir bil mi yo rum. Gö rü yor sun iş te, uyu ya mı yo rum, uy ku gir mi yor gö zü me, ama üz gün de ği lim. Çok doğ ru söy lü yo rum. Ar tık şa şır tı yor be ni bu. Ke şiş ya dır ga dı Kov rin’in bu de di ği ni. 353
Anton Pavloviç Çehov
— Pe ki ama ne den? –di ye sor du.– Se vinç ola ğa nüs tü bir duy gu mu dur ki? İn sa nın ola ğan du ru mu ola maz mı se vinç? Ki şi akıl ca da, ah lak ça da yük sel di ği, öz gür ol du ğu oran da se vinç, mut lu luk kay na ğı olur onun için ya şam. Sok ra tes, Di oge nes, Mar cus Au re li us acı çek me miş ler dir hiç bir za man. Yal nız ca se vinç ti on la rın duy du ğu. Ha va ri ler ki ta bı şöy le der: “Her za man se vin. Se vin ve de mut lu ol.” Kov rin gü lüm se di, şa ka cı bir ta vır la, — Ya bir den öf ke le nir se tan rı lar? –de di.– Ra hat lı ğı mı alır lar sa elim den. Açık ta kal mak, aç lık çek mek zo run da bı ra kır lar sa be ni, bun dan hoş la na bi le ce ği mi san mam. Bu ara da Tan ya uyan mış, şaş kın göz ler le, kor kuy la ba kı yor du ko ca sı na. Kol tu ğa ba ka rak ko nu şu yor du Kov rin, eli ni ko lu nu sal lı yor, gü lüm sü yor du. Göz le ri par lı yor du, gü lü şün de tu haf bir şey var dı. Tan ya, Kov rin’in ke şi şe doğ ru uzat tı ğı ko lu nu tu tup, — And ryu şa, kim le ko nu şu yor sun? –di ye sor du,– And ryu şa, kim le ko nu şu yor sun? Kov rin şa şır mış, — Hı? Kim le mi? –de di. Si yah lar giy miş ke şi şi gös te re rek ek le di: — Onun la… Bak, ora da otu ru yor. — Kim se yok ora da. Hiç kim se yok! And ryu şa, has ta sın sen! Tan ya ko ca sı na sa rıl dı. Onu ha yal den ko ru ma ya ça lı şı yor muş gi bi iyi ce çek ti ken di ne, göz le ri ni ka pa dı eliy le. Sar sı la sar sı la ağ la ma ya baş la mış tı. — Has ta sın sen And ryu şa! Ba ğış la be ni sev gi lim, bir ta nem, ama için de bir hu zur suz lu ğun ol du ğu nu çok tan dır his se di yor dum… Ruh sal bir ra hat sız lı ğın var And ryu şa… Tan ya’nın tit re me si Kov rin’e geç miş ti. Bir kez da ha bak tı kol tu ğa. Bom boş tu şim di. Kol la rın da, ba cak la rın da bir bit kin lik his set ti bir den, kork tu, gi yin me ye baş la dı. Tit re ye rek, 354
Siyahlar Giymiş Keşiş
— Önem li de ğil Tan ya, önem li de ğil… –di ye mı rıl dan dı.– Ger çek ten de bi raz has ta yım… Ka bul et mek ge rek bu nu ar tık. Tan ya hıç kı rık la rı nı tut ma ya ça lı şa rak, — Çok tan dır far kın da yım… Ba ba mın da gö zün den kaç ma dı –de di.– Ken di ken di ne ko nu şu yor sun ba zen, gü lü şün bir tu haf… uyu ya mı yor sun –deh şet için de yük selt ti se si ni.– Tan rım, Tan rım, sen ko ru bi zi! Ama kork ma And ryu şa, kork ma, Al lah aş kı na kork ma… Tan ya da gi yin me ye baş la mış tı. Kov rin an cak şim di, ka rı sı na ba kar ken an lı yor du du ru mun bü tün kor kunç lu ğu nu, si yah lar giy miş ke şi şin, onun la ko nuş ma la rı nın ne an la ma gel di ği ni. De li ol du ğun dan kuş ku su yok tu ar tık. Ne de ni ni bil me den iki si de gi yin di, sa lo na yü rü dü ler. Tan ya ön de, Kov rin ar ka day dı. On lar da ko nuk ka lan Ye gor Sem yo nıç da hıç kı rık ses le ri ne uyan mış, pi ja ma lı, elin de mum la ora day dı. Tan ya sıt ma nö be ti gel miş gi bi tit re ye rek, — Kork ma And ryu şa –di yor du,– kork ma… Ge çe cek her şey ba ba cı ğım… her şey ge çe cek… Kov rin he ye can dan ko nu şa mı yor du. Kay na ta sı na şöy le de mek is ti yor du san ki: “Kut la yın be ni, de lir dim,” ama yal nız ca du dak la rı nı oy na tı yor, acı acı gü lüm sü yor du. Sa ba hın do ku zun da sı kı sı kı giy dir di ler Kov rin’i, yol bat ta ni ye si ne sa rıp ara ba ya bin dir di ler, dok to ra gö tür dü ler. Te da vi ol ma ya baş la dı. 8 Ye ni den yaz gel miş ti. Dok tor kö ye git me le ri ni sa lık ver miş ti. Kov rin iyi leş miş ti ar tık. Si yah lar giy miş ke şi şi gör mü yor du. Yal nız be den sel gü cü nü top la ma sı ge re ki yor du. Köy de kay na ta sı nın ya nın da bol bol süt içi yor, gün de an cak iki sa at ça lı şı yor, şa rap da, si ga ra da iç mi yor du. Kut sal İl ya gü nün den bir gün ön ce ak şa mü ze ri ev de du a oku tu yor lar dı. Zan goç bu hur dan lı ğı pa pa za ge ti rin ce es ki, 355
Anton Pavloviç Çehov
bü yük sa lon me zar lık gi bi kork ma ya baş la mış tı. Kov rin’e ağır gel di bu ko ku. Bah çe ye çık tı. Gü ze lim çi çek le ri hiç gör me den bir sü re do laş tı bah çe de. Bank ta otur du, son ra kal kıp par ka yü rü dü. Ya ma cın ba şı na ka dar git ti. Aşa ğı in di. Su ya ba ka rak dü şün ce le re dal dı. Ge çen yıl onu bu ra da öy le si ne genç, ne şe li, dinç gö ren çıp lak kök le ri dı şa rı da, in sa na kas vet ve ren çam ağaç la rı şim di fı sıl daş mı yor lar dı. Onu ta nı ma mış lar gi bi dil siz, kı pır tı sız du ru yor lar dı. Ger çek ten de, saç la rı nı kı sa kes tir miş ti Kov rin. O gü ze lim, uzun saç la rı yok tu şim di. Yü rü yü şü bez gin, yü zü ge çen yı la oran la da ha bir dol gun, da ha bir be yaz dı. Taş tan ta şa at la ya rak kar şı ya geç ti. Ge çen yıl çav dar eki li tar la da şim di sı ra sı ra bi çil miş yu laf var dı. Gü neş bat mış tı. Uf ku kap la yan kı zıl lık ya rın ha va nın rüz gâr lı ola ca ğı nı ha ber ve ri yor du. De rin bir ses siz lik var dı her yan da. Kov rin, ge çen yıl si yah lar giy miş ke şi şin ona ilk gö rün dü ğü ye re ba ka rak yir mi da ki ka, ufuk ta ki kı zıl lık ka rar ma ya baş la ya na dek, öy le dur du. Ca nı sık kın, yor gun, eve dön dü ğün de du a çok tan bit miş ti. Ye gor Sem yo nıç ile Tan ya ta ra ça nın ba sa mak la rın da otur muş çay içi yor lar dı. Bir şey den söz edi yor lar dı, ama Kov rin’i gö rün ce sus tu lar. Yüz le ri ne ba kın ca ba ba kı zın on dan söz et tik le ri ni an la dı Kov rin. Tan ya ko ca sı na, — Süt iç me za ma nın gel di sa nı rım –de di. Kov rin en alt ba sa ma ğa otu rur ken, — Ha yır, gel me di da ha… –de di.– Sen iç. Be nim ca nım is te mi yor. Tan ya en di şe li, ba kış tı ba ba sıy la… Suç luy muş gi bi bir ses le, — Sü tün sa na ya ra dı ğı nın ken din de far kın da sın –de di. Kov rin gü lüm se di. — Evet, çok ya rı yor! Kut la rım si zi, cu ma dan bu ya na dört yüz gram da ha al dım. Ba şı nı el le ri nin ara sı na alıp sı ka bil di ğin ce sık tı, can sı kın tı sı do lu bir ses le ek le di: 356
Siyahlar Giymiş Keşiş
— Ni çin, ni çin iyi et ti niz be ni? Brom lu ilaç lar, ava re lik, ılık ban yo lar, gö ze tim, ağ zı ma koy du ğum her lok ma ya, at tı ğım her adı ma gös te ri len kor ku do lu il gi… bü tün bun lar sa lak edip çı ka cak be ni so nun da. Ak lı mı yi ti ri yor dum, bü yük lük duy gu su var dı içim de, ama bu nun ya nın da ne şe liy dim, dinç tim, hat ta mut luy dum, il ginç bir in san dım, her kes ten ay rıy dım. Şim di da ha bir doğ ru dü şü nü yo rum, da ha bir ağır baş lı gö rü nü yo rum, ama her kes gi bi yim. Sı ra dan bir in sa nım, sı kı yor be ni ya şa mak… Ah, ne bü yük kö tü lük et ti niz ba na! Ha yal gö rü yor dum, ki me ne za ra rı var dı bu nun? So ra rım si ze: Ki me? Ye gor Sem yo nıç, — Ne de di ği ni an la ya mı yo rum! –de di.– Böy le ko nuş man üzü yor bi zi. — Din le me yin öy ley se. İn san la rın, özel lik le Ye gor Sem yo nıç’ın var lı ğı si nir le ri ni bo zu yor du Kov rin’in. Ku ru, so ğuk, hat ta ka ba ya nıt lar ve ri yor du kay na ta sı na. Yü zü ne her ba kı şın da bir alay, bir nef ret var dı. Ye gor Sem yo nıç ise bu du ru ma akıl er di re mi yor, ken di sin de en kü çük bir suç ol ma dı ğı nı bil me si ne kar şın, suç luy muş gi bi ök sü rü yor du. Tan ya, on la rın ara sın da ki gü zel, iç ten iliş ki nin ne den böy le si ne ke sin bir bi çim de de ğiş ti ği ni an la ya mı yor, ba ba sı na so ku lu yor, göz le ri nin içi ne kor kuy la ba kı yor du. An la mak is ti yor, ama an la ya mı yor du. Yal nız ca iliş ki le ri nin gün den gü ne kö tü ye git ti ği or ta day dı. Ba ba sı nın son za man lar da çok çök tü ğü nü, ko ca sı nın sa si nir li, kap ris li, huy suz ol du ğu nu, es ki il ginç li ği ni yi tir di ği ni gö rü yor du. Gü le mi yor, şar kı söy le ye mi yor du ar tık. Sof ra da bir şey ye mi yor du. Kor kunç bir şe yin bek le yi şi için de peş pe şe bir kaç ge ce uyu ma dı ğı olu yor du. Bu ruh sal ge ri lim çok yıp rat mış tı onu; öy le ki, bir ak şa mü ze ri ba yıl mış, sa at ler ce bay gın yat mış tı. De min pa paz du a okur ken ba ba sı ağ lı yor gi bi gel miş ti ona. Şim di de üçü ta ra ça da otu rur lar ken, bu nu dü şün me mek için zor lu yor du ken di ni. Kov rin, 357
Anton Pavloviç Çehov
— Bu da da, Mu ham met de, Sha kes pea re de iyi yü rek li ak ra ba la rıy la dok tor lar on la rı coş kun luk la rın dan, esin le rin den kur tar ma ya ça lış ma dık la rı için ne mut luy muş lar! –de di.– Mu ham met, Arap lar dan ilaç ola rak po tas yum bro mür al say dı, gün de an cak iki sa at ça lış say dı, dur ma dan süt iç sey di, bu il ginç adam dan ar ka da, kö pe ğin den kal dı ğı ka dar az şey ka lır dı. Böy le gi der se, dok tor lar ile iyi yü rek li ak ra ba lar so nun da büs bü tün kö rel te cek ler in san lı ğı. Sı ra dan olan lar üs tün in san sa yı la cak, uy gar lık yok ola cak. Kov rin öf ke si ni açı ğa vu ran bir ses le bi tir di sö zü nü: — Si ze ne çok min net tar ol du ğu mu bi le mez si niz! Bir den si nir len miş ti. Kı rı cı ol ma mak için he men kalk tı, içe ri gir di. Ses siz di evin içi. Açık pen ce re ler den bah çe nin hoş ko ku la rı do lu yor du sa lo na. Ge niş, loş sa lon da ay ışı ğı yer de de, pi ya no nun üs tün de de ye şil le ke ler oluş tu ru yor du. Kov rin, bah çe nin ge ne böy le hoş ko ku lar la do lu ol du ğu, ayın pen ce re ler de ışı dı ğı ge çen ya zın he ye can la rı nı anım sa dı. O gün le rin ruh sal du ru mu na dön mek için he men oda sı na git ti, ağır bir pu ro yak tı, uşa ğa şa rap ge tir me si ni söy le di. Ama pu ro ağ zı nın içi ni ze hir gi bi acı yap tı. Şa rap da ge çen yıl ki gi bi gü zel de ğil di. Alış kan lı ğı yi tir mek ne önem li bir şey di! Bir pu ro ile iki yu dum şa rap ba şı nı dön dür müş tü. Yü re ği küt küt vur ma ya baş la mış tı. Öy le ki, po tas yum bro mür al ma sı ge rek ti. Ya tar lar ken Tan ya, — Ba ba mın bü yük bir sev gi si, say gı sı var sa na –de di.– Bir şey için kı zı yor sun ona, bu da çok üzü yor onu. Dik kat et: Gün den gü ne de ğil, sa at ten saa te yaş la nı yor. Yal va rı rım sa na And ryu şa, Al lah aş kı na, rah met li ba ba nın ha tı rı için, be nim hu zu rum için iyi dav ran ona kar şı! — Elim de de ğil, hem is te mi yo rum da. Tan ya zan gır zan gır tit re me ye baş la mış tı. — Pe ki ama ni çin? –di ye sor du.– Söy le ba na, ni çin? Kov rin umur sa maz bir ta vır la omuz silk ti. 358
Siyahlar Giymiş Keşiş
— Çün kü hoş lan mı yo rum on dan –de di,– hep si bu. Ama bı ra ka lım onu, sö zü nü et me ye lim, se nin ba ban dır çün kü. Tan ya şa kak la rı nı sı ka rak, ba kış la rı bir nok ta da, — An la ya mı yo rum, an la ya mı yo rum! –di ye mı rıl dan dı.– Akıl al maz, kor kunç bir şey ler olu yor bu ev de. De ğiş tin sen, es ki And ryu şa de ğil sin… Ze ki, ola ğa nüs tü bir in san olan sen, in cir çe kir de ği ni dol dur maz şey ler yü zün den si nir le ni yor, tat sız lık çı ka rı yor sun… Öy le si ne olur ol maz şey ler den he ye can la nı yor sun ki, ba zen şa şı rıp ka lı yor in san, bu nu ya pa nın sen ol du ğu na ina na mı yor! Söz le rin den kork tu Tan ya, Kov rin’in eli ni öpe rek sür dür dü ko nuş ma sı nı: — Yo, yo, kız ma ca nım. Ze ki, soy lu, iyi bir in san sın. Ba ba ma kar şı hak et ti ği bi çim de dav ra na ca ğın dan kuş kum yok. Çok iyi bir in san dır! — İyi de ğil, iyi yü rek li dir. Ba ban gi bi, tom bul yüz le rin den iyi yü rek li lik oku nan, son de re ce ko nuk se ver, bi raz tu haf huy lu vod vil am ca la rı bir za man lar çok duy gu lan dı rır lar dı be ni. Ro man lar da da, vod vil ler de de, gün lük ya şam da da böy le am ca lar gül dü rür ler di be ni, oy sa şim di iğ renç ge li yor lar ba na. Ben cil lik ilik le ri ne iş le miş tir. En iğ renç bul du ğum da o tok luk la rı, mi de den gel me o öküz ya da ya ban do mu zu iyim ser lik le ri dir… Tan ya ya ta ğa otur du, ba şı nı yas tı ğa koy du. — Ah bu iş ken ce –di ye mı rıl dan dı. Se sin den çok bit kin ol du ğu, güç lük le ko nuş tu ğu bel liy di. — Kış tan bu ya na bir da ki kam geç me di hu zur için de… –di ye ek le di.– Kor kunç bir şey bu Tan rım! Çok acı çe ki yo rum… — Evet hak lı sın, ben İrod’um1, sen le sev gi li ba ban sa Mı sır lı be bek ler. El bet te… 1
Bü yük İrod: İsa’nın doğ du ğu yıl lar da İs ra il kra lı. Bir çok ak ra ba sı nı, ün lü ki şi yi öl dürt müş; Vi ye le yem’de iki ya şın dan kü çük ço cuk la rın hep si ni bo ğaz lat mış tır. 359
Anton Pavloviç Çehov
Kov rin’in yü zü gü zel, hoş gö rün mü yor du şim di Tan ya’ya. Nef ret ile alay lı an la tım git mi yor du bu yü ze. Za ten es ki den be ri, ko ca sı saç la rı nı kes tir di ği gün den bu ya na onun yü zün de bir şey ek sik gi bi ge li yor du ona. Kı rı cı bir şey söy le mek gel di için den, ama çok öf ke li ol du ğu nu se zin le di bir den, kork tu bu duy gu sun dan, ya tak oda sın dan çık tı. 9 Ay rı bir kür sü ver miş ler di Kov rin’e. İlk der si ni ara lı ğın iki sin de ve re cek ti. Bu nun için üni ver si te nin ko ri do ru na bir du yu ru as mış lar dı. Ama be lir le nen gün de Kov rin öğ ren ci baş ka nı na bir tel graf çe kip, has ta lı ğı ne de niy le der si ni ve re me ye ce ği ni bil dir miş ti. Ağ zın dan kan ge li yor du. Kan tü kü rü yor du. Ay da bir iki kez ço ğa lı yor du kan. O za man lar za yıf dü şü yor du Kov rin, bit kin ya tı yor du. Bu has ta lık pek kor kut mu yor du onu. Rah met li an ne si nin ay nı has ta lık la on yıl, hat ta da ha çok ya şa dı ğı nı bi li yor du çün kü. Dok tor lar da bu nun teh li ke li bir du rum ol ma dı ğı nı söy lü yor lar; yal nız he ye can lan ma ma sı nı, dü zen li bir ya şam sür dür me si ni, bi raz da az ko nuş ma sı nı sa lık ve ri yor lar dı. Ay nı ne den le ocak ta da baş la ya ma dı der se. Şu bat ta ise geç ol muş tu ar tık. Ge le cek yı la er te le mek ge rek miş ti ders le ri ni. Tan ya ile ya şa mı yor du şim di Kov rin. Ken di sin den iki yaş bü yük, ona bir ço cuk gi bi ba kan baş ka bir ka dın dı ya nın da ki. Es ki hu zur suz lu ğun dan, huy suz lu ğun dan iz kal ma mış tı. Son der ce uy sal, yu mu şak baş lıy dı. Her şe ye is tek le bo yun eği yor du. Var va ra Ni ko la yev na –ba yan ar ka da şı nın adı Var va ra Ni ko la yev na idi– onu Kı rım’a gö tür mek için ha zır lı ğa baş la yın ca da, bu yol cu lu ğun bir şe ye ya ra ma ya ca ğı nı bi le bi le ra zı ol muş tu bu na. Si vas ta pol’a ak şam gel di ler. Din le nip er te si gün Yal ta’ya git mek için ote le in di ler. Yol iki si ni de çok yor muş tu. 360
Siyahlar Giymiş Keşiş
Var va ra Ni ko la yev na bar dak bar dak çay iç ti. Son ra ya tıp he men uyu du. Ama Kov rin yat ma dı. Ev de, ga ra git me den bir sa at ön ce bir mek tup al mış tı Tan ya’dan, aça ma mış tı onu. Şim di yan ce bin dey di bu mek tup. Onu dü şün dük çe tat sız bir he ye can do lu yor du içi ne. Tan ya ile ev len me si nin yan lış ol du ğu na yü rek ten ina nı yor du Kov rin. Ru hu nun de rin lik le rin de bu inanç var dı. On dan büs bü tün ay rıl dı ğı na hoş nut tu da. So nun da yü rü yen bir is ke le te dön müş, gö rü nüş te ze ki, sa bit ba kış lı, iri göz le rin den baş ka her şe yi öl müş ka dı nın anı sı, şim di yal nız ca ken di ken di ne acı ma, bir de öf ke duy gu su uyan dı rı yor du on da. Zar fın üze rin de ki el ya zı sı, iki yıl ön ce ne den li hak sız, acı ma sız ol du ğu nu; ru hun da ki boş lu ğun, sı kın tı nın, yal nız lı ğın, ya şam dan hoş nut suz lu ğun acı sı nı hiç bir su çu ol ma yan in san lar dan na sıl al dı ğı nı anım sat mış tı ona. Bu ara da, bir gün te zi ni de, has ta lı ğı sı ra sın da yaz dı ğı ya zı la rın hep si ni de na sıl par ça par ça et ti ği ni, par ça la rı nı pen ce re den dı şa rı at tı ğı nı, rüz gâ rın uçur du ğu ka ğıt par ça la rı nın ağaç la rın dal la rı na, çi çek le re kon du ğu nu da anım sat mış tı. Te zi nin de, ya zı la rı nın da her sa tı rın da hiç bir da ya na ğı ol ma yan aca yip id dia lar, akıl sız ca bir ateş li lik, küs tah lık, ken di ni be ğen miş lik gör müş, o an da ken di ku sur la rı nın açık la ma sı nı oku yor muş gi bi bir iz le ni me ka pıl mış tı. Ama son def te ri de par ça par ça edip pen ce re den fır lat tı ğın da, ne den se bir elem, bir acı dol muş tu içi ne. Ka rı sı nın ya nı na git miş, bir sü rü ağır söz söy le miş ti ona. Tan rım, ne çok ez miş ti ka rı sı nı! Bir gün de ona acı çek tir mek için, ev len me le ri işin de ba ba sı nın çok çir kin bir rol oy na dı ğı nı, ona kı zıy la ev len me si için yal var dı ğı nı söy le miş ti Tan ya’ya. Rast lan tı so nu cu Ye gor Sem yo nıç din le miş ti on la rı o an da, ko şa rak dal mış tı oda ya, umut suz lu ğun dan bir şey söy le ye me miş, di li ni ko pa rıp at mış lar gi bi ol du ğu yer de te pin miş, tu haf tu haf bö ğü rüp dur muş tu. Tan ya ise ba ba sı nı öy le gö rün ce bir çığ lık at mış, ba yıl mış tı… Çir kin bir şey di bu. 361
Anton Pavloviç Çehov
Çok iyi ta nı dı ğı el ya zı sı na ba kar ken Kov rin’in bel le ğin den geç miş ti bü tün bun lar. Bal ko na çık tı. Dur gun, ılık bir ha va var dı dı şa rı da. De niz ko ku yor du. Ay ile ken tin ışık la rı nın yan sı dı ğı, ola ğa nüs tü gü zel bir gö rü nü mü olan ko yun bir ad ve ri le me ye cek ka dar hoş bir ren gi var dı. Ye şil le ma vi nin in ce, yu mu şak bir ka rı şı mıy dı bu. Ba zı yer ler de göz ta şı ren gi ne bü rün müş tü su. Ba zı yer ler de de ay ışı ğı san ki ke sif leş miş, su ye ri ne o dol dur muş tu ko yu… Renk le rin ne hoş bir uyu şu mu var dı bu ra da, ne ka dar hu zur var dı, in san ne mut lu, yü ce his se di yor du ken di ni! Alt kat ta, bal ko nun al tın da ki pen ce re ler açık ol ma lıy dı. Çün kü ka dın ses le ri, kah ka ha lar du yu lu yor du. Bes bel li bir ak şam top lan tı sı var dı alt kat ta. Kov rin ken di ni zor la ya rak aç tı zar fı, içe ri gi rip oku ma ya baş la dı: “Bi raz ön ce ba bam öl dü. Bu nu sa na borç lu yum. Çün kü sen öl dür dün onu. Bah çe miz pe ri şan bir du rum da. Ar tık baş ka la rı il gi le ni yor onun la. Ya ni za val lı ba ba mın öy le si ne kork tu ğu şey ger çek leş ti. Bu nu da sa na borç lu yum. Bü tün ru hum la nef ret edi yo rum sen den. Uma rım ya kın da öte ki dün ya yı boy lar sın. Ah, ne çok acı çe ki yo rum! Da ya nıl maz bir sı zı ya kı yor ru hu mu… Al lah be la nı ver sin. Ola ğa nüs tü bir in san, bir dâ hi san dım se ni, sev dim, bir de liy miş sin me ğer…” Da ha oku ya ma dı Kov rin, yır tıp ye re at tı mek tu bu. Kor ku ya ben zer bir hu zur suz luk dol dur muş tu içi ni. Pa ra va na nın öte ya nın da Var va ra Ni ko la yev na uyu yor du. So luk alı şı du yu lu yor du. Alt kat tan ka dın ses le ri, kah ka ha lar ge li yor du. Ama tüm otel de on dan baş ka tek can lı yok muş gi bi bir duy gu var dı Kov rin’in için de. Üzün tü nün bi tir di ği mut suz Tan ya mek tu bun da onu la net le di ği, onun öl me si ni is te di ği için deh şe te ka pıl mış tı. Ge ne o gü cün, iki yıl ka dar onun ya şa mın da da, ya kın la rı nın ya şa mın da da öy le si ne yı kım la ra ne den olan o bi lin mez gü cün oda ya gir me sin den, onu ge ne et ki si al tı na al ma sın dan kor ku yor muş gi bi yan göz le ka pı ya ba kı yor du iki de bir. 362
Siyahlar Giymiş Keşiş
Si nir le ri bo zul ma ya baş la yın ca bu nun en iyi ila cı nın ça lış mak ol du ğu nu bi li yor du ar tık. Ma sa ya otu rup, ne pa ha sı na olur sa ol sun, dik ka ti ni her han gi bir dü şün ce üze ri ne top la ma lıy dı. Kı rım’da iş siz güç süz otur mak tan ca nı sı kı lır sa, üze rin de ça lış mak için ya nı na al dı ğı, bir yer de rast la dı ğı bir dü şün ce yi not et ti ği kü çük def te ri ni çı kar dı çan ta sın dan. Ma sa ya otur du, ça lış ma ya ko yul du. Bi raz son ra ge ne o uy sal, sa kin, so ğuk kan lı ruh sal du ru mu na dön mek te ol du ğu nu his set ti. Gün lük ya şa mın so run la rı üze ri ne dü şün me ye da la cak ka dar sar mış tı onu kü çük def ter. Ya şa mın ki şi oğ lu na ve re bi le ce ği son de re ce önem siz, ola ğan mut lu luk la ra kar şı lık on dan ne çok şey al dı ğı nı dü şü nü yor du. Söz ge li mi, kırk ya şın da kür sü sa hi bi ol mak, sı ra dan bir pro fe sör ol mak; ola ğan, üs te lik baş ka la rı nın olan dü şün ce le ri, bez gin, sı kı cı, ağır bir dil le an lat mak için… Sö zün kı sa sı, şöy le böy le bir bi lim ada mı du ru mu na ula şa bil mek için onun –Kov rin’in– on beş yıl oku ma sı, ge ce gün düz ça lış ma sı, ağır bir ruh sal has ta lık ge çir me si, ev le nip bo şan ma sı, unut ma yı çok is te di ği bir sü rü saç ma lık lar, hak sız lık lar yap ma sı ge rek miş ti. Sı ra dan bir in san ol du ğu nu ka bul edi yor du şim di. Bu dü şün ce yi se ve se ve be nim si yor du, çün kü –onun dü şün ce si ne gö re– her in san ken di du ru mun dan hoş nut ol ma lıy dı. Bu dü şün ce tam an la mıy la ya tış tı ra cak tı onu ya, yır tıp at tı ğı mek tup be yaz be yaz par lı yor du yer de. Dik ka ti ni top la ma sı na en gel olu yor du. Kalk tı ma sa dan, mek tu bun par ça la rı nı top la dı, pen ce re den dı şa rı at tı, ama ha fif bir rüz gâr esi yor du de niz den, kâ ğıt par ça la rı pen ce re nin ke na rı na düş tü ler. Kor ku ya ben zer o hu zur suz luk dol dur du içi ni ge ne Kov rin’in. Otel de on dan baş ka tek can lı yok gi bi gel me ye baş la dı ona… Bal ko na çık tı. Koy –can lıy mış gi bi– ko yu ma vi, açık ma vi, fi ru ze ren gi, ateş ten bin ler ce göz le ba kı yor du ona, ken di ne çe ki yor du onu. Ger çek ten de çok sı cak, sı kı cıy dı ha va. De ni ze gir mek ne iyi olur du. 363
Anton Pavloviç Çehov
Alt kat ta, bal ko nun al tın da bir ke man se si du yul du an sı zın, in ce ses li iki ka dın şar kı söy le me ye baş la dı. Kov rin’e ya ban cı ol ma yan bir şey di bu. Şar kı da, ge ce bah çe de es rar lı bir ta kım ses ler du yan, bu nun, biz ölüm lü le rin an la ya ma ya ca ğı kut sal bir ses uyu mu ol du ğu nu dü şü nen ha yal dün ya sı aşı rı ge niş bir kız dan söz edi li yor du. Kov rin’in so lu ğu ke si le cek gi bi ol du. De rin bir ke der le sı kış tı yü re ği, çok tan be ri unut tu ğu pı rıl pı rıl, tat lı bir se vinç tit re me ye baş la dı göğ sün de. Ko yun kar şı ya ka sın da ka sır ga ya ya da hor tu ma ben ze yen uzun, si yah bir sü tun be lir di. Ko yun üs tün den ote le doğ ru git tik çe kü çü le rek, ka ra rak kor kunç bir hız la ge li yor du. Ona yol ver mek için ya na at tı ken di ni Kov rin, han diy se geç ka lı yor du… Ak laş mış saç la rı açık ta, si yah kaş lı, ya lı na yak ke şiş, kol la rı nı göğ sü nün üs tün de çap raz yap mış, ya nın dan geç ti, oda nın or ta sın da dur du. Kov rin’e şef kat le ba ka rak, si tem li, — Ne den inan ma dın ba na? –de di.– Üs tün bir in san ol du ğun üze ri ne sa na söy le dik le ri me inan say dın, bu iki yı lı böy le sı kı cı, üzün tü lü ge çir me ye cek tin. Tan rı’nın seç kin bir ku lu, üs tün bir in san ol du ğu na ina nı yor du ar tık Kov rin, si yah lar giy miş ke şiş le ön ce ki ko nuş ma la rı nın hep si ni anım sı yor du, ko nuş mak is ti yor du, ama ağ zın dan kan ge li yor, doğ ru dan göğ sü ne akı yor du. Ne ya pa ca ğı nı bi le me den, el le ri ni gez di ri yor du yal nız ca göğ sü nün üs tün de. Kol düğ me le ri de ıpıs lak ol muş tu kan dan. Pa ra va na nın öte sin de uyu yan Var va ra Ni ko la yev na’yı ça ğır mak is ti yor du. Olan ca gü cü nü top la yıp ses len di: — Tan ya! Ye re düş tü, kol la rı nın üze rin de doğ ru la rak bir kez da ha ses len di: — Tan ya! Tan ya’yı ça ğı rı yor du. Çiy ta ne le ri nin yap rak la rın da bon cuk bon cuk par la dı ğı göz ka maş tı rı cı çi çek le riy le o bü yük 364
Siyahlar Giymiş Keşiş
bah çe yi ça ğı rı yor du; par kı, çıp lak kök le ri dı şa rı da çam ağaç la rı nı, çav dar tar la sı nı, çok sev di ği bi li mi ni, genç li ği ni, yü rek li li ği ni, se vin ci ni ça ğı rı yor du; öy le si ne gü zel olan ya şa mı ça ğı rı yor du. Yat tı ğı yer de, yü zü nün he men ya nın da bü yük bir kan bi ri kin ti si gör dü, bir söz cük söy le ye me ye cek ka dar bit kin düş müş tü ar tık, ama sı nır sız, an la tıl maz bir mut lu luk la dop do luy du be de ni. Bal ko nun al tın da bir se re nat söy lü yor lar dı; si yah lar giy miş ke şiş ise üs tün bir in san ol du ğu nu, güç süz in san be de ni den ge si ni yi tir di ği, ar tık üs tün bir in sa nı ta şı ya cak gü cü kal ma dı ğı için öle ce ği ni söy lü yor du ona. Var va ra Ni ko la yev na uya nıp pa ra va na nın bu ya nı na geç ti ğin de Kov rin çok tan öl müş tü. Mut lu bir gü lüm se me do nup kal mış tı yü zün de. 1893
365
Boyundaki Anna Nişanı 1 Ni kâh tö re nin den son ra yi ye cek so ğuk bir şey bi le yok tu. Ye ni ev li ler, sağ lık la rı na kal dır dık la rı ka deh le ri so nu na ka dar iç tik ten son ra tren is tas yo nu na yol lan dı lar. Mü zik li, dans lı, mut lu luk la do lu bir dü ğün le onu iz le yen ak şam ye me ği ye ri ne, bir ço ğu iki yüz vers ta uzak ta ki bir ma nas tı ra dua ya gi de cek ler di, bu nu da ha ola ğan bul muş lar dı. Önem li bir aşa ma ya er miş Mo dest Alek se yiç gi bi yaş lı baş lı bir ki şi için gü rül tü lü bir dü ğü nün pek de uy gun kaç ma ya ca ğı ka nı sın day dı lar. Doğ ru su, el li iki ya şın da ki bir dev let me mu ru nun da ha on se ki zi ne ye ni bas mış bir kız la ev len di ği dü ğün de mü zik din le mek iç açı cı ol maz dı. Ol gun Mo dest Alek se yiç’in bu ge zi yi is te me sin de ki ne de nin özel lik le genç ka rı sı na ni kâh ta bi le ilk ye ri di ne ve tö re ye ta nı dı ğı nı an lat mak için ol du ğu nu söy le yen ler de yok de ğil di. Ye ni ev li le ri yol cu et me ye ge len dai re ar ka daş la rıy la ak ra ba, ta nı dık ka la ba lı ğı, el le rin de ka deh ler, “hey” di ye ba ğır mak için tre nin kalk ma sı nı bek li yor lar dı. Si lin dir şap ka lı, öğ ret men giy si li ka yın pe der Pyotr Le on tiç dut gi bi sar hoş, yü zü bem be yaz, elin de ki ka de hi va go nun pen ce re si ne kal dı rı yor, acık lı bir ses le yal va rı yor du kı zı na. — An na’cı ğım! An ya! An ya, bir şey cik söy le me me izin ver! 367
Anton Pavloviç Çehov
An ya pen ce re den sark tı. Ku la ğı na bir şey ler fı sıl da dı ba ba sı. Kes kin bir şa rap ko ku su ya yı lı yor du çev re si ne. Ba ba sı nın fı sıl da dık la rın dan bir şey an la ya mı yor du kız ca ğız. San ki üf lü yor du ku la ğı nın içi ne. Pyotr Le on tiç kı zı nın yü zü nü, göğ sü nü, el le ri ni haç çı ka ra rak kut sa dı. Bu nu ya par ken so lu ğu tit ri yor, göz le rin de yaş lar pa rıl dı yor du. An ya’nın li se öğ ren ci si olan iki er kek kar de şi Pet ya ile An dru şa ba ba la rı nın fra kı nın ete ğin den çe ke li yor, utan gaç, mah cup fı sıl dı yor lar dı: — Ba ba cı ğım, ha di… Ba ba cı ğım, ye ter… Tren ha re ket edip is tas yon dan çı kar ken An ya ba ba sı nın, iki ya na yal pa vu ra vu ra, ka de hin de ki şa ra bı yer le re sa ça sa ça tre nin ar ka sın dan bir sü re koş tu ğu nu gör dü. Yü zü na sıl da acık lı, saf, mah cup tu… — Hee ey! –di ye ba ğı rı yor du. Ye ni ev li ler so nun da yal nız kal mış lar dı. Mo dest Alek se yiç kom par tı ma nı göz den ge çir dik ten son ra kal kıp eş ya la rı yer leş tir di, ge çip genç ka rı sı nın kar şı sı na otur du. Gü lüm sü yor du. Or ta boy lu, şiş ko, tom bul ya nak lı, ab lak yüz lü, fa vo ri li, bı yık sız bir dev let me mu ruy du. Çev re si özen le alın mış yu var lak sa ka lı ayak to pu ğu nu an dı rı yor du. Yü zü nün en dik ka ti çe ken özel li ği bı yı ğı nın ol ma ma sıy dı. Bı yık lar dan ge ri ye yağ lı, je la tin gi bi tit rek ya nak la ra de re ce de re ce ge çen çıp lak bir yer kal mış tı. Ol duk ça cid di, ağır baş lı dav ra nı yor du. Ha re ket le ri ya vaş, yüz an la tı mı yu mu şak tı. Gü lüm se ye rek: — Bir şe yi şim di den söy le mek zo run da yım si ze –de di.– Bun dan beş yıl ön ce, Ko so ro tov’a ikin ci de re ce Kut sal An na ni şa nı nı ver dik le ri nin er te si gü nü, te şek kür le ri ni sun mak üze re adam ca ğız hu zu ra çık tı ğın da, va li bey şöy le de miş ti ona: “De mek ki, şim di üç An na’nız var, bi ri ya ka nız da1, öte ki ler de boy nu nuz da.” Ko so to rov’un An na de dik le ri hır çın, 1
An na ni şa nı nın bi rin ci si ya ka ya ta kı lır dı. 368
Boyundaki Anna Nişanı
hop pa ka rı sı o gün ler de ye ni dön müş tü ko ca sı nın ya nı na. İkin ci de re ce An na’yı ka zan dı ğım da va li nin ay nı sö zü ba na da söy le mek için ne den ler bu la ma ya ca ğı nı uma rım. Kü çü cük göz le riy le gü lüm sü yor du Mo dest Alek se yiç. An na da gü lüm se di. Bu ada mın o ka lın, ıs lak du dak la rıy la ken di si ni her an öpe bi le ce ği ni, bun dan kaç ma ya bi le ar tık hak kı nın ol ma dı ğı nı dü şü nü yor; yü re ği he ye can dan küt küt vu ru yor du. Tom bul be de ni nin yu mu şak ha re ket le ri iğ ren di ri yor du onu. Hem kor ku yor, hem iğ re ni yor du. Mo dest Alek se yiç aya ğa kalk tı, ga yet ya vaş, boy nun da ki ma dal ya sı nı çı kar dı, fra kıy la ye le ği ni de çı ka rıp pi ja ma sı nı giy di. An na’nın ya nı na otu rur ken, — İş te böy le –de di. Ni kâh tö re ni nin çok sı kı cı geç ti ği ni dü şü nü yor du An na. Pa paz, ko nuk lar, ki li se de ki her kes acı ya rak yü zü ne ba kı yor lar; iç le rin den “Ni çin? Bu den li hoş, gü zel ken ni çin bu yaş lı, bi çim siz he rif le ev le ni yor?” di ye ge çi ri yor lar gi bi gel miş ti ona. Oy sa da ha bu sa bah her şey böy le si ne iyi olup bit ti di ye se vi ni yor, gök le re uçu yor du. Ama ni kâh kı yı lır ken ol du ğu gi bi, şim di de suç lu, al da tıl mış ve gü lünç bu lu yor du ken di ni. İş te so nun da zen gin bi riy le ev len miş ti… Ama ge ne de pa ra sı yok tu. Ni kâh giy si si ni bi le borç pa ra ala rak dik tir miş ler di. De min ba ba sıy la kar deş le ri onu yol cu eder ler ken yüz le rin den cep le rin de bir ka pik bi le ol ma dı ğı nı an la mış tı… Bu gün ak şam ye me ği yi ye bi le cek ler miy di aca ba? Ya ya rın? Ne den se, ba ba sıy la kar deş le ri nin şim di, an ne le ri ni top ra ğa ver dik ler gü nün ak şa mı ol du ğu gi bi aç, baş la rı ön le ri ne eğik otur duk la rı nı gö rür gi bi olu yor du. “Ne baht sı zım!” di ye ge çi ri yor du için den. “Ni çin bu den li baht sı zım ben?” Mo dest Alek se yiç ağır baş lı, ka dın la ra ya ban cı bir er ke ğin be ce rik siz li ğiy le An na’nın be li ne koy du eli ni, son ra om zu nu ok şa ma ya baş la dı. Be ri ki ise pa ra la rı, an ne si ni, onu top ra ğa ver dik le ri gü nü dü şü nü yor du. Li se de ya zı ve re sim 369
Anton Pavloviç Çehov
öğ ret men li ği ya pan ba ba sı, an ne si öl dük ten son ra ken di ni iç ki ye ver miş ti, bu yüz den yok sul düş müş ler di. Ço cuk la rın ne çiz me si, ne de po ti ni var dı. Bir gün ev den alıp sav cı lı ğa gö tür dü ler ba ba sı nı. Son ra me mur lar gel di ler, ev de ki eş ya la rın lis te si ni çı kar dı lar… Ne uta nı la cak şey ler di bun lar! Sar hoş ba ba sı nın pe şin den koş mak An na’ya dü şü yor du. Kar deş le ri nin yır tık ço rap la rı nı ya ma mak, çar şı ya pa za ra git mek de ona kal mış tı. Er kek ler gü zel li ği ni, dav ra nış la rı nı öv dük le rin de ucuz şap ka sı nı, ayak ka bı la rı nın mü rek kep le bo ya yıp ört tü ğü de lik le ri ni bü tün dün ya gö rü yor muş gi bi ge li yor du ona. Ge ce le ri, sar hoş lu ğu yü zün den ba ba sı nın ya kın da işin den uzak laş tı rı la ca ğı, onun da bu yüz ka ra sı na da ya na ma yıp an ne si gi bi öle ce ği kor ku su uy ku la rı nı ka çı rı yor du. Bu ara da ba zı ta nı dık ba yan lar Onun için zen gin bir ko ca araş tır ma ya baş la mış lar dı bi le. Kı sa bir ara ma dan son ra Mo dest Alek se yiç bu lun muş tu. Genç ve gü zel de ğil di ama, pa ra sı var dı, ye ter di o ka da rı. Ban ka da yüz bin rub le siy le, ki ra ya ver di ği ba ba dan kal ma bir çift li ği var dı. Ağır baş lı, va li nin de sev di ği bir me mur du. An na’ya söy le dik le ri ne gö re, hu zu ra çı kıp Pyotr Le on tiç’i gö re vin den uzak laş tır ma ma la rı için okul mü dü rü ne ya da da ha üs tü ne bir emir çı kart ma sı onun için iş ten bi le de ğil di… An na dal mış, bun la rı dü şü nür ken açık pen ce re den bir den bi re ba ğır tı lar la ka rı şık bir mü zik se si dol du kom par tı ma na. Ara is tas yon lar dan bi rin de dur muş tu tren. Par mak lık la rın ar ka sın da ki ka la ba lık ta ar mo ni ka ve ucuz, cır lak ses li bir ke man la oy nak bir ha va ça lı yor lar dı. Yük sek ka yın ve ka vak ağaç la rı nın, ayın ışıt tı ğı yaz lık ev le rin öte sin de bir yer den as ke ri bir ban do nun se si ge li yor du. Ora da dans lı bir eğ len ce ol sa ge rek ti. Yaz lık ta ki ler le, gü zel ha va dan ya rar la na rak din len mek için bu ra ya ge len kent li ler pe ron da bir aşa ğı bir yu ka rı do la şı yor lar dı. Bu ko ca yaz lı ğın sa hi bi zen gin, uzun boy lu, es mer, Er me ni’ye ben ze yen, pat lak göz lü, aca yip giy si li Ar tı nov de ora day dı. Üze rin de ön düğ me le ri ta ma 370
Boyundaki Anna Nişanı
men açık bir göm lek, ayak la rın da yük sek to puk lu, mah muz lu çiz me ler var dı. Om zun dan ge lin lik kuy ru ğu gi bi etek le ri yer ler de sü rü nen bir pe le rin sar kı yor du. Siv ri bu run la rı nı ye re eğ miş iki ta zı yü rü yor du ar ka sın dan. An na’nın göz le rin de hâ lâ yaş lar pa rıl dı yor du ama, an ne si ni, pa ra la rı, dü ğü nü unut muş tu ar tık. Ne şey le gü lüm se ye rek ta nı dık öğ ren ci ve su bay la rın el le ri ni sı kı yor — Mer ha ba! –di yor du, na sıl sı nız? Sa han lı ğa çı kıp, ay ışı ğın da her ke sin onu ye ni, pek gü zel giy si si ve şap ka sıy la gö re bi le ce ği bir yer de dur du. — Ni çin kalk mı yor tren? –di ye sor du ğun da, — Ak tar ma bek li yo ruz –de di ler.– Pos ta tre ni ni bek li yo ruz. Ar tı nov’un, ken di si ne bak tı ğı nı fark edin ce göz le ri ni cil ve li cil ve li kı sa rak yük sek ses le Fran sız ca ko nuş ma ya baş la dı. Se si nin hoş çın la yı şın dan, ka dın la rın şı mart tı ğı o ün lü don jua nın ken di si ne bak ma sın dan, her ke sin ne şe li gö rün me sin den ola cak, içi ne bir mut lu luk do lu ver miş ti. Tren kalk tı ğın da ta nı dı ğı su bay lar ona el sal lar ken, ağaç la rın öte sin de ki as ke ri ban do nun, tre nin ar dın ca çal dı ğı bir pol ka yı ıs lık la tek rar la ma ya baş la mış tı bi le. Kom par tı ma na dön dü ğün de, ara is tas yon da bi ri onu mut lu ola ca ğı na, her şe ye kar şın mut lu ola ca ğı na inan dır mış gi bi bir ruh sal du rum için dey di. Ye ni ev li ler ma nas tır da iki gün kal dık tan son ra ken te dön dü ler. Loj man da ka lı yor lar dı. Mo dest Alek se yiç gö rev dey ken An na za ma nı nı pi ya no çal mak la, sı kın tı dan ağ la mak la ya da ka ne pe ye uza nıp ro man oku mak la ge çi ri yor du. Ak şam ye mek le rin de Mo dest Alek se yiç bir yan dan mi de si ni tı ka ba sa dol du rur ken, öte yan dan da hiç dur ma dan po li ti ka dan, ye ni ata ma lar dan, gö rev le ri de ğiş ti ri len, ba şa rı ödü lü alan me mur lar dan, in sa nın çok ça lış ma sı nın ge rek ti ğin den, ai le ha ya tı nın bir zevk de ğil, borç ol du ğun dan, boş ye re bir ka pik bi le har ca mak tan çe kin di ğin den, dün ya da din ile ah la kı her şe yin üs tün de tut tu ğun dan söz edi yor du. Bı ça ğı elin de meç gi bi tu ta rak: 371
Anton Pavloviç Çehov
— Her in san gö rev ve so rum lu luk la rı nı bil me li dir! –di yor du. An na ko ca sı nı din li yor, kor ku dan tit ri yor du. Öy le ki, ço ğun luk la ye me ği bı ra kı yor, ma sa dan aç kal kı yor du. Ye mek ten son ra ko ca sı din len mek için uza nı yor, bi raz son ra da yük sek per de den hor la ma ya baş lı yor du. O za man An na kal kıp ba ba sı nın, kar deş le ri nin ya nı na gi di yor du. An na içe ri gir di ğin de ba ba sıy la ço cuk lar, pa ra ya ka nıp se vim siz, pis, sı kı cı bir he rif le ev len di ği için onu kı nı yor lar mış gi bi şaş kın ba kı yor lar dı ona. Giy si le ri nin hı şır tı sı, bi le zik le ri, ka dın ca gö rü nü şü sı kı yor, aşa ğı lı yor du on la rı san ki. Yan la rın day ken şa şı rı yor lar, ko nu şa cak bir şey bu la mı yor lar dı. Ama ge ne de es ki den ol du ğu gi bi se vi yor lar dı onu. Ak şam ye me ği ne on suz otur ma ya alı şa ma mış lar dı. An na otu ru yor, on lar la bir lik te la ha na çor ba sı, pi lav, iç ya ğın da kı zar dı ğı için mum ko kan pa ta tes kı zart ma sı yi yor du. Pyotr Le on tiç tit rek el le riy le kü çük bir sü ra hi den ken di ne şa rap ko yu yor, bir di kiş te hep si ni içi yor du. İlk ka de hi ikin ci si, üçün cü sü iz li yor du… İri göz lü, in ce, sol gun yüz lü Pet ya ile An dru şa sü ra hi yi kal dı rır lar ken, — Ha di, ba ba cı ğım… –di yor lar dı.– Ye ter ar tık… An na da te laş la nı yor, da ha faz la iç me me si için yal va rı yor du ba ba sı na. Be ri ki bir den kük rü yor, yum ruk la rıy la ma sa yı döv me ye baş lı yor du: — Kim se nin be ni de net le me si ne ra zı ol mam! –di ye ba ğı rı yor du.– Pis ço cuk lar! İğ renç kız! He pi ni zi ko va ca ğım bu ev den! Oy sa böy le ba ğı rır ken bir za yıf lık, bir yuf ka yü rek li lik olu yor du se sin de. Öf ke len me si ço cuk lar dan bi ri ni bi le ür küt mü yor du. Ço ğun luk la ye mek ten son ra süs le nir di. Us tu ray la tı raş olur ken kes ti ği renk siz yü züy le, ya rım sa at in ce boy nu nu uza ta rak ay na nın kar şı sın da di ki lir; si yah bı yık la rı nı kı vı ra rak, ko ku sü rü ne rek süs le nir; son ra el di ven le ri ni, si lin dir şap ka sı nı gi yer, özel ders le re gi der di. Ta til gü nüy se ev de ka lır, ya re sim ya par ya da çık rık gi bi fıs fıs ses çı ka ran 372
Boyundaki Anna Nişanı
akor de onuy la bir şey ler çal ma ya uğ ra şır dı. İs te di ği gi bi gür, ku la ğa hoş ge len ses ler çı kar ma ya uğ ra şır ken, ken di si de bir şar kı mı rıl da nır ya da ge ne ço cuk la ra kö pü rür dü: — Na mus suz he rif ler! Ha in ler! Boz muş lar akor de onu mu! An na’nın ko ca sı ge ce le ri ay nı loj man da otu ran dai re ar ka daş la rıy la kâ ğıt oy nar dı. Oyun sı ra sın da me mur la rın çir kin, zevk siz gi yim li, ka ba, aş çı ka dın kı lık lı ka rı la rı da bir oda da top la nıp otu rur lar dı. Ken di le ri gi bi çir kin, tat sız bir de di ko du dur baş lar dı ara la rın da. Mo dest Alek se yiç’in ka rı sıy la ti yat ro ya da git ti ği olu yor du. Din len me ara la rın da An na’yı bir adım bi le uzak laş tır mı yor du ya nın dan. Ko lu na ta kıp, ko ri dor lar da, si ga ra sa lon la rın da do laş tı rı yor du onu. Bi riy le se lam laş sa he men fı sıl dı yor du ku la ğı na “Be şin ci sı nıf me mur dur… Va li ka bul et miş tir onu” –“Pek zen gin dir… Ken di evi var…” Bü fe nin ya nın dan ge çer ler ken An na ca nı tat lı bir şey çe ker di. Çi ko la ta yı, el ma şe ke ri ni pek se ver di. Ama pa ra sı yok tu, ko ca sın dan is te me ye de sı kı lır dı. Eli ne al dı ğı bir ar mu du avu cun da evi rip çe vi re rek ka rar sız bir ses le, — Ka ça bu? –di ye so ru yor du Mo dest Alek se yiç. — Yir mi beş ka pik — Ya a, öy le mi! –di yor, ar mu du ye ri ne bı ra kı yor du. Bir şey al ma dan bü fe nin ya nın dan uzak laş ma la rı nın da pek hoş kaç ma ya ca ğı nı bil di ği için bir ma den su yu is ti yor, bü tün şi şe yi son dam la sı na ka dar içi yor du. Öy le ki, ken di ni zor la dı ğı için göz le ri bi le ya şa rı yor du. An na o an da nef ret edi yor du on dan. Do la şır lar ken Mo dest Alek se yiç bir den bi re he ye can la na rak: — Şu ih ti yar ka dı na se lam ver –di yor du. — Ama ta nı mı yo rum onu. — Ol sun var sın. Loj man lar da ire si baş ka nı nın ka rı sı dır! Se lam ver di yo rum sa na! Ka fan düş mez, kork ma. 373
Anton Pavloviç Çehov
An na se lam ve ri yor, ger çek ten de ka fa sı düş mü yor du ama, içi sı kı lı yor du. Ko ca sı nın her is te di ği ni ya pı yor, ona kan dı ğı için ken di ken di ne kı zı yor du. Onun la pa ra sı için ev len miş ti ama, kız lı ğın da ol du ğun dan da ha az pa ra sı var dı şim di. Kız ken, hiç ol maz sa ara sı ra ba ba sı nın yir mi ka pik fi lan ver di ği olu yor du ona. Şim di ce bi nin bir ka pik bi le gör dü ğü yok tu. Giz li den al mak ya da is te mek ol mu yor du. Ko ca sın dan kor ku yor, tit ri yor du. Bu kor ku nun çok tan dır için de ol du ğu inan cın day dı. Bir za man lar, ço cuk lu ğun da okul mü dü rü on ca hey bet li, kor kunç, önü ne ge len her şe yi ezip geç me ye ha zır bir bu lut ya da lo ko mo tif gi bi iler le yen bir güç tü. Ev de her ke sin sö zü nü say gıy la et ti ği, ne den se kork tu ğu va li bey de öy le bir güç tü. Bu iki bü yük gü cün ya nın da bi raz za yıf ka lan bir sü rü baş ka güç da ha var dı. Bı yık sız, sert yüz lü, aman sız öğ ret men le ri de bun la rın ara sın day dı. Şim di so nun cu sun dan, cid di yü zü bi le mü dü rün ki ne ben ze yen Mo dest Alek se yiç’den kor ku yor du. Ha ya lin de bü tün bu güç ler bir le şi yor, ba ba sı gi bi za yıf la ra, suç lu la ra sal dı ran, on la rı ezip ge çen ko ca man bir be yaz ayı olu yor du. Ko ca sı onu ka ba ha re ket le riy le ok şa yıp ku ca ğı na ala rak iğ ren di rir ken, ters bir şey söy le mek ten ödü ko pu yor du. Du dak la rı nı ya ya rak yap ma cık tan gü lüm sü yor, bu ok şa yış lar dan hoş la nı yor gi bi ya pı yor du. Pyotr Le on tiç yal nız bir ke re, o da ar tık bek le ti le me ye cek bir bor cu nu öde mek için, borç pa ra is te me ye ce sa ret ede bil miş ti on dan. Ah, ne da ya nıl maz sı kın tıy dı o, Tan rım! Mo dest Alek se yiç uzun uzun dü şün dük ten son ra, — Pe ki, ve re ce ğim –de miş ti.– Yal nız şu nu iyi bi le si niz ki, iç ki yi bı rak maz sa nız, bir da ha yar dım et me ye ce ğim si ze. Dev let ka pı sın da ça lı şan bir ki şi için bu za yıf lık yüz kı zar tı cı dır. Her ke sin bil di ği ger çe ği bir de ben ha tır lat ma dan ede me ye ce ğim si ze: Za man la yük sek gö rev le re yük se le bi le cek bin ler ce ye te nek li in sa nı mah vet miş tir bu tut ku. 374
Boyundaki Anna Nişanı
“Bu nun la be ra ber…” –“bu du rum dan ör nek ala rak…” –“şim di an la ta ca ğım gi bi…” gi riş le riy le baş la yan bir çok ko nu an lat tı. Za val lı Pyotr Le on tiç ye rin di bi ne gi ri yor, güç lü bir iç me is te ği ba şı nı dön dü rü yor du. De lik ayak ka bı ve yır tık pan to lon lar la An na’ya ko nuk ge len kar deş le ri nin de öğüt ten baş ka bir şey al dık la rı yok tu. Otu rup sa at ler ce din le mek zo run day dı lar onu. — Her kes so rum lu luk ve zo run lu luk la rı nı bil me li dir –di yor du on la ra. Ama pa ra ver mi yor du. Öte yan dan An na’ya, böy le şey le ri ka ra gün için sak la ma nın akıl lı ca bir ha re ket ola ca ğı nı söy le ye rek yü zük ler, bi le zik ler, broş lar ar ma ğan edi yor du. Sık sık, aca ba ver di ği ar ma ğan lar ta mam mı di ye, ka rı sı nın ko mo di ni ni de net le mek ten de ge ri kal mı yor du kuş ku suz. 2 Bu ara da kış gel miş ti. Yıl ba şı na da ha çok var dı ki, ken tin tek ga ze te sin de, ge le nek sel kış ba lo su nun 29 ka sım ak şa mı Soy lu lar Ku lü bü’nde ya pı la ca ğı du yu rul du. Kâ ğıt oyun la rın dan son ra, Mo dest Alek se yiç her ak şam te laş lı te laş lı An na’ya ba ka rak me mur ka rı la rıy la bir şey ler ko nu şu yor, son ra uzun sü re bir kö şe den öte ki kö şe ye gi dip ge le rek dü şü nü yor du. Ge ne böy le ak şam lar dan bi rin de Mo dest Alek se yiç do laş ma sı nı ya rı da ke se rek An na’nın önün de dur du: — Ken di ne bir ba lo giy si si dik tir me li sin –de di.– An la dın mı? Yal nız, ri ca edi yo rum, ön ce Ma ri ya Gri gor yev na ile Na tal ya Kuz mi niş na’nın fi kir le ri ni al bu ko nu da. Çı ka rıp yüz rub le ver di ona. An na pa ra yı alıp, kim se nin fik ri ni sor ma dan ken di ne bir ba lo giy si si dik tir di. Yal nız ca ba ba sıy la ko nu şa rak an ne si nin ba lo lar da na sıl gi yin di ği ni öğ ren me ye ça lış mış tı. Top ra ğı bol ol sun an ne si dai ma son mo da ya gö re gi yi nir, An na’yı da taş be bek gi bi süs ler, her ye re onun la gi der di. Fran sız ca’nın da, ma zur ka oy na ma nın da en iyi si ni ge ne an ne sin den öğ ren miş ti (ev len me den ön ce beş 375
Anton Pavloviç Çehov
yıl mü reb bi ye lik yap mış tı an ne si). An na da an ne si gi bi, es ki le ri bo za rak ken di ne ye ni giy si ler dik me yi, el di ven le ri ni ben zin le te miz le me yi, ki ra ile mü cev her al ma yı iyi bi lir di. Ge ne an ne si gi bi göz sü ze bi lir, “r” harf le ri ni gırt lak tan söy le ye bi lir, gü zel poz lar ta kı na bi lir, ge rek ti ği za man he ye can la na bi lir, ge rek ti ğin de de ba kış la rı na es rar lı bir hü zün ve re bi lir di. Ba ba sın dan ise göz le riy le saç la rı nı, ateş li ki şi li ği ni ve sü se düş kün lü ğü nü al mış tı. Ba lo ya git me den ya rım sa at ön ce Mo dest Alek se yiç tu va let ay na sın da ni şa nı nı boy nu na tak mak için göm lek le ka rı sı nın oda sı na gir di ğin de onun gü zel li ği, ta ze li ği, giy si si nin göz alı cı lı ğı kar şı sın da şa şa la dı; fa vo ri le riy le oy na ya rak pek mut lu, — Ne ka dar da gü zel sin… –de di.– Çok, pek çok gü zel sin, An na’cı ğım! Son ra se si ne gu rur lu bir an la tım ve re rek ek le di: — Se ni ben mut lu et tim, bu gün de sen be ni mut lu et me li sin. Yal va rı rım, gi dip va li nin eşi ne say gı la rı nı sun! Al lah aş kı na! Bi zim da ire nin hu kuk da nış man lı ğı na onun yar dı mıy la ata na bi li rim! Ba lo ya git mek üze re ev den çık tı lar. İş te ka pı sın da res mi giy si li ka pı cı sıy la Soy lu lar Ku lü bü gö rün dü. Port man to la rın bu lun du ğu gi riş ye ri ni kürk ler, uy ku lu uşak lar, el le rin de ki yel pa ze le riy le ken di le ri ni ha va akı mın dan ko ru ma ya ça lı şan de kol te ba yan lar dol dur muş tu. An na, ko ca sı nın ko lun da, mer di ven ler den çı kar ken pek bü yük bir boy ay na sın da par lak ışık la rın al tın da bir kat da ha gü zel le şen ken di ni gör dü. Üst kat ta ça lan or kes tra nın tat lı se si ok şu yor du ku lak la rı nı. İçin de bir se vinç ve ay ay dın lık ge ce de ara is tas yo nun da duy du ğu o mut lu luk dol dur du. Ar tık kız de ğil, bir ka dın ol ma nın haz zı nı ilk kez ta da rak, adım atı şı nı, ha re ket le ri ni an ne si nin ki le re ben zet me ye ça lı şa rak, gu rur lu, ken di ne son suz bir gü ven le, ba şı yu ka rı da yü rü yor du. Öm rün de ilk kez zen gin ve öz gür his se di yor du ken di ni. Ko ca sı 376
Boyundaki Anna Nişanı
nın var lı ğı bi le sık mı yor du onu ar tık. Ya nın da yaş lı bir ko ca nın ol ma sı nın onu hiç de kü çült me yip, ona er kek le rin pek ho şu na gi den duy gu lu bir es rar lık da ka zan dır dı ğı nı da ha ku lü bün ka pı sın dan gi rer ken iç gü dü süy le se zin le miş ti. Or kes tra bü yük sa lon da ça lı yor du. On lar içe ri gir di ğin de dans baş la mış tı bi le. Top lum ya şan tı sı, eğ len ce, gü rül tü ve mü zik anı la rıy la gün le ri ni ge çir di ği loj ma nın so ğuk dört du va rın dan son ra, bu ge niş, ay dın lık sa lo na göz gez di rir ken he ye can la, “Ah, ne gü zel!” di ye ken di ken di ne mı rıl da nı yor du. Vak tiy le ge zi ler den, ak şam ye mek le rin den ta nı dı ğı su bay la rı, öğ ret men le ri, avu kat la rı, me mur la rı, top rak sa hip le ri ni, va li yi, Ar tı nov’u; fa kir ler ya ra rı na ya pı la cak sa tı şa baş la mak üze re böl me ler de, tez gâh lar da ha zır bek le yen son de re ce açık giy si li, gü zel li çir kin li yük sek sos ye te ba yan la rı nı ka la ba lık ara sın da da ha ilk ba kış ta se çe bil miş ti. Omuz la rın da par lak apo let le riy le boy lu bos lu bir su bay –An na, li se de öğ ren ciy ken Es ki Ki ev So ka ğı’nda ta nış mış tı onun la, is mi ni ha tır la ya mı yor du şim di– yer den bi ter gi bi çı ka gel di, val se da vet et ti onu. Hiç dü şün me den uçup git ti ko ca sı nın ya nın dan An na. Fır tı na lı ha va da yel ken li bir kot ray la dal ga la rın üze rin de uçar ca sı na ka yı yor du san ki. Ko ca sı ta uzak ta, kı yı da kal mış tı… Tut kuy la, ken din den geç miş, el den ele uça rak, Rus ça’ya Fran sız ca ka rış tı ra rak, “r” harf le ri ni gırt lak tan söy le ye rek, gü le rek, ko ca sı nı da, hiç kim se yi de umur sa ma dan, ku lak la rı nı dol du ran mü zik ve uğul tu ya ken di ni son suz bir haz la bı rak mış, dur ma dan vals, pol ka, kad ril oy nu yor du. Er kek le rin onu be ğen dik le ri açık tı. Böy le si de ola ğan dı za ten. He ye can dan so lu ğu ke si le cek gi bi olu yor, yel pa ze si ni avu cu nun için de var gü cüy le sı kı yor, iç mek is ti yor du. Bu ru şuk, ben zin ko kan fra kıy la ba ba sı, Pyotr Le on tiç ya nı na so ku lup viş ne li don dur ma do lu bir ta ba ğı uzat tı ona. He ye can la kı zı nın göz le ri nin içi ne ba ka rak: — Bu gün göz ka maş tı rı cı sın –de di.– Böy le er ken ev len me ne bu ak şam ki ka dar hiç üzül me miş tim… Ni çin? Bu nu 377
Anton Pavloviç Çehov
bi zim için yap tı ğı nı bi li yo rum ama… –Tit re yen el le riy le ce bin den bir to mar pa ra çı kar dı– Özel ders le rim den bir bö lü mü nün üc re ti ni bu gün al dım, ko ca na olan bor cu mu öde ye bi li rim ar tık. An na don dur ma ta ba ğı nı ba ba sı nın eli ne sı kış tı ra rak o an da ken di si ni kol la rı nın ara sı na alan bir er kek le uçup git ti. An cak ta uzak tan, ka val ye si nin om zu nun üze rin den ba ba sı nın da bir ka dı nı ku cak la yıp sa lon da dön me ye baş la dı ğı nı gö re bil di. “Ayık ken ne de ca na ya kın olu yor!” di ye ge çir di için den. Ma zur ka yı da iri ya rı su bay la oy na dı. Su bay res mi giy si si için de, ağır ha re ket edi yor, yü rü yor, omuz la rı nı oy na tı yor, ayak la rı nı ye re pek ha fif vu ru yor du. Ca nı pek oy na mak is te mi yo ra ben zi yor du ama, çev re sin de dur ma dan dö nen, gü zel li ği ve açık ta ka lan omuz la rıy la onu baş tan çı kar ma ya ça lı şan An na’nın et ki sin den bir tür lü kur tu la mı yor du. Göz le ri ışıl ışıl, ha re ket le ri duy gu luy du An na’nın. Su bay ala bil di ği ne so ğuk, ol du ğu yer de du ru yor, bir kral soy lu ğuy la eli ni An na’ya uza tı yor du. Sağ dan sol dan, “Bra va, bra vo…” ses le ri ge li yor du ku lak la rı na. Ne şe, ya vaş ya vaş o so ğuk, hey bet li su ba yı da sar ma ya baş la mış tı. Can lan dı, he ye can lan dı. Da ha son ra al be ni si ne ken di ni iyi ce bı ra kıp yu mu şak, kıv rak ha re ket ler yap ma ya baş la dı. An na omuz la rı nı oy na tı yor, ken di kra li çe, kar şı sın da ki de kö le siy miş gi bi ona naz lı, an lam lı ba kı yor du. O an da bü tün sa lo nun on la rı iz le di ği ni, kıs kan dı ğı nı, on la ra gıp ta et ti ği ni, ge çi ri yor du için den. Oyun bit miş, hey bet li su bay eli ni ye ni öp müş tü ki, ka la ba lık bir den açıl dı, er kek ler kol la rı nı ya na sar kı ta rak doğ rul du lar… Va li bey, iki yıl dız lı fra kıy la ona, An na’ya doğ ru ge li yor du. Evet, onun ya nı na ge li yor ol ma lıy dı; çün kü doğ ru dan onun göz le ri nin içi ne ba kı yor, gü zel bir ka dın gör dü ğün de yap tı ğı gi bi, du dak la rı nı eme rek tat lı tat lı gü lüm sü yor du. 378
Boyundaki Anna Nişanı
— Çok mem nun ol dum, çok se vin dim… –di ye baş la dı.– Ama ko ca nı zı, si zin gi bi bir ha zi ne yi şim di ye dek biz ler den giz le di ği için hap set ti re ce ğim. Eli ni An na’ya uza ta rak ek le di: — Ka rım el çi ola rak si ze be ni gön der di. Bi ze yar dım et me li si niz… Ma dam… Ame ri ka’da ol du ğu gi bi, si ze de gü zel li ği ni zin ar ma ğa nı bir ödül ve ril me li dir ben ce… Ka rım sa bır sız lık la si zi bek li yor. Va li, eşiy le ta nış tır dık tan son ra, ağ zın da iri bir taş sak lı yor muş gi bi yü zü nün alt bö lü mü ola ğa nüs tü ge niş, yaş lı bir ka dı nın otur du ğu bir böl me ye gö tür dü onu. Yaş lı ka dın, — Yar dım la rı nı zı esir ge me yin biz den –de di.– Bü tün gü zel ka dın lar, yok sul lar ya ra rı na dü zen le nen sa tış ta gö rev al dı lar. Ne den se yal nız siz boş ta sı nız. Ni çin yar dım et mek is te mi yor su nuz bi ze? Ka dın, sö zü nü bi tir dik ten son ra ar ka sı na bak ma dan böl me den çı kıp git ti. Gü müş se ma ver ve fin can la rın ya nın da boş ka lan ye ri ne An na geç ti. He men ha re ket li bir sa tış baş la dı. Bir fin can ça ya bir rub le den aşa ğı ka bul et mi yor du. İri ya rı su ba yı üç fin can iç me den bı rak ma dı. Bi raz son ra pat lak göz lü, as tım lı pa ra ba ba sı Ar tı nov yak laş tı böl me ye. Ya zın ara is tas yon da ol du ğu gi bi aca yip giy si li de ğil di şim di. Her kes frak giy miş ti! Göz le ri ni An na’nın ki ler den ayır ma dan bir ka deh şam pan ya içip yüz rub le ver di. Son ra bir fin can çay iç ti, yüz rub le da ha. Hiç ko nuş mu yor, sık sık so lu yor du… An na çok sa yı da müş te ri top lu yor du ba şı na. Pa ra alır ken gü lüm se yi şiy le ba kış la rı nın er kek le re son suz bir mut lu luk tan baş ka bir şey ba ğış la ma dı ğın dan emin di. Bu gü rül tü lü, par lak, gü leç, mü zik, dans ve aşk ara yan er kek do lu ya şan tı için ya ra tıl dı ğın dan emin di ar tık. Şim di ye de ğin tit re di ği o lo ko mo tif gi bi, önü ne ge le ni ezip ge çe cek miş gi bi iler le yen güç şim di pek gü lünç ge li yor du ona. Kim se den kork mu yor du ar tık. Yal nız ca an ne si nin, onun bu ba şa rı sı nı gör sey di pek se vi ne cek olan an ne si nin şim di ya nın da ol ma dı ğı na üzü lü yor du. 379
Anton Pavloviç Çehov
Yü zü ya vaş ya vaş be yaz laş ma ya baş la yan, ama hâ lâ ayak la rı nın üze rin de yı kıl ma dan du ra bi len Pyotr Le on tiç böl me ye yak la şıp bir ka deh kon yak is te di. Ba ba sı nın uy gun suz bir söz söy le ye ce ğin den ödü ko pan An na kıp kır mı zı ke sil miş ti (böy le yok sul, si lik bir ba ba sı ol du ğu na üzü lü yor du). Ama Pyotr Le on tiç kon ya ğı iç ti, ce bin den çı kar dı ğı kâ ğıt pa ra to ma rın dan bir on rub le çe kip kı zı nın önü ne at tı bir şey söy le me den uzak laş tı. Bi raz son ra An na utan cın dan kıp kır mı zı bir ka dı nın ko lun da yal pa vu ra vu ra, ba ğı ra rak yü rü dü ğü nü gö rün ce, üç yıl ön ce ge ne böy le bir ba lo dan uşak lar la eve gön de ri lip er te si gün de mü dü rün bir da ha böy le bir du rum olur sa onu gö re vin den uzak laş tı ra ca ğı nı bil dir me siy le so nuç la nan ak şa mı ha tır la dı. Ne yer siz di bu ha tır la ma şim di! Böl me ler de se ma ver ler sö nüp, yor gun ar gın ba yan bü fe ci ler top la dık la rı pa ra la rı ağ zın da iri bir taş sak lı yor muş gi bi gö rü nen yaş lı ba ya na ver dik ten son ra, Ar tı nov An na’nın ko lu na gi re rek onu yok sul lar ya ra rı na sa tı şa ka tı lan ba yan lar için ye mek ha zır la nan sa lo na gö tür dü. Ma sa da yir mi ki şi var dı, ama son de re ce gü rül tü var dı. Va li bey ka deh kal dı ra rak: — Böy le zen gin bir ye mek sa lo nun da, ya ra rı na bu gün kü yar dım sa tı şı mı zı dü zen le di ği miz yok sul ye mek oda la rı nın ge liş me si umu duy la ka deh kal dır ma mı zın ye rin de ola ca ğı ka nı sın da yım –de di. Tu gay ko mu ta nı, “Top çu nun bi le, önün de ka ra va na at tı ğı gü cün onu ru na” iç me yi öner di. Her kes ba yan lar la ka deh to kuş tur mak için aya ğa kalk tı. Çok, pek çok ne şe li bir ye mek ti! An na’yı eve gö tü rür ler ken tan ye ri ağar mak üze rey di. Aş çı ka dın lar se pet le ri ni kol la rı na tak mış, pa za ra gi di yor lar dı. An na mut lu, sar hoş, içi yep ye ni duy gu lar la do lu, son de re ce yor gun, so yun du; ken di ni ya ta ğa atıp he men uyu du. 380
Boyundaki Anna Nişanı
Öğ le den son ra iki de oda hiz met çi si uyan dı rıp, Bay Ar tı nov’un onu gör me ye gel di ği ni bil dir di. An na ace ley le kal kıp gi yin di; ko nuk sa lo nu na geç ti. Ar tı nov’un git me sin den he men son ra va li bey ge lip, ak şam ki yar dı mı için te şek kür le ri ni bil dir di. Ve da la şır ken bay gın bay gın göz le ri nin içi ne ba kı yor du An na’nın. Eli ni öper ken yi ne zi ya re ti ne ge le bil mek için izin is te di on dan ve git ti. An na şaş kın, mut lu, ha ya tın da bek le di ği tu ha fa de ği şik li ğin böy le si ne ça buk ol ma sı na bir tür lü ina na ma ya rak sa lo nun or ta sın da ka la kal mış tı ki, ko ca sı Mo dest Alek se yiç gir di içe ri… O da gü leç, bay gın göz ler le ba kı yor du ona. Yük sek, ta nın mış ki şi le rin ya nın da ta kın dı ğı nı her za man gör dü ğü o yal tak çı bağ lı lık ifa de si yü zün de, kar şı sın da di ki li yor du. An na, her söz cü ğün üze ri ne hınç la, alay la ba sa ba sa: — De fol kar şım dan, sa lak! –di ye hay kır dı. Bu ha re ke ti yü zün den bir ce za ya çarp tı rıl ma ya ca ğın dan emin di. O gün den son ra hiç boş za ma nı ol ma dı An na’nın. Her gün ya bir kır ge zi si ne, şe hir için de fay ton la grup do laş ma sı na ka tı lı yor ya da ta til gü nü ak şam la rı ev ler de dü zen le nen eğ len ce le re gi di yor du. Her ge ce sa ba ha kar şı dö nü yor, ko nuk sa lo nu nun ka lın ha lı sı na uza nı yor, son ra da her ke se ya na ya kı la, çi çek le rin di bin de, ha lı nın üze rin de uyu du ğu nu an la tı yor du. Çok pa ra ya ih ti ya cı var dı. Ar tık Mo dest Alek se yiç’ten çe kin me di ği için öy le ri ca min net et ti ği de yok tu; “Bu kâ ğı dı ge ti re ne 200 rub le ver” ya da “Bu be ye der hal 100 rub le öde” gi bi kü çük not lar la gö rü yor du işi ni. İlk ba har da ki pas kal ya da Mo dest Alek se yiç ikin ci de re ce An na ni şa nı nı al dı. Te şek kü re git ti ğin de va li bey ga ze te si ni ke na ra ko yup kol tu ğu na iyi ce gö mül dük ten son ra pem be tır nak lı bem be yaz par mak la rı na ba ka rak: — Şim di üç An na’nız var, de mek olu yor: Bi ri ya ka nız da, öte ki iki si de boy nu nuz da –de di. 381
Anton Pavloviç Çehov
Mo dest Alek se yiç gül me mek için iki par ma ğı nı du dak la rı na gö tür dü: — Ar tık kü çük Vla di mir’in doğ ma sı nı bek le mek ten baş ka ya pa ca ğı mız yok, efen dim. Vaf tiz ba ba sı ol ma nız is te mek ce sa re ti ni gös te re bi lir mi yim aca ba? Mo dest Alek se yiç dör dün cü de re ce Vla di mir ni şa nı nı ima et miş ti. Bu ce sa ret ve in ce bu lu şu nu her yer de an lat mak he ye ca nı şim di den sar mış tı içi ni. Bir şey ler da ha söy le mek is ti yor du ama, va li ga ze te si ni alıp oku ma ya baş la mış, ba şı nı sal la mış tı ona… Öte yan da An na troy kay la do laş ma la rı na, Ar tı nov’la ava git me ye, eğ len ce le re ka tıl ma ya de vam edi yor; ba ba sı nın evi ne gün geç tik çe da ha sey rek uğ ru yor du. Uzun za man dır bir baş la rı na ye mek ye me ye alış mış lar dı. Pyotr Le on tiç şim di da ha çok içi yor du. Pa ra la rı yok tu. Akor deo nu sa ta lı bir hay li olu yor du. So ka ğa çık tı ğın da düş me sin di ye, ço cuk lar hiç yal nız bı rak mı yor lar dı onu. Es ki Ki ev So ka ğı’nda sü rü cü ye rin de Ar tı nov’un otur du ğu bir çift do ru at ko şu lu fay to nuy la An na’ya rast la dık la rın da Pyotr Le on tiç si lin dir şap ka sı nı çı ka ra rak ona ses len me ye ha zır la nı yor, Pet ya ile An dru şa ko lun dan çe ke li yor lar, yal va rır bir ses le: — Ha di, ba ba cı ğım… İs te mez ba ba cı ğım –di yor lar dı,– bı rak… 1895
382
Doktorun Karısı — Kaç kez söy le dim si ze oda mı top la ma yın di ye –di yor du Ni ko lay Yev gra fıç.– Oda mı ne za man top la sa nız, ara dı ğım bir şe yi gün ler ce bu la mı yo rum. Tel graf ne re de? Ne re ye sa vu rup at tı nız onu? Lüt fen ara yıp bu lun. Ka zan’dan gel miş ti, dü nün ta ri hi ola cak üze rin de. So luk be niz li, çok in ce ya pı lı oda hiz met çi si ka dın, yü zün de ka yıt sız bir an la tım, ma sa nın al tın da ki çöp ku tu su na bir kaç tel graf kâ ğı dı bul du, bir şey söy le me den dok to ra ver di. Ama bun la rın hep si has ta lar dan gel miş kent içi tel graf lar dı. Son ra ko nuk oda sın da, Ol ga Dmit ri yev na’nın oda sın da ara dı lar. Ge ce nin bi ri ol muş tu. Ka rı sı nın eve dön me si ne da ha çok ol du ğu nu, onun en er ken sa at beş te ge le ce ği ni bi li yor du Ni ko lay Yev gra fıç. Gü ve ni yok tu ka rı sı na. Böy le geç gel di ği ge ce ler de uyu maz dı. İçi içi ni yer di. Ka rı sın dan da, onun ya ta ğın dan da, ay na sın dan da, şe ker ku tu sun dan da, bi ri si nin ona her gün yol la dı ğı, evin içi ni çi çek çi dük kâ nı gi bi ba yıl tı cı bir ko kuy la dol du ran şu in ci çi çek le rin den de, süm bül ler den de tik si nir di. Böy le ge ce ler en ol ma dık şey le re si nir le nir di Ni ko lay Yev gra fıç; huy suz, ge çim siz olur du. İş te şim di de, dün kar de şin den al dı ğı tel gra fın ona çok ge rek li ol du ğu nu sa nı yor du. Oy sa yal nız ca bay ra mı nı kut la mış tı bu tel graf la kar de şi. 383
Anton Pavloviç Çehov
Ka rı sı nın oda sın da, ma sa nın üze rin de, mek tup kâ ğıt la rı nın ol du ğu ku tu nun al tın da bir tel graf bul du, şöy le bir göz at tı ona. Kay na na sı nın ad re si var dı üze rin de, onun eliy le Ol ga Dmit ri yev na’ya ge li yor du. Mon te Car lo’dan çe kil miş ti tel graf. Al tın da Mic hel ya zı yor du… Tel graf tan tek söz cük an la ya ma dı dok tor, çün kü ya ban cı bir dil de, ga li ba İn gi liz ce çe kil miş ti. — Kim dir bu Mic hel? Ni çin Mon te Car lo’dan tel graf çe ki yor? Ni çin kay na na mın adı na ge li yor tel graf? Ye di yıl lık ev li li ği sü re sin ce kuş ku lan ma ya, ba zı şey le ri an la ma ya, de lil le ri di dik di dik in ce le me ye alış mış tı. Ne var ki, ev de ki bu ça lış ma lar so nu cu bir gün iyi bir de dek tif ola ca ğı nı hiç dü şün me miş ti. Ka rı sı nın ça lış ma oda sı na ge çip olay la rı dü şün me ye baş la yın ca, bir den bir bu çuk yıl ön ce ka rı sıy la bir lik te Pe ters burg’da ol du ğu nu, yol mü hen di si bir okul ar ka da şıy la Kü ba lo kan ta sın da ye mek ye dik le ri ni, mü hen di sin ona da, ka rı sı na da yir mi iki yir mi üç yaş la rın da, Mi ha il İva nıç adın da bir gen ci ta nış tır dı ğı nı anım sa dı. Kı sa, bi raz tu haf bir so ya dı var dı gen cin: Ris. İki ay son ra ka rı sı nın al bü mün de bu gen cin res mi ni gör müş tü. Al tın da Fran sız ca şöy le ya zı yor du: “Bu gün le rin anı sı na, ge le ce ğin umut la rıy la.” Son ra iki kez kay na na sı nın evin de kar şı laş mış tı onun la… Ka rı sı nın sık sık bir yer le re git ti ği, sa ba hın dör dün de ya da be şin de dön dü ğü, on dan ha bi re yurt dı şı na git mek için pa sa port is te di ği –dok tor ra zı ol mu yor du bu na–, evin için de gün ler ce sü ren sa vaş la rın ol du ğu –öy le ki, hiz met çi ler den uta nı yor du– za man la ra rast lı yor du bu. Al tı ay ön ce dok tor ar ka daş la rı, on da ve rem baş lan gı cı ol du ğu so nu cu na var mış, her şe yi bı ra kıp Kı rım’a git me si ni sa lık ver miş ler di. Bu nu öğ re nin ce çok kork muş gi bi dav ran mış tı Ol ga Dmit ri yev na. Ko ca sı nın üze ri ne tit re me ye baş la mış tı. Kı rım’ın hem so ğuk, hem sı kı cı ol du ğu nu, Ni ce’e git me le ri nin da ha iyi ola ca ğı nı, ora ya ken di si nin de ge le ce ği ni, ora da ona ba ka ca ğı nı, her şe yiy le il gi le ne ce ği ni, onu ra hat et ti re ce ği ni söy lü yor du… 384
Doktorun Karısı
Ka rı sı nın ne den il le de Ni ce’e git mek is te di ği ni şim di an lı yor du Ni ko lay Yev gra fıç: Mic hel’i Mon te Car lo’day dı. İn gi liz ce–Rus ça söz lü ğü al dı, söz cük le rin an lam la rı na ba ka rak, bu ra da ne an la ma gel dik le ri ni çı kar ma ya ça lı şa rak par ça par ça şöy le bir tüm ce oluş tur du: “De ğer li sev gi li min sağ lı ğı na içi yor, kü çü cük aya ğın dan öpü yor, sa bır sız lık la bek li yo rum.” Ka rı sıy la Ni ce’e git me ye ra zı ol say dı, ne gü lünç, acı na cak bir du ru ma dü şe ce ği ni ge tir di gö zü nün önü ne. Utan cın dan ağ la ma mak için güç tut tu ken di ni. Bü yük bir he ye can için de oda lar da do laş ma ya baş la dı. Gu ru ru da, ba sit halk tan olan la ra öz gü nef re ti de ka bar mış tı. Yum ruk la rı nı sı ka rak, nef ret ten yü zü nü bu ruş tu ra rak, onun –bir köy pa pa zı nın oğ lu, öğ re ni mi ni burs lu yap mış, içi dı şı bir, in ce lik ten uzak bir in san, bir cer rah olan onun– kö le li ğe na sıl bo yun eğe bil di ği ni; bu güç süz, de ğer siz, sa tı lık, aşa ğı lık ya ra tı ğa ken di ni na sıl tut sak et ti ği ni so ru yor du ken di ken di ne. Tel gra fı avu cu nun için de bu ruş tu ra rak, — Kü çü cük ayak! –di ye mı rıl dan dı.– Kü çü cük ayak! Ol ga Dmit ri yev na’ya tu tul du ğu, ev len me öne ri sin de bu lun du ğu gün ler den, son ra onun la bir ara da ge çir di ği ye di yıl dan şim di bel le ğin de yal nız ca uzun, hoş ko ku lu saç la rın, yu mu şak dan tel le rin bir de –ger çek ten pek kü çük, gü zel– kü çü cük aya ğın anı sı kal mış tı; bir de es ki ku cak laş ma lar dan el le rin de, yü zün de ipek giy si le ri nin, dan tel le ri nin yu mu şak lı ğı var dı san ki. Baş ka bir şey yok tu. Evet, si nir kriz le ri ni, çığ lık la rı, ba ğı rıp ça ğır ma la rı, sav ru lan teh dit le ri, uy du ru lan ya lan la rı –iğ renç, kah pe ce ya lan la rı– say maz sak, baş ka bir şey yok tu… Ni ko lay Yev gra fıç anım sı yor du, köy de ba zen bir kuş gi rer di evin içi ne, yan lış lık la, umut suz ca pen ce re den pen ce re ye atar dı ken di ni, çarp tı ğı şe yi de vi rir di. Bam baş ka bir çev re nin in sa nı olan bu ka dın da onun ya şa mı na iş te böy le gir miş, ora da tam bir boz gun ha va sı es tir miş ti. Öm rü nün en gü zel yıl la rı ce hen nem dey miş gi bi geç miş ti dok to run. Mut lu luk umut la rı yı kıl mış, ala ya alın mış tı. Sağ lık du ru mu 385
Anton Pavloviç Çehov
kö tüy dü, evi nin oda la rın da ba ya ğı bir ha va var dı. Yıl da ka zan dı ğı on bin rub le den ise, an ne si ne on rub le bi le yol la ya ma dı ğı gi bi, on beş bin de bor cu var dı. Gö rü nü şe ba kı lır sa, evin de bir hay dut çe te si ya şa say dı, ya şa mı bu ka dı nın ya nın da ol du ğun ca umut suz, bir da ha dü ze le me ye cek den li pa ram par ça ola maz dı. Ök sür me ye, sık sık so lu ma ya baş la mış tı. Ya ta ğa gir me si, bi raz ısın ma sı ge re ki yor du, ama ya pa mı yor du. Oda lar da do la şıp du ru yor, ara da bir ma sa ya otu rup, kur şun ka le mi ni si nir li si nir li gez di ri yor du kâ ğı dın üze rin de, bir şey dü şün me den ya zı yor du: “Ka lem de ne me si… Kü çü cük ayak…” Sa at be şe doğ ru bit kin düş müş tü. Her şey de yal nız ca ken di ni suç lu yor du ar tık. “Ol ga Dmit ri yev na baş ka bi riy le, ona iyi yön den et ki ede bi le cek bi riy le ev len sey di –kim bi lir?– so nun da bel ki dü rüst, te miz bir ka dın ola bi lir di.” di ye ge çi ri yor du için den. İn san ru hun dan hiç an la mı yor du, he le ka dın ru hu nu hiç bil mi yor du. Üs te lik ba sit, ka ba bir in san dı… “Şu nun şu ra sın da kaç yıl da ha ya şa ya ca ğım. Bir aya ğım çu kur da.” di ye dü şü nü yor du. “Bir ce se dim ben, ya şa yan in san la ra ayak ba ğı ol ma ma lı yım. Şim di or ta ya çı kıp ba zı hak la rı mı sa vun ma ya kal kış mam tu haf ka çar. Bü yük bir bu da la lık olur du. Ko nu şa ca ğım onun la. Var sın git sin sev gi li si ne… Bo şan ma sı na izin ve re ce ğim, bü tün su çu üze ri me ala ca ğım…” So nun da gel di Ol ga Dmit ri yev na. Ol du ğu gi bi –be yaz kür küy le, şap ka sıy la, şo son la rıy la– gir di oda ya, kol tu ğa at tı ken di ni. Öf ke li öf ke li so lu ya rak, — Pis, şiş ko ço cuk! –de di.– Na mus suz lu ğun dik âlâ sı bu, iğ renç bir şey! Hıç kır dı, aya ğı nı ye re vur du. — Ol maz, bu ka dar da ol maz! Ni ko lay Yev gra fıç ka rı sı nın ya nı na git ti. 386
Doktorun Karısı
— Ne ol du? –di ye sor du. — Üni ver si te öğ ren ci si Azar be kov ge tir di be ni eve ka dar. Yol da çan ta mı kay bet miş. On beş rub le var dı için de. An nem den al mış tım. Kü çük bir kız ço cu ğu gi bi iç li iç li ağ lı yor du Ol ga Dmit ri yev na. Yal nız men di li de ğil, el di ven le ri de göz ya şın dan ıs lak ıs lak tı. Dok tor gö ğüs ge çir di. — El den ne ge lir! Kay bet tiy se kay bet ti, öle cek de ği liz ya! Ken di si ne gel bi raz, se nin le ko nuş mak is ti yo rum. — Pa ra önem li dir be nim için. Mil yo ner de ği lim. Ona ba kı lır sa, ve re cek miş on beş rub le mi, ama san mam, pa ra ne ge zer pis te… Ko ca sı ken di ne gel me si ni, onu din le me si ni is ti yor du. Ama Ol ga Dmit ri yev na öğ ren ci den, kay bo lan pa ra sın dan söz edi yor du yal nız ca. Dok tor si nir li, — Ah! –de di,– ya rın yir mi beş rub le ve re ce ğim sa na, ye ter ki sus, din le be ni lüt fen! Ağ lı yor du Ol ga Dmit ri yev na. — Üs tü nü de ğiş mem ge rek –de di.– Kürk lüy ken cid di ko nu şa mı yo rum! Ne tu haf de ğil mi? Ka rı sı nın kür kü nü al dı dok tor, şo son la rı nı çı kar dı. O ara da, Ol ga Dmit ri yev na’nın is ti rid ye ile iç me yi pek sev di ği be yaz şa rap ko ku su gel miş ti bur nu na. İn ce ya pı lı bir ka dın dı ya, ye me yi iç me yi çok se ver di Ol ga Dmit ri yev na. Oda sı na git ti. Bi raz son ra dön dü. Üs tü nü de ğiş miş ti, pud ra sür müş tü. Ağ la mak tan şiş miş ti göz le ri. Otur du, dan tel ler le süs lü, ha fif ge ce li ği nin içi ne gö mül dü; öy le ki, pem be dal ga lar ara sın da yal nız ca da ğı nık saç la rı nı, bir de ter li ği nin için de kü çü cük aya ğı nı gö rü yor du ko ca sı. Kol tuk ta yay la na rak, — Ne üze ri ne ko nuş mak is ti yor sun be nim le? –di ye sor du. 387
Anton Pavloviç Çehov
Dok tor, — Yan lış lık la şu geç ti eli me… –de di. Tel gra fı uzat tı ka rı sı na. Ol ga Dmit ri yev na oku du tel gra fı, omuz silk ti. Kol tuk ta da ha hız lı yay la na rak, — Ne ol muş –de di.– Bir ar ka da şım ye ni yı lı mı kut lu yor, hep si o ka dar. Giz li bir şey yok ki bun da. — İn gi liz ce an la ma dı ğı mı bil di ğin için böy le söy lü yor sun. Evet, bil mi yo rum İn gi liz ce, ama bir söz lü ğüm var. Ris’den ge li yor bu tel graf, sev gi li si nin sağ lı ğı na içi yor. Bin ler ce kez öpü yor se ni. Ama bı ra ka lım, bı ra ka lım bu nu şim di… –Ça buk ça buk ko nuş ma ya baş la mış tı dok tor.– Sa na si tem et mek, ya da olay çı kar mak fa lan is te di ğim yok. Bu gü ne dek çı kan olay lar da, edi len si tem ler de ye ter, bü tün bun la ra bir son ver me nin za ma nı gel di ge çi yor… Şu nu söy le mek is ti yo rum sa na: Öz gür sün, is te di ğin gi bi ya şa bi lir sin. İki si de sus tu. Ol ga Dmit ri yev na ses siz ses siz ağ la ma ya baş la mış tı. Ni ko lay Yev gra fıç sür dür dü ko nuş ma sı nı: — İki yüz lü lük et mek, ya lan söy le mek zo run lu lu ğun dan kur ta rı yo rum se ni. O genç ada mı se vi yor san, sev. Yurt dı şı na, onun ya nı na git mek is ti yor san git. Sen genç sin, sağ lık lı sın, oy sa ben sa ka tım, şu ra da bir kaç yıl da ha ya ya şa rım, ya ya şa mam. Sö zün kı sa sı… An lı yor sun ne de mek is te di ği mi. He ye can lıy dı Ni ko lay Yev gra fıç ko nuş ma sı nı sür dü re me di. Ol ga Dmit ri yev na ağ la ya rak, in sa nın ken di ken di ne acı dı ğı za man lar ko nuş tu ğu o acı do lu ses le iti raf et ti Ris’i sev di ği ni, bir lik te kent dı şı na pa ti naj yap ma ya git tik le ri ni, onun otel oda sı na git ti ği ni, ger çek ten de şim di yurt dı şı na git me yi çok is te di ği ni. Gö ğüs ge çi re rek ek le di son ra: — Gö rü yor sun, hiç bir şe yi giz le mi yo rum sen den. İçi mi ol du ğu gi bi aç tım sa na. Yal va rı yo rum, yü ce gö nül lü lük et, izin ver gi de yim! — Ge ne söy lü yo rum: Öz gür sün. Ol ga Dmit ri yev na kol tuk tan kal kıp, ko ca sı nın yü zün de ki an la tı ma bak mak için geç ti, ya nı na otur du. İnan mı yor du 388
Doktorun Karısı
ko ca sı na, onun giz li dü şün ce le ri ni an la ma ya ça lı şı yor du. As lın da hiç bir za man, hiç kim se ye inan maz dı Ol ga Dmit ri yev na. Kar şı sın da ki nin ni ye ti ne den li iyi, te miz olur sa ol sun, her ke sin ni ye tin de kü çük ya da aşa ğı lık dü şün ce ler, ben cil amaç lar ol du ğun dan kuş ku la nır dı. Ko ca sı nın yü zü ne me rak la ba kı yor du. Ni ko lay Yev gra fıç’a ka rı sı nın göz le rin de, ke di le rin ki ne ben zer ye şil bir ışık par la dı gi bi gel miş ti. — Pa sa por tu ne za man ala ca ğım? –di ye sor du Ol ga Dmit ri yev na. Ni ko lay Yev gra fıç’ın için den bir den “hiç bir za man” de mek gel di, ama tut tu ken di ni, — Ne za man is ter sen –de di. — Yal nız ca bir ay lı ğı na gi de ce ğim. — Te mel li gi de cek sin Ris’e. Ay rı la ca ğız, su çu üze ri me ala ca ğım. O da ev le ne bi le cek se nin le böy le ce. Ol ga Dmit ri yev na şa şır mış, he ye can lı, — Ama be nim bo şan ma yı fa lan is te di ğim yok –de di.– Bo şa na lım de me dim ki sa na! Bü tün is te di ğim pa sa port. Si nir len me ye baş la mış tı dok tor, — Ne den is te mi yor sun bo şan ma yı? –di ye sor du.– An la şıl maz bir ka dın sın. Çok aca yip sin! Ger çek ten tu tul duy san ona, o da se ni se vi yor sa, bu du rum da iki ni zin de tek is te ği ni zin ni kâh ol ma sı ge re kir. Bir yan da ni kâh, bir yan da zi na var ken, bun la rın han gi si ni se çe yim di ye dü şün me ye cek sin dir sa nı rım… Ol ga Dmit ri yev na uzak laş tı ko ca sın dan, yü zü öf key le, kin le kap lan mış tı. — An lı yo rum si zi –de di.– Çok iyi an lı yo rum. Bık tı nız ben den. Dü pe düz kur tul mak is ti yor su nuz ben den. Bo şa ya cak sı nız be ni. Te şek kür ede rim efen dim, san dı ğı nız ka dar ap tal bir in san de ği lim. Bo şan ma ya ra zı de ği lim. Siz den ay rıl ma ya ca ğım, ay rıl ma ya ca ğım, ay rıl ma ya ca ğım! Ön ce, top lum sal du ru mu nu yi tir mek is te mi yo rum. –Ko nuş ma sı na en gel olan bi ri var mış gi bi ça buk ça buk ko nu şu yor du.– Son ra, 389
Anton Pavloviç Çehov
ben yir mi ye di ya şın da yım, oy sa Ris da ha yir mi üçün de. Bir yıl son ra bı kar ben den, yü züs tü bı ra kır be ni. Ay rı ca, bil mek is ter si niz bel ki, bu tut ku mun uzun sü re ce ği ni de ke sin söy le ye mem. An la dı nız mı? Ay rıl ma ya ca ğım siz den. Ni ko lay Yev gra fıç ayak la rı nı ye re vu ra rak, — O za man ben de ko va rım si zi evim den! –di ye ba ğır dı.– Ko va rım aşa ğı lık, iğ renç ka dın! Ol ga Dmit ri yev na, — Gö rü rüz –de di. Çık tı. Or ta lık ay dın la na lı çok olu yor du. Dok tor ma sa da otu ru yor du hâ lâ. Kur şun ka le mi do laş tı rı yor du kâ ğıt üze rin de. Ne yap tı ğı nı bil me den ya zı yor du: “Sa yın bay… Kü çü cük ayak…” Ara da bir ka le mi bı ra kıp do laş ma ya baş lı yor; ko nuk oda sın da, ye di yıl ön ce, dü ğün den he men son ra çe kil miş fo toğ ra fın önün de du rup uzun uzun ba kı yor du ona. Bir ai le fo toğ ra fıy dı bu: Kay na ta sı, kay na na sı, ka rı sı Ol ga Dmit ri yev na –yir mi ya şın day dı o za man– bir de genç, mut lu ko ca ola rak Ni ko lay Yev gra fıç, ken di. Kay na ta sı sa kal sız, şiş ko, ve rem li bir yük sek me mur du. Kur naz dı, pa ra yı çok se ver di. Kay na na sı da şiş koy du, ko kar ca nın ki ler gi bi kü çük kü çük yüz çiz gi le rin de bir yır tı cı lık var dı. Kı zı nı de li ce se ver di. Her ba kım dan yar dım cı olur du ona. Kı zı bir in sa nı bo ğa cak ol sa, ona bir söz cük bi le söy le me ye ce ği gi bi ete ği nin al tın da sak lar dı bi le onu. Ol ga Dmit ri yev na’nın yüz çiz gi le ri de ufak te fek, yır tı cıy dı. Ama an ne si nin ki ler den bi raz da ha an lam lı, ce sur du lar. Bir ko kar ca de ğil di bu, bi raz da ha bü yük yır tı cı bir hay van dı! Bu fo toğ raf ta Ni ko lay Yev gra fıç’ın sa pek saf, se vim li, yu mu şak bir gö rü nü şü var dı. İç ten bir li se li gü lüm se me si ay dın lat mış tı yü zü nü. Ka de rin onu ara la rı na ite le di ği bu yır tı cı ya ra tık la rın ona şi ir do lu bir ya şam, mut lu luk, her şey –öğ ren ci li ğin de “Sev mek, genç li ği bo şa har ca mak de mek tir…” di ye şar kı söy ler ken ha yal et ti ği her şe yi– ve re cek le ri ne yü rek ten inan dı ğı bel liy di. 390
Doktorun Karısı
Bü yük bir şaş kın lık için de so ru yor du ge ne ken di ken di ne, onun –bir köy pa pa zı nın oğ lu, öğ re ni mi ni burs lu yap mış, içi dı şı bir, in ce lik ten uzak bir in san olan onun –ken di ni bu de ğer siz, ya lan cı, ba ya ğı, kü çük, ya ra dı lış ba kı mın dan ona tam an la mıy la ya ban cı ya ra tı ğın eli ne böy le si ne na sıl bı rak tı ğı nı. Sa at on bir de has ta ne ye git mek için ce ke ti ni gi yer ken hiz met çi ka dın oda sı na gir di. — Ne is ti yor sun? –di ye sor du Ni ko lay Yev gra fıç. — Ha nı me fen di kalk tı lar, dün ken di le ri ne söz ver di ği niz yir mi beş rub le yi is ti yor lar. 1895
391
Bir Sanatçının Öyküsü 1 Bun dan ye di yıl ön cey di, T. ili nin köy le rin den bi rin de, top rak sa hi bi Be lo ku rov’un çift li ğin de ka lı yor dum. Be lo ku rov er ken kal kar, bü tün gün set rey le do la şır, ak şam la rı bi ra içer, dur ma dan in san lar da iç ten lik bu la ma dı ğın dan dert ya nar dı ba na. Bah çe için de ki kü çük ya pı da ka lı yor du. Ben se, köh ne ko na ğın, üze rin de yat tı ğım ge niş di van ve kâ ğıt fa lı bak tı ğım ma sa dan baş ka eş ya sı ol ma yan pek bü yük, di rek li sa lo nun da ya tıp kal kı yor dum. Her za man, rüz gâr yok ken bi le, bir şey uğul dar dı bu sa lo nun es ki Amo sov so ba la rın da. He le fır tı na lı ha va lar da… bü tün ev, par ça la na cak mış gi bi ça tır dar du rur du. Fır tı na lı ge ce ler, şim şek ön pen ce re yi bir den ay dın lat tı ğın da bir kor ku dü şer di içi me. Al nı mın ya zı sı be ni hep ay lak lı ğa sü rük le di ği için, her za man ki gi bi ge ne bom boş tum, bir şey yap tı ğım yok tu. Sa at ler ce pen ce re den gök yü zü ne, kuş la ra, bah çe nin iki ya nı ağaç lık lı yol la rı na ba kı yor; pos ta dan çı kan her şe yi son sa tı rı na dek oku yor dum. Ara sı ra ev den çık tı ğım, ak şam geç vak te ka dar do laş tı ğım da olu yor du. Bu ge zi le rim den bi rin den dö nüş te, dal gın lık la ta nı ma dı ğım, bil me di ğim bir çift li ğe gir miş tim. Gü neş te pe le rin ar dın da kay bo la lı çok olu yor du. Sık di kil miş, pek yük sek iki sı ra çam ağa cı, iki du var gi bi uza na rak ka ran lık, gü zel bir yol oluş tu ru yor du. Çi ti ko lay lık la at la mış, çam iğ ne le ri nin dört 393
Anton Pavloviç Çehov
beş san tim ka lın lı ğın da ört tü ğü bu yol da aya ğım ka ya rak iler li yor dum. Her yan ses siz di. Ya rı ka ran lık ta sa de ce al tın sa rı sı, par lak bir ışık çam la rın te pe le rin de tit re şi yor, ye di ren ge ay rı la rak örüm cek ağ la rın dan sü zü lü yor du. Kes kin bir çam ko ku su sız la tı yor du bur nu mun di re ği ni. Bu yo lun bi ti min de, ıh la mur ağaç la rı nın ara sın da baş ka bir yol baş la dı. Ora da da ıs sız lık la es ki lik yan ya nay dı. Ge çen yı lın ku ru muş yap rak la rı ayak la rı mın al tın da hı şır dı yor, ağaç la rın ara sın da ki ya rı ka ran lık ta göl ge ler giz le ni yor du. Sağ yan da ki es ki mey ve bah çe sin de, ge ne yaş lı ol sa ge rek, sa rı as ma ku şu pek is tek siz, can sız, uyu şuk ötü yor du. Ih la mur ağaç la rı da bi tin ce ta ra ça lı, ça tı sı nın ara sın da bir oda olan be yaz bir evin ya nın dan geç tim. Az son ra kar şı ma ye şil çam ağaç la rı nın ku şat tı ğı bir çift lik av lu suy la, öbür kı yı sın da kü çük bir köy olan bü yük çe bir göl çık tı. Kö yün or ta sın da, te pe sin de gü ne şin son ışın la rı nı yan sı tan bir haç bu lu nan, in ce uzun bir çan ku le si yük se li yor du. Bir den bi re içi me can dan, pek ya kın bir şe yin öz le mi dol muş tu. Bu ra la rı ço cuk lu ğum da gör müş tüm san ki. Kı ra açı lan be yaz, bü yük taş ka pı nın iki ya nın da ki taş as lan hey kel le ri nin di bin de iki genç kız du ru yor du. Bi ri öte kin den bir kaç yaş bü yük gös te ri yor du. İn ce, sol gun yüz lü, pek gü zel gür kı zıl saç lı, kü çü cük inat çı ağız lı bir kız dı bü yü ğü. Yü zün de sert bir an la tım var dı. Pek il gi len mi yor du be nim le. Öte ki ise, kü çük –on ye di, on se kiz yaş la rın da ol ma lıy dı–, yü zü ge ne in ce ve renk siz, kü çü cük ağız lıy dı. İri göz le ri ni me rak la aç mış ba na ba kı yor du. Yan la rın dan ge çer ken İn gi liz ce bir şey ler söy le di ve kı zar dı. Bu iki se vim li yü zü de çok tan dır ta nı yor mu şum gi bi gel miş ti ba na. Hoş bir düş gör müş gi bi eve dön düm. 2 Bu ola yın üs tün den pek geç me miş ti ki, bir öğ le üze ri Be lo ku rov’la bah çe de do la şı yor duk; yay lı bir ara ba ot la rı hı şır da ta rak av lu yu gir di. Gör dü ğüm o kız lar dan bü yü ğü var dı ara ba da. Elin de im za do lu bir kâ ğıt la, ev le ri ya nan köy lü le 394
Bir Sanatçının Öyküsü
