Divan [2 ed.] 9786053140504

Citation preview

Fuzuli

Hayatı hakkında ayrıntılı bilgi yoktur. Asıl adının Mehmed, babasının adının Sü­ leyman olduğu bilinmektedir. Fuzwi-yi Bağdadi adıyla tanındığı için onun Bağdat doğumlu olduğunu söyleyenler varsa da, Bağdat dışında bir yerde doğmuş olması daha akla yatkındır. Doğum tarihi de kesin olarak bilinmemektedir. 1480 veya daha sonraki yıllarda doğduğu tahmin edilmektedir. Irak-ı Arab denilen bölgede yaşayan Bayat Türkmenlerindendir. Şairin tahsili hakkında verilen bilgilere de fazla güvenilemez. Arapça ve Farsçayı çok iyi derecede öğrenmiştir. Öte yandan, devrinde geçerli ilimlere vakıf olduğu anlaşıl­ maktadır. Şiirde Habibi adlı Azeri şairin etkisi altında kalan Fuzwi, şairliğinin ilk yıllarında Safevilerin Bağdat Valisi İbrahim Han'ı övmüştür. 1534 yılında Bağdat'ın Osmanlı yönetimine geçmesinden sonra Kanuni'yi, sadrazamı ve bazı devlet büyüklerini öven şiirler yazarak hami edinmeye çalışmıştır. Kanuni'nin emriyle vakıf maaşına bağla­ nan şair, kendisine daimi bir hami bulamamıştır. Hayatını Kerbela, Hille, Necef ve Bağdat'ta geçiren Fuzuli 1556 yılında Bağdat ve ci­ varında başgösteren veba salgını sırasında vefat etmiştir. Fuzwi'nin Şiiliği, Sünniliği, Hurufiliği hakkındaki tartışmalardan bir sonuç çıkarmak zordur. Onun bu mezheplere eşit mesafede duran, alim, samimi, sufimeşrep bir şair olduğunu söylemek mümkündür. Şiirde onu ulaştığı yüksek makama getiren şey coşkusu, samimiliği, dildeki sadeliği ve ifade gücüdür. Üç dilde şiir yazabilen Fuzuli henüz hayattayken geniş bir coğrafyada tanınır hale gelmiştir. Şiirlerinde Osmanlı Türkçesi ile Azeri Türkçesi harmanlanmış­ tır. Fuzuli kasidelerinde şiir sanatlarını ustalıkla uygulayan, tumturaklı ifadelere sahip bir şairdir. Gazellerinde de lirik, alim bir şair olarak karşımıza çıkar. Mecazi aşk ile ilahi aşkı şiirlerinde başarıyla kullanmıştır. Fuzfıli'nin Başlıca Eserleri: Türkçe eserleri: Divan, Leyla vü Mecnun mesnevisi; Beng ü Bade [Afyon ile Şarap, 440 beyit]; Hadis-i Erbain [Kırk Hadis] çevirisi; Hadikatü's-süeda [Kutlular Bahçesi]. Farsça eserleri: Divan, Heft Cam [Yedi Kadeh] adlı sakiname, Enisü'l-kalb [Kalbin Dostu] adlı kaside, Rind ü Zahid, Sıhhat u Maraz [Hüsn ü Aşk]. Arapça eserleri: Divan, Matla'u'l-i'tikad [İtikadın Doğuş Yeri].

