Geography 09 [9]

Citation preview

‫جغرافیـه‬ ‫نهم ！ولگى‬ ‫جغرافیـه‪ -‬نهم ټولگى‬

‫‪1391‬‬

‫‪1398‬‬

‫هـ ‪ .‬ل‬

‫د پوهن‪ ３‬وزارت‬

‫ملي سرود‬ ‫دا وطن افغانســـتـــان دى‬

‫دا عــــزت د هـــر افـغـان دى‬

‫کور د سول‪ ３‬کور د تورې‬

‫هر بچی ي‪ ３‬قهرمـــــان دى‬

‫دا وطن د ټولـــو کـور دى‬

‫د بـــــلـو＇ـــــــو د ازبـکــــــــو‬

‫د پ‪＋‬ـــتــون او هـــــزاره وو‬

‫د تـــرکـمنـــــــو د تـــاجـکــــــو‬

‫ورســـره عرب‪ ،‬گوجــر دي‬

‫پــاميــريـــان‪ ،‬نـورســـتانيــــان‬

‫براهوي دي‪ ،‬قزلباش دي‬

‫هـــم ايمـــاق‪ ،‬هم پشـه يان‬

‫دا ه‪５‬ــــــواد به تل ‪＄‬لي‪８‬ي‬

‫لـکـه لـمــر پـر شـــنـه آســـمـان‬

‫په ســـينــه ک‪ ３‬د آســـيـــا به‬

‫لـکــــه زړه وي جـــاويــــــدان‬

‫نوم د حق مـــو دى رهبـــر‬

‫وايـــو اهلل اکبر وايو اهلل اکبر‬

‫د پﻮﻫﻨ‪ ３‬وزارت‬

‫جغرافﻴـــﻪ‬ ‫ﻧﻬﻢ ！ﻮلگﻰ‬ ‫‪ ١٣٩٨‬ﻫـ ‪ .‬ش‪.‬‬

‫أالف‬

‫د کتاب ځانګ‪７‬تياوې‬ ‫‪-----------------------------------------------------‬‬‫مضمون‪ :‬جغرافيه‬ ‫مؤلفين‪ :‬د تعليمي نصاب د جغرافيه ديپارتمنت علمي او مسلکي غ‪７‬ي‬ ‫اډيټ کوونکي‪ :‬د پښتو ژب‪ ３‬د اډيټ د څانګ‪ ３‬علمي او مسلکي غ‪７‬ي‬ ‫ټولګی‪ :‬نهم‬ ‫د متن ژبه‪ :‬پښتو‬ ‫انکشاف ورکوونکی‪ :‬د تعليمي نصاب د پراختيا او درسي کتابونو د تاليف لوی رياست‬ ‫خپروونکی‪ :‬د پوهن‪ ３‬وزارت د اړيکو او عامه پوهاوي رياست‬ ‫د چاپ کال‪ ١٣٩٨ :‬هجري شمسي‬ ‫د چاپ ځای‪ :‬کابل‬

‫چاپخونه‪:‬‬ ‫بر‪４‬ښناليک پته‪:‬‬

‫‪[email protected]‬‬

‫‪------------------------------------------------------‬‬

‫د درسي کتابونو د چاپ‪ ،‬و‪４‬ش او پلورلو حق د افغانستان اسالمي جمهوريت د پوهن‪３‬‬ ‫وزارت سره محفوظ دی‪ .‬په بازار ک‪ ３‬ي‪ ３‬پلورل او پ‪５‬رودل منع دي‪ .‬له سرغ‪７‬وونکو سره قانوني‬ ‫چلند ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ب‬

‫د پﻮﻫﻨ‪ ３‬د وزﻳر پﻴغام‬ ‫اقرأ باسﻢ ربک‬

‫د لوی او بښونکي خدای شکر په ځای کوو‪ ،‬چ‪ ３‬موږ ته ي‪ ３‬ژوند رابښلی‪ ،‬او د لوست او ليک‬ ‫له نعمت څخه ي‪ ３‬برخمن ک‪７‬ي يو‪ ،‬او د هٰ ّ‬ ‫الل تعالی پر وروستي پيغمبر محمد مصطفی چ‪ ３‬د الهي‬ ‫لوم‪７‬نی پيغام ورته (لوستل) و‪ ،‬درود وايو‪.‬‬ ‫څرنگه چ‪ ３‬ټولو ته ښکاره ده ‪ ١٣٩٧‬هجري لمريز کال د پوهن‪ ３‬د کال په نامه ونومول شو‪ ،‬له دې امله‬ ‫به د گران ه‪５‬واد ښوونيز نظام‪ ،‬د ژورو بدلونونو شاهد وي‪ .‬ښوونکی‪ ،‬زدهکوونکی‪ ،‬کتاب‪ ،‬ښوونځی‪،‬‬ ‫اداره او د والدينو شوراگان‪ ３‬د ه‪５‬واد د پوهنيز نظام شپ‪８‬گوني بنسټيز عناصر بلل کي‪８‬ي‪ ،‬چ‪ ３‬د ه‪５‬واد د‬ ‫ښوون‪ ３‬او روزن‪ ３‬په پراختيا او پرمختيا ک‪ ３‬مهم رول لري‪ .‬په داس‪ ３‬مهم وخت ک‪ ３‬د افغانستان د پوهن‪３‬‬ ‫وزارت د مشرتابه مقام‪ ،‬د ه‪５‬واد په ښوونيز نظام ک‪ ３‬د ودې او پراختيا په لور بنسټيزو بدلونونو ته ژمن دی‪.‬‬ ‫له همدې امله د ښوونيز نصاب اصالح او پراختيا‪ ،‬د پوهن‪ ３‬وزارت له مهمو لوم‪７‬يتوبونو څخه دي‪.‬‬ ‫همدارنګه په ښوونځيو‪ ،‬مدرسو او ټولو دولتي او خصوصي ښوونيزو تأسيساتو ک‪ ،３‬د درسي کتابونو‬ ‫محتوا‪ ،‬کيفيت او توز‪４‬ع ته پاملرنه د پوهن‪ ３‬وزارت د چارو په سر ک‪ ３‬ځای لري‪ .‬موږ په دې باور‬ ‫يو‪ ،‬چ‪ ３‬د باکيفيته درسي کتابونو له شتون پرته‪ ،‬د ښوون‪ ３‬او روزن‪ ３‬اساسي اهدافو ته رس‪５‬دلی نشو‪.‬‬ ‫پورتنيو موخو ته د رس‪５‬دو او د اغ‪５‬زناک ښوونيز نظام د رامنځته کولو لپاره‪ ،‬د راتلونکي نسل د روزونکو په‬ ‫توگه‪ ،‬د ه‪５‬واد له ټولو زړه سواندو ښوونکو‪ ،‬استادانو او مسلکي مديرانو څخه په درناوي هيله کوم‪ ،‬چ‪３‬‬ ‫د ه‪５‬واد بچيانو ته دې د درسي کتابونو په تدريس‪ ،‬او د محتوا په ل‪８５‬دولو ک‪ ،３‬هيڅ ډول هڅه او هاند ونه‬ ‫سپموي‪ ،‬او د يوه فعال او په ديني‪ ،‬ملي او انتقادي تفکر سمبال نسل په روزنه ک‪ ،３‬زيار او کوښښ وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫هره ورځ د ژمن‪ ３‬په نوي کولو او د مسؤوليت په درک سره‪ ،‬په دې نيت لوست پيل ک‪７‬ي‪ ،‬چ‪ ３‬د نن ورځ‪３‬‬ ‫گران زدهکوونکي به سبا د يوه پرمختللي افغانستان معماران‪ ،‬او د ټولن‪ ３‬متمدن او گټور اوس‪５‬دونکي وي‪.‬‬ ‫همدا راز له خوږو زده کوونکو څخه‪ ،‬چ‪ ３‬د ه‪５‬واد ارزښتناکه پانگه ده‪ ،‬غوښتنه لرم‪ ،‬څو له هر فرصت‬ ‫څخه گټه پورته ک‪７‬ي‪ ،‬او د زده ک‪７‬ې په پروسه ک‪ ３‬د ځيرکو او فعالو گ‪６‬ونوالو په توګه‪ ،‬او ښوونکو ته په‬ ‫درناوي سره‪ ،‬له تدريس څخه ښه او اغ‪５‬زناکه استفاده وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫په پای ک‪ ３‬د ښوون‪ ３‬او روزن‪ ３‬له ټولو پوهانو او د ښوونيز نصاب له مسلکي همکارانو څخه‪ ،‬چ‪ ３‬د‬ ‫دې کتاب په ليکلو او چمتو کولو ک‪ ３‬ي‪ ３‬نه ست‪７‬ې ک‪５‬دونک‪ ３‬هل‪ ３‬ځل‪ ３‬ک‪７‬ې دي‪ ،‬مننه کوم‪ ،‬او د لوی‬ ‫خدای له دربار څخه دوی ته په دې سپيڅل‪ ３‬او انسان جوړوونک‪ ３‬هڅ‪ ３‬ک‪ ３‬بريا غواړم‪.‬‬ ‫د معياري او پرمختللي ښوونيز نظام ا و د داس‪ ３‬ودان افغانستان په هيله چ‪ ３‬وگ‪７‬ي ‪ ３４‬خپلواک‪ ،‬پوه‬ ‫او سوکاله وي‪.‬‬ ‫د پﻮﻫﻨ‪ ３‬وزﻳر‬ ‫دکتﻮر ﻣحﻤد ﻣﻴروﻳس بﻠخﻲ‬

‫ج‬

‫ل‪７‬ليک‬ ‫مخ‬

‫سرليک‬ ‫لوم‪７‬ى څپرکى‬ ‫لوم‪７‬ى لوست‪.....................‬موقعيت او څلور خواوې ‪٣......................................‬ـ‪٤‬‬ ‫دويم لوست‪.......................‬طبيعي جغرافيه‪٥ .............................................. ،‬ـ‪٦‬‬ ‫دريم لوست‪ ......................‬سيندونه‪٧.......................................................‬ـ‪١٠‬‬ ‫څلورم لوست‪...................‬د کانګو حوزه ‪١١.................................................‬ـ‪١٤‬‬ ‫پنځم لوست‪......................‬جهيلونه‪١٥.....................................................‬ـ‪١٦‬‬ ‫شپ‪８‬م لوست‪.......................‬سمندرګي (بحيرې)‪١٧........................................‬ـ‪٢٠‬‬ ‫اووم لوست‪........................‬خليجونه‪٢١...................................................‬ـ‪٢٢‬‬ ‫اتم لوست‪...........................‬اقليم‪٢٣.....................................................‬ـ‪٢٤‬‬ ‫نهم لوست‪........................‬مختلف‪ ３‬اقليمي سيم‪٢٥....................................３‬ـ‪٢٨‬‬ ‫لسم لوست‪........................‬سياسي جغرافيه‪٢٩...........................................‬ـ‪٣٢‬‬ ‫يوولسم لوست‪...................‬بشري جغرافيه‪٣٣.............................................‬ـ‪٣٦‬‬ ‫دولسم لوست‪...................‬دين او ژبه‪٣٧.................................................‬ـ‪٣٨‬‬ ‫ديارلسم لوست‪..................‬اقتصادي جغرافيه الف ـ کرنه او مالداري‪٣٩....................‬ـ‪٤٠‬‬ ‫څوارلسم لوست‪..................‬ب ـ کانونه او صنايع‪٤١.........................................‬ـ‪٤٢‬‬ ‫پنځلسم لوست‪...................‬مواصالتي جغرافيه‪٤٣........................................‬ـ‪٤٤‬‬ ‫شپاړسم لوست‪...................‬د اوبو له الرې وړل او راوړل‪٤٥................................‬ـ‪٤٦‬‬ ‫د لوم‪７‬ي څپرک‪ ３‬لن‪６‬يز‪٤٧...........................................................................‬‬ ‫د افريقا د خپلواکو ه‪５‬وادونو د ځينو جغرافيايي ځانگ‪７‬نو جدول‪٤٩-٤٨..............................‬‬

‫د‬

‫مخ‬ ‫سرليک‬ ‫دويم څپرکى‪٥٠.....................................................................................‬‬ ‫اووه لسم لوست‪................‬د أستراليا موقعيت‪٥١.................. ...........................‬‬ ‫الف ـ څلورخواوې‪٥١.........................................‬‬ ‫ب ـ د أستراليا کشف‪٥٤-٥١..................................‬‬ ‫اتلسم لوست‪.....................‬طبيعي جغرافيه‪٥٨-٥٥..........................................‬‬ ‫الف ـ غرونه‪٥٨-٥٥........................................‬‬ ‫نولسم لوست‪.....................‬د أستراليا سيندونه‪٦٠-٥٩...... ...............................‬‬ ‫شلم لوست‪........................‬جهيلونه‪٦٢-٦١...............................................‬‬ ‫يوويشتم لوست‪...................‬د ـ اقليم ‪٦٤-٦٣..........................................‬‬ ‫دوه ويشتم لوست‪................‬د أستراليا سياسي جغرافيه‪٦٦-٦٥..............................‬‬ ‫درويشتم لوست‪...................‬بشري جغرافيه‪٦٨-٦٧........................................‬‬ ‫څلورويشتم لوست‪...............‬دين او ژبه‪٧٠-٦٩........... ..................................‬‬ ‫پنځه ويشتم لوست‪...............‬اقتصادي جغرافيه‪٧٤-٧١.......................................‬‬ ‫شپ‪８‬ويشتم لوست‪.................‬کانونه او صنايع‪٧٦-٧٥.........................................‬‬ ‫اووه ويشتم لوست‪................‬مواصالتي جغرافيه‪٧٨-٧٧....................................‬‬ ‫اته ويشم لوست‪...................‬اقيانوسيه‪٨٠-٧٩...............................................‬‬ ‫نه ويشم لوست‪...................‬اقتصادي حالت‪٨٢-٨١........................................‬‬ ‫ديرشم لوست‪.....................‬نوى زيالند (‪٨٦-٨٣....................)New Zealand‬‬ ‫يو ديرشم لوست‪..............‬انتارکتيکا (جنوبي قطب)‪٨٨-٨٧.................................‬‬ ‫د دويم څپرکي لن‪６‬يز‪٨٩............................................................................‬‬ ‫اصطالحات‪٩١-٩٠.................................................................................‬‬

‫ه‬

‫لﻮم‪７‬ى ＇پرکﻰ (فصل)‬

‫افرﻳقا‬ ‫شﻤا‬ ‫شﻤا ﻟﻲ‬

‫آسﻴـــــــا‬ ‫آسﻴـــــــا‬

‫ﻛﻨﮕﻞ سﻤﻨد ر‬ ‫ﻛﻨﻘﻞ سﻤﻨد ر‬

‫پــا‬ ‫ا ا رر وو پــا‬

‫اﻧ‪ ３‬سم‬

‫د مدﻳتر‬

‫آرام‬ ‫سﻤﻨدر‬

‫ﻨدر‪９－‬‬

‫د ترا‬ ‫ار ا‬

‫است‬ ‫را ا‬ ‫اسات‬ ‫را‬

‫د د س در‬ ‫د د س در‬

‫اط س‬ ‫اط س‬ ‫سﻤﻨدر‬ ‫سﻤﻨدر‬

‫ج ب‬ ‫ج ب‬ ‫ا ر کا‬ ‫ا ر کا‬

‫د افرﻳقا مﻮقعﻴت د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ ﻧقشﻪ ک‪３‬‬ ‫پﻪ ﻧقش‪ ３‬ک‪ ３‬د افرﻳقا لﻮﻳﻪ وچﻪ گﻮرئ‪.‬‬ ‫په دې څپرکي کې لولو‪:‬‬

‫مﻮقعﻴت او ＇لﻮرخﻮاوې‬ ‫طبﻴعﻲ جغرافﻴﻪ‬ ‫ غروﻧﻪ‬‫ سﻴﻨدوﻧﻪ‬‫ جﻬﻴلﻮﻧﻪ‬‫ سمﻨدرگﻲ (بحﻴرې)‬‫ خلﻴجﻮﻧﻪ‬‫ اقلﻴم‬‫سﻴاسﻲ جغرافﻴﻪ‬ ‫بشري جغرافﻴﻪ‬ ‫اقتصادي جغرافﻴﻪ‬ ‫مﻮاصﻼتﻲ جغرافﻴﻪ‬ ‫‪1‬‬

‫ش ا‬ ‫ش ا‬ ‫اﻣرﻳﻜا‬ ‫اﻣرﻳﻜا‬ ‫آرام‬ ‫سﻤﻨدر‬

‫ددې څپرکي عمومي موخې (ﻫدفﻮﻧﻪ)‬ ‫زده کوونکي دې په به څپرکي کې الندې موخو ته ورسي‪８‬ي‪.‬‬ ‫د افرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬لﻪ جغرافﻴاﻳﻲ مﻮقعﻴت سره بلدتﻴا‪.‬‬ ‫دافرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬لﻪ مﻬمﻮ غروﻧﻮ سره بلدتﻴا‪.‬‬ ‫د افرﻳقا لﻪ مﻬمﻮ سﻴﻨدوﻧﻮ‪ ،‬جﻬﻴلﻮﻧﻮ او سمﻨدرگﻴﻮ سره بلدتﻴا‪.‬‬ ‫د افرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬لﻪ سﻴاسﻲ جغرافﻴ‪ ３‬سره بلدتﻴا‪.‬‬ ‫د افرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬لﻪ بشري جغرافﻴ‪ ３‬سره بلدتﻴا‪.‬‬ ‫د افرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬لﻪ اقتصادي جغرافﻴ‪( ３‬کرﻧ‪ ،３‬کاﻧﻮﻧﻮ‪ ،‬صﻨعت او سﻮداگرۍ) سره بلدتﻴا‪.‬‬ ‫د افرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬لﻪ مﻮاصﻼتﻲ جغرافﻴ‪ ３‬سره بلدتﻴا‪.‬‬ ‫گران زده کوونکي به کوالی شي په دې څپرکى کې الندې مهارتونه حاصل او زده کړي‪:‬‬

‫د افرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬جغرافﻴاﻳﻲ مﻮقعﻴت د ﻧقش‪ ３‬پرمخ و！اکﻲ‪.‬‬ ‫د افرﻳقاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ جغرافﻴاﻳﻲ مﻮقعﻴت د ﻧقش‪ ３‬پر مخ و＊ﻴﻲ‪.‬‬ ‫د افرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د وگ‪７‬و ！ﻮلﻨﻴز او قﻮمﻲ ترکﻴب بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د افرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬اقتصادي حالت بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪2‬‬

‫لﻮم‪７‬ى لﻮست‬

‫موقعيت او څلورخواوې‬ ‫د شمالﻲ قطب داﻳره‬ ‫أسﻴا‬

‫د سﻮﻳزکاﻧال‬ ‫سﻮر سمﻨدر‪－‬ی‬ ‫افرﻳقا‬ ‫دالمﻨدب أبﻨا‬ ‫د ﻫﻨد سمﻨدر‬

‫د جدي کر＊ﻪ‬

‫ک‬ ‫سمﻨدر‬

‫د استﻮا کر＊ﻪ‬

‫د مدﻳتراﻧﻪ سمﻨدر‪－‬ی‬

‫د جبل الطارق أبﻨا‬

‫د‬ ‫اتﻼﻧتﻴ‬

‫د سرطان کر＊ﻪ‬

‫اروپا‬

‫شمالی امرﻳکا‬

‫جﻨﻮبی امرﻳکا‬

‫د جﻨﻮبﻲ قطب داﻳره‬ ‫اﻧتارکتﻴکا‬

‫د افرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬ﻧقشﻪ‬

‫أﻳا پﻮﻫﻴ‪８‬ی چ‪ ３‬تﻮر پﻮستکﻲ خلک ډ‪４‬ر پﻪ کﻮم‪ ３‬لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬ک‪ ３‬ژوﻧد کﻮي؟‬ ‫پﻮرتﻪ شکل تﻪ وگﻮرئ‪ .‬د افرﻳقا لﻮﻳﻪ وچﻪ د اروپا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬پﻪ جﻨﻮب او د أسﻴا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬پﻪ جﻨﻮب‬ ‫لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ک‪ ،３‬د ﻫﻨد سمﻨدر‪ ،‬اطلس (اتﻼﻧتﻴک) سمﻨدر او د مدﻳتراﻧ‪ ３‬د سمﻨدرگﻲ ترمﻨ‪ ＃‬د شمالﻲ عرض‬ ‫البلد د ‪ ٣٦‬درجﻮ او د سﻮ‪４‬لﻲ عرض البلد د ‪ ٣٤‬درجﻮ‪ ،‬د لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬طﻮل البلد د ‪ ١٨‬درجﻮ او د ختﻴ‪ ＃‬طﻮل‬ ‫البلد د ‪ ٥٣‬درجﻮ ترمﻨ‪ ＃‬پرتﻪ ده‪ .‬افرﻳقا د ！ﻮل‪ ３‬ﻧ‪７‬ۍ د پراخﻮالﻲ د ‪ 1‬برخ‪ ３‬پﻪ شاوخﻮا پﻪ برک‪ ３‬ﻧﻴسﻲ‪ .‬پﻪ داس‪３‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪ ٥١٠،١٠٠،٠٠٠‬کﻴلﻮمتره مربع ا！کل شﻮى دى‬ ‫حال ک‪ ３‬چ‪ ３‬د ！ﻮل‪ ３‬ﻧ‪７‬ۍ پراخﻮالﻰ (د وچ‪ ３‬او اوبﻮ پﻪ گ‪６‬ون)‬ ‫او لﻪ دې جمل‪＇ ３‬خﻪ تقرﻳبا پﻪ درﻳﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮه برخﻪ ﻳعﻨ‪ ١٤٨.٦ ３‬مﻴلﻴﻮﻧﻪ کﻴلﻮمتره مربع ﻳ‪ ３‬وچﻪ او پات‪٣٦٠ ３‬‬ ‫مﻴلﻴﻮﻧﻪ کﻴلﻮمتره مربع ﻳ‪ ３‬اوبﻪ دي‪.‬‬ ‫د افرﻳقا لﻮﻳﻪ وچﻪ د ‪ ٣٠‬مﻴلﻴﻮﻧﻮ کﻴلﻮمترو مربعﻮ پﻪ پراخﻮالﻲ سره د أسﻴا او امرﻳکا د لﻮﻳﻮ وچﻮ ＇خﻪ وروستﻪ‬ ‫درﻳمﻪ درجﻪ لري‪ .‬پﻪ ‪ ٢٠١٧‬م کال ک‪ ３‬د افرﻳقا د وگ‪７‬و شم‪５‬ر ‪ ١.٢‬ملﻴاردو تﻨﻮ ＇خﻪ زﻳات دی‪.‬‬ ‫ د ﻧقش‪ ３‬پرمخ دافرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬مﻮقعﻴت و＊اﻳاست او ＇لﻮرخﻮاوى ﻳ‪ ３‬بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬‫د افرﻳقا لﻮﻳﻪ وچﻪ د شمال لﻪ خﻮا د مدﻳتراﻧ‪ ３‬پﻪ سمﻨدرگﻲ‪ ،‬د ختﻴ‪ ＃‬لﻪ خﻮا د ﻫﻨد پﻪ سمﻨدر او سﻮر‬ ‫سمﻨدرگﻲ او د سﻮ‪４‬ل لﻪ خﻮا د ﻫﻨد د سمﻨدر او اطلس سمﻨدر پﻪ گ‪６‬و اوبﻮ پﻮرې ﻧ‪＋‬ت‪ ３‬ده‪ .‬د لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬خﻮاتﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬د اتلس سمﻨدر دی‪ .‬د سﻮﻳز د کاﻧال پﻪ کﻴﻨدلﻮ سره د مدﻳتراﻧ‪ ３‬او سﻮر سمﻨدرگﻲ ترمﻨ‪ ＃‬د اوبﻮ ﻻره مﻨ‪％‬تﻪ‬ ‫راغل‪ ３‬ده‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫د افرﻳقا لﻮﻳﻪ وچﻪ لﻪ ＇لﻮرخﻮاو ＇خﻪ پﻪ سمﻨدروﻧﻮ او سمﻨدرگﻴﻮ پﻮرې ﻧ‪＋‬ت‪ ３‬ده او د ﻳﻮه ！اپﻮ ب‪２‬ﻪ ﻳ‪ ３‬غﻮره ک‪７‬ې ده‪.‬‬ ‫دا لﻮﻳﻪ وچﻪ پﻪ شمال لﻮﻳدﻳ‪％‬ﻪ ＇ﻨ‪６‬ه ک‪ ３‬د جبل الطارق د ﻧرۍ آبﻨا پﻪ واسط‪ ３‬د اروپا لﻪ لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪３‬‬ ‫＇خﻪ او پﻪ شمال ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬د باب المﻨدب د آبﻨا او سﻮر سمﻨدرگﻲ پﻪ واسط‪ ３‬د آسﻴا لﻪ لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪＇ ３‬خﻪ‬ ‫راب‪５‬لﻪ شﻮې ده‪.‬‬ ‫‪９－‬‬ ‫د‬

‫د آسﻴا ﻟﻮﻳﻪ وچﻪ‬

‫مدﻳتراﻧی سمﻨدر‬

‫ل‪７‬ۍ‬

‫‪ . . . .‬کر＊ﻪ‬

‫س‬

‫د‬

‫د‬

‫‪...‬‬

‫‪...‬‬

‫سﻴﻨد‬

‫سﻴﻨد‬

‫ﻮ‬ ‫ر سم‬

‫ﻨد‬ ‫ر‪９－‬‬

‫د ‪ . . . .‬بحﻴره‬

‫د‬

‫‪...‬‬

‫‪.‬د‬ ‫غروﻧﻮ‬

‫جبﻞ اﻟطارق آبﻨا‬

‫د‪..‬‬ ‫‪...‬‬

‫باب اﻟﻤﻨدب‬

‫＇ﻮکﻪ‬ ‫د‪..‬‬

‫‪...‬‬ ‫د‪..‬‬

‫د افرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬سپﻴﻨﻪ ﻧقشﻪ‬

‫‪！ . .‬اپﻮ‬

‫د غروﻧﻮ ل‪７‬ۍ‬ ‫＇ﻮکﻪ‬ ‫سﻴﻨد‬ ‫جﻬﻴل‬

‫د اتﻼﻧتﻴﻚ سﻤﻨدر‬

‫＇ﻮکﻪ‬

‫ﻻر＊ﻮد‪:‬‬

‫د‬ ‫سﻴﻨد‬

‫د ﻫﻨد سﻤﻨدر‬

‫‪...‬‬

‫د ‪ . . .‬جﻬﻴل‬

‫د‪.‬‬

‫د ‪ . . . . . .‬سﻤﻨدر‬

‫‪..‬‬ ‫سﻴﻨد‬ ‫د‬

‫‪ . . .‬سﻴﻨد‬

‫‪ . . . .‬کر＊ﻪ‬

‫د ټولگي فعاليت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ！ﻮلگﻲ ک‪ ３‬پﻪ ډلﻮ ووﻳشل شﻲ‪ ،‬ﻫره ډلﻪ دې ﻧﻮرو تﻪ د ﻧقش‪ ３‬لﻪ مخ‪ ３‬د پﻮ＊تﻨ‪ ３‬او‬ ‫‪＄‬ﻮاب پﻪ تﻮگﻪ د افرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬جغرافﻴاﻳﻲ مﻮقعﻴت او ＇لﻮرخﻮاوې وواﻳﻲ‪.‬‬

‫؟‬

‫پوښتنې‬

‫‪ -1‬د سﻮﻳز د کاﻧال پﻪ کﻴﻨدلﻮ سره د کﻮمﻮ سمﻨدرگﻴﻮ ترمﻨ‪ ＃‬د اوبﻮ ﻻر مﻨ‪％‬تﻪ راغل‪ ３‬ده؟‬ ‫‪ -٢‬د سﻮﻳز کاﻧال د افرﻳقا پﻪ کﻮم‪ ３‬برخ‪ ３‬ک‪ ３‬مﻮقعﻴت لري؟‬ ‫‪ -٣‬د افرﻳقا لﻮﻳﻪ وچﻪ لﻪ أسﻴا ＇خﻪ د کﻮم‪ ３‬ابﻨاء پﻪ وسﻴل‪ ３‬ب‪５‬لﻪ شﻮې ده؟‬ ‫سم ‪＄‬ﻮاب وپ‪５‬ژﻧ‪.９‬‬ ‫ب ) د باب المﻨدب أبﻨا‬ ‫الف) د جبل الطارق أبﻨا‬ ‫د ) درداﻧﻴل آبﻨا‬ ‫ج) د بﻴرﻧگ أبﻨا‬ ‫ﻟﻪ ټولگي څخه بهر فعاليت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې دافرﻳقا ﻧقشﻪ پﻪ خپلﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬رسم ک‪７‬ي‪ .‬او ﻫم دې وواﻳﻲ چ‪ ３‬کﻮمﻮ أبﻨاوو افرﻳقا‬ ‫لﻪ اسﻴا او اروپا ＇خﻪ ب‪５‬لﻪ ک‪７‬ې ده؟‬

‫‪4‬‬

‫دوﻳﻢ ﻟﻮست‬

‫طبيعي جغرافيه‬ ‫د مـ‬

‫رانې س‬

‫د اطﻠس غروﻧﻪ‬

‫د تبستﻲ غروﻧﻪ‬

‫ع‬ ‫د باب‬ ‫دن‬ ‫خﻠﻴ‬ ‫ج اﻟﻤﻨدب تﻨﮕﻪ‬

‫د چاد جﻬﻴﻞ‬

‫دﻧ‬ ‫ﻴج‬

‫د‬

‫ﻟـــﻮﻳــــﻪ صحـــرا‬

‫د ‪－‬ﻴﻨﻲ غروﻧﻪ‬

‫د حببشﻲ سطحی‬ ‫د استﻮا ﻛر＊ﻪ‬

‫د گينې خﻠﻴج‬

‫د وﻳﻜتﻮرﻳا‬ ‫جﻬﻴﻞ‬

‫د اطﻠس سﻤﻨدر‬

‫د تاﻧﮕاﻧﻴﻜا‬ ‫جﻬﻴﻞ‬

‫الرښود‬

‫د کﻮمﻮر ！اپﻮگان‬ ‫ﻣادغاسﻜر‬

‫د جدي ﻛر＊ﻪ‬

‫رس‬ ‫ﻴ ﻨد‬

‫د سرطان ﻛر＊ﻪ‬

‫س‬ ‫ﻮر س‬ ‫ﻤﻨد‬ ‫رﮔﻰ‬

‫د سﻮ‬

‫د ﻧﻴ‬ ‫ﻞس‬ ‫ﻴﻨد‬

‫ﻳز ﻛ‬ ‫اﻧال‬

‫ﻤــﻨــ‬

‫ـــ‬

‫ـديـت‬

‫درﮔﻰ‬

‫د جب‬

‫ـﻞ اﻟطــارق آبـﻨا‬

‫د‬

‫زاﻣبزي‬

‫سﻴﻨد‬ ‫د کاالهاري صحرا‬

‫ړې سطحې‬ ‫ر‬ ‫د ‪ ٤٠٠٠‬مترو ＇خﻪ لﻮړې ＇ﻮک‪３‬‬ ‫د ‪ ٤٠٠٠‬مترو ＇خﻪ لﻮړې اورغﻮر‪＄‬ﻮوﻧکﻲ ＇ﻮک‪３‬‬

‫د هند سمندر‬

‫د اورانژ سيند‬

‫‪７＄‬وب‪ ３‬او د سﻴﻨدوﻧﻮ تﻴزې اوبﻪ‬

‫د اميد دماغه‬

‫پﻪ افرﻳقا ک‪ ３‬کﻮم مشﻬﻮر غروﻧﻪ شتﻪ دي؟‬

‫د افرﻳقا طبﻴعﻲ ﻧقشﻪ‬

‫د افرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬صحرا ﻳﻮه ＇ﻨ‪６‬ه‬

‫پﻮرتﻨﻲ شکل تﻪ وگﻮرئ‪ .‬د افرﻳقا لﻮﻳﻪ وچﻪ د جغرافﻴاﻳﻲ جﻮړ＊ت لﻪ مخ‪ ３‬د صافﻮ غاړو لروﻧک‪ ３‬ده او‬ ‫زﻳات‪ ３‬لﻮړې او ژورې ﻧﻪ لري‪ ،‬ﻧﻮ ‪＄‬کﻪ پﻪ دې لﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪ ３‬د آسﻴا او شمالﻲ امرﻳکا پﻪ شان لﻮى خلﻴجﻮﻧﻪ او‬ ‫！اپﻮ وزم‪ ３‬ﻧﻪ لﻴدل ک‪８５‬ي‪ ،‬خﻮ ددې لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬پﻪ مﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬پراخ‪ ３‬لﻮړې سطح‪ ３‬مﻨ‪ ＃‬تﻪ راغلﻲ چ‪ ３‬شاوخﻮا‬ ‫او پﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي ډول ختﻴ‪％‬ﻪ خﻮا ﻳ‪ ３‬پﻪ لﻮړو غروﻧﻮ پﻮرې ﻧ‪＋‬ت‪ ３‬ده‪ ،‬خﻮ پﻪ عمﻮمﻲ تﻮگﻪ پﻪ دې لﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪３‬‬ ‫غروﻧﻪ او لﻮړې ژورې ل‪８‬ې دي‪.‬‬ ‫ غروﻧﻪ‬‫د افرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬مﻬم غروﻧﻪ د اطلس غروﻧﻪ دي چ‪ ３‬د افرﻳقا پﻪ شمال لﻮﻳدﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬د ‪ ٤٠٠٠‬مترو ＇خﻪ پﻪ‬ ‫ډ‪４‬ر لﻮړوالﻲ سره د ساحلﻲ مﻮازي ل‪７‬ۍ پﻪ تﻮگﻪ چ‪ ３‬د اﻳ＂الﻴا د ﻫ‪５‬ﻮاد د اپﻨﻴﻦ د غروﻧﻮ دل‪７‬ﻳﻮ ﻳﻮه برخﻪ شم‪５‬رل ک‪８５‬ي‬ ‫د مدﻳتراﻧ‪ ３‬د سمﻨدرگﻲ او لﻮﻳ‪ ３‬صحرا ترمﻨ‪ ＃‬پراتﻪ دي‪ .‬دا ل‪７‬ۍ د تﻮﻧس لﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ＇خﻪ پﻴل او د لﻮﻳدﻳ‪ ＃‬پﻪ لﻮر‬ ‫غزﻳدل‪ ３‬ده او د مﻨ‪％‬ﻨﻲ اطلس‪ ،‬ساحلﻲ اطلس او کﻮچﻨﻲ اطلس پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪８４‬ي‪ .‬د گﻴﻨﻲ غروﻧﻪ د گﻴﻨﻲ د خلﻴج پﻪ‬ ‫شمال لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬د ساحل سره مﻮازي پراتﻪ دي‪ .‬ددې ل‪７‬ۍ ډﻳر لﻮړ ارتفاعات پﻪ لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬د فﻮتا جالﻮن غروﻧﻪ دي‬ ‫‪5‬‬

‫چ‪ ３‬د ‪ ١٥٠٠‬مترو ＇خﻪ ډ‪４‬ر لﻮړوالﻰ لري‪ .‬د افرﻳقا پﻪ ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬لﻮړې ‪＄‬مک‪ ３‬شتﻪ چ‪ ３‬د حبش‪ ３‬د لﻮړو سطحﻮ پﻪ‬ ‫ﻧﻮم ﻳاد‪８４‬ي‪ .‬ﻫمدارﻧگﻪ د وﻳکتﻮرﻳا د جﻬﻴل پﻪ ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬د ختﻴ‪ ３％‬افرﻳقا لﻮړې پرت‪ ３‬دي چ‪ ３‬د کﻴﻨﻴا لﻮړې ‪٥١٩٩‬‬ ‫متره او د کلﻴماﻧجارو ＇ﻮکﻪ ‪ ٥٨٩٥‬متره لﻮړوالﻰ لري‪ .‬د افرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬ﻧﻮر غروﻧﻪ د تبستﻲ غروﻧﻪ دي چ‪ ３‬پﻪ‬ ‫صحراﻳﻲ سﻴمﻮ ک‪ ３‬پراتﻪ دي‪ ،‬لﻮړه ＇ﻮکﻪ ﻳ‪ ３‬د امﻰ قﻮسﻰ پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪８４‬ي او د سمﻨدر لﻪ سطح‪＇ ３‬خﻪ تقرﻳباً ‪٣٥٠٠‬‬ ‫متره لﻮړوالﻰ لري‪.‬‬ ‫ د افرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬لﻮﻳﻪ صحرا ددې براعظم پﻪ کﻮمﻪ برخﻪ ک‪ ３‬مﻮقعﻴت لري؟‬‫صحراﻳﻲ سﻴم‪ ３‬چ‪ ３‬د افرﻳقا پﻪ شمال ک‪ ３‬پرت‪ ３‬دي د لﻮﻳ‪ ３‬صحرا پﻪ ﻧﻮم‪ ،‬د ﻧ‪７‬ۍ لﻮى شگلﻨ‪％‬اﻳﻮﻧﻪ تشکﻴلﻮي‪،‬‬ ‫چ‪ ３‬زﻳاتره برخ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د کرﻧ‪ ３‬وړ ﻧﻪ دي‪ .‬د افرﻳقا ساحلﻲ برخ‪ ３‬سمﻨدر تﻪ د ﻧژد‪４‬ﻮالﻲ پﻪ سبب کرﻧﻴزې برخ‪ ３‬تشکﻴلﻮي‬ ‫لکﻪ د مصر‪ ،‬لﻴبﻴا او الجزاﻳر شمالﻲ سﻴم‪ ،３‬ﻫمدارﻧگﻪ سﻮ‪４‬ل ختﻴ‪％‬ﻮ سﻮاحلﻮ ﻫم کرﻧﻴزې حاصل خﻴزې ‪＄‬مک‪３‬‬ ‫مﻨ‪ ＃‬تﻪ راوړې دي‪ .‬پﻪ خﻴت‪％‬ﻮ سﻮاحلﻮ ک‪ ３‬د مﻮزمبﻴق او سﻮمالﻴ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ پﻪ اوږدو ک‪ ３‬ﻫم مﻬم‪ ３‬کرﻧﻴزې سﻴم‪３‬‬ ‫شتﻪ دي‪.‬‬

‫د ټولگي فعاليت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ډلﻮ ووﻳشل شﻲ‪ ،‬ﻫره ډلﻪ دې د لﻮست پﻪ غﻮره مطلبﻮﻧﻮ بحث او خبرې وک‪７‬ي او‬ ‫پاﻳل‪ ３‬دې ﻧﻮرو ！ﻮلگﻴﻮالﻮ تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬

‫؟‬

‫پوښتنې‬

‫‪ -١‬د گﻴﻨﻲ د خلﻴج لﻮﻳدﻳ‪ ３％‬لﻮړې پﻪ کﻮم ﻧﻮم ﻳاد‪８４‬ي؟‬ ‫‪ -٢‬د اطلس غروﻧﻪ پﻪ کﻮم ‪＄‬اى ک‪ ３‬مﻮقعﻴت لري؟‬ ‫‪ -٣‬د افرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬پﻪ ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬کﻮمﻪ لﻮړه سطحﻪ پرتﻪ ده؟‬ ‫‪ -٤‬د تبستﻲ غروﻧﻪ د افرﻳقا پﻪ کﻮم ‪＄‬اى ک‪ ３‬مﻮقعﻴت لري؟‬ ‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬

‫د لﻮم‪７‬ي لﻮست د افرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬لﻪ لﻴکﻨ‪ ３‬پرتﻪ ﻧقشﻪ پﻪ خپلﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬بشپ‪７‬ه ک‪７‬ئ او ﻻﻧد‪４‬ﻨﻴﻮ‬ ‫پﻮ＊تﻨﻮتﻪ ‪＄‬ﻮاب ورک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -١‬د غروﻧﻮ ﻫغﻪ ل‪７‬ۍ چ‪ ３‬د افرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬پﻪ شمال لﻮﻳدﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬پرت‪ ３‬دي ＇ﻪ ﻧﻮم‪８５‬ي؟‬ ‫‪ -٢‬د افرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د غروﻧﻮ د لﻮړو ＇ﻮکﻮ ﻧﻮمﻮﻧﻪ وواﻳاست‪.‬‬ ‫‪6‬‬

‫در‪４‬م لﻮست‬

‫سيندونه‬ ‫راﻧ‪ ３‬سمﻨدر‪－‬ﻰ‬

‫س‬

‫ﻮر‬ ‫سمﻨد‬

‫د سرطان کر＊ﻪ‬

‫ر‪－‬ﻰ‬

‫د مدﻳت‬

‫د سﻴﻨ‪／‬ال سﻴﻨد‬

‫د چاد جﻬﻴل‬ ‫د استﻮا کر＊ﻪ‬

‫د ﻫﻨــــد سمــﻨـدر‬

‫د جدي کر＊ﻪ‬

‫د اطﻠس (اتﻼﻧتﻴﻚ) سﻤﻨدر‬

‫کلﻨی اور＊ت پﻪ مﻴلﻲ متر‬

‫‪ ٢٠٠٠‬مﻴلﻲ متره‬ ‫‪ ١٠٠٠‬مﻴلﻲ متره‬ ‫‪ ٢٥٠‬مﻴلﻲ متره‬ ‫لﻪ ‪＇ ٢٥٠‬خﻪ ل‪８‬‬

‫د اﻓرﻳﻘا ﻣشﻬﻮر سﻴﻨدوﻧﻪ‬

‫د افرﻳقا سﻴﻨدوﻧﻪ پﻪ کﻮمﻮ حﻮزو ک‪ ３‬پراتﻪ دي‪ ،‬او ددې لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬پﻪ اقتصادي او کرﻧﻴز ژوﻧد ک‪＇ ３‬ﻪ ارز＊ت لري؟‬ ‫د افرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د سﻴﻨدوﻧﻮ ﻧقش‪ ３‬تﻪ وگﻮرئ‪＇ .‬رﻧگﻪ چ‪ ３‬د استﻮا کر＊ﻪ د افرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪３‬‬ ‫د مﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬برخ‪＇ ３‬خﻪ ت‪５‬ر‪８４‬ي‪ ،‬ﻧﻮ ‪＄‬کﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ استﻮاﻳﻲ برخﻪ ک‪ ３‬اور＊ت ډ‪４‬ر زﻳات دى‪ .‬لﻪ ﻫمدې کبلﻪ‬ ‫د افرﻳقا پﻪ لﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪ ３‬ډ‪４‬ر سﻴﻨدوﻧﻪ بﻬﻴ‪８‬ي چ‪！ ３‬ﻮل اوږده او لﻪ اوبﻮ ＇خﻪ ډک دي‪ .‬خﻮ دا سﻴﻨدوﻧﻪ د‬ ‫چ＂ک‪ ３‬بﻬ‪５‬دﻧ‪ ３‬او ل‪ ８‬ژوروالﻲ لﻪ املﻪ د ب‪７５‬ۍ چلﻮلﻮ وړ ﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫ د افرﻳقا د اوبﻮ حﻮزې کﻮم‪ ３‬دي؟‬‫د افرﻳقا د اوبﻮ حﻮزې کﻮﻻى شﻮ پﻪ ﻻﻧدې تﻮگﻪ وو‪４‬شﻮ‪:‬‬ ‫‪ -١‬د مدﻳتراﻧ‪ ３‬د حﻮزې سﻴﻨدوﻧﻪ لکﻪ د ﻧﻴل سﻴﻨد‪.‬‬ ‫‪ -٢‬د اطلس سمﻨدر د حﻮزې سﻴﻨدوﻧﻪ‪ ،‬لکﻪ‪ :‬کاﻧگﻮ‪ ،‬ﻧاﻳجﻴر‪ ،‬سﻨﻴگال او اُراﻧژ‪.‬‬ ‫‪ -٣‬د ﻫﻨد د سمﻨدر سﻴﻨدوﻧﻪ‪ ،‬لکﻪ‪ :‬زامبﻴزي؟‬ ‫‪ -٤‬د ت‪７‬ل‪ ３‬حﻮزې سﻴﻨدوﻧﻪ چ‪ ３‬د افرﻳقا پﻪ جﻨﻮبﻲ شگلﻦ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ﻳا لﻮﻳﻪ صحرا ک‪ ３‬جذبﻴ‪８‬ي‪،‬‬ ‫لکﻪ‪:‬شاري‪.‬‬

‫‪7‬‬

‫‪ -‬دنيل سيند‬

‫د افرﻳقا لﻪ مشﻬﻮرو سﻴﻨدوﻧﻮ ＇خﻪ دى چ‪ ３‬مصر ﻳ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ د ډ‪４‬رو لرغﻮﻧﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ پﻪ لﻴکﻪ ک‪ ３‬درولﻰ‬ ‫دى‪ .‬ﻫﻴرودت ﻳﻮﻧاﻧﻲ مﻮرخ لﻴکﻲ چ‪( ３‬مصر د ﻧﻴل ډال‪ ９‬ده)‪ .‬د ﻧﻴل د سﻴﻨد وادي پراخﻪ ساحﻪ ده چ‪ ３‬لﻪ ختﻴ‪＃‬‬ ‫او لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬لﻮري ＇خﻪ د د＊تﻮ پﻪ واسطﻪ محدوده شﻮې ده‪ .‬د ﻧفﻮسﻮ د گ‪ ０‬شم‪５‬ر زﻳاتﻪ برخﻪ د ﻧﻴل د سﻴﻨد پﻪ‬ ‫وادي او د ﻫغﻪ پﻪ دلتا ک‪＄ ３‬اى پر‪＄‬اى شﻮې ده‪ .‬د ﻧﻴل سﻴﻨد چ‪ ٦٦٩٥ ３‬کﻴلﻮمتره اوږدوالﻰ لري د وﻳکتﻮرﻳا‬ ‫او البرت د جﻬﻴلﻮﻧﻮ ＇خﻪ سرچﻴﻨﻪ اخلﻲ‪ ،‬د شمال پﻪ لﻮر بﻬ‪８５‬ي او ﻳﻮازې د قاﻫرې او د اسﻮان پﻪ سﻴمﻮ ک‪ ３‬د‬ ‫کرﻧ‪＄ ３‬مک‪ ３‬اوبﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫د ﻧﻴﻞ سﻴﻨد ﻧقشﻪ‬

‫ﻟﻴــبﻴـا‬

‫اح‬

‫ﻤر‬

‫سﻤﻨ‬

‫در‬

‫ﮔﻰ‬

‫سع‬

‫ﻮد‬

‫دس‬

‫ي‬

‫ﻮﻳز‬

‫عر‬

‫بست‬

‫خﻠ‬

‫ان‬

‫ﻴج‬

‫اسﻜﻨدرﻳﻪ‬

‫د‬

‫دﻟ‬

‫د نوبې صحرا‬

‫د‬

‫ﻴبﻴ ا‬

‫ـرا‬

‫صـ‬

‫ـح‬

‫ﻬﻴﻞ‬

‫ﻧاص‬

‫رج‬

‫‪ ٥٠٠-٢٠٠‬مترو‬ ‫‪ ١٠٠٠ - ٥٠٠‬مترو‬ ‫د ‪ ١٠٠٠‬مترو ＇خﻪ لﻮړ‬

‫د سمﻨدر لﻪ سطح‪＇ ３‬خﻪ ک‪＋‬تﻪ‬ ‫صفر ‪ ١٠٠ -‬مترو‬ ‫‪ ٢٠٠ - ١٠٠‬مترو‬

‫‪8‬‬

‫در‪４‬م لﻮست‬

‫د ﻧﻴل سﻴﻨد پﻪ خپل مصب (خﻮلﻪ) ک‪ ３‬د مدﻳتراﻧ‪ ３‬د سمﻨدرگﻲ د اسکﻨدرﻳ‪ ３‬پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬لﻮﻳ‪ ３‬دلتاوې‬ ‫(‪ )Deltas‬جﻮړوي‪ .‬د ﻧﻴل د وادي رسﻮبﻲ خاورو ددې حﻮزې پﻪ کرﻧﻪ او د خلکﻮ د بشري تمدن پﻪ بﻨس＀ ک‪３‬‬ ‫مرستﻪ ک‪７‬ې ده‪ .‬پﻪ مصر ک‪ ３‬تقرﻳبا ً ﻫ‪ ＆５‬باران ﻧﻪ اوري‪ ،‬خﻮ ددې لپاره چ‪ ３‬لﻪ کرﻧ‪＇ ３‬خﻪ پﻮره خﻮراکﻲ مﻮاد‬ ‫ﻻس تﻪ راشﻲ ډ‪４‬رو اوبﻮ تﻪ اړتﻴا ده‪ ،‬دې مﻮخ‪ ３‬تﻪ د رسﻴدلﻮ لپاره د ﻧﻴل پرسﻴﻨد بﻨدوﻧﻪ جﻮړ شﻮي دي‪ .‬لکﻪ چ‪３‬‬ ‫دارﻧگﻪ پﻪ ‪ ١٩٧١‬م کال ک‪ ３‬د اسﻮان بﻨد د اسﻮان پﻪ سﻴمﻪ ک‪ ３‬جﻮړ شﻮى دى چ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ ډ‪４‬ر لﻮى مصﻨﻮعﻲ‬ ‫د افريقا د سيندونو سپينه نقشه‬

‫د جبل الطارق آبناء‬

‫اروپا‬

‫د سﻮﻳز ﻛاﻧال‬ ‫اسکﻨدرﻳﻪ‬

‫عـربستـان‬ ‫د سرطان کرښه‬

‫العيون بندر‬

‫د باب المندب آبناء‬

‫سور‬

‫سم‬

‫ندر‬

‫گی‬

‫ﻧﻘشﺔ سﻔﻴد درﻳاﻫاى اﻓرﻳﻘا‬

‫اسﻮان بﻨد‬

‫د استوا کرښه‬

‫د هنــــــــــد سمنــــدر‬ ‫م‬ ‫دغا‬ ‫سکر‬ ‫د جدي کرښه‬

‫‪9‬‬

‫د اطـــلس سمنــــدر‬

‫جﻬﻴل ﻳ‪ ３‬ﻫم جﻮړ ک‪７‬ى دى‪ .‬د ﻧﻮمﻮړي بﻨد لﻪ اوبﻮ ＇خﻪ د کرﻧﻴزو ‪＄‬مکﻮ پﻪ خ‪７‬و بﻮلﻮ ک‪ ３‬ډ‪４‬ره گ＂ﻪ اخﻴستل‬ ‫ک‪８５‬ي‪ .‬سربﻴره پر دې د زﻳاتﻮ اوبﻮ د خطر مخﻨﻴﻮى ﻫم کﻮي او د بر‪＋４‬ﻨا د تﻮلﻴد سبب ﻫم گر‪５＄‬دلی دى‪ .‬د ﻧﻴل‬ ‫د سﻴﻨد اقتصادي گ＂ﻪ داده چ‪ ３‬ﻫم ورباﻧدې بﻨد جﻮړ شﻮى او ﻫم د سﻮډان او مصر دواړه ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ د ﻫغﻪ لﻪ اوبﻮ‬ ‫＇خﻪ پﻪ اوبﻮ لگﻮلﻮ ک‪ ３‬گ＂ﻪ اخلﻲ‪ .‬د ﻧﻴل سﻴﻨد مرستﻴاﻻن د سپﻴﻦ ﻧﻴل او ابﻲ ﻧﻴل پﻪ ﻧﻮمﻮﻧﻮ ﻳاد‪８４‬ي‪ .‬دا سﻴﻨد د‬ ‫سﻮډان د ﻫ‪５‬ﻮاد تر پﻼزمﻴﻨ‪ ３‬د سپﻴﻦ ﻧﻴل پﻪ ﻧﻮم ﻳادﻳ‪８‬ي‪ .‬پﻪ ﻫمدې ‪＄‬اى ک‪ ３‬د خپل مرستﻴال ابﻲ ﻧﻴل سره چ‪３‬‬ ‫د حبش‪ ３‬لﻪ غروﻧﻮ ＇خﻪ سرچﻴﻨﻪ اخلﻲ ﻳﻮ ‪＄‬اى ک‪８５‬ي‪ .‬د سپﻴﻦ ﻧﻴل اوبﻪ د خپل بﻬﻴر پﻪ اوږدو ک‪ ３‬ب‪７‬اس ک‪８５‬ي‬ ‫او اوبﻪ ﻳ‪ ３‬کم‪８５‬ي‪ ،‬ﻧﻮ ‪＄‬کﻪ ابﻲ ﻧﻴل د ﻧﻴل د سﻴﻨد د اوبﻮ پﻪ حجم ک‪ ３‬غﻮره رول لﻮبﻮي‪.‬‬

