Kıbrıs Türk Tarihi. 10. Sınıf

Citation preview

S T I Ü R RK T B I K AR İH İ

AĞUSTOS 2014

10

Akademik Danışma ve Yazı Kurulu Başkan Mehmet KORTMAZ AKADEMİK DANIŞMA KURULU: Başkan: Prof. Dr. Mehmet Emin ÇAĞIRAN ( Gazi Ünivetsitesi ) Üye: Prof. Dr. Mehmet ŞİŞMAN ( Osmangazi Üniversitesi ) Üye: Prof. Dr. Hasan BAHAR ( Selçuk Üniversitesi Üye: Doç. Dr. Mehmet Seyfettin EROL ( Gazi Ünivetsitesi ) Üye: Doç. Dr. Ramazan ÇALIK ( Selçuk Üniversitesi ) Üye: Doç. Dr. Bahattin ACAR ( Osmangazi Üniversitesi ) Üye: Yard.Doç. Dr. Caner ARABACI ( Selçuk Üniversitesi ) Üye: Veli ŞİRİN ( Tarihçi, Tarih ve Tabiat Vakfı Başkanı ) Koordinatör Üye: Aydın BOLAT ( Yayıncı, Yazar, Eğitimci ) Yazı Kurulu Mustafa ÖZYÜREK Mehmet KARAMANOĞLU Fikri ÖZLER Halil SELÇUK Rasim TAŞ Ulaş BERATLI Gülay MERCAN GERGİN Grafik Tasarım Bilal AKBAYIR Ercan NAZİK Ferhat YEŞİL Dizgi Bilal AKBAYIR Ercan NAZİK Ferhat YEŞİL Düzeltme Gürkan GÜMÜŞATAM Baskı 6. Baskı 2014

Kıbrıs Türk Tarihi isimli kitap, Talim ve Terbiye Kurulunda görüşülerek liselerin 10. sınıflarında denenip geliştirilmek üzere Kıbrıs Türk Tarihi Dersleri için ders kitabı olarak kabul edilmiştir. KKTC MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI YAYINIDIR Her hakkı saklıdır ve KKTC Milli Eğitim Bakanlığı'na aittir. Kitabın metin, soru, şekil ve resimleri kısmen de olsa hiçbir suretle alınıp yayımlanamaz. Baskı

İSTİKLÂL MARŞI Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak, O benimdir, o benim milletimindir ancak.

Bastığın yerleri "toprak!" diyerek geçme, tanı: Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı. Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı: Verme, dünyaları alsan da, bu cennet vatanı.

Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilâl! Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl? Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl... Hakkıdır, Hakk'a tapan, milletimin istiklâl!

Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda? Şüheda fışkıracak toprağı sıksan, şüheda! Canı, cananı, bütün varımı alsın da Hüda, Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüda.

Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım. Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım! Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım. Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım.

Ruhumun senden, İlahi, şudur ancak emeli: Değmesin mabedimin göğsüne namahrem eli. Bu ezanlar -ki şahadetleri dinin temeliEbedi yurdumun üstünde benim inlemeli.

Garbın âfâkını sarmışsa çelik zırhlı duvar, Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var! Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar, "Medeniyet!" dediğin tek dişi kalmış canavar? Arkadaş! Yurduma alçakları uğratma, sakın. Siper et gövdeni, dursun bu hayâsızca akın. Doğacaktır sana va'dettiği günler Hakk'ın... Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın.

O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- taşım, Her cerihamdan, İlahi, boşanıp kanlı yaşım, Fışkırır rûh-ı mücerred gibi yerden na'şım; O zaman yükselerek arşa değer belki başım. Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilâl! Olsun artık dökülen kanlarıının hepsi helâl. Ebediyen sana yok, ırkıma yok izmihlâl: Hakkıdır, hür yaşamış, bayrağımın hürriyet; Hakkıdır, Hakk'a tapan, milletimin istiklal!

Mehmet Âkif ERSOY

ATATÜRK’ÜN GENÇLİĞE HİTABESİ

Ey Türk gençliği! Birinci vazifen, Türk istiklâlini,

Türk cumhuriyetini, ilelebet muhafaza ve müdafaa etmektir.

Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur.

Bu temel, senin, en kıymetli hazinendir. İstikbalde dahi, seni bu hazineden, mahrum etmek isteyecek, dahili ve harici, bedhahların olacaktır. Bir gün, istiklâl ve cumhuriyeti müdafaa mecburiyetine düşersen, vazifeye atılmak için, içinde bulunacağın vaziyetin imkân ve şeraitini düşünmeyeceksin! Bu imkân ve şerait, çok nâmüsait bir mahiyette tezahür edebilir. İstiklâl ve cumhuriyetine kastedecek düşmanlar, bütün dünyada emsali görülmemiş bir galibiyetin mümessili olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatanın, bütün kaleleri zapt edilmiş, bütün tersanelerine girilmiş, bütün orduları dağıtılmış ve memleketin her köşesi bilfiil işgal edilmiş olabilir. Bütün bu şeraitten daha elim ve daha vahim olmak üzere, memleketin dahilinde, iktidara sahip olanlar gaflet ve dalalet ve hatta hıyanet içinde bulunabilirler. Hatta bu iktidar sahipleri şahsi menfaatlerini, müstevlilerin siyasi emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr u zaruret içinde harap ve bitap düşmüş olabilir.

Ey Türk istikbalinin evlâdı! İşte, bu ahval ve şerait içinde dahi, vazifen;

Türk istiklâl ve cumhuriyetini kurtarmaktır! Muhtaç olduğun kudret, damarlarındaki asil kanda, mevcuttur!

İÇİNDEKİLER I. ÜNİTE: KIBRIS CUMHURİYETİ’NİN KURULUŞU.........................................1 A. KIBRIS CUMHURİYETİ’NİN KURULUŞ NEDENLERİ..........................................................2 B. KIBRIS CUMHURİYETİ KURULUŞ ANTLAŞMALARI...........................................................4 1. Zürih ve Londra Antlaşmaları .....................................................................................4 2. Garanti Antlaşması.......................................................................................................6 3. Askeri İttifak Antlaşması...............................................................................................7 4.Antlaşmaların Kıbrıs Türk Toplumu İçin Önemi............................................................8 C. KIBRIS CUMHURİYETİ DEVLETİ’NİN OLUŞUMU VE YAPISI ..........................................10 1. Komisyonlar................................................................................................................10 a. Karma Komisyon (Anayasa Komisyonu) .......................................................10 b. Geçici Komite..................................................................................................10 c. Londra'daki Beşli Konsey ...............................................................................11 2. Bakanlar Kurulu Atamaları ve Seçimler.....................................................................11 a. Bakanlar Kurulu Atamaları...............................................................................11 b. Seçimler.........................................................................................................12 3. Komisyon Çalışmalarının Sonuçlanması ve Kıbrıs Cumhuriyeti'nin İlanı....................13 4. Kıbrıs Cumhuriyeti Anayasasının İçeriği...................................................................14 5. İki Toplumun Yeni Oluşuma Bakış Açısı.....................................................................15

II. ÜNİTE: KIBRIS CUMHURİYETİ’NİN KURULUŞUNDAN ARALIK 1963 TARİHİNE KADAR GEÇEN SÜREÇ..................................................................17 A. CUMHURİYETİN İDARİ YAPILANMASI.............................................................................18 1. Temsilciler Meclisi ................................................................................................18 2. Cemaat Meclisi..........................................................................................................19 3. Yerel Yönetimler........................................................................................................19 B. CUMHURİYET DÖNEMİNDEKİ DIŞ İLİŞKİLER.................................................................20 C. CUMHURİYETİN TEMELLERİNİ SARSAN VE TOPLUMLARARASI ÇATIŞMALARA ZEMİN HAZIRLAYAN FİKİR AYRILIKLARI...........................................................................................21 1. Anayasa Mahkemesi Kararları na Uyulmaması .........................................................21 2. Kamu Hizmetlerindeki %70 - %30 Oranının Uygulanmayışı.....................................22 3. Bakanlar Kurulu ve Temsilciler Meclisindeki Sorunlar..............................................22 4. Ordu ve Polis Gücündeki Sorunlar ........................................................................23 5. Ayrı Belediyeler Sorunu ............................................................................................23 6. Cumhurbaşkan Muavaini’nin Veto Hakkı Sorunu......................................................24

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

İÇİNDEKİLER 7. Makarios'un 13 Maddelik Anayasa Değişiklik Önerisi ve Bu Öneriye Türk Toplumu ile Türkiye'nin Tepkileri.....................................................................................................24

III. ÜNİTE: RUMLARIN KIBRIS CUMHURİYETİNİ YIKMA FAALİYETLERİ, KIBRIS TÜRKLERİNİN DİRENİŞİ VE SİYASİ GELİŞMELER (1963-1967).....27 A. RUM SALDIRILARI ..........................................................................................................28 1. Lefkoşa Çarpışmaları.................................................................................................28 2. Ayvasıl Çarpışmaları.................................................................................................30 3. Boğaz Çarpışmaları..................................................................................................31 4. Larnaka Bölgesi Çarpışmaları....................................................................................31 5. Lefke Bölgesi ve Yeşilırmak Çarpışmaları..................................................................32 6. Limasol Bölgesi Çarpışmaları....................................................................................32 7. Baf Bölgesi Çarpışmaları..........................................................................................33 8. Erenköy Direnişi......................................................................................................34 9. Mağusa Bölgesi Çarpışmaları....................................................................................36 B. BAYRAK RADYOSU’NUN KURULUŞU VE KIBRIS TÜRK MÜCADELE TARİHİNDEKİ ÖNEMİ.....................................................................................................................................37 C. LONDRA KONFERANSI VE 4 MART 1964 BM GÜVENLİK KONSEYİ KARARLARI......39 Ç. RAUF R. DENKTAŞ'IN KIBRIS'A GİRİŞİNİN ENGELLENMESİ........................................40 D. 1967 GEÇİTKALE VE BOĞAZİÇİ ÇARPIŞMALARI............................................................41

IV. ÜNİTE: 1963 - 1974 DÖNEMİNDE SİYASİ GELİŞMELER VE KIBRIS TÜRKLERİNİN SOSYAL YAŞANTISI..............................................................43 A. SİYASİ GELİŞMELER.........................................................................................................44 1.Toplumlararası Gelişmeler..........................................................................................44 a. Toplumlar Arası Görüşmelerin Başlama Nedenleri........................................44 b. İkili Görüşmeler...............................................................................................44 c. Genişletilmiş Toplumlararası Görüşmeler Süreci............................................45 2. Kıbrıs Türklerinde İç Siyaset......................................................................................45 a. Genel Komite Yönetiminin Oluşumu..............................................................45 b. Kıbrıs Geçici Türk Yönetimi’nin Kuruluşu ......................................................46 c. Türk Cemaat Meclisi Başkanı Rauf R. Denktaş'ın Kıbrıs'a Dönmesi.............46 ç . K ı b r ı s G e ç i c i T ü r k Y ö n e t i m i n d e Te m s i l c i l e r M e c l i s i v e Türk Cemaat Meclisi Seçimleri...........................................................................48 d. Yasama Meclisinin Toplanması ve Yürütme Kurulunun Yeniden Oluşumu...48

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

İÇİNDEKİLER e. Cumhurbaşkanlığı ve Cumhurbaşkan Muavinliği Seçimleri...........................49 f. Kıbrıs Türk Yönetimi........................................................................................49 B. SOSYAL, KÜLTÜREL VE EKONOMİK YAŞANTI.................................................................50 1. Sosyal ve Kültürel Yaşantı..........................................................................................50 a. Kantonlardaki Yaşam.......................................................................................50 b. İzolasyonlar Altında Kıbrıs Türk Kültürü.................................,,,,,....................52 2. Ekonomik Yaşam............................,,,,,,,,,..................................................................53

V. ÜNİTE: 1974 BARIŞ HAREKÂTI, NEDENLERİ VE SONUÇLARI...,............55 A. BARIŞ HAREKÂTI’NI HAZIRLAYAN GELİŞMELER......................,,,,,,................................56 1. Yunan Askerî Cuntası ve Makarios Arasındaki Görüş Ayrılıkları...............................56 2. Makarios'a Karşı 15 Temmuz Darbesinin Yapılmas..................................................57 3. Darbenin Etkileri ve Garantör Devletlerin Tutumu......................................................58 B. BARIŞ HAREKÂTI DÖNEMİ................................................................................................58 1. Harekâtın Nedenleri..................................................................................................58 2.

I. Barış Harekâtı.....................................................................................................59

3. Cenevre Görüşmeleri.................................................................................................62 4. II. Barış Harekâtı........................................................................................................65 5. Barış Harekâtı'nın Sonuçları......................................................................................69 C. NÜFUS VE ESİR DEĞİŞİMİ SÜRECİ .................................................................................70 Ç. 1955-1974 ARASI İNSAN KAYIPLARIMIZ VE KAYIP TÜRKLER SORUNU.......................70 1. Sivil ve Askerî Kayıplarımız .......................................................................................70 2. Kayıp Türkler Sorunu.................................................................................................71

VI. ÜNİTE: KIBRIS TÜRKLERİNİN BARIŞ HAREKÂTI SONRASI SİYASİ DURUMU............................................................................................................75 A. OTONOM KIBRIS TÜRK YÖNETİMİ...................................................................................76 B. KIBRIS TÜRK FEDERE DEVLETİ......................................................................................76 C. 1974-1983 TOPLUMLAR ARASI GÖRÜŞMELER SÜRECİ................................................77 1. Toplumlararası Viyana Görüşmeleri...........................................................................77 2. Denktaş–Makarios Görüşmeleri.................................................................................77 3. Denktaş-Kiprianu-Waldheim Görüşmesi....................................................................79 4. Rauf R. Denktaş-Kiprianu Doruk Görüşmesi ............................................................79

VII. ÜNİTE: KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ..........................................81 A. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin Kuruluş Sebepleri........................................................82

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

İÇİNDEKİLER B. KKTC'nin İlânı.....................................................................................................................84 C. Kurucu Meclis’in Oluşumu, KKTC Anayasası'nın Kabulü ve Seçimler................................85 Ç. KKTC'NİN İLANININ ULUSLARARASI ALANDAKİ YANKILARI VE SONUÇLARI..............85

VIII. ÜNİTE: 1983'TEN GÜNÜMÜZE SİYASAL, SOSYAL VE EKONOMİK GELİŞMELER....................................................................................................9 1 A. KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ ve TÜRKİYE İLİŞKİLERİ.......................................92 B. EKONOMİK GELİŞMELER.................................................................................................93 C. KKTC'YE UYGULANAN AMBARGOLARIN KIBRIS TÜRK TOPLUMUNA ETKİLERİ........95 Ç. KKTC'NİN İLANINDAN GÜNÜMÜZE KADAR MÜZAKERELER........................................96 D. AVRUPA BİRLİĞİ VE KIBRIS ............................................................................................100 E. 1983'TEN GÜNÜMÜZE İÇ SİYASAL GELİŞMELER.........................................................101 KAYNAKÇA............................................................................................................................104

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

I. ÜNİTE:

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10.SINIF

KIBRIS CUMHURİYETİ’NİN KURULUŞU

Hazırlık Çalışmaları 1- Kıbrıs’ın İngiliz Sömürge Dönemi’ndeki sorunlarını araştırınız. 2- 27-28 Ocak 1958 olayları hakkında bilgi edininiz. 3- Kıbrıs Cumhuriyeti’nin kuruluş sürecinde olaya taraf olan devletlerin o günkü uluslararası siyasi ve ekonomik güçleri nasıldı? Araştırınız. 4- İngiltere’nin günümüzde Kıbrıs’la nasıl bir bağlantısı vardır?

I. ÜNİTE: KIBRIS CUMHURİYETİ’NİN KURULUŞU A. KIBRIS CUMHURİYETİ’NİN KURULUŞ NEDENLERİ II. Dünya Savaşı sonrasında özellikle Avrupa ve Ortadoğu'da sınırlar yeniden şekillendi. İngiltere'nin Ortadoğu ve Asya'daki sömürgelerinden çekilmeye başlamasıyla bu ülkelerde yaşayan toplumlar, kendi bağımsız devletlerini kurma arayışları içine girdiler. Kıbrıs'ta yaşayan Türk ve Rum toplumları da bu arayış içindeydiler. Rum tarafı, Ortodoks Rum Kilisesinin de etkisiyle, Enosis tezine sarılarak adanın Yunanistan'a bağlanmasını istedi. Kıbrıs Türkleri ise Rumların

talebine

karşı

çıkarak,

TAKSİM

tezini

NATO Amblemi

savundular ve adanın ikiye bölünmesini, Türk tarafının Türkiye'ye bağlanmasını istediler. Rumlar EOKA tedhiş örgütünü kurarak İngilizlere karşı terör saldırılarına başladılar. EOKA örgütü, kuruluşundan kısa süre sonra Türk toplumunu da hedef aldı. Türkler de bu durum karşısında kendilerini savunmak için çeşitli örgütler kurdular. Ortaya çıkan karışık durumla baş etmekte zorlanan İngiltere ise, kendisine adada askerî bir Kıbrıs’taki İngiliz Yönetimi EOKA Mensuplarını Yakalamak için Başlarına Mükafaat Koyuyordu

üs bırakılması şartıyla yönetimi iki topluma bırakmayı teklif etti. Kısa adı NATO olan Kuzey

Atlantik Antlaşması Örgütü üyesi Türkiye, Yunanistan ve İngiltere'nin Kıbrıs konusunda sorun yaşaması, NATO birliğini ve Doğu Akdeniz'in istikrarını tehdit ediyordu. Bu durumu önlemek için NATO bu üç ülke arasında görüşmeleri başlatma görevini üzerine aldı. 1957 yılında yapılan bu girişim başarısız olsa da

lım

A

raştıra

Zürih ve Londra Anlaşmalarına atılan adımlardan biriydi. 27-28 Ocak 1958 tarihlerinde Türklerin sömürge yönetimine ve Enosis'e karşı

yaptığı miting sonucu

meydana gelen çatışmalar ve 7 Türk'ün öldürülmesi adadaki durumu daha çok kötüleştirdi. Bununla birlikte Türkiye ile İngiltere'nin birbirleriyle olan ilişkilerini oldukça

2

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

Kıbrıs Türkleri’nin EOKA’ya karşı kurduğu örgütleri araştırınız.

I. ÜNİTE: KIBRIS CUMHURİYETİ’NİN KURULUŞU

1958 Yılında Gerçekleşen Taksim Mitingi

gölgeledi. 1958 Aralık ayında, ABD'nin girişimleriyle, Paris'teki NATO toplantılarına katılan Türk, Yunan ve İngiliz Dışişleri Bakanları Kıbrıs'ta ortaya çıkan sorun konusunda görüşmeler yaptılar. Bu görüşmelerde üzerinde en fazla durulan nokta, bağımsız bir Kıbrıs devletinin kurulması oldu. Kıbrıs sorununa çözüm bulmak amacıyla İngiltere, Türkiye ve Yunanistan arasında, 1955'te düzenlenen I. Londra Konferansından bir sonuç elde edilmezken, 1959'da gerçekleşen II. Londra Konferansında yeni bir devletin kurulması için anlaşma sağlandı.

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

3

I. ÜNİTE: KIBRIS CUMHURİYETİ’NİN KURULUŞU B. KIBRIS CUMHURİYETİ KURULUŞ ANTLAŞMALARI 1. Zürih ve Londra Antlaşmaları Türkiye ve Yunanistan arasında, İsviçre'nin Zürih kentinde 6-11 Şubat 1959'da yapılan görüşmelerde Kıbrıs konusunda önemli ilerlemeler sağlandı. 11 Şubat tarihinde yayınlanan ortak bildiri ile adada yeni bir devletin kurulacağı ilan edildi. Bu devlete son şeklini vermek için imzalanacak antlaşmaların, İngiltere, Kıbrıs Türk ve Rum toplumlarının önderlerinin de katılımı ile Londra'da yapılmasına karar verildi. Zürih’te Kıbrıs Görüşmesine Katılan Taraflar

Türkiye Yunanistan Başbakanı Başbakanı Adnan Menderes Konstantin Karamanlis

Türkiye Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu

Yunanistan Dışişleri Bakanı Evangelos Averof

Londra Konferansı, 17-19 Şubat 1959 tarihleri arasında yapıldı. Bu konferansta, Zürih Antlaşması’nda alınan kararlar ile Kıbrıs Cumhuriyeti’ni ortaya çıkaran diğer antlaşmalar imzalandı. Antlaşmaları Kıbrıs Türkleri adına Dr. Fazıl Küçük, Kıbrıs Rumları adına da

Londra Konferansı sırasında

4

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

I. ÜNİTE: KIBRIS CUMHURİYETİ’NİN KURULUŞU Kıbrıs Cumhuriyeti Anayasası imzalanırken

Makarios imzaladı. Londra Konferansı’nda imzalanan 27 maddelik antlaşma metni, Kıbrıs Cumhuriyeti Anayasası’nın temelini oluşturdu. Bu antlaşma dört ana konuyu içeriyordu. 1) Kıbrıs’ın bağımsızlığını, toprak bütünlüğünü ve anayasa düzenini güvenlik altına alan Garanti Antlaşması. 2) Türkiye, Yunanistan ve Kıbrıs Cumhuriyeti arasında yapılacak Askerî İttifak Antlaşması. 3) Devletin yönetim yapısını belirleyecek Kıbrıs Cumhuriyeti Anayasası. 4) Kıbrıs’taki İngiliz egemenliğinin Kıbrıs Cumhuriyeti’ne devri için Kuruluş Antlaşması.

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

5

I. ÜNİTE: KIBRIS CUMHURİYETİ’NİN KURULUŞU 2. Garanti Antlaşması Kıbrıs Cumhuriyeti'nin varlığını BİLGİ KUTUSU

korumak için imzalandı. Bu antlaşma Garanti Antlaşması olarak bilinmektedir. Garanti Antlaşması Kıbrıs Cumhuriyeti, Türkiye, Yunanistan ve İngiltere arasında imzalandı. Bu antlaşma ile taraf devletlere

GARANTÖR: Güvence veren ve bunun gerçekleşmesini gözeten ve denetleyen kimse, kuruluş veya devlet.

Cumhuriyet’in devamlılığını teminat altına alma sorumluluğu yüklendi. Bu antlaşmayı imzalayan Kıbrıs Cumhuriyeti dışındaki devletlere garantör devlet denilmiştir. Antlaşmanın maddeleri şunlardır: 1) Bu antlaşmayı imzalayan devletler Kıbrıs Cumhuriyeti'nin toprak bütünlüğünü, bağımsızlığını, güvenliğini ve Anayasa’sını tanır ve garanti eder. 2) Antlaşmayı imzalayan devletler, Kıbrıs Cumhuriyeti'nin herhangi bir devletle tamamen veya kısmen birleşmesini önlemeyi garanti eder. 3) Bu antlaşma maddelerine uyulmaması halinde Türkiye, Yunanistan ve İngiltere bu

6

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

I. ÜNİTE: KIBRIS CUMHURİYETİ’NİN KURULUŞU

1959 yılında yapılan askeri ittifak antlaşmasına göre İngiliz üsleri

Dikelya

Ağrotur hükümlere saygı gösterilmesini sağlamak için birbirleriyle görüşme ve danışmalarda bulunmayı garanti eder. 4) Birlikte ya da anlaşarak hareket edilmediğinde, garantör devletlerden her biri, bu anlaşma ile meydana gelen düzeni tekrar kurmak amacıyla harekete geçme hakkını saklı tutar. 3. Askeri İttifak Antlaşması Kıbrıs Cumhuriyeti, Türkiye ve Yunanistan arasında imzalandı. Antlaşmanın maddeleri şunlardır: 1) Kıbrıs Cumhuriyeti, Türkiye ve Yunanistan ortak savunmaları için aralarında işbirliği yapmayı garanti eder. 2) Kıbrıs'ta üçlü karargâh kurulacak. Bu karargâha Türkiye 650, Yunanistan 950 kişilik birlikle katılacak. 3) Türk ve Yunan Subaylar Kıbrıs ordusunun eğitilmesini sağlayacak. 4) Kıbrıs'ta iki bölge (toplam 99 mil kare) tamamen İngiltere Hükümeti'nin egemenliğinde olacak. Söz konusu bölgeler şunlardır: a) Ağrotur Bölgesi b) Dikelya Bölgesi

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

7

I. ÜNİTE: KIBRIS CUMHURİYETİ’NİN KURULUŞU 4.Antlaşmaların Kıbrıs Türk Toplumu İçin Önemi Kıbrıs Cumhuriyeti Anayasası’nın temellerini de oluşturan Londra Antlaşması’nda Türkler için çok önemli olan hususlar vardı. Bu hususlar şunlardı: 1) Yapılan antlaşmayla Kıbrıs'ın Yunanistan'a ilhakı, yani Enosis önleniyordu. 2) Türklere; Dışişleri, BİLGİ KUTUSU

Savunma ve Güvenlik konularında veto

Veto hakkı; bir yetkinin, bir yasanın, bir kararın yürürlüğe girmesine karşı çıkma hakkıdır.