Mehmet Kanar

Prof. br. Mehmet Kanar 1954 yılında Konya'da doğdu. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi'nde Doğu Dilleri ve Türkoloji eğitimi aldı. Aynı Fakültenin Doğu Dilleri ve Edebiyatları Bölümü'nde akademik kariyer yaptı. 2007 yılından bu yana Yeditepe Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü'nde öğretim görevlisi olarak ders vermeyi sürdürüyor. Mehmet Kanar'ın gramer, sözlük, tenkidli neşir, dil öğretim seti, araştır­ ma, sadeleştirme, çeviri, öyküleştirme çalışmaları çeşitli yayınevleri tarafından ya­ yımlanmıştır. Sadi-i Şiraz!, Şeyhi, Golamriza E'vani, Muhammed-i İsti'lami, Sadık Hidayet, Samed Behrengi, Franz Babinger, F.W. Hasluck ve Helmut Ritter, Mehmet Kanar'ın Türkçe'ye kazandırdığı klasik ve modern şair ve yazarlar arasındadır. Mehmet Kanar'ın yayınevimizden yayımlanan kitapları: Mevlana, Mesnevi; Hafız-ı Şiraz!, Divan; Feridüddin Attar, Esrarname ve İlahiname; Fahreddin Es'ad-i Gorgani, Vis ile Ramin; Sohrab Sepehri, Sekiz Kitap; Sadık Hidayet, Kör Baykuş; Ali Muhammed-i Efgan!, Ahu Hanım'ın Kocası; Mehmet Rauf, Eylül; Ah­ med Şamlu, Yüreğimin Kışlarında (Bütün Şiirleri); Sadi-i Şirazi, Gülistan; Baki, Divan.

Fuzuli

Divan

Ayrıntı: 943 Şiir Dizisi: 6 Divan

Fuzuli Hazırlayan, Sadeleştiren, Manzum Çeviren

Mehmet Kanar Bu çevirinin tüm yayım hakları Ayrıntı Yayınları'na aittir. Kapak Tasarımı

Petek Yılmaz Kapak Düzeni

Gökçe Alper Yayıma Hazırlık ve Uygulama

Ahmet Çelik, Levent Turhan Gümüş, Hediye Gümen Baskı

Ali Laçin - Barış Matbaa - Mücellit Davutpaşa Cad. Güven San. Sit. C Blok No. 286 Topkapı /Zeytinburnu - İstanbul - Tel. 0212 567 11 00 Sertifika No: 33ı60

Birinci Basım: İstanbul, Kasım 2015 İkinci Basım: İstanbul, Eylül 2019 Baskı Adedi 2000 ISBN 978-605-3ı4-050-4 Sertifika No.: ı0704

AYRINTI YAYINLARI Basım Dağıtım San. ve Tic. A.Ş. Hobyar Malı. Cemal Nadir Sok. No.:3 Cağaloğlu - İstanbul Tel.: (02ı2) 5ı2 ıs oo Faks: (02ı2) sı2 ıs ıı www .ayrintiyayinlari.com. tr & [email protected]. tr

W'twitter.com/ayrintiyayinevi

IJ facebook.com/ayrintiyayinevi � instagram.com/ayrintiyayinlari

Fuzuli

Divan

Hazırlayan, Sadeleştiren, Manzum Çeviren: Mehmet Kanar

Sunuş

Bir şairin mürettep divanında, gelenekselleşmiş sıraya uyulur. Kasidelerle başlar, gazellerle devam eder. Ancak, kasideler genel olarak bir devlet büyüğünü veya herhangi birini övmek, karşılı­ ğında geçimlik para vb. şeyler elde etmek amacıyla yazıldığından şairin duygu dünyasını, şiir anlayışını yansıtmayabilir. Bu yüzden divanlarda kasidelerin diğer şiirlerden ayrı değerlendirilmesinde fayda vardır. Sunulan Fuzılli Divanı, tenkidli metin neşri çalışması değil­ dir. Türk edebiyatının fikrimce en büyük şairinin şiir dünyası­ nın daha iyi anlaşılması amacıyla hazırlanmıştır. Bu yüzden tam transkripsiyon alfabesi kullanılmaktan kaçınılmış, sadece "hı" harfinin altına çizgi konulmuş (b), naza! nunlar "ii" şeklinde gös­ terilmiştir. Şiirler sadeleştirilirken 1 . gazelden 204. gazele kadar nesren sadeleştirme yapılmıştır. Şairin kullandığı mazmunların, kav­ ramların daha iyi anlaşılması amaçlanmıştır. 205. gazelden iti­ baren mümkün olduğunca kafiye tutturularak serbest nazım tar­ zında çeviri yapılmıştır. Şiirler numaralandırılarak vezinleri de yazılmıştır. Şiirlerin çevrimyazısında dönem ve coğrafya dikkate alınarak Fuzuli'nin dili mümkün olduğu kadar yansıtilmaya çalışılmış, Ali Nihad Tarlan'ın Fuzuli Divanı Şerhi" ile Abdülbaki Gölpınarlı'nın