‫د ټولگي فعاليت‬

‫؟‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ＇ﻮ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ ،‬ﻫره ډلﻪ دې پﻪ ﻻﻧدې مﻮضﻮعاتﻮ باﻧدې بحث وک‪７‬ي او پاﻳلﻪ دې‬ ‫！ﻮلگﻴﻮالﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫ د افرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د اوبﻮ حﻮزې‪.‬‬‫ د ﻧﻴل سﻴﻨد او مرستﻴاﻻن ﻳ‪.３‬‬‫ د ﻧﻴل د سﻴﻨد اقتصادی ارز＊ت‪.‬‬‫پوښتنې‬

‫‪ -١‬د ﻧفﻮسﻮ شم‪５‬ر د ﻧﻴل د سﻴﻨد پﻪ کﻮمﻪ برخﻪ ک‪ ３‬زﻳات دى؟‬ ‫‪ -٢‬د ﻫغﻮ بﻨدوﻧﻮ ﻧﻮمﻮﻧﻪ واخلئ چ‪ ３‬د ﻧﻴل پر سﻴﻨد جﻮړ شﻮي دي؟‬ ‫‪ -٣‬د ﻧﻴل سﻴﻨد ＇ﻪ اقتصادي ارز＊ت لري؟‬ ‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬

‫د افرﻳقا د سﻴﻨدوﻧﻮ د لﻴکﻨ‪ ３‬پرتﻪ ﻧقشﻪ‪ ،‬پﻪ خپلﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬رسم ک‪７‬ئ او پﻪ ﻫغ‪ ３‬ک‪ ３‬د افرﻳقا د مﻬمﻮ سﻴﻨدوﻧﻮ‬ ‫ﻧﻮمﻮﻧﻪ او مﻮقعﻴت ولﻴکئ‪.‬‬

‫‪10‬‬

‫＇لﻮرم لﻮست‬

‫د کانگو حوزه‬

‫د کاﻧگﻮ دحﻮزې ساح‪ ３‬تﻪ ول‪ ３‬شﻨﻪ افرﻳقا واﻳﻲ؟‬

‫د استﻮاﻳ‪＄ ３‬ﻨ‪／‬لﻮﻧﻮ مﻨظره‬

‫د افرﻳقا بلﻪ لﻮﻳﻪ حﻮزه د کاﻧگﻮ حﻮزه ده چ‪ ３‬پﻪ طبﻴعﻲ تﻮگﻪ ﻫلتﻪ استﻮاﻳﻲ گ‪ ０‬او لﻮى ‪＄‬ﻨگلﻮﻧﻪ شتﻪ‪ .‬ډ‪４‬رې‬ ‫تﻮدوخ‪ ３‬او زﻳاتﻮ باراﻧﻮﻧﻮ‪ ،‬گ‪＄ ０‬ﻨگلﻮﻧﻪ پﻪ ﻫغﻪ ‪＄‬ای ک‪ ３‬مﻨ‪ ＃‬تﻪ راوړي دي‪ .‬د ﻧباتاتﻮ وده دلتﻪ ﻫ‪（５‬کلﻪ ﻧﻪ‬ ‫‪＄‬ﻨ‪６‬ﻳ‪８‬ي‪ .‬د افرﻳقا دې برخ‪ ３‬تﻪ شﻨﻪ افرﻳقا واﻳﻲ‪ .‬ﻫلتﻪ د وﻧﻮ وده دومره زﻳاتﻪ ده چ‪ ３‬کلﻪ ﻳ‪ ３‬لﻮړوالﻰ ‪ ٥٠‬مترو تﻪ‬ ‫ﻫم رسﻴ‪８‬ي‪ .‬د (‪ )٧‬مخ د افرﻳقا د سﻴﻨدوﻧﻮ ﻧقش‪ ３‬ک‪ ３‬وگﻮري د کاﻧگﻮ سﻴﻨد چ‪ ３‬لﻪ ختﻴ‪＇ ＃‬خﻪ لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬لﻮر تﻪ‬ ‫بﻬﻴ‪８‬ي د افرﻳقا استﻮاﻳﻲ برخﻪ پﻪ برک‪ ３‬ﻧﻴسﻲ‪ .‬د کاﻧگﻮ سﻴﻨد د خپل ﻧري بستر لﻪ ﻻرې د اطلس پﻪ سمﻨدر ک‪３‬‬ ‫تﻮﻳﻴ‪８‬ي‪ .‬د ﻫغﻪ د بﻬﻴر مﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬او شمالﻲ برخ‪ ３‬استﻮاﻳﻲ باراﻧﻲ ‪＄‬ﻨگلﻮﻧﻮ پﻮ＊ل‪ ３‬دي‪ ،‬ﻫلتﻪ د ﻧفﻮسﻮ د کمﻮالﻲ‬ ‫لﻪ املﻪ خلک لﻪ ﻳﻮ بل ＇خﻪ لرې پراتﻪ دي او سﻴمﻪ ﻳﻴزخلک پﻪ خپلﻮ کﻮچﻨﻴﻮ کروﻧدو ک‪ ３‬پﻪ کرﻧﻪ بﻮخت دي‪.‬‬ ‫د کاﻧگﻮ سﻴﻨد د زاﻳر د ﻫ‪５‬ﻮاد لﻪ جﻨﻮب خﻴت‪＇ ＃‬خﻪ سرچﻴﻨﻪ اخلﻲ‪ ،‬د ‪ ٤٣٧٠‬کﻴلﻮمترو پﻪ وا！ﻦ لﻮم‪７‬ى شمال‬ ‫لﻮرتﻪ او بﻴا لﻮ‪４‬دﻳ‪ ３％‬خﻮا تﻪ بﻬ‪８５‬ي او لﻪ خپلﻮ زﻳاتﻮ اوبﻮ سره د اطلس پﻪ سمﻨدر ک‪ ３‬تﻮ‪４‬ﻴ‪８‬ي‪ .‬دا سﻴﻨد د خپل‬ ‫بﻬﻴر پﻪ پﻴل ک‪ ３‬د لﻮاﻻبا (‪ )Lualaba‬پﻪ ﻧﻮم ﻳادشﻮى او د خپلﻮ مرستﻴاﻻﻧﻮ سره ﻳ‪ ３‬د افرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د‬ ‫خاورې ‪ ١،٨‬برخﻪ ﻧﻴﻮل‪ ３‬ده‪.‬‬ ‫د کاﻧگﻮ د سﻴﻨد اوږدوالﻰ د ﻧﻴل تر سﻴﻨد ＇خﻪ ل‪ ،８‬خﻮ د اوبﻮ حجم ﻳ‪ ３‬زﻳات دى‪ .‬دا چ‪ ３‬د اوبﻮ د اخﻴستﻨ‪３‬‬ ‫حﻮزه ﻳ‪ ３‬پﻪ استﻮاﻳﻲ سﻴمﻮ ک‪ ３‬پرتﻪ ده او ﻫلتﻪ ！ﻮل کال باران اوري‪ ،‬ﻧﻮ لﻪ اوبﻮ ＇خﻪ ډک وي‪ .‬د خپل بﻬﻴر پﻪ‬ ‫‪11‬‬

‫پﻮرتﻨ‪ ９‬برخﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪７＄ ３‬وبﻲ ﻫم مﻨ‪％‬تﻪ راوړي دي‪.‬‬ ‫د نايجير سيند‬

‫د افرﻳقا د اوبﻮ لﻪ ډکﻮ سﻴﻨدوﻧﻮ ＇خﻪ دى‪ .‬د ﻧاﻳجﻴر سﻴﻨد د افرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬پﻪ لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬د گﻴﻨ‪ ３‬او عاج ساحل د‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ د سمسﻮرتﻴا سبب شﻮي دى‪ .‬د ﻧاﻳجﻴر د سﻴﻨد لﻮﻳﻪ دلتا د ﻧفتﻮ غﻮره ز‪４‬رم‪ ３‬ﻫم لري چ‪ ３‬د (پﻮرت ﻫارکﻮرت)‬ ‫‪ Port Harcourt‬پﻪ برخﻪ ک‪＄ ３‬اى پر‪＄‬اى شﻮي دي‪.‬‬ ‫د ﻧاﻳجﻴر د سﻴﻨد لﻮ‪４‬د‪ ３％４‬برخ‪ ３‬چ‪ ３‬د ‪ ٤٠٠٠‬کﻴلﻮمترو پﻪ اوږدوالﻲ ﻳ‪ ３‬د سﻴرالﻴﻮن لﻪ لﻮړو ＇خﻪ سرچﻴﻨﻪ اخﻴست‪３‬‬ ‫د مالﻲ لﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ＇خﻪ د ت‪５‬ر‪４‬دو وروستﻪ د ﻧاﻳجﻴرﻳا ﻫ‪５‬ﻮاد تﻪ ﻧﻨﻮ‪＄‬ﻲ او د اطلس سمﻨدر د گﻴﻨﻲ پﻪ خلﻴج ک‪ ３‬تﻮ‪４‬ﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د زامبزي سيند‬

‫د زامبزى سﻴﻨد لﻪ ‪ ٢٥٠٠‬کﻴلﻮمترو ＇خﻪ زﻳات اوږدوالﻰ لري‪ .‬د زامبﻴا د ﻫ‪５‬ﻮاد لﻪ شمال لﻮ‪４‬دﻳ‪＇ ＃‬خﻪ سرچﻴﻨﻪ‬ ‫اخلﻲ او د جﻨﻮب خﻮاتﻪ بﻬﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫ددې حﻮزې زﻳاتﻪ برخﻪ لﻮړو سطحﻮ چ‪ ３‬زﻳاتره ﻳ‪ ３‬و＊ﻮ پﻮ＊ل‪ ،３‬ﻧﻴﻮل‪ ３‬ده‪ .‬دا سﻴﻨد لﻪ شمال ＇خﻪ سﻮ‪４‬ل خﻮاتﻪ‬ ‫بﻬﻴ‪８‬ي او د ﻫﻨد پﻪ سمﻨدرک‪ ３‬تﻮ‪４‬ﻴ‪８‬ي‪ .‬د زامبزي سﻴﻨد د خپل بﻬﻴر پﻪ اوږدو ک‪７＄ ３‬وبﻲ (أبشار) مﻨ‪ ＃‬تﻪ راوړي چ‪３‬‬ ‫مﻬم ‪７＄‬وبی ﻳ‪ ３‬وﻳکتﻮرﻳا ﻧﻮمﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫دسنيگال سيند‬

‫دا سﻴﻨد د لﻮ‪４‬دﻳ‪ ３％‬افرﻳقا د سﻨﻴگال پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد او د اطلس سمﻨدر پﻪ ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬مﻮقعﻴت لري او د اطلس‬ ‫پﻪ سمﻨدرک‪ ３‬تﻮ‪４‬ﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د سﻨﻴگال سﻴﻨد ‪ ١٢٠٠‬کﻴلﻮمتره اوږدوالﻰ لري‪ .‬د سﻨﻴگال دره ﻫم د استﻮگﻨ‪ ３‬لﻪ غﻮره مرکزوﻧﻮ ＇خﻪ‬ ‫ده‪ .‬د افرﻳقا پﻪ لﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪ ３‬د سﻴﻨدوﻧﻮ شتﻮن د ﻫﻮا د رطﻮبت‪ ،‬سمسﻮرتﻴا او د کرﻧﻴزو تﻮلﻴداتﻮ د زﻳاتﻮالﻲ‬ ‫سبب ک‪８５‬ي‪ .‬ﻫمدارﻧگﻪ ددې سﻴﻨدوﻧﻮ پﻪ شاوخﻮا ک‪ ３‬د زﻳات شم‪５‬ر وگ‪７‬و د ‪＄‬اى پر‪＄‬اى کﻴدﻧ‪ ３‬او ﻫم د تارﻳخ‬ ‫پﻪ اوږدو ک‪ ３‬د لرغﻮﻧﻮ او پرتمﻴﻨﻮ تمدﻧﻮﻧﻮ د مﻨ‪ ＃‬تﻪ راتلﻮ سبب شﻮي دي‪ .‬د افرﻳقا سﻴﻨدوﻧﻪ پﻪ پسرلﻲ ک‪３‬‬ ‫مستﻴ‪８‬ي‪ ،‬خﻮ لﻪ ﻧﻴکﻪ مرغﻪ اوس ﻳ‪ ３‬س‪５‬ﻼبﻲ بﻬﻴر تر ﻳﻮه حده تر کﻨترول ﻻﻧدې راغل‪ ３‬دي‪.‬‬

‫‪12‬‬

‫＇لﻮرم لﻮست‬

‫د سﻨﻴﮕال سﻴﻨد‬

‫‪13‬‬

‫د زمبيا او زمبابوې د هيوادونو تر منځ د زامبزي د سيند د پاسه پل‬

‫د ټولگي فعاليت‬

‫؟‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ ،‬ﻫره ډلﻪ دې پﻪ دې ﻫکلﻪ چ‪ ３‬ول‪ ３‬د افرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬سﻴﻨدوﻧﻪ د‬ ‫کال پﻪ اوږدو ک‪ ３‬لﻪ اوبﻮ ډک او س‪５‬ﻼبﻲ وي‪ ،‬بحث وک‪７‬ي او د خپلﻮ خبرو او بحث پاﻳل‪ ３‬دې ！ﻮلگﻴﻮالﻮ‬ ‫تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پوښتنې‬

‫‪ -1‬د افرﻳقا سﻴﻨدوﻧﻪ د دې لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬پر اوبﻮ‪ ،‬ﻫﻮا او اقتصاد ＇ﻪ اغﻴزه لري؟ تﻮضﻴح ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٢‬د کاﻧگﻮ سﻴﻨد ＇ﻪ ارز＊ت لري؟‬ ‫‪ -٣‬د سﻨﻴگال سﻴﻨد د ＇ﻪ غﻮره ارز＊ت لروﻧکﻰ دى؟‬ ‫‪ -٤‬د ﻧاﻳجﻴر سﻴﻨد ＇ﻪ اقتصادي ارز＊ت لري؟‬ ‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬

‫د افرﻳقا د سﻴﻨدوﻧﻮ پﻪ ﻫکلﻪ خپل لﻨ‪ ６‬معلﻮمات ولﻴکئ او د جغرافﻴ‪ ３‬پﻪ راتلﻮﻧک‪ ３‬لﻮست ک‪ ３‬ﻳ‪３‬‬

‫‪14‬‬

‫پﻨ‪％‬م لﻮست‬

‫جﻬﻴﻠﻮﻧﻪ‬ ‫ﻮمخﻠﻴج بﻤبﻪ‬

‫ﻴج‬ ‫خﻠ‬

‫سﻠ‬

‫اﻧ‪ ３‬سمﻨدر‬

‫مدﻳتر‬

‫د چاد جﻬﻴل‬

‫س‬

‫د عدن خلﻴج‬ ‫د تاﻧا جﻬﻴل‬ ‫د استﻮا کر＊ﻪ‬

‫ره ب‬ ‫حﻴره‬

‫د سرطان کر＊ﻪ‬

‫د‬ ‫قابس خلﻴج‬ ‫سﻮﻳز خلﻴج سدرا خلﻴج‬ ‫خﻠﻴج ﻓﻮل‬

‫د رودولف جﻬﻴل‬ ‫د البرت جﻬﻴل‬

‫د گﻴﻨ‪ ３‬خلﻴج‬

‫د وﻳکتﻮرﻳا جﻬﻴل‬ ‫ﻧﻴا ساحﻴل‬

‫د اتﻼﻧتﻴک سمﻨدر‬ ‫د جدي کر＊ﻪ‬

‫د ﻧ‪／‬امﻲ جﻬﻴل‬

‫خﻠﻴج واﻟﻮﻳس‬

‫خﻠﻴج ﻟ‬

‫د اﻧتﻮن ژﻳل خلﻴج‬

‫ﻮدرﻳتس‬

‫خﻠﻴ‬ ‫ج سﻨت ا‬

‫کﻨزبرګ‬ ‫ﮔﻮستﻴﻦ‬

‫د سﻨت ﻫلﻨا خلﻴج‬

‫د جﻬﻴل پﻪ ﻫکلﻪ ＇ﻪ پﻮﻫ‪８５‬ئ او لﻪ جﻬﻴل ＇خﻪ ＇ﻪ گ＂ﻪ اخﻴستل کﻴ‪８‬ي؟‬ ‫د افرﻳقا پﻪ لﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪ ３‬ډﻳر لﻮى او کﻮچﻨﻲ جﻬﻴلﻮﻧﻪ شتﻪ چ‪ ３‬تر ！ﻮلﻮ لﻮى ﻳ‪ ３‬د وﻳکتﻮرﻳا جﻬﻴل دى او د‬ ‫تاﻧزاﻧﻴا او ﻳﻮگﻨدا د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ترمﻨ‪ ＃‬ب‪５‬لﻮوﻧک‪ ３‬پﻮلﻪ جﻮړوي‪ .‬ډ‪４‬ر کﻮچﻨﻰ جﻬﻴل ﻳ‪ ３‬د ﻧگامﻲ جﻬﻴل دى چ‪ ３‬د‬ ‫بﻮتسﻮاﻧا پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬دى‪ .‬د جﻬﻴلﻮﻧﻮ لﻪ اوبﻮ ＇خﻪ د ＇‪＋‬لﻮ او د سمﻨدري حﻴﻮاﻧاتﻮ او الﻮتﻮﻧکﻮ د خﻮړو لپاره‬ ‫گ＂ﻪ اخﻴستل ک‪８５‬ي‪＄ .‬ﻴﻨﻲ جﻬﻴلﻮﻧﻪ مالگﻴﻦ وي ﻳعﻨ‪ ３‬ﻫغﻪ وخت چ‪ ３‬د جﻬﻴلﻮﻧﻮ اوبﻪ پﻪ ب‪７‬اس بدل‪ ３‬شﻲ مالگﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬رسﻮب کﻮي‪ .‬ﻫمدارﻧگﻪ ﻫغﻪ الﻮتﻮﻧکﻲ چ‪ ３‬لﻪ ﻳﻮې سﻴم‪＇ ３‬خﻪ بل‪ ３‬سﻴم‪ ３‬تﻪ ‪＄‬ﻲ‪ ،‬د ﻻرې پﻪ اوږدو ک‪３‬‬ ‫د ﻫمدې جﻬﻴلﻮﻧﻮ او د ﻫغﻮ لﻪ اوبﻮ ＇خﻪ گ＂ﻪ اخلﻲ‪ .‬ددې جﻬﻴلﻮﻧﻮ لﻪ اوبﻮ ＇خﻪ د اوبﻮ د غ＂ﻮ پمپﻮﻧﻮ پﻪ وسﻴلﻪ‬ ‫د ساحلﻲ سﻴمﻮ د خ‪７‬و بﻮلﻮ لپاره گ＂ﻪ اخﻴستل کﻴ‪８‬ي‪ .‬د افرﻳقا پﻪ لﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪ ３‬ددې جﻬﻴلﻮﻧﻮ شتﻮن پﻪ سﻴمﻪ ک‪３‬‬ ‫د رطﻮبت سبب ﻫم کﻴ‪８‬ي او تر ﻳﻮه حده د ﻫغ‪ ３‬سﻴم‪ ３‬د وچ والﻲ مخﻪ ﻧﻴسﻲ‪ .‬ﻧﻮمﻮړي جﻬﻴلﻮﻧﻪ زﻳاتره د افرﻳقا‬ ‫پﻪ سﻮ‪４‬ل ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬پراتﻪ دي چ‪ ３‬د دې لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د تکتﻮﻧﻴکﻲ ساح‪＊ ３‬کارﻧدوى دي‪.‬‬ ‫لکﻪ ＇رﻧگﻪ چ‪ ３‬مﻮ مخک‪ ３‬ووﻳل دافرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬مﻬم جﻬﻴل وﻳکتﻮرﻳا (‪ )Victoria‬دى چ‪３‬‬

‫‪15‬‬

‫د تاﻧزاﻧﻴا او ﻳﻮگﻨدا ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ترمﻨ‪ ＃‬ب‪５‬لﻮوﻧکﻲ پﻮلﻪ جﻮړوي او لﻮى ＊اروﻧﻪ ﻫم د وﻳکتﻮرﻳا د جﻬﻴل شاوخﻮا‬ ‫جﻮړشﻮي دي‪ .‬پﻪ طبﻴعﻲ ﻧقشﻪ ک‪ ３‬گﻮرئ چ‪ ３‬د ﻧﻴاسا (‪( )Nayasa‬ماﻻوى) جﻬﻴل د مﻮزمبﻴق د ﻫ‪５‬ﻮاد‬ ‫پﻪ شمال او د ماﻻوى د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ،３‬د تاﻧگاﻧﻴکا جﻬﻴل د تاﻧزاﻧﻴا د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ک‪ ،３‬د البرت‬ ‫(‪ )Albert‬جﻬﻴل د ﻳﻮگﻨدا د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ک‪ ،３‬د رودولف (‪ )Rudolf‬جﻬﻴل د کﻴﻨﻴا د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ شمال‬ ‫لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ک‪ ،３‬د چاد (‪ )Chad‬جﻬﻴل د چاد پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ،３‬د تاﻧا (‪ )Tana‬جﻬﻴل پﻪ اﻳتﻮپﻴا ک‪ ３‬او د ﻧگامﻲ‬ ‫(‪ )Ngami‬جﻬﻴل د بﻮتسﻮاﻧا پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬مﻮقعﻴت لري‪.‬‬

‫د ټولگي فعاليت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ډلﻮ ووﻳشل شﻲ او ﻫره ډلﻪ دې د جﻬﻴلﻮﻧﻮ د اقتصادي ارز＊ت پﻪ ﻫکلﻪ بحث او‬ ‫خبرې وک‪７‬ي‪ ،‬د بحث پاﻳل‪ ３‬دې ！ﻮلگﻴﻮالﻮتﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬

‫؟‬

‫پوښتنې‬

‫‪ -١‬د افرﻳقا د لﻮﻳﻮ او کﻮچﻨﻴﻮ جﻬﻴلﻮﻧﻮ ﻧﻮمﻮﻧﻪ واخل‪９‬؟‬ ‫‪ -٢‬د افرﻳقا پﻪ لﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪ ３‬د جﻬﻴلﻮﻧﻮ شتﻮن ＇ﻪ گ＂‪ ３‬لري؟‬ ‫‪ -٣‬د ﻧگامﻲ جﻬﻴل پﻪ کﻮم ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬مﻮقعﻴت لري؟‬ ‫پﻪ اﻳتﻮپﻴاک‪３‬‬ ‫د ﻧ‪／‬امﻲ‬ ‫جﻬﻴل‬

‫پﻪ سﻮمالی ک‪３‬‬ ‫پﻪ بﻮتسﻮاﻧا ک‪３‬‬ ‫ساحل عاج ک‪３‬‬

‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د افرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬ﻧقشﻪ رسم ک‪７‬ي او ！ﻮل جﻬﻴلﻮﻧﻪ دې پﻪ ﻫغ‪ ３‬ک‪ ３‬و＊ﻴﻲ‬ ‫او رﻧگ دې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪16‬‬

‫شپ‪８‬م لﻮست‬

‫سمندرگي (بحيرې)‬

‫د مديترانې له سمندرگي څخه يو تصوير‬

‫دافرﻳقا د سمﻨدرگﻴﻮ پﻪ ﻫکلﻪ ＇ﻪ پﻮﻫ‪８５‬ئ او د افرﻳقا خلک لﻪ سمﻨدرگﻴﻮ ＇خﻪ ＇ﻪ گ＂ﻪ اخلﻲ؟‬ ‫د افرﻳقا لﻮﻳﻪ وچﻪ د ‪＄‬مکﻨﻲ جﻮړ＊ت او سﻮاحلﻮ د درلﻮدو لﻪ املﻪ زﻳات سمﻨدرگﻲ ﻧﻪ لري‪.‬‬ ‫دا لﻮﻳﻪ وچﻪ دوه مﻬم سمﻨدرگﻲ لري چ‪ ３‬لﻪ ﻫغﻮ ＇خﻪ د سﻮداگرۍ د ب‪７５‬ﻳﻮ د تگ او راتگ لپاره گ＂ﻪ‬ ‫اخﻴستل کﻴ‪８‬ي‪ .‬ﻫمدارﻧگﻪ لﻪ سمﻨدرگﻴﻮ ＇خﻪ د کال پﻪ ب‪５‬ﻼ ب‪５‬لﻮ مﻮسمﻮﻧﻮ ک‪ ３‬مﻬاجر الﻮتﻮﻧکﻲ چ‪ ３‬لﻪ ﻳﻮ‪＄‬اى‬ ‫＇خﻪ بل ‪＄‬اى تﻪ کﻮچﻴ‪８‬ي د ﻫغﻮ لﻪ مﻮقعﻴت ＇خﻪ د ﻳﻮې پﻴژﻧدل شﻮې سﻴم‪ ３‬پﻪ تﻮگﻪ گ＂ﻪ اخلﻲ‪ .‬سرب‪５‬ره پردې‬ ‫د بحري حﻴﻮاﻧاتﻮ لپاره خﻮاړه ﻫم برابروي‪ .‬ﻫغﻪ وگ‪７‬ي چ‪ ３‬د سمﻨدرگﻴﻮ پﻪ سﻮاحلﻮ ک‪ ３‬استﻮگﻨﻪ لري ﻫغﻮی د‬ ‫کباﻧﻮ پﻪ ＊کار د خپل ژوﻧد اړتﻴاوې پﻮره کﻮي‪.‬‬ ‫‪ -1‬د مديترانې سمندرگى‬ ‫د افرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬پﻪ شمال ک‪ ３‬د مدﻳتراﻧ‪ ３‬سمﻨدرگﻰ پروت دى‪ ،‬چ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ ﻳﻮ لﻮى سمﻨدرگﻰ ﻫم دى‪ .‬پراخﻮالﻰ ﻳ‪３‬‬ ‫‪ ٢،٩٦٦،٠٠٠‬کﻴلﻮمتره مربع او ډ‪４‬ره ژوره ﻧقطﻪ ﻳ‪ ٤٣٣٠ ３‬متره ده‪ .‬دا سمﻨدرگﻰ پﻪ جﻨﻮب ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬د سﻮﻳز کاﻧال پﻪ واسط‪３‬‬ ‫سره سمﻨدرگﻲ سره ﻧ‪＋‬لﻮل شﻮى دى او پﻪ لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬د جبل الطارق د ابﻨا پﻪ واسط‪ ３‬د اطلس (اتﻼﻧتﻴک) د سمﻨدر سره ﻧ‪＋‬تﻰ‬ ‫دى او لﻮﻳﻪ سﻮداگرﻳزه ﻻره ﻳ‪ ３‬جﻮړه ک‪７‬ې ده‪ .‬ﻫغﻪ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ چ‪ ３‬د مدﻳتراﻧ‪ ３‬د سمﻨدرگﻲ شاوخﻮاتﻪ پراتﻪ دي مدﻳتراﻧﻪ ﻳﻲ اقلﻴم او‬ ‫＊‪ ３‬ﻫﻮا لروﻧکﻲ دي‪.‬‬

‫‪17‬‬

‫‪ -2.‬احمر (سﻮر) سمندرگى‬ ‫احمر ﻳا سﻮر سمﻨدرگﻰ د افرﻳقا پﻪ شمال ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬پروت دى چ‪ ３‬پﻪ شمالﻲ برخﻪ ک‪ ３‬د سﻮﻳز کاﻧال پﻪ واسط‪ ３‬د‬ ‫مدﻳتراﻧ‪ ３‬د سمﻨدرگﻲ سره ﻧ‪＋‬لﻮل شﻮى دى او پﻪ سﻮ‪４‬ل ختﻴ‪ ３％‬برخ‪ ３‬ک‪ ３‬د باب المﻨدب د أبﻨا پﻪ واسط‪ ３‬د عدن لﻪ خلﻴج‬ ‫سره ﻧ‪＋‬تﻰ دى‪ .‬ددې سمﻨدرگﻲ پراخﻮالﻰ ‪ ٤٣٨،٠٠٠‬کﻴلﻮمتره مربع دى‪ .‬اوبﻪ ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ره مالگﻪ لري او د ＇‪＋‬لﻮ وړ ﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫ﻫمدارﻧگﻪ ﻫلتﻪ د اوبﻮ ب‪７‬اس ک‪５‬دل خپل‪ ３‬لﻮړې اﻧدازې تﻪ رس‪８５‬ي‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬لﻪ دواړو خﻮاوو د لﻮﻳﻮ صحراوو پﻪ واسط‪３‬‬ ‫محدود شﻮى دى‪.‬‬ ‫د سﻮر سﻤﻨدرﮔﻰ يو تصوير‬

‫‪18‬‬

‫شپ‪８‬م لﻮست‬

‫اضافي معلومات‬ ‫د سﻮﻳز ﻛاﻧال‪ :‬د سﻮﻳز د کاﻧال کﻴﻨدل فراﻧسﻮي مﻬﻨدس فردﻳﻨاﻧد دولﻴسپس طرحﻪ ک‪ .７‬ددې کاﻧال د جﻮړولﻮ کار پﻪ‬ ‫‪ ١٨٥٦‬م کال ک‪ ３‬پ‪５‬ل او پﻪ ‪ ١٨٦٩‬کال ک‪ ３‬پاى تﻪ ورسﻴد او د ﻧﻮمبر پﻪ مﻴاشت ک‪ ３‬پراﻧﻴستل شﻮ‪ ٩٩ .‬کلﻦ امتﻴاز ﻳ‪３‬‬ ‫ﻳﻮ ﻧ‪７‬ﻳﻮال شرکت تﻪ چ‪ ３‬پﻪ ﻫغ‪ ３‬ک‪ ３‬فراﻧس‪ ،３‬اﻧگلستان او ﻧﻮرو اروپاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ گ‪６‬ون درلﻮد ورک‪ ７‬شﻮ او مرکز ﻳ‪ ３‬پﻪ‬ ‫پارﻳس ک‪ ３‬و‪ .‬د سﻮﻳز د کاﻧال اوږدوالﻰ د مدﻳتراﻧ‪ ３‬د سمﻨدرگﻲ د غاړې د پﻮرت سعﻴد لﻪ بﻨدر ＇خﻪ تر سﻮﻳزه ﻳعﻨ‪ ３‬د سره‬ ‫سمﻨدرگﻲ ترغاړې ‪ ١٦١‬کﻴلﻮمتره دى‪ ،‬د گ＂‪ ３‬اخﻴستﻨ‪ ３‬وړ سﻮرﻳ‪ ٦٠ ３‬متره او ژوروالﻰ ﻳ‪ ١٢ ３‬متره دى‪.‬‬

‫د سﻮﻳز لﻪ کاﻧال ＇خﻪ د ‪ ٦٠‬زرو ！ﻨﻮ پﻪ ظرفﻴت بﻴ‪７‬ۍ شپﻪ او ورځ تگ اوراتگ کﻮﻻى شﻲ‪ .‬د آسﻴا او اروپا‬ ‫ترمﻨ‪ ＃‬پﻪ سلﻮک‪ ٨٠ ３‬د سﻮداگرﻳزو مالﻮﻧﻮ ل‪８５‬دﻳدﻧﻪ د سﻮﻳزکاﻧال لﻪ ﻻرې ترسره ک‪８５‬ي چ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ﻳﻮال‪ ３‬سﻮداگرۍ‬ ‫پﻪ سلﻮ کﻰ ‪ ١٥‬پﻪ بر ک‪ ３‬ﻧﻴسﻲ‪ .‬د سﻮﻳز کاﻧال د مصر پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬کﻴﻨدل شﻮی دی‪ .‬سﻮﻳز کاﻧال پﻪ ‪١٩٥٦‬م‬ ‫کال ک‪ ３‬د مصر دولت لﻪ خﻮا ملﻲ اعﻼن شﻮ‪.‬‬

‫د سﻮﻳز د ﻛاﻧال ﻳﻮه څنډه‬

‫‪19‬‬

‫د سﻮﻳز د ﻛاﻧال ﻳﻮه بﻠﻪ برخﻪ‬

‫د ټولگي فعاليت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ ،‬ﻫره ډلﻪ دې د سمﻨدرگﻴﻮ د اقتصادي ارز＊ت پﻪ ﻫکلﻪ بحث‬ ‫وک‪７‬ي او د بحث پاﻳل‪ ３‬دې ﻧﻮرو تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬

‫؟‬

‫پوښتنې‬

‫‪ -١‬د مدﻳتراﻧ‪ ３‬سمﻨدرگﻰ دافرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬پﻪ کﻮم‪ ３‬برخ‪ ３‬ک‪ ３‬مﻮقعﻴت لري؟‬ ‫‪ -٢‬سﻮر (احمر) سمﻨدرگﻰ پﻪ شمال ک‪ ３‬د کﻮم کاﻧال پﻪ وسﻴل‪ ３‬د مدﻳتراﻧ‪ ３‬د سمﻨدرگﻲ سره ﻧ‪＋‬لﻮل‬ ‫شﻮى دى؟‬ ‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ خپلﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬د افرﻳقا ﻧقشﻪ رسم ک‪７‬ي او سمﻨدرگﻲ دې د ﻫغ‪ ３‬پرمخ و＊ﻴﻲ‪.‬‬

‫‪20‬‬

‫اووم ﻟﻮست‬

‫خﻠﻴجﻮﻧﻪ‬ ‫ﻮمخﻠﻴج بﻤبﻪ‬

‫ﻴج‬ ‫خﻠ‬

‫سﻠ‬

‫اﻧ‪ ３‬سمﻨدر‬

‫د عدن خلﻴج‬

‫س‬

‫د سرطان کر＊ﻪ‬

‫ره ب‬ ‫حﻴره‬

‫مدﻳتر‬

‫د‬ ‫قابس خلﻴج‬ ‫سﻮﻳز خلﻴج سدرا خلﻴج‬ ‫خﻠﻴج ﻓﻮل‬

‫د استﻮا کر＊ﻪ‬

‫د گﻴﻨ‪ ３‬خلﻴج‬ ‫د اتﻼﻧتﻴک سمﻨدر‬

‫د جدي کر＊ﻪ‬ ‫د اﻧتﻮن ژﻳل خلﻴج‬

‫خﻠﻴج واﻟﻮﻳس‬

‫ارکﻨزبرګ غروﻧﻪ‬ ‫خ‬ ‫ﻠﻴج سﻨت‬ ‫اﮔﻮستﻴﻦ‬

‫دافرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬پﻪ شاوخﻮاک‪ ３‬کﻮم خلﻴجﻮﻧﻪ شتﻪ دي؟‬

‫خﻠﻴج ﻟ‬

‫ﻮدرﻳتس‬

‫د سﻨت ﻫلﻨا خلﻴج‬ ‫د افرﻳقا د خلﻴجﻮﻧﻮ ﻧقشﻪ‬

‫د افرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬پﻪ غاړو ک‪ ３‬د وتلﻮ او ﻧﻨﻮتلﻮ برخﻮ د ﻧشتﻮالﻲ لﻪ املﻪ‪ ،‬زﻳات شم‪５‬ر خلﻴجﻮﻧﻪ ﻧشتﻪ‪ .‬د‬ ‫افرﻳقا خلﻴجﻮﻧﻪ عبارت دي لﻪ‪:‬‬ ‫ د عدن خلﻴج (‪ )Aden‬ددې لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬پﻪ شمال ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬چ‪ ３‬د آسﻴا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬ﻳﻮه برخـﻪ ﻫم‬‫گ‪２‬ل ک‪８５‬ي‪ ،‬مﻮقعﻴت لري‪.‬‬ ‫ د فﻮل (‪ )Foul‬خلﻴج د افرﻳقا پﻪ شمال ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬چ‪ ３‬پﻪ سره (احمر) سمﻨدرگﻲ ک‪ ３‬مﻮقعﻴت لري‪.‬‬‫ د سﻮﻳز(‪ )Suez‬خلﻴج د سﻮﻳز کاﻧال پﻪ جﻨﻮب ک‪ ３‬مﻮقعﻴت لري‪.‬‬‫د افرﻳقا د شمال خلﻴجﻮﻧﻪ عبارت دي لﻪ‪:‬‬ ‫د سلﻮم (‪ )Salum‬خلﻴج‪ ،‬بمبﻪ (‪) Bamba‬خلﻴج‪ ،‬سدرا (‪) Sidra‬خلﻴج‪ ،‬قابس (‪) Qabis‬خلﻴج‬ ‫او د تﻮﻧس( ‪ )Tunis‬خلﻴج چ‪ ３‬د افرﻳقا پﻪ شمال ک‪ ３‬د مدﻳتراﻧ‪ ３‬پﻪ سمﻨدرگﻲ ک‪ ３‬مﻮقعﻴت لري‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ خلﻴجﻮﻧﻪ چ‪ ３‬د افرﻳقا پﻪ سﻮ‪４‬ل لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬مﻮقعﻴت لري عبارت دي لﻪ‪:‬‬ ‫د گﻴﻨ‪ Guinea ３‬خلﻴج‪ ،‬والﻮﻳس ‪ Walvis‬خلﻴج‪ ،‬لﻮدرﻳتس ‪ Luderits‬خلﻴج او د سﻨت ﻫلﻨا‬ ‫‪ Saint Helena‬لﻪ خلﻴج ＇خﻪ چ‪ ３‬ددې خلﻴجﻮﻧﻮ لﻪ ډل‪＇ ３‬خﻪ د گﻴﻨ‪ ３‬خلﻴج د افرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪３‬‬ ‫ډﻳر لﻮى خلﻴج او ډ‪４‬ر کﻮچﻨﻰ خلﻴج ﻳ‪ ３‬د سﻮﻳز خلﻴج دى چ‪ ３‬د سﻮﻳز کاﻧال پﻪ سﻮ‪４‬ل ک‪ ３‬مﻮقعﻴت لري‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ خلﻴجﻮﻧﻪ چ‪ ３‬د مدغا سکر د ！اپﻮ پﻪ شاوخﻮاک‪ ３‬پراتﻪ دي عبارت دي لﻪ‪:‬‬ ‫د سﻨت اگﻮستﻴﻦ لﻪ خلﻴج ＇خﻪ د مدغاسکر د ！اپﻮ پﻪ سﻮ‪４‬ل لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬او د اﻧتﻮن ژﻳل (‪ )Antongil‬لﻪ‬ ‫‪21‬‬

‫خلﻴج ＇خﻪ د مدغاسکر د ！اپﻮ پﻪ شمال ختﻴ‪ ＃‬ک‪.３‬‬

‫د ټولگي فعاليت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ او ﻫره ډلﻪ دې د ﻧقش‪ ３‬لﻪ مخ‪ ３‬خلﻴجﻮﻧﻪ ﻧﻮرو تﻪ و＊ﻴﻲ‪.‬‬

‫؟‬

‫پوښتنې‬

‫‪ -1‬د افرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬شمال ختﻴ‪ ＃‬خلﻴجﻮﻧﻪ دﻧقش‪ ３‬پرمخ و＊اﻳاست‪.‬‬ ‫‪ -٢‬د سﻮﻳز خلﻴج د افرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬پﻪ کﻮمﻪ برخﻪ ک‪ ３‬مﻮقعﻴت لري؟‬ ‫‪ -٣‬د افرﻳقا د جﻨﻮب لﻮ‪４‬دﻳ‪％‬ﻮ خلﻴجﻮﻧﻮ ﻧﻮمﻮﻧﻪ واخلئ او پﻪ ﻧقشﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬و＊اﻳاست؟‬ ‫‪ -٤‬دافرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د ډ‪４‬ر لﻮى او کﻮچﻨﻲ خلﻴج ﻧﻮم واخلئ‪.‬‬ ‫‪ -٥‬د سﻨت اگﻮستﻴﻦ خلﻴج او د اﻧتﻮن ژﻳل خلﻴج د ﻧقش‪ ３‬پرمخ و＊ـاﻳاست‪.‬‬ ‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ خپلﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬د افرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬ﻧقشﻪ رسمﻪ ک‪７‬ي او د ！ﻮلﻮ خلﻴجﻮﻧﻮ‬ ‫مﻮقعﻴت دې د ﻫغ‪ ３‬پر مخ ولﻴکﻲ‪.‬‬

‫‪22‬‬

‫اتﻢ ﻟﻮست‬

‫اقﻠﻴﻢ‬

‫لﻪ ‪ ٢٥‬ساﻧتﻲ مترو ＇خﻪ ل‪８‬‬ ‫‪٥٠-٢٥‬‬ ‫‪١٠٠-٥٠‬‬ ‫‪١٥٠-١٠٠‬‬ ‫‪٢٠٠-١٥٠‬‬ ‫لﻪ ‪＇ ٢٠٠‬خﻪ ډ‪４‬ر‬ ‫د افريقا د لويي وچى د اورښت نقشه‬

‫ول‪ ３‬د افرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬اقلﻴم سره تﻮپﻴر لري؟‬ ‫د افرﻳقا لﻮﻳﻪ وچﻪ د ﻫغﻪ مﻮقعﻴت لﻪ سببﻪ چ‪ ３‬د ‪＄‬مک‪ ３‬د کرې پرمخ ﻳ‪ ３‬لري‪ ،‬د ﻧ‪７‬ۍ ډ‪４‬ره تﻮده لﻮﻳﻪ وچﻪ‬ ‫شم‪５‬رل کﻴ‪８‬ي‪ .‬کﻪ ﻧقش‪ ３‬تﻪ ＊ﻪ ‪＄‬ﻴر شﻮ‪ ،‬ﻧﻮ گﻮرو چ‪ ３‬د دې قارې ﻳﻮه برخﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ استﻮاﻳﻲ سﻴم‪ ３‬ک‪ ３‬مﻮقعﻴت‬ ‫لري او د دې سﻴم‪ ３‬اقلﻴم تﻮد‪ ،‬سﻮ‪＄‬ﻮوﻧکﻰ او ＇ﻪ ﻧا＇ﻪ مرطﻮب دى‪ .‬د افرﻳقا د وچ‪ ３‬د استﻮاﻳﻲ اقلﻴم پﻪ‬ ‫شمال او سﻮﻳل ک‪ ３‬د استﻮا ﻻﻧدې اقلﻴمﻲ سﻴم‪ ３‬پراختﻴا مﻮﻧدل‪.３‬د استﻮاﻳ‪ ３‬اقلﻴم پﻪ شمال او سﻮ‪４‬ل ک‪ ３‬د‬ ‫استﻮا ﻻﻧدې پراختﻴا مﻮﻧدل‪ ،３‬اقلﻴم ﻳ‪ ３‬ﻧسبتا ً معتدل او لﻨده بل ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ر ل‪ ８‬دى‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬پﻪ شمال لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ک‪３‬‬ ‫د اطلس غروﻧﻪ‪ ،‬پﻪ ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬د حبش‪ ３‬لﻮړې سطح‪ ３‬او پﻪ سﻮ‪４‬ل ک‪ ３‬د د راکﻨزبرګ غروﻧﻪ وچ‪ ３‬اقلﻴمﻲ سﻴمﻮ‬ ‫‪23‬‬

‫تﻪ د سمﻨدري مرطﻮب‪ ３‬ﻫﻮا د ورﻧﻨﻮتلﻮ خﻨ‪ ６‬گر‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫د افرﻳقا ختﻴ‪ ３％‬برخ‪ ３‬د ﻫﻨد سمﻨدر د مﻮﻧسﻮﻧﻲ غﻴر مﻨظمﻮ بادوﻧﻮ پﻪ سﻴمﻪ ک‪ ３‬پرت‪ ３‬دي‪ .‬پﻪ داس‪ ３‬حال‬ ‫ک‪ ３‬چ‪ ３‬پات‪ ３‬برخ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د تجارتﻲ مﻨظمﻮ بادوﻧﻮ ＇خﻪ برخمﻨ‪ ３‬دي‪ .‬د افرﻳقا پﻪ بﻴدﻳاوو او سﻮ‪＄‬ﻮوﻧکﻮ د＊تﻮ‬ ‫ک‪ ３‬وچ او تاوده تﻮپاﻧﻮﻧﻪ لگﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬د خمسﻴﻦ پﻪ ﻧﻮم شﻬرت لري‪ .‬د استﻮاﻳﻲ سﻴمﻮ اقلﻴم ﻳ‪ ３‬تﻮد او ﻧمجﻦ دى‬ ‫او د کلﻨ‪ ９‬تﻮدوخ‪ ３‬مﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬اﻧدازه ﻳ‪ ３‬د ساﻧتﻴگراد د ‪ ٣٠‬درجﻮ پﻪ شاوخﻮاک‪ ３‬ده‪ .‬دافرﻳقا ډ‪４‬ره تﻮده سﻴمﻪ چ‪３‬‬ ‫پﻪ حقﻴقت ک‪ ３‬ﻧ‪７‬ﻳﻮال رﻳکارډ لري د عزﻳزﻳﻪ ‪ Azizia‬پﻪ ﻧﻮم د لﻴبﻴا پﻪ شمال لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬مﻮقعﻴت لري چ‪ ３‬د‬ ‫تﻮدوخ‪ ３‬لﻮړه اﻧدازه ﻳ‪ ３‬د ساﻧتﻴگراد تر ‪ ٥٨‬درجﻮ پﻮرې ثبت شﻮې ده‪.‬‬ ‫ د اطلس دغروﻧﻮ‪ ،‬د حبش‪ ３‬د لﻮړو سطحﻮ او د دراکﻨزبرگ د غروﻧﻮ شتﻪ والﻰ د افرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬پر‬‫اقلﻴم ＇ﻪ اغ‪５‬زه لري؟‬ ‫افرﻳقا ل‪ ８‬اور＊ت لري‪ .‬ﻳﻮازې د استﻮا د کر＊‪ ３‬پﻪ شاوخﻮا ک‪！ ３‬ﻮل کال اور＊ت کﻴ‪８‬ي‪ .‬د استﻮا د کر＊‪３‬‬ ‫＇خﻪ د شمال او سﻮ‪４‬ل لﻮرتﻪ ورو ورو د ﻫﻮا لﻨده بل کم‪８５‬ي او ل‪ ８‬اور＊ت لري‪ .‬واورې ﻳﻮازې پﻪ ډ‪４‬رو لﻮړو‬ ‫غرﻧﻴﻮ سﻴمﻮ ک‪ ３‬اوري او ﻫم‪５‬شﻨ‪ ９‬واورې پﻪ لﻮړو ＇ﻮکﻮ ک‪ ３‬لﻴدل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬

‫د ټولگي فعاليت‬

‫؟‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ډلﻮ ووﻳشل شﻲ‪ ،‬ﻫره ډلﻪ دې د لﻮست د متﻦ او اقلﻴمﻲ ﻧقشﻮ ＇خﻪ پﻪ گ＂‪３‬‬ ‫اخﻴستﻨ‪ ３‬سره دافرﻳقا د بادوﻧﻮ‪ ،‬رطﻮبت او تﻮدوخ‪ ３‬پﻪ ﻫکلﻪ معلﻮمات را！ﻮل او ！ﻮلگﻴﻮالﻮ تﻪ دې‬ ‫وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پوښتنې‬

‫‪ -1‬د افرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬پﻪ کﻮمﻮ سﻴمﻮ ک‪ ３‬واوره اوري؟‬ ‫‪-٢‬پﻪ افرﻳقا ک‪ ３‬ډ‪４‬ره تﻮده سﻴمﻪ چ‪ ３‬ﻧ‪７‬ﻳﻮال رﻳکارډ لري پﻪ کﻮم ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬مﻮقعﻴت لري او پﻪ ＇ﻪ ﻧامﻪ‬ ‫ﻳاد‪８４‬ي؟‬ ‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬

‫کﻪ چﻴرې د استﻮا لﻪ کر＊‪＇ ３‬خﻪ د افرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬شمال او سﻮ‪４‬ل لﻮر تﻪ سفر وک‪７‬و پﻪ خپل‬ ‫تگلﻮري ک‪ ３‬پﻪ ترتﻴب سره د کﻮم ډول آب او ﻫﻮا سره مخامخ ک‪８５‬و؟‬

‫‪24‬‬

‫ﻧﻬﻢ ﻟﻮست‬

‫مختلفې اقليمي سيمې‬

‫د صحراﻳﻲ اقلﻴم ﻳﻮه ＇ﻨ‪６‬ه‬

‫أﻳا پﻮﻫ‪８５‬ۍ دافرﻳقا پﻪ مختلفﻮاقلﻴمﻲ سﻴمﻮ ک‪ ３‬کﻮم ډول ﻧباتات پﻴدا ک‪８５‬ي؟‬

‫د افرﻳقا لﻮﻳﻪ وچﻪ د ډول ډول اقلﻴمﻮﻧﻮ لﻪ پلﻮه پﻪ ﻻﻧدې اقلﻴمﻲ سﻴمﻮ و‪４‬شل شﻮې ده‪:‬‬ ‫‪ -1‬داستوايي ځنگلونو د سيمې اقليم‬

‫دا سﻴم‪ ３‬ډ‪４‬ره تﻮده استﻮاﻳﻲ آب او ﻫﻮا او ﻫم‪５‬شﻨﻲ باراﻧﻮﻧﻪ لري چ‪ ３‬د کاﻧگﻮ حﻮزه او د افرﻳقا سﻮ‪４‬ل لﻮ‪４‬دﻳ‪＃‬‬ ‫سﻮاحل پﻪ برک‪ ３‬ﻧﻴسﻲ‪ .‬پﻪ دې برخ‪ ３‬ک‪ ３‬استﻮاﻳﻲ چتر ډولﻪ د لﻮړو وﻧﻮ ‪＄‬ﻨگلﻮﻧﻪ زﻳات دي ‪ .‬دلتﻪ د کاک او رب‪ ７‬وﻧ‪３‬‬ ‫ډ‪４‬رې شﻨ‪ ３‬کﻴ‪８‬ي‪ .‬د استﻮاﻳﻲ ‪＄‬ﻨگلﻮﻧﻮ پﻪ ساح‪ ３‬ک‪ ３‬پﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي ډول د کاﻧگﻮ پﻼزم‪５‬ﻨﻪ ﻳعﻨ‪ ３‬د کﻨشاسا حﻮزه او د‬ ‫گابﻮن‪ ،‬ﻻﻳبرﻳا‪ ،‬سﻴرالﻴﻮن او کاﻧگﻮ برازاوﻳل ﻳﻮه برخﻪ شاملﻪ ده‪.‬‬ ‫ د استﻮاﻳﻲ اقلﻴم ‪＄‬اﻧگ‪７‬تﻴاوې وواﻳاست؟‬‫‪ -2‬د ساوانا د استوا الندې ساحې اقليم‬

‫دا ساحﻪ د استﻮاﻳﻲ ‪＄‬ﻨگلﻮﻧﻮ د ساح‪ ３‬پﻪ شمال او سﻮ‪４‬ل ک‪ ３‬مﻮقعﻴت لري‪ .‬پﻪ سﻮ‪４‬ل ک‪ ３‬تر زامبﻴا او پﻪ‬ ‫شمال ک‪ ３‬مرکزي افرﻳقا‪ ،‬ﻧاﻳجرﻳا او دمالﻲ سﻮ‪４‬ل پﻪ برک‪ ３‬ﻧﻴسﻲ‪.‬‬

‫‪25‬‬

‫د ساواﻧا ﻧباتاتﻮ د پﻮ＊） ﻳﻮه مﻨظره‬

‫‪-3‬د ستپ د ساحې اقليم‬ ‫د ستپ د سﻴم‪ ３‬اقلﻴم چ‪ ３‬د افرﻳقا پﻪ شمال ک‪ ３‬د پ＂‪ ９‬پﻪ ＇‪５‬ر د ختﻴ‪＇ ＃‬خﻪ لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬لﻮرتﻪ غ‪５％‬دلی دى‪،‬‬ ‫ددې سﻴم‪ ３‬د مالداراﻧﻮ لپاره ﻳ‪＊ ３‬ﻪ ＇‪＄ ７‬اﻳﻮﻧﻪ مﻨ‪％‬تﻪ راوړي دي او د استﻮا ﻻﻧدې سﻴمﻮ او لﻮﻳ‪ ３‬صحرا ترمﻨ‪＃‬‬ ‫مﻮقعﻴت لري‪ .‬د ستپ سﻴم‪ ３‬ﻧسبتا ً تﻮده او معتدلﻪ باراﻧﻲ آب او ﻫﻮا لري‪ .‬ﻧﻮمﻮړې سﻴمﻪ د افرﻳقا پﻪ سﻮ‪４‬ل ک‪３‬‬ ‫بﻮتسﻮاﻧا‪ ،‬د ﻧامﻴبﻴا ﻳﻮه برخﻪ او د سﻮ‪４‬لﻲ افرﻳقا شمال ختﻴ‪ ３％‬برخ‪ ３‬پﻪ برک‪ ３‬ﻧﻴسﻲ چ‪ ３‬ﻫغﻪ ﻫم د مالداراﻧﻮ د‬ ‫＇‪＄ ７‬اﻳﻮﻧﻮ او غلﻮ داﻧﻮ د کرﻧ‪ ３‬لپاره برابره ده‪.‬‬