3) Ayrı Belediyeler, ordu, kamu

hakkı tanınmıştı. görevlerinde temsiliyet gibi konularda Türklere nüfus oranına göre gerekli hakların verilmesi Kıbrıs Türkü’nün devlet yönetimindeki yetki ve etkinlikleri

Dr. Fazıl Küçük Londra antlaşmasından dönerken

8

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

I. ÜNİTE: KIBRIS CUMHURİYETİ’NİN KURULUŞU

bakımından önemli bir husustu. 4) Türkiye'nin Garanti ve Askerî İttifak Antlaşmalarıyla Garantör ülkelerden biri olması ve adada askerî güç bulundurması Türklerin adadaki varlıklarının devamı için güçlü bir güvenceydi.

THY’nin 1959’da Düşen “Sev” Uçağı

BİLGİ KUTUSU

Londra Anlaşması için Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı Adnan Menderes ve refekatindekileri götüren THY'nın "Sev" uçağı Londra Gatwick Havaalanı civarında düştü. 5 mürettebat ve 9 yolcu öldü. Başbakan Menderes kazadan hafif yaralarla kurtuldu (1959).

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

9

I. ÜNİTE: KIBRIS CUMHURİYETİ’NİN KURULUŞU C. KIBRIS CUMHURİYETİ DEVLETİ’NİN OLUŞUMU VE YAPISI

Geçici Komite döneminde Vali Foot’un başkanlığında yapılan toplantıda Makarios, Dr. Fazıl Küçük ve bakanlar bir arada.

1. Komisyonlar Zürih ve Londra Antlaşmalarının hükümleri gereği egemenliğin devri için 1959 Mart ayında aşağıdaki organlar oluşturuldu. a. Karma Komisyon (Anayasa Komisyonu) Bu komisyon, Kıbrıs Cumhuriyeti'nin Anayasa taslağını meydana getirmek için kuruldu. Komisyon üyelerini, Kıbrıs Türk ve Rum toplumu temsilcileri, Türkiye ve Yunanistan'ın görevlendirdiği hukuk danışmanları ve tarafsız bir hukuk uzmanı oluşturdu. Kıbrıs Türk temsilcisi Rauf R. Denktaş, Kıbrıs Rum temsilcisi Glafkos Klerides, tarafsız hukuk uzmanı ise İsviçreli Prof. J. Bridel'di. Bu komisyon, çalışmalarını Kıbrıs'ta yapacaktı. b. Geçici Komite Kıbrıs'ın, İngiliz Yönetimi’nden Kıbrıs Türk ve Rumlarına devri sırasında bir geçici dönem yaşandı. Bu geçici dönem Zürih ve Londra Antlaşmaları ile Kıbrıs Cumhuriyeti'nin ilan edildiği 16 Ağustos 1960 arasındaki dönemi kapsar. Bu dönemde, adadaki mevcut İngiliz Yönetimi’nin Kıbrıs Cumhuriyeti’ne devrini hazırlamak ve bu süreci hızlandırmak için Geçici Komite kuruldu. Komitede İngiltere'nin Kıbrıs Valisi, Türk temsilcisi olarak Dr. Fazıl Küçük ve Rum toplumu temsilcisi olarak Makarios vardı. Geçici Komite'nin en önemli görevlerinden biri Bakanlar Kurulu’nu oluşturmaktı. 17 Mart 1959'da

10

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

I. ÜNİTE: KIBRIS CUMHURİYETİ’NİN KURULUŞU bu komite Bakanlar Kurulu'nu oluşturacak bakanlıkları tespit etti. Bu tarihten on gün sonra bakanlıkların iki toplum arasındaki paylaşımı yapıldı. 2 Nisan 1959'da ise bakanların isimleri belirlendi. c. Londra'daki Beşli Konsey Bu Konsey Ortak Komite olarak da bilinmektedir. Görevi, Londra Konferansı’nın öngördüğü nihai antlaşmaları hazırlamaktır. Konsey Kıbrıs Türk ve Rum temsilcileri, Türkiye, Yunanistan ve İngiltere temsilcilerinden oluşuyordu. Konseyde Kıbrıs Türklerini Osman Örek temsil ediyordu. Konseyin görevleri arasında; İngiliz üslerine sağlanacak ulaşım, iletişim kolaylıkları, askeri tatbikat alanlarının saptanması, vatandaşlık (tabiiyet) ve Kıbrıs Cumhuriyeti’nin kuruluşuna ilişkin mali ve ekonomik meseleler vardı. 2. Bakanlar Kurulu Atamaları ve Seçimler

Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanı Fazıl Plümer

Sağlık Bakanı Niyazi Manyera

Savunma Bakanı Osman Örek

a. Bakanlar Kurulu Atamaları İngiliz Valisi Sir Hugh Foot, Makarios ve Dr. Fazıl Küçük'ün oluşturduğu Geçici Komite kararıyla 2 Nisan 1959'da Bakanlar Kurulu atamaları yapıldı.

lım

A

Bu antlaşmaya uygun olarak 10 bakandan 7'si Rum

raştıra

ve 3'ü Türk olarak belirlendi. Dr. Fazıl Küçük'ün atadığı 3 Türk bakan şu isimlerden oluşuyordu: Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanı Fazıl Plümer, Sağlık Bakanı Niyazi Manyera ve Savunma

1960 Kıbrıs Cumhuriyeti’nde görev alan 3 Türk bakanın hayatlarını araştırınız.

Bakanı Osman Örek.

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

11

I. ÜNİTE: KIBRIS CUMHURİYETİ’NİN KURULUŞU b. Seçimler

Türk Cemaat Meclisi Başkanı Rauf R. Denktaş

Türk Cemaat Meclisi Başkan Yardımcısı Necdet Ünel

Rumlar arasında yapılan Cumhurbaşkanlığı seçiminde Makarios rakibi Ioannu Klerides'i geride bırakarak Kıbrıs Cumhuriyeti'nin ilk Cumhurbaşkanı seçildi. Cumhurbaşkan Muavinliğine ise başka aday gösterilmemesi nedeniyle Dr. Fazıl Küçük seçim yapılmadan atandı. 31 Temmuz 1960 tarihinde Türk ve Rumlar tarafından karma bir şekilde oluşturulan Temsilciler Meclisi seçimleri yapıldı. Meclis Başkanı Rum olan bu kuruma Meclis Başkan yardımcısı olarak Dr. Orhan Müderrisoğlu seçildi. Meclis Başkalığına ise Glafkos Klerides seçildi. Temsilciler Meclisi 35 Rum ve 15 Türk'ten oluşmaktaydı. Bu oran, %70 Rumlar ve %30 Türkler olacak şekilde düzenlenmiştir. 7 Ağustos 1960'da yapılan seçimlerde Türk ve Rum Cemaat Meclisleri oluşturuldu. 30 kişiden oluşan Türk Cemaat Meclisi seçimlerini, başka katılan olmadığı için Milli Cephe adayları kazanmıştır. 19 Ağustos'ta yapılan Türk Cemaat Meclisi oturumunda Meclis Başkanlığına Rauf R. Denktaş, yardımcılığına ise Dr. Necdet Ünel getirildi. Cumhurbaşkan Muavinliği Seçimlerinde Tek Aday Dr. Fazıl Küçük’tü

12

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

I. ÜNİTE: KIBRIS CUMHURİYETİ’NİN KURULUŞU 3. Komisyon Çalışmalarının Sonuçlanması ve Kıbrıs Cumhuriyeti'nin İlanı Zürih ve Londra Antlaşmalarında temelleri atılan Kıbrıs Cumhuriyeti Anayasası 6 Nisan 1960 yılında taraflarca imzalandı ve resmiyet kazandı. 199 maddelik Anayasayı Kıbrıs Türkleri adına Rauf R. Denktaş, Rumlar adına da Glafkos Klerides imzalamıştır. 15 Ağustos'u 16 Ağustos'a bağlayan gece yapılan törende, son İngiliz Valisi Hugh Foot Kıbrıs'ın bağımsızlığını onaylayan Kraliçe II.Elizabeth’in emirnamesini okudu. Törenin devamında Kıbrıs Cumhuriyeti'ni ilan eden 21 pare top atışı yapıldı. 16 Ağustos 1960 tarihinde Türk ve Yunan Alayları da Askerî İttifak Anlaşmaları çerçevesinde Mağusa Limanından adaya ayak bastılar ve Lefkoşa'daki kamplarına yerleştiler. Böylece devlet yapısı ve oluşum süreci bakımından diğer devletlere benzemeyen bir cumhuriyet kurulmuş oldu

Kıbrıs Türk Halkı Mağusa Kalesi’nde Kıbrıs Türk Kuvvetleri Alayını beklerken...

Dr. Fazıl Küçük Cumhuriyetin ilanı sırasında konuşurken

82 yıl aradan sonra Türk askeri Kıbrıs’ta

Kıbrıs’ın son İngiliz valisi Sir Hugh Foot 16 Ağustos 1960 tarihinde adadan ayrılırken

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

Kıbrıs Türk Kuvvetleri Alayı Komutanı Turgut Sunalp

13

I. ÜNİTE: KIBRIS CUMHURİYETİ’NİN KURULUŞU 4. Kıbrıs Cumhuriyeti Anayasası’nın İçeriği 1) Kıbrıs Devleti, Cumhurbaşkanlığı Başkanlık sistemine dayanan bir Cumhuriyet olacaktır. Cumhurbaşkanı Rum ve Cumhurbaşkan Muavini Türk olacak ve genel oy yöntemiyle, adadaki Rum ve Türk toplumları tarafından ayrı ayrı seçileceklerdir. 2) Kıbrıs Cumhuriyeti'nin resmi dillerî Rumca ve Türkçe olacaktır. Yasama ve idari belgeler iki resmi dilde yazılacak ve yayınlanarak ilan edilecektir. 3) Kıbrıs Cumhuriyeti’nin, Cumhurbaşkanı ve Cumhurbaşkan Muavini tarafından birlikte seçilecek tarafsız bir desen ve renkte, kendine özgü bayrağı olacaktır. 4)Yürütme erki, Cumhurbaşkanı ve Cumhurbaşkan Muavininde toplanacaktır. Bu maksatla, 7 Rum ve 3 Türk'ten oluşan bir Bakanlar Konseyi (Kurulu) oluşturulacaktır. 5) Yasama erki, genel seçim hakkına uygun olarak, 5 yıl için % 70 Rum ve % 30 Türk oranında Türk ve Rum Toplulukları tarafından ayrı ayrı seçilecek olan Temsilciler Meclisi’ne verilecektir. 6) Cumhurbaşkanı ve Cumhurbaşkan Muavininin, Türkiye ve Yunanistan'ın birlikte katıldığı ittifaklara ve uluslararası kurumlara Kıbrıs Cumhuriyeti’nin de katılması dışında, savunma, güvenlik konuları ve dış işleriyle ilgili herhangi bir yasa veya karara karşı, ayrı ayrı veya birlikte kullanılmak üzere nihai veto hakları olacaktır. 7) Her toplum, kendisi tarafından saptanacak sayıda temsilciden oluşan bir Cemaat Meclisine sahip olacaktır. Cemaat Meclisleri, toplum gereksinimlerini ve denetimi kendilerine ait bulunan kurum ve cemiyetlerin gereksinimlerini karşılamak için, kendi toplum bireylerini vergilendirme hakkına sahip olacaktır. 8) Kamu hizmetleri % 70 Rumlardan ve % 30 Türklerden oluşacaktır. 9) Silahlı kuvvetlerin, jandarma ve polis kuvvetlerinin Komutan ve yardımcıları, Cumhurbaşkanı ve Cumhurbaşkan Muavini tarafından birlikte atanacaklar. Bu komutanlardan birisi Türk olacaktır. Komutan ve yardımcıları aynı topluma mensup olmayacaklardır. 10) Zorunlu askerlik hizmeti, ancak Cumhurbaşkanı ve Cumhurbaşkan Muavini’nin bu konuda anlaşmaya varması sonucu gerçekleşebilir. Kıbrıs'ın % 60'ı Rum, % 40'ı Türk'ten oluşan iki bin kişilik bir ordusu olacaktır. 11) Cumhurbaşkanı ve Cumhurbaşkan Muavini tarafından birlikte atanacak iki Rum ve bir Türk ve bir tarafsızdan oluşan Yüksek Mahkeme kurulacaktır. Tarafsız Yargıç, Mahkemeye başkanlık edecek ve iki oya sahip olacaktır.

12) Kıbrısın en büyük beş kentinde, bu kentlerde oturan Türkler tarafından ayrı belediyeler kurulacaktır.

14

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

I. ÜNİTE: KIBRIS CUMHURİYETİ’NİN KURULUŞU 5. İki Toplumun Yeni Oluşuma Bakış Açısı Kıbrıs Cumhuriyeti'nin ilanından sonra iki toplumun bu cumhuriyeti ne kadar benimsediği basında yer alan ve çeşitli kişilerin verdiği beyanatlarda ortaya çıkıyordu. Kıbrıs Türkleri Cumhuriyet’in kuruluşunu, Kıbrıs meselesinin nihai çözümü olarak görürken, Kıbrıs Rumları, bunun Enosis'i gerçekleştirecek mücadelenin bir manevrası olarak gördüler. Girne Başpiskoposu Enosis'ten vazgeçilmediğini belirten açıklamalar yapıyordu. Günlük ve haftalık Rum gazeteleri, Kıbrıs Cumhuriyeti'ni bir ara rejim olarak görüyorlardı. Alithia Gazetesi, 21 Ağustos baskısında 'Rum toplumu nihai hedefe varmak için mücadeleye devam edecektir", Demokratia gazetesi "Yunan Kıbrıs Ölümsüzdür" diyordu. Daha sonra Cumhurbaşkanı Başpiskopos Makarios da Enosis mücadelesinin sona ermediğini ilan edecekti. 16 Ağustos'ta çıkan Halkın Sesi gazetesi başlığında 'Hakikat olan rüya' manşetini attı. Yazıda İngiliz Sömürge Yönetimi’nin baskı dolu 82 yılının sona erdiği ve Zürih ve Londra Antlaşmaları gereğince Türk askerinin yeniden adaya ayak bastığı vurgulandı. Aynı gün Rauf R. Denktaş yaptığı konuşmada ''16 Ağustos, Kıbrıs Türkü’nün yeni bir başlangıç yeni bir açılış günüdür.'' açıklamasında bulundu. 18 Ağustos 1960'ta yayınlanan Nacak gazetesi ise Türk askerinin adaya gelişini Kıbrıs Türk halkının nasıl coşkuyla karşıladığını yazdı.

YORUMLAYINIZ

Bu resimden ne anlıyorsunuz? BİLGİ KUTUSU

İsmet Vehit Güney (1932-2009) 1960 yılında kurulan Kıbrıs Cumhuriyeti'nin bayrağının ve Kıbrıs Lirası'nın tasarımlarını yaptı.

Yanda tasarımcının çizdiği Kıbrıs Cumhuriyeti bayrağı yukarıdaki fotoğrafta cumhuriyetin ilanının ardından göndere çekiliyor.

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

15

I. ÜNİTE: KIBRIS CUMHURİYETİ’NİN KURULUŞU

Ölçme ve Değerlendirme 1- Zürih ve Londra Görüşmeleri’ne katılan devletleri ve bu devletlerin temsilcilerinin isimlerini yazınız. 2- Garanti Antlaşması’nın hangi maddesi, ileride Kıbrıs’ta yaşanacak herhangi bir sorun için Türkiye’ye tek taraflı müdahale hakkı veriyordu? 3- Askeri İttifak Antlaşması’nın Türk Toplumu açısından önemi nedir? 4- Kıbrıs Cumhuriyeti’nin kuruluşunu hazırlayacak olan komisyonların isimleri ve görevleri hakkında bilgi veriniz. 5- Kıbrıs Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu oluşturulurken Türklere verilen bakanlıklar hangileriydi? Bu bakanlıklara Kıbrıs Türk Toplumu’ndan kimler atanmıştı? 6- İki toplumun Kıbrıs Cumhuriyeti’ne bakış açısı nasıldı?

16

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

II. ÜNİTE:

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10.SINIF

KIBRIS CUMHURİYETİ’NİN KURULUŞUNDAN ARALIK 1963 TARİHİNE KADAR GEÇEN SÜREÇ

Hazırlık Çalışmaları 1- Meclislerin devletler üzerindeki etkilerini araştırınız. 2- Yerel yönetimlerin önemi ve yetkileri hakkında bilgi edininiz. 3- Kıbrıs Cumhuriyeti döneminde Dr. Fazıl Küçük’ün dış seyahatleri hakkında araştırma yapınız. 4- Anayasa Mahkemelerinin görev ve yetkileri nelerdir? 5- Bağlantısız Ülkeler Hareketi nedir? Araştırınız.

II. ÜNİTE: KIBRIS CUMHURİYETİ’NİN KURULUŞUNDAN ARALIK 1963 TARİHİNE KADAR GEÇEN SÜREÇ

A. CUMHURİYETİN İDARİ YAPILANMASI

Kıbrıs Cumhuriyeti’nin ilk Bakanlar Kurulu (1960)

1. Temsilciler Meclisi Kıbrıs Cumhuriyeti'nde Temsilciler Meclisi yasama görevini yapmakla sorumluydu. Bu meclis 15 Türk ve 35 Rum üyeden oluşuyordu. Temsilciler Meclisi’nin Başkanı Rum, yardımcısı ise Türk'tü. Bu Meclisin yetki alanlarından önemli olanları şunlardı: 1- Temsilciler Meclisi'nin yasa ve kararları, hazır olan üyelerin basit çoğunluğu ile kabul edilirdi. 2- Anayasa’nın temel maddeleri hariç, diğer maddeleri Temsilciler Meclisi'nin Rum ve Türk üyelerinin ayrı ayrı üçte iki çoğunluğu ile değiştirilebilirdi. 3- Bakanlar Kurulu tarafından ilan edilen olağanüstü hali onaylama ve onaylamama yetkisine sahipti. 4- Cumhurbaşkanı ve Cumhurbaşkan Muavini’ni görevden alıkoyma ve yargılanmasına karar verme yetkisine sahipti.

18

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

II. ÜNİTE: KIBRIS CUMHURİYETİ’NİN KURULUŞUNDAN ARALIK 1963 TARİHİNE KADAR GEÇEN SÜREÇ 2. Cemaat Meclisi Cemaat Meclisi her iki toplumun kendi içişlerine bakmakla yükümlüydü. Bu meclisin yetki alanları şunlardı: 1- Toplumsal harcamalar için vergi koyma hakkı vardı. 2- Din, eğitim ve kültür işlerinden de sorumluydu. 3- Belediye işlerinin yürütülmesine katkı sağlardı. 4- Kişi ve Aile Hukuku alanlarında düzenleme yapardı.

Cumhurbaşkan Muavini, Bakanlar ve Cemaat Meclisi Başkanının Ankara Ziyareti 3. Yerel Yönetimler Kıbrıs Anayasası'na göre beş büyük yerleşim yeri olan Lefkoşa, Mağusa, Limasol, Larnaka ve Baf'ta Türkler ve Rumlar ayrı belediyeler kuracaktı. Kurulan bu belediyeler kendi toplumlarının yaşadığı bölgelerin imarı için çalışacaklardı.

Eski Lefkoşa Türk Belediyesi Binası

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

19

II. ÜNİTE: KIBRIS CUMHURİYETİ’NİN KURULUŞUNDAN ARALIK 1963 TARİHİNE KADAR GEÇEN SÜREÇ

B. CUMHURİYET DÖNEMİNDEKİ DIŞ İLİŞKİLER Kıbrıs Cumhuriyeti, ilanının hemen ardından 24 Ağustos 1960’da Birleşmiş Milletler’e üye oldu. Bunun ardından, geçmişte Büyük Britanya İmparatorluğu'nun parçası olan devletler ile sonradan katılmış devletlerin oluşturduğu İngiliz Milletler Cemiyeti’ne katıldı. 1961 yılında Endonezya Bandug Konferansı’nda Cumhurbaşkanı Makarios Bağlantısız Ülkeler Hareketi’ne üye olmak istedi. Türkiye bu isteğe şiddetle karşı çıktı. Bunun nedeni;Türkiye'nin bu hareketin bir Komünist oyunu olduğunu düşünmesidir.

Makarios, Bağlantısızlar Hareketinin önemli isimlerinden Eski Yugoslavya’nın Cumhurbaşkanı Tito ile birlikte görünüyor.

Kıbrıs Türkleri ise Türkiye'nin bu düşüncesine tam destek verip üye olunmasına karşı çıktılar.

Cumhurbaşkan Muavini Dr. Fazıl Küçük Şubat 1963 Yılında Gerçekleştirdiği Almanya Ziyaretinde Askeri Tören Kıtasını Selamlarken

20

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

II. ÜNİTE: KIBRIS CUMHURİYETİ’NİN KURULUŞUNDAN ARALIK 1963 TARİHİNE KADAR GEÇEN SÜREÇ Makarios buna rağmen Bağlantısız Ülkeler Hareketi’ne katıldı ve bu hareketin dört önemli liderinden (Mısır-Nasır, Yugoslavya-Tito, Küba- Castro) biri haline geldi. Makarios'un Bağlantısız Ülkeler Hareketi’ndeki gücü, hareketin içindeki ülkeleri etkileyerek, BM Genel Kurulu’nda yapılan Kıbrıs görüşmelerindeki oylamalarda, her zaman Rumların lehine kararların çıkmasında etken oldu.

lım

A

BİLGİ KUTUSU

raştıra

Birleşmiş Milletler: BM, II. Dünya Savaşı sonrasında uluslararası ilişkileri istikrara kavuşturmak ve barışı daha sağlam temeller üzerine oturtmak için 1945 yılında kuruldu.

Kıbrıs Rum Kesimi günümüzde Bağlantısız Ülkeler hareketine üye midir? Araştırınız.

C. CUMHURİYETİN TEMELLERİNİ SARSAN VE TOPLUMLARARASI ÇATIŞMALARA ZEMİN HAZIRLAYAN FİKİR AYRILIKLARI 1. Anayasa Mahkemesi Kararlarına Uyulmaması Kıbrıs Cumhuriyeti Anayasası'nın 133. maddesine göre Anayasa Mahkemesi, bir tarafsız hâkimin başkanlığı nda, bir Türk ve bir Rum yargıçtan oluşuyordu. Alman Anayasa Profesörü Ernst Forsthoff başkanlığını yaptığı Anayasa Mahkemesinde, gerek belediyeler konusunda gerekse %60, %40 oranı nispetinde kurulması öngörülen ordu konusunda önemli davalar açtı. Kıbrıs Türk liderliğinde açılan bu davaların olumsuz sonuçlanması için

Prof. Ernst Forsthoff

Rumlar ve bizzat Makarios tarafından yargıçlar üzerine büyük baskılar ve tehditler yapıldı. Makarios belediyeler konusunda mahkemenin kararından önce verdiği beyanatta, alınacak kararın aleyhte olması halinde bu karara uymayacağını söyledi. Yasaları uygulamakla görevli olan bir Cumhurbaşkanı'nın Yüksek Anayasa Mahkemesi’nin aldığı veya alacağı bir kararı dikkate almaması dünyada az görülen bir olaydı. Bu baskılara dayanamayan Prof. Ernst Forsthoff ve yardımcısı Dr. Christian Heinze istifa ettiler.

