Ciceros Rede für T. Annivs Milo: Mit dem Kommentar des Asconius und den Bobienser Scholien [Reprint 2020 ed.] 9783112318409, 9783112307267

Citation preview

K L E I N E T E X T E FÜR V O R L E S U N G E N U N D Ü B U N G E N BEGRÜNDET VON HANS UETZMANN HERAUSGEGEBEN VON KURT ALAND

_

?I

CICEROS R E D E FVR

T. ANNIVS MILO MIT

DEM KOMMENTAR DES ASCONIVS VND DEN BOBIENSER SCHOLIEN HERAUSGEGEBEN VON

PAUL W E S S N E R

2. U N V E R Ä N D E R T E A U F L A G E

VERLAG

WALTER

DE G R U Y T E R

& CO.

VORMALS G.J.GÖSCHEN'SCHE V E R L A G S H A N D L U N G - J.GUTTBNTAG, V E R L A G S B U C H H A N D L U N G — G E O R G R E I M E R - K A R L J. T R Ü B N E R V B I T «t COMP.

B E R L I N 1968

Unveränderter photomechanischer Nachdruck der 1. Auflage 1911. Archiv-Nr. 3305681 ©

1968 bf Walter de Gniyter&Co., vormals G. j.Göschen'sche Verlagshandlung—J.Guttentag, Verlagsbuchhandlung — Georg Reimer — Karl J. Trübner — Veit & Comp., Berlin 30 (Printed in Germany) AUe Rechte, insbesondere das der Ubersetzung in fremde Sprachen, vorbehalten. Ohne ausdrückliche Genehmigung des Verlages ist es auch nicht gestattet, dieses Buch oder Teile daraus auf photomechanischem Wege (Photokopie, Mikrokopie, Xerokopie) zu vervielfältigen.

EINLEITUNG D i r e k t e Ü b e r l i e f e r u n g : i) cod. palimps. T a u r i n e n s i s A l l 2 (ol. Bobiensis) s. IV/IV, 1904 verbrannt; inhalt: § 29 sunt, partim — 32 valeat, § 34 -fiterit occidi — 36 iam illtwi na-, § 72 amplecti plebem— 75 si sibi pecuni-, § 86 Bonae Deae— 88 circum scripsisset. Ne, § 92 (cau)sa, extra causam — 95 Negat mim, negat. Schriftproben, lesarten usw. bei A. Peyron, Ciceronis orationum . . fragm. inedita . . (Stuttg. u. Tüb. 1824) 218ff. 282fr. — 2) cod. C l u n i a c e n s i s 496 (älter als s. IX), von Poggio 1 4 1 4 nach Italien gebracht und nach einiger Zeit verschollen; seine lesarten z. t. erhalten durch cod. Laurentianus LIV 5 s. XV (abschrift vom Originalauszug des Bart. da Montepulciano) und durch eintrage zweiter hand im cod. Parisinus lat. 14749 (ol. S. Victoris) s. XV in.; mitgeteilt und eingehend behandelt von A. C. Clark, The Vetus Cluniacensis of Poggio, Anecd. Oxon. I 10 (Oxf. 1905). eng verwandt (u. a. gleiche lücke § 18 cruentata— 37 paenc in-l) ist 3) cod. H a r l e i a n u s 2682 (ol. Coloniensis) s. XI ex., genau untersucht von Clark, Anecd. Oxon. I 7 (Oxf. 1891); kollation dieser rede das. 35ff.; faksimile: pro Mil. § 7 2 — 7 7 . — 4) cod. B e r o l i n e n s i s 252 (ol. Erfurtensis) s. XII/XIII; lithogr. faksim. der rede pro Mil. von W. Freund (Bresl. 1838); vgl. E. Wunder, Variae lectiones . . ex cod. Erfurt, enotatae (Leipz. 1827) LXXIX ff. 103 ff. — 5) cod. M o n a c e n s i s lat. 18787 (ol. Tegernseensis) s. XI; faksim. bei Chatelain, Paleogr. d. class. lat. taf. 27. mit ihm ist eng verwandt ein verlorener cod. W e r d e n s i s (Saxonicus), aus dem etliche lesarten durch Fabricius, Lambinus und Gulielmus notiert worden sind. I n d i r e k t e Ü b e r l i e f e r u n g : 1) die l e m m a t a der kommentare: Asconius und Scholia Bobiensi • 2) die z i t a t e bei Cicero, den n teil der jüngeren abhängt —, estimonia, wo Rh. = Rhetores atici latini ed. Keil); die zitate it vorsieht zu verwerten, schriftlichen Überlieferung P, ß IV) hat jeder seine vorzöge und seine fehler; P ist relativ der beste, bei a gehen E und T oft auseinander, und jener schließt sich dann, soweit er nicht sonderlesarten gibt, an ß a n ; demnach ist entweder E aus einer kreuzung von a mit ß entstanden oder T entfernt sich von der mit ß übereinstimmenden vorläge a öfter und weiter als E, nach äußeren gründen zu entscheiden ist bei dieser Sachlage selten möglich, zumal unsere kenntnis von P und ß ( H hat viele sonderfehler) sehr lückenhaft ist; gerade deshalb ist es notwendig, zu den verworfenen lesarten die gegeninstanzen zu kenneil (sie stehen meist in klammern mit c. ' contra), an nicht wenigen