re yar dım top lu yor du. Yü zü mü ze bak ma dan, bü yük bir cid di yet le Si ya no va kö yün de kaç evin yan dı ğı nı, kaç ki şi nin ev siz bark sız kal dı ğı nı, üye si bu lun du ğu yan gın ko mi te si nin ne ler yap ma ya ça lış tı ğı nı bü tün ay rın tı la rıy la an lat tı. Kâ ğı dı, iki mi ze de im za lat tık tan son ra ce bi ne koy du, eli ni Be lo ku rov’a uza tır ken: — Biz le ri unut tu nuz ar tık Pyotr Pet ro viç –de di.– Bek le riz, Mon sie ur N. (so ya dı mı söy le di) de sa na tı nın hay ran la rı nı gör mek is te yip bi ze onur ve rir ler se, an nem de, ben de çok se vi ni riz. Ba şı mı eğe rek say gı la rı mı be lirt tim. Kız gi din ce, Pyotr Pet ro viç an lat ma ya baş la dı. On dan öğ ren di ği me gö re, is mi Li di ya Vol ça ni no va olan bu kız, iyi bir ai le den di. An ne si ve kız kar de şiy le bir lik te ya şa dı ğı çift li ğin ya nın da ki gö lün kar şı ya ka sın da ki kö yün adı Şel kov ko idi. Ba ba sı bir za man lar Mos ko va’da da nış man mış, son ra öl müş. Ol duk ça zen gin ol ma la rı na kar şın, ai le ce yaz kış köy de ka lı yor lar mış. Li di ya ken di köy le ri nin oku lun da öğ ret men lik ya pı yor, ay da yir mi beş rub le alı yor, yal nız ca bu pa ra yı har cı yor, ken di ka zan cıy la ge çin di ği için gu rur du yu yor muş. — Pek il ginç bir ai le dir –de di Be lo ku rov.– Bel ki bir gün gi de riz. Si zi gör dük le rin de çok se vi ne cek ler. Bir pa zar öğ le den son ra na sıl sa Vol ça ni nov la rı ha tır la dık ve Şel kov ko’ya yol lan dık. An ney le iki kı zı ev dey di ler. Bir za man lar gü zel ol du ğu bel li, şim diy se ya şı na gö re pek şiş ko, as tım lı, dai ma üz gün an ne, re sim sa na tı üze ri ne ko nu şa rak be ni eğ len dir me ye ça lı şı yor du. Kı zın dan Şel kov ko’ya gel mem ih ti ma li nin ol du ğu nu öğ re nin ce, Mos ko va ser gi le rin de gör dü ğü bir kaç tab lo mu ha tır la mış, şim di de bu tab lo lar da ne an lat mak is te di ği mi so ru yor du. Li di ya ya da ev de ki is miy le Li da ben den çok Be lo ku rov’la ko nu şu yor du. Cid di, hiç gü lüm se me den, ça lış ma ma sı nın, şim di ye dek bir ke re bi le top lan tı la ra gel me me si nin ne den le ri ni so ru yor du ona. Si tem li; 395
Anton Pavloviç Çehov
— İyi bir şey de ğil bu, Pyotr Pet ro viç –di yor du.– İyi de ğil, ayıp bi le. An ne si de on dan ya nay dı: — Hak lı sın, Li da, kö tü bir şey bu. Li da ba na dön dü, — Böl ge nin tü mü Ba la gin’in avu cu nun için de dir. Bu cak baş ka nı ol ma sın dan ya rar la na rak böl ge de ki yö ne tim iş le ri ne hep ken di ye ğen ve da mat la rı nı yer leş tir di. An la ya ca ğı nız is te di ği gi bi at oy na tı yor. Bu du ru ma kar şı bir şey ler yap mak, mü ca de le et mek ge re kir. Genç lik bir le şe rek bir bü tün ol ma lı, ama bi zim genç li ği mi zi gö rü yor su nuz iş te. Çok ayıp doğ ru su, Pyotr Pet ro viç! Yö ne tim iş le rin den ko nu şu lur ken kü çük kız kar deş Jen ya su su yor du. Cid di ko nu la ra pek il gi siz gö rü nü yor du. Hem ev de ol gun lar sı ra sı na gir me miş ti he nüz. Ço cuk lu ğun da mü reb bi ye si ne “miss” di ye ce ği ne “mi sis” de di ği için, is mi Mi sis kal mış tı. Me rak lı ba kış la rı nı üze rim den ayır mı yor du. Al bü me ba kar ken ya nı ma so kul du, “Bu am cam… Bu vaf tiz ba bam…” di ye re sim le rin üze rin de in ce cik par mak la rı nı do laş tır ma ya baş la dı. Ko nu şur ken ço cuk su bir iç ten lik le om zu nu ba na sür tü yor du. Za yıf, ge liş me miş gö ğüs le ri ni, in ce omuz la rı nı, saç ör gü sü nü, bel den ke mer le sı kıl mış na rin be de ni ni ya kın dan gö rü yor dum. Kri ket ve lown–ten nis oy na dık, bah çe de do laş tık, çay iç tik, da ha son ra ak şam ye me ği ye dik. Ala bil di ği ne bü yük, bom boş, di rek li sa lo num dan son ra, bu kü çük, hu zur ve ri ci, du var la rın da yağ lı bo ya re sim ler ol ma yan, hiz met çi le re “siz” de nen bu ev de ken di mi bir tu haf his se di yor dum. Li da ile Mi sis’in var lı ğı yü zün den ola cak, her şey genç ve te miz ge li yor du ba na. Her yan da ola ğa nüs tü bir dü zen çar pı yor du gö ze. Ye mek ten son ra Li da ge ne Be lo ku rov’la böl ge nin yö ne ti mi, Ba la gin, okul ki tap lık la rı üze ri ne ko nuş ma ya baş la dı. He ye can lı, iç ten, inan mış bir kız dı. Okul da alış mış ola cak, pek yük sek ses le ve çok ko nu şu yor du. Ama onu din le mek ge ne 396
Bir Sanatçının Öyküsü
de ho şu ma gi di yor du. Üni ver si te öğ ren ci li ği yıl la rın dan ka lan bir alış kın lık la her ko nuş ma yı tar tış ma ya gö tü ren Pyotr Pet ro viç ise öte ki nin ter si ne, din le ye ni sı ka cak de re ce de uyu şuk ve pek uzun ko nu şu yor du. Ze ki ve bil gi li gö zük me ye ça lış tı ğı bel liy di. Söz le ri ne da ha bir an lam ver mek için ko lu nu sal lar ken har dal şi şe si ni de vir di, pe çe te nin üze rin de bü yük çe bir le ke oluş tu. Ama bu nu ben den baş ka kim se fark et me miş gi biy di. Eve dö ner ken ha va iyi ce ka rar mış tı. Çev re de rin bir ses siz li ğe bü rün müş tü. Be lo ku rov gö ğüs ge çi re rek: — Üs tün gör gü, har dal şi şe si ni de vir mek te de ğil, baş ka sı nın de vir di ği ni fark et me mek te dir –de di.– Evet, dos tum, ger çek ten hoş gö rü lü bir ai le dir bu. İyi in san lar dan pek uzak kal dım, dos tum! Ya zık! Hep şu iş le rim! İş ler den fır sat yok ki! Ör nek bir top rak sa hi bi ol mak için in sa nın ne den li çok ça lış ma sı nın ge rek ti ği ni uzun uzun an lat tı. Onu din ler ken, “Ah, ne tem bel, ya ta lak yav ru sun sen!” di ye ge çi ri yor dum içim den. Bir şey üze ri ne cid di cid di ko nu şur ken iki de bir “e–e–e–e…” di ye uza tır, ko nuş tu ğu gi bi de ya vaş ça lı şır dı. Bir işi za ma nın da yap tı ğı gö rül me miş ti. Onun ça lış ma ya, bir şey ler yap ma ya is tek li ola bi le ce ği ne ina na mı yor dum. Pos ta ya at ma sı için ver di ğim mek tup la rı haf ta lar ca ce bin de ta şır ken, na sıl ina na bi lir dim böy le bir şe ye… Ya nım sı ra yü rür ken: — İşin kö tü sü –di yor du,– ça lı şıp da in san la rın hiç bi rin de iç ten lik gö re me mek. 3 Vol ça ni nov la ra sık sık git me ğe baş la mış tım. Ço ğun luk la ta ra ça nın alt ba sa ma ğın da otu ru yor, ken di ken di me kı zı yor dum. Pek hız lı, ama ba ya ğı bir bi çim de akıp gi den ha ya tı ma acı yor, “Göğ süm de bir taş gi bi du ran yü re ği mi ko pa rıp ata bil sem ne iyi olur du,” di ye dü şü nü yor dum. Ben böy le dal mış 397
Anton Pavloviç Çehov
ka ra ka ra dü şü nür ken, on lar ta ra ça da ko nu şu yor lar dı. Giy si hı şır tı la rı, ki tap say fa la rı nın çev ril me sin den çı kan ses ler ge li yor du ku la ğı ma. Li da’nın gün düz le ri has ta lar la uğ raş ma sı na, ki tap da ğıt ma sı na; ba şı açık, şem si yey le sık sık kö ye git me si ne; ak şam la rı böl ge nin so run la rı, okul üze ri ne yük sek ses le ko nuş ma la rı na alış mış tım ar tık. Bu in ce, gü zel, dai ma ağır baş lı, kü çü cük ağız lı, hoş kız cid di bir ko nuş ma baş la dı ğın da her ke re sin de ba na so ğuk bir ta vır la, — Si zi böy le şey ler il gi len dir mez –di yor du. Ben den hoş lan ma dı ğı nı se zi yor dum. Bir res sam ola rak tab lo la rım da hal kın ge rek sin me le ri ni di le ge tir me di ğim ve an la dı ğım ka da rıy la, onun yü rek ten inan dı ğı şey le re ka yıt sız kal dı ğım için be ni sev mi yor du. Onun bu hal le ri ni gö rün ce bir za man lar Bay kal kı yı sın da kar şı laş tı ğım göm lek li, ma vi çu ha pan to lon lu, at lı Bur yat kı zı nı ha tır lı yor dum. Ko nuş ma ara sın da çu bu ğu nu ba na sat mak is te yip is te me ye ce ği ni sor du ğum da Av ru pa lı yü zü me, şap ka ma be ni hor gö rür ce si ne bak mış, bir “hey” çe ke rek atı nı mah muz la yıp git miş ti. Şim di Li da da ya ban cı gö rü nü şü mü ya dır gı yor, kü çüm sü yor du. Duy gu la rı nı bel li et me me ğe ça lı şı yor du. Bu gö züm den kaç mı yor du. Alt ba sa mak ta otu ru yor, ken di ken di me huy suz la nı yor; in sa nın dok tor ol ma dan köy lü le ri te da vi ye kal kış ma sı nın on la rı kan dır mak ol du ğu nu, iki bin dö nüm top ra ğı bu lu nan bir ki şi nin ha yır se ver li ği nin pek ko lay ola ca ğı nı söy lü yor dum. Kız kar de şi Mi sis ise tıp kı be nim gi bi ta sa sız, cid di bir iş le uğ raş ma dan ya şa yıp gi di yor du. Sa bah la rı kal kın ca he men eli ne bir ki tap alıp ta ra ça ya çı kı yor, otur du ğun da ayak la rı nın ye re an cak eri şe ce ği ko ca man kol tu ğa gö mü lüp oku ma ya baş lı yor du. Ki tap elin de, ıh la mur ağaç la rı nın ara sın da ki yol da kay bol du ğu ya da kır la ra do laş ma ya çık tı ğı da olu yor du. Bü tün gün ki ta bı yu tar ca sı na oku yor du. Böy le oku ma nın onu ne de re ce yor du ğu an cak ba kış la rı nın ba zen pek yor gun, an lam sız gö rün me sin den, yü zü nün renk siz li ğin den 398
Bir Sanatçının Öyküsü
bel li olu yor du. Be nim gel di ği mi gö rün ce ha fif çe kı za rı yor, ki ta bı he men bir ya na bı ra kıp, he ye can la, iri göz le ri ni göz le rim den ayır ma dan, ben yok ken olup bi ten le ri an la tı yor du: Hiz met çi ler bö lü mün de ba ca nın tu tuş tu ğu nu, iş çi ler den bi ri nin göl de pek bü yük bir ba lık ya ka la dı ğı nı vb. Pa zar gün le ri dı şın da ço ğun luk la par lak renk li bir bluz ve ko yu ma vi etek lik gi yi yor du. Her za man be ra ber do la şı yor duk, re çel lik viş ne top lu yor, ka yık la göl de ge zi yor duk. Viş ne da lı nı tut mak için sıç ra dı ğın da, kü rek çek me ye ça lış tı ğın da blu zu nun ge niş kol la rı al tın dan in ce cik, za yıf kol la rı nı gö rü yor dum. Ben re sim ya par ken ya nım dan ay rıl mı yor, he ye can la be ni iz li yor du. Tem mu zun son la rıy dı. Bir pa zar sa ba hı sa at do kuz da ge ne Vol ça ni nov la ra git miş tim. Eve pek yak laş ma dan ko ru luk ta do la şı yor dum. O yaz çok bol olan man tar la rın yer le ri ni, son ra Jen ya ile bir lik te top la mak için işa ret li yor dum. Se rin bir rüz gâr esi yor du. Jen ya’yla an ne si nin yep ye ni giy si le riy le ki li se den dö nüş le ri ni; Jen ya’nın uç ma sın di ye şap ka sı nı tu tu şu nu gör düm. Da ha son ra, ta ra ça da otu rup çay içer ler ken ko nuş ma la rı nı din le dim. Bit me yen ay lak lı ğı na özür ler bul ma ya ça lı şan be nim gi bi ta sa sız bi ri için çift lik ler de ki bu yaz pa zar la rı nın sa bah la rı her za man mut lu, çe ki ci dir. Çiy düş müş yem ye şil bah çe, sa bah gü ne şi al tın da pı rıl pı rıl, mut luy ken; zak kum ve mu hab bet çi çe ği ko ku la rı için de kal mış eve ki li se den ye ni dö nen ler ta ra ça da çay içer ler ken, her şey ve her kes en gü zel giy si le ri için de ne şe liy ken; bu gü zel, tok, sağ lık lı in san la rın bü tün gün hiç bir şey yap ma ya cak la rı nı dü şü nür ken ha ya tın hep böy le sü rüp git me si ni di ler dim içim den. O sa bah bah çe de do la şır ken de ay nı şey var dı ak lım da. Böy le iş siz güç süz, amaç sız bü tün gün, hat ta bü tün yaz do laş ma ya ha zır dım. Elin de bir se pet le Jen ya ya nı ma gel di. Be ni bah çe de bu la ca ğı nı bi li yor muş, bu nu his se di yor muş gi bi bir an la tım var dı göz le rin de. Man tar la rı top la ma ya baş la dık. Bir şey 399
Anton Pavloviç Çehov
sor du ğun da da ha iyi gö re bil mek için önü me ge çip dö nü yor, yü zü me öy le ba kı yor du. — Dün bi zim köy de bir mu ci ze ol du –de di.– To pal Pe la ge ya bir yıl dan be ri has tay dı. Dok tor lar ilaç lar la iyi ede me miş ler di onu. Yaş lı ka dın dün du rup du rur ken bir şey ler mı rıl dan mış, son ra da iyi leş miş. — Bu öy le şa şı la cak bir şey de ğil –de dim.– Mu ci ze yi yal nız ca has ta lar da, yaş lı ka dın lar da ara mak doğ ru de ğil dir. Sağ lık da bir mu ci ze de ğil mi dir? Ya ha ya tın ken di si? Ben ce an la şı la ma yan her şey bir mu ci ze dir. — An la ya ma dı ğı nız şey ler kor kut maz mı si zi? — Ha yır. An la ya ma dı ğım şey le re ce sa ret le yak la şı rım. Et ki le ri nin al tın da kal mam. On lar dan yük se ğim ben. Ki şi ken di ni as lan lar dan, kap lan lar dan, yıl dız lar dan, do ğa da ki her şey den, hat ta an la ya ma dı ğı, mu ci ze gi bi gö rü nen şey ler den bi le üs tün say ma lı dır. Yok sa her şey den ür ken bir fa re den far kı kal maz. Jen ya bir sa nat çı ol du ğum için çok şey bil di ği mi, an la ya ma dı ğım şey le ri bi le doğ ru se zin le ye bi le ce ği mi sa nı yor du. Onu son suz luk lar ve gü zel lik ler dün ya sı na, yer li si ol du ğu mu san dı ğı o yük sek dün ya ya gö tür me mi is ti yor du. Tan rı, ölüm den son ra ki son suz ha yat, mu ci ze ler üze ri ne bir sü rü so ru so ru yor du ba na. Ölün ce be de ni min ya nın da ru hu mun da ta ma men yok ola ca ğı na ina na ma dı ğım için so ru la rı na “Evet, in san lar öte ki dün ya da bir da ha öl me mek üze re di ri le cek ler dir” –“Evet, son suz bir ha yat bek li yor bi zi” gi bi ce vap lar ve ri yor dum. Be ni iç ten lik le din li yor, söy le dik le ri me ina nı yor, de lil is te mi yor du. Eve dö ner ken yol da bir den dur du: — Li da üs tün bir in san dır –de di.– Siz de öy le mi dü şü nü yor su nuz? Ca nım dan çok se ve rim onu. İs te se, ca nı mı bi le ve ri rim onun için. –Par ma ğıy la ko lu ma do kun du.– Söy ler mi si niz ba na? Ni çin ge çi ne mi yor su nuz onun la? Ni çin hep kı zı yor su nuz ona? 400
Bir Sanatçının Öyküsü
— Hak sız da onun için. Jen ya, an la ma mış gi bi ba şı nı iki ya na sal la dı. Göz le ri ya şar mış tı. — Ne tu haf –de di. Eve yak laş tı ğı mız da, bir yer den ye ni dön müş Li da’yı, elin de bir kır baç, ka pı da dur muş iş çi nin bi ri ne bir şey ler söy ler ken gör dük. Gü neş yü zü ne vur muş, onu bir kat da ha gü zel leş tir miş ti. Ace ley le öte ye be ri ye ko şa rak, yük sek ses le ko nu şa rak iki üç has ta ka bul et ti; son ra te laş lı, ba şı ka la ba lık bir ta vır la oda lar da do laş tı, bir kaç do la bı açıp ka pa dı, son ra ça tı ara sın da ki oda ya çık tı. Ye me ğe ça ğır mak için uzun sü re ara dı lar, ça ğır dı lar onu, ama ge ne de an cak biz çor ba yı bi tir dik ten son ra ine bil di aşa ğı ya. Ne den se bu kü çük ay rın tı la rı bi le ha tır lı yor, se vi yo rum şim di. Ola ğa nüs tü bir şey ol ma dı ğı hal de, o gün baş tan so na ka dar açık se çik, her za man ak lım da dır. Ye mek ten son ra Jen ya bü yük kol tu ğu na gö mü lüp oku ma ya baş la dı. Ben ge ne ta ra ça nın alt ba sa ma ğı na otur dum. Su su yor duk. Gök yü zü ya vaş ya vaş bu lut lar la kap la nı yor du. Bi raz son ra yağ mur atış tır ma ğa baş la dı. Bo ğu cu bir sı cak var dı. Rüz gâr çok tan din miş ti. San ki hiç ak şam ol ma ya cak tı. Uy ku dan ye ni uyan mış Ka te ri na Pav lov na elin de bir ki tap la ya nı mı za gel di. Jen ya, an ne si nin eli ni öp tük ten son ra: — An ne ci ğim –de di, se nin için gün düz uy ku su iyi de ğil. Bir bir le ri ne aşı rı bir düş kün lük le ri var dı. Bi rin den bi ri bah çe ye git se, öte ki ta ra ça ya çı kar, ora dan, “Hey, Jen ya!” ve ya, “An ne ci ğim, ner de sin?” di ye ses le nir di. Ki li se ye dai ma bir lik te gi der, ge ne bir lik te du a eder, sus tuk la rı za man lar bi le bir bi ri ni çok iyi an lar lar dı. Öte ki in san la ra dav ra nış la rı da ay nıy dı. Ka te ri na Pav lov na da kı sa za man da alış mış, bağ lan mış tı ba na. İki üç gün gö rün me sem, adam gön de rip sağ lı ğı mı sor du ru yor du. Tab lo la rı mı o da he ye can la iz li yor, Mi sis gi bi aşı rı bir boş bo ğaz lık ve iç ten lik le ben yok ken olup bi ten le ri ba na an la tı yor du. Ai le sır la rı nı bi le ben den giz le mi yor du. 401
Anton Pavloviç Çehov
Bü yük kı zı na son suz bir say gı sı var dı Ka te ri na Pav lov na’nın. Li da ken di si ni hiç ok şat maz, dai ma cid di ko nu lar da ko nu şur du. Ken di ne öz gü bir ya şan tı sı var dı. Ka ma ra sın dan hiç çık ma yan bir ami ral gi bi, an ne si ve kız kar de şi için kut sal, es rar lı bir ki şi lik ti. Ka te ri na Pav lov na iki de bir, — Bi zim Li da ku sur suz bir in san dır –di yor du.– Öy le de ğil mi? Yağ mur çi se ler ken ge ne Li da’dan ko nu şu yor duk. — Ku sur suz dur –di yor du. Ür kek ür kek çev re si ne bak tık tan son ra se si ni al çal ta rak ek le di: — Onun gi bi si ni in san gün düz fe ner le ara mak la bu la maz, ama ben ge ne de kor ku yo rum. Okul, ec za ne ler, ki tap lar hep si iyi ama, ni çin bu ka dar ile ri gi di yor? Ner dey se yir mi dört ya şı na ba sa cak; bi raz da ken di si ni dü şün me li. Ki tap lar la, ilaç lar la uğ ra şır ken in san bir de ba kar ki, çok geç ol muş… Bi raz da yu va sı nı kur ma ha zır lık la rı yap ma lı… Oku mak tan yü zü nün ren gi uç muş, saç la rı dar ma da ğı nık Jen ya ba şı nı ki ta bın dan kal dı rıp, ken di ken di ne ko nu şu yor muş gi bi: — Tan rı’nın de di ği olur, an ne ci ğim! –de di. Ge ne oku ma sı na dal dı. Bi raz son ra Be lo ku rov gel di. Kri ket ve lown–ten nis oy na dık. Ak şam olun ca otu rup uzun uzun ye me ği mi zi ye dik. Li da ge ne okul dan, böl ge yi avu cu nun içi ne alan Ba la gin’den söz et ti. O ge ce Vol ça ni nov lar dan dö ner ken içim de uzun, çok uzun bir ta til gü nü nün anı sıy la, bu dün ya da ne den li uzun olur sa ol sun, her şe yin bir so nu ol du ğu nu an la ma nın bu ruk lu ğu yan ya nay dı. Bah çe ka pı sı na ka dar Jen ya ge çir di bi zi. Bel ki de bü tün gün onun la bir lik te ol du ğum dan, ay rı lın ca içi me bir sı kın tı ba sı yor; bu se vim li ai le nin ba na pek ya kın lık duy du ğu na ina nı yor dum. Bü tün yaz bo yun ca ilk kez re sim yap mak is te di ca nım. Yol da Be lo ku rov’a sor dum: 402
Bir Sanatçının Öyküsü
— Böy le renk siz, sı kı cı ya şa ma nı zın ne de ni ni söy le ye bi lir mi si niz ba na? Be nim ya şa yım sı kı cı ve ba sit, çün kü sa nat çı yım. Genç lik yıl la rın dan be ri kıs kanç lı ğın, ken di ni be ğen mez li ğin, işi nin dü rüst bir iş ol du ğu na ina na ma ma nın içi ni dol dur du ğu, aca yip, yok sul, boş ge ze nin bi ri yim. Siz se be nim gi bi mi si niz? Sağ lı ğı nız ye rin de, ma lı nız mül kü nüz de var. Bir bey si niz. Ni çin böy le düm düz ya şı yor su nuz? Ni çin bu den li az bağ lı sı nız ha ya ta? Ör ne ğin, şim di ye dek Li da ya da Jen ya’ya ni çin tu tul ma dı nız? — Baş ka bir ka dı nı sev di ği mi unu tu yor su nuz ga li ba? –di ye kar şı lık ver di Be lo ku rov. Bah çe için de ki kü çük ya pı da onun la be ra ber otu ran dos tu Lyu bov İva nov na’yı ha tır la tı yor du ba na. Be si li di şi bir ka zı an dı ran, son de re ce şiş man, tom bul, ne ol dum de li si bu ka dı nı hep köy lü giy si le ri için de, bon cuk la rı nı, kü pe le ri ni tak mış ta kış tır mış, şem si ye siy le bah çe de do la şır ken gö rü yor dum. Yal nız ca hiz met çi si ye me ğe ve ya ça ya ça ğır dı ğın da içe ri gi ri yor du. Üç yıl ön ce Be lo ku rov’un da ire le rin den bi ri ni yaz lık ki ra la mış, o gün bu gün dür çift li ğe pos tu ser miş ti. Gi de ce ğe hiç mi hiç ben ze mi yor du. Be lo ku rov’dan on beş yaş bü yük tü. Ada mı öy le avu cu nun içi ne al mış tı ki, on dan izin ko par ma dan bir ye re gi de mi yor du za val lı. Gün geç mez, er kek se siy le yük sek per de den bir ağ la ma tut tu ru ve rir di. Ar tık da ya na maz dım, sus maz sa, çift lik ten çe kip gi de ce ğim di ye ha ber gön der dim ona da, an cak öy le ke ser di ba ğır tı sı nı. Eve gel dik ten son ra Be lo ku rov ka ne pe ye otu rup de rin dü şün ce le re dal dı. Ben se sa lon da bir aşa ğı bir yu ka rı do la şı yor dum. Tu tul mu şum gi bi bir he ye can kı pır da nı şı var dı içim de. Vol ça ni nov lar dan ko nuş mak is ti yor dum. — Li da an cak, ken di si gi bi has ta ne ler le, okul lar la il gi le nen zen gin bir top rak sa hi bi ni se ve bi lir –de dim. Böy le bir kı zın uğ ru na in san de ğil top rak sa hi bi ol mak, ma sal lar da ol du ğu gi bi, de mir çiz me bi le gi ye bi lir. Ya Mi sis? Ne tat lı, bi ti rim bir şey! 403
Anton Pavloviç Çehov
Be lo ku rov de rin, uzun bir “e–e–e…” çek tik ten son ra yüz yı lın has ta lı ğı ka ram sar lık tan söz et ti. Onun la tar tı şı yor mu şum gi bi he ye can lı, bil gi si ne gü ve nir bir ta vır la an la tı yor du. Yüz ler ce vers ta bom boş uza yan, yan mış, ıs sız bir boz kı rın gö rü nü mü bi le ki şi ye, otu rup ha bi re ko nu şan, ne za man su sa ca ğı bel li ol ma yan bi ri nin ver di ği sı kın tı yı ve re mez. — Suç ne ka ram sar lık ta, ne de iyim ser lik te –de dim.– İn san la rın yüz de dok san do ku zun da ka fa yok. Son söz le rim den alın mış ola cak, Be lo ku rov bir şey söy le me den kal kıp git ti. 4 Eve da ha ye ni ge len Li da, el di ven le ri ni çı ka rır ken an ne si ne: — Prens Ma lo zö mov lar day dım. Sa na çok se la mı var –de di.– Çok il ginç şey ler an lat tı… Kent mec li sin de köy lü le rin ilaç so ru nu nu ye ni den or ta ya ata ca ğı na söz ver di. “Ama pek umut yok,” di yor. Son ra ben den ya na dö nüp ek le di: — Ba ğış la yın, si zin böy le şey ler le il gi len me di ği ni zi hep unu tu yo rum. Bu sö ze ca nım fe na sı kıl mış tı. Omuz sil ke rek: — Ni çin il gi len me ye cek mi şim? –de dim.– Be nim dü şün ce le rim siz ce bir an lam ta şı maz ama, ge ne de söy le ye yim: İl gi le ni yo rum, hem de çok. — Öy le mi? — Evet ya… Ben ce kö yü nü ze sağ lık mer ke zi hiç de ge rek li de ğil. O da kız mış tı. Göz le ri ni kı sa rak yü zü me ba kıp sor du: — Ne ge rek li dir öy ley se? Yap tı ğı nız tab lo lar mı? — On lar da de ğil. As lın da hiç bir şey ge rek li de ğil. El di ven le ri ni ma sa nın üze ri ne koy du, pos ta dan ye ni ge len ga ze te yi alıp kol tu ğa otur du. Bir da ki ka son ra sa kin sa kin ko nuş ma ya baş la mış tı. Ama bu nu ken di si ni zor la ya rak yap tı ğı bel liy di. 404
Bir Sanatçının Öyküsü
— Da ha ge çen gün An na do ğum ya par ken öl dü –de di.– Ya kın da bir sağ lık mer ke zi ol say dı, ya şa ya cak tı. Ben ce sa yın res sam la rın bi raz da bu ko nu lar üze ri ne bil gi sa hi bi ol ma la rı ge re kir. — İna nın ye te rin ce bil gim var bu ko nu da –de dim. Ama Li da din le mek is te mi yor muş gi bi ga ze te yi yü zü ne ka pa yıp oku ma ya de vam et ti. Ben sus mu yor dum: — Ben ce, bu gün kü ko şul lar al tın da sağ lık mer kez le ri, okul lar, ki tap lık lar, ec za ne ler in sa nın in san ta ra fın dan sö mü rül me sin den baş ka bir şe ye ya ra maz. Hal kın el le ri ayak la rı ka lın zin cir le re vu ru lu. Siz bu zin cir le ri çö ze ce ği ni ze, ona ye ni hal ka lar ek le me ye ça lı şı yor su nuz. Be nim dü şün cem de bu iş te. Li da ba şı nı kal dı rıp alay lı alay lı yü zü me bak tı. Gü lüm se di. Esas dü şün ce mi söy le mek için de vam et tim: — Asıl önem li olan An na’nın do ğum ya par ken öl me si de ğil, tüm An na’la rın, Mav ra’la rın, Pe la ge ya’la rın gün do ğu şuy la tar la ya ko şup gün ba tı şı na dek iki bük lüm ça lış ma la rı, in sa nüs tü ça ba la rı yü zün den has ta ol ma la rı, ömür le ri bo yun ca has ta lık lı ço cuk la rı nın üs tü ne tit re me le ri, ölüm den ve has ta lık tan öd le ri nin kop ma sı, sağ lık lı bir gün gör me me le ri, pis lik için de genç yaş ta sol ma la rı, çök me le ri dir. Her do ğan ço cu ğu nu böy le bir ha ya tın bek le di ği, yüz yıl lar dır mil yon lar ca in sa nın hay van lar dan kö tü ko şul lar al tın da ya şa dı ğı, bir lok ma ek mek için çek me di ği kal ma ma sı dır önem li olan. İşin en acık lı ya nı da, in san ol duk la rı nı dü şü ne cek za man la rı nın bu lun ma yı şı dır. Aç lık, so ğuk, acı, bin ler ce iş, on la rın da in sa nı hay van dan ayı ran, uğ ru na ya şa dı ğı mız bi rer ruh la rı ol du ğu nu dü şün me le ri ni en gel li yor. Ama siz sağ lık mer kez le riy le, okul lar la yar dı ma ko şu yor su nuz on la ra. Böy le lik le on la rı vu rul duk la rı zin cir ler den kur ta ra maz, ya şam la rı na baş ka baş ka kav ram lar so ka rak ge rek si nim le ri ni ço ğal tır sı nız an cak. Bu sağ lık mer kez le ri, ki tap lık lar için ek ver gi ver me le ri nin, ya ni da ha çok ça lış ma la rı nın 405
Anton Pavloviç Çehov
ge re ke ce ği de ca ba sı ta bi i. Bel le ri ni bi raz da ha bük mek ten baş ka ne ye ya ra ya cak bun lar? Li da ga ze te si ni in dir di: — Si zin le tar tış mak ni ye tin de de ği lim –de di.– Böy le şey le ri çok din le dim. Si ze yal nız şu nu söy le mek is ti yo rum: Eli mi zi ko lu mu zu bağ la yıp otu ra ma yız, bir şey ler yap ma mız ge rek. İn san lı ğı kur tar mak id di asın da de ği liz. Çok ko nu lar da yan lış da dü şü ne bi li riz. Ama eli miz den ge le ni yap ma lı yız. Hiç ol maz sa bu na ina nı yo ruz. Öğ re nim gör müş her ay dın ki şi nin en yük sek ve kut sal gö re vi çev re sin de ki in san la ra yar dım et mek tir. Biz ler de eli miz den gel di ğin ce bu na ça lı şı yo ruz. Siz be ğen mi yor su nuz, el den ne ge lir? Her ke sin gön lü nü hoş et mek ola nak sız dır za ten. An ne si ka rış tı sö ze: — Hak lı sın Li da, hak lı sın. Li da’nın ya nın da dai ma ür kek ti. Yer siz ya da ge rek siz bir şey söy le ye ce ğim di ye ödü ko par dı. Ko nu şur ken ür kek göz ler le hep kı zı na ba kar, onun söy le di ği nin ak si ni hiç id di a et mez di. — Pen ce re niz den sı zan ışı ğın ko ca bah çe yi ay dın la ta ma ya ca ğı gi bi, köy lü le rin oku ma yaz ma öğ ren me si, bir işe ya ra ma yan öğüt ve öv gü ler le do lu ki tap lar, sağ lık mer kez le ri de ne ge ri kal mış lı ğı, ne de ölüm teh li ke si ni azal ta bi lir ler –de dim.– Bu in san la rın ya şam la rı na ka rış mak la an cak ye ni ge rek sin me ler, da ha çok ça lış ma zo run lu lu ğu ka zan dır mış olu yor su nuz on la ra, o ka dar. Li da yü zü nü bu ruş tur du. Dü şün ce le ri mi be ğen me di ği, aşa ğı gör dü ğü bel liy di. — Hey, Tan rım! –de di.– Boş dur ma nın doğ ru ol ma ya ca ğı nı, ge ne de bir şey ler yap ma nın ge rek ti ği ni an la mı yor mu su nuz? — Ön ce in san la rı in sa nüs tü ça lış mak zo run lu lu ğun dan kur tar mak ge re kir. Tüm ömür le ri ni ocak ön le rin de, ahır lar 406
Bir Sanatçının Öyküsü
dı, tar la lar da ge çir me me le ri, Tan rı ve ruh üze rin de dü şü ne bil me le ri ne, ki şi lik le ri ne ver gi ye te nek le ri ni gös te re bil me le ri için bo yun du ruk la rı nı çı ka rıp so luk al ma la rı na fır sat ver me li. İn san, ger çek le ri ve ha ya tın an la mı nı araş tır mak için ya ra tıl mış tır. Bu ka ba, in sa nüs tü ça lış ma zo run lu lu ğu nu kal dı rın omuz la rın dan, ken di le ri ni öz gür his set me le ri ne fır sat ve rin, bü tün bu ki tap lık la rın, ec za ne le rin ne ka dar gü lünç ol duk la rı nı siz de gö re cek si niz. Ger çek ya ra dı lı şı nın ne de ni ni bir kez an la yan in sa nın ara ya ca ğı, is te ye ce ği yal nız ca din, bi lim ve sa nat tır. Di li ni ze do la dı ğı nız bu boş şey ler san dı ğı nız ka dar önem li de ğil dir. Li da gü lüm se di: — İn san lar ça lış ma sın lar de mek is ti yor su nuz! Bu müm kün mü? — El bet te. Zo run lu luk la rın dan bir bö lü mü nü üs tü nü ze alın. He pi miz bir den, köy lü kent li de me den, he pi miz bir den in san lı ğın mut lu lu ğu için har can ma sı ge re ken eme ği ara mız da pay laş ma ya ra zı ol say dık, her bi ri mi zin pa yı na gün de iki üç sa at lik bir ça lış ma dü şer di. Dü şü nün bir ke re, fa ki riy le zen gi niy le tüm in san lar gün de üç sa at çik ça lı şı yor, son ra ser best ler. Be de ni mi zin tut sa ğı ol ma mak, da ha az ça lış mak için in sa nın ye ri ni alan ye ni ye ni ma ki ne ler bul du ğu mu zu, yap tı ğı mı zı, ge rek sin me le ri mi zin sa yı sı nı dü şür me ye ça ba la dı ğı mı zı da bu na ek le yin. Ken di miz le bir lik te so ğuk tan, aç lık tan kork ma sın lar di ye ço cuk la rı mı zı güç len di ri yo ruz, An na’lar, Mav ra’lar, Pe la ge ya’lar gi bi sağ lık la rı nın üze rin de tit re mi yo ruz ar tık. Has ta lık lar dan ko run ma dı ğı mı zı; ec za ne le ri mi zin, şa rap fab ri ka la rı mı zın ol ma dı ğı nı dü şü nün. Ne çok boş za ma nı mız olur du! Boş za man la rı mı zı hep bir lik te bi lim ve gü zel sa nat la ra har car dık. Köy lü le rin ba zen el bir li ğiy le yol yap tık la rı gi bi, biz de ger çek le ri, ha ya tın an la mı nı araş tı rır dık. Ger çe ğin kı sa za man da bu lu na bi le ce ği ne ina nır dık. İn sa nın ki şi li ği ni kü çül ten yıl gın lık tan da, ölüm kor ku sun dan da kur tu lur duk. 407
Anton Pavloviç Çehov
— Ama, bir de di ği niz öbü rü nü tut mu yor –de di Li da.– Bi lim, bi lim di yor su nuz, öte yan dan oku ma yaz ma nın ya ra rı nı ka bul et mi yor su nuz. — Köy lü le rin mey ha ne ta be la la rıy la, an la ma dı ğı ki tap la rı, o da pek sey rek, oku ma sı na ya ra yan oku ma yaz ma Rü rik za ma nın dan be ri yer leş miş tir bi ze. Go gol’ün Pet ruş ka’sı oku ma yaz ma öğ re ne li hay li ol du, ama köy de de ği şen bir şey yok hâ lâ. İn sa na ön ce oku ma yaz ma de ğil, ki şi li ği ni ge liş ti re cek öz gür lük ge rek li dir. Oku la de ğil, üni ver si te ye ih ti ya cı mız var. — Tıb bı da ka bul et mi yor su nuz. — Evet. Tıp, has ta lık lar dan ko ru mak için de ğil, do ğa nın bir par ça sı ol du ğu için in ce le me ye de ğer. İn san lar has ta lık lar dan ön ce, on la rın ne den le ri ni or ta dan kal dır ma ya ça lış ma lı dır lar. En bü yük ne de ni, ağır ça lış ma yı kal dı rın or ta dan, has ta lık lar da ken di le rin den gö rül me ye cek ler dir ar tık. Has ta lık lar la sa vaş ma yı ken di ne ko nu edi nen bir bi li mi ka bul et mi yo rum ben. Kı sa ömür lü, ge çi ci he def le re de ğil; ölüm süz, ge nel amaç la ra yö ne len, ger çek ler le ha ya tın an la mı nı, Tan rı’yı, ru hu ara yan ger çek bi lim ve sa nat tır öne alın ma sı ge re ken. Si zin is tek le ri niz, köy lü le ri, in san la rı gü nün sı kın tı la rı na, ih ti yaç la rı na, ec za ne le re, ki tap lık la ra bo ğa rak, ya şa mı için den çı kıl maz bir kör dü ğü me çe vir mek ten baş ka bir işe ya ra maz. Sü rüy le dok to ru muz, ec za cı mız, hu kuk çu muz, oku ma yaz ma bi le ni miz var, ama bu nun ya nın da bir bi yo lo gu muz, ma te ma tik çi miz, fi lo zo fu muz, şa i ri miz yok. Ener ji mi zin tü mü nü gün lük ge rek sin me le ri mi zi el de et mek için har cı yo ruz… Bil gin ler, ya zar lar, sa nat çı lar dur ma dan ça lı şı yor lar; bu ça ba la rı so nun cun da in san lı ğın ra hat lı ğı gün den gü ne ar tı yor, ya şa ma sı ko lay la şı yor. Ama ger çek ler da ha çok uzak lar da. İn san, en vah şi ve iğ renç ya ra tık ol mak ta de vam edi yor. San ki her şey bu nun böy le sü rüp git me si ne ça lı şı yor. Bu ko şul lar al tın da sa nat çı nın ya şan tı sı nın hiç bir öne mi kal mı yor. Sa nat çı, en vah şi ve iğ renç ya ra tı ğın zev ki için 408
Bir Sanatçının Öyküsü
ça lış mak ta ol du ğun dan ye te ne ği öl çü sün de an lam sız lı ğı da ar tı yor. Kı sa ca sı ça lış mak is te mi yo rum ve ça lış ma ya ca ğım… Dün ya yı kıl sa umu rum da de ğil. Li da, söz le ri mi genç bir kız için faz la za rar lı bul muş ola cak ki: — Mi sis, sen dı şa rı çık –de di. Jen ya, üz gün, bir an ne si ne bir ba na bak tı ve çık tı. Li da: — Böy le se vim li söz le ri, in san an cak duy gu suz lu ğu nu hak lı gös ter mek is te di ği za man söy ler –de di.– El bet te, has ta ne ve okul la rın ya rar sız lı ğı nı id di a et mek, has ta yı iyi leş tir mek ten, oku ma yaz ma öğ ren mek ten çok da ha ko lay. — Hak lı sın, Li da, hak lı sın –di yor du an ne si. Li da de vam et ti: — Ça lış ma ya ca ğı nı zı söy le ye rek göz da ğı ver me ye ça lı şı yor su nuz. Eme ği ni zi pek de ğer li sa nı yor ol ma lı sı nız. Si zin le uz laş ma mız ola nak sız bi li yo rum. Bi raz ön ce çok önem siz bul du ğu nu zu söy le di ği niz ki tap lık ve ec za ne le rin te ki ni bi le dün ya da ki bü tün tab lo lar dan üs tün tu ta rım. –An ne si ne dö ne rek de ği şik bir ses le ek le di.– Biz den ay rıl dık tan son ra çok za yıf la mış prens. Öy le de ğiş miş ki… Vichy’e gön de ri yor lar onu. Be nim le ko nuş ma mak için pren si an ne si ne uzun uzun an lat tı. Yü zü al al dı. Son ra, he ye ca nı nı giz le mek için mi yop lar gi bi ma sa ya iyi ce eği le rek ga ze te si ni oku ma ya baş la dı. Ora da faz la ol du ğu mu an la mış tım. Ve da la şıp çık tım. 5 Av lu ses siz di. Gö lün öte ya ka sın da ki köy ko yu ka ran lı ğa bü rün müş, uyu yor du. Gö lün dur gun yü ze yin de yan sı yan sol gun yıl dız lar dan baş ka bir ışık yok tu çev re de. İki ya nın da taş tan as lan hey kel le ri bu lu nan bü yük ka pı nın önün de Jen ya ha re ket siz di kil miş, uğur la mak için be ni bek li yor du. Ka ran lık ta yü zü nü gör me ye ça lış tım. Üzün tü lü göz ler le ba na ba kı yor du. 409
Anton Pavloviç Çehov
— Köy de her kes yat mış –de dim – Mey ha ne ci de, at hır sı zı da ra hat dö şek le rin de uyu yor lar; biz dü rüst in san lar sa, bir bi ri mi zi üzü yor, tar tı şı yo ruz. Hü zün lü bir ağus tos ge ce siy di. Hü zün lüy dü, çün kü do ğa son ba ha rın ko ku su nu al mış tı ar tık. Kı zıl bu ğuy la ör tü lü ay, te pe le rin ar ka sın dan ağır ağır yük se li yor, yo lun iki ya nın da ki tar la la rı ışı tı yor du. Gök yü zün de yıl dız lar art ar da ka yı yor du. Jen ya ya nım sı ra yü rü yor, ne den se kork tu ğu yıl dız kay ma la rı nı gör me mek için ba şı nı gök yü zü ne kal dır ma ma ya ça lı şı yor du. Ge ce nin se rin li ğin den ür pe re rek: — Ben ce siz hak lı sı nız –di yor du.– İn san lar el bir li ğiy le ruh sal ko nu lar da ça lış sa lar, ger çek ler kı sa za man da öğ re ni lir. — Kuş ku suz öy le. Üs tün ya ra tık la rız biz ler. İn san ze kâ sı nın ye te nek le ri ni kav ra yıp yal nız ca yük sek amaç lar için ça lış say dık, so nun da her bi ri miz bi rer tan rı olur duk. Ama hiç bir za man ola ma ya cak bu. İn san lar hep böy le ka la cak ve ze kâ sı ölüp gi de cek. Ev den hay li uzak laş mış tık ki, Jen ya dur du, ace ley le eli mi sı ka rak: — İyi ge ce ler –de di.– Ya rın ge ne ge lin. Üs tün de in ce bir el bi se var dı. Tit ri yor du. İn san la ra ve ken di me kız gın bir ruh sal du rum için de yal nız kal mak üze re ol du ğu mu an la yın ca içi me bir tu haf lık çök tü. Ka yan yıl dız la ra şim di ben de ba ka mı yor dum. — Bi raz da ha ka lın ya nım da –de dim.– Yal va rı rım. Jen ya’yı se vi yor dum. Bel ki de be ni ka pı da bek le di ği, ge çir mek için bu ra la ra ka dar gel di ği, yü zü me iç ten lik le bak tı ğı için se vi yor dum onu. Sol gun yü zü, in ce cik boy nu, ava re li ği, ki tap la rı ne do ku nak lıy dı lar! Ya ze kâ sı? Ola ğa nüs tü bir ze kâ sı ol du ğu na ina nı yor dum. Ha yal gü cü şa şır tı yor du be ni. Be ni sev me yen Li da’nın ter si ol du ğu için böy le ge li yor du ba na. Jen ya bir sa nat çı ol du ğum için hoş la nı yor du ben den. Ye te ne ğim le gön lü nü ka zan mış tım. Yal nız onun için re sim yap 410
Bir Sanatçının Öyküsü
mak is ti yor dum. Be nim le bir lik te bu ağaç la rın, bu lut la rın, do ğan gü ne şin sa hi bi ola cak; şim di ye dek için de ken di mi yal nız, ge rek siz bul du ğum bu göz alı cı, çe ki ci do ğa üze rin de hü küm sü re cek kra li çem ola rak ha yal edi yor dum onu. — Bir da ki ka cık da ha ka lın –di ye yal va rı yor dum.– Bu nu çok is ti yo rum. Ce ke ti mi çı ka rıp tit re yen omuz la rı na ört tüm. Er kek giy si si için de gü lünç gö rü ne ce ğin den kor ka rak gü lüm se di, ce ke ti mi omuz la rın dan at tı. Tam o an da ku cak la dım onu; omuz la rı nı, yü zü nü, el le ri ni öp me ye baş la dım. Ku la ğı ma, — Gü le gü le –di ye fı sıl da dı. Ge ce nin ses siz li ği ni boz mak tan kor ku yor muş gi bi ses siz ce ku cak la dı be ni: — Olan la rı he men şim di an ne me ve ab la ma an lat ma lı yım –de di.– Bir bi ri miz den giz li miz yok tur… Bu öy le kor kunç bir şey ki! An nem den kork mu yo rum, si zi se ver. Ama ab lam!.. — Gü le gü le! –di ye rek ko şup git ti. Ol du ğum yer den ayak ses le ri ni iki da ki ka din le dim. Eve git mek is te mi yor du ca nım. Ne ya pa cak tım ora da? Bir sü re bek le dik ten son ra Onun bu lun du ğu eve bir da ha ba ka bil mek için ge ri dön düm. Es ki, iç ten, se vim li gö rü nü şüy le ev, gö züy müş gi bi ça tı ara sın da ki oda nın pen ce re siy le ba na ba kı yor; san ki be ni an lı yor du. Ta ra ça nın al tın dan geç tim, lown–ten nis sa ha sı nın ke na rın da, yaş lı ka ra ağa cın al tın da ki ka ran lık ta ka lan ban ko ya otur dum. Ora dan evi sey re di yor dum. Mi sis’in ça tı ara sın da ki oda sı nın pen ce re sin de ön ce par lak bir ışık gö rün dü… Son ra bu ışık ye şil ol du: Lam ba nın üze ri ne aba ju ru nu koy muş ol ma lıy dı lar. Göl ge ler do laş tı oda nın için de… Böy le bir kı zı ken di me çe ke bil di ğim, onu se ve bil di ğim için bir ha fif lik var dı üze rim de. Mut lu luk tan uça cak gi bi olu yor dum. Ama ay nı an da bir kaç adım öte de, şu oda lar dan 411
Anton Pavloviç Çehov
bi rin de be ni sev me yen, ben den nef ret eden Li da’nın ol du ğu nu dü şün me nin ver di ği bir te dir gin lik de var dı içim de. Otu ru yor, Jen ya’nın dı şa rı çık ma sı nı bek li yor dum. Ku lak ka bar tın ca ça tı ara sın da ki oda dan ses ler işi tir gi bi olu yor dum. Ara dan bir sa at geç ti. Ye şil ışık sön dü, göl ge ler gö rün mez ol du. Ay yük sel miş, uyu yan bah çe yi, yol la rı, yıl dız çi çek le ri ni, gül le ri ışı tı yor du. Evin önün de ki çi çek lik te her şey be lir gin, ama hep ay nı renk te gö rü nü yor du. Ha va iyi ce so ğu muş tu. Bah çe den çık tım, Jen ya’nın yo la at tı ğı ce ke ti mi al dım, ya vaş ya vaş eve git tim. Er te si gün Vol ça ni nov la ra git ti ğim de bah çe ye açı lan cam ka pı, ar dı na ka dar açık tı. Ta ra ça da otu rup, çi çek le rin ar ka sın dan, bah çe yol la rın dan bi rin de Jen ya’nın gö rün me si ni, iç oda lar dan se si nin gel me si ni bek le dim. Kim se cik ler yok tu. Uzun ko ri do ru ge çip an tre ye git tim, ge ri dön düm. Bu ko ri do ra açı lan ka pı lar dan bi ri nin ar ka sın dan Li da’nın se si işi ti li yor du. Bir şey yaz dı rı yor ol ma lıy dı; yük sek ses le, ta ne ta ne söy lü yor du: — Kar ga nın bi ri ne bir gün… Tan rı… bir par ça pey nir… Kar ga nın bi ri ne bir gün… Ayak se si mi du yun ca bir den: — Kim var ora da? –di ye ba ğır dı. — Ben. — Ba ğış la yın, ya nı nı za çı ka ma ya ca ğım, Da şa ile uğ ra şı yo rum. — Ka te ri na Pav lov na bah çe de mi? — Ha yır, bu sa bah Jen ya ile bir lik te tey ze me, Pen zins ka ya’ya git ti. Kı şın da Av ru pa’ya git mek ni ye tin de ler… Bir an sus tuk tan son ra yaz dır ma ya de vam et ti: — Kar ga nın bi ri ne… Tan rı… bir par ça pey nir gön der miş… Yaz dın mı? Bah çe ye çık tım. Dal gın dal gın gö le, kar şı kı yı da ki kö ye ba kı yor dum. İçer den Li da’nın se si ge li yor du: 412
Bir Sanatçının Öyküsü
— Pey nir gön der miş… Kar ga nın bi ri ne Tan rı bir gün bir par ça pey nir gön der miş… İlk gün bu ra ya gel di ğim yol dan ge ri dö nü yor dum şim di. Av lu dan çık tım, evin ya nın dan geç tim, ıh la mur ağaç la rı nın ara sın da ki yol da yü rü yor dum ki… Bir ço cuk ar kam dan ko şa rak ye tiş ti, bir pu su la sı kış tır dı eli me. Jen ya şöy le ya zı yor du: “Ab la ma söy le dim, siz den ay rıl ma mı is te di. Söz din le mez lik ede rek onu üze mez dim. Tan rı şan sı nı zı açık et sin. Be ni ba ğış la yın. An nem le be nim ne acı acı ağ la dı ğı mı zı bi le mez si niz!” Son ra çam lar ara sın da ge çen yol ve çit gel di… Bir za man lar çav dar eki li, bıl dır cın cı vıl tı la rıy la do lu bu tar la da şim di sı ğır lar, at lar do la şı yor du. Kı şın yak laş tı ğı te pe le rin çıp lak lı ğın dan bel liy di. Bir ça lış ma is te ği dol dur du içi mi. Vol ça ni nov lar da söy le dik le rim den uta nır ol dum. Ya şa mak tan ge ne sı kı lı yor dum. Ak şam eve dö nün ce yol ha zır lı ğı ya pıp er te si gün Pe ters burg’a git mek üze re yo la çık tım. Vol ça ni nov la rı bir da ha gör me dim. Yal nız, ge çen ler de Kı rım’dan dö ner ken tren de Be lo ku rov’la kar şı laş tım. Ge ne set re liy di. Sağ lı ğı nı so run ca, “İyi lik, gü zel lik,” de di. Şu ra dan bu ra dan ko nuş ma ya baş la dık. Çift li ği ni sat mış, da ha kü çü ğü nü al mış, ta pu su nu da Lyu bov İva nov na’nın üze ri ne yap mış. Vol ça ni nov lar hak kın da pek az şey söy le ye bil di. Li da es ki si gi bi, ge ne Şel kov ko’da ka lı yor muş, öğ ret men li ği hâ lâ bı rak ma mış. Za man la çev re sin de bir çok köy lü top la ya rak se çim ler de o za ma na ka dar böl ge yi sö mü ren Ba la gin’i “de vir miş”. Jen ya için, kö ye hiç gel me di ği ni, ne re de ol du ğu nu da kim se nin bil me di ği ni söy le di. Ça tı ara sın da oda sı olan o evi ya vaş ya vaş unut ma ya baş la dım ar tık. Çok sey rek ola rak, o da okur ken ya da re sim ya par ken, bir den bi re pen ce re sin de ki ye şil ışı ğı, o ge ce sev gi için de eve dö ner ken tar la da ge ce nin ses siz li ğin de yan kı la nan ayak ses le ri mi, so ğuk tan el le ri mi ovuş tu ru şu mu ha tır lı yo rum… Yal nız lık tan bu nal dı ğım, üz gün ol du ğum za man lar 413
Anton Pavloviç Çehov
bu anı la rım da ha bir si lik olu yor lar; ne den se, be ni de bi ri si nin ha tır la dı ğı nı, bil me di ğim bir yer de bek le di ği ni, kar şı la ma mı zı is te di ği ni sa nır gi bi olu yo rum… Ne re de sin, Mi sis? 1896
414
Arabada Ara ba sa ba hın se kiz bu çu ğun da çık mış tı kent ten. Şo se ku ruy du, pı rıl pı rıl ni san gü ne şi sı cak tı. Ama hen dek ler de, or man da kar var dı hâ lâ. Kış –o sert, uzun, ka ra kış– ye ni git miş ti da ha. Bir den gel miş ti ilk ba har. Gel ge le lim, şim di ara ba da otu ran Ma ri ya Va sil yev na için bu ılık ha va da da; ilk ba ha rın tat lı so lu ğuy la ısın mış, hü zün lü, çıp lak or man da da; her bi ri bir gö le ben ze yen bü yük su bi ri kin ti le ri nin üs tün de dö nüp du ran sim si yah kuş sü rü le ri nin de; bu akıl al maz, dip siz –son suz lu ğu na in sa nın se ve se ve git mek is te ye ce ğin den kuş ku la nıl ma ya cak– gök te de ye ni, il ginç en kü çük bir şey yok tu. On üç yıl dır öğ ret men di Ma ri ya Va sil yev na. Bu on üç yıl da onun ken te ay lı ğı nı al ma ya kaç kez git ti ği ni he sap la mak çok güç tü. Şim di ol du ğu gi bi ilk ba har da ol sa, yağ mur lu bir son ba har ak şa mı da… Hep si bir di onun için. Ge ne ay nı şe yi, kö ye bir an ön ce var ma yı is te ye cek ti çün kü. Bu ra lar da çok es ki za man lar dan, yüz yıl dan be ri ya şı yor muş gi bi bir duy gu var dı için de. Kent le oku lu ara sın da ki yol da her ta şı, her ağa cı ta nı yor muş gi bi ge li yor du ona. Geç mi şi de, şim di ki za ma nı da bu ra lar da geç miş ti. Okul dan, ken te gi diş ge liş ten, ge ne okul dan, ge ne yol dan baş ka bir ge le cek de dü şü ne mi yor du ken di ne… 415
Anton Pavloviç Çehov
Öğ ret men li ğe baş la ma dan ön ce ki geç mi şi ni anım sa ma yı bı ra ka lı çok olu yor du… He men her şe yi unut muş tu. Bir za man lar an ne si, ba ba sı var dı. Mos ko va’da Kı zıl ka pı ya kın la rın da ge niş bir da ire de otu ru yor lar dı. Ama o gün ler den bel le ğin de şim di düş gi bi bu la nık, da ğı nık bir kaç şey kal mış tı yal nız ca. Ba ba sı öl dü ğün de on ya şın day dı. Kı sa bir sü re son ra da an ne si öl müş tü… Su bay bir ağa be yi var dı. Ön ce le ri mek tup la şı yor lar dı. Son ra Ma ri ya’nın mek tup la rı na ya nıt ver mez ol muş tu ağa be yi. Unu tup git miş ti kü çük kız kar de şi ni. O gün ler den Ma ri ya Va sil yev na’da ka lan tek şey, an ne si nin bir fo toğ ra fıy dı. O da okul da ru tu bet ten ka rar mış tı. Şim di an ne si nin saç la rıy la kaş la rın dan baş ka bir şey gö zük mü yor du bu fo toğ raf ta. Ara ba ya ko şu lu tek atı sü ren ih ti yar Sem yon ar ka sı na dö nüp Ma ri ya Va sil yev na ile ko nuş ma ya baş la dı ğın da üç vers ta yol al mış lar dı. — Bir me mu ru tu tuk la mış lar kent te. Yol la mış lar. Or ta lık ta do la şan söy len ti le re ba kı lır sa, Mos ko va’da Al man lar la bir lik olup soy lu lar baş ka nı Alek se yev’i öl dür müş adam. — Kim söy le di bu nu? — İvan İva nov’un mey ha ne sin de ga ze te de oku du lar. Ge ne uzun sü re sus tu lar. Ma ri ya Va sil yev na oku lu nu, ya kın da sı nav la rın baş la ya ca ğı nı, ba şa rı ödü lü için dört er kek öğ ren ciy le bir kız öğ ren ci si ni öne re ce ği ni dü şü nü yor du. Ma ri ya Va sil yev na sı nav la rı dü şü nür ken, top rak sa hi bi Ha nov dört at ko şu lu ka pa lı ara ba sıy la ar ka dan ge lip ye tiş miş ti ona. Ge çen yıl Ma ri ya Va sil yev na’nın oku lun da sı nav la rı yö ne ten Ha nov’du bu. Yan dan ge çer ken ta nı dı Ma ri ya Va sil yev na’yı. — Gü nay dın! –de di.– Kö ye mi gi di yor su nuz Ma ri ya Va sil yev na? Kırk yaş la rın da, yıp ran mış, yüz an la tı mı öl gün bi riy di Ha nov. Göz le gö rü lür bir bi çim de ih ti yar la ma ya baş la mış tı ar tık, ama hâ lâ ya kı şık lıy dı. Ka dın lar hoş la nı yor lar dı on 416
Arabada
dan. Bü yük çift li ğin de bir ba şı na ya şı yor du. Dev let hiz me ti ne gir me miş ti. Evin de de bir şey yap ma dı ğı nı, ıs lık ça la ça la do la şıp dur du ğu nu ya da yaş lı uşa ğıy la sat ranç oy na dı ğı nı söy lü yor lar dı. Çok iç ti ği ni de söy lü yor lar dı. Ger çek ten ge çen yıl sı nav da, ya nın da ge tir di ği ev rak lar bi le şa rap ko ku yor lar dı. O gün yep ye ni giy si ler var dı Ha nov’un üze rin de. Ma ri ya Va sil yev na çok hoş lan mış tı on dan. Ya nın da otu rur ken kı za rıp bo zar mış tı. Ma ri ya Va sil yev na sı nav lar da so ğuk, in ce ele yip sık do ku yan yö ne ti ci ler gör me ye alış mış tı, oy sa Ha nov ne bir du a anım sı yor, ne de ne so ra ca ğı nı bi li yor du. Hem son de re ce ki bar, in cey di, beş ten baş ka not ver mi yor du… Ha nov ko nuş ma sı nı sür dür dü: — Ben de Bak vist’e gi di yo rum. Ama ev de yok muş ga li ba? Şo se den köy yo lu na sap tı lar. Ha nov ön de, Sem yon ar ka da gi di yor lar dı. Dört at yo lun or ta sın dan yü rü yor, ağır ara ba yı ça mur lar dan ası la rak çı ka rı yor lar dı. Sem yon bir tüm se ği ya da bir su bi ri kin ti si ni do lan mak için yo lun bir o ya nı na, bir bu ya nı na ge çi yor; iki de bir ye re at la yıp ata yar dım edi yor du. Ma ri ya Va sil yev na oku lu nu, sı nav da ve ri le cek ko nu yu dü şü nü yor du. Ko nu güç mü, ko lay mı ola cak tı aca ba? Dün bu cak baş kan lı ğın da kim se yi bu la ma ma sı ca nı nı sık mış tı. Bu ne dü zen siz lik, ka rı şık lık böy le! İki yıl dır kaç kez baş vur muş tu bu cak baş kan lı ğı na. Bir işe ya ra ma yan, ona kar şı na sıl dav ran ma sı ge rek ti ği ni bil me yen, üs te lik öğ ren ci le ri dö ven okul bek çi si nin iş ten atıl ma sı nı kaç kez söy le miş ti. Ama kim se nin il gi len di ği yok tu… Baş ka nı ye rin de bul mak güç tü. Bu lun sa bi le –göz le ri yaş lı– hiç za ma nı ol ma dı ğı nı söy lü yor du. Mü fet tiş üç yıl da bir uğ ru yor du oku la. Za ten bir şey den an la dı ğı da yok tu. Da ha ön ce ver gi da ire sin de ça lı şı yor du, tor pil le mü fet tiş ol muş tu. Okul yö ne tim ku ru lu çok sey rek top la nı yor du, ne re de top lan dı ğı nı da bi len yok tu. Bir ta bak ha ne sa hi bi olan okul ai le bir li ği baş ka nı az 417
Anton Pavloviç Çehov
oku muş, ka lın ka fa lı, ka ba bir köy lüy dü. Okul bek çi siy le su sız mı yor du ara la rın dan. Öy le ki, Ma ri ya Va sil yev na ne re ye baş vu ra ca ğı nı, du rum dan ki me ya kı na ca ğı nı bi le mi yor du… Ha nov’a ba ka rak, “Ger çek ten ya kı şık lı bir adam.” di ye ge çi ri yor du için den. Yol gi de rek bo zu lu yor du… Or ma na gir di ler. Sa ğa so la ka ça cak yer de yok tu bu ra da. Te ker lek iz le ri de rin di. De re cik ler gi bi su akı yor du iç le rin den. İn ce dal lar kam çı lı yor du Ma ri ya Va sil yev na’nın yü zü nü. Ha nov gü le rek, — Ne bi çim yol, de ğil mi? –di ye sor du. Ma ri ya Va sil yev na yü zü ne bak tı Ha nov’un. Bu tu haf ada mın bu ra da ya şa ma sı nın ne de ni nin ne ola bi le ce ği ni dü şün dü. Pa ra sı, il ginç dış gö rü nü şü, al dı ğı iyi öğ re nim bu ıs sız yer ler de, bu ça mur da, can sı kın tı sın da ne ve re bi lir di ona? Bir şey al mı yor du ya şam dan. İş te şim di de iğ renç bir yol da Sem yon gi bi güç lük le iler le me ye ça lı şı yor, bun ca güç lü ğe gö ğüs ge ri yor du. Pe ters burg’da ya da yurt dı şın da ya şa ma ola na ğı var ken, ni çin bu ra da ge çi rir di gün le ri ni bir in san? Onun gi bi var lık lı bir in sa nın sı kın tı lar dan kur tul mak, ara ba cı sı nın yü zün de de, Sem yon’un yü zün de de ya zı lı umut suz lu ğu gör me mek için bu kö tü, ça mur lu yo lu bı ra kıp git me si ye ter di. Ama yal nız ca gü lüm sü yor du o. Bir şe yi umur sa ma dı ğı bel liy di. Onun için bun dan da ha iyi bir ya şam ola maz dı san ki. İyi yü rek liy di, yu mu şak huy luy du, iç ten di, bu ka ba ya şa mı an la ya mı yor, –sı nav da du ala rı bil me di ği gi bi– bil mi yor du da. Okul la ra yal nız ca kü re ler ar ma ğan edi yor, ya rar lı bir in san ol du ğu na, yar dım la rı nın halk eği ti min de önem li bir yer tut tu ğu na iç ten ina nı yor du. Oy sa ki min ne işi ne ya ra dı onun kü re le ri? Sem yon, — Sı kı dur Va sil yev na! –de di. Ara ba ya na yat tı. Ha dev ril di ha dev ri le cek ti. Ma ri ya Va sil yev na’nın ayak la rı nın üze ri ne ağır bir şey yı kıl dı. Kent ten 418
Arabada
al dı ğı öte be riy di bun lar. Bal çık ça mur yol da bir ba yır çı kı yor lar dı. Yu ka rı dan aşa ğı yı lan gi bi kıv rı la kıv rı la inen hen dek ler de de re cik ler çağ lı yor du. Su yer yer ke mir miş ti san ki yo lu. Ara ba la rın geç me si ne yer kal ma mış tı! At lar sık sık so lu yor lar dı. Ha nov in miş ti ara ba sın dan. Uzun pal to su sır tın da, yo lun ke na rın dan yü rü yor du. Sı cak tan ter le miş ti. Ge ne gü le rek, — Ne ol muş yol? –de di.– Ara ba da yan maz bu yo la. Sem yon so ğuk, — Bu mev sim de yo la çı kın di yen ol du mu si ze? –di ye mı rıl dan dı.– Evi niz de otur say dı nız. — Ev de ca nım sı kı lı yor de de ci ğim. Sev mem ben ev de otur ma yı. İh ti yar Sem yon’un ya nın da boy lu bos lu, dinç gö rü nü yor du Ha nov. Ama yü rü yü şün de ki bel li be lir siz bir şey tü ken miş, güç süz, so nu ya kın bir in san ol du ğu nu açı ğa vu ru yor du. Or man iç ki kok ma ya baş la mış tı san ki bir den. Ma ri ya Va sil yev na’yı deh şe te dü şür dü bu ko ku. Ne için ken di ni fe la ke te sü rük le di ği bi lin me yen bu ada ma acı ma ya baş la mış tı. Onun ka rı sı ya da kız kar de şi ol sa, onu fe la ket ten kur tar mak için na sıl can la baş la ça lı şa ca ğı nı dü şü nü yor du. Ka rı sı ol mak mı? Ya şam ko şul la rı çok de ği şik ti bu ra da. Ha nov ko ca çift li ğin de ya pa yal nız ya şı yor du. Ma ri ya Va sil yev na da bir ba şı nay dı bu kuy tu yer de. Ama on la rın bir bi ri ne ya kın la şa bi le cek le ri, eşit bi rer in san ola bi le cek le ri dü şün ce si bi le ola nak sız, saç ma gö rü nü yor du ne den se. As lın da her yer de tu haf tır ya şam ko şul la rı. İn san lar ara sın da ki iliş ki le ri an la ma nın ola na ğı yok tur. Öy le ki, bun la rı dü şü nün ce tüy le ri di ken di ken olur in sa nın. Yü re ği ni bir so ğuk luk dol du rur. “Doğ ru su ak lım al mı yor,” di ye ge çi ri yor du için den Ma ri ya Va sil yev na, “bu se vim li li ği, elem do lu, iç ten ba kış lı bu göz le ri ni çin za yıf la ra, mut suz, ya rar sız in san la ra ve rir Tan rı, ak lım al mı yor. Ni çin böy le si ne ho şa gi der ler bu in san lar?” 419
Anton Pavloviç Çehov
Ha nov ara ba sı na bi ner ken, — Bu ra dan sa ğa sap ma mız ge rek bi zim –de di.– Hoş ça ka lın! İyi yol cu luk lar! Öğ ren ci le ri ni, sı na vı, bek çi yi, okul yö ne tim ku ru lu nu dü şün me ye baş la mış tı ge ne Ma ri ya Va sil yev na. Rüz gâr, sa ğa sap mış, uzak laş mak ta olan ka pa lı ara ba nın te ker lek ses le ri ni ku la ğı na ka dar ge tir di ğin de baş ka dü şün ce ler ka rış tı bu dü şün ce le ri ne. Gü zel göz le ri, aş kı, hiç bir za man eri şe me ye ce ği mut lu lu ğu dü şün mek is ti yor du ca nı… Bir er ke ğin ka rı sı ol mak mı? Sa bah la rı so ğuk tur oda sı. So ba yı ya ka cak kim se yok tur. Bek çi bir yer le re git miş tir. Öğ ren ci ler da ha gün ağa rır ken gel me ye baş la mış lar dır. Kar, ça mur ge tir miş ler dir. Gü rül tü ya pı yor lar dır. Bir ra hat lık, hu zur yok tur ya şa mın da. Kü çü cük bir oda sı var dır. Mut fa ğı da bu oda cı ğın bir kö şe sin de dir. Her gün ders ler den son ra ba şı ağ rır. Öğ le ye me ğin den son ra yü re ği nin al tı na bir şey ge lip sap la nır… Odun için, bek çi için öğ ren ci ler den pa ra top la ma sı, top la dı ğı pa ra yı gö tü rüp okul ai le bir li ği baş ka nı na ver me si, son ra da bu şiş ko, ken di ni be ğen miş köy lü ye –Tan rı aş kı na– oku la odun yol la ma sı için yal va rıp ya kar ma sı ge re kir. Ge ce le ri sı nav lar, köy lü ler, kar yı ğın la rı gi rer düş le ri ne. Bu ya şan tı çö kert miş ti Ma ri ya Va sil yev na’yı, ka ba laş tır mış tı. Çir kin leş tir miş, bi çim siz leş tir miş, her ya nı nı kur şun la kap lan mış gi bi han tal laş tır mış tı. Her şey den kor ku yor du şim di. Bu cak yö ne tim ku ru lun dan bi ri nin ya da okul ai le bir li ği baş ka nı nın ya nın da aya ğa kal kı yor, otu ra mı yor, on lar dan bi rin den söz eder ken say gıy la “ken di le ri” di yor du. Hiç kim se hoş lan mı yor du on dan. Gün le ri sı kı cı, sev gi siz, dost suz, il ginç ta nış ma lar dan uzak, tek dü ze ge çi yor du. Aşık ol say dı, onun du ru mun da ne kor kunç bir şey olur du bu! — Sı kı dur Va sil yev na! Ge ne dik bir ba yı ra gel miş ler di… Ha ya tı nı ka zan mak, kar nı nı do ğur mak için gir miş ti öğ ret men li ğe Ma ri ya Va sil yev na. Yok sa bu mes le ğe kar şı özel 420
Arabada
bir sev gi si de yok tu. İl gi si de… Mes lek sev gi si, eği ti min ya rar la rı üze ri ne hiç bir za man ka fa yor ma mış tı. Asıl gö re vi nin öğ ren ci ler ya da on la rın eği ti mi de ğil, sı nav lar ol du ğu nu san mış tı her za man. Mes lek sev gi si ni, eği ti min ya rar la rı nı dü şü ne cek za man mı var dı bu köy de za ten!.. Ağır gö rev le ri al tın da öğ ret men ler, pa ra sız dok tor lar, sağ lık me mur la rı eği ti me, hal ka hiz met et tik le ri ni dü şü ne rek avun mak mut lu lu ğun dan bi le yok sun du lar. Çün kü ka fa la rı nın içi her an bir par ça ek mek, odun, ça mur lu yol lar, has ta lık lar üze ri ne dü şün ce ler le tı ka ba sa do lu dur. Güç tür ya şam, il ginç ol mak tan uzak tır. An cak Ma ri ya Va sil yev na gi bi ağ zı var di li yok yük bey gir le ri ta şı ya bil miş ler dir onu uzun sü re. İçin de ki mes lek sev gi sin den, in san lı ğa hiz met ten söz eden ya şam do lu, he ye can lı, du yar lı olan la rıy sa ça bu cak yo rul muş, her şe yi bı ra kıp kaç mış lar dır. Sem yon hem ça mur dan kur tul mak, hem yo lu kı salt mak için ça yır lar dan, bah çe le rin ar ka la rın dan ge çi yor du. Bir ara köy lü ler kes ti ler yo lu nu. Pa pa zın tar la sın dan ge çe me ye ce ği ni söy le di ler. Bi raz son ra ge ne dur du lar. Bey den sa tın al dı ğı kü çük ye ri hen dek le çe vi ri yor du İvan İva nov. Ge ne ge ri dön dü ler… Nij ne ye Go ro diş çe’ye gel di ler. Mey ha ne nin bi raz öte sin de, ka rı hâ lâ eri me miş, hay van pis li ğiy le vı cık vı cık alan da at ara ba la rı du ru yor du. Zaç ya ğı do lu bü yük da ma ca na lar la yük lüy dü ler. Mey ha ne çok ka la ba lık tı. Hep si ara ba cıy dı müş te ri le rin. Vot ka, tü tün, ko yun de ri si ko ku yor du… Her kes ba ğı ra ba ğı ra ko nu şu yor du. Gi ren çı kan hız la çar pı yor du ka pı yı. Böl me nin ar ka sın da ki kü çük dük kân da dur ma dan ar mo ni ka ça lı yor lar dı. Ma ri ya Va sil yev na otur muş, ça yı nı içi yor du, he men ya nın da ki ma sa da ça yın, mey ha ne nin sı cak ha va sı nın ter let ti ği bir kaç köy lü şa rap, bi ra içi yor lar dı. Sağ dan sol dan ses ler du yu lu yor du: — Duy dun mu, hey Kuz ma? Ne do lap lar dö nü yor muş ora da me ğer! Tan rı ko ru sun! İvan De ment yiç, bu nu ya pa bi li rim se nin için! Dü nü rüm, bak sa na bir! 421
Anton Pavloviç Çehov
Çok tan be ri sar hoş ol du ğu bel li, sim si yah sa kal lı, ço pur yüz lü, ufak te fek bir köy lü an sı zın kız dı bir şe ye. Kö tü kö tü küf ret me ye baş la dı. Kö şe de otu ran Sem yon öf key le ba ğır dı köy lü ye: — Ne di ye küf re di yor sun be adam? Hey, sen! Ba yan var bu ra da, gör mü yor mu sun? Öte kö şe den alay lı bir ses yük sel di. — Ba yan… — İtin dö lü! Ufak te fek köy lü mah cup, — Bir şey de me dik… –de di.– Af fe der si niz. Biz ken di pa ra mız la bir şey ler içi yo ruz bu ra da, ba yan da ken di pa ra sı… Say gı lar ha nı me fen di! Ma ri ya Va sil yev na kar şı lık ver di köy lü nün se la mı na: — Mer ha ba. — Yü rek ten min net tar lı ğı mı zı su na rız efen dim. Ma ri ya Va sil yev na bü yük bir haz la içi yor du ça yı nı. Köy lü le rin ki gi bi onun ya nak la rı da kı zar mış tı. Hâ lâ odu nu, bek çi yi dü şü nü yor du… Yan da ki ma sa dan ses ler ge li yor du ge ne: — Dur he le dü nür! Vya zov ye’nin öğ ret me ni bu… Bi li yo ruz! İyi bir kız ca ğız dır! — Te miz dir! Mey ha ne nin ka pı sı çar pı yor du iki de bir. Ba zı la rı çı kı yor, ba zı la rı gi ri yor du. Ma ri ya Va sil yev na otu ru yor du. Hep ay nı şey ler var dı ka fa sı nın için de. Böl me nin ar ka sın da ki ar mo ni ka nın se si sus mu yor du… Gü neş ışık tan le ke ler oluş tu ru yor du dö şe me de. Son ra mey ha ne ci nin tez gâ hı na çık tı lar bu göl ge ler, du va ra tır man dı lar, da ha son ra kay bol du lar. De mek gü neş te pe yi do lan mış tı. Yan ma sa da ki köy lü ler yo la çık ma ya ha zır la nı yor lar dı. Ufak te fek köy lü ha fif ten yal pa vu ra rak gel di Ma ri ya Va sil yev na’nın ya nı na, eli ni uzat tı ona. Ufak te fek köy lü yü gö ren ma sa da ki öte ki köy lü ler de uzat tı lar el le ri ni. Bir bi ri ar ka sın dan çık tı lar. Ka pı do kuz kez gı cır da ya rak açıl dı, son ra hız la çarp tı. 422
Arabada
— Va sil yev na, ha di ha zır lan! –di ye ses len di Sem yon. Yo la çık tı lar. Ge ne ya vaş gi di yor lar dı. Sem yon ar ka sı na dö nüp, — Ge çen ler de bir okul yap tır dı lar bu ra da, Nij ne ye Go ro diş çe’de –di ye baş la dı.– Ba zı iş ler çe vir miş ler ga li ba! — Ne gi bi? — Söz de yö ne ti ci bin rub le in dir miş ce be. Okul ai le bir li ği baş ka nı da bin rub le çal mış. Öğ ret men ise beş yüz rub le… — Oku lun ken di bin rub le ye çık tı za ten, ne re den bul muş lar bu pa ra yı? İf ti ra iyi bir şey de ğil dir de de ci ğim. Hep si ya lan bun la rın. — Bil mi yo rum val la hi… Söy le yen le rin ya lan cı sı yım ben. Ama Sem yon’un öğ ret me ne inan ma dı ğı bel liy di. Köy lü ler inan maz lar dı Ma ri ya Va sil yev na’ya. Onun ay lık çok pa ra –en azın dan yir mi rub le– al dı ğı, (oy sa beş rub le ye bi le ra zıy dı) öğ ren ci ler den odun için, bek çi için top la dı ğı pa ra nın ço ğu nu ken di ne ayır dı ğı inan cın day dı lar. Okul ai le bir li ği baş ka nı da köy lü ler gi bi dü şü nü yor du. Ken di de odun pa ra sın dan bir şey ler ar tı ra bi li yor, –amir le rin den giz li– köy lü ler den okul ai le bir li ği baş kan lı ğı gö re vi için pa ra top lu yor du çün kü. Şü kür, or man dan çık mış lar dı. Vya zov ye’ye ka dar ön le rin de iniş çı kış yok tu ar tık. Yol la rı da çok kal ma mış tı. De re yi, son ra de mir de mir yo lu nu geç ti ler mi Vya zov ye’ye gel di ler sa yı lır dı. Ma ri ya Va sil yev na Sem yon’a, — Ne re ye gi di yor sun? –di ye sor du.– Doğ ru yol dan, köp rü den git se ne. — Boş ver. Bu ra dan da ge çe bi li riz. Pek de rin de ğil dir. — Dik kat et, atı boğ ma ba ri. — De li mi sin? Ma ri ya Va sil yev na sağ yan da uzak ta dört at lı ara ba yı gö rün ce, — Bak, Ha nov da köp rü den ge çi yor –de di. 423
Anton Pavloviç Çehov
Onun ara ba sı de ğil mi şu ge len? — Evet onun. Bak vist’i ev de bu la ma mış ol sa ge rek. Ne di ye git ti ora ya şim di bu akıl sız adam. Bo şu bo şu na da tam üç vers ta uzat tı yo lu nu. De re ye yak la şı yor lar dı. Yaz la rı su yu iyi ce çe ki lir di de re nin. Sığ ye rin den ara ba lar ra hat lık la ge çer di. Ağus tos ta ise, ço ğu yıl büs bü tün ku rur du. Oy sa şim di, kar lar eri me ye baş la dık tan son ra ge niş li ği on, on beş met re ye var mış tı. Su yu so ğuk, bu la nık tı. Hız lı akı yor du. Kı yı da, su yun tam ke na rın da ta ze te ker lek iz le ri var dı. De mek geç miş ler di bu ra dan. Sem yon diz gin le re ası la rak, ku şun ka nat la rı nı çarp tı ğı gi bi kol la rı nı sal la ya rak öf ke li, en di şe li ba ğır ma ya baş la dı: — Deh! Deh! At su ya gir di. Su kar nı na de ğin ce dur du. Ama gü cü nü top la ya rak yü rü dü ge ne. Bi raz son ra ayak la rın da kes kin bir so ğuk his set ti Ma ri ya Va sil yev na. O da aya ğa kalk mış ba ğı rı yor du: — Deh! Deh! Kar şı kı yı ya çık tı lar. Sem yon ko şum la rı dü zel tir ken söy le ni yor du: — Ne re za let tir bu, hey Tan rım! Köy mec li sin de ki o he rif le rin hep si nin ka fa sı nı kes me li… Ma ri ya Va sil yev na’nın las tik le ri nin içi su dol muş; ço rap la rı, etek le ri, man to su, ko lu nun bi ri ıs lan mış tı. Su dam lı yor du her ya nın dan. En çok, unuy la şe ke ri nin ıs lan ma sı na sı kıl mış tı ca nı. Umut suz luk için de el le ri ni bir bi ri ne vu ra rak, — Ah Sem yon ah… –di yor du.– Çok akıl sız bir adam sın val la hi! De mir yo lu na ge lin ce dur du lar. Yol ka pa lıy dı: Eks pres tren ge li yor du is tas yon dan doğ ru. Ma ri ya Va sil yev na yo lu ka pa yan di re ğin ya nın da ayak ta du ru yor, tre nin geç me si ni bek li yor, so ğuk tan zan gır zan gır tit ri yor du. Vya zov ye gö rü nü yor du ar tık. Ye şil bo ya lı da mıy la okul da, ak şam gü ne şi nin yan sı dı ğı haç la rı ışıl ışıl ya nan ki li se de gö rü nü yor du. İs tas yo nun pen ce re le ri de ışıl ışıl dı. Lo ko mo ti fin ba ca sın dan 424
Arabada
kı zıl bir du man çı kı yor du… Her şey so ğuk tan tit ri yor muş gi bi ge li yor du Ma ri ya Va sil yev na’ya. İş te gel di tren. Pen ce re le ri, ki li se nin üs tün de ki haç lar gi bi par lak bir ışık için dey di. İn sa nın göz le ri ni ka maş tı rı yor lar dı ba kın ca. Bi rin ci mev ki va gon la rın dan bi ri nin sa ha lı ğın da bir ba yan ayak ta du ru yor du. Ma ri ya Va sil yev na bir an da ta nı dı bu ba ya nı: An ne siy di! Ne bü yük bir ben zer lik ti bu! An ne si nin saç la rı da öy le göz alı cıy dı. Al nı da, ba şı nın du ru şu da tıp kı böy ley di. Ma ri ya Va sil yev na an ne si ni, ba ba sı nı, ağa be yi ni, Mos ko va’da ki ev le ri ni, için de kü çük kü çük ba lık lar olan ak var yu mu on üç yıl dan be ri ilk kez böy le si ne can lı, böy le si ne şa şır tı cı bir açık se çik le gö zü nün önü ne ge ti ri yor du… Pi ya no ça lı şı nı, ba ba sı nın se si ni son ay rın tı sı na dek duy muş tu bir den. O za man ki gi bi ay dın lık, sı cak bir oda da, ya kın la rı nın ara sın da gen ce cik, gü zel, şık gi yim li bir kız his set miş ti ken di ni. Se vinç, mut lu luk dol dur muş tu içi ni bir den. He ye can dan el le ri ni şa kak la rı na bas tı rıp sev giy le, yal var mak lı, — An ne ci ğim! –di ye ses len di. Son ra ağ la ma ya baş la dı ne den se. Tam o sı ra da dört at lı ara ba sıy la Ha nov yak laş tı. Ma ri ya Va sil yev na onu gö rün ce hiç tat ma dı ğı bir mut lu lu ğu dü şün dü, gü lüm se di. Bir den gi ne, bir ya kı nı na se lam ve ri yor muş gi bi ba şıy la se lam ver di. Gök yü zü nü, bü tün pen ce re le ri, ağaç la rı o an da ay dın la tan ken di mut lu lu ğu, bü yük lü ğüy dü san ki. Evet, hiç öl me miş ti onun ba ba sı. An ne si de öl me miş ti. Ken di de hiç öğ ret men ol ma mış tı. Uzun, ağır, tu haf bir düş tü bu. Şim di uyan mış tı… — Ha di bin Va sil yev na! Bir an da yok ol muş tu ha yal ler. Yo lu ka pa yan di rek ağır ağır kal kı yor du. Ma ri ya Va sil yev na so ğuk tan her ya nı uyuş muş, tit re ye rek bin di ara ba ya. Dört at lı ara ba geç ti de mir yo lu nu. Ar ka sın dan Sem yon geç ti. Ge çi din bek çi si şap ka sı nı çı ka ra rak se lam ver di. — İş te Vya zov ye. Gel dik… 1897 425
Peçenek Emek li Ka zak su ba yı İvan Ab ra mıç Jmu hin sı cak bir yaz gü nü kent ten çift li ği ne dö nü yor du. Bir za man lar Kaf kas ya’da çar pış mış tı İvan Ab ra mıç. Şim di çift li ğin de otu ru yor du. Ge ne bir za man lar genç, sağ lık lı, güç lü kuv vet liy di, ama şim di yaş lan mış tı, za yıf la mış tı. Kam bu ru çık mış, gür kaş lı, ak düş müş bı yık la rı nın ren gi ye şi le ça lan bir ih ti yar ol muş tu. Kent te ki li se ye git miş, ge rek li ayin le re ka tıl mış, gü nah çı kart mış, son ra no ter de va si yet na me si ni ha zır la mış, (iki haf ta ön ce ha fif bir kalp kri zi ge çir miş ti) şim di tren le çift li ği ne dö nü yor du. Pek ya kın da olan ölüm üze ri ne, ka der üze ri ne, bu dün ya da ki ya şa mın boş lu ğu üze ri ne iç ka rar tan cid di dü şün ce ler yol cu lu ğu nun ba şın dan be ri bir an bı rak ma mış lar dı onu. Pro val ye is tas yo nun da –Don de mir yo lun da böy le bir is tas yon var dır– İvan Ab ra mıç Jmu hin’in ol du ğu va go na or ta yaş lı, tom bul ya nak lı, sa rı şın bir adam bin di. Ge lip kar şı sı na otur du. Ada mın elin de es ki bir çan ta var dı. Şun dan bun dan çe ne çal ma ya baş la dı lar. İvan Ab ra mıç pen ce ren dı şa rı dal gın dal gın ba kar ken, — Evet efen dim –de di.– Ev len mek için va kit hiç bir za man geç de ğil dir. Ben kırk se kiz ya şın da ev len dim. Geç kal dı ğı mı söy lü yor lar dı, ama son ra an la şıl dı ger çek: Ne geç kal mış tım, ne de ace le et miş tim. Hiç ev len me mem ge re kir miş… 427
Anton Pavloviç Çehov
Ka rı mil le ti can sı kın tı sın dan baş ka bir şey de ğil dir. Bo şu na de me miş ler ka rı nın en iyi si al tı ay ya şar di ye… Ama er kek le rin ço ğu doğ ru yu söy le mez. Çün kü, doğ ru su nu is ter se niz, ai le ya şam la rın da mut suz ol du ğu nu açı ğa vur mak tan uta nır lar. Giz ler ler sı kın tı la rı nı. Ba zı la rı ka rı la rı nın ya nın da “ca nım ka rı cı ğım, Man ya’cı ğım” der du rur, ama el le rin den gel se Man ya’cık la rı nı bir çu va la ko yar, cum bur lop su ya atar lar. Ka rı mın ya nın da içim ka ra rır be nim. Sa la ğın te ki dir çün kü. Ama ina nın, ço cuk la rı mın ya nın da da ha iyi de ği lim. İki oğ lum var, iki si de her ge le. Bu ra da, boz kı rın or ta sın da oku ta bi le ce ğim bir okul yok on la rı. No vo çer kask’a yol la ya yım de sem, pa ra yok… Kurt yav ru la rı gi bi bü yü yor lar. Ya rın yol da adam çe vi rip ke ser ler se, hiç şaş mam. Sa rı şın adam dik kat le din li yor, so ru la ra al çak ses le, kı sa kar şı lık lar ve ri yor du. Uy sal, al çak gö nül lü bir in sa na ben zi yor du. Bi ri si nin ve ki li ol du ğu nu söy le di. İş için Dü vey ko kö yü ne gi di yor muş. Jmu hin, — Be nim ora dan tam on vers ta dır Dü vey ko’ya –de di.– Hey kur ban ol du ğum Tan rım! –Bi ri siy le tar tı şı yor muş gi bi ko nu şu yor du.– Ama, si ze bir şey söy le ye yim iz ni niz le, is tas yon da inin ce bu sa at te ora ya ara ba bu la maz sı nız. Ben ce, doğ ru su nu is ter se niz, si zin için en iyi si bi zim eve gel me niz. Ge ce yi ben de ge çir me niz dir. Ya rın sa bah da be nim ara bam la gi der si niz gi de ce ği niz ye re. Sa rı şın adam bir sü re dü şün dük ten son ra, — Pe ki –de di. İs tas yo na gel dik le rin de gü neş boz kı rın üs tün de iyi ce al çal mış tı. İs tas yon dan çift li ğe ka dar hiç ko nuş ma dı lar. Sar sın tı lı gi diş en gel olu yor du ko nuş ma la rı na. Yay lı dur ma dan hop lu yor, gı cır dı yor, sıç ra yış la rı ona bü yük acı lar ve ri yor muş gi bi, ağ lı yor du san ki. Otur du ğu yer de hiç de ra hat ol ma yan sa rı şın adam –çift lik aca ba gö rü nü yor mu di ye– can sı kın tı sıy la ba şı nı uza tıp ile ri le re ba kı yor du. Se kiz vers ta yol 428
Peçenek
git tik ten son ra, uzak ta ba sık bir ev gö rün dü. Sim si yah ol muş mer tek ler le çev ri liy di av lu su. Da mı ye şil di. Du var la rı nın sı va la rı dö kül müş tü. Pen ce re le ri kü çük kü çük, da ra cık tı. Kı sıl mış bi rer gö zü an dı rı yor lar dı uzak tan. Çift lik kup ku ru bir yer dey di. Gö rü nür ler de ne bir su, ne bir ağaç var dı. Çev re de ki top rak sa hip le ri de, köy lü ler de “Pe çe nek le rin Çift li ği” der ler di ora ya. Yıl lar ca ön ce bir ka das tro me mu ru bu ra dan ge çer ken çift lik te ge ce le miş, bü tün ge ce İvan Ab ra mıç ile ko nuş tuk tan son ra sa bah gi der ken hoş nut suz lu ğu nu be lirt mek için so ğuk bir ta vır la şöy le de miş ti ona: “Siz bir Pe çe nek si niz ba yım!” O gün bu gün dür “Pe çe nek le rin Çift li ği” di yor lar dı bu ra ya. Jmu hin’in ço cuk la rı bü yü yüp de kom şu bağ la ra, bah çe le re bas kın lar yap ma ya baş la dık tan son ra bu ad da ha bir yer et miş ti çev re de. İvan Ab ra mıç’a da “doğ ru su nu is ter se niz” adı nı tak mış lar dı; çün kü ge nel lik le çok ko nu şur, söz ara sın da sık sık “doğ ru su nu is ter se niz” der di. Av lu da, sa man lı ğın ya nın da Jmu hin’in iki oğ lu du ru yor du. Bi ri on do kuz, öte ki on beş, on al tı yaş la rın day dı. İki si de ya lı na yak, baş açık tı. Yay lı av lu ya gi rer ken kü çük kar deş elin de tut tu ğu ta vu ğu olan ca gü cüy le ha va ya fır lat mış tı. Ta vuk gı dak la ma ya baş la mış, ha va da bir yay çi ze rek uçu yor du ki, bü yük kar deş elin de ki tü fe ğin te ti ği ne asıl mış, vu ru lan ta vuk taş gi bi çarp mış tı ye re. Jmu hin. — Be nim ki ler uça nı vur ma yı öğ re ni yor lar –de di. Hol de so luk be niz li, sıs ka, ufak te fek, he nüz genç, gü zel sa yı la bi le cek bir ka dın kar şı la dı ge len le ri. Gi yi ni şin den hiz met çi sa yı la bi lir di onu in san. Jmu hin, — İz ni niz le ta nış tı ra yım –de di,– be nim it oğ lu it le rin ana sı dır bu… –Son ra ka rı sı na dön dü,– Ha di Lyu bov Osi pov na, kı pır da bi raz, ko nu ğu mu zu ağır la. Ye mek ha zır la! Ha di koş! Ev iki bö lüm dü. Bi rin ci bö lüm de “sa lon” ile, onun he men bi ti şi ğin de ih ti yar Jmu hin’in ya tak oda sı var dı. Sa lon da, oda da sı kı cı, ba sık ta van lıy dı. İki si de si nek, ya ba na rı sı 429
Anton Pavloviç Çehov
do luy du. Öte ki bö lüm de mut fak var dı. Bu ra da ye mek pi şi ri lir, ça ma şır yı ka nır, iş çi ler ye di ri lir di. Tah ta sı ra la rın al tın da ku luç ka ya yat mış kaz lar, hin di ler var dı Lyu bov Osi pov na ile iki oğ lu nun ya tak la rı bu ra day dı. Sa lo nun eş ya sı, doğ ra ma cı elin den çık mış gi bi ka ba, bo ya sız dı. Du var lar da tü fek ler, av tor ba la rı, kır baç lar ası lıy dı. Bü tün bu es ki püs kü şey ler pas için dey di. Üzer le rin de ki toz ta ba ka sı gri bir renk ver miş ti on la ra. Tek re sim yok tu. Yal nız ca kö şe de, bir za man lar tas vir olan ka rar mış bir tah ta var dı. Ufak te fek genç ka dın ma sa ya bir ör tü yay dı. Jam bon, ar ka sın dan pan car çor ba sı ge tir di. Ko nuk vot ka iç mek is te me di. Yal nız ca ek mek le sa la ta lık yi ye ce ği ni söy le di. — Jam bon da al ma ya cak mı sı nız? –di ye sor du Jmu hin. Ko nuk, — Te şek kür ede rim, al ma ya ca ğım –de di.– Et ye mem ben. — Ne den? — Ve je tar ye nim. Can lı la rı öl dür mek be nim inanç la rı ma ters dü şer. Jmu hin bir da ki ka dü şün dü. De rin bir gö ğüs ge çir dik ten son ra ta ne ta ne ko nu şa rak, — Evet… doğ ru… –di ye baş la dı.– Ben de kent te gör müş tüm et ye me yen bi ri ni. Şim di böy le bir din al dı yü rü dü. Ol sun var sın! İyi bir şey dir. Hep ke se cek, vu ra cak de ği liz ya. Doğ ru su nu is ter se niz, ara da bir de ken di mi zi tut ma lı, hay van la rı ra hat bı rak ma lı yız. Öl dür mek gü nah tır. Bu nu bi lir, bu nu söy le rim ben. Ba zen öy le olu yor ki, tav şa na ateş edi yor sun, aya ğın dan ya ra lı yor sun onu, ço cuk gi bi ba ğır ma ya baş lı yor hay van ca ğız. Ca nı ya nı yor de mek za val lı nın! — Yan maz olur mu? Hay van lar da tıp kı in san lar gi bi acı çe ker ler. Jmu hin onay la dı: — Hak lı sı nız… –de rin dü şün ce le re dal mış gi bi dal gın ek le di,– Çok iyi an lı yo rum. An cak şu var, ne di ye ya lan söy le 430
Peçenek
ye yim, bir şe yi an la ya mı yo rum: Tu ta lım ki, in san lar top tan bı rak tı lar et ye me yi, pe ki ama, o za man ev hay van la rı, söz ge li mi ta vuk lar, kaz lar ne re ye gi de cek ler. — Ya ba ni kuş lar gi bi on lar da öz gür ya şa ya cak lar. — Şim di an la dım. Ger çek ten de kuz gun lar, kar ga lar biz den yar dım gör me den pe kâ lâ ya şa ya bi li yor lar. Evet… Ta vuk lar da, kaz lar da, tav şan lar da, ko yun lar da, hep si öz gür ya şa ya cak, mut lu ola cak lar. Doğ ru su nu is ter se niz, Tan rı’nın adı nı yü cel te cek ler. Kork ma ya cak lar da biz den ar tık. Ba rış, ses siz lik ola cak her yan da. Ama, doğ ru su nu is ter se niz, bir şe ye er mi yor ak lım. –Jam bo na ba kı yor du, Jmu hin– Do muz lar ne ola cak o za man? Ne re ye gi de cek ler. — Öte ki hay van la rın git ti ği ye re, ya ni öz gür lü ğe. — Doğ ru, öy le ama, on la rı kes me se niz, üre dik çe ürer ler. O za man da, doğ ru su nu is ter se niz, ça yır di ye, bağ bah çe di ye bir şey kal maz. Do muz bu, bo şu na do muz de me miş ler… Ak şam ye me ği ni ye di ler. Jmu hin sof ra dan kalk tık tan son ra oda nın için de uzun sü re do laş tı. Dur ma dan ko nuş tu, ko nuş tu… Önem li, cid di bir şey üze ri ne ko nuş ma yı çok se ver, dü şün me ye ba yı lır dı. Hem son ra, ölü mün ona pek kor kunç gel me me si için ih ti yar lık yıl la rın da bir dü şün ce ye bağ lan mak, ken di ne bir avun tu bul mak is ti yor du. Sev gi, iç hu zu ru, ken di ne gü ven is ti yor du. Kar nı nı sa la ta lık ek mek le do yur duk tan son ra, şim di da ha bir ku sur suz ol du ğu na ina nan şu ko nuk gi bi gü ven mek is ti yor du ken di ne. San dı ğın üze rin de otu ru şun da ne bü yük bir gü ven var dı ken di ne. Sağ lık lıy dı, kan dam lı yor du ya nak la rın dan. Su su yor, sa bır la kat la nı yor du can sı kın tı sı na. Hol den ba kıl dı ğın da, ala ca ka ran lık ta ko ca man bir ka ya par ça sı na, ye rin den oy na ma sı güç bir ka ya par ça sı na ben zi yor du. Ha ya ta onu bağ la yan bir ba ğı var sa mut lu dur in san. Jmu hin hol den ge çip dı şa rı taş lı ğa çık tı. Son ra ha va yı de rin de rin içi ne çek ti ği, ken di ken di ne ko nuş tu ğu du yul du: “Evet… Çok doğ ru.” Ha va ka ra rı yor du ya vaş ya vaş. Gök 431
Anton Pavloviç Çehov
yü zün de yer yer yıl dız lar be lir miş ti. İçer de ışık la rı yak ma mış lar dı da ha. Bi ri ses siz ce, bir göl ge gi bi gir di sa lo na, ka pı nın di bin de dur du. Lyu bov Osi pov na’ydı bu, Jmu hin’in ka rı sı. Ko nu ğa bak ma dan ür kek, — Kent ten mi ge li yor su nuz? –di ye sor du. — Evet. — Bel ki de bi lim ada mı sı nız be yim, bir akıl ve rin bi ze ne olur. Bir di lek çe ver me miz ge rek de. Ko nuk, — Ne re ye? –di ye sor du. — İyi yü rek li be yim be nim, iki oğ lu muz var. Okul za man la rı gel di ge çi yor. Oy sa kim se aç maz ka pı mı zı. Bi ze akıl ve re cek kim se miz yok tur. Be nim de bir şe ye er mez ak lım. Ço cuk la rı oku la ver mez sek, ba sit bi rer Ka zak ola rak ala cak lar on la rı as ke re. Kö tü bir şey bu, be yim! Oku ma yaz ma sı ol ma yan in san mu jik ler den bi le kö tü dür. İvan Ab ra mıç bi le tik si ni yor on lar dan. Oda sı na gir me le ri ne izin ver mi yor. Pe ki ama ço cuk la rın gü na hı ne bun da? Hiç de ğil se kü çük yav ru mu ve re bil sey dim oku ma ya. Val la hi öy le acı yo rum ki ona! Ah, öy le acı yo rum ki! Ağ la ma mak için ken di ni güç tu tu yor muş gi bi, söz cük le ri uza ta uza ta ko nu şu yor du. Se si tit ri yor du. Böy le si ne ufak te fek, gen ce cik bir ka dı nın ye tiş kin ço cuk la rı ol du ğu na inan mak güç tü. Ka pı da gö zü ken Jmu hin, — Sen an la maz sın böy le şey ler den ka dın –de di,– hem se nin işin de ğil bu. Bu da la ca söz le rin le ca nı nı sık ma ko nu ğu mu zun. Ha di çık! Lyu bov Osi pov na çık tı. Hol de, in ce se siy le bir kez da ha yi ne le di: — Ah, öy le acı yo rum ki! Ko nu ğa sa lon da ki ka ne pe de ya tak yap mış lar, ka ran lık ol ma sın di ye de kan di li yak mış lar dı. Jmu hin ken di ya tak oda sın da ya tı yor du. Yat tı ğı yer de ru hu nu, yaş lı lı ğı nı; ge çen 432
Peçenek
ler de ge çir di ği, onu öy le si ne kor ku tan ölü mü tüm can lı lı ğıy la anım sa ma sı na ne den olan o kalp kri zi ni dü şü nü yor du. Her kes ten uzak bir kö şe ye çe ki lip ses siz lik için de fel se fe yap ma yı pek se ver di. Böy le za man lar da çok cid di, çok de rin dü şün ce li bir in san ol du ğu nu, dün ya da onu yal nız ca çok önem li so run la rın il gi len dir di ği ni sa nır dı. Şim di de dü şü nü yor du. Öte ki le re ben ze me yen, ya şa mı na yön ve re bi le cek önem li bir dü şün ce ye var mak; ki şi li ği gi bi ya şa mı nı da cid di, de rin an lam lı ya pa bil mek için ken di ne bir ta kım il ke ler dü şü nüp bul mak is ti yor du. Evet, bu ih ti yar lık gün le rin de et ye me yi, ge rek siz ba zı dav ra nış la rı nı ke sin kes bı ra kır sa iyi ola cak tı. İn san la rın bir bi ri ni de, hay van la rı da öl dür me ye cek le ri za man er geç ge le cek ti bir gün. Baş ka yo lu yok tu bu nun. Şim di o za ma nı ge ti ri yor du gö zü nün önü ne. Ken di ni bü tün hay van lar la dost ça ya şar ken ha yal edi yor du. Son ra bir den do muz la rı anım sa dı ge ne. Ka fa sın da her şey bir bi ri ne ka rış tı… De rin bir so luk al dık tan son ra, — Hey Tan rım –di ye mı rıl dan dı,– ne ler gö rü yor ki şi oğ lu! Ko nu ğa ses len di: — Uyu yor mu su nuz? — Ha yır. Jmu hin kalk tı ya ta ğın dan. Sa lo nun ka pı sın da, eşik te dur du. Yal nız bir göm lek var dı üs tün de. Değ nek gi bi kup ku ru, da mar la rı çık mış ba cak la rı açık tay dı. — Ba kın ne di ye ce ğim –di ye baş la dı,– te le fon lar, tel graf lar, akıl al maz çe şit çe şit şey ler çık tı. Ama doğ ru su nu is ter se niz, in san lar şim di es ki sin den iyi de ğil ler. Bi zim za ma nı mız da, ya ni bun dan otuz kırk yıl ön ce in san la rın ka ba, acı ma sız ol du ğu nu söy lü yor lar. Pe ki ama şim di de öy le de ğil mi? Ger çek ten, be nim za ma nım da ki bar de ğil di in san lar. Hiç unut mam, Kaf kas ya’da kü çük bir ır ma ğın ke na rın da tam üç ay iş siz güç süz bek le miş tik; –da ha er baş tım o za man lar– an cak 433
Anton Pavloviç Çehov
ro man lar da rast la na bi le cek bir olay geç ti ba şı mız dan ora da. Doğ ru su nu is ter se niz, bö lü ğü mü zün mev zi len di ği kü çük ır ma ğın he men ke na rın da, kı sa bir za man ön ce vur du ğu muz bir prens gö mü lüy dü. Dul ka lan pren ses ge ce le ri ko ca sı nın me za rı na ge li yor, ağ lı yor du. Ge ce nin ka ran lı ğın da öy le ses li ağ lı yor du, öy le in le yip du ru yor du ki, he pi mi zin üs tü ne bir ağır lık, hü zün çö kü yor du. Bir tür lü uy ku gir mi yor du gö zü mü ze. Bir ge ce uyu ma dık, iki ge ce uyu ma dık, so nun da tak et ti ca nı mı za. Doğ ru su nu is ter se niz, olur ol maz şey ler yü zün den –sö züm ka ba kaç tıy sa ba ğış la yın– in sa nın uy ku sun dan ol ma sı ap tal lık tır. Bir ge ce ya ka la dık bu pren se si, bir gü zel kır baç la dık, gi diş o gi diş… Gör dü nüz mü? Hiç kuş ku suz şim di böy le in san lar yok. Kır baç la mı yor lar za val lı la rı. Es ki sin den de da ha dü rüst ya şı yor lar. Hem bi lim da ha yay gın laş tı, ama doğ ru su nu is ter se niz, ruh hep ay nı ruh. En kü çük bir de ği şik lik yok. An la ta yım da din le yin. Bi zim bu ra da bir top rak sa hi bi var. Doğ ru su nu is ter se niz, ay rı ca kö mür ocak la rı da var dır. Bu ra lar da gi de cek, sak la na cak yer le ri ol ma yan, kim lik cüz dan sız bir ta kım ser se ri le ri ça lış tı rı yor. Cu mar te si gü nü iş çi le re pa ra ver me si ge rek mek te dir. Ama pa ra cık la rı nı da ğıt mak is te mez ca nı, doğ ru su nu is ter se niz, ay rı la maz pa ra cık la rın dan… So nun da –ge ne ser se ri ler den, ama şap ka gi yen– tam ken di ne gö re bir ça vuş bu lu yor. “Sen hiç pa ra ver me on la ra,” di yor bul du ğu ça vu şa. “Bir ka pik bi le ver me. Dö ve cek ler dir se ni. Var sın döv sün ler. Di şi ni sık. Bu na kar şı lık her cu mar te si on rub le ve re ce ğim sa na.” Her za man ol du ğu gi bi, cu mar te si ak şa mı pa ra la rı nı al ma ya ge li yor iş çi ler. Ça vuş, “Pa ra yok” di yor. Var dı, yok tu der ken, aşa ğı edi yor lar ada mı. Ki mi tek ney le, ki mi yum ruk la vu ru yor lar da vu ru yor lar –doğ ru su nu is ter se niz, aç lık tan gö zü dön müş in san la rın öf ke si ya man olur– ba yıl tın ca ya ka dar vu ru yor lar. Son ra her bi ri bir ya na gi di yor. Pat ron ça vu şun ba şı na su dök me le ri ni söy lü yor adam la rı na. Son ra on rub le yi diş le ri nin ara sı na sı kış tı rı yor. Ça vuş alı yor pa ra yı, yü zü gü lü yor. Çün 434
Peçenek
