Kemom chʼabʼal. Nabʼe Junabʼ. Kʼicheʼ. Primer grado primaria. Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

Citation preview

Kemom ch’ab’al Nab’e Junab’

K’iche’ Primer grado primaria

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik Nub’i’ are’:

Catalogación de la fuente Proyecto de Desarrollo Santiago - PRODESSA. Kemom Ch’ab’al - Mi cuaderno para pensar y resolver - Primer grado primaria Programa de lectoescritura eficaz con enfoque de valores. Primera edición. Guatemala, 2013. 136 p. ISBN en trámite. Temas: Comprensión lectora, equidad de género, paz y derechos humanos, bilingüismo e interculturalidad, pensamiento lógico, comunicación y lenguaje.

Autoridades Ministeriales Cynthia Carolina del Águila Mendizábal Ministra de Educación Evelyn Amado de Segura Viceministra Técnica de Educación Alfredo Gustavo García Archila Viceministro Administrativo de Educación Gutberto Nicolás Leiva Alvarez Viceministro de Educación Bilingüe e Intercultural Eligio Sic Ixpancoc Viceministro de Diseño y Verificación de la Calidad Educativa Claudia Ruiz Casasola de Estrada Directora General de Gestión de Calidad Educativa –DIGECADEOscar René Saquil Bol Director General de Educación Bilingüe Intercultural –DIGEBI-

Federico Roncal Martínez y Edgar García Tax Codirección Proyecto de Desarrollo Santiago -PRODESSA Erwin Salazar De León - Coordinador del Área de Proyectos Educativos Equipo de producción y coordinación Federico Roncal Martínez Erwin Salazar De León Coordinación de la producción Yesenia Juárez Edgar García Tax Silvia Montepeque Erwin Salazar Autoría de lecturas Silvia Montepeque Daniel Caciá Álvarez Mediación pedagógica Federico Roncal Martínez Revisión y asesoría pedagógica

Edgar Daniel Morales Héctor de León Alonzo Paula Veliz Ilustración Diana Zepeda Gaitán Gustavo Xoyón Diseño gráfico Raquel Montenegro Sophia Maldonado Bode Justo Magzul Revisión por parte de USAID/ Reforma Educativa en el Aula

Equipo Técnico de DIGEBI Luis Fernando Paredes Pereira Subdirector de desarrollo educativo bilingüe intercultural Kajb’e Cayetano Rosales Coordinador del departamento de materiales educativos bilingües interculturales Lisbeth Etelvina Son Simón Revisión y adaptación de artes finales

Este libro fue elaborado por PRODESSA con el apoyo financiero de USAID Reforma Educativa en el Aula.

2

Conoce cómo es tu cuaderno y cómo utilizarlo A cada lectura le corresponde una serie de ejercicios. Búscalos en tu cuaderno para pensar y resolver.

Los identificarás leyendo el título y observando las ilustraciones. Libro de lectura

Mi cuaderno para pensar y resolver Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

3

k’iche’

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

En tu cuaderno para pensar y resolver encontrarás lo siguiente: 1. Carátula Aquí puedes identificar:

Titulo

Ilustración

2. Hoja antes de leer Algunas lecturas contienen: • Un divertido ejercicio que debes realizar antes de leer, con la ayuda de tu maestra o maestro. Al realizarlo te prepararás para comprender mejor lo que dice la lectura. 4

Tipo de lectura

3. Ejercicios para pensar y resolver Aquí encontrarás: Preguntas y actividades divertidas acerca de la lectura. Intenta resolverlas sin ayuda, así tendrás la oportunidad de comprobar si comprendiste lo que acabas de leer y podrás expresar tus opiniones.

Además, al final tienes espacio para dibujar y escribir.

Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

5

k’iche’

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

Upam Ajilab’al

Ub’i’

Jas uwach

uxaq wuj

Sik’inem ruk’ wachib’al

9

Tzijob’elil

13

1.

Ri alaj tz’i ruk’ ri ub’aq

2.

Ixim, Frijolina chuqe’ Coy

3.

Kanum jun alaj ch’o

Sik’inem ruk’ wachib’al

17

4.

Ri ub’antajik ri ki k’aslemal ri awaj

Sik’inem ruk’ wachib’al

21

5.

Ri B’elejeb’ rechi’l ri Clara

K’ulmatajem

27

6.

Man inala’s taj

Puk

31

7.

Ri nuk’ etz’ab’al rech alaj al Ro’s

Ub’isikil noj

35

8.

Ri uche’ ri Adela

Pach’um tzij

39

9.

Ri uwachulew are’ jolojoj taq oqob’al

K’ulmatajem

43

10.

Jachin xkamojb’ik ri upwi’ tat Si’s?

Tzijob’elil

49

11.

Jun ja rech jun alaj imul

Tzijob’elil

53

12.

K’o jun la’j wenab’

Tzijob’elil

57

13.

Pakal ruk’ ri kem am

Tzijonem

63

6

Ajilab’al

Ub’i’

Jas uwach

uxaq wuj

Sik’inem ruk’ wachib’al

67

Tzijonem

71

14.

RI t’uq ak’ xuquje ri jun ixim

15.

Le me’s re chaq’ab’

16.

Ri nu ch’akul je’l ub’anik

Pach’um tzij

77

17.

Ri ajilab’al qas utz kin wilo

Tzijob’elil

83

18.

Chaqeta’maj ub’anik ri qak’aslemal jecha’ le uq’ayesal Ulew.

Sik’inem ruk’ wachib’al

87

19.

Jun je’lelaj ja pa ronojel uwachulew

Tzijob’elil

93

20.

Xojoj kech moros

Tzijob’elil

99

21.

¡Nima’q taq xikin!

Tzijonem

105

22.

Ri nu xib’al ri in

Tzijob’elil

111

23.

Le Raqan Tix Bernardo

Tzijob’elil

117

24.

We kajaw kin kwinik kinoq’ik

Tzijob’elil

123

25.

Are’ kamajij usik’ixik uwowuj

Tzijob’elil

131

Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

7

k’iche’

8

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

Tzijob’elil

Ri alaj tz’i ruk’ ri ub’aq

Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

9

k’iche’

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

Chomanik xuquje’ chakunik A Uwinaqil ri tzijob’elil ¿Jachin ek’olik?