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

21

II. ÜNİTE: KIBRIS CUMHURİYETİ’NİN KURULUŞUNDAN ARALIK 1963 TARİHİNE KADAR GEÇEN SÜREÇ 2. Kamu Hizmetlerindeki %70 - %30 Oranının Uygulanmayışı

Temsilciler Meclisi Rum liderliği, Kamu Hizmeti Komisyonu'nun Rum üyeleri ile işbirliği içinde açılan münhalleri Rumlarla, özellikle eski EOKA'cılarla dolduruyor ve anayasanın emredici hükümlerine karşı %70 - %30 oranını uygulamaya yanaşmıyordu. Bu ayrımcı tutum Türkleri göçe teşvik ediyordu. 3. Bakanlar Kurulu ve Temsilciler Meclisi’ndeki Sorunlar Kıbrıs Cumhuriyeti’nin Bakanlar Kurulu 7 Rum ve 3 Türk'ten oluşuyordu. Bakanlar Kurulu’nda kararlar salt çoğunlukla alınıyordu. Bu kurulda Rumlara çoğunluk sağlayan bu oran ancak çoğunluğun iyi niyetli tavırları istismar etmemesi ile işleyebilirdi. Ancak Rum bakanlar hiçbir zaman bu iyi niyeti göstermediler. Türklerin en duyarlı oldukları konularda kendi çoğunluklarına dayanarak kararlar aldılar. Bunların en güzel örneğiyse belediyeler konusunda yaşandı. Anayasa'nın, her iki toplumun da beş büyük şehirde ayrı belediyelere sahip olmasını öngörmesine karşın, Temsilciler Meclisi’nde Rum çoğunluk bu konuyla ilgili yasayı yapmadı. Bakanlar Kurulu’ndaki 10 bakanlıktan 3'ünün, Temsilciler Meclisi’ndeyse 50 üyeliğin 15'inin Türklere verilmesi, Türkleri azınlık durumuna düşürüyordu. Temsilciler Meclisi’ndeki bu sayısal eşitsizliğin sorun yaratmaması için aynı Bakanlar Kurulu’nda olduğu gibi iyi niyetin var olması zorunluydu. Ne var ki Rumlar Temsilciler Meclisi’nde sahip oldukları çoğunluğu her zaman kendi istedikleri tek yanlı kararları almak için kullandılar. Gerek Bakanlar Kurulu’nda, gerekse

22

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

II. ÜNİTE: KIBRIS CUMHURİYETİ’NİN KURULUŞUNDAN ARALIK 1963 TARİHİNE KADAR GEÇEN SÜREÇ Temsilciler Meclisi’nde Türklerin durumunu iyileştirecek ve Türk bölgelerini geliştirecek kararlar sürekli olarak engellendi. 4. Ordu ve Polis Gücündeki Sorunlar Ordunun oluşturulmasında birinci sorun, eski EOKA militanlarının Kıbrıs Ordusu'na doldurulması ve EOKA'cı Yorgacis'in İçişleri Bakanlığı'na getirilmesiydi. Aynı şekilde polis birliklerine de eski EOKA'cılar doldurulmuştu. Ordu ile ilgili ikinci anlaşmazlık ise, Anayasa’nın 132. Maddesinin uygulanması konusunda oldu. Bu maddeye göre: ''Eğer bir yerleşim yerindeki halk sadece Türklerden oluşuyorsa, o yerleşim bölgesine yerleştirilecek kuvvet sadece Türk ordu mensuplarından oluşacaktı''. Rum liderliği buna karşı çıkıyor ve ordunun tüm mensuplarının belli bir bölgede toplu halde bulunmalarını istiyordu. Amaçları ise Türk bölgelerini savunmasız bırakmak ve Türk ordu mensuplarını belli bir bölgede çoğunlukta olan Rum ordu mensuplarının baskısı altında tutmaktı. Türk liderliği bu durumu hiçbir zaman kabul etmedi.

5. Ayrı Belediyeler Sorunu Kıbrıs Anayasası’na göre 5 büyük yerleşim yerinde (Lefkoşa, Mağusa, Larnaka, Baf, Limasol) ayrı belediyeler kurulacak ve bu belediyeler

Kıbrıs Cumhuriyeti’nin İçişleri Bakanı Polikarpos Yorgacis

Kıbrıs Cumhuriyeti'nin polis birlikleri

kendi toplumlarının yaşadığı bölgelerin imarı için çalışacaklardı. Bunun yanında Makarios fakir Türk bölgelerinin yükünü çekmemek için ayrı belediyeler kurulmasını da bizzat istemişti. Ne var ki daha sonra bu madde anayasaya girince, bu kez söz konusu kuralın uygulanması halinde adanın taksim edileceğini söylemeye başladı. Anayasa, belediyelerle ilgili yasaların 6 ay içinde yapılmasını öngörmesine karşın, Rum liderliği bu yönde bir çalışma yapmadığı gibi bu alandaki gelişmeleri de engelliyordu.

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

23

II. ÜNİTE: KIBRIS CUMHURİYETİ’NİN KURULUŞUNDAN ARALIK 1963 TARİHİNE KADAR GEÇEN SÜREÇ 6. Cumhurbaşkan Muavaini’nin Veto Hakkı Sorunu

Veto hakkı, Kıbrıs Rum liderliğinin iki halklı ortaklık Cumhuriyetini, Meclis ve Bakanlar Kurulu'nda çoğunluklarına dayanarak istedikleri yere sürükleme girişimlerini en etkili şekilde önleyen bir haktı. Türk olan Cumhurbaşkan Muavini'ne, Bakanlar Kurulu ve Temsilciler Meclisi'nin kararlarını veto etme, yani yürürlüğe girmesini önleme yetkisi, Anayasanın 50. Maddesi ile verilmişti. Türk olan Cumhurbaşkan Muavini, dışişleri, savunma ve güvenlik konularında Temsilciler Meclisi ve Bakanlar Kurulu kararlarına karşı veto hakkını kullanabiliyordu. Bunun yanında Cumhurbaşkan Muavini ve Cemaat Meclisleri herhangi yasa dışı bir olayda Anayasa Mahkemesi’ne başvurma hakkına sahipti. Bu önlemler, Rumların kendi çoğunluk güçlerine dayanarak, Türkler aleyhine uygulamalar içine girmelerini önlüyordu. (Dr. Küçük ilk veto hakkını ordu sorununda kullandı.) Rum liderliği Anayasa’nın bu maddesinin iptali veya etkisizleştirilmesi için her türlü çabayı gösterdi. 7. Makarios'un 13 Maddelik Anayasa Değişiklik Önerisi ve Bu Öneriye Türk Toplumu ile Türkiye'nin Tepkileri Aklında Kıbrıs'ı Yunanistan'a bağlama fikri hep bulunan Rum liderliği, önündeki engelleri kaldırmak için Makarios önderliğinde, Türk Halkı’na Cumhuriyette etkin söz hakkı veren

24

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

II. ÜNİTE: KIBRIS CUMHURİYETİ’NİN KURULUŞUNDAN ARALIK 1963 TARİHİNE KADAR GEÇEN SÜREÇ Anayasa’nın 13 maddesini değiştirmek için bir plan hazırladı. 30 Kasım 1963'te ortaya atılan bu plana göre, söz konusu 13 maddenin değiştirilmesini Türklere önerecek, reddetmeleri halinde ise zorla kabul edilmesi yoluna gidilecekti. Türklerin karşı koyması halinde "Türkler hükümete isyan etti" diye olay dünyaya duyurulacak, “ asilerin ezilmesi"

Kıbrıs hükümetinin bir iç meselesi

olarak sunulacaktı.

Makarios, Kıbrıs Cumhuriyeti döneminde de Enosis fikrinden vazgeçmedi

Makarios'un, Kıbrıs Türk Halkı ve Türkiye tarafından derhal reddedilen 13 maddelik değişiklik önerileri şunlardı:

TARTIŞALIM

1) Cumhurbaşkanı ve Cumhurbaşkan Muavini'nin VETO haklarının kaldırılması, 2) Cumhurbaşkanı yurt dışında bulunması veya görevlerini yerine getiremeyecek durumda olduğunda, Cumhurbaşkan Muavini'nin ona vekalet etmesi. 3) Rum Temsilciler Meclisi Başkanı yurt dışında, ya da görevlerini yerine getiremeyecek durumda olduğunda, Meclis Başkanlığı görevinin Meclis Başkan Yardımcısı tarafından yerine getirilmesi. 4) Temsilciler Meclisi'nin Kıbrıslı Rum Başkanı ile Kıbrıslı Türk Başkan Yardımcısı'nın, Meclisin tüm üyeleri tarafından seçilmesi. 5) Bazı yasaların Meclis'te onaylanması için ayrı çoğunluk şartının aranmaması. 6) Birleşik Belediyelerin kurulması.

7) Yargı mekanizmasının birleştirilmesi. 8) Güvenlik Kuvvetlerinin, polis ve jandarma olarak ikiye ayrılmasına son verilmesi. 9) Güvenlik Kuvvetlerinin sayısının yasa ile belirlenmesi. (Anayasaya göre Cumhurbaşkanı ve Cumhurbaşkan Muavini sayıyı ortaklaşa değiştirebilirlerdi). 10) Hükümete ve orduya iki toplumun katılma oranlarının, iki toplumun nüfus oranlarına göre değiştirilmesi. 11) Amme Hizmeti Komisyonu'nun üye sayısının ondan beşe indirilmesi. (On üyeden üçü Türk'tü). 12) Amme Hizmeti Komisyonu'nun tüm kararları basit çoğunlukla alması. 13) Rum Cemaat Meclisi'nin yürürlükten kaldırılması.

Bu maddelerin bazıları Türklere kimi haklar verir gibi görünse de içerik olarak birçok tuzaklar saklamaktaydı. Bu maddelerin Kıbrıslı Türklere getireceği zararlar nelerdi?

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

Bu karikatürden ne anlıyorsunuz?

25

II. ÜNİTE: KIBRIS CUMHURİYETİ’NİN KURULUŞUNDAN ARALIK 1963 TARİHİNE KADAR GEÇEN SÜREÇ

Ölçme ve Değerlendirme 1- Temsilciler Meclisi’nin ve Cemaat Meclisleri’nin yetki alanlarından önemli olanları açıklayınız. 2- Kıbrıs Cumhuriyeti’nin hangi yerleşim birimlerinde ayrı Türk belediyeleri kurulacaktı? 3- Türkiye’nin, Kıbrıs Cumhuriyeti’nin Bağlantısız Ülkeler Hareketi’ne girişine karşı çıkmasının sebebi nedir? 4- Kıbrıs Cumhuriyeti döneminde ortaya çıkan temel sorunları yazınız. 5- Makarios’un hazırladığı 13 maddelik anayasa değişikliğinin temel nedeni nedir? Açıklayınız.

26

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

III. ÜNİTE:

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10.SINIF

RUMLARIN KIBRIS CUMHURİYETİ’Nİ YIKMA FAALİYETLERİ, KIBRIS TÜRKLERİ’NİN DİRENİŞİ VE SİYASİ GELİŞMELER (1963-1967)

Hazırlık Çalışmaları 1- Akritas Planı’nın hazırlayıcısı ve lider kadrosu kimlerden oluşuyordu? 2- Kıbrıs’ta bulunan BM Barış Gücü’nün misyonunu araştırarak amaca hizmet edip etmediğini değerlendiriniz. 3- Kumsal bölgesinin Kıbrıs Türk Mücadele tarihindeki önemini araştırınız.

III. ÜNİTE: RUMLARIN KIBRIS CUMHURİYETİ’Nİ YIKMA FAALİYETLERİ, KIBRIS TÜRKLERİ’NİN DİRENİŞİ VE SİYASİ GELİŞMELER (1963-1967)

A. RUM SALDIRILARI Makarios'un, Kıbrıs Türkleri’nin Cumhuriyet içerisindeki yasal varlıklarını anayasa değişikliği ile ortadan kaldırmaya yönelik tavrı, Türkler'in etkin tepkisine yol açtı. Her ihtimali gözden kaçırmayan Rum liderliği, 1963 yılının 21 Aralık gecesi, Kıbrıs Türkleri’ni imha etmeyi amaçladığı AKRİTAS PLANI’NI yürürlüğe koydu. Kıbrıs'ta görev yapan Yunan General Karayannis, 1965 yılında Atina'da yayınlanan Etnikos Kiriks gazetesinde Akritas Planı’nda saptanan dört aşamayı şöyle sıralamaktadır: 1) Anayasa’nın olumsuz bölümlerini değiştirmek 2) Uluslararası Kıbrıs Anlaşmalarını feshetmek 3) Self-determinasyon konusunu yeniden ele almak ve canlandırmak 4) Enosis'i, plebisit (referandum) yoluyla gerçekleştirmek İngiliz yazar Purcell, Karayannis'in şöyle bir itirafta bulunduğunu belirtir: Türkler Anayasa değişikliğine karşı çıkınca Başpiskopos Makarios Akritas Planı'nı uygulamaya koydu ve Rumlar 1963 Aralık ayında saldırıya geçti. 1. Lefkoşa Çarpışmaları 21 Aralık Cumartesi gününün ilk saatlerinde (20 Aralık'ı 21 Aralık'a bağlayan gece) Yorgacis'e bağlı Rum polislerin Lefkoşa'nın Tahtakale semtinde açtıkları ateş sonucu iki Türk şehit edildi. Aynı gün Makarios Garanti Antlaşmaları’nın geçersiz olduğunu ilan etti.

21 Aralık olaylarında Lefkoşa’nın Tahtakale Semtinde şehit olan Cemaliye Emir Hüseyin ve Zeki Halil AKRİTAS PLANI Bu planın ayrıntıları 21 Nisan 1966'da yayınlanan Patris Gazetesinde verildi. Planın içeriği; Türklerin devlet yönetimindeki haklarını kısıtladıktan sonra planlı bir şekilde onların adadaki varlıklarını ortadan kaldırmak ve Kıbrıs'ı Yunanistan'a bağlamaktı. Bu planın hazırlayıcıları aşağıdaki isimlerden oluşuyordu; Başkan: Polikarpos Yorgacis Başkan Vekili: Çalışma Bakanı Thassos Papadopulos Kurmay: Nikos Koçiş(Milletvekili) Kurmay Daireleri Müdürü: Glafkos Klerides

28

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

III. ÜNİTE: RUMLARIN KIBRIS CUMHURİYETİ’Nİ YIKMA FAALİYETLERİ, KIBRIS TÜRKLERİ’NİN DİRENİŞİ VE SİYASİ GELİŞMELER (1963-1967) Gece yaşanan olayları protesto etmek isteyen Lefkoşa Türk Lisesi öğrencilerine Rum polisleri tarafından ateş açıldı iki öğrenci yaralandı. Lefkoşa surlarının Girne Kapısı önündeki Atatürk heykeli, Türk Cemaat Meclisi Başkanlığı ve Belediye Pazarı yanındaki Selimiye Camii'ne de ateş açıldı. 22 Aralık'ta Dr. Küçük herkese sakin olma çağrısı yaptıysa da bu beyanat Rumlar tarafından Kıbrıs Radyosu’nda yayınlanmadı. Bu sırada Türk memur ve milletvekilleri hayatları tehlikede olduğu ve Rum baskıları devam ettiği için görevli bulundukları makamlarına gidemediler. Tüm devlet daireleri ve RadyoTelevizyon Rumlar tarafından işgal edildi. 23 ve 24 Aralık'ta çarpışmalar Lefkoşa çevresinde gün boyu devam etti. 24 Aralık günü Rumlar, Kumsal Bölgesi'ne yaptığı baskında Kıbrıs Türk Kuvvetleri Alayı’nda görevli Doktor Binbaşı Nihat İlhan’ın eşi ve üç çocuğunu katlettiler.

Binbaşı Nihat İlhan’ın eşi Mürüvvet İlhan ve çocukları Hakan, Kutsi ve Murat BİLGİ KUTUSU Yeşil Hat

BİLGİ KUTUSU

21 Aralık olaylarında Kıbrıs'ta bulunan Daily Express muhabiri Harry Scott Gibbons, tanık olduğu bu olayları ve Türklerin yaşadığı zorlukları belgeleyerek tüm dünyaya tarafsız bir gözle anlatmıştır.

27 Aralık 1963'te bir İngiliz generali olan Tümgeneral Peter Young komutasında üç garantör ülkenin askerleri, "Barışı Koruma Kuvveti" adı altında göreve başladı. 30 Aralık günü, General Young, Lefkoşa'yı ikiye ayıran “Yeşil Hat”tı harita üzerine yeşil yağlı bir kalemle çizdi. Bu hat, Lefkoşa'nın Türk ve Rum kesimini birbirinden ayırdı.

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

29

III. ÜNİTE: RUMLARIN KIBRIS CUMHURİYETİ’Nİ YIKMA FAALİYETLERİ, KIBRIS TÜRKLERİ’NİN DİRENİŞİ VE SİYASİ GELİŞMELER (1963-1967)

24 Aralık akşamı Kumsal’daki Rumların denetiminde olan Un Fabrikası’na sabotaj için gelen TMT üyelerinden; Tuncer Hasan, Aziz Güner, Muhip Hüseyin şehit edilmiştir.

Tuncer Hasan

Aziz Güner

Muhip Hüseyin

Hüseyin Ruso

Lefkoşa’nın en şiddetli çarpışmalarından biri de Küçük Kaymaklı bölgesinde yaşandı. Yunan takviyeli Rum kuvvetleri Küçük Kaymaklı bölgesine saldırınca zor durumda kalan Türk Halkı yakındaki Hamitköy’e sığındı. Bu çarpışmalarda şehit olanlardan biri de öğretmen Hüseyin Ruso’dur. 25 Aralık günü saat 14.00'de Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti, Garanti Antlaşması’nın IV. maddesindeki haklarından faydalanarak Lefkoşa üzerinde, Türk Hava Kuvvetleri’ne bağlı uçaklarla ihtar uçuşu yaptı. Bu olay üzerine Rumlar ateşkesi kabul etmek zorunda kaldı ve Lefkoşa'daki saldırılar durdu. 2. Ayvasıl Çarpışmaları 24 Aralık 1963'de Lefkoşa'nın kuzey batısında bulunan Ayvasıl (Türkeli) köyünde yaşanan katliam 13 Ocak 1964'te ortaya çıkdı. İngiliz Askerleri ve St. John Ambulance Teşkilatı temsilcilerinin refakatinde araştırma yapan Türk doktorlar yığın halde gömülen 21 Türk cesediyle karşılaştılar. Aralarında London Times, Guardian, Daily Express gibi önemli medya kuruluşlarının muhabirleri bu olayı kayda geçirmek için oradaydı.

30

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

Ayvasıl Şehitleri Anıtı

III. ÜNİTE: RUMLARIN KIBRIS CUMHURİYETİ’Nİ YIKMA FAALİYETLERİ, KIBRIS TÜRKLERİ’NİN DİRENİŞİ VE SİYASİ GELİŞMELER (1963-1967) 3. Boğaz Çarpışmaları 25 Aralık'ta Boğaz bölgesini ele geçirmeye çalışan Rum kuvvetleri mücahitlerin direncini kıramayarak geri çekilmek zorunda kaldı. 4 Mart 1964 tarihinde Girne'ye bağlı Zeytinlik ve Ozanköy Rum saldırısına uğradı. Kıbrıs ordusunda bulunan Türk personelin bölgeye yardıma gelmesiyle, iki köyün halkı

güvenli Türk bölgelerine

ulaşmayı başardılar. 25 Nisan 1964 yılında St. Hilarion'daki çarpışmalarda 8 mücahit şehit oldu.

Boğaz çarpışmalarnda şehit olan Sonay Salih

4. Larnaka Bölgesi Çarpışmaları Larnaka kazasındaki Türkler, 22 Aralık'tan itibaren Rum tedhişçilerin kuşatması altında kalırlar. Bazı bölgelerde kuşatmadan dolayı yiyecek ve su sıkıntısı çekilir. Bölgedeki telefonlar da susturularak Türklerin dışarı ile irtibatı kesilir. Larnaka'daki esas çatışmalar bu bölgeye bağlı Geçitkale ve Boğaziçi köylerinde 1967'de yaşanacaktır.

Larnaka’ya bağlı Tuzla şehitliğinin günümüzdeki durumu

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

31

III. ÜNİTE: RUMLARIN KIBRIS CUMHURİYETİ’Nİ YIKMA FAALİYETLERİ, KIBRIS TÜRKLERİ’NİN DİRENİŞİ VE SİYASİ GELİŞMELER (1963-1967) 5. Lefke Bölgesi ve Yeşilırmak Çarpışmaları Lefke'ye bağlı Çamlıköy, Gaziveren, Cengizköy ve Bağlıköy gibi Türk köyleri 1964-1967 yılları arasında Rum saldırılarına uğramış ve mücahitler tarafından savunulmuşlardır. Özellikle 1965-1967 yılları arasında stratejik tepelere sahip Yeşilırmak bölgesi, Rumlar tarafından ele geçirilmek istenmiş fakat Rumların bu girişimleri sonuçsuz kalmıştır. 6. Limasol Bölgesi Çarpışmaları Şubat 1964'de Limasol'da başlayan çarpışmalarda Türkler, Limasol sokaklarında tanklarla desteklenmiş Rum birliklerine karşı savaşmışlardı. Bu çarpışmalarda öne çıkan olayların başında, mermileri bitince son olarak ellerindeki el bombalarını kullanan ve düşmana ağır zaiyat verdikten sonra şehit olan Münir Hilmi Şago ve arkadaşları gelmektedir. Limasol şehitleri, her yıl Girne ilçesinde düzenlenen törenle anılmaktadır. Türk Mücahitleri Limasol Direnişinde

32

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

III. ÜNİTE: RUMLARIN KIBRIS CUMHURİYETİ’Nİ YIKMA FAALİYETLERİ, KIBRIS TÜRKLERİ’NİN DİRENİŞİ VE SİYASİ GELİŞMELER (1963-1967) 7. Baf Bölgesi Çarpışmaları Mart 1964 yılında başlayan çarpışmalarda Rumlar, kasabanın Türk yerleşim yerlerine zırhlandırılmış buldozer, roketatar ve havan ateşiyle saldırdılar. Yunan subaylarının da görev aldığı saldırılara rağmen, her zorluğa direnen bu bölge daha sonra 'GAZİ' ünvanı alacak ve Gazi Baf olarak anılacaktır.

Baf Şehitliğinin Bugünkü Durum

Çarpışmalarda köylerini terk eden Türkler civardaki okullara sığınırken...

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

33

III. ÜNİTE: RUMLARIN KIBRIS CUMHURİYETİ’Nİ YIKMA FAALİYETLERİ, KIBRIS TÜRKLERİ’NİN DİRENİŞİ VE SİYASİ GELİŞMELER (1963-1967) 8. Erenköy Direnişi Erenköy'ün önemi, 5 km'lik bir sahil şeridine sahip olmasıdır. Rumların bu bölgeyi alması Türkiye ile Kıbrıs Türkleri arasındaki bağlantının kesilmesi anlamına geliyordu. Bereketçiler Türkiye'den aldıkları silahları bu bölgeden adaya getiriyorlardı. Rumlar Nisan ayından itibaren bu bölgeyi almak için küçük de olsa saldırılarına başlamışlardı. Aynı ayın içinde Türkiye'den silah ve cephane ikmali yapılmış, İngiltere ve Türkiye'de öğrenci olan Kıbrıslı Türkler de vatanlarını savunmak için Erenköy'den adaya çıkmışlardı.

Erenköy sahil şeridinin kuşbakışı görünüşü

6 Ağustos 1964'te Grivas Komutasındaki Rum kuvvetleri Erenköy ve çevresine genel bir saldırı gerçekleştirdiler. Bu bölgelerde oturan Kıbrıs Türk halkı topraklarını korumak için Erenköy'deki mücahitlerle birlikte saldırılara karşı savunmaya geçtiler. 7 Ağustos'ta şiddetlenen Rum saldırılarından dolayı Erenköy çevresini savunan mücahitlerimizin bulunduğu çember daralmaya başladı.