‫‪26‬‬

‫ﻧﻬﻢ ﻟﻮست‬

‫د ستپ اﻗﻠﻴﻢ‬

‫‪ -4‬د صحرايي سيمې اقليم‬

‫صحراﻳﻲ سﻴمﻪ د افرﻳقا د براعظم پﻪ شمال ک‪ ３‬ډ‪４‬ره پراخﻪ ده‪！ ،‬ﻮلﻪ لﻮﻳﻪ صحرا پﻪ ک‪ ３‬را‪＄‬ﻲ‪ .‬دا سﻴمﻪ‬ ‫د سﻮډان او مصر ＇خﻪ پﻴل د مﻮرﻳتاﻧﻴا تر وروست‪ ９‬برخ‪ ３‬پﻮرې رسﻴ‪８‬ي او د ﻧ‪７‬ۍ د لﻮﻳﻮ صحراوو ＇خﻪ‬ ‫شم‪５‬رل کﻴ‪８‬ي‪ .‬پﻪ دې سﻴم‪ ３‬ک‪ ３‬وچ‪ ،‬صحراﻳﻲ اقلﻴم او ل‪ ８‬اور＊ت وي‪ .‬پﻪ ﻧﻮمﻮړې ‪＄‬ای ک‪ ３‬شاړې‬ ‫‪＄‬مک‪ ３‬او پراخ شگلﻨ‪％‬اﻳﻮﻧﻪ شتﻪ چ‪ ３‬د کرﻧ‪ ３‬لپاره ＊ﻪ زمﻴﻨﻪ ﻧشﻲ برابروﻻى‪ .‬دا اقلﻴم د سﻮ‪４‬ل لﻮﻳدﻳ‪％‬ﻪ‬ ‫وروستﻨ‪ ９‬برخﻪ پﻪ بر ک‪ ３‬ﻧﻴسﻲ او د افرﻳقا پﻪ سﻮ‪４‬ل لﻮﻳدﻳ‪ ＃‬ساحل ک‪ ３‬د ﻳﻮې کﻮچﻨ‪ ９‬پ＂‪ ９‬پﻪ ＇‪５‬ر تر ‪١٠‬‬ ‫درجﻮ د عرض البلد پﻮرې غ‪５％‬دل‪ ３‬ده‪ .‬پﻪ دې سﻴمﻪ ک‪ ３‬د کاﻻﻫارى او ﻧامﻴبﻴا صحراوې ﻫم شامﻴلﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪ -5‬د مديترانه يي سيمې اقليم‬ ‫مدﻳتراﻧﻪ ﻳﻲ اقلﻴم د افرﻳقا پﻪ شمال ک‪ ３‬ساحلﻲ غاړې شامل‪ ３‬دي چ‪ ３‬د اسکﻨدرﻳ‪＇ ３‬خﻪ د مراکش تر‬ ‫سﻮاحلﻮ پﻮرې غ‪５％‬دلﻲ دي‪ .‬ددې سﻴم‪ ３‬مﻬم پﻴداوار اﻧگﻮر‪ ،‬د ستروس د کﻮرﻧ‪ ９‬مﻴﻮې (لکﻪ کﻴﻨﻮ‪ ،‬ﻧارﻧج‪،‬‬

‫‪27‬‬

‫مال＂ﻪ‪ ،‬لﻴمﻮ‪ ،‬سﻨتره)‪ ،‬خرما او گﻨﻲ دي‪ ،‬خﻮ پﻪ جﻨﻮبﻲ افرﻳقا ک‪ ３‬مدﻳتراﻧﻪ ﻳﻲ اقلﻴم د ﻫغ‪ ３‬سﻮ‪４‬ل ختﻴ‪ ３％‬برخ‪３‬‬ ‫پﻪ بر ک‪ ３‬ﻧﻴسﻲ چ‪ ３‬د لﻮسﻮتﻮ کﻮچﻨﻰ ﻫ‪５‬ﻮاد او د سﻮ‪４‬لﻲ افرﻳقا جﻨﻮب ختﻴ‪ ３％‬برخ‪ ３‬پﻪ ک‪ ３‬شامل‪ ３‬دي‪ .‬سرب‪５‬ره‬ ‫پر ﻫغ‪ ３‬د جﻨﻮبﻲ افرﻳقا د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻼزم‪５‬ﻨﻪ او مﻬم بﻨدر کﻴپ ！اون ﻫم مدﻳتراﻧﻪ ﻳﻲ اقلﻴم لري‪.‬‬

‫د ټولگي فعاليت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ ،‬ﻫره ډلﻪ دې د افرﻳقا پﻪ اقلﻴمﻲ سﻴمﻮ باﻧدې بحث وک‪７‬ي او د ﻫرې‬ ‫ډل‪ ３‬استازى دې د ！ﻮلگﻲ مخ تﻪ د خپل‪ ３‬ډل‪ ３‬د بحث پاﻳل‪ ３‬ﻧﻮرو تﻪ بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬

‫؟‬

‫پوښتنې‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې جدول د ورک‪ ７‬شﻮو بﻴلگﻮ پﻪ ﻧظر ک‪ ３‬ﻧﻴﻮلﻮسره پﻪ خپلﻮ کتابچﻮک‪ ３‬بشپ‪７‬‬ ‫ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫داقليم ځانگړتياوې‬

‫د اقليم ډول‬

‫‪ -١‬د استﻮاﻳﻲ ‪＄‬ﻨگلﻮﻧﻮ سﻴم‪ ３‬اقلﻴم ‪ -١‬دا سﻴم‪ ３‬د ډﻳرې تﻮدې استﻮاﻳﻲ اقلﻴم چ‪ ３‬ﻫم‪５‬شﻨﻲ اور＊تﻮﻧﻪ‬ ‫ورسره مل وي‪ ،‬لروﻧکﻲ ده‪ .‬چ‪ ３‬پﻪ ﻫغ‪ ３‬ک‪ ３‬د استﻮاﻳﻲ چتر ډولﻪ‬ ‫لﻮړو وﻧﻮ ‪＄‬ﻨگلﻮﻧﻪ ډ‪４‬ر لﻴدل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ -٢‬د ستپ د سﻴم‪ ３‬اقلﻴم‬

‫‪-٢‬‬

‫‪ -٣‬د صحراﻳﻲ سﻴم‪ ３‬اقلﻴم‬

‫‪-٣‬‬

‫‪ -٤‬د مدﻳتراﻧﻪ ﻳﻲ سﻴم‪ ３‬اقلﻴم‬

‫‪-٤‬‬

‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ خپلﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬د افرﻳقا ﻧقشﻪ رسم ک‪７‬ي‪ ،‬بﻴا دې د افرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬اقلﻴمﻲ‬ ‫سﻴم‪ ３‬د ﻧقش‪ ３‬پر مخ پﻪ ＊کلﻮ رﻧگﻮﻧﻮ و＊ﻴﻲ‪.‬‬ ‫‪28‬‬

‫ﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫سﻴاسﻲ جغرافﻴﻪ‬ ‫أسﻴا‬

‫صحرا‬ ‫د عربﻲ ﻮري‬ ‫جمﻬ‬

‫عربستان‬

‫د عاج‬ ‫ساحل‬

‫مرکزي افرﻳقا‬

‫بﻴساﻧﻮ گﻴﻨﻪ‬

‫استﻮاﻳﻲ گﻴﻨﻪ‬

‫سکر‬

‫دغا‬

‫م‬

‫جﻨﻮب لﻮﻳدﻳ‪％‬ﻪ‬ ‫افرﻳقا‬

‫د افرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬سﻴاسﻲ ﻧقشﻪ‬

‫جﻨﻮبﻲ افرﻳقا‬

‫د افرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د سﻴاسﻲ جغرافﻴ‪ ３‬پﻪ ﻫکلﻪ ＇ﻪ پﻮﻫﻴ‪８‬ئ؟‬ ‫افرﻳقا ﻫغﻪ لﻮﻳﻪ وچﻪ ده چ‪ ３‬پﻪ ک‪ ３‬زﻳات بدلﻮﻧﻮﻧﻪ لﻴدل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬لﻪ دې حقﻴقت سره ﻫغﻪ وخت اشﻨا ک‪８５‬ئ‬ ‫چ‪ ３‬د افرﻳقاﻳﻲ مﻬاجرﻳﻨﻮ لﻮﻳﻮ ډلﻮ تﻪ چ‪ ３‬پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪＄ ３‬اى پر ‪＄‬اى شﻮي دي پاملرﻧﻪ وک‪７‬ئ‪ .‬ډ‪４‬ر وگ‪７‬ي ﻳ‪ ３‬د‬ ‫سﻴاسﻲ او اقتصادي ﻧاوړه شراﻳطﻮ لﻪ املﻪ د ت‪＋５‬ت‪ ３‬پﻪ حال ک‪ ３‬دي‪ ،‬خﻮ افرﻳقا پﻪ مثبت ډول ﻫم د بدلﻴدو پﻪ‬ ‫حال ک‪ ３‬ده‪ ،‬پﻪ دې معﻨا چ‪ ３‬د ستﻮﻧزو د ل‪５‬رې کﻮلﻮ د حل ﻻره ﻳ‪ ３‬ﻫم پﻴداک‪７‬ې ده‪ .‬د ب‪５‬لگ‪ ３‬پﻪ تﻮگﻪ‪ ،‬د ‪＄‬ﻴﻨﻮ‬ ‫سﻴمﻮ د صحراﻳﻲ کﻴدلﻮ سره د مبارزې او مخﻨﻴﻮي پﻪ خاطر ﻳ‪＊ ３‬ﻪ کاروﻧﻪ ﻫم سرتﻪ رسﻮلﻲ دي او د سمسﻮرتﻴا‬ ‫د ساتلﻮ لپاره ﻳ‪ ３‬کﻮ＊） کﻮي‪ ،‬خﻮ ددې لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬خلکﻮ د سﻴاسﻲ‪ ،‬اقتصادي او ！ﻮلﻨﻴزې پرمختﻴا پﻪ برخﻪ‬ ‫ک‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ د ﻧﻮرو لﻮﻳﻮ وچﻮ پﻪ پرتلﻪ وروستﻪ گام اﻳ‪＋‬ﻰ دى‪ ،‬ﻧﻮ ‪＄‬کﻪ ﻧسبتاً وروستﻪ پات‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫ددې لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬زﻳاتره خلک د سﻮاﻧا پﻪ سﻴمﻮ ک‪ ３‬پﻪ شﻴﻨدلﻲ ډول استﻮگﻨﻪ کﻮي او ﻳا د ‪＄‬ﻨگلﻮﻧﻮ پﻪ مﻨ‪＃‬‬ ‫ک‪ ３‬اوسﻴ‪８‬ي ﻳا داچ‪ ３‬ﻻتراوسﻪ د کﻮچﻴاﻧﻮ پﻪ ＇‪５‬ر ژوﻧد کﻮي‪ .‬دوى د خپل ژوﻧد اړتﻴاوې د ابتداﻳﻲ کرﻧ‪ ３‬لﻪ‬ ‫ﻻرې ﻻس تﻪ راوړي‪.‬‬ ‫د افرﻳقا د ل‪８‬ې پرمختﻴا پﻪ ﻫکلﻪ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬لﻴکﻮﻧکﻲ او ＇‪７５‬وﻧکﻲ پﻪ دې باور دي چ‪ ３‬د ﻫغﻮ د وروستﻪ پات‪３‬‬ ‫والﻲ اصلﻲ حقﻴقت د ﻧﻮرو ﻻملﻮﻧﻪ تر＇ﻨگ ﻳﻮ ﻫم د لﻮ‪４‬دﻳ‪％‬ﻮ اروپاﻳاﻧﻮ پﻪ وسﻴلﻪ د ﻫغﻮى استثمارول دي او کﻪ‬ ‫ﻧﻪ د ＊کﻴﻼک(استعمار) د مخﻪ لﻪ ‪＇ ١٢‬خﻪ تر ‪ ١٥‬م‪５‬ﻼدي پ‪７５‬ۍ پﻮرې ‪＄‬ﻴﻨﻮ تﻮر پﻮستکﻮ افرﻳقاﻳاﻧﻮ د سﻮډان‬ ‫‪29‬‬

‫د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬خپل کلتﻮروﻧﻪ درلﻮدل او متمدﻧﻪ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ﻳ‪ ３‬مﻨ‪ ＃‬تﻪ راوړي وو چ‪ ３‬د گاﻧا او مالﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ‬ ‫ﻧﻮمﻮﻧﻪ ﻫم لﻪ ﻫماغﻮ پخﻮاﻧﻴﻮ قﻮمﻮﻧﻮ ＇خﻪ استازﻳتﻮب کﻮي او حتﻰ ﻧﻦ ﻫم وﻳﻨﻮ ﻫغﻪ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ چ‪ ３‬تازه خپلﻮاک‪ ９‬تﻪ‬ ‫رسﻴدلﻲ‪ ،‬د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ﻳا ＊اروﻧﻮ او ﻧﻮرو برخﻮ ﻧﻮمﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬چ‪ ３‬د اسارت پﻪ وخت ک‪ ３‬اﻳ‪＋‬ﻮدل شﻮي وو بدل ک‪７‬ي او‬ ‫ﻳا ﻳ‪ ３‬ب‪５‬رتﻪ ﻫم ﻫغﻪ پخﻮاﻧﻴﻮ اصلﻲ ﻧﻮمﻮﻧﻮ تﻪ گر‪＄‬ﻮلﻲ دي او ﻳا ﻳ‪ ３‬د پخﻮاﻧﻴﻮ اتﻼﻧﻮ او جﻨگﻴالﻴﻮ پﻪ ﻧﻮم ﻳادوي‪ .‬ﻫغﻪ‬ ‫وخت چ‪ ３‬د اروپاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ پاﻧگﻮالﻮ‪ ،‬د ＊ﻪ سﻮق الجﻴشﻲ مﻮقعﻴت‪ ،‬طبﻴعﻲ ډ‪４‬رو مﻨابعﻮ او بشري ارزاﻧﻪ ‪＄‬ﻮاک‬ ‫تﻪ د رس‪５‬دو پر بﻨس＀ افرﻳقا خپل ﻫدف وگر‪＄‬ﻮلﻪ او ﻫلتﻪ ﻳ‪ ３‬د خپلﻮ صﻨعتﻲ تﻮلﻴدي تﻮکﻮ د وړاﻧدې کﻮلﻮ لپاره تﻮد‬ ‫افريقا په ‪ ١٩٣٧‬کال کې‬

‫د سرطان کرښه‬

‫د فرانسې لويديځه افريقا‬

‫د فران‬ ‫سې استوا‬

‫د استوا کرښه‬

‫مستعمره کينيا‬

‫انيکا‬

‫د تګ‬

‫پرتګالي‬

‫يي افريقا‬

‫ايتاليايي ختيځه افريقا‬

‫سيمه‬

‫ختيځه افريقا‬

‫جنوب لويديځه افريقا‬

‫د جدي کرښه‬ ‫د جنوبي افريقايي اتحاديه‬

‫دغﻪ ﻧقشﻪ پﻪ افرﻳقا ک‪ ３‬د ‪＄‬ﻴﻨﻮ اروپاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ مستعمرې ＇رگﻨدوي‪.‬‬ ‫‪30‬‬

‫ﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫بازار ومﻮﻧد‪ ،‬د ﻫغﻮ پر استثمار ﻳ‪ ３‬ﻧﻮر ﻫم کﻮ＊） وک‪.７‬‬ ‫د ﻫغﻮ جگ‪７‬و پﻪ پاﻳلﻪ ک‪ ３‬چ‪ ３‬د افرﻳقا خلکﻮ پر د＊مﻦ برى حاصل ک‪ ７‬د افرﻳقا د مختلفﻮ سﻴمﻮ ﻧﻮرې‬ ‫خپلﻮاک‪ ９‬غﻮ＊تﻮﻧک‪ ３‬جبﻬ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻫم وﻫ（ﻮل‪ ３‬او ﻫغﻮى ﻳ‪ ３‬لﻪ استعمار گراﻧﻮ ＇خﻪ دخپلﻮاک‪ ９‬ﻻستﻪ راوړلﻮتﻪ‪،‬‬ ‫ﻫﻴلﻪ مﻦ ک‪７‬ل‪ .‬پﻪ افرﻳقا ک‪ ３‬تر ‪ ١٩٥١‬م کال پﻮرې لﻪ ＇لﻮرو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ (حبشﻰ‪ ،‬ﻻﻳبرﻳا‪ ،‬مصر او جﻨﻮبﻲ افرﻳقا)‬ ‫＇خﻪ زﻳات خپلﻮاک ﻧﻪ وو او لﻪ ‪ ١٩٥٢‬م ＇خﻪ تر ‪ ١٩٩٦‬م کال پﻮرې د ﻫغﻮ شم‪５‬ر ‪ ٣٧‬مملکتﻮﻧﻮ تﻪ‬ ‫ورس‪５‬ده چ‪ ３‬اوس د افرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬پﻪ سﻴاسﻲ ﻧقشﻪ ک‪ ۵۵ ３‬خپلﻮاک ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ لﻴدﻻى شﻮ‪.‬‬

‫د استعمار د دوران د افرﻳقاﻳﻲ مرﻳاﻧﻮ ﻳﻮ تصﻮﻳر‬

‫‪31‬‬

‫پﻪ جﻨﻮبﻲ افرﻳقا ک‪ ３‬د اوږدې مﻮدې لپاره د لﻮﻳدﻳ‪％‬ﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ سپﻴﻦ پﻮستکﻲ ل‪８‬ه ک‪ ９‬پﻪ واک ک‪ ３‬وو او پر‬ ‫زﻳاترو تﻮر پﻮستکﻮ باﻧدې ﻳ‪ ３‬حکﻮمت کاوه‪ .‬دا ﻧژادي تبعﻴض(اپارتاﻳد) پﻪ ﻫغﻪ ‪＄‬اى ک‪ ３‬د تﻮرپﻮستکﻮ خلکﻮ‬ ‫د مﻬاجرت ﻻمل شﻮى وچ‪ ３‬د اپارتاﻳد لﻪ پاى تﻪ رس‪５‬دو وروستﻪ کلﻪ چ‪ ３‬پﻪ جﻨﻮبﻲ افرﻳقا ک‪ ３‬پﻪ ‪١٩٩٤‬م کال‬ ‫ک‪ ３‬خپلﻮاک‪！ ３‬ﻮل＂اکﻨ‪ ３‬وشﻮې‪ ،‬دﻫغﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد اوس‪５‬دوﻧکﻲ ب‪５‬رتﻪ خپلﻮ اصلﻲ سﻴمﻮ تﻪ راوگر‪５＄‬دل‪.‬‬

‫د ټولگي فعاليت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ ،‬د جﻨﻮبﻲ افرﻳقا پﻪ ﻧژادي تبعﻴض دې بحث وک‪７‬ي او پاﻳل‪ ３‬دې‬ ‫ﻧﻮرو تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬

‫؟‬

‫پوښتنې‬

‫‪١‬ـ ﻧژادي تبعﻴض پﻪ کﻮم کال ک‪ ３‬پﻪ جﻨﻮبﻲ افرﻳقا ک‪ ３‬پاى تﻪ ورسﻴده؟‬ ‫‪٢‬ـ د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ ﻧقشﻪ ک‪ ３‬اوس افرﻳقا ＇ﻮ خپلﻮاک ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ لري؟ د ﻧقش‪ ３‬پرمخ ﻳ‪ ３‬و＊اﻳاست‪.‬‬ ‫‪٣‬ـ ＇‪７５‬وﻧکﻮ د افرﻳقاﻳاﻧﻮ د ورو پرمختگ پﻪ ﻫکلﻪ ＇ﻪ ﻧظر درلﻮده؟‬ ‫‪٤‬ـ پﻪ ‪ ١٩٥١‬م ک‪ ３‬افرﻳقا ＇ﻮ خپلﻮاک ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ درلﻮدل؟ ﻧﻮمﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬وواﻳاست‪.‬‬ ‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬

‫د افرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د وروستﻪ پات‪ ３‬والﻲ ﻻمل پﻪ ﻫکلﻪ ﻳﻮه مطلب ولﻴکئ او ！ﻮلگﻴﻮالﻮ تﻪ ﻳ‪ ３‬وړاﻧدې‬ ‫ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪32‬‬

‫ﻳﻮولسم لﻮست‬

‫بشري جغرافيه‬

‫لﻪ اوسﻴدوﻧکﻮ تش‬ ‫لﻪ ﻳﻮ تﻦ ل‪８‬‬ ‫‪ ١٠-١‬تﻨﻮ‬ ‫‪ ٢٥-١٠‬تﻨﻮ‬ ‫‪ ٥٠-٢٥‬تﻨﻮ‬ ‫‪ ١٠٠-٥٠‬تﻨﻮ‬ ‫لﻪ ‪ ١٠٠‬تﻨﻮ زﻳات‬

‫د افرﻳقا پﻪ لﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪ ３‬د ﻧفﻮسﻮ د جغرافﻴاﻳﻲ وﻳش ﻧقشﻪ‬

‫ـ دافرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬پﻪ کﻮمﻮ سﻴمﻮ ک‪ ３‬د ﻧفﻮسﻮ شمﻴر زﻳات دى او ول‪３‬؟‬

‫د افرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬بشري جغرافﻴﻪ پﻪ ＇لﻮرو برخﻮک‪ ３‬چ‪ ３‬لﻪ ﻧفﻮسﻮ‪ ،‬ﻧژاد‪ ،‬ژب‪ ３‬او دﻳﻦ ＇خﻪ عبارت دي پﻪ‬ ‫بشپ‪７‬ه تﻮ‪－‬ﻪ مطالعﻪ کﻮو‪.‬‬ ‫ﻧفﻮس‬

‫د ﻧ‪７‬ۍ د بشر ډ‪４‬ر لرغﻮﻧﻲ آثار‪ ،‬د افرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د تاﻧزاﻧﻴا پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬لﻴدل شﻮي چ‪＇ ３‬ﻪ ﻧا＇ﻪ ‪ ٤،٥‬مﻴلﻴﻮﻧﻪ‬ ‫کالﻪ لرغﻮﻧتﻮب لري‪ .‬پﻪ ‪١٩٩٨‬م کال ک‪ ３‬د افرﻳقا پﻪ لﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪ ３‬د ‪ ٦١٥‬مﻴلﻴﻮﻧﻮ تﻨﻮ پﻪ شاوخﻮا ک‪ ３‬خلکﻮ ژوﻧد‬ ‫کاوه چ‪ ３‬د ！ﻮل‪ ３‬ﻧ‪７‬ۍ د ﻧفﻮسﻮ پﻪ سلﻮ ک‪ ١٢،٢ ３‬ﻳ‪ ３‬جﻮړول‪ .‬ددې لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د ﻧفﻮسﻮ د ل‪８‬والﻲ ﻻمل پﻪ صحراوو‬ ‫او ‪２－‬ﻮ‪＄‬ﻨ‪／‬لﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د ژوﻧد ﻧامﻨاسب شراﻳط‪ ،‬ساري ﻧاروغ‪ ،９‬کﻮرﻧ‪ ９‬ج‪７／‬ې او د خﻮراکﻲ تﻮکﻮ ل‪８‬والی دى‪ .‬د و‪７－‬و‬ ‫‪２－‬ﻮالﻲ د افرﻳقا پﻪ مختلفﻮ سﻴمﻮ ک‪ ３‬سره تﻮپﻴر لري‪ .‬د افرﻳقا پﻪ صحرا ک‪ ３‬تقرﻳباً ＇ﻮک ﻧﻪ اوسﻴ‪８‬ي‪ ،‬پﻪ سﻮاﻧا او‬ ‫سب تروپﻴک سﻴمﻮ ک‪ ３‬چ‪ ３‬حاصلخﻴزې ‪＄‬مک‪ ３‬لري د ﻧفﻮسﻮ ‪２－‬ﻮالﻰ ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ر دى‪ ،‬د ب‪５‬ل‪ ３／‬پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ‪ :‬د ﻧﻴل سﻴﻨد‬ ‫د وادي پﻪ ک‪＋‬تﻨ‪ ９‬برخ‪ ３‬ک‪ ３‬د ﻧفﻮسﻮ ‪２－‬ﻮالﻰ پﻪ ﻫرکﻴلﻮمتر مربع ک‪ ١٠٠ ３‬تﻨﻮ تﻪ رس‪８５‬ي‪ .‬د ﻧفﻮسﻮ ‪２－‬ﻮالﻰ د سﻴﻨدوﻧﻮ‬ ‫او سمﻨدروﻧﻮ پﻪ غاړو ک‪ ３‬ﻫم لﻴدل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫ـ د افرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د ﻧفﻮسﻮ د ل‪８‬والﻲ ﻻمل (علت) ＇ﻪ دى؟‬ ‫‪33‬‬

‫ﻧژاد‬

‫د افرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د ﻧفﻮسﻮ د و‪４‬ش او قﻮمﻲ ترکﻴب ﻧقشﻮتﻪ و‪－‬ﻮرئ‪ .‬دافرﻳقا پﻪ شمال ک‪ ３‬عرب خلک ژوﻧد‬ ‫کﻮي چ‪ ３‬پﻪ عربﻲ ژبﻪ خبرې کﻮي او زﻳات شم‪５‬ر ﻳ‪ ３‬پﻪ ＊اروﻧﻮک‪ ３‬اوسﻴ‪８‬ي‪ .‬د کلﻮ خلک پﻪ کرﻧﻪ بﻮخت دي‪ .‬ددې‬ ‫سﻴم‪ ３‬عرب اوس‪５‬دوﻧکﻲ لﻪ دوو قبﻴلﻮ ﻳعﻨ‪ ３‬حامﻲ(‪ )Hami‬او سامﻲ(‪ )Sami‬سره ت‪７‬او لري‪ .‬دا خلک غﻨم رﻧ‪／‬ﻪ‬ ‫＇‪５‬ره او تﻮر و‪＋４‬تان لري‪ .‬د افرﻳقا پﻪ شمال لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬بربر قباﻳل استﻮ‪－‬ﻨﻪ کﻮي چ‪ ３‬سپﻴﻦ پﻮستک‪ ９‬لري او د اسپاﻧﻮﻳاﻧﻮ‬ ‫او اﻳ＂الﻮﻳاﻧﻮ لﻪ ﻧسل سره ورتﻪ والﻰ لري‪ .‬لﻪ ﻫمدې کبلﻪ د مراکش‪ ،‬الجزاﻳر او تﻮﻧس ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ د بربر ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ پﻪ ﻧﻮم‬ ‫ﻳادوي‪ .‬د افرﻳقا پﻪ جﻨﻮبﻲ او مرکزي برخﻮ او لﻮﻳ‪ ３‬صحرا ک‪ ３‬تﻮر پﻮستﻲ خلک اوسﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬د افرﻳقاﻳﻲ تﻮراﻧﻮ پﻪ‬ ‫ﻧﻮم ﻳادﻳ‪８‬ي او د افرﻳقا د ！ﻮلﻮ و‪７－‬و ‪ 2‬برخﻪ جﻮړوي‪ ،‬خﻮ لﻪ تﻮکمﻴز پلﻮه سره تﻮپﻴر لري‪ ،‬ﻧﻮ ‪＄‬کﻪ پﻪ ب‪５‬لﻮ ب‪５‬لﻮ ډلﻮ و‪４‬شل‬ ‫‪3‬‬ ‫شﻮي دي‪.‬‬

‫فلس‬

‫طﻴﻨ‬

‫ﻴان‬

‫د ﻣﻬاجرﻳﻨﻮ ﻧﻘشﻪ‬

‫د سرطان کر＊ﻪ‬

‫د استﻮا کر＊ﻪ‬

‫د جدي کر＊ﻪ‬

‫‪٠.٥-٠.١‬‬ ‫‪١.٠-٠.٥‬‬ ‫‪١.٥-١.٠‬‬ ‫‪٢.٠-١.٥‬‬ ‫‪ ٢.٠‬او ﻳا زﻳات‬ ‫ل‪ ８‬او ﻳا ثبت شﻮي مﻬاجرﻳﻦ‬ ‫په ‪ ٢٠٠٥‬کال کې په افريقا کې د‬ ‫مهاجرينو شمېر‬ ‫‪ ١٠٠٠٠٠‬او يا زيات‬ ‫‪١٠٠٠٠٠ -٥٠٠٠٠‬‬ ‫‪٥٠٠٠٠ - ٢٠٠٠٠‬‬ ‫له ‪ ٢٠٠٠٠‬ل‪８‬‬ ‫د مهاجرت ممکنه علت‬ ‫کورن‪ ９‬جګړه‪ ،‬او يا وسله وال کړکيچ‬ ‫لوږه او بې وزلي‬

‫‪34‬‬

‫ﻳﻮولسم لﻮست‬

‫د مرکزي او جﻨﻮبﻲ افرﻳقا پﻪ لﻮﻳﻪ صحرا ک‪ ３‬تﻮرپﻮستﻲ خلک ژوﻧد کﻮي چ‪ ３‬د وﻧ‪５＇ ،３‬رې او‬ ‫د پﻮستکﻲ د رﻧ‪ ，‬لﻪ پلﻮه تﻮپﻴرسره لري اوپﻪ دوو برخﻮ سﻮډاﻧﻲ او بﻨتﻮﻧﻴ‪／‬روﻳاﻧﻮ و‪４‬شل شﻮي دي‪ .‬د‬ ‫مﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬افرﻳقا پﻪ استﻮاﻳﻲ ‪＄‬ﻨ‪／‬لﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د پﻴ‪／‬مﻲ قبﻴلﻮ و‪７－‬ي اوس‪８５‬ي چ‪！ ３‬ﻴ＂‪ ３‬وﻧ‪ ３‬لري‪ .‬د ﻧارﻳﻨﻮو‬ ‫مﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬وﻧﻪ ﻳ‪ ١٤٥ ３‬ساﻧتﻲ متره او د ＊‪％‬ﻮ ﻳ‪ ١٣٥ ３‬ساﻧتﻲ مترو تﻪ رسﻴ‪８‬ي‪ .‬د پﻴ‪／‬مﻲ خلکﻮ د‬ ‫پﻮستکﻲ رﻧ‪ ，‬دومره تﻮر ﻧﻪ دي‪ .‬ددې خلکﻮ کﻮروﻧﻪ او اړتﻴاوې لﻪ ‪＄‬ﻨ‪／‬لﻮﻧﻮ ＇خﻪ پﻮره کﻴ‪８‬ي او کﻮروﻧﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬پﻪ مشکل سره لﻴدل کﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ د ﻫغﻮ کﻮروﻧﻪ د وﻧﻮ پﻪ پا‪１‬ﻮ او ＊اخﻮﻧﻮ پﻮ＊لﻲ دي‪ .‬د زړو پﻴ‪／‬مﻲ‬ ‫خلکﻮ کالﻲ د ﻳﻮ مﻼت‪７‬وﻧﻰ(کمربﻨد) ＇خﻪ عبارت دي چ‪ ３‬د مﻼ ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬ت‪７‬ي او کلﻪ ﻫم د وﻧﻮ پا‪ ３１‬پﻪ‬ ‫ﻫغﻮ پﻮرې ت‪７‬ي‪ .‬کلﻪ چ‪ ３‬اروپاﻳﻲ سپﻴﻦ پﻮستﻲ مﻬاجر خلک د ‪ ١٨٠٠‬م کال ＇خﻪ وروستﻪ افرﻳقا تﻪ‬ ‫راغلﻲ وو‪ ،‬د خپلﻮ ＊کﻴﻼکﻲ ک‪７‬ﻧﻼرو د عملﻲ کﻮلﻮ پﻪ خاطر ﻳ‪ ３‬د افرﻳقا ډﻳرې برخ‪ ３‬د خپل‪ ３‬واکمﻨ‪９‬‬ ‫ﻻﻧدې راوست‪ ،３‬ﻫغﻮى پﻪ جﻨﻮبﻲ افرﻳقا او زمبابﻮى ک‪ ３‬ژوﻧد کاوه او وروستﻪ پﻪ کﻴﻨﻴا‪ ،‬ﻳﻮ‪－‬ﻨدا او ﻧﻮرو‬ ‫افرﻳقاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬خﻮاره واره شﻮل‪.‬‬

‫د شمالﻲ افرﻳقا لﻪ عربﻮ ﻳﻮه ＇‪５‬ره‬

‫‪35‬‬

‫د افرﻳقا لﻪ ﻧﻴ‪／‬رو خلکﻮ ﻳﻮه ＇‪５‬ره‬

‫د افرﻳقا د و‪７－‬و قﻮمﻲ جﻮړ＊ت‬

‫د سرطان کر＊ﻪ‬

‫د استﻮا کر＊ﻪ‬

‫د جدي کر＊ﻪ‬

‫د ﻧقش‪ ３‬دﻧﻨﻪ عددوﻧﻪ پﻪ ‪ ٢٠٠٥‬زﻳ‪８‬دﻳز کال ک‪ ３‬د ﻫر‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮاد د و‪７－‬و شم‪５‬ر پﻪ مﻴلﻴﻮن تﻨﻪ ＊کاره کﻮي‪.‬‬

‫پﻪ ﻫر ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د تﻮر ﻧژاد د و‪７－‬و سلﻨﻪ‬

‫ﻧ‪／‬ﻪ‬

‫ﻦر‬

‫‪.٢٪‬‬

‫سپﻴ‬ ‫‪١٣‬‬

‫تﻮر رﻧ‪／‬ﻪ ‪٧٥.٢٪‬‬ ‫پﻪ جﻨﻮبﻲ افرﻳقا ک‪ ３‬د و‪７－‬و قﻮمﻲ جﻮړ＊ت‬

‫د ټولگي فعاليت‬

‫؟‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ ،‬ﻫره ډلﻪ دې د افرﻳقاﻳاﻧﻮ د مﻬاجرتﻮﻧﻮ پر عﻮاملﻮ بحث وک‪７‬ي او‬ ‫دخپلﻮ بحثﻮﻧﻮ پاﻳل‪ ３‬دې ﻧﻮروتﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پوښتنې‬

‫‪ -1‬د افرﻳقا پﻪ شمال ک‪ ３‬کﻮم خلک ژوﻧد کﻮي او پﻪ کﻮم‪ ３‬ژب‪ ３‬خبرې کﻮي؟‬ ‫‪٢‬ـ د افرﻳقا پﻪ شمال لﻮﻳدﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬کﻮم قباﻳل ژوﻧد کﻮي او کﻮم ﻧسل تﻪ ورتﻪ والﻰ لري؟‬ ‫‪٣‬ـ د افرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬پﻪ لﻮﻳ‪ ３‬صحرا او مﻨ‪％‬ﻨﻴﻮ او جﻨﻮبﻲ برخﻮ ک‪ ３‬کﻮم خلک اوس‪８５‬ي او پﻪ ＇ﻪ‬ ‫ﻧﻮم ﻳادﻳ‪８‬ي؟‬ ‫‪٤‬ـ ول‪ ３‬اروپاﻳﻲ خلکﻮ افرﻳقا تﻪ مﻬاجرت وک‪７‬؟ دﻫجرت مﻮخﻪ ﻳ‪＇ ３‬ﻪ وه او د افرﻳقا پﻪ کﻮمﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ‬ ‫ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ژوﻧد ت‪５‬راوه؟‬ ‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬

‫د افرﻳقا د و‪７－‬و د قﻮمﻲ ترکﻴب ﻧقشﻪ ولﻮلئ او ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨ‪ ３‬پﻪ لﻴکل‪ ３‬ب‪２‬ﻪ ‪＄‬ﻮاب ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪ -1‬د افرﻳقا پﻪ لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬ک‪ ３‬پﻪ عمﻮمﻲ ډول تﻮر ﻧژاده و‪７－‬ي پﻪ کﻮم‪ ３‬برخ‪ ３‬ک‪ ３‬اوس‪８５‬ي؟‬ ‫‪ -2‬د ﻫمدې ﻧقش‪ ３‬پر بﻨس＀ د مصر‪ ،‬لﻴبﻴا او مراکش ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ پﻪ (‪ )2005‬مﻴﻼدي کال ک‪＇ ３‬ﻮ مﻴلﻴﻮﻧﻪ‬ ‫ﻧفﻮس درلﻮد؟‬ ‫‪36‬‬

‫دوولسم لﻮست‬

‫د افريقا د دين او ژبې په هکله څه پوهې‪８‬ئ؟‬ ‫لﻮﻳ‬

‫دﻳ‪％‬‬

‫آسيا‬

‫ﻪ‬ ‫صحر‬

‫ا‬

‫عربستان‬

‫مرکزي افرﻳقا‬ ‫استﻮاﻳﻲ گﻴﻨﻪ‬

‫د کﻮمﻮر ！اپﻮگان‬

‫ک‬

‫امبﻴ‬

‫مﻮز‬

‫د ﻧقش‪ ３‬ﻻر＊ﻮد‬

‫افرﻳقا‬ ‫جﻨﻮبﻲ افرﻳقا‬ ‫جﻨﻮبﻲ‬

‫ـ د افرﻳقا پﻪ لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬ک‪ ３‬کﻮم دﻳﻨﻮﻧﻪ زﻳات پﻴروان لري؟‬

‫د افرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د اسﻼمﻲ ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﻧقشﻪ‬

‫دﻳﻦ‪ :‬پﻮرتﻨﻲ ﻧقش‪ ３‬تﻪ و‪－‬ﻮرئ‪ .‬د افرﻳقا پﻪ لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬ک‪ ３‬ب‪５‬ﻼب‪５‬ل دﻳﻨﻮﻧﻪ‪ ،‬لکﻪ‪ :‬د اسﻼم مقدس دﻳﻦ‪ ،‬عﻴسﻮﻳت‬ ‫او بﻮداﻳﻲ دﻳﻦ زﻳات پﻴروان لري چ‪ ３‬پﻪ ！ﻮلﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬خﻮاره واره اوس‪８５‬ي‪ .‬پﻪ عمﻮمﻲ تﻮ‪－‬ﻪ پﻪ دې لﻮﻳ‪３‬‬ ‫وچ‪ ３‬ک‪ )٢٣( ３‬ﻫﻴﻮادوﻧﻪ داسﻼم د مقدس دﻳﻦ پﻴروان دي او پﻪ ﻧﻮرو افرﻳقاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬ﻫم پﻪ مختلف‪３‬‬ ‫سلﻨ‪ ３‬مسلماﻧان ژوﻧد کﻮي‪.‬‬ ‫ژبې‪ :‬د افرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬ﻧفﻮس د ب‪５‬ﻼب‪５‬لﻮ ملﻴتﻮﻧﻮ ＇خﻪ جﻮړ شﻮی چ‪ ３‬پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬لﻮ ژبﻮ او لﻬجﻮ خبرې کﻮي او‬ ‫شمﻴر ﻳ‪ ٧٠٠ ３‬ژبﻮ او ‪ ٣٠٠‬لﻬجﻮ تﻪ رسﻴ‪８‬ي‪＇ .‬رﻧ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬د افرﻳقا زﻳاتره ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ د اروپا ﻳﻲ ＊کﻴﻼک ﻻﻧدې‬ ‫وو‪ ،‬ﻧﻮ ‪＄‬کﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫماغﻪ ＊کﻴﻼک‪／‬ره بﻬرﻧ‪ ９‬ژبﻪ خپلﻪ رسمﻲ ژبﻪ ‪－‬ر‪＄‬ﻮل‪ ３‬وه‪ .‬اوس چ‪ ３‬دا ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ خپلﻮاک‬ ‫شﻮي ﻫم دي بﻴاﻳ‪ ３‬ﻫم ﻫماغﻪ بﻬرﻧ‪ ９‬ژب‪ ３‬د رسمﻲ ژب‪ ３‬پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ پات‪ ３‬دي چ‪ ３‬ډ‪４‬رې مﻬم‪ ３‬ﻳ‪ ３‬اﻧ‪／‬لﻴسﻲ‪،‬‬ ‫اسپاﻧﻮي‪ ،‬فراﻧسﻮي او پرت‪／‬الﻲ ژب‪ ３‬دي‪ .‬د افرﻳقا پﻪ لﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪ ３‬پﻪ ډول ډول ژبﻮ خبرې ک‪８５‬ي‪ ،‬خﻮ پﻪ عمﻮمﻲ‬ ‫تﻮ‪－‬ﻪ پﻪ دې لﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪＇ ３‬لﻮر ډل‪ ３‬ژب‪ ３‬ډ‪４‬ر رواج لري‪:‬‬ ‫‪ -1‬سامﻲ ژب‪ ３‬چ‪ ３‬پﻪ ﻫغﻮ ک‪ ３‬سامﻲ‪ ،‬عربﻲ‪ ،‬قبطﻲ او امﻬري ژب‪ ３‬شامل‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ ساحلﻲ ﻳا سﻮاحلﻲ ژب‪ ３‬چ‪ ３‬پﻪ ﻫغﻮ ک‪ ３‬د باﻧتﻮ ژب‪ ３‬او ﻳﻮ ډول ﻧﻮرې ژب‪ ３‬چ‪ ３‬د سﻴمﻪ ﻳﻴزو ژبﻮ د ﻳﻮ والﻲ‬ ‫محصﻮل دي او شم‪５‬ر ﻳ‪ ３‬ډﻳر زﻳات دى‪ ،‬شامل‪８５‬ي‪.‬‬

‫‪37‬‬

‫‪٣‬ـ سﻴمﻪ ﻳﻴزه ژب‪ ３‬چ‪ ３‬شم‪５‬ر ﻳ‪ ３‬ډﻳر زﻳات دى‪.‬‬ ‫‪٤‬ـ اروپاﻳﻲ ژب‪ ３‬چ‪ ３‬د ﻫغﻮ پﻪ سرک‪ ３‬فراﻧسﻮي او اﻧ‪／‬لﻴسﻲ ژب‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫دافرﻳقاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ رسمﻲ ژب‪ ３‬کﻮﻻى شﻮ پﻪ ﻻﻧدې جدول ک‪ ３‬مطالعﻪ ک‪７‬و‪.‬‬ ‫د افرﻳقاﻳﻲ خلکﻮ د ژبﻮ جدول‬ ‫رسمي ژبې‬

‫د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ﻧﻮم‬

‫عربي‬

‫انګليسي‬

‫فرانسوي‬

‫پرتګالي‬

‫سواحلي‬

‫افريقايي‬

‫مصر‬ ‫سﻮډان‬ ‫مراكش‬ ‫تﻮﻧس‬ ‫الجزاﻳر‬ ‫لﻴبﻴا‬ ‫مﻮرﻳتاﻧﻴا‬ ‫(لﻮﻳدﻳ‪％‬ﻪ صحرا)‬ ‫اﻳرتﻴرﻳا‬

‫ﻧاﻳجﻴرﻳا‬ ‫‪－‬امبﻴا‬ ‫‪－‬اﻧا‬ ‫سﻴرالﻴﻮن‬ ‫ﻻﻳبرﻳا‬ ‫او‪－‬ﻨدا‬ ‫زامبﻴا‬ ‫ماﻻوې‬ ‫زمبامبﻮې‬ ‫کﻴﻨﻴا‬ ‫بﻮتسﻮاﻧا‬ ‫ﻧامبﻴا‬ ‫سﻮ‪４‬لﻲ افرﻳقا‬

‫سسﻨﻴ‪／‬ال‬ ‫‪－‬ﻴﻨﻪ‬ ‫مالﻲ‬ ‫د عاج ساحل‬ ‫بﻮرکﻴﻨا فاسﻮ‬ ‫تﻮ‪－‬ﻮ‬ ‫بﻨﻴﻦ‬ ‫ﻧاﻳجرﻳا‬ ‫چاد‬ ‫(د مرکزي افرﻳقا‬ ‫جمﻬﻮرﻳت)‬ ‫(کاﻧ‪／‬ﻮ‪ -‬کﻴﻨشاسا)‬ ‫(کاﻧ‪／‬ﻮ – برازاوﻳل)‬ ‫روﻧدا‬ ‫‪－‬ابﻮن‬ ‫مدغاسکر‬

‫اﻧ‪／‬ﻮﻻ‬ ‫(‪－‬ﻴﻨﻪء – بﻴساو)‬ ‫کپ وردي‬ ‫(ساوتام او پرﻧسپﻲ)‬ ‫مﻮزمبﻴق‬

‫تاﻧزاﻧﻴا‬ ‫کﻴﻨﻴا‬ ‫(او د او‪－‬ﻨدا پﻪ ﻳﻮه‬ ‫برخﻪ ک‪)３‬‬

‫سﻮ‪４‬لﻲ افرﻳقا‬

‫ﻫمدارﻧ‪／‬ﻪ ﻧﻮر ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ﻫم شتﻪ چ‪ ３‬ﻧﻮرې رسمﻲ ژب‪ ３‬لري‪.‬‬ ‫د ټولگي فعاليت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ډلﻮ ووﻳشل شﻲ‪ ،‬ﻫره ډلﻪ دې د ژبﻮ د ﻳﻮې ډل‪ ３‬پﻪ ﻫکلﻪ معلﻮمات وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬

‫؟‬

‫پوښتنې‬

‫‪ -1‬مسلماﻧان زﻳاتره د افرﻳقا پﻪ کﻮم‪ ３‬برخ‪ ３‬ک‪ ３‬اوس‪８５‬ي؟‬ ‫‪٢‬ـ د افرﻳقا پﻪ لﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪＇ ３‬ﻮ ﻫﻴﻮادوﻧﻪ د اسﻼم د مقدس دﻳﻦ پﻴروي کﻮي؟‬ ‫‪٣‬ـ ول‪ ３‬افرﻳقاﻳاﻧﻮ بﻬرﻧ‪ ９‬ژب‪ ３‬د خپل‪ ３‬رسمﻲ ژبﻮ پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ مﻨل‪ ３‬دي؟‬ ‫‪٤‬ـ اروپاﻳﻲ ژب‪ ３‬او محلﻲ ژب‪ ３‬معرفﻰ ک‪７‬ى‪.‬‬ ‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د افرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬ﻧقشﻪ پﻪ خپلﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬رسمﻪ ک‪７‬ي او د افرﻳقا د خلکﻮ د‬ ‫دﻳﻨﻮﻧﻮ سﻴم‪ ３‬دې پﻪ ﻫغ‪ ３‬ک‪ ３‬و＊ﻴﻲ‪.‬‬ ‫‪38‬‬

‫دﻳارﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫اقتصادي جغرافيه‬

‫د افرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د اقتصادي جغرافﻴ‪ ３‬پﻪ ﻫکلﻪ ＇ﻪ پﻮﻫﻴ‪８‬ئ؟‬

‫پﻪ کﻴﻨﻴا ک‪ ３‬د چاى د پا‪１‬ﻮ را！ﻮلﻮﻧﻪ‬

‫د افرﻳقا پﻪ لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬ک‪ ３‬اقتصادي پراختﻴا او پرمخت‪ ，‬د ﻧﻮرو لﻮﻳﻮ وچﻮ پﻪ پرتلﻪ وروستﻪ ﻳعﻨ‪ ３‬د ‪ ١٩‬پ‪７５‬ۍ‬ ‫پﻪ لﻮم‪７‬ﻳﻮ ک‪ ３‬پ‪５‬ل شﻮ او تر ﻫغﻪ دمخﻪ ډﻳر ورو و‪.‬‬ ‫ددې لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬اقتصادي ب‪２‬ﻪ ﻫم مختلف رﻧ‪／‬ﻮﻧﻪ او ډولﻮﻧﻪ لري‪ .‬لکﻪ چ‪ ３‬دﻻسﻲ صﻨاﻳعﻮ د ډ‪４‬رې ساده‬ ‫او لﻮم‪７‬ۍ ب‪＇ ３２‬خﻪ تر ډﻳرو عصري فابرﻳکﻮ پﻮرې کﻮﻻى شﻮ پﻪ ﻫغ‪ ３‬ک‪ ３‬ووﻳﻨﻮ ﻳا د ！راﻧسپﻮرت او تﻮکﻮ پﻪ‬ ‫وړلﻮ ک‪ ３‬د ډﻳرو ابتداﻳﻲ اوساده ﻻرو ＇خﻪ چ‪ ３‬ﻧﻴغ پﻪ ﻧﻴغﻪ د اﻧساﻧاﻧﻮ پﻪ وسﻴلﻪ ترسره ک‪８５‬ي‪ ،‬تر ډﻳرو عصري‬ ‫سمﻨدري بﻨدروﻧﻮ‪ ،‬د اوسپﻨﻮ کر＊ﻮ‪ ،‬ﻫﻮاﻳﻲ کر＊ﻮ او پرمختللﻮ ﻫﻮاﻳﻲ ډ‪－‬روﻧﻮ پﻮرې کﻮﻻى شﻮ و‪－‬ﻮرو‪ .‬د افرﻳقا‬ ‫لﻮﻳﻪ وچﻪ د طبﻴعﻲ مﻨابعﻮ لﻪ پلﻮه شتمﻨﻪ ده‪ .‬پﻪ دې لﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪ ３‬د ﻧفتﻮ‪ ،‬سرو زرو‪ ،‬الماسﻮ او مسﻮ کاﻧﻮﻧﻪ او ‪０－‬‬ ‫‪＄‬ﻨ‪／‬لﻮﻧﻪ شتﻪ‪ .‬د افرﻳقا اقتصاد او عاﻳدات زﻳاتره پر کرﻧﻪ او مالدارۍ وﻻړ دي‪ ،‬پﻪ دې تﻮ‪－‬ﻪ د افرﻳقا د اقتصاد‬ ‫مختلف‪ ３‬برخ‪ ３‬پﻪ ﻻﻧدې ډول مطالعﻪ کﻮو‪:‬‬ ‫کرنه او مالداري‬

‫د ﻧ‪７‬ۍ د دې لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬کرﻧﻴز حاصﻼت زﻳاتره استﻮاﻳﻲ او د استﻮا ﻻﻧدې ﻧباتات تشکﻴلﻮي‪ .‬لکﻪ چ‪ ３‬پﻪ‬

‫‪39‬‬

‫ختﻴ‪％‬ﻪ افرﻳقا ک‪ ３‬د کﻮﻧ‪％‬لﻮ او چاى بﻮ！ﻲ‪ ،‬د سﻮډان د سﻴم‪ ３‬پﻪ لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬او د ‪－‬ﻴﻨﻲ پﻪ پﻮرتﻨ‪ ９‬برخﻪ ک‪ ３‬زﻳاتره تﻴلﻲ‬ ‫ﻧباتات‪ ،‬دافرﻳقا پﻪ ختﻴ‪％‬ﻮ ！اپﻮ‪－‬اﻧﻮ ک‪ ３‬ﻧارﻳال‪ ،‬د ‪－‬ﻴﻨﻲ پﻪ سﻮاحلﻮ او ﻧژدې ！اپﻮ‪－‬اﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ککﻮ‪ ،‬پﻪ لﻮﻳدﻳ‪％‬ﻪ افرﻳقا‬ ‫ک‪ ３‬ممپلﻰ پﻪ مصر‪ ،‬سﻮډان او تاﻧزاﻧﻴا ک‪ ３‬پﻨبﻪ‪ ،‬پﻪ لﻮ‪４‬دﻳ‪％‬ﻪ افرﻳقا او ＇ﻪ ﻧا＇ﻪ د دې ساح‪ ３‬پﻪ ！ﻮلﻮ ！اپﻮ‪－‬اﻧﻮ ک‪ ３‬ک‪５‬لﻪ‬ ‫او اﻧاﻧاس‪ ،‬پﻪ حبش‪ ３‬او کﻴﻨﻴا ک‪ ３‬قﻬﻮه او د مدﻳتراﻧ‪ ３‬د سمﻨدر‪－‬ﻲ پﻪ سﻮاحلﻮ ک‪ ３‬اﻧ‪％‬ر‪ ،‬اﻧ‪／‬ﻮر او ﻧﻮرې مﻴﻮې او‬ ‫ترکارۍ پﻴداک‪８５‬ي‪ .‬د افرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬پﻪ شمال ک‪ ３‬د مدﻳتراﻧ‪ ３‬د سمﻨدر‪－‬ﻲ پﻪ سﻮاحلﻮ ک‪ ３‬چ‪ ３‬مدﻳتراﻧﻪ ﻳﻲ‬ ‫اقلﻴم لري‪ ،‬ژمﻰ ﻳ‪ ３‬باراﻧﻲ او معتدل او اوړى ﻳ‪ ３‬وچ او تﻮد دى‪＄ ،‬ﻨ‪／‬لﻮﻧﻪ ﻫلتﻪ ل‪ ８‬او ﻫم‪５‬شﻪ بﻬار وﻧ‪ ،３‬لﻴمﻮ‪ ،‬غﻨم‪،‬‬ ‫وربش‪ ،３‬جﻮار او اﻧ‪／‬ﻮر ＊ﻪ حاصل ورکﻮي‪ .‬پﻪ سﻮ‪４‬لﻲ افرﻳقا ک‪ ３‬وا＊ﻪ لروﻧک‪ ３‬د＊ت‪ ３‬پﻪ للمﻲ تﻮ‪－‬ﻪ حاصل‬ ‫ورکﻮي چ‪ ３‬لﻪ ﻫغ‪ ３‬جمل‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د پﻨب‪ ３‬او تﻨباکﻮ حاصﻼت د ﻳادوﻧ‪ ３‬وړدي‪ .‬د ﻫغ‪ ３‬پﻪ زﻳاترو سﻴمﻮ ک‪ ３‬لﻮبﻴا‬ ‫غﻮره کرﻧﻴز حاصﻼت ‪２－‬ل کﻴ‪８‬ي‪ .‬سره لﻪ دې چ‪ ３‬د افرﻳقا اقلﻴم پﻪ عمﻮمﻲ تﻮ‪－‬ﻪ د حﻴﻮاﻧاتﻮ د روزﻧ‪ ３‬لپاره برابر‬ ‫ﻧﻪ دی او مالداري او د ＇اروﻳﻮ روزﻧﻪ ﻫم ډ‪４‬ره ل‪８‬ه ده‪ ،‬خﻮ بﻴاﻳ‪ ３‬ﻫم د پسﻮﻧﻮ او وزو روزﻧﻪ تر ﻳﻮې اﻧدازې د ﻳادولﻮ‬ ‫وړ ده‪ .‬د کباﻧﻮ ＊کار پﻪ ‪＄‬اﻧ‪７／‬ې ډول د اطلس سمﻨدر د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ پﻪ سﻮاحلﻮ ک‪ ３‬زﻳاتره رواج لري‪ .‬ﻫلتﻪ د‬ ‫＊کار وړ د کباﻧﻮ ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ل ډولﻮﻧﻪ‪ ،‬لکﻪ‪ :‬ساردﻳﻦ‪ ،‬تﻮﻧﻴاک او مکرﻳل دي‪.‬‬ ‫استﻮاﻳﻲ سﻴم‪ ３‬د استﻮا د کر＊‪ ３‬د ‪ ٥‬او ‪ ١٠‬درجﻮ شمالﻲ او سﻮ‪４‬لﻲ عرض البلدوﻧﻮ ترمﻨ‪ ＃‬تﻮد او مرطﻮب‬ ‫اقلﻴم لري چ‪ ３‬د ﻫغﻪ پر اساس پﻪ دې سﻴمﻪ ک‪＄ ０－ ３‬ﻨ‪／‬لﻮﻧﻪ مﻨ‪ ＃‬تﻪ راغلﻲ دي‪.‬‬