Chatz’apij pa jun setaj ri uwinaqil ri tzijob’elil.

B ¿Jas xk’ulmatajik pa ri tzijob’elil? Cha juchu’ ruk’ jun X. ¿Le tz’i’ xkitzaq le b’aq teqne’ xke’chilaj kib’?

10

C Chatz’aqatisaj ri tzijob’elil ruk’ achomanik.

D Chakojo retal ruk’ jun X ri joljol chi ke ri wachib’al.

E Cha tzalij uwech le k’otb’al chi’j.

¿Jas xke’tamaj le nima’q taq tz’i’? Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

11

k’iche’

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

Jas su ri uwachib’al chirij le xinsik’ij kawaj kin b’ano

Kintz’ib’an jub’iq’ chirij le xinsik’ij

We kawaj, are’ ka k’is loq’ le sik’ixik, katz’ajo konojel le wachb’alil 12

Tzijob’elil

Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

13

k’iche’

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

Chomanik xuquje’ chakunik Chanuk’u ri jastaq ruk’ ri ujupuq kamon kapewi.

A Chawila’ ri k’utunik.

14

B

¿Jachin uwinaqil ri tzijob’elil? Che atz’apij pa ju setaj.

C Chatz’aqatisaj ri uwinaqil ri tzijob’elil.

Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

15

k’iche’

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

Jas su ri uwachib’al chirij le xinsik’ij kawaj kin b’ano

Kintz’ib’an jub’iq’ chirij le xinsik’ij

We kawaj, are’ ka k’is loq’ le sik’ixik, katz’ajo konojel le wachb’alil 16

Sik’inem ruk’ wachib’al

Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

17

k’iche’

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

Chomanik xuquje’ chakunik A

Chakojo retal ruk’ jun X: (keb’ wachib’al rech joljoj k’ulmatajem pa ri tzijob’elil)

¿Jas xk’ulmataj nab’e?

¿Jas xk’ulmataj chik?

B

18

Chawila’. Chab’ana’ jun wachib’al jachin chi ke ri karaj na tek’uri katz’ajo.

Chawila’ le wachib’al rech ri uwinaqil ri

C tzijob’elil xuquje tzalij uwach ri kotb’al chi’aj.

kach’oplinik - kawa’ik - kuraq uchi’ ¿Jas ub’antajik ri alaj ch’o? kawa’ik ¿Jas ub’antajik ri alaj ch’o?

¿Jas ub’antajik ri alaj ch’o? D Cha sik’ij uwech chuqe’ katz’ib’aj ri ki b’i’.

nan - laj ch’o - ama’ ch’o

Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

19

k’iche’

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

Jas su ri uwachib’al chirij le xinsik’ij kawaj kin b’ano

Kintz’ib’an jub’iq’ chirij le xinsik’ij

We kawaj, are’ ka k’is loq’ le sik’ixik, katz’ajo konojel le wachb’alil 20

Sik’inem ruk’ wachib’al

Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

21

k’iche’

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

Chomanik xuquje’ chakunik Cha wila’ pa le taq cholaj ri tzij man ku b’ij taj

A pa le tzijob’elil. Qas cha wila’ le k’amb’al no’j. Koj

atz’yaq

Tz’i’

che’ Tz’ib’ab’al

22

imul

ch’ich’

kumatz

tortuga

wuj

ixtutz’

oso

camello

Chato’ jujun awaj rech kopan pa

B urachoch. Qas cha wila’ le k’otb’al no’j. kar

usok tz’ikin

jirafa

pek

sanik

ulew

pingüino

tew

lombriz

La’j cho

Tz’ikin

Leanik

imul

ujul sanik Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

23

k’iche’

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

C Chawajilaj janipa’ mul ch’oplin ri imul che utijik ri ichaj. Qas cha wila’ ri k’amb’al n’oj:

4

24

D Cha tz’ib’aj ri jujunal tz’ib’ ri kab’ix chawe, chach’obo’ jas awaj ri’. Chatiqa’ ruk ri uwachib’al. Qas cha wila’ ri k’amb’al no’j. a

ma za t

e

p

i

o

u

E

np

n

mul

k

j

tiw

Cha sik’ij uwech, tek’uri’ katzalij uwach. Jas kub’ij wa we tzijob’elil? Kachoch ri awaj. Kachoch patax.

Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

25

k’iche’

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

Jas su ri uwachib’al chirij le xinsik’ij kawaj kin b’ano

Kintz’ib’an jub’iq’ chirij le xinsik’ij

We kawaj, are’ ka k’is loq’ le sik’ixik, katz’ajo konojel le wachb’alil 26

Jas uwach ub’ixik

Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

27

k’iche’

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

Chomanik xuquje’ chakunik A Chasik’ij xuquje’ chatz’aqatisaj ri tz’aqat chomanik.

kotz’i’j

jul

Clara kutam kotz’i’j . Ri

la’j b’alam Ri

utiw Clara 28

Ri

are nim.

kuriq ri unan.

xalmajik. kaki’ ko’tik.

B Kinwilo xuquje kintz’aqatisaj.

Kab’an nim ch’oplinem tek’uri’ laj cho’plinem.

Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

29

k’iche’

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

C ¿Jas xk’ulmatajik? Chawila’ ri wachib’al. Chasik’ij ri keb’ tz’aqat chomanik. Chajuchu’ ri kak’umaltajik. 1. Clara kutam masa’n. 2. Clara kutam kotz’i’j.

1

1. Ri alaj b’alam kakikotik. 2. Ri alaj b’alam uxiem rib’.

2

1. Clara kuxi’jrib’. 2. Clara kanumik.

3

1. Ri nan b’alam kuk’yaq rib’ chirij ri Clara. 2. Ri nan b’alam kuxib’ij ri utiw.

4 Chab’ana’ jun wachib’al kech ri sib’alaj taq

D utz awachil.

¿Jas tajin kano?