34

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

III. ÜNİTE: RUMLARIN KIBRIS CUMHURİYETİ’Nİ YIKMA FAALİYETLERİ, KIBRIS TÜRKLERİ’NİN DİRENİŞİ VE SİYASİ GELİŞMELER (1963-1967) Bereketçiler

Erenköy’ü Gösteren Harita

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

35

III. ÜNİTE: RUMLARIN KIBRIS CUMHURİYETİ’Nİ YIKMA FAALİYETLERİ, KIBRIS TÜRKLERİ’NİN DİRENİŞİ VE SİYASİ GELİŞMELER (1963-1967) 8 Ağustos günü Türk Hava Kuvvetleri’ne bağlı savaş uçakları saldırılarını durdurmaları için Rumlar'ın üzerinde ihtar uçuşu yaptı. Rumlar’ın bu uyarıyı dikkate almaması üzerine 34 savaş uçağı Rum hedeflerini bombalamaya başladı. 9 Ağustos günü ise 64 uçağın gerçekleştirdiği harekat sonunda Rumlar bu baskıya dayanamayarak ateşkes istemek zorunda kaldı. Hava Harekâtı sırasında uçağı düşen Pilot Yüzbaşı Cengiz Topel Rumlar tarafından esir alındı. Uluslararası savaş esirleri anlaşmalarını hiçe sayan Rumlar, Cengiz Topel'e işkence yaparak şehit ettiler. Erenköy'ün Kıbrıs Türk Tarihindeki önemi büyüktür: Hiçbir zorlama olmamasına rağmen yurtdışında öğrenim gören 400 civarında Kıbrıs Türkü eğitimlerini yarıda bırakarak bölge halkıyla birlikte canları pahasına vatanlarını savundular. Cengiz Topel Anıtı

Şehit Pilot Yzb. Cengiz Topel 9. Mağusa Bölgesi Çarpışmaları Kasım 1965'de başlayan çarpışmalar özellikle Mağusa'nın Sakarya, Karakol, Baykal ve Boğaziçi bölgelerinde gerçekleşti. Özellikle stratejik olan birkaç yeri alarak Mağusa'nın denetimini ele geçirmek ve Türklerin birbirleriyle olan irtibatını kesmek isteyen Rumlar bunu başaramayarak geri çekilmişlerdir.

36

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

III. ÜNİTE: RUMLARIN KIBRIS CUMHURİYETİ’Nİ YIKMA FAALİYETLERİ, KIBRIS TÜRKLERİ’NİN DİRENİŞİ VE SİYASİ GELİŞMELER (1963-1967)

B. BAYRAK RADYOSU’NUN KURULUŞU VE KIBRIS TÜRK MÜCADELE TARİHİNDEKİ ÖNEMİ Bayrak Radyosu direniş tarihimizde önemli bir yere sahiptir. 21 Aralık 1963'te başlayan Rum saldırıları, Türklerle Rumların ortaklaşa çalıştırdıkları Kıbrıs Radyo Yayın Koorporasyonu'nu da etkiledi. Kıbrıs Radyosu olayları tek yönlü veya yalan haber olarak vermeye başladı. Kıbrıs Türk Halkının, adada yaşanan olaylardan haberdar edilmesi ve mücahitlere moral verilmesi için bir radyo istasyonuna ihtiyacı vardı. Bunu gerçekleştirmek için Orhan Şevket Ambarları'nda, İngiliz askerlerinden kalma hurda eşyalar arasında bir verici bulundu. Enerji bölümünü oluşturmak için araba aküleri toplandı. Telefon alıcılarından mikrofon yapıldı. Yapılan verici, mikrofonlar ve araba akülerini şimdiki Cumhurbaşkanlığı Sarayı, o zaman Cumhurbaşkan Muavinliği binası olarak kullanılan binanın garajına taşındı. 25 Aralık 1963 günü üçer dakikalık aralıklarla ilk anons yapıldı: «Bayrak Bayrak Bayrak Bayrak Bayrak Bayrak Burası Kıbrıs Türk Mücahidinin Sesi Bayrak Bayrak Bayrak» Çok geçmeden anlaşıldı ki bu sesleri ancak Sarayönü civarındaki radyolar alabiliyordu. Daha sonra yapılan çalışmalarla Bayrak Radyosu'nun yayın alanı genişletildi.

Araç gereci ise

yenilenip güçlendirildi.

Bayrak Radyosunun ilk anonsunu yapan Kemal Tunç

Bayrak Radyosu, Bir Dönem Sarayönü’ndeki Posta Binasının Üst Katını Kullanmıştı

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

37

III. ÜNİTE: RUMLARIN KIBRIS CUMHURİYETİ’Nİ YIKMA FAALİYETLERİ, KIBRIS TÜRKLERİ’NİN DİRENİŞİ VE SİYASİ GELİŞMELER (1963-1967) Bayrak Radyosu günümüzdeki binasına taşınana kadar çok yer değiştirdi. Bu yerler; şimdiki Cumhurbaşkanlığı Sarayı, Tekke Bahçesi, Mücahitler Sitesi'nin alt katı, Sarayönündeki Mahkemeler Binası ve Sarayönü Postanesi'nin üst katıdır. Bayrak Radyosu halka moral vermek için değişik programlar hazırlıyordu. Bunlardan bazıları; Her pazar günü insanları radyo başında toplayan ''Alikko ile Caher'' skeçleridir. Mevzilerdeki Mücahitlerin sesini, sevdiklerine duyuran ''Mücahit'in Saati'' programı, Mektupla gönderilen istek şarkıları çalan ''İstekler'' programı, çeşitli romanların okunduğu ''Arkası Yarın'' programı, çocukların katılarak çeşitli skeç, piyes, masal anlatma gibi etkinliklerin yapıldığı ''Çocuk Saati''... Yayınlarına Cumhurbaşkan Muavini'nin garajından başlayan Bayrak Radyosu, günümüzde yeni binasında uydu aracılığıyla tüm Avrupa ülkelerine yayın yapan bir radyo ve televizyon kurumu haline geldi. Milli mücadele döneminde yayın yapan diğer radyolar: Limasol Sancak Radyosu, Lefke Sancak Radyosu, Gazi Baf'ın Sesi Radyosu, Mağusa Canbulat Radyosu, Larnaka Doğan'ın Sesi Radyosu, Anamur (Türkiye) Kıbrıs'ın Sesi Radyosu. Bayrak Radyo Televizyon Kurumu (BRT)'nun günümüzdeki binası

Lefke Sancak Radyosu

Lefkoşa Bayrak Radyosu

Mağusa Canbulat Radyosu

Larnaka Doğan'ın Sesi Radyosu Baf Gazi Bafın Sesi Radyosu

Limasol Sancak Radyosu

Kıbrıs Türklerinin kurduğu bölgesel radyolar

38

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

III. ÜNİTE: RUMLARIN KIBRIS CUMHURİYETİ’Nİ YIKMA FAALİYETLERİ, KIBRIS TÜRKLERİ’NİN DİRENİŞİ VE SİYASİ GELİŞMELER (1963-1967)

C. LONDRA KONFERANSI VE 4 MART 1964 BM GÜVENLİK KONSEYİ KARARLARI Adadaki sorunlara çözüm bulmak için 15 Ocak 1964'te gerçekleştirilen Londra Konferansı, Rum liderliğinin, Türklere verilen hakların kısıtlanması ve garantilerin geçersizliği konusunda ısrar etmesi üzerine sonuç alınmadan dağıldı. 4 Mart 1964 tarihinde Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nde adanın geleceğine etki eden tarihi kararlar alındı. Bu kararlar: 1) Kıbrıs Hükümeti’nin şiddet ve kan dökülmesini önleyecek her türlü tedbiri alması. 2) Uluslararası barışı tehlikeye sokacak herhangi bir harekatın yapılmaması. 3) İngiltere,Türkiye ve Yunanistan arasında arabuluculuk amacıyla bir özel temsilci atanması. 4) Adada bir Birleşmiş Milletler Barış Gücü'nün bulundurulması.

Araştırma

5 Haziran 1964'de ABD Başkanı Johnson’un Türkiye Başbakanı İsmet İnönü’ye gönderdiği mektubun içeriğini Kıbrıs açısından değerlendiriniz.

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

39

III. ÜNİTE: RUMLARIN KIBRIS CUMHURİYETİ’Nİ YIKMA FAALİYETLERİ, KIBRIS TÜRKLERİ’NİN DİRENİŞİ VE SİYASİ GELİŞMELER (1963-1967)

Ç. RAUF R. DENKTAŞ'IN KIBRIS'A GİRİŞİNİN ENGELLENMESİ Ocak 1964'de Kıbrıs'taki gerginliğe son vermek için yapılan Londra Konferansı’nda, Kıbrıslı Türkleri temsil eden Türk Cemaat Meclisi Başkanı Rauf R. Denktaş Rum liderliğini eleştiren bir konuşma yapar. Bu konuşmadan sonra Rauf R. Denktaş'ın adaya gelişi Makarios tarafından yasaklanır. Bu karardan sonra Rauf R. Denktaş, dört yıl boyunca yaşamını Ankara'da sürdürdü. Ancak 1964 yılında gizlice Erenköy direnişine katılmış ve tekrar Türkiye'ye geri dönmüştü. 31 Ekim 1967 yılında arkadaşları Nejat Konuk ve Erol İbrahim ile Karpaz kıyılarına çıktığı sırada Rumlar tarafından tutuklandı. Türkiye'nin diplomatik çabalarıyla Rauf R. Denktaş ve arkadaşları 12 Kasım 1967'de Türkiye'ye iade edildiler.

Yasaklı olduğu yıllarda Kıbrıs’a motorlu bir kayıkla gizlice giren Rauf R. Denktaş, Rumlar tarafından yakalanıp gözaltına alınmıştı.

40

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

III. ÜNİTE: RUMLARIN KIBRIS CUMHURİYETİ’Nİ YIKMA FAALİYETLERİ, KIBRIS TÜRKLERİ’NİN DİRENİŞİ VE SİYASİ GELİŞMELER (1963-1967)

D. 1967 GEÇİTKALE VE BOĞAZİÇİ ÇARPIŞMALARI Geçitkale ve Boğaziçi, bulunduğu konum itibarıyla Rumlar için önemli bir yere sahipti. Bu bölgedeki yolları kullanmak isteyen Rumlar, Türklerin güvenliklerinden dolayı muhalefet etmesi sonucu saldırıya geçtiler. 15 Kasım 1967'de zırhlı araçlar ve ağır silahlarla takviyeli Rum-Yunan kuvvetleri, av tüfeği gibi basit silahlarla oluşturulan Türklerin savunma hattını yıkarak bu köyleri işgal ettiler. Geçitkale ve Boğaziçi köylerinin saldırıya uğraması Türkiye'yi tekrar harekete geçirdi. Bakanlar Kurulu olağanüstü toplandı. Toplantı sonunda Yunanistan'daki Cunta Yönetimi’ne ültimatom verildi. Bu ültimatomun içeriği özetle şöyledir: 1) Saldırılara katılan Yunan askerlerinin ve tedhişçi Grivas'ın adayı terk etmesi. 2) Rum saldırganların silahlarının toplanması. 3) Kıbrıslı Türklere uygulanan ekonomik baskılara son verilmesi. 4) Geçitkale ve Boğaziçi'nde yapılan can ve mal kayıplarının tazmin edilmesi. 5) Türklerin yaşadığı bölgelere saldırı yapılmamasına dair güvence verilmesi. Bu isteklerin kabul edilmemesi halinde Türkiye, adaya askeri müdahalede bulunacağını kesin bir dille belirtti. ABD'nin de arabuluculuk yaptığı bu krizde Yunanistan, Türkiye'nin isteklerini büyük ölçüde kabul etti. Grivas, kurmayları ile birlikte.

Tedhişçi G. Grivas Agamennon kod ismi ile 15/16.10-11-67 günü Yunan Genelkurmay Başkanlığına Geçitkale ve Boğaziçi köylerinin temizlik harekatının başladığına dair çektiği mesaj. KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

41

III. ÜNİTE: RUMLARIN KIBRIS CUMHURİYETİ’Nİ YIKMA FAALİYETLERİ, KIBRIS TÜRKLERİ’NİN DİRENİŞİ VE SİYASİ GELİŞMELER (1963-1967)

Ölçme ve Değerlendirme 1- Akritas Planı’nın içeriği nedir? 2- 21 Aralık 1963 tarihinde başlayan Lefkoşa’daki ilk çarpışmalar hakkında bilgi veriniz. 3- Ayvasıl Köyü’nün bugünkü ismi nedir? Araştırınız. 4- Erenköy’ün Kıbrıs Türk Mücadele tarihindeki önemini açıklayınız. 5- Bayrak Radyosu’nun kuruluş sürecinden günümüze kadar geçirdiği evreleri yazınız. 6- 4 Mart 1964 tarihli BM Güvenlik Konseyi’nin kararları hangi hükümleri içeriyordu? 7- Geçitkale Çarpışmaları’nda Türkiye’nin Cunta Yönetimine verdiği ültimatomu değerlendiriniz.

42

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

IV. ÜNİTE:

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10.SINIF

1963-1974 DÖNEMİNDE SİYASİ GELİŞMELER VE KIBRIS TÜRKLERİ’NİN SOSYAL YAŞANTISI

Hazırlık Çalışmaları 1- Kıbrıs sorunu için yapılan toplumlararası görüşmelerin tarihi sürecini araştırınız. 2- Türklerin, 1963 olaylarından sonra Cumhurbaşkan Muavinliği seçimlerini kendi aralarında devam ettirmelerinin sebebini araştırınız. 3- 1963-74 yılları arasında Kıbrıs Türklerinin yaşadıkları zor koşulları büyüklerinizden öğrenerek sınıfta paylaşınız.

IV. ÜNİTE: 1963 - 1974 DÖNEMİNDE SİYASİ GELİŞMELER VE KIBRIS TÜRKLERİ’NİN SOSYAL YAŞANTISI A. SİYASİ GELİŞMELER 1.Toplumlararası Gelişmeler a. Toplumlararası Görüşmelerin Başlama Nedenleri 6-7 Mart 1968 tarihlerinde Birleşmiş Milletler Kıbrıs Özel Temsilcisi Osorio Taffal Kıbrıs Türk ve Rum taraflarıyla Kıbrıs sorunu hakkında görüştü ve Makarios'tan Kıbrıs Türklerine uygulanan sosyal ve ekonomik baskıların kaldırılmasını talep etti. Bu görüşmelerden sonra Makarios Türk bölgelerine uygulanan izolasyonların kaldırıldığını açıkladı. Makarios'a bu kararı aldıran iki önemli neden vardı. Bunlar: 1) Kıbrıs Türkü’nün direnişine devam kararlılığı, 2) Türkiye'nin sonuna kadar Kıbrıs Türkü’nün yanında olacağının Rumlarca anlaşılmış olması. Bu gelişmeler, Kıbrıs Türkleri ve Rumlar arasında görüşmelerin başlamasına neden oldu. b. İkili Görüşmeler Bu konuda ilk temas Rauf R. Denktaş'ın Ankara'dan adaya dönüşü (13 Nisan 1968) sonrasında gerçekleşti. Görüşmeler bir süre Birleşmiş Milletler aracılığıyla devam etti. Karşılıklı Türk - Rum ön görüşmeleri 3 Haziran 1968'de Beyrut'ta başladı ve iki gün sürdü. Daha sonra görüşmelere Lefkoşa'da devam edildi. Türk toplumunu Rauf R. Denktaş, Rumları ise Glafkos Klerides temsil etti. Görüşmeler, Rum tarafının uzlaşmaz tutumu yüzünden olumlu bir sonuç alınamadan kesildi.

Rauf R. Denktaş

44

Glafkos Klerides

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

IV. ÜNİTE: 1963 - 1974 DÖNEMİNDE SİYASİ GELİŞMELER VE KIBRIS TÜRKLERİ’NİN SOSYAL YAŞANTISI c. Genişletilmiş Toplumlararası Görüşmeler Süreci 18 Ekim 1971'de Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri U Thant taraflara yeniden görüşme çağrısı yaptı. Önerilen yeni görüşmelere Türk ve Rum temsilcilerin yanında Türkiye ve Yunanistan'dan gelecek birer anayasa uzmanı da katıldı. Orhan Aldıkaçtı Türkiye’yi, Mihail Dekleris ise Yunanistan'ı temsilen görüşmelerde yer aldı. Birleşmiş Milletler Kıbrıs Özel Temsilcisi Osorio Taffal da bu görüşmelerde hazır bulundu. 6 Haziran 1972'de Birleşmiş Milletler yeni Genel Sekreteri Kurt Waldheim, Türk ve Rum toplum liderleri ile görüşmelerde bulunmak üzere Lefkoşa'ya geldi. Açılış töreni 8 Haziran'da yapılan Genişletilmiş Toplumlararası Görüşmeler’e 3 Temmuz 1972'de resmen başlandı. Nisan 1974'de Rumların masadan kaçmalarına kadar aralıklı olarak devam etti.

U Thant

Kurt Waldheim

Orhan Aldıkaçtı

2. Kıbrıs Türkleri’nde İç Siyaset a. Genel Komite Yönetimi’nin Oluşumu 21 Aralık’ta toplumlararası çarpışmaların başlaması ve Kıbrıs Türkleri’nin devletin dışında bırakılması sonrasında, silahlı mücadeleyi yürüten TMT ve Kıbrıs Türk Liderliği, yeni bir siyasal örgütlenmeye giderek “Genel Komite” adlı bir yürütme organı oluşturdu. Kıbrıs Cumhuriyeti'nin Kıbrıslı Türk Bakanlarından oluşan bu komitenin yanında, Temsilciler Meclisi ile Kıbrıs Türk Cemaat Meclisi Milletvekilleri de yasama görevini yürütüyorlardı. Oluşturulan siyasi yapı kısa süre içerisinde Kıbrıs Türkleri’nin siyasal örgütlenme ihtiyaçlarının bir kısmını karşılar hale geldi. Bu idari mekanizma, adalet, eğitim, posta gibi hizmetleri olabildiğince yerine getirmeye çalıştı.

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

45

IV. ÜNİTE: 1963 - 1974 DÖNEMİNDE SİYASİ GELİŞMELER VE KIBRIS TÜRKLERİ’NİN SOSYAL YAŞANTISI b. Geçici Kıbrıs Türk Yönetimi’nin Kuruluşu 1963 olaylarının başlangıcından 1967 Aralık ayına kadar Kıbrıs'ta Türk Toplumunun yönetim sorumluluğunu 'Genel Komite’ adlı yüksek kurul üstlendi. Grivas'ın Geçitkale ve Boğaziçi Türk yerleşim birimlerine saldırısı üzerine Kıbrıs Türk liderleri, daha etkili idari bir mekanizmaya ihtiyaç duydular. 28 Aralık 1967'de Geçici Kıbrıs Türk Yönetimi kuruldu . Bu yönetimin kurulmasına gösterilen resmî gerekçe ''Türk toplumunun çeşitli organları arasında bölünmüş olan yetkilerin, 1960 Anayasası’na uygun şekilde bir çatı altında toplanmasıydı.'' Geçici Kıbrıs Türk Yönetimi’nin Başkanı Dr. Fazıl Küçük, Başkan Yardımcısı ise Rauf R. Denktaş oldu. Temsilciler Meclisi Türk üyeleri ile Türk Cemaat Meclisi üyeleri birleşerek Geçici Kıbrıs Türk Yönetimi Meclisi’ni oluşturdular. Türk yönetiminin kuruluşundan ve üyeliklerin oluşturulmasından sonra Makarios yönetimi, yabancı diplomatlara Kıbrıs Türk Yönetimi üyeleri ile görüşmemeleri için uyarıda bulundu. c. Türk Cemaat Meclisi Başkanı Rauf R. Denktaş'ın Kıbrıs'a Dönmesi Türk Cemaat Meclisi Başkanı ve Türk Yönetimi Yürütme Kurulu Başkan Yardımcısı Rauf R. Denktaş 4 yıl 3 ay 5 gün süren bir ayrılıktan sonra 13 Nisan 1968’de Kıbrıs'a geldi ve binlerce Türk tarafından coşkuyla karşılandı.

Rauf R. Denktaş Sürgünden Dönüşte Ailesiyle Birlikte Basın Karşısında

46

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

IV. ÜNİTE: 1963 - 1974 DÖNEMİNDE SİYASİ GELİŞMELER VE KIBRIS TÜRKLERİ’NİN SOSYAL YAŞANTISI KIBRIS TÜRKLERİ’NİN 1963 YILINDAN GÜNÜMÜZE KADAR KURDUĞU SİYASİ YÖNETİMLER GENEL KOMİTE 21 ARALIK 1963 - 28 ARALIK 1967

GEÇİCİ KIBRIS TÜRK YÖNETİMİ 28 ARALIK 1967 - 21 ARALIK 1971

KIBRIS TÜRK YÖNETİMİ 21 ARALIK 1971 - 1 EKİM 1974

OTONOM KIBRIS TÜRK YÖNETİMİ 1 EKİM 1974 - 13 ŞUBAT 1975

KIBRIS TÜRK FEDERE DEVLETİ 13 ŞUBAT 1975 - 15 KASIM 1983

KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ 15 KASIM 1983

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

47

IV. ÜNİTE: 1963 - 1974 DÖNEMİNDE SİYASİ GELİŞMELER VE KIBRIS TÜRKLERİ’NİN SOSYAL YAŞANTISI ç. Kıbrıs Geçici Türk Yönetiminde Temsilciler Meclisi ve Türk Cemaat Meclisi Seçimleri Rum Kesiminde 5 Temmuz 1970'de seçimlere gidileceği kararı alınması üzerine Kıbrıs Türk tarafı da aynı günde seçimlere gideceğini açıkladı. Yapılan seçimlerde, Temsilciler ve Cemaat Meclislerine, Lefkoşa, Mağusa, Larnaka, Limasol, Baf ve Girne bölgelerinden her meclis için 15 üye olmak üzere toplam 30 kişi seçildi. Kıbrıs Geçici Türk Yönetimi... Doktor Küçük, Denktaş ve Diğer Yöneticiler Toplu Halde

d. Yasama Meclisi’nin Toplanması ve Yürütme Kurulunun Yeniden Oluşumu Kıbrıs Türk Yönetimi Meclisi ilk toplantısı 18 Temmuz 1970'de gerçekleşti. Seçimi kazanan Temsilciler Meclisi ile Türk Cemaat Meclisi üyeleri toplanarak and içtiler. Türk Cemaat Meclisi Başkanlığına, tek aday olan Rauf R. Denktaş'ı, Temsilciler Meclisi Başkan Vekilliğineyse yine tek aday olan Nejdet Ünel'i seçtiler. lım

A

raştıra

Yürütme Kurulu Başkanı Dr. Fazıl Küçük, Yürütme Kurulu’nu aşağıdaki şekilde onayladı: Dr. Fazıl Küçük : Cumhurbaşkan Muavini ve Kıbrıs Türk Yönetimi Yürütme Kurulu Başkanı.

Kanton nedir? Araştırınız.

48

Rauf R. Denktaş: Türk Cemaat Meclisi Başkanı ve Kıbrıs Türk Yürütme Kurulu Başkan Yardımcısı.

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

IV. ÜNİTE: 1963 - 1974 DÖNEMİNDE SİYASİ GELİŞMELER VE KIBRIS TÜRKLERİ’NİN SOSYAL YAŞANTISI e. Cumhurbaşkanlığı ve Cumhurbaşkan Muavinliği Seçimleri 1973'ün

en önemli siyasi gelişmelerinden biri de

Cumhurbaşkanlığı ve Cumhurbaşkan Muavinliği seçimleriydi. Türk tarafından bu mevki için önce üç aday çıktı. Ancak Dr. Fazıl Küçük, Cumhurbaşkan Muavinliği seçimlerine katılmayacağını açıkladı. Rum tarafından ise Makarios tek aday olarak katıldığı için Cumhurbaşkanı ilan edildi. Türk toplumunda Cumhurbaşkan Muavinliği seçimlerinin kesinlikle yapılacağı beklenirken, C.T.P.

Ahmet Mithat Berberoğlu

(Cumhuriyetçi Türk Partisi) adayı Ahmet Mithat Berberoğlu 15 Şubat'ta adaylığını geri çekti. Bunu üzerine tek aday kalan Rauf R. Denktaş 16 Şubat 1973'te düzenlenen bir törenle Kıbrıs Cumhurbaşkan Muavini ilan edildi. f. Kıbrıs Türk Yönetimi Kıbrıs Türkleri 21 Aralık 1971’de Geçici Kıbrıs Türk Yönetimi ifadesindeki “Geçici” kelimesini kaldırarak Kıbrıs Türk Yönetimi olarak değiştirdiler. Kıbrıs Türkleri, Kıbrıs Rum Yönetiminden ayrı bir siyasi yapı oluşturarak kendilerini yönetmeye ve temel kurallar çerçevesinde yasama görevini yerine getirmeye devam ettiler.