kü de ğil on rub le ye, üç tek li ğe da ra ğa cı na git me yi ha zır dır adam. Evet… Pa zar te si gü nü ye ni iş çi ler ge li yor. Gel me sin de ne yap sın lar. Sak la na cak yer le ri yok tur… Cu mar te si gü nü ay nı şey olu yor ge ne… Ko nuk öte ya na, yü zü nü ka ne pe nin ar ka lı ğı na dön dür dü. Bir şey mı rıl dan dı ken di ken di ne. Jmu hin an la tı yor du: — İş te si ze bir olay da ha. Bir za man lar Si bir ya çı ba nın dan hay van la rı mız kı rıl ma ya baş la dı bu ra da. Si nek gi bi dü şüp dü şüp ölü yor lar dı. Bay tar lar ge lip gi di yor du. Ge be ren hay va nın uzak bir yer de, de rin bir çu ku ra atıl ma sı, üze ri ne ki reç dö kül dük ten son ra çu ku run gü zel ce ka pa tıl ma sı sı kı sı kı em re dil miş ti. Bi lim öy le ge rek ti ri yor muş de mek… O ara be nim de bir atım öl dü. Tam söy len di ği gi bi göm düm hay va nı, yal nız on pud1 ki reç dök tüm üs tü ne. Ne mi ol du son ra? Doğ ru su nu is ter se niz, be nim de li kan lı lar, sev gi li oğul la rım ge ce gi dip çı kar dı lar hay va nı ora dan, de ri si ni yü züp üç rub le ye sat tı lar. Gör dü nüz mü? De mek es ki sin den da ha iyi de ğil in san lar. “Kur dun kar nı nı ne ka dar do yu rur san do yur, ge ne gö zü or man da dır,” di yen ata la rı mız doğ ru söy le miş ler de mek. Ol du mu? Dü şü nü le cek çok şey var! Öy le de ğil mi? Ne der si niz? Bir ya nın pen ce re le rin de, pan jur la rın ara lık la rın da şim şek ler bir par la yıp bir sö nü yor du. Yağ mur ya ğa ca ğa ben zi yor du. Sı kın tı lı bir ha va var dı. Siv ri si nek ler ısı rı yor lar dı. Jmu hin ya ta ğın da yat mış dü şü nü yor, of la yıp puf lu yor, in li yor, ken di ken di ne, “Evet… öy le.” di yor du. Uyu ya mı yor du bir tür lü. Çok çok uzak lar da bir yer de de rin den gür lü yor du gök. — Uyu yor mu su nuz? — Ha yır –di ye kar şı lık ver di ko nuk. Jmu hin kalk tı. To puk la rı nı ye re vu ra vu ra sa lon dan ge çip ho le çık tı. Ka na ka na su iç mek için mut fa ğa git ti. 1
Es ki bir Rus ağır lık öl çü bi ri mi:16,3 kg. 435
Anton Pavloviç Çehov
Bi raz son ra elin de tes tiy le dön dü. — Doğ ru su nu is ter se niz, dün ya da en kö tü şey akıl sız lık tır. Be nim Lyu bov Osi pov na ye re diz çö küp Tan rı’ya yal va rı yor. Her ge ce du a edi yor. Ken di ni yer le re atıp ne için yal va rı yor Tan rı’ya, bi li yor mu su nuz. Ço cuk la rı nın oku ma sı için. On la rın as ke re Ka zak eri ola rak gi de cek le rin den, ora da sırt la rı nın de ri le ri ni kır baç la yü ze cek le rin den kor ku yor. Öy le ama, ço cuk la rı okut mak için pa ra ge rek. Ne re den bu la cak sın pa ra yı. Al nı nı ye re vu ra vu ra du a et is ter sen, pa ra yok sa, yok tur. Böy le du a et me si nin bir ne de ni de, doğ ru su nu is ter se niz, her ka dın gi bi onun da ken di ni dün ya nın en mut suz in sa nı say ma sı dır. Açık yü rek li yim dir ben, hiç bir şe yi giz le mek is te mi yo rum siz den. Yok sul bir ai le den dir ka rım. Ba ba sı ki li se nin ça nı nı ça lar dı. Onun la ev len di ğim de on ye di ya şın day dı. Onu ba na ver me me le ri nin asıl ne de ni ai le nin yok luk için de, aç ol ma sıy dı. Oy sa be nim hiç de ğil se, gör dü ğü nüz gi bi bir ye rim, çift li ğim var dı. Son ra ne de ol sa bir su bay dım… Doğ ru su nu is ter se niz, onun için par lak bir kıs met tim. Ev len di ği miz gün ağ la ma ya baş la dı. Hâ lâ da ağ lar. Ne bol göz ya şı var mış! Bir kö şe ye otu rup dü şü nür ha dü şü nür. Ne dü şün dü ğü nü mü me rak et ti niz? Ka dın kıs mı ne dü şü ne bi lir? El bet te hiç bir şey. Doğ ru su nu is ter se niz, ka dı nı in san dan say mam ben. Ko nuk bir den doğ rul du yat tı ğı yer den, otur du. — Af fe der si niz, sı kıl dım –de di.– Bi raz dı şa rı çı ka ca ğım. Jmu hin ka dın lar üze ri ne ko nuş ma sı nı sür dü re rek hol de ka pı nın sür gü sü nü çek ti, bir lik te dı şa rı çık tı lar. Do lu nay tam av lu nun üs tün dey di. Ay ışı ğın da ev de, sa man lık lar da gün düz ol du ğun dan da ha bir be yaz gö rü nü yor lar dı. Çi men le rin üze rin de si yah göl ge ler ara sın da da –ge ne be yaz– par lak ışık şe rit le ri uza nı yor du. Sağ da, ta uzak lar da boz kır gö rü nü yor du. Onun üs tün de yıl dız lar ses siz, ışıl ışıl dı. Bu ya na ba kın ca her şey, de rin bir uçu ru mun di bin dey miş gi bi es rar do lu, çok 436
Peçenek
çok uzak lar day mış iz le ni mi ve ri yor du in sa na. Oy sa sol da ku rum gi bi sim si yah, ağır fır tı na bu lut la rı kat kat çök müş ler di boz kı rın üs tü ne. Bu lut la rın ke nar la rı nı ay ışı tı yor du. Te pe le ri bem be yaz kar lı dağ lar, kap ka ra or man lar, de niz var dı ora da san ki. Bir şim şek ça kı yor, gök gür lü yor du de rin den, sa vaş var dı san ki dağ lar da. Çift li ğin bi raz öte sin de kü çük bir bay kuş tek dü ze ötü yor du: “Uyu yo rum! Uyu yo rum!” — Sa at kaç? –di ye sor du ko nuk. — Bi ri ge çi yor. — Sa ba ha da ha çok var! Eve dön dü ler. Ge ne yat tı lar. Uyu mak ge rek ti. Yağ mur dan ön ce çok tat lı dır uy ku ge nel lik le. Gel ge le lim önem li, cid di şey ler dü şün mek is ti yor du ih ti yar. Öy le ba sit bir dü şün mek de ğil di onun is te di ği. Bir şey üze rin de ka fa pat lat mak is ti yor du. Ya kın da öle ce ği göz önü ne alı nır sa, ru hu nun hu zu ra ka vuş ma sı için gün le ri ni, yıl la rı nı öy le si ne bel li et me den, iz bı rak ma dan peş pe şe yu tan bu ava re li ği ne bir son ver me si nin, ken di ne, ya pa bi le ce ği bir kah ra man lık dü şü bul ma sı nın –söz ge li mi, ya yan çok uzak bir yer le re git me si nin ya da şu genç adam gi bi et ye me yi bı rak ma sı nın– iyi ola ca ğı nı dü şü nü yor du. Son ra ge ne, in san la rın ar tık hay van la rı öl dür me ye cek le ri za ma nı ha yal et me ye baş la dı. O gün le ri ken di de ya şa mış gi bi açık se çik, be lir gin di dü şün ce le ri. Ama ka fa sı nın için de bir den kar ma ka rı şık ol du her şey ge ne, si lik leş ti… Fır tı na uzak tan geç ti. Ama bu lut la rın ucu çift li ğin üs tü ne gel miş ti. Yağ mur ya ğı yor, dam la lar dam da sa kin sa kin tı kır dı yor du. Jmu hin kalk tı, yaş lı lı ğın dan of la ya rak, ge ri ne rek sa lo na bak tı. Ko nu ğun uya nık ol du ğu nu fark edin ce, — Doğ ru su nu is ter se niz –de di,– Kaf kas ya’da bi zim bir lik te bir bay tar var dı. O da et ye mez di. Ava çık maz dı hiç. Adam la rı nın ba lık tut ma la rı na da izin ver mez di. An lı yo rum el bet te. Her can lı öz gür ya şa ma lı, ona ve ri len ya şa mın ta dı 437
Anton Pavloviç Çehov
nı çı kar ma dı lar. Yal nız bir şe yi al mı yor ak lım. Do mu zun is te di ği ye re gi rip çık ma sı na göz yu mu lur sa, so nuç ne ye va rır?. Ko nuk doğ ru lup otur du. Ren gi git miş, bu ruş tur du ğu yü zün de can sı kın tı sı, yor gun luk an la tı mı var dı. Öf ke den ku dur du ğu, ama can sı kın tı sı nı söz le dı şa rı ya vur ma ya yu mu şak yü rek li li ği nin, ki bar lı ğı nın en gel ol du ğu bel liy di. Uy sal, — Or ta lık ay dın lan ma ya baş la dı –de di.– Ara ba yı ha zır la ma la rı nı söy ler mi si niz lüt fen. — Ace le niz ne? Bek le yin yağ mur din sin. Ko nuk kork muş, yal var mak lı bir ses le, — Yo, ha yır –de di,– lüt fen, he men git me li yim. –Ça buk ça buk gi yin me ye baş la mış tı. Yay lı yı ka pı nın önü ne ge tir dik le rin de gü neş doğ mak üze rey di. Yağ mur ye ni ke sil miş ti. Bu lut lar hız la ka yı yor lar dı yu ka rı da. Gök yü zü nün ara lar dan gö zü ken ma vi li ği gi de rek ço ğa lı yor du. Aşa ğı da, kü çük su bi ri kin ti le rin de gü nün ilk ışık la rı tit re şi yor du ür kek çe. Ko nuk, yay lı ya bin mek için, çan ta sı elin de hol den ge çer ken, Jmu hin’in ka rı sı ben zi uçuk –dün kün den de uçuk tu ben zi san ki–, yü zü ağ la mak tan şiş miş, göz le ri ni kırp ma dan, dik kat le, yü zün de ço cuk su bir iç ten lik le ba kı yor du ona. Ke der oku nan yü zün den ko nu ğun öz gür lü ğü ne gıp ta et ti ği –ah, ne çok is ter di bu ra dan gi de bil me yi!– evet ko nu ğun öz gür lü ğü ne gıp ta et ti ği, ona bir şey söy le mek, bel ki de on dan ço cuk la rı ko nu sun da bir akıl al mak is te di ği bel liy di. Ne acık lı bir du ru şu var dı! Ha yır, ev sa hi bi nin ka rı sı ola maz dı bu. Evin ha nı mı da, hat ta hiz met çi si de ola maz dı. Da ha çok bir sı ğın tı ya, kim se nin de ğer ver me di ği bir ak ra ba ya ben zi yor du. Bir hiç ti bu ka dın… Ko ca sı ha bi re ko nu şa rak, önün de bir o ya na bir bu ya na ko şa rak ge çi ri yor du ko nu ğu. Ka dın sa suç lu gi bi du va rın di bin de sin miş, ko nuş ma ya baş la mak için uy gun bir anı kol lu yor du. So luk al ma dan ay nı şe yi tek rar la yıp du ru yor du ih ti yar: — Ge ne bek le riz efen dim, onur ve rir si niz! Doğ ru su nu is ter se niz, ko nu ğa her za man açık tır ka pı mız! 438
Peçenek
Ko nuk ça bu cak bin di yay lı ya. Bu ra dan gi de ce ği ne çok se vin di ği bel liy di. Onu alı ko ya cak la rın dan kor ku yor du san ki. Yay lı dün kü gi bi şöy le bir sar sıl dı ge ne, gı cır da dı, ar ka sın da ası lı ko va tan gır tun gur et me ye baş la dı. Ko nuk, göz le rin de pek de ği şik bir an la tım la dö nüp tu haf tu haf bak tı Jmu hin’e. İçin den ona bir za man lar ka das tro cu nun de di ği gi bi, Pe çe nek ya da baş ka bir şey de mek gel di ği bel liy di. Ama yu mu şak yü rek li li ği en gel le di bu is te ği ni. Bir şey söy le me di. Ama av lu ka pı sın dan çı kar ken tu ta ma dı ken di ni ar tık, aya ğa kalk tı, yük sek ses le, öf ke li, — Bez dir di niz be ni! –di ye ba ğır dı. Sa man lı ğın ya nın da Jmu hin’in oğul la rı du ru yor lar dı. Bü yü ğü nün elin de tü fek, kü çü ğü nün elin de par lak kır mı zı ibik li, gri bir ho roz var dı. Kü çü ğü olan ca gü cüy le ha va ya fır lat tı ho ro zu, hay van evin ça tı sın dan yük se ğe çık tı. Gü ver cin gi bi dön dü ha va da. Bü yük oğ lan ateş et ti. Ho roz taş gi bi düş tü ye re… Bir den şaş kı na dö nen ih ti yar. Ko nu ğu nun bu bek len me dik ba ğır ma sı nı ne ye yo ra ca ğı nı, ney le açık la ya ca ğı nı bil me den ağır adım lar la eve yü rü dü. Ma sa ya otur du, de rin dü şün ce le re dal dı: Gü nü müz de dü şün ce ler de ki sa pık lı ğı, her yer de gö rü len ah lak sız lı ğı, tel gra fı, te le fo nu, bi sik le ti, bü tün bun la rın ne ka dar ge rek siz ol duk la rı nı dü şü nü yor du. Ya vaş ya vaş ya tış tı. Son ra hiç ace le et me den bir şey ler ye di. Beş bar dak çay iç ti, gi dip yat tı. 1897
439
Köylüler 1 Mos ko va’da, “Slav Pa za rı” ote lin de ça lı şan Ni ko lay Çi kil de yev has ta lan mış tı. Ba cak la rın da bir ka sıl ma var dı, bu yüz den ra hat yü rü ye mi yor du. Bir gün de ko ri dor da tö kez len miş, elin de ki tep siy le bir lik te yü zü ko yun ye re uzan mış tı. Et li no hut var dı tep si de. İşin den çık ma sı ge rek miş ti. Olan pa ra sı nı –bu ara da ka rı sı nın ki ni de– iyi leş mek için har ca mış, so nun da me te lik siz kal mış tı. İş siz güç süz otur mak tan ca nı sı kı lı yor du. So nun da kö yü ne, evi ne git se, bel ki de da ha iyi ola ca ğı na ka rar ver di. Köy de hem has ta lık o ka dar ağır gel mez di ona, hem ya şam da ha ucuz du. Bo şu na de mez ler di “Evin de du var lar yar dım eder in sa na,” di ye. Kö yü Ju ko vo’ya bir ak şa mü ze ri gel di. Ço cuk luk anı la rın da ki ba ba evi ay dın lık, sı cak, hu zur do luy du. Oy sa kü çük köy evi ne gi rin ce, şim di kor kuy la ür per miş ti. Öy le si ne ka ran lık, dar, pis ti içe ri si. Onun la bir lik te ge len ka rı sı Ol ga ile kı zı Sa şa, evin han diy se ya rı sı nı kap la yan, is ten, si nek ler den sim si yah bü yük Rus so ba sı na şaş kın şaş kın ba kı yor lar dı. Ne çok si nek var dı bu ra da! So ba yan yat mış tı, du var lar da ki di rek ler eğ ri du ru yor lar dı, san ki ev ha çök tü ha çö ke cek ti. Ön du va ra, tas vir le rin ya nı na –tab lo ye ri ne– bir ta kım şi şe eti ket le ri, ga ze te par ça la rı ya pış tı rıl mış tı. Yok sul luk var dı her yan 441
Anton Pavloviç Çehov
da! Ev de bü yük ler den kim se yok tu. Ekin biç me ye git miş ler di. So ba nın üze rin de se kiz yaş la rın da, açık sa rı saç lı, eli yü zü kir için de, çev re sin de olup bi ten le ri umur sa ma yan bir kız ço cu ğu var dı. Dö nüp, içe ri gi ren le re bak ma mış tı bi le. Be yaz bir ke di otu ru yor du so ba nın tam di bin de. Sa şa ya nı na ça ğır dı onu: — Pi si, pi si! — Duy maz –de di so ba nın üze rin de ki kız.– Ku lak la rı sa ğır ol du. — Ni çin? — Eh iş te öy le… Döv dü ler de on dan. Ni ko lay ile Ol ga bu ra da ki ya şa mın na sıl bir ya şam ol du ğu nu da ha ilk ba kış ta an la mış lar dı, ama bir bir le ri ne bir şey söy le mi yor lar dı. Ses siz ce ye re in dir di ler boh ça la rı nı, ge ne ses siz ce dı şa rı çık tı lar. Kö yün bi ti min de son dan üçün cü ev di ev le ri, gö rü nüş te kö yün en yok sul, en es ki eviy di. İkin ci ev da ha iyi sa yıl maz dı, ama son da ki nin da mı te ne ke kap lıy dı, pen ce re le rin de per de var dı. Öte ki ler den bi raz açık ta du ran, av lu su çev ril me miş ev kö yün mey ha ne siy di. Ev ler tek sı ra uza nı yor lar dı. Ses siz, de rin dü şün ce le re dal mış gi bi dur gun, kü çük kö yün –av lu la rın dan gö rü nen sö ğüt le riy le, mür ver ağaç la rıy la, üvez ağaç la rıy la– hoş bir gö rü nü mü var dı. Köy lü le rin bah çe le ri nin he men ar ka sın da ır ma ğa dik bir ya maç ini yor du. Kil top rak bir ya maç tı bu, baş tan so na oyuk oyuk tu, yer yer bü yük taş lar çık mış tı or ta ya. Bu taş lar ile çöm lek çi le rin aç tık la rı çu kur la rın ara sın dan bir kaç pa ti ka kıv rı la rak ini yor du aşa ğı ya. Sağ da sol da, ba zı la rı kah ve ren gi, ba zı la rı kır mı zı, kı rık ça nak çöm lek yı ğın la rı var dı. Aşa ğı da ise, şim di köy lü le rin hay van la rı nın ya yıl dı ğı, otu bi çil miş, par lak ye şil, düz, ge niş bir ça yır uza nı yor du. Kıv rı la rak akan, kı yı la rı oyuk oyuk ır mak köy den bir vers ta ka dar uzak tay dı. Ir ma ğın öte sin de ge ne ge niş bir ça yır, ça yır da sı ğır lar, uzun sı ra lar ha lin de kaz sü rü le ri, son ra –bu yan da ol du ğu gi bi– dik bir ya maç; te pe de beş kub be li ki li 442
Köylüler
se siy le bü yük bir köy, kö yün bi raz dı şın da da kö yün sa hi bi, be yin ko na ğı… Ol ga ki li se ye doğ ru haç çı ka ra rak, — Gü zel si zin bu ra lar! –de di.– Oh Tan rım, bu ne ge niş lik böy le! Tam o an da ak şam ayi ni için çal ma ya baş la dı ki li se nin ça nı (er te si gün pa zar dı). Aşa ğı da, ko vay la su ta şı yan kü çük iki kız çan se si ni din le mek için dur du lar. Ni ko lay hül ya lı, — Bu sa at te ak şam ye me ği ve ri lir “Slav Pa za rı”nda… –di ye mı rıl dan dı. Ni ko lay ile Ol ga ya ma cın ba şın da otur muş, gü ne şin ba tı şı nı; yer yer al tın sa rı sı, yer yer kı zıl bir ren ge bü rün müş gök yü zü nün ır mak ta, kar şı te pe de ki ta pı na ğın pen ce re le rin de, Mos ko va’da hiç bir za man rast lan ma yan dur gun, yu mu şak, an la tı la ma ya cak ka dar te miz yan sı yı şı nı sey re di yor lar dı. Gü neş bat tık tan son ra sü rü me le ye rek, bö ğü re rek geç ti, kaz lar da bu ya na uç tu lar; çok geç me den her şey sus tu, ha va da ki hu zur do lu ay dın lık kay bol du, ak şa mın ala ca ka ran lı ğı hız la çök me ye baş la dı. Bu ara da ih ti yar lar –Ni ko lay’ın ba ba sı ile an ne si dön müş ler di. İki si de ay nı boy da, za yıf, diş siz di. İki si nin de kam bu ru çık mış tı. On la rın ar ka sın dan, ır ma ğın öte sin de be yin tar la sın da ça lı şan ka dın lar –ge lin ler, Ma ri ya ile Fek la– gel di ler. Ma ri ya’nın –Ni ko lay’ın kar de şi Kir yak’ın ka rı sıy dı Ma ri ya– al tı; Fek la’nın –Ni ko lay’ın as ker de ki kar de şi De nis’in ka rı sıy dı– iki ço cu ğu var dı. Ni ko lay eve gi rip de bü tün ai le yi –so ba nın ar ka sın da ki ran za da, be şik ler de, oda nın her kö şe sin de kı pır da şan bü yük lü kü çük lü bu in san la rı–, çav dar ek me ği ni su ya ba nıp bü yük bir iş tah la yi yen ih ti yar ile ka dın la rı gö rün ce; has ta has ta, üs te lik ai le siy le bir lik te bu ra ya gel mek le hiç iyi et me di ği ni dü şün dü. Hiç iyi et me miş ti! Ba ba sıy la, an ne siy le ku cak laş tık tan son ra, 443
Anton Pavloviç Çehov
— Kir yak ne re de? –di ye sor du. Ba ba sı ce vap ver di: — Be yin ko ru sun da bek çi lik edi yor. Pek iyi bir çift çi sa yıl maz ama, bek çi li ği ne di ye cek yok. Yaş lı ka dın ağ la mak lı, — Bi ze bir ya ra rı ol ma dık tan son ra ney le yim onun bek çi li ği ni? –de di.– Bi zim adam lar da iş yok oğ lum, eve ge tir mez ler, ev den gö tür me yi bi lir ler an cak. Kir yak da, ko ca mış ba ban da içi yor lar yal nız ca… ne di ye sak la ya cak mı şım, mey ha ne nin yo lu nu aşın dır mak tan baş ka bir şey yap tık la rı yok. Tan rı’nın ver di ği bir ce za bi ze bu. Ko nuk la rı nın onu ru na se ma ve ri koy muş lar dı. Ba lık ko ku yor du çay, şe ker yer yer ke mi ril miş, gri bir renk al mış tı. Ek me ğin üze rin de, kap la rın için de ha mam bö cek le ri do la şı yor du. Çay iç mek ten iğ re ni yor du Ni ko lay. Ko nuş mak tan da. Hep yok luk tan, has ta lık lar dan söz edi yor lar dı çün kü. Da ha bi rer bar dak iç me miş ler di ki an sı zın gür, yay van, sar hoş bir ses yük sel di av lu da: — Ma–ri–ya! — Kir yak, gel di ga li ba –de di ih ti yar,– kö pe ği anın ca değ ne ği ha zır la der ler. Her kes sus tu. Bi raz son ra ye rin al tın dan ge li yor muş gi bi de rin den, ay nı ka lın, yay van ses du yul du ge ne: — Ma–ri–ya! Ma ri ya’nın –bü yük ge lin– yü zü bir den bem be yaz ke sil di. So ba nın di bi ne so kul du. Bu ge niş omuz lu, güç lü kuv vet li, çir kin ka dı nın yü zün de kor ku an la tı mı gör mek Ni ko lay’ın tu ha fı na git miş ti. Kı zı –so ba nın üze rin de otu ran, çev re sin de olup bi ten le re il gi siz gö rü nen kü çük kız– yük sek ses le ağ la ma ya baş la mış tı. Gü zel bir ka dın olan Fek la –o da güç lü kuv vet li, ge niş omuz luy du– ba ğır dı kı za: — Sa na ne olu yor be men de bur? Öl dü re cek de ğil ya ana nı! 444
Köylüler
Ni ko lay ba ba sın dan, Ma ri ya’nın Kir yak ile ko ru da kal mak tan kork tu ğu nu, Kir yak’ın ka fa yı çe kin ce her za man onu al ma ya gel di ği ni, or ta lı ğı bir bi ri ne kat tı ğı nı, ka rı sı nı acı ma sız ca döv dü ğü nü öğ ren di. Sar hoş ses bu kez ka pı nın tam di bin de du yul du: — Ma–ri–ya! Ma ri ya, onu çok so ğuk bir su yun içi ne so ku yor lar mış gi bi so lu ya rak. — Al lah aş kı na kur ta rın be ni ne olur? –di ye ke ke le di,– kur ta rın ne olur!.. Ev de ki ço cuk la rın hep si ağ la ma ya baş la mış tı. On la ra ba ka rak Sa şa da ağ lı yor du. Sar hoş bir ök sü rük du yul du; pe şin den kış lık şap ka lı, si yah sa kal lı, uzun boy lu, –lam ba nın loş ışı ğın da yü zü gö rün mü yor du– kor kunç gö rü nüş lü bir er kek gir di içe ri. Kir yak’dı bu. Ka rı sı nın ya nı na git ti, ko lu nu hız la sa vu ra rak bir yum ruk in dir di yü zü ne. Hiç se si ni çı kar ma dı Ma ri ya, yum ru ğun ver di ği ser sem lik te ye re çök tü yal nız ca. He men kan ak ma ya baş la mış tı bur nun dan. İh ti yar, so ba nın üs tü ne çı kar ken söy le ni yor du: — Ne ke pa ze lik tir bu! Hem de ko nuk la rın ya nın da! Re za let val la hi! Yaş lı ka dın önü ne eğil miş, hiç se si ni çı kar ma dan otu ru yor, bir şey dü şü nü yor du. Fek la be şi ği sal lı yor du… Kir yak –her ke sin on dan kork tu ğu nu bil di ği, bun dan hoş lan dı ğı bel liy di– Ma ri ya’nın ko lu na ya pış tı, ka pı ya doğ ru sü rük le me ye baş la dı onu. Da ha da kor kunç gö rün mek için ya ba ni bir hay van gi bi bö ğü rü yor du. Tam o an da ko nuk la rı gör dü, dur du. Ka rı sı nın ko lu nu bı rak tı, — O… Kim ler gel miş… –de di.– Kar de şim, ai le siy le bir lik te… Tas vi re doğ ru haç çı kar dı, yal pa vu ra rak, kan ça na ğı na dön müş göz le ri ni ala bil di ği ne aça rak de vam et ti: — Kar de şim ai le siy le bir lik te ba ba oca ğı na dön müş… Mos ko va’da ta bi i. Baş ken ti miz Mos ko va’dan ta bi i. Baş ken 445
Anton Pavloviç Çehov
ti miz Mos ko va’dan, kent le ri mi zin ana sı Mos ko va’dan… Af fe der si niz… Se ma ve rin ya nın da ki se di re çök tü. Evin içi ni de rin bir ses siz lik kap la mış tı. Kir yak ta ba ğı na dö küp hö pür de te hö pür de te çay iç me ye baş la dı… On bar dak iç tik ten son ra se di re uzan dı, he men hor la ma ya baş la dı. Ar tık her kes yat ma ya ha zır la nı yor du. Has ta ol du ğu için Ni ko lay’a so ba nın üze rin de, ih ti ya rın ya nın da yer yap mış lar dı. Sa şa yer de yat tı. Ol ga da ka dın lar la bir lik te sa man lı ğı git ti. Ma ri ya’nın ya nı na sa man la rın üze ri ne uza nır ken, — Ha di iki gö züm, üzül me –de di,– ağ la mak la din mez acın! Sa bır lı ol ma lı sın. Kut sal Ki tap’ta şöy le der; “Sağ ya na ğı na vu ra na sol ya na ğı nı uzat…” Böy le iş te iki gö züm! Son ra al çak ses le, söz cük le ri şar kı söy ler gi bi uza ta rak Mos ko va’yı, ora da ki ya şa mı, mo bil ya lı oda lar da na sıl hiz met çi lik et ti ği ni an lat ma ya ko yul du. — Mos ko va’da ev ler çok bü yük tür, taş tan dır –di yor du.– Sü rüy le ki li se var dır Mos ko va’da, ev ler de hep bey ler otu rur, hem öy le gü zel, öy le ki bar bey ler ki… Ma ri ya de ğil Mos ko va’yı, il mer ke zi ni bi le gör me di ği ni söy le di. Okur ya zar de ğil di. Hiç du a –“Ba ba mız” du ası nı bi le– bil mi yor du. O da, şim di bi raz öte de otur muş on la rı din le yen öte ki ge lin Fek la da akıl yö nün den pek za yıf tı lar. Hiç bir şe yi an la ya mı yor lar dı. Ko ca la rı nı iki si de sev mi yor du. Ma ri ya kor ku yor du Kir yak’dan, onun la yal nız kal dı ğın da kor ku dan eli aya ğı tit re me ye baş lı yor du, onun ya nın da ba şı dö nü yor, mi de si bu la nı yor, vot ka ko ku suy la tü tün ko ku su gen zi ni ya kı yor du. Fek la ise, ona ko ca sı nı öz le yip öz le me di ği ni sor duk la rın da yü zü nü bu ruş tu ra rak ce vap ve ri yor du: — Ne di ye öz le ye cek mi şim onu? Bir sü re ko nuş tuk tan son ra sus tu lar… Ha va se rin di. Sa man lı ğın ya kın la rın da bir yer de bir ho roz yır tı nır ca sı na ba ğı rı yor, uyut mu yor du on la rı. Sa ba hın ma vim si ışı ğı tah ta la rın ara lık la rın dan içe ri sü zül me ye baş la 446
Köylüler
dı ğın da Fek la usul ca kalk tı yat tı ğı yer den, dı şa rı çık tı. Bi raz son ra, çıp lak ayak la rı nı vu ra vu ra bir ye re koş tu ğu du yul du. 2 Ol ga ya nı na Ma ri ya’yı al mış, ki li se ye gi di yor du Pa ti ka dan ça yı ra iner ler ken iki si de ne şe liy di Ol ga bu ra da ki ge niş lik ten, en gin lik ten hoş lan mış tı. Ma ri ya ise, el ti si nin ona ya kın, can dan bir in san ol du ğu nu his se di yor du. Gü neş doğ mak üze rey di. Uy ku lu bir ala do ğan do la nı yor du ça yı rın üs tün de, al çak tan. Ir ma ğın su la rı ka ran lık tı, sa bah si si yer yer çök müş tü ça yı rın üze ri ne, öte yan da, te pe nin üze rin den doğ ru bir ışık de me ti uza nı yor du, ki li se ışıl ışıl dı, be yin bah çe sin de kar ga lar on la rı bo ğaz lı yor lar mış gi bi bağ rı şı yor lar dı. An la tı yor du Ma ri ya: — İh ti ya rın za ra rı yok, ama ko ca ka rı çok fe na. Yi yip bi ti ri yor in sa nı. Ken di buğ da yı mız kış so nu bay ra mı na ka dar an cak yet ti, şim di mey ha ne den un alı yo ruz… söy le nip du ru yor hep, ba şı mı zın eti ni yi yor: Çok pis bo ğaz mı şız. — Üzül me iki gö züm! Sa bır lı ol. “Acı çe ken ler, ezi len ler he pi niz ya nı ma ge lin,” der Kut sal Ki tap’ta. Ol ga ağır baş lı bir ta vır la, söz cük le ri uza ta rak ko nu şu yor du. Yü rü yü şü ise bir ra hi be nin ki gi bi ça buk, te laş lıy dı. Her gün İn cil okur du, hem yük sek ses le, bir zan goç gi bi okur du. Oku du ğu nun ço ğu nu an la maz dı, ama kut sal söz cük ler, bu ara da “gör dü ler ki” –“ol za man” gi bi söz cük ler duy gu lan dı rır lar dı onu. Yü re ğin de tat lı bir ür per tiy le okur du on la rı. İsa’ya, Mer yem Ana’ya, aziz le re ina nır dı; dün ya da hiç kim se yi, ba sit bir in sa nı da, Al man la rı da, Çin ge ne le ri de, Ya hu di le ri de kü çük gör me nin, hor la ma nın doğ ru ol ma ya ca ğı na, hay van la ra bi le acı ma yan la rın öte ki dün ya da ya na cak la rı na de rin bir inan cı var dı. Kut sal ki tap lar da böy le yaz dı ğı na ina nır, bu yüz den de İn cil’i okur ken, an la ma dı ğı söz cük le ri bi le söy ler ken, yü zü nü acı ma, duy gu lu luk do lu ay dın lık bir an la tım kap lar dı. 447
Anton Pavloviç Çehov
Ma ri ya, — Ne re li sin? –di ye sor du. — Vla di mirs kli. Ama çok es ki den, da ha se kiz ya şın da bir ço cuk ken gö tür müş ler be ni Mos ko va’ya. Ir ma ğa yak laş tı lar. Kar şı kı yı da, su yun tam ke na rın da bir ka dın ayak ta du ru yor, ço rap la rı nı çı ka rı yor du. Ma ri ya ta nı dı onu. — Bi zim Fek la’dır bu, kar şı be yin evi ne git miş ge ne… Kâh ya la ra… Çok re zil, ağ zı bo zuk bir ka dın dır! Ka ra kaş lı, ka ra göz lü, sağ lam ya pı lı, da ha pek genç, bir genç kız ka dar dinç Fek la, saç la rı dar ma da ğı nık, su ya gir di, güç lü adım lar ata rak yü rü dü. Her ya na dal ga lar ya yı lı yor du. — Çok re zil bir ka dın dır! –di ye in le di Ma ri ya, Kar şı dan kar şı ya tah ta dan, der me çat ma, dar bir köp rü var dı; köp rü nün al tın da ter te miz, dup du ru su da ge niş alın lı sa zan sü rü le ri do la şı yor du. Kı yı da ki ye şil ça lı lık lar da sa bah çi yi par lı yor du. Ilık bir yel esi yor, in sa nın içi ne tat lı bir hu zur dol du ru yor du. Ne gü zel bir sa bah tı! Yok luk, hiç bir yer de kur tu la ma dık la rı şu kor kunç, aman sız yok luk ol ma say dı, kim bi lir ne gü zel olur du yer yü zün de ya şam! Şim di ge ri dö nüp kö ye şöy le bir bak mak, dün ak şa mın anım san ma sı na, her ya nı dol dur muş şu mut lu luk ışı ğı nın bir an da yi tip git me si ne ye ter di. Ki li se ye gel di ler. Ma ri ya ka pı nın di bin de dur du, da ha ile ri git me ye ce sa ret ede me di. Ayi nin sa at do kuz dan son ra baş la ya ca ğı nı söy le dik le ri hal de, otur ma ya da ce sa ret ede me miş ti! Hep öy le ayak ta dur du. İn cil oku nur ken bir den dal ga lan dı ka la ba lık, be yin ai le si ne yol ver di ler. Be yaz giy si li, ke nar la rı ge niş şap ka lı iki kız la, yan la rın da de niz ci giy si li, gür büz, pem be ya nak lı bir ço cuk gir di ler ki li se ye. On la rı gö rün ce duy gu lan dı Ol ga. Bir den, ne den se on la rın dü rüst, bil gi li, iyi in san lar ol duk la rı na ka rar ver miş ti. Ma ri ya ise içe ri gi ren ler in san de ğil de, ya na çe kil me miş ol sa onu ezip ge çe cek bi rer ca na var mış gi bi alt tan alt tan, kaş la rı ça tık, ca nı sık kın ba kı yor du on la ra. 448
Köylüler
Zan goç ka lın se si ni her yük selt ti ğin de de ko ca sı nın ba ğır dı ğı nı du yar gi bi olu yor du: “Ma–ri–ya!..” –ür pe ri yor du. 3 Ko nuk la rın gel di ği köy de du yul muş, ayin den son ra ev de bü yük bir ka la ba lık top lan mış tı. Mos ko va’da ça lı şan ak ra ba la rın dan ha ber al mak için Leo nıç lar da, Mat ve içev ler de, İl yi çov lar da gel miş ler di. Oku ma yaz ma sı olan Ju ko vo lu ço cuk la rı Mos ko va’ya gö tü rüp (ır ma ğın öte sin de ki bü yük kö yün ki le ri yal nız ca fı rın cı la rın ya nı na ver dik le ri gi bi) yal nız ca lo kan ta ya ya da otel le re işe ko yar lar dı. Çok es ki den, top ra ğa bağ lı kö le le rin ol du ğu za man lar dan be ri böy le alı şı la gel miş ti bu. Şim di adı bir ma sal kah ra ma nı gi bi anı lan, o za man lar Mos ko va’da bir ku lüp te ça lı şan Lu ka İva nıç di ye Ju ko vo lu bir köy lü nün, ya nı na işe yal nız ca ken di köy lü le ri ni al ma sıy la, işe gi ren le rin de bir za man son ra sağ da sol da söz sa hi bi olun ca, mey ha ne le re, lo kan ta la ra ken di ya kın la rı nı al dırt ma sıy la baş la mış tı bu ge le nek. O za man dan be ri çev re köy ler de Ju ko vo’ya Uşa ke li ya da Uşa kis tan der ler di. Ni ko lay’ı on bir ya şın day ken gö tür müş ler di Mos ko va’ya. O za man lar “Er mi taj” bah çe sin de bi let çi lik eden Mat ve içev ler ai le sin den İvan Ma ka rıç sok muş tu onu bu işe. Şim di de Mat ve içev le re dön müş, ku ru la rak an la tı yor du Ni ko lay: — İvan Ma ka rıç ve li ni me tim dir be nim, onun için ge ce gün düz du a et sem az dır. O yar dım et me miş ol say dı, sü rü nür düm ben, iyi bir in san ola maz dım çün kü. İvan Ma ka rıç’ın kız kar de şi olan uzun boy lu, yaş lı bir ka dın ağ la mak lı. — Ah anam ba bam, ah! –de di,– hiç ha ber ala mı yo ruz on lar dan. — Kı şın Omon’un ya nın da ça lı şı yor du, bu mev sim de kent dı şın da bir bah çe de ol du ğu nu duy dum bir ara… Yaş lan dı ar tık ta bi i! Es ki den gün de on rub le ge tir di ği olur muş eve, şim di iş ler de dur gun laş tı za ten, çok sı kın tı çe ki yor ih ti yar cık. 449
Anton Pavloviç Çehov
Ka dın lar Ni ko lay’ın ke çe çiz me le ri ne, so luk yü zü ne ba ka rak üz gün, — Se nin du ru mun da pek par lak, gö rün mü yor Ni ko lay Osi pıç! –di yor lar dı.– Hiç iyi gö rün mü yor sun! Hep si se vi yor du Sa şa’yı. On ya şı nı dol dur muş tu Sa şa, ama çok ufak te fek ti, çok da za yıf tı. Kim se ye di ya şın dan yu ka rı de mez di ona. Gü neş te yan mış, saç la rı kö tü ke sil miş, uzun, ke ten en ta ri ler giy miş öte ki kız la rın ya nın da bem be yaz yü züy le, iri si yah göz le riy le, sa çın da ki kır mı zı kur de le siy le –ço cuk la rın tar la da ya ka la yıp eve ge tir dik le ri kü çük, ya ba ni bir hay van mış gi bi– aca yip bir du ru şu var dı. Ol ga kı zı na şef kat le ba ka rak, — Oku ma sı nı da bi li yor be nim kı zım! –de di. Kö şe den İn cil’i alıp ek le di: — Ha di oku bi raz da gör sün tey ze le rin yav rum! Oku da din le sin di ni bü tün Hı ris ti yan lar. De ri cilt li, ka pak uç la rı kir len miş es ki, ağır bir İn cil’di bu. İçe ri ra hip ler gir miş gi bi bir ko ku ge tir miş ti be ra be rin de, Kaş la rı nı kal dır dı Sa şa, yük sek ses le, şar kı söy lü yor muş gi bi baş la dı: — “On la ra gi den ol ki şi ye dü şün de gö rün dü… me le ği Tan rı’nın, şöy le bu yur du ona: ‘Kalk oğ lun la an ne si ni al…’” Ol ga’nın he ye can dan yü zü kıp kır mı zı ol muş tu. — Oğ lun la an ne si ni… –di ye yi ne le di. — “Son ra da Mı sır’a git… kal ora da ol za man ki ır mak…” “Ol za man” söz cü ğü nü du yun ca tu ta ma dı ken di ni Ol ga, ağ la ma ya baş la dı. Ona ba kıp Ma ri ya da baş la dı hıç kır ma ya, onun pe şin den İvan Ma ka rıç’ın kız kar de şi baş la dı. İh ti yar ök sür dü, to ru nu na bir ar ma ğan ver mek için sa ğı so lu araş tır dı, ama bir şey bu la ma dı, ko lu nu sal la dı yal nız ca. Sa şa’nın oku ma sı bi tin ce ko nuk lar duy gu lan mış, Ol ga ile Sa şa’dan çok hoş nut– ev le ri ne dön dü ler. 450
Köylüler
Bay ram ol du ğu için bü tün gün ev den çık ma dı ai le. Ko ca sı nın da, ge lin le ri nin de, to run la rı nın da “ko ca ka rı” de dik le ri yaş lı ka dın her şe yi ken di yap ma ya ça lı şı yor du. So ba yı ken di ya kı yor, se ma ve ri ken di ko yu yor. Öğ le yin tar la ya bi le ken di gi di yor, son ra da her işi ona bı rak tık la rın dan ya kı nı yor du. Bi ri si nin faz la bir lok ma ye me me si, ih ti yar ile ge lin le rin boş otur ma ma la rı için gö zü nü dört açı yor du. Du rup du rur ken, kâh mey ha ne ci nin kaz la rı nın ar ka dan do la nıp bah çe ye gir dik le ri ni söy lü yor, elin de uzun bir so pay la çı kı yor du ev den, ken di gi bi sıs ka, pör sük la ha na la rı nın ba şın da ya rım sa at ba ğı rıp du ru yor du cır lak se siy le; kâh kar ga civ civ le ri nin ya nı na so ku lu yor muş gi bi ge li yor du ona, kü für ler sa vu ra rak sal dı rı yor du kar ga nın üze ri ne… Sa bah tan ak şa ma ka dar söy le nip du ru yor, sık ça da öy le bir yay ga ra ko pa rı yor du ki, so kak tan ge çen ler du rup, ne olu yor di ye ku lak ka bar tı yor lar dı. Ko ca sı na kar şı dav ra nı şı çok ka bay dı; kâh mis kin di ye ça ğı rı yor du ona, kâh Al la hın be la sı di ye… İh ti yar ak lı kıt, ki şi li ği za yıf bir in san dı. Ka rı sı nın sü rek li uya rı la rı ol ma say dı, bel ki de eli ni bir işe sür mez hep so ba nın üze rin de otu rur, ge ve ze lik eder di. Bir ta kım düş man la rın dan söz et ti oğ lu na uzun uzun, kom şu la rın dan söz de her gün gör dü ğü ha ka ret ler den ya kın dı. Can sı kı cı bir şey di onu din le mek. Ni ko lay’ın ko lun dan tut muş, an la tı yor du: — Böy le iş te, evet… On dört ey lül haç bay ra mın dan bir haf ta son ra, ba ğı otuz iki ka pik ten sa man sat tım, zor la de ğil ama… Evet… Kâr lı bir iş ti doğ ru su… Sa bah er ken den yük le dim ara ba yı, sa ma nı gö tü rü yor dum, kim se ye bir şey de di ğim yok tu, bak tım muh tar An tip Se del ni kov çık tı mey ha ne den. “Ne re ye gö tü rü yor su nuz bu sa ma nı?” de di, son ra da tu tup bir to kat at tı ku lak to zu ma… Sar hoş lu ğu iyi ce geç me miş olan Kir yak’ın ba şı çok ağ rı yor du, bir yan dan da kar de şin den uta nı yor du. Ağ rı yan ba şı nı sal la ya rak, 451
Anton Pavloviç Çehov
— Ne kö tü şey şu vot ka de nen zık kım –di ye mı rıl dan dı.– Of Tan rım! Kar de şim, kız kar de şim, ba ğış la yın be ni, Al lah aş kı nı za ba ğış la yın, ben de is te mi yo rum iç mek. Bay ram ol du ğu için mey ha ne den bir rin ga ba lı ğı al mış, ba şın dan da çor ba kay nat mış lar dı. Öğ le yin hep bir lik te otur du lar çay ma sa sı na; sa at ler ce, ter ba sa na ka dar bar dak bar dak çay iç ti ler –şiş miş ler di san ki çay dan–, son ra ay nı ça nak tan çor ba iç me ye baş la dı lar. Ba lı ğı sak la mış tı ko ca ka rı. Ak şam çöm lek çi ler ya maç ta çöm lek pi şi ri yor lar dı. Aşa ğı da ça yır da kız lar ko ro kur muş, şar kı söy lü yor lar dı. Ar mo ni ka ça lı yor lar dı. Ir ma ğın öte ya nın da da ateş ya nı yor, kız lar şar kı söy lü yor lar dı; uzak tan gü zel, hoş ge li yor du ku la ğa bu ses ler. Er kek ler mey ha ne de, mey ha ne nin çev re sin de ba ğı rıp ça ğı rı yor lar dı; na ra lar atı yor, her bi ri baş ka baş ka şar kı lar söy lü yor du; öy le kü für ler sa vu ru yor lar dı ki, ür pe ri yor du Ol ga, — Aman Tan rım!.. –di yor du. Kü für le rin ara lık sız sü rüp git me si; en yük sek ses le, en çok da bir aya ğı çu kur da ih ti yar la rın kü für et me si şa şır tı yor du onu. Ço cuk lar ise ga yet ra hat din li yor lar dı bu kü für le ri, bu na kü çük ten alış tık la rı bel liy di. Va kit ge ce ya rı sı nı geç miş ti, bu yan da da, kar şı da da çöm lek çi le rin ateş le ri sön müş tü, ama aşa ğı da ça yır da da, mey ha ne de de hâ lâ do la şan lar var dı. İh ti yar ile Kir yak –iki si de sar hoş tu– kol ko la, bir bi ri ne yas la na rak yak laş tı lar Ol ga ile Ma ri ya’nın yat tık la rı sa man lı ğa. İh ti yar kan dır ma ya ça lı şı yor du Kir yak’ı; — Bı rak, vaz geç… İyi bir ka dın dır… Gü nah za val lı ya… Ya zık… — Ma–ri–ya! –di ye ba ğır dı Kir yak, — Vaz geç… Ya zık za val lı ya… Bir ka ba ha ti yok za val lı nın. Sa man lı ğın önün de bir da ki ka ka dar bek le di ler, son ra git ti ler. 452
Köylüler
Bi raz öte de tiz bir ses le, ba ğı ra ba ğı ra şar kı söy le me ye baş la dı ih ti yar: — Se–ve–rim kır çi çek le ri ni! Se–ve–rim kır lar da çi çek top la ma yı! Son ra ye re tü kür dü, kö tü bir kü für sa vur du, eve gir di. 4 Ko ca ka rı, Sa şa’yı bah çe ye nö bet çi dik miş, ona kaz la rı içe ri sok ma ma sı nı tem bih le miş ti. Sı cak bir ağus tos gü nüy dü. Mey ha ne ci nin kaz la rı is te se ler di ar ka dan gi re bi lir ler di bah çe ye, ama iş le ri var dı şim di: Mey ha ne nin önün de, ken di ara la rın da sa kin sa kin ko nu şa rak yu laf yi yor lar dı. Yal nız ca er kek kaz –elin de so pay la ko ca ka rı ge li yor mu di ye ba kı yor muş gi bi– ba şı nı kal dı ra bil di ği ka dar kal dır mış, ba kı nı yor du. Öte ki kaz lar aşa ğın dan ge le bi lir ler di, ama on lar da ta uzak lar da, ır ma ğın öte sin de, ça yı ra uzun, be yaz bir çe lenk gi bi ya yıl mış ot lu yor lar dı. Bir sü re bek le di Sa şa, ca nı sı kıl dı, ge len gi den ol ma yın ca, kaz la rın bah çe ye gir mek ni ye tin de ol ma dık la rı nı dü şü nüp ya ma ca git ti. Ora da Ma ri ya’nın bü yük kı zı Mot ka’yı gör dü. Mot ka bü yük bir ta şın üze rin de ayak ta kı pır da ma dan du ru yor, ki li se ye ba kı yor du. Ma ri ya’nın on üç ço cu ğu ol muş tu, ama yal nız ca al tı ço cu ğu kal mış tı, al tı sı da kız dı; bir ta ne bi le er kek ço cu ğu yok tu. Kız la rı nın en bü yü ğü se kiz ya şın day dı. Mot ka –ya lı na yak, sır tın da uzun bir en ta ri– kız gın gü ne şin al tın da du ru yor du, tam te pe si ne vu ru yor du gü neş, ama o far kın da de ğil di, taş ke sil miş ti san ki, Sa şa ge lip ya nın da dur du, ki li se ye ba ka rak, — Ki li se de Tan rı ya şar –de di.– İn san la rın ev le rin de lam ba lar, mum lar fa lan ya nar, ama Tan rı’nın kan dil le ri renk renk tir, tıp kı akik gi bi kır mı zı, ye şil, ma vi dir ler. Ge ce olun ca ki li se nin için de do laş ma ya baş lar Tan rı. Kut sal lar kut sa lı Mer yem Ana mız da, Tan rı’nın sev gi li ku lu Ni ko lay da do la şır lar onun la: “Tak, tak, tak…” Ama bek çi kor kar bu se si du yun ca, kor ku dan tit re me ye baş lar! 453
Anton Pavloviç Çehov
An ne si gi bi ko nuş ma ya öze ne rek ek le di: — Böy le iş te iki gö züm. Bü yük yar gı gü nü ki li se le rin hep si gö ğe çı ka cak. Mot ka ka lın bir ses le, her he ce yi uza ta rak, — Çan–la–rıy–la bir–lik–te mi? –di ye sor du. — Evet, çan la rıy la bir lik te. O gün iyi ler cen ne te gi de cek ler, kö tü ler de hiç sön me ye cek olan ate şe, son su za dek yan ma ya, iki gö züm. Be nim an ne me, Ma ri ya’ya da şöy le söy le ye cek Tan rı: “Hiç kim se ye bir kö tü lü ğü nüz do kun ma dı, bu yüz den sa ğa, cen ne te gi din,” ama Kir yak ile ko ca ka rı ya: “Siz so la gi din…” Oruç gün le ri et yi yen ler, süt içen ler de ate şe gi de cek. Ba şı nı kal dı rıp göz le ri ni ko ca man aça rak gök yü zü ne bak tı Sa şa, — Me lek le ri gör mek is ti yor san, göz le ri ni kırp ma dan bak ma lı sın gök yü zü ne –de di. Mot ka da bak ma ya baş la dı gök yü zü ne, bir da ki ka sü ren bir ses siz lik ten son ra sor du Sa şa: — Gö rü yor mu sun? Mot ka ka lın se siy le, — Gö rün mü yor –di ye mı rıl dan dı. — Ben gö rü yo rum. Kü çü cük me lek ler ka nat çır pa rak do la şı yor lar yu ka rı lar da. Çok çok kü çük ler, siv ri si nek ka dar. Mot ka, ye re ba ka rak bir sü re dü şün dük ten son ra, — Ko ca ka rı ya na cak mı de din? –di ye sor du. — Ya na cak iki gö züm. Üze rin de dur duk la rı taş tan aşa ğı ya ka dar düm düz ini yor du ya maç, in sa nın eliy le do kun mak ya da üze rin de ya tıp yu var lan mak is te ye ce ği yu mu şa cık bir çim le kap lıy dı. Sa şa yat tı, aşa ğı ya doğ ru yu var lan ma ya baş la dı. Mot ka da yat tı –yü zün de son de re ce cid di bir an la tım, kaş la rı ça tık yu var lan dı, bu ara da en ta ri si om zu na ka dar yır tıl dı. Sa şa coş muş, 454
Köylüler
— Ne gü zel di! –de di. Ge ne yu var lan mak için yu ka rı yü rü dü ler, ama o an da ta nı dık, cır lak bir ses du yul du. Oh, ne kor kunç bir ses ti bu! Diş siz, her ya nı ke mik, kam bu ru çık mış ko ca ka rı, kı sa, be yaz saç la rı rüz gâr da uçu şa rak, uzun so pa sıy la bah çe den kaz la rı ko va lı yor du, bir yan dan da ba ğı rı yor du: — Bü tün la ha na la rı ye di ler Al la hın be la la rı, he pi niz ge be re si niz de kur tu la yım e mi… pis men de bur hay van lar! Kız la rı gö rün ce so pa yı at tı, yer den bir çu buk al dı; kup ku ru, sert par mak la rıy la boy nun dan ya ka la dı Sa şa’yı, vur ma ya baş la dı. Acı dan, kor ku dan ağ lı yor du Sa şa. O sı ra da er kek kaz ba şı nı ha va ya kal dır mış, iki ya na yal pa vu ra rak ko ca ka rı nın ya nı na gel miş, bir şey ler tıs la mış tı; sü rü sü nün ya nı na dön dü ğün de di şi kaz lar be ğe niy le se lam la mış lar dı onu: “Gak–gak–gak!” Ko ca ka rı Sa şa’yı bı ra kıp Mot ka’yı al dı eli ne. Da yak yer ken da ha da yır tıl dı kız ca ğı zın en ta ri si. Sa şa deh şet için de, yük sek ses le ağ la ya rak eve yü rü dü. An ne si ne ba ba an ne sin den ya kın ma ya gi di yor du. Ar ka sın dan Mot ka ge li yor du. O da ağ lı yor du, ama ka lın bir ses le, göz yaş la rı nı sil me den… yı ka mış gi bi ıpıs lak tı yü zü. On la rı böy le gö rün ce ne söy le ye ce ği ni şa şır dı Ol ga. — Yav ru la rım! Oh Tan rım! Olan la rı an lat ma ya ko yul muş tu Sa şa, ama tam o an da ava zı çık tı ğın ca ba ğı rıp ça ğı ra rak, kü für ler sa vu ra rak ko ca ka rı gir di içe ri. Fek la öf ke len di, evin için de bir gü rül tü dür kop tu. Ol ga –yü zü bem be yaz, si nir le ri bo zuk– ba şı nı ok şa ya rak ya tış tır ma ya ça lı şı yor du Sa şa’yı: — Ha di ca nım ağ la ma, ağ la ma! Ba ba an nen dir o se nin, gü ce nir sen gü nah olur. Ağ la ma yav ru cu ğum. Aç lık, iç ki ko ku su, pis lik, ar dı ar ka sı ke sil me yen bu ba ğır ma lar ar tık ca nı na tak eden Ni ko lay –yok sul luk tan nef ret edi yor, iğ re ni yor du, an ne si nin ba ba sı nın adı na uta nı yor du ka rı sın dan, kı zın dan– ba cak la rı nı sar kıt tı so ba nın ke na rın 455
Anton Pavloviç Çehov
dan; öf ke li, ağ la mak lı bir ses le ba ğır dı an ne si ne: — Vu ra maz sın sen ona! Hak kın yok ona vur ma ya! Fek la öf key le dön dü Ni ko lay’a — Vay vay, kız dı bi zim zı pır! –di ye ba ğır dı.– San ki kır mı zı dip li mum la da vet et tik si zi bu ra ya, yüz süz asa lak lar! Sa şa da, Mot ka da, ev de olan öte ki kız la rın hep si de so ba nın üze rin de kö şe ye, Ni ko lay’ın ar ka sı na sin miş, bağ rış ma la rı ses le ri ni çı kar ma dan, kor ku için de din li yor lar dı; kü çük yü rek le ri nin küt küt vur du ğu du yu lu yor du… Bir ai le de uzun sü re umut ke sil miş bir has ta var sa, ki mi sı kın tı lı an lar da bu has ta nın ya kın la rı ruh la rı nın de rin lik le rin de onun öl me si ni is ter ler giz li den, ür kek ür kek; yal nız ca ço cuk lar kor kar lar bir ya kın la rı nın öl me sin den, öle ce ği ni dü şün dük çe deh şe te ka pı lır lar. Şim di de kız lar so luk la rı nı tu ta rak, yüz le rin de bü yük bir ke der, Ni ko lay’a ba kı yor, onun ya kın da öle ce ği ni dü şü nü yor lar dı; ağ la mak, ona sev gi, acı ma do lu bir şey ler söy le mek is ti yor lar dı. Ni ko lay, on dan yar dım is ti yor muş gi bi so kul du Ol ga’ya, se si tit re ye rek fı sıl da dı: Ol ga’cı ğım, sev gi lim, ar tık ka la ma ya ca ğım bu ra da. Gü cüm tü ken di. Al lah aş kı na, İsa aş kı na yaz Klav di ya Ab ra mov na ab la na, ne yi var ne yi yok sat sın, ipo tek et sin, pa ra yol la sın bi ze, kur tu la lım bu ra dan. Oh Tan rım! (Bü yük bir ke der var dı se sin de.) Bir da ha gö re cek mi yim aca ba Mos ko va’yı? Dü şüm de gör sey dim onu bir kez ye ter di! Or ta lık ka rar dık tan, evin içi ka ran lık ol duk tan son ra her ke sin üze ri ne öy le bir sı kın tı çök müş tü ki, bir söz cük söy le mek is te mi yor du kim se nin ca nı. Bur nun dan so lu yan ko ca ka rı çav dar ek me ği ka buk la rı nı ça nak ta su ya ba nıp uzun uzun, bir sa at em di. Ma ri ya ine ği sa ğıp süt ko va sı nı ge tir di, tah ta sı ra nın üze ri ne bı rak tı. Son ra ko ca ka rı ko va dan süt kap la rı na bo şalt tı sü tü. Bu nu da hiç ace le et me den, uzun sü re de yap mış tı. Us pen oru cu ol du ğu için kim se nin süt iç me ye ce ği ne, sü tün ol du ğu gi bi du ra ca ğı na se vin di ği bel liy di. 456
Köylüler
An cak Fek la’nın be be ği için bi raz cık dök müş tü bir ta ba ğa. Ko ca ka rıy la Ma ri ya süt kap la rı nı bod ru ma gö tür dük le rin de bir den can lan dı Mot ka, so ba nın üs tün den in di, ek mek ka buk la rı nın bu lun du ğu tah ta ça na ğın ya nı na git ti, be be ğin ta ba ğın dan bi raz süt dök tü içi ne. Bod rum dan dö nün ce ko ca ka rı ge ne ça nak ta ki su ya ba nıp ba nıp ke mir me ye baş la dı ek mek ka buk la rı nı. Sa şa ile Mot ka so ba nın üs tün den ona ba kı yor lar dı. Ko ca ka rı oru cu nu boz du ğu, ar tık yüz de yüz ce hen ne me gi de ce ği için ke yif le ri ne di ye cek yok tu. Ra hat la mış lar dı. Yat tı lar. Uyu ma ya ça lı şır ken bü yük yar gı gü nü nü dü şü nü yor du Sa şa: Çöm lek çi le rin ki gi bi bü yük bir ateş ya nı yor du; öküz gi bi boy nuz la rı olan kap ka ra bir şey tan, elin de uzun bir so pay la –tıp kı onun kız la rı ko va la dı ğı gi bi– ate şe sü rü yor du ko ca ka rı yı… 5 Us pen gü nü ak şam sa at on dan son ra, aşa ğı da ça yır da do la şan genç ler bir den ba ğır ma ya, çığ lık lar at ma ya, kö ye doğ ru koş ma ya baş la dı lar. Yu ka rı da, ya ma cın ba şın da otu ran lar da ilk an da an la ya ma mış lar dı ne ol du ğu nu. Aşa ğı da umu suz ca ba ğı rı yor lar dı: — Yan gın var! Yan gın var! Köy ya nı yor! Yu ka rı da otu ran lar dö nüp ar ka la rı na bak tık la rın da kor kunç, akıl al maz bir gö rü nüm le kar şı laş tı lar. Kö yün en uç ta ki ev le rin den bi ri nin sa man da mın dan iki üç met re bo yun da ateş ten bir sü tun kıv rı la rak yük se li yor, her ya na kı vıl cım lar sa çı yor du. Ateş ten bir fıs kı ye pat la mış tı san ki ora da. Bü tün dam tu tuş muş tu, ça tır da ya rak alev alev ya nı yor du. Ayın ışı ğı nı ör ten, so luk laş tı ran kır mı zı, tit rek bir ışık kap la mış tı kö yü. Si yah göl ge ler gi dip ge li yor du. Ya nık ko ku yor du. Aşa ğı dan ko şa rak ge len ler so luk so lu ğay dı lar. Ko nu şa mı yor, bir bi ri ni itip ka kı yor, ye re dü şü yor, par lak ışık tan göz le ri ka maş tı ğı için bir bir le ri ni iyi gö re mi yor, ta nı ya mı yor lar dı. Her kes deh şet için dey di. Özel lik le kor kunç olan, 457
Anton Pavloviç Çehov
ate şin üs tün de, du man la rın için de gü ver cin le rin uçuş ma sı, bir de yan gın dan he nüz kim se nin ha be ri ol ma dı ğı mey ha ne de, hiç bir şey ol ma mış gi bi şar kı söy le me yi, ar mo ni ka çal ma yı sür dür me le riy di. Bi ri ka lın bir ses le ba ğır dı: — Sem yon Am ca ya nı yor! Yan gın uzak ta, kö yün öte ucun da ol du ğu hal de, Ma ri ya ağ la ya rak, eli ni ko lu nu sal la ya rak, kor ku dan diş le ri bir bi ri ne vu ra rak evin önün de bir aşa ğı bir yu ka rı ko şup du ru yor du. Aya ğın da ke çe çiz me le riy le dı şa rı çık mış tı Ni ko lay. Ço cuk lar ge ce lik le koş tu lar so ka ğa. Bek çi ba şı nın evi nin önün de ki dök me de mir lev ha ya vur ma ya baş la mış lar dı. Dan, dan, dan… Hiç ara ver me den du yu lan bu ses ler in sa nın yü re ği ne ba tı yor du san ki, bir so ğuk luk dü şü rü yor du içi ne. Yaş lı ka dın lar tas vir le ri ni al mış, öy le çık mış lar dı dı şa rı. Ko yun la rı, bu za ğı la rı, sı ğır la rı so ka ğa çı ka rı yor lar; san dık la rı, ko yun post la rı nı, fı çı la rı dı şa rı ta şı yor lar dı. Çif te at tı ğı, at la rı ya ra la dı ğı için sü rü ye kat ma dık la rı ya ğız ay gır öz gür lü ğü ne ka vu şun ca ayak la rı nı ye re vu ra rak, kiş ne ye rek şöy le bir gi dip gel di kö yün öbür ba şı na, bir kez da ha git ti gel di, son ra an sı zın dur du ara ba sı nın ya nın da, ara ba sı nı çif te le me ye baş la dı. Ir ma ğın öte sin de ki li se de de çan çal ma ya baş la mış lar dı. Ya nan ev le rin çev re si çok sı cak tı, öy le si ne ay dın lık tı ki, yer de her ot açık se çik gö rü nü yor du. Ev den çı kar ma ya ba şa ra bil dik le ri san dık la rın bi ri nin üs tün de Sem yon otu ru yor du. Ko ca bu run lu, kı zıl saç lı bir köy lüy dü. Kas ke ti ni ku lak la rı na ka dar ge çir miş ti üze rin de ce ket var dı. Ka rı sı ye re yü zü ko yun uzan mış, ken din den geç miş bir du rum da in li yor du. Al man ma sal la rın da ki gö mü bek çi le ri ne ben ze yen uzun sa kal lı, ufak te fek, sek sen lik bir ih ti yar –bu köy den de ğil di ama, yan gı nın onu ya kın dan il gi len dir di ği bel liy di– şap ka sız, elin de be yaz bir boh çay la do la şıp du ru yor du or ta lar da. Alev le rin ışı ğı yan sı yor du çıp lak ba şın da. Bir çin ge ne gi bi 458
Köylüler
es mer, si yah saç lı muh tar An tip Se del ni kov elin de bir bal tay la yak laş tı ya nan eve, ne den dir bi lin mez, bir bi ri ar dın dan par ça la dı pen ce re le ri, son ra dış ka pı ya gi riş ti. — Hey ka dın lar, su ge ti rin! –di ye ba ğı rı yor du.– Tu lum ba yı ge ti rin hey! Ça buk olun! Da ha de min mey ha ne de ka fa çe ken köy lü ler şim di yan gın tu lum ba sı nı sırt la mış lar dı. Hep si zil zur na sar hoş tu, iki de bir tö kez li yor, dü şü yor lar dı; hep si de ağ la mak lıy dı, göz le ri do lu do luy du. Muh tar –o da sar hoş tu– ba ğı rı yor du: — Su ge ti rin kız lar! Dur ma yın ha di, ko şun! Köy lü ka dın lar, kız lar ya ma cın di bin de ki kay na ğa ko şu yor lar, su do lu ko va la rı, ka zan la rı ge ti rip tu lum ba ya bo şal tı yor, ge ne ko şa rak su ge tir me ye gi di yor lar dı. Ol ga da, Ma ri ya da, Sa şa da, Mot ka da ta şı yor lar dı. Yaş lı ka dın lar la kü çük ço cuk lar tu lum ba yı ça lış tı rı yor lar dı. Hor tum fıs lı yor, muh tar onu bir ka pı ya, bir pen ce re le re doğ rul tur ken par ma ğıy la ağ zı nı ka pa dık ça fıs la ma sı nı da ha da art tı rı yor du. Ses ler du yu lu yor du sağ dan sol dan: — Afe rin An tip! Ha di gö re yim se ni! An tip ho le, ate şin içi ne gir miş, ora dan ba ğı rı yor du: — Da ha hız lı, da ha hız lı! Da ya nın din kar deş le rim, böy le ka ra bir gün de du rul maz! Er kek ler bir şey yap ma dan di ki li yor, ate şe ba kı yor lar dı. Hiç bi ri ne ya pa ca ğı nı bi le mi yor du, boş boş ba kı yor lar dı. Oy sa her yan da ekin tı naz la rı, ku ru ot yı ğın la rı, sa man lık lar, odun luk lar var dı. Kir yak ile ih ti yar ba ba sı Osip de di ki len ler ara sın day dı. İki si de ça kır ke yif ti. İh ti yar, bir şey ler yap ma dı ğı için ken di ni te mi ze çı kar mak ama cıy la, yer de ya tan ka dı na, — Ne di ye pa ra lı yor sun ken di ni kız kar de şim? –di yor du.– Ge ri gel mez ar tık evin. Sem yon, kâh bi ri ne, kâh öbü rü ne dö ne rek, evi nin ni çin yan dı ğı nı an la tı yor du: 459
Anton Pavloviç Çehov
— Elin de boh ça olan şu ih ti yar var ya, Ge ne ral Ju kov’un uşak la rın dan dır… Top ra ğı bol ol sun, ge ne ra li mi zin ya nın da aş çıy dı. Ak şam gel di, “Bu ge ce siz de ka la yım…” de di. Bi rer bar dak çık iç tik ta bi i… Bi zim ko ca ka rı ko nu ğa çay ha zır la mak için se ma ve ri yak tı. Uğur suz bir sa at te ho le çı kar mış ola cak ki, bo ru sun dan ça tı ya sıç ra dı ateş, sa man la rı tu tuş tur du. Az kal sın biz ler de ya nı yor duk. İh ti ya rın şap ka sı da yan dı bu ara da, bü yük gü nah! Dur ma dan vu ru yor lar dı dök me de mir lev ha ya, ır ma ğın öte sin de ki ki li se de de çan ça lı yor lar dı. Ol ga –ışık için de, so luk so lu ğa– alev le rin ışı ğı al tın da renk le ri kı zıl laş mış ko yun la ra, du man la rın için de uçu şan pem be leş miş gü ver cin le re ba ka rak bir aşa ğı bir yu ka rı ko şup du ru yor du. Bu ses ler ru hu na siv ri di ken ler gi bi sap la nı yor muş, bu yan gın hiç sön me ye cek miş, Sa şa kay bol muş gi bi ge li yor du ona… Ya nan evin ta va nı gü rül tüy le çö kün ce, ar tık bü tün kö yün yüz de yüz ya nıp kül ola ca ğı nı dü şün dü. Bir bit kin lik çök tü üze ri ne, su ta şı ya cak gü cü kal ma mış tı ar tık. Ya ma cın ba şın da ko va la rı ya nı na ko yup ye re otur du. Ya nın da da, da ha aşa ğı lar da da ka dın lar otur muş ölü ar ka sın dan ağ lı yor lar mış gi bi ağ lı yor lar dı. Kar şı dan, be yin çift li ğin den iki ara bay la kâh ya lar, iş çi ler gel di ler. Be ra ber le rin de bir de tu lum ba ge tir miş ler di. Düğ me siz as ker ce ke ti gi yen çok genç bir yük sek okul öğ ren ci si de at la gel miş ti. Bal ta lar iş li yor du dur ma dan. Alev ler için de ki evin kü tük ler den ya pıl mış du va rı na bir mer di ven da ya dı lar. Ay nı an da beş ki şi çık tı üze ri ne, en ön de yük sek okul öğ ren ci si var dı. Yü zü kıp kır mı zıy dı; sön dür me iş le ri ne alı şık tı san ki. Kü tük le ri sö kü yor lar, ahı rı, çi ti, en ya kın da ki tı na zı par ça la yıp uza ğa ta şı yor lar dı. Ka la ba lık ara sın dan öf ke li ses ler yük sel di bir den: — Kır ma yın hey! En gel olun şun la ra! Kir yak, kar şı dan ge len le rin her şe yi kı rıp par ça la ma la rı na en gel ol mak is ti yor muş gi bi, ka rar lı bir ta vır la yü rü dü 460
Köylüler
evin ya nı na, ama iş çi ler den bi ri tu tup ge ri çe vir di onu, en se si ne de bir to kat pat lat tı. Kah ka ha lar du yul du, iş çi bir to kat da ha pat lat tı, Kir yak ye re düş tü, emek le ye rek ge ri, ka la ba lı ğın ya nı na dön dü. Kar şı dan –yük sek okul öğ ren ci si nin kız kar deş le ri ol sa ge rek– iki si de gü zel, şap ka lı kız gel miş ti. Uzak ta du ru yor, yan gı na ba kı yor lar dı. Ev den sö küp uza ğa gö tü rü len kü tük ler yan mı yor lar dı ar tık, ama çok tü tü yor lar dı. Hor tum öğ ren ci nin elin dey di, su yu bir bu kü tük le re, bir köy lü le rin üze ri ne, bir su ta şı yan ka dın la ra tu tu yor du. Kız lar si tem li, en di şe li ba ğı rı yor lar dı ona: — Jorj! Jorj! So nun da sön müş tü yan gın. Or ta lı ğın ay dın lan dı ğı nı, her ke sin yü zü nün so luk, bi raz ko yu ol du ğu nu –gök yü zün de son yıl dız la rın da te ker te ker sön dü ğü sa ba hın er ken sa at le rin de hep böy le ge lir in sa na– an cak da ğıl ma ya baş la dık la rın da fark ede bil miş ler di. Da ğı lır ken Ge ne ral Ju kov’un aş çı sın dan, ya nan şap ka sın dan söz ede rek gü lü şü yor lar dı. Yan gın cı lık oy na mak is ti yor lar dı şim di, yan gı nın bu ka dar ça buk sön dü ğü ne san ki üzü lü yor lar dı bi le. Ol ga yük sek okul öğ ren ci si ne, — Çok iyi sön dür dü nüz bey –de di.– Siz bi zim ora da, Mos ko va’da ola cak sı nız ki, işe ya ra ya sı nız: Her Al la hın gü nü yan gın çı kar ora da. Kız lar dan bi ri. — A, siz Mos ko va lı mı sı nız? –di ye sor du. — Evet efen dim. Ko cam “Slav Pa za rı”nda ça lı şı yor du. Ol ga, ya nı na so kul muş, so ğuk tan bü zül müş Sa şa’yı gös te re rek ek le di: — Bu da kı zım. O da Mos ko va lı dır. Kız lar yük sek ses le okul öğ ren ci si ne Fran sız ca bir şey ler söy le di ler, o da çı ka rıp bir yir mi ka pik lik ver di Sa şa’ya. İh ti yar Osip’in gö zün den kaç ma mış tı bu. Bir den bir umut ışı ğı ay dın lat tı yü zü nü. Yük sek okul öğ ren ci si nin ya nı na so ku lup, 461
Anton Pavloviç Çehov
— Şü kür ler ol sun ki, rüz gâr yok tu be ye fen di –de di,– yok sa bir sa at sür mez, ya nıp kül olur du köy, Se si ni al çal ta rak mah cup, ek le di: — Be ye fen di le rin yü ce gö nül lü lük le ri ne di ye cek yok tur. Sa bah aya zı çok kes kin, içi mi bi raz cık ısıt sam ne iyi olur du… ya rım şi şe pa ra sı lüt fe der miy di ler aca ba be ye fen di ler?.. Ver me di ler ona pa ra, o da de rin bir gö ğüs ge çir di, ağır adım lar la eve yü rü dü. Ol ga ya ma cın ba şı na git ti, ora da dur du, iki ara ba nın ır ma ğı sığ ye rin den ge çi şi ni, genç kız lar la yük sek okul öğ ren ci si nin ça yır da yü rü yüş le ri ni iz le di. Kar şı da bir ku pa ara ba sı bek li yor du on la rı. Ol ga eve dön dü ğün de olan la rı he ye can la an lat tı ko ca sı na. — Ne iyi in san lar dı! Çok da gü zel di ler! He le kız lar bi rer me lek ti! Fek la uy ku lu, ca nı sık kın. — Ge ber sin hep si! –di ye söy len di. 6 Ma ri ya mut suz sa yar dı ken di ni, öl me yi çok is te di ği ni söy ler di; Fek la ise ter si ne, hoş la nı yor du bu ya şam dan. Yok sul luk da, pis lik de, so nu gel me yen kü für ler de onun sev di ği şey ler di. Hiç ayı rım yap ma dan, önü ne ko nan her şe yi yer di. Ne re de, ne yin üze rin de olur sa ol sun, uyur du. Bu la şık su la rı nı aşa ğı in me den, mer di ven ba şın dan dö ker, av lu da ki su bi ri kin ti le rin de ya lı na yak ba ta çı ka do la şır dı. Da ha ilk gün den Ol ga ile Ni ko lay’dan –bu ya şa mı be ğen me dik le ri için– nef ret et me ye baş la mış tı. Alay lı alay lı gü le rek, — Gö re ce ğiz ne yi ye ce ği ni zi bu ra da, Mos ko va lı sa yın soy lu lar! –di yor du.– Gö re ce ğiz! Ey lü lün baş la rın da bir sa bah Fek la aşa ğı dan iki ko va su ge tir di. So ğuk tan al al dı ya nak la rı, sağ lık lıy dı, gü zel di. Ma ri ya ile Ol ga ma sa da otur muş, çay içi yor lar dı. Fek la alay lı, 462
Köylüler
— Oh oh, gel sin bol şe ker li çay lar!.. –di ye söy len di. Ko va la rı ye re ko yar ken ek le di: — Ha nı me fen di le re ba kın dı! Her gün çay iç me yi âdet edin di ler. (Öf ke li öf ke li bak tı Ol ga’ya.) Dik kat et de çay la şi şip pat la ma ya sın! Mos ko va lar da sür te sür te ge be şin su ra tın da mey me net kal ma mış! Ko va la rı bağ la dı ğı so pa yı sa vur du. Ol ga’nın omu zun öy le bir in dir di ki, iki el ti deh şet için de el le ri ni çır pa rak, — Ah anam –di ye mı rıl dan dı lar. Son ra ça ma şır yı ka ma ya ır ma ğa git ti Fek la. Yol bo yun ca ba ğı ra ba ğı ra küf ret ti dur du. Se si ta ev den du yu lu yor du. Ha va ka rar dı. Uzun bir son ba har ak şa mı baş la dı. İçer de ipek sa rı yor lar dı; Fek la’dan baş ka her kes sa rı yor du: Kar şı kö ye git miş ti Fek la. İpe ği en ya kın atöl ye den ge ti ri yor lar dı, bü tün ai le bi raz –haf ta da yir mi ka pik– ka za nı yor du bu iş ten. İpek sa rar ken, — Bey le rin za ma nın da da ha iyiy di du ru mu muz –di yor du ih ti yar– Ça lış ma nın da, ye me nin de, uyu ma nın da bir za ma nı, sı ra sı var dı. Sof ra mız da öğ le yin pan car çor ba sı da olur du, pi lav da. Ak şam ge ne pan car çor ba sı, ge ne pi lav… Hı yar dı, la ha nay dı, is te di ğin ka dar var dı, ye yi ye bil di ğin ka dar. Sert lik de şim di kin den çok tu. Her kes bi lir di had di ni. İs li ya nan, so luk bir kan dil ay dın la tı yor du oda yı. Bi ri si kan di lin önü ne ge çip de bü yük bir göl ge pen ce re ye düş tü ğün de dı şa rı da par lak bir ay ışı ğı nın ol du ğu an la şı lı yor du. İh ti yar Osip ta ne ta ne ko nu şa rak öz gür lü ğe ka vuş ma dan ön ce ki ya şan tı la rın dan, şim di ya şa mın böy le si ne sı kı cı, yok sul ol du ğu bu ra lar da o za man lar ta zı lar la, cins av kö pek le riy le ava çı kıl dı ğın dan, sü rek avı sı ra sın da köy lü le re vot ka da ğı tıl dı ğın dan, ara ba la rın Mos ko va’ya, bey le rin ço cuk la rı na av eti gö tür dük le rin den, kö tü le rin kır baç la ce za lan dı rıl dık la rın dan ya da be yin Tvers ilin de ki ba ba dan kal ma çift li ği ne sü rül dük le rin den, iyi le rin ise mü kâ fat lan dı rıl dık la rın 463
Anton Pavloviç Çehov
dan söz edi yor du. Ko ca ka rı da bir şey ler an la tı yor du. Her şe yi, ke sin lik le her şe yi anım sı yor du. İyi yü rek li, di ni bü tün bir ka dın olan ha nı mın dan söz edi yor du. Ay yaş, ah lak sız bir ko ca sı var mış ha nı mı nın; kız la rı da bir tu haf ko ca la ra var mış lar. Bi ri bir sar hoş la, bi ri bir bak kal la ev len miş, öbü rü nü de ka çır mış lar (o za man lar kız olan ko ca ka rı da yar dım et miş bu işe), ama bir za man son ra kız lar da, an ne le ri de üzün tü den öl müş. Bun la rı anım sa yın ca ko ca ka rı da ağ la ma ya baş la mış tı. Bir den ka pı ça lın dı, her kes ir kil di. — Osip Am ca, izin ver de ko nu ğun ola yım bu ge ce. Ge ne ral Ju kov’un aş çı sı, şap ka sı ya nan, daz lak ka fa lı, ufak te fek ih ti yar gir miş ti ka pı dan. Bir ke na ra iliş ti, an la tı lan la rı bir sü re din le di, son ra o da ka rış tı sö ze, ba zı şey ler an lat tı. Ni ko lay so ba nın ke na rın dan ba cak la rı nı sar kıt mış otu ru yor, din li yor du. Bey ler za ma nın da ki ye mek le ri so ru yor du hep. Köf te ler den, pir zo la lar dan, çe şit çe şit çor ba lar dan, sal ça lar dan söz et ti ler, son ra aş çı –o da çok iyi anım sı yor du her şe yi– şim di ol ma yan ye mek le rin ad la rı nı say dı; söz ge li mi, es ki den öküz gö zün den ya pı lan “sa bah uya nın ca” di ye bir ye mek var mış. Ni ko lay, — Pe ki ma re şal pir zo la sı ya pı yor lar mıy dı o za man? –di ye sor du. — Ha yır. Si tem li si tem li sal la dı ba şı nı Ni ko lay, — Oh, oh, aş çı ya bak he le!.. –de di. Kız lar –ba zı la rı ya tı yor, ba zı la rı otu ru yor du so ba nın üze rin de– göz le ri ni kırp ma dan ba kı yor lar dı aşa ğı ya. Tas vir ler de çi zi li bu lut lar da ki me lek ler ka dar çok tu lar san ki. An la tı lan lar dan hoş la nı yor lar dı. Kâh he ye can dan, kâh kor ku dan iç çe ki yor, ür pe ri yor, bem be yaz ke si li yor lar dı. Her kes ten da ha il ginç şey ler an la tan ko ca ka rı yı ise so luk al ma dan, kı pır da ma ya kor ka rak din li yor lar dı. 464
Köylüler
So nun da ses siz ce yat tı her kes. An la tı lan la rın he ye can lan dır dı ğı, te laş lan dır dı ğı ih ti yar lar genç li ğin ne gü zel bir şey ol du ğu nu, –na sıl geç miş olur sa ol sun– genç li ğin den in sa nın bel le ğin de yal nız ca can lı, se vinç do lu, duy gu lu bir şe yin kal dı ğı nı; ar tık hiç de uzak la rın da ol ma yan ölü mün ne ka dar ya kın la rı na so kul du ğu nu –en iyi si hiç ge tir me mek ti bu nu ak la!– dü şü nü yor lar dı. Kan dil sön müş tü. Ka ran lık da, ayın kes kin bir bi çim de ay dın lat tı ğı iki pen ce re de, ses siz lik de, be şi ğin gı cır tı sı da ne den se yal nız ca, ya şa mın ar tık ge ri ler de kal dı ğı nı, onun ar tık as la ge ri gel me ye ce ği ni dü şün me ye zor lu yor du Osip’i… Tam uy ku ya da lar ken, ken din den ge çer ken, bir den san ki bi ri, om zu na do ku yor du ya da yü zü ne üf lü yor du… ka çı rı yor du uy ku su, kül çe gi bi his se di yor du be de ni ni, ge ne ölü me iliş kin dü şün ce ler dol du ru yor du ka fa sı nın içi ni; öbür ya na dö nü yor du, ölü mü unu tu yor du ar tık, bu kez ek sik ler üze ri ne, hay van la rın ye mi üze ri ne, unun pa ha lı lan dı ğı üze ri ne dü şün ce ler do laş ma ya baş lı yor du ka fa sı nın için de. Bi raz son ra ge ne ya şa mın geç ti ği ni, onun bir da ha ge ri ge ti ri le me ye ce ği ni anım sı yor du… — Oh Tan rım! –di ye içi ni çek ti aş çı. Bi ri ha fif çe tık lat tı pen ce re yi. Fek la gel miş ti ga li ba. Ol ga kalk tı, es ne ye rek, bir du a mı rıl da na rak aç tı ka pı yı, son ra hol de sür gü yü çek ti. Ama gi ren ol ma dı ka pı dan, an cak so ğuk ha va dol du içe ri, ay da ha da ay dın lat tı evin içi ni. Açık ka pı dan ses siz, bom boş so kak da, gök yü zün de ağır ağır ka yan ay da gö rü nü yor du. — Kim o? –di ye ses len di Ol ga. — Ben. Be nim. Ka pı nın he men ya nın da, du va ra iyi ce so kul muş, Fek la du ru yor du. Çı rıl çıp lak tı. So ğuk tan tit ri yor du, diş le ri bir bi ri ne vu ru yor du, ayın par lak ışı ğı al tın da uçuk be niz li, gü zel, tu haf gö rü nü yor du. Üze rin de ki göl ge ler, cil din de ay ışı ğı nın pa rıl tı sı kes kin bir bi çim de çar pı yor du gö ze; özel lik le si yah kaş la rı ile di ri gö ğüs le ri be lir gin di. 465
Anton Pavloviç Çehov
— Na mus suz lar soy du lar, böy le yo la koy du lar be ni… –di ye mı rıl dan dı.– Çıp lak… anam dan doğ du ğum gi bi gel dim bu ra ya. Bir şey ler ge tir ba na. Ol ga, — İçe ri gir –de di. O da tit re me ye baş la mış tı. Fek la, — İh ti yar lar böy le gör me sin ler be ni –di ye fı sıl da dı. Ger çek ten de huy lan ma ya, ho mur dan ma ya baş la mış tı ko ca ka rı; ih ti yar da “Kim var ora da?” di ye ses len miş ti. Ken di göm le ği ile etek li ği ni ge tir di Ol ga, Fek la’yı giy dir di, son ra bir lik te ses siz ce, ka pı la rı çarp ma ma ya ça lı şa rak gir di ler içe ri. Ko ca ka rı, ge le nin kim ol du ğu nu an la yın ca öf ke li, — Sen mi sin re zil? –di ye söy len di.– Ge be re si ce ge ce ku şu… Ol ga, Fek la’nın üs tü nü ör ter ken, — Bir şey yok, bir şey yok –di ye mı rıl dan dı,– ha di yat uyu iki gö züm. Ge ne ke sil di ses ler. Ev de hiç kim se ra hat uyu ya maz dı. Her ke sin uyu ma sı na her za man si nir bo zu cu, bir tür lü kur tu la ma dı ğı bir şey en gel olur du: İh ti ya rı sırt ağ rı sı uyut maz dı, ko ca ka rı yı iş te la şı ile için de ki öf ke, Ma ri ya’yı kor ku, ço cuk la rı ka şın tı ile aç lık. Şim di de öy ley di: Bir o ya na bir bu ya na dö nüp du ru yor, sa yık lı yor, sık sık su iç me ye kal kı yor lar dı. Bir den ka ba bir ses le hün gür hün gür ağ la ma ya baş la dı Fek la, ama he men tut tu ken di ni, hıç kı rık la rı sey rek leş ti, gi de rek da ha al çak ses le, de rin den hıç kı rı yor du, so nun da du yul maz ol du se si. Ara da bir, ır ma ğın öte sin de saa tin vur du ğu du yu lu yor du. Ne var ki, bir tu haf vu ru yor du ne den se. Ön ce be şi vur muş tu, son ra üçü… — Oh Tan rım! –di ye iç çek ti aş çı. Pen ce re le re ba kıp dı şa rı da hâ lâ ayın mı par la dı ğı nı, yok sa or ta lı ğın mı ay dın lan dı ğı nı kes tir mek güç tü. Ma ri ya kalk tı, dı şa rı çık tı. Onun av lu da ine ği sağ dı ğı, hay va na 466
Köylüler
“Du–ur yav rum!” de di ği du yu lu yor du. Ko ca ka rı da çık tı. Evin içi ka ran lık tı hâ lâ, ama her şey gö rü nü yor du. Bü tün ge ce gö zü nü kırp ma yan Ni ko lay bir ara in di so ba nın üze rin den. Ye şil san dık tan fra kı nı al dı, giy di, pen ce re nin önü ne gi dip kol la rı nı, ar ka dan ete ği ni çe ke le ye rek dü zelt ti sa ğı nı so lu nu, gü lüm se di. Son ra dik kat le çı kar dı onu, san dı ğa koy du ge ne, so ba nın üze ri ne çı kıp yat tı. Ma ri ya dön dü, so ba yı yak ma ya ko yul du. Uy ku su nun da ha iyi ce açıl ma dı ğı, şim di yü rür ken ya vaş ya vaş ken di ne gel di ği bel liy di. Bel ki de bir düş gör müş ya da dün ge ce ki ko nuş ma la rı anım sa mış tı; so ba nın önün de tat lı tat lı gü lüm se di çün kü, — Aman… boş ver! –di ye mı rıl dan dı ken di ken di ne. 7 Bey –böl ge po lis ko mi se ri ne bey di yor lar dı köy de– gel miş ti. Ne za man, ni çin ge le ce ği bir haf ta ön ce sin den öğ re ni lir di za ten. To pu to pu kırk ev var dı Ju ko vo’da, ama ver gi borç la rıy la böl ge yö ne ti mi nin ala cak la rı iki bin rub le den faz la bi rik miş ti. Mey ha ne ye in di ko mi ser. İki bar dak çay iç ti ora da, son ra ya ya ola rak muh ta rın evi ne git ti. Borç lu lar evin önün de top lu ca bek li yor lar dı onu. Muh tar An tip Se del ni kov, he nüz genç ol ma sı na kar şın –otuz bir otuz iki yaş la rın day dı– çok sert bir muh tar dı, ken di de yok sul ol du ğu, ver gi si ni za ma nın da ve re me di ği hal de, her za man dev let gö rev li le ri nin ya nı nı tu tar dı. Muh tar lık et mek ten pek hoş lan dı ğı, sert lik ten baş ka bir bi çim de gös te re me di ği oto ri te si ni sev di ği bel liy di. Köy yö ne tim ku ru lun da her kes kor kar dı on dan, sö zü nü din ler di; ki mi za man so kak ta ya da mey ha ne de bir sar ho şun üze ri ne atı lır dı an sı zın, el le ri ni ar ka sın dan bağ la yıp ne za ret ha ne ye atar dı; bir gün de, köy yö ne tim ku ru lu top lan tı sı na Osip’in ye ri ne ge len ko ca ka rı yı, ko nuş ma sı nı bil mi yor di ye at mış tı ne za ret ha ne ye. Bir gün bir ge ce tut muş tu onu ora da. Kent te hiç 467
Anton Pavloviç Çehov
bu lun ma mış tı, ki tap da oku maz dı, ama ne re den öğ ren miş se, de rin an lam lı bir ta kım söz cük ler öğ ren miş ti, ko nu şur ken on la rı kul la nır dı hep, köy lü ler de –ne de di ği ni ço ğu za man an la ma dık la rı hal de– bu nun için say gı du yu yor lar dı ona. Osip elin de ver gi def te riy le muh ta rın evi ne gir di ğin de, uzun fa vo ri le ri ne ak düş müş, za yıf, yaş lı böl ge po lis ko mi se ri –gri bir ce ket var dı üze rin de– hol de, kö şe de ki ma sa da otu ru yor, bir şey ler ya zı yor du. Evin içi ter te miz di, du var lar da der gi ler den ke sil miş re sim ler var dı, en gö ze çar pan yer de, tas vir do la bı nın ya nın da da es ki Bul gar pren si Bat ten berg’in por tre si ası lıy dı. Ma sa nın he men ya nın da An tip Se del ni kov, el le ri ni göğ sü nün üze rin de çap raz ka vuş tur muş, ayak ta du ru yor du. Sı ra Osip’e ge lin ce muh tar, — Bu nun yüz on do kuz rub le bor cu var ek se lans la rı –de di.– Kut sal haf ta dan ön ce bir rub le ver miş ti, o za man dan be ri bir ka pik ver di ği yok. Ba şı nı kal dı rıp Osip’e bak tı ko mi ser, — Ne den böy le ya pı yor sun kar de şim? –di ye sor du. Osip he ye can la na rak, — Bü yük lü ğü nü zü gös te rin ek se lans la rı –di ye baş la dı,– izin ve rin an la ta yım. Lu te ro’nun be yi bu yıl ça ğır dı be ni, “Osip,” de di, “sa ma nı nı ba na sat…” Ne den sat ma ya cak tım sa ma nı mı? Sa tı la cak yüz bağ sa ma nım var dı za ten, bi zim ka dın lar tek sa man çö pü bı rak ma mış lar dı tar la lar da. Eh pa zar lık et tik… Alan ra zı, sa tan ra zı… Muh tar dan ya kın ma ya baş la mış tı. On la rın ta nık lık et me le ri ni is ti yor muş gi bi ara da bir de dö nüp köy lü le re ba kı yor du. Yü zü kı zar mış, bon cuk bon cuk ter le miş ti. Ba kış la rı sert ti, nef ret do luy du. Ko mi ser, — Bü tün bun la rı ne den an la tı yor sun ba na? –de di.– Ben sa na… ver gi ni ni çin ver me di ği ni so ru yo rum. Hiç bi ri niz ver mi yor su nuz ver gi ni zi, yu ka rı dan da be ni sı kış tı rı yor lar. — Gü cüm yok efen dim! 468
Köylüler
Muh tar gir di ara ya: — Ya lan söy lü yor ek se lans la rı. Bu Çi kil de yev ler ger çek ten çok pis, ya lan cı in san lar dır; ai le ce öy le dir ler. İs te di ği ni ze so run. Ver gi le ri ni ver me me le ri nin tek ne de ni vot ka dır. Hep si re zil dir bun la rın. Ko mi ser bir şey ler yaz dı önün de ki def te re, son ra Osip’e dön dü, su is ti yor muş gi bi sa kin, — De fol! –de di. Bi raz son ra kalk tı ko mi ser; ucuz çe şi din den yay lı sı na bi ni şin den de, ök sü rü şün den de, za yıf uzun sır tın dan da onun Osip’i de, muh ta rı da, Ju ko vo lu la rın ver gi borç la rı nı da çok tan unut tu ğu, ki şi sel bir dü şün dü ğü bel liy di. Böl ge po lis ko mi se ri da ha bir vers ta yol git me miş ti ki, An tip Se del ni kov Çi kil de yev le rin evin den se ma ver le ri ni al mış gö tü rü yor, ko ca ka rı da ar ka sın dan ko şu yor, cır lak se siy le yır tı nır ca sı na ba ğı rı yor du: — Ver me yiz sa na onu! Ver me yiz şey tan dö lü! An tip ge niş adım lar la ça buk ça buk yü rü yor; kam bu ru çık mış, öf ke den ku dur muş ko ca ka rı da so luk so lu ğa, dü şe kal ka ye tiş me ye ça lı şı yor du ona. Ba şör tü sü omuz la rı na kay mış, ma vi ye ça lan ak saç la rı rüz gâr da uçu şu yor du. Bir den dur du, ger çek bir baş kal dır mış gi bi göğ sü nü yum ruk la ma ya, da ha da yük sek ses le, hün gür hün gür ağ lı yor muş gi bi ba ğır ma ya baş la dı: — Ey din kar deş le rim, Tan rı’ya ina nan lar! Bu ne re za let tir dost la rım? Bu ya pı lır mı bir in sa na? Bu ka da rı da olur mu kom şu lar, yar dım edin! Muh tar sert, — Ka dın, ka dın, ak lı nı ba şı na top la! –de di. Çi kil de yev le rin evin de se ma ver siz ya şam büs bü tün çe kil mez ol muş tu. Evin onu ru nu bir den alıp gö tür müş ler gi bi hor la yı cı, kü çük dü şü rü cü bir şey var dı bu ek sik lik te. Muh tar ma sa yı, san dal ye le rin, çöm lek le rin hep si ni alıp gö tür sey di bu den li boş luk ol maz dı evin için de. Ko ca ka rı ba ğı rıp ça 469
Anton Pavloviç Çehov
ğı rı yor, Ma ri ya ağ lı yor, ona ba ka rak kız lar da ağ lı yor du. Ni ko lay da su su yor du. An ne si se ver di onu, acır dı ona, ama şim di unut muş tu her şe yi. Bir den kü für ler ede rek, ağ zı na ge le ni sa yıp dö ke rek sal dır dı oğ lu nun üze ri ne, yü zü ne rast ge le in dir me ye baş la dı yum ruk la rı. Ba ğı ra rak bü tün su çun on da ol du ğu nu söy lü yor du. Öy le ya, mek tup la rın da “Slav Pa za rı”nda ça lış tı ğı nı ya za rak övü nür ken, ni çin o ka dar az pa ra –ay da el li rub le– yol la mış tı on la ra? Ni çin gel miş ti bu ra ya? Hem de ai le siy le! Ölür se han gi pa ray la gö me cek ler di onu?.. Ni ko lay’ın da, Ol ga’nın da, Sa şa’nın da acı na cak du rum la rı var dı. Gö ğüs ge çir di ih ti yar, şap ka sı nı al dı, muh ta ra git ti. Ha va ka rar mış tı. An tip Se del ni kov ya nak la rı nı şi şir miş, bir şey ler le him li yor du so ba nın ya nın da. Kö mür ko ku yor du. Çi kil de yev le rin ço cuk la rın dan hiç de iyi du rum da ol ma yan sıs ka, kir pas için de ço cuk la rı yer ler de sü rü nü yor lar dı. Bü yük ka rın lı, çil li yüz lü, çir kin ka rı sı ipek sa rı yor du. Za val lı, mut suz bir ai ley di bu. Yal nız ca An tip genç, gü zel di iç le rin de. Ma sa nın üze rin de yan ya na beş se ma ver du ru yor du. Osip, Bat ten berg’in por tre si ne ba ka rak haç çı kar dık tan son ra, — An tip, bü yük lü ğü nü gös ter, ver şu se ma ve ri! –de di.– İsa’nın ba şı için! — Üç rub le ge tir, öy le. — Me te li ğim yok! Ya nak la rı nı şi şir di An tip, se ma ver ler de yan sı ya rak çı tır da ma ya baş la dı ateş. İh ti yar, şap ka sı nı el le ri nin ara sın da eze rek, bir an dü şün dük ten son ra, — Ver! –de di. Za ten es mer olan muh tar şim di kap ka ra gö rü nü yor, bir bü yü cü ye ben zi yor du. Osip’e dön dü, ça buk ça buk ko nu şa rak, sert çe, — Bu ko nu da yet ki li ki şi köy yö ne tim ku ru lu baş ka nı dır –de di.– Ayın yir mi al tı sın da ki top lan tı da ya zı lı ya da söz lü ola rak bil di re bi lir sin şi kâ ye ti ni. 470
Köylüler
Muh ta rın söy le di ğin den bir şey an la ma mış tı Osip, ama ye ter li bul du bu nu, eve dön dü. On gün son ra ge ne gel di böl ge po lis ko mi se ri, bir sa at kal dı, git ti. So ğuk tu ha va lar, sü rek li rüz gâr esi yor du. Ir mak çok tan don muş tu, ama kar bir tür lü yağ mı yor du, yol lar açıl ma dı ğı için sı kın tı çe ki yor du köy lü ler. Bir bay ram gü nü bi raz otur mak, çe ne çal mak için Osip’e gel miş ti kom şu la rı. Ça lış mak gü nah ol du ğu, bu yüz den de ışık yak ma dık la rı için ka ran lık ta otu ru yor lar dı. Ol duk ça tat sız bir ta kım ha ber ler var dı. Ver gi borç la rı nı öde me ye zor la mak için bir kaç ev den ta vuk la rı alıp gö tür müş, böl ge yö ne tim mer ke zi ne yol la mış lar dı. Ora da on la ra yem ve ren ol ma dı ğı için aç lık tan öl müş tü hay van lar. Ko yun la rı da top la mış lar dı. Yol da, ba cak la rı bağ lı ola rak her köy de bi rin den in di rip baş ka bir ara ba ya yük le dik le ri için bi ri öl müş tü. Bu iş te ki min suç lu ol du ğu nu ko nu şu yor lar dı şim di. — Köy yö ne tim ku ru lu dur suç lu olan! –di yor du Osip.– Baş ka kim ola cak? — Öy le. Köy yö ne tim ku ru lu nun ne de mek ol du ğu nu hiç bi ri bil me di ği hal de, her şey de onu suç lu bu lur lar dı. Ver gi le rin dü zen li öden me me sin de de, köy lü nün ezil me sin de de, eki nin iyi ol ma ma sın da da… Atöl ye le ri, dük kân la rı, han la rı olan var lık lı köy lü le rin, köy yö ne tim ku ru lu top lan tı la rı na ka tı lıp du rum dan hoş nut kal ma dık la rı, son ra atöl ye le rin de, mey ha ne le rin de köy yö ne tim ku ru lu na küf ret me ye baş la dık la rı gün ler den be ri alı şı la gel miş bir du rum du bu. Tan rı’nın kar ver me di ğin den söz et ti ler bir sü re. Odun ta şı mak ge rek ti, oy sa yol lar de ğil ara ba la rın git me si, yü rü mek için bi le el ve riş li de ğil di. Es ki den –on beş, yir mi yıl ön ce– Ju ko vo’da, o za man lar her ih ti ya rın ka fa sı nın için de ba zı sır lar sak lıy mış, bir şey ler bi li yor muş, bek li yor muş gi bi bir tav rı olur du; al tın mü hür lü bel ge ler den, ba zı şey le rin pay laş tı rıl ma sın dan, ye ni ye ni yer ler den, gö mü ler den söz eder ler, 471
Anton Pavloviç Çehov
bir ta kım şey le ri üs tü ka pa lı ge çer ler di; şim diy se Ju ko vo lu la rın hiç bi ri nin bir sır rı yok tu, hep si nin ya şa mı apa çık or ta day dı, bi ri öbü rü nün na sıl ya şa dı ğı nı gö rü yor du. An cak yok luk tan, hay van yem le rin den, ka rın yağ ma dı ğın dan söz ede bi li yor lar dı… Bir kaç da ki ka sus tu lar. Son ra ta vuk la rı, ko yun la rı anım sa dı lar ge ne, ki min suç lu ol du ğu nu ye ni baş tan ko nuş ma ya baş la dı lar. Osip ca nı sık kın, — Köy yö ne tim ku ru lu ta bi i! –de di.– Baş ka kim ola cak! 8 Ju ko vo’nun bağ lı ol du ğu ki li se al tı vers ta uzak ta, Ko so go rov’day dı; an cak ge rek ti ğin de –vaf tiz, ni kâh ya da ce na ze tö ren le ri için– gi der di ora ya köy lü; du a et me ye ise ır ma ğın öbür ya nın da ki ki li se ye gi di yor lar dı. Bay ram lar da, ha va gü zel se kız lar bay ram lık la rı nı gi yer, hep bir lik te ayi ne gi der ler di. On la rın kır mı zı lı, sa rı lı, ye şil li giy si ler için de ça yı rı ge çiş le ri ni sey ret mek haz ve rir di in sa na. Kö tü ha va lar day sa ev de hep si otu rur du. Gü nah çı kart ma yı da kö yün bağ lı ol du ğu ki li se de ya pı yor lar dı. Kut sal haf ta da pa paz boy nun da ha çıy la ev le ri bir bir do la şır, bü yük oruç ta gü nah çı kar ta ma yan lar dan on be şer ka pik top lar dı. Tan rı’ya inan maz dı Osip, onu ak lı na he men hiç ge tir me di ği için inan maz dı. Do ğa üs tü bir var lı ğın ol du ğu nu ka bul eder, ama bu nun yal nız ca ka dın la rı il gi len di ren bir şey ol du ğu nu dü şü nür; ya nın da din den ya da bir mu ci ze den söz edi lir ken ona bir şey sor duk la rın da da ba şı nı ka şı ya rak is tek siz, — Kim bi lir! –der di. Ko ca ka rı ina nı yor du, ama bu la nık bir inanç tı onun ki; ka fa sı nın için de her şey bir bi ri ne ka rış mış tı. Gü nah lar, ölüm, ru hun kur tu lu şu üze ri ne dü şün me ye baş la dı ğın da he men yok sul lu ğu ile sı kın tı la rı üze ri ne dü şün ce ler üs te çı kı yor lar dı. Çok geç me den unu tu ve ri yor du ne yi dü şün dü ğü nü. Bil di ği 472
Köylüler
dua lar dan hiç bi ri kal ma mış tı ak lın da. Ge nel lik le ak şam la rı, ya ta ğa gir me den ön ce tas vi rin önün de du ru yor, — Ka zan lı Mer yem Ana, Smo lens kli Mer yem Ana… –di ye mı rıl da nı yor du. Ma ri ya ile Fek la du a eder, ayin le re gi der, her yıl gü nah çı kar tır lar, ama bü tün bun lar dan bir şey an la maz lar dı. Ço cuk la rı na hiç du a öğ ret me miş ler di, Tan rı’dan hiç söz et me miş ler di on la ra, din bil gi si de ver me miş ler di, yal nız ca oruç za ma nın da et li süt lü ye me le ri ni ya sak la mış lar dı o ka dar. Köy de öte ki ai le ler de de aşa ğı yu ka rı ay nıy dı du rum: İna nan, ne ye inan dı ğı nı an la yan çok az dı. Öte yan dan Kut sal Ki tap’a kar şı hep si nin de rin bir sev gi si, say gı sı var dı; ama ki tap la rı yok tu, onu oku ya cak, on la ra an la ta cak kim se le ri de. Ara da bir on la ra İn cil oku du ğu için de rin bir say gı du yu yor lar dı Ol ga’ya. Ona da, Sa şa’ya da “siz” di yor lar dı. Ki li se ler de dü zen le nen tö ren le re, ayin le re ka tıl mak için Ol ga sık sık kom şu köy le re, iki ma nas tır ile yir mi ye di ki li se si olan il mer ke zi ne gi di yor du. Çok dal gın ol muş tu son za man lar da, ayin le re gi der ken bü tü nüy le unu tu yor du ai le si ni, bir ko ca sı, bir kı zı ol du ğu nu an cak eve dö ner ken anım sı yor du; mut lu bir gü lüm se me ay dın la tı yor du yü zü nü, — Tan rı’ya şü kür ler ol sun! –di ye mı rıl da nı yor du. Köy de ki du ru mu çir kin bu lu yor du, üzü lü yor du. İl ya gü nün de içi yor lar, Us pen gü nün de içi yor lar, haç bay ra mın da ge ne içi yor lar dı. Kış ba şı gü nün de kö yün bağ lı ol du ğu ki li se nin haç bay ra mı var dı. Bu fır sat tan ya rar la na rak er kek ler üç gün üç ge ce iç ti ler. Kö yün or tak pa ra sı el li rub le yi iç ki ye ver di ler, son ra ev ev do la şıp vot ka pa ra sı di len di ler. Bay ra mın bi rin ci gü nü bir ko yun kes ti ler Çi kil de yev ler de; sa bah, öğ le, ak şam onu ye di ler, her kes do ya sı ya ye di, son ra ge ce ço cuk lar kal kıp ge ne ye di ler. Bay ra mın üçün cü gü nü de zil zur na sar hoş tu Kir yak; her şe yi ni –şap ka sı nı, çiz me le ri ni bi le– ver miş ti iç ki ye; Ma ri ya’yı öy le döv dü ki bir se fe rin de, ba şın dan aşa ğı su dö ke rek ayıl ta bil di ler ka dın ca ğı zı. Son ra utan dı her kes yap tı ğın dan, tik sin di. 473
Anton Pavloviç Çehov
Bu nun la bir lik te, Ju ko vo’da –bu Uşa ke li’nde–ger çek bir din sel tö ren ol muş tu. Ağus tos ta, Can ve ren tas vi ri nin bü tün il de köy köy do laş tı rıl dı ğı gün ler de ol muş tu bu tö ren. Tas vi rin Ju ko vo’da bek len di ği gün ha va dur gun, ka pa lıy dı. Bay ram lık la rı nı giy miş kız lar da ha sa bah tan git miş ler di tas vi ri kar şı la ma ya; ak şam ağır ağır yü rü ye rek, ila hi ler oku ya rak ge tir miş ler di onu. O sı ra da ır ma ğın kar şı sın da ki li se de dur ma dan çan ça lı yor du. Ju ko vo lu la rın ve baş ka köy ler den ge len le rin oluş tur du ğu bü yük bir ka la ba lık tı ka mış tı so ka ğı; gü rül tü, toz, ka la ba lık… İh ti yar Osip de, ko ca ka rı da, Kir yak da kol la rı nı tas vi re doğ ru uza tı yor, göz le ri ni kırp ma dan ba kı yor lar dı ona, ağ lı yor lar dı. — Ko ru yu cu muz, ana mız! –di yor lar dı.– Ana mız! Yer yü zü ile gök yü zü ara sı nın boş ol ma dı ğı nı, zen gin ler le güç lü le rin he nüz her şe yi el le ri ne al ma dık la rı nı; ezil mek ten, kö le lik ten, bu da ya nıl maz yok luk tan, aman sız vot ka dan on la rı kur ta ra bi le cek bir şe yin hâ lâ var ol du ğu nu an la mış lar dı san ki. Hıç kı ra hıç kı ra ağ lı yor du Ma ri ya: — Ko ru yu cu muz, ana mız! Ana mız! Ama tö ren den son ra alıp gö tür dü ler tas vi ri, her şey es ki ye dön dü. Mey ha ne den sar hoş na ra la rı gel me ye baş la dı ge ne. Zen gin leş tik le ri öl çü de Tan rı’ya, ru hun kur tu lu şu na olan inanç la rı nı yi ti ren; an cak bu dün ya da ki ya şam la rı nın so nu kar şı sın da kork tuk la rın dan, ne olur ne ol maz di ye rek mum ada yan, ayin le re gi den zen gin köy lü ler kor ku yor lar dı ölüm den. Yok sul köy lü le rin kork tuk la rı yok tu ölüm den. İh ti yar la ko ca ka rı ya yüz le ri ne kar şı, ar tık faz la ya şa dık la rı nı, öl me za man la rı nın çok tan gel di ği ni söy lü yor lar dı. On lar da ses çı kar mı yor lar dı. Ni ko lay’ın ya nın da Fek la’ya, Ni ko lay ölün ce De nis’in as ker li ği nin dü şe ce ği ni, ko ca sı nı ge ri yol la ya cak la rı nı söy le mek ten çe kin mi yor lar dı. Ma ri ya ise ölüm den kork ma dı ğı gi bi, onun ha ni dir ge lip ko ca sı nı al ma ma sı na üzü lü yor du; ço cuk la rı öl dü ğü za man da se vin miş ti. 474