P

M V H E T W A B Q

EINLEITUNG

3

stellen scheinen in ziemlich früher zeit glosseme in den text gedrungen zu sein (aus randbemerkungen, wie sich deren auch in P befanden, s. Peyron 327). — Die angaben des apparats beruhen für P auf Peyron, für HMV auf Clarks Anecdota, für T auf eigener kollation, für E auf den ausgaben. — Kommentierte a u s g a b e n : Clark (Oxf. 1895 [das. literaturverz.]; textausg. Oxf. 1900); H a l m - L a u b m a n n (Berl. 1899); Richter-Eberhard-Nohl (Leipz. 1907, m. treffl. einleitung). dispositionen der r e d e : Ziegeler, Bremer Festschr. (1899) 1 3 1 ; Grumme (Gera 1900). A n t i k e e r k l ä r u n g e n : a) kommentar des Q. A s c o n i u s Pedianus aus der zeit des Claudius und Nero (Teuffel R L G II® § 295; Schanz R L G II 2 J § 476; P W II 1524). aus einein von Poggio 1 4 1 6 aufgefundenen, später verschollenen cod. S a n g a l l e n s i s (wohl s. IX) stammen: 1) cod. P i s t o r i e n s i s Forteguerr. 37 (abschrift des Sozomeno von Pistoja), 2) cod. M a t r i t e n s i s bibl. reg. X 81 (kopie der abschrift Poggios, von ihm und anderen überarbeitet), 3) cod. L a u r e n t i a n u s LIV 5 (nicht sehr zuverlässige kopie der abschrift des Bartolommeo da Montepulciano); die vorläge gibt wohl 5 am treuesteh wieder, vgl. Philol. 69,489. ausgaben: Kiessling-Schoell (Berl. 1875); Clark (Oxf. 1907). — b) s c h o l i a B o b i e n s i a , etwa um 300 unter benutzung älterer quellen verfaßt und durch einen cod. palimps. s. V erhalten, von dem sich ein teil in Rom (cod. Vatic. 5750), ein teil in Mailand (cod. Ambros. E 147 sup.) b e f i n d e t ; faksim. des cod. Vatic.: Ehrle, Codices e Vatic. sei. . . vol. VII (Mail. 1906), je einer Seite des Vatic. (zur rede pro Mil. rtquirendas — iudicandi — S. 16, 2 — 1 6 ) und Ambros. in der ausgabe von P. Hildebrandt (Leipz. 1907); dazu Bond u. Thompson, Paleogr. Society ser. I vol. II taf. 1 1 2 . über die Scholien, von denen zurMiloniana nur zwei fünftel erhalten sind: T e u f f e l 5 § 1 7 8 , 4 ; Schanz I 2 3 § 146, 3; Burs. Jahresber. 1 1 3 , 1 9 2 ; 139, 146. — c) der sogen, s c h o l i a s t a G r o n o v i a n u s , stücke aus mehreren kömmentaren verschiedenen alters (etwa s. V—VI), erhalten 1) im cod. Leid. Voss. Q. 138 s. X und 2) auszugsweise in einem glossar des cod. Leid. Voss. oct. 88 s. X. zur Miloniana sind nur vorhanden in 1) eine einleitung mit ein paar bemerkungen zum eingang (in Orellis Cicero [Zürich 1 8 3 3 ] V 2, 443 f.) und in 2) vier Scholien zu § 15, 60, 65, 67 (im Corp. gloss. lat. V 658, 33—36). literatur wie bei den schol. Bob. — Die erklärungen des Asconius und der schol. Bob. sind bis auf ein paar belanglose Schnitzel vollständig aufgenommen; die lemmata sind fortgelassen, ihr umfang ist unter 'Test.' angegeben, ihre lesarten stehen im apparat zu Cicero, für Ascon. und die Scholien konnte ich außer den ausgaben den apparat von Prof. Stangl-Würzburg benutzen, wofür auch an dieser stelle bestens gedankt sei. Abkürzungen: Bait(er), Ber(aldus), Brakm(an), Buech(eler), Ebcrh(ardt), Gar(atoni), Hild(ebrandt), Hot(omannus), K(iessling)-S(choell), Lachm(ann), Lamb(inus), Lod(oicus), Lut(erbacher), Madv(ig), Man(utius), Momms(en), Or(elli), Peyr(on), SHangl), Ziegl(er); ; = codices rcccntiores. im text der scholia * * * = lücke; die zahlen zwischen den Bobiensia geben an, wieviel buchstaben etwa zu ergänzen sind.

1*

Y S P M

C

ASCONIVS Hanc (orationcm]> dixit Cn. Pompeio III cos. a. d. V I Id. April. Quod iudicium cum ageretur, exercitum in foro et in omnibus templis, quae circum forum sunt, collocatum a Cn. Pompeio fuisse non tantum ex oratione et annalibus, sed etiam ex libro apparet, qui Ciceronis nomine inscribitur 'De optimo genere oratorum'.

Argumentum hoc est: r>

Annius Milo et P. Plautius Hypsaeus et Q. Metellus Scipio consulatum petierunt non solum largitione palam profusa, scd etiam factionibus armatorum succincti. quod et Milo Ciceronis operam tr. pi. dederat infestissimus Milonem.

ideoque

Ac saepe

Miloni et Clodio summae erant inimicitiae, erat amicissimus in reducendoque eo enixe