Kıbrıs Türk Yönetimi Meclisi Binası

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

49

IV. ÜNİTE: 1963 - 1974 DÖNEMİNDE SİYASİ GELİŞMELER VE KIBRIS TÜRKLERİ’NİN SOSYAL YAŞANTISI B. SOSYAL, KÜLTÜREL VE EKONOMİK YAŞANTI 1. Sosyal ve Kültürel Yaşantı a. Kantonlardaki Yaşam 1963 yılındaki Rum saldırıları sonucunda Kıbrıs'ta Türk kantonları oluştu (örneğin Hamitköy, Serdarlı, Mehmetçik). Pek çok Türk, toprağını, bağını bahçesini bırakıp can güvenliğini sağlayabileceği, Türklerin yoğun olduğu bölgelere (kantonlara) göç etmek zorunda kaldı. 120000 Türk kuşatma altında açlık, yoksulluk ve Rumların ambargosu ile mücadele etmek zorunda bırakıldı. Geçimini çiftçilik ile sağlayan binlerce Türk bu dönemde yaşamını sürdürebilmek için dış yardımlara gereksinim duyuyordu. Toplumlar arası çatışmaların başlamasından sonra devletteki görevlerine gidemeyen birçok kamu görevlisinin durumu da diğer toplum kesimlerinden farksızdı. Üretimden kopan Kıbrıs Türk Toplumu Türkiye'den gelen yardımlarla yaşamını sürdürebiliyordu. Herkese 30 Kıbrıs Lirası maaş ödeniyordu.

Sıla 4 müzik topluluğu Cem Karaca

Kıbrıs Türk Müzik Tarihi’nde ilk kez 1968 yılında Mağusa’da gerçekleştirilen ‘Müzik Toplulukları Yarışması’ birincisi

Feveranlar

Barış Manço

50

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

1963 YILINDAKİ RUM SALDIRILARI SONUCUNDA KIBRIS’TA OLUŞAN TÜRK KANTONLARI

1- Lefkoşa 2- Serdarlı 3- Mehmetçik 4- Kaleburnu 5- Mağusa 6- Meriç 7- Akıncılar 8- Larnaka 9- Geçitkale 10- Limasol 11- Evdim 12- Yeşilova 13- Gazi Baf 14- Esentepe 15- Aydın 16- Poli 17- Erenköy 18- Yeşilırmak 19- Lefke

IV. ÜNİTE: 1963 - 1974 DÖNEMİNDE SİYASİ GELİŞMELER VE KIBRIS TÜRKLERİ’NİN SOSYAL YAŞANTISI

MERKEZLERİ KANTON

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

51

IV. ÜNİTE: 1963 - 1974 DÖNEMİNDE SİYASİ GELİŞMELER VE KIBRIS TÜRKLERİ’NİN SOSYAL YAŞANTISI b. İzolasyonlar Altında Kıbrıs Türk Kültürü Ekonomik, sportif ve haberleşme alanında Rumlar tarafından Kıbrıs Türklerine uygulanan ambargolar Kıbrıs Türküne kültüründen bir şey kaybettirmemiş, üstelik bu konuda Anavatana olan bağlılığını daha da güçlendirmişti. Türkiye'den gelen tiyatro toplulukları ve sanatçılar Kıbrıs Türk toplumuna moral vermiştir. Ayrıca yerli müzik toplulukları da belirli gecelerde yaptığı etkinliklerle manevi yönden halka destek olmuştur. Bölgesel radyoların yayınları halka milli ruhu aşılamada önemli bir rol oynamıştır. Yine Türkiye'de oynanan filmler ertesi gün Kıbrıs Türk sinemalarında da gösterilmekteydi.

3 Eylül 1964 tarihli Halkın Sesi Gazetesi

52

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

IV. ÜNİTE: 1963 - 1974 DÖNEMİNDE SİYASİ GELİŞMELER VE KIBRIS TÜRKLERİ’NİN SOSYAL YAŞANTISI 2. Ekonomik Yaşam 1964 yılı ortalarından itibaren Kıbrıs’ta Türklere uygulanmaya başlanan ekonomik ambargo, 1968 yılına kadar devam etti. Kıbrıs Rum liderliğinin 'stratejik mal' ilan ettiği maddelerin Türklerin yaşadığı ve izole edilmiş olan bölgelere girmesi yasaklandı. Bu yasak özellikle küçük işletmelerin kapanmasına neden oldu. Türk bölgesine girmesi yasaklanan stratejik mallar şunlardı: 1) Demir uçlar, demir köşeler, demir çeşitleri. 2) Çelik levhalar, kesici aletler. 3) Kereste, taş, kum, çakıl, tel, tel kesici ve kablolar. 4) Kamuflaj ağları. 5) Mayın arayıcılar, patlayıcılar, telsizler, telefonlar. 6) Av tüfeği saçması. 7) Deterjan, kükürt, amonyum nitrat, çelik yün, akaryakıt. 8) Oto yedek parçaları, oto lastiği. 9) Batarya ,akümülatör. 10) Yangın söndürücüler. 11) Naylon ve çantalar. 12) Çizme, çizme çivisi, deri, ip, lastik ökçeler, haki kumaşlar. 13) Deri ceketler. 14) Eldiven, yünlü çorap, palto, yağmurluk, yünlü maddeler. 15) Kömür, termos, plastik boru. Rumlar bunlarla da kalmayıp Kızılay ve Kızılhaç tarafından yapılmak istenen yardımların da büyük çoğunluğunu engellemişlerdir. İktisadi Ablukayı Protesto Eden Kıbrıs Türkleri

TARTIŞALIM Yukarıda yer alan maddelerin Türk Bölgesine girmesi Rumlar tarafından neden yasaklanmış olabilir? Tartışınız.

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

53

IV. ÜNİTE: 1963 - 1974 DÖNEMİNDE SİYASİ GELİŞMELER VE KIBRIS TÜRKLERİ’NİN SOSYAL YAŞANTISI

Ölçme ve Değerlendirme 1- Kıbrıs Türklerinin 1963 yılından günümüze kadar kurduğu siyasi yönetimlerin isimlerini yazınız. 2- 1963 yılında Kıbrıslı Türkler arasında hangi siyasi seçimler gerçekleşmiştir? 3- Rum saldırıları sonrasında oluşan Türk kantonlarındaki yaşam nasıldı? 4- Rumlar tarafından Türk bölgesine girmesi yasaklanan stratejik mallardan 5 tanesini yazınız.

54

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

V. ÜNİTE:

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

1974 BARIŞ HAREKÂTI, NEDENLERİ VE SONUÇLARI

Hazırlık Çalışmaları 1- I. ve II. Barış Harekâtı’na yol açan etkenlerin neler olduğunu araştırınız. 2- I. ve II. Barış Harekâtı ile kurtarılan bölgelerimizi harita üzerinde bulunuz. 3- “Kayıp Otobüs” belgeselinin konusunu araştırınız.

V. ÜNİTE: 1974 BARIŞ HAREKÂTI, NEDENLERİ VE SONUÇLARI A. BARIŞ HAREKÂTI’NI HAZIRLAYAN GELİŞMELER 1. Yunan Askerî Cuntası ve Makarios Arasındaki Görüş Ayrılıkları 1974 Nisan ayında Rumlar’ın görüşme masasından çekilmesiyle Beşli Görüşmeler işlemez hale geldi. Bu durum ve Enosis konusundaki yöntem tartışmaları Rum toplumu arasında ciddi bir bölünmeye neden oldu. EOKA-B adlı gizli bir örgüt kurmuş olan Grivas yanlısı grup, Enosisi kısa vadede ve şiddet yoluyla gerçekleştirmek isterken; Makarios önderliğindeki grupsa herhangi bir Türkiye müdahalesine sebebiyet vermeden Türk toplumunu uzun vadeli yıpratma,

Makarios Grivas ile birlikte

eritme politikasıyla (asimilasyon) veya göçe zorlayarak gerçekleştirmek istiyordu. Yunanistan'da, 1967'de bir darbeyle yönetimi ele geçiren Askerî Cunta da EOKA-B'nin Enosis görüşünü destekliyordu. Temeldeki bu görüş ayrılığı iki grubun arasını bir hayli açtı. Karşılıklı olarak işlenen faili meçhul cinayetler sonucu iki gruba mensup birçok Kıbrıslı Rum hayatını kaybetti. Bu durum Kıbrıslı Rumlar arasında büyük huzursuzluk yarattı. Enosis'i gerçekleştirmek için silahlı bir eyleme geçilmesinin kendisi ve politikası için çok tehlikeli olabileceğini gören Makarios, 2 Temmuz 1974 tarihinde Atina Cuntasına gönderdiği bir mektupla

56

MAKARİOS'UN 2 TEMMUZ 1974'TE YUNAN CUNTASI BAŞKANI FEDON GİZİKİS'E YAZDIĞI MEKTUP "Sayın Başkan, Büyük bir üzüntüyle, sorumluluğu Yunanistan hükümeti'ne ait olduğuna inandığım Kıbrıs'taki bazı kabul edilmez durum ve olayları göz önüne sermek durumundayım. General Grivas'ın Kıbrıs'a kaçak olarak girmesinin Atina'daki bazı çevrelerin desteği ve daveti ile gerçekleştiği, milli muhafız güçlerinde görev yapan Yunanlı subaylarla görüşüp onların da desteği ile sözde Enosis için savaşacak yasa dışı bir örgüt kurmak için faaliyete geçtiği ve Kıbrıs için birçok kötülüğün kaynağı olan EOKA-B cinayet şebekesini kurduğu kesindir. Sayın başkan, Kıbrıs'ta uzun zamandan beri sürmekte olan içler acısı durumu belirtmek için, birçok üzücü şeyi içten kelimelerle anlatmak zorunda kaldığım için üzgünüm... Ne var ki her zaman göz önüne bulundurduğum ulusal çıkar, böyle bir şeyi zorunlu kılıyordu. Yunan Hükümeti ile işbirliğimi kesmek niyetinde değilim... Ancak, benim Yunanistan'ın Kıbrıs'a atadığı vali değil, Hellenizm'in büyük bir bölümünün seçtiği önder olduğum anlaşılmalı. Ulusal merkezin bana karşı tavrı buna göre ayarlanmalı. Bu mektubun içeriği gizli değildir. İçten dileklerimle... Makarios"

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

V. ÜNİTE: 1974 BARIŞ HAREKÂTI, NEDENLERİ VE SONUÇLARI Kıbrıs'taki Yunan subaylarının geri çekilmesini istedi. Yunan Cuntasının bu mektuba cevabı 15 Temmuz 1974 darbesi oldu. 2. Makarios'a Karşı 15 Temmuz Darbesinin Yapılması 15 Temmuz 1974'te Yunan Cuntasının talimatı ile adadaki Yunan Alayı, Rum Milli Muhafız Ordusu ve EOKA tarafından gerçekleştirilen darbe ile Makarios devrildi. Cumhurbaşkanlığına en fanatik EOKA'cılardan milletvekili Nikos Sampson getirilerek Makarios'un öldüğü duyuruldu. Ancak Makarios önce Baf'a oradan da İngiliz Ağrotur üssüne kaçar. Buradan da İngilizlerin yardımıyla Malta üzerinden İngiltere'ye geçer. İngiltere'den New York'a giden Makarios, burada Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nda bir konuşma yapmış ve şöyle demiştir: “Kıbrıs Rum Muhafız Alayındaki subaylar, Atina'dan aldıkları direktifi uygulayarak darbeyi gerçekleştirdiler. Bu bir işgaldir, Yunanistan'ın Kıbrıs'ı işgalidir” Bu sözler, Kıbrıs'ta gerçekleştirilmek istenen olayın en yetkili bir Rum'un ağzından doğrulanmasıydı. Bu sırada Makarios taraftarı yüzlerce Rum, darbeciler tarafından katledilmekteydi. Türklerse Rumlar arasındaki bu çatışmaları olaylara taraf olmadan, endişeyle izlemekteydi.

Milliyet Gazetesi'nin 16 Temmuz 1974 tarihli manşeti

R.R. Denktaş ise darbenin Rumların bir iç meseli olduğunu açıklıyordu.

15 Temmuz 1974'de kuşatılan Kıbrıs Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlık Sarayı lım

A

raştıra

Cunta nedir? Araştırınız.

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

Yunanistan cuntası ve EOKA'cılar tarafından cumhurbaşkanı ilan edilen Nikos Sampson

57

V. ÜNİTE: 1974 BARIŞ HAREKÂTI, NEDENLERİ VE SONUÇLARI 3. Darbenin Etkileri ve Garantör Devletlerin Tutumu 16 Temmuz 1974'te Türkiye Başbakanı Bülent Ecevit, Garanti Antlaşması’nın uygulanması konusunda İngiliz Hükümetine, Türkiye ile işbirliği yapmasını önerdi. İngiltere, kendi çıkar ve görüşlerine dayanarak buna yanaşmadı. İngiltere Parlamentosu, İngilizlerin Garanti Antlaşması’ndan doğan yükümlülüklerini yerine getirmediklerini, fakat bu yükümlülüklerinin var olduğunu kabul etmişti. Bu konuda, 1983 yılında Lordlar Kamarası’nda bir oturum sırasında Lord Caradon, konuyla ilgili görüşünü: 'Majestelerinin hükümetinin bana vermiş olduğu yetkiye dayanarak, işbu anlaşmayı imzalamamış olmamdan dolayı ve akabinde Kıbrıs'ta meydana gelen olayları dehşet ve utanç ile takip ettim. Yapmamız gerekeni yapmaktan kaçındığımız ve yapmayı başaramadığımız için utanç duymaktayım' şeklinde dile getirdi.

M TARTIŞALI

Sizce İngiltere neden olaylara müdahil olmak istemedi? Tartışınız.

Türkiye, ENOSİS ilan edilmesine karşı olduğunu her fırsatta vurguladı. Garanti Antlaşması’na atfen İngiltere ile ortak bir müdahaleyi gerçekleştirmek hususunda İngiltere'yi ikna edemeyince, Garanti Antlaşması'nın üçüncü maddesinden aldığı yetkiyle, 20 Temmuz 1974'te adaya askerî bir harekât gerçekleştirdi.

B. BARIŞ HAREKÂTI DÖNEMİ 1. Harekâtın Nedenleri 15 Temmuz darbe haberini Afyon'da öğrenen Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı Bülent Ecevit, gezisini yarıda keserek Ankara'ya döner ve bunu izleyen 4 gün içerisinde yoğun diplomatik faaliyetlerde bulunur. Başbakan Ecevit, bu darbenin ardından Rumların, Kıbrıs Türklerine karşı saldırıya geçeceklerini, adada bir oldu bitti yaratıp, Kıbrıs'ı Yunanistan'a bağlamak istediklerini çok iyi biliyordu. Bu durumu engellemek ve İngiltere ile birlikte Garanti Antlaşması kapsamında bir müdahale yapmak için Londra'ya gider. İngiltere Türkiye'nin müdahale önerisini kabul etmeyince Türkiye tek başına harekatı başlatmak için hazırlıklara başlar. Türkiye'nin Barış Harekâtını düzenlemesinin 3 temel sebebi vardır. Bunlar:

Adanın Yunanistan ile birleşmesini önlemek (Enosis'i engellemek), Kıbrıs Türklerini Türkiye'nin güvencesi altına almak ve katledilmekten kurtarmak. Adadaki Yunan ve Rum askerî faaliyetleri sonucunda bozulan anayasal düzeni yeniden kurmak.

58

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

V. ÜNİTE: 1974 BARIŞ HAREKÂTI, NEDENLERİ VE SONUÇLARI

Türkiye CHP-MSP koalisyon hükümetinin Başbakanı Bülent Ecevit

2.

Türkiye'de dönemin Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk

Barış Harekâtı sırasında dönemin Türkiye Genelkurmay Başkanı Org. Semih Sancar

I. Barış Harekâtı

İngiltere'den olumsuz cevap alan Türkiye, Garanti Antlaşması’nın kendisine verdiği hak ve yetkiye dayanarak 20 Temmuz 1974 tarihinde Kıbrıs'a havadan ve denizden askeri bir harekat başlattı. Sabah 05.30'da Türk Silahlı Kuvvetleri Kıbrıs'a barışı, huzuru, Kıbrıs Türkü'nün gasbedilen haklarını ve bozulan devlet düzenini geri getirmek için Girne'nin 8 kilometre batısında yer alan Pladini (Yavuz Çıkarma Plajı) plajı bölgesinden çıkartma yaptı. Bu sırada Türk Hava Kuvvetlerine bağlı uçak ve helikopterler Boğaz ve Hamitköy bölgelerine askeri personel indirme harekatı başlattı. Türk jetleri, Girne ve Beşparmak dağlarında bulunan ve Türk bölgelerine top ve uçaksavar ateşi açan Rum mevzilerini vurdular. Harekat büyük bir başarı ile sürdürülerek, Rum-Yunan kuvvetlerinin direnci kısa sürede kırıldı. Doğruyol, Bozdağ, Dikmen(Dikomo) ve Girne bölgelerinde şiddetli çarpışmalar oldu. 20 Temmuz gecesi geç vakitlerde ise Rum ve Yunanlılar Gönyeli, Boğaz, Bozdağ ve Doğruyol bölgelerine baskın düzenledilerse de, Mehmetçik ve Mücahit karşısında başarılı olamadılar. 22 Temmuz 1974 günü ise Türkiye, BM Güvenlik Konseyinin aldığı ateşkes kararına saat 17.00'den itibaren uyduğunu açıkladı. Barış Harekatının birinci aşaması böylece sona erdi. Bu iki gün içinde Türk Silahlı Kuvvetlerinin kontrolü altına giren bölgeler;

1) Beşparmak Dağlarının Girne bölgesinde kalan kısmı, 2) Girne ve varoşları 3) Doğuda Çatalköy'e kadar olan bölge, 4) Batıda Lapta, Alsancak 5) Girne Boğazının karşısında bulunan Dikmen, Kaynakköy ve Taşkent köyleri

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

59

V. ÜNİTE: 1974 BARIŞ HAREKÂTI, NEDENLERİ VE SONUÇLARI

Hava indirme harekâtı esnasında Türk paraşütçüleri Kıbrıs semâlarında

Harekat sonunda çizilecek sınır

60

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

ANI

V. ÜNİTE: 1974 BARIŞ HAREKÂTI, NEDENLERİ VE SONUÇLARI Barış Harekatı Esnasında Grup Komutan Yardımcısı olan Emekli Okul Müdürü Salih Avcı Anlatıyor Rumlar ateşkesi ihlal edince biz de karşılık vermek mecburiyetinde kaldık. Bizim elimizdeki silahlardan en güçlüsü olan iki adet A-4'ün ikisi de arızalanınca moralimiz çok bozulmuştu. Bu arada ismini hatırlayamadığım bir mücahidimiz bana «komutanım, ben bu ikisinden bir tane çalışan A-4 yapabilirim» dedi. Ben de kendisine müsaade ettim. Çok kısa zamanda bu işi yaptı ve bu durum da bizim moralimizi çok yükseltti. Bu olay unutamayacağım olaylardan bir tanesidir.

lım

A

raştıra

Barış Harekâtı dönemini yaşayan aile büyüklerinizden anılarını anlatmalarını isteyiniz.

20 Temmuz 1974 sabahında Türk Ordusu Yavuz Çıkarma Plajında

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

61

V. ÜNİTE: 1974 BARIŞ HAREKÂTI, NEDENLERİ VE SONUÇLARI Türkiye Başbakanı Bülent Ecevit'in 20 Temmuz 1974 sabahı saat 6:00'da Bayrak Radyosu'nda yayınlanan konuşması: «Silâhlı kuvvetlerimiz indirme ve çıkarma hareketine başlamış bulunuyor. Allah milletimize, bütün Kıbrıslılara ve insanlığa hayırlı etsin. Bu şekilde, insanlığa ve barışa büyük bir hizmette bulunmuş olacağımıza inanıyoruz. Öyle umarım ki, kuvvetlerimize ateş edilmez ve kanlı bir çatışmaya yol açılmaz. Biz aslında savaş için değil, barış için ve yalnız Türklere değil, Rumlara da barış getirmek için Adaya gidiyoruz. Bu karara, bütün diplomatik ve politik yolları denedikten sonra mecbur kalarak vardık. Bütün dost ülkelere, bu arada 20 Temmuz sabahı Türk s o n z a m a n l a r d a y a k ı n i s t i ş a r e d e uçaklarının Hamitköy'e attığı bildiri bulunduğumuz dost ve müttefiklerimiz Birleşik Amerika ve İngiltere'ye sorunun müdahalesiz çözümü için gösterdikleri iyi niyetli çabalar için şükranlarımı belirtmeyi borç sayarım.»

Rauf R. Denktaş KTBK Komutanı ile kucaklaşırken

Çocuklar Türk askerlerini seyrederken

3. Cenevre Görüşmeleri 22 Temmuz 1974'te Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi tarafından ilan edilen ateşkesin uygulamaya konulmasından sonra, sorunun çözümü için Garantör devletler arasında İsviçre'nin Cenevre kentinde görüşmeler başlatıldı.

62

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

V. ÜNİTE: 1974 BARIŞ HAREKÂTI, NEDENLERİ VE SONUÇLARI Bu amaçla 25 Temmuz 1974'te Türkiye, Yunanistan ve İngiltere Dışişleri Bakanları Cenevre'de bir araya gelerek görüşmelere başladılar. Bu görüşmelerde Türkiye'yi Turan Güneş, Yunanistan'ı Yorgo Mavros, İngiltere'yi ise James Callaghan temsil etti. Yapılan görüşmeler bir anlaşmayla sonuçlanarak, 31 Temmuz 1974 günü Cenevre Anlaşması imzalandı.

Birinci Harekât sonrasında taraflar Cenevre görüşmelerinde

Bu anlaşmaya göre: 1 Tüm silahlı güçler 31 Temmuz 1974 saat 21.00'de bulundukları yerlerde kalacaklar ve bu bölgeler genişletilmeyecek, 2 Tüm güçler ateşkesi bozabilecek saldırgan faaliyetlerden kaçınacaklar, 3 Taraflar arasında güvenlik bölgesi oluşturulacak ve bu bölgede kontrol Birleşmiş Milletler’de olacak, 4 Rum-Yunan Kuvvetlerince işgal edilen bölgeler boşaltılacak ve bu bölgelerin kontrolü Birleşmiş Milletler Barış Gücüne verilecek, 5 Karma köylerdeki güvenlik Birleşmiş Milletler Barış Gücü tarafından sağlanacaktır. Konferansta ayrıca Kıbrıs'ta Anayasal Hükümet'in yeniden kurulması gereği üzerinde duruldu. 8 Ağustos 1974'te yeniden toplanma kararı alınarak I. Cenevre Görüşmeleri sona erdi.

lım

A

raştıra

Kıbrıs Türk Barış Harekâtı olmamış olsaydı Kıbrıs Türkleri’nin akıbeti ne olurdu? Tartışınız.