Köylüler
Ölüm den kork mu yor lar dı ama, has ta lık la ra kar şı aşı rı bir kor ku la rı var dı. Önem siz bir ra hat sız lık –bir mi de bo zuk lu ğu, ha fif bir üşüt me– ko ca ka rı nın çı kıp so ba nın üs tü ne uzan ma sı na, sı kı sı kı ör tün me si ne, yük sek ses le “Ö–lü–yo–rum! Ö–lü–yo–rum!” di ye in le me ye baş la ma sı na ye ti yor du. O za man ih ti yar he men pa pa za ko şu yor du ko ca ka rı ya kut sal şa rap la ek mek ve ri yor lar, be de ni ne kut sal yağ sü rü yor lar dı. So ğuk al gın lı ğın dan, bar sak so lu can la rın dan, mi de şiş kin lik le rin den söz edi yor lar dı sık sık. En çok üşüt mek ten kor ku yor lar dı, bu yüz den de ya zın bi le ka lın gi yi ni yor lar, so ba yı ya kı yor lar dı. Ko ca ka rı dok to ra git me yi çok se ver, sık sık so lu ğu has ta ne de alır dı. Has ta ne de yet miş de ğil, el li se kiz ya şın da ol du ğu nu söy ler di. Ger çek ya şı nı öğ re nir se, dok to run onu mu aye ne et me ye ce ğin den, ar tık iyi ol ma ya ça lı şa cak de ğil, otu rup ölü mü bek le ye cek yaş ta ol du ğu nu söy le ye ce ğin den kor kar dı. Has ta ne ye ge nel lik le, ya nı na kız lar dan iki si ni, üçü nü alıp sa bah er ken gi der, ak şam yor gun ar gın, si nir li, ken di si için bir ta kım dam la lar la, kız lar için mer hem ler le dö ner di. Bir gün de Ni ko lay’ı gö tür dü. İki haf ta al dı dok to run ver di ği dam la yı Ni ko lay. İla cın iyi gel di ği ni söy lü yor du. Otuz vers ta çev re de dok tor la rın, sağ lık me mur la rı nın, üfü rük çü le rin hep si ni ta nır dı ko ca ka rı, hiç bi ri ni de be ğen mez di. Kış ba şı gü nün de pa paz ev le ri haç la bir bir do la şır ken, zan goç kent te, ce za evi nin ya kın la rın da as ker emek li si bir sağ lık me mu ru nun otur du ğu nu, ver di ği ilaç la rın in sa na çok iyi gel di ği ni söy le miş ti ona, o sağ lık me mu ru na git me si ni sa lık ver miş ti. Ko ca ka rı il gi len miş ti bu ha ber le. İlk kar ya ğar yağ maz kent te git miş ti. Be ra be rin de, pal to su nun etek le ri uzun, sa kal lı, yü zü ma vi da mar lar la kap lı bir ih ti yar ge tir di. Tam o gün de ev de gün de lik çi ler ça lı şı yor, iki de li kan lı da ke çe çiz me ya pı yor du. Ay yaş lı ğı yü zün den iş ten ko vu lan, şim di ev de ka lan Kir yak ter zi nin ya nın da otu ru yor, bo yun du ru ğu ona rı yor du. Evin için de bo ğu cu, pis bir ha va var dı. 475
Anton Pavloviç Çehov
Ka la ba lık tı. As ker emek li si sağ lık me mu ru mu aye ne et ti Ni ko lay’ı, şi şe çek mek ge rek ti ği ni söy le di. Şi şe le rin bi ri ni kal dı rıp bi ri ni ko yu yor du… İh ti yar, ter zi, Kir yak, kız lar ya nın da di ki li yor, ona ba kı yor lar dı. Ni ko lay’ın için den has ta lı ğın çı kı şı nı gö rü yor lar mış gi bi ge li yor du on la ra. Ni ko lay da ba kı yor du göğ sü ne ya pı şan şi şe le re, iç le ri ne ko yu ka nı nın ağır ağır do lu şu nu sey re di yor du. İçin den ger çek ten de bir şe yin çık tı ğı nı his se di yor du san ki, se vinç le gü lüm sü yor du. — İyi, iyi –di yor du ter zi,– in şal lah ya rar ona… Emek li sağ lık me mu ru on iki şi şe çek ti, son ra on iki ta ne da ha çek ti, do ya sı ya çay içip git ti. Bi raz son ra Ni ko lay tit re me ye baş la mış tı, yü zü kü çül müş, ka dın la rın de di ği gi bi, yum ruk ka dar kal mış tı, par mak la rı mo rar mış tı. Bir yor gan, bir de go cuk var dı üs tün de, ama gi de rek da ha da üşü yor du. Ak şa ma doğ ru sı kın tı bas tı onu. Ya ta ğı nın ye re se ril me si ni is te di. Ter zi nin si ga ra iç me me si ni söy le di. Son ra go cu ğu nun al tın da uyu ya kal dı, sa ba ha kar şı da öl dü. 9 Oh, ne so ğuk, ne uzun bir kış tı bu! Yıl ba şın da Çi kil de yev le rin, buğ da yı bit miş ti un sa tın al ma ya baş la mış lar dı. Ar tık ev de ka lan Kir yak ak şam la rı gü rül tü pa tır tı ede rek her ke si deh şe te sa lı yor; sa bah la rı da baş ağ rı sın dan, utanç tan sız la nı yor du. Acı na cak bir du ru mu olu yor du sa bah la rı. Ahır dan kar nı aç ine ğin, ko ca ka rı ile Ma ri ya’nın içi ni par ça la yan bö ğür me si ge li yor du ge ce gün düz. San ki ina dı na, her gün don du ru cu bir so ğuk olu yor, kar yı ğın la rı yük sel dik çe yük se li yor du. Bit mek bil mi yor du kış. Yor tu da tam bir kış fır tı na sı ka sıp ka vu ru yor du or ta lı ğı, kut sal haf ta da bi le kar yağ dı. Ama ge ne de gel di kı şın so nu. Ni sa nın baş la rın da gün düz le ri ılık, ge ce le ri ku ru so ğuk olu yor du. Kış di re ni yor du 476
Köylüler
hâ lâ. Ama ılık bir gün yen di onu so nun da… kar lar eri me ye, kuş lar öt me ye baş la dı. Tüm ça yır ile ır ma ğın kı yı sın da ki ça lı lık lar ilk ba har su la rı nın al tın da kal mış tı. Ju ko vo ile kar şı köy ara sın da ki düz lük baş tan aşa ğı suy la kap lıy dı. Yer yer ya ba ni ör dek sü rü le ri kal kı yor du ora dan. Göz ka maş tı rı cı gü zel bu lut lar la be zen miş, ufuk ta alev alev ya nan ilk ba har gu ru bun da ola ğa nüs tü, ye ni, akıl al maz bir şey –son ra bu renk le ri, bu bu lut la rı bir tab lo da gör dü ğün de in sa nın ina na ma dı ğı o şey– ger çek le şi yor du her ak şam. Ça yır kuş la rı ça buk ça buk uça rak baş ka yer le re gi di yor, in san la rı da on lar la bir lik te git me ye ça ğı rı yor lar mış gi bi hü zün lü ötü yor lar dı. Ol ga ya ma cın ba şın da ayak ta du ru yor, dal gın dal gın su la ra, gü ne şe, genç leş miş gi bi can lı renk le re bü rün müş ki li se ye ba kı yor du. Yaş lar akı yor du göz le rin den; bir ye re, dün ya nın öbür ucu na bi le ol sa, uzak bir ye re git me yi bü yük bir tut kuy la is te di ği için so lu ğu sı kı şı yor du. Mos ko va’ya ge ri git me si ne, ora da ge ne oda hiz met çi li ği yap ma sı na ka rar ve ril miş ti. Bir ye re ka pı cı lı ğa ya da baş ka bir işe gir mek için Kir yak da onun la gi de cek ti. Bir an ön ce git me yi ne çok is ti yor du Ol ga! Yol lar bi raz ku ru duk tan, ha va lar kı rıl dık tan son ra yol ha zır lı ğı na baş la dı lar. Ol ga ile Sa şa, sırt la rın da tor ba la rı, şa fak ta çık tı lar ev den; on la rı yol cu et mek için Ma ri ya da çık mış tı. Has ta ol du ğu için Kir yak bir haf ta son ra ya kal mış tı. Ol ga, ko ca sı nı dü şü ne rek ki li se ye doğ ru son bir kez da ha haç çı kar dı, ama ağ la ma dı; yü zü bu ruş tu yal nız ca, yaş lı bir ka dı nın ki gi bi çir kin leş ti. Ge çen yaz dan bu ya na za yıf la mış, çök müş tü, saç la rı na ak düş müş tü. Yü zün de ki es ki se vim li li ğin, tat lı gü lüm se me nin ye ri ni bü yük acı sı nın uy sal, hü zün do lu an la tı mı al mış tı; ku lak la rı duy mu yor muş gi bi do nuk tu ba kı şı. Köy den, köy lü ler den ay rıl dı ğı na üzü lü yor du. Ni ko lay’ı me zar lı ğa na sıl gö tür dük le ri ni, önün den geç tik le ri her evin ka pı sın da köy lü le rin du a oku duk la rı nı, onun acı sı na 477
Anton Pavloviç Çehov
ka tı la rak ağ la dık la rı nı anım sı yor du. Bir yıl dır öy le an la rı, öy le gün le ri ol muş tu ki, bu in san la rın hay van dan da be ter ol duk la rı nı, on la rın ara sın da ya şa ma nın kor kunç bir şey ol du ğu nu dü şün müş tü. Ka bay dı bu in san lar, dü rüst de ğil di ler, pis ti ler, sar hoş tu lar, bir an laş ma yok tu ara la rın da, bir bir le ri ne say gı duy ma dık la rı, bir bir le rin den kork tuk la rı, kuş ku lan dık la rı için da la şıp du ru yor lar dı. Kim iş le ti yor du mey ha ne yi? Kim iç ki ye alış tı rı yor du hal kı? Köy lü ler. Kim kom şu su nun evi ni so yu yor, bi le rek yan gın çı ka rı yor, bir şi şe vot ka için mah ke me de ya lan cı ta nık lık edi yor du? Böl ge yö ne tim ku ru lu nun top lan tı la rın da da, öte ki top lan tı lar da da köy lü ler için ağ zı na ge le ni kim söy lü yor du? Ge ne köy lü ler. Evet, ya şa mak kor kunç bir şey di bu in san la rın ara sın da. Ama on lar da in san dı. İn san lar gi bi acı çe ki yor, ağ lı yor lar dı, hem son ra ya şam la rın da salt kö tü bir şey de yok tu. Ge ce le ri her yan la rı nın sız la ma sı na ne den olan ağır ça lış ma ko şul la rı, sert kış lar, ürü nün kö tü ol du ğu yıl lar, yok luk… bir yar dım da gör mü yor lar dı… böy le bir şe yi bek le dik le ri bir yer de yok tu. On lar dan da ha zen gin, da ha güç lü olan la rın da bir yar dı mı do ku na maz dı on la ra; ken di le ri de ka ba, dü rüst lük ten uzak, sar hoş tu lar çün kü; ken di le ri de on lar gi bi iğ renç kü für ler edi yor lar dı. En kü çük bir me mur ya da kâh ya bi le yer siz yurt suz ser se ri le re dav ran dık la rı gi bi dav ra nı yor lar dı köy lü le re. Bek çi ba şı la rı na, ki li se baş kan la rı na bi le “sen” di yor, bu na hak la rı ol du ğu nu sa nı yor lar dı. Öy le ya, kö ye sırf köy lü le ri hor la mak, soy mak, kor kut mak için ge len ben cil, ah lak sız, tem bel, gö zü dön müş in san lar dan bir yar dım ya da iyi bir dav ra nış bek le ne bi lir miy di? Kı şın Kir yak’ı kır baç la ma ya gö tü rür ler ken yaş lı an ne si nin, ba ba sı nın ezik, acık lı yüz an la tım la rı nı anım sa dı Ol ga… Acı yor du bü tün bu in san la ra şim di, içi sız lı yor du. Ev le re ba kı yor du… Ma ri ya üç vers ta yü rü dü on lar la bir lik te, son ra yol cu et ti on la rı, diz çök tü, ye re ka pa nıp hün gür hün gür ağ la ma ya baş la dı: 478
Köylüler
— Ge ne kim se siz, ya pa yal nız kal dım, ah dert li ba şım be nim, za val lı Ma ri ya… Uzun sü re ağ la dı öy le. Ol ga ile Sa şa, göz den kay bo la na dek ge ri dö nüp bak tık la rın da onu öy le ye re diz çök müş, ba şı el le ri nin ara sın da, sal la nır ken gör dü ler. Ba şı nın üs tün de kar ga lar uçu yor du… Gü neş yük sel miş ti, ha va çok sı cak tı. Ju ko vo uzak lar da kal mış tı. Yü rü mek haz ve ri yor du Ol ga ile Sa şa’ya. Çok geç me den kö yü de, Ma ri ya’yı da unut muş lar dı. Ne şe liy di ler, her gör dük le ri şe ye il gi du yu yor lar dı. Kâh bir te pe, kâh bir bi ri pe şin den bi lin me yen bir ye re doğ ru uza yıp gi den, ufuk ta kay bo lan tel graf di rek le ri çe ki yor du il gi le ri ni; tel graf tel le ri uğul du yor du es rar lı; kâh yem ye şil bir köy gö rü nü yor du uzak ta, se rin bir rüz gâr esi yor du o yan dan, ken dir ko ku su ge li yor du, ora da ya şa yan in san la rın mut lu ol duk la rı nı dü şü nü yor lar dı ne den se; kâh düz lük te bir ba şı na, be yaz be yaz par la yan bir at is ke le ti gö rü yor lar dı… Ça yır kuş la rı ötü yor lar dı dur ma dan, bıl dır cın lar ses le ni yor lar dı bir bir le ri ne… Öğ le yin bü yük bir kö ye gel di ler. Kö yün ge niş so ka ğın da Ge ne ral Ju kov’un aş çı sı ih ti yar la kar şı laş tı lar. Sı cak tan bu nal mış tı ih ti yar, ter li, çıp lak ba şı par lı yor du gü neş te. Ön ce ta nı ma dı lar bir bir le ri ni, göz gö ze ge lin ce ta nı dı lar, ama hiç ko nuş ma dı lar, yol la rı na de vam et ti ler. Öte ki le re oran la bi raz da ha iyi bir du rum da, ye ni gö rü nen bir evin önün de, açık pen ce re nin di bin de du rup öne eği le rek se lam ver di Ol ga; in ce bir ses le, söz cük le ri uza ta rak ses len di: — İyi yü rek li Or to doks Hı ris ti yan lar, İsa için bir lok ma ek mek ve rin, öl müş le ri ni zin ca nı için. Bir sa da ka, nur için de yat sın lar. Sa şa da baş la dı an ne si nin ar ka sın dan: — İyi yü rek li Or to doks Hı ris ti yan lar, İsa için bir lok ma ek mek ve rin, öl müş le ri ni zin ca nı için bir sa da ka… 1897
479
Aşk Üzerine İkin ci gün öğ le ye me ğin de pek lez zet li bö rek ler, kı zar mış ıs ta koz lar, ko yun etin den köf te ler ver miş ler di. Ko nuk lar da ha ma sa day ken aş çı Ni ka nov yu ka rı ya gel miş, ak şam ye me ği ne ne is te dik le ri ni sor muş tu. Or ta boy lu, tom bul ya nak lı, ufak göz lü bir adam dı; bı yık sız dı; sa kal la rı us tu ray la tı raş edil miş de ğil de, yü zün den cım bız la tek tek çe ki lip alın mış tı san ki. Ale hin, gü zel Pe la ge ya’nın bu ada ma tu tul du ğu nu an lat tı. Sar hoş ve pek de li do lu ol du ğu için, kız onun la ev len me ğe bir tür lü ya naş mı yor muş ya, öy le ya şa ma ya ra zıy mış. Bu nu da er kek is te mi yor muş, pek din dar ol du ğu için, inanç la rı böy le ya şa ma ya bı rak mı yor lar mış onu. Kı zın ken di siy le ev len me si ni is ter du rur muş. Sar hoş ol du ğu za man lar sö ver sa yar, hat ta dö ver miş onu. Sev gi li si sar hoş ol du ğun da kız, üst kat ta sak la nır, ses li ses li ağ lar mış; ge rek ti ğin de yar dı mı na koş mak için Ale hin ile adam la rı, böy le ak şam lar ev den bir ye re çık maz lar mış. Sof ra da aşk üze ri ne ko nu şu yor lar dı. Ale hin an lat ma ya de vam edi yor du: — Aş kın na sıl doğ du ğu, Pe la ge ya’nın, iç ve dış gö rü nüş ba kı mın dan ken di ne da ha uy gun bi ri si ni de ğil de, özel lik le Ni ka nov’u, şu si ni su ra tı –ev de her kes si ni su rat lı der ona– na sıl sev di ği, aşk ta ki şi sel mut lu lu ğun öne mi… Bun la rın hiç 481
Anton Pavloviç Çehov
bi ri bi lin mi yor; bü tün bu ko nu lar da her ke sin dü şün ce si baş ka baş ka. Bu gü ne dek aşk üze ri ne ya zı lan lar, söy le nen ler ara sın da sa de ce bir ger çek var dır, o da: “Bun da bü yük bir es rar var” cüm le si dir. Ge ri ka lan lar, bi rer çö züm ge ti re ce ği ne ge ne çö zü le me yen bir çok so ru lar ge tir mek ten baş ka bir işe ya ra ma mış lar dır. Bir olay için doğ ru gi bi gö zü ken bir çö züm, öte ki on ta ne si ni da ha bir ka rı şık, için den çı kıl maz ya par. Ben ce en iyi si, her ola yı, ge nel bir ku ral çı kar ma ya ça lış ma dan, özel ola rak in ce le mek, yal nız ca onun için bir so nu ca var mak tır. Dok tor la rın de di ği gi bi, her ola yı ken di ko şul la rı için de de ğer len dir me li. — Çok hak lı sı nız –de di Bur kin. — Biz dü rüst Rus la rın çö züm bu lu na ma yan bu so ru la ra bü yük düş kün lü ğü müz var dır. Aş kı gül ler, bül bül ler le be zer ler ço ğun luk la; biz ler ise onu bir ta kım uğur suz so ru lar la, hem de can sı kı cı la rıy la çir kin leş tir me yi huy edin mi şiz dir. Mos ko va’da üni ver si te de öğ ren ciy ken se vim li bir ka dın dos tum var dı; kol la rı mın ara sı na her al dı ğım da, o ay ken di si ne kaç rub le ve re ce ği mi, sı ğır eti nin ka ça ol du ğu nu dü şü nür dü. Sev me ye baş la dı ğı mız an da, şu çe şit so ru lar içi mi zi ke mir me ye baş lar: Dü rüst bir dav ra nış mı bu yap tı ğım? Akıl lı ca bir iş mi? Bu aşk be ni ne re ye gö tü re cek?.. Da ha böy le yüz ler ce so ru kay na şır ka fa mı zın için de. Bu nun iyi mi, kö tü mü ol du ğu nu bil mi yo rum, ama ki şi yi ra hat sız et ti ği, iç ten sev me si ne en gel ol du ğu bir ger çek tir. Bir şey ler an lat ma ya can at tı ğı bel liy di. Yal nız ya şa yan in san la rın an lat ma ya can at tık la rı bir şey le ri var dır dai ma. Kent ler de be kâr lar ban yo la ra, lo kan ta la ra bir bir le riy le ko nu şa bil mek; ba zen da ke se ci le re, gar son la ra baş ka la rın dan ge çen, on lar ca pek il ginç ba zı olay la rı an lat mak için gi der ler. Köy ler de ise, an cak ko nuk la rı na dö ker ler iç le ri ni. Dı şa rı da yağ mur ya ğı yor du. Pen ce re den ağaç la rın ıs lak yap rak la rı gö rü nü yor du. Böy le ha va da hiç bir ye re gi di le mez di ki, otu rup soh bet et mek ti en iyi si. 482
Aşk Üzerine
— Üni ver si te yi bi tir di ğim den bu ya na –di ye baş la dı Ale hin,– So fi no’da yım. Top rak la uğ ra şı yo rum. Bü ro me mu ru ola rak ye tiş ti ril dim, ağır iş ler de ça lış ma yı hiç sev mem. Ama bu ra ya gel di ğim de çift li ğin çok bor cu var dı. Öğ re ni mi me hay li pa ra har ca dı ğı için ba bam bo ğa zı na ka dar borç için dey di. Bu borç la rı öde ye ne dek bu ra dan bir ye re git me me ye, var gü cüm le ça lış ma ya ka rar ver miş tim. Böy le ce ka rar ver dik ten son ra kol la rı sı va dım. Doğ ru su nu söy le ye yim, bu nu pek is te ye rek de yap mı yo rum, ina nın. Böl ge nin top ra ğı öy le ve rim li de ğil. Çift çi li ğin za rar et me me si için köy lü le rin, ki ra lık iş çi le rin eme ğin den ya rar lan mak ge re kir. Ya da tar la da ai le ce ça lı şır sı nız. Bu nun baş ka bir yo lu ola maz. Ama o za man lar işin bu den li in ce lik le ri ni bil mi yor dum. En kü çük bir top rak par ça sı nı bi le boş bı rak mı yor, kom şu köy ler de ki ka dın er kek her ke si işe ko şu yor, arı gi bi ça lış tı rı yor, ben de on lar la bir lik te ka zı yor, eki yor, bi çi yor dum. Ca nım sı kı lı yor, aç lık tan bağ da sa la ta lık ye mek zo run da ka lan bir köy ke di si gi bi yü zü mü bu ruş tu ra rak ça lı şı yor dum. Her ye rim ağ rı yor du, ayak ta uyu yor dum. Ön ce le ri bu sı kı ça lış ma yı okul lar da edin di ğim alış kan lık la rım la ko lay ca uz laş tı ra bi le ce ği mi sa nı yor dum. Bu nun için ken di mi pek az zor la ma nın ye te ce ği inan cın day dım. Üst ka ta yer leş tim. Sa bah kah val tı sı ve öğ le ye mek le rin den son ra li kör le kah ve içi yor, ak şam ya tak ta “Av ru pa Der gi si”ni oku yor dum. Bir za man son ra ba bam gel di, bir otu ruş ta bü tün li kör le ri mi iç ti bi tir di. “Av ru pa Der gi si” de ona kal mış tı ar tık; çün kü ya zın, he le ekin biç me za ma nın da ya ta ğa ka dar gi de mi yor, am bar da, ko ri dor da, ko ru bek çi si nin ku lü be sin de, bir yer de uyu ya ka lı yor dum. Bu ko şul lar al tın da oku mak ol mu yor du ta bi i. Bir za man son ra alt ka ta ta şın dım, hiz met çi le rin mut fa ğın da ye mek ye me ye baş la dım. Şim di bir za man la rın gör ke min den an cak, ba ba ma hiz met et miş, yol ver me ye kı ya ma dı ğım bir kaç ada mım kal dı. 483
Anton Pavloviç Çehov
Gel dik ten üç beş yıl son ra çev re mah ke me si onur üye li ği ne seç ti ler di be ni. Ara sı ra ken te inip mah ke me le re gir mem ge re ki yor du. Bu bi raz ra hat la tı yor du be ni iş te. Ki şi, bu köy de üç ay ka lın ca si yah ce ke te has ret ka lı yor. He le kı şın da ha da sı kı cı olu yor. Ama çev re mah ke me sin de si yah ce ket de, res mi giy si de, frak da var dı; hu kuk çu lar da ge nel kül tü rü kuv vet li, ay dın in san lar dır; on lar la ko nuş mak tan bü yük zevk alı yor dum. Av lu da uyu duk tan, hiz met çi le rin mut fa ğın da ye mek ye dik ten son ra, ter te miz ça ma şır lar için de, aya ğın da yu mu şa cık po tin ler, göğ sün de al tın kös tek te otur mak ne bü yük bir lüks tü! Kent te son de re ce iç ten, gü ler yüz le kar şı lı yor lar dı be ni. Her kes le se ve se ve ar ka daş lık edi yor dum. Doğ ru su nu söy le ye yim, en çok çev re mah ke me si baş kan yar dım cı sı Lu ka no viç’in dost lu ğun dan hoş la nı yor dum. Sar sıl maz, iç ten bir ya kın lı ğı mız var dı. İki niz de ta nır sı nız onu sa nı rım. Çok iyi bir in san dır. Bü yük or man yan gı nı sa nık la rı nın du ruş ma sın dan çı kı yor duk. De lil le rin in ce len me si iki gün sür müş, pek yor gun düş müş tük. Lu ka no viç yü zü me ba kıp, ba kıp, — Ba kın ne di ye ce ğim –de di,– ye me ği biz de yi ye lim. Böy le bir öne ri hiç bek le mi yor dum, çün kü da ha pek az ta nı şı yor duk, res miy dik, evi ne hiç git me miş tim. Ote le gi dip ace ley le üs tü mü de ğiş tim, evi ne git tim. Ye mek te Lu ka no viç’in ka rı sı An na Alek se yev na ile ta nış tım. Çok genç ti, yir mi iki ya şın da var yok tu; ilk ço cu ğu da ha al tı ay ön ce doğ muş tu. Geç miş gün, şu an da o ak şam onun ne yi ni ola ğa nüs tü bul du ğu mu, ne re sin den öy le hoş lan dı ğı mı bi le söy le ye mem. Genç, son de re ce gü zel, ca na ya kın, ay dın, al be ni li bir ka dın var dı kar şım da; o gü ne ka dar hiç gör me di ğim bir ka dın… Da ha ilk ba kış ta hal le rin de ba na pek ya kın, ta nı dık bir şey ler fark et miş tim. Bu yü zü, bu tat lı, ze ki göz le ri çok es ki den, ço cuk lu ğum da, an ne min ko mo di ni nin üze rin de du ran al büm de gör müş tüm san ki. 484
Aşk Üzerine
Du ruş ma da dört Ya hu di, çe te ol duk la rı na ka rar ve ri le rek suç lu gö rül müş, ben ce pek yan lış ola rak ce za ya çarp tı rıl mış lar dı. Sof ra da çok he ye can lıy dım, ken dim de de ğil dim. Ne söy le di ği mi ha tır la mı yo rum, yal nız An na Alek se yev na’nın dur ma dan ba şı nı sal la dı ğı, “Dmit ri, na sıl olu yor bu?” de di ği ak lım da. Lu ka no viç iyi yü rek li ol mak la bir lik te mah ke me ye dü şen ki şi nin mu hak kak suç lu ol du ğu na ina nan, yar gı cın yan lış lı ğı üze ri ne kuş ku la rın an cak ya zı lı ola rak, ka nu ni yol lar la du yu ru la bi le ce ği, sof ra da, he le özel ko nuş ma lar da bun la rın söz ko nu su edi le me ye ce ği inan cı na sı kı sı kı bağ lı saf in san lar dan dı. Yu mu şak bir ta vır la, — Ba kın –de di,– siz de ben de çı kar ma dık bu or man yan gı nı nı, onun için bi ze iliş mi yor lar, ne yar gı lı yor lar, ne tu tuk lu yor lar. Ka rı ko ca da ha çok yi ye yim, içe yim di ye ha bi re sı kış tı rı yor lar dı be ni. Ba zı kü çük şey le re, ör ne ğin, el bir li ğiy le kah ve ya pış la rı na, bir bir le ri ni çok iyi an la ma la rı na ba ka rak iyi ge çin dik le ri ni, mut lu ya şa dık la rı nı, ko nuk la rın dan hoş nut ol duk la rı nı se zin le miş tim. Ye mek ten son ra pi ya no çal dı lar. Ha va ka ra rın ca ote le dön düm. İlk ba ha rın baş la rın da ol muş tu bu olay. Son ra bü tün ya zı hiç çık ma dan So fi no’da ge çir dim. Ken ti dü şü ne cek za ma nım bi le yok tu, ama uzun boy lu, sa rı şın ka dı nın ha ya li her an göz le ri min önün dey di. Onu dü şün mü yor dum, si lik bir ha ya li hep içim dey di. Son ba ha rın son la rın da kent te, bir ha yır ku ru mu ya ra rı na tem sil var dı. Va li nin lo ca sı na gi rin ce (per de ara sın da ça ğır mış lar dı be ni ora ya) bir de ne gör sem be ğe nir si niz, va li nin ha nı mı nın ya nın da An na Alek se yev na otur mu yor mu… Ge ne o gü zel li ğin, tat lı göz le rin in sa nı çe ken, ba şı nı dön dü ren et ki si, ge ne o ya kın lık duy gu su… Bir sü re yan ya na otur duk, son ra be ra ber si ga ra sa lo nu na git tik. — Za yıf la mış sı nız –de di.– Has ta mıy dı nız? 485
Anton Pavloviç Çehov
— Evet. Sır tı mı üşüt tüm bi raz, ru tu bet li ha va lar da hiç ra hat uyu ya mı yo rum. — Ben zi niz pek uçuk. İlk ba har da bi ze ye me ğe gel di ği niz de da ha dinç, can lıy dı nız. Duy gu lu bir ha li niz var dı, hep ko nu şu yor du nuz, pek il gi çe ki ciy di niz, ne ya lan söy le ye yim, bi raz da et ki ni ze ka pıl mış tım. Ne den se bü tün yaz sık sık ha tır la dım si zi, bu ak şam ti yat ro ya ge lir ken de içim de ga rip bir ön se zi var dı, si zi gö re ce ği mi bi li yor dum san ki. –Tat lı tat lı gü lüm se di.– Ama bu gün yü zü nüz pek renk siz. Yaş lı gös te ri yor si zi bu. Er te si gün öğ le ye me ğin de Lu ka no viç ler dey dim. Ye mek ten son ra kış ha zır lık la rı nı yap mak üze re kent dı şın da ki ev le ri ne git ti ler, ben de on lar la bir lik te. On lar la ken te dön düm; ge ce ya rı sın da, şö mi ne nin yan dı ğı, genç an ne nin iki de bir yan oda ya, kı zı uyu yor mu di ye bak ma ya git ti ği sa kin bir ai le yu va sın da çay iç tim. O gün den son ra ken te her ge li şim de mu hak kak Lu ka no viç le re uğ ru yor dum. Ba na alış mış lar dı, ben de on la ra. Evin ada mı gi bi ha ber ver me den gi di yor dum. Ba na son de re ce tat lı ge len, dur gun bir ses işi ti li yor du iç oda lar dan: — Kim gel di? Oda hiz met çi si kız ya da da dı, — Pa vel Kons tan ti no viç –di ye ses le ni yor du. An na Alek se yev na en di şe li bir yüz le ya nı ma çı kı yor, her ke re sin de, — Bun ca za man ne re ler dey di niz, –di ye si tem edi yor du ba na.– Kö tü bir şey mi ol du yok sa? Ba kı şı, ba na doğ ru uzat tı ğı na rin, ki bar eli; gün lük giy si si, ta ra nı şı, se si, adım atı şı her ke re sin de yep ye ni, pek önem li, es rar lı bir iz le nim bı ra kı yor lar dı üze rim de. Ya şan tı mın ola ğa nüs tü bir ya nı var dı on lar da san ki; uzun uzun ko nu şu yor, ge ne uzun uzun su su yor, dü şün ce le re da lı yor duk. Ba zen pi ya no ça lı yor du, bü yük bir haz la din li yor dum… 486
Aşk Üzerine
Gel di ğim de ev de kim se yok sa, otu rup bek li yor dum. Da dıy la ko nu şu yor, be bek le oy nu yor ya da otur ma oda sın da ki Türk di va nı na uza nıp ga ze te oku yor dum. An na Alek se yev na dön dü ğün de ka pı da kar şı lı yor dum onu. Elin den pa ket le ri alı yor, ne den se her ke re sin de bu pa ket le ri ço cuk su bir he ves le, gu rur la ta şı yor dum. Bir ata sö zü var dır: “Ka dın kıs mı nın baş ka bir işi yok sa, pı ra sa al ma ya çı kar” di ye. Lu ka no viç le rin de baş ka bir işi yok tu, be nim le dost luk kur muş lar dı. Uzun sü re ken te in me diy sem, mu hak kak ya has tay dım ya da kö tü bir şey ol muş tu… İki si de bir te laş la nı yor lar, bir te laş la nı yor lar dı… Be nim gi bi öğ re nim gör müş, bir kaç dil bi len bir ki şi nin bi lim ya da ede bi yat la uğ raş mak du rur ken, köy de ka pa lı kal dı ğı; ken di ni yıp rat tı ğı, yor du ğu hal de, ge ne de ce bi pa ra yü zü gör me di ği için üzü lü yor lar dı. Çok acı çek ti ği mi, gül me le ri nin, ko nuş ma la rı mın, hat ta ye mek ye me min bi le iç acı la rı mı giz le mek için ol du ğu nu sa nı yor lar dı. Ne şe li an la rı mız da bi le kuş ku lu ba kış la rı nı üze rim de his se di yor dum. Bi raz sı kın tı lı ol du ğum, ala cak lı nın bi ri sı kış tır dı ğı ya da za ma nı gel miş bir bor cu öde mem için pa ra mın çı kış ma dı ğı za man lar pek iç li olu yor du hal le ri. Ka rı ko ca pen ce re di bin de fis kos edi yor, son ra Lu ka no viç ür kek adım lar la ya nı ma ge lip son de re ce cid di bir yüz le, — Pa ra ba kı mın dan sı kın tı day sa nız, Bay Pa vel Kons tan ti no viç –di yor du,– ka rım la ben ri ca edi yo ruz, sı kıl ma dan is te yi niz biz den. He ye can dan ku lak la rı kıp kır mı zı olu yor du. Ge ne öy le pen ce re di bin de fis kos et tik ten son ra ku lak la rı kıp kır mı zı, ya nı ma ge lip, — Ka rım la ben, şu ar ma ğa nı mı zı ka bul et me ni zi ri ca edi yo ruz –di ye rek,– bir çift kol düğ me si, bir si ga ra ta ba ka sı, ma sa lam ba sı ver di ği olu yor du ba na. Ben de kar şı lık ola rak köy den ta vuk, yağ, çi çek gön de ri yor dum on la ra. Ye ri gel miş ken söy le ye yim, ol duk ça zen gin di ler. 487
Anton Pavloviç Çehov
İlk za man lar sağ dan sol dan borç pa ra alı yor dum, ama Lu ka no viç le rin öner dik le ri pa ra yı al ma ya hiç mi hiç ya naş mı yor dum. Sö zü nü bi le et mek is te mi yor dum! Pek mut suz dum. Ev de de, tar la da da, am bar da da hep An na Alek se yev na’yı dü şü nü yor dum. Genç, gü zel, ze ki bir ka dı nın hiç bir çe ki ci li ği ol ma yan, ya şı geç miş (Lu ka no viç’in ya şı kır kın üs tün dey di) bir er kek le ev len me si nin, on dan ço cu ğu ol ma sı nın es ra rı nı çöz me ye ça lı şı yor dum. Bu saf, iyi yü rek li ada mın; il ginç bir ya nı ol ma yan, bu de re ce ka tı dü şün ce li; ba lo lar da, ak şam ye mek le rin de ağır baş lı, cid di ki şi le rin ya nın dan ay rıl ma yan, dur gun, önem siz, bu ra ya bir şey ler sat ma ya gel miş gi bi uy sal, il gi siz du ran; ka rı sın dan ço cu ğu ol ma sı nın en do ğal hak kı ol du ğu na ina nan bu ada mın es ra rı nı çöz me ye ça lı şı yor dum. An na Alek se yev na’nın be nim de ğil de, onun kar şı sı na çık ma sı nın, ha ya tı mız da bu kor kunç yan lış lı ğın ol ma sı nın ne den le ri ni bul mak için yo ru yor dum ka fa mı. Ken te her ini şim de be ni bek le di ği ni göz le rin den oku yor dum. Za ten ken di si de sa bah tan be ri için de bir his ol du ğu nu, ge le ce ği mi an la dı ğı nı söy lü yor du. Uzun uzun ko nu şu yor, hiç ko nuş ma dan sa at ler ce bir oda da otu ru yor duk; ama aş kı mız dan bir bi ri mi ze hiç söz et ti ği miz yok tu. Ür kek, kıs kanç bir duy guy la giz li yor duk onu. Sır rı mı zı, ken di mi ze bi le ol sa, aça bi le cek her şey den kor ku yor, ka çı yor duk. İyi ce tu tul muş tum; ama aş kı mı zı yen me ye gü cü müz yet mez se, onun bi zi ne re le re gö tü re ce ği ni in ce den in ce ye dü şü nü yor dum. Bu dur gun, mah zun aş kı mın Lu ka no viç’in, ço cuk la rın ve bu den li se vil di ğim, gü ve nil di ğim evin mut lu ya şan tı sı nı bir den bi re yok ede bi le ce ği ola ğan gö rü nü yor du ba na. Dü rüst çe bir ha re ket mi olur du bu? Ka dın, se ve se ve ge lir di ba na, ama ne re ye? Ne re ye gö tü re bi lir dim onu? Öte yan dan, hoş, çe ki ci ha ya tım ol say dı; ör ne ğin, yur dun kur tu lu şu için çar pı şan bir kah ra man ya da ün lü bir bil gin, bir ak tör, sa nat çı ol say dım ney se… Onu renk siz, kar ma ka rı şık bir or tam dan alıp da ha renk siz, ka rı şık bir or ta ma sok mak tan baş ka bir şey ya pa 488
Aşk Üzerine
maz dım. Mut lu lu ğu muz ne ka dar sü re bi lir di? Has ta lan sam, öl sem ya da bir bi ri miz den so ğu sak, ne ya par dı? Ay nı so ru la rı o da ken di ken di ne so ru yor ol ma lıy dı. Ko ca sı nı, ço cuk la rı nı, Lu ka no viç’i öz ev la dı gi bi se ven an ne si ni dü şü nü yor ol ma lıy dı. Duy gu la rı na ka pıl sa, ya ya lan söy le ye cek ya da ger çe ği bü tün çıp lak lı ğıy la ko ca sı nı bil di re cek ti ki, bun la rın iki si de ay nı de re ce de kor kunç, ra hat sız edi ciy di onun için. “Aş kım ona mut lu luk ge ti rir mi? Za ten ağır, mut suz ha ya tı nı da ha bir da ya nıl maz yap maz mı yım aca ba?” gi bi so ru lar ke mi ri yor du içi mi. Ba na gö re yaş lı ol du ğu; ye ni bir ha ya ta baş la mak için ye te rin ce güç lü, ener jik ol ma dı ğı inan cın day dı. İki de bir ko ca sı na be nim ze ki, on par ma ğın da on hü ner olan, iyi ev ka dın lı ğı ya pa bi le cek bir kız la ev len me min ge rek ti ği ni söy lü yor; he men ar ka sın dan da “bü tün kent bu cak bu cak aran sa, böy le bir kı zın bu lu na ma ya ca ğı nı” ek li yor du. Bu ara da yıl lar ge çi yor du. An na Alek se yev na’nın ikin ci ço cu ğu do ğa lı çok ol muş tu. Lu ka no viç le re git ti ğim de hiz met çi ler iç ten lik le gü lüm sü yor, ço cuk lar, “Pa vel Kons tan ti niç Am ca gel di!” di ye bağ rı şı yor lar, boy nu ma atı lı yor lar dı. Ev de her kes se vi ni yor du gel di ği me. İçi mi bil mi yor lar, be nim de on lar gi bi se vinç li, ne şe li ol du ğu mu sa nı yor lar dı. Her kes iyi yü rek li bi li yor du be ni. Bü yük ler de, kü çük ler de ev le ri ne pek iyi yü rek li bir in sa nın gel di ği ni dü şü nü yor, bu da ya şan tı la rı nın da ha bir te miz, hoş ol ma sı na ne den ol mu şum gi bi, ba na kar şı olan dav ra nış la rı na pek bir hoş luk ve ri yor du. An na Alek se yev na ile ti yat ro ya her za man bir lik te, ya yan gi di yor, hep yan ya na otu ru yor duk; omuz la rı mız bir bi ri ne de ği yor du. Hiç bir şey söy le me den sap lı göz lü ğü elim den alı yor; o an da onun ba na pek ya kın, be nim ol du ğu nu, bir bi ri miz siz ya pa ma ya ca ğı mı zı his se di yor, ama ne ga rip tir ki, ti yat ro dö nü şü iki ya ban cı gi bi ve da la şı yor, ay rı lı yor duk. Kim bi lir kent te, ne ler söy lü yor lar dı bi zim için. Ne var ki, söy le nen ler den bi ri bi le doğ ru de ğil di. 489
Anton Pavloviç Çehov
Son yıl lar da An na Alek se yev na kâh an ne si nin, kâh ab la sı nın ya nı na git me ye baş la mış tı. Si nir le ri pek bo zuk tu; ha ya tın dan bık tı ğı, ne ko ca sı nı, ne ço cuk la rı nı gör mek is te di ği sı kın tı lı an la rı sık sık yi ne le ni yor du. Si nir le ri nin ya tış ma sı için sü rek li ilaç alı yor du. Su su yor, hep su su yor duk. Baş ka la rı nın ya nın day sa, ba na kar şı an la ya ma dı ğım, ga rip bir hid det gös te ri yor du. Söy le di ğim her şe yin ak si ni id di a edi yor, bi ri siy le tar tış ma ya gir sem, he men kar şım da kin den ya na çı kı yor, onun sa vun du ğu dü şün ce yi des tek li yor du. Elim den bir şey dü şür sem, so ğuk bir ses le, — Teb rik ede rim, –di yor du. Ti yat ro ya gi der ken sap lı göz lü ğü ev de unut sam, ba ğış la mı yor du be ni: — Tah min et me liy dim… Ney se ki, ya da ne ya zık ki, er geç so na er me yen bir şey yok tur ha yat ta. Bir gün ay rı lık saa ti gel di çat tı: Lu ka no viç’i ba tı il le rin den bi ri nin mah ke me baş kan lı ğı na ata mış lar dı. Ev eş ya sı nı, at la rı nı, kent dı şın da ki ev le ri ni sat ma la rı ge rek miş ti. Bü tün ha zır lık lar bit tik ten son ra ken te dö ner ken, son bir ke re da ha bah çe ye, ye şil da ma bak tı ğı mız da he pi miz son de re ce üz gün dük. O an da bu ev den baş ka bir çok şe ye da ha “el ve da” de me mi zin za ma nı gel di ği ni an la mış tım. Ağus to sun so nun da, dok tor la rın öğü dü ne uya rak, An na Alek se yev na’yı Kı rım’a yol cu et me miz ka rar laş tı rıl mış tı. Bir kaç gün son ra da Lu ka no viç ço cuk lar la bir lik te ye ni gö rev ye ri ne gi de cek ti. An na Alek se yev na’yı yol cu eder ken çok ka la ba lık tık. Her ke se “hoş ça kal” de yip ye ri ne otur duk tan he men son ra –son zi lin çal ma sı na bir kaç sa ni ye var dı– ya nı na al ma yı unut tu ğu va li zi ni eş ya la rı nın bu lun du ğu ra fa koy mak, hem de “gü le gü le” de mek için ko şa rak kom par tı ma nı na gir miş tim. Ba kış la rı mız bir leş ti ğin de yıl lar ca ken di mi zi tut ma mı zı sağ la yan ruh sal güç le ri miz bir an da yi tip git miş ti; sa rıl dım… Yü zü nü göğ sü me bas tır dı, göz le rin den yaş lar bo 490
Aşk Üzerine
şan dı. Göz ya şın dan ıs lak yü zü nü, omuz la rı nı, el le ri ni öpü yor dum. –Ah, ne mut luy duk!– Onu de li ce si ne sev di ği mi fı sıl da dım ku la ğı na. Yü re ği min ta de rin lik le rin de son suz bir sı zıy la, do ya sı ya sev me mi zi en gel le yen o so ru la rın ne den li de ğer siz, ba sit, ya lan cı ol duk la rı nı an la mış tım bir an da. Ki şi se vin ce, bu aşk üze ri ne dü şü ne cek se, mut lu luk ya da mut suz lu ğu, iyi lik ya da kö tü lü ğü za man la de ği şen kav ra mıy la göz önü ne al ma lı ya da hiç dü şün me me li. Son ke re öp tüm onu, eli ni sık tım, ebe di yen ay rıl dık. Tren kalk mış, hız la gi di yor du. Yan kom par tı man da otur muş –boş tu ora sı– ağ lı yor dum. İlk is tas yon da inip ya yan So fi no’ya yol lan dım… Ale hin an la tır ken yağ mur din miş, gü neş çık mış tı. Bur kin’le İvan İva nıç bal ko na çık tı lar. Bu ra dan bah çe nin, gü neş al tın da pı rıl pı rıl neh rin dur gun su la rı nın pek hoş bir gö rü nü mü var dı. Do ğa yı sey re der ken, bir yan dan da iyi yü rek li, ze ki ba kış lı, öy kü sü nü bü yük bir iç ten lik le an la tan bu ada mın ger çek ten de bu ko ca çift lik te ken di ni har ca dı ğı na, ya şan tı sı nı da ha bir çe ki ci kı la bi le cek bir bi lim da lıy la ya da her han gi bir şey le uğ raş ma dı ğı na ya nı yor lar; kom par tı man da ve da la şır ken yü zü nü, omuz la rı nı öp tü ğün de genç ka dı nın yü zün de ne de rin bir hü zün ifa de si nin ol ma sı ge rek ti ği ni dü şü nü yor lar dı. İvan İva nıç bir kaç ke re gör müş tü onu, Bur kin ise ev le ri ne bi le gi rip çık mış tı. Ger çek ten de hoş bir ka dın dı An na Alek se yev na … 1898
491
İonıç 1 Ye ni ge len ler S. ken tin de ki şi nin ca nı nın sı kıl dı ğın dan, ha ya tın, hep bir tek dü ze sü rüp git ti ğin den dert ya na cak ol sa lar, ken tin yer li le ri du ru mu kur tar mak is ter miş çe si ne bu nun ter si ni id di a eder, kent le rin de ya şa ma nın pek renk li ol du ğu nu; S.’nin bir ki tap lı ğı nın, bir ti yat ro su nun, bir ku lü bü nün ol du ğu nu; sık sık ba lo lar ve ril di ği ni; ni ha yet, in sa nın ta nı şıp iyi kom şu luk iliş ki le ri ku ra bi le ce ği ak lı ba şın da, de ğer li, hoş ai le le rin bu lun du ğu nu söy ler ler di. En gör gü lü, ye te nek li ai le ola rak da Tur kin le ri gös te rir ler di. Bu ai le ana cad de de ki va li ko na ğı nın he men ya nın da, ken di mal la rı olan ev de otu ru yor du. İvan Pet ro viç Tur kin, fa vo ri li, şiş man, ya kı şık lı bir sa rı şın dı. Evin de ha yır için tem sil ler dü zen ler, bu tem sil ler de ge ne ral rol le ri ni de ken di oy nar, rol ge re ği pek gü lünç ök sü rür dü. Bir çok fık ra, bil me ce, ata sö zü bi lir; şa ka yap ma yı, nük te li söz ler söy le me yi pek se ver di. Yü zün de öy le bir an la tım var dı ki, şa ka mı, cid di mi söy lü yor an la şıl maz dı. Ka rı sı Ve ra İo si fov na za yıf, bu run dan sık ma göz lük lü, se vim li bir ka dın dı. Ro man ve uzun öy kü ler ya zar, yaz dık la rı nı se ve se ve, iç ten lik le ko nuk la rı na okur du. Evin tek kı zı Ka te ri na İva nov na ise pi ya no ça lar dı. Kı sa ca sı, bu ai le de her ke sin ken di 493
Anton Pavloviç Çehov
ne öz gü bir ye te ne ği var dı. Tur kin ler ko nuk la rı nı her za man gü ler yüz lü kar şı lar lar; se ve se ve, tam bir iç ten lik le ye te nek le ri ni on la ra gös te rir ler di. Bü yük taş ev le ri hay li ge niş, yaz sı cak la rın da se rin di. Pen ce re le ri nin ya rı sı ilk ba har da bül bül le rin ötüş tü ğü, yaş lı ağaç la rın göl ge len dir di ği ge niş bah çe ye ba kar dı. Ko nuk lar üst kat ta ki sa lon da otu rur ken, mut fak ta hum ma lı bir ça lış ma baş lar; bı çak ta kır tı la rı, kav rul muş so ğan ko ku su bol, lez zet li bir ak şam ye me ği nin muş tu suy la av lu ya do lar dı. S.’den on vers ta uzak ta ki Dya lij’in köy he kim li ği ne ata nan Dmit ri İo nıç Start sev’e de, da ha iyi ce yer leş me den, ay dın bir ki şi ola rak Tur kin ler le ta nış ma sı nın zo run lu ol du ğu nu söy le miş ler di. Kı şın, bir gün so kak ta İvan Pet ro viç’le ta nış tır dı lar onu. Ha va dan, su dan, ti yat ro dan, ko le ra dan söz et tik ten son ra, Tur kin İo nıç’ı da vet et ti. İo nıç Start sev ilk ba har da bir ta til gü nü –gö ğe çık ma bay ra mıy dı– has ta la rı nın vi zi ti ni bi tir dik ten son ra, hem bi raz ha va al mak, hem de ba zı ih ti yaç la rı nı gi der mek için ken te git me ye ka rar ver di. Ya yan, ağır ağır yü rü yor (he nüz atı yok tu); ken di ken di ne şu şar kı yı mı rıl da nı yor du: “Feleğin kadehinden gözyaşı içmeye daha yeni başladığım günler…” Kent te öğ le ye me ği ni bir lo kan ta da ye di. Park ta do laş tı. Son ra bir den İvan Pet ro viç’in da ve ti ni anım sa dı Tur kin le re uğ ra yıp na sıl ki şi ler ol duk la rı nı gör me ye ka rar ver di. İvan Pet ro viç dış mer di ven ler de kar şı la dı onu: — Evi miz de si zi gör mek le çok, pek çok mut lu yum. Ge lin, si zi bi zim ha nım la ta nış tı ra yım. Sa lo na gir dik le rin de ka rı sı na: — Has ta ne si ne ka pa nıp kal ma sı nın Ro ma hu ku ku na ay kı rı ola ca ğı nı, boş za man la rı nı top lu ma ver me si ge rek ti ği ni söy lü yor dum ken di le ri ne –de di.– Hak sız mı yım, sev gi lim? 494
İonıç
Ve ra İo si fov na ko nu ğu nu ko lun dan tu tup ya nı ba şı na otur tur ken: — Bu ra ya otu ru nuz –de di.– İs te di ği niz gi bi kur ya pa bi lir si niz ba na. Ko cam pek kıs kanç tır, Otel lo’dan far kı yok tur, ama ol sun var sın, kuş ku lan ma ma sı için dik kat li dav ra nı rız. İvan Pet ro viç şef kat le mı rıl dan dı: — Ah, se ni gi di ya ra maz civ ci vim be nim… Ka rı sı nı al nın dan öp tük ten son ra ko nu ğu na dö nüp ek le di: — Tam za ma nın da onur lan dır dı nız biz le ri. Eşim bü yü cek bir ro man yaz dı, bu ak şam ko nuk la rı mı za oku ya cak onu. Ve ra İo si fov na, ko ca sı na: — Jançik –de di,– dites que I’on nous donne du thé.1 Bi raz son ra sa lo na Ka te ri na İva nov na gel di. An ne si ne pek ben ze yen, onun gi bi in ce ya pı lı, se vim li, on ye di yaş la rın da bir kız dı. Hal le rin de ço cuk su bir an la tım var dı; be li in ce cik ti. Ye ni ye ni ge li şen ba kir gö ğüs le ri gü zel, sağ lık lıy dı; ilk ba ha rı, ger çek ilk ba ha rı anım sa tı yor lar dı. Da ha son ra, bal, re çel, gof ret ve pek lez zet li, in sa nın ağ zın da da ğı lan çe şit çe şit re çel ler le çay iç ti ler. Ak şam ko nuk lar ya vaş ya vaş sö kün et ti. İvan Pet ro viç her ge le ni gü len göz ler le kar şı lı yor, — Bu yu run lüt fen, di yor du. Bek le nen ko nuk lar ge lin ce bü yük bir cid di yet le ko nuk sa lo nun da geç ti ler. Ve ra İo si fov na ro ma nı nı oku ya cak tı. Şöy le baş la dı: “Don du ru cu bir so ğuk var dı…” Sa lon da pen ce re ler so nu na dek açık tı; mut fak tan, tah ta ya vu ran bı çak la rın ta kır tı sı ile kav rul muş so ğan ko ku su ge li yor du… Yu mu şak, ge niş kol tuk lar da bir hu zur var dı. Sa lo nun loş lu ğun da ışık lar tit re şi yor du. So kak tan ge çen le rin gü rül tü ve gü lüş me le ri nin her ya nı sar dı ğı, ley lak kor ku su nun bah çe den sa lo na dol du ğu bu ilk ba har ak şa mın da don du ru cu so ğu ğu; ba tan 1
Söy le yi ver de bi ze çay ge tir sin ler (Fran sız ca) 495
Anton Pavloviç Çehov
gü ne şin baş tan ba şa kar kap lı boz kır da bir ba şı na yü rü yen yol cu nun üze ri ne do nuk ışın la rı nı dü şür me si ni an la mak pek güç tü. Ve ra İo si fov na’nın oku du ğu ro man, kö yün de okul lar, has ta ne ler, ki tap lık lar yap tı ran genç bir kon te sin, gez gin bir sa nat çı ya tu tul ma sı nın öy kü süy dü. Ger çek te hiç ol ma mış ve ola ma ya cak şey ler di bun lar, ama din le me si ge ne de hoş tu. İn sa nın içi ra hat lı yor, ak lı na ne den se iyi şey ler ge li yor, kalk ma yı çek mi yor du ca nı… İvan Pet ro viç fı sıl tıy la: — Kö tü de ğil… –de di. Din ler ken dü şün ce le riy le çok uzak la ra gi den bir ko nuk, du yu lur du yul maz bir ses le ce vap ver di ona: — Doğ ru… ger çek ten de öy le Ara dan iki sa at geç ti. Ya kın da ki kent par kın da bir or kes tra ça lı yor, ko ro şar kı lar söy lü yor du. Ve ra İo si fov na def te ri ni ka pa tın ca her kes beş da ki ka su sup o sı ra da ko ro nun söy le di ği “Lu çi nuş ka”yı din le di. Ro man da ol ma ya nı, ya ni ger çe ği söy lü yor du bu ez gi. Start sev, Ve ra İo si fov na’ya: — Ya pıt la rı nı zı der gi ler de ya yın lı yor mu su nuz? –di ye sor du. — Ha yır –de di Ve ra İo si fov na,– ya yın la mı yo rum. Ya zıp, do la bı ma ki lit li yo rum. Ya yın la mam için bir ne den yok ki, ye te rin ce pa ra mız var. Ora da ki ler ne den se iç ge çir di ler. İvan Pet ro viç kı zı na dön dü: — Ko tik, şim di de sen bir şey ler çal bi ze. Ka te ri na İva nov na pi ya no nun ka pa ğı nı kal dır dı, he men ora cık ta ha zır bek le yen no ta la rı aç tı lar, otu rur otur maz on par ma ğı nı bir den var gü cüy le tuş la ra in dir di. He men ar ka sın dan bir da ha, bir da ha… Omuz ve gö ğüs le ri tit ri yor, on par ma ğı nı bir den inat la hep ay nı ye re in di ri yor du. Tuş la rı pi ya no nun içi ne gö mü lün ce ye dek böy le vu ra ca ğa ben zi yor du. Sa lon kor kunç bir gü rül tüy le uğul du yor du. Ta van, dö şe me, 496
İonıç
eş ya lar, her şey güm bür de yip du ru yor du… Ka te ri na İva nov na güç, il ginç li ği ni güç lü ğün den alan, uzun, mo no ton bir par ça ça lı yor du. Din ler ken, yük sek bir dağ dan yu var la nan ko ca man ko ca man taş lar dol du ru yor du Start sev’in ha ya li ni. Taş lar dur ma dan peş pe şe yu var la nı yor, hiç du ra ca ğa ben ze mi yor lar dı. Start sev bu kor kunç yu var la nı şın bir an ön ce dur ma sı nı is ti yor, öte yan dan aşı rı ça ba dan yü zü al al ol muş, güç lü, ener jik, per çe mi al nı na düş müş Ka te ri na İva nov na’yı ça lar ken sey ret mek de ho şu na gi di yor du. Dya lij’de has ta lar ve köy lü ler ara sın da ge çi ri len uzun bir kış tan son ra, böy le zen gin dö şe li bir ko nuk sa lo nun da otu rup al be ni li, ter te miz, genç bir kı zı sey ret mek; çal dı ğı gü rül tü lü, can sı kı cı da ol sa, önem li mü zi ği din le mek pek hoş, pek ye niy di onun için… Kı zı çal ma yı bi ti rip pi ya no nun önün den kal kın ca İvan Pet ro viç, göz le ri yaş lı: — Ko tik’ci ğim –de di,– bu ak şam her za man kin den bir baş ka çal dın. Mü zi ğe do yur dun bi zi. Her kes Ka te ri na İva nov na’nın çev re si ni al mış, onu teb rik edi yor, iç çe ki yor, çok tan dır bu ka dar gü zel mü zik din le me dik le ri ne bir bir le ri ni inan dır ma ya ça lı şı yor lar dı. Genç kız or ta la rın da hiç ko nuş ma dan, ha fif gü lüm se ye rek du ru yor du. Her ha lin de bir bü yük lük, za fer sar hoş lu ğu var dı. — Çok gü zel! Ge nel he ye ca na ka pı lan Start sev de sö ze ka rış tı: — Çok gü zel! Son ra Ka te ri na İva nov na’ya dön dü. — Mü zik öğ re ni mi ni zi ne re de yap tı nız? –di ye sor du.– Kon ser va tu var da mı? — Ha yır, kon ser va tu va ra ye ni gi re ce ğim. Bu ka da rı nı ev de, Ma dam Zav konv ska’dan öğ ren dim. — Li se yi bi tir di niz mi? Kı zı nın ye ri ne Ve ra İo si fov na ce vap ver di: — Ha yır! Öğ ret men le ri eve ge tirt tik. Siz de bi lir si niz, li se de, ens ti tü ler de ço cuk bir ta kım kö tü lük le rin et ki si al tın da 497
Anton Pavloviç Çehov
ka lı yor. Özel lik le kız ço cu ğu, bü yü me ça ğın da yal nız ca an ne si nin et ki si al tın da ol ma lı dır. — Ama ge ne de kon ser va tu va ra gi re ce ğim, –di ye atıl dı Ka te ri na İva nov na. — Ha yır, Ko tik an ne ci ği ni se ver. An ne siy le ba ba sı nı üz me ye cek. Ka te ri na İva nov na ya rı şa ka ya rı cid di ayak la rı nı ye re vu ra rak naz lı bir ses le: — Ol maz, –de di.– Gi de ce ğim! Gi de ce ğim! Ye mek ten son ra ise İvan Pet ro viç gös ter di hü ner le rin. Sa de ce göz le riy le gü le rek bir çok fık ra lar an lat tı, şa ka lar yap tı, gü lünç bil me ce ler sor du. Sor duk la rı nı kim se ler bi le me yin ce, ce vap la rı nı ge ne ken di si ver di. Ken di ne öz gü, şa ka cı, uzun ça lış ma lar so nun da el de edil miş, çok tan be ri gün lük ko nuş ma sı na gir di ği açık ça an la şı lan bir dil le ko nu şu yor du: “bü yü cek, kö tü de ğil, kır dım si zi ba ğış la yın…” Ev de ki ola ğa nüs tü lük le rin hep si bu ka dar da de ğil di. Ka rın la rı nı tı ka ba sa do yur muş, ge çir dik le ri bir kaç sa at ten son de re ce hoş nut ka lan ko nuk lar an tre de bi ri kip par dö sü le ri ni, bas ton la rı nı se çer ler ken, or ta lık ta bir o ya na bir bu ya na ko şup du ran on üç, on dört yaş la rın da, ka fa sı üç nu ma ra tı raş lı, tom bul ya nak lı uşak Pav luş ka’ya ya da ev de ki adıy la Pa va’ya İvan Pet ro viç: — Ha di, Pa va, –di ye ses len di.– Yap nu ma ra nı. Pa va ol du ğu yer de put gi bi dur du, el le ri ni yu ka rı kal dı rıp son de re ce acık lı bir ses le: — Öle si ye mut suz kız! –de di. Her kes kah ka hay la gül me ye baş la mış tı. Start sev so ka ğa çık tı ğın da, “Sı kıl ma dık,” di ye ge çir di için den. Bir mey ha ne ye gi rip şa rap iç ti, son ra ge ne ya yan, Dya lij’e yol lan dı. Yol da hep şu şar kı yı mı rıl dan dı ken di ken di ne: “Senin o sesin bana hem tatlıdır, hem acı…” 498
İonıç
Dya lij’e ka dar olan on vers ta yo lu yü rü dük ten son ra ya ta ğı na gir di ğin de en ufak bir yor gun luk his set mi yor du. Yir mi vers ta da ha se ve se ve yü rü ye bi lir di. Tam uy ku ya da lar ken “Kö tü de ğil” sö zü gel di ak lı na, ha fif çe gü lüm se di. 2 Start sev, Tur kin le re git me yi çok is ti yor du ama, has ta ne de ki iş le ri fır sat ver mi yor du. Özel iş le ri ne bir sa at bi le ayı ra mı yor du. Böy le sı kı ça lış may la yal nız lık için de bir yıl geç ti. Bir gün ma vi zarf lı bir mek tup ge tir di ler… Ve ra İo si fov na’nın uzun za man dan be ri mig re ni var dı. He le, Ko tik’in her gün “Kon ser va tu va ra gi de ce ğim,” di ye tut tur du ğu son za man lar da baş ağ rı sı da ya nıl maz ol muş, nö bet ler sık laş mış tı. Ken tin bü tün dok tor la rı has ta nın acı la rı nı din dir mek için el le rin den ge le ni yap mış lar dı. Öy le ki, so nun da sı ra köy he ki mi ne gel miş ti. Ve ra İo si fov na duy gu lu bir mek tup yaz mış tı ona, bir an ön ce ge lip acı la rı nı din dir me si için yal va rı yor du. Start sev, he men gel miş; o gün den son ra da Tur kin le re sık sık gi dip gel me ye baş la mış tı. Ger çek ten de ön ce le ri ha fif le miş ti Ve ra İo si fov na’nın ağ rı la rı. Has ta, her önü ne ge le ne onun bu lun maz, ola ğa nüs tü bir dok tor ol du ğu nu an la ta an la ta bi ti re mi yor du. Ama ar tık Start sev’in Tur kin le re bu ka dar sık gi dip gel me si nin ger çek ne de ni Ve ra İo si fov na’nın baş ağ rı la rı de ğil di… Ge ne bir ta til gü nüy dü. Ka te ri na İva nov na pi ya no da uzun, yo ru cu par ça la rı nı bi tir dik ten son ra hep bir lik te ye mek sa lo nun da otur muş lar, çay iç miş ler, İvan Pet ro viç’in an lat tı ğı fık ra la ra gü lü şü yor lar dı. Bir den dış ka pı nın zi li çal dı. Kal kıp ka pı ya git mek, ge len ko nu ğu kar şı la mak ge re ki yor du. Bir an lık kar ga şa dan ya rar la nan Start sev, Ka te ri na İva nov na’nın ku la ğı na eği lip: — Al lah aş kı na, yal va rı rım, acı yın ba na, bah çe ye çı ka lım! –di ye fı sıl da dı. 499
Anton Pavloviç Çehov
He ye can dan kal bi du ra cak mış gi bi çar pı yor du. Kız, Start sev’in ona ne söy le mek is te di ği ni an la ya ma mış, onun bu öne ri si ne şaş mış gi bi omuz la rı nı kal dır dı; ama ge ne de ye rin den kal kıp bah çe ye çık tı. Ar ka sı sı ra yü rü yen Start sev: — Üç dört sa at pi ya no ça lı yor su nuz –di yor du,– son ra da an ne ni zin ya nı na otu ru yor, ora dan hiç kalk mı yor su nuz. Ko nuş mak için fır sat bu la mı yo rum si zin le. Eli ni zi, aya ğı nı zı öpe yim, on beş da ki ka cık da ba na ayı rın. Son ba har ya kın dı. Bah çe an lam lı bir ses siz li ğe, bir hüz ne bü rün müş tü. İki ya nı ağaç lı yol lar ku ru muş yap rak lar la ör tü lüy dü. Ar tık ha va er ken ka ra rı yor du. Start sev ko nuş ma sı nı sür dü rü yor du: — Bir haf ta dır gö re mi yo rum si zi, bu nun ne da ya nıl maz bir acı ol du ğu nu bi le mez si niz! Otu ra lım. Bi raz cık be ni din le yin. Bah çe de iki si nin de sev di ği bir yer var dı: Ka lın be den li, yaş lı ak ça ağa cın di bin de ki bank. Ge ne o ban ka otur du lar. Ka te ri na İva nov na ku ru, bir iş ada mı tav rıy la: — Ne is ti yor su nuz? –di ye sor du. — Bir haf ta dır gö re mi yo rum si zi di yor dum, böy le si ne uzun bir za man se si ni zi duy ma dım. Se si ni ze tut ku num ben, on suz ya pa mam. Ko nu şun… Ka te ri na İva nov na’nın ta ze li ği ne, göz le riy le ya nak la rı nın saf ve iç ten do ku nak lı bir şey ler bu lu yor du. Bu saf lı ğa kar şın, pek akıl lı, ya şı na gö re pek de ol gun ge li yor du ona. Otu rup ede bi yat üze ri ne, sa nat üze ri ne, is te di ği her ko nu da ra hat ra hat ko nu şa bi li yor du onun la. Cid di bir ko nuş ma sı ra sın da, ba zen ol ma dık yer de bir den kah ka ha yı koy ver di ği, ko şa rak eve git ti ği olu yor sa da, ha yat tan, in san lar dan ya kı na bi lir di ona ge ne de. Bü tün öte ki S. kız la rı gi bi o da çok oku yor du. (S.’de oku ma yı sev mez ler di ge nel lik le. Hat ta ki tap lık me mu ru, “Bu ra yı ka pat sa lar, kız lar la genç Ya hu di ler den baş ka kim se nin ru hu duy maz.” der di.) Ka te ri na İva nov 500
İonıç
na’nın oku ma sev gi si Start sev’in çok ho şu na gi di yor du. Her gö rüş tük le rin de he ye can lı bir il giy le en son ne oku du ğu nu so ru yor, ken din den ge çe rek Ka te ri na İva nov na’nın ce va bı nı din li yor du. Bah çe de sev dik le ri bank ta otu rur lar ken ge ne, — Gö rü şe me di ği miz son haf ta da ne oku du nuz? –di ye sor du.– Yal va rı rım, an la tın. — Pi sems ki’yi. — Ne yi ni? — “Bin Ruh”unu. Pi sems ki’nin ne aca yip bir adı var mış: Alek sey Fe ofi lak to viç! — Ne re ye gi di yor su nuz? –di ye hay kır dı Start sev al çak, acık lı bir ses le. Ko tik kalk mış, eve gi di yor du. Start sev ses len di ar ka sın dan: — Si zin le ko nuş ma lı yım, bir şey ler açık la ma lı yım si ze… Ba ri beş da ki ka cık da ha ka lın! Eli ni zi aya ğı nı zı öpe yim! Ka te ri na İva nov na bir şey söy le mek is ti yor muş gi bi dur du, sı kıl gan bir ta vır la Start sev’in eli ne bir kâ ğıt sı kış tı rıp koş tu, eve git ti, ge ne pi ya no su nun ba şı na otur du. Kâ ğıt ta şöy le ya zı yor du: “Bu ge ce sa at on bir de me zar lık ta, De met ti anı tı nın ya nın da olun.” Ote le gi der ken Start sev, “Bu akıl lı ca bir bu luş ma de ğil iş te,” di ye dü şü nü yor du. “Böy le bir iş için me zar lık da ne re den çık tı? Ne den?” Oy sa bun da an la şı la ma ya cak bir şey yok tu. Kö tü bir şa ka ya pı yor du Ko tik. So kak, park du rur ken ken tin dı şın da ki me zar lık ta, hem de ge ce vak ti ran de vu ver mek ga rip li ği baş ka ne ye yo rum la na bi lir di? Hem, ah vah et mek, kız lar dan mek tup al mak, me zar lık lar da sürt mek, bu de vir de bir li se öğ ren ci si nin bi le gül dü ğü ço cuk luk lar yap mak bir köy he ki mi ne ya kı şır mıy dı? Bu se rü ven ne re ye gö tü re cek ti onu? Ne iş ler aça cak tı ba şı na? Ar ka daş la rı du yun ca ne di ye cek ler di? 501
Anton Pavloviç Çehov
Ote lin otur ma sa lo nun da ki ma sa lar ara sın da bir aşa ğı, bir yu ka rı do la şır ken Start sev böy le dü şü nü yor du iş te. Ama sa at on bu çuk ta bir den ka rar de ğiş ti rip, ara ba sı nı ace le ha zır lat tı, me zar lı ğa yol lan dı. Ar tık bir çift atıy la, ka di fe ye lek li, Pan te ley mon is min de bir de ara ba cı sı var dı. Yıl dız lı gök yü zün de sü zü len do lu na yın ışıt tı ğı kent de rin bir ses siz li ğe gö mül müş tü. Bir son ba har se rin li ği var dı. Ken tin dış ma hal le le rin den, mez ba ha nın bu lun du ğu yer den kö pek ulu ma la rı ge li yor du. Start sev, ara ba sı nı ken tin bi ti min de ki ara so kak lar dan bi rin de bı rak tı, me zar lı ğa doğ ru yü rü me ye baş la dı: “Her ke sin ga rip bir ya nı olur,” di ye dü şü nü yor du. “Ko tik’in de var ba zı ga rip lik le ri. Kim bi lir? Bel ki de şa ka ya pı yor dur, ge le cek.” Ken di si ni bu tat lı, ama boş umu da bı rak mış; haz dan ba şı dö nü yor du. Tar la lar ara sın dan ge çen yol da bir bu çuk sa at yü rü dü. Me zar lık uzak ta or man ya da ge niş bir bah çe gi bi sim si yah uza nı yor du. Bi raz son ra, me zar lı ğın be yaz taş la örü lü al çak du va rı, ka pı sı gö rün dü. Ay ışı ğın da ka pı nın üze rin de ki ya zı oku na bi li yor du: “Va de si ge le cek, o da…” Start sev par mak lık ka pı dan ge çip me zar lı ğa gir di. İlk gör dük le ri, be yaz haç lar la me zar taş la rı ve sel vi ler le me zar taş la rı nın ay ışı ğın da iki ya nı ağaç lı yol la ra dü şen ka ra göl ge le ri ol du. Si yah ve be yaz dan baş ka bir şey gö rün mü yor du çev re de. Uy ku lu ağaç lar dal la rı nı mer mer me zar taş la rı nın üze ri ne sar kıt mış lar dı. Tar la lar dan da ha ay dın lık tı bu ra sı san ki. Vah şi hay van pen çe si ni an dı ran ak çaa ğaç yap rak la rı yer de ki gri kum da, mer mer me zar lar üze rin de ka ra ka ray dı. Me zar taş la rın da ki ya zı lar ra hat lık la oku nu yor du. Start sev’i ilk an da öm rün de ilk kez gör dü ğü, bel ki de bir da ha hiç gö re me ye ce ği bir şey şa şırt mış tı: Baş ka hiç bir şe ye ben ze me yen, de ği şik bir dün ya var dı bu ra da; ay ışı ğı nın be şi ğin dey miş gi bi yu mu şak, can dan ol du ğu; ya şan tı nın bu lun ma dı ğı, bu lu na ma ya ca ğı, ama her ka ran lık sel vi sin de, her me za rın da sa kin, hoş, son suz bir ha yat va at eden içe ka pa nık lı ğın, bi lin 502
İonıç
mez li ğin giz len di ği bir dün ya… Me zar taş la rın dan, sol gun çi çek ler den yap rak la ra si nen son ba har ha va sın dan bir ve da, hü zün ve sü kûn ko ku su esi yor du. Her yer, her şey sus muş tu. Yıl dız lar dost ça bir uz laş ma için de gök yü zün den aşa ğı yı sey re di yor lar dı. Start sev’in bu ses siz lik te du yu lan ayak ses le ri öy le yer siz ve za man sız dı ki… Uzak lar da ki li se nin saa ti ge ce ya rı sı nı vur ma ya baş la dı ğın da Start sev bir an ne den se ken di si ni ölü, bu me zar lı ğa gö mü lü san dı. An sı zın bi ri si onu gö zet li yor muş gi bi gel di ona. Bu ra da sü kûn, ses siz lik de ğil; yok lu ğun de rin ele miy le içe atıl mış umut suz lu ğun bu lun du ğu nu dü şün dü… De met ti’nin anı tı, te pe sin de me lek tas vi ri olan haç bi çi min de kü çük bir anıt tı. Yıl lar ön ce bir İtal yan ope ra sı S.’ye de uğ ra mış, ka dın sa nat çı lar dan bi ri tem sil sı ra sın da ölün ce bu ra ya göm müş ler, bu anı tı da ona yap tır mış lar dı. Bu olay kent te çok tan unu tul muş tu. Ba kım sız anı tın gi ri şi üze rin de ki lam ba ay ışı ğı nı yan sı tı yor, ya nı yor muş gi bi pa rıl dı yor du. Gö rü nür ler de kim se cik ler yok tu. Ge ce ya rı sı kim ge lir di bu ra la ra! Ama ge ne de bek li yor du Start sev. Ay ışı ğı iç ate şi ni kı zış tı rı yor muş ça sı na, hırs la bek li yor; öpüş me ler, ku cak laş ma lar can lan dı rı yor du ha ya lin de. Ya rım sa at ka dar anı tın di bin de otur du, son ra kal kıp şap ka sı elin de, do laş ma ya baş la dı. Bir yan dan yol la rı gö zet li yor, bir yan dan da “Bir za man lar gü zel, al be ni li, se ven, ge ce le ri tut ku ate şiy le kav ru lan, ken di le ri ni yu mu şak ok şa ma la ra bı ra kan kaç ka dın ve kız ya tı yor dur bu ra da aca ba?” di ye dü şü nü yor du. Do ğa ana ne kö tü alay edi yor du in sa noğ luy la! Ne acı bir ger çek ti bu! Start sev’in ak lın dan ge çen bun lar dı ama, ge ne de bir şey ler is te di ği ni, ne pa ha sı na olur sa ol sun aşk ara dı ğı nı hay kır mak ge li yor du için den. Mer mer taş lar ye ri ne, uta na rak ağaç göl ge le ri ne sak lan ma ya ça lı şan bi çim li, pek hoş ka dın ha yal le ri gö rü yor du şim di. İçi ne bir sı cak lık do lu yor, ci ğer le ri kav ru lu yor muş gi bi ge li yor du ona… 503
Anton Pavloviç Çehov
Bi raz son ra an sı zın per de in miş gi bi her şey kay bol du; ay bu lut la rın ar ka sı na kay mış, çev re zi fi ri bir ka ran lı ğa bü rün müş tü. Start sev ka pı yı güç lük le bul du. Ara ba sı nı bı rak tı ğı ara so ka ğı bir bu çuk sa at ara dı. — Çok yo rul dum –de di Pan te ley mon’a,– ayak la rım tart mı yor be ni? Ace le ara ba sı na otu rur ken şöy le ge çir di için den: “Of, faz la şiş man lık hiç iyi de ğil!” 3 Er te si gün ak şa mü ze ri Start sev ev li lik öne ri sin de bu lun mak üze re Tur kin le re git ti. Ama ge ne şan sı yok tu, Ka te ri na İva nov na için ka dın ber be ri gel miş, oda sın da saç la rı nı ya pı yor du. Ku lüp te dans lı bir eğ len ce var dı, ora ya gi de cek ti. Uzun sü re ye mek sa lo nun da otu rup çay iç me si ge rek ti. Ko nu ğu nun dü şün ce li, pek ke yif siz ol du ğu nu se zen İvan Pet ro viç, Al man çift lik kâh ya sı nın köy de giz li lik ve utan ma nın or ta dan kalk tı ğı nı ha ber ve ren gü lünç mek tu bu nu çı ka rıp oku du ona. Start sev dal gın dal gın din ler ken, “Zen gin bir dra ho ma ve rir ler her hal de.” di ye ge çi ri yor du için den. Ge ce hiç uyu ma dı ğı için tat lı, uyuş tu ru cu bir iç ki iç miş gi bi bir ser sem lik var dı üze rin de. Yü re ği mut lu luk la, sı cak lık la do luy du. Öte yan dan ka fa sın da ki ga rip bir so ğuk luk ve ağır bir taş uyar ma ya ça lı şı yor lar dı onu: “Va kit he nüz geç de ğil ken vaz geç bu çıl gın lık tan!” di yor lar dı. “Se nin den gin mi o? Şı mar tıl mış, kap ris li bir kız. Sa at iki ye ka dar uyu yor. Sen bir köy pa pa zı nın oğ lu, bir köy he ki mi sin…” “Ne ola cak san ki? di ye ge çi ri yor du için den. Ol sun var sın.” Taş par ça sı bı rak mı yor du: “Hem onun la ev len sen bi le, kı zın ai le si köy he kim li ği ni bı ra kıp ken te yer leş me ni is te ye cek.” “Ne olur ken te yer le şir sem? Kent te is ti yor lar sa, kent te ya şa rız. Na sıl ol sa dra ho ma ve re cek ler, onun la bir iş tut ma ya ça lı şı rım…” 504
İonıç
So nun da gö rün dü Ka te ri na İva nov na. Omuz la rı nı açık ta bı ra kan ba lo giy si si için de da ha bir ci ci, ter te miz di. Start sev onu gö rün ce çok he ye can lan mış tı, tek ke li me söy le ye me den yü zü ne ba kı yor, sa de ce gü lüm sü yor du. Ka te ri na İva nov na sa lon da ki le re Al la ha ıs mar la dık der ken, Start sev git me za ma nı nın gel di ği ni, has ta la rı nın bek le di ği ni söy le yip kalk tı; ora da kal ma sı nı ge rek ti ren bir ne den yok tu ar tık. — El den ne ge lir, –de di İvan Pet ro viç.– Gi di niz ba ri. Ge çer ken Ko tik’i de ku lü be bı ra kır sı nız. Dı şa rı da yağ mur çi se li yor du, zi fi ri bir ka ran lık var dı. Ara ba nın ne yan da ol du ğu nu an cak Pan te ley mon’un kı sık ök sü rük se sin den an la ya bil di ler. Ten te yi aç mış tı Pan te ley mon. İvan Pet ro viç kı zı nı ara ba ya yer leş ti rir ken: — Bu ha va da dı şa rı çık mak akıl kâ rı de ğil ya! –de di.– Ha di sür ba ka lım ara ba cı. Gü le gü le gi di niz. Ara ba ka ran lı ğın içi ne dal dı. — Dün git tim me zar lı ğa, –di ye baş la dı Start sev.– Soy lu lu ğu nuz ve iyi yü rek li li ği niz le bağ daş mı yor bu dav ra nı şı nız… — Me zar lı ğa mı git ti niz? — Evet, git tim ve sa at iki ye dek bek le dim ora da. Çok üzül düm. — Şa ka dan an la mı yor sa nız üzü lün, ye ri dir. Ona tu tu lan bir er ke ğe böy le si ne kur naz ca bir şa ka ya pa bil di ğin den kı vanç du yan Ka te ri na İva nov na böy le bir tut kuy la se vil di ği için de çok mut luy du. Kah ka hay la gül me ğe baş la mış ken bir den kor kuy la hay kır dı. Ku lü bün gi ri şi ne dö nüş yap tı ğı için ara ba ha fif ten ya na yat mış tı. Start sev fır sa tı de ğer len di re rek he men be li ne sa rıl dı. Ka te ri na İva nov na kor ku dan iyi ce yak laş mış tı ona, Start sev ken di ni tu ta ma yıp du dak la rın dan, boy nun dan öper ken, da ha da çek ti onu ken di ne. 505
Anton Pavloviç Çehov
Ka te ri na İva nov na so ğuk bir ses le, — Ye ter, –de di. Bir kaç sa ni ye son ra ara ba dan in miş ti bi le. Ku lü bün ay dın lık gi ri şin de ki po lis me mu ru iğ renç bir ses le ba ğır dı Pan te ley mon’a: — Hey ne bek li yor sun, kar ga? Çek ara ba nı ba ka lım! Start sev doğ ru ote le git ti. Ama ça buk dön dü. Bi ri le rin den bu lup bu luş tur du ğu frak la ve ya ka nın için den fır la mak is ti yor muş gi bi dur ma dan ka ba ran be yaz pap yo nuy la ge ce ya rı sı ku lü bün ko nuk oda sın da otur muş, Ka te ri na İva nov na’ya duy gu lu bir ta vır la: — Ah! Ömür le rin de hiç sev me yen ler ne ka dar ha ber siz ler miş dün ya dan! –di yor du.– Ben ce şim di ye dek kim se aş kı ek sik siz ta nım la ya ma mış tır. Bu in ce, mut lu luk ve iç sı kın tı sı do lu duy gu yu an lat mak öy le ko lay de ğil dir. Onu bir kez bi le ol sun ta dan lar söz cük ler le an lat ma ya kal kış maz lar onu. Ön söz ler, ta nım la ma lar ne ye ya rar? Ge rek siz gü zel söz ler de söy le me ye ce ğim. Aş kım sı nır sız dır… So nun da da ya na ma dı: — Yal va rı rım, kö le niz olu rum, ka rım olu nuz –de di. Ka te ri na İva nov na bir an dü şün dük ten son ra cid di bir ses le: — Dmit ri İo nıç, –di ye kar şı lık ver di,– ba na ba ğış la dı ğı nız onu ra çok te şek kür ede rim, si ze say gım son suz dur, ama… –aya ğa kal ka rak söz le ri ne öy le de vam et ti,– ama ku su ra bak ma yın, ka rı nız ola mam. Cid di ko nu şa lım, bi li yor su nuz ki, Dmit ri İo nıç, sa na tı her şe yin üs tün de tu tan bir in sa nım ben. Mü zi ği çok ama pek çok se vi yo rum. Ken di mi ona ada dım. Bir sa nat çı ola rak ün yap mak, ba şa rı dan ba şa rı ya koş mak, öz gür ol mak is ti yo rum. Siz ise bu kent te ya şa ma mı, ar tık da ya na ma ya ca ğın bu boş, bir işe ya ra maz ya şan tı mı sür dür me mi is ti yor su nuz. Bir ev ka dı nı ol mak ha! Ba ğış la yın, ola maz böy le bir şey! Ki şi yük sek, ay dın lık umut la ra yö nel me li dir. Ai le ha ya tı öm rü mün so nu na dek eli mi ko lu mu 506
İonıç
bağ lar be nim. Dmit ri İo nıç (ha fif çe gü lüm se di, “Dmit ri İo nıç” der ken, “Alek sey Fe ofi lak to viç”i ha tır la mış tı), Dmit ri İo nıç, siz iyi yü rek li, ze ki, üs tün bir in san sı nız. Her kes ten üs tün bu lu rum si zi… –göz le rin de yaş lar pa rıl dı yor du– bü tün kal bim le be ğe ni yo rum si zi ama… an la yın be ni ne olur… Ağ la ma mak için ar ka sı nı Start sev’e dö nüş, oda dan çık tı. Start sev’in yü re ği hız lı çarp mı yor du. So ka ğa çık tı ğın da ilk iş ola rak pap yo nu nu gev şet ti, de rin bir so luk al dı. Uta nı yor du, gu ru ru kı rıl mış tı –öne ri si nin ge ri çev ri le ce ği ni hiç mi hiç dü şün me miş ti.– Bü tün o ha yal le ri nin, sı kın tı la rı nın, umut la rı nın onu, ti yat ro da ki kü çük bir aşk oyu nun da ol du ğu gi bi, böy le ce ap tal ca bir so na gö tür dü ğü ne ina na mı yor du. Aş kı na, duy gu la rı na acı yor du. Öy le ki, ava zı çık tı ğın ca ba ğır ma mak, önün de otu ran Pan te ley mon’un ge niş sır tı na şem si ye nin sa pı nı var gü cüy le in dir me mek için zor tu tu yor du ken di ni. Üç gün eli ni bir işe sü re me di. Uyu ma dı, bir şey ye me di. An cak Ka te ri na İva nov na’nın kon ser va tu va ra git mek için Mos ko va’ya git ti ği ni duy duk tan son ra bi raz ken di ne ge le bil di, es ki ya şan tı sı na dö ne bil di. Za man la, me zar lık ta bek le di ği ni, o ak şam frak bu la bil mek için ka pı ka pı do laş tı ğı nı da ha sey rek anım sı yor du. Ak lı na gel di ğin de tem bel tem bel ge ri ne rek: — Hiç de üşen me mi şim! –di yor du. 4 Ara dan dört yıl geç ti. Start sev’in kent te çok has ta sı var dı şim di. Her ak şam Dya lij’de ki has ta la rı nın iş le ri ni ale la ce le bi tir dik ten son ra, he men troy ka sıy la (ar tık çın gı rak lı bir troy ka sı da var dı) kent te ki has ta la rı na ko şu yor, eve ge ce geç va kit dö nü yor du. Şiş man la mış, iyi ce yağ lan mış tı. Ne fes dar lı ğı ol du ğu için yü rü ye mi yor du. Pan te ley mon da hay li şiş man la mış tı. Eni ne ver dik çe da ha bir sı kın tı lı so lur ol muş tu. Dur ma dan kö tü ta li hin den ya kı nı yor du: Ara ba sür mek ca nı na tak et miş ti ar tık. 507
Anton Pavloviç Çehov
Start sev çok ev le re gi rip çı kı yor, bir çok in san la kar şı la şı yor, ama kim sey le ya kın iliş ki kur mu yor du. İn san lar ha yat gö rüş le riy le, ko nuş ma la rıy la, hat ta dış gö rü nüş le riy le nef ret uyan dı rı yor lar dı on da. De ne yim le ri oyun oy nar ken, ye mek yer ken, uy sal, soy lu, hat ta ze ki gö rü nen bir ki şi nin ye mek le il gi li ol ma yan bir ko nu ya, ör ne ğin, po li ti ka ya da bi li me sı ra gel di ğin de çık ma za gir di ği ni, in sa nın ko lu nu sal la yıp he men ora dan uzak laş mak tan baş ka bir şey ya pa ma ya ca ğı ah mak ça, ba ya ğı fi lo zof ça söz ler et ti ği ni öğ ret miş ler di ona. Ay dın ge çi nen bir kent liy le ko nuş ma yı de ne di ğin de, ör ne ğin, “Şü kür, in san lık iler li yor, bu gi diş le az za man son ra pa sa port ve ölüm ce za la rı da kal kar” de se, kent li kaş la rı nı ça tıp kuş ku lu kuş ku lu göz le ri nin içi ne ba kı yor, “O za man is te yen is te di ği ni so kak or ta sın da ya tı rıp kes mez mi?” di ye so ru yor du. Ak şam top lan tı la rın da ye mek ten son ra sa lon da otu rur ken in sa nın ça lış ma sı nın ge rek ti ği ni, ça lış ma dan ya şa ma nın doğ ru ol ma dı ğı nı söy le ye cek ol sa, sa lon da ki ler bu söz le ri ken di le ri ne edil miş ha ka ret sa yı yor, he men si nir li bir tar tış ma ya gi ri şi yor lar dı onun la. Ger çek ten de ne bir iş ya pı yor, ne de bir şey le il gi le ni yor lar dı kent li ler. Öy le ki, soh bet et mek için on la rı il gi len di ren bir ko nu bul mak ta güç lük çe ki yor du Start sev. İş te bu nun için on lar la ko nuş ma ya baş la mak tan her za man ka çı nı yor, sa de ce yi yor ve briç oy nu yor du. Bir eve eğ len ce ye çağ rıl dı ğın da otu ru yor, ta ba ğın dan göz le ri ni kal dır ma dan, bir ke li me bi le ko nuş ma dan ye me ği ni yi yor du. Ma sa da ki ler ken di ara la rın da ko nu şu yor du kuş ku suz. Ba ya ğı, hak sız, ap tal ca şey ler söy lü yor lar dı. Start sev’in ca nı sı kı lı yor, he ye can la nı yor, ama ge ne de bir şey söy le mi yor du. Hep kaş la rı ça tık sus tu ğu, ta ba ğı na bak tı ğı için bir ad da tak mış lar dı ona kent te, Leh lik le hiç il gi si ol ma dı ğı hal de, “Kız gın Leh” di yor lar dı. Ti yat ro, kon ser gi bi eğ len ce ler den uzak du ru yor, öte yan dan sa at ler ce se ve se ve briç oy nu yor du. Far kın da ol ma dan et ki si ne ka pıl dı ğı bir eğ len ce si da ha var dı: Gün düz ka zan dı ğı, cep le ri ni tı ka ba sa dol du ran la van ta, sir ke, vaf tiz ya ğı ko 508
İonıç
ku lu sa rı, ye şil bank not la rı çı ka rıp tek tek sa yı yor, son ra giz li bir yer de bi rik ti ri yor du. Top la nan bank not lar bir kaç yü zü bu lun ca hep si ni gö tü rüp ban ka ya ya tı rı yor du. Ka te ri na İva nov na’nın gi di şin den bu ya na ge çen dört yıl da an cak iki kez, o da hâ lâ mig ren te da vi si gö ren Ve ra İo si fov na’nın çağ rı sı üze ri ne git miş ti Tur kin le re. Ka te ri na İva nov na her yaz an ne si ni ba ba sı nı gör me ye ge li yor du. Ama ol ma mış, gö re me miş ti onu hiç. Dur gun, se rin bir sa bah tı. Has ta ne ye bir mek tup ge tir di ler Start sev’e. Ve ra İo si fov na onu çok öz le di ği ni, he men ge lip acı la rı nı din dir me si ni is te di ği ni, hem bu gün do ğum gü nü ol du ğu nu ya zı yor du. Mek tu bun al tın da bir de şöy le bir dip not var dı: “An ne min is tek le ri ne ben de ka tı lı yo rum. K.” Start sev uzun uzun dü şün dük ten son ra, ak şa mü ze ri kal kıp Tur kin le re git ti. İvan Pet ro viç ge ne yal nız ca göz le riy le gü le rek, — O, bu yu run lüt fen! –di ye kar şı la dı onu. Hay li çök müş, saç la rı ak laş mış Ve ra İo si fov na, Start sev’in eli ni sı kar ken yap ma cık so lu ya rak: — Ba na hiç kur yap mak is te mi yor su nuz, dok tor cu ğum, –de di.– Ar tık uğ ra mı yor su nuz bi ze. Si zin için çok yaş lı yım an la şı lan. Ba kın, genç bi ri gel di şim di. Bel ki o bi raz şans lı olur. Ko tik mi ne hal dey di? Za yıf la mış, yü zü sol muş, da ha bir gü zel leş miş, ser pil miş ti. Ar tık Ko tik de ğil, Ka te ri na İva nov na’ydı. Es ki ta ze li ği, ço cuk su saf lı ğı yok tu üze rin de. Ba kış la rın da, dav ra nış la rın da ür kek, suç lu bir şey ler var dı. Bu ra da, ba ba sı nın evin de ken di evin de de ğil miş gi bi çe kin gen di. Eli ni Start sev’e uza tır ken, — Kaç yaz, kaç kış geç ti ara dan! –de di. Yü re ği nin he ye can la çarp tı ğı bel liy di. Göz le ri ni kırp ma dan, me rak la Start sev’in yü zü ne ba kar ken ek le di: — Ne çok şiş man la mış sı nız! Yan mış, da ha bir ol gun laş mış, ama ge nel ola rak çok az de ğiş miş si niz. 509
Anton Pavloviç Çehov
Start sev şim di de hoş lan mış tı Ka te ri na İva nov na’dan; hem çok hoş lan mış tı ama, bir ya nı ek sik miş gi bi ge li yor du ona. Bir ya nı faz la da ola bi lir di, bu faz la ya da ek sik olan şe yin ne ol du ğu nu bi le mi yor du, ama dört yıl ön ce ki duy gu la rı ge ne duy ma sı na bir şey en gel olu yor du. Uçuk ben zi ni, şim di ki yüz an la tı mı nı, ha fif ten gü lüm se me si ni, se si ni se ve me miş ti. Bi raz son ra giy si le ri ni, otur du ğu kol tu ğu da be ğen mez ol du. Onun la ev len me yi is te di ği geç miş te ki bir şey den nef ret edi yor du. Dört yıl ön ce onu öy le si ne he ye can lan dı ran aş kı nı, ha yal le ri ni, umut la rı nı anım sa dı, ca nı sı kıl ma ya baş la dı. Tat lı bö rek le çay iç ti ler. Son ra Ve ra İo si fov na son yaz dı ğı ro ma nı oku du. Ger çek te hiç ol ma mış, ola ma ya cak şey ler di ge ne oku duk la rı. Start sev din li yor, Ve ra İo si fov na’nın ak düş müş bi çim li ba şı na ba kı yor, bir an ön ce bi tir me si ni bek li yor du. “Ro man yaz ma sı nı be ce re me yen de ğil, ya zıp da ye ter siz li ği ni giz le ye me yen ye te nek siz dir,” di ye ge çi ri yor du için den. — Kö tü de ğil –de di. – İvan Pet ro viç. Da ha son ra Ka te ri na İva nov na uzun, gü rül tü lü bir par ça çal dı. Bi tir di ğin de uzun sü re hay ran lık la rı nı be lirt ti ler, öv dü ler onu. “İyi ki ev len me dim onun la,” di ye dü şü nü yor du Start sev. Ka te ri na İva nov na ona ba kı yor, her hal de, bah çe ye çık ma la rı nı öner me si ni bek li yor du. Start sev’in ise onun la il gi len di ği yok tu. So nun da Ka te ri na İva nov na da ya na ma yıp ya nı na so ku la rak: — Ge lin, bi raz ko nu şa lım si zin le –de di.– Na sıl sı nız? İş le ri niz ne âlem de? Ne yi niz var? Hep si zi dü şün düm –se si tit ri yor du.– Mek tup yaz mak, hat ta Dya lij’e gel mek is te dim. Bir ke re sin de ka ra rı mı ver miş tim, ama son ra vaz geç tim. Ni çin böy le bir he ye can la bek li yor dum ki si zi… Al lah aş kı na bah çe ye çı ka lım. 510
İonıç
Bah çe ye çı kıp dört yıl ön ce ki gi bi, ge ne ak ça ağa cın di bin de ki ban ka otur du lar. Bah çe ya rı ka ran lık tı. — Na sıl sı nız? –di ye sor du Ka te ri na İva nov na. — Şöy le böy le. Start sev’in ak lı na bir şey gel mi yor du. Bir sü re sus tu lar. Ka te ri na İva nov na el le riy le yü zü nü ka pa ya rak: — Çok he ye can lı yım, –de di.– Ama si zin umur sa dı ğı nız yok. Mos ko va’dan dön dü ğü me se vi ni yo rum. Ama bu ra ya bir tür lü alı şa mı yo rum da. Start sev, Ka te ri na İva nov na’nın yü zü nü da ha ya kın dan gö rü yor du şim di. Ya rı ka ran lık ta oda da gö rün dü ğün den genç gö rü nü yor du. Es ki ço cuk su an la tı mı bi le gel miş ti yü zü ne san ki. Ka te ri na İva nov na da, bir za man lar onu öy le si ne tut kuy la, iç ten, ama mut suz se ven bu er ke ği da ha ya kın dan gör mek is ti yor muş gi bi ka tık sız bir me rak la Start sev’in yü zü ne ba kı yor; göz le ri bu aşk için ona son suz bir min net tar lık an la tı yor du. Start sev de ha tır la dı geç mi şi: Me zar lık ta bek le yi şi ni, gün ağa rır ken yor gun ar gın eve dö nü şü nü… Bir den bir sı kın tı düş tü içi ne, acı bir piş man lık duy du yap tık la rın dan. İçin de bir ateş ya vaş ya vaş yan ma ya baş la mış tı. — Si zi ku lü be gö tür dü ğüm ak şa mı ha tır lı yor mu su nuz? –de di.– Yağ mur ya ğı yor du. İçin de ki ateş tu tuş muş tu ar tık. Hep ko nuş mak, dün ya dan, in san lar dan ya kın mak is ti yor du… Gö ğüs ge çir dik ten son ra, — Eh! –de di.– Na sıl ol du ğu mu so ru yor su nuz. Na sıl ola bi li rim? Yaş la nıp şiş man la mak, ken di mi zi koy ver mek ten baş ka ne ya pa bi li riz? Gün ler bir bi ri ni ko va lı yor, öm rü müz tü ke ni yor; biz de sı kı cı, anı sız ve dü şün ce siz ha ya tı mı zı sür dü rüp gi di yo ruz… Gün düz le ri has ta la rım la uğ ra şı yo rum, ak şam la rı ku lüp te nef ret et ti ğim ku mar baz la rın, al ko lik le rin, mıy mın tı la rın ara sın da va kit ge çi ri yo rum. An la ya ca ğı nız da ya nıl maz bir ha ya tım var. 511
Anton Pavloviç Çehov
— Oy sa mes le ği niz çok soy lu. Ev vel ce has ta ne niz den ko nuş ma yı pek se ver di niz. O za man lar ben de bir ga rip tim ki sor ma yın. Ken di mi bü yük bir pi ya nist sa nı yor dum. Her genç kı zın pi ya no ça la bi le ce ği ni dü şü ne mi yor dum. Ben de baş ka la rı ka dar ça lı şı yor dum, öte ki ler den üs tün ya nım da yok tu. An ne min ya zar ol du ğu ka dar, ben de pi ya nis tim iş te. Kuş ku suz, o za man lar an la ya mı yor dum si zi, ama Mos ko va’da hep si zi dü şü nü yor dum da di ye bi li rim. Bir köy he ki mi ol mak, acı çe ken le re, hal ka yar dım ede bil mek ne bü yük mut lu luk tur! Mos ko va’da si zi dü şün dü ğüm de üs tün, ül kü sel bir ki şiy di niz be nim için… Start sev ak şam la rı son suz bir hırs la cep le rin den çı ka rıp say dı ğı bank not la rı ha tır la dı; için de bi raz ön ce tu tu şan ateş he men ce cik sö nü ver di. Eve git mek için aya ğa kalk tı. Ka te ri na İva nov na ko lu na gi rip ko nuş ma sı nı sür dür dü. — Öm rüm de ta nı dı ğım in san la rın en iyi si si niz. Sık sık gö rü şüp dert le şe ce ğiz, de ğil mi? Söz ve rin ba na. Ar tık bir pi ya nist de ği lim ben, ken di mi bul dum. Ya nı nız da ne ça la ca ğım, ne de mü zik ten söz ede ce ğim. İçe ri gir dik le rin de, ay dın lık ta Ka te ri na İva nov na’nın yü zü nü, elem do lu, min net le ken di si ni sü züp bir şey ler ara yan göz le ri ni gö rün ce, Start sev’in ge ne hu zu ru kaç tı, ge ne “İyi ki ev len me dim onun la,” di ye ge çir di için den. He men git me ye ha zır lan dı. Onu ge çi rir ken İvan Pet ro viç: — Ak şam ye me ği ni ye me den git me niz Ro ma hu ku ku na ay kı rı dır –de di.– Pek sert bir dav ra nış ol du bu. Son ra Pa va’ya dö ne rek ek le di: — Ha di ba ka yım, Pa va, yap nu ma ra nı. Ar tık ço cuk luk tan çı kıp bı yık lı bir de li kan lı olan Pa va, ge ne put gi bi du ra rak kol la rı nı ha va ya kal dır dı, acık lı se siy le: — Öle si ye mut suz kız! –de di. 512
İonıç
Bü tün bun lar sı kı yor du Start sev’i. Yay lı troy ka sı na bi nin ce, bir za man lar onun için pek de ğer li olan bu eve, bah çe ye ba kar ken bir den Ve ra İo si fov na’nın ro man la rı nı, Ko tik’in ça lı şı nı, İvan Pet ro viç’in ze ki ce söz le ri ni ve Pa va’nın acık lı se si ni ha tır la dı. Kent te en ye te nek li ki şi ler bun lar sa, ge ri si öy le olur kuş ku suz di ye ge çir di için den. Üç gün son ra Pa va, Ka te ri na İva nov na’dan bir mek tup ge tir di ona. “Hiç bi ze uğ ra mı yor su nuz, ni çin?” di ye ya zı yor du. “Bi ze kar şı de ğiş miş ola bi le ce ği niz den kor ku yo rum. Bu nu dü şün mek bi le tüy le ri mi ür pert me ye ye ti yor. İçi mi ra hat la tın, ge lip her şe yin es ki si gi bi ol du ğu nu söy le yin ba na. Si zin le ko nuş ma ya çok ih ti ya cım var. Ka te ri na’nız.” Start sev, mek tu bu oku duk tan son ra bir an dü şü nüp Pa va’ya: — Bu gün çok işi min ol du ğu nu, ge le me ye ce ği mi söy le, ca nım, –de di.– Üç gün son ra ge le bi li rim bel ki. Ama ara dan üç gün, bir haf ta, iki haf ta geç ti, ge ne git me di Tur kin le re. Bir ke re sin de ev le ri nin ya kı nın dan ge çer ken bir uğ ra ma sı nın iyi ola ca ğı nı ge çir di için den, ama he men vaz geç ti. Yo lu na de vam et ti. On dan son ra da bir da ha gör me di Tur kin le ri. 5 Ara dan bir kaç yıl da ha geç ti. Start sev iyi ce şiş man la mış, yağ lan mış tı. Sık sık so lu yor, yü rür ken ba şı nı ge ri ye atı yor du. Tom bul, kır mı zı ya nak la rıy la, ge ne onun gi bi şiş ko, kır mı zı ya nak lı, ka lın en se li Pan te ley mon’un sü rü cü ye rin den kol la rı nı değ nek gi bi düm düz uza ta rak, kar şı dan ge len ara ba cı la ra “Sağ dan gel!” di ye ba ğı ra rak sür dü ğü çın gı rak lı troy kay la so kak lar dan ge çer ken duy gu lu bir gö rü nü mü olu yor du. Ge çen in san de ğil de, bir Olim pos tan rı sıy dı san ki. Has ta sa yı sı çok ka ba rık tı. So luk ala cak boş za ma nı yok tu. Ar tık bü yük çe bir çift lik ve kent te iki ev sa hi biy di. Şim di de bir üçün 513
Anton Pavloviç Çehov
cü yü al ma ya ha zır la nı yor du. Ban ka da sa tı la cak bir ev den söz et se ler, he men kal kı yor, hiç sı kıl ma dan, tek lif siz te kel lüf süz sö zü edi len eve gi di yor, kor ku ve hay ret te yü zü ne ba kan ya rı çıp lak ka dın la ra, ço cuk la ra al dı rış et me den bü tün oda la rı do la şı yor, bas to nuy la ka pı la ra vu ra rak, — Bu ça lış ma oda sı mı? Bu ra sı ya tak oda sı mı? Pe ki bu ra sı ne? –di ye so ru yor du. Bir yan dan da sık sık so lu yor, al nın da bi ri ken ter le ri men di liy le si li yor du. İşi çok tu ama, köy he kim li ği ni ge ne de bı rak ma mış tı. Pa ra hır sı sar mış tı ben li ği ni bir ke re. Hem ora ya, hem bu ra ya ye tiş me ye ça lı şı yor du. Dya lij’de de, kent te de yal nız ca İo nıç di ye ça ğı rı yor lar dı onu. “İo nıç ne re ye gi di yor?” ya da “İo nıç’ı ça ğır sak mı der si niz?” Gırt la ğı yağ bağ la dı ğı için da ral dı ğın dan ola cak, se si in cel miş, tiz leş miş ti. Bu ara da ki şi li ği de de ğiş miş ti. Da ha bir çe kil mez, huy suz ol muş tu. Has ta la rı nı mu aye ne eder ken ufak bir şey den si nir le ni ve ri yor, bas to nu nu sa bır sız ca yer le re vu ra rak o ku lak tır ma la yan se siy le ba ğı rı yor du: — Lüt fen, yal nız so ru la rı ma ce vap ve ri niz. Boş şey ler söy le me yin! Tek ba şı na otu ru yor du. Sı kı cı bir ha yat sü rü yor, hiç bir şey le il gi len mi yor du. Dya lij’dey ken Ko tik’e olan tut ku su tek ve her hal de son mut lu lu ğuy du. Ak şam la rı ku lüp te briç oy nu yor, son ra bir ma sa ya yal nız ba şı na otu rup ye me ği ni yi yor du. Hiz me ti ni ora nın en es ki gar so nu İvan gö rü yor, dai ma 17 nu ma ra lı ma sa yı ayı rı yor du ona. Ku lüp te ki bü tün gö rev li ler; aş çı sı, gar son la rı, ne le ri sev di ği ni, ne le ri sev me di ği ni bi li yor, el le rin den gel di ğin ce sev di ği şey le ri yap ma ya ça lı şı yor lar dı. Yok sa, Tan rı ko ru sun, he men kı zar, bas to nuy la dö şe me yi döv me ye baş lar dı… Ye mek sı ra sın da ba şı nı kal dı rıp ge nel söy le şi le re ka tıl dı ğı pek sey rek olu yor du: 514