‫د ټولگي فعاليت‬

‫؟‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ ،‬ﻫره ډلﻪ دې د افرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د وروستﻪ پات‪ ３‬والﻲ ﻻمل‪ ،‬د‬ ‫افرﻳقا اقتصادی حالت او د کرﻧﻲ او مالداري پﻪ ﻫکلﻪ بحث وک‪７‬ي او پاﻳل‪ ３‬دې ﻧﻮروتﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پوښتنې‬

‫‪ -1‬دافرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د اقتصادي حالت پﻪ ﻫکلﻪ معلﻮمات ورک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ پﻪ افرﻳقا ک‪ ３‬د مالدارۍ وده ＇ﻪ ډول ده؟‬ ‫‪٣‬ـ پﻪ افرﻳقا ک‪ ３‬د حﻴﻮاﻧاتﻮ او د ＊کار وړ کباﻧﻮ د ډولﻮﻧﻮ ﻧﻮمﻮﻧﻪ واخلئ‪.‬‬ ‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬

‫د افرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د مدﻳتراﻧﻪ ﻳﻲ محصﻮﻻتﻮ پﻪ ﻫکلﻪ خپل معلﻮمات ولﻴکئ‪ .‬ﻫمدارﻧ‪／‬ﻪ وواﻳاست‬ ‫چ‪ ３‬اﻳا افغاﻧستان مدﻳتراﻧﻪ ﻳﻲ ډولﻪ اقلﻴم لري؟ کﻪ ﻳ‪ ３‬لري‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ کﻮمﻪ سﻴمﻪ ک‪３‬؟‬ ‫‪40‬‬

‫＇ﻮارلسم لﻮست‬

‫ﻛاﻧﻮﻧﻪ او صﻨاﻳع‬ ‫الجزاﻳر‬

‫اسکﻨدرﻳﻪ‬

‫د سرطان کر＊ﻪ‬

‫ادﻳس ابابا‬

‫استﻮا‬

‫ﻧاﻳروبﻲ‬

‫کﻴﻨشاسا‬ ‫لﻮبﻮ مباشﻲ‬ ‫کانونه‪ ،‬صنايع او توريزم‬ ‫‪١: ٨٠ ٠٠٠ ٠٠٠‬‬

‫ﻫراري‬

‫د جدي کر＊ﻪ‬

‫کﻴپ تاون‬

‫ﻳﻮراﻧﻴﻮم‬ ‫د ډبرو سکاره‬ ‫ﻧفت‬ ‫گاز‬ ‫اوسپﻨﻪ‬ ‫کروم‬ ‫مگﻨﻴزﻳم‬ ‫مس‬ ‫سره زر‬ ‫بﻮکساﻳت‬ ‫الماس‬ ‫فاسفﻴت‬ ‫صﻨعتﻲ سﻴم‪３‬‬ ‫عمﻮمﻲ تکﻨالﻮژي‬ ‫غﻮره تﻮرﻳستﻲ ﻫﻴﻮادوﻧﻪ‬

‫د اﻓرﻳﻘا د ﻛاﻧﻮﻧﻮ‪ ،‬صﻨاﻳعﻮ او تﻮرﻳزم ﻧﻘشﻪ‬

‫پﻮرتﻨﻲ ﻧقش‪ ３‬تﻪ و‪－‬ﻮرئ‪ .‬د افرﻳقا پﻪ کﻮمﻮ سﻴمﻮ ک‪ ３‬کﻮم کاﻧﻲ تﻮکﻲ او صﻨعتﻲ محصﻮﻻت شتﻪ ؟‬ ‫د افرﻳقا لﻮﻳﻪ وچﻪ د طبﻴعﻲ مﻨابعﻮ لﻪ پلﻮه شتمﻨﻪ ده‪ ،‬خﻮ لﻪ ﻫغﻮ ＇خﻪ ل‪８‬ه ‪＂－‬ﻪ اخﻴستل شﻮې ده‪ .‬شمالﻲ افرﻳقا‬ ‫زﻳات ﻧفت او ‪－‬از لري او سﻮ‪４‬لﻲ افرﻳقا د الماسﻮ د ز‪４‬رمﻮ د درلﻮدلﻮ لﻪ پلﻮه پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬لﻮم‪７‬ى مقام لري او د افرﻳقا‬ ‫د عاﻳداتﻮ لﻮﻳﻪ مﻨبع جﻮړوي‪.‬‬ ‫الماس ډ‪４‬ر کلک او ډﻳر قﻴمتﻲ طبﻴعﻲ مﻨرال دى چ‪ ３‬پﻪ عمﻮمﻲ تﻮ‪－‬ﻪ پﻪ تﻮر او ژ‪ ７４‬رﻧ‪ ，‬لﻴدل کﻴ‪８‬ي او‬ ‫‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ سپﻴﻦ‪ ،‬آبﻲ او شﻴﻦ رﻧ‪ ，‬ﻫم وي‪ .‬ﻧﻮمﻮړى مﻨرال لﻪ تﻮږلﻮ (صﻴقل) ＇خﻪ وروستﻪ د برﻳلﻴاﻧت (د تﻮږل‬ ‫شﻮي الماس) پﻪ ﻧﻮم ﻳادﻳ‪８‬ي‪ .‬سره زر د سﻮ‪４‬لﻲ افرﻳقا لﻪ مﻬمﻮ کاﻧﻮﻧﻮ ＇خﻪ دي‪ .‬ﻫمدارﻧ‪／‬ﻪ ﻫلتﻪ د ډبرو د سکرو‪،‬‬ ‫کرومﻮ‪ ،‬م‪／‬ﻨﻴزو او ﻳﻮراﻧﻴمﻮ ز‪４‬رم‪ ３‬ﻫم شتﻪ‪ .‬د زاﻳر او زمبابﻮې ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ د مسﻮ ډ‪４‬رې ＊‪ ３‬ز‪４‬رم‪ ３‬لري‪ .‬د اوسپﻨﻮ‬ ‫کاﻧﻮﻧﻪ پﻪ ﻻﻳبرﻳا او سﻮ‪４‬لﻲ افرﻳقا ک‪ ３‬شتﻪ‪ .‬پﻪ عمﻮمﻲ تﻮ‪－‬ﻪ وﻳﻼى شﻮ چ‪ ３‬دافرﻳقا لﻮﻳﻪ وچﻪ د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ سلﻮ ک‪٨٠ ３‬‬ ‫‪41‬‬

‫الماس‪ ٤٠ ،‬سره زر‪ ٢٠ ،‬سپﻴﻦ زر‪ ٢٠ ،‬مس او ‪ ١٤‬قلعﻲ تﻮلﻴدوي‪ .‬ﻫمدارﻧ‪／‬ﻪ کﻮﻻى شﻮ د تراﻧسﻮال مﻬم‪３‬‬ ‫سﻴم‪ ３‬ﻧﻮم واخلﻮ چ‪ ３‬پﻪ ﻫغ‪ ３‬ک‪ ３‬صﻨعتﻲ کارخاﻧ‪ ３‬او لﻮى ＊اروﻧﻪ ‪＄‬اى پر‪＄‬اى شﻮي دي او زﻳات شم‪５‬ر و‪７－‬و تﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬د استﻮ‪－‬ﻨ‪ ３‬زمﻴﻨﻪ برابره ک‪７‬ې ده‪.‬‬ ‫د افرﻳقا مﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬برخ‪＄ ０－ ３‬ﻨ‪／‬لﻮﻧﻪ او صحراﻳﻲ سﻴم‪ ３‬زﻳات کاﻧﻮﻧﻪ لري‪ .‬چ‪ ３‬ﻻتر اوسﻪ ور＇خﻪ ‪＂－‬ﻪ ﻧﻪ ده‬ ‫اخﻴستل شﻮې‪ .‬افرﻳقاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ کﻮ＊） کﻮي چ‪ ３‬دصﻨعتﻲ تﻮلﻴداتﻮ حجم لﻮړ ک‪７‬ي‪＄ .‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ د بر‪＋４‬ﻨا‬ ‫او کرﻧﻴزو بﻨدوﻧﻮ پﻪ جﻮړولﻮ بﻮخت دي‪ ،‬د ب‪５‬ل‪ ３／‬پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ پﻪ مصر ک‪ ３‬د ﻧﻴل د سﻴﻨد دپاسﻪ د اسﻮان بﻨد او د زمبﻴا‬ ‫او زمبابﻮې د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ترمﻨ‪ ＃‬د زامبزې د سﻴﻨد دپاسﻪ د ولتا بﻨد د ﻳادوﻧ‪ ３‬وړ دى‪ .‬د افرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬زﻳاتره کاﻧﻲ‬ ‫(معدﻧﻲ) او کرﻧﻴز محصﻮﻻت بﻬرتﻪ صادرﻳ‪８‬ي‪ .‬د ﻧ‪７‬ۍ د ﻧﻮرو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ د صﻨعتﻲ مرکزوﻧﻮ او کارخاﻧﻮ اومﻪ مﻮاد ﻫم‬ ‫پﻪ افرﻳقا ک‪ ３‬تﻮلﻴدﻳ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬پﻪ خپلﻪ پﻪ افرﻳقا ک‪ ３‬صﻨعت دومره پرمخت‪ ，‬ﻧﻪ دى ک‪７‬ى‪ .‬ﻫمدارﻧ‪／‬ﻪ پﻪ افرﻳقا‬ ‫ک‪ ３‬د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى(تﻮرﻳزم) لﻪ صﻨاﻳعﻮ ＇خﻪ ﻫم عاﻳدات تر ﻻسﻪ کﻴ‪８‬ي‪ .‬د مصر اﻫرام او د ﻧﻮرو پخﻮاﻧﻴﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ‬ ‫لرغﻮﻧﻲ أثار‪ ،‬د افرﻳقا شمال د مدﻳتراﻧ‪ ３‬د سمﻨدر‪－‬ﻲ پر غاړه ＊کلﻲ سﻮاحل‪ ،‬د خلکﻮ دودوﻧﻪ او دستﻮروﻧﻪ او ﻫم‬ ‫کﻮم ملﻲ مشﻬﻮر پارکﻮﻧﻪ چ‪ ３‬پﻪ افرﻳقا ک‪ ３‬شتﻪ د تﻮرﻳزم او ﻧ‪７‬ۍ ‪－‬ر‪５＄‬دﻧ‪ ３‬ارز＊ت لري‪ .‬او د دې ﻻمل ک‪８５‬ي چ‪３‬‬ ‫خلک لﻪ ﻫغﻮ ＇خﻪ لﻴدﻧﻪ وک‪７‬ي چ‪ ３‬طبعا ً د اړوﻧدو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ او سﻴمﻮ پﻪ اقتصاد ک‪ ３‬رول لﻮبﻮي‪.‬‬ ‫د ټولگي فعاليت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ ،‬ﻫره ډلﻪ دې د افرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د طبﻴعﻲ ز‪４‬رمﻮ او سرچﻴﻨﻮ پﻪ‬ ‫ﻫکلﻪ بحث وک‪７‬ي او دخپل بحث پاﻳل‪ ３‬دې ﻧﻮروتﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬

‫؟‬

‫پوښتنې‬

‫‪ -1‬د افرﻳقا د بر‪＋４‬ﻨا بﻨدوﻧﻪ د کﻮمﻮ سﻴﻨدوﻧﻮ دپاسﻪ جﻮړ شﻮي دي؟‬ ‫‪٢‬ـ شمالﻲ او سﻮ‪４‬لﻲ افرﻳقا د طبﻴعﻲ مﻨابعﻮ لﻪ پلﻮه سره پرتلﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪٣‬ـ پﻪ افرﻳقا ک‪ ３‬د ﻫغﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ﻧﻮمﻮﻧﻪ واخلئ چ‪ ３‬پﻪ ﻫغﻮ ک‪ ３‬ډ‪４‬ر مس پﻴداکﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪٤‬ـ د اوسپﻨ‪ ３‬کاﻧﻮﻧﻪ زﻳاتره دافرﻳقا پﻪ کﻮمﻮ سﻴمﻮ ک‪ ３‬شتﻪ دي؟‬ ‫‪٥‬ـ د ﻫغﻮ کاﻧﻮﻧﻮ ﻧﻮمﻮﻧﻪ واخلئ چ‪ ３‬دافرﻳقا پﻪ لﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪ ３‬پﻴداکﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬

‫د افرﻳقا د کاﻧﻮﻧﻮ‪ ،‬صﻨاﻳعﻮ او تﻮرﻳزم ﻧقشﻪ مطالعﻪ ک‪７‬ئ‪ ،‬ﻻﻧد‪４‬ﻨﻴﻮ پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ ‪＄‬ﻮاب ورک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪١‬ـ ﻳﻮراﻧﻴم دافرﻳقا پﻪ کﻮمﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬شتﻪ د ﻫغﻮ ﻧﻮمﻮﻧﻪ وواﻳاست؟‬ ‫‪٢‬ـ ﻧفت پﻪ عمﻮمﻲ تﻮ‪－‬ﻪ دافرﻳقا پﻪ کﻮمﻮ برخﻮ ک‪ ３‬مﻮﻧدل کﻴ‪８‬ي؟‬ ‫‪٣‬ـ د افرﻳقا د صﻨعتﻲ سﻴمﻮ ﻧﻮمﻮﻧﻪ واخلئ‪.‬‬

‫‪42‬‬

‫پﻨ‪％‬لسم لﻮست‬

‫مواصالتي جغرافيه‬

‫پﻪ ﻻگﻮس ک‪！ ３‬راﻧسپﻮرت‬

‫د افرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د مﻮاصﻼتﻮ او د ﻫغﻮ د راتلﻮﻧکﻲ پرمختگ پﻪ ﻫکلﻪ ＇ﻪ پﻮﻫﻴ‪８‬ئ؟‬ ‫پﻪ افرﻳقا ک‪ ３‬مﻮاصﻼت لرغﻮﻧ‪ ３‬مخﻴﻨﻪ لري او پﻪ مختلفﻮ ډولﻮﻧﻮ ترسره کﻴدل‪ .‬اوس ﻳ‪ ３‬تر ﻳﻮې اﻧدازې پﻪ‬ ‫＊ﻪ او معاصره تﻮ‪－‬ﻪ پرمختﻴا ک‪７‬ې ده‪ .‬پﻪ دې لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬ک‪ ３‬د استﻮاﻳﻲ ‪２－‬ﻮ‪＄‬ﻨ‪／‬لﻮﻧﻮ‪ ،‬صحراﻳﻲ تﻨدو بادوﻧﻮ‪،‬‬ ‫باتﻼقﻮﻧﻮ او صحرا‪－‬اﻧﻮ شتﻮالﻲ خﻨ‪６‬وﻧﻪ مﻨ‪％‬تﻪ راوړي دي‪ .‬د تﻮکﻮ وړل او راوړل د وچ‪ ３‬لﻪ ﻻرې او پﻪ سﻮاحلﻮ‬ ‫ک‪ ３‬د ب‪７５‬ﻳﻮ پﻪ وسﻴلﻪ سرتﻪ رسﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د افرﻳقا لﻪ لﻮ‪４‬دﻳ‪＇ ＃‬خﻪ ختﻴ‪ ＃‬تﻪ لﻮم‪７‬ﻧﻰ ت‪ ，‬او رات‪ ，‬پﻪ ‪ ١٨٧٧‬م کال ک‪ ３‬د ﻫري مﻮ！ﻦ س＂ﻨلﻲ‬ ‫(‪) Harry mouton Stanly‬پﻪ وسﻴل‪ ３‬ترسره شﻮی چ‪ ３‬پﻪ درﻳﻮ کلﻮﻧﻮ ک‪ ３‬بشپ‪ ７‬شﻮ‪ .‬پﻪ دغﻮ زﻳاترو‬ ‫برخﻮک‪ ３‬مﻮاصﻼت او وړل او راوړل پﻪ ابتداﻳﻲ تﻮ‪－‬ﻪ او معمﻮ ًﻻ د او＊اﻧﻮ‪ ،‬خرو او پﻪ سختﻮ او پﻴچلﻮ ﻻرو ک‪３‬‬ ‫د اﻧساﻧاﻧﻮ پﻪ وسﻴل‪ ３‬سرتﻪ رس‪８５‬ي‪ .‬داوسپﻨﻮ د کر＊ﻮ جﻮړوﻧﻪ دشلم‪ ３‬پ‪７５‬ۍ لﻪ لﻮم‪７‬ﻳﻮ ＇خﻪ پﻪ ‪＄‬اﻧ‪７／‬ې ډول‬ ‫لﻪ لﻮم‪７‬ۍ ﻧ‪７‬ﻳﻮال‪ ３‬ج‪７／‬ې څ خﻪ وروستﻪ ډ‪４‬ره ورو پرمخ تلل‪ ،３‬ﻧﻮ‪＄‬کﻪ پﻪ وړلﻮ او راوړلﻮ ک‪ ３‬زﻳاتره لﻪ س‪７‬کﻮﻧﻮ‬ ‫＇خﻪ کاراخﻴستل کﻴ‪８‬ي‪ .‬پﻪ افرﻳقا ک‪ ３‬داوسپﻨﻮ د کر＊ﻮ ！ﻮل اوږدوالی ‪ ٧٠‬زرو کﻴلﻮمترو تﻪ رس‪５‬دلﻰ او ډ‪４‬ره‬ ‫اوږده کر＊ﻪ ﻳ‪ ３‬د ‪ ٨٠٠٠‬کﻴلﻮمترو پﻪ اوږدوالﻲ قاﻫره لﻪ کپتاون سره پﻪ جﻨﻮبﻲ افرﻳقا ک‪ ３‬ﻧ‪＋‬لﻮي‪ .‬د اوسپﻨﻮ‬ ‫کر＊ﻮ پﻪ افرﻳقاﻳﻲ ﻧﻮرو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ لکﻪ‪ :‬مراکش‪ ،‬الجزاﻳر‪ ،‬تﻮﻧس او مصر ک‪ ３‬پراختﻴا ک‪７‬ې ده‪.‬‬ ‫‪43‬‬

‫سرب‪５‬ره پردې ددې لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د زﻳاترو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ پﻼزم‪５‬ﻨ‪ ،３‬مرکزوﻧﻪ او مشﻬﻮر ＊اروﻧﻪ پﻪ عصري ﻫﻮاﻳﻲ‬ ‫ډ‪－‬روﻧﻮ سمبال دي چ‪ ３‬لﻪ دې ﻻرې ＇خﻪ د پرمختللﻮ صﻨعتﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ او د ﻧ‪７‬ۍ لﻪ ﻧﻮرو ﻫﻴﻮادوﻧﻮ سره اړﻳک‪３‬‬ ‫！ﻴﻨ‪／‬ﻮي‪.‬‬ ‫د قاﻫرې پﻪ ＊ار ک‪ ３‬د ！راﻧسپﻮرت بﻬﻴر‬

‫د ټولگي فعاليت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ ،‬لﻮم‪７‬ﻧ‪ ９‬ډلﻪ دې د افرﻳقا د مﻮاصﻼتﻮ پر ابتداﻳ‪ ３‬ب‪２‬ﻮ او دوﻳمﻪ‬ ‫ډلﻪ دې دافرﻳقا د مﻮاصﻼتﻮ پﻪ پرمختلل‪ ３‬ب‪ ３２‬بحث وک‪７‬ي او د بحث پاﻳل‪ ３‬دې ﻧﻮروتﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬

‫؟‬

‫پوښتنې‬

‫‪١‬ـ د اوسپﻨﻮ کر＊ﻮ د شمالﻲ افرﻳقا پﻪ کﻮمﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬پراختﻴا مﻮﻧدل‪ ３‬ده؟‬ ‫‪٢‬ـ د وړلﻮ او راوړلﻮ د ابتداﻳﻲ ب‪ ３２‬پﻪ ﻫکلﻪ معلﻮمات ورک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬

‫د افرﻳقا د مﻮاصﻼتﻲ ﻻرو د ستﻮﻧزو او خﻨ‪６‬وﻧﻮ پﻪ ﻫکلﻪ معلﻮمات ورک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪44‬‬

‫شپاړسم لﻮست‬

‫د اوبو له الرې وړل او راوړل (حمل او نقل)‬

‫دوربان د سﻮﻳﻠﻲ اﻓرﻳﻘا ﻣﻬﻢ سﻤﻨدري بﻨدر‬

‫ستاسﻮ لﻪ ﻧظره افرﻳقا د کﻮمﻮ آبﻨاوو او کاﻧالﻮﻧﻮ لﻪ ﻻرې لﻪ سمﻨدروﻧﻮسره ﻧ‪＋‬لﻮل شﻮې ده؟‬

‫د افرﻳقا د سﻴﻨدوﻧﻮ او سمﻨدروﻧﻮ لﻪ ﻻرې وړل او راوړل د اﻫمﻴت وړ دي او د اوبﻮ مﻬم‪ ３‬ﻻرې (طبﻴعﻲ او‬ ‫مصﻨﻮعﻲ) چ‪ ３‬پﻪ افرﻳقا ک‪ ３‬د دوو سمﻨدر‪－‬ﻴﻮ ﻳا سمﻨدروﻧﻮ ترمﻨ‪ ＃‬ﻻرې جﻮړوي‪ ،‬پﻪ ﻻﻧدې ډول دي‪:‬‬ ‫د سﻮﻳز کاﻧال (د مدﻳتراﻧ‪ ３‬د سمﻨدر‪－‬ﻲ او سره سمﻨدر‪－‬ﻲ ترمﻨ‪ ＃‬چ‪ ３‬د جﻮړ＊ت کار ﻳ‪ ３‬پﻪ ‪ ١٨٥٦‬م کال‬ ‫ک‪ ３‬پﻴل اوپﻪ ‪١٨٦٩‬م کال ک‪ ３‬بشپ‪ ７‬شﻮ)‪ ،‬د باب المﻨدب آبﻨاء (د سره سمﻨدر‪－‬ﻲ او عدن خلﻴج ترمﻨ‪ ،)＃‬د‬ ‫مﻮزمبﻴق کاﻧال (د مدغاسکر پﻪ لﻮﻳدﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬د ﻫﻨد سمﻨدر د دووبرخﻮ ترمﻨ‪ )＃‬او د جبل الطارق آبﻨا (د مدﻳتراﻧ‪３‬‬ ‫د سمﻨدر‪－‬ﻲ او اطلس سمﻨدر ترمﻨ‪ .)＃‬ددې ﻻرو ＇خﻪ ﻳﻮازې د سﻮﻳز کاﻧال مصﻨﻮعﻲ او ﻧﻮرې ！ﻮل‪ ３‬طبﻴعﻲ‬ ‫دي‪ .‬د افرﻳقا پﻪ لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬ک‪ ３‬د خﻨ‪６‬وﻧﻮ او ستﻮﻧزو سره سره او د‪＄‬مکﻨﻲ جﻮړ＊ت د ﻧا برابرتﻴا‪ ،‬داستﻮا او‬ ‫کاﻧ‪／‬ﻮ پﻪ سﻴمﻮ ک‪ ３‬د ‪＄‬ﻨ‪／‬لﻮﻧﻮ د شتﻪ والﻲ او د استﻮاﻳﻲ او صحراﻳﻲ سﻮ‪＄‬ﻮوﻧکﻲ تاوده اقلﻴم لﻪ املﻪ چ‪ ３‬د‬ ‫افرﻳقا زﻳاتره سﻴم‪ ３‬شاړې پات‪ ３‬دي‪ ،‬خﻮ بﻴاﻫم د مالﻮﻧﻮ پﻪ وړلﻮ او راوړلﻮ ک‪ ３‬آساﻧتﻴاوي مﻨ‪％‬تﻪ راغل‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫ډ‪４‬ره مﻬمﻪ سمﻨدري ﻻر د کاﻧ‪／‬ﻮ د سﻴﻨد پﻪ حﻮزه ک‪ ３‬مﻮقعﻴت لري چ‪ ３‬تقرﻳباً د ‪ ١٥٠٠‬کﻴلﻮمترو پﻪ‬ ‫اوږدوالﻲ د ‪ ３＂－‬اخﻴستﻨ‪ ３‬وړ ده‪ .‬د اوبﻮ د را！ﻮلﻴدوﻧک‪ ３‬حﻮزه پﻪ استﻮاﻳﻲ سﻴمﻮ ک‪ ３‬پرتﻪ ده چ‪！ ３‬ﻮل کال ډ‪４‬رې‬ ‫اوبﻪ او زﻳات باران لري‪ .‬د ﻧﻴل سﻴﻨد د اسﻮان تر بﻨد پﻮرې د سمﻨدري ب‪７５‬ﻳﻮ د ‪ ３＂－‬اخﻴستﻨ‪ ３‬وړ دی‪ .‬لﻪ دې‬ ‫سﻴﻨد ＇خﻪ د مصر او سﻮدان دواړه ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ د حمل او ﻧقل لپاره ‪＂－‬ﻪ اخلﻲ‪ .‬ﻫمدارﻧ‪／‬ﻪ د ﻧاﻳجﻴر‪ ،‬سﻨﻴ‪／‬ال او‬

‫‪45‬‬

‫زامبزي پﻪ سﻴﻨدوﻧﻮ ک‪ ３‬ﻫم دکال پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ وختﻮﻧﻮ ک‪３‬‬ ‫چ‪ ３‬اوبﻪ ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬رې وي ب‪７５‬ۍ چلﻮل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫ستاس‪ ３‬پﻪ ﻧظر د سﻮﻳز کاﻧال کﻮم سمﻨدر‪－‬ﻲ‬ ‫(بحﻴرې) سره ﻧ‪＋‬لﻮي؟‬ ‫ﻧﻦ سبا د سمﻨدري ب‪７５‬ﻳﻮ پﻪ وسﻴل‪ ３‬وړل او راوړل‬ ‫زﻳاتره د مدﻳتراﻧ‪ ３‬پﻪ بﻨدروﻧﻮ او د سﻮ‪４‬لﻲ افرﻳقا پﻪ‬ ‫بﻨدروﻧﻮ ک‪ ３‬ترسره ک‪８５‬ي چ‪ ３‬لﻪ ﻫغﻮ ＇خﻪ د سﻮ‪４‬لﻲ‬ ‫امرﻳکا او استرالﻴا د بازاروﻧﻮ پﻪ لﻮر سﻮدا‪－‬رﻳز مالﻮﻧﻪ‬ ‫وړل ک‪８５‬ي‪ .‬ﻫمدارﻧ‪／‬ﻪ سﻮﻳز کاﻧال چ‪ ３‬د اروپا اړﻳک‪３‬‬ ‫ﻳ‪ ３‬د خﻴت‪ ３％‬او سﻮ‪４‬ل ختﻴ‪ ３％‬افرﻳقا سره ！ﻴﻨ‪３／‬‬ ‫ک‪７‬ي دي د ‪＄‬اﻧ‪７／‬ې اقتصادي ارز＊ت لروﻧکی دی‪.‬‬

‫ﻻگﻮس د ﻧاﻳجرﻳا پاﻳتخت او سمﻨدري بﻨدر‬

‫د ټولگي فعاليت‬

‫د افرﻳقا ﻧقش‪ ３‬تﻪ پﻪ پاملرﻧ‪ ３‬سره کﻪ وغﻮاړو د ب‪７５‬ۍ پﻪ وسﻴلﻪ د عدن لﻪ خلﻴج ＇خﻪ د مراکش د ﻫﻴﻮاد‬ ‫ساحلﻲ ＊ار ﻳعﻨ‪ ３‬کازابﻼﻧکا تﻪ سفر وک‪７‬و لﻪ کﻮمﻮ أبﻨا ‪－‬اﻧﻮ او کاﻧالﻮﻧﻮ ＇خﻪ ت‪５‬ر‪８４‬و؟‬

‫؟‬

‫پوښتنې‬

‫‪1‬ـ د افرﻳقا د شمال ختﻴ‪ ＃‬کﻮم کاﻧال د زﻳات ارز＊ت لروﻧکﻰ دى؟‬ ‫‪٢‬ـ دجبل الطارق أبﻨا کﻮم سمﻨدر او سمﻨدر‪－‬ﻲ سره ﻧ‪＋‬لﻮي؟‬ ‫‪٣‬ـ د افرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬پخﻮاﻧﻲ مﻮاصﻼت د ﻫغ‪ ３‬د وروستﻨﻴﻮ پرمخت‪／‬ﻮﻧﻮ سره پرتلﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬

‫ﻳﻮ کتاب‪ ،‬مجلﻪ ﻳا اخبار چ‪ ３‬د افرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬پﻪ ﻫکلﻪ معلﻮمات ولري مطالﻪ ک‪７‬ئ او د کتاب ﻧﻮم‬ ‫د خپر‪４‬دو کال او ﻧﻮرې ‪＄‬اﻧ‪７／‬تﻴاوې ﻳ‪ ３‬ولﻴکئ او د مضمﻮن استاد تﻪ ﻳ‪ ３‬ورک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪46‬‬

‫د لومړي څپرکي لنډيز‬ ‫ کﻪ چﻴرې شمالﻲ او سﻮ‪４‬لﻲ امرﻳکا د ب‪５‬لﻮ لﻮﻳﻮ وچﻮ پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ پﻪ ﻧظر ک‪ ３‬وﻧﻴسﻮ‪ ،‬افرﻳقا لﻪ أسﻴا ＇خﻪ وروستﻪ د ﻧ‪７‬ۍ ډ‪４‬ره پراخﻪ وچﻪ‬‫ده‪ .‬خﻮ کﻪ چﻴرې ！ﻮلﻪ امرﻳکا د ﻳﻮې لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ پﻪ ﻧظر ک‪ ３‬وﻧﻴﻮل شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ دې صﻮرت ک‪ ３‬افرﻳقا لﻪ أسﻴا او امرﻳکا ＇خﻪ‬ ‫وروستﻪ د ﻧ‪７‬ۍ درﻳمﻪ لﻮﻳﻪ وچﻪ شم‪５‬رل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ـ افرﻳقا لﻪ ‪ ٣٠‬مﻴلﻴﻮﻧﻪ کﻴلﻮمتره مربع ＇خﻪ پﻪ زﻳات پراخﻮالﻲ سره (د اړوﻧدو ！اپﻮ‪－‬اﻧﻮ پﻪ ‪６－‬ون) د ﻧ‪７‬ۍ د مساحت پﻪ سلﻮ ک‪ ٢٠،٣ ３‬پﻪ برک‪ ３‬ﻧﻴسﻲ‬ ‫چ‪ ３‬پﻪ ﻫغ‪ ３‬ک‪ ３‬لﻪ ‪ ٨٠٠‬مﻴلﻴﻮﻧﻮ تﻨﻮ ＇خﻪ زﻳات و‪７－‬ي اوسﻴ‪８‬ي‪ .‬ډ‪４‬ره شمالﻲ ﻧقطﻪ ﻳ‪ ３‬سپﻴﻨﻪ دماغﻪ(‪ )Cape Blanc‬او د بﻦ دماغﻪ(‪)Cape Bon‬‬ ‫پﻪ تﻮﻧس ک‪ ３‬د شمالﻲ عرض البلد د ‪ ٣٧‬درجﻮ او ‪ ٢٠‬دقﻴقﻮ د پاسﻪ او ډ‪４‬ره سﻮ‪４‬لﻲ ﻧقطﻪ ﻳ‪ ３‬د ا‪－‬ﻮلﻬاس دماغﻪ(‪ )Cape Agulhas‬پﻪ سﻮ‪４‬لﻲ افرﻳقا‬ ‫ک‪ ３‬د جﻨﻮبﻲ عرض البلد پﻪ ‪ ٣٤‬درجﻮ او ‪ ٤٠‬دقﻴقﻮ د پاسﻪ پرتﻪ ده‪.‬‬ ‫ـ ختﻴ‪％‬ﻪ ﻧقطﻪ ﻳ‪ ３‬د ‪－‬اردافﻮى دماغﻪ(‪ )Cape Guardafui‬پﻪ سﻮمالﻴﻪ ک‪ ３‬د ختﻴ‪ ＃‬طﻮل البلد پر ‪ ٥٢‬درجﻮ او ډﻳره لﻮ‪４‬دﻳ‪％‬ﻪ ﻧقطﻪ ﻳ‪ ３‬شﻨﻪ دماغﻪ‬ ‫(‪ )Cape Verde‬د سﻨﻴ‪／‬ال پﻪ ‪－‬اوﻧ‪６‬ﻳتﻮب ک‪ ３‬ده چ‪ ３‬د لﻮﻳدﻳ‪ ＃‬طﻮل البلد پر (‪ )١٧‬درجﻮ باﻧدې پرتﻪ ده‪.‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ـ افرﻳقا پﻪ استﻮاﻳﻲ سﻴم‪ ３‬ک‪ ３‬ډ‪４‬ره پراخﻪ ساحﻪ راچاپ‪５‬ره ک‪７‬ې ده چ‪ 2 ３‬برخﻪ ﻳ‪ ３‬د استﻮا د کر＊‪ ３‬پﻪ شمال ک‪ ３‬او برخﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫د استﻮا پﻪ جﻨﻮب ک‪ ３‬پرتﻪ ده‪.‬‬ ‫ـ دا لﻮﻳﻪ وچﻪ لکﻪ ＇رﻧ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬د ﻫغ‪ ３‬لﻪ ﻧﻮم ＇خﻪ ＇ر‪－‬ﻨدﻳ‪８‬ي ﻳﻮه حاره وي لﻮﻳﻪ وچﻪ ده او داستﻮا کر＊ﻪ دﻫغ‪ ３‬لﻪ مﻨ‪＇ ＃‬خﻪ داس‪３‬‬ ‫ت‪５‬ر‪８４‬ي چ‪ ３‬شمالﻲ او سﻮ‪４‬لﻲ برخ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬تقرﻳباً پﻪ ﻳﻮ ډول وا！ﻦ ک‪ ３‬پرت‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫ـ د افرﻳقا پﻪ لﻮﻳدﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬د ا！ﻼﻧتﻴک سمﻨدر اوپﻪ ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ﻫﻨد سمﻨدر مﻮقعﻴت لري‪ .‬پﻪ شمال ک‪ ３‬د مدﻳتراﻧ‪ ３‬د سمﻨدر‪－‬ﻲ پﻪ وسﻴلﻪ د اروپا لﻪ‬ ‫لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪＇ ３‬خﻪ او پﻪ شمال خﻴت‪ ＃‬ک‪ ３‬د سﻮﻳز کاﻧال او د سره سمﻨدر‪－‬ﻲ پﻪ وسﻴلﻪ لﻪ أسﻴا ＇خﻪ ب‪５‬لﻪ شﻮې ده‪.‬‬ ‫ـ د افرﻳقا وچﻪ کﻮﻻى شﻮ پﻪ لﻮﻳدﻳ‪ ،３％‬ختﻴ‪ ،３％‬مرکزي‪ ،‬سﻮ‪４‬لﻲ او شمالﻲ افرﻳقا ووﻳشﻮ‪.‬‬ ‫ـ افرﻳقا د غروﻧﻮ‪ ،‬صحرا‪－‬اﻧﻮ او ﻫﻮارو سﻴمﻮ لروﻧک‪ ３‬ده چ‪ ３‬ډ‪４‬ر مشﻬﻮر ﻳ‪ ３‬پﻪ شمال لﻮﻳدﻳ‪％‬ﻪ ＇ﻨ‪６‬ه ک‪ ３‬داطلس غروﻧﻪ‪ ،‬پﻪ تاﻧزاﻧﻴا ک‪ ３‬د‬ ‫کلﻴماﻧجارو(‪＄ )Kilimanjaro‬ﻮان غروﻧﻪ‪ ،‬دالجزاﻳر پﻪ سﻮ‪４‬ل ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬د اﻫا‪－‬ر(‪ )Ahaggar‬زاړه غروﻧﻪ‪ ،‬د چاد پﻪ شمال لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ک‪３‬‬ ‫د تبستﻲ (‪ )Tibesti‬غروﻧﻪ او ﻫمدارﻧ‪／‬ﻪ د حبش‪ ３‬لﻮړې سطح‪ ３‬د ﻳادوﻧ‪ ３‬وړ دي‪.‬‬ ‫ـ پﻪ افرﻳقا ک‪ ３‬ژورې او ل‪８‬ې لﻮړې سﻴم‪ ３‬کم‪ ３‬دي‪ .‬ددې سﻴمﻮ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬جبﻪ زار او د روغتﻴا لپاره د ﻧامﻨاسبﻪ اقلﻴم لروﻧک‪ ３‬دي چ‪ ３‬پﻪ‬ ‫استﻮاﻳﻲ سﻴمﻮ ک‪ ３‬پرت‪ ３‬دي او پﻪ ﻧﻮرو سﻴمﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬او سﻮ‪＄‬ﻮوﻧک‪ ３‬د＊ت‪ ３‬ﻫم شتﻪ دي‪.‬‬ ‫ـ د افرﻳقا صحرا چ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ لﻮﻳﻪ صحرا ده‪＇ ،‬ﻪ ﻧا＇ﻪ دافرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ 1 ３‬برخﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پراختﻴا مﻮﻧدل‪ ３‬ده‪ .‬پﻪ ت‪５‬رو کلﻮﻧﻮ ک‪３‬‬ ‫د وچکال‪ ９‬لﻪ املﻪ ﻧﻮره ﻫم پراخﻪ شﻮې ده‪.‬‬ ‫‪3‬‬ ‫ـ د افرﻳقا پﻪ لﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪ ３‬ډ‪４‬ر سﻴﻨدوﻧﻪ شتﻪ چ‪ ３‬ډ‪４‬ر مشﻬﻮر ﻳ‪ ３‬د ﻧﻴل او کاﻧ‪／‬ﻮ سﻴﻨدوﻧﻪ دي‪ .‬د ﻧﻴل سﻴﻨد د مصر د لرغﻮﻧﻲ مدﻧﻴت د‬ ‫مﻨ‪％‬تﻪ راتللﻮ سبب شﻮى او اوس ﻫم د کرﻧﻴزو سﻴمﻮ پﻪ خ‪７‬و بﻮلﻮ ک‪＄ ３‬اﻧ‪７／‬ى ارز＊ت لري‪.‬‬ ‫ـ افرﻳقا دﻫغﻪ مﻮقعﻴت لﻪ املﻪ چ‪ ３‬د ‪＄‬مک‪ ３‬د کرې پرمخ ﻳ‪ ３‬غﻮره ک‪７‬ی لﻪ أسترالﻴا ＇خﻪ وروستﻪ د ﻧ‪７‬ۍ ډﻳره تﻮده لﻮﻳﻪ وچﻪ شم‪５‬رل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫ـ د افرﻳقا لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬استﻮاﻳﻲ برخﻲ زﻳات اور＊ت لري خﻮ د شمال او جﻨﻮب لﻮرتﻪ اور＊ت کم‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ـ پﻪ افرﻳقا ک‪ ٥٥ ３‬خپلﻮاکﻪ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ شتﻪ چ‪ ３‬پﻪ ﻫغﻮ ک‪ ３‬مختلف قﻮمﻮﻧﻪ لﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬لﻮ کلتﻮروﻧﻮ سره لﻴدل کﻴ‪８‬ي‪ .‬پﻪ شمالﻲ افرﻳقا ک‪３‬‬ ‫اسﻼمﻲ کلتﻮر حاکم دى‪ .‬پﻪ داس‪ ３‬حال ک‪ ３‬چ‪ ３‬پﻪ ﻧﻮرو سﻴمﻮ ک‪ ３‬ﻧﻮر کلتﻮروﻧﻪ لﻴدل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫ـ د افرﻳقا زﻳاتره خلک پﻪ کلﻮ ک‪ ３‬استﻮ‪－‬ﻨﻪ کﻮي چ‪ ３‬پﻪ کرﻧﻪ او مالدارۍ بﻮخت دي‪.‬‬ ‫ـ سره لﻪ دې چ‪ ３‬پﻪ افرﻳقا ک‪ ３‬اقتصادي شراﻳط د ＊کﻴﻼک (استعمار) لﻪ مﻨ‪％‬ﻪ تللﻮ وروستﻪ مخ پﻪ ＊ﻪ کﻴدو دى خﻮ تر اوسﻪ ﻫم ﻧفﻮس‬ ‫او اﻧساﻧﻲ تﻮلﻴدي قﻮاوو پﻪ پﻮره اﻧدازه پﻪ ！ﻮلﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮ ډول پراختﻴا ﻧﻪ ده مﻮﻧدل‪.３‬‬ ‫ـ پﻪ افرﻳقا ک‪ ３‬زﻳات‪ ３‬کﻮرﻧ‪ ９‬ج‪７／‬ې او وچکالﻲ د کﻮرﻧﻴﻮ لﻪ پﻮلﻮ ＇خﻪ د بﻬر مﻬاجرتﻮﻧﻮ سبب کﻴ‪８‬ي‪ .‬ﻫمدارﻧ‪／‬ﻪ د افرﻳقا زﻳات شم‪５‬ر‬ ‫خلک د ب‪ ３‬وزل‪ ９‬او لﻮږي ＇خﻪ رﻧ‪％‬ﻴ‪８‬ي او د ژوﻧد سطحﻪ ﻳ‪！ ３‬ﻴ＂ﻪ ده‪.‬‬ ‫ـ د افرﻳقا لﻮى ＊اروﻧﻪ ﻻ‪－‬ﻮس(‪ )Lagos‬پﻪ ﻧاﻳجﻴرﻳا ک‪( ３‬د ‪ ٩‬مﻴلﻴﻮﻧﻮ و‪７－‬و پﻪ درلﻮدلﻮ سره)‪ ،‬کﻴﻨشاسا (‪ )Kinshasa‬د کاﻧ‪／‬ﻮ پﻪ جمﻬﻮرﻳت ک‪３‬‬ ‫(د ‪ ٨،٤‬مﻴلﻴﻮﻧﻮ و‪７－‬و پﻪ درلﻮدلﻮ سره) او قاﻫره پﻪ مصر ک‪( ３‬د ‪ ٧،٩‬مﻴلﻴﻮﻧﻮ و‪７－‬و پﻪ درلﻮدلﻮ سره) دي‪.‬‬ ‫ـ پﻪ افرﻳقا ک‪ ３‬مﻬم‪ ３‬رسمﻲ ژب‪ :３‬عربﻲ‪ ،‬اﻧ‪／‬لﻴسﻲ‪ ،‬فراﻧسﻮي‪ ،‬پرت‪／‬الﻲ‪ ،‬افرﻳقاﻳﻲ‪ ،‬سﻮاحلﻲ او ﻧﻮرې دي‪.‬‬

‫‪47‬‬

‫د افريقا د خپلواکو هېوادونو د ځينو جغرافيايي ځانگړنو جدول‬ ‫گ‪２‬ﻪ‬

‫ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬

‫پﻪ ب‪５‬ﻼ ب‪５‬لﻮ سکتﻮروﻧﻮ ک‪ ３‬د بﻮختﻮ وگ‪７‬و فﻴصدي‬ ‫(‪٢٠٠١‬کال)‬

‫عﻤﻮﻣﻴات‬ ‫ﻣرﻛز‬

‫ﻣساحت پﻪ‬ ‫ﻛﻴﻠﻮﻣتر ﻣربع‬

‫‪1‬‬

‫آﻧﮕﻮﻻ‬

‫ﻟﻮاﻧدا‬

‫‪1.246.700‬‬

‫د وگ‪７‬و شم‪５‬ر‬ ‫پﻪ ‪٢٠٠٦‬‬ ‫کال ک‪３‬‬ ‫‪12.127.071‬‬

‫د وگ‪７‬و گ‪２‬ﻮالﻰ‬ ‫پﻪ ﻳﻮ کﻴلﻮ متر‬ ‫مربع ک‪３‬‬ ‫‪10‬‬

‫‪74.7‬‬

‫‪2‬‬

‫اﻳتﻮپﻴا‬

‫آدﻳس ابابا‬

‫‪1.104.300‬‬

‫‪74.777.981‬‬

‫‪68‬‬

‫‪86.0‬‬

‫‪2.0‬‬

‫‪3‬‬

‫ارﻳترﻳا‬

‫اسﻤره‬

‫‪117،600‬‬

‫‪5،028،427‬‬

‫‪42،8‬‬

‫‪--‬‬

‫‪--‬‬

‫‪--‬‬

‫‪4‬‬

‫جﻨﻮبﻲ اﻓرﻳﻘا‬

‫پرﻳتﻮرﻳا‬

‫‪1.221.037‬‬

‫‪44.187.637‬‬

‫‪36‬‬

‫‪13.7‬‬

‫‪31.8‬‬

‫‪54.5‬‬

‫‪5‬‬

‫مرکزي اﻓرﻳﻘا‬

‫باﻧﮕﻰ‬

‫‪623.000‬‬

‫‪4.303.356‬‬

‫‪7‬‬

‫‪80.5‬‬

‫‪3.0‬‬

‫‪16.5‬‬

‫‪6‬‬

‫اﻟجزاﻳر‬

‫اﻟجزﻳره‬

‫‪2.381.741‬‬

‫‪32.930.091‬‬

‫‪14‬‬

‫‪28.3‬‬

‫‪29.8‬‬

‫‪41.9‬‬

‫‪7‬‬

‫ﻳﻮﮔاﻧدا‬

‫ﻛﻤپاﻻ‬

‫‪241.038‬‬

‫‪28.195.754‬‬

‫‪117‬‬

‫‪84.3‬‬

‫‪4.6‬‬

‫‪11.1‬‬

‫‪8‬‬

‫بﻨﻴﻦ‬

‫پرتﻮﻧﻮو‬

‫‪112.622‬‬

‫‪7.862.944‬‬

‫‪70‬‬

‫‪63.4‬‬

‫‪8.1‬‬

‫‪28.5‬‬

‫‪9‬‬

‫بﻮتسﻮاﻧا‬

‫ﮔابرون‬

‫‪581.730‬‬

‫‪1.639.833‬‬

‫‪3‬‬

‫‪46.3‬‬

‫‪20.4‬‬

‫‪33.3‬‬

‫‪10‬‬

‫بﻮرﻛﻴﻨاﻓاسﻮ‬

‫اوﮔادوﮔﻮ‬

‫‪274.000‬‬

‫‪13.902.972‬‬

‫‪51‬‬

‫‪92.4‬‬

‫‪2.0‬‬

‫‪5.6‬‬

‫‪11‬‬

‫بﻮروﻧدى‬

‫بﻮجﻮﻣبﻮرا‬

‫‪27.834‬‬

‫‪8.090.068‬‬

‫‪291‬‬

‫‪91.9‬‬

‫‪2.5‬‬

‫‪5.6‬‬

‫‪12‬‬

‫تاﻧزاﻧﻴا‬

‫داراﻟسﻼم‬

‫‪883.749‬‬

‫‪37.445.392‬‬

‫‪42‬‬

‫‪84.4‬‬

‫‪5‬‬

‫‪10.6‬‬

‫‪13‬‬

‫تﻮﮔﻮ‬

‫ﻟﻮﻣﻪ‬

‫‪56.785‬‬

‫‪5.548.702‬‬

‫‪98‬‬

‫‪65.6‬‬

‫‪10.0‬‬

‫‪24.4‬‬

‫‪14‬‬

‫تﻮﻧس‬

‫تﻮﻧس‬

‫‪163.610‬‬

‫‪10.175.014‬‬

‫‪62‬‬

‫‪28.9‬‬

‫‪32.7‬‬

‫‪38.4‬‬

‫‪15‬‬

‫جﻴبﻮتﻲ‬

‫جﻴبﻮتﻰ‬

‫‪23،200‬‬

‫‪506،221‬‬

‫‪21،8‬‬

‫‪--‬‬

‫‪--‬‬

‫‪--‬‬

‫‪16‬‬

‫چاد‬

‫اﻧجاﻣﻨا‬

‫‪1.284.000‬‬

‫‪9.944.201‬‬

‫‪8‬‬

‫‪83.2‬‬

‫‪4.3‬‬

‫‪12.5‬‬

‫‪17‬‬

‫رواﻧدا‬

‫ﻛﻴﮕاﻟﻰ‬

‫‪26.338‬‬

‫‪8.648.248‬‬

‫‪328‬‬

‫‪91.9‬‬

‫‪3.6‬‬

‫‪4.5‬‬

‫‪18‬‬

‫زﻣبﻴا‬

‫ﻟﻮساﻛا‬

‫‪752.618‬‬

‫‪11.502.010‬‬

‫‪15‬‬

‫‪74.8‬‬

‫‪8.5‬‬

‫‪16.8‬‬

‫‪19‬‬

‫زﻳﻤبابﻮى‬

‫ﻫرارى‬

‫‪390.757‬‬

‫‪12.236.805‬‬

‫‪31‬‬

‫‪68.2‬‬

‫‪8.1‬‬

‫‪23.7‬‬

‫‪20‬‬

‫سائﻮتﻮﻣﻪ او پرﻧسﻴپ‬

‫سائﻮتﻮﻣﻪ‬

‫‪964‬‬

‫‪206،178‬‬

‫‪213،9‬‬

‫‪--‬‬

‫‪--‬‬

‫‪--‬‬

‫‪21‬‬

‫عاج ساحﻞ‬

‫ﻳاﻣﻮسﻮﻛرو‬

‫‪322.463‬‬

‫‪17.654.843‬‬

‫‪55‬‬

‫‪60.0‬‬

‫‪10.0‬‬

‫‪30.0‬‬

‫‪22‬‬

‫سﻨﻴﮕال‬

‫داﻛار‬

‫‪196.722‬‬

‫‪11.987.121‬‬

‫‪61‬‬

‫‪76.8‬‬

‫‪7.4‬‬

‫‪15.8‬‬

‫‪23‬‬

‫سﻮازﻳﻠﻨد‬

‫اﻣبابان‬

‫‪17،364‬‬

‫‪1،128،814‬‬

‫‪65‬‬

‫‪--‬‬

‫‪--‬‬

‫‪--‬‬

‫‪24‬‬

‫سﻮدان‬

‫خرطﻮم‬

‫‪2.505.813‬‬

‫‪41.236.378‬‬

‫‪16‬‬

‫‪69.8‬‬

‫‪8.6‬‬

‫‪21.6‬‬

‫‪25‬‬

‫سﻮﻣاﻟﻴا‬

‫ﻣﻮﮔادﻳشﻮ‬

‫‪637.657‬‬

‫‪8.863.338‬‬

‫‪14‬‬

‫‪68.0‬‬

‫‪12.0‬‬

‫‪20.0‬‬

‫‪26‬‬

‫سﻴراﻟﻴﻮن‬

‫ﻓرى تاون‬

‫‪71.740‬‬

‫‪6.005.250‬‬

‫‪84‬‬

‫‪67.7‬‬

‫‪15.4‬‬

‫‪16.9‬‬

‫‪27‬‬

‫سﻴشﻞ‬

‫وﻳﻜتﻮرﻳا‬

‫‪455‬‬

‫‪82،247‬‬

‫‪180،8‬‬

‫‪--‬‬

‫‪--‬‬

‫‪--‬‬

‫ﻛرﻧﻪ‬

‫صﻨعت‬

‫خدﻣتﻮﻧﻪ‬

‫‪8.4‬‬

‫‪16.9‬‬ ‫‪12.0‬‬

‫‪ -١‬سﻮدان پﻪ دوو برخﻮ و‪４‬شل شﻮی دی‪ ،‬خﻮ مل‪／‬رو ملتﻮﻧﻪ د ﻫغ‪ ３‬مستﻨد ﻧقشﻪ ﻧﻪ دی ورک‪７‬ی‪.‬‬