•

7. Basım, Akçağ Basım Yayın, Ankara, 2013, 720 sayfa. 9

Fuzuli Divanı' adlı kitaplarından; el yazması ve matbu eserler­ den", Hüseyinzade Muhammed Sadik'ın Fuzuli Divanı ile web sitesindeki"' bilgi ve belgelerden yararlanılmıştır. Son olarak, kasidelerin içinde ayrı bir yere sahip olan Su Kasi­ desi'ne yer verilmiştir. Metin kısmından sonra; Fuzwi'nin birkaç anlamda kullandı­ ğı kelimeler, bunların arka planları ve yapıldığı göndermeler bir sözlük düzeninde verilmiştir. Fuzuli ve eserleri hakkında daha geniş bilgi ve bibliyografya için Abdülkadir Karahan'ın Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklo­ pedisi ndeki Fuzuli maddesine"" ve tarafımızca yayımlanmış Do­ ğubilimciler""' çalışmasına bakılmalıdır. '

Bu çalışmanın yararlı olmasını dilerim. Prof. Dr. Mehmet Kanar

* Önsöz, Gazeller, Terkipler, Kıt'filar, Rubailer, Lügatçe, İndeks, Fihrist; 2. Basım, İn­ kılap Kitabevi, İstanbul, 1961, 234 sayfa. **Fuzuli Divanı, Bulak, 1254 hicri kameri. *** www.duzgun.ir, Düzgün Sevenler Sitesi Dustdaran-i Doktur Huseyn Muhammed­ zade Sadik. **** DİA, XIII/240-246. ***** AKMED, CD-Kitap. -

Yayımcının Notu: Prof. Dr. Mehmet Kanar'a şu adreslerden ulaşabilirsiniz: [email protected], [email protected]. 10

Gazeller

Gazel 1

Fdilatün Fdilatün Fdilatün Failün

Kad enare'l-'ışku li'l-'uşşaki minhace'l-hüda Sfılik-i rah-ı hakikat ışka eyler iktida Işkdur ol neş'e-yi kamil kim andandur müdam Meyde teşvir-i hararet, neyde te'sir-i sada Vadi-yi vahdet hakikatde makam-ı ışkdur Kim müşabbas olmaz ol vadide sultandan geda Eylemez balvetseray-ı sırr-ı vahdet mahremi Aşıkı ma'şukdan, ma'şllku aşıkdan cüda Ey ki ehl-i ışka söylersen melamet, terkin it. Söyle kim mümkin midür tağyir takdir-i I:;Iüda? Işk kilki çekdi bat levh-i vücud-i aşıka Kim ola sabit Hak isbatında nefy-i maada Ey Fuzuli! İntihasız zevk buldun ışkdan Beyledir her iş ki Hak adiyle kılsan ihtida Gazel2

Mef'ulü Failatü Mefailü Fdilün Yfı men ehate 'ilmuke'l-eşyae kulleha

Ne ihtida safta mutasavver, ne intiha

Kim virse can yolunda, bulur bak-i makdemüft Guya ki bak-i rahuftadur nakd-i can beha Sensen kılan mezahir-i ümmid ü bim idüb Musini ilm genci, asasını ejdeha Senden bulubdur Ahmed-i Mürsel makam-ı kurb Tahsin-i ya vu sin ile teşrif-i ta vu ha Ya'kub'da nişane-yi şevkuft gam u elem YUsuf'da neşe-yi nazaruft behcet ü biha Bulmazdı kahruft açmasa ban-ı siyasetin He! min mezid lokmasına duzeb iştiha Yarab bela-yı kayda Fuzuli esirdür Ol bidili bu dam-ı küduretden it reha 12