İonıç
— Ne den söz edi yor su nuz? Ha? Ki mi? Yan ma sa lar dan bi rin den Tur kin le rin is mi ni duy sa: — Tur kin ler den mi ko nu şu yor su nuz? –di ye so ru yor du.– Ha ni şu, kız la rı pi ya no ça lı yor? Onun hak kın da söy le ye bi le ce ği miz bu ka dar iş te. Tur kin le re ge lin ce, İvan Pet ro viç hiç yaş lan ma dı; ge ne es ki si gi bi şa ka lar ya pı yor, fık ra lar an la tı yor. Ve ra İo si fov na yaz dı ğı ro man la rı se ve se ve, iç ten lik le oku yor ko nuk la rı na. Ko tik her gün üç dört sa at pi ya no ça lı yor. Bel li be lir siz yaş lan mış. Has ta ol sa ge rek, her yaz an ne siy le Kı rım’a gi di yor. On la rı yol cu eder ken, İvan Pet ro viç tren ha re ket et ti ğin de göz yaş la rı nı si le rek, — Gü le gü le gi di niz! –di ye ses le ni yor ar ka la rın dan. Men di li ni sal lı yor. 1898
515
Bir Hasta Lya li kov la rın fab ri ka sın dan bir tel graf gel miş ti pro fe sö re. Ace le ça ğı rı yor lar dı onu. Fab ri ka nın sa hi bi ol du ğu an la şı lan Ba yan Lya li ko va di ye bi ri nin kı zı has tay dı. Uzun, kar ma ka rı şık tel graf tan baş ka bir şey an la ma nın ola na ğı yok tu. Pro fe sör ken di git me di, asis ta nı Ka ral yov’u yol la dı. Tren Mos ko va’dan kalk tık tan son ra ikin ci is tas yon da in mek, son ra ara bay la dört vers ta yol git mek ge re ki yor du. Ka ral yov’u al ma ya bir troy ka yol la mış lar dı is tas yo na. Ara ba cı nın şap ka sın da bir ta vus tü yü var dı. Ken di si ne so ru lan her so ru ya yük sek ses le, as ker ce kar şı lık ve ri yor du: “Ha yır efen dim!” –“Evet efen dim!” gün ler den cu mar te siy di. Gü neş uf ka yak la şı yor du ağır ağır. İş çi ler yol lar day dı hep. Fab ri ka dan is tas yo na ge li yor lar dı. Ka ral yov’un bin di ği ara ba yı çe ken at la ra öne eği le rek se lam ve ri yor lar dı. Ak şa mın gü zel li ği de, yol bo yun ca uza nan çift lik ler, yaz lık lar da, ak ça ağaç lar da bü yü le miş ti Ka ral yov’u. İş çi ler le bir lik te pa zar gü nü din len me ye, bel ki du a da et me ye ha zır la nan tar la la rın, or ma nın, gü ne şin hu zur do lu gö rü nü mün de ola ğa nüs tü bir gü zel lik var dı… Mos ko va’da do ğup bü yü müş tü Ka ral yov. Köy le ri hiç bil mez di. Fab ri ka lar la da hiç il gi len me miş, bir fab ri ka nın ka pı sın dan bi le gir me miş ti. Ama fab ri ka lar üze ri ne ba zı şey ler oku du ğu, fab ri ka sa hip le ri nin ev le ri ne git ti ği, on lar la ko nuş 517
Anton Pavloviç Çehov
tu ğu ol muş tu. Ya kın dan ya da uzak tan bir fab ri ka gör dü ğün de her za man, dı şa rı dan böy le si ne sa kin, ses siz gö rü nen fab ri ka nın için de kim bi lir pat ron la rın ne bü yük ka ra ca hil li ği nin, kö rü kö rü ne ben cil li ği nin; iş çi le rin sı kı cı, yo ru cu ça lış ma ko şul la rı nın; ne çok gü rül tü pa tır tı nın, vot ka nın, za rar lı bö cek le rin ol du ğu nu dü şü nür dü. Şim di, iş çi ler ara ba yı gö rün ce say gıy la, kor kuy la ya na çe ki lip ona yol ve rir ler ken de, on la rın yüz le rin de, kas ket le rin de, yü rü yüş le rin de bir pis lik, sar hoş luk, si nir li lik, ken di ni koy ver miş lik gö rü yor du. Fab ri ka nın av lu su na gir di ler. İki yan da iş çi le rin kü çük ev le ri var dı. Ev le rin ça ma şır lar, bat ta ni ye ler ası lı taş lık la rın da ka dın lar otu ru yor lar dı. Diz gin le re asıl ma dan ba ğır dı ara ba cı: — Dik kat et! İş te ge niş bir top rak av lu. Bir bi rin den uzak, uzun ba ca lı beş bü yük ya pı, de po lar, ba ra ka lar. Hep si gri bir toz ta ba ka sıy la kap lıy dı san ki. Yer yer –çöl de va ha lar gi bi– kü çük bah çe ler; yö ne ti ci le rin otur duk la rı, dam la rı ye şil ya da kır mı zı ev ler çar pı yor du gö ze. Ara ba cı bir den asıl dı diz gin le re. Ara ba gri ye ye ni bo yan mış bir evin ka pı sın da dur du. Evin önün de ki kü çük bah çe de toz kap lı bir ley lak ağa cı var dı. Sa rı ya bo ya lı taş lık acı acı bo ya ko ku yor du. Gi riş te de, hol de de ka dın lar yol gös te ri yor lar dı dok to ra: — Bu yu run Bay Dok tor, böy le bu yu run lüt fen. Bu yu run efen dim… Bü yük bir sa bır sız lık la bek li yor duk si zi. Şöy le bu yu run efen dim. Sağ dan sol dan iç çek me ler, fı sıl tı lar du yu lu yor du. Kol la rı son mo da, si yah, ipek bir giy si gi yen şiş man, or ta yaş lı Ma dam Lya li ko va –yü zün den az oku muş, saf bir ka dın ol du ğu bel liy di– kor kuy la ba kı yor du dok to ra. Ona eli ni uzat ma ya çe ki ni yor du. Ce sa ret ede mi yor du. He men ya nın da kı sa saç lı, pin ce–nez1 tak mış, ala ca bir bluz giy miş, sıs ka, 1
Pin ce–nez bu ru na ta kı lan yay lı göz lük. 518
Bir Hasta
ar tık genç sa yıl ma ya cak bir ka dın du ru yor du. Hiz met çi ler Kris ti na Dmit ri yev na di yor lar dı ona. Mü reb bi ye ol du ğu nu he men an la mış tı Ka ral yov. Bes bel li, ev de en oku muş in san ola rak, dok to ru kar şı la mak gö re vi ona ve ril miş ti. Çün kü hiç za man ge çir me den ça buk ça buk ko nu şa rak, en kü çük, ge rek siz ay rın tı la ra gi re rek –ama ki min has ta ol du ğu nu, onu ni çin ça ğır dık la rı nı söy le me den– has ta lı ğın ne den le ri ni an lat ma ya ko yul muş tu. Dok tor la mü reb bi ye otur muş, ko nu şu yor lar dı. Ma dam Lya li ko va ise ka pı nın ya nın da ayak ta du ru yor, kı pır da ma dan on la rı din li yor du. Mü reb bi ye nin an lat tık la rın dan Ka ral yov Li za’nın –Ma dam Lya li ko va’nın tek kı zı, fab ri ka nın ge le cek te ki sa hi bi, yir mi ya şın da genç bir kız olan Li za’nın– has ta ol du ğu nu an la dı. Çok tan be ri has tay mış Li za. Bir çok dok tor iyi et me ye ça lış mış onu. Ama dün ge ce sa ba ha ka dar çar pın tı sı var mış. Ev de kim se uyu ma mış. Öle ce ğin den kork muş lar. Kris ti na Dmit ri yev na, ara da bir eliy le du dak la rı nı si le rek, şar kı söy lü yor muş gi bi an la tı yor du: — As lın da kü çük lü ğün den be ri has ta lık lı dır kı zım. Dok tor lar si nir, di yor lar. Ama ba na ka lır sa, ço cuk ken dok tor lar sı ra cao tu su yu içir miş ler ona, bel ki bu dur has ta lı ğı nın ne de ni. Has ta nın ya nı na git ti ler. Ol duk ça uzun boy lu, ço cuk luk yıl la rı nı ge ri de bı rak mış bir kız dı Li za. Ama gü zel de ğil di. An ne si ne ben zi yor du. Onun ki gi bi ufak tı göz le ri. Alt bö lü mü öl çü süz bir bi çim de bü yü müş ab lak bir yü zü var dı. Saç la rı ta ran mış tı. Yor gan çe ne si nin al tı na ka dar çe ki liy di. İlk an da Ka ral yov’un üze rin de, ev sa hip le ri nin acı dık la rı için bu ra ya al dık la rı, üze ri ni ört tük le ri za val lı bir ya ra tık, bir kim se siz bir kız iz le ni mi bı rak mış tı. Onun bu ko ca man beş fab ri ka ya pı sı nın vâ ri si ol du ğu na inan mak pek güç tü. Ka ral yov. — Si zi iyi et me ye gel dik –di ye baş la dı.– Mer ha ba lar. 519
Anton Pavloviç Çehov
Adı nı söy le di Ka ral yov. Li za’nın eli ni –iri, çir kin, so ğuk eli ni– sık tı. Doğ ru lup ya ta ğın için de otur du Li za. Dok tor la ra çok tan dır alı şık ol du ğu bel liy di. Omuz la rı nın, göğ sü nün açık ta ol du ğu nu umur sa ma dan sır tı nı din let ti. — Çar pın tım var –de di.– Sa ba ha ka dar öy le fe nay dı ki… kor ku dan az kal dı öle cek tim! Bir şey ler ve rin ba na. — Ve re ce ğim, ve re ce ğim! İçi niz ra hat ol sun. Ka ral yov has ta yı iyi ce mu aye ne et tik ten son ra omuz silk ti. – Kalp te bir şey yok –de di,– atış lar çok düz gün. Si nir le ri niz bi raz cık bo zul du bes bel li. Ama ola ğan dır. Şim di bir şe yi niz kal ma dı ğı nı söy le ye bi li rim, ya tıp ra hat ra hat uyu yun. Tam o sı ra da gaz lam ba sı nı ge tir di ler ya tak oda sı na. Has ta göz le ri ni kı sa rak bak tı ışı ğa, an sı zın ba şı nı el le ri nin ara sı na al dı, hıç kı ra hıç kı ra ağ la ma ya baş la dı. O za val lı, çir kin ya ra tık iz le ni mi bir an da yi tip git miş ti. Ka ral yov has ta nın ufak göz le ri ni de, yü zü nün tu haf bir bi çim de ge liş miş alt bö lü mü nü de gör mü yor du ar tık. Bu yüz de pek akıl lı ca, do ku nak lı, yu mu şak, acı do lu bir an la tım dı şim di onun gör dü ğü. Li za boy lu bos lu, za rif, sa de bir kız dı. Ar tık ilaç lar la, öğüt le riy le de ğil, iç ten söz ler le iyi et mek is ti yor du onu. An ne si has ta nın ba şı nı kol la rı nın ara sı na al dı, göğ sü ne bas tır dı. Yaş lı ka dı nın yü zün de ne bü yük bir umut suz luk, ne de bü yük bir acı var dı! Kı zı nı eliy le ye di rip içir miş, koy nun da bü yüt müş tü. Hiç bir şe yi ni esir ge miş ti on dan. Fran sız ca ko nu şa bil me si, dans la rı öğ re ne bil me si, mü zik kül tü rü ala bil me si için ge ce gün düz elin den ge le ni yap mış, onun için bel ki kırk, el li öğ ret men tut muş, en iyi dok tor la rı ge tirt miş, ev de her za man bir mü reb bi ye bu lun dur muş tu. Şim di de ne den göz ya şı dök tü ğü nü, ne den böy le si ne acı çek ti ği ni an la ya mı yor, ne ya pa ca ğı nı bi le mi yor du. Yü zün de çok önem li bir gö re vi ye ri ne ge tir me miş, ça ğır ma sı ge re ken bi ri si ni –ama ki mi ol du ğu bel li de ğil– ça ğır ma mış gi bi en di şe li, umut suz, suç lu bir an la tım var dı. 520
Bir Hasta
Kı zı nı kol la rı ara sın da sı ka rak, — Li za’cı ğım, yav rum, ge ne… ge ne mi ağ lı yor sun? –de di.– Ca nım be nim, bir ta nem, yav rum, söy le ne yin var? Acı ba na, söy le? İki si de iç le ri ni çe ke ağ la ma ya baş la mış lar dı. Ka ral yov ya ta ğı nın ke na rı na otur du. Li za’nın eli ni tut tu. Yu mu şak bir ses le, — Ye ter ar tık –de di,– ağ la ya cak ne var? İna nın, bu göz yaş la rı na de ğen hiç bir şey yok tur yer yü zün de. Ha di bı ra ka lım ar tık ağ la ma yı, doğ ru de ğil… Bir yan dan da şöy le ge çi ri yor du için den: “Ko ca ya var sa, bir şey ci ği kal maz…” Mü reb bi ye, — Fab ri ka dok to ru muz ka li bro ma ti ve ri yor du ona –de di,– ama ba na so rar sa nız, hiç iyi gel mi yor du ona. Ben ce, çar pın tı sı için ona dam la… ney di adı, unut tum ha evet, in ci çi çe ği dam la sı ve ri le cek olur sa… Pe şin den ge ne bir sü rü ay rın tı sı ra la dı. İki de bir dok to run sö zü nü ke si yor, ko nuş ma sı na en gel olu yor du. Evin tek oku muş ka dı nı ola rak, dok tor la ko nuş ma yı –hem il le de tıp üze ri ne ko nuş ma yı– bir an kes me me si ge rek ti ği inan cın day mış gi bi tu haf bir he ye can var dı yü zün de. Ka ral yov’un ca nı sı kıl ma ya baş la mış tı. Ya tak oda sın dan çı kar ken has ta nın an ne si ne dö nüp, — Kor ka cak bir şey yok –de di.– Şim di ye ka dar ol du ğu gi bi, bun dan son ra da fab ri ka dok to ru nuz il gi len sin kı zı nız la. Has ta yı iyi et mek için ver di ği ilaç lar, tu tu ğu yol doğ ru dur. Ba na so rar sa nız, dok tor de ğiş tir me ni zin hiç ge re ği yok. Ne için de ğiş ti re cek si niz? Son de re ce ola ğan bir has ta lık kı zı nı zın ki. Cid di bir du rum yok or ta da… Hiç ace le et me den ko nu şu yor, bir yan dan da el di ven le ri ni gi yi yor du. Ba yan Lya li ko va kı pır da ma dan öy le du ru yor, ağ la mak tan şiş miş göz ler le ba kı yor du dok to run yü zü ne. Dok tor, 521
Anton Pavloviç Çehov
— On tre ni ne ya rım sa at kal dı –de di,– uma rım geç kal mam. Ba yan Lya li ko va yal var mak lı, — Bu ge ce bu ra da ka la maz mı sı nız? de di.– Göz yaş la rı ya nak la rın dan yu var lan ma ya baş la mış tı ge ne. Dö nüp ya tak oda sı nın ka pı sı na ba ka rak al çak ses le ek le di: — Si zin ra hat sız et mek is te me yiz, ama lüt fen… Al lah aş kı na… bu ge ce ko nu ğu muz olun. Her şe yim… tek kı zım odur… Dün ge ce çok kor kut tu be ni. Hâ lâ ken dim de de ği lim… Al lah aş kı na git me yin… Ka ral yov Mos ko va’da çok işi ol du ğu nu, ev de ai le si nin onu bek le di ği ni söy le mek is te di. Hiç ge re ği yok ken, ya ban cı bir ev de ko ca bir ge ce yi ge çir mek çok ağır bir şey di onun için. Ama ba yan Lya li ko va’nın yü zü ne ba kın ca gö ğüs ge çir di. Bir şey söy le me den çı kar ma ya baş la dı el di ven le ri ni. Onun için ko nuk oda sın da, sa lon da bü tün lam ba la rı yak mış lar dı. Pi ya no nun ya nı na otu rup no ta def te ri nin say fa la rı nı çe vir di bir sü re. Son ra du var lar da ki tab lo la ra, por tre le re bak tı. Al tın çer çe ve li yağ lı bo ya tab lo lar dan ba zı la rın da Kı rım’dan gö rü nüm ler var dı. Bi rin de fır tı na lı bir de niz de dal ga lar la bo ğu şan kü çük bir ge mi, bi rin de elin de şa rap ka de hiy le bir Ka to lik pa paz… Hep si de pek ku ru şey ler di. Res sa mın ye te nek siz ol du ğu bel liy di. Por tre ler de tek gü zel, il gi çe ki ci yüz yok tu. Çı kık el ma cık ke mik le ri, şaş kın göz ler var dı yal nız ca. Li za’nın ba ba sı Bay Lya li kov’un al nı pek dar dı. Yü zün de ken din den hoş nut bir an la tım gö ze çar pı yor du. Han tal be de nin de çu val gi bi du ru yor du res mi giy si. Göğ sün de bir ma dal ya ile bir de Kı zıl Haç ni şa nı var dı. Ka ra ca hil, gös te ri şe son de re ce düş kün bir in san ol du ğu bel liy di. Oy sa üze rin de ki res mi giy si gi bi, ta kıp ta kış tır dı ğı her şey de an lam sız, yer siz ka çı yor du ona. Dö şe me nin, avi ze nin göz ka maş tı rı cı bir par lak lı ğı var dı. Por tre ye ba kar ken, ha ma ma boy nun da ma dal ya sıy la gi den tüc ca rın öy kü sü nü anım sa dı ne den se Ka ral yov… 522
Bir Hasta
An tre de fı sıl tıy la ko nu şu yor lar dı. Kı sık bir ses du yu lu yor du. Ama an sı zın kes kin, ma de ni ses ler gel me ye baş la dı av lu dan. O gü ne dek böy le bir ses duy ma mış tı Ka ral yov. Bu nun ne se si ol du ğu nu an la ya mı yor du. Ru hun da tu haf, tat sız yan kı lar uyan dı rı yor du bu ses ler. Ka ral yov “Dün ya yı ver se ler ra zı ol maz dım bu ra da ya şa ma ya…” di ye ge çir di için den. Ge ne no ta def te ri ni ka rış tır ma ya ko yul du. Mü reb bi ye al çak ses le ses len di ona: — Bu yu run bir şey ler yi yin dok tor! Ak şam ye me ği ye me ğe git ti dok tor. Ma sa bü yük tü. Çe şit çe şit ye mek ler le, şa rap lar la do na tıl mış tı. Ama iki ki şi var dı ye mek te: Ka ral yov ile Kris ti na Dmit ri yev na. Mü reb bi ye Ma de ra şa ra bı1 içi yor, ça buk ça buk yi yor, dok to ra pin ce–nez’inin üs tün den ba ka rak ko nu şu yor du. — İş çi ler biz den çok hoş nut tur lar. Her kış tem sil ler ve ri lir fab ri ka mız da. İş çi ler ken di le ri oy nar lar. Son ra si hir li fe ner le2 oku ma lar, gü zel çay sa lo nu, da ha baş ka şey ler de var. Son de re ce bağ lı dır lar bi ze. Li za’cı ğın fe na laş tı ğı nı duy duk la rın da he men bir ayin dü zen le di ler ki li se de. Ca hil dir ler ama, on lar da his se di yor lar de mek. Ka ral yov, — Evi niz de er kek yok ga li ba? –de di. — Yok. Pyotr Nı ka no vıç bir bu çuk yıl ön ce öl dü. Yal nız kal dık. O gün bu gün dür üç ki şi yiz ev de. Yaz la rı bu ra da, kış la rı Mos ko va’da Pol yank So ka ğı’nda otu ru yo ruz. On bir yıl dır on la rın ya nın da yım. Ai le den bi ri gi bi yim ar tık. Ye mek te ço ka ba lı ğı, ta vuk kı zart ma sı, bir de kom pos to var dı. Şa rap lar en iyi sin den Fran sız şa rap la rıy dı. Kris ti na Dmit ri yev na bir yan dan atış tı rır ken, bir yan dan kü çük yum ru ğuy la ağ zı nı si le rek, 1 2
Ma de ra ada sı nın ün lü şa ra bı. Si hir li fe ner: Işık ge çi ren bo ya lar la ca ma ya pıl mış re sim le ri ka ran lık oda da be yaz per de ye yan sı tan il kel bir çe şit pro jek si yon ara cı. 523
Anton Pavloviç Çehov
— Res mi ye ti bı ra kın lüt fen dok tor –di yor du. Bu ev de ya şa mın dan tam an la mıy la hoş nut ol du ğu bel liy di.– Çe kin me den yi yin. Ye mek ten son ra dok to ru, onun için ya tak ha zır la dık la rı oda ya gö tür dü ler. Ama uyu mak is te mi yor du dok tor. Sı kı cı bir ha va sı var dı oda nın. Bo ya ko ku yor du. Par dö sü sü nü gi yip dı şa rı çık tı. Dı şa rı sı se rin di. Ha va ka rar mak üze rey di. Is lak ha va da uzun ba cak la rıy la beş bü yük fab ri ka ya pı sı da, ba ra ka lar da, ara ba lar da açık se çik gö rü lü yor du. Haf ta so nu ol du ğu için ça lış mı yor lar dı fab ri ka da. Pen ce re ler de ışık yok tu. Yal nız ya pı lar dan bi rin de ocak ya nı yor du. İki pen ce re si ne dü şü yor du kı zıl ışı ğı. Ba ca sın dan du man la bir lik te ara da kı vıl cım lar çı kı yor du. Uzak lar da bir yer de kur ba ğa lar bağ rı şı yor, bir bül bül ötü yor du. Ka ral yov fab ri ka ya pı la rı na, iş çi le rin yat tık la rı ba ra ka la ra ba kar ken, fab ri ka gör dü ğün de her za man dü şün dü ğü şe yi dü şü nü yor du ge ne. İş çi ler için tem sil ler de ve ril se, si hir li fe ner ler, fab ri ka dok tor la rı da ol sa, ça lış ma ko şul la rı nın dü zel til me si için ne ya pı lır sa ya pıl sın… ço cuk lu ğun da, he nüz bu fab ri ka tem sil le ri nin de, iyi ça lış ma ko şul la rı nın da ol ma dı ğı za man lar da Ka ral yov’un gör dü ğü iş çi ler le, bu gün is tas yon dan ge lir ken kar şı laş tı ğı iş çi le rin gö rü nüş te hiç bir ay rı lı ğı yok tu. Ne de ni an la şı la ma yan, or ta dan kal dı rı la ma yan sü re ğen ağ rı lar üze ri ne söz sa hi bi bir tıp ada mı ola rak Ka ral yov fab ri ka la rı da, ne den le ri ge ne an la şı la ma yan, yok edi le me yen bir yan lış lık ola rak gö rür; fab ri ka iş çi le ri nin ya şam ko şul la rı nın iyi leş ti ril me si için har ca nan bü tün bu ça ba la rı ge rek siz sa yar, ama on la rı, te da vi si ola nak sız has ta lık la rın te da vi si için har ca nan ça ba la ra ben ze tir di. Oca ğın kı zıl ışı ğı nın vur du ğu pen ce re le re ba ka rak “El bet te bir yan lış lık var bu ra da…” di ye ge çi ri yor du için den. “Bin beş yüz, iki bin fab ri ka iş çi si sağ lık ko şul la rın dan uzak, ya rı aç ya rı tok, dur ma dan din len me den ça lı şı yor, ka 524
Bir Hasta
li te siz bas ma do ku yor, bu kâ bus tan an cak ara da bir mey ha ne de uya na bi li yor lar. Yüz ler ce in san da, iş le rin ak sa ma dan yü rü me si için göz le ri ni dört aç mış tır. Bu yüz ler ce in sa nın yap tı ğı tek şey ce za yaz mak, küf ret mek, hak sız lık yap mak tır yal nız ca. Bü tün bu ça ba la rın sağ la dı ğı ka zanç tan pat ron de dik le ri iki üç in san –ka li te siz bas ma yı kü çüm se yen bir kaç ki şi– ya ra la nır. Pe ki ama, ne gi bi ka zanç lar var dır bu ra da, na sıl ya rar la nır lar bu ka zanç lar dan? Lya li ko va ile kı zı mut lu de ğil ler. Acı yor on la ra in san. Yal nız ca Kris ti na Dmit ri yev na, şu pin ce–nez ta kan, sa lak tip li, ya şı geç miş kız hoş nut ya şa mın dan. Öy ley se şu de mek tir bu: Bü tün bu beş fab ri ka ya pı sı nın ha rıl ha rıl ça lış ma sı nın, ka li te siz bas ma nın do ğu pa zar la rın da sa tıl ma sı nın tek ama cı Kris ti na Dmit ri yev na’nın ço ka ba lı ğı yi ye bil me si, Ma de ra şa ra bı içe bil me si dir.” Bir den, Ka ral yov’un ye mek ten ön ce duy du ğu o tu haf ses ler du yul du ge ne. Ya pı lar dan bi ri nin ya nın da ma de ni lev ha ya vu ru yor du bi ri si. Son ra he men eliy le tu tu yor du onu. Öy le ki kı sa, kes kin, da ğı nık, “Dyer… drın… drın…” gi bi bir ses çı kı yor du. Ya rım da ki ka sü ren bir ses siz lik ten son ra, öte ki ya pı nın ya nın dan yük sel di ay nı ses. Ama bu kez da ha bir al çak, da ha bir ka lın dı: “Drın… drın… drın…” On bir kez du yul du ses. Bes bel li bek çi ler sa at on bi ri vu ru yor lar dı. Üçün cü ya pı nın ya nın dan yük sel di bu kez ay nı ses: “Jak… jak… jak…” sı ray la öte ki ya pı la rın ya kı nın dan da, son ra ba ra ka la rın ar ka sın dan, av lu ka pı sı nın dı şın dan gel di bu ses. Bu ses le ri kı zıl göz lü o ca na var, bu ra da pat ron la rı da, iş çi le ri de buy ru ğu na al mış, on la rı al da tan ib lis çı ka rı yor du san ki ge ce nin ses siz li ğin de. Ka ral yov av lu dan çı kıp tar la la ra doğ ru yü rü dü. Ka ba ca ses len di ona bi ri si ka pı nın ya nın dan: — Kim sin? “Tıp kı ce za evin de ki gi bi…” di ye ge çir di için den Ka ral yov. Kar şı lık ver me den yü rü dü. 525
Anton Pavloviç Çehov
Bül bül le rin ses le ri, kur ba ğa la rın ba ğı rış la rı da ha bir ya kın dan du yu lu yor du şim di. Ma yıs ge ce si his set ti ri yor du ken di ni. İs tas yon dan doğ ru tre nin gü rül tü sü ge li yor du. Uy ku lu ho roz lar ötü yor lar dı uzak lar da. Ama ge ne de dur gun, ses siz bir ge cey di. Do ğa hu zur için de uyu yor du. Fab ri ka nın ya kı nın da, tar la da bir kü tük yı ğı nı var dı. Ya pım için kul la nı la cak kü tük ler di bun lar. Kü tük ler den bi ri nin üs tü ne otu rup dü şün me yi sür dür dü Ka ral yov: “Bu ra da ya şa mın dan mut lu bir in san var, o da mü reb bi ye. Fab ri ka onun için ça lı şı yor. Ama gö rü nüş te böy le dir. Her şey asıl ib lis için ya pıl mak ta dır bu ra da.” Var lı ğı na inan ma dı ğı ib lis üze ri ne dü şün me ye baş la mış tı. Oca ğın ışı ğı nın vur du ğu iki pen ce re ye ba kı yor du. Bu kı zıl göz ler le ona ib li sin ken di –za yıf lar la güç lü ler ara sın da ki iliş ki yi, ar tık hiç dü zel ti le me ye cek o ka ba yan lış lı ğı ya ra tan bi lin mez güç– ba kı yor du san ki. “Güç lü, güç sü zün ya şa ma sı na en gel ol ma lı dır. Do ğa nın ya sa sı dır bu. Ne var ki, an cak bir ga ze te de ya zı sın da ya da ders ki ta bın da an la şa bi le cek, ya dır gan ma ya cak bir gö rüş tür bu. Gün lük ya şa mın oluş tur du ğu çor ba da, in san lar ara sın da ki iliş ki le ri tı ka ba sa dol du ran o önem siz şey le rin kar ma ka rı şık lı ğın da bir ya sa de ğil dir bu ar tık, ak lın al dı ğı bir çe liş ki dir. Bu çe liş ki de güç lü de, güç süz de –ya şa mın dı şın da olan, ki şi oğ lu na ya ban cı, her şe ye yön ve ren bir gü ce is ter is te mez bo yun eğe rek– kar şı lık lı iliş ki le rin ay nı bi çim de kur ba nı ol mak ta dır lar.” Ka ral yov kü tü ğün üs tü ne otur muş böy le dü şü nü yor du. Bu bi lin mez es rar lı gü cün ger çek ten de ya kın lar da ol du ğu na, ona bak tı ğı na inan ma ya baş lı yor du. Bu ara da do ğu ya nı nı so luk bir ışık gi de rek da ha bir kap la mak tay dı. Za man hız la iler li yor du. Çev re de –her şey öl müş gi bi– tek can lı yok ken, tan ye ri nin gri fo nun da beş fab ri ka ya pı sıy la on la rın ba ca la rı nın, gün düz ol du ğun dan çok de ği şik bir gö rü nü mü var dı. Ka ral yov bu ya pı la rın için de bu har ma ki ne le ri nin, elek tri ğin, te le fon la rın ol du ğu hep ten unut muş tu. Ne den se ka lın di rek ler üze ri ne ya 526
Bir Hasta
pıl mış ev ler le, yont ma taş ça ğıy la il gi li dü şün ce ler ge li yor ak lı na. O ka ba, bi linç siz gü cün ya kın da ol du ğu nu his se di yor du… Ge ne ay nı ses du yul du: “Dyer… dyer… dyer… dyer…” On iki kez vur du. Son ra ya rım da ki ka sü ren bir ölüm ses siz li ği kap la dı her ya nı… Bu kez av lu nun öte ucun dan gel di ses: “ Drın… drın… drın…” “Kor kunç bir şey bu!” di ye ge çir di için den Ka ral yov. Da ha son ra can sı kın tı sı do lu, in ce, ke sik bir ses yük sel di öte den: “ Jak… jak… jak… jak…” An cak dört da ki ka da vu ra bil miş ler di sa at on iki yi. Son ra ke sil di ses ler. Çev re de her şey öl müş tü ge ne san ki. Ka ral yov bi raz da ha otur du, son ra eve dön dü. Ama uzun sü re yat ma dı. Yan oda lar dan fı sıl tıy la ko nuş ma lar olu yor du. Bi ri le ri ter lik le ya da ya lın ayak gi dip ge li yor lar dı. Ka ral yov, “Ge ne çar pın tı mı gel di ona yok sa?” di ye ge çir di için den. Has ta ya bak mak için çık tı. Oda lar iyi ce ay dın lık tı. Sa bah si si ni ge çip bu ra ya ka dar va ra bil miş gü ne şin za yıf ışın la rı tit re şi yor du sa lo nun du va rın da. Li za’nın üze rin de sa bah lı ğı, şa lı na sa rın mış, kar yo la nın ya nın da ki kol tuk ta otu ru yor du. Pen ce re nin per de le ri inik ti. — Na sıl sı nız? –di ye sor du Ka ral yov. — Te şek kür ede rim. Ka ral yov nab zı nı say dı Li za’nın. Al nı na düş müş saç la rı nı kal dır dı. — Uyu mu yor su nuz –de di.– Dı şa rı da çok gü zel bir ilk ba har ha va sı var. Bül bül ler ötü yor. Oy sa siz bu ka ran lık ta otur muş, kim bi lir ne ler dü şü nü yor su nuz! Dok to run yü zü ne ba ka rak din li yor du Li za. Ze ki ba kış lı göz le rin de bir hü zün var dı. Ka ral yov’a bir şey söy le mek is te di ği bel liy di. Ka ral yov, — Sık sık mı ge li yor si ze bu sı kın tı? –di ye sor du. Li za du dak la rı nı oy nat tı, kar şı lık ver di: 527
Anton Pavloviç Çehov
— Evet sık ge li yor. He men he men her ge ce fe na la şı yo rum. Tam o an da bek çi ler sa at iki yi vur ma ya baş la dı lar av lu da: “Dyer… dyer… dyer…” Bu se si du yun ca ür per di Li za. Dok tor, — Bu vu ruş lar ra hat sız edi yor mu si zi? –di ye sor du. — Bil mi yo rum. Bu ra da her şey ra hat sız edi yor be ni. Bir an dü şün ce ye dal dı Li za, son ra ek le di: — Her şey ra hat sız edi yor. Si zin se si niz de ba na ya kın bir şey var. İlk ba kış ta, si ze her şe yi söy le ye bi le ce ğim duy gu su yer et ti içim de ne den se. — Söy le yin lüt fen. — Be nim gö rü şü mü açık la mak is ti yo rum si ze. Ba na öy le ge li yor ki, has ta fa lan de ği lim ben. Böy le ol ma sı ge rek ti ği, baş ka tür lü ola ma ya ca ğı için hu zur su zum, sı kı lı yo rum. Pen ce re si nin di bin de bir hay dut do la şıp du rur ken, si nir le ri en sağ lam bir in san bi le hu zur için de ra hat ola maz. Sık sık dok tor ge ti ri yor lar ba na… –diz le ri ne ba ka rak ko nu şu yor du Li za; çe kim ser bir gü lüm se me be lir di du dak la rın da.– El bet te çok min net ta rım bü tün bun lar için, dok tor la rın ya ra rı nı da yad sı mı yo rum. Ama ben bir dok tor dan çok, ba na ya kın bir in san la, be ni an la ya bi le cek, hak lı ya da hak sız ol du ğu ma be ni inan dı ra bi le cek bir dost la ko nuş ma yı is ter dim. Ka ral yov, — Hiç dos tu nuz yok mu? –di ye sor du. — Ya pa yal nız bir in sa nım. An nem var, se ve rim onu, ama ge ne de yal nı zım. Ya şa mım bu yo la gir miş bir kez… Yal nız in san lar çok okur lar, ama az ko nu şur, az du yar lar. Ya şam bir sır dır on lar için. Gi zem ci dir ler, ib li si gö rür ler sık sık, kar şı la rın da ol ma sa bi le gö rür ler onu. Ler mon tov’un Ta ma ra’sı da yal nız dı, gö rü yor du ib li si. — Pe ki çok oku yor mu su nuz? — Oku yo rum. Sa bah tan ak şa ma dek bo şum çün kü. Ya pa cak bir işim yok. Gün düz oku yo rum, ge ce le ri de ka 528
Bir Hasta
fa mın içi bom boş olu yor, dü şün ce le rin ye ri ni bir ta kım göl ge ler alı yor. Ka ral yov, — Ge ce le ri bir şey ler gö rü yor mu su nuz? –di ye sor du. — Ha yır, ama his se di yo rum… Ge ne gü lüm se di Li za. Göz le ri ni kal dı rıp dok to run yü zü ne bak tı. Ba kı şı ze ki, hü zün do luy du. Ka ral yov’a Li za ona ina nı yor, onun gi bi dü şü nü yor, onun la da ha bir iç ten ko nuş mak is ti yor gi bi gel di. Ama su su yor du Li za. Bel ki ko nuş ma ya onun baş la ma sı nı bek li yor du. Li za’ya ne söy le me si ge rek ti ği ni bi li yor du Ka ral yov. Onun bu beş fab ri ka ya pı sı nı da, –var sa– mil yo nu nu da bir ayak ön ce bı ra kıp git me si nin; ge ce le ri çev re yi kol la yan o ib lis ten uzak laş ma sı nın zo run lu ol du ğu nu açık se çik gö rü yor du. Li za’nın da böy le dü şün dü ğün den; an cak inan dı ğı, gü ven di ği bir in sa nın onu bu na inan dır ma sı nı bek le di ğin den de kuş ku su yok tu. Ama bu nu na sıl söy le ye ce ği ni bi le mi yor du Ka ral yov. Na sıl söy le me liy di? Ha pis ce za sı na çarp tı rı lan la ra kaç yıl ye di ği ni so rar ken sı kı lır in san. Çok var lık lı kim se ler le de, bu ka dar pa ra yı ne ya pa cak la rı nı, var lık la rı nı ni çin böy le si ne be ce rik siz ce kul lan dık la rı nı, umut suz luk la rı nın on dan gel di ği ni gör dük le ri hal de, var lık la rı nı ni çin bı rak ma dık la rı nı da sor mak tan sı kı lır… Söz bun dan açı lın ca sı kı cı, ra hat sız edi ci, uzun bir ko nuş ma baş lar ge nel lik le. “Na sıl söy le sem bu nu ona?” di ye dü şü nü yor du Ka ral yov. “Söy le mem ge rek li mi aca ba?” Söy le di so nun da söy le mek is te di ği ni. Ama doğ ru dan doğ ru ya de ğil de, do lay lı ola rak. — Fab ri ka nın sa hi bi, bü yük bir var lı ğın da tek vâ ri si ol du ğu nuz hal de ya şa mı nız dan hoş nut de ğil si niz. Hak la rı nı za inan mı yor su nuz. Şu an da da uyu ya mı yor su nuz. Hiç kuş ku suz, hoş nut ol ma nız dan, ra hat ra hat uyu ya bil me niz den, iş le rin yo lun da ol du ğu nu dü şün me niz den da ha iyi dir bu. Say gı 529
Anton Pavloviç Çehov
ya de ğer bir du rum dur uyu ya ma ma nız. Ne olur sa ol sun, iyi bir be lir ti dir. Doğ ru su nu is ter se niz, şu an da ki ko nuş ma mız gi bi bir ko nuş ma yı bi zim an ne ba ba la rı mız an lam sız, saç ma bu lur lar dı. Ge ce le ri ko nuş mu yor lar dı on lar. Ya tıp gö nül ra hat lı ğıy la uyu yor lar dı. Oy sa biz ler, bi zim ku şak uyu ya mı yo ruz. Acı çe ki yo ruz. Çok ko nu şu yo ruz. Hak lı olup ol ma dı ğı mı zı an la ma ya ça lı şı yo ruz. Bi zim ço cuk la rı mız ya da to run la rı mız için bu so run –hak lı olup ol ma dık la rı so ru nu– çö zül müş ola cak tır. Biz den da ha iyi gö re cek ler ger çek le ri on lar. El li yıl son ra çok gü zel ola cak ya şam. Ne ya zık ki biz ler gö re me ye ce ğiz bu nu? O gün ler de ya şa mak çok il ginç olur du doğ ru su. Li za, — Ço cuk la rı mız la to run la rı mız ne ya pa cak lar? — Bil mi yo rum… Bel ki her şe yi bı ra ka cak, çe kip gi de cek ler. — Ne re ye? — Ne re ye mi?.. Ne re si olur sa… –Gü lüm se di Ka ral yov.– Dü rüst, ka fa sı ça lı şan bir in sa nın gi de bi le ce ği o ka dar çok yer var ki… –Sa ati ne bak tı.– Ner dey se gü neş do ğa cak! Yat ma lı sı nız. So yu nup ra hat ra hat uyu yun. Li za’nın eli ni sı kar ken ek le di: — Si zin le ta nış tı ğı ma çok se vin dim. Çok te miz yü rek li, hoş bir in san sı nız. İyi uy ku lar! Ka ral yov oda sı na git ti, yat tı. Er te si sa bah, ara ba yı ka pı nın önü ne ge tir dik le rin de her kes yol cu et me ye çık mış tı dok to ru. Li za’nın üs tün de bay ram lık be yaz giy si si var dı. Sa çı na kü çük bir çi çek iliş tir miş ti. Yü zü so luk, süz gün dü. Dün kü gi bi elem li, ze ki ba kı şı nı ayır mı yor du Ka ral yov’dan. Gü lüm sü yor du. Ko nu şu yor du. Yü zün de hep, Ka ral yov’a, ama yal nız ca ona çok önem li bir şey söy le mek is ti yor muş gi bi bir an la tım var dı. Ça yır kuş la rı nın cı vıl tı la rı, ki li se nin çan se si du yu lu yor du. Fab ri ka ya pı la rı nın pen ce re le ri ışıl ışıl dı. Ara ba av lu dan ge çip is tas yon yo lu na 530
Bir Hasta
çık tı ğın da Ka ral yov iş çi le ri de, di rek ler üze ri ne ya pıl mış ev le ri de, ib li si de unut muş tu. Ya şa mın bu dur gun pa zar sa ba hı gi bi ay dın lık, ne şe do lu ola ca ğı o –bel ki de çok ya kın– za ma nı dü şü nü yor du. İlk ba har da böy le bir sa bah üç at ko şu lu gü zel, ka pa lı bir ara bay la yol cu luk et me nin, gü ne şin sı cak lı ğı nı duy ma nın ne gü zel bir şey ol du ğu nu ge çi ri yor du için den. 1898
531
Kabuğuna Sinmiş Adam Geç ka lan av cı lar, Muh tar Pro ko fiy’in Mi ro no sits ki kö yü nün ucun da ki sa man lı ğın da ge ce le me ye ha zır la nı yor lar dı. İki ki şiy di ler: Ve te ri ner İvan İva nıç ile li se öğ ret me ni Bur kin. İvan İva nıç’ın “Çiş ma Hi ma lays ki” di ye ken di si ne hiç de ya raş ma yan, iki isim den olu şan pek aca yip bir so ya dı var dı. Bu yüz den çev re de her kes yal nız kü çük adıy la ça ğı rır dı onu. Kent dı şın da ki ha ra da ka lır dı. Te miz ha va al mak için ara sı ra böy le ava çık tı ğı olur du. Öğ ret men Bur kin, yaz ay la rı nı Kont P.’ler de ge çi rir di. Bu ra lar da ta nı ma yan yok tu onu. İki si nin de uy ku su yok tu. Uzun boy lu, za yıf, siv ri bı yık lı bir ih ti yar olan İvan İva nıç, ka pı nın dı şın da otur muş pi po su nu tüt tü rü yor du. Ay ışı ğı yü zü ne vu ru yor du. İçe ri de, sa man la rın üze rin de uzan mış olan Bur kin ise ka ran lık ta kal dı ğı için gö zük mü yor du. Şu ra dan bu ra dan ko nu şu yor lar dı. Söz dön dü do laş tı, muh ta rın ka rı sı Mav ra’ya gel di. Ka fa sı iş le yen, sağ lam bir ka dın ol du ğu hal de, öm rün de bir kez bi le do ğup bü yü dü ğü köy den dı şa rı çık ma yı şın dan, ne ken ti, ne de mir yo lu nu gör dü ğün den, on yıl dır gün düz le ri so ba nın ar ka sın da pi nek le yip ge ce le ri ıs sız yol lar da yal nız ba şı na do laş tı ğın dan söz edi yor lar dı. 533
Anton Pavloviç Çehov
— Bun da şa şı la cak bir yan yok! –de di Bur kin.– Sal yan goz gi bi ken di ka bu ğu na sin mek eği li min de çok in san var dır yer yü zün de. Kim bi lir, bu bel ki ata er kil ya pı nın ya sa la rı uya rın ca es ki ye, da ha top lum sal ya şa ma geç me miş, ma ğa ra sın da bir ba şı na ya şa yan ilk in sa na bir dö nüş, bel ki de in san ya ra dı lı şı nın her za man gö rü le bi len ola ğan dı şı bir ör ne ği dir. Do ğa bi lim ci ol ma dı ğım için bu ko nu da söy le ye cek faz la şe yim yok. Ama şu ka da rı nı bi li yo rum, Mav ra gi bi le ri az de ğil dir yer yü zün de. Uza ğa git me ye ne ge rek, da ha iki ay ön ce Be li kov adın da bir ar ka da şım öl dü. Bi zim li se nin La tin ce öğ ret me niy di. Hak kın da an la tı lan lar dan bir kıs mı nı sa nı rım siz de duy muş su nuz dur. Çok sı cak ha va lar da bi le çiz me le ri ni ve pa muk as tar lı pal to su nu çı kar ma ma sı, şem si ye si ni bir an elin den bı rak ma ma sı yü zün den kent te her kes ta nır dı onu. Şem si ye si de, saa ti de, yal nız ka lem aç mak için çı kar dı ğı ça kı sı da her za man bi rer kı lıf için dey di. Pal to su nun ya ka sı her za man kal kık dur du ğu için yü zü bi le kı lıf lı gi biy di. Si yah göz lük ta kar, si yah göm lek gi yer, ku lak la rı nı pa muk la tı kar dı. Fay to na bin di ğin de ilk işi sü rü cü ye ten te yi çek me si ni söy le mek olur du. Sö zün kı sa sı, var lı ğı nı bir ör tüy le giz le mek ve çev re sin de ken di si ni dış et ken ler den ko ru yup yal nız kal ma sı nı sağ la ya cak bir kı lıf ya rat mak eği li mi var dı. Bu ol duk ça güç lü bir duy guy du on da. Ger çek ler si ni ri ni bo zu yor, onu ür kü tü yor du. Bel ki de bu kor ku su nu, ya şa dı ğı za man dan tik sin ti si ni hak lı gös te re bil mek ça ba sı için de, dai ma geç mi şi, hiç var ol ma yan şey le ri över du rur du. Ger çek ler den giz len me si ne ya ra yan şem si ye si, çiz me le ri ile öğ ret me ye ça lış tı ğı La tin ce ay nı şey di onun için. Göz le ri par la ya rak, “Ah!” der di. “Ne hoş ve gür bir dil dir şu La tin ce.” Ve söz le ri nin do ru ol du ğu ka nıt la mak is ter gi bi, göz le ri ni kı sa rak, par ma ğı nı sal la ya rak ek ler di: “An tro pos!” Be li kov’un, dü şün ce le ri ni de kı lıf ta sak la ma ya ça lı şır bir ha li var dı. Ba zı ha re ket le ri ya sak la yan ge nel ge ve ga ze te ya zı la rın dan baş ka bir şe ye gü ven le ina na maz dı. Bir ge nel ge 534
Kabuğuna Sinmiş Adam
öğ ren ci le rin ak şam sa at on dan son ra so ka ğa çık ma la rı nı ya da bir ga ze te ya zı sı cin sel iliş ki le ri ya sak lı yor sa, ar tık bu nu baş ka bir şek li ni dü şü ne mez di. Ya sak ya sak tı onun için; izin ler de ise her za man kuş ku lu, açık söy le nil me miş, bu la nık bir yan arar dı. Kent te bir ti yat ro, oku ma ya da çay sa lo nu açıl ma sı na izin çık sa ba şı nı sal lar, al çak bir ses le, “Ta bii hak lı lar,” der di. “Bü tün bun lar iyi ya, al tın dan bir ça pa noğ lu çık ma sa.” Ken di siy le hiç il gi si yok muş gi bi gö rü nen en kü çük bir ya sa dı şı ha re ket son de re ce üzer, umut suz lu ğa dü şü rür dü onu. Ar ka daş la rın dan bi ri ki li se ye geç kal sa, öğ ren ci ler den bi ri nin ya ra maz lı ğı du yul sa ya da me mu re ler den bi ri ge ce geç va kit bir su bay la dı şa rı da gö rül se, he men he ye can la nır, “Al tın dan bir ça pa noğ lu çık ma sa ba ri.” der di. Ço cuk eği ti mi ko nu sun da ile ri sür dü ğü fi kir ler de ki aşı rı ür kek lik ve kuş ku cu lu ğuy la, ger çek ten kı lıf lı id di ala rıy la ne çok umut suz lu ğa dü şü rür dü biz le ri! Kız ve er kek li se le rin de genç li ğin ge mi azı ya al dı ğı nı, sı nıf lar da çok gü rül tü ol du ğu nu, bun la rı yu ka rı nın duy ma sın dan, al tın dan bir ça pa noğ lu çı ka ca ğın dan kork tu ğu nu, ikin ci sı nıf tan Pet rov, dör dün cü sı nıf tan Ye gor okul dan atıl sa çok iyi ola ca ğı nı söy ler du rur du. So nun da ne ol du bi li yor mu su nuz? İç çek me le riy le, acın ma la rıy la, renk siz, kü çü cük yü zü nün or ta sın da ki –ger çek ten bir ko kar ca nın ki gi bi kü çü cük tü yü zü– si yah göz lük le riy le so nun da he pi mi zi yen di. Ye nil gi yi is ter is te mez ka bul len miş tik. Ön ce “hal ve gi diş”ten Pet rov ile Ye gor’un bi rer no tu nu kır dık, bir za man son ra ce za yı da ha ağır laş tı ra rak izin siz bı rak tık ve so nun da okul dan at tık on la rı… Be li kov’un pek ya dır ga nan bir hu yu da ha var dı: Öğ ret men ar ka daş la ra ko nuk gi der, otu rur, de net le me ye gel miş gi bi hiç ko nuş ma dan du var la ra, eş ya la ra ba kar dı. Bir iki sa at böy le ce otur duk tan son ra kal kıp gi der di. Bu nun adı na da, “Ar ka daş lar la iyi iliş ki le ri sür dür mek.” der di. Bu zi ya ret le rin ona pek sı kı cı ve ağır gel di ği açık tı ya, bir ar ka daş lık gö 535
Anton Pavloviç Çehov
re vi sa yı yor du bu nu ken din ce. Biz öğ ret men ler son de re ce çe ki nir dik on dan. Mü dür bi le kor kar dı, ina nın. Öğ ret men ler az çok mü rek kep ya la mış, Tur gen yev’i, Sçed rin’i oku muş, ka fa sı iş le yen in san lar dır, de ğil mi? Ama ge lin gö rün ki, çiz me ve şem si ye ile do la şan bu adam tam on beş yıl oku lu avu cu nun için de tut tu! Yal nız oku lu mu? Bü tün ken ti! Aman bel ki o du yar di ye, eş le ri miz cu mar te si ak şam la rı top la nıp şöy le bir eğ le ne mez ler, oruç ayın da din adam la rı onun ya nın da et ye mek ten, is kam bil oy na mak tan çe ki nir ler di. Son on, on beş yıl dır onun et ki siy le kent te her kes, her şey den kor kar ol muş tu. Yük sek ses le ko nuş mak tan, mek tup yaz mak tan, uy gun suz ka ça bi le cek bir dost lu ğa baş la mak tan, ki tap oku mak tan, yok sul la ra yar dım et mek ten, on la rı okut mak tan çe ki ni yor lar dı… İvan İva nıç bir şey söy le mek is ti yor gi bi ök sür dü, pi po sun dan bir ne fes çek ti, aya bak tı ve ta ne ta ne ko nu şa rak: — Evet –de di.– Ka fa sı iş le yen, Tur gen yev’i de, Sçed rin’i de, da ha bir çok la rı nı da oku muş öğ ret men ler bo yun eğ di ler de mek… Hay ret. Bur kin hi kâ ye si ne de vam et ti: — Be li kov ile ay nı apart man da otu ru yor duk. Da ire le ri miz ay nı kat ta, ka pı la rı mız kar şı kar şı yay dı. Sık sık gö rü şür dük. Ev de ki ya şan tı sı nı da bi li yor dum. Ora da da ay nı du rum var dı: Pi ja ma, kü lah, pan jur lar, ka pı sür me le ri, bir sü rü ya sak lar ve “al tın dan bir ça pa noğ lu çık ma sa!”lar… Oruç ayın da ha mur işi ye se mi de ye za rar, et ye se ol maz; bi ri si du yar ya da gö rür de “Be li kov oruç tut mu yor,” di ye söz eder ler son ra… Bu nun da bir yo lu nu bul muş tu, te re ya ğın da ala ba lık kı zart tı rıp yer di. Bu bel ki oruç ye me ği de ğil di, ama oru cu bo za ca ğı nı da kim se id di a ede mez di ya… Bi ri nin ak lı na kö tü bir şey ge lir di ye, evi ne ka dın hiz met çi sok maz dı. Afa na siy adın da be ce rik siz, ya rım akıl lı, as ker li ğin de emir er li ği yap mış, şöy le böy le ye mek pi şi re bi len, alt mış yaş la rın da bir ada mı aş çı ola rak tut muş tu. Afa na siy, el le ri ni göğ sün 536
Kabuğuna Sinmiş Adam
de bağ lar, ka pı da di ki lir, de rin de rin so lu ya rak dur ma dan ay nı şe yi mı rıl da nır dı: “Es ki den böy le miy di ya!..” Be li kov’un ya tak oda sı ku tu gi bi kü çü cük tü. Kar yo la sı nı ko yu bir ci bin lik ku şa tır dı. Ya ta ğa gi rer gir mez ba şı nı yor ga nın al tı na so kar, kal kın ca ya ka dar bir da ha dı şa rı çı kar maz dı. İçe ri de her za man sı kı cı, bo ğu cu bir ha va olur du. Rüz gâr, ka pa lı pan jur la rı, ka pı la rı tı kır da tır, so ba da ıs lık ça lar, mut fak tan Afa na siy’in öf ke li so lu ma la rı ge lir di… Yor ga nın al tın da bo ğu la cak gi bi olur du. Kö tü bir şey ler ola ca ğı nı, Afa na siy’in onu kes mek is te di ği ni, hır sız la rın eve gir me ye ha zır lan dık la rı nı ku rar, son ra sa bah la ra ka dar kö tü kö tü düş ler gö rür dü. Sa bah le yin bir lik te oku la gi der ken hep sol gun yüz lü, sı kın tı lı gö rür düm onu. Git mek te ol du ğu ka la ba lık, gü rül tü lü li se den ürk tü ğü, çe kin di ği ha re ket le rin den bel li olur du. Be nim le yü rü mek ten bi le sı kı lır dı. Ve bu can sı kın tı sı nı giz le ye bil mek için, “Son za man lar da ço cuk lar sı nıf lar da çok gü rül tü edi yor lar.” der di. “Bu ka da rı hiç ol ma mış tı.” Ve bu La tin ce öğ ret me ni, bu ka bu ğu na çe kil miş in san, ina nır mı sı nız, az kal sın ev le ni yor du. İvan İva nıç, bir den dö nüp içe ri bak tı: — Şa ka edi yor su nuz! — Ha yır, cid di söy lü yo rum, ina nı la cak şey de ğil, ama ra mak kal mış tı ev len me si ne. Oku lu mu za Ko va len ko, Mi ha il Sav viç Ko va len ko adın da Uk ray na lı bir ta rih–coğ raf ya öğ ret me ni atan mış tı. Ab la sı Va ren ka ile gel di. Uzun boy lu, es mer, iri ya rı, el le ri ko ca man, ka lın ses li bir genç ti bu. Sıt ma gör me miş bir se si var dı, ko nu şur ken güm bür güm bür çı kar dı se si… Ab la sı ise genç kız lık ça ğı nı ar ka da bı rak mış, otuz yaş la rın da, ka ra kaş lı, ka ra göz lü, al ya nak lı, kar de şi gi bi iri ya rı ve uzun boy lu bir kız dı. Kız de dim ya, eni ko nu geç kin bir şey ol du ğu nu kes tir miş si niz dir. Öy le can lı, ne şe li, gü rül tü cü hal le ri var dı ki… Dur ma dan Uk ray na halk şar kı la rı söy ler, kah ka hay la gü ler di. En kü çük bir şey ol sa “Ha, ha, 537
Anton Pavloviç Çehov
ha!” di ye, yük sek per de den kah ka ha yı koy ve rir di. Ha tır lı yo rum, Ko va len ko lar la mü dü rün yaş gü nü par ti sin de ta nış mış tık. Her za man cid di, cid di ol duk la rı ka dar da sı kı cı, yaş gü nü par ti le ri ne bi le zo ra ki gi den öğ ret men ler ara sın da, kö pük le rin için den bir den bi re bir Af ro dit do ğu yor, el le ri ni be li ne koy muş, or ta lar da do la şı yor, ne şe li kah ka ha lar atı yor, şar kı söy lü yor, oy nu yor… Ön ce duy gu lu bir ses le “Rüz gâr esi yor” şar kı sı nı söy le miş ti. Pe şin den bir iki halk şar kı sı da ha söy le di. He pi miz mest ol muş tuk. Be li kov bi le hay ran hay ran din li yor du onu. Şar kı lar bit kin ce gi dip ya nı na otur muş, tat lı tat lı gü lüm se ye rek, “Uk ray na di li de La tin ce gi bi ku la ğı ok şa yı cı ve gür ses li bir dil.” de miş ti. Bu ya kın lık kı zın ho şu na git miş ola cak ki, he ye can lı he ye can lı yur du nu, Gad ya çes ki ilin de ki çift li ği ni an lat ma ya baş la mış tı. An ne si çift lik te ka lı yor muş, öy le ar mut lar, öy le ka vun lar, ka bak lar ye tiş tir miş ki ora da… O ka dar lez zet li, o ka dar lez zet li la ha na çor ba sı ya pı lır mış ki, ta dı na do yum ol maz mış!.. Ağ zı mız açık on la rı iz li yor duk. He pi miz ay nı şe yi dü şü nü yor duk. Mü dü rün eşi ku la ğı ma eği lip, “On la rı ev len di rir sek mi, ne der si niz?” di ye fı sıl da dı. Ne den se he pi miz ay nı an da Be li kov’un be kâr ol du ğu nu ha tır la mış tık. Bir ar ka da şı mı zın ya şan tı sın da ki böy le önem li bir ay rın tı nın şim di ye dek dik ka ti mi zi çek me miş ol ma sı na şa şı yor duk. Aca ba ka dın lar hak kın da ne dü şü nü yor du? Bu önem li ko nu da ki so run la rı nı na sıl çö züm lü yor du? Bu so ru lar la da ha ön ce le ri hiç il gi len me miş tik. Bel ki de, sı cak yaz gün le rin de bi le çiz mey le ge zen, ci bin lik siz uyu ya ma yan bu ada mın, bi ri ni se ve bi le ce ği ne ola sı lık ver mi yor duk. Mü dü rün eşi, ku la ğı ma fı sıl da ma yı sür dü rü yor du: “Kırk ya şı nı ge çe li hay li olu yor, kız da otu zun da… Va ren ka’nın bu işe ha yır di ye ce ği ni san mam.” Can sı kın tı sın dan ne ler ya pıl maz ki taş ra da! En ak la ha ya le gel me ye cek saç ma lık lar, de li lik ler! Ben ce bu du rum, ya 538
Kabuğuna Sinmiş Adam
pıl ma sı ge re ken şey le rin ya pıl ma yıp da boş şey ler le uğ ra şıl ma sın dan ile ri ge li yor. İş te bu ava re lik ten ola cak, ev li ha li ni dü şü ne me di ği miz bir ada mı ev len dir me yi koy muş tuk ak lı mı za. Mü dü rün, mü fet ti şin ve öte ki öğ ret men le rin eş le ri, ha ya tın ama cı nı gör müş, an la mış gi bi bir den bi re ken di le ri ni bul muş lar dı. Bir ak şam mü dü rün eşi, ti yat ro da bir lo ca ki ra lı yor. Bir de ne gö rü yo ruz, elin de süs lü püs lü bir yel pa zey le Va ren ka da sağ ya nın da otur mu yor mu? Mut lu mu mut lu, göz le ri pı rıl pı rıl… Ya nın da da Be li kov sük lüm pük lüm… Ev den ker pe ten le sö kü lüp alın mış gi bi bir ha li var. Bir ak şam ye me ği ve re cek olu yo rum, ka dın lar Be li kov ile Va ren ka’yı da vet et mem ko şu luy la ra zı edi yor lar. An la ya ca ğı nız, ka zan dur ma dan kay nı yor du. So nun da Va ren ka’nın bu ev li li ğe se ve se ve atı la ca ğı çık tı or ta ya. Kar de şiy le ara la rı pek iyi de ğil di za ten. Her gün kav ga gü rül tü var dı ara la rın da. Ör nek mi is ti yor su nuz? Bu yu run: Bir ke re sin de so kak ta bağ rış mış lar dı. Eve dö nü yor lar dı, ön de iri ya rı, in san az ma nı Ko va len ko, sol elin de bir pa ket ki tap, öte kin de ko ca man, bu dak lı bir so pa, kas ke ti nin al tın dan saç la rı al nı na düş müş, üze rin de ya ma lı bir göm lek, yü rü yor du. Kol la rı yi ne ki tap do lu ab la sı iki adım ar ka sın dan söy le ne söy le ne ge li yor du: “O ki ta bı oku ma dın sen, Mi ha il! Ye min ede rim ki, oku ma dın!” di yor du. Ko va len ko elin de ki so pa yı par ke taş la rı na hırs la vu ra rak, “Oku dum!” di ye ba ğı rı yor du. “Kaç ke re söy le ye ce ğim, oku dum iş te!” “Hey Al la hım! Ni çin kı zı yor sun, ca nım? Gü zel gü zel ko nu şa maz mı sın sen?” Ko va len ko, bu kez da ha da yük sek ses le ba ğı rı yor du: “Oku dum di yo rum sa na! Kes ar tık!..” Ev de de ay nı hır gür var dı. Bir bi ri ni yer du rur lar dı. Böy le bir ya şan tı ta bii ki bık tır mış ol ma lıy dı kı zı. Ken di ev ce ği zi ol sun is ter di. Ya şı nı da he sa ba ka tı yor ol ma lıy dı. Böy le du rum lar da in san ev len mek için adam seç mez, kim çı kar sa 539
Anton Pavloviç Çehov
kar şı sı na, ev le nir gi der. Ev le ne ce ği er kek bir La tin ce öğ ret me ni ol sa bi le… Hem, bi zim kız la rı mız için, ev le ne cek le ri kim se de ğil, ev len mek önem li dir. Her ne hal ise, Va ren ka, Be li kov’a açık tan açı ğa aşı rı il gi gös te ri yor du. Ya Be li kov? Biz le rin zi ya re ti mi ze gel di ği gi bi Ko va len ko la ra da gi di yor du. Gi rip otu ru yor ve bir söz cük söy le me den yi ne du var la rı sey re di yor du. O sus tuk ça, Va ren ka ya “Rüz gâr esi yor”u söy lü yor, ya dal gın dal gın ona ba kı yor ya da bir den bi re kah ka ha yı ba sı yor du: “ Ha, ha, ha!..” Aşk ta, özel lik le ev len me ko nu sun da tel ki nin çok bü yük ro lü var dır. He pi miz –ar ka daş lar ve ha nım la rı mız–, ar tık ha yat ta onun için ya pı la cak tek akıl lı ca işin ev len mek ol du ğu na Be li kov’u inan dır ma ya, ayart ma ya ça lı şı yor duk. “Ni kâh pek cid di bir adım dır” –“Va ren ka gü zel ve il ginç bir kız dır” –“Öy le ba sit bir kim se ol du ğu sa nıl ma sın sa kın, ba ba sı kol ba şıy dı” –“Hem çift li ği de var” – “Si ze il gi gös te ren, iç ten olan tek kız dır” gi bi bir sü rü ipe sa pa gel mez söz le ri bü yük bir cid di yet le söy le ye rek adam ca ğı zın ba şı nı dön dür dük. Ve so nun da ev len me si ge rek ti ği ne ken di si de ina nır ol du. İvan İva nıç ara ya gir di: — Ön ce çiz me ve şem si ye si ni at tır say dı nız ba ri. — Uğ raş tık, ama ba şa ra ma dık. Va ren ka’nın bir res mi ni ma sa sı nın üs tü ne koy muş tu. İki de bir ba na ge li yor, Va ren ka’dan, ai le mut lu lu ğun dan, ni kâ hın cid di bir adım ol du ğun dan, Ko va len ko la ra git ti ğin den söz edi yor du. Öte yan dan, ya şan tı sı nı hiç mi hiç de ğiş tir me miş ti. Ak si ne, ev len me dü şün ce si, ka bu ğu nun da ha da de rin le ri ne çe kil me si ne yol aç mış tı. Za yıf la mış, ren gi iyi den iyi ye uç muş tu. Bir ke re sin de can sız can sız gü lüm se ye rek, “Var va ra Sav viş na’dan hoş la nı yo rum,” de miş ti ba na. “Her in sa nın bir yu va kur mak zo run da ol du ğu nu bi li yo rum, ama… Her şey o ka dar bir den bi re ol du ki… Çok dü şün mek ge rek.” Ben de, “Dü şü ne cek ne var?” de dim. “Ev le nin, ol sun bit sin.” 540
Kabuğuna Sinmiş Adam
“Ol maz, ev len me öy le ba sit bir şey de ğil dir. İn san ön ce, üze ri ne al ma ya ha zır lan dı ğı tüm so rum lu luk ve zo run lu luk la rı ta şı ya bi le ce ğin den iyi ce emin ol ma lı dır… Son ra al tın dan bir ça pa noğ lu çı kar. Çok kay gı lan dı rı yor be ni bu. Ge ce sa bah la ra ka dar uyu ya mı yo rum. Ni çin giz le ye yim, kor ku yo rum iş te. Kar de şi nin de, onun da öy le ga rip fi kir le ri var ki, biz den çok baş ka tür lü dü şü nü yor lar. Ya ra dı lı şı da çok ha re ket li. Ev le nir sin, bir za man son ra, Al lah sak la sın, tat sız bir du rum çı kar or ta ya… O za man da ayık la pi rin cin ta şı nı…” Ev len me öne ri si ni bir tür lü ya pa mı yor du. Her gün er te li yor du ni ye ti ni. Kuş ku suz, bu du rum mü dü rün eşiy le öte ki ha nım la rı son de re ce üzü yor du. So rum lu luk ve zo run lu luk la rı gö zün de bü yü tü yor, ama öte yan dan her gün Va ren ka ile do la şı yor du. Bu nun nor mal ol du ğu nu, du ru mu nun öy le dav ran ma yı ge rek tir di ği ni sa nı yor ol ma lıy dı. Ai le mut lu lu ğu üze ri ne ko nuş mak için he men her gün bi ze ge li yor du. Her şe ye kar şın, hiç bek le nil me dik bü yük bir skan dal pat lak ver me sey di, ava re lik ve sı kın tı dan taş ra da öna yak olu nan ge rek siz ve saç ma ev li lik ler den bi ri da ha bir leş me ile so nuç la na cak tı. Şu nu da söy le ye yim ki, Va ren ka’nın kar de şi Ko va len ko, ilk gö rüş tük le ri gün den be ri Be li kov’dan nef ret edi yor du. Onu gör me ye bi le da ya na mı yor du. Omuz la rı nı kal dı ra rak, “Bir tür lü akıl er di re mi yo rum,” di yor du. “Her ke sin işi ne bur nu nu so kan bu pis he ri fe, iğ renç yü zü ne na sıl da ya na bi li yor su nuz? Böy le bir kent te na sıl ya şı yor su nuz, şa şı yo rum. Ha va sı in sa nı bo ğa cak gi bi olu yor. Sö züm ona öğ ret men si niz. Ne ge zer?.. Ka fa la rı nı zın içi tın tın. Ya sa la ra kö rü kö rü ne bağ lı, bey ni küf len miş bir po lis me mu run dan far kı nız yok. Bu böy le git mez ca nım; si zin gi bi in san lar la bir ara da ya şa ya mam. He men Uk ray na’ya, çift li ği me dö nüp ıs ta koz av lar, köy lü ço cuk la rı na bir şey ler öğ ret me ye ça lı şı rım da ha iyi. Si zi ya lan cı pey gam be ri niz le baş ba şa bı ra ka ca ğım, ne ha li niz var sa gö rün.” 541
Anton Pavloviç Çehov
Ba zen göz le rin den yaş ge le ne dek o gü rül tü lü se si ni bir in cel tip bir ka lın laş tı ra rak kah ka hay la gü ler, son ra kol la rı nı iki ya na aça rak, “Bi zim eve de ni çin ge lir bil mem,” de di ği olur du. “Ne is ti yor biz den? Ge lip otu ru yor, du var la ra ba kıp ba kıp bir şey söy le me den çe kip gi di yor.” Be li kov’a bir ad bi le tak mış tı: “Örüm cek” di yor du ona. Kuş ku suz, ab la sı Va ren ka’nın “Örüm cek”le ev len me ye ha zır lan dı ğı nı hiç bi ri miz söy le ye mi yor duk ona ta bi i. Bir ke re sin de mü dü rün eşi, “ab la sı nın her kes çe se vi len ve sa yı lan Be li kov gi bi cid di bi ri siy le ev len me si nin pek iyi ola ca ğı nı” ima yo luy la çıt la ta cak ol du ğun da kaş la rı nı çat mış, “Böy le şey le re ben ka rış mam,” di ye ho mur dan mış tı. “Ca nı is ter se, o iğ renç he rif le bi le ev le ne bi lir. Baş ka la rı nın işi ne bur nu mu sok mak âde tim de ğil dir.” Ba kın son ra ne ol du. Ya ra maz öğ ren ci nin bi ri bir ka ri ka tür çiz miş: Be li kov aya ğın da çiz me le ri, şem si ye si ni aç mış, pan to lo nu nun pa ça la rı nı sı va mış gi di yor; ko lun da da Va ren ka… Al tın da şöy le bir ya zı: “Aşık an tro pos.” Siz de ka bul eder si niz ki, ba şa rı lı bir bu luş… Son ra sa nat çı nın bir kaç ge ce sa bah la ra ka dar ça lış ma sı ge rek ti. Çün kü kız ve er kek li se le ri nin, pa paz oku lu nun bü tün öğ ret men le ri, me mur lar bi rer ta ne is te miş ler di ay nı ka ri ka tür den. Be li kov bi le bir ta ne al mış tı. Ka ri ka tü rün çok ağır bir et ki si ol muş tu üze rin de. Ma yı sın bi ri pa zar dı. Öğ ret men ve öğ ren ci ler oku lun önün de bu lu şup yü rü ye rek kent dı şın da ki ko ru lu ğa gi de cek tik. Ev den Be li kov’la bir lik te çık mış, oku la doğ ru yü rü yor duk. Yü zü yem ye şil di. Du dak la rı tit re ye rek, “Ne kö tü in san lar var!” de di. Ne den se, acı mış tım ona. Oku la yak laş mış tık ki, bir den ne gör sek be ğe nir si niz? Ko va len ko, bi sik let le gel mi yor mu… Ar ka sın dan, alı al mo ru mor, yor gun, ama yi ne de ne şe li, mut lu ab la sı baş ka bir bi sik let te, ona ye tiş me ye ça lı şır ken bir yan dan da ba ğı rı yor: “Biz ön den gi di yo ruz! Ha va o ka dar gü zel, o ka dar gü zel ki!” 542
Kabuğuna Sinmiş Adam
Ve bir da ki ka geç me den iki si de göz den kay bol du lar. Bi zim Be li kov’un yü zü ye şil den be ya za dön müş tü. Di li tu tul muş tu san ki, dur muş, an lam sız an lam sız yü zü me ba kı yor du… “Af fe der si niz ama,” de di, bu da ne si? “Yok sa göz le rim mi ya nılt tı be ni? Li se öğ ret men le ri nin ve ka dın la rın bi sik le te bin me si ya kı şık alır mı hiç?” Ben de, “Bun da ya kı şık al ma ya cak ne var?” de dim. “Bi ne bi li yor lar sa ve sağ lık la rı da el ve ri yor sa, var sın is te dik le ri ka dar bin sin ler, bi ze ne?” Be nim bu umur sa maz lı ğım da ha da şa şırt mış tı onu: “Öy le mi?” de di. “De mek öy le ha?” Çok bo zul muş tu. Bi zim le gel mek ten vaz ge çip eve dön dü. Er te si gün okul da hiç dur ma dan si nir li si nir li el le ri ni ovuş tu ru yor, zan gır zan gır tit ri yor du. Sağ lık du ru mu nun iyi ol ma dı ğı açık tı. Ve öm rün de ilk kez ders le ri ya rı da bı ra ka rak evi ne git ti. Öğ le ye me ği ni bi le ye me miş ti. Ak şa ma doğ ru, dı şa rı da ha va ol duk ça sı cak ol du ğu hal de, sı kı sı kı ya gi yi nip tıs tıs Ko va len ko la ra git miş. Va ren ka ev de yok muş, Ko va len ko kaş la rı nı ça ta rak, so ğuk bir ta vır la içe ri al mış onu. Öğ le uy ku sun dan ye ni kalk tı ğı için key fi pek ye rin de de ğil miş: “Ri ca ede rim, otu run,” de miş. Be li kov on da ki ka hiç ko nuş ma dan otur muş ve son ra baş la mış: “Üzün tü le ri mi si ze aç mak için gel dim.” de miş. “Ca nım çok sı kı lı yor. İf ti ra cı al ça ğın bi ri, be nim ve iki mi ze de çok ya kın bir ba ya nın gü lünç bir res mi ni yap mış. Şu na inan ma nı zı is ti yo rum ki, bun da be nim hiç bir su çum yok tur… Böy le bir ala ya yol aça bi le cek en kü çük bir dü şün ce siz ha re ke tim ol ma mış tır. Tam ter si ne, dai ma son de re ce dü rüst ve cid di dav ran dım.” Ko va len ko, önü ne ba kı yor, bir şey söy le mi yor muş. Be li kov se si ni al çal ta rak de vam et miş: “Si ze bir şey da ha söy le mek is ti yo rum. Uzun yıl lar dan be ri öğ ret men lik ya pı yo rum, siz ise da ha ye ni atıl dı nız mes le ğe. Bir ağa bey ola rak si zi uyar mak gö re vim dir. Bi sik le te bin di ği ni zi gör düm. Oy sa bu, gö re vi genç li ği eğit mek olan bir kim se ye ya kış maz.” 543
Anton Pavloviç Çehov
Ko va len ko bas se siy le sor muş: “Ni çin?” “Bu nun an la şı la ma ya cak ne ya nı var, Mi ha il Sav viç? Dü şü ne mi yor mu su nuz ki, öğ ret men le ri bi sik le te bi ner se, öğ ren ci le re bi ne cek bir şey kal maz! Ço cuk lar baş la rı nın üze rin de mi yü rü sün ler? Yö net me lik te böy le bir izin ol ma dı ğı na gö re, bi ne mez si niz de mek tir. Dün gö rün ce şaş tım kal dım doğ ru su! Ab la nı zı da ar ka nız dan baş ka bir bi sik let le si zi iz ler ken gö rün ce göz le ri me ina na ma dım. Bir kı zın ya da ka dı nın bi sik le te bin me si ne kor kunç şey dir!” “Asıl is te di ği niz ne dir si zin? Onu söy le yin.” “Sa de ce si zi uyar mak is ti yo rum, Mi ha il Sav viç, o ka dar. Genç si niz da ha, önü nüz de uzun bir ça lış ma, ça ba la ma dö ne mi var. Çok çok dik kat li ol ma lı sı nız. Ama siz öy le teh li ke li ha re ket ler ya pı yor su nuz ki!.. Ya ma lı göm lek le, eli niz de ki tap la do la şı yor su nuz so kak ta, şim di de bi sik let çık tı. Yu ka rı nın ha be ri olur sa… İs ter mi si niz ya ni, öy le bir şey ol sun?” Ko va len ko ya vaş ya vaş kız ma ya baş la mış: “Be nim de, ab la mın da bi sik le te bin me miz kim se yi il gi len dir mez!” di ye ba ğır mış. “Ai le iş le ri ne bur nu nu so ka cak olan la rı ce hen ne min di bi ne yol la rım.” Be li kov’un yü zü bir an da bem be yaz ke sil miş. Kal kıp, “Ba na kar şı böy le dav ra nır sa nız, si zin le ko nu şa mam ar tık.” de miş. “Ri ca ede rim ya nım da üst le rim den bir da ha böy le söz et me yin. Bü yük le ri mi ze say gı lı ol mak zo run da sı nız.” Ko va len ko’nun te pe si at mış ar tık, öf ke li öf ke li bak mış kar şı sın da ki ne: “Kim se ye say gı sız lık et ti ğim yok! Be ni ra hat bı ra kın, lüt fen. Si zin gi bi dal ka vuk bir he rif le ko nu şa mam ben. Üs te lik if ti ra cı lar dan da nef ret ede rim.” Be li kov, pa bu cun pa ha lı ol du ğu nu an la mış ve git mek için ace ley le ha zır lan ma ya baş la mış. Öm rün de ilk kez böy le ka ba söz ler işi ti yor muş. Oda dan mer di ven ba şı na çı kar ken, “Şim di is te di ği niz gi bi ko nu şa bi lir si niz.” de miş. “Yal nız şu nu bi lin ki, ko nuş ma mı zı bi ri nin duy muş ola bi le ce ği ni he sa ba ka ta rak, yan lış an la ma ya mey dan ver me mek için tar tış 544
Kabuğuna Sinmiş Adam
ma mı zın öze ti ni mü dür be ye ilet mek zo run da yım. Bu nu yap mam ge rek.” “İle te cek mi sin? Bas git, ilet, ce hen ne min di bi ne ka dar yo lun var!” Ko va len ko, ar tık ken din de de ğil miş. Be li kov’u en se sin den ya ka la dı ğı gi bi it miş. Be ri ki, çiz me le ri ba sa mak lar da gü rül tü çı ka ra çı ka ra mer di ven den aşa ğı yu var lan mış. Mer di ven hay li yük sek ve dik ti, ama Be li kov di be ka dar sağ sa lim va ra bil miş. Aya ğa kalk mış, göz lük le ri sağ lam mı öğ ren mek için bur nu nun üs tü nü yok la mış. Tam o mer di ven ler den yu var la nır ken, gi riş ka pı sın dan Va ren ka, ya nın da iki ba yan la içe ri gir miş. Üçü de dur muş. Be li kov’a ba kı yor lar mış. Onun için asıl acı olan da bu ol muş iş te. Keş ke iki aya ğı da, boy nu da kı rı lay dı, ka dın la rın gö zün de kü çük düş me sey di. Şim di bu ola yı kent te duy ma yan kal ma ya cak, her kes onu ko nu şa cak tı. Mü dür bey du ya cak, bü yük le rin ku la ğı na gi de cek! Ah, bir ça pa noğ lu çık ma say dı al tın dan! O in saf sız öğ ren ci ye ni bir ka ri ka tür çi ze cek ve so nun da is ti fa et me si ni is te ye cek ler di… Doğ rul duk tan son ra ta nı ya bil miş onu Va ren ka ve gü lünç yü zü ne, bu ruş bu ruş ol muş pal to su na, çiz me le ri ne ba ka rak, du ru mu kav ra ya ma dan, Be li kov’un yan lış lık la düş tü ğü nü sa na rak ken di ni tu ta ma mış, kah ka ha yı koy ver miş: “Ha, ha, ha!..” Ve bu şak rak “Ha, ha, ha” ile her şey bit ti. Ev len me işi de, Be li kov’un yer yü zün de ki ya şan tı sı da. Va ren ka’yı işit mi yor du ar tık, göz le ri ka rar mış tı. Eve dö nün ce ilk işi Va ren ka’nın res mi ni ma sa sı nın üs tün den al mak ol muş. Son ra yat mış… bir da ha da kalk ma dı. Bu olay üze rin den üç gün geç miş ti ki, bir sa bah Afa na siy çal dı bi zim ka pı yı. Be yi nin çok has ta ol du ğu nu söy le di ve dok tor ça ğır sa, na sıl olur aca ba di ye sor du. He men Be li kov’un ya nı na koş tum. Ge ne ci bin li ği nin al tın day dı. Yor ga nı çe ne si ne ka dar çek miş, hiç ko nuş ma dan ya tı yor du. So ru 545
Anton Pavloviç Çehov
la rı ma evet ve ha yır dan baş ka ya nıt ver mi yor du. Afa na siy üzül mü şe ben zi yor du. De rin de rin so lu ya rak oda da do la şı yor, bir şey ler yap ma ya ça ba lı yor du. Vot ka fı çı sı gi bi kes kin bir vot ka ko ku su ya yı lı yor du on dan. Bir ay son ra Be li kov öl dü. Ce na ze tö re ni ne he pi miz, iki li se nin ve pa paz oku lu nun öğ ret men le ri ka tıl dık. Ta but ta ya tar ken yü zün de ca na ya kın, hoş, hat ta ne şe li bir ifa de var dı. San ki, bir da ha hiç çık ma ya ca ğı ka bu ğu na gi re bil di ği ne se vi ni yor du. Evet, ül kü sü ne eriş miş ti Be li kov! Ve bu nun onu ru nay mış gi bi, ce na ze gü nü yağ mur lu, kö tü bir ha va var dı, he pi miz çiz me li ve şem si ye liy dik. Me zar lı ğa ka dar Va ren ka da gel miş ti. Ta but çu ku ra in di ri lir ken acı acı ağ lı yor du. Uk ray na lı la rın ya kah ka ha at tık la rı nı ya da ağ la dık la rı nı, iki si nin ara sın da ki ruh sal du rum la rı nın pek bu lun ma dı ğı nı o gün an la dım. Doğ ru su nu söy le ye yim, Be li kov gi bi le ri ni top ra ğa bı rak mak in sa na bir ha fif lik ve ri yor. Me zar lık tan dö ner ken, gö re vi ni ye ri ne ge tir miş in san la rın ra hat lı ğı var dı içi miz de. Ta ço cuk lu ğu muz da bü yük ler bi zi ev de yal nız bı ra kıp git tik le rin de bah çe ye ko şup son suz öz gür lü ğü mü zün ta dı nı çı kar dı ğı mız da duy du ğu muz ha fif li ğe ben ze yen bu ra hat lı ğı, ne den se he pi miz içi miz de giz le me ye, ya nı mız da ki le re fark et tir me me ye ça lı şı yor duk. Ah, öz gür lük, öz gür lük, ne tat lı sın sen! Bir pa rıl tın bi le ruh la ra ka nat tak ma ya ye ti yor! An la ya ca ğı nız, her kes evi ne mut lu dön dü. Ne var ki, ara dan gün ler geç ti ği hal de, yö net me lik ya sak la rıy la do lu, ama yi ne de ye te rin ce öz gür ya şan tı mız es ki si gi bi sı kın tı lı, sert ve an lam sız de vam edi yor du. Hiç bir şey de ğiş me miş ti. Be li kov’u top ra ğa ver miş tik, ama onun gi bi ka bu ğu na çe kil miş da ha ni ce le ri var dı. Bu hep böy le sü rüp gi de cek! İvan İva nıç, — Hak lı sı nız –de di. Ve pi po su nu tüt tür me ye de vam et ti. Bur kin, 546
Kabuğuna Sinmiş Adam
— Böy le in san lar yer yü zün den hiç bir za man ek sik ol ma ya cak!.. Bi raz son ra li se öğ ret me ni sa man lık tan çık tı. Kı sa boy lu, şiş man, daz lak ka fa lıy dı. Sa kal la rı he men he men gö be ği ne ka dar uza nı yor du. Onun la bir lik te iki av cı kö pe ği de çık tı sa man lık tan. Bur kin yu ka rı ba ka rak, — Ey meh tap –de di,– meh tap! Ge ce ya rı sı ol muş tu. Sağ da köy ve beş vers ta ile ri si gö zü kü yor du. Uzun köy yo lu, de rin, ses siz bir uy ku ya dal mış tı. Ne bir ses, ne de bir ha re ket var dı. Do ğa nın bu den li ses siz ola bi le ce ği ne ina na sı gel mi yor du in sa nın. Meh tap lı bir ge ce de, iki ya nın da köy ev le ri, uyu yan sö ğüt ağaç la rı, ot yı ğın la rıy la ge niş bir köy yo lu nu sey ret mek ki şi nin içi ne bir yu mu şak lık ve rir. Ge ce nin, bu ya rı ka ran lık ta iş ten, kay gı ve üzün tü den arın mış ses siz li ği için de, ca na ya kın, hü zün lü, hoş bir gö rü nü şü var dır. Yıl dız lar bi le se vinç li bir duy gu lu luk la ba kı yor gi bi dir. Ar tık yer yü zün de kö tü lük yok tur, her şey yo lun da dır san ki. Sol da, kö yün bi ti min den son ra, ta uf ka ka dar sü ren bir düz lük baş lı yor du. Ayın ışıt tı ğı bu boz kır da çıt çık mı yor du. — Hak lı sı nız –de di İvan İva nıç.– Kent te ki bo ğu cu, ya şan tı mız, ka ra la dı ğı mız bir sü rü ge rek siz kâ ğıt, oy na dı ğı mız briç de bi rer ka buk de ğil mi? Bü tün öm rü mü zü iş siz güç süz le rin, ka ra bor sa cı la rın, ap tal la rın, ava re ka dın la rın ara sın da, saç ma sa pan şey ler din le mek le ge çir me miz de bi rer ka buk de ğil mi dir? Ca nı nı zı sık maz sam il ginç bir öy kü an la ta bi li rim si ze. — İs te mez, ya ta lım ar tık –de di Bur kin,– ha di Al lah ra hat lık ver sin. Bir lik te içe ri gi rip sa man la rın üze ri ne uzan dı lar. İki si de üst le ri ni ör tüp uyu ma ya ha zır la nı yor lar dı ki, bir den dı şa rı da ayak ses le ri du yul du: “Tap, tap…” Yol dan bi ri si ge çi yor du. Yü rür ken bir den du ru yor, ara dan iki da ki ka geç tik 547
Anton Pavloviç Çehov
ten son ra ye ni den “tap, tap”lar baş lı yor du. Kö pek ler hır la ma ya baş la dı lar. Bur kin: — Mav ra ge çi yor –de di. Bi raz son ra ayak ses le ri du yul maz ol muş tu. İvan İva nıç öte ya na dö ner ken ho mur dan dı: — Baş ka la rı nın ya lan la rı nı din le mek ve bu ya lan la rı yut muş gö rün dü ğün için se ni ap tal bel le me le ri ne göz yum mak, al çal ma yı si ne ye çek mek, dü rüst, öz gür in san la rın ya nın da ol du ğu nu açık açık söy le ye me mek, üs te lik ya lan söy le mek zo run da kal mak, gü lüm se mek… Ha yır, ha yır, beş pa ra bi le de ğe ri ol ma yan bir lok ma ek mek, bir sı cak kö şe, bir mev ki için çe kil mez bü tün bun lar. Böy le bir dün ya da ya şan maz! Bur kin ya rı uy ku lu bir ses le, – Baş ka bir ope ra ya geç ti niz, dos tum –de di. Ha di uyu ya lım. Bi raz son ra de rin bir uy ku ya dal mış tı. İvan İva nıç uzun sü re bir o ya na bir bu ya na dön dü dur du, of la dı, pof la dı. Kal kıp dı şa rı çık tı, ka pı nın eşi ği ne otu rup pi po su nu yak tı… 1898
548
Yeni Yazlık 1 Ob ru ça no vo kö yü ne üç vers ta uzak lık ta çok bü yük bir köp rü ya pı lı yor du. Ir ma ğa inen dik ya ma cın yu ka rı la rın da ki köy den köp rü nün ka fes ka fes is ke le ti gö rü nü yor du. Sis li ha va lar da da; köp rü nün in ce de mir di rek le ri ni, çev re de ki tüm ko ru luk la rı kı ra ğı nın kap la dı ğı dur gun kış gün le rin de de şi ir do lu, hat ta fan tas tik bir gö rü nü mü var dı köp rü nün. Köp rü nün mü hen di si Ku çe rov iki te ker lek li yay lı sıy la ya da ka pa lı ara ba sıy la ge çer di ba zen köy den. Sağ lam ya pı lı, ge niş omuz lu, sa kal lı, genç bir er kek ti. Yu mu şak, bu ruş bu ruş bir şap ka sı var dı. Ba zı ta til gün le ri, köp rü de ça lı şan bal dı rı çıp lak lar ge lir ler di. Di le nir ler, köy lü ka dın la ra ta kı lır lar dı. Ki mi za man bir şey yü rüt tük le ri de olur du. Ama mü hen dis de, bal dı rı çıp lak lar da sey rek gö rü nür ler di köy de. Gün ler ge nel lik le köp rü ya pı mı hiç yok muş gi bi ses siz, sa kin ge çer di. Yal nız ca ak şam la rı, köp rü nün ya kın la rın da ateş ler ya kıl dı ğın da rüz gâr bal dı rı çıp lak la rın şar kı la rı nı ge tir di uzak tan. Ba zen de gün düz le ri hü zün do lu bir ses du yu lur du: “Dan… dan… dan…” Bir gün, Mü hen dis Ku çe rov’u gör me ye ka rı sı gel di. Ir mak bo yu da, kü çük kü çük köy le riy le, ki li se le riy le, hay van sü rü le riy le ger çek ten ne fis bir gö rü nü mü olan ye şil va di de çok ho şu na git miş ti. Ko ca sı na bu ra da kü çük bir yer alıp yaz 549
Anton Pavloviç Çehov
lık bir ev yap tır ma sı için yal var ma ya baş la dı. Ko ca sı yap tı ka rı sı nın is te ği ni. Yir mi hek tar lık bir yer sa tın al dı lar. O za ma na dek Ob ru ça no vo lu la rın sı ğır la rı nın ot la dı ğı, ol duk ça yük sek, düz lük bir yer de ta ra ça lı, bal kon lu, te pe sin de pa zar gün le ri bay rak dal ga la nan, ku le li, iki kat lı, gü zel bir ev yap tır dı lar. Üç ay da her şe yiy le ta mam lan mış tı ev. Son ra bü tün kış bü yük bü yük ağaç lar dik ti ler her ya nı na. İlk ba har ge lip de çev re de her şey yem ye şil ol du ğun da ye ni ma li kâ ne de iki ya nı ağaç lı yol lar da, bah çe de ha zır dı. Be yaz ön lük lü iki iş çi evin ya kı nın da top ra ğı ka zı yor, fıs kı ye su yu yük sek le re atı yor, evin da mı nın gü neş vu ran yü zü göz ka maş tı rır ca sı na par lı yor du. Bu ra nın bir adı bi le var dı ar tık: Ye ni yaz lık. Ma yı sın son la rın da gü neş li, ılık bir gün kö yün nal ban tı Ro di on Pet rov’a nal la rı nı de ğiş tir me ye iki at ge tir di ler. Ye ni yaz lı ğın at la rıy dı bun lar. Kar gi bi bem be yaz, gös te riş li, be si liy di ler. İn sa nı şa şır ta cak de re ce de ben zi yor lar dı bir bi ri ne. Ro di on at la rı te pe den tır na ğa sü zer ken he ye can lı, — Ku ğu gi bi hay van lar –de di. At la ra bak mak için ka rı sı Ste pa ni da, ço cuk la rı, to run la rı hep çık mış lar dı ev den. Köy lü ler top lan dı lar ya vaş ya vaş. Ba ba oğul Lıç kov lar –iki si de do ğuş tan kö sey di– gel di ler. Yüz le ri şiş, baş la rı açık tı. Son ra siv ri, uzun sa kal lı, uzun boy lu ih ti yar Ko zov gel di bas to nu na da ya na da ya na. Kur naz ba kış lı göz le ri ni dur ma dan kır pı yor, giz li bir şey bi li yor muş gi bi alay lı alay lı gü lüm sü yor du. — Yal nız ca be yaz lık la rı var, iç le ri kof –de di.– Be nim ki le ri de sal yu laf tar la sı na, böy le ya lız olur lar. Ka ra sa ba na ko şul sun lar, kır ba cın al tı na gir sin ler ben o za man gö re yim on la rı… At la rı ge ti ren ara ba cı bir şey söy le me den, kü çüm ser bir ta vır la ba kı yor du ona. Da ha son ra, içer de oca ğı ya kar lar ken ara ba cı si ga ra içe rek an lat ma ya baş la dı. Köy lü ler bir çok ay rın tı öğ ren di ler on dan. Efen di le ri zen gin di. Ha nı mı Ye le na İva nov na ev len me den ön ce Mos ko va’da yok luk için de ya şa 550
Yeni Yazlık
mış, mü reb bi ye lik et miş ti. İyi yü rek li, mer ha met li bir ka dın dı, yok sul la ra yar dım et me yi se ver di. “Ye ni ma li kâ ne de,” di ye an la tı yor du ara ba cı, “bir şey ekip biç me ye cek ler. Yal nız ca ya şa mın ta dı nı çı kar mak, te miz ha va al mak için ya şa ya cak lar ora da.” Ara ba cı her şe yi an lat tık tan son ra at la rı alıp gö tü rür ken, bü yük bir ço cuk ka la ba lı ğı iz li yor du onu. Kö pek ler hav lı yor du. Ko zov ar ka sın dan ba ka rak alay lı alay lı göz kır pı yor du. — Bun lar da top rak sa hi bi iş te! –di yor du.– Ev yap tır dı lar, at la rı var, ama Tan rı bi lir so luk la rı ko ku yor dur aç lık tan! Sö züm ona top rak sa hi bi bun lar! Ye ni ma li kâ ne den de, be yaz at lar dan da, şiş man, ya kı şık lı ara ba cı dan da ne den se bir den bi re nef ret et miş ti Ko zov. Tek ba şı na ya şa yan bir dul du. Sı kı cı bir ya şa mı var dı. (Ba zen bar sak kur du, ba zen mi de bo zuk lu ğu de di ği bir has ta lık ça lış ma sı na en gel olur du.) Har kov’da bir pas ta ne de ça lı şan oğ lu nun yol la dı ğı pa ray la ge çi ni yor du. Sa bah er ken sa at ler den ak şa ma dek ır mak bo yun da ya da kö yün için de iş siz güç süz do la şır du rur, söz ge li mi, bir köy lü nün ara ba ya yük le di ği bir kü tü ğü gö tür dü ğü nü ya da ol tay la ba lık av la dı ğı nı gö rür se, “Bu kü tük te iş yok, çü rü müş bu.” ya da “Bu ha va da ba lık vur maz ol ta ya.” der di. Ku rak lık ta, ka ra kı şa ka dar yağ mur yağ ma ya ca ğı nı, yağ mur lu gün ler de de, bu yağ mu run hiç din me ye ce ği ni, ekin le ri çü rü te ce ği ni, her şe yi mah ve de ce ği ni, söy ler di. Böy le söy ler ken, bir şey ler bi li yor muş gi bi de göz kır par dı. Ge ce le ri renk li ışık lar ya kı yor lar dı ma li kâ ne de, ha va i fi şek ler atı yor lar dı. Ob ru ça no vo’nun önün den kır mı zı kü çük fe ner ler le süs lü, yel ken li bir ka yık ge çi ri yor du. Bir sa bah mü hen di sin ka rı sı Ye le na İva nov na kü çük kı zıy la bir lik te, do ru bir çift mi dil li ko şu lu, sa rı te ker lek li, ka pa lı bir ara bay la kö ye gel di. İki si nin –ana kı zın– ba şın da ke nar la rı yan lar dan aşa ğı kıv rıl mış, ge niş ke nar lı, ha sır bi rer şap ka var dı. 551
Anton Pavloviç Çehov
Tar la la rı güb re le me za ma nıy dı. Uzun boy lu sıs ka ih ti yar Ro di on ba şı açık, ya lı na yak, ya ba sı om zun da, pis, bi çim siz ara ba sı nın ya nın da di ki li yor, şaş kın şaş kın mi di ler le ba kı yor du. Öm rün de hiç böy le kü çük at gör me di ği yü zün den bel liy di. Sağ dan sol dan fı sıl tı lar du yu lu yor du: — Ku çe rov’un ka rı sı gel di! Bak sa na, Ku çe rov’un ka rı sı gel miş! Ye le na İva nov na, iç le rin den bi ri ni seç me ye ça lı şı yor muş gi bi in ce li yor du ev le ri. So nun da –pen ce re le rin den sa rı saç lı, kı zıl saç lı bir sü rü ço cuk ba şı uzan mış– en yok sul gö rü nüm lü evin önün de dur dur du at la rı. Şiş ko, yaş lı Ste pa ni da –Ro di on’un ka rı sı– ko şa rak çık tı ev den. Ba şör tü sü om zu na kay dı ak düş müş saç la rın dan. Evin önün de du ran ka pa lı ara ba ya ba kı yor du. Gü neş gö zü ne gel di ği için –kör müş gi bi– yü zü bu ruş muş tu. Gü lüm sü yor du. Ye le na İva nov na, yaş lı ka dı na üç rub le uza tır ken, — Ço cuk la rı nız için –de di. Ste pa ni da bir den ağ la ma ya baş la dı. Ye le na İva nov na’nın önün de yer le re ka dar eğil di. Ro di on da ge niş, kah ve ren gi çıp lak te pe si ni gös te re rek öne eğil di. Eği lir ken ya ba sı nı az kal dı ka rı sı nın böğ rü ne sap lı yor du. Ye le na İva nov na mah cup ol du, eve dön dü. 2 Ba ba oğul Lıç kov lar ça yır la rın da iki yük atıy la bir mi dil li, bir de Al ga uz to su nu ya ka la dı lar. Hay van la rı nal bant Ro di on’un oğ lu, kı zıl saç lı Vo lod ya ile bir lik te kö ye sür dü ler. Muh ta rı ça ğır dı lar. Ta nık la rı top la yıp, ça yır da ki za rar zi ya nı be lir le mek için yo la çık tı lar. Ko zov göz kır pa rak, — Gü zel, ha di! –di yor du.– Ha di gi de lim! Şim di de bi raz mü hen dis bey koş sun bi zim pe şi miz de ba ka lım. Hak hu kuk di ye bir şey yok san ki mem le ket te. Çok gü zel! Böl ge po lis ko mi se ri ni de ça ğı rıp bir tu ta nak yaz dı ra lım!.. 552
Yeni Yazlık
Vo lod ya, — Evet, tu ta nak yaz dı ra lım! –di ye onay la dı. Lıç kov’un oğ lu ba ğı rı yor du: — Bu nun pe şi ni bı rak ma ya ca ğım! –gi de rek yük sel ti yor du se si ni. Bu zor la ma dan, sa kal sız yü zü da ha da ha bir şiş miş ti san ki.– Fe na alış tı lar! Se si ni çı kar ma san, tüm ça yır la rı ber bat ede cek ler! Hal kı ez mek hak kı nı ve ren ol ma dı si ze be yim! Köy lü ler kö le niz de ğil ar tık! Vo lod ya yi ne le di: — Evet, köy lü ler kö le de ğil ar tık! Lıç kov ca nı sık kın, — Köp rü süz pe kâ lâ ya şa yıp gi di yor duk –de di.– Kim se den köp rü fa lan is te di ği miz yok tu! Ne mi ze ge rek bi zim köp rü! İs te mi yo ruz! — Din kar deş le rim! Bu nun pe şi ni bı rak mak ol maz! Ko zov göz kırp tı, — El bet te, ha di! Gös te re lim ona dün ya nın kaç bu cak ol du ğu nu! Biz de in sa nız! Bi zim de top ra ğı mız var ar tık! Kö ye ge ri dön dü ler. Yol da Lıç kov’un oğ lu dur ma dan göğ sü nü yum ruk lu yor, ba ğı rıp ça ğı rı yor du. Vo lod ya da onun söz le ri ni yi ne li yor du ba ğı ra ça ğı ra. Bu ara da köy de cins to sun la at la rın ba şı na bü yük bir ka la ba lık top lan mış tı. To sun şaş kı na dön müş, alt tan alt tan ba kı yor du çev re sin de ki le re. Ama bir den ba şı nı ye re eğ di, ar ka ayak la rıy la çif te ata rak zıp la ma ya baş la dı. Ko zov kor kuy la sal lı yor du ona bas to nu nu. Her kes kah ka ha lar la gü lü yor du. Son ra bir ye re ka pa dı lar hay van la rı, bek le me ye baş la dı lar. Ak şa mü ze ri mü hen dis za ra ra kar şı lık beş rub le yol la dı. İki at ile mi dil li ve to sun da, on la rı da ra ğa cı na gö tü rü yor lar mış gi bi baş la rı ön de, suç lu, dön dü ler eve. Ba ba oğul Lıç kov lar ile muh tar ve Vo lod ya beş rub le yi ce be in dir dik ten son ra, ka yık la ır ma ğı ge çip, kar şı ya ka da ki Krya ko vo kö yün de, mey ha ne de al dı lar so lu ğu. Uzun sü re yi yip iç ti ler ora da. Söy le dik le ri şar kı lar, genç Lıç kov’un ba ğı 553
Anton Pavloviç Çehov
rıp ça ğır ma la rı du yu lu yor du bu ya ka dan. Köy den ka dın lar bü tün ge ce uyu ya ma dı lar me rak tan. Ro di on da uyu ma dı. Ya tak ta bir o ya na bir bu ya na dö ner ken gö ğüs ge çi re rek, — Hiç iyi bir şey de ğil –di yor du.– Bey kı za cak, işin yok sa çek son ra… Üz dü ler be yi… Oh, hiç iyi yap ma dı lar doğ ru su. Bir gün köy lü ler –Ro di on da var dı ara la rın da– kö yün ça yı rı na, otu pay laş ma ya ir miş ler di. Dö nüş te mü hen dis le kar şı laş tı lar. Kır mı zı bas ma dan bir göm lek var dı mü hen di sin üs tün de. Çiz me le ri uzun konç luy du. Ko ca man di li ni dı şa rı çı kar mış bir av kö pe ği ge li yor du ar ka sın dan. — Mer ha ba lar, ar ka daş lar! –de di. Köy lü ler dur du lar, şap ka la rı nı çı kar dı lar. — Ha ni dir ko nuş mak is ti yor dum si zin le –di ye sür dür dü ko nuş ma sı nı mü hen dis.– Şu nu söy le ye cek tim si ze ar ka daş lar. İlk ba ha rın ba şın dan be ri hay van la rı nız her gün bah çe me de, ko ru lu ğu ma da gi ri yor lar. Her şe yi ber bat et ti ler. Do muz la rı nız ça yı rı mın al tı nın üs tü nü ge tir di ler. Bağ da bir şey bı rak ma dı lar. Ko ru da ye ni dik tir di ğim fi dan la rın hep si ni kır dı lar. Söz din le te mi yo ruz ço ban la rı nı za. Ri ca edi yor sun, ile ri ge ri ko nuş ma ya baş lı yor lar. Hay van la rı nız her gün za rar ve ri yor lar ba na. Ama üze rin de dur mu yo rum, uğ ra dı ğım za rar zi ya nı is te mi yo rum siz den, po li se git mi yo rum. Oy sa siz at la rım la to su nu mu ka pa tıp beş rub le al dı nız. Doğ ru mu yap tı ğı nız? Kom şu lu ğa ya kı şır mı? –Ko nu şur ken se si son de re ce yu mu şak, inan dı rı cıy dı; ba kı şın da öf ke yok tu.– Ak lı ba şın da in san lar böy le şey ler ya par lar mı? Bir haf ta ön ce si zin ki ler den bi ri ko rum dan iki me şe kes ti. Ye res no vo’ya gi diş yo lu mu kaz dı nız. Ora ya git mek için üç vers ta do la şı yo rum şim di. Ne den her fır sat ta kö tü lük et me ye ça lı şı yor su nuz ba na? Söy le yin Tan rı aş kı nı za, ne kö tü lü ğüm do kun du si ze? Ben de, ka rım da si zin le dost ol ma ya, an laş ma ya uğ ra şı yo ruz. Eli miz den gel di ğin ce yar dım edi yo ruz köy lü le re. Ka rım 554
Yeni Yazlık
çok iyi yü rek li, iç ten bir in san dır. Dün ya da en çok sev di ği şey yar dım et mek tir. Siz le re, ço cuk la rı nı za ya rar lı ol ma ya can atı yor. Oy sa siz ler iyi lik le ri mi ze kö tü lük le kar şı lık ve ri yor su nuz. Doğ ru de ğil bu yap tı ğı nız ar ka daş lar. Dü şü nün bu söy le dik le ri mi. Ri ca edi yo rum, dü şü nün. Biz in san ca dav ra nı yo ruz si ze, siz de öy le kar şı lık ve rin. Pa ra nı zı ver dim ben… Dö nüp yü rü dü mü hen dis. Köy lü ler bir sü re kal dı lar ol duk la rı yer de. Son ra şap ka la rı nı gi yip yü rü dü ler. Ona söy le nen her sö zü her za man ge rek ti ği gi bi de ğil de, işi ne gel di ği bi çim de an la yan Ro di on de rin bir so luk al dık tan son ra, — Bor cu mu zu öde me miz ge rek –de di.– Ar ka daş lar, “bor cu nu zu pa ra ola rak öde yin” di yor… Kö ye ka dar ko nuş ma dan yü rü dü ler. Ro di on eve ge lin ce du ası nı et ti, çiz me le ri ni çı kar dı, se di re, ka rı sı nın ya nın da otur du. Ste pa ni da ile ev de yal nız ken her yan ya na otu rur lar, so kak ta hep yan ya na yü rür, her za man bir lik te yer, içer, uyur lar dı. Yaş lan dık ça bir bi ri ne sev gi le ri da ha da güç le ni yor du. Ev le ri nin içi çok dar, sı cak tı. Her yer de –yer ler de de, pen ce re iç le rin de de, bü yük Rus so ba sı nın üs tün de de– ço cuk lar var dı… Ya şı nın hay li geç miş ol ma sı na kar şın, hâ lâ do ğu ru yor du Ste pa ni da. Öy le ki, ço cuk la rın han gi le ri nin Ro di on’un, han gi le ri nin Vo lod ya’nın ol du ğu nu ayır mak güç tü. Vo lod ya’nın ka rı sı Lu ker ya –hiç de gü zel ol ma yan, pat lak göz lü, kar ga bu run lu genç bir ka dın dı bu– tek ne de ha mur yo ğu ru yor du. Vo lod ya so ba sı nın üs tün de otur muş, ayak la rı nı aşa ğı ya sar kıt mış tı. Ro di on bi raz din len dik ten son ra kol tuk la rı nın al tı nı, dir sek le ri ni ka şı ya rak, — Ge lir ken Ni ki tin’in da rı tar la sı nın ya nın da mü hen dis le kar şı laş tık… –di ye baş la dı.– Kü çük bir de kö pek var dı ya nın da. Bor cu mu zu öde me miz ge re ki yor muş ona… Öy le di yor. Pa ra ola rak öde ye cek mi şiz… Pa ray la ya da baş ka tür lü, ama ne olur sa ol sun, ev ba şı na on ka pik top la ma lı yız 555
Anton Pavloviç Çehov
köy den. İyi ce azıt tık ar tık, kız dı rı yo ruz be yi. Acı yo rum adam ca ğı za… Vo lod ya hiç kim se ye bak ma dan. — Köp rü müz ol ma dan da pe kâ lâ ya şa yıp gi di yor duk –de di,– köp rü möp rü is te di ği miz yok kim se den. — Hop pa la! Dev let ma lı bu köp rü oğ lum. — Ne olur sa ol sun, is te mi yo ruz. — Sa na is ti yor mu sun di ye so ran yok! Ken di ken di ne ge lin gü vey ol ma ba ka lım! Vo lod ya alay lı, yi ne le di ba ba sı nın sö zü nü: — “So ran yok”muş… Bir ye re gi dip gel mi yo ruz ki biz. Ne ya pa ca ğız köp rü yü? Ge rek ti ğin de ka yık la ge çi yo ruz kar şı ya. Av lu ya ba kan pen ce re nin ca mı na bi ri si tak tak di ye vur du. Öy le kuv vet li vur muş tu ki, ev zan gır zan gır sal lan mış tı san ki. Lıç kov’un oğ lu nun se si du yul du: — Vo lod ya ev de mi? Hey Vo lod ya, ha di çık, gi di yo ruz! Vo lod ya so ba sı nın üs tün den ye re at la dı. Şap ka sı nı ara ma ya ko yul du. Ro di on çe kin gen, — Git me Vo lod ya –de di.– Onun la git me oğ lum. Akıl sı zın te ki sin. Kü çük bir ço cuk gi bi sin. İyi şey ler öğ ret mez ler sa na on lar. Git me! Ste pa ni da, — Git me yav rum! –di ye yal var dı.– Bel ki mey ha ne ye gö tü re cek ler se ni. Göz le ri ni kır pış tır ma ya baş la mış tı. Ha ağ la dı ha ağ la ya cak tı, Vo lod ya alay lı, — Evet, “mey ha ne ye” gi di yo rum… –de di. Lu ker ya ko ca sı na yi ye cek miş gi bi ba ka rak, — Ge ne sar hoş dö ne cek sin de ğil mi it so yu! –di ye ba ğır dı.– Git, git, in şal lah çat lar sın vot ka dan, Tan rı’nın ce za sı he rif! 556
