Feliks Dzierżyński

Citation preview

WYDZIAŁ

HISTORII PARTII KC PZPR

FELll(S DZIERŻYŃSl(I 1877-1926

KSIĄŻKA i WIEDZA· WARSZAWA 1951

Pro leta ri11 sze w sz

vs

I

ki

c

h

łąrzcie

Ir r a się!

j ó ·w ,

WYDZIAŁ

HISTORII PARTII KC PZPR

FELll(S DZIERŻYŃSl(I 1877-1926

KSIĄŻKA i WIEDZA· WARSZAWA 1951

Oklatlk1; projelnowal fi .

*

R~rnarln•łd

K•i•l'ka I \\ łt-1ha", Warna" a l'rintc.-d in Poland llaj UH r .

...

'·B·U80 i

WYDANO W

DWUDZIESTĄ PIĄTĄ

R 0CZNICE ŚMIEilCI 1

FELll(SA DZIERŻYŃSKIEGO 1926-1951

„Kiedy teraz, nad otwartą trumną, wspominamy calą przebytą przez towarztJSZa Dzierżyńskiego drogę - wię­ zienia, katorgę, zeslanie, Komisję Nadzwyczajną do Walid z Kontrrewolucją, odbudowę zrujnowanego transportu, ma się budowę młodego przemyslu socjalistycznego ochotę scharakteryzować to tętniące energią życie jednym słowem: WIECZNY PŁOMIEŃ". STALIN 22 Upc3 1926

r.

„F E L I KS D Z I E R Ż Y fł SKI - to duma polskiego ru· chu rewolucyjnego to wzór wielkiego przywódcy, bohaterskiego bojownika i ge· niatnego organizatora to kontynuator najpiękniejszych tradycji polskich walk wolnościowych to wspaniała postać rewolucjonisty, związanego na śmierć i życie z ideą i walkq epoki proletariackiej to uosobienie wykutego w walce braterstwa polskich i rosyjskich robotników to symbol internacjonalizmu rewolucyjnego, przepojonego plomiennym patriotyzmem, żarem poświęcenia i potęznq wolą czynu w walce o zwycięstwo komunizmu. Uczmy si~ czcić i naśladować Feliksa Dzierżyńskiego!" BIERUT

Rzdba dlura Mant.zero

Feliksa Dzierżyńskiego, jednego z czołowych przywódców SDKPiL, a później - jednego z czołowych organizatorów Października, współbojownika Lenina. i Stalina, stanowi najlepsze wcielenie tradycji, którą prze· kazała nam w dziedzictwie SDKPiL". „Płomienna postać

CZ DEKLARAC11 lDEOWEJ PZPRI

,..

'-

Z ALTOillOGR.\F ll FEL IK SA DZ I ERŻYŃSKIEGO

Vrodzilem

się

w roku 1877.

Uczyłem się

w gimnazjum w Wilnie.

W 1894 roku, w 7 klasie gimnazjum należałem do socjaldemokratycz-

nego kółka samokształceniowego. W roku 1895 wstqptlem do htewskie1 partii socjaldemokratycznej, uczylem się sam marksizmu i prowadziłem kólka w.łród terminatorów w warsztatach t fabrykach. Tam w 1895 roku nazwano mnie „Jackiem". Z gimnazjum występuję dobrowolnie w 1896 roku, uważając, że wiara powinna poetqgać za sobq czyny t że nalezy byt bliżej masy 1 samemu z niq razem się uczyć. W 1896 roku proszę towarzyszy, aby mnie posyłali na robotę masową, nie tylko na kólka. .. ... Na poczqtku 1897 roku partia posyła mnie jako agitatora i organiza· tora do Kowna - miasta przemysłowego, gdzie wówczas nie bylo organizacji socjaldemokratyczne] ... Tu zetknqlem się z masą fabryczną i zarazem z niesłychaną nędzą l wyzyskiem, zwłaszcza w pracy kobiecej. Tu też w praktyce nauczyłem się organizować strajk. W drugiej połowie tegoż roku zostałem aresztowany na uLtcy, wydany przez robotnika - wyrostka, który dal się skusić na 10 rubli, obiecanych przez żandarmów. Nie chcąc wsypać swo3ego mieszkania, nazwałem się Zebrowskim. W 1898 roku zostałem skazany na trzy Lata zesłania do gub. wiackiej, najpierw do Noltrtska, a następnie za karę za krnąbrny charakter i skandal z poltcją, jak również za to, że zacząłem pracować w fabryce machorki, wystano mme o 500 wiorst dalej na północ, do wsi Kajgorodskoje W 1899 roku uc1eklem stamtąd na łódce, bo zanadto JUŻ dręczyła tę ­ sknota. Wrócilem do Wilna ... ... Bylem zdecydowanym wrogiem nacjonalizmu i uważalem za wielki bląd, że w 1898 roku, kiedy siedziałem w więzieniu, litewska socjaldemokracja nie zjednoczyła się z rosyjską partią socjaldemokratyczną, o czym p1salem tez w więzieniu ówczesnemu kierownikowi soc3aldemokrac11 htewsk1e1, drowi Domaszewiczowi ... .. Dostałem się do Warszawy ... W Warszawie wówczas... partia socjaldemokratyczna byla rozbita. Udało mi się nawiązać stosunki z robotnikami i w krótkim czasze odbudować naszą organzzac1ę, odciągnąwszy od PPS na1p1erw szewców, a potem cale grupy stolarzy, metalowców, gar· barzy, piekarzy... Robotnicy przezwali mnie wówczas „Astronomem" 1 „Frankiem". W lutym 1900 roku aresztowano mnie na zebraniu i trzymano najpierw w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej, a potem w więzieniu w Siedlcach. W 1902 roku wysłano mnie na 5 lat do Wschodntej Syberii. Po drodze do Wtlujska, latem tego samego roku, uciekłem łódką z W1ercholeńska wraz z eserowcem Sladkopiewcewem... Wkrótce po

8--------------------------.. . . . ----------------------------przyjeździe

moim do Berlina, w sierpniu, zostala zwołana pierwsza konferencja partyjna Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy - konferencja, na której zdecydowano wydawać „Czerwony Sztandar". Zamieszkalem w Krakowie, aby mieć związek z parttą zza kordonu i pomagać jej. Od owego czasu nazywają mnie „Józefem". Do stycznia 1905 roku jeździlem od czasu do czasu do zaboru. rosyjskiego, gdzie prowadzilem robotę nielegalną. Wkrótce przeniosłem się tam zupelnie i pracowalem w charakterze członka Zarządu Głównego Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy. W lipcu zostałem aresztowany na zebranuL za miastem; uwolnila mnie następnie amnestia październikowa.

