Enee Silvii Piccolominei postea Pii pp. II De viris illustribus 882100631X, 9788821006319

Citation preview

STUDI E TESTI 341

ENEE

SILVTI

PICCOLOMINEI postea

PII DE

VIRIS

PP • Il ILLVSTRIBVS

EDIDIT ADRIANVS VAN HECK

CITTÀ DEL VATICANO Biblioteca Apostouca Vaticana 1991

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

ISBN 88-210-0631-X Tipografia S.G.S. - Via Umbertide, 11 - 00181 Roma

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

AD LECTOREM

En libellum, lector candide, ñeque illepidum ñeque iniucundum, cuius historia, uaria et multimoda cum sit, altius repetenda est; licet enim bis iam saeculis anteactis impressus fuerit, editio uera et propria adhuc desideratur. quam principem, ut ita dicam, tibi proponere re mecum mature perpensa non dubitaui. Medio fere saeculo duodeuicesimo senator quidam Venetus, Cornelius Flaminius, uiro doctissimo Ioanni Dominico Mansi apographon in manus dedit originis mihi ignotae — non enim memoratur — opusculi acephali, ut inter Aeneae Siluii Piccolominei opera euulgaret, quibus edendis uir ille tunc operam dabat. quod apographon foede, ut ipse Mansius testatur, deformatum, inobseruatum ncque perlectum seposuit eo magis, quod sibi dubitai io de sinceritate suborta esset. post uero sede Lucana relieta in Vrbe commorans et indicem codicum Vaticanorum transcurrens incidit in mentionem codicis cuiusdam Vaticani Latini secundum indicis compilatorem exhibentis Aeneae Siluii De rebus Basilee uel stante uel dissoluto concilio gestis, qui liber illis diebus iam editus erat,1 necnon, ut indicis uerbis utar, «anonymi De uiris illustribus in principio mutila»; quae adiudicatio dubitationem Mansianam auxit. cum autem in patriam reuersus paulum sibi otii nactus esset, apographon iterum in manus sumens legit statimque agnouit opusculum ipsius esse Aeneae Siluii; quae enim hic illic de Aenea scripta offendit, ita ei legenti cum ipso quadrare uisa sunt ut cum altero nomine. ita factum est ut opusculum uel potius apographon tamquam appendicem ad Orationes Pii II Pont. Max. foras dederit inscriptum De uiris aetate sua claris, anno millesimo septingentésimo undesexagesimo.2 sed caue credas Mansium codicem Vaticanum inspexisse: satis habebat ueniam lectoris implorasse, si quid minus exactum inuenisset.

1

Cf. Rudolf Wolkan, Der Briefwechsel des Eneas Siluius Piccolomini vol. II, ep. 44 pp. 164-228 (= Fontes rerum Austriacarum 67, Wien 1912). 2 G.D. Mansi, PU II Orationes politicae et ecclesiasticae, pars III, Lucca 1759, pp. 144-213.

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

Ad Lectorem

VI

quantum autem editio Mansiana distet a codice Vaticano uel primo obtutu ex apparatu critico apparebit. sed satis de prima hac editione. de altera nunc dicendum. Centum fere annis post sumptibus Societatis Litterariae Stuttgardiensis uir doctus anonymus editionem Mansianam, utpote in finibus Germanorum uix notam, iterauit duobus auctam capitulis, de Sigismundo scilicet imperatore III et de Alberto Austriae duce, quae capitula uir doctus Fr. Palacky mense lunio anni 1837 in Vrbe mansionem faciens ex ipso codice Vaticano, de quo iam dixi, in modum satis accuratum exscripserat. est itaque minime mirum hanc extremam editionis partem multo melioris esse notae quam ea, quam Mansianam dixi. sed siue facultas in Vrbe diutius manendi, siue occasio et fortuna amplius codicis inspiciendi, siue aliud quid uiro docto obstáculo fuit, capitnliim de Friderico imperatore III, quod supra dicta capitula immediate sequitur, exscribere neglexit. accedit quod magnam partem orationis Sigismundi, immo totam paene orationem, praetermisit scribens tantum; «etc. sq oratio prolixa», quasi festinans (59,2061,2). uitia ergo et errores Mansianae cum praebeat cumque inter alia capitulum de Friderico desit, haec altera editio, quae De uiris illustribus inscribitur, minoris pretii habenda est.3 ad fontem ipsum, qui est codex Vaticanus, transeo. Codex Vaticanus Latinus 3887 chartaceus saec. XV totus Aeneae Siluii propria manu scriptus est. continet, ut Aeneae ipsius uerbis utar, Breuem commentariolum de rebus Basilee uel stante uel dissoluto concilio gestis (ff. lr-38r), quem Fea4 et Wolkan ipsum codicem secuti ediderunt. in folio 38v prooemium huius commentarioli hic illic mutatura iterum legis. Folia 39r-89r exhibent libellum, de quo hic agitur quemque primo aspectu uides acephalum esse: deest titulus, item prooemium; summum folium 39r praebet finem capituli cuiusdam. quod sequitur capitulum quodque nobis quidem primum est, agit de Johanne de Tagliacozis; claudit opusculum capitulum de Johanne Giskra. sequuntur in codice exempla epistularum, quas edidit Wolkan.5 Folium autem 92v (tab. 1) dignum est quod attendus inspiciamus: continet adnotatiunculas, quas Aeneas fecit in meditando prae-

3 4 5

De uiris illustribus, ed. Bibliothek des literarisehen Vereins, I, Stuttgart 1843. C. Fea, Pius II Pont. Max. a calumniis uindicatus, Roma 1823, pp. 31-115. o.c. II, epp. 32-35, pp. 93-97.

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

Ad Lectorem

VII

parandoque libello De liberorum educatione, quem apud eundem Wolkan impressum inuenis.6 sed féliciter euenit, ut ipse Aeneas in marginibus huius folii indicem libelli nostri scripserit, ex quo colligere possimus, quot et quae capitula perierint. apparet nouem capitula initio operis ex toto deesse; decimi capituli ultima uerba tantum restant7 et quidem in summo folio 39r (tab. 2), de quo iam dixi. quando, cur, quomodo ista capitula deperierint mihi quidem nondum ad liquidum exploratum est; sed baud scio an non Aeneas ipse episcopus, uel post pontifex maximus factus chartas eas deleuerit eo magis, quod uiri, de quibus his capitulis agebatur, summos in ecclesia hónores obtinuerant uel etiam tunc obtinebant. nomina autem eorum haec sunt: 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8) 9) 10)

Angelus Corrano (= Gregorius XII) Baldassar Cossa ( = Johannes antipapa XXIII) Oddo de Columna (= Martinus V) Gabriel Condulmario (= Eugenius IV) Prosper de Columna Dominicus de Capranica Gerardus de Landriano Ludouicus de Triuisio Johannes Vitellescus Antonius Corrano.

Hi omnes Aenea hune libellum scribente iam mortui erant duobus tantum superstitibus Prospero de Columna et Dominicus de Capranica, quorum hic Aeneae familiarissimus, ille satis notus erat. sed etiam in fine operis capitula deesse argumento sunt tredecim nomina scripta ab Aenea in eodem folio, quae hic sequuntur: 1) 2) 3) 4)

Ladislaus rex Siciliae Johanna regina Siciliae Galeatius ex domo Vicecomitum Johannes Salonius

6 7

o.c. II, ep. 40, pp. 103-158; adnotatiunculae referuntur ad p. 153. Finis capituli decimi, quem legis in summo folio 39r (tab. 2) hic est: «nec reuerti uoluit eo unde profugerat. is igitur demum reconciliatus Eugenio nunquam tamen pristinam gratiam recuperami. Padue postea mortuus est anno domini MCCCCXLIIII. in electione uotum non dedit Eugenio, sed cardinali Sánete Crucis». (= Niccolò Albergati, qui mortuus est die IX Maii anni 1443). Fragmentum hoc bene quadrat cum Antonio Corano, cardinali bononiensi, cuius nomen etiam decimum est in indice, commisit autem Aeneas errorem: Corario mense lanuario anni 1445 obdormiuit.

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

Ad Lectorem

Vili 5) 6) 7) 8) 9) 10) 11) 12) 13)

Philippus Maria (Visconti) Nicolaus cardinalis S. Crucis (Albergati) Julianus cardinalis S. Angeli de Cesarinis Branda Mediolanensis Jordanus Vrsinus Lucidus de Comitibus Franciscas de Zabarellis Ardicinus de Porta de Nouaria Angelottus Fuscus.

Tradita sunt nobis quadraginta tria capitula, quorum omnium in indice ab Aenea facto mentio est facta duobus tantum exceptis, Bernardini scilicet Senensis et Thomae Fulgosii; Alfonsi regis nomen bis scriptum inuenis. qui manifesti errores Aeneae dormitanti attribuendi uidentur. continebat igitur libellus, cum index fieret, 10 + 13 (quae desuní) + 43 (quae extant) capitula; quae faciunt in totum sexaginta sex. Non est autem cur credamus libellum, sicuti nobis traditus est, ab auctore absolutum fuisse; multa enim indicio sunt eum nondum libellum ad finem, quem sibi proposuerat, perduxisse; quinimmo quae nobis restant exemplum libelli potius quam libellum sensu proprio uocaueris. constat Aeneae in animo fuisse libellum diligenter retractare, corrigere, amplificare etiam. liceat hie in medium proferre quae ut ita credam me adduxerunt: a) Ter in margine codicis Aeneas quasi se ipsum admonet, ut mos erat suus, sicubi aliqua addenda uidebantur. legis in folio 65v ( = 54,30): 'die de ilio fatuo, qui dixit electoribus' etc. (uide apparatum criticum ad locum), in folio 85v (tab. 3) inuenis: 'pone quomodo obediuit Felici, quomodo filiam eius in uxorem sperauit deceptusque fuit.' in folio 86r (tab. 4) scripsit; 'uide in libello tuo Enea, origo concilii constantiensis' (cf. Wolkan II, 164: Concilii Basiliensis origo ex Constantiensi e.q.s.). b) Plus quam semel legis: 'in suo loco dicemus, dicetur'; locum autem in uanum quaeres. c) Multi sunt loci in quibus uerba desunt: 8,13 (potius); 38,8-9 (docebat); 44,12 (intellexisset); 70,30 (rem); 90,6 (cupientes); 90,25 (expositum); 95,3 (erat). d) Sunt loci, in quibus constructio uerborum claudicai: 67,16 (rex confirmaret); 100,15 (pugnauit; cf. app. crit.).

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

Ad Lectorem

IX

e) Aeneas errat in adsignandis nominibus propriis: 90,2 (Maria; lege: Isabella); 101,15 (Johannes; lege: Jacobus). f) Spatium in scribendo uacuum reliquit Aeneas nomen proprium siue nesciens siue oblitus: 98,6; 99,9. g) Semel festinans, fortasse eo animo ut post suppleret, uocem 'etc.' scripsit (83,23). h) In epistula quadam8 ad Johannem, episcopum Eystetensem, scribit Aeneas de Alberto marchione Brandeburgensi: 'non infimum ei locum seruaui inter uiros illustres, de quibus modo tractatum cudo'; capitulum autem de hoc Alberto ncque in indice commemoratur ncque nobis traditum est. locus autem hic epistularis omnem dubitationem de titulo libelli aufert; est: De uiris illustribus, sicuti iam scriptum erat in indice codicum Vaticanorum Latinorum, cuius Mansius meminit. i)Aeneam etiam multis annis post exemplum in manibus habuisse indicio sunt quae manu propria, qualem nouimus ex autographis posterioris aetatis, qua Commentarios rerum memorabilium que temporibus suis contigerunt scripsit, addidit tractans de Petro de Luna, qui fuit Johannes antipapa XXIII: 'scolaris mendicus noluit renuntiare papatui pro pretio oblato' (f. 86r; tab. 4). Quae hucusque recensui necnon quae addenda quaeque secludenda mihi uidebantur satis superque indicant libellum De uiris illustribus non ad finem esse perductum. fortasse Aeneas, iam Pius papa II factus, summam operi manum imponere supersedit; multa enim quae libellus continet in modum pleniorem, uberiorem, accuratiorem ipse in opere suo máximo, qui Commentarii inscribuntur, tractat sicuti apparatus locorum plane demonstrat. Restât ut quam accuratissime definiam quando Aeneas libellum nostrum composuerit; terminus ante quem libellum sicuti nobis traditus est, perfecit uel potius imperfectum reliquit, Kalendae lanuariae anni 1450 sunt, argumenta afferò: a) Gaspar Schlick arto amicitiae uinculo Aeneae coniunctus etiam in uita erat; mortuus est die XVI mensis lulii 1449 (28,5). b) Felix antipapa V papatui nondum renuntiauit; quod fecit die IV mensis Aprilis 1449 (79,22).

8

Wolkan, o.c. II, ep. 43, p. 163, d.d. 23 lulii 1450.

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

X

Ad Lectorem

c) Epistulae, quas codex exhibet post libellum De uiris illustribus, scriptae sunt mense Nouembri eiusdem anni 1449. d) Epistola De liberorum educatione, quam Aeneas scribere in animo habebat eo tempore, cum adnotatiunculas praeparatorias, quae sunt in codice nostro, componeret, scripta est mense Februario 1450. e) Idem dicendum est de breui commentariolo De rebus Basilea uel stante uel dissoluto concilio gestis. f) Nullum factum uel euentum posterius Kalendis lanuariis anni 1450 in libello inuenis. Terminus post quem libellum scribere coepit, annus 1445 esse uidetur; indicio sunt: a) Nicolaus Siculus (= Niccolò de' Tudeschi) mortuus esse dicitur; mortuus est autem anno 1445 (4,15). b) De se ipso dicit Aeneas (45,10): 'quamuis nondum essem sacris ordinibus initiatus.' atqui siue subdiaconatum, siue presbyteratum, siue episcopatum indicare uoluit, agitur de annis 1446/47. c) Dicit etiam de se ipso (61,5) se 'iam annis tribus seruire' in curia Friderici III regis Romanorum; curiam autem intrauit anno 1441/42. concludendum igitur est Aeneam Siluium libellum nostrum incohasse cum laicus, poeta laureatus et secretarius imperialis in Frederici curia uersaretur, imperfectum reliquisse cum iam esset episcopus tergestinus. Notandum praeterea est exemplum nobis traditum non primum sui generis esse; paucitas liturarum et emendationum omnibus, qui autographis Aeneae familiares sunt, persuadent aliud exemplum antecessisse, ex quo post nostrum exscripsit. Uideas tab. 6. Ordo in quo capitula in codice lectori sese offerunt non differt ab eo, qui est in f. 92v (tab. 1) quemque Aeneas ipse confecit. offendis etiam indicem alphabeticum scriptum in f. 93r (tab. 5), quod est membranaceum totum, cuius pars summa epistulam exhibet scriptam die VI mensis Septembris anni 1452, qui 'annus sextus', Nicolai scilicet V, dicitur. epistola 'Eneam episcopum senensem oratorem' commendat archiepiscopis, episcopis, abbatibus, ceteris prelatis.' uerisimile est Aeneam hoc folium tamquam tegumentum posterius libelli autographi adhibuisse. manus, quae hunc alterum indicem, qui capitula nobis tradita sola continet, compilauit, eadem est, quae numerorum notas in

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

Ad Lectorem

XI

singulis chartis scripsit; quod argumento est iam turn, saeculo XVI uel XVII, partem priorem libelli deperisse. Ordo capitulorum, quem editiones Mansiana et Stuttgardiensis exhibent, non idem est, quem in codice Vaticano inuenis. post capitulum, quo agitur de Bartholomeo de la Capra, sequuntur capitula de Amedeo, de Petro de Luna, de Alfonso cardinali S. Eustachii, de Carolo VII. a capitulo de Alfonso rege usque ad capitulum de Alberto duce Austriae (pp. 80-102) inclusum idem est ac in autographo Vaticano, post sequuntur capitula tria, quae restant: de Alberto scilicet Ernesti, de Ludouico Virtembergensi, de Johanne Giskra (pp. 107-110). desunt, ut iam dixi, in editione Mansiana capitula de Sigismundo imperatore et de Alberto duce Austriae, quae addita sunt in editione Stuttgardiensi. capitulum de Friderico duce Austriae, post imperatore III (pp. 5972), adhuc anecdoton est: nunc primum publici iuris fit. Praetereundum non est in Bibliotheca Apostolica Vaticana apographon codicis 3887 adseruari, cui numerus est 5603; est et ipsum chartaceum, saeculi XVI, sed ad textum constituendum nullius pretii habendum est. sicubi codex 3887 lectionem uix legibilem habet, spatium uacuum reliquit 5603; exhibet fideliter omnia marginalia, quae in codice autographo leguntur, etiam ilia, quae ad usum proprium Aeneas scripserat, ut sunt 'pone', 'uide.' constat hoc apographon non idem fuisse quod Mansianae editioni, cum fieret, suberat; ordo capitulorum iam demonstrat. In apparatu critico memorantur omnes lectiones, quae distant ab eis, quas autographon exhibet. sicubi siglum deest, intellegendum est editionem Stuttgardiensem cum Mansiana congruere. siglum igitur M ( = Mansiana) et siglum S ( = Stuttgardiensis) tantum adhibetur, cum M et S inter se discrepant, capitula de Sigismundo deque Alberto duce Austriae cum in editione Mansiana desint, lectiones uariae ad ea pertinentes ad Stuttgardiensem solam spectant. capitulum de Friderico III cum nondum editum sit, lectiones uarias non habet. autographon Vaticanum (= V) raro memoratur, maxime cum uerbum deest, constructio claudicai, Aeneas fallitur. tituli, quos capitula prae se ferunt, in autographo desunt. sumpti sunt de uerbis, quae prima sunt singulorum capitulorum. Praeter apparatum criticum hanc nouam editionem ad usum uirorum doctorum apparatu, quem locorum dixeris, instruere decreui, in quo loci principales ex operibus Aeneae, uel Pii II, commemorantur, qui de re uel de persona uel de simili materia tractant, litter a m indicai annum uel diem mortis, littera n annum uel diem natalem.

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

XII

Ad Lectorem

Eae uero huius nostrae editionis partes, quae litteris inclinatis impressae sunt, in editionibus Mansiana et Stuttgardiensi desiderantur nuncque primum publici iuris fiunt. numerorum notas, quas in margine legis, foliorum uel paginarum ordinem indicant, et quidem eae, quas margo sinister habet, referunt ad codicem Vaticanum Latinum 3887; quas autem in margine dextro legis, referunt ad editionem Stuttgardiensem. In fine praefationis meae liceat gratias agere Reuerendo Domino Leonardo E. Boyle O.P. praefecto Bibliothecae Apostolicae Vaticanae, qui libellum hunc, qua est humanitate, imprimendum accipere uoluerit. memoriam gratam conseruo Alfonsi cardinalis Stickler bibliothecarii et archiuarii Sanctae Romanae Ecclesiae, olim Bibliothecae praefecti. quae Indicem Nominum composuit, Petra Tjitske Kalshoven, assistens impigra apud cathedram Latinam in uniuersitate LugdunoBataua, hanc editionem, quotiens in manus sumpserit, reponat recognoscens remetiensque horas, quas Pio dedit me strenue adiuuans. Gratias quam maximas Ioannae meae ago, quae me, iam per hos XL annos Vrbem praedilectam iterum iterumque petentem, semper bonis uotis et amore prosecuta est, nonnunquam praesens comitata. Vtinam tempus adueniat, quo etiam in scholis mediis alumnis opera Latina posterions aetatis legenda dantur! quod profecto saluti erit alumnis, professoribus, Latinitati etiam! patet ingens campus alumnis ad ludendum, professoribus ad edendum, omnibus ad gloriam et honorem. Lugduni Batauorum, In Vniuersitate, die 26.IX.1987, festo SS. Cosmae et Damiani

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

NOTANDVM Hac mea editione iam ad finem perducta prodiit in Roemische Historische Mitteilungen 28 (1986: Oesterreichische Akademie der Wissenschaften, Historisches Institut beim Oesterreichischen Kulturinstitut in Rom) pp. 185-208 editio altera Vitae Friderici III curata ab Hermann Diener. quae editio multis in locis lectiones praebet quae differunt ab eis, quas in hoc libro inuenis. praecipuae sunt quas hie legis: haec editio 59.2 que 59.3 Mazouie 59.6 prelucebat 60.7 maleuoli 60,7-8 fraternum 61,5 qua 61,13 at 61,15-16 in coronationem 61,17 qualibet 62,26 illud 62,32 cum tamen Octo 63,21 ciuium 64,2 iuitque 64,16 que (pr) 64,16 tenebat 64,21 Placoschi 64.24 baro 65.9 Vlricus 65.10 Giskra 65.10 cum 65.11 Giskra 66.4 quas 67,1 dietim 67.20 id est 67.21 pauitque 67.22 mirum 67.23 infudit 67.25 alius 67,30 dietimque 68.12 Suicenses 69,4-5 treuerensis et col 69,11 dietim

Diener qui Maxovie perlucebat malivoli fratrum quam ac incoronationi quilibet illuc omni tamen acto omnium iveruntque om. tenebant Plocoschi bano iHe Gistko enim Gisko quam dictam in ponitque rarum infidit Alvis dictamque Suicensis Treverensi et Coloniensi dictam (sic)

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

Notandum

XIV 69,17 69,30 70,5 70.12 70,14 70,20 70,30 71,3 71,9 71.13 71.14 72,1

is interim refutante annuunt Basilienses iuerunt

quum rex idcirco missis ad uelis

id interim se hesitante annuit Basiliensi invenerunt om. quin ex id circomissis ad in nobis

10.VIIL1988

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

SIGLA AD APPARATVM CRITICVM V M S ex sscr

Codex Vaticanus Latinus 3887 Editio Mansiana anni 1759 Editio Stuttgardiensis anni 1843 = correxit Aeneas ex; uide ad 60,21-22 = superscripsit

SIGLA AD APPARATVM LOCORVM CE B E D G F C O

Cinthia et Epigrammata, ed. Cugnoni, Opera inedita, Roma 1883 De gestis concilii basiliensis commentariorum libri II, edd. Hay & Smith, Oxford 1967 Epistole, ed. Wolkan, Wien 1909-18 Dialogus {siue Tractatus), ed. Cugnoni, Opera inedita, Roma 1883 Germania, ed. Schmidt, Koln 1962 Historia Friderici III, Helmstadt 1700 Commentarii rerum memorabilium que temporibus suis contigerunt, ed. Van Heck, Città del Vaticano 1984 Opera omnia, Basileae 1571

Carmina et Epigrammata in apparatu locorum numerantur ordine perpetuo, tamquam unum opus Aeneae sit. ordo numerorum hic seruatus est in editione Carminum et Epigrammatum, quam praeparo quamque breui editum iri spero.

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

Aeneas Siluius Piccolomineus, cardinalis S. Sabinae (Vat. lat. 6941, f. 1')

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

DE JOHANNE DE TAGLIACOZIS 39r

5

io

15

20

Johannes de Tagliacozis, domi nobilis et animo magno, medicine artis peritus philosophieque, tarentinam ecclesiam suscepit. missus ad concilium Eugenii causam quoad potuit tutatus est; nam et oratione et Consilio pollebat. cum secundo Basileam uenisset jamque instaret tempus, quo patres concilii locum alium nominare debebant, in quo cum Grecis conuenirent, conatus est uota patrum in Italiani trahere; contra Gallici nitebantur. res eo deducta est, ut diuisi patres duplicem electionem locorum facerent; nam pars Auinionem cum Sabaudia atque Basilea, pars Florentiam et Vtinum uel alium in Italia locum, qui intra tempus debitum que necessaria erant prepararci, elegit, in his fuerunt legati apostolici et plerique prestantes uiri haud ultra quinquaginta; in illis fuerunt Gallici Lombardique et Cathelani uulgusque totum ad numerum trecentorum. lecta ergo sunt duo decreta inuicem repugnantia, sed bullatum est maioris partis decretum; minoris partis bullari publiée non potuit, sed sub sigillis legatorum expeditum est Grecisque missum. post cum e Roma littere misse hoc decretum sub plumbo deposcerent, Bartholomeus Battiferrus, Juliani secretarius, et Robertus Martellus Florentinus, audaces juuenes et in omne scelus prompti, corrupto plumbatore decretum hoc bullant tarentinoque presuli offerunt non sine scito Juliani. mittitur cum litteris Romam ad Eugenium decretum deprehenditurque cum pluribus litteris. turn reus criminis Tarentinus Julianusque arguitur, Bartholomeus salutem fuga recipit,

l

2 Giovanni Berardi de Tagliacozzo, ± 1380-1449 B14; 144nl E 1,1: 56-76; 342; 451 1,2: 167 II: 24; 178; 184; 195-98; 210; 223; 256 4 Concilium Basiliense, 1431-45 B pass E 1,1: 12-28; 41-80 11:164-228 Eugenius IV, 1431-47 B pass 022,14-25,18; 45,48 E pass et II: 253 C pass O 458 E 5 Basilea E 1,1: 29-38; 84-96 8 diuisi: E 1,1: 58 8-9 electionem zn/ra 4,3 18 Battiferrus E II: 196-98 Giuliano Cesarmi, 1398-1444 card. S. Angeli B142n2 G22,14 E 1,1: 127; 490; 506; pass II: 92; 169 C49,29; 50,15; 58,8; 72,34; 388,20; 439,1; 744,11 O 64-80; 116F 117E; 137C 19 Martellus E 11:197-98

10 Utinam 13 illis: his M; istis S 17 e: a uid V: deimpediturque M: deimpetiturque S

21 scitu

22 deprehenditurque ut

2

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

2

39v

Enee Siluii Piccoiominei

Robertus (nam laicus) uades dat. jurat in concione Julianus nihil se tale mandasse: Tarentinus se non fecisse ait, factum tamen | piacere sibi justumque fore, leguntur duodecim episcopi qui rem cognoscant Tarentinoque mandatur ne domum exeat. | ipse ubi exasperates con- 2 5 tra se patrum ánimos sentit et quam dura sint judicia multitudinis meditatur, aduocato marchione de Roptelim, dum patres concionem habent, equo conscenso urbem egreditur ac Florentiam pergit. Ibi post in cardinalem assumptus est et cum exercitu in Apuliam missus, regis Aragonum conatibus restitutus. post in Hungariam legaio tus est regno de pace prouisurus, ubi Elizabet regine fauens Polonorum parti suspectus est habitus, exinde Romam reuersus mortuo post Juliano summi penitentiariatus officium est assecutus. Amator studiorum est ac propterea Johannem Campisium philosophum magno semper in honore tenuit, qui eius litteras conscribit.

15

DE FRANCISCO CONDVLMARO

Nepos Pape dictus est et admodum juuenis cardinalis creatus sibique cancellariatus officium aduenit. post cum Hungari instante Juliano Teucros, qui in Grecia morabantur, aggredì uellent magnumque confecissent exercitum, is cum classe in Hellespontum missus est pro20 hibiturus, ne Teucer magnus Omerat ex Asia posset in Europam copias transportare. Omerat autem suis laturus opem una cum magno exercitu traiecit siue quod alio in loco improuiso legato transmit, siue quod magnas gentes pama classis impedire non potuit. is adhuc ex Grecia non rediit.

6 marchione: Wilhelm von Hachberg, 1428-41 E 1,1: 106; 109 II: 198 Roptelim —Rotolim infra68,12 = Roeteln 8 post; 18 dee. 1439 9 regis infra 80 10 Elizabet infra 55,23 11 mortuo: 1444 12 penitentiariatus: 7 mart. 1444 E I,l:538;545 G107,38 13 Giovanni Campisio, m. 1475 E 1,1: 153; 278-83; 295; 305; 342; 345; pass II: 85;261 III: 160; 164; 240; pass D244 O770D;827A 16 Francesco Condulmer, m. 1453 nepos: Eugenii IV card. 19 sept. 1431 17 cancellariatus: 1445 D244 E II: 187; 248 III: 152; 160 F153 17-18 Juliano supra 1,18 18 Teucros = Turcos 0383C; 384F; 394F 19 missus E 1,2:73 20 Omerat = Maumethes II, 1430-81 52,1-2 CE 107; 108,26 E III: 541 CI 14,6; 450,22; 746,29 O384F;872-904

3 jussumque 5-6 meditatus 7 ac: ad 9 conatu 13 Campistam 14 conscribat lópostmodum cardinalis juvenis 16-17 sibique: solumque 17 cancellariatum obuenit mallem 20 possit 20-21 copias om transfretare

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

De uiris illustribus

3

DE PETRO BARBO

5

Nepos Evgenii ex sorore admodum juuenis in cardinalem assumptus est. scit uti curie moribus, sermone blandus est, conuiuia opipara struit, adueñas sepe inuitat. corpore magnus est. cardinali de Columna admodum familiaris.

DE NICOLAO SICVLO Nicolavs Sicvlvs ex Cathania natus monasticum habitum sumpsit. post juri pontificio dedit operam doctusque plurimum euadens Parme, Senis ac Bononie legit, nec in abbatem assumptus lecturam amisit. Seio nis ad decern annos cánones legit; stipendium ei octingentorum aureorum in anno fuit, post Romam ueniens auditor | camere factus est, missusque cum Tarentino Basileam Eugenii partes tutatus est, quamuis antea legens romanum pontificem subesse concilio disputauerit asserueritque. nec diu post Romam reuersus ad regem Aragonum se 15 contulit, qui eum cum Ludouico Fontano ad concilium remisit Eugenii partes impugnaturum. Dum illic est, ingens argentum lucratus est ex patrociniis uel, ut melius dicam, ex consiliis. plures causas iniustas promouit; nam Ysidorum de Rosate non pama pecunia corruptus in pergamensem epi20 scopum promouit, indoctum hominem et, quod peius est, uitiis multis cohopertum ignobilemque. Marcum quoque mediolanensem imperitum, quamuis doctorem et omnino ineptum, Alexandrie prefecit episcopum ex commissione concilii; de quibus cum relationem faceret,

2 nepos: Pietro Barbo, 1417-71 (1464 = Paulus II) E II: 242 C96,13; 99,7; 103,10 et 21; 123,6 sqq; 125,17; 138,18; 176,5; 183,7; 245,25; 258,15; 443,25; 479,5; 489,29; 503,34 O 461C;768E cardinalem: 1 jul. 1440 4 Prospero Colonna, m. 1463 E II:242;256 C105,4 et 21; 246,1; 409,4; 478,2; 690,26; 708,4 O 461B 7 Niccolò de' Tudeschi osb, 1386-1445 CE 89,5 B 20; pass E 1,1: 63-76; 163; 326; 492 O 479C 8 Parme: 141218 9 Senis: 1418-30 Bononie: 1431-32 abbatem: 1425 12 Tarentino = Giovanni de Tagliacozzo supra 1,2 partes: E II: 56 C58,8 14 Aragonum E II: 193 infra 80 15 Fontano infra 6 18-19 Ysidorum E 1,1: 120 II: 190 C50,ll; 51,2-26 21 Marco Marinoni 22-23 episcopum: 16 febr. 1441

3 opipera V 4 struit: servit naturi M 22 omnium VMS

7 Secundus M

15 Ludameo Pancano

16 impug-

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

4

Enee Siluii Piccolominei

non aliter locutus est quam si beatum Paulum nel Augustinum esset promoturus; exinde non parum note suscepit. Post autem cum diuisio decreti de electione loci in concilio esset, Gallicis adhesit electionemque jure factam ostendit. cum uero ad Eu5 genii depositionem uentum est, ex concilio recessit; sic enim rex Aragonum subditis suis precepit; jam enim rex Aragonum irritatus aduersus Eugenium redire suos Basileam jussit obedireque concilio, etsi Felicem non haberent in papam. post assumptionem autem Felicis cardinalis ab eo creatus Basileam rediit acerque pugnator pro concilio fuit io missusque Francfordiam disputationes magnas habuit magnaque causa fuit, ne tune electores pro Eugenio se declararent. exin autem cum rex Aragonum Eugenio conciliatus prelatos dominiorum suorum ex concilio reuocasset, is quoque recessit; nec enim tanti fidem, quam predicauerat, quanti ecclesiam fecit, dum tamen resignare cardinala15 turn rogatur, uariis dilationibus se excusât et ante mortuus est quam Eugenii sese obedientie subiiceret, multumque questus est moriens, quod nepotum suasu ueritatem concilii reliquisset.

DE BARTHOLOMEO DE VICECOMITIBVS Bartholomevs de Vicecomitibvs episcopus nouariensis, Scaramucie 20 frater, juuenis ad episcopatum assumptus est non sua tantum uirtute quantum germani fauore; Scaramucia namque, qui et Georgius dictus est, humili natus loco, puer admodum Gabrieli Vicecomiti seruiuit; quo apud Januam capite troncato ad Johannem Vicecomitem Mediolani ducem puer se contulit. cum eo quoque, | dum is percuteretur, 4 25 fuit eiusque occisioni plenius interfuit repertusque est lacrimans supra cadauer. ac sic postea Philippo seruire cepit melioribus auspiciis; a

3 electione supra 1,8 5 depositionem: 25 jun. 1439 6 precepit infra 79,19 7-8 Felicem infra 74 9 creatus; 12 nou. 1440 E 11:202 10 Francfordiam 1442 B55,15 E 1,1: 543 II: 210-13 C60,5; 787,12 16 moriens: E 1,1: 492 19 Bartolommeo Visconti, 1402-57 CE 12 E 1,1: 118; 168; 205; 289 II: 174 III; 63; 350 C52,15 et 28 Scaramucie E 1,1: 41n 20 juuenis: 4 nou. 1429 22 Gabriele Maria Visconti, m. 1408 23 Januam=Genova E 1,1: 7-11 Giovanni Maria Visconti, m. 1412 26 Filippo Maria Visconti infra 6,11

6-8 jam... papam add in mg 10 magnas disputationes 15 cogatur 21 quantum: quasi V: quam MS

14 cum

tamen: autem

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

De uiris illustribus 40v

5

10

15

20

25

5

quo ditatus est | intantumque dilectus, ut in numero quoque Vicecomitum reciperetur et frater suus Bartholomeus episcopus fieret. Huic episcopo ego quoque seruiui, dum is esset Basilee magnique nominis haberetur propter ducem, et cum eo Mediolanum iui ac post Nouariam. fideliter sibi tribus annis famulatus sum. postea eum in legatione ducali Florentiam missum secutus sum. ibi uir perditus, in malignitatem natus; eum delusit; fingens enim se Eugenii inimicum, quod is sibi non digna premia retribueret, ait se magna in papam molitumm, si modo episcopus sibi assisterei, episcopus, qui papam suo principi inimicum putabat, audire rem uoluit. is inquit admodum plures esse Florentinos qui pape inimicarentur et regimini quod tunc erat. quod si Nicolaus Piceninus, qui erat in Balneis Senensibus, cum aliqua manu Florentie appropinquaret, ciues in rumorem mox surgerent expellerentque suos inimicos et papam captiuarent. multaque dixit ad huius rei confirmationem. submissus is erat per Cosmum et sequaces. episcopus dum uult secretum esse nullique suorum communicare, magis decipitur; nam si ex suis aliquem consuluisset, non sic deceptus fuisset. sed animi magnitudo non patitur comitem: sola sibi omnia arrogai. persuasus ergo est Picenino scribere eiusque littere intercepte sunt et, quamuis sub notis obscuris essent, intellecte tamen sunt, ut Florentinorum est in malum astutia. criminis reus habetur et coram papa fateri crimen coactus est; nam dum palatium petit, retentus est. Nos qui audiuimus factum percusso pastore dispersi sumus. meum iter prius ad Beatam Mariam quam Gratiarum uocant fuit; ibi uota peregi supplicauique beate Virgini, ne me innocentem rapi sineret; que ut benigna in me semper fuit, innocentiam meam tutata est. erat in eadem supplicatione mecum Antonius Bernerius parmensis, qui postea laudensis episcopus factus est. is ad cardinalem De Vrsinis

12 Piceninus infra 8 15 Cosmum infra 30 23 percusso pastore cf Zach. 13,7; Mi. 26,31; Me. 14,27 24 Santa Maria deÙe Grazie 26 benigna: CE 112,1 C45,29 27 Bernerius, m. 1456 28 postea: 7 jun. 1435-56 Giordano Orsini, m. 1438 card. 12 jun. 1405

1 tantumque 5 Novarram tribus annis sibi eum: dum 10 rem: eum 13 manu: navi rumorem: numemm 15 huius om Cosimum 17 sic om 21 habetur: factus est 28 Savonensis

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

Enee Siluii Piccolominei

6

5

10 41'

15

20

confugit; ego ad cardinalem Sánete Crucis me recepì, qui et me in secretarium accepit. apud quem dum moror uenit episcopus nouariensis sibi commendatus meque accersit petitque ueniam quod mihi nihil communicasset; nam me Tuscum noluerat in re tusca consulere. 'Doleo' inquam episcopo 'te nihil mihi communicasse; nam si quid scissem, extimo quod non sic te aberrare siuissem. letor insuper; nam si quid contra me fiat, | adiuuabit me semper conscientia, dum me sciue- 5 ro indigna pati.' Post inde paucos dies liberatus episcopus est Mediolanumque iuit cum domino cardinali Sánete Crucis qui non nihil negocii habebat | cum duce, ac ire Atrebatum ad tractandam pacem inter regem Francie et ducem Borgundie debebat. quem ego secutus sum et jussu eius iui in Scotiam. Sed cum reuertissem, nolui esse apud Eugenium in Bononia, ne mihi imputarci facta Nouariensis. fui ergo Basilee diu interfuique omnibus que acta sunt contra Eugenium. post in secretarium receptus sum a Felice, nouo papa creato, apud quem, dum cardinales crearentur, operam dedi quod is quoque Nouariensis fieret cardinalis; idque factum est. sed postea mutatis rebus, cum Felicem omnes relinquerent nec eius papatum amplecti uellent, ego ad cesarem Fridericum me recepi; nec enim uolui statim de parte ad partem transiré. Nouariensis uero episcopus cardinalatum renuntiauit non sine spe noui cardinalatus ab Eugenio obtinendi; que spes adhuc eum tenet.

DE LVDOVICO FONTANO 25

Lvdovicvs Pontanvs, medici filius, Perusii studuit tanteque memorie fuit ut arte magica, non natura uti putaretur. Santius fili pater fuit 1 Sánete Crucis: (beatus) Niccolò Albergati, + 1375-1443 card. 24 mai. 1426 E 1,1: 58; 219 1,2:36 II: 172; 179; 184 D250 0107,38 C65,23; 163,21; 388,15-390,2 11 duce: Filippo Maria Visconti, 1392-1447 E 1,1: 487 11:225 O 446F; 450E Atrebatum (= Arras) C44,8; 48,28; 388,15; 389,1; infra 73,11 regem: Carolum VII infra 72 ducem: Philippe le Bon, 1396-1467 B216 E III; 530 G28,24; 62,23 C109,4; 530,18546,5 13 Scotiam C45,5-46,31 E 1,1: 41; 173; 449 G56,15 O 443C 16 secretarium: C54,24 17 creato: 5 nou. 1439 19 factum; 20 jan. 1440 postea: 1442 25 Ludovico Fontano, 1409-39 CE 56 B96-108; 114-18; 134; 138; 158-60; 194; 216 E 1,1: 65; 326 II: 56; 193 C53,6; 58,9 O 479C Perusii c/ E II: 261 3 accessit 25 Medici

nihil mihi

5 nihil mihi

7-8 me sciuero; nescivero

16 postea

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

De uiris illustribus

5

10

15

20

25

7

qui etiam suspectas erat huius artis. maior in eo scientia quam prudentia fuit; nam et pueri eum in agibilibus delusissent. si quis obtinere aliquid uolebat ex eo; quamprimum adulari cepisset, uoti compos fiebat. magnum huius nomen propter peritiam juris utriusque fuit; nam scientia hec memoria magis quam ingenio constat, ex quo fit; ut stultus etiam possit esse juris peritus. istius memoria capacissima fuit: quicquid legit memoriter tenuit. Conductus est Florentie ad lecturam. post defecit; ob quam rem tamquam proditor depictus est per pedes suspensus meritoque infamis reputatus. exinde uocatus Romam ob singularem peritiam juris prothonotharius creatus est. sed cum altiora querit et non obtinet, ad regem Aragonum se recipit et ab eo cum Panormitano in legationem mittitur ad concilium, ubi multa egregie disputauit uisusque est hominibus diuinus potius quam humanus homo, missus est per concilium ad ducem Borgundie, archiepiscopum coloniensem pluresque alios, ubi quotiens locutus est omnes in stuporem adduxit. sed in reditu captas est uixque relaxatus per ducem Bauarie. Vni I solum Panormitano inuidit, quem sibi uel similem uel proxi- 6 mum judicauit. Cum omnes ex Basilea oratores principum recederent, is solum mansit spe cardinalatus habendi. sed peste superueniente mortuus est; quem ego in agone constitutum multis uerbis ad patientiam hortatus sum, cum is diceret non se credere Deum tam juueni sibi spiritum tracturum, qui multum adhuc Ecclesie prodesse posset, apud cartusiam sepultus est.

2 agibilibus infra 42,22 9 depictus infra 10,10 11-12 regem infra SO 12 Panormitano = Niccolò de' Tudeschi supra 3 13 concilium basiliense 15 ducem supra 6,12 coloniensem: Dietrich II von Mors, m. 1463 E 1,1: 104; 502; 507 II: 205-17; 241-46;252 G30,31; 61,23; 71,2 C60,6; 61,5; 66: 12,17; 186,23-189,15; 691,13 0 483C; 775A; 809A] 828C 17 ducem: Ludwig VII, 1365-1447 E 1,1: 344; 352; 592 II: 89; 265 III: pass 24-25 cartusiam infra 27,2; 104,26 B102 + n3

2 cum: cum aliquibus 23 sibi tam juveni

3 ex: ab

7 memoriae

9 dejectus

12 recepii

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

8

Enee Siluii Piccolominei DE NICOLAO PICENINO

4P

5

io

15

20

25

I Nicolavs Piceninvs Perusii natus haud obscuro loco, inopi tamen, ut sepe nobilitas paupertati subiacet, uir fuit parue stature, sed quantulus fuit, pulcer erat. in militiam profectus diu inter gregarios milites fuit, tirocinium suum sub Braccio peregit, qui uiri uirtute cognita hominem erexit. ac dum Aquilani urbem Braccius obsideret jamque procintus Ecclesie contra se ueniret, placuit Braccio certamen ingredi Piceninumque cum pama manu ad custodiam urbis reliquit, ne dum prelium esset opidani egredientes a tergo sese inuaderent. Sed Piceninus audiens uictoriam Braccii et contúrbalos hostes, clamantibus suis inexpertes se predarum esse, dum portam obseruant, custodiam reliquit; que res magna pars mine Braccii fuit, hoc unum Picenino imputatum fuit, sed militibus quam sibi ascribi debuit; nam ipse coactus erat. Sed mortuo in hoc prelio Braccio, is postea cum eius filio comité Gaddo ad Florentinos se recepii rectorque pueri fuit, quamuis titulus capitaneatus comitis esset ob reuerentiam patris. bellum tunc cum Philippe duce Fiorentini gerebant. itaque per uallem Lamoni dum Gaddus puer Piceninusque (qui locus est in alpibus Apennini) Florentinorum nomine Fauentiam peterent, incolarum superuentu (nam feroces illic rustici sunt) conturbatus est exercitus nobilisque puer occisus. Piceninus captus in potestate Antonii Guidonis et Nestoris, qui tunc Fauentiam tenebant, deuenit. sed plus eius captiuitas Florentinis profuit quam si uictoriam obtinuisset; nam dum est in carcere, docet fratres fauentinos utilius esse Florentinorum quam ducis parti fauere: ducem in remotis esse ait, Florentinos uicinos fore; ducem unica febre

9 Niccolò Piccinino, + 1380-1444 B162 E 1,1: 174; 188; 452 II: 186 C43,31; 52,7; 135,6; 160,34; 194,35; 258,1; 440,18 O 452F; 463A 5 Braccio infra 13 6 Aquilani infra 15,33] 18,16 15 filio: Jacopo Piccinino, 1423-65 C89,5 0448D 18 Lamoni cf C194,21 infra 11,1 22 captus: C194,20-22 Antonii Guidonis, Nestoris O 465C

1 add in marg summi folii 41v; qui uulneratus est sagitta sicut Eneas /ecce uiro stridens alis adlapsa sagitta est / incertum qua pulsa manu, quo turbine adacta, / quis tantam Rutulis laudem, casusne deusne, / attulerit; pressa est insignis gloria facti / nec sese Enee jactauit uulnere quisquam (= Verg. A. 12,319-23) cf infra 10,2 2 Perusiis 10 et: ut 13 potius add MS 22 Nestoris: hesteris 24 obtinuissent 24-25 fratres: cives 26 ducemque

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

De uiris illustribus

42' 5

10

15

20

25

so

9

moriturum esse aut ueneno aut alio quouis casu, ciuitatem immortalem fore; que si ad tempus jaceat, defi|ciente tamen duce ulturam 7 esse iniuriam. tum ducem pama stipendia suis militibus dare, Florenlinos ubertim pecunias tradere; se ductores belli | futuros, si ad Florentinos deficiant, qui omnes prestent et nobilitate et potentia; apud duces plures fore, qui eis non sint cessuri, meliusque esse cum Florentinis primum locum tenere quam cum duce tertium aut sextum. ac sic juuenes in suam sententiam traxit adeo, ut qui uictores essent jam uicti uiderentur; sic sepe plus lingua quam gladius conferì. Hac re magnum esse Picenini nomen cepit tumque Philippus hominem apud se habere magno studio quesiuit. nec deceptus est; nam more italico milites ad tempus seruiunt; quo finito liberi sunt possuntque cui uelint alteri seruire, etiam hostibus; non enim propter causam, sed propter pecuniam seruiunt. finito igitur tempore conducture sue Nicolaus ad ducem defecit magnoque honore susceptus est creuitque laus hominis, cum uictis apud Magalenum ducalibus exercitibus is solum hostibus diu restitit magnaque uirtutis sue ostendit experimenta. Cum nomen eius clarum esset jam ubique jamque dux exercitus creatus esset, Franciscus Sfortia inuidere homini cepit egreque tulit nouum hominem sibi preferri, hinc inimicitie modo occulte, modo aperte inter eos esse ceperunt. is Venetorum exercitus in pluribus locis nunc prostrauit, nunc fugauit: in Valle Tellina Georgium Cornarium deuicit, classem padanam immissis terrestribus militibus cepit; apud Imolam Florentinorum et Venetorum copias ingentes perturbauit septemque duces exercitus in potestatem recepii; Florentinos, qui Lucam obsidione cinxerant et uiginti atque eo amplius hominum milia cum infinitis machinis illic habebant, in campo prostrauit, quamuis sibi multo minores essent copie, Lucamque diu obsessam liberauit. Januenses qui se tutissimos suis in montibus reputant cum aduenis prostrauit, et usque ad menia urbis per uias inaccessas et asperrimas alpes depulsis incolis duxit exercitum recuperassetque tunc Januam, que jam rebellauerat, nisi qui arcem tenebant jam se dedidissent.