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

63

V. ÜNİTE: 1974 BARIŞ HAREKÂTI, NEDENLERİ VE SONUÇLARI II. Cenevre Görüşmeleri 8 Ağustos 1974'de başlatıldı. Bu görüşmelere Türkiye, Yunanistan, İngiltere Dışişleri Bakanları ile birlikte Kıbrıs Türk ve Kıbrıs Rum Temsilciler de katıldılar. Türkiye'yi Turan Güneş, Yunanistan'ı Yorgo Mavros, İngiltere'yi James Callaghan, Kıbrıs Türklerini Rauf R. Denktaş, Kıbrıs Rumlarını ise Glafkos Klerides başkanlığındaki heyetler temsil ettiler. 6 gün süren II. Cenevre görüşmeleri 12 Ağustos'ta Rum, Yunan ve İngiliz delegelerin olumsuz tutumları sebebi ile kesildi. Türkiye delegesi Turan Güneş 'Ayşe tatile çıkabilir' şifresi ile görüşmelerin başarısızlığa uğradığını ve ikinci harekâtın başlayabileceğini Cenevre'den hükümetine bildirdi. İsviçre'nin Cenevre kenti

Dönemin Dışişleri Bakanı Turan Güneş ailesi ile birlikte

64

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

İngiliz Dışişleri Bakanı James Callaghan

V. ÜNİTE: 1974 BARIŞ HAREKÂTI, NEDENLERİ VE SONUÇLARI

Cenevre görüşmelerinden sonra Türk askeri tekrar görev başında 4. II. Barış Harekâtı Cenevre görüşmelerinin ikinci aşaması başarısızlıkla sona erince Türk Silahlı Kuvvetleri 14 Ağustos 1974 günü II. Barış Harekâtını başlattı. Harekât, doğu ve batı olmak üzere iki istikamette gerçekleşti. Türk Silahlı Kuvvetleri doğuya olan harekât ile 14 Ağustos'ta Serdarlı'ya, 15 Ağustos'ta Mağusa'ya, batıya olan harekatta ise 16 Ağustos'ta Lefke'ye ulaşmış ve bu bölgelere kadar olan yerleri kurtarmıştır. I I . B a r ı ş H a r e k â t ı s ı r a s ı n d a R u m l a r, Atlılar,Muratağa, Sandallar ve Taşkent (Dohni) köylerinde kadın, erkek, yaşlı, çocuk demeden birçok soydaşımızı katletmişler ve toplu mezarlara gömmüşlerdir. Yine adanın değişik bölgelerinde birçok Türk, Rumlarca öldürülmüş, birçok Türk ise önceki dönemlerde olduğu gibi kaybolmuştu.

Sandallar ilkokulu öğrencileri “Onlar şimdi yok”

Kıbrıs Türküne özgürlüğü getiren Mehmetçikler

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

65

V. ÜNİTE: 1974 BARIŞ HAREKÂTI, NEDENLERİ VE SONUÇLARI

Muratağa - Sandallar Şehitliği

ANI

Atlılar Şehitliği

Barış Harekatında yer almış Emekli Mücahit komutanı Sadi Biran anlatıyor:

Sadi Biran'ın anısında bahsettiği tarihi Mağusa Köprüsü ve surları Anlatacağım olay Barış Harekâtı’nın belki de en önemli olayıdır. «Allah Türkleri ikinci bir Kocatepe faciasından korudu» dediğim vakadır. 21 Temmuzda dış birliklerimizi ve Karakol, Baykal ve Sakarya'daki halkı Suriçi’ne çekmiştik. Rum, en şiddetli saldırılarını Mağusa Giriş Kapısına gerçekleştiriyordu. Tanklarla taarruzu da denemişler, başaramamışlardı. Tekrar tekrar deneyecekleri şüphesizdi. Komutanlık

66

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

V. ÜNİTE: 1974 BARIŞ HAREKÂTI, NEDENLERİ VE SONUÇLARI Mağusa Kapısı girişindeki köprünün altına patlayıcı yerleştirmeye karar verdi. Olası bir taarruzda köprü havaya uçurulacaktı. 22 Temmuz öğleden sonra köprünün altına patlayıcıları yerleştirmeye başladık. Tabur komutanımız da bizimle birlikteydi. Görevimizi onun emirleri doğrultusunda yapıyorduk. Her kemerin iki tarafına da patlayıcı yerleştirmemizi emretmişti. Olası bir patlamada Giriş Kapısındaki ve sur üzerindeki birliğin zarar göreceği hatta köprü ile birlikte havaya uçacağı kesindi. Görüşümü arz ettim. Fakat Tabur Komutanı «Sana ne emredersem onu yap» dedi. Patlayıcıları, verilen emir doğrultusunda yerleştirip sur içine döndük. 15 Ağustos akşamı Tabur karargahına Rum zırhlı araçlarının köprüye taarruz ettiği ve giriş kapısını korumakla görevli birliğin komutanı Hasan Keskin'in esir alındığı haberi geldi. Bunun üzerine; Tabur Komutanı köprünün havaya uçurulması emrini verdi. Köprüyü tahrip etme görevi Mücahit Komutanı Cemal Canatan'a verilmişti. Bölgede görevi başında olan Cemal Canatan, Tabur Komutanı'nın emrini dinlemedi. Gelen zırhlı araçların Türk ordusuna ait olabileceğini düşünmesi ve köprünün berhava edilmesi ile birlikte Giriş Kapısını koruyan Mücahitlerin de öleceğini bilmesi, Cemal Komutanın verilen emri uygulamasına mani olmuştu. Savaşın sona ermesinden sonra Sancağa gelen KTBKK uzmanlarının verdiği rapor ne kadar büyük bir faciadan dönüldüğünü gözler önüne serdi. Giriş kapısının üzerinde bulunan Akkule'nin altında bir sığınak vardı ve o sığınakta kadın ve çocuklardan oluşan yaklaşık 400 kişi vardı. Köprü berhava edilseydi 28. Tümene ait zırhlı araçlarda bulunan Mehmetçikler, Hasan Keskin, Giriş Kapısı üzerindeki 60 mücahit ve sığınaktaki 400 kadın ve çocuk da öleceklerdi. Cemal Canatan'ın altıncı hissi yaklaşık 500 kişinin hayatını kurtarmıştı.

ANI 20 Temmuz 1974 Harekâtı’nda yer alan Yunan askeri Letsis anlatıyor: «Geri çekilmemiz emri verildi. Çoğumuz bu emirden habersizdik. Yunan subayları geri çekilmiş, buna karşı askerler hâla savaşıyordu. Türkler çok kalabalıktı. Hiçbir desteğe ihtiyaç duymadan üzerimize doğru geliyorlardı. Hatta bazıları silahlarını omuzlarında taşıyordu, namlular aşağı bakıyordu. Bilemiyorum, subayları Türk askerlerine ne demişti, sanki gezmeye çıkmış gibiydiler. Yaklaşmalarını bekledik. Ateş açtık. Biri düşüyor arkasından başkası çıkıyordu. Türk askerleri bitmek bilmiyordu. Türk askerleri ya ölümsüzdü ya da bir şeyler içmişlerdi. Hatta bir ara, ya bizim gözlerimiz bozuk da Türk askerlerini vurduğumuzu mu zannediyoruz diye düşündüm.» (15 Ağustos 2009 tarihli Hürriyet gazetesinden alınmıştır.)

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

67

V. ÜNİTE: 1974 BARIŞ HAREKÂTI, NEDENLERİ VE SONUÇLARI BARIŞ HAREKATINDA MAGOSA BÖLGESİ TÜRK-RUM SİLAH GÜCÜ DENGESİ RUM

Personel Makineli tabanca Tabanca Piyade tüfeği Otomatik tüfek Makineli tüfek Roket atar Havan Geri tepmesiz top 57 mm'lik top (Geri tepmesiz) 100 mm'lik top 85 mm'lik top 76 mm'lik top 40 mm'lik top 12.7 mm'lik uçak savar taret 12.7 mm'lik uçak savar MT 14.5 mm'lik uçak savar MT Tank Kariyer Sten MT Tomson MT

5119 636 402 1648 327 76 76 76 9 4 4 18 7 7 11 18 7 10 10 -

TÜRK

1094 57 341 26 34 13 18 3 3 314 (Yakın Muh. S.) 203 (Yakın Muh. S.)

Yandaki çizelgeden anlaşılacağı gibi, personel bakımından Rumların beşte biri kadar bir kuvvete sahiptik. Silah ve cephane durumu karşılaştırıldığında aradaki durum daha da vahimdi. Bu imkanlara sahip Rumlar öncelikle Sakarya, Karakol ve Baykal bölgelerini ele geçirdikten sonra bizleri imha etmek niyetinde idiler. Biz ise her ne pahasına olursa olsun bölgelerimizi teslim etmeden Rumların taarruzlarına karşı koymak ve Türk Barış Kuvvetleri ile birleşinceye kadar mukavemete devam etmeyi düşünüyorduk. “Sancaktan Gaziliğe Mağusa” kitabından alınmıştır.

GÜVENCELERİMİZ

Kıbrıs Türk Kuvvetleri Alayının Barış Harekatından sonra yerini alan Kıbrıs Türk Barış Kuvvetleri

68

Mücahit Teşkilatımızın devamı olan Güvenlik Kuvvetleri Komutanlığı en büyük güvencelerimizden biridir. (Kuruluş tarihi: 1 Ağustos 1976)

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

V. ÜNİTE: 1974 BARIŞ HAREKÂTI, NEDENLERİ VE SONUÇLARI 5. Barış Harekâtları’nın Sonuçları Barış Harekatı'nın gerek Kıbrıs Türkü, gerek Türkiye, gerek Rumlar, gerekse Yunanistan açısından çok önemli sonuçları vardır. Bu sonuçları şöyle sıralayabiliriz: 1) Barış Harekâtı sonucunda Yunanistan'daki Askeri Cunta yıkılmış ve sivil bir hükümet kurularak Yunanistan'a demokrasi gelmiştir. 2) 15 Temmuz darbesi ile başa gelen Samson yönetimden çekildi ve yerini Klerides’e bıraktı. 3) Barış Harekâtı sayesinde, Rum toplumu içerisinde siyasi görüş farklılıklarından doğan çatışmalar ve darbecilerin Makarios yanlılarına yaptığı katliamlar son buldu. 4) Yıllardır sürdürülen ENOSİS kampanyasının hedefine ulaşması engellendi. 5) Türkiye’nin 1963 olaylarından itibaren savunduğu federasyon görüşünün gerçekleşmesine olanak sağlandı. 6) Ada’da yaşayan tüm Türkler Kuzey'de toplanarak, can güvenlikleri sağlandı. Ayrıca Kıbrıs Türk toplumu sanayi-ticaret sektörü oluşturarak üretici bir toplum haline geldi.

Nikos Samson'un yerine Rum yönetiminin başına getirilen Glafkos Klerides

7) Türkler önce Kıbrıs Türk Federe Devleti’ni daha sonra ise Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ni kurdu ve kendi devletlerine sahip çıktı. 8) Barış Harekâtı nedeni ile ABD'deki Yunan lobisinin çalışmaları sonucunda ABD müttefiği olan Türkiye'ye uzun süre askeri ve ekonomik ambargo uyguladı. 9) Barış Hârekatı sonrası Türkiye, dış politikasında atılım yaparak 3. Dünya ülkeleri ve İslam ülkeleri ile ilişkilerini geliştirdi. 10) Türkiye kendi savunma gücünden başka bir güce güvenemeyeceğini anladı ve ulusal savunma sanayini geliştirdi.

Barış Harekâtından sonra Yunanistan'a geri dönen Konstantinos Karamanlis

Görgü Tanığı Washington Post Gazetesi Muhabiri Anlatıyor: (30.7.1974) "Larnaka yakınındaki Alaminos köyü'nde 25 ile 55 yaşları arasında 14 Türk öldürülmüş ve cesetleri buldozerlerle bir çukura doldurulmuştur. Limasol yakınında küçük bir Türk köyüne Rumlar'ın yaptığı bir baskın sonucu 200 kişiden 36'sı öldürülmüştür. Rumlar, Türk Kuvvetleri gelinceye kadar tüm Türklerin öldürülmesi için emir aldıklarını söylemektedirler.»

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

69

V. ÜNİTE: 1974 BARIŞ HAREKÂTI, NEDENLERİ VE SONUÇLARI

ALEMİNYO ŞEHİTLERİMİZ Tahir Osman (Kaptanoğlu), Hasan Ali (Kandıralı), Ali Hasan (Cenk), Güney Hüseyin (Aleminyolu), Zafer Hasan (İmamoğlu), Osman Mehmet (Reis), Mehmet Ali Bodo (Kozok), Ali Ali Bodo (Kozok), Hüseyin Dildar (Özersay), Hasan Dildar (Özersay), Ahmet Halil (Alkım), Mustafa Ali (Taşbel) ve Ömer Ali (Taşbel).

Ahmet Halil

Hasan Dildar

Güney Hüseyin

Tahir Osman

Ali Bodo

Hasan Ali

C. NÜFUS VE ESİR DEĞİŞİMİ SÜRECİ 3. Tur Viyana Görüşmesi’nde Türk ve Rum görüşmeciler arasında varılan nüfus değişimi anlaşması 2 Ağustos 1975'te açıklandı. Güneydeki Türklerin kuzeye göçleri bu açıklamadan 1 hafta sonra 9 Ağustos 1975'te başladı ve 7 Eylül 1975'te tamamlandı. Bu süre içerisinde Birleşmiş Milletler kayıtlarına göre 8033 soydaşımız 19 kafile halinde malını mülkünü arkasında bırakarak Kuzey Kıbrıs Barış ve Özgürlük Anıtı topraklarına geçti. 7 Eylül 1975'ten sonra Güney Kıbrıs'ta hiçbir Türk kalmadı. Buna karşılık bir miktar Rum kuzeyde Karpaz bölgesinde kalarak yaşamlarını Kıbrıs Türk Federe Devleti çatısı altında sürdürmeyi tercih ettiler. Nüfus değişimi anlaşması sonunda iki bölgelilik kesinlik kazandı.

Ç. 1955-1974 ARASI İNSAN K AY I P L A R I M I Z V E K AY I P TÜRKLER SORUNU 1. Sivil ve Askerî Kayıplarımız Kıbrıs Türkleri 1955 EOKA saldırılarından Barış Hârekatı sürecine kadar yaklaşık 1700 sivil (Mücahitler de dahil) soydaşını şehit vermiştir. Bunun yanında çoğunluğu 1. Barış Harekâtı’nda olmak üzere Türk Barış Kuvvetleri’nden 499 subay ,er ve erbaş Kıbrıs Türkü'nün özgürlüğü uğruna şehit düşmüştür.

70

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

V. ÜNİTE: 1974 BARIŞ HAREKÂTI, NEDENLERİ VE SONUÇLARI 2. Kayıp Türkler Sorunu EOKA'nın kurulduğu 1 Nisan 1955'ten 20 Temmuz Mutlu Barış Harekâtı’na kadar yüzlerce Kıbrıs Türkü bir daha evlerine geri dönemeyerek kayboldular. Kayıplar başlayan Rum yaşamıştır. Bu kurtarılmış, bir alınamamıştır.

sorunu EOKA'nın kuruluşuyla başladı. Özellikle 21 Aralık 1963 tarihinde saldırıları ile kayıplar arttı. Kıbrıs Türkleri bu süreçte 803 kayıp olayı gerçekler BM raporlarıyla da saptandı. Kaçırılan bu Türklerin bir kısmı kısmı toplu mezarlarda bulunmuş, bir kısmından ise hâlâ daha haber

Uzun yıllar boyunca kayıp Kıbrıs Türklerinin akıbetlerinin belirlenmesi için aileler ve yetkililer tarafından yapılan tüm girişimler Rumlarca cevapsız bırakıldı. Rum yönetimi uzun yıllar kayıp Türkler olduğunu kabul etmedi. Ancak son yıllarda Rum tarafının da kabul etmesiyle kayıpların mezarlarının aranması uluslararası yetkililer nezdinde başlamış ve zaman içerisinde olumlu sonuçlara ulaşılmıştır. Kayıp bazı Türklerin naaşları bulunarak ailelerine teslim edilmiştir. Bu arada Rumların da kayıpları olmuştur. Bu kayıplar 15 Temmuz Darbesi ile 20 Temmuz 1974'e kadar belirlenen kayıplardır.

Kayıp Türkler sorunu gazeteci Fevzi Tanpınar'ın hazırladığı 'Kayıp Otobüs' belgeselinde çarpıcı bir şekilde anlatılmaktadır.

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

71

V. ÜNİTE: 1974 BARIŞ HAREKÂTI, NEDENLERİ VE SONUÇLARI

Tarihten Damlalar... Rum Esir Kampları 20 Temmuz 1974 Barış Harekâtı esnasında Ada'nın bütün bölgelerinde Mücahit Birlikleri, harekatın başarı ile sonuçlanması için var güçleri ile uğraştılar. Lefkoşa, Boğaz, Serdarlı, Mağusa, Lârnaka, Limasol, Baf, Erenköy, Yeşilırmak ve Lefke sancaklarında yoğun muharebeler oldu. Harekâtın birinci günü Limasol sancağı, ikinci ve üçüncü günleri Larnaka ve Lefke ile Baf sancakları kanlı çarpışmalardan sonra teslim olmak zorunda kadılar. Bu arada Adanın diğer bölgelerinde manga, takım ve bölük çapında teşkilata sahip köy mukavemet yuvalarında bir kısım güçlü RMMO saldırıları sonucunda şehitler vererek teslim oldular, bir kısmı ise ikinci Barış Harekâtı sonrasında da mukavemetlerine devam ettiler. Taa ÖZGÜRLÜK GÖÇÜNE kadar. Barış Harekâtı esnasında, Rumlar eli silah tutabilecek 16-70 yaşları arasında 3341 Türkü esir aldılar. Esir alınan Türkler, Lârnaka, Limasol ve Yeroşibu (Baf) Esir kamplarında muhafaza edildiler.

Bu esir kampları içinde özellikle Yeroşibu (Baf) RMMO Eğitim Merkezindeki esir kampı ile Limasol esir kampındaki hayat şartları son derce kötü durumdaydı. Limasol Sancağındaki TMT telsizi saat 14:30'da son mesajını vererek faaliyetine son verdi. Bu saatten sonra Limasol'daki mukavemet gece geç vakte kadar, bir kısım yerlerde ertesi gün de olmak üzere mevzi mevzi, yer yer devam etti. Darbeci EOKA-B militanları RMMO askerleri ve Rum Polisleri sokak sokak gezerek genç yaşlı bütün Türkleri Limasol Türk Hastahanesi avlusuna topladılar. Hastanedeki Türk bayrağı çekildi. Hazır bulunan kalabalığa ZİTO KİPROS, ZİTO İ. SAMPSON (Yaşasın Kıbrıs, Yaşasın Sampson.) şeklinde parolalar haykırttılar. Ertesi gün (21 Temmuz 1974) saat 12:0013:00 sıralarında Limasol Stadyumuna götürüldüler. Futbol sahasındaki 2000'den fazla Türk 14 gün müddetle açıkta, güneş atında, susuz, aç ve tuvaletsiz bekletildi. Daha sonra esir Türkler AYIOS YANNIS Okuluna götürüldüler. Yeroşibu (Baf) RMMO Esir Kampı Gazi Baf Sancağının kahramanca direnişinden sonra buradan alınan Mücahitler Yeroşibu (Baf) Esir Kampına götürüldüler. Buradaki hayat şartları Limasol'dan daha kötüydü. Esir olmuş Mücahit üniformasını sırtından çıkarmamış ve esaret sonunda Kurtarılmış Türk Bölgesinde, o rengi beyazlaşmış, eskimiş, yırtılmış üniforması ile gelen TMT amblemini ilk gördüğü yerde öpen ruhu mukavemet ve Türklük ateşi dolu Baflı kardeşlerimizi unutmak mümkün müdür? Lârnaka Esir Kampı Birinci Barış Harekatı devresi hariç, ikinci Barış Harekâtı'ndan sora Türk askerinin Larnaka'ya yakınlığı dolayısıyla buradaki şartlar kısmen iyi olmuştur. (Anlatan: Emekli Albay Yılmaz BAŞKAYA)

72

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

V. ÜNİTE: 1974 BARIŞ HAREKÂTI, NEDENLERİ VE SONUÇLARI

Ölçme ve Değerlendirme 1- 1971’de Makariosçular ile Grivasçılar arasında başlayan çatışmanın sebebi nedir? 2- Kıbrıs’ta 15 Temmuz’da gerçekleştirilen hükümet darbesi kimler tarafından ve neden gerçekleştirilmiştir? 3- 1974 yılında yapılan darbe hakkında Makarios’un yaptığı açıklamalar neydi? 4- I. Barış Harekâtı’nın nedenleri nelerdir? 5- I. Barış Harekâtı’nın sonunda hangi görüşmeler yapılmıştır? Bu görüşmelere katılan Türk devlet adamının kim olduğunu ve görüşmelerin nasıl sonuçlandığını yazınız. 6- Türkiye’nin II. Barış Harekâtı’nı gerçekleştirmesinin nedenleri nelerdir? 7- 1974 yılında düzenlenen Barış Harekâtı’nın sonuçlarını yazınız. 8- I. ve II. Ba rış Ha re kâ tı’na karşı Kıb rıs i l e i l g ili devletlerin tavırlarının ne olduğunu araştırınız. 9- Barış Harekâtı’ndan hemen sonra oluşturulan Türk Yönetimi’nin adını, hangi tarihte ve neden kurulduğunu yazınız. 10- Kıbrıs’ta kayıp Türkler sorunu hangi tarihte başlamış ve nasıl ortaya çıkmıştır? Yazınız.

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

73

V. ÜNİTE: 1974 BARIŞ HAREKÂTI, NEDENLERİ VE SONUÇLARI

NOT

74

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

VI. ÜNİTE:

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10.SINIF

KIBRIS TÜRKLERİNİN BARIŞ HAREKÂTI SONRASI SİYASİ DURUMU

Hazırlık Çalışmaları 1- 1974’den KKTC’nin kuruluşuna kadar Kıbrıs’taki Türkler ve Rumlar arasında yapılan görüşmeler hakkında bilgi toplayınız. 2- III. Tur Viyana Görüşmesi’nde nüfus ve esir değişimi yapılmasına rağmen bazı Rumlar Karpaz Bölgesi’ni terketmemişlerdir. Nedenini araştırınız.

VI. ÜNİTE: KIBRIS TÜRKLERİNİN BARIŞ HAREKÂTI SONRASI SİYASİ DURUMU A. OTONOM KIBRIS TÜRK YÖNETİMİ Barış Harekâtı sonrasında Güney Kıbrıs'ta kalan Kıbrıs Türkleri, Kuzey'e geniş çaplı bir göç hareketi gerçekleştirdi. Kıbrıs'ın her yanında dağınık bulunan Türk bölgelerini yönetmek için kurulan Kıbrıs Geçici Türk yönetimi bu yeni durum karşısında yetersiz kalıyordu. Böylece politik durumun da zorlaması ile 1 Ekim 1974'te Kıbrıs Türk Yönetimi, Otonom Kıbrıs Türk Yönetimi'ne dönüştürüldü.

B. KIBRIS TÜRK FEDERE DEVLETİ Cenevre'de yapılan Ateşkes antlaşmasının 5. Maddesine göre taraflar 'Kıbrıs Rum Toplumu ve Kıbrıs Türk Toplumu ' diye iki muhtar idarenin varlığını fiilen kabul ettiler. 1 Kasım 1974 tarihli BM Genel Kurul kararlarının 3. ve 4. Maddelerinde, adada iki toplumun varlığının ve eşitliğinin kabul edilmesi yine aynı günlerde tüm dünyanın federasyonu, 'Kıbrıs için en ideal çözüm' olarak benimsemesi Kıbrıs Türk Federe Devleti'nin ilanı için dış koşulları olgunlaştırdı. İçteyse tüm ada Türklerinin kuzeyde toplanması, yeni bir iskân ve istihdam sorununu ortaya çıkardı. Bu olağanüstü koşullar yeni bir siyasi yapılandırmayı zorunlu kılıyordu. Kıbrıs Türk Federe İşte bu ortamda, çok partili demokratik parlamenter sisteme geçme ve eşitlik temellerine dayalı federal bir yönetime Devleti'nin ilk başbakanı Nejat Konuk gerek duyuldu. Federal birimlerden Türk kanadını oluşturmak için 13 Şubat 1975'te toplanan Otonom Kıbrıs Türk Yönetimi Meclisi, oy birliği ile Kıbrıs Türk Federe Devleti’ni ilan etti. Yeni devletin anayasası ile seçim yasasını yapmak için Türk toplumunun tüm kurum ve kuruluş temsilcilerinin katılımı ile kurucu meclisin oluşturulmasını kararlaştırdı. Kurucu Meclis 22 Şubat 1975'te oluşturuldu. KTFD Anayasası ise 8 Haziran 1975'te yapılan halkoylamasından çıkan %99.4 evet ile kabul edildi.

Kıbrıs Türk Federe Devleti 2. Başbakanı Osman Örek

lım

A Kıbrıs Türk Federe Devletinin İlanı - 13 Şubat 1975

76

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

raştıra

Federal devlet nedir? Araştırınız.