W 1906 roku wysłano mnie jako delegata na Zjazd Zjednoczeniowy SDPRR do Sztokholmu. Jako przedstawiciel Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy wchodzę do KC Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji. W sierpniu i październiku pracuję w Petersburgu. W końcu 1906 roku aresztują mnie w Warszawie, a w czerwcu 1907 uwalniają za kaucją. Następnie znów aresztują mnie w kwietniu 1908 Toku. Mam dwte sprawy, starq i nową, i z obydwóch spraw zostaję skazany na osiedlenie. W końcu 1909 roku wysylają mnie na SybeTię do Tasiejewkt. Po 7-dmowym pobycie tam uciekam przez Warszawę za granicę. Znów zamieszkuję w Krakowie, skąd wyjeżdżam często do KTólestwa. W 1912 roku przyjechałem do Warszawy. l września zostałem aresztowany, oddany pod sqd 1 za ucieczkę z osiedlenia otrzymałem 3 Lata katorgi. W 1914 roku, po wybuchu wojny wywieziono mnie do Orla, gdzie odbyłem katorgę, następnie wyslano mnie do Moskwy. gdzie znowu. oddano pod sąd w 1916 roku za robotę partyjną z okresu 1910-12 Toku, za co otrzymałem jeszcze 6 lat katorgi Z centrali moskiewskiej uwolnila mnie rewolucja lutowa. Do sterpnta pracuję w Moskwie, a w sierpniu Moskwa delegu1e mme na Zjazd party1ny, który wybiera mnie do Ko· mitetu Centralnego. Pozosta1ę dla roboty w Petersburgu. W RewohLCJI Październikowej biorę udział jako członek Komitetu Wojskowo-Rewolucy1nego, następnie po rozwiązaniu tego Komttetu polecono mi (7.Xll .1917) zorganizowanie organu walki z kontrrewolucją- Wszechrosyjskiej Nadzwyczajnej Komisji do Walki z Kontrrewolucją, Sabotażem i Spekulacją, WCzK (20.Xll.1917), którego zostaję przewodniczą­ cym. M wnowano mnie komisarzem ludowym spraw wewnętTZnych, następnie 14 kwietnia 1921 roku również komumkacJl. FELIKS DZlERZY~SKl

Moskwa 1921 r

Autobloi::rnflę

ti:

nnpisnł

07.lerty1hl Bunt w Alekaandrowskim f1TC1fin)

więzieniu

(foto-

W dalszej drodze na zesłanie ucieczkę z Wiercholeńska.

Dzierżyński

•

9-.)

organizuje

śmiałą

W sierpniu 1902 roku jest już Dzierw Berlinie, gdzie po raz pierwszy spotyka się z przywódcami SDKPiL: Różą Luksemburg, J ulianem Marchlewskim i innymi. żyński

•

C!UflOOIJłl

Q;}

Na konferencji w Berlinie zapada uchwała o wydawaniu naczelnego organu SDKPiL, który na wniosek Dzierżyńskiego otrzymuje nazwę „Czerwony Sztandar".

,

Sztandar.

. ..._,

. •„. „

„. . ..._, „·~

Pierwszy numer .,Czerwonego Sztandaru"' z 11.atoµada J90Z r .

CZOŁOWI

JULIAN MARCH LEWSKI

PRZYWÓDCY SDKPiL

ROZA LUKSEMBURG

FELIKS DZIERZYIQSKI

Feliks Dzierżyński często wyjeżdża do Warszawy i innych ośrodków przemysłowych, by na miejscu zapoznać się ze stanem pracy partyjnej i usuwać istniejące braki. Warunki konspiracji zmuszają go do ciągłej zmiany pseudonimów: „Jacek", „Introligator", „Astronom", „Franek" i wreszcie „Józef" - oto jego pseudonimy w różnych okresach pracy nielegalnej.

a._)

Ot) Dom w Krakowie prz11 uticv Czapskich I (do r. 1902 - ut. Zgoda 1); w domu t11m mieszkal Feliks Dzier.t11ńskl w czasie swego pob11tu w Krakowie W 1903 T .

Kraków, fragment rvnku

4 Feliks Dzierżyński, który w 1904 r. mieszkał stale w Krakowie, jako członek Zarządu Głównego SDKPiL kieruje działalnością partii w zaborze rosyjskim. Jeździ często nielegalnie do Królestwa, występuje na zebraniach robotniczych w Warszawie, Łodzi, Zagłębiu Dąbrowskim, uczestniczy w licznych konferencjach partyjnych. Sam często przewozi nielegalną literaturę.

Dom w Będzinie przy ul. Sztolne; 9, w którym sto zatrzymywal się Feliks Dzierźyński

czę·

~)

Wi1dawnictwa SDKPiL

D · l/m PC>da . re i Au to gr af lis t u ztertuńlk1ego, to kt 6r Je on iw 6; ad

w Kr ak ow ie

W styczniu 1904 r. rozpoczęła się wojna rosyjsko-japońska, w której carat za klęską. Pogłębiały one jeszcze bardziej w masach nienawiść do caratu. Fala potężnych strajków zapoczątkowana przez zwycięski strajk robotników w Baku w grudniu 1904 r. zwiastowała nadciągającą ponosił klęskę

burzę rewolucyjną.