‫‪48‬‬

‫گ‪２‬ﻪ‬

‫ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬

‫پﻪ ب‪５‬ﻼ ب‪５‬لﻮ سکتﻮروﻧﻮ ک‪ ３‬د بﻮختﻮ وگ‪７‬و فﻴصدي‬ ‫(‪٢٠٠١‬کال)‬

‫عﻤﻮﻣﻴات‬ ‫ﻣرﻛز‬

‫ﻣساحت پﻪ‬ ‫ﻛﻴﻠﻮﻣتر ﻣربع‬

‫د وگ‪７‬و شم‪５‬ر‬ ‫پﻪ ‪٢٠٠٦‬‬ ‫کال ک‪３‬‬

‫‪28‬‬

‫لﻮﻳدﻳ‪％‬ﻪ صحرا‬

‫اﻟعﻴﻮن‬

‫‪266،000‬‬

‫‪393،831‬‬

‫د وگ‪７‬و گ‪２‬ﻮالﻰ‬ ‫پﻪ ﻳﻮ کﻴلﻮ متر‬ ‫مربع ک‪３‬‬ ‫‪1،5‬‬

‫‪--‬‬

‫‪29‬‬

‫ﮔاﻧا‬

‫اﻛرا‬

‫‪238.533‬‬

‫‪22.409.517‬‬

‫‪94‬‬

‫‪59.4‬‬

‫‪13.0‬‬

‫‪30‬‬

‫ﻛاﻣرون‬

‫ﻳائﻮﻧده‬

‫‪475.442‬‬

‫‪17.340.702‬‬

‫‪36‬‬

‫‪69.9‬‬

‫‪8.6‬‬

‫‪12.5‬‬

‫‪31‬‬

‫ﻛاﻧﮕﻮ برزاوﻳﻞ‬

‫برازوﻳﻞ‬

‫‪342.000‬‬

‫‪3.702.314‬‬

‫‪11‬‬

‫‪48.6‬‬

‫‪14.8‬‬

‫‪36.6‬‬

‫‪32‬‬

‫ﻛاﻧﮕﻮﻛﻴﻨشاسا‬

‫ﻛﻴﻨشاسا‬

‫‪2.344.858‬‬

‫‪62.660.551‬‬

‫‪27‬‬

‫‪68.0‬‬

‫‪13.5‬‬

‫‪18.5‬‬

‫‪33‬‬

‫ﻛﻴﻨﻴا‬

‫ﻧاﻳروبﻰ‬

‫‪580.367‬‬

‫‪34.707.817‬‬

‫‪60‬‬

‫‪79.6‬‬

‫‪7.0‬‬

‫‪13.4‬‬

‫‪34‬‬

‫ﻛﻮﻣﻮرن‬

‫ﻣﻮروﻧﻰ‬

‫‪2،235‬‬

‫‪731،755‬‬

‫‪327،4‬‬

‫‪--‬‬

‫‪--‬‬

‫‪--‬‬

‫‪35‬‬

‫ﻛﻴپ ورد‬

‫پراﻳا‬

‫‪4،033‬‬

‫‪426،998‬‬

‫‪105،9‬‬

‫‪--‬‬

‫‪--‬‬

‫‪--‬‬

‫‪36‬‬

‫ﮔابﻮن‬

‫ﻟﻴبروﻳﻞ‬

‫‪267.668‬‬

‫‪1.424.960‬‬

‫‪5‬‬

‫‪51.8‬‬

‫‪15.1‬‬

‫‪42.1‬‬

‫‪37‬‬

‫ﮔاﻣبﻴا‬

‫باﻧجﻮل‬

‫‪11.295‬‬

‫‪1.641.564‬‬

‫‪145‬‬

‫‪82.1‬‬

‫‪8.0‬‬

‫‪9.9‬‬

‫‪38‬‬

‫ﮔﻴﻨﻪ‬

‫ﻛﻮﻧاﻛرى‬

‫‪245.857‬‬

‫‪9.690.222‬‬

‫‪39‬‬

‫‪87.2‬‬

‫‪2.1‬‬

‫‪10.8‬‬

‫‪39‬‬

‫استﻮاﻳﻲ ﮔﻴﻨﻪ‬

‫ﻣاﻻبﻮ‬

‫‪28،051‬‬

‫‪616،459‬‬

‫‪22‬‬

‫‪--‬‬

‫‪--‬‬

‫‪--‬‬

‫‪40‬‬

‫بﻴساو ﮔﻴﻨﻪ‬

‫بﻴساو‬

‫‪36،125‬‬

‫‪1،503،182‬‬

‫‪41،6‬‬

‫‪--‬‬

‫‪--‬‬

‫‪--‬‬

‫‪41‬‬

‫ﻟسﻮتﻮ‬

‫ﻣاسرو‬

‫‪30،355‬‬

‫‪2،128،180‬‬

‫‪70،1‬‬

‫‪--‬‬

‫‪--‬‬

‫‪--‬‬

‫‪42‬‬

‫ﻻﻳبرﻳا‬

‫ﻣﻮﻧروﻳا‬

‫‪111،369‬‬

‫‪3،334،587‬‬

‫‪29،9‬‬

‫‪--‬‬

‫‪--‬‬

‫‪--‬‬

‫‪43‬‬

‫ﻟﻴبﻴا‬

‫ترﻳپﻮﻟﻰ‬

‫‪1.759.540‬‬

‫‪5.900.754‬‬

‫‪3‬‬

‫‪11.6‬‬

‫‪22.1‬‬

‫‪66.3‬‬

‫‪44‬‬

‫ﻣدغاسﻜر‬

‫تﻨاﻧارﻳﻮو‬

‫‪587.041‬‬

‫‪18.595.469‬‬

‫‪32‬‬

‫‪78.0‬‬

‫‪6.9‬‬

‫‪15.1‬‬

‫‪45‬‬

‫ﻣاﻻوى‬

‫ﻟﻴﻠﻮﻧﮕﻮه‬

‫‪118،484‬‬

‫‪13،013،926‬‬

‫‪110‬‬

‫‪86،8‬‬

‫‪5،1‬‬

‫‪8،1‬‬

‫‪46‬‬

‫ﻣاﻟﻰ‬

‫باﻣاﻛﻮ‬

‫‪1.240.192‬‬

‫‪11.716.829‬‬

‫‪9‬‬

‫‪85.8‬‬

‫‪2.0‬‬

‫‪12.2‬‬

‫‪47‬‬

‫ﻣصر‬

‫ﻗاﻫره‬

‫‪1.001.449‬‬

‫‪78.887.007‬‬

‫‪79‬‬

‫‪30‬‬

‫‪30‬‬

‫‪40‬‬

‫‪48‬‬

‫اﻟﻤغرب (ﻣراﻛش)‬

‫رباط‬

‫‪446.550‬‬

‫‪33.241.259‬‬

‫‪74‬‬

‫‪6.0‬‬

‫‪34.8‬‬

‫‪59.2‬‬

‫‪49‬‬

‫ﻣﻮرﻳتاﻧﻴا‬

‫ﻧﻮاﻛشﻮت‬

‫‪1.025.520‬‬

‫‪3.177.378‬‬

‫‪3‬‬

‫‪55.1‬‬

‫‪10.7‬‬

‫‪34.2‬‬

‫‪50‬‬

‫ﻣﻮرﻳشﻴث‬

‫پﻮرت ﻟﻮﻳس‬

‫‪2،040‬‬

‫‪1،274،189‬‬

‫‪624،6‬‬

‫‪--‬‬

‫‪--‬‬

‫‪--‬‬

‫‪51‬‬

‫ﻣﻮزﻣبﻴﻖ‬

‫ﻣاپﻮتﻮ‬

‫‪801.590‬‬

‫‪19.686.505‬‬

‫‪25‬‬

‫‪82.6‬‬

‫‪8.2‬‬

‫‪9.2‬‬

‫‪52‬‬

‫ﻧاﻣﻴبﻴا‬

‫وﻳﻨدﻫﻮك‬

‫‪824.292‬‬

‫‪2.044.147‬‬

‫‪2‬‬

‫‪49.3‬‬

‫‪15.7‬‬

‫‪35.0‬‬

‫‪53‬‬

‫ﻧاﻳجر‬

‫ﻧﻴاﻣﻰ‬

‫‪1.267.000‬‬

‫‪12.525.094‬‬

‫‪10‬‬

‫‪89.8‬‬

‫‪3.8‬‬

‫‪6.4‬‬

‫‪54‬‬

‫ﻧاﻳجرﻳا‬

‫آبﻮجا‬

‫‪923.768‬‬

‫‪131.859.731‬‬

‫‪143‬‬

‫‪43.4‬‬

‫‪6.8‬‬

‫‪49.8‬‬

‫‪55‬‬

‫جﻨﻮبﻲ سﻮدان‬

‫ﻛرﻧﻪ‬

‫صﻨعت‬

‫خدﻣتﻮﻧﻪ‬

‫‪--‬‬

‫‪-‬‬‫‪27.6‬‬

‫منبع‪:‬‬ ‫‪Wolters- Noordhoff, WN Atlas Productions, Groningen, the 2007 Netherlands‬‬

‫‪49‬‬

‫دويم څپرکى‬

‫استراﻟﻴا‬ ‫شما لﻲ‬

‫آسﻴـــــــا‬

‫کﻨگل‬

‫سﻤﻨد ر‬

‫ا ر و پــا‬ ‫د مد ا سم در‬

‫آرام‬ ‫سﻤﻨدر‬

‫د اط س‬

‫آرام‬ ‫سﻤﻨدر‬

‫سﻤﻨدر‬

‫ار ا‬ ‫ا‬ ‫را ا‬ ‫ست‬

‫د‬

‫ش ا‬ ‫اﻣرﻳﻜا‬

‫ج ب‬

‫د س در‬

‫ا ر کا‬

‫د استرا ا د‬

‫عت ش‬

‫د څپرکي عمومى موخې‬ ‫ﻫﻴلﻪ ده چ‪ ３‬زده کﻮوﻧکﻲ بﻪ د دې ＇پرکﻲ لﻪ لﻮستلﻮ ＇خﻪ وروستﻪ ﻻﻧدې علمﻲ مﻮخ‪ ３‬تر ﻻسﻪ ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫ د استرالﻴا او اقﻴاﻧﻮسﻴ‪ ３‬د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬او سﻮ‪４‬لﻲ کﻨ‪／‬ل لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪( ３‬اﻧتارکتﻴکا) د جغرافﻴاﻳﻲ مﻮقعﻴت سره بلدتﻴا‪.‬‬‫ د استرالﻴا او اقﻴاﻧﻮسﻴ‪ ３‬د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د مﻬمﻮ لﻮړو ژورو سره بلدتﻴا‪.‬‬‫ د استرالﻴا او اقﻴاﻧﻮسﻴ‪ ３‬د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د سﻴاسﻲ جغرافﻴ‪ ３‬لﻪ حالت سره بلدتﻴا‪.‬‬‫ د استرالﻴا او اقﻴاﻧﻮسﻴ‪ ３‬د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د بشري جغرافﻴ‪ ３‬سره بلدتﻴا‪.‬‬‫ د استرالﻴا او اقﻴاﻧﻮسﻴ‪ ３‬د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬داقتصادي جغرافﻴ‪ ３‬سره بلدتﻴا‪.‬‬‫ د استرالﻴا او اقﻴاﻧﻮسﻴ‪ ３‬لﻪ مﻮاصﻼتﻲ جغرافﻴ‪ ３‬سره بلدتﻴا‪.‬‬‫ د سﻮ‪４‬لﻲ کﻨ‪／‬ل لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬لﻪ اکتشافاتﻮسره بلدتﻴا‪.‬‬‫لﻪ زده کﻮوﻧکﻮ ＇خﻪ ﻫﻴلﻪ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬د دې ＇پرکﻲ پﻪ لﻮستلﻮ سره ﻻﻧدې مﻬارتﻲ مﻮخ‪ ３‬تر ﻻسﻪ ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫ د استرالﻴا‪ ،‬اقﻴاﻧﻮسﻴﻲ او سﻮ‪４‬لﻲ کﻨ‪／‬ل لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪( ３‬اﻧتارکتﻴکا) د جغرافﻴاﻳﻲ مﻮقعﻴت پ‪５‬ژﻧدل‪.‬‬‫ د استرالﻴا د ﻧقش‪ ３‬پر مخ د مﻬمﻮ غروﻧﻮ‪ ،‬سﻴﻨدوﻧﻮ او سمﻨدر‪－‬ﻴﻮ ！اکل‪.‬‬‫ د استرالﻴا پﻪ لﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪ ３‬د ﻧفﻮسﻮ د جغرافﻴاﻳﻲ و‪４‬ش تفسﻴر‪.‬‬‫ د استرالﻴا د ﻧقش‪ ３‬پرمخ د ﻧفﻮسﻮ د جغرافﻴاﻳﻲ و‪４‬ش ＊ﻮدل‪.‬‬‫ د اقﻴاﻧﻮسﻴ‪ ３‬د ﻧقش‪ ３‬پرمخ د ﻧفﻮسﻮ د جغرافﻴاﻳﻲ و‪４‬ش ＊ﻮدل‪.‬‬‫ د استرالﻴا او اقﻴاﻧﻮسﻴﻲ د ﻧقش‪ ３‬پرمخ د کاﻧﻲ مﻬمﻮ شتمﻨﻴﻮ ！اکل‪.‬‬‫‪50‬‬

‫اووﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫د آستراﻟﻴا ﻣﻮقعﻴت‬ ‫بحﻴره تﻮرس‬

‫بحﻴره آراﻓﻮرا‬

‫داروين‬

‫د ارنيم لوړې سطحې‬ ‫بحﻴره ﻛﻮرل‬

‫د کارپينتاريا خليج‬

‫بحﻴره تﻴﻤﻮر‬

‫کﻴلﻮ متر‬ ‫(‪！ )٠-١٨٠m‬ﻴ＂ﻲ او اوارې ‪＄‬مک‪( ３‬جلگﻪ)‬ ‫(‪ )180m-360m‬ړې سطحې‬ ‫( ‪ 360m‬ړ) ر‬

‫د کيميرلى لوړې سطحې‬

‫بحﻴره سﻤاﻧﻴا‬

‫ﮔرﻳت دﻳﻮاي دﻳﻨﮓ‬

‫د ﻣﻜدوﻧال غروﻧﻪ‬ ‫ﻣرﻛزي جﻠﮕﻪ‬

‫بحر ﻫﻨد‬

‫د گﻴب‬ ‫د ﻣﻮسﮕراو غروﻧﻪ سﻮن لﻮﻳد‪＄‬ﻲ لﻮړې‬

‫د اﻳر جﻬﻴﻞ‬ ‫د دارﻟﻴﻨﮓ سﻴﻨد‬ ‫د فﻠﻴﻨدرز غروﻧﻪ تﻮرﻧس جﻬﻴﻞ‬ ‫مﻮري دارلﻴﻨگ‬ ‫سﻴﻨد‬ ‫د ﻟچ ﻟﻦ‬ ‫استراليايي لوى خليج‬ ‫مﻮري‬

‫د کﻮسﻴسکﻮ لﻮړه ＇ﻮکﻪ‬

‫استراليايي آلپ غرونه‬

‫د استراليا طبيعي نقشه‬ ‫داسترا ا ا‬

‫بارلﻲ جﻬﻴل‬ ‫ﻣﻮر جﻬﻴﻞ‬ ‫پرت‬

‫ز د د ج را ا‬

‫عت ش‬

‫أسترالﻴا د ‪＄‬مک‪ ３‬د کرې پﻪ کﻮم‪ ３‬برخ‪ ３‬ک‪ ３‬مﻮقعﻴت لري؟‬ ‫څلورخواوې‬

‫د أسترالﻴا لﻮﻳﻪ وچﻪ چ‪ ３‬د ‪＄‬ﻴﻨﻮ پﻪ ﻧظر ﻳﻮ لﻮى ！اپﻮ دى‪ ،‬زﻳاتﻪ برخﻪ (کابﻮ ‪ ) 34‬ﻳ‪ ３‬د＊تﻪ ده‪ .‬استرالﻴا د ‪ ١٢‬او ‪٤٣‬‬ ‫درجﻮ جﻨﻮبﻲ عرض البلدوﻧﻮ ترمﻨ‪ ＃‬او د ‪ ١١٥‬او ‪ ١٥٤‬ختﻴ‪％‬ﻮطﻮل البلدوﻧﻮ ترمﻨ‪ ＃‬مﻮقعﻴت لري‪.‬‬ ‫د أسترالﻴا پﻪ شمال ک‪ ３‬د تﻴمﻮر سمﻨدر‪－‬ﻲ (‪ ،)Timor Sea‬د ارافﻮرا سمﻨدر‪－‬ﻲ (‪ ،)Arafura Sea‬د‬ ‫کارپﻨتارﻳا خلﻴج (‪ )Gulf of Carpentaria‬او د تﻮرس أبﻨا (‪ )Str.Torres‬مﻮقعﻴت لري‪ .‬پﻪ ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬ﻳ‪３‬‬ ‫د کﻮرل سمﻨدر‪－‬ی (‪ )Coral Sea‬او د تسماﻧﻴا سمﻨدر‪－‬ﻲ (‪ )Tasmania Sea‬او د استرالﻴا پﻪ سﻮ‪４‬ل ک‪ ３‬د‬ ‫باس آبﻨا(‪ )Str.Bass‬او د استرالﻴا خلﻴج پراتﻪ دي‪ .‬د ﻫﻨد سمﻨدر د أسترالﻴا پﻪ سﻮ‪４‬ل او لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬پروت دى‪.‬‬ ‫د استرالﻴا ！ﻮلﻪ ساحلﻲ کر＊ﻪ ‪ ٢٥،٧٦٠‬کﻴلﻮمترو تﻪ رس‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د استراﻟﻴا ﻛشف‬

‫کابﻮ پﻨ‪％‬ﻮس زره کالﻪ د مخﻪ لﻮم‪７‬ﻧﻲ خلک أسترالﻴا تﻪ ورغلل‪ .‬اﻧ‪／‬رﻳزاﻧﻮ ﻫغﻮى لﻪ (‪ )١٧٨٩‬کال ＇خﻪ‬ ‫د ابﻮرجﻴﻨالس (‪ )Aboriginals‬پﻪ ﻧامﻪ ﻳاد ک‪７‬ي دي چ‪ ３‬دا ﻳﻮه ﻻتﻴﻨﻲ اصطﻼح ده او د اصلﻲ ﻳا بﻮمﻲ‬ ‫‪51‬‬

‫اوس‪５‬دوﻧکﻮ لپاره کارول کﻴ‪８‬ي‪ .‬دا خلک لﻪ سﻮ‪４‬ل ختﻴ‪ ３％‬أسﻴا ＇خﻪ راغلﻲ وو‪.‬‬ ‫پﻨ‪％‬ﻮس زره کالﻪ مخک‪ ３‬د خاورﻳﻨﻮ پلﻮﻧﻮ پﻪ وسﻴلﻪ چ‪ ３‬د أسﻴا او أسترالﻴا پﻪ مﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬وو‪ ،‬لﻪ ﻫمدې پلﻮﻧﻮ‬ ‫اوﻻرو ＇خﻪ خلکﻮ او ＇اروﻳﻮ کﻮﻻى شﻮل لﻪ أسﻴا ＇خﻪ أسترالﻴا تﻪ ﻻړ شﻲ‪ .‬دا ﻳﻮه ＇لﻮﻳ‪＋‬ت زره کلﻨﻪ پروسﻪ وه‪.‬‬ ‫وروستﻪ چ‪ ３‬د ‪＄‬مک‪ ３‬کره تﻮده شﻮه او کﻨ‪／‬لﻮﻧﻮ پﻪ وﻳل‪ ３‬ک‪５‬دو پﻴل وک‪ ،７‬د سمﻨدر د اوبﻮ سطحﻪ ج‪／‬ﻪ شﻮه او پﻪ‬ ‫دې تﻮ‪－‬ﻪ أسترالﻴا د ﻳﻮه ！اپﻮ ب‪２‬ﻪ غﻮره ک‪７‬ه‪ .‬پﻪ ‪ ١٥٠‬م کال ک‪ ３‬د لﻮم‪７‬ي ‪＄‬ل لپاره ﻳﻮﻧاﻧﻴاﻧﻮ د أسترالﻴا پﻪ باره ک‪ ３‬لﻴکﻨ‪３‬‬ ‫وک‪７‬ې‪ .‬ﻫغﻮى دا وچﻪ د تﻴرا استرالﻴس (‪ )Terra Australis‬او ﻳا سﻮ‪４‬لﻲ غاړو پﻪ ﻧامﻪ ﻳاده ک‪７‬ه‪.‬خلک د ﻫغ‪３‬‬ ‫زﻳات مﻴﻨﻪ وال شﻮل او ددې ﻧابلدې سﻴم‪ ３‬پﻪ ل＂ﻪ ک‪ ３‬شﻮل‪.‬‬ ‫پﻪ شپاړسمﻪ او اووه لسمﻪ پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬پرت‪／‬الﻴان‪ ،‬ﻫسپاﻧﻮﻳان او ﻫالﻨ‪６‬ﻳان لﻪ أسﻴا سره د سﻮدا‪－‬رۍ عﻼقمﻨد وو‪ .‬د‬ ‫ﻫغﻪ وخت د سمﻨدري زﻳاتﻮ مسافرتﻮﻧﻮ او کشفﻴاتﻮ پﻪ اساس ووچ‪ ３‬استرالﻴا ﻫم د اروپاﻳاﻧﻮ لﻪ خﻮا کشف شﻮه‪ .‬پﻪ‬ ‫‪ ١٦٠٦‬م کال ک‪ ３‬د ﻫالﻨ‪６‬ﻳاﻧﻮ لﻮم‪７‬ﻧ‪ ９‬ب‪７５‬ۍ د کارپﻨتارﻳا د خلﻴج(‪ )Gulf of Carpentaria‬پر غاړه د استرالﻴا‬ ‫پﻪ شمال ک‪ ３‬ﻧﻮې ‪－‬ﻴﻨﻲ(‪ )New Guinea‬تﻪ مخامخ ودرﻳده‪ .‬ددې ب‪７５‬ۍ کپتان وﻳلﻴم جاﻧسﻦ (‪Willem‬‬ ‫‪ )Janszoon‬ب‪５‬رتﻪ جاوا (‪ )Java‬تﻪ و‪－‬ر‪５＄‬د‪ .‬پﻪ ‪١٦١٦‬م کال ﻳﻮه بلﻪ ﻫالﻨ‪６‬ي ب‪７５‬ۍ د شارک (‪ )Shark‬خلﻴج‬ ‫تﻪ د أسترالﻴا پﻪ لﻮﻳدﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬ورسﻴده‪ .‬پﻪ وروست‪ ９‬ﻳﻮه ﻧﻴمﻪ پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬ﻫالﻨ‪６‬ي‪ ،‬فراﻧسﻮي او اﻧ‪／‬لﻴسﻲ ب‪５‬ﻼب‪５‬لﻮ خلکﻮ‬ ‫أسترالﻴا تﻪ چ‪ ３‬پﻪ ﻫغﻪ وخت ک‪ ３‬د ﻧﻮې ﻫالﻨ‪ New Holland ６‬پﻪ ﻧامﻪ ﻳادﻳده‪ ،‬مسافرت وک‪ ،７‬خﻮ پﻪ ﻫغﻪ وخت‬ ‫ک‪ ３‬د أسترالﻴا د زﻳات‪ ３‬پ‪５‬ژﻧدﻧ‪ ３‬اوﻳا مستعمره کﻮلﻮ احساس ﻧﻪ و‪ .‬لﻮم‪７‬ﻧﻰ برتاﻧﻮی چ‪ ３‬أسترالﻴا تﻪ ورسﻴد د ﻳﻮې ب‪７５‬ۍ‬ ‫کپ＂ان و د وﻳلﻴم دامپﻴر (‪ )William Dampier‬پﻪ ﻧامﻪ چ‪ ３‬پﻪ ‪١٦٨٨‬م کال استرالﻴا تﻪ ورسﻴد‪.‬‬ ‫اِﻳل تاسمان (‪ ١٦٤٢‬مﻴﻼدي ) ﻫالﻨ‪６‬ى سمﻨدر‪－‬ر‪＄‬ﻴدوﻧکﻰ او د استرالﻴا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬ﻳﻮ کاشف‬

‫‪52‬‬

‫اووﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫پﻪ ‪ ١٧٧٠‬م کال جﻴمز کﻮک اﻧ‪／‬لﻴسﻲ لﻮم‪７‬ﻧﻰ اروپاﻳﻲ و چ‪ ３‬د أسترالﻴا ختﻴ‪％‬ﻮ غاړو او سﻮاحلﻮتﻪ ورس‪５‬د او‬ ‫د بﻮتاﻧﻲ ‪ Botany‬دخلﻴج (اوسﻨﻰ سدﻧﻲ‪ )Sydney‬لﻪ ﻻرې پر ختﻴ‪％‬ﻮ غاړو ت‪５‬رشﻮ او ﻫغﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻧﻮي سﻮ‪４‬لﻲ‬ ‫وﻳلز (‪ )New South Wales‬پﻪ ﻧامﻪ ﻳادې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د ‪ ١٨٠٠‬م کلﻮﻧﻮ پﻪ پﻴل ک‪ ３‬سدﻧﻲ پر ﻳﻮه سﻮدا‪－‬رﻳز مرکز د بدلﻴدلﻮ پﻪ حال ک‪ ３‬و‪ .‬ﻫمدارﻧ‪／‬ﻪ داسترالﻴا د ﻧﻮرو‬ ‫برخﻮ د کشف لپاره ﻫ（‪ ３‬رواﻧ‪ ３‬وې‪.‬‬ ‫د ‪ ١٨٩٠‬م کال پﻪ شاوخﻮاک‪ ３‬دا ﻧظر چ‪ ３‬ب‪５‬ﻼب‪５‬ل‪ ３‬مستعمرې پر ﻳﻮه لﻮى فدرالﻲ ﻫ‪５‬ﻮاد باﻧدې بدل‪ ３‬شﻲ‪ ،‬مﻨ‪＃‬‬ ‫تﻪ راغﻰ چ‪ ３‬پﻪ پاى ک‪ ３‬د ‪ ١٩٠١‬م کال د جﻨﻮري پﻪ لﻮم‪７‬ۍ ﻧ‪＂５‬ﻪ پﻪ أسترالﻴا ک‪ ３‬اﻳالتﻲ سﻴستم را مﻨ‪ ＃‬تﻪ شﻮ او پﻪ‬ ‫حقﻴقت ک‪ ３‬لﻪ اﻧ‪／‬لستان ＇خﻪ د أسترالﻴا د خپلﻮاک‪ ９‬ورځ ده‪.‬‬ ‫د بادبان لروﻧکﻲ ک‪＋‬ت‪ ９‬اﻧ‪％‬ﻮر‬

‫‪53‬‬

‫خﻮ تر ډ‪４‬ره وختﻪ پﻮرې أسترالﻴا پﻪ ﻳﻮه ډول د اﻧ‪／‬لستان د مستعمرې پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ پات‪ ３‬شﻮه چ‪ ３‬ورو ورو ﻳ‪ ３‬د‬ ‫ﻳﻮه خپلﻮاک ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ ‪＄‬اى وﻧﻴﻮ‪.‬‬ ‫جﻴمز کﻮک(‪ ١٧٧٠‬م) اﻧ‪／‬لﻴسﻲ کپتان او د‬ ‫استرالﻴا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬ﻳﻮکاشف ＇خﻪ‬

‫د ټولگي فعاليت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ ،‬لﻮم‪７‬ۍ ډلﻪ دې د استرالﻴا جغرافﻴاﻳﻲ مﻮقعﻴت د ﻧقش‪ ３‬پرمخ‬ ‫تثبﻴت او و＊ﻴﻲ‪ .‬دوﻳمﻪ ډلﻪ دې د ﻫغﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ او اشخاصﻮ ﻧﻮمﻮﻧﻪ چ‪ ３‬داسترالﻴا پﻪ کشف او مﻮﻧدﻧﻪ‬ ‫ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬وﻧ‪６‬ه درلﻮده‪ ،‬ولﻴکﻲ او ﻧﻮروتﻪ دي ﻳ‪ ３‬بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬

‫؟‬

‫پوښتنې‬

‫ﻻﻧدې سم‪ ３‬او ﻧا سم‪ ３‬جمل‪ ３‬وپ‪５‬ژﻧ‪９‬؟‬ ‫‪١‬ـ أسترالﻴا ﻳﻮ لﻮى ！اپﻮ دى‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ أسترالﻴا د ﻫﻨد سمﻨدر پﻪ ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬پرتﻪ ده‪.‬‬ ‫‪٣‬ـ د اأسترالﻴا کشف د زﻳاتﻮ مسافرتﻮﻧﻮ او سمﻨدري کشفﻴاتﻮ پاﻳلﻪ وه‪ ،‬چ‪ ３‬د اروپاﻳاﻧﻮ پﻪ وسﻴلﻪ ترسره شﻮل‪.‬‬ ‫‪٤‬ـ أسترالﻴا خپلﻪ خپلﻮاکﻲ پﻪ ‪ ١٩٠١‬م کال لﻪ اﻧ‪／‬لستان ＇خﻪ ترﻻسﻪ ک‪７‬ه‪.‬‬

‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬

‫د اﻧترﻧ＀ ﻳا کتابتﻮن ＇خﻪ د ‪ ３＂－‬اخﻴستﻨ‪ ３‬پﻪ اساس د سمﻨدري کشفﻴاتﻮ او د استرالﻴا د کشف پﻪ باره‬ ‫‪54‬‬

‫اتﻠسﻢ ﻟﻮست‬

‫د کﻴپ ﻳﻮرک ！اپﻮوزمﻪ‬

‫طبﻴعﻲ جغرافﻴﻪ‬ ‫داروين‬

‫د ارنيم لوړې سطحې‬

‫مقالﻪميشل سيند‬ ‫ک‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه صفحﻪ ک‪ ３‬د‬ ‫ولﻴکئ‪.‬‬

‫د کارپينتاريا خليج‬

‫د الی سيند‬ ‫ويکتريا سيند‬

‫کﻴلﻮ متر‬ ‫(‪！ )٠-١٨٠m‬ﻴ＂ﻲ او اوارې ‪＄‬مک‪( ３‬جلگﻪ)‬ ‫(‪ )180m-360m‬ړې سطحې‬ ‫( ‪ 360m‬ړ) ر‬

‫د کيميرلى لوړې سطحې‬

‫د فليندرزسيند‬

‫ﮔرﻳت دﻳﻮاي دﻳﻨﮓ‬

‫د ﻣﻜدوﻧال غروﻧﻪ‬ ‫ﻣرﻛزي جﻠﮕﻪ‬

‫د گﻴب‬ ‫د ﻣﻮسﮕراو غروﻧﻪ سﻮن لﻮﻳد‪＄‬ﻲ لﻮړې‬

‫د اﻳر جﻬﻴﻞ‬ ‫د دارﻟﻴﻨﮓ سﻴﻨد‬ ‫د فﻠﻴﻨدرز غروﻧﻪ تﻮرﻧس جﻬﻴﻞ‬ ‫مﻮري دارلﻴﻨگ‬ ‫د ﻟچ ﻟﻦ سﻴﻨد‬ ‫مﻮري‬

‫د کﻮسﻴسکﻮ لﻮړه ＇ﻮکﻪ‬

‫استراليايي آلپ غرونه‬

‫استراليايي لوى خليج‬

‫بارلﻲ جﻬﻴل‬ ‫ﻣﻮر جﻬﻴﻞ‬ ‫پرت‬

‫د استراليا طبيعي نقشه‬

‫د أسترالﻴا طبﻴعﻲ حالت ＇رﻧ‪／‬ﻪ دي؟‬ ‫أسترالﻴا د ﻧ‪７‬ۍ ډﻳره کﻮچﻨ‪ ９‬لﻮﻳﻪ وچﻪ ده چ‪ ３‬لﻪ ！ﻮلﻮ ！اپﻮ‪－‬اﻧﻮ سره پﻪ مجمﻮعﻲ تﻮ‪－‬ﻪ پﻪ سﻮ‪４‬لﻲ ﻧﻴمﻪ کره ک‪３‬‬ ‫مﻮقعﻴت لري‪ .‬د استرالﻴا ﻫ‪５‬ﻮاد لﻪ جغرافﻴاﻳﻲ ﻧظره کﻮﻻى شﻮ پﻪ ＇لﻮرو ب‪５‬ﻼب‪５‬لﻮ سﻴمﻮ وو‪４‬شﻮ‪:‬‬ ‫‪١‬ـ مﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬د＊ت‪ ،３‬چ‪ ３‬ﻧسبتا ً د‪＄‬مک‪ ３‬ﻻﻧدې زﻳات‪ ３‬اوبﻪ لري‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ لﻮﻳدﻳ‪ ３％‬لﻮړې (فﻼت) چ‪ ３‬ډ‪４‬ر ﻳ‪ ３‬بﻴاباﻧﻮﻧﻪ او د＊ت‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫‪٣‬ـ ختﻴ‪％‬ﻪ ساحلﻲ ＊‪５‬رازه برخﻪ چ‪ ３‬پﻪ حقﻴقت ک‪ ３‬د ‪－‬رﻳت دﻳﻮاي دﻳﻨ‪ ，‬د غروﻧﻮ ختﻴ‪％‬ﻪ لمﻦ (د اوبﻮ‬ ‫لﻮﻳﻪ ز‪４‬رمﻪ) ده‪.‬‬ ‫‪٤‬ـ ختﻴ‪ ＃‬غروﻧﻪ ﻳا لﻮړې چ‪ ３‬پﻪ (‪－‬رﻳت دﻳﻮاي دﻳﻨ‪ )，‬مشﻬﻮر دي‪.‬‬ ‫د أسترالﻴا طبﻴعﻲ جغرافﻴﻪ پﻪ ＇ﻮ ب‪５‬لﻮ ب‪５‬لﻮ برخﻮ ک‪ ３‬پﻪ ﻻﻧدې ډول مطالعﻪ کﻮو‪:‬‬ ‫غروﻧﻪ‬

‫ـ د أسترالﻴا زﻳاتره غروﻧﻪ پﻪ کﻮمﻮ برخﻮ ک‪ ３‬پراتﻪ دي؟‬ ‫د أسترالﻴا پﻪ ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬د ‪－‬رﻳت دﻳﻮاى دﻳﻨ‪ )Great Dividing( ，‬پﻪ ﻧﻮم مشﻬﻮر غروﻧﻪ شتﻪ چ‪ ３‬لﻪ‬ ‫‪ ٣٠٠٠‬کﻴلﻮ مترو ＇خﻪ زﻳات اوږدوالﻰ لري‪ .‬د غروﻧﻮ دا ل‪７‬ۍ د تسماﻧﻴا(‪ )Tasmania‬لﻪ ！اپﻮ ＇خﻪ پﻪ‬ ‫سﻮ‪４‬ل ک‪ ３‬پﻴلﻴ‪８‬ي او د کپ ﻳﻮرک(‪ )Cape York‬تر ！اپﻮوزم‪ ３‬پﻪ شمال ک‪ ３‬غ‪５％‬دلﻲ دي‪ .‬د غروﻧﻮ دا ل‪７‬ۍ‬ ‫‪55‬‬

‫چ‪ ３‬د مﻨ‪％‬ﻨﻲ ج‪／‬ﻮالﻲ لروﻧکﻲ غروﻧﻪ او لﻮړې سطح‪ ３‬لري‪ ،‬د سﻴﻨدوﻧﻮ پﻪ وسﻴلﻪ سره جﻼ شﻮي دي‪ .‬ﻧﻮمﻮړو‬ ‫غروﻧﻮ خپل‪ ３‬لمﻨ‪ ３‬د ختﻴ‪％‬ﻮ سﻮاحلﻮ پﻪ لﻮر او د لﻮﻳدﻳ‪ ＃‬پﻪ لﻮر تر ﻫﻮارو سﻴمﻮ پﻮرې پراخﻪ ک‪７‬ي دي‪ .‬د ‪－‬رﻳت‬ ‫دﻳﻮاي دﻳﻨ‪ ，‬لﻪ غروﻧﻮ ＇خﻪ زﻳات لﻮى او واړه سﻴﻨدوﻧﻪ سرچﻴﻨﻪ اخلﻲ او آرام سمﻨدر تﻪ تﻮ‪４‬ﻴ‪８‬ي‪ .‬د استرالﻴا ﻧﻮر‬ ‫غروﻧﻪ د أسترالﻴا ﻳﻲ الپ (‪ )Australian Alps‬پﻪ ﻧامﻪ شﻬرت لري چ‪ ３‬پﻪ حقﻴقت ک‪ ３‬د (دﻳﻮاي دﻳﻨ‪)，‬‬ ‫د غروﻧﻮ ﻳﻮه برخﻪ ‪２－‬ل ک‪８５‬ي‪ .‬دا غروﻧﻪ چ‪ ３‬د أسترالﻴا پﻪ سﻮ‪４‬ل خﻴت‪ ＃‬ک‪ ３‬پراتﻪ دي‪ ،‬د ﻧﻴﻮ سﻮت وﻳلز (‪New‬‬ ‫‪ )South Wales‬پﻪ سﻴمﻮ او د وﻳکتﻮرﻳا (‪ )Victoria‬پﻪ ختﻴ‪ ３％‬سﻴم‪ ３‬ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬لﻮړې سطح‪ ３‬جﻮړې‬ ‫ک‪７‬ې دي‪ .‬ددغﻮ غروﻧﻮ ډ‪４‬ره لﻮړه ＇ﻮکﻪ کﻮسﻴسکﻮ (‪ )Kosciusko‬ده‪ ،‬چ‪ )٢٢٣١( ３‬متره لﻮړوالﻰ لري‪.‬‬

‫ﻫغﻪ غروﻧﻪ چ‪ ３‬د استرالﻴا د ختﻴ‪％‬ﻮ سﻴمﻮ د اوبﻮ سرچﻴﻨﻪ ده او پر‪２－‬ﻮ ‪＄‬ﻨ‪／‬لﻮﻧﻮ پﻮ＊ل شﻮي دي‪.‬‬

‫‪56‬‬

‫اتﻠسﻢ ﻟﻮست‬

‫د استرالﻴاﻳﻲ ألپ غروﻧﻪ د تفرﻳح او استراحت لپاره ＊‪ ３‬سﻴم‪ ３‬لري او ﻫم ﻳ‪ ３‬د اوبﻮ ＊‪ ３‬سرچﻴﻨ‪ ３‬جﻮړې‬ ‫ک‪７‬ې دي‪ .‬پﻪ دې سﻴمﻪ ک‪ ３‬ډ‪４‬ر ملﻲ ب‪２‬ﻮﻧﻪ شتﻪ چ‪ ３‬د ژمﻨﻲ سپﻮرت (د سک‪ ３‬لﻮبﻮ) لپاره پﻪ استرالﻴا ک‪ ３‬ﻳﻮازﻳﻨ‪９‬‬ ‫سﻴمﻪ ‪２－‬ل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ﻫمدارﻧ‪／‬ﻪ د فلﻴﻨدرز (‪ )Flinders‬غروﻧﻪ ﻫم د دﻳﻮاى دﻳﻨ‪ ，‬د لﻮﻳﻮ غروﻧﻮ ﻳﻮه ＇اﻧ‪／‬ﻪ ده‪ ،‬چ‪ ３‬پﻪ سﻮ‪４‬لﻲ‬ ‫استرالﻴا ک‪ ３‬پراتﻪ دي‪.‬‬

‫د استراﻟﻴا او ﻧﻴﻮزﻳﻼﻧد سپﻴﻨﻪ ﻧﻘشﻪ‬

‫د استوا کر＊ﻪ‬ ‫نوې ﮔﻴﻨﻪ‬

‫‪.‬‬

‫‪ . .‬سمندر‬

‫د‪.‬‬ ‫‪ . . .‬پايتخت‬

‫بريسبان‬

‫‪.‬‬ ‫‪..‬‬

‫د اﻧدوﻧﻴزﻳا ﻣجﻤع اﻟجزاﻳر‬

‫‪ . . .‬جﻠﮕﻪ‬

‫د‪..‬‬

‫‪ . . .‬بندر‬ ‫‪ . . .‬پايتخت‬

‫‪ .‬هې‬

‫واد‬

‫د‬

‫‪ .‬سيند‬

‫د‪..‬‬ ‫‪ .‬کر＊ﻪ‬

‫‪ . . .‬لوړې‬

‫د‪.‬‬ ‫‪ . .‬سم‬

‫ندر‬

‫پرت‬

‫ﻻر＊ﻮد‬ ‫‪ . . .‬بندر‬

‫د تاسماني ！اپﻮ د غرونو ل‪７‬ۍ‬ ‫سيند‬ ‫پايتخت‬ ‫＊ار‬

‫د زده کوونکو د ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻮ لپاره د أستراليا او نوې زيالند سپينه نقشه‬

‫‪57‬‬

‫د استرالﻴا پﻪ مﻨ‪％‬ﻨﻴﻮ برخﻮ ک‪ ３‬د مک ډوﻧل (‪ (Macdonnell‬غروﻧﻪ او د مﻮس‪／‬راو(‪(Musgrave‬‬ ‫غروﻧﻪ دﻳادولﻮ وړ دي‪ .‬د استرالﻴا پﻪ لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬ﻫم مشﻬﻮر غروﻧﻪ شتﻪ چ‪ ３‬د ﻫامرسلﻲ(‪ (Hamersley‬پﻪ‬ ‫ﻧامﻪ ﻳادﻳ‪８‬ي او لﻮړه ＇ﻮکﻪ ﻳ‪ ３‬بروس (‪ )Bruce‬ده‪ ،‬چ‪ ３‬د ‪ ١٢٠٠‬مترو ＇خﻪ زﻳات لﻮړوالﻰ لري‪ .‬داسترالﻴا پﻪ‬ ‫شمال ک‪ ３‬مشﻬﻮرې لﻮړې سطح‪ ３‬شتﻪ چ‪ ３‬د کﻴمبرلﻲ (‪ )Kimberley Plateau‬او ارﻧﻴم (‪Arnhem‬‬ ‫‪ )Land‬پﻪ ﻧامﻪ شﻬرت لري او لﻮړوالﻰ ﻳ‪ ３‬لﻪ (‪ )٨٠٠‬مترو ＇خﻪ زﻳات ﻧﻪ دى‪.‬‬

‫د ټولگي فعاليت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ ،‬ﻫره ډلﻪ دې لﻪ ﻻﻧد‪４‬ﻨﻴﻮ فعالﻴتﻮﻧﻮ ＇خﻪ ﻳﻮ پاى تﻪ ورسﻮي او د خپل‬ ‫فعالﻴت پاﻳلﻪ دې ﻧﻮرو تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪١‬ـ د استرالﻴا ＇لﻮر ب‪５‬ﻼب‪５‬ل‪ ３‬سﻴم‪ ３‬د جغرافﻴ‪ ３‬لﻪ ﻧظره د ﻧقش‪ ３‬پرمخ تثبﻴت او و＊ﻴﻲ‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ د ‪－‬رﻳت دﻳﻮاى دﻳﻨ‪ ，‬دغروﻧﻮ د ＇اﻧ‪／‬ﻮ ﻧﻮم دې واخلﻲ او د ﻧقش‪ ３‬پرمخ دي و＊ﻴﻲ‪.‬‬ ‫‪٣‬ـ د استرالﻴاﻳﻲ ألپ د غروﻧﻮ اقتصادي اﻫمﻴت دې تﻮضﻴح ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪٤‬ـ د ﻫغﻮ غروﻧﻮ چ‪ ３‬د أسترالﻴا پﻪ لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬او شمال ک‪ ３‬مﻮقعﻴت لري‪ ،‬ﻧﻮم واخلﻲ او د ﻧقش‪ ３‬پرمخ ﻳ‪３‬‬ ‫و＊ﻴﻲ‪.‬‬

‫؟‬

‫پوښتنې‬

‫‪1‬ـ أسترالﻴا پﻪ ＇ﻮ او کﻮمﻮ جغرافﻴاﻳﻲ سﻴمﻮ و‪４‬شﻼی شﻮ؟‬ ‫‪٢‬ـ لﻪ ملﻲ ب‪２‬ﻮﻧﻮ ＇خﻪ زمﻮږ مقصد ＇ﻪ دى‪.‬‬ ‫‪٣‬ـ د أسترالﻴا غروﻧﻪ دخلکﻮ پر اقتصادي او ！ﻮلﻨﻴز ژوﻧد ＇ﻪ اغ‪５‬زه کﻮﻻى شﻲ؟‬ ‫‪٤‬ـ ستاسﻮ پﻪ ﻧظر پﻪ أسترالﻴا ک‪ ３‬غروﻧﻮ د ﻫغﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد خلکﻮتﻪ ＇ﻪ ستﻮﻧزې او＇ﻪ اساﻧتﻴاوې پﻴداک‪７‬ي دي؟‬ ‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬

‫د أسترالﻴا او ﻧﻮي زﻳﻼﻧد سپﻴﻨﻪ ﻧقشﻪ کاپﻲ او ﻳا ﻳ‪ ３‬پﻪ خپلﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬رسم ک‪７‬ئ او تش ‪＄‬اﻳﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ډک‬ ‫ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪58‬‬

‫ﻧﻮﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫د آستراﻟﻴا سﻴﻨدوﻧﻪ‬ ‫د‬

‫د مارم بﻴدجﻲ سﻴﻨد‬

‫سﻴﻨد‬ ‫گ‬

‫د لچ لﻦ سﻴﻨد‬

‫دارلﻴﻨ‬

‫ﻧــﻴـــــﻮ ساوت ولـــــز‬

‫سﻮ‪４‬لﻲ استرالﻴا‬

‫د مﻮري سﻴﻨد‬

‫مﻮري‬ ‫وﻳﻜتﻮرﻳا‬

‫ﻣﻠبﻮرن‬ ‫بﻨدوﻧﻪ او د اوبﻮ زﻳرم‪３‬‬ ‫د اوبﻮ شبکﻪ او خ‪７‬وبﻪ شﻮې عمده ساحﻪ‬

‫د أسترالﻴا د اوبﻮ لگﻮلﻮ او اوبﻮ د شبک‪ ３‬ﻧقشﻪ‬

‫ستاسﻮ پﻪ ﻧظر ول‪ ３‬پﻪ أسترالﻴا ک‪ ３‬زﻳات سﻴﻨدوﻧﻪ مﻮجﻮد دي؟‬ ‫پﻪ دې لﻮى ！اپﻮ ک‪ ３‬د ډ‪４‬رو لﻮړو برخﻮ د شتﻮن او د ﻫغﻪ د ‪＄‬اﻧ‪７／‬ي جغرافﻴاﻳﻲ مﻮقعﻴت لﻪ املﻪ چ‪ ３‬لﻪ ﻫرې‬ ‫خﻮاﻳ‪ ３‬سمﻨدروﻧﻪ چاپﻴر شﻮي دي‪ ،‬پﻪ دې ！اپﻮ ک‪ ３‬اور＊ت زﻳات دى‪ .‬لﻪ ﻫمدې املﻪ پک‪ ３‬ډ‪４‬ر سﻴﻨدوﻧﻪ بﻬﻴ‪８‬ي چ‪３‬‬ ‫زﻳاتره ﻳ‪ ３‬پﻪ آرام سمﻨدر ﻳا د ﻫﻨد پﻪ سمﻨدر ک‪ ３‬تﻮ‪４‬ﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د أسترالﻴا مﻬم سﻴﻨدوﻧﻪ عبارت دى لﻪ‪:‬‬ ‫دارلﻴﻨ‪ ، )Darling(，‬مﻮري(‪ ، )Murray‬او لچ لﻦ (‪＇ )Lachlan‬خﻪ‪ .‬دا سﻴﻨدوﻧﻪ چ‪ ３‬د لﻮى دﻳﻮاي‬ ‫دﻳﻨ‪ ，‬لﻪ ختﻴ‪％‬ﻮ سﻴمﻮ ＇خﻪ سرچﻴﻨﻪ اخلﻲ‪ ،‬پﻪ پاى ک‪ ３‬د استرالﻴا لﻮى خلﻴج تﻪ تﻮ‪４‬ﻴ‪８‬ي‪ .‬د أسترالﻴا د سﻴﻨدوﻧﻮ‬ ‫ډ‪４‬ر لﻮى سﻴستم د مﻮري ـ دارلﻴﻨ‪ ，‬سﻴستم دى‪ ،‬د مﻮري سﻴﻨد کﻪ ＇ﻪ ﻫم د دارلﻴﻨ‪ ，‬لﻪ سﻴﻨد ＇خﻪ لﻨ‪ ６‬دى‬ ‫خﻮ ددې سﻴستم لﻪ مﻬمﻮ سﻴﻨدوﻧﻮ ＇خﻪ شم‪５‬رل ک‪８５‬ي‪＄ ،‬کﻪ د دارلﻴﻨ‪ ，‬ﻧﻪ ډ‪４‬رې اوبﻪ لري‪ .‬د مﻮري د سﻴﻨد‬ ‫اوږدوالﻰ ‪ ٢٥٧٠‬کﻴلﻮمترو او د دارلﻴﻨ‪ ，‬د سﻴﻨد اوږدوالی ‪ ٢٧٣٠‬کﻴلﻮمتروتﻪ رس‪８５‬ي‪ .‬ددې سﻴﻨد د اوبﻮ‬ ‫اخﻴستﻮﻧکﻲ حﻮزې مساحت ‪ ١٨٧٢‬زره کﻴلﻮمتره مربع تﻪ رس‪８５‬ي‪ .‬د مﻮرﻳا دوﻳمﻪ لﻮﻳﻪ ＇اﻧ‪／‬ﻪ د مﻮرامبﻴدجﻲ‬ ‫(‪ )Murrumbidgee‬سﻴﻨد‪ ،‬چ‪ ١٦٩٠ ３‬کﻴلﻮمتره اوږدوالﻰ لري‪ ،‬جﻮړوي‪.‬‬ ‫！ﻮل ﻫغﻪ سﻴﻨدوﻧﻪ چ‪ ３‬د مﻮري ـ دارلﻴﻨ‪ ，‬پﻪ سﻴستم ک‪ ３‬شامل دي ﻧامﻨظم دي‪ .‬ددې سﻴﻨدوﻧﻮ زﻳاتره اوبﻪ د باراﻧﻮﻧﻮ‬ ‫پﻪ واسطﻪ او ترﻳﻮې اﻧدازې پﻮرې د أسترالﻴا د ألپ د واورو د وﻳلﻲ کﻴدو پﻪ اساس مﻨ‪ ＃‬تﻪ را‪＄‬ﻲ‪ .‬لﻪ ﻫمدې املﻪ د اوبﻮ‬ ‫ډ‪４‬ر زﻳات د بت پﻪ دوبﻲ ک‪ ３‬وي‪ .‬ﻳعﻨ‪ ３‬کلﻪ چ‪ ３‬د اوبﻮ سطحﻪ د مﻮري او دارلﻴﻨ‪ ，‬پﻪ سﻴﻨدوﻧﻮ ک‪ ３‬لﻮړه شﻲ‪ ،‬پرﻫﻮارو‬ ‫د＊تﻮ وراوړي او کلﻪ ﻫم د تخرﻳباتﻮ او وﻳجاړولﻮ ﻻمل ‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪ .‬پﻪ دې وخت ک‪ ３‬سﻴﻨدوﻧﻪ لﻪ ‪＄‬اﻧﻪ سره ډ‪４‬ر تخرﻳب‬ ‫شﻮي تﻮکﻲ او د ډبرو ！ﻮ！‪ ３‬وړي‪ ،‬چ‪ ３‬د ب‪７５‬ۍ چلﻮلﻮ کاروﻧﻪ لﻪ ستﻮﻧزو سره مخامخ کﻮي‪ .‬د مﻮري ـ دارلﻴﻨ‪ ，‬د سﻴستم‬ ‫سﻴﻨدوﻧﻪ اقتصادي اﻫمﻴت ﻫم لري‪＄ ،‬کﻪ د ﻫغﻮ لﻪ اوبﻮ ＇خﻪ د ‪＄‬مکﻮ پﻪ خ‪７‬و بﻮلﻮ ک‪＂－ ３‬ﻪ اخﻴستلﻪ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪59‬‬