12 more italico c/ C257,29 15 defecit: 1425 22 Valtellina: 19 sept. 1432 gio Corner, 1374-1439 23 deuicit: 27 nou. 1432

Gior-

1 quovis alio 3 tunc 5 et (pr): ex 6 meliusque: melius praeterea 8 transit V 10 tuncque 21 et ducales ante exercitus scr et del V: praehent MS 24-25 septemque: denique 26 atque eo amplius om 27 illuc 32 dedissent

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

10

Enee Siluii Piccolominei

Is cum esset in campo uicinus exercitui Venetorum apud Adduam, 1 sagitta fortuito casu missa in magnum ducis Mediolani damnum neruum colli huius percussit. ex qua re uir alias intrepidus et infatigabilis, qui semper in negocio erat, media parte perditus est; nam latus sinistrum ex toto perdidit nec unquam postea illius lateris potens fuit. Is postquam duci seruire cepit, numquam uariauit inconcussaque 8 fide seruiuit suo principi, tum quia beneficia plurima bine recepii dux exercitus et marchio de peregrino creatus, turn quod Fiorentini eum quasi proditorem in palatio suo depinxerant; que iniuria eum asperiorem faciebat. sed Fiorentini postea metu concussi picturam deleuerunt. Cum exinde multis cladibus tam Veneti quam Fiorentini debilitati essent, misit Philippus Franciscum Sfortiam in agrum picenum, ut terram illam nomine Ecclesie suoque teneret; nam basiliensis concilii litteras habuit. post Piceninum in Tusciam misit, qui recepto Perusio Patrimonium Ecclesie undique perturbauit cepissetque Eugenium in Roma, nisi jam ipse male custoditus a Romanis fugisset; uolebant namque et ipsum ad basiliense concilium mittere. cepit tamen Romam. Pulcre tunc res Philippi erant ordinate; nam et Piceninus ex una parte Patrimonio Ecclesie recepto Florentiam uenturus erat et Franciscus ex alia Piceno inuaso. sed Franciscus sibi quam alteri melius cupiens Marchiam suo nomine possidere cepit marchionatumque sibi ab Eugenio impetrami pace promissa et capitaneatu. ob quam rem postea magne inter Piceninum et Franciscum dissensiones fuere, uixque per ducem prohiberi potuerunt ne manus consererent, cum sepe structis aciebus inuicem minarentur. sed uocatus est postea in Lombardiam Piceninus; comes autem Franciscus apertus Philippi inimicus ad Venetos defecit jamque licuit alterum alteri inimicari. Post exules Florentinorum Piceninum in Tusciam traxerunt, qui cum exercitu ad quintum lapidem et ad tertium uenit. Florentiam in-

10 depinxerant cf supra 7,9 24 capitaneatu infra 79,17

16 recepto : 1440 27 postea; 1441

23 Marchiam E 1,1 ; 188

19,11

1-2 Abduam 2 Milani 10 quasi: tamquam 13 tum 17-18 in Roma: Romae 20 res tunc ordinate om 22 ex alia... Franciscus om sed: et melius quam alteri 25 discussiones 27 minitarentur 29 jamque... inimicari om

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

De uiris illustribus 43r

5

io

15

20

25

30

11

gressus per uallem Lamoni; ubi alias|conflictus fuerat; jam enim Fauentini ad ducem redierant; nam is ipse Piceninus eos in bello apud Imolam ceperat. in Tuscia ergo jam Burgum Sancii Sepulcri in potestatem obtinuit tantaque trepidatio Florentie fuit, ut papa qui illuc confugerat iterum se capi timeret ac de fuga cogitaret. collegerunt tamen Fiorentini exercitum militesque Ecclesie ad se uocarunt; sic enim mandauit Eugenius. cum ergo in propinquo utraque essent acies, Franciscus Piceninus, Nicolai filius, auidus pugne contra patris preceptum cum lecta militum parte pontem quendam preteriit ac hostes inuasit trans pontem. ubi cum periclitaretur, dum pater auxilium filio prebet, et ipse discrimen incidit; amissa namque maiori parte suorum militum uix ipse cum filio euadere potuit. que res magnam gloriam Picenini obfuscauit: plures tunc Fiorentini capti caput amiserunt, aliorum bona qui | his fauebant confiscata sunt. 9 Is quoque Piceninus tractatu cum Veronensibus habito Veronam intrauit; sed cum ducales copie non subsequerentur, diffidens ipse ciuibus, cum Franciscus jam cum exercitu adesset, mox effugit et, quia debilis erat nee equitare poterat, cemicibus hominum ad magnum spacium portatus est. Hie Orlandum Palesinum omnibus dominiis spoliauit, hie Bononiam cepit suoque nomine tenuit. post cum Felice, qui jam papatum acceperat, contra Eugenium concordiam querens, cum ilium auarum inuenisset, cum Eugenio concordauit rursusque in agro piceno contra Franciscum Sfortiam fuit magnisque eum dominiis spoliauit. ad extremum uocatus Mediolanum, cum jam pax cum Venetis foret, mortem obiit ibique honorifice sepultus est. Fuit uir paucorum uerborum blesusque, justi et equi cupidus. quemcumque uirtute preditum sciuit, mirum in modum amauit. quod promisit, ratum fuit, rusticis fauit militesque spolia committentes pena graui multauit. filios moriens duos reliquit, Franciscum sihi dissimilem et Gaddum similem, sed nimis puerum, quibus com-

1 Lamoni supra 8,18 3 Burgum S.S. infra 33,25 5 confugerat: E II: 187 8 Francesco Piccinino, m. 1449 E 1,1: 38; 174 1,2: 58 II: 226 20 Orlando Palavisini E 1,1: 6 21 Felice infra 74 24 Sfortiam infra 12 25 mortem: 10 oct. 1444 E 1,1: 452 30 filios 0135,22

2 Fiorentini 17 aufugit

3 Molam 22 cum: eum

7 esset

8-9 praeceptum patris

11 in discrimen

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

12

Enee Siluii Piccolominei

misit moriens, ut ab Philippo suisque obsequiis numquam recederent.

DE SFORTIA

5

io

ls

20

25

i Sfortia uili apud suos loco natus Cotiniolam patriam habuit. parentes agricultores fuerunt. ipse mulionis officium secutus est; juuenis namque robustus domi manere nesciuit. in exercitibus ore rusticanas homo, sed lingua manuque promptus, cum sepe ex uili statu magnos fieri homines uideret, cepit tunc ipse predati belloque se committere, cumque uirtus sua laudaretur, adaugens animum plura belli egregia facinora commisit, relictisque mulis equestrem militiam nactus est breuique, ut fit, quando fortuna uhi obsequitur, in magnum uirum euasit ductareque cohortes cepit. Apud Nicolaum Estensem marchionem armigeris prefuit. quo tempore, dum essent inter Ottonem, qui tunc Parmam Regiumque tenebat, et marchionem simultates, uocatus est Otto ad colloquium, uir magnus et inter arma tenentes, nisi hoc unum gessisset, prudentissimus. is fidens Sfortie ad colloquium inermis uenit cumque castra marchionis intrasset salutassetque Sfortiam, illius gladio percussus est et occisus. ditatusque est Sfortia nefandis spoliis militiamque suam funestauit. Is postea in regno Apulie multa egregia belli facinora operatus est pluresque sibi urbes subiecit, quas et filius postea diu tenuit, donee rex Aragonum eum spoliauit. exinde Patrimonii Ecclesie partem sibi usurpauit, sed ueniente in Italiani Martino dux eius exercitus fuit contraque Braccium plures congressus habuit. Audiui ego ex patruo meo Johanne Tholomeo, qui sub eo militami, teinta eum eloquentia fuisse uulgari i tantamque fidem apud suos io

4 Muzio Attendolo detto lo Sforza, 1369-1424 C 193,4-23; 197,14 O 280D Cottignola 13 Nicolaum infra 21 14 Otto infra 21,6 22 rex infra 80 24 Martinus V papa, 1417-31 CE 66 G 16,6; 100,32 O 115C; 489C 25 Braccium infra 13 26 patruo E 1,1: 114 C199,2

4 Cotimolam MS que uilla est Emilie uicina Rubiconti add in summo folio V; quae villa est Aemiliae add MS 12 ductarique 13 modo Estensem legis, modo Extensem 18 est om 19 militiam

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

De uiris iUustribus

13

commilitones habuisse ut, cum diebus quindecim cum toto exercitu lateret essetque in nemore et aspera hiems niues sparsisset + audisse eum + miiites murmurare ac famem frigusque queri, tum ipsum per exercitum equitasse claraque uoce dixisse 'Boni animi estote, socii! to5 lerate parumper! tanta nobis paratur preda, ut omnes huius nemoris frondes auree sint future', credidisse sibi fere omnes libentique animo perseuerasse; nec enim mentiri ducem arbitrabantur. Is postea insecuturus Braccium, cum eum in regno Apulie trans flumen quoddam tenere exercitum sciret, flumen tranare uoluit cum44r 10 que mango quidam ex dilectis in flumine periclitaretur, dum | puerum adiuuare uult ne summergatur, et ipse aquarum uoraginibus absortus est. cuius corpus nusquam inueniri potuit, quamuis cura filii magna fuerit multique illud piscati fuerint, ut sepulture traderetur.

DE BRACCIO DE MONTONE 15

Bracctvs de Montone inter Perusinos nobili loco natus militiam cum tribus equis incepit creuitque breui tempore, fuit uir facundus, honesta facie, sinistri lateris impotens, crudelis, nihil religionis sapiens, mundane prudentie magnus, animo máximo. Commentaria Cesaris et Alexandri Historias clarorumque Veterum gesta sibi continuo 20 legi curabat sepeque eius in ore sermo is fuit: 'An hodie quoque alius Cesar fieri potest?' clero infestus fuit nihil post obitum esse ratus. temperaos tamen erat uini cibique nec luxurie sese dedit, sed omnis eius uoluptas in armis fuit et, ut de se rumor esset, optabat, nec ad se plus pertinere putabat, utrum bonum an malum de se diceretur, dummodo 25 diceretur. Is tria necessaria esse dicebat Florentinis bellum gerentibus: aurum, aurum atque aurum. quod postea in prouerbium uenit. arguii eum aliquando unus ex amicis, quod is dixisset Martinum papam eo

9 flumen: Pescara C 193,22 12 filii infra 17,26 Fortebracci, 1368-1424 E II: 166; 253 G100,32 627,22 O 465C

14 Braccio da Montone = Andrea C134-36; 193-94; 349,12; 598,19-22-

2-3 audisse eum V: audìssetque MS 5 parumper om 13 mandaretur 18 mundane: humanae maximus dummodo diceretur om

8 Aquiliae 12 nunquam Commentaria om 24-25

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

14

5

io

15

20

44v 25

30

Enee Siluii Piccolominei

miseriarum nelle deducere, ut missam sibi pro argenteo decantarci; nec enim honestum fore dicehat amicus sic de máximo pontífice loqui. ad quem Braccius 'Stultus es', inquit 'si hec me reris dixìsse; nam quo ego pacto argenteum pro missa dederim, qui nec pro centurn missis minimum es conferrem?' Postquam is auctus est, Tartaliam uirum robustum reique militaris peritissimum sibi socium asciuit ac cum eo contra patriam uenit Perusium sui juris facturus, cuius jam plura sibi opida uendicauerat. Perusini in armis eum expectauere Carolumque Malatestam, uirum illustrem magnique animi, belli ducem habuere. fuerunt exercitus admodum uicini nel procul erant a fluuio Thiberis. estus ingens affligebat homines, petiuerunt itaque Perusini duarum horarum indutias, ut fluenta preterire possent sibique et equis bibere. | nec renuit Braccius, n quamuis sibi non esset opus fluuio, qui per castra sua undique uasa aquarum cum zucharo habuit. sed dum Perusini bibunt ordinesque rumpunt, Tartalia 'Quid agimus', inquit 'Bracci? jam jam bonum est inuadere hostes, dum inordinati sunt.' cumque Braccius dixisset 'Indutias habemus', 'Quis' respondit Tartalia 'duas horas mensurabit?' ac sic in bellum itum est uictique Perusini sunt et Carolus captus. Hic Tartalia postea ad Sfortiam defedi, exin Martini stipendia suscepit, a quo proditionis reus judicatus capite truncatus est. sed dum ad supplicium duceretur 'Heu', inquit 'indignarn forti militi mortem subito; quod si scissem, numquam me capi siuissem. ' I Hicautem Carolus uir magni animi fuit multaque bella confecerat. qui etsi captus esset, aduenienti Braccio numquam assurgere uoluit aut caput detegere sed, se captiuum fassus, animum tamen incaptum dicehat. hic post centum milihus redemptus domi obiit. Exinde mox ciuitatis perusine dominus Braccius receptus est. due in ea urbe partes sunt: alii Nobiles, alii Raspantes appellantur jamque multis seculis inimici inter se fuerunt, ut numquam partes he simul in urbe fuerint. tune autem Nobiles exulabant; quos Braccius expul-

6 Angelo Tartaglia = Angelo Broglio, m. 1421 9 Cario Malatesta, 1368-1429 C598,16 25 assugere: C598,22 29 Nobiles, Raspantes: C598,19

4-5 pro centum missis sser plura 13 seque et equos 31-1 expulit

5 conferrem ex preberem 6 fortissimum 8 sibi 19 sunt Perusini 20-27 add in mg 31 quos: hos

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

De uiris illustribus

5

10

is

20

25

30

15

sis Raspantibus introduxit, et adhuc ibi sunt. Raspantes per uarias Italie ciuitates exulant. Post hec Braccius Tudertum, Ciuitatem Castellanam pluresque alias urbes Ecclesie sui juris fecit dicens indignum esse tantum dominium subesse sacerdotibus, quos solis decimis contentavi debere dicebat, quamuis uir sine religione nec decimas eis dedisset. Sic nomen eius grande factum est timerique ubique cepit. Fiorentini uiginti milia, Senenses sex milia, Lucani quatuor milia sibi in annos dabant ne eos offenderet; nec sic fidelis lucano domino fuit, namque cum Florentinorum litteris accepisset tyrannum illum extra Lucani esse morarique in Petra Sancta, repente die noctuque iter fecit priusque in agro lucano uisus est quam uenturus audiretur, quamuis plurium dierum iter cum exercitu facturus esset; cepissetque tunc Lucani nisi Jacobus, Marci filius, ciuis senensis per celerem nuntium Lucanum de aduentu Braccii premonuisset. qui uix duabus horis ante Lucam intrauit quam Braccius ueniret. asportauit tamen Braccius magnam predam pluresque captiuos adduxit. Tyrannus, qui tunc Lucam tenebat, ex uili gradu arripuerat dominatum. post cum fratrem timeret, cum eum de adulterio conuicisset, ned dedit. post longum tempus cum Fiorentini eum obsedissent, siue fictum fuit siue uerum, proditionis contra ducem Mediolani, qui Franciscum Sfortiam sibi in auxilium miserai, accusatus per Antonium Petruccium equitem senensem captus est et in Lombardiam ductus in carcere mortuus est. Post hec Philippus Mediolanensium tyrannus audita hominis fama preponere suis eum exercitibus uoluit, quinqué milia equitum sub stipendio sibi tenere et annis singulis centum milia ultra stipendium dare. sed homo cordatus sibi militare uoluit; nec enim desperabat Italie sibi regnum uendicare. Plura sibi aduersus Ecclesiam bella fuere minabaturque papam expeliere uelle, simulque et regno neapolitano et Ecclesie Patrimonio inhiabat, et, quia urbs Aquila clauis Regni uidebatur, hanc summa ui

10 tyrannum: Paolo Guinigi, 1376-1432 II: 71 C262,29; 285,27; 349,35; 352,5

11 Pietrasanta 22-23 Antonio Petrucci E 33 Aquila CI 16,33; 134,21; 193,33 0465C

7 ubique om 9-10 nam 10 accepisset ex Florentinorum literis Braccius tyrannum om 14 ciuis: omnes senensis: Senenses 15 uix: mox 16 apportauit 17 advexit MS: abduxit mallem 18-24 add in mg 26 eum suis 26-27 equitum... milia om 29 Italicum

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

16

5

45r 10

15

20

25

30

Enee Siluii Piccolominei

nisus est expugnare, quatuordecimque mensibus tam hieme quam estate obsidionem illic tenuit. sed Martinus timens ne capta urbe Romani ueniret Braccius, uti minabatur, exercitum collegit statuitque opem obsesse ciuitati ferre. Braccius alacer aduentum hostium expectabat et structis aciebus in plano morabatur. copie Ecclesie per montem ueniebant nec descendere nisi paulatim poterant, miseratque Braccius pedites eisque preceperat ut, cum nuntius ueniret, iter prerumperent descendentibus; facile namque pauci pedites multorum equitum iter poterant impedire. inten|debat enim Braccius, post- 12 quam | media pars hostium transiuisset, iter precludere et cum his qui transissent bellum aggredì eosque prosternere. nec dubius erat omnes captos esse qui sic descenderent, rursusque Piceninum ad custodiam urbis collocauerat, ne se ciues irrumpentes a tergo inuaderent. cum ergo sat hostium descendisse putauit, nuntios ad pedites misit, qui perturban uiam preciperent. sed fuerunt hostes huius quoque rei premoniti insidiasque inter Braccium et pedites habuerunt, que nullum nuntium transiré permiserunt, et sic non mouentes se pedites, quia mandatum non habebant, uniuersos hostes descendere permiserunt. quod cum Braccius uidisset, etsi doluit, minime tamen animo fractus, hortatus pro tempore suos bellum aggressusque tanta ui pugnauit, ut quinqué hostium acies perturbaret semperque robustior apparerei, milites autem qui ad custodiam urbis erant, ubi hostes pertúrbalos uident, egre ferentes se preda priuari relieta custodia in campum currunt. sed erant adhuc multe hostium acies integre, que de nouo certamen incoarunt. tum et populus aquilanus, qui magnus est et ferox, urbem armatus exiuit, ac sic duplici malo circumuentus Braccius a tergo et a fronte, licet suos plurimum hortaretur, disturbatus est omnisque suus exercitus infractus. Quod ille uidens fugam arripuit; sed insecuti sunt eum duo Perusini ex Raspantibus, familiares Ludouici de Michelozis, qui eum norant nuncque ab una parte, nunc ab altera fugientem feriebant. quibus ille

2 Martinus supra 12,24

12 Piceninum supra 8

30 Ludovico Michelotti C135,30

1 nisus: conatus quatuordecim 12 descenderant 13 a tergo irrumpentes 14 sat hostium: sic hostem 15 perturbare inciperent 20 tantaque V: tanta MS 21 quinqué: quamprimum 22 milites: illi ubi: ut 24 multae adhuc denuo 25 populos et {alt) om 25-26 urbe 26 malo: modo

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

De uiris illustribus

5

io

15

20

25

17

'Heu, miseri, quid agitis?' inquit; 'pauperes estis; sinite me abire. ite mecum: magnos uos faciam; nam etsi hie conflictus sum, non tamen res mea ubique periit. scitis nomen meum magnum esse multasque urbes mihi obedire. si liber sum, magnus sum. semate me et uos.' sed frustra locutus homo est; nam immortale odium erat. uulneratum igitur in gula Braccium capiunt et in castra reducunt. ad quern cum omnes hostium duces uenissent et hominem honorarent solarenturque et multa quererent, numquam locutus est uerbum siue quod non poterai, siue quod magnus animus post conflictum loqui non dignabatur. Vixit I ad tertiam diem mortuusque in excommunicatione, portatus Romam, apud Sanctum Laurentium extra muros in loco profano sepultus est. sed eum postea instante Nicolao de Fortebracciis, qui fuit ei proximus et uir potens in armis, pontifex Eugenius absoluit defossumque in ecclesia perusina cum magno honore sepelliri mandauit, quamuis eius cadauer, siue ossa, dum | Perusium portarentur, ingens 13 grando cum tempestate secuta fuerit, que uniuersos agros ac uineas excussit. Hic Nicolaus terribilis Ecclesie hostis fuit qui aliquando sibi seruiret. crudelis erat ac pro leui causa suos armígeros propria manu occidebat. is prius Nicolaus de la Stella dicebatur ductorque Florentinorum fuit contra Lucanos. sed non profecit. dum inimicus Ecclesie est, ex improuiso circumuentus ab hostibus certamen iniuit, in quo, dum ferocius quam consultius preliatur, gladio confossus interiit.

DE FRANCISCO SFORTIA Franciscvs Sfortia, prioris Sfortie filius, mortuo patre admodum juuenis Philippi ducis mediolanensis adiutus pecunia milites conuo-

12 sepultus; C134,26; 194,9 Niccolò Fortebracci, m. 1435 E II: 61; 166 13 proximus: nepos absoluit; E II: 166; 253 20 Niccolò della Stella, m. 1435 infra 31,7 C135,26 22 certamen; Fiordimonte 26 Francesco I Sforza, 1401-66 E 1,1:351 II: 61; 186; 212; 225-27; 238; 250; 264-66 III: 377; 456; 476 C pass O 447A; 463A prions supra 12,4 27 Filippo Maria Visconti supra 6,11

1 ite; venite 3-4 scitis... obedire ow 5 nam om immortale enim bum: contra exercitum 17 concussit 18-24 add in mg

8 est uer-

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

18

5

io

15

20 46'

25

30

Enee Siluii Piccolominei

cauit atque positurus cum eis rationem libros mutui afferri jussit, in quibus omnes fere milites es magnum patri debebant, dixitque illis: 'Commilitones, mei patris mortem scitis; illi plura debebatis, sed ego heres sum et quod patri debuistis, jam mihi deberetis. sed libero ego uos omnes ere omnique uinculo, quo patri tenebamini. estote igitur liberi ut, cuicumque seruire uelitis, sit uestrum. si mecum continuare uultis, libenti animo uos recipiam nec uerebor meum corpus uobis committere qui paternum custodiuistis, sed fortunam meam omnem uobis credam uosque uti duces sequar, qui longam militiam sub patre cum honore degistis.' Quo sermone simul et beneficio libertatis allecti milites nullum se alium passuros imperatorem clamant quam eum, cuius patris se militie cingulis omarini, factus est ergo communi omnium uoce dux exercitus nouaque militie sacramenta recepii. Exinde Martino pape Franciscus seruiuit missusque contra Braccium uictoriam apud Aquilani obtinuit tenuitque patris dominia que in Regno habuit, Beneuentum, Troiam, Manfredoniam pluraque opida usquequo rex Alfonsus Regno potitus eum priuauit. Post hec Franciscus in Lombardiam se recepii, ubi eum Philippus dux magnifiée honorauit titulumque domus sue Vicecomitum et arma tradidit; filiam quoque unicam, nomine Blancham, quamuis illegitimam, in matrimonium | promisit; qua spe sepe eum frustratus est. huiüs plura in Lombardia fuerunt clara belli facinora. contra ducem Sabaudie Philippi tulit insignia Sabaudiensesque fugauit; marchionem Montisferrati, qui cum Venetis sapiebat, dominio expulit multisque in locis gloria rei militaris enituit. itaque par contentio inter ipsum Nicolaumque Piceninum erat. quamuis enim dux militie Nicolaus esset, non tamen inferiorem se Franciscus putabat, qui gener principis habebatur. sed uetus odium, quod inter Sfortiam Bracciumque fuit, nondum erat extinctum. hinc uocati sunt Bracciam, hinc Sfortiam. Francis-

16 Aquilani supra 8,4; infra 15,33 sgq 17 opida c/E II: 146 18 Alfonsus 80 21 Bianca Maria Visconti, 1423-68 E II: 238 C194,13; 195,16 O 447A; 462E; 868F 23 ducem infra 74 24 marchionem; Giovanni Giacomo E 1,1: 24 II; 295; 447; 478; 494 26 contentio: O 463A 27 Piceninum supra 8

1 atque: et quia mutui: matri 2 dixit 8 custodistis 10 duxistis 14 novaeque 20 et Vicecomitum arma 23 fuerunt in Lombardia 26-27 et Nicolaum 29 sed om30 Sfortiani, hinc Bracciani

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

19

De uiris illustribus

5

lo

15 46v

20

25

30

cus istis, Nicolaus | illis prefuit, cuius locum Franciscus Piceninus sub- 14 iuit. dilectius tamen in Longobardia nomen Francisci fuit quam Nicolai; nam hic Tuscus, Ule ex Romandiola Semilombardus habebatur. turn uero spes successionis fauorem populi Francisco conciliabat. Post hec cum Franciscus in Marchiam contra Eugenium mitteretur, ut prouinciam nomine concilii susciperet, is earn sibi uendicauit; nec enim ex duce bene contentus recesser at. dixerat quoque, si oculum perdidisset Mediolani, pro eo non rediret. multe inter ipsum discordie et Nicolaum fuere, numquam tamen beUare totis uiribus contigit; nam commissarii ducales impediebant. concordatus post Franciscus cum Eugenio Marchiam suscepit in titulum. totisque uiribus insecutus est ducem ac Venetis et Florentinis adhesit, ex quibus ingentem auri summam quotannis recepii. uexiUifer quoque Ecclesie creatus est; post et omnium Venetorum imperator creatus in beUo contra Philippum eminere non est aspernatus. itaque reuocatus est ex Tuscia Piceninus magneque copie utrimque parate sunt uastatique agri ubique. ad extremum quasi suspitionem | Venetis incussurus dux Mediolani, dum beUa parant, de pace tractat ac Franciscum comitem omnium arbitrum differentiarum eligit. fort asse non putauit Venetos accepturos filiamque suam secreto, que jam matura esset, dare sibi promisit et pro dote urbem cremonensem. sed Veneti perspecta Francisci erga se fide simulque Fiorentini et Januenses arbitrium acceptarunt; quod non sine damno ducis factum est, cum is magna dominii parte multatus fuerit: Franciscus uxorem recepii et Cremonam in potestatem, ubi solemnes cum Blancha nuptias celebrauit. tuncque a principibus Italie cepit illustris uocari, tamquam non sua uirtus, coniugis origo eum illustraret. post in Marchiam se recepii, ubi a rege Aragonum infestatus interdum succubuit, interdum uicit, fratrem denique in Esculo qui rebellauit amisit cum pluribus militibus; adhuc tamen potentior est in Marchia, uir enim consilii potens, corpora pulcer, in equo splendidus, tardus ad iram, in re qualibet maturus. quia quicquid habet, militum est, parum sibi retinet, militiam splendidam habet.

24 uxorem: 1441

Cremonam E II: 238 CI95,17

25 celebrauit: 1441

1 istis: illis illis: istis 2 Lombardia nomen om 6 earn: causam 9-11 contigit... uiribus om 15 imminere ex: a 17 quasi: eum 19 elegit 20 secreto om que: quum 24 in potestatem: item 26 illustrius sed add MS 28-29 Esculo: Esulb 29 potentia

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

20

5

]0

15

20

25

30

Enee Siluii Piccolominei

Is cum esset in agro bononiensi insidias passus est; nam Baldassar Aufidius, qui tunc Bononie preses erat ac militiam regebat summi pontificis, capere eum dolo uoluit Nicolaumque Piceninum in subsidium aduocauit. sed non annuii Piceninus Franciscumque premonuit. itaque incidit Aufidius, homo nequam, in laqueum quem fecerat, captusque in Butrio in carcere firmano necatus est magnisque suppliciis affectus. Verum quia de Baldassare fecimus mentionem, non ab re est unum eius sceleratissimum factum referre. Antonius de Bentiuoliis, eques et juris interpres, domo nobilis ac princeps | patrie, per factio- 15 nem diu extra Bononiam, | annis circiter quatuordecim (nam quamdiu Martinus rexit numquam intrare patriam potuit, sed in curia cum stipendiis tenebatur) ut uero Bononia ad Eugenium rediit, et ipse domum repetiit. conuenire igitur ciues, uisere eum domi, congratulari reduci, hortari ut maneat, mittere muñera, sequi eum quocumque iret. turn Baldassar ueritus ne hic sibi urbem subiiceret, ut sunt Bononiensesdominandi cupidi et, quamuis hinc se jactent stulti, hominem ad se uocat in pretorium quasi consilium initurus secum. uenit homo atque, ut ante capellam fuit, in palatio arreptus a satellitibus per scalas tractus est nec permissus loqui uel unum uerbum. absque confessione, absque communione, sine ullo spatio penitentie intra palatium circa limen porte truncatus est uixque dicere potuit 'Adiuua me, Dei genitrix.' Hoc factum adeo ciuibus displicuit ut tantus uir nobilis, potens, doctus, precipua bonitate preditus, non confessus neque condemnatus sic necaretur, ut paulo post ciuitas ipsa Eugenio rebellauerit Piceninoque se tradiderit, quo tempore et Anibal, filius Antonii illegitimus, urbem intrauit multasque cedes fecit ac postea cum Baptista de Cannetulo excluso Picenino urbem rexit. sed nec ipse diu uixit; nam postea Baptista eum occidi fecit et tunc pars de Bentiuoliis insurgens Baptis-

1 Baldassare Baroncelli, m. 1436 9 Anton Galeazzo Bentivoglio, 1390-1435 C160,31 12 Martinus papa V supra 12,24 13 rediit: 1435 27 Annibale I Bentivoglio, 1413-15 E 1,1; 579 €160,33-161,8 O 452D 28-29 Battista Canetoli, 1390-1435 E 1,1; 579 C160,33-161,2 O 451B 29 postea: 1445 2 et 5 Ausidius 16 Butrino 8 abs 9-14 Antonius... repetiit constructio claudicai 9 Bentivoglis 10-11 pro factione 24 convenere invisere 1415 congratulari... maneat om 16 hic otn subiiceret urbem 20 uel: ad 24 potens om 25 nec 30 Bentivoglis

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

De uiris illustribus

21

tam ipsum interemit pluresque suorum neci dedit, combussitque domos. et sic nunc ciuitas stat, quamuis ex more suo non diu mansura credatur.

DE NICOLAO MARCHIONE EXTENSI 5

io

15

20

25

Nicolavs Marchio Extensis patri, quamuis illegitimus esset, successit. Ferrariam, Mutinam Regiumque tenuit. Ottonem Parmensem, uirum magnificum ac in armis potentem, per ministrum Sfortie interfecit eiusque sibi dominia usurpauit. Vir magni consilii fuit. | cum inter Philippum ducem Mediolani ac Venetos perpetue lites essent et immortalia odia is, quamuis esset médius suaque dominia cum Venetis et duce confinarent, ita tamen se habuit, ut non isti uel illi amicus, sed mediator crederetur; immo et sepe arbiter inter utramque partem fuit, nam et quotiens de pace tractaretur, plerumque apud Ferrariam transigebatur et oratores habebantur. ex quo factum est ut, quamuis tota Gallia Padana, que nunc Lombardia dicitur, bellis flagraret, sola Ferraría et adiacentes partes subdite pace fruerentur. quicumque enim transitum uoluit admissus est, si sine damno transiret. Veneti, qui diu terram Polesini tenuerant, eam sibi restituerunt. Tantain justifia et pace subditos suos tenuit ut, quamuis filias et uxores eorum ad concubinatum sibi assumerei, tamen ab omnibus amaretur. \ fuit uir pinguis, letus, facetus, uoluptati deditus. ex ore eius auditum est nullam uoluptatem se scire qua non uteretur, si posset, concubinas habuit admodum multas, ex quibus plurimos liberos suscepit. rustici et ciues non egre tulerunt filias suas ab eo rapi, cum scirent possibile esse filium qui ex illa nasceretur regnare, uxo-

5 Niccolò III d'Este, 1393(94)-1441 E 1,1: 2 1,2: 87; 90 O 450F patri: Alberto V 6 Ferrariam: C164,18 7 Ottobono Terzi C193,15 supra 12,14 7-8 interfecit: 1409 26-1 uxores: 1) 1394 Gigliola da Carrara, m. 1416; 2) 1418 Parisina Malatesta, m. 1425; 3) 1431 Ricciarda da Saluzzo, m. 1474

1 combussit 2 ex: de 5 Estensis supra ad 12,13 7 et 9 ac: et 11 confinaret 14 transigebatur correxi: transigeretur V 14-15 habebantur correxi: haberentur V 24-25 liberos plurimos

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

22

5

48' 10

is

20

25

Enee Siluii Piccolominei

res legitimas duas habuit; ex ultima etiam prolem suscepit, sed non sibi in regno substituit. fuit admodum felix, sed non siuit fortuna eum semper esse felicem; nam filius, quem ex concubina susceperat, admodum pulcer et moratus primam eius uxorem adulauit ac ex illius prouocatu cognouit. quod cum marchio comperisset, usus magis rigido quam sapienti Consilio et filium et coniugem truncari capite jussit durumque sibi et suis ciuibus spectaculum prebuit; que res cursum sue felicitatis interrupit. Is postea Leonellum fratrem illius in dominio sibi substituit, 1 quamuis illegitimum et quamuis proles legitima esset. quod cum Giliolus, uir potens apud eum, improbaret, neci datus est. Marchio ipse Nicolaus Mediolanum uocatus gubernationem nomine ducis suscepit ibique mortuus est, in omni uita felix, si filii calamitas et coniugis crimen non interuenisset; sed sic fata uolunt. fatuus preterea est, qui suam spem in uoluptate collocai; finis enim uoluptatis penitudo est. is moriens successionem Leonelli filii adamauit. Hic uir litterarum studia plurimum amauit fauitque ingeniis; Hugonem namque Senensem, qui fuit omnium medicorum sue etatis princeps, quo nemo in cathedra melius legit nec in cameris jocundius egros uisitauit, cum magna stipe ad se uocauit pluraque sibi tradidit et possessiones et domos ac ipsum et familiam ditauit. is quoque Guarrinum Veronensem grece ac latine peritissimum oratorem, ut suos instrueret filios, ad se accersiuit ditatumque in magno honore habuit. nec Johannem Laurispam Siculum utriusque lingue peritum neglexit, sed eum Meliaduci filio prothonothario magistrum tradidit ac possessionibus et beneficiis ditauit. qui hodie secretarius est apostolicus.

3 filius: Ugo Aldobrandino, 1405-25 C602,17; 623,16 concubina: Parisina C602,17 9 Leonellum infra 23 18-19 Ugo Benci, + 1360-1439 E 1,1: 3; 503 II: 176 III: 160 O 450F-451A infra29,31 22-23 Guarino da Verona, 1374-1460 E 1,1; 28; 222; 329 II: 143 C167,8; 317,12 O 451A m/ra 23,3; 35,24; 36,1; 40,7 25 Giovanni Aurispa, 13761459 E 1,1; 2; 222; 329 C167,ll O 451A ¿«/ra 36,20-21 26 Meliaduse, m. 1452

2 non add MS infra 105,27

9 qui ante tamen add MS eum; ipsum 19 exceptus

12 Caesar Fridericus

13 adhuc V cf

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

De uiris illustribus

23

DE LEONELLO MARCHIONE EXTENSI

5

48v lo

15

20

25

Leonellvs Marchio Extensis Nicolai filius, quamuis non integer genere, integerrimus tamen uirtute patri successit. qui sub Guarrino edoctus et carmen facere et epistolam scribere optime nouit. filiam Jobannis marchionis Mantue duxit uxorem; qua mortua illegitimam regis Aragonum filiam suscepit. hec cum ad eum uenisset per Venetias transitum habuit, et in Realto propter populi magnitudinem plures submersi sunt; nam latera pontis ceciderunt. is patriam suam in magna pace gubernat; qui etsi | non reputatur patri equaliter liberalis, tamen eque prudens est et magis castus; coniuge namque contentus est, admodum diligitur. Cum Fridericus Cesar me Romam ad pontificem Eugenium misisset, mandata | mihi ad hunc dedit; ideo me in reditu eum uisere de- 17 creui, quem comperi in uilla, cui Portus est nomen. arx ibi est admodum insignis, sunt et extra arcem domus egregie, quas Nicolaus pater ad uoluptatem parauerat. is ubi me adesse sensit, jussit in domo paterna me recipi atque parari prandium, quod sumptuose fecit, post dum adhuc consederem, exiuit hic arcem puerosque suos pila ludentes contemplabatur, quasi me expectans; ad quem cum uenirem, suauibus uerbis receptus sum. communicata sunt illic inter nos que cesar mandauerat; nam res magni erant ponderis, et sic ad horas duas collocuti sumus. In sero uenit frater eius admodum pulcer, Borsius nomine, quem Ferrarienses quasi deum colunt. hic forma plusquam dici potest pulcra est, facetus et modestus, liberalitate insignis, robustus corpore, nulla in eo menda est. multa mihi is retulit cesari communicanda plurimumque ob reuerentiam cesaris me honorauit. reuertebatur is tunc a rege Aragonum, cum quo mensibus sex fuerat. post ego iter arripiens in Alamaniam redii.

2 Lionello d'Este, 1407-50 E 1,1: 227 1,2:83-91 F179-81 C165,20 O 450F Nicolai supra 21 non integer: mater fuit Stella dei Tolomei detta dell'Assassino 3 Guarrino supra 22,22-23 4 filiam: Margherita Gonzaga, m. 1439 infra 24,5 6 filiam; Maria d'Aragona, m. 1449 E 1,1: 175 C165,20-22 infra 84,10 12-13 misisset: 1445 23 Borso d'Este, 1413-71 E I, 1: 548 III; 609 F178-79 €165,25-167,7; 199,27200,30; 239,7; 246,30 O 772F 27 rege infra 80 29 Alamaniam: G51,9 2 sinit 4 et moratus om adaulavit V; adamavit 9 domino 10 Giliolus: filiolus 12 Nicolaus om 14 hic uir om adamavit 25 Aurispam

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

24

Enee Siluii Piccolominei DE JOHANNE FRANCISCO DE GONZAGA

5

49' io

15

20

25

Johannes Franciscvs de Gonzaga patri in dominio Mantue successit. in bellis, que Veneti aduersum Philippum Mediolanensium ducem gessere, cum Venetis plerumque sensit ductorque fuit exercitus; quod dum egit semper sibi bene successit. filiam unam Leonello Extensi in matrimonium coppulauit, que mortua est; altera, quam pulcherrimam aiunt et in litteris peritam, religionem post patris obitum ingressa est. | filio seniori uxorem ex domo brandeburgensi dedit, sororem eius marchionis Friderici, qui nunc est elector imperii, Barbaram nomine, non minus moribus quam forma laudabilem. Is cum Sigismundus ex Roma rediret Mantuamque transiret, magnos illi honores impendit; ob quam rem Sigismundus ei marchionatus contulit dignitatem urbique mantuane uniuersalis studii, uel scole, priuilegia concessit; quod turn Albertus, turn Fridericus Cesar postea confirmauit. Post hec Ludouicus primogenitus eius relieta domi uxore ad ducem mediolanensem defecit; que res adeo patrem exasperauit, ut eum mox emancipauerit penamque capitalem fecerit, si quis eum in eius dominiis filium suum appellaret. Sigismundo quoque scripsit, ut eum successione marchionatus priuaret; timebat enim ne suo jussu filius abiisse crederetur Venetique propterea minus sibi crederent. | sed Sigis- 18 mundus nihil horum fecit, quamuis tunc Philippe duci esset indignatus. Ludouicus autem magno honore Mediolani suscipitur atque inter alios belli ductores magno loco habetur. Fit suspectus marchio Venetis; ob quam rem et ipse postea reconciliatus filio duci se junxit et in campis contra Venetos militauit. spes fuit ex hoc marchionis motu Venetos comprimi secuturumque ferra-

2 Gianfrancesco Gonzaga, 1432-44 E 1,2: 5; 44; 106 5 filiam; E 1,1: 175 C165,20-22 supra 23,6 6 altera: ? 8 uxorem: Barbara, 1422-81 E 1,2: 170; 247 C169,ll 9 Friedrich II, 1413-71 11 Sigismundus infra 45 12-13 marchionatus 53,20 14 Albrecht II, m. 1439 Fridericus infra 59 16 Lodovico, 1444-78 C219,34; 246,19; 247,35; 248,3; 601,25; 707,11; 776,26 O 450E infra 25,20 16-17 ducem: Filippo Maria Visconti supra 6,11

3 adversus 10 quam: et 22 duci om

4 quod: quem 5 sibi: ei 8 Brandeburga 9-10 non minus om lì ex om 13 uel scole om 14 Ferdinandus 15 confirmarunt 25-26 reconciliatus filio add in mg

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

De uiris illustribus

5 491

io

15

20

25

25

riensem marchionem. sed is, ut pacem habuerat cum Veneris, obseruauit promissaque Verona erat Mantuano, si caperetur. que res non parum duci nocuit; nam Veronenses inuiti dominatum Mantuanorum ferebant. Veneti autem magna ui restiterunt ipsique Mantuano Pischeriàm opidum abstulerunt et nonnulla aba fortibzia, que numquam recuperare potuerunt Mantuani. I Juuit autem Venetos in hoc bello constantia Brixianorum, qui sex mensibus obsidione cincti, quamuis penuriam rerum haberent, quamuis muri ex magna parte missent machinisque dietim urgerentur, quamuis agri undique uastarentur, numquam tamen de deditione uerbum lecere; erant enim Guelfi qui ciuitatem custodiebant, nec Gibellinum ducem amabant, cuius el i am dominatum tyrannicum arbitrabantur. itaque necesse fuit dissoluere obsidionem. in pace, que post acta est, jussus est marchio Lignanum opidum, quod a Veneris eripuerat, restituere, sed que perdiderat recuperare non potuit. Itaque penituit eum consilii sui morbumque post incidit, qui eum per plures annos extenuauit. tandem ut christianum decet sacramentis ecclesie recessit testamentoque facto uitam expuit, quatuor filiis superstitibus. Sed Ludouicum marchionem sibi substituit, qui hodie cum multa sapientia regit, amicus tamen ducis mediolanensis infensusque Venetis, quem et Fridericus Cesar in marchionatu confirmauit. secundo genii us Carolus de Gonzaga, uir corpore pulcer et animo magnus, in armis nutritus multumque peritia rei militaris prestans, qui hodie sub Philippo duce non paruum exercitum ducit. Lucidus ecclesie promissus erat, sed nondum eius propositi est. is epistolam ornate scribit et carmen erudite facit. cui magister fuit Victorinus, grece ac latine lingue peritissimus.