Gazel 1

Aşk aşıklara hidayet y0lunu aydınlattı. Hakikat yolunda giden kişi aşka uyar. Aşk dediğin tam anlamıyla bir neşedir. Şaraptaki sıcaklık, neydeki etkili ses sürekli ondan kaynaklanır. Aslına bakılırsa vahdet vadisi denilen şey aşk makamıdır. Bu vadide sultan ile yoksul birbirinden ayrılamaz. Vahdet sırrının o başbaşa kalınan sarayının mahremi olan kişi aşığı maşuktan, maşuğu da aşıktan ayırmaz. Aşıkları kınayıp duran sen! Terk et kınamayı. Tanrı'nın takdirini değiştirmek mümkün mü? Söyle haydi. Tanrı'nın varlığını kanıtlamak ve Tanrı dışında her şeyin fani olduğunu tespit etmek için aşk kalemi aşığın varlık levhasının üstüne bir çizgi çekiverdi. Fuzuli! Aşık olarak sonsuz zevke eriştin. Tanrı adıyla hangi işe başlarsan, işte böyle zevk alırsın. Gazel2

Ey ilmi her şeyi kavrayan Tanrım! Senin ne başın ne sonun tasavvur edilebilir. Kim yolunda can verse, bastığın yerin toprağına erişir. Yolunun toprağına erişmenin bedeli olarak can akçesi verilir. Musayı ilim hazinesi yapan, onun asasını ejderhaya dönüştüren sensin. Böylelikle.ilim hazinesi umut mazharı, yılana dönüşen asa da korku mazharı oldu. Yasin ve Taha surelerinde de belirtildiği gibi Resul'ün, adı övülmüş Muhammed sana yakınlık makamına erişti. Sana duyulan şevkin belirtisi Yakup Peygamberae gam ve elemle, sana bakışın verdiği neşe Yusuf peygamberde güzellikle kendini gösterir. Senin kahrın ceza sofrasını açmasaydı, cehennem "He! min mezid" lokmasına karşı iştahlanmazdı. Tanrım, Fuzuli dünya işlerinin belasına düşmüş, esir olmuştur. Gönlünü kaybetmiş bu aşığını bulanıklık tuzağından kurtar. 13

Gazel 3

Mef'ulü Fdilıltü Mefılilü Fdilün

Yarab hemişe lutfunu it rehnüma mafta Gösterme ol tariki ki yetmez safta, mafta Kat' eyle aşinalığum andan ki gayrdur Ancak öz aşinalaruft it aşina maiia Bir yirde sabit it kadem-i i'tibarumı Kim rehber-i şeriat ola mukteda mafta Yob mende bir amel safta şayeste ah eger A'malüme göre vire adlün ceza mafta ijavf ü batarda muztaribem, var ümid kim Lutfuft vire beşaret-i afv ü ata maiia Men bilmezem maiia gereğin, sen hakimsen Men' eyle, virme her ne gerekmez safta, mafta Oldur mafta murad ki oldur safta murad Haşa ki senden özge ola müddea mafta! Habs-i hevada koyma Fuzwisıfat esir Yarab hidayet eyle tarik-i fena mafta Gazel 4

Mefılilün Mefılilün Mefılilün Mefılilün

Zihi zatuft nihan u ol nihandan masiva peyda Bihar-ı sun'ufta emvac peyda, ka'r napeyda Bülend ü pest-i alem şahid-i feyz-i vücuduftdur Değül bihude olmak yoğ iken arz u sema peyda Kemal-i hikmetüft ızhar-ı kudret kılmağa itmiş Gubar-ı tireden ayine-yi gitinüma peyda Demadem aks alur mir'at-ı alem kalır u lutfuftdan Anıftçün geh küduret zahir eyler geh safa peyda Gehi toprağa eyler hikmetüfi min mehlika pinhan Gehi sun'un kılur toprağdan min mehlika peyda Cihan ehline ta esrar-ı ilmüfi kalmaya mabfı Kılubdur hikmetüfi küffar içinde enbiya peyda Nisar-ı şefkatüfidür kim ola ızhar-ı hamdüiiçün Fuzuli tire tab'ından kelam-ı canfeza peyda 14