et P. Clodius restituto quoque Ciceroni erat io summe

studebat Hypsaeo

inter se Milo et Clodius

et Scipioni

contra

cum suis factionibus

Romae depugnaverant, et era Hypsaeo summe studebat, quod fuerat eius quaestor, desistere se petitione consulatus, si ita ei videretur. Pompeium respondisse nemini se neque petendi neque desistendi auctorem esse neque populi Romani potestatem aut Consilio aut sententia interpellaturum. Deinde C. Lucilium, qui propter M. Ciceronis familiaritatem amicus erat Miloni, egisse quoque co dicebatur, ne se de hac re consulendo invidia oneraret. Inter haec cum crebresceret rumor Cn. «(Pompeium) creari dictatorem oportere neque aliter mala civitatis sedari posse, visum est optimatibus tutius esse eum consulem sine collega creari, et cum tractata ea res esset in senatu, facto in M. Bibuli sententiam S. C. Pompeius 05 ab interrege Serv. Sulpicio V Kal. Mart, mense intercalarlo consul creatus est statimque consulatum iniit. Deinde post diem tertium de 1 accucurr- PM | hort- P2: obst- SP*M 2 ac lutatum Frotscher: caldatum y ; ac calcat- Daniel 3 possint SM 10 sed inde Halm: dcinde y 1 1 luco Wagener-. lecto y | corr. Man. 12 corr. ed. Junt. 17 milo deterius y, corr. ed. Ald.\ nihil deterritus Madv. 18 in singulos «(singula) K-S. | assium I'M | ei Man.: et y 19 atquc Madv.: acci (aci M) y ; ac Cicero c | egit Madv.-. etiam (et M) y ; eius egit Halm 2 1 corr. Ber. 22 eosdcm Richter-. eorum y | corr. 5 | corr. c 24 erant SM 28 add. K-S. 3 1 Nepos Man. | seel. Clark 35 quippe St. 39 Catonem K-S.: caepionem y 40 sed Clark-, et y 4 1 Aric- c : uic- y 42 corr. ed.1 44 add. Man. 46 lac. 7 litt. S, 10—12 PM: e taberna St., ex tab- et Nohl, in publicum Bait. 47 seel. Mueller \ detr- K-S.: extr- y 48 ali ante parv- add. Mueller, esse post Clodi Bait. | ^inyven- SM 49 talicore M\ Olipore Momms., Helicone Buech., Alcone (vel Alic-) St. 51 defenderant K-S. 52 corr. P2 55 miloni (-lo AT) misse SPlM, corr. P2 | qui Bait.: quod y ; qui ideo St. 57 Pompcius K-S. 59 consilium aut sententiam y, corr. Richter \ add. Man. 62 add. ed} 63 neque op- y, trans/. Madv.

8

ASCONIVS

1 egibus novis ferendis rettulit; duas ex S. C. promulgavit, alteram de vi, qua nominatim caedem in Appia via factam et incendium curiae et domum M. Lepidi interregis oppugnatam comprehendit, alteram de ambitu, poena[m] graviore[m] et forma[m] iudiciorum breviore[m], Utraque enim lex prius testes dari, deinde uno die atque eodem et ab 5 accusatore et a reo perorari iubebat, ita ut duae horae accusatori, tres reo darentur. His legibus obsistere M. Caelius tr. pi. studiosissima Milonis conatus est, quod et privilegium diceret in Milonem ferri et iudicia praecipitari. Et cum pertinacius legem Caelius vituperaret, eo processit irae Pompeius, ut diceret, si coactus esset, se armis rem 10 publicam defensurum. Timebat autem Pompeius Milonem seu timere se simulabat plerumque non domi suae, sed in hortis manebat, idque [ipse] ipsum in superioribus, circa quos etiam magna manus militum excubabat. Senatum quoque semel repente dimiserat Pompeius, quod diceret timere se adventum Milonis. Dein proximo senatu P. Cornificius 15 ferrum Milonem intra tunicam habere ad femur alligatum dixerat ; postulaverat, ut femur nudaret ; et ille sine mora tunicam Ievarat. Tum M. Cicero exclamaverat omnia illi similia crimina esse, quae in Milonem dicerentur alia. Deinde Munatius Plancus tribunus pi. produxerat in contionem M. Aemilium Philemonem, notum hominem, libertum M. Lepidi. se dicebat pariterque secum quattuor liberos homines iter facienles [in]supervenisse, cum Clodius occideretur, et ob id cum proclamassent, abreptos et [perductos] per duos menses in villa[m] Milonis praeclusos fuisse ; eaque res seu vera seu falsa magnam invidiam Miloni contraxerat. Idemque Munatius et Pompeius tribuni pi. in rostra produxerant triumvirum capitalem eumque interrogaverant, an Galatam, Milonis servum, caedes facientem deprehendisset. Ille dormientem in taberna pro fuggivo prehensum et ad se perductum esse responderat. Denuntiaverant tamen triumviro, ne servum remitteret. Sed posterà die Cae[ci]lius tribunus pi. et Manilius Cumanus collega eius ereptum e domo triumviri servum Miloni reddiderant. Haec, et nullam de his criminibus mentionem fecit Cicero, tamen, quia ita compereram, putavi exponenda. Inter primos et Q. Pompeius et C. Sallustius et T . Munatius Plancus tribuni pi. inimicissimas contiones de Milone habebant, invidiosas etiam de Cicerone, quod Milonem tanto studio defenderet, atque maxima pars multitudinis [populi] infensa non solum Miloni, sed etiam propter invisum patrocinium Ciceroni. Postea Pompeius et Sallustius in suspicione fuerunt redisse in gratiam cum Milone ac Cicerone. Plancus autem infestissime perstitit atque in Ciceronem quoque multitudinem instigavit, Pompeio autem suspectum faciebat Milonem ad pcrniciem