30

Puk

Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

31

k’iche’

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

Chomanik xuquje’ chakunik A Cha sk’ij uwech le tzij tek’uri’ katz’ib’aj jawje’ qas kak’oji’ wi.

atz’yaq, ka chomanik, katze’nik, jo’q, kach’awik, ka b’ixonik, etz’ab’a’l, t’im, koq’ik , ketz’anik.

kuna’o

32

atz’yaq

B Cha sik’ij uwech le tzij tek’uri’ ka nuk’ ruk’ lu wachib’al.

tz’u’m

aqan

ala’s

la’j ali

ak’al

b’oq’och

q’ab’

Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

33

k’iche’

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

C

Cha sik’ij uwech ri tz’aqat chomanik kana’taj chawe jachin xb’inik.

—Ri in man in ala’s taj. —Saqarik wala’s

D

Cha sik’ij uwech chuqe’ katz’aqatisaj le tz’aqat chomanik.

1. Ri nu b’i’ in 2. Utz kin to are’ kab’ix chwe 34

Ub’iskil no’j

Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

35

k’iche’

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

Chomanik xuquje’ chakunik A Chawila ri wachib’al. Tek’uri katzalij uwach ri k’otb’al chi’aj. tz’alam re wa’im

xot

kexu

ketekik

b’aq re etz’anem

oxib’uxkut

¿Jachike jastaq e setesik? ¿Jachike jastaq k’o kajib’ uxkut? ¿Jachike jastaq e oxtz’ik’? B Kimb’ij jas kelik xuquje’ kimb’an kiwachib’al.

36

Chab’ana’ ri retwachib’alel etz’ab’alil ri

C rajawaxik.

D Chatz’ib’aj, ¿Jas uwach jastaq xunuk’ ri alaj al Ro’s ruk’ ri ch’aqataq taq pim wuj? elesalwach - ala’s - ch’umil - ja - nima ch’ich’

elesal wach

Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

37

k’iche’

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

Jas su ri uwachib’al chirij le xinsik’ij kawaj kin b’ano

Kintz’ib’an jub’iq’ chirij le xinsik’ij

We kawaj, are’ ka k’is loq’ le sik’ixik, katz’ajo konojel le wachb’alil 38

Tzijonem/Pach’um tzij

Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

39

k’iche’

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

Chomanik xuquje’ chakunik A

Kasik’ij uwech le wuy chuqe’ ka tzalij uwech le k’otb’al chi’j.

1. ¿ Jas che ri Adela kaki’kotik?

2. ¿ Jas che ri utat mankuriqtaj ri Adela?

3. ¿ Jas tajin kub’an ri Adela?

B

40

Arewa’ ri uche’ ri Adela. Chatz’ib’aj jas je’ ub’antajik.

Cha sik’ij uwech chukuje’ kab’an jun uwachib’al. C Jawje’ k’o ri Adela? Cha wila’ le k’amb’al no’j.

Ch’ok

chirij

pwi’

chuxe’

D Cha cholo’ le tanaj. Chawajilaj ri wachib’al.

1

E Cha sik’ij le k’otb’al chi’j, cha chomaj, katzalij uwach.

¿Jas kachomaj ri kub’ano ri Adela we kepe’ ri rachi’l che urilik chorachoch? Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

41

k’iche’

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

Jas su ri uwachib’al chirij le xinsik’ij kawaj kin b’ano

Kintz’ib’an jub’iq’ chirij le xinsik’ij

We kawaj, are’ ka k’is loq’ le sik’ixik, katz’ajo konojel le wachb’alil 42

K’ulmatajem

Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

43

k’iche’

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

Chomanik xuquje’ chakunik A Chasik’ij ri k’otb’al chiaj xuquje chajuchu’ jachike utzalijem uwach.

1. ¿Jawije’ chi’ k’owi ri Margarita? Choja Chok’ayib’al Pa k’ayib’al

2. ¿Jas tajin karetamaj ri Margarita? Ri ichaj Ri oq’ob’al Ri awaj

3. ¿Jas xub’an ri Margarita? Xuyitz’ utu’ ri wakax Keyu’malma’ ri chij Xeroqtaj ri nik’aj ak’

44

B ¿Jas kak’ulmataj chi wa’? Chawila ri wachib’al. Chatz’ib’aj ri tajin kak’ulmatajik.

Margarita kuja’j ri ichaj.

Le ichaj ke’k’iyik.

Margarita kuya’ ki wa le ak’.

Margarita kuratinisaj le chij.

Margarita kuka’yej pa taq uxukut. Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

45

k’iche’

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

Nuk’u ri taq unik’ajil.

C Qas chawila’ le k’amb’ejal no’j.

46

D

Chab’ana jun wachib’al che ri chak kab’an ruk’ ri anan atat tek’uri chatz’aja.

E Chatzalij uwach ri k’otb’al chi’aj:

¿Jas kachomaj kub’an ri Margarita we ta karil jun xkuq’ab’? ¿Jas kachomaj kub’an ri Margarita are chi kata’ che jas taq oq’ob’al retam? Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

47

k’iche’

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

Jas su ri uwachib’al chirij le xinsik’ij kawaj kin b’ano

Kintz’ib’an jub’iq’ chirij le xinsik’ij

We kawaj, are’ ka k’is loq’ le sik’ixik, katz’ajo konojel le wachb’alil 48

Tzijob’elil

Jachin xkamojb’ik ri upwi’ tat Si’s?

Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

49

k’iche’

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

Chomanik xuquje’ chakunik A

Cha sik’ij uwech kib’i’ le winaq tek’uri’ knuk’ ruk’ jun juch’: Tat Si’s kuk ch’o k’isik’ tz’ikin

B ¿Jas xkichomaj? Cha juchu’ ruk’ jun X. K’isik’

Ch’o

50

C Cha k’utu’ ri xk’ulmatajik. Jas xu k’ulmaj lu pwi’ le Tat Si’s? Xrich’inik.

Rapinik.

Xik’anik.

Xoq’ik.

Le tz’ikin.

Le kuk.

Xuk’amb’ik.

Xuya’kanoq.

Jas xub’an ri Tat Si’s?

Jachin xk’amojb’ik lu pwi’ le Tat Si’s?

Jas xub’an le tat Si’s are’ xu riq lu pwi’?

D

Jasche le tz’ikin xuk’amb’ik le upwi’ le Tat Si’s?

Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

51

k’iche’

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

E

52

Chab’ana’ jun uwachib’al le kab’an at che le upwi’ le Tat Si’s?

Tzijob’elil

Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

53

k’iche’

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

Chomanik xuquje’ chakunik A Chasik’ij ri k’otow chiaj xuquje chawila’ ri wachib’al. Chatzib’aj ri achomanik.

¿Jasche ri alaj imul tajin kutzqakuj jun nuch’ rachoch? ¿Jache ri alaj imul man xrajtaj xkanajkanoq ruk’ ri alaj tz’ikin? ¿Jache ri alaj imul xrajtaj xkanajkanoq ruk’ ri ixpaq?

B ¿Jachin taq uwinaqil ri tzijob’elil? tz’ikin - xtutz’ - imul - jun imul chik

54

C ¿Jas xk’ulmataj pa ri tzijob’elil?. Chawila ri wachib’al tek’uri tzib’aj ri kawilo.

D Chasik’ij, tchomanoq xuquje tzalij uwach ri k’otb’al chi’aj

1. ¿Jastane’ xk’ulmatajik weta ri alaj imul xuriqta jun tz’i’? 2. ¿Jas kab’ano weta jun winaq mankach’ob’ta uwach karaj kate’ ruk pa rachoch? Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

55

k’iche’

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

Jas su ri uwachib’al chirij le xinsik’ij kawaj kin b’ano

Kintz’ib’an jub’iq’ chirij le xinsik’ij

We kawaj, are’ ka k’is loq’ le sik’ixik, katz’ajo konojel le wachb’alil 56

Tzijob’elil

Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

57

k’iche’

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

Chomanik xuquje’ chakunik A Cha sik’ij uwech le tzij tek’uri’ chatz’ib’aj jachin rech. Maya – wati’t - Nan - Chente

B

Cha sik’ij le k’otb’al chi’j cha ya’ pa jun ketekik le tzalib’al uwech. Qas chawila’ ri k’amb’al no’j.

1. Le tzijob’elil kub’ij ri kak’ulmataj ruk’ ri Chente chuqe’ ruk’ ri… 2. Chente kuto’ ri 3. Chente ku k’ut choch le maya 4. Are’ kanimar ri Chente ku b’an jun utzalaj 58

C Cha sik’ij uwech le tz’aqat chomanik tek’uri’

cha nuk’u’ ruk’ ri wachib’al. Qas chawila’ le k’amb’al no’j.

Chente kureqaj ri ula’j renab’.

Chente kusa’yapoj ri ula’j renab’.

Chente kuto’ ri unan.

Chente chuqe’ ri maya ke oq’ik.

Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

59

k’iche’

D

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

Ri Chente kub’an jumuwem rech ketz’an ruk’ ri Maya. Cha ch’obo’ jachike’ tek’uri’ chatz’ib’aj. Qas chawila’ ri k’amb’al no’j. plas - pon – chin – le - tu

plas - plas - plas

-

-

-

-

-

-

60

-

-

E

Chab’ana jun uwachib’al jun ak’al chuqe’ rech jun la’j ali: Jewa’ jun ak’al.

Jewa’ jun la’j ali.

Cha k’ut chike la awachi’l alab’on chuqe’ alitom. Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

61

k’iche’

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

Jas su ri uwachib’al chirij le xinsik’ij kawaj kin b’ano

Kintz’ib’an jub’iq’ chirij le xinsik’ij

We kawaj, are’ ka k’is loq’ le sik’ixik, katz’ajo konojel le wachb’alil 62

Tzijonem

Pakal ruk’ ri kem am

Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

63

k’iche’

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

Chomanik xuquje’ chakunik A

Kasik’ij uwech le wuj chuqe’ ka tzalij uwech le k’otb’al chi’j.

¿Jas che ri Pakal kuch’uq ri ub’oq’och chuquje’ karawaj rib’? ¿Jas che ri Pakal kuril ri kemom am? ¿Jas che ri Pakal ku resaj kiwachib’al ri am?

B Cha wila’ chuquje’ chatz’aqatisaj ri wachib’al.

64

C Cha nuk’u’ ri ch’aqapil tzij rech kawoq tzij. Pa kaki’ a

ra

kal ko’tik

ti’t

a

lo

ma bo’q’

m

o’ch

Cha tz’ib’aj le tzij xawoqo: 1.

Pakal

4.

2.

5.

3.

6.

D Cha sik’ij ru Uwowuj , cha chomaj chuqe’ cha chalij uwach ri k’otb’al chi’ij.

a. ¿Jas kub’ano ri Pakal we xuriq jun am pa uxajab’? b. ¿Jas che?

Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

65

k’iche’

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

Jas su ri uwachib’al chirij le xinsik’ij kawaj kin b’ano

Kintz’ib’an jub’iq’ chirij le xinsik’ij

We kawaj, are’ ka k’is loq’ le sik’ixik, katz’ajo konojel le wachb’alil 66

Tzijob’elil

Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

67

k’iche’

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

Chomanik xuquje’ chakunik A Cha tz’ib’aj le ki b’i’. me’s - ama’ak’ - ati’ta ak’ - patux

B Chawajilaj ri wachib’al qas jas ri xk’ulmatajik.

1 68

C ¿Jachike kuk’am ub’e? Chatz’ibaj. me’s

patax

ama’ ak’

me’s me’s

D Chasik’ij ri nik’aj tzij xuquje chanuk’u ruk’ jun wachib’al.

Ixim Ka’

lej E Chasik’ij, katchomanoq xuquje tzalij uwach ri k’otb’al chi’aj.

1. ¿Jastane xk’ulmatajik we ta ri patax xtob’an che ri t’uq ak’ che ub’anik ri wa? 2. ¿ Jas xkina’ ri nik’aj awaj chik , pa k’isb’al re ri tzob’elil? Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

69

k’iche’

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

Jas su ri uwachib’al chirij le xinsik’ij kawaj kin b’ano

Kintz’ib’an jub’iq’ chirij le xinsik’ij

We kawaj, are’ ka k’is loq’ le sik’ixik, katz’ajo konojel le wachb’alil 70

Tzijonem

Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

71

k’iche’

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

Chomanik xuquje’ chakunik A Cha sik’ij uwech tek’uri’ katzalij uwech:

¿Jachin taq ek’o pa le tzijob’elil? ¿Jawje’ ta ek’wi?