‫پﻪ شمال او شمال ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬مﻬم سﻴﻨدوﻧﻪ عبارت دي لﻪ‪ :‬مﻴشل‬ ‫(‪ )Mitchell‬او فلﻴﻨدرز (‪＇ )Flinders‬خﻪ چ‪ ３‬د ‪－‬رﻳت دﻳﻮاى‬ ‫دﻳﻨ‪ ，‬د غره لﻪ شمال ختﻴ‪＇ ＃‬خﻪ سرچﻴﻨﻪ اخلﻲ او دکارپﻨتارﻳا خلﻴج‬ ‫تﻪ تﻮ‪４‬ﻴ‪８‬ي‪ .‬ﻫمدارﻧ‪／‬ﻪ د وﻳکتﻮرﻳا ‪ ،Victoria‬دلﻰ(‪ )Daly‬او‬ ‫اورد (‪ )Ord‬سﻴﻨدوﻧﻪ چ‪ ３‬د استرالﻴا پﻪ شمال ک‪ ３‬بﻬﻴ‪８‬ي او د تﻴمﻮر‬ ‫سمﻨدر‪－‬ﻲ تﻪ تﻮ‪４‬ﻴ‪８‬ي‪ ،‬د ﻳادولﻮ وړ دي‪.‬‬ ‫د لﻮ‪４‬دﻳ‪ ３％‬أسترالﻴا ！ﻮل‪ ３‬برخ‪ ３‬د اوبﻮ لﻪ کم‪＋‬ت سره مخامخ دي‪.‬‬ ‫ﻳﻮازې د ﻫغ‪ ３‬ډﻳرې لرې پرت‪ ３‬سﻴم‪ ３‬پﻪ ‪＄‬اﻧ‪７／‬ې تﻮ‪－‬ﻪ پﻪ خپلﻮ لﻮړو برخﻮ ک‪ ３‬ډ‪４‬ر خﻮړوﻧﻪ لري‪ ،‬چ‪ ３‬د باراﻧﻮﻧﻮ پﻪ‬ ‫وخت ک‪ ３‬د اوبﻮ ﻧﻪ ډکﻴ‪８‬ي‪ .‬د کال پﻪ زﻳاتره مﻮده ک‪ ３‬دا خﻮړوﻧﻪ وچ وي‪＄ ،‬کﻪ د دې برخ‪ ３‬پﻪ ډﻳرو لرو پرتﻮ سﻴمﻮ‬ ‫ک‪ ３‬وچکالﻲ پﻪ کال ک‪ ３‬تر ‪ ٣٠٠‬ور‪＄‬ﻮ پﻮرې دوام مﻮمﻲ‪ .‬د أسترالﻴا‬ ‫د سطحﻲ اوبﻮ سرچﻴﻨ‪ ３‬سره لﻪ دې چ‪ ３‬زﻳاتﻪ برخﻪ ﻳ‪ ３‬تر وې دي د‬ ‫خلکﻮ اړتﻴا ﻧﻪ پﻮره کﻮي‪ ،‬خﻮ أسترالﻴا د ‪＄‬مک‪ ３‬ﻻﻧدې د اوبﻮ ډ‪４‬رې‬ ‫ز‪４‬رم‪ ３‬لري‪ .‬او لﻪ دې اوبﻮ ＇خﻪ د ‪ ３＂－‬اخﻴستﻨ‪ ３‬لپاره ب‪５‬ﻼب‪５‬ل‪ ３‬حﻮزې‬ ‫تر مطالع‪ ３‬ﻻﻧدې ﻧﻴﻮل شﻮي دي چ‪ ３‬د صﻨاﻳعﻮ او ＇‪＄７‬اﻳﻮﻧﻮ د اړتﻴا وړ‬ ‫اوبﻪ برابروي‪.‬‬ ‫دا اوبﻪ د ډ‪４‬ر مﻨرالﻴزه کﻴدو لﻪ املﻪ د ＇‪＋‬لﻮ او د کروﻧدو د خ‪７‬وبﻮلﻮ لپاره‬ ‫دومره ‪＂－‬ﻮرې ﻧﻪ دي‪( .‬د ‪＄‬مک‪ ３‬ﻻﻧدې اوبﻮ) ډ‪４‬ره لﻮﻳﻪ حﻮزه پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬ﻫغﻪ‬ ‫پراخﻪ حﻮزه ده چ‪ ３‬د کارپﻨتارﻳا لﻪ خلﻴج ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬د دارلﻴﻨ‪ ，‬تر حﻮزې پﻮرې‬ ‫پراختﻴا مﻮﻧدل‪ ３‬ده‪ .‬پﻪ أسترالﻴا ک‪ ３‬پﻪ ！ﻮلﻴزه تﻮ‪－‬ﻪ د ‪ ٦٥٠٠‬پﻪ شاوخﻮاک‪ ３‬د‪＄‬مک‪ ３‬ﻻﻧدې د اوبﻮ ＇ا‪－‬اﻧ‪ ３‬شتﻮن لري‪.‬‬ ‫د ټولگي فعاليت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ ،‬پﻪ دې ﻫکلﻪ دې چ‪ ３‬ول‪ ３‬د أسترالﻴا سﻴﻨدوﻧﻪ غﻴر ثابت رژﻳم لري بحث‬ ‫وک‪７‬ي او دخپل بحث ﻧتﻴجﻪ دې ﻧﻮروتﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬

‫؟‬

‫پوښتنې‬

‫‪١‬ـ أﻳا د ‪＄‬مک‪ ３‬ﻻﻧدې اوبﻪ پﻪ أسترالﻴا ک‪ ３‬د خلکﻮ ستﻮﻧزې رفع کﻮﻻى شﻲ؟‬ ‫‪٢‬ـ د ﻫغﻮ سﻴﻨدوﻧﻮ ﻧﻮم واخلئ چ‪ ３‬د أسترالﻴا پﻪ شمال او شمال ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬پراتﻪ دي‪.‬‬ ‫‪٣‬ـ د أسترالﻴا د سﻴﻨدوﻧﻮ د اوبﻮ بﻬﻴر د کال پﻪ کﻮم مﻮسم ک‪ ３‬ډ‪４‬ر وي؟‬ ‫‪٤‬ـ ول‪ ３‬د مﻮري ـ دارلﻴﻨ‪ ，‬د سﻴﻨدوﻧﻮ سﻴستم ﻧامﻨظم دى؟‬ ‫‪٥‬ـ د مﻮرې ـ دارلﻴﻨ‪ ，‬سﻴﻨدوﻧﻪ کﻮم‪ ３‬اقتصادي ‪ ３＂－‬لري؟‬ ‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬

‫د أسترالﻴا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬ﻧقشﻪ رسم ک‪７‬ئ او پﻪ ﻫغ‪ ３‬ک‪ ３‬سﻴﻨدوﻧﻪ پﻪ ‪＄‬اﻧ‪７／‬ى رﻧ‪ ，‬سره پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ئ او ﻧﻮرو تﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪60‬‬

‫شﻠﻢ ﻟﻮست‬

‫جﻬﻴﻠﻮﻧﻪ‬

‫د أسترالﻴا ډﻳر لﻮى مال‪／‬ﻴﻦ جﻬﻴل کﻮم دى؟‬ ‫لﻪ أسترالﻴا ＇خﻪ پرتﻪ د اقﻴاﻧﻮسﻴ‪ ３‬پﻪ ﻧﻮرو ！اپﻮ‪－‬اﻧﻮ ک‪ ３‬مﻬم جﻬﻴلﻮﻧﻪ ﻧشتﻪ‪ .‬ددې ！اپﻮ‪－‬اﻧﻮ د طبﻴعﻲ جﻮړ＊ت‬ ‫شراﻳط داس‪ ３‬دي چ‪ ３‬دجﻬﻴلﻮﻧﻮ د پﻴداﻳ‪＋‬ت لپاره ﻳ‪ ３‬ﻻرې چارې ﻧﻪ دي برابرې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د‪ ٥٧‬مخ پﻪ ﻧقش‪ ３‬ک‪ ３‬و‪－‬ﻮرئ د أسترالﻴا لﻪ مﻬمﻮ جﻬﻴلﻮﻧﻮ ＇خﻪ ﻳﻮ د اﻳر(‪ )Eyre‬جﻬﻴل دی چ‪３‬‬ ‫پﻪ أسترالﻴا ک‪ ３‬ډ‪４‬ر لﻮى مال‪／‬ﻴﻦ جﻬﻴل دى‪ .‬داجﻬﻴل د أسترالﻴا د سﻮ‪４‬لﻲ اﻳالت پﻪ شمال لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬د‬ ‫سﻴمپسﻮن(‪ )Simpson‬د د＊ت‪ ３‬پﻪ سﻮ‪４‬ل ک‪ ３‬پروت دى‪.‬‬ ‫د اﻳر جﻬﻴل لﻪ دوو برخﻮ ＇خﻪ جﻮړ شﻮى دى چ‪ ３‬ﻳﻮ ﻳ‪ ３‬دشمالﻲ اﻳر لﻮى جﻬﻴل او بل ﻳ‪ ３‬د سﻮ‪４‬لﻲ اﻳر‬ ‫کﻮچﻨﻰ جﻬﻴل دى او د ﻳﻮه طبﻴعﻲ کاﻧال پﻪ وسﻴلﻪ سره ﻧ‪＋‬تﻲ دي‪ .‬د اﻳر جﻬﻴل د ملﻲ پارک پﻪ سﻴمﻪ ک‪ ３‬پروت‬ ‫دى‪ .‬د أسترالﻴا ډ‪４‬ره ژوره ﻧقطﻪ (کابﻮ‪ ١٥‬متره د سمﻨدر لﻪ سطح‪＇ ３‬خﻪ ！ﻴ＂ﻪ) ﻫم پﻪ ﻫمدې جﻬﻴل ک‪ ３‬پرتﻪ‬ ‫ده‪.‬‬ ‫د اﻳر جﻬﻴل پﻪ سﻮ‪４‬ل ک‪ ３‬د تﻮرﻧس(‪ )Torrense‬او ‪－‬اﻳردﻧر(‪ )Gairdner‬پﻪ ﻧﻮمﻮﻧﻮ ﻧﻮر جﻬﻴلﻮﻧﻪ ﻫم‬ ‫شتﻪ چ‪ ３‬د ‪＄‬مک‪ ３‬سطحﻪ‪ ،‬ﻳعﻨ‪ ３‬بستر ﻳ‪ ３‬ﻫم د مال‪ ３／‬پﻪ وسﻴلﻪ پﻮ＊ل شﻮى دى‪ .‬کلﻪ د ډ‪４‬رې تﻮدوخ‪ ３‬لﻪ املﻪ‬ ‫ددې جﻬﻴلﻮﻧﻮ اوبﻪ ب‪７‬اس ک‪８５‬ي او وچ‪８５‬ي‪ .‬د استرالﻴا ﻧﻮر جﻬﻴلﻮﻧﻪ چ‪ ３‬داسترالﻴا پﻪ سﻮ‪４‬ل لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬او لﻮ‪４‬دﻳ‪＃‬‬ ‫ک‪ ３‬پراتﻪ دي‪ ،‬کارﻧ‪／‬ﻲ(‪ ، )Carnegie‬بارلﻲ(‪ ،)Barlee‬مﻮر(‪ )Moore‬او داس‪ ３‬ﻧﻮر دي‪.‬‬ ‫‪61‬‬

‫د ټولگي فعاليت‬

‫د أسترالﻴا د ‪ ٥٥‬مخ ﻧقش‪ ３‬تﻪ و‪－‬ﻮرئ ﻫغﻪ جﻬﻴلﻮﻧﻪ چ‪ ３‬ﻧﻮمﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬واخﻴستل شﻮل د ﻧقش‪ ３‬پرمخ ﻳ‪３‬‬ ‫پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ او و＊اﻳاست‪.‬‬

‫؟‬

‫پوښتنې‬

‫‪1‬ـ د أسترالﻴا ډ‪４‬ره ！ﻴ＂ﻪ ﻧقطﻪ پﻪ کﻮم جﻬﻴل ک‪ ３‬پرتﻪ ده؟‬ ‫‪٢‬ـ د أسترالﻴا د مﻬمﻮ جﻬﻴلﻮﻧﻮ ﻧﻮمﻮﻧﻪ واخلئ‪.‬‬ ‫‪٣‬ـ ＇رﻧ‪／‬ﻪ د أسترالﻴا د‪＄‬ﻴﻨﻮ جﻬﻴلﻮﻧﻮ د ‪＄‬مک‪ ３‬سطحﻪ او ﻳا بستر د مال‪ ３／‬پﻪ واسطﻪ پﻮ＊ل شﻮى دى؟‬ ‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬

‫د أسترالﻴا جﻬﻴلﻮﻧﻪ د افرﻳقا لﻪ جﻬﻴلﻮﻧﻮ سره پرتلﻪ ک‪７‬ئ‪ ،‬تﻮپﻴروﻧﻪ او ورتﻪ والﻰ ﻳ‪ ３‬پﻪ ＇ﻮ کر＊ﻮ ک‪３‬‬ ‫ولﻴکئ‪.‬‬ ‫‪62‬‬

‫ﻳﻮوﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫اقﻠﻴﻢ‬ ‫حاره اي‬ ‫حاره اي‬ ‫ﻧﻴمﻪ بﻴاباﻧﻲ‪ ،‬د مﻨ‪％‬ﻨﻴﻮ عرضﻮﻧﻮ وا＊ﻪ او بﻮ！ﻲ‬ ‫ﻣﻨاطﻖ عﻤدة آب و ﻫﻮاى استراﻟﻴا‬ ‫تﻮد معتدلﻪ‬

‫بﻴاباﻧﻲ‬ ‫ﻧﻴمﻪ بﻴاباﻧﻲ‪ ،‬د‬ ‫مﻨ‪％‬ﻨﻴﻮ عرضﻮﻧﻮ‬ ‫وا＊ﻪ او بﻮ！ﻲ‬ ‫ﻧﻴﻮکاسل‬ ‫سﻴدﻧﻲ‬ ‫ولﻮﻧگﻮﻧگ‬ ‫تﻮد معتدلﻪ‬ ‫ملبﻮرن گلﻴلﻮﻧک‬

‫بﻴاباﻧﻲ‬

‫ﻧﻴمﻪ بﻴاباﻧﻲ‪ ،‬د مﻨ‪％‬ﻨﻴﻮ عرضﻮﻧﻮ وا＊ﻪ‬ ‫او بﻮ！ﻲ‬

‫ادﻻﻳد‬

‫ﻫﻮبارت س‪７‬ه أب و ﻫﻮا‬

‫پرت‬

‫د أستراليا د أب و هوا عمده سيمي‬

‫پﻮرتﻨ‪ ９‬ﻧقش‪ ３‬تﻪ و‪－‬ﻮرئ‪ .‬د أسترالﻴا اقلﻴم ＇رﻧ‪／‬ﻪ دى؟‬ ‫پﻪ أسترالﻴا ک‪ ３‬د فصلﻮﻧﻮ بدلﻮن ‪＄‬کﻪ مﻨ‪ ＃‬تﻪ را‪＄‬ﻲ چ‪ ３‬د مرغﻮم‪ ３‬د مﻴاشت‪ ３‬پﻪ لﻮم‪７‬ي‬ ‫‪1‬‬ ‫ورځ لمر د جدي پر داﻳرې (د سﻮﻳلﻲ عرض ‪ 2‬البلد پﻪ ‪٢٣‬درجﻮ) باﻧدې عمﻮد ل‪／‬ﻴ‪８‬ي؛ ﻧﻮ ‪＄‬کﻪ پﻪ‬ ‫سﻮﻳلﻲ ﻧﻴمﻪ کره ک‪ ３‬اوړى پﻴل کﻴ‪８‬ي‪＇ .‬رﻧ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬أسترالﻴا پﻪ سﻮﻳلﻲ ﻧﻴمﻪ کره ک‪ ３‬مﻮقعﻴت لري‪ ،‬ﻧﻮ‬ ‫‪＄‬کﻪ ﻫلتﻪ د اوړي مﻮسم وي‪ .‬برعکس پﻪ شمالﻲ ﻧﻴمﻪ کره ک‪ ３‬ژمی وي چ‪ ３‬دا مﻮضﻮع د ‪＄‬مک‪ ３‬د‬ ‫محﻮر د کﻮږوالﻲ (مﻴﻼن) تابع ده‪ .‬کﻪ چ‪５‬رې پﻪ شمالﻲ ﻧﻴمﻪ کره ک‪ ３‬اوړى وي پﻪ جﻨﻮبﻲ ﻧﻴمﻪ کره ک‪３‬‬ ‫بﻪ د ژمﻲ مﻮسم وي‪.‬‬ ‫د أسترالﻴا د اقلﻴم ﻳﻮه ډ‪４‬ره مﻬمﻪ ‪＄‬اﻧ‪７／‬ﻧﻪ ﻫلتﻪ د لمر لروﻧکﻮ ور‪＄‬ﻮ ډ‪４‬روالﻰ دى‪ .‬پﻪ عمﻮمﻲ تﻮ‪－‬ﻪ‬ ‫أسترالﻴا ﻳﻮ تﻮد ﻫ‪５‬ﻮاد شم‪５‬رل ک‪８５‬ي‪ ،‬د جدې کر＊ﻪ ﻳ‪ ３‬لﻪ مﻨ‪＇ ＃‬خﻪ ت‪５‬رﻳ‪８‬ي تﻮد دوبﻰ او معتدل ژمی‬ ‫لري‪ .‬د أسترالﻴا زﻳاتﻪ برخﻪ تر استﻮا ﻻﻧدې اقلﻴم (سب تروپﻴک) او ﻳﻮه شمالﻲ برخﻪ ﻳ‪ ３‬استﻮاﻳﻲ اقلﻴم‬ ‫لري‪ .‬د استرالﻴا د مساحت ل‪ ８‬تر ل‪８‬ه پﻪ درﻳﻮ ک‪ ３‬دوې برخ‪ ３‬داس‪ ３‬وچﻪ ده چ‪ ３‬د ک‪＋‬ت او کروﻧدې‬ ‫وړتﻴا ﻧﻪ لري‪ .‬د أسترالﻴا پﻪ شمال ک‪ ،３‬دوبﻰ مﻮسمﻲ باراﻧﻮﻧﻪ لري‪ ،‬خﻮ ددې ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ سﻮ‪４‬ل ک‪ ３‬اور＊ت‬ ‫لروﻧکﻲ بادوﻧﻪ‪ ،‬لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬بادوﻧﻪ دي چ‪ ３‬د ژمﻲ پﻪ اوږدو ک‪ ３‬ل‪／‬ﻴ‪８‬ي‪ .‬د أسترالﻴا پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ سﻴمﻮ ک‪３‬‬ ‫اور＊ت ډ‪４‬ر ل‪ ８‬دى او امکان لري چ‪ ３‬د وچکالﻴﻮ سبب شﻲ‪ .‬د أسترالﻴا ‪ 34‬برخ‪ ３‬پﻪ شاوخﻮا پﻪ کال ک‪３‬‬ ‫د ‪ ٢٥٠‬ملﻲ مترو ＇خﻪ ل‪ ８‬اور＊ت لري چ‪ ３‬پﻪ دې سﻴمﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬کرﻧﻪ ډ‪４‬ره کمﻪ ده‪ .‬د أسترالﻴا لﻪ ‪ 1‬ﻧﻪ‬ ‫‪3‬‬ ‫ل‪８‬ه برخﻪ چ‪ ３‬زﻳاتره ﻳ‪ ３‬غرﻧ‪ ９‬برخ‪ ３‬دي پﻪ کال ک‪ ３‬د ‪ ٥٠٠‬ملﻲ مترو پﻪ شاوخﻮا ک‪ ３‬اور＊ت لري‪.‬‬ ‫‪63‬‬

‫أسترالﻴا د اب او ﻫﻮا لﻪ ﻧظره کﻮﻻى شﻮ پﻪ ＇ﻮ سﻴمﻮ ووﻳشﻮ‪:‬‬

‫‪١‬ـ پﻪ شمال ک‪ ３‬حاره ﻳﻲ تﻮده اقليم لﻪ مرطﻮب دوبﻲ سره‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ معتدلﻪ تﻮده اقليم دﻳﻮه وچ فصل سره د کﻮﻳﻨزلﻨد پﻪ سﻴمﻪ ک‪.３‬‬ ‫‪٣‬ـ تﻮده معتدلﻪ او مرطﻮب اقلﻴم د جﻨﻮبﻲ وﻳلز پﻪ ＇ﻨ‪６‬ه او وﻳکتﻮرﻳا ک‪.３‬‬ ‫(‪)١‬‬ ‫باﻳد ﻳادوﻧﻪ وک‪７‬و چ‪ ３‬د أسترالﻴا زﻳات‪ ３‬مرکزي او لﻮﻳدﻳ‪ ３％‬برخ‪ ３‬صحراﻳﻲ اقلﻴم لري‪.‬‬

‫اور＊ت‬ ‫کالﻨﻰ مﻨ‪％‬ﻨﻰ اور＊ت پﻪ ملﻲ متر‬ ‫لﻪ ‪ ٢٥٠‬ل‪８‬‬ ‫‪٥٠٠-٢٥٠‬‬ ‫‪١٠٠٠-٥٠٠‬‬ ‫‪١٥٠٠-١٠٠٠‬‬ ‫‪ ١٥٠٠‬او ﻳا زﻳات‬

‫د گﻴبسﻮن د＊تﻪ‬ ‫برﻳسبان‬ ‫د وﻳکتﻮرﻳا لﻮﻳﻪ د＊تﻪ‬ ‫سﻴدﻧﻲ‬

‫د ټولگي فعاليت‬

‫د أسترالﻴا د اقلﻴمﻲ ﻧقش‪ ３‬تﻪ و‪－‬ﻮرئ او اقلﻴمﻲ ب‪５‬ل‪ ３‬ب‪５‬ل‪ ３‬سﻴم‪ ３‬پک‪ ３‬پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ او و＊اﻳاست‪.‬‬

‫؟‬

‫پوښتنې‬

‫‪ -١‬د أسترالﻴا کﻮم‪ ３‬سﻴم‪ ３‬صحراﻳﻲ اقلﻴم لري؟‬ ‫‪٢‬ـ د أسترالﻴا کﻮم‪ ３‬سﻴم‪ ３‬پﻪ مﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬تﻮ‪－‬ﻪ زﻳات کلﻨﻰ اور＊ت لري؟‬ ‫‪٣‬ـ ول‪ ３‬د أسترالﻴا اقليم تﻮده دی؟‬ ‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬

‫پﻪ دې ﻫکلﻪ چ‪ ３‬ول‪ ３‬د أسترالﻴا مﻮسمﻮﻧﻪ د شمالﻲ ﻧﻴم‪ ３‬کرې د فصلﻮﻧﻮ معکﻮس دي‪ ،‬معلﻮمات‬ ‫را！ﻮل او وړاﻧدې ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫(‪ )١‬مﻨبع‪ :‬د پﻮﻫاﻧد عارض د اقلﻴم پ‪５‬ژﻧدﻧ‪ ３‬کتاب ‪.١٣٨٦‬‬

‫‪64‬‬

‫دوه وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫د آستراليا سياسي جغرافيه‬

‫شمالي سيمې‬

‫لوېديځه استراليا‬

‫پرﻳسبان‬ ‫سويلي استراليا‬

‫سدﻧﻰ‬

‫ﻧﻴﻮ ساوت وﻟز‬ ‫کانبيرا‬

‫پرت‬ ‫ادﻻﻳد‬

‫ﻣﻠبﻮرن‬

‫ﻫﻮبارت‬

‫أسترالﻴا ＇رﻧ‪／‬ﻪ اداره کﻴ‪８‬ي؟‬ ‫أسترالﻴا مشروطﻪ شاﻫﻲ فدرالﻲ دولت ﻳا پارلماﻧﻲ پاچاﻫﻲ ده چ‪ ３‬د اﻧ‪／‬لستان ملکﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ تشرﻳفاتﻲ تﻮ‪－‬ﻪ‬ ‫د دولت پﻪ سرک‪ ３‬ده‪ ،‬خﻮ استرالﻴا پﻪ حقﻴقت ک‪ ３‬ﻳﻮ فدرالﻲ دولت دى چ‪ ３‬اووه اﻳالتﻲ پارلماﻧﻮﻧﻪ لري او ﻫر‬ ‫پارلمان د ﻫغﻪ اﻳالت اړوﻧد کاروﻧﻪ سرتﻪ رسﻮي او ﻳﻮ عمﻮمﻲ او ‪ ６－‬پارلمان دأسترالﻴا پﻪ مرکز‪ ،‬ﻳعﻨ‪ ３‬د کاﻧبرا‬ ‫پﻪ ＊ار ک‪ ３‬لري چ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد ！ﻮل‪ ３‬دﻧدې سرتﻪ رسﻮي‪ .‬دارﻧ‪／‬ﻪ حکﻮمت د امرﻳکا لﻪ متحده اﻳاﻻتﻮ او کاﻧاډا‬ ‫دفدرالﻲ حکﻮمت سره ورتﻪ والﻰ لري‪ .‬ددې ﻫ‪５‬ﻮاد رسمﻲ ژبﻪ اﻧ‪／‬لﻴسﻲ او پﻼزمﻴﻨﻪ ﻳ‪ ３‬د کاﻧبرا ＊ار دى‪.‬‬ ‫د ﻧﻮمﻮړي ﻫ‪５‬ﻮاد زﻳاتره خلک د عﻴسﻮي دﻳﻦ پﻴروان دي‪ .‬کﻪ د أسترالﻴا سﻴاسﻲ ﻧقش‪ ３‬تﻪ و‪－‬ﻮرئ‪ ،‬وﻳﻨئ چ‪３‬‬ ‫أسترالﻴا پﻪ شپ‪８‬و اﻳالتﻮﻧﻮ او دووسﻴمﻮ وﻳشل شﻮې چ‪ ３‬عبارت دي لﻪ‪:‬‬ ‫‪١‬ـ ﻧﻴﻮساوت ولز(‪( )New South Wales‬جﻨﻮبﻲ ﻧﻮى ولز) چ‪ ３‬پﻪ ﻫغﻪ ک‪ ３‬د أسترالﻴا دوه لﻮى ＊اروﻧﻪ‬ ‫ﻳعﻨ‪ ３‬سدﻧﻲ (‪ )Sydney‬چ‪ ３‬د ﻫمدې اﻳالت مرکز دى او کاﻧبﻴرا(‪ )Canberra‬چ‪ ３‬د أسترالﻴا پﻼزم‪５‬ﻨﻪ ده‬ ‫مﻮقعﻴت لري‪ .‬د سدﻧﻲ ＊ار‪ ،‬داسترالﻴا ډ‪４‬ر لﻮى ＊ار‪ ،‬ډ‪４‬ر مﻬم بﻨدر او ددې ﻫ‪５‬ﻮاد مالﻲ مرکز دى‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ د وﻳکتﻮرﻳا(‪ )Victoria‬اﻳالت‪ ،‬چ‪ ３‬مرکز ﻳ‪ ３‬ملبﻮرن (‪ )Melborne‬دى‪.‬‬ ‫‪٣‬ـ کﻮﻳﻨزلﻨد چ‪ ３‬مرکز ﻳ‪ ３‬برﻳسبان(‪ )Brisban‬دى‪.‬‬ ‫‪٤‬ـ جﻨﻮبﻲ أسترالﻴا چ‪ ３‬مرکز ﻳ‪ ３‬د ادﻻﻳد (‪＊ )Adelaid‬ار دى‪.‬‬ ‫‪65‬‬

‫‪٥‬ـ لﻮ‪４‬دﻳ‪％‬ﻪ أسترالﻴا چ‪ ３‬مرکز ﻳ‪ ３‬د پرت (‪＊ )Perth‬ار دى‪.‬‬ ‫‪٦‬ـ تسماﻧﻴا چ‪ ３‬مرکز ﻳ‪ ３‬ﻫﻮبارت دى اوﻳﻮ ！اپﻮ دى چ‪ ３‬د جﻨﻮبﻲ ﻧﻮى ولز پﻪ جﻨﻮب ک‪ ３‬مﻮقعﻴت لري‪.‬‬ ‫دوې خپلﻮاکﻲ سﻴم‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د پﻼزم‪５‬ﻨ‪ ３‬کاﻧبرا سﻴمﻪ او شمالﻲ سﻴمﻪ ده‪.‬‬ ‫د أسترالﻴا حکﻮمت پﻪ ‪١٩٠١‬م کال ک‪ ３‬خپلﻮاکﻲ ترﻻسﻪ ک‪７‬ې ده‪ .‬د أسترالﻴا فدرالﻲ پارلمان د ولسﻲ‬ ‫جر‪ ３－‬چ‪ ١٤٨ ３‬غ‪７‬ي لري او د سﻨا (‪ )Senate‬د مجلس چ‪ ٧٦ ３‬غ‪７‬ي لري‪ ،‬لروﻧکﻰ دى‪.‬‬ ‫د ملبﻮرن او سدﻧﻲ د ＊اروﻧﻮ تصﻮﻳر‬

‫د ټولگي فعاليت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ ،‬ﻫره ډلﻪ دې د أسترالﻴا د حکﻮمت پﻪ ډول بحث وک‪７‬ي او د ﻫرې‬ ‫ډل‪ ３‬استازي دې د خپل بحث ﻧتﻴجﻪ خپلﻮ ！ﻮل‪／‬ﻴﻮالﻮتﻪ بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬

‫؟‬

‫پوښتنې‬

‫‪١‬ـ أسترالﻴا پﻪ ＇ﻮ اﻳالتﻮﻧﻮ وﻳشل شﻮې ده‪ ،‬ﻧﻮم ﻳ‪ ３‬واخلئ؟‬ ‫‪٢‬ـ أسترالﻴا پﻪ کﻮم کال اولﻪ کﻮم ﻫ‪５‬ﻮاد ＇خﻪ خپلﻪ خپلﻮاکﻲ ترﻻسﻪ ک‪７‬ه؟‬ ‫‪٣‬ـ د أسترالﻴا د حکﻮمت ډول ＇رﻧ‪／‬ﻪ دى؟‬ ‫‪٤‬ـ د أسترالﻴا پﻼزم‪５‬ﻨﻪ پﻪ کﻮم‪ ３‬برخ‪ ３‬ک‪ ３‬مﻮقعﻴت لري؟‬ ‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬ ‫پﻪ خپلﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬د أسترالﻴا سﻴاسﻲ ﻧقشﻪ رسم ک‪７‬ئ او د اﻳالتﻮﻧﻮ ﻧﻮمﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ اړوﻧدو ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ولﻴکئ‪.‬‬

‫‪66‬‬

‫دروﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫بشري جغرافﻴﻪ‬ ‫د أسترالﻴا د ﻧفﻮسﻮ د گ‪２‬ﻮالﻲ ﻧقشﻪ‬ ‫وگ‪７‬ي پﻪ ﻳﻮ کﻴلﻮ متر مربع ک‪３‬‬ ‫لﻪ ‪ ١‬ل‪８‬‬ ‫‪١٠-١‬‬ ‫‪٥٠-١٠‬‬ ‫‪ ٥٠‬او ﻳا زﻳات‬

‫＊اروﻧﻪ لروﻧکﻲ د‪:‬‬ ‫‪ ٥ -١‬مﻴلﻴﻮن تﻨﻪ‬ ‫‪ ١ -٥٠٠٠٠٠‬مﻴلﻴﻮن تﻨﻪ‬

‫خﻠﻴج شارك‬

‫د بﻮمﻲ (ابﻮرجﻴﻨالس)‬ ‫خلکﻮ سﻴمﻪ‬

‫د أسترالﻴا د ﻧفﻮسﻮ او ﻧژاد پﻪ ﻫکلﻪ ＇ﻪ پﻮﻫﻴ‪８‬ئ؟‬ ‫پﻪ دې برخ‪ ３‬ک‪ ،３‬لﻮم‪７‬ى د أسترالﻴا د ﻧفﻮسﻮ او ﻧژاد او وروستﻪ د أسترالﻴا د خلکﻮ لﻪ دﻳﻦ او ژب‪ ３‬سره آشﻨا ک‪８５‬ئ‪.‬‬ ‫د أسترالﻴا لﻮم‪７‬ﻧﻲ استﻮ‪－‬ﻦ ﻫغﻪ بﻮمﻴان وو‪ ،‬چ‪ ３‬د أسﻴا لﻪ سﻮ‪４‬ل ختﻴ‪＇ ＃‬خﻪ ﻫغﻪ ‪＄‬اى تﻪ ک‪６‬وال شﻮي وو‪.‬‬ ‫کلﻪ چ‪ ３‬اروپاﻳان لﻪ ‪ ١٨٣٠‬م کال ＇خﻪ وروستﻪ أسترالﻴا تﻪ ورغلل پﻪ دې لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬ک‪ ３‬لﻪ ﻧﻴم مﻴلﻴﻮﻧﻮ‬ ‫＇خﻪ ل‪８‬و بﻮمﻲ خلکﻮ ژوﻧد کاوه‪ .‬د أسترالﻴا بﻮمﻲ خلک تﻮربخﻦ پﻮستکﻰ لري چ‪ ３‬پﻪ (‪ )٥٥٠‬قبﻴلﻮ و‪４‬شل‬ ‫شﻮي وو او ﻫره قبﻴلﻪ لﻪ ＇ﻮ طاﻳفﻮ ＇خﻪ جﻮړه شﻮې وه‪ .‬د اروپاﻳﻲ سپﻴﻦ پﻮستکﻮ د کشفﻴاتﻮ لﻪ پﻴل سره چ‪３‬‬ ‫دوه سﻮه کالﻪ دمخﻪ ترسره شﻮل او د ﻫغﻮى او د أسترالﻴا د بﻮمﻴاﻧﻮ ترمﻨ‪ ＃‬د ج‪７／‬ې پﻪ ﻧ‪＋‬تﻮ سره د بﻮمﻴاﻧﻮ د‬ ‫ﻧفﻮسﻮ شم‪５‬ر کم شﻮ‪ .‬پﻪ دې وروستﻴﻮ ک‪ ３‬د أسترالﻴا د بﻮمﻴاﻧﻮ شم‪５‬ر کابﻮ ‪ ٦٠٠٠٠‬تﻨﻮ تﻪ رسﻴده‪ ،‬خﻮ اوس د‬ ‫ﻫغﻮى د ﻧفﻮسﻮ وده د ژوﻧد د ＊ﻮ شراﻳطﻮ پﻪ اساس ﻳﻮ ‪＄‬ل بﻴا زﻳاتﻪ شﻮې او شم‪５‬ر ﻳ‪ ３‬زﻳات شﻮی دی‪.‬‬ ‫د أسترالﻴا ﻧفﻮس تر ‪ ١٩٢٠‬م کالﻪ پﻮرې ‪ ٥‬مﻴلﻴﻮﻧﻮ تﻨﻮتﻪ رسﻴده‪ .‬غﻴر اﻧ‪／‬لﻴسﻲ مﻬاجرﻳﻨﻮ ﻫم د أسترالﻴا‬ ‫ﻧفﻮس زﻳات ک‪ ７‬او پﻪ ‪١٩٤٥‬م کال ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬و‪７－‬ي (‪ )٧،٥‬مﻴلﻴﻮﻧﻮ تﻨﻮ تﻪ ورس‪５‬دل‪ ،‬پﻪ داس‪ ３‬حال ک‪ ３‬چ‪ ３‬د‬ ‫ﻫغﻮى ﻳﻮازې ﻧﻴم ﻳ‪ ３‬اﻧ‪／‬لﻴسﻲ وو‪.‬‬ ‫د أسترالﻴا ﻧﻮي مﻬاجرﻳﻦ لﻪ المان‪ ،‬ﻫالﻨ‪ ،６‬اﻳ＂الﻴا‪ ،‬پﻮلﻨ‪ ６‬او داس‪ ３‬ﻧﻮرو ﻫ‪５‬ﻮادو ＇خﻪ ورغلﻲ دي‪ .‬پﻪ أسترالﻴا‬ ‫ک‪ ３‬پﻪ ‪ ٢٠٠٨‬م کال ک‪ ３‬لﻪ ‪ ٢٠‬مﻴلﻴﻮﻧﻮ ＇خﻪ زﻳاتﻮ خلکﻮ ژوﻧد کاوه چ‪ ３‬د ﻧفﻮسﻮ زﻳاتﻮالی ﻳ‪ ３‬پﻪ مﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬کچﻪ‬ ‫پﻪ ﻫرکﻴلﻮمتر مربع ک‪ ٣ ３‬تﻨﻮ تﻪ رسﻴده‪.‬‬ ‫أسترالﻴا ﻳﻮ لﻪ ﻫغﻮ ﻫ‪５‬ﻮادو ＇خﻪ دی چ‪ ３‬ډ‪４‬رى خلک ﻳ‪ ３‬پﻪ ＊اروﻧﻮ ک‪ ３‬ژوﻧد کﻮي‪ .‬د استرالﻴا پﻪ سلﻮ ک‪３‬‬ ‫‪67‬‬

‫د ‪ ٨٥‬پﻪ شاوخﻮاک‪ ３‬و‪７－‬ي پﻪ ＇ﻮ مﻬمﻮ مرکزوﻧﻮ ک‪ ３‬استﻮ‪－‬ﻨﻪ لري‪ ،‬پﻪ داس‪ ３‬حال ک‪ ３‬چ‪ ３‬د استرالﻴا پﻪ کلﻮ او‬ ‫باﻧ‪６‬و ک‪ ３‬پراخ‪ ３‬سﻴم‪ ３‬لﻪ اوس‪５‬دوﻧکﻮ ＇خﻪ تش‪ ３‬دي‪ .‬د استرالﻴا د و‪７－‬و ل‪ ８‬ترل‪８‬ه لﻪ شپ‪８‬و ملﻴﻮﻧﻮ ＇خﻪ زﻳات پﻪ‬ ‫دوو لﻮﻳﻮ ＊اروﻧﻮ سدﻧﻲ او ملبﻮرن ک‪ ３‬ژوﻧد کﻮي‪ .‬لکﻪ ＇رﻧ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬د مخﻪ مﻮ ﻳادوﻧﻪ وک‪７‬ه پرتﻪ لﻪ بﻮمﻲ خلکﻮ‬ ‫＇خﻪ د استرالﻴا د خلکﻮ پﻪ سلﻮ ک‪ ３‬د (‪ )٩٠‬پﻪ شاوخﻮا ک‪ ３‬اروپاﻳﻲ سپﻴﻦ پﻮستکﻲ(پﻪ ت‪５‬ره اﻧ‪／‬لﻴسان)‪ ،‬کابﻮ‬ ‫‪ ٧‬پﻪ سلﻮ ک‪ ３‬اسﻴاﻳان او کابﻮ پﻪ سلﻮ ک‪ ３‬بﻮمﻴان او ﻧﻮر جﻮړوي‪ .‬سرب‪５‬ره پردې پﻪ دې ‪＄‬اى ک‪( ３‬دوه ر‪－‬ﻪ) ﻳا ‪６－‬‬ ‫ﻧژاد چ‪ ３‬لﻪ سپﻴﻦ پﻮستکﻮ او بﻮمﻲ خلکﻮ ＇خﻪ جﻮړشﻮي‪ ،‬د ﻳادولﻮ وړ دى‪.‬‬ ‫د استرالﻴا د بﻮمﻲ (‪＄‬اﻳﻲ) ماشﻮماﻧﻮ ﻳﻮ تصﻮﻳر‬

‫د ټولگي فعاليت‬

‫د أسترالﻴا د ﻧفﻮسﻮ د ‪２－‬ﻮالﻲ ﻧقش‪ ３‬تﻪ و‪－‬ﻮرئ او دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮتﻪ ‪＄‬ﻮاب ورک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪١‬ـ پﻪ عمﻮمﻲ تﻮ‪－‬ﻪ د أسترالﻴا پﻪ کﻮم‪ ３‬برخ‪ ３‬ک‪ ３‬د ﻧفﻮسﻮ ‪２－‬ﻮالﻰ زﻳات دى؟‬ ‫‪٢‬ـ ستاسﻮ پﻪ ﻧظر ول‪＄ ３‬ﻴﻨﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د ﻧفﻮسﻮ زﻳاتﻮالی زﻳات دى؟‬

‫؟‬

‫پوښتنې‬

‫‪١‬ـ د أسترالﻴا بﻮمﻴان لﻪ کﻮم ‪＄‬اى ＇خﻪ أسترالﻴا تﻪ ورغلﻲ او اوس د ﻫغﻮ شم‪５‬ر ＇ﻮ تﻨﻮ تﻪ رس‪８５‬ي؟‬ ‫‪٢‬ـ د أسترالﻴا د اوسﻨﻴﻮ ﻧفﻮسﻮ اکثرﻳت کﻮم خلک تشکﻴلﻮي؟‬ ‫‪٣‬ـ د أسترالﻴا ﻧفﻮس او مساحت لﻪ افغاﻧستان سره پرتلﻪ او خپل ﻧظر د ﻫغﻮ پﻪ باره ک‪ ３‬وواﻳاست‪.‬‬ ‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬

‫د أسترالﻴاﻳﻲ بﻮمﻴاﻧﻮ د ﻧفﻮسﻮ او اروپاﻳﻲ سپﻴﻦ پﻮستکﻮ مﻬاجرﻳﻨﻮ د ‪＄‬اﻧ‪７／‬ﻧﻮ پﻪ ﻫکلﻪ معلﻮمات را ！ﻮل ک‪７‬ئ او‬ ‫خپلﻮ ！ﻮل‪／‬ﻴﻮالﻮتﻪ ﻳ‪ ３‬تﻮضﻴح ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪68‬‬

‫＇لﻮروﻳشتم لﻮست‬

‫دﻳﻦ او ژبﻪ‬

‫عـيســوي ديـــــن‬ ‫د جدي کر＊ﻪ‬

‫پروتستاﻧت‬ ‫کاتﻮلﻴک‬

‫لﻮم‪７‬ﻧﻲ (طبﻴعﻲ) مذﻫبﻮﻧﻪ‬

‫د أستـــــرالﻴـــا د د ﻳـﻨـــﻮﻧﻮ ﻧقــشـﻪ‬ ‫پﻪ أسترالﻴا ک‪ ３‬کﻮم دﻳﻦ ډﻳر پﻴروان لري؟‬

‫پﻪ أسترالﻴا ک‪ ３‬زﻳاتره خلک عﻴسﻮي دي‪ .‬لﻪ عﻴسﻮي دﻳﻦ ＇خﻪ پرتﻪ د ابتداﻳﻲ مذﻫبﻮﻧﻮ پﻴروان‪ ،‬بت‬ ‫ﻧماﻧ‪％‬ﻮﻧکﻲ او ﻧﻮر ﻫم دأسترالﻴا او اقﻴاﻧﻮسﻴ‪ ３‬پﻪ ！اپﻮ‪－‬اﻧﻮ ک‪ ３‬لﻴدل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د اسﻼم د دﻳﻦ پﻴروان ﻫم شتﻪ چ‪ ３‬پﻪ اقلﻴت ک‪ ３‬دي‪ ،‬ﻳﻮ شم‪５‬ر ﻳﻬﻮدﻳان ﻫم پﻪ دې لﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪３‬‬ ‫م‪５‬شت دي‪.‬‬ ‫د أسترالﻴا رسمﻲ ژبﻪ اﻧ‪／‬لﻴسﻲ ده‪ .‬پﻪ استرالﻴا او د اقﻴاﻧﻮسﻴ‪ ３‬پﻪ ﻧﻮرو ！اپﻮ ‪－‬اﻧﻮ ک‪ ３‬ب‪５‬ﻼب‪５‬ل‪ ３‬ژب‪ ３‬شتﻪ چ‪３‬‬ ‫‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬دا ژب‪ ３‬لﻪ ﻳﻮې رﻳ‪＇ ３＋‬خﻪ دي او ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻫم ﻳﻮ لﻪ بلﻪ ＇خﻪ ډ‪４‬ر تﻮپﻴر لري‪.‬‬ ‫باﻳد ﻳادوﻧﻪ وک‪７‬و چ‪ ３‬د اﻧ‪／‬لﻴساﻧﻮ اوږده استﻮ‪－‬ﻨﻪ ددې لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬پﻪ غﻮره ！اپﻮ‪－‬اﻧﻮ او پﻪ ‪＄‬اﻧ‪７／‬ې تﻮ‪－‬ﻪ پﻪ‬ ‫أسترالﻴا او ﻧﻮي زﻳﻼﻧد ک‪ ３‬ددې سبب شﻮې چ‪ ３‬اﻧ‪／‬لﻴسﻲ ژبﻪ پﻪ اقﻴاﻧﻮسﻴﻪ او پﻪ ‪＄‬اﻧ‪７／‬ې تﻮ‪－‬ﻪ پﻪ أسترالﻴا او‬ ‫ﻧﻮي زﻳﻼﻧد ک‪ ３‬عمﻮمﻴت ومﻮمﻲ‪ .‬د اقﻴاﻧﻮسﻴ‪ ３‬د ！ﻮلﻮ بﻮمﻲ ژبﻮ پﻪ مﻨ‪ ＃‬ک‪( ３‬پﻮلﻲ ﻧزي) زﻳات وﻳﻮﻧکﻲ لري‪.‬‬

‫‪69‬‬

‫پﻪ أسترالﻴا ک‪ ３‬د دﻳﻨﻮﻧﻮ او د ﻫغﻮ د پﻴرواﻧﻮ پﻪ ﻫکلﻪ د اضافﻲ معلﻮماتﻮ جدول‬

‫دﻳﻦ‬

‫پيروان يې په فيصدي‬

‫عﻴسﻮﻳت‬

‫‪68‬‬

‫بﻮدﻳزم‬

‫‪2.1‬‬

‫اسﻼم‬

‫‪1.7‬‬

‫ﻫﻨدواﻳزم‬

‫‪0.4‬‬

‫ﻧﻮر ﻣذﻫبﻮﻧﻪ‬

‫‪27.8‬‬

‫د ټولگي فعاليت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ .‬لﻮم‪７‬ۍ ډلﻪ دې پﻪ أسترالﻴا ک‪ ３‬د دﻳﻨﻮﻧﻮ پﻪ ﻫکلﻪ او دوﻳمﻪ ډلﻪ دې د‬ ‫ژبﻮ پﻪ باره ک‪ ３‬بحث وک‪７‬ي او د بحث پاﻳلﻪ دې خپلﻮ ！ﻮل‪／‬ﻴﻮالﻮ تﻪ بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬

‫؟‬

‫پوښتنې‬

‫‪ -١‬د أسترالﻴا رسمﻲ ژبﻪ کﻮمﻪ ده او ستاسﻮ پﻪ ﻧظر ول‪ ３‬دا ژبﻪ د رسمﻲ ژب‪ ３‬پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ ！اکل شﻮې ده؟‬ ‫‪٢‬ـ د أسترالﻴا د دﻳﻨﻮﻧﻮ د ﻧقش‪＇ ３‬خﻪ پﻪ ‪ ３＂－‬اخﻴستﻨ‪ ３‬سره وواﻳاست چ‪ ３‬کﻮم دﻳﻦ پﻪ أسترالﻴا ک‪ ３‬زﻳات پﻴروان لري او ول‪３‬؟‬ ‫ﻼ لﻪ کﻮمﻮ اسﻼمﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ＇خﻪ ﻫغﻪ ‪＄‬اى تﻪ مﻬاجر‬ ‫‪٣‬ـ ستاسﻮ پﻪ ﻧظر پﻪ أسترالﻴا ک‪ ３‬د اسﻼم دﻳﻦ پﻴروان اص ً‬ ‫شﻮي دي؟‬ ‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬

‫د خپلﻮ دوستاﻧﻮ او خپلﻮاﻧﻮ پﻪ مرستﻪ پﻪ أسترالﻴا ک‪ ３‬د مﻬاجرو افغاﻧاﻧﻮ پﻪ ﻫکلﻪ معلﻮمات ترﻻسﻪ ک‪７‬ئ‬ ‫چ‪ ３‬افغاﻧان او ﻧﻮر مسلماﻧان د خپلﻮ دﻳﻨﻲ فراﻳضﻮ د اداکﻮلﻮ لپاره ﻫلتﻪ ＇ﻪ امکاﻧات لري؟‬ ‫‪70‬‬

‫پﻨ‪％‬ﻪ وﻳشتم لﻮست‬

‫اقتصادي جغرافيه‬ ‫د استرالﻴا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬صﻨعتﻲ ﻧباتات او مﻴﻮې‬

‫گﻨﻲ‬ ‫ستروس مﻴﻮې‬ ‫م‪ ３２‬او ﻧﻮرې‬

‫د تﻮدو سﻴمﻮ م‪５‬ﻮې‬ ‫مﻮم پلﻲ‬

‫د استرالﻴا د اقتصادي پرمخت‪ ，‬ﻧ‪ ３＋‬ﻧ‪＋‬اﻧ‪ ３‬پﻪ ＇ﻪ ک‪ ３‬وﻳﻨئ؟‬ ‫أسترالﻴا چ‪ ３‬لﻮﻳدﻳ‪ ＃‬کلتﻮر لري‪ ،‬داس‪ ３‬ﻫ‪５‬ﻮاد دى چ‪ ３‬د أزاد بازار د اقتصاد سﻴستم لري او پرمخ تللﻰ‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮاد دى‪ .‬دﻳﻮه تﻦ کلﻨﻰ عاﻳد ﻳ‪ ３‬پﻪ مﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬تﻮ‪－‬ﻪ لﻪ ‪ ٢٣‬زرو امرﻳکاﻳﻲ ډالرو ＇خﻪ زﻳات دى‪ .‬ددې ﻫ‪５‬ﻮاد د‬ ‫چ＂ک اقتصادي پرمخت‪ ，‬ﻧ‪ ３＋‬پﻪ دې ک‪ ３‬دي چ‪ ３‬لﻪ ﻳﻮه کرﻧﻴز حالت ＇خﻪ پﻪ چ＂ک‪ ９‬سره د صﻨعتﻲ ک‪５‬دو‬ ‫پﻪ حالت ک‪ ３‬دى‪ .‬پﻪ دې معﻨا چ‪ ３‬پﻪ ‪١٩٧٥‬م کال ک‪ ３‬پﻪ سلﻮ ک‪ ３‬کابﻮ ‪ ١٥‬خلک د کرﻧ‪ ３‬پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬بﻮخت‬ ‫وو او پﻪ اوسﻨﻲ وخت ک‪ ３‬دا شم‪５‬ره پﻪ سلﻮک‪ ٣ ３‬تﻪ رس‪８５‬ي‪ .‬ددې ﻫ‪５‬ﻮاد د فعالﻮ ﻧفﻮسﻮ د پات‪ ３‬برخ‪ ３‬پﻪ سلﻮ‬ ‫ک‪ ٢٦ ３‬پﻪ صﻨعت او پﻪ سلﻮ ک‪ ٧١ ３‬د خدماتﻮ پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬بﻮخت دي‪.‬‬ ‫د کرﻧ‪ ３‬د ‪＄‬مک‪ ３‬او د اوبﻮ لﻪ کم‪＋‬ت سره سره‪ ،‬أسترالﻴا د کرﻧﻴزو غذاﻳﻲ تﻮکﻮ لﻪ مخ‪ ،３‬پﻪ ‪＄‬ان بسﻴا ﻫ‪５‬ﻮاد‬ ‫دى‪ .‬ل‪８‬و و‪７－‬و او د ډول ډول اقلﻴمی لروﻧکﻮ سﻴمﻮدرلﻮدل د دې ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ‪＄‬ان بسﻴاﻳﻨ‪ ３‬سره مرستﻪ ک‪ ７‬ې ده‪.‬‬ ‫د غﻨمﻮ کرﻧ‪ ３‬د أسترالﻴا پﻪ سلﻮک‪ ٦٠ ３‬کروﻧدې ‪＄‬اﻧتﻪ اختصاص او ب‪５‬ل‪ ３‬ک‪７‬ې دي‪ .‬د ک‪＋‬ت سﻴمﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫پﻪ وﻳکتﻮرﻳا او ﻧﻴﻮ ساوت ولز ک‪ ３‬د ختﻴ‪％‬ﻮ لﻮړو غروﻧﻮ لﻮﻳدﻳ‪ ３％‬جل‪／‬ﻲ دي‪ .‬ﻫمدارﻧ‪／‬ﻪ‪ ،‬زﻳتﻮن او اﻧ‪／‬ﻮر‬ ‫د مدﻳتراﻧﻪ ﻳﻲ اقلﻴم پﻪ ساحﻪ ک‪ ３‬لﻪ جﻨﻮب لﻮﻳدﻳ‪ ＃‬او ‪＄‬ﻴﻨﻮ جﻨﻮب ختﻴ‪％‬ﻮ برخﻮ او د معتدلﻮ برخﻮ کرﻧﻴز‬ ‫محصﻮﻻت لکﻪ‪ :‬جﻮار‪ ،‬شفتالﻮ‪ ،‬م‪ ３２‬او ﻧاک د تسماﻧﻴ‪ ３‬د ！اپﻮ لﻪ جﻨﻮب ختﻴ‪％‬ﻮ سﻮاحلﻮ ＇خﻪ ﻻس تﻪ‬