„Strajk w Baku stal się sygnałem do słynnych styczniowo-lutowych w całej Rosji".

wystą­

pień

STALIN

Wypadki rewolucyjne w Rosji w 1904 r. odbiły się głośnym echem na terenie Królestwa Polskiego. W jednej z odezw SDKPiL czytamy: „Rząd carski w wojnie tej stanął nad brzegiem przepaści, strąćmy go w przepaść".

„Momentem przelomowym, który nie ustające odtąd wrzenie rewolucyjne w Warszawie i w kraju, byla bohaterska obrona Kasprzaka przy najściu zbirów carskich na drukarnię Socjaldemokracji dnia 27 kwietnia 1904 r." wzbudził

ozrERZY'ASKl

Dom przv ul. Dworskiej 6 (obecnie Marcina Kasprzaka) w Warszawie, gdzie mieściła się dru-

karnia SDKPiL

Manin Kasprzak powteszony przez wlacU:e carskie na siokach Cytadeli Warszawskie; B torzdnia 1905 r.

„Strzały Kasprzaka jak iskra elektryczna zbudziły masy robotnicze i powołały je pod sztandar walki czynnej''. DZlERZYN'SKt

) Miejsce

straceń

na stokach

Cytadeli Warnawskiej

Rozpętu1ąc wojnę,

wojna

carat

miał nadzieję zdusić narastającą rewolucję.

rosyjsko-japońska przyśpieszyła

Ale

jedynie jej wybuch.

,,Krwawa niedziela" w Petersburgu (obraz I . Wtadimirow a)

22. I. 1905 r . car strzelać

do

kazał

140-tysięcznej

rzeszy demonstrujących robotników, którzy wraz z rodzinami udali się z petycją pod Pałac Zimowy. l OOO robotników zostało zabitych, 2 OOO rannych. „Krwawa niedziela" zapoczątkowała rewolucję w Rosji.

„ K„ 1oawa n1ed z1ela" (obraz M. Aun towa J

Z petycji robotników petersburskich: ,,My, robotnicy Petersburga. nasze żony, dzieci t bezsilni starcy-rodz•ce. przyszhśmy do ciebie, cesarzu, w poszukiwaniu prawdy i obrony. Znajdujemy się w nędzy, uciskają nas. obarczają pracą ponad siły, znęcają się nad nami, nie uważają nas za ludzi. Wyczerpała się nasza cierpliwość. Nastąpiła dla nas straszna chwila, gdy lepsza jest śmierć niż dalsze znoszenie nieludzkich mąk" .

„Hasło bohaterskiego proletariatu petersburskiego; « Smierć lub wolność! > rozbrzmiewa obecnie echem po calej Rosji... Rozrasta sic: strajk powszechny w Petersburgu ... wyznaczony jest strajk powszechny w Moskwie... Manij estujq robotnicy Lodzi, szykuje się powstanie w Warszawie". LENIN

„Proletariusze wszystkich narodowości Rosji jednoczą się w jedną międzynarodową armię, poszczególne strumyki ruchu proletariackiego zlewają się w jeden powszechny potok rewolu-

cyjny". STALIN

„Wypadki styczntowe w 19U;,

r.

zasta1q nas

z punktu widzenia :zasad programu, od dawna

całkiem

przygotowan ych zarówno jak i taktyki w cielanej

głoszonych,

w czyn od lat wielu". OZIERZY RSKI

FELI KS OZIF.R ZY1'1SK l

RÓŻA 1..UKSEMB URC

JULI AN MARCHLEWSKI

Już

na dr ugi dzień po „kr wawej niedzieli" ukaza ły odezwy SDKPiL, wzywające do strajku na znak solid arności z wa l czącym proletariatem rosyjskim. się

Strelk powszechny I rewoluc a

,,, '

w . Petentnir)if!

Hobotnic\• ! \Y ni . . ._\7.iel1;. 'lnia ~:? ~ty• 1.111„. \\ y hu" b h w P fcl',U\lrC"ll rflHtlUCjR. lh:1e@ątki ty.i~~'~ rohotmko\\. u;:;1łował przumotlo, • !dole

„

,,,,,„„,,

„

„

„„,.u„,11

8Hł ff'Ujt"I ~1ltuf: „lla.,tł o rtlio ouo

„,ped

rnttt •Je po lrvpet'b; c4d.o1• 1•lLew

,.I-Ił

„ „.._ •._...,

•IW• l'rcf'hbvrp pon-V.

W grudniu 1905 r. zebrała się w Tamerforsie konferencja bolszj strony Rady Delegatów, a z żuaz~nno

drugH~J Rząd

burżuazyjny

Tymczasowy skicgo.

Kiereń­

Pod op1ekuńcz11m1 skrz11dlam1 „wr 1al1st11" K1ereńsk1eoo (Karykarura Kukrynik!ÓU.')

Na barkach robotników i chłopÓ\\.' wspina się ku władzy burżuazja popierana przt•z zdrajców ludu - mieńszewików i eserowców Ale zwycięska rewolucja lutowa coraz mocniej opiera się na Radach Dclegatow Robotniczych i żołnierskich.

102----------------------Walka rewolucyjna przynosi wolność więź­ niom caratu. Zaraz po opuszczeniu więzienia, jeszcze w aresztanckiej czapce, zgłasza się Dzierżyński do komitetu partii bolszewickiej w Moskwie oddając się całkowicie do jego dyspozycji. Dzierżyński poszedł do swojej partii, której poglądy odpowiadały jego myślom i uczuciom, do partii, która dążyła szczerze do kontynuowania i pogłębienia rewolucji.

Dzierżvński

w 1917 r . Po wviśC'm z u:ięrienia

Dzierżyński ucieleśniał w sobie łączność między ruchem rewolucyjnym w Polsce a rewolucją rosyjską . Uważał on, że jako rewolucjonista i jako Polak powinien znajdować się w szeregach partii bolszewickiej, będącej wiernym sojusznikiem uciemiężonego ludu polskiego w jego walce o wol- C ) ność społeczną i narodową.

ORĘDZIE

DO NARODU POLSKIEGO

(Uchw1ł• prarit•• i• d"o9'o'-"• M połi1diefti11 Pio"°91odmej Redr O.le9atow RoboWuych i łełftlenliich te IMtC~ łtt7 r.)

. . . . Piotr09rod1ke

Red41

O.lecjatów Robotniczych i Zołnierskich oświadcza, ie demokracja w Rosji stoi na stanowisku uznania samookreślenia politycznego narodów i oznajmia, ie Polska ma prawo do calkowitei niepodleqloici pod wzqltdem p.ństwowo-mi,dzynaro· dowym . . .

Oręd.2łe Plot rogrod.2kiej Radv Delegatów Robotniczvch i

Żołnierskich

polskiego uchwalone na wniosek bolszewików w marcu 1917 r.

do narodu

Entuzjazm rewolucyjny jego olbrzymie doświadczenie nabyte w ciągu dwudziestu lat nielegalnej pracy partyjnej - od razu zdobywają mu w moskiewskiej organizacji bolszewików duży autorytet.

Dzierżyńskiego,

„Robotnicy, dokazaliście cudów proletariackiego, ludowego bohaterstwa w wojnie doma. wej przeciw caratowi. Powinniście dokazać cudów proletariackiej i ogólnoludowej organizacji, aby przygotować swoje zwycięstwo w drugim etapie rewolucji". U:NJN

„Nie jest wykluczona. możliwość, że właśnie Rosja będzie krajem, który utoruje drogę do socjalizmu ..." STALIN

16 kwietnia 1917 r. Lenin przyjeż­ dża do Rosji ogarniętej płomieniem rewolucji.

Powrót Lenina z emigracji miał ogromne znaczenie dla partii, dla rewolucji. Lenin w wagonie pdczas przejazdu przez Ftn!andi~ (rysunekA.MorawowaJ

Powitanie Lenina na dworcu w Piotrogrodzie (rysunek W Sterowa)

„Swoistość

chwili bieżącej w Rosji polega na przejściu od pierwszego etapu rewolucji, który na skutek niedostatecznego uświadomienia i zorganizowania proletariatu dal władzę burżuazji do drugiego jej etapu, który powinien oddać wladzę w ręce proletariatu i najbiedniejszych warstw chlopstwa". l..E!lllN

Brulion „Tez Kwietniowych" Lenina

24 kwietnia (7 maja) 1917 r. otwarta została VII Konferencja partii bolszewickiej. która zaaprobowała „Tezy" Lenina. Dzierżyński jako delegat moskiewskiej organizacji partii bolszewickiej bie rte udział w tej konferencji. Wybrany zostaje w skład prezydium jako zastępca przewodniczącego.

Na Kwietniowej KonfcrcncJi partii bolszewickiej Stalin wygłosił referat o kwestii narodowej. Stalin przemawia na Kunetniowej Konferenc;i partii bolszewików w 1917 roku. D.?ierz11nski z uwogq slucha przemówieni.a Stalina.

„Wszystkim narodom wchodzącym w sklad Rosji należy przyznać prawo do swobodnego oderwania się i utworzenia samodzielnego państwa". (Z re:r.olucJI VII Konferencji panll bol-

auwlckleJ w kwietniu 1911 r.)

W dniach 12 - 16 czerwca 1917 r. obradował w Piotrogrodzie I Ogólnorosyjski Zjazd Rad. W wygłoszonym przemówieniu Lenin wykazywał słuszność linii politycznej bolszewików, oświadczając, że tylko władza Rad może dać chleb masom pracującym , ziemię chłopom, wywalczyć pokój i wyprowadzić kraj z ruiny gospodarczej.

Lenin, Stalin i

Dzierź11ński

na I 0Qólnorosyjskim Zjeździe Rad (r11sunek P. Wasiliewa)

Z szeregów SDKPiL wyszło wielu działaczy nierozerwalnie związanych ze wspaniałą epopeją Rewolucji Październikowej . Feliks Dzierżyń­ ski zajmuje wśród nich pierwsze miejsce.

Rząd

Tymczasowy

wszedł

w okres kryzysu. Setki w czerwcu i lipcu przeciw rządowi pod hasłami: „Precz z wojną!", •.Precz z 10 ministrami - kapitalistami!", „Cała władza w ręce Rad!" tysięcy ludności pracującej demonstrowały

3 (16) lipca pokojowa demonstracja. którą zorgapartia bolszewicka, została zmasakrowana przez kontrrewolucyjne wojska Kiereńskiego. D wuwładza przestała istnieć, cała władza przeszła w ręce burżuazji. nizowała

Demonstracja w Piotrogrodzie

Masakra demonstracji w Lipcu 1917 r . r

„Skończył się pokojowy starć i wybuchów".

okres rewolucji,

nastąpił

okres STALIN'

Rząd Tymczasowy wydał rozkaz aresztowania Lenina. Z polecenia kierownictwa partyjnego Lenin schronił się w Razliwie pod Piotrogrodem.

Lemn w Razhwie (obraz E. K1brlka)

Partia bolszewicka przygotowywała się

przeszła w stan nielegalności i w do powstania zbrojnego.

najgłębszej

konspiracji

09

Spotkanie Lenina ze Stalinem

w RazUwie (obraz P. Rozina)

Znajdując się

w ukryciu, Lenin poprzez swoich najbliższych i uczniów: Stalina, Swierdłowa, Mołotowa i Ordżonikidze przygotowywał VI Zjazd i kierował jego obradami. Bezpośrednie kierownictwo Zjazdu spoczywało w rękach Stalina.

· współpracowników

W warunkach nagonki antybolszewickiej organizowanej przez burżuazję nielegalnie w Piotrogrodzie w dniach od 8 do 16 sierpnia 1917 r. VI Zjazd partii bolszewickiej. obradował

GRUPA

STALIN

CZOŁOWYCH

DELEGATÓW NA VI ZJAZD PARTII BOLSZEWICKIEJ

SW!f':RDLOW

M OLOTOW

DZrERZYRSKJ

WOROSZYŁO W

JAROSł.A WSKI

ORDZONJKJDZE

Wszystkie uchwały VI Zjazdu miały na celu przygotowanie proletariatu i biedoty chłopskiej do zbrojnego powstania.