VI. ÜNİTE: KIBRIS TÜRKLERİNİN BARIŞ HAREKÂTI SONRASI SİYASİ DURUMU

Kıbrıs Türk Federe Devleti döneminden kalma posta pulları

Kurucu meclis şu üyelerden oluşmaktaydı: a Otonom Kıbrıs Türk Yönetimi Meclisi üyeleri b 1960 Kıbrıs Cumhuriyeti'nin eski Cumhurbaşkan Muavini c Kıbrıs Türk Halkına hizmeti geçmiş kimseler arasından KTFD başkanınca seçilecek dört üye d Siyasi parti, işçi, memur, öğretmen, çiftçi, kooperatifler, basın ve üniversite mezunları, gençlik ve spor kuruluşları, hekimler birliği, mühendis ve mimar odaları birliği, baro, vakıf ve ticaret odasınca seçilecek üyeler.

13 Şubat 1975'te ilan edilen Kıbrıs Türk Federe Devleti'nin kuruluş bildirisi, Otonom Kıbrıs Türk Meclisi’nde Rauf R. Denktaş tarafından okundu. KTFD'nin kurulmasından Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin kurulmasına kadar geçen süre, uzun vadeli sorunların çözümü ve demokratik hayatın yerleşmesi için zorlu bir mücadele dönemi oldu.

C. 1974-1983 TOPLUMLARARASI GÖRÜŞMELER SÜRECİ 1. Toplumlararası Viyana Görüşmeleri 1975 yılında Kıbrıs sorununa barışçı bir çözüm bulunması amacıyla toplumlararası görüşmelerin ilki Rauf R. Denktaş ile Glafkos Klerides arasında Viyana'da gerçekleştirildi. 6 tur üzerinden gerçekleştirilen Viyana görüşmeleri Rumların devamlı toprak talepleri ve olumsuz tavırları sebebiyle başarısızlığa uğrar. 2. Denktaş–Makarios Görüşmeleri Kıbrıs Türk Federe Devleti Başkanı Rauf R. Denktaş ile Rum Toplumu lideri

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

77

VI. ÜNİTE: KIBRIS TÜRKLERİNİN BARIŞ HAREKÂTI SONRASI SİYASİ DURUMU

Denktaş ve Makarios görüşmeler sırasında BM Genel Sekreteri Kurt Waldheim ile birlikte

Başpiskopos Makarios Barış Harekâtı sonrası ilk görüşmelerini 27 Ocak 1977'de Birleşmiş Milletler kontrolündeki Lefkoşa Havalimanında yaptı. İkinci görüşmeler ise 12 Şubat 1977'de BM Genel Sekreteri Kurt Waldheim'ın katılımıyla gerçekleştirildi. Bu görüşmede taraflar arasında anlaşmaya varıldı.

Varılan bu anlaşmanın içeriği şöyledir: 1 2

3 4

Bağımsız bağlantısız iki toplumlu, federal bir Kıbrıs Cumhuriyeti istiyoruz Her toplumun yönetimi altındaki bölgeler ekonomik yeterlilik ve toprak verimliliği ile toprak mülkiyeti esasları ışığı altında görüşülmelidir. Dolaşma, yerleşme serbestisi, mülkiyet hakkı gibi prensipler görüşmeye açıktır. Federal merkezi hükümetin görev ve yetkileri, devletin birliğini ve devletin iki toplumlu karakterini koruyacak şekilde olacaktır.

78

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

lım

A

raştıra

«Kurucu Meclis» nedir? Görev ve yetkileri nelerdir? Araştırınız.

VI. ÜNİTE: KIBRIS TÜRKLERİNİN BARIŞ HAREKÂTI SONRASI SİYASİ DURUMU 3. Denktaş-KiprianuWaldheim Görüşmesi Defalarca tekrarlanan Viyana Görüşmelerinin sonuç vermemesi üzerine KTFD Başkanı Rauf R. Denktaş ve Rum toplumu lideri Kiprianu BM Genel Sekreteri aracılığı ile 1 5 O c a k 1 9 7 8 ' d e toplumlararası görüşmeleri yeniden başlatmak için bir araya geldiler. Burada yapılan Denktaş ve Kiprianu görüşmeler sırasında görüşmelerde taraflar birer BM Genel Sekreteri Kurt Waldheim ile birlikte teklif belgesi hazırlayıp BM Genel Sekreterine teslim edeceklerdi. 4. Rauf R. Denktaş-Kiprianu Doruk Görüşmesi Uzun süre görüşmeye yanaşmayan Kiprianu sonunda dünya kamuoyu önünde düştüğü kötü durumdan kurtulmak için görüşmelere yeniden başlamayı kabul etti. Böylece BM Genel Sekreteri Kurt Waldheim'ın aracılığıyla taraflar 18 Mayıs 1979'da Lefkoşa Uluslararası Havalimanı’nda görüşme gerçekleştirdiler. Görüşme sonrasında Kurt Waldheim tarafından yapılan açıklama ile tarafların 10 maddelik bir metin üzerinde anlaştıkları ve görüşmelerin 15 Haziran 1979'da yeniden başlayacağı duyuruldu. Ancak Rum tarafı daha sonra bu doruk görüşmelerinde alınan kararları inkar etti.

Bedri Koraman'ın 19 Mayıs 1979 tarihli Milliyet Gazetesinde yayınlanan karikatürü

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

79

VI. ÜNİTE: KIBRIS TÜRKLERİNİN BARIŞ HAREKÂTI SONRASI SİYASİ DURUMU

Ölçme ve Değerlendirme 1- Kıbrıs Türk Federe Devleti hangi tarihte ve hangi gerekçelerle ilan edilmiştir? 2- Kıbrıs Türk Federe Devleti’nin ilanından hemen sonra kurulan kurucu meclis üyeleri kimlerden oluşuyordu? 3- 1977 yılında Denktaş ve Makarios arasında yapılan görüşmeler sonunda yayınlanan belgenin içeriği hakkında bilgi veriniz. 4- Barış Harekâtı’ndan sonra, KKTC kurulana kadar Kıbrıs’taki Türkler ve Rumlar arasında hangi yıllarda, hangi görüşmeler yapılmıştır? Bu görüşmelere Kıbrıs Türkleri ve Rumları adına katılan temsilcilerin kimler olduğunu yazınız. 5- 1979 yılında yapılan Denktaş-Kiprianu Doruk Görüşmesi’nde imzalanan antlaşmanın, toplumlararası görüşmelerle ilgili maddeleri yazınız.

80

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

VII. ÜNİTE:

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10.SINIF

KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ

Hazırlık Çalışmaları 1-Cumhuriyet rejiminin toplumlar üzerindeki avantajları nelerdir? Araştırınız. 2- KKTC’nin ilanı sırasında BM Genel Sekreteri ve TC Lefkoşa Büyükelçisi kimdi? Araştırınız.

VII. ÜNİTE: KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ

1983

A. KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURIYETİ'NİN KURULUŞ SEBEPLERİ Kıbrıs meselesinde Türk ve Rum toplumları arasındaki görüşmeler 1977'de yeniden başladı. 12 Şubat 1977'de Denktaş-Makarios antlaşmasıyla iki topluma dayalı 'Federal bir Cumhuriyet' esası kabul edilmiş, toprak düzenlemesinin ekonomik yeterlilik veya verimlilik ve toprak mülkiyeti prensiplerine göre yapılacağı ortaya konulmuştur. Kiprianu ve Rauf R. Denktaş arasında 19 Mayıs 1979 tarihinde imzalanan antlaşma, iki toplumlu, iki bölgeli federal bir devlet ve ülke birliği esası öngörmekteydi. Görüşmeler sırasında Rumlar Maraş meselesi’nin ele alınmasını istedi. Denktaş

82

Maraş

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

VII. ÜNİTE: KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ ise Maraş meselesinin, Anayasa ve toprak meseleleri ile birlikte değerlendirilmesini önerdi. Anlaşma sağlanamayınca görüşmeler kesildi. Bu arada BM genel kurulu 34/30 sayılı kararı alarak Kıbrıs Cumhuriyeti’nin egemenlik, bağımsızlık toprak bütünlüğü, birlik ve bağlantısızlığını destekliyordu. Kıbrıs'taki tüm yabancı kuvvetlerin geri çekilmesini ve görüşmelerin başlamasını tavsiye ediyordu. Bu oylamada Türkiye'yi destekleyen ülkeler Pakistan, Bangladeş, Suudi Arabistan ve Cibuti idi. Toplumlararası görüşmeler 1982 yılı boyunca devam etti. Taraflar anayasa meselelerini değerlendirip federal hükümetin yapısıyla ilgili konularda görüşmelerde bulundular. Yerleşim, dolaşım, mülk edinme gibi konular tartışıldı. Bu arada Kıbrıs Rum Kesimi, Türkiye'nin adada bir merkez bankası kurması ve Türk Lirasının Kuzey Kıbrıs'ta tedavülde olmasından rahatsız olduğunu açıkladı. Rum kesiminde yapılan seçimlerde Kiprianu yönetime geldi. Türk tarafına isteklerini kabul ettiremeyeceğini anlayan Rumlar meseleyi uluslararası alana çekmeye çalıştılar. Rumların baskısıyla BM Genel Kurulu 13 Mayıs 1983 günü Türkiye, Malezya, Pakistan, Bangladeş ve Somali'nin karşı oyuna rağmen Kıbrıs Türklerinin aleyhine çok ağır bir karar aldı. Bu kararda BM Genel Kurulu adada Türklerin varlığını, 1960 Kıbrıs Cumhuriyeti'nin ortağı olduğunu ve adada söz sahibi bulunduğunu kabul etmiyordu. Bunun üzerine KTFD başkanı Rauf R. Denktaş, 3 gün sonra 16 Mayıs 1983'te verdiği

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin ilanı Mecliste oylanırken demeçte Kıbrıs Türklerinin kendi geleceklerini tayin etme haklarının olduğunu açıkladı. Türk tarafı 17 Haziran 1983'te yayınladığı deklarasyonla Kıbrıs Türkü'nün 'self determinasyon hakkını' ilan etti. Bu arada BM genel sekreteri Perez de Cuellar Türk ve Rum taraflarına yeni teklifler getirdi. Buna göre Türklere %23 toprak bırakılırsa, merkezi hükümet organlarında temsil oranı %40, Türklere %30 toprak bırakılırsa merkezi hükümetteki temsil oranı %30 olacaktı. Kısaca Türklere %30 toprak bırakılıyordu. Şu an elimizdeki toprak oranı %37'dir.

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

83

VII. ÜNİTE: KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin ilanı halk tarafından coşkuyla kutlanırken

B. KKTC'NİN İLANI Birleşmiş Milletler tarafından alınan 13 Mayıs 1983 tarihli karar sonrasında Rum tarafının, Türklerin görüşme çağrılarını kabul etmemesi ve resmî Kıbrıs Cumhuriyeti sıfatını kullanmakta ısrar etmesi üzerine Kıbrıs Türk Federe Devleti Meclisi 15 Kasım 1983'te yaptığı toplantıda Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin kurulmasını oy birliğiyle karara bağladı. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyetinin Bağımsızlık Bildirisi aynı gün Rauf R. Denktaş tarafından Saray Otel'in balkonundan okunarak bütün dünyaya duyuruldu.

Prof. Dr. Suat Bilge'nin KKTC'nin Meşruluğu ile İlgili Görüşü «Kıbrıslı Türklerin kurdukları bu devlet meşrudur ve uluslararası hukuka uygundur. Türkiye'den başka devletlerin Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ni tanımamaları keyfidir, takdirin kötüye kullanılmasıdır. Ada bölünmesin diye Türk devletini tanımamaktadırlar. Ada'yı Rumlar bölmüştür. Türkler de bölünmeyi kabullenmişlerdir. Bölünmeyi tanımamak gerçekçi değildir. Kıbrıslı Türklerin kuzeyde kurdukları yönetim uluslararası hukukta ‹devlet› olarak nitelendirilir. (A. Suat Bilge’nin Ankara, Atina, Lefkoşa Üçgeni adlı kitabından)

84

KKTC'nin ilanı sırasında Osman Örek, Dr. Fazıl Küçük ve Rauf R. Denktaş halkı selamlarken

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

VII. ÜNİTE: KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ K I B R I S A D A S I ' N I N S İ YA S İ H A R İ TA S I

C. KURUCU MECLİS’İN OLUŞUMU, KKTC ANAYASASI'NIN KABULÜ VE SEÇİMLER Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin ilanı üzerine oluşturulan Kurucu Meclis, 6 Aralık 1983'te and içti. Kurucu Meclis 70 üyeden oluşuyordu. KKTC Anayasası 12 Mart 1985'te Kurucu Meclisten çoğunluk oyu ile geçti. 5 Mayıs 1985'te ise KKTC Anayasası için referandum yapıldı. Kıbrıs Türk Halkından Anayasaya %70.18 evet oyu çıkarak yürürlüğe girdi. 9 Haziran 1985'te Cumhurbaşkanlığı, 23 Haziranda ise Cumhuriyet Meclisi’nin 50 Milletvekilliği için genel seçimler yapıldı.Yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimini Rauf R. Denktaş kazandı. 9 Temmuz 1985'te Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin ilk Cumhurbaşkanı olarak yemin etti.

Ç. KKTC'NİN İLANININ ULUSLARARASI ALANDAKİ YANKILARI VE SONUÇLARI KKTC'nin ilanından sonra Yunanistan ve Kıbrıs Rum Kesimi BM Güvenlik Konseyine başvurdular. Cumhurbaşkanı Rauf R. Denktaş'ın detaylı açıklamalarına rağmen BM Güvenlik Konseyi 18 Kasım 1983 tarihli ve 541 sayılı kararı ile Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ nin ilanını hukuken geçersiz saydı. Türkiye ve KKTC bu kararı tanımadığını açıkladı. KKTC’yi ilk tanıyan devlet anavatan Türkiye oldu.

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

85

VII. ÜNİTE: KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ

KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ'NİN 15 KASIM 1983 TARİHLİ KURULUŞ KARARI

1983

“Kıbrıs Türk Halkının özgür iradesini temsil eden, doğuştan hür ve eşit olan bütün insanların hür ve eşit yaşamlarına inanan, Bu inanç içinde, Kıbrıs Türk Halkının kendi kaderini tayin etme hakkını 17 Haziran 1983 tarihli kararıyla dünyaya ilan etmiş olan, ırk, milli menşe, dil ve din gibi farklara dayalı olarak insanlar arasında ayırım gözetilmesini, her türlü sömürgeciliği, ırkçılığı, baskı ve tahakkümü reddeden; Kıbrıs'ta, Doğu Akdeniz'de, Orta-Doğu'da ve dünyada tam bir barış ve istikrarın, özgürlüğün, insan haklarının egemen olmasını isteyen; Kıbrıs Adasındaki iki halkın kendi milli benliklerini koruyarak, kendi kesimlerinde huzur ve güven içinde yaşamaya ve kendi kendilerini yönetmeye hakları olduğuna inanan; Aynı adada yan yana yaşamaya mecbur bulunan bu iki halkın aralarındaki bütün sorunları, eşit düzeyde müzakerelerle, barışçı, adil ve kalıcı bir çözüme ulaşmalarının mümkün ve zorunlu olduğu görüşüne sımsıkı bağlı bulunan; Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin ilanının iki eşit halk arasında ortaklığın bir federasyon çatısı altında yeniden kurulmasını ve sorunların çözülmesini engellemeyip, kolaylaştırabileceğine kani olan; İki halk arasındaki bütün sorunların barışçı ve uzlaşıcı bir politika ile çözülmesi için BM Genel Sekreteri'nin gözetimi altında, eşit düzeyde müzakereler yürütülmesini yürekten dileyen ve önerilmiş bulunan zirve toplantısının bu açıdan yarar sağlayacağına inanan meclisimiz Kıbrıs Türk Halkı adına Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin kuruluşunu ve “Bağımsızlık Bildirisini”onaylar .

86

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

VII. ÜNİTE: KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ

KKTC bayrağının tasarımını yapan ve çizen sanatçımız Emin Çizenel

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

87

VII. ÜNİTE: KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ

Beşparmak Dağlarındaki KKTC Bayrağı

B

ilelim

Self determinasyon (Self determination): «bir halkın kendi geleceğini kendisinin özgürce belirleme hakkıdır.»

88

lım

A

raştıra

Kitaplardan ve canlı kaynaklardan KKTC'nin ilanı ile ilgili bilgi ve belgeler toplayınız.

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

VII. ÜNİTE: KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ

Ölçme ve Değerlendirme 1- Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti hangi tarihte ilan edilmiştir? 2-KKTC’nin ilanı üzerine Kıbrıs’la ilgili garantör devletlerin ve Kıbrıs’taki Rumların tepkilerinin ne olduğunu araştırınız. 3- KKTC Anayasası hangi tarihte ve nasıl kabul edilmiştir? 4- KKTC bayrağının tasarımını yapan ve çizen sanatçı kimdir? Yazınız. 5- Şimdiki KKTC Başbakanı ve Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanı’nın isimlerini yazınız.

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

89

VII. ÜNİTE: KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ

NOT

90

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

VIII. ÜNİTE:

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10.SINIF

1983'TEN GÜNÜMÜZE SİYASAL, SOSYAL VE EKONOMİK GELİŞMELER

Hazırlık Çalışmaları 1- Çevrenizde Türkiye Cumhuriye yardımları ile yapılan tesisleri araştırınız. 2-KKTC’nin bugünkü ekonomik durumunu araştırınız. 3- AB ‘nin kuruluşu ve gelişimi hakkında bilgi edininiz.

VIII. ÜNİTE: 1983'TEN GÜNÜMÜZE SİYASAL, SOSYAL VE EKONOMİK GELİŞMELER A. KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ ve TÜRKİYE İLİŞKİLERİ Diplomatik olarak tanınmaması nedeniyle her alanda ambargolara maruz kalan KKTC, Anavatan Türkiye'den aldığı destekle bugünlere gelmiştir. KKTC ile Türkiye arasında çok sayıda ikili anlaşma, protokol ve sözleşme imzalanmış ve KKTC'nin ekonomisinden eğitim ve kültürüne, sağlından turizmine kadar her alanda gelişimine katkı sağlanmıştır. Bu katkılar bugün hâlâ devam etmektedir. KKTC bütçesinin "dış yardım ve krediler" bölümünün tamamı Türkiye tarafından finanse edilmektedir. 2003 yılı bütçesine göre Türkiye'nin yaptığı yardım miktarı 163,8, açtığı krediler 269,7 milyon TL'dir. Bununla birlikte

Teknecik Termik Elektrik Santrali

Gemikonağı Göleti

92

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

VIII. ÜNİTE: 1983'TEN GÜNÜMÜZE SİYASAL, SOSYAL VE EKONOMİK GELİŞMELER

TC-KKTC işbirliği ile yapılan Lefkoşa-Girne çift şeritli yolu KKTC, ihracatının %51'ini, ithalatının da %63'ünü Türkiye'yle yapmaktadır. Son dönemde Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti’nin uyguladığı "KKTC'ni Yeniden Yapılandırma ve Ekonomik Alanda Kalkındırma Programı" ile KKTC ekonomisi yıllık ortalama % 11 oranında büyüme rakamına ulaşmış ve KKTC ekonomisinin toplam büyümesi % 50'yi aşmıştır. Ekonomik yardımların yanı sıra Türkiye, KKTC'nin su ihtiyacının karşılanması için projeler üreterek bu sorunun çözümüne de yardımcı olmaya çalışmaktadır. Ayrıca Türkiye, ülkemizdeki çift şeritli yolların, elektrik santralinin ve göletlerin yapımını da finanse ederek, KKTC'nin daha çağdaş ve modern bir çehre kazanmasına katkıda bulunmaktadır.

B. EKONOMİK GELİŞMELER KKTC ekonomisi, özel yatırımların düşük olması ve yeterince iş imkanı yaratılamamasından dolayı kamu sektörü aracılığı ile canlı tutulmaya çalışılmaktadır. Ticari faaliyetler ise ekonomide ikinci büyük yere sahiptir. Bu sektörü imalat sanayisi izlemektedir. Ta r ı m s e k t ö r ü i s e 1970'li yıllardan 1980'li yılların ortalarına kadar ekonomide Turizm Tesislerimizden Biri KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

93

VIII. ÜNİTE: 1983'TEN GÜNÜMÜZE SİYASAL, SOSYAL VE EKONOMİK GELİŞMELER önemli bir yere sahipken, özellikle son yıllarda eski önemini kaybetmiştir. Buna rağmen tarım sektörünün istihdam açısından önemi sürmektedir. Turizm sektörü ise, değerlendirilebilecek önemli bir potansiyel olmakla birlikte, alt yapı yetersizlikleri ve ambargolar nedeniyle beklenen düzeye gelememiştir. Direkt uçuşların olmayışı da KKTC turizmini oldukça baltalamaktadır. Ancak bütün bunlara rağmen son dönemlerde turizm yatırımlarına hız Narenciye üretimi KKTC’nin verilmiştir. En yoğun yatırımlar Girne, en önemli tarım faaliyetlerinden biridir. Gazimağusa ve İskele bölgesine yapılmaktadır. Eğitim sektörü ise son yıllarda önemli bir gelişme göstermiştir. Kurulan altı üniversitenin, 40 bine ulaşan öğrenci sayısı ile ekonomiye katkısı giderek artmaktadır. Bu üniversiteler şunlardır: Lefkoşa'da; Yakın Doğu Üniversitesi, Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi, Gazimağusa'da Doğu Akdeniz Üniversitesi, Girne'de; Girne Amerikan Üniversitesi, Lefke'de; Lefke Avrupa Üniversitesi ve Güzelyurt'ta; (Kalkanlı Bölgesi) Orta Doğu Ercan Havaalanı Teknik Üniversitesidir. Bu üniversiteler sosyal ve kültürel gelişimi canlandırdığı gibi, ciddi bir istihdam kaynağı da yaratmıştır. Özellikle son dönemlerde üçüncü dünya ülkelerinden gelen öğrenci sayısındaki artış dikkat çekicidir. Bu durum hem KKTC'nin tanınmasına yardımcı olmakta, hem de ülke ekonomisine katkı sağlamaktadır.

94

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

VIII. ÜNİTE: 1983'TEN GÜNÜMÜZE SİYASAL, SOSYAL VE EKONOMİK GELİŞMELER C. KKTC'YE UYGULANAN AMBARGOLARIN KIBRIS TÜRK TOPLUMUNA ETKİLERİ Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nin 4 Mart 1964 tarihli kararı ile Güney Kıbrıs Rum Yönetimi tüm Kıbrıs'ın tek egemeni sayılmış ve Türkler bunun dışında bırakılmıştır. Bu durumun sonucu olarak KKTC, Türkiye hariç tüm dünya ülkeleri tarafından hukuk dışı kabul edilmiş ve ambargolara maruz bırakılmıştır. Ekonomi, turizm ve spor gibi birçok alanda KKTC'ye uygulanan insanlık dışı ambargolar, Kıbrıs Türkü'nün dünyayla bağlarını koparmış, izole bir şekilde varlığını sürdürmeğe mahkum etmiştir.

B

ilelim

Ambargo: Bir ülkenin dış dünyayla ilişkilerini engelleme.

AMBARGO Bu ambargoların en önemlilerinden biri de 5 Temmuz 1994'te AB Adalet Divanı'nın (ABAD) aldığı kararlardır.

lım

A

raştıra

ABAD'ın gelişim sürecini araştırınız.

Bu kararlar şunlardır: KKTC'den AB üyesi ülkelere yapılan narenciye ve patates ihracatının yasaklanması. KKTC Konfeksiyonuna %14 gümrük vergisi uygulanması. Bu kararla KKTC ekonomisi oldukça büyük bir yara almıştır. Ayrıca Kıbrıs Türk Halkı 24 Nisan 2004 Referandumunda Annan Planı'na 'evet' dedikten sonra, zamanın BM Genel Sekreteri Kofi Annan, en azından Kıbrıs Türklerinin, dünyadan izole edilmesine son verilmesi için Güvenlik Konseyi'ne çağrıda bulunmuş, ancak sunmuş olduğu öneri Rusya tarafından veto edilmiştir. Avrupa Birliği de referandumdan iki gün sonra ambargoların kaldırılacağı sözünü vermiş, ancak sözünü yerine getirmemiştir.