‫‪71‬‬

‫را‪＄‬ﻲ‪ .‬أسترالﻴا تﻪ مالداري لﻪ کرﻧ‪＇ ３‬خﻪ غﻮره ده‪ .‬ډ‪４‬ر کلﻮﻧﻪ د أسترالﻴا اقتصادي بﻨس＀ پﻪ مالدارى تکﻴﻪ‬ ‫درلﻮده‪ .‬طبﻴعﻲ پراخ ＇‪＄ ７‬اﻳﻮﻧﻮ او چمﻨﻮﻧﻮ چ‪ ３‬د أسترالﻴا د ！ﻮل مساحت پﻪ سلﻮ ک‪ ３‬کابﻮ ‪ ٣٤‬سﻴم‪ ３‬پﻮ＊لﻲ‬ ‫دي‪ ،‬پﻪ دې لﻮى ！اپﻮک‪ ３‬د مالدارۍ د بشپ‪ ７‬رواج او پراختﻴا سبب شﻮي دي‪ .‬پﻪ جﻨﻮب ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬د مﻮرې او‬ ‫دارلﻴﻨ‪ ，‬د سﻴﻨدوﻧﻮ شاوخﻮا سﻴم‪ ،３‬د ＇اروﻳﻮ د ساتلﻮ لپاره د ＇‪＄ ７‬اﻳﻮﻧﻮ غﻮره سﻴم‪ ３‬دي‪ .‬دې سﻴمﻮ وروستﻪ‬ ‫د پسﻮﻧﻮ د روزﻧ‪ ３‬د مرکز پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ پراختﻴا ومﻮﻧده او اوس پﻪ ﻧﻴﻮ ساوت وﻳلز ک‪ ３‬د ‪ ١٧٥‬مﻴلﻴﻮﻧﻮ پسﻮﻧﻮ پﻪ شاوخﻮا‬ ‫ک‪ ３‬پﻴداک‪８５‬ي‪ .‬وروستﻪ د ＇اروﻳﻮ د ساتلﻮ مرکزوﻧﻪ ‪ ،‬د کﻮﻳﻨزلﻨد سﻴمﻮ تﻪ ل‪８５‬دﻳدل‪ ３‬دي‪ .‬د اوبﻮ د کم‪＋‬ت لﻪ املﻪ‪،‬‬ ‫د پسﻮﻧﻮ روزﻧﻪ د لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬لﻮر تﻪ ل‪ ８‬ه شﻮې او پﻪ مقابل ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د غﻮاﻳاﻧﻮ ساتل زﻳاتﻴ‪８‬ي‪.‬‬

‫مالداري د أسترالﻴا لﻪ اقتصادي غﻮره فعالﻴتﻮﻧﻮ ＇خﻪ ده‬

‫‪72‬‬

‫پﻨ‪％‬ﻪ وﻳشتم لﻮست‬

‫أسترالﻴا پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د وړﻳﻮ د تﻮلﻴدووﻧکﻮ او صادرووﻧکﻮ د لﻮﻳﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ لﻪ ډل‪＇ ３‬خﻪ ده چ‪ ３‬محصﻮﻻت‬ ‫ﻳ‪ ３‬جاپان‪ ،‬المان او فراﻧس‪ ３‬تﻪ صادرﻳ‪８‬ي‪ .‬ﻫمدارﻧ‪／‬ﻪ استرالﻴا د غﻮ＊‪ ３‬مﻬم صادروﻧکی ﻫ‪５‬ﻮاد ﻫم دی چ‪ ３‬د‬ ‫غﻮ＊‪ ３‬صادرات ﻳ‪ ３‬د امرﻳکا متحده اﻳاﻻتﻮ‪ ،‬اﻧ‪／‬لستان‪ ،‬جاپان او کاﻧاډا تﻪ ترسره ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ أسترالﻴا ک‪ ３‬د ﻳﻮې کروﻧدې تصﻮﻳر‬

‫‪73‬‬

‫قﻨد ﻫم د دی ﻫ‪５‬ﻮاد لﻪ سترو صادراتﻲ تﻮکﻮ ＇خﻪ ‪２－‬ل ک‪８５‬ي‪ ،‬ﻫمدا راز دغﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد د ﻧ‪７‬ۍ د غﻨمﻮ د‬ ‫صادروﻧکﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ＇خﻪ دی چ‪ ３‬د غﻨمﻮ محصﻮﻻت ﻳ‪ ３‬د روسﻴ‪ ،３‬چﻴﻦ او مﻨ‪％‬ﻨﻲ ختﻴ‪ ＃‬ﻫ‪５‬ﻮادو تﻪ‬ ‫صادرﻳ‪８‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ أسترالﻴا ک‪ ３‬د اﻧ‪／‬ﻮرو د محصﻮﻻتﻮ تصﻮﻳر‬

‫د ټولگي فعاليت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ ،‬ﻫره ډلﻪ دې د أسترالﻴا د ﻧقش‪＇ ３‬خﻪ پﻪ کار اخﻴستلﻮ سره د ＇‪７‬‬ ‫‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ او د کرﻧﻴزو برخﻮ ﻧﻮمﻮﻧﻪ واخلﻲ او ﻫغﻪ دې د ﻧقش‪ ３‬پرمخ و＊ﻴﻲ‪.‬‬

‫؟‬

‫پوښتنې‬

‫‪ -1‬ولﻰ مالدراۍ پﻪ أسترالﻴا ک‪ ３‬زﻳاتﻪ وده ک‪７‬ې ده؟‬ ‫‪٢‬ـ کﻮم ډول کرﻧﻴز محصﻮﻻت پﻪ معتدلﻮ سﻴمﻮ ک‪ ３‬مﻮﻧدل ک‪８５‬ي؟ ﻧﻮمﻮړې سﻴم‪ ３‬د ﻧقش‪ ３‬پرمخ ﻫم‬ ‫و＊ﻴﻲ‪.‬‬ ‫‪٣‬ـ د أسترالﻴا د ډ‪４‬رو مﻬمﻮ کرﻧﻴزو او د مالداري محصﻮﻻتﻮ ﻧﻮمﻮﻧﻪ واخلئ‪.‬‬ ‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬

‫د أسترالﻴا د اقتصادي پرمخت‪ ，‬دعﻮاملﻮ پﻪ ﻫکلﻪ معلﻮمات را！ﻮل او وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪74‬‬

‫شپ‪ ８‬وﻳشتم لﻮست‬

‫او‬

‫سپﻨﻪ‬

‫کانونه او صنايع‬

‫د ډب‬

‫ا‬

‫وسپﻨﻪ‬ ‫د پاس اﻧبا‬

‫رو س‬ ‫کاره‬

‫سره زر‬ ‫اوسپﻨﻪ‬ ‫ﻫﻮاﻳﻲ ﻻرې‬

‫د ډبرو سکاره‬ ‫د رﻳل پ＂ل‪( ９‬ﻻره)‬ ‫سمﻨدري حمل و ﻧقل‬

‫د أسترالﻴا کاﻧﻮﻧﻪ او ﻻرې‬ ‫پﻪ أسترالﻴا ک‪ ３‬د کاﻧﻮﻧﻮ او صﻨاﻳعﻮ حالت ＇رﻧ‪／‬ﻪ دى؟‬ ‫أسترالﻴا د کاﻧﻲ تﻮکﻮ ﻳﻮ غﻮره تﻮلﻴدوﻧکﻰ او صادروﻧکﻰ ﻫ‪５‬ﻮاد ‪２－‬ل کﻴ‪８‬ي‪ .‬پﻪ ‪١٨٥١‬م کال ک‪ ３‬پﻪ استرالﻴا‬ ‫د أسترالﻴا لﻪ صﻨاﻳعﻮ ＇خﻪ ﻳﻮ تصﻮﻳر‬ ‫ک‪ ３‬د سرو زرو شتﻮن د اﻧ‪／‬لﻴساﻧﻮ او ﻧﻮرو اروپاﻳاﻧﻮ‬ ‫پاملرﻧﻪ ‪＄‬اﻧتﻪ راواړولﻪ او د ﻫغﻮ زﻳات شم‪５‬ر استرالﻴا‬ ‫تﻪ مﻬاجر شﻮل‪ .‬دا ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د اوسپﻨ‪ ３‬د‬ ‫تﻮلﻴد دوﻳم ﻫ‪５‬ﻮاد او ﻫمدا ډول د بﻮکسﻴت چ‪ ３‬د‬ ‫المﻮﻧﻴم د تﻮلﻴد لپاره ور＇خﻪ ‪＂－‬ﻪ اخﻴستل کﻴ‪８‬ي‪،‬‬ ‫ډ‪４‬ر لﻮى تﻮلﻴدووﻧکﻰ دى‪ .‬ﻧﻮر کاﻧﻲ تﻮکﻲ چ‪ ３‬پﻪ‬ ‫أسترالﻴا ک‪ ３‬اﻳستل (استخراج) کﻴ‪８‬ي عبارت دي‬ ‫لﻪ‪ :‬سرو زرو‪ ،‬ﻧکل‪ ،‬مس‪ ،‬سرپ او ﻳﻮراﻧﻴم ＇خﻪ‪.‬‬ ‫أسترالﻴا د امرﻳک‪ ３‬د متحده اﻳاﻻتﻮ ＇خﻪ وروستﻪ پﻪ‬ ‫ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د ﻳﻮراﻧﻴمﻮ دوﻳمﻪ لﻮﻳﻪ زﻳرمﻪ پﻪ واک ک‪３‬‬ ‫لري‪ .‬دأسترالﻴا د ﻧفتﻮ ډ‪４‬ره مﻬمﻪ سﻴمﻪ د باس پﻪ آبﻨا‬ ‫(‪ )Bass Strait‬ک‪ ３‬ده چ‪ ３‬د تسماﻧﻴ‪ ３‬د ！اپﻮ او‬ ‫وﻳکتﻮرﻳا پﻪ مﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬پرتﻪ ده‪ .‬دا ﻫ‪５‬ﻮاد کﻮﻻى شﻲ‬ ‫‪75‬‬

‫خپل‪ ３‬ﻳﻮ＇ﻪ ﻧفتﻲ اړتﻴاوې پﻮره ک‪７‬ي‪ .‬پﻪ ﻫمدې سﻴم‪ ３‬ک‪ ３‬د طبﻴعﻲ ‪－‬ازو تﻮلﻴدات ﻫم ترسره ک‪８５‬ى‪ .‬أسترالﻴا‬ ‫د ډبرو سکرو د صادروﻧکﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ لﻪ ډل‪＇ ３‬خﻪ ﻫم دى‪.‬‬ ‫لﻪ دوﻳم‪ ３‬ﻧ‪７‬ﻳﻮال‪ ３‬ج‪７／‬ې ＇خﻪ وروستﻪ (د ‪ ١٩٥٠‬م کال ＇خﻪ وروستﻪ) د أسترالﻴا صﻨاﻳعﻮ زﻳات پرمخت‪，‬‬ ‫ک‪７‬ى دى‪ .‬پﻪ ‪ ١٩٩٩‬م کال ک‪ ３‬ددې ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ کﻮرﻧﻴﻮ تﻮلﻴداتﻮ ک‪ ３‬د صﻨاﻳعﻮ برخﻪ پﻪ سلﻮ ک‪ ３‬شپ‪ ８‬وﻳشتﻮ تﻪ‬ ‫رسﻴدل‪ ３‬وه‪ .‬د دې ﻫ‪５‬ﻮاد لرغﻮﻧ‪ ３‬صﻨاﻳع د حﻴﻮاﻧﻲ محصﻮﻻتﻮ پربﻨس＀ جﻮړ شﻮي وو‪ ،‬خﻮ پﻪ اوسﻨﻲ حالت‬ ‫ک‪ ３‬د أسترالﻴا د استﻬﻼکﻲ مالﻮﻧﻮ پﻪ صﻨاﻳعﻮ او درﻧﻮ صﻨاﻳعﻮ ک‪ ３‬چ＂کﻪ وده لﻴدل کﻴ‪８‬ي‪ .‬د ب‪５‬ل‪ ３／‬پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ پﻪ‬ ‫دې وروستﻴﻮ ‪ ٣٠‬کلﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د دې ﻫ‪５‬ﻮاد د فﻮﻻدو تﻮلﻴد شپ‪ ８‬برابره زﻳات شﻮى دى‪ .‬د اوسپﻨ‪ ３‬او فﻮﻻدو صﻨاﻳع‬ ‫ﻫم زﻳاتره پﻪ ﻧﻴﻮ ساوت ولز ک‪＄ ３‬اى پر ‪＄‬اى شﻮې دي‪ .‬لﻪ فﻮﻻدو‪ ،‬د وداﻧﻴﻮ لﻪ صﻨاﻳعﻮ او کاغذ جﻮړولﻮ پرتﻪ‪،‬‬ ‫ﻧﻮر غﻮره صﻨاﻳع ﻳ‪ ３‬د غذاﻳﻲ تﻮکﻮ‪ ،‬کﻴمﻴاوي تﻮکﻮ او ！ﻮکراﻧﻮ ＇خﻪ عبارت دي‪ .‬د أسترالﻴا صﻨاﻳع زﻳاتره پﻪ ﻫغﻮ‬ ‫‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬متمرکز او ‪＄‬اى پر‪＄‬اى دي چ‪ ３‬د صﻨاﻳعﻮ د مﻨ‪％‬تﻪ راتلﻮ لپاره پک‪ ３‬لﻮم‪７‬ﻧﻲ امکاﻧات برابردي او‬ ‫پﻪ ‪＄‬اﻧ‪７／‬ې تﻮ‪－‬ﻪ پﻪ ﻫغﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬چ‪ ３‬د خر＇ﻼواو ل‪＋／‬ت لپاره پک‪ ３‬لﻮى بازاروﻧﻪ شتﻪ دي‪ .‬د استرالﻴا پﻪ‬ ‫صادراتﻮ ک‪ ３‬پر غﻨمﻮ‪ ،‬غﻮ＊ﻮ او وړﻳﻮ سربﻴره چ‪ ３‬مخک‪ ３‬مﻮ ور‪＄‬ﻨﻰ ﻳادوﻧﻪ وک‪７‬ه‪ ،‬د ډبرو سکاره‪ ،‬سره زر او‬ ‫ماشﻴﻦ أﻻت شاملﻴ‪８‬ي‪ .‬چ‪ ３‬د ‪ ٦٩‬مﻴلﻴارده ډالرو پﻪ مجمﻮعﻲ ارز＊ت سره جاپان‪ ،‬د اروپا اتحادﻳ‪ ،３‬د امرﻳکا‬ ‫متحده اﻳاﻻتﻮ‪ ،‬چﻴﻦ‪ ،‬او ﻧﻮرو أسﻴاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ تﻪ صادر شﻮي وو‪ .‬د أسترالﻴا واردات زﻳاتره ماشﻴﻦ أﻻت‪،‬‬ ‫تراﻧسپﻮرتﻲ وساﻳل‪ ،‬کمپﻴﻮ！ر‪ ،‬مخابراتﻲ وساﻳل‪ ،‬د دفتروﻧﻮ سامان أﻻت‪ ،‬د خاورو ت‪５‬ل او پ＂رولﻲ محصﻮﻻت‬ ‫دي چ‪ ３‬د ‪ ٧٧‬مﻴلﻴاردو ډالرو پﻪ ارز＊ت پﻪ ‪ ٢٠٠٠‬م کال ک‪ ３‬د اروپا لﻪ اتحادﻳ‪ ،３‬د امرﻳکا لﻪ متحده اﻳاﻻتﻮ‪،‬‬ ‫جاپان او ﻧﻮرو أسﻴاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ＇خﻪ وارد شﻮي وو‪.‬‬

‫د ټولگي فعاليت‬

‫؟‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډلﻮ ووﻳشل شﻲ‪ ،‬لﻮم‪７‬ۍ ډلﻪ دې د درس د متﻦ او ﻧقش‪＇ ３‬خﻪ پﻪ ‪３＂－‬‬ ‫اخﻴستﻮسره د کاﻧﻮﻧﻮ پﻪ ﻫکلﻪ او دوﻳمﻪ ډلﻪ دې د استرالﻴا د صﻨاﻳعﻮ پﻪ ﻫکلﻪ بحث وک‪７‬ي او د خبرو‬ ‫پاﻳل‪ ３‬دې خپلﻮ ！ﻮل‪／‬ﻴﻮالﻮتﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پوښتنې‬

‫‪١‬ـ ﻳﻮراﻧﻴم د استرالﻴا پﻪ کﻮم اﻳالت ک‪ ３‬شتﻪ دي؟‬ ‫‪٢‬ـ د اوسپﻨ‪ ３‬کاﻧﻮﻧﻪ زﻳاتره د استرالﻴا پﻪ کﻮمﻪ برخﻪ ک‪ ３‬دي؟‬ ‫‪٣‬ـ د استرالﻴا غﻮره صﻨعتﻲ سﻴم‪ ３‬پﻪ کﻮم ‪＄‬اى ک‪ ３‬دي؟‬

‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬

‫د استرالﻴا د وارداتﻮ او صادراتﻮ پﻪ ﻫکلﻪ معلﻮمات را！ﻮل او ！ﻮل‪／‬ﻴﻮالﻮ تﻪ دې وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪76‬‬

‫اووه وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫مواصالتي جغرافيه‬

‫د أسترالﻴا پﻪ مرکزي جل‪／‬ﻮک‪ ３‬د رﻳل ﻳﻮ تم ‪＄‬اى‬

‫دأسترالﻴا ‪＄‬مکﻨﻰ‪ ،‬د اوبﻮ او ﻫﻮاﻳﻲ تراﻧسپﻮرت پﻪ کﻮمﻪ سطحﻪ ک‪ ３‬دى؟‬ ‫حمل او ﻧقل پﻪ أسترالﻴا ک‪ ３‬د وا！ﻦ لﻪ ستﻮﻧزې او د ﻧفﻮسﻮ د ﻧابرابر ‪２－‬ﻮالﻲ سره مخامخ دى‪ .‬لﻪ بل‪ ３‬خﻮا د‬ ‫پراخﻮ د＊تﻮ او د ﻫ‪５‬ﻮاد د ډ‪４‬ر پراخﻮالﻲ لﻪ املﻪ ﻧﻪ دى تﻮاﻧﻴدلﻰ چ‪ ３‬پﻪ دې ‪＄‬مکﻪ ک‪ ３‬د پراخﻮ شبکﻮ د جﻮړولﻮ‬ ‫مخﻪ وﻧﻴسﻲ‪ .‬د رﻳل لﻮم‪７‬ﻧ‪ ９‬کر＊ﻪ پﻪ ‪ ١٨٥٤‬م کال ک‪ ３‬د ملبﻮرن او پﻮرت ـ ملبﻮرن ترمﻨ‪ ＃‬اﻳستل شﻮى ده‪.‬‬ ‫پﻪ أسترالﻴا ک‪ ３‬د ‪ ٤٠‬زرو کﻴلﻮمترو پﻪ شاوخﻮاک‪ ３‬د اوسپﻨ‪ ３‬ﻻرې (د رﻳل کر＊‪ )３‬او لﻪ ‪ ٩٠٠‬زرو کﻴلﻮمترو‬ ‫＇خﻪ زﻳات‪ ３‬لﻮﻳ‪ ３‬ﻻرې او د مﻮ！رو ﻻرې شتﻪ دي‪ .‬د دې ﻻرو زﻳاتره د أسترالﻴا پﻪ ختﻴ‪％‬ﻮ‪ ،‬سﻮ‪４‬لﻲ او سﻮ‪４‬ل‬ ‫لﻮ‪４‬دﻳ‪％‬ﻮ برخﻮ ک‪ ３‬جﻮړې شﻮې دي‪ .‬د دې ﻫ‪５‬ﻮاد د اوسپﻨ‪ ３‬دﻻرې ختﻴ‪％‬ﻪ ＇اﻧ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬لﻪ شمال ＇خﻪ سﻮ‪４‬ل‬ ‫خﻮاتﻪ غ‪５％‬دل‪ ３‬ده د برﻳسبان‪ ،‬سدﻧﻲ او ملبﻮرن ＊اروﻧﻪ لﻪ ﻳﻮبل سره ﻧ‪＋‬لﻮي‪ .‬د اوسپﻨ‪ ３‬دا ﻻره پﻪ سﻮ‪４‬ل ک‪３‬‬ ‫لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬لﻮرتﻪ غزﻳدل‪ ３‬ده او د ادﻻﻳد ＇خﻪ لﻪ ت‪５‬ر‪４‬دو وروستﻪ د پرت بﻨدرتﻪ د أسترالﻴا پﻪ سﻮ‪４‬ل لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬پاى‬ ‫تﻪ رس‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د أسترالﻴا لﻪ ډ‪４‬رو سﻴﻨدوﻧﻮ ＇خﻪ د ﻫغﻮ د چ＂ک بﻬﻴر لﻪ املﻪ د اوبﻮ د کﻮرﻧﻴﻮ ﻻرو لپاره ‪＂－‬ﻪ ﻧﻪ اخﻴستل‬ ‫ک‪８５‬ي‪ ،‬خﻮ د أسترالﻴا پﻪ سﻮ‪４‬ل ک‪ ３‬لﻪ جﻬﻴلﻮﻧﻮ او ترﻳﻮه حده پﻮرې لﻪ سﻴﻨدوﻧﻮ ＇خﻪ د حمل او ﻧقل لپاره‬ ‫‪＂－‬ﻪ اخﻴستل ک‪８５‬ي‪ .‬أسترالﻴا د ب‪７５‬ۍ چلﻮلﻮ ‪ ٥٢‬بﻨدروﻧﻪ لري‪ ،‬چ‪ ３‬لﻪ ﻫغ‪ ３‬جمل‪＇ ３‬خﻪ س‪６‬ﻧﻲ‪ ،‬ملبﻮرن‪،‬‬ ‫‪77‬‬

‫ﻧﻴﻮکاسل‪ ،‬ادﻻﻳد‪ ،‬برﻳسبان‪ ،‬ﻫﻮبارت او ﻧﻮر د ﻳادولﻮ وړ دي‪ .‬د أسترالﻴا بﻨدروﻧﻪ داوبﻮ لﻪ ﻻرې ﻧﻪ ﻳﻮازې د تﻮکﻮ‬ ‫د وړلﻮ او راوړلﻮ لپاره پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬اﻫمﻴت لري‪ ،‬بلک‪ ３‬د أسترالﻴا پﻪ دﻧﻨﻪ ک‪ ３‬ﻫم د حمل او ﻧقل لپاره د ب‪５‬ﻼب‪５‬لﻮ‬ ‫اﻳاﻻتﻮ پﻪ مﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬د استفادې وړ دي‪ .‬د أسترالﻴا ﻫﻮاﻳﻲ ﻻرو د دوﻳم‪ ３‬ﻧ‪７‬ﻳﻮال‪ ３‬ج‪７／‬ې ＇خﻪ وروستﻪ زﻳاتﻪ‬ ‫پراختﻴا مﻮﻧدل‪ ３‬ده‪ .‬د أسترالﻴا ﻫﻮاﻳﻲ تراﻧسپﻮرت د ﻫغﻮ ＊اروﻧﻮ تر مﻨ‪ ＃‬چ‪ ３‬سره ډﻳر وا！ﻦ لري د ډ‪４‬ر اﻫمﻴت وړ‬ ‫دى او ＊ﻪ پرمخت‪ ，‬ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ى دى‪！ .‬ﻮل لﻮى ＊اروﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫﻮاﻳﻲ ډ‪－‬روﻧﻪ لري‪ .‬پﻪ دې ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ٤٤١ ３‬لﻮى او واړه‬ ‫ﻫﻮاﻳﻲ ډ‪－‬روﻧﻪ شتﻪ چ‪ ３‬لﻪ ﻻزمﻮ أساﻧتﻴاوو ＇خﻪ برخمﻦ دي‪.‬‬

‫د ټولگي فعاليت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ درې ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ ،‬د أسترالﻴا د ‪＄‬مکﻨﻴﻮ‪ ،‬اوبﻴزو او ﻫﻮاﻳﻲ مﻮاصﻼتﻲ ﻻرو پﻪ‬ ‫ﻫکلﻪ دې سره بحث وک‪７‬ي او د خپل بحث پاﻳلﻪ دې خپلﻮ ！ﻮل‪／‬ﻴﻮالﻮتﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬

‫؟‬

‫پوښتنې‪:‬‬

‫‪١‬ـ أسترالﻴا ＇ﻮ ډولﻪ مﻮاصﻼتﻲ ﻻرې لري؟ د ﻫغﻮ ﻧﻮمﻮﻧﻪ واخلئ‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ ستاسﻮ پﻪ ﻧظرپﻪ أسترالﻴا ک‪ ３‬کﻮم ډول تراﻧسپﻮرت ＊ﻪ پرمخت‪ ，‬ک‪７‬ى دى؟‬ ‫‪٣‬ـ ستاسﻮ پﻪ ﻧظر د تﻮکﻮ وړل او راوړل د کﻮم ډول تراﻧسپﻮرت پﻪ وسﻴلﻪ ارزاﻧﻪ تمامﻴ‪８‬ي او ول‪３‬؟‬ ‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‪:‬‬

‫د أسترالﻴا د مﻮاصﻼتﻮ پﻪ ﻫکلﻪ لﻪ اﻧترﻧ＀‪ ،‬او د کتابتﻮن ＇خﻪ پﻪ ‪ ３＂－‬اخﻴستﻨ‪ ３‬سره ﻳﻮ مخ مقالﻪ ولﻴکئ‪.‬‬ ‫‪78‬‬

‫اتﻪ وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫اقﻴاﻧﻮسﻴﻪ‬ ‫ختﻴ‪ ١٣٠ ＃‬درج‪３‬‬

‫لﻮ‪４‬دﻳ‪ ١٣٠ ＃‬درج‪３‬‬

‫د سرطان کر＊ﻪ‬

‫د اق‬

‫‪ ٢٣‬شمالﻲ‬

‫د‬

‫ﻴاﻧﻮ‬

‫ﻮگان‬

‫ﻫاواﻳ‬

‫ﻲ ！اپ‬

‫ر‬

‫د ما‬

‫رﻳان‬

‫د وﻳک ！اپﻮگان‬ ‫ل ！اپ‬ ‫ارشا‬ ‫دم‬

‫ﻮگان‬

‫أرام سمﻨـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــدر‬

‫حد‬

‫！اپﻮ‬

‫گان‬

‫د کارولﻴﻦ ！اپﻮگان‬

‫دت‬

‫ﻮامﻮت‬

‫ﻮ ！اپ‬

‫‪ ٢٣‬سﻮ‪４‬ل‪３‬‬ ‫د پاگﻮس ！اپﻮگان‬

‫لبر‬ ‫د‬

‫جﻴ‬

‫ﻮا ！اپ‬ ‫سام‬ ‫د د فﻴﻨجﻲ سﻮوا ！اپﻮ‬ ‫د‬ ‫تﻮﻧ‬ ‫گا ！ ﻮا‬ ‫پ‬ ‫کردما گان‬ ‫د‬ ‫ک ！اپﻮگان‬

‫مرجان سمﻨدرگﻰ‬ ‫ﻧﻮى کالدوﻧﻴا‬

‫د اقﻴاﻧ‬

‫ﻧﻮى زﻳﻼﻧد‬

‫ﻮسﻴ‪３‬‬

‫د اﻳستر ！اپﻮ‬

‫سلﻴ‬

‫سرحد‬

‫د اقﻴاﻧﻮسﻴ‪！ ３‬اپﻮ‪－‬ان پﻪ کﻮم سمﻨدر ک‪ ３‬مﻮقعﻴت لري؟‬

‫！اپﻮ‬

‫ﻧﻮ‬

‫دم‬

‫ﻮگان‬

‫مان‬

‫گان‬

‫ﻮگان‬

‫ى ﻫﻴب‬

‫ارک‬

‫！اپﻮ‬

‫د فﻮﻧﻴکس ！اپﻮگان‬

‫د الﻴس ！اپﻮ‬

‫د‬

‫رﻳدﻳز‬

‫ﻴﻨز‬

‫گان‬

‫ت‬ ‫！اپﻮ‬

‫گان‬

‫د استﻮا کر＊ﻪ‬

‫د جدي کر＊ﻪ‬

‫سﻴ‬ ‫‪３‬س‬

‫تاسمان سمﻨدرگﻰ‬

‫د أسترالﻴا او اقﻴاﻧﻮسﻴ‪ ３‬د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬ﻧقشﻪ‬

‫اقﻴاﻧﻮسﻴﻪ د ډ‪４‬رو ！اپﻮ ‪－‬اﻧﻮ ﻧﻮم دى چ‪ ３‬پﻪ آرام سمﻨدر ک‪ ３‬مﻮقعﻴت لري‪ .‬کﻪ ＇ﻪ ﻫم آرام سمﻨدر پﻪ ﻳﻮازې تﻮ‪－‬ﻪ‬ ‫د ‪＄‬مک‪ ３‬د کرې د مساحت پﻪ درﻳﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮه برخﻪ ﻧﻴﻮل‪ ３‬ده‪ ،‬خﻮ د اقﻴاﻧﻮسﻴ‪！ ３‬اپﻮ‪－‬ان لﻪ (‪ )١٣٠٠٠٠٠‬کﻴلﻮمترو‬ ‫مربع ＇خﻪ ل‪ ８‬مساحت لري‪.‬‬ ‫د ﻧﻮي ‪－‬ﻴﻨﻲ ！اپﻮ (‪ )Papua New Guine‬پﻪ سلﻮ ک‪ ３‬د ‪ ٦٠‬پﻪ شاوخﻮاک‪ ３‬او ﻧﻮي زﻳﻼﻧد‬ ‫(‪ )New Zeland‬پﻪ سلﻮ ک‪ ٢٠ ３‬د اقﻴاﻧﻮسﻴ‪ ３‬مساحت پﻪ برک‪ ３‬ﻧﻴﻮلﻰ دى‪ .‬او پات‪ ３‬پﻪ سلﻮ ک‪٢٠ ３‬‬ ‫ﻧﻮرو！اپﻮ‪－‬اﻧﻮ پﻮرې اړه لري‪ .‬د اقﻴاﻧﻮسﻴ‪！ ３‬اپﻮ‪－‬ان د جغرافﻴ‪ ３‬لﻪ ﻧظره پﻪ ﻻﻧدې درې ډلﻮ وﻳشلﻲ دي‪:‬‬ ‫مالنزيا (‪ )Melanesia‬چ‪ ３‬د أسترالﻴا پﻪ شمال او ختﻴ‪ ＃‬او د استﻮا کر＊‪ ３‬پﻪ سﻮ‪４‬ل ک‪ ３‬پرتﻪ ده او د تﻮراﻧﻮ‬ ‫د ！اپﻮ‪－‬اﻧﻮ معﻨا ورکﻮي‪ .‬ﻧﻮي ‪－‬ﻴﻨﻪ د دې ！اپﻮ‪－‬اﻧﻮ لﻪ ډل‪＇ ３‬خﻪ ده‪.‬‬ ‫ـ د استﻮا د کر＊‪ ３‬پﻪ شمال‪ ،‬د فلپﻴﻦ پﻪ ختﻴ‪ ＃‬او د جاپان پﻪ سﻮ‪４‬ل ک‪ ３‬ﻧﻮر ！اپﻮ‪－‬ان مﻮقعﻴت لري چ‪ ３‬ﻫغﻮتﻪ‬ ‫ميکرونيزيا(‪ )Micronesia‬ﻳا کﻮچﻨﻲ ！اپﻮ‪－‬ان وﻳل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د آرام سمﻨدر پﻪ مرکزي برخﻮک‪ ３‬ﻳﻮ شم‪５‬ر ﻧﻮر ！اپﻮ‪－‬ان پراتﻪ دي چ‪ ３‬د پ ُلى نزيا (‪ )Polynesia‬ﻳا د زﻳاتﻮ‬ ‫！اپﻮ‪－‬اﻧﻮ پﻪ ﻧامﻪ ﻳادﻳ‪８‬ي‪ .‬ددې ！اپﻮ‪－‬اﻧﻮ لﻪ جمل‪＇ ３‬خﻪ ﻫاواﻳﻲ پﻪ شمال او ﻧﻮي زﻳﻼﻧد پﻪ سﻮ‪４‬ل ک‪ ３‬د ﻳادولﻮ وړ‬ ‫دي‪ .‬اوقﻴاﻧﻮسﻴﻪ د جغرافﻴاﻳﻲ عرض او سمﻨدري ﻫﻮا تر اغ‪５‬زې ﻻﻧدې‪ ،‬تﻮده او سمﻨدري اقلﻴم لري‪ .‬پﻪ اقﻴاﻧﻮسﻴﻪ‬ ‫‪79‬‬

‫ک‪ ３‬د لﻨده بل او تﻮدوخ‪ ３‬کچﻪ اکثرا ً زﻳاتﻪ وي او پﻪ ！ﻮل کال ک‪ ３‬ﻳﻮ ډول ده‪－ .‬ﻮمان ک‪８５‬ي چ‪ ３‬د اقﻴاﻧﻮسﻴ‪ ３‬لﻮم‪７‬ﻧﻲ‬ ‫اوس‪５‬دوﻧکﻲ پﻪ زر‪－‬ﻮﻧﻮ کالﻪ د مخﻪ لﻪ آسﻴا ＇خﻪ ﻫغﻪ ‪＄‬اى تﻪ مﻬاجر شﻮي دي‪.‬د اقﻴاﻧﻮسﻴ‪！ ３‬اپﻮ‪－‬اﻧﻮ تﻪ د رس‪５‬دلﻮ‬ ‫لپاره لﻮم‪７‬ﻧﻴﻮ مﻬاجرﻳﻨﻮ لﻪ کﻮچﻨﻴﻮ ب‪７５‬ﻳﻮ ＇خﻪ ‪＂－‬ﻪ اخﻴست‪ ３‬ده او پﻪ ﻫغﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬چ‪ ３‬د پلﻪ جﻮړولﻮ امکان‬ ‫درلﻮده پل ﻳ‪ ３‬جﻮړ ک‪７‬ى دى‪ .‬د ＇ﻮ پ‪７５‬ﻳﻮ پﻪ اوږدو ک‪ ３‬خلک ل‪ ８‬ل‪ ８‬پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬لﻮ ！اپﻮ‪－‬اﻧﻮ ک‪ ３‬م‪５‬شت شﻮل‪ .‬پﻪ ‪١٧٠٠‬‬ ‫او ‪ ١٨٠٠‬مﻴﻼدي کلﻮﻧﻮ ک‪ ３‬اروپاﻳﻲ کاشفﻴﻨﻮ د اقﻴاﻧﻮسﻴ‪ ３‬لﻪ ډ‪４‬رو ！اپﻮ‪－‬اﻧﻮ ＇خﻪ لﻴدﻧﻪ وک‪７‬ه او د مﻼﻧزﻳا‪ ،‬پلُﻰ ﻧزﻳا‬ ‫او مﻴکروﻧزﻳا د خلکﻮ ظاﻫري او ＇ر‪－‬ﻨد تﻮپﻴر د ﻫغﻮ پاملرﻧﻪ ‪＄‬اﻧتﻪ راو‪－‬ر‪＄‬ﻮلﻪ‪ .‬د دې ！اپﻮ‪－‬اﻧﻮ اوس‪５‬دوﻧکﻲ معمﻮ ًﻻ‬ ‫بﻴﻼ بﻴل‪ ３‬ژب‪ ،３‬دﻳﻨﻮﻧﻪ او دود او دستﻮروﻧﻪ لري‪ .‬واﻳﻲ چ‪ ３‬ﻫغﻪ خلک چ‪ ３‬پﻪ دغﻮ پﻮرتﻨﻴﻮ درﻳﻮ سﻴمﻮک‪ ３‬ژوﻧد کﻮي‬ ‫لﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬لﻮ ﻧژادوﻧﻮ سره ت‪７‬او لري او ان دا وﻳل کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬د مﻼﻧزﻳا ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬اوس‪５‬دوﻧکﻲ د افرﻳقا او ﻫﻨدي تﻮرپﻮستکﻮ‬ ‫مﻬاجرو ＇خﻪ دي‪.‬‬ ‫سرب‪５‬ره پردې د ！اپﻮ‪－‬اﻧﻮ تر مﻨ‪ ＃‬ﻫم مﻬاجرتﻮﻧﻪ ترسره‬ ‫شﻮي‪ ،‬اروپاﻳان او آسﻴاﻳان ﻫم پﻪ خپلﻮ مﻬاجرتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬لﻪ‬ ‫‪＄‬اﻳﻲ خلکﻮ سره ‪ ６－‬شﻮي دي‪.‬‬ ‫ـ مﻼﻧزﻳان د اقﻴاﻧﻮسﻴ‪ ３‬د ډ‪４‬رې ！ﻴ＂‪ ３‬وﻧ‪ ３‬لروﻧکﻲ‬ ‫خلک دي‪ ،‬تﻮرپﻮستکﻰ لري‪.‬‬ ‫ـ مﻴکروﻧزﻳان لﻪ مﻼﻧزﻳاﻧﻮ ＇خﻪ ﻳﻮ＇ﻪ ج‪／‬ﻪ وﻧﻪ او‬ ‫رو＊اﻧﻪ پﻮستکﻲ لري‪.‬‬ ‫ـ پلُﻰ ﻧزﻳان ﻧسبت ﻧﻮرو تﻪ ډ‪４‬ره ج‪／‬ﻪ وﻧﻪ لري او د‬ ‫ﻳادوشﻮو درﻳﻮ ﻧژادوﻧﻮ تر مﻨ‪ ＃‬ډ‪４‬ر رو＊اﻧﻪ پﻮستکﻲ لري‪.‬‬ ‫د سامﻮا ﻳﻮ بﻮمﻲ اوسﻴدوﻧکﻰ چ‪ ３‬زوى تﻪ د کباﻧﻮ د ＊کار د ﻳادولﻮ پﻪ حال ک‪ ３‬دى‪.‬‬

‫د ټولگي فعاليت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ درﻳﻮ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ ،‬لﻮم‪７‬ۍ ډلﻪ دې د مﻼﻧزﻳا ！اپﻮ‪－‬ان‪ ،‬دوﻳمﻪ ډلﻪ دې د پلﻰ ﻧزﻳا ！اپﻮ‪－‬ان‬ ‫او درﻳمﻪ ډلﻪ دې د مﻴکروﻧزﻳا ！اپﻮ‪－‬ان د ﻧقش‪ ３‬پرمخ او و＊ﻴﻲ‪.‬‬

‫؟‬

‫پوښتنې‬

‫‪١‬ـ د اقﻴاﻧﻮسﻴ‪ ３‬د درﻳﻮ لﻮﻳﻮ ！اپﻮ‪－‬اﻧﻮ ﻧﻮمﻮﻧﻪ واخلئ‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ د اقﻴاﻧﻮسﻴ‪ ３‬د ！اپﻮ‪－‬اﻧﻮ خلک لﻪ ﻧژادي پلﻮه پﻪ ＇ﻮ ډلﻮ و‪４‬شل شﻮي دي؟ د ﻫغﻮ ﻧﻮمﻮﻧﻪ واخلئ‪.‬‬ ‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬

‫د اقﻴاﻧﻮسﻴ‪ ３‬د ﻧقش‪ ３‬لﻪ مخ‪ ３‬د اقﻴاﻧﻮسﻴ‪ ３‬غﻮره ！اپﻮ‪－‬ان ل‪５‬ست ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪80‬‬

‫ﻧﻬﻪ وﻳشتم لﻮست‬

‫اقتصادي حالت‬

‫ﻧارﻳال د اقﻴاﻧﻮسﻴ‪ ３‬ډﻳر غﻮره محصﻮل دى‬

‫د اقﻴاﻧﻮسﻴ‪ ３‬پﻪ ！اپﻮ‪－‬اﻧﻮ ک‪ ３‬کرﻧﻴز حالت ＇رﻧ‪／‬ﻪ دي؟‬ ‫د اقﻴاﻧﻮسﻴ‪ ３‬د ！اپﻮ‪－‬اﻧﻮ ډ‪４‬ر غﻮره کرﻧﻴز محصﻮل ﻧارﻳال دي‪ .‬ک‪５‬لﻪ او د ډوډۍ رﻧ‪／‬ﻪ م‪５‬ﻮه ﻫم د دې ！اپﻮ‪－‬اﻧﻮ‬ ‫د وﻧﻮ د غﻮره محصﻮﻻتﻮ ＇خﻪ دي‪ .‬ککائﻮ‪ ،‬مرچ او قﻬﻮه ﻳ‪ ３‬ﻫم د غﻮره کرﻧﻴزو محصﻮﻻتﻮ لﻪ ډل‪＇ ３‬خﻪ‬ ‫شم‪５‬رل کﻴ‪８‬ي‪ .‬پﻪ ！ﻮلﻮ ‪＄‬اﻳﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د خلکﻮ ژوﻧد د کرﻧ‪ ３‬لﻪ ﻻرې پرمخ وړل ک‪８５‬ي‪ .‬پﻪ اقﻴاﻧﻮسﻴ‪ ３‬ک‪ ３‬دودﻳزه‬ ‫کرﻧﻪ رواج لري او ‪＄‬مک‪ ３‬د کﻮرﻧﻴﻮ لﻪ خﻮا کرل ک‪８５‬ي‪ .‬پﻪ ډ‪４‬رو ！اپﻮ‪－‬اﻧﻮ ک‪ ３‬د خلکﻮ د ک‪＋‬ت او کب ﻧﻴﻮلﻮ‬ ‫حق خﻮﻧدي شﻮى دى‪ .‬پﻪ اوسﻨﻲ وخت ک‪ ３‬د اقﻴاﻧﻮسﻴ‪ ３‬د ！اپﻮ‪－‬اﻧﻮ د کروﻧدو زﻳاتﻪ برخﻪ د اروپاﻳاﻧﻮ پﻪ واک‬ ‫ک‪ ３‬ده‪.‬‬ ‫خﻮ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬کروﻧد‪－‬ر د خپلﻮ ‪＄‬مکﻮ خاوﻧدان دي‪ .‬پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ کلﻮ ک‪ ３‬د کرﻧ‪＄ ３‬مک‪ ３‬د ﻳﻮه کلﻲ پر ！ﻮلﻮ خلکﻮ‬ ‫پﻮرې اړه لري او ！ﻮل پک‪６－ ３‬ون لري‪ .‬د اقﻴاﻧﻮسﻴ‪ ３‬ډ‪４‬ر پرمخ تللﻰ ﻫ‪５‬ﻮاد ﻧﻮى زﻳﻼﻧد دى‪.‬‬ ‫د ډوډۍ وﻧﻪ‬ ‫د ！ﻮلﻮ ！اپﻮ‪－‬اﻧﻮ ﻳﻮازﻳﻨﻰ صادراتﻲ محصﻮل کﻮپرا (‪)Copra‬‬ ‫د ﻧارﻳال مغز دى‪ .‬د ﻧارﻳال لﻪ غﻮړو ＇خﻪ د ﻧباتﻲ غﻮړﻳﻮ او‬ ‫صابﻮن پﻪ جﻮړولﻮ ک‪ ３‬ﻫم گ＂ﻪ اخﻴستل کﻴ‪８‬ي او ﻧﻮره برخﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫د ﻧ‪７‬ۍ ب‪５‬ﻼب‪５‬لﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ تﻪ صادرﻳ‪８‬ي‪ .‬د کﻴل‪ ３‬صادرات ﻫم پﻪ‬ ‫دې ！اپﻮ‪－‬اﻧﻮ ک‪ ３‬لﻪ ‪＄‬اﻧ‪７／‬ي اﻫمﻴت ＇خﻪ برخمﻦ دي‪.‬‬ ‫د مﻴکروﻧزﻳا او مﻼﻧزﻳا پﻪ ！اپﻮ‪－‬اﻧﻮ ک‪ ３‬د فسفاتﻮ زﻳرم‪ ３‬مخ‬ ‫پﻪ تمامﻴدو دي‪ .‬لﻪ دې کاﻧﻮﻧﻮ ＇خﻪ ﻫر کال ‪ ٢،٦‬مﻴلﻴﻮن ！ﻨﻪ‬ ‫‪＂－‬ﻪ اخﻴستل شﻮې ده‪.‬‬ ‫‪81‬‬

‫د کاﻧﻲ تﻮکﻮ لﻪ ﻧظره ډ‪４‬ر ب‪６‬اى ！اپﻮ‪ ،‬ﻧﻮې کالدوﻧﻴا ده چ‪ ３‬پﻪ سلﻮ ک‪ ٩٠ ３‬صادرات ﻳ‪ ３‬کاﻧﻲ تﻮکﻲ او فلزات‬ ‫جﻮړوي‪ .‬د اقﻴاﻧﻮسﻴ‪ ３‬د تﻮلﻴدي فلزاتﻮ لﻪ ډل‪＇ ３‬خﻪ ﻧکل‪ ،‬کروم‪ ،‬اوسپﻨﻪ‪ ،‬کﻮبالت‪ ،‬مﻨ‪／‬ﻨﻴز‪ ،‬سره زر او مس دي‪.‬‬ ‫د اقﻴاﻧﻮسﻴ‪ ３‬ډ‪４‬ره غﻮره صﻨاﻳع د کرﻧﻴزو محصﻮﻻتﻮ بﻨس＀ لري‪ .‬د ﻧارﻳال د غﻮړي‪ ،‬صابﻮن‪ ،‬بﻮره او کﻨسرو‬ ‫جﻮړول لﻪ دې ډل‪＇ ３‬خﻪ دي‪ .‬د سلﻴمان پﻪ ！اپﻮ‪－‬اﻧﻮ‪ ،‬ﻧﻮي ‪－‬ﻴﻨﻲ او لﻮﻳدﻳ‪ ３％‬د ساده او لﻮم‪７‬ﻧﻴﻮ ب‪７５‬ۍ جﻮړولﻮ د صﻨاﻳعﻮ ﻳﻮ تصﻮﻳر‬ ‫سامﻮاک‪ ３‬د ترکا‪ ９１‬د لر‪－‬ﻴﻮ د ‪ ３＂－‬اخﻴستﻨ‪ ３‬لپاره د اره کﻮلﻮ کارخاﻧ‪ ３‬جﻮړې شﻮې‬ ‫دي‪ .‬د مﻴکروﻧزﻳا او پلﻲ ﻧزﻳا پﻪ ！اپﻮ‪－‬اﻧﻮ ک‪ ３‬د صﻨعت وده ډ‪４‬ره ل‪８‬ه ده او خلک ﻳ‪３‬‬ ‫زﻳاتره پﻪ ﻻس‪ ３‬کاروﻧﻮ ل‪／‬ﻴا دي‪.‬‬ ‫پاروﻳﻲ کﻮچﻨ‪ ９‬بﻴ‪７‬ۍ داقﻴاﻧﻮسﻴ‪ ３‬پﻪ سﻴم‪ ３‬ک‪ ３‬د وړلﻮ او راوړلﻮ لپاره دودﻳزه‬ ‫وسﻴلﻪ ده او د کلﻮ خلک لﻪ ﻫغﻮ ＇خﻪ د لﻨ‪６‬و مسافرتﻮﻧﻮ او د مالﻮﻧﻮ د وړلﻮ او راوړلﻮ‬ ‫لپاره ‪＂－‬ﻪ اخلﻲ‪ .‬د اوږده وا！ﻦ مسافرتﻮﻧﻮ لپاره د بادباﻧﻲ او ﻳا ماشﻴﻦ لروﻧکﻮ ب‪７５‬ﻳﻮ‬ ‫＇خﻪ ‪＂－‬ﻪ اخﻴستل کﻴ‪８‬ي‪ .‬پﻪ اوسﻨﻲ وخت ک‪ ３‬د اقﻴاﻧﻮسﻴ‪ ３‬خلک لﻪ ﻳﻮ بل سره او‬ ‫ﻳا د ﻧ‪７‬ۍ لﻪ ﻧﻮرو ﻫ‪５‬ﻮادوسره د اړﻳکﻮ لپاره ب‪７５‬ﻳﻮ او ﻫﻮاﻳﻲ الﻮتﻨﻮ تﻪ اړتﻴا لري‪.‬‬ ‫لﻪ سمﻨدرى تراﻧسپﻮرټ ＇خﻪ ﻳﻮ تصﻮﻳر‬

‫د ټولگي فعاليت‬

‫د اقﻴاﻧﻮسﻴ‪ ３‬د ！اپﻮ‪－‬اﻧﻮ د کرﻧﻴزو تﻮلﻴداتﻮ پﻪ ﻫکلﻪ دوه کسﻴزه بحث وک‪７‬ئ او د خپلﻮ خبرو پاﻳلﻪ خپلﻮ‬ ‫！ﻮل‪／‬ﻴﻮالﻮتﻪ بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫؟‬

‫پوښتنې‬

‫‪١‬ـ د اقﻴاﻧﻮسﻴ‪ ３‬د ！اپﻮ‪－‬اﻧﻮ ډ‪４‬ر غﻮره کرﻧﻴز تﻮلﻴدات کﻮم دي؟‬ ‫‪٢‬ـ د اقﻴاﻧﻮسﻴ‪ ３‬د ！اپﻮ‪－‬اﻧﻮ د ډ‪４‬رو غﻮره کاﻧﻲ تﻮکﻮ ﻧﻮم واخلئ‪.‬‬ ‫‪٣‬ـ د اقﻴاﻧﻮسﻴ‪ ３‬د ！اپﻮ‪－‬اﻧﻮ د صﻨاﻳعﻮ بﻨس＀ کﻮم تﻮکﻲ جﻮړوي؟‬ ‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬ ‫د اقﻴاﻧﻮسﻴ‪ ３‬پﻪ ！اپﻮ‪－‬اﻧﻮ ک‪ ３‬د حمل او ﻧقل‪ ،‬مﻮاصﻼتﻲ امکاﻧاتﻮ او خﻨ‪６‬وﻧﻮ پﻪ ﻫکلﻪ معلﻮمات را！ﻮل او سبا ﻳ‪ ３‬پﻪ ！ﻮل‪／‬ﻲ ک‪ ３‬وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪82‬‬

‫دﻳرشﻢ ﻟﻮست‬

‫ﻧﻮى زﻳﻼﻧد( ‪) New Zealand‬‬ ‫د ‪＄‬مک‪ ３‬لﻮړوالﻰ لﻪ ‪ ٣٦٠‬مترو زﻳات‬ ‫د ‪＄‬مک‪ ３‬لﻮړوالﻰ لﻪ صفر‪ ٣٦٠-‬مترو‬