Gazel 3

Tanrım, lutfunu daime benim rehberim et. Sana götürmeyen yolu bana gösterme. Yabancılarla olan tanışıklığımı sonlandır; senin öz aşinalarım bana aşina kıl. Benim itibar adımlarımın bir yerde sabit olmasını sağla. Uyacağım rehber şeriat rehberi olsun. Senin adaletin benim amellerime bakıp ceza verecekse, ne yazık ki benim sana yaraşan bir amelim yok. ·

Korkular, tehlikeler içinde çırpınıyorum. Yine de lutfunun bana af ve bağış müjdesi vermesini umuyorum. Ben bana gereken şeylerin ne olduğunu bilemiyorum. Sen hikmet sahibi Yüce Tanrı'sın. Sana gerekmeyen şeyleri bana da verme, buna engel ol. Senin muradın neyse,'benim de muradım odur. Senin dışında bir dileğimin olması söz konusu bile olamaz, haşa. Beni Fuzuli gibi nefsin isteklerine hapsolmanın esiri haline getirme. Yarabbi, sende yok olma yolunu göster bana. Gazel4

Zatın nasıl da gizli, ama o gizliden tüm varlıklar ortaya çıkmış. Yaratış denizlerinin dalgaları görünüyor ama bu denizlerin dibi görünmüyor. Alemin yüksek yerleri, alçak yerleri, tümü senin varlığının feyzine tanıktır. Daha yeryüzü ile gökyüzü yok iken var olmak boşuna değildir. Hikmetindeki o mükemmellik yok mu; kudretini göstermek için koyu renkli bir tozdan dünyayı gösteren ayna ortaya çıkarmış. Şu alem denilen ayna senin kahrını ve lutfunu yansıtır durur. Bu yüzden bazen bulanık bazen parlak görünür. Senin hikmetin bazen bin ay yüzlü dilberi toprağın altına saklar. Bazen de yaratış gücün topraktan bin ay yüzlü dilber çıkarır. İnsanlar senin ilminin sırlarından uzak kalmasın diye hikmetin kafirlerin içinde peygamberler çıkarır. Sen bize şefkatini saçıyorsun. Buna hamdetmek amacıyla Fuzuli içi kararmış şairlik gücüyle cana can katan sözler ediyor. 15

Gazel 5

Fılilıltün Feilıltün Feilıltün Feilün

Aşrakat min feleki'l-behceti şemsen ve beha Mele'e'l-alemu nuren ve suru.ren ve beha Çıbdı bir gün ki ziyasında temami-yi rüsül Oldu mahv eyle ki burşid şuaında Süha Oldu bazar-ı cihan revnakı bir dürr-i yetim Ki değili iki cihan hasılı ol dürre beha Rütbe-yi hikınet-i mi'rac-ı kemaline göre Hükema fırkası dun, felsefe cem'i süfeha Müntehi-yi marifeti hal diliyle daim Kılur ehl-i Haka esrar-ı hakikat inha Nice takrir ideyüm vasfını bir şahuft kim Afta vassaf ola Yasin ü mu'arrif Taha Ey Fuzuli reh-i şer' ini dut ol rahberün Bu tarik ile dalaletden özün eyle reha Gazel6

Fılilıltün Fılilıltün Fılilıltün Fılilün

Ey olub mi'rac bürhan-i ulüvv-i şan safta Yire inmiş gökden istikbal içün Kur'an safta Hin-i davi-yi nübüvvet müddei ilzamına Cahil iken il, senüft ilmüft yiter bürhan safta Kilk-i hükınüfı çekdi harf-i sair-i edyana bat Hükın isbat itdi nefy-i sfü-i edyan safta Baki-yi mu'ciz ne hacet din-i Hak isbatına? Alem içre mu'ciz-i baki yiter Kur'an safta Vasf-ı Cibril-i Emin itmiş kabw-i bidmetüft Sırr-ı Hak keşfine anınla yetüb ferman safta Sensen ol batem ki refitmiş cemi' -i batemi ljatem-i hükın-i risalet dapşurup devran safta Ol kadar zevk-i şefa'at cevher-i zatuftda var Kim gelür arz-ı bata manide yüz ihsan safta 16

Gazel5

Güzellik göğünde bir güneş doğdu. Alem nurla, sevinçle, güzellikle doldu.