Yeni Yazlık
— Kes se si ni be! –di ye ba ğır dı Vo lod ya. Lu ker ya ses li ses li ağ la ma ya baş la mış tı. Bir yan dan da ha mur lu eliy le göz yaş la rı nı si li yor du. — Bu sa la ğa al dı nız da yak tı nız be ni! Ki me ne et ti ği var dı şu ye ti min… Şey tan su rat lı sar hoş… Ge be rip git sen de kur tul sam! Vo lod ya bir to kat pat lat tı ka rı sı nın ku lak to zu na. Çık tı. 3 Ye le na İva nov na ile kü çük kı zı kö ye yü rü ye rek gel di ler. Do la şı yor lar dı kö yün için de. Pa zar ol du ğu için köy lü ka dın lar, kız lar par lak renk li giy si le ri ni giy miş, do laş ma ya çık mış lar dı. Evin önün de taş lık ta yan ya na otu ran Ro di on ile Ste pa ni da, Ye le na İva nov na ile kü çük kı zı na, es ki dost lar mış gi bi se lam ver di ler, gü lüm se di ler. Pen ce re ler den sa yı la rı onu aş kın kü çük lü bü yük lü ço cuk ba kı yor du. Yüz ler de şaş kın lık, me rak var dı. Fı sıl tı lar du yu lu yor du. — Ku çe rov’un ka rı sı gel miş! Ku çe rov’un ka rı sı! Ye le na İva nov na, — Mer ha ba lar! –de di. Ge lip Ro di on ile Ste pa ni da’nın ya nın da dur du. Bir an sus tuk tan son ra ek le di: — E, na sıl sı nız ba ka lım? Ro di on ça buk ça buk ko nu şa rak, — Ge çi nip gi di yo ruz iş te, Tan rı’ya şü kür ler ol sun –di ye kar şı lık ver di.– Ya şı yo ruz iş te. Ste pa ni da gü lüm se di. — Na sıl olu ruz biz? Ken di niz de gö rü yor su nuz ha nı mım, gö zü mün be be ği, yok sul luk!.. On dört can var ev de, iki ki şi ka za nıp ge ti ri yor. Bi ri nal bant lık edi yor, nal la ma sı için at ge ti ri yor lar ona, ama kö mü rü yok, kö mür ala cak pa ra sı da. –Gü lüm se di Ste pa ni da.– Bü yük yok luk için de yiz ha nı mım, çok sı kın tı çe ki yo ruz! Ye le na İva nov na mer di ve nin ba sa ma ğı na otur du. Kı zı nı ku cak la yıp de rin dü şün ce le re dal dı. An ne si nin yüz an la tı 557
Anton Pavloviç Çehov
mın dan bir şey ler an la yan kü çük kı zın ka fa sı nın için de de bir ta kım tat sız dü şün ce ler do la şı yor du. An ne si nin elin den al dı ğı dan tel le süs lü şem si yey le oy nu yor du dal gın dal gın. Ro di on, — Yok sul luk! –de di.– Dert bir de ğil ki… Eli miz den ge le ni yap ma ya ça lı şı yo ruz… Gör dü ğü nüz gi bi. Tan rı da yağ mur ver mi yor… Doğ ru su nu is ter se niz, du ru mu muz kö tü. Ye le na İva nov na, — Bu dün ya da zor luk çe ki yor su nuz ama, öte ki dün ya da ra hat ede cek si niz… –de di. Onun ne de di ği ni an la ma dı Ro di on. Eliy le ağ zı nı ka pa yıp ök sür dü yal nız ca. Ste pa ni da, — Ha nı mım –de di,– gö züm ha nı mım, zen gin öte ki dün ya da da ra hat eder. Ki li se ye mum alır, ayin yap tı rır, yok sul la ra yar dım eder, oy sa bir köy lü han gi bi ri ni ya pa bi lir bun la rın? Ada mın haç çı ka ra cak za ma nı yok tur. Kar nı nı do yu ra cak bir lok ma ek mek bul mak için gö be ği çat lar. Öte ki dün ya da ra hat ede bil mek için ya pa bi le ce ği bir şey yok ki… Yok sul luk yü zün den çok gü na ha da gi ri yo ruz. Sı kın tı dan kö pek ler gi bi hır la şıp du ru yo ruz ha nı mım. Ağ zı mız dan iyi bir söz çık mı yor. Ne ler, ne kö tü şey ler söy lü yo ruz bi le mez si niz! Bu dün ya da da, öte ki dün ya da da ra hat et mek ya zıl ma mış bi zim al nı mı za. Tüm mut lu luk lar zen gin le re ve ril miş. Ne şe liy di, ağır ya şa ma ko şul la rın dan söz et me ye es ki den be ri alış tı ğı bel liy di. Ro di on da gü lüm sü yor du. Böy le si ne akıl lı, hoş soh bet bir ka rı sı ol du ğu için gu rur la nı yor du. Ye le na İva nov na, — Uzak tan da vu lun se si hoş ge lir –de di.– Kim de miş zen gin le rin ra hat ol du ğu nu? Her ke sin ken di ne gö re dert le ri var dır. İş te, ko cam la ben yok sul sa yıl ma yız. Her şe yi miz var. Pe ki ama, mut lu mu yuz sa nı yor su nuz? Çok gen cim da ha, ama dört ço cu ğum var. Sık sık has ta olu yor lar. Ben de has ta yım. Sü rek li dok tor la ra gi dip ge li yo rum. 558
Yeni Yazlık
— Ne dir has ta lı ğın? –di ye sor du Ro di on. — Ka dın has ta lı ğı iş te. Ge ce le ri uy ku gir mi yor gö zü me. Baş ağ rı sı aman ver mi yor. Şim di şu ra da otu ru yor, ko nu şu yo rum ya, ba şım öy le fe na ki… Üze rim de müt hiş bir kı rık lık var. Bu du rum da ol mak tan sa, en ağır bir iş te ça lış ma ya ra zı yım. İçim de de bir hu zur yok. Ço cuk la rım için, ko cam için her an kor ku yo rum. Her ai le nin ken di ne gö re üzün tü le ri var dır. Biz de de var el bet te. Soy lu bir ai le den de ği lim ben den. De dem ba sit bir köy lüy dü. Ba bam Mos ko va’da dük kân iş le ti yor du. O da sı ra dan bir in san dı. Ama ko ca mın an ne si ba ba sı önem li, zen gin ki şi ler dir. Oğul la rı nın be nim le ev len me si ni is te me di ler. Ama ko cam din le me di on la rı. Bu yüz den hâ lâ af fet me miş ler dir bi zi. Ko ca mı hu zur suz edi yor bu, üzü yor, si nir le ri ni bo zu yor. An ne si ni se vi yor ko cam. Hem çok se vi yor. Be ni de hu zur suz edi yor bu du rum. İçi mi sız la tı yor. Ro di on’un evi nin av lu sun da köy lü ler top lan mış, din li yor lar dı. Uzun, siv ri sa ka lı nı tit re te rek Ko zov da gel miş, du rup din le me ye baş la mış tı. Ba ba oğul Lıç kov lar da gel miş ler di. Ye le na İva nov na an la tı yor du: — Ken di ni ya ban cı his set ti ği bir yer de mut lu ola maz in san. İçi niz den her bi ri ni zin ken di ne gö re tut tu ğu bir yo lu var dır. Ça lı şı yor dur, ça lı şır ken ne için ça lış tı ğı nı da bi lir. Ko cam köp rü mü hen di si dir, köp rü ya par… Sö zün kı sa sı, her ke sin ken di ni ya ban cı his set me di ği bir ye ri var dır. Ya be nim? Ben ora dan ora ya do la şır du ru rum hep. Tut tu ğum bir yol, yap tı ğım bir şey yok tur. Her yer de ya ban cı his se de rim ken di mi. Bü tün bun la rı, dış gö rü nü şe ba kıp da hü küm ver me ye si niz di ye an la tı yo rum si ze. Bir in san iyi, pa ha lı şey ler gi yi ni yor sa, var lık lıy sa, bu onun ya şa mın dan hoş nut ol du ğu an la mı na gel mez. Ar tık git mek için aya ğa kalk tı Ye le na İva nov na. Kı zı nın eli ni tut tu. — Si zin bu ra la rı çok se vi yo rum –de di. 559
Anton Pavloviç Çehov
Gü lüm se di. Bu can sız, çe kin gen gü lüm se me den onun ger çek ten ne den li genç, ne den li gü zel ol du ğu nu an la mak çok ko lay dı. Renk siz, za yıf bir yü zü var dı. Kaş la rı ko yu, saç la rı açık sa rıy dı. Kız da an ne si gi bi za yıf, sa rı şın, na rin ya pı lıy dı. İki si de la van ta ko ku yor du. Ye le na İva nov na, — Ir ma ğı nız da, or ma nı nız da, kö yü nüz de –di ye sür dür dü ko nuş ma sı nı.– Öm rü nün so nu na dek bu ra da ya şa mak is ter dim. Hem sa nı yo rum, iyi le şi rim de bu ra da. Ya ban cı his set mez dim ken di mi. Siz le re yar dım et me yi, ya rar lı ol ma yı, ya kın ol ma yı çok, pek çok is ti yo rum. Ek sik le ri ni zi bi li yo rum. Bil me dik le ri mi de kal bim, duy gu la rım söy lü yor ba na. Has ta, za yıf bir ka dı nım ben. Sa nı rım, ya şa mı mı is te di ğim gi bi de ğiş tir mek ola na ğı yok tur ar tık be nim için. Ama ço cuk la rım var. On la rın ken di le ri ni si ze ya kın his set me le ri, si zi sev me le ri için elim den ge le ni ya pa ca ğım. Ya şam la rı nın ken di le ri nin de ğil, si zin ol du ğu nu an la ta ca ğım on la ra. Yal nız bir di le ğim var siz den: Yal va rı rım gü ve nin bi ze, dost olun bi zim le. Ko cam te miz yü rek li, iyi bir in san dır. Üz me yin onu. Si nir le ri ni boz ma yın. En kü çük bir şe ye bi le son de re ce du yar lı dır. Oy sa söz ge li mi, dün hay van la rı nız bah çe mi ze gir miş, si zin ki ler den bi ri de arı lı ğı mı zın çi ti ni kır mış. Bi ze kar şı bu tu tu mu nuz ko ca mı umut suz lu ğa dü şü rü yor… Ye le na İva nov na el le ri ni göğ sü nün üs tü ne bas tı rıp yal var mak lı bir ses le sür dür dü ko nuş ma sı nı: — Ri ca edi yo rum, iyi bi rer kom şu gi bi dav ra nın bi ze. Ba rış için de, gü zel gü zel ge çi nip gi de lim! En kö tü ba rı şın bi le en iyi ça tış ma dan iyi ol du ğu nu söy ler ler. İn san ev de ğil, kom şu alır. Ge ne söy lü yo rum, ko cam te miz yü rek li, iyi bir in san dır. İş ler yo lun da gi der, iyi ge çi nir sek, söz ve ri yo rum, gü cü mü zün yet ti ği her şe yi ya pa ca ğız si zin için. Yol la rı nı zı ona ra ca ğız, ço cuk la rı nı za bir okul yap tı ra ca ğız. Söz ve ri yo rum. Ko zov göz kır pa rak, — Bi ri si yel ken le ri su ya in dir di –de di. Kah ka hay la gü len ler ol du. Vo lod ya ca nı sık kın, 560
Yeni Yazlık
— Okul fa lan is te di ği miz yok bi zim… –di ye söy len di.– Ço cuk la rı mız Pet rovs ko ye kö yü nün oku lu na gi di yor lar. Var sın ora ya git sin ler ge ne. Kim se den bir şey is te mi yo ruz. Ye le na İva nov na’nın içi ni tu haf bir kor ku dol dur du bir den. Yü zü bem be yaz ol du, kü çül dü, pis bir şey le ona do kun muş lar gi bi bü zül dü. Bir söz cük söy lem den yü rü dü. Ar ka sı na bak ma dan, gi de rek ça buk laş tı rı yor du adım la rı nı. Ro di on ar ka sın dan yü rü dü. — Ha nı me fen di! Ha nı me fen di, bir da ki ka dur, bak ne di ye ce ğim sa na… Ba şı açık, Ye le na İva nov na’nın pe şi sı ra yü rü yor, sa da ka is ti yor muş gi bi al çak ses le yal va rı yor du. — Ha nı me fen di! Bir da ki ka dur, bak ne di ye ce ğim. Kö yün dı şı na çık tı lar. Ye le na İva nov na yaş lı bir üvez ağa cı nın göl ge sin de, bir köy lü nün ara ba sı nın ya nın da dur du. Ro di on, — Üzül me olan la ra ha nı me fen di, hoş kar şı la! –de di.– Sab ret. İki yıl sık di şi ni. Bu ra da ka lır da sab re der sen her şey ge çer. Köy lü müz iyi dir, yu mu şak baş lı dır… İnan ba na, za rar gel mez in sa na bi zim köy lü müz den. Ko zov’a da, Lıç kov la ra’da bak ma, he le Vo lod ya’ya hiç bak ma. Ap ta lın te ki dir be nim oğ lum. Kim ne der se, ona ina nır. Ge ri ka lan lar akıl lı us lu in san lar dır za ten. Bir şey de dik le ri yok… Doğ ru su nu is ter sen, ba zı la rı için den ge len le ri söy le mek, an la ya ca ğın, öne çı kıp bir iki söz et mek is ter is te me si ne ya, be ce re mez… Ruh da, vic dan da var dır on lar da. Ama dil yok tur. Sen gü cen me ha nı mım, sab ret… Köy lük yer böy le dir! Ye le na İva nov na dur gun akan ge niş ır ma ğa ba kı yor, bir şey ler dü şü nü yor du. Göz yaş la rı yu var la nı yor du ya nak la rın dan aşa ğı. Ro di on’u da duy gu lan dır mış tı bu göz yaş la rı. Ha ağ la dı, ha ağ la ya cak tı. — İyi bir in san sın sen… –di ye mı rıl dan dı.– İki yıl cık sab ret. Okul da yap tı ra bi lir si niz, yol la rı da ona ra bi lir si niz, ama ace le et me mek ge rek… İs ter sen bir ör nek de ve re yim sa na. Şu te pe ci ğe buğ day ek mek ni ye tin dey sen, ön ce çe ri ni çö pü 561
Anton Pavloviç Çehov
nü, taş la rı nı te miz le me li sin. Son ra ka za cak sın, eke cek sin… Köy lü le re de öy le dav ran man ge re ki yor iş te… Yo la ge ti rin ce ye ka dar uğ ra şa cak sın. Bu ara da Ro di on’un evi nin önün de ki ka la ba lık üvez ağa cı na doğ ru yü rü me ye baş la mış tı. Hep bir ağız dan şar kı söy lü yor lar dı. Bi ri ar mo ni ka ça lı yor du. Gi de rek yak la şı yor lar dı. Kor ku dan tit re me ye baş la yan kü çük kız, yü zü bem be yaz, an ne si ne so ku la rak, — Gi de lim bu ra dan an ne ci ğim –de di.– Gi de lim an ne ci ğim! — Ne re ye gi de lim yav rum? — Mos ko va’ya… Gi de lim an ne ci ğim! Ağ la ma ya baş la mış tı kü çük kız. Ro di on ne söy le ye ce ği ni, ne ya pa ca ğı nı şa şır mış, al nı bon cuk bon cuk ter le miş ti. Ce bin den çav dar ek me ği kı rın tı sı için de, eğ ri büğ rü, ya rı may bi çi min de, kü çük bir sa la ta lık çı kar dı. Sa la ta lı ğı kı zın eli ne tu tuş tur ma ya ça lı şı yor du. Bir yan dan da kaş la rı nı çat mış, so ğuk, — Ha di, ha di, al şu nu… –di ye mı rıl da nı yor du.– Al ha di, al şu sa la ta lı ğı, yer sin… Ağ la mak ya kış maz sa na, an nen dö ver se ni son ra, ağ la ma… Ba ban kı zar… Ha di, ha di… Ye le na İva nov na kı zı nın elin den tu tup yü rü dü, Ro di on da peş le rin den ge li yor du. On la ra tat lı, inan dı rı cı bir şey ler söy le mek is te di ği bel liy di. Ama ana kı zın ken di dü şün ce le riy le, ken di acı la rıy la baş ba şa ol duk la rı nı, onu fark et me dik le ri ni an la yın ca dur du. Gü neş ten, eli ni göz le ri ne si per edip, on lar ken di ko ru la rı na da lıp göz den kay bo lun ca ya dek uzun uzun bak tı ar ka la rın dan. 4 Mü hen dis göz le gö rü le cek de re ce de si nir li, ti tiz ol muş tu. En kü çük, önem siz bir olay da bi le bir hır sız lık tan, kö tü ni yet ten kuş ku la nı yor du. Av lu ka pı la rı gün düz le ri bi le ka pa lıy dı. Ge ce le riy se, bah çe de iki bek çi do la şı yor du. Gün de lik çi 562
Yeni Yazlık
ola rak Ob ru ça no vo’dan kim se yi al mı yor lar dı ar tık. Ak si gi bi tam o sı ra lar (köy lü ler den mi, köp rü ya pı mın da ça lı şan bal dı rı çıp lak lar dan mı ol du ğu bi lin me yen) bi ri yük ara ba sı nın ye ni te ker lek le ri ni al mış, ye ri ne es ki le ri ni tak mış tı. Çok geç me den iki gem le bir ker pe ten ça lın dı. Köy de bi le söy len me ye baş la mış lar dı. Lıç kov la rın evin de, Vo lod ya’nın evin de araş tır ma ya pıl ma sı nın ge rek ti ği ni söy lü yor lar dı. İş te o gün ler de gem ler le ker pe te ni mü hen di sin bah çe du va rı nın di bin de bul du lar: Bi ri si at mış tı on la rı ora ya. Bir gün top lu ca or man dan dö nü yor lar dı köy lü ler. Yol da mü hen dis le kar şı laş tı lar ge ne. Mü hen dis on la rı gö rün ce dur du, se lam ver me den, öf ke li öf ke li bir bi ri ne, bir öte ki ne ba ka rak, — Be nim ko rum dan, bah çe nin ya kın la rın dan man tar top la ma ma nı zı, on la rı ka rım la ço cuk la rı ma bı rak ma nı zı ri ca et miş tim… –di ye baş la dı,– ama kız la rı nız han diy se şa fak sö ker sök mez ge li yor lar, si lip sü pü rü yor lar man tar la rı. Söy lü yo ruz al dır mı yor su nuz, ri ca edi yo ruz al dır mı yor su nuz… Gö rü yo rum ki söy le mek, ri ca et mek, iyi lik le an lat ma ya ça lış mak ya ra mı yor si ze. Öf ke li ba kı şı nı Ro di on’a di kip sür dür dü ko nuş ma sı nı: — Ka rım da ben de in san ye ri ne koy duk si zi, ken di miz den aşa ğı gör me dik, ama siz na sıl kar şı lık ver di niz? Eh, ben de ne ler söy lü yo rum! Ga li ba so nun da kü çük gör me ye baş la ya ca ğız si zi. Ya pa cak baş ka bir şey kal mı yor çün kü. Mü hen dis da ha kı rı cı ol ma mak için ken di ni zor la ya rak öf ke si ni tut tu, dö nüp yü rü dü. Eve ge lin ce kim se ye bir şey söy le me di Ro di on. Çiz me le ri ni çı ka rıp se di re, ka rı sı nın ya nı na otur du. Bi raz din len dik ten son ra, — Evet… –di ye baş la dı.– Ge lir ken Bay Ku çe rov ile kar şı laş tık… Evet… Sa bah er ken kız lar man tar top la ma ya gi di yor lar mış ora ya. Gör müş on la rı… “Ka rı ma, ço cuk la rı ma ne den hiç man tar ge tir mi yor lar.” de di… Son ra ba na ba ka rak, “Ka rım la ben kü çük gö re ce ğiz se ni.” di ye ek le di. Ayak 563
Anton Pavloviç Çehov
la rı na ka pan mak is te dim, ama kork tum… Tan rı dert yü zü gös ter me sin ona… Tan rı hep si ne sağ lık ver sin… Ste pa ni da haç çı kar dı, gö ğüs ge çir di. Ro di on sür dü rü yor du ko nuş ma sı nı: — Ka rı ko ca, iki si de çok iyi, çok can dan in san lar doğ ru su… Her ke sin ya nın da söy le di “kü çük gö re ce ğiz” di ye… Bu ih ti yar lık gün le ri miz de… Hem bu bir şey de ğil da ha… Ölün ce ye ka dar du acı la rı olur dum eğer… Hey Tan rım, sen uzun ey le ömür le ri ni… On dört ey lül ki li se bay ra mın da ba ba oğul Lıç kov lar da ha sa bah tan kar şı ya ka ya geç miş, ak şa mü ze ri sar hoş dön müş ler di. Köy de kâh şar kı lar söy le ye rek, kâh ka ba sa ba kü für ler ede rek uzun sü re do laş mış lar, so nun da kav ga et miş, bir bi rin den ya kın mak için mü hen di se git miş ler di. Elin de uzun bir ka vak da lıy la ba ba Lıç kov gir di ön ce av lu ya. Ka rar sız bir yü rü yüş le gel di, dur du, şap ka sı nı çı kar dı. Mü hen dis ta ra ça da otur muş, ai le siy le bir lik te çay içi yor du. Lıç kov’u gö rün ce, — Ne is ti yor sun? –di ye ba ğır dı. Lıç kov ağ lı ya rak ağ la ya rak an lat ma ya baş la dı: — Ek se lans la rı, be yim… Bü yük lü ğü nü zü gös te rin, kur ta rın be ni… Bık tım şu ço cuk tan… Ye di bi tir di be ni, dö vü yor, ek se lans la rı… Bu ara da oğul Lıç kov gir di av lu ya. Ba şı açık tı. Onun da elin de bir so pa var dı. Ge lip ba ba sı nın ya nın da dur du. Sar hoş, an lam sız ba kı şı nı ta ra ça ya dik ti. Mü hen dis, — Ara nız da ki kav ga be ni il gi len dir mez –de di.– Muh ta ra ya da köy po li si ne gi din. Ba ba Lıç kov hıç kı ra hıç kı ra ağ la ma ya baş la dı. — Her ye re baş vur dum… Di lek çe ver dim… –de di.– Baş vu ra cak baş ka bir yer kal ma dı ar tık. De mek öl dü re bi lir be ni şim di, öy le mi? Ba ba sı nı öl dü re bi lir ha? Ba ba sı nı? Elin de ki so pa yı kal dı rıp oğ lu nun ka fa sı na in dir di. Be ri ki de kal dır dı so pa sı nı, ih ti ya rın çıp lak ka fa sı na in dir di. Öy le 564
Yeni Yazlık
ki, so pa zıp la mış tı… Ba ba Lıç kov bir an sal lan ma dı bi le. So pa yı bir kez da ha in dir di oğ lu nun ka fa sı na. İki si kar şı lık lı dur muş, el le rin de ki so pa la rı bir bi ri nin ka fa sı na in di ri yor lar dı. Kav ga dan çok bir oyu na ben zi yor du bu. Av lu ka pı sın da da ka dın lı er kek li köy lü ler top lan mış, hiç ses çı kar ma dan içer de olup bi ten le ri iz li yor lar dı. Hep si nin yü zü pek cid diy di. Mü hen di sin bay ra mı nı kut la ma ya gel miş ler di. Ama av lu da Lıç kov la rı gö rün ce üzül müş, içe ri gir me miş ler di. Er te si gün ço cuk la rı nı alıp Mos ko va’ya git ti Ye le na İva nov na. Mü hen di sin de ma li kâ ne si ni sa tı lı ğa çı kar dı ğı söy le ni yor du… Köy lü le rin gö zü köp rü ye çok tan dır alış mış tı. Ir ma ğın bu ra sı nı köp rü süz göz önü ne ge tir me le ri güç tü şim di. Köp rü ya pı mın dan kal ma mo loz yı ğı nı çi men le kap la na lı hay li olu yor. Bal dı rı çıp lak la rı unut tu lar, “dan, dan, dan…” se si nin ye ri ne, şim di he men her sa at ge çen tre nin gü rül tü sü du yu lu yor. Ye ni yaz lık sa tı la lı çok olu yor. Bir me mur al dı ora yı. Bay ram la rı ai le siy le bir lik te ge li yor, ta ra ça da çay içi yor lar. Son ra ken te dö nü yor lar. Şap ka sın da bir ko kart var me mu run. Ko nu şur ken, çok bü yük bir me mur muş gi bi ök sü rü yor iki de bir –oy sa se ki zin ci de re ce den bir me mur dur– köy lü le rin öne eği le rek ver dik le ri se lam la rı al mı yor bi le. Ob ru ça no vo’da her kes yaş lan dı ar tık. Ko zov öl dü. Ro di on’un evin de ço cuk lar şim di da ha çok. Vo lod ya’nın uzun, kı zıl bir sa ka lı var dı. Es ki den ol du ğu gi bi yok sul lar ge ne. İlk ba ha rın baş la rı ol du ğu için is tas yo nun ya nın da hı zar la odun ke si yor lar Ob ru ça no vo lu lar. Şim di işi pay dos et miş, ağır ağır kö ye dö nü yor lar. Uzun hı zar la rı yay la nı yor omuz la rın da. Gü neş te ay na gi bi par lı yor lar hı zar lar. Ir mak bo yun da ça lı lık ta bül bül ler ötü yor. Ça yır kuş la rı cı vıl da şı yor yük sek ler de. Ye ni yaz lık ses siz. Kim se cik ler yok ora da. Yal nız ca al tın gü ver cin ler –gü neş al tın gi bi par la tı yor on la rı– uçu şu yor lar evin üs tün de. Köy lü ler –Ro di on da, ba ba oğul 565
Anton Pavloviç Çehov
Lıç kov lar da, Vo lod ya da– be yaz at la rı, kü çük mi di le ri, ha va i fi şek le ri, renk li fe ner ler le süs lü ka yı ğı anım sı yor lar o ya na bak tık ça. Mü hen di sin ka rı sı nın ne gü zel, ne şık bir ka dın ol du ğu nu, sık sık kö ye gel di ği ni, on lar la ne gü zel ko nuş tu ğu nu anım sı yor lar. Bü tün bun lar hiç ol ma mış tı san ki. Bir düş ya da bir ma sal dı san ki hep si. Yor gun ar gın dö nü yor lar kö ye, dü şü nü yor lar… Köy le rin de her ke sin iyi, ak lı ba şın da, Tan rı’dan kor kan in san lar ol du ğu nu; Ye le na İva nov na’nın da çok iyi yü rek li, mer ha met li, al çak gö nül lü ol du ğu nu, ona ba kar ken iç le ri nin sız la dı ğı nı dü şü nü yor lar. Pe ki öy ley se ni çin ge çi ne me miş ler, düş man gi bi ay rıl mış lar dı? En önem li ola nı gör me le ri ni en gel le yen; on la ra yal nız ca za rar zi yan la rı, gem le ri, ker pe ten le ri, bü tün bu önem siz şey le ri –şim di anım sa dık ça ne den li de ğer siz ol du ğu nu gör dük le ri şey le ri– gös te ren bu du man ne yin ne siy di? Ye ni bey le iyi ge çi ni yor lar dı da mü hen dis le ne den ge çi ne me miş ler dir? Ken di ken di le ri ne sor duk la rı bu so ru la ra ne ya nıt ve re cek le ri ni bi le mi yor hiç bi ri, yal nız ca Vo lod ya bir şey ler mı rıl da nı yor ken di ken di ne ara da bir. — Ne di yor sun? –di ye so ru yor Ro di on. Vo lod ya üz gün, — Köp rü müz ol ma dan da ya şa yıp gi di yor duk… –di yor.– Kim se den köp rü fa lan is te di ği miz yok tu… ge re ği yok bi ze köp rü nün. Hiç kim se kar şı lık ver mi yor ona. Baş la rı ön le rin de, ko nuş ma dan yü rü yor lar. 1899
566
Görevde Sor gu yar gı cı ile bu cak he ki mi bir ola yın so ruş tur ma sı nı yap mak için kı zak la Sırn ya kö yü ne gi di yor lar dı. Yol da kar fır tı na sı na ya ka lan dı lar. Bir kaç kez yo lu kay bet ti ler. Kö ye an cak is te dik le ri gi bi öğ le yin de ğil de, ak şa mü ze ri va ra bil di ler. Ge ce yi ge çi re cek le ri köy ko nu ke vi nin önün de dur du kı zak la rı. İşin tu ha fı, ce set, üç gün ön ce Sırn ya’ya ge lip ko nu ke vi ne yer leş tik ten, ken di ne se ma ver ge tir me le ri söy le dik ten son ra, hiç bek len me dik bir an da ta ban cay la ca nı na kı yan böl ge si gor ta me mu ru Les nits ki’nin ce se di de ora day dı. Böl ge si gor ta me mu ru nun böy le ga rip bir bi çim de, yi ye cek le ri ni ma sa nın üze ri ne yay dık tan son ra se ma ve rin ba şın da ca nı na kıy ma sı çok kim se nin bu ra da bir ci na yet ten kuş ku lan ma sı na ne den ol muş, araş tır ma ge rek li gö rül müş tü. Dok tor ile sor gu yar gı cı hol de ayak la rı nı ye re vu ra rak üzer le rin de ki kar la rı te miz li yor lar dı. Köy bek çi si ih ti yar İl ya Lo şa din yan la rı na ayak ta du ru yor, te ne ke kan dil le on la ra ışık tu tu yor du. Kes kin bir gaz ko ku su var dı hol de. — Sen kim sin? –di ye sor du dok tor. Köy bek çi si, — Koy beh çi si… –di ye kar şı lık ver di. Pos ta ne de de “koy beh çi si” di ye im za atar dı. — Ta nık lar ne re de? 567
Anton Pavloviç Çehov
— Çay iç me ye git ti ler ga li ba efen dim. Sağ da te miz bir oda var dı: “Ko nuk” ya da baş ka bir de yiş le “bey” oda sıy dı. Sol da ki oda köy lü le rin di. Çok bü yük bir so ba ile ran za lar var dı oda da. Dok tor ile sor gu yar gı cı, ar ka la rın da –kan di li ba şı nın üs tün de tu tan– köy bek çi si, ko nuk oda sı na gir di ler. Tam ma sa nın ayak la rı di bin de, yer de, be yaz bir çar şaf la ör tül müş ce set boy lu bo yun ca ya tı yor du. Kan di lin za yıf ışı ğın da be yaz çar şaf tan baş ka, bir çift ye ni las tik çiz me de açık se çik gö rü nü yor du. Bu oda da her şey de –ka rar mış du var lar da da, bu ses siz lik te de, ce se din taş laş mış lı ğın da da– so ğuk, in sa na deh şet ve ren bir şey var dı. Ma sa nın üze rin de, çok tan so ğu muş se ma ver ile kü çük pa ket ler (iç le rin de yi ye cek ol sa ge rek) du ru yor du. Dok tor, — Köy ko nu ke vin de ken di ni vur mak ka dar da saç ma bir şey ol maz! –de di.– Şa ka ğı na bir kur şun sık mak mı is ti yor sun, bu nu ken di evin de ya da bir sa man lık ta fa lan yap be adam. Yol dan gel di ği gi bi –ba şın da şap ka sı, sır tın da kür kü, aya ğın da müf lon lu çiz me le ri– tah ta ka ne pe ye çök tü. Yol ar ka da şı sor gu yar gı cı da kar şı sı na otur muş tu. Dok tor, ca nı sık kın, sür dür dü ko nuş ma sı nı. — Bu çe şit man yak lar çok ben cil olu yor lar… Böy le bir adam si zin le ay nı oda da ya tı yor sa, oku du ğu ga ze te yi siz uyur ken mah sus hı şır da tır. Si zin le ak şam ye me ği yer ken, siz den hiç çe kin me den kav ga eder ka rı sıy la, ta ban cay la ca nı na kıy mak es miş se ak lı na, her ke si bi raz da ha çok ezi ye te sok mak için gi dip bir köy de, ko nu ke vin de ya par bu işi. Böy le in san lar her du rum da yal nız ca ken di le ri ni dü şü nür ler. Baş ka la rı umur la rın da de ğil dir! Yaş lı la rın “si nir bo zan ça ğı mız dan” öy le si ne nef ret et me le ri nin asıl ne de ni bu dur iş te. Sor gu yar gı cı es ne ye rek. — Yaş lı lar ne den nef ret et mez ler ki! –de di.– On la ra siz es ki in ti har olay la rıy la şim di ki ler ara sın da ki far kı gös te rin, 568
Görevde
ye ter. Es ki den, dü rüst de ni len bir in san dev let pa ra sı nı ye di ği için kı yar dı ca nı na, oy sa şim di dün ya dan bık tık la rı için, can sı kın tı sın dan öl dü rü yor lar ken di le ri ni in san lar… Bun dan iyi si can sağ lı ğı… — Dün ya dan bık tık la rı için, can sı kın tı sın dan… Ama hak ve rin ki, köy ko nu ke vin de ken di le ri ni vur ma sa lar da olur du pe kâ lâ. Köy bek çi si ka rış tı sö ze: — Aman ne sı kın tı sı ol du bi ze efen dim, ne üzül dük… Tam bir ce za val la hi. Köy lü çok hu zur suz ek se lans la rı. Üç ge ce dir kim se uyu mu yor. Ço cuk lar ağ la şıp du ru yor lar. İnek le ri sağ mak ge rek, ama ka dın lar ahır la ra in mi yor lar, kor ku yor lar… Ken di ni öl dü ren be yin ka ran lık ta kar şı la rı na çı ka ca ğı nı sa nı yor lar. Ka dın kıs mı ta bi i, sa çı uzun ak lı kı sa olur, ama gö rün ki efen dim, ba zı er kek ler de kor ku yor lar. Ha va ka rar dık tan son ra ko nu ke vi nin önün den yal nız ge çe mi yor lar. Beş on ki şi bir ara ya ge lip öy le ge çi yor lar. Da ha sı ta nık lar da… Dok tor Star çen ko –si yah sa kal lı, göz lük lü, or ta yaş lı bir er kek ti– ile Sor gu Yar gı cı Lı jin –sa rı şın dı, pek genç ti da ha, oku lu bi ti re li on yıl olu yor du. Dev let me mu run dan çok bir öğ ren ci ye ben zi yor du– evet, Dok tor Star çen ko ile Sor gu Yar gı cı Lı jin ko nuş ma dan otu ru yor lar dı. İki si de de rin dü şün ce le re dal mış tı. Geç kal dık la rı için can la rı sık kın dı. Şim di sa ba ha ka dar bek le me le ri, ge ce yi bu ra da ge çir me le ri ge re ki yor du. Oy sa sa at al tıy dı da ha. Uzun bir ak şam, son ra uzun, ka ran lık bir ge ce var dı ön le rin de. Can sı kın tı sı, ra hat sız ya tak lar, tah ta ku ru la rı, sa ba hın don du ru cu yu aya zı bek li yor du on la rı. So ba nın bo ru sun da, ta van ara sın da uğul da yan rüz gâ rın se si ne ku lak ve re rek, iki si de bu ya şa mın, bir za man lar ken di le ri için di le dik le ri, ha yal et tik le ri ya şam dan ne den li uzak ol du ğu nu; ken di le ri nin, şim di kent te, ışık lı so kak lar da ha va nın kö tü lü ğü nü fark et me den do la şan ya da ti yat ro lar da top la nan, sı cak oda la rın da ki tap oku yan ar ka 569
Anton Pavloviç Çehov
daş la rın dan, ak ran la rın dan ne den li uzak ol duk la rı nı dü şü nü yor lar dı. Oh! Şu an da Nevs ki Bul va rı’nda ya da Mos ko va’da Pte rev ko’da şöy le bir kez gi dip gel mek, doğ ru dü rüst bir şar kı din le mek, bir lo kan ta da bir iki sa at çik otur mak için ne ler ver mez ler di… “U–u–u!” Rüz gâr ulu yor du ta van ara sın da. Dı şa rı da bir şey –köy evi nin ta be la sı ol sa ge rek– öf ke li çar pı yor du. “U–u–u–u!” Star çen ko aya ğa kal kar ken, — Siz na sıl is ter se niz öy le ya pın, ben bu ra da kal mam –de di.– Sa at al tı da ha, çok er ken. Bir ye re gi de ce ğim. von Tau nits’in evi ya kın dır bu ra ya. Sırn ya’dan üç vers ta çe ker. Ora ya gi di yo rum. Ge ce yi ora da ge çi re ce ğim. Bek çi, koş şöy le kı za ğın sü rü cü sü ne, at la rı çöz me sin… –Lı jin’e dön dü ge ne– Siz ne ya pı yor su nuz? — Bil mi yo rum. Bel ki ya tar uyu rum. Dok tor, kür kü nün önü nü gü zel ce ka pa yıp çık tı. Onun dı şa rı da sü rü cüy le ko nuş tu ğu, üşü müş at la rın çın gı rak la rı nın se si du yul du. Git ti kı zak. Köy bek çi si, — Bu ra da ya ta maz sın be yim –de di,– öte ki oda ya geç. Te miz de ğil dir ora sı ya, bir ge ce den bir şey çık maz. Şim di gi der bir se ma ver ha zır la tı rım sa na. Ya ta ğın al tı na bol bol ku ru ot ko ya rım, ra hat uyur sun. Bi raz son ra öte ki oda da ma sa da otur muş çay içi yor du sor gu yar gı cı. Köy bek çi si Lo şa din ka pı nın ya nın da ayak ta du ru yor, bir şey ler an la tı yor du. Kı sa boy lu, son de re ce za yıf, kam bu ru çık mış, alt mış beş, yet miş yaş la rın da ak saç lı bir ih ti yar dı. İç ten bir gü lüm se me var dı yü zün de. Göz le ri ya şa rı yor du iki de bir. Ağ zın da aki de şe ke ri var mış gi bi du dak la rı nı şı pır da tı yor du. Kı sa bir kürk var dı sır tın da. Çiz me le ri nin içi ke çe kap lıy dı. Bas to nu nu da hiç bı rak mı yor du elin den. Sor gu yar gı cı nın genç li ği ne acı dı ğı bel liy di. Bel ki de bu nun için “sen” di yor du ona. 570
Görevde
— Muh tar Fyo dor Ma ka rıç, böl ge po lis ko mi se ri ya da sor gu yar gı cı ge lir gel mez ken di si ne ha ber ver me mi bu yur muş tu –de di.– Gi de yim ben öy ley se… Bu ra dan dört vers ta öte de otu ru yor muh tar. Bu ha va da, bu kar da az yol de ğil… İs te di ğin ka dar ça buk git, ge ce ya rı sın dan ön ce va ra maz sın ora ya. Şu rüz gâ ra, fır tı na ya bak sa na. Lı jin, — Muh tar ge rek li de ğil ba na –de di.– Onun ya pa ca ğı bir şey yok. İh ti ya ra il giy le bak tı bir sü re, son ra sor du: — Söy le se ne de de ci ğim, kaç yıl dır köy bek çi li ği ya pı yor sun? — Kaç yıl mı? Otuz yıl ol du. Köy lü ler kö le lik ten kur tul du ğun da beş yıl boş gez dim. Son ra bek çi ol dum. Var, ge ri si ni sen he sap et. O gün bu gün dür ge ce gün düz do la şı rım. Köy lü ler bay ram eder ler, be nim bay ra mım sey ra nım yok tu. Do la şır du ru rum. Kut sal haf ta ge lir, ki li se ler de çan lar ça lar, İsa di ri lir, ama be nim çan tam sır tım da dır hep. Bir böl ge ma li ye si ne, bir pos ta ne ye, bir böl ge po lis ko mi se ri nin evi ne, bir bu cak baş ka nı na, bir ver gi me mu ru na, bir muh ta ra, bir bey le re, bir köy lü le re ko şa rım. An la ya ca ğın, Or to doks her Hı ris ti ya na ben hiz met ede rim. Pa ket le ri, bil di ri le ri, mak buz la rı, mek tup la rı, be yan na me le ri, her tür lü ya zı yı ben ge ti rip gö tü rü rüm. Sa na bir şey söy le ye yim mi, be nim gü zel be yim, ek se lan sım, şim di bir ta kım ra kam lar ya zı lan be yan na me ler çık tı –sa rı sı da var, be ya zı da, kır mı zı sı da– her bey, ha nı me fen di ya da zen gin köy lü, ne ka dar yer ek ti ği ni ne ka dar ekin kal dır dı ğı nı, kaç pud ar pa sı ol du ğu nu, sa man lı ğın da ne ka dar sa ma nı bu lun du ğu nu, an la ya ca ğın, da ha bir sü rü şe yi yıl da on kez yaz mak zo run da dır bu kâ ğıt la ra. Ca nın ne is ter se, onu ya zar sın ta bi i. Dost lar alış ve riş te gör sün. Ama be nim ta ban la rım pat lar. Ön ce da ğıt kâ ğıt la rı, son ra tek tek top la. Açık söy le mek ge re kir se, be yin gö zü nü kor kut ma nın bir ya ra rı ol ma ya ca ğı nı ken din de bi lir sin. Bo şa kü rek sal la 571
Anton Pavloviç Çehov
mak tır bi zim ki si, ken di ken di mi ze ge lin gü vey ol mak… İş te sen de kalk tın, bu ra la ra ka dar gel din bu kış ta kı ya met te ek se lans la rı, çün kü gö rü nü şü kur tar mak için ge rek li dir bu… As lın da ya pa ca ğın bir şey yok. Otuz yıl dır gö rü nü şü kur tar mak için do la şıp du ru yo rum. Ya zın güç lük çek mi yo rum pek, ha va sı cak, yol lar ku ru olu yor. Ama kı şın ya da son ba har da zor olu yor. Ba zen be li me ka dar su ya ba tı yo rum, do nu yo rum so ğuk tan. Bir ke re sin de de or man da kö tü in san lar yo lu mu kes ti, ba şı ma vu rup çan ta mı al dı lar. Mah ke me ye bi le ve ril dim… — Ne den mah ke me ye ver di ler se ni? — Do lan dı rı cı lık tan. — Ne do lan dı rı cı lı ğın dan? — Na sıl an lat sam, Böl ge Ya zı cı sı Hri sanf Gri gor yev baş ka sı nın tar la la rı nı sat mış tı mü te ah hi de. An la ya ca ğın, do lan dır mış tı onu. Ben de ka rış mış tım bu işe. Vot ka al ma ya mey ha ne ye yol la mış lar dı be ni. As lı nı is ter se niz, ya zı cı al dı ğı pa ra dan kok lat ma dı ba na. Bir bar dak vot ka bi le ıs mar la ma dı ba na. Ama yok sul bir in san ol du ğum için, ya ni dış gö rü nü şü me ba kıp gü ve ni lir bi ri ol ma dı ğı mı, be nim de bu işe ka rış mış ola bi le ce ği mi dü şü nüp iki mi zi bir lik te ver di ler mah ke me ye. Onu ce za evi ne at tı lar. Tan rı’ya şü kür, be ni de suç suz bu lup ser best bı rak tı lar. Mah ke me de bir kâ ğıt tan oku du lar ser best ol du ğu mu. Hep si res mi giy si liy di. Mah ke me de ki le ri di yo rum… Sa na bir şey söy le ye yim mi ek se lan sım, bi zim gö re vi miz işin ace mi si nin ba şı na –Tan rı ko ru sun– bü yük fe la ket ler ge ti rir. Ama be nim gi bi piş miş ler için teh li ke yok tur. Do laş maz sak ba cak la rı mız sız la ma ya bi le baş lar. Ev de otur mak tan sı kı lı rız. Ev de işin gü cün yok sa ya zı cı nın so ba sı nı yak, ya zı cı ya su ge tir, ya zı cı nın çiz me le ri ni te miz le. Lı jin, — Pe ki ne ka dar pa ra alı yor sun? –di ye sor du. — Yıl da sek sen dört rub le. 572
Görevde
— Ufak te fek ge lir le rin de var dır kuş ku suz. On suz ol maz, de ğil mi? — Ne ge zer efen dim! Za ma nı mı zın bey le ri pek sey rek bah şiş ve ri yor lar. Bir kâ ğıt gö tü rü yor sun, kı zı yor. Kar şı sın da şap ka nı çı ka rı yor sun, ge ne kı zı yor. “Yan lış ka pı dan gel din,” di yor, “sar hoş sun sen” di yor, “ser sem” di yor, “it oğ lu it”… İyi yü rek li bey ler de var el bet te. On lar ve ri yor lar. Ama on lar da pek ta kı lı yor lar in sa na. Çe şit çe şit ad lar ta kı yor lar. Söz ge li mi, Al tu hin’i ala lım. İyi, hoş bir bey dir, yu mu şak yü rek li dir de bir ak sak lık gör dü mü yan dın… Ba ğı rıp ça ğır ma ya baş lar. Si nir den ne de di ği ni ken di de bil mez. Bir ad tak tı ba na. Sen, di yor… Bek çi bir söz cük söy le di. Ama se si ni çok al çalt mış tı. Du yul ma sı nın ola na ğı yok tu. Lı jin, — Na sıl? –di ye sor du.– Bir da ha söy le ba ka yım. Köy bek çi si yük sek ses le yi ne le di: — Yö ne tim or ga nı! Çok tan be ri böy le der ba na. Al tı yıl olu yor. Gü nay dın Yö ne tim Or ga nı! Ama dur mu yo rum üze rin de. Var sın ca nı ne is ter se, onu söy le sin. Ki mi za man bir ba yan bir bar dak çık vot kay la bir par ça bö rek yol lar. Yol la ya nın sağ lı ğı na içer sin, olur bi ter. Da ha çok köy lü ler ve ri yor lar. On la rın yü re ği da ha yu mu şak tır. Tan rı’dan da kor kar lar. Ba zı la rı ek mek, ba zı la rı iç mek için çor ba ve rir. Çor ba mı aya ğı ma ge ti ren le ri bi le var dır. Muh tar mey ha ne de çay ıs mar lar ba na ba zen. Şim di de ta nık lar çay iç me ye git miş ler iş te. “Lo şa din” de di ler, “bi zim ye ri mi ze dur bu ra da, ölü yü bek le.” Bi rer ka pik ver di ler. Kor ku yor lar, alış ma mış lar. Dün de be şer ka pik ver miş ler di. Bir bar dak da vot ka ge tir miş ler di. — Pe ki sen kork mu yor mu sun? — Kork maz olur mu yum be yim. Ama ne ya par sın. Bi zim işi miz böy le iş te. Gö rev bu. Ne re ye ka çar san kaç, kur tu la maz sın gö re vin den. Ya zın bir ce za lı yı ken te gö tü rü yor dum. Adam en se kö kü me vur du da vur du! Dur ma dan in di ri yor du yum ru ğu nu! Tar la dan, or man dan baş ka bir şey yok tu 573
Anton Pavloviç Çehov
gö rü nür ler de… Na sıl bı ra kır da ka çar sın? Bu da öy le iş te. Les nits ki’nin nah şu ka dar lı ğı nı bi li rim. Ba ba sı nı da, an ne si ni de ta nır dım. Ne doş ço to va kö yün de nim ben. Les nits ki le rin ko na ğı bi ze çok ya kın dır. Bir vers ta, bel ki da ha az var dır ara mız da. Yan ya na yız an la ya ca ğın. Bay Les nits ki’nin ev len me miş bir kız kar de şi var dı. Çok mer ha met li, di ni bü tün bir kız dı. Tan rım, Yu li ya ku lu nun top ra ğı nı bol ey le, son suz hu zu ru na ka vuş tur onu. Hiç ev len me di. Ölür ken de va rı nı yo ğu nu da ğıt tı. Ma nas tı ra yüz hek tar top rak ba ğış la dı. Bi ze de –Ne doş ço to va köy lü le ri bir li ği ne– ru hu için iki yüz hek tar bı rak tı. Ama kar de şi, ya ni bey sak la mış kâ ğı dı, öy le di yor lar, so ba nın içi ne at mış, kız kar de şi nin ma lı nın üze ri ne otur muş. De mek ken di çı ka rı nı dü şün müş. Ama yağ ma yok kar de şim… Ha ram mal dan ha yır gel mez in sa na bu dün ya da. Öm rü nün son yir mi yı lın da ru hu hu zur gör me di be yin. Ki li se ye gi de mi yor du an la ya ca ğın. Gü nah çı kart ma dan da öl dü, çat la dı. Çok şiş man dı. Boy dan bo ya çat la yıp git ti. Ba ba sı ölün ce genç be yin, ya ni Ser gey’in ne si var ne si yok, ba ba sı nın borç la rı na kar şı lık hep si ni al dı lar. Öy le oku muş bir ço cuk de ğil di Ser gey. Elin den bir şey gel mez di. Böl ge yö ne tim ku rul baş ka nı olan da yı sı “Ya nı ma me mur ala yım onu,” di ye dü şün dü, “si gor ta iş le ri ni yü rüt sün var sın. Na sıl ol sa öy le akıl is te yen, zor bir iş de ğil dir.” Ama gu rur lu bir de li kan lıy dı genç bey. Da ha önem li, gös te riş li, ser best bir iş is ti yor du ken di ne. Ara ba ya bi nip köy köy do laş mak, köy lü ler le ko nuş mak gü cü ne gi di yor du an la ya ca ğı nız. Yü rür ken hep önü ne ba kar, hiç ko nuş maz dı. Ta ku la ğı nın di bi ne so ku lup “Hey, Ser gey, Ser gey cik!” di ye ba ğı rır dın da an cak o za man ba şı nı kal dı rır ba kar dı yü zü ne, “Ne var?” der, son ra ge ne ba şı nı öne eğip yü rür dü. So nu na ca nı na kıy dı iş te. Çok tu haf bir şey bu ek se lan sım. Çok! Ak lı al mı yor in sa nın… Eh, an la dık, ba ban zen gin di, sen yok sul düş tün, in sa nın gü cü ne gi der el bet te. Ama alış tır ma lı sın ken di ni. Be nim de du ru mum iyi yiy di bir za man lar. İki atım, üç ine ğim, yir mi beş ko 574
Görevde
yu num var dı ek se lan sım, ama öy le ol du ki, bir çan tay la kal dım. O da be nim de ğil, dev let ma lı… Doğ ru su, şim di bi zim Ne doş ço to va’da be nim ev hiç de fe na sa yıl maz. Mo key’in dört hiz met çi si var dı evin de bir za man lar, şim di ken di hiz met çi lik edi yor. Pet rak üç iş çi ça lış tı rır dı ya nın da, şim di ken di iş çi. Sor gu yar gı cı, — Ne den yok sul düş tün –di ye sor du. — Oğul la rım vot ka yı çok içer ler. Öy le içer ler ki, an lat sam inan maz sın. Lı jin din li yor, bir yan dan da ken di si nin er geç Mos ko va’ya dö ne ce ği ni, ama bu ih ti ya rın hep bu ra da ka la ca ğı nı, öm rü nün so nu na dek do la şıp du ra ca ğı nı dü şü nü yor du. Ru hun da üç beş ka pik le bir kaç bar dak çık vot ka nın, bu dün ya da in sa na ha ram mal dan ha yır gel me ye ce ği ne bes le ni len güç lü bir inanç la na sıl sa iç içe ola bil di ği, böy le çök müş, sa çı ba şı bir bi ri ne ka rış mış, “za val lı” kaç ih ti yar la da ha kar şı la şa cak tı aca ba öm rün de? Son ra sı kıl dı din le mek ten. Ya ta ğı nın al tı na ko ya ca ğı ku ru ot la rı ge tir me si ni söy le di bek çi ye. “Ko nuk oda sın da” de mir bir kar yo la var dı. Bat ta ni ye de, yas tık da var dı kar yo la da. Bu ra ya ge ti re bi lir ler di onu. Ama ce set üç gün yat mış tı ya nın da. Les nits ki, öl me den ön ce otur muş tu bi le bel ki üze ri ne… Şim di bu kar yo la da ya tın ca tat sız bir duy gu ya ka pı la bi lir di… Saa te ba ka rak, “Da ha ye di bu çuk,” di ye ge çir di için den Lı jin, “Ne kor kunç bir şey!” Uy ku su yok tu. Can sı kın tı sın dan, hiç de ğil se bi raz za man geç sin di ye uzan dı. Yol bat ta ni ye si ni ba şı na çek ti. Lo şa din kap la rı top lar ken du dak la rı nı şa pır da ta rak, of la yıp puf la ya rak bir kaç kez gir di çık tı. Ma sa nın çev re sin de ayak la rı nı ye re vu ra rak uzun sü re do laş tı. So nun da kan di li ni alıp çık tı. Lı jin ar ka dan onun uzun, ak saç la rı na, kam bur sır tı na ba kar ken, “Tıp kı ope ra da ki bü yü cü ye ben zi yor,” di ye ge çir di için den. 575
Anton Pavloviç Çehov
Ka ran lık ol muş tu oda. Bu lut la rın ar ka sın da ay ol ma lıy dı. Pen ce re ler de, per vaz lar da ki kar lar da açık se çik gö rü nü yor lar dı çün kü. Rüz gâr uğul du yor du: “U! u–u–u! U–u–u!” Ta van ara sın da “O–o–o–o–oy!” di ye, köy lü bir ka dın in li yor du ya da öy le ge li yor du in sa na. “O–o–o–o–oy!” Dı şa rı da bir şey çar pı yor du du va ra: “Tak!.. Tak!..” Ku lak ka bar tı yor du sor gu yar gı cı. Ka dın fa lan yok tu yu ka rı da, rüz gâr uğul du yor du yal nız ca. So ğuk tu. Kür kü nü de ört tü üs tü ne. Isın ma ya ça lı şır ken bü tün bun la rın –kar fır tı na sı nın da, bu köy evi nin de, ih ti ya rın da, içer de ki ce se din de– onun ha yal et ti ği ya şam dan ne den li uzak ol duk la rı nı bü tün bun la rın ona ne ya ban cı, de ğer siz, ba sit gel di ği ni dü şü nü yor du. Bu adam ken di ni Mos ko va’da ya da Mos ko va ya kın la rın da bir yer de öl dür sey di, so ruş tur ma yı yü rüt mek de ona düş sey di, bu gö rev il ginç, önem li ola bi lir di bel ki. Ce se din yat tı ğı oda nın ya nın da ki oda da uyu mak tan kor ka bi lir di bi le bel ki. Oy sa bu ra da, Mos ko va’dan bin vers ta uzak ta her şey bam baş kay dı. Bü tün bun lar ya şa mın dı şın da olan şey ler di. İn san lar in san de ğil di san ki. Lo şa din’in de di ği gi bi, yal nız ca “gö rü nüş te” var olan şey ler di… Hiç bi ri Lı jin’in bel le ğin de en kü çük bir iz bı rak ma ya cak tı? Sırn ya’dan çı kar çık maz hep si ni unu ta cak tı. Ana yurt, ger çek Rus ya, Mos ko va ile Pe ters burg’du. Bu ra lar taş ra, sö mür gey di. Bir genç önem li iş ler ba şar ma yı, ün lü bir ki şi ol ma yı, söz ge li mi, özel lik le önem li iş le rin sor gu yar gı cı ya da il mah ke me si sav cı sı ol ma yı, sos ye te nin göz de si ol ma yı ha yal et ti ğin de il le de Mos ko va ge lir ak lı na. “Ya şa ya cak sa Mos ko va’da ya şa ma lı dır in san,” di ye dü şü nür. Bu ra lar da hiç bir şey is te mez ca nı. Önem siz li ği ni ka bul le nir ko lay ca. Yal nız bir şe yi, bu ra dan bir an ön ce ka çıp kur tul ma yı bek ler. Lı jin de ha ya lin de Mos ko va so kak la rın da do la şı yor du şim di. Ta nı dık ev le re uğ ru yor, ak ra ba la rıy la, ar ka daş la rıy la kar şı la şı yor du. Şu an da yir mi al tı ya şın da ol du ğu, gü nün bi rin de bu ra dan ken di ni kur ta ra bi lir se, beş al tı yıl son ra ka 576
Görevde
pa ğı Mos ko va’ya atar sa, he nüz geç kal mış sa yıl ma ya ca ğı, önün de da ha uzun yıl la rın ola ca ğı dü şün ce si tat lı bir duy gu ve ri yor du ona. Dü şün ce le ri bir bi ri ne ka rış ma ya baş la yıp da uy ku ya da lar ken ha ya lin de Mos ko va Ad li ye si’nin uzun ko ri dor la rı var dı. Bir du ruş ma da id di ana me yi oku yor du. Kız kar deş le ri ni, or kes tra yı gö rü yor du. Ne den se uğul du yor du or kes tra: “U–u–u! U–u–u!” –“Tak! Tak!” di ye bir gü rül tü ol du ge ne… “Çat!” Sor gu yar gı cı an sı zın, bir gün bu cak baş kan lı ğın da say man la ko nu şur ken, ma sa ya ko yu kah ve ren gi göz lü, si yah saç lı, so luk yüz lü, sıs ka bir ada mın yak laş tı ğı nı anım sa dı. Ada mın göz le rin de so ğuk bir an la tım var dı. Ha ni öğ le ye me ğin den son ra in san sa at ler ce uyu du ğun da göz le ri ne –yü zü nün yan dan in ce, ze ki gö rü nü şü nü bo zan– tu haf bir an la tım si ner, iş te bu an la tım dı o ada mın göz le rin de ki. Aya ğın da ki uzun çiz me ler de hiç ya kış ma mış tı ona. Ka ba ka çı yor lar dı. Say man ta nış tır mış tı onu: “Si gor ta me mu ru muz.” Şim di dü şü nü yor du Lı jin: “Les nits ki oy du de mek… Şu içer de ki…” Les nits ki’nin se si ni anım sa mış, onun yü rü yü şü nü ge tir miş ti gö zü nün önü ne. Oda nın için de bi ri si do la şı yor gi bi gel di ona. Hem de tıp kı Les nits ki gi bi do la şı yor du… Bir den kor ku ya ka pıl dı. Lı jin, sır tın dan so ğuk bir ür per ti geç ti, en di şe li, — Kim var ora da? –di ye ses len di. — Koy beh çi si. — Ne arı yor sun? — Sor ma ya gel dim si ze ek se lan sım. De min, muh ta rın ge re ği ol ma dı ğı nı söy le di niz, öy le ama kor ku yo rum, kız ma sın son ra. Ken di si ne ha ber ver me mi bu yur muş tu. Git sem mi aca ba? Lı jin, — Aman! Sık tın… –di ye söy len di. Bat ta ni ye yi ba şı na çek ti ge ne. 577
Anton Pavloviç Çehov
— Kı zar sa kö tü olur da… Ben gi di yo rum ek se lan sım, hoş ça ka lın. Çık tı Lo şa din. Hol de bi ri le ri ök sü rü yor, al çak ses le ko nu şu yor lar dı. Ta nık lar gel miş ti an la şı lan. Sor gu yar gı cı “Ya rın sa bah er ken den kur tar ma lı bu za val lı la rı da…” di ye ge çir di için den. “Or ta lık ağa rır ağar maz baş la rız so ruş tur ma ya.” Tam da lı yor du ki, ge ne bi ri nin ayak se si ni duy du. Ama bu kez yü rü yen ür kek at mı yor du adım la rı nı, ça buk ça buk, ayak la rı nı ye re vu ra rak yü rü yor du. Ka pı açıl dı gü rül tüy le, ses ler du yul du. Bir kib rit yak tı bi ri… Dok tor Star çen ko kib rit le ri bir bi ri ar ka sın dan ya ka rak ace le ci, ca nı sık kın sor du: — Uyu yor mu su nuz? Uyu du nuz mu? Her ya nı kar la kap lıy dı. So ğuk ge tir miş ti oda ya. — Uyu yor mu su nuz? –di ye ek le di.– Ha di kal kın von Tau nits’e gi di yo ruz. Si zi al ma ya ken di kı za ğı nı yol la dı. Ora ya gi de lim, hiç de ğil se bir ye mek yer si niz. İn san gi bi uyur su nuz. Ba kın, ken dim gel dim si zi al ma ya. At lar çok gü zel, yir mi da ki ka da gi de riz. — Sa at kaç? — Onu çey rek ge çi yor. Lı jin’in ca nı sı kıl mış tı. Uy ku lu uy ku lu giy di çiz me le ri ni, kür kü nü, şap ka sı nı. Ku lak la rı nı sar dı. Dok tor la bir lik te çık tı. Pek so ğuk yok tu dı şa rı da. Ama rüz gâr ıs lık ça la rak esi yor, kor ku ya ka pıl mış gi bi ko şan kar bu lut la rı nı so kak bo yun ca bir o ya na bir bu ya na sa vu ru yor du. Çit le rin di bi ne, ev le rin sun dur ma la rı nın al tı na adam bo yu kar yı ğıl mış tı. Dok tor la sor gu yar gı cı bin di ler kı za ğa. Kar dan bem be yaz ol muş sü rü cü ten te nin önü nü ka pa mak için eğil di on la ra doğ ru. Oy sa dok tor da, sor gu yar gı cı da sı cak tan sı kı lı yor lar dı. — Ha di sür! Yo la çık tı lar. Sol da ki atın ken di ni na sıl zor la dı ğı na, ba cak la rıy la na sıl ça lış tı ğı na ba kan sor gu yar gı cı o an da anım 578
Görevde
sa dı ğı di ze le ri ge çi ri yor du ak lın dan: “Süs lü diz gin ler ya ra rak…” Ev le rin hep sin de, ya rın bay ram mış gi bi ışık var dı: Köy lü ler uyu mu yor lar dı. Ölü den kor ku yor lar dı. Sü rü cü ko nuş mu yor du. Köy ko nu ke vi nin önün de bek ler ken ca nı sı kıl mış tı. Şim di de ölü yü dü şü nü yor du bes bel li. Star çen ko, — Ora da –de di,– si zin köy ko nu ke vin de kal dı ğı nı zı öğ ren dik le rin de, ni çin si zi de ge tir me dim di ye hep si bir den sal dır dı üze ri me. Köy den çı kar lar ken dö ne meç te bir den ava zı çık tı ğın ca ba ğır dı sü rü cü: — Çe kil yol dan! Bir an da gö rü nüp kay bol du bir adam. Diz le ri ne ka dar ka ra bat mış tı. Ke na ra çe kil miş, troy ka ya ba kı yor du. Sor gu yar gı cı ada mın bas to nu nu, sa ka lı nı, om zun da çan ta sı nı gö re bil miş ti an cak. Ne den se Lo şa din’di gi bi gel miş ti ona. Gü lüm se di ği ni bi le gör müş tü san ki. Ama bir an gö rün müş, ar ka da kal mış tı. Baş lan gıç ta or ma na gir me den, tam ke na rın da gi di yor du yol. Son ra or ma na gir di ler. Yaş lı çam ağaç la rı, genç ak ça ağaç lar; ağaç la rın bir za man ön ce ke sil dik le ri yer ler de bir baş la rı na du ran, eğ ri büğ rü be den li genç me şe ler gö rü nü yor du. Ama çok geç me den her şey bir bi ri ne ka rış tı. Kar bu lut la rı için de kay bol du. Sü rü cü ağaç la rı gör dü ğü nü söy lü yor du. Sor gu yar gı cı, sol yan da ki at tan baş ka bir şey gör mü yor du. Rüz gâr ar ka dan esi yor du. Bir den dur du at lar, Star çen ko öf ke li, — Ge ne ne ol du? –di ye sor du. Sü rü cü bir şey söy le me den in di ye rin den, to puk la rı na ba sa rak koş ma ya baş la dı. Gi de rek ge niş le yen da ire ler çi zi yor du kı za ğın çev re sin de, uzak la şı yor du. Dans edi yor du san ki. So nun da dön dü. Sa ğa kır dı kı za ğın bur nu nu. Star çen ko, — Yol dan mı çık tık yok sa? –di ye sor du. — Önem li de ğil efen dim… 579
Anton Pavloviç Çehov
İş te kü çük bir köy. Ev le rin pen ce re le rin de ışık yok. Son ra ge ne or man, tar la lar. Ge ne kay bet ti ler yo lu. Sü rü cü ge ne in di, kı za ğın çev re sin de dans et ti… Troy ka iki ya nı ağaç lık lı bir yol da hız la gi di yor du. Sol da ki ateş li atın ayak la rı vu ru yor du kı za ğın önü ne. Şim di bo ğuk, in sa na kor ku ve ren bir uğul tu su var dı ağaç la rın. Zi fi ri ka ran lık için dey di ler. Bir uçu ru mun di bi ne doğ ru gi di yor lar dı san ki. Ama an sı zın göz ka maş tı rı cı bir ışık la ay dın la tıl mış bir ka pı, pen ce re ler çık tı kar şı la rı na. Se vim li, uzun bir hav la ma, ses ler du yul du… Gel miş ler di. Ko nuk lar aşa ğı da gi riş te kürk le riy le çiz me le ri ni çı ka rır lar ken, üst kat ta pi ya no da “Un petit vere de Cliguot”u1 ça lı yor lar dı. Ço cuk la rın ayak la rı nı ye re vu ra rak te pin dik le ri du yu lu yor du. Ko nuk lar bir sı cak lık duy muş lar dı iç le rin de an sı zın. Dı şa rı da na sıl ha va olur sa ol sun, her za man ter te miz, ra hat, sı ca cık olan o es ki ko nak lar dan bi riy di bu. Tau nits –en se si pek ka lın, şiş ko bir adam dı– sor gu yar gı cı nın eli ni sı kar ken, — Ne iyi et ti niz de gel di niz! –de di.– Çok iyi et ti niz! Ta nış tı ğı mı za çok se vin dim. As lın da bi raz mes lek taş da sa yı lı rız. Bir za man lar sav cı yar dım cı lı ğı yap tım ben, ama çok de ğil, to pu to pu iki yıl. Son ra bu ra ya gel dim. Top rak la uğ ra şı yo rum. Bu ra da yaş lan dım. Da ha doğ ru su mo ruk laş tım… Yu ka rı bu yur maz mı sı nız? –Çok yük sek ses le ko nuş ma mak için ken di ni tut tu ğu bel liy di. Mer di ven le ri çı kar lar ken sür dü rü yor du ko nuş ma sı nı: — Ka rım yok be nim, öl dü. Bun lar da kız la rım. –Dö nüp, gök gü rül tü sü nü an dı ran bir ses le ba ğır dı aşa ğı ya,– İg nat’a söy le yin, sa bah sa at se ki ze doğ ru ha zır ol sun kı zak! Sa lon da Tau nits’in dört kı zıy la –dör dü de genç, gü zel kız lar dı. Dör dü nün de griy di giy si si. Saç la rı ay nı bi çim de ta ran mış tı– kız la rın ge ne genç, gü zel bir ka dın olan ku zin le ri, 1
Bir bar dak çık Cli gu ot. (Fran sız ca) 580
Görevde
ku zin le ri nin ço cuk la rı var dı. Kız la rı da ha ön ce den ta nı yan Star çen ko bir şey ler söy le me le ri ni is te di he men, iki kız şar kı söy le me yi bil me dik le ri ne, no ta la rı ol ma dı ğı na inan dır ma ya ça lış tı lar dok to ru uzun sü re. Son ra ku zin le ri otur du pi ya no nun ba şı na, kız lar da ses le ri tit re ye rek, “Ma ça Kı zı”ndan bir dü et söy le di ler. Ge ne “Un petit vere de Cliguot” baş la dı. Ço cuk lar ayak la rı nı ye re vu ra rak zıp la ma ya baş la dı lar ge ne… Star çen ko da oy nu yor du. Her kes kah ka ha lar la gü lü yor du. Son ra ço cuk lar çok iyi ge ce ler de yip yat ma ya git ti ler. Sor gu yar gı cı gü lü yor, kad ril oy nu yor, kız lar la ko nu şu yor, bir yan dan da bü tün bun la rın düş olup ol ma dı ğı nı dü şü nü yor du. Köy ko nu ke vi nin pis oda sı, kö şe de ki ku ru ot yı ğı nı, tah ta ku ru la rı nın çı tır tı sı, in sa na tik sin ti ve ren her yan da ki yok sul luk, ta nık la rın ses le ri, rüz gâr, kar fır tı na sı, yo lu kay bet mek kor ku su… Son ra bir den bu ışıl ışıl oda lar, pi ya no se si, gü zel kız lar, kı vır kı vır saç lı ço cuk lar, mut lu luk, ne şe do lu kah ka ha lar. Bü tün bun la rı ma sal sa nı yor du Lı jin. Böy le si ne bir de ği şik li ğin iki üç vers ta gi din ce ya da bir sa at için de ger çek le şe bi le ce ği ne ina na mı yor du. Can sı kı cı dü şün ce ler en gel olu yor du ne şe len me si ne. Dü şü nü yor du. Bu ra da ki ya şa mın ger çek ya şam de ğil de, ya şa mın kü çük par ça la rı, bö lüm le ri ol du ğu nu; bun lar dan bir so nuç çı ka rı la ma ya ca ğı nı dü şü nü yor du. Bu ra da, bu kuy tu kö şe de, taş ra da, ay dın çev re den uzak ta ya şa yan bu kız la ra acı yor du bi le. Bu ra da, bu üc ra yer de ya şa mı an la mı yor sa, bu ra da onu gö re mi yor sa; bu nun, bu ra da ya şa mın hiç ol ma dı ğı an la mı na gel di ği ni dü şü nü yor du. Ye mek ten son ra Les nits ki’den açıl dı söz. Star çen ko, — Ka rı sıy la bir ço cuk bı rak tı ar ka sın da –de di.– Yet kim ol sa, si nir has ta la rı nın, si nir sis te mi bo zuk kim se le rin ev len me si ni ya sak eder, ken di gi bi le ri ni ço ğalt ma hak kı nı da, ola na ğı da alır dım el le rin den. Si nir le ri bo zuk ço cuk dün ya ya ge tir mek bir ci na yet tir. Von Tau nits gö ğüs ge çir di, ba şı nı sal la ya rak, 581
Anton Pavloviç Çehov
— Za val lı genç adam –de di.– Bir in sa nın so nun da ya şa mı na, hem de da ha ba şın da ol du ğu ya şa mı na son ver me ye ka rar ver me den ön ce ne ka dar dü şün me si ge re kir… Her ai le de gö rü le bi lir böy le fe la ket ler. Kor kunç bir şey. Da yan mak çok güç tür böy le bir ola ya. Kız lar, yüz le ri ala bil di ğin ce cid di, ses siz ce ba kı yor lar dı ba ba la rı na. Din li yor lar dı. Lı jin, ken di si nin de bir şey ler söy le me si ge rek ti ği ni his set ti, ama bir şey dü şü ne mi yor du. Yal nız ca şöy le de di: — Evet do ğa dı şı bir olay dır in ti har. Sı cak bir oda da, yu mu şak bir ya tak ta yat tı Lı jin. Üze rin de ki bat ta ni ye nin kı lı fı in ce, ter te miz di. Ama ra hat his se de mi yor du ken di si ni ne den se. Bu nun ne de ni bel ki de bi ti şik oda da von Tau nits ile dok to run da ha uzun sü re ko nuş ma la rı; yu ka rı da, ta van ara sın da da, so ba da da rüz gâ rın köy ko nu ke vin de ol du ğu gi bi uğul da ma sıy dı. Bu ra da da acık lı in li yor du rüz gâr: “U–u–u–u!” İki yıl ön ce dul kal mış tı Tau nits. Hâ lâ alış tı ra ma mış tı ken di ni ka rı sı nın öl dü ğü ne. Ne den söz eder se et sin, he men ka rı sı nı anım sar dı. Yar gıç lık tan da çok uzak tı ar tık. Lı jin uy ku ya dal mak üze rey ken, yan oda da ko nu şan Tau nits’in bir ye ti min ki ni an dı ran ağır baş lı se si ne ku lak ka bar tır ken “Bir za man ge le cek ben de mi böy le ola ca ğım?” di ye ge çi ri yor du için den. Son ra de rin bir uy ku ya dal dı sor gu yar gı cı. Hiç üşü mü yor du, ra hat tı. Düş gö rü yor du. Tau nits’in evin de, ter te miz, yu mu şak bir ya tak ta de ğil de, köy ko nu ke vin de ku ru ot la rın üs tün dey di san ki hâ lâ. Ta nık lar al çak ses le ko nu şu yor lar dı dı şa rı da. Les nits ki pek ya kı nın da, on beş adım öte sin de ya tı yor du. Si yah saç lı, so luk yüz lü, uzun çiz me le ri toz lu si gor ta me mu ru nun say ma nın ma sa sı na yak la şı şı nı gör dü. “Si gor ta me mu ru muz…” Son ra Les nits ki ile köy bek çi si Lo şa din’i tar la lar or ta sın da, bel le ri ne ka dar ka ra bat mış, bir bi ri ne da ya na rak omuz omu za yü rür ken gör dü. Kar fır tı na sı 582
Görevde
dö nüp du ru yor du te pe le rin de. Rüz gâr ar ka la rın dan esi yor du. Ama on lar yü rü yor, bir yan dan da şar kı söy lü yor lar dı: Yü rü yo ruz, yü rü yo ruz, yü rü yo ruz…” Ope ra da ki bü yü cü ye ben zi yor du ih ti yar, as lın da iki si de ti yat ro da şar kı söy lü yor du san ki: “Yü rü yo ruz, yü rü yo ruz, yü rü yo ruz… Siz sı ca cık yer de si niz. Apay dın lık, ra hat oda nız. Ya ta ğı nız yu mu şa cık. Oy sa biz so ğuk ta, kar fır tı na sın da, be li mi ze ka dar ka ra bat mış yü rü yo ruz… Ra hat lık, hu zur ne dir, bil me yiz biz… Se vinç, mut lu luk ne dir, ta nı ma yız… Bu ya şa mın tüm ağır lı ğı bi zim omuz la rı mız da dır. Ken di ya şa mı mı zın da, si zin ya şa mı nı zın da ağır lı ğı nı biz ta şı yo ruz… U–u–u! Yü rü yo ruz, yü rü yo ruz, yü rü yo ruz…” Uyan dı Lı jin, ya ta ğın için de otur du. Ne ka rı şık, tu haf bir düş tü! Pe ki ama ni çin si gor ta me mu ruy la köy bek çi si ni be ra ber gör müş tü! Ne saç ma bir şey! Lı jin ba şı nı el le ri ara sı na al mış, otu ru yor du ya ta ğın için de. Kal bi küt küt vu ru yor du. O an da, bu si gor ta me mu ruy la köy bek çi si ara sın da ger çek ten or tak bir şey var mış gi bi ge li yor du ona. Ger çek ya şam da da bir bi ri ne da ya na rak, omuz omu za yü rü yor lar mıy dı aca ba? Göz le gö rül me yen, ama önem li, ge rek li bir bağ var dı iki si nin ara sın da. Hat ta on lar la Tau nits’in, her ke sin, bü tün in san la rın ara sın da var dı bu bağ. Bu ra da bu üc ra kö şe de bi le hiç bir şey baş ka de ğil di. Her şey ge nel bir an lam la dop do luy du. Her ke sin ay nı ru hu, ay nı ama cı var dı. Bu nu an la ya bil mek için dü şün mek, ka fa yor mak yet mez di. İn sa nın ya şa mın içi ne gir me ye te ne ği –bu ye te ne ğin her ke se ve ril me di ği ke sin di– ol ma lıy dı. Ya şa mın bas kı sı na da ya na ma yıp ca nı na kı yan za val lı, dok to run de yi miy le “man yak” si gor ta me mu ru da, ömür bo yun ca ora dan ora ya ko şup du ran yaş lı köy lü de, va ro lu şu nu baş ka la rı nın kin den de ği şik sa yan lar için ya şa mın bi rer özel du ru mu, bi rer kı rın tı sıy dı lar. Ama ya şa mı nı ge nel ya şa mın bir par ça sı sa yan lar, onu an la yan lar için bun lar ak la yat kın, mu ci ze bir or ga niz ma nın bi rer par ça sıy dı lar. Böy le dü şü nü yor du iş te şim di Lı jin. İçin de çok tan be ri giz li 583
Anton Pavloviç Çehov
kal mış bir dü şün ce siy di bu onun. An cak şim di olan ca açık se çik li ğiy le, ge niş li ğiy le yer edi yor du bi lin cin de. Yat tı Lı jin. Uyu ma ya ça lış tı. Son ra an sı zın iki si ni gör dü ge ne kar da yü rür ken. Bir yan dan da şar kı söy lü yor lar dı: “Yü rü yo ruz, yü rü yo ruz, yü rü yo ruz… Ya şa mın en ağır, en acı yan la rı nı ken di mi ze alı yo ruz. Si ze iyi le ri ni, se vin di ri ci le ri ni bı ra kı yo ruz. Ak şam la rı ye mek ma sa nız da, bi zim ne den acı çek ti ği miz, ne den yok ol du ğu muz, ne den si zin gi bi sağ lık lı, mut lu ol ma dı ğı mız üze ri ne ka yıt sız, ama ze ki ce ko nu şa bi lir si niz.” Les nits ki ile Lo şa din’in bu söy le dik le ri Lı jin’in ak lı na da ha ön ce le ri de çok kez gel miş ti. Ama bu dü şün ce ür kek ür kek öte ki dü şün ce le rin ar ka sı na giz len miş ti. Şim di ye dek sis li bir ha va da çok uzak lar da be li rip kay bo lan bir ışık gi bi gös ter miş ti ken di ni yal nız ca. Bu in ti har ola yı üze ri ne köy lü ke de ri nin ken di ru hun da da ol du ğu nu his se di yor du. Şim di en ağır, en ka ran lık yan la rı nı ken di omuz la rı na al dık la rı dü şün ce si ni be nim se mek ne güç bir şey di. İn sa nın bir yan da bu dü şün ce yi be nim ser ken, öte yan da ken di si için mut lu, ya şam dan hoş nut in san la rın ara sın da, ay dın lık, gü rül tü lü bir ya şam is te me si, sü rek li böy le bir ya şa mı ha yal et me si, güç lük ler, en di şe ler al tın da ezi len za val lı la rın; an cak ara da bir ak şam ye mek le rin de üzün tüy le ya da alay la sö zü edi len, ama kim se nin yar dım eli ni uzat ma yı ak lın dan ge çir me di ği, za yıf ya ra dı lış lı, dün ya da ya pa yal nız in san la rın ye ni ye ni in ti har la rı nı ha yal et mek de mek ti… Ge ne şar kı söy lü yor lar dı: “Yü rü yo ruz, yü rü yo ruz, yü rü yo ruz…” Şa kak la rı zonk lu yor du Lı jin’in. Sa bah er ken bir gü rül tüy le uyan dı. Ba şın da müt hiş bir ağ rı var dı. Bi ti şik oda da Tau nits ba ğı ra ba ğı ra ko nu şu yor du dok tor la: — Ne der se niz de yin, gi de mez si niz. Dı şa rı ya bak sa nı za bir. Bo şu na çe ne yor ma yın. İyi si mi, sü rü cü ye so run. Bu ha va da mil yon ver se niz gö tür mez si zi. 584
Görevde
Dok tor yal var mak lı, — Pe ki ama, to pu to pu üç vers ta yol gi de ce ğiz. — İs ter se ya rım vers ta ol sun. Yo la çı kıl maz bu ha va da, o ka dar. Av lu ka pı sı nın dı şı ce hen nem den fark sız dır şu an da. He men kay be der si niz yo lu. Ne der se niz de yin, dün ya da bı rak mam si zi. So bay la uğ ra şan köy lü, — Ak şa ma doğ ru di ner bel ki –de di. Dok tor, Rus köy lü sü nün ya ra dı lı şı na et ki eden sert do ğa dan, yer de ğiş tir me öz gür lü ğü nü kı sıt la ya rak in san la rın akıl yö nün den ge liş me le ri ni ön le yen uzun kış lar dan söz et me ye baş la mış tı. Lı jin onu din li yor, pen ce re den dı şa rı, çi tin bo yu nu aş mış kar yı ğın la rı na, ha va yı dol dur muş be yaz to za, umut suz ca bir sa ğa bir so la ya tan ağaç la ra ba kı yor; uğul tu la ra, çarp ma ses le ri ne ku lak ve ri yor, ka ram sar dü şü nü yor du: “Ruh sal yön den na sıl ge liş sin bu ra da in san? Kar fır tı na sın dan baş ka bir şey yok ki…” Öğ le ye doğ ru kah val tı yap tı lar. Son ra amaç sız do laş tı lar evin için de. Pen ce re ler den dı şa rı bak tı lar. Lı jin, kar yı ğın la rı nın üs tün de çıl gın ca dö nen bur gaç la ra ba ka rak “Les nits ki ya tı yor hâ lâ.” di ye ge çi ri yor du için den, “Les nits ki ya tı yor, ta nık lar bek li yor…” Ha va dan, kar fır tı na la rı nın ço ğun luk la iki gün, pek sey rek de da ha kı sa sür dü ğün den söz et ti ler. Sa at al tı da ye mek ye di ler. Son ra kâ ğıt oy na dı lar. Şar kı söy le di ler. Dans et ti ler. Da ha son ra da ak şam ye me ği ye di ler. Ge ce ol du, yat tı lar. Sa ba ha kar şı süt li man ol du her yan. Kal kıp pen ce re ler den dı şa rı bak tık la rın da, çıp lak dal la rı nı ha fif çe sar kıt mış sö ğüt ler kı pır da mı yor lar dı ar tık. Ha va bu lut lu, dur gun du. Do ğa öy le si ne coş tu ğu, iki ge ce öy le si ne çıl gın lık et ti ği, tut ku la rı nı ba şı boş bı rak tı ğı için ken di ken din den uta nı yor du san ki şim di. Kı za ğa ko şu lu at lar sa bah sa at beş ten be ri bek li yor lar dı ka pı nın önün de. Or ta lık iyi ce ay dın la nın ca, dok tor la 585
Anton Pavloviç Çehov
sor gu yar gı cı kürk le ri ni, çiz me le ri ni giy di ler, ev sa hi biy le ve da la şıp çık tı lar. Ka pı da, sü rü cü nün ya nın da ta nı dık bi ri du ru yor du ayak ta. Köy bek çi si İl ya Lo şa din’di bu. Şap ka yok tu ba şın da. Es ki de ri çan ta sı nı om zu na as mış tı. Kar la kap lıy dı her ya nı. Yü zü kıp kır mı zıy dı, ter den ıpıs lak tı. Ko nuk la rı kı za ğa bin dir mek, ayak la rı nı ört mek için çı kan uşak sert sert bak tı ona, — Ne bek li yor sun be şey tan su rat lı mo ruk? –de di.– Çek ara ba nı ha di. Lo şa din –uzun sü re dir bek le di ği dok tor la sor gu yar gı cı nı so nun da gö re bil di ği ne se vin di ği bel liy di– iç ten lik le gü lüm se ye rek, — Ek se lans la rı –di ye baş la dı,– köy lü te dir gin… Her kes bü yük hu zur suz luk için de. Ço cuk lar ağ la şı yor lar… Si zi ken te dön dü nüz san dı lar efen dim. Bü yük lü ğü nü zü gös te rin, kur ta rın bi zi bu sı kın tı dan… Dok tor la sor gu yar gı cı bir şey söy le me di ler. Kı za ğa bin di ler. Sırn ya’ya doğ ru yo la çık tı lar. 1899
586
Tatlım Se ki zin ci de re ce den emek li dev let me mu ru Plem yan ni kov’un kı zı Ol ga av lu da taş lı ğın ba sa mak la rın dan bi ri ne otur muş, de rin dü şün ce le re dal mış tı. Ha va çok sı cak tı, si nek ler ra hat ver mi yor lar dı in sa na, ama ak şa mın ar tık ya kın ol du ğu nu dü şün dük çe tat lı bir hu zur do lu yor du Ol ga’nın içi ne. Do ğu ya nı nı si yah yağ mur bu lut la rı kap la mış tı. O yan dan ara da bir ıs lak bir yel esi yor du. Av lu nun or ta ye rin de Ku kin ayak ta du ru yor, gök yü zü ne ba kı yor du. Plem yan ni kov la rın bah çe sin de ki kü çük ev de ki ra cıy dı Ku kin. “Ti vo li” eğ len ce bah çe si nin sa hi biy di. — Ge ne! –di yor du umut suz.– Ge ne yağ mur ya ğa cak! Her gün yağ mur, her gün yağ mur… ina dı na ya ğı yor san ki!.. Bir fe la ket bu! Mah ve der in sa nı! Her gün dün ya ka dar za rar edi yo rum! El le ri ni bir bi ri ne vur du, Ol ga’ya dö nüp de vam et ti; — Bi zim ya şa mı mız da böy le iş te Ol ga Sem yo nov na, gö rü yor su nuz. İki gö zün iki çeş me ağ la is ter sen, de re ler gi bi göz ya şı dök! Ça lı şır di di nir sin, bir sü rü acı çe ker sin, ge ce sa bah la ra ka dar uyu maz sın, na sıl yap sam da ha iyi olur di ye ka fa pat la tır sın… so nun da ne ge çer eli ne? Bir yan dan ka ra ca hil, ya ba ni se yir ci… En iyi ope ret le ri, oyun la rı, gü ze lim şar kı la rı ge ti ri yo rum aya ğı na, oy sa bu mu dur onun is te di ği? Bun dan bir şey an lar mı san ki? Ba ya ğı şey ler dir onun hoş 587
Anton Pavloviç Çehov
lan dı ğı! İğ renç, pes pa ye şey ler! Öte yan dan da ha va… şu ra ya ba kın! Utan ma sa her ak şam ya ğa cak. Ma yı sın onun da baş la dı; ma yıs, ha zi ran geç ti hâ lâ ya ğı yor. Re za let val la hi! Se yir ci nin fa lan uğ ra dı ğı yok ti yat ro ya, ama ben tı kır tı kır ödü yo rum ki ra yı… Ar tist le re pa ra la rı nı ve ri yo rum… Er te si gün ak şa mü ze ri ge ne kap la dı gök yü zü nü si yah bu lut lar, Ku kin bu kez si nir li si nir li gü le rek, — Ha gay ret! –di yor du.– Afe rin, de vam et! İs ter sen her şe yi mi kat önü ne, sü rük le gö tür! Bu dün ya da da, öbür dün ya da da gün yü zü gös ter me ba na! Bı rak mah ke me ye ver sin be ni ar tist ler! Mah ke me de ne olu yor muş ki! Si bir ya’ya kü re ğe yol la sın lar be ni! Hat ta da ra ğa cı na! Ha–ha–ha! Üçün cü gün de ay nı şey ol du… Ol ga ses siz, ağır baş lı din li yor du Ku kin’i, ara da bir göz le ri nin ya şar dı ğı da olu yor du. Ku kin’in mut suz lu ğu et ki le di so nun da Ol ga’yı, sev di onu. Kı sa boy luy du Ku kin, za yıf tı, yü zü sap sa rıy dı, saç la rı nı ya na ta rar dı hep, cı lız bir te nor se si var dı, ko nu şur ken ağ zı nı ezer bü zer di. Bir umut suz luk an la tı mı hiç ek sik ol maz dı yü zün den, ama ge ne de ger çek, et ki le miş ti Ol ga’yı. Her za man bir sev di ği olur du Ol ga’nın. Sev me den du ra maz dı. Şim di loş bir oda da, kol tu ğun da has ta otu ran, güç lük le so lu yan ba ba cı ğı nı sev miş ti bir za man lar; ba zen –iki yıl da bir kez– Bryansk’dan on la ra ko nuk ge len ha la sı nı sev miş ti. Da ha ön ce le ri, or ta okul da okur ken de Fran sız ca öğ ret me ni ni sev miş ti. Yuf ka yü rek li, te miz ruh lu, uy sal ya ra dı lış lı, ba kı şı yu mu şak, iç ten, son de re ce sağ lık lı bir genç kız dı Ol ga. Er kek ler, hoş bir şey din ler ken onun yü zü nü kap la yan te miz, tat lı gü lüm se yi şi ne; pem be, dol gun ya nak la rı na; ko yu bir be ni olan yu mu şak, be yaz boy nu na ba ka rak, “Doğ ru su hiç de fe na bir kız de ğil…” di ye dü şü nür ler di, el le rin de ol ma dan on lar da gü lüm ser ler di. Ba yan ko nuk lar ise onun la ko nu şur ken, ki mi za man tu ta maz lar dı ken di le ri ni, bir den eli ni tu tar, bü yük bir haz la, “Tat lım!” di ye mı rıl da nır lar dı. 588
Tatlım
Ol ga’nın doğ du ğu gün den be ri otur du ğu, ba ba sı nın da va si yet na me sin de ona bı rak tı ğı ev, ken tin he men ke na rın da, Tsı gan Ma hal le si’nde. “Ti vo li” bah çe si nin ya kı nın day dı. Bah çe de ça lan or kes tra nın, pat la tı lan ha vai fi şek le rin ses le ri ni du yar dı ak şam la rı; bu ses le re ku lak ve rir ken, Ku kin ka de riy le cenk le şi yor, en bü yük düş ma nı nın –il gi siz se yir ci le rin– ya ka sı na ya pış mış, on la rı tar tak lı yor gi bi ge lir di ona; tat lı bir he ye can do lar dı yü re ği ne, uyu mak is te mez di ca nı; so nun da Ku kin sa ba ha kar şı eve dö nüp de ya tak oda sı nın pen ce re si ni ha fif ten tık la tın ca, per de nin ara sın dan yal nız ca yü züy le bir om zu nu gös te rir di ona, tat lı tat lı gü lüm ser di… Ev len me öne ri sin de bu lun muş tu Ku kin, ev len miş ler di Ol ga’nın boy nu nu, dol gun, sağ lık lı omuz la rı nı ge rek ti ği gi bi gö rün ce el le ri ni çırp mış tı Ku kin, o da “Tat lım!” di ye mı rıl dan mış tı. Mut luy du Ku kin, ne var ki, dü ğün gü nü de, son ra o ge ce de yağ mur yağ dı ğı için her za man ki umut suz luk an la tı mı hiç git me miş ti yü zün den. Dü ğün den son ra mut luy du lar. Ol ga gi şe de otu ru yor, bah çe nin dü ze niy le il gi le ni yor, gi der le ri ni not edi yor, üc ret le ri da ğı tı yor du. Pem be ya nak la rı, bir pa rıl tı yı an dı ran se vim li, iç ten gü lüm se me si kâh gi şe nin kü çük pen ce re sin de, kâh ku lis te, kâh bü fe de bir an gö rü nüp kay bo lu yor du. Ar tık ta nı dık la rı na, dün ya da en il ginç, en önem li, en ge rek li şe yin ti yat ro ol du ğun dan, ki şi nin an cak ti yat ro da ger çek haz zı ta da bi le ce ğin den, an cak ora da kül tür lü bir in san ola bi le ce ğin den söz et me ye baş la mış tı. — Gel ge le lim hal kı mız an la mı yor ti yat ro yu! –di yor du.– İğ renç, pes pa ye oyun lar is ti yor! Dün “İçi dı şı na çık mış Fa ust”u oy na dı lar biz de, lo ca la rın he men hep si boş tu. Ama İvan’cı ğım la ben adi bir oyun oy nat say dık, o za man –ina nın– tık lım tık lım do lar dı ti yat ro. Ya rın “Or fe Ce hen nem de”yi oy na ta ca ğız İvan’cı ğım la ben, bu yu run ge lin. 589
Anton Pavloviç Çehov
Yal nız ca Ku kin’in ti yat ro üze ri ne, ar tist ler üze ri ne söy le dik le ri ni yi ne li yor du. Ko ca sı gi bi o da sa na ta kar şı il gi siz li ği, bil gi siz li ği yü zün den kü çüm sü yor du hal kı; pro va lar da ara ya gi ri yor, ar tist le rin yan lış la rı nı dü zel ti yor, çal gı cı la rın çal dık la rı nı iz li yor du. Ken tin ga ze te sin de ti yat ro yu kö tü le yen bir ya zı çık tı ğın da sa at ler ce ağ lı yor, ko nuş mak için kal kıp ga ze te nin yö ne ti ci si ne gi di yor du. Ar tist ler se vi yor lar dı onu. “İvan’cı ğım la ben” ya da “Tat lım” di yor lar dı on dan söz eder ken. Acı yor du ar tist le re Ol ga, azar azar borç pa ra ve ri yor du on la ra. Ba zen onu al dat tık la rın da ses siz ses siz ağ lı yor du yal nız ca, ko ca sı na bir şey söy le mi yor du. Kı şın da iyiy di du rum la rı. Ken tin ka pa lı ti yat ro sa lo nu nu bü tün kış lı ğı na ki ra la mış lar dı. Sa lo nu kı sa sü re ler le kâh kü çük Rus tru pu na, kâh bir si hir ba za, kâh ken tin ama tör ti yat ro la rı na ki ra ya ve ri yor lar dı. Ol ga şiş man la mış tı, mut lu luk tan ışıl ışıl dı göz le ri nin içi. Ku kin ise da ha da za yıf la mış, sa rar mış tı. Kış bo yun ca iş ler hiç de kö tü git me di ği hal de, dur ma dan bü yük za rar et ti ğin den ya kı nı yor du. Ge ce le ri ök sü rü yor du. Ol ga ahu du du su yu, ıh la mur içi ri yor du ona, ko lon ya ile ovu yor du be de ni ni, yu mu şak şal la rıy la sa rıp sar ma lı yor du. Ko ca sı nın saç la rı nı ok şar ken tam an la mıy la iç ten, — Ya kı şık lı ko ca cı ğım be nim! –di yor du.– Ya kı şık lı ko ca cı ğım be nim! Ku kin oyun cu ge tir mek için bü yük oruç ta Mos ko va’ya git ti. On suz uy ku gir me di Ol ga’nın gö zü ne. Hep pen ce re ler de otur du, yıl dız la ra bak tı. Ken di ni, kü mes te ho roz bu lun ma dı ğı za man hu zur suz olan, bü tün ge ce uyu ya ma yan ta vuk la ra ben ze ti yor du. Ku kin oya lan dı Mos ko va’da. An cak kut sal haf ta ya doğ ru dö ne bi le ce ği ni ya zı yor du. Mek tup la rın da “Ti vo li” ile il gi li bir ta kım plan lar dan söz edi yor du. Ama kut sal haf ta ya beş, on gün ka la bir ge ce geç va kit kö tü kö tü ça lın dı av lu ka pı sı; bi ri boş kü pe vu ru yor muş gi bi güm 590
Tatlım
güm vu ru yor du ka pı ya… Aş çı ka dın uy ku lu, ya lı na yak, su bi ri kin ti si ne ba ta çı ka koş tu ka pı yı aç ma ya. Ka pı nın dı şın da bi ri bo ğuk, ka lın bir ses le, — Açın, lüt fen açar mı sı nız? –di yor du.– Tel gra fı nız var! Ol ga da ha ön ce de bir kaç ko ca sın dan tel graf al mış tı, ama şim di ne den se do nup kal mış tı. El le ri tit re ye rek aç tı tel gra fı, oku du: “İvan Pet ro viç bu gün an sı zın öl dü ce na ze şö re ni için izin sa lı ya ve ril di ane le.” Tö ren söz cü ğü “şö ren” ol muş tu tel graf ta, bir de “ane le” di ye, an la şıl ma yan bir söz cük var dı. Ope re tin yö net me ni çek miş ti tel gra fı. Tel gra fı oku yun ca hıç kı ra hıç kı ra ağ la ma ya baş la dı Ol ga. — Sev gi lim be nim! İvan’ım, bir ta nem, şa hi nim! Ne di ye çık tın kar şı ma? Ni çin ta nı dım se ni, sev dim? Za val lı Ol ga’nı, za val lı, mut suz ka rı nı ki me bı rak tın da git tin?.. Ku kin’i sa lı gü nü Mos ko va’da Va gan ko va me zar lı ğın da top ra ğa ver di ler. Ol ga çar şam ba gü nü eve dön dü. Oda sı na gi rer gir mez yü zü ko yun ya ta ğı na at tı ken di ni, ba ğı ra ba ğı ra ağ la ma ya baş la dı; öy le ki so kak tan, kom şu ev ler den du yu lu yor du se si. Ken di ara la rın da ko nu şu yor lar dı kom şu lar: — Tat lım! Tat lım, Ol ga Sem yo nov na, yav rum, na sıl da pa ra lı yor ken di ni! Üç ay son ra bir gün sa bah ayi nin den dö nü yor du Ol ga. Üz gün dü, de rin bir yas için dey di, Öy le ol du ki, onun gi bi ki li se den dö nen Va si li An dre iç Pus to va lov ile yan ya na yü rü dü ler. Tüc car Ba ba ka yev’in ke res te de po sun da kâh ya lık eden Pus to va lov, Ol ga’nın kom şu su olu yor du. Ha sır bir şap ka var dı ba şın da. Be yaz ye le ği nin ce bin den al tın bir kös tek sar kı yor du, kâh ya dan çok bir tüc ca ra ben zi yor du. Ağır baş lı bir ta vır la, se sin de de rin bir hü zün, — Her şe yin bir yo lu yor da mı var dır Ol ga Sem yo nov na –di yor du.– Ya kın la rı mız dan bi ri öl düy se, Tan rı böy le is te di 591
Anton Pavloviç Çehov
de mek tir. Bu du rum da biz le re ken di mi zi yi tir me mek, acı mı za ses siz ce kat lan mak dü şer. Ol ga ile evi nin bah çe ka pı sı na ka dar yü rü dük ten son ra yo lu na de vam et ti Pus to va lov. Bü tün gün Pus to va lov’un ağır baş lı se si çın la dı ku lak la rın da Ol ga’nın. Göz le ri ni ka pa yın ca onun ko yu sa ka lı nı gö rü yor du. Çok hoş lan mış tı on dan. Gö rü nü şe ba kı lır sa, Pus to va lov da ona kar şı il gi siz de ğil di. Çün kü bir kaç gün son ra pek az ta nı dı ğı or ta yaş lı bir ka dın kah ve iç me ye gel miş ti Ol ga’ya. Ma sa ya otur ma sıy la Pus to va lov’dan söz et me ye baş la ma sı bir ol muş tu. Onun iyi, cid di bir in san ol du ğu nu, her kı zın se ve se ve onun la ev le ne ce ği ni söy lü yor du. Üç gün son ra Pus to va lov ken di gel di, çok az –on da ki ka– otur du, çok da az ko nuş tu, ama Ol ga sev di onu, hem o den li sev di ki, bü tün ge ce hiç uyu ma dı, sıt ma ya tu tul muş gi bi yan dı ateş ler için de. Er te si sa bah adam yol la yıp or ta yaş lı ka dı nı ça ğırt tı. Çok geç me den is te di ler Ol ga’yı. Son ra da dü ğün ol du. Pus to va lov ile Ol ga ev len dik ten son ra çok mut lu bir ya şam sür me ye baş la dı lar. Pus to va lov ge nel lik le öğ le ye ka dar du ru yor du de po da, son ra çe şit li iş ler için dı şa rı çı kı yor du. Ol ga alı yor du ye ri ni, ak şa ma ka dar otu ru yor du ya zı ha ne de, he sap la rı ya pı yor, de po dan mal çı kar tı yor du. Müş te ri le re, ta nı dık la ra, — Şim di yıl da yüz de yir mi pa ha lı la şı yor ke res te,–di yor du.– Siz hak ve rin ya ni, es ki den bu ra nın ke res te si ni sa tar dık, şim di ke res te al ma ya her yıl, ta Mo gi levsk ili ne git mek zo run da ka lı yor Va si li’ci ğim. İki eli ni deh şet için de ya nak la rı na bas tı ra rak ek li yor du: — Ya fi yat lar! Ya fi yat lar! Şim di çok es ki den be ri ke res te alım sa tım işin de ça lı şı yor muş, dün ya da en önem li, en ge rek li şey ke res tey miş gi bi ge li yor du ona. Ki riş, ka las, tah ta, tom ruk, kü tük, mer tek söz cük le rin de ken di ne pek ya kın, onu duy gu lan dı ran bir şey du yar gi bi olu yor du… Ge ce le ri düş le rin de dağ lar ka dar yük 592
Tatlım
sek tah ta yı ğın la rı, kent dı şı na, uzak bir ye re ke res te ta şı yan ara ba la rın oluş tur duk la rı so nu gel mez di zi le ri gö rü yor du. On iki ku laç lık lar la yir mi beş san tim lik kü tük le rin aya ğa kalk mış, sü rü ha lin de ke res te de po su na –ke res te ler le sa vaş ma ya ge li yor lar mış gi bi– yü rü dük le ri ni; ka las lar la tom ruk la rın ku ru tah ta lar da bo ğuk tak–tuk ses le ri çı ka ra rak yu var lan dık la rı nı, dü şüp kalk tık la rı nı, bir bi ri nin üze ri ne yü rü dük le ri ni gö rü yor du. Bir çığ lı ata rak uya nı yor du, Pus to va lov şef kat li, — Ol ga’cı ğım –di yor du,– ne yin var ca nım? Haç çı kar! Ko ca sı ne der se, o da ay nı şe yi söy lü yor du. Pus to va lov oda nın sı cak ol du ğu nu ya da son gün ler de iş le rin dur gun laş tı ğı nı dü şü nü yor sa, o da ay nı şe yi dü şü nü yor du. Ko ca sı eğ len ce den fa lan hoş lan maz, bay ram la rı ev de otu rur du, o da çık maz dı ev den. Ta nı dık la rı, — Ara yan ya de po da bu lu yor si zi ya ev de –di yor lar dı.– Bir ti yat ro ya ya da sir ke git se niz ba ri tat lım. Ağır baş lı, ce vap ve ri yor du Ol ga: — Va si li’ci ğim le be nim ti yat ro lar da do la şa cak za ma nı mız yok. İş ada mı yız biz, boş şey ler le uğ ra şa ma yız. İyi, ya rar lı ne var ki bu ti yat ro lar da? Cu mar te si le ri ka rı ko ca ak şam ayin le ri ne, bay ram gün le ri de sa bah ayin le ri ne gi di yor lar dı. Ki li se dö nü şü –yüz le rin de mut lu bir an la tım– yan ya na yü rü yor lar dı. Hoş bir ko ku ya yı lı yor du on lar dan çev re ye. Ol ga’nın ipek giy si si nin hı şır tı sı ku lak la rı ok şu yor du. Ev de çö rek le, çe şit çe şit re çel le çay içi yor, da ha son ra bö rek yi yor lar dı. Her öğ len av lu yu, av lu ka pı sı nın dı şın da so ka ğı ne fis bir pan car çor ba sı ko ku suy la ız ga ra ko yun ya da ör dek eti –oruç gün le rin de ba lık– ko ku su kap lı yor du. Ağız la rı su la nı yor du ge çen le rin. Ya zı ha ne de se ma ver her an kay nı yor du. Müş te ri le ri ça yın ya nın da si mit le ağır lı yor lar dı. Ka rı ko ca haf ta da bir kez ha ma ma gi di yor, eve yüz le ri kı zar mış, yan ya na dö nü yor lar dı. Ta nı dık la rı na, 593
Anton Pavloviç Çehov
— Eh iş te, ya şa yıp gi di yo ruz –di yor du Ol ga,– Tan rı’ya şü kür ler ol sun. Va si li’ci ğim le be nim ki gi bi bir ya şa mı her ke se ver sin Tan rı. Pus to va lov ke res te al ma ya Mo gi levsk ili ne git ti ği za man lar Ol ga çok üzü lü yor, ge ce le ri uyu ya mı yor, hep ağ lı yor du. Bah çe için de ki kü çük ev de ki ra cı olan alay bay ta rı Smir nin ko nuk ge li yor du ona böy le ak şam lar. Genç bir bay tar dı Smir nin. Ol ga’ya bir şey ler an la tı yor ya da onun la kâ ğıt oy nu yor du. Oya lı yor du bu Ol ga’yı. Özel lik le Smir nin’in ken di ai le ya şa mı na değ gin an lat tık la rı il ginç olu yor du. Bir za man lar ev liy di Smir nin, bir de oğ lu var dı. Ama onu al dat tı ğı için bo şa mış tı ka rı sı nı. Şim di nef ret edi yor du on dan. Ama oğ lu nun ba kı mı için ay da kırk rub le yol lu yor du ona. Bü tün bun la rı din ler ken içi ni çe ki yor du Ol ga, ba şı nı iki ya na sal lı yor du, acı yor du Smir nin’e. Ge ce geç sa at Smir nin’i mum la mer di ven ba şı na ka dar ge çi rir ken, — Eh, Tan rı kur tar sın si zi –di yor du.– Te şek kür ede rim, sı kıl dı nız ya nım da, Tan rı sağ lık ver sin si ze, Kut sal Ana mız… Her za man ko ca sı gi bi ağır baş lı, man tık lı ko nuş ma ya ça lı şı yor du. Aşa ğı da ka pı dan çı kar ken ses le ni yor du bay ta ra: — Si ze bir şey söy le ye yim mi Vla di mir Pla to niç, ka rı nız la ba rış sa nız çok iyi eder di niz. Hiç de ğil se, oğ lu nu zun ha tı rı için ba ğış la sa nız onu!.. Her şe ye ak lı eri yor dur ar tık yav ru ca ğın. Pus to va lov eve dön dü ğün de bay tar dan al çak ses le söz edi yor du ona Ol ga. Onun mut suz ai le ya şa mı nı an la tı yor du. İki si de baş la rı nı sal lı yor, ba ba sı nı çok öz le miş ola bi le cek ço cuk tan söz edi yor lar, son ra –dü şün ce le ri nin tu haf akı şı so nu cu– iki si de tas vir le rin önün de du ru yor, yer le re ka dar eği li yor, Tan rı’nın on la ra ço cuk ver me si için du a edi yor lar dı. Pus to va lov lar böy le hu zur, kar şı lık lı an la yış, sev gi, tam bir mut lu luk için de al tı yıl ya şa dı lar. Ama bir kış gü nü Va si li An dre iç ya zı ha ne de bar dak bar dak çay iç tik ten son ra ke res te ver mek için şap ka sız çık tı dı şa rı, üşüt tü, has ta lan dı. En iyi 594
Tatlım