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

95

VIII. ÜNİTE: 1983'TEN GÜNÜMÜZE SİYASAL, SOSYAL VE EKONOMİK GELİŞMELER Ç. KKTC'NİN İLANINDAN GÜNÜMÜZE KADAR MÜZAKERELER KKTC'nin ilanından sonra ilk görüşmeler, dönemin Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Perez de Quellar'ın çabaları sonucu 1984'te New York'ta gerçekleştirildi. Ancak bir ilerleme kaydedilmedi. 1988 ile 1990 yılları arasında Vasiliu ile Rauf R. Denktaş arasında Cenevre'de

Perez de Cuellar

Rauf R. Denktaş ve Yorgo Vasiliu

yapılan görüşmeler de sonuçsuz kaldı. Ghali Fikirler Dizisi: 1992 yılında dönemin BM Genel Sekreteri Butros Ghali, Kıbrıs sorununa çözüm bulmak amacıyla "Ghali Fikirler Dizisi" olarak anılan önerileri ortaya attı. 100 paragraftan oluşan fikirler dizisi, çözüme yönelik öneriler içermekteydi. Bu öneriler kısaca şöyledir: 1) Kıbrıs'ın tek uluslararası kimliğe sahip olması. 2) Bağımsızlığının ve toprak bütünlüğünün korunması. 3) Siyasi eşitliğe sahip iki toplumlu iki kesimli federasyona dayalı bir devlet olması. 4) Bu devletin başka bir ülke ile birleşmesinin engellenmesi. 5) İki federe devletin eşit ve benzer güçlere, işlevlere sahip olması. Ghali Fikirler Dizisinin tartışmaya açıldığı dönemde, iki toplum arasındaki güvensizlik nedeniyle bu kez de "Güven Arttırıcı Önlemler Paketi" gündeme geldi. Bu paket, 1992-1994 yıllarında, Ada'da çözüme yönelik yapılan girişimlerde hep tartışıldı. Butros Ghali

96

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

VIII. ÜNİTE: 1983'TEN GÜNÜMÜZE SİYASAL, SOSYAL VE EKONOMİK GELİŞMELER Kıbrıs Türk tarafı Ghali Fikirler Dizisine sıcak baktığı halde, Kıbrıs Rum yönetimi lideri Glafkos Klerides, 1994'ün Ekim ayında, bu önerileri kabul etmediğini açıkladı. Bu arada Klerides, 1960 anlaşmalarına aykırı bir şekilde, görüşmelerin yeniden başlayabilmesi için, Rum kesiminin AB'ye üyelik müracaatının Türk tarafınca kabul edilmesini ön koşul olarak ileri sürmeye başladı. Türkiye ve KKTC bu ön koşula karşı çıktı ve görüşmeler bir kez daha kesildi. 1994'ten 1997 yılına kadar Kıbrıs sorununa çözüm bulmak için önemli herhangi gelişme yaşanmadı. BM Genel Sekreteri Kofi Annan’ın Başlattığı Süreç: 1997 yılında Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri görevine atanan Kofi Annan'ın girişimiyle görüşmeler yeniden başladı. Aralık 1999'da Kofi Annan'ın çağrısıyla New York'ta başlayan dolaylı görüşmeler Cenevre'de devam etti. Türk Heyeti, Konfederasyon modeli ile KKTC'ye uygulanan ambargo ve eşit statü üzerinde durdu. Türklere % 24 toprak bırakılması önerisini getiren Rum heyeti, federasyon modeli ve Türk askerinin adadan çekilmesi gibi konuları gündeme getirdi. Birleşmiş Milletler ise bu turda tarafları dinlemekle yetindi. 31 Ocak 2000'de Cenevre'de yapılan ikinci turda, Rum tarafı, Karpaz, Güzelyurt, Lefke ve Akıncılar bölgesinde 4 kanton bölge oluşturulmasını önerdi. Rauf R. Denktaş ise, “egemenlik konusu halledilmeden toprak ve harita konusunu görüşmeyeceğini” açıkladı. Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Kofi Annan, Kasım 2000'de Cenevre'de yapılan beşinci turda taraflara resmi olmayan bir taslak sundu. Belgede tek ve bölünmez bir devlet hedeflenirken, bu devletin tek uluslararası kimliği ve vatandaşlığı olacağı belirtildi. İki toplumun etkili bir şekilde merkezi hükümete katılması istenilen belgede, siyasi eşitliğin sayısal eşitlik anlamına gelmediği vurgulandı. Belgede ayrıca, mal mülk konusunda uluslararası hukuk kurallarının geçerli olması savunulurken, önemli bir toprak parçasının Rum tarafına verilmesi ve Rum göçmenlerin kuzeydeki evlerine dönmesi öngörülüyordu. Kofi Annan

Rumları memnun eden karara Türk tarafı sert tepki gösterdi. Cenevre

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

97

VIII. ÜNİTE: 1983'TEN GÜNÜMÜZE SİYASAL, SOSYAL VE EKONOMİK GELİŞMELER

Kofi Annan’ın çağrısıyla yapılan Rauf R. Denktaş - Glafkos Klerides görüşmesi

98

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

VIII. ÜNİTE: 1983'TEN GÜNÜMÜZE SİYASAL, SOSYAL VE EKONOMİK GELİŞMELER sürecinin kendileri açısından noktalandığını söyleyen Rauf R. Denktaş, 24 Kasım'da Ankara'da yapılan zirvenin ardından da “Türk parametreleri” kabul edilmedikçe dolaylı görüşmelere devam etmeyeceğini açıkladı. Böylece yaklaşık 1 yıl süren dolaylı görüşme süreci de sonuçsuz kaldı. Rauf R. Denktaş, Kasım 2001'de Klerides'i yüz yüze görüşmeye çağırdı. Aralık 2001'de bir araya gelen liderler, doğrudan görüşmelere 16 Ocak'ta başlamayı kararlaştırdı. Ziyaretler sonucu somut bir ilerleme sağlanamadı. Annan Planı ve Referandum Süreci: BM Genel Sekreteri Kofi Annan, 11 Kasım 2002'de taraflara geçmişte yapılan müzakereleri de dikkate alarak kendi adıyla anılan, federasyon temeline dayanan bir çözüm planı sundu. Türk ve Rum tarafları Annan Planı ile ilgili görüşlerini 5 Aralık 2002 tarihinde ayni anda BM yetkililerine sundular. Annan Planı daha sonra iki kez değişikliğe uğradı. 15 Ocak 2003'ten itibaren KKTC Cumhurbaşkanı Rauf R. Denktaş ile Rum toplum lideri Glafkos Klerides arasında birçok kez görüşmeler yapıldı, ancak bir sonuca ulaşılamadı. 28 Şubat 2003'te Kofi Annan, Lefkoşa'da Türk ve Rum yetkililerin katıldıkları bir Zirve Toplantısı düzenledi. Annan liderlerle yaptığı toplantı sonrasında Rauf R. Denktaş ve Papadopulos'un Lahey'de yapılacak olan görüşme davetini kabul ettiğini açıkladı. Bu açıklama sonrasında 10 Mart 2003'te Hollanda'nın Lahey kentinde planla ilgili referandum konusunda düzenlenen zirve toplantısı başarısızlıkla sonuçlandı. Ancak 2003 Nisan ayı ortalarında Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi aldığı bir kararla Annan Planı’na destek verdiğini ve köklü bir anlaşma için görüşmelerin devam etmesi gerektiğini açıkladı. 10 Şubat 2004'te Annan Planı ile ilgili olarak New York'ta taraflar yeniden bir araya geldiler. New York görüşmeleri sonunda, müzakerelerin İsviçre'nin Bürgenstock kasabasında devam etmesine karar verildi. 24 Mart 2004'te başlayan Bürgenstock zirvesinde planın 5. versiyonunun halkoylamasına sunulması kararı alındı. 24 Nisan 2004'de Kuzey ve Güney Kıbrıs'ta yapılan referandumlar ile oylamaya sunulan plan, Türk tarafından %65 kabul gördüğü halde, Rum oylarının %76 ret şeklinde olduğundan hayata geçirilemedi.

Annan Planı referandum sürecinde iki kesimde yapılan mitingler

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

99

VIII. ÜNİTE: 1983'TEN GÜNÜMÜZE SİYASAL, SOSYAL VE EKONOMİK GELİŞMELER D. AVRUPA BİRLİĞİ VE KIBRIS Kıbrıs ile Avrupa Birliği ilişkileri Kıbrıs Cumhuriyeti'nin kuruluşunun hemen sonrasına rastlamaktadır. 1962 yılında Kıbrıs Cumhuriyeti Topluluğa üyelik için başvuruda bulundu. Başvuruya Kıbrıslı Türkler de sıcak baktılar. 1963 yılında iki toplum arasında yaşanan sorun nedeniyle, bu tarihten itibaren topluluk ile Kıbrıs Cumhuriyeti arasında yapılan müzakerelere Kıbrıs Türk Toplumunun katılması mümkün olmadı. Topluluk ile Kıbrıs arasında 1972'de Brüksel'de yapılan anlaşmada, Gümrük Birliği’ne girmek için gümrük tarifelerinin ve diğer sınırlamaların kademeli olarak kaldırılması öngörülmekteydi. 1977'de Topluluk ile Kıbrıs arasında Mali Protokol imzalandı. Bu protokol ile AET(Avrupa Ekonomik Topluluğu), Kıbrıs'ın ekonomisi ve sosyal kalkınması için maddi destek sağlayacaktı. Yapılan çeşitli yardımlar ve geçilen dönemlerin ardından 19 Ekim 1987 tarihinde Kıbrıs ile Topluluk arasında Gümrük Birliği Anlaşması imzalandı. 3 Temmuz 1990'da Kıbrıs Rum Yönetimi, bütün Kıbrıs adına topluluğa tam üyelik için başvuruda bulundu. Kıbrıs Türk Tarafı, yapılan başvurunun hukuka uygun olmadığı yönünde yoğun itiraz ve eleştiriler getirerek başvurunun reddedilmesi gerektiğini savundu. Bu itiraz ve eleştirilere rağmen, Avrupa Birliği Komisyonu, adadaki fiili bölünmeyi görmezden gelerek 30 Haziran 1993'te Kıbrıs'ın (GKRY) üyeliği konusunda olumlu görüş belirtti. 30 Mart 1998'de AB-Kıbrıs arasında tam üyelik müzakereleri başladı. Yapılan müzakereler sonucunda 1 Mayıs 2004'te Güney Kıbrıs Rum Yönetimi, Avrupa Birliği'ne tam üye olmuş ve AB tarihinde bir ilki gerçekleştirmiştir. Çünkü, AB'nin genişleme sürecinde hiçbir aday ülke bölünmüş bir şekilde AB üyesi olmamıştır. Ayrıca, Kıbrıs'ın Garanti Anlaşması gereği Garantörlerinin (Türkiye, İngiltere, Yunanistan) üye olmadığı bir organizasyona girmesi mümkün değildir. Dolayısı ile Güney Kıbrıs Rum Yönetimi'nin tüm Kıbrıs adına AB'ye girmesi Garanti Anlaşması’na göre hukuk dışıdır. Zira Türkiye henüz AB'ye üye olmuş değildir.

Avrupa Birliği Parlamentosu

100

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

VIII. ÜNİTE: 1983'TEN GÜNÜMÜZE SİYASAL, SOSYAL VE EKONOMİK GELİŞMELER E. 1983'TEN GÜNÜMÜZE İÇ SİYASAL GELİŞMELER KKTC'nin ilanından sonra 1985'e kadar süren geçici hükümet Ulusal Birlik Partisi (UBP) tarafından kuruldu. Başbakanlık görevi Nejat Konuk tarafından yürütüldü. 1985'te yapılan genel seçimlerin sonucunda Dr. Derviş Eroğlu Başbakanlığında UBP-TKP koalisyon hükümeti oluşturuldu. Ancak bu hükümet 1986'ya kadar devam etti. 1986'dan 1990'a kadar kurulan hükümette UBP ve YDP koalisyonu oluşmuş ve Başbakanlık görevini yine Dr. Derviş Eroğlu yerine getirmiştir. 1990-1993’te ise UBP tek başına hükümeti oluşturmuştur. 13 Aralık 1993'te yapılan erken genel seçimlerde Hakkı Atun Başbakanlığında DPCTP koalisyon hükümeti oluşturuldu. Ancak kurulan DP-CTP koalisyon hükümeti 3 yılda 3 kez bozularak güçlükle sürdürülebildi ve yerini 1996'da Dr. Derviş Eroğlu Başbakanlığında UBP-DP koalisyon hükümetine bıraktı. 1998'de yapılan genel seçimler sonucu kurulan yeni hükümet UBP-TKP koalisyonundan oluştu. Başbakanlık görevi Dr. Derviş Eroğlu tarafından yerine getirildi. 2001'e kadar devam eden UBP-TKP koalisyonu aynı tarihte yerini UBP-DP koalisyonuna bıraktı. UBP-DP koalisyon hükümeti döneminin en önemli iç siyasi gelişmelerinden biri de 23 Nisan 2003'te Ledra Palas sınır kapısının açılmış ve karşılıklı geçişlerin başlamış olmasıdır. Kıbrıs sorununa çözüm için BM Genel Sekreteri Kofi Annan tarafından sunulan Annan Planının eş zamanlı olarak referanduma sunulması dönemlerine denk gelen 2004 genel seçimlerinde, kutuplaşmalar yaşandı. Partiler seçim propagandalarını plana "evet" ya da "hayır" üzerinde yoğunlaştılar. Sonuçta 13 Ocak 2004'te CTP-DP koalisyon hükümeti kuruldu. Başbakanlık görevi Mehmet Ali Talat'a verildi. Ancak seçim sonuçlarına göre Annan Planını destekleyen partiler ile plana karşı çıkanlar veya tarafsız kalanlar 25'er milletvekilliği kazandı. Meclisteki sandalye sayısının dağılımından dolayı CTP-BG ile DP koalisyon hükümeti görevini yapamaz hale geldi. Bu nedenle KKTC 20 Şubat 2005'te erken genel seçime gidildi. Seçim sonuçlarına göre CTP-BG ile DP Mehmet Ali Talat'ın başbakanlığında hükümeti kurdular. Cumhurbaşkanlığı seçiminde R.R. Denktaş aday olmamıştır. 17 Nisan 2005'te yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimini Mehmet Ali Talat'ın kazanmasıyla birlikte başbakanlığa Ferdi Sabit Soyer geldi. 2006 yılında bu kez CTP- BG Turgay Avcı başkanlığındaki ÖRP ile koalisyon hükümetini kurdu. 2009 seçimlerinde seçimi kazanan UBP Derviş Eroğlu başbakanlığında tek başına iktidar oldu. Dr. Derviş Eroğlu 18 Nisan 2010'da yapılan cumhurbaşkanlığı seçiminde, cumhurbaşkanı olunca UBP hükümetinin başına İrsen Küçük başbakan olarak geçti.

İlk açılan sınır kapısı Ledra Palas

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

101

VIII. ÜNİTE: 1983'TEN GÜNÜMÜZE SİYASAL, SOSYAL VE EKONOMİK GELİŞMELER

BAŞBAKANLARIMIZ

Mustafa Çağatay

Nejat Konuk

Mehmet Ali Talat

Dr. Derviş Eroğlu

Ferdi Sabit Soyer

Hakkı Atun

İrsen Küçük

CUMHURBAŞKANLARIMIZ

Rauf R. Denktaş

102

Mehmet Ali Talat

Dr. Derviş Eroğlu

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

VIII. ÜNİTE: 1983'TEN GÜNÜMÜZE SİYASAL, SOSYAL VE EKONOMİK GELİŞMELER

Ölçme ve Değerlendirme 1- KKTC’nin bugünkü ekonomik durumunu yazınız. 2- KKTC turizminin beklenen düzeyde olmamasının nedenleri nelerdir? 3- KKTC’de kurulan üniversiteler hangileridir? Yabancı öğrenci sayısının azalması KKTC ekonomisini nasıl etkiler. 4- 5 Temmuz 1994’te ABAD’ın aldığı kararlar nelerdir? Bu kararların ekonomiye yansıması nasıl olmuştur? 5- Annan Planı’na referandumda evet diyen KKTC neden AB ‘ye alınmamıştır? 6- Sınır kapılarından ilki ne zaman açılmıştır? Bu kapıların açılışı Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ne getirisi ve götürüsü ne olmuştur?

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

103

KAYNAKÇA AHMETBEYOĞLU, Ali, Erhan Afyoncu(2001), Dünden Bugüne Kıbrıs Meselesi, İstanbul: Tarih ve Tabiat Vakfı Yayınları. ALASYA, H. Fikret(1992), Kıbrıs ve Rum-Yunan Emelleri,Lefkoşa: Başbakanlık Basımevi.

ARMAOĞLU, Fahir(1993), 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi I-II,Ankara: İş Bankası Kültür Yayınları. ATUN Ali Fikret(2001) , AB ve Kıbrıs'ın AB'ne Üyeliği, Lefkoşa: Kıbrıs Türk Mücahitler Derneği Yay. BAHADIR, Mehmet(2000), Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin Doğuşu, Lefkoşa: Fatih Yayınevi. Bayrak Radyosu'nun ilk üç ayında yaptığı tarihi yorumlar(2000), Lefkoşa: Kıbrıs Türk Mücahitler Derneği Yayını, Devlet Basımevi. BİLGE, A. Suat(1996), Ankara, Atina ,Lefkoşa Üçgeni, Ankara: İmge Kitapevi. BİRAND, Mehmet Ali(1976), 30 Sıcak Gün,İstanbul: Milliyet Yayınları. BIÇAK Hasan Ali(1997), The European Union and The Mediterreanen Countries, EMU.

ÇAKMAK Hasan(2007), Kıbrıs Türk Müzik Tarihinden Kesitler,Lefkoşa: SAMTAY Vakfı Yayınları. DENKTAŞ, Rauf R.(1996), Kıbrıs Meselesinde Vizyon, Lefkoşa: Raif Denktaş Eğitim Vakfı Yayınları. (2005), Karkot Deresi, Remzi Kitabevi. (1993), Arşiv Belgeleri ve Notlarla O Günler I-V, İstanbul: Boğaziçi Yayınları. (2004), Kıbrıs Girit Olmasın, İstanbul: Remzi Kitapevi. (2008), Kıbrıs Elli Yılın Hikâyesi, İstanbul: Akdeniz Yayın Ajansı Yayınları. ERİM, Nihat(1989), Bildiğim ve Gördüğüm Ölçüler İçinde Kıbrıs, Ankara: Ajanstürk. EGELİ, Sabahattin(1991),1960 Kıbrıs Cumhuriyeti Nasıl Yıkıldı,İstanbul: Kastaş Aş. EROĞLU, Hamza(1976), Kıbrıs Türk Federe Devleti Kuruluşu, Anayasası ve Bağımsızlığı. Ankara: Türk Devrim Kurumu Yayınları, Tisa Matbaacılık. FEHMİ, Hasan(1992), A'dan Z'ye KKTC, İstanbul: Cem Yayınevi, Başman Ofset

GAZİOĞLU, A. Cengiz(2003), Kıbrıs'ta Cumhuriyet Yılları ve Ortaklığın Sonu, Ankara: CYREP Yayınları. (2000), İngiliz Yönetiminde Kıbrıs Son İki Yıl, Ankara: CYREP Yayınları. GİBBONS, Harry Scott(2003), Kıbrıs'ta Soykırım, Ankara: Kıbrıs Yayınevi. GÖKHAN, Mehmet Remzi(?), Kıbrıs Barış Harekatında ilginç olaylar, Lefkoşa: Ajans Yayın ltd. İSMAİL, Sabahattin (1992), Kıbrıs Cumhuriyeti'nin Doğuşu –Çöküşü ve Unutulan Yıllar Lefkoşa: KKTC Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı Yayınları, Başbakanlık Basımevi , TC-KKTC İkili Anlaşma Protokol ve Sözleşmeleri, AHA Yayınları-15

104

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

KAYNAKÇA (1992), 100 Soruda Kıbrıs Sorunu, Lefkoşa: Dilhan Ofset. (1988), 20 Temmuz Barış Harekâtının Nedenleri – Gelişimi – Sonuçları, İstanbul: KASTAŞ Yayınları.

KALAYCI, İrfan(2004), “Kıbrıs ve Geleceği”, Nobel Yayın Dağıtım. Kıbrıs'ta Türk Davası ve Kıbrıs'ta Rum Vahşeti(1999), Dr. Küçük ve Çalışma Arkadaşları, Lefkoşa: Devlet Basımevi. Kıbrıs'ın Dünü, Bugünü ve Geleceğe İlişkin Vizyonu, Uluslararası Sempozyum Bildiri Kitabı, YDÜ 2001 KASIMOĞLU, Erten(2006), Eski Günler, Eski Defterler,Lefkoşa: Növemberson Yayınları. KKTC Cumhuriyet Meclisi Arşivi. MANİSALI, Erol(2002), Dünden Bugüne Kıbrıs, İstanbul: Gündoğan Yayınları. MANİZADE, Derviş(1975), Kıbrıs Dün, Bugün, Yarın, İstanbul: İstanbul Türk Kültür Derneği İstanbul Böldesi Yayınları No.8 Yaylacık Matbaası NAŞİT, Engin(2005), Dünden Bugüne Kıbrıs, Lefkoşa: Yorum Yayınları.

OBERLİNG, Pierre(1990) , Kıbrıs Faciası, Ankara: TTK Yayınları. ÖZTER, Lütfi(2004), Ulusal Mücadelede Denktaş, Ankara: Özyurt Matbaacılık PLÜMER, Fazıl(2001), Anılar, Ankara: CYREP Yayınları. SADRAZAM,Halil(1990),Kıbrıs'ta Varoluş Mücadelemiz, Şehitliklerimiz ve Anıtlarımız. İstanbul:Türkiye Şehitlikleri İmar Vakfı Yayınları, Özyürek Yayınevi, Yılmaz Ofset. SAYIL, Altay(2000), Bayrak-Bayrak-Bayrak,Lefkoşa: Kıbrıs Türk Mücahitler Derneği Yayınları 9. SERTER,Vehbi Zeki, Ozan Zeki Fikretoğlu(1982), Kıbrıs Türk Mücadele Tarihi (1878-1981) SERTER Vehbi Zeki(1979), Kıbrıs Türk Mücadele Tarihi, Lefkoşa: Halkın Sesi Ltd. SOYSAL, İsmail(2000), Türkiye'nin Siyasal Antlaşmaları, Ankara: TTK Yayınları. Sancaktan Gaziliğe Mağusa(2001), Mağusa: Mücahit Komutanları Derneği Yayınları. Şehit Aileleri ve Malül Gaziler Derneği Şehitler Albümü, Lefkoşa . TANSU, İsmail(2000),Aslında Hiç Kimse Uyumuyordu,Ankara:Minpa Matbaacılık, TOLGAY, Ahmet(1993), Kanlı Noel Kıbrıs,İstanbul: KASTAŞ YAY. TOLGAY, Ahmet(1996), Çelik Güvercin, KTMD Yayını. TÜREL, Oktar(2002), “Akdeniz'de Bir Ada- KKTC'nin Varoluş Öyküsü”, İmge Kitabevi. UÇAROL, Rifat(1995),SİYASİ TARİH, İstanbul:Filiz Kitabevi Yayınları. ÜLGER, İrfan Kaya, Efegil Ertan(2002), AB ve Kıbrıs Bugünü ve Geleceği, İstanbul: Gündoğdu

Yayınları.

YOLAK, Seyit(1989), 1571'den Günümüze Kıbrıs Türk Yönetimleri, Lefkoşa: KKTC Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları,

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF

105

KAYNAKÇA

GAZETELER VE DERGİLER

- 11 Şubat 1959 Hürriyet Gazetesi - 17 Ağustos 1960 Bozkurt Gazetesi - 21 Ekim 1961 Halkın Sesi Gazetesi - 16 Temmuz 1974 tarihli Milliyet Gazetesi - 14 Ağustos 1974 tarihli Hürriyet Gazetesi - 3 Eylül 1964 Halkın Sesi Gazetesi - 15 Ağustos 2009 Hürriyet Gazetesi

- Ankara Üniversitesi İletişim Fakültesi Uygulama Gazetesi Aralık 2002 - Güvenlik Kuvvetleri Dergisi Haziran 2004 - Güvenlik Kuvvetleri Dergisi Eylül 2005 - Güvenlik Kuvvetleri Dergisi Eylül 2006

106

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF