Hagiographica inedita decem 9782503402116

Citation preview

CORPVS CHRISTIANORVM SeriesGraeca

21

HAGIOGRAPHICA INEDITA DECEM

BREPOLS - TURNHOUT 1989

HAGIOGRAPHICA INEDITA DECEM

E CODICIBVS ERVIT

FRANÇOIS

HALKIN

t

LEUVEN UNIVERSITY PRESS

TURNHOUT BREPOLS 1989

EDITORES

E. DEKKERS M. GEERARD C. LAGA M. PINNOY A. VAN ROEY G. VERBEKE

© Brepols 1989 No part of this work may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means without written permission from the publisher.

AVANT-PROPOS Que de fois, dès la fin des années soixante, n'ai-je entendu dire au Père Halkin: "Je voudrais bien encore voir cela imprimé avant ma mort." Il était presque inévitable pourtant que, travaillant comme il le faisait, il ne laissât un jour quelques travaux en chantier. Ce fut le cas, hélas, pour le présent volume. Nous avions revu à deux l'ensemble de son manuscrit, il avait encore corrigé avec son attention coutumière les premières épreuves de tous les textes grecs, quand, le 25 juillet 1988, la mort vint mettre un point final à ses efforts. J'ai achevé le livre du mieux que je l'ai pu, essayant, autant que possible, de le rendre conforme à ce qu'il aurait désiré. Avant d'expliquer au lecteur, comme nous le faisons presque toujours dans cette collection, les choix concrets qui ont présidé à l'établissement et à la présentation des textes qu'on va lire, en d'autres termes les principes de l'édition, il ne me semble pas hors de propos, d'une part, d'expliquer un peu comment il se fait que le Père Halkin, à la fin de sa vie, a publié plusieurs recueils qui, comme celui-ci, mettent bout à bout des textes hétérogènes, sans guère d'introduction historique, et d'autre part de signaler, ce que le Père Halkin ne faisait guère, l'intérêt de quelques-uns au moins des dix opuscules ici édités. Les dix études qu'on va lire ressemblent à quantité d'autres que l'auteur a publiées, surtout durant les 30 dernières années, dans les Analecta Bollandiana,dans d'autres revues, dans des recueils festifs, ou finalement en petits volumes comme celui-ci. On constate toutefois que, au fur et à mesure qu'il avance en âge, le commentaire historique s'amenuise, l'introduction se réduit et seul, prenant presque toute la place, demeure le texte grec que le Bollandiste est allé repérer dans tel ou tel manuscrit. Si on prend quelque recul et que l'on considère le contexte historique dans lequel s'est insérée cette longue vie d'érudit, on comprend sans trop de peine ses choix et son évolution. Le Père Delehaye était déjà sexagénaire lorsqu'il alla recruter, au juvénat des Jésuites, le jeune François Halkin pour l'œuvre bollandienne. Cela veut dire que, lorsque celui-ci arrive à Bruxelles, le vieux travail de discernement critique, caractéristique des Bollandistes depuis leur origine, tendant à séparer les textes fiables des autres, à distinguer éventuellement dans une Passio ou une Vita les éléments historiques de ceux qui ne le sont pas, à discerner si, derrière un texte complètement légendaire, il faut reconnaître un personnage réel ou un saint forgé de toutes pièces, ce travail est

VI

AVANT-PROPOS

pratiquement terminé: les principes de cette cnttque ont été établis une fois pour toutes et on ne pourra plus guère que répéter ce qu'a dit le maître ou, au mieux, appliquer à de nouveaux textes, voire à de nouveaux saints quand on en découvre, les principes qu'il a élaborés. Si un jeune chercheur fait encore cela sans trop de problèmes, le Père Halkin, au fur et à mesure que les années passaient, s'est contenté de plus en plus de courtes références aux œuvres du P. Delehaye: ci-dessous encore, on ne trouvera en tête des textes que de brefs renvois aux articles du maître, à ses Passions(1), à 2), et surtout au commentaire du ses Légendes hagiographiques( Martyrologe Romain paru dans les Acta Sanctorumen 1940, commentaire dans lequel avait déjà été condensé tout l'acquis critique du siècle précédent, qui avait été capital en la matière. A la mort du P. Delehaye en 1941, ce qui par contre était resté en jachère, c'était la Bibliothecahagiographica graeca,l'inventaire des textes hagiographiques grecs édités, lequel n'avait plus été mis à jour depuis 1909. Dès 1935, quand il publia un article intitulé Publicationsticentesde textes hagiographiques grecs(3), on perçoit que le P. Halkin est soucieux de mettre à jour ce répertoire vieilli. Or, l'année suivante - le futur Bollandiste n'a alors que 35 ans commence à paraître l'ouvrage monumental de Mgr A. Ehrhard, Überlieferungund Bestand der hagiographi.rchen und homiletisthenLiteratur dergriechischen Kirche. Paraissant par fascicules de 1936 à 1943, cette publication rassemblait les résultats de plus de 30 ans de voyages et de recherches, qui ont fait faire aux études hagiographiques un progrès décisif. Malheureusement, la mort de l'auteur, la guerre et l'après-guerre eurent sur le livre une influence néfaste. Sa parution ne fut achevée, difficilement, qu'en 1952, 12 ans après le décès d'Ehrhard. L'Überlieferungrévéla, en son temps, une masse considérable de textes hagiographiques inédits, mais elle était très malaisément utilisable par manque d'index. Le P. Halkin se résolut donc à faire d'une pierre deux coups: à la fois mettre à jour la Bibliotheca hagiographicagraeca et y fondre un répertoire des inédits, avec références aux manuscrits qui les contenaient, souvent par l'intermédiaire d'Ehrhard ou d'autres ouvrages analogues. Ainsi vit (1) Les Pass;onsdes martyrs et les genres /#téraires, Bruxelles, 1921. Le P. Halkin en fit paraître une seconde édition, revue et corrigée, en 1966. (2) Les légendeshag;ographiq11es, Bruxelles, 1905; une deuxième édition parut dès 1906; une troisième, revue, en 1927; une quatrième, augmentée d'une notice sur l'auteur, en 1955. (3) Un deuxième article portant le même titre parut en 1941, un troisième en 1946, un quatrième en 1951, un cinquième en 1956.

AVANT-PROPOS

VII

le jour, en 1957, la nouvelle édition, mise à jour et considérablement augmentée, du vieux répertoire de 1909; on y trouvait désormais pour chaque saint dont existe une Vie grecque, un répertoire de tous les textes alors connus, soit qu'ils fussent déjà imprimés, soit qu'ils restassent encore enfouis dans les manuscrits. Mais, précisément, le P. Halkin était bien conscient que les connaissances de l'époque étaient encore incomplètes. A partir de ce moment, ses efforts allèrent, en grande partie, à parfaire ce répertoire: comme Ehrhard, il se mit à inventorier les fonds de manuscrits. J'ai eu à la fois la joie et la chance - quelle initiation aux manuscrits! - de préparer avec lui l'inventaire hagiographique des manuscrits grecs de Paris (4). Plus tard, il dépouilla encore les fonds de la Laurentienne et, avec le P. van Ommeslaeghe, de la Bibliothèque Nationale d'Athènes. Mais à côté de ces 3 collections qu'il explora à peu près systématiquement, que d'autres manuscrits n'a-t-il étudiés soit de visu, soit sur microfilm! Après la guerre, la multiplication des microfilms lui donna en effet des facilités que n'avaient connues ni le P. Delehaye, ni Mgr Ehrhard. Et l'amitié qui s'était établie entre le P. Halkin et l'abbé Marcel Richard amena au Musée Bollandien le film de bien des manuscrits dont l'accès restait difficile. De même, la proximité de Louvain, où était déposé un double des films pris en 1950 au Sina'f par l'expédition de la Bibliothèque du Congrès, mettait une bonne part de la bibliothèque de Sainte-Catherine à proximité de Bruxelles. Accumulant les notes, puis les ordonnant dans deux Ai«taria successifs de la BibliothecahagùJ!,raphica graeca ( 1969 et 1984), le P. Halkin put établir un répertoire pratiquement complet de la littérature hagiographique byzantine. Mais la recherche des inédits l'avait mis continuellement en contact avec des textes nouveaux, peu répandus; il en avait accumulé les films et les photos. Il était tout naturel qu'il se lançât dans une nouvelle voie: la publication de ces inédits. C'est ce qu'il fit de plus en plus au soir de sa vie, quand, les voyages étant devenus plus pénibles, il était plus sage d'utiliser les richesses engrangées au M111e11m Bollandian11m. Des heures durant, nous le voyions, assis à sa table, déchiffrant patiemment des photos de manuscrits et les transcrivant. Il exploitait ainsi au mieux la merveilleuse connaissance du grec qu'il avait développée pendant de longues années. Mais il transcrivait, transcrivait et ... produisait trop ! Les (4) Fr. HAI.KIN, Ma11111mtsgrm dt Paris.Inventain hagiographiq11t (= S11bsidia hagiographica, 44), Bruxelles, 1968.

VIII

AVANT-PROPOS

Analecta Bollandianane pouvaient pas s'occuper uniquement des saints grecs! De là vinrent ses si nombreuses participations à des revues extérieures ou à des Festschriften, ses livres enfin, parfois centrés sur un saint comme Euphémie (1965) ou Chrysostome (1977), parfois sur un manuscrit (le ménologe impérial de Koutloumous en 1984, celui de Baltimore en 1985), mais rassemblant aussi parfois des textes complètement hétérogènes, ce qui, en fin de compte, les faisait ressembler ... aux Acta Sanctorum.Souvent pourtant, les textes qu'il déchiffrait et transcrivait avec un tel acharnement, l'intéressaient - et c'est paradoxal - relativement peu. Lui qui avait été éduqué dans l'optique de critique historique du P. Delehaye, n'y trouvait guère qu'à confirmer ce qu'on savait déjà; lui qui aimait la concision et se méfiait naturellement du merveilleux, éditait souvent des œuvres rhétoriques ou des Passions épiques qui ne lui plaisaient guère. Que de fois ne s'est-il exclamé "Quelle rhapsodie!" à propos d'un éloge qu'il trouvait trop long et trop alambiqué! Que de fois ne s'est-il tapé le front en disant "Invraisemblable!" pour caractériser un texte qui l'occupait (5) l J'en arrive ainsi tout naturellement à la deuxième partie de mon Avant-propos, esquisser à tout le moins l'intérêt des textes ici édités. Cet intérêt, que les dernières années de sa vie le P. Halkin mettait si peu en valeur, est pourtant bien réel, et les dix textes qu'on va lire ne demandent qu'à être exploités et intégrés à !'Histoire, j'entends évidemment non seulement l'histoire événementielle, mais l'histoire de la langue, de la liturgie, de la géographie, des mentalités, de la médecine, bref à l'ensemble des connaissances que, comme un trésor, l'humanité essaie de préserver et d'accroître concernant son passé. Trois textes méritent une attention tout à fait spéciale, parce qu'on peut vraiment les qualifier de "nouveaux". Le plus ancien est la Passion de S. Hyacinthe d' Amastris, un martyr sur lequel on n'avait jusqu'ici qu'une notice du synaxaire et un éloge par Nicétas le Paphlagonien. Le texte ici édité semble bien être à la base de celui de Nicétas; il est sûrement le plus ancien témoignage d'une certaine étendue concernant ce martyr. Relevons que le gouverneur y parle au saint par l'intermédiaire d'un µe:aiToÀoywv. (s) L'abus du merveilleux dans certaines Passions épiques engendrait encore facilement chez lui le mépris, presque la honte de s'occuper de récits aussi fantastiques; telle est la vraie raison pour laquelle, lorsqu'en 1985 il publia Le ménologe,mpénal de Ba/timon (= S11bsidiahagiographica,69), il omit d'éditer les 20 folios relatifs à S. Clément d' Ancyre. On voit là combien la problématique historiciste du début du siècle a continué, chez lui, à faire sentir ses effets jusque dans les toutes dernières années.

AVANT-PROPOS

IX

Je croirais volontiers qu'il s'agit d'un interprète; nous aurions là un témoignage de plus sur la survivance en Asie Mineure d'une langue épichorique à une époque relativement tardive. Le texte comporte peu de merveilleux, beaucoup moins en tout cas que la notice du synaxaire, et il n'est pas sans originalité: dans ses prières, le martyr privilégie manifestement les vocatifs 'lriooû, 'lriooû µou, àya0É µou 'lriooû, voire même 'lriooû 6 yÀuKÙÇ nmf)p, et non XpLOTÉet Kup1E,bien plus habituels dans l'ensemble de la littérature hagiographique et liturgique ancienne; un tel phénomène ainsi que quelques mots et tournures qui semblent rares me donneraient à penser que nous avons là une production littéraire régionale (6). Le second des textes nouveaux est une Invention des reliques de 5re Photine, ainsi que le récit de miracles attribués à son intervention. Cette fois, nous entrons dans la Constantinople byzantine, à une époque que seule une étude minutieuse pourrait situer. Il faut y relever, avec le P. Halkin, quelques détails inédits concernant la topographie de la ville. Comme tous les récits de miracles, ceux-ci nous font pénétrer dans la vie de tous les jours, en l'occurrence la vie urbaine: nous voyons un troupeau de bovidés aller vers l'abattoir, des artisans bâtir et orner un sanctuaire, nous apercevons le prêtre desservant l'église ainsi que les gamins qui l'aident, nous assistons à un incendie qui s'étend le long d'une rue, nous voyons évidemment des malades décrivant leurs maux et implorant leur guérison. Le troisième texte neuf, qui est aussi le plus long du recueil, est particulièrement émouvant. Il s'agit du récit du martyre d'un jeune homme, Nicétas d' Ancyre, à Nysse, à la fin du XIIIe s., à une époque où la région est depuis longtemps sous domination musulmane. Écrit par Théodore Mouzalon, grand logothète ("premier ministre", comme le traduit le P. Halkin) et protovestiaire, ce texte presque contemporain des événements, me paraît particulièrement valable: nous y touchons du doigt une péripétie de plus, tragique, de la lutte éternel1e entre groupes dominants et groupes dominés. Le jeune Nicétas ne diffère guère de quantité de héros morts pour toutes sortes de causes. Tandis qu'il résiste, d'autres préfèrent se soumettre. Sa mère même l'incite à sauver plutôt sa vie. Il est immensément seul dans sa lutte, soutenu par sa seule espérance. Ce martyre de Nicétas n'était connu jusqu'ici que par un texte secondaire, beaucoup plus tardif. (6) Le petit livre de Claude Brixhe, &ai n,r le gru anatolien "" dilmt d, nom ère (Nancy, 1987 2), basé sur les documents épigraphiques, pourra-t-il jamais recevoir un pendant basé sur les productions littéraires locales?

X

AVANT-PROPOS

Les sept autres textes, certes moins neufs, n'en sont pas pour autant dépourvus d'intérêt. La notice sur le prophète Zacharie, tirée d'un des ménologes composés pour Michel IV (1034- 1041), si, comme le dit le P. Halkin, elle utilise la prophétie même de Zacharie, a bien d'autres sources d'inspiration: il n'est pas douteux qu'on y trouve des éléments qui enrichissent l'histoire de l'exégèse et d'autres, tirés des Vies apocryphes des prophètes. - Très tôt et pendant de nombreux siècles, les Chrétiens ont souvent voulu être enterrés "ad sanctos", à proximité du corps d'un saint (7): cette mentalité apparaît non seulement dans le Martyre de Nicétas, que nous venons de présenter - on l'enterre près de Grégoire de Nysse -, mais dans la Passion, entièrement légendaire, de Ste Sébastiana. - Relevons encore que le texte sur S. Onuphre est un bon témoin de la croyance en l'ange gardien (cf. VII, 70-71), et que la Vie de S. Arsène (8) atteste à sa manière l'idée archaïque, défendue également par Augustin, de l'inutilité des agapes en faveur des défunts (cf. VIII, 555-556). Notons pour terminer l'intérêt des textes hagiographiques pour l'histoire de la liturgie: on sait qu'il est souvent fort difficile de savoir depuis quand telle ou telle formule liturgique est en usage; or, il arrive que ces formules aient été reproduites dans des Vies de Saints: nous avons relevé de tels emprunts dans la Passion de S. Romain et dans celle de Nicétas le Jeune, mais il est clair que les spécialistes pourraient faire plus ample moisson. Enfin, il est bien rare qu'un texte grec nouveau n'apporte pas quelque chose à la connaissance de la langue : comme le Martyre d'Hyacinthe, la Vie d'Arsène ou plutôt les apophtegmes, qui en sont le principal matériau, portent la marque d'un grec régional, celui d'Egypte en l'occurrence. Sur plus d'un point, ils témoignent de l'évolution du grec post-classique vers le démotique. Les dialogues en style direct, dont la littérature hagiographique est pleine, sont d'ailleurs, en dépit de tout ce qu'ils ont de fictif et de littéraire, témoins des changements qui affectent la langue médiévale parlée. Dans le domaine du vocabulaire enfin, la souplesse du grec est telle que presque chaque texte apporte des mots non encore répertoriés dans les lexiques; il arrive que le P. Halkin les signale, mais c'est très irrégulier: les lexicographes devront repasser chaque opuscule au peigne fin. (7) Sur ce thème, voir le livre récent d'Yvette Duval, AMprès des saints, corps et âme. L'inhumation "ad sanctos"dans la chritienté d'Orient et d'Occident du III• au VII' siècle, Paris, 1988. (8) Cette Vie de S. Arsène est, notons-le en passant, l'exemple typique d'une Vie construite a partir des Apophthegmata Patrum, lesquels ont été regroupés selon les différentes vertus qu'ils mettent en évidence.

AVANT-PROPOS

XI

Venons-en maintenant à ce que fut la préparation directe de cette édition. Quand, au début de juillet 1987, le P. Halkin nous demanda si cela nous intéressait d'éditer une dizaine de textes hagiographiques, le principal avantage qu'il y voyait, c'est qu'il ne devait pas fournir de traduction. Dans les dernières années de sa vie en effet, on lui suggérait de plus en plus souvent de joindre à ses éditions une traduction du texte publié. Or, si comme le P. Delehaye, auquel il se référait souvent, il s'était toujours astreint à comprendre jusque dans le détail les textes qu'il tirait des manuscrits, il ne s'était, pendant de longues années, guère entrainé à en donner une traduction publiable. ·n avait une admiration sincère pour des hommes tels le P. Festugière, qui s'étaient perfectionnés dans l'art de la traduction, mais ce n'était pas là un travail qui l'attirait. Quand donc il nous présenta sa dizaine d'inédits, nous fûmes soucieux, à la fois de lui rendre le service qu'il attendait, et que les choix et les principes de notre collection pussent également être sauvegardés. Par bonheur, pour sept des dix textes qu'il nous offrait, on ne connaissait qu'un seul témoin manuscrit, celui évidemment qu'il avait utilisé. Pour deux autres, il existait un second témoin que le Père, formé à une époque où il n'était guère pensable de vouloir rassembler tous les témoins connus, avait jugé superflu de collationner; je fis rapidement ce petit travail à sa place de façon à assurer, autant que possible, le caractère "définitif" de l'édition. Quant à la dixième pièce, le Martyre de Nicétas le Jeune, elle est éditée d'après un manuscrit conservé à Lavra, qui semble à peu près contemporain de la rédaction de l'œuvre et dans lequel presque aucune faute ne paraît s'être introduite; il en existe un second témoin tardif (XVIIe s.); mais, comme celui-ci est également conservé à Lavra, il y a toute chance qu'il s'agisse d'une copie du manuscrit que le P. Halkin a édité; nous avons pris le risque - minime - de l'ignorer, pour ne pas retarder davantage la parution du volume. Le lecteur verra immédiatement que les éditions ci-dessous sont tout à fait conformes à celles des volumes précédents de la Smes graeca: l'apparat des sources (essentiellement bibliques) et l'apparat critique ne sont pas mêlés; les notes et explications historiques sont également à part; enfin, le texte grec n'est pas interrompu par des sous-titres français: ceux-ci, dont l'utilité est évidente quand il n'y a pas de traduction, ont été imprimés en marge. Sur tous ces points, la manière d'éditer que le P. Halkin avait héritée de ses prédécesseurs a été adaptée à nos coutumes. Quant aux textes grecs eux-mêmes, ils ont été vérifiés et discutés avec l'auteur comme tous ceux de la série, certains passages illisibles aux yeux vieillis du P. Halkin ont pu finalement être

XII

AVANT-PROPOS

déchiffrés, et lui-même a revu et vérifié ces lectures. Sur les détails qui varient d'un éditeur à l'autre, la manière de faire que le Père avait mise au point au cours des années a été entièrement respectée: les fautes d'itacisme et erreurs apparentées (9), les géminations de consonnes simples et simplifications de géminées, les fautes d'esprit, tout cela a été corrigé sans mot dire. Pour ce qui est de la restitution des iotas souscrits, de la graphie de certaines expressions adverbiales en un ou deux mots, de l'accentuation des enclitiques, le Père ne s'éloigne jamais des conventions habituellement en vigueur. Pour le reste, il transcrivait ses manuscrits en y intervenant le moins possible: quand il n'avait qu'un témoin, il le respectait même pour les v éphelcystiques; si, dans un texte, un mot était constamment accentué de manière inhabituelle, surtout s'il s'agissait d'un mot rare ou d'un nom propre, il le laissait tel quel: on ne s'étonnera donc pas de lire ci-dessous Maüpa, XaÀKonpm1wv, npona16ELav, xaµov (sans accent comme dans le manuscrit). Les graphies indiquant une prononciation différente de celle qu'on aurait attendue sont souvent respectées; de même les démotismes. Sur ces deux points, le P. Halkin n'avait guère tendance à corriger sans avertir le lecteur ( 10 ). Seul l'apparat des sources de la Vie de S. Arsène a été notablement enrichi après la mort de l'éditeur. Celui-ci était en effet bien conscient du parallélisme existant entre les Apophtegmes et le texte qu'il éditait: les lacunes après les Il. 55 et 203 l'avaient obligé à chercher dans les autres textes sur S. Arsène. Et seule sans doute la faiblesse du grand âge l'avait empêché d'expliciter ce qu'en d'autres temps il aurait signalé au moins dans l'introduction. Voilà donc ficelée une des dernières gerbes que le P. Halkin a

(9) Elles sont particulièrement nombreuses dans le texte sur S. Onuphre. (10) Quelques exemples clarifieront cette manière de faire: en VIII, 686, le manuscrit porte oùK /:éû,w; le Père corrige tacitement ÈaÀw en t.6>.w, parce que l'esprit était une graphie purement conventionnelle, mais il ne corrige pas le oÛK en oûx, car le OÛKtémoigne d'une prononciation inattendue. - Dans la question difficile des indicatifs futurs et des subjonctifs aoristes, que les Byzantins confondent souvent entièrement, le P. Halkin normalise tous les cas qui peuvent l'être au nom d'une simple erreur d'itacisme, mais en IX, 161, il ne change pas anovtµwµcv en 6novcµoüµEv. Semblablement encore, en VIII, 354, il préfère conserver le napaµÉvE1 de son manuscrit plutôt que de se hasarder à le corriger en napaµcvcî. Dans le même texte sur S. Arsène, plusieurs verbes régissent un double accusatif: napéxw (VIII, 78·79), ypfüj>w (170/171), àvoyyÉÀÀw (241), KOTOÀdnw(384-38'.,); rien n'y a été modifié. A la ligne '.)09, par contre, le Père a corrigé un Hyc1 ou16v, au nom sans doute de tous les ÀÉYEIoû1y qu'on trouve dans le même texte.

AVANT-PROPOS

XIII

moissonnées, une gerbe de l'extrêm e vieillesse. Puisse-t-elle être rangée, avec tant d'autres de la jeun esse et de l'âge mûr, dans la grange des travaux bien faits. Jacques NORET

PRÉFACE Voici un nouveau lot d'inédits hagiographiques. Ils concernent aussi bien le prophète Zacharie que la Samaritaine de l'Évangile, des martyrs authentiques comme Romain d'Antioche et Procope de Césarée que des inconnus comme sainte Sébastiana, enfin des moines, Arsène et Onuphre, et même un néomartyr, Nicétas le Jeune. Comme d'ordinaire, la plupart de ces textes sont anonymes. Cependant l'éloge de S. Procope est l'œuvre du diacre Procope et le récit concernant Nicétas est dû à Théodore MoU7.alon,tandis que la notice de S. Zacharie, si elle ne porte pas de nom d'auteur, est du moins datée avec assez de précision, puisqu'elle a été rédigée pour l'empereur Michel IV (1034-1041).

OUVRAGES CITÉS EN ABRÉGÉ

Act. SS. Acta Sanctorum,Anvers, 1643-1770; Bruxelles, 178o-. Anal. Boil. Analecta Bo//andiana, Bruxdles. BECK, Kirche u. theol. Lit. Hans-Georg BECK, Kirche und theologùche Literatur im byzantinischen Reich ( = Byzantinisches Handbuch im Rahmen des Handbuchsder Altertumswissenschaft.Zweiter Teil. Erster Band), Munich, 1959.

BHG Par ce sigle, on renvoie à la fois à François HALKIN,Bibliotheca (= SMbs.hag.,8a), Bruxelles, 19573 , et à François hagi'ographicagra8ca hagiographicae gra8ca8 (= S#bs. HALKIN,Nov#mAMctari#mBibliotheca8 hag., 65), Bruxelles, 1984. BRIGHTMAN F.E. BRIGHTMAN,LiturgiesEastem and Western,vol. 1, Oxford, 1896. CALDERINI,Divonario Aristide CALDERINI, Divonario dei nomi geogra.fici e topogra.fici vol. 1-V et Supplemento 1°, Le Caire/ dell'EgittoGreco-Romano, Madrid/Milan, 1935-1988.

Catal. Graec.Vatic. Catalog#ScodiCMm hagiographiœrt1m gra8C01'#m bibliothecae Vaticanae. Ediderunt Hagiographi Bollandiani et Pius FRANCHIDE' CAVALIERI,Bruxelles, 1899. Comm.martyr.rom. MartyrologiMm Roman#mad formam editionistypica8,scholiishisJrJricis ad Acta SanctorumDeeembris),Bruxdles, inslrllctum(= PropylaeMm 1940. DELEHAYE,Passions Hippolyte DELEHAYE,us Passions desmartyrset lesgenres/ittlraires. Deuxième édition, revue et corrigée(= S#bs.hag.,13B), Bruxdles, 1Ç)66.

OUVRAGES

4

CITÉS EN ABRÉGÉ

D0SSETTI G.L. DossErn, Il simbolodi Nieta e di Costantinopoli.Edizione critica (= Testi e Rietrchedi Saenze Religiose,2), Rome, 1967. EHRHARD, Überlieftmng Albert EHRHARD, ÜberlieftmngMndBestandder hagiographischen Mnd homiletischen Litera/tir dergriechischen Kirche.Erster Teil: Die Überlieftmng t. 1-111 (= T.U. 50-52), Leipzig, 1937-1952. GRIMAL grecqMe et romaine,Paris, Pierre GRIMAL, Dictionnairede la mythologie 1951. JANIN, Constantinople ~tine Raymond JANIN, Constantinople ~tine. Développement#nJain et répertoiretopographiqllB. Deuxième édition (= Archives de l'Orient Chrétien,,0), Paris, 1964JANIN, Égliseset III01lllStères Raymond JANIN, La géographiee«lésiastiquede l'empire by~ntin. Première partie: Le siègede Constantinople et le PatriarcatŒcllmlniqMe. Tome III : Les égliseset les monasttres.Deuxième édition, Paris, 1969.

(Der) kleine PaM/y Der kleine Pa#!J. Lexikon der Antilee allj der Gmndlage IIOII PaM/y's Realencyclopiidie der Classischen AJterl#111SIJÏssenschaft ... herausgegeben von Konrat ZIEGLER, Walther SONTHEIMER(und Hans GARTNER). Vol. 1-V, Stuttgart, 1964- 1975. LAMPE G.W.H. LAMPE, A PatristicGreek Lexicrm, Oxford, 1961-1Ç)68. LEUTSCH-ScHNEIDEWIN E.L. A LEUTSCH(et F.G. ScHNEIDEWIN), Corpm Paroemiographof'llm Graecort1m, t. 1-11, Gœttingue, 1839-1851.

P.G. Patroiogiae e11rs#S rompietus... SeriesGraeca... , accurante J.-P. MIGNE, Paris, 1857- 1866.

s.c. SoMrctsChrétiennes,Paris.

OUVRAGES CITÉS EN ABRÉGÉ

5

Subs.hag. Subsidiahagiographica, Bruxelles. Synax. Eccl. CP SynaxariumEcclesia8Constanlinopolitanae e codiceSirmondiano,num Berolinensi,adiectissynaxariisselectis,opera et studio Hippolyti DijLEHAYE(= Propylaeum ad Acta Sandor11111 Novembris),Bruxelles, 1902.

T.U.

Texœ und Unters11ch11ngen z,,r Geschichte der altchristlichen Uteralllr, Leipzig/Berlin. VLADIMIR Archimandrite Bna,nHMipb, CucmeMamu'4ecKoe onuca11iepyKonuceù MocKoBcKoù

Cu11oda.1b11où(flampiapweù)

PyKonucu 2pe14ecKi.'I, Moscou,

1894.

liu6.!ÏomeKu,

\l. 1:

I UNE NOTICE SUR LE PROPHÈTE ZACHARIE BHG 188oc

En publiant naguère Dix textesinéditstirés d# Ménologeimpérialde (1), j'avais réservé la notice de Zacharie, que j'espérais KoMtloMmous comparer avec un autre inédit, celui de la Bodléienne (2). J'ai légenappris depuis que ce dernier dépend des Vittl8 prophetar11m daires (3), tandis que celui de Koutloumous s'inspire principalement de l'Ancien Testament, et notamment de la prophétie de Zacharie. La comparaison entre les deux inédits étant exclue, je publie sans plus attendre la notice du ménologe impérial. Elle est conservée dans le manuscrit 23 du monastère athonite de Koutloumous (4), aux folios 40-41v, à la date du 8 février.

(1) Cahürs d'OrimtaliS111e, n° 8 (Genève, 1984). - Cc ménologe est dédié à Michel IV, qui régna de 1034 à 1041. (2) Ibid., p. 8, note 9. (3) Cf. EHRHARD, Überli,.fonmg,t. 3, I (= T.U. 52, 1), 1943, p. 440. (4) Ibid., p. 407.

CODEX UNICUS Atho,re,rsiIKo11t/011111011sio11 23, f.

40-41

v

saec. XII

είς

τόν

αγιον

καl

Ύπόμνημα ενδοξον προφήτην

Ζαχαρίαν

f. 4ο'

1. Ό μακάριος καi ενδοξος προφήτης Ζαχαρίας γης μέν εφυ τής 'Ιουδαίων, ών δη καi κλάδος θείος 5 γνωρίζεται. Βίον δέ ζήσας έκ πρώτης ήλικίας καθαρόν καi θεάρεστον, τοϋ τής προφητείας ήξιώθη χαρίσματος.

ΤfΊς γάρ τοϋ τόν

θείου

άναδείξας

πνεύματος χάριτος δοχείον

έπάξιον,

θείας

έμφανείας

έαυ- Vision des a, καί Le prob&e είπείν, dιι maL

έώρα

δρμα τών άρετών χρηματίσας, θεοϋ δέ μάλλον 10 έναργώς

τινά

έθεdτο τά τών άγγέλwν στρατεύματα,

ποικίλα

τάξει

ΤΙ]

καi

λαμπρότατα

προσηκούσι;ι

τι;,

δρματα,

δντι

κόσμct)

άγγέλοις

ώσπερ τε

καi

διϊππευόμενά

τε καi πανταχ-ιj διατρέχοντα. Τούτ½J δέ οίμαι τό ταχυ καi δραστήριον τής άγyελικής λειτουργίας έμφαίνεται· 15 τά

γάρ

θάνομεν

καi

γινόμενα καi

συμφέροντι

κούμενα,

καν

γινόμενοι, 20 τυγχάνειν

τά

πdσιν αύτοi

μη

κακόν

ήμίν

προβαίνει

τόν

κριταi

γάρ

έστίν;

τών

η

Καν

έπηρείας,

τί

τε

τών

οίκονομούμενα Τι

πρέποντα;

καν πολυειδείς

άγαθών

έπ' άγαθctJ

διεξαγόμενά

κακοi

κακώς δλwς

δι' άγγέλwν

γίνεσθαι,

ίσχυριζώμεθα.

νομένων στίας,

δπαντα,

πιστεύομεν

μαν­

δηλονότι

καi

διοι­

πραγμάτων

ανwθεν

παρά

κακά

θεοϋ

γι­

μη

κατά

λόγον

χαλεπάς

έρείς

άρρw­

καν

θλίψεwν ποικίλων

έπαγwγάς, καν πενίαν τό βαρύτατον τών έν βίct) 25 άνιαρών, καν θάνατον αύτόν τό δοκοϋν είναι τελευ­ ταίον κακόν, ού κακίαν τινά κατηγορήσεις θεοϋ· τό γαρ φύσει καλόν I ούτός έστιν, ή αύτοαγαθότης, ή f. 4ον μακαρία

φύσις.

'Έκαστον

δέ

τών

άπηριθμημένwν

λυ­

πηρόν ήμίν καταφαίνεται, άγνοοϋσι πάντως τό συμ30 φέρον ήμών τ1j ψυχ-ιj. 2. Άλλ' ούχ ό θείος οίιτος προφήτης οϋτwς έφρόνει Prisomιier 41 περί θεοΟ. Πρός γάρ την χώραν αίχμάλwτος τών ChoidimJ,

Χαλδαίων

συν

πάσι

τοίς

Ίουδαίοις

άχθείς,

δπερ

δεινώς καθάπτεται της άνθρώπwν ψυχής, ούδένα τρό35 πον έμπαροινήσας wφθη θει;, ούδέ μικρόν τι ρήμα προέμενος γογγυσμού, δτι κινδύνων καi θλίψεwν ίjδει πολλών είναι τας άμαρτ(ας γεννητικάς, ών χάριν καί τι;, 'Ιουδαίων εθνει την αίχμαλwσίαν καi τα έξ αύτης

10/13 cf. Zach. 6, 1-8

21

κακώv

cod.

3S/36 cf. Is. 58, 9

Zacharie

prophitise.

ΙΟ

ΗΥΡΟΜΝΕΜΑ

1.

συμβήσεσθαι λυπηρά. Πλήν καi είς την βάρβαρον γην τα τf\ς προφητείας ηνθει μdλλον αύτι;>.

40 διατρίβοντι

Ούδέ: γαρ τόπος,

άλλα τρόπος άγαθός

καi

βίος άνε­

πιληπτος θει;> κεχαρισμένος καθέστηκεν. 'Όθεν καi έπi τής Βαβυλωνίας τών έκείνου προρρήσεων πολλά τέλος 45 ην

είλήφασιν.

έκείν½)

Ζαχαρίας

τό ώς

Ένi

δέ:

δνομα υίόν

τών

όμοεθνών

γεννήσει

καi

Ίwσεδέκ

6

προηγόρευσεν

-

χρόνοις

θεόληπτος ϋστερον

έν

Ίερουσαλήμ

έκ Περσίδος άνασωθέντος τοϋ τών 'Ιουδαίων λαοϋ της ίερατείας άξιwθήσεται· καi Σα­ λαθιήλ έκείνον έφ' υίί;) εύλογήσας τό όνομα αύτοϋ 50 Ζοροβάβελ έπέθηκεν, άλλα καi αύτί;) Κύρ½) τι;> τών Περσών βασιλεί τών μελλόντων προφητεύσας πολλά, θαυμαστός έχρημάτισε καi αίδέσιμος ό μακάριος- δν δή καi εύλόγησε προορών τήν είς Ίεροσόλυμα γενη­

σομένην

αύlτι;>

55 λοπρεπf\ ό

τί;)

Κύρος-

αφιξιν

πάντων δπερ

καi

ώς

θεί;)

πιστήν

άποδώσει

ϋστερον

είς

έκεί τήν

εργον

καi

έκβάν

πολλί;)

θαυμασιώτερον

τόν θαυμαστόν τοϋτον προφήτην πdσιν άπέδειξεν. Άλλα καί αίιθις άγγέλους έώρα

νοεροίς

όφθαλμοίς

άνά

μέσον

έστώτας

ζών,

ζόμενος

3. 65 τί;)

'Ά

άεί

ήν, δέ

ποτε

δτι, περl

άνθρwπεί½)

δρα

καθέστηκε,

τάς

φασί,

άσwμάτους

«Τί;)

νηστείας

γένει, μάλλον

όμοί½)

νομοθετεί

τίς δέ:

οϋτως τών

τοίς

τοίς

κατασκίων

60 δpεων καί τοϋτον διδάσκοντας τήν έπi πάντα θεοϋ διήκουσαν πρόνοιαν· ώς άσώματος γαρ έν ματι

δου- f. 41 '

λειτουργίαν

τοϋ

σώ­ δυνάμεις ένοπτρι­ τό δμοιον».

καi

πάσης

άμελής καλών

η

άρετf\ς Conseilsmoraιιx.

νωθρός

άμαθής,

ώς

μή παντός άγαθοϋ κανόνα καi στάθμην ήγείσθαι αύτόν καi τα θεόπνευστα τούτου καi θεάρεστα λόγια, δι' ών άνθρώποις πdσιν εύαγγελίζεται σαφώς ψυχικήν σω70 τηρίαν, καρπών εύθηνίαν καi άπαλλαγήν τών συνε­ χόντων κακών, δι' ών καi ταϋτα παραινεί καi ποιείν ύποτίθεται· Λαλείτε, φάσκwν, έκαστος άλήθειαν πpός τόν πλησίον αύτού· καί κρίμα είpηνικόν κρίνετε έν ταίς πύλαις ύμών· καί έκαστος τήν κακίαν τού πλησίον 75 αύτοΟ μή λοyίζεσθε έν ταίς καpδlαις ύμών, διότι, φησίν, πάντα ταύτα έμίσησα, λέγει κύριος παντοκpά­ τωp.

-44/48 cf. Zach. 6, LEUTSCH-ScHNEIDEWIN,

Zach. 8,

16-17

Agg. 2, 4 11, p. 559, 11. 8·9

11-13;

59/60 cf. Zach. 1, 8 64 cf. Zach. 7, 5·10

63 cf. 72/77

ΙΝ Τί τοϋ

80 ώς

μη

λέγω

θεοϋ

ηδη

ρειν

S. ZACHARIAM PROPHETAM τό

Λόγου

πάντων διά

θαuμασιώτερον

σαρκός

έκ

;

παρθένου

n Αυτήν

παροϋσαν προφητικοίς δρών όφθαλμοίς,

παρακελεύεται

την

Σιών

καί

τήν Prophities

έπιδημίαν, conaπιanι

κηρύσσειν

ηj

χαί- k Chrίsι. 'Ιε­

ρουσαλήμ,

ώς θuγατράσι γνησίαις τήν έπi πώλου προλέγων τοίί κυρίου καθίδρuσιν, τήν τών δαιμόνων f. 4 1v κατάλuσιν, την είς τήν σύμπασαν έξαπλωθείσαν τοϋ 85 δεσπότοu έπίγνωσιν, τήν τς> τιμί½) πάθει αύτοίί καi τς> α'ίματι προσγενομένην ήμίν άπολύτρωσιν. Σύ γάρ, φησίν, έν αί'ματι διαθήκης σου έζαπέστειλας τούς δεσμίους σου έκ λάκκου ούκ έχοντος ϋδωρ, δηλονότι 1

της θεοίί

άγνοίας.

90 λελύσθαι

δοκ'Ι],

Ό γάρ θεόν άγνοών δέδεται,

καi

ώς

έν

λάΚΚ½)

βαθεί

καν

κατενήνεκται.

Έπi τέλει δε αύθις άλώσεως

της ζωfjς περί τfjς τών 'Ιουδαίων Dmιims της τε τοϋ ναού καθαιρέσεως καί prophities et της τών προφητών καi ίερέων έκλείψεως προηγό- mievelisseιιιntl ρεuσεν. Είς βαθu δε γfjρας έλάσας τελεuτq. τόν βίον, 95 και παρό. τς> θεηγόρ½) Άγγαί½) τό λείψανον αύτοϋ κατατίθεται, 'ίνα, ώς έν ούρανQ μία σκηνη δμοϋ αύτοuς ύπεδέξατο, οϋτω κάν τ(! γ(! τά της κόνεως μη άπέχυ άλλήλων, άλλ' ανω τε καi κάτω προφfjται προφήταις

100

τΩν

ήμών

σuναγελάζωνται.

παρακλήσεσι

βασιλεύς ( 1),

τα

κατ' εφεσιν

λάβοι

ό

πιστός

Μήκιστον καi αλuπον χρόνον ζωfjς, κατά τών έπανισταμένων έχθρών, Χαράν μετα τέλος την έν ούρανοίς, Αίωνίων μέθεξιν άγαθών, Ίσχυν

105

'Ήν

λάβοιμεν

Λαμπρύ να ντες

πάντες

έαuτοuς

χριστιανοί,

άρεταίς,

Πρός δόξαν Χριστού, τοϋ φιλανθρώποu θεοϋ ήμών, δτι αύτQ ή δόξα καi τό κράτος νϋν καi άεi καi είς 110 τους αίώνας τών αίώνων, άμήν.

80/8S cf. Zach. Ioh. 12,

19, 28-40;

9, 9-10 12-19

82/83 cf. Matth. 21, 1·11; Marc. 11, 1-10; Luc. 86/88 Zach. 9, 11 91/9◄ cf. Zach. 14, 1-8

(1) Remarquer l'acrostiche habituel du menologe imperial: ΜΙΧΑΗΛ Π. Cf. AnaJ. Βο/1., t. 57 ( 1939), p. 228-230, ou F. ΗΑLΚΙΝ, u mmologeiιιιpirία/ dt BaJJimore(= Sιιbs. hag., 69), Bruxelles, 1985, p. 9" 11.

11 ΜΑRΊΎRΕ DE SΑΙΝΊΈ SΕΒΑSΊΊΑΝΑ

BHG 1619b Cette martyre "echappe au contrόle de l'histoire", comme l'expliquait deja le Ρ. Delehaye en 1912( 1). Cependant son culte s'etait etabli, probablement avant le xe siecle, a Rodosto, ville de Thrace (2). Sa Passion BHG 1619 a ete publiee en 1715 et en 1957. Mais une autre recension, signalee dans un manuscrit de Moscou, est restee inedite. Nous la publions d'apres ce codex du XJe siecle, qui provient du monastere athonite de Philotheou (3). Un second temoin, un peu plus recent (Xlle siecle), est conserve dans une autre bibliotheque de l'Athos; c'est le n° 53 du Pantocrator (4), tres proche du precedent. Nous n'en avons adopte les leς:ons que dans Ies tres rares cas οίι le Mosqιιmsis devait surement etre coπige.

(1) Αιιαl Boll, t. 31 ( 1912), ρ. 253•254. Cf. Comm. martyr.rnm., ρ. 400. (2) ,ύιιαχ. Ε«Ι. CP., col. 50. Cf. la notίce des Menees, BHG 161~. (3) VLADΙMΙR, ρ. 579. Voir au bout de la ρ. 578. (4) Anal. Boll, t. 94 (1976), ρ. 392 12.

SIGLA Μ

Mosqιιensis,

Ρ

Athonensίs

. ,ιο (Vlatl. J8J), f. 1o8v-115 Synodgr. JJ, f. 130v-140 Pantocratoris

saec. saec.

ΧΙ ΧΙΙ

Μαρτύριον τής άγίας μεγαλομάρτυρος Σεβαστιανf\ς

1. Τ½)

Έπi

Τ½)

κατά

σπουδασθέντι

φόνου

5 ηδη

χωρήσαντι,

τοϋ

καi είκοστοϋ

μετά

Τίτον

μαίων

τόν

άρχην

χριστιανών Νέρων ι,

άναρραγέντι

Τ½)

χρόνου

καl

έξήκοντος

έλαύνοντος ένιαυτοϋ, ΒεσπασιανοΟ

άναδέχεται·

δς

την

πολέμ~ La persit:ιιιion

μέχρι

μητp't)ΟU Marcίanopolύ.

καl

τρiτου

Δομετιανός

αύτοκράτορα

πρός

τοίς

άλλοις

( 1)

·Ρω­

τοίς

τετολμημένοις αύτ½), οίς ούδεν έσχάτης ώμότητος άπο­ λείπεται,

σφοδρότερον

άνερρiπισε

τόν

κατά

τών

χρι-

10 στιανών διωγμόν. Καl δη πάσι τοίς ύπό χείρα, άν­ δρες άπηνείς καί κατά μηδtν αύΤ½) παραλλάποντες τij ώμότητι έξεπέμποντο, προφάσει δεισιδαιμονίας τό Χριστού

ρώπην

πολιορκήσοντες

(2)

μέρεσι

όνομα.

Σέργιός

Έν

τις

δt

τοίς

κατ· Εύ­

Ίοϋστος

άφίκετο,

15 δεινός μέν είπείν, δεινός δt περιεργάσασθαι καl τό άκοuσθtν καl τό μήπω ρηθtν άνεuρείν, τον δε τρόπον ετι δεινότερος καi φόνοις άνθρώπων έπιτερπόμενος.

Καi

έν

έλθών

τ(j

νΟν

Μαρκιανοϋ (3)

κατονομαζομέν1]

καi σύν τοίς πρώτοις της πόλεως

20 καl Δημητρί~ άνενεγκών τοίς

καl

Φιλητι;:>

είδώλοις

καi

τάς

πατρίοuς

μάλιστα

πόλει

Σωσιπάτρ~

Τύ

θυσίας

Άρτέμιδι

καi πρό γε ταύτης τfj ΤύΧ1J τής πόλεως, καi έφ' ή­ μέραις έπτά δημοτελέσιν έσχολακώς έορταίς, Τύ έξfjς βήματος αύτ~ τεθέντος έν Τύ άγορq., προκαθίσας τά 25 βασιλέως ύπανεγίνwσκε γράμματα, δηλοϋντα περί τούς

καί

θεούς

θuσίαις

τό

ύπήκοον

εύνοϊκώς

καταγεραίρειν

εχειν,

αύτούς,

εί

καi

γε

σπονδαίς

βούλοιντο

δωρεών άξιοΟσθαι βασιλικών καί τιμών, τοίς δε πρός τοϋτο άπειθοϋσι, μετά βασάνους άνηκέστοuς θάνατον

30 ε'ίναι τό έπιτίμιον. Καl δη πάντων σχεδόν σuρρεόντων

ΜΡ

1 μεγαλομάρτυρος] άvαδεξάμεvος Ρ τώv]

8/9

Ofll.

Ρ

6

μετά] ό

άπελεtπετο Ρ

9

prtUp. Ρ

7 άvαδέχεται· δς]

άvερρtπισε] καί

aJd. Ρ

κατά

om. Ρ

(1) Neron regna de 54 a 68. Domitien devint empereur en 81 et mourut en 96. (2) L'Europe: ί1 ne s'agit ρas du continent, mais de la ρrovince byzantine de ce nom. Sergius Justus est un inconnu. (3) Marcianopolis (ου Marcianoupolis), capitale de la Mesie.

11. MAR ΊΎRΙUΜ

16 καί τά τι;,

αρχοντι δοκοϋντα τελούντων

~δαίς διά τό κήρυκος

καταπληκτικόν

έμβοώντος

βάνεσθαί

τους

τε

καi

τοϋ

ύπό

μουσικαίς

φοβερόν,

και τοϋ

έσταυρωμένου

συλλαμ­

τε καl αγεσθαι, άγγέλλεταί τις κόρη, Σεκαλουμένη, Παύλ βασιλεί ώς καί πάντων τών

ΜΡ

49 κήρυξ) siι α«. ambo codd. Ι:τερον

55

μακαριστότερον) ιrιπrχί,

ambo ιοdι/.

(4) Elle etait donc higoumene ou abbesse. Cf. 11.299-300.

μακαριστόν

S. SEBASΠANAE δντων

δημιουργόν,

χλευάζων

άποκαλείς τόν θεοϋ κονομίας μυστήριον

δε

υίόν καi ούκ Φίδε

τόν

σταυρόν

θνητόν

θεόν, οίι τό τfις οί­ χωρείν ή σή άκοή,

70 τοϋτο της έλληνικης σκαιότητος άγνοούσης δτι τόν έμόν διδάσκαλον Παϋλον τό μωpόν τού σοφώτεpόν διεξιέναι νάτους

έστι

ούκ καi

τών

άνθpώπων,

αξιον

έδοκίμασα.

μεγάλους

τους

καi

περi

'Ότι

δε

ύμετέρους

κατά θεού

τούτου καλείς

θεοuς

σοι άθα­

ώς

και

75 μικρών τινων όντων, ζητώ τiνες οί μείζους καi tίνας εχουσι τους ύποβεβηκότας.» - «Καi μήν, εφη, μείζων

άπάντι.,ν, Ζεύς,

ώς

δς

καi

πάντων

ούρανόν

την θάλαπαν

οίκεί.

βασιλεύων, Γνώμτ;~

δε

του

6

τούτου

Ποσειδών καi τά καθ' {ί.δην

Κρόνου διαλαχών

Πλούτων,

6

00 οϊ πάντως ύποβεβήκασιν. Ούχi δέ καi τους έκ Διός, έλάττους φήσεις αύτοϋ τοϋ Διός, οίον 'Απόλλωνα, 'Ήφαιστον, "Αρεα, "Αρτεμιν, Άθηναν, Διόνυσον, Έρμην,

Ήρακλέα

Σεβαστιανή·

Έγκόψασα

;»

«Όρμαθόν,

εφη,

δε

θεών

τόν

ήμίν

λόγον

ή

έπεισάγων,

85 ώ δικαστά, άναρχίαν τ'Ιj πολυαρχίq. έμφαίνεις- καi τό θείον οϋτω σμικρύνων τ'Ιj πολυθείq., λέληθας αθεος μένων, οίιτοι σοϋτον

ώς

μηδενi

πάντες

τό

κΟρος

έπεμερίσαντο

άκρι.,τηριασθεiς

ήγνόηται;

εχwν,

Πώς

δε

εί

καi

μή

έναργές.

Διός

αν

δύναιτο

πώς

90 τείν η δλως καλείσθαι θεός, στασιαζόμενον

διδους τήν

6

Εί

άρχήν,

6

πάντων

yάρ το­ κρα-

καi αύτό τό περιλειφθέν

πού

σοι

άθάνατος,

τά

δν

τών

έν

Τιτάνι.,ν

Κρήη;ι

τε­

θάφθαι φασίν ; 'ίνα μη λέγω τους κεραυνί;) βληθέντας, εστι δ' οϋς καi ύπ' άνθρώπων τιτρωσκομένους ώς οί

95 ύμέτεροι θεολόγοι φασίν, οί καi τούτους δημιουρ­ yοϋντες θεούς. Καi πολλQ μοι δοκώ άνοηταίνειν ύμας, μύθοις κατεπ9-δομένους την άκοήν.» 3. Έμμανης δέ γενόμενος έπi τούτοις 6 ήγεμών €JJe,st /οrtιιnι σφαίραις αύτην έκέλευσε τύπτεσθαι μολιβδίναις. Καi ,,,j,ι;, ιJans ιι,t 100 οί μέν τύπτοντες εκαμνον- αύτη δ' είς ούρανόν ένορώσα fοιιπωis,, qιι, l,aplιιit ιιimι κατ· ούδέν τούτι.,ν έφρόντιζε. Καi άφεθείσαν ήρώτα ιrι,indrr. ε'ίπερ αίσθήσει τών πόνων σwφρονεστέρα γεγένηται.

71/72 1 Cor.

1,

25

ΜΡ

72 81

τών όνων έστ( Ρ φήσεις) φηεις (si~) Ρ

79 ποσειδών} si~ ο«. ambo ωdά. 99 έκέλευε Ρ 100 δt Ρ

πλάτι.ιv Ρ

11. MARΊΎRIUM

18 Καi

ή

μάρτυς

«Ποίων, εφη, πόνων; Ε'ί τις ένερ­ ε'ίτε πΟρ, ε'ίτε ξίφος, ε'ίτε θήρες,

γεστέρα σοι βάσανος,

105 διά

τούτων

σου

τής

άνάπλησον

ψυχfjς.

Σt

τό

γάρ

θυμούμενον

άτελεύτητον

πολλ«;J τούτου καυστικώτερον τοϋ φομένου.» «Τέως, έκείνος εφη,

καi

θηριώδές

διαδέξεται

ές τοϋ

πϋρ,

ίίλης ύποτρε­ ένταϋθα πει­

ραθήσι:ι πυρός.» Καl έκέλευσεν έν φρουρ~ καθειρχθήναι, 110 μέχρις αν σκέψαιτο τα περl αύτής. Προσευχομένt;ι δ' αύτιj καi τό θείον 1λεουμένt;ι, ό διδάσκαλος έπι­ φαίνεται παραθαρρύνwν καί μηδtν δεδιέναι λέγων τών έπαγομένων λαβείν

καi

δεινών,

προτρεπόμενός

προδηλών

ώς

δεσμώτις

τε έν

αρτου ηj

μετα­

ένεγκαμένt;ι

115 παραπεμφθήσεται. Έπτά δt διελθουσών ήμερών, με­ τεκαλείτο ταύτην ό ήγεμών· καi κολακείαις έπειρατο μεταπείθειν καi ύποσχέσεσιν. ·ος δt τό ταύτης στερ­ ρόν

καταμαλάξαι καl τό της ψυχής άνόστημα ού κ ή­ καταβαλείν, πϋρ άνακαύσασθαι παρεκελεύετο 120 έν τιj τής πόλεως άγορ{i καl ταύτην έν τij καμίν~ έμβάλλεσθαι. Ού γενομένου, μέσον έστώσα τής φλο­ γός, τάς χείρας άνατείνασα είς ούρανόv«Δείξον, ελεγε, δέσποτα, τοίς άγνοοϋσι τό τfjς ίσχύος σου δυνήθη

κράτος, δτι αύτός εί πάντων κύριος καl πάντων 125 δημιουργός, καi σοl μόν~ δυνατόν τός τών στοιχείων φύσεις ώς αν έθέλοις καινοτομείν καi πυρl μtν έπιτρtπειν δροσίζειν ώς ϋδατι,

ϋδwρ δε τό μαχόμενον

αύτ«;> δτε βούλει κατακαίειν ώς ελαιον

-

καi μαρτυρεί

μοι τ9 λόγ4> τά πάλαι σοι περιφανώς τερατουργηθέντα 130 έπί τε τοίς τρισi νεανίαις έκείνοις καί τϋ τοϋ Θε­ σβ ίτου θυσίQ -, εστι δ' δτε τούτου διαμερiζειν μόνον

τό φwτιστικόν ώς

έπi της

βάτου.» Ταϋτα

καi

τούτων

πλείονα

προσευχομένt;ι ηj μάρτυρι, τfjς μεν φλογός καυστικόν, καίτοι αίρομtνης είς ίίψος, έσχόλαζε,

τό

. 135 μηδtν αύτί3 μηδt μέχρι τριχών λυμαινόμενονήχου δt καi βροντf)ς έξαίφνης άπ' ούρανοϋ γενομένου, κα­ ταρρήγνυται συν δμβρ4> χάλαζα τό μέγεθος δπιστος· 130 cf. Dan. 3, 1·97

3,

130/131 cf. 111 Reg. 18, 18·40

131/132 cf. Εχ.

1 -3

ΜΡ

105/106 θηριώδέσου Μ 107/108 tξιλι:ουμένη Ρ 114 δεσμώτης Ρ όνατείνασα Ρ

132

καl]

add. τό,

Ρ

ύποστρεφομένου 121 έστώτα Ρ

Ρ

111 δε Ρ 122 εlς οόνον

S. SEBASTIANAE καί

τό

μεν

πυρ

κατεσβέννuε·

ριεστηκότων έλλήνων 140 κασε κίνδuνον, τών

πολλούς

τόν περl ψuχf'\ς αλλων αμα τ~

σμ~ πορισαμένων την σωτηρίαν. καi

145

Σεβαστιανf'\ς

μνείτο

θεός-

φοντο

πόλεως.

κai

κai

19 τών

Καi μόνος δ

παρ' αύτών

σωτfΊρες

δε

έκείνοι

τών της

πε­

δραμείν ήνάγήγεμόνι δρα­ Παύλου

άπίστων αύτών

άνu­

άνεγρά­

Έν άπορίq. δε δ Σέργιος καταστάς έκάλει την Elk est mιιoyit μάρτυρα ώς έκ παστάδος τf'\ς καμίνου έξιοΟσαν a Hiracliι.

4.

φαιδρί;) τQ προσώπ½J· καi άνεπuνθάνετο τίς καi πόθεν ε'ίη κai τίσι μηχαναίς κai αύτοΟ περιεγένετο του πυρός, ώσπερ έν θεάτp½J ταίς 150 θαυματοποιός. Ή δε μάρτυς οία

μαγείαις

άναφανείσα

καi πρότερον, μηδέν άποκριναμένη, άνόητον άπε­

περi πατρίδος η γένους κάλει καi δσον περi τά

μάταια

βλέποντα,

τοσοΟτον

περi τά θεία τυφλόν, δτι μη σuνf'\κεν ετι την ίσχύν του τών δλων δημιουργού. Είς δέ τις τών παρόντων, 155 ι;ι Πηγάσιος δνομα, διηρμήνεuε, πόλεως μεν αύτην είναι

Σεβαστf'\ς,

γένους

δε

λαμπρού

καi

περιφανούς,

ώς καi τόν ταύτης πατέρα μεγάλαις έξuπηρετήσασθαι βασιλικαίς λειτοuργίαις, τό δε γένος ελκειν έξ Ήρα­ κλείας μητροπόλεως τής Θρq.κικης διοικήσεως160 πλείστοι νΟν προσήκοντες αύτ'ίj κατά γένος έκεί. τούτων

δ

αρχοντι μέρει

καi Καi

ήγεμών πuθόμενος έβουλεύσaτο τQ έκεiσε Πομπη'ίαν θαλάσσης ριφήσεται. «Ού yάρ οϋτw, φησί, καi τοϋ ήμετέρου ώς τοϋ πάλαι

200 καταφρονήσεις λαβοϋσά ύπέρ

ελαιον,

ίσχύσει

σου

μιζόμενα

δικαστηρίου.»

φησιν·

Ή

«•Ηπαλύνθησαν

καi

αύτοί

τά

βασανιστήρια

φοβερά,

είσι

ώστε

δε

οί

Σεβαστιανη

λόγοι

βολίδες.

με

καi

σου,

Άλλα

τί

τδλλα

τά

χωpίσαι

ύπο­

δικαστά, τοσοϋτον σοi

άπό

τής

νο­

τοΟ

205 Χριστού μου άyάπης ; Οίι Τ13 ίσχύ ι, τοΟ πατpός σου τού διαβόλου κατέλυσα την ίσχύν καi άδραν1' τούτον

ηλεγξα, ώς καi έπi σοϋ

ετι έλέyξw·

πλανώμενος

είδώλοις

σέβας

άναισθήτοις

άναισθητών.»

Ό

δέ

την

ώς

ύφ' οίι

καί αύτός

θεοίς

άπονέμεις

πεπλασμένην

έκεiνην

210 άφείς έπιείκειαν ένεκελεύετο ξύλ~ άναρτηθείσαν σφο­ δρότερον ξέεσθαι. Καί τούτου γενομένου, οϋτw καρ­ τερώς την βάσανον εφερεν ώς καi τό τοϋ Δαυίδ πρός θεόν έπιλέγειν· Έάν ποpευθώ έν μtσ~ σκιaς

θανάτου,

ού

φοβηθήσομαι

204/10S cf. Rom. 8, 35 ΜΡ

196 έμμείvοι ambo ιodd.

κακά,

ότι

10S/106 cf. loh. 8, 44

σύ

μετ• έμοΟ

113/114 Ps.

22,

εί. 4

S.

SΕΒΑSΊΊΑΝΑΕ

21

215 Τας νης

δε σάρκας αύτf'\ς ένορών καταρρεούσας 6 άπη­ καi 6χετούς αίμάτwν καταφερομένους, διαφείναι προσέταττε καi τ13 φυλακij παραπέμπεσθαι. Ή δε της

βασάνου

ρq.·

« Έπ' όργήν

220 σου,

6.

κύριε, Καi

6

άπολυθείσα έχθρών

καl

εσωσt

με

ήγεμών

τοίς

εκρινε

τοίς

λογησάμενος

καί

είσιοΟσα

μου,

ελεγεν, ή

δεξιά

είς

τij

φρου­

σου.»

συνεδρεύουσιν

θηρίοις

έν

έξtτεινας χείρά αύτ½)

βορόν

κοινο- Un Ιίοn ,ι

έκδοθf\ναι nnι lionn,

την μάρτυρα. Καί θέας τελουμένης κυνηγεσίwν, f\γετο /α rrsp,πmι. τό θηρία. Έξήγετο δε καl της φρουράς ή μάρτυς 225 ύπό θεαταίς τοίς συνηθροισμένοις καi αύτ½) Τ½) ήγε­ μόνι· καί λέων έπαφίεται κατ' αύτf'\ς, φοβερός μεν την δψιν διά την άγριότητα καί τό μέγεθος, φοβερώτερον δε βρύχwν καi ύποτύπτwν έαυτόν ~ κέρκ~. Ώς δε τυ μάρτυρι έπλησίασεν άνατεινάσι;~ τους όφθαλμούς 230 πρός τόν ούρανόν

καί θεόν έκκαλουμένι;~ πρός αμυναν καi δεομένι;~ παραπλήσια τ½) έν λάκκ~ ποτέ προ­ φήτι;~ συγκαθειρχθέντι τοίς λέουσι καί «·Ως ούχί φι­ λοψυχοϋσα, φησίν, άποδειλιώ τό έκ θηρίων σπαρά­ γματα, άλλ' 'ίνα καi τούτοις ένδε{ξι;~ τοίς άγνοοΟσιν

235 έναργf'\ σου την δύναμιν», 6 καταπληκτικός έκείνος θήρ, τό δγριον άποθείς, τοίς ποσί περιεκαλινδεtτο της μάρτυρος. "Ως δε

καi λέαινα, τοΟ ήγεμόνος κελεύοντος

καί άχθομένου, άφείθη, καi αύτη τα όμοια έποίει τ½) λέοντι, καi δμφw άναστάντα τα θηρία καi πε240 ριστάντα την μάρτυρα, εύλαβεϊτο κάτω νεύοντα καi δι' αίδοΟς είχον αύτήν- ή δε ώσπερ τις λεοντοκόμος καταψήσασα ταϋτα καl δεσποτικώς έγκελευσαμένη μη­ τών παρόντων λυμήνασθαι, άπέλυε, σωτήρια

δε νi

θύουσα T άγί~ τους παραινετικους λόγους κλαίουσα προσάγειν, δ Τιμόθεος διεπρίετο· καi βδελυξάμενος αύτην είπεν· «'Όντως τοίί ο'ίκου έξερχομένη τόν διά­ βολον συμπαρέλαβες. Ούκ αίσθάν,;ι, άθλία, τί μοι συμβουλεύεις, άνθ' ών εδει καi σε ύπtρ Χριστοϋ 55 άποθανοϋσαν

5.

συν

έμοi

είς

αίώνας

Έκ τών τοιούτων ούν λόγων τοϋ

άνανήψασα

κράζουσα·

ή

Μαϋρα

«Πρόσθες

πρός

κάμέ,

τόν

ζ,ησαι

;»

μάρτυρος ώσπερ Elk se rαιιίιe eι έπέστρεψεν est tortιιrit.

ήyεμόνα

τύραννε,

τι;>

έμ«;>

θεοσε-

βεστάτ~ άνδρί· χριστιανοi γάρ έσμεν άμφότεροι καi 60 ύπtρ Χριστοϋ άποθανείν αίρούμεθα.» Κελεύει ούν δ ήγεμών τας τρίχας τ,ης κεφαλής αύτ,ης έκτίλαι, καi τους δακτύλους τών χειρών αύτής έν οίς τους δα­ κτυλίους έφόlρει έκκοπηναι καi άπορριφ,ηναι, καi λέβη- f. τα ϋδατος πεπληρωμένον ύποκα,ηναι καi έν αύτ«:;, ταύ65 την βληθήναι. Ώς δε έώρα αύτήν ώς έν λουτρ«;> ά­ γαλλιωμένην, άναστας ήλθεν πλησίον δ Άριανός· καi νομίσας μη καλώς ύποκα,ηναι τόν λέβητα, λέγει αύ­ τιj· «Έπίχεε κατα τών χειρών μου.» Ή δε έπέχεεν· καi εύθέως άπεδάρη τό δέρμα τών χειρών τοϋ ήγε70 μόνος. Όργισθεiς δt έξάγει αύτήv- και προστάπει άνθράκων πληρωθήναι τό στόμα αύτής καi λαμπάσι πυρός

1 3 1•

τό λοιπόν σώμα αύτής κατακαίεσθαι. Άπορών δε έπi τίj ύπομον'Ιj τών άγίων κελεύει Cnιd.fixioιι dιι αύτους σταυρωθήναι άπέναντι άλλήλων. Καi σταυροϋσι deux ιιιartyπ. 75 τόν τε Τιμόθεον καi την ΜαΟραν κατό πρόσωπον άλλήλων. Καi διεκαρτέρησαν έπi τών σταυρών ζώντες

6.

39 χaμοv] sίι sine α«. ιοd.; χάμοv, Act. SS., Maii t. 1 ( 1680),p. 741 C,· Syn. Eccl. CP., ιοl 6μ, l 3

κημόv

SS. ΤΙΜΟΤΗΕΙ

ΕΤ

MAURAE

μέχρι ήμερών έννέa. Ού γαρ cίλλο τι έποίησαν aύτοϊς οί τtjς άνομίας έpγάται πρός τό τάχιον άποθaνεϊν ήδύνaντο οίιν αν 'Έως προσέδησaν. μόνον άλλ' η

άλλήλους

80 λaλείν,

θοϋντο.

'Ότε

έξειπείν

τQ

δή

τοίς

τfjς

λέγεται

Τιμοθέψ

ύπομονfΊς τήν

«Εύξaι,

κύριέ

πaρεμυ­

λόγοις

πειρaθείσaν

Μαϋραν

μου,

δτι

ό

διά­

βολος πονηροίς λογισμοίς κai φaντaσίaις έκθλίβει με»· τοϋ δε συν δάκρυσι περi aύτfjς προσευχομένου, ή 85 μεν πονηρά κai φaντaστικη τοϋ tχθροϋ δύναμις ύπε­ χώρησεν, αγγελοι δε aύτ13 ώς έν έκστάσει γενο­ μένt:1 την μέλλουσaν aύτην ύποδέξaσθaι χαράν ύπε­ δείκνυον· ύπερέχουσaν δε κaί ύπερβάλλουσαν δόξαν έπιδείξαντες ελεγον· «Αϋτη τοϋ άνδρός σού έστιν-

γαρ όδηγός τfjς σωτηρίας σου γέγονεν.» Πάντα οίιν τα όραθέντa τι;, άνδρι έξήγγειλεν, πολλών παρε­ στώτwν- συν οίς και ή μήτηρ αύτfjς αμα τοΟ Τι­ μοθέου πaτρί, πρεσβυτέρ't) δντι, παρίστατο. Ήνίκα δε έκλείποντες λαλείν ούκ ήδύναντο, κaτό διάνοιαν τών χειλέων aύτών κινουμένων. Καi 95 προσηύχοντο, οϋτως άπέδωκaν τας ψυχας εύχaριστοϋντες τQ κυρί't)· 90 οίιτος

c;,ή

δόξα

αίώνας

τών

κai

τό

κρότος

aίώνων,

78 cf. 1 Macc. 3, 6 92 pοιι

δμα αιι sιιppknJιιιι, τQ ?

άμήν.

νυν

κai

άεi

κaί

είς

τους

IV PASSION DE SAINT ROMAIN

BHG 16ooz Quand le Ρ. Delehaye (t 1941) publia, il y a plus d'un demisiecle, son etude "exemplaire" du dossier de S. Romain d' Antioche ( 1), il n'avait pas connaissance du texte BHG 16ooz, dont Α. Ehrhard revela l'existence en 1934(2). Ce texte inedit, un jeune savant grec, Μ. Photios Demetracopoulos, m'avait offert de le publier dans les Αιιιιledα Bollandiaιιa en 1975. Mais je n'en ai plus eu de nouvelles depuis. Je me decide donc a le publier moi-meme d'apres le seul temoin connu: le manuscrit 187 de Patmos, du XIIJe siecle( 3), fol. 78v95. ΙΙ n'a evidemment pas, comme les textes d'Eusebe de Cesaree, le merite de l'anciennete. Mais il complete un dossier important et se lit avec u.n reel interet (4). L'auteur ne semble pas se douter que son heros etait diacre et exorciste de Cesaree.

(1) Αnιιl. Bo/L, t. 50 (1932), p. 241-283. (2) Byvιntinisch, Z,ιΊschrift, t. 34 (1934), p. 195-196. C'est dans ce coιnpte rendu qu'Ehrhard qualίfie de "vorbildlίch" le memoire du Ρ. Delehaye. (3) EHRHARD, Olκrli,fenιng, t. 3, 11 (= T.U. 52, η), 1952, p. 876. (4) Comm. martyr. rοιι,., p. 530-531.

CODEX UNICUS saec.

ΧΙΙΙ

τοϋ

Μαρτύριον μεγαλομάρτυρος

άγίου

1. Διοκλητιανοϋ αρτι

κακώς

τοϋ

έπειλημμένου

f. 78v

·pωμανοίι

τυράννου

τών

σκήπτρων

καί

της

·Ρώμης Lapeπίπιιίοn.

Μαςιμιανοϋ

s τοϋ δυσσεβοϋς τήν βασiλειον ώς μη wφελεν I άρχήν f. ύποζωσαμένου κατα τήν Ν ικομήδους ( 1), είδωλική τις ανα

πάσαν

τήν

οίκουμένην

κατα

χριστιανών

79 ,

διεγεί-

ρετο θύελλα σατανική τε διεχείτο σκοτόμαινα καί όλως ήν μεστα θορύβου καi πλήρη κακών τα πρατ-

10 τόμενα, τών άπανταχοϋ γf\ς άρχόντων διατάγματα δεχομένων όσημέραι βασιλικά, κακοϋν μεν οση δύναμις τά τών πιστών διορίζοντα, αϋςειν δε τα έλλήνων καί πρός έπίδοσιν αγειν έγκελευόμενα. ΤΗν ούν ίδείν τότε σπουδήν λόγον νικώσαν και λόγον σπουδήν 15 διεγείροντα καί οίονεί πτεροϋντα ταίς τών ρευστών ύποσχέσεσι· φιλεί γαρ ώς τά πολλα τό ύπήκοον ετοιμον δτι πρός απαν ότιοϋν έαυτό τοίς κρατοϋσι παρέχειν καί αγρυπνον, καί μάλλον εί τύχοι φιλόδοςόν τε καi φιλοχρήματον. Τί γαρ τών δεινών ούκ έπέ20 πρακτο; Τί δ. ούκ έτεχνάζετο τών άπηνών; ΚαθJJpοϋντο πόλεις αύτα{, οΙκοι τίμιοι καί θε«;, προσανέχοντες· λαός αύτός κατεστρατηγεiτο Χριστοϋ, τί μεν ού πά­ σχοντες ύπtρ αύτοϋ, τί δ. ούχ ύπομένοντες τών άλ­

γεινών.

Παρεδίδοτο πρός θάνατον τέκνον ύπό πατρός πρός υίοϋ· καi φίλον δε φίλος είς σφαγην προεδίδου και άδελφός τόν όμαίμονα καί, συνελόντα φάναι, ή φύσις αύτή έαυτfjς έπιλtληστο· και ταϋτα τ(νος, χρημάτων χάριν ερωτος και δόξης κενftς. Lι priftι

25 καi πατήρ

2. 30

1

Κατ· έκείνο τοίνυν

Θεούπολιν (2)

τς> πρώτην

αύτήν

6 της

καιρού, της

ίστορίας

'Αντιόχου, ην

λόγος

οίδε

καi AJ{/lpίaιie.

καλείν, f. 79•

ανωθεν τόν περί Χριστοϋ δέςασθαι

2-4/26 cf. Luc. 21, 16; Matth. 10, 21; Marc. 13, 12

27

αύτη] αίίτη ιrxJ.

(1) Nicomedic (lzmit), capitalc dc l'Empirc dcpuis Diocleticn. Voir V. SCHULTZE, AiJt"/ιrisΙlit"DΙ Sιiidιe ιιnά Lιindu/ιa.ftm, t. 11, π (Gίitcrsloh, 1922), p. 257· 305; R. JλΝΙΝ, Lιι ίglim ιl Ιιι 1/IOflllSlmJ άu gr(l/ftiι mιιr.ι b_y.ωnlίm (Paris, 1975), Ρ· 77-104. (2) Theoupolis, autrc nom d'Antiochc. Voir LAMPE, s.v.

IV. MARTYRIUM

34

λόγον, ό ϋπαρχος Άσιcληπιάδης (3) την άρχήν έπε­ πίστευτο, άνήρ δεισιδαίμων ιcαi σκολιός καί τάλλα περίεργος. Καi δή πρός ταύτην είσήλαυνε, δεινόν οίον 35 κατά τών όρθοδόξων πνέων ιcαί μανιιcόν- αμα γάρ τ13 τούτης είσόδ¼J, τιμών ώσπερ τούς αύτοϋ δαίμο­ νας 6 ιcαi τούτων αύτών άθλιώτερος, είσοδίους έπετέ­ λει σπονδάς, έιcατόμβας δλας αύτοίς, τό τοϋ λόγου, προσάγων ιcαi χιλιόμβας. Άλλ' έπεi τι;, λύθp¼J τών 40 σπονδών της μυσαρdς έκείνης τελετης και ιcνίσης τάς άνοσίους αύτοϋ ιcαί μιαρός έμβάψοι χείρας ό έναγής ιcαi παμβέβηλος τάς τε ψυχός καταμιάνοι τών ύπ' αύτόν, ιcαi

κατ' αύτοϋ

νιωδώς

φεϋ

έπdραι

ο'ίιcοu

ταύτας

κυρίου

έπείγετο,

ιcai

τQ

ποιμνίου

της

μα­

άνοσιοuργοϋ

45 γνώμης αύτοϋ πελέιcει, τούτον μεν ιcαταστρέψαι βουλη­ θεiς

κατάρατος, τόν χριστεπώνυμον δε ιcai νεόλειcτον

6

Ίσραηλ φόβ¼J τών ήπειλημένwν αίιcισμών συνταράξαι τε καi διασιcεδάσαι, ε'ίπερ μή τοίς αίσχίστοις αύτοϋ ιcαi

άσεβέσι

50 δαίμονας

σύνθηται

πλάνΤJ

τρόποις

μεμαθήκει

-

ιcαί

καi

τ(i

γαρ

πρός

τούς

παράνομος

6

τούτ¼J τούς πιστούς έπιχωριάζειν ιcαi τόν λόγον κατη­ χείσθαι της άληθείας -, εί καί φροϋδον αύτοϋ ιcαi μάταιον

άποδέδειιcτο

τό

έγχείρημα.

'Άρτι γάρ 6 θαυμαστός 55 έιcείνων ύπεριcύψας όρών

3.

ένησιcείτο, ιcρουόμενος,

νος

-

σίαν

I

τάς

'Ρωμανός τούτοις

τών

δαιμόνων

τε

ιcαταμόνας

θεc:;,

τών yάρ

άνδριιcώς ώς

έρημιιcών RomainJ'erarιι εύσεβώς deΙ'ίg/ίιe.

πλοιcάς

ένόν

έιc- f. Βο'

συγγινόμε-

ιcαi πρός την ώς είχε πόλιν ιcαταβάς, την έκκληκαταλαμβάνει,

χείρα

βοηθόν

έπορέγων

λαQ

περi

60 τά μέγιστα τήν πίστιν αύτήν ιcινδuνεύοντι, ιcαi μή μεθή­ σειν ύποτιθέμενος την ε'ίσοδον αύτης τQ ύπάpχ¼J (4), πρός ύ ιcαi ψυχός αύτάς δι' αύτην πρόοιτο την εύ­ σέβειαν, δσιον κρίνος 6 μακαρίτης ιcαi αλλως θεοσεβές μή έασαι τόν άνόσιον τήν Χριστού ποίμνην έπιδραμείν,

38 cf. LUCIAN., Timon, 7 38

έκατόμβους

eod.

σύvθηται) sίι α«. ιrxl.;

39 if. J. ,176

eod.,t:ΟΠ. manιιs ι,πιndα in mg. 49 55 ύπερκόψας ιrxl., ι:σπ. manιιs ι,πιndα in mg.

tπεl] tπ1

(3) Cf. Α.Η.Μ. jONES, J.R. MARηNDALE, ]. MoRRIS, Th, Proιopography oj th, Later Roman Empire, t. ι (Cambridge, 1971), p. 114. (4) Cf. Anal Βο/1., t. 50 (1932), p. 24ψ μη συγχwροGvτες ... τQ έπάρχ4-1 ε:ίσελθείv έv τ(Ί έ:κκλησίQ.

S. ROMANI

35

65 θf\ρα

καί ούκ ανθρωπον δντα, άλλ' η μδλλον ηj τών λόγων σφενδόνΤJ πόρρωθεν αύτόν της όρμης άνα­ στείλαι καί τf\ς είς τα πρόσω φοράς, καi στησαι ρύμην

τοϋ τοσούτοu κακοϋ. Άλλα ταϋθ' οϋτως εχοντα καί οϋ­ τω διασκεφθέντα καλώς, ούμενοϋν διέλαθε τόν άσεβη· 70 άποκριθείς γαρ της όρμf\ς καί της άπανθρώποu γνώμης έκείνης,

οϋτω της ανωθεν οίκονομησάσης προνοίας, καi μή εχων ετερον δ τι καί διανοηθίj, δν ετρεφε θu­ μόν πρός τόν δσιον τρέπει.

4. Καi δή σuσχεθf\ναι τοϋτον τάχιστα καί τι;, βήματι L'interrogatoirt. 75 παραστηναι κελεύει. 'Ήχθη τοίνuν είς μέσον θδπον Romain_,xpose

~ λόγος 6 ~-οφός 'Ρω~ανός- άνακ~ίνε~αι, :"'ν εύσέβειαν :;:::,,:;ι εγκαλείται.

Ολοuς

γαρ

όφθαλμοuς

ως

εκ

πηγf\ς

τf\ς

τεθολωμένης αύτοϋ ψυχής θuμοϋ γεμίσας 6 παράφορος αρχων καί δεινόν ώς αύτόν άπιδών- «Λέγε μοι, εφη, 80 ταλαίπωρε, τίς ή ξένη αϋτη σου καί παρηλλαγμένη θέα;» τό έρημικόν αύτης τε καi της καταστολf\ς ώσανεi 1 ξενωθείς, «καi τίς 6 καινός ούτος, 'όπερ ηκοuσα, f. sον θεσμός τf\ς φαύλης στρέφων κατά νοϋν

σου ταύτης διδαχf\ς; καί τίνα άναπείθειν σπεύδεις τόν οχλον,

85 άθετείν μεν διατάγματα βασιλικά, άθετείν δε θεούς αύτούς, καi μάλιστα τόν ύπερφuά καi δαφναίον 'Απόλλωνα, τόν περικαλλfι τόνδε ηλιον καί χρυσαυ­ γές οίον έπί πόλον καi γην έκλάμποντα, μη νόμων φοβηθείς αύστηρiαν, μη θuμόν βασιλέων μηδ' άλλο τι 90 μικρόν η μέγα, οίς νοϋν εχων άνθρωπος έκδειματοϋται και έκταράπεται ;» Έφ' οίς 6 δίκαιος, άκόλοuθον τ(\ πεύσει

ποιούμενος την

άπόκρισιν,

λαγμένοu

μόνον

καί

της

άφείς,

περιπόν

θέας

ξένου

της

ώσπερ

τό περi τοϋ τε

παρηλ­

καταστολf\ς

αύτό

καi

λογισάμενος

95 καί γαρ fσπεuδε πρός μόνα τα σuνοίσοντα τούς λόγους άποδιδόναι - «Καινόν μέν ούδέν, είπεν, ϋπαρ­ χε, οϋτε διδάσκομεν ήμετς οϋτε θεσμοθετοϋμεν, έκεί­ να δέ πάντως απερ Χριστός ήμίν, 6 τοϋ θεοϋ τοϋ ζώντος μονογενής uίός, άρτι πρός ήμάς άρρήτως 100 έπιδημήσας, προσλήψει σαρκός τ(Ι έκ της πανάγνοu Θεοτόκου καί άειπαρθένοu Μαρίας, άχράντως ταύτης άποτεχθείς καi άσπόρως, μη τραπείς δπερ ήν, ύπέθετο καi έδίδαξεν, ώς αί περί τούτων θεται καί ίεραί δια.γορεύοuσι βίβλοι. Καί δντως καινά, καθώς εϊρηκας, 105 καί παράδοξα τα ύπ' αύτοϋ τελεσιοuργηθέντα καί λό72 Jeaιnda

έτρεπε ιrχ/., ιr,π; 111αιιιι1 uαιιιdα nιpra

in mg.

8S

άθετεΊν'] άθετείη

lin. 83 θεσμή ιrxl., md., ιrιπ: manιιs uιιιndα in mg.

ιrιπ: mamιJ

IV. MARTYRIUM παν Iτός

γου

λογισμόν,

ύπερκε[μενα·

δση

δύναμις

α

καi

στρέφοντες

σωθήναι

άνθρώπους καί είς τήν της

σπεύδομεν

κατά f. 8ι' πάντας

άληθείας έπίγνωσιν έλθείν,

οϋηιJ κελευούσης τfις δεσποτικής έντολης. Μηδείς γάρ 110 φησι τό έαυτού ζητείτω, άλλά τό τού πλησίον εκαστος.

Και

αύθις·

Ό

μου

έσται.

ΟϋηιJ

μισθός

6

τουσι. την

γαρ

άποκείσεται,

Καi

11s ε'ίρηκας,

έξάγων

ταύτα

τών

τίμιον αν

καi

τοιαϋτα

έν

καi

γεννα[ως

άναξίου

πολυς

καi

τούτοις-

κρατούντων,

αύστηρίαν,

έξ

η

ώς

ήμίν

μελετώσι

τόν

δέ

τών

νόμων

μάλλον

στόμα

έντεϋθεν καi

γε

πράτ­

θυμόν,

ώς

αύτών

συνετώς

σου

είπείν

καi λελογισμένως, περιφρονοϋμεν καi διαπτύομεν, μόνον είς

αύτόν

καi

τα

τόν

θεοΟ

φρικτά

φόβον

τούτου

120 έμπεσείν

είς

χείρας

φοβερόν,

δτι

κριτής

έννοιών

καρδίας.

κρατοϋντες

νόμον

δικαιωτήρια· θεού

'Άλλως

και

έστιν

τε

και

δε

άποσκοποϋντες

φοβερόν

ζώντος-

ουτός

αικισονται

ψυχάς δέ ούμενοϋν

καi

καi

σώματα

ούδ' αν

πάνυ

τό δη

ένθυμήσεων

καθυποβαλοΟσι

τας ήμών,

γαρ

δντως

καi

μέν

οί

θανάτ~.

βουληθώ-

125 σιν,

άποκτείναι δυνήσονται. Γέγραπται γάρ που καί τοϋτο ταίς ίεραίς τοϋ εύαγγελίου γραφαίς· Μή φο­ βηθήτε, λέγοντος, άπό τών άποκτενόντων τό σώμα, τήν

ψυχήν μή δυναμένων άποκτείναι. Φοβήθητε τόν δυνάμενον καί ψυχήν καί σώμα άπο130 λέσαι έν γεέννσ. Διά τοι ταϋτα παρ' ούδεν \ ύμών f. sιν ώς ε'ίρηται τόν κενόν τιθέμενοι φόβον, ού δείν εγνωμεν βεβήλοις σε συγχωρησαι ποσί τό άγιαστήριον πατησαι ΧριστοΟ καί, θήρα η ανθρωπον όλέθριον δέ

δέ

μάλλον

δντα,

τοίς

αύτοΟ

θρέμμασι

λυμαντικώς

135 γαρ αγια τοίς άγίοις είσιτητά, ού τοίς ξένοις πάντι;~ της δεσποτικής καi θε[ας

5.

Τούτων

άληθείας

οϋτω

έχθρός

τι τούτοις

ρηθέντων

τάλλα

άντιβfιναι

ύπό

παρείς,

δεδύνητο,

του

δτι

Τα

άνοσiοις αύλης.»

καί

μάκαρος,

μηδέ

καί

έπελθείν.

6

ποσώς

μόνου

τουδε

της Lιs mιnatιsnι

κατά Ιe ftrontpas

πε- ιΜ,r.

140 πονηρευμένως άφορμf\ς ώσπερ εύλόγου δραξάμενος­ «Τοϋ σοϋ χάριν, ε1πε, φόβου καί τών ήπατημένων εύτελών ύπό σου καi οίκτρών άνθρωπίων, ώ κακη κεφαλή, ουκ είσf\λθον ύμών έν Τ1:\ συναγωγή, μfι τι παθείν δεδιώς, μηδέ τί γένηται διανοηθείς. Νη τόν

107/108 cf. 1 Tim. 2, 4 109/110 1 Cor. 119/120 Hebr. 10, 31 126/130 Matth. Basilii (ΒRΙGΗΤΜλΝ, p. 341, 1. 15)

10,

24

10,

28

111/112 cf. Ier. 15, 19 134/135 cf. Liturg. S.

S. ROMANI 145

μέγιστον

και

παγκόσμιον,

φαιδρότατον εί

μή

γε

37

ηλιον,

τών

τόν

χρυσαυγf\

άπατηλών

σου

και

τουτ(ων)ί

ρημάτων άφέμενος αύτ½) τε καl τοίς άλλοις έθελήσεις θϋσαι παίς

θεοίς,

ποικίλαις

άναλώσας

1soπυρi

τό

παραδώσω,

οί πρός τfις δ παρ' ύμών δυνήσεται

σου

σώμα

'ίν' είδ'Ιjς

πρότερον

καί

βασάνοις, μέν

παντοδα­

οϋτω

αύτός,

σε

είδείεν

καί

δέ

και

μιαράς σου γλώττης ήπατημένοι, οίος κηρυττόμενος, ώς ούδέν ύμάς όνησαι

τf\ς

ένστάσεως,

ιcαί

πείσητε

έαυτούς

μη

ματαίως προσέχειν μηδ' έπ' άνθρώπLt,Ι βιοθανεt τας έλ155 πίδας τιθέναι· ούδέ γάρ σε πάντως τών έμών χειρών έξαιρήσεται.» Καί 6 αγιος- 1 «'Όλως ούν, εφη, ο'ίει f. 82' ταίς άπειλαίς σου ταύταις φοβείν με, παρανομώτατε, ώς τfις άληθείας μέν δι' αύτών άποστήσομαι, συνθή­ σομαι δέ σου τι;> ψεύδει καί μεταμαθήσομαι τήν 160 άσέβειαν ; Άλλ' ούιc αν εχεις ίδείν δφθαλμοίς τοΟτό ποτε, ούκ ωσιν ένωτίσασθαι, οϋ, μα τούς ύπέρ εύσεβείας προιcειμένους ήμίν τούτους άγώνας καi τα παλαίσματα, ούδ' αν ε'ί τι καί δράσαι διανοηθΊjς χα­

λεπώτερον 165 αί

ών

ε'ίρηκας

άπειλούμεναί

καύτό καi

δέ

σου

τό

σκιατραφία

Οϋτω

τοϋ

μοι τις

η

καινότερον.

κολάσεις

πϋρ

θάλψις

ήδεία

μάρτυρος

ιcαi

Νηπίων

γαρ

λογισθήσονται μάλιστα

καί

βέλη,

άναψυχή

ενδροσος.»

εiπόντος,

δ

δεινός

αρχων

άναρτηθέντα τοϋτον κελεύει δεινώς καταξαiνεσθαι. Καί 170 είχε

μέν οϋτω τόν αγιον ή άνάρτησις. Οϋπω δέ τής ιcολαστικfις ένεργείας άρχήν κατα τό προστεταγμένον λαβούσης, πατρόβουλον αύτόν ή τάξις ύπέλαβεν είναι· ε'ίθιστο

γαρ

αύτfj τα προϋπηργμένα τοίς μάρτυσι έν ~ ποτε διfιγον έκ προγόνων τιμi'jς, κρίνεσθαι τούτους άναφέρειν τοίς αρχουσι.

παράσημα της 175 έν

τ½)

ΤοΟτο τής

δέ

παρίστησιν,

βουλi'jς

η

έκγενέσθαι

πατρός τόν

τα

άγιον,

πρώτα η

φέροντος

τοΟτον

μάλλον

αύτόν πατέρα βουλfις χρηματiσαι. Ούδέν γάρ αλλο δίδωσι νοεΙν έξελληνιζόμενον τό ρητόν η τοϋτο, ώς 100 έξ αύτών ενεστι τών τοϋ μάρτυρος σοφιστικών νοη­ μάτων και άντιθέτων καταλαβείν έναργώς. 'Ό τε γαρ νοϋς δ τε I λόγος τών ύπ' αύτοϋ δεδημηγορημένων, f. 02• ώς

έχέφρων,

σοφίας,

τοϋτο

ώ(ς)

συνετός,

καθαρώς

ώς

πλήρης

όποδείκνυσι

γνώσεως

καί

ούκ

και

άλλο.

146 τουτwvl] τοϋτί cod. 151 πρός] πρό cod.,corτ. manιιs naιnda sιιpra lin. 156 οϊη ιοd. 160 ί:χεις] siι rod.; an Ιιgmdιιm έχοις? 183 ώσυvετός cod.

IV. MARTYRIUM 185 'Όθεν

ιcαi τών έπισήμwν ενα

ιcαi τα πρώτα φερόντων

είναι τόν μάρτυρα δείιcνυται, ιcάντεϋθεν βουλής, ώς προϊών δ λόγος παραση')σει άπ' αύτής

της

τοϋ

γένους

άναφοράς

της

ιcαi πατέρα τρανότερον, έκ

τών

τοϋ

άσεβοϋς ύπάρχου λόγων ύποσημειwθείσης τοϋτο προσ190 λαμβανόμενοςδθεν

τε

έπίσημον

ποιείν

άνάγραπτον

ιcάιc

τίνος

οϋτw

τι;>

γαρ

εσχε

ιcαi

τήν

λαμπρόν,

ύπάρχ~,

ούδεiς

την

αύτοϋ

άρχην ώς

ήμϊν

ιcαi

ιcαi

μνήμην, τό

αίδώ

γένος

προσεμ­

παραδέδwιcε

λόγος,

δτι μηδt φίλον 'ίσως τοϋτο τς, μάρτυρι, τόν άληθή 195 τής εύγενείας έιcδfιλwς ύπεμφαίνοντι τρόπον, ών τε προέκρινε ιcαi οίς ύπtρ τής εύσεβείας άνδριιcώς ιcαi γενναίwς

ένειcαρτέρησεν.

6. 'Ένθεν τοι ιcαi ι> -

κηδόμενος

άληθείας.

λόγους

ύμών η άλα­ ώς ε'ίρηκας,

«Ναί,

φέρεσθαι

φησίν,

παρασκευάσω

οϋτως

εχει

ιcαi

σαφώς» f. a4v

280 ό

ϋπαρχος άνθυπέφερεν, «άλλ' ήπί~ σε βούλομαι καi συμβαίνοντι λόγ~ ταίς έρωτήσεσι ιcαi έπικρατοϋντι την νιιcώσαν χaρίσασθαι, ούκ αν ε'ίποις ήμας τούς Χριστού δούλους τοίς καλοίς 390 τρόποις κατά πάντα διαφέρειν ύμών ; 'Όθεν άφέμενοι

τf\ς πλάνης βλέψατε πρός τό φώς καi σχολάσαντες γνώτε ώς είς έστι θεός, δ λόγ4> αύτοϋ καί πνεύματι τόνδε τόν ούρανόν ύποστησάμενος καί την γf\ν- καi τούτ4> μόν4> την τιμην άπονείματε, την κυρείαν ώς 395 εχοντι πάντων, καί μετά δόξης έλεύσεσθαι μέλλοντι κρίναι ζώντας καί νεκρούς· ού δη καί της βασιλείας

ούκ

εσται

τέλος,

ώς

τυποΟσι γραφαί.» 9. Τούτων οϋτω

400

αί

άληθείς

καί

ήμέτεραι

διαMma&eι dujuge,

ρηθέντων

ύπό

τοϋ

μάρτυρος,

ό qui eι!aίe en((Jrr,_

κακομήχανος, άσύνετος ών, ού συνf\κεν, άλλ' ώς άσπίς πρός έπnιτματα βύων τά ώτα, δνω. πρός λύραν έώ.-τ--κει. Είς γαρ κακότεlχνον, φησί,

Διό καl πρός αύτόν· «Οίδας, εφη, κακόπόσον σου τών μακρών τούτων ήνεσχόμην λη-

405 ρημάτων

καί

λεγόντων καi

τί

κομψευμάτων,

ήνέσχου.

Πλήν

διασκοπούμενος

δσον

τίποτε τοιαϋτα

ούδ' aν

πρό κατά

αύτός

ήμών

όφθαλμών

εχων

τών

μεγίστων

θεών ιcαί τών άοιδίμων βασιλέων δημηγορησαι τετόλ­ μηκας, καθαψόμενος οϋτι μικρόν έν αύτοίς ιcαί ήμών; 410 'Όμως

ε'ίπερ έθέλοις τό τοσοίίτόν σοι ιcαί τηλι­ κοΟτον εγκλημα συγγνωσθηναι, τ(i τοϋ ιcρατοϋντος ιcαί

ήμών

εύμενεί1;1,

λέσχην κελεύει 415 πυρί

σε

τών

σαθρών

σου

τούτων

άπολιπών θϋσαι θέλησον τοίς καi τά βασιλικά διατάγματα. Εί κατ· αύτά

παραδώσω,

'ίν' έντεϋθεν

λόγων

τήν

θεοίς, δ' ούν,

13περ άλλά

γνι QJ. 51οτlγD0φ9 Λι,dοΛ~ 51odD0D>1 3J.P. 5oφoDΛ9JJ. 0J.10>1λ.:JΛ3JJ."9

5ι,gρ

9

'«ΛDJ.J.Y

d3JJ.9, •5od~τl

Λί,u.

Λ13ΛJDJ.UOΛt;)

5MΛ~rlLιdnJ.dDτl3τl oev Λod3J.90 5ι,φDD

Λss Ί Dγ9τl UDλ3 dQλ. Λ30Q3J.Λ1 .1DrlooγDgou9 tD>Ι 1Drloι:119rlou9 ΛUJ.l)DJ. '1DJ.lιι:19τlou9 ΛΡ. Λ~ !D>Ι 'Μι:1ί,ιΧ10J.D 51ou9dJ. 1D"QJJ. tD>Ι 1Dτlοι:1ί,ι0Λnι:1 ι,λ.9>1 UJ.l)DJ. '13J.DJJJ. 1DJ.U0Λl)D ΛΡ. d3JJ.~ 5c, ΛDJ3J.DDΛng QOJ.QD ΛUJ.ι>Jλ.3τl Λlμ tD>ι ςιv DJ.ΛΙ -1DΛU0UJ.Md31g Λ!τl~ 5ολ.9γ 9 Λ~ ιd3JJ. OJ.QOJ. tD>ι 13Dί,ιJ.lιJ ljJ. ΛQXniι:1odu 3J. JDΛι,0Xt;) ΛOJ91DJJ. 5-ρdολ.9 5UJ.QD ~~ '10.D ΛΜ~γ1DD9 Λι,J.

ΛDJdUJ.M.D

Λlμ

{1?rl)

'1J.d9. Λοι:1n3γ~)Ι

: Λo1DJ.9τl

ι;ιο

'5Μγ9. ΛQΛ3)1 ι;ιο 'Λι,J.QD 530Lιγ9Λ9 Λ~gι;,ο 5~ 5ι:,g1d>19 OLv Λ!30Drl 13γl)Ο8 : 1Dl30UγDγ οοτΙ1 ,JJ.Q 510J. fiΛJDrl !D>Ι '3JJ.13 ·rι 0 χ9. •3XdDJJ.Ω ~ •μ DΛΙ ..» .5D~ί,ιJ.uοuι;ι 5ι:,rΙDgLιτΙ 59φοι:1 9 d3JJ.Q,. ·Λο1λ.9. ΛQJ. 1DΛ!3J.>1ou9 Λ!3J.UJ Λ3θQ3J.Λt;)>ι Λl3JJ.!3 5nολ.9γ 5(10J. DrlLιγ>ιλ.l 'DJ.Λ~0LιΛ1>1λ.nι:1 ΛΟΛ!3>Ι~ Λlιγι,ΛDJJ. ΛQJ. ΛUJ.DJλ.3τl 1J.9. Λί,ιλ.d9 513 5r;, 'Λ3γD~~un0D>1 S9v 5!0J.QD Λ(1.D 1J.Drl~0DΛt;) !D>I '3JDl)3γX31g !D>I 13τl9J.d3>1 -319 Λι,J.QD 5(1030 5,:ioJ. !D>I -ΛΜΛΛ9dnJ. Λι,J. DΛ3τ19λ.3γ (IOJ.QD ,dDJJ. Ί?J. OJ.3J.JJ.ί,ι0D>Ι Λογγ-ρτl 5ι,ΛD>Ι\ 5Μτ19. 'ΛΙ~nΛ9. 510J.

ΛΜΛΧλ.9γuι:1

5odnJ.d9τl

fJOJ.

Λι,J.

ΛMΛ~rloJ.J.DdDJJ..D

5ι,Λ13g

1D>I ΛΜJ.Λ9Χ~ 5ΜJ.ΩΟ ΛMJ.l)OJ. -ι;ιγγv, «·Λι,30 Λι,J. 09v ΛMJ.Λl)OJ.Dd>Ι Λι,J. "QJ.D)I 1DJ.UΛl)g Drl9J.D 1Dd"9 'ΛJDlιφ DΛJ,» 50J.Dd9J.D>1 9 Λ3J.J.DJ.~Dodu 5noJ.l)OJ. 1D0DDφP,

!D>Ι 'ί,ιτl Λι,J.Q D ΛΜJ.9>1λ.1 ΛC:,J. tD>Ι 'Λ13~~ (IOJ.QD 5-ι;ιd n3γJJ. 5\)J. 51odMτl1J. 510J. 3n3γ~>ι1 ΛOd3J.C,τlDJ.! 59rlDJ.! !D>Ι 5oJ.ι;io ςt,

INVW01I

·ς

IV. MARTYRIUM πρός

τους

σφάπειν

έθέλοντας.

Άμέλει καi δ τύραννος- «Καιρός ηδη ρατwδών σου ρημάτων, είπεν, ένδείξασθαι,

τών τε- Confession de 'Ρωμανέ, Ι'enfant.

11.

τα

άπόρρητα.

500 καi

πλήρου άνο[ας

~ς

Πύθου

τοίνυν

τό rij έννο[Q. επιχειρα, εί

τοϋ

σου μή

νηπίου,

προσήκων εiσέλθοι, λήψι;~ τάχιστα καi κράν.» Είπε, καi πρός τόν παί I δα ό συνειλεγμένων

50S

rij

ώς

ελεξας-

παριστάμενον. Τά γαρ γέ σοι μετάμελος ό

ούκ είς μα­ μάρτυς, τών

έν έπηκόttJ, ήδεί(c;ι) τινi καi πατρικ'Ιj «Τίνι δεί, τέκνον, εφη, προσκυνείν καi

προσλαλι{i·

λατρεύειν ; Τι;> άληθεi βασιλεi Χριστι;> καi μόνttJ θει;>, τι;> σαρκi σταυρωθέντι καi παθόντι καi άναστάντι θεοπρεπώς, η τοίς θεοίς οϋς οί βασιλείς ~ς γfις τιμώσι καi σέβουσι ;» Kai τό παιδίον - ώ γλώσσης 510 άγίας,

ώ

φwνfις θεοφορουμένης

«Τόν Χριστόν,

-·

εί­

πε, ΧΡ1' προσκυνεiν καί τιμάν, τόν υίόv τοϋ θεοϋ τόν μονογενfΊ, δς μόνος έστi θεός ζών, άληθης και άθάνατος.» Έξεπλάγησαν τι;> λόyttJ τά πλήθη, έπε­ κρότησαν τ1j μεγάλι;~ ταύτι;ι καi θαυμαστ'Ιj τι;> δντι

s1s νίκι;ι

τοϋ

θεώμενοι τινι

μάρτυρος

τά

καi

τελούμενα.

συγκεκαλυμμένον

χοροί

τών

Ό

τοίνυν

εχwν

άγγέλwν,

ανwθεν

άσύνετος,

σκότει

τόν

παχεί

νοϋν

καί

μηδ' δλως πρός την τοϋ παραδόξου τούτου θαύματος βουληθεiς συνεiναι ξένην τερατουργίαν δπερ δι• 520 αίδοϋς μάλλον δέον ήν αγειν αύτόν καί τιμάν -, άρθfιναι τούτον καi τύπτεσθαι, μη φέρων τους έλέγ­ χους

έκέλευεν,

όργίλwς

αύτοΟ

πρός

τίνος

αρα

τόν

λόγον έκμάθοι πυνθανόμενος τούτον. Έπεί δέ τό πι­ στόν έκείνο παιδίον καi θεοπρόβλητον πρός ~ς τε52S κούσης ύπεψέλλιζέ πως τοΟτον μεμαθηκέναι κατ· εύχάς όσημέραι· «Είς αγιος, λεγούσης, είς κύριος ΊησοΟς Χριστός είς δόξαν θεοϋ πατρός, άμήν» - και ξένον ούδέν· ή δήλωσις γάρ, φησίν, τών λόγων σου φωτιεί καl συνετιεί νηπiους -, δ μάταιος καi ταύτην τι;> 530 1 βήματι παραστf\ναι προστάσσει.

αϋτη·

καί

κατέναντι

τοϋ

παιδός

'Ήχθη τοιγαροΟν και ή

τεκουσα

παρέστη·

κακούpγttJ γνώμι;~ τι;> άσεβεί καί τοΟτο μελετηθέν, ώσόν αiκιζόμενον τό ποθητόν καθορώσα πάθοι δι· αίιτόν

526/527 cf. Liturg. S. Basilii (BRΙGHTMAN, p. 341, l. 17-18) 118, 130

'499 πύθου]

sicαα. cod.

504

ήδετ

cod.

528/529 Ps.

S. ROMANI

47

την ψυχήν, καi τούτου πείσt] σuνθέσθαι τοϋτο τt'j 535 βεβήλ½) θρησκείQ.. 'Όθεν τής μητρός ένώπιον, εί τά χριστιανών δ παίς ήρωτατο θρησκεύοι ιcαί τούτοις δλως έπιμένειν αίροίτο· ήπειλείτο δε ιcαί μάστιγας καi θάνατον αύτόν, εί μη της εύdεβοϋς άποκλίνειε γνώμης. Άλλ' έπεi τό γλυκύ καί καθαρόν εφη•ε στόμα 540 τόν Χριστόν άγαπδν, «~ φησι ιcαi ή τεκοϋσά με,» ιcαi τούτ½) μόν½) θαρρείν, όργf\ς καi σκότους ύποπλη­ σθεiς δ κακοϋργος, ιcρεμασθηναι τοϋτον προσέταπε καi δεινώς καταικίζεσθαι, τόν άvήμερον αύτοϋ θuμόν ό θηρίον η ανθρωπος ιcαi κατα της άώροu ταύτης 545 ήλιιcίας

12.

έκχέωv.

Ώς ούν σφοδρώς ό μέγας έν μιιcρ9 τ9 σώματι Νοιnιeαιιχ

ιcαταξαινόμενος

μάρτυς

έπi

μικρόν

άνείθη,

δίψει

σuνε- suppiiι,s.

χόμενος τών αίιcισμώv τ9 φλογμ9, ϋδωρ είς παραψuχην ~τησε τήν τειcοϋσαν. Ή δέ ώ γενναίας 550 ψuχf\ς οία μάρτυρος μήτηρ, φιλότεκνος όμοϋ και φιλόχριστος- «Καθαρόν, ύπετίθει τ9 νηπίtt), σπείσαι τό αίμα τ9 δι' ήμδς νηπιάσαντι καi την ήμών σωτηρίαν (οίκονομήσαντι), ύφ' ου ιcαί τό άληθινόν, ελεγε, πόμα πίr,ς καινόν και εύφρόσuνον, ιcαi ού μή διφήσ7Jς, 555 τέκνον, είς τόν αίώνα.» Τίς έπi τούτοις ού τής 1 άνδρειας δντwς μητρός έιcείνης έιcπλαγείη τό μεγα- f. 90' λόψuχον ; Τίς ού θαυμάσει τοϋ εύηκόοu παιδός τό πειθήνιον ; 'Όντως ή μαρτυρία κυρίου πιστή σοφί­ ζουσα νήπια. Άλλα ιcάν τούτtt) πεπωιcώς την ήπαν 560 ό σκολιός, δλος έξαπορηθεiς δλον τρέπει τόν θuμόν πρός

τόν

μάρτυρα·

ιcαi

κελεύει

πάλιν

άναρτηθηναι

τοϋτον, ξεσμους έπί τοίς προλαβοϋσι ξεσμοίς άσuμ­ παθώς ύπομείναι. ...Ην οίιν ίδείν θέαμα ξένον όφθαλ­ μοίς

άνθρωπίνοις

ιcαl

αύταίς

απιστον

άκοαίς τt'j 565 ύπερβολij τοϋ δεινοϋ νομιζόμενον, τ9 ξεσμ9 τών σπλάγχνων τοϋ μάιcαρος, την οίκονομίαν αύτών, τα τής γαστρός δηλαδη μυστήρια ιcαί α τό πρίν ηλιος έπιτέλλων ούιc ϊδοι, θεατά φεϋ τοίς παρατuχοϋσι προκείμενα, ώς πεπληρώσθαι μεν την γην α'ίματος, 570 ίλίγγοu δt τό πλf\θος, ιcαi συμπαθές δάκρυον ιcαί

5S'4 cf. Matth. 26, 29; Marc. 14, 25

5S'4/SSScf. Ioh. 4, 14

5S8/5S9

Ps. 18, 8 53'4 τοΟτο] an

τούτω αχi.

legendιιm {!δει?

(if. l 622)

553

ο!κονομήσαντι] sιιpplnιi

568

ίδοι] siι

cod.;

IV.

MARΊΎRIUM

θερμόν

τών

όμμάτwν

άποσταλάξαι,

έπαραι

καi

θρf'\νον,

τ~

μεyέθει,

τόν

και

δια

φόβον

ταϋτα

τοϋ

575 ανθρwπος

τής

δεύτερον

δικαστοϋ.

άλλοτρίwν

δηχθείσα πρός τό

κwκυτόν

συμφοράς τοΟ

ο'ίκτου

Συμπαθης

κακών

θεατής-

μέγεθος τοϋ

τε

δεινοϋ

μέγαν

παραβιασθέν θεμένους

γαρ

είς

ελεον

ή

γαρ

ψυχη

ελεον

συλλέγει,

άμύνειν δέ μη ο'ία τε ούσα τ~ πάσχοντι, δάκρυον συνάγει, είθ' wσπερ αύτf'\ς έκραγέν δια τών 6μμάτwν άφίησιν. Άλλ' δ στερρός καi. άδάμαντος ίσχυρότερος580 καίπερ

οϋτω

I

χαλεπώς

κατακρεουργούμενος,

δμwς f. 9ον

wσπερ έν άλλοτpί½) πάσχων σώματι η πασχόντων αλλwν αύτός ών θεατής, εξw τών άνθρwπίνwν δρwν

(ώς) είπείν γενόμενος, ίδου καi δεινώς τό ρηγνύμενος ταίς τών σιδηρών όνύχwν άκμαίς, 585 πρός

τόν

τύραννον

η

μάλλον

είπείν

πρός

σώμα ελεγε

τόν

άρχt­

κακον δι' έκείνου δαίμονα· «Καθ' εν τά μέλη μελιζόμενα βλέπwν, νικώ σου τάς έπινοίας καi την δύναμιν, εχθιστε· καi παίδων αύτών έξ άληθοΟς μαρτυρίας άπελέγχw σου παραδόξως την ανοιαν και τών κρα590 τούντwν αύτών την άπόνοιαν.» Άνέφλεγεν έπi μάλλον ταϋτα τόν θυμόν τοϋ δικάζοντος- ήνία τοϋτον, έλύπει,

δυσφορείν έποίει και αχθεσθαι, ώς έξεστηκότι τ½J άμηχανείν προσεοικέναι, καί τί γε αλλο άλλ' η τό πϋρ αύτόν άπειλείν διaπορηθέντα καί πάλιν τ~ μάρ595 τυρι.

Τοϋ

δέ·

«Τί

μοι

πολλάκις,

είπόντος,

μορμολυτ­

τόμενος τό πϋρ έπανατείνεις, ταλαίπωρε; δπερ ώς δμόδοuλον ούμενοϋν ού δέδοικα· άλλ' ούδ' όφθαλμοίς

ίδείν

τοϋτο

τοις

οϋτwς

συyχwρηθήσομαι, οίκονομουμένοu

600 γαρ όφθαλμοίς ό

θεοϋ

τοϋ

κρίμασιν

πράγματος»

μάρτυς προβλεπτικοίς τα

ές

άπορρή­

-

έώρα

ϋστερον

έκβησόμενα -, ό τf'\ς άληθείας έχθρός φαρμακόν αύτόν άπεκάλει καί δεινόν περίεργον, καί γοητείας δέ δια ταϋτα

τούτ½)

Έπεί

13.

605 ηκουσε Ίησού

καi

.. ~ υπ

τάς

I

δέ

τ~

προσf'\πτε

παρα

τού

Χριστού

, auτou

νόσους

και

τοϋ

φιλαλήθους

μεγάλου

όνόματι

ίciσθαι

, θ , τηκεσ οι

τε

2,

583 ώς] suppkιιi

13

θεού

τας τ

τών

οια

γάδος άποτελείσθαι, έπιβολjj

605/606 Tit.

μαγγανείας.

έκείνου

καί

φαρμακείας

είς

" και

αύτόν

' πuρι

στόματος On allum,

σωτήpος

ήμών f. 9 1' έλαύνεσθαι ιιn bιϊιhn; πιστευόντwν, qui s'it,int.

, κηριον,

κα

l

φ

u- D, ,_ nοιnιeαιι . ,.. prιson.

μόνtJ τοΟ ζwοποιοΟ στου-

S. ROMANI

49

610 ροϋ

τοϋ Χριστοϋ, τους τών τοιούτων αίτίους αύτοϋ δαί­ μονας, μη φtρων τους έλέγχους δ άλιτήριος, τό παι­ δίον μεν (είς) φυλακην παραδίδwσι, πυράν δε μεγίστην

δ[σ]τι τών πυλών εξw τf'jς πόλεως άναφθfΊναι προσ­ τάττει κai ταύτJJ τόν άθλητήν παραδοθfΊναι. 'Έφη, καί 615 θαπον η λόγος τό προστεταγμένον έγίνετο. Κατηνέχθη τοϋ ξύλου ό αγιος, ήμίπνους ων τ

έλπίδος

δίκην

έκείνην

δικάζων

δ

Άπείρηκεν

αν

ούκ

ψυχής

της

άμετάθετον

έπ' αύτόν

ήμών

την

καi

κυρίου

δόξαν

τήν

καi

την

σεμνην

τοϋ

παιδός

την

γλώσσαν

'ΡwμανQ ϊν' έλtγχοιτο μηδαμώς ύπ' αύτης δ καi αίσχύνοιτο. Καi μέντοι καi γέγονεν οϋτw· παιδίον χερσi μεν άπέθετο την κεφαλην της μητρός, θεοϋ δε τό πνεϋμα, ώς πέρας κάν τούτ½) Μήτηρ έπi τέκν~ λαβείν τό γραφικώς είρημένον-

665 τQ

σοφQ

άσεβης καi τό

Ό

670 εύφpαινομένη[ν]. τοιQδε

τρόπ½)

την

καi

πάντιμος δt

μελισταγf'\

πανένδοξος

γλώσσαν

μάρτυς

άφαιρείται

καl

θεορήμονα. Μετακληθεlς γαρ δ τούτοις ύπηρετούμενος κλfισις αύτQ 'Αρίστων ή τοίς προστάγμασιν πόλεως εξw τής τεμείν φάρυγγος αύτης ταύτην έξ 675 κατά τινα τόπον ώρισμένον κελεύεται. 'Άγεται τοίνυν δ μακαρίτης κατα τόν τόπον- πλήθος έκείσε συντρέχει συχνόν.

ταγαίς

'Ήκει δ τομεύς,

του

τυράννου.

ταίς παρανόμοις ε'ίκwν

Προτείνει

την

γλώσσαν

προσ­

δ

χρι­

τf'\ς άνοχf'\ς στομάρτυς- τέμνει φευ έκείνος αύτήν τέμνει δε ρίζι;ι σύν αύτίj. Καi 680 σου, Χριστέ μου ήν ίδείν τότε τό παράδοξον έκείνο καi λόγον ύπερ­

βαίνον

έλάλει

τεράστιον-

γαρ

I

τρανώς

δ

θαυμάσιος,

καi θεόν ύμνών καi τόν οχλον διδάσκων ούκ εληγεν. τΗλθεν είς ώτα τό θαϋμα τQ αρχοντι· ένομίσθη τούτ½)

685 βαρύ καi άκάθεκτον. TQ τοι καl παραχρf'\μα μετα­ καλείται δ τομεύς, άνακρίνεται, την αίτίαν έρwταται

669/670 cf. Ps.

112,

9

654 infιnititιunι ιa/tenι, pΠJbabiliter 652 άπό] δε: add. cod. ante cοπ. ut vid. 670 εύφραινομένην 668 καν cod. plura ceciderunt 661 ύπολελειμμένω cod. 682 γαρ] iter. ante cοπ. cod. cod.

S. ROMANI του

πράγματος,

άποτεμείν πρός

690 καί

τόν τήν

καί

μή

σεβαστήν ετεμον

«Μά

λόγον καί

τήν

κορυφήν, έξ

παρ' έμοι τοίς ζώσι

κατά

άπειλείται

ίίπαρχον-

ρίζης

γαρ ετι μην έν

τό

αίτιδται,

σήν,

καί

αύτf}ς,

τήν

Καί

εφησεν,

κατά

ώς

γλwπαν

θάνατον.

λόγον

δραθείσα

δς

άρετήν αύτήν

μένει μάλα δηλώσει τρανώς. Καi ούκ τόν άνδρα τοΟτον δραθηναί ποτε·

-

4>-

πώς δε νϋν οϋτως εχων φαLνοιτο είπείν ούκ εχω 695 μα τούς θεούς. 'Όμως ε'ί γε βούλοιτο τό της έξουσιας σου μέγεθος, εν τινι τών καταδίκων, εί δ' οίιν άλλ' εν τινι

ζι;χ..,ν

σαφwς

τομής. 700 τμηθ'{ί,

έπi

ώς

σοϋ

πειράσομαι

έμπείρως

Εί γαρ αύτός

μοι

καi

τοϋτο·

τομώς

κάντεϋθεν

προέβη

τά

ε'ίση

τής

έν τοίς ζώσιν όφθ~ οίιτινος ή γλwπα ύφέξω

κελεύσει

σου

τό

θανείν.»

Είπε,

καί δ ματαιόφρων έκέλευσε καi εύθύς t\χθη ποθέν ίις οτι μέγιστος, τή χοιρώδει ψυχϋ τούτου προσεοικώς, δς άμα τ~ την τf}ς γλώτ(της) έκτομήν ύπομείναι διαπεφωνήκει

15.

705

Καi δ

τής εύθύνης.

η

μάλλον

τυράννου

πεσών.

μεν

κάκιστος Άρ[στων οϋτως άπολέλυτο Enmrrd,s

Δέχεται δε πάλιν τος κολάσεις δ

είπείν γαρ

αί

κο I λάσεις

εμπροσθεν

τόν

άχθtντα

μάρτυς, nιpplias.

μάρτυρα.

τοϋτον

μετα

Τοϋ f. 93' πλεί-

στας λόγων καί προτάσεις καί άντιθέσεις, εlχεν τό 710 ξύλον καi ή άνάρτησις. Ό μεν γαρ πρός τήν τwν δαιμόνων έξεκαλείτο θρησκείανκαi θυσίαν αύτοίς προσάγειν ηνάγκαζεν, έντεΟθεν εύρείν τήν άπαλλαγην τών βασάνων καi ούκ άλλοθεν διαβεβαιούμενος. Ό δε τοΟ Χριστοϋ άθλητής άνόητον αύτόν καi μωρόν 715 άπεκάλει· «Καί ετι σοι, λέγων, εστι τις έλπίς, ώ παράνομε σύ καί παράφορε, ώς αίρήσεις με τούτοις ; Καi ού συνfικας καν έξ αύτwν τών τf}ς γλώττης θεσμών οίος έμοί δυνατός δ θεός, πάντα ποιών καί μετασκευάζων μόν4) τ~ βούλεσθαι, καί οίος δ δια 720 ταϋτά μοι σκοπός, καί πώς σου καθάπαξ διασύρω τα

προσοχθίσματα,

τή

δυνάμει

πεποιθώς

αύτοϋ

τοϋ

τρανώσαντος μάλλον τό λέγειν Χριστοϋ ;» Τοϋ πα­ ράφρονος δε καi άσεβοϋς- «Ούχ ή τοϋ Χριστού σου δύναμις, είπόντος, τό λαλείν σοι κεχάρισται, δ μα725 ταιόφρων δε πάντως 'Αρίστων κεχαρισμένως σου

718/719 cf. Am. 5, 8

703

γλώτ ιίι

cod.

IV. MARTYRIUM

52

την

γλώπαν

τεμών»

ανθρwπος

αnαξ

«άλλ. έγώ

σε,

πείσω

μη

τί

έμnεσών φησί,

τοίς

γαρ

τQ

μείζοσι

θεοίς

αν

κρημνQ

ετερον

τών

nοιναίς

είπεν

κακών

; -

καθυnοβαλώ

ένυ βρίζειν»,

δ

ο γιος·

καi

«Τό

730 σοi nαριστάμενον, εφη, ποίει τάχος, δικαστά· κόλαζε καί τιμώρει καi σφάπε. 'Άλλο γαρ ούδέν άκούσι;)ς άπ· έμοίί, η αnερ πολλάκις nρολαβών καi είπον καl

I

f\κουσας

ούκ

άρνήσομαι

τόν

Χριστόν

μου,

μη

γέ- f. 93v

νοιτο· ού θύσω ξοάνοις ούχ ύπείξομαι τοίς κρατοϋσιν. 735 Άλλ' ούδέ τών άφθάρτων nροθήσομαι τά φθαρτά. Ούχ οϋ­ τως άνόητος έγώ καi ήλίθιος, ώστε σου ηj άπάτι;ι συνθέσθαι. Οϋ, μά την ήμών σωτηρίαν, ούκ δν ε'ί τι καi πράξεις, 'ίδι;Jς τοϋτό nοτε.» Έφ. οίς ό ϋnαρχος ούδέν ετερον 740 «Τίς, είπών, δρκον

η

τοϋτο

ή

μόνον

σωτηρία

έποιήσω φρικτόν,

«Εί

μή

σου

καi

πήρωσις

πώρωσις, τών

είς

σου,

έρώτησιν

μαθείν

ηθελον.»

είπεν,

έκυρίευσε

αύτης

nροϋθετο·

'Ρωμανέ,

όμμάτων

ην

οϋτως

Καi ό

της

έντείίθεν

αγιος­

ψυχfΊς συνέβη

σοι, εγνως αν άnό τών έν οϋτω χρόν~ μακρQ nερi 745 τούτης λαλουμένων ύπ' έμοίί. 'Όμως, έπείπερ ού συνή­ κας, ό

έρώ.

ρίων,

καi

Ό

(βασιλευς δ

τού

τής

της

θεού

τών)

τού

ζώντος

βασιλευ6ντων

δικαιοσύνης

άθανασίας,

ή

υίός

καί

ήλιος,

ή

αύτοαλήθεια,

ό

κύριος πηγη

ή

Χριστός, τών της

κυ­

ζωής

αύτοαγαθότης,

750 τών άγαθών άπάντων ό χορηγός, ό συμπαθης καi φιλάνθρωπος καi μετανοών έπi κακ[αις άνθρώnων, ό χαίρων άεi τϋ ήμών σωτηρίQ., τό θάρσος και κράτος τών είς αύτόν ήλnικότων, ό τών ύnεραθλούντων αύτQ

συνήθως

κηδόμενος,

αύτός

έστιν

ή

σωτηρία

755 ήμών, αύτός ή χαρά καi έλnίς, αύτός ό Χριστός, ό μέλλων κρίναι ζώντας, ώς ε'ίρηται, καί νεκρούς και άποδοΟναι έκάστ~ κατd τά έργα αύτού.» 16. Τούτων οϋτω ρηθέντων, έnλήγη την

άνόητος, 760 φωνής·

ψυχής

έπi

nολλην

στόμα

μέν

σκιά·

και

ώραν γόρ

γλώττης

έnισχεθείσης

φωνής

δργανον,

δεσμός,

1

ψυχην

αύτι;>

τής dιι marlJf.

φωνη

εκnληξις

ό L'eχίιιιιίοn δt

ύnερ- f. 94'

βολική. Είθ' ώσπερ άνενεγκών τοίί πάθους «Κατα­ λιnών, είπε, 'Ρωμανέ, τών πολλών σου τουτωνi λόγων

7-46 cf. Matth. 16, 16 755/756 cf. 11 Tim. 4, 1

762

όvεvί:γκwv

cod.

747/7-48 cf. Ι Tim. 6, 1 S 7-48 cf. Mal. 4, 757 cf. Rom. :.ι, 6; Prov. 24, 12; Ps. 61, 13

:.ι

S. ROMANI

f\

συντετηρημένον τόν ϋθλον, ώς μηδέν συνεκτικόν 765 εχοντα, πεισθηναι θέλησον καν αρτι τοiς θεσμοiς τών

θϋσαι

καi

κρατούντων

τε

τ½)

άλλοις

τοίς

και

ήλt4>

θεοίς- και μη οϋτως εχων έντίμου πολιδς, συνέσεώς τε και λόγου, τών κακουργούντων ώς είς, άπολέσθαι θελήσt;1ς. Ούδε γαρ αλλως μου τός χείρας έκφυγεtν ώς

ψυχής

τόνον.

καi

ού

δτιπερ

Ό

ρυόμενος

γάρ

παρό

τούτοις

μου με

Χριστός

τοϋ

τόν

μάρ­

τf'\ς

πάρεστι

φοβηθήσομαι τί ποιήσει μοι ανθpωπος » καί «Αύτός έν τάχει την ύμών καταλύσας άρχην

παράσχΤJ

775 είρήνην

όρθοδοξίας

τυχών

άκούσοι

ύποχαλόσεις

«Ούχ

τυρος

έπεtπερ

καί

'Έφη,

770 δυνηθ(\ς.»

δ

τij

οίκουμέν13 καθαρόν

έπιλόμψει

τών

παράφρων

τοίς

καi

φώς

άνθρώποις»,

άπο­

βαθεtαν,

ήλπισμένων,

τόν

μάρτυρα

μέν τ(\ φυλακij παραδίδωσι, δηλα δέ τα κατ' αύτόν ώς είχε τάχους και γνώριμα τ½) άπηνεί καθίστησι 780 Μαξ ιμ ια νι;,· δς δη τ½' μαθείν αμα, γράμμασι διατυποt τ½) άσεβεί δ παράνομος - οία τα της άπηνοϋς αύτοϋ καi άνημέρου ψυχής κυήματα - αύτοϋ που φεϋ παρά τιj έν ~ καθείρκτο φρουρq., τόν μακαρίτην άποπνιγηναι, την τεθηγμένην έν πνεύματι γλώσσαν αύτοΟ δεδιwς 785 δ κατάρατος ώς μη τό παράνομον αύτοΟ δι' αύτf'\ς έκφαυλίζοιτο δόγμα καi διαπαίζοιτο. Τούτου δέ γε­

γονότος, ώ θαυμάσιε μάρτυς, και βιαίως οϋτως είς αύτην ύπό τών I παρανόμων άποπνιγtντος σου - ό- f. 94v

κτωκαιδεκάτη(ν} δ Νοέμβριος ήγε (5) - συνεχύθη μέν 790 δ άήρ, συνεσκότασε δέ τό φώς καi γη συνετρό­ μαξε, τό τοΟδε τοΟ δεινοΟ μέγεθος μη στέξαι δυ­ νάμενα.

Αύτός

δέ

χαίρων

χερσι

μέν

παρέθου

τό

πνεύμα ΧριστοΟ, ηj Υύ δέ τό σώμα, στεφανηφόρος είς ούρανους άναβαίνων τij μαρτυρικτj κλtμακι. Καί

795 νΟν ταίς ούρανίοις αύλίζΤJ σκηναίς, τών μακρών σου πόνων καl καμάτων άπολαμβάνων τας άμοιβάς. Έπ(­ βλεψον ουν έξ ϋψους είς ήμδς άγ(ου σου, παναο(δι­ με, έπi τόπον σκηνώματος δόξης σου. "Ιδε χορους

9--

δόντων, σκιρτώντων πνευματικώς καi τάξεις εύρύθμως

773 Ps. 117, 6

798 cf. Ps. 2:5, 8

788/789 όκτωκαιδεκάτη ιοd.

790 δήρ] δνήρ ιοJ. anι, ιrιπ.

(:5) Le 18 novembre est la date de ffte de S. Romaίn. Cf. .fynax.E«L CP., col. 23:5.

IV. MARTYRIUM S. ROMANI

54

800 μιμουμένων άγγελικάς, συν{lδοντας έκείναις καί συγκρο­ τοϋντας έπί τ'ίj έτησί½) σου ταύτι:1 τής άγίας μνήμης φαιδρ~ πανηγύρει έπινίκιά τε καi χαρμόσυνα. "Ιδε πληθυν συνειλεγμένων, άστρων έρίζουσαν άριθμόν ύ­ περβ1'ναι, φωτοχυσίας λαμπάδων, μύρων πολυτελείας, 805 πόθου πλήρωσιν. "Ιδε και την σην ήμίν πλουσίως άντιμέτρησον χάριν, ώδε μεν ήμάς έπανάγων πρός τα χρηστό και μώμου παντός ύπερκείμενα, αύτόθι δε μετα τόν ένθένδε σαββατισμόν είς τόπον χλόης κα­ τασκηνών καi έφ • ϋδωρ έκτρέφων και όδηyών άναa10 παύσεως,

ατε Χριστοϋ ποίμνην σοφώς καταρτίσας, στησας έφ' ύψηλην την βάσιν αύτόν, και δι' αύτην

τόν

άρχιποίμενα

αύτς> καi

πρέπει άεi

καi

τοϋτον

δόξα είς

808/810 cf. Ps.

22,

καί

τους

2-3

τεθεικώς

τιμη αίώνας

I

καi τών

812 cf. 1 Petr. 5, 4

την

ψυχήν·

προσκύνησις αίώνων,

άμήν.

καi

και δτι

νϋν f. 95'

ν

MARTYRE DE SAINT HYACINTHE Ce texte inedit, conserve dans un seul manuscrit, le Mon. 100 du fonds de Halki, au patriarcat de Constantinople ( 1), ne se rapporte pas, comme je l'ai cru d'abord, au martyr romain fete le 3 ou le 4 juillet. 11 concerne un homonyme, S. Hyacinthe d' Amastris, inscrit au synaxaire a la date du 18 juillet (2) et celebre par un discours de Nicetas de Paphlagonie (3). Du n° 758b de la BHG, nous le ferons donc passer au n° 756z. Α la difference du synaxaire, il ne contient pratiquement pas de merveilleux: merite assez rare 1

(1) Anal. Bo/l, t. 44 (1926), p. 34; EHRHAR.D,0/mli,jmιng, t. 1 (= T.U. 50), 1937, p. 329. (2) ~nax. E«l CP., col. 827-828; cf. Η. DELEHAYE,Οrίgίιιιι dιι rιι/ι, dιs 111artyπ, 2e ed. (= Sιιbι. hag., 20), Bruxelles, 1933, p. 155; V. SCHULTZE,Altιhriιt/ith, Sliίdι, ιmd Landsιhaftm, t. 11, 1 (Gίitersloh, 1922), p. 206; Co111111. 111artyr. rrι111., p. 292. Dans Je manuscrit de Constantinople qui a servi de base a la presente edition, le Martyre est toutefois prevu comme lecture a la date du 3 juiJlet. (3) BHG 757.

CODEX UNICUS Conslantinopolilanιιs,

oli11Chal 1 ansis,Μονf1ς

100,

f.

220-223

saec.

ΧΙ

τοϋ

άγίου

1. Ή σπόρον

f.

Μαρτύριον

καi

ένδόςου

μάρτυρος

220 (σλε'

)'

Ύ ακίνθου

μεν τού σωτηρος είρήνη βαθυν .:βαλε τόν Ρrο/Qgιιι. καθ' δλης τfΊς οίκοuμένης, καρποφορούσα δια-

s φόρως καi ώς είς ούρανόν τους κλάδους έκτείνασα· οϋπω τού

δε

πέπειρος

έχθρού

ών,

της

συναυξανομένης

έττισπορδς καi

μη

τών

ζιζανίων

έκριζομένης,

τού

οίκοδεσπότοu τών ούρανών συγχωρήσεως άφέντος έπι­ ταγην δτι· «"Αφετε συναυξάνεσθαι τα ζιζάνια τ½' κα10 θαρ½)

της πίστεως σiτ½).» Δια ττόντων δε ή χάρις προ­ τών έαuτης πόλεων καi έν αύταίς έξ αύ­

νοοu μένη

τών άναδείξασα άθλοφόρους αμα καί φύλακας, ού παρέλειψε καί την Άμαστρών δοξάσαι πόλιν, άλλα καi έν αύτίj πάτριον άνέστησε μάρτυρα της άληθείας. 15

2. 'Υάκινθος

γάρ

τις,

έκ

νηπίας

ήλικίας

έπi

τόν SaintHyacinthι.

θεμέλιον της πίστεως ήδρασμένος, ούτος πολι~ καi ηθει καί βί½J κεκοσμημένος, εϋσπλαγχνός τε καi φιλεuσεβης καi πλήρης πνεύματος άγίου καi πραότητος ύπάρχων, ολος δι' δλοu δντως σκεύος έκλοΎflς γι20 νόμενος,

ώς

θεόν

τόν

οίιτος

θεωρών

πολυθείαν

προσκuνούμενον,

λόγον

κατήγγειλε

στρέφεσθαι την

της

ζήλου

αθεον

θείου

άληθείας,

καi

ξύλον

πλησθεiς

πάσι

παραινών

ύπο­

ματαίαν καi ψυχοφθόρον τών είδώλων

προσκύνησιν, άλλ' έπi την άσάλεuτον τοΟ θεού βοήκαταφεύγειν την άεi διαμένοuσαν. Οί δέ, τής διδασκαλίας αύτοΟ μη πειθόμενοι, ώς άποστάται της αύτού θρησκείας ϋβρεσι καί άπειλαίς nαρωθούντο. Θεωρήσας οίιν αύτους δ αγιος Ύάκινθος έπi τό πλείστον πεπωρωμένην εχοντας την καρδίαν καi κα-

25 θειαν

30 τασuρομένους

έπί την ματαίαν προσκύνησιν τού δέν­ δρου, έορταζόντων τών πρώτων τής πόλεως πανδημεί έορτην μανιωδεστάτην καί θuόντων έπi τctJ δένδρ½), δ δσιος άνηρ βλέπων άπολλυμένους τους άνθρώπους και θεόν ύβριζόμενον καi δαίμονας δια τοΟ δένδρου 35 τιμωμένοuς, διαρρήξας τα της καρδίας αίσθητήρια ώς οί άπόστολοι τα Ιμάτια έnl τών δμοίως αύτοίς f. άπατωμένων, μετα δακρύων πόντας παρεκόλει μή μαίνεσθαι τήν αθεον μανίαν- τών δε έλλήνων άποκλεισάντων τα της καρδίας ώτα, ούκ είσήκοuον τής

I

9/10 cf. Matth. 13, 30

19 cf. Act. 9, 15

3S/36 cf. Act. 14, 14

220

(σλεΤ

ΗΥACINTHI

V. MARTYRIUM S. 40 θεοδιδάκτου πιστόν

αύτού

τοϋ

συμβουλής,

θεοϋ

ώς

άλλα

παράνομον

λοιδοροϋντες καί

αθεον

τόν

ανδρα

άπεστρέφοντο.

3. Ό δε μακάριος καί κινθος έσκέψατο έκκόψαι

ενδοξος έν τό δένδρον

μάρτυσιν Ύ ά- L'arbresacre καί άποθανείν esι abattu.

45 εύσεβώς ij ζην μετα άσεβών καί τόν σταυρόν κα­ ταφρονείσθαι καί τό δένδρον προσκυνείσθαι. Έπιτηρή­

σας

ούν

καιρόν

εϋκαιρον

έν

Ό

ή

ωρα

πολλην

την ήσυχίαν περί τό τής πλάνης δένδρον, πέλεκυν ώς ό Άβραάμ την μάχαιραν

είχε

κομισάμενος καί άναζω-

50 σάμενος ώς Χριστού γνήσιος στρατιώτης, στάς πλησίον

τοϋ

δένδρου

ηϋξατο

οϋτως-

«Κύριε

Ίησοϋ

Χριστέ,

έλπiς ήμών τών ταπεινών, ό ταχυς είς βοήθειαν έξ δλης καρδίας έπικαλουμένων σε, έπάκουσόν τοϋ

ταπεινού

55 ποιήσας

καi

την

έν

πλήρωσον

Χριστι:;,

τής πλάνης. Τών

καi

μανί9

δε

τό

γίσαντο

ϋστερον

60 χριστιανός

τίς

ό

αν δτι

τοιαύτα

έπi

ε'ίη

έπιθυμίαν

σφραγίδα,

ίερέων

ληφθέντων

ρούντων

την

είδωλίου

τι;>

γεγονότι

ό

«Ούκ

ρήματα

τούτο αν

τρόπαια τής προσκυνήσεως τοϋ

έν

τό

Καi

ξύλον

έκστάσει

καi

διαπο­

πεποιηκώς,

έπελο­

αλλος

πρός

τών μου

μου.»

έξέκοψε

τού

ή

ε'ίη

ήμάς

ίερού

εί

μη

λέγων

καi

ό

άπο­

περικαλλούς

δένδρου τοϋ θεού ήμων.» Τότε οί τής μιαράς θρησκείας ίερείς βιώντες έσάλευσαν τόν δημον· και συναρπά­ σαντες τόν τίμιον ·Υάκινθον, πολλάς τε πληγας έπι65 θtντες

αι)τι:;, κατέσυραν έπi τους πολιτάρχας λέγοντες λοιπόν είναι αύτους τού σεβασμίου αύτών δένδρου έκκοπέντος παρ· αύτού· «Οϋτε γάρ ποτε, φησίν, Τ1] θυσίq. ήμων συνfιλθεν, άλλ' έπέμενε δυσφημών την είς τό ίερόν γενομένην τιμήν.» 70 4. Τότε οί πρώτοι τής πόλεως, πλησθέντες θυμού Dinonci ά καi ώς θήρες αγριοι έμμανείς γενόμενοι κατα τού Casm_siιιs, έννέους

, δ ικαιου, όνόματι

αύτού 75 ίερόν

I

, Καστρισί½),

προσηγαγον

δτι «·ο

'ό ν

αυτ

'δ

-

τ~

ή γεμό νι f!yaanthιιιt ✓ι· .. κατακράζοντες sιιpp,cιι.

εν ημουντι

έπιβοώντες

καi

κατα τής σωτηρίας τολμήσας

καi τό f.

καi πατροπαράδοτον ήμών δένδρον έκκόψας

θυσίας ήμών

άνατρέψας

49 cf. Gen.

έμποδήσας

καi

22,

6 et

πάντοτε

10

καi την

είς τούς

άντικείμενος

SO cf. 11 Tim.

2,

θεούς

τοίς

καi

τιμην

ήμετέροις

3

66 tvvtouς] huίus vοιiι ιοiικ quattuor ullimικ lίtterικ eι tJ«tnhιm ιliι/inde lιgNnhιr 67 φησίv] sic codιx pro φασίv (cf VII, /. 237; ΙΧ, /. 434)

221

(σλς')'

MARTYRIS AMASTRIDE σεβάσμασι, παραδοΟναι

τοϋτον θανάτ½) πονηρc:;> καί άνuπερθέτ½) έληλύθαμεν άπαντες.» 'Ός τοιούτων φω-

80 νών ακούσας καί - δοκείν γαρ ήν

τάς

οίκίας

59

καταπλαγεlς έπί τij φων(Ι τοϋ δχλοu ού μόνον τούς άνθρώπους, αλλά καί

έπιβοdν

ώς

-,

οίιν

καί

αύτός

θεραπεύων

τα είδωλα καί τής αύτής θρησκείας κηδεμών ύπάρχων,

οϋτε έρωτήσεως αύτόν ήξίωσεν, άλλα βρύξας κατ' αύτοϋ 85 τούς

όδόντας καί ώσπερ έμμανής γενόμενος προσέ­ ταξεν έκταθέντα αύτόν αφειδώς μετά ξύλων τύπτεσθαι, ώστε εκαστον τών όστέων αύτοϋ ήχον ποιείν, τοϋ καλογήρου είς ούρανόν εχοντος τούς όφθαλμούς καi

λέγοντος-

«Ίησοϋ

ό

γλυκύς

πατήρ,

δ

έκ της

άπάτης

90 τοϋ ξύλου τι:;, σταuρc:;, προσκαλεσάμενος τόν ανθρω­ πον, καί έμt δια ξύλου κοινωνόν ποιήσας τών σών παθημάτων,

κατάργησον

αύτών

τήν

μανίαν

και

ένί­

σχυσον τό γηράς μου είς τήν δμολογίαν σου, σωτήρ δεδοξασμένε είς τούς αίώνας, άμήν.»

5. Έν

95 έν

δε

μέρει

τQ

τόν

ώμώς

θuμόν

αύτόν

τοϋ

τύπτεσθαι,

δήμου·

καi

κατέσβεσεν AprrsNn nοιιv,Ι

άνέκραξαν

πάλιν inι,πogatoίre,

λέγοντες· «Λέγε τc:;> ήγεμόνι διά τί ϊκοψας την χαρμον

ήν

«Έρώτα

, _

,

ημων

και

τοϋτον

προσ

πώς

δ

είς

,

οκιαν

τοϋτο

,

παντων.»

t με λ'υπατε t

άπενοήθη.»

Λέγει

on INi aπι'JCht Ιeι dιnιι.

ό

100 ήγεμών

δια τοϋ μεσιτολογοϋντος· «Είπέ, άπονενοημένε ώμογέρον, δια τ( κατά τών θεών δενδροπηγίας έκ­ τομην έπεβούλεuσας.» 'Υάκινθος ό τίμιος άπεκρίνατο· «Ό Χριστός δι' έμοϋ τοϋτο έξέκοψεν, 'ίνα μή πλανασθε

είς δένδρον

άνεμοδόνητον

εχειν τάς έλπίδας.»

Ταύτης

105 της φωνής έπακούσαντες οί δενδρόθρησκοι κατεφώνοuν

τQ ήγεμόνι λέγοντες- «Ώς τό δένδρον οίιτος έξέκοψεν, οϋτως τούς όδόντας αύτοϋ ϊκκοψον.» Ό δε έτοίμως έπέτρεψε τοϋτο γενέσθαι. Καi λαβόντες λαβίδα σιδηρdν άνώρuξαν αύτοΟ τdς μύλας σύν τοίς όδοϋσι, τοϋ σφραγίζοντος I έαuτόν καί είς ούρανόν δρώντος f. 221 (σλς')" καi τ(i καρδίq. προσεuχομένοu. .. 11

110 δσίου

6. Καί πάλιν έξεβόησαν οί δημώτες- «Ώς τα δένδρα ~:;::,,Q/1,,,

σύρονται, οϋτως καi. τοϋτο δε προσέταςεν

91/92 cf. 11 Cor.

i,

"'°"·

7

93 σωτήρ) ,ίc cod. ( ιf. L 131) όνεμοδόνητοv] όvεμοδόνιτον

δροθρίσκοι

τοϋτον σuρηναι άςιοΟμεν.» Καί ,ι lai.rsi ό ήγεμών, σύρεσθαι αύτόν εως poNr

98 μελύπατε) Jexhιι vid,hιr fOmιphιι

cod.; hapιιxl,gom,non 105 δενδρόθρησκοι) cod.; hapaxl,gomenon 112 δημώτες] ,ic cod.pro δημότaι

10.ιf δεv-

V. MARTYRIUM S. HYACINTHI

6ο

115 εξω

τής

μενον

πόλεως,

καi

τελείτο.

μετα

λιθαζόμενον·

Σύροντες

λιθοβολοϋντες ταλαβούσης

καλάμων καi

αύτόν

νεκρόν

εως

τε

όξέων

ταϋτα

όφρύος

εύθέως

τοϋ

καταλείψαντες,

άνεχώρησαν,

κατακεντού­

πάντα

ύπονοήσαντες

έπε­

όρους

καi

έσπέρας

κα­

θηριόβροτον

120 γενέσθαι δια τής νυκτός. Άρχης δέ νυκτερινής κα­ ταλαβούσης, δύναμις τοϋ Χριστοϋ έπεσκίασε τς> μάρ­ τυρι· καi ώσπερ έκ βαθέου ϋπνου έπανελθών είς έαυτόν, δρ{i τάξιν άγγέλων λαμπαδηφόρων καi σύνο­ δον

άγίων

125 σθη λον

τα

χαρciς ύπό

μετα

λευσχημονούντων-

καi

τών

δυνάμεως

άθεμίτων

κλαυθμοϋ

νους έκτείνας, νfj, διαρρήξας

ώς

καi

άνθρώπων·

πλείονος,

καi

τοσαύτης

μηδέν καi

τας

έπλή-

ύπομείνας

φαϋ­

θεiς

τα

γόνα­

χείρας

είς

ούρα­

αμα τύπτων τό στήθος, γαληνιώστι φω­ ήρέμα τα χαλινά, τοίς α'ίμασι πάντοθεν

130 βρύων, ιjτήσατο τς> ΧριστQ ταϋτα λέγων· 7. «Σωτήρ μου γλυκύτατε Ίησοϋ Χριστέ μελιπόθητε, Dernimpriirr. οϋτε εί μυρία προσην μοι στόματα, έδυνάμην έπαξίως εύχαριστήσαι την σην εύσπλαγχνίαν, ούχi δέ δτι εν, καi τοϋτο συντετριμμένον,

135 πάλιν έκ τών μου, ή έλπίς έν καi

η5

μου

δμολογίq.

άναπαύσεως

ψυχήν

μου.

πρώτον

σιδήρων τοϋ

Τό

καi

μου

τοϋ

χρόνου

Καi

νϋν,

χαρά

ταύτt;ι

τυχείν

δέ

ή

έκ

πονηροϋ.

έν

γήρει

μου,

πρόσταξον ταίς

καi

είς

κόποις

δόξαν

τελειωθηναί

άγίαις

μοναίς

καl

καi

Ίησοϋ σην

με την

βασάνοις

140 καi αίκισμοίς ταλανισθέν σώμά μου δια τό όνομά σου, έν τόπ~ σεμνQ καi οίκητηρί~ τών ύμνούντων σε πρόσταξον κατατεθfjναι. Ποίησον δέ, άγαθέ, ίάσεις

πολλας έν αύτQ τς> τόπ~ έπιτελείσθαι, φυλακτήριον δέ είναι τό σώμά μου τής πόλεώς μου· καi τους 145 προσφεύγοντας τfj θέσει μου πόντας είς άγαθόν κυ­ βέρνησον, πλουσίους είς μετάδοσιν, πένητας είς ύπομονήν, χήρους I είς εύφροσύνην, άσκητας είς τέλειον f. άγώνα, παρθένους είς άπόθειαν, αρχοντας είς δικαιοκρισίαν, άρχομένους είς εύπείθειαν, άδίκους είς δι150 καιοσύνην, άδικουμένους είς εύχαριστίαν, άσεβείς είς έπιστροφήν, άμαρτωλους είς μετόνοιαν, θλιβομένους

138 cf. loh.

14

1

2

122 βaθέου) siι ιοd. 124 λευσχημοvούντι.,v) siι ιοd.; "'" eιι,mdιι,ιd,ιm ;,, λευχειμοvούvτι.,v? 131 Σωτήρ) ιίι ιαd. (ιj. J. 93) μελιnόθητε) ιίι ιοd.,· hllpιιxlegommoιι

222

(σλζ')'

MARTYRIS AMASTRIDE

61

είς παραμυθίαν, χαιρομένους είς ύμν~δίαν, δδοιποw ροϋντας είς δδόν εύθείαν, πλέοντας είς εύπλοίην, τυφλους είς φwταγωγίαν, άρρώστους είς ύγίειαν, με1ssθύοντας είς νf')ψιν, νήφοντας είς έπιμονήν, δανείζον­ τας είς εύσπλαγχνίαν, δανειζομένους είς άπόδοσιν, ύ­ πνοϋντας

είς

έπαινουμένους έσθίοντας 160 γονείς

είς

άνόπαυσιν, είς

γρηγοροϋντας

διαμονήν,

εύχαριστίαν,

είς

έπαινοΟντας

νηστεύοντας

α'ίνεσιν,

είς

είς

ζf\λον,

ύπομονήν,

πόθον τέκνων, τέκνα είς άντιμισθίαν, κυ­ άντίληψιν, δούλους είς ύποταγήν, πολε­ μοϋντας είς είρήνην, πολεμουμένους είς άσφάλειαν, πwλ[εμ]οϋντας είς δικαιοπραγίαν, άγοράζοντας είς ίδι­ οπάθειαν, κάμνοντας είς ανεσιν, άναnαυομένους είς 165 συμπάθειαν, τρέχοντας είς έδραίωμα, κορεσθέντας είς ρίους

είς

είς

πεϋσιν, πεινώντας είς τροφήν, νυξιν, ραθυμοϋντας είς εύχήν,

εύχομένους άργους είς

είς κατά­ έργασίαν,

έργαζομένους είς δυναστείαν, νουθετοϋντας είς ποίη­ σιν, νουθετουμένους είς ύπακοήν, δαιμονιζομένους είς 170 άποστροφήν.

Ποίησον

δέ,

Ίησοϋ,

αφuκτον

καί

συν­

τετριμμένον τό σώμά μου καί τα όστα μου, καί τους έκ τοΟ χοός λαμβάνοντας τοϋ κοιμητηρίου μου άνε­ πιβουλεύτους

διατελείν

άπό

παντός

κινδύνου.

Πάσας

δε έκ τών κύκλ~ πόλεων κατα τf\ς πατρίδος μου 175 έπαναστόσεις, ιcρυπτας η φανερός, έξ άνθρώπων η έκ τοΟ διαβόλου, κατάλυσον. Παράσχου δέ, ό θεός,

άνθfjσαι

τόν

χριστιανισμόν

καί

καρποφορησαι

είς

τό

ο.γιον

έν

ταίς

δνομά

σου.

έν

τ(i

πατρίδι

καρδίαις τών Καί

τούς

μου

ταύΠJ

πιστευόντων

μέλλοντας

μνη-

100 μονεύειν

μου έν ψαλμοίς καί Ομνοις πνευματικοίς, έν νυκτί καi έν ήμέρq., τούτων, άγαθέ μου Ίησοϋ, έξά­ λειψον τα πλημμελήματα· γρόψον δε αύτών τά όν6ματα

ι έν

βίβλ~

δσον

την

ζώντων· δόξαν

ού

σου

γάp

τοσοϋτον

έσεβόσθησαν.

έμε Καl

τιμήσωσιν f. δσοι

μνη-

185 μονεύσωσι

τf\ς μαρτυρίας μου καi τf\ς πρός σε δμο­ λογίας μου ταύτης, μνημόνευσον αύτών έν άγαθοίς έν πόσΤJ τ13 ζωιj αύτών. Καί ε'ί τις τα στίγματά μου ταϋτα χαρόξει δια μέλανος η χρωμάτων, μη λογίσr;ι αύτς, άμαpτίαν, εϋσπλαγχνε, έν ήμέρ~ κρίσεως, άλλά

182/183 cf. Phil. 4, 3 153 εόπλοίηv) εόπλοεΤv ι:rκΙ. ll t6t- 162) 170 δφικτοv md.

154 όy(av ι:rκΙ.

163 πολεμοΟvτας md. (if.

222

(σλζγ

V. MARTYRIUM S. HYACINTHI 190

την έμι)v ανόπαυσιν δώρησαι αύτ½)· ε'ί τις δέ άγα­ θοεργήσει η εύκτήριον αναστήσει έν τ½' μνήματί μου η χαρίσεται τοίς είς τό κοιμητήριόν μου παρεδρεύουσι πτιι.>χοίς, δός αύτοίς, ό θεός, τόν ούράνιον μισθόν καί τα αγαθα είς α άγγελοι έπιθυμοΟσι παpακύψαι·

195 ε'ί

τις

δέ

μοσύνου

τι)ν

πολιάν μου ποθήσας άναγράψει μνη­ τούτου, Ίησοϋ, τα τέκνα πολίωσον

χάριν,

καί τόν οίκον όστέwν μου η

άΟλtt>

καί

200 Έμέ

δt

τοίς καi

ούρανί½) τόν

καί

οίκέτην

λαμπροίς μι)

αϋξησον. Θυμιwντι δέ φώς απτοντι, φώτισον

καi

άπολειφθώ

ζωήν σου

ίλαροίς τής

άγαθήν

έπάνw τών αύτόν φwτi

έπιχορήγησον.

συγκαταχορεΟσαι άγγέλοις

συνόδου

σου

τών

τούτοις

πρόσταξον,

αγίων

τούτων,

αλλα μετ' αύτών όφθf1ναί με θέλησον τς> δεδοξασμένtt> προσώΠ½) σου, Ίησοϋ, ό εύλογημένος είς αίώνα ατε2οs λεύτητον.»

8. Καi ταϋτα αύτοϋ προσευξαμένου

καl

ήγάλλοντο οί λαμπαδηφόροι αγγελοι, την

αίτήσαντος, Mort et

μεμυρισμένην sipιιlture.

αύτοϋ

παραλαμβάνοντες ψυχήν. Μετα γαρ την εύχι)ν ανορθwθεiς καi καθίσας μειδιών, όλίγον δt καi χο210 λάνας

έκ

τών

πρόσωπον,

αγγέλοις.

βασάνων,

σφραγισάμενος

οϋτως παρέδωκε τήν Πολλη δt εύwδία κατα

Της κοιμήσεως τοϋ

άγίου

έγένετο.

τρίτον

τό

ψυχην

τήν

τοίς άγίοις ώραν έκείνην

Καί τινες χριστιανοί,

ο'ί καi συμφοιτηταl αύτοϋ ήσαν, έπιτηρήσαντες πε21s ριέστειλαν αύτοϋ τό τίμιον λείψανον μετά κηρών καi θυμιαμάτων· καί κηδεύσαντες δια τό έγγυς είναι τό διάφαυμα και τών έλλήνwν τόν φόβον, ψαλμους έν ήσυχίq. είρηκότες καi εύχας άναπέμψαντες, είς σύνεγ-

γυς τόπον

I

απέθεντο αύτόν, δοξάζοντες καi αίνοϋντες f.

220 Χριστόν τόν θεόν ήμών· ½) πρέπει πάσα δόξα, τιμη και προσκύνησις νϋν καί είς τους αίώνας τών αίώνων, άμήν.

194 cf. 1 Petr.

209/210

1,

χολόvας]

12

sic ιοd.

22

3 (σλη')'

VI L'ELOGE DU MEGALOMARTYR PROCOPE PAR LE DIACRE PROCOPE

BHG 1582b Parmi les reuvres inedites du diacre Procope( 1), on releve 1'eloge de son patron, le martyr Procope. Ce specimen de l' eloquence hagiographique n'est evidemment pas un chef-d'reuvre de critique historique. 11 se range au nombre des ecrits 011 1'authentique "lecteur" de Scythopolis et martyr a Cesaree de Palestine (2) est transforme de maniere telle qu'il en parait meconnaissable. On ne conna1t qu'un manuscrit complet de ce texte: le Paiatinιιs 317de la Bibliotheque Vaticane (3). Une autre copie est conservee dans le Vaticanιιs graecus679, mais elle est mutilee du debut (4). Dans notre edition, nous avons, en regle generale, suivi le Paiatinιιs, n' adoptant les leφns du Vaticanιιs que la 011 ces dernieres s'imposent clairement. Sur le dossier hagiographique de saint Procope de Cesaree, on consultera Η. DELEHAYE,Le.r llgendt.r grecqιιι.r dt.r.raint.r mi/itaim (Paris, 1909), p. 77-89; ID., Le.r ligendt.r hagiographiqιιι.r, 4c ed. (= Sιιbs. hag., 18a), Bruxelles, 1955, p. 119-139; Comm.martyr.rom., p. 277. Voir aussi mon edition de l'eloge par Nicetas de Paphlagon.ίe, dans Αιια/. Bo/J.,t. 8ο (1962), p. 178-193, et la Passion BHG 1577d dans mes lnidit.rby~ntins d'Ochrida,Candieet Μο.rιοιι (= Sιιb.r. hag., 38), Bruxelles, 19(53,p. 95- 130.

(1) Ecrivain qu'on date de la seconde moitie du ΙΧ" siecle. Cf. ΒΕcκ, Kirr!M 11.theol Lit., p. 544·545. (2) Voir BHG 1193: EusEBE, Ηuι. ml., Appendix Dι 111artyribιιs Palιustin,u, l, 1 (ed. Ed. SCHWARTZ, p. 9ι>7·908). Pour la recension longue, perdue en grec, voir Β. VIOLET dans Dίι paJastiιιisιhm Miirtym- du Eιmbiιιs 11011Ciisar,a (= T.U. 4, 1v), 1896, p. 3·7. (3) Le Catal Graιt. Vιιtίι., p.221, a omis cette piece. Voίr EHRHARD,Oberlί,j,nιng, t. Ι (= T.U. 50), 1937, p. 189. (4) Catal Gra6t. Vιιnι., p. 22 19 ; cf. EHRHARD,op. ιίι., t. 3, η (= T.U. 52, π), 1 952 , p. 799.

SIGLA Ρ

Vatiι:anιιs Palatinιιs gr. 317,

V

Vatiι:anιιs

f. 44v-49v

gr. 679, f. 124-129

saec.

ΧΙ

saec.

ΧΙ

Προκοπίου έγκώμιον

Ώς

1. s

διακόνου είς

μεγάλα

καi

χαρτοφύλακος

τόν αγιον μεγαλομάρτυρα Προκόπιον

τοϋ

Λόγου

τfjς

κατορθώματα.

Ώς

παράδοξα

τα

έφιλοτιμήσατο

τό

άνθρώπινον.

έν

γ'Ιj

εργα,

παρουσίας

οίς ό

Τοσαϋτα

καi

τα Prologιιe.

πλάστης τηλικαϋ­

τα δεικvύμεvα, ώv οϋτε τό μέγεθος οϋτε μην τό πλ1'­ θος γλώσσα φράζειv ίσχύσειεv. Τί γαρ τούτwv ύπέρτε­ ροv

Τίς

;

δ' εγvw

πλείw

δι' δψεwς η

10 παρεισδύσεσιv είσ~κίσατο σιγίj,

οϋτw

λούσης,

έτρέψατο πέρασιv. 15 σαvτα,

πις

αύτηv

;

παρούσης

την

καi

γαρ

μη

την

τ'Ιj

μαρτυρικής

δεισιδαίμονα

καi την άκραιφvη 'Έδει

ταίς

άκουστικαίς

'Ίνα γαρ τάλλα νϋv τιμώμεv είς

έθε­

κράτος

πίστιv έξήπλwσεv έν τοίς

σύμπασαν

κτίσει,

έορτης

πλάνην

θει;>

έπιγvώναι δε

τι;>

τόv

κτί-

πάvτwv

δη­

μιουργι;> την θείαv λατρείαν ίερουργείv. Αϋτη καi τόv μέγαν πις άληθείας όπλίτηv Προκόπιοv βδελύ­ ξασθαι κόσμον καi ζwην αύτηv διηρέθισεv άρχάς τε καθελείv καi δεινόν έπέρρwσε κοσμοκράτορα. Πρός

20 αύτους τό

τής

εργοις

γαρ την θαυ μασίαv συγκεκρότηκε πάλην καi νίκης κράτος κατ' αύτώv έκολπώσατο ό τοίς έπώvυμος καί την κλησιv τοίς πρακτέοις βε­

βαιwσάμενος,

καi

την

ό

την

άνwτάτω

χαμαίζηλοv

μαρτυρίου

περ(ι)'ίδώv

εϋκλειαν

κληρwσάμεvος α'ίματι,

τό

25 τώv μαρτύρwv λαμπρόν άκροθίvιοv, τό τfjς οίκουμέvης πολυθρύλλητοv

δνομα,

ου

καl

ή

μνήμη

πdσιν

έπέ­

ραστος καl ή πανήγυρις χαράς παραιτία τοίς φιλο­ μάρτυσι. Ttj γαρ ήλιακ'Q λαμπηδόνι πρός την vϋv ώραν περιδιvουμέvη συγκαταυγάζει, καi αύτόκλητα τι;> 30 μάρτυρι τά πλήθη συρρεί· πόλεις τε καί χώραι πο­ λυαvδρούμεvαι τά άθλα καταθειάζουσιν, ώς στρατη­ γόv αρτι τών τροπαίwν έπανήκοvτα δεξιοϋvται καl τας έπινικίους αύτι;> τιμας καίτοι μήποτε ληγούσας

ώς πολυτελfj καταρτίζουσι στέφανον. Εί γαρ όλυμ35 πιονίκαι πάλαι την άγwv(αv εύ θέμενοι, καi στρατη­ γοί

βαρβάρους

14/16 cf. Rom.

23

περ'iδών Ρ

1,

χειρούμεvοι,

25

εσθ' δτε δε

καi πίπτοvτες,

νι

66 ούκ

σιv

PROCOPII DIACONI

άγέραστοι

- ταιvίαις γάρ έκοσμοϋντο καi ανθε­ πρός τας άερίους άντικαταστάς έξοuσίας καi

ό

-,

ταίς κάτω προσπαλαίσας δυvάμεσιv, μεγαλοπρεπή τε νί40 κηv κατ' αύτώv έvστησάμεvος, πώς ούκ αξιος ούραvί­ ωv γερών, μήτοι γε τοίς κάτω κρότοις άποσεμvύvε­ σθαι ; Δι' δη καi ήμείς τόv άγώvα τής εύφημίας ύπέ­ δυμεv- εί καi ηττους τής άξίας φαιvοίμεθα, ομως τό τώv εργωv ού σμικρυvθήσεται μέγεθος, δειχθείη δ' αν καi 45 λόγων άρμοvίας άv~κισμέvοv. Άλλά γε πόλις Α iλ ία ( 1) - τοϋτο γάρ ό τεχνίτης βούλεται λόγος - τοίς θεί­

a

οις τοϋ σωτήρος σπαργάvοις εύδαιμοvοΟσα σκιρτάτω αϋτη γάρ τόv πολύαθλοv Προκόπιοv ηvεγκεv ωσπερ

-

άκτίvα λαμπρόν τώv έt;>ωv τερμάτων έπαφιείσα 50 συν αύηj πατηρ έν εύσεβεί~ προεκδημήσας,

τε

παρωvύμως κληθείσα τής θεοϋ

ούκ

έφ' οίς πρότερον

σχημέvη, βλαστ τυράνν~ φησίν· «Μή ο'ίου με ταίς σαίς άπειλαίς καταπλήπεσθαι μηδ' ύποσχέσεσι δώρων ύπομαλάττεσθαι, καν ό σύμπας μοι παρανο­ μοΟvτι

συνείπετο

160 προσκυνώ,

αύτοίς

δς

κόσμος.

ούρανόv

ούσιώσατο,

δς

τό

Θεόv

καi

γαρ

γf\v

ήμέτερον

τόν

καi

όφθέvτα

πάντα

μοι

τα

άμφιασόμενος

έν φύ­

ραμα είς ούρανους ανεισι,

σέβας έκπορθήσας είδώλwν καi την είς αύτόν πίστιν καινογραφήσας τοίς πέρασιν.

Τ οϋτον 165 καi

έγώ

σέβομαι

δαιμόνων

τοίς εργοις

ύπέρλαμπρα

βδελύγματα

ύπέδειξα.

Καi

γέρα

καθυβρίζω,

δwρούμεvον-

δ ηj

προτεραί9

βασίλειον μυσόπομαι πρόσ­

ταγμα· ού γαρ πϋρ, ού ξίφος, πολλού γε καi δεί, πτοηθήσομαι. Μεμόθηκα γαρ μή φοβείσθαι άπό τών άποκτενόντων τό σώμα, τήν δέ ψυχήν μή δυναμένων 170 άποκτεlναι, εύλαβεiσθαι δε μάλλον τόν άμφοτέρwv ώς πλάστην

έξοuσιάζοντα.»

153 cf. Iob

1,

1

153/155 Iob 38,

1

et 3

168/170 cf. Matth.

10,

28;

Luc. 12, 4

PV 142 Χριστός] 157 μήθ' V

δέ aιid.

V 1'47 fνδον μuχοΟσαν Ρ 163 τστς πέρασιν] om. Ρ

149

τό) τώ

V

VI. PROCOPII DIACONI

70

ό

Τοιαϋτα μετα θάρσους άποκριvαμέvου του άλαζώv έπηρκώς τας όφρϋς έκμαίvεται

καί

τους

άμφ' αύτόv

έποτρύvοvτας

εχωv

τοίς

175 τοϋσι γαρ μεταμορφοϋται τό ύποχείριοv -, μετεωρίζει Προκόπιοv. σφdς

αύτους

μάρτυρος, τy θuμy έπί

κρα-

ξύλου

Καi τώv δημίων οί γεvvαιότατοι

άμειβόμεvοι

επαιοv,

{Jκίζοvτο,

άφειδέστατα. 'Όθεν άπέπιπτοv σάρκες ταίς πληγαίς σuvετρίβετο, έπορφύρετο

κατέξαιvοv

είς γην, όστd τό εδαφος α'ί-

10O μασι. Καi ή μεν εvδοv οiκοvομία ηj φθορQ. της δορdς διεφαίvετο· ησπαιρε δε κεκλιμένος άδραvεί τ1j ξηρ{ϊ καi τά χαριστήρια τής γλώσσης άμuδρά φωνούσης προσεπιjδε τ«;, πλάσαvτι. Άγαθα τοϋ μάρτυρος τα προοίμια, γενναία ή πρώτη πάλη καi πείρα, την 185 ϋστεροv καρτερίαv προδιαγγέλλοuσα. 4. Προϋ κειτο γαρ θέαμα, πάvτοθεv τ«;, λύθρ't) κα- Neanim reroiι dι τάρρuτος-

καi

ή

τώv

όστώv

άρμοvία

διηρνείτο

την Dίeιι Jenom άι

σύvθεσιv. Τό μέvτοι της ψuχfjς πρόθυμον άταπείvωτοv Proιope. ηv.

Ούδε

γαρ

ούδt

θεός

αύτόv

έvαφηι

πυρός,

καi

μαστίγwv

πυρός,

τά

τε

δειvότεροv,

ΤΙ]

αύτοϋ

φαμέvου ώς εί με­ σπουδαζομέv~ σuγ­ σαρκός

εύκαταπρή- L'iprrιnι, dιιfnι.

275 στου vίκηv λόγος διαγράψειεv άγεvvής; Νικq. καί vϋv Προκόπιος vίκηv παράδοξον. Και μοι

γαρ L'eχίιιιtίοn. τόv

PV 24'4 θηριωδέστατος Ρ 257/258 παλίμβουλον V 262 tλήλεγκται όναπλάπων V 263 σοφwν) πρόκριτοι aιid. V 26'4 ίιποΟλον V 272/ 273

σuνκατατίθεσθαι Ρ

(~) Sur Protte, voir GRIMλL, Ρ· 398-399.

PANEGYRICUM S. PROCOPII νοΟν

προσέχοντες

φρίττοιτε

Τ½)

κακούργημα. Ήν τοίνυν τό άνθράκων πλήρης ύφήπλωτο·

λόγι.ι:,

73 πλάττοντι

βήμα βωμός, ή δ λίβανος τ½'

τό

χεiρ πυρi

200 συνεπέκειτο·

πικραi συνείχον όδύναι τοίς ενδον μέλεσι παρεισδύνουσαι· εκπληξις είχε τό θέατρον- και Χριστός

παρα τών εύσεβούντων έμεγαλύνετο· ού γαρ έφ' ίκανόν πυρφοροϋσα τ(l φλογi παρέσχε τα νώτα· άλλ' ώς αψυχον καi καινοπρεπές πυρείον έφλέγετο μέν καi 285 δριμείας είχε τών πόνων τάς άντιλήψεις, ύπερφυεί δέ

τινι

καρτερίg.

θείας δεξιάς σάσης

τα

ρότητα

ού

παρετέτραπτο.

κρατυνθείσης,

άψυχα.

πϋρ,

καi

ώ

Μαλάττει λίθων

'Ώ

παλάμης μέν

γάρ

άντιτυπίαν

χειρός

καl

ύπό

αύτα

νικη­

σιδήρου

στερ­

άπαμβλύνει

παΧειρός δέ μαρτυρικής ηττηται, καί άσθε­ νέστερον ταύτης ΙJ της τοϋ άμιάντοu δέδεικται φύσεως.

290 ρατεθέν.

'Ήττηται πολλ½J

συν

τούτι.ι:,

πλέον

μανείς,

παντός 295 μενος

καί

δ' άνθωπλίσατο τί;)

μενος·

πυρί,

καί

καμινιαίαν

δ

ούκέτι

σώματος,

θdπον

γαρ

πικρός κατα

τύραννος-

μέρους,

όργάνι.ι:,

δλοκαυτώσαι

έξανηψε

φλόγα

κατα

πάλιν

καί τοϋ

χρώ-

τοϋτον

οίό­

T½J μάρτυρι,

μεγίστην τοίς δρώσιν έμποιοϋσaν κατάπληξιν. Τί γαρ πυρός φρικωδέστερον, τί δέ πρός φθοραν δραστικώ­ τερον; Άλλ' ού τό μέγα τοΟτο καί φοβερόν στοιχείον 300 ψυχή πεφόβηται μάρτυρος- ήν γαρ αύτ½J κάκείνο πρός τοίς άλλοις εύκαταφρόνητον. 'Όθεν έξήρεν μέν έπί μείζον ή τύραννος μανία, ταίς ϋλαις άναφυσώσα τό πΟρ.

Ό

δέ

τοϋτο

νεφέλην

όμβροτοκοϋσαν

νομίζων,

πρός

τήν είσαγωγην προθυμότατος ήν. 'Αλλά γαρ τίνος έμβραδύνω καi ούκ έμφαίνω τόν άριστέα νϋν πυρός δυνατώτερον; Άνήφθη το(νυν ή φλόξ,

305 μέχρι

καί

{\ τοίς άσεβέσιν έδόκει· και ταύτ13 Προκόπιος ώς θΟ­ μα

λογικόν

λούμενος. 310 μιουργοο

πιστός

θεόν

απας,

καί

έπίκουρον δόξαζε

έγκα­

τοϋ

δη-

παράδοξα. 'Εκτός γάρ ή φλόξ ροιζηδόν έσκεδάννυτο, καi τους μέν ύπηρετοϋν­ συλλαβοΟσα κυκλοτερώς έπυρπόλησεν, ό μάρτυς

διεχείτο τας

έπεισ(εν)ήνεκται,

Θάρσει,

τα καί

PV 277 τόv λόγον Ρ 278 χεiρ) add. τοϋ μάρτυρος V 28'4 πύριοv Ρ 285 ύπεφυεί V 291 όJ η PV 29'4 δέ V 299 Άλλ' ού - στοιχείον) 0111.

V

305 έκφα!vω V 307 ό) ~ V, η Ρ 308 έπειvήvεκται V"'"'"-, PVJ'-&on: 308/309 έκκαλούμεvος V 310 ροιζηδόν} om. Ρ

έπεισήvεκται

VI.

74

PROCOPΠ

DIACONI

δ' άσινής

διασέσωσται, είς ciθυτον καi άκαλλιέρητον θεί~ καταστας νεύματι. Ήιδέσθη γαρ σώμα μαρτυρικόν 315 τής οίκείας έκλαθομένη φύσεως- ωφθη δ' ένεργης οίς

εδει

πράπουσα τό συνήθη. Τότε καττ:~σχύνθη πλάνη δαιμονιώδης καi οί ταύττ:~ λατρεύοντες- ή πρός θεόν δε πίστις παρρησιαζομένη ηϋςανέ τε καi έκηρύπετο. Μέγα γαρ δντως τό θαύμα καi τ~ της Άσσυρί320 ου φλογός παραπλήσιον· ώς γό.ρ έκεί νεανίαι δροσο­ βολούσαν εύρον τήν κάμινον καi δυσσεβείς έμπιπρώ­ σαν, οϋτω κάνταύθα τεθαυματούργηται τό παράλληλα. Είς

γαρ θεός αμφω τερατουργών καί μια εύσέβεια, ύπtρ ής έμφερείς καi οί κίνδυνοι. 325 'Έχεις, ώ δικαστά, καi αλλα δργανα πληκτικά; 'Εγγύς

συ τοίς

μάρτυς,

6

μεν

πόνοις

Τοιούτος

οϋτως

γαρ

ήγείτο

δωρεας

έν

Έδtμ

335 άπαλλάπειν πείρας

είς

πολλαπλασίονα. μηχανώμενος

-

τής

τό

ι;>ετο

άνήνυτον

Έπεi

ούν

ταύταις

ού

καi

δείν.

6

Ψυχρόν

άπορροίας τήν

βλέπων 'Ήιδει

τήν

τας

τύ­

6

έαυτόν

γαρ

αίσχύνην

δια

φέρων

βασάνους

θεόκλητος

ώς

φρουρόν

ένεργέστερον,

άπείρηκε

γαρ

σεσάλευτο τεθεμελίωτο -

έδείκνυτο.

ταύτα

καi

δε

τοίς τραύμασιν. Χριστού στρατη-

δεσμά,

ούδtν

Άλλα

άθλητής

6

σαρκός

'Ήλγει

εχων

φροντ[δων

πονών

πρόβολος 340 τ'{i πέτρq.

δνεσιν

πυρός

κινδύνοις

τας

ίσοστάσιον.

καί

πλήπεσθαι.

δεινά·,

άκμάζει παρατάξεσιν δ

πύρ,

άγαθάς,

ραννος

ταίς

τό

τα

καl

εϋψυχος τοίς

τό

πρός

έπινοών

ήβάσκει

ήν

330 γός,

τής

ετοιμος

ώκλασας

έκ­

μάρτυς

κύμασιν,

δτι γε τελευταίον αύτόν

ώς Χριστ~

τιμάται θανάτου, μάλλον δε τήν άνώλεθρον τούτ~ ζωήν καν μή έκών προμνηστεύεται. Τίς ούν τήν τότε τόν άρι­ στέα καταλαβοϋσαν εύφροσύνην έκδιηγήσαιτο ; Ού γαρ έσκυθρώπασε τ'{i άποφάσει, ούδ' ώς φιλόζωος τήν έπi 345 τό τέλος ίών έδυσχέρανεν· ώς στρατηγός δ" αριστος ούμενούν δεδιώς τελευτήν ηδετο καi ήρεμαίq. φων(i μακρόν άποτείνας εύχήν καi τ~ βασιλεί προσεπ(ι.σας 319/322 cf. Dan. 3, 47-:50

339/340 cf. Ι Cor. 10, 4

PV 313 321

δέ

V

καί)

οιι,.

στρατιώτης V V 341 ζωήν]

313/314 εις - νεύματι) οιι,. V V 323 δμφw) άμφότερα V 330 οδτος Ρ 336 πόνων Ρ οιι,. V 345 ώς δέ στρατηγός V

313 άκοuλλιέρητον Ρ 329/330 στρατηγός] άνήνυτα

V

339 χυ

PANEGYRICUM S. PROCOPII

75

τά έςιτήρια, νεανικώτερον ύπεκλίθη τ(l τοϋ ξίφους άκμιj· καi τών ϋμνων ετι φέρων έπi γλώσσης τό 350 άκροτελεύτιον, πληροί την είς τόν μόνον θεόν ήμών μαρτυρίαν, μεταχωρεί πρός τόν στεφοδότην, κατασκη­ νοί ταίς ανω μοναίς, άγγελικαίς τάςεσιν α'ί τοΟτον της

καρτερίας ήγάσαντο προπεμπόμενος. τό πέρας της πολυάθλου σου μαρτυρίας, Epilogιιι ιt 355 Προκόπιε, τοΟτο κατά τής δυσσεβείας τό τρόπαιον, imιoιatiιm fi114

6.

ΤοΟτο

άσύyκριτον μάλλον

νέοις

δν

δε

τct>

πολλών

άντεςετάζω

μεγέθει μείζον,

τά

καi 'ίνα

ούδενός μη

πρόδηλα,

τισι

δεύτερον, παλαιοίς

βασάνων

έσμct>

η

καi

άλγηδόνων σφοδρότητι καί καρτερίQ, δεικνύμενον· εδω360 κας γάρ σώμα ποιναίς, έμαστίχθης πολλάκις, κατε­ φλέχθης τά μέλη, έδοκιμάσθης πυρί, άνεδείχθης χρυσός

τών

άλγεινών

δαιμόνων

τij

όφρΟν

χωνεLQ, καi

ύπέρλαμπρος,

πλάνην

καταβέβληκας

θεοστυγή,

τό

τούτων

δεινόν άποκύημα, νενίκηκας βασιλέα ιcαi αρχοντας, τό 365 τριπρόσωπον θηρLον την χίμαιραν, μένος πυρός άπο­ πνείουσαν, προσαγηοχας πολυάνθρωπον πληθύν θεy ώσπερ λάφυρα και 'ίνα τό πρώτον καi τελευταίον τών άγαθών φαίημεν, τόν καλόν διηyωνισμένος άyώνα καi τήν πίστιν διασωσάμενος συμβασιλεύεις τct> παν370 τοκράτορι λόγtt) καi βασιλεί. Εί ύπομένομεν γάρ, καί συμβασιλεύσομεν, δ μέγας ηδη Παϋλος εύηγγελίσατο. Έκείνα τά αθλα, τοϋτο τό γέρας- εληςε ταύτα, διαμένει τοΟτο

μή

άσωμάτων

παλαιούμενον.

στρατόπεδα·

375 μεγαλύνουσιν

ίερείς,

Καi

έπi

καi

σt

γης

τών

νϋν

ανω

κροτοϋσιν

δοςάζουσιν

πιστών

αί

βασιλείς,

χορείαι

ηj

σιj πανηγυρίζουσι μνημl], τών πολυειδών σου χαρίτων κατεμπιπλώμεναι. Koιvij γαρ πάντες έγκολποΟνται τά πρόσφορα. Στρατιώται βαρβάροις μαχόμενοι, σε πρός συμμαχίαν ώς στρατηγόν προκαλούνται. Οί θαλαπίf.t) 380 κυμαινόμενοι σάλtt) έγγυς τόν κυβερνητην εύρίσκουσιν. Οί πειρασμών ύπεισδύνοντες αρκυσιν ού τάς έλπίδας εχουσι γρηγορούντων ένύπνια. Οί άρρωστίαις πο­ λιορκούμενοι,

δια

361 cf. Sir. 2, 5

cf. Luc.

12,

σοϋ

Τής

τών

368/369 cf. 11 Tim. 4, 7

παθών

άπαλλάπονται

370/371 11 Tim. :ι,

12

373

Β

PV :Μ9 τόν ϋμνον σοΟ

V

V

366 θεQ) 0111. V

369 συμβaσιλεύει Ρ

381 ού)

VI. PANEGYRICUM S. PROCOPII μάστιγος.

385 ε'ίη

·ορώ

γάρ

νοσηλευομένων

κρείπονος

σου

τό

τέμενος

άνάπλεον

προκοπfις.

"Ω

καi

δπου

μακαρίζω

πόσοις

σε

τοίς

ποτ· αν σε

της

έπάθλοις

θεός κατεκόσμησε, πόσαις δωρεαίς άνταμείβυ τους προσ­ Άλλα πόθεν σοι, μάρτυς, άκεσώδυνα φάρ­ μακα; πώς 6 δπλίτης νϋν ίατρός; πώς 6 κόρυθα

πελάζοντας.

390 καi άσπίδα πρiν άμπισχόμενος σηπεδόνας άνακαθαί­ ρεις παθών; Ού τα χείρονος, ε'ίποις αν, εγωγε, ού τα τών αλλων άσκληπιαδών έπιπόσσω τοίς κάμνου­ σιν· άοράτ½J δε μόνον έπιστασίQ - καi τοϋτο γαρ ή­ μίν άφωσiωται συμπαθώς έπικλwμαι ταίς έξαιτή395 σεσι. Θαυμαστός γαρ ό θεός έν τοίς άyίοις αύτοϋ, άντιδοξάζων παραδοξότερα. Μεe· ών καl ήμδς μη λi­ ποις ανωθεν έφορών, ώ γεννάδα Χριστοϋ στρατιώτα Προκόπιε. Έπίφανον ήμίν τό σόν πρόσωπον, πάλαι ταίς δειναίς καθυμαγμένον χερσίν. 'Έκτεινόν σου την 400 δεξιάν, την μη σαλευθείσαν πυρί, καί τους την σην πανήγυριν τελοϋντας εύλόγησονσυμπαράλαβε πρέ­ σβεις τών αλλων συμμαρτύρων τόν δf\μον, την σην ίεραν

μητέρα

καi

σύναθλον

τάς

τε

λοιπας

συναθλο­

φόρους γυναίκας πρός την λιτανείαν δεξίωσαι. Καi 405 πάν μέν έπιόν κατευμάριζε δυσχερές, προκόπτειν δε ταίς άρεταίς σθένωσον καi τών έιcείθεν δυσώπει μετασχείν άγαθών· ών γένοιτο πάντας ήμciς έπιτεύ­ ξασθαι, χάριτι τοϋ μόνου φιλανθρώπου κυρίου ήμών

καi

θεοϋ,

410 τους

ι.;>

ή

σύμπαντας

δόξα αίώνας

καi τών

τό

κράτος

αίώνων,

νϋν

καi

είς

άμήν.

PV 385 νοσηλευόμενον δνάπλεων V

V

391 ε1ποι Ρ

410 σύμπαντας)

ofll•

VII UN RECIT DU ΜΟΙΝΕ PAPHNUCE CONCERNANT SAINT ONUPHRE Le manuscrit 53 du monastere du Pantocrator sur le mont Athos, un recueil transcrit au :xnesiecle, conrient, entre autres inedits, un recit relatif a saint Onuphre ( 1). 11 est prevu comme lecture pour le 11 juin et a ete enregistre dans notre BHG sous le n° 1379h. En voici le texte. 11 sera assez facile de le comparer a 1a Vie d'Onuphre attribuee en grec (comme en latin, en copte, en ethiopien, en arabe et en armenien) au moine Paphnuce (2). Ce nouveau "document", qui fourmille de fautes d'orthographe corrigees tacitement dans notre edition, n'apprend pas grand-chose de neuf. Mais il enrichit le dossier du grand anachorete et atteste sa popularite. Α ce titre, il nous a paru meriter d'etre tire de l'ombre et soumis au public.

(1) Cf. Anal. Bo/L, t. 94 (1976), ρ. 391. (2) Co111111. martyr. rrιm., p. 235; cf. J.M. SλUGET, dans Βib/ίοιl.ι,ω Stmdonιm, t. 9 (Rome, 19(>7), col. 1187•1197.

CODEX UNICUS AthonensisPantocratoris J3, f.

30v

·42

saec.

ΧΙΙ

περi

τοΟ

Διήγησις

όσίου

πατρός ήμών

r. 3 σv

Όνουφρίου

1. Διηγήσατο δ αγιος Παφνούτιος λέγων δτι· «Έν Ραp!mιι,ι μιQ. έςελθόντος μου τf\ς κέλλης μηδtν έπιφερόμενος dιmandι Ια grά~ 5 εί μη αρτον καi ϋδωρ ώς ήμερών τεσσά!ρων, πε- f. 31' ριπατήσαντος

τf)ς και •

τροφf\ς

λ UΠTJ '

λέγων-

δέ

μου,

;,ι

•

uπ, 1 ρχον•

φησίν,

άναλωθείσης

«Κύριε,

και

εί

τ

καi

ήμέρας

τοϋ

ό ν θ εό ν

θέλημά

σού

τέσσαρας

ϋδατος,

,λ

έν

παρεκα οuν

έστιν,

ώς

καi dι «1ππaiιrι ks

άπορίq. sainιι dιι dίs~ εκτενως ,

τούς

-

έν

ιι rm,o,ιm ,ph Oπιι rr.

10 τι;, κόσμ~ κρυπτώς δοuλεύοντάς σοι έφανέρωσάς μοι, φανέρωσαι

καi τούς έν τ(i έρήμ~. Ένίσχuσόν με ίνα μη άπόλλωμαι έν τ{ί έρήμ~ ταύη:ι.» Τ αϋτά μου μετά δακρύων ίκετεύοντος, ίδού αγγελος κυρίου· καί άψά­ μενος

τών

χειλέων

μου,

τοσοϋτόν

με

ένεδuνόμωσεν

15 ώς μηδέ αίσθάνεσθαι πείνης η δίψης η κόπου σω­ ματικοϋ. Καi είπέν μοι· «'Ίσχυε καί άνδpίζου, Πα­ φνούτιε. Ού μη γάρ παρίδυ κύριος δ θεός την δέησίν σου.» Καί άφαντος έγένετο άπ' έμοϋ. Έγώ δέ πληροφορηθεiς εύρείν τούς ζητουμένους, προθύμως την 20 δδόν ηνuον- ώς δt την έσωτέραν κατέλαβον ερημον, έθεασάlμην πόρρωθεν ανδραν φοβερόν τι;, ε'ίδει, δασύν f. ταίς θριςiν καi τό σώμα μέλαν, καi φύλλον βοτάνης περιβεβλημένον έν τ{Ί όσφύι αύτοϋ· γυμνός γάρ ήν καi

έσκέπετο

ύπ' αύτοϋ

τα

άναγκαία

τοϋ

31v

σώματος.

25 ·aς δε είδον αύτόν έρχόμενον πρός με έδειλίασα· καi άνελθών εστην έπάνω ύψηλf\ς πέτρας, δοκών θηρίον τι είναι αύτόν. Αύτός δε έλθών ύποκάτω Τf\ς πέτρας λέγει μοι· «Κάτελθε, δοϋλε κυρίου Παφνούτιε· ανθρωπος γάρ είμι άμαρτωλός, τι;, θει;, δοuλεύων έν 30 ταίς έρήμοις ταύταις.» Έγώ δε μετα σπουδής κατελθών επεσα είς τους πόδας αύτοϋ παρακαλών εϋξασθαί μοι. ·ο δε φοβερός άνήρ έκείνος, έκτείνας την χείρα, ηγειρέ με. Καl άσπασάμενοι άλλήλοuς έκαθέσθημεν. τΗν δt δλοπόλιος, τεταλαιπωρημένος πάνυ έκ τοΟ 35 γήροuς καi Tflς πολλfις άσιτίας. 1 Καί προσπεσών f. 32' αύτι;, ε1πον· «·Ώσπερ 6 θεός έφανέρωσέν σοι τό δνομά μου, καί αύτός τό σόν τ(μιον δνομα είπέ μοι,

16 cf. Ios. ι, 6 et 9 et

3 πaφvότιος cod.

24

18;

1 Par.

28, 20

19 τόv ζητούμεvοv (ΡΙ/. απιι ισrτ.

έσκέπτετο coιl. απtι «Jrτ.

21 άvδραv) sι, cod.

40

NARRAΏO

VII.

8ο

ναi

παρακαλώ,

καί

πόσους

και

δι' ην

χρόνους

αίτίαν

ένταϋθα

ένταϋθα

παραγέγονας

διάγεις.»

2. Ό δε εφη· «'Όνομα μεν έμοi 'Ονούφριος- έξή- Oπιιphre rαιοι κοντα

δέ ετη ένταϋθα διάγω. Πώς δέ ήλθον ώδε, sοπ existeπn. ακοuσον. Έν κοινοβί~ °"'ς Θη βαίδος άπεταξάμην, εχοντι άδελφούς μέχρι τών έκατόν, δμογνώμους καi δμοψύχους, έν ήσυχίQ. καi έγκρατεί9, πολλtj διάγοντας 45 καi είρηνικίj καταστάσει. Διδασκόμενος ούν ύπ' αύτών περί έναρέτου βίου, ηκουον αύτών έπαινούντων Ήλίαν καί Ίωάννην τούς άρχηγούς ήμών ώς την ερημον οίκήσαντας

καί

έν

αύτtj

τQ

θαρώς καί άδόλως. 'Εγώ 50 "Καi τί πλέον ήμών οί έξιλεοϋνται

μαθείν

θέλω."

κuρί~

δε έν Οί

δε

δουλεύσαντας

κα­

πρός αύτούς ελεγονηj έρήμ~ τό θείον ελεγόν

μοι·

"'Επειδή,

τέκνον, έκείνοι τQ θεQ I μόν~ άνάκεινται, μηδεμίαν f. 3 2ν αλλην παραμυθίαν εχοντες, άλλ' έν πάσtJ θλίψει πρός αύτόν καταφεύγουσιν, καi όρέγει αύτοίς χείρα. 'Ημείς 55 δέ, καν πεινάσωμεν, εύρίσκομεν πόθεν τραφflναι· καν διψήσωμεν, αί πηγαi άφθόνως τό νάμα βρύουσι· εί δε καi συμβιj άσθενησαι ήμας, είσiν ο[ παραμυθού­ μενοι.

'Εκείνοι

φονται·

καν

δέ,

καν

πεινάσωσιν,

διψήσωσιν,

παρ· αύτοϋ

παρα

θεοϋ

τρέ­

ποτίζονται·

καν

60 δαιμόνων έπηρεία καταλάβ1J αύτούς, πρός θεόν κα­ ταφεύγουσιν· καi ούδέποτε θεοΟ άπολιμπάνονται." Τ αϋτα άκούσας έγώ καi ζηλώσας έπi τοιαύτJJ πο­

λιτεί9,, όλίγους αρτους καi κόκκους πρός τροφην έπάρας, σύν πάσΤJ προθυμίQ, έπi ταύτην την ερημον 65 ώδευον εύχόμενος καi παρακαλών τόν φιλάνθρωπον θεόν όδηγfισαί με είς τόπον ενθα οίκείν με βούλεται. Καi ώς ήλθον όδόν ήμερών τεσσάρων, όρώ φώς εμlπροσθέν μου καi έφοβήθην πάνυ· καi ίδού ενδοξός f. 33' τις εστη πλησιον μου· καi λέγει μοι· "Μη φοβηθ(ίς70 έγώ είμι δ αγγελος δ συμπορευόμενός σοι άπό νεότητός

σου.

ήτοιμάσθη λεύσαντι Καί

75 ίδού αύτό

Ή

σοι τι;>

μικρόν

γαρ

τόπος

α'ίτησίς ενθα

πεπλήρωται· καλώς

καί δου­

κυρί~." συνοδεύσας

μοι

θεωρώ

σπήλαιον

μικρόν

ίδείν

εχει τινα

δοϋλον

εί

σου

τελειωθήσΤJ

47 εpημον) έμον ιrκ/. aιιte t:οπ. aύτοi ιrκ/.; tοπ. ιιιαιιιιr r,ιιιιιdα

άπέστη καί

τοΟ

άπ' έμοϋ.

άπέρχομαι

θεοΟ.

60 έπηpε1a) ιίι α«. ιrκJ.

Καi

Καi πρός

φθάσας

62. τοιαύτη) τfι

DE S. ONUPHRIO είς

τήν

καλός

θύραν

τι:;>

ειφοuσα·

ε'ίδει

προσώπ

καl

σφόδρα,

αύτοίί.

Καl

έξfΊλθεν

εχων

ίδών

81 άνήρ

χάριν

αύτόν

γηράλεος,

θεοίί

επεσον

έν

τι:;,

χαμαi

είς

ao τους πόδας αύτοίί. Ό δέ ηj χειρi άναστήσας ήσπάσατό με λέγων- "Καλώς ήλθες, τέκνον 'Ονούφριε, δ συνεργός ήμών έν κuρί· «Πόθεν ούν τών άγίων μυστηρίων μεταπάτερ ;» Ό δε άποκριθεiς είπέν μοι· «Κα­

120 λαμβάνεις,

τα

κυριακήν

χόμενος,

ού

τοίς

τ{j

έν

καi

σάββατον

μόνον

έμt

έρήμ χάριν. Μετα δε I τήν εύχήν έκαθίσαμεν δμιλοϋντες τά πρός ώφέ- f. 35'

λειαν 135 ήλίου,

ψυχής. Τής δε ήμέρας κλινούσης πρός δυσμός είδον έν μέσ χορηγι;> της τροφής ήμών θει;>· καi έμείναμεν δι' δλης της νυκτός προσευ­ χόμενοι. Πρωίας δε γενομένης, εστη είς εύχήν δ γέ­ ρων έκτείνας τας χείρας αύτοΟ είς τόν ούρανόν- και έγένετο τό πρόσωπον αύτοϋ ώς πρόσωπον άγ145 γέλου·

καl

ούκέτι

γαρ περιέσχεν

με

ήδυνάμην μέγας.

βλέπειν

Και γνούς

6

αύτόναγιος

φόβος

έστράφη·

καl λέγει μοι· «Μή φοβηθής, άδελφt Παφνούτιε, 6 γαρ θεός άπέσταλκέ σε κηδεϋσαι τό ταπεινόν I μου σώμα καi ηj yίj παραδοϋναι. 'Ιδού γαρ σήμερον 150 προσλαμβάνεταί με δ κύριος. Οϋτως γάρ μοι άπε­ καλύφθη. Θάρσει ουν, άδελφέ, οτι οίκονομίαν πληροίς τοϋ

παναγάθου

θεοϋ

ήμών,

'ίνα

έξελθόντος

Α'ίγυπτον, α είδες και μέλλεις άδελφοτς, πρός άyαθόν ζf\λον καl 155 αύτούς.

Καi

προσαγάγΙJ

δστις

έπi

κυρί

τι;>

Luc.

δνόματi

θει;>

12,

31

f\

σου

είς

ίδείν διηγήσ13 τοίς ώφέλειαν διεγείρων μου

η

προσφοραν

θυμιαμα,

βοηθός

f. 35ν

DE S. ONUPHRIO aύτι;> γένωμαι κάγώ έν πειρaσμ4J έμπεσόντι καί θλίψει· καi ε'ί τις μνησθϋ μου έν τιj προσευχυ αύτοϋ καί έπi τι;, όνόματί μου πτωχόν έλεήστ;~ καi άδυνάτ½-J 160 διακονήσ1], μνησθήσομαι αύτ½' κάγώ έν τ(\ πρώτt;1 ώpQ. τών χιλίων έτών. Ταϋτα γαρ τ½' θε½' ()τησάμην, καί εδωκέν μοι τό α'ίτημα. Ό δt έκ πάντων άπο­

ρούμενος καi μήτε έλεfiσαι μήτε διακονfiσαι δυνάμενος, έαν εύχην πρός θεόν ποιήστ;~ καί ε'ίπτ;~ τό "Πάτερ 165 ήμών", ού μη άποlλέσr:ι τόν μισθόν αύτοϋ.» f. ψ 5. 'Εγώ δt κάτω νεύων παρεκάλουν εύχην ποιfiσαι Μοrι ,ι sipιιitιιr4 ύπtρ

καί

έμοϋ

έάσαί

καί

πάντων τών έν τ½'

με

μείναι

έν

τ½'

κόσμ½,) χριστιανών dΌnιιphrr.

άγί½,)

έκείν½,)

τόπ½,J.

Ό

δt έπi μtν τιj εύχ~ έπένευσεν- μείναι δt με έκεί 170 ούκ έπένευσεν, λέγων δτι «Καθώς σοι είπον, δεί σε είς Α'ίγυπτον έξελθείν καi την οίκονομίαν πληρώσαι. Ό δt κύριος εύλογήσει καί στηρίξει σε είς την άγάπην αύτοϋ καί φυλάξει σε άπό πάσης έπηρείας τοϋ 175 δ

έχθροϋ,

καi

τελειώσt;1

σου

τό εργον

άπρόσκοπον,

έπεχείρησας.»

Τ αϋτα

ειπων

εύχόμενος

τα

γόνατα

μου

μοι,

ήσυχϋ

στραφείς

μετά

είπεν-

έξtτεινε

δακρύων

«Είς χείpάς σου,

παpατίθημι.»

Καi

εύθυς

τάς

πολλών-

χείρας

καί

κύριε,

παptδωκεν

τό τό

κλίνας

πνεϋμά πνεύμα·

100 καί

ηκουσα στρατιάς άγγέλων ψαλλόντων καί προ­ πεμπόντων την μακαρίαν αύτοϋ ψυχην μετ'εύlφροσύνης f. 36v

καί χαράς άνεικάστου. Λαβών δέ τό τίμιον καί πανiερον αύτοϋ σώμα ένετύλιξα είς δ έφόρουν λεβιτονάριον. Καί εύρών γλυπτην πtτραν ώς έν τάξει μνημείου, 185 έκεί αύτο κατtθηκα καi έσκtπασα. Καi έγένετο έν τ4J τόπ½,) έκείν½,) όσμή εύωδ[ας ύπtρ πάσαν εύωδίαν .τοϋ

καi

κόσμου

όδυρόμενος

πάλιν

δτι

190 κηδεϋσαι.

195

τούτου.

καi

όλίγα

τ½'

κυρί~.

Εύρον Καi

έξηράνθη·

άγίου,

μη

είναι

τοϋ

αρτον

λαβών

η

τε

εγνων θεοϋ

έν

κατα

οίκείν

J.291

καi

επεσεν

178/179 cf. Luc. 23, 46

183 λεβιτονάριον] Ιiι ι:rxJ.

καλυβί½-J

εύχαριστών

τόν

καi

λόγον

δ

τοϋ

έκείσε.

έξtτεινα τάς χείράς μου

161 cf. Apoc. 20, 4 et 6

δt

ίδείν

τι;>

με

κλαίων

'Έχαιρον

καi

εφαγον

καλύβη δτι

μόνος

όσίου.

ήξιώθην

μικρόν και

θέλημα

Άναστάς οίιν

160 αύτQ Ιiι ι:rxJ.; ιf.

αγιον

εύθυς καi

κατελε[φθην

στέρησιν

δt

φοινίκια·

φοίνιξ

6.

την

τοιοϋτον

Καi

πρός θεόν. Paphnιιa

179 cf. Ioh. 19, 30

VII.

NARRAΠO

τις ένισχύων με καi άποδεικνύων μοι I την f. 37, καi έπορεύετο εμπροσθέν μου· περιπατήσας rencontre qιιaι

Καi Ιδού όδόν, δς

δε ήμέρας τέσσαρας, ευρον

καί vίeιιχ ermίtes rι nediιenι Pas δοΟλον θεοΟ τον ο[κοΟντα έν αύτ½). Καi ίδού δνδρες Ιeιιr nom. είσελθών άνεπαυσάμην

200

yηράλεοι ελεyον· ήμών

έν

θ[σαμεν·

20s πατέρες κον[αν και

τέσσαρες· κυpί½,).» καi

Έγώ

δt

Ποιησάντων

πατρος

καi

με,

μοι

οί

δε

ό

ήμών

καl

θεοϋ

έκα­

μεγάλοι

άδελφέ, μεγάλην δια­ το σώμα τοϋ άγ(ου

Όνουφρίου αύτοίς

θάνατος τοΟ

έπ' έμοi

συνεργος

εύχήν,

θαυμαστοί

ήμών

παρά

ό

έλθε1ν τινα qιιί

χαίροντες

Παφνούτιε,

«'Όντως, κύρι έκτελέσαι, δτι

γνους

μου

προσδοκών

ίδόντες

κύρι

λέγουσί

έκείνοι· ήξιώθης

μεγάλου

δνομά

καi

«Εύλόyησον,

κελλίον έκτισμένον·

μικρόν,

έσκέπασας.»

άποκαλυφθ1'ναι

άγίου,

άνοστος

το

επεσον

210 είς τους πόδας αύτών. Αύτοl δε κρατήσαντές με f\γειραν λέγοντες· «Άνάστα, άδελφέ, 1 δ θεος γαρ f. 37 v ήξίωσέ σε τών άγ[ων αύτοϋ φ[λος γενέσθαι· καl ήμδς ετη

έδίδαξε

την

ελευσίν

οiκοϋμεν

την

ερημον

21s θεασάμενοι πρόσωπο(ν}

εί

μη

σε

σου.

'Ιδού

ταύτην,

σήμερον.»

εύπρεπείς

καl

γάρ

μηδένα

τΗσαν

έξήκοντα άνθρώπων

δt

πανθαύμαστοι,

το

μεν

ένδεδυμένοι

δt άπο βαtων κολόβιο σκέποντα το σώμα αύτών. Όμιλούντων δε ήμών περί τε τοΟ άγ[ου Όνουφρ[ου καl αλλων πατέρων, άναστάς είς έξ αύτών είπt μοι· 220 «'Έγειρε, άδελφέ, μετάλαβε αρτου, έπειδη μακρόθεν

ήλθες· καi χρεωστοΟμεν άναπαΟσαί σε και συγχαρ"ναι μετά σοΟ.» Ώς ουν άνέστημεν εϋξασθαι, θεωρώ μέσον ήμών

πέντε

δρτους

ζεστους

καi

πάνυ

καθαρους

καi

τρυφερούς. Αύτοi δε καl δλλο τι βρώσιμον ένέγκαντες,

225 όμοϋ έγευσάμεθα. ΈμοΟ δε θαυμάζοντος έπl τους δ.ρτους, αύτοl είπον πρός με· «'Ιδού, 1 άδελφέ, ώς f. 38'

βλέπεις τα

έξήκοντα

ετη

τέσσαρες

δρτοι

ήμiν

πέμ­

πονται παρά τοϋ βασιλέως ήμών ΧριστοΟ· έπl δt τfj afj έλεύσει πέντε αρτοι άπεστάλησαν. Ού βλέπομεν

230 δt

τον

φέροντα,

άλλ" είσερχόμενοι

εύρίσκομεν

κειμέ­

νους αύτους έτοίμους.>> Μετά δε τό γεύσασθαι, άνα­ στάντες έποιήσαμεν μεγάλην σύναξιν, άπο όψt εως πρωί ψάλλοντες κα'ί εύχόμενοι. Πρωiας δt γενομένης - ήν δt κυριακή -, παρε-

201

γηpάλαιοι ιίι αι:ι.

θάνατος) sίc cιιι/. cοπ. αύτούς

ι:rxJ.

21S/216

227 τέσαρεις et ,xpιιnxit ι:rxJ.

ι:rxJ.;

(cf. /. 77)

tκtκτελέσαι cιιι/.

206

τώ μεν πρόσι.ιπι.ι ι:rxJ.

vide

aιιtem

/.

201

230

220

209

μετάλαβεv ι:rxJ.

δ

4nte

posι εύρlσκομεv ιcripιit

DE S. ONUPHRIO 235 κάλοuν

αύτους μείναι μετ' αύτών εως τf\ς τελεuτf\ς μου. Oi δέ ελεγον μη είναι θεοΟ θέλημα· «'Αλλά απελθε, φησίν, τας παραγγελίας πληρών τοϋ μεγάλου πατρός ήμών Όνοuφρίοu.» Πάλιν δt προσκυνών ήξίουν καν

τα

όνόματα

αύτών

240 πάντων

γινώσκων τας όνόματα ήμών. Συ

τα

ήγαπημένε,

εως

όψόμεθα.»

σπασάμενος 245

οίι

Ποιήσας

αύτούς

μαθεiν.

Οί

δt

είπον-

«Ό

καρδίας, αύτός γινώσκει καi δt μιμνήσκοu ήμών, άδελφt

είς τόν

I

οίκον

κυρίου

άλλήλους f. 3 sν

δt

μετ' αύτών

ήμέρας

πέντε,

καί

εύλογηθεlς

ύπ' αύτών

ά­ άνεχώ-

ρησα.

7. Καί

δδεύσας

καθεσθείς

ήμέραν

άνεπαυσάμην

μίαν

μικρόν-

είιρον καi

πηγην

άναστας

καί ΙΙ mιιontτr

περιε- qιιαιrrj,ιιnιι

σκόποuν τόν τόπον- fιν γαρ εχων δπώρας παντοίας, φοινίκια, ρόας, σταφυλάς, ζίνζυφα, πάντα πεπληρωμένα

~":'g' 6 1

11 'X.Jll?J"IJ. '·

250 τών

καρπών, ών ή γεϋσις yλυκυτέρα τοϋ μέλιτος­ πλήρης δt εύωδίας δ τόπος έκείνος ήν, ώς δοκείν με έν τ½J παραδείσ~ 'ίστασθαι. Ώς δέ έθαύμαζον την καλλονήν τοϋ τόπου καί διελογιζόμην τίς δρα έφύ­ τευσεν

255 κρόθεν

αύτά,

θεωρώ

έρχομένους

τέσσαρας

πρός

με,

νεωτέρους

άπό

περιεζωσμtνους

προβάτων. ΤοσοΟτον δέ μοι έφάνησαν ενδοξοι τg

ώς

I νομίζειν

μα-

κι;,δια

ίδέ9

με άyγέλους είναι. 'Εγώ δέ ίδών αύτούς, f. 39'

δραμών επεσα είς τους πόδας αύτών. Αύτοi δέ, χαράς πολλtϊς έπ' έμοl πλησθέντες, άναστήσαντές με καi ά260 σπασάμενοι

δτι

εϊπόν

μοι·

«Χαίροις,

άδελφt

Παφνούτιε,

κατηξιώθης τόν αγιον γέροντα θάψαι καi. ύπ' αύτοϋ

εύλογηθfiναι.»

Καl

λαβόντες

έκ

τών

καρπών

έκείνων,

εδωκάν μοι φαγείν. Εύφράνθη δέ ή καρδία μου έπi τij άγάπt;1 f\(ν) είχον πρός με· καί λέγω αύτοίς- «Δια 265 τόν κύριον ε'ίπατέ μοι πώς ηλθατε ώδε καi πόθεν έστt.» Οί δέ μετα χαράς είπον- «Έπειδη 6 θεός άπέσταλκt σε ένταίίθα, ούδtν άπό σοΟ κρύψομεν. Ήμείς άπό πόλεώς έσμεν Όξυρίχου, γονέων έπι­ φανών. Παραδόντες δt ήμας έν τοίς παιδευτηρίοις, 270 έμάθομεν την προπα(δειαν. Προβιβάσαντες δt ήμdς καί έπl την τελειοτtραν μάθησιν, συνεβουλευσάμεθα μετ' άλλήλων I καi την τοϋ θεοΟ σοφίαν μαθείν. Έν f. 39ν

μιq. οίιν λαβόντες άρτους δλίγους καί ϋδωρ, έτρtχομεν 237 φησlv ιί& coι.J. (ιf. V, /. 67; ΙΧ, /. /Jι) 2

έπειδη

έποιήσαμεν

ύποστρέφειν

δνόματα

αυτwν.

'Ιωάννης,

δ

δε

φ ιλος ιcαi δ 335 9. 'Απελθών

έπορευόμην

εύχήν·

καi

ύπέστρεψαν.

αύτους

παρεκάλεσα

Καi

μεν

δ

αλλος

είς

'Ανδρέας,

είπείν

ελεγε δ

δε

τέταρτος Ή ρακλείμων. δε άπ' αύτών καi μηκέτι

κλαίων

ιcαi

'Εν

δε

μοι

τα

καλείσθαι τρίτος

όρών

λυπούμενος έπi τίj

a

1

Θεό- f. 41ν

αύτούς, Mort de

στερήσει Paphnιιa.

αύτών. Μεμνημένος δε έώρακα καi ηκουσα παρά τών όσίwν άνδρών καi τοΟ άγίου άγγέλου, παρε­ μυθούμην μεγάλως καi ημην εύχαριστών τς> θες> έπi 340 τοίς

θαυμασίοις

γυπτον,

αύτοϋ.

παρ" αύτοίς

εμεινα

τοίς

είδον

απερ

Αύτοi

Φθάσαντος

δέ

μου

την

Α'ί­

είιρον άδελφους φοβοuμένους τόν κύριον καi

δέ

εwς ήμέρας δέκα, διηγούμενος αύ­ καl

φιλόπονοι

ηιcουσα.»

δντες,

πάντα

έν χαρτίοις

έξέ-

345 θεντο

καi ταϋτα έν Σκήτ13 καl Άλεξανδρε(c;ι έξέ­ πεμψα ν πρός τό άκου στα γενέσθαι του θεοQ τα θαυμάσια. [Έιcοιμήθη δέ δ όσιος πατηρ ήμών 'Ονού­ φριος μηνi Ίουνί βί½J του δσίου πατρός ήμών Όνουφρίου καi τών λοιπών άγίων.

329 tγεuσώμεθa cod. ]]1 ύποστραφηv md. anιe mπ., ύποστρέφηv ιrκJ. posι cοπ. ιenιntitu ιιιαnιιι 3-46 τό] τά md. 3-48 αύαύτωv ιrκJ. anu &rJπ.

VII.

88

NARRAΠO

DE S. ONUPHRIO

Αύτός δε άπελθών έν τι;, κελλί~ αύτοϋ, μεθ' ήμέρας δρq. αγγελον λέγοντα αύτt;,· «Δεύρο δή μοι λοιπόν, 355 ώ μακάριε Π αφνούτιε, είς τάς αίωνίους σκηνάς­ ηκασι γαρ οί προφfiται καi οί άπόστολοι είς τους έαυτών χορούς σε ύποδεξάμενοι. Τοϋτο δέ σοι πρώην ούκ είπον 'ίνα μη έπαρθεiς ζημιωθ{ίς τfJς άξίας.» 'Επιζήσας δε ήμέραν μίαν, πρεσβυτέρων τριών κατά 360 άποκάλυψιν πρός αύτόν έλθόντων, ένώπιον αύτών την ψυχην

τt;,

κυρί~

πρεσβύτεροι

καίων

παρέδωκεν.

έθεάσαντο

άναλαμβανόμενον.

συν

'Εμφανώς χοροίς

·Όν

καi

δε

όγyέλων

αύτόν καi

οί δι­

κηδεύσαντες έντίμως

εθαψαν- καi ποιήσαντες εύχην άνεχώρησαν, δοξάζοντες 365 τόν θεόν- δτι αύτt;, πρέπει ή τιμη καi ή δόξα, τοϋ πατρός τους

καi

αίώνας

τού τών

υίού

καi

αίώνων.

τού

άyίου

πνεύματος,

είς

VIII VIE DE SAINT ARSENE BHG 167y

La legende du "grand" Arsene n'inspire pas une confiance absolue ( 1). Nous n'en discuterons pas la valeur. Mais en voici une recension inedite, tiree d'un manuscrit de Constantinople, le n° Μονή 100 du fonds de Halki( 2 ). Telle que nous la presentons, la nouvelle Vje d' Arsene pennettra un jour, au chercheur qui etudiera tout le dossier, de ranger a sa place ce document dont la copie date du Xle siecle.

(1) Cf. J. DAVID, dans Je Dίdillllιrair, ά'όίιιοίr, ,ι άι giogrαphi, ιallsiιιrtiιJιιts, t. 4 (Paris, 1930), col. 74,•74 7; Cu111111.111artJr. f'IJ111.,p. 296. (2) Le texte occupe Jes fol. 188•198 Qadis 204-214).

CODEX UNICUS Constantinopolίtanus,

olim Chakensίs,

Μονfjς 100,

f. 188-198

saec.

ΧΙ

Βίος όσίοu

του

1.

'Ότε

έν

ό

ήμώv ό

βασιλείας

μακάριος

τ(i

πολιτεία

Θεοδόσιος

'Ρωμαίων

5 καi

καi

πατρός

μεγίστt]

καl καi

μέγας

παρα

τα

θεοίι

'Αρσένιος 'ΡώμQ

άσκησις

μεγάλου

ταίς

Άρσενίου

σκήπτρα τf\ς

τών Thiodoι,chιrchι

έγκεχείριστο,

άκτίσι

κατηγλαίζετο.

τών

f. 188 (σδ')'

τότε ιιn prirφιmr

άρετών pοιιr

Μετα

γάρ

111 fils.

τήν

τών φυσάντων αύτόν τελευτήν, τής έγκυκλίου διαπτύσας ματαιολογίας καί τϋφον πάντα κοσμικόν άπο­

σεισάμενος, τ(i άληθιν(i φιλοσοφί9- έαυτόν έξέδωκε, 10 θεQ μόν½) καί έαυτQ προσέχων καi τής ακρας έπι­ μελού μενος

έν τQ

άρετής.

Άλλα

Θεοδοσίου

τό

τηνικαϋτα

Βuζαντί½) διάγοντος, έγένετο τους υίους αύτοϋ

Άρκάδιον

καί

Όνώριον

είς

μέτpον

ήλικίας

έλθείν

τοϋ την τών γραμμάτων έκπαιδεύεσθαι γνώσιν. Έβου15 λεύσατο ούν ό βασιλευς είς πάσαν έκπέμψαι πόλιν και

ζητησαι

είς

τόν

ακρον,

ανδρα

φόβον ώς

λόγιον

τοΟ

όφείλων

καί

θεοΟ,

1

a

μη

εχοντα

παραδοϋναι

τοϋ, 'ίνα παιδεύσt;1 αύτούς έν 20 καi άνθρωπίνων πραγμάτων, δοϋναι αύτούς έν σχολιj, ϊνα ήλίκων

άσκητήν,

θέμις

καί

θεογνωσίαν

αύτQ

πάσq

κεκοσμημένον

τους

σοφίQ

θείων

μή

βουλόμενος

μη

μάθωσιν

τυπωθώσιν

έν

είς f. 188 (σδ•)ν

υίούς αύ-

τε

παρα­

άπό

τών

λόγοις

άνω­

φελέσιν.

2.

Ού

μικρό.ν

τοίνυν

σπουδr)ν έποιήσατο τοίι

εύρείν

L, pιιpe

25 άνδρα τοιοϋτον έπιστάμενον φιλοσοφίαν την έφ' έκάτερα. ·reιαmm.:ιntk

Τών

δέ

διαταγμάτων

ύπ' αύτt:;,

βασιλείαν

δυνήθησαν λογισμόν-

εύρείν άλλά

έκπεμφθέντων

καl

πάντων

τινα

κατα

ποτέ

μέν

κατα πάσαν τήν Arrin,.

άνερευνώντων, τόν

εϋρισκον

ούκ

ένιστάμενον άνδρα

ή­

αύτοϋ

φιλόσοφον,

30 άλλ' ού φιλόθεον, ποτε δέ φιλόθεον, άλλ' ού φιλόσοφον. Τών

δέ

αύτούς

παίδων άπελθείν

άκμασάντων, δ

βασιλεύς

ούκ

ε'ία

ενεκεν

είς της

διατριβην είρημένης

προφάσεως.

έν τιj 35 ζητών

'Έδοξεν οίιν αύτQ μετα ταύτα άποστείλαι 'ΡώμΙJ πρός τον έν αύτ,j βασιλέα Γρατιανόν ( 1),

παρ' αύτοίι

τοιούτον

ανδρα,

γράψας

αύτQ

13 cf. Eph. 4, 13 13 ώνόριον

cod.(cf. 11.168, 181 et 196)

18 όφείλον .od.

(1) Empereur depuis 367, coempereur avec Theodose de 379 a 383.

δτι

VIII. VITA

92

«Μεγάλα μοι χαρίζt:ι τοϋτο ποιών.» Ό δε βασιλεύς, προσκαλεσάμενος τόν πάπαν, δείκνυσιν αύτQ τά γράμ­ ματα τοϋ βασιλέως Θεοδοσίου, είπών δτι· «Άνέν­ δεκτόν έστι μη ποιησαι τQ συμβασιλεύοντι ήμίν την 40 α'ίτησιν ταύτην. Αίσχύνη γάρ έστι τοϋ ήμετέρου κρά­ τους

μη

εύρεθηναι

έν

ηj

μεγίστt:ι

'Ρώμt]

ανθρωπον

τοιούτον.» Και έρευνήσαντες καί έπιζητήσαντες ούχ είι­ ρον.

Έπιπολυ

ουν

διαγωνιζομένων

αύτών

καί

άδο­

λεσχούντων περi τούτου, είς ύπόμνησιν ~λθεν δ πάπας 45 περi Άρσενίου.

άνήρ ίδίας τQ

τις τών άδελφής, αλλος

βασιλευς

ούκ

εστιν

Θεοδόσιος

50 μετριότητι

διότι

Καi λέγει τQ βασιλεί· «'Έστι παρ' ήμίν εύσεβών, παρθενίαν άσκών μετα τής όνόματι 'Αρσένιος. 'Όμοιος γάρ αύ­

εχει

δ

δφειλων

πληρώσαι,

δπερ δσον

φαίνεται. Πλην ούκ οίδα καιρόν άποταςάμενος της

έπιθυμεί ηj

δ

ήμετέpQ

εί καταδέχεται, έγκuκλίου παι­

δεύσεως.

καί

Άλλ" 'ίσως, έαν κελεύσt] το ύμέτερον κράτος καλέσωμεν αύτόν, πείθομεν αύτον περi τούτου.»

Ταϋτα άκούσας δ βασιλευς έχάρη λίαν. Καi πέμψαντες 55 μετεστείλαντο τόν Άρσένιον. Έλθόντος ούν αύτοϋ 1

[Lacune] 3. Έν

μιq. οίιν τών ήμερών, είσελθόντος τού βα­ f. 189 ( σε')' έξαίφνης προς αύτούς, όpQ. έκείνον μεν ίστά­ L'empertιιr

σιλέως μενον, τους υίους δε αύτοϋ καθεζομένοuς. Καi έλυ­ πιpΠJthι ά Arsbte de traitιr πήθη σφόδρα κατ' αύτοϋ. Καi δή προς αύτόν· «Οϋτω seι .fi/s ιomme du 60 παρήγγειλα 'ίνα βασιλικώς καi μή μάλλον ώς μαθηταίς empιπιιιrs. χρήστ~ τοίς παιδίοις; Καί τί τοϋτο έποιησας; Πάνυ

γαρ έλύπησας το ήμέτερον κράτος έν τούτι+).» Ό δε 'Αρσένιος πρός τον βασιλέα εφη· «Ούχ ήγησάμην πρέπον είναι, θεοστήρικτε βασιλεϋ, έμε μεν καθέζε65 σθαι, βασιλείς δε παρίστασθαί μοι.» Όργισθείς δε έπi τούτι+ι άπεκρίθη βλοσσυρQ τQ δμματι πρός Άρσένιον λέγων· «Συ

καθιστQ.ς αύτους βασιλείς: Ούχί ώς τέκνα

καi δούλους παρέδωκά σοι φθέγγει

70

αύτούς ; Καί 'ίνα τι ταϋτα

;»

Και αμα ταύτα είπών δ βασιλεύς παραχρήμα ~ρε τα διαδήματα αύτών απερ είχον έπί τας κεφαλάς­ καi ρίφας αύτά είς την γην ποιεί αύτους είς τούς πόδας αύτοϋ προσκυνησαι αύτόν. Καi καθίσας τον Άρσένιον επι θρόνου, εκείνους παραστήκειν αυτι+ι

75 έκέλευσεν

66

είπών

βλοσσυρώ ιic ιοd.