dok tor lar iyi et me ye ça lış tı lar onu, ama has ta lı ğı ye ne me di Va si li An dre iç, dört ay yat tık tan son ra öl dü. Ge ne dul kal dı Ol ga. Ko ca sı nı top ra ğa ver dik ten son ra, gün ler ce hıç kı ra hıç kı ra ağ la dı Ol ga. — Ki me bı rak tın da git tin be ni bir ta nem? Sen siz na sıl ya şa rım ben? On maz ya ra lar aç tın yü re ğim de, pe ri şan et tin be ni! Ey iyi yü rek li in san lar, acı yın bu ök sü ze… Si yah ma tem giy si si ni çı kar mı yor du sır tın dan. Şap ka yı, el di ve ni de hep ten bı rak mış tı, ev den çok sey rek –o da yal nız ca ki li se ye, bir de ko ca sı nın me za rı na git mek için– çı kı yor du. Bir ra hi be gi bi ya şı yor du. An cak al tı ay son ra çı kar dı ma tem giy si si ni, pen ce re le rin pan jur la rı nı aç ma ya baş la dı. Ba zı sa bah lar yi ye cek bir şey ler al mak için aş çı ka dın la bir lik te pa za ra git ti ği ni gö ren ler olu yor du. Ama şim di na sıl ya şa dı ğı nı, evin de ne le rin olup bit ti ği ni hiç kim se bil mi yor, an cak tah min edi yor lar dı. Söz ge li mi, evi nin kü çük bah çe sin de bay tar la çay iç me sin den, bay ta rın ona yük sek ses le ga ze te oku ma sın dan; son ra pos ta ne de kar şı laş tı ğı ta nı dık bir ba ya na söy le dik le rin den bir şey ler çı ka rı yor lar dı. Şöy le de miş ti ta nı dı ğı o ba ya na: — Ken ti miz de doğ ru dü rüst bir bay tar ba kı mı ol ma dı ğı için bu ka dar çok has ta lık gö rü lü yor biz de. Gün geç mi yor, bi ri nin süt ten has ta lan dı ğı nı du yu yo ruz. As lın da in san la rın sağ lı ğıy la il gi le nil di ği ka dar, ev cil hay van la rın sağ lı ğıy la da il gi len mek ge re kir. Bay ta rın dü şün ce le ri ni yi ne li yor du hep, her ko nu da bay ta rın dü şün dü ğü gi bi dü şü nü yor du. Bi ri si ne bağ lan ma dan bir yıl bi le ya şa ya ma ya ca ğı, mut lu lu ğu bu kez bah çe sin de ki kü çük ev de bul du ğu or ta day dı. Baş ka sı ol sa kı nar lar dı onu, ama Ol ga için kim se kö tü dü şü ne mi yor du. Her şey öy le si ne do ğal, açık se çik ti ya şa mın da… Ol ga ile bay tar, ara la rın da ki iliş ki de or ta ya çı kan de ği şik lik ten hiç kim se ye söz et mi yor lar dı. Giz le me ye ça lı şı yor 595
Anton Pavloviç Çehov
lar dı bu de ği şik li ği; ama ba şa ra mı yor lar dı. Ol ga’nın bir sır rı ola maz dı çün kü. Bay ta ra alay dan ar ka daş la rı gel di ğin de Ol ga bar dak la rı na çay ko yar ken ya da ak şam ye me ği ni ve rir ken, bü yük baş hay van lar la kü çük baş hay van la rın ya ka lan dık la rı ve ba dan, se def has ta lı ğın dan, kent mez ba ha sı nın kö tü du ru mun dan söz et me ye baş lı yor du. O ko nu şur ken bay tar renk ten ren ge gi ri yor du, ko nuk lar git tik ten son ra da kol la rın dan ya ka lı yor du onu, öf key le ba ğı rı yor du: — Ak lı nın er me di ği şey ler den söz et me me ni kaç kez söy le dim sa na! Bay tar ar ka daş lar la ken di ara mız da ko nu şur ken bir da ha sö zü mü ze ka rış ma lüt fen. Ka bak ta dı ve ri yor ar tık! Ol ga şaş kın, ürk müş ba kı yor du bay ta rın yü zü ne, — Pe ki ama, hiç ko nuş ma ya yım mı Vla di mir’ci ğim? –di ye so ru yor du. Son ra –göz le ri yaş lı– boy nu na sa rı lı yor du bay ta rın, kız ma ma sı için yal va rı yor du ona. İki si de mut luy du. Gel ge le lim, çok sür me di bu mut lu luk la rı. Bay tar ala yı ile kent ten ay rıl dı. Çok uzak bir ye re, han diy se Si bir ya’ya yol la mış lar dı ala yı nı. Ol ga yal nız kal mış tı ge ne… Tam an la mıy la yal nız dı şim di. Ba ba sı çok tan öl müş tü, bir aya ğı kı rık kol tu ğu toz için de, ta van ara sı na atıl mış tı. Ol ga za yıf la mış, bo zul muş tu. Es ki den ol du ğu gi bi kim se bak mı yor du ona ar tık so kak ta, gü lüm se mi yor lar dı. Bes bel li en gü zel yıl la rı geç miş, ge ri de kal mış tı. Şim di üze rin de hiç dü şün me se çok da ha iyi ede ce ği, ye ni, bi lin mez bir ya şam baş la mış tı onun için. Ak şam la rı taş lı ğın ba sa mak la rı na otu ru yor du; “Ti vo li”de ça lan or kes tra nın, pat la tı lan ha vai fi şek le rin ses le ri ni du yu yor du, ama bu ses ler bir dü şün ce uyan dır mı yor du on da ar tık. Boş av lu sun da do laş tı rı yor du ba kı şı nı il gi siz, hiç bir şey dü şün mü yor, için de bir is tek duy mu yor du, ge ce olun ca yat ma ya gi di yor, dü şün de ge ne boş av lu su nu gö rü yor du. Zo ra ki yi yor içi yor du san ki. 596
Tatlım
En önem li si, en kö tü sü de bir dü şün ce si nin ol ma ma sıy dı ar tık. Çev re sin de eş ya la rı gö rü yor, olan bi ten le rin hep si ni an lı yor, ama bir şey üze rin de be lir li bir dü şün ce ye va ra mı yor, ne söy le ye ce ği ni bi le mi yor du. Ne kö tü dür in sa nın bir dü şün ce si nin ol ma ma sı! Söz ge li mi, bir şi şe nin ma sa nın üze rin de dur du ğu nu ya da yağ mu run yağ dı ğı nı, bir köy lü nün ara bay la bir ye re git ti ği ni gö rü yor sun, ama bu şi şe nin ora da ni çin dur du ğu nu, yağ mu run ni çin yağ dı ğı nı, köy lü nün ne re ye git ti ği ni bi le mi yor, –bin rub le bi le ver se ler– bu ko nu da bir şey söy le ye mi yor sun… Ku kin’in, Pus to va lov’un, son ra bay ta rın ya nın day ken her ko nu da bir şey ler söy le ye bi li yor du. Her ko nu da dü şün ce si ni söy le ye bi li yor du. Oy sa şim di ka fa sı nın içi de, yü re ği de av lu su gi bi bom boş tu. Pe lin otu ye miş gi bi bir tu haf lık, bir acı lık var dı ağ zın da. Gi de rek her ya na doğ ru ge liş miş ti kent. Tsı gan Ma hal le si’ne so kak di yor lar dı ar tık, “Ti vo li” bah çe si nin, ke res te de po la rı nın ol du ğu yer de de ko ca man ko ca man ev ler yük sel miş, ara so kak lar oluş muş tu. Ne ça buk ge çi yor du za man! Ol ga’nın evi nin du var la rı ko yu laş mış, da mı pas lan mış, sa man lı ğı yan yat mış tı. Bü tün av lu yu ya ba ni ot lar, ısır gan lar kap la mış tı. Ol ga ken di de yaş lan mış, çök müş tü. Ya zın taş lı ğın ba sa mak la rın da otu ru yor du, ru hu es ki si gi bi bom boş tu ge ne, ka ran lık tı, pe lin ye miş gi bi bir tu haf lık, bir acı lık var dı ağ zın da; kı şın ise pen ce re nin önün de otu ru yor, ka ra ba kı yor du. İlk ba har da ha fif bir yel es se, rüz gâr ki li se nin çan se si ni ge tir se Tsı gan So ka ğı’na, anı lar bir den dol du ru yor lar dı bel le ği ni, yü re ğin de tat lı bir sı kış ma olu yor du, göz le rin den yaş lar bo şa lı yor du, ama an cak bir da ki ka sü rü yor du bu, son ra ge ne boş luk, ne den ya şa dı ğı nın bi lin mez li ği… Si yah kü çük ke di si Brıs ka ge lip sür tü nü yor du ona, sev giy le mı rıl da nı yor du, ama ke di nin bu ya kın lı ğı, sev gi si et ki le mi yor du Ol ga’yı. İs te di ği bu muy du? Tüm var lı ğı nı, ru hu nu, man tı ğı nı sa ra cak, ona dü şün ce ler, ya şa mı na renk ka ta cak, es ki miş ka nı nı ısı ta cak bir sev giy di onun is te di ği. Aya ğıy la iti yor du Brıs ka’yı, ca nı sık kın, 597
Anton Pavloviç Çehov
— Git ba şım dan, git… –di yor du.– Ne is ti yor sun ben den? Gün ler gün le ri, yıl lar yıl la rı ko va lı yor du. Ne bir dü şün ce, ne de bir se vinç var dı ya şa mın da. Aş çı ka dın Mav ra ne söy ler se, oy du gü zel olan. Sı cak bir tem muz gü nü, ak şa mü ze ri, so kak tan ge çen ko yun sü rü sü nün kal dır dı ğı toz bu lu tu av lu yu kap la dı ğı bir an da bah çe ka pı sı ça lın dı bir den. Ol ga ken di git ti aç tı ka pı yı, açar aç maz da do nup kal dı: Bay tar Smir nin du ru yor du kar şı sın da. Si vil di, saç la rı na ak düş müş tü. Geç mi şi bü tü nüy le bir an da anım sa dı Ol ga, tu ta ma dı ken di ni, ağ la ma ya baş la dı, bir söz cük söy le me den Smir nin’in göğ sü ne da ya dı ba şı nı; çok he ye can lı ol du ğu için, bir lik te eve na sıl git tik le ri ni, çay ma sa sı na na sıl otur duk la rı nı bil mi yor du. Se vinç ten tit re ye rek, — Ca nım be nim! –di ye mı rıl da nı yor du.– Vla di mir’im! Han gi rüz gâr at tı se ni bu ra ya? — Te mel li yer leş mek is ti yo rum bu ra ya –di ye an lat ma ya baş la dı Smir nin.– Di lek çe ve rip emek li ye ay rıl dım, öz gür ya şa mın ta dı na var mak, ora dan ora ya ta şın mak tan kur tul mak, be lir li bir yer de ya şa mak için bu ra ya gel dim. Oğ lu mu da li se ye ver mem ge re ki yor za ten. Bi li yor mu su nuz, ka rım la ba rış tık. — Ne re de ka rı nız? –di ye sor du Ol ga. — Oğ lum la otel de. Ben do la şı yo rum, ev arı yo rum. — Hay Al lah, be nim eve yer leş se ni ze! Bol bol ye ter si ze. Ah Tan rım, pa ra fa lan is te mem siz den. (He ye can lan mış tı Ol ga, ge ne ağ la ma ya baş la mış tı.) Siz bu ra da otu rur su nuz, ba na bah çe de ki kü çük ev ye ter. Aman ne bü yük bir mut lu luk bu Tan rım! Er te si gün evin ça tı sı nı bo yu yor lar, du var la rı ba da na lı yor lar dı. Ol ga, el le ri be lin de, av lu da do la şı yor, sa ğa so la buy ruk lar yağ dı rı yor du. Es ki gü lüm se me si ay dın lat mış tı yü zü nü, uzun bir uy ku dan uyan mış gi bi can lan mış, dinç leş miş ti. Bay ta rın ka rı sı gel di. Kı sa saç lı, sıs ka, çir kin bir ka dın dı. 598
Tatlım
Şı ma rık bir an la tım var dı yü zün de. Bir ço cu ğun elin den tu tu yor du. Sa şa’ydı. Ya şı na gö re çok kü çük gös te ri yor du Sa şa (as lın da on ya şın day dı), şiş man, açık ma vi göz lüy dü, gam ze le ri var dı ya nak la rın da. Av lu ya gi rer gir mez ke di yi ko va la ma ya baş la mış tı; se vinç, mut lu luk do lu kah ka ha la rı dol dur muş tu av lu yu. Sa şa, — Ke di mi dir bu tey ze ci ğim? –di ye sor du Ol ga’ya.– Yav ru la yın ca yav ru la rın dan bir ta ne ve rin bi ze ne olur? An nem fa re ler den çok kor kar da… Ol ga bi raz ko nuş tu Sa şa ile, çay içir di ona. Bu ço cuk öz oğ luy muş gi bi bir den bir sı cak lık duy muş tu için de ona kar şı. Yü re ği tat lı tat lı sı kış ma ya baş la mış tı. Sa şa ak şam la rı ye mek oda sın da ders ça lı şır ken de şef kat le, sev giy le ba kı yor du ona, ken di ken di ne mı rıl da nı yor du: — Yav ru cu ğum be nim, gü ze lim… Ço cu ğum, akıl lı, gü zel yav rum. Oku yor du Sa şa: — Ada, dört bir ya nı suy la çev ri li ka ra par ça sı na de nir. — Ada, dört bir ya nı… –di ye tek rar edi yor du Ol ga. Bun ca yıl sü ren ses siz lik ten, dü şün ce ler de ki boş luk tan son ra, ken di ne gü ve ne rek söy le di ği ilk dü şün cey di bu. Onun da dü şün ce le ri var dı ar tık; ak şam ye mek le rin de Sa şa’nın an ne ba ba sıy la, gü nü müz de ço cuk la rın li se de oku ma la rı nın güç lü ğün den, ama kla sik eği ti min mo dern öğ re tim den ge ne de iyi ol du ğun dan, çün kü li se yi bi ti rin ce ço cu ğun önün de her yo lun ar tık açık ol du ğun dan, is ter dok tor, is ter mü hen dis ola bi le ce ğin den söz edi yor lar dı. Ar tık li se ye gi di yor du Sa şa. An ne si Har kov’a kız kar de şi nin ya nı na git miş, bir da ha dön me miş ti. Ba ba sı her gün bir yer le re hay van la ra bak ma ya gi di yor, ki mi za man üç dört gün ka lı yor du. Ana sı ba ba sı Sa şa’yı baş la rın dan at mış lar, onu is te mi yor lar, ço cuk ca ğız so nun da aç lık tan öle cek gi bi ge li yor du Ol ga’ya. Ya nı na, bah çe de ki kü çük eve al mış tı onu, kü çük oda yı ona ver miş ti. 599
Anton Pavloviç Çehov
Sa şa bah çe de ki kü çük eve ta şı na lı al tı ay olu yor du. Her sa bah Sa şa’nın oda sı na gi di yor du Ol ga, eli ya na ğı nın al tın da, tat lı bir uy ku da bu lu yor du onu. So luk alı şı du yul mu yor du Sa şa’nın. Uyan dır ma ya kı ya mı yor du onu Ol ga. Üz gün, — Sa şa’cı ğım –di yor du,– ha di kalk ar tık ca nım! Okul za ma nı gel di. Kal kı yor du Sa şa, gi yi ni yor du, du ası nı et tik ten son ra kah val tı ya otu ru yor du, üç bar dak çay içip, iki bü yük si mit, yağ la ya rım fran ca la yi yor du. Uy ku ser sem li ği ni üze rin den hâ lâ ata ma dı ğı için ke yif siz olu yor du. Ol ga yü zü ne, onu de niz aşı rı ül ke ye yol cu edi yor muş gi bi ba ka rak, — Ma sa lı iyi ez ber le me din Sa şa’cı ğım –di yor du.– Çok üzü yor sun be ni. Bi raz gay ret et ca nım, ça lış… Öğ ret men le ri nin sö zü nü din le. — Öf, bı ra kın be ni ne olur! –di ye ba ğı rı yor du Sa şa. Oku la git mek için so ka ğa çı kı yor du. Ken di kü çük tü ama kas ke ti ko ca man dı, sırt çan ta sı var dı sır tın da. Ol ga ses siz ce yü rü yor du ar ka sın dan. Bir ara ses le ni yor du: — Sa şa’cı ğım! Dö nüp ar ka sı na ba kı yor du Sa şa, Ol ga bir hur ma ya da ka ra me la sı kış tı rı yor du eli ne. Li se nin bu lun du ğu so ka ğa sap tık la rın da, uzun boy lu, şiş man bir ka dın onu iz le di ği için uta nı yor du Sa şa, ge ri dö nüp Ol ga’ya, — Siz ar tık eve dö nün tey ze –di yor du,– bu ra dan son ra ken dim gi de rim. Du ru yor du Ol ga, Sa şa li se nin ka pı sın da göz den kay bo la na dek ba kı yor du ar ka sın dan. Ah, ne çok se vi yor du bu ço cu ğu! Es ki bağ lı lık la rın dan hiç bi ri bu den li de rin ol ma mış tı; ru hu hiç böy le si ne fe da kâr ca, yü rek ten, se ve se ve bağ lan ma mış tı. An ne lik duy gu su gi de rek da ha bir güç lü sa rı yor du ben li ği ni. As lın da hiç bir şe yi ol ma yan bu ço cu ğun uğ ru na, onun gam ze le ri nin, kas ke ti nin uğ ru na ca nı nı ve re bi lir di, hem se ve se ve, mut lu luk tan ağ la ya rak… Ne den? Kim bi le bi lir di bu nun ne de ni ni? 600
Tatlım
Sa şa’yı oku la bı rak tık tan son ra hu zur için de, mut lu, içi sev gi do lu dö nü yor du eve. Son al tı ay dır genç le şen yü zü gü lüm sü yor, ışık sa çı yor du. So kak ta onun la kar şı la şan la ra haz ve ri yor du yü zü ne bak mak. — Gü nay dın Ol ga Sem yo nov na’cı ğım! –di yor lar dı.– Na sıl sı nız tat lım? Pa zar da gör dü ğü bir ta nı dı ğı na dert ya nı yor du: — Li se de oku mak çok güç ar tık kar de şim. Di le ko lay, da ha bi rin ci sı nıf ta ço cuk, dün ev öde vi ola rak ma sal ez be ri ile La tin ce çe vi ri, bir de prob lem ver miş ler… Ufa cık ço cuk na sıl ya par bü tün bun la rı? Son ra öğ ret men ler den, ders ler den, ders ki tap la rın dan –Sa şa’nın sö zü nü et ti ği her şey den– söz et me ye baş lı yor du. Sa at üç te bir lik te ye mek yi yor lar dı. Ak şam bir lik te ders ça lı şı yor lar, bir lik te ağ lı yor lar dı. Sa şa’yı ya ta ğı na ya tı rır ken haç çı ka ra rak uzun uzun kut su yor du onu Ol ga, al çak ses le dua lar oku yor du; son ra ken di de ya tın ca, yat tı ğı yer de Sa şa’nın üni ver si te yi bi ti rip dok tor ya da mü hen dis ola ca ğı, ken di nin olan bü yük bir evi, at la rı, bir ku pa ara ba sı ola ca ğı, ev le ne ce ği, ço cuk la rı ola ca ğı o uzak, bu la nık ge le ce ği ha yal edi yor du… Uy ku ya dal mak üze rey ken bi le hâ lâ ay nı şey le ri dü şü nü yor du, ka pa lı göz le rin den yaş lar akı yor du ya nak la rı na. Si yah, kü çük ke di si de ya nın da ya tı yor, mır lı yor du: “Mır… mır… mır…” Ba zı ge ce ler bah çe ka pı sı nı hız lı hız lı vu ru yor du bi ri. Ol ga göz le ri ni açı yor du, kor ku dan so lu ğu ke si li yor du, yü re ği küt küt vur ma ya baş lı yor du. Ya rım da ki ka ge çi yor du ara dan, ge ne vu ru lu yor du ka pı ya. Ol ga, her ya nı tit re ye rek “Har kov’dan tel graf gel di, di ye ge çi ri yor du için den. An ne si Sa şa’yı ya nı na, Har kov ‘a is ti yor… Aman Al la hım!” O an da de rin bir umut suz lu ğa ka pı lı yor du o; ba şı, el le ri, ayak la rı buz ke si yor du dün ya da on dan mut suz in san yok muş gi bi ge li yor du ona. Ama ya rım da ki ka da ha ge çin 601
Anton Pavloviç Çehov
ce bir ta kım ses ler du yu yor du Ol ga. Bay tar dır ge len, ku lüp ten dön müş tür. “Oh Tan rım, şü kür ler ol sun sa na!” di ye ge çi ri yor du için den Ol ga. Yü re ği nin üze ri ne çö ken ağır lık ya vaş ya vaş kal kı yor du, ge ne ha fif, mut lu his se di yor du ken di ni. Bi ti şik oda da de rin bir uy ku ya dal mış, ara da bir, “Şim di gös te ri rim sa na! De fol be! Tut ma be ni!” di ye sa yık la yan Sa şa’yı dü şü nü yor du. 1899
602
Çukurda 1 Çu kur bir yer dey di Uk le ye vo kö yü. Öy le ki, şo se den de, de mir yo lu is tas yo nun dan da yal nız ca çan ku le siy le bas ma atöl ye le ri nin ba ca la rı gö rü nür dü. Şo se den ge çen ler bu ra sı nın ne kö yü ol du ğu nu sor duk la rın da şöy le ya nıt ve rir ler di on la ra: — Zan go cun, ölü için ve ri len ye mek te tam bir ku tu hav ya rı ye di ği köy dür bu ra sı. Bir za man lar, atöl ye sa hi bi Kost yu kov’un evin de ve ri len ölü ye me ğin de yaş lı bir zan goç, sof ra da si yah hav ya rı gö rün ce da ya na ma mış, iş tah la sal dır mış ku tu ya. Sağ dan sol dan dür tü yor lar mış onu, ko lun dan çe ke li yor lar mış. Ama haz dan her ya nı taş ke sil miş gi bi yi yor muş ih ti yar. Bir şey duy du ğu yok muş, ha bi re atış tı rı yor muş. Sof ra da ki hav ya rın hep si ni ye miş. Bir bu çuk ki lo hav yar var mış ku tu da… Bu ola yın üze rin den uzun yıl lar geç miş ti. Zan goç öle li çok olu yor du. Ama bu hav yar öy kü sü hâ lâ unu tul ma mış tı. Çev re de ya şam mı o den li yok sul du, yok sa in san lar mı on yıl ön ce ol muş bu önem siz olay dan baş ka bir şey gö re mi yor lar dı, her ne den se. Uk le ye vo kö yü üze ri ne bun dan baş ka bir şey an la tıl maz dı böl ge de. 603
Anton Pavloviç Çehov
Sıt ma ek sik ol maz dı bu ra da. Özel lik le göl ge le ri uzun yaş lı sö ğüt le rin al tı na dü şen çit le rin önü ar ka sı ya zın bi le vı cık vı cık ça mur du. Atöl ye ar tık la rı ile bas ma yı iş le mek te kul la nı lan ase tik asit ko kar dı bu ra lar da. Atöl ye ler –üç bas ma atöl ye siy le bir ta bak ha ne– kö yün bi raz dı şın day dı. Kü çük atöl ye ler di bun lar. Hep sin de bir den, ol sa ol sa dört yüz ki şi ça lı şı yor du. Ta bak ha ne nin ar tık la rı yü zün den kü çük de re nin su yu pis ko kar dı ço ğu za man. Bu ar tık lar ça yı ra da bu laş tı ğı için köy lü le rin hay van la rı Si bir ya çı ba nı na ya ka la nıp kı rı lı yor lar dı ara da bir. Ta bak ha ne nin ka pa tıl ma sı em ri bi le gel miş ti kö ye. Res men ka pa lıy dı ta bak ha ne. An cak, böl ge po lis ko mi se ri ve dok to run göz yum ma sıy la –ta bak ha ne nin sa hi bi her ay onar rub le ve ri yor du on la ra –giz li ola rak ça lı şı yor du. Köy de doğ ru dü rüst, da mı sac kap lı, iki taş ev var dı. Bun lar dan bi rin de bu cak yö ne ti mi ku ru lu var dı. Öte kin de, ki li se nin he men kar şı sın da ki iki kat lı ola nın day sa, Ye pi fan lı Gri go ri Pet rov Tsı bu kin otu ru yor du. Gri go ri bak kal dük kâ nı iş le ti yor du. Ama gö rü nü şü kur tar mak için di bu yal nız ca. As lın da vot ka, sı ğır, de ri, ta hıl, do muz ti ca re ti ya pı yor du. Ona ka zanç sağ la ya bi le cek her şe yi alıp sa tar dı. Söz ge li mi, ka dın şap ka la rı için yurt dı şın dan sak sa ğan is ten di ğin de çif ti ne otuz ka pik ve rip top lar dı tüm sak sa ğan la rı. Odun luk ko ru la rı sa tın alır, fa iz le pa ra ve rir di. Sö zün kı sa sı, iş bi lir, be ce rik li bir ih ti yar dı Gri go ri. İki oğ lu var dı. Bü yü ğü, Ani sim po lis ti. Hır sız lık bö lü mün de ça lı şı yor, kö ye pek sey rek ge li yor du. Kü çü ğü Ste pan ise ti ca re te ver miş ti ken di ni. Ba ba sı na yar dım edi yor du. Ne var ki, ger çek bir yar dım bek le yen yok tu on dan. Za yıf bün ye li, üs te lik sa ğır dı çün kü. Ka rı sı Ak sin ya –boy lu bos lu, gü zel bir ka dın dı, bay ram gün le ri şap ka gi yer, eli ne bir şem si ye alır, öy le çı kar dı so ka ğa– sa bah er ken kal kar, ge ce geç ya tar, sa bah tan ak şa ma dek etek le ri ni top la yıp, anah tar la rı şın gır da ta şın gır da ta bir am ba ra, bir bod ru ma, bir dük kâ na ko şar du rur du. Ona ba kar ken haz la do lar dı yaş lı Tsı bu 604
Çukurda
kin’in yü re ği. Göz le ri nin içi ışıl ışıl olur du, ama bir yan dan da üzü lür dü. Ha yat do lu bu ka dın la bü yük oğ lu de ğil de, ka dın gü zel li ğin den hiç mi hiç an la ma dı ğı apa çık, kü çük, sa ğır oğ lu ev li ol du ğu için iç sız lar dı. Ai le ya şa mı na pek düş kün dü yaş lı Tsı bu kin. Dün ya da en çok sev di ği şey ai le si, özel lik le bü yük oğ lu ve ge li niy di. Sa ğır la ev le nip eve ge lin gel me si nin üze rin den çok geç me den, ola ğa nüs tü be ce rik li bir ka dın ol du ğu an la şıl mış tı Ak sin ya’nın. Ki me ve re si ye ve ri le bi le ce ği ni, ki me ve ri le me ye ce ği ni öğ ren miş ti he men. Anah tar la rı hep ya nın da bu lun du ru yor, on la rı gü ve nip ko ca sı na bi le ver mi yor, he sap pul la rı nı şı kır da tı yor, bir köy lü gi bi at la rın ağız la rı nı açıp diş le ri ne ba kı yor, dur ma dan ya gü lü yor ya da ba ğı rıp ça ğı rı yor du. O ne söy ler se, ne ya par sa hep si ni hoş nut luk la kar şı lı yor du ih ti yar. Haz la mı rıl da nı yor du: — Ah sev gi li ge li nim be nim! Ah gü ze lim, ana cı ğım… Dul du ih ti yar. Ama da ya na ma mış, oğ lu nun dü ğü nün den bir yıl son ra tu tup ken di de ev len miş ti. Uk le ye vo’dan otuz ki lo met re öte de bir köy de, iyi bir ai le den, Var va ra Ni ko la yev na adın da, ya şı bi raz geç kin, ama gü zel, gös te riş li bir kız bul muş lar dı ona. Var va ra Ni ko la yev na üst kat ta ki kü çük oda ya yer le şir yer leş mez, evin için de her şey –pen ce re le re ye ni cam ta kıl mış gi bi– ay dın la nı ver miş ti bir den. Lam ba la rın ışı ğı da ha bir par lak ol muş, ma sa lar kar gi bi be yaz ör tü ler le ör tül müş, pen ce re le rin için de de, evin önün de ki kü çük bah çe de de kır mı zı to mur cuk lu çi çek ler boy gös ter miş ti. Ye mek te her kes ay nı ça na ğa dal dır mı yor du ar tık ka şı ğı nı, her ke sin önü ne ay rı ta bak ko nu yor du. Var va ra Ni ko la yev na tat lı tat lı, iç ten lik le gü lüm sü yor du hep. Evin için de her şey gü lüm sü yor du san ki… Ka pı ya di len ci ler, yok sul lar, sa da kay la ge çi nen din adam la rı gel me ye baş la mış tı –oy sa o za ma na dek ol maz dı böy le bir şey–; Uk le ye vo lu ka dın la rın ağ la mak lı ses le ri; çok iç tik le ri için atöl ye ler den ko vul muş güç süz, so luk be niz li er kek le rin suç lu ök sü rük le ri işi ti li yor du pen ce re le rin 605
Anton Pavloviç Çehov
di bin de. Var va ra pa ra ve ri yor du on la ra. Ek mek, es ki giy si ler ve ri yor du. Çok geç me den –eve alış tık tan son ra– dük kân dan giz li ce al dı ğı ba zı şey le ri de ver me ye baş la mış tı. Bir gün onu iki ku tu çay alıp gö tü rür ken gö rün ce çok şa şır mış tı sa ğır. Gi dip ha ber ver miş ti ba ba sı na: — Anam iki ku tu çay al dı… Ne re ye ya za ca ğız on la rı? İh ti yar kar şı lık ver me miş ti. Bir sü re du rup kaş la rı nı oy na ta rak dü şün müş, üst ka ta, ka rı sı nın ya nı na git miş ti. Sev gi do lu bir ses le, — Var va ra’cı ğım –de miş ti,– dük kân dan bir şe ye ih ti ya cın olur sa, çe kin me den al. İs te di ğin ka dar al hem, hiç çe kin me… Er te si gün av lu dan ge çer ken ses len miş ti üvey an ne si ne sa ğır: — Bir şey is ti yor sa nız, alın ana cı ğım! Var va ra’nın sa da ka ver me sin de de, lam ba lar da, kır mı zı çi çek ler de ol du ğu gi bi yep ye ni, ev de ki le re ne şe, hu zur ve ren bir şey var dı. Bo zul muş, kok muş tuz la ma eti –fı çı nın ya nı na yak la şın ca bur nu nun di re ği sız lar dı in sa nın, öy le pis, ağır bir ko ku su olur du– evet, bo zul muş, kok muş tuz la ma eti köy lü le re yut tur duk la rı; sar hoş lar dan re hin ola rak orak la rı nı, şap ka la rı nı, ka rı la rı nın ba şör tü le ri ni al dık la rı; kö tü cins vot ka nın ser sem let ti ği iş çi le rin ça mur la ra uza nıp kal dı ğı; gü na hın kö yün üze ri ne bir sis gi bi çök tü ğü, oruç haf ta sı ari fe sin de de, köy ki li se si nin azi zi için ya pı lan üç gün lük bay ram da da, ev de, üst kat ta ki kü çük oda da, tuz la ma et le de, vot kay la da hiç mi hiç il gi si ol ma yan, ses siz, me lek gi bi bir ka dı nın ol du ğu dü şün ce si dük kân da ça lı şan la rın yü re ği ne bir ha fif lik ve ri yor du. Var va ra’nın yok sul la ra et ti ği yar dım la rın bu ağır, ka ran lık gün ler de et ki si bir ma ki ne nin em ni yet su pa bı nın ki ile ay nıy dı. Tsı bu kin’in evin de gün ler dur ma dan ça lış mak la ge çer di. Ak sin ya hol de eli ni yü zü nü yı kar ken şa pur şu pur ses ler çı kar ma ya, se ma ver mut fak ta kay na ma ya, uğur suz şey le ri ha ber 606
Çukurda
ve ri yor muş gi bi tıs la ma ya baş la dı ğın da gü neş da ha doğ ma mış olur du. İh ti yar Gri go ri Pet rov –sır tın da uzun, si yah set re si, aya ğın da pa muk lu be yaz pan to lo nu, uzun konç lu, pı rıl pı rıl çiz me le ri; her şe yiy le ter te miz, ufa cık– to puk la rı nı vu ra vu ra –ün lü tür kü de ki ka yın ba ba gi bi– do la şır dı oda lar da. Dük kâ nı açar lar dı. Or ta lık ay dın la nın ca ha zır la yıp ka pı ya ge ti rir ler di yay lı yı. Kas ke ti ni ku lak la rı na ka dar ge çi rip ca kay la ku ru lur du ara ba ya ih ti yar. Onu böy le gö ren, el li al tı ya şın da ol du ğu na dün ya da inan maz dı. Ka rı sıy la ge li ni yol cu et me ye çı kar lar dı onu. Gü zel, te miz set re si ni gi yip de üç yüz rub le de ğe rin de ka ra ya ğız iri ay gı rın ko şu lu ol du ğu yay lı ya bin di ğin de, köy lü le rin bir şey is te mek ya da bir şey den ya kın mak için ya nı na gel me le rin den hiç haz zet mez di ih ti yar. Böy le za man lar da nef ret eder di, tik si nir di köy lü ler den. Av lu ka pı sın da bir köy lü nün onu bek le di ği ni gö rür se, öf key le ba ğı rır dı: — Ne di ki li yor sun ora da be? Ha di işi ne git! Bek le yen bir di len ciy se, — Al lah ver sin! –di ye ba ğı rır dı. Ev de he men hiç dur maz dı ih ti yar. İş için her gün bir ye re gi der di. Ko yu giy si ler, si yah ön lük gi yen ka rı sı da oda la rı top lar ya da mut fak iş le ri ne yar dım eder di. Ak sin ya dük kân da ça lı şır dı. Şi şe le rin tın gır tı sı, pa ra la rın şı kır tı sı, Ak sin ya’nın kah ka ha la rı ya da öf ke li ba ğı rıp ça ğır ma la rı, gü cen dir di ği müş te ri le rin söy len me le ri av lu dan du yu lur du. Giz li vot ka alış ve ri şi nin ora da olan ca can lı lı ğıy la sü rüp git ti ği ni gös te rir di bü tün bun lar. Sa ğır da dük kân da du rur du ço ğu za man. Ba zen kas ke ti ni al ma dan so ka ğa çı kar, el le ri ce bin de, dal gın dal gın bir ev le re, bir gök yü zü ne ba ka rak do la şır du rur du. Gün de al tı kez çay içi lir di ev de. Dört kez de ye mek ye nir di. Ak şam o gü nün ka zan cı nı he sap eder ler, def te re ge çer ler, son ra hu zur için de ya tıp uyur lar dı. Uk le ye vo’da üç bas ma atöl ye siy le sa hip le ri Bü yük Hrı min le rin, Kü çük Hrı min le rin, bir de Kost yu kov’un ev le ri ara sın da te le fon bağ lan tı sı var dı. Bu cak yö ne tim ku ru lu nun 607
Anton Pavloviç Çehov
ya pı sı na da çe kil miş ti bir tel. An cak içi ne tah ta ku ru la rı, ha mam bö cek le ri yu va yap tı ğı için, kı sa bir sü re son ra ça lış maz ol muş tu bu ra da ki te le fon. Bu cak baş ka nı pek okur ya zar bir in san de ğil di. Ev rak lar da her söz cü ğü bü yük harf le baş la ya rak ya zar dı, ama te le fon bo zu lun ca şöy le de miş ti: — Evet, te le fon suz bi raz güç lük çe ke ce ğiz şim di. Bü yük Hrı min ler ile Kü çük Hrı min ler sü rek li mah ke me lik ti ler. Ki mi za man Kü çük Hrı min le rin ken di ara la rın da kav ga et tik le ri, bir bir le ri ni mah ke me ye ver dik le ri de olur du. Böy le za man lar, ye ni den ba rış ma la rı na dek, ba zen bir ay, iki ay ça lış mı yor du atöl ye le ri. On la rın her kav ga sı çok söy len ti le re, de di ko du la ra ne den ol du ğu için Uk le ye vo lu lar bü yük il gi gös te ri yor lar dı bu kav ga la ra. Ta til gün le ri Kost yu kov ile Kü çük Hrı min ler ara ba ge zi si ne çı kar, Uk le ye vo’nun so kak la rın da do la şır, köy lü le rin bu za ğı la rı na çar pıp ge çer ler di. Ak sin ya gi yi nir ku şa nır, dük kâ nın dan uzak laş ma dan, ko la lı ete ği ni hı şır da ta hı şır da ta do la şır dı so kak ta. Kü çük Hrı min ler ara ba ya alır lar dı onu. Söz de zor la gö tü rür ler di. Böy le gün ler de yaş lı Tsı bu kin de ya nı na Var va ra’yı alıp, ye ni atı nı gös ter me ye çı kar dı. Ara ba ge zi sin den dön dük ten son ra her kes ya ta ğa gir di ğin de, Kü çük Hrı min le rin av lu sun da pa ha lı sın dan bir ar mo ni ka nın se si yük se lir di. O ge ce ay da var sa, in sa na he ye can ve rir di bu ses, ne şe ve rir di. Uk le ye vo çu ku ra ben ze mez di ar tık… 2 Tsı bu kin’in bü yük oğ lu Ani sim pek sey rek uğ rar dı Uk le ye vo’ya. An cak bü yük bay ram lar da ge lir di. Ama ta nı dık lar la sık sık ar ma ğan lar yol lar dı. El ya zı sı çok gü zel, ya ban cı bi ri nin –di lek çe gi bi– düz, be yaz kâ ğı da yaz dı ğı mek tup lar ge lir di on dan. Mek tup la rı Ani sim’in ko nu şur ken hiç kul lan ma dı ğı de yiş ler le do lu olur du: “Sev gi li ba ba cı ğım, an ne ci ğim, be den sel ge rek si ni mi ni zi kar şı la mak için ya rım ki lo çi çek ça yı yol lu yo rum siz le re…” 608
Çukurda
Her mek tu bun al tın da, ucu bo zul muş ka lem le ka ra lan mış gi bi “Ani sim Tsı bu kin”, onun al tın da da ge ne o gü ze lim el ya zı sıy la “Giz li po lis” ya zar dı. Mek tup lar yük sek ses le bir kaç kez oku nu yor du ev de. Duy gu la nan ih ti yar, he ye can dan yü zü kıp kır mı zı, — Ba ba evin de kal mak is te me di –di ye mı rıl da nır dı,– gi dip oku la gir di. El den ne ge lir! An la mı yo rum bu ço cu ğu. Bü yük oru ca az kal mış tı. Bir gün –do luy la ka rı şık iri ta ne li bir yağ mur ya ğı yor du– ih ti yar Tsı bu kin ile Var va ra, dı şa rı bak mak için pen ce re ye yak laş tık la rın da, tren is tas yo nun dan doğ ru gel mek te olan bir kı zak ta Ani sim’i gör dü ler. Hiç bek le mi yor lar dı onu. Oda ya gi rer ken bir hu zur suz luk, tu haf bir en di şe var dı Ani sim’in yü zün de. Bu hu zur suz lu ğu, en di şe si son ra da si lin me di yü zün den. Aşı rı de re ce de ser best ti dav ra nış la rı ne den se. Es ki den ol du ğu gi bi ace le et mi yor du git mek için. Gö rev den ko vul muş gi bi bir ha va sı var dı. Onun gel di ği ne Var va ra pek se vin miş ti. Yü zü ne ba kıp kur naz kur maz gü lüm sü yor, gö ğüs ge çi re rek ba şı nı sal lı yor du. — Ne bi çim iş tir bu anam ba bam? –di yor du.– De li kan lı mız yir mi se kiz ya şın da ol du hâ lâ be kâr do la şı yor, vay ca nı na… “Vay ca nı na” der ken dur gun, hu zur do lu se si öte ki oda dan du yu lu yor du. Ko ca sıy la, Ak sin ya ile fis kos et me ye baş la mış tı. Bir sü re son ra, giz li bir ta kım iş ler çe vi ren in san la rın ki gi bi, ih ti yar Tsı bu kin ile Ak sin ya’nın yü zü de kur naz, es rar lı bir an la tım la kap lan mış tı. Ani sim’i ev len dir me ye ka rar ver miş ler di. — Vay ca nı na!.. –di yor du Var va ra.– Sen den kü çük kar de şi ni ever di ler, sen hâ lâ tek do la şı yor sun. Tıp kı pa za ra gö tü rül müş bir ho roz gi bi. Ola cak şey mi bu ya ni? Sen ev len, ge ri si ne ka rış ma. Ca nın is ter se, gö re vi ne git ge ne. Ka rın bu ra da ka lır, bi ze yar dım cı olur. Böy le ba şı boş ya şan maz de li kan lı. An la dı ğım ka da rıy la, dü zen ne dir unut muş git miş sin sen. Se nin gi bi kent te ya şa yan la rın gü nah tan baş ka bil dik le ri şey yok tur za ten. 609
Anton Pavloviç Çehov
Tsı bu kin ler den bi ri ev len me ye ka rar ve rin ce, zen gin ler için ol du ğu gi bi on lar için de en gü zel kız lar ara sın da bir seç me ya pı lır dı. Bu yüz den Ani sim için de gü zel bir kız ara yıp bul du lar. Ani sim hiç de ya kı şık lı lı ğıy la dik ka ti çe ke cek bir er kek de ğil di. Za yıf ya pı lı, cı lız, kı sa boy luy du. Ama ya nak la rı –on la rı mah sus şi şi ri yor muş gi bi– dol gun, tom bul du. Göz le ri ni sey rek kır par dı. Ba kı şı kes kin di. Kı zıl, sey rek sa ka lı nı dü şün ce ye dal dı ğı za man lar ha bi re ağ zı nı tı kış tı rır, çiğ ner di. Bü tün bun la rın ya nın da çok da içer di. Yü zün den de, yü rü yü şün den de bel liy di bu. Ama ken di si için çok gü zel bir ni şan lı bul duk la rı nı ona söy le dik le rin de, — Ne ol muş ya ni, ben de çar pık de ği lim ya –de di.– Tsı bu kin ler de nim ben. Doğ ru su nu söy le mek ge re kir se, çir kin yok tur Tsı bu kin le rin ara sın da. Tor gu ye vo kö yü ken tin he men di bin dey di. Bir bö lü mü bir kaç yıl ön ce ken te bağ lan mış, öbür bö lü mü köy ola rak kal mış tı. Kö yün ken te bağ la nan bö lü mün de, ken di evin de otu ran dul bir ka dın var dı. Bu ka dın, gün de lik çi ça lı şan son de re ce yok sul kız kar de şi ni de ya nı na al mış tı. Kız kar de şi nin, ge ne gün de lik çi ça lı şan Li pa adın da bir kı zı var dı. Li pa’nın gü zel li ği Tor gu ye vo’da her ke sin di lin dey di. Yal nız ca aşı rı yok sul lu ğu ka rar sız lı ğa dü şü rü yor du her ke si. Yaş lı bir ada mın ya da bir du lun, yok sul lu ğu na bak ma dan onun la ev le ne ce ği ni, ol maz sa onu “öy le” ala ca ğı nı, onun yü zün den an ne si nin de kar nı nın do ya ca ğı nı dü şü nü yor lar dı. Var va ra çöp ça tan ka dın lar dan duy muş tu Li pa’nın gü zel li ği ni. Da ha son ra Li pa’nın tey ze si nin evin de yo luy la yor da mıy la –me ze siy le, şa ra bıy la– bir kız gör me tö re ni dü zen len di. Li pa’nın üze rin de, özel lik le gö rü cü önü ne çı kar ken giy me si için di kil miş ye ni, pem be bir en ta ri var dı. Gül kır mı zı sı bir kur de le alev alev par lı yor du saç la rı nın ara sın da. Na rin ya pı lıy dı, za yıf tı, so luk be niz liy di. Yüz çiz gi le ri in ce, se vim liy di. Açık ha va da ça lış mak tan es mer leş miş ti. Elem li, ür kek bir gü lüm se me hiç ek sik ol mu yor du du dak la rın dan. Ço cuk su ba kı şı gü ven, me rak do luy du. 610
Çukurda
Çok çok genç ti. Bel li be lir siz gö ğüs le riy le ço cuk sa yı lır dı da ha. Ama ya şı bü yük ol du ğu için ni kâ hı nın kı yıl ma sı na en gel yok tu. Ger çek ten de gü zel bir kız dı Li pa. Yal nız ca bir şe yi, –şim di iki ya nın da ko ca man bir yen ge cin kol la rı gi bi boş sar kan, iri er kek el le ri– ho şa git me ye bi lir di. İh ti yar Tsı bu kin kı zın tey ze si ne, — Dra ho ma nın ol ma ma sı hiç önem li de ğil bi zim için –de di.– Oğ lum Ste pan’a da yok sul bir kız al dık, şim di öve öve bi ti re mi yor onu her kes. Ev de de, iş te de üs tü ne yok tur. On par ma ğın da on hü ner var. Li pa ka pı nın ya nın da ayak ta du ru yor du. Ba kı şıy la şöy le de mek is ti yor du san ki: “Na sıl is ter se niz öy le ya pın, eli niz de yim, gü ve ni yo rum si ze.” An ne si, gün de lik çi Pras kov ya ise mut fa ğa sak lan mış tı. Kor ku dan içi tit ri yor du. Genç li ğin de bir gün, tah ta la rı yı ka mak için evi ne gün de lik çi git ti ği bir tüc car si nir le nin ce ye re yı kıp öf ke si ge çe ne dek tek me le miş ti onu, çok kork muş tu Pras kov ya, eli aya ğı tu tul muş tu. O gün bu gün dür bir kor ku yer et miş ti yü re ğin de. Kor kun ca el le ri, ayak la rı, ya nak la rı tit re me ye baş lar dı. Şim di mut fak ta otur muş, ko nuk la rın ko nuş tuk la rı nı duy ma ya ça lı şı yor; göz le ri tas vir de, par mak la rı nı al nı na bas tı ra rak dur ma dan haç çı ka rı yor du. Ha fif ten ça kır ke yif Ani sim mut fa ğın ka pı sı nı iki de bir açı yor. — Ne di ye bu ra da otu ru yor su nuz bi ri cik ana cı ğım? –di yor du.– Siz siz ta dı ol mu yor içe ri nin. Pras kov ya kor ku dan ür pe ri yor, el le ri ni sıs ka, güç süz göğ sü ne bas tı ra rak kar şı lık ve ri yor du: — Yok efen dim, ri ca ede rim… Gel di ği ni ze çok se vin dik. Kız gör me tö re ni nin ar dın dan dü ğün gü nü ka rar laş tı rıl dı. Eve dön dük ten son ra gün ler ce oda lar da do la şıp dur du Ani sim. Ya ıs lık ça lı yor, ya an sı zın bir şe yi anım sa yıp ol du ğu yer de öy le ka la ka lı yor, dü şün ce le re da lı yor, top ra ğın ta de rin lik le ri ni gör me ye ça lı şı yor muş gi bi göz le ri ni kırp ma dan ye re ba kı yor du. Ev le ne ce ği, hem ya kın da, pas kal ya dan son 611
Anton Pavloviç Çehov
ra ki haf ta için de ev le ne ce ği için se vinç li de ğil di. Ni şan lı sıy la gö rüş mek için bir is tek gös ter di ği yok tu. Is lık ça la rak do la şıp du ru yor du yal nız ca. Sırf, ba ba sıy la üvey an ne si is te di ği için, köy ge le ne ği öy le ge rek tir di ği için –er kek ço cuk, eve bir yar dım cı gel sin di ye ev len di ri lir köy de– ev len di ği bel liy di. Ken te gi der ken hiç de ace le ci de ğil di. Ge nel ola rak, kö ye ön ce ki ge liş le rin de ki dav ra nış la rın dan de ği şik ti şim di ki dav ra nış la rı. Pek bir ser best, sen li ben liy di. Ge rek siz şey ler söy lü yor du ba zen. 3 Şi ka lo va kö yün den Hlıs tov mez he bin den, ter zi iki kız kar deş var dı. Dü ğün giy si le ri on la ra ıs mar lan mış tı. Sık sık pro va ya ge li yor, otu rup bar dak bar dak çay içi yor lar dı. Var va ra’ya si yah dan tel li, bon cuk lu süs le me le ri olan kah ve ren gi; Ak sin ya’ya da önü sa rı, uzun kuy ruk lu, açık ye şil bi rer tu va let dik ti ler. Ter zi ler iş le ri ni bi ti rin ce, Tsı bu kin üc ret le ri ni pa ray la de ğil, dük kâ nın dan ver di ği mal lar la öde di. Kız lar, on la ra hiç de ge rek li ol ma yan mum lar la, sar dal ye ler le do lu boh ça la rı el le rin de, can la rı sık kın çı kıp git ti ler. Kö yün dı şın da, tar la lar da kü çük bir tüm se ğin üs tü ne otu rup ağ la ma ya baş la dı lar. Dü ğün den üç gün ön ce gel di Ani sim. Te pe den tır na ğa ye ni ler gi yin miş ti. Aya ğın da gı cır gı cır çiz me le ri var dı. Kra vat ye ri ne bon cuk lu bir bo yun ba ğı bağ la mış tı boy nu na. Ge ne yep ye ni pal to su nu giy me miş, omuz la rı na al mış tı. Du ası nı ağır baş lı lık la et tik ten son ra ku cak laş tı ba ba sıy la. On gü müş rub le, ay rı ca on da el li ka pik lik ver di ona. Bir o ka dar da Var va ra’ya ver di. Son ra Ak sin ya’ya yir mi ta ne yir mi beş ka pik lik ver di. Bu ar ma ğan la rın en hoş ya nı gü müş rub le le rin de, el li ka pik lik le rin de, yir mi beş ka pik lik le rin de yep ye ni ol ma sı, gü neş te pı rıl pı rıl par la ma la rıy dı. Ani sim ağır baş lı, cid di gö rün mek için kaş la rı nı ça tı yor, ya nak la rı nı şi şi ri yor du. Şa rap ko ku yor du. Her uğ rak ta so lu ğu bü fe de al 612
Çukurda
dı ğı bel liy di. Ge ne küs tah lı ğı an dı ran bir şey, bir aşı rı lık var dı dav ra nış la rın da. Son ra Ani sim ile ih ti yar çay iç ti ler. Bir şey ler ye di ler. Var va ra avu cun da çil çil pa ra lar la oy nu yor, kent te ya şa yan ta nı dık köy lü le ri so ru yor du. — Eh iş te –di yor du Ani sim,– Tan rı’ya şü kür ler ol sun, ge çi nip gi di yor lar. Yal nız, İvan Ye go rov’un ai le sin den üzü cü bir ha ber var: Ka rı sı Sof ya Ni ki fo rov na öl dü. Ve rem liy di yaş lı ka dın. Ölü nün ru hu nun hu zu ra ka vuş ma sı için ve ri len ye mek te pas ta ne den adam ba şı na iki bu çuk rub le lik yi ye cek ıs mar la mış lar. En iyi sin den şa rap da var dı. Bi zim köy den bir kaç köy lü de gel miş ti ye me ğe. On lar için de iki şer bu çuk rub le lik ye mek ıs mar lan mış tı. Ağız la rı na bir şey koy ma dı lar. Köy lü de di ğin ne bil sin, sal ça ne yin ne si dir! İh ti yar ba şı nı sal la ya rak, — İki bu çuk rub le ha! –de di. — Ne san dın dı ya? Köy de ğil dir ora sı ba ba. Söz ge li mi, şöy le bir şey ler atış tır mak için lo kan ta ya gi ri yor sun, is te di ğin ye mek le ri söy lü yor sun gar so na, ar ka daş la rın top la nı yor, hep bir lik te yi yip içi yor su nuz, bir de ba kı yor sun sa bah ol muş, adam ba şı na üç ya da dört rub le git ti iş te… He le bir de Sa mo ro dov ora day sa, yan dı ğın gün dür. So nun da kon yak lı bir kah ve iç me yi pek se ver çün kü. Gel ge le lim alt mış ka pik tir kon ya ğın kü çü cük bir ka de hi. İh ti yar he ye can lı, — Am ma da atı yor sun! –di ye mı rıl dan dı. — Son za man lar da Sa mo ro dov ile do la şı yo ruz. Si ze yol la dı ğım mek tup la rı ya zan Sa mo ro dov. Di ye cek yok tur ya zı sı na. –Ani sim, Var va ra’ya dö nüp ne şey le ek le di.– Bu Sa mo ro dov de nen ada mın ne bi çim bir adam ol du ğu nu an la ta cak ol sam, inan maz sı nız ana cı ğım. Muh tar di yo ruz ona he pi miz. Çün kü tıp kı Er me ni’ye ben zi yor. Son ra çok da es mer. İçi ni oku yo rum onun ana cı ğım. Her yap tı ğın dan ha be rim var. Şu gör dü ğü nüz beş par ma ğı mı ta nı dı ğım gi bi, onu da ta nı yo rum. O da bi li yor bu nu, onun için ay rıl mı yor ya nım 613
Anton Pavloviç Çehov
dan. Hep be nim le do la şı yor. İç ti ği miz ay rı git mi yor. Hoş nut ol ma sı na hoş nut de ğil be nim le ol mak tan. Ben siz ya şa ya ma ya ca ğı için is ter is te mez kat la nı yor. Ben ne re ye gi der sem, o da pe şim den ge li yor. Gö rü şüm çok kuv vet li dir be nim ana cı ğım. Söz ge li mi, bit pa za rın da do la şır ken, elin de ki göm le ği sat ma ya ça lı şan bir köy lü gör düm di ye lim. “Dur ba ka lım ah bap, çal dın sen bu göm le ği!” Ger çek ten, göm le ğin ça lın mış ol du ğu an la şı lır so nun da… Var va ra, — Ne re den an lı yor sun? –di ye sor du. — Hiç bir yer den… Ba kı şım la an lı yo rum iş te. Ada mın sat tı ğı göm le ğin na sıl bir şey ol du ğu nu fa lan bil mi yo rum, ama ne den se bir güç o ya na doğ ru çe ki yor be ni. Ça lın mış bir şe yi elim le koy muş gi bi bu lu yo rum. Giz li po lis ar ka daş lar ben gö re ve çı kar ken şöy le di yor lar: “Ani sim kek lik av la ma ya gi di yor ge ne!” Hır sız ya ka la ma ya çık tı ğım an la mı na ge li yor bu. Evet… Çal ma sı na her kes ça lar, asıl güç olan çal dı ğı şe yi giz le me si dir in sa nın! Dün ya bü yük tür ama, ge ne de çal dı ğı şe yi sak la ya cak yer bu la maz in san. Var va ra gö ğüs ge çir di. — Ge çen haf ta da bi zim köy de Gun te rov la rın bir ko yu nuy la iki ku zu su nu çal dı lar –de di.– Hır sız la rın pe şi ne dü şe cek kim se yok ki… Al lah kah ret sin… — Ne den miş? Pe kâ lâ arat tı ra bi lir ler is ter ler se. Öy le önem li bir şey de ğil dir. Po li se baş vu rur lar sa, pe şi ne dü şer ler hır sız la rın. Dü ğün gü nü gel di çat tı so nun da. Se rin, ama gü neş li ne şe li bir ni san gü nüy dü. Ye le le ri de, bo yun du ruk la rı da renk renk kur de le ler le süs lü at la rın iki şer, üçer ko şu lu ol duk la rı ara ba lar sa bah tan be ri çın gı rak la rı nı ça la ça la do la şı yor lar dı Uk le ye vo’nun için de. Bu gi diş ge li şin te laş lan dır dı ğı kar ga lar gü rül tüy le bağ rı şıp du ru yor lar dı sö ğüt ler de. Ça yır kuş la rı, Tsı bu kin le rin dü ğü nü ol du ğu na se vi ni yor lar mış gi bi bir an sus ma dan cı vıl da şı yor lar dı. 614
Çukurda
Tsı bu kin le rin evin de ma sa lar do na tıl mış tı. Ta bak ta bak jam bon, kı zar tıl mış ba lık lar, iç le ri dol du rul muş kuş lar, ba lık kon ser ve le ri, çe şit çe şit sal ça lar, tur şu lar, şi şe şi şe vot ka lar, şa rap lar… Ku ru tul muş su cuk, tuz lan mış ıs ta koz ko ku yor du. İh ti yar Tsı bu kin to puk la rı nı ye re vu ra vu ra do la şı yor du ma sa la rın çev re sin de. Bı çak la rı ağız la rı nı bir bi ri ne sür te rek bi li yor du. Her yer den Var va ra’yı ça ğı rı yor lar dı. Bir şey ler is ti yor lar dı on dan. Bir o ya na bir bu ya na koş mak tan bit kin düş müş tü. Kost yu kov’un evin den ge ti ri len er kek aş çıy la Kü çük Hrı min le rin evin den ge ti ri len be yaz ger dan lı ka dın aş çı nın gün ağa ran dan be ri ça lış tık la rı mut fa ğa ko şu yor du iki de bir so luk so lu ğa. Ak sin ya saç la rı nı sar mış, he nüz gi yin me miş, kor se siy le, aya ğın da gı cır da yan ye ni is kar pin ler, rüz gâr gi bi bir gi dip bir ge li yor du av lu da. Yal nız ca çıp lak diz le riy le göğ sü gö rü nü yor du bir an. Bü yük bir gü rül tü var dı av lu da. Kü für ler, ye min ler du yu lu yor du. Yol dan ge çen ler ar dı na dek açık ka pı nın önün de du rup ba kı yor lar dı içe ri. Ola ğa nüs tü bir şe yin ha zır lı ğı nın ol du ğu his se di li yor du her şey de. — Ge lin ge tir me ye gi di yor lar! Çın gı rak ses le ri kö yün dı şın da uzak laş tı, uzak laş tı, işi til mez ol du so nun da… Sa at dör de doğ ru ko şa rak gel di köy lü ler. Çın gı rak ses le ri du yul du ge ne. Ge li ni ge ti ri yor lar dı! Ki li se hın ca hınç do luy du. Bü yük avi ze yi yak mış lar dı. Yaş lı Tsı bu kin’in is te ği üze ri ne ki li se ko ro su no tay la söy lü yor du ila hi le ri. Işık la rın, giy si le rin par lak lı ğı göz le ri ni ka maş tı rı yor du Li pa’nın. Ko ro da ki le rin gür ses le ri ba şı na çe kiç gi bi ini yor du san ki. Öm rün de ilk kez giy di ği kor se nin için de pat la ya cak gi bi olu yor du. İs kar pin le ri aya ğı nı sı kı yor du. Ba yıl mış da ken di ne o an da gel miş gi bi bir an la tım var dı yü zün de. Boş boş ba kı yor du çev re si ne. Si yah bir re din got giy miş, boy nu na kra vat ye ri ne kır mı zı bir bo yun ba ğı tak mış tı Ani sim. Ba kış la rı bir nok ta da, de rin dü şün ce le re dal mış tı. Ko ro se si ni iyi ce yük sel tin ce ça bu cak haç çı kar dı. Çok duy gu luy du o an da. Ağ la mak ge li yor du için den. Ta ço cuk lu ğun dan be ri bi lir di bu 615
Anton Pavloviç Çehov
ki li se yi. An ne si kut sal şa rap la ek mek tö re ni ne ge tir miş ti onu bir za man lar bu ra ya. Kü çük ken ya şı tı ço cuk lar la bir lik te bu ra da ila hi oku muş tu. Ki li se nin her kö şe si ni, her tas vi ri ni öy le si ne anım sı yor du ki… Oy sa ni kâ hı nı kı yı yor lar dı şim di bu ra da. Dü ze ni sür dür mek için ev len dir me le ri ge rek miş ti onu. Ama bu nu dü şün mü yor du şim di o, anım sa mı yor du, büs bü tün unut muş tu ev len mek için bu ra ya gel di ği ni. Göz yaş la rı en gel olu yor du tas vir le re bak ma sı na. Yü re ği ni sı kış tı rı yor du. Du a edi yor; bu gün ya rın te pe sin de pat la ma ya ha zır lan mış fe la ket le rin, ku rak lık ta kö yün üs tün den bir dam la yağ mur bı rak ma dan ge çip gi den fır tı na bu lut la rı gi bi ba şı nın üs tün den ge çip git me le ri için Tan rı’ya yal va rı yor du. Gel ge le lim, öy le si ne çok gü nah iş le miş ti bu gü ne dek, öy le si ne kö tü şey ler yap mış tı, bü tün bun lar dan arın ma sı, olan la rı dü zelt me si öy le si ne ola nak sız dı ki, ba ğış lan ma sı için Tan rı’ya yal var ma sı bi le saç ma ge li yor du ona. Ama yal va rı yor du ge ne de. Bir ara içi ni bi le çek ti. Bo şa na cak gi bi ol du, an cak hiç kim se il gi len me di onun la, iç ki nin et ki siy le hıç kır dı ğı nı san dı lar. Kork muş bir ço cu ğun ağ la ma sı du yul du ka la ba lık ara sın dan: — An ne ci ğim, gö tür be ni bu ra dan, ne olur! Pa paz o ya na doğ ru ba ğır dı: — Ses siz olun! Ki li se den eve dö nüş te, köy lü ler ko şa rak ge li yor lar dı ar ka la rın dan. Dük kâ nın çev re sin de de, av lu ka pı sı nın önün de de, av lu da pen ce re le rin di bin de de bü yük bir ka la ba lık var dı. Köy lü ka dın lar ge li nin onu ru na şar kı söy le me ye gel miş ler di. Ye ni ev li ler evin ka pı sın dan içe ri adım la rı nı at tık la rı an da, ön le rin de no ta la rıy la hol de ayak ta du ran şar kı cı lar hep bir den yük sek ses le ba ğır ma ya; kent ten ge ti ril miş çal gı cı lar çal ma ya baş la dı lar. Uzun ka deh le re dol du rul muş kö pük lü Don şa ra bı nı da ge tir miş ler di. Uzun boy lu, za yıf bir ih ti yar olan böl ge ma ran go zu Ye li za rov –kaş la rı, göz le ri ni ör te cek de re ce de gür dü– ye ni ev li le re dö ne rek şöy le de di: 616
Çukurda
— Ani sim, oğ lum, sen kı zım, iki ni ze söy lü yo rum, bir bi ri ni zi se vin. Tan rı’nın bu yur du ğu gi bi ya şa yın, o za man yal nız bı rak maz si zi gök le rin kra li çe si… Ba şı nı ih ti yar Tsı bu kin’in om zu na ko yup hıç kı ra hıç kı ra ağ la ma ya baş la mış tı. Se si ni al çal tıp, — Gri go ri Pet rov –di ye ek le di,– se vin cim den, se vin cim den ağ lı yo rum! Bir den kah ka hay la gül me ye baş la dı. Ka lın se siy le ba ğı ra ba ğı ra ek le di: — Bu ge li ni ne de di ye cek yok ya ni! Ho ho! Doğ ru su her şe yi yer li ye rin de, her şe yi düz gün, pat di ye bo zu lu ver mez an sı zın. İyi bir ma ki ne, do lu vi da sı var. As lın da Ye go rovs ki bu ca ğın dan dı Ye li za rov. Ama genç li ğin den be ri Uk le ye vo’da atöl ye ler de ça lı şı yor du, alış mış tı bu ra ya. Yıl lar dan be ri, şim di ki gi bi uzun boy lu, sıs ka bir ih ti yar ola rak bi lir ler di onu. Ge ne uzun yıl lar dan be ri, kol tuk değ ne ği an la mı na Kos tıl der ler di ona köy de. Bu nun ne de ni bel ki de kırk yı lı aş kın bir za man dır atöl ye ler de yal nız ca ona rım la uğ raş ma sı; her in sa na, her eş ya ya yal nız ca sağ lam lık, ona rı ma ge rek sin me si olup ol ma dı ğı açı sın dan bak ma sıy dı. Ma sa ya otur ma dan ön ce bir kaç san dal ye yi kon trol et ti, sağ lam olup ol ma dı ğı na bak tı. Ba lı ğı bi le şöy le bir yok la dı eliy le. Kö pük lü şa rap tan son ra her kes ya vaş ya vaş ma sa ya otur ma ya baş la mış tı. Ko nuk lar san dal ye le ri ni çe ker ken ken di ara la rın da ko nu şu yor lar dı. Hol de şar kı cı lar şar kı söy lü yor, çal gı cı lar ça lı yor, bir yan dan da av lu da köy lü ka dın lar ge li ni öven şar kı lar söy lü yor lar dı… İn sa nın ba şı nı dön dü ren kor kunç bir uğul tu oluş tu ru yor du bü tün bu ses ler. Kos tıl san dal ye si nin üs tün de bir o ya na bir bu ya na dö nüp du ru yor, ya nın da otu ran la rı dir se ğiy le dür tü yor, on la rın ko nuş ma la rı na fır sat ver mi yor, bir ağ lı yor, bir kah ka ha lar la gü lü yor du. Ça buk ça buk ko nu şa rak, 617
Anton Pavloviç Çehov
— Ço cuk la rım, yav ru la rım, yav ru la rım… –di yor du.– Ak sin ya’cı ğım, anam be nim. Var va ra’cı ğım, hep bir lik te gül gi bi ge çi nip gi de ce ğiz, mut lu ola ca ğız sev gi li gü ver cin le rim be nim… İç ki yi az içer di. Şim di de bir ka deh acı İn gi liz şa ra bın dan sar hoş ol muş tu. Ne den ya pıl dı ğı bi lin me yen bu iğ renç iç ki, içen her ke si çarp mış, ser se me çe vir miş ti. Dil ler do lan ma ya baş la mış tı. Ki li se adam la rı da, ka rı la rıy la gel miş atöl ye mey dan cı la rı da, kom şu köy ler den tüc car lar, mey ha ne ci ler de var dı bu ra da. On dört yıl dır bir lik te ça lı şan, bu on dört yıl için de bir ya zı yı bi le im za la ma mış, bu cak baş kan lı ğı na ge len ler den bi ri ni bi le yol ma dan ya da ha ka ret et me den bı rak ma mış bu cak baş ka nı ile ya zı cı sı da yan ya na otur muş lar dı. İki si de şiş ko, ko ca gö bek liy di. Yap tık la rı kö tü lük ler gö rü nüş te iç le ri ne öy le si ne iş le miş ti ki, yüz le ri nin de ri sin de bi le bir tu haf lık, bir yap ma cık lık var dı san ki. Ya zı cı nın sıs ka, şa şı ka rı sı, ço cuk la rı nın hep si ni tak mış tı pe şi ne. Yır tı cı bir kuş gi bi yan yan ba kı yor du ta bak la ra. Eli ne ge çen her şe yi ka pıp koy nu na, ço cuk la rı nın cep le ri ne so kuş tu ru yor du. Li pa taş ke sil miş gi bi otu ru yor du san dal ye sin de. Ki li se de ki yüz an la tı mı var dı yü zün de hâ lâ. Ta nış tık la rı gün den be ri bir söz cük bi le ko nuş ma mış tı ka rı sıy la Ani sim. Öy le ki, se si nin na sıl ol du ğu nu bil mi yor du hâ lâ. Şim di de onun ya nın da otu ru yor, hiç ko nuş ma dan acı İn gi liz şa ra bı içi yor du. Sar hoş olun ca kar şı sın da otu ran ha la sıy la ko nuş ma ya baş la dı: — Sa mo ro dov di ye bir ar ka da şım var ha la cı ğım. Der ya gi bi bir adam. Say gı de ğer, önem li bir in san. Çok da gü zel ko nu şur. Ama ben ne mal ol du ğu nu bi li rim ha la cı ğım, o da far kın da dır bu nun. Ka deh le ri mi zi Sa mo ro dov’un sağ lı ğı na kal dı ra lım ha la cı ğım! Ko nuk la ra hiz met et mek için ma sa nın çev re sin de yor gun ar gın, da ğı nık, do la şıp du ru yor du Var va ra. Sof ra nın bu den li zen gin, her şe yin bu den li gü zel ol ma sın dan, ver dik le ri dü 618
Çukurda
ğün ye me ği ne hiç kim se nin bir di ye ce ği ola ma ya ca ğın dan hoş nut lu ğu bel liy di. Gü neş çok tan bat mış tı. Ama ye mek hâ lâ de vam edi yor du. Ki min ne ye di ği, ne iç ti ği, ne de di ği bel li de ğil di şim di. An cak ara da bir, mü zik sus tu ğun da av lu da köy lü bir ka dı nın ba ğır dı ğı du yu lu yor du: — Eme eme ka nı mı zı ku rut tu nuz ca na var lar! Al lah to pu nu zun be la sı nı ver sin! Ak şam çal gı cı lar oyun ha va la rı çal ma ya baş la dı lar. Kü çük Hrı min ler ken di iç ki le riy le gel miş ler di. Bu ai le den bir er kek iki elin de bi rer şi şe, ağ zın da bir ka deh, kad ril oy nar ken ko nuk la rı kah ka ha lar la gül dür dü. Kad ril oy nar ken ara da bir, ba cak la rı nı çap raz ya pa rak an sı zın çö me lip kal kı yor du. Ye şil le re bü rün müş Ak sin ya rüz gâr gi bi dö nü yor du or ta da. Giy si nin uzun kuy ru ğu uçu şu yor du ha va da. Oy na yan lar dan bi ri yan lış lık la Ak sin ya’nın ete ği nin fır fı rı na ba sın ca Kos tıl ba ğır dı ora dan: — Hey, süs le ri ni ko par dı lar! Hey ço cuk lar! Bal ren gi, iç ten ba kış lı göz le ri var dı Ak sin ya’nın. Pek sey rek kır par dı göz le ri ni, Yü zün de iç ten bir gü lüm se me oy na şır dı her za man. Ama bu sü rek li açık göz ler de, uzun bir boy nun üs tü ne otur muş bu kü çük baş ta, bu boy bos da bir yı lan so ğuk lu ğu var dı. Önü sa rı olan ye şil giy si si için de, du dak la rın da her za man ki gü lüm se me siy le, ilk ba har da ye ni boy at mış çav dar tar la sın da uzan mış, ba şı nı dik miş, yol dan ge çen bi ri si ne ba kan bir yı la nı an dı rı yor du. Hrı min ler sen li ben liy di ler Ak sin ya ile. En bü yü ğüy le es ki den be ri ara la rın da hay li ya kın bir iliş ki nin ol du ğu bel liy di. Oy sa sa ğır bir şe yin far kın da de ğil di. Ka rı sıy la il gi len mi yor du bi le. Ayak ayak üs tü ne at mış, ce viz yi yor du. Ce viz le ri diş le ri nin asın da, ta ban cay la ateş edi yor muş gi bi ça tır da ta rak kı rı yor du. So nun da ih ti yar Tsı bu kin de at la dı or ta ya. Oy na mak is te di ği ni gös ter mek ama cıy la men di li ni sal la dı. Oda lar da, av lu da ki ka la ba lık ara sın da öv gü do lu fı sıl tı lar du yul du: — Ken di de çık tı or ta ya! Ken di de! 619
Anton Pavloviç Çehov
Var va ra oy nu yor, ih ti yar yal nız ca elin de ki men di li sal lı yor, to puk la rı nı ye re vu ru yor du. Ne var ki, dı şa rı da, av lu da bir bi ri nin üs tü ne çı ka rak pen ce re den içe ri yi gör me ye ça lı şan lar he ye can lan mış lar dı. İh ti ya rın zen gin li ği ni de, on la ra et tik le ri ni de ba ğış la mış lar dı bir an da. Ka la ba lık ta co şup ba ğı ran lar bi le var dı. — He lal ol sun sa na Gri go ri Pet rov! Oy na, oy na, Gri go ri Pet rov! İş var mış, sen de hâ lâ, Ha–ha–ha! Geç va kit, ge ce nin iki sin de bit ti her şey. Ani sim yal pa vu ra vu ra git ti şar kı cı lar la çal gı cı la rın ya nı na. Te ker te ker te şek kür et ti on la ra. Hep si ne bi rer ye ni el li ka pik lik da ha ver di. İh ti yar da, yal pa vur ma dan, ama tu haf bir bi çim de hep bir aya ğı nın üs tü ne ba sa rak ge çi ri yor du ko nuk la rı nı. Hep si ne ay rı ay rı, — İki bi ne pat la dı ba na bu dü ğün –di yor du. Ko nuk lar da ğı lır ken, Şi ka lovs ko ye li mey ha ne ci nin yep ye ni pal to su nu bi ri al mış, ye ri ne ken di es ki pal to su nu bı rak mış tı. Ani sim bir den fır la dı, — Du run, şim di ya ka la rım hır sı zı! –di ye ba ğır ma ya baş la dı.– Pal to yu ki min çal dı ğı nı bi li yo rum! Du run siz! Ko şa rak çık tı so ka ğa, gi dip bi ri si ne ya pış tı ar ka dan. Ada mı ya ka la dı lar. Ko lu na gi rip eve ge tir di ler. Üs tü ba şı ıs lan mış, yü zü öf ke den kıp kır mı zı, sar hoş hır sı zı tek me to kat bir oda ya atıp üs tü ne ka pı yı ki lit le di ler. Ha la nın bi raz ön ce, Li pa’nın ge lin li ği ni çı kar ma sı na yar dım et ti ği oday dı bu. 4 Beş gün geç ti ara dan. Ken te git me ye ha zır la nan Ani sim, ve da laş mak için üst ka ta, Var va ra’nın ya nı na çık tı. Kan dil ya nı yor du Var va ra’nın oda sın da. Gün lük ko ku yor du. Var va ra pen ce re nin önün de otur muş, kır mı zı yün den ço rap örü yor du. — Çok az kal dın ya nı mız da –de di.– Sı kıl dın mı yok sa bu ra da? Oh, yo, ol maz öy le şey… Zen gi niz biz. Her şe yi miz 620
Çukurda
bol. Dü ğü nü nü de ge rek ti ği gi bi yap tık doğ ru su. Ba ban di yor du; iki bin rub le git miş dü ğü nü ne. Sö zün kı sa sı, ço ğu tüc ca rın ya şa dı ğı gi bi ya şı yo ruz. Ama içi miz de bir sı kın tı var san ki. Hal ka çok ezi yet edi yo ruz. İçim sız lı yor dos tum… Yap tık la rı mı zı bir bil sen! At la rı mı zı mı de ğiş ti ri yo ruz, bir şey mi sa tın alı yo ruz, iş çi mi tu tu yo ruz… Her yer de al da tı yo ruz kar şı mız da ki ni. Her yap tı ğı mız baş tan aşa ğı ya lan do lan. Dük kân da ki oruç ya ğı acı mış tır, kok muş tur. Köy lü le rin kat ra nı on dan iyi dir inan. Söy ler mi sin ba na, Al lah aş kı na söy le, iyi yağ sa tı la maz mı dük kân da? — Her in sa nın tut tu ğu bir yol var dır ana. — Pe ki ama hiç öl me ye cek mi yiz? Of, of… Ba ban la ko nuş san bi raz, bir şey ler söy le sen ona!.. — Siz ken di niz ne den ko nuş mu yor su nuz? — Ko nuş tum el bet te, ko nuş tum! Ne de dim se, se nin ver di ğin ce va bı ver di ba na: “Her in sa nın tut tu ğu bir yol var dır.” Öte ki dün ya da so ra cak lar bi ze tut tu ğu muz yo lu. Tan rı’nın mah ke me sin de her ke sin hak kı ken di ne ve ri le cek tir. — Kim se nin so ra ca ğı bir şey yok –de di Ani sim. Gö ğüs ge çir di.– Tan rı di ye bir şey yok ana. Kim se bir şey sor ma ya cak bi ze. Var va ra şaş kın lık la bak tı Ani sim’e, gül me ye baş la dı, el le ri ni çırp tı. Var va ra’nın onun söz le ri ne böy le si ne iç ten şa şır ma sı, yü zü ne aca yip bir ya ra tık mış gi bi bak ma sı, ka rar sız lı ğa dü şür müş tü Ani sim’i. — Bel ki de var dır –de di,– ama inanç yok be nim yü re ğim de. Ni kâ hı mı kı yar lar ken pek bir tu haf tım. Ken dim de de ğil dim san ki. Bi li yor mu su nuz, ku luç ka ya yat mış bir ta vu ğun al tın dan gü nü gel miş yu mur ta yı alır sı nız da, civ civ cik cik eder için de, bir den be nim de vic da nım öy le cik cik et me ye baş la dı iş te. Ni kâ hı mı zı kı yan pa pa zın önün dey ken hep şöy le ge çi ri yor dum içim den: “Var Tan rı, var!” Ama ki li se den çık mam la ge ne de ği şi ver di her şey. Pe ki ama ne re den bi le bi li rim ben Tan rı’nın var olup ol ma dı ğı nı? Kü çük ten be ri bam 621
Anton Pavloviç Çehov
baş ka şey ler öğ ret ti ler bi ze. Ço cuk da ha me me den ke sil me den yal nız ca bir şey öğ re ti yor lar ona: Ya şa mak için her ke sin bir yol tut tu ğu nu. As lın da ba bam da inan maz Tan rı’ya. Ge çen ler de Gun te rov’un ko yun la rı nın ça lın dı ğı nı söy le miş ti niz… Bul dum ben o ko yun la rı: Şi ka lovs ko ye li bir köy lü çal mış. Post la rı da ba bam da… Gör dü nüz mü inan cı! –Ani sim göz kırp tı Var va ra’ya, ba şı nı sal la dı.– Muh tar da inan mı yor Tan rı’ya, ya zı cı da, zan goç da –di ye ek le di.– Ki li se ye gi di yor lar sa, oruç la rı nı ak sat mı yor lar sa, çev re de ki le rin on lar için kö tü şey ler söy le me me le ri için dir bu. Bir de, ne olur ne ol maz, bel ki var dır kor kunç yar gı gü nü di ye dü şün dük le rin den… Söy le nen le re ba kı lır sa, söz de dün ya nın so nu gel miş. Ne re den an lı yor lar mış bu nu bi li yor mu su nuz? Son za man lar hal kın ah la kı nın za yıf la ma sın dan, ana ba ba ya say gı nın azal ma sın dan, fa lan fi lan… Saç ma şey ler bun lar. Ben ce ana cı ğım, bu kö tü lük le rin hep si nin tek ne de ni in san lar da vic da nın ek sik li ği dir. Kar şım da ki nin ru hu nu oku rum ben ana cı ğım, ne mal ol du ğu nu he men an la rım. Bi ri nin göm le ği hır sız lık ma lıy sa, kaç maz gö züm den. Söz ge li mi, bir adam gör dü nüz mey ha ne de; ba kar sı nız, çay içi yor dur. Baş ka bir şey gör mez si niz, ama ben onun çay iç ti ğin den baş ka, vic da nı nın olup ol ma dı ğı nı da gö rü rüm. Bir gün sa bah tan ak şa ma dek do la şıp da, vic dan lı bir adam gö re me di ğim olur. bu nun tek ne de ni, Tan rı’nın olup ol ma dı ğı nı bil me me le ri dir… Eh, ha di hoş ça ka lın ana. Sağ lı cak la ka lın, kö tü an ma yın be ni. Var va ra’nın önün de yer le re ka dar eğil di Ani sim. — Her şey için min net ta rız si ze ana cı ğım –de di.– Ai le mi ze bü yük ya ra rı nız do kun du. Çok iyi bir ka dın sı nız, çok se vi yo rum si zi. Duy gu lan mış tı Ani sim. Ça buk adam lar la çık tı oda dan, ama ge ne dön dü, — Sa mo ro dov bir işe bu laş tır dı be ni –de di,– ya zen gin ola ca ğım, ya ba ta ca ğım. Bir şey olur sa, ba ba mı avu tun ana cı ğım. 622
Çukurda
— Ne ler söy lü yor sun öy le? Oh ol maz… Tan rı bü yük tür. Ani sim, bak ne di ye ce ğim, ka rı na ya kın lık gös te ren bi raz, hı… Bir bi ri ni ze gü lüm se se niz hiç ol maz sa. Ani sim içi ni çek ti. — Hak lı sın –de di,– tu haf bir in san… Bir şey den an la dı ğı yok. Hep su su yor. Çok kü çük da ha, var sın bü yü sün bi raz. İki te ker lek li ara ba ya ko şul muş be si li, yük sek, kır ay gır ka pı da ha zır bek li yor du. İh ti yar Tsı bu kin ko şa rak gel di. Ara ba ya ku rul du. Diz gin le ri al dı. Ani sim, Var va ra ile, Ak sin ya ile, kar de şiy le öpüş tü. Li pa da taş lık tay dı. Kı pır da ma dan du ru yor, dı şa rı ko ca sı nı yol cu et me ye de ğil de, öy le çık mış gi bi öte ya na ba kı yor du. Ani sim ya nı na git ti, du dak la rı nı bel li be lir siz değ dir di ya na ğı na. — Al la ha ıs mar la dık –de di. Li pa, Ani sim’e bak ma dan tu haf tu haf gü lüm se di. Yüz kas la rı tit re me ye baş la dı. Ne den se her kes acı dı ona o an da. Ani sim sıç ra ya rak bin di ara ba ya. El le ri ni kal ça sı na koy du. Ya kı şık lı sa yar dı ken di ni… Ara ba Uk le ye vo’nun bu lun du ğu çu kur dan çı kın ca ya dek dö nüp dö nüp ar ka sı na, kö ye bak tı Ani sim. Ilık, gü neş li bir gün dü. Hay van la rı ilk kez çı kar mış lar dı ot la ğa. Sü rü nün bi raz öte sin de, bay ram lık la rı nı giy miş köy lü kız lar, ka dın lar do la şı yor lar dı. Az gın bir bo ğa, öz gür lü ğü ne ka vuş ma nın se vin ciy le bö ğü rü yor, ön ayak la rıy la top ra ğı eşe li yor du. Her yan da –yu ka rı da da, aşa ğı da da– ça yır kuş la rı cı vıl da şı yor lar dı. Ani sim ko ca man, bem be yaz ki li se ye –ye ni ba da na la mış lar dı onu– bak tı uzun uzun. Beş gün ön ce ora da na sıl du a et ti ği ni anım sa dı. Ye şil dam lı oku la, bir za man lar yüz dü ğü, ba lık tut tu ğu de re ye bak tı. Yü re ğin de bir se vinç dal ga lan ma sı ol du. Önün de bir den bi re bir du va rın yük sel me si ni, yo lu nu kes me si ni, onu geç mi şiy le baş ba şa bı rak ma sı nı is te di o an da. İs tas yon da bü fe ye git ti ler. Bi rer ka deh he res iç ti ler. İç ki nin pa ra sı nı ver mek için eli ni ce bi ne at tı ih ti yar. Ani sim en gel ol du ona: 623
Anton Pavloviç Çehov
— İç ki ler ben den di ba ba! İh ti yar Tsı bu kin sev giy le ok şa dı Ani sim’in om zu nu. “Gö rü yor mu sun na sıl oğ lum var be nim!” de mek is ter gi bi göz kırp tı bü fe ci ye. — Git me sen, ev de işin ba şın da kal san ne iyi olur du Ani sim! –de di.– Pa ha bi çi le mez di sa na! Te pe den tır na ğa al tı na bo ğar dım se ni oğ lum. — Dün ya da ol maz ba ba cı ğım. He res ek şiy di bi raz. Bal mu mu ko ku yor du. Ge ne de bi rer ka deh da ha iç ti ler. İs tas yon dan dö nün ce, ih ti yar ilk an da ta nı ya ma dı kü çük ge li ni ni. Ko ca sı nın bin di ği ara ba av lu dan çı kar çık maz, bir den de ğiş miş ti Li pa. Ne şe len miş ti. Kol la rı nı ta yu ka rı ya ka dar sı va mış, ya lı na yak, üze rin de es ki püs kü bir etek lik, hol de mer di ven le ri yı kı yor; in ce, ber rak se siy le şar kı söy lü yor du. Pis su do lu bü yük le ğe ni dı şa rı çı ka rır ken, du dak la rın da ço cuk su gü lüm se me siy le gü ne şe ba kar ken bir ça yır ku şu nu an dı rı yor du. O an da ka pı nın önün den geç mek te olan yaş lı bir iş çi ba şı nı sal la ya rak, tiz bir ses le, — Evet Gri go ri Pet rov –de di,– Tan rı’nın ni me ti dir sa na iki ge li nin! Ka dın de ğil, bi rer ha zi ne bun lar! 5 Se kiz tem muz cu ma gü nü Li pa ile Ye li za rov –tak ma adıy la Kos tıl– köy ki li se si nin ko ru yu cu su Mer yem Ana için ya pı lan ayi ne git tik le ri Ka zans ko ye kö yün den dö nü yor lar dı. Li pa’nın an ne si Pras kov ya has ta ol du ğu, ça buk yo rul du ğu için çok ge ri ler de kal mış tı. Gün ak şam olu yor du. Li pa’yı din ler ken şaş kın lı ğı nı giz le ye mi yor du Kos tıl; — Ya–aa!.. Vay ca nı na!.. E–ee? — Re çe le ba yı lı rım İl ya Ma ka rıç –di yor du Li pa.– Kö şem de otu rup dur ma dan re çel le çay içi yo rum. Ki mi za man da Var va ra Ni ko la yev na ile içi yo ruz. Çok gü zel, in sa nı ağ la tan şey ler an la tı yor ba na. Çok re çe li var Var va ra Ni ko la 624
Çukurda
yev na’nın… Tam dört ka va noz. “Ye Li pa,” di yor, “çe kin me den ye.” — Öf be!.. Dört ka va noz ha! — Bol luk için de yü zü yor lar. Çay sof ra la rın da be yaz fran ca la bi le olu yor. Son ra haş la ma et is te me di ğin ka dar… Bol luk var bu ev de İl ya Ma ka rıç, ama kor ku yo rum ora da. Hem öy le kor ku yo rum ki! Kos tıl, — Ne den kor ku yor sun be be ğim! –di ye sor du. Son ra dö nüp Pras kov ya’nın çok ge ri de ka lıp kal ma dı ğı na bak tı. — Dü ğün den son ra ön ce Ani sim Gri gor ye viç’ten kork tum. Ger çi bir kö tü lü ğü do kun ma dı ba na. Ba ğı rıp ça ğır ma dı. Ama ya nı ma ge lin ce so ğuk ür per ti ler do la şı yor du her ya nım da. İlik le ri me iş li yor du so ğuk. İnan, bir tek ge ce uyu ma dım o bu ra day ken. Sa bah la ra ka dar tir tir tit re dim. Du a et tim hep. Şim di de Ak sin ya’dan kor ku yo rum İl ya Ma ka rıç. As lın da kor ku la cak bir in san de ğil, hep gü lüm sü yor ama, ba zen du rup bir sa at ba kı yor pen ce re den. Ba kı şı da çok sert. Tıp kı ağıl da ki ko yun la rın gö zü gi bi ye şil ye şil par lı yor göz le ri. Kü çük Hrı min ler kış kır tı yor lar onu: “Ak sin ya cık se nin ih ti ya rın But yo ki no’da kum luk, için de su yu, kırk hek tar ka dar kü çük bir ye ri var,” di yor lar. “Ken di ne bir tuğ la oca ğı yap tır ora da. Biz de or tak olu ruz sa na.” Şim di tuğ la nın bi ni yir mi rub le. Kâr lı bir iş doğ ru su. Dün öğ le ye me ğin de Ak sin ya şöy le de di ih ti ya ra: “But yo ki no’da bir tuğ la oca ğı kur mak is ti yo rum. Ken di ba şı ma bir iş sa hi bi ola ca ğım.” Bu nu söy ler ken gü lü yor du. Ama Gri go ri Pet ro viç’in yü zü ka rar dı bir den. Ak sin ya’nın de di ğin den hoş lan ma dı ğı bel liy di. “Ben sağ ol duk ça ay rı gay rı ola maz bu ev de.” de di. “Bir şey ya pı la cak sa, hep bir lik te ya pı lır.” Onun bu sö zü üze ri ne göz le ri ni kır pış tır ma ya, diş le ri ni sık ma ya baş la dı Ak sin ya… Göz le me yi ge tir di ler sof ra ya, ye me di! Kos tıl iyi ce şa şır mış tı: 625
Anton Pavloviç Çehov
— Ya–aa!.. Ye me di ha! Li pa an lat ma ya sür dü rü yor du: — Söy le yin Al lah aş kı na, ne za man uyur bu ka dın. Ya rım sa at çik göz le ri ni ka pı yor o ka dar… Bir den fır lı yor ye rin den, do laş ma ya baş lı yor. Köy lü ler bir şe yi yak ma sın lar, bir şey çal ma sın lar di ye göz le ri fıl dır fıl dır… İn san kor ku yor onun ya nın da, İl ya Ma ka rıç! Dü ğün ak şa mı Kü çük Hrı min ler ya tıp uyu ma dı lar bi le. Ken te mah ke me ye git ti ler. Söy len ti le re ba kı lır sa Ak sin ya’nın yü zün den… Kar deş ler den iki si ona bir tuğ la oca ğı aça cak la rı na söz ver miş ler. Öte ki kar deş kar şı çık mış bu na. Oy sa ken di atöl ye le ri bir ay dır ça lış mı yor. Da yım Pro hor iş siz lik ten ka pı ka pı do la şıp di le ni yor du. “Da yı cı ğım,” di yor dum, “atöl ye ça lış ma ya baş la ya na dek tar la sür me ye ya da odun kes me ye git sen ya. Ne di ye re zil edi yor sun ken di ni böy le!” –“Li pa’cı ğım,” di yor du, “bir Hı ris ti yan gi bi ça lı şa mam ben ar tık, Bir şey ya pa mı yo rum!..” Din len mek, Pras kov ya’yı bek le mek için, ye ni di kil miş bir ka vak lı ğın ke na rın da dur du lar. Ye li za rov yıl lar dan be ri böl ge ma ran go zuy du. Ama atı yok tu. İçin de ek mek le so ğan dan baş ka bir şey ol ma yan kü çük tor ba sı om zun da, ya yan do la şır dı böl ge yi. Ge niş adım lar la, kol la rı nı sal la ya rak yü rür dü. Yol da ona ayak uy dur mak güç tü. Ka vak lı ğın he men ke na rın da bir sı nır di re ği var dı. Ye li za rov şöy le bir yok la dı di re ği. Sağ lam olup ol ma dı ğı na bak mış tı. Bi raz son ra Pras kov ya gel di yan la rı na so luk so lu ğa. Yaş lı ka dı nın kı rı şık lık lar la kap lı, her za man ür kek yü zü mut lu luk tan pı rıl pı rıl dı şim di: Ki li se ye git miş ti bu gün. İn san gi bi son ra pa na yır da do laş mış tı. Ar mut kva sı iç miş ti ora da! Pek sey rek ya pa bil di ği şey ler di bun lar. Hat ta ilk kez bu gün gön lün ce ya şa dı sa nı yor du. Din len dik ten son ra, üçü bir lik te yo la ko yul du lar. Gü neş bat mak üze rey di. Işın de met le ri dal lar ara sın dan sü zü lüp ağaç la rın be den le ri ni ışı tı yor du yer yer. İle ri den, bir ku yu nun di bin den ge li yor muş gi bi de rin den ses ler ge li yor du. Uk le ye vo lu genç kız lar da ha Ka zans ko 626
Çukurda
ye’den çık tık la rın da ön den ça buk ça buk git miş, ama ko ru da oya lan mış lar dı. Man tar top lu yor lar dı bes bel li. — Hey, kız lar! –di ye ses len di Ye li za rov,– Hey gü zel kız lar! Kah ka ha lar du yul du: — Kos tıl ge li yor! Kos tıl! Hey mo ruk! Kah ka ha la rın yan kı sı du yul du. Son ra ko ru da ar ka da kal dı. Atöl ye le rin ba ca la rı gö rü nü yor du ar tık. Ki li se nin çan ku le si nin te pe sin de ki haç par lı yor du gü ne şin son ışık la rı al tın da. “Ölü için ve ri len ye mek te zan go cun tam bir ku tu hav ya rı ye di ği” köy dü bu ra sı. Ev ler de gö rü nü yor du ar tık. Bu bü yük çu ku ra inen ya maç var dı ön le rin de yal nız ca. Ya lı na yak yü rü yen Li pa ile Pras kov ya, pa buç la rı nı giy mek için çi men le rin üze ri ne otur du lar. Böl ge ma ran go zu da otur du on lar la. Yu ka rı dan ba kı lın ca sö ğüt le riy le, be yaz ki li se siy le, için den ge çen de re siy le şi rin bir köy gö rü nü mü var dı Uk le ye vo’nun. Yal nız ca atöl ye le rin, ucu za gel sin di ye ko yu, çir kin bir ren ge bo yan mış dam la rı bo zu yor du bu gö rü nü mü. Kar şı ya maç ta –fır tı nay la ora ya bu ra ya sav rul muş gi bi da ğı nık– yer yer, ye ni ke sil miş çav dar yı ğın la rı, tı naz la rı gö rü nü yor du. Yu laf lar da ol gun laş mış tı ar tık. Gü ne şin kı zıl ışık la rı al tın da se def gi bi par lı yor du. Ha sa dın en ha re ket li gün le riy di. Bu gün bay ram dı. Ya rın cu mar te si. Çav dar bi çe cek, ku ru ot ta şı ya cak lar dı. Son ra pa zar ge le cek ti, ge ne ça lış ma ya cak lar dı. Uzak lar dan gök gü rül tü le ri ge li yor du. Bo ğu cu bir sı cak var dı. Tam yağ mur ha va sıy dı. Tar la la ra ba kar ken Tan rı’nın on la ra eki ni kal dı ra cak za ma nı ver me si ni, gün le ri nin iyi geç me si ni, hu zur la rı nın bo zul ma ma sı nı di li yor du her kes. — Bu yıl orak çı lar çok pa ra is ti yor lar –de di Pras kov ya.– Gün de lik kırk rub le alı yor lar! Ka zans ko ye’de ki pa na yı ra gi den ler akın akın dö nü yor lar dı şim di: Köy lü ka dın lar, ye ni kas ket le ri ni giy miş atöl ye iş çi le ri, di len ci ler, ço cuk lar… Kâh toz kal dı ra rak açık bir ara ba ge çi yor du –onu sat ma dık la rı için san ki se vinç li bir at 627
Anton Pavloviç Çehov
ko şu yor du ar ka sın dan– kâh inat çı bir ine ği boy nuz la rın dan çe ke rek gö tü rü yor lar dı. Kâh açık bir ara ba da ha ge çi yor du. Ayak la rı nı yan lar dan sar kıt mış sar hoş köy lü ler olu yor du üze rin de. Yaş lı bir ka dın, aya ğın da ko ca man çiz me ler le ge niş şap ka lı bir ço cu ğu elin den tut muş gö tü rü yor du. Ço cuk, yü rür ken diz le ri ni bük me si ne en gel olan ağır çiz me le ri ni ta şı mak tan da, bu nal tı cı sı cak tan da bit kin düş müş tü. Ama ge ne de dur ma dan din len me den, olan ca gü cüy le üf lü yor du elin de ki dü dü ğe. Ya ma cı çok tan in miş, so ka ğa sap mış lar dı, ama hâ lâ du yu lu yor du dü dü ğün se si. Ye li za rov, — Bi zim atöl ye sa hip le ri bir tu haf son za man lar da… –de di.– Fe la ket val la hi! Kost yu kov kız dı ba na. “Per vaz la ra çok tah ta git ti,” de di. “Na sıl olur” de dim. “Ne ka dar ge rek liy se o ka dar git miş tir Va si li Da ni lıç. Tah ta la rı nı zı ye me dim her hal de.” –“Be nim le böy le na sıl ko nu şa bi li yor sun?” di ye gür le di. “Ser sem he rif, pis men de bur! Ken di ne gel ba ka lım. Se ni böl ge ma ran go zu ya pan be nim!” Ava zı çık tı ğı ka dar ba ğı rı yor du. “Böy le si de gö rül me miş tir doğ ru su” de dim. “Böl ge ma ran go zu ol ma dan her gün çay içi yor dum hiç ol maz sa.” –“He pi niz hır sız sı nız!..” de di. Sus tum. “Biz bu dün ya da hır sı zız, siz de öte ki dün ya da hır sız ola cak sı nız,” di ye ge çir dim içim den. Ho–ho–ho–ho! Er te si gün gev şe di be ye fen di! “Dün söy le dik le rim den ötü rü gü cen me ba na Ma ka rıç,” de di. “Bi raz ağır ko nuş tuy sam öne mi yok. Ben bi rin ci de re ce den tüc ca rım çün kü. Ay rı ca sen den bü yü ğüm. Sus man ge re kir di kar şım da” –“Evet,” de dim, “bi rin ci de re ce den tüc car sı nız, ben de bir ma ran go zum, hak lı sı nız. Ama unut ma yın ki, Aziz İyo sif de bir ma ran goz du. Kut sal dır bi zim mes le ği miz, Tan rı’nın sev di ği bir iş tir yap tı ğı mız, ama şu nu da söy le ye yim Va si li Da ni liç, biz ler den bü yük ol mak he ve sin dey se niz olun ba ka lım…” Bu ko nuş ma mız dan son ra ken di ken di me sor dum ki min bü yük ol du ğu nu. Bi rin ci de re ce den bir tüc car mı bü yük tür, bir ma ran goz mu? El bet te ma ran goz bü yük tür ço cuk la rım! 628
Çukurda
Kos tıl bir an dü şün dük ten son ra ek le di: — Evet ço cuk la rım, doğ ru dur de di ğim. Kim ça lı şı yor sa, güç lük le re gö ğüs ge ri yor sa, odur bü yük olan. Gü neş bat mış tı. De re den, ki li se av lu sun dan, atöl ye le rin ya kı nın da ki ça yır dan süt gi bi be yaz, ke sif bir sis ta ba ka sı yük se li yor du. O an da, ka ran lık çev re ye hız la ya yı lır ken, aşa ğı da yer yer ışık lar ya nar ken, sis her şe yi, al tın da dip siz bir uçu ru mu sak lı yor muş gi bi ör ter ken Li pa ile an ne si –iki si de yok sul gel miş ler di dün ya ya; ür kek, uy sal ruh la rın dan baş ka her şey le ri ni in san la ra ve re rek ömür le ri bo yun ca yok sul ya şa ma ya da ha zır dı lar– evet, o an da Li pa ile an ne si bel ki de, bu uç suz bu cak sız, es rar do lu dün ya da, bu sa yı sı bi lin me yen in san la rın ara sın da ken di le ri nin de bi rer var lık ol duk la rı nı, on lar dan kü çük le rin de bu lun du ğu nu dü şü nü yor lar dı… Bu ra da ya ma cın ba şın da otur mak haz ve ri yor du on la ra. Mut lu gü lüm sü yor lar dı. Ne olur sa ol sun, aşa ğı ya in me le ri nin ge rek ti ği ni de unut muş lar dı. So nun da dön dü ler eve. Av lu ka pı sı nın önün de, dük kâ nı nın çev re sin de orak çı lar yer le re otur muş lar dı. Uk le ye vo köy lü le ri ça lış ma ya ge nel lik le gel mez ler di Tsı bu kin’e. Bu yüz den baş ka köy ler den adam bul ma la rı ge re kir di. Ka pı nın önün de, dük kâ nın çev re sin de otu ran orak çı lar ka ran lık ta uzak tan ba kın ca uzun, si yah sa kal lı gi bi gö rü nü yor lar dı. Dük kân açık tı. Ka pı nın önün de kü çük bir ço cuk la sa ğır da ma oy nu yor du. Orak çı lar al çak ses le şar kı söy lü yor lar dı. An cak du yu lu yor du ses le ri. Ba zı la rı da dün kü yev mi ye le ri nin ve ril me si ni is ti yor lar dı yük sek ses le, ama işi bı ra kıp kaç ma ma la rı için ver mi yor lar dı on la ra yev mi ye le ri ni. İh ti yar Tsı bu kin ce ket siz, üze rin de bir ye lek le, ka pı nın önün de ki ak ça ağa cın di bin de Ak sin ya ile otur muş, çay içi yor du. Gaz lam ba sı ya nı yor du ma sa da. Av lu ka pı sı nın dı şın da bir orak çı san ki alay lı bir ses le, — De de ci ğim! –di yor du.– Ya rı sı nı öde ba ri! De de ci ğim! Pe şin den kah ka ha lar yük se li yor du. Son ra güç du yu lur bir ses le şar kı söy le me ye baş lı yor lar dı ge ne… Kos tıl da otur du çay ma sa sı na. 629
Anton Pavloviç Çehov
— Pa na yı ra da uğ ra dık el bet te –di ye an lat ma ya baş la dı.– Çok gü zel do laş tık ço cuk lar. Tan rı’ya şü kür ler ol sun! Gü zel bir gün ge çir dik. Ama bu ara da tat sız bir şey de ol ma dı de ğil ha ni. De mir ci Şaş ka bir pa ket tü tün al mış, bir el li ka pik lik uzat mış… Dük kân cı ya uzat mış. Gel ge le lim sah te de ğil miy miş pa ra… Ba kış la rı nı çev re sin de do laş tı ra rak an la tı yor du Kos tıl. Al çak ses le an lat mak is ti yor du. Ama se si he ye can lı, kı sık çı kı yor du. Her kes du yu yor du söy le dik le ri ni. — Evet, el li ka pik li ğin sah te ol du ğu an la şıl dı… Bu pa ra yı ne re den bul du ğu nu sor du lar ona. “Ani sim Tsı bu kin ver di.” di ye ce vap ver di. “Dü ğü nü ne git ti ğim de ver miş ti bu pa ra yı ba na.” Bu cak po li si ni ça ğır dı lar, alıp gö tür dü ler onu… Dik kat et Pet ro viç, bir iş gel me sin ba şı na. Ya ni kö tü şey ler söy le miş ler… Ka pı nın dı şın dan ay nı alay lı ses du yul du ge ne: — De de ci ğim! Hey de de ci ğim! Bir ses siz lik ol du. Kos tıl aya ğa kal kar ken –uy ku su gel miş ti– ça buk ça buk, — Ah ço cuk lar, ço cuk lar, ço cuk lar… –di ye mı rıl dan dı.– Eh, çay için de, şe ker için de çok çok te şek kür ço cuk lar. Gi dip ya ta yım ben. Ko ca dım ar tık, ki riş le rim çü rü dü. Ho–ho–ho–ho! Gi der ken ek le di: — Tah ta lı kö ye göç me za ma nı mız gel di ar tık!.. –Hıç kır dı. İh ti yar Tsı bu kin çay iç me yi bı rak mış, otur du ğu yer de dü şün ce ye dal mış tı. So kak ta iyi ce uzak laş mış olan Kos tıl’ın ayak ses le ri ne ku lak ve ri yor muş gi bi bir an la tım var dı yü zün de. Onun dü şün ce le ri ni se zin le yen Ak sin ya, — De mir ci Şaş ka yüz de yüz ya lan söy le miş tir –de di.– Tsı bu kin, kal kıp eve git ti. Bi raz son ra elin de bir pa ket le dön dü. Aç tı pa ke ti… Yep ye ni rub le ler var dı için de. Bi ri ni al dı, di şin de de ne di, si ni ye at tı. Son ra bir ta ne da ha at tı… Ak sin ya’nın yü zü ne ba ka rak, ak lı al mı yor muş gi bi, 630
Çukurda
— Ger çek ten de sah te bu rub le ler… –di ye mı rıl dan dı.– O pa ra lar bun lar… Ani sim’in ge tir di ği pa ra lar. Tsı bu kin, se si ni al çalt tı. Pa ke ti Ak sin ya’nın eli ne tu tuş tu rur ken ek le di: — Sen al bun la rı kı zım, gö tü rüp ku yu ya at… Yok et! Gö zü nü dört aç, kim se bir şe yin far kı na var ma sın. Ba şı mı za iş açı lır son ra… Se ma ve ri de kal dır, ışı ğı sön dür. Sa man lık ta diz di ze otu ran Li pa ile Pras kov ya ışık la rın peş pe şe na sıl sön dü ğü nü gör dü ler. Yal nız ca üst kat ta, Var va ra’nın oda sın da ma vi, kır mı zı kan dil ler ya nı yor du. Hu zur, hoş nut luk gü nah sız lık var dı ora da. Işık lar dan bel liy di. Pras kov ya, kı zı nın var lık lı bi riy le ev len di ği ne bir tür lü alış tı ra ma mış tı ken di ni. Bu ra ya gel di ğin de ür kek ür kek sa man lı ğa so ku lu yor, ba ğış lan ma sı nı is ti yor muş gi bi gü lüm sü yor du. Çay la şe ker yol lar lar dı ona sa man lı ğa. Li pa da alı şa ma mış tı bu ra ya. Ko ca sı git tik ten son ra bir kez bi le yat ma mış tı ya ta ğın da. Ba zı ge ce ler mut fak ta, ba zı ge ce ler sa man lık ta uyu yor; her gün yer le ri si li yor, ça ma şır yı kı yor du. Bu eve gün de lik çi gel miş ti san ki. Öy le bir ruh sal du rum için dey di. Bu ak şam da ayin den dön dük ten son ra, mut fak ta aş çı ka dın la çay iç miş, son ra sa man lı ğa gi dip kı zak lar la du va rın ara sın da ye re yat mış lar dı. Ka ran lık tı bu ra sı, ka yış ko ku yor du. Evin önün de ışık lar sön dü. Son ra sa ğı rın dük kâ nı ka pa dı ğı, av lu da orak çı la rın yat ma ya ha zır la nır ken çı kar dık la rı ses ler du yul du. Uzak lar da, Kü çük Hrı min le rin av lu sun da ar mo ni ka ça lı yor lar dı… Pras kov ya ile Li pa uy ku ya dal mak üze rey di ler. Bi ri si nin ayak se siy le uyan dık la rın da ay pı rıl pı rıl dı dı şa rı da. Sa man lı ğın ka pı sın da, ku ca ğın da bir ya tak la Ak sin ya du ru yor du. — Bu ra sı bi raz se rin dir bel ki… –di ye mı rıl dan dı ken di ken di ne. İçe ri gi rip he men ka pı nın di bi ne ser di ya ta ğı nı, yat tı. Ay ışı ğı vu ru yor du ona. 631
Anton Pavloviç Çehov
Uyu ya mı yor du Ak sin ya. Sık sık so lu yor, sı cak tan üs tün de ne var ne yok, he men he men hep si ni at mış, eli ni ko lu nu sal la ya rak se rin le me ye ça lı şı yor du. Ayın bü yü lü ışı ğın al tın da hoş, mağ rur bir gö rü nü mü var dı! Çok geç me den ge ne bir ayak se si du yul du; baş tan aşa ğı ya be yaz lar gi yin miş ih ti yar gö zük tü ka pı da. — Ak sin ya! –di ye ses len di.– Ora da mı sın? Ak sin ya’nın so ğuk se si du yul du: — Hı! — Pa ra la rı ku yu ya at ma nı söy le miş tim. At tın mı? — Akıl kâ rı mı pa ra la rı ku yu ya at mak? Orak çı la ra da ğıt. İh ti yar kor ku, şaş kın lık için de al çak ses le, — Aman Al la hım! –de di.– Fe la ket bir ka dın sın sen… Aman Al la hım! El le ri ni bir bi ri ne vu ra rak çık tı sa man lık tan. Uzak la şır ken bir şey ler mı rıl da nı yor du. Bi raz son ra yat tı ğı yer den doğ ru lup otur du. Ak sin ya, de rin bir gö ğüs ge çir di, ya ta ğı nı ye ni den ku cak la yıp git ti. Li pa, — Ni çin ver din be ni bu ra ya ana? –de di. — Her kı zın ko ca ya var ma sı ge rek tir yav rum. Bi zim eli miz de bir şey yok ki. Ana kız de rin bir umut suz lu ğa ka pıl mak üze rey di ler. Ama gök yü zü nün yük sek lik le rin den, son suz ma vi li ğin için den, yıl dız la rın bu lun du ğu yer den bi ri ba kı yor, Uk le ye vo’da olup bi te ni gö rü yor, her şe yi gö zet li yor gi bi gel di on la ra. Kö tü lük ler ne den li bü yük olur sa ol sun, ge ce gü zel, hu zur do luy du. Ger çek var dı, her za man da var ola cak tı yer yü zün de. Bir şey, ay ışı ğı nın ge cey le ku cak laş tı ğı gi bi, ger çek le ku cak laş ma yı bek li yor du yal nız ca… Ana kız, iç le ri hu zur do lu, bir bir le ri ne sa rı lıp uy ku ya dal dı lar.