‫سﻴﻨ د‬

‫اورغﻮر‪＄‬ﻮوﻧکﻰ لﻮړې‬

‫د واﻳ‬

‫کاتﻮ‬

‫شمـــــالـــﻲ‬ ‫د تاوپﻮ جﻬﻴل ！ــــــاپـــــــــﻮ‬ ‫د ﻫاوکﻴس خلﻴج‬

‫دک‬

‫ﻮک‬

‫آبﻨا‬

‫د‬

‫لﻮﻳدﻳ‪ ＃‬بﻨدر‬

‫تــ‬

‫ــ‬ ‫ــس‬

‫م‬ ‫ــــ‬

‫ـان‬ ‫د کﻮک لﻮړه ＇ﻮکﻪبــ‬ ‫ـ‬ ‫ح‬

‫ــﻴ‬

‫جﻨــ‬ ‫ﻮبﻲ‬ ‫الپــ‬ ‫ـﻮﻧﻪ‬

‫د کل‬

‫ﻮتا سﻴﻨد‬

‫ســﻮ‪４‬ــــلﻲ‬ ‫！ـــــاپـــــــــﻮ‬

‫ـــ‬ ‫ـره‬

‫د ستﻴــﻮارت ！اپﻮ‬

‫د اقﻴاﻧﻮس‪ ３‬مشﻬﻮر ﻫ‪５‬ﻮاد ﻧﻮى زﻳﻼﻧد ＇رﻧ‪／‬ﻪ جغرافﻴاﻳﻲ ‪＄‬اﻧ‪７／‬ﻧ‪ ３‬لري؟‬ ‫د ﻧﻮي زﻳﻼﻧد ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ اقﻴاﻧﻮسﻴ‪ ３‬پﻮرې اړوﻧد دى چ‪ ３‬د بحر الکاﻫل پﻪ جﻨﻮب لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬د ‪١٦٠٠‬‬ ‫کﻴلﻮمترو پﻪ وا！ﻦ د استرالﻴا پﻪ ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬مﻮقعﻴت لري‪ .‬دا ﻫ‪５‬ﻮاد د شمالﻲ ！اپﻮ او جﻨﻮبﻲ ！اپﻮ پﻪ ﻧﻮمﻮﻧﻮ دوه‬ ‫اصلﻲ ！اپﻮ‪－‬ان او ﻳﻮ شم‪５‬ر ﻧﻮر واړه ！اپﻮ‪－‬ان لري‪ .‬د تسماﻧﻴا سمﻨدر‪－‬ﻲ دا خاوره لﻪ استرالﻴا ＇خﻪ ب‪５‬لﻪ ک‪７‬ې ده‪.‬‬ ‫جﻨﻮبﻲ ！اپﻮ ډ‪４‬ر وسعت لري او د کﻮک آبﻨا(‪ )Cook Strait‬دا دواړه ！اپﻮ‪－‬ان لﻪ ﻳﻮبل ＇خﻪ ب‪５‬ل ک‪７‬ي دي‪.‬‬ ‫د ﻧﻮي زﻳﻼﻧد مساحت ﻧژدې درې پر＇لﻮرو برخﻮ غروﻧﻮ او غﻮﻧ‪６‬ﻳﻮ پﻮ＊ل‪ ３‬ده چ‪ ３‬ډ‪４‬ر مﻬم ﻳ‪ ３‬جﻨﻮبﻲ الپﻮﻧﻪ‬ ‫(‪ )South Alps‬ﻧﻮمﻴ‪８‬ي او د شمال ختﻴ‪ ＃‬ـ جﻨﻮب لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬پر لﻮر د سمﻨدر‪－‬ﻲ پﻪ اوږدوک‪ ３‬غ‪５％‬دلﻲ دي‪.‬‬ ‫د جﻨﻮبﻲ الپﻮﻧﻮ ډ‪４‬ره لﻮړه ＇ﻮکﻪ د کﻮک ＇ﻮکﻪ ده‪ ،‬چ‪ ３‬د ‪ ٣٧٠٠‬مترو ＇خﻪ زﻳات لﻮړوالﻰ لري‪.‬‬ ‫＇رﻧ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬ﻧﻮى زﻳﻼﻧد زﻳات وسعت ﻳا لﻮﻳﻮالی ﻧﻪ لري ﻧﻮ اوږده سﻴﻨدوﻧﻪ ﻫم پک‪ ３‬ﻧﻪ لﻴدل ک‪８５‬ي‪ .‬د واﻳکاتﻮ‬ ‫(‪ )Waikato‬او کلﻮتا(‪ )Clutha‬سﻴﻨدوﻧﻪ د دې ﻫ‪５‬ﻮاد لﻪ ﻧامتﻮ سﻴﻨدوﻧﻮ ＇خﻪ دي‪ .‬د ﻧﻮي زﻳﻼﻧد زﻳاتره‬ ‫سﻴﻨدوﻧﻪ لﻨ‪ ６‬دي او زﻳاتﻪ چ＂کتﻴا لري او لﻪ ﻫمدې املﻪ د بر‪＋４‬ﻨا د تﻮلﻴد او تامﻴﻦ لپاره ډ‪４‬ر مﻨاسب دي‪ .‬ددې‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮاد لﻪ سﻴﻨدوﻧﻮ ＇خﻪ پﻪ اوبﻮل‪／‬ﻮلﻮ ک‪ ３‬ﻫم ‪＂－‬ﻪ اخﻴستلﻪ کﻴ‪８‬ي‪ .‬د استرالﻴا پﻪ خﻼف ﻧﻮى زﻳﻼﻧد د ډ‪４‬رباران‬ ‫لروﻧکﻰ ﻫ‪５‬ﻮاد دى او پﻪ ！ﻮلﻴزه تﻮ‪－‬ﻪ معتدل او سمﻨدري مرطﻮب اقلﻴم لري‪.‬‬ ‫‪83‬‬

‫د ﻧﻮي زﻳﻼﻧد بشري او اقتصادي حالت ＇رﻧ‪／‬ﻪ دى؟‬ ‫ﻧﻮى زﻳﻼﻧد لﻪ ‪ ٢٧٠‬زره کﻴلﻮمتره مربع ＇خﻪ زﻳات وسعت لري‪ .‬دغﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ‪ ٢٠٠٦‬م کال ک‪ ３‬د ＇لﻮرمﻴلﻴﻮﻧﻮ‬ ‫＇خﻪ زﻳات و‪７－‬ي درلﻮدل‪ .‬د ﻧفﻮسﻮ ‪２－‬ﻮالﻰ ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻫر کﻴلﻮمتره مربع ک‪ ١٥ ３‬تﻨﻮ تﻪ رسﻴ‪８‬ي‪ .‬ددې ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ سلﻮک‪３‬‬ ‫اوﻳا خلک اروپاﻳﻲ اصلﻪ دي‪ ،‬چ‪ ３‬زﻳاتره ﻳ‪ ３‬د اﻧ‪／‬لستان لﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ＇خﻪ ﻧﻮي زﻳﻼﻧد تﻪ ک‪６‬وال(مﻬاجر) شﻮي دي‪.‬‬ ‫خلک ددې ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ！ﻮلﻮ سﻴمﻮ ک‪ ３‬ژوﻧد کﻮي او د درې ملﻴﻮﻧﻮ پﻪ شاوخﻮاک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ شمالﻲ ！اپﻮ او ﻳﻮ مﻴلﻴﻮن ﻳ‪３‬‬ ‫پﻪ جﻨﻮبﻲ ！اپﻮک‪ ３‬م‪５‬شتﻪ دي‪ .‬دﻧﻮي زﻳﻼﻧد مﻬم ＊ار اوکلﻨد(‪ )Auckland‬دى چ‪ ３‬پﻪ ﻫغﻪ ک‪ ３‬د ﻧفﻮسﻮ ‪２－‬ﻮالﻰ‬ ‫زﻳات دى او د ﻳﻮمﻴلﻴﻮن پﻪ شاوخﻮاک‪ ３‬و‪７－‬ي لري‪.‬‬

‫د ﻧﻮي زﻳﻼﻧد پﻼزمﻴﻨﻪ د ولﻴﻨ‪／‬تﻦ ＊ار‬

‫‪84‬‬

‫دﻳرشﻢ ﻟﻮست‬

‫ولﻴﻨ‪／‬تﻦ چ‪ ３‬د ﻧﻮي زﻳﻼﻧد مرکز دى لﻪ ‪ ٣٠٠‬زرو ＇خﻪ زﻳات ﻧفﻮس لري‪ .‬ﻧﻮي زﻳﻼﻧد ﻳﻮ عصري او پرمخ تللﻰ‬ ‫صﻨعتﻲ ﻫ‪５‬ﻮاد دى‪ .‬ددې ﻫ‪５‬ﻮاد زﻳاتره ‪＄‬مک‪ ３‬غرﻧ‪ ９‬دي او دخاورې زﻳاتﻪ برخﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ ساحلﻲ جل‪／‬ﻮ ک‪ ３‬کرک‪５‬ل‪ ３‬تﻪ‬ ‫برابره ده چ‪ ３‬پﻪ عمﻮمﻲ تﻮ‪－‬ﻪ پک‪ ３‬غﻨم‪ ،‬اوربش‪ ،３‬جﻮدر او د ＇اروﻳﻮ لپاره وا＊ﻪ کرل ک‪８５‬ي‪ .‬د دې ﻫ‪５‬ﻮاد مﻨاسب‪３‬‬ ‫آب او ﻫﻮا‪ ،‬پراخﻮ چمﻦ زاروﻧﻪ او پﻪ کرﻧﻪ ک‪ ３‬لﻪ ﻧﻮو فﻨﻮﻧﻮ او وسﻴلﻮ ＇خﻪ ‪ ３＂－‬اخﻴستﻨ‪ ３‬د کرﻧ‪ ３‬پﻪ پرمخت‪ ，‬ک‪３‬‬ ‫مرستﻪ ک‪７‬ې ده‪ .‬پﻪ دغﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬کرﻧﻪ وروستﻪ لﻪ مالدارۍ ＇خﻪ پﻪ دوﻳمﻪ درجﻪ ک‪ ３‬را‪＄‬ﻲ‪ .‬د ＇اروﻳﻮ روزﻧﻪ‪ ،‬پﻪ‬ ‫‪＄‬اﻧ‪７／‬ې تﻮ‪－‬ﻪ پسﻪ ددې ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ اقتصاد ک‪＄ ３‬اﻧ‪７／‬ى اﻫمﻴت لري‪.‬‬

‫طبﻴعﻲ ＊ﻪ چاپﻴرﻳال‪ ،‬پﻪ ﻧﻮي زﻳﻼﻧد ک‪ ３‬مالداري پراخﻪ ک‪４７‬ده‪.‬‬

‫‪85‬‬

‫د دې ﻫ‪５‬ﻮاد غﻮره کاﻧﻲ تﻮکﻲ فلزات دي چ‪ ３‬لﻪ ﻫغ‪ ３‬جمل‪＇ ３‬خﻪ سره زر ددې ﻫ‪５‬ﻮاد د سپﻴﻦ پﻮستﻮ د مﻬاجرت‬ ‫پﻪ لﻮم‪７‬ﻳﻮ کلﻮﻧﻮ ک‪ ３‬لﻪ مﻬمﻮ صادراتﻮ ＇خﻪ و او د ډبرو سکاره ﻫم پﻪ دې ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬مﻮﻧدل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د ﻧﻮي زﻳﻼﻧد صﻨعت د خﻮراکﻲ تﻮکﻮ د تﻮلﻴد‪ ،‬د کاغذي صﻨاﻳعﻮ‪ ،‬لر‪－‬ﻴﻮ او سﻴمﻪ ﻳﻴزو ل‪＋／‬تﻮﻧﻮ پر بﻨس＀ وﻻړ‬ ‫دى چ‪ ３‬پﻪ ﻫغﻮ ک‪ ３‬د سﻴﻨدوﻧﻮ د اوبﻮ لﻪ پراخﻮ مﻨابعﻮ او بر‪＋４‬ﻨا ＇خﻪ ‪＂－‬ﻪ اخﻴستل ک‪８５‬ي او پﻪ سلﻮک‪ ١٨ ３‬ملﻲ‬ ‫عاﻳد جﻮړوي‪.‬‬ ‫داوبﻮ د بر‪＋４‬ﻨا لﻪ قﻮې ＇خﻪ ‪＂－‬ﻪ اخﻴستل‬

‫د ټولگي فعاليت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻧﻮي زﻳﻼﻧد لﻪ ﻧقش‪ ،３‬عکسﻮﻧﻮ او د لﻮست لﻪ متﻦ ＇خﻪ پﻪ ‪ ３＂－‬اخﻴستلﻮ سره‪ ،‬د لﻮست‬ ‫مﻬم ！کﻲ را！ﻮل ک‪７‬ي اوپﻪ ！ﻮل‪／‬ﻲ ک‪ ３‬دې بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬

‫؟‬

‫پوښتنې‬

‫‪١‬ـ ﻧﻮى زﻳﻼﻧد لﻪ ＇ﻮ لﻮﻳﻮ ！اپﻮ‪－‬اﻧﻮ ＇خﻪ جﻮړشﻮى او ＇ﻪ ﻧﻮم‪８５‬ي؟‬ ‫‪٢‬ـ د ﻧﻮي زﻳﻼﻧد د ﻧفﻮسﻮ زﻳات شم‪５‬ر پﻪ کﻮم ！اپﻮ ک‪ ３‬استﻮ‪－‬ﻨﻪ لري؟‬ ‫‪٣‬ـ د ﻧﻮي زﻳﻼﻧد دغﻮره کرﻧﻴزو‪ ،‬کاﻧﻲ او صﻨعتﻲ پﻴداوارو ﻧﻮم واخلئ‪.‬‬ ‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬

‫لﻪ ﻧقش‪＇ ３‬خﻪ پﻪ استفادې سره د ﻧﻮي زﻳﻼﻧد مﻮقعﻴت د طﻮل البلد او عرض البلد د کر＊ﻮ پﻪ اساس تثبﻴت‬ ‫او ولﻴکئ‪.‬‬ ‫‪86‬‬

‫ﻳﻮ دﻳرشﻢ ﻟﻮست‬

‫انتارکتيکا (جنوبي قطب)‬

‫سﻮ‪４‬لﻲ‬ ‫امرﻳکا‬

‫د سﻮ‪４‬لﻲ قطب‬ ‫لﻮﻳﻪ وچﻪ‬

‫پﻪ جﻨﻮبﻲ ﻧﻴمﻪ کره ک‪ ３‬د أسترالﻴا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ،３‬د اقﻴاﻧﻮسﻴ‪ ３‬د ！اپﻮگاﻧﻮ او د اﻧتارکتﻴکا مﻮقعﻴت‬ ‫د اﻧتارﻛتﻴﻜا ﻧﻘشﻪ‬

‫ـ اﻧتارکتﻴکا ＇رﻧ‪／‬ﻪ کشف شﻮه؟‬ ‫اﻧتارکتﻴکا ﻫغﻪ لﻮﻳﻪ وچﻪ ده چ‪ ３‬زﻳاتﻪ برخﻪ ﻳ‪ ３‬د جﻨﻮبﻲ قطب د داﻳرې پﻪ جﻨﻮب ک‪ ３‬مﻮقعﻴت لري او د‬ ‫درې سمﻨدروﻧﻮ‪ ،‬ﻳعﻨﻰ آرام سمﻨدر‪ ،‬اتﻼﻧتﻴک سمﻨدر او د ﻫﻨد سمﻨدر لﻪ خﻮا چاپ‪５‬ره شﻮې ده‪ .‬ﻫغﻪ اوبﻪ چ‪ ３‬د‬ ‫اﻧتارکتﻴکا پﻪ شاوخﻮاک‪ ３‬شتﻪ دي ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬پﻮﻫان ﻫغﻪ د جﻨﻮبﻲ کﻨ‪／‬ل سمﻨدر پﻪ ﻧامﻪ ﻫم ﻳاد وي‪ .‬اﻧتارکتﻴکا لﻪ آسﻴا‪،‬‬ ‫افرﻳقا‪ ،‬شمالﻲ او جﻨﻮبﻲ امرﻳکا ＇خﻪ وروستﻪ د ﻧ‪７‬ۍ ＇لﻮرمﻪ لﻮﻳﻪ وچﻪ ده چ‪ ３‬د ‪ ١٤‬مﻴلﻴﻮﻧﻮ کﻴلﻮمترو مربع پﻪ‬ ‫شاوخﻮاک‪ ３‬مساحت لري‪.‬‬ ‫دا لﻮﻳﻪ وچﻪ د ﻧ‪７‬ۍ د ډ‪４‬رو لﻴرې پرتﻮ او مﻨزوي وچﻮ ＇خﻪ ده چ‪ ３‬د کﻨ‪／‬ل لﻮﻳﻮ ！ﻮ！ﻮ محاصره ک‪７‬ې ده‪.‬‬ ‫لﻪ ‪ ٢٠٠‬کلﻮﻧﻮ ＇خﻪ د مخﻪ تصﻮر ک‪５‬ده چ‪ ３‬اﻧتارکتﻴکا د اوسﻴدو وړ او د ＊ﻪ اقلﻴم لروﻧک‪＄ ３‬مکﻪ ده‪ ،‬خﻮ‬ ‫پﻪ ‪ ١٧٦٨‬م کال ک‪ ３‬د اﻧ‪／‬لﻴس د سمﻨدري قﻮاوو ﻳﻮه افسر د جﻴمز کﻮک(‪ )James Cook‬پﻪ ﻧامﻪ وروستﻪ‬ ‫لﻪ ﻫغ‪＇ ３‬خﻪ چ‪ ３‬وﻳ‪ ３‬کﻮﻻى شﻮل پﻪ ډ‪４‬ر زﻳارسره ‪＄‬ان ددې لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬شاوخﻮا تﻪ ورسﻮي‪ ،‬خبر ﻳ‪ ３‬ورک‪ ７‬چ‪３‬‬ ‫حتﻰ ﻳﻮ حﻴﻮان ﻫم پﻪ دې کﻨ‪／‬لﻮﻧﻮک‪ ３‬د ژوﻧد د دوام ورکﻮلﻮ تﻮان ﻧﻪ لري‪ .‬پﻨ‪％‬ﻮس کالﻪ وروستﻪ پﻪ ‪١٨١٨‬م کال‬ ‫ک‪ ３‬ﻳﻮ امرﻳکاﻳﻲ سمﻨدر ‪－‬ر‪５＄‬دوﻧکﻰ د ﻧاتاﻧﻴل پالمر(‪ )Nathaniel Palmer‬پﻪ ﻧامﻪ برﻳالﻰ شﻮ چ‪ ３‬لﻪ جﻨﻮبﻲ‬ ‫امرﻳک‪( ３‬ارجﻨ＂اﻳﻦ) ＇خﻪ د جﻨﻮبﻲ قطب (اﻧتارکتﻴکا) ډ‪４‬رې ﻧژدې ﻧقط‪ ３‬تﻪ ‪＄‬ان ورسﻮي‪.‬‬ ‫پﻪ ‪١٩١١‬م کال ک‪ ３‬د دوو اکتشافﻲ ډلﻮ ترمﻨ‪ ＃‬د اﻧتارکتﻴکا د کشف لپاره ﻳﻮه مسابقﻪ رامﻨ‪ ＃‬تﻪ شﻮه چ‪ ３‬ﻳﻮ‬ ‫اﻧ‪／‬لﻴسﻲ ﻫﻴآت د اﻧ‪／‬لستان د سمﻨدري قﻮاوو د ﻳﻮه افسر پﻪ مشرۍ د روبرت فالکﻦ سکات(‪Robert Falcon‬‬ ‫‪87‬‬

‫‪ )Scott‬پﻪ ﻧامﻪ او ﻳﻮ ﻧاروﻳژي ﻫﻴآت د ﻳﻮﻧاروﻳژي سمﻨدر ‪－‬ر‪５＄‬دوﻧکﻲ ډل‪ ３‬پﻪ مشرۍ د روالد امﻮﻧدسﻦ(‪Roald‬‬ ‫‪ )Amundsn‬پﻪ ﻧامﻪ پﻪ دې سﻴال‪ ９‬ک‪６－ ３‬ون وک‪ .７‬ددې مسابق‪ ３‬وړوﻧکﻰ ﻧاروﻳژي‬ ‫د قطبﻲ حﻴﻮاﻧاتﻮ ＇خﻪ ﻳﻮ تصﻮﻳر‬ ‫ډلﻪ وه چ‪ ３‬د ‪ ٩٩‬ور‪＄‬ﻮ مسافرت لﻪ ت‪５‬رولﻮ ＇خﻪ وروستﻪ د دسمبر پﻪ ＇ﻮارلسم‪３‬‬ ‫ور‪ ３＄‬پﻪ ‪ ١٩١١‬م کال ک‪ ３‬د ‪ ٢٩٩٣‬کﻴلﻮمترو د وا！ﻦ پﻪ وﻫلﻮ د جﻨﻮبﻲ قطب ﻧقط‪３‬‬ ‫تﻪ ورس‪５‬دل او ﻧارﻳژوي رپاﻧده بﻴرغ ﻳ‪ ３‬ﻫلتﻪ پﻪ ﻳاد‪－‬ار پر‪＋４‬ﻮد‪ .‬وروستﻪ کاپﻴتان سکات د‬ ‫‪١٩١٢‬م کال د جﻨﻮري د مﻴاشت‪ ３‬پﻪ ‪( ١٧‬ﻳﻮه مﻴاشت وروستﻪ) ﻫغﻪ ‪＄‬اى تﻪ ورسﻴد‪.‬‬ ‫ﻧاروﻳژي ډلﻪ پﻪ سﻼمت‪ ９‬سره ب‪５‬رتﻪ راور‪－‬ر‪５＄‬ده‪ ،‬خﻮ اﻧ‪／‬لﻴسﻲ ډلﻪ پﻪ ب‪５‬رتﻪ رات‪ ，‬ک‪３‬‬ ‫د واورې او کﻨ‪／‬لﻮﻧﻮ سره مخامخ شﻮه او ！ﻮل ﻳ‪ ３‬م‪７‬ه شﻮل‪ .‬پﻪ ﻫغﻪ ‪＄‬اى ک‪ ３‬چ‪ ３‬د‬ ‫ﻫغﻮى جسدوﻧﻪ مﻮﻧدل شﻮي دي د اﻧتارکتﻴا د مکتشف پﻪ ﻳاد پﻪ ﻫمدې ‪＄‬اى ک‪ ３‬ﻳﻮ‬ ‫＇‪７５‬ﻧﻴز مرکز جﻮړشﻮى‪ ،‬چ‪ ３‬د أن دو (امﻮﻧدسﻦ ـ سکات) پﻪ ﻧﻮم ﻧﻮمﻮل شﻮى دى‪.‬‬ ‫د اﻧتارکتﻴکا طبﻴعﻲ حالت ＇رﻧ‪／‬ﻪ دى؟‬ ‫د اﻧتارکتﻴکا پﻪ لﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪＇ ３‬ﻮک ﻧﻪ اوس‪８５‬ي‪ ،‬ﻻس ﻳ‪ ３‬ﻧﻪ دى خﻮړلﻰ دا لﻮﻳﻪ وچﻪ پراخﻪ د＊تﻪ او ﻫﻮاره ﻧﻪ ده‪،‬‬ ‫بلک‪ ３‬ج‪／‬ﻪ سطحﻪ ده چ‪ ３‬پﻪ کﻨ‪／‬ل او واورې پﻮ＊ل شﻮې ده‪ .‬د دې لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬پﻪ سﻮاحلﻮ او د قطب پﻪ مرکزي‬ ‫برخﻪ ک‪ ３‬د غروﻧﻮ ډ‪４‬رې ل‪７‬ۍ شتﻪ دي‪ .‬اﻧتارکتﻴکا د ‪＄‬مک‪ ３‬ډ‪４‬ره لﻮړه لﻮﻳﻪ وچﻪ ده‪ ،‬چ‪ ３‬مﻨ‪％‬ﻨﻰ لﻮړوالﻰ ﻳ‪ ３‬د سمﻨدر‬ ‫لﻪ سطح‪＇ ３‬خﻪ ‪ ١٨٣٠‬متره دى‪.‬‬ ‫جﻨﻮبﻲ قطب ډ‪４‬ره س‪７‬ه ﻫﻮا لري چ‪ ３‬پﻪ ژمﻲ ک‪ ３‬د ساﻧتﻲ ‪－‬راد تر مﻨفﻲ ‪ ٨٩‬درجﻮ پﻮرې رسﻴ‪８‬ي‪ .‬ﻫﻴ＆ بﻮ！ﻰ پﻪ‬ ‫دې لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬ک‪ ３‬د لﻮ‪４‬ﻴدو او ودې تﻮان ﻧﻪ لري‪ ،‬ﻳﻮازې د دې لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ برخﻮک‪＄ ３‬ﻨ‪ ３‬بﻮ！ﻲ لکﻪ (‪－‬ل‬ ‫سﻨ‪ )，‬شﻨﻪ کﻴ‪８‬ي او د جﻨﻮبﻲ قطب پﻪ شاوخﻮا اوبﻮک‪ ３‬د سمﻨدري حﻴﻮاﻧاتﻮ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ډولﻮﻧﻪ ﻫم ژوﻧد کﻮي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻳﻮه کﻮچﻨ‪ ９‬برخﻪ ک‪ ３‬چ‪ ３‬کﻮم‪７５＇ ３‬ﻧ‪ ３‬د کاﻧﻮﻧﻮ د کشف لپاره ترسره شﻮي دي‪＇ ،‬ر‪－‬ﻨدوي چ‪ ３‬پﻪ‬ ‫اﻧتارکتﻴکا ک‪ ３‬د اوسپﻨ‪ ،３‬ډبروسکارو‪ ،‬ﻧفتﻮ‪－ ،‬ازو اوﻧﻮرو کاﻧﻲ مﻮادو ز‪４‬رم‪ ３‬شتﻪ دي‪ ،‬خﻮ د زﻳات ل‪＋／‬ت لﻪ املﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬اوس استخراج تﻪ کﻮمﻪ لﻴﻮالتﻴا ﻧشتﻪ‪.‬‬ ‫د ټولگي فعاليت‬

‫؟‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډلﻮ ووﻳشل شﻲ‪ ،‬لﻮم‪７‬ۍ ډلﻪ دې د اﻧتارکتﻴکا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د کشف پﻪ ﻫکلﻪ او‬ ‫دوﻳمﻪ ډلﻪ دې پﻪ دې ﻫکلﻪ چ‪ ３‬ول‪ ３‬تر اوسﻪ دا لﻮﻳﻪ وچﻪ د استﻮ‪－‬ﻨ‪ ３‬وړ ﻧﻪ ده بحث او خبرې اترې وک‪７‬ي‬ ‫او د خپل بحث پاﻳلﻪ دې خپلﻮ ！ﻮل‪／‬ﻴﻮالﻮتﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پوښتنې‬

‫‪١‬ـ اﻧتارکتﻴکا پﻪ کﻮم ‪＄‬اى ک‪ ３‬مﻮقعﻴت لري او د کﻮمﻮ سمﻨدروﻧﻮ پﻪ وسﻴلﻪ چاپ‪５‬ره شﻮې ده؟‬ ‫‪٢‬ـ د اﻧتارکتﻴکا د کاشفﻴﻨﻮ ﻧﻮمﻮﻧﻪ واخلئ‪.‬‬ ‫‪٣‬ـ د جﻨﻮبﻲ قطب اقلﻴم ＇رﻧ‪／‬ﻪ ده؟‬ ‫‪٤‬ـ د اﻧتارکتﻴکا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د ا！کلﻲ کاﻧﻮﻧﻮ پﻪ باره ک‪ ３‬معلﻮمات ورک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‪:‬‬

‫پﻪ ﻳﻮ د‪４‬رشم لﻮست ک‪ ３‬ورک‪７‬شﻮي شکلﻮﻧﻪ تﻮضﻴح ک‪７‬ئ او د ﻫغﻮ پﻪ ﻫکلﻪ خپل ﻧظر پﻪ ＇ﻮ کر＊ﻮ ک‪ ３‬ولﻴکئ‪.‬‬ ‫‪88‬‬

‫د دويم څپرکي لنډيز‬ ‫ د أسترالﻴا لﻮﻳﻪ وچﻪ پﻪ حقﻴقت ک‪ ３‬ﻳﻮ لﻮى ！اپﻮ دى چ‪ ３‬پﻪ جﻨﻮبﻲ ﻧﻴم‪ ３‬کرې ک‪ ３‬د أرام سمﻨدر او د ﻫﻨد سمﻨدر پﻪ اوبﻮ‬‫ک‪ ３‬پروت دى‪.‬‬ ‫ کابﻮ پﻨ‪％‬ﻮس زره کالﻪ مخک‪ ３‬لﻮم‪７‬ﻧﻲ خلک أسترالﻴا تﻪ ﻻړل‪ .‬ددې ‪＄‬مک‪ ３‬اصلﻲ اوس‪５‬دوﻧکﻲ خلک د ابﻮرجﻴﻨالس‬‫(‪ )Aboriginals‬پﻪ ﻧامﻪ ﻳادﻳ‪８‬ي‪.‬‬ ‫ دا لﻮﻳﻪ وچﻪ پﻪ شپاړ سمﻪ او اووه لسمﻪ پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬د اروپاﻳاﻧﻮ د سفروﻧﻮ او زﻳاتﻮ سمﻨدري کشفﻴاتﻮ پﻪ ل‪７‬ک‪ ３‬کشف شﻮه‪.‬‬‫ددې لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬مشﻬﻮر غروﻧﻪ ‪－‬رﻳت دﻳﻮاى دﻳﻨ‪ )Great Dividing( ，‬دي چ‪ ３‬پﻪ ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬لﻪ شمال ＇خﻪ تر‬ ‫سﻮ‪４‬ل پﻮرې غ‪５％‬دل‪ ３‬دي او د اوبﻮ مﻬم‪ ３‬سرچﻴﻨ‪ ３‬ﻫم جﻮړ وي‪.‬‬ ‫ د أسترالﻴا ډ‪４‬ر مﻬم سﻴﻨد مﻮري (‪ )Murray‬دى چ‪ ３‬درې ＇اﻧ‪ ３／‬لري‪ ،‬ﻧﻮمﻮړى سﻴﻨد د دﻳﻮاى دﻳﻨ‪ ，‬د غروﻧﻮ لﻪ برخﻮ‬‫＇خﻪ سرچﻴﻨﻪ اخلﻲ او د استرالﻴا لﻮى خلﻴج تﻪ تﻮ‪４‬ﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫ اﻳر (‪ )Eyre‬پﻪ أسترالﻴا ک‪ ３‬ډ‪４‬ر لﻮى مال‪／‬ﻴﻦ جﻬﻴل دى‪ ،‬چ‪ ３‬د أسترالﻴا ډ‪４‬ره ژوره ﻧقطﻪ ﻫم پﻪ ﻫمدې جﻬﻴل ک‪ ３‬مﻮقعﻴت لري‪.‬‬‫ د استرالﻴا زﻳاتﻪ برخﻪ تحت استﻮاﻳﻲ اقلﻴم او ﻳﻮه شمالﻲ برخﻪ ﻳ‪ ３‬استﻮاﻳﻲ اقلﻴم لري‪ .‬د استرالﻴا پﻪ درو برخﻮ ک‪ ３‬کابﻮ دوه‬‫برخ‪ ３‬وچﻪ وو چ‪ ３‬د کرﻧ‪ ３‬وړ ﻧﻪ ده‪.‬‬ ‫ أسترالﻴا فدرالﻲ دولت دى چ‪ ３‬پﻪ شپ‪８‬و اﻳالتﻮﻧﻮ او دوو سﻴمﻮ و‪４‬شل شﻮى دى او مرکز ﻳ‪ ３‬د کاﻧبرا ＊ار دى‪.‬‬‫ د أسترالﻴا زﻳاتره و‪７－‬ي اروپاﻳﻲ سپﻴﻦ پﻮستﻲ عﻴسﻮي دي چ‪ ３‬پﻪ اﻧ‪／‬لﻴسﻲ ژبﻪ خبرې کﻮي‪.‬‬‫ أسترالﻴا ﻳﻮ پر مخ تللﻰ ﻫ‪５‬ﻮاد دى چ‪ ３‬زﻳاتره خلک ﻳ‪ ３‬د خدماتﻮ پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬بﻮخت دي‪ .‬د دې ﻫ‪５‬ﻮاد غﻮره صادرات وړۍ‪،‬‬‫غﻮ＊ﻪ‪ ،‬غﻨم‪ ،‬د ډبروسکاره‪ ،‬سره زر او ماشﻴﻨﻮﻧﻪ او واردات ﻳ‪ ３‬تراﻧسپﻮرتﻲ وساﻳل‪ ،‬ماشﻴﻨﻮﻧﻪ‪ ،‬د مخابرې وسﻴل‪ ３‬او پترولﻲ‬ ‫محصﻮﻻت دي‪.‬‬ ‫د اقﻴاﻧﻮسﻴ‪ ３‬د ‪＄‬ﻴﻨﻮ مستقلﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ د جغرافﻴاﻳﻲ ‪＄‬اﻧ‪７／‬ﻧﻮ جدول‬ ‫ أسترالﻴا د حمل او ﻧقل ！ﻮل ډولﻮﻧﻪ او د مﻮاصﻼتﻮ پر‬‫مساحت د وگړو شمير د وگړو گڼوالى‬ ‫مختللﻲ وساﻳل لري‪.‬‬ ‫په کيلومتر په ‪٢٠٠٨‬م په يو کيلومتر‬ ‫مرکز‬ ‫ګڼه هېوادونه‬ ‫مربع کې‬ ‫کال کې‬ ‫مربع‬ ‫ اقﻴاﻧﻮسﻴﻪ ډ‪４‬ر ！اپﻮ‪－‬ان لري چ‪ ３‬ډ‪４‬ر لﻮى ！اپﻮ ﻳ‪ ３‬د پاپﻮا ﻧﻴﻮ‬‫‪12/8‬‬ ‫‪ 1‬ياپوانيوګيني پورت مورسي ‪5931764 462840‬‬ ‫‪－‬ﻴﻨﻲ (‪！ )Papua New Guine‬اپﻮ دى‪ .‬ددې ！اپﻮ ‪－‬اﻧﻮ‬ ‫كورور‬ ‫پاالئو‬ ‫‪46‬‬ ‫‪21093‬‬ ‫‪459‬‬ ‫‪2‬‬ ‫خلک ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ل‪ ３‬ژب‪ ،３‬دﻳﻨﻮﻧﻪ‪ ،‬دودوﻧﻪ او دستﻮروﻧﻪ لري‪.‬‬ ‫نوكو الوفا‬ ‫تونګا‬ ‫‪159/3‬‬ ‫‪119009‬‬ ‫‪747‬‬ ‫‪3‬‬ ‫ د اقﻴاﻧﻮسﻴ‪ ３‬د ！اپﻮ‪－‬اﻧﻮ ډﻳر مﻬم کرﻧﻴز محصﻮل ﻧارﻳال دي‬‫واياكو‬ ‫تووالو‬ ‫‪407/7‬‬ ‫‪10400‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪4‬‬ ‫ ﻧﻮى زﻳﻼﻧد د اقﻴاﻧﻮسﻴ‪ ３‬لﻪ مشﻬﻮرو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ＇خﻪ دى چ‪３‬‬‫ديلي‬ ‫‪ 5‬ختيځ تيمور‬ ‫‪74/5‬‬ ‫‪1108777 14874‬‬ ‫ﻳﻮ عصري او صﻨعتﻲ پرمخ تللﻰ ﻫ‪５‬ﻮاد دى‪.‬‬ ‫ولينگتن‬ ‫‪ 6‬نوى زيالند‬ ‫‪15/4‬‬ ‫‪4173460 270534‬‬ ‫ د اﻧتارکتﻴکا (سﻮ‪４‬لﻲ قطب) پﻪ لﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪＇ ３‬ﻮک ﻧﻪ‬‫اپيا‬ ‫ساموا‬ ‫‪76/7‬‬ ‫‪217083‬‬ ‫‪2831‬‬ ‫‪7‬‬ ‫اوس‪８５‬ي‪ ،‬ﻻس ﻳ‪ ３‬ﻧﻪ دى خﻮړلﻰ او پﻪ کﻨ‪／‬لﻮﻧﻮ پﻮ＊ل‪ ３‬ده‪.‬‬ ‫هونيارا‬ ‫د سليمان‬ ‫‪20/1‬‬ ‫‪581318‬‬ ‫‪28896‬‬ ‫‪8‬‬ ‫ټاپوګان‬ ‫ددې لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬مرکزي ﻧقطﻪ د ﻳﻮې ﻧاروﻳژي ډل‪ ３‬لﻪ خﻮا پﻪ‬ ‫سووا‬ ‫فيجي‬ ‫‪46/79‬‬ ‫‪855000‬‬ ‫‪18274‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪ ١٩١١‬مﻴﻼدي کال ک‪ ３‬کشف شﻮه‪.‬‬ ‫‪152‬‬ ‫‪110356‬‬ ‫کيريباتي جنوبي ‪ -‬تاراواي ‪726‬‬ ‫‪10‬‬ ‫ اﻧتارکتﻴکا د ﻫﻮا د س‪＊７‬ت او طبﻴعﻲ ﻧا مﻨاسبﻮ شراﻳطﻮ لﻪ‬‫‪ 11‬د مارشال ټاپوګان ماجورو‬ ‫‪349‬‬ ‫‪63174‬‬ ‫‪181‬‬ ‫املﻪ تر اوسﻪ د استﻮ‪－‬ﻨ‪ ３‬وړﻧﻪ ده او لﻪ طبﻴعﻲ ز‪４‬رمﻮ ＇خﻪ‬ ‫پاليكير‬ ‫ميکرونزيا‬ ‫‪153‬‬ ‫‪107665‬‬ ‫‪702‬‬ ‫‪12‬‬ ‫ﻳ‪ ３‬ﻫم ‪＂－‬ﻪ ﻧﻪ اخﻴستل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫يارن‬ ‫نائورو‬ ‫‪655/7‬‬ ‫‪13770‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪14‬‬

‫‪89‬‬

‫وانواتو‬

‫ويال بندر‬

‫‪12189‬‬

‫‪215446‬‬

‫‪17/7‬‬

‫اصطﻼحات‬ ‫الف‬ ‫ اپارتايد‪ :‬د سپﻴﻨﻮ پﻮستﻮ او تﻮرو پﻮستﻮ خلکﻮ سره ب‪５‬ل ب‪５‬ل چلﻨد او تر مﻨ‪ ＃‬ﻳ‪ ３‬تﻮپﻴر چ‪ ３‬لﻪ ‪١٩٤٨‬مﻴﻼدي‬‫کال ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬د سﻮ‪４‬لﻲ افرﻳقا پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬قاﻧﻮﻧﻲ ب‪２‬ﻪ درلﻮده‪.‬‬ ‫ استوايي اقليم‪ :‬ﻫغﻪ اقلﻴمﻲ سﻴمﻪ چ‪ ３‬د استﻮا د کر＊‪ ３‬پﻪ شاوخﻮا ک‪ ３‬پرتﻪ ده او د استﻮاﻳﻲ باراﻧﻲ ‪＄‬ﻨگلﻮﻧﻮ‬‫د اقلﻴم او سﻮاﻧا ساحﻪ پﻪ ک‪ ３‬شاملﻪ ده‪.‬‬ ‫ اقتصادي جغرافيه‪ :‬ﻫغﻪ جغرافﻴﻪ چ‪ ３‬د ډول ډول تﻮکﻮ د تﻮلﻴد‪ ،‬و‪４‬ش او لگ‪＋‬ت پﻪ ﻫکلﻪ بحث کﻮي‪.‬‬‫ اورښت (بارنده گي)‪！ :‬ﻮل‪ ３‬اوبﻪ‪ ،‬واورې او ږل‪ ９‬چ‪ ３‬لﻪ ور‪％４‬ﻮ ＇خﻪ اوري‪ ،‬اور＊ت ورتﻪ وﻳل ک‪８５‬ي‪.‬‬‫ استوايي ځنگلونه‪ :‬د استﻮاﻳﻲ سﻴمﻮ ‪＄‬ﻨگل چ‪ ３‬د شمالﻲ عرض البلد لﻪ ‪ ٧‬درجﻮﻧﻪ د جﻨﻮبﻲ عرض البلد تر ‪٧‬‬‫درجﻮ پﻮرې شتﻮن لري‪ ،‬د تﻮدې او لﻨدې ﻫﻮا‪ ،‬او ډ‪４‬رو باراﻧﻮﻧﻮ لروﻧکﻰ دي‪.‬‬ ‫ بوميان‪ :‬ﻫغﻪ خلک چ‪ ３‬د ﻳﻮې سﻴم‪ ３‬د لﻮم‪７‬ﻧﻴﻮ اوس‪５‬دوﻧکﻮ پﻪ تﻮگﻪ پﻴژﻧدل شﻮي وي‪.‬‬‫ بشري جغرافيه‪ :‬بشري فعالﻴتﻮﻧﻪ‪ ،‬د ﻧفﻮسﻮ او بشري ！ﻮلﻨﻮ جغرافﻴاﻳﻲ و‪４‬ش د ژوﻧداﻧﻪ د چاپ‪５‬رﻳال پﻪ اړه مطالعﻪ کﻮي‪.‬‬‫ بړاس (تبخير)‪ :‬د ماﻳع د فزﻳکﻲ حالت بدلﻮن پﻪ ب‪７‬اس (بخار)‪.‬‬‫ توپوگرافي‪ :‬تﻮپﻮگرافﻲ لﻪ دوو ﻳﻮﻧاﻧﻲ کلمﻮ ＇خﻪ اخﻴستل شﻮې ﻳعﻨ‪( ３‬تﻮپﻮ) د ‪＄‬اى پﻪ معﻨا او (گرافﻲ) د‬‫رسمﻮلﻮ ﻳا تشرﻳح پﻪ مفﻬﻮم چ‪ ３‬د ﻫرې سﻴم‪ ３‬د طبﻴعﻲ ﻳا مصﻨﻮعﻲ جﻮړ＊تﻮﻧﻮ رسمﻮلﻮ ﻳا ＊ﻮولﻮ تﻪ تﻮپﻮگرافﻲ‬ ‫وﻳل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫ تجارتی بادونه‪ :‬د شمالی او جﻨﻮبی ﻧﻴمی کرې‪ ٥ ،‬او ‪ ٣٠‬درجﻮ عرض البلدوﻧﻮ ترمﻨ‪ ＃‬لﻪ شمال ختﻴ‪＇ ＃‬خﻪ‬‫مخ پﻪ جﻨﻮب لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬باﻧدې لگﻴ‪８‬ی‪ ،‬خﻮ پﻪ جﻨﻮبی ﻧﻴم‪ ３‬کره ک‪ ３‬د ﻫغﻮ لﻮری لﻪ جﻨﻮب ختﻴ‪＇ ＃‬خﻪ د شمال‬ ‫لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬خﻮاتﻪ وي‪.‬‬ ‫ توريزم‪ :‬ﻫغﻪ خلک چ‪ ３‬د سفر امکاﻧات لري او د خپل فراغت وخت پﻪ ﻳﻮ بل سﻴم‪ ３‬ک‪ ３‬ت‪５‬روي د سﻴﻼﻧﻴاﻧﻮ‬‫(تﻮرﻳستاﻧﻮ) ﻳا ﻧ‪７‬ۍ گر‪５＄‬دوﻧکﻮ پﻪ ﻧامﻪ ﻳاد‪８４‬ي‪ .‬ﻫغﻪ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ چ‪ ３＊ ３‬تﻮرﻳستﻴکﻲ سﻴم‪ ３‬لري او د سﻴﻼﻧﻴاﻧﻮ د‬ ‫راک‪＋‬لﻮ سبب گر‪＄‬ﻲ زﻳاتﻪ شتمﻨﻲ ﻻستﻪ راوړي‪.‬‬ ‫ تکتونيکي ساحه‪ :‬د ‪＄‬مک‪ ３‬پﻪ مخ (قشر) ک‪ ３‬ﻳﻮه ساحﻪ ده چ‪ ３‬پﻪ ﻫغﻪ ‪＄‬اى ک‪ ３‬ډول ډول جﻮړ＊تﻮﻧﻪ لکﻪ لﻮړې‬‫برخ‪！ ،３‬ﻴ＂‪ ３‬برخ‪ ،３‬گﻮﻧ‪ ،３％‬درزوﻧﻪ‪ ،‬چاودوﻧﻪ او ﻧﻮر جﻮړ شﻮي وي‪.‬‬ ‫ د باراني ځنگلونو د اقليم ساحه‪ :‬ﻫغﻪ اقلﻴم چ‪！ ３‬ﻮل کال ورسره اور＊ت مل وي‪.‬‬‫ دبت (‪ :)Debit‬د اوبﻮ اﻧدازه چ‪ ３‬لﻪ سﻴﻨد ＇خﻪ پﻪ ﻳﻮه ！اکلﻲ وخت ک‪ ３‬لﻪ ﻳﻮې ！اکل‪ ３‬ﻧقط‪＇ ３‬خﻪ ت‪５‬رﻳ‪８‬ي او د‬‫سﻴﻨد د اوبﻮ د حجم د اﻧدازه کﻮلﻮ لپاره ور＇خﻪ استفاده ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ د سکي لوبې‪ :‬ﻳﻮ ډول ژمﻨ‪ ９‬لﻮب‪ ３‬دي چ‪ ３‬لﻪ واورو ＇خﻪ ډکﻮ غروﻧﻮ ک‪ ３‬تر سره ک‪８５‬ي‪.‬‬‫ د ستپ اقليم‪ :‬وچ اقلﻴم چ‪ ３‬پﻪ دوبﻲ ک‪ ３‬د لﻨ‪６‬ې مﻮدې باران لري‪.‬‬‫ د نفوسو کثرت يا گڼوالى‪ :‬پﻪ ﻫر کﻴلﻮمتر مربع ک‪ ３‬د استﻮگﻨﻮ وگ‪７‬و اوسط‪.‬‬‫‪90‬‬

‫ د سيند خوله يا مصب‪ :‬ﻫغﻪ ‪＄‬اى دى چ‪ ３‬سﻴﻨد‪ ،‬سمﻨدرگﻲ ﻳا سمﻨدر تﻪ تﻮ‪４‬ﻴ‪８‬ي او ور سره ﻳﻮ ‪＄‬اى کﻴ‪８‬ي؟‬‫ د لتا (‪ :)Delta‬د سﻴﻨد پﻪ خﻮلﻪ ک‪ ３‬د رسﻮبﻲ مﻮادو ﻳﻮه سﻴمﻪ چ‪ ３‬د ‪＄‬مک‪ ３‬ﻫﻮار‪４‬دو او د سﻴﻨد د ＇اﻧگﻪ کﻴدو‬‫سبب گر‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫ ژبه‪ :‬مﻨظمﻪ غ‪８‬ﻳزه وسﻴلﻪ ده چ‪ ３‬اﻧسان ﻳ‪ ３‬د خپلﻮ خلکﻮ سره د اړﻳکﻮ لپاره کاروي‪.‬‬‫ ستپ‪ :‬ﻧﻴم وچ اقلﻴم لروﻧک‪ ３‬برخ‪ ３‬چ‪ ３‬پﻪ ﻫغﻮ ک‪ ３‬بﻮ！ﻲ او وﻧ‪ ３‬شﻴﻨدلﻲ او ﻳا لرې لرې لﻴدل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬‫ سوړ اقليم‪ :‬ﻫغﻪ اقلﻴمﻲ ساحﻪ چ‪ ３‬د تﻮﻧدرا اقلﻴم‪ ،‬د واورو اقلﻴم او د لﻮړو غروﻧﻮ د اقلﻴم لروﻧک‪ ３‬ده‪.‬‬‫ سوداگري (تجارت)‪ :‬د محصﻮﻻتﻮ او تﻮکﻮ پلﻮرل او پ‪５‬رودل‪.‬‬‫ سمندري کشفيات‪ :‬د ب‪７５‬ۍ پﻪ وسﻴلﻪ سمﻨدري سفروﻧﻪ د ﻧاپﻴژﻧدل شﻮو سﻴمﻮ د کشف لپاره‪.‬‬‫ سياسي جغرافيه‪ :‬د جغرافﻴ‪ ３‬ﻳﻮه برخﻪ ده چ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ د سرحدوﻧﻮ او ＇لﻮر خﻮاوو‪ ،‬کﻮرﻧﻴﻮ او بﻬرﻧﻴﻮ اړﻳکﻮ‪،‬‬‫ادارې او ！ﻮلﻨﻴزو تشکﻴﻼتﻮ او داس‪ ３‬ﻧﻮرو پﻪ باره ک‪ ３‬بحث کﻮي‪.‬‬ ‫ صادرات‪ :‬بﻬرﻧﻴﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ تﻪ د پلﻮرلﻮ لپاه د محصﻮﻻتﻮ لﻴ‪８‬ل‪.‬‬‫ صنعت‪ :‬د محصﻮﻻتﻮ ﻳا تﻮکﻮ د شکل بدلﻮن‪ ،‬پﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ې تﻮگﻪ د ماشﻴﻦ پﻪ وسﻴلﻪ‪.‬‬‫ طبيعي جغرافيه‪ :‬د ‪＄‬مک‪ ３‬پدﻳدې او جﻮړ＊تﻮﻧﻪ (عﻮارض) تر ＇‪７５‬ﻧ‪ ３‬ﻻﻧدې ﻧﻴسﻲ‪.‬‬‫ کلتور‪！ :‬ﻮل دودوﻧﻪ او دستﻮرﻧﻪ چ‪ ３‬د ﻳﻮې ډل‪ ３‬خلکﻮ لﻪ خﻮا زده شﻮي وي او پﻪ سمبﻮلﻮﻧﻮ‪ ،‬اتﻼﻧﻮ‪ ،‬رواجﻮﻧﻮ او‬‫ارز＊تﻮﻧﻮ باﻧدې پ‪５‬ژﻧدل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫ کانال‪ :‬د اﻧسان پﻪ وسﻴلﻪ د دوو سمﻨدرگﻴﻮ او ﻳا سمﻨدروﻧﻮ د ارتباط او د حمل و ﻧقل د أساﻧتﻴاوو لپاره د وچ‪ ３‬کﻴﻨدل‪.‬‬‫کﻴداى شﻲ چ‪ ３‬د دوو سﻴﻨدوﻧﻮ پﻪ مﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬ﻫم کاﻧال وکﻴﻨدل شﻲ او دوه سﻴم‪ ３‬سره وﻧ‪＋‬لﻮي‪.‬‬ ‫ مديترانه يې اقليم‪ :‬ﻫغﻪ اقلﻴم دى چ‪ ３‬دوبﻰ ﻳ‪ ３‬تﻮد او وچ اوژم‪ ９‬ﻳ‪ ３‬مﻼﻳم او باراﻧﻲ وي‪.‬‬‫ ملي پارک (‪ :)National Park‬طبﻴعﻲ با ارز＊تﻪ ت‪７‬ل‪ ３‬سﻴمﻪ‪ ،‬چ‪ ３‬ل‪ ８‬تر ل‪８‬ه لس زره ﻫک＂اره وي او د دولت لﻪ‬‫خﻮا ﻳ‪ ３‬ساتﻨﻪ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫ مهاجرت‪ :‬د خلکﻮ خﻮ‪＋＄‬ت او ‪＄‬اى پﻪ ‪＄‬اى کﻴدل د ﻫ‪５‬ﻮاد دﻧﻨﻪ او ﻳا د سرحداتﻮ ＇خﻪ بﻬر‪ .‬کﻮرﻧﻲ او بﻬرﻧﻰ‬‫مﻬاجرتﻮﻧﻪ د اقتصادي‪ ،‬سﻴاسﻲ او طبﻴعﻲ ب‪５‬ﻼ ب‪５‬لﻮ عﻮاملﻮ لﻪ املﻪ تر سره ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ملې نا خالص عوايد‪ :‬د ！ﻮلﻮ محصﻮﻻتﻮ ارز＊ت دى چ‪ ３‬د ﻳﻮه ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ب‪５‬ﻼ ب‪５‬لﻮ برخﻮ ک‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه کال ک‪３‬‬‫تﻮلﻴد‪８４‬ي‪.‬‬ ‫مواصالتي جغرافيه‪ :‬د جغرافﻴ‪ ３‬ﻳﻮه ＇اﻧگﻪ ده چ‪ ３‬د وچﻮ‪ ،‬اوبﻮ او ﻫﻮاﻳﻲ ﻻرو پﻪ باره ک‪ ３‬بحث کﻮي‪.‬‬ ‫ نژاد‪ :‬ﻳﻮه ډلﻪ خلک چ‪ ３‬د طبﻴعﻲ‪ ،‬وراثت او اصالت لﻪ ﻧظره ﻳﻮ ډول خصﻮصﻴات لري‪ ،‬ﻳعﻨ‪ ３‬د قﻴاف‪ ،３‬د وﻧ‪３‬‬‫جگﻮالﻰ او ！ﻴ＂ﻮالﻰ‪ ،‬د سترگﻮ‪ ،‬وﻳ‪＋‬تاﻧﻮ او پﻮستکﻲ د رﻧگ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ﻧ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ورتﻪ والﻰ ولري‪.‬‬ ‫ واردات‪ :‬پﻪ بﻬرﻧﻴﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬د محصﻮﻻتﻮ او تﻮکﻮ پ‪５‬رودل او ﻫ‪５‬ﻮاد تﻪ دﻧﻨﻪ ﻳ‪ ３‬راوړل‪.‬‬‫‪ -‬وچ اقليم‪ :‬ﻫغﻪ اقلﻴمﻲ سﻴمﻪ چ‪ ３‬د ستپ اقلﻴم او صحراﻳﻲ اقلﻴم پک‪ ３‬شامل دی‪.‬‬

‫‪91‬‬