18 quatuor: Luigi III il Turco; Carlo; Alessandro; Gianlucido 23 Carlo, m. 1456 E II: 226 C70,l O 448D; 450E 25 Gianlucido, m. 1448 27 Vittorino da Peltre, 13781446 C169,9

3 Mantuanum 5 fortalitia 9 quamuis: et 9-10 machinisque... uastarentur om 11 qui... custodiebant om 12 ducem: dominum amabant: volebant 16 in morbumque 17 contaminavit sacramenta 18 recepit exuit 22 marchionem

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

Enee Siluii Piccolominei

26

DE FRANCISCO FOSCARI 50r

5

10

15

20

50' 25

I Franciscvs Foscari dux; dum apud Johannem papam in Cremona legationis munus obiret, in ducem Venetiarum electas est. sub quo magni motus in tota Italia fuerunt ipsique populus uenetus plurima bella gessit, nunc aduersus Sigismundum Cesarem, nunc contra Philippum ducem Mediolani, nunc contra Januenses. is Venetos mari contentos parumque terre fidentes adhortatus est bella terrestria gerere. cumque senes dissentirent, juuentutis concilia juuit bisque adhesit. Sub hoc igitur Pippus Spanus Florentinus, qui jussu cesaris Sigismundi Húngaros in Forum Juliiduxerat et u erat magno terrore Venetis incusso, placatus est; aiunt enim quidam matrem sibi scripsisse ne contra patriam tam ferox ueniret, ne UH que se genuerat decus auferret. quidam dicunt flascones auro plenos sibi fuisse transmissos; quod non est uero simile; nam maior dominus futurus erat uincendo quam retrocedendo. Hungari tamen infesti alienigenis libenter detrahunt. hic Pippus ex paruo statu per Sigismundum usque adeo exaltatus erat, ut sepe diceret Sigismundus 'Si Pippus uellet, extra regnum me pelleret. ' hic post in regno pacifice mortuus est. sed nemo suorum sibi successit periitque simul et ipse et sui omnes. Hoc igitur retrocedente remansit Ludouicus dux de Deck, qui fuit patriarcha aquilegiensis, uir magnus carpare ac animo maximus, sed non multi consilii. hunc ego Basilee noui, cum Venetos in causam traxisset. cum eo quoque ex Vienna Austrie usque Basileam iter feci 1 fuique in loco sue originis, ubi sepulti sunt maiores eius; nomen loco Nulant. hic cum esset Basilee, excommunicari Venetos fecit et, licet Veneti octo milia sibi in annos offerrent, numquam ac-

2 Francesco Foscari, 1373-1457 CE 97 E I, 2: 179 III: 260 G61,22 C87,21; 210,3, 217,3 O 450D; 762D Johannem antipapam XXIII, 1410-15 = Baldassare Cossa, m. 1419 B80; 84; 172 E II: 164 G16,6; 71,2 €102,4; 368, 1; 691,31 3 electus; 1423 5 Sigismundum infra 45 5-6 Philippum supra 6,11 9 Pippo Spano = Filippo Buondelmonti degli Scolari, 1369-1426 C152,28; 212,21 O 380F 10 Friuli 21 Ludwig von Teck, m. 1439 B134-36; 194 E 1,1:66 C52,28 0 446D;457C 24 Vienna: E 1,1: 80-84

2 dux stria

orncum 8 Consilia

4 tota om

ipseque

5 contra: adversus

7-8 gerere terre-

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

De uiris illustribus

5

10

15

20 sr

25

30

27

quiescere uoluit. mortuus est postea illic ex peste, quamuis esset grandeuus, sepultusque est apud cartusiam. et quamuis in herba quadam confiderei, qua plurimos liberauerat, [sed] seipsum curare non potuit, hunc Veneti, quia Pippo Spano Sigismundoque copiis transitum dederat, ex Foro Julii eiecerunt totamque illam terram occuparunt, ubi plures sunt ciuitates ad ecclesiam aquilegiensem pertinentes, quas usque in hanc diem Veneti in potestate habent. Sub Francisco hec acta sunt; sub hoc quoque Brixia capta est, Bergamum quoque receptum multaque in Giara Addue opida capta constitutusque limes inter ipsos et ducem Addua fluuius. sub hoc Rauenna recepta est, sub hoc | Franciscus Spinola Januensis, uir mag- 19 ni animi, qui classem magnam contra Venetos armarat, captus est. Hic Spinola diu fidelis duci fuit; sed cum rex Aragonum in mari uictus captusque et Mediolanum ductus libertati donatus esset, indignatus hostem sue urbis qui captus esset dimitti, cum ab eo Sardinia, Corsica ac Sicilia recipi potuissent, simulque intollerabile jugum Opizini de Alzate, qui tunc Januam regebat, conciues suos ad rebellionem duxit nec umquam post Janua ad ducem uenit. sed ñeque is magnus factus est, sed continuo decrescens ipse quoque apud Januenses suspectus factione ciuium depulsus est rursusque ducis mediolanensis auxilium implorami, ac sic obiit minor quam uixerat. I Sub hoc Foscaro urbs patauina que conspirare ceperat tutata est, ac captus Marsilius neci datus. sub hoc Carminiola propter suspitionem interemptus. Sub hoc facta concordia est inter Sigismundum et Venetos factaque est confederatio contra ducem Mediolani conclusumque est communibus uiribus ilium depellere; nam Veneti antiqui illius hostes erant. Sigismundus deceptum se ab eo conquerebatur. itaque pacta erant ut, quicquid ultra Adduam reciperetur, imperio cederei, quicquid citra inuaderetur, Venetis. deditque tunc Sigismundus titulum Venetis de Padua, Brixia et Bergamo; Veronam ac Vicentiam dare

2 cartusiam supra 7,24-25 infra 104,26 9 Ghiaradadda 11 Francesco Spinola, m. 1442 C215,21 14 uictus infra 82,12 16-17 Opizino de Alzate E I, 1: 5 23 Marsilius C625,3 O 450D Carmagnola = Francesco Busone, m. 1432 E 1,1: 24 C601,33 25 concordia infra 54,1 3 sed seclusi 8 hec... quoque om 14 Mediolani captus 25 concordia facta 26-27 omnibus

17 Abate

23 Marsilius

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

28

5

io

5P ls

20

25

Enee Siluii Piccolominei

noluit propter Brunorium de la Scala suum consiliarium, qui sibi ad inultos annos seruiuerat titulumque uicariatus habebat. sed mors Sigismundi interrupit has praticas pt aliis uiis Veneti se defenderunt; non tamen ex hoc federe Venetorum commendatus est Sigismundus. Veneti tamen litteras inuestiture receperunt ex Gaspare Slik cancellano, cui adhuc quatuor milia debent. que cum ego petiuissem nuper in eorum senatu (sic enim mihi Gaspar commiscrai), risum magis quam pecuniam reportaui. Is quoque Franciscus Alexandrum tridentinum episcopum, qui postea apud Basileam patriarcha aquilegiensis creatus est et in cardinalem assumptus, cum is duci Mediolanensium fauisset gentesque Gattamelate, ductoris Venetorum, in suo territorio prostrauisset, miro modo compescuit pluraque sibi opida abstulit et castella et maxime ripam, que est super lacum Garde, \ quam et hodie Veneti tenent. is Alexander ex regio sanguine natus erat duxque Mazouie matrisque Friderici Cesaris frater; ob quam causam Fridericus ecclesiam ad se recepii, ne ulterius Veneti nocerent, uocauitque Alexandrum Viennam, ubi et preposituram sibi dedit. ubi ex nimia potatione morbum contrahens, dum plus muliercule cuidam quam medicis credit, uitam amisit. Franciscus autem Foscari ulterius impugnare tridentinam ecclesiam noluit. Is cum aliqua sua Consilia non reciperentur, birretum, quod est ducale insigne, deposuit refutauitque ducatum. sed ciues haud facile putantes se talem ducem reperturos, ut resumeret principatum hortati sunt et cohegerunt eum. Huius filius, quem unicum habet, in suspitionem adductus, cum uenire ad se satellites audiuit (nam et unus ex seruis eius suorum consiliorum particeps jam ad supplicium arreptus erat) onerata nauicula admodum ueloci cum quadraginta remigibus multoque auro Terges-

1 Bruno della Scala, m. 1434 infra 52,17 2 mors: 9 dec. 1437 5 Gaspar S(ch)lik, m. 16 jul. 1449 CE 43 E 1,1: 121-25; 240 II: 67-71; 94 passG55,14 C55,11-56,1; 62,8; 67,15 O 474F infra passim; cf. indicem nominum 9 Alexander dux Mazouie card. 12 Oct. 1440 CE 100; 101 E I, 1: 148; 202; 333-36 I, 2: 9; 80; 182 O 477B 12 Gattamelata = Erasmo de Narni, ± 1370-144 15 Mazouie infra 59,3 15-16 matrisque infra 59,2 26 filius; Jacopo Foscari E 1,1: 492 C623,10 O 449C

13 conspecuit V 22 Is Foscarus 29 ueloci MS: ueli V

23 insignium

27-28 consiliorum suorum

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

De uiris illustribus

5

sa1 io

15

20

25

30 52v

29

turn aufugit. sententia contra eum in senatu lecta est illum relegationem apud Neapolim Romanie obseruare debere, numquam urbem excedere, numquam se ducis filium dicere, tribus famulis contentum esse, nullum se natu maiorem precedere, id si fecerit, filios eius bona auita recipere posse; sin autem priuatos omni esse hereditate. lata est sententia per octo uiros, qui id potestatis habent inscio duce, quam cum Foscarus audisset 'Culpam' inquit 'filii mei doleo; penam non doleo.' missa mater | ad filium uti relegationem suaderet, optinere non potuit; pater tamen, sed dissimulauit. sed credibile est eum dolere; uir fuit enim semper fortunatus. nunc autem in filio infelix est. Non magni commodi est ducatus Venetiarum, sed maxime seruitutis; est enim organum ciuitatis. itaque eum dicere, proponere et responderé omnibus oportet; quod hic uir miro modo bene fecit; ex improuiso namque semper et ornate et prudenter respondet. est autem plenus dierum. numquam | domum exire potest nisi prefinitis quibus- 20 dam diebus. habet suum stipendium, quod tamen non est magnum. in senatu sententia sua pro duabus computatur. conuiuia certa per annum facit, ubi prestantiores ciues aduocantur et si qui sunt oratores principum aut communitatum magnarum. magnus uir apud eum est Andreas Donato, quem Veneti sepe in legationibus fatigant; illum enim Sigismundus militem creauit, apud quem sepe fuit. Inter litteratos apud Venetos primatum obtinet Franciscus Barbaro, qui latinam et grecam linguam nouit. Veneti jus ciuile parui faciunt; nam consuetudinibus ac municipali jure utuntur, quamuis nonnumquam, ubi res dubia est, jureconsultos interrogent, bine, siqui sunt in studiis Veneti, plerumque aut artibus aut medicine aut oratorie student, quidam jus canonicum secuntur, qui beneficia querunt. habent autem scolas generales in Padua, ubi plurimos prestantes uiros habuere, sicut Raphaelem Fulgosium et Raphaelem Cumanum, qui multa in jure ciuili scripserunt ibique sepulti sunt. Paulus quoque de Castro illic legit, | et modo jacet. legit ibi Hugo Senensis, medicorum

20 Andrea Donato E 1,1:291 11:251 O 449C 21 Sigismundus infra 45 22-23 Francesco Barbaro, ± 1395-1454 C217,12 O 449C 29 Raffaele Fulgosio, 1367-1427 E 1,1: 327n Raffaele Raimondi, m. 1427 30-31 Paolo Castrense 31 legit: 142941 Hugo supra 22,18-19 5 omnes 6 haberent 9 sed (pr) om 12 eum: enim 14 autem: enim 15 dierum: dictorum 20 quem: quod sultos 28 in Padua: Paduae 29 Cunianum

13-14 ex improuiso om 24 et 25 juriscon-

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

Enee Siluii Piccolominei

30

princeps, Jacobus de Forliuio, medicus maximus, ibique jacet. jacet ibi Paulus de Venetiis, qui plurima in logica scripsit. Antonius de Cornusano, qui inter medicos claruit. Prodocimus qui, gibbosus strumosusque uir, tantum juris didicit, ut omnibus esset equalis; cuius post uxo5 rem Antonius de Rosellis accepit, qui modo ibidem tenet cathedram, qui preceptor meus Senis fuit; nam sub eo jus ciuile audiui. is nunc senex est magnoque euo plenus; opus edidit De Monarchia, quod adhuc non publicauit. ibi quoque est Johannes Franciscus de Capitibus Liste, ibi Jacobus de Puteo, singulares juris interpretes, mullique alii clarissi10 mi uiri illic nostris temporibus floruerunt, qui jam ibi sepulti sunt. Sed non est mirum in illa ciuitate hos uiros eruditos jacere, cum illic T. Liuius Patauinus dormiat, qui fuit eloquent is simus romane pater historie. Petrus quoque de Abano illic obiit, qui fuit maximus inter nigromantas.

15

DE COSMO DE MEDICIS

Cosmvs de Medicis Florentinus ab adolescentia mercature traditus maximas opes comparami intantumque ditatus est, ut nemo tota Italia par sibi ciuis crederetur. ubi auctus est, rei publice se tradidit adiutusque suffragiis popularibus (nam plebem multis sibi beneficiis allexe20 rat) in magnum uirum euasit. due tunc factiones inter Florentinos fuere; alterius princeps Cosmus, alterius Nicolaus de Vzano fuit, cum Nicolao Pallas Strotius, Raynaldus de | Albitiis omnesque urbis primores 21 53r sentiebant; nam et Consilia Nicolai | omnia pacis erant. et ad tranquíllum ciuitatis statum subditos juste regendos dìcens, cum uicinis 25 amnestiam obseruandam nec turbandam aquam rebatur, dum perspicua esset. Cosmum plebs omnis sequebatur et cupida nouitatis

2 Paolo Nicoletti, ± 1368-1428(29) scripsit: Logica Magna 3 Prodocimus; canonista, m. 1438 5 Antonio Roselli, 1380-1466 E I, 1: 1 infra 42,18 7 De Monarchia siue Tractatus de potestate imperatoris et pape 8 Capilistius 12 Liuius, 59 a.Chr.n.-17 p.Chr.n. 13 Pietro d'Abano, 1250-1318 16 Cosimo de' Medici, 13891464 E 1,1: 97; 591 €150,5; 248,24; 249,4; 453,14; 797,1 O 454E 21 Niccolò da lizzano, 1359-1431 C149,28 22 Palla Strozzi, ± 1373-1462 C149,27 Rinaldo degli Albizzi, 1370-1442 2 loica V nus om

2-3 Casino lOjamom

3 Prosdocimus 3-4 struncatusque 7 magnoque... ple13 illuc 14 nigromantes 17 in tota 21 Nicolao; quo

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

De uiris illustribus

5

10

15

20

53v 25

so

31

juuentus. is quoque pecunia plures juuerat qui eius latus stipabant. sedulo igitur in senatu contentiones fuere, cum aliud Cosmus, aliud Vzanus censeret; ubi tamen sufffagia petita sunt, Cosmi sententia obtinebat; uincebantur enim a pluribus meliores. Hinc Cosmus decemi aduersus Lucanos bellum extorsit. quod cum absque causa moueri uideretur, placuit sub tegmento sine figmento gerere. Nicolaum namque de Stella Perusinum, quem magno stipendio nutriebant, remissum fingunt esseque liberum hominem, nulli obligatum, ac sic eum in agrum lucanum misere, cui cum prospere cederet, manifeste adheserunt obsidionemque ante urbem lucanam posuerunt. hic origo noui belli cum duce mediolanensi fuit; nam cum tyrannus lucanus auxilium Philippi postulasset, missus est Franciscus Sfortia, qui obsidionem Florentinorum sola sui aduentus fama dissoluit. ac postea, cum tyranno Mediolanum ducto rursus Fiorentini obsidionem ante Lucam haberent, Piceninus cum exercitu uenit, qui illos conflixit magnaque clade Florentinos affecit. Cum ergo Consilia Cosmi malum successum haberent, fauor eius diminutus est. sic enim fit: ubi fortuna est, illic et fauor hominum se inclinât, resurgentes igitur Nicolaite Cosmum quasi populi seductorem urbe pellunt et apud Venetos relegant, ubi diu exilium tolerauit. sed quia plurime in diuersis partibus eius nomine mercature fiebant, facile se manu tenuit. Interim jam mortuo Nicolao cum Eugenius pontifex Romam fugiens Florentiam uenisset, solutis confinibus Cosmus occultis itineribus clam urbem intrauit factionemque suam | jussit in armis esse, nec alia pars deses fuit, sed armis arrectis audito Cosmi aduentu pugnare decreuit. cum ergo hinc atque inde in armis populus esset credereturque subcubiturus Cosmus, Johannes Vitellescus, alexandrinus patriarcha, ex palatio apostolico in urbem descendit jubetque omnes ab armis discedere; uocat partes ad summum pontificem; ilium namque rem compositurum aiebat. Fiorentini, ut sunt inermes andadores

7 Stella supra 17,20 24 uenisset 1434 28 Giovanni Vitelleschi, card. 9 oct. 1437 m. 1440 E II; 187; 253 0133,12 O 457B; 466F

3 sentiret igitur om Gregorius

6 tegmento sine om 15 apud Lucam obsidionem 19 et resurgentes 20 ex urbe expellunt 21 quia om 22 mantenuit 23 Eugenius: Roma 26 pars alia arreptis 30 partes MS: patrem V

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

32

5

io

15

54' 20

25

30

Enee Siluii Piccolominei

quam armati (nec enim soliti sunt gladios nudos uidere; nam mercatura potissimum uiuunt) omnia prius experiri uerbis quam armìs uolunt. ponuntur igitur arma iturque ad pontificem. sed interim Cosmani, ut erant instructi, tela resumunt armatique per urbem discurrentes palatium inuadunt. quod ubi aduersarii senserunt, dolos agnoscentes captos se uident atque ut possunt fuga salutem querunt. sic Cosmus rursum ciuitatis gubernacula recuperami, tuncque non cum sociis, sed unus ex integro regnum tenuit. Mox enim ut regimine potitus est, alios proscripsit, alios relegami, qui contra se senserant; ex quibus plerique in exilio mortui sunt, ut de Raynaldo Albitio ferunt. Pallas senex eques cum filio Patauii relegatus I philosophie sese tradidit seniumque suum ac amarum exilium 22 suauibus philosophie monitionibus consolatur, quamuis dietim spem restitutionis accipiat. Sed Cosmus quamquam dominus ciuitatis existât, ita tamen se gerii ut priuatus uideatur, et esse potius quam uideri uult. nec enim magnum famulatum habet, sed unico seruo contentus per urbem incedit, locum senioribus tradii, equitibus cedit, doctores anteponit, ad consilium raro non uocatus accedit; | cum eo uenit, Priores censere sinit; ubi ad se uentum est, quasi nihil de re sciuerit, ita loquitur, donee calefactus sententiam suam multis suasionibus aperit. muñera publica sibi nequáquam usurpât, sed, ut potest, a sese amouet; nec enim temporales illos, qui uel ad menses, uel ad annum ubi longiores sunt, sed perpetuos querit honores, sic enim agit, ut quasi nolle deatur, omnia tamen ex suo Consilio fiant; nam et qui Priores dicuntur et qui Vexilliferi et qui presides urbium rectoresque opidorum omnes ex sua ordinatione creantur. is preterea, cum ciuitas pecunia indiget, proprio ere succurrit sibique propterea ypotecari redditus urbis uult, qui magna ex parte sunt sui. pecunie quoque Montis ad eum magna ex parte pertinent, ciues admodum multi sibi obnoxii sunt; qui etsi non rogentur, que tamen Cosmo placeant promouere nituntur; singuli enim eum quasi dominum uenerantur. atque his artibus pluri-

11 Patauii CI50,1

relegatus: 1434

4 ut erant instructi om 4-5 armatique... discurrentes om 5 et palatium 6 coeptos M 7 tunc 8 unus: solus ex integro om 11 eques: aeque 12 se 19 primores 20 sciret 28-29 urbis redditus 31 placent promere

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

De uiris illustribus

33

bus annis Florentiam rexit. multi tamen in eum oculi erecti sunt eiusque uel necem uel exilium expectant. Hic egregias edes edificami, quales nec cesarem habere dedeceret; multa in rure edificia construxit altaque palatia; tempia quoque erexit miri operis. in Florentia claustrum Sancii Marci, ubi septuaginta monachi Sancii Dominici commorantur, infra triennium a fundamentis ex integro confecit. ubi oratorium honestum ambitus magni columnis marmoreis fulciti, aule, refectoria, hortus, dormitoria per distinctas celias, bibliotheca mirabilis latinis et grecis libris refería, non tamen, quamuis adeo magnificatus, mercaturam neglexit, sed continuo magis per homines sibi fideles exercuit. fauet hic uir etiam ris et presertim oratoriis. huic Philelphus, qui oratoriam Florentie legit, I infensus fuit; nam parti aduerse fauebat; que res eum ex urbe precipitauit. Is Cosmus Venetorum amicitiam semper fecit maximi, ducem mediolanensem odio habuit, Senenses contempsit plurimasque inter eos serere discordias studuit. Eugenii partem tuetur, imperio se subditum dicit uerbo, negai opere, eius tempore Lucani in amicitiam Florentinorum reducti sunt, Bononienses in fedus accepti. cum Philippe duce pax facta, Franciscus Sfortia in amicum receptus cum stipendio. Cerpellonus, qui ductor Florentinorum erat, cum iniuriatus uni ex Prioribus fuisset, ex altissimis fenestris precipitatus est moxque truncatus capite. Nicolaus Piceninus conflictus, exercitus ducalis prostratus. Sigismundo Cesari negatus uersus Romam transitus, quamuis eis inuitis transiuerit. Burgum Sancii Sepulcri ditioni fiorentine subiectum. tyranni de Pappi expulsi eorumque dominia recepta, cum Senensibus, qui publico bello admodum multa opida atque castella ui ceperant, pax facta receptaque que perdita erant. Angelus de Morosinis Senensis, eques ac pirratha maris, ob debita captus Florentie in carceremque coniectus tamen postea libertati dimiss us, cum fideiussoribus esset. classem regis Thunisii recepit ueniensque Pisas ingentem predam fecit pluresque captiuos adduxit. cum Januensibus colligatio facta est. 3 edes F128 C153,5 5 San Marco 0 454F 12 Francesco Filelfo 1398-1481 EI 1:40:96-101 11:93-95 111:5 C198,25-31 O 808D 14 precipitauit: 1434 23 Piceninus supra 8 24 transitus; 1432 infra 53,6 25 Sansepolcro supra 11,3 1 rexit: venit 3 habere om 9 et bibliotheca 17 Eugenius

3-4 dedecerent 7-8 magnis marmoreis columnis imperii 32 Januensique

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

34

Enee Siluii Piccolominei DE LEONARDO ARETINO

5 551

io

is

20

25

I Leonardvs Aretinvs, domi non obscuro loco natus, litteras sub 23 Coluccio Pierio, qui tunc Florentinorum cancellarius erat, edidicit. postea sub Manuele Chrisolora Constantinopolitano, qui sub Johanne papa seu Alexandre Italiani intrauerat priscumque modum scribendi ac ciceronianum morem induxerat, magis profecit. nam Coluccius ineptias quasdam sui seculi | retinebat; itaque superatus est a Leonardo, qui etiam in quibusdam epistolis ad eum scribens suorum eum erratorum admonet suadetque, ut squalorem illum sui temporis deserai. Patiuntur nempe et littere mutationem; nam alie sunt uno, alie alio tempore, ab ipsis etenimlingue latine repertoribus cendi et studia litterarum continuo creuerunt usque ad tempora Ciceroni's, ubi nere plenitudinem acceperunt nec amplius crescere potuerunt, cum jam essent in culmine, manserunt igitur postea per plures annos ac usque ad Jeronimum atque Gregorium uiguerunt, non tamen absque minutione, exin perierunt funditus; nec enim post illa tempora qui ornate scripserit reperitur. post Franciscus Petrarcha aliquantulum splendoris litteris dedit, sed Emanuel maiorem attulit lucem, quem secutus est Leonardus. Hic post in apostolicum secretarium receptus est ac cum Johanne et Martino Constantie fuit, deinde mortuo Coluccio Fiorentini eum in cancellarium receperunt. scripsit hic admodum ornate, ex operibus Aristotelis Ethicam, Economicam ac Politicam traduxit in latinum; nec enim priorem probat translationem. Vitam Ciceronis ex pluribus

2 Leonardo Bruni, 1370-1414 CE 99 E I, L 28; 201; 215; 222; 306; 309; 329; 342 II: 143 D239 C152,19; 289,16 0 454F;954F 3 Lino Coluccio de'Salutati, 1331-1406 D239 C152,12 cancellarius: 1374-1406 4 Manuel Chrysoloras, m. 1414 CE 28 E 1,1: 222 III; 100 Johannes supra 26,2 5 Alexander antipapa V, 1409-10 (= Petrus Philargus) 11-20 patiuntur... Leonardus E III: 100 18-19 Francesco Petrarca, 1304-74 E 1,1:222 111:100 C152,8 O 265C 21 secretarium: 1405-15 22 Martino supra 12,24 Konstanz CE 28,9; 66,1 G17,8; 51,9 E 1.1:32; 87 C50,30; 56,26; 60,9; 177,31; 391,22; 447,13; 458,32 Concilium Constantiense, 1414-18 23 cancellarium: 1427 25 Vitam: 1415

2 domi om tus: creatus

7 Uteris 4 Emmanuele 25 probat priorem

5 papa post Alexandre pos

21 recep-

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

De uiris illustribus

5

55v 10

15

20

25

35

auctoribus conscripsit, ex Plutarcho uirorum illustrium plures Vitas in latinum uertit. Zenofontem quoque traduxit ac Basilium. Primum punicum bellum ex diuersis auctoribus confecit. De laudibus florentine urbis opusculum edidit. scripsit Esagogas, scripsit Gesta Florentinorum, scripsit De temporibus suis, De re militari, De utilitate disputationis, De gestis Gothorum. Cum Nicolao Nicolo Florentino singulari usus est amicitia; postea tam magne | inter eos contentiones exarserunt, ut nec summi pontificis opera, qui id maxime optabat, reconciliari potuerint. bine Inuectiuam in Nicolaum Leonardus edidit. Nicolaus autem non scribendo, sed loquendo carpebat ilium; is enim, quamuis doctissimus esset magnique judicii ita, ut inter omnes arbiter de scientia reciperetur essetque latinus et grecus, numquam tamen uel scripsit uel locutus est latine; diffldebat enim ingenio suo. nec se aliorum judiciis committere uolebat, cum ipse in omnes esset maledicus nec cuiusquam opus probaret; nullum enim uiuentem commendauit, ex mortuis solum quatuor: Platonem, Virgilium, Jeronimum et Oratium. in libris autem circiter quatuor milia aureorum moriens reliquit. Cum Leonardo floruerunt Ambrosius de Angelis, qui fuit Camaldulensium magister generalis, qui et ipse plurima ex grecis operibus in latinum uertit, qui, Basileam missus orator ab Eugenio, grauem et luculentam orationem habuit; qui Sigismundum ex jussu apostolico in Hungaria uisitauit ac postea reuersus in pace mortuus est. floruit et Guarrinus Veronensis, qui apud Ferrariam oratoriam docet pluresque discípulos erudiuit, qui et Plutarchum De alendis liberis latinum fecit, hoc etiam tem|pore magnus est habitus Poggius, qui licet grece lin- 24 gue ignarus fuerit, nulli tamen in dicendo fuit inferior, hic apud Constantiam in secretarium receptus est apostolicum, ubi et de morte Je-

2-3 Punicum: 1421 4 Esagogas: 1424 Gesta: 1378-1440 7 Niccolò de' Niccoli, + 1364-1437 .17 Virgilium CE 2; 3 CI 15,9; 168,3; 599,9 19 (Sant') Ambrogio Traversari, 1386-1439 (= Ambrogio Camaldolese) E I, 1: 28; 143 20 magister: 1431 plurima: Diogenes Laertius 24 Guarrinus supra 22,22-23 26 Poggio di Cuccio Bracciolini, 1380-1459 E 1,1: 222; 309; 342; 499 II: 143 D239 C152,24; 167 14 O 454F; 771 A; 805A; 806D

4 opusculum super tractatulum V: tractatulum MS 12 reciperetur ex loqueretur 14 diffiderai 15 esset in omnes 24-25 pluresque discípulos erudiuit om 26 grece om 26-27 lingua

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

36

56' 5

io

15

20

25

Enee Siluii Piccolominei

ronimi Bohemi elegantem scripsit epistolam. cum Guarrino de Scipione et Julio contendit; cumque ipse Scipionem preponeret, ille autem Julium, plura utrimque scripta sunt. | scripsit De auaritia elegantem tractatum, quamuis ipse more hominum, qui aliena potius quam sua pemoscunt uitia, nequáquam liberalis putetur. scripsit De infelicitate principum, De nobilitate, scripsit et Confabulationes, que suis moribus potius quam fame conueniunt. is cum jam senex uxor em adolescentulam admodum pulcram duxisset atque ab amicis increparetur, qui tunc artem uxoriam inciperet quando desinendum, opusculum non infacetum neque inornatum An seni sit uxor ducenda composuit. hoc tempore etiam Andreas Mediolanensis ex ordine Augustinensium, quern Senis audiui, Historiarum scriptor floruit, tumque et Antonius Raudensis ex ordine Minorum, qui librum de elegantia latini sermonis composuit, turn et Bartholomeus de Monte Politiano, quern Martinus papa in secretarium recepii atque adeo dilexit, ut unicum eum referendarium habuerit illique soli omnia crederei, huic cum aliquando importunus quidam supplicasset causam suam expediri nec desisterei rogare, 'Quid agis?' inquit; 'malum caput habes. ' turn ille: 'Et tu malos pedes. erat enim claudus Bartholomeus. nec iratus scommate mox homini causam absolutam dedit. turn quoque Johannis Laurispe nomen ac Antonii Panormite magnum est habitum. Sed omnes scribendo superauit Aretinus; nam simillimus Ciceroni fuit nec etas nostra parem inuenit. in dicendo tardiusculus erat et nisi premonitus nihil dicere potuisset; ubi namque ex tempore locutus est, quasi amens uidebatur. in carmine quoque nihil potuit; nam etsi artem habuit, uenam tamen nature non habuit.

28-1 Hieronymus Pragensis, 1369-1415 E II: 165 G16,6; 118,47 C458,32 1 epistolam ad Leonardum Aretinum, d. 29 maii 1416 O 105C; 117B 3 De auaritia: 1428 5-6 De inf. pr.: 1440 6 De nob.: 1440 Confabulationes = Facetie 1438-52 7-8 adolescentulam: Vaggia de' Buondelmonti. 1436 10 An seni: 1436 11 Andrea Biglia, ± 1378-1435 (= Andrea de' Billi) 12 Historia rerum mediolanensium (1402-35) 12-13 Antonio da Rho ofm, ± 1398-+ 1450 13 De imitatione eloquentie 14 Bartolommeo Aragazzi, m. 1429 15 secretarium: 1421 20-21 Laurispa supra 22,25 21 Antonio Panormita (= Beccadelli), 1394-1471 EI, 1: 11; 329 III: 436 D240 O 472-497; 951C

4 jam om 9 esset S cum: quod agnosci 11 oratoriam artes om docet 14juventutem 15 tractus : plenus 23 Tarvisio 24 facundus 26-1 ut ad earum amorem quemlibet adduceret

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

De uiris illustribus

37

Huic mortuo in cancellaria Florentinorum Carolus Aretinus successit. I latinis ac grecis litteris madidus est, carmen elegans facit nec minor est in oratione soluta, huius primi uersus, quos uiderim, fuerunt ex Homero traducti, qui Bellum murium ac ranarum referunt, sed jam uir grandior factus maturiora conscribit. Apud Senenses hoc tempore cancellarius fuit Bertus Antonii filius, uir etiam elegans. sed postea nouum morem inuenerunt Senenses et, quod nusquam est, officium cancellariatus annuum fecere, ut tunc cesset, cum ceptum erat cognosci. post apud Senenses creuit Franciscus Patritius, quern admodum peritum dicunt; nam linguam utramque nouit et oratorias artes edocet.

DE BERNARDINO SENENSI Bernardinvs Senensis nobilibus ortus natalibus eloquentie studiis adolescentiam suam ac juri pontificio tradidit nec caruit que illa fert etas, post spiritu Dei tractus mundo renuntiauit erogatisque bonis suis I erga pauperes religionem ingressus est ac ordinem diui Francisci sub rigida obseruatione professus. Vbi cum aliquamdiu corpus suum macerasset, ne gratiam sermonis, quam sibi Deus tradiderat, in cassum tenerci, predicationis uerbi Dei officium assumpsit diuque in Lombardie partibus coram populis predicami multosque homines a malis operibus abstraxit et ad frugem uite melioris adduxit. nam et in Mediolano et in Papia, in Bononia, in Verzellis, in Padua, in Verona, in Venetiis, in Triuisio tamquam profeta auditus est; erat enim in dicendo facetus mirisque modis homines nunc ad lacrimas, nunc ad visum trahebat, flectebatque mentes hominum, quocumque uolebat. uitia sic exterminabat, ut quoslibet in eo-

1 Cario Marsuppini, 1398-1453 D239 F176 C152,23 4 Batrachomyomachia, 1429 9-10 Francesco Patrizi, 1413-94 E III: 66; 159; 203; 266 13 San Bernardino degli Albizzeschi, 1380-1444 E 1,1: 456 III: 200; 284 D235; pass G105 36- 113 44 F77-78 C85,5; 258,29; 325,14; 349,13; 350,21; 578,14; 746,21 O 465C

2 exponeret 5 praenoscunt putetur: esset 6 scripsit om confabulatione 7 consentiunt 7-8 adolescentulam uxorem 10 inordinatum 12 tumque om 14 Montepolitano 20-21 Laurispe: Lairis 21 ac: et 22 loquendo ante scribe rido scr et del 24 namque: vero

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

38 57r

5

io

15

20

25

57v 30

Enee Siluii Piccolominei

rum horrorem adduceret; uirtutes uero | sic commendauit, ut earum amorem quibuslicet induceret. et quoniam uita eius sancta erat sine animi macula, qui uiuebat in paupertate, nudis pedibus ambulans, unica tunica ex lana contentus, qui perseuerabat in jeiuniis et orationibus, miro modo populos alliciebat, fidemque eius faciebat oratio. precipuam enim mores faciunt fidem; nam probis uiris et magis et facilius de omnibus simpliciter credimus. hic et feminas deponere ornamenta capitis, coronas, serta, crines alíenos et homines fugere < docebat > ; aleam ludosque malos intantum trahebat, ut omnia huiusmodi sibi afferri et in publico comburi juberet. Is quoque in tabella pictum nomen Jesvs deferebat hominibusque adorandum ostendebat multumque suadebat ante hostia domorum hoc nomen depingi. ob quam rem accusatus est coram Martino pontífice, sed minime conuictus; nam quecumque is dicebat, et uera erant et sancta. quia tamen hanc nouitatem nonnulli male recipiebant, jussus est hoc nomen ne amplius populis adorandum offerret, ne plus illi quam sacramento eucaristie impenderetur honoris, quod tamen ipse minime asserebat. Is cum Senis predicarci, me intantum commouit, ut paululum abfuerit, quin et ego religionem suam ingrederer. sed amicorum preces me retraxerunt; quod pro meliori recipio; nescimus enim, quid nobis magis expediat. Huius uestes muliercule totque simpliciores homines, cum transiret, tamquam sanctas tangebant. cum Senis in foro predicaret, ingens turbo pluuiam magnam minaretur uellentque omnes recedere, quia sub diuo erant timebantque pluuiam, 'State', inquit 'uiri!', et genibus flexis adorauit Deum jussitque in uirtute Jesu nubem abire. quo facto solutis absque pluuia nubibus prior serenitas rediit. Is postmodum | Rome predicami; sed primo contemnebatur ab his, qui non audiuerant eum. cumque nonnulli causa irrisionis potius quam deuotionis eum accederent, mutata opinione numquam eius

4 jejuniis et orationibus c/Jud. 4,12 20 ego infra 41,19

13 accusatus: 1426, 1431

8-9 docebat addidi 10 juberet super faceret 16 ne amplius hoc nomen 17 eucharistico 23 muliercule... simpliciores om cum: dum dio 31 ad eum

19 me

D236

13-14 apud Martinum pontificem deferretur 21-22 magis nobis 25 minaretur ante pluuiam 26

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

De uiris illustribus

5

10

15

20

58' 25

30

39

sermonem deserebant. ex quo factum est, | ut tota eum Roma audiret 26 cardinalesque ac papa eius sermoni intéressent magnusque et mirabilis apud omnes haberetur. Hic cancellos, qui erant ante domos ciuium, desimi mandauit; erat enim moris [ut] qui hominem occidisset, dum in sua domo atque cancellis maneret, per rem publicam capi non posse, sed licere aduerse parti illum ui expugnare, itaque plura sic fiebant homicidia; que Bernardinus prohibuit. Perusii quoque mos erat in annos singulos ciues inter se lapidibus pugnare armatos corio, in quo prelio quotannis plurimi interficiebantur. sed et hoc Bernardinus uetuit. Cum inter eos predicaret, obtulit se diabolum eis ostensurum pluribusque diebus populum hac spe suspendit, itaque ueniebant omnes ad sermonem uisuri diabolum. post plures dies 'Seruabo' inquit 'quod promissum est; et cum unum promiserim diabolum ostendere, multos ostendam. respice inuicem alter alterum, et sic uidebitis diabolos; nam uos ipsi diaboli estis, qui opera diaboli facitis. scriptum est enim Ex operibus eorum cognoscetis eos. ' et sic eorum eis uitia exprobrauit grauemque exhinc sermonem habuit. Post hec mortuo senensi episcopo uocatus est per ciuitatem Martinusque sibi consentiebat, sed ipse nullo pacto episcopatum acceptare uoluit dicens gratias esse diuersas; aliis enim datam esse sermonis gratiam, aliis regendi. similiter et duos alios episcopatus recusauit. Ad extremum cum annis circiter quadraginta singulis fere diebus populis predicasset, | apud Aquilam urbem migrauit ad Dominum, ubi corpus eius reconditum infinitis hodie miraculis claret, et duo item pro eius canonizatione sunt obiecta apud romanum pontificem consistoria. Asinus, quern ipse aliquando fessus uia solebat ascendere quique suos libros deferebat, cum Senas uenisset a mulieribus depilatus est, que ob memoriam Bernardini aliquid de suo habere uolebant.

17 Mt. 1,16 et 20 19 episcopo: Antonio Casini; non mortuus erat, sed promotus ad cardinalatum, anno 1426 21 gratias cf 1 Cor. 12,4 sqq 26-27 canonizatus est anno 1450 a Nicolao V

5 mos ut VMS: seclusi sibi om 22 et: etiam et bis ser V

7 eum 8 Perusci in om annis singulis 20 23-24 populis ante singulis 26 apud: ante 28 fessus

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

40

5

io

15

20

58v 25

30

Enee Siluii Piccolominei

ocularia eius Philippus dux Mediolani sibi transmitti curauit; nam dolorem oculorum patiebatur. Fuit homo macerrimus; nam jeiuniis se extenuauit, sed semper jocundus et ilaris erat nec unquam facies eius uisa est tristis, nisi tamen de aliquo crimine publico doleret. facetiis multis utebatur. Plures reliquit suarum uirtutum imitatores, e quibus precipuus fuit Albertus de Sarteano, qui eloquentiam doctus sub Guarrino litterisque secularibus apprime instructus et ipse postea Minor factus sub Bernardino eloquentiam Dei didicit predicauitque populis cum magna gratia, hunc et Eugenius pontifex maximus Jerosolimam misit, ut specularetur facta soldani. qui reuersus et Egipti et Indie negocia, uti se haberent, edocuit et quomodo uinci possent monstrauit. Jacobus quoque ex Marchia ordinis Minorum huius Bernardini discipulus fuit, qui multis gentibus uerbum Dei annuntiauit attenteque auditus fuit, is Hungariam intrauit cumque linguam ignoraret, per interpretem turbas alloquebatur magnamque audientiam et gratiam apud omnes adeptus est. is cum de uanitate mulierum atque uirorum apud Budam sermonem haberet, caput mortui secum in pulpito habuit et, cum diu de uanitate humana dixisset, ut tandem nihil esse hominem ostenderet, caput mortui ostendit et inquit 'Gloriamini quantum uultis, homines; ut in hanc formam pulcritudinemque reuertamini, necesse est. ' cum seditio Bude foret et Hungari contra Theutonicos surrexissent totaque ciuitas in armis esset, crucifixum is secum attulit hortatusque est, \ ut dimissis odiis ob reuerentiam crucifixi pacem haberent. sed Hungari tamquam felicius pugnaturi et monacum et crucifixum extollentes insecuti sunt Theutonicos ingentemque cedem fecerunt. Tempore Bernardini clari predicatores habiti sunt Antonius de Massa, qui grecis et latinis litteris eruditus erat, qui generalis Minorum magister fuit ac post sue urbis episcopus interiit. hic cum de pauperta-

1 Filippo Maria Visconti supra 6,11 3 fuit: D235-36 7 (beato) Alberto da Sarteano (= Alberto Berdini), 1385-1450 Guarrino supra 22,22 10 misit; 1435-38; 1439-41 13 (San) Giacomo della Marca, 1394-1476 F78 C645,29; 646,3 sqq O 389A 28-29 Antonio da Massa Marittima, m. 1435 E 1,1: 560

1 Mediolanensis transmitti curauit: obtinuit 3 homo: vir 5 publico crimine 6 virtutum suarum sectatores 7 Sarthiano 10 hinc eum ante misit add 12 habebant 29 qui: et 30 magister om

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

De uiris illustribus

41

te sermonem haberet tediaque paupertatis exponeret 'Nemo' inquit quot TìicilcL pcLiipevtcis secuîïi fevcit dicere posset, nisi qui expertus est, ut ego, qui diu frusta panis comedi, sed nunc gratias Deo ago, qui me ad integrum panem reduxit. ' interrogatus quoque an cardinalis fieri uellet 'Affer' inquit 'capellum tuncque tibi respondebo.' Claruit tunc et Angelus de Senis, qui et ipse generalis Minorum magister fuit, multe eloquentie magneque doctrine pater, tunc etiam Gabriel de Spoleto, qui etiam post episcopus fuit, magnus uerbi Dei predicator est habitus; fuit autem et theologus | et philosophus prestans, sed impari cum Bernardino sanctitate. ob quam rem nec tantam audientiam habuit et sibi clanculum inuidebat in sermonibusque detrahebat. hie Senis disputationem publicam habuit, qua hereticum esse asseruit, siquis negaret Deum facta infecta reddere posse; atque ad omnia, que in contrarium fiebant argumenta, dicebat id esse de potestate ordinata, se autem de absoluta loqui. Is etiam dicebat obligatum esse hominem adimplere quecumque bona facere uoluisset, ac sic inferebat, siquis aliquam religionem intrare uoluisset et postea penituerit, absolui non posse, nisi adimpleret quod semel uoluisset. que res cum me tangeret, (nam et ego uolui aliquando religionem intrare) Bernardinum usque Romam petii consuluique, qui id se negauit umquam comperisse bonamque mihi mentem fecit.

DE MARIANO SOZINO I Marianvs Sozinvs Senensis in jure ciuili pontificioque admodum claruit. scripsit autem super decretalibus, scripsit De sortibus pluraque uolumina edidit, que hodie commendantur. fuit eloquens, carmen fecit elegans, prosa scripsit ornate, pinxit scripsitque manu pro-

6 Angelo Salvetti, + 1350-1423 7 fuit: 1421-23 8 Gabriel oesa episcopus; Luceriae Christianorum siue Nucerinae Paganorum, 1429-33 16 obligatum: cf E III: 441 19 ego supra 38,20 D236 24 Mariano (il Vecchio) Socini, 1401-67 CE 67 E 1,1: 3; 187; 237-39; 353-55; 393; 533 III: 203; 240; 266; 275; 287; 289; 374; 417 O 456E;

2 quod V 7 magister om doctrinae magnaeque eloquentiae 9 est... et om 16 etiam om 21 mentem: mercedem 24 Martinus M Socinus S 27 ornata

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

42

Enee Siluii Piccolominei

pria admodum pulcre. cum juuenis fuit, pila lusit, jaciebat lapidem, luctari sciuit, in musicis et litteris nouit, saltauit. omnia sciuit, que hominem liberum scire phas est, sed cantare ignorauit. geometriam, arismetricam astrologiamque nouit. turn uero in agendis rebus peritissi5 mus fuit; que res apud suos ciues eum suspectum reddidere. nec enim ex his erat, qui ciuitatem regerent, sed ex Duodecim, qui nihil officiorum illic habere possunt, ut est in ciuitatibus, que partialitates habent. hune Eugenius pontifex maximus aduoeatum consistorialem creauit libenterque in romana curia habuisset, sed ciues eum non per10 misere. Eius tempore floruerunt apud Senenses in jure ciuili ac pontificio Petrus Pecius, quem ego preceptorem habui; tum Petrus de Michaelibus, qui in regimine ciuitatis lingue beneficio magnum se fecit, tum Thomas Doccius multa memoria pollens, ac Bartholomeus Burgensis, 15 qui magno ingenio claruit. post creuere patrueles mei Jacobus Tholomeus et Gregorius Baroncellus. Ex extrañéis Salustius Perusinus, quem audiui, et Benedictus Barsius ac Rosellus Antonius et Florianus Bononiensis.

DE JOHANNE DE IMOLA 20

Johannes de Imola, juris utriusque doctor, diu Bononie legit totumque Corpus Juris commentatus est; fuit enim sui temporis lumen juris, sed in agibilibus mundi ignarus. hune Imole uidi in domo sua, cum Patauium irem nec uidisse uoluissem; minuit enim presentía famam; nam homo is erat, qui in scriptis totus esset. atque non mortuus 25 est, cum libri eius manserint, extra quos is nihil fuit. Eius tempore Antonius de Butrio uir doctissimus emicuit, et

6 Duodecim: C129,14 15-16 GiacomoTolomei El, 1:19 C71,20; 644,27 16 Gregorio Baroncelli E 1,1: 110; 187 18 Rosellus supra 30,5 Florianus theologus infra26 20 Giovanni Nicoletti, ± 1370-1436 E I, 1: 327n 22 agibilibus supra 1,2 26 Antonio da Budrio, ± 1338-1408, canonista E I, 1: 327

1 lapidem jecit 2 in... nouit MS sed sunt nerba illegibilia 3-4 arithmeticam 8 maximus om 9-10 permiserunt 11 floruit et 14 Deccius 15 qui... claruit: vir magni ingenii 17 ex om 18 Flavian us extraneus ego audivi 24 atque is non 25 is om 26 de Butrio: Butrius 26-1 Flavianus

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

De uiris illustribus

43

Florianus, ac Nicolaus de la Faba, qui uniuersitatem bononiensem in splendore tenuerunt.

DE THOMA FVLGOSIO I Thomas Fvlgosivs diu Janue dux fuit, postea subintrante Philip5 po duce Mediolani expulsus est diuque apud Sarezanam mansit, ubi domum habuit, semperque magni consilii uir est habitus, exin cum ciuitas jugum ducis abiiceret, reuocatus est iterumque dux creatus, sed nec diu sic mansit; orta namque seditione ciuili captus est et in carcerem coniectus, ubi adhuc marcescit, quamuis homo nonagena10 rius sit, cui melius fuerat in pace uiuere apud Sarezanam in arce nobili et optima quam in turbine dominari. Hunc ego in castro suo uidi, cum secutus cardinalem Sánete Crucis in Galliam ibam. erat autem homo grandeuus, longus, macer, sermone gratus multamque prudentiam pre se ferens. huic surrogatus est 15 Raphael Adurnus, qui me presente Papié studuit, uir litterarum multarum et prudentie singularis.

DE BARTHOLOMEO DE LA CAPRA Bartholomevs de la Capra Cremonensis apud Innocentium VII papam secretarius fuit et admodum dilectas; post Mediolanensium 20 archiepiscopus creatus est. sed quia unus ex Vicecomitibus in earn se ecclesiam intruserat, possessionem habere non potuit.

1 Florianus supra 42,18 Niccolò Fava, medicus et philosophus, m. 1439 4 Tommaso Fulgosio E 1,1: 174; 352 11:250 5 Sarazana E II: 259 c/C85,3 12 cardinalem supra 6,1 et 10 15 Raffaele Adomo E 1,1:174 11:250 Papié CE 9 Eli: 191 III: 161; 210 €50,9; 51,3 18 Bartolommeo della Capra, m. 1433 E I, 1: 13; 66 II: 172; 175; 181 III; 153 Innocentius papa VII, 1404-06 20 creatus: 7 febr. 1414

1 ac: et Jaba 4 Fulgosus 5 et 10 Sarzanam 6 vir magni consilii 8 namque: enim 10 erat 12 in castro suo om 16 et om 18-19 apud... papam: apostolicus 19-20 archiepiscopus Mediolanensis

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

44

5

10 60'

15

20

25

Enee Siluii Piccolominei

Is mortuo pontífice máximo ad Sigismundum Cesarem se recepii in eiusque Consilio clams fuit, cuius seruitiis cesar sepe usus est eumque legatura ad componendam inter Prutenos ac Polonos pacem transmisit. is Constantie acerrimus pugnator contra cardinales fuit minoribusque prelatis adherebat; que res eum perturbauit, ne unquam in collegium reciperetur. Obtinuit tamen ecclesiam suam excluso Vicecomite in consiliumque ducis receptus est infaustumque illud matrimonium cum relicta Fazini Canis composait, unde Philippus pecuniam habuit et illa mortem tulit. post missus est Romam petiturus Martini neptem in matrimonium ducis. sed non erat animus Philippi ut que diceret faceret. quod cum Martinus < intellexisset >, | magnopere indignatus Philippo fuit et, nisi infensus Florentinis fuisset, magno eum damno affecisset. Bartholomeus quoque, cum animaduertisset se missum uerba dare, admodum doluit. reuersus autem Mediolanum gubernationem Janue suscepit diuque rexit | honorifice. 29 Post transeunte Sigismundo Mediolanum uocatus est atque in ecclesia sancti Ambrosii cesarem coronauit. Missus exinde Basileam aduersus Eugenium plura machinatus est nec unquam Juliano cardinali credere uoluit, 'Hie' inquiens 'tandem nos decipiet; rubros namque pileos timeo.' tandem morte preuentus illic in ecclesia cathedrali sepultus est. Fuit autem uir admodum doctus, sed poetice magis datus quam aliis scientiis; semper enim Virgilium ante se habuit elegantesque uersus fecit, scripsit tamen et prosam ornatam maximeque in epistolari genere floruit, uir fuit proceri corporis, uoce sonora, in ipsa facie auctoritatem pre se ferens. Huic defuncto Franciscus de Picciolpassis Bononiensis surrogatus est per Eugenium, uir multarum litteramm et continui studii, uite mo-

4 Constantie supra 34,22 8 relicta: Beatrice Lascaris di Tenda, 1372-1418 9 Facino Cane, + 1360-1412 10 Filippo Maria Visconti supra 6,11 18 coronauit infra 52; 12 20 Juliano supra 1,18 21 morte; 30 nou. 1433 24 Virgilium supra 35,17 28 Francesco Pizolpasso, m. 1443 CE 58 B18; 94; 104-08; 134; 156; 162 E 1,1: 66; 95; 101; 104; 118-21 III: 154 C50,34

2 inque eius servitute saepe caesar 3-4 et misit 11 Philippo 12 Martino intellexisset addidi: displicuisset add MS: uerhum omisit V 29 continui: assidui

ea, quae 19 deinde

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

De uiris illustribus

45

deste grauiumque morum. hic legatus Martini in eo bello fuit, quo Braccius occisus est apud Aquilani, post episcopatum aquensem in extremis Gallie finibus sortitus est, ubi quamuis extraneus plurimum tamen dilectus fuit, sed reuocatus in Italiani ticinensem ecclesiam adep5 tus est, ac deinde mediolanensem, in qua rediens de Basilea mortuus est. hic preposituram Sancti Laurentii Maioris mediolanensis moriens mihi contulit et, quamuis in rebus ecclesie diuersa sentiremus (nam ipse Eugenio fauebat, ego magis concilio), ita tamen me dilexit, ut singulis fere diebus in suam me mensam uocaret. jussitque tandem ut in io celebritate diui Ambrosii sermonem in sinodo haberem, quamuis nondum sacris essem ordinibus initiatus; quod feci non sine auditorum gratia.

DE SIGISMVNDO CESARE I Sigismvndvs Cesar, Caroli IV Romanorum imperatoris filius, Se- 58 60v 15 nis conceptas fuit, in Bohemia aero natus; nam et pater eius | rex Bohemorum fuit, origo istorum ex Luzeburgo fuit ab | Henrico VII impe- 59 ratore descendens, cuius filius Johannes filiam regis Bohemie heredem accepit uxorem, per quam et regno potitus est. hic filium habuit Carolum, ex quo natus est Vinceslaus et Sigismundus. Vinceslaus senior 20 patri successit in regno Bohemie ac post Romanorum rex creatus est, non tamen sine labe simonie, corruptis electoribus a Carolo. Sigismundus autem Mariam, Ludouici regis Hungarie filiam, in matrimonium sibi collocauit, propter quam et regnum Hungarie suscepit. plurima tamen in eo passus est rebellantibus sepius Hungaris,

2 Braccius supra 13 aquensem ( = Dax): 29 mart. 1423 4 ticinensem: 26 febr. 1427 5 mediolanensem: 7 jun. 1435 6 preposituram E 1,1: 118; 169 1,2: 120 C50,33 10 sermonem €52,10 13 Sigismund, 1361-1437 CE 24,13 sqq B244 E pass G23,14 €43,11; 55,29 O 102D; 108E; 121A-124D; 388B: 473BC; 487B KarlIV, 1316-1378 O 101B 16 Heinrich VII, ± 1274-1313 €149,12 17 Johann, 1296-1346 filiam: Elisabeth 18 uxorem; 1310 19 Wenzel, 1361-1419 20 Bohemie: 15 jun. 1363 rex: 6jul. 1376 22 Maria d'Anjou infra 91,8 Ludouici: Luigi il Grande (= Nagy Lajos), 1326-1382 23 matrimonium: 1385

6 Maioris sscrV: om MS 7 sentirem di non edidit M: puhlici iuris fecit S

11 ordinibus essem

13 Vitam Sigismun-

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

46

5

10

15

20

25

30

Enee Siluii Piccolominei

quorum propria mutatio est. conspirauerunt autem semel Hungari manusque in Sigismundum iniicere cogitarunt, uenientesque in aulam regiam scelus admitiere statuerunt. quod cum Sigismundus animaduertisset, arrepta sicca in locum aule eminentiorem ascendit uersusque in barones rutilantibus ac minacibus oculis 'Animaduerti,' inquit 'Hungari, uos bue me captum uenisse, sed uidebo ego quis uestrum tam audax, tam temerarius tamque sceleratus erit, ut in regem suum manus iniiciat. simulque banc siccam in uentrem eius recondam, ne impunitus regiam maiestatem leserit. eccum me! cur non apprehenditis? liga me, quisquís es audax! accipe regem tuum! nec te homines nec superi impunitum relinquent.' exterruit itaque omnes constantia Sigismundi ac magnanimitas. itaque singuli excusare se ceperunt, ne talia de se crederentur; quos Sigismundus paulatim exire jussit sueque custodie magis cauit. exinde cum de conspiratoribus instructus esset, exiens in campos barones omnes adesse jussit uocansque singulos ad tentorium suum seorsum, triginta ex maioribus unum post alium capite truncauit, occidissetque plures, nisi sanguis fluens occisionis indicium extra tentorium fecisset; quo admoniti alii ire noluerunt, quamuis uocati. I Postea uero, cum jam regina mortem obisset, seditio facta est in regno, Sigismundusque a baronibus cap tus duobus adolescentibus siue juuenibus, quorum pater sub tentorio occisus fuerat, traditur. nec enim dubium alicui erat, qui juuenes in ultionem paterne mortis diuersis cruciatibus regem occiderent. at Sigismundus ubi se captum uidet et in manibus hostium acerborum, ad preces recurrit multisque uerbis juuenes adhortatur, ut sese libèrent, sed illi paterne necis memores uindicte cupidiores fuerunt quam uenie, nec ullum precibus locum dabant. turn Sigismundus matrem juuenum in sermonem poscit, quam et feminam prudentem et juuenum rectricem sciebat. illa | ad collo- 60 quium ueniente 'Ego,' inquit 'mulier, plura tuis filiis dixi, que statui eorum conducere possent; sed ipsi per etatem non tantum sapiunt, quantum te scire non ambigo. diccivn ituque tibi quod ais dixi. post, si fu&vit utile

17 truncauit: O 487B O 388B

20 mortem: 1395

23 juuenes; 0 489C

28 matrem:

6 sed: et 8 sicam intellege vestrem (sic) S 23 qui sic Aeneas go sequitur vox etc, cui additum est s(e)q(uitur) oratio prolixa S

33 post ambi-

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

De uiris illustribus

5

io

6lv is

lo

25

30

35

47

consilium meum, accipito; sin uero, ut libet facito, ego hic in manu tua sum et tuorum natorum. si uultis me seruare, potestis; sin occidere, id quoque potestis. ad occisionem autem meam nulla uos causa urgere potest, nisi quia suspicamini me tui mariti occisorem fore. uerum ego, mulier, per superos juro, per fidem intemeratam et per ilium quern colimus Deum, Jesum Christum, ignarum me illius consilii fuisse, quo nobiles barones cum uiro tuo necati sunt, regina enim, cuius longe maior quam mea potestas fuit, malo usa Consilio id egit. itaque nihil est, quod ob hanc causam in me ulcisci debeat, uerum si id peccassem, non tamen uobis utile est me occidere; scitis enim quia rex uester sum, nec ullam in me ex jure potestatem habetis; scitis quia magno genere ortus sum, quodque regnum Bohemie germanus meus tenet, qui mortem meam non relinquet inultam; scitis quia necessarium est regem esse in Hungaria: quicumque hoc regnum adeptus fuerit filios tuos suspectos habebit, \ qui jam sanguine regio manus suas commaculauerint. nemo acceptas est regibus, qui regem aliquando interemit; timet enim quilibet exemplum et pro communi causa exterminantur, qui regibus infensi fuere, numquam ergo, si me occidere presumpseritis, locum in regno tui habebunt fiHi, sed turn infamiam, turn egestatem patientur. itaque uides, optima mulier, si me morti dederis, quid sequatur. illud autem scis, quia uirum tuum mortuum reddere tibi mors mea non potest, at si me dimiseris finxerisque fugisse, ego de facili regnum recuperabo; plures enim adhuc et barones et communitates sunt, que me uiuum audientes in meum fauorem arma capient. turn et Bohemos mecum ducam nec dubium est, quin regnum euestigio recuperem. quod cum fiet, reputabo et a te et a tuis filiis regnum habere, tuamque domum ac familiam magnificabo et potiores filios tuos apud me habebo. elige ergo nunc quid horum uelis: an me occiso domum tuam funestare infamemque reddere et exterminare, an me seruato perpetuam gloriam consequi et amplitudinem status. ' Mouerunt feminam uerba Sigismundi simulque commiserata est regio sanguini, aspiciebat quoque principem elegantissimum, toto corpore pulcerrimum, cuius ipsa facies digna imperio uidebatur. uocatis ergo filiis suadet regem dimitti. 12-13 germanas: Wenzel 10 seis V

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

48

5

62r io

15

20

25

30

Enee Siluii Piccolominei

Ille euadens ad comitem Cilie se recepii, cuius filiam in matrimonium duxit, nomine Barbaram, elegantissimi corporis, post uocatu quorundam baronum et potentia sua regnum recuperauit palatiumque apud Budam amplissimum per antecessores incoatum in magna construxit. Exinde cum Turcorum ingens manus regnum Hungarie continuo uastaret, statuii congredi bellumque gerere. cui in auxilium dux Borgundie uenit multique ex Galliis et Alamania nobiles, Anglici quoque, ex Italia etiam; nam comes Bertoldus ex domo Vrsina non paruam sue uirtutis in eo bello experientiam 1 monstrauit. cum jam in propinquo acies essent longeque splendidior ualidiorque christianorum quam Turcorum uideretur exercitus, orta contendo est, quinam priores ex christianis bellum aggrederentur; nam modo Galli, modo Theutonici, modo Hungari primatum uolebant; reputant enim sibi honori primam in bello aciem obtinere. datus tandem Gallis est prior locus non quod gens nobilior esset, sed quod principem prestantiorem habebant aliis; nec enim alius ibi erat maior duce Borgundie nisi rex ipse Sigismundus, qui suo in regno uoluit exterum honorare; placuisset tamen sibi non honori, sed utilitati considere Hungarosque premittere, qui mores Turcorum melius nossent. sed gestus est Gallis mos. qui procedentes in prelium, cum hostes intra palos conclusos comperissent nec equos intra pellere possent, desdientes ex equis pedibus preliari ceperunt. calor ingens fuit puluisque altissimus eleuatus est; itaque non acies aciem uidere poterai, post Gallos autem Hungari sequentes, cum equos Gallorum uacuos fugientesque uiderent, rati Gallos jam uictos prostratosque esse (nam ignari consilii eorum erant) et ipsi terga uerterunt. interim Galli nullis adiuti Hungaris a multitudine Teucrorum facile superantur. crescit animus Teucris atque ulterius procedentes in fugam uertunt omnem christianorum exercitum. magna strages data est christianis multaque milia occisa, captique multi nobiles; nam et Johannes dux Borgundorum hostiles manus incidit; qui redemptus est postea multo | auro, in eo prelio et Bastardus Sabaudie captus testibus 61 priuatus est. Sigismundus autem fuga salutem quesiuit.

1 Hermann II von Cilly O 388B 1-2 matrimonium; 1408 2 Barbaram infra 91 7 dux: Jean sans Peur, 1371-1419 C379,15 infra 72,9 31 redemptus: C743,18 O 395C 32 prelio: Nikopolis, 28 sept. 1396 Bastardus C734,19 18 exterum voluit

27 Turcorum

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

De uiris illustribus

49

Dum hec aguntur Vinceslaus Romanorum rex, cum imperasset annis circiter quatuordecim, priuatus imperio (nam deses judicatus est neglectorque imperii, imputatumque sibi est absque principum Consilio mediolanensem ducem creasset) illique sustitutus est | Judocus marchio Morauie, patruelis eius, qui cum imperasset diebus paucis mortem obiit. forsitan fata egre tulerunt eum acceptasse aduersus consanguineum tantam dignitatem, post Judocum Sigismundo demandabatur imperium, sed noluit frater contra fratrem surgere, creatus est igitur imperator Ropertus dux Bauarorum, uir prestans animi ac nobilitate clarus. qui [dum] Italiani intrans coronam Mediolani Romeque petiturus per Galeazium qui partis Vinceslai erat prohibitus est, et apud Brixiam conflictus redire ad propria coactus est. post hunc iterum Sigismundus uocatus est et, cum jam frater de imperio non curarci, onus accepit. Vinceslaus autem fuit homo deditus uoluptati, laborum fugax, uini cupidus, thesauri amator, uenationis secutor. aduersus quem subditi sepe rebellarunt; nam postquam imperium amisit, etiam Bohemie regnum pessumdauit. captus semel per Sigismundum in custodiam datus est duci Austrie apud Viennam, sed aufugit tamen. Sigismundus autem solertior juniorque fauorem populi concitauit. Cum jam scisma foret et Benedictus Hispanias tenerci, Gregorius quosdam Theutonicos Italicosque haberet, reliquum Johannes XXIII obtineret christianitatis, placuit Sigismundo pro pace ecclesie laborare. pergens igitur in Italiani ad Johannem cum eo in Lauda fuit obtinuitque apud Constantiam prouincie maguntine, que insignis urbs est supra lacum Brigantinum in agro retico, concilium indici, misseque sunt conuocationis littere ad annum, post ipse Constantiam uenit, et in tempore concilium cepit, Johannesque aduenit; sed cum mentes patrum intelligeret, quia pro pace ecclesie cedendum esset, fugam fecit

2 uiginti quattuor intellege: 1376-1400 deses infra 105,4 4 Judocus: Jobst 5 diebus paucis; 1 oct. 1410-18 jan. 1411 fallitur Aeneas noster: Jobst regnauit post Ruprecht {infra 49,9) 9 Ruprecht, 1400-10 15 homo: O 102EF 17 amisit mfra 105,4 19 duci: Friedrich IV, 1382-1439 21 Benedictus antipapa XIII (= Pedro de Luna) infra102 Gregorius XII (= Angelo Corrario), 1406-15 B84 E II: 164 G16,6 C373,6; 599,14 infra101,12 et 22 22 Johannes supra 26,2 25 Constantiam G27,22; 51,9 maguntine 63,7 26 concilium- 1414-18 EI, 1:32; 87 C56,26 O 388B 2 annis S: omnibus V liosque V

10 dum sectusi

11 Galeazum

partem VS

22 Ita-

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

24 Lodi: 1413

50 631

5

io

15

20

25

63v 30

Enee Siluii Piccolominei

atque in terris Friderici ducis Austrie se recepii; nam fidem eius | mercatus fuerat. tuebatur itaque Johannem Fridericus. Ob quam rem irritatus Sigismundus aduersus Fridericum arma tulit. aduocatis Suicensibus ut que raperent sua essent concessit, ciuitatibusque que uellent ad imperium redire relieta domo Austrie permisit. ob quam rem plura opida alienata sunt illi domui usque in banc diem, itaque territus Fridericus reuocauit propositum; Johannes autem cum ex Brisaco in Gallias | transiré uellet, captus est ac demum 62 pontificio priuatus et in carcerem coniectus; de quo sub Martino liberatus est, ut supra diximus. Gregorius autem sponte resignauit papatum. Restabat itaque solus Benedictus qui pacem turbabat, quem soli sequebantur Hispanici. ad hunc igitur profectus est Sigismundus et intereundum apud Camberiacum Amedeum, Sabaudie comitem, erexit in ducem, uenitque ad Benedictum in Perpiniano, quem allocutus flectere non potuit, ut papatum pro pace ecclesie resignaret. sed allocutus est reges Hispaniarum, in Narbonaque cum natione hispánica concordatum est, ut tota natio a Benedicto recederet fieretque noua inuocatio nomine nationis in Constantia et tunc uenirent Hispani ad concilium. ac sic factum est. unde postea Martinus concorditer electus est. Et sic labore atque industria Sigismundi scisma, quod annis circiter quadraginta durauerat, extinctum est paxque facta. Hoc etiam tempore perrexit in Galliam et Angliam Sigismundus pacemque inter duos reges composuit, quamuis paruo tempore durarit. Exinde cum jam Vinceslaus interisset ad eumque regnum Bohemie pertineret, in Hungaria nero magni motus essent propter Turcos insultantes, consilium cepit quid agendum: an Bohemia esset adeunda an succurrendum Hungaris. quatuor tunc consiliariorum genera apud Sigismundum fuere: | Italicorum, Theutonicorum, Hungarorum, Bohemorum; quos seorsum deliberare cesar uoluit. Bohemi et Itali pe-

8 Breisach EII: 165 9 priuatus: 29 mail 1415 10 supra; parte nobis non tradita sponte: 4 jul. 1415 15 ducem: C435,20 infra 74,10-11 Perpignan C421,27 20 postea; 11 nou. 1417 22 quadraginta: 1378-1417 24 reges; Charles VI, 1380-1422 et Henry V, 1413-22 infra 84 26 interisset: 16 aug. 1419

9 carcere VS cordatus

12 turbabant VS {add sic S)

solae

13 Hispaniae

17-18 con-

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

De uiris illustribus

5

10

15

20

64' 25

30

51

tendam Bohemiam priusquam nouitas ulla oriretur, post facile succurri posse Hungaris censebant; nam si prius Hungariam peteret, posset sibi aduersus Turcos, ut prius, sinistre succedere, et tunc Bohemi eum contemnerent et Hungari. Theutonici autem Hungarique consultarunt prius Hungarie succurrendum; nam nemo eo temeritatis pergeret, ut regnum suum uellet Sigismundo remouere. His adhesit Sigismundus, sed sinistre euenit; nam etsi Hungarie succurrerit et admodum ultra remouerit Turcos, Bohemi tamen, qui jam seditionem fecerant Vssitarumque sequebantur heresim, Sigismundum ad se uenientem recipere noluerunt. ob quam rem exercitum maximum congregami; nam electores omnes totaque nobilitas Alamanie cum eo fuit, aiunt enim numerum equitantium circiter septuaginta milia fuisse, obsidionemque ante Pragam statuii, sed cum principes admouere urbi machinas uellent lapidesque j acere et insultum facere, noluit Sigismundus; ueniebant enim ad eum secreto Bohemi sub spetie proditionis suorum | dicebantque sibi 'Quid tu, obsecra- 63 mus, tuam urbem destruís? an non melior erit tibi integra quam diruta?' suadebantque, ut principes dimitteret; nam ciuitatem sibi euestigio traderent, eumque sic dietim in uerbis tenebant. quod animaduertentes principes paulatim ab eo recesserunt. ipse autem cum paucis relictus, cum sperarci se intromitti, mox hostium cuneos contra se exire uidit uixque amissis pluribus euadere potuit. Theodorus tune de Valleperga cum eo fuit, eques insignis, qui uim Bohemorum mirifice repressit spatiumque fuge prebuit Sigismundo. I Post hec iterum in Hungaria passus est diuersos motus Sigismundus. regnum quoque Polonie administrauit. cum rege Anglie magnas amicitias habuit. exin cum Poloni sibi essent infesti, Vitoldum, magnum ducem Lituanie, sibi conciliauit, quem etiam in suis dominiis uisitauit obtulitque sibi coronam; nam Lituaniam, cum esset amplissima patria, in regnum erigere uolebat, ut a jugo Polonorum reduceret. jamque inuitis Polonis Vitoldus cum Lituanis rem aggrediebatur, sed ante mortuus est quam res perfici possit. cum apud eum Sigismundus foret, omni die noua muñera recepit. 9 Vssitarumque; E II: 73; 180 III: 22-57; 197 G16,6; 28,26; 59,20 C458,32 O 102F109E 13 Pragam E 1,1:433 11:167 G53,12; 58,18; 60,22; 65,27 O 83A; 86E; 101C; 107C; 110E 22-23 ValIeperga = Wolfsburg 27 Alexander Vitovt, m. 1430 E III: 516 O 417A; 494F infra 93,22; 94,3; 97,8-9 28 etiam in om

32 posset

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

52

5

io

is

20

25

30

Enee Siluii Piccolominei

Idem Sigismundus cum rege minoris Persie fedus habuit ut Ornerai, Turcorum imperatorem, Europa expelleret. plures quoque in eius curia et Grecos et Turcos habuit, ut qui magni fuit animi. Rursus quoque, cum Martinus papa expeditionem fieri contra Vssitas mandarci, Sigismundus Norembergam uenit; nam res illa per Brandam incóala, per Julianum finiri debebat. dedit itaque rebus ordinem Sigismundus et, cum interesse non posset, (nam petere Italiani decreuerat) Fridericum marchionem brandeburgensem expeditioni prefecit, malis tamen auspiciis, ut alibi diximus. Ipse autem Sigismundus multis conuentionibus cum Philippo duce Mediolani factis et infectis tandem ex arbitrio Philippi intrauit Italiani, nec plures duxit gentes quam ille uoluit, coronatusque Mediolani est. sed numquam Philippus eum uisitauit; sic enim conuenerant; stabat enim Philippus in Abbiate, Piceninoque Mediolani administrationem commiserat. Gibellini suspecti habebantur, ne Sigismundo adhérèrent ob imperium, Guelfíque regimen tenebant. sed illi tamen noctu ad Gasparem Slik Brunoriumque ueniebant multisque modis dare se Mediolanum regi offerebant; nam de tyranno male contenti erant. sed numquam Sigismundus acquiescere uoluit, ne quid proditionis sibi ascriberetur, cum dux eius fidem secutus fuisset. Interim cepit apud Basileam concilium quod augeri Sigismundus mandauit, ! quamuis Eugenius illud dissoluisset, jussitque prelatos ac- 64 cedere, et Philippus quoque suos prelatos destinauit; nam ambo tunc inimici erant summi pontificis, qui Venetis ac Florentinis fauere uidebatur, statuerantque coronam imperialem ab Eugenio non petere, sed extorquere; nam et armorum uiribus infestabant eum et scriptis concini, multumque animi concilio prestiterunt auree littere Sigismundi, quibus inuariabilem concilio promisit obedientiam. sed Eugenius Venetorum ac Florentinorum et suis fretus uiribus admodum restitit. Venit autem Sigismundus usque Lucam absque impedimento, sed

1-2 Ornerai supra 2,20 5 Norembergam G55,15 6 Branda da Castiglione (= card, placentinus), 1350-1443 CE57 E 1,1: 13; 15; 132 II: 179 C102,3-8 infra 104,11 et21 Julianum supra 1,18 8 Friedrich VI,1371-1440 E II: 170 12 coronatusque; 1430 supra 44,18 13 uisitauit: O 446E 17 Slik supra 28,5 Brunoriumque supra 28,1; 55,10 21 cepit; 1431 22 dissoluisset; 18 dee. 1431 (bulla: Quoniam alto)

15 Gibelli VS

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

De uiris illustribus

5

io

15

20

25

so

53

postquam illic fuit dux Mediolani, qui menstrua dabat stipendia, cessami; eius quoque exercitus in Tuscia per Florentinos + Michelectum Sfortianum + conflictus fuit, itaque destituì us omni auxilio Sigismundos uidebatur; nec enim retrocedere decorum erat nec ultra procedere tutum. aggressus tamen res arduas structis aciebus Arnum inuitis Florentinis transmit, magno autem auxilio sibi fuit comes Antonios Pisanus, quem ipse in Hungaria comitem fecerat. Venit igitur Senas, ubi a ciuibus tamquam pater et honorifice et amantissime receptus plus humanitatis inuenit quam cuperet. ibi continua bella cum Florentinis habuit exiuitque ipse ad expugnationem castrorum. uerum cum Philippus absque Sigismundo pacem cum Venetis Florentinisque fecisset, et ipse Sigismundus cum Eugenio concordauit; ad quam rem sepe Gaspar missus est; treuerensis quoque antistes interfuit, stetit autem per annum fere Senis ac cum tota familia per Senenses sustentatus est. Post Romam iuit ibique in cesarem coronatus est promisitque Eugenio eum, quoad uiueret, pro papa recognoscere; quam rem quidam inconstantie ascripserunt, cum ante concilio assistentiam promisisset. exinde per Perusium, Romandiolam Ferrariamque uenit Mantuam, summus jam ducis inimicus; ibi uicarium ciuitatis in marchionem erexit. I Exinde cum in Basilea aduersus Eugenium procederetur instaretque citationis tempus, seu terminus depositionis, die noctuque, quamuis egrotus esset, cesar uehi se fecit ac preter omnium opinionem in ipsa die termini Basileam uenit conuocatisque patribus inducías octo dierum Eugenio impetrami, et iterum octo, et octo rursus, post autem menses tres, in quibus obtinuit Eugenium aderere concilio; ipse autem postea recessit. habuit tamen singulares controuersias cum Philippe: eum hostem imperii appellami, similiter et Philippum Bergundum diffidami. I Venetis autem reconciliatus est Paduamque illis, Brixiam et Ber-

2 Michelectum O 446E 6 transmit supra 33,24 O 446E 16 Antonio Pontadiera E II: 176 8 Senas E 1,1: 355 = De duobus amantibus historia 13 Gaspar (Slik) supra 28,5 treuerensis: Raban von Helmstadt, m. 1439 B12 14 annum: 1432-33 16 coronatus: 31 maii 1433 O 121A 20 marchionem: 1433 supra 24,12-13 31 Paduam (= Patauium) O 433B

2-3 constructio claudica!, num Florentinum?

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

54

Enee Siluii Piccolominei

gamum in feudum dedit, fedusque percussit contra ducem Mediolani ea lege condita, ut imperii limes Addua foret: ut, que citra raperentur, Venetis, que ultra uersus Mediolanum imperio cederent. statuerai enim Sigismundus Philippi ducis arrogantiam compescere pacemque 5 cum Venetis in eius odium fecerat. sed mors eius Consilia dissoluit; namque cum Bohemiam jam intrasset ex benefitio concilii recepta Praga et paupere regno, dum in Morauiam uenisset, apud Snoimam morbo affectus uitam exalauit. Hic etiam aliquando contra Venetos irritatus prohibere statuerai, io ne ulle species, siue aromata, Venetorum in Germaniam transirent, quia tamen Theutonici carere aromatibus non poterant, ordinauerat duas esse uias aromatibus; nam Renum et Alamaniam superiorem per Januenses fulciri uoluerat; Austriam uero, Hungariam, Bohemiam per Danubium fulciri mandauerat, mercatoresque omnes theutonicos qui 15 Venetiis erant transferri Januam decreuerat. sed Philippus, Mediolani dux, rem impediuit non quod Venetis consuleret, sed quod Theutonicos Janue stantes suspectos haberet, ne traderent urbem imperatori, pauperemque potius habere ciuitatem uoluit quam diuitem perdere. Fuit autem Sigismundus egregie stature, illustribus oculis, fronte 20 spaciosa, genis ad gratiam rubescentibus, barba prolixa et copiosa, uasto animo, multiuolus, inconstans tamen, sermone facetus, uini cupidus, in Venerem ardens, mille adulteriis criminosus, pronus ad iram, facilis ad ueniam, nullius thesauri custos, prodigus dispensator; plura promisit quam seruauit, finxit multa. 25 Hic cum Rome apud Eugenium esset 'Tria sunt,' inquit 'beatissi65v me pater, | in quibus discordamus et rursus, in quibus concordamus, tria: tu mane dormis, ego ante diem surgo; tu aquam bibis, ego uinum; tu mulieres fugis, ego sequor. sed concordamus in his: quia tu large dispensas thesauros Ecclesie, ego nihil mihi retineo; tu malas 30 manus habes, ego malos pedes; tu destruis Ecclesiam, ego imperium.' Huic cum miles quidam bauarus ingentem pecuniam mutuasset

1 fedusque supra 27,25 5 mors; 9 dec. 1437 O 123BC 19 stature: E 1,1: 355 (= De duobus amantibus historia) 25 Rome: mense maio 1433 exeunte supra 53,16 31 mutuasset: 0 473B

6 ex om 10 Germaniam supra Alamaniam 25-26 sanctissime 30 die de ilio fatuo, qui dixit electoribus: bonum est, ut rex a uobis procul sit uosque jura teneatis imperii, cum eum uellent deponere add in mg V 31 bine

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

De uiris illustribus

55

molestusque esset repetendo, ab ipso cesare in faciem percussus est. sed mox recognouit erratum suum cesar jussitque homini argentum numerari, hic Ludouicum Bauarie ducem in magna pecunia multauit, similiter et Henricum Bauarie, qui apud Constantiam uulnerauit | Lu- 66 5 douicum. Fridericum quoque Austrie ducem soluere pecunias coegit et damna sibi multa intulit; ob quam rem, cum is ex Italia reuerteretur, in uestibus suorum nobilium hunc uersum Fridericus inscribi mandauit: 'Ludouice, Henrice, Friderice ad pulpitum, quia magister uenit. ' io Carissimi ei fuerunt Gaspar Slik, Brunorius de la Scala, Orsatius Michael, Matico banus atque horum Consilio ducebatur, sed magis proprio.

DE ALBERTO DVCE AVSTRIE Albertvs Dvx Austrie, Alberti filius, mortuo patre sub tutela Vil15 helmi, Austrie ducis, patruelis sui, ac deinde sub regimine Leopoldi, etiam Austrie ducis, permansit; nam puer erat. cum uero jam pubertatis annos attigisset repetereturque a subditis, Leopoldus eum diligentius custodiebat nec facilis ad restituendum erat; ob quam rem non parue discordie orte sunt, demum uero dominus de Valse antiquior sub 20 specie uenationis Albertum secum accepit ducensque ipsum Viennam de manibus tutoris extraxit, ac sic juuenis dominationem accepit ususque plurimum est Consilio eius, qui se liberauerat. Creuit autem Albertus, ac Elizabet, filiam Sigismundi regis, in uxorem accepit, feminam admodum pulcram, que secum cum magna 25 pudicitia uixit. exinde cum Bohemi heresim induissent uicinosque omnes bellis terruissent, solus hic Morauiam et Austriam potenti brachio tutatus est, nec minora damna Bohemis intulit quam ab eis perce-

3 Ludwig VII,1413-41 E 1,1: 344; 352; 592 II: 89; 165 III: pass 4 Heinrich IV, 1386-1450 E II: 165 5 Fridericum infra 55 7 uersum = 96,1 10 Brunorius supra28,1; 52,17 Orsatius E II: 33 infra 108,31 11 Matico E II; 33 111:248 14 VitamAlberti non edidit M; puhlici iuris fecit S Albrecht II(V), 1397-1439 B810; 160; 182 EI,l:pass 1,2: pass G64,26 052,14-24; 54,27; 55,12; 157,9-24; 565,12 O 388F; 389B patre: Albrecht IV, m. 1404 14-15 Wilhelm, m. 1406 15 Leopold IV, m. 1411 19 Valse: Rainpert von Walsee E II: 87 067,10 23 Ehzabet, m. 1442 E 1,1: 530; 556; 563 0743,26-35 tn/ra 91,20; 100,9 24 uxorem: 28 sept. 1439 25 heresim (Vssitarum) supra 51,9

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

56

66'

5

io

15

20

25

30

Enee Siluii Piccolominei

perat. erat enim sedulo in armis currusque Bohemorum more in aciem educebat assiduisque | laboribus militem suum ad exercitium rei militaris indurauerat. itaque unum ex omnibus uicinis Albertum, Austrie ducem, Bohemi timuerunt; nam et sepe prostrati ab eo et sepe fugati sunt. Cum denique Sigismundus socer interisset, mox Hungari eum in regem uocauere, similiter quoque et Bohemi, itaque pamo tempore duo hec sibi maxima regna obuenerunt. sed cum in Hungariam perrexisset coronarique deberet, fuerunt complures nobiles, qui se nihil de sua electione sciuisse contenderent, nec eum in regem uolebant. quibus Budam uenientibus is obuiam exiuit iratosque nobilium ánimos tanta humanitatis exibitione pacauit coronatusque est cum omni pace, interim et electores imperii audita Sigismundi morte eundem Albertum in regem Romanorum elegerunt miseruntque sibi decretum usque Viennam. Quo tempore et ego illuc ueneram cum nouariensi antistite, qui ducis I Mediolani legatus erat et me in societatem ex Basilea uocaue- 67 rat. hic multa Consilia fuerunt an recipi imperium deberet; nam Hungari contrariari uidebantur; nec enim bene prouideri et imperio et regno suo per unam personam rebantur. sed uicit alia pars, que acceptationem suadebat. Exinde rex Polonie molestus esse cepit Alberto fauereque Vssitis; tunc enim catholici Bohemi Alberto omnes obediebant, heretici autem resistebant. uenit itaque in Bohemiam Albertus cum magno exercitu (nam septuaginta uel eo amplius milia equitum secum habuit) coronatusque est Prage. post cum Vssite ac Poloni dicerent regem in urbe morari nec exire in campos, diffidami rex Polonos obtulitque eis campum ante Tabor, ubi et castra posuit, mansitque pluribus diebus ut, si collatis signis hostes pugnare uellent, copiam haberent; sed illi numquam in aciem sese explicuerunt. stabant autem ante Tabor, ut in omni necessitate se possent in urbem recipere, nec ad bellum, sed ad

1 sedalo: 1420-37 6 interisset: 9 dee. 1437 mox: 1438 16 nouariensi C52,14 supra 4,19 22 rex: Ladislas 111,1434-44 molestus: E 1,1: 517 sqq 27 obtulit: O 125C 28 Tabor G54,12; 57,17; 17; 93,26 C72,31-35 O 83B; 106E; 109A; 120-21; 1054E

14 Romanum

17 societatem ut uidW

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

De uiris illustribus

57

iurta egrediebantur. exinde cum impossibilis expugnado ciuitatis uideretur, dissoluta est obsidio incensaque castra; nam satisfecisse jam judicabatur detractioni Polonorum, qui aiebant | regem in campum exire non audere; quod magis eis imputad poterai. Primus inter eos erat Tazsco, uir prudens ac magnanimus, sed male conscientie qui, etsi se non participare in erroribus Vssitarum diceret, ut tamen magnus esset, tueri potius heréticos uoluit quam cum catholicis sentire; quippe infidelium princeps esse malebat quam inter fídeles mediocris. sciebat autem se primum inter heréticos esse, inter christianos plures esse qui se superarent. idem ergo multis bellis particularibus Albertum lacessiuit, multis incendiis Bohemiam affecit et forsitan, si is solus uoluisset, totum regnum pacem habuisset. is quoque ad Fridericum Cesarem uenit, quem Vienne uidi, uirum pinguem, caluum, stature parue, loquacem, letum. sed cum alii in concordia essent cum Friderico, solus iste dissensit reuersusque Pragam, ut erat eloquens, plebem a deuotione Friderici regis auertit. sed postea peste absumptus est hereticorum damno non paruo. Albertus autem cum aliquamdiu in Bohemia fuisset, reuersus Viennam in Hungariam repedauit; ubi cum esset, Bude ingens clamor populi subortus est contra Theutonicos. arreptis namque armis Hungari per ciuitatem crassabantur atque ubi Theutonicos reperiebant, illieo trucidabant. turn et domus mercatorum expugnabant. itaque fuit ingens timor omnibus Theutonicis. rex in | arce se tenebat trepidum ac cum regina contendebat, que sic eum duxisset. barones quoque hungari non satis fidebant populo, itaque per plures horas cedes rapineque facte sunt pluresque Theutonici occisi. sed Ladislaus banus, magnus in Hungaria baro regineque coniunctus sanguine, ascendens equum per urbem iuit multisque precibus furorem populi mitigauit; nam pietate grauis ac mentis apud eos censebatur. exinde dicunt Hungari Teucris esse resistendum, qui totum regnum dilaniant. Albertus facturum se offert uoeaturumque | principes Alamanie aliosque christianos, ut facilius expelli possint inimici, dicunt Hungari satis esse uirium in Hungaria, sed solum ordinem et caput deesse, quod si rex eat in bellum, et

20 Theutonicos: O 388F-389A 22 domus: O 389A 1:564-71 1,2:121-25 III: 250 ¿«/ra 64,24; 65,5; 71,16 A. 1,151 B140

26 Ladislas Gara, m. 1476 E I, 28 pietate... mentis c/Vere

21 grassabantur

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

58

5

io

15

20

25

Enee Siluii Piccolominei

ordo et caput erit; nec uocandos esse extráñeos, ubi domestici per se satis possunt. hoc autem faciebant, quia timebant in eorum regno nimis crescere Theutonicos. his quoque regina consentiebat; nam plurimum letabatur, cum plus honoris sibi quam uiro impendi uideret; Hungari enim earn honorabant, quia et linguam sciebat et heres regni fuerat, Albertum autem propterea susceperant, quia uir esset, nec amabant Theutonicum, presertim hungari sermonis nescium. illa insuper mulier callida fuit et astuta et in corpore femíneo uirilem gestabat animum maritumque suum quaque uolebat trahebat. induxit ergo uirum, ut consiliis Hungarorum acquiesceret. Paratur exercitus iturque in campum. recipiuntur loca palustria fetidaque; ibi nec uini nec ciborum copia fuit, mandatum publice est, ut aduenientibus uictualibus nemo ausus esset tangere, nisi regina prius mandasset; de rege nulla mentio erat. exinde cum essent hostes in propinquo, diffugerunt Hungari Albertumque regem cum paucis dimiserunt; qui uix euasit, multa uxori improperans. tanta inordinatio ibi fuit, ut etiam ad lectum regine jacentis Hungari irent. ipse Albertus indignatus animo reuerti Viennam statuerai ac congregato exercitu Hungarorum ulcisci perfidiami sed contracto ex insueto calore morbo et quia nimis mellones uorauerat inter redeundum obiit, atque ut cito creuerat, cito defecit. Fuit uir magne stature, uenationis cupidus, in armis promptus, facere quam dicere malebat, non ipse per se multum cernens, sed acquiescens consiliis eorum, quos bonos existimauit, nigra facie oculisque terribilibus, malorum omnium hostis. Ad hunc cum electores imperii ambassiatores misissent rogarentque, ne Gaspar Slik in cancellarium reciperet, 'Si mihi imperium credunt electores,' inquit 'cur non ferunt, ut cancellarium mihi deligam?'

8 uirilem: E 1,1: 356

21 defecit: 1439 E II: 202

11-12 recipiuntur... fetidaque om

23 multum om

24-25 oculis

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

De uiris illustribus

59

DE FRIDERICO DVCE AVSTRIE 67v

5

10

ls

20

25

(Fridericvs Dvx Austrie, Hernesti filius ex matre polonica, que dux Mazouie fuit, mortuo pâtre sub tutela Friderici senioris, Austrie ducis, cum Alberto fratre et Anna sorore fuit, hunc cum aliquando Sigismundus Cesar uidisset apud Albertum generum grauitatemque morum et singularem, que in eo prelucebat, modestiam contemplatus esset, 'Nimirum, ' inquit 'nisi meus hic successor sit. ' Is ut juueniles attigit annos, miro amore incensus est uisendi Jerosolimam sacrumque Christi sepulcrum uisitandi; necdum enim uigesimum secundum impleuerat annum, armata igitur apud Tergestum triremi leda fida societate Jerosolimam nauigauit, ubi sub forma serui sacra queuis loca uisitauit militiamque meruit ac mira nauigandi celeritate atque fortuna usus est. Exinde reuersus, cum paulo post Fridericus, qui tutor eius fuerat, obiisset, profectus cum fratre in Athesim tutelam et ipse Sigismundi ducis, Friderici senioris filii, suscepit, quern secum in Austriam adduxit. post hec mortuo jam Alberto, cum regina in Hungaria dominaretur Elizabet, Albertus frater puerum Ladislaum, quern Albertus senior in uentre uxoris reliquit, ad Fridericum deduxit ac siceius quoque tutelam Fridericus accepit omniaque dominia ausine domus tamquam senior in potestatem recepii. Post hec et ipse in Romanorum regem eledus est; nam neque potentior tota Germania princeps nec prudentior in ilia etate putabatur. is tamen cum esset Vienne militesque, qui et Alberto et Elizabet seruiuerant, pecuniam peterent nec impetrare passent ac propterea patrie minarentur, conuenientes Australes seditionem fecerunt atque

Haec Friderici Vita nunc primum publici juris fit antea non edita 2 Friedrich III, 21 sept. 1415-19 aug. 1493 CE 63; 64; 85 uide Historiam Friderici (= F) pass, sed attentius 73-76; 78-79; 85-111; 158 0157,8 sqq; pass 0 414E Ernst der Eiserne, 13771424 matre: Cimburgis. m. 1429 3 Mazouie supra 28,15 3-4 Friedrich IV, 1382-1439 Albrecht VI infra 100 5 et 19 Albrecht supra 55 15 Athesim E 1,1: 243;254-61 C157,21 15-16 Sigismund E 1,1: 222-36; 245 et pass C234,25 sqq; 488,17 sqq 18 Elizabet supra 55,23 Ladislas (postumus), 1440-57 E 1,1: 183; 553; 563 1,2: 132; 158-68 F173 C72,17; 76,20; 78,17 sqq; 145,8; 157,25; 462,1; 568,25; 743,35 sqq; 747,6 O 127A-143B 22 electus: 1440 24 militesque: 0 412B

8 Juveniles super uiriles

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

60

5

68' lo

is

20

25

Enee Siluii Piccolominei

in armis surgentes ui petunt ex rege, quod antea precibus impetrare non potuerant. itaque magnum auri pondus tradere oportuit, si liber fieri Fridericus uoluit. que res animum regis plurimum ab Australibus alienami et a Viennensibus, qui et ipsi nobilem quendam cum saluo conductu regio decapitarunt. Exinde orte sunt inter Fridericum regem et fratrem eius Albertum graues discordie, ut sunt nonnulli maleuoli, qui etiam fraternum sanguinem disiungere nituntur. discordiarum huiusmodi habiti sunt precipui auctores Petrus Coirà episcopus zagahriensis \ et Corradus Zeler, prepositus uiennensis, quorum alter Friderici, alter Alberti cancellarius erat. Alberto duci adhesit Vlricus comes Cilie. itaque turn in Stiria, turn in Carniola grande exarsit bellum. non tamen propterea retentas est Fridericus, quin ad imperium proficisceretur aquensemque coronam susciperet; disposait namque duces, qui fratri ac corniti Cilie résistèrent tuerenturque patriam, et ipse cum magna nobilium multitudine iter ad imperium suscepit. Ladislaum regem Hungarie pupillum ac Sigismundum ducem apud Grez interim custodiri, nutriri mandauit. itaque fuit regis animus ingens ut, quamuis bello graui teneretur, non tamen ire ad imperium neglexerit. Eo tempore jam scisma ortum erat in ecclesia; concilium namque basiliense Eugenium papam summo pontificio sese dixerat abdicasse et Amedeum Sabaudie ducem substituisse uocasseque Felicem. rursus quoque Eugenias dissoluisse se basiliense concilium patresque, qui ibidem remansissent, scismaticos et heréticos déclarasse. itaque cum uenisset Francfordiam Fridericus Cesar, aderant utriusque partis legationes petebantque cesarem ad se quisque trahere. Ego quoque turn Francfordiam cum Basiliensibus ueni; nam Felicis secretarius eram. ubi per episcopum chimensem, uirum doctissimum, in notitiam cesaris sum deductus rogatusque an sibi seruire

7 discordie infra 100,3 ei 20 9 Cotra infra 100,22 11 Ulrich 11,1406-56 E 1,1: 178; 244; 277; 350; 564 1,2: 45; 152 II: 102 III: pass et 302 C744,8; 747,9 14 aquensemque; 1422 G51,8 C54,28; 787,16 17 Grez = Graz 21-22 abdicasse: 25 jun. 1439 22 Felix antipapa V: 5 nou. 1439 25 Francfordiam: 1442 supra 4,10; ¿«/ra78,17-18 28 episcopum: Silvester Pflieger, m. 1454 CE88 E 1,1: 248; 250; 433; 500 II: 27; 85; 204 III: 215 C54,31; 56,15; 62,7 chimensem: Chiemsee

21-22 sese dixerat abdicasse ex abdicauerat

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

De uiris illustribus

61

uellem in officio secretariat us. dixì me sub alterius obsequio degere nec ilio inscio de me aliquid posse promittere, sed petiturum a Felice licentiam', quam si obtinerem, libenter ad cesarem me transferrem. licentiam autem postmodum Basilee obtinui atque illic regis curiam 5 intraui, in qua jam annis tribus seruio, et utinam mihi faustum felixque sit. Cesar postquam audiuit legationes, captans consilium quid agendum esset, inuenit electores diuisos; nam quinqué ex eis petebant regem statim se pro Eugenio declarare. Coloniensis non aperie68x 10 bat consilium suum, sed dicebat uideri sibi prius | in Aquis recipiendam esse coronam; nam, si antequam coronetur, partem unam amplectatur, ab alia mox reputabitur hereticus negabiturque cesar, quia factus in scismate sit. at prius recepta corona ab ambabus partibus reputabitur imperator et cum maiori poterit se auctoritate de15 clarare; suhditi quoque libentius eius sequentur declarationem. in coronationem quoque, que fieret post, possent euenìre impedimenta, que pars lesa prepararet. ac nunc cum quilibet bene sperei, nemo impediet coronationem. uelleque se dixit cum omni potentatu suo cesarem ducere ad coronam. placuit cesari Coloniensis consilium. 20 Dimisit itaque interea chimensem et augustensem episcopos cum Thoma Asselbach, doctore theologo, ceterique electores alios dimiserunt, qui partes ambas seorsum audirent. ibi ergo Nicolaus Panormitanus pluribus diebus concila basiliensis atque Felicis nisus est tueri jus, scripsitque tunc grandem tractatum De auctoritate ec25 deste, turn quoque et Nicolaus Cusanus et Johannes de Caruaial, uiri dodi, partes Eugenii tribus diebus tueri studuerunt. sed Johannes de Caruaial iuit ad coronationem, et Nicolaus remansit. similiter et Arelatensis iuit cum rege dimissis Panorrnitano et Sancii Calixti. Iuit itaque cesar ad coronam, in cuius comitatu septendecìm 30 principes fuerunt, équités autem ultra uiginti milia, armatusque ur-

1 secretariatus: €54,19-55,10; 60,2 O 937C 4 illic E 1,1: 119; 127; 199 cj infra 63,26 9 Coloniensis: Dietrich II von Mors supra 7,15 20 augustensem: Peter von Schauenberg. m. 1469 B10; 12 E 1,1: 102; 437 11:213 111:359-62 G59,19 21 Thomas Asselbach ( = Thomas Ebendorffer) E I, 1: 82; 214; 242; 250; 500 II: 204; 208 III: 64; 447 F8; 105 C56,15 22 Nicolaus supra 3,7 25 Cusanus (= Nikolaus von Cues), m. 1464 B14 E 1,1: 65 1,2:152 II etili pass G23,15; 27.33 C62,17; 125,4; 187,30; 235,16; 445,28-448,24; 478,6 25 Juan Carvajal, m. 1469 E pass G24,18 C59,34; 60,30; 61,26; 62,17 28 Arelatensis = Louis d'Aleman, m. 1450 infra 76,11 S. Calixti = Juan de Segobia, m. 1458 B pass E 1,1: pass II: 41; 202

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

62

5

ia 69r

15

20

25

io

Enee Siluii Piccolomineí

hem intrans cum magna pace coronatus est, quamuis Arelatensis, qui ceremoniis intererat, jussus fuerit abire; nec enim leodiensis episcopus, qui ibidem ordinarius est, passus est hominem, quem reputabat excommunicatum, interesse diuinis. In reditu uero per Thomam Asselbach facta est cesari atque electoribus relatio de his, que dicta fuerant in factis ecclesie et scismatis. resque tam dubia reddita est, ut non sit uisum cesari declarationem fieri absque concilio, concluserunt itaque principes inter se mittendos oratores ad Eugenium et ad Basileam, qui hortentur partes ambas ad concila congregationem, mittendum quoque ad reges et principes, I ut et ipsi quoque consentiant concilium haberi pro unione ecclesie, idque infra anni spacium fieri debere, quod si partes non consentirent, nihilominus rex tamquam aduocatus ecclesie cum assistentia principum electorum concilium conuocare deberet. Missi ergo sunt Basileam episcopus chimensis, Johannes Nayperg et Thomas Asselbach, qui apud Basilienses obtinuerunt non uti postulatum erat, sed concilium uelle se pro pace et unione ecclesie ad unum locum aptum transferre, ad Eugenium missi sunt Gaspar Siile, qui turn primum in cancellarium imperialem receptus erat, et Vlricus Sonnebergius, secretarias regius, cum pluribus aliis. ex parte electorum, sicut etiam ad Basileam, electores miserant. sed ab Eugenio non potuit obtineri concila congregatio, sed data est responsio aliquantulum dura, ait enim nescire se, quo pacto cum rege et electoribus posset celebrare concilium neutralitatem quandam seruantibus, quam Christi fides ignorât, sed habere se Florentie concilium et illuc eundum esse, uelle tamen illud plenius congregare respondereque regie petitioni. nec in suis responsis Eugenias uocauit regem dericum, sed solum electum. hoc autem dicebat se ideo facere, quia non fuisset per eum approbatus; moris enim esse, ut reges Romanorum quam primum electi essent significarent id pape, et papa tunc per suas litteras electionem approbaret. sic periit imperium, postquam in manu Theutonicorum fuit, cum tamen Octo imperator plenum potestatem habuerit ordinandi apostolicam sedem. hec respansa debebant in Noremberga ad festum Purificationis referri in pre-

2 leodiensis: Johannes de Los, m. 1455 E 1,2: 113 G58,29 15 Hans von Neitperg E 1,1:350 F186 ¿n/ra 66,20; 71,24 19 Slik supra 28,5 20 Ulrich Sonn(e)bcrg(cr)EII:206 III: pass C56,16; 76,1; 80,31 24 neutralitatem: CE 50; 71 infra 63,3-4 25 Florentie: B184 32 Otto 1,912-73 E 1,1: 88 G50,7 O 202D 34 festum: 2 febr.

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

De uiris illustribus

5

io

15

20

25

30

63

sentici regis et electorum, ut ibi plenius deliberaretur. interim scriptum est et principibus omnibus magnis ac communitatibus in christianitate, quas litteras ego composui; nam jam unus eram ex neutralibus. reges tamen cum sentirent cum Eugenio et eius litteris essent instructi, negauerunt se in aliquo concilio consentire, quod ipse Eugenius non indiceret. I Fridericus autem ex Francfordia recedens per Maguntiam, Vormaciam, Spiram Argentinamque ascendit partesque suas Elsacie uisitauit. cumque uenisset prope Basileam, intrare urbem noluit, ne partem inter contendentes de papatu se facere uideretur. sed transeunte eo extra ciuitatem ad duos jactus baliste inter Sancta Elisabet et ciuitatem uniuersus populus sibi obuiam exiuit. turn et cardinales et prelati omnes excepto Felice eum in campis exceperunt et ad longam uiam associarunt. Ipse exinde Rinfeldiam ac post Thuregum profectus est, ubi Thuricenses relictis pristinis odiis, que aduersus Austrie domum habebant, Suicensium federa reliquerunt ac cum domo Austrie fedus percusserunt, ex quo post cedes admodum multas perpessi sunt, rex autem per terras Suicensium Bernam uenit atque exinde Sabaudiam Gebennasque uisitauit, ac exinde Borgundiam et Bisuntium, in quibus locis mirifice honoratus est. tumque in reditu magnis ciuium precibus rogatus Basileam intrauit, sed ñeque congregationis locum adire uoluit nec alloqui concilium. Felìcem autem priuatim uisitauit, quem non ut papam ueneratus est, sed quasi patrem propter etatem et sacerdotium. Exinde per Constantiam in Athesim uenit et tunc ego curiam eius intraui. ibi oratores mantuani principis atque ferrariensis inuestituram petiuerunt; obtinuit Mantuanus, Ferrariensis uero repulsam habuit;nam pater eius solum erat inuestitutus ad uitam. turn quoque Albertus dux Bauarie sub uexillis inuestituram obtinuit.

7 Mainz G27,22; 32,32; 40,42; 50,7; 55,15; 57,18; 59,20; 71,2; 105,36; 123,53 C182,8: 359,18; 366,21 sqq; 678,35; 787,29 8 Worms E 1,1: 89 G50,7 Speyer E 1,1; 89 G50,7 Argentina (= Straszbourg) E 1,1: 89; 189 G24,16; 33,35; 50,8; 59,20 C50,30 9 Basel B pass E 1,1: 28-38 G51,9 15 Rheinfelden E 1,1: 88 1,2: 172 infra 71,2 Zürich E 1,1: 437 1,2; 66; 171-76 G51,9 19 Bern G51,9 C158,23 20 Genève C54,25; 435,18; 438,13 Borgundiam: C529,31 Bisuntium = Besançon 26 Constantiam supra M,22 Athesim: Tirol O 438F 27 intraui supra 61,4 28 Mantuanus supra 24,12; 53,20

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

64

5

iti

701 15

20

25

30

Enee Siluii Piccolominei

Exhinc missi sunt oratores ad Norembergam, qui in festo Purificationis referrent, que inuenta apud partes fuissent iuitque Chimensis et Gaspar Slik; sed in Noremberga uoluissent regem interesse, ideo nihil conclusum est, sed rursus dilata res per plures dietas, rex autem per Salburgam descendit ibique archiepiscopo et duci Henrico principatus insignia dedit. Venitque tandem prope Viennam, ubi dux Albertus preter suorum Consilia (nec enim fratri reconciliatus erat) obuiam fratri processit, et ambo se per manus ducentes preter spem omnium Viennam intrarunt tota obuiam et uirorum et mulierum multitudine exeunte. post dictum est Alberto, ut ad Nouam Ciuitatem ueniret; nam ibi res sua transigeretur. dum rex in imperio fuerat, duces eius feliciter rem gesserant ac propterea mitior erat Albertus, simul et coronatum preter spem et opinionem hominum fratrem uenerabatur. | conclusa est autem in Noua Ciuitate pax. pecunia quedam tunc et quotannis danda fuit, que tenebat opida, teneret Albertus; alia que in potestate regis essent, quotiens illuc iret Albertus, aperta sibi essent ut domino; sed mutare presidia non posset aut rectores. Post hec uenerunt oratores ex Hungaria Julianusque legatus ex parte Ladislai regis Polonie, qui se regem Hungarie dicebat, episcopus uacciensis et Nicolaus Placoschi, decanus cracouiensis, homo fastu plenus. hi petebant Romanorum regem, ut auxilia Hungaris preberet contra Turcos euntibus utque comes Cilie dimitteretur illesus ac Ladislaus banus ex captiuitate, qui esset baro Hungarie. ad hec responsum est piacere regi, quod Turci quocumque fieri posset modo castigarentur; sed uideri sibi, ut prius pax uniuersalis in regno fieret, cum essent partes potentissime inuicem dissonantes, oratores autem regis ostendebant se parui facere earn partem, que Ladislao obediret. de comité Cilie responsum est illum esse Austrie subditum, scireque regem quonam pacto cum ipso acturus esset. de Ladislao, quia tantum offendisset, ut merito sic puniendus esset. nec mediatio Juliani legati quicquam tunc operari potuit ulterius. interim uene-

1 Norembergam supra 52,5 C56,9 5 Salzburg E 1,1: 243; 425; 500 G52,10 archiepiscopo: Friedrich Emmerberg, m. 1452 E 1,2: 100; 102; 187 II: 65; 82; 220; 247 duci: Bauarie: Heinrich 7 Wien E 1,1: 80-84 pass G52,ll; 65,27 C67,5; 72,11; 157,19 11 Wiener-Neustadt E pass G52,ll C131,29 13 mitior: E I, 1: 145 14 opinionem infra 100,17 19 Julianus supra 1,18 20 Ladislai infra 93 21 uacciensis (Waitzen): Vincentius, m. 1450 E III: 309 Nicolaus Lasotsky E 1,1: 102; 320; 565 1,2: 51 24 Ladislaus supra 57,26

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

De uiris illustribus

5

io

15

20

25

65

runt Hungari ex parte obedientie Ladislai, ad quos rex obuiam iuit usque Hainhurgam; nam illic condicta fuerat cum eis dieta et Ulne uenit archiepiscopus strigoniensis cum magna societate. qui postmodum Viennam conducti sunt ibique cum eis agitatum de modis tractandi et gubernandi partem, que Ladislao obediebat. et tunc Ladislaus banus, qui captiuus erat, dimissus est cum quibusdam conditionibus. Turn quoque et Bohemi uenerunt Viennam cum magna dine, inter quos precipue fuerunt Vlricus de Rosis, Mainardus de Noua Domo et Giskra conclusumque cum eis fuit, sicut alias Albertus cum eis concluserat. sed Giskra contradixit remque apud Bohemos in reditu sic turbauit, ut usque nunc pendeat. post hec et comes Cilie ad uoluntatem regis concordatus est, turn et Leonardus | Patauiensis et Nicodemus Frisingensis sub uexillis sunt. Post hec cum iterum instarei tempus diete in Noremberga tenende super factis ecclesie, missi sunt Chimensis et Gaspar ac Thomas Asselbach cum plena potestate, ut concluderent in rebus ecclesie, siue declaratio facienda esset, siue aliud quid ulterius deliberandum, excusarentque regem quod personaliter non accessisset propter res hungaricas. sed oratores ipsi cum aliis conuenientes non potuerunt de declaratione fienda concordare uisumque est in tanta re necessariam esse presentiam cesaris ac principum. scriptum ergo est regi, ut illue ire uellet diemque sibi eligeret; quod si cesar cito iret, oratores eum expectarent uocarentque electores, sed rex, qui tunc in Carinthia fuit, scripsit se non posse ante festum Ascensionis dominice ascendere, ad quam diem certam promittebat ascensionem suam; quam tamen usque ad Assumptionem beate Virginis protelauit. Interea et Athesini Sigismundum ducem repetebant; jam enim

2 Hamburg E 1,2: 2-4; 14; 37-39; 51 3 strigoniensis (Esztergom) = Dionysius card. Szécsy, m. 1465 E 1,1; 548-58; pass O392F 296 O 109C; 127C Mainardus von Neuhaus E 1,1: 586 11:186 O 117B; 120EF; 128E 10 Giskra infra107 13 Leonard von Laiming, m. 1451 CE 109 BIO; 12 E 1,1: 149; 424-34; 491; 562-79; pass G26,20; 52,10; 58,18 C57,16 O 139C; 433B Patauiensis = Passau 14 Nicodemo della Scala (= Scaliger), m. 1443 E 1,1: 104; 177 II: 59-62; 92 C43,16 Freising B58,18 27 Assumptionem: 15 aug. ' 28 Sigismundum supra 59,15-16 ducem: Austrie, Tirolis comes E 1,1: 222-36- 243- 245255-56; 317 Cól,31; 67,27; 69,5; 154,32-155,7; pass O 438F 25 dominice sscr

6

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

9 Vlricu

66

5

io

15

20

25

30

Enee Siluii Piccolominei

dicebant puerum annos transcendisse pubertatis et eo etatis uenisse, ut per se regere posset simulque tempus adesse, quo rex promisisset eum restituere atque se inscripsisset. rex autem interim cum Sigismundo nouas inscriptiones fecerat, per quas adhuc sex annis puerum et eius dominia regeret. tunc enim quartum et uigesimum annum attingerei ac per se ipsum bene regeret. sicque uoluit remanere. Athesini autem dicebant illas nouas inscriptiones a puero parum sapienti facías non ualere simulque dicebant eum non liberum. rex replicabat 'Si stultus est puer, minime sibi dominium committi debet meque uti maiorem domus Austrie regere conuenit; si prudens est, ualent procul dubio, que ab eo facta sunt, nec ego UH uim ullam fació; nam liberior mecum est quam esset uobiscum. ' UH autem indignati reuersi sunt in Athesim moxque secuta rebellio est exclusique officiales regis et nouus regendi modus inuentus. inter alia uero statuerunt, ut ueniente ad eos Sigismundo consiliarii sibi furati per patriam darentur, cum quibus deberet regere et, si uellet restituere terrain cesari, posset illorumfretus Consilio. \ missi sunt exhinc oratores in Athesim, sed minime intromissi sunt, tractatum cum eis est in limitibus, sed nihil inuentum est, quod regi piacerei, post quoque Johannes Nayperg et comes Cilie alios tractatus inierunt, sed cum ubique libertad domus Austrie preiudicari uideretur, nihil conclusum est. Rex tunc per Stiriam, Carinthiam Carniolamque ibat noua fidelit ads juramenta recipiens cumque Labacum uenisset Pancratium militem, Guilelmum Taz secretarium et me misit, qui juramenta Tergesdnorum nomine suo reciperemus. idque peregimus tantoque fauore recepii fuimus, ut et ipse post rex illuc se reciperet festa carnispriuii celebraturus. Interim Athesini tota Athesi expugnata Tridentum inuadunt, quod tunc regio nomine tenebatur. urbi in auxilium uenit Galeazius comes de Archo. ciuitas diuisa erat; nam pars Athesinis fauebat, pars

20 Nayperg suprci62r\5 23 Camiola: Krain 24 Laibach E 1,1: 309 11:98 infra 100,13 Pancratium infra 108,27 et 30 Wilhelm Tacz E 1,1: 244; 256; 298; 312 1,2:185 C55,16-56,4 29 Tridentum: E 1,1: 288 30 Galeazzo da Arco E 1,1: 208; 268 1,2; 119 C522,3

27-28 carnispriuii = dierum qui ieiunium quadragesimale praecedunt

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

De uiris illustribus

5

io

15

lo

25

30

67

regi, dum rex deliberai auxilium mittere, UH dietim acrius impugnarti ciuitatem. ad extremum ciues inimice factionis re cum hostibus composita arma sumunt Athesinosque intromittunt. milites qui tunc erant in ciuitate in arcem se recipiunt, sed et Johannes Comìtaw, qui arcem tenebat, Bohemus, arcem prodidit auroque uendidit. milites tamen regios absque pretio dimitti curauit ac sic Athesis tota in potestate inimicorum fuit, multi postea et in Austria et in Noremberga tractatus habiti sunt; sed nihil unquam conclusum est, et adhuc res pendei. Priusquam hec agerentur, cum Polonus et Hungari omnino helium contra Turcos gerere uellent, per medium Juliani biennales indutie concluse sunt inter regem nostrum et Húngaros, ob quam rem cum ex Carniola redisset cesar jamque ad eum Jacobus archiepiscopus treuerensis uenisset turn ut sciret in rebus ecclesie quid agendum, turn ut concordiam, que pretractata erat inter ducem Borgundie et Saxonie, + rex confirmaret +. quod tamen fieri non potuit, sed ad Norembergam res est dilata. Compositis in Austria rebus cesar \ preter opinionem omnium Norembergam perrexit. quern cum omni multitudine Leonardus Patauiensis primo in Ebersper, id est Monte Aprorum, et post in Patauia honorifice suscepit, pauitque omnem eius exercitum habundanter. inter alia uero, quod mirum erat, cum essent in Augusto calores maximi, glaciem ex ieme seruatam poculis infudit. regem autem in Norembergam secuti sunt dux Albertus, Sigismundus, comites de Scaunberg duo, comes alius, dominus de Valse et comes Cilié Vlricus paulo post tempore. Dum hec agebantur, interim multa prelia inter Suicenses et Turicenses fuerant, sed Suicensibus adherebant Bernenses pluresque alii et Basilienses, qui nouiter cum eis fedus percusserant. tenebatur itaque obsidio ante ciuitatem dietimque noua fiebant homicidia. sed

4 Johann von Komotau E 1,2: 110-12; 138 13 Jakob von Sirk, m. 1456 E pass C54,32; 60,6; 83,9; 84,13; 87,2 14 treuerensis: Trier G27,24; 37,39; 51,8 20 Ebersperg E 1,1: 425 21 suscepit: E 1,1; 424-34 23 glaciem: E 1,1: 426 24-25 comités: E 1,1: 84; 350; 427 25 Valse supra 55,19 27 Suicenses: E 1,1: 434-37 1,2: 6668; 108-10; 171-79 C 158,10-159,19; 394,8 sqq

16 constructìo claudicai

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

68

5

10

15

it 20

25

30

35

Enee Siluii Piccolominei

Turicenses exeuntes aggressi sunt inimicos tantaque strages data est, ut ex utraque parte circiter uiri octingenti ceciderint. tum et burgimagister Turegi, miles egregius, furens in armis manu sua uiginti uiros interemit; ad extremum et ipse occidi potuit, capi non potuit. huius cadauer Suicenses aperientes cor eius dimiserunt uaccinamque caudam intromittentes 'Venerare, ' inquiunt 'mortue, quod uiuus spreuisti.' in anum uero pauonis caudam mittentes (nam arma sunt Australium) 'Ecce' inquiunt 'quod amasti; jam stercoriza super. ' ibi tum furor tantus erat Suicensibus, qui campum obtinuerunt, ut sedilia ex cadaueribus facerent ac ex illis comederent carnesque assarent, sicut ab his didici, qui interfuerunt. non tamen obtinere urbem Suicenses potuerunt; nam marchio de Rotolim in auxilium uenit. Interim scripserat rex Romanorum regi Francie de crudelitate Suicensium et quomodo intendebat ascendere ad imperium remque istam ulcisci. quare si contingeret uocari Armeniacos, qui in regno eius militabant, hortabatur, ut in eo casu lìcentiam eius impertiretur. tum forte inducie fuerunt inter Anglicos et Gallicos et, quia Armeniaci Galliam \ uastabant, placuit eos emitiere, ut regnum alleuiaretur. itaque uenit dalphinus dixitque se a rege uocatum, et nunc dicebat partem illam Gallie, que Reno propinquat, sui juris esse, nunc nobilibus contra rústicos auxilian uelle, captoque opido Montis Beligardi in Elsaciam descendit, ubi omnia ferro et igne uastauit bellumque cum Suicensibus habuit, de quo suo loco dicemus. misitque oratores ad Norembergam ad regem petens stationes, ubi iemare possit, stipendia quoque, tum et Sigismundum relaxari. responsio commissa est duci Alberto, qui jam illas in partes missus erat, ut ex arbitrio suo ageret. mandauerat quoque rex ne Armeniaci reciperentur, sed nobiles patrie in odium Suicensium eos intromiserunt penamque dederunt; nam et uxoribus et castris spoliati sunt. Cumque plurima de Armeniacorum crudelitate in Noremberga narrarentur jamque constaret regem Francie quicquid imperii esset ultra Renum uendicare uelle (nam dalphinus Argentinensibus et Basiliensibus minabatur multaque promittebat, si ab imperio recederent, et rex ipse obtenta ciuitate tullensi, que est imperii, ac uerdu-

12 Rotolim supra 2,6 14 regi infralì 16 Armeniacos: E 1,1: 436-38 E I, 2: 67 20 dalphinus: E 1,1: 435-37 11:206-08 O 439A infralì,\ò 23 Mompelgard E 1,1: 435 Elsaciam: 0 439A 27 missus infra 101,8 35 tullensi infra 95,20 35-1 uerdunensi infra 74,3

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

De uiris illustribus

5

io

72v 15

20

25

30

69

nensi metensem expugnabat), decreuit imperator cum electoribus armis dalphinum expeliere, moxque conscriptas exercitus est, uexilìunique imperii Ludouico duci Bauarie ac corniti Palatino missum. quod ubi rex Francie sensit, per medium archiepiscopi treuerensis et coloniensis inscio rege Romanorum tractatum est, ut dalphinus ex Alamania recederei; quod factum est. sed multas in exitu amisit, quia regis Romanorum auctoritate non erat pax firmata. Interim de rebus ecclesie dia tractatum est rexque suos et electores suos ad examinandam rem deputarunt. ex parte regis Chimensis, Thomas, Víricas et ego fuimus; elector quilibet duos habuit, aliorum principum quilibet unum, cumque dietim conuentus fieret, nihil conclusum. ad extremum ipsi per se soli electores cum cesare fuerunt et Gaspar cum rege, turn Coloniensis carthusiensem quendam introduxit, qui plorans dixit per conscientiam suam nec Eugenium se papam tenere, nec aliam fidem habere nisi concila | basiliensis. tandem uentum est, ut quiuis uotum suum diceret, rogatusque est rex prior dicere, is ait nullam se meliorem uiam scire ad pacandam ecclesiam quam Eugenio obedire uti pape, cum quo esset tota tianitas, nec curandum esse de paucis, qui sequerentur; nam hi aut se humiliarent aut exterminarentur. hunc secutas est maguntinus archiepiscopus et marchio brandeburgensis. Coloniensis uero, Treuerensis et dux Saxonie aiebant non esse deserendum basiliense concilium (nam ueritatem foueret) nec multitudinem sequendam esse, sed justitiam. qui ex parte Palatini erant (nam ipse aberat oh rem Armeniacorum) dicebant nihil in discordia se posse facere, sed in concordia omnia posse, iterum ergo deputati conuenientes plures modos ad pacem excogitarunt. Tunc rex cedulam quandam componi fecit, per quam uolebat iterum continuari neutralitatem ad octo menses, in fineque temporis indiciconcilium in Constantia, itaque interim rogarentur per oratores Eugenias, ad quern ego missus fui per regem, et Basilienses, ad

1 metensem infra 74,4 3 Ludwig VIII,m. 1445 E 1,1: 344; 352; 592 Palatino: C66,12 4 treuerensis supra 67,13 5 coloniensis supra 7,15 19 Felicem: G24,16 21 maguntinus: Dietrich Schenk von Erbach, m. 1459 B12; 16 E 1,1: 243; 438; 507 II. 13-19, 145-48 G71,2 C62,24-63,35; 182,3 supra 49,25 Brandeburgensis: Albrecht, 1414-86 (= AchiUes Theutonicus) E 1,1: 438; 507; 592 II: 163; 213-20; 244-47 III pass G24,17; 61,23; 63,26 C62,12; 79,34; 144,24; 177,12; 236,9-17; 317,29 O 436E437A; 481B; 483A; 489A 22 dux: Friedrich 11,1428-64 E IL 438- 507 I 2' 40 IL 205; 224 G54,13; 61,23 O 422E-425C

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

70

Enee Siluii Piccolominei

quos iuit Thomas Asselbach, ut consentirent et indicerent in Constantia concilium generale pro pace ecclesie, cédula autem regis hebat: Si ad Kal. Octobris, que tunc in octauum mensem distabant, ambe partes concurrerent, ibi concilium celebrandum esse; quod si altera refutante parte una tantum adesset, cum ea, que adesset, rex Romanorum cum electoribus ceterisque Germanie principibus concilium ibi esse fateretur et obediret; quod si Basilienses ante id tempus aduenirent, saluum conductum haberent et reputarentur sicut in Basilea, post lapsum autem termini uerum concilium representare putarentur. Verum nec Eugenius per me rogatus, nec concilium, cui Thomas supplicauit, petitionibus his annuunt; nam ñeque Treuerensis et Coloniensis ac dux Saxonie id in Noremberga susceperunt. meo autem judicio malo usi sunt Consilio Basilienses; nam si petitioni regie annuissent, jam uictores essent. sed forsitan Deo non placebat, quia fata aliter ordinant. ex his ergo missi sunt oratores ad Norembergam, ut referrent que acta essent cum partibus, Chimensisque eo profectus est. due tune diete statute sunt: una per regem in Mergaten, altera per electores in Francfordia. et in Mergaten conuenerunt, qui regi adherebant. postea deliberati iuerunt Francfordiam terrueruntque illos, \ qui ad aliam intentionem conuenerant. tandem cum multa hinc inde dicta essent cumque diceretur generale concilium haberi non posse, quia nec partes nec principes consentirent, conclusum est ad annum teneri in Noremberga nationale concilium, in quo conueniant omnes prelati Germanie et uideant finaliter, quid in hac re sit agendum, sed ñeque hoc cesari placuit existimanti id quod erat; nam ad concilium tale non uenissent, qui sunt de obedientia Eugenii, quia non intrarent concilium sua auctoritate non congregatum. qui uero concilii partem tenerent, eo uenirent et sic nihil posset obtineri nisi quod Basiliensibus placuisset. ob quam disturbata est hec deliberatio ac cum aliis tractatibus missus est Chimensis ad electores, qui adhuc pendent. Interim autem dux Albertus, qui missus erat per regem in Sueuiam, uiriliter contra Suicenses pugnauit eosque ex obsidione ra-

19 Mergaten: mihi ignotum

34-1 Rapperswil

30 rem addidi

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

De uiris illustribus

5

10

15

20 73v

25

71

pesuillensi remouit ac ex obsidione lafbergensi disturbami ac ex Sechingen. sed ex Rinfeldia cum opidani rebellassent amouere nequiuit, quum ipsi machinis ingentibus arcem, que erat in medio Reni super ingenti saxo, expugnarent. turn quoque dux Sabaudie Ludouicus, quamuis per regem monitus, ne se Suicensibus coniungeret, diffidato Alberto copias suas contra eum misit; erat enim Bernensibus confederatus, qui sibi contra Armeniacos ualidum auxilium miserant. hic adhuc a rege feudum non receperat. Post reditum ex Noremberga rex estate sequenti contra Gunzenses castra mouit, qui ruptis induciis patriam infestabant. erant autem in Hungaria. hos rex breui tempore cum pluribus circumuicinis castellis obsedit, expugnauit, cepit. timueruntque Hungari ne rex cum exercitu Budam pergeret, atque idcirco missis atque remissis nuntiis statuerunt ad regiam uenire Viennam ueneruntque archiepiscopus strigoniensis, episcopus uesprimiensis, Nicolaus uaiuoda transiluanus, Ladislaus banus, Emericus de Marcellis, Giskra pluresque alii nobiles uhi, quorum petitio fuit, ut puer Ladislaus ad Albam Regalem denuo coronandus daretur. sed cum hoc non uideretur tutum, numquam potuit haberi concordia infectaque re Hungari recesserunt. nec adhuc quem uelint regem habere concordarunt inter se, et sic res se habet. I Hic sororem suam maiorem duci Saxonie electori maritauit, cuius fratri dedit filiam regis Alberti, germanam autem suam minorem per Gasparem Siile, Johannem de Nayperg et Johannem magistrum camere, cum diu domi tenuisset, Carolo marchionis badensis filio in matrimonium coniunxit. Hic transmutatis religiosis ordinis Predicatorum Noue Ciuitatis monasterium illic fecit Bernarditarum. hic instituit, cum sacramen-

1 Laufenburg E 1,1: 88; 437 G52,9 2 Seckingen E 1,1: 437 infra 101,13 Rinfeldia supra 63,15 4-5 Louis B248 E 1,1: 106; 498 1,2: 108-10; 170-79 II: 6; 65; 202; 262; 266 €427,26-431,32; 438,13 m/m 75,5 15 strigoniensis supra 65,3> uesprimiensis (Veszprém): Mathias de Gatalowetz, m. 1458 E 1,1: 557; 571-72; 578 Nicolaus Ujlaky E 1,1: 504; 507; 544; 547; 557; 563; 569-74; 577-78 II: 25; 33 III: 295 O 393A 16 Ladislaus supra 57,26 Emerich von Marczali 1,1: 558; 571 III: 248 Giskra infra 107 17-18 Albam Regalem = Stuhlweiszenburg E 1,1: 530; 553; 563; 569; 573; 577 C743,36 22 maiorem: Margarete, n. 1416 duci supra 69,22 maritauit: 3 jun. 1431 23 germanam: Anna infra 101,17 24 Nayperg supra 62,15 Johann Ungnad E 1,1: 359; 433; 568; 579; 589 III: 359; 455; 460; 465; 473; 500-02 O 782B 25 Carolo infra 101,17

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

72

Enee Siluii Piccolominei

tum per ciuitatem portaretur, quatuor clericos cum uexillis et uelis associare sacerdotem, quitus ex publico salarium daretur.

DE CAROLO VII REGE FRANCIE I Carolvs VII, rex Francie, mortuo pâtre admodum puer reman- 35 5 sit. itaque nonnulli eum minime regis filium, sed suppositum arbitrabantur. tum quoque lis inter Borgundos ac Armeniacos orta est commissumque est graue bellum. Parisius rex per Armeniacos ac Aurelianenses asportatus est. Borgundi occisa ingenti ciuium ac nobilium multitudine ciuitatem obtinuerunt; post cum proditionis Johannes dux 10 Borgundie accusaretur magnum que bellum inter Armeniacos esset et Borgundos, fuerunt qui suaderent rem posse componi, si dux Borgundie ad colloquium regis ueniret. tractata res est uenitque Johannes dux cum saluo conductu sub publica fide cum litteris regiis securitatis, cumque in conspectu eius esset ac ex more genu flecteret domino suo, 15 per prepositum parisiensem securi percussus est necique datus. prepositus autem siue jussus, siue iniussus in premium quedam castella in prouincia recepit. Ea res maius incendium excitauit; namque Borgundi ob uindictam domini | Anglicis adheserunt regemque Henricum V ex Anglia uo- 36 20 cantes Galliam uniuersam flamme ferroque subiecerunt. rex enim Henricus magno bello Gallicos uicit, de quo suo loco dicemus. post Parisius, Aurelianum ac quamplurimas ciuitates armis obtinuit. Sed mortuo Henrico puella quedam in partibus Lothoringie surrexit ueniensque ad regem Carolum, qui adhuc dalphinus appellabatur, 25 predicans futura multaque signa faciens tandem dux exercitus creata est, apparuitque in armis uirago et nunc Borgundos, nunc Anglicos

4 Charles VII le Victorieux, 1403-61 CE 53 E 1,1: 249; 437; 490 1,2: 21; 65-68 11:174; 201; 205; 227; 232; 263 III; 507; 546; 602 G60,22 C pass O 843C-848F; 859C rex: 28 oct. 1422-22 sept. 1461 mortuo patre; Charles VI, le bien aimé, 21 oct. 1422 9 Johannes: Jean sans Peur supra 48,7 C379,15 15 necique: 1419 19 Henry V infra 84 23 puella: Ste Jeanne d'Arc, m. 1431 C381,10-388,9 O 440D

6 ac: et prima

llac:et 16 autem posi iniussus 20 enim: autem

siue... iniussus in mg

premium:

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

De uiris illustribus

73

magnis stragibus confecit. nam quocumque iret, uictoria sequebatur eratque terrori omnibus hostibus. | huius auxilio Carolus plures ciuitates obtinuit magnasque prouincias recuperauit uenitque usque ad Sanctum Dyonisium prope Parisius, unde oleum recepii, quo reges Fran5 eie inunguntur, quod de celo per angelum délirant portatura, ac eo inuntus Carolus coronatus est multasque de hostibus uictorias reportauit. sed puella postmodum insidiis capta per Anglicos, cum superstitiosa reperiretur, apud Rothomagum combusta est et, cum alia uidisset futura, hoc unum preuidere nequiuit. 10 Carolus autem post ducem Borgundie Philippum filium eius, qui occisus fuerat, reconciliauit sibi; nam apud Atrebatum pax facta est per Nicolaum cardinalem Sánete Crucis, cum quo tunc ego fui secretariatus gerens officium. tune et Parisius recuperauit pluresque alias urbes destitutis Anglicis Borgundorum auxilio, duci autem Borgundie 15 que de regno Francie tenebat confirmata sunt. Post hec Ludouicus dalphinus eius filius auctore duce Borbonii ab eo defecit cepitque uelle pro uiuente patre regnare fuitque in campis dominatumque querebat. sed Carolus collecto exercitu filium compescuit auctoremque dominii parte mulctatum extra curiam degere, 20 dum uiueret, mandauit. hoc autem ideo euenerat quia, cum antea regimen Francie in manu esset ducis Borbonii, postea reuerso ex captiuitate Aurelianensi, qui sapientissimus dicebatur, timens regimen perdere filium a patre separauit; sed male sibi successit. Hie rex admodum religiosus dicitur. dalphino filio suo filiam Ja25 cobi regis Scotorum absque dote coppulauit; nam Scoti semper suarum fuerant partium. hic et nepoti pape Felicis filiam in matrimonium dedit accepitque auri centum milia. aliam filiam Sigismundo, duci Austrie, spopondit, sed adhuc non est matrimonium consumatum.

4 oleum: C385,19 6 inuntus; 17 jul. 1429 8 Rothomagum = Rouen combusta: 3° mai. 1430 C387,21 11 Arras: supra 6,11 12 Nicolaum supra 3 et 7,12 044,4-31 13 Parisius: 0385,34 16 Louis XI, 1423-83 E 1,1: 435-37; 490- 497- 533548 11:207 C pass 0 439A 17 defecit: 0397,18 O 440E; 442E ' 18-19 compescuit: 1447 24 filiam: Margaret, 1425-45 0398,5-11 ¿w/ra93,3 24-25 Jacob! infra 92 26 nepoti: Amedeo IX, 1423-83 Felicis infra 74 filiam: Yolande 27 aliam: Jeanne(?), Madeleine(?)

9 preuidere ut uidW 12-13 secretarius rum om 26 partem

17 pro uiuente: pervivente

25-26 sua-

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

74

Enee Siluii Piccolominei

Per Felicem rogatus, quamuis consanguineus sit, numquam sibi adherere uoluit. cum rege Renato uenit in Lothoringiam inuasitque | terras imperii subiecitque sibi Tullum ac Verdunum et Spinale uoluit- 37 que Metenses sibi subiicere; sed minime ualuit. | cum Anglicis tradita 5 filia regis Renati in matrimonium regi Anglie sub spe pacis perpetue inducias fecit, que jam finite dicuntur nulla pace secuta.

DE AMEDEO SABAVDIE COMITE I Amedevs Sabavdie comes mortuo patre cum maxima felicitate 29 annis circiter quinquaginta rexit. is addidit patrimonio suo plura domiio nia; ob quam causam per Sigismundum apud Camberiacum in ducem creatus est. in eo bello, quod Anglici cum Gallis diu gesserunt, nec regi Francie nec Borgundis, quamuis rogatus, adhesit, sed suos in libértate dimisit, ut cui uellent cum stipendio seruirent. qui tamen magis Anglicis adherebant, et sic postea nulla pars eum secuta est. cum 15 Bernensibus fedus perpetuum percussit ciuemque se fieri illius urbis passus est. cepit et cum Venetis sentire aduersus ducem Mediolani; nam muneribus uincebatur. ob quam causam Philippus dux multis im- 30 plicitus bellis redimere hoc uoluit filiamque eius Mariam ultro data ciuitate uercellensi in matrimonium duxit. marchioni Montisferrati 20 plura eripuit opida, cum is per ducem Mediolani inuaderetur, dicens ea se tenere in custodiam; sed non restituit ilio pacificato cum duce, ab Armeniacis suas terras inuadentibus sepe se pecunia redemit. Vxorem duxit filiam Johannis ducis Borgundie, ex qua plures ha-

3 Tullum = Toul E 1,1: 490 C184,10; 381,10; 393,34 O 440 Verdun E 1,1: 490 Epinal C393 36 O 440 4 Metenses: C393,34 O 440 5 filia; Marguerite d Anjou, 1445 regi: Henry VI, m. 1472 8 Amedeo Vili,1383-1451 B188; 242-54 E 1,1: 104-10; 107; 195 II: 199-209; 228; 249 G23,16 C44,18; 54,23; 139,25; 435,22 sqq; 436,7; 437,4-438,30; 439,22 sqq; 440,3; 441,14 O 61-63; 439B Sabaudie: C435,12 mortuo patre: Amedeo VII, m. 1391 9 quinquaginta: 1391-1451 10 Chambéry; C435,20 supra 50,14 15 Bernensibus E 1,2: 171-73; 179 18 Mariam, m. 1422 19 uercellensi = Borgo Vercelli: C439,23 marchioni: Giovanni Giacomo E 1,1: 24 23 Johannis supra 48,7

9 rexit: vixit origo eius ex Saxonia post rexit add V 20 plura: multa

19 uercellensi: Bruxelles

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

De uiris illustribus

5

751 io

15

20

25

75

buit filios ac filias, ex filiabus maiorem habuit Philippus dux Mediolani, alteram habuit Ludouicus rex Sicilie; quo mortuo diu domi mansit, donec Ludouico corniti Palatino renupsit, sibi in tertio gradu coniuncto. alteram in domo Britanie maritauit. primogenitus eius masculus, dum in Italia letus nimis exultât, contracto morbo interiit. Ludouicus postea ei proximabat, cui filiam regis Cypri coniunxit. Philippus autem comes Gebennarum, eius filius, adolescens decessit, graueque senectud paterne uulnus intulit. I Is, cum jam instaret basiliense concilium, in loco ameno supra lacum Lemannum, ubi parcum ferarum habuit ingentemque siluam muro cinctam, egregium edificium struxit et fossa muroque cinxit ad resistendum, ac sub titulo Sancti Mauritii templum erexit collegiumque canonicorum fundauit. turn et septem militibus ueteranis, qui jam pompis mundi renuntiarent ac sub habitu heremite uiuere uellent, mansiones struxit uictumque parauit uestiuitque eos griseis uestibus ad modum heremitarum, sed ne mundum omnino relinquerent sub spetie bona cruces aureas in pectore, quod erat diaboli potius quam Dei signum, deferre uoluit ac bacillis sese sustinere. inter quos et ipse sibi primum locum elegit decanumque se uocauit, quamuis tantum septem forent. Hunc prius ego barbatum in eo loco uidi, cui Ripallia est nomen quasi Riparia, cum cardinalem Sánete Crucis in Gallias sequerer; nam nos per lacum ad se uocauit, eratque jam turn rumor papatus cupidine eum ad heremum sese recepisse, at is quamquam titulum haberet heremite, non tamen dominatum neque regimen dimisit, sed in heremo quecumque gerenda erant administrabat. solum sub eo habitu excusatior uidebatur, si non omnibus communem, ut antea, se prebebat.

1 maiorem: Margherita, m. 1418 C435,25 2 alteram: Marguerita? Louis III d Anjou E II: 204 3 Ludwig von Wittelsbach C386,7 infra 78,22 4 primogenitus: Amedeo, m. 1431 5 interiit: 1431 Ludouicus supra 71,4-5 6 Anna di Lusignano, m. 1462 C435,27; 441,2 Philippe, m. 1444 B248 E 1,1: 106 II: 202 0431,26; 440,33 10 Lemannum: C44,13 11 struxit: C44,13; 436,6-437,21 12 Mauritii: C436,30 21 prius: 1435 ego: C54,24 Ripaille B242 E 1,1: 108 C54,25; 437,2 22 cardinalem supra 6,1

4 Británica 7 Gehennensis 7-8 paternae senectuti 8 inflixit 14 renuntiaverant 18 deferri se 19 quamuis: qui 21 primus libidine 24 ad: in se quamvis 27 se ante communem

11 instruxit 23 locum

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

76

5

io

15

20

25

Enee Siluii Piccolominei

nam priusquam heremum adirei, tam paruos quam magnos justitiam implorantes audiuit; clausus autem difficiliorem ad sese aditum prebuit. Ibi cum fuissem, Petrus Noxetanus, consecretarius meus, in pariete quodam nulli alteri quam mihi uisus Ciceronis illam sententiam carbone notauit: Totius autem iniustitie nulla capitalior est quam eorum qui, cum maxime fallunt, id ! agunt ut uiri boni esse uideantur. ' Post annos circiter octo, cum in Basilea depositus esset Eugenius jamque scisma esset, is in Romanum pontifícem electus est; facto namque conclaui patres concilii triginta duo sacerdotes elegerunt, ex qualibet natione octo, qui cum domino arelatensi summum pontifícem eligerent. hoc conclaue et ego intraui non quasi elector (nec enim adhuc sacris eram initiatus ordinibus), sed quasi cerimoniarum clericus intraui ac facta electione rogatus fui instrumentumque confeci, ibi ego nihil unquam nisi honestatem uidi. octo diebus in conclaui fuimus, ubi de mane diuinum officium solemniter celebrabatur distinctique per cellulas sacerdotes, | que sorte fuerant distribute, a medio noctis usque in mane orabant. post missas, quas omnes celebrabant, exin ad electionem procedebant, ubi ego non intereram. facto scrutinio prandium erat paratum, quod per foramen quoddam apportabatur. exinde dulces suauesque et admodum utiles disputationes habebantur, ut inter uiros doctos consueuit, totaque dies honestis sermonibus aut lectionibus agitabatur. ibi electus fuit Amedeus in papam uocatusque est Felix. nihil ego uidi, quod non liceret. Quidam tamen affectasse eum papatum magnopere contendebant patresque fuisse pecunia corruptos; quod numquam ego scire quiui.

5 Pietro da Noceto (Aeneae familiarissimus) CE 105 E pass D238-39; 250; 265 F156 C42,30; 44,7; 59,25; 61,17 O 756A-763B 5 Ciceronis: Off. 1.13,41 ND 3,28 Tuse 4.18,42 8 depositus: 25 jun. 1439 B188 9 electus: 5 nou. 1439 B188 C54,ll 11 arelatensi: (le bienheureux) Louis d'Aleman, + 1390-1450, card. B18; 106; 224-32; 240-42 E 1,1: 58-73; 108; 192-94; 202-04; 1,2: 75; 80 II: 60; 192; 195; 197; 200-03; 213-15; 218; 227 C63,ll; 437,36; 438,20 supra 61,28 12 conclaue: B208; 218-54 C54,17 23-24 Felix: Felix V 25 affectasse: C44,17; 437,17

2 se 5 quadam sententiam illam 9 pontifícem romanum 13 ordinibus om 14 ergo 15 unquam om honestum conclave 15-16 ubi de: valde 17 media nocte 18 in: ad exin om 21 et om disputationes utilesque 23 ubi

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

De uiris illustribus

inditium tamen affectati papatus fuit quod idem Amedeus, cum antea concilio aduersaretur, ad ipsam Eugenii depositionem prelatos suos transmisit; nec enim dominorum episcoporum numeras affuisset, nisi Sabaudienses aduenissent. turn et in electione maior pars suorum subditorum fuit; Itali namque et Gallici fere omnes aut sui erant subditi aut beneficiis sibi obligati. ipse quoque, antequam eligeretur, scripsit aliquibus principibus se in papam eligi posse, petiitque consilium an acceptaret papatum ad se uenientem. inter quos Philippus dux Mediolanr sibi plurimum consuluit obedientiamque in euentu obtulit, quamuis postea minime seruauit, cum pecuniam quam petebat non obtineret. Postquam igitur electus est Amedeus, missi sunt ad eum omnes oratores, cum quibus et ego profectus sum. sed cum essemus in uia, significauit Amedeus se nolle papatum acceptare, nisi et prouisio fieret, per quam posset se in papatu substinere. nam etsi uellet cum justitia sua seruire Ecclesie, filiorum tamen bona nolebat dissipare; que res admodum turbauit mentes legatorum. profecti tamen post multas deliberationes fictas; nam antea conclusum erat quid agendum. Felix papatum acceptauit apud | Ripalliam moxque postea Tononium uenit, 32 ubi et barbara deposuit et officiales elegit, meque tunc in secretarium accepit, quamuis Gallicis non sint multum accepti Italici. Post aliquot dies cardinales creauit: primum Ludouicum de Varambone, secundum Bartholomeum Nouariensem, tertium Carillum de Hispania, quartum Valramum Traiectensem, ex quibus nemo acceptauit I nisi de Varambone. Nouariensis quoque, cuius promotionis ego auctor fui, clam acceptauit, sed postea in romana curia resignauit apud Eugenium. Tum quoque resignato ducatu Ludouicum primogenitum in du-

5

10

15

20

76' 25

77

8 Philippus supra 6,11 19 Ripalliam supra 75,21 Thonon C44,13; 54,25- 437 2 20 barbara: E 1,1: 107 C438,4-ll secretarium: D236 C54,25 22 creauif 20 jan 1440 Louis de la Palu osb, m. 1451 E 1,1: 107 II: 202; 227 23 Bartholomeum supra 4,19 Alfonso de Carillo, m. 1434 infra 104 24 Walram von Mors EII: 185202 C691,17 28 resignato: 1440

3 numerus: ullus 4 Sabaudenses 5 Italia 16 suae 18 ractas ante 22 ahquod V: aliquos M 23 Camillum Ludovicus de Varambone

eius ante bona add 24 Valvanum 25

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

78

5

10

15

20

Enee Siluii Piccolominei

cem Sabaudie creauit, et Philippum secundogenitum comitem Gebennarum. Exin Lausanam uenit ubi aliquot mensibus moratus multisque concilii precibus rogitatus tandem cum magno apparatu sequente comite Gebennarum Basileam uenit ibique adueniente eius filio duce cum insigni nobilique comitiua unis uestibus induta coronatus est concurrentibus undique populis. nec multo post obtenía licentia creandi cardinales ultra numerum decreti concilii et preter qualitates decreti ex Francia creauit plures; qui non acceptarunt. qui acceptarunt gebennensis episcopus archiepiscopusque tarantasiensis; nam hi subditi eius erant. ex Alamania solus Johannes Grunengualder acceptauit. ex Italia solus creatus est Panormitanus, qui et acceptauit. ex Hispania qui creati sunt omnes acceptarunt: Georgius Vicensis, Octo Dertusensis et Johannes de Sagobia. Cumque diu Basilee fuisset, nullus ad eius obedientiam princeps uenit nisi Albertus dux Bauarie per Johannem Grunengualder inductus; que res ilium cardinalem fecit, post cum Fridericus esset in Francfordia, magnam legationem ad eum misit, nec profecit. rursus quoque cum eo in Basilea locutus, cum parum spei haberet in obedientia, rursus in Sabaudiam rediit ac promissa celeri reuersione adhuc non uenit. frater illi uterinus est, quem numquam uidit, comes Armeniaci, qui et ipse numquam fratri obedire uoluit. filiam suam Ludouico Palatino (ut diximus) quamuis tradiderit, nihil tamen obedientie lucratus

6 coronatus: 24 jul. 1440 E 1,1: 105-10 O 61B 9-10 gebennensis: François de Metz osb, m. 1444 B212 10 tarantasiensis: Jean d'Arces, m. 1454 B212; 224; 240 E II: 203; 227 11 Johann Gmnwalder, m. 1452 E 1,1: 193; 212; 275; 338 1,2: 61; 92; 99; IO2' II: 45;215 12 Panormitanus supra 3 13 Jorge de Ornos, m. 1452 B12; 16; 94; 216; 240-42 E 1,1: 109 II: 202 Otón de Moneada, m. 1473 B216; 222; 224; 240 E 1,1: 109 II: 202 Vicensis: Vich Dertusensis: Tortona Juan de Segobia, m. 1458 B208; 218; 236 E 1,1: 101; 105; 146; 336 17-18 Francfordia: 1442 18 legationem C54,11 23 diximus supra 75,3

1-2 Gebennensem 3 aliquo V: aliquibus M 5 Gebennensi 6 comitatu unis uestibus induta om 9 ad plures add episcopum nanetensem, Johannem nomine, sine litteris sed prudentem mgV {= Jean de Châteaugiron, m. 1443) acceptaverunt bis 11 et 16 Grunengualder: Gravembergensis 11 ad solus add immo et tridentinus aquilegiensis mg V (= Alexander de Mazouia supra 28,9) 21 uterinus: ultimus vidi

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

De uiris illustribus

79

est. cum rege Aragonum magnos tractatus habuit; qui Romam capere promittebat ipsumque Felicem illuc saluum deducere; sed numquam permissus est a Gallicis cum rege Aragonum concordare, qui inimicus esset regis Renati, quamuis rex Renatus | ipsi Felici aduersaretur. cum duce Mediolani et Nicolao Picenino magni tractatus habiti sunt, ad extremum obtulit Felix Nicolao Picenino centum quinquaginta milia ducatorum, ut ipse seruiret sibi cum | equitibus nouem milibus et tribus milibus peditum; resque próxima conclusioni fuit, promittebatque Piceninus ipsum Eugenium in Florentin capere (quamuis ad id non se obligaret), quod satis erat uerisimile, si uexilla Felicis cum tali potentia in Italia fuissent erecta; nam Felicis magnum erat nomen turn potentie, turn sapientie, Eugenius autem odio habebatur, ut fit; nam homines in patria odio sunt, in longinquis amori, sed cum ad hec opus esset mitti legatos Mediolanum, Johannes de Gralea camerarius, qui ad Piceninum iret, sexaginta solum milia renensium florenorum promisit se daturum; que res adeo Piceninum irritauit, ut statim postea cum Eugenio concordauerit eiusque capitaneus effectus fuerit. similiter et rex Aragonum, ubi se trahi per uerba perpendit, Eugenio se reconciliauit Cathelanosque suos ex basiliensi concilio reuocauit, qui omnes fuerunt obedientes ac plus plebes quam fidem fecerunt, preter Vicensem, quem postea priuatum ecclesia nimie constantie penituit. Sic Felix hodie cum solis Sabaudiensibus, Suicensibus et aliquibus Bauaris papatum tenet, mira Dei ultio; nam cum is aliquando tamquam in specula aliorum principum intueretur calamitates nullique auxilium, quamuis rogatus, ferret, in eum statura deuenit, ut jam omnium principum auxilio indigeat et nemo sibi succurrat. accusatus est autem nimie tenacitatis; uir tamen magne prudentie est. Is mirum dictu in senio suo linguam sic flexit, ut latine ornate loqueretur qui, dum juuenis fuit, patrio solum sermone utebatur.

1 rege infra 80 4 René d'Anjou, 1434-80 E 1,1: 352 II: 227 III: 262 CI 17 11120,5; 228,13-230,25; 275,3; 310,18; 320,1; 393,26; 400,14; 527,2; 540,10-541,26- 782 33793,4 5 duce supra 6,11 Picenino supra 8 17 capitaneus supra 10,24 ' 19 reuocauit supra 4,5

3 permissum censibus om

15 iret: venit 15-16 se dare promisit 19 basiliensi om 23 aliqua 26 indiget V succurrit V 28 dictu om

22 Sui-

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

80

Enee Siluii Piccolominei DE ALFONSO REGE ARAGONVM

5

1T lo

15

20

25

I Alfonsvs Rex Aragonum patri Martino successit; multa tamen 37 perpessus est, priusquam regni gubernacula ex integro susciperet; nam Castellani infensi ei fuerunt; [cum] pluribus bellis feliciter gestis tandem regno potitus est. Is Petrum de Luna, postquam summo pontificio deiectus est a concilio constantiensi, per plures annos tanquam pontificem maximum coluit; ob quam rem terremotus, | qui eius in regno ualidissimi fuerunt nonnullasque urbes funditus diruerunt, in ultionem ex Dei ordinatione crediti sunt contigisse; nec enim uerum pontificem Martinum uenerabatur. hic ergo post hec Martino pape conciliatus est. Vir magni animi, quo suo tempore nemo seuiorem fortunam expertus est, quam tamen ipse mira constantia in fauorem sui conuertit. pluribus expeditionibus infeliciter usus est. ante Bonifacium (quod est Corsice opidum portumque habet insignem atque famosum), cum tota fere insula sibi obediret, hoc autem Januensium imperia susciperet, diu obsidionem habuit portumque ualidissimis cathenis clausit, ne Januensium naues in auxilium uenire possent intrarentque portum. sed Januenses armata classi inter alias naues unam ingentem habuerunt, quam ferrata prora in portum direxerunt, expectatoque uento felici et in puppim feriente extensis uelis tanto impetu in portum lapsi sunt, ut cathenas omnes ingentiaque ferramenta disrumpentes portum intrarint, auxilium suis dederint, hostes profligauerint ac maiorem insule partem in potestatem redegerint. Is quoque mortuo Ladislao rege Apulie, cum soror Johanna regnum teneret, inuitatus a quibusdam regni baronibus ex Sicilia in Italiam transmit (nam et jus propter Siciliam habere se putabat) intan-

2 Alfonso V el Magnanimo, 1396-1458 CE32 et 33 B pass E 1,1: 179 et pass F157 €89,11-91,23; 96,11 et pass O 466-99; 470E; 765A; 785A; 791A Don Martin, m. 1410 infra 88,14 6 Pedro Martinez de Luna ( = Benedictus antipapa XIII) supra 49,21 ; infra 102 deiectus: 26 jul. 1417 8 terremotus: €96,15 14 Bonifacio 24 redegerint; 1421 25 Ladislaus d'Anjou, m. 1414 Johanna 11,1414-35 €117,4 26 Sicilia €116,27

4 ei infensi cum seclusi 13 in: ad que sed ont 23 suis auxilium

committit 17 diu: dum 24 rédigèrent

18 introirent-

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

De uiris illustribus

81

tumque regnurn uexauit, ut pro pace regni coacta fuerit eum regina in filium adoptare, turn ergo et Neapolim intrauit et arcem in potestatem recepii, sed cum Cathelani illic immanitate quadam uterentur ac preter morem patrie dominari uellent maritasque suis uiris eriperent ac stupris et adulteriis ciuitatem complerent, ciuitatis odium neapolitane I contraxit. itaque clam tractatum est Januenses cum classe transmitti, quos Philippus Mediolanensium dux armare fecit, missoque Guidone Torello comité, uiro magnifico et rei militaris experto, bellum in NeaPoli ceptum est ac terra marique pugnatum, coactusque est Alfonsus turpiter fugere, tumque regno toto spoliatus. Is demum apud Barchinonam classem nouam armare uolens ciues hortatus est in earn rem auxilia ferre, que tenebantur. illi paratos se dicebant que maiestas regia juberet adimplere, scire tamen se uelle, quo eundum esset cum classe aut quid gerendum. turn rex 'Nemini' inquit 'dico que sim facturus, nec fratrì quidem.' turn illi: 'At nostri est priuilegii scire, quod si toti senatui non uis aperire, id | saltern uni ex nobis, cui uolueris, dicito, qui secretum teneat, ne contra priuilegia nostra facere uideamur.' 'Placet' inquit rex; accersitoque uno 'Huic' ait dicam. ciues 'Satis facis' aiunt. ille uocato ad partem uiro, quem amare uidebatur 'Dicam' inquit 'tibi, si uis, que sim facturus. sed ne postea cuiquam pandas, caput tibi a ceruice recidi jubebo.' turn ille Non sum tam auidus secreti tui, ut mortem propterea malim. dicito hoc alteri cum hac conditione.' tum rex 'Aut audias hoc pacto necessum est aut, cum nihil sciueris, scire tamen te referas, nisi mortem uis.' Ule parere obtulit se ac dimissus est. classisque ingens armata, quam rex in Africam duxit sperans ignominiam italice fuge libica uictoria abolere. cumque imparatos barbaros adorsus esset, magnas clades intulit regi Tunis ingentemque predam recepii, sed Afri, ut sunt uersipelles, fingunt se timere admodum uelleque regi parere, tractantque de conditionibus pacis. interim uero exercitum colligunt Alfonsumque tam imparatum adoriuntur, sicut eos ipse prius inuaserat. tum et predam amisit et ultro magnam cladem ipse suscepit, multis-

10 fugere: 1423

15 ffatri: Juan 11,1404-54

11 Barchionum 13 quod 15 quid 20 quid cessanum 29 predam: fidem 32 tam om

87

sum

21 cuique

23-24 ne-

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

82

5

to

15

20

25

30

Enee Siluii Piccolominei

que militibus amissis uix ipse euasit; sic enim fortuna hominem infestauit. Sed non propterea animo prostratus rursus tentare Italiani statuit regemque Renatum, jam in regno susceptum, bello aggreditur multisque eum cladibus afficit. deficiunt principes a Renato Alfonsumque secuntur, ciuitates uero cum Renato perseuerant fidemque inconcussam tenent. tum Alfonsus ingenti classe adducta fratres suos cum uiribus regni Aragonum et principes Sicilie atque Apulie et Calabrie cum omni gente Caietam obsidere statuit, ut portum aliquem securum tutumque haberet. Caietani autem magnis uiribus resistunt, sed ad extremum, cum terra marique premerentur, auxi|lium Philippi ducis Mediolani exposcunt. tum Philippus classem Januensium armatam cum Biasio de Azareto transmisit qui, ubi ad prelium uenit, classe minori paucioribusque militibus Alfonsum, regem Aragonum, regemque Nauarre et infantem Petrum cum duce Suesse, principe Parenti ac infinita baronum tam aragonensium quam siculorum et calabrorum | tamquam pisces in lagenam missos unico congressu captiuauit. qui Mediolanum missi insperatam gratiam inuenerunt; nam dux ille compassus tante nobilitatis capture omnes absque pretio dimisit ac ultro muneribus donauit et pecuniis juuit. ob quam rem iterum Alfonsus in regnum Apulie reuersus est multisque preliis fatigatum uictumque Renatum ex regno fugauit. Sed postea cum Eugenio bellum habuit, qui Johannem de Vitellescis, patriarcham alexandrinum, cum exercitu aduersus eum misit. cum quo Alfonsus diu uaria uictoria bellum gessit nec multum abfuit, quin per insidias ab ipso patriarcha caperetur, qui ruptis induciis eum ex insperato aggressus est atque magnum ei damnum intulit. denique quoque et tarentinus cardinalis in regnum cum exercitu profectus est ciuitatibus auxilium prebens, que Alfonsum non recipiebant. Sed Alfonsus ubi se potentiorem in regno perspexit, animum in Neapolim intendit, ut hanc urbem regni caput inuaderet. castra igitur

4 René d'Anjou supra 79,4 13 Biagio Assereto CE 15 14 regemque: Jacobus 11,1425-38 15 Petrum infra 89,4 17 captiuauit: 5 aug. 1435 (Ponza) E 1,1: 350 C44,34; 709,31 O 446E supra 27,14 23-24 Joh. de Vitellescis O 466F supra 31,28 28 tarentinus supra 1 31 Napoli O 466D

3 tentare. Itaque statuit om 29 ferens

7 dum

13-14 majori

19 dimisit om

20 muneribus

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

De uiris illustribus

5

10

15

20

25

30

83

propius admouit. exhinc per cloacam urbis quidam intrantes domum mulieris cuiusdam intrarunt, que mox capta est et obseruata, ne quid diceret. ii postea noctu portam urbis inuadunt datoque signo exercitum regis accersunt. fit clamor in ciuitate certusque tumultus; sed improuisi ciues ab preuisis regis militibus facile uincuntur. ac sic urbs capitur. sed nec incendia ulla nec magne prede fiunt. rex autem tunc noluit intrare, sed uocatis ad se omnibus regni baronibus ac nobilibus diem dixit, qua intrare urbem uellet. turn omnes Neapolitani studio quo possunt quisque maiori student regem honorifice suscipere. ipse autem ab urbe miliario premittit armatos, qui custodiam habeant. turn omnes principes ac barones ire pedibus jubet longumque ordinem ante se binos ducere, ipse autem paruum equum ascendens fílium pone se ducit. ut urbem ingressus est, currus ei aureus in modum triumphantis adducitur. ipse ascendit et in alta sella residet. ibi pueri uestiti in modum mulierum sunt uirtutesque représentant canuntque ante eum dicuntque 'His poteris, Alfonse, imperium obtinere.' ac sic per urbem triumphans ductus est. I Is et Januenses adeo compescuit, ut ad se | ultro uenientes dominum eum uocarent ac sibi in annos singulos peluim auream in signum ditionis exhibèrent, hinc orte simultates sunt cum duce Mediolani; nam cum dux propter libertatem regi donatam Januam amisisset, non uidebatur honestum illam urbem per Alfonsum recipi. hinc lige facte sunt etc. Alfonsus preterea cum Felice multa tentauit ac cum basiliensi concilio; sed cum nihil obtineret, Eugenio reconciliatus est. et cum prelatos dominiorum suorum apud Basileam haberet, eos reuocauit jussitque omnes ad obedientiam Eugenii peruenire. cauit tamen ut quecumque impetrata in basiliensi concilio et judicata cessent> etiam post Eugenii dissolutionem rata manerent, ne sui prelati et subditi frustra mandatis eius obediuissent. sed cardinalatum nulli fauit. ipsi autem

2 mulieris: O 468E supra 4,5

5-6 capitur: 12 jun. 1442

19 peluim: O 470D

26 reuocauit

1 quodam 4 accesserunt ceptusque 9 possent maiori: moveri 13 pone: penes 14 ubi 16 ante om potes 17 est om 18 is: sed 23 etc sic VMS 24 postea 25 et: sed 26 dominorum 28 imperata essent addidi etiam: et

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

84

Enee Siluii Piccolominei

Eugenio aduersus comitem Franciscum auxilia promisit, que etiam post prebuit multumque terrarum, quod Ecclesia perdiderat, recuperauit tradiditque romano pontifici. Postea cum Eugenio quoque dissentire cepit; nam cum promissa 5 coronado et infeudatio regni sibi esset, plura quoque uolebat, que non uidebantur Eugenio concedenda. jussitque mox ne quid uictualiorum Romam deferretur, quasi sic papam ad suum nutum conduceret; nam cara erant omnia Rome, sed ea lex plus sibi quam pape nocuit, cum subditi eius que uendituri fuissent reseruando amiserint. unde et post io concordia facta est innouataque pacis capitula. Is filiam suam illegitimam marchioni Ferrarie Leonello coppulauit. Vir breui corpore, animi immensurati, periculorum contemptor, luxurie deditus, fide uarius, pecunie largus distributor, magnanimis uiris affectus, numquam quiescens, doli uitator ac structor.

15

DE HENRICO V REGE ANGLIE

Henricvs V rex Anglie, magni uir animi, in Galliis plurima bella gessit: Rothomagum ui expugnauit, Parisius obtinuit magnamque partem regni Francie in potestatem habuit, coronamque suscepit, regemque se Francie et Anglie dixit, ducem Borgundie Philippum in uassal20 lum tamquam rex Francie recepii, qui etiam sibi jurauit. Hunc tamen Gallici coacto ingenti exercitu ac tota nobilitate in unum collecta ex improuiso eum aggressi sunt; in cuius castris uix decern milia militum fuere, Gallici autem circiter quadraginta milia pugnatorum habuere. itaque adeo uiribus suis fidebant, ut non quomodo 25 pugnarent, sed quo pacto hostem detinerent ne fugeret cogitarent. clauserunt igitur sibi omnes uias | fuge, quod tamen Veteres probi- 41 bent, ne desperatio in uirtutem conuertatur. ubi uero Henricus qui 79' clausus est imparemque 1 tot hostibus se agnouit, pacem a Gallis petit,

10 filiara supra 23,6 15 Henry V, 1387-1422 16 Rouen: 1419 C380,10 18 Philippum supra 6,12 19 jurauit: Troyes 1420 0374,34-376,23 O 490F-491A 30 Veteres; C375,4

17 regem 20 exercitu:

6 victuariorum 7 quasi: quod 8 quod 10 Itanello 16 Pansios Borgundie... rex oui 22 circiter otti 25 clauserant 26 commutaretur om 27 petiit

18-19 qui

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

De uiris illustribus

85

que sunt in Francia dimissurum se omnia pollicetur solumque se cum exercitu incolumi dimitti postulat; predam reddere, captiuos dimitiere soloque se Anglie regno contentan promittit, nec deinceps unquam Galliam infestare, sed Francigenarum superbia spretis conditionibus 5 istis, quibus et regnum integrum habere poter ant et pacem perpetuam, negant se pacem daturos, nisi ultro rex Henricus se suumque exercitum dedat potestasque sit in manu Francigenarum saluum ne regem uelint an interemptum. Quo responso irritatus Henricus commilitones uocat oblationem10 que suam ac hostium responsionem exponit, post adiicit: Jam; milites fratresque mei, uictores sumus; namque, cum honesta obtulerimus repulsique simus, nihil uerendum est diuinam pietatem, in cuius manu est uictoria, nobis adesse, quod si prelium antea cepissemus, timuissem ne Deus iratus ex re aliqua nobis infestus fuisset; 15 forsitan enim minus juste gallicos uiolauimus agros, sed nunc, cum restituere omnia uoluerimus solamque uitam uobis mihique reseruare, illique nihil uelint nisi nos mortuos, quis non arbitretur hanc insolentiam displicere numimbus? sitis ergo boni animi uosque crastina luce ad bellum parate, nec terreamini multitudine, quia potens est Deus etiam 20 multos in manus dare pauciorum. nullum robur militum tanti faciendum est, quanti justam habere causam. memineritis preterea uos non uoluntate, sed necessitate pugnare; non modo pro gloria, non pro regno, sed pro salute uitaque uestra certandum est; nulla uia est nobis ad uitam nisi quam fecerit ferrum: aut uincendum est aut moriendum. 25 at quam gloriosius est in bello militis quam in domo spiculatoris gladio cadere! equidem in acie potius cadere uolo quam in urbe aut in carcere, nec me quisquam impune occidet. hic, hic cadendum est, ubi gladius noster ulcisci nos potest, ponite ante oculos, cum quibus pugnaturi estis. cogitate uincula et carceres: ex his nemo uos liberabit nisi 30 gladius uester. caueant quisque uestrum ne prius moriantur quam ulti fuerint mortem, nec uobis dubium sit omnibus, qui ex nobis eras morietur in acie, celum esse apertura, quia pro justa pugnamus causa coacti. confitemini alteriutris peccata uestra ut, si mori nos contingat, mundi simus.'

10 et 11 namque: nobisque 13 ante 16 nobis 17 illique: utique vos 20 dare in manus paucorum 21 est om 23 nulla ex una 25 militis quam: tamquam milites 31 vobis 33 alterutrum

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

86

5

io

15

20

25

30

Enee Siluii Piccolominei

Ac sic omnes inuicem confessi sunt terramque loco sacramenti comederunt. Gallici uero per noctem luxui dediti aleam exercebant | tuncque 42 inter se captiuos distribuebant atque in ludo ponebant, | cuius isti illique forent captiui. sed aliter homines cogitant, aliter disponit Deus, redeunte die rex suis multa oratione firmatis, ut non ad uictoriam sed ad uindictam secuture mortis proficiscerentur, copiam pugnandi facit. Galli inter se contendentes, quinam primi bellum ineant, in prima tandem acie duces comitesque collocant. cepto prelio cum isti pro gloria, iUi pro salute pugnarent, facta est miserrima cedes moxque in fugam uertuntur Galli, instant Anglici, hos trucidant, hos capiunt. in hoc bello Antonius dux Barbantie, dum suos cedere uidet, noluit uitam preferre pudori, sed inter confertissimos dilapsus hostes occisus est. ad extremum uictoria Anglorum est, cum usque ad noctem nunc pugnando, nunc insequendo capiendoque hostes strages protracta esset. Reuersus in castra rex comperit captiuos in duplo esse plures quam uictores timensque, ne per noctem insidie fierent, reseruatis quibusdam prestantioribus, inter quos dux aurelianensis fuit, captiuos omnes occidi jussit, pluresque tunc interiere quam in bello ceciderant. Hinc origo uictoriarum Henrici fuit, hinc nomen eius creuit, hinc territi Gallici nusquam comparere ausi sunt, ubi eius uexilla uiderunt. at is postea morbo contracto uitam finit; qui si aliquamdiu uixisset, omnium fert opinio regnum Francie in eius potestatem uenisset nec ipse hoc contentus, ut est ambitus humanus, ampliora quesiuisset. Hie apud Anglicos omnes plumas, in quibus dormiebatur, prohibuit lectosque lana dura fieri decreuit, ne corpora hominum mollescerent. huius quoque mens erat accepto Francie regno omnes uineas amputare uinique usum suis subditis interdicere; nam fieri homines uino lánguidos, inertes insensatosque dicebat. quo fit, ut morti sue, quamuis magne uirtutis fuerit, minus condoleam; libentius enim ipso quam uino careo, quamuis fateor, si quis eo modo bibat, ut mos est Anglicis, uinum hebetare hominis ingenium.

10 cedes: Agincourt, 25 oct. 1415 12 Antonius C376,19-21 18 Due d'Orléans: E II: 225; 265 0374,34 22 finit: 31 aug. 1422 (Bois de Vincennes) 0308,15 25-29 plumas... dicebat; C380,19 9 isti: ipsi 10 fuga 11 hos correxi: hic V: ac M mos delapsus 15 est 21 comparere numquam

capiuntur 13 consertissi26 levosque 27 huiusque

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

De uiris illustribus

87

DE JOHANNE REGE CASTELLE AC LEGIONIS

5

io 80'

15

20

25

30

Johannes Rex Castelle ac Legionis in [eius] regni exordio plurima cum Aragonensibus bella gessit; namque cum Alfonsus et fratres eius ex Castella sint, jus sibi tenendi regendique patriam arbitrabantur, donec rex Johannes etatem haberet. milites autem baronesque Castelle in contrarium nitebantur; nec enim | regno suo dominari Aragonenses 43 uolebant. hinc bella quamplurima fuerunt multeque cedes, dum Castellani modo uincunt, modo succumbunt. Ad extremum tamen rex Johannes obtinuit uirtute potissimum et industria Aluari de Luna, qui postea apud eum primum locum tenuit. turn et Henricus, magister Sancii Jacobi, | ex Castella depulsus est omniaque castra amisit. multa hie cum Saracenis, qui regnum Granate obtinent et undique suis prouinciis aucti sunt, bella gessit sepiusque trophea ex hoste reduxit nunc per se, nunc per suos duces, exinde cum barones regnum unum esse Aluarum qui cuneta regeret, cui rex crederei, qui pacem bellumque faceret quique rex uideretur potius quam consiliarius < intellexissent >, inuidere ceperunt uocatisque in regnum Aragonensibus regem inuadunt atque obsidione cingunt primogenitumque eius ab eo séparant; pauci cum rege manent. turn sepulchrum Aluari, quod erat in ecclesia toletana, ingenti et pretioso opere constructum metalloque perfectum dimunt pissidesque inde faciunt, unde lapides in hostes jaciant. cogitur itaque rex Aluarum dimitiere atque a latere suo separare, qui in quandam arcem munitissimam se conferens furori cessit ac sic regimen terre in manibus Johannis regis Nauarre fuit ac fratris eius, magistri Sancii Jacobi. rex autem Castelle solum coronam nudumque regis nomen habuit. hinc rursus cum rex nouos tractatus haberet cum Aluaro uelletque rursus administrare, per barones detentus est juramentoque adactus, ne certam prouinciam exiret, custodieque circa eum habebantur. intra limites autem monasterium fuit, quod Johannes cardinalis Sancii Petri habuit in

2 Juan 11,1404-54 E II: 194 3 Alfonsus supra 80 10 Alvaro de Luna, 1388-1453 O 444D-F Granada: Cól6,25 30 Juan Cervantes, card. 1426-53 B8-12 E 1,1: 16; 22; 64; 71; 211 II: 178; 185 O 444F

2 eius seclusi 3 gerebat 11 ex: de 17 intellexissent addidi que... cingunt om 23 a om 30 monasterii

17-18 uocatis-

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

Enee Siluii Piccolominei

88

5

io

15 80v

20

commendam. hic cardinalis regem inuitat secum ut prandeat. aduenit rex. post prandium in hortum itur solusque cum rege cardinalis interrogai an captus sit et que juramenta prestiterit. affatur totum rex. turn ille subditorum juramentis non teneri regem dicit, suadetque fugam et subsidia pollicetur, affueruntque mox équités, quos Aluarus misit. turn rex custodiam exiuit uocatis ad se nobilibus, qui manserant in fide, ex Consilio Aluari rursus in dominium uenit Aluarumque maiorem fecit, unde rursus bella cum Aragonensibus orta sunt et pluribus regni baronibus, qui Aluaro inuidebant. sed ultimo prelio Johannes rex Castelle uictor euadens magnam cedem in Aragonenses dedit. in quo prelio uulneratus rex Nauarre mortuus est. Quid sequatur jam uidebunt alii et nos, si Dei ex benignitate uixerimus. Huius auus rex Henricus, cum ad eum oratores regis Martini uenissent interrogassetque quidnam suus consanguineus ageret et an ! 44 bene regnum, | et illi respondissent mirum in modum bene regere et ab omnibus diligi regem Martinum optimamque de ipso spem esse, nam diebus singulis tres missas audiret, 'Ite/ inquit 'dicite consanguineo meo nihil me de ipso bene sperare, si sic facit; reges enim non missarum audiendarum causa creantur, sed ut iniurias a subditis propulsent regnique pacem custodiant. nec parum fuerit unam in anno missam audire regem, si justitiam ac judicium fecerit; nam propter missarum auditionem abduci ab administratione justitie contra officium est/

25

DE EBERARDO REGE PORTVGALLIE

Eberardvs Rex Portugallie multis preliis aduersus Castellanos féliciter commissis (nam inter uicinos odia raro desunt) regnum suum in pace firmauit. Exin classem magnam instruens simulât se in Olandiam profec30 turum quasdamque illic ulturum iniurias. ac dum nauibus armatis

9 prelio: Olmedo, 1443 14 Henricus 11,1333-79 Martini supra 80,2 22 justitiam ac judicium c/Ps. 88,15; 96,2 26 Duarte, 1391-1438 29 Olandiam ¿n/ra98,6

5 afferuntque

7 minorem

16 regere: agere

28 defirmavit

30 demum

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

De uiris illustribus

89

juuentus congregata est et classi imposita, jubet uela dari; cumque dextrorsum eundum significaret, ad leuam precipit nauigia duci atque in Africani proficiscitur urbemque Saracenorum, Ceptam nomine, magnam atque opulentam, ex improuiso aggreditur ingressusque ui cedem magnam intulit potiturque preter opinionem omnium uictoria ingenti, quidam aiunt eum in Olandia classem struxisse atque illinc adduci am quasi ad aliud opus in Portugalliam detulisse in Africam. illud certum est eum Ceptam obtinuisse ac cesis fugatisue cultoribus primis nouos incolas imposuisse; nam et hodie quoque Portugallenses in potestate urbem habent magnoque stipendio custodiunt. Fuit hic rex in omnibus magnifícentissimus, animo uastus et amans justitiam. hic filium admodum paruum moriens reliquit, Johannem nomine, qui hodie rex est indolis egregie, sed sub tutoria potestate, nam infans Petrus, patruus eius, dux Coimbrie, eum impuberem gubernat filiamque suam illi coppulauit in matrimonio, quamuis admodum coniuncti sint. Is Petrus juuentutis sue tempore multam orbis partem peragrauit ueniensque ad Sigismundum Cesarem in Hungaria diu cum eo fuit ac in pluribus bellis contra Turcos multa exhibuit uirtutis sue experimenta; cui pro stipendio uiginti milia auri pondo quotannis dabantur. exin quoque propter egregia eius facinora propterque alia, que facturum se promittebat, marchionatus | triuisanus concessus est. sed postea cum promissa non adimpleret, rursus Sigismundus marchionatum ipsum Venetis | concessit; sed Fridericus demum iterum Petro infanti marchionatum tradidit, cum oratores eius usque in Austriam uenissent. Huius soror in matrimonium tradita est Philippo duci Borgundie, mulier alti animi magnique cordis, de qua suo dicemus loco.

3 Ceuta 1414: C808,16 8 obtinuisse: 20 aug. 1415 Petro: E 1,1: 176 1,2: 76 O 112F; 445A supra 82,15

1 jussit migravit

2 signifícarent 3 Ceutam 27 loco dicemus

12-13 Juan II,m. 1495 26 soror infra 90

8-9 ac... imposuisse om

16 sunt

14

17

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

90

Enee Siluii Piccolominei DE MARIA DVCE BORGVNDIE

5

io

15

20

8r 25

30

Maria Dvx Borgundie, filia regis Portugallie, din domi absque uiro semata est; namque cum spes fuisset ducem Borgundie Philippum earn petere jamque cepta res esset, animum mulier in illum deiecit; cumque res non sortiretur effectum, non tamen destitit amare Philippum. at fratres earn nuptui tradere multos ei maritos nominauere. ilia nullum uoluit, dicens adhuc futurum esse, quod Philippus eam repeteret. sic annis duodecim in spe mansit nec frustrata est; nam cum Philippus aliam non inuenisset sibi gratam, rursus banc petiit contractumque est matrimonium. Hec mox animum ad dominandum erexit abusaque mariti indulgentia cúncta per se disponere cepit, regere urbes, exercitum indicere, prouinciis imponere tributa ac omnia ex eius arbitrio libidineque gubernare. quod ei facilius erat; nam uir eius prudentiam magis quam formam miratus (nec enim pulcra facie fuit, sed oblonga) cuneta sibi commisit. singula igitur hec mulier cum cancellano administrabat; uir autem uenationi jocisque deditus parum de regimine curabat. Mulier autem Anglicis affecta, ut sunt Portugallenses, uirum in odio Gallicorum tenebat; quod cum diu nequiuisset (nam pacem fieri cum rege Francie placebat) jamque dux Borgundie cum sexaginta milibus pugnatorum contra Calexium esset jamque dux Clocestrie in eius auxilium uenisset urbis, femina in campo cum uiro fuit, prohibensque insultum fieri suspecta habita est; ob quam rem sex milia Frandrensium, qui erant in campo, dicentes se frustra teneri inuito domino recesserunt. tuncque dux Borgundie | se Anglicis uidens ipse quoque recessit. Anglici autem exeuntes urbem uicina Frandrie loca uastarunt multumque agri incenderunt; quod ducisse imputatum est. hec tamen in regimine mansit in dies uiro dilectior, cui et filium peperit, quem modo in spem magne ditionis nutriunt. Nunc tamen fama aliata est Olandinos Zelandinosque propter

2 Maria: falliturEneas Siluius;lege Isabella, 1397-1472 regis: Juan I, 1357-1433 3 Philippum supra 6,12 10 matrimonium: 1430 20 rege: Charles VII supra 72 21 Clocestrie infra 99,2 28 filium: Charles le Téméraire, 1433-77 30 Olandinos Zelandinosque E III; 511 G54,14 C535,33; 541,29; 801,34 O 429B

6 cupientes add M: om V 12 inducere 19 nequisset fieri: haberi 21 Clarestinae 23-24 Flandrensium 25 expositum add MS 26 Flandriae 30 nunc ont

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

De uiris illustribus

91

grauia, que ipsis ab duce muliere imponuntur onera, parum obedientes esse, quos cum Philippus rebellare timeret, uxorem | suam jam do- 46 minio et administratione qualibet priuauit et ipse per se regere cepit. coniugi autem prouisionem fecit, ex qua uitam possit condignam 5 ducere.

DE BARBARA IMPERATRICE Barbara Imperatrix comitis Cilie filia fuit uxorque secunda Sigismundi Cesaris; nam Maria mortua, ex qua regnum Hungarie habuerat, hanc sibi coniugio coppulauit. quod pluribus uisum est monstri siio mile; nam regi nubere comitem impar uidetur, nec tunc Cilie comités, ut modo sunt, potentes erant nec illustrati; nam sub domo Austrie censebantur. sed Sigismundus cum tunc parum affectus esset australi domui, comités istos separauit ab Austria liberosque et illustres principes creauit. que res postea multarum discordiarum origo fomesque fuit. 15 Hec autem Barbara egregii mulier corporis fuit, procera, candida, sed maculis quibusdam faciem fuit lesa, multum ei studium fuit querendi decoris; itaque duo pulcherrimi coniuges inuicem conuenerunt. sed cum Sigismundus in plures mulieres arderet, ipsa quoque amare cepit alios; infidus namque maritus infidam facit uxorem. ex hac ta20 men Sigismundus Elizabeth filiam suscepit, de qua suo loco dicetur. Barbara post mortem Sigismundi ad Polonos cum ingenti auro argentoque proficisci uoluit, sed intercepta spoliataque est. nunc quedam castella possidet regni Bohemie, que regine spectant; in quibus etsi non uitam imperatrice dignam, non tamen inopem ducit.

7 Barbara, ± 1390-11 jul. 1451 E III; 27 F81-82 O 123BC; 130F; 486A supra 48,2 infra 96,IS comitis: Hermann II supra48,1 Cilie: O 411A secunda supra 46,20 8 Maria supra 45,22; O 388B mortua: 1395 9 coniugio: 1408 17 pulcherrimi: supra 48,2 20 Elizabeth, ± 1409 supra 55,23 21 mortem: 9 dec. 1437 Polonos: O 123C

4 posset

14 fuit et fomes

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

92

Enee Siluii Piccolominei DE JACOBO SCOTORVM REGE

82'

5

io

15

20

25

30

I Jacobvs Scotorvm rex, cum puer admodum nauigaret, in manus Anglicorum incidit captusque regi Anglie Henrico traditus; nam perpetue sunt inter Scotos Anglicosque inimicitie; nam nec Scoti superare Anglicos queunt, qui multo sunt plures, nec Anglici subiicere sibi Scotiam possunt. si enim paruum exercitum ducunt, obstantes inueniunt; si numerosum, in terra sterili nutrire nequeunt; fugiunt enim ad siluas montesque nec domus aut suppellectilia habent, que timeant perdere, ut qui plerumque in terra dormiunt uiuuntque carnibus. bine predari gaudent Scoti, timent Anglici, nec bellum aduersus eos gerunt nisi pro defensione. Inter | Scotiam Angliamque uasta terra deserta est, dum undique 47 fiant rapine, paruum flumen disterminat regna, sed tumescente mari nauibus domandum est. fui ego illis in locis, dum ad hunc Jacobum legationem haberem concilii atque pape pro liberatione cuiusdam spoliati; quod obtinui. Is Jacobus per annos undecim in captiuitate tentus est sperantibus Anglicis per medium eius Scotiam humiliare. quod cum non procederei, datur Jacobo in uxorem neptis cardinalis Anglie, qui dictus est Henricus, quern ditissimum aiunt; nam et regnum Anglie aliquanto tempore gubernauit, et oues habet infinitas, ex quibus lanas uendit, nec mercaturas, etiam usurarias, per interpositas personas exercere ueretur. huius ergo neptem, quam alii filiam dixerunt, in uxorem Jacobus duxit promisitque Anglicis perpetuara pacem, ac sic in regnum reuersus est. quo cum uenisset, precipuos regni barones feriri atque in foro truncari , quod ipsi regnum gubernantes minus curiosi de sua liberatione fuissent, non tamen tenere pacem ualuit; nam cupidus rapine inops populus inhiansque Anglicorum diuitiis pacem mox rupit, missaque sunt sepe Gallicis auxilia ex Scotia contra Anglicos. Is cum aliquot annis regnasset, ab uno ex suis cubiculariis, qui oc-

2 James I, 1394-1437 E 1,1: 15 056,15 0398,1 O 443B Scotorum: E I, 1: 41 C46,5 0 758E 3 incidit: 1408 Henry IV, 1367-1413 13 flumen: Tweed C47,10 14 ego: C45,6 17 captiuitate: Tower of London: 1406-13 19 neptis (1424): Jane de Beaufort C398,8 cardinalis: Henry de Beaufort, m. 1447 E II: 189 C45,3; 389,4 30 uno: Sir Robert Graham, m. 1437 14 illis in locis: illuc

19 datur Jacobo: data est illi

26 jussit addidi

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

De uiris illustribus

93

cisorum baronum proximus erat, dum nocte quadam secessum petit gladio confossus est, relictoque puero Jacobo successore interiit, cum prius filiam maiorem dalphino regis Francie, que nunc mortua dicitur, coniunxisset in matrimonium. regnum post eius mortem per reginam 5 et aliquot barones ac presertim comitem de Doglos gubematur; nam Jacobus rex adhuc puer est. Fuit autem Jacobus, de quo scribimus, paruo corpore pinguique, oculis claris, sed toruis, iracundus ac uindicte cupidus.

DE LADISLAO REGE POLONIE 10

I Ladislavs Rex Polonie, natione Tartarus, infidelis (nam gentilis erat) propter regnum habendum secta sua dimissa christianum se fecit. quid enim regni causa non faciunt homines? tunc in regno erat Wilhelmus dux Austrie, qui reginam filiam Caroli regis Hungarie in uxorem habuerat et regnum Polonie in dotem receperat. sed Poloni 15 gentilem potius quam theutonicum regem habere uolentes Ladislaum uocant, Wilhelmum expellunt reginamque ueteris regis coniugem nouo regi tradunt. sed illa concubinam se, non coniugem dicens numquam sponte illi | coniacuit nec ex eo prolem habuit, mortuaque est. 48 exhinc alia sibi coniunx data est, ex qua jam centemnis sobolem susce20 pit, Catonem in hoc et Maxenissam superans, nisi adiutorem habuerit. Bellum huic atrox cum Prutenis fuit, nam circiter ducenta hominum miha in ilio prelio fuere ueneratque in eius auxilium Vitoldus dux Lituanie, circumuenti erant Poloni, dum inordinati essent. sed Pruteni nolentes uti occasione mittunt araldos, qui Polonos instruant de suo 25 aduentu parentque se in bellum, animosius consilium magis quam

2 PUer

°: ^mes II' 1430-60 swpra 73,16 mortua: 1445

3

filiam: Margaret supra 73,24 dalphino: Louis XI 5 George Douglas, 1412-62 10 Wladislaw II Jagel-

6 13 Wilhelm E l l: 529 F M ^o ?t41,6E ' Caroli: lege Ludouici , /'I.-329 ^ I6 regmam: Hedwige (Jadwiga) d'Anjou, 1371-99 17 concubinam; E 1,1: 529 20 Catonem, Maxenissam: CE 68,3 et 6 21 bellum; 1410-12 22 Vitoldus supra 51,27

3 prius om

6-7 rex... Jacobus

om28 cum ilio

25 animosum

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

94

Enee Siluii Piccolominei

prudens. quis enim hostem jam diffidatum moneat? mittuntur quoque signa; regi cirothece, Vitoldo ensis. rex Polonie territus (nam missam audiebat) nescit, quid respondeat, sed Vitoldus 'Accipio inquit libens muñera Prutenorum; nam et hunc gladium pariturum mihi hodie uic5 toriam spero.' parantur igitur mox cohortes, committitur prelium. jam Poloni in fugam uersi erant magnaque cede sternebantur. sed Vitoldus hortatus suos prelium instaurai redireque Polonos in prelium jubet tantumque uiriliter instat, ut fugatis Polonis suos uictos uictores fecerit. obtruncati sunt in eo bello quadrigenti milites Ordinis cum maio gistro et infiniti alii, moxque tota fere Fruscia excepto Castro Beate Marie in potestatem Polonorum uenit. sed Vlricus eos postea expulit, de quo suo loco dicemus. Is Ladislaos cum Sigismundo plures lites habuit de regno Bohemie, sepius se intromisit, sed numquam obtinuit. mortuus est duobus 15 fìliis relictis, Ladislao et Casimiro, quorum alter Poloniam, alter Lituaniam sortitus est. rumor tamen est hos fuisse cuiusdam militis filios, non regis.

DE FRIDERICO DVCE AVSTRIE Fridericvs Dvx Austrie comitatum tyrolensem sortitus est; ubi 20 cum aliquamdiu fuisset regereturque a terre baronibus nec ullam in se potestatem haberet, affectus tedio nouare res uoluit. prius tamen, que mens esset populi, libuit percontari. mutato igitur habitu sepe incognitus nunc tabernas, nunc rústicos adibat sciscitabaturque, quasi alienas, quomodo terra gubernaretur. multaque nunc de ducibus, nunc 25 de baronibus, nunc de principe interrogabat, cumque audisset laudari

9 Ordinis: sc. Fratrum beatae Mariae G59,20; 64,26 E II: 219; 221; 240, 254, 259 C94,6; 178,13 0419C 13 Wladislaw VI, 1424-44 E 1,1: 489; 506; 546; 567 1,2; 3; 12; 17; 38; 49-57; 95; 141-44; 160 O 416F Kazinnir IV, 1424-92 E 1,1: 511-14 0204,11 O 416F; 794D 19 Friedrich IV mit der leeren Tasche (dem leeren Beutel), 1382-1439 supra 59,3 tyrolensem: 1405

I mittunt 2 chirothecas ensis: gladium his ante rex add 3-4 muñera Prutenorum libens 5 paravit 6 tenebantur 8 Prutenis 9-10 cum magistro om 10 infiniti: infracti 13-14Bohemo 16 eos fuisse ex esse V 19 ibi 20 aliquando 23 rústicos: misticos 24-25 de ducibus, nunc de baronibus, nunc om

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

De uiris iUustribus

5

io

15

20

25

30

95

principem uituperarique barones, letus quia fauorem populi secum haberet, audere aliquid uoluit. < Erat > capitaneus patrie, qui gentes omnes habebat, nomine Henricus, qui fuit magnus duellator | et accusatores suos, qui dicebant 49 eum uoluisse patriam prodere duci Hernesto, duellando uicit et occidit. faciebat autem portan sibi feretrum cum candelis accensis. (sed is tandem ueneno absumptus dicitur, cum duellum instarci cum fratre episcopi brixinensis, et bona eius confiscata.) nobiles de Halfzteuer extra patriam ademptis castris exclusit. Tum pomposus ibat magna subditorum stipante caterua. interrogauit quis ille esset; dictum est. turn dux 'Hic mihi dux uidetur; ego quidem nullius pretii sum.' suscepto igitur gladio quasi ensifer esset sequebatur niagistrum curie, ille admonitus ducem sequi quasi familiarem, uersus in eum 'En' inquit 'Fridericule, quandonam eris sapiens, qui sic me sequeris?' turn ille 'Tum' inquit 'ero sapiens totus, cum tu ex toto stultus eris. ' paucisque diebus post illum omni potestate nudauit nec illum quisquam ex populo juuit. exhinc nobilem quondam alium, qui eum ad tribunal cesareum euocarat, omnibus castellis priuauit, quamuis essent fortissima et quedam quatriennio expugnauerit. cum Alexandre tridentino episcopo plures lites habuit eumque terra expulit, post restituii. Is Fridericum Cesarem et fratrem eius Albertum (nam ex fratre nepotes erant) sub tutela diu habuit eorumque terras rexit, sed finita tutela regnum juuenibus restituii ipseque in patriam se recepii. Hie cum Johanne papa pacta iniit, que nec cesari nec constantiensi concilio placuerunt; uoluit enim illum in terris suis tute tenere; ob quam rem, cum Johannes ex Constantia fugiens Scafusium uenisset nec fieri aliquid contra eum posset, imperiale edictum contra se habuit pluresque ciuitates perdidit, que et hodie sub imperio sunt, ab hoc sepe Sigismundus Cesar pecunias extorsit.

8 episcopi: Georg Stubay, m. 1443 E 1,1: 254 1,2: 115-17 20 Alexandro supra2S,\5 23 tutela supra 59,3 fratre: Ernst I 25 Johanne supra 26,2; 49,29 26 terris: B80 E II: 165 G16,6 C102,4; 368,1 27 Schaffhausen E 1,1: 32; 87

3 erat add MS nunc post erat add MS 3-9 capitaneus... exclusit add in mg V 8 Valtrstuer M: (Wolkenstein?) sic S 13 admonitus: admirans 16 omni om 26-27 quam ob

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

Enee Siluii Piccolominei

96

Is cum cesar ex Roma reuerteretur, illud prouerbium fecit: 'Ludouice; Henrice, Friderice; ad pulpitum, quia magister uenit/ Is uxorem habuit ex domo brunsuicensi, ex qua filium habuit, quern uxor uocari Sigismundum uoluit; qui nunc dux est. fuit homo 5 luxurie incontinens, matronis ac maritis se commiscuit alienis, sed ancillis magis. pecunias amauit atque idcirco Venetis, qui aliquid dabant, numquam inimicari uoluit.

DE ERICO STETINENSI 83v

I Ericvs ex domo stetinensi ex fratre matris Sigismundi generis filo lius admodum juuenis Dacie atque Noruegie regnum | adeptus est. 50 Cumque aliquot annis rexisset, seditionem aduersus se nasci sensit uolensque furori cedere Jerosolimam ire statuii uenitque ad Sigismundum fratrem in Hungaria pluribusque diebus apud eum fuit honorifice receptus. erat autem corpore pulcro, capillis aureis, oculis 15 grandioribus, facie rufa, ceruice longa atque niuea; uestibus utebatur priuatis; nam lineo collari, quamuis aureo ligamine, gulam candidam claudebat. solus ipse e terra sine adiutorio non tactis strepis ascendebat equum, mulieresque omnes, et presertim imperatricem, in suum spectaculum cum amoris desiderio trahebat. cum uenisset Venetias, 20 admodum honoratus est iuitque Jerosolimam et rediuit incolumis. Cumque in Prusciam reuersus adhuc seditiones uigere aduersus se in regno sensisset, uocatis Eratribus Theutonicis 'Ego' inquit 'ex Jerosolima nunc redeo deuotionemque meam peregi. sed maior adhuc animo instai, jam mihi nulla seculi uoluptas est, nulla 25 mihi soboles est, uxor mortua est. quid amplius restât nisi ut Deo seruiam? quod si uos mihi habitum uestesque Ordinis dederitis atque me

1 reuerteretur: 1433 prouerbium supra 55,7 3 uxorem: Anna filium: Sigmund, 1427-96 9 Erik I, 1382-1459 O 112F; 425C; 426F 10 juuenis: 1389 Dacie = Danie (Danmark): E III: 190 O 425C Noruegie: E 1,1: 590 G54,13 C238,24 12 Jerosolimam: 1423 18 imperatricem: Barbara supra 91 22 Fratribus (= Ordinis infra 26) supra 94,9 25 soboles: O 426F uxor: Philippa, m. 1430 O 426F

13 Hungariam

14 pulcher

15 larga

16 colari

16-17 claudebat candidam

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

De uiris illustribus

5

io

15 84'

20

25

so

97

quasi unum ex Fratribus communi prebenda alueritis, stat mihi mundo cedere. Daciam ego uobis, Noruegiam Gothiamque relinquo, ut sit Religionis; nec enim mihi quisquam est necessariorum, quem regno dignum estimem. uos bene hec regna gubernabitis atque illorum hominum proteruiam compescetis; nam mihi parum obedientes sunt.' Ad hec Pruteni dicunt se non uelle tantum principem uestire habitu; sed quamdiu apud eos manere uoluerit, daturos se sibi uictum et prouisionem rege dignam. nam et alii apud eos principes fuerunt (Vitoldumque Lituanie ducem commémorant) offeruntque sibi in regnum compescendum auxilia. Ule non contentus in regnum reuertitur ubi, cum luxuriose uixisset, cum justitiam negligerei, cum uirgines ac maritas uiolaret desidieque succumberet, rursus maior seditio oritur, scribuntque principes et prelati atque communitates Sigismundo Cesari, regnum Dacie quamuis ex sui magnitudine archiregnum dici possit (nam quatuor in se continet amplissima), | fateri se tamen romano imperio subiectos inquiunt petuntque uti Sigismundus regem eis tradat auctoritate romana; nam quem habent regem inutilem dicunt, regni pessumdatorem. Sed Sigismundum magis uinculum carnis quam imperii decus mouit; postponere namque utilitatem imperii, quam cum justitia tueri poterai, uoluit quam fratrem relinquere, quem non poterai honeste [ tueri. misit igitur oratores in Daciam cumque his fecit, uti principes 51 magis timore quam amore Erico conciliarentur; timebant enim Sigismundum, qui frater eius erat et imperator. Sicque uiuo Sigismundo Ericus regnauit. at eo mortuo, cum uetusta uigerent odia et Erici uitia non essent minora, rursus primates regni ad Albertum Cesarem mittunt nouumque regem petunt, cuius opera Christoforus dux Bauarie in regem Dacie assumptus est, Erico proximus sanguine, sed nec sanguis nec ullum uinculum jura imperii tenet. Ericus igitur, ubi se omnibus uidet exosum ac timet impetum, furori cedens in Gothiam nauigauit, ubi usque in hanc diem inglorius dies agit.

8-9 Vitoldum supra 51,27 13 seditio: O 426F 25 mortuo: 1437 28 Christof III, 1418-48 O 426F 28-29 proximus; auunculus 31 cedens: 1435 hanc diem; O 427A 2 Gothamque Sigismundum

6 hoc 11 remittitur 13 incumberet 23 enim: autem 25 et 28 dux; rex

14 Dacie; dare

17

8

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

98

Enee Siluii Piccolominei DE JACOBA DVCE OLANDIE

5

io

84v 15

20

25

Jacoba, Dvx Olandie, fuit quatuor matrimoniis infelix. de qua si loqui uolumus, altius exordiendum est. Albertus ex domo Bauarie ducatum Olandie obtinuit. cui tres filie fuerunt: unam habuere Borgundi, alteram Australes, tertiam **********; bine jus se in Olandia Philippus habere prétendit, fuerunt et filii duo eidem Alberto, Wilhelmus et Johannes. Wilhelmo patrimonium cessit, Johannes in episcopum leodiensem assumptus est. Sed hic, dum temporalia magis quam spiritualia curaret nec ad sacerdotium animum intenderei, sacros abhorrebat ordines ac sub dispensatione quadam laicus tenebat ecclesiam. res erat enormis exempli: nec clero nec populo placebat. ea de re pulsus ciuitate est aliusque sibi per clerum et populum surrogatus episcopus. ipse inuocato fratris auxilio et Johannis, sororii sui ducis Borgundie, bellum indixit ac non longe a Leodio prelium atrox et | miserabile commissum est, in quo nouus electus occisus est et circiter triginta milia Leodiensium cecidere; in qua re plus multitudo ualuit Borgundorum et Olandinorum quam justa Leodiensium causa, ac sic Johannes episcopatum recuperauit, cui aliquamdiu presedit indigne. Wilhelmus uero in Olandiam rediit, cui filia fuit Jacoba, de qua sermo est. hec dalphinum Francie in uirum recepii parumque cum eo fuit, quern mors immatura abstulit. sed ipsa mortuo patre ducatum[que] regens, ex dispensatione apostolica cum | duce Barbantie, qui ter- 52 tio sibi gradu attinebat, matrimonium contraxit. ncque hic felix fuit, siquidem romanus pontifex aliter informatus dispensationem reuo-

2 Jacoba van Beieren, 1401-36 C534,12-535,9 Olandie supra 90,30 quatuor:!) 1415 Jean de Touraine 2) 1418 Jan IV van Brabant 3) 1422 Humphrey of Gloucester infra 90,21; 4) 1432 Frank van Bersele, m. 1470 4 Albrecht, 1336-1404 5 unam; Margarete Borgundi: Jean, 1371-1419 alteram: Johanna Australes: Wenzel tertiam: Katharina spatium, quod Aeneas nosier uacuum reliquit, sic intellegendum: Wilhelm von Jülich 6 Philippus supra 6,12 7 Wilhelm 11,1365-1417 8 Johannes, 1374-1425 episcopum: 1389-1417 14 Johannis supra 48,7 15 Leodio (Liège): G58,19; 59,20 C372,20 O 451B 16 nouus electus: Johannes de Los (= de Heinsberg), m. 1419 E 1,2: 113 21 dalphinum: Jean de Touraine 22 mors: 1417 23 duce: Jan apostolica: Martinus V: C535,4

2 de qua: digna 15 et om in quo: itaque 19 aliquando 22-23 ducatumque VMS; que sedasi 23-24 tertio: tunc

21 parvumque

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

De uiris illustribus

5

10

15

20

99

cauit quasi subreptitiam matrimoniumque separali mandauit. rursusque illa ducis Clocestrie matrimonium suscepit. qui penitentia ductus, cum ex militaribus mulierem quandam forma prestantem diligerei, repudiata Jacoba illam duxit uxorem. que non contenta ex militari gradu ducalem dignitatem recepisse, dum regi Anglie ueneficia par at, ut eo sublato uir suus regnum adipiscatur ipsaque diadema recipiat, comprehensa est ac summo supplicio affecta. Interea Johannes leodiensis episcopus, qui numquam sacerdotio inclinatus fuerat, matrimonium cum ********** duce Olandie ac lucemburgensi comité contraxit et, quod in animo dudum habuerat, patefecit ueniensque in Olandiam Jacobam neptem expulit regimenque accepit. Sed eo mortuo, cum illa reges ac duces experta nihil bone fortune reperii, ad uiliora declinauit: Franconem de Borsel militem in uirum recepii; quod egre ferens dux Borgundie Philippus Olandiam ingressus Franconem ipsum captiuauit, eratque animi neci hominem dare, qui tantum matrimonium inuitis consanguineis femine contraxisset. sed miseria uiri mulier, ut cum hoc saltern ultimo marito tranquillam ageret uitam, uniuersa eius dominia duci Borgundie pro uiri redentione assignauit retenta sibi pama terra circa mare, ex qua uiueret. ac sic demum cum uiro infortunata finiuit diem. Franco etiam hodie terram illam possidet.

2 Humphrey of Gloucester, 1391-1447 E 1,1: 227; 325; 436 C534,14-538,30 supra 90,21 4 illam: Eleanor Cobham 5 regi: Henry VI, 1421-71 9 spatium, quod Aeneas uacuum reliquit, sic intellegendum: Elisabeth von Gôrlitz: 1417 13 mortuo: 1425 14 Frank van Borsele, m. 1470 15 Philippus E III: 511 20 terra: Teylingen

1 subreptivam mandat 2 Glocestini 3 militantibus 7 comprehensa... affecta om 14 Borgel 16 animo 21 finiuit diem: fuerat dum etiam: et

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

100

Enee Siluii Piccolominei DE ALBERTO DVCE AVSTRIE

85'

5

10

15

20

25

I Albertvs Dvx Austrie, Friderici Cesaris germanus, cum fratre sub tutela Friderici ducis senioris fuit, qua finita, cum germanus regimen accepisset, minime cum eo conuenit: rara est enim inter dominantes concordia, tamquam igitur profugus fratrem, adhuc ducem, fugiens ad Albertum patruum, regem Romanorum, in Hungariam uenit obuiusque sibi in itinere factus (nam ille ex Buda in Austriam egrotus reuerti festinabat) querelas exposuit nec adiutus est ilio paulo post mortuo. fuit igitur cum regina Elizabet diu contraque rebellantes Hungaros militauit. at postea fratre in Romanorum regem electo et ad imperium procedente corniti Cilie | se coniunxit bellumque intulit fratri 53 quasi patrimonium uindicaturus. inuasit quoque nonnulla castella, sed dum ante Labacum, quod est opidum primum Carinthie, castra tenerci diuque urbem premerei, ad extremum tamen dimitiere obsidionem compulsus est. itaque uaria fortuna pugnauit nunc uincens, nunc succumbens. Post hec cum Fridericus preter opinionem coronatus ex Aquisgrani nuper reuerteretur ac prope Viennam esset, Albertus contra suorum Consilia fratri obuiam inermis processit ac cum eo intrauit Viennam, postque Nouam Ciuitatem ueniens cum fratre concordatus est illique uti consiliarius jurauit stetitque pacificus. Nec diu post cum intellexisset Petrum Cotram episcopum, cancellarium suum, proditionis esse reum, illum cepit dirisque carceribus mancipauit, in quibus adhuc sordescit, quamuis ipse seruatis ossibus, que sibi cum carnibus dabantur, affixisque intra rimas murorum turrim altam ascenderit ac exinde per frusta linteaminum descendens,

2 Albrecht VI,1418-63 CE 101,13 E 1,1: 145; 267; 350; 395; 533; 564 1,2: 163; 171-76 III: 126-30; 370 G64,26 F83 C71,4; 76,20; 159,14; 234,3; 567,16-568,10; 570,3-571-17; 680,11-681,7; 794,14 Friderici supra 59 3 Friderici senioris supra 59,3; 94 5 concordia supra 60,7 6 Albrecht II supra 55,14 10 mortuo: E II: 202 Elizabeth supra 55,23» 11 regem: 1440 12 corniti: Ulrich E 1,1: 564 supra 60,11 14 Labacum 5 wpra 66,24 18 opinionem 5wpm 64,14 19 reuerteretur: 1442 23 Peter Kottrer E 1,1: 267 supra 60,9

10 fuit om 12 condixit 15 dumque 16 pugnauit scripsi: pugnatum est V 18-19 Aquisgrani sscr 19 nuper ante reuerteretur om 22 conciliato 23 Cotram: contra 24 coepit durisque 25 maceravit servatus ossibusque 26 affixis

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

De uiris illustribus

5

10

15

20

25

101

cum altitude maior esset quam speraret, casum dederit ac tibiam fregerit; cuius dolore clamore edito rursus interceptus artius custodiiur, stultus, qui juxta uoluntatem principis noluit monachalem habitum suscipere potius quam in carcere macerad, huius castella simulatis eius litteris dux ipse mox ad se recepii, quamuis sint ecclesie ysagabriensis. I Exinde cum cesar Norembergam peteret (nam ibi cum electoribus de rebus Ecclesie consulturus erat) secutus eum Albertus est et exinde missus cum exercitu in Sueuiam et Elsaciam contra Suicenses, qui ciuitatem turicensem imperialem, domui Austrie confederatam, et alias terras Austrie inuadebant. quibus in locis plurima sue uirtutis experimenta dedit. Rapesuillensibus qui cincti erant obsidione fameque inextimabili premebantur, auxilium tulit uictualiaque ubertim intulit, obsidionem remouit. Sechingen quoque opidum obsidione cinctum liberauit pluraque hostibus damna intulit. adeo se diligi fecit, ut Albertus marchio brandeburgensis, Johannes marchio badensis, comités de Virtemberg totaque fere nobilitas Sueuie sibi in auxilium uenirent. Aduch etiam ibi est, cuius studio Anna, soror eius, Carolo marchioni badensi maritata est. In eius Consilio magni fuerunt Johannes de Aich, qui post episcopus factus est, et Wilhelmus de Stayn, qui etiam regie maiestatis consiliarius est; nam in judiciis plurimum ualet. hunc sui, quoniam minus bene ortus esset (nam ex concubina, quam post pater duxit uxorem, molendinaria), diu spreuerunt egre ferentes, | ut de sua nobili domo se 54 nominaret. sed hic studio litterarum edoctus mundumque circuiens Sigismundo regi piacere cepit intantumque turn apud Sigismundum, turn Albertum, tum Fridericum Cesares creuit, ut ultro rogaretur sue

5 ysagabriensis (?) 6 Norembergam: aug. 1444 8 missus supra 68,27 13 Sechingen supra 71,1-2 14-15 Albrecht supra 69,21 15 Johannes: lege Jacobus, 1407-53 E II: 213; 220; 248 C62,ll 0 438F comités ¿u/ra 106 17 Aduch: intellege Stephan Aloch E III: 142 Anna supra 59,4 Karl E III: 501 G64,26 C80,21; 84,14; 228,1; 366,2; 525,28; 749,28 O 438F supra 71,25 19 Johann von Eich, m. 1464 E 1,1: 453-87; 558-61 II: 3; 162 G26,20 C80,18; 178,12; 179,31; 227,34 19-20 episcopus: Eichstâtt G56,15 20 Wilhelm von Stein (de Lapide) E 1,1: 326-31; 345; 395-424

5 Igemburgiae quoniam: cum

11 cincti erant om 12 victualia 17 Adhuc 19 Stich 22 in uxorem 22-23 nam... molendinaria add in mg

21

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

Enee Siluii Piccolominei

102

domus patrocinia suscipere, factusque est omnium primus, qui uix ultimus reputabatur, superauitque uirtus odium, quod natiuitatis macula genuerat. buie nobilis uxor ex Athesi fuit; qua mortua jam senex puellam uirginem ex domo sua recepit uxorem, annos natam quatuor5 decim. tuncque graue bellum instaurare cepit, cum jam fuissent arma Marti reddenda. buie etiam scripsi ego epistolam De natura et cura equorum admodum longam, ut earn duci Alberto exponeret. is quoque dux rogatum me fecit, sibi ut fabellas Esopi in prosam redigerem; nam métricas non plane intelligebat. cui parui libens.

10 86r

DE PETRO DE LVNA

I Petrvs de Lvna post mortem Clementis apud Auimonem in scis- 33 mate (nam Gregorius apud Italiani colebatur) summi pontificatus cathedram arripuit Benedictusque uocatus est, uir magno ingenio predi15 tus, multarumque litterarum peritiam habens, uite caste bonorumque morum, sed dure atque adamantine ceruicis; nec enim cuiusquam nisi suum uoluit sequi consilium, in eius obedientia fuerunt Gallic atque Hispanic dempta Portugallia, que romanum papam sequebatur; ob quam rem ferunt eum sepe dixisse: 'Nihil est, quod me magis depri20 mat quam ultima pars litterarum emuli mei, dum inquit: Datum Rome apud Sanctum Petrum; nam hoc est, quod me territat' inquit 'et quod Christi fideles attrahit.' Is cum Gregorio in tractatu fuit, ut ambo pro pace ecclesie cederent, lo|cusque cessionis Saona fuit, itaque uenit ipse Albengam, 34 25 Gregorius uero Januam, sed numquam concordari potuerunt, ut Saonam simul uenirent; ob quam rem cardinales ab utrisque recesserunt pisanumque conuocauere concilium, ubi ambobus depositis Alexander assumptus est.

6 epistolam; E1,1: 395-424 dd 4 jul. 1444 9 parui: opus non extat 11 Pedro Martinez de Luna (= Benedictus antipapa XIII), m. 1423 B54; 84 E II: 164 G16,6 C373,6; 599,14 0 489C Clemens VII, m. 1394 12 Gregorius XII supra 49,2) 21 add in mg: scolaris mendicus noluit renuntiare papatui pro pretio oblato 26 concilium: 5 jun. 1409 B84; 120; 184 E II; 164 Alexander antipapa V (= Petr. Philargus), 140910 E 1,1: 106 1-2 uix ultimus: ultimus vir castae vitae 15 enim om

3 general

4 annis

4-5 quatuordecim; XIII

14

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

De uiris illustribus

5

io

15

86v 20

25

103

Hic ergo per Veneris Portum in Cathaloniam nauigauit jam Galliis ab eo rebellantibus et pisanum sequentibus concilium, sole Hispanie cum eo remanserunt, ex quibus concilium apud Perpinianum congregauit consuluitque, quid esset agendum, tunc concilium sedecim uiros doctiores elegit, qui simul conuenientes retulerunt Benedicto uideri omnibus nihil esse salubrius quam pro pace ecclesie ipsum resignare papatum. turn ille 'Estis ne' inquit 'omnes huius sententie?' cum et illi omnes uno excepto respondissent, replicauit 'Plus ille unus scit quam uos omnes', multisque rationibus cepit illius unius opinionem tueri nec de cessione uoluit uerbum audire, ad ultimum, cum constantiense concilium congregatum esset nec uellet hic ei aliquatenus consentire, Sigismundus Cesar ad eum uenit multisque uerbis cessionem nisus est persuadere, sed cum apud eum adamante duriorem nihil proficeret, cum regibus Hispanie rem peregit suasitque detrahi sibi obedientiam adherereque concilio, ac sic ille cum solis Aragonensibus mansit fuitque, sed priuatus, in Constantia ac tanquam hereticus condemnatus. postremo etiam Aragonensibus amissis in insulam Piniscule cum thesauro suo se reduxit, ubi tanquam papa mori uoluit successore sibi ordinato, qui postea cedens apud Maioricam in archiepiscopum I ordinatus est. elegit et hic in cardinalem Alfonsum, qui postea per Martinum electus est dictusque Sancii Eustachii. Magna huius Petri industria fuit diligenterque semper, quid agerent aduersarii, sciscitabatur. tenuit sepe in Roma doctissimos uiros, qui sub forma pauperum cardinalibus semientes, quicquid ageretur in Vrbe, sibi significabant. sed nihil prodest industria nisi fortuna comité.

1 Portovenere 12 Sigismundus supra 49,23 16-17 condemnatus: 26 jul. 1417 17 Penniscola 18-19 successore: Clemens antipapa Vili (= Gil Sanchez Muñoz), 1423 19 cedens: 1429 20 Alfonsum infra 104

2 pisanumque concilium sequentibus 4-5 elegit XVI viros doctos 7 ille om unius om 10 amplius ante verbum add 16 sed: deinde 17 Puteouleam et om

9 20

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

104

Enee Siluii Piccolominei DE ALFONSO SANCTI EVSTACHII CARDINALE

5

10

15

20

25

Alfonsus Sancii Evstachii cardinalis nobili apud Hispanos loco natus (ex familia Carillorum) ut diximus per Petrum primo ac post per Martinum insignia suscepit. uixit Rome cum magno statu, Bononiam aliquamdiu rigide gubernauit. Congregado basiliensi concilio aduersus Eugenium illuc uenit dimissa legatione, quam 1 apud Auinionem habuerat, multaque contra 35 papam molitus est. cumque jam nouem cardinales, et quidem potiores, essent in Basilea, placuit eis disputare de pontificatu Eugenii; erant namque plerique, qui eum minus canonice electum asserebant. cumque disputado uehemens esset, Branda cardinalis placentinus uulpino ingenio sciscitaturus mentem cardinalium de successore (uoluisset enim Julianum surrogari, timebatque Nicolaum Sánete Crucis) 'Quid' inquit 'super electione Eugenii disputamus? aut male electus est, et successorem inquirere oportet; aut bene electus, et propter malam uitam deponendus est. et idem facere conuenit, quia insimul conuenimus, de successore, priusquam illum deponamus, ne postea simus in electione discordes fiatque error nouissimus peior priore.' ad hec Alfonsus 'Nil opus est' inquit 'successorem querere, quem jam habemus; nam Nicolaus est uerus papa. ' dune sic dicentem plures secuti sunt, unde Placentinus mox cum Julianum , impediuit amplius electionem discuti uoluitque procedi per crimina, rursusque alii indignati ad fauorem Eugenii uersi Juliani conatus impediuere. sic per inimicos defensus est Eugenius. Alfonsus paulo post adueniente cesare Sigismundo diem obiit, dum fumum carbonum nesciuit cuitare, et apud cartusiam sepultus est.

2 Alfonso de Carillo, m. 1434 E 1,1: 13; 17 II: 179 3 Petrum; 1408 supra 102 4 Martinum; 1417 supra 12,14 6 congregato: 1431 11 Branda da Castiglione, m. 1443 = card, placentinus CE 57,1 E 1,1: 13; 15; 132 II: 179 C102,3 et & supra 52,6 13 Julianum supra 1,18 Nicolaum supra 3 26 cartusiam supra 7,24-25

3 Carillas dicimus 5 aliquando 6 illic 12 mentes 20 nam om 21 unde: verum exclusum audivit add MS

16-17 conveniamus 23 conatus Juliani

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

De uiris illustribus

105

DE ALBERTO ERNESTI FILIO I Albertvs Ernesti filius post obitum patris ducatum in Bauaria suscepit. huius amita regina Bohemie fuit, uxor Venceslai quondam Romanorum regis, qui propter desidiam imperium amisit. nutritus est hic Albertus in Bohemia sermonemque et mores gentis didicit. Viuente adhuc patre mulierem ignobilem, forma pulcram et super omnes insignem dilexit, quam etiam ducere in uxorem cogitauit: tam perdite amauit eam. quid enim non suadet amor? illa ubi se diligi a principe uidit, superbiens nec patrum nec matrem suam dignabatur intueri; nec enim se amplius ex illis natam credebat, dum tanti principis conubiis uteretur. sed Ernestus, ubi filium deperire uilis mulieris amore perpendit et ab omni nobilium abhorrere matrimonio, misso extra patriam Alberto feminam apud Strobingam in Danubio submergi mandauit: dura prorsus sententia, hominem occidere, ut homo uiuat; sed illam fortasse spretorum parentum crimina sic necabant. dolor ingens Alberto fuit, sed postea coniugem ex domo Brunsuicensium duxit, insignem forma feminam moribusque uenustam, talem tamen, ut uirum blandis alloquiis et arte muliebri deuictum regeret. ex qua sobolem procreauit. Is uir est in musicis peritus cantuque plurimum oblectatur, sed nulla maior ei uoluptas est quam uenatio. lupis inimicus est. mansiunculas in arboribus construit atque in modum stubarum ordinai, ibi pronus cum sagittis delitescit adescatisque | lupis, ubi adesse multitudinem uidet, tensis neruis bestias ferii ac sic ieme tota, dum niues sunt horrescuntque frigora, suum tempus deducit. domi tamen justitiam administran precipit nec uel minimo subdito iniuriam patitur inferri. Ad hunc Alberto Romanorum rege, qui et Bohemiam tenuit, de-

2 Albrecht III, 1401-60 O 438D patris: Ernst, m. 1438 3 amita: Sophie Wenzel I, 1361-1419 4 desidiam: supra 49,2 amisit: 1400 supra 49,17 6 mulierem: Agnes Bernauer 13 Straubing G52,10 (= Spraupinga O 438D) submergi: 1435 16 coniugem: Anna 18-19 sobolem: octo infantium 20 musicis: O 438D 21 uenatio: O 438D 27 Alberto, m. 1439

4 imperium: regnum 8 suadet: gaudet 9 superbius 15 necabant: vocabant 18 blandulis devictum muliebri 20 multum 22 stabularum 24 neruis: arcubus 26 uel: ulli 27 adhuc VMS cf supra 23,13

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

106

87v

Enee Siluii Piccolominei

functo oratores Bohemie cum quadringentis equitibus uenerunt eumque regem suum petiuerunt turn propter lingue peritiam, turn propter affinitatem, turn propter domus sue nobilitatem. sed is magna usus moderatione regnum se inquit acceptare nolle, in quo jus alius habe5 ret; nec se rursus hereticis imperare posse respondit. credo etiam sibi magis quietem placuisse; forsitan etiam regnum exhaustum | refutauit; quod si more primo diues fuisset, forsitan aliter respondisset. Cum propter ecclesiam frisingensem lis inter Johannem Grunengualder, qui creatus erat per Felicem cardinalis ac frater illegitimus io ducis Ernesti credebatur, et Henricum Slik esset, Johannem illum adeo juuit, ut non solum Gaspari Slik, Henrici fratri, sed etiam Friderico Romanorum regi minaretur. compaternatisque uinculum, quod cum Gaspare habuit, propter sanguinem contempsit. ad extremum uero Gaspari reconciliatus justitiam currere permisit. hic etiam per 15 eundem Johannem, qui tunc uicarius erat ffisingensis, unus et primus omnium contra protestationem principum Alamanie obedientiam publiée Felici prestitit, eaque res Johannem ad cardinalatum prouexit.

DE LVDOVICO DE VIRTEMBERG Lvdovicvs in domo de Virtemberg cum fratre Vírico diu regnauit 20 concordique more patriam gubernauit. horum pater sepe potuit illustrari princepsque fieri, cum Sigismundo Cesari multum seruiuisset eumque ad Hispanias sociasset. sed respondit 'Malo comes magnus esse quam paruus princeps'. Ludouicus in juuentute admodum enormis fuit, libidini ac uolup25 tati deditus; sed ubi uxorem duxit, mores mutauit alterque uir effectus multa probitatis ostendit inditia.

8-9 Grunengualder supra78,11 10 Heinrich Slik (Schlick), m. 1452 E I pass 1,2. 59 11 Gaspari supra 28,5 14 justitiam: Henricus episcopus frisingensis, 1443-52 E 1,2: 95; 98; 101 19 Ludwig 1,1412-50 Wirtemberg G62,23 E 1,1; 435 C177,16; 526,15; 679,18 O 479C Ulrich V, 1413-80 C366,2; 367,16; 526,15; 679,18 20 pater: Eberhárd V, 1388-1419 21 Sigismundo supra 50,13 25 uxorem: Mathilde 1434

5-6 etiam... forsitan om 7 diues ut uid 9 jam ante erat add frater ex fìlius 10 esset: essent contentio V 20 horum: Henrici 22 sociasset: comitatus fuisset

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

De uiris illustribus

107

Hi fratres uiros doctos et presertim theologos diligimi, quorum consiliis in rebus magnis utuntur. Alberto duci Austrie contra Suicenses non modica auxilia prestiterunt. Domus horum antiqua est. ex bis unus fuit, qui uocatus Ratisponam ad cesaris curiam, uestem bipertitam fecit: mediam ex ostro, mediani ex lorica perfecit. cumque cesar eum alloqueretur uerbaque blanda daret, latus | ostreum preferebat; cum mine inferebantur, loricam opponebat, ac sic quasi inconstans uidebatur idque sibi recedenti inter suos cesar imputabat. sed consiliarii rem animaduerterunt dixeruntque cesari: 'Comitis animum sicut res ostendit; nam ille post discessum, quia non bene uisus fuerat, plures imperii ciuitates igne succendit.' Fuerunt plura bella inter domum de Virtemberg et ciuitates Sueuie, semelque adeo afflicta domus fuit, ut perditis omnibus solum unum castrum remanserit; cum quo tamen illi dominia omnia uendicarunt.

DE JOHANNE GISKRA I Johannes Giskra nobili loco apud Morauos natus relictis paternis opibus militiam secutus est ac nunc in Italia, nunc in longinquioribus prouinciis armorum officio se exercens, postquam etiam ultramarina loca perlustrauit, Hungariam cum tribus tantum famulis ingressus est. ubi modo Sigismundo Cesari, modo Alberto Romanorum regi seruiens contra Turcos plura sue uirtutis experimenta ostendens in clarum uirum euasit atque, cum prius sub aliis ducibus militaret, ipse postmodum dux exercitus factus est; namque cum defuncto Alberto ab regina coniuge Ladislaoque eius puero Hungari deficerent polonumque regem sequerentur, hie solus ex omnibus ducibus, qui arma in Hungaria

2 Alberto supra 70,34 4-5 Ratisponam (= Regensburg) G52,10 18 Johan Giskra E 1,1: 257; 351; 504; 507; 557; 562-79 1,2: 43; 45; 122 II: 26; 33; 89 III: 136; 178; 491 G64,26 O 390D 25 defuncto: 27 oct. 1439 regina: Elizabct supra 2,10 26 Ladislaoque supra 59,18 polonumque: O 389B

1-2 quorum... utuntur om 5 bipartitam 6 lorica: lana 7-8 loricam: laneam 10 comes res est 11 quod 14 semperque 15 dominia: demum 18 patriis 20 exercuit 23 plurima 24 juribus

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

108

5

10

15

20

25

30

Enee Siluii Piccolominei

tenebant, intrepido animo menteque stabili mansit in fide regisque Ladislai partes tutatus est. ex qua premium ilium meruit, ut omnium exercituum eiusdem regis dux crearetur, turn per reginam Elizabet, turn per Fridericum Cesarem, ipsius regis tutorem, sibique ac suo regimini quammulte trans Danubium ciuitates et ipsa aurifodinarum caput Cremitia committerentur. Plura buie aduersus rebelles Húngaros bella fuere, sed tarn ei dextera celi coniuncta fuit, ut sepe cum quingentis sexcentisque bellatoribus sex milia octoque milia hominum fugarit. infinite illi insidie structe fuerunt, quas turn uiribus, turn prudentia uitauit; mira namque eum semper felicitas Gomitata est. Hic cum Nouam Austrie Ciuitatem petiuisset suum regem uisurus Ladislaum eiusque in conspectu foret, ac turn pulcritudinem, turn grauitatem pueri contemplaretur, lacrimari cepit et uoce submissa 'Heu! quot' inquit 'labores tui causa subiui! quot adiui pericula! quas sum passus insidias! utinam | eo etatis uenias, in quo fideles qui tibi fuerint possis intelligere. me quidem semper habebis.' aderat forte Johannes, siue gratia regis camere magister, siue exquestor dixitque puero 'Hie tui exercitus ductor est, serenissime rex; quin tu illi stipem tradis?' sex annorum erat puer atque ut exquestorem audiuit nec ipse marsupium haberet, arrecta ipsius questoris bursula sex ereos nummos recepii Giskreque tradidit. quos ille filo suspensos aureo collo suo suspendit continuoque sic deferì, aiens se in eo nosse puerum, si uixerit, liberalem futurum. Cum post hec Giskra in Hungariam se recepisset, | fuerunt inter eum atque Pancratium de Sancto Nicolao plures discordie tandemque reconciliati amicitias firmarunt, quibus durantibus idem Pancratius fide rupta (nam parui est fidelem apud Húngaros esse) castellum unum per insidias Giskre furatus est. Hic Pancratius ex paruo non uirtute, sed furtis atque rapinis in uirum magnum creuit societatemque maximam cum Orsatio Michaele,

4 Fridericum supra 59 6 Cremitia (= Kremnitz) G57,17 13 conspectu: E 1,1: 568 O 129AB 17-18 Johannes Ungnad supra 71,24 26 Pancratius de St. Miklos: E 1,1: 352 1,2: 47; 96; 147; 150 II: 26; 33 supra 66,24 31 Orsatio supra 55,10

2 quo illud 9 fugaret quarum durantus V

19 quin: quam

21 arrepta

27 quibus durantibus:

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

De uiris illustribus

5

io

15

20

25

30

109

quem Sigismundus Cesar ex luto sublimauerat in celum, habuit. sed ambo infideles fieredi Sigismundi fuerunt immemoresque beneficiorum; ob quam rem Orsatius magnum dominium, quod habuit in Gunza, cum latrociniis intenderet, perdidit multumque humiliatus est. hi ambo in partibus regis Polonie fuerunt Ladislao inimici. Pancratius opidum Calexii ab preside Gasparis Slik, qui ibidem erat, paruo pretio emit ibique postea latrocinia fecit; ob quam rem suis quoque Polonis cepit molestus esse, uocatusque Budam captus est atque, ut liberaretur, filium se dare obsidem promisit; fecitque ad se uenire rusticum suo filio persimilem, quo suo loco dimisso recessit. inde post paucos dies compertum est subpositum fuisse rusticum; quod Pancratius non negauit dicens licitum sibi fuisse decepisse illos, qui eum sub saluo conductu captiuauerant; rusticus autem dimissus fuit. Sed ut ad Giskram reuertamur; hic ubi audiuit proditionem Pancratii, mox exercitum congregauit hominum circiter nouem milium, sed cum egredi uellet, nihil eris habebat, quo suos ex hospitiis liberaret magnaque arte a suis ciuibus áureos mille quingentos recuperauit. quibus habitis admodum ilaris egressus in campos 'Nihil' inquit 'deest armato exercitui; hi gladii nobis uictum parabunt.' cumque ad eum quamplures équités nobiles cum ex Morauia, tum ex Sclesia confluèrent, uocatis omnibus 'Vos' inquit 'spem habetis magna me uobis stipendia posse largiri; sic enim dignum esset. sed mihi nihil | est nisi fer- 58 rum et animus, ego nunc aduersus Pancratium proficiscor, harum partium predonem infidum, crudelem, auarum, qui non solum mihi, sed Alberto eiusque coniugi et filio ac ipsi postea regi Polonie fidem datam uiolauit. hunc me ulcisci oportet. si annuunt superi (quod par est) uictoria potiri | (causa namque potior nostra est), jam nedum stipendia, sed premia quoque ex me referetis. quod si aliquid sinistri euenerit, sunt adhuc agri paterni in Morauia, quos distrahi mandaui. hinc uobis satisfaciam nec quemquam uestrum inremuneratum abire a me sinam. tantum forti animo estote latronemque istum ut deprimamus juuate. uos me et illum nostis. quis non letus in bellum eat, quod pro justitia contra infidelitatem sumitur?' Sic animis militum persuasis castellum Pancratii inuadit obsidioneque

3-4 Gunza (= Giins) E 1,1: 568 5 regni

6 Gaspare

6 Calexii (= Kaloz) E 1,2: 147; 150 II: 26

26 hinc

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

110

Enee Siluii Piccolominei

cingit, ubi adhuc castra tenet; et quamuis sibi continuo dicatur uenturos Húngaros cum exercitu, ipse tamen intrepidus perseuerat 'Nec' inquit 'timeo; si Hungari in decuplo maiori numero supra me ueniant, non cessabo nec detrectabo certamen.' nihil postea quid secutum sit 5 scio, faueat illi Deus. Giskra mediocris homo stature est, niger, hispidus, letus, animo uasto, nihil pecuniarum cupidus, prodigalitati quam auaritie proximior. cum milites sui sepe stipem peterent nec ipse pecuniam haberet (nam raro apud eum est), uestem exuit militique dedit. in domo uixit io splendide ac fortasse luxuriose. cum uxor em duxisset episcopi agriensis, qui regi polono fauebat, neptem ac propterea suspitio mali oriretur, 'Stulti sunt' inquit 'qui non fidem meam secuturam uxorem, sed me ultro secuturum feminam rentur. non ego tanti unam facio uuluam, ut fidem perdam. sed hanc ideo duxi, ut episcopum agriensem 15 alloqui possem confidentius in measque partes trahere; nam me qui mutare retur, frustra laborat.' Agriensis autem cum in bellum contra Turcos sequeretur regem polonum, occisus est ac infidelitatis penam, quam de christianis merebatur, ab infidelibus reportauit.

10 uxorem: E 1,1'. 258 10-11 agriensis: Erlau

episcopi: Simon Rozgoni, m. 1444 E 1,1: 490; 567 I, 2: 123 18 occisus: E 1,1: 490

18 de; a

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

INDEX NOMINVM * Abano, Petrus de 30, 13 Abbiate 52, 14 Addua (Adda) 10, 1; 27, 10, 29; 54, 2 Aduch (= Aloch, Stephan) 101, 17 Adurnus, Raphael 43, 15 Afri 81, 29 Africa 81, 27; 89, 3, 7 Agriensis episcopus (= Simon Rozgoni) 110, 14, 16 Aich v. Eich, J. von Alamania v. Germania 23, 29; 48, 8; 51, 12; 54, 12; 57, 31; 69, 6; 78, 11; 106, 16 Alba Regalis ( = Stuhlweiszenburg) 71,17 Albenga 102, 23 Albergati, Niccolo v. Nicolaus card. S. Crucis et S. Crucis card. Albertus rex II (V) 55-58 et pass. Albertus dux Bauarie 63, 30; 78, 16; 98, 4, 7 Albertus brandeburgensis marchio 69, 21; 101, 14 Albertus III Ernesti filius 105-106 Albertus Austrie dux, Friderici frater 100102 et pass. Albitiis, Raynaldus de 30, 22; 32, 11 Alemán, Louis d' v. Arelatensis Alexander Magnus 13, 19 Alexander tridentinus episcopus, dux Mazouie 28 pass; 95, 20 Alexander antipapa V 34, 5; 102, 26 Alexandria = Alessandria 3, 22 Alfonsus Aragonum rex 80-84 et pass. Alfonsus S. Eustachii card. 104 Aloch, Stephan (= Aduch) 101, 17 Alzate, Opizinus de 27,16 Ambrosius, Sanctus 44, 18; 45, 10 Amedeus Vili Sabaudie comes (dux) 7479 v. Felix antipapa V Andreas Mediolanensis ( = Andrea Biglia) 36, 11 Angelis, Ambrosius de (= S. Ambrogio Traversari = Ambrogio Camaldolese) 35, 19 Angelus, de Senis ofm ( = Angelo Salvetti) 41, 6

Anglia 50, 23; 51, 26; 72, 19; 74, 5; 84, 18; 85, 3; 92 pass; 99, 5 Angli(ci) 48, 8; 68, 18; 72, 19; 73, 7, 14; 74 pass; 86 pass; 90, 18-26; 92 pass. Anna Friderici soror 59, 4 Antonius Barbantie dux 86, 12 Antonius Pisanus (= A. Pontadiera) 53, 6 Apenninus mons 8, 19 Apulia 2, 8; 12, 21; 13, 8; 80, 25; 82, 8, 21 Aque = Aquisgranum 61, 10 Aquila (= L'Aquila) 8, 6; 15, 33; 18, 16; 39, 24; 45, 2 Aquilanus populus 16, 25 Aquilegiensis patriarcha v. Deck, L. von Aquisgranum 100, 17 Aragonés passim Arces, Jean d' v. Tarantasiensis archiepiscopus Arelatensis (= Louis d'Aleman) 61, 28; 62, 1 Aretinus, Carolus ( — Carlo Marsuppini) 37, 1 Aretinus, Leonardus (= Leonardo Bruni) 34-37 Argentina (= Strasbourg) 63, 8 Argentinenses 68, 33 Aristóteles 34, 24 Armeniaci 68 pass; 69, 25; 71, 7; 72 pass; 74, 22 Armeniacum 78, 21 Arnus (= Arno) 53, 5 Asia 2, 20 Asselbach, Thomas (= Hasselbach) 61, 21; 62, 5, 16; 65, 16; 69, 10; 70, 1, 11 Athesini 65, 28; 66, 7, 29; 67, 3 Athesis (= Adige) 59, 15; 63, 26; 66, 13, 18, 28; 67, 6; 102, 3 Atrebatum (= Arras) 6, 11; 73, 11 Aufidius, Baldassar ( = Baldassare Baroncelli) 20 pass. Augustinenses (ordo) 36, 11 Augustinus, Sanctus 4, 1 Aurelianenses 72, 7 Aurelianensis dux 73, 22; 86, 18 Aurelianum (= Orléans) 73, 22

* Hoc in indice distinctio fit inter I et J, inter U et V.

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

112

Index Nominum

Aurispa, Joannes v. Laurispa Australes 59, 26; 60, 3; 68, 8; 98, 5 Austria passim Austrie domus 50, 5; 63, 17; 66, 10, 21; 91, 11, 12; 101, 9 Auinio 1, 9; 102, 11; 104, 7 Azareto, Blasius de (= Biagio Assereto) 82, 13 Balnei Senenses 5, 12 Barbantia 86, 12 Barbara Sigismundi 91; 48, 2 Barbaro, Franciscus 29, 22 Barbus, Petrus 3 Barchinona 81, 11 Baroncelli, Baldassare v. Aufidius Baroncellus, Gregorius 42, 16 Barsius, Benedictus 42, 17 Bartholomeus Burgensis 42, 14 Basilea passim Basilienses 60, 27; 62, 16; 67, 29; 68, 33; 69, 31; 70 pass. Basilius, Sanctus 35, 2 Bastardus Sabaudie 48, 32 Battiferrus, Bartholomeus 1, 18, 23 Bauari 79, 23 Bauaria 55, 3; 98, 4; 105, 2 Bauarie dux (= Ludwig VI) 7, 17 Beaufort, Henricus de v. Henricus card. Anglie Beaufort, Jane de 92, 23 Beccadelli v. Panormita Beligardi Mons v. Mons Beligardus Benedictus antipapa XIII 49, 21; 50, 12, 18; 102-103 Beneuentum 18, 17 Bentiuoliis, Anibal de 20, 27 Bentiuoliis, Antonius de 20, 9 Benzi, Ugo v. Hugo Senensis Berdini, Alberto v. Sarteano Bergamum 27, 9, 31; 53, 31 Berna 63, 19 Bernardinus, Sanctus 37-41 Bernardite 71, 28 Bernenses 67, 28; 71, 6; 74, 15 Bernerius, Antonius 5, 27 Bertoldus comes (Ursinus) 48, 9 Bertus, cancellarius senensis 37, 6 Biglia, Andrea v. Andreas Mediolanensis Bisuntium (= Besançon) 63, 20 B1 ancha (Maria Visconti) 18, 21; 19, 25 Bohemi 45, 15; 47, 25; 51 pass; 55, 25; 56 pass; 65, 8, 11

Bohemia 45 pass; 47, 12; 49, 17; 51 pass; 54, 6, 13; 56, 24; 57, 11, 18; 91, 23; 94, 13; 105, 3, 27 Bonifacium (Corsice oppidum) 80, 14 Bononia 3, 17; 6, 14; 11, 20; 20 pass; 37, 22; 42, 20; 104, 4 Bononienses 20, 16; 33, 19 Bononiensis ager 20, 1 Borbonii dux 73, 17, 21 Borgundi 72 pass; 73, 14; 74, 12; 98, 5, 17 Borgundia 63, 20; 72, 10 Borgundie dux v. Philippus dux Borgundie Borsel, Franco de ( = Frank van Borsele) 99, 14 Borsius Estensis 23, 23 Bracciani 18, 30 Braccius de Montone (= Andrea Fortebracci) 13-17; 8 pass; 12, 25; 45, 2 Branda da Castiglione, card, placentinus 52, 6; 104, 11 Brigantinus lacus (= Bodensee) 49, 26 Brisacum (= Breisach) 50, 8 Britania 75, 4 Brixia (= Brescia) 27, 8, 31; 49, 12; 53, 31 Brixiani 25, 7 Bruni, Leonardo v. Aretinus, Leonardus Brunorius (della Scala) 28, 1; 52, 17 Brunsuicenses 105, 16 Buda 40, 18, 22; 48, 4; 56, 11; 57, 19; 71, 13; 100, 7; 109, 8 Burgum Sancii Sepulchri (= Sansepolcro) 11, 3; 33, 25 Butrio, Antonius de (= Antonio da Budrio) 42, 26 Butrium (= Budrio) 20, 6 Caieta 82, 9 Caietani 82, 10 Calabria 82, 8 Calexium (= Calais) 90, 21 Calexium (= Káloz) 109, 6 Camaldulenses 35, 19 Camberriacum (= Chambéry) 50, 14 Campisius, Johannes 2, 13 Canis, Fazinus 44, 9 Cannetulo, Baptista de 20, 28 Capitibus Liste, Johannes Franciscus de (= Capilistius) 30, 8 Capra, Bartholomeus de la 43-45 Carilli 104, 3 Carillo, Alfonso de v. Alfonsus S. Eustachii card.

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

Index Nominum Carinthia 65, 24; 66, 23; 100, 13 Carminiola (= Francesco Carmagnola 27, 23 Carniola (= Krain) 66, 23; 67, 13 Carolus IV, Sigismundi pater 45, 14 Carolas VII, Francie rex 72-74; 6, 11; 68, 14, 32; 69, 4; 84, 19; 90, 20; 93, 3 Carolus badensis marchio 71, 25; 101, 17 Carolus Hungarie rex 93, 13 Carvaial, Juan de 61, 25 Casimirus IV Ladislai filius 94, 15 Castella (= Castillia) 87 passim Castellani 80, 4; 87, 7; 88, 26 Castiglione v. Branda da Castiglione Castro, Paulus de (= Paolo Castrense) 29, 30 Castrum Beate Marie 94, 10 Cathania 3, 7 Cathalonia 103, 1 Cathelani 1, 13; 79, 19; 81, 3 Cato Maior 93, 20 Cepta (= Ceuta) 89, 3, 8 Cerpellonus 33, 21 Cervantes, Juan v. Johannes card. S. Petri Cesar, C. Julius 13, 18, 20; 36, 1 Chimensis episcopus ( = Silvester Pflieger) 60, 28; 64, 2; 65, 16; 69, 9; 70, 17, 31 Chrisoloras, Manuel 34, 4, 19 Christoforus Bauarie dux 97, 28 Cicero, Marcus Tullius 34, 13, 25 Cilie comes v. Ulricus comes Cilie Ciuitas Castellana 15, 3 Clemens papa VII 102, 11 Clocestrie dux v. Humphrey of Gloucester Coloniensis archiepiscopus ( = Theodoricus von Mors) 7, 15; 69 pass; 70, 13 Coluccius Pierius Salutati 34 passim Columna, Prosper card, de 3, 4 Gomitaw, Johannes 67, 4 Condulmarus, Franciscus 2 Constantia (= Konstanz) 34, 22; 35, 27; 44, 4; 49, 25, 27; 50, 19; 55, 4; 63, 26; 69, 30; 70, 1; 95, 27; 103, 16 Cornarius, Georgius ( = Giorgio Corner) 9, 22 Cornusano, Antonius de 30, 2 Corsica 27, 16; 80, 15 Cosmani 32, 3 Cotinola (= Cottignola) 12, 4 Cotra, Petrus (= Peter Kottrer) 60, 9; 100 22 Cracouiensis 64, 22 Cremitia (= Kremnitz) 108, 6

113

Cremona 19, 21, 24; 26, 2 Cumanus, Raphael (= Raffaele Raimondi) 29, 29 Cusanus, Nicolaus 61, 25, 27 Cyprus 75, 6 Dacia = Dania (= Danmark) 96, 10; 97 passim Danubius 54, 14; 105, 13; 108, 5 Deck, Ludwig von 26, 21 Della Scala v. Scala Doccius, Thomas 42, 14 Doglos, cornes de 93, 5 Dominicus, S. 33, 6 Donato, Andreas 29, 20 Eberardus rex Portugallie 88-89 Ebersper (= Ebersperg = Mons Aprorum) 67, 20 Egiptus 40, 11 Eich, Johann von, episcopus Eystetensis 101, 19 Elizabet Sigismundi filia 2, 10; 55, 23; 59, 18, 24; 91, 20; 100, 9; 108, 3 Elsacia (= Elzas) 63, 8; 68, 23; 101, 8 Erbach, Theodoricus von v. Maguntinus archiepiscopus Ericus Stetinensis 96-97 Ernestus dux 105, 2, 11; 106, 10 Esculum 19, 28 Esopus 102, 8 Estensis v. Borsius, Leonellus, Nicolaus Eugenius papa IV passim Europa 2, 20; 52, 2 Eystetensis v. Eich, Johann von Faba, Nicolaus de la ( = Niccolò Fava) 43, 1 Fauentia 8, 20, 23 Fauentini 11, 2 Felix antipapa V (= Amedeus Vili) 4, 8; 6, 17, 19; 11, 21; 60, 22, 27; 61, 2, 23; 63, 13, 23; 69, 19; 73, 26; 83, 24; 106, 9, 17 v. Amedeus Ferraría 21 pass; 35, 24; 53, 19 Ferrarienses 23, 24 Florianus 42, 18 Florentia 1, 10; 2, 7; 5, 6, 13; 7, 8; 10, 21, 31; 11, 4; 31, 24; 33 pass; 62, 25; 79, 9 Fiorentini passim Forliuio, Jacobus de 30, 1 Fortebracci, Andrea v. Braccius de Montone

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

114

Index Nominum

Fortebracciis, Nicolaus de 17, 2 Forum Juliii (Friuli) 26, 10; 27, 5 Foscari, Franciscus 26-30 Francfordia 4, 10; 60, 25, 27; 63, 7; 70, 19; 78, 17; 73 pass; 78, 9; 84, 17; 85, 1; 86, 23, 27; 98, 21 Francigene 85, 4, 7 Franciscus, Sanctus 37, 17 Frandrenses 90, 23 Frandria 90, 26 Fridericus Cesar III 59-72; 6, 20; 23, 12; 24, 14; 25, 22; 28, 16; 57, 13, 15 Fridericus dux Austrie 94-96 Fridericus marchio brandeburgensis 52, 8; Fridericus senior Austrie dux 59, 3, 14; 100, 3 Frisingensis episcopus (= Nicodemus della Scala) 65, 14 Frisingensis episcopus (= Heinrich Slik) 106, 10 Fulgosius, Raphael 29, 29 Fulgosius, Thomas 43 Gabriel de Spoleto 41, 8 Gaddus Piceninus (= Jacopo Piccinino) 8, 16, 19; 11, 31 Galeazius, comes de Archo 66, 30 GaUia 43, 13; 45, 3; 50, 8, 23; 68, 19, 21; 72, 20; 75, 22; 84, 15; 85, 4 Gallia Padana 21, 15 Galli(ci) 1, 8, 13; 4, 4, 48 pass; 68, 18; 72, 21; 74, 11; 77, 5; 79, 3; 84 pass; 86 pass; 90, 19; 92, 29 Gara, Ladislaus v. Ladislaus banus Garde lacus 28, 14 Gattamelata (Erasmo da Narni) 28, 12 Gebenne (= Genève) 63, 20; 75, 7 Gebennensis episcopus (= François de Metz) 78,9 Georgius Vicensis (= Jorge de Ornos) 78, 13 Germania 54, 10; 59, 23; 70, 6, 25 v. Alamania Gibellini 52, 15 Giliolus 22, 10 Giskra, Johannes 107-110; 65, 10; 71, 16 Giara Addue (= Ghiaradadda) 27, 9 Gonzaga, Barbara de 24, 9 Gonzaga, Carolus de 25, 23 Gonzaga, Johannes Franciscus de 24-25; 23, 4 Gonzaga, Lucidus de 25, 25 Gonzaga, Ludovicus de 24, 5, 23; 25, 20

Gothi 35, 6 Gothia 97, 2, 31 Gralea, Johannes de 79, 14 Granata 87, 12 Greci 1,7, 16 Grecia 2, 18, 24 Gregorius papa Magnus 34, 16 Gregorius XII papa 49, 21; 50, 10) 102 pass. Grez (= Graz) 60, 17 Grunengualder, Johannes ( = Gmnwalder) 78, 11, 16; 106,8 Guarrinus Veronensis 22, 22; 23, 3; 35, 24; 36, 1; 40, 7 Guelfi 25, 11; 52, 16 Guido, Antonius 8, 22 Gunza (= Giinz) 109, 3 Gunzenses 71, 9 Hainburga 65, 2 Halfzteuer 95, 8 Hasselbach v. Asselbach Hellespontus 2, 19 Henricus Bauarie dux 55, 4, 8; 64, 5; 96, 2 Henricus capitaneus 95, 4 Henricus card. Anglie 92, 20 Henricus IV Anglie rex 92, 3 Henricus V Anglie rex 84-86; 72 pass. Henricus VII 45, 16 Henricus magister S. Jacobi 87, 11, 25 Henricus rex 88, 14 Hernestus (= Ernst der Eiserne) 59, 2 Hispani(ci) 50, 19; 104, 2 Hispania 49, 21; 50, 13, 17; 77, 24; 78, 12; 102, 17; 103, 2, 14 Homerus 37, 4 Hugo Senensis 22, 18; 29, 31 Humphrey of Gloucester 90, 21 Hungari passim Hungaria passim Imola 9, 24; 11, 3; 42, 22 Imola, Johannes de (= Giovanni Nicoletti) 42-43 India 40, 11 Innocentius VII papa 43, 18 Italia passim Itali(ci) 49, 22; 50, 31; 77, 5, 21 Jacoba Olandie dux (= Jacoba van Beieren) 98-99 Jacobus archiepiscopus treuerensis (= Jakob von Sirk) 67, 13

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

Index Nominum Jacobus ex Marchia (= Giacomo della Marca) ofm 40, 13 Jacobus Scotie rex I 92-93 Jacobus Scotie rex II 93, 2, 6 Janua (Genova) 4, 23; 9, 31; 27, 17; 43, 4; 44, 15; 54, 15, 17; 83, 21; 102, 24 Janueneses 9, 28; 19, 22; 26, 6; 27, 19; 33, 32; 54, 13; 80, 16, 19; 81, 6; 82, 12; 83, 18 Jeronimus Pragensis 35, 28-36, 1 Jeronimus, Sanctus 34, 16; 35, 17 Jerosolima 40, 10; 59, 8, 11; 96 pass. Johanna II regina 80, 25 Johannes antipapa XXIII 26, 2; 34, 4, 21; 49 pass; 50, 2, 7; 95, 25 Johannes card S. Petri (= Juan Cervantes) 87, 30 Johannes dux Borgundorum ( = Jean sans Peur) 48, 7, 31; 72, 9 Johannes filius Alberti, ducis Bauarie 9899 pass. Johannes filius Eberardi, regis Portugallie 89, 12 Johannes filius Henrici VII 45, 17 Johannes leodiensis episcopus (= Johannes de Los) 98-99 pass. Johannes (= Jacobus!) marchio Badensis 101, 15 Johannes magister camere imperialis ( = Johannes Ungnad) 71, 24; 108, 17 Johannes rex Castelle ac Legionis 87-88 Johannes rex Nauarre 87, 24; 88, 11 Judocus marchio Moravie (Jobst) 49, 4, 7 Julianus Cesarini 1 pass; 2, 1, 12; 44, 20; 52, 6; 64, 19, 32; 67, 11; 104 pass. Labacum (= Laibach) 66, 24; 100, 13 Ladislaus banus (= Ladislaus Gara) 57, 26; 64 pass; 65, 1; 71, 16 Ladislaus Apulie rex (= d'Anjou) 80, 25 Ladislaus Hungarie rex, Alberti filius 59, 18; 60, 16; 71, 17; 107, 26; 108, 1, 13; 109, 5 Ladislaus Polonie rex 93-94; 64, 20 Laiming, Leonardus von v. Patauiensis Lamoni uallis 8, 18; 11, 1 Lauda (= Lodi) 49, 24 Laurentius, Sanctus (ecclesia mediolanensis) 45, 6 Laurispa, Johannes (= Aurispa) 22, 25; 36, 20 Lausana 78, 3 Lemannus lacus 75, 10 Leodicenses 98, 16

115

Leodium (Liège) 98, 15 Leonellus marchio Estensis 23; 22, 9, 16; 84, 10 Leopoldus IV dux Austrie 55, 15 Lignanum 25, 14 Lituani 51, 31 Lituania 51, 28; 94, 15 Liuius, T 30, 12 Lombardi 1, 13 Lombardia 10, 27; 15, 23; 18, 19, 23; 21, 15; 37, 20 Longobardia 19, 2 Los, Johannes de v. Johannes Leodiensis episcopus Lothoringia 74, 2 Luca 9, 25, 28; 15 pass; 31, 10, 15; 52, 30 Lucani 15, 8; 17, 21; 31, 5; 33, 18 Lucanus ager 31, 9 Lucemburgensis comes 99,9 Ludouicus Bauarie dux VII 55, 3, 8; 69,3 Ludouicus dux de Deck 26, 21 Ludouicus Hungarie rex 45, 22 Ludouicus comes Palatinus 78, 22 Ludouicus dux Sabaudie 71, 4; 75, 5 Ludouicus Sicilie rex 75, 2 Ludouicus dalphinus 73, 16 Luna, Aluarus de 87-88 pass. Luna, Petrus de v. Benedictus antipapa XIII Luzeburgum 45, 16 Magalenum 9, 16 Maguntia (Mainz) 63, 7 Maguntina prouincia 49, 25 Maguntinus archiepiscopus (= Theodericus von Erbach) 69, 21 Maiorica 103, 19 Malatesta, Carolus 14, 9, 24 Manfredonia 18, 17 Mantua 24-25 pass. Mantuani 25, 3, 6 Marcellis, Emericus de (= Emerich von Marczali) 71, 16 Marchia 19 pass; 40, 13 Marcus Mediolanensis ( = Marco Marinoni) 3, 21 Maria (= Isabella!) Borgundie dux 90-91 Maria Ludouici filia (d'Anjou) 45, 22 Maria filia Amedei 74, 18 Maria Gratiarum, Beata (ecclesia) 5, 24 Maria Sigismundi uxor 45, 22; 91, 8 Marinoni, Marco v. Marcus Mediolanensis Marsilius 27, 23

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

116

Index Nominum

Marsuppini, Cario v. Aretinus, Carolus Martellus, Robertas 1, 18; 2, 1 Martinas v. rex Alfonsi regis pater 80, 2 Martinas papa V 13, 28; 14, 20; 16, 2; 18, 15; 20, 12; 34, 22; 36, 14; 38, 13; 39, 19; 44, 10, 12; 45, 1; 50, 9, 20; 52, 44; 80, 11; 103, 21; 104, 4 Massa, Antonias de ( = Antonio da Massa Marittima) ofm 40, 28 Mathias v. Vesprimiensis episcopus Matico banus Slauonie 55, 11 Maxenissa (= Massinissa) 93, 20 Mazouia 59, 3 v. Alexander Tridentinus Medicis, Cosmus de 30-33; 5, 15 Mediolanum 5, 4; 6, 9; 10, 2; 11, 25; 15, 21; 22, 12; 27, 14; 31, 14; 37, 22; 44, 15; 49, 10; 52 pass; 54, 3; 79, 14; 82, 18 Meliaduse 22, 6 Mergaten 70, 19 Metenses 74, 4 Michaelibus, Petrus de 42, 12 Michelozis, Ludouicus de (= Lodovico Michelotti 16, 30 Minores, ord Fratrum = ofm 36, 13; 40 pass; 41, 6 Mòmpelgard v. Mons Beligardi Mors, Theodericus von v. Coloniensis archiepuscopus Mors, Walramus de v. Valramus Moneada v. Octo Dertusensis Mons Aprorum (= Ebersper) 67, 20 Mons Beligardi (Mòmpelgard) 68, 23 Monte Politiano, Bartholomeus de 36, 14, 19 Montisferrati marchio 18, 24; 74, 19 Moraui 107, 18 Morauia 54, 7; 55, 26; 109, 20, 29 Morosinis, Angelus de 33, 28 Mutina 21,6 Narbona 50, 17 Nauarra 88, 11 Nayperg, Johannes de ( = Hans von Neitperg) 62, 15; 66, 20; 71, 24; 81, 2, 8; 82, 31 Neapolis 81, 2, 8; 82, 31 Neapolis Romanie (= Nauplion) 29, 2 Neapolitani 83, 8 Neapolitanum regnum 15, 32 Nestor (= dominas Fauentie) 8, 22 Neahus v. Nova Domo, Mainardus de Niccoli, Niccolo v. Nicolas

Nicolaus card. Sánete Crucis (= Niccolo Albergati) 73, 12; 104, 13, 20 Nicolaus marchio Estensis 21-22; 12, 13 Nicolaus Siculus v. Panormitanus Nicolaus uaiuoda transiluanus (= Nicolaus Ujlaky) 71, 15 Nicoletti, G. de v. Imola Nicolus, Nicolaus (= Niccolo de' Niccoli) 35, 7, 10 Nobiles (factio senensis) 14, 29 Noceto, Pietro da v. Noxetanus, Petrus Noremberga (= Nürnberg) 52, 5; 64, 1; 65, 15; 67 pass; 68, 25, 31) 70 pass; 71, 9; 101, 6 Noruegia 96, 10; 97, 2 Noua Ciuitas (= Wiener Neustadt) 64, 11, 15; 71, 27; 100, 20; 108, 12 Noua Domo, Mainardus de 65, 9 Nouaria 5, 5 Nouariensis, Bartholomeus de Vicecomitibus 4-6; 77, 23, 25 Noxetanus, Petrus 76, 4 Nulant 26, 26 Octo Dertusensis (= Otho de Moneada) 78, 13 Octo imperator I 62, 32 Olandia 88, 29; 89, 6; 98-99 pass. Olandini 90, 30; 98, 17; Omerat (= Mahomet II) 2, 20; 51, 1 Oratius Flaccus 35, 17 Ornós, Georgius de v. Vicensis Orsatius Michael 55, 10; 108, 31; 109, 3 Padua v. Patauium Palatinus comes 69, 3, 24 Palesinus, Orlandus (= Orlando Palavisini) 11, 20 Pancratius de S. Nicolao 66, 24; 108, 27, 30; 109 pass. Panormita, Antonius (= Beccadelli) 36, 21 Panormitanus ( = Niccolò de' Tudeschi) 34; 7, 12, 18; 61, 22, 28; 78, 12 Papia (= Pavia) 37, 22; 43, 15 Parisius 72, 7, 21; 73, 4; 84, 16 Parma 3, 8; 12, 14 Parmensis, Otto (= Ottobono Terzi) 12, 14; 21, 6 Patauia (= Passau) 67, 20 Patauiensis, Leonardus (von Laiming) 65, 13; 67, 19 Patauium (= Padova) 26, 10; 27, 22, 31; 29, 28; 32, 11; 37, 23; 42, 23; 53, 31

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

Index Nominum Patritius, Franciscus (= Patrizi) 37, 9 Paulus (apostolus) 4, 1 Pecius, Petrus 42, 12 Perpinianum (= Perpignan) 50, 15; 103, 3 Persia minor 52, 1 Perusina ecclesia 17, 14 Perusini 13, 15; 14 pass; 16, 19 Perusium 6, 25; 8, 2; 10, 16; 14, 8, 28; 17 15; 39, 8; 53, 19 Petra Sancta (= Pietrasanta) 15, 11 Petrarcha, Franciscus 34, 18 Petruccius, Antonius 15, 22 Petrus Coimbrie dux, Infans 82, 15; 89, 14 Pflieger, Siluester v. Chimensis Philelphus (= Francesco Filelfo) 33, 12 Philippus Borgundie dux passim Philippus Gebennarum comes 75, 6; 78 1, 4 Philippus Mediolani dux passim Picciolpassis, Franciscus de 44, 38 Piceninus, Franciscus 11,8, 30; 19, 1 Piceninus, Jacobus v. Gaddus Piceninus, Nicolaus 8-12; 5, 12, 19; 16, 12;: 18, 26; 19, 1, 9; 20 pass; 31, 15; 52,' 14, 79 pass. Picenum 10, 22 Piniscula (= Penniscola) 103, 17 Pippus Spanus Florentinus 26, 9, 16; 27, 4 Pise (= Pisa) 33, 31 Pischeria 25, 4 Placoschi, Nicolaus (= Lasotzky) 64, 21 Plato 35, 17 Plutarchus 35, 1, 25 Poggius 45, 23 Polesini terra 21, 18 Poloni 2, 10; 51, 27, 30, 31; 56, 26; 57, 3; 67, 10; 91, 21; 93-94; 109, 7 Polonia 51, 26; 56, 22; 93, 10, 14; 94, 2 15* 109, 5, 25 Pontadiera, Antonio v. Antonius Pisanus Pontanus, Ludouicus 6-7; 3, 15 Portugallenses 89, 9; 90, 18 Portugallia 80, 26; 89, 7; 90, 2; 102, 17 Portus (uilla Cosmi) 23, 14 Praga 51, 13; 56, 26; 57, 15 Predicatores (ordo) 71, 27 Prodocimus 30, 3 Fruscia 94, 10; 96, 21 Pruteni 44, 3; 93, 21; 94, 4; 97, 6 Puteo, Jacobus de 30, 9 Raimondi, Raffaele v. Cumanus, Raphael Rapesuillensis 70, 34; 101, 11

117

Raspantes 14, 29; 15, 1; 16, 30 Ratispona 107, 4 Raudensis, Antonius (= Antonio da Rho ofm) 36, 12 Rauenna 27, 11 Realtum (= Rialto) 23, 7 Regium (= Reggio di Emilia) 12, 14 Renatus rex (René d'Anjou) 74, 2, 5; 79, 4; 82 pass. Renus 54, 12; 68, 21, 33; 71, 4 Reticus ager 49, 26 Rho v. Raudensis Rinfeldia (= Rheinfelden) 63, 15; 71, 2 Ripallia (quasi Riparia) 75, 21; 77, 19 Roma passim Romandiola 19, 3; 53, 19 Romani (+ Romanorum rex) 10, 18; 45, 14, 20; 49, 1; 56, 14; 59, 22; 62, 29; 64, 22; 68, 14; 69, 5, 7; 70, 6; 100, 4, 10: 105, 4 Romania 29, 2 Ropertus dux Bauarorum (= Ruprecht) 49, 9 Rosate, Ysidorus de 3, 18 Rosellis, Antonius de 30, 3; 42, 18 Rosis, Vlricus dominus de 65, 9 Rothomagus (= Rouen) 73, 8; 84, 16 Roptelim, marchio de ( = Rotolim = Roeteln) 2, 6; 68, 12 Rozgoni, Simon v. Agriensis episcopus Sabaudia 1, 9; 63, 19; 78, 1, 20 Sabaudienses 18, 24; 77, 4; 79, 22 Sagobia, Johannes de 78, 14 Salburga (= Salzburg) 64, 5 Salustius Perusinus 42, 17 Salvetti, Angelo v. Angelus de Senis Sancta Elisabet (uicina Basilee) 63, 11 Sancii Calixti cardinalis v. Johannes de Sagobia Sánete Crucis cardinalis 6, 1, 10; 43, 12; 75, 22 v. Albergati Sanctus Laurentius (basilica romana) 17 11 Sanctus Marcus (claustrum) 33, 5 Sanctus Petrus (basilica in Vrbe) 102, 20 Santius (Pontanus) 6, 26 Saona 102, 23 Saraceni 87, 12; 89, 3 Sardinia 27, 15 Sarezana 43, 5, 10 Sarteano, Albertus de (beato; ofm) 40, 7 Saxonie dux (Friedrich II) 67, 16; 69, 22;

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

118

Index Nominum

70, 13; 71, 22 Scafusium (= Schaffhausen) 95, 27 Scala, Brunorius de la 28, 1; 52, 17 Scala, Nicodemus della v. Frisingensis Scaramucia (= Georgias Vicecomes) 4, 21 Scaunberg, comités de 67, 25 Scipio Africanas 36, 1 Sclesia 109, 20 Scolari, Filippo v. Pippus Scoti 73, 25; 92-93 pass. Scotia 6, 13; 92-93 pass. Sechingen71, 1-2; 101, 13 Sene (= Siena) 3, 9; 36, 12; 38, 19, 24; 39, 29; 41, 6; 45, 14; 53, 8, 14. Senenses 15, 8, 14; 33, 16, 26; 37-42 pass; 53, 15 Sfortiani 18, 30 Sfortia, Franciscas 17-21; 9, 19; 10 pass; 11, 24; 31, 12; 33, 20 Sfortia ( = Muzio Attendolo detto lo Sforza) 12-13 Sfortianus, Michelectus 52, 2 Sicilia 27, 16; 80, 26; 82, 8 Siculus, Nicolaus (= Niccolò de' Tudeschi) 3-4 Sigismundus Cesar 45-55 et pass. Sigismundus dux Austrie 59, 15; 60, 17; 65, 28; 66 pass; 67, 24; 68, 26; 73, 27 Sirk, Jacobus de v. Jacobus archiepiscopus treuerensis Slik (= Schlick), Gaspar 28, 5, 7; 52, 17; 55, 10; 58, 27; 62, 18; 64, 3; 65, 16; 69, 13; 71, 24; 106 pass; 109, 6 Slik, Henricus 106, 10 Snoima 54, 7 Sonnebergius, Ulricus 62, 20 Sozinus, Marianus 41-42 Spinale (= Epinal) 74, 3 Spinola, Franciscus 27, 11 Spira (= Speyer) 63, 8 Stayn, Wilhelmus de (= de Lapide, von Stein) 101, 20 Stella, Nicolaus de la 17, 20; 31, 7 Stiria ( = Steiermark) 60, 12; 66, 23 Strobinga (= Straubing) 105, 13 Strigoniensis archiepiscopus ( = Dionysius Szécsy) 65, 3; 71, 14 Strotius, Pallas (= Palla Strozzi) 30, 22; 32, 11 Stuhlweiszenburg v. Alba Regalis Suessa (= Sessa) 82, 15 Sueuia 70. 34; 101, 8, 16; 107, 14

Suicenses 50, 4; 63, 17; 67, 27; 68 pass; 70, 34; 71, 5; 79, 22; 101, 8; 107, 2 Szécsy, Dionysius v. Strigoniensis Tabor 56, 28, 30 Tagliacozis, Johannes de (= Giovanni Berardi di Tagliacozzo) 1-2 Tarantasiensis archiepiscopus (= Johannes de Arciis, Jean d'Arces) 78, 10 Tarentinus cardinalis v. Tagliacozis, J. de Tarentum 82, 15 Tartalia (= Angelo Tartaglia) 14, 6 Taz, Guilelmus (= Wilhelm Tacz) 66, 25 Tazsco 57, 5 Tergestini 66, 25 Tergestum (= Trieste) 28, 29; 59, 10 Terzi v. Parmensis, Otto Teucri (= Turci) 2, 18; 48, 27; 57, 29 v. Turci Theutonici 40, 23, 26; 48, 13; 49, 22; 50, 30; 51, 4; 54, 11, 16; 57 pass; 58, 3, 7 Thiberis 14, 11 Tholomeus, Jacobus (Giacomo Tolomei) 42, 14 Tholomeus, Johannes (= Giovanni Tolomei) 12, 26 Thunisius rex 33, 31 T(h)uregum (= Turicum = Zürich) 63, 15; 68, 3 T(h)uricenses 63, 15; 67, 27; 68, 1; 101, 9 Tononium (= Thonon) 77, 19 Torellus, Guido 81, 7 Traiectensis episcopus v. Valramus Traversari, Ambrogio v. Angelis, Ambrosius de Treuerensis archiepiscopus 53, 13; 67, 13; 69, 4, 22; 70, 12 Tridentum (= Trento) 66, 29 Triuisium (= Treviso) 37, 23 Troia (in Italia) 18, 17 Tudertum (= Todi) 15, 3 Tudeschi v. Panormitanus Tullum (= Toul) 74, 3 Tunis 81, 29 Turci (= Teucri) 48 pass; 50, 27; 51, 3, 8; 52, 2; 64, 23, 25; 67, 11; 89, 19; 107, 23; 110, 17 Tuscia 10, 16, 30; 11,3; 19, 15; 53, 2 Ujlaky, Nicolaus v. Nicolaus uaiuoda Ulricus comes Cilie 48, 1; 60, 11, 15; 64, 23, 29; 65, 13; 66, 20; 67, 25; 91, 10; 100, 11

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

Index Nominum Ungnad, Johannes v. Johannes magister camere Ursina domus 48, 9 Ursinis, Bertoldus de v. Bertoldus Ursinis, cardinalis de ( = Giordano Orsini) 5, 28 Ussite 51, 9; 56, 22, 26; 57, 6 Utinum (= Udine) 1, 10 Uzano, Nicolaus de 30, 21, 23; 31, 2 Valleperga, Theodoras de 51, 22 Vallis Tellina (= Valtellina) 9, 22 Valramus Traiectensis (= Walram von Mors) 77, 14 Valse, dominas de (= Walsee) 55, 19; 67, 25 Varambone, Ludouicus de 77, 22, 25 Venceslaus Romanorum rex (= Wenzel) 105, 3 Veneris Portas (= Portovenere) 103, 1 Veneti passim Venetie 23, 6; 29, 11; 37, 23; 54, 15; 96, 19 Venetus populas 26, 4 Vercellensis ciuitas 74, 19 v. Verzelle Verdunam 74, 3 Verona 11, 15; 25, 2; 27, 31; 37, 23 Veronenses 11, 15; 25, 3 Verzelle 37, 23 v. Vercellensis ciuitas Vesprimiensis episcopus 71, 15 v. Mathias Veteres (scriptores) 13, 19; 84, 25 Vicecomes, Gabriel (= Gabriele Maria Visconti) 4, 22

119

Vicecomes, Georgias v. Scaramucia Vicecomes, Johannes (= Giovanni Visconti) 4, 23 Vicecomites (Visconti) 5, 1, 8; 18, 20; 43, 20; 44, 7 Vicecomitibus, Bartholomeus de (Bartolomeo Visconti) v. Nouariensis Vicensis (= Jorge de Ornós) 78, 13; 79, 20 Vicenda 27, 31 Victorinus Feltrensis 25, 27 Vienna (Austrie) 26, 14; 28, 18; 49, 19; 55, 20; 56, 15; 57, 13, 19; 58, 18; 59, 24; 64, 7; 65, 4, 8; 71, 14; 100, 18 Viennenses 60, 4 Vilhelmus Austrie dux 55, 14 Vinceslaus (= Wenzel) 45, 19 Virgilius 35, 17; 44, 24 Virtemberg, Ludouicus de 106-107 Virtemberg, Vlricus de 106, 19 Vitellescus, Johannes (= Giovanni Vitelleschi) 31, 28; 82, 23 Vitoldus, dux Lituanie (= Alexander Vitovt) 51, 27, 31; 93, 22; 94 pass; 97, 8 Vormacia (= Worms) 63, 8 Wiener-Neustadt v. Noua Ciuitas Wilhelmus dux Austrie 93, 13, 16 Wilhelmus, Alberti filius 98, 7, 20 Zelandini 90, 30 Zeler, Corradus 60, 9 Zenofon (= Xenophon) 35, 2

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

1 if

r lO^rU^M^A -, m1 «^K¢»f•»•^A^^î'•, -ff'\ Vmf m* gl*r~W A. « (feJ* A» i ia&aa^ r i;¿fe*; ' !• Vii-r'rJ.- , '

./f # *0>yj0fBSfajfi*ffy Mkfa

Ç

.

I u^L^ttr^p

al

»

■—>

""

-^V^y J«^- ^m» lA'^-***^.' S Êy^wSivSff «««#*• »?'fWUy i «.^a_Í4-Í- » _ J f> -va—*- r«swr L» " T^ ^ ftA% -^«f' 4)¾1 -—r- • I/ »»V^^W»'ur^ mLw4mm ******* •U^ fW-^M-. AÌ®^Wtf ^yj^mS tttS^etVt^MVtr ^-S?^U I|AWM-W

U*H I^U-oí^y

r#/Vs ^Tiv^»>v>rP ^ ^»WfWU»TfW»>j !yM • i 1 Hi-, /■ H^Uv^r ir*«MBB i^-w- ■-- " • ■ »! ^Í^V^-v y ~^*sr~* f*~* r^rwt — oArriw^.-.^ r" ^ , o - VtwrK^A iti


v^ar, . î' ^wfVA^V fW" ^

'

^rvxncu^ v^c/^tij( j© >r«\jhU< n¿Vcw^f bívy-WvA *1 ]Vy^^ >' Í^Y v? S>Wfl**Yvy j

[|| J Jü I i I i i i .r Îi o. ^

ft-lW>\0*Í-[Xy

¿¿Strife? Tab. 1 - Index libelli De uiris illustribus ab Aenea Siluio compositus (Val. Lai. 3887 f.92v)

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

tlêr

ém ntU*W

jkm*¿ J§

)/ ft*¿ yvo*^ wmn' y*À*.*~ y»h»A wV»w«fî^ )>^HiéU4>^ «—»*wp •«? •M*' ^ /ÂMfy

|»^»if cU-'t^vcyf Jr^TwVUfpaw^W' YW^Í>^*V(-^' á¿¡CU^ fVfW^v/ TrwtiXvr Afl) C*«b«vWT «Wife 4«^«cl fVife»- WHWf#A-. TU^ ^ytvW>vV-

«A^Uu»

Jl fl!

C*M-J (WMJS IAAW*^ «weiMfW.

4*wywf ^*4 y***? cw«l^' Ife^ ^M? WTfrvutAt*» i4âW^^

•••>

CfefeAtotffrlV

T ÍíaVa^ "Wnìàprt*' CfevwWA %&Um «IMMA ^A^f-

**> A»

Av>r ^.U*. .feC^ St- Afe T 1^0^ IMH^ ^

JUW?

KV-V^A

1

Ç^A^AVNft- • '=S4éfw«'

W í^fe? t^M *

^(Wt»r >**v

jiuf $**£ G^Àkm'

U^ám^f WiV-%%.

W^S

ytmtr kv i

'

W^#«w»V#W»»^. )* ^»»A»

if—X^>áMñ¿r

■T/v^tf »v^

-tW^^i fWr- -mJUh****' fW«»c fUw' /

T^^i) tvJT"♦U* efv/ C^wT fWX^.

iVwr^TOvwA* ^^vvaV' >*A^rn

A*4 iS

F^4»r «fV- -7 NV«U/«^

miirrn Ç V *

ii¥ • **jC* pu^ ijíT ^ww*^ Um*-t •vV»%4>r|^

frre^rT

V (Va^ÍX^W^ f>w

V^lr^y

5V^V0^2sN»

ÍM^»¿?*il4íi ^

C#!^-'

V

Ovy^^c^C*» ^

A^ml f\^W>W

***y fUlnr**** CffWv^f ******.' VA «4%^# >^v»r\^ >'»»a fU|>y^

îI*]

^1½¾¼^^ ^ty»wA VM^. fy^AvvA ^ Vvwf jt>w»tv«A» •'

-v^WVTwy^r

M^ef\ fWY^atyt» »y^Wf

^^.(N yMS%? JU-J* -Vv-yy-p trv>"*'*'

Www^w efj.H-

VM^ VM*y fUW** »Kr««»A ■■»*« »' Wk^nU- (>«MV AA rv»C" 4.^«% fVr»*-

wi fivW^W^ etVf» ^ yivi>|W^ ^X^-rWV • >3

>«uw%«a^

Ov»^ ^yAV*^ I\/h

Tab. 3 - Marginalia completoria; cf. p. VIII (Vat. Lat. 3887 f.85v = p. 101,6-102,9)

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

»UO^f Vu-^S" Pfwwv- h^&qj Ay^ COU>A^ >**>4UA-VW CA^Vv^-j if-#^»»^sA^# wx^ew^ ttHcr^y )»n**sm> 4Ç. -^¾. CVklW-. •' ixxw oby W^xTz VNC*- «»*i fW«* fV^~> f ^ÉX^vi*\a ^wrv^i ^rvV»*#- •• % W^tf^Aw^. N-yw. >.^^.11 VA ^ f^'US IVy^

rr ^ ». ^

^ Ni

V-,V

vxvl^ jfV x^l'^ ww^VT

^UW\ >^Vr^ K^x^av ^1. v^ :

.* ^ ^ ^

4

t>l/^t4>

^vW, K^'

K^' ^ ^•c '* 1* w«^1 GV^^V^A ^•xVc vw»*r~ |A^. I jy e^^OsAVi VwvJ?^ 1 xxix-MN^. AUVs^^r^qj^ eWx^ >JU Vé .aiWXryéfW .vlr^ **"

ca^oIA^ - --

)^

^UVaWj. -,

Ja„:;

S»At~

0

V^W^ ^ ^ ^ew^K^v . e^fvW^ rÇ

•-^rvUT' ^ +y^ C^12 aV^NW#

Vynl^Av^ rUy^ ^ (W-J «^Jîv^t#». -WV^V^ Uv^A^r ^O^' @^4^ vxxlyxl tf^» ÇWlwiww# ^ v4u- rfW A^r

^ rîké tyvQ TcfWywAY fO/ É...^ ra -, ,n;

y*Y* -rvOpM^Ktotr . -vs^yVcAAv*- • yUp .\W-

fWvf -Vvvcv^'.

V^r >t Of ffWW

>1^ -^VAÍ'. A> «UWvC*

, C^xxfO^Q^

C^wWUST -c^AX^w^tx^W «f^ • ^c«- >^11«*- V^ ^ AV^»»A w .-^v ¿6^ fV^wsf

0»tv^ AVH^^ ^ . Af^à r*~y A&AmmStoi Awv-x#^ iU^V^^crw»~.

J^fWAÍsnrf-c^

v^fV^ ^ 0^hVvC^V*

/y >rwvJkt ru; ^ÍASvu

rvr

^ 'ÌNcwMWWxVkA. AT*

AVA^xw^fVi^ ~x#v~fVv ^wWx^WfN CMAW

.

^Vy^f^é r^ AWs^tv^SVv^ Av^ffVi» ^ \^{WW) ^nva-TWA^ (Vé fV Vêlait-^vW rvs^^w

W

V «& %**-^yvy\*~Av-

ofWarfN^

-^tw^ «H»v*K^ T^a

Tab. 4 - Marginalia completoria; cf. p. VIII (Vat. Lat. 3887 f.86r = p. 102,11 -103,19)

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

r tvo

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

l/