SDKPiL zdecydowanie stała po stronie bolszewików, po stronie rewolucji. „ W grozie i triumfie, w zwycięstwie i klęsce - jedna nam droga i jeden los . ... Ale zwycięstwo b ędzie po nastej stronie. Wasz Zjazd będzie mózgiem rewolucji". (Z listu powitalnego zebrania grupy piotrogrodzkiej SDKPiL do Zjazdu SDPRR)

Dzierżyński bierze aktywny udział w pracach VI Zjazdu partii bolszewickiej. We wszystkich sprawach popiera stanowisko Stalina. Jest przeciwny stawieniu się Lenina na zaaranżowany w celach prowokacyjnych sąd kontrrewolucji. „My nie ufamy Rządowi Tymczasowemu ... My nie wydamy Lenina ..." - oto słowa Dzierżyńskiego.

Na VI Zjeździe Dzierżyński zostaje wybrany do Komitetu Centralnego partii bolszewickiej i otrzymuje od kierownictwa ważne polecenia partyjne, związane z przygotowaniem rewolucji. Feliks

DzieTŻ!lruki

w 1917 r.

Pod kierownictwem Lenina 10 (23) paź­ dziernika 1917 roku odbyło się historyczne posiedzenie Komitetu Centralnego partii bolszewickiej. Na wniosek Lenina Komitet Centralny powziął uchwałę o zbrojnym powstaniu.

Dom nr 32 na odbl/ło się

w11brzeżu

rzeki Karpowki, w kt6T11m

posiedzenie KC partii bolnewickiej

Posiedzenie Komitetu Centralnego partii bolsteu11ckiej w dniu 10 (23) pazdzternika 1917 r.

„Stwierdzając ... , że powstanie zbrojne jest nieuniknione i całkowicie dojrzało, Komitet Centralny poleca wszystkim organizacjom partyjnym tym się kierować i z tego punktu widzenia rozpatrywać i rozstrzygać wszy-

stkie zagadnienia praktyczne". (Z ruotucjl KC partii bolsze wickie j :z. dnia 10 (23) patd:z.lemlka 1917 r .)

LENIN

DZ IERZYJl!SKI

Dzierżyński odnosił się z ogromną troskliwością do wodza rewolucji Lenina. Swiadczy o tym np. następujące wydarzenie. Posiedzenie Komitetu Centralnego skończyło się późno w nocy. Gdy uczestnicy posiedzenia podczas dżdżystej pogody wracali do domu, Dzierżyński zdjął swój płaszcz i zarzucił go Leninowi na ramiona. Lenin zaprotestował, ale Dzierżyński postawił na swoim. „Bez żadnych ale. Proszę włożyć plaszcz, bo inaczej Was nie puszczę". Płaszcz ten przechowywany jest obecnie w Centralnym Muzeum Lenina w Moskwie.

Na rozszerzonym posiedzeniu KC w dniu 16- 19 października utworzony został dla kierowania powstaniem zbrojnym Ośrodek Partyjny ze Stalinem na czele. Członkami tego ośrodka byli: Dzierżyński , Swierdłow i Uricki. Na tymże posiedzeniu Dzierżyński zajmując konsekwentnie stalinowsko-leninowskie stanowisko w kwestii powstania zbrojnego ostro napiętnował Kamieniewa i Zinowiewa za kapitulację przed burżuazją i zdradę interesów rewolucji.

Osrodek Part1nn11 dla kierowania powstaniem zbroJ num (obrot. W. Swaro'1a)

Partia bolszewicka tworzy przy Radzie Piotrogrodzkiej sztab powstania pod nazwą Komitetu Wojskowo-Rewolucyjnego.

Posiedzenie Piotrogrodzkiego Komitetu W ojskowo-Rewolucyjnego (obraz J ohansona)

Piotrogrodzka Rada Delegatów Robotniczych i Żołnierskich wybiera Dzierżyńskiego do Komitetu Wojskowo-Rewolucyjnego. Kierowniczym trzonem tego komitetu jest Ośrodek Partyjny.

Plan powstania zbrojnego opracowany został ściśle według wskazówek Lenina. Członkowie Ośrodka Partyjnego bez przerwy przebywali w siedzibie Komitetu Wojskowo-Rewolucyjnego. Wyznaczali oni oddziały , które w chwili wybuchu powstania miały obsadzić i ochraniać ważne obiekty państwowe.

Ośrodek

Part11in11 przy pracy (obraz W. Swaroga)

pod kierownictwem Józefa Stalina, z właściwą sobie odwagą bierze jak najbardziej czynny udział w przygotowywaniu październikowego powstania zbrojnego. W kilku dzielnicach Piotrogrodu osobiście organizował powstanie zbrojne. Ponadto spoczywała na nim odpowiedzialność za pocztę i telegraf. W zastępstwie przewodniczącego Komitetu Wojskowo-Rewolucyjnego często podpisuje ważne dokumenty. Feliks energią i

Dzierżyński,

24 października (6 listopada) 1917 r. w nocy do Instytutu Smolnego, gdzie znajdowała się siedziba Rady Piotrogrodzkiej, przybył Lenin, obejmując bezpośrednie kierownictwo powstaniem zbrojnym.

Lenin i Stalin w Smoln11m (obraz E. Kibrika) 24

J)dŹdzierniko

1917 r . (obraz

W. Sierowa)

Całą noc ściągały do Smolnego rewolucyjne oddziały wojskowe i oddziały Czerwonej Gwardii. Stąd kierowano je do szturmu na Pałac Zimowy, siedzibę Rządu Tymczasowego.

\.

Pa idziernik w Smoln11m (obraz 0$ien;ewa)

Wodiow1e rewolucji (obraz Jo/tan.sona)

Instytut Smolny w Piotrogrodzie stal wolucji.