20

25

30

35

40

ASCONIVS

9

eius comparari vim vociferatus; Pompeiusque ob ea sacpius querebatur sibi quoque fieri insidias, et id palam, ac maiore manu se armabat. Dicturum quoque diem Ciceroni Plancus ostenderat, postea autem Q. Pompeius idem meditatus erat. Tanta tarnen constantia ac fides fuit Ciceronis, 45 ut non populi a se alienatione, non Cn. Pompei suspicionibus, non periculo futurum, ut si^bi]> dies ad populum diceret^ur^, non armis, quae palam in Milonem sumpta erant, deterreri potuerit a defensione eius, cum posset omne periculum suum et offensionem inimicae sibi multitudinis declinare, redimere autem Cn. Pompei animum, si paulum ex 50 studio defensionis remisisset. Periata deinde lege Pompei^a^>, in qua id quoque scriptum erat, ut' quaes^i)>lor suffragio populi ex iis, qui consules fuerant, crearetur, statim comitia hab[u]it^a]>, creatusque erat L. Domitius Ahenobarbus quaesitor. Album quoque iudicum, qui de ea re iudicarent, Pompeius 55 tale proposuit, ut numquam neque clariores viros neque sanctiores propositos esse constaret. Post quod statim nova lege Milo postulatus a duobus Appiis Claudiis adulescentibus isdem, a quibus antea familia eius fuerat postulata, itemque de ambitu ab isdem Appiis, et praeterca a C. Cethego et L. Cornificio, de sodaliciis [et] a P. Fulvio Nerato. 60 Postulatus autem erat et de sodaliciis et de ambitu ea spe, primum iudicium de vi futurum apparebat, quo eum damnatum iri confidebant nec postea responsurum. ' Divinatio de ambitu accusatorum facta est quaestore A. Torquato, atque ambo quaes^i)>tores, Torquatus et Domitius, prid. Non. 05 Aprii, reum adesse iusscrunt. Quo die Milo ad Domiti tribunale] venit, ad Torquati amicos misit; ibi postulante pro eo M. Marcello obtinuit, 4 corr. Sic/iter 5 dare y, corr. Man. 10 armis se PM 12 ac St.\ et Bait. 13 del. ; | magnanimus y, corr. Man. | multum SI' 14 repetundus erat y, corr. Bait. 17 nud- Alan.-, uideret y 18 simili 5.1/ 19 diceretur SM \ . Alia deinde y ; Alia dein die Jacobs 20 add. A'-S. 22 add. Man. \ secum M, secuta SP 23 corr. Man. 24 sec!. Man. \ corr. Ilalm 2G Itemque Ilalm, Idem quoque Clark j numatius y, corr. ed} | perdux- y, corr. ed.1 30 l

quod et 3 cui — studium in nig. suppl. C 6 grava2 ab inim tur C1 8 diceret Lul. 10 concep . . . nt C 13 pervicacitas v. J. Vliet 14 argumentations C, corr. Lut.

i6

CICERO PRO MILONE

et in senatu ab inimicis saepe iactata sunt et in contione ab improbis et paulo ante ab accusatoribus, ut omni errore sublato rem plane, quae veniat in iudicium, videre possitis. c Negant intueri lucem esse fas ei, qui a se hominem occisum esse fateatur. In qua tandem urbe hoc homines stultissimi disputant? Nempe in ea, quae primum iudicium de capite vidit M. Horati, fortissimi viri, d qui nondum libera civitate tamen populi Romani comitiis liberatus est, cum sua manu 8 sororem esse interfectam fateretur. An est quisquam, qui hoc ignoret, cum de homine occiso quaeratur, aut negari solere omnino esse factum aut recte et iure factum esse defendi? Nisi vero existimatis dementem P. Africanum fuisse, qui cum a C. Carbone tribuno pi. seditiose in contione interrogaretur, quid de Ti. Gracchi morte sentiret, respondent iure caesum videri. e Neque enim posset aut Ahala ille Servilius aut P. Nasica aut L. Opimius aut C. Marius aut me consule senatus non nefarius haberi, si sceleratos civis interfici nefas esset. Itaque hoc, iudices, non sine causa etiam fictis fabulis doctissimi homines memoriae prodiderunt, f eum, qui patris ulciscendi causa matrem necavisset, variatis hominum sententiis non solum divina, sed etiam sapientissimae deae sententia 9 liberatum. Quodsi duodecim tabulae nocturnum furem quoquo modo, diurnum autem, si se telo defenderet, interfici impune voluerunt, quis est, qui, quoquo modo quis interfectus sit, puniendum putet, cum videat aliquando Sgladium nobis TEST. 4 Negant— fateatur B; Rh. 6oj, i6\ —disput. Rh. 46, 14; — fateretur Q. V n, 12; cf. Q. IV 2, 25 7 qui — civit. B 8 sua — fater. Gr. I 470, 31 15 Neque— ille Rh. 44, i8\ —esset Q. Vi/,/6 17 si — interf. Rh.44.1g 18 Itaque — prodid. B\ —liberat. Q. VII, 18 10 eum — necav. B 22 Quodsi — legibus Q. V14, 18 25 gladium — legibus B ; Gr. I 469,33; Rh. 420,3b APP. 1 et 1. om. T (c. HVEB) 2 ab impr- ET (c. HVB) I terrore ET (c. HV) 4 fas esse T (c. IIVEQ) \ esse occisum IIV (c.ETQ) 13 sedit- post cont- T (c. HVE) 18 Atque B (c. HETQ) 21 divinae ET (c. HQ) 23 defender» HVM (c. ETQ) 25 nob- glad- HVM (c. ETQ) BOB. C Hoc primum adgressus refutare in omnibus caedibus non confessioncs esse damnandas, sed causas potissimum requirendas.