¿La chaq’ab’ la paq’ij? ¿Jas xkik’ulmaj?

¿Jas xkik’ulmaj k’isb’al re?

72

Cha tz’aqatisaj le tz’aqat. chomanik. Qas

B chawila’ le k’amb’al no’j.

1. Le Tat Mate’y xutzaq le utiko’n rumal: le q’alaj jab’. 2. Le Tat Mate’y xusipaj wa rumal: 3. Le Tat Mate’y kakwintaj kawarik rumal: 4. Le Tat Mate’y ka’ki’ko’tik rumal:

Cha sik’ij uwech, cha chomaj rij, tek’uri’

C katzalij uwech le k’otb’al chi’j:

1. ¿Jas kachomaj kub’an le Tat Mate’y are karil chijunmul le me’s?

2. ¿La aweta’m k’o jun winaq jacha’ le tat Mate’y?

Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

73

k’iche’

D

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

Chatzukuj uwech le tz’aqat chomanik tek’uri’. chajuch’u’ ruk’ jun X ri kachomaj.

Le me’s sib’alaj xk’yaqa’. Le me’s karaj kurilo jachin taq ek’aslik.

Le Tat Mate’y karaj kuril pa le jul. Le Tat Mate’y utz kuril le atz’yaq teq’.

Le tat Si’s te’q are’ le me’s. Le Tat Si’s are’ ajch’oq’e le me’s.

74

E Chatzukuj pa rachoch le Tat Mate’y le jastaq tek’uri’ kajuch’u ruk’ jun X. me’s

okib’al saq

t’u’y

ch’uqb’al t’u’y

wa

q’aq’

Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

75

k’iche’

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

Jas su ri uwachib’al chirij le xinsik’ij kawaj kin b’ano

Kintz’ib’an jub’iq’ chirij le xinsik’ij

We kawaj, are’ ka k’is loq’ le sik’ixik, katz’ajo konojel le wachb’alil 76

Pach’um tzij

Ri nu ch’akul je’l ub’anik

Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

77

k’iche’

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

Chomanik xuquje’ chakunik A Cha sik’ij uwech le tzij ek’o pa le kajib’ uxukut. Tek’uri’ kasik’ij uwech jujun chike le tz’aqat chomanik tek’uri’ katz’ib’aj le tzij ku tz’aqatisaj.

b’inem - kinsalab’ik - kinch’upinik - kin ch’ajo

Utz kin na’ kinsalab’aj ch’akul.

nu

Ruk’ ri wati’t kuj je’ che Utz kin chuqe’ nu q’ab’. Utz kin na’o kinxik’anik. 78

. nu wi’ chuqe’

B Cha sik’ij kiwech le ub’anik la b’aqil tek’uri’ katz’ib’aj jawje’ qas kak’oji’ wi.

chi’ - boq’och - q’ab– ub’arayil aqan – jolom – aqan – pam - q’ab’aj - xikin - k’u’x - uwi’ q’ab’

Ri in: chi’

Ri in: jolom

Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

79

k’iche’

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

C Cha kojo’ le wachib’al rech kawe’tamaj ri

kak’ulmatajik. Cha juch’u’ ri tz’aqat chomanik ri kub’ik ri kak’ulmatajik. Qas cha wila’ le k’amb’al no’j.

Utz kuna’o le José kaq’an pwi’ le che’. Man utztaj kuna’o le José kaq’an pwi’ le che’.

Utz kin to le q’ojom Man utztaj kin to le q’ojom.

B’enaq chi q’ik kuj opan pa tijob’al. Atam kuj opan pa tijob’al.

Are’ xelb’ik le José, xoq’ik. Are’ xok le José, xuxi’j rib’.

80

D Chawesaj uwachib’al la ch’akul tek’uri’ katz’ib’aj le kab’an che.

Are wa’ nu ch’akul:

Ruk’ are:

E Cha sik’ij uwech chuqe’ katzalij uwech. Jas kutzijoj le sikib’al wuj.

Ri kotz’i’j.

Ri wa.

Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

Nu ch’akul.

81

k’iche’

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

Jas su ri uwachib’al chirij le xinsik’ij kawaj kin b’ano

Kintz’ib’an jub’iq’ chirij le xinsik’ij

We kawaj, are’ ka k’is loq’ le sik’ixik, katz’ajo konojel le wachb’alil 82

Tzijob’elil

Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

83

k’iche’

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

Chomanik xuquje’ chakunik Cha sik’ij uwech ri k’otb’al chi’j tekuri’ katzalij A ub’ixik. 1. Jas kub’ij wa we sik’ib’al wuj:

Jujunal tz’ib’

Ajilab’al Jasje’ kepetik

2. ¿Jas xkina’ ri ajilab’al are’ xu ch’aple’j ri tzijob’elil?

Kixi’m kib’

Keki’ko’tik

3. ¿Jas xkina’ ri ajilab’al are’ xk’is ri tzijob’elil?

ekosinaq 84

kixi’mkib’

keki’kotik

Waral ekwi ri ajilab’al kub’ij ri tzijob’elil. B Chab’an pakakab’ tek’uri’ kat ch’awik kab’ij: 1-2-3-4-5 23

C Chab’ana’ ri mulinik chuqe’ ri majonem. +5

12 + 5

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

9+9

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

11 + 7

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

7+7

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

12 + 7

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

8+9

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

10 + 5

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

6+7

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

8-5

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

10 + 8

Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

17

85

k’iche’

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

Chawila’ le wachib’al echolonik, tek’uri’ kajuch’

D che jun X le wachib’al man junam taj.

¿Jachike ri ajilab’al qas kaqaj chawech?

E Cha tz’ib’aj, chawesaj uwech le jastaq jaw kakojwi ri ajilab’al utz kawilo.

Ri ajilab’al qas utz kin wilo are’: Ri jastaq uk’amomb’ik ri ajilab’al.