δτι·

«Εί

μέν

φοβηθώσι

7◄ πaρaστήκειv) ιi& &od.

τόν

θεον

S.

ARSENΠ

93

καi

έν τQ νόμ½) αύτοϋ θελήσωσι πορεύεσθαι φυλάσσειν τας έντολας αύτοϋ, δυνατός έστιν ό

σιλευς τών αίώνων, ε'ίπερ θέλημα ρασχείν αύτους την άξίαν τaύτην. 00 τόν

φόβον

αύτοϋ,

ριζωθηναι

θνάναι

αύτους

ταϋτα

εϋχομαι

αύτους

είπών

τQ

νηπιόθεν.

εύσεβώς ό

αύτοϋ δε

η

θεQ

μου

είσf\λθεν

μη

μάλλον

γάρ

βασιλεύειν

βασιλευς

έστι, πα­ εχωσι

Εί

Κρείσσον

καi βα­

έκ­

έστι

άσεβώς.» έν

τQ

τε­

Καί

κοιτώνι

αύτοίί.

85

4.

'Έκτοτε

σιλέα,

οίιν

ούκέτι

στασθαι

αύτQ

βασιλέως.

ό

'Αρσένιος,

έποίει

Έν

καi

αύτους

ύφορώμενος

καθέζεσθαι,

έκμανθάνειν

τούτοις

κατα την

οίιν διάγων

τόν

άλλα

βα- Arωdiιu veιιι παρί­

κέλευσιν τοϋ

ό ήγιασμένος

'Αρ­

tιιιr Arsmι.

CιJιιi-ιί parι pοιιr Ι' Egypte.

σένιος πάνυ έδυσφόρει καi έλυπείτο. Ήν γαρ μι90 σόδοξος και φιλόθεος- καi έπεθύμει μάλλον τόν μονήρη βίον

καi

ήσύχιον

μετελθείν

η

πρόσκαιρον

εχειν

βα­

σιλείας καi δόξης έπιγείου άπόλαυσιν, ώστε παρεκάλει

τόν θεόν συχνοτέρως άπό

95

τοϋ

Έν

μιQ.

εύρών

οίιν

τόν

σφάλμα,

ποιησαι αύτQ τρόπον τοϋ ίδιάσαι f. 189 ( σε')ν

τ~ν

ήμερών

Άρκάδιον

ένέγκας

καi

τQ πληγας όλίγας. θείας

\

κόσμου.

οίκονομίας

ό

θαυμαστός

παραπεσόντα έμβριμησάμενος

ε'ίς

'Αρσένιος,

τι

παιδικόν

έπιτίθησιν

αύ­

Ώς δ' εγωγε οίμαι, τοϋτο δλον έκ

γέγονεν,

'ίνα

δια προφάσεως ό θεός

100 σώσ1:1 τόν Άρσένιον καί αξ1:1 άύτόν είς δν έπεθύμει βίον. Ό γαρ 'Αρκάδιος, άφ' ου έδάρη παρ' αύτοϋ,

εμεινεν εχων aύτQ έν τ(1 καρδί~ αύτοϋ κακίαν πολλήν, ώστε

μετό

άποκτείναι

τό

άνδρυνθηναι

αύτόν.

αύτόν

Προσκαλεσάμενος

έβουλήθη γαρ

τόν

λάθρα πρω-

105 τοσπαθάριον αύτοϋ έπιτρέπει αύτόν, κατ' ίδιαν λέγων· «Ώς θέλεις, άπόκτεινόν μοι τόν Άρσένιον, μηδενός νοοϋντος.» Ό οίιν πρωτοσπαθάριος, άγαπών τόν Άρσένιον, αμα δε καi τό κακόν μη θέλων διαπρά­ ξασθαι, ύφορώμενός τε τόν τοϋ θεοϋ φόβον καί τοϋ 110 βασιλέως Θεοδοσίου την τιμωρίαν, θαρρεί τς> Άρ­ σενί½) την μιαιφόνον τοϋ 'Αρκαδίου έπιτροπήν. Ό δε 'Αρσένιος, λύπ1:1 τε καi φόβ½J συσχεθείς, παρεκάλει τόν θεόν λέγων· «Κύριε, όδήγησόν με πώς σωθώ.» Είτα όλίγων ήμερών διελθουσών καi τοϋ πρωτο115 σπαθαρίου κατεπείγοντος τόν Άρσένιον τοϋ δι' οίουδήποτε τρόπου σώσαι έαυτόν, 'Αρσένιος ήν δε-

113/119 cf. P.G. 6,, 88

Β 13 -

C

1

VIII. VITA

94 όμενος

τοϋ

θεοϋ

μετα

δακρύων

πολλών.

ήλθεν

Kai

αύτQ φωνή λέγουσα· «Άρσένιε, φεϋγε τούς άνθρώπους καi

σώζΙJ.»

Ταύτης

ούν

της

φωνής

άκούσας,

μηδενi

120 μηδέν είρηκώς, άλλ' έσθητα εύτελη ένδυσάμενος, κατηλ­ θεν

είς

είίρεν

τον

λιμένα·

έκείσε

πλοίον·

Άλεξάνδρειαv-

5.

Καi

έν

λέγων-

«Δια

καi

τε

τής

καi

είς

έκκλησίc;ι

τον

με

κύριον

πώς

του

αύτο είς

θεοu

ήλθεν

είς

Σκήτην.

προσέρχεταί ποιήσατέ

σωθώ.»

τοίς Α Scetί,

με

Οί

δε

il est μο- repι par}ean την Kolobos.

άνδρός έκ τοϋ ηθους καi τοϋ προσώπου

σuντuχίας

ε'ίη

κατ' οίκονομίαν

έμβας

άπέρχεται

τfί

δδηγήσατέ

εύγένειαν τοϋ

καi

κάκείθεν

είσελθών

125 κληρικοίς

ναχόv-

καi

καi

στοχασάμενοι

πόθεν.

'Αρνουμένου

έξήταζον δέ

αύτόν

αύτοϋ

τά

τίς

πρώτα

130 καi λέγοντος δτι «" Ανθρωπός είμι ξένος I καi τα- f. 1 90 (σς')' πεινός», μόγις ήδυνήθησαν πείσαι αυτον θαρρησαι αύτοίς τα κατ' αύτόν· καi μαθόντες είπον πρός άλλήλους«Τίς άρα ό όφείλων παραλαβείν αύτόν καi όδηγησαι είς την μοναδικην κατάστασιν; Kai δη πολλό. 135 περi αύτοϋ καθ' έαυτούς βουλευόμενοι συνείδον άπε­ νέγκαι

αύτόν

λαβόντες

ροντα.

τQ

αύτόν

άββQ.

ΊωάννΙ]

μεθ' έαυτών

τ½)

Κολοβ½).

άπηλθον

πρός

μετά τό ποιησαι αύτους την

Kai

εύχήν,

σαν αύτQ τά περί τοϋ Άρσενίου· καi έν 140 αύτούς, καταλαβούσης της έννάτης ώρας, κληρικοίς

τό

ό

θέλημα

'Ιωάννης

γέρων·

τοϋ

«Δεϋτε,

κυρίου

τράπεζαν-

ποιήσωμεν

γίνεται.»

και

Kai

καθεσθεις

γέ­

όμιλείν

λέγει άγάπην·

τών

Kai

έλάλη­

τι;>

εθηκεν

μετα

ε'ίασε τόν Άρσένιον ίστάμενον· 145 'Ρίπτει ouv παξαμdν άφαρη ό

τόν

ό

τοίς καl

άββdς

κληρικών

καi ηρξατο έσθίειν. άββdς 'Ιωάννης ό

Κολοβός καi λέγει τι;> Άρσενί· «Φάγε έαν θέλι:ις.» Ό δε κλίνας έαυτόν πρός γην άπηλθεν δπου ήν ό παξαμδς

καi

εφαγεν

αύτόν

ώς

κείται.

ίδών τοΟτο

Kai

ό γέρων λέγει τοίς κληρικοίς- «'Υπάγετε καλώς καi 150 εϋξασθε ύπερ ήμών. Ούτος γάρ δόκιμον εχει ποιησαι μοναχόν.» Ήρώτησαν οίιν οί κληρικοi τόν Άρσένιον λέγοντες-

«Ποίησον

γισμόν

εσχες

έσθίων

αύτοίς-

«Έλογισάμην

άγάπην, τόν

έν

κύρι

αδελφέ·

παξαμdν

έμαυτQ

οϋτως

λέγων

ποίον

;» Kai

δτι

"ώς

λο­ λέγει

κυνί

155 σοι ερριψε τόν αρτον· ώς κύων φάγε αύτό". Kai εφαγον καi έδόξασα τόν θεόν.» Χρόνον οίίν όλίγον μείνας μετα τοϋ άββd 'Ιωάννου ό 'Αρσένιος καi μαθών

πάσαν

την

μοναδικην

κατάστασιν

άπελύθη

παρ' αύτοϋ άπελθείν καθίσαι καταμόναςκαi εμεινεν 160 άγωνιζόμενος έν κυρί½), ώστε πολλούς τών κατα τόν

S. καιρόν έκείνον

ARSENΠ

95

μεγάλων γερόντων ύπερβηναι τοίς πό­

νοις, τ(\ τε καρτεpίQ καi τ(\ ύπομον(\ τών άσκητικών ά­ γώνων.

6. Ό

δε βασιλεuς Θεοδόσιος, πάνυ λuπηθεiς έπi Arradiιιs ίmι άναχωρήσει Άρσενίοu, εγραψε παντί τε καi παν- ά Arsbιι.

165 τ(\

ταχοϋ άναζητησαι τον Άρσένιον- καi ούκ ήδuνήθη αύτόν εύρείν αχρι της τελευτής αύτοϋ. Βασιλευ\σάντων f. ιι)ο (σς•)• δε 'Αρκαδίου καi Όνωρίου, έγνώσθη αύτοίς ώς δτι

'Αρσένιος

έν Αίγύπτ> Ό δε άnοκριθεiς είπεν αύηj· «Εϋχομαι τQ θεQ 'ίνα έξαλειφθi] τό μνημόσυνόν σου έκ τί'jς καρδίας μου.» Kai ταϋτα άκούσασα έξί'jλθε τεταραγμένη· καl ώς ήλθεν είς την πόλιν, άπό λύπης εβαλε nυρέπειν. Kai άνηγγέλη τQ άρχιεnισκόπ~ δτι 265 άσθενεί.

Kai

έλθών

nρός

αύτήν,

παρεκόλει

μαθείν

τί

έστιν δ εχει. Ή δε είnεν αύτQ· «Ε'ίθε μη άπήντησα ώδε. Είπα γαρ τQ γέροντι· Μνημόνευέ μου. Kai είπέ μοι· Εϋχομαι τQ θεQ 'ίνα έξαλειφθϋ τό μνημόσuνόν σου

έκ

270 έκ τής

τής

καρδίας

μου.

Kai

[δού

έγώ

άnοθν(]σκw

λύπης.» Λέγει αύτi] ό άρχιεπίσκοnος- «Ούκ οί­

δας δτι γuνη εί, καi ό έχθρός δια τών γυναικών πολεμεί τούς άγιους ; Δια τούτο είπεν ό γέρων. Περί

γαρ

τής

ψυχής

έθεραπεύθη 275

σου

εϋχεται διά παντός.»

ό λογισμός αύτf'jς.

Kai

Kal οϋτwς

άπtjλθε μετά χαράς

είς

τα 'ίδια. La pnm ,ι 10. Εί μεν ούν ήσυχιa καί άπάντησις τοιαύτη τοϋ Ι'hιι,,,ίlιϊi

Άρσενίοu,

εύχί'jς

δε

καi

ταπεινοφροσύνης

χάρισι

τίς ιi'Armr,.

VIII. VITA οϋτω

έκεκόσμητο

έκείνος 280 δς

ό

προσσχών

γέροντα 1

τοϋ

δλον

ίδείν·

ίδών

τόν

;

της

Kai

παραβαλών • έν δια ώς

καi

της πϋρ·

ώς

άδελφόν

μεν

τ

θυρίδος ήν

γαρ

εκροuσεν, ώς

μάρτυς

κελλί½)

ό

γέροντος,

θεωρεί καi

ενδον

αξιος

έξηλθεν

εκθαμβον,

άδελφός

τοϋ

ό

λέγει

ό

τόν

άδελφός

γέρων·

αύτ·

καi f. 1 92 (ση')'

«'Έχεις

πολλην

ωραν κρούwν ; Μη τίποτε είδες ώδε ;» Kai «Ούχί.» Kai λαλήσας αύτ άπέλuσεν αύτόν. Τής δέ, ό είπών δτι, ώσπερ ούδεiς τοϋ παλατίοu έφόρει βελτίονα αύτοϋ έσθήτα ετι δντος αύτοϋ είς

285 είπεν·

τα

βασίλεια,

στέραν

τις

οϋτwς

αύτοϋ

ούδέ

έφόρει

είς

την

μετα

έκκλησίαν

την

άπό

εύτελε­

κόσμου

άνα-

290 χώρησιν.

Είτα καi έδόθη ποτέ είς Σκήτην πρός όλίyα ίσχάδια· καi

ώς

μηδέν

οντα

ούκ

άπέστειλαν

τ

Άρσενί½',

ώς

'ίνα μη ϋβριν πάθ1J. Ό δέ γέρων άκούσας ούκ ήλθεν είς την σύναξιν λέγων· «Ήφορίσατέ με, τοϋ μη δοϋναί 295 μοι την εύλοyίαν ην επεμψεν ό θεός τοίς άδελφοίς, ην

ούκ ημην αξιος λαβείν.» Kai ηκοuσαν πάντες καi ώφελήθησαν είς την ταπείνwσιν τοϋ γέροντος. Kai

άπελθών ό πρεσβύτερος άπήνεyκεν αύτ~ τα ίσχάδια· καi ηνεyκεν αύτόν είς την σύναξιν μετα χαράς.

300

Τό

τ~

δε

διερwτav

ίδί½J

γνώσει

αύτόν

σκοπ,

καi

θανόμενον

ού

σοφίQ. αύτόν

καi

μη

στοιχείν

ταπεινώσεως

κατηyλα'ίσμένος. τινα

Αίyύπτιον

ερyον; Τοίνuν περl

αύτόν

καίπερ

ποτε τών

πuν ίδίwν

λογισμών, ετερος ίδών αύτόν τών άδελφών είπεν305 «Άββα Άρσένιε, πώς τοσαύτην παίδεuσιν ρwμαϊκην καl

έλληνικην

έπιστάμενος,

τούτον

τόν

άyροίκον

περl

τών σών λογισμών έρwτ~ς ;» Ό δε είπε πρός αύτόν· «Την μεν ρwμα'ίκην καl έλληνικην έπίσταμαι παίδευσιν· την

δε

άλφάβητον

310 μάθηκα.» πάσαν

Τί

τοϋ

δηλών

παίδεuσιν

ε'ίη

ό

άyροίκοu αyιος τις

έν

τούτου

οϋπw

με-

τούτ½J;

'Ότι

καν

τόν

δια

έξησκηκώς,

μη

ταπεινώσεως

δε άληθινης άλφάβητον ώς δεuτέραν τίθησιν ώς έν παρέρy~ πάσαν σοφίαν κοσμικήν, άπαίδεuτός έστι τ δντι καi ήλίθιος, μήπw δυνάμενος

315 εύρείν

την

σωτήριον

όδόν

τοϋ

θεοϋ.

178/18S cί. P.G. 65, 96 Β 14 • C 6 186/189 cf. P.G. 65, 88 C 13-15 191/199 cf. P.G. 65, 92 Β 1-10 301/310 cf. P.G. 65, 89 Α 6-13 280

τφόσσχώv πι-

cod.; if. a11tem/. 186

S. ARSENII Πάλιν

ούν

έnηρώτησεν

αύτόν-

«Πώς

ήμείς

άπό

τοσαύτης παιδεύσεως καi σοφίας ούδtν εχομεν, ού­ τοι δέ οί ό. γροίκοι καi Α ί γ ύπτιοι τοσαύτας άρετάς

;» Λέγει I αύτ½) 'Αρσένιος· «'Ημείς άπό ~ς

κέκτηνται 320 τοΟ κοι

f.

192

(σηψ

κόσμου παιδεύσεως ούδέν εχομεν· ούτοι δε άyροίκαi

Αίγύπτιοι

άπό

τών

ίδίων

πόνων

έκτήσαντο

άρετάς.»

Πρός αν

ήν

δε ό

ηj

ταπεινοφροσύνΙ],

αγιος,

325 δάκρυον. 'Όλον καθεζόμενος είς τ½)

κόλπ

τών

11.

άεννάwς

γαρ

χρόνον

τό

χάριν

όφθαλμών Ύπην δε

καi

προχέων τόν

έρyόχειρον,

τών

δακρύων

αύτοϋ. αύτ½) καi

τό

~ς

εύκατό.νυκτος

λί­

τό

ίερόν

αύτοΟ

τής

ζωf\ς

αύτοΟ

ράκκος τών

είχεν

nιπτόντwν

άyρυnνίας

έν άnό

χάρισμα Su rιιί/kι, ιι~.

330 ύπερφυώς.

Ποτέ ούν έκάλεσε τόν άββάν Άλέξανδρον καi Ζώϊλον· καi ταπεινών έαυτόν είnεν αύτοίς· «'Ε­ πειδή οί δαίμονες nολεμοΟσί με καί ούκ οίδα εί κλέπτουσί

με

έν

ϋnv οίιν ποτε τQ μακαρί4> έπέστησαν οί δαίμονες 525 έν τQ κελλί4> θλίβοντες αύτόν. Παραβαλόντες δέ οί

δτι

διακονουντες

αύτQ

καi

στάντες

εξω

της

κέλλης

ηκου­

σαν αύτοϋ βοώντος προς τόν θεον καi λέγοντος­ « Ό θεός, μη έγκαταλίπr,ς με. Ούδέν έποίησα ένώπιόν σου

άγαθόν·

530 βαλείν

άλλά

δός

μοι

κατά

την

χρηστότητά

Πυθομένου

δέ

έτέρου

άδελφοΟ

άκουσαι

Άρσενίου λόγον, είπεν αύτQ ό γέρων· σοί

έστιν,

θεον

,:ι,

Ούδέ

535

τοϋ

άγώνισαι,

καi

νικήσι:ι

έκείνο

άββά

πόνον.

S14/S30 cf. Β

13 • C 2

ή

ενδον

εξω

εύρεθείς

διηγήσατο·

Άλέξανδρον πόνος-

τον

ϊνα

τα

παραλειπτέον.

Άρσενίου,

Άλεξάνδρου,

δια

σου

άρχήν.»

σου

Ό

Δανιηλ

ποτε

«Έκράτησε,

δέ

τον

ό

έγγυς φησί,

μακάριον

P.G. 65, 88 C 6-12 518 Ps. 70, 18 S35/549 cf. P.G. 65, 93 Β 2-15

cod.

έργασία

κατά

μaθητης

τοϋ τον

καi ηπλωσεν έαυτον ανω

Συνέβη

του

πάθη.»

503 χaράδριοv] sic cod.; χaλάδριοv P.G. 6J, αύτy] αύτόv

παρά

«'Όση δύναμίς

101

1;

cf

βλέπων

Άρσένιον

S31/534 cf.

D

άββά άββάν

Ι.

P.G. 65, 89

JOO

509

S. ARSENII 540 έλθείν

λaλήσaι aυτ½)· κai είδεν aύτόν. 'Ως ούν έλάλη­ σaν, λέγει aύτQ· «Κaί τίς ήν ό κοσμικός δν είδον ώδε;» Λέγει aύτQ ό άββaς 'Αλέξανδρος- «Που έώ­ ρaκaς aύτόν ;» Κaί είπεν- «Ώς κaτηρχόμην άπό του δρους,

προσέσχον

ώδε

έπί

τό

σπήλαιον,

κaί

είδόν

545 τινa

ήπλwμένον aνw βλέποντα.» Kai εβaλεν aύτQ μετάνοιaν λέγων· «'Εγώ ημην συγχώρησόν μοι· πόνος γάρ με κaτέσχεν.» Kai λέγει aύτQ ό γέρων- «Ούκουν

1

σύ

κai 550 τό

ής

; Καλώς.

δια

τουτο

'Εγώ

ύπενόησa

ήρώτησa»,

ύπτιάζεσθaι

δίχa

δτι

κοσμικός

δηλουντος του

άνάγκης

άγίου

άμόνaχόν

έστι f. i95 ( σια')ν

δτιπερ

έστι.

Διηνυκώς οίιν πολλοίς ετεσιν ό μακάριος τους άσκη­

τικους aύτου άγώνaς κai άνάπλεος wν πολλου κατορ­ θώματος, έπείπερ ενεστι ό τής ένθένδε μετaνaστά­ σεως

aύτου

555 λέγων-

έγώ

καιρός,

«Μη

γάρ,

παρήγγειλε

φροντίσητε

ε'ί τι

ποιείν

έποίησa έμaυτQ,

τοίς

μaθητaίς

άγάπaς τaύτην

aύτου

ύπέρ

έμου·

εχω εύρείν.»

Έτaράχθησaν ούν οί μaθητai aύτοΟ τaυτa άκούσaντες.

Kai

λέγει

'Ότε

δέ

560 εχw

aύτοίς

ό

γέρων-

ερχετaι

ή

ώρα,

μεθ' ύμών

δώτε

τό

του

λείψaνόν

ποιήσwμεν aύτοίς

έπί

ό

δτι

μού

ούκ

γέρων·

«Οϋπω

λέγw βήματος

τινι.»

ο'ίδaμεν

«Ούκ

Οί

ήλθεν

ύμίν. τοϋ δέ

ώpα.

ΧριστοΟ, είπον-

·έντaφιάσaι ;»

ο'ίδaτε

ή

Κριθηνaι

βaλείν

«Τί

Κaί

δt έαν οίιν

λέγει

σχοινίον

είς

τόν πόδα μου κai άρaί με είς τό δρος ; » 565 Οίιτος δt ό λόγος του γέροντος ήν- «Άρσένιε, δι' δ έξηλθες

;»

'Έλεγε σaς

δt

δέ·

«Λaλήσaς

πολλάκις

μετεμελήθην,

σιwπή­

ούδέποτε.»

14. Ώς δέ έγγύς ήν του τελευτάν, είδον aύτόν οί 570 άδελφοl

κλaiοντa·

κaί

λέγουσιν

aύτQ·

«Έν

κai συ φοβεί, πάτερ ;» Kai είπεν aύτοίς- «Έν άληθείq. ό φόβος ό νυν μετ' έμοΟ ήν άφ' ού έγενόμην μοναχός.» Κaί οϋτwς έκοιμήθη. Άμέλει άκούσaς ό

άββας

Ποιμην

δτι

έκοιμήθη

575 δaκρύσaς

είπεν· «Μακάριος εί, άββα Άρσένιε, δτι εκλaυσaς έaυτόν είς τόν ώδε κόσμον. Ό γαρ μη κλaίων έaυτόν ώδε, aίwνίwς έκεί κλaύσετaι. Ε'ίτε οίιν

553/573 cf. P.G. 65, 105 Β 7 - C 579 cf. P.G. 65, 105 C 14 - D 4

10

S65 διό sin, inturogatione tod. (cj Ι. 676)

S58 cf. Ioh. 7,

30;

8,

La morι de

άληθείςι 5. Απίne.

20

S74/

ro6

VIII. VITA

έδώ

έκών,

ε'ίτε

έκεί

άπό

βασάνων,

άδύνατον

μή

κλαϋσαι.»

580

Διηγήσατο

«Ούδέποτε

δέ

ό

ήθέλησε

άββάς

Δανιηλ

λαλησαι

ζήτημα

περ. δυνάμενος λαλησαι εί ηθελεν. ταχέως

περi

της

γραφής,

καί­

Άλλ' ούδέ

δέ

ηρχετο

είς

την

έκκλησίαν

585 όπίσw τοϋ στύλου έκαθέζετο, 'ίνα πρόσωπον αύτοίι, μηδέ αύτος αλλου δέ

τό

όλοπόλιος, είχε

δτι

έπιστολην

εγραφεν.

'Ότε

·Ην

αύτοϋ

δέ

1

τόν

είδος

αύτοΟ

άστείος

τι;>

πώγωνα

590 Αί δέ τρίχες της κλαυθμοΟ. Μακρός

άγγελικόν,

σώματι·

δια

'ίδt]

το

πρόσχτ:~ώς τοϋ 'Ιακώβ,

ξηρος

δέ

μέγα

φθάνοντα

κεφαλής

αύτοϋ

δε

άλλ' έκυρτώθη

ήν,

χρόνου,

μηδεiς

εως

ύπήρχεν, f. 196 (σιβ')'

τής

επεσον

κοιλίας. άπο

τοϋ

άπο

τοϋ

δε

άπό

Θεοδοσίου

τοϋ

γήρwς.

Τελευτq.

δέ

ετwν

τοϋ ·παλατίου

τοΟ

ένενηκονταπέντε. τής

θείας

'Εξήλθε

μνήμης

595 μεγάλου ων ετwν τεσσαράκοντα, πατηρ Όνwρίου καi 'Αρκαδίου τών θειοτάτwν έν

Kai

ηj

Σκήττ:~

έποίησεν

ετη

γενόμενος

βασιλέων.

τεσσαράκοντα,

καi

δέκα είς Τρώην τής ανw Βaβυλώνος κατέναντι Μέμ­ φεwς, καi ετη τρία είς τόν Κάνwπον Άλεξαν600 δρε ίaς, κai aλλa δύο ετη πάλιν είς Τ ρώη ν· κai έκεί

έκοιμήθη τελέσας έν είρήν1J κai φόβ Σιναί~ 635 δρει ; Άλλα καl σύ έν τι:;> της προσευχf\ς στύλ~ έφθακώς συνομιλείν θεQ ήξίου έκάστοτε. Κάκείνος τό πρόσωπον έντεϋθεν δόξι:ι περιήστραπτο· συ δε ούχ δ­ λwς πϋρ τQ όρώντι έδείκνυσο - ώ τοϋ θαύματος ηj δι' εύχf\ς πρός θεόν συναφείq. φλόξ δεικνύμενος, 640 έφόμοιος ων τοϋ μετεχομένου ό μετέχων, ciyyελoς πυριφλεγέθων καί, εί μή τολμηρόν είπείν, τf\ς Μw­ σα"ίκf\ς δόξης ύπερφερέστερος; τι δε ή στάσις ή πάννυχος ; ή νύξ ώς ήμtpα ταίς προσευχαίς σου έπεφώτιστο, ώς ό θείος Δαυίδ έμελοyράφησεν· 645 Ήλί«t> σε παριστών τ6 εύχ'Ιj, ηλιον παρέπεμπε(ς), την κυκλικήν περιδρομήν ποιούμενος. Ώ ~λιε καί τοϋ όντως ήλίου έφάμιλλε, ή διάνοιά σου φωτός έyκύμwν ύπάρχουσα, ήλιακών άκτίνwν καθαρώτερον τους λο­ γισμούς

ήφίει

6S0 ούρανούς

είς

τούς

ούρανούς

και

ύπtp

τούς

σοu

φιλη-

άνατρέχοντας.

'Ησυχίας

τερπνότητα ;

Καί

ώπται

τίς

632/633 cf. GREG. ΝΑΖ., Or. 2 (Apolug,lila), 7, 1·6 (S.C. 247, p. 96) 637 cf. Εχ. 34, 30 643/6+f cf. Ps. 138, 12

630 θaσιώτερα sίι ιrκJ.

ΙJΙΙIIΙΙΙ IJ. 696-697)

636/

6-45 t\λιοv παρέπεμπες] f~λίω παρέπεμπε ιrχ/. (tf

VIII. VITA

ro8

συχώτερος, τών άνθρωπίνων θορύβων άφιστάμενος καi πρός τον

θεον

μόνον

μετεωριζόμενος;

φιλόσοφον αλλ½)

655 προσλαλείν

σοφον

μέ:ν ούδενί,

ήσυχίας

ερωτι·

διήλεγςας ώς

Πυθαγόραν

βουσi δέ:

συ

δέ:

μικροπρεπές,

τούτου

μηδέ:

τό

'Έοικέ σου ή

καρδία

βαθείQ,

γαλήντ:~

τής πονηρίας πνευμάτων 660 τος άγίου,

να

λιμένα

εχων

είσελήλυθας

έν

έν

665 ώφθη

καθαρα

πόρρω

τών

έπιπνοί ο'ίκ~ μου διά Ίησοϋ Χριστοϋ

σου καί πασι τοίς τό δνομά έπικαλεσαμένοις.» 'Άμα ταϋτα

ao λέγουσα

ύπεδείκνυ τόν τόπον τ~ χειρί· καl δς κατά λοyισμόν τοϋτον έσημειοϋτο· δθεν καi τόν ϋπνον εύθίις

άποτιναξάμενος, δρομαίως πρός τόν τόπον (jει, προσε­ ταιρισάμενος καi •άλλους είς τήν δψιν ταύτην, καί άνεκοινώσaτο· καl δή μικρόν τς> εργ~ ταλαιnωρή85 σaντες εύρίσκουσι τόν ασυλον θησαυρόν, τόν άληθή μαρyaρίτην, τό κρίνον τό εύανθές, τής μεγαλομάρτυρας Φωτεινής

τό κεκρυμμένον,

τίμιον λείψανον ύπό κατά τήν δρασιν τοϋ

δόμον ύπόγαιον άνδρός άμυδρώς

περισ«;,ζον τούς χαρακτήρας. Εύθύς οίίν ό κάμνων 90 τούτ~ περιπλακεiς περιεπτύσσετο, κατησπάζετο, τοίς δάκρυσιν επλυνε, τους όφθαλμούς ύπήρειδεν έπ' αύτ~, καί πάσης άπηλλάπετο παραχρήμα άμβλυωπiας. Συνή­ γε δέ ή φήμη καί πλήθη πολλά ώσπερ έλάφους έφ' ϋδατα

καl

95 pQ.OV την τόπ~

καί

λομάρτυρος

πάντες

ϊασιν ναόν

αμα

Φωτεινf\ς,

ύπό

τυρικα λείψανα· εστι δέ άλλήλους, ϊν' εχοιεν αύτα

100 Την τοϋ

δέ νϋν

είκάδα

τής εύρήσεως τιμώμεν καi

τοϋ

Αύγούστου

4. Έν τούτ~ δη πιφανών ύπό τf\ς 105 έκ σα,

τ4>

προσεγγίσαι

τούτ~

εϋρισκον. Έν αύτ«;, τοιγαροΟν τ~ άνεγεiραντες έπ' όνόματι τής μεγα­

a

σορόν

κατέθεντο

καi πιστώς παντός κακοϋ

ημέραν nιστώς

μηνός

έξ έκείνου έορτάζομεν

(1).

τ4> θεί~ να«;, καl φήμης συνελαθείσα

νεαρdς ήλικίας τούς 'ίασιν τοϋ πάθους ούχ

τά

μαρ­

διείλοντο είς άποτρόπαιον. καί μέχρι κατά τήν

γυνή τών έ- Dιιιχ αιιιτrs άφίκετο, ητις gιιmιο,u.

όφθαλμους άμβλυώπουεϋρισκεν, δλον τόν βίον

έαυτf\ς τοίς ίατροίς καταδαπανήσασα. Τότε μέντοι τής θείας έπιτελουμένης μυσταγωγίας μέσον ίσταμένη τού πλήθους, τούς όφθαλμοίις I άπάντων έφ' έαυτήν έπε- f. 244'

110 σπdτο, κατελεοϋντας αύτήν τοϋ πάθους καi έποι­ κτείραντας· πρός δε τ~ τέλει τής δοξολογ[ας έπι­ βλήματι διαλαβών τf\ς μάρτυρος δ ίερεύς λείψανον, τοίς πάσχουσιν όφθαλμοίς τf\ς γυναικός έ:πετίθει· καi

85/86 cf. Matth. 109/110 (ι)

col.

Le

9ι2.

20

ι3,

4S

tπισπδτο εοι:Ι.

aout est la date d'une fete de sainte Photine. Cf. ,&,,.ιχ.

&Ι.

CP.,

ΙΧ.

π6

πaρευθυ

τοϋ

ΕΤ

INVENTIO

πόνου

MIRACULA

λωφήσaντος,

άκώλυτον

άπέλaυε

115 τοϋ όρaν· παννύχιόν τε ποιησaμένη ηj μάρτυρι την εύχαριστίαν έξ13ει κηρύσσουσa, καί κaτaγγέλλουσα την θεραπείαν· καί πάντaς οσους τάς δψεις έώρa λελωβη­ μένους πρός την 'ίασιν επεμπε τοϋ πάθους άπαλλαγήν. Είθ' οϋτως

120 μενος

καί

καί

νόμενος

τις

άνηρ

μοιχός

κατά

κάλλη

aύτόχρημα

την

γυναίων

τς>

κυριακην

περιεργαζό-

τοιούτlt)

καl

θείαν

τρόπ1t1

φωνήν,

γι­

μισθόν

τt1ς περιέργου θέας τήν πήρωσιν εύρίσκει, δπως καi μή βουλόμενος άπόσχηται τών κακών, τς> μη πρός γυναίκας

μόνον

άλλά

καi

πρός

αλλο

μηδεν

μη

δύ-

125 νασθαι δλως έποφθαλμίσαι. Τό δε σκότος τοϋτο φώς αύτς> τών ενδοθεν όμμάτων έγένετο δια της άοιδίμου μάρτυρος Φωτεινής. Είχε μεν γόρ οϋτως ό κάμνων, καi σφοδρώς ταίς άλγηδόσιν έτρύχετο. Τιj μεγάλυ δε προσιών, ίκέτης ήν έλεεινός καl τόν ελεον θηρdσθαι

130 παρεκάλει.

Τί οιίν;

'Άρά γε

παρείδε

τοϋτον ή

μάρτυς

καi έβδελύξατο καi της κοινής ού μετέδωκε χάριτος ; μετέδωκε μεν τοίς εξωθεν όφθαλμοίς, τους εσωθεν δε οϋτως άθεραπεύτους ε'ίασεν ; η κακείνους μέν έπεσκέψατο, ού δαψιλώς δέ ; Πολλοϋ γε καi δεί, 135 συμπαθείας γέμουσα καl χρηστότητος. Έποφθείσα τοί­ νυν τούτ1t1 κατ· δναρ· «Εί βούλει» φησίν «ώ οίίτος, η

φωτός

άπολaϋσαι

γιείας,

άπόταξαι

τόν

σταυρόν

140 Χριστς>,

σου

tπi

καi

μετό

καl τς>

έ:σ1]

τών

καθαρωτάτης

κόσμ1t1

τόν

ώμον

βλέπων

εξω

καί

καl

τοϋ

αpας

καλώς οί

τεύξασθαι

τοίς

της

κόσμου

άκολούθησον

διανοιχθήσονται

ενδοθεν

όφθαλμοί

ύ­ καl

τι;, γάρ

καi

ού

μή πpοσκόφσς ετι πpός λίθον τόν πόδα σου.» Καl ηκουσεν ό άνηρ καi πάσι τούτοις συνθέμενος άψευδώς, δισσώς την σωτηρίαν έλάμβανε· καί διαναστάς αύτίκα 145 την κόμην τε άποκείρεται καi τό άγγελικόν ένδύεται

σχήμα

καi

φωτίζεται

ψυχής

καί

τοϋ

εύλογών

αύτόν

τόν

τάς

σώματος

θεόν

φοβουμένοις

τόν

έν

δψεις καi

δό(ν)τα

άληθείψ

150 τάνυξις είσ13ει τόν ανδρα, ωστε aύτοϋ έν μετaνοίQ. τελέσαι.

9,

εύθέως ήν

τοιαύτην

δθεν τό

I

τάς

μεγαλύνων χάριν

καl

πολλή

λοιπόν

της

της f. 244• καi τοίς

καζωής

121/122 cf. Matth. 5, 28-29 139/1'40 cf. Matth. 16, 24; Marc. 8, 34; Luc. 1-12cf. Matth. 4, 6; Ps. 90, 12

23

115

τε] τι

cod.

137/138

ύγείας ιοd.

1-48 δότα

S. ΡΗΟΤΙΝΑΕ

D7

5. Άλλα τίς ψάμμον άριθμήσοι παράλιον η τών Urι bαιιfg,ιlri. αστρων διαμετρήσοι τό πλήθη η σταγόνας ύετών και χιόνων καταφοράς ; 'Ρq.ον γαρ τούτων καθ' εν δια1ssλαβείν καί ίστορησαι τ ν η τός καθ' έκάστην γινομένας παρά τf\ς άθληφόρου Φωτεινής ίάσεις τ~ λογισμ περιλαβείν καί τ13 γραφ13 παρενθείναι. "Εν δέ είπόντες, παλαιάς έχόμενον ίστορίας καi μέχρις ήμών ήκον τ παιδi πρός πατρός παραπέμπεσθαι, 160 προσθήσομεν καi τών έφ' ήμίν αύτοίς μάρτυσιν όλίγα αττa,

Έν

καi

τ13

τί νου

ναοϋ

οϋτω

τ

καθ' ήμάς

λόγ'-1)

μεγάλΤJ

τέλος

nόλει

τόπος έστi πλησίον τοϋ

τών

Χαλκοπρατίων

165 κεκλημένος,

δστις

επαρχος

α'ίσιον

ταύηι

άπονέμωμεν.

τΌ

Κωνστα ν­

μεγίστου τfΊς Θεοτόκου

(2),

τοϋ

Μήδα

π[α]ραιτωρίων

πρiν ώς

έπι-

λέγεται

γεγονώς τ περιφανεί της άξίας περίβλεπτον έκέκτητο καi τό δνομα, καi τόν τ[ρ]όπον οίκών, άπ' αύτοϋ τοίς πάσι

γνώριμον έποίει. Έν τούτ½) δη τ~ τόπ½) οίκος εύκτήριος εύπερίγραπτος αγαν καi ταπεινός τf'Jς Θεο170 τόκου tείπείνt, nap' ι;> δη καi φρέαρ τό μέχρι καi νΟν

σ'1)ζόμενον

νάματος

την

έτύγχανεν

άπάντλησιν,

δν,

ού

βαθείαν

άλλ' έπιπολαίαν

εχον καί

τοϋ

αύτο­

σχέδιον. Έπεi ουν ουτος ό τόπος ού μακρόν τόν αίγιαλόν απεχει, άλλά και την ώς τό Μ iλιον (3) 175 αγουσαν λεωφόρον δι' έαυτοϋ άναφέρει, παρ~ει μιdς τών ήμερών δια ταύτης άγέλη βοών· τούτων δε είς τούς όφθαλμους λημών καl δλως πεπηρwμένος, ηγετο πρός σφαγήν- και μέχρι μέν τοϋ τόπου τούτου βίQ. άν~ει καi μάστιγι πλησσόμενος ώδευεν. Έπεi δέ κατά 180 τοΟτον εγενετο, οία τό σά, Χριστέ μου, τερα­ του ργήματa - πρός την πηγην εύθυς έκκλίνας άπέ­ τρεχεν ij ποδών είχεν· και δη προκύψας είς ταύτην

καί πιών καί τους όφθαλμους

152/153 cf. Sir.

I

έπιβαλών έν τι;> ϋδατι f. 245'

1, 2

155 τός] ταίς ιοd. 161 δπα ιοd. όποvέμwμεv) sit md. 162 τ(Ι 2 ) τήv 164 μηδα sirιe α«. cod. 165 παραιτωρίωv &YJd. 167 τρόπον ιω. 170 ε\πείv] sit cιιd.; οrι kgendιιm tvηv l

&rJd.

(2) Sur Je sanctuaire des Chalcopratees, voir )ΑΝΙΝ, EglίJu ,ι 11tonostms, Le M~das qui est nomm~ ensuite est un inconnu. (3) Sur le "mίlion", voίr JANIN, Constarιtinopk by,ωrιlίrι,, p. 103-104.

Ρ· 237-242.

ΙΧ. ΙΝVΕΝΠΟ ΕΤ

n8

MIRACULA

καi διαταράξας αύτό καi περιρραvτισθείς, έξαίφνης 1Β5 ώράτο βλέπωv, άνε~γμέvωv καθαρώς αύτοϋ τών βλε­ φάρων καi μηδεν έχόντωv δλως τό έμποδίζοv η προσιστάμεvοv. Είτα καi τοίς λοιποίς πόλιν έαυτόv έγκαταμίξας βουσίv,

ούκέτι πρός (σ)φαγηv αύτοϋ

τους

αγοντας, πρός θαϋμα δε και εκπληξιν μεθίστα· συγ190 καλέσαvτες γάρ τό περίοικοv, τό γεγονός άπαγγέλ­

λουσι καi την τοϋ φρέατος αύτίκα δύναμιν άvηρεύvουν, καi πόθεν ε'ίληφε την

καi

τοιαύτηv χάριν έσκόπουv.

άναψηλαφήσαvτες

μεγαλομάρτυρος

195 τέως

μεν

Φωτεινής

άγνωστα

χάvοuσι·

ήv,

μετ· όλίγοv

έλάμβαvον·

είίροv

πολλοi

έv

δέ

ϋδατι

έvαποκείμεvα

οίιτινος

γαρ

τ«:;,

την

αρα

πίστιv

δι' αύτών

'Όθεν

τίμια

λείψανα·

τώv

άγίωv

έκ

τών

της καi

τυγ­

εργωv

φωτισθέντες

αύτήν

έκείvηv την μακαρίαv καθ' ϋπαρ έωράκασι Φωτειvήν, ταύτης είναι διασαφοϋσαν τό έρμαιον· διό καi τό 200 βέβαιον άvαντιρρήτως δεξάμενοι μετωvόμασαv είς δνομα

τής μεγάλης εύθυς καi τόv είρημένοv τής Θεοτόκου οίκον, έv ι;> τό φρέαρ ύπηρχε, της Θεομήτορος πρώην λεγόμενον καθα δεδήλωται· ής δή καί είκώv παλαιά

σι;>ζεται

χάριν

έκβλυστάνουσα[ν]

αφθοvον

τοίς

205 έπικαλουμέvοις αύτήv. Άφ' ού δη χρόνου καi θαύματα καθ' έκάστηv έv τ«:;, τοι«:;,δε τόπ~ βρύει, ού τ'{ί έπιθέσει

μόν1J τώv ίερώv λειψάνων τής μάρτυρος, άλλα κai τ«:;, ραvτίσματι τοϋ πηγιμαίου ϋδατος έκείνου, έv ι.;, ταϋτα εκειτο· ου καi μίαν παροχηv θαύματος ό λόγος 210 ηδη διαλαβείv βούλεται, ού πρό πολλών καιρών γε­ vομένηv, άλλ' αύτοϋ τοϋ ίστορηκότος πιστοϋ άvδρός περιόvτος, πάσι

6.