SCHOLIA

BOBIENSIA

17

Cui responsioni adhibet firmamentum *SS* antiquitus Horatium quoque non caede vulgari, sed de parricidio, hoc est intcrempta sorore confessum absolvi tamen probatafe] aequitate meruisse. Quippe Horatius 5 victor Romam regressus occisis tribus Curiatiis Albanorum obviam sororem habuit deplangentem Atti Curiati obitum, cui desponsa fuerat. Ob intcrfecit earn frater et spolia Curiatiorum trina fixit loco celebri, cui pilae oratiae nomen est. Hie tarnen caedis accusatus ab inimicis cum capitis causam apud Tull[i]um Hostilium regem patre defendente 10 dixisset, damnatus ad populum provocavit absolutusque est et tamen expiari iussus. Constitutis igitur duabus aris Iano Curiatio et Iunoni Sororiae superque eas iniecto tigillo Horatius sub iugum traductus est. Id expiamentum memoriae servatum ad hunc usque diem tigillum sororium appellatur. d *ió?Sf* adhuc in servitio fuisse rem publicam et tamen 15 habuisse liberum spiritum de aequitate facinoris iudicandi. e *itic. * Sa^turninum et Servilium Glauciam Capitolio deductos interfici iussit. Senatus denique M. Tullio consule Lentulum ceterosque in carcere puniendos censuit. Necessario[s] igitur hanc enumerationem facit, qua plenius doceat non numquam caedes iure optimo fieri posse, f MufrOSec 20 hoc exemplum videri poterat, de Oreste scilicet, a. quo adultera mater occisa est. Noluit id in primo constituere nec in postremo, sed in medio, ut utrimque firmitatem de exemplis verioribus mutuetur. Cui tamen et ipsi quamvis aliquantum levi et fabuloso consideremus quanto ingenio firmitatem pariat orator ita inferens 'Atque hoc, iudices, non 25 sine causa etiam fictis fabulis'. Levitatem habent summam fictiones fabularum, sed quid adiecit? 'doctissimi homines memoriae prodiderunt, ut scriptorum peritia det exemplo quamvis minus idoneo firmitatem. g Biaiu; auctoritatem XII tabularum ad defendendam confessionem Milonis trahit, quae grassatoris interficiendi potestatem faciunt per diem, 30 si armatus veniat, noctu vero, quoquo modo venerit. * 7 * huic argumentatio est in ilia oratione, quae 'pro M. Tullio' inscribitur. Ibi quippe, quoniam aliud praesentis negotii condicio poscebat, ipsas quoque XII tabulas adseveravit excubare pro hominum salute, quae hanc interemendi potestatem non facile permiserint. 35 2 add. Brakm. 3 **] è/. Toti ó(J.oiou ntxpaSs!y|j.aTi v.expi|j.évw Hild., olim a consentienti populo aliter iudicatum esse Lui. 4 add. St. 1 add. Mai. 9 oratio C 10 Host- om. C1 11 et Halm 15**]'An' ÌÌ.&TT0V0C TÓTOC Hild., 'Avti&etwwc Brakm. 16 **] Apuleium Sat- St., Hie consul Sat- Mai 17 iussit sc. C. Marius 20 ¡xuB- . . . est, noluit Mai 22 Noi- ? \ id om. Cx 23 utrumque C \ Cui Mai-, quod supra et C 8 , om. Hild. 28 idoneam C 31 vere C j **] 'Evewia Mai 2 Wessner, Ciceros Rede für Milo.

Ig

CICERO PRO MILONE

4 ad hominem occidendum ab ipsis porrigi legibus ? h Atqui, si tempus est ullum iure hominis necandi, quae multa sunt, certe illud est non modo iustum, verum etiam necessarium, cum vi vis illata defenditur. Pudicitiam cum eriperet militi tribunus militaris in exercitu C. Mari, propinquus eius impera- 5 toris, interfectus ab eo est, cui vim afferebat. F a c e r e enim probus adulescens periculose quam perpeti turpiter maluit. Atque hunc ille summus vir scelere solutum periculo liberavit. 10 Insidiatori vero et latroni quae potest inferri iniusta nex? Quid comitatus nostri, quid gladii volunt? quos habere certe io non liceret, si uti illis nullo pacto liceret. Est igitur haec, iudices, non scripta, sed nata lex, quam non didicimus, accepimus, legimus, verum ex natura ipsa arripuhnus, hausimus, expressimus, ad quam non docti, sed facti, non instituti, sed imbuti sumus, ut, si vita nostra in aliquas insidias, si in vim 15 et in tela aut latronum aut inimicorum incidisset, omnis honesta 11 ratio esset expediendae salutis. Silent enim leges inter arma nec se exspectari iubent, cum ei, qui exspectare velit, ante iniusta poena luenda sit quam iusta repetenda. Etsi persapienter et quodam m o d o tacite dat ipsa lex potestatem ao defendendi, quae non hominem occidi, sed esse cum telo hominis occidendi causa vetat, ut, cum causa, non telum quaereretur, qui sui defendendi causa telo esset usus, non hominis occidendi causa habuisse telum iudicaretur. Quapropter hoc maneat in causa, iudices; non enim dubito, 25 quin probaturus sim vobis defensionem m e a m , si id memineritis, quod oblivisci non potestis, insidiatorem interfici iure posse. 5 Sequitur illud, quod a Milonis inimicis saepissime dicitur, 12 caedem, in qua P. Clodius occisus est, senatum iudicasse so contra rem publicam esse factam. lllam vero senatus non *

sententiis enim est sionibus Quando

suis solum, sed etiam studiis comprobavit. Quotiens illa causa a nobis acta in senatu, quibus assenuniversi ordinis, quam nec tacitis nec occultis ! enim frequentissimo senatu quattuor aut summum as

ASCONIVS.