Komisarze Komll etu Wojskowo - Reu•olucyjnego u Feliksa

n11m (obraz Szczeglowa)

Dzierżyńskiego

w Smol-

się

bojowym sztabem re-

Wybiła

„Aurora"

ostatnia godzina dawnego ustroju. Salwy z krążownika nowej ery w dziejach ludz-

obwieściły światu początek

kości.

KTqiownik „Aurora"

W11strzal „ Auror11'

Wielka Socjalistyczna Re wolucja Paźdz i ernikowa zwyciężyła!

Zdob11wcmłc Pałacu

Zimowego (obraz A .

Jennołajewa)

Poczta i telegraf w Piotrogrodzie zostały zdobyte pod bezpośrednim kierownictwem Feliksa Dz ierżyńskiego 25 października (7 listopada) 1917 r.

Wojska Komitetu Wojskowo-Rewolucyjnego foniczną

w Piotrogrodzie

ochraniają stację

tele-

Areszto wanie P. Szuchmina)

Rządu

·r11mcza sowego

{obraz

25 października (7 listopada) 1917 r. Rząd Tymczasowy został obalony. Władza przeszła w ręce Rad. Po raz pierwszy w dziejach ludzkości rewolucja dała władzę proletariatowi.

Lc1lln prokl4muje

wl4dzę

R4d na II Og61noroJ11js1dm

Zjd~

Rad (obraz

25 października (7 listopada) 1917 r. o godzinie 10,45 wieczorem został otwarty II Ogólnorosyjski Zjazd Rad. Na zjeździe tym Lenin proklamuje władzę Rad. „Odtąd następuje nowa era w dziejach Rosji i obecna trzecia rewolucja rosyjska musi w ostatecznym WlJniku doprowadzić do zwycięstwa socjalizmu".

W. SiCTOtDC)

Na trybunie II Zjazdu Rad ukazuje się wysoka. smukła postać Feliksa Dzierżyńskiego. Jego surowa twarz płonie radością zwycięstwa.

Dzierż11ński

przemaww na 11 z,f>irlzie Rad (.fraqml.'nt z obrnzu I SiE>riebriannego)

„Wiemy, że jedyna sila, która może wyzwolić świat, to proletariat walczący o socjalizm. Triumf socjalizmu stworzy wyzwoloną Polskę jako wolną wśród wolnych, równą wśród równych, w braterskiej rodzinie wspierających się nawzajem ludów'·.

26 październ ika (8 listopada) 1917 roku II Zjazd Rad uchwalił dekret o pokoju. Zjazd proponował państwom biorącym udział w wojnie natychmiastowe zawieszenie broni w celu rozpoczęcia pertraktacji pokojowych.

?. 1 i1~; cmmornacrro IQ -'AaMIH ltc!Y.lt· f -:~mTl C'b,3tłi Co8'TOBb PaGoaltn, C~.-:­ QattKMto " KpectbAHCKHXlt aenYtaTOBb

26

UiClllllli

1917 r.

r.-.. • •r-- - - ........._ ,.._ . Jt "'''""„ ,_,_....„,„ •. „.,,,..„. • •• --· „.,........... „..._""" ....... - - - - -~ • •,, · -· •• - · „ „.... „ . „._, •• · -,··· ·-· . .--. ......„-„.„ -· ~-... --·" • „ .. „.... ,....„. . . . . ....... . „.„ _- _.. ,,„ „_ „po. . - -•· • .....,._ ••• • ...

. . ·--··----·„. .

~

:; ....•„.:?:!:Z:·";.-~~·:c:~----·· .:~:..:Jł~.: :-.:;.. :::.~: - ; ............,... .... - ·- ,·--....... „..„.„„ _„ ,„....... „. ..... ,._ „__.___ - - . ... -„ „.„ _ · · ·- ..... ,.. --.. · ........ „ ..... „•• •„ ... „. „ ... „ ..•.„-. . ....... . ·~·

-~

mp _ _

I

„ „ -· ......... -„_. - --

•

ł•

~

•-r:-..

,,„.,...._,., ,~„.„ f

•P-•-· • - · ... n.. „, -•p -...... ''

!"''-" ...... • • „ _ ..... . - -

· - · • - • •• - . . • -

........ -··· __ -·-·· ,.._„„ _.... _ --·· ...... f _.._,, " ' '

-

•

„

t

-... ·---. --· ...... „.-.. '-·-„-„ ,._...,_ .... „_._,.,. .... ___ . . _,..._„ ·- ... - - - - . .„._. ............. - __ .......,,...„ .._.„ ~-

._...~

- .-~

·--··~

v - - - ._..,..,.. _ ._...,._ -

...

....:.c::-:..~

• : ::• .::~.~-:. ;..!.:.. „-.:::.~:::.::::-~ ";:.:.::.·-:~„.:':·~

• - :."'" .::--.:-:·: ~~:.:.:~·--:.::::· :..„ .._„ ...„:-.: „. . „ - . .„. --.. .„_„.......,. ._ ...._• „„„.... --··. „ - - „ --

-

=~~=·.

-

„_.. _, „- .

·- · · . - - ...... - -·· ... - „ „-........ -..._„.,......., - - •••..... ..--_ ....... _ - ·~ - . , ...., „ ..... - . . . -· •-,.._* ,,,_„. _ _ _ • . .•„ .„ .............. . "'., _ __ . 9

~=-.:= .... „ - ::;r.;..:.:.~ . „r_.•_ ·„w:.::.·:~· ·· ~=-~„=·=~··.::-:- ::. -:-:.~

- ----..- ......- - .- _.._.._ - · . . . .......--.--·-. . ·--· . . . - .„..,.„„„ . _.---„. ·. ·. ---·· -.--....... ,„_ .... .-..-.-„ .....

== .. ,. . . . ...„. 1 •" "'t • _ -~

_ ...,._..

~

.„ •

~-~ --:~ -- _...,.. .... -- ........ ...

„

•

.:.: .

-- ---.-~- „..,.--

~

--,..,...._. ~ -„.~

.

-;:·.::::-_.:..-:..:;::.=e;.:_-.:~ . _,..... _ _ ..... „. „,..„_,_ ______ . ....„

- ... . ......... - - ...--..--. ..,- - . ........... „ . ................. . ,.,..„. „·---- -·. - - - . --

Dekret

.

o pok o;u

RfHPH~ o3(MB\

rwa1 ~marnn

[boID~ [ij~~rn!h ~aó~l e

0

Tej samej nocy II Zjazd Rad dekret o ziemi, na mocy którego własność obszarnicza zostaje bezzwłocznie zniesiona bez jakiegokolwiek wykupu. uchwalił

3eMJl'b.

„ .„....... "'''

D ekret o ziemi

Rewolucja Październikowa rozbiła cały świat na dwa systemy - system kapitalizmu i system socjalizmu.

Len.in na tr11bunie (obraz A.

„Rewolucja Październikowa nie jest jedynie rewolucją «w ramach narodowych». Jest przede wszystkim rewolucją o charakterze międziJnarodowym, światowym, oznacza bowiem gruntowny zwrot w światowych dziejach ludzkości, zwrot od świata starego, kapitalistycznego, do świata nowego, socjalistycznego". STALIN

Oera.słmowa)

Na II Ogólnorosyjskim Zjeździe Rad utworzony rząd radziecki Rada Komisarzy Ludowych.

został

pierwszy

Włodzimierz Lenin wybrany został na przewodniczącego Rady Komisarzy Ludowych. II Ogólnorosyjski Zjazd Rad na wniosek Lenina powołat do życia Komisariat Ludowy do Spraw Narodowościowych. Na czele tego komisariatu stanął najbliższy współbojownik Lenina - Józef Stalin.

16 listopada 1917 roku zos tała ogłoszona „Deklaracja Praw l'arodów Rosji" podpisana przez Lenina i Stalina.

AeKnapa1.4i11 npaa-a. H&POAOB9 b Poccin ............

'

..........„„„ ,....,... ... ,___ „ ... ....~ ...... ......... ... „ . ...... .,,....... ...

..................„ , ........ ..... . ............. _„ .._...„,__.... ft

............... ... „„ ....... ...... .... ........... "' ..........„ ,_........._ ........ ......,..

~ ,.......

11-------- ,_ .•

~. „,

I) ,.._,._

___ __,„..., . ,......... ..... ' ...........

ęa

.....

„..,._....~

t .,...._..,,..

........ ._...._.. ,...._ ...............„ ...-- ..... „ ......... ....._.... ..... ......_...._..

........ ...... ,...n,..

.... .... „........ ~··· ._..._.„.·~'-· ,..._.. PR•.,_.....,...._. ~ ........ · -·--.......... ...„I'\ ...... -„... .... . . ......... _~ .., . ....

• ....... _. ,........,..,.,..._.......

~.--..-.-- „.„

• ...._ ~--....-. „......._... ......... ..........„ ......... .....

. .......,....,.._,.. ........................... ,._ ._. __ .... ........ „ • " ,...... ............_ · - ~

--·~

„~

~

~

.....

...... _.......

,, ... -·-----........... ......... .

......................._ ....... „_J....._,. _ IAA ,___ . . . . . . .,....... ........ · ....... · - ..... ~„ ••• . --.,,.

........_..... -.: •• • „ ...

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....-.ft

.......................... ..... "'-*

._...,_ ---- ... ........., .........-.„

-·-

~-.

Hxeser.fb Pecnydmurn PocciAcKoi Hapo;iH1i1i KoMaccap no

;t't..1Ufb H~u,iOH&JlbBOCTeł

„ c

.a

H • T a ·" H R 1>. '9t y r a w 8 • I o c B 4> 'b Ilpe.ict.aarenr, Conra Hapoitawxn KowHccapoan B. Y" b" H o 11> (Jl e n H R ~) .

Deklarac;a Praw Narodów Ro11i

TRYBUHA ..

~~-~:~ r.- - ~· ·- ··

---·~ .......................... ---- ---· - ·- ·--·-·-·-== ~=-. ..;;:....-:-..:-:::= ::..= ·.·.:.=== -~ . --=Towarzysze Robotnicy! ..,... ...... ..,.. ......... „ ....... .....

-

---

'"'. . ....... ...,. ...„......... ................. . „-,...,........... ...... ®.::lłl,..

„ ,„ ..,,. ....,................. ................. ...,..,....,~

i

2

~·

-

~Uł,

Wi elka Rewolucja Pa źdz i erniko wa przynio· narodowi pols kiemu.

s ł a ni e podległość \>-

„Wszystkie uklacly i akty zawarte prze: r:ąd cesarstwa rosyjsk1ego :: rządem królestwa pruskiego i cesarstwa austro-węgierskie­ go, dotyczące rozbiorów Polski, zostają ze względu na ich sprzeczność z zasadą samookreślenia narodów i rewolucyjnym poczuciem prawnym narodu rosyjskiego, który uznał niezaprzeczone prawo narodu polskiego do niepodległości i jedności, zniesione niniejszym w sposób byłego

f

nieodwołalny".

n

(Z dekretu !Udy sterpnta ttlł q

Komturiy

Ludowych

z

dn ia

„Polacy poza granicami swego kraju odegrali wielką rolę w walce o wyzwolenie proletariatu. - byli wszędzie czołowymi bojownikami w tej walce". K

MARKS

FELIKS DZIERZYl"ISKI BOHATER PAŹDZIERNIKA

Naród polski jest dumny z tego, że z jego szeregów wielki Polak, który stał się bohaterem Rewolu-

wyszedł

cji

Październikowej.

Wielka Socjalistyczna Rewolucja Październikowa miała przeło­ mowe znaczenie dla narodu polskiego. Przyniosła ona Polsce niepodleg łość, stworzyła realne przesłanki wyzwolenia spod jarzma obcych i własnych ciemiężców.

)..

/

POLACY, KTÓRZY BRALI NAJ CZYNNIEJSZY UD Z IAL

W REWOLUCJI PAŻDZlERNIKOWEJ

FELIKS OZlER2.YlliSKI

JULIAN MARCHLEWSKI

Setki i tysiące najlepszych synów Polski brało udział w Rewolucji Październikowej, realizując szczytne hasło demokratycznych tradycji polskich: „Za Waszą wolność i naszą". Spośród polskich ugrupowań politycznych, które działały w tym okresie na terenie Rosji, najmocniej i naj goręcej występowała za poparciem i obroną rewolucji SDKPiL.

„Niechaj nikt nie smie powiedzieć w przyszłości, że my, którym niesie wolność rewolucja, nie broniliśmy jej do ostatniej kropli krwi".

~)

(Z odezwy SDKPiL)

POLACY -

CZOŁOWI

UCZESTNICY REWOLUCJI PAZDZIERNIKOWEJ

C..)

BRONISLAW WESOLOWSKI

WINCENTY MATUSZEWSKI

KONSTANTY ROKOSSOWSKI

KAROL SWlERCZEWSKI „WALTER"

ZBICNIEW t' ASIEHKIEWlCZ

STANlSLAW KULESZY:>iSKI

Wszystkie siły reakCJl wewnątrz kraj u podały sobie ręce w celu obalenia rzą­ du robotniczo-chłopskiego. W teJ sytuac1i Lenin pisze do Dzierzyńskiego: „Burzuaz1a, obszarnicy i wszystkie klasy posiadające czynią rozpaczliwe wysiłki, by zgnieść rewoluc1ę, której zadaniem jest obrona interesów robotników oraz mas pracu1ących i wyzyskiwanych. Burżuaz1a dopuszcza się najgorszych przestępstw, przekupu1e wyrzutki społe­ czeństwa i zdemoralizowane elementy, rozpija je w celach pogromowych. Zwolennicy burżuazji, szczególniej spośród Lepiej usytuowanych urzędników, personelu bankowego itp„ sabotu1ą pracę, organizują $trajk1, żeby podważyć posunię­ cia rzqdu, mające na celu realizację reform socjalistycznych. Dochodzi nawet do sabotou-ania pracy aprowizacyjnej, co grozi głodem milionom ludzi. Konieczne są nadzu·yczajne środki do walki z kontrrewoluc1omstami i sabotażystami" .

Dzierżyński, który już w Komitecie Wojskowo-Rewolucyjnym dźwigał na S\\'Oich barkach olbrzymi ciężar walki z reakcją, stawia 21 listopada wniosek o utworzenie specjalnego organu do walki z kontrrewolucją (WCzK).

FEi IKS OZIERZYNSK I

„Trzeba nam na to stanowisko dobrego rewolucjonisty 1 f'N•N jakobina".

Dzierżyński

zostaje mianowany 20 grudnia 1917 r. przewodniczącym Wszechrosyjskiej Nadzwyczajnej Komisji do Walki z Kontrrewolucją i Sabotażem (WCzK). Nieugięty rewolucjonista, człowiek nieskazitelny, bezgranicznie oddany sprawie proletariatu - Dzierżyński dawał pewność, że sprosta nowym, odpowiedzialnym zadaniom.

Lenin

wręcza

Dzierżyńskiemu

)

akc nominacji na przewodnic.zqceoo WC.zK (obr az T olku nowaJ

„Utworzenie WCzK było odpowiedzią na zorganizowany opór kół burżuazyjno-ziemiańskich przeciw wladzy radzieckiej. Biały terror, sabotaż, strzelanie do wodzów rewolucji, przeciwdziałanie budownictwu radzieckiemu. i zamachy na samo istnienie dykta.tury proletariatu uczyniły WCzK bojowym organem rewolucji, postawily ją w awangardzie walki klasy robotniczej z kapitałem". DZlERZYJS'SKI

Feliks

Dzierżyński

w 1918 r .

„WCzK stala się groźnym symbolem dla tych wszystkich, którzy nie mogli pogodzić się ze zwycięstwami ludu pracującego, marzyli o odrodzeniu dawnego reżimu, przygotowywali pętlę dla robotników i chlopów. WCzK stanęła na straży rewolucji i wykonywała z honorem swoje trudne zadania". OZ1ER2.YRSK1

głębokie

przekonanie, że wszelka uległość wobec wrogów moi cierpienia milionowych mas - czyni z Dzierżyń­ skiego człowieka nieubłaganego w stosunku do terrorystów i sabotażystów. Jego energia i stanowczość ujawniły się szczególnie przy wykryciu pierwszego wielkiego spisku kontrrewolucyjnego w Moskwie, tzw. „komitetu ocalenia ojczyzny i wolności". Jedynie

że

spowodować

Dzierż11ński

klęskę

)

przv pracv

„Rewolucja Październikowa postawiła Feliksa Dzierżyńskiego na trudnym posterunku - na posterunku kierownika Komisji Nadzwyczajnej do Walki z Kontrrewolucją. Żadne imię nie by lo dla burżuazji bardziej nienawistne niż imię Dzierżyńskiego, który stalowym ramieniem odpieral ciosy wrogów rewolucji proletariackiej. «Postrach burżuazji» - tak nazywano wówczas tow. Feliksa Dzierżyńskiego". STALIN

„Jesteśmy żolnien:ami

na posterunku... Jest wola zwycięstwa i pomimo strasznie rzadko można ujrzeć uśmiech na me; twarzy - jestem pewien zwycięstwa ... A tuta; - taniec życia i śmierci. Chwila, naprawdę, walki krwawej, wysilk6w tytanicznych".

że

Z listu Fellkaa D%.lertyllakte10 do Zofii OiiertyllakleJ

rozpoczął

4 lipca 1918 roku

w Moskwie obrady V Zjazd Rad.

Gmach Teatru Wielkiego w Moskwie, gdzie odb11wat

się

V Zi11zd R11d

Na V Zjeździe Rad uchwalona została konstytucja Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republiki Rad - pierwsza konstytucja radziecka.

KOH