Öyle bir güneş doğdu ki onun ışığında, Süha yıldızının Güneş ışığında görünmez olması gibi bütün resfiller görünmez oldu. Dünya pazarı eşi bulunmaz öyle bir inciyle canlandı ki iki dünyanın kazancı o incinin bedelini karşılayamaz. Onun olgunluk miracının hikmet derecesi yanında hakimler topluluğu aşağıda kalır, bütün felsefeciler de sefihtir. Onun marifet öğretmeni hal diliyle sürekli olarak erenlere hakikat sırlarını öğretir. Öyle bir şahın özelliklerini nasıl söyleyeyim? Yasin suresi onun vasıflarını sayar döker, Taha suresi onu tanıtır. Fuzfili! O rehberin şeriat yolundan git. Bu yola girerek kendini sapkınlıktan kurtar. Gazel6

Peygamberim! Miraç senin şanının yüceliğinin kanıtı olmuş. Kur'an seni karşılamak için gökten yere inmiş. iddiacıyı susturmak için, peygamberliğini ilan ettiğinde, başkalarının cehaleti karşısında senin ilmin senin kanıtın olarak yeterliydi. Hükmünün kalemi diğer dinlerin harfi üstüne bir çizgi çekti. Hükmün diğer dinlerin geçersizliğini sana kanıtladı. Hak dinini ispat etmek için kalıcı mucizeler göstermeye ne gerek var? Alemde kalıcı mucize olarak Kur'an sana yeter. Emin Cebrail sana hizmet etmeyi kabul etmiş. Hak sırlarının keşfi için sana onun aracılığıyla ferman gelmiş. Devran sana resUllük hükmünün yüzüğünü vermiş. Bu yüzük sayesinde bütün yüzükler hükümsüz kalmış. İşte o yüzük sensin. Zatının cevherinde o kadar çok şefaatçi olma zevki var ki mana aleminde sana yüz ihsan hatasını sunmaya gelir. 17

Mah-ı nevdür yob.sa sen kıldukda seyr-i asüman Kaldırub barmalJ. getürmiş asuman iman safıa

Ya Nebi lutfufı Fuzuli'den kem itme ol zeman Kim olur teslim miftah-ı der-i gufran safıa Gazel 7 Failatün Failatün Failatün Failün

Karger düşmez lJ.adeng-i ta'ne-yi düşmen mafıa Kesret-i peykanufı itmişdür demürden ten mafıa Ol menem seng-i melametden kim alub çevremi Oldu zencir-i cünun bir kal'a-yı ahen mafıa Andanam rüsva ki seylab-ı sirişküm çak idüb Zab.m-i tigufı kanı geydürdükçe pirahen mafıa Dembedem şem'-i cemalüfıden münevver olmasa Ey gözüm nuru! Gerekmez dide-yi rılşen mafıa Hiç meskende kararum yolJ.durur ol zevkden Kim kaçan hak-i ser-i kılyufı ola mesken mafıa Başda bir serv-i semenber vaslınufı sevdası var Sud kılmaz bağban nezzare-yi gülşen mafıa Ey Fuzı'.'ıli odlara yansun bisat-ı saltanat Yigdür andan Hak bilür bir gı'.'ışe-yi külb.an mafıa

18

Sen gökyüzünde seyrederken görünen hilal miydi yoksa gökyüzü parmağını kaldırıp sana iman mı etmişti? Sevgili Peygamberim; bağışlama k!J.pısının anahtarı sana teslim edildiğinde Fuzuli