SCHOLIA

BOBIENSIA

19

quinque sunt inventi, qui Milonis causam non i k Declarant

probarent?

huius ambusti tribuni pl. illae intermortuae con-

TEST. 1 A t q u i — nccandi B 4 Pudic. — l i b e r a v i t Q. V i t , i s 6 F a c . — maluit Q. V I I I 5 , i t ; Rh. 437,3b 9 Insid. — n e x Gr. II 278, 22 ; — p a c t o lie. Q. V14, 19 1 1 Est — express. Q. 1X3,83 ; — imbuti sum. Cic. Or. 165 1 2 non — lex Rh. 476, 16 17 S i l e n t — a r m a Rh. 420,3s; 473, 22; Sirv. Ed. ç, 11; Adtt. s. Luc. I 277; II 2S2; — repet. Q. V14, 17 37 Declar. — cont. B ; — c r i m i n a b . A APP. 8 sceleris HVM (c. ET) 1 1 / 1 2 iud- haec Cic. Or. ; h a e c om. Q (c. HET) 1 3 verum < e t i a m > T (c. UVE, Cic. Or.) 1 8 iubent ETQ, volunt HVM 2 1 non < m o d o > ET (c. HM) 2 7 / 2 8 iure interf- T (c. HME) 3 0 esset II (c. ET) 3 7 illae om. B Asc.

1 T . Munatius Plancus et Q . P o m p e i u s R u f u s t r i b u n i

de quibus argumento h u i u s o r a t i o n i s (p. 8, 20)

plebis,

diximus, cum c o n t r a

M i l o n e m S c i p i o n i et H y p s a e o studerent, c o n t i o n a t i sunt e o ipso t e m p o r e plebemque in M i l o n e m accenderunt,

q u o f d j propter C l o d i corpus curia

i n c e n s a es[se]t, n e c prius destiterunt, quam sunt e c o n t i o n e .

fiamma

eius i n c e n d i i fugati

E r a n t enim tunc rostra n o n e o loco,

sed a d comitium, prope iuncta curiae.

5

quo nunc sunt,

O b h o c T . Munatium ' ambustum

tribuuum' a p p e l l a i ; fuit autem paratus ad dicendum. 2 add. BOB.

Man.

4 et 5 corr.

h *22*

Man.

5 desister-

SM

Pertinenter et cito a g e n e r e a d speciem prolapsus

est h o c i a m confirmaturus alio e x e m p l o et i u d i c a t o insidiatorem P . C l o dium interfìci

a

Milone

potuisse,

quando

etia miles

in

exercitu

C. M a r i de tribuni sui i n t e r e m p t i o n e confessus imperatoris ipsius i u d i c i o liberatus sit.

Fuit autem C. Lusius tribunus militum, sororis filius C. Mari,

5

qui b e l l o C i m b r i c o P . T r e b o n i u m sive Arruntium, militera suum, l i b e r a l i f a c i [ l ] e p r a e d i t u m cum m i n a n d o p a r t i m p r a e m i o offerendo ad consensum stupri non potuisset i n l i c e r e , nocte intempesta pro potestate *s*

vocari *inc.* k T i t u m Munatium P l a n c u m significari manifestum est. D e cuius c o n t i o n i b u s querulis et 10 invidiosis illud confirmât o r a t o r a d e o universum senatum M i l o n i favisse, ut de p o t e n t i a n i m i a sive g r a t i a C i c e r o n i s idem tribunus p l e b i s in cont i o n e quereretur, quasi e o d a n t e o p e r a m fieret, ut proclivior senatus esset ad liberandum M i l o n e m . H u n c vero ' a m b u s t u m tribunum p l e b i s ' eapropter dicit, quod aut videri h o c velit ipso instigante i n c e n s a m curiam 15 aut eundem ardentis curiae i n c e n d i o esse d e t e r r i t u m , quominus diu contionaretur. E t p i a n e * 14" quod sequitur ' i n t e r m o r t u a e c o n t i o n e s ' , quas [sus]suspicari possumus consternatas vicinitate fiaramarum. eundem

iussit.

Ille

causam

suspica^tus

1 * * ] T o r o ; àitò y£vou{ Ziegl. ; ¿ni ETSOC add. Hild. | spectem C 2 et] ex Ziegl. 5 clusius tribuni C 8 * * ] ad se Brakm. 1 4 uor° C 1 7 * * ] K (î) C {aut O aut £) C: xaTaxplSTtJtOc Brakm., -ixóv St., ¡jiETaçoputSiî Hild., idem significai I.ut. 2*

20

CICERO PRO MILONE

tiones, quibus cotidie meam potentiam invidiose criminabatur, cum diceret senatum non, quod sentirei, sed, quod ego vellem, decernere.

'Quae quidem si potentia est appellanda potius

quam aut propter magna in rem publicam merita mediocris in bonis causis auctoritas aut propter hos officiosos labores 5 meos non nulla apud bonos gratia,

m

appelletur ita sane, dum

modo ea nos utamur pro salute bonorum contra amentiam 13 perditorum.

Hanc vero quaestionem,

etsi non

numquam tamen senatus constituendam putavit.

est iniqua, Erant enim

leges, erant quaestiones vel de caede vel de vi, nec tantum io maerorem ac luctum senatui mors P. Clodi afferebat, ut nova quaestio constitueretur.

"Cuius enim de ilio incesto stupro

iudicium decernendi senatui potestas esset erepta, de eius interitu quis potest credere senatum iudicium novum constituendum putasse?

°PCur igitur incendium curiae,

tionem aedium M. Lepidi,

oppugna-15

caedem hanc ipsam contra rem

TEST. 3 Quae—appell. B 6 appell. — perdit. B 7 pro — perdit. Gr. I 470, ig 12 Cuius — putasse B 15 Cur — decrevit AB APP. 2 quod 1. ET, quae IIV i aut ET, om. HV 6 sane B 7 modo om. B \ amentiam — 9 pu(tavit) om. T 1 2 de 13 ereptae {om. de) B 16 hanc ipsam om. B ilio om. B | incestu B ASC.

O Post biduum medium, quam Clodius occisus erat, interrex

primus proditus est M. Aemilius Lepidus. qui primus interrex proditus erat,

Non fuit autem moris ab eo,

comitia haberi.

