Derolok Acoli - Acoli: Ngat Mucoyo 1920287590, 9781920287597

Citation preview

The University of lowa Libranes

O! is

858 063 2821

Acoli — Acoli

Ngat mucoyo

ACIRO GRACE OTTO

The Centre for Advanced Studies of African Society (CASAS) P.O. Box 359 Rondebosch, 7701

Cape Town South Africa www.casas.co.za

© The Author

First published 2013

ISBN No. 978-1-920287-59-7

All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording, or otherwise, without prior permission of the copyright holder.

This publication was produced with the generous support of Norad

‘es Soul.

iy ar Ro

9013 Pwoc Jo ma gurudu ki nyayo derolok man obedo lodito me

Centre

for Advanced

Society (CASAS).

gitimo

Studies

of African

Man tye i kin tic mapol ma

me dongo leb ma patpat i lobo Afrika.

CASAS bimede ki nyayo buk mabeco ma kit man i lobo Afrika lung.

Lodiro

me

leb ma

patpat i Uganda

gimede ki

nyanyo buk mabeco i lebgi ma calo yo acel me weko lebgi odong. I buk man, tic pa Sr. Aciro Grace tye calo caden madit me tic pa CASAS pi lobo Afrika. Watye ki gen ni derolok man bikonyo

anywali me kom kareni ki anywali me anyim, dok

bene bimedo rwon me leb Acoli ki leb mukene ducu ma i Uganda wa i Afrika. Kwesi Kwaa Prah Ladit me CASAS

Pwoc Mukene

Jo ma acano nying-gi ping kany okonyo matek me miyo derolok man

katto maber:

Ladit Godman

Okonye ma onongo obedo lapwony madit me Lwo i Makerere University, Institute of Languages, en bene pwonyo kit me coyo derolok dok bene ocoyo

derolok ki buk tekwaro

ngec Lango. Me

Ladit

Dwe,

Ponsiano

Nyero

lapwony

aryo macon

madong oywe woko ki pwony, en bene otiyo tic me rotto gang pwonye, dok en obedo dano acel i

kin jo ma gumiyo tam ni myero gipwony leb me paco i Government White Paper. Nyeri loko leb Acoli maber adada dok bene ocoyo buk mapol macimo

kit me pwonyo

leb Acoli i cukul me

puramari. Me adek acwalo pwoc bot Rwot Justo Obita ladit kaka me Koch i Acoli, dano ma giworo

dok ngeyo coyo ki lokko leb Acoli maber atika.

Wiya pe wil ki Ladit Justo Olula, ladit Acoli ,

opwonyo

ci oweko

pwony,

kwiri matek i leb

Acoli. En bene obedo dano acel i kin dano ma okonyo

Odongo

i coyo

Nyig Kwayilok Acoli,

(1996) dok obedo tye i kin lugony Acoli Bible. Mukene

obedo

Ladit

John

Bosco

Komakec,

lapwony pa lupwonye dini ma ngeyo leb Acoli

dh

Ngat

mukene

ma

pire tek aye

ladit

Agustino Anywar ma omina nying dwer acel acel

me mwaka. Lyeli Rev. Fr. Dr. V. Opoka, Capt Lil: ma ogonyo buk mapol me lega i leb Acoli. Fr. Sebastian Odongo ma ocoyo An Acoli ma Lakristo (2000), Abalo pa Anga? (2004), Cik Kwaro Acoli

(2005) dok okonya

bene ki tam

mapol.

Ngat

mukene aye Ladit Levy Arweny, lapwony macon, lamema me lutela pa Acoli. Makato ducu, amito pwoyo lupwonye madongo aryo magi: Mateo Otto

a

a

GP

PO

NON,

The University of lowa Libranes

SI ANANG

AE

E

a

AA

a aa A

ee

|

Abim

ki

Carolina

Akello

Otto

ma

gubedo

lupwonye na me acel me leb Acholi ma an pud latin matidi.

1.1 Leb Acoli Leb Acoli obedo leb acel ikin leb mapatpat ma

gilwongo ki nying me Nilotik ma nonge i Uganda. Leb me Nilotik giloko i tung ping me Sudan, tung malo me Uganda, i tung ping ma nonge inget nam

me Victoria i Kenya ki Tanzania ki bene tung malo ma dok tung kide me Kongo. Ikin gi tye leb magi:

Acoli,

Jopadhola,

Lango,

Kumam

Alur,

ki

Jalwo

Labwor,

me

Chope,

Kenya

ki

Tanzania. Derolok magicoyo i leb magi tye manok

tutwal. Lok kom gurama ki buk mukene ma tye i leb magi obedo pa: Crazzolara, J.P. (1955): A Study of the Acooli Language. Ukoko, J., Knappert

J, &

Van

Spaandonck,

Dictionnaire Dho Alur.

M.

(1964):

Essai

De

Odongo, C.A.A. (1996):

Nyig Kwayilok Acoli. Capen, Carole A. (1998): Bilingual

Dholuo-English

Dictionary.

Mechthild, (1999), Anywa-English Anywa

dictionary.

Odonga,

English Dictionary. Clarke, G.

mda (1999)

A.

Reh,

and English(2005):

Lwo-

A (Compiled n.d)

to Luo-English Dictionary. Malo, S.

Jaluo.

Nairobi

(Individual

initiative).

Odaga, A. B. (2004) Dholuo English Dictionary. Derolok man

cobo miti pa dano mapol: lutino

kwan me puramari ki me cinia wa ki lupwonye gi,

lutino

kwan

ma

gitye

ka kwanno

me

bedo

lupwonye ki dano mukene me gangkwan madito, lurani nyo dano mogo matiyo tic me kubbo lok ki dano weng mamito yubbu leb Acoli gi.

1.2 Dano me lobo Acoli Acoli oaa ikom dano ma loko leb Lwo ma gitamo ni guaa ki ka ma yang gin gubedo iye wa con i

twok ping me Bar-el-Ghazel ma nonge i tung ping me lobo Sudan ci dong guoo gucako bedo i dictrik me

Amuru,

Agago.

Gulu,

Kit ma

Kitgum,

Lamwo,

Girling (1960:11)

Pader

waco

ki

kwede

“Acholi tyen lokke ni lobo, dano ki leb ma dano me lobo Acoli loko.” Nying Acoli yam con jo Arab lwongo “Shiluk” , muni Biritic lacen gubatija ni Acholi kit ma tye gicoyo kwede i buk mapol. Crazzolara,

(1954: xiii) waco

ni Acoli gitwero

mokko ne ni en obedo leb macung calo guti me leb Lwo weng ma i Uganda pien en odongo kato leb Lwo

mukene

weng

dok bene

pi kit magitiyo

kwede i gang kwan mapol i tung malo me Uganda.

i) Lajwik ma i Derolok man Nying

Lok ma cung ka nying

lok tim Lok ma jenge ikom nying, pe twero cung kene

kk

Lok ma cimo tye pa gin mo kaka

mo lk

Lakub kin lok

Lamed lok i kom tim Lok ma miyo ngeng Lapeny

Lok ma konyo tim Inj

Lok ma nyutu gin mo nyo jami

mogo Ink

Lanyut gin ma cung ka nying

pal

Lok ma cung i kom nying dok

nyutu ni ngat moni tye won

gin

moni pkn

Peny i kom gin ma cung ka nying

pak

Lok ma cung ka nying gin pa ngat

mo tk

Tim ma cung kene ma pe kato i

kom gin mo

tkk

Tim nyo lok ma kato i kom gin mo

tn

Lok ma gitiyo kwede ka ka nying

tlk

Tim ma nyutu gin ma lalok/lolok timo i kome/komgi keken-gi Lok ma gitiyo kwede me peny

Lok ma nyutu dano nyo lok mo Miyo cik ki twero Lok ma cung labongo nyutu kare, gin mo nyo ngat mo

Ipl

Lapeny i kom lok ma pe twero

cung kene

Ip.lm

Lapeny i kom lamed lok

kd.nym

Lok ma cung i nyim lok ma nyutu dano nyo gin mo

pal.nge

Lok ma cung i nge lok ma pe twero

NBST, AB FEN ET ee ee

cung kene kd.nge

Lok ma cung i nge lok ma nyutu

dano nyo gin mo cml.nge

Lok ma cimo lok ma pe twero cung kene ki i ngeye

ng.lm

Lok ma miyo peny i kom lamed

ng.l

Lok ma miyo peny i kom lok ma

jenge i kom nying Injlm

Lacim lok i kom lamed

pa

Lok ma nyutu ni gin moni pa ngadi

ld

Lok ki dwon me peny, gero, dic, lamed, kare, kmk

Pol

Ken Dano Lanyut lok i kom gin mo nyo ngat

mo Lok ma girwako i kin lok Lok ma cung i nyim lawote

Lok ma bino i nge lok Lok ma girwako i dye lok

Lok macek Lajwik

Peke Carolok

Ki mukene rrk

Rom rom ki

Kicel-kicel lap

Lapor

10

Ir

Leb rok

nlk

Nying lok kikome

Kit ma gitiyo kwede Pot waraga

ARABIC ALUR ENG

ENGLISH KISWAHILI

NGKARIMOJONG LATIN LANGO LUGANDA LUGBARATI RUNYORO

ii) Alama / Lanyut magitiyo kwedgi i Derolok

man -

nen dok nyuto lok ma gonye

marom. !

lok ngeng. ton, me nyutu agikki pa lok.

;

lagwel, nyutu ni lok pud pe otum.

kolon, me ryeyo lok mapol. ;

nucu kolon, nyutu ni lok pe otum.

?

alama peny. ton ma nyutu ni lok omedde ento pe kicoyo ducu.

/

lapyel; me poko kin nyig lok ma kitwero tic kwede marom. nyutu dwon ma lamal, lap. [bic].

nyutu dwon ma lapiny, lap. [mola]. nyutu dwon ma lamal ki ma lapiny,

lap. [acaa].

nyutu dwon ma lapiny ki ma lamal, lap. [abii]. atero; nyutu lok ma atero tye ka cimo.

me nyuto leb ma nyig lok moni oaa iyee.

rom ki, nyutu ni lok moni rom ki lawote.

cung kaka nyig lok ma gitye ka

me

nyutu lok ki kome

ma

ngati

owaco.

iii) Kit buraket ma gitiyo kwede i Derolok man

[]

nyutu dwon ma myero kilwong ki lok ma i iye.

( )

me

miyo

nyig

lok

mukene

ma

twero leyo ka-wang ma gitye ka gonyo

Kit ma Derolok man ocone kwede Ngec ma atiyo kwede i Derolok man pe arayo ki kin dano ma gang, ento buk aryo: A study of the Acooli Language (1955) ki Nyig Kwayilok Acoli

(1996) en ma atiyo kwedgi macalo guti ma pigi tek me yenyo ngec magi. Kit ma leb lokke kwede motmot ni, pol nyig lok ma tye i buk aryo magi pe abalo kit ma gitye kwede ento amedo mogo iye. Nyig lok mukene omedde ikare me coc pien nyig lok mogo manyen okatto dok gimedde i kom leb Acoli. Kit ma giyubu ki Dero lok man lubu kit ma gicoyo kwede dero lok i wii lobo.

I derolok man

ea me miyo lagony lok weng ma aketo i leb Acoli, meddo ki lajwik lok weng. Pe jami mamitte

14

weng

i kom

nyig lok acel acel ma

odonyo

i

derolok man gimiyo, nyig lok mogo tye ki jami

mapol kato mukene pi kit ma nongo bene lok pol i komgi kwede. Labol, lok ma mako nying calo “abino” (agulu matidi mangute bor magigwoko ki moo yaa nyo ginyobo ki kongo) tye ki lok mapol i kome kato “abora” (ature me pii) kit ma kiporo

bado ping kany. abino' [abin6] n. 1) Agulu ma ngute onidde. la)

Agulu lapim kongo. Kongo lyel kipimo nyo kiporo

ki abino. Abora [abéra] n. Ature ma dongo i pii nyo ature

pii. Neno abora i wi pii mit mada.

“abino”

tye kilok magi i kome:

en nyig lok

kikome, kit dwon ma gilwongo kwede, kit ma lok

man obino kwede, nama ma nyutu jami mapatpat

ma en gonyo, lagony ki kome, kit me gonyo ne, ki labol ma nyutu kit ma gitiyo kwede. iv) Kit me tic ki Dero lok man

%

Nyig lok acel acel ma giketo i derolok man

tye ma

gilingo macol

bene gicano

malube

ki alpabet me

Acoli.

Nyig lok

mukene

tye ma kiketo makato tyen acel

woko kadi bed ni gitye i gurup acel me kwai nyig lok moni pien nongo lagony gi patpat. Labol: Adong,

[adon]

n. Nying ma gimiyo ki latin

nyako ma olubu (kor lotino rudi [Opiyo nyo Apiyo Jonyo latin jok nyo rut).

adong,

[adòn]

a. 1) Dongo ki cing. 2) Toro

ka mo pa ngat mo ki cing. 3) Dongo ngat mo ki adong me lweny.

Wonne

otoro kor minne ki

adong malit mada. adong; [addon]

n.l) Angul ngul ma dongo kaka 16

poyo ma bur ocang ki iye.2) Wang ret nyo bur ma

ocang ma wang mapol bedo yil. Nyako ma kome

ki adong myero pe otuc ite.

“Dwon me Iwongo nyig lok kiketo ki ingete kama alama me dwon tye iye ci dong lagony me lok nonge inge gin ma nyutu gurup me nyig lok, lap. adunu,

[àdúnù]

n. Gin ma poko remo ikom dano

nyo kama kwo aa iye (cwiny). Dano pe twero

kwo labongo adunu, ka adunu ocung dano too woko.

“Gin ma nyutu gurup me nyig lok kicoyo alenga kun nongo nen macol, ento lapor tye kicoyo alenga ento pe kilingo macol. Ka nyig lok moni tye ki lagony makato acel woko,

lagonye

mogo

mukene

matino

ginyutu ki nama mukene ite nyig lok man

ci dong lapor gimiyo inge lagony. Nama coc me Arab kitiyo kwede me ketto nama i

kom

tyen lok madongo

ento

tyen lok

matino giketo nukta me alapabet me nyuttu gi.

«eNyig lok ma giketo me agonya matye ki tyen lok mapol gigonyo malubu kit me gonyo

lok kikome ma nongo lagony ma pire tek kiketo nama acel, mapire tek lubu bedo nama aryo, malubu ne bedo tyen lok ma gitiyo kwede me nyuttu ka jami mogo ma giyero ci dong me agiki bedo tyen lok ma nyutu ngec ma olil. “eNyig lok ma tye ki lagony macal ki lawote, kiketogi cok kacel bene mogo gicimo me nenno ne ki mukene.

“4 Ka kit yo me coyone mukene tye, kiketo i agiki kun nongo tye gilingo macol. Ento,

ka nyig lok moni tye ki lagony makato acel, kit yo mukene me coyone bedo ni giketo cut cut inge kit me lwongo ne. Lap. ajwia

[ajwia]

nm. rom:

ajwiya.

1) Nota

kulu ma obedo pii-pii ma kama lum lot iye ikare

ducu. 2) Kacam pa dyangi ki lee mukene i oro.

“Ka inongo “rrk” tere ni “rom rom ki”

ki

“rom” ma nongo gilube aluba, tere ni rrk obedo nyig lok ma rom ki en nyig lok ma giketo ni, ento rom nyutu ni tyen lok magi ducu rom ento opokke kama nok ki kit me coyo ne. Lap.

alwaya

[alwaya]

n. Gin ma opeene. Okono

man-dyang obedo alwaya. Yago tye alwaya. rrk: acula. rom: alwoya.

19

Ka

giwaco ni “nen” tyen loke ni nyig lok man rom ki en ma giwaco ni i nen. Lap. celo; [celo]

tkk. nen: cedo.

«eNyig lok ma gikwayo akwaya kinyuto kama gikwayo ki iye ki bene leb ma gikwayo ki

iye dok kit mucake kwede gitito i agiki. Lap. cabun

[cabtn]

n. Gin mo ma giyubu ma gilutu i

pii ka kelo bwoyo; gitiyo kwede me lwoko kom, bongo

ki jami. An pe alwoko wanga ki cabun. Bongo ma gilwoko ki cabun nen leng. lr: . nlk: swabbun.

#Nyig lok ma ododde giketo ite lok tim madit ma oaa iye.

“#Carolok ma gimaro tic kwede tye gimiyo ite

lok tim madit i agikki gonyo lok kun nongo kicoyo ki nukta mapat.

20

“Pol nying ma ngene pe giketo, ento mogo

manok mamitoni gitit lok komgi tye ma giketo. Nying mukene dong ducu ki lagony

gi nonge i agikki me derolok man i cekcon ma tito ngec mapol i kom Acoli. “e Cwallo dano me nenno nyig lok mukene ma pore ki lawote, gitiyo kwede

me konyo

dano niang nyig lok mapol ma tye ki wat ikin-gi ki nyig lok man. Polkare ginyutu

nyig lok ma

tye ki lagony macal

nyo

lagony mapat ki nyig lok man. Lap. cet»

[cet]

n. Ringu pwun ma dugudugu i kin cong ki

opwuny. Dano mogo tye ki cet madongo. rrk:

gec/pwun. kigol [kigòl]

n. Aduku madit ma giyubo ki kedi me

gwoko gweni kacel i ot idyewor. Ngat mo okela

kigol eno. rrk: garagara.

21

< Nyig lok ma tye macol licuc i agikki nyutu nyig lok ma gimaro tic kwede kaka nyig lok ma giketo (nyig lok ma lagony gi rom). < Nyig lok ma giketo kun cone macal gimiyo

nama. “Nyig

lok ma

ni gipol

ka tye kanyuttu

ngeyogi tek calo “dako-mon,

lacoo-coo”

kmk. bene giketo. I kare mukene lok ma nyutu gin mapol kiketo inget en ma nyutu ka tye acel. Nyig lok ma ngene ka gipol gicoyogi kacel ki en manyutu ka tye acel ki ingeye.

«e Nyig lok nyo lok ma okubbe ma lok tye iye

giketo me acaki kun nongo wange tye ma rangine

olinge macol

ikin coc

ma

tye;

malubu ne ma kiguro i buraket ma obedo

22

gwicgwic en aye kit me lwongo nyig lok

man. Kit gurup ma nyig lok man nonge iye tye

ma giketo i leb Acoli. yo, w.

I agikki me buk man, inongo lok ma nongo gicoyo marom

ento pe gilwongo marom

dok tyen lokke bene mogo nongo pat, lok

ma tyen lokgi rom ki lok ma gipat pat.

Lok ma gimaro tic kwedgi ki lok ma wi dano tye ka wil pigi, gicoyogi dok kigonyo tyen-gi bene.

Lok ma gimedo ikom lok i acaki pa lok moni calo: a+, la-, li-, ka-, ki-, gi-, ma-,

kmk ki lok ma gimedo ikom lok me agikki calo: —na, -ni, -ne, -wa, -wu, -gi, -ta, -te, -ti,

kmk gicoyo manok ikin-gi macalo lanyut keken i buk man.

23

A-a [a] n. Nukta me acel me coc i leb Acoli.

a

a-

[a] k/pal. Lok ma nyutu gin ma ngat mo mito, waco

aa,

nyo timo. A-mito; a-maro; a-dagi. [44] ng. Nyutu ur, ngeng nyo yomcwiny. Aa! atimo ngo ma i daa kitman?. Aa! lotino pe kok?

gin mo

Kwero

lm.

matek.

wan

Aa!

pe

aa,

[aa]

aa;

wamito; Aa wek abed ki mega ni mot. [aa] tn. 1) Cakke, cako weko ka mo nyo cito woko ki i kabedo moni. Guaa ki i kulu. 2) Tuk woko calo

aa,

winyo ki dege. Amam oaa lawang acel ki i dyekal. (aa) tk. Cek maber pa gin apita i ngom ma gipito iye. Nyim aa maber ibot. rrk: ayo ».

aac

[aac]ng.

pe

abaa

Kwero

gin

mo

ki

gero.

Aac,

iyela!

[abaa] abaane,

n. Ngat ma onywala nyo wora (abaana, abaawa,

abaani,

kmk).

Abaana

kome

lit.