86

Sik’inem ruk’ wachib’al

Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

87

k’iche’

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

Are’ kamajij usik’ ixik wuj ¿Jas kepetik ri taq q’ayesal ulew? Cha sik’ij uwech le tzij tek’uri’ cha nuk’u’ ruk’ le wachib’al. Qas chawila’ le k’amb’al no’j. Ch’am

Q’an

Nim

qyaq

Ko’lik

¿Jas awe’ta’m chike le uq’ayesal ulew? 88

Chomanik xuquje’ chakunik A

Chasik’ij uwech le tzij kaya’ pa jun kektekik ri tzij ek’o chupam le sik’ib’al wuj. Qas cha wila’ le kamb’ejal no’j.

ixim

k’oy

kotz’i’j

ama’ak’

q’ayesal ulew

ja’

ch’ich’

uk’amal

ulew

Mayab’ Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

89

k’iche’

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

Kana’taj chawe le kub’ij le sik’ib’al uwech

B wuj, tek’uri’ katza’pij pa jun ketekik . 1. Pa ri wachulew ek’o k’i

ja uq’aseyal ulew

2. Le uq’aseyal ulew e:

ejalajoj xaq ejunam

3. Le uq’ayesal ulew:

ke’ki’to’ kib’ ke’ch’ojinik

4. Le winaq:

xaq ejunam ejalajoj

5. Ek’o winaq ke’l

pa taq komon pa taq che’

Chawesaj uwachib’al kyeb’ ub’antajik jaw

C ke’lwi le winaq pa qa Siwan Tinamit. Jujun chik ke’lwi pa:

90

Jujun chik ke’lwi pa:

¿Jas ke’petik le winaq rech Siwan Tinamit?

D Cha sik’ij kiwech le tzij tek’uri’ katz’ib’aj.

Qas cha wila’ le K’ambejal no’j. nim raqan- ko’l raqan- q’eq tz’umal - saq tz’umalK’iche’- kaxla’n

q’eq tz’umal

Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

91

k’iche’

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

Jas su ri uwachib’al chirij le xinsik’ij kawaj kin b’ano

Kintz’ib’an jub’iq’ chirij le xinsik’ij

We kawaj, are’ ka k’is loq’ le sik’ixik, katz’ajo konojel le wachb’alil 92

Tzijob’elil

Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

93

k’iche’

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

Are’ kamajij usik’ ixik wuj Cha tz’ib’aj le ub’antajik le ja chuqe’ chab’ana’ uwachib’al che’ chuqe’ kotz’i’j. tapya uwi’ja uchi’ja okib’al saq

pared

94

Chomanik xuquje’ chakunik A Chawila’ le wachib’al. 1) Cha juch’ ruk’ jun X ri ja ri man junam taj.

2) Cha woq ri ja.

Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

95

k’iche’

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

B Cha b’ana’ jun uwachib’al la wachoch chuqe’ cha tz’ajo.

C Chasik’ij uwech, chachomaj tek’uri’ katzalij ub’ixik.

¿Jawje’ che ri awachoch utz kana’o kat k’oji’ wi? ¿Jas che? ¿Jas kab’antajik we maj awachoch?

96

Cha wil le wachib’al. Kajuch’ ri qas una’oj. D Qas cha wila’ ri k’amb’ejal no’j. Kekitz’aj le ja. Kekich’aj le ja.

Keki’ko’tik. Keb’isonik.

Kawa’ik. Katz’ib’anik.

Kutzijoj puk. Kewarik.

Kech’o’jinik. Q’alum kib’. Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

97

k’iche’

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

Jas su ri uwachib’al chirij le xinsik’ij kawaj kin b’ano

Kintz’ib’an jub’iq’ chirij le xinsik’ij

We kawaj, are’ ka k’is loq’ le sik’ixik, katz’ajo konojel le wachb’alil 98

Tzijob’elil

Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

99

k’iche’

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

Are’ kamajij usik’ ixik wuj Cha tz’aja’ le moro jas je’ utz kawilo.

Wa we moro ub’i’: 100

Chomanik xuquje’ chakunik A Cha wila’ le wachib’al. Cha juch’ ruk’ jun X le nitz’ chomanik ri kub’ij ri xk’ulmatajik.

Rita ke’ cho uxlanib’al. Rita ke’ pa k’ayib’al.

Ri utat kaxojowik. Rita kaxojowik.

Rita manreta’m taj ri xojowem. Rita kureta’maj ri xojowem. Rita kok chupam le xojowem. Rita ketz’an pa k’ayb’al. Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

101

k’iche’

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

B Cha sik’ij uwech le tzij tek’uri’ katz’ib’aj jaw je’ qas kak’oji wi.

moro – Rita - Tat- Mam

¿Jachin taq?

moro C ¿Jas chi ri kapetik? la’j ali

moro

102

la’j ali

ak’al

xojowem moro

la’j ali la’j ali’

xojowem

D Cha cholo’ jas je’ xk’ulmataj ri K’aslemam tzij.

1

E Cha sik’ij uwech ri nitz’ chomanik tek’uri’ kanuk’ ruk’ le tzij jaw qas kak’oji’ wi. Qas cha wila’ le K’amb’ejal no’j. 1. Rita karaj

ketz’anik kaxojowik

2. Ri utat are’

k’elesu moro

3. Rita are’

la’j ali la’j ala

4. Rita

kaxojowik kab’ixonik

Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

103

k’iche’

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

Jas su ri uwachib’al chirij le xinsik’ij kawaj kin b’ano

Kintz’ib’an jub’iq’ chirij le xinsik’ij

We kawaj, are’ ka k’is loq’ le sik’ixik, katz’ajo konojel le wachb’alil 104

Tzijonem

Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

105

k’iche’

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

Are’ kamajij usik’ ixik wuj Cha b’ana’ jun uwachib’al imul. Ri imul k’o pa rachoch. Tajin kawa’ik ku ta’ jun xi’l.

¿Kaqaj chawe che ri taq imul k’o ala’jtaq kixikin jecha’ le ch’o? 106

Chomanik xuquje’ chakunik A Qas chawila’ le wachib’al tek’uri’ kajuch’u’ ri tajin kak’ulmayajik. Qas chawila’ le k’amb’ejal no’j. Ri imul kutij jun aj. Ri imul kutzukuj jun aj.