έv

ταίς

ήμέραις

ήμώv

και

συν

ήδοvίj

τοίς

διηγουμέvου. ·ιερε(ύς)

ποτε

τόν

ναόν

τοϋτοv

κατείχε,

καi

δσα Enmrι ,,,,,

215 τ«:;,

ίερεί νόμος, έπ' αύτ«:;, επραπεν· ό δε αρα καi gιιίrison. παίδα νεωκόροv είχεv άδελφιδοϋv, δς ού τοϋ vαοϋ μόνου άλλα καi αύτοϋ τοϋ θείου πρός ύπηρεσίαv ήv· καί ποτε πρό(ς) Tt) πηγϋ ταύτι;ι τών ύποδημάτωv τοϋ θείου ό παίς άπέσμηχε τόv πηλόν· 1 έφ' ι;> δε f. 245•

220 τοϋτ" επραπε, γύναιον είσηλθε την έκκλησίαν δριμείαις όδύναις βαλλόμεvοv τώv όφθαλμώv καi ταίς άλγηδόσι φωvάς έπιπέμποv οίκτράς, «Έλέησόν με» λέγον, «άγία Φωτεινή, παϋσαί μοι τας όδύvας τώv όμμάτων, τώv περιεχόντων άπάλλαξοv πόνων καi τό γλυκυ παράσχου 188 προσφαγήν ιrιd. σαν

cod.

21 ◄ ίερε ποτε

191 όνηρεύνουν) sίc cod. 218 πρό cod.

md.

2.0◄

tκβλυστόνου-

S. 225 μοι φώς- εί δ' ούν, έν

τάχει

καi

ή

μαστος

καν έκλιπέτω μοι μετά τοϋ φωτός

ψυχή,

καi δέξομαι τοΟτο προθύμως, εύχαριστοΟσα.» Οϋτω μεγάλαις έπι­ δάκρυσι τό εδαφος επλυνεν- ό δε: - φιλεί γάρ άναισθήτως τάς τών συμφοράς νεότης άπαλη[ς) καί άδά­

καi εσομαί σοι βοώσα φωναίς, παίς οία παίς 230 πλησίων φέρειν φέρων ϋδατος τί σου

ΡΗΟΊΊΝΑΕ

θροηθείς

ταίς

κραυγαίς

ήκεν

ώς

αύτόν

έν χεροίν καi τόν σπόγγον έμπεπλησμένον θολεροϋ· καί φησι· «Τί πέπονθας, ώ γύναι; ταίς κραυγαίς τούς γειτνιώντας έτάραξας καi

235 θορύβων επλησας τά ένταΟθα ;» Ή δέ· θ oJ.D~~g311ι;i noJdnJ.dDτ1 QOJ. ΛQJ. 10>1 3>Ιλ3Λί,11g 5noγe9 5noγ9J..3n 5QOJ. tD>Ι QOJ.QO d~11Q 1 50Dί,ι11ολ9 ς( Λι:,eολ.9 Λ(:,J. ΛQλ.dΜ3λ ΛQ.l. ΛQJ.Dtdχ !Ο>Ι 1.l.9. 'Λ3)Ι -Μg?Λ1? 5oJ3~3DQ3 5~ S(IOJJdr,:,ι 5(ΙΟJ. 5noJ.9J.01odι, t»>ι 5ογ~J. 'Soιt1rln3J.Πφ3JJ l\r?J.P9!' Λι,>11J.,_nov ΛC::,J. 51099}319 5JDJ. ~g pdDJJ '510Λ9dΧ 3'(Uθ~Λ1? 5qτ1ί,ι ,θΟ>Ι 5!0J. 5!0.l.QO Λ1 10>1 d9λ Λι,τ1~ .Φ1 .5οΛ3ΠJ3>1οd11 ΛΟJτiLιφι;,3 5ρ Λ!τiί,ι ΟΕ ΛQΛ 9 !D>Ι 1.l.D1 513 ΛΟ~ ·50J.Λod~φ1d31J. 510Χnφ Λι,J.QD ,vι:f ·1 510.1 Λ1 Λοe911 ΛΟl3θ ΛQJ. 5ροJ. Ι 5nοΛ~τ10~1dgΛ9 Λο.u.ογ~ Λ~gQO 10>1 Λι,d9 5DΛ~Π ΠΟΛ1>1 1Dι,J.D3Λ1 1D>1 3.l. JDQOdD11 510.1 ΛJ?>Ι 5ΟΛ9>1}3 ΛM3~t;)d11 Λ(:,10'(011 Λι,J. 5QJ. Q Λl3Π -odgo1g DΛι,λ9 ΛQJ.QO ΛQJ. 13Dί,ιΛ>10119 ,gι;,ο dQλ. ο>ιμι;~ο ςz ,1ΟJ.3Dί,ιλLιφ9 ΛtnοΛι;ιg 59d11 10>1 13Dί,ιτ11J. Λ~~ογοdο11 Λογγ9τ1 51.l. 1?.l.QOΛΜΛ~τ1UΛ3λ3λ ΛMJ.r;>nnoe ΛΜd~J.Μ3Λ od9. !3 'Λ1DMJOΠQ 10>1 Λ1DUJ.ί,ι~ 10>1 QO'(O>I QOJ. Λ\μ 59d11 10.11310115nod~J.oτ1d3θ od99φD 10>1 5nοΛ~ήΜΟd>19 5ροJ. 10.lΛ~Π 1DUΛJΛQ, "10.l.3d~φDΛJ? 5iιιθU'(1? 51J.DJU.OD1}11 !0>1 Λ~ ΟΖ 5Qd11 •5y.Xd9 10>1 5Μ3Π1?ΛΠ9 5~ οΛ~τ1τ1Lι~1 5od~J.013θ 0Λ3τ19~οτ1nοe 1?.l. ιι,,3 ΛΟJ.9. ,θDtγι;>τ1 10>1 •50J.D1>1ί,ιτ1 !D>Ι u~ddodou 50J.Dl3'(11 1.l.9, Λ!?>Ι '10Λ9g1godo11 5Lιeί,ιγ ι;en~ ~gun Q'(Ο>Ι 1?.l. 10.l.ΟΛ,;ιg Λ13φJ3'(0111] 50Λ9dΧ ~guτi 1.l.9, 'ΛΟ13'(1Φι, ΛU.l.QJ.013'(3.l. 1D>1 onq ΛU.l.DJλ3τ1 51ΟΛ~ΠΟJ.D1ΛΟ1g ς ι οογο>ι ooJ. ΛογΙJ.~ 10>1 Λ1Dtιτ1 1 τ1 59 d11 ~9 51011ι,deΛ1? 1 ΛΟ~9g !0>1 13d~φ Λ0JJ.D1dDXQ3 5Μτ19. ~g Λ\μDΛng Λlμ 1 ΛDDno~9nd9 Λlμ ί,ιτ1 !Ο>Ι 13 'MJJ.\D ΛΜJ.Λt;)111? Λι,eολ9 ΛC,J. ~.ι Λ~τ1 ι;3θ οτ1λ.9d11 ~g QJ. .,odoX tDJ.ΛQoλoγ ·ΟΛΠΠΛ1? ΛMJDQ t»>Ι ΛΜdrμdοτ1 ~g ΛQΛ 'ΛM'(9.l.D0111] ~g οι ΛQΛ 'Λι,J.Lιφοdu Λ~τi ΛΟΛ Λo119dJ. ΛQJ. ΛOJ.(IOJ. ,Λ1D3θ911Q 5tOΛ~ΠOJ.D1U1 5!0.l. 10.l.3Dί,ι1011 ~g 5ι,J.do~ 'ΛOJ'(O>IDDg -19 1DQΟΟΛΛ1] Λ1Π 510.l. 'Λί,ι.!.QD ΛΟD~Π 5ρ 5ΟΛ3τ1~eοd ·011 O.l.l3 'ΛM.l.9>1UΠ1>10QQ3 ΛQ3θ Q.l.D>I 3J.011ί,ιgDM\O ΛC,J. ΛDJdOJ.D} 5ΟΛ3τ19gογΟΛ1? ΛQ10'(011 !Ο>Ι 51.l. 1)011 J,3 '5Μ3.Ο ς ·an'iofoJd

,vι:f "J

-~d1ood11 10>1 5Lιτ1ι,Λλ

nο~eογ1φ

"ΛΟJ.ί,ι>11Ν odn.1d9rt 5ΟΛΜγ9~nοw n0Jd1>1.103do.1.Mdu !D>Ι

Λ0":1Λ QO.l.

οτ1λρg

ΛQ.l.

1.l. Dλ.~w • ~

513

5ολ.9γ

nodc,9030

nο.1.":10ολ.ογ

noγ9λ.3rt

οο .ι

Χ.

130

τ{ί

MARTYRIUM S. NICETAE IUNIORIS

ήδον'Ιj

άκροdσθε

τών

λεγομένων,

εύφημείτε θεόν, δς καi νΟν ήμίν αύτόν όμολογίας, τόν πολυν δη 45

άθλητήν. 2. 'Άρξομαι

δέ

έντεϋθεν

τοΟ

όμοΟ

δε

καi

μάρτυρα της είς τοΟτον άνέδειξεν

διηγήματος.

Ή

μεν Naissance ά Ankara.

έπi γης καi κάτw τ«;, γενναίtt-~ πατρiς 'Άγκυρα, Γα­ λατών πόλις καi Γαλατών άρχηθεν καί ές δεΟρο μητρόπολις. Εί γαρ καί δουλεύει Πέρσαις ( 1) χρόνον ηδη μακρόν τϋ βαρβαρικϋ καi άθέ½J τούτων δυναστείQ. 50 ύποπεσοϋσα, άλλ' ουν fτι περισι;,ζει ού βραχύ τι μέρος χριστιανών, παρ' οίς έκεί καi την έκκλησίαν, ψαλ­ λόντwν τε καi άνομολογούντwν τόν κύριον. Τί;) έκείσε κλήρ½) καi ό μέγας ουτος άποδοθείς συγκατείλεκται, εύσεβοϋς καi ρίζης και προγόνων γεγενημένος. Ώς 55 γάρ καλώς καί θεαρέστwς έτρέφετο σεμνοϋ τε διόλου καi εύλαβοϋς άντεποιείτο τοϋ βίου, αύτίκα θε«;, καθιε­ ρwθεlς έπi τόν πρώτον τών άναγνwστών βαθμόν ά­ γεται. Καί οϋτwς ύπηρχεν επι τής κάτω ταύτης καi

θεωρουμένης

πατρίδος

τόν

θεοφιλή

βίον

άνύwν,

60 ενθα καi ούχ ύπό τών τεκόντων μόνον, άλλα καi ύπό παντός έτέρου τών έκεί χριστιανών έθαυμάζετο. Άτενώς δέ πρός τήν liνω βλέπων Ίεpουσαλήμ την τών

πρωτοτόκων

έκκλησ{αν

καi

άληθινην

καi

άκα­

τάλυτον πατρίδα, θεόν αύτόν έπεκαλείτο πατέρα καi 65 αύτί;) 1 μόν½J προσανέχειν εκρινε δείν, καi τfjς Ψυχης δλοσχερώς τόν πόθον άνέφλεγεν. Ώς δε καί εφηβος ήν, καi παραμείψας τόν παίδα έπ" αύτους έτέλει

½'

τους

μείρακας,

έτίμα

καί

την

μέχρι

μεν

παρθενίαν

τούτου,

ήσπάζετο.

τήν

τε

άζυγίαν

Έπεi

δε

είκοστοϋ

70 έπέβαινεν fτους, τηνικάδε οί τεκόντες ετερον περi αύτοϋ τι βουλεύονται· κόρην γαρ αύτ9 κατεγγυώσι παρθένον, φύλακά τινα έκείνtt-~ έσομένην καi τής έφεξής σωφροσύνης,

ι;>κονόμηται

75 άλλά

καi

εί

τ«;,

καi

θε«;,,

παρθένος

τοστ· αύτό

'(να είς

μη τάς

σοφώτερον

μάρτυς

μόνον

ούρανίους

βαιη

έκεινwν

δ

μέγας, σκηνάς.

Οϋπw γαρ ούδ' αί πρώται παρ' αύτοίς έτελοϋντο μνη­ στείαι, άλλα μόνοι ol τών παιδwν πατέρες τους τοϋ κήδους πρός άλλήλους λόγους συνήλλαπον, καi θεός ό πάντα συμφερόντwς οίκονομών πρός έαυτόν

61/63 cf. Hebr.

12, 22-23;

Gal. 4,

26

(1) Les "Perses", ce sont les Musulmans.

Projetde fιanfailks.

VID'ageά Nyssι,

MARTYRIS NYSSAE 00 δλον μεθέλκει καi ύπαλείφει μεταθείναι τόν βiον πρός τόν άνwτάτw νυμφώνα, ένθά καi χορός έορταζόντwν καi εύφραινομtνων έστiν ή κατοικlα· καi δη κινείται ταυτα τόνδε τόν τρόπον. Ούδένα άγνοείν ο'ίομαι τήν Ν υσσαέwν

85 πολυς αύτου

δευρο τοίς

έκκλησίαν,

τά

ύπό

γάρ

σορ½)

περιφεται

χριστιανών

καi

μέχρι

δ

ίερόν και

ές

καλώς

φυλαπόμενον

'Αλλά και Ν ύσσα αϋτη, ή πάλαι ποτέ μεν την πρlν εύδαιμονiαν άπώλεσεν­

βαρβάρων

τυραννείται

καί τς> λειψάν½,> του

καί

δοθέν

τό

έστι θαυμάτων άκένwτος, έκεί τών

τάφ½J

έκόσμει

καi

θησαυρός

πάσαν

καi

ποτέ

ενθα

σορ«:;>

καi τιμώμενον.

τ,j

πάλαι

λείψανον

περιλειφθείσι

90 πόλις,

ην

Γρηγόριος (2),

θεία

σεμνύνεται.

Περσών,

μόνtJ

δέ

μεγάλου τοϋδε ποιμένος

Έκείσε τοιγαρουν ές

Άγ­

κυρανών τf]ς πατρίδος δ θαυμαστός ουτος παραγί95 νεται παίς δμα δυσiν έτέροις δμήλιςιν, οίς έκ τών περιχώρων Ά y κ ύ ρας συνεληλυθδσιν αίιτς», αύτf\ς αχρι τf\ς τών τοίς μέν

Ν υσσαέwν τρισiν δμοίι

'ίνα

έκείθεν

τινα

100 άθληήj

έπi

συνώδευε. η;ς δδοίι την

Σκοπός δε ύπflρχε χρεία τις έμπορίας,

πατρίδα

κομίσwνται.

Τι;>

!

δέ Ν ικήτQ, - τοϋτο yάρ δνομα τς» νεανί9 - f. 3.25ν καί ίδία τις συνέβαινε πρόφασις- άδελφή γάρ αύτι;> παρά πατέρων yεyέννητο, ~ν πρό τινος του χρόνου ές Άyκύρας έπi Νύσσαν έκπέμψαντες, έκεί νυμ­ φεύουσιν άνδρί τών έγχwρίwν τινι. Παραγίνεται τοίνυν, 105 τήν άδελφην καi τόν αύτf\ς δψόμενος σύζυγον. Ήκο­ λούθει δε δμο και ή μήτηρ αίιτς»· δ δέ yε πα­ τηρ ο'ίκοι έν Άyκύρ9 παρέμενεν. 'Όπως δε καi τό ηϊς μαρτυρίας στάδιον αύτ½) ίιπηνο(γη, λέςwν ερχομαι

f\δη. 110

3. Μwάμετ, τό τοϋ καi

Σατάν

δργανον,

βδελυρίας πάσης ύφηyητής,

δ

καi

άθείας MiJJom,ι,ι

έπεί προϋθετο, πάλαι .ω dominι.

θεόν τόν ποιήσαντα άθετήσας, έθνος τό Περσών οί­ κειώσασθοι καi πρός τόν δμοιον τf\ς άσεβείας ύπαyαyείν δλισθον, γέγονε καi νόμων έφευρετής, οϋς 115 καi λέγειν λίαν δλως αίσχρόν καi άκούειν χριστιανους

82 cf. Ps. 86, 7 81

καl] nιpra /i,ι. ιικΙ.

88

περιληφθεtσι ιοd.

Χ.

132

MARTYRIUM S. NICETAE IUNIORIS

δντας σματα

αίσχρότερον, δπου γε και δαιμόνων άναπλά­ δντα, αύτοίς έκείνοις οίς αυτα τιμάται και σέβεται τό πλείστον μέρος σκότ½) καi βυθQ συγ­ καλύπτεται· καi ούδ' άνέχονται δημοσιεύειν τα της 120 άσεβείας μυστήρια, εί καi τοίς εργοις της άσχημοσύνης έλέγχονται. Πλην πονηρός ων έκεiνος πονηρού μαθη­ της διδασκόλου, πλάττεται τQ προσωπεί½) τής άπάτης

nαρενείραί που τQ νόμ½) της άκρασίας πώς αν εύπρεπώς ; σκιάν τινα καί 'ίνδαλμα έγκρα-

ε"ίποιμι

125 τείας,

κλέπτειν

πειρώμενος

τίiς

τε

νόμων,

νομοθεσίας

130 διά της προφανη

έκείνων τοΟ

πpός

τοϋ

άληθείας

καί

καί

χριστιανικών

ελληνες

καί

σκότος η

ή

μη

της

πολλα

ές

ϋστερον

καί

προϋτρεψε,

πάθη

γέγονε

άκρασίας κάρου

καί

νομοθέτης.

η

νηστείας

Τίς

Βελiαp

τόν

εί

γάp

καί

κοινωνiα Πλην

;

καi

φιληδονίας άφηκε

Έπεί

μόλις

τινός

άτιμίας

οϋτ' έκόλασεν

ανετον

λαβών

λαμπρ6τητος

διαφεύγειν,

πpός

μέν

άνδρομανίας, καί

ίε­ καί

καί

έαυτc:;> είσοικισάμενος την ένέρ-

γαστριμαργίας λέγω

καί

έπίνοια.

Χpιστι;,

έν

διαβόλου,

] η

τε

ελεγχον

ωνησεν

ας

αύτός

τρόπον

ψεύδους

'ίνα

140 τiiς τοϋ

δν

άρχαιολογίας

Μωάμετ, ό πάσαν

135 γείαν

ήμετέρων

Χριστού ύπούλως αμα καί δολερώς τοίς οίκείοις συντάττειν έμηχανώντο

αύτους

φωτί

τών

Μωσαϊκής

ροσυλοΟντες

μηδεν

έκ

την

δε

παντοδαποϋς, f. 326' δλως,

κόρον

βαθυτάτου

έμνήσθη

άλλά

άμαρτίαν,

ώσπερ

έκ

άσελγεί-

παρά

οίς ποτέ

άνανήψας

τοiς

έαυτοϋ

νόμοις ό άλιτήριος, τί φησι καi τίνα τρόπον νομοθετεί; Χρή

τοiς

ύπηρέταις

τοϋ

διαβόλου

τοϋ

ετους

έπιτελείν

καί

ταύτην

δαιμονίοις

αστρασιν,

έπιτελεiν

145 η οί

σελήVJ]

καi

ήλί½)

χριστιανικοι

πάντων τίiξιν

πικρώς

καi

ήδονης

σαρκός

καί

τείνονται

καi

δρίζονται

άναίρεσιν πάσαν

ύπομένειν

οί

νηστείαν

νόμοι,

δε

βίου

άκριβώς

ούχ

παθών

είσηγούμενοι,

αλλην

τινό

δι'

a

τραχύτητα

τών

όψέ

άνατιθέναι

νόμων

ώς πρό

καί δια­

καl

150 τiiς έντολfις έξεχόμενοι. «Ταϋτα δέ, φησίν, 6 ήμέτερος ού βούλεται νομοθέτης, άλλ' άδεώς μεν άσελγήσετε καί άσχημονήσετε καί τQ τών ήδονών έγκυλισθήσεσθε βορβόρ½), και δρος ύμiν ούδείς τf\ς τών παθών εσε­ ται άκρασίας- άλλ' ούδέ βρωμάτων άπόχρησθε ούδε-

131/133 cf. 11 Cor. 6, 14-15

135 cf. Rom.

1,

26

MARTYRIS NYSSAE

133

155 νός-

ήμέρας μέν γό.ρ μόνης ού φάγεσθε, και τοϋτο ούχ ώς αν ύμίν τι καταδαμασθείη τό. σώματα, άλλ' 'ίνα λιχνοτtραν

σθείσαν

σχοίητε

τοΟ

την

άχθους

γαστέρα,

τών

μικρόν

τι

προαποκειμένwν

κουφι­

τροφών,

αμα δέ έσπέρq. διό. πάσης της νυκτός καθηδυπαθήσετε. δέ ού πίεσθε μόνου, καί τούτ4> μόν4> την

160 Ο'ίνου

νηστείαν τιμήσετε.» 'Ώ της άβελτηρίας, ώ της μεθο­ δείας τοϋ διαβόλου· συγχwρήσας τό. εργα της μο­ χθηρίας, μόνην την του ο'ίνου διαβάλλει μετόληψιν, ην συν άμετρίq. τόν έφεςης ένίησι χρόνον- καί ώσπερ 165 ούδέ

τό.

εύθύνει,

λοιπό

την

τών

παθών,

άκολασίας

οϋτw

μητέρα

καί

γε

ούδέ

πάντα

μέθην

λογισμόν

εμφρονα διαφθείρουσαν. 4. Πλην οί νεανίαι - flδη γάρ πρός αύτους έκείνους A_yantιιiο/1 k καί την κατ' αύτους έπανιτέον διήγησιν - οί χριστι- J&neprrιmt par JΊ.ιlαιιι, kι 170 ανικοίς πολιτευόμενοι νόμοις, έπεί καi παρ' αύτην την jeιιnu Chrititnt Ν ύ σσαν είσ~εσαν, τ(l προτέρq. έχρώντο διαίτJJ, καί ιont dinmeiι. τροφης

καi

πόσεως

τεΟθεν πρός τόν

της

νενομισμένης

αρχοντα

I

έγεύοντο·

έν­

της πόλεως διαβάλλονται, f.

326•

γένους τε δντα Περσών καi τό. Μwάμετ κατά 175 Πέρσας θρησκεύοντα. 'Ά δέ είσήγγελλον οί πρός αύτόν έκείνον άποδραμόντες και την κατό. τών άνδρών κατηγορίαν κινήσαντες- «Νεανίσκοι τινές, εφασαν, έξ άλλοδαπης πρός την ήμετέραν ηκοντες πόλιν, χρι­ στιανοi

τό

γένος

καi

την

πίστιν

τυγχάνοντες,

έπεi

1Β0 εγνwσαν ήμας τήν είθισμένην κατό. τάσδε τό.ς ήμέρας σεβομένους νηστε(αν, ούτοι μάλλον άτιμάσειν έτόλμη­ σαν· ο'ίνου γάρ έγεύσαντο καί της πόλεως ήμών εδρασαν τό άνόμημα, ήμών κρατούντων καi της άρχης

καi

δυναστείας έπειλημμένwν, αύτοί της πόλεως μέν έπήλυδες, πατρίδα δέ δμwς εχοντες ύπόφορον ταύτην οίισαν ήμίν· της γό.ρ Άγκυρανών wρ­

1as δντες και

μηνται.»

ΤαΟτα ώς ηκουσεν ό ήγεμών, θυμοϋ τινος ύποπλη- Dιναιrι kjιιge. σθείς, δεσμίους αγειν ώς αύτόν έκείνους έκέλευεν. 190 Ώς δέ ηγοντο καi παρέστησαν, άγριάνας τους ό­ φθαλμους καi μανικόν τι πρός αύτους έμβλέψας καί θηριώδες- «'Υμείς, εφασκεν, άθλιώτατοι καi μυσαρώ­ τατοι, τών ήμετέρwν νόμων ύπεριδόντες, οϋτw της

ήμετέρας καταπαίζετε έξουσίας; Άλλ' άπόδοτε ταχίστην τίνες όντες καi τί αρα βουλόμενοι έξ άλλοδαπf]ς ηκετε ώδε, δτου τε χάριν ούκ ~δέσθητε

195 άπόκρισιν-

ούδ' ύπεστάλητε γέλωτα καi ϋβριν κατό. της ήμών θρησκείας έπενεγκείν ;» Οί δέ· «Ήμείς, ελεγον, Χρι-

Χ.

134 στόν

200 καί

MARTYRIUM S. NICETAE IUNIORIS

δμολογοϋμεν

προσκυνοϋμεν

καί

θεQ.

αύτQ

Τους

μόν½)

δέ

άληθεί

ύμών

λατρεύομεν

νόμους,

νησόμεθα ώς άεί μέν βδελυττόμεθα· χομεν έαυτοίς σuνειδέναι καινότερόν

ούκ

νϋν δέ τι κατα

άρ­

ούκ ε­ τούτων

έξειργασμένον· εί δ' οίιν, άλλα παρίτωσαν οί έλέγ­ χοντες.» Ό δέ τόν λόγον ύποτεμών καί μηδέ πρός 205 τα λοιπα τών έρωτημάτων τό πέρας άναμείνας τών άποκρίσεων, τι

λέγετε

μέραις

είτα·

αίς

άπέχομεν

210 κοινόν

ο'ίνοu

προσετίθει,

ούδέν

γευσάμενοι

έφ' ή­

ήμείς άγοντες νηστείαν ο'ίνοu πάμπαν δε ύπομειδιάσαντες«Καi τί, φασί,

ήμίν

καi

τοίς

νόμοις

καί

τήν

νεανίαι,

νηστείαν ούδt

ύμών,

μικρόν η

προσανέχωμεν;

έκεϊνος, οί

κατάπτυστοι, καινόν,

Οί

;»

ύμετέραν τιμώμεν εθεσι

«τΩ

πεποιηκέναι

γαρ

'ίνα

καί

I

μέγα τοίς

Άλλ' ού

νηστείαν

ύμετέροις f. 327,

τιμήσετε,

ήμών;

Οϋκουν,

άλλο

τι

τών

της

φησiν εφασκον

ύμετέρας

215 θρησκείας.

"Ή γαρ ούκ 'ίστε ώς χριστιανοί μέν ήμεϊς, πολλοi δέ χριστιανών τήν Περσικην χώραν οίκοϋντες τα χριστιανών συν παρρησί(iι λατρεύομεν ; .,Αρχετε γαρ ήμών τόν σωματικόν νόμον· καi ήμείς Καίσαpι τά Καίσαpος άποδιδόντες, ώς ή θεία ήμών ύποτίθησιν 220 έντολή, θειi) τά τού θεού περισt.;,ζομεν· ούδέν δέ ήμίν δσα ύφ' ύμών πάσχομεν καi τής ύμετέρας άρχής, εί καi

μυρία

καl

παγχάλεπά

έστιν,

δτι

μόνον

ού

της πίστεως ήμών κατεξουσιάζειν προείλεσθε· αν άνηνύτοις η άδυνάτοις έδόξατε έγχειρείν, 225 ταϋτα

δρaν ήβουλήθητε. Πείp(iι γαρ εγνωτε τοίς παροϋσι μόνον καιροίς, άλλα

ούκ

έν

τοίς

πάλαι

εύσεβείας στασις,

230 η

ποτέ καί

τών

χρόνων,

άκαταγώνιστος

ή

ώς

μάλλον έν

καi

άήττητος

τών

καi

η γαρ εί καi

χριστιανών

υπερ εν­

καi μυρίους αν πρότερον ύπομείνοιεν θανάτους,

καταπροδοϋναί

τι

της

άληθείας.

Καί

μαρτυρεί

τοίς

λόγοις ήμών ό μυρίος τών μαρτύρων έσμός, οί' πρός πδσαν ίδέαν βασάνων έκδεδωκότες τα σώματα, άσινείς θεQ διατετηρήκασι τας ψυχάς. Άλλα ταΟτα μέν πρό­ τερον- έκείνων δέ ύμείς τους αθλους αίδεσθέντες, καi 235 έπιγνόντες ώς ούκ αν ποτε χριστιανους μεταπείσετε της

άληθεtας

άνταλλάξασθαι

218/220 cf. Matth.

21S 229

Ή)

sir

α«.

22, 21;

Marc.

12,

ψεΟδος

17;

eod.(if. 11.211, J66, 626) eod.

ύπομείvοιεv) ιίι

Luc.

καi

πλάνην

τής

20, 25

223

fil

sίι α«. ιοd. ( if. l 4J1)

MARTYRIS NYSSAE χρόνον,

μενήκατε

πiστεwς,

καί

δμολογίας

Χριστόν

είς

f\δη

συχνόν

με­

ταίς

καί

ύφ' ύμίν

τους

μεν

τάλλα

ύμών χώραις καί πόλεσιν οίκοϋντας χριστιανούς μυ240 ρίοις τοίς δεινοίς καί ταίς ταλαιπwρίαις καθυποβάλ­ τοϋτο

λοντες,

κταιότερόν

τε

χαλεπόν

απαν

δε καί

δ

άνέvτες

καί

χαριέστερον

έπενηvεγμένον,

εύσεβείας

Χριστόν

μόνον

Ους

εύ­ ήμίν

ούδεν

δι' δ

καί

Τ11ς

είς

γοϋν

ού

τής

μη

τό

τυραννεiσθαι.

ήμίν

πάντων

άπεστερήσατε παρρησίας, τί νϋν κολάζειν έξό­ έπί ίδίαις οΟτw ταίς προφάσεσι καί μετριw­ τέραις ; Οί γάρ Χριστόν τρανώς άνομολογοΟντες, οί τά αύτοϋ τιμώντες καί σεβόμενοι εύαγγέλια, πώς αν

245 κοινfjς

γεσθε,

καi

τινα 250

ποιησαίμεθα

διδάσκει δ τοϋ

λόγον

ψεύδους ων

δτι

ποτε

νομοθετεί

ύμίν ύποφήτης

I

καi

καί Τ11ς f. 327v

άνομίας διδάσκαλος ; - τΗ γάρ, είπεν έκείνος, οϋτw αύθαδώς καi άναισχύντwς κατά πρόσωπον ήμών τάς μιαράς έπαφήσετε γλώσσας καi τc;, ήμετέρ~ δια­ λοιδορήσεσθε προφήη:ι καί κατά Τ11ς αύτοϋ νομοθεσίας Άλλ' έγώ τούτης ύμίν α'ίτιος γέγονα 255 νεανιεύσεσθε; τfjς παρρησ(ας, έπi μακρόν ύμών άνασχόμενος της φλυαρίας. Έφ' ι;> ικεσαν αύτομολοϋvτες τοtς έναντίοις, την δέ Χριστοϋ πα350 ράταξιν δραπετεύσαντες. Ό δέ ούδέ μέχρι προσχή­ ματος ήνέσχετο τοίς έκείνwν είξαι προστόγμασιν- ούδέ τινα φwνην άφηκε την έκείνwν θεραπεύοuσαν γνώμην, καi την πονηραν εφεσιν ίιποσαtvουσαν- άλλό τι τών ίιψηλοτέρwν έννοήσας καί τούς πάλαι μάρτυρας μιμη355 σάμενος, εϋξασθαί τε βουληθεiς παρά τόν άγώνα,

331/332 cf. Matth. 18, 8; Marc. 9, 4~ 339 cf. 11 Cor. 12, 2 et 4

336/337 cf. Ι Cor. 2, 9

350/351 προσχήματος) ιίι cod (νιίJι αιιt,111 L 793)

338/

Χ.

r38

MARTYRIUM S. NICETAE IUNIORIS

τοΟτο μόνον δε ού πρός τf'jς έκείνου yάρ

«Λύσατε, φησίν, τάς χείρας κάμού.» Οί τόν voϋv τού ρήματος άπιδόντες, ούδε

δυνηθέντες

σκότει

καταστοχάσασθαι διανοίας

άyνωσίας

συνισχημένοι

καi

τό

-

πώς

φρονείν

360 άφυρημένοι

παρά της άσεβείας; ελαθον τQ ίiΧ½' φωνfjς πλανηθέντες, καί τών δεσμών αύτQ

τf'jς

τας χείρας έκλύουσι. Τοίί δε γεγονότος,

1

άσεβείς μεν f.

περιεστώτες τρανόν τι καi άκρατές έπεγέλασαν, χρι­ δε τοίς προτέροις θρήνοις θρήνους συνηψαν, 365 ούκ εχοvτες είδέναι την δραματουρyίαν τού μάρτυρος «'Ώ, λtyοντες, εί καi οίιτος, έφ. ι:;, άκαταισχύντους στιανοl

έσαλεύομεν

καρδίαν, τί;

τάς

της

Όνειδιεί

370 "Πού

ό

θεός

έλπίδας,

μακαρίας ό

έχθpός

ύμών

;"

νύν

σαλεύσειεν

ύπενδους έφ' ήμίν,

καl

ήμών

γενναιότητος, καi

αvομοι

"Έπισκοπ,j

ύμiiς

την

είτα

έρούσι·

ούκ

έπε­

σκtφατο, ώς έν τοίς πατράσιν ύμών πεποιηκέναι αύτόν λέγετε."» Ό δε μάρτυς- «Ούκ έκπετάσω, είπε, πρός θεόν τάς χείρας άλλότριον, άλλά πρός θεόν τόν

ίσχυρόν τόν σι;>ζοντά με· αύτός καl yάρ με επλασεν χερσίν· αύτQ καl διασώσω άκεραίαν την δμο­ λοyίαν, ην και διά τοϋ λουτρού της παλιγγενεσίας δμολοyήσας, αύτQ μεν συνεταξάμην, διαβόλ½) δε άπε­ ταξάμην καi τοίς ερyοις αύτοΟ.» Ταίίτα ώς ήδολέσχει τϋ καρδίq., τοίς δε χείλεσιν εψαλλεν, ύψοΟ την δεξιάν 380 άνατείνας, έμφανώς έπi τού προσώπου τό σχήμα τοΟ 375 ίδίαις

σταυρού

διετύπωσε·

σταυρού

τάς

χετρας

καl

«ΤΩ,

φησίν,

διατείνας

καl

σώτερ,

τό

της

δ

έπi

κατάρας

φιλανθρώπως διαρρήξας χειρόγραφον, χείρα δρεξον κάμοl βοηθείας, καi μή με άποδοκιμάσuς έκ παίδων 385 σου.» Είτα κλ[νας τό γόνυ καi Τύ ΥΌ τό πρόσωπον nροσερείσας, τούτ· αύτό συχνώς έπεβόα· «Έλέησον, κύριε.» Ώς δε αύθις έξανίστατο, αύθις δη τόν δμοιον τρόπον

τόν

σταυρόν

έπειρατο είς yfjv. έωρακότες,

390 δχλος

διετύπου,

Ταύτα ϋβριν

καl

τό

γόνυ

έπικλ[νειν

ο'ί τε δήμιοι έαυτών καl

καl ό άσεβης λοιδορίαν και άκρατώς ώρμων συνηκεν ώσπερ

έξαπάτην ήyησάμενοι τό πράγμα, κατά τού μάρτυρος. Ό δέ, έπει κύνας εlς αύτόν έφαλλομένους καl διασπαράττειν

αύτού 395 ούκ

σάρκας

έθορυβήθη·

έπιχειροϋντας, μετά

δε

τούτοις

γενναίου

μεν

τού

την

τάς

ψυχην

παραστήματος

369 cf. Ps. 73, 10 369/370 cf. Ps. 78, 10 370/371 cf. Gen. 50, 24; 3, 16; 13, 19 376 cf. Tit. 3, 5 377/378 cf. Conrtil. Apost., VII, 41, 2· 3 (5.C. 336, p. 96-98) 382/383 cf. Col. 2, 14 384/385 Sap. 9, 4

Εχ.

32 9•

MARTYRIS NYSSAE πρός

τήν

έξ

σπουδήν·

άρχfiς

τό

δε

ύπόθεσιν

ην,

ίνα

χ39

δλην

τρiς

έπεποίητο

επι

τοΟ

τήν

προσώπου

σημειwσάμενος τόν σταυρόν, τρiς καi τ½' κuρί4> κάμψη τό γόνυ, κάντεϋθεν ττj προσευχίj στομωθείς καi καθο400 πλισθεiς

ηj

χwρήσ1J πpός

παντευχίι;ι

πρός

αίμα

τους

I

μόνον

καί

πονηpίας πνεύματα, τους

τού

αίώνος

405 άπόστολον. εύχης

αμα τών

Καi

πνεύματος

σάρκα,

καi άλλά

μεν η

κατα

μάρτυς

ρwμαλεώτερον

άντικατασταίη καί

τdς άpχάς καi τούτου,

δ

διαπεσείν

τοϋ

άγώνας,

ού f. 329•

τά

τiJς

έξουσίας τού σκό-

τόν

ίερόν

οϋτως

κωλuθfjναι.

πpός

Οί

καi

ήγωνία

δε

θείον

μη

τfjς

έπιταχύναντες

τι:;, τήν πρώτην έκείνον πεποιηκέναι κατάκλισιν γονάτων, π(ί μεν ίματ[wν, πίj δε καi μελών

αύτών καi άπηνώς καi άπανθρώπwς περιδραττόμενοι, 410 άνθείλκον βίq. και άπείργον τfjς έγχειρήσεως. Ό δέ ωσπερ πρός την αύτών έκείνwν τuρανν[δα διαπαλαίwν,

εί

καi

μη

διατυποϋν

ευχερώς, έπεχείρει

καταρριπτείν,

415

y

καί πρiν

ούκ

(ιδέσθη

ταύτην

7. την

οίικ

ώς

γοϋν

προσκυνείν

τε

λατρεύειν τόv ταύτην

τήν

καi

άγωνίαν

πάλην;

ανwθεν

άγγελοι

καρτερίαν.

'Έφριπον

τόν

σταυρόν

τε

μαρτuρικόν σώμα

εϋχεσθαι

τι:;,

κυρίy,

άέi χρόνον ήγάπησε. Τίς

έθαύμασε

'Έχαιρον

έξfjν

καi είς γfjv τό

καi

Τίς

τήν

μακαριαν

δρώντες

τοϋ

γενναίου Riadionι variίes.

;

δαίμονες

αίσχυνόμενοι

420 έπεi άνήvυτον αύτοίς συνίεσαν τήν έπίνοιαν. Τών δέ σuνεληλuθότων έπi τό θέατρον, χριστιανοί μεν έδο­ ξολόγουν

θεόν

καi

τών

παλαιών

άνεμ[μν1Jσκον

θαu­

μασίων, δπwς τε καl θάλασσαν ετεμε καi τόν έαυτοΟ λαόν ώδήγησε καl διέσωσε, καi φαραώ τόν τύ425 ραννον κατεπόντισε, τάλλά τε όπόσα άρρήτως έτε­

ρατούργησεν, οίς μεν Μwuσfιν, οίς δέ ΊησοΟν, οίς δέ τούς λοιπούς έδόξασε τών έξ αlώνος είιηρεστη­ κότων αύτ μάρτuρι· «Νϋν, λέγοντες, τα εσχατα έ~ημάρτηκας, οίς επεισας ήμdς άνείναί

σου

τας

έπαράτους

χείρας

τών

συνεχόντων

δεσμών, είτα ϋσχυνας ήμών τciς έλn[δας και άντi τοΟ προσκυνείν σελήνυ καi εύφημείν Μωάμετ τόν 435 ήμέτερον vομοθέτην, ΧριστQ και πάλιν προσκυνείς τQ έσταυρwμέν Μwάμετ, άληθf\ θεόν άνwμολόγει 785 τόν κύριον- καί πρός αύτόν ένορών- «Σώτερ, ελεγεν, έπί σοί ήλπισα· 1 μή καταισχυνθείην είς τόν αίώνα· f. 334v μηδέ καταγελασάτωσάν μου oi έχθpοί μου· καί yάp πάντες οί ύπομένοντές σε, ού μή καταισχυνθώσιν.» Ού φθάνει τήν εύχην ταύτην έπιτελέσας, και μανικόν 790 ελκεται ύπό τών τυράννων, ίνα κατά τtiς πυρδ.ς

άπαιwρηθίj. Ώς δέ ταύτα είδεν ή μήτηρ, όδυνηρότερον η

άσυνετώτερον

αύτόν

αύθις

θεραπεύειν

άπwδύρετο·

έπεχείρει,

κολαστός

τε

και

δt

καί

δυσwπείν

προσσχήματι

τόν

ηξειν

κινδιαφεύγειν, δ δt καί τούτης τtiς πονηρδς αύτήν

795 δυνον

τους

έπεί

μόν ίεροΟ

μή δ συνεχώς εψαλλεν·

«'Ελέησον, κύριε, καί μου την ψυχην παράλαβε, κύριε.»

Τούτων δέ ύπ9δομένwν ούτι;>, μικρόν ετι καί ώρdτο άπηνθρακwμένον τό πρόσωπον. Οί δt δήμιοι, έπεί ίκανώς είδον τοίς ύποκαιομένοις ανθραξι διακαρτερή815 σαντα, ώς αν καί δλον ούτι;> τό σώμα βιαιότερον άναφλέξαιεν, ϋλην έπισwρεύσαντες εϋπρηστον, καλά­ μων συχνους άποδέσμους, κατά τών άνθράκwν άφη­ καν.

786 Ps. 70, ι; cf. Ps. 30, 2; 24, 2

787/788 Ps. 24, 2·3

797 cf. Js. ~6.

11

793 προσσχήματι) sί( ιrιd. (vide αιι/8111 11.JJO/Jμ) 812 ύπαδουμένωv ιrιd. a,ιte ιrιπ.

dιιm ε'ίςειv?

~ςειv) sit ιrιd. ,- an kgnι-

Χ.

150

12. Καl

MARTYRIUM S. NICETAE IUNIORIS εύθιΪς έπί

μέγα τε

ήρτο

ή

φλόξ,

καί τό Μοrι eι

820 ίερόν

έκείνο σκfΊνος περιειληφυία τοϋ μάρτυρος, νέμετο. Καί τελειοί τόν μαρτυρικόν δρόμον δ

στε­

φανίτης-

θεοϋ

χείρας τοϋ

καί

την

μακαρίαν

κατά

την

I

ετους

εύχην

Δεκέβριον,

825 Άνδρονίκου

φιλοθέως

( 3)

καi

τού

δέ την

την

αύτών

είς

παρατίθεται,

τών

μέν

Περσικην

τοϋ

μfΊνα

αγοντος f. 335,

σκήπτρων

αύτοκράτορος

την

πλάνην

τας

'Ρωμα'ίκών

εύσεβούς

φιλανθρώπως

Μασουτ (4) αθεον

ψυχην

ήγεμονίαν

έπε- sepuiιu~.

σφόδρα

διέποντος,

εχοντος δυναστείαν

τιμώντος.

Έπεl

δέ

καl

ο'ί

τε

βάρβαροι ύπεχώρουν, την άήττητον τού άνδρός ύπερ830 θαυμάζοντες καρτερίαν, η τε φλός άπομαρανθείσα βραχέα τινά τού μαρτυρικού σώματος ύπέλιπε λείψανα,

έπιδραμόντες τινές τών περιτυχόντων χριστιανών, συλ­ λέγουσιν

άρπάσαντες

λc;> τι;, πόθ~ καί 835 τότε καί ή άθλία

άπό

τού

πυρός,

καί

συν

πολ­

σεβάσματι περιστέλλουσι. Τότε δη μήτηρ έκείνη έννοήσασα ο'ίου κα­

κού γέγονεν, είς μνήμην τε έλθούσα τών τού μάρ­ τυρος ρημάτων, καl έπιγνούσα ο'ίας μtν έκείνος ε­ τυχε δόξης παρά θει;, ύπέρ αύτοϋ τόν τfΊς μαρτυρίας

άγώνα διενεγκών, 840 ναι την

δπως

δt

αϋτη,

πρός τc;>

ζημιωθfΊ-

σωτηρίαν, δικαίως ούδέ μάρτυρος άκούσεται μή­

τηρ, απαξ αύτην άπαρνησαμένου, δτι μή τά άγαθά συνεβούλευεν, έπειδη ταύτά γε πάντα άθρόον ε'ίληφεν έπl νούν, λαμβάνει και μετάμελον τών κακών, καί πρός

Χριστόν

αύθις

καταφεύγει

συν

πολλοίς

τοίς

845 δάκρυσι

καί ταίς οίμωγαίς. Τά μέντοι γε μαρτυρικά λείψανα τοιdσδέ τινος άξιοϋται καl τfΊς ταφfΊς. Έπί­ σκοπός τις τfΊς τών Κολωνειατών έκκλησίας - ύπό­ κειται δt αϋτη T1j τών Μωκησών (5) μητροπόλει έκεί παρην δπηνίκα ταύτα πάντα έτελείτο παρά τι°t)

850 μάρτυρι·

τών

824

καl θεατης ύπfΊρχε τfΊς δλης άγωνίας και παθημάτων καί τών βασάνων, αίς διό Χριστόν

Δεκέβριον)

sic crκi.

837 μεν) εΙεν crκi. ante corr.

839 αϋτη] sit crκi.

τQ) τό crκi.

(3) Andronic 11 ( 1282· 1328). (4) 11 s'agit de Mas'ud II ου 111, qui regna de 1282 Μ. REsTLB,

ΚAppado/eίm

Philosophisch-historische (5) Cf. HILD

(= Osterreichische Κlasse, Dmksιh,iftm,

- REsτLE,

op. dt., p.

114.

a 1308 (cf. F. HILD Akademie der Wissenschaften, 149), Vienne, 1981, p. 121.

MARTYRIS NYSSAE έιcείνος

γενναιότατα

διεπάλαισεν.

Έπεί

δε

καί

τQ

πuρi παρεδόθη καl τόν είρημένον τρόπον τό τf\ς άθλήσεως διήνυσε στάδιον, τότε δ ίερατικός έκείνος

855 άνήρ, φιλόμαρτuς ών μαινόμενος τήν ψυχήν, του

άληθώς καί ζήλ~ θεί~ θερ­ δύο τινάς σuμπαρειληφώς τών ήξιωμένων βαθμοΟ, μηδt τούτους

πρεσβuτερικοu

άπολειφθέντας I τf)ς θαυμαστής έκείνης θέας του μάρ- f. 335v τuρος, καί τινας ετεροuς τών έκεί παρατuχόντων

860 χριστιανών δσοuς έπιπλέον δ κατά Χριστόν ήρέθισε πόθος, άσπασίως συν αύτοίς άναλαμβάνει τα του μάρτυρος λείψανα. Είτα παρά τί;ι σηκ(;ι γίνονται του θειοτάτοu Γ ρηγορίοu • ενθα γε καl του ίεροϋ έκεiνοu βήματος

εγγιστα

καταθέμενοι,

ψαλμοίς

865 νενομισμένοις την δσiαν έτίμησαν. τόν

νέον

γt;j

τό

ψυχήν,

ύποδtχεται

λείψανα καί

πάντων

μάρτυρα·

μόνα,

ού κ

άλλ' έν

αύτός

μόνος,

καi όσίων χοροί,

καl

ϋμνοις τοίς

δ πρlν ποιμήν ύποδtχεται, ούκ έν

Kai

καi

ούρανοίς

την

μακαρίαν

άλλό

δη

μαρτύρων

γε

καi συν αύτοiς αί άνωτάτω

870 τών άΟλων χοροστασίαι, πρό δε πάντων θεός τών άγαθών τό άιcρότaτον· πρός δν ιcάκείνος πάσαν ε1χεν άνατεινομένην την

εφεσιν-

ής

καί

γεγονώς

κατά

κρά­

τος άλώσιμος, άνόλωτος την ύπερ αύτοϋ διέμεινε ιcαρτερίαν, καl θuσίαν έαuτόν προσήνεγκε τQ θεQ 875 τfις Άβραόμ θυσίας ούκ άποδέοuσαν, εί μή τις εχοι τι λέγειν καi ύψηλότερον· δ μεν πειθαρχήσας θεQ, προσάγει

τόν

μονογενή,

καi

σφαγιάζει

τij

προθέσει

πρός όλοκόρπωσιν· δ δε φέρων έαυτόν αύτεπάγγελτον, δλον είς θuσιaν έπέδωκε· μιμείται Π έτ ρον τόν κο880 ρuφαίον τών άποστόλων, καί ού σταuροϋται μεν κατά

ιcεφαλf)ς,

άναρτδται

χαλεπωτάτην τ{\

καρτεριq.

ράν

καl τόν

σuμβοuλήν

885 yογyυσμοΟ άδολεσχίαν συγγένειαν

δε

φέρει

κατά

δμως

την

δια

πάλαι

άπώσατο θεοϋ

έμίσησε

τ~

πυρός

'Ιώβ·

πδσαν 'ίνα

σχήματι,

βάσανον.

κάκείνος

γυναικός,

προσενέγκυ·

καί

άπεβάλετο,

τούτ~

'ίνα δ

έκοντi

γένηται

μεν

πονη­

μηδε

δt

καi

την

αύτQ,

καl Νικ~

pfjμα μητρός

έπl

γης

Χριστόν

μόνον κεpδfjσαι καί τήν υίοθεσίαν άπολαβείν, ην αύτός έπαγγέλλεται τοίς άληθώς ήγαπηκόσιν αύτόν. Κεφά-

883/885 cf. Iob 2, ψιο 888 cf. Gal. 4, 5

884/885 cf. 1s. 58, 9

887/888 cf. Phil. 3, 8

Χ.

152

MARTYRIUM S. NICETAE IUNIORIS

890 λαιον τού λόγου, σφραγiς γίνεται μαρτύρων τών ύπερ Χριστού της άληθείας έξ αίώνος μαρτυρησάντων, καi άρχέτuπον τοίς έπi παντi τι;> μέλλοντι χρόνct~ άγω­ νισομένοις όμοίως ύπέρ Χριστού, της τών πρώτων

έκείνων ούκ άποδέον άθλήσεως. Δια ταύτα καi τιμη895 τέον τόν μάρτυρα, καi I τών 'ίσων έκείνοις άξιωτέον f. 336, γερών, έπεi καi θεός ούκ έν μόν1] τ1;j νοουμένυ λαμπρότηη δοξάζει τόν άθλητήν, νού παντός καi λόγου δύναμιν

έκνικώσ1],

τίμηκεν έξαισίct~, 900 τις είκόνα τών καλός

άλλα

κάνταύθα

σημείct~

άγωνοθέτης

κτός

δλαι

έφεξfις

έκάστης

τε­

έδεξιώσατο.

13. Έπεi γαρ ταφ1;j δοται,

τινi

βραχείάν τινα ύποδείξας ώς αν φαίη έκείσε άπαuγασμάτων, οίς αύτόν ό

τών

τα μαρτυρικό λείψανα έπτό παρήλθοσαν ήμέραι,

ήμερών

φώς

έπέλαμπε

παραδί- Lumiere καi νυ- miraculeusι.

τι;>

τάφ½) Conc/ιιsion.

905 αρρητόν τι καi θαυμαστόν- δ χριστιανοi μtν δρώντες, ούκ ήγνόουν τού μυστηρίου την δύναμιν ϋδεσαν

γαρ ώς τους δοξάζοντας αύτόν άντιδοξάζει θεός -, Πέρσαι δέ - κάκείνοις γαρ όμοίως έωρατο τό θαύ­ μα - πώς μέν έξεπλήττοντο ηj παραδόξ~ τοϋ φωτός 910 θεωρίq., πώς δt καi διηπίστουν, ατε βαθεί σκότ~ τfις άγνωσίας συνισχημένοι καi μηδέ είδέναι δυνα­ μούμενοι, οία θεός ό δημιουργός δύναται. Τρόπον δέ τινα

μιμούνται

φαντίαν·

ώς

την

γαρ

τών

θεομάχων

έκείνοι

την

'Ιουδαίων

άληθfΊ

συκο­

άνάστασιν

τού

915 σωτηρος ούκ εφριξαν διαβάλλοντες, ήνίκα καi δώροις επεισαν τους στρατιώτας δμολογείν ώς αύτών κοιμω­ μένων ύπό τών μαθητών τό σώμα τού κυρίου σε­ σύληται, εί καi τα έφεξfjς θαύματα καi ή θεοπτία τών μαθητών καi παν άπλώς τό μετά ταύτα μυστήριον 920 την αθεον αύτών διαβολην '(ίσχυνε καi άνέλυσε, τόν αύτόν δη τρόπον καi Πέρσαι έπ' αύτού δη τούδε τού

μάρτυρος,

τής

θαυματουργίας

έπισκοτείν την

καl

συσκιάζειν

δύναμιν.

γούν

Kai

έπειρώντο εφασκον

ώς ή μήτηρ φώτα τι;> τάφ~ τού παιδός ύπανάπτουσα, 925 φαντασίαν παρέχειν μηχανdται τοίς δρώσι καινοτέρου φωτός. Ταύτα δt αύτών οϋτω λεγόντων σφάλλει θεός σοφώτατα την έπίνοιαν· κινούνται γαρ ύπ' άπιστίας έρευνdν τό δρώμενονέπτό έκείνων νυκτών,

930 τόπου

γενόμενοι,

907 cf. Ι Reg. 2, 30

καi δη ούκ έν μιq. μόνι;ι τών άλλα καi πολλάκις έγγuς τού

άτενίζοντες

τους

όφθαλμούς,

915/918 cf. Matth. 28, 12-13

πε-

MARTYRIS NYSSAE ριαuγάζον

εβλεπον

πεποιημένοι

την

τόν

τάφον

ερεuναν

και

τό

τά

φώς.

Είτα

κύκλ~

άκριβfj

πάντα

άνα­

διφώντες οϋτ' 1άνθρώπων εΙχον όρόν ούδένα οϋτε τινας f. λαμπάδας

ύπανακαιούσας

τό

φώς.

Τότε

δη

τότε

~

33 6•

935 άπορίq. της καταλήψεως τοΟ ζητουμένου, ίέναι μεν ~οντο δείν άκριβώς έπi τόν τάφον αύτόν καί δια τών χειρών έπαφόσθαι η δπτεσθαι τοΟ φωτός. Έπεί δε τοΟτο δραν αύτούς ούκ ήν δυνατόν - πώς γάρ, άυλου καi θειοτέρου τυγχάνοντος καi την παχυτέραν 940 αύτών α'ίσθησιν διαφεύγοντος; -, είς άμηχανίαν αύτοίς ή

ζήτησις περιέστη,

έπιχειροϋντες-

καi αύτοί μεν εγνωσαν άνηνύτοις

πίστιν

δε

τό

θαϋμα

διά

τfjς

προτέρας

τούτων άπιστίας έλάμβανε. Τοιούτ~ Μωυσfjς τεραστί~ πάλαι ποτε έώρα καιομένην πυρi άλλ' ού κατακαιο945 μένην τήν βάτον, τύπ4) μυστηρίου μείζονος. Τούτο τό θαϋμα ούκ ελαπον τοΟ έν στύλ~ φωτός τόν 'Ισραήλ όδηγοΟντος, καi τfjς πικρός δουλείας τών Αίγuπτίων έξάγοντος. ΤοΟτο τόν έπi Βηθλεεμ άστέ­ ρα κηρύττει, ~ ή τοϋ έμοϋ Χριστοϋ γέννησις κατηγ950 γέλλετο όδηγοϋντι τούς έξ άνατολών· μάγους έπi τό σπήλαιον

καi

τήν

φάτνην,

τόν

βασιλέα

τοΟ

παντός

προσιcυνοϋντας. Ταυτά σοι, στεφανίτα χ·Αιστοϋ, τα τfΊς μακαρίας άθλήσεως διηγήματα, ταϋτα καί τα έπι τής

ταφής επαθλα, 'ίνα μηδε αϋτη μείνtJ τi θεί;) τών

955 θαυμασίων άγέραστος. Τιμ9 γάρ καi το τοιούτοις τούς έαυτοΟ θεράποντος ό δεσπότης πο~. άκις, αμα μεν πολλούς διανιστών πρός τήν μίμησιν, 8μα δε καί

τινα

είκόνα

βλεπομένης,

άλλα

παραδεικνύς

νοουμένης

τά

δρώμενα

λαμπρότητος.

τfjς

Καί

μη

νϊιν

960 χορεύεις έν ούρανοίς, καί νΟν τι;, δεσποτικί;) παρί­ στασαι θρόν~, καi νϋν τών θείων άπορρήτων άπο­ λαύεις έλλάμψεων. Άλλ" έποπτεύοις καί ήμας 8νωθεν, άθλητά, τij παρρησίQ καl πρεσβείQ τij είς θεόν, τήν τε έκκλησίαν αύτοϋ, τόν τf\ς άληθείας λόγον όρθο965 τομοΟσαν, tπί τοΟ αύτοΟ στηρiζων θεμελiοu τfΊς πί­ στεως καί αϋξων ταίς τf\ς όμονοίας καi δμοψυχίας άγαθαίς

τύνων

έπιδόσεσι,

καi

944/945 cf. Εχ.

(S.C. 247,

ρ. 226)

τήν

πολεμίους

τε

φιλόχριστον

ύποτάσσων

\

βασιλείαν

αύτij,

εθνη

κρα­

τε f. 331'

945 cf. GREG. ΝΑΖ., Oralio2 (Apo/og,tiω), 1ο6, 5·6 946/948 cf. Εχ. 13, 21 948/952 cf. Matth. 2, 1-11

3, 2

938 δραν) δpδ.ν md. (6 ιsι liιιera nιbricaιa)

Χ.

154 άτiθασα

MARTYRIUM S. NICETAE IUNIORIS

καταρράσσων

τα

μη

προσκυνοϋντα

970 σαντα

κύριον. Και στήσαις την κεφαλας άνόμwν δυναστών

και

τυρικήν

έπανατείνας

τόν

Περσικην διακόψαις,

κατ' αύτών

δεξιάν,

ποιή-

καταιγίδα, την μαρ­

καλώς

κρα­

ταιwθείσαν ύπό τοΟ θεού τών δυνάμεων. Τάχα γαρ δια τοϋτο καi άπαρχή θυσίας εύπpοσδέκτου yέγονας 975 τt;J

θεt;J,

τόν

και

έπ' αύτών

μαρτυρικόν

τί;)

καί

χριστιανοίς

ταλαιπwρiαν άθέwν

την

980 ταϋτα

δρwν

έπαμύνwν,

έγνώκεις,

δλην

ήμών

εύφημούντwν,

τόν

πόθον

εύ

τε

κρείπw

τόν καl

ών

καi

βίον

δέ

κατα

τών

την

ώς

μακαρίwν έπιτύχοιμεν έλπίδwν, έν τι;> θεί;) ήμών· ι;> πρέπει πdσα δόξα, 985 κύνησις

τήν

καi

δι'ίθύνοις

σεαυ­

πείρq.

αύτών

καί

τελεώτερα,

Περσικών

'ίν' ώσπερ

τρέψαις

Καi

τα

τών

θάνατον,

αμυναν.

άμειβόμενος, πρός

τών

ύπέμεινας

τών

σε

πρόθεσιν

καi

όδηyοίης

αν

καi

τών

αύτ«;, Χριστί;) τιμη καi προσ-

καi μεγαλwσύνη, σύν τ

παναγί~

καi

άεi

καi

είς

καi

τούς

973 cf. Ps. 58, 6; etc.

ζwοποιι;,

αίώνας

αύτοϋ

τών

97-4/975 cf. Ι Petr.

2,

πνεύματι,

αίώνwν,

5

άμήν.

νϋν

INDICES lNDEX NOMINUM lNDEX

LoCORUM

lNDEX

S. ScRIPTURAE

ALIORUM FONTIUM

INDEX DES NOMS PROPRES ΕΤ DES MOTS QUI ΕΝ DERIVENT Άβρaόμ

V, 49; VI, 201; VIII, 623;

Χ, 875 'Αβραμιαίος ΙΧ, 6ο

'Αγγαίος

1, 95 46, 96, 103, 107 - cf.

'Άγκυρα Χ,

'Ασκληπιάδης

Άγκυρaνός

Άγκυρaνός Χ, 93-94, 186, 688 'Αγχίαλος ΙΙ,

178,182, 189, 192-193, 196,200,226, 256, 277, 292, 305, 319, 377, 389, 405, 440, 456-457, 466, 504, 512, 532, 536, 539, 565, 575, 6ο7-6ο8, 616, 676 'Άρτεμις ΙΙ, 21, 82

182-183

'Αδριανός

όσκληπιάδης

comes Byzantinus ΙΧ, 262 'Αδριανός imp. Rom. 11, 185 Άδριaνούπολις cf. 'Αδριανός imp. Rom.

'Ασσύριος

'Αθηνδ. ΙΙ,

82

Αίγύπτιος

VI, 254-255; VIII, 218-219,

Βαβυλών

220, 303, 318,

321; Χ, 948 - ή

Αίγυπτίa

(de qua Geιz. 39) VIII, 686 Α'ίγυπτος VII, 153,171,317,325, 340· 341; VIII, 169, 177 Αlθιόπισσa VIII, 438 Αlθίοψ VIII 470 Αlλίa VI, 45-46 - cf. 'Ιεροσόλυμα, 'Ιερουσαλήμ

'Ακραγαντίνος

VI, 70-71 'Αλεξάνδρεια VII, 345; VIII, 123, ι 76, 236-237, 426,430, 59ψ600 - cf. Άλέ· ξaνδρος

rex Maced. monachus VIII, 330, 399,

'Αλέξανδρος

402, 407, 422, 423, 442, 447, 537, 538, 542 'Αλέξανδρος rex Maced. VI, 79 Άμaλήκ VI, 95 Άμaστρών πόλις V, 13 Άμμίa ΙΙ, 313, 321 -322 'Ανδρέας VII, 333 'Ανδρόνικος Χ, 825 'Αντιόχεια cf. 'Αντίοχος 'Αντίοχος IV, 29 'Αντίχριστος Χ, 545 'Απόλλων 11, 81; IV, 87, 275, 356 'Άρης ΙΙ, 82 Άριaνός ΙΙΙ, 13, 27, 45, 66 Άριστων IV, 673, 705, 7 25 'Αρκάδιος VIII, 13, 96, 101, 111, 168, 173, 596 Άρκaδιούπολις ΙΙ, 185-186 'Αρσένιος VIII, 2, 5, 45, 47, 55, 63, 66, 74, 85, 88·89, 95, 100, 106, 108, 110-111, 112, 115, 116, 118, 139, 144, 146, 151, 157, 165, 166, 169,

(praeses Antiochiae) IV,

32

(id est medicus) VI, 392 VI, 319-320

Αϋγουστος ΙΧ,

Αύσίτης

102

VI, 153 (in Aegypto) VIII, 598

Βαβυλωνία Ι, 43 Βαβυλώνιος Χ,

Βελίaρ Χ,

287-288

133

Βεσπaσφνός ΙΙ,

6

Βηθλεέμ Χ, 948 Βούσιρις

VI, 71 VIII, 12

Βυζάντιον

Γαλάτης Χ,

46-47, 47

Γαλιλαίος

IV, 303-304

Γ ρaτιaνός

VIII, 34 85, 863

Γρηγόριος Χ,

Δανιήλ (anachoreta) VIII, 373, 535,

580 Δανιήλ

(propheta} VI, 107 Δαυίδ ΙΙ, 212; VI, 234; νΙΙΙ, 644 Δαυϊτικός Χ,

32 824 Δημήτριος 11, 20 Δικύμβaλος ΙΧ, 372 Δεκέβριος Χ,

Διοκλητιανός IV, 3 ; VI, 63 Διόνυσος ΙΙ,

Δομετιανός

82

11, 5

Έδέμ VI, 333 Έζεκίaς

cf.

Ίεζεκίας

"Ελλην ΙΙ, 139; IV, 12; V, 38 , 217 ; VI, 263;

Χ,

126

'Ελληνικός ΙΙ, 70; VIII. , 06 • 308 'Ελληνισμός ΙΙΙ,

11

Έρμης ΙΙ, 83 Εύα Χ, 708 Εύρώπη Έχετος

11, 13- 14 VI, 71

158

INDEX NOMINUM

Ζαχαρίας 1, 2, 3, 46 Ζεύς ΙΙ, 78, 80, 81, 88

Κάνωπος

1, 5 ο

Ζοροβάβελ

VIII, 233, 599 V, 73

Καστpίσιος

Κατακαλός ΙΧ,

Ζώϊλος VIII, 331, 422, 424, 427, 442

264

Κολωνειaτών έκκλησία Χ,

847 92 Κρητικός VI, 14ψ150 Κρόνος ΙΙ, 77 Κϋpος Ι, 50, 56 Κωνσταντίνος ΙΧ, 26, 162-163 Κωνσταντινούπολις cf. Κωνσταντίνος Κρήτη ΙΙ,

'Ηλίας

VII, 46 158-159, 188 Ήpακλεiμων VII, 334 Ήρακλης ΙΙ, 83 'Ήφαιστος ΙΙ, 82 Ήράκλεια ΙΙ,

Θεόγνωστος ΙΧ,

Μακεδονικός ΙΙ,

Θεοδόσισς

Μακκαβαίοι Χ,

1 64,

288, 295 VIII, 3, 11, 38, 49, 110,

594

Θεόδωρος

6

Θεομήτορος

Μουζάλων Χ, 2

(ecclesia in CP)

ΙΧ,

202,

35-36 718 Μαξιμιανός IV, 4, 780 Μαρία IV, 101 - cf. Θεοτόκου,

Θεομή-

τορος

Μαρκιανός ΙΙ, 18

39 1 , 42 5 (ecclesiae in CP) ΙΧ, 163, 16ψ170, 201, 389 Θεούπολις IV, 30 Θεοφάνης ΙΙ, 183 Θεόφιλος (monachus) VII, 333-334 Θεόφιλος (patr. Alexandriae) VIII, 236 Θεσβίτης 11, 130-131 Θετταλός VI, 75 Θηβαίς 111 12-13; VII, 42 ΘpQ.κικός 11, 159 Θεοτόκου

VIII, 587, 693; ΙΧ, 14 306 'Ιεροσόλυμα Ι, 53 - cf. Αίλία 'Ιερουσαλήμ 1, 47, 81-82; Χ, 62 - cf. 'Ιακώβ

Ίεζεκίας ΙΧ,

Αίλία

(Christus) IV, 526, 6ο6; V, 51, 89, 131, 135, 170, 181, 196, 204; VII, 311; ΙΧ, 79, 469 - cf. Χριστός Ίησοϋς (dux Israel) Χ, 426 'Ιουδαίος 1, 4, 33, 38, 48, 91 ; Χ, 509, 511, 913 Ίούδας Χ, 530 'Ιούνιος VII, 348 Ίοϋστος cf. Σέργιος (Ίοσστος) 'Ισραήλ IV, 47; VI, 96; Χ, 947 Ίωάννης (Baptista) VII, 47 Ίωάννης (monachus) VII, 333 Ίωάνvης (ό Κολοβός) VIII, 136, 143, 145-146, 157, 189 Ίώβ VI, 153; Χ, 883 Ίωσεδέκ 1, 44 Ίωσήφ VIII, 685

cf. Μαρκιανός VIII, 199, 392 Μασούτ Χ, 827 ΜαΟρα ΙΙΙ, 2, 42, 45, 50, 57, 75, 81 Μέμφις VIII, 598-599 Μήδας ΙΧ, 164 Μίλιον ΙΧ, 1 74 Μουζάλωv cf. Θεόδωρος δ Μουζάλωv Μωάμετ Χ, 110, 134, 174, 261 -262, 434, 453, 530, 535, 540, 764, 781, 784 Μωκησών μητρόπολις Χ, 848 Μωσαϊκός VIII, 641-642; Χ, 127 Μw(ϋ)σης (anachoreta) VIII, 214, 227 VI, 94; VIII, Μω(ϋ )σης (propheta) 634; Χ, 426, 943 Μαρκιaνούπολις

Μάρκος

Ίησοϋς

Καίσαρ

VI, 119, 239; Χ, 218, 219

Καισάρεια

cf.

Καίσαρ

Ναβουχοδονόσορ Χ,

289-290 VI, 200 Νέρων ΙΙ, 3 Νικήτας Χ, 3, 100, 298, 328, 344 Νικομήδεια cf. Νικομήδης Νικομήδης IV, 6 Νοέμβριος IV, 789 Νύσσα Χ, 89, 103, 171 - cf. Νυσσαεύς Νυσσαεύς Χ, 84, 97 Νώε VIII, 453 Νεανίας

Όδuσσός ΙΙ,

180 VI, 34-35 Όνούφριος VII, 2, 40, 81, 102-103, 125, 136, 207, 218, 238, 323, 347-348, 35 1 Όνώριος VIII, 13, 168, 181, 596 Όξύpιχος VII, 268 Οίιεσπασιανός cf. Βεσπασιανός Όλυμπιοvίκης

INDEX NOMINUM Παϋλος ΙΙ, 35, 48, 71, 141, 184, 286; νι, 83, 190-191, 371; VΙΙΙ, 704; Χ,

337·33 8

Παφvούτιος

VII, 3, 16-17, 28, 147,

Τιμόθεος ΙΙΙ, 2, 7, 15-16, 19, 24, 30,

43, 51, 75, 82, 92-93 11, 91

Τιτάν nτος

26ο, 349, 355 Πεvαπέwv κώμη ΙΙΙ,

Τ ρώη

Πέρσης

Τύχη

202,

8 48, 91, 112, 174,

1, 51 ; Χ, 175, 908, 921 Περσικός Χ, 216, 827, 970, 975 Πφσίς 1, 47 Πέτρα VIII, 436 Πέτρος Χ, 879 Πηγάσιος 11, 155 Πλούτων ΙΙ, 79 Ποιμήv VIII, 574 Πομπηϊαvός ΙΙ, 162, 168, 192, 245-246 Ποσειδώv 11, 79 Πριαμίδης VI, 76 Προκόπιος diaconus VI, 1 Προκόπιος martyr VI, 3, 17, 48, 74, 97, 139, 176, 199, 218, 250-251, 267, 276, 307, 355, 398 Πρωτεύς VI, 255 Πυθαγόρας VIII, 653 'Ραιδεστός

11, 311, 317

'Ρωμαϊκός VIII, 305, 308; Χ, 824 'ΡwμαΊος ΙΙ, 6-7; 111,4; VIII, 4 'Ρωμανός

IV, 2, 54, 76, 202, 303, 498, 634, 637, 665, 74°, 763 'Ρώμη IV, 3; VIII, 6, 34, 41, 235, 239, 255

Σαλαθιήλ

1, 48·49 VIII, 725 Σατάv Χ, 110 Σεβάστεια Χ, 722·723 Σεβαστή 11, 156 Σεβαστιανή ΙΙ, 1, 34-35, 5 1, 64, 84, 142, 200 Σέργιος (Ίοϋστος) ΙΙ, 14, 52, 145, 191 Σίvαιος VIII, 634 Σιών 1, 81 Σκείρwv VI, 72 Σκήτη VII, 345 ; VIII, 123, 291, 498, 597 Σwσίπατρος ΙΙ, 19 Σαμουήλ

159

Τρώς

11, 6 VIII, 598, VI, 76 11, 22

6οο

'Υάκινθος V, 2, 15, 28, 43-44, 64, 102 Φάλαρις

VI, 70 VIII, 422 Φιλέας 11, 181 Φιλητός 11, 20 Φιλόχριστος IV, 5'51; Χ, 967 Φωτεινή ΙΧ, 2, 13, 14, 55, 73, 87, 97, 127, 156, 194, 198, 223, 274, 405 Φαρίτης

ΧαλδαΤος Ι, 33 Χaλκοπρατία ΙΧ, Χριστιανικός Χ,

164, 389 125, 146, 169-170 Χριστιανισμός V, 177 Χριστιανός 1, 106; 11, 2, 9-10, 45, 167, 173, 180, 182, 249, 261, 309; 111, 30, 59; IV, 7, 437, 536; V, 60, 213; VI, 127-128; VII, 167; Χ, 51, 61, 88, 115, 178-1 79, 215,216,217, 228, 235, 239, 305, 306, 363-364, 421, 832, 86ο, ')05, 977 Χριστομάρτυς IV, 678-679 Χριστός Ι, 108; ΙΙ, 13, 46, 54-55, 166, 178, 205; ΙΙΙ, 5, 20, 54, 6ο; IV, 22, 31, 64, 98, 133, 211, 239, 248, 309, 326, 368, 373, 389, 438, 506, 510, 527, 540, 6ο6, 610, 680, 714, 722, 723, 733, 746, 755, 772, 793, 810; V, 50, 51, 55, 103, 121, 130, 131, 220; VI, 58, 63, 142, 208, 233, 281, 329, 339, 397; VII, 228, 311; VIII, 487, 488, 560, 625, 724, 731; ΙΧ, 74 , 7 , 9 140, 180, 453, 470; Χ, 34, 128, 133, 198-199, 237, 244, 247, 261, 275, 284, 34 1, 345 (bis), 349, 435, 448, 457, 462, 508, 512, 548, 553, 620, 630, 632-633, 641,65 1,656,703,704,731, 7'59, 765, 844, 85 1, 86ο, 887, 891, 893, 949, 952, 983 - cf. Ίηοοος

INDEX LOCORUM SACRAE SCRIPTURAE* Genesis 8, 9 17, 'j 22, 6 22, 10 39, 7-12 5o, 24

VIII, 452/ 454 VI, 201/202 V, 49 V, 49 VIII, 685/687 X, 370/371

Exodus 3, 1-3 3, 2 3, 16 13, 19 13, 21 14, 15-15,4 17, 8-13 34, 30

Il, 131/132 X, 944/945 X, 370/371 X, 370/371 X, 946/948 X, 423/425 VI, 94/95 VIII, 636/637

Numeri 16, 48 16, 50

IX, 49 IX, 49

Iosue 1, 6 1, 9 1, 18

VII, 16 VII, 16 VII, 16

I Regurn 2, 30 17, 40 17, 49 III Regum 18, 18-40 IV Regum 19, 35 20, 3-6

X, 907 VI, 234/235 VI, 234/235

Il, 130/131

VI,

96/97

IX, 305/307

I Paralipomenon 28, 20 VII, 16 I Macchabaeorum III, 78 3, 6 II Macchabaeorum 7, 1-41 X, 719/721

IV Macchabaeorum 16, 1-17, 1 X, 719/721 Psalmi 1, 3 8, 6 18, 2 18, 8 22, 4 24, 2·3 24, 2 25, 8 30, 2 35, 4 57, 5 58, 6 61, 13 67, 36 70, 1 70, 18 72, 9 73, 10 78, 10 86, 7 90, 12 105, 30 112, 9 117, 6 118, 130 137, 7 138, 12

X, 3 1/34 X, 499 X, 564/565 IV, 558/'559 II, 213/214 X, 787/788 X, 786 IV, 798 X, 786 IV, 243 IV, 400/ 401 X, 973 IV, 757 VI, 395 X, 786 VIII, 528 VI, 236/237 X, 369 X, 369/370 X, 82 IX, 142 IX, 49 IV, 669/670 IV, 773 IV, 528/529 Il, 219/220 VIII, 643/644

Proverbia 6, 5 9, 18 12, 27 24, 12

VIII, 687 IV, 231 VI, 230 IV, 757

lob 1, 1 2, 9-10. 10, 8 38, 1 38, 3

VI, 153 X, 883/885 X, 712/713 VI, 153/155 VI, 153/ 155

Sapientia 1, 4 9, 4 13, 5

IV, 402/403 X, 384/385 X, -;69/'571

* Cet index a été composé par M. Peter Van Deun.

INDEX LOCORUM S. SCRIPTURAE Siracides 1, 2 2, 5 26, 28 27, 20

IX, 152/153 VI, 361 X, 624 VIII, 687

Isaias 14, 1.2 14, 13-14 37, 36 ;8, 3·5 56, 11 58, 9

X, 495/496 X, 4')0/492 VI, g6/97 IX, ;05/307 X, 797 1, 35/;6; X, 884/885

Jeremias 15, 19

IV, 111/112

Daniel 3, 1·97 3, 47·'50 3, 47 6, 16-22

Il, 130; X, 287/2')0 VI, 319/322 IX, 410/411 II, 231/2;2

Bel et Draco 3-22 23-27

VI, 110/111 VI, 108/109

Amos 5, 8

IV, 718/719

Aggaeus 2, 4

l, 44/48

Zacharias 1, 8 6, 1•8 6, 11-13 7, 5•10 8, 16·17 9, 9-10 9, 11 14, 1·8

1, 59/6o 1, 10/13 1, 44/48 1, 64 I, 72/77 I, 80/85 1, 86/88 1, 91/94

Malachias 4, 2

IV, 748; X, 518

Matthaeus 2, 1•11 4, 6 4, 23 4, 24 5, 28-29 5, 39

X, 948/952 IX, 142 X, 514 X, 513 IX, 121/122 IV, 378/379

5, 40 5, 42 5, 44 6, 12 6, 33 8, 5·1; 8, 16 8, 28-34 9, 2·8 9, 18-26 9, 32-33 9, 35 10, 18 10, 21 10, 28 12, 22-23 13, 30 13, 45 15, 22-28 16, 15-19 16, 16 16, 17•18 16, 24 16, 25 18, 8 21, 1•11 22, 21 25, 26-28 26, 29 27, 5 28, 12-13

161

IV, 377f'!,78 IV, 379/;81 IV, 372/374 IV, ;76 VII, 116/117 X, 513 X, 513 X, 513 X, 513 X, 512 X, 513 X, 514 IV, 312/313 IV, 24/26 IV, 126/130; VI, 168/ 170 X, 513 V, 9/10 IX, 85/86 X, 513 X, 473/479 IV, 746 VI, 203/204 IX, 139/140 X, 66o/662 X, 331/332 I, 82/8; X, 218/220 IX, 21/23 IV, 554 X, 532 X, 915/918

Marcus 1, 32-33 2, 3·12 3, 16 3, 17 5, 1·20 5, 35•42 7, 24•3o 8, 34 8, 35 9, 45 9, 48 10, 29 11, 1-10 12, 17 13, 12 14, 25

X, 513 X, 5 13 VI, 21:>3/21:>4 VI, 21:>3/21:>4 X, 513 X, 512 X, 513 IX, 139/ 140 X, 66o/662 X, 331/332 X, 737/739 X, 754/758 I, 82/83 X, 218/220 IV, 24/26 IV, 554

Lucas 4, 40·4 1

X, 5 1 3

I62

INDEX LOCORUM S. SCRIPTURAE

5, 18-26 6, 14 6, 27-28 6, 30 7, 11-17 8, 26-37 8, 49-56 9, 2 3 9, 24 11, 4 11, 14 12, 4 12, 31 12,33 14, 16-24 14, 26 15, 7 15, 10 19, 28-40 20, 25 21, 14-15 21, 16 23, 46

Iohannes 1, 42 4, 7-26 4, 10 4, 1 4 5, 1·9 5, 18 7, 3° 8, 12 8,

20

8, 44 9, 1·34 9, 3o-3 1 9, 33 10, 11 11, 1-44 11, 25 12, 12-19 14, 2 14, 6 15, 25 16, 15 16, 33 19, 30 21, 25 Actus 9, 1 5

513 203/204 372/374 379/381 X, 512 X, 513 X, 512 IX, 139/140 X, 66o/662 IV, 376 X, 513 VI, 168/170 VII, 116/117 VI, 373 X, 740/747 X, 754/758 VI, 131/133 VI, 131/133 I, 82/83 X, 218/220 IV, 313/316 IV, 24/26 VII, 178/ 179 X, VI, IV, IV,

VI, 203/204 IX, 14/1:5 X, 630/631 IV, :554/'.555 X, 513 X, 472, 499/'.500 VIII, :558 X, 471 VIII, 558 Il, 205/206 X, 514/525 X, 520/523 X, 524/'.525 IX, 3:52/353 X, 512 X, 471, 472 I, 82/83 V, 138 X, 471 X, 625/626 X, 472/473 x. 5531'.554 VII, 179 IX, 432/433 II, 287; V, 19; VIII, 703

11, 24 9 14, 14 17, 31 1 3,

Ad 1, 1, 1, 2, 6, 8,

Romanos 20 25 26 6 20 3'.5

13, 1

VIII, 602/6o3 VI, 202/203 V, 35/36 X, 458/459

563/'.564 14/ 16 135 7'.57 242/243 II, 204/205; IV, 323/ 326; X, 6:51 IV, 280/283 X, VI, X, IV, IV,

I ad Corinthios X, 449 1, 18 Il, 71/72 1, 25 X, 336/337 2, 9 VIII, 357/35 8 4, 12 VI, 339/340 10, 4 IV, 109/ 110 10, 24 II ad Corinthios V, 1, 7 X, 6, 14-15 X, 12, 2 X, 12, 4 Ad Galatas 4, 5 4, 26 Ad Ephesios 4, 13 6, 12

91/92 132/133 338/339 338/ 339

X, 888 X, 62/63

VIII, 13 VI, 105/ 106; X, 401/ 4o4

Ad Philippenses X, '.5"J9/'.56o 1, 23 X, 484/486 2, 6-7 IV, 21:5 2, 7 VI, 88; X, 887/888 3, 8 V, 182/ 183 4, 3 Ad Colossenses X, 382/383 2, 14 I ad Timotheum IV, 107/108, 374/37'.5 2, 4 IV, 747/748 6, 15

INDEX LOCORUM S. SCRIPTURAE

Il ad Timotheum 2, 3 V, 50 2, 12 VI, 370/ 371 4, 1 IV, 395/397, 755/756 4, 7 VI, 368/36t;J;VIII, 6o1 / 6o2 Ad Titum 2, 13 3, 5

IV, 605/606 X, 376

Ad Hebraeos 2, 14

X, 488/ 489

10, 31 12, 1 12, 22-23

IV, 119/120 X, 652 X, 62/63

I Petri 1, 12 2, s

V, 194 X, 974/975

Apocalypsis 20, 4 20, 6

VII, 161 VII, 161

INDEX ALIORUM FONTIUM ApophthegmataPa/1'11111, Co/umo alpbab,tica,P.G. 65, 71 ·440 88 B 13 • C 1 VIII, 113/119 88 C 2·5 VIII, 191/ 194 88 C 6· 12 VIII, •j24/530 88 C 13-15 VIII, 286/289 88 D 1 · 89 A 5 VIII, 316/3:i2 89 A 6·13 VIII, 302/310 89 B 13 · C 2 VIII, 53 1/534 89 C 3·5 VIII, 353/355 89 C 6·13 VIII, 456/464 89 C 14 · D 2 VIII, 355/356 92 A 1·4 VIII, 198/203 92 A 9•12 VIII, 343/34 6 92 A 13•14 VIII, 35 1/353 92 B 1•10 VIII, 291/299 92 B 11•14 VIII, 373/376 92 C 2-9 VIII, 36o/3 6 5 92 C 10•13 VIII, 370/37 2 1 92 D 1 • 93 A 2 VIII, 378/38 8 2 93 A 9 • B 1 VIII, 39 /39 93 B 2-15 VIII, 535/549 93 C 1 • 96 A 7 VIII, 399/4 16 96 B 14 · C 6 VIII, 278/285 96 C 7 • 97 B 11 VIII, 232/ 275 97 B 13 • C 7 VIII, 383/390 97 C 8-12 VIII, 347/35o 97 D 4 • 100 C 8 VIII, 418/455 100 C 10 • 101 A 13 VIII, 466/496 101 C 8 • 104 A 12 VIII, 497/523 104 B 7 • 105 B 6 VIII, 204/228 105 B 7 • C 10 VIII, 553/573 105 C 11-14 VIII, 325/328 105 C 14 • D 4 VIII, 574/579 105 D 5 • 108 B 5 VIII, 580/6o6 108 B 7 • C 5 VIII, 330/ 343 C01Utit11tioflu Apostolkae, éd. Marcel MB'IZGBR. ùs Crnutihl/iQIU apostoliq11u, t. I-III (= S.C. 32o, 329, 336), Paris, 1985-1987 VII, 41, 2-3 (p. 96-98) X, 377/378 GREGORJUS Oratio 2

NAZIANZBNUS

(Apologetica),éd. Jean S.C. 247), Paris, 1978, p. 84·~0 7, 1-6 (p, 96) 106, 5-6 (p. 226)

BBRNARDI,

Oratio 38 (I,, Theophania),P.G. 36, 312·333 325 B 6

Grigoir, d, NdaflZI. DisÇf)llf1 1-J (=

VIII, 632/633 X, 945 IV, 309/310

Oratio 1/J (In sancblmPasc/xJ),P.G. 36, 624-664 633 C 11·12 IV, 309/310

INDEX ALIORUM FONTIUM Lihlrgia S. Basilii,éd. BR.IGHTMAN, p. 309-344 p. 341, 1. 15 IV, 134/13, p. 341, 1. 17-18 IV 526/527 LUCIANUS

Ti111on, éd. Carolus p. 33-58 7

IACOBITZ,

utiani Samosatm,isOp,ra, vol. I, Leipzig, 18,2, IV, 38

Symbo/11Constant 111 inopolitannm, éd. DossErn, p. 244-2,0 p. 248 IV, 395/397

TABLE DES MATIÈRES A VA J\:T-PROPOS,

par

J. Noret

V

PRÉFACE ÜUVRAGES

1

CITÉS EN ABRÉGÉ

I. Une notice sur le prophète Zacharie (BHG 1880c) II. Martyre de sainte Sébastiana (BHG 16196) III. Martyre des époux Timothée et Maura (BHG 1848z) IV. Passion de S. Romain (BHG 16ooz) V. Martyre de saint Hyacinthe VI. L'éloge du mégalomartyr Procope par le diacre Procope (BHG 1582b) VII. Un récit du moine Paphnuce concernant saint Onuphre (BHG 1379h) VIII. Vie de saint Arsène (BHG 167Y) IX. Invention des reliques et miracles de sainte Photine la Samaritaine (BHG 1541m) X. L'éloge du néomartyr Nicétas par Théodore Mouzalon (BHG 2302)

3 7

13 25 31 55

111

127

INDEX

Index des noms propres et des mots qui en dérivent Index locorum Sacrae Scripturae Index aliorum fontium

Composition, impression et reliure: Usines Brepols S.A. - Turnhout (Belgique) Printcd in Bclgium D/1989/009-,/43

ISBN 2·')03·40211-9 relié ISBN 2--,03-40212-7 broché ISBN 2·503·40000-0 série