Abaa ocito Gulu. rrk: baba/wego.

ababa

[Ababa]

It. 1) Ngat ma ming. 2) Ngat ma pe

twero timo gin mo matir. 3) Ngat ma pe twero poko ikin ber ki rac pa gin mo. Pwonyo dano ma ababa tek mada. rrk: lapoya/latwo. abac abac [abac abac] lt. 1) Kom gin ma otamu tamu. Aneno dyel ma kome obedo abac abac. 2) Gin ma otono matar ki macol. 3) Dano ma pe gene. Dano ma obedo abac abac lokke pe genne. abaci

[abéci]

n. 1) Two nyac ma bucu wi dano woko.

2) Nyac ma ginongo nyo oaa ki Bunyoro. rom: abaji. abaji [àbáji] n. nen: abaci. abalo, [abalo] #. 1) Yee bal. rwoo, bwone, bako dog pi bal wek gitim kica. 2) Ngut pi bali. Ayee ni abalo, tima kica.

abalo, [abalo] n. Kit layata mo ma kodine dong orweny

woko (abalo layata). Layata abalo dong pe nonge i kare ni. kmgk: Leb macon. [abam] n. 1) Lobo ma gipamo calo meja nyo calo abam pem. 2) Kama oille malo pi cungu nyo pi keto gin mo. Rwot ocung iwi abam ka lok ki dano. 3) Kama giryeyo iye agulu. 24

abane

[abane]

lm.

1) Cawa aryo me

otyeno.

Lorema

gubino bota i abane. 2) Kato woko pa ngwen nongo kong kinino manok. Ngwen agoro mogo cwee abane.

| |

abangabanga

[abana-banò] n. Kit ngor nyo muranga

ma lak ikom cel. Abangabanga dek mamit mada. Gimaro pito abangabanga ite yat wek olak ikom cel.

abangbang

[aban-ban]

lt.

1)Ngat

2) Ngat ma wiye pe tiyo. Nen giwaci ikel pii ku? rrk: abinga.

abangcet

[abancet]

maro

cet.

obange. man,

n. 1) Otwongo ma pe tuk dok

abangcet neno rac. 2) Ngat ma timme pat ki pa dano makwiri nyo ngat ma ming.

abanni

bango

ma

abangbang

Otwongo

[abanni] n. 1) Ngat ma jok oyero. 2) Ngat ma

jok omako nyo opoto ikome. Ajwagi gin abanni. Abanni gidwong i kin gang. abarwic [abar-wic] n. 1) Arem ma mako ler wang ki wic. 2) Arem ma miyo remo woto ma goe litik-tik iwic. Abarwic miyo wic bedo pek ki um luk. (abarwic lela).

abelwinyo abelu

[abél-winyo] n. nen: belwinyo.

[abelu]

n. Two ma balo wic. Abelu mako dano

dok weko tam pa dano doko goro. rrk: apoya.

abembem madito.

[abem-bem] 2) Lodito

n. 1) Dano awora nyo dano tic ki

lodito

lobo.

Abembem

mapol tin gucito gang pa rwot.

abic

[abic] n. 1) Wel ma lubu angwen ento tye inyim

abicel. Abedo namba abic ikom dano mia acel. 2) Wel ma odiyo cing acel. Nyig cing dano tye abic. abicel [abicel] n. Wel ma bino inge abic ento tye inyim abiro. (abic ki acel). Abicel tye nucu pa apar wiye aryo. Mama omiyo buk abicel.

abii,

[abii] n. Lum ma mwotte tye, ngok, turu ki acil, ginyaro me umu wi ot nyo lum gedo. Abii ber me toto ot.

abii,

[abii] “kk. Lok piya nyo mone i kom lawoti.

abil

[abil]

#

1)Camo

nyo

mato

gin mo

manok.

25

2) Neno ka gin moni mit nyo ber me acama.

I yeng

ki abil. ci: Abil otyeko dero.

abila [abila] n. 1) Kama giworo iye jok kwaro nyo ka lega bot jok kwaro. 2) Kapwoc bot jok kwaro. Abila pa kwaro pire tek dok giworo.

abili

[abili]

n. Lagwok cik nyo polici. Acoli yang

gimaro tic abili mada. /r: . nlk: Polisi. abiling [abilin] n. Otwongo ma obedo alum alum, pe tuk, ditte wa cale rom ki bonyo. Abiling maro bedo i kom cel. abim

[abim]

n. Lee ma

obedo

calo ayom

ento kome

olikolik. Abim dwong i dog Karuma. rom: bim. abina [abinaé] n. Nying tipu moni ma giwaco ni obino ki kamukene (jok abina).

abinga

[abina]

n. Wek

tic abinga

obedi.

nen:

abangbang.

abino, [abino]

n. 1) Agulu matidi ma ngute onidde.

la) Agulu lapim kongo. giporo ki abino.

abino, [abino]

Kongo

n. Cere ngec ma

lyel gipimo

nyo

tye ikin kwaya,

kilwongo bene ni abino ngec. Abino ngec pire tek i kom dano. abino” [abino]n. Lakit kwayi rec ma nonge i nam

abinya

ma

dongo.

Nen:

bel”.

[abinya] n. 1) Jok ma bino atura. Lajok myelo

abinya. 2) Tic jok. 3) Tic lapiny piny. Ibedo myelo abinya ce ma iri kumanni? abiro

[abiro]

ka

n. Wel ma lubu abicel ento tye inyim

aboro. Abiro namba ma pire tek i baibul.

abit

[abit]

n. 1) Agwata matidi ma gimato ki kwete.

2) Otwong lamat kongo. Omat kwete gimaro abit. aboce

[aboce]

n.

1) Lakit

agaba

moni

ma

gicamo,

nywal ingom calo oyee nyo obato. 2) Agaba ma dongo ibunga nyo itim ata. Aboce gicamo ikare me kec.

aboda-wic [aboda-wic] n. 1) Gin ma wilo wi dano woko dwoko ka mukene. 2) Tam mapat ki ma mitte. 2) Pango wic ki lok mapat. Wek lok aboda wic ka dano mito lok mada.

26

abok [abok]

n. 1) Two amwoda ma tongo cong dano

woko. 2) Two ma mwodo em dano cakke ki ibam dok piny. Abok nyongo kom dano gengo dano wot. 3) Bedo ata ma pe itamo pi gin mo. rrk: nyong.

aboke

[aboke]

n. la) Ngor, lapena nyo muranga ma

dong okato kaka laligoligo. b) Ngor, lapena ki muranga ma dong onyak oteggi woko. Gilwongo lakit ngor man ni aboke pien dong oboke me cako two. 2) Dano ma tye ki del kom ma nen calo ocwe, iye otwak. abol [abol] /t. 1) Bedo mot ma kom okwe labongo peko mo nyo bedo mot ki yomcwiny wa ki kuc labongo lworo mo. Gunongo mutoka abol. 2) Bedo ki apoka poka i kom dano.

abolbol

[abol-bol]

n. Del ngut dyang ma lyere ki i

june gik i dog labana nyo lalelebo ngut dyang nyo gin ma olyere kit meno. Abolbol dyang bedo libalabala. abongwen [abonwén] n. 1) Wel ma lubu aboro ento tye inyim apar. 2) Adek wang adek. 3) Kwee coo kidek. Awilo ringu kilo abongwen. abor [àbór] n. 1) Bedo ki dako pa ngat mo nyo lacoo pa ngat mo nyo butu ki mon nyo ki coo mukene. 2) Kwo ma cik dagi ikin dano ducu. Tim abor tic macol. abora [ab6ra] n. Ature ma dongo i pii nyo ature pii. Neno abora iwi pii mit mada.

aboro

[aboro]

n. Wel ma lubu abiro ento tye inyim

abongwen. Angwen wang aryo bino aboro. Watye

wan aboro i ot kwan. abucek [abucek] n. Kicaa del. Lok man oa ki i "roll sack" pa keya macon. fr: . nlk: Roll sack. abukajin [abukajin] kmgk: lok macon. 1)nen: amal.

Abur'

[abur]

n. Nying latin ma nyako ma gicako pi

cwercwiny ma too kelo. abur”

[abur]

n. Lee madit ma rom ki til, kome bene

omito bedo calo kom til. Dano giruku lar abur.

abutida [abutida] n. Cin lela nyo mutoka ma giliro ma gitweyo i kom latin yat ma gingunu wiye akara me celo winyo. Ocelo wang lawote ki abutida.

27

aburu

[aburu]

n. Two ngicu ma kelo arem iwic, culu

um dok miyo um luk. Abwuru oculu uma woko pe atwero yweyo maber. abwang [abwan] n. 1) Lworo ma kelo onyong-nyong ikom dano. 2) Bedo ki lworo mukato kare. En pe romo wot pi abwang too pa mine. abwoc

[abwòc]

t. 1) Tim anywar nyo tim cac. 2) Bedo

ki tek wic. Tim abwoc tim marac. Abwoc” [àbwòc] A. Nying latin awobi. (nen tyen nying i

ptw) abwogo [abw6go] n. Dano nyo lee ma ginywalo ma pud pe oteggi. Latin dano, dyel, dyang ma kibwogo abwoga pol kare goro.

abwol'

([abwol] n. Ryal nyo banggili lak lyec ma pe tur

dok giruku ingut cing. Mon maro ruku abwol ingut cinggi.

Abwol’

[abwol]

n. Nying latin nyako (nen kit ma

gigonyo kwede nying i ptw). abwora [abwora] Im. Kine ka cawa aboro ki abongwen nyo tung otyeno. Walimme ki ceng abwora. Wot ki ceng abwora ber.

abwore

[abwore]

lm/n. Acaki gin mo keken nyo lok

mukwongo. Lok nyo tim abwore tye layab nyo lacak gin moni. abwori [abwori] n. Kit lee moni ma tunge boco wa kome obedo anyim anyim dok kayo dano. Abwori tye ki abolbol calo pa dyang. rom: abwuri. abwu, [abwu] n. Lum ma onyuru nyo okwongo lot i lyek manyen. Abwu cado lee.

abwu, abwuc

[abwò] n. nen: kijumi. [abwac] /m. Gin ma pe otenne nyo ojengnge maber; gin ma twero poto woko oyot. Ocibo agulu abwuc i wi kidi. Oloyoto abwuca. rrk: abwuny.

rom: abwuca. abwuca [abwuca] Im. nen: abwuc. abwulkuru [abwul-kuru] n. 1) Gin ma toco. 2) Yadi nyo kodi ma pud gidongo adonga nyo gilot alota. I turu anywagi ma pwud abwulkuru, pe mwodde. abwum [abwum] n. a) Bonyo mapol, yec bwome peke,

28

kome ocoyo calo awiny-awiny dok camme rac mada.

b) Lotino bonyo. Abwum olwero kalwa woko ki i poto. nen: bonyo/lagara. abwunu, [abwanu] n. Bur alwora madit ma gikwinyo calo wang it (bur labwunu). Dano maro kwinyo bur abwunu. abwunu,

[abwinu]

n. Kit rec mo ma pe dongo tutwal.

Rec abwunu nok i kare ni. abwuny [àbwúny] /m. nen: abwuc.

abwur [2bwir]

n. Layata ma kibulu ki lobo ma ocek

malyet (layata abwur). Lodito gimaro bango layata abwur pien kur mada. abwuri [abwuri] n. nen: abwori.

Abyee [abyèè] n. Got ma tye ikin Ayugi ki got Pailee (Patiko). Beyo dwong i wi Abyee.

abyep

[abyép]

lm. Timme pa gin mo marom

lawang

acel. Guringo guoo abyep. rrk: amwoda.

ac!

[ác] ng. Kwero lok ki akeca nyo ryemo ngati woko

cen. Ac! Cita mere kwede kunu! Ac! pe amito winyo lokke. Acaa [acaa] n. nying pak pa nyako ma ginywalo ki oboro nyodo. rom: Opiro. Acaa, [acaa] n. Nying matir pi nam Aswa ki Aswa Kaunti. Nam Acaa opoko kin Acoli ma kunyango ki ma kupotoceng. acaa; [acaa] n. nen: acari. acac-acac [acac-acac] lm. Tim ming ming nyo tim

ma tere pe, ma pe konyo. Wek timme acac-acac kumeno. acak, [acak] n. Twol olwero ma kome obedo alum

alum, yibbe pwot, dok goyo dano nyo twol ma kwir ne peke (amat-cak). Giwaco ni ka twol acak ogoyi tyen abiro ci twol mukene pe kayi. rrk: amatcak.

acak,

[acaék] n. 1) Kit doo moni ma ka gipwono pote ci cwer matar calo cak. Lee mapol gimaro camo acak. 2) Yat coo, gitono iwang bwur coo.

acakki [acakki] n. 1) Gin ma okwongo. 2) Kama gin mo cakke nyo tuc ki iye. Acakki ki agikki pa jami ducu tye.

29

acany

[acany] n. 1) Two ma talo dok kako tyen dano. 2) Two ma mako jo ma yam nyac omakogi. Ngat ma tyene ki acany pe woto maber. 3) Bur murii ma pe cang. acari [Acari] n.. 1) Kit gaya macek ma wiye olungnge, nyige lim, yam girubu ki nyim ka dano mwodo. 2) Kit kal moni ma kilwongo lukcaa pien wiye olungnge. Acari cek oyot dok kwonne mit mada.

rom: acaa” acebe

[acèbe]

n. Kit winyo ma kome col, doge bor.

Acebe doge bor. rom: ocebe. acekere [acekèrè] n. Lamony/keya nyo lagwok kuc. En tye acekere pa rwot. rrk: acikari/cirkali/panycura. Ir: . nlk: askari/sirikah.

acel

[àcél]

n. Namba ma okwongo, aryo bino ingeye.

En tye latin me acel. acet-acet [àcet-àcet] n. Winyo nam ma kome ryeny dok obedo angec angec. Acet-acet tyene boco.

rrk: acwet-acwet. [àcík] n. Winyo ma yec kome pat pat wa wiye ocung kilirokok nyo winyo lawiye ajulu. Neno acik mit mada. acikari [àcíkári] n. nen: acekere. Ir: . nlk: Askari/sirikah. acil [Acil] n. a) Lum ma nyige bit. b) Lum ma cek ikine dwe me abongwen ki apar. Lum doko acil nongo oteggi.

acik

acilcilo

[acil-cilo] n. Agaba ma nyak nyige makwar

dok gicamo. Acilcilo dongo kama obedo bunga.

acilli [acilli]

n. a) Winyo ma kome tidi dok kwo i te

lum. b) Winyo ma pe nen dok pe tuk atata. Acilli gitiyo kwede me pwonyo lotino wek wigi opo gin mutime, pol kare wigi wil woko wang ma guwinyo koko ne doki. acil-rec

[acil-réc]

n. Cogo rec matino, tutwalle ma

rec agara atwacikir tye kwede mapol. Acil-rec agara omoko idwona. aciriaciri [aciri-aciri] It. Gin ma obedo omel nyo

30

gin ma angec-angec. Dyela kome obedo aciriaciri. (Nen nying rangi mukene ipwt 252-253).

Acoko | | |

| |

[acé6kò] n. 1) Nying mon ma nyutu ni min latin

nyako meno gikwanyo ki iyoo pe ki iganggi ki kome. 2) Nying anywar me nyutu ni min latin pe kwiri. Min Acoko ocito i kulu. Acoli ([ac6li] n. 1)Rok madit ma otene ki Sudan, Karamoja, Lango, Bunyoro ki kupoto ceng me kulu Nail. 2) Kaka ma tye ikin kaka Lwo: Acoli, Alur, Lango, Jopadhola, Jolwo, Labwor, Chope. Acoli

gimaro dano.

acoma

[acoma] n. 1) Bongo ma gicomo (lacomi). 2) Latam ma giruku inyim. Acoli macon yam giruku acoma. Lacomi giruku me myelo larakaraka.

acona' [acéna] n. 1) Kit gwana ma kodine dong orweny woko (gwana acona). 2) Tim/tic aconya me kare maco. kmgk: leb macon. Acona” [acéna] n. Nying dano ma lacoo. (nen kit ma gingonyo kwede nying i ptw). acu-cur [acu-cur] n. Pii ma cure piny ki iwi got ma oriine i dye kulu Paraa (wang acu-cur) Murchison Falls. Jo mukene lworo neno pii acur-cur. acula

[acula]

n. 1) Gin ma olorre dok lunge tung cel.

2) Gin ma obedo apul calo tong gweno. Wi got Ato oculle acula. acungnget [acaòn-nèt] nm. Latin pura. Guneko acungnget ki i dwar.

Acungu,

[acunu]

n. Nying ma gimiyo ki latin nyako

ma dic obedo inyom pa lonyodone. Acungu ocito kwene? (nen nying mukene i ptw 234-244). acungu, [acunu] n. Wod pura ma pud oputte aputta. Acungu moni ogengo yoo ki dano. acura [acura] im. a) Waco lok atir labongo umu gin mo nyo waco lok moni kit ma tye kwede. b) Loko kom lok kikome. Ngat ma loko lok acura ber. acuru

[acaru]

lt. Wic nyo gin mo ma obitte. Got acuru

pe ite. acut, [acut] n. a) Winyo madit calo ocur ento wiye otal. b) Winyo ma nyutu kama ringo tye iye pien wire

31

kama dyang nyo lee oto iye. Wiye otal calo wi acut. acut, [acut] n. Kit myel mo ma mon keken aye myelo pi kot. Kot tin cwee pien mon tye kamyelo acut. Acwa [acwa] n. Nying kulu ma ocake ki ikom got Moroto, nyinge matir tye Acaa. Kulu man opoko kin distrik Pader ki Gulu. Wi pem Acwa tye marac mada. rom: Acaa. acwet-acwet

[acwét-acwét]

n. nen: acet-acet.

acwicwini [acwi-cwini] n 1)Lum ma lotino gijwatte nyo gipwode kwede. 2) Lum ma cal ki ajuu wa ki alene nyo oywec dyang Ajigi. Lotino giwanyo pok acwicwini woko ka gipwode kwede. rom: acwicwino.

acwii,

[acwii] n. Kit labiribiri moni ma maro cwiino tur lapena, nyim ki ngor. Kilwongo kuman pien cwiyo pig ature woko. Acwii obalo lapena wa duc.

acwii,

[acwii]

1) Two ma miyo dano jony woko, doko

goro naka medo ki too. 2) Two jonyo. Yat lacang two acwii pud pe ginongo wa tin. acwiny, [acwiny] a) Ringo ma cok ki oboo. b) Ringo ma keda tye ikome. Kilwongo ni acwiny pien Acoli gitamoni en aye lamii kwo. Two acwiny neko dano oyot. rrk :cwiny. acwiny, [acwiny] n. Odoo ma obedo alulu. Acwiny ber me wot pa lodito. ada [àdá] n. Lok atir. Man aye lok me ada.

adaa [àdá] n.Min mego ki min wego. Adaa otii mada. adada, [àdadà] lm. 1)Pe lok goba, kom lok. 2) Tye kakare. Lokka ni lok adada. adada, [àdádà] n. Lakit kwidi moni ma yikke i kweyo ci nongo kawiye onot. Kilwongo bene ni daa-miya-pii. Adada iye odeng ento wiye tidi. Adada adagi,

golo kweyo. [àdági] t. 1) Kwero timo gin mo nyo kwero gin mo. Kadi i waci ngo wai adagi! 2) Kwero gin mo ma

pe imito. Adagi ki cwinya duc! rom: adegi.

adagi, [àdagi]

n. 1) Tang ngwiny nyo kwon ngwiny.

2) Pwol nyo kwon dud. Dano adagine dongo. rrk: adegi/adik.

ma

dude adyang

32

Adam,

[adam] n. Dano me acel ma gikwongo cweyo ne

kit ma Baibul tito kwede. Adam ki Eva gubedo i poto Eden. adam, (adam) n. Ogicu madit ma olungnge i wic, rwatte ki ogicu ma lubu cere ngec. Adam pire tek mada ikom dano (adab).

adanya

[adanya]

n. Ngat ma kwiya timo gin mo ma

myero nongo ongee nyo ngat ma kwiya timo gin mo

maber. Adanya kwiya yubu wi dero. [adéc] n. Gin ngut me deyo. Mon maro adec. adegi, [adégi] t. nen: adagi ı. adec

adegi,

[adegi]

n. 1) Ringo dud ma kungec 2) Kama

kibedo kwede piny, pwol. adegiwa. rrk: adagi/adik.

adek [adék]

Lapwony

ojwato

n. 1) Wel ma lubu aryo ento tye inyim

angwen. Awobe adek tye ka bino. 2) Kwee coo.

Adero adet

adia

[adéro] n. Nying dako ma ginyomo mine ki dero bel i kare me kec. [adét] n. Ringo madyak nyo ringo manyen. Mama ngeyo celo adet ki mutunggulu. [Adia] /m. Timo gin mo labongo miti nyo timo gin mo ma pe imito. Abino kany adia mada. rom: adiya.

adibangong

[adibaé-non]

n. Cabun lalwok bongo, pe

ber me lwoko kom. Adibangong cabun pa jo mutii.

adibwu

[adibwu] /m. nen: amal.

adibwu”

[adibwu]

lm. Timo gin moni ma peya kare

me timone oromo.

adii

[adii]

/p.l/Im. 1) Lapeny me niang wel gin mo.

2) Miti me niang dwong nyo nok pa gin mo. Dano gubino adii? Gitye gin adii?

adik

[adik] n. nen: adagi/adegi.

adikadika [adika-dika] cokcok tutwal. 2) Kodi opikke. Guyubu odine anywagi wu adikadika

/m. 1) Jami ma kiketo kin-gi nyo gin apita mo keken ma adikadika tutwal. Wupito tutwal.

adila [adila] /m/. Gin ma gipiko nyo gicungu maber ka mo. Moko dero lam.

adila bwup. Bel ma pe gidilo adila i

33

ading

[Adin] n. 1) Lading kongo nyo kicaa ma kidingo

ki kongo. 2) Lapok cet kongo ki ikom kongo. Mon tiyo ki ading me dingo kwete. adinga [Adina] n. 1) Kongo ma gidingo nyo kongo ma cete pe iye (kongo adinga). 2) Kongo ma liyo nyo kwete maleng. Gumato kongo adinga abino angwen.

adit

[Adit] n. 1) Tong nyonyo ma bor dok olute mabit. Lodito gimaro adit. 2) Nyonyo ma pwot giwilo me gedo.

adita [adita]

n. Latin aduku nyo aduku matidi maber.

Mon maro cito kawil icuk ki adita.

aditi,

[aditi] n. Winyo ma tidi mada ento dit loyo lagut. Aditi tyene tino. rom: ladit.

aditi,

[Aditi] n. kmgk: Leb macon. 1) Cip pa anyira ma yam giruku ki tol pyergi. 2) Nyor ma anyira ruku i nyimgi. Aditi dong pe nen atata i kare ni.

adiya ([adiya] lm. nen: adia. adola, [adola] n. Bwur madit ityen dok cang kwee, kimado ki pii malyet ka kiketo yat. Adola obalo tyene woko.

adola,

[ad6la] n. Cin ic matino nyo cin tino, kilwongo kumeno pi dollene. Daktar ongunu adola pa larema pi two.

adomo

[adomo]

n. Latin opoko moo nyo lagwok moo.

Mon piko moo lalwok lotino i adomo/gicere. rrk: gicere/kicere'.

Adong,

[adén] n. Nying ma gimiyo ki latin nyako ma

olubu Apiyo/Opiyo. rom: Odong. adong, [adòn] n. 1) Dongo kor ki cing. 2) Toro ka mo pa ngat mo ki cing. 3) Dongo ngat mo ki cwiny me lweny. Wone otoro kor mine ki adong malit mada.

adong;

[Adon] n. 1) Angul ngul ma dongo kaka poyo

ma bur ocang ki iye. 2) Wang ret nyo bur ma ocang ma wang mapol bedo yil. Nyako ma kome ki adong myero pe otuc ite. adongi ([adoni] n. Two otel tok/ocik tok. Adongi two marac mada pien neko dano oyot tutwal. aduc [adòc] n. Ot ma pe kitoto atota ento giyaro lumme

34

ayara. Ayubu latin aduc mo i dog poto.

aduku [aduku] n. Lating cam ma calo kal, nyim, gwana, lapena kmk, kicweyo ki rit: aduki kitgi pol, matino,

ma ladyere ki madongo. Mon tingo aduku iwigi. pol: aduki. adul, [2dul] n. Nying pak ma gimiyo ki dano macego mulunge. Adul kela pii amati. adul, (adal) n. 1) Gin ma tere nyo wiye opwuluc/oluu. Gungolo wi yat adul. adula [àdúla] n. 2) Nying pi anyira matino ma dong gulony nyo gulil woko. 2) Anyira ma opong wa ma romo anyoma. En tye ki adula ma mwonya mada. adungu [adunu] n. Lago wer ma tye ki tol adek keken. Kunyoni kilwongo opwuk ni adungu. Mon Acoli macon onongo gigoyo adungu mamit mada. adunu, [àdúnu] n. Gin ma poko remo ikom dano nyo

kama kwo aa iye (cwiny). Dano pe twero kwo labongo adunu, ka adunu ocung dano too woko.

adunu,

[adunu]

lm. 1) Gin ma tye ladyere (adudunu).

2) Gin ma pe bor dok pe cek. 3) Gin mo ma olunge labongo twoke mo. Arwatte ki nyako ma adunu i yoo kenyo. Odilo tye adunu.

adwal til [adwal

til] n. Bwong til ma dong odongo

woko. Adwal til dwir mada.

adwala

[adwala]

n. 1) Tim me keto ngati nyo jo mo

ipeko. 2) Royo dano ipeko. 3) Dwoko lok kilong bot dano mukene. Lok ki tim adwala pe ber.

adwat

[adwat] n. Cilo kom ma aa ki inyim. kmgk: Yet malik.

rom: atwat.

adwek [adwék]

n. Lotino bonyo (gitino adwek). Acoli

gimaro camo adwek pien mit ki olel mada.

adwogonono

[adwégo-nono]

n. Kicaa madit ma

kicweyo ki otit nyo owo. Adwogonono dwong Lira. adwoka; [adwoka] n. a) Cak dyang ma onywal nyen. b) Cak ma obedo ocwak ocwak. c) Cak ma tye iye yat ma Rubanga/Lubanga omiyo me gwoko lotino dyangi. Adwoka ka kitedo poto woko ka dong kinango. Lokwat maro nango adwoka. adwoka, [adwoka] n. 1) Gin ma onywene wa ma cilo.

35

2) Lak ma otop wa opwune bene. Neno gin ma adwoka pe mit. adwoka; [àdwokà] lt. Gin ma obedo ocwak ocwak. adwongo [adwònò] n. 1) Aduku madongo dok dito kato mukene ducu. 2) Pong-dwongo, nying man oaa ki ikom ngom maber ma ceko nyim ki kal ma gupongo aduku madongo. Omiya kal pong adwongo rrk: dwongo.

adyany

[adyany] n. 1) Adagi madito. 2) Culle pa adik.

Aromo ki ladude adyeny. Ngat ma oturu adyeny woto ma adik tere yenge.

adyel-adyel [adyél-adyél] n. Winyo kicol ma kok calo gweno ma kimako. Jo Ejito ki Grik yang giworo adyel-adyel.

adyeri [adyeri] aen

agaba

lm. Lok ada ma pe lok goba (ada

adyeri). ([aén] t 1) Nyutte kamaleng i dwar nyo icobo lawala. An aen, bin ka i tek. 2) Nyutu wel gin mo ki cing ni "aen". Gin aen (ci i nyutu wele ki lweti). [agaba]

n. Doo marac

ma

lak alaka ingom wa

ikom yat. Agaba dwalo tyen dano. agabu [àgábu] n. 1) Keno ma nyak madongo. 2) Keno ma kikako doko awal gongo nyo keno gongo. Agabu dong nok kunyoni.

agak,

[AgAk] n. Winyo ma kome col ki kore tar. Agak maro bedo gang. Agak dit cok rom ki gweno.

agak,

[àgák]

n. Canga ngut mon ma kiyubu ki tong

udu. Mon ruku agak i ngutgi. agara, [agara] Rec ma cogone tino ento pol. Tin wacamo agara ma gipiyo ki odii pwul. rrk: atimikir/atwacikir. agara, [agara] n. Tong madit dok mapek me cubu lee madongo, lebe bit mada. Agara bit dok cobo lee tuc tung cel. agec [agéc] n. 1) Lok akwota. 2) Lok atama. 3) Lok ikom gin ma pe kingeyo matir. 4) Kwoto dano ma kome tye kenyo ki lok mo wek owiny mading. Pe

amaro agec. agikki [agikki]

n. 1) Oo itum pa gin mo. 2) Tyeko oo

36

kama

mitte. 3) Tum

pa tic moni.

Ki gum

maber,

waoo i agikki mwaka/kwan.

agir

agit

[Agii] n. 1) Tuku loone ki came. 2) Tuku ma lotuku gijengo ciling nyo jami mogo ma ka giloyogi ci girwenyo jami ma gujengo. 3) Tuku jara. Lotino gimaro goyo agir i oro. [agit] n. Mola adola ma kiruku inyig cing. Agit nyutu ni ngat moni tye ki cware/dakone.

agobi

[àgóbi] n. 1) Two ma gengo mon nywal. Agobi two marac. 2) Two ma rem ipyer mon dok miyo remo madwong ony ki inyimgi.

agoga

[agoga]

n. Lakit olwit moni ma Acoli waci kelo

kwena too ka okok inget gang moni. Wabiwinyo kwena mo marac pien agoga tye ka koko i wi ot. agogogogo [agogò-gògò] n. Muduku/bom madongo nyo mujinga. Mony oryeyo agogogo mapol i nget

yo.

agola

[agola]

n. 1) Kama ka kiyabo dogolla gicwalo

kika iye nyo gul kika. 2) Ngat ma kano lok marac icwinye ikom lawote kilwongo ni "twol agola" nyo "twol golla".

agolgol

[agòl-gòl]

n. Cogo ngut nyo cogo ma weko

wic cung atir. Ler mapol tye ikom agolgol. agona [agona] n. 1) Pe ocung atir. 2) Kama yoo ogonne iye nyo kama kulu nyo nam ogoyo iye kona. Yoo gang-gi tye agona tutwal.

Agoro,

[agoro]

n. 1) Nying kaka nyo kabedo ma tye

tung kumalo me Kitgum, tye iwang lobo Uganda ki Sudan. 2) Nying got. Ngom Agoro ceko cam mada. agoro, [agoro] n. Bye ma ococce pe. Ngwen agoro cwe ki ikom bye agoro. Agoro pat ki alwiri.

agucito

[agucito]

nm.

1) Dwe

me

aboro

(luboyi).

2) Dwe me kac ki coyo nyim. Tic poli dwe me agucito. /r: SE”. nlk: August. agulu [àgulu] n. Lobo ma kicweyo ka kiwango maber me tedo cam, onyo pii, kongo ki me gwoko jami calo dero. (aguleko/aguludek). Dek ma kitedo ki agulu kur. pol: aguli.

agulu bonyo

[agulu

bonyo] n. Giwic ma giyubu ki

37

kono udu. En tye ki agulu bonyo mabeco.

agung

[agun] lm. 1) Twi pa kodi ma kore kati woko ma

kun nongo tere ki wiye tye ingom. Pwul wa otwi agung. 2) Butu dolle. Butu agung jonyo kor dano. aguragura [agura-gura] n. 1) Lee madit kato kana,

kome leng wa wino ibe koyi koyi mada. Aguragura dwir mada. 2) Lee ma kitiyo kwede me pyem ngwec. Longwec gitye ka ngwec.

ki aguragura

giwake mada

ka

agwata [agwata] n. pol: agwati. 1) Keno ma kikako me konyo dano me mato pii. 2) Awal kwon nyo awal latwom pii. 3) Awal matino. Agwata dek aye awal matidi me toko dek. c/: Agwata matek mac aye puku. agwaya

[agwaya]

n. Lakit otigo mo ma pote tino dok

dongo calo kedi. Otigu agwaya mit mada. agwee [agwéè] n. Kal manyen. Kwon agwee leng dok bene pek. aita (aita) n. 1)Lee matidi ma ibe oduk madit. 2) Lagol pwul. 3) Lee madit loyo oyo ento pe dit kato anyiri. Ayita dwir mada. rom: ayita. ajaa

[ajaa]

n. Keno ma wene boco ma gitucu tere me

piko iye gweng nyo kidi matino me yengo jok nyo me myel. (ajaa jok). Ajaa kiyengo ki jok. ajanto

[ajantò]

n. a) Latin ma omegine nyo lomegine

ma gukwongo nyime guto woko. b) Latin ma odong kene pien kinywale inge too pa omegine ki lomegine. Wageno ni ajanto man dong olo bedo. ajata [ajata] n. Ringo kwer ma gin aye: adunu, wi lee, olang, acwiny ki oboo. Me kwere ki lee maber kitedo ajanta.

ajia

([ajia] n. Gaya, ngor, muranga ki lapena ma kitedo me amwoda. Wacamo lapena ajia. rom: ajiya.

ajika [ajika] n. 1) Kwero nyodo pa mon ki coo ma gidoko kwede lolur. 2) Juku nywal nyo twer me nywal. 3) Neko nyodo. 4) Neko kodi. Ajika pe tim maber. ajiya [2jiya] n. nen: ajia. ajog

[ajog]

n. Coko cente, cam, nyo gin mo keken ma

38

mite pi tic mo. Watye ka coko ajog pi bino pa rwot.

Ajok [ajok]

n. Nying ma gimiyo ki latin nyako ma

kinywalo ki gin mo mapat ikome ma dano mukene pe kwede. Kitamo ni lacwec onyutu cinge ikomgi. rom:

Ojok.

ajoka-mingo

[ajoka-mino]

n. Lakit lwango mo

macol ma tidi ma cwiyo remo kom dano. Ajoka-mingo kayo dano ci kore dugi woko dok kobo two apim. (ajong miya).

ajonga

[ajona] n. Pot dek ma kitedo labong odii nyo

dek akita. Dano gicamo ajonga pi pee pa nyim. rrk: akita/alot. ajoo [ajoo] n. Wac kom ma miyo ngat mo pe twero tic. Ajoo gengo ngati mo keken tic.

ajot-jot

[àjót-jót]

n. 1) Otwongo ma cal ki lacene

ento wiye pe bit. Kom ajot-jot obedo calo lum obiya mutwo. 2) Otwongo ma pud pe tuk, pye lijotjot. ajuc [ajuc] n. Ngat ma otegi nyo dano ma otii ma dong timo tim calo latin ma kwiya piny. Dano ma mwakane dong 50 ocito kwede anyim dong ajuc. Ir: «La». nlik: ajuc.

ajugujugu

[àjúgu-jugu]

lodito awora. 2)Jo ma gubedo pol i kacokke.

ajula

[ajula]

n.

1)Dano

gene.

Lawor

madito

nyo

ajugujugu

n. Latin ma omegine ki lomegine ducu

gutoo woko. En lonyodone gubedo ka tiyo tic Acoli mapol ikome oweko okwo.

Ajulu

[ajulu] n. 1) Got ma tye i Patiko, tung kumalo me Gulu. 2) Kono matino ma lot iwi gweno ki winyo mogo. Gweno lawiye ajulu neno mit. ajut, [ajut] n. a) Yat ma wiye ogure idog ngom ma romo kine ka incic acel. b) Yat ma yoko tyen dano. Ajut weko dano bedo ki ngwee. Giwaco

ni ajut mogo yoko dano maber mogo marac. ajut, [ajut] /m. Ngat ma car nyo latim ming. Wek ajut pa meni obedi.

ajuu

[àjúù] n. 1) Lum ma kitiyo kwede me kiro pii kwer ` ikom dano nyo ikom gin atyera. 2) Kit oywec moni

39

(oywec ajuu). 3) Yat ma gikwinyo mejingo kor dero.

ajwaka

[ajwaka] n. pol: ajwakki. 1) Ngat ma loko ki

tipu nyo tyeto tyet. 2) Ngat ma miyo yat dok tye ki ngec muromo i kom two moni. Ajwakki mapol gubino gang pa rwot. rrk: daktar.

Ajwang [ajwan]

n.

Nying

ma

anyira/awobe

ma

won-gi

ki

kimiyo megigi

ki

lotino

gunyomme

labongo gen ikin-gi . rom: Ojwang. ajwanga [ajwana] n. 1) Timo tic i yo ma pe konyo. 2) Tic ganyaganya. Tic ajwanga konyo pi kare manok.

ajwani [ajwani] n. 1) Gin ma cilo nyo anyai. 2) Gin ma rac nyo pe ber me acama. Dano mogo camo ajwani. 3) Two gemo.

ajwia

[ajwia] n. 1) Nota kulu ma obedo pii-pii kama

lum lot iye ikare ducu. 2) Ka cam pa dyangi ki lee mukene i oro. rom: ajwiya. ajwiya [àjwiya] n. nen: ajwia. akaa

[akaa]

n. 1) Lum

ma lot calo lagada ento nwang

rom ki lacim dok mwotte obedo calo mwot tyang. 2) Bol toro. 3) Odoo ma gingolo ki i kom kodi lum mo ma nen calo oceyo. Akaa nwang marac, pi meno kitiyo kwede macalo kedi/odoo lajwat dano. akado [akado] n. Nota ma aa ki ikom Ajulu mol i Unyama.

akaka

[aka-ka]

lm. 1) Tim me nywaro dano nyo bedo

ki cwiny me anywar itimo gin mo. 2) Timo gin mo kadi ingeyo ni myero pe itim. Otimo akaka pien onongo kun ngeyo.

akakakaka-yo

[akaka-kaka-yo]

n. 1) Kama yoo

aryo, adek nyo angwen orwatte iye. 2) Ka pokke pa yoo. Warwatte i akakakaka-yo. rom: akarakara-yo.

akan [akan]

n. 1)Gin ma kimiyo bot ngat mo

me

agwoka. 2) Lim nyo jami ma gikano bot ngat mo. Lim akan pire tek mada i kare me peko.

akarakara-yo

[akara-kara-yo]

n.

nen:

akakakaka-yo.

akat kor [akat

kor]

n. Oyo tura ma giwaco ni ka

ongolo yo ci too woko. (oyo akat-kor). Oyo akat kor

40

pe nen atata. rrk: obice.

akeca

[akéca] n. 1) Wang cwiny. 2) Cwiny me lweny. Pe ibed ki akeca mukato kare. rrk: akemo.

akela

[akéla]

n. Rec ma ibe kwar wa lakke bit. Rec

akela kayo dano. rrk: agwok/anyai.

akelakela [akéla-kéla] lm. Kodi ma otwi acel-acel ma kin-gi boco. Nyim otwi akelakela ba. rrk: alang-alang.

akemo

[akemo]

n. Kec cwiny nyo awoo.

Akemo

odeya, omaka, otura. nen: akeca.

akeno aker

[akénò]

n. Yat ma pote kinyamo me yat aona.

Akeno topo aona weko ngulo ne doko yot. [akér] n. Lum ma kikoyo pi poto manyen nyo poto manyen. Dano gimaro puru nyim i aker. rrk: muru 2.

akero

akeyo

[akéro] n. Myel lweny ingee neko lamone nyo lee mager (wayo akero). Wa wayo akero iwi ngu mada.

[akéyo] n. Kit pot dek mo ma dongo oo kine ka tyen acel wa obedo gwe-gwe. Dek akeyo mit mada pien obedo gwegwe.

akic! [akic] n. 1) Kin bam ki kor. 2) Ringo bam. Ringo akic olil mada.

akic? [akic] n. Latin dyel ma mine oto. Akidi, [akidi] n. Nying ma jo Agago gimiyo ki latin anyaka ma kinywalo ingee anyira adek ocito kwede anyim. 2) Lakin awobe. rrk: Ayaa/Okeny. rom:

Okidi.

Akidi, [akidi] n. Nying mon ma ajwaka aye omiyo ma lubbe ki jok Akidi.

akii!

[akii] n. 1) Gin mo nyo ngat mo ma laminne pe.

2) Ngat ma tye kene labongo laminne mo. akii? [akii] n. Pe rom nyo pe poke ki aryo: 1, 3, 5, 7, 9, 1abak

akili, (akili) /m. 1) Gin mo ma lamake pe nyo labongo lamake. Pala, kweri nyo tong ma akili tic kwede tek. 2) Dano ma bongo pe ikome. 3) Kene ma pe orubbe. Acmo kwon kal akili.

akili, [21111] /m. Ryeko me wic. Ngat ma tye ki akili

41

dano maryek. lr: . nlk: akili.

akim [akim]

n.

1)Ngat

ma

miyo

yat nyo

daktar.

2) Ladiro nyo labwoto. Waya tye akim. /r: . nlk:

hakim.

akinyo

[akinyo]

It. 1)Gin ma obedo kwici kwici

(akinyo akinyo). 2) Rangi ma patpat ikom dyel nyo gweno. Kom dyelwa obedo akinyo.

akita (akita) n. nen: ajonga. cl: Akita pa mon pe. akol [akol] n. 1) Latin ma kikolo akola ki iyi mine. 2) Latin ma kibaro yi mine ka kiwoto woko. 3) Dano ma onongo pe twero nywale. En latin akol.

akong

[akon] lm. 1) Gin ma pe ocung atir. 2) Weko gin ma apada pe butu aryeba (akong-kong). dogola akong akong.

akuku

[àkúkú]

Wacibo

n. 1) Kweyo macol ma ryeny ma mon

rego me buku ceno. 2) Miri macol. Akuku ber labuk yer wic wek obed macol.

akum

[Akun] n. 1) Kidi lacik ogwang nyo anyiri. 2) Got ma oculle woko ka ogulle odok piny. Pipino ki kic bedo i akum got.

Akumu

[àkúmu]

n. 1) Nying ma gimiyo ki nyako ma

ginywalo labongo mine neno dwe/kwee. 2) Dano ma gamme i ic pe ongeene. rom: Okumu.

akura

[akura]

n. 1) Laum nyo labo leb tong ki pala.

2) Kicaa leb tong nyo pala. Lodito liro akura tong maber mada. rom: aroo’. 3) Nying otigo. Otigo akura weko dek bedo makur.

akuri

[àkúri] n. 1) Winyo ma ditte rom ki amam nyo lugaluga. 2) Amam tim. Tin waneko akuri adek. Kot ot akuri kot oma moyo. Akuri kitgi pol. cl:

Akuri ma welo camo neno ngeye.

akuri latiktik (akari

latik-tik] n. Akuri ma tuk

lapiny wa omito bedo akinyo.

akuri lugaluga (akiri

luga-luga]

n. Dit loyo

akuri tugu.

akuri teketeke

[àkúri

téke-téke]

n. Col dok tidi

loyo akuri ducu.

akuri tugu [àkúri akuri tuk [àkúri

tugu] n. Rom ki amam. tuk] n. Kome okwara.

42

akuri-akuri [àkúri-àkúri] lm. Camo cam ma nok nok calo akuri. 2) Ngat ma camo cam pude pude. En maro cam akuri-akuri.

akuti

(akuti)

a. 1)Kii nyo ton pa pii kot ma yamo

cwalo ka kot tye ka cwer. 2) Pii kot ma yamo kutu iot nyo kama twolo. Akuti odyako otgi woko ikare ma

kot ocwer. `

akwac [akwac] n. Kic ma nginne i kor yat ka gicweyo pedagi iye. Kic akwac kine mogo moo mada. Dano toto akwac ki mac kit ma gitoto bong.

akwaca

[akwaca]

n. Winyo matidi camo

nyig kic.

Giwaco ni ka akwaca otelo nyimi ki koko nongo gin marac obitimme. Anongo akwaca tye kagore inget bong.

akwala

[akwala]

lm. 1) Tic mung pe pi Iwak nyo lok

ma myero ngati pe ongee. Nyomme obedo akwala. 2) Gin ma gitimo me carone. akwani [akwani] n. Tur yat ma kic oguru ma mit (akwani kic). Akwani obedo ocwak dok bene cado dano ka gicamo madwong.

akwara

[akwéra] n. Latin ma pud kinywalo nyen ( latin

akwara). Latin akwara kilwongo akwara pien pud kwar. rrk: lakere.

akwaya

[akwaya]

n. Awal ma giyeto apada me toko

kwon. Mon Acoli toko dok lungu kwon ki akwaya.

akwici [akwici] n. 1) Winyo ma kore ocwak kicol. Kor akwici obedo ocwak kicol. 2) Winyo ma tidi ma bedo ikin dyangi ka camo olwango ma dyang tuku, gibino i dog oro.

akwila

([akwila] lm. Lok mung ma pe gimiti ngat mo

nyo jo mo owiny. Lok akwila winye ikin jo aryo nyo adek. Lok apira rom ki lok akwila.

akwili

[akwili]

im. Mwonyo gin mo ma pe kinyamo.

Odec ki kwon pien mwonyo lee akwili.

alaa latyeng [Alaa

omwonyo

akwili.

Nyelo

latyen] n. 1) Kidi ma olunge ma

kityengo ki kidi bel nyo kidi nyim. (kidi alaa ). 2) Latyeng kidi. Alaa tyengo kidi maber.

alaa tyen [Alaa

tyén]

n. Um cong nioo wa ping i

43

tyen nyo pwun dano. Oturu alaa tyene woko ka tuku odilo. alang-alang [Alan-alan] n. Gin ma pe opikke. Kal ma otwii alang-alang jany maber. rrk: akelakela/taba taba.

Alanyo

[àlányo]

n. Nying ma gimiyo ki latin nyako

me nyutu ni min latin olimo can mapol ki bot won latin ma pud pe ginywale. rom: Olanya. alebu [alebu] n. 1) Lum ma odongo okato ka nyuru nyo lum ma odongo manyen mayom. Lum ma odongo alebu neno mit. 2) Lum nyo jami ma odongo

aleda

manyen nyo toco. [aleda] n. 1) Kette tutwal nyo lok bore keken. Wek kit aledani ni obedi pien kete tutwal pe konyi. 2) Wake pi gin mo nyo loko lok acel naka naka.

alelebu

[alélebu]

n. Angul ngul ma lot aryo ingut

dyel nyo romo. Latin obedo ka tuku ki alelebu pa dyel. rrk: lalelebu. alene

[aléne]

n. Lum ma ngok wa cek calo raa. Alene

pe ber tutwal pi oywec kwede. alenga [Aléna] lm. 1) Pe atir alenga do? 2) Ogonne alenga lenga/anget anget.

alengi

kadi bed jo mukene tiyo nyo tye anget. Ngut lelane nyo ogom. Ogore woto rrk: awira.

[aléni] n. 1) Kit ngor moni madongo dok pat ki ngor lwo. 2) Ngor madito mito kato nyig lapena (ngor alengi). 3) Weyo yoo ki lawoti.

Alero

([aléro] n. 1) Nying got. 2) Nying kaka ma otene ki Lamogi, Bwobo, Koc ki Patiko. Kaka man obedo maber ki Paico, Patiko ki Payira. Odobo ker Palaro.

aliboro

[alibòrò] n. Winyo nam ma gibino i poto kot,

gidongo dok gicamo rec. Aliboro gibedo alwak. aligo, [Aligo] n. Tol lyere pa lotino ma kitweyo ijang yat ma arii. Lotino gimaro lyere i aligo.

aligo,

[aligo]

n. 1) Ngat ma kwiri i timo gin mo.

2) Ladiro dwar oken. Ladwar aligo oken.

alii,

[alii] n. Ero/cako/tingo lok ma kelo macon ma kelo mone, lweny ki too nyo adagadaga. Guero alii

ikomwa. cl: Alii ber ki kwateng.

44

alii,

[Alii]

alili

piny. 2) Tic imung. Oneko mine alii. [alili] n. Two ma neko gweni. Alili pe rii ki gweni.

lm. 1) Timo gin mo lalingling nyo lapiny

alip

(alip)

n. Mia acel wang apar. Dano alip ki alip

gubino i boma. rrk: elipwu. /r: . nik: elfu. alipere [21ipere] n. Jok me nyom nyo lakony i nyom. Dano mapol pe gingeyo alipere.

alodi [àlodi]

n. Gin me nono ma pe iculu iye gin mo.

Lotino gimaro alodi mutoka.

alogologo

[alogo-logo]

n. Two ma kwoto del kom

dano cudu woko nyo two akwota. Alogologo okwot i ngute. Alogologo lyere lilogologo.

alok

[alòk]

n. 1) Timo tic me loko two/too ikom ngat

mo nyo jo mo (wang alok). 2) Cwalo two/too kamukene. Ajwakki giwaco ni gingeyo loko alok maber ento ada pa lokgi pe.

alot

(alot) n. Alot mit ki moo dyang. nen: ajonga.

alpabet [alpabet] n. Nukta coc ma cakke ki i "A" gik wa i "Z" (A-Z). Alpabet pa Acoli pe ki nukta magi: f, h, q, S, V, X, Z.. Ir: . nlk: alphabet.

altari

[àltári] n. l) Ka ma gilego iye missa. 2) Abam ma gicibo tyer iwiye. lr: . nlk: altar-ris.

aluk tong

[alak

ton] n. 1)Ter bol tong ma pe ki dim

nyo tye nono. Aluk pe gure ingom. 2) Tong kaba madit me cubu raa ki lyec. rrk: ayika tong.

aluka

[Aluka]

n. Dyak pa piny ma pii kati ki iye. Ka

kot dwong, kama obedo got got luk woko. Aluka timme i kabedo mapol i dwe me apar. alula [alula] lm. Gin ma alulu nyo alwoya. Okono mogo obedo alula.

alulu [Alulu]

im. Gin ma kinga ne pe nyo gin ma pe

ongwekke. Rwot woto ki odoo ma kome alulu. alungu, (alunu) n. Kedi ma lak alaka ma gitiyo kwede pi ogwil nyo unu. Alungu tol ma nwang. alungu, [altnu] n. Winyo ocur rec nyo alwinya. Alungu kok ni giloo giloo, kel latong kitong ki wi utwang.

Alur

[alur] n. Rok madit ma tye kupoto ceng me Nail.

45

Alur?

Kaka man kiwaco ni gupoke ki ikom Acoli wacon. [Alur] n. Nying latin nyako. (nen kit ma gigonyo kwede nying i ptw)

aluru

([(alurò]

n. Winyo

ma

kome

ocoyo

calo kom

ayweri ento tidi rom ki aribe. Aluru kane dok kwo ite lum calo acilli.

alwak,

[èlwak] lm. 1) Timo jami kacel nyo dul ki dul.

Romi woto alwak. 2) Wot nyo bedo kacel. Kocikoci woto alwak calo winyo bonyo. alwak, [alwak] n. Kit doo moni ma lwite yat kwidi ic. Alwak neko ojoga wa kwidi ojoga bene. alwala [alwala] n. Lee ma kome obedo calo kom abur. Alwala kwo iwi yat. rrk: ayom. alwaya [alwaéya] n. Gin ma opeene. Okono man dyang obedo alwaya. Yago tye alwaya. rom: alwoya.

alwi

[alwi] /m. Mwonyo gin mo oluu ma pe ginyamo. Nyello mwonyo dyel alwi. Laworo mwonyo kwon alwi.

alwinya [alwinya]

n. 1) Winyo ma maro mako twol.

2) Winyo ma lwiny ite pii ka mako rec, twol ki ogwal. Alwinya yaro bwome i ceng wek otwo. alwiri [alwiri] n. Bye madit ma ococe pe. Dano pe gimaro menyo bye alwiri. Bye alwiri bor loyo bye agoro.

alwiri

[alwiri]

n. Tong ma giteto ngute bor calo

dimme oweko bolle cek. Acoli gimaro tong alwiro.

alwoka

[alwoka] n. 1) Gin jok. Tic ki alwoka lubu cik

pa ajwaka. 2) Yat lwoko anyira me cito gang-gi. Gimiyo alwoka ki cwar nyare pi cako gang manyen nyo pi donyo i ot. alwoya [alwoya] n. nen: alwaya. amal [amal] n. 1) Cam manok inyim cam ki mat madit nyo but gin mo manok. 2) Timo gin mo manok me acaki. 3) Dek acela calo ringu macek oyot, moo ma girubu ki remo ka gicelo lodito mwodo nongo maditte tye ka cek. Amal pa lodito pire tek. rrk: abukajin/adibwu'. amam [amam] n. 1) Winyo madit rom ki akuri lugaluga.

46

2) Akuri paco. Amam

bolo tonge aryo keken ento

nya oyot.

amara-ic [Amara-ic] n. Cin ic madito. Amara yi dyang mogo moo mada. Lodito gimaro amara yi lee.

amatcak

[amatcak]

n. Twol ma kome obedo alum

alum. Amatcak kwir ne pe. nen: acak ,. amee

[améé]

n. 1) Kidi ma lodito yam tiyo kwede me

kot. 2) Kidi kot. Amee nyutu cok pa kot. amel

[amèl]

n. 1) Lobo nyo ngom ma lum manyen olot

oumo woko. 2) Lobo ma yom dok ber me pwur. Awobe pwuru amel maber mada. 3) Lum mulot

manyen.

Amida,

[amida]

n. Nying gang pa jo Labongo. Tin

wacito wa Amida.

amida,

[amida] n. 1) Gaya ma giroyo nyo gibulu wite

me amwoda. Amida ma giroyo mit mada. 2) odoko ber. Cam dong odoko amida. aming [Amin] n. Yat mo macal ki ober rec ento lere yat awola. Ngat ma kiwolo mato ler aming me kwanyo kwir ki ikome.

aming-aming

[amin-amin]

n. Ngwen tuk ma cwer

mere otyeno i kare ma gweno dong cok donyo iot. Aming-aming tye ka cwee mapol tin. c/: Aming-

amir

aming oleyo ngee gweno. [amir] lm. 1) Gin macol dok obedo angec angec nyo anyim anyim (amir amir). Kom lacek ki anyiri obedo amir amir. 2) Gin macol ma ryeny calo akuku. 3) Timo tic mo mot. Dako ma amir tiyo mot. Ngat ma amir timo jami mot.

amir

[amira]n. ci

mii-ne

Doo woko.

ma

ka

Amir

gin dwong

mo

ogudu i

poto

pul.

amoko

[amoko]

n. 1) Gin ma obedo moko moko nyo

pwuru pwuru. Ngwen amoko dit. 2) Gin ma kinne pe

amoo

omakke. [amod] n. 1) Yat gwenyo, kikwanyo odok amoo ka ki wiro ki wang gwenyo. 2) Yat ma gicelo ki kango.

47

[amor] n. Agaba ma lak ingom nyo ikom yat calo okono nyo pwomo, nyak ma bocone kine tyen acel nyo makato, kiryeko iye me lwok. Amor jwayo dok rudu cilo kom maber. amor, [amor] n. Wang jok i kulu Nail (Murchison Falls) kama pii pyette ki iye. Pii amor cure acura.

amor,

amu

[amu]

amuk

[amuk] n. 1) Poto macon ma dong oroc woko. Dano maro pwuru amuk pien pwuru ne yot.

f. nen: ngamu,.

2) Okang.

[amuka]

amuka

n. Lee madit malubu kor lyec ento

tunge tye acel keken

idyer wiye. Amuka

tye lee

manok tutwal. [àmúkù-múkù] n. 1) Yii tong-gweno ma amukumuku gimaro Dano olungnge. dok ocwak obedo keken mo Gin 2) amukumuku tonggweno mada. ma mayom ci obedo tunyutunyu.

amuli, [amuli]

n. 1)Ngat ma wilo kabedo ki keto

lawote ipeko. 2) Rwot i neka. 3) Lakin gang nyo lapaco ma larut lok ikom lawote. 4) Lanyeko ma mito ni jami ducu obed pi en keken. 5) Ngat ma nyutu mwolo kun kitte rac. amuli, (amali) n. Ngor madongo rom ki muranga. Kilwongo bene ni lato-wang pwono. Amuli dit rom ki muranga. [Amur] n. Lee ma rom ki dyel ento kome obedo amur anyim anyim. rrk: lacek. amur-amur

[amur-amur]

lt. Gin

ma

obedo

anyim

anyim calo amur. Laa lacek obedo amur-amur.

Amuru;

(amuru)

n. Kabedo Lamogi ma tye cok dok

orumu wang pii Amuru.

Amuru, (amuru)

n. a) Wang pii malyet. b) Kama pii

malyet guny ki iye. Pii amuru ber pien cango two. Amuru tye i Lamogi. [amwa] n. Lakodi doo moni madit dok ngwece amwa tik, kome obedo odok odok ma mako cing. Kitiyo ki amwa me mako cware. rrk: lapwurre. [amwa] n. Lworo too ma miyo pe giyee lotino amwa?” me neno kom dan mutoo dok pe giyee gigudu pi

48

lworo amwa too. amwoda [amwoda] lm. Two me tiyo ma miyo kom dano mwode amwoda. Ka piny ngic ci amwoda yele mada. amwoda [amwoda] lm. nen: abyep. amwu [amwu] /t 1) Wang ma pe neno piny maber. 2) Wang ma yer olot iye. Kwara dong wange amwu. an [an] kd. pol: wan. 1) Ngat mukwongo. An pe abino. An lapwony. 2) Ngat acel. Abino an kena. Atimo an ki koma.

Anaka

fanaka) n. Kulu ki lobo ma okwako park i tung

kuping, Purongo okwako ki kupoto ceng. Ot yat madit tye Anaka. ananga [anana] n.Yat ma pane bao ki nanga bene. nen: calawinyo. anga [ana] pkn. pol: angagi. |) Lapeny ma kitiyo kwede me niang nga ma otimo gin mo nyo me niang nying ngat mo. Anga ma okelo agulu kany? Anga ma kiyero won kom? 2) Kitiyo kwede me medo ngec ikom ngat ma gitye ka lok ikome nyo kit dano ma mitte. Wamito ngat ma maro lotion. rrk: nga. angaci [anéci] n. 1) Kongo ma pe kidingo. 2) Kongo ma omyero kiding woko wek obed labongo cette. 3) Kongo ma pe kipoko ki ting. Kongo ocek ladinge pe, kel abil angaci ne. angaka [anaka] n. 1) Moko nyo gin mo ma pe kirego mapwot. Lotino anyira ma gipwonyo rego girego kal angaka. 2) Wot kara kara. Giwoto ma ginyono ngom angaka.

angaka-ngaka-yoo

[anaka-naka-yoo]

n. 1) Kama

yoo opoke iye. 2) Kama dano mogo ngak iye me cito gang (angaki yo). Wapokke i angaka-ngaka-yoo gang-gi. angec, [anec] n. 1) Kare ma dong okato woko. 2) Gin ma otimme con. 3) Kare ma pe cok. 4) Cabit ki mwaka ma dong okato woko. Wacito kunu i mwaka mukato angec. angec,

[anèc]

n. 1) Dong cen. 2) Bino ikor ngati mo.

3) Bedo ingec. En tye ka bino angec nyo wot inge

49

ngati. [anéca] angeca

n. 1) Guci nyo opii. 2) Dano alima nyo

amaka. Angeca dong pe ilobo Acoli kadi jo mukene timo lowotgi angeca angeca. [anéc-anéc] lt. Gin ma otamu tamu angec-angec nyo nywaka nywaka. Kom kwac obedo angec angec nyongwaka nywaka. anget-anget [anèt-anèt] n. 1) Arii, pe atir. 2) Alenga alenga. Ogore woto anget anget nyo abut abut.

wic] n. Adam wic nyo ogicu madit.

angit wic [anit

Dano mogo gimaro camo angit wi dyang. ango [ano] pkn. Lapeny ma gipenyo ki dano me niang ikom lok mo. Imito gin ango ki bot latin man? Meno ngo? Gin ango marac. angoc [an6c] lm. a) Neno gin moni anena labongo timo gin mo iye kadi imito. b) Neno gin mo kero. c) Keng gin mo ki neno ne keken. d) Neno ki kamabor nyo neon lworo.

[an6la-n6la] n. 1) Peko ma nen atura.

angolangola

2) Peko ma balo yub mukene woko. 3) Gin mo nyo

lok ma onongo pe iyube pire. Abedo ki angolangola oweko pe abino.

angoli

[an61i] n. 1) Two ma bucu kom dyegi ki romi. 2) Two ma weko kom dano bedo gwar nyo nyaranyara. Angoli two marac ma ngolo kom dano ki kom lee.

angulngul

[anul-nul]

n. Two akwota ma mako jun

dano, te ywet ki bwop dano. Angulngul kwoto dano nyo makogi ka lawawao owangogi ki keto awang mac. angut! [anut] n. Tol acika ma aweno nyo ayweri moko iye ki ngute. Angut pat ki layuta. [anut]

angut”

n. kunu bal nyo gin marac ma ngati otimo.

Angut pe dok abinowoyo tim man. angwen

[anwén]

n. Wel malubu adek ento tye inyim

abic. Gipoko lotino angwen angwen. anino, [anino] n. Akaa del ma kiyubu ki ikom del raa. Acikari gipwodo dano ki anino. anino,

[aninò]

n. Two ma miyo dano nino tutwal (two

50

anino). Two man rac pien keto dano ipeko atura. En tye ki two anino.

aniro

[aniro]

n. Kit lwango mo macilo dok kobo two

ikom jo mukene. Kwany aniro ma opoto i dek ni woko. anok [an6k] n. 1) Kabutu pa dyel nyo ot dyel. Wagwoko dyegiwa i anok. 2) Kabutu pa lee ma paco. anunu [anunu] n. Agaba madit, nwang dok kec, pimeno, bye pe camo. Gitweyo guti ot ki anunu. Dit kom anunu muteggi rom ki lacim. anya

[anya]

anyai

[anyai] n. Kit ogwang ducu nyo lee ducu ma mon kwero. Mon giwaco ni anyai cilo. rom: anya.

anyaka

n. nen: anyai.

[anyaéka] n. pol: anyira. 1) Latin ma pe lacoo.

2) Latin dako. Lotino anyira pol gang pa Rwot. anyang [anyan] n. 1) Pamba ma kiketo i adomo wek ogwok moo. 2) Pamba ma kikwanyo nyige woko pi gwoko moo. Anyang mato moo woko weko moo pe 00. anyanga [anyana] n. nen: anyinga. anyanya [anyanya] n. Kwir marac ma locwinygi col tiyo kwede me neko lowotgi. Anyanya rac mada. anyara [anyara] n. Lakit ogwang moni madit loyo bura ma ibe bor dok wi ibe bene tar (ogwang anyara). Lodito maro kicaa anyara me lapik taa.

anyeda

[anyéda] lm. Mako nyo gudu gin mo ki lworo.

Okaro twol ma oto anyeda. Omako oton anyeda. anyim, [anyim] im. Telo yo nyo kato mukwongo. Wan pud wacito anyim. Anyim anyim leko dyel okebu.

anyim,

[anyim] n. 1) Kare ma bino. 2) Kare ma pwod

bor inyim. 3) Nino, cabit ki mwaka ma gineno bor.

4) Kare ma kineno ki gen wa ki miti. anyim-anyim, [anyim-anyim] n. Kedi ma dongo kine ka yadi aryo. Lotino gimaro tuku ki anyim-anyim. Anyim-anyim cal ki nyim.

anyim-anyim,

[anyim-anyim]

kwici nyo angec angec. Kom anyim calo kom anyiri.

anyim-anyim;

[anyim-anyim]

/t Gin ma

kwici

lacek obedo anyim

/t Wot malo malo 51

labongo galle. anyimi-nyimi [anyimi-anyimi] n. Kedi ma lotino giyeto me atero lacel winyo nyo gin mo keken.

[anyina] n. Ryal nyo ciliki ma giriyo ma iye

anyinga

twolo me royo del cip ma mon macon giruku me deyo. Anyinga lak cip beco mada. rom: anyanga. anyiri [anyiri] n. Oyo madongo ma kome bulu bulu ma gicamo. Anyiri tye kite aryo: atuya anyiri okwara ki anyiri tele ma ibe bor dok bene dit loyo atuya. Ringo anyiri ma dik dik mit mada.

[any6gi] n. nen: anywagi.

anyogi

n. Two ma onyo ikom dano matino dok kobo oyot ikom jo mukene. Anyoo maro mako lotino dok nekogi oyot. anyor [anyòr] n. 1) Tong ogwal nyo oluk wa kwidi ma makke woko calo nyor iwi pii ma pe mol. 2) Gin ma okubbe calo nyor. anywagi [anywagi] n. Kodi ma dongo kine ka yadi acel ki nucu, ngok ka nyak ikore. Kodi man yam pe i Acoli ento kombedi oromo piny ka ducu. Dano gimwodo anywagi, girego mukene me kwon, ki mukene giyubu ki kongo. rom: anyogi.

anyoo

[any6ò]

anywaki

[anywaki]

n. Yat ma pote lac. Anywaki

naka pol i bunga. [anywala] n. Latin ot nyo dano ma oaa i ot anywala wa ki bot lonyodo moni. Lotino anywala kipoko gi ki ikom lotino alima. rrk: anywalli.

anywalli

[anywalli] n. nen: anywala.

anywang

[anywan]

n. Lobo nyo ngom ma nwang dok

pwot , pi nwange moko i tyen dano. Wot i anywang ki tyen, gari, pikipiki ki motoka tek mada pien pol kare gimoko. Anywar, [anywar] n. Nying ma gimiyo ki latin awobi ma nongo mine olimo can ki cac mapol. [anywar] n. 1) Cac i kom ngati ki tim marac. anywar, 2) Bedo pe ki woro i kom ngati. 3) Kette malo tutwal ki neno dano mukene calo gin ata. En maro tic anywar tutwal. aona [àóna] n. Two

ma miyo dano ono tutwal, jako

52

cwiny dano dok miyo yweyo doko tek. Aona opio

aonya

aor

rac mada pien pe cang oyot. (aonya) n. 1) Odong cam. 2) Ngat ma pe kwiri giwaco ni lacam aonya. Acoli gicayo lacam aonya mada. 3) Pot dek ma gitedo ma pe gipiyo ki nyim. 4) Nying cac. [adr]

n. Ka gwoko yen tedo iot (aor yen), kine

mukene bene giyubu woko pe i ot, gilwongo bene ni wang nak. Aor bedo iwi anok. ap [áp] n. Cente macon ma dong pe tiyo kombedi. Ap aryo cente acel. Ap mia acel cente pyerabic. kmgk: leb macon. lr: . nlk: shilling. apaani [àpáàni] n. Lawi lweny nyo lawi mony dok ngat ma cwinye tek. Apaani latek cwiny. Latel wic bedo apaani ma pe lwor. rrk: kapten. apaano [apaano] n. 1) Dano ma odongo pyere oyare wa ma kome rom. 2) Ngat ma odongo ma kome dit dok canne. Ngat ma odongo maber nongo odongo apaano. apada [apada] It. Gin ma pe kinong. Kidi dog bong tye apada. apala [apala] n. Kit lum ma tye calo togo ento twoke bit. Apala dongo i nota kulu dok ngolo dano. apan [apan] n. Tyen gaya ma ginyamo ikare ma tyang dong pe. Apan ginyamo pi kee tyang. rrk: apwan/arat.

apapal-ceng [apa-pal-cen]

lm. Kare ma ceng cok

doko ngic dok caro wang dano, ikine cawa abongwen ki apar wiye acel. Dano maro wot i apa- pal-ceng. apar [apar] n. Wel ma lubu abungwen ento tye inyim apar wiye acel. Lapwony owoto kany wang apar. apara

[apara]

n.

l)Pii/kulu

ma

oyare

ento

pe tut.

Dano pe kwang i apara pii. 2) Awal nyo aduku ma ataca iye pe tut. apedede [apédede] n. Otwongo madit ma kome ocoyo ma rom ki bonyo (labari) ento tye ki aruk. Apedede ogwece bit mada. apee [apee] ng. Lok ma kiwaco inge jiro pa latin nyo

53

ngati mo. Tere ni yot kom, komi obed ma yot. Apem, apem,

aperu,

[apém] n. Got mo ma tye i Paico cok ki got Ato. [apem] It. Gin mo ma wiye olaane nyo oyarre.

Waneno jubi ma wiye apem nyo opamme. [apéru] lt. 1) Gin mo ma wiye tye twolo. Oweko wi dero aperu. 2) Gin mo ma pe kiumu nyo giloro. Dogollane tye aperu. Gubutu aperu.

aperu,

[apéru]

n. Awobi nyo anyaka ma mwaka ditte

tye 14-17. Aperu doko bulu. rrk: apwuru ,.

apiding

[apidin]

n. 1) Ka kato ki donyo mung i ot.

2) Kama ding nyo ka kane mading. Dano kanne i apiding. 3) Wang cel mading me mung. 4) Kare marac me peko/kare me kec, kmk.

apika

[apika] n. Ic kama wee pong iye. Lodito gimaro apika yi lee mada. Apiko ringo i apika. rrk: awuka.

apiker [apiker] n. 1) Ka pwur manyen. 2) Kapoto nyim nyo pamba manyen. Amaro apiker. 3) Dul poto aker ma pe gipwuru. 4) Lum ma lot cok idog oro.

apil' [apil] n. 1) Neno ngol odoco. 2) Koko pi dwoko ngol cen. En okoko apil. 3) Peny ni ginen nyo giwiny pido odoco. Gukoko apil ni ngol pe obedo atir. 4) Cwalo koko irwom ma malo. lr: . nik: appeal.

Apil'

[apil] n. Latin got mo ma tye Kalongo ma ni yam con gineno mony adui woto kenyo ki wii tong gi ma ryeny lipilpil.

apili-lyang [apili-lyan]

n. 1) Olel toke nyo olel

lagwok otingo. 2) Ringo ma obale nyo lakwoka calo del raa, dyang, jubi ki mukene. Acoli gimaro camo apili-lyang ki layata. apim, [apim] n. 1) Two ma kwoto tyen dano. Apim miyo tyen dano tore calo tyen lyec. 2) Two ma ajongamiya kobo. apim, [apim] n. Labwor ma laco nyo twon labwor madit (cwar apim). apip [apip] /t Gin mo ma lapiny ci dit. Giwaco ni ot malac ma wiye lapiny tye apip. Neno ot ma apip rac. Ocung iwi bye ma tye apip.

Apiyo

[àpíò] n. nen: Opio.

54

apoka

[ap6ka] n. Pok yat ma otwo. Mon wango agullu ki apoka. Twol bedo i apoka.

apokapoka

[apoka-pokò] t. 1) Gin ma keto kin dano

weko ribbe bedo pe. Apoka poka madit tye ikin lodito lobo. 2) Tam nyo tim ma pe rom.

apokapoka oro ki cwir

[apoka-poka

óró

ki

cwir] n. 1) Kama oro gik iye ki cwir cake iye. 2) Rek lakalatwer ma gutorre kacel. 3) Pat pat ma nen i kin gin moni.

apoli [ap6li] n. 1) Lee madit mito rom ki pwura ento ma mone tung-gi pe. Kom apoli obedo aciri ento yer kome boco. 2) Dano ma malaya nyo lacoco. apongpong [aponpon] n. a)Otwongo abiling (abangcet). b)Otwongo ma kome okwico kwico. Apongpong otwongo ma kome cilo. apor [apor] lm. 1) Ma ber, pe rac tutwal, ladyere. Coyo apor. Coc apor pe rac gire. 2) Pen ok dok pe dwong nyo pe ryek dok pe ming. rom: apori.

aporabot

[ap6rabot]

n. 1) Ngwaro

tim pa jo/ngat

mukene. 2) Poro kit ma ngati woto ki timo kwede ticce. 3) Ngwette ka timo gin mo ma pe ingeyo pien ni jo mukene timo (apota). Wek aporabot obedi. rrk: porabot. cl: Aporabot oneko apwoyo. apori [àpóri] lm. nen: apor. apoya [àpóya] n. 1) Two ma miyo ngati kwiya ber ki rac pa ticce. 2) Balle pa wic. Two apoya lano dano tutwal. rrk: abelu. apwan

[apwan]

n. nen: apan.

apwodo [apw6d6] n. Winyo madit kato aweno ma ka tye ka tuk goyo bwomme lipuk puk. Apwodo gilwongo ni apwuk pwuk. apwoyo;

[apwoyò]

n. Lee ma

ite opere ma

gimaro

boko i ododo pa lotino. Iti opere calo it apwoyo. apwoyo, [apwoyo] t Nyutu yomcwiny ki pwoc pi gin mo. Apwoyo bino ka nena. apwua

[apwua]

n. Luru ngom

nyo lum ma otwo ma

duny iyamo. Yamo ma kodo kutu apwua. Apwua dwong mada ioro. rrk: apwulu. apwudu

[apwundu]

n. Lum

moni ma cal ki lum abii.

55

Apwudu tye idul apwulu [apwulu] n. apwura [apwura] n. otara otara. 2) Gin

pa abii.

apwuru,

n. nen: aperu >.

[àpwúru]

nen: apwua. 1) Kono udu ma obedo okwara wa ma angec angec (apwura pwura).

apwuru, [àpwúru] n. Moko kongo ma pe gicelo. Lotino gimaro bango apwuru pien mit. aradu [aradu] n. Apwan, tyang gaya ma ginyamo ka wang tyang. Tyang aradu /arat mit mada. aramatala [arama-tala] n. Winyo ma kome tar gicol. Aramatala dong ginok ikom kareni. arara

arat aree

[araéra]

n.

Langudi

ma

komme

obedo

opilo

opilo. Arara lee ma owo mada. rrk: lawara. [arat] n. nen: apan. [arèè] lm. Mukwongo yoo, anyim nyo kong pi

tutunu. Wamato kongo woko kong aree. rrk: amal/abukajin. arege [arége] n. Kongo ma kitedo ka cwer kun wok ki

iodee ka ton i abino (kongo odee). Arege tye kongo ma kec dok kur ento mero dano oyot. /r: . nik: waragi. aremu

[arému]

n.

Doo

mo

malak

alaka,

lere kwar,

pimeno gilwongo ni aremu. Aremu yat cado remo. aribe

[aribe]

n. Winyo

ma

kwo alwak calo ocwak

ento pe gikwo idog kulu. Cam pa aribe rac mada. rrk: lira 3.

aribu

[aribu] n. Bye ma ococce tye dok kare mogo rom ki agoro matino. Ngwen aribu cwer okogweno. i Okok aribu ger mada. arii ([arii] lm. 1) Gin ma oriine iwi nyo ikor lawote nyo gin ma obutu i wi gin ma tye atir. En obutu arii i 3 kolo. 2) Gin ma kome ongolo ariari. arii“ [arii] n. Kit okok mo matino, maro balo lum wii ot, pol I Kitgum. 3 arii [arii] ng. Nyutu Ngeng. Arii, meno kit loki enu! arima, [arima] n. Bedo ki miti madit mukato kare. Omako cam ki arima ci odec. Arima cam oumu wange oweko pe neno ka ngete. arima, [arima] n. 1) Gero, kwinyo nyo kolo. Wek

56

tuku arima obedi. 2) Adagadaga ma nyayo lweny oyot nyo alii mone. 3) Gin ma oculle kacel ma kinong wa mapek.

ariri

(ariri] n. 1) Kare ma kec tye marac mada nyo

odunge. 2) Kare ma cam dong cok ka cek. Ariri lyet ikare ma kac dong cok. ariri [ariri] n. Bongo nailon, lac ci pwot, leng

rengreng. ariya

[ariya]

n. 1) Lageng nyo lanen marac. Man dok

ariya ngo luta. 2) Tim ma rwenyo dano. 3) Tim ma weko ngat mo weko yo maber. 4) Yat ariya tye yat ma giriyo mukene ikore. Giguru Yecu Kristo ikom yat ariya.

arocilee [arocileé]

n. rom: arokilee. 1) Roc tyen ma

giyubu ki del dyang nyo laa lee ma ginyongo maber. Arocilee giruku cok wa ium cong me gengo lyeto mac atikane i dwar linu. 2) Roc ma onongo boyo

tyen ki pwun maber. Ir: «KA». arokilee [arokileè] n. nen: arocilee. arom

[arom] n. 1)Kama kulu orwatte mukene. Arom nam lac. 2) War arum.

iye ki kulu

aroma

[aroma] n. 1)Peko madit pi kare malac. 2) Ayelayela/atwom pi kare malac. Lotino kic gidongo i aroma. Wadongo i aroma madit ma pe

wace. aromo-ki-ngu [aromo-ki-nu] n. Kedi ma kome obedo ki okutu ento tolle nwang dok bene ber mada. Dano tado ot nyo wi dero ki tol aromo-ki-ngu. arony [arony] n. 1) Lok lapiny piny. 2) Nywaro ngati ki lok ma pe niango dano. 3) Cac ki lok ladogeryo. Adag arony mukato kare.

aroo;

[àróò] n. Ka ma otwo ma yadi ki lum pe iye. Kot nok nyo pe i aroo. Kweyo dwong i aroo. aroo, [ar6ò] n. Aruka leb tong. Aroo boyo leb tong maber mada. Ladwar dedo aroo tong woko ka tye ka dwar. rom: akura. arot

[arot]

/m. Gin ma ding, tut ci obedo apirip (arot

arot). Agwata abit obedo arot arot nyo akong.

arudi yat [arudi

yat] n. Yadi ma pud dongo ki ikom

57

dul yat nyo ajut ma gingunu/gitongo lapiny. Arudi dongo ka lak latong. 2) Kodi ma gipito apita. aruk [àrúk] n. Ringo ma ocudu idye nge dyang iwi kwaya. Dyangi mogo gitye ki aruk madongo mada ento dyangi munu arukgi pe. [Arum]

arum,

n. Winyo madit mamito kato acut, kome

col ento ma twone june/ngute tar. Arum pe pol tutwal. Arum maro bedo aryo aryo. rrk: mawulu. arum, [arum] n. Dwar madit ma girumu lee itim. Idwar arum girumu cere madit nyo malac. Dano gineko lee mapol iromo arum. [arumu] lm. Bako dog pi too piny. Piny dong arumu oto arumu. Ato arumu! Yo dong pe ada. [aruru] lm. Two ma loko nyo balo rangi del aruru, kom, pe gicwinyo mac weko del kom onyo ma yil mito i bed ka ngwinyo. Aruru obalo wange ma neno lit. [aruru] n. Yamo ma tek (lapiru). Aruru kodo i aruru” oro mada. arut [arut] lm. 1) Lok ma kiwaco mapat ki ma icwiny, lok bwolo. 2) Lok dogi ryo. Ngat ma doge arut rac. Awinyo loke tye arut. 3) Gin ma tere nyo doge tye aryo. Agulu jok doge tye arut. [arwaa]

arwaa,

n. a) Ringo ma odong ki ikom moo ma

gilenyo. b) Odong ringo ma kikwanyo moo woko ki ikome. c) Moo ii dyang ma gicelo (gilenyo) woko. [arwaa]

arwaa,

n.

l)Magalu

madongo,

lakwany

putu mucumar ma giguru ikom yat. Arwaa maber. nyonyo 2)Lamak maber. mucumar 3) Lacwee nyor ki rojari. rrk: magalu. arwii

arwit

[arwii]

lm. 1) Gin ma pe kakare. 2) Yoo mapat.

3) Pe neno mit. Pwolle arwii. [arwit] lm. 1)Rwatte pa gin moni iwange nyo woto ki rek. 2) Donyo lirwit. Tol nyo nati ma gitweyo arwit gonyo yot.

n. 1)Ribo jami lawang acel. [arw6òma] arwoma 2) Timo gin mapatpat lawang acel. 3) Kutu gwara lawang acel idwon mapatpat. Arwoma wer winyo mit.

58

arwoo' [arw6ò] lm. Gin ma ogom, ocung alenga. Ot man barajane tye arwoo/akong. arwoo” [àrwóò] t. 1)Mito gonyo dog pi lok ma giwaco. En okato i kom marone.

aryeba

[aryéba]

orwoo pien doge 2) Ngut pi bal.

lm. l) Loko ii gin mo dok piny.

2) Umu gin mo piny. Lotino maro butu aryeba ic. aryec

[aryéc]

n. 1) Bur lanek lee. 2) Bur malac ento

tere odingnge woko. Acoli yam gineko lee ki bur aryec. aryo

[aryo]

n. Wel

ma lubu acel ento cung inyim adek.

Watye wan aryo keken.

acolucio [asolucio] n. Gony ki itwec me bal. I dini Katoli, padi gigonyo lokristo ma gidoto balgi ki miyo botgi acolucio ki twer wa inying Yesu Kristo. /r: «L». nlk: absolutio-nis. ata

[ata] lm. 1) Gin ma pire pe tek. 2) Me kare ducu, pe konyo nyo mwa. Man dano ata. Giwaco lok ata

ma pe gutamo pire.

atabo

[atabo] n. 1) Gin ma gipoko iye dek me acama.

2) Lapim ma kitoko iye dek pi ngat mo nyo pi dano mapol. Atabo lobo ber ento atabo ryal dok rii loyo atabo lobo. ataca [ataca] It. Gin ma iye pe tut. Ot akuri tye ataca. Pii ma ataca pe mwonyo dano. atacatac

[atacatac]

n. Doo ma lwite/tere cok gicamo

ikare me kec.

ataca-tanglaro

[ataca-tanlaro]

lt. Bedo pa gin

mo ka maleng ma pe twero kane nyo kome odong kamaleng liwang. ataka [ataka] n. Kit tiko moni ma giyubu ki ikom nyonyo ma gipako marep ma mon yam maro ruku.

Cl. Ataka pyere oo woko. atanggalu [atangalu] n. 1) Ngat ma latati. 2) Latung twer. 3) Layela. 4) Dano ma tiyo labongo (latanggalu). Tic ki atanggalu tek tutwal. atango cinga [atano cina] n. Oboke cet.

tam.

atanya [atanya] /m. 1) Wot yaro kor. 2a) Nalle dok angec. Wot atanya pe ber. b) Twenynye dok angec.

59

ataro

[àtáro]

lm. 1) Loko ngec piny ingom, nyim dok

malo (atataro). Dano ma butu ataro toke buc woko.

2) Dwoko

gin moni angec. 3) Timo gin mo olung

tuke. Kwang ataro mit mada.

atati

[atati] n. 1) Kal ma nyige/kal ma gidino. 2) Kodi

nyig gin mo. 3) Neno/ngino jami maber. atego, [atégo] n. Nyonyo mapwot mito rom ki lacim ma gidolo giruku ikor tyen. Atego neno mit mada. Mon Acoli yam gimyelo ki atego ityen-gi calo gara. rrk: lokwic/lonyama. atego, [atégo] n. nen: labio. atego; [atégo] n. Ruk deyo pa mon Acoli macon ma won nyako keto i tyen nyare ma gityeko nyomo ka en cito kwede pa cware. atena [aténa] lm. l) Bedo mar nyo bedo kacel. 2) Genne ki ngat mo. Wan wabedo atena wan ki larema.

atenga

[aténa]

Im. Wot kamabor labongo cungu i yo.

Wot atenga olo dano tutwal.

atero

[atéro]

n. pol: ategi. Kitele nyo acwiny ma

giyeto gibayo ki atum. gicomo ki boltoro. atia

(atia)

Atero balmo ki atero biri

n. Kedi ma turu makwar

dok dongo calo

kal. Atiya nyak macol dok bene gicamo. rom: atiya. atiaba [atiaba] n. Jang kulu Oitino ma mol donyo i Unyama i Patiko.

atigo [atigo] n. Lalor dogolla nyo lalor dog kika. Guweko atigo twolo. rrk: kika/keka. atii [atii] /m. Mukwongo timo gin mo (wi atii). Oo atii nyo oo wi atii. Man latin me atii. Pii na opong wi atii.

atiiba

[atiiba] n. 1) Two ngico ma mako lotino odiku. 2) Ngico ma lworo kelo ikom dano. 3) Lworo madit ma romo neko dano. Atiiba omaka ma awinyo ni maa kome lit.

atiina

[atiina]

n. Lim agwoka nyo lim ma pire tek.

rrk: lim >.

atika,

(atika) n. Kit muyembe ma nyak madongo, cek

60

mot, ngwece tik tik ento lim. Amaro muyembe atika.

atika,

(atika)

lm. 1) Kom

lok ki kome (atikatika).

2) Labongo goba. En nen calo ngat ma kome wac ento atikane kome lit. 3) Ada.

atika; [atika]

n. Doo ma ajwaki tiyo kede, pe dongo

mabor. Ajwaki tiyo ki atika.

atika, [atika]

n. Ot tet nyo kama giteto iye tet. Latet

tiyo i atika. atiko [atiko] n. 1) Lwango ma kome obedo calo tiko. Lwango atiko nywalo kwidi. 2) Lakit otwongo moni ma obedo calo lapaibona. 3) Gin ma obedo atworo. 4) Kit yat moni madongo madit. atimmikir [atimmi-kir] n. 1) Rec lapok. 2) Rec ma cogone tino ci pol. Atimmikir mit ento camone tek. rrk: atwaccikir.

atir,

[atir]

Mm. 1) Gin ma kakare. 2) Lok ada, winye.

Oloko atir gire. 3) Cungu lute malo.

atir,

[atir] n. Kit kedi ma obedo calo olili.

atira

[atira] n. Cet yaa ma gilenyo. Atira col mada, oga yaa. atiya [atiya] n. nen: atia. Ato, [atò] n. Nying latin nyako. (nen nying mukene kit yen lokgi i ptw). Ato,

[atò]

ato;

orumu got Ato. [atò] n. 1) Ringu lak nget lee. 2) Cogo ma tye ikin lak nget ki ngut.

n. Got Paico. Te got Ato aye kabedo

ma

atota [at6ta] n. Ot ma girumu ki lum ma giryeyo tyeng ki tyeng nyo rek ki rek cake ki piny wa malo (ot atota). Acoli gingeyo yubu ot atota maber mada. atoto

(atoto)

n. Dwe me

kot cwer

iye matek ka dong cako doko nok. Ir:

10/11 (lutyak/orengorot) ma

«KA».

atudu

[àtúdu]

n. Lakit winyo ma maro pii, dit calo

gweno ento kin tyene okwone woko. Atudu maro pii. atum [atòm] n. Tol ma gitweyo i kom yat ma kigomo ka celo ki atero me celo gin mo. Dano celo winyo ki lee ki atum.

61

atuna

[atuna] n. Ringo kom ma cudu woko.

atuna wang [àtúna wan] n. |) Langok ma kwoto te wang. Atuna wang gwok. 2) Gin matar ma mol ki

iwang ci two iteng wang. Atuna wang bino madwong i wang ma lit. 3) Bur del wang. atunya [atunya] n. 1) Ngu madit loyo kwac, yee ngute boco. Atunya tye kite aryo: atunya olik nyo ocida madito ki atunya nya oculi matino. 2) Labwor makwar ki ma olik olik. atura wang [atura wan] n. Gin matar ma bedo ite wang. Atura wang gengo dano nenu maber. ature [ature] n. 1) Tur yat. Ature deyo ot maleng. 2) Doo nyo lum.

atwaccikir

[atwaccikir]

nm.

Rec

angara.

nen:

atimmikir. atwat [atwat]

n. kmgk: Yet malik. nen: adwat. atworo, [atworo] n. Winyo ma kome ocoyo. Winyo atworo kome leng mada. atworo, [atworo] n. Gin ma kome obedo calo tworo nyo alum alum.

Atyak

[atyak] n. Kaka Acoli ma otene ki Madi, man kaka Lwo. Atyak rac ku, Palabek odok tuggi. atyer [atyér] lm. 1) Gin ma pe imung. 2) Gin ma nen ka maleng. Lokwo obino gangwa atyer. Wacitu kunu atyer. 3) Timo gin mo labongo lworo.

atyer-wek-aywee

[atyér-wek-aywéè]

n.

1) Lakirikiri mamito rom ki odir ento iye odeng calo

oyeng-yeng. Giwaco ni atyer-wek-aywe iye tyer woko ka nywal, too weko lotinone kwo kengi. 2) Lakirikiri ma gilwongo bene ni jigijigirwany. rrk: jigijigirwany/yengyeng.

aula

[Aula] n. 1) Gin deyo pa Acoli ma giyubu ki wino

ib rii, lagwa ki ib jubi me aroya i bat tung acam/cam me myel. Gujwato aula imyel gangwa ma pe wace. 2) Deyo myel lyel. auma [auma] n. Kongo ma gitedo labongo ode (kongo auma). Kongo auma wang mapol pe kec tutwal. auma [auma] n. Nying latin nyako ma kinywalo okati aryeba ic. (nen nying mukene i ptw).

62

awa

[awa] ng. Lok keco. Ber! Pe rac! Awa! angeyo koma woko awa!

Awac, Awac,

Dong

[awac] n. Nying ka bedo pa Lopaibona. [awac] n. Nying kulu ma mol i Abera kube cito i Acaa.

awak

[awak]

n. 1)Tic pa dano mapol ipoto acel.

2) Dano mapol ma gilwongogi ka tic ipoto. 3) Tic alwak me nono ento kicamo dok gimato kongo iye. Acoli gimaro pwur awak i poto ma gitedo igi cam madit ki kongo madwong. rrk: wak. awal [awal] n. 1) Keno ma gikako ka giyubu me twomo pii. 2) Lamat pii ma giketo iye jami mapat pat. c) Keno ma gikako me umu wi lotino ma gibyelo i ngec. Dano tiyo ki awal kwon, awal dek, awal pii ki awal mukene. awangmac [awanmac] n. 1) Two ma bino pi bur ma i tyen nyo i cing ma rem nyo mito det; kwoto te ywet

ki kin em dok rem/lit calo mac aye owango. Kwidi lawawao miyo awang mac kwoto dano. 2) Angul ngul me wang mwot. awar [awar] n. 1) Gamo lim nyom cen. 2) Keto keny ki dwoko lim bot lanyom me acel, ladwok lim awar en aye lanyom me aryo, lakwany dako pa ngat mukeneni. 3) Nyomo dako pa ngat mukene. awara, [awara] n. Cam nyo kongo ma nyodo onguku layubune iye. Cam man gilwongo bene ni awara lakwany wino. rom: owora. awara,

[awara]

n. Pot taa ma otwo. Lomat taa gimaro

taa awara ma giboyo ki karatac.

awara me kwer

[awara

me

kwer]

n. 1) Cam ma

gicoko pi kwer me yaco. 2) Wit cam ma patpat pi kwer. awaro [awaro] n. 1) Tyen ma kine okwone calo tyen atudu nyo winyo ma woto iwi pii. 2) Tyen kwang , latyene ki war (gweno awaro). awaya [awaya] n. Got ma yom ngoyi ngoyi (got awayo). awee [awéè] lp.lm. Niang kare/ceng nyo nino ma gin mo timme iye. En obino awee? I bicito awee? rrk:

awene.

63

awene

(awene)

lap. Wan

pe wangeyo

awene

ma

en

bino iye. nen: awee. aweno [awénò6] n. Winyo madit rom ki gweno ento kome okwico kwico, wiye otal (gweno tim). Aweno kwo alwak ento gipoke aryo aryo pi nywal. pol: aweni. awetdog

[awetdog]

n. Acakki oro idwe me apar wie

acel. awia [awia] n. rom: awiya. 1) Wi cong nyo otako/atako cong. 2) Ka romo pa tyen ki em.

Awili

([awili]

n. Nying nyako maber/leng ma gitiyo

kwede i ododo ni yam obedo ka mito Onguka P'Owiny. Awili lamera ceng ni arac, cit gangwa ci mot maa.

awiny-awiny [awiny-awiny] n. Otwongo labari ma dit kato bonyo, ogwece bit, kome ocoyo. Awiny-awiny labari.

awira

pe pol tutwal i kom

kare ni. rrk:

[awira] Im. Ngat ma ngute lit neno piny awira. nen: alenga.

awira-wira

[awira-wira]

n.

1)Myel

lawala.

2) Myel lwore nyo tuku lwore pa lotino. awiya

[awiya]

n. nen: awia.

awobi

[awobi]

n. pol: awobe. 1) Latin laco ma dong

odoko dit. Latin awobi ma mwol. 2) Latin laco me mwaka 14-18 nyo bulu.

Awoko

[awdko]

n. 1) Nying mon. 2) Latin nyako ma

ginywalo i kwo ma pe atir tutwal; mine nyo wonne pe obedo dano ma genne. 3) Nying ma gimiyo bot ngat mo ma lonyodone too obedo pol i otgi ma gin keken aye gukwo. awola [awola] n. Kwir ma loneko tiyo kwede me neko jo mukene. Giwaco ni jo mogo tako awola; ni gikwanyo awola woko ki tak. Latak awola aye ngat ma kwanyo awola. Dano mogo giketo awola i cam nyo gin amata. awoo [awò6ò] n. Wi nyim ma gijolo ma pe orubbe ki kweyo. Awoo gicelo ki kado me amwoda. Awor [awor] n. Nying latin nyako/awobi ma ginywalo i dyewor. rom: Owor ;.

64

awuka

[awuka]

n. Yii dano nyo lee ma obedo calo

kicaa. rrk: apika. awupa

[awupa]

n. 1) Loko i kom jo mukene. 2) Cwalo

peko ka mukene ki tic lapiny. 3) Neko dano ki tim mukanne. Awupa tic col-piny.

Ayaa!

[ayaa]

n.

1)Latin nyako ma

ginywalo

inge

awobe adek ocito kwede malo. 2) Latin nyako acel keken ikin awobe (lakin awobe). ayaa” [ayaa] n. Obwol ma tino tino. Obwol ayaa kur mada.

aya-doo [aya-do6]

ng.

1) Koko

can

nyo

nyutu

cwercwiny. Ayaa doo an koma kec tutwal! 2) Cwako lok ma ngat mo owaco nyo openyo. An bene abin? Aya doo.

ayagi

[áyági]

ng. Koko pi gin ma obale nyo nyutu

cwercwiny pi gin ma dong pe twero yubbe. Ayagi, man kono dong atimi nining? Ayago [ayagò] n. Kulu ma ocakke ki Keyo i Lamogi ma mol donyo i Nail cok ki Atura. Pii Ayago pe dwon.. ayal [ayal] n. 1) Mic bot nyako poro ki maro. Anyira keny gikwero cam woko ka pud pe giyalogi. 2) Cul lakok gin mo. ayany

[ayany]

n. Yet ma ngat mo yeto ki lawote. Dano

pe gimito anyany. lr: «Al». nlk: ayany. aye [aye] /m. 1) Lok ma poko gin mo ki mukene. An aye awaco. 2) Dwan matek. Man aye ladit Petero Owiny. 3) Gin/ngat moni kikome, pe ngat mukene nyo gin mukene. Eni aye mega diya. 4) Doki. ayela ([ayéla] n. 1) Peko nyo aroma. An adag ayela. 2) Gin ma dano dagi. Wadag ayela ma balo kuc.

Ayella [ayélla]

n. Nying ma gimiyo ki awobi/anyaka

ma lonyodone obedo ki peko nyo ayela mapol ma pud pe ginywalo latin meno. rom: Oyella.

ayelweny [ayé-lweny]

n. 1) Abit madongo. 2) Awal

me lamat kongo. Kongo pong ayelweny mero dano, ci dano ma omer pe kwero lweny. ayika

[ayika]

n. 1) Mic me woro

lato ma gipenyo ki

bot cog anyira. 2) Lim nyo dyang ma gimiyo me woro won dako nyo maro ma oto.

65

ayika tong [ayika

ton] n. Tong me gwoko ot. Te

ayika tong tye olutu. nen: aluk tong.

ayila,

[ayila] n. Doo ma lak alaka wa dongo incic 6 keken. Kilwongo doo man ni ayila pien yilo dano mada. ayila, [ayila] n. Latin aduku matidi loyo dwongo. Ayila aduku deyo.

ayila;

[ayila]

n. Kedi ma gipiyo mac ki ikome calo

orwo, dongo yadi 2-3, kome obedo yer-yer. (ayila lapii mac).

ayila jok [ayila ayile,

[ayile]

jok] n. Oboke mado bur.

n. Latin otako cwec ma obedo ataca ento

iye tut ma gicibo agulu ma gicweyo iye. Gitingo ma gicweyo ki ayile. Ayile pire tek bot locwec. ayile, [ayile] n. Winyo mo macalo aditi ento dok dit loyo aditi, kit kome ducu rom. rrk: calu calu. agulu

ayita [ayita] n. nen: aita. Ayo;

[ayo] n. Nying ma kimiyo ki latin anyaka/awobi ma ginywalo iyoo. rom: Oyo ,. ayo, (ayo) t. 1) Dongo cam maber. 2) Ceko cam nyo gin apita mo keken. Ngom Koro ayo nyim ki kal atika. Dano maro ngom ma ayo cam. rrk: aa,. ayol [ayo1] lm. Gin ma yogoyogo nyo gin ma pe gitweyo matek, gonyo yot. Itweyo curuwali ayol tutwal. ayom! [ayom] n. Lee ma ibe bor dok cal ki ongera, kwo iwi yat. Kom ayom obok calo kom til. ayom” [ayom] n. 1) Yat madit ma kome obedo ki okutu. rrk: ororo ayom. ayoo

[ay6ò]

n. Mugica ma lodito gigoyo ikom

lotino

wek komgi obed yot. Wacito ka gamo ayoo ki bot nerowa. rrk: tanga. ayuca, ayuca,

[ayuca] [àyúca]

Ayugi,

[ayigi]

n. nen: aywica ,. n. nen: aywica >.

n. Kulu ma ocake ki i kom Keyo i

Lamogi okato Pabo ki Atyak ka odonyo i Nail cok ki

Nimule. Ayugi, [aytgi]

n. Nying ma gimiyo ki anyaka ma

66

mine gineno ki cac calo yugi nyo latin ma minne lacilo. rom: Oyugi. ayulu [ayalu] n. Ayweri matino, gilwongo kumeno pien obedo calo ayweri kikome ento tidi. ayuya

[ayuya]

n. nen: aywaya >. [ayuyu] n. Kedi mabeco pi ateri ocere, gigoyo bene ki dero. Ayuyu dongo kato kitele woko. aywac [aywac] n. Agiki kwer pi bal marac tutwal, kwer man gicako pi nyutu agadaga ikom tim mo. Mato opwut ki culu kwor tye aywac.

ayuyu

aywaya,

[aywaya]

n. 1) Kwer me cwalo peko woko ki

igang. I kwer man, gitucu yi romo ci giywayo gibolo woko i olet pi jo mukene me camone ento pe jo mapaco. 2) Kwer ma gitimo me ywayo lacen. aywaya, [aywaya] n. Tol ayuya ma ka gigonyo doge ci doko bor. Ogwil ma gidolo yune maber nyo ywane aywaya. rom: ayuya. ayweri [aywéri] n. Winyo tim nyo ayulu madongo, tidi loyo aweno, kome ogore. Ringo ayweri mit mada. ayweya [aywéya] n. 1) Tipu pa ngat ma otoo ki cwer cwiny; dano ma obedo ka two ma wadine pe guparo me tere i ot yat- ngat ma pe gikonyo ni oo wa itoo. 2) Tipu marac ma bedo ikom yat, ikulu nyo kama col. Ayweya poyo wa yelo dano iyo mapat pat. 3) Kulu ma gamo dano. Ayweya gin ma tere pe. aywica; [aywica] n. Lakit yat moni ma nyige gicamo, dongo ikine incic 6-12, nyak dok cek macol. rom: ayuca. aywica, [aywica] n. Yat madit ma dongo calo ojaa. Bul ma

gipayo

ayuca.

ki ikom

aywica

longo

mada.

rom:

B - b b ba

[ba] n. Nukta ma lubu "a" i leb Acoli. [ba] lm. 1) Lok me mwolo mada ka ipenyo dano onyo lawot ki gin moo. Nyik ma nok ba, amito bedo ingeti. 2) Lok lega. Ba, kong i konya ki cabun. baa [baa] n. Kabedo ma gimato iye kongo nyo ot ma gicato iye kongo. Acito i cuk ci amato kongo i baa. Cit iwil kongo ki i baa. /r: SE”. nik: bar. baaca [báácà] n. 1) Kicaa karatac ma giroyo iye waraga ka kibolo. Baaca gwoko waraga maber mada. 2) Kicaa ma gimwono citam ikome ci gibolo i ot tero waraga. Ka gityeko coyo waraga ne, mi botgi baaca giro iye. baano [baano] t. nen: bayo. baba [baba] n. Lanyodo ma laco. Baba na odwogo gang. Baba ni dok pud cito i cukul? rrk: wego/abaa/babu.

babu [babi] n. nen: baba. bac

[bac]

n. Mutoka macal ki mugati madit, ma tingo

dano mapol ma romo 60, cung ka kwanyo dano ki weko dano bene. Wacit ki tyen nyo ki bac? /r: . nik: bus.

bacala [bacala] n. Lakit lenga moni ma dano pito ingom ci nywal ma olungnge ma mito rom ki cing latin mudole, ma gicelo ki dek. Dek ma gicelo ki bacala ngwece kur mada. rrk: mutunggulu. /r: . nlk: baswala. bacu

[bacu] t. 1) Bayo tong, bol nyo yat pi mito cobo ginmo keken. Ka imito dwar kedwa, pwony bacu atir. 2) Yunu tong. 3) Wanye calo pa del kom. Nyako ma wange obacu pe ber me anyoma.

bacu-bacu

bad

[bacu-bacu] Im. Cuku cwiny dano pi bayo

tong labongo mapol atika. [bad] n. rom: ki gwok. Latin ma anyim. Bad

lworo.

Bacu-bacu!

wa

bineko

lee

bat/bed. 1) Cing dano cake ikin cing ma bade otur bedo mot. 2) Tyen lee dyanga otur woko.

68

bagala

[bagala]

n. Lee ma dano bedo ingeye ci

gingweco kwede, kome leng, wino olot ikore. Bagala ngweco ma dwir mada. rrk: aguragura. rom: bakala. /r: . nlk: baqara. bakacic [bakacic] n. 1) Gin ma culu wang tic maber ma ngati otimo. 2) Mic me pwoyo tic. Ladwar nongo bakacic ka oneko lee. /r: . nlk: bakhsis. bakala [bakala] n. nen: bagala. Ir: . nlk: baqara.

bakke

[bakke]

tlk. 1) Nya nyo bedo mapol. Dyangi

obakke bot Latigo mada. Gubakke ata. 2) Torre/din pa jami mo.

bako,

[bako]

ki lim mapol

tkk. 1) Coko jami ma kompi nen bedo

mapol: Jal i bako bongi kuman? 2) Duru lok mapol. Cwinya dag dano ma bako lok. Bako lok pe konyo. 3) Pammo gin mo. Mon ngeyo bako moko loyo co. bako, [bako] tkk. Cobo dano, dyang, kmk ki pala nyo tong labongo bayo ne. Okello obako ominne ki tong lipuc!

bako, bal

[bako]

£ Duru lobo ki kweri me como

kodi

layata. Okello ocito ka bako layata. [bal] n. 1) Tim ma turu cik, nyo ma balo bedo, nyo ma poko kin dano. Bal tubu kin dano ki lawote. 2) Turu cik pa Rubanga/Lubanga. Nek bal madit mada i nyim Lacwec.

balamuji

[balamuji]

n. 1) Langol kop. Balamuji ma

loyo gang ngolokop ma megwa obedo dako. 2) Lapok kin dano ite cik. Solomone obedo balamuji makwiri atika pien opoko maber kin mon aryo ma gilaro latin acel. /r: . nlk: mjuzi.

balaturu [bàlàturu] n. 1) Lakit ngec moni ma giwaco ni lalewic. Lewic gengo balaturu donyo i ococ. 2) Dano ma lalewic. Maeni pe laco, meno balaturu, pe loko matwal ka tye ikin dano.

balle [balle] tik. 1) Too woko ki i wi lobo. Latwo dong oballe woko. 2)Rwenyo ki i kwo man. Ongole oballe wa con. 3) Tube ki lawoti. Nyara dong oballe kweda matwal. Balmoi [bàlmoi] n. 1) Nying ma kicako pi dano ma tek i dog lweny, ma oneko dano maber nyo mapol. Wabi

69

miyo Olanya nying Balmoi pien olwenyo matek mada idog lweny. 2) Ngat ma otimo bal. Ojok obako ominne ki tong, ci wabi miye nying balmoi. 3) Ngat ma nyinge Moi.

balo

[balo] tkk. 1) Miyo gimoni bedo rac. Lotino obalo

kakonye weng. 2) Tic ki jami i yo marac. Gubalo lim pa won gi woko. 3) Timo tim marac. bam, [bam] n. 1)Ringu wol, ocakke ki i kobo odok kwede piny. Awobe gutongo bam lee. 2) Cogo ma em donyo iye. bam, [bam] tn. Nyany pa gin moni nyo weko gin ma bit doko olu. Lak tong ki pala obam woko. Lak pala ma obam gi pako doko bit.

bamo,

[bamo]

tkk. Kayo gin mo mot nyo kac ma pe

winynye. Lawok pe twero kayo ringo maber ento bamo abama.

bamo,

[bamo] “kk. 1) Cano jami iwi wadgi. Mon bamo

agulu iwi lowotgi maber mada. 2) Medo/toro jami moni ikom mukene. 3) Gwaro gin moni kacel ki mukene. Ogwaro lum ki yen obamo ikom gwana ma onongo tye icinge. rrk: Lwodo/dodo. bandera [bandera] n. Bongo ma gilingo, nyo pe gilingo ma nyutu woro pi rok, lobo, nyo dul moni ma gilyero idyekal onyo iot ma pire tek. Gilyero bandera me Uganda i gang kal. rrk: berre. lr: . nlk: bendera. bang [ban] t. Miyo ngat mo camo kwon, layata, gwana, obato, kmk mucek labongo dek. Mii lotino gubang layata.

bang-bang [ban-ban]

lm. Dano ma tye labongo tam

matir, ma yenyo yo maber. Lotino gubedo jungnge libangbang ngat ma konyogi pe.

bangi

[bani]

ka

n. Lotino jogi nyo lotino rudi. Lotino

aryoni gubedo bangi. bango, [bano] tkk. Ngalo/camo kwon, gwana, layata, kmk nono labongo dek. Gubango gwana ki pii. bango, [bano] tkk. 1) Rwenyo kilok nyo nyweno lok. Wek bango lok ka imito dano guniang gin ma iwaco. 2) Miyo dano/lee doko ming. Lodwar mogo

70

tiyo ki yat me lotino woko.

bani

bango lee mager.

Lworo

bango

[bani] n. Del jubi ma giliro me kwot (kwot pyen

jubi). Bani pe gwoko kom maber calo kwot. [bano] tkk. 1) Dolo gin moni nyo lengo gin mo. 2) Pyelo piny. Wabano bongiwa maber wek ogone. Dano bano lum ma obakke wek yo obed ma nen. 3) Gin ma ogom. Ngat ma tyene obanne pe woto maber nyo atir. rrk: dolo/pyelo. Banya, [banya] n. Nying dano ma gicako ma nongo ginywalo dano meno ma peya ginyomo mine (latin luk). Nyako ma pud pe ginyomo ka onywalo latin laco gicako nyinge Banya. banya, [banya] n. Den, nyo gin mo ma gimako ni gibiculu lacen. Banya tubu kin dano mada.

bano

banyo

bao

[banyo]

tkk. 1) Wanyo pok gin mo. Gubanyo

apoka ki tol ojaa. 2) Dunyu kwok. Mia kitambara, amito banyo ki kwok ki iwanga. 3) Poko i poto, kweko wic nyo pyelo yerwic ryoryo. Obanyo wiye lain acel wa i toke. 4) Yabo nyo baro kin Iwak ki kero madit. Ngo marac ma iwoto ibanyo kin dano abanya ni? [bao] n. Yat ma gibaro me yubu kom, kika, kabat, meja,

ot, kmk.

Bao

ticce pol mada,

giyubu

ki

canduk bene. rom: bau. bap, [bap] tn. Rwangnge nyo nywangnge woko pa gin mo tutwale agwata/keno ma toco. Agulu ma dyak bap woko ka kidiyo. Keno ma pe oteggi bap woko ka kikako. rrk: not/noc/ rwobo. bap,

[bap]

n. Pimo gin mo ki muduku nyo atero ki celo

ka ma mitte. Gipwonyo dano weng ki celo bap i gamente pa NRM. rrk: caba. bap; [bap] n. Becen ma kitiyo kwede me lwok nyo me lwoko bongo ki jami. Mama owilo bap madit me Iwoko bongi. bapo [bapo] tkk. 1) Rwango, nywango, nyo balo gin mo. Kiniga omake oweko obapo agulu-ne woko. Anyono kikopo abapo woko. 2) Dongo ki dye cing. bar [bar] n. Kama lac maleng ma giyubu pi tuku. Bar

71

odilo lum bedo iye me gengo dano wane. Bar dege myero pe obed bur bur nyo pony pony.

barabar [béra-baér] n. Kama lac ma lum pe otwi iye ki i tim. Pwura, lajwa ki til gimaro bedo i barabar. baro [baro] tkk. 1) Poko/kako/ngolo nyo ngido kin gin mo wek obed mapol nyo matino. Obaro gweno iye aryo. Gubaro dye gudu arii. 2) Arem malit i kor dano ki wic. Leny baro kora mada ka amato kongo labongo cam. Abar-wic tye ka baro wiya atika atika. barre [barre] dk. 1) Pokke ryoryo. 2) Kak nyo tyer. Ngom Iwala barre i oro. 3) Poke i kin dano ma miyo pe gibedo kacel. Wa loko kany ci wabarre ki lok mapat.

baru

[baru] tn. Kako nyo baro ngom. Layata mewa dong obaru mada. Gwana ka dong obaru nongo dong onywal maber. rrk: kaku.

bat,

[bat] n. nen: bad.

bat,

[bat]

lm.

|) Gin ma

nen

liwang. Ginyono

lum

libat bat. Ogweyo wone opoto libat i ngom. 2) Butu aryeba. rrk: bam.

batic [bat ic] n. nen: patic. baticimo [baticimo] n. 1)Tic mo ma dano pa Rubanga onyo ki pii iwi dano muyee ni Yecu oto pire. Anga mucung iwi i ceng ma imako baticimo? 2) Kit ma ginongo kwede nying manyen. Adeg ngat mo keken ma lwonga ni ACAN, an bene amako/alimo baticimo! 3) Sacramento ma kwanyo bal alaka ki bal ducu ma ngat mo otimo ma pud pe gionyo pii iwiye. lr; «L». nlk: baptismus. bayo [bayo] tkk. 1) Yuno/yuyu nyo bolo gin mo ki teko

kamabor. 2) Bolo tenge. In bene i bino ka bayo gweng ki iyo i lum? 3) Nguru gin mo ikom dano onyo lee. Obayo lakidi ikoma. Gubayo tong ikom lee. 4) Kato pa gimmo ma pe giniang ikume. Lokke obayo ita. Aneno ci obayo wanga (aneno ci pe aniang itere). rom: baano.

-be-

[-be-] k/tkk/tn. a) Lok ma nyutu ni an, in, en, wan, wun, gin, kmk obitimo gin moni. b) Lok ma kubu gin

72

matimme.

wa-be-cito,

— o-be-cito,

A-be-cito,

wu-be-cito, gu-be-cito, kmk.

bebo,

[bèbo] tkk. Junyu del dog ki koko. Obebo doge tye ka koko kec ki kwok.

[bèbo] tkk. 1) Tingo ter pa dano nyo yeyo yec. 2) Dyedo yec. Dako ni obebo yec mapek. Gubebo yec pa loremgi. becen [becen] n. Otako nyonyo nyo mupira ma gitiyo

bebo,

kwede me lwoko cing, jami, ki kom bene. Lotino kwan gi maro becen pien yot loyo otako. /r: . nlk: basin.

bedo'

[bèdo]

m. 1) Keto dud dano piny ingom onyo i

kom. Lotino weng gubino gubedo ingom ka winyo lok pa lapwony. 2) Tye ki kwo. Ladit Okec obedo iwi lobo pi mwaka miacel ki apar. 3) Cung onyo aa kamoni. Abedo ikin lowot ma gucito ka neno lee i tim. 4) Tye ki can, yomewiny, kmk. Ibedo ki two-ne

ninging? Ibedo agonya donyo i dud.

bedo?

ba! c/: Bedo

ma

okok

[bado] tkk. 1) Tye pa lacoo ki dako i ot ki cwiny

me nongo latin/lotino. 2) Nyom. mwaka adek dong.

Gubedo i ot pi

biero [biero] AN. nen: byero'. beko [beko] tkk. 1) Timo gin mo ma okato kare. Wek beko lok obedi. 2a) Yero nyo pwono lapena ki gin ma pud pe ocek maber tutwal. b) Yero kor gin ma gipwono maditte woko. 3) Nywalo/toko lotino pa

winyi.

bel,

[bél] n. Kit lum mo ma dano pito i poti ci gicamo

nyigi. kal, kabir, raa ki gaya gitye idul acel. Kwon bel mit ento ka girubu ki gwana ber makato.

bel,

[bèl] n. Rung pa del kom. Ngat ma ojony nyo oteggi kome rung bel. Aromo ki ngat mo ma kume

bel;

ki bel. [bel] n. Rec ma wange kwar wa pok kome pol ma cal ki lacanga, pol i Lawiny i Paico. Tin wabi camo bel ki kwon kal.

bele-bele

[béle-béle]

opoto, oyec, kmk.

lm. Lyere pa gin ma okidde, Latin oturu

bade ma

lyerre li

73

bele-bele.

belle [bélle] tik. 1) Wot tung kany tung kuca ki kiniga (tim kiniga). 2) Kece ki lok mapol. Lapwony obelle kany ki twon daa marac. 3) Timme atata pi cwer cwiny. Maa tye ka balle idye kal pi too pa wode. belo

[balo]

tkk.

1) Loko

gin mo

tung

ka mukene.

2) Gwiro cen nyo bayo cen tung ka mukene. 3) Wito tung ka mo. Yamo obino magwa mada ci o-belo wi otte woko. Ayokke a-belo but ot woko.

belwinyo

[bél-winyo]

n. Yat ma nyak nyige ma

winyo ki dano bene camo. Belwinyo yat dwon ki yat wang. rom: abelwinyo.

bemo

[bémo] tkk. 1) Miyo peko ki ngat mo. 2) Bango

dano. Obemo lawote ki tic lapiny. rrk: yiro. bene [bene] Ik. 1) Med ki meno nyo kit meno. 2) Kacel nyo i yo acellu (dok bene). An bene amito gicula ikwan. 3) Dok wang mapol.

bene-bene [bené-bené] /m. 1) Gin ma tyeko kare moni ducu. 2) Labongo olo. Awobe gumyelo dyewor bene-bene. rrk: naka-naka. beng [beng] n. nen: benge. Ir: . nik: bank. benge

beny,

(bene) n. Ka kano lim nyo ka gwoko cente. Dano kom kareni gimaro gwoko ciling i benge. rom: beng. Ir: . nlk: bank.

[beny]

tn. 1) Luny nyo bwuc. 2) Bedo labongo

yer iwang. Wang dano mogo obeny marac mada. beny, [beny] n. Two lojiko nyo two nyac ma miyo remo mol ki i nyim laco nyo dako (abaci). Juk lotino pe guwot bot latwo beny.

ber

[ber] Im. pol: beco. 1) Gin ma nen mwonya mada nyo gin ma tye kakare. Jo ma cwinyigi beco ginen ki ticgi. 2) Tye mupore nyo leng tutwal. Dano weng

maro gin maber. c/: Ber ber pa lalaa.

bere

[beré]

n.

a)

Lak

latin

ma

twi

lakwong ma miyo lotino cado mada. a) Lak wok (mamalo). Lak latin otwi bere.

berebere

[bèrè-bèrè] n. Gin ma tye i te del kom dok

umu kom ringo. Pala ongola okato wa i laberebere.

74

berre [bérré] Lanyut pa Iwak muribbo cwinygi. Gucibu berre i dye kal pa cukul. nen: bandera. bet [bèt] im. 1) Bedo nyo wot magoro. Guwoto libet bet ki tyengi. Gubedo piny libet. 2) Bedo nono labongo tic nyo bedo mot ki peko. Obedo libet ki can. 3) Olo.

beto

[bètò] tkk. Wot ki tyen kamabor. Wa beto wot wa Gulu. Beto wot ki tyen pe yot.

beyo [beyò] n. Yat madit ma gipayo kom, bao dogola,

-bibic

pany ki bul ki iye. Beyo bene gipayo me opal latok dek. [-bi-] kd/tn/ikk. Lok ma nyutu gin ma bitimme wa anyim. A-bi-cito, gu-bi camo dek, wa-bi kwero lokke. [bic] lm. 1) Pong pa pii nyo moo iyi agulu nyo i cupa wa idoge. Pii opong i agulu li-bic. 2) Pong pa nyim, moko, lapena, kal, kmk wa idog gin ma gionyo

iye. 3) Pong pa gin mo wa idoge.

Bicop

[bicop] n. 1) Ngat ma loyo tipu (won tipu) nyo

ladit dini. 2) Lawi padi ki lodini. 3) Laloc me diocese nyo lakwat. Bicop aye obibino katelo lega me wiro lupwonye dini. /r: . nik: Bishop. bicu [bicu] n. 1)Gorogoro. 2) Bur ma gikwinyo ma gikano jami iye. 3) Bur ma yam Acoli gikano iye camgi pi lworo munu Jadia. Ka wuwoto ata ci wu bidonyo ibicu. rrk: boro >. bidu [bidu] tkk. Miyo gin mo doko yom pien kiketo i pii nyo kikweyo ki moo. Amito bidu bongo na ci alwoko diki. Dano bido moko, tobi, tol ma otwo,

kmk wek okwe obed mayom. [bii] mc. Lwongo ma ngat moni miyo bot lowote

me kaka biyu onyo bin. Bii kany! (bin kany); biyu kany; (bin wunu kany!)

bii-amwonyi

[bii-amwonyi]

£ 1)Kit ma pii ma

matut ma mol kok kwede. 2) Loro madit.

biki-biki

[biki-biki]

lm. Gin mo ma yenge i kum

dano ka giwoto nyo giringo. Anyira ma myelo dingidingi guringo ki gara ityengi libiki-biki. rrk: wiki-wiki.

75

Bikira, [bikira] n. 1)Min Yecu. 2) Ngat ma kwo onyo okwo labongo ngeyo laco/dako. 3) Nyako ma odyere pi lacwec. lr: . nlk: Bikira.

bikira,

[bikira] n. Camo nyo mato gin mo manok pi

neno mitte nyo race. Anga ma bi timo bikira ka wa oo i baa? bila, [bila] n. Tung lee nyo yat ma gipayo me akuta. Bila mogo longo mada ento mukene pe longo matwal. bila, [bila] n. 1) Bedo labongo yo mo nyo gin mo. 2) Bedo nyong. Gitweye bila kok. /r: «K». nik: bila. bilil [bilil] lm. 1) Timo gin mo nono labongo pwoc mo. 2) Nongo peko nyong. Jal wayweko yen bilil!

bilo,

[bilo]

tkk. 1)Lemo

ki leb ka gin moni mit me

acama nyo ngeyo mit pa gin mo. 2) Neno nyo winyo ka kado dek tye kakare. Mon bilo kado dek ka gitye ka tedo. tkk. 1)Miyo doko ming nyo mwol. bilo, [bilo] 2) Pwonyo lee nyo dyang, winyo, kmk me ngiyo ki dano ki me kwo kit kwo mapat ki megi. Gibilo dyangi ma ger woko. Daktari tye ki yat ma gibilo ki dano i ot yat. bilo, [bilo] n. Cuk macol ma aa ki iyen ma giwango. Dano mapol gitiyo ki bilo me tedo, giketo bene i pac me goyo bongo. Konya ki bilo manok ago ki bongo. rrk: makaa.

bim

[bim]

n. Gunya.

Bim

dit loyo ongera,

bim

kare

mogo woto calo dano dok dongo dano bene malit. nen: abim.

binika [binika]

n. 1) Lapik cai ma odeng calo agulu

ento lapung doge tye, wa lamake bene tye. Gitiyo cai ki i binika i kikopo cai. 2) Lamak cai nyo agulu cai. Binika gwoko cai maber. /r: . nlk: Binika.

bino

[bino]

tn.

1)Oo

ka mo.

2) Cito

i kabedo

mo.

3) Gik kamoni. 4) Kemo wa oo kamoni. A-bino ka neni. Gu-bino gangwa.

binyo

[binyè]

tkk. 1) Wiyo tol. Gubinyo uci pamba.

2) Kedo yer wic. 3) Yubu kwon O-binyo kwon ka ogweyo ki dek.

maber

ki cing.

76

bio biro,

[bid] tkk. nen: biyo. [bíro] tn. 1) Cako twii pa kal, anywagi, gaya, ngor,

lum, kmk. Tobine dong obiro woko. 2) Cwalo lwit woko pi cako dongo. Obwol o-biro ingom wa ikom bye. biro, [biro] tn. Kwot pa ka mo i kum dano pi ret nyo pi goco. Min latin opwodo latinne ma kume obiro marac. rrk: bolo,/dugu.

bit,

[bit] 1. 1)Bwola ma tero dano i bal. 2) Lok goba. Citan la-bit dano.

bit,

[bít] / Wi gin mo nyo lak gin mo ma opakke ma twero tucu jami nyo ngolo gin mo. Leb libira bit. Lak pala pa lodwar bit mada. bita [bita] t. 1) Bwola nyo goba. 2) Gin mo ma pe ada ma tero dano i bal. Gwoke ki bita ma teri i peko. biti [biti] n. 1) Nyonyo ma giroyo iye te tong. Biti bit pien giyubu me bedo lacom nyo lagur tong i ngom. nen: dim/bito. 2) Bedo calo latwo. bito, [bito] tkk. 1)Pwono nyo yuyu. Mon bito dek. 2) Poko kama myero acama ki ma pe myero acama i kum jami apita. 3) Kwanyo pok gin mo ki i kum nyige. Wa bito pwul.

bito,

[bito]

tkk. 1) Lwongo

ngati me tere ka timo gin

mo ma en pe ngeyo ki lok ma mit idogi. Bito dano pi timo gin ma rac pe ber. 2) Miyo dano ma odoko ger bedo ma mwol. Bit latin ki layata wek oling woko. rrk: bwolo. bito; [bítò] n. Yat ma dongo madit dok bene gipayo doko bao, bwul ki yeya. bito, [bito] n. Ker nyo kal. Wacito i gang bito. bitte [bíttè] tlk. 1) Gwokke nyo jengnge i kum gin mo. Obitte i kum yat ka dwar (okanne onyo opanne i kom yat). 2) Bwolle. Gubitte ki rec mada.

biyo

bo

[biyo] tkk. rom: bio. 1) Diyo moo woko ki igin mo nyo kwanyo moo ki inyinge. Maa o-biyo moo nyim pong atabo. 2) Dingo pii woko, miyo bedo labongo pii. 3) Weko two woko. En obiyo bongi ne matek wek otwo oyoto. [bò] Ip.lm. Lok ma bedo ingee lapeny mo. Imito

77

bodo

bok

boko,

bo? I bimina bo? Dano yam loyo labwor bo? [bòdò] “kk. 1) Gengo ngati timo gin moni kit ma mitte. Lopidi gibodo wi lotino wek pe gikok megigi. 2) Balo kare pa ngati. Obodo wia ki lok. Bodo wi dako pa ngati rac mada. 3) Gengo ngati i tamo tam mukene marac. Dano ma bino boti ikare me peko bodo wi ki i par. rrk: galo. [bok] n. Doko kwar. Pot pwul bokke woko ka dong oteggi. Oboke dong obok woko pien oro dong cok.

[bòkò]

tkk. 1) Loko doko kwar. Gaya boko lak

jo mapol woko. 2) Wiro gin mo ki rangi ma kwar. Rangi makwar boko bongo woko. boko, [bòkò] tkk. Tedo gwana, pwul, anywagi, kmk. Waboko layata ocek maber.

boko;

[boko]

tkk. Wanyo pot yat nyo nyoto gin mo

woko. Giboko yat wek poke oelle woko. Waboko ober me dwaro rec. boko, [bòkò] t. Tito lok i kom gin mo. Lotino gimaro boko ododo i kom apwoyo ki obibi. bol [bòl] n. Lacom tong, pala ki latong. Bol tong pole tye mabor dok leng. En payo bol kweri ki latong maber.

boli

(boli)

n. Tok ma gicobo acoba, ma poto ingec

lipep. Lodito gimaro ruku boli.

bolo, [bòlò] tkk. 1) Miyo kwot nyo weko lobe. 2) Dugi del kom ki pii pii iye. Tyene obolo woko pi wot kamabor. Bol kweri obolo cing lapur. rrk: biro aldugu.

bolo, [bolo] n. 1) Kabedo idye ceng. 2) Kama giyubu me gengo lyeto ceng ki kot. Lodito gimaro yweyo i te bolo.

bolo; [bolo] tkk. Bayo nyo yuyu gin mo kamabor. Obolo latinne i pii.

bolo-bolo!

[bòlò-bòlò] lm. 1) Pe otwene matek, yom

nyo gonyo yot. Wutweyo dog gunia ne bolo-bolo pingo? 2) Gin ma ocek ma cok ka bale. Acamo paipai ma ocek bolo-bolo. Gin ma pe ocung matek.

bolo-bolo? [bòlò-bòlò]

|. 1) Pii ma pe lyet tutwal 78

nyo pii ma dede. 2) Kongo ma pe ocek maber. Kongo ma bolo-bolo baro wi dano ka kimato. bomo [bomo] n. 1) Doo ma lak alaka ma gitweyo i cing nyo ityen lotino rudi. 2) Oboke pa rut (Odoc ki Okumu). Adoc ki Akumu gutweyo bomo i cing-gi.

bong,

[bon]

n. Apoka nyo yat ma iye twolo ma kic

donyo iye (bong kic). Atye ki bongi adek. pol: bongi.

bong,

[bòn] t 1) Jo ma pe gubedo loker. 2) Lote loc pa

jo mai kal. 3) Kaka ma pe ki rwot. Bedo bong pe rac ka loloc ber botwu. bong; [bon] n. 1) Tye nono labongo gin mo. 2) Ki cing nono nyo pe. Gubino bongo (gubino labongo gin mo). Bong abino (abino ku). rrk: bongo;/labongo,.

bongo,

[bèno]

n. 1)Gin aruka ma giyubu ki uci ci

gikwoyo doko pali, pyer bongo, kmk. Ngat ma wiye tiyo ruku bongo ikome, pe woto ludok. 2) Jora ma pe gikwoyo. Ngola bongo me um.

bongo,

[bono]

tkk. 1) Gudu nyo leyo gin mo kicing.

Bongo wi kwon ki cing rac. 2) Tweyo gin mo marac nyo mayom. Obongo jami abonga pe otweyo matek oweko jami o-ony woko.

bongo; boni

[bono] n. nen: bong:. [boni]

n. Yat ma

pigge calo cak kome

obedo

akong. Kom boni cwe cak dok cakke neko wang.

bono [bono] n. 1) Rokke pa wic pi buc. 2) Tal pa wic ki bonyo

kunyim. Bono neno mit i wi jo mogo. [bonyo] n. Otwongo ma giwoto alwak ma camo pot yen nyo pot gin apitta. Bonyo ka obino kelo kec, pien camo pot yen weng. Bonyo mit loyo ngwen. rrk: lagara/abwum.

bonyoko boo

boo

[bònyòkò] lm. 1) Bedo nyap. Obedo ki nyap

kom li-bonyoko. 2) Bedo marac nyo liyak. Anyira myero pe gubed li-bonyoko. [boo] n. Dek apita ma gicamo pote, ka oteggi nyak ngor. Acoli gicamo boo wa ki nyinge. Mon ngwedo boo ka gitedo. [boo] n. Lum ma giboyo ki ngor, giboyo ki otii yat i iye ka gielo cung ki tyenne i dyekal.

79

bor

[bor] L pol: boco. 1) Pe cek nyo bat mapol. Ngat ma tyene bor woto oyot. 2) Pe cok, odiro. Lowot kamabor pe gigalle.

boro,

[boro]

tkk. 1) Pako nyo koro ngat mo nyo gin

mo. Oboro cware ki wer mamit. Jo mogo boro gin mo keken. 2) Teyo, ngolo nyo gwero kum dano ki atero. Giboro wi dano ki atero wek remo marac ocwer woko. Ki boro wic ki kum pi keto yat ma

boro,

gengo arem. [boro] n. 1) Dan kulu ma orokke, ii got matwolo nyo ii bye ma otuc. Lakwo okane wa i boro. 2) Ka kanne pa lee mager nyo ka bedo pa twoli. Mwok bedo i boro. Twoli bedo i boro. rrk: goro:/bicu.

boro, boro,

bot,

[bòrò] n. Moo ma pwune i ic (boro ic). Lodito Acoli gimaro boro ii dyang mada. [boro]

tkk. Timo kwer me culu wang rac nyo bal

ma gitimo. Tim kir kiboro ki romo. Acoli giboro lyel bene. [bot] ka. 1) Cwalo ginmo ki ngati kama en tye iye. 2) Bedo i cing ngati nyo bedo ite gwok pa ngati. Lamera tye kabedo bot nera.

bot,

bot”

[bot] lm. 1) Cam ma kado pe iye. 2) Gin ma dag dog. 3) Pe mit/ pe kec. Dek ma pe gionyo iye kado bot. Lapwuta gicamo labot-bot. 4) Gin ma kit mitte calo pa pii, pe wango dog dano, pe wac, pe lim. [bòt] n. l) Poto manyen, ma gireto dok gimito kong otop ka gi cak pito iye kodi. Poto bot ceko cam mada. 2) Bedo labongo dako. Nera dong too bot (too labongo dako).

boto, [boto] tkk. Pwuru poto manyen nyo reto poto. Boto poto ma odin tek mada. boto, [bòtò] tkk. Nango nyo camo dek ki nyig cing adek nyo angwen labongo kwon. Lotino gimaro boto dek odiko. Boto dek, cak, kic, kmk tek mada. boto; [boto] /. Bedo pa dano madit ma kume yom nyo bedo nyap. Jo ma komgi yom gibedo liboto.

botti [bòtti]

tik. 1) Gin ma pire doko rac. Pi kwan

dong obotti woko bot jo mogo. 2) Gin ma konye pe nyo pire pe mit. Jami mukene ma pi gi mit bene

80

boyo

buc

buku

botti woko. [bòyò] tkk. Umu nyo riyo kum gin mo woko. Lyel kiboyo ki bongo matar. Kiboyo kom lotino matino pi ngico. [bic] n. Ka tweyo nyo kagwoko lobal nyo ot kol. En dong orii i buc pi dwe apar.

(buku) “kk. 1) Wiro ki pala nyo ki rangi. Anyira

gibuku wangi ki pala. 2) Wero kom gin mo. Mon buku ceno ki pala wa ki akuku. 3) Piko iro i ococ kama anyiri ki lee mukene odonyo iye wek gukat woko. Gubuku anyiri pi cawa malac nio ma okato. buku gweno (buku gwéno] tkk. 1) Mako gweno ki tyene ma gilungu wiye piny ma giweko pape ka wii ngat ma gimiyo ire laa. Lodito gibuku lotinogi ki likwayogi ki gweno. 2) Lego gum ki yamo maber pi ngati mo.

buku mac

[bòkò

omer otedde maber.

bul

mac] malyet.

t Kutu mac wek olyel nyo Lotet

gingeyo

buku

mac

[bil] n. Yat ma dano otucu iye twolo ma gikwoyo kume ki pyen dyang nyo pyen dyel maber ma gigoyo me myel. kwai bul tye: nyig bul, lakele, opiri ki min bwul. Ki goyo latin bul ki oloto ento min bul kidongo adonga ki cing.

bula

[bila]

n. Odyer nyo girikot. Bula yam gin ma

pire tek pi myel bot awobe. Dano munyoni dong gikwiya liro bula.

bul-apwoyo [bòl-apwoyo] n. Obwol too ma pe yare malac ento ka igweyo iye duny buru. Lotino maro gweyo bul-apwoyo. bulu [bulu] n. 1) Awobi ki anyaka ma pud gidongo ento dong gicok nyome. 2) Lotino ma dong giniang piny. Bulu tin gupong gang pa rwot ka bolo kwir. rrk: orobo. lr: . nik: bull.

buni

(buni) n. 1) Ringu wang bam ki malo. 2) Kama ic oromo iye ki akic nyo del piny ic. Buni ringu ma olil.

bur, [bur] n. Wang ret. Bur ne odet marac tutwal. bwur, [bur] n. Kama gikwinyo me neko lee. Oken

81

kwinyo bur lamak lee. [bura] n. Lee ma bedo paco ma rom ki ogwang, ibe bor, en mako oyo. Cam pa bura ma pire tek aye oyo. Bura ki gwok pe gimer ento gibedo i paco acel. rrk: cadit. rom: bwura ;. bure, [buré] n. Lee madit ma rom ki dyang dok tungnge boco mada, kome obedo anyim anyim. Bure dong pe pol tutwal ikom kareni.

bura

bure, [bure] t. Bedo ki bura ikom lawoti. buru [bùrù] tkk. 1) Miyo lworo ki ngat mo. 2) Juru ngati matek ki gero. Lapwony oburu lotino ki odoo.

buruci

[buruci] n. Ryal nyo mola ma gidolo me akuta

pi dore. Kutu buruci tek. Ngat ma lemme tek kutu burucci maber. /r: . nlk: Buruj.

buryanga

[buryana] n. Lakit dyangi ma tungi dongo

nyo dyang ma gilwongi ni gaji. Buryanga tye i Ankole ki Bunyoro. Buryanga dyang me cak pe me ringo. Ir: «KA» butu (butu) tn. 1) Pyele piny alak-nget, ataro nyo aryeba ic. Dano ma kome lit butu abuta. 2) Yeweyo i pyen, kitanda nyo gwele. Dano ducu cito kabutu i dyewor. 3) Ribbe pa lacoo ki dako i kabutu. buyu, (buyu) t. Kwanyo nyo mayo gin mo ki bot lawoti tek tek. Bulu gimaro buyu lotino ki cam. buyu, [buyu] n. Lee mo ma ditte loyo oyo manok, golo ode ingom dok kwo ite ngom. Buyu maro golo ode idye poto gwana. buyu; [buyt] t Nyeto cak i dog. Rwenyo pa dyangi ki i Acoli omiyo buyu cak loyo bulu mapol. Buyu cak yomo cwiny lotino. bwac [bwac] tn. Kwanynye/warre pa del woko ki kama olobo nyo obolo. Owang ki pii malyet ci cinge obwac woko. rrk: pwac.

bwac-bwac

[bwac-bwac] lm. Kit ma gin ma ginyamo

nyo ginyono winynye kwede. Wanyono lobo li-bwac-bwac. bwaco [bwaco] tkk. 1)Paco nyo waro del kum. 2) Bwucu del cing, kum ki bad. Lapwony opoto ki piki piki obwaco conge woko. rrk: pwaco.

82

bwak-bwak

bwami

[bwak-bwak]

lm. nen: cwak-cwak.

[bwami] n. Tim marac ma miyo lworo nyo tim

bura. Ngat ma labwami binongo peko madit. bwango [bwano] tkk. Keto onyong-nyong ikom ngati mo nyo miyo lworo madit. Gero pa lapwony o-bwango lotino woko.

bwanyo [bwanyo] tkk. 1) Neko agulu, atabo, awal, kmk. Latin obwanyo awal pa minne woko. 2) Goyo wi dano kero ki odoo. Okec obwanyo wi dakone pi lok i kume marac.

bwap

[bwap] im. Tucu i gin mo. Abako ii dyang atucu woko libwap.

bwara

[bwara] nyodo.

bwara-bwara

if. Bedo goro inge nywalo lotino nyo

[bwara-bwara]

|. Bedo yom nyo toco.

Keno ma pwud pe oteggi obedo bwara-bwara dok bap woko ka gikako. bwaro [bwáró] tn. 1) Koko pa dyang ma ongweyo ngwec remo pa lawote ma gineko. 2) Koko pa dyang ma mito Iweny nyo pa labwor ma kec neko. Min dyang tye ka bwaro. rom: bworo. bwaru [bwaru] tkk. Weko two woko ma pe oteggi. Ceng bwaru nyim, bwaru bene keno ma toco. Keno ma obwaru bap woko ka gikako. bwoc, [bwòc] 1. 1) Bedo labongo niango nyo wil wic ikom gin ma ineno con. Wangngi bwoc mada. 2) Bedo car i bayo tong nyo pimo gin acela. Dano ma cinggi bwoc pe gineko lee. Ngat ma bwoc icobo lee nyo icelo muduku pe gitero idwar.

bwoc,

[bwòc]

Im. 1) Lur pa coo.

2) Lee ma paco ma

kikwanyo nyo kikolo. Bwoc dyang cwee mada.

bwoe; [bwoc] n. nen: koro gweno. bwogo [bwògò] tkk. Nywalo latin ma pe otegi. Larema obwogo latin abwoga.

bwola,

[bwola]

n. Myel ker pa Acoli. Acoli mapol

gimaro myelo bwola.

bwola,

[bwol4]

n. 1) Loko goba, bwami ki adwala.

2) Lok ma winye ni ada ento pe ada. Dano

ma

la-bwola genone tek. rrk: goba/nguna.

83

bwolo

[bwòlò] tkk. 1) Waco lok ma pe ada. Bwolo dano rac. 2) Tero tam pa dano i kom

gin ma pe ada. 3) Tero ngati i bal nyo i peko. Gubwolowa ni waciti oweko wanongo can mada. rrk: bito. bwom [bwòm] n. Gin ma weko winyo ki dege tuk. Dege pe twero tuk labongo bwome. Bwom winyo tye aryo. bwong [bwèn] n. Gweno, dyel ki romo ma dako ma pud pe onywal. Bwong gweno na dong ocako kero. Watye ki bwongi dyegi mapol. pol: bwongi.

bwono

[bwono] tkk. 1) Cayo cam nyo neno ni dek tidi pe yengi. Laworo bwono cam ni pe rome. 2) Cayo

nyo bedo labongo tam ikom ngati. Pe i bwon Okello pi cekke ni, en kwiri mada. 3) Neno gin mo labongo woro. bwop, [bwop] n. Del ic ma oporre ki lak nget wa ma tye i kin em ki bam. Bwop dyang ki bwop dano.

bwop;

[bwòp] n. Gola kika nyo kama giyubu kika donyo iye. bworo [bw6r6] tn. nen: bwaro.

bwot [bwòt]

tkk. 1) Loyo cwicwi ki ipeko mo. Abwot

matidi ki i dog labwor. 2) Poto ki rweny pa gin mo ki boti atura. Pala obwut ki icinga ocobo tyena. 3) Cer pa dog ilok mukene. Dogi myero pe obwut

ikom ngati ikin dano. 4) Kato pa cing ikom dano kadwar. Cinge obwut ikom wone.

bwoto,

[bwoto] tkk. 1) Weko, giko nyo tenyo timo gin

mo. Wabwoto lotino ken-gi liyak. 2) Loko marac ikom ngati pi gin mo. Lotino mukene bwoto lowotgi pi cam. bwoto, [bwoto] n. 1) Bedo ki ryeko ki ngec matut i tic me konyo kwo pa dano. Labwot aye dano ma ngeyo konyo kwo pa lawote. 2) Ngat ma tiyo ki diro. 3) Kako coo nyo gin mo ma pong tut i kum dano. Dano ma tye ki two coo cito bot la-bwoto wek

okaki. bwoyo, [bwoyo] n. 1) Yenyo pa cabun ki i pii. 2) Yenyo pa pii ki laa dog. Latwo dong bwoyo tye ka mol ki idoge. 2) Yenyo pa kongo. Bwoyo bedo lituk tuk i

84

wi kongo. bwoyo, [bwòyò] tkk. Loyo nyo tayo gin mo. Two ki kec bwoyo dano oyot tutwal. rrk: tayo.

bwu-bwu

[bwu-bwu]

t Mwomme

atura nyo turre ki

ngwec. Lakwor oringo woko libwu-bwu.

bwuca

[bwòca] n. 1) Dul dano/lee mapol. Dog gang ki kaka mapol guribbe i bwuca. 2) Doggola nyo kaka mapol ma guribbe kacel. 3) Gurre madit. 4) Acekere nyo jo mutorre kacel pi lweny. Dul bwuca madit tye i gang pa rwot.

bwuco,

[bwòco]

tkk.

1) Putu yer kom

gin mo.

Mon

bwuco del tyen dyang maber mada. 2) Tic marac pa yat mogo ikom del. Yat mogo bwuco kom dano. 3) Pwutu yec gweno nyo yec winyo. lotino pe nyeyo bwuco gweno maber. bwuco,

[bwòco]

tkk. 1) Loyo wang. 2) Kato, roco nyo

bayo it. 3) Pe nen nyo winye maber. Loke obwucu ita, pe awinyo maber.

bwuco;

[bwico]

tkk. 1) Miyo lworo nyo nyutu gero i

kum ngati. Latic ma ki bwuco doko Iwor dok bedo ki can. 2) Bwuru nyo dulu ngati. 3) Twako dano. Ka ibedo ka bwucu latin ci bangnge woko.

bwudo

([bwòdo] n. Lakit yat mo ma pigge dwong ata.

Bwudo pe two oyot ka gitongo. bwugo [bwigo] / Moo ma peya gilenyo nyo moo dyang ma peya gitedo.

bwuk

[bwùk] n. Kama giteto iye tet (ot bwuk). Jami tet bedo i bwuk.

bwuko

[bwiko]

tkk. Tedo ngor nyo muranga ki pii

keken. An pe amaro ngor ma gibwuko.

bwul-kul

(bwòl-kòl]

n. latin opegu nyo latin kul ma