Le ch’o ke’warik. Le ch’o ke’tzijonik.

Le imul katzijon ruk’ le tz’unun. Ri imul kuto le tz’unun.

Ri imul kach’o’plinik rumal kaki’kotik. Ri imul kach’oplinik rumal kuxi’j rib’. Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

107

k’iche’

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

B Qas cha wila’ chuqe’ katz’ib’aj le xk’ulmatajik. Qas cha wila’ le k’ambejal no’j.

¿Jas che? Xch’api’ uxikin pa jun ki.

108

C ¿Jas je’ kib’antajik ri winaqil ri ek’o pa ri

tzijob’elil? Cha sik’ij uwech chuqe’ katz’ib’aj. Qas chawila’ le k’amb’ejal no’j. Q’eq- saq- taltzij- nima’q xikin- la’j xikinkach’oplinik - kaxik’anik

q’eq

D Chab’ana’ ju uwachib’al ri qas je’l kawilo

kab’ano: etz’anem, ch’opinem, xik’anem teqne’ b’ixonem.

Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

109

k’iche’

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

Jas su ri uwachib’al chirij le xinsik’ij kawaj kin b’ano

Kintz’ib’an jub’iq’ chirij le xinsik’ij

We kawaj, are’ ka k’is loq’ le sik’ixik, katz’ajo konojel le wachb’alil 110

Tzijob’elil

Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

111

k’iche’

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

Are’ kamajij usik’ ixik wuj ¿Jas kab’ij at ri utz’ kekilo ke’tz’anik? Chanuk’u ruk’ jun juch’.

¿Jas utz kawilo kab’ano ruk’ la chaq’ chuqe’ ruk’ la wenab’? 112

Chomanik xuquje’ chakunik A Chawila’ le wachib’al. Chajuch’u’ jun X jachin ruk’ kelwi ali Lu’s.

B ¿Kana’taj chawe jas kekib’an ali Lu’s ruk’ la Chepe?

Lu’s

Kurechi’laj le rati’t.

Ku suk’umaj le re’tet’

Chepe

Katob’an pa b’anb’al wa.

Kuto’ le rikan Carlos

Ke’tz’anik. Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

113

k’iche’

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

C

Le Lu’s ruk’ le Chepe keb’e che etz’anem. Cha sik’ij uwech le tzij chuqe’ cha b’ana ri ki wachib’al.

Nima ch’ich’, wakax, pwi’, kolop, xajab’

Ketz’an che ajkejab’ xaq’o’l, ja’, la’j taq laq, chaj

Ketz’an che k’ol tz’u’m, arku’, xul

Ketz’an che 114

D

Cha sik’ij uwech le tz’aqat chomanik tek’uri’ chatz’aqatisaj ruk’ le tzij qas suk’um.

uxib’al

1. Le Lu’s k’o jun (uxib’al) (primo). 2. Le Lu’s ka kwunik ku chararej (ch’ich’) (ret’et’) 3. Chepe kuch’aj (mexa) (laq). 4. Le lu’s xu koj (t’o’t’klawix) (mulq’ab’). 5. Le Lu’s chuqe’ le Chepe ( kech’ojinik) (ke’tz’anik)

E

Cha sik’ij uwech chuqe’ cha chalij ub’ixik:

1. ¿Jas a b’i’? 2. ¿Janipa’ a junab’? 3. ¿At la’j ali o at la’j ala? 4. ¿Jas kab’ano?

Kin tijoj wib’

kin etz’anik

kin b’an wa

Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

kin chakunik 115

k’iche’

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

Jas su ri uwachib’al chirij le xinsik’ij kawaj kin b’ano

Kintz’ib’an jub’iq’ chirij le xinsik’ij

We kawaj, are’ ka k’is loq’ le sik’ixik, katz’ajo konojel le wachb’alil 116

Tzijob’elil

Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

117

k’iche’

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

Are’ kamajij usik’ ixik wuj Chawila’ le taq awaj tek’uri’ katz’ib’aj jas je’ ke’petik . Qas chawila’ le k’amb’ejal no’j.

Are nim.

K’o rismal uwi’.

K’o uk’a’.

¿Jas kachomaj, ri xub’an Bernardo? 118

Chomanik xuquje’ chakunik A Chana’taj ri tzijob’elil tekuri’ chatz’aqatisaj ri kib’ij chawe.

¿Jas ub’i’ ri tzijob’elil? 1¿Jas xub’an ri Bernardo qas nab’e, chupam ri tzijob’elil? ¿Jas jun chik xub’an le Bernardo? ¿Jas xuk’ulmaj ri Bernardo? ¿Jas xkib’an le nik’ajchik? ¿Jachin xto’wik? ¿Jas xk’ulmatajik pa uk’isb’al ri tzijob’elil? Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

119

k’iche’

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

B Cha b’ij jas je’ ri Bernardo: Cha sik’ij uwech le tzij: katob’anik - katzurunik -

katz’anik - kayoq’owik - kach’oyonik - kaki’ko’tik Cha tz’ib’aj jaw qas kak’oji’ wi. ¿Jas je’ ri Bernarno are’ xchaple’j ri tzijob’elil?

¿Jas je’ ri Bernardo are’ xk’is ri tzijob’elil?

C Chachomaj tek’uri’ kawesaj uwech. ¿Jas kab’ano we kariq ri Bernardo?

120

D Qas chawila’ ri awaj tek’uri’ ka cha’ kiwech. Chaya’ chupam ri jun ketekik le enima’q.

Chaya’ chupam jun ketekik ri e la’j.

Chaya’ chupam jun ketekik ri ke xub’anik.

Chaya’ chupam jun ketekik ri ke rapinik.

Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

121

k’iche’

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

Jas su ri uwachib’al chirij le xinsik’ij kawaj kin b’ano

Kintz’ib’an jub’iq’ chirij le xinsik’ij

We kawaj, are’ ka k’is loq’ le sik’ixik, katz’ajo konojel le wachb’alil 122

Tzijob’elil

Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

123

k’iche’

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

Are’ kamajij usik’ ixik wuj Cha sik’ij uwech le k’otb’al chi’j tek’uri’ katz’ib’aj le kat choman che.

¿Jas kachomaj kub’ano?

¿Jas kachomaj kub’ano? 124

Chomanik xuquje’ chakunik A Chawila’ le uwachib’al . cha cholo’ tek’uri’ katiqo ruk’ jun juch’.

1 2 3 4 5 Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

125

k’iche’

B

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

Cha sik’ij uwech le tzij ek’o chupam ri kajib’ uxukut. Cha wila’ jachin taq ri kub’ij pa le tzijob’elil cha tzib’aj le ki b’i’. mam - tat - Lidia - Si’s - Max Nan - chaq’ - tz’i’

mam

126

C Chawila’ le palaj tek’uri’ cha tz’ib’aj le kat kwinik ka b’ano.

tz’enik - k’a’n - sachik - oq’ik

In kin kwinik kin oq’ik

In kin kwinik kin

In kin kwinik kin

In kin kwinik kin Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

127

k’iche’

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

D

Cha kojo’ le wachib’al rech kawilo jas ri ka k’ulmatajik. Chajuch’u’ ri tz’aqat chomanik jawje kwi.

Ri Si’s koq’ik rumal kab’isonik. Ri S’is koq’ik xa rumal kuxi’jrib’.

Ri Si’s karaj ri Lidia. Ri Si’s man karajtaj ri Lidia.

Ri Si’s man utztaj keril le tz’i’. Ri Si’s utz keril le tz’i’.

Ri Si’s utzalaj rechalal. Ri Si’s itzel rechalal.

128

E



Cha sik’ij uwech le tz’aqat chomanik ek’o pa le kajib’ uxukut:



Are wa’ le wachalal. Kin k’ut choch che kakwinik koq’ik.

Chanim chatz’aqatisaj le tz’aqat chomanik. Qas chawila’ le k’amb’ejal no’j:

1.

nu wachalal.

2. Are’ wa’ nu

.

3. In kin k’ut che kakwinik koq’ik. 4. In kin k’ut chi

Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

.

129

k’iche’

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

Jas su ri uwachib’al chirij le xinsik’ij kawaj kin b’ano

Kintz’ib’an jub’iq’ chirij le xinsik’ij

We kawaj, are’ ka k’is loq’ le sik’ixik, katz’ajo konojel le wachb’alil 130

Puk tzijob’elil

Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

131

k’iche’

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

Are’ kamajij usik’ ixik wuj Chatz’aja’ le taq awaj jas je’ kawaj kepetik.

Cha sik’ij uwech chuqe’ katzalij ub’ixik:

¿Jas che kab’ij at, le taq awaj jalan taq uwech ke’petik? 132

Chomanik xuquje’ chakunik A Cha sik’ij uwach ri k’otb’al chi’j tek’uri’ chajuch’u’ ri qas kaqaj chawech. Qas chawila’ le k’amb’al no’j.

1. ¿Jas kutzijoj wa we puk tzijob’elil?

a. Kotz’i’j

b. awaj kerapinik

c. Xik’

2. ¿Jachin xtz’ajowik ri taq awaj kerapinik?

c. Qanan Ik’

b. Qanan siwan Tinamit

a. Qanan Uwachulew

3. ¿Jasche le k’itaq ajaw kerapinik xkaj xkik’ex le kepitik?

a. Kisachkib’ chuqe’ kech’ojinik.

b. Man utztaj kakil c. Kekwintaj le q’ako’j. ke b’ixonik.

4. ¿Jas xkib’an le k’itaq awaj kerapinik are’ xk’isik ri puk tzijob’elil?

a. Xewarik chuqe’ xewai’k?

b. Xerapinik chuqe’ c. Xoq’ik chuqe’ xeb’ixonik? xech’ojinik?

Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

133

k’iche’

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

B Cha sik’ij uwach le tzij tek’uri’ chatz’aqatisaj le kib’i ri k’itaq awaj. tukur, ch’ok, patax, k’el, amaq’uq’, Kot, Xik, Q’ani, Ch’iw, Tz’unun

tukur

ch´

K´

tz´

k

p

a

ch´

x

q´

C Chasik’ij uwech ri jumuwnem chanuk’u’ ruk’ ri awaj jela’ kub’ano.

Cuá cuá cuá Pío pío pío Kikirikí Bzzz Cri crí Guau guau Miau miau Beee Múuu 134

D Cha tz’aja’ ki palaj le winaq.

Chasik’ij uwech tek’uri’ katzalij uwech:

¿Jas che xaq junam ¿Jas che man ejunam kepetik ri taq awaj taj? kerapinik?

Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’

135

k’iche’

Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik

Kintz’ib’aj taq ri sik’inem nuwach We sik’ib’al wuj… “Ri k’ambejal sik’ib’al wuj” 1.

Ri alaj tz’i ruk’ ri ub’aq

2.

Ixim, Frijolina chuqe’ Coy

3.

Kanum jun alaj ch’o

4.

Ri ub’antajik ri ki k’aslemal ri awaj

5.

Ri B’elejeb’ rechi’l ri Clara

6.

Man in ala’s taj

7.

Ri nuk’ etz’ab’al rech alaj al Ro’s

8.

Ri uche’ ri Adela

9.

Ri uwachulew are’ jolojoj taq oqob’al

10.

Jachin xkamojb’ik ri upwi’ tat Si’s?

11.

Jun ja rech jun alaj imul

12.

K’o jun la’j wenab’

13.

Pakal ruk’ ri kem am

14.

RI t’uq ak’ xuquje ri jun ixim

15.

Le me’s re chaq’ab’

16.

Ri nu ch’akul je’l ub’anik

17.

Ri ajilab’al qas utz kin wilo

18.

Chaqeta’maj ub’anik ri qak’aslemal jecha’ le uq’ayesal Ulew

19.

Jun je’lelaj ja pa ronojel uwachulew

20.

Xojoj kech moros

21.

¡Nima’q taq xikin!

22.

Ri nu xib’al ri in

23.

Le Raqan Tix Bernardo

24.

We kajaw kin kwinik kinoq’ik

25.

Are’ kamajij usik’ixik uwowuj

136

Ri sik’ib’al wuj…

Ri taller wuj…

Ri taq’ chak…

137

138

139

140

141

142

143

144

145

146