632
Çukurda
6 Ani sim’i kal pa zan lık tan, sah te pa ra kul lan mak tan ce za evi ne at tık la rı ha be ri ge le li çok olu yor du. Ay lar geç miş ti ara dan, al tı ay ol muş tu. Son ra uzun kış geç ti, ilk ba har gel di. Ani sim’in ce za evin de yat tı ğı na ev de de, köy de de her kes alış mış tı so nun da. Ar tık ge ce evin ya da dük kâ nın önün den ge çer ken anım sı yor lar dı an cak Ani sim’in ce za evin de yat tı ğı nı, yar gıç kar şı sı na çık ma yı bek le di ği ni. Bir de me zar lık ta ki kü çük ki li se nin ça nı çal dı ğı za man lar. Av lu nun üs tü ne bir göl ge çök müş tü san ki. Ev ka rar mış, ça tı pas lan mış, dük kâ nın sac kap lı ağır ka pı sı nın ye şil bo ya sı bo zul muş ya da sa ğı rın de di ği gi bi, “ke mik leş miş ti”. İh ti yar Tsı bu kin ken di bi le ka rar mış tı san ki. Çok tan be ri sa çı nı sa ka lı nı kes tir mi yor du. Bir bi ri ne ka rış mış tı sa çı sa ka lı. Yay lı sı na sıç ra ya rak bin mi yor du ar tık. Di len ci le re, “Al lah ver sin!” di ye ba ğır mı yor du. Ya şa ma gü cü nü tüm den yi tir miş ti. Her şe yin den bel liy di bu. Hiz met çi ler bi le da ha az kor ku yor lar dı on dan şim di. Köy po lis me mu ru da –es ki den ol du ğu gi bi ge re ke ni ge ne al ma sı na kar şın– ge lip dük kân da tu ta nak tut muş tu. Ka çak iç ki sat mak tan üç kez ken te mah ke me ye ça ğır mış lar dı ih ti ya rı. Ama ta nık la rın gel me me si yü zün den her ke re sin de baş ka bir gü ne er te li yor lar dı du ruş ma yı. İh ti ya ra acı ve ri yor du bu. Sık sık gi dip gö rü yor du oğ lu nu ce za evin de. Bi ri le ri ni pa ray la tu tu yor, bir yer le re di lek çe ler ve ri yor, ki li se le re tas vir ler ar ma ğan edi yor du. Ani sim’in yat tı ğı ce za evi nin yö ne ti ci si ne, için de mi ne üze ri ne “ye tin me si ni bi lir ruh” ya zı lı gü müş bir bar dak alt lı ğı ile uzun sap lı bir ka şık gö tür müş tü. Var va ra sık sık, — Uğ ra şın bi raz, gi dip bi ri le ri ne baş vu run –di yor du.– Oh Tan rım, çok ya zık… Bey ler den bi ri ne yal var say dı nız, bü yük le re ya zar lar dı bel ki… Hiç de ğil se du ruş ma gü nü ne ka dar ser best bı rak sa lar dı onu! Ne di ye çek ti ri yor lar za val lı ya bo şu na? 633
Anton Pavloviç Çehov
Var va ra da ke der liy di, ama şiş man la mış tı, yü zü da ha bir be yaz dı şim di. Es ki den ol du ğu gi bi oda sın da bir kaç kan dil ya kı yor, evin için de her şe yin te miz ol ma sı na dik kat edi yor, ko nuk la rı re çel le, el ma pes ti liy le ağır lı yor du. Sa ğır ile Ak sin ya dük kân da ça lı şı yor lar dı. Ye ni bir işe gi riş miş ler, But yo ki no’da bir tuğ la oca ğı aç mış lar dı. Ak sin ya yay lı ya bi nip he men her gün gi di yor du ora ya. Yay lı yı ken di kul la nı yor du gi dip ge lir ken. Yol da ta nı dık lar la kar şı laş tı ğın da ye ni boy at mış çav dar tar la sın da ki bir yı lan gi bi boy nu nu uza tı yor, iç ten lik le, es rar lı es rar lı gü lüm sü yor du. Li pa ise, bü yük oruç tan ön ce do ğan ço cu ğuy la oy nu yor du hep. Çok za yıf, çe lim siz, ufa cık bir ço cuk tu. Ağ la ma sı, göz le ri ni açıp bak ma sı tu haf tı. Onu da bir in san say ma la rı nı, hat ta Ni ki for di ye ça ğır ma la rı nı ya dır gı yor du köy lü ler. Be şi ği ne ya tı rı yor du onu Li pa. Ka pı ya gi dip öne eği le rek, — Hoş ça ka lın Ni ki for Ani si mıç! –di yor du. Bir den ko şa rak ge li yor du ya nı na ge ne, öpü yor du onu. Son ra ka pı ya yü rü yor, ge ne öne eği le rek se lam lı yor du oğ lu nu: — Hoş ça ka lın Ni ki for Ani si mıç! Kır mı zı ba cak la rı nı ha va ya di ki yor du ço cuk. Ma ran goz Ye li za rov gi bi kah ka ha la rıy la hıç kı rık la rı bir bi ri ne ka rı şı yor du. So nun da bel li ol du du ruş ma gü nü. İh ti yar beş gün ön ce den git ti ken te. Son ra, ta nık ola rak köy den bir kaç ki şi nin da ha du ruş ma ya çağ rıl dı ğı du yul du. Mah ke me den çağ rı kâ ğı dı alan yaş lı iş çi de git miş ti. Per şem be gü nüy dü du ruş ma. Oy sa ara dan cu ma, cu mar te si gün le ri geç miş, pa zar gel miş, ih ti yar hâ lâ dön me miş ti kent ten. Bir ha ber de alı na ma mış tı on dan. Sa lı gü nü ak şa mü ze ri Var va ra oda sın da, açık pen ce re nin önün de otu ru yor, ih ti ya rı bek li yor du. Yan oda da Li pa oğ luy la oy nu yor du. Ku ca ğın da atıp tu tu yor du onu. Coş muş tu, 634
Çukurda
— Bü yü ye cek sin ko ca man adam ola cak sın, ko ca man! –di yor du.– Yi ğit bir köy lü ola cak sın. Gün de lik çi gi de ce ğiz se nin le. Ça lı şa ca ğız! Gün de lik çi gi de ce ğiz! Var va ra’nın ca nı nı sık mış tı onun bu söz le ri. — Bak he le! –de di.– Ne gün de lik çi li ğin den söz edi yor sun akıl sız ka dın? Tüc car ola cak oğ lun, tüc car… Li pa se si ni al çalt tı. Ama bi raz son ra dal dı ge ne. Şar kı sı nı yük sek ses le sür dür dü: — Bü yü ye cek sin ko ca man adam ola cak sın, ko ca man! Yi ğit bir köy lü ola cak sın, ko ca man! Yi ğit bir köy lü ola cak sın. Gün de lik çi gi de ce ğiz se nin le… — Eh! Ka bak ta dı ver din ar tık! Li pa, ku ca ğın da Ni ki for ile oda nın ka pı sın da du rup sor du: — Ana cı ğım, ni çin bu ka dar çok se vi yo rum ben bu ço cu ğu? Ni çin bu ka dar çok acı yo rum ona? –Se si tit ri yor du. Göz le ri do lu do lu ol muş tu– Kim dir o? Na sıl bir in san dır? Bir tüy ka dar, bir çöp ka dar ha fif, ama ger çek bir in san gi bi se vi yo rum onu. Ger çi bir şey gel mi yor elin den. Ko nu şa mı yor da, ama kü çü cük göz le riy le söy le mek is te di ği her şe yi an lı yo rum. Var va ra ku lak ka bart tı. İs tas yo na yak la şan ak şam tre ni nin se si du yu lu yor du. İh ti yar çı ka cak mıy dı aca ba bu tren den? Li pa’nın söy le dik le ri ni duy mu yor, an la mı yor du da ar tık. Za ma nın na sıl geç ti ği ni bil mi yor du. Te pe den tır na ğa tit ri yor du yal nız ca. Kor ku dan de ğil, me rak tan dı tit re me si. Köy lü do lu, üs tü açık bir ara ba hız la, gü rül tüy le yak la şı yor du. Mah ke me den dö nen ta nık lar dı bun lar. Tren den in miş ler di. Ara ba dük kâ nın önün den ge çer ken yaş lı iş çi aşa ğı at la dı, av lu ya yü rü dü. Hiz met çi ler av lu da kar şı la mış lar dı onu. Yük sek ses le bir şey ler so ru yor lar dı… Ba ğı ra ba ğı ra an la tı yor du yaş lı iş çi: — Hak la rı da, ma lı mül kü de alın dı elin den. Si bir ya’ya sü rül dü, kü re ğe… 635
Anton Pavloviç Çehov
Bu ara da dük kâ nın ar ka ka pı sın dan Ak sin ya çık tı. Gaz dol du ru yor du içer de. Bir elin de şi şe, öte kin de hu ni, diş le ri nin ara sın da gü müş bir rub le var dı. Pel tek pel tek, — Ba bam ne re de? –di ye sor du. Yaş lı iş çi kar şı lık ver di: — İs tas yon da. “Ha va ka ra rın ca ge le ce ğim ben,” de di. Ani sim’in kü rek ce za sı na çar pıl dı ğı ha be ri ev de du yu lun ca, aş çı ka dın mut fak ta ölü ar ka sın dan ağ lı yor muş gi bi ses li ses li –böy le si nin ya kı şık ala ca ğı nı dü şün müş ol sa ge rek– ağ la ma ya baş la mış tı: — Ki me bı rak tın da gi di yor sun bi zi Ani sim Gri go rıç, pır lan ta yü rek li yi ği dim be nim… Te laş la nan kö pek ler hav la ma ya baş la mış lar dı. Var va ra pen ce re ye koş tu, üzün tü sün den ne de di ği ni bil me den ava zı çık tı ğın ca ba ğır ma ya baş la dı aş çı ka dı na: — Ye ter Ste pa ni da, kes ar tık! Pe ri şan edi yor sun in sa nı! Sus Al lah aş kı na! Se ma ve ri koy ma yı unut muş lar dı. Kim se nin bir şey dü şün dü ğü yok tu. Yal nız ca Li pa ne olup bit ti ği ni an la ya mı yor, ço cu ğu ku ca ğın da, do la şı yor du or ta lar da. İh ti yar is tas yon dan gel di ğin de bir şey sor ma dı lar ona. “Hoş gel din” di yen le re “Hoş bul duk” de dik ten son ra, hiç ko nuş ma dan do laş ma ya baş la dı evin için de. Ak şam ye me ği de ye me di. Yal nız kal dık la rın da Var va ra, — Za val lı ço cuk için sa ğa so la ko şa cak kim se yok… –di ye baş la dı.– Bey le re gi dip yal va rın de dim si ze kaç ke re, din le me di niz… Ba ri bir di lek çe ol sun… İh ti yar, ko lu nu sal la dı: — Elim den ge le ni yap tım! Ani sim’in ce za sı okun duk tan son ra, onu mah ke me de sa vu nan be ye git tim. “Çok geç ar tık.” de di. “Ya pa cak bir şey kal ma dı.” Ani sim ken di de ay nı şe yi söy le di: “Çok geç ar tık…” Mah ke me den çı kın ca, bir avu kat var mış, gi dip onu bul dum, ko nu şup bir fi ya ta an laş 636
Çukurda
tık. Ka pa ro ver dim… Bir haf ta son ra bek li yor be ni. Ba ka lım Tan rı ne gös te re cek. İh ti yar ge ne hiç ko nuş ma dan do laş ma dan baş la dı evin için de. Var va ra’nın ya nı na dön dü ğün de; — Has ta yım ga li ba –de di.– Ba şım da bir ağır lık var san ki… Dü şün ce le rim kar ma ka rı şık. Ko nuş tuk la rı nı Li pa duy ma sın di ye ka pı yı ka pa tıp al çak ses le ek le di: — Bu pa ra lar la be nim ba şım da dert te. Ha tır lı yor mu sun, dü ğün den ön ce Kut sal Fo ma gü nün de Ani sim ye ni ye ni rub le ler, el li ka pik lik ler gel miş ti ba na? O za man bir pa ke ti sak la mış, öte ki le ri ken di min ki le re ka rış tır mış tım… Tan rı top ra ğı nı bol ey le sin, am cam Dmit ri Fla tıç mal al ma ya sık sık Mos ko va’ya, Kı rım’a gi der ge lir di. Bir ka rı sı var dı am ca mın. Ko ca sı mal al ma ya gi din ce baş ka la rıy la dü şer kal kar dı. Al tı ço cuk la rı ol muş tu. Am cam ba zen bi raz çok içip de sar hoş olun ca, gü le rek şöy le der di: “Ço cuk la rın han gi le ri nin be nim ol du ğu nu bil mi yo rum val la hi! Hep si bir bi ri ne ka rış tı!” De mek za yıf ya ra dı lış lı bir in san dı. Şim di de ben pa ra la rın han gi le ri nin be nim ol du ğu nu bil mi yo rum. Sah te le riy le sa hi ci le ri bir bi ri ne ka rış tı. Hep si sah tey miş gi bi ge li yor ba na. — Al lah iyi li ği ni zi ver sin! — İs tas yon da bi let çi ye üç rub le uza tır ken, pa ra yı sah te sa nı yo rum. Bir kor ku var içim de. Has ta ol ma lı yım. Var va ra ba şı nı sal la dı. — Ne de nir, he pi miz Tan rı’nın hu zu ru na çı ka ca ğız… Oh… Bu nu za ma nın da dü şün me miz ge re kir di Pet ro viç… Ya rın ne ola cak bi lin mez. Ba kar sın bir şey ge lir ba şı na, genç de sa yıl maz sın ar tık. Ölür gi der sen, to ru nu nun yok luk çek me me si için bir şey ler yap ma lı sın. Oh, Ni ki for’u eze cek le rin den kor ku yo rum, eze cek ler onu! Ba ba sı yok sa yı lır. An ne si de çok toy, ap tal… Pet ro viç, sa hi kü çük bir ye ri, söz ge li mi But yo ki no’yu da ço cu ğun üze ri ne yap san çok iyi ola cak ga li ba! Bak Pet ro viç, bu nun üze rin de dü şün bi raz! –Var va ra 637
Anton Pavloviç Çehov
inan dır ma ya ça lı şı yor du ko ca sı nı– iyi bir ço cuk za val lı. Acı yor in san ona! Ya rın git di lek çe ver. Ne di ye za man ge çi re sin? Tsı bu kin, — To ru nu mu unut muş tum… –de di.– Ön ce sağ lık ge rek. İyi bir ço cuk ol du ğu nu söy lü yor sun, öy le mi? Var sın bü yü sün he le bir. O gün le ri gö rü rüz in şal lah! Ka pı yı aç tı, par ma ğı nı bü ke rek ya nı na ça ğır dı Li pa’yı. Li pa, ku ca ğın da ço cuk la yak laş tı. — Bir şe ye ih ti ya cın olur sa, çe kin me den söy le Li pa’cı ğım –de di Tsı bu kin.– Ne is ter sen onu ye. Bir şe yi esir ge me yiz sen den. Sağ lı ğın ye ter bi ze… –Haç çı ka ra rak kut sa dı ço cu ğu– To ru nu ma iyi bak. Oğ lu mu kay bet tim, to ru num kal sın ba ri. Göz yaş la rı yu var la nı yor du ya nak la rın dan. Hıç kı ra rak ağ la ma ya baş la dı. Uzak laş tı Li pa’nın ya nın dan. Bi raz son ra yat tı, uy ku suz ge çen ye di ge ce den son ra de rin bir uy ku ya dal dı. 7 Bir kaç gün lü ğü ne ken te gi di yor du ih ti yar. Onun no te re, va si yet na me si ni yaz ma ya git ti ği ni bi ri si ye tiş tir miş ti Ak sin ya’ya. Hem But yo ki no’yu, onun tuğ la pi şir di ği ye ri de to ru nu Ni ki for’a ve re cek ti ih ti yar. Bu nu Ak sin ya’ya sa bah er ken, ih ti yar la Var va ra ka pı nın önün de ki ak ça ağa cın al tın da çay içer ken ha ber ver miş ler di ona. Ak sin ya dük kâ nın av lu ka pı sı nı da, so kak ka pı sı nı da ka pa dı. On da ki anah tar la rın hep si ni top la dı, ge lip ih ti ya rın ayak la rı nın di bi ne fır lat tı. — Bun dan böy le hiz met çi lik et me ye ce ğim si ze! –di ye ba ğır dı.– Bir den hün gür hün gür ağ la ma ya baş la dı. — De mek ge li ni niz de ğil, hiz met çi niz mi şim bu gü ne ka dar! Her kes alay edi yor be nim le, “Bak sa nı za” di yor lar, “Tsı bu kin ler na sıl bir hiz met çi bul muş lar ken di le ri ne!” Ya nı nı za hiz met çi gir me dim! Yok sul de ği lim ben. Ye rim yur dum bel li dir. An nem de var, ba bam da. 638
Çukurda
Bir yan dan da göz yaş la rı nı si li yor du. Öf ke den şa şı ba kan, kin do lu, yaş lı göz le ri ni ih ti ya ra doğ rult muş tu. Ava zı çık tı ğın ca ba ğır dı ğı için yü zü de, boy nu da kıp kır mı zı ol muş, ge ril miş ti. — Ar tık hiz met çi lik et me ye ce ğim si ze! –di ye ek le di.– Ca nım çık tı! Ça lış ma ya, bü tün gün dük kân da otur ma ya, ge ce le ri vot ka ta şı ma ya ge lin ce ben… Ama top rak ver me ye ge lin ce o kü rek mah kû mu nun ka rı sıy la çı yan yav ru su, de ğil mi? O sa lak ka rı ha nı me fen di, ben onun ya nın da hiz met çi yim! Her şe yi ni zi o mah kûm ka rı sı na ve rin, gö zü doy sun! Ben evi me gi di yo rum! Ye ni bir ap tal bu lun ken di ni ze. Şey tan gör sün he pi ni zin yü zü nü! Ço cuk la rın da öm rün de bir kez bi le ba ğı rıp ça ğır ma mış tı ih ti yar. On la rı ce za lan dır ma mış tı. Ai le den bi ri nin ona kar şı ka ba şey ler söy le ye bi le ce ği ni, say gı sız lık ede bi le ce ği ni ak lı nın ucun dan ge çir me miş ti. Şim di de çok kork muş, ko şa rak eve git miş, do la bın ar ka sı na sin miş ti. Var va ra ise öy le şa şır mış tı ki, ye rin den kal ka mı yor, yal nız ca –bir arı dan ko run ma ya ça lı şı yor muş gi bi– iki ko lu nu sal la yıp du ru yor du. Deh şet için de, — Oh! Ne olu yo ruz? –di ye mı rıl da nı yor du.– Ni çin ba ğı rı yor bu ka dın böy le? Oh… Dı şa rı dan du ya cak lar! Se si ni al çalt sa bi raz… Oh, bi raz da ha al çak ses le!.. Ak sin ya ba ğır ma sı nı sür dü rü yor du: — O kü rek mah kû mu nun ka rı sı na ver di niz But yo ki no’yu. Bir şey is te mi yo rum ar tık! Al lah he pi ni zin be la sı nı ver sin! He pi niz ay nı mal sı nız! Ne iş ler çe vir di ği ni zi bi li yo rum. Gös te re ce ğim si ze! Soy ma dı ğı nız adam kal ma dı. Genç, ih ti yar, zen gin, fa kir de mi yor, dük kâ nı nı za yo lu dü şen her ke si so yup so ğa na çe vi ri yor su nuz! Ka çak vot ka sa tan kim? Ya sah te pa ra lar? San dık la rı nı zı sil me ce sah te pa ra dol dur du nuz… Şim di de ge rek li de ği lim si ze öy le mi? Ar dı na ka dar açık av lu ka pı sı nın önün de köy lü ler top lan mış, içe ri ba kı yor du. 639
Anton Pavloviç Çehov
— Var sın duy sun her kes! –di ye ba ğı rı yor du Ak sin ya.– Re zil ede ce ğim si zi! Yü zü nü zün ka ra sın dan in san içi ne çık ma ya cak sı nız! Ayak la rı ma ka pa na cak sı nız! –Sa ğı ra ses len di.– Hey Ste pan! He men çı kıp gi di yo ruz bu ev den! An ne min, ba ba mın ya nı na gi di yo ruz. Ce zae vi kaç kın la rıy la bir ça tı al tın da ka la mam! Ha zır lan! Av lu ya ge ri li ip te ça ma şır lar ası lıy dı. Da ha ku ru ma mış ken di etek le ri ni, bluz la rı nı ip ten çe kip alı yor, sa ğı rın ku ca ğı na atı yor du. Son ra öf ke den iyi ce de li ye dön dü. Ça ma şır la rın çev re sin de do laş ma ya baş la dı. Ken di si nin ol ma yan ça ma şır la rı da ip ten, alı yor, ye re atıp çiğ ni yor du. Var va ra in ler gi bi, — Oh, dur du run onu ço cuk lar, dur du run! –di yor du.– Ne ol du ona böy le? Ve rin ona But yo ki no’yu, Al lah aş kı na ve rin, ve rin! Ka pı da top lan mış köy lü ler ko nu şu yor lar dı ken di ara la rın da: — Vay ca nı na be, ka dı na bak! Am ma da si nir liy miş! Çıl dır dı ga li ba! Ak sin ya mut fa ğa koş tu. O gün ça ma şır yı ka nı yor du mut fak ta. Li pa yal nız yı kı yor du. Aş çı ka dın ça ma şır la rı du ru la ma ya de re ye git miş ti. Tek ne den de, oca ğın ya nın da ki ka zan dan da bu har çı kı yor du. Mut fa ğın için de du man dan göz gö zü gör mü yor du. Çok da sı cak tı. Da ha yı kan ma mış bir yı ğın ça ma şır var dı yer de. Yı ğı nın ya nın da ki tah ta sı ra da kü çü cük, kır mı zı ba cak la rı nı ha va ya dik miş, Ni ki for ya tı yor du. An ne si, dü şer se bir ya nı nı in cit me ye cek bi çim de ya tır mış tı onu. Ak sin ya mut fa ğa gir di ğin de Li pa ça ma şır yı ğı nın dan onun göm le ği ni al mış, tek ne ye at mış, eli ni ma sa nın üs tün de, için de kay nar su olan ko va ya uzat mış tı… Ak sin ya, Li pa’nın yü zü ne nef ret le ba ka rak çe kip al dı göm le ği ni tek ne nin için den. — Ver onu bu ra ya! Be nim ça ma şır la rı ma do ku na cak adam de ğil sin sen! Bir mah kûm ka rı sı nın ye ri ni, kim ol du ğu nu bil me li sin! 640
Çukurda
Li pa kor kuy la ba kı yor du Ak sin ya’nın yü zü ne, ne olup bit ti ği ni an la mı yor du. Ama onun ço cu ğu na bir an lık ba kı şı nı ya ka la yın ca o an da an la dı her şe yi, do nup kal dı… — Be nim top ra ğı mı al dın elim den, al sa na öy ley se! Ak sin ya bu nu söy ler ken kay nar su do lu ko va yı kap tı ğı gi bi Ni ki for’un üs tü ne bo şalt mış tı. Bu nu, o gü ne ka dar Uk le ye vo’da işi til me miş bir çığ lık iz le di. Ufak te fek, za yıf Li pa’nın öy le na sıl ba ğı ra bil di ği ni ak lı al ma mış tı kim se nin. Bir an da de rin bir ses siz lik kap la mış tı av lu yu. Ak sin ya, du dak la rın da her za man ki iç ten gü lüm se me si, bir şey söy le me den av lu dan ge çip, eve yü rü dü… Sa ğır, ça ma şır lar ku ca ğın da, do la şıp du ru yor du av lu da. Son ra ses siz ce, hiç ace le et me den on la rı as ma ya baş la dı ge ne. Aş çı ka dın de re den dö nün ce ye dek, hiç kim se mut fa ğa gi re me di. Ora da ne olup bit ti ği ne ba ka ma dı. 8 Ni ki for’u böl ge has ta ne si ne gö tür dü ler, ak şa mü ze ri ora da öl dü. Li pa ara bay la onu al ma ya gel me le ri ni bek le me di. Oğ lu nu bir bat ta ni ye ye sa rıp eve doğ ru yo la çık tı. Ye ni ya pıl mış tı bu has ta ne. Pen ce re le ri çok ge niş ti. Yük sek bir te pe nin üs tün dey di. Ba tan gü ne şin ışın la rı dü şü yor du üze ri ne. Ya nı yor muş gi bi kıp kı zıl dı cam la rı. Te pe nin di bin de kü çük bir köy var dı. Li pa ya ma cı in di, kö ye var ma dan kü çük bir ha vu zun ke na rı na otur du. Bir ka dın atı nı su la ma ya ge tir miş ti ha vu za. Ama iç mi yor du bu hay van. Ka dın ca nı sık kın, al çak ses le, — Da ha ne is ti yor sun be yav rum? –di yor du.– Da ha ne is ti yor sun? Kıp kır mı zı göm lek li bir ço cuk su yun tam ke na rın da otur muş, ba ba sı nın çiz me le ri ni te miz li yor du. Köy de de, te pe de de gö rü nür ler de baş ka kim se yok tu. Li pa ata ba ka rak, — İç mi yor… –de di. 641
Anton Pavloviç Çehov
Ka dın la, çiz me le ri yı ka yan ço cuk git ti ler. Ya pa yal nız kal dı Li pa ha vu zun ba şın da. Gü neş uy ku ya yat ma ya ha zır la nı yor du. Al tın iş le me li, kıp kı zıl ör tü sü nü çe ki yor du üs tü ne ya vaş ya vaş. Kır mı zı, ley lak ren gi, uzun uzun bu lut lar onun hu zur için de, ra hat uyu ma sı için kap la mış lar dı gök yü zü nü. Uzak lar da bir yer ler de bir ba la ban ku şu, ahı ra ka pa tıl mış bir inek gi bi hü zün lü, de rin den ötü yor du. Bu es rar lı ku şun se si ni her ilk ba har du yar lar dı. Ama onun na sıl bir kuş ol du ğu nu, ne re de ya şa dı ğı nı kim se bil mez di. Yu ka rı da, has ta ne nin bah çe sin de de, ha vuz çev re sin de ki ça lı lık lar da da, kö yün öte sin de de, tar la lar da da bül bül ler ötü yor du dur ma dan. Gu guk ku şu bi ri si nin gün le ri ni sa yı yor, ama her ke re sin de şa şı rıp ye ni den baş lı yor du. Ha vuz da kur ba ğa lar öf ke li öf ke li, yır tı nır ca sı na bağ rı şı yor lar dı. Ne söy le dik le ri bi le an la şı lı yor du: “Çok tu haf sın! Çok tu haf sın!” Her ya nı bü yük bir gü rül tü kap la mış tı. San ki bü tün bu hay van lar, bu ilk ba har ge ce sin de hiç kim se uyu ma sın, her kes –öf ke li kur ba ğa lar bi le– bu ge ce nin her da ki ka sı nın haz zı nı iç le ri ne sin di re sin di re tat sın di ye, mah sus ba ğı rıp ça ğı rı yor lar dı. Öy le ya, can lı lar bir kez ge li yor lar dı dün ya ya! Ya rı may pı rıl pı rıl dı gök yü zün de. Sü rüy le yıl dız var dı. Li pa ha vu zun ba şın da ne ka dar otur du, bil mi yor du. Kal kıp yo la ko yul du ğun da ya ma cın di bin de ki kü çük köy de her kes yat mış, bü tün ışık lar sön müş tü. Önün de da ha on iki vers ta yol ol ma lıy dı. Ama gü cü kal ma mış tı Li pa’nın, bu yo lu na sıl yü rü ye ce ği ni bil mi yor du. Ya rı may ba zen önün de, ba zen sa ğın da olu yor du. O gu guk ku şu bo ğuk se siy le dur ma dan ötü yor, kah ka hay la gü le rek kız dır ma ya ça lı şı yor du san ki onu: “Hey, bak sa na, yo lu kay be de cek sin!” Li pa ça buk ça buk yü rü yor du. Ba şör tü sü nü dü şür müş tü… Gök yü zü ne ba kı yor, şu an da oğ lu nun ru hu nun ne re de ol du ğu nu dü şü nü yor du. Onun ar ka sın dan mı ge li yor du aca ba, yok sa ta yu ka rı lar da, yıl dız la rın ara sın da mı do la şı yor du? An ne si ni unut muş muy du aca ba? Oh, ken di şar kı söy le ye mi yor ken bu şar kı lar ara 642
Çukurda
sın da, ken di se vi ne mi yor ken bir an din me yen bu se vinç çığ lık la rı nın or ta sın da, yu ka rı dan ay –se nin gi bi ya pa yal nız olan; şim di ilk ba har mı, kış mı, in san lar ya şı yor lar mı, ölü yor lar mı umur sa ma yan ay– ba kı yor ken, ge ce tar la lar için de bir ba şı na yü rü mek ne ağır, ne zor bir şey miş… İn sa nın için de acı sı var ken ya nın da bi ri le ri ol sun is ti yor. Şim di ya an ne si Pras kov ya, ya Kos tıl, ya aş çı ka dın ya da her han gi bir köy lü ol say dı ya nın da!.. Ba la ban ku şu ba ğı rı yor du: “Bu–u–u! Bu–u–u!” O an da bir in san se si duy du Li pa: — Hay va nı koş, Va vi la! İler de, yo lun tam ke na rın da bir ateş var dı. Alev çık mı yor du ar tık ateş ten, yal nız ca kor la rı par lı yor du ge ce nin ka ran lı ğın da. At la rın ot la dık la rı du yu lu yor du. Ka ran lık ta iki ara ba ka ral tı sı –bi rin de bir fı çı, da ha al çak olan öte kin dey se çu val lar var dı– ile iki in san ka ral tı sı be lir di. Bi ri ara ba ya koş mak için atı ge ti ri yor, öte ki el le ri ar ka sın da, ate şin ya nın da kı pır da ma dan du ru yor du. Ara ba nın bi raz öte sin de ki kö pek hır la ma ya baş la dı. Atı gö tü ren göl ge dur du. — Yol dan bi ri ge li yor san ki –de di. Ate şin ya nın da ki, kö pe ğe ba ğır dı: — Kes se si ni Şa rik. Se sin den ih ti yar ol du ğu bel liy di. Li pa dur du: — Tan rı’nın yar dı mı üze ri ni ze ol sun! –de di. İh ti yar yak laş tı ona, ne den son ra kar şı lık ver di: — Sağ ola sın! — Kö pe ği niz ısır maz ya de de ci ğim? — Yo, kork ma, do kun maz. Li pa bir an sus tuk tan son ra, — Has ta ne de yim –de di.– Oğ lum öl dü de ora da. Şim di eve gö tü rü yo rum onu. İh ti ya rın ho şu na git me miş ol sa ge rek ti bu. Çün kü bir kaç adım ge ri çe ki lip ça buk ça buk ko nu şa rak, — Üzül me yav rum –de di.– Ka der bu. 643
Anton Pavloviç Çehov
Yol ar ka da şı na dö nüp ek le di: — Dal ga ge çi yor sun de li kan lı! Eli ni bi raz ça buk tut san iyi ede cek sin! De li kan lı, — Se nin bo yun du ru ğu bu la mı yo rum –de di.– Çok ka ran lık. — Hak lı sın Va vi la! İh ti yar bir kor al dı ateş ten, üf le di… Yal nız ca onun göz le riy le bur nu nu ay dın lat tı tu tu şan odun. Son ra bo yun du ru ğu bul du lar. İh ti yar, elin de ateş le Li pa’nın ya nı na gel di. Yü zü ne bak tı. Ba kı şın da acı ma, şef kat var dı. — An ne sin –de di.– Her an ne nin içi ya nar yav ru su na. Gö ğüs ge çir di ih ti yar. Ba şı nı sal la dı. Va vi la bir şey at tı ate şe. Ayak la rıy la sön dür dü onu… Bir den zi fi ri ka ran lık ol du. Ka ral tı lar kay bol du. De min ki gi bi yal nız ca tar la lar, yıl dız lar la do lu gök yü zü var dı şim di. Bir bi ri nin uyu ma sı na en gel ol mak için kuş lar ötü şü yor lar dı ge ne. Bir bıl dır cın ön cü sü, bi raz ön ce ya nan ate şin ye rin de ötü yor du san ki. Ama ara dan bir da ki ka geç me den ara ba lar da, ih ti yar da, uzun boy lu Va vi la da gö rün dü ler ge ne. Yo la çı kan ara ba la rın te ker lek le ri gı cır da dı. Li pa ih ti ya ra, — Din ada mı mı sı nız? –di ye sor du. — Ha yır, Fir sa nov lu yuz. — De min yü zü me bak tı ğın da yü re ği me bir ha fif lik gel di. De li kan lı da ses siz bir ço cuk. Din ada mı ol sa nız ge rek di ye dü şün düm de. — Gi de ce ğin yer ırak mı? — Uk le ye vo’ya gi di yo rum? — Ha di bin, Kuz me nok’a ka dar gö tü rü rüz se ni. Ora da yol la rı mız ay rı lı yor. Sen doğ ru gi de cek sin, biz so la sa pa ca ğız. Va vi la fı çı olan ara ba ya bin di. İh ti yar la Li pa öte ki ne bin di ler. Va vi la ön de, ağır ağır gi di yor lar dı. — Oğ lum bü tün gün acı çek ti –de di Li pa.– Kü çü cük göz le riy le yü zü me ba kı yor, su su yor, bir şey söy le mek is ti yor, 644
Çukurda
ama söy le ye mi yor du. Tan rım! İçi min acı sın dan iki de bir ye re dü şü yor dum. Kal kıp kar yo la sı nın ya nı na gi di yor dum. Ge ne dü şü yor dum. Söy ler mi sin ba na de de ci ğim, ço cuk lar ni çin acı çe ker ler ölür ken? Bü yük bi ri, bir köy lü ya da bir ka dın acı çe ker se gü nah la rı af fo lu yor der ler. Pe ki, hiç gü na hı ol ma yan bir ço cuk ni çin acı çe ki yor? Ni çin? — Tan rı bi lir! –de di ih ti yar. Ya rım sa at hiç ko nuş ma dan git ti ler. İh ti yar ol du ilk ko nu şan: — Ki şi oğ lu bi le mez her şe yi. Ne yin ni çin ol du ğu nu bil mez. Ku şa dört de ğil de, iki ka nat ve ril miş tir, çün kü iki ka nat la da uça bi lir. Ki şi oğ lu na ise ev re nin sır la rı nın hep si ni de ğil, ya rı sı nı ya da dört te bi ri ni bi le cek ka dar akıl ve ril miş tir. Ya şa ma sı için ye te cek ka dar şe yi bil me si ne izin var dır. Bi li yor da. — Yü rü mek da ha iyi ge li yor du ba na de de ci ğim. Yü re ğim sal la nı yor san ki ara bay la gi der ken. — Bir şey ol maz. Otur. İh ti yar es ne di. Ağ zı nın önün de haç çı kar dı. — Bir şey ol maz –di ye yi ne le di.– Se nin bu acın da ha baş lan gıç. Ha yat uzun, da ha çok iyi gün le rin, ola cak… –İki ya nı na ba ka rak ek le di– Ge niş tir Rus ya’mız! Bir baş tan be ri ba şa bi li rim Rus ya’yı. Çok şey gör düm. İnan sö zü me yav rum. İyi gün le rin de, ola cak kö tü gün le rin de. Ya yan Si bir ya’ya git tim ben. Amur’a da, Al tay lar’a da git tim. Hat ta yer leş tim Si bir ya’da. Çift çi lik yap tım ora da. Son ra öz le dim ana yur du mu. Kö yü me dön düm. Rus ya’ya ya yan dö nü yor dum. Hiç unut mam, sal la bir neh ri ge çi yor duk. Za yıf mı za yıf tım. Pı lı pır tı için dey dim. Aya ğım da ayak ka bı yok tu. So ğuk tan ga zel yap ra ğı gi bi tit ri yor dum. Ara ba lı bir bey var dı sal da –öl düy se, Tan rı top ra ğı nı bol ey le sin– acı ya rak bak tı yü zü me, bak tı bak tı da göz le ri ya şar dı. “Eh,” de di, “ek me ğin ka ra, gün le rin de ka ra se nin…” Sö zün kı sa sı, kup ku ru bir değ nek tim kö ye gel di ğim de. Ka rım var dı. Ama Si bir ya’da kal mış tı. 645
Anton Pavloviç Çehov
Top ra ğa ver miş tik onu ora da. Böy le iş te. Şim di de ır gat lık edi yo rum. Var sın ol sun! Di ye ce ğim, son ra iyi gün le rim de ol du, kö tü gün le rim de. Öl mek is te mi yor ca nım, sev gi li kı zım, yir mi yıl da ha ya şa sam, is te rim. De mek ki iyi gün le rim da ha çok ol du. İh ti yar ge ne iki ya nı na ba ka rak, — Ucu bu ca ğı yok tur Rus ya’mı zın… –di ye ek le di. Li pa, — De de ci ğim –de di,– in san ölün ce ru hu da ha kaç gün do la şır yer yü zün de? — Kim bi lir? Va vi la’ya so ra lım bu nu. Bir za man lar oku la gi di yor du. Şim di okul da her şe yi öğ re ti yor lar ço cuk la ra. Va vi la, hey! — Bu yur! — Va vi la, in san öl dük ten son ra ru hu kaç gün da ha do la şır yer yü zün de? Va vi la atı dur dur duk tan son ra kar şı lık ver di: — Do kuz gün. Da yım Ki ril la ölün ce ru hu tam on üç gün kal dı evi miz de. — Ner den bi li yor sun? — On üç gün tı kır tı lar ol du so ba nın için de. İh ti yar, — Pe kâ lâ –de di.– Ha di yü rü. De li kan lı nın söy le di ği ne inan ma dı ğı bel liy di. Kuz me nok’a yak laş tık la rın da ara ba lar şo se ye sap tı lar, Li pa kö ye doğ ru yü rü dü. Or ta lık ağar mak üze rey di. Li pa çu ku ra iner ken Uk le ye vo’nun ev le ri de, ki li se si de kö yün üze ri ne çök müş sis ten gö rün mü yor lar dı. So ğuk tu ha va. Li pa’nın ku lak la rın da hep o gu guk ku şu nun se si çın lı yor du. Li pa evin so ka ğı na gel di ğin de sı ğır la rı dı şa rı çı kar ma mış lar dı da ha. Her kes uyu yor du. Taş lı ğın mer di ve ni ne otur du. Bek le me ye baş la dı. Ev den ilk çı kan ih ti yar ol du. Bir an da, ilk ba kış ta an la mış tı du ru mu. Uzun sü re bir şey söy le ye me di. Du dak la rı em di dur du yal nız ca. So nun da, 646
Çukurda
— Eh Li pa –di ye mı rıl dan dı,– ba ka ma dım to ru nu ma… Var va ra’yı uyan dır dı lar. El le ri ni bir bi ri ne vur du Var va ra, hıç kı ra hıç kı ra ağ la ma ya baş la dı. He men ha zır la ma ya ko yul du ço cu ğu. — Gü zel bir ço cuk tu… –di yor du.– Of, of… Bir oğ lun var dı, onu da kol la ya ma dın, sa lak ka dın… Sa bah ak şam ölü dua sı okut tu lar. Er te si gün top ra ğa ver di ler Ni ki for’u. Ölü ye me ğin de ko nuk lar da, ki li se den ge len ler de, ağız la rı na çok tan be ri bir şey koy ma mış gi bi iş tah la ye di ler. Li pa sof ra ya hiz met edi yor du. Bir ara pa paz, ucun da bir man tar la ça ta lı nı ha va ya kal dı ra rak avut ma ya ça lış tı onu: — Yav ru nuz için üzül me yi niz. O yaş ta ölen ler tan rı sal hu zu ra eri şir ler. Ni ki for’unun ar tık var ol ma dı ğı nı Li pa her kes da ğıl dık tan son ra ge re ği gi bi an la ya bil di an cak. Hün gür hün gür ağ la ma ya baş la dı. Do ya do ya hıç kır mak için han gi oda ya gi de ce ği ni bi le mi yor du. Oğ lu nun ölü mün den son ra bu ev de ona ar tık yer ol ma dı ğı nı, bu ra da faz la ol du ğu nu his se di yor du çün kü. Baş ka la rı da his se di yor lar dı bu nu. Bir den ka pı da be li ren Ak sin ya, — Ne zır la yıp du ru yor sun be? –di ye ba ğır dı.– Kes se si ni! Ce na ze tö re ni ne de niy le ya ban lık la rı nı gi yin miş ti Ak sin ya, pud ra lan mış tı. Li pa sus mak is te di, ama su sa ma dı. Da ha yük sek ses le ağ la ma ya baş la dı. Ak sin ya aya ğı nı bü yük bir öf key le ye re vu ra rak, — De di ği mi duy ma dın mı? –di ye ba ğır dı.– Ki me söy lü yo rum? De fol git bu ev den. Bir da ha da adı mı nı at ma bu ra ya. Kü rek mah kû mu ka rı sı! De fol! İh ti yar te laş lan dı. — Eh, eh!.. Kız ma Ak sin ya’cı ğım, kız ma ana cı ğım… Gö rü yor sun, ağ lı yor… Ço cu ğu öl dü… Ak sin ya öf ke li bir alay la, 647
Anton Pavloviç Çehov
— Gö rü yo rum… –de di.– Ha di bu ge ce yi ge çir sin bu ra da, ama ya rın de fo lup gi de cek! Evet, gö rü yo rum!.. Alay lı alay lı, — Gö rü yo rum –di ye yi ne le dik ten son ra bir kah ka ha at tı. Dük kâ na yü rü dü. Er te si sa bah er ken den kalk tı Li pa. Tor gu ye vo’ya, an ne si nin ya nı na git ti. 9 Şim di dük kâ nın da mı da, ka pı sı da bo ya lı. Ye ni gi bi par lı yor lar. Evin pen ce re le rin de, es ki den ol du ğu gi bi, in sa na ne şe ve ren ıtır çi çek le ri var ge ne. Tsı bu kin le rin evin de üç yıl ön ce olan lar he men he men unu tul muş tur. O za man ol du ğu gi bi, gö rü nüş te ih ti yar Gri go ri Pet ro viç’tir ge ne pat ron. Ama ger çek te her şey Ak sin ya’nın eli ne geç miş tir. Sa tı la cak la rı o sa tı yor, alı na cak la rı o alı yor, ona sor ma dan hiç bir şey ya pı la mı yor. Tuğ la oca ğı gü zel iş ya pı yor. De mir yo lu ya pı mı na tuğ la ge rek ti ği için bi ni yir mi dört rub le ye ka dar alı cı bu lu yor. Köy lü ka dın lar, kız lar tuğ la ta şı yor lar is tas yo na. Va gon la rı yük lü yor lar. Gün de yir mi beş ka pik ka za nı yor lar. Ak sin ya, Kü çük Hrı min le rin atöl ye si ne or tak ol du. Atöl ye nin adı şöy le şim di: “Kü çük Hrı min ler ve Or tak la rı.” İs tas yo nu nun ya nın da bir mey ha ne aç tı lar. Pa ha lı sın dan ar mo ni ka yı atöl ye de de ğil, bu mey ha ne de ça lı yor lar şim di. Bir ta kım şey ler alıp sa tan pos ta mü dü rü de, is tas yon şe fi de sık sık ge li yor lar bu mey ha ne ye. Kü çük Hrı min ler sa ğır Ste pan’a al tın bir sa at ar ma ğan et ti ler. Sa ğır her fır sat ta ce bin den çı ka rıp ku la ğı na gö tü rü yor sa ati ni. Köy de, Ak sin ya’nın çok güç len di ği ni söy lü yor lar. Ger çek ten, sa bah la rı –yü zün de o iç ten gü lüm se me si, gü zel mi gü zel, mut lu mu mut lu– tuğ la oca ğı na gi der ken de, ora da adam la rı na ge rek li emir le ri ve rir ken de his se di li yor çok güç lü ol du ğu. Ev de de, köy de de, ocak ta da her kes kor ku yor on dan. Pos ta ne ye gel di ğin de pos ta mü dü rü fır lı yor ye rin den, 648
Çukurda
— Bu yu run Kse ni ya Ab ra mov na, otu run lüt fen –di yor. Uzun konç lu çiz me le ri pı rıl pı rıl ci la lı, re din go tu in ce ku maş tan, züp pe, ama genç sa yı la ma ya cak bir top rak sa hi bi ona bir at sa tar ken, Ak sin ya’nın ko nuş ma sı na ken di ni öy le kap tır mış tı ki, onun söy le di ği pa ra ya bı rak mış tı atı. Adam avu cun da uzun uzun tut muş tu Ak sin ya’nın eli ni. Onun ne şe li, çap kın ba kış lı, iç ten lik oku nan göz le ri nin içi ne ba ka rak, — Si zin gi bi bir ka dın için her şe yi yap ma ya ha zı rım Kse ni ya Ab ra mov na –de miş ti.– Yal nız şu nu söy le yin ba na: Ne za man baş ba şa ka la bi li riz se nin le? — İs te di ği niz za man! Bu olay dan son ra yaş lı züp pe he men her gün bi ra iç me ye ge li yor dük kâ na. Oy sa ze hir gi bi, kor kunç bir bi ra dır. Top rak sa hi bi ba şı nı iki ya na sal lı yor, ama içi yor ge ne de. İh ti yar Tsı bu kin iş le re ka rış mı yor ar tık. Pa ra ya eli ni sür mü yor. Çün kü sa hi ci pa ray la sah te pa ra yı ayı ra mı yor bir bi rin den. Ama bu za yıf lı ğın dan hiç kim se ye söz et mi yor. Su su yor. Çok da unut kan ol du son za man lar da. Ye mek önü ne ko yul maz sa, ken di akıl edip de is te mi yor. On suz ye me ğe alış tı lar ar tık. Var va ra sık sık şöy le di yor: — Bi zim ki dün ak şam da aç yat tı. Hem ol duk ça il gi siz söy lü yor bu nu. Alış tı çün kü. Ne den se yaz kış hep ay nı kürk lü pal to suy la do la şı yor Tsı bu kin. Yal nız, çok sı cak gün ler de dı şa rı çık mı yor, ev de otu ru yor. Ge nel lik le, pal to su nu gi yip ya ka sı nı kal dır dık tan, önü nü gü zel ce ka pa dık tan son ra kö yün için de, is tas yo na gi den yol da do la şı yor ya da ki li se nin ka pı sı nın ya nın da ki sı ra da sa bah tan ak şa ma dek otu ru yor. Hiç kalk mı yor ora dan. Önün den ge çen ler se lam ve ri yor lar ona. Ama o –es ki den ol du ğu gi bi, köy lü le ri sev me di ği için– al mı yor se lam la rı nı. Ona bir şey sor duk la rın da tam an la mıy la akıl lı ca, ki bar, ama kı sa ya nıt lar ve ri yor. Köy de do la şan söy len ti le re ba kı lır sa, ge li ni ev den kov muş onu. Ye mek ver mi yor muş ona. Sa da kay la do yu ru yor 649
Anton Pavloviç Çehov
muş kar nı nı za val lı… Ba zı la rı se vi ni yor lar bu na, ba zı la rı acı yor. Var va ra da ha da şiş man la dı. Be yaz laş tı. Es ki den ol du ğu gi bi iyi lik edi yor ge ne düş kün le re. Ak sin ya da en gel ol mu yor ona. Şim di ev de re çel öy le si ne çok olu yor ki, ye ni çi lek mev si mi ne ka dar bit mi yor. Şe ker le ni yor, bu ka dar re çe li ne ya pa ca ğı nı bi le me di ği için ağ la mak lı olu yor Var va ra. Ani sim’i ya vaş ya vaş unu tu yor lar. Bir kez ge ne o gü zel el ya zı sıy la, di lek çe gi bi, bü yük boy dos ya kâ ğı dı na şi ir bi çi min de ya zıl mış bir mek tup gel di on dan. Ar ka da şı Sa mo ro dov da onun la bir lik te Si bir ya’ya sü rül müş tü bes bel li. Şi i rin al tı na güç oku nur, ka rı şık bir el ya zı sıy la bir sa tır ek len miş ti: “Çok has ta yım, du ru mum ağır, Al lah aş kı na yar dım edin ba na.” Bir gün –gü neş li bir ilk ba har gü nü nün ak şa mü ze riy di– ih ti yar Tsı bu kin ki li se nin ka pı sın da, pal to su nun ya ka sı nı kal dır mış, kas ke ti ni bur nu na ka dar çek miş, otu ru yor du. Uzun tah ta sı ra nın öte ki ucun da böl ge ma ran go zu Ye li za rov ile okul bek çi si yet miş lik, diş siz Ya kov otu ru yor lar dı. Kos tıl ile bek çi ko nu şu yor lar dı ara la rın da. Ya kov si nir li, — Ço cuk lar yaş lı la rı ye di rip içir mek zo run da dır lar… –di yor du.– An ne yi ba ba yı say ma lı dır in san. Ge lin de nen o şir ret ka rı ise, ken di evin den dı şa rı at tı ka yın ba ba sı nı. Adam ca ğı zın yi ye ce ği yok, içe ce ği yok… Ne re ye git sin za val lı? Bu üç gün dür ağ zı na bir şey koy ma dı. Kos tıl şa şır mış tı. — Üç gün ha! — Böy le otu ru yor, dü şü nüp du ru yor iş te. As lın da ka ba hat on da. Ne di ye çı kar mı yor se si ni? Mah ke me ye ver se, gö zü nün ya şı na bak maz lar o ka rı nın. Kos tıl bek çi nin de di ği duy ma mış tı. — Ki min gö zü nün ya şı na bak maz lar –di ye sor du. — Ne de din? — Kö tü ka dın de ğil dir ge li ni, ça lış kan dır. Bu iş de on suz… Ya ni gü nah sız ol maz… 650
Çukurda
Ya kov si nir li si nir li sür dür dü ko nuş ma yı: — Ken di evin den çı ka rıp at tı adam ca ğı zı. Ev se nin se, kov be ka dın. Ne in san lar var şu dün ya da! Al lah kah ret sin! Tsı bu kin ku lak ka bar tı yor, öy le otu ru yor du. Kos tıl gü le rek, — Ha ken di evin miş, ha baş ka sı nın –de di,– ye ter ki, sı cak bir yu van ol sun, ka rı lar dır dır et me sin… Genç li ğim de be nim Nas tas ya’nın öl dü ğü ne çok üzü lü yor dum. Ağ zı var di li yok bir ka dın dı. Tek şey söy ler di her za man: “Bir ev al ken di ne Ma ka rıç! Bir ev al ken di ne Ma ka rıç! Bir at al ken di ne Ma ka rıç!” Ölüm dö şe ğin de de ay nı şe yi söy lü yor du: “Ya yan gi dip gel mek ten kur tul mak için ken di ne bir yay lı al Ma ka rıç!” Ben se yal nız ca çö rek alır dım ona, baş ka bir şey al maz dım. Ya kov, Kos tıl’ı din le me den sür dü rü yor du ko nuş ma sı nı: — Ko ca sı ola cak o sa ğır da ap ta lın te ki. Ap tal bi le ola maz. Kaz, kaz. Ne ye ak lı erer bir ka zın? So pa yı in dir ka fa sı na, far kı na bi le var maz… Kos tıl, ge ce le ri kal dı ğı atöl ye ye git mek için kalk tı. Ya kov da kalk tı, ko nu şa ko nu şa yü rü dü ler. On lar el li adım ka dar uzak la şın ca ih ti yar Tsı bu kin de kalk tı. Kay gan buz üze rin de yü rü yor muş gi bi ka rar sız adım lar la yü rü dü ar ka la rın dan. Ak şam ağır ağır çö kü yor du kö yün üs tü ne. Gü neş, ya maç ta aşa ğı dan yu ka rı bir yı lan gi bi kıv rı la kıv rı la çı kan yo la vu ru yor du an cak. Yaş lı ka dın lar or man dan dö nü yor lar dı. Ço cuk lar da yan la rın day dı. Se pet le ri man tar do luy du. Gö tür dük le ri tuğ la la rı va gon la ra yük le miş köy lü ka dın lar, kız lar top lu ca dö nü yor lar dı is tas yon dan. Yüz le ri göz le ri kır mı zı tuğ la to zu için dey di. Şar kı söy lü yor lar dı. En ön de Li pa yü rü yor du. Tan rı’ya şü kür, gü nün bit ti ği ne, ar tık din le ne bi le ce ği ne se vi ni yor muş gi bi, gök yü zü ne ba ka rak in ce se siy le ka tı lı yor du şar kı ya. An ne si gün de lik çi Pras kov ya da ka la ba lı ğın ara sın day dı. Ko lun da boh ça sı, her za man ki gi bi sık sık so lu ya rak yü rü yor du. 651
Anton Pavloviç Çehov
Kos tıl’ı gö rün ce, — Mer ha ba Ma ka rıç –de di Li pa. Mer ha ba am ca cı ğım! Kos tıl se vin miş ti Li pa’yı gör dü ğü ne. — Mer ha ba Li pa’cı ğım! –di ye kar şı lık ver di.– Hey ha tun lar, gü zel kız lar, se vin bu zen gin ma ran go zu! Ho–ho! Ço cuk la rım, yav ru la rım be nim! –Hıç kır dı Kos tıl– Gö zü mün nu ru be bek le rim! Kos tıl ile Ya kov yü rü yüp git ti ler. Ge ne ko nu şa ko nu şa yü rü yor lar dı. Ka dın lar on lar dan son ra ih ti yar Tsı bu kin ile kar şı laş tı lar. Bir an da hep si bir den sus tu. Li pa ile Pras kov ya bi raz ge ri de kal dı lar. İh ti yar tam on la rın ya nın dan ge çer ken Li pa say gıy la öne eği le rek se lam ver di: — Mer ha ba lar Gri go ri Pet ro viç! An ne si de öne eği le rek se lam ver di. İh ti yar dur du, bir şey söy le me den ana kı zın yü zü ne bak tı bir sü re. Du dak la rı tit ri yor du, göz le ri do lu do luy du. Li pa an ne si nin boh ça sın dan bir par ça pey nir li bö rek alıp ver di ona. İh ti yar al dı bö re ği, ağ zı na gö tür dü. Gü neş iyi ce bat mış tı şim di. Ya ma cın te pe si ne de vur mu yor du ar tık. Ala ca ka ran lık çök müş, se rin çık mış tı. Li pa ile Pras kov ya yü rü dü ler, son ra uzun uzun haç çı kar dı lar. 1900
652
Bayramda 1 — Ne ya za yım? –di ye sor du Ye gor. Ka le min ucu nu mü rek ke be ba tır mış tı. Dört yıl dır gör me miş ti kı zı nı Va si li sa. Kı zı Ye fim ya dü ğün den son ra ko ca sıy la Pe ters burg’a git miş ti. İki mek tup yol la mış tı ora dan. Son ra se si so lu ğu çık maz ol muş tu. Ne bir mek tup, ne bir ha ber ala bil miş ler di. Yaş lı ka dın or ta lık da ha ay dın lan ma dan ine ği sa ğar ken de, so ba yı ya kar ken de, ge ce uyuk lar ken de hep ay nı şe yi dü şü nü yor du: Ye fim ya ne ya pı yor du ora lar da, na sıl dı, ha yat ta mıy dı? Bir mek tup yol la sa iyi ola cak tı, ama yaş lı ko ca sı ya zı yaz ma yı bil mi yor du. Mek tup yaz dı ra bi le ce ği kim se si de yok tu. So nun da kut sal bay ram gel miş ti iş te. Ar tık da ya na ma mış tı Va si li sa, mey ha ne ye, Ye gor’a git miş ti. Mey ha ne ci nin kar de şiy di Ye gor. As ker lik ten gel di ge le li boş ge ze nin boş kal fa sıy dı. Hep mey ha ne de ya da ev de boş otu rur, eli ni bir işe sür mez di. hak et ti ği pa ra yı ve rir ler se, iyi mek tup yaz dı ğı nı söy lü yor lar dı. Va si li sa mey ha ne de aş çı ka dın la ko nuş muş tu ön ce, son ra mey ha ne ci nin ka rı sıy la, en so nun da da Ye gor’un ken di siy le ko nuş muş tu. On beş ka pik di ye pa zar lık et miş ler di. Şim di –bay ra mın ikin ci gü nüy dü, mey ha ne nin mut fa ğın day dı lar– Ye gor elin de ka lem, ma sa da otu ru yor du. Va si li sa kar şı sın da ayak tay dı. Dü şü nü yor du. Yü zün de bir en di şe, bir 653
Anton Pavloviç Çehov
ke der an la tı mı var dı. Pyotr da –saç la rı dö kük, te pe si kah ve ren gi, uzun boy lu, çok sıs ka bir ih ti yar olan ko ca sı– onun la bir lik te gel miş ti. O da ayak ta di ki li yor, kör gi bi hiç kı pır da ma dan, doğ ru kar şı ya ba kı yor du. Ocak ta ki ten ce re de do muz eti haş lı yor lar dı. Su kay nı yor, tıs la yıp puf lu yor, şöy le di yor du san ki: “Flü–flü–flü.” Çok sı cak tı. Bir kez da ha sor du Ye gor: — Ne ya za yım? Va si li sa kuş kuy la bak tı ona, öf ke li, — Dur ba ka lım! –de di.– İki aya ğı mı bir pa bu ca sok ma! Ba ba nın hay rı na yaz mı yor sun ya, pa ra ya ge lin ce bi li yor sun! Ha di yaz. Sev gi li da ma dı mız An drey Hri san fıç ile bi ri cik sev gi li kı zı mız Ye fim ya Pet rov na’ya yü rek ten sev gi, say gı mız la, ana ba ba ha yır dua mız hiç bir za man sar sıl ma mış tır. — Evet. De vam et. — İsa’nın do ğum gü nü olan kut sal bay ra mı nı zı kut la rız, Biz ler ha yat ta yız, sağ lı mız da ye rin de, yü ce Tan rı’dan… gök le rin kra lın dan si zin için de ay nı şe yi di li yo ruz. Va si li sa dur du, ko ca sıy la ba kış tı. — Yü ce Tan rı’dan… gök le rin kra lın dan si zin için de ay nı şe yi di li yo ruz… –di ye yi ne le di. Son ra ağ la ma ya baş la dı bir den. Baş ka bir şey söy le ye mi yor du. Oy sa şim di ye dek –ge ce le ri dü şü nür ken– söy le ye cek le ri nin hep si on mek tu ba bi le sığ maz gi bi ge li yor du ona. Kı zı ko ca sıy la gi de li çok olu yor du. Yaş lı ka rı ko ca ök süz gi biy di ler o za man dan be ri. Kız la rı nı top ra ğa ver miş gi bi iç çe ki yor lar dı ge ce le ri. Oy sa o gün den bu ya na ne çok şey ol muş tu köy de. Kaç dü ğün ol muş, kaç ki şi öl müş tü. Ne uzun kış lar, ne bit mez ge ce ler geç miş ti! Ye gor ye le ği nin önü nü açar ken, — Çok sı cak! –de di.– Bel ki yet miş de re ce var dır… Ee, son ra? İh ti yar lar su su yor lar dı. — Da ma dı nız ne iş ya par? –di ye sor du Ye gor. 654
Bayramda
Va si li sa’nın ko ca sı öl gün bir ses le kar şı lık ver di: — As ker lik ten gel me dir anam ba bam. Ta nır sın onu, se nin le ay nı gün dön müş tü as ker den. As ker li ği ni er ola rak yap mış tı. Şim di de Pe ters burg’da bir kap lı ca da ça lı şı yor ga li ba. Bir dok tor suy la iyi edi yor has ta la rı. O da dok to run ya nın da ka pı cı gi bi bir şey. Va si li sa ba şör tü sü nün ara sın dan bir mek tup çı ka rıp, — Al bak, bu ra da ya zı yor… –de di.– Ye fim ya’dan bu mek tu bu ala lı o ka dar çok olu yor ki… Bel ki çok tan öl müş ler dir bi le… Ye gor bir an dü şün dük ten son ra ça buk ça buk yaz ma ya baş la dı: “Ma dem bun dan böy le as ker lik ala nın da gö rev yap ma nız var ka der de, bu du rum da bi zim si ze öğü dü müz, Di sip lin Ce za la rı ki ta bıy la As ke ri Ce za Ka nu nu’na şöy le bir bak ma nız dır. Bu si zin, as ke ri rüt be ler ko nu sun da bil gi sa hi bi ol ma nı zı da sağ la ya cak tır.” Yaz dık la rı nı yük sek ses le oku ma ya baş la dı. Va si li sa dü şün ce le re dal mış tı. Ge çen yıl ne yok luk çek tik le ri ni, buğ day la rı nın yıl ba şı na ka dar bi le yet me di ği ni, ine ği sat mak zo run da kal dık la rı nı yaz dır mak ge rek ti ği ni dü şü nü yor du. Pa ra is te mek ge rek ti, ih ti ya rın sık sık has ta lan dı ğı nı, bel ki ya kın da gö çüp gi de ce ği ni yaz mak ge rek ti… Ama söz cük ler le na sıl an la ta cak tı bü tün bun la rı? Ne re den baş la ma lı, so na ne yi bı rak ma lıy dı? Ye gor yaz ma yı sür dür dü: “Or du Buy ruk la rı ki ta bı nın be şin ci cil di ni dik kat le oku yun. As ker lik önem li, bü yük bir mes lek tir. En bü yük ge ne ral den en son ere ka dar her kes as ker dir or du da…” Du dak la rı nı kı pır dat tı ih ti yar, al çak ses le, — To run la rı mı bir ke re cik gör sey dim ye ter di ba na –de di. Va si li sa öf ke li öf ke li bak tı ko ca sı na. — Ne to run la rı sa yık lı yor sun? –de di.– Kim bi lir, bel ki to ru nu muz fa lan yok tur? 655
Anton Pavloviç Çehov
— To ru nu muz yok mu dur de din? Ama var dır bel ki. Tan rı bi lir! Ye gor ça buk ça buk ya zı yor du: “Böy le ce iç ve dış düş man la rı mı zı da ha ya kın dan ta nı mak fır sa tı nı bu la cak sı nız. Bi zim en bü yük iç düş ma nı mız şu dur: Ba kus.” Ka le min ucu kar ga cık bur ga cık şey ler çi ze rek gı cır dı yor du kâ ğıt ta. Ye gor ace le edi yor, her sa tı rı bir kaç kez oku yor du. Ta bu re de otu ru yor du. Ayak la rı nı ge niş çe aç mış tı ma sa nın al tın da. Şiş man dı, sağ lık lıy dı, ab lak yüz lüy dü, ka lın en se si kır mı zıy dı. Ba sit, ka ba, küs tah bir in san dı. Mey ha ne de do ğup bü yü müş ol ma sı gu rur ve rir di ona. Ken di ni çok be ğe nir di. Onun ne den li aşa ğı lık bir ya ra tık ol du ğu nu bi li yor du Va si li sa. Ama dı şa vu ra mı yor du duy gu la rı nı. Kuş ku lu kuş ku lu, öf key le ba kı yor du yü zü ne yal nız ca. Onun se sin den, oku du ğu an la şıl maz söz cük ler den, sı cak tan, pis ha va dan ba şı ağ rı ma ya baş la mış, ka fa sı ka rış mış tı. Ar tık bir şey söy le mi yor, bir şey dü şün mü yor, Ye gor’un şu gı cır tı yı kes me si ni bek li yor du. Oy sa ko ca sı tam bir gü ven le ba kı yor du. Onu bu ra ya ge ti ren ka rı sı na ina nı yor du, Ye gor’a da. De min kap lı ca dan söz eder ken, kap lı ca ya da, su yun has ta lık la rı iyi eden gü cü ne de inan dı ğı bel liy di yü zün den. Yaz ma yı bi tir dik ten son ra kalk tı Ye gor, mek tu bu baş tan so na oku du. Mek tup tan bir şey an la dı ğı yok tu ih ti ya rın, ama din ler ken iç ten lik le da lı yor du ba şı nı. — Gü zel, akı cı ol du… –de di,– çok sağ ola sın, fe na ol ma dı… Ma sa nın üze ri ne on beş ka pik bı ra kıp çık tı lar mey ha ne den. İh ti yar, kör gi bi tam kar şı ya ba kı yor du, yü zün de bir gü ven an la tı mı var dı. Va si li sa ise mey ha ne den çı kar lar ken, kö pe ğe ko lu nu sal la mış, öf key le, — Çe kil, pis hay van! –de miş ti. Ge ce uy ku gir me di yaş lı ka dı nın gö zü ne. Bir sü rü dü şün ce var dı ka fa sı nın için de. Or ta lık da ha ay dın lan ma dan kalk tı, du ası nı et ti, mek tu bu yol la mak için is tas yo na yol lan dı. On bir vers ta yol var dı is tas yo na. 656
Bayramda
2 Dok tor B.O. Mo zel vey zer’in kap lı ca ye ni yıl bay ra mın da da ola ğan gün ler gi bi ça lı şı yor du. Yal nız ka pı cı An drey Hri san fıç’ın res mi giy si si nin kor don la rı ye ni len miş ti. Çiz me le ri her za man kin den da ha par lak tı. Ka pı dan gi ren le rin ye ni yı lı nı kut lu yor, on la ra mut lu gün ler di li yor du. Sa bah tı. An drey Hri san fıç ka pı da du ru yor, ga ze te oku yor du. Sa at tam on da sü rek li müş te ri ler den, An drey’in çok iyi ta nı dı ğı ge ne ral gel di. He men ar ka sın da da pos ta cı var dı. An drey Hri san fıç ge na re lin ge ne ra lin kür kü nü çı kar dı: — Ye ni yı lı nız kut lu ol sun ek se lans la rı –de di,– mut lu bir yıl di le rim si ze. — Te şek kür ede rim ca nım, se nin de ye ni yı lın kut lu ol sun. Mer di ven le ri çı kar ken, bir ka pı yı ba şıy la gös te rip sor du ge ne ral (Her gün so rar dı bu nu, son ra ge ne unu tur du): — Ne oda sı dır bu? — Ma saj oda sı ek se lans la rı! Ge ne ra lin ayak ses le ri ar tık du yul maz olun ca An drey Hri san fıç ge len pos ta yı göz den ge çir me ye ko yul du. Mek tup lar dan bi ri nin üs tün de ken di adı ya zı lıy dı. Aç tı zar fı. Bir kaç sa tır oku du. Son ra hiç ace le et me den, ga ze te si ne ba ka rak oda sı na yü rü dü. He men ora da, alt kat ta ko ri do run so nun day dı oda sı. Ka rı sı Ye fim ya kar yo la da otu ru yor, be be ği ni em zi ri yor du. Oğ lu –en bü yük ço cu ğuy du bu– kı vır kı vır saç lı ba şı nı an ne si nin di zi ne da ya mış, ayak ta du ru yor du. Or tan ca ço cu ğu kar yo la da uyu yor du. Kü çük oda ya gi rin ce mek tu bu ka rı sı na ver di An drey, — Köy den ge li yor ga li ba –de di. Göz le ri ni ga ze te den ayır ma dan dı şa rı çık tı son ra. Pek uzak laş ma dan dur du ko ri dor da. Ye fim ya’nın ilk sa tır la rı okur ken tit re yen se si ni du yu yor du. İlk sa tır lar dan son ra sı nı oku ya ma mış tı Ye fim ya, bu ka da rı da yet miş ti ona. Hıç kı ra hıç kı ra ağ la ma ya baş la mış tı. Bü yük oğ lu nu ku cak la mış, yü 657
Anton Pavloviç Çehov
zü nü gö zü nü öpe rek ko nuş ma ya baş la mış tı onun la. Ağ lı yor mu, gü lü yor mu bel li de ğil di. — Ni nen le de den den ge li yor bu mek tup… –di yor du.– Köy den… Tan rım! Şim di kar adam bo yu dur ora da… bem be yaz dır ağaç lar. Ço cuk lar kı zak ka yar lar… Ba şın da saç kal ma mış de den so ba nın di bin den ay rıl maz… sap sa rı tüy lü kö pe ği miz… Ah, sev gi li anam, ah sev gi li ba bam! An drey Hri san fıç ko ri dor da dur muş, içe ri yi din ler ken, ka rı sı nın ona, kö ye yol la ma sı için üç dört kez mek tup ver di ği ni, çe şit li iş ler yü zün den mek tup la rı bir tür lü pos ta ya ata ma dı ğı nı, so nun da da kay bet ti ği ni anım sa dı. Oğ lu nu öper ken göz yaş la rı ya nak la rın dan aşa ğı yu var la nı yor du Ye fim ya’nın. — Tar la lar da tav şan lar oy nu yor dur –di yor du.– De den çok iyi, se vim li bir de de dir. Ni nen de öy le. Çok yu mu şak yü rek li dir ni nen. İki si de köy de ya şı yor. Kim se ye bir kö tü lük le ri yok tur… Kü çük bir ki li se si var dır kö yün, köy lü ler den dir ko ro su… Gök le rin kra li çe si, za val lı la rın ko ru yu cu su alıp gö tür se bi zi bu ra dan! Bir müş te ri da ha gel me den bir si ga ra iç mek için kü çük oda sı na dön dü An drey Hri san fıç. Bir den sus tu Ye fim ya, göz yaş la rı nı sil di. Yal nız du dak la rı tit ri yor du. Ko ca sın dan çok kor kar dı, ah ne kor kar dı on dan! Onun ayak se si ni du yun ca, yü zü nü gö rün ce eli aya ğı tit re me ye baş lar dı. Ağ zı nı açıp bir söz cük söy le mez di ya nın da. An drey Hri san fıç si ga ra sı nı yak tı, ama tam o an da yu ka rı dan zi li çal dı lar. Si ga ra sı nı sön dür dü An drey, yü zü ne çok cid di bir an la tım ve rip dış ka pı ya koş tu. Sı cak su dan ya nak la rı pes pem be ol muş ge ne ral ini yor du mer di ven den. Ge ne o ka pı yı gös te re rek, — Bu oda da ne var? –di ye sor du. An drey Hri san fıç put gi bi du rup yük sek ses le kar şı lık ver di: — Sı cak duş, ek se lans la rı! 1900 658
Nişanlı Kız 1 Ge ce nin onu ol muş tu. Dı şa rı da meh tap. Bü yü kan ne Mar fa Ni ko la yev na’nın, ölen ko ca sı nın ru hu na okut tu ğu du a ye ni bit miş ti. Bi raz ha va al mak için bah çe ye çı kan Nad ya, ora dan sa lon da ye mek ha zır lık la rı nın ya pıl dı ğı nı, al lı pul lu ipek giy si siy le bü yü kan ne nin or ta lık tı ko şup dur du ğu nu gö rü yor du. Ki li se nin en kı dem li pa pa zı Pe der An drey ise, Nad ya’nın an ne si Ni na İva nov na’yla bir şey ler ko nu şu yor du. İyi ce ay dın la tıl mış sa lon da, cam la rın ar dın da an ne si ni da ha bir genç gö rü yor du şim di Nad ya. He men yan la rın da Pe der An drey’in oğ lu An drey di ki li yor, dik kat le on la rı din li yor du. Bah çe ses siz, se rin di. Ka ra göl ge ler yer de ha re ket siz ya tı yor lar, yal nız ca uzak lar da, pek uzak lar da, bel ki de ken tin öte ucun dan ge len kur ba ğa la rın ba ğır tı la rı du yu lu yor du. Her yan da ma yıs, in sa nın içi ne sı cak lık sa lan ma yıs his se di li yor du. İn san da ha bir ra hat so lu yor; bu ra lar dan pek uzak lar da, gök kub be al tın da bir yer de, ağaç la rın üze rin de, ken tin dı şın da ki kır lar da, or man lar da gü nah kâr in san la rın an la ya ma ya ca ğı es rar lı, hoş, ne şe li ve kut sal ilk ba ha rın doğ mak ta ol du ğu nu dü şün mek ge li yor du için den. Ne re dey se ağ la ya cak tı Nad ya. 659
Anton Pavloviç Çehov
Da ha yir mi üç ya şın day dı. On al tı ya şın dan bu ya na hep ev len me yi, bir yu va kur ma yı ha yal et miş ti. Şim di de, sa lon da an ne siy le Pe der An drey’in ya nın da di ki lip on la rı din le yen An drey An dre yiç’in ni şan lı sıy dı. Ko ca sı ola cak er kek ten hoş la nı yor du. Ye di tem muz da dü ğün le ri ola cak tı ama, ne den se se vi ne mi yor du. Ge ce le ri ra hat uyu ya mı yor du; tüm ne şe si uçup git miş ti… Mut fa ğın bu lun du ğu bod rum ka tın açık pen ce re sin den içer de bü yük bir te la şın ol du ğu du yu lu yor; ça tak ka şık, hız la ka pa tı lan ka pı ses le riy le, kı zar tıl mış hin di, viş ne tur şu su ko ku su ge li yor du. Nad ya’nın için de ne den se bu nun hep böy le sü rüp gi de ce ği, en kü çük bir de ği şik li ğin ol ma ya ca ğı duy gu su var dı. İş te bi ri ev den çı kıp mer di ven le rin ba şın da dur du. On gün ön ce Mos ko va’dan ge len ko nuk la rı Alek sandr Ti mo fe iç ya da kı sa ca Sa şa’ydı bu. Yıl lar ca ön ce yar dım al mak için bü yü kan ne ye Ma ri ya Pet rov na adın da ufak te fek, sıs ka, has ta lık lı, yok sul düş müş soy lu, dul bir ka dın ge lip gi der di. Bu ka dı nın Sa şa di ye bir de oğ lu var dı. Ne den se her kes bu ço cu ğun sa nat çı bir ya ra dı lı şı ol du ğu inan cın day dı. Sa şa’nın an ne si ölün ce, bü yü kan ne se vap ka zan mak için onu Mos ko va’da po lis oku lu na ver miş ti. İki yıl son ra Sa şa bu oku lu bı ra kıp gü zel sa nat lar oku lu nun mi mar lık bö lü mü ne gir miş, oku lu on beş yıl da, o da şöy le böy le bi ti re bil miş ti. Ha ya ta atıl dık tan son ra mi mar lı ğı da bı rak mış tı. Şim di Mos ko va’da taş bas ma ya pan bir atöl ye de ça lı şı yor du. He men her yaz, son de re ce bit kin bir du rum da, din len mek, ken di ni bi raz to par la mak için bü yü kan ne ye ge lir di. Üs tün de düğ me le ri ilik len miş bir ce ket le, es ki, bol pa ça lı, ke ten bir pan to lon var dı. Göm le ği ütü süz dü. Pek bit kin gö rü nü yor du. Sen de re ce za yıf; iri göz lü, uzun ku ru par mak lı, sa kal lı, es mer ol ma sı na kar şın, ge ne de ya kı şık lıy dı. Şu mi hin le re ba ba evi gi bi alış mış tı, ara la rın da ken di si ni hiç ya ban cı his set mez di. Gel di ği yaz lar kal dı ğı oda nın adı bi le çok tan dır “Sa şa’nın oda sı”ydı. 660
Nişanlı Kız
Mer di ve nin ba şın da di ki lir ken, bah çe de ki Nad ya’yı gö rüp ya nı na git ti. — Bu ra la rı çok gü zel –de di. — Evet. Son ba ha ra dek kal ma lı sı nız. — Ga li ba öy le ola cak. Bel ki ey lü le ka dar ka lı rım. Se bep siz gü lüm se di Sa şa, son ra Nad ya’nın ya nı na otur du. Nad ya. — Otur muş, an ne mi sey re di yor dum –de di.– Bu ra dan ol du ğun dan bir o ka dar da ha genç ve gü zel gö rü nü yor. Bir an sus tuk tan son ra ek le di: — An ne min ba zı za yıf yan la rı var kuş ku suz, ama ge ne de bu lun maz bir ka dın dır. — Hak lı sı nız, iyi dir… –de di Sa şa – An ne niz bir ka dın ola rak ger çek ten de çok iyi yü rek li, se vim li dir, ama… na sıl söy le sem? Bu sa bah er ken kalk mış tım, mut fa ğa git tim. Dört hiz met çi de yer de ya tı yor du. Kar yo la la rı yo ku, dö şek ye ri ne de es ki püs kü bir şey ler var dı. İğ renç bir ko ku var dı içer de, bit ve tah ta ku ru sun dan ge çil mi yor du… Yir mi yıl ön ce de böy ley di, şim di de böy le. En kü çük bir de ği şik lik yok. Ha di bü yü kan ne yi bı ra kın, yaş lı ka dın dır, bil mez; ya an ne niz? Fran sız ca ko nu şu yor, ti yat ro ya gi di yor. Bi raz cık da ha an la yış lı ol ma sı ge re kir di. Din le yi ci si nin önün de iki uzun, in ce par ma ğı nı uza ta rak ko nu şu yor du Sa şa: — Bu ra da ki her şey pek ga ri bi me gi di yor –di ye de vam et ti.– Her kes sır tüs tü yat mış, ar mut piş, ağ zı ma düş, bek li yor. An ne niz sa bah tan ak şa ma dek bir kon tes gi bi do la şı yor. Bü yü kan ne de boş otu ru yor. Hat ta siz bi le. Ni şan lı nız An drey An dre yiç’in de bir şey yap tı ğı yok. Nad ya ge çen yıl da, on dan ön ce ki yıl da, da ha ön ce ki yıl lar da din le miş ti bun la rı. Sa şa’nın baş ka tür lü dü şü ne me ye ce ği ni bi li yor du. Onun bu çe şit söz le ri ne ön ce le ri gü ler ge çer di, ama şim di, ne den se bir sı kın tı düş müş tü içi ne. Aya ğa kal ka rak: 661
Anton Pavloviç Çehov
— Yıl lar dan be ri din li yo ruz bun la rı –de di.– Baş ka bir şey ler bu lup ko nu şa maz mı sı nız siz? Sa şa gü lüm se di, o da aya ğa kalk tı; eve doğ ru yü rü dü ler. Uzun boy lu, gü zel Nad ya, Sa şa’nın ya nın da yü rür ken, şim di da ha bir sağ lık lı, da ha bir gü zel gi yim li gö rü nü yor du. Genç kız da fark et ti bu nu ve acı dı Sa şa’ya, içi bir tu haf ol du: — Çok boş ko nu şu yor su nuz –de di.– Ör ne ğin, An drey’im le il gi li dü şün ce le ri ni zi söy le di niz de min, oy sa hiç ta nı mı yor su nuz onu. — An drey’im… Umu rum da de ğil si zin An drey’iniz. Si zin genç li ği ni ze, can lı lı ğı nı za acı yo rum ben. Sa lo na gir dik le rin de her kes ma sa da ye ri ni al mak üze rey di. Bü yü kan ne ya da ev de ki adıy la Ba biş, pek şiş ko, çir kin, ka lın kaş lı, bı yık lı bir ih ti yar dı. Dai ma yük sek ses le ko nu şur du. Se si nin to nun dan, yü zü nün an la tı mın dan ev de en bü yü ğün o ol du ğu nu he men an la mak hiç de güç de ğil di. Çar şı da bir kaç dük kâ nı var dı. Bü yük, es ki ev de bah çe siy le bir lik te onun du. Ama ge ne de her sa bah, Tan rı’nın onu yok sul düş mek ten ko ru ma sı için du a eder, ağ lar dı. Ge li ni –Ni na İva nov na– Nad ya’nın an ne si, bu run dan sık ma göz lük lü, par mak la rı pır lan ta yü zük do lu bir sa rı şın dı. Pe der An drey za yıf, diş siz di. Yü zün de, pek gü lünç bir şey an lat ma ğa ha zır la nı yor muş gi bi ga rip bir an la tım var dı. Nad ya’nın ni şan lı sı An drey An dre yiç ise şiş man ca, sa nat çı ya da ar tist le rin ki ni an dı ran kı vır cık saç la rıy la ol duk ça ya kı şık lı bir genç ti. Üçü hip no tiz ma üze ri ne ko nu şu yor lar dı. Ba biş, Sa şa’ya dö nüp, — Bir haf ta ya kal maz, dü ze lir sin bu ra da –de di.– Ye ter ki bi raz çok ye. Ne re ye ben zi yor sun bu ha lin le? –de rin bir iç ge çir di– İn san lık tan çık mış sın! İn cil’de an la tı lan yo lu nu şa şır mış ço cuk lar dan far kın yok. Pe der An drey göz le ri nin içi ışıl ışıl, ta ne ta ne ko nu şa rak İn cil’den bir par ça oku du: — Me lun, ba ba sı nın va rı nı yo ğu nu iç et tik ten son ra, var dı git ti akıl sız hay van la rın ara sı na çöp gi bi ku ru ma ya… 662
Nişanlı Kız
An drey An dre yiç ba ba sı nın om zu nu ok şa ya rak: — Ba ba cı ğı mı çok se ve rim –de di.– Bu lun maz bir ih ti yar dır, ter te miz bir yü re ği var dır. Bir an her kes sus tu; Sa şa, pe çe te yi ağ zı na gö tü rüp gül me ğe baş la dı. Pe der An drey, Ni na İva nov na’ya: — De mek hip no tiz ma ya ina nı yor su nuz? –di ye sor du. Be ri ki, yü zü ne cid di, hat ta sert bir ifa de ta kı nıp, — Ke sin ola rak inan dı ğı mı id di a ede mem ta bii –de di. – Ama, ben ce do ğa nın es rar lı, an la şı la ma yan bir çok ya nı ol du ğu da su gö tür mez bir ger çek tir. — Si zin le ay nı fi kir de yim. An cak şu nu da bi li yo rum ki, es rar lı, an la şıl maz san dı ğı mız bir çok şe yi din bi ze açık lar. Ko ca man, yağ lı bir kı zar tıl mış hin di ge tir di ler ma sa ya. Pe der An drey ile Ni na İva nov na ko nuş ma la rı nı sür dü rü yor lar dı. Pır lan ta lar pa rıl dı yor du Ni na İva nov na’nın par mak la rın da. Bi raz son ra göz le rin de yaş lar pa rıl da ma ya baş la dı, he ye can lan mış tı: — Her ne ka dar si zin le tar tış ma ya gir me ye ce sa re tim ol ma sa da, ge ne de dün ya da es ra rı çö zü le me miş çok şey var, di ye ce ğim. — İna nın, bir tek şey bi le yok. Ye mek ten son ra An drey An dre yiç, Ni na İva nov na’nın pi ya no da eş li ğiy le, ke man çal dı. Ede bi yat fa kül te si ni bun dan on yıl ön ce bi tir di ği hal de, hiç bir yer de ça lış mı yor du. Ara sı ra, ha yır için dü zen le nen kon ser ler de ke man çal mak tan baş ka, bel li baş lı bir işi yok tu. “Ar tist” der ler di ona kent te. An drey An dre yiç ça lı yor, her kes ses siz, onu din li yor du. Ma sa da se ma ver kay nı yor du ama, Sa şa’dan baş ka çay içen yok tu. Sa at on iki de an sı zın ke ma nın te li kop tu; her kes gü lüm se di, vak tin geç ol du ğu nu öğ re nin ce kalk ma ya ha zır lan dı lar. Nad ya, ni şan lı sı nı ge çir dik ten son ra, an ne siy le bir lik te otur du ğu üst ka ta çık tı (alt kat bü yü kan ne nin di). Sa lo nun ışık la rı nı sön dür me ye baş la mış lar dı. Sa şa ise otur muş, hâ 663
Anton Pavloviç Çehov
lâ çay içi yor du. Her za man uzun uzun, Mos ko va usu lü, bir otu ruş ta ye di, se kiz bar dak çay içer di. Nad ya, so yu nup ya ta ğı na gir dik ten son ra uzun sü re, alt kat ta hiz met çi le rin ta kım la rı top la yı şın dan çı kan gü rül tü yü, bü yü kan ne nin söy len di ği ni din le di. Ni ha yet her şey sus tu, alt kat ta ki oda sın da ara da bir Sa şa’nın, ka lın ka lın ök sür dü ğü du yu lu yor du. 2 Nad ya uyan dı ğın da sa at iki ol ma lıy dı, çün kü ha va ye ni ye ni ay dın lan ma ğa baş la mış tı. Uzak lar dan bir bek çi nin ayak ses le ri ge li yor du. Uyu mak is te mi yor du Nad ya’nın ca nı, uy ku su kaç mış tı. Ya tak ta uya nık dur mak da hoş de ğil di. Geç miş yıl lar, ma yıs ge ce le rin de yap tı ğı gi bi, ya ta ğı nın için de bağ daş ku rup dü şün me ye baş la dı. Bir ön ce ki ge ce dü şün dük le ri ni dü şü nü yor du ge ne. An drey An dre yiç’in ona kur yap ma ya baş la dı ğı za man la rı. Ev len me tek li fi ni ka bul edi şi ni, bu iyi yü rek li, ze ki gen cin de ğe ri ni za man la da ha iyi an la dı ğı nı ha tır la tan hep bir ör nek, ge rek siz bir sü rü dü şün ce üşüş müş tü ka fa sı na. Dü ğü ne bir ay dan kı sa bir za man kal dı ğı bu son gün ler de, ne den se bir kor ku, bir hu zur suz luk düş müş tü içi ne. Ön ce den bi li ne me yen pek ağır bir şey bek li yor du onu san ki. Bek çi nin ayak ses le ri yak la şı yor du: “Tik, tok… Tik, tok…” Ge niş pen ce re den bah çe, da ha öte de ge ce nin se rin li ğin de uy ku lu, sol gun bir ley lak ağa cı gö rü nü yor; ko yu, be yaz bir sis, ört mek için ses siz ce ona yak la şı yor; öte ler de kar ga lar uy ku lu gak lı yor du. — Tan rım, ni çin sı kı lı yor ca nım böy le? Dü ğün den ön ce her ni şan lı kız böy le olur du bel ki. Kim bi lir! Yok sa Sa şa’nın et ki si mi var dı bun da? Ama kaç yıl dır ay nı şey le ri söy ler di, hem ko nu şur ken ga rip, an la şıl maz bir ha li var dı. Bü tün bun la ra kar şı, ak lı nı yi tir me me si de şa şı la cak şey di doğ ru su Sa şa’nın! 664
Nişanlı Kız
Bek çi nin ayak ses le ri çok tan dır du yul mu yor du ar tık. Pen ce re nin di bin de, bah çe de kuş lar cı vıl da ma ya baş la mış tı. Sis da ğıl mış, çev re gü lüm se me ye ben zer, tat lı bir ay dın lı ğa bü rün müş tü. Bi raz son ra, gü ne şin ışıt ma sıy la bah çe tüm den can lan dı; çiy ta ne le ri yap rak lar da el mas ta ne le ri gi bi pa rıl da ma ya baş la dı. Uzun za man dır ba kım sız ka lan bah çe di ri, gör kem li bir gö rü nüm ka zan dı. Ba biş de uyan mış tı. Sa şa, ka lın ka lın ök sü rü yor du. Sa lon dan, se ma ve rin ku rul ma sı, san dal ye le rin dü zel til me sin den çı kan ses ler ge li yor du. Ne den se pek ya vaş ge çi yor du sa at ler. Nad ya kal kıp pen ce re sin den bah çe yi sey ret me ğe baş la ya lı hay li za man ol du ğu hal de, hâ lâ sa bah tı. İş te, ağ la mak tan göz le ri şiş miş Ni na İva nov na, elin de ma den su yu do lu bar da ğıy la gö rün dü. Ruh ça ğır may la uğ ra şır, çok okur, ka fa sı na ta kı lan kuş ku lar üze rin de ko nuş ma yı pek se ver di. Nad ya, bun la rı de rin, an lam lı şey ler sa nır dı. An ne si nin eli ni öpüp, ya nı sı ra mer di ven ler den in me ye baş la dı. — Ni çin ağ la dın, an ne? — Dün ak şam bir ih ti yar la kı zı nı an la tan uzun ca bir öy kü oku yor dum. İh ti yar, bir yer de ça lı şı yor du; ami ri de kı zı na tut kun. So nu na ka dar oku ya ma dım ama, bir ye ri var dı tu ta ma dım ken di mi, ağ la dım. Ni na İva nov na bir yu dum ma den su yu iç tik ten son ra ek le di: — De min ge ne ak lı ma gel di, ge ne ağ la dım. Nad ya, bir an sus tuk tan son ra, — Bu gün ler de be nim de ca nım pek sı kı lı yor, –de di.– Ge ce le ri gö zü me ni çin uy ku gir mi yor der sin? — Bil mem ki, ca nım. Ben uyu ya ma dı ğım ge ce ler göz le ri mi sı kı sı kı ka par, iş te şöy le, An na Ka re ni na’yı ge ti ri rim gö zü mün önü ne. Yü rü yü şü nü, ko nuş ma sı nı can lan dı rı rım ka fam da. Ba zen ta rih ten bir ola yı dü şün dü ğüm de olur. 665
Anton Pavloviç Çehov
Nad ya, an ne si nin onu an la ma dı ğı nı, an la ya ma ya ca ğı nı se zin li yor du. Bu duy gu ya öm rün de ilk kez ka pı lı yor du. İçi ne bir kor ku düş müş; her şey den kaç mak, giz len mek is ti yor du. Ko şa rak oda sı na çık tı. Sa at iki de öğ le ye me ği ne otur du lar. Çar şam ba oruç gü nüy dü. Bü yü kan ne ye pan car çor ba sıy la ba lık lı pi lav ge tir di ler. Sa şa, bü yü kan ne yi kız dır mak için, oruç gün le rin de yen me si gü nah olan et li çor bay la pan car çor ba sı yi yor du. Ye mek sü re sin ce dur ma dan şa ka yap ma ya, çev re sin de ki le ri gül dür me ye ça lı şı yor du. Ama pek ba şa rı lı ola mı yor du bu ça ba la rı. Gü lünç bir şey söy le me ye ha zır la nır ken, son de re ce uzun, ölü nün ki le ri an dı ran kup ku ru par mak la rı nı ha va ya kal dır dı ğın da çok has ta ol du ğu, bel ki de bu dün ya da gün le ri nin sa yı lı ol du ğu dü şün ce si ak lı na ge li yor muş gi bi, yü re ği ne bir so ğuk luk gi ri yor, yü zü acık lı, elem li bir an la tım la kap la nı yor; do kun sa lar ağ la ya cak gi bi olu yor du. Ye mek ten son ra bü yü kan ne din len mek için oda sı na çe kil di. Ni na İva nov na da bi raz pi ya no çal dık tan son ra git ti. Sa şa he men alı şıl mış ye mek son ra sı söy le vi ne baş la dı: — Ah, sev gi li Nad ya, be ni din le sey di niz! Nad ya es ki bir kol tu ğu iyi ce gö mül müş, göz le ri ni ka pa mış tı. Sa şa oda nın için de bir kö şe den öte ki kö şe ye ses siz adım lar la gi dip ge li yor du: — Öğ re nim yap ma ya git sey di niz eğer! Yal nız ca öğ re nim gör müş, ay dın, kut sal ki şi ler dir top lu ma ge rek li olan lar. Böy le le ri ne ka dar ço ğa lır sa, yer yü zü Tan rı’nın cen ne ti ne bir o ka dar da ha ben ze ye cek tir. O za man ken ti niz ya vaş ya vaş de ği şe cek, ters yüz ola cak, her şey si hir li bir değ nek do kun muş ça sı na, ta nın maz bir gö rü nüm ka za na cak tır. Pek bü yük ya pı lar, cen net gi bi bah çe ler, gö rül me miş fıs kı ye ler, ter te miz yü rek li in san lar dol du ra cak tır bu ra la rı… Ama ge ne de önem li olan bu de ğil. En bü yük ka zanç bu top lu mun de ğiş me si, her kes ina na ca ğı, ni çin ya şa dı ğı nı bi le ce ği, şim di kim se ken din den ön ce baş ka sı na gü ve ne me ye ce ği için her ya nı 666
Nişanlı Kız
dol du ran bu kö tü lük le rin or ta dan kalk ma sı ola cak tır. Sev gi li, te miz ço cuk, gi din bu ra lar dan! Bu dur gun, sı kı cı gü nah kâr ha yat tan ka çın; on dan bık tı ğı nı zı gös te rin her ke se. Öz ben li ği ni zi bu lun! — Ola maz, Sa şa, ben ev le ni yo rum. — Eh… Bı ra kın ev len me yi şim di! Baş ka zo ru nuz yok mu si zin? Bah çe ye çı kıp bi raz yü rü dü ler. Sa şa ko nuş ma sı nı sür dü rü yor du: — Bu ava re ha ya tı nı zın ne de re ce boş, pis, tö re dı şı ol du ğu nu iyi ce dü şün me li an la ma lı sı nız ca nım. Siz de, an ne niz de de, si zin Ba biş de bir şey yap mı yor, hep boş otu ru yor su nuz. Bu yüz den si zin için baş ka la rı ça lı şı yor. Siz ler on la rın eme ği ni, ha yat la rı nı tü ke ti yor su nuz. Bu iğ renç, ba ya ğı bir şey de ğil de, ne dir? “Hak lı sı nız,” de mek is ti yor du Nad ya; tam bun la rı an la dı ğı nı söy le me ye ha zır la nı yor du ki, göz le ri dol du, dur gun laş tı, tit re me ğe baş la dı, ko şa rak oda sı na git ti. Ak şa mü ze ri An drey An dre yiç gel di. Her za man ki gi bi uzun sü re ke man çal dı. Pek ko nuş kan bir in san de ğil di. Bel ki de ça lar ken sus mak zo run da ol du ğu için ke ma nı bu den li se vi yor du. On bir de, ha va se rin ol du ğu için par dö süy le eve dö ner ken, ka pı da Nad ya’yı ku cak la yıp omuz la rı nı, el le ri ni tut kuy la öp me ğe baş la dı. Bir yan dan da, — Sev gi lim, bir ta nem, gü ze lim!.. –di ye mı rıl da nı yor du.– Oh, ne mut lu yum bi le mez sin! Mut luk tan ba şım dö nü yor! Bu söz le ri ön ce le ri ge ne duy du ğu nu ya da bir yer de oku du ğu nu dü şü nü yor du Nad ya… es ki, yır tık, ren gi sa rar mış, çok tan dır bir ke na ra atıl mış bir ro man da… Sa lon da Sa şa ma sa nın ba şı na otur muş, uzun in ce par mak la rıy la fin can ta ba ğı nı tu ta rak çay içi yor du. Nad ya, ni şan lı sı nı yol cu et tik ten son ra oda sı na çı kıp yat tı, he men uy ku ya dal dı. Ama bir ön ce ki ge ce ol du ğu gi bi, da ha ha va ye ni ay dın lan ma ya baş la mış ken uyan dı. Uyu mak is te mi yor du 667
Anton Pavloviç Çehov
ca nı. İçin de da ya nıl maz bir ağır lık, he ye can var dı. Ya ta ğın da, ba şı nı diz le ri nin üze ri ne ko yup otur muş; ni şan lı sı nı, dü ğü nü nü dü şü nü yor du… Ne den se, an ne si nin, ölen ko ca sı nı hiç sev me di ği ni, şim di de pa ra sız pul suz luk tan, kay na na sı nın bo yun du ru ğu al tı na gir mek zo run da kal dı ğı nı fı sıl dı yor du ku la ğı na bir ses. Ne ka dar dü şün düy se, an ne si ni şim di ye dek her kes ten baş ka, ola ğa nüs tü bir ka dın san ma sı na; onun ba sit, ola ğan, mut suz bir ka dın ol du ğu nu gö re me me si ne bir an lam ve re mi yor du. Alt kat ta da Sa şa uyu mu yor du. Ke sik ke sik ök sü rük se si ge ce nin ses siz li ğin de pek de rin den ge li yor du. “Ne ga rip, saf adam,” di ye dü şü nü yor du Nad ya. An lat tı ğı cen net bah çe le rin de, gö rül me miş fıs kı ye ler de ol ma ya cak, ap tal ca bir şey ler var mış gi bi ge li yor du ona. Ama onun bu ap tal ca dü şün ce le rin de, hat ta saf lı ğın da ge ne de o den li gü zel, çe ki ci bir şey var dı ki, Nad ya “öğ re nim yap ma ya git se, na sıl olur aca ba?” di ye dü şün me ye bi le baş la mış tı. Yü re ği küt küt vu ru yor, içi bir hoş olu yor, he ye can la nı yor du. — Dü şün me mek da ha iyi, dü şün me mek da ha iyi… –di ye mı rıl dan dı ken di ken di ne.– Böy le şey ler dü şün me me li yim. Uzak tan bek çi nin ayak se si ge li yor du: “Tik, tok… tik, tok… tik, tok…” 3 Ha zi ra nın or ta la rın da Sa şa’nın ca nı bir den sı kıl ma ya baş la dı. Mos ko va’ya yol cu luk ha zır lık la rı nı ta mam lar ken sı kın tı lı: — Bu kent te ka la mam ar tık –di yor du.– Ne şe hir su yu var, ne de ka na li zas yon! Ağ zı ma bir lok ma ye mek koy ma ya iğ re ni yo rum; mut fak ta pis lik diz bo yu… Bü yü kan ne, ne den se al çak ses le, kan dır ma ya ça lı şı yor du onu: — Bi raz da ha kal, yav rum! Ayın ye di sin de dü ğün ola cak! — İs te mem. 668
Nişanlı Kız
— Ha ni ey lü le ka dar ka la cak tın! — Şim di de kal ma ya ca ğım di yo rum. Ça lış mam ge rek! Ru tu bet li, se rin bir yaz baş la mış tı. Ağaç lar ıs lak, bah çe de her şey hü zün lüy dü. Ger çek ten de in sa nın ca nı ça lış mak is ti yor du. Evin tüm oda la rın da ta nı dık ol ma yan ka dın ses le ri çın lı yor, bü yü kan ne nin oda sın da ki di kiş ma ki ne si dur ma dan ça lı şı yor du: Çe yi zi ha zır la ma ya ça lı şı yor lar dı. Nad ya’nın çe yi zin de, bü yü kan ne nin söy le di ği ne gö re, en ucu zu üç bin rub le de ğe rin de ye di ta ne kürk var dı. Ev de ki te laş si nir le ri ni bo zu yor du Sa şa’nın. Oda sın da otu ru yor, dur ma dan diş gı cır da tı yor du. Kal ma sı için her kes yal va rı yor du. So nun da, tem mu zun bi rin den ön ce git me ye ce ği ne söz ver di. Za man pek ça buk ge çi yor du. Pet rov gü nü öğ le den son da An drey An dre yiç ile Nad ya, ken di le ri ne ki ra la nıp ha zır la nan evi bir da ha gör mek için Mos ko va So ka ğı’na git ti ler. İki kat lı bir ev di bu. An cak ikin ci ka tı ha zır la ma yı ye tiş ti re bil miş ler di. Sa lo nun dö şe me si ci la lan mış, pı rıl pı rıl dı. Vi ya na sti li san dal ye ler, pi ya no, ke man ça lar ken no ta la rı koy mak için çat kı… her şey yer li ye rin dey di. Ta ze bo ya ko ku yor du oda lar. Al tın çer çe ve li, yağ lı bo ya bir tab lo var dı du var da: Sa pı kı rıl mış mor bir va zo nun ya nın da ayak ta du ran çıp lak bir ka dın. An drey An dre yiç say gı dan de rin bir so luk ala rak: — Pek hoş bir tab lo, –de di.– Şiş ma çevs ki’nin. Son ra, or ta sın da yu var lak bir ma sa du ran ko nuk oda sı na geç ti ler. Ma sa, ka ne pe ve kol tuk lar hep par lak ma vi bir ku maş la kap lıy dı. Ka ne pe nin ar ka sın da ki du var da Pe der An drey’in ni şan la rıy la, din giy si le riy le çek tir di ği bir por tre ası lıy dı. Ora dan, her şe yi ta mam ye mek oda sı na geç ti ler. Da ha son ra, loş ya tak oda sı na gir di ler. İki kar yo la yan ya na ku rul muş tu. Bu oda yı dö şe yen ler, bu ra da her za man mut lu lu ğun hü küm sü re ce ği ni, baş ka tür lü bir ya şa mın göz önün de tu ta rak dö şe miş ler di san ki. An drey An dre yiç ni şan lı sı na oda la rı bir bir gös te ri yor, eli ni be lin den hiç çek mi yor du. Nad ya ken di si ni, za yıf, suç lu his se di yor, bü tün bu oda lar 669
Anton Pavloviç Çehov
dan, kar yo la lar dan, kol tuk lar dan, tab lo da ki çıp lak ka dın dan nef ret edi yor du. An drey An dre yiç’e olan sev gi si ni ar tık yi tir di ği ni an la mış tı. Bel ki de hiç sev me miş ti onu. Ama ki me, na sıl söy le ye cek ti bu nu? Gün düz ge ce hep onu dü şün dü ğü hal de, şim di ye dek ni çin an la ya ma mış tı ni şan lı sı nı sev me di ği ni?.. An drey An dre yiç ko lu nu be li ne do la mış, ku la ğı na tat lı söz ler fı sıl dı yor du. Ken di evin de, ya rın ka rı sı ola cak kız la do la şır ken mut lu ol du ğu bel liy di. Ama Nad ya bü tün bun lar da yal nız ca ba sit lik; ap tal ca, saf, sı kı cı, da ya nıl maz bir ba ya ğı lık gö rü yor du. Be li ne do la nan kol sert, so ğuk bir de mir çem ber gi bi ge li yor du ona. Kaç ma ya, ava zı çık tı ğın ca ba ğır ma ya, pen ce re den aşa ğı at la ma ya her an ha zır dı. An drey ban yo ya gö tür dü onu, du va rın içi ne yer leş ti ril miş mus lu ğu çe vir di; bir den su ak ma ya baş la dı. — Na sıl? –de di An drey.– Ta van ara sın da yüz ko va su ala bi le cek bir de po yap tır dım. Her an su yu muz ola cak. Dı şa rı çı kıp av lu yu gez di ler, so ka ğa çı kıp, bir ara ba ki ra la yıp eve yol lan dı lar. Rüz gâr ko yu toz bu lut la rı nı sa vu ru yor du; yağ mur baş la dı baş la ya cak tı. An drey An dre yiç toz dan göz le ri ni kı sa rak: — Üşü yor mu su nuz? –di ye sor du. Nad ya su su yor du. An drey bir sü re ce vap bek le dik ten son ra, Ha tır lı yor mu su nuz? –de di, – ça lış ma dı ğım için dün ak şam si tem et miş ti ba na Sa şa. Hak lı! Hiç bir şey yap tı ğım yok, ya pa mam da. Ni çin aca ba, sev gi lim? Bir gün ko kar tı ta kıp ça lış ma ya gi de bi le ce ği mi dü şün mek bi le ni çin iğ ren di ri yor be ni? Ni çin bir avu kat, La tin ce öğ ret me ni ya da be le di ye me mu ru gö rün ce ra hat sız olu yo rum? Hey ana yur dum Rus ya! İş siz güç süz, bir şe ye ya ra ma yan ne de çok ev la dın var! Be nim gi bi çi le keş ne çok in san ba rı nı yor koy nun da! An drey An dre yiç ça lış ma ma nın yay gın lı ğı nı, bu du ru mun gü nün ko şul la rın dan ile ri gel di ği ni gös ter me ye uğ ra şı yor du. 670
Nişanlı Kız
— Ev len dik ten son ra –di ye de vam et ti,– kö ye gi der, ora da ça lı şı rız, sev gi lim! İçin den de re ge çen kü çük bir çift lik alır, var gü cü müz le ça lı şı rız… Ne çok mut lu ola ca ğız! Şap ka sı nı çı kar mış, saç la rı nı rüz gâ ra koy ver miş ti. Nad ya onu din li yor, bir yan dan da şöy le dü şü nü yor du: “Tan rım! Bir an ön ce ev de ol mak is ti yo rum! Tan rım!” Bah çe nin gi ri şin de Pe der An drey’e ye tiş ti ler. An drey şap ka sı nı ba ba sı na sal la ya rak se vinç li bir ses le: — Ba kın, ba bam da si ze gi di yor! –de di. Ara ba cı ya pa ra sı nı ve rir ken, — Ba ba mı çok se ve rim, –di ye ek le di.– Ger çek ten, se vim li bir ih ti yar dır. Üze ri ne yok tur. Ko nuk la rın geç vak te ka dar otu ra cak la rı nı; on lar la il gi len me si nin, gü lüm se me si nin, ke man ve bir sü rü ipe sa pa gel mez saç ma lık lar din le me si nin, hep dü ğün den ko nuş ma sı nın ge rek ti ği ni bil di ği için eve gi rer ken Nad ya’nın ca nı son de re ce sı kı lı yor du. Al lı pul lu ipek giy si le ri nin için de ku ru lan bü yü kan ne, ko nuk la rın ya nın da her za man ta kın dı ğı ki bir li tav rıy la se ma ve rin ba şın da otu ru yor du. Pe der An drey, du dak la rın da kur naz bir gü lüm se mey le içe ri gir di ğin de bü yü kan ne ye: — Si zi sağ lık lı gör mek le bü yük se vinç ve yü re ği me su ser pen bir ra hat lık duy mak ta yım, –de di. Şa ka mı, yok sa cid di mi ko nuş tu ğu nu an la mak güç tü. 4 Rüz gâr ka pı la rı pen ce re le ri ta kır da tı yor; her yan dan ıs lık se si ge li yor, evin me le ği so ba nın için de iç li şar kı sı nı söy lü yor du. Ge ce ya rı sı, sa at bir di. Ev de her kes yat mış tı ama, he nüz kim se uy ku ya dal ma mış tı. Alt kat ta bi ri ke man ça lı yor muş gi bi ge li yor du Nad ya’ya. Kes kin bir gü rül tü işi til di: Pan jur lar dan bi ri kop muş ol ma lıy dı. Bir da ki ka son ra Nad ya’nın oda sı na elin de bir mum la Ni na Iva nov na gir di: — Ne vur du öy le, Nad ya? 671
Anton Pavloviç Çehov
Bu rüz gâr lı ge ce de ör gü lü saç la rı, ür kek gü lüm se me siy le an ne si da ha bir yaş lı, çir kin ve bo dur gö rün müş tü Nad ya’ya. Ya kın za ma na ka dar onu gö zün de ne den li bü yüt tü ğü nü, ağ zın dan çı kan her sö zü na sıl gu rur la din le di ği ni ha tır la dı ne den se. Bu söz ler den hiç bi ri yok tu ak lın da şim di. So ba da ki şar kı ya bir kaç ka lın ses da ha ka tıl dı. Hat ta “Aaa ah, Al la hım!” gi bi bir de ses işi til di. Nad ya kar yo la sın da otu ru yor du. Bir den ba şı nı avuç la rı nın içi ne alıp hıç kı ra hıç kı ra ağ la ma ya baş la dı. — An ne ci ğim, an ne ci ğim –di yor du.– Kal bi mi bir bil sey din, an ne ci ğim! Yal va rı rım, ayak la rı na ka pa nı rım, bı rak be ni gi de yim bu ra dan! Yal va rı rım, ne olur! Ni na İva nov na şa şır mış tı. Kar yo la nın ke na rı na ili şe rek, — Ne re ye gi de cek sin? –di ye sor du. Uzun uzun ağ la dı Nad ya. Hıç kı rık lar ko nuş ma sı na en gel olu yor du. So nun da bi raz açıl dık tan son ra: — Bu ra dan git me me izin ver –de di.– Dü ğün ol ma ma lı, ol ma ya cak da, an la dın mı?! Onu sev mi yo rum… Adı nı bi le an mak is te mi yor ca nım. Çok kork muş tu Ni na İva nov na. Ça buk ça buk ko nu şa rak: — Ol maz, yav rum –de di,– çı kar bu nu ak lın dan. Bi raz sa kin leş, gö re cek sin ken din de gü le cek sin bu söy le dik le ri ne. Yor gun luk tan si nir le ri niz bo zul du. Olur böy le şey ler. Sa nı rım bir şey için atış tı nız An drey’le. Sev gi ler ara sın da olur, ama ba rı şır lar, her şe yi unu tu ve rir ler. Nad ya hıç kı ra rak ağ lı yor du: — Git ya nım dan, an ne, git! Bi raz bek le dik ten son ra Ni na İva nov na: — Ah, yav rum –de di.– Da ha dün bir be bek tin, son ra bü yü dün, genç kız ol dun, şim di yu va kur ma ya ha zır la nı yor sun. Do ğa da hiç bir şey ol du ğu gi bi kal maz. Göz açıp ka pa ya na dek ba ka cak sın an ne, hat ta bü yü kan ne olu ver miş sin. Se nin de böy le hır çın bir kı zın ola cak. 672
Nişanlı Kız
— Sev gi li an ne ci ğim, akıl lı sın, bi li yo rum, ama mut suz, çok mut suz sun da. Ni çin boş ko nu şu yor sun? Ni çin? Bir şey söy le mek için ağ zı nı aç tı Ni na İva nov na, ama hıç kı rık bo ğa zı na dü ğüm len di ği için söy le ye me di, ağ la ya rak çı kıp oda sı na git ti. So ba da ki ses ler ge ne baş la dı lar, an sı zın kor kunç, kor ku ve ri ci bir şey dol muş tu oda ya. Nad ya ace ley le kar yo la sın dan at la yıp, an ne si nin ya nı na koş tu. Göz le ri yaş lı Ni na İva nov na ya ta ğı na gir miş, ma vi bat ta ni ye si ni göğ sü nün üze ri ne ka dar çek miş, elin de bir ki tap tu tu yor du. — An ne, be ni din le –de di.– Yal va rı rım iyi dü şün ve an la be ni! Ha ya tı mı zın ne den li an lam sız ve ba ya ğı ol du ğu nu gör ye ter. Göz le rim açıl dı ar tık, şim di her şe yi bü tün çıp lak lı ğıy la gö re bi li yo rum. An drey An dre yiç’in ne mal ol du ğu nu da bi li yo rum. San dı ğı nız gi bi ze ki de ğil dir o, an ne! Tan rım, bir ap tal dır o, bir ap tal! Ni na İva nov na ace le ci bir ha re ket le ya ta ğı nın için de otur du. Hıç kı ra rak: — Bü yü kan nen de sen de çok üzü yor su nuz be ni! –de di.– Ben de ya şa mak is ti yo rum oy sa! Ya şa mak! Yum ru ğuy la iki ke re göğ sü ne vur duk tan son ra de vam et ti: — Bi raz öz gür lük de ba na ve rin! Da ha gen cim, ben de ya şa mak is ti yo rum, hak kım de ğil mi bu? Çök tür dü nüz be ni!.. Acı acı ağ la ma ya baş la mış tı. Bat ta ni ye nin al tı na gi rip iki bük lüm ol du. Öy le kü çük, za val lı, an lam sız bir gö rü nü mü var dı ki… Nad ya oda sı na gi dip gi yin di, pen ce re de otu rup sa ba hı bek le me ye ko yul du. Sa ba ha dek dü şün dü, dü şün dü. Pan jur la rı bi ri si ta kır da tı yor, ıs lık ça lı yor du san ki. Bü yü kan ne sa bah le yin rüz gâ rın bah çe de ağaç lar da ki tüm el ma la rı dök tü ğü nü, yaş lı bir erik ağa cı nı de vir di ği ni söy le di. Bu lut lu, ışık bi le ya kıl sa, ge ne de in sa nın içi ne kas vet sa lan pus lu bir gün dü. Her kes so ğuk tan sız la nı yor, yağ 673
Anton Pavloviç Çehov
mur pen ce re cam la rın da tı kır dı yor du. Çay dan son ra Nad ya, Sa şa’nın oda sı na git ti. Bir söz cük bi le söy le me den kol tu ğun di bin de diz çö küp el le riy le yü zü nü ka pa dı. — Ne yi niz var? –di ye sor du,– Sa şa. — Ya pa ma ya ca ğım… Şim di ye dek bu ra da ya şa ya bil me me bir tür lü akıl er di re mi yo rum, an la ya mı yo rum. Ni şan lım dan, ken dim den, bu ba şı boş, an lam sız ya şam dan iğ re ni yo rum… Sa şa; — Ya… –de di.– Üzü le cek bir du rum de ğil bu… İyi bi le. Nad ya ko nuş ma sı nı sür dür dü: — Ar tık ca nı ma tak et ti bu ha yat. Bir gün da ha ka la mam bu ra da. Ya rın gi di yo rum. Al lah aş kı na bir lik te gi de lim! Sa şa bir sü re şaş kın şaş kın Nad ya’nın yü zü ne bak tı. So nun da an la dı du ru mu, bir ço cuk gi bi se vin di. Se vinç ten el le ri ni kol la rı nı sal lı yor, oda nın için de zıp zıp zıp lı yor du. El le ri ni ovuş tu ra rak: — Pek gü zel! –de di.– Tan rım, ne ka dar se vinç li yim! Nad ya iri, tut ku do lu göz le ri ni kırp ma dan ba kı yor du Sa şa’ya. Bü yü len miş gi bi, kar şı sın da ki er ke ğin öne miy le oran lı, pek an lam lı, ola ğa nüs tü bir şey ler söy le me si ni bek li yor du. Da ha bir şey söy le me miş ti ama, Nad ya’nın önün de şim di ye dek bil me di ği, ye ni, son suz ufuk lar açıl mak tay dı. Ölü me bi le ol sa, hiç dü şün me den gi de bi le cek bir ruh sal du rum için de, göz le rin de son suz bir bek le yiş le ba kı yor du Sa şa’ya… Sa şa bir sü re dü şün dük ten son ra: — Ya rın gi di yo rum, –de di.– Be ni yol cu et mek için tren is tas yo nu na ge lin… Çan ta nı zı ba vu lu mun içi ne ko yar, bi le ti ni zi de alı rım. Üçün cü zil çal dı ğın da ko şup tre ne bi nin. Mos ko va’ya ka dar bir lik te gi de riz, ora dan Pe ters burg’a yal nız gi der si niz. Nü fus kâ ğı dı nız var mı? — Var. Sa şa duy gu lu bir ses le: 674
Nişanlı Kız
— Ye min ede rim piş man ol ma ya cak sı nız, –di ye de vam et ti.– Gi dip bir oku la gi rin, sı kın tı bi le çek se niz, yıl ma yın. Ya şan tı nı zı dü zelt ti ği niz de her şey de ği şe cek. Önem li olan ya şa ma sı nı bil mek tir, ge ri ka lan boş tur. Öy ley se ya rın gi di yo ruz? — Evet! Lüt fen! Pek he ye can lı ol du ğu nu, öm rün de ilk kez bu den li ağır bir so rum lu lu ğun al tı na gir di ği ni, gi de ne dek çok acı çe ke ce ği ni, kö tü kö tü dü şü ne ce ği ni sa nı yor du Nad ya. Ama oda sı na çı kıp ya ta ğı na gi rer gir mez de rin bir uy ku ya dal dı. Yü zün de, ağ la ma nın ver di ği ra hat lık ve saf bir gü lüm se mey le sa ba ha dek uyu du. 5 Uşa ğı ara ba ça ğır ma ya gön der miş ler di. Nad ya tüm ha zır lık la rı nı ta mam la mış, şap ka sıy la par dö sü sü nü de giy miş ti. An ne si nin oda sı ile ken di oda sı nı son bir kez da ha gör mek için üst ka ta çık tı. Sı cak lı ğı nı da ha yi tir me miş kar yo la sı nın aya ku cun da du rup oda sı nı bir da ha göz den ge çir di, ses siz adım lar la an ne si nin oda sı na git ti. Ni na İva nov na hâ lâ uyu yor du. Oda sı ses siz di. Nad ya an ne si ni öp tü, saç la rı nı dü zelt ti, iki da ki ka bek le di… Son ra ağır adım lar la aşa ğı in di. Dı şa rı da bar dak tan bo şa nır ca sı na yağ mur ya ğı yor du. Üs tü ka pa lı ara ba nın sü rü cü sü sı rıl sık lam dı. Hiz met çi ler ba vul la rı ara ba ya yer leş ti rir ler ken bü yü kan ne: — Ara ba se ni güç ala cak Nad ya, –di yor du.– Böy le bir ha va da adam ge çir mek de ne re den es ti ak lı na? Git me sen iyi eder din. Bak sa na, na sıl yağ mur ya ğı yor! Nad ya bir şey ler söy le mek is ti yor du ama, söy le ye mi yor du. Sa şa, Nad ya’yı ara ba ya yer leş ti rip diz le ri ni yol bat ta ni ye siy le ört tü, ken di si de ge çip ya nı na otur du. Ar ka la rın dan bü yü kan ne: 675
Anton Pavloviç Çehov
— Yo lu nuz açık ol sun! Tan rı yar dım cı nız ol sun! –di ye ses len di.– Mos ko va’dan yaz bi ze, Sa şa! — Olur Ba biş, hoş ça kal! — Tan rı ko ru sun se ni! — Sağ ol! Nad ya ağ lı yor du. Bü yü kan ne siy le ve da la şır ken, an ne si ni sey re der ken tam ola rak ina na ma dı ğı şe yin, bu ra lar dan uzak la ra gi di şi nin ger çek leş mek te ol du ğu nu gö rü yor du şim di. El ve da, kent… Bir den her şe yi, An drey’le ba ba sı nı, ye ni evi, tab lo da ki çıp lak ka dı nı anım sa dı. Bü tün bun lar dan kork mu yor, sı kıl mı yor du ar tık. Gi de rek uzak la şı yor du bü tün bun lar dan. Kom par tı man da yer le ri ni al dık tan son ra, tren kal kın ca öy le si ne an lam lı, asık yüz lü geç mi şi gö zün de sı kı şıp kü çü cük bir top olu ver miş ti. Şim di ye dek fark edi le me ye cek ka dar ufak olan ge le cek ise bü yü müş, bü tün gö rüş uf ku nu kap la mış tı. Yağ mur, kom par tı ma nın pen ce re le rin de tı kır dı yor, yem ye şil tar la lar la tel graf di rek le ri hız la ge ri ye doğ ru ko şu yor, tel le re kon muş kuş lar uçu şu yor lar dı. Mut lu luk tan so lu ğu tu tu la cak gi bi olu yor du Nad ya’nın. Öz gür lü ğü öğ ren me ye gi di yor du; bir za man lar, çok es ki den Ka zak la rın sa vaş sa na tı nı öğ ren mek için Za po roj ya’ya git me le ri gi bi bir şey di bu. Sa şa gü lüm se ye rek: — Olur! –di yor du,– olur böy le şey ler! Üzül me yin. 6 Son ba har, ar ka sın dan kış geç ti. An ne si ni, bü yü kan ne si ni, Sa şa’yı çok öz le miş ti Nad ya. Hep on la rı dü şü nü yor du. Ev den al dı ğı mek tup lar sa kin, sev gi do luy du. Her şey ba ğış lan mış, unu tul mu şa ben zi yor du. Ma yıs ta sı nav la rı nı ver dik ten son ra, sağ lık lı, ne şe li, eve dö ner ken Sa şa’yla gö rüş mek için Mos ko va’ya uğ ra dı. Ge çen yaz ki gi biy di Sa şa: Sa kal lı, sa çı ba şı dar ma da ğı nık. Üze rin de ay nı ce ket ve ke ten pan to lon var dı. Gü zel göz le riy le pek de ğiş me miş ti, yal nız ca bi raz za 676
Nişanlı Kız
yıf la mış, çök müş tü. Yü zün de acık lı bir an la tım var dı. Hep ök sü rü yor du, ben zi de uçuk tu. Bu kez Sa şa ne den se taş ra lı, bil gi siz, gör gü süz, gel miş ti Nad ya’ya. Sa şa onu gö rün ce ne şey le gü lüm se miş, — Tan rım, Nad ya gel miş, –di ye hay kır mış tı.– Kar de şim, ca nım! Ko yu bir si ga ra du ma nı nın dol dur du ğu atöl ye de otur du lar. Bo ğu cu bir çi ni mü rek ke bi ve bo ya ko ku su si ga ra du ma nı na ka rış mış, ha va yı son de re ce ağır laş tır mış tı. Nad ya güç so luk ala bi li yor du. Son ra Sa şa’nın, ge ne si ga ra du ma nı ve dö şe me si tü kü rük do lu oda sı na git ti ler. Ma sa nın üs tün de ki sön müş se ma ve rin ya nın da, için de si yah bir kâ ğıt olan kı rık bir ta bak du ru yor du. Ma sa nın üze ri ve dö şe me si nek ölü le riy le do luy du. Her şey, Sa şa’nın ya şan tı sı nı pek önem se me di ği ni, ko la yı na gel di ği gi bi, ra ha tı na gel di ği gi bi ya şa dı ğı nı gös te ri yor du. Bi ri çı kıp ona mut lu ol ma sı için yap ma sı ge rek li şey ler den, ha ya tı nı bir dü ze ne sok ma sı nın ya ra rın dan, onu sev di ğin den söz et se, bir şey an la maz, yal nız ca gü ler di. Nad ya he ye can la an la tı yor du: — Her şey yo lun da git ti. Son ba har da an nem Pe ters burg’a, ba na gel di. Bü yü kan ne min kaç ma ma pek kız ma dı ğı nı, her gün oda ma çı kıp du a et ti ği ni söy le di. Sa şa’nın göz le rin de bir mut lu luk oku nu yor du. Ama iki de bir ök sü rü yor, çat lak bir ses le ko nu şu yor du. Nad ya dik kat le yü zü ne ba kı yor, ger çek ten has ta olup ol ma dı ğı nı an la ma ya ça lı şı yor du. — Siz has ta sı nız, Sa şa — Boş ve rin, has ta yım ama çok de ğil… Nad ya te laş lan mış tı: — Tan rım! Ni çin bak mı yor su nuz ken di ni ze? Ni çin te da vi ol mu yor su nuz? Göz le ri ya şar mış tı Nad ya’nın. Bir den An drey An dre yiç’i, tab lo da ki çıp lak ka dı nı, ço cuk luk ça ğı gi bi pek uzak lar da kal mış gö rü nen geç mi şi anım sa dı. Gö zün de da ha ge çen yıl o 677
Anton Pavloviç Çehov
den li ay dın, bil gi li, il ginç olan Sa şa’yı ar tık öy le gö re me di ği ne ağ lı yor du: — Sev gi li Sa şa, çok çok has ta sı nız! –de di.– Si zi böy le sol gun yüz lü ve za yıf gör me mek için ya pa ma ya ca ğım şey yok tu, ca nı mı bi le se ve se ve ve re bi lir dim. Çok şey borç lu yum si ze! Be nim için ne bü yük bir an la mı nı zın ol du ğu nu, ha ya tı mı na sıl de ğiş tir di ği ni zi bi le mez si niz, be nim iyi Sa şa’cı ğım! Ger çek te be nim en ya kı nım, en can dan ya kı nım sı nız. Otu rup uzun uzun ko nuş tu lar. Pe ters burg’da bir kış ge çir dik ten, Sa şa’nın ya şan tı sıy la gü lüm se yi şi ni gö rüp, söy le dik le ri ni din le dik ten son ra, Nad ya ona ger çe ği gös te ren bu in sa nın ar tık ya şa ma dev re si ni bi tir miş, il ginç li ği ni yi tir miş, es ki, bel ki de me za ra gir me si pek ya kın bir ya rı can lı ol du ğu nu ya vaş ya vaş kav ra ma ya baş la mış tı. — İki gün son ra Vol ga’ya gi di yo rum –de di Sa şa.– Kı mız içe ce ğim ora da. Bir ar ka da şım da ka rı sıy la ge li yor. Pek iyi bir ka rı sı var, hep öğ re nim yap mak için Pe ters burg’a git me si ni söy lü yo rum ona. Ha ya tı nı de ğiş tir me si ni is ti yo rum. Son ra ga ra git ti ler. Sa şa çay ve el may la ağır la dı ko nu ğu nu. Tren ha re ket et ti ğin de gü lüm se ye rek men dil sal lar ken pek ağır has ta ol du ğu, da ha uzun sü re ya şa ya ma ya ca ğı tit re yen ba cak la rın dan da bel liy di. Ken ti ne gün or ta sın da var dı Nad ya. İs tas yon dan eve gi der ken so kak lar hay li ge niş, ama ev ler kü çük, bir bi ri ne pek so kul muş gi bi gel di ona. So kak lar da kim se cik ler yok tu. Yal nız ca mü zik alet le ri ta mir ci si Al man’ı gör dü: Sa rı par dö sü sü nü giy miş, ace ley le bir ye re gi di yor du. Tüm ev ler toz la kap lıy dı san ki. Ar tık iyi ce ih ti yar la mış, şiş ko, ge ne çir kin bü yü kan ne, Nad ya’yı ku cak la yıp yü zü nü om zu na da ya dı, uzun uzun ağ la dı. Ni na İva nov na da çök müş, çir kin leş miş, bir de ri bir ke mik kal mış tı. Ama pır lan ta lar es ki si gi bi, ge ne pa rıl dı yor du par mak la rın da. Kı zı nı gö rün ce tüm be de ni tit re ye rek: — Yav rum! –de di.– Bir ta nem! 678
Nişanlı Kız
Son ra otu rup hep bir lik te ses siz ce ağ laş tı lar. Bü yü kan ne nin de, an ne nin de geç mi şi bir da ha dön me mek üze re yi tir dik le ri ni dü şün dük le ri bel liy di. Top lum için de bir yer le ri, es ki onur la rı, ev le ri ne ko nuk ça ğır ma ya hak la rı yok tu ar tık. Ra hat, ta sa sız ya şar ken, ge ce ya rı sı an sı zın po li sin evi ba sıp, ara ma ya pa rak ev sa hi bi nin bir sah te kâr ol du ğu nu açı ğı çı kar dı ğın da da böy le olur in san. Ra hat, ta sa sız ya şan tı ya el ve da de mek ten baş ka ça re si kal maz. Nad ya oda sı na çı kıp kar yo la sı nı, be yaz se vim li per de le ri ni, tüm eş ya la rı nı yer li ye rin de gör dü. Dı şa rı da ki gü neş ışı ğıy la do lu, ne şe li, gü rül tü lü bah çe de hiç de ğiş me miş ti. Par ma ğıy la ma sa sı na do kun du, otu rup de rin dü şün ce le re dal dı. Son ra alt ka ta inip iş tah la ye me ği ni ye di; lez zet li, yağ lı kay mak la çay iç ti. Bü tün bun la ra kar şın, ge ne de bir ek sik lik var mış gi bi ge li yor du ona. Oda lar boş, ta van lar al çak tı san ki. Ge ce ya ta ğı na gi rip bat ta ni ye si ni bo ğa zı na ka dar çek ti ğin de bu sı cak, yu mu şa cık dö şek te yat mak gü lünç gel di ona. An ne si gel di ya nı na, suç lu gi bi ür kek, çev re si ne ba kı na rak kar yo la nın ayak ucu na ili şi ver di. Bir sü re dal gın dur duk tan son ra: — Na sıl, Nad ya? –di ye sor du.– Mut lu mu sun? Çok mu mut lu sun? — Evet, an ne. Ni na İva nov na kal kıp Nad ya’yı pen ce re le ri kut sa dı. — Gör dü ğün gi bi din dar ol dum ar tık –de di.– Fel se fey le uğ ra şı yo rum, hep dü şü nü yor, dü şü nü yo rum… Çok şe yi da ha iyi gö rü yo rum ar tık. Her şey den ön ce ha ya tın priz ma dan ge çi ril me si nin ge rek ti ği ni öğ ren dim. — Bü yü kan ne min sağ lı ğı na sıl, an ne? — İyi. O za man, Sa şa ile kaç tık tan son ra sen den al dı ğı mız tel gra fı oku yun ca küt di ye dü şüp ba yıl dı, üç gün ha re ket siz yat tı. Son ra Tan rı’ya yal var ma ya, ağ la ma ya baş la dı. Şim di iyi. 679
Anton Pavloviç Çehov
Ni na İva nov na oda nın için de bir aşa ğı bir yu ka rı do la şı yor du. Bek çi nin ayak ses le ri işi ti li yor du uzak tan: “Tik, tok… tik, tok…” — Her şey den ön ce ha ya tın priz ma dan ge çi ril me si ge re kir –di yor du Ni na İva nov na.– Ya ni da ha açık söy le ye yim, ışı ğın ye di esas ren ge ay rıl dı ğı gi bi, ha ya tın da en ba sit ele man la ra bö lün me si, her bi ri nin ay rı ay rı in ce len me si ge re kir. Ni na İva nov na’nın da ha ne ler an lat tı ğı nı, ne za man git ti ği ni bil mi yor du Nad ya… He men uyu ver miş ti çün kü. Ma yıs geç ti, ha zi ra na gir di ler. Ar tık eve alış mış tı Nad ya. Bü yü kan ne hep se ma ver le uğ ra şı yor, sık sık so lu yor du. Ak şam la rı Ni na İva nov na, öte ki ler din le se de, din le me se de dü şün ce le ri ni an la tı yor du. Ön ce le ri ol du ğu gi bi, ge ne bir ya naş ma gi biy di ev de. Har ca ya ca ğı her ka pik için bü yü kan ne ye da nış mak zo run day dı. Ev de çok si nek var dı. Ta van lar her gün bi raz da ha al ça lı yor muş gi bi ge li yor du Nad ya’ya, Ba biş’le Ni na İva nov na, Pe der An drey’le ve ya An drey An dre yiç’le kar şı laş mak tan kork tuk la rı için so ka ğa çı ka mı yor lar dı. Oy sa Nad ya bah çe de, so kak ta hiç çe kin me den do la şı yor; ev le ri, köh ne çit le ri sey re di yor, göz den ge çi ri yor du. Kent te her şe yin çok tan öm rü nü tü ket ti ği, genç, ta ze bir şe yin doğ ma sı nı bek le di ği ka nı sın day dı. Ah, bir an ön ce baş la say dı o ye ni, par lak ya şan tı… O za man kent ka de ri nin göz le ri nin içi ne ce sa ret le ba ka bi le cek; ne şe li, öz gür ol ma hak kı nı ka za na cak tı! Er geç baş la ya cak tı o ya şan tı! Dört hiz met çi için, bod rum da ki ufa cık, pis oda da ya şa mak tan baş ka bir ha ya tın ola bi le ce ği ni dü şü ne me yen bü yü kan ne nin evin den iz kal ma ya ca ğı, onu kim se nin, hiç kim se nin anım sa ma ya ca ğı bir za man ge le cek ti el bet. Kom şu evin ço cuk la rı pek eğ len di ri yor lar dı Nad ya’yı. O bah çe de do la şır ken çi te taş la vu ru yor lar, onu kız dır mak için gü le rek: — Ni şan lı kız! Ni şan lı kız! Ni şan lın ner de? –di ye bağ rı şı yor lar dı. 680
Nişanlı Kız
Sa şa, Sa ra tov’dan bir mek tup gön der di. Düz gün el ya zı sıy la Vol ga böl ge sin de ki ge zi si nin pek iyi geç ti ği ni, yal nız Sa ra tov’da bi raz has ta lan dı ğı nı, se si nin kı sıl dı ğı nı, iki haf ta dan be ri has ta ne de yat tı ğı nı ya zı yor du. Bu nun ne de mek ol du ğu nu an la mış tı Nad ya. İnan ca ben ze yen bir ön se zi sar mış tı içi ni. Yal nız bu ön se ziy le Sa şa hak kın da ki dü şün ce le ri nin onu es ki si gi bi he ye can lan dır ma yı şı na ca nı sı kı lı yor du. Ya şa ma yı, ye ni den Pe ters burg’a git me yi çok is ti yor du. Sa şa’yla ta nış ma sı ar tık tat lı, ama uzak, çok uzak bir anıy dı onun için! Ge ce hiç uyu ya ma dı. Gün da ha ağar ma dan pen ce re ye otu rup din le me ye ko yul du. Alt kat tan ses ler ge li yor du. Bü yü kan ne he ye can lı he ye can lı bir şey ler so ru yor du. Son ra bi ri si ses li ses li ağ la ma ya baş la dı… Nad ya aşa ğı in di ğin de bü yü kan ne yi göz le ri yaş lı, kö şe de du a eder ken bul du. Ma sa nın üze rin de bir tel graf var dı. Nad ya, bü yü kan ne nin ağ la ma sı nı din le ye rek bir sü re sa lon da do laş tı, son ra tel gra fı alıp oku du. Dün sa bah Sa ra tov’da Alek sandr Ti mo fe iç ya da kı sa ca Sa şa’nın ve rem den öl dü ğü bil di ri li yor du. Bü yü kan ney le Ni na İva nov na ölü nün ru hu na oku tu la cak dua nın ha zır lık la rı nı yap tır mak için kal kıp ki li se ye git ti ler. Nad ya ise oda lar da dal gın dal gın do la şı yor, dü şü nü yor du. Ha ya tı nı Sa şa’nın is te di ği gi bi de ğiş tir di ği ni se zin li yor, ken di si nin bu ra lar da bir ba şı na, ya ban cı, ge rek siz ol du ğu nu, bu kent te ki her şe yin de onun için ge rek siz, an lam sız ol du ğu nu, geç mi şi nin ar tık on dan kop tu ğu nu, ya nıp kül ol muş, kü lü de rüz gâr la sav rul muş gi bi ta ma men yok ol du ğu nu bi li yor du. Sa şa’nın oda sı na gi rip or ta sın da di kil di. “El ve da, sev gi li Sa şa!” di ye mı rıl dan dı. Önün de yep ye ni, öz gür, an lam lı bir ha yat var dı. He nüz ka ran lık, bi lin mez lik ler le do lu bu ha yat çe ki yor du onu. Yol ha zır lı ğı yap mak için oda sı na çık tı. Er te si sa bah ev de ki ler le ve da laş tı, ne şe li, mut lu ola rak, do ğup bü yü dü ğü kent ten ay rıl dı. Ni ye ti bir da ha dön me mek ti. 1903 681