Sed Scipionis et

Hypsaei factiones, quia recens invidia Milonis erat, cum contra ius postularent, ut interrex ad comitia consulum creandorum descenderet, 5 idque ipse non faceret,

[et] domum eius per omnes interregni

(fuerant autem ex more quinque) obsederunt.

dies

Deinde omni vi ianua

expugnata et imagines maiorum deiecerunt et lectulum.adversum uxoris eius Corneliae, cuius castitas pro exemplo habita est, fregerunt itemque telas, quae ex vetere more in atrio texebantur, diruerunt.

Post quae 10

supervenit Milonis manus et ipsa postulans comitia, cuius adventus fuit saluti Lepido : in se enim ipsae conversae sunt factiones inimicae, atquc ita oppugnatio domus interregis omissa est. 4 factiones -nis y 6 del. ; 7 fuerat SM; -runt IC-S. | obsedtd. y>mt. : obsid- y 9 itemque Man. : uterque y 10 textebantur SM \

ASCONIVS. quae Iiinkes'. -que PM, ont. S in contextu)

SCHOLIA BOBIENSIA

21

11 supervenerunt in mg. S (-venenum

BOB. 1 * 17 ? 13 ?* definiens multifariam non illam potentiam fuisse Ciceronis, sed iustissimam gratiam, quam semper officiorum sedulitate meruisset. m * 23 ? 17 r* concessit aliquid de potentia, sed vigilanter subiecit exceptionem per * 10* omnem vim dicens potentiae suae in perniciem malorum pro bonis constanter operatam. n * 12* Hoc S firmare contendit per coniectura^m^ de animo senatus, nihil eum ad ulciscendum mortem P. Clodi[o] voluntatis habuisse. t ut magis eum gravaret, qui interemptus est, exemplum de criminibus eius adsumpsit, quod, cum inter caerimonias Bonae Dcae incestum cum pontificis uxore fecisset, nihil novae quaestionis potuerit senatus cernere, cum hoc 10 maxime vellet. Ita in hac parte ^T^>ullius et confirmât iuris veteris auctoritatem et adhuc odio dignam facit eius, qui de incesto fuerit infamis. p * is* utebatur accusator ex eo videlicet adseveran[te]s vere hanc a senatu caedem pracdam, cum decrevcrit contra rem publicam commissum videri * quo exarsisset curia quoque domus 15 M. Lepidi oppugnata esset. Nam M. Aemilius Lepidus cum interregno fungeretur et plerique inita conspiratione hoc ab eo postularent maxime urgentibus Milonis competitoribus, ut haberet et comitia consularia, respondit civiliter non posse per se comitia haberi, quoniam primus interrex ilio tempore esset proditus biduo post interemptioncm P. Clodi; 20 et erat in vetere consuetudine, ut non is, qui primus interrex, sed qui loco secundo crearetur, comitia haberet. Non obsequens tamen illi conspiratae multitudini, quam Plautius Hypsaeus et Metellus Scipio concitaverant, in periculum deductus est, ut domus eius inpugnaretur et obsidionem dierum quinque pateretur. Cui ad extremum sola factio 25 Milonis auxilio fuit, qua decertante cum adversari perfectum est, ut exueretur periculo, quo artissime premebatur. 1 * *] Aiopiapióc vel 'Acpop- Ziegl., KaS-' opi3|Jióv Hild. 3 * *] K a t à au-(7_(ópT,aiv Brakm., Ka-r' £TOTponr)V Ziegl. 4 * *] àv&opiunóv Hild., T.apaypatpr^ Brakm. 5 * *] 2TO'/_aa|i6i Ziegl. 7 ulciscendam Lut. \ Et Mai, Set Ziegl. 10 uxoreffecisset C | cernere Or. 11 corr. Ziegl. \ vet- Ziegl. : cet- C 12 pers- hie add. St., ante fac- Hild. ; memoriam ante eius Or., post eius Ziegl. 13 * *] Kcxpinevy Hild., Ae8oY(iSvo> vel IIpopoMi Brakm. ; Hoc decreto Lut. [ utebantur Mai, abut- Lut. ; accusatores uterque | corr. St. 15 lac. ind. Mai\ certamen in Appia via initum et incendium suppl. St. duce Lut. | exarsit sed C, corr. Hild. 16 cum St. (ante M. Mai) : qui C 17 postul- Mai: conspiraret C 2 1 qui — sed ont. C\ qu u rex . ed in mg. C2 (primus interrex sed s. Maio) ; post interrex add. esset Hild. 22 comitia hall- out. C1, in mg. tuppl. C t. Maio 26 corr. Mai

CICERO PRO MILONE

22 publicam

senatus

factam

esse

decrevit?

«Quia

nulla

vis

u m q u a m est in l i b e r a civitate s u s c e p t a inter civis n o n c o n t r a 14 r e m p u b l i c a m .

N o n enim est ulla defensio c o n t r a vim u m q u a m

o p t a n d a , s e d n o n n u m q u a m est n e c e s s a r i a ; nisi v e r o aut ille d i e s , q u o T i . G r a c c h u s est c a e s u s , a u t ille, q u o G a i u s , aut 5 a r m a Saturnini [ n o n ] , etiamsi e r e p u b l i c a o p p r e s s a sunt, 6 publicam

t a m e n n o n vulnerarunt.

xItaque

ego ipse

c u m c a e d e m in A p p i a f a c t a m e s s e c o n s t a r e t ,

rem

decrevi,

non eum,

qui

se defendisset, c o n t r a r e m p u b l i c a m ferisse, sed, c u m inesset in

r e vis

et i n s i d i a e ,

c r i m e n iudicio r e s e r v a v i ,

• Q u o d s i p e r furiosum illum tribunum pi. s e n a t u i ,

r e m notavi. 10 quod

tiebat, p e r f i c e r e licuisset, n o v a m q u a e s t i o n e m nullam TEST. 1 Quia — rem p. B nescio quo A

7 Itaque — decrevi B

APP. 1 senatus ante contra B 3 ilia ET quo ET (c. HV) | aut arma ET (c. HV) est V, om. H 8 Appia HV (c. ET) inesscnt EM 11 pi. HA, om. ET

Asc. aetas,

sen-

habere-

1 1 Quodsi —

(c. HV) 5 dies 6 seel. Kayser | e ET, 9 inesset H, esset T,

8 Quid sit 'dividere sententiam' ut enarrandum sit, vestra

filii,

facit.

Cum aliquis in dicenda sententia duas pluresve res

complectitur, [et]si non omnes eae probantur, postulat^uiy, ut dividafn]tur, id est de rebus singulis refera[n]tur.

Forsitan nunc hoc quoque

velitis scire, qui fuerit qui id postulaverit.

Quod non fere adicitur: non 5

enim ei, qui hoc postulat, oratione Jonga utendum ac ne consurgendum quidem utique est; multi enim sedentes hoc unum verbum pronuntiant 'Divide', quod cum auditum est, liberum ei, qui facit rationem, dividere.

Sed ego, ut curiosius aetati vestrae satisfaciam, acta etiam

totius illius temporis persecutus sum, in quibus cognovi prjdie Kal. 10 Mart. S. C. esse factum, P. Clodi caedem et incendium curiae et oppugnationem aedium M. Lepidi contra rem publicam factam ; ultra relatum in actis ilio die nihil; postero die, id est Kal. Mart., Munatium in condone exposuisse populo, quae pridie acta erant in senatu,

in qua

contionc haec dixit ad verbum: ' Q. Hortensius dixisse, ut 15 extra ordinem quaereretur apud quaestorem: aestimare futurum, ut,

ASCONIVS.

SCHOLIA

BOBIENSIA

23

cum pusillum [d]edisset dulcedinis, largiter acerbitatis devoraret: adversus hominem ingeniosum nostro ingenio usi sumus : invenimus Fufium, qui diceret 'Divide[ret]' ; reliquae parti[s] sententiae ego et Sallustius intercessimus'.

Haec contio, ut puto, explicat, et quid senatus decernere 20

voluerit et quis divisionem postulaverit et quis intercesserit et cur.

Illud

TOS meminisse non dubito per Q. Fufium ilio quoque tempore, quo de incesto P. Clodi actum est, factum, ne a senatu asperius decerneretur. 2 faci't (a del.) P, -ciat SM 3 corr. Man. | eae (ante si Man) ] cui St. (cui post si add. K-S.) ; aeque Bait., seel. Hau \ add. Man. \ corr. Bait. 4 corr. Lod. 5 qui id K-S. : quid S, qui PM \ fere adicClark: ferat adiutor y 6 enim Bait.-, eme (ve/ me) y | consurg- Man.: consul- y 8 Div- Man. : denique y ) add. Or. | corr. Becker 9 curaet-] curiositati Buech. 11 S. C. Man. : sic y 12 in om. SP1 13 add. K-S. 15 Quod Q. Bait. : q S, que M, (sscr. - Q •) P | Hortensius Bait.', -um y | corr. Bait. 16 corr. Man. | estimare (ext- M) y: aest^se^ K-S., exist- Buech., aestimaret Rinkes, exist- Clark | ut cum Poggio : utrum y 17 ded- PM, dix- S, corr. Momms. \ corr. Rinkes 18 nostro Buech.'. non y \ fusium y, corr. Man.; sic et infra 19 corr. Bait. I partis P, -tris (ex -tres) M, -ries S, corr. Man. | sententiae Bait.-, -iam y

BOB.

q Nimium * 6 * : ad versus propositione partis adversae

facta responsio est tenuiter et anguste.

Hoc enim probare conititur ilio

decreto senatus non factum Milonis praedamnatum, sed generaliter ipsam vim notatam, quae inter duos evenerat, ut remota faciendi causa facti tenus displicuerit senatui aliquid per vim inter cives esse commissum, 5 ita tarnen, ut non ademerit Miloni facultatem reddendae rationis, cur ab se facinus illud admissum sit.

Et hoc munit exemplis pluribus

eorum, quos ex usu rei publicae constabat occisos

+ et

nihilo minus

in [h]isdem caedibus vis exapropter neque tanta diis inmortalibus gratia haberi potest, quanta 1 0 habenda est, quod is cum ilio animo atque ingenio hac c civitate potissimum natus est, neque 4 moleste atque aegre ferri quam ferundum eum est [cum] eo morborum te movit* et in eodem tempore periit, cum et vobis et omnibus, qui hanc rem publicam salvam volunt, maxime vivo opus est, Quirites.' j Quoniam et augere poterat invidiam 15 Milonis et commendabilcm facere[m] memoriam P. Clodi Appiae viae mentio, in qua maiorum eius titulus eminebat, omnem hanc materiam cuiusdam taciti favoris defloravit orator, quasi ea non monumentum familiae suae P. Clodius habuerit, sed quoddam scelerum devorsorium, in qua occidisse Marcum etiam Papirium videbatur, equitem Romanum. 20 Eo scilicet tempore, quo decertatio ibidem ^inter^> Pompeianos et ipsius factionem commissa est, cum per fraudem emisisset e custodia Tigranis filium nuper ex Armenia per Cti. Pompeium sorte[m] captivitatis abductum eique potestatem discedendi liberam permisisse^0>, videtur e numero Pompeianorum M. Papirius emptus. z Moventer hoc 25 exemplo utitur nec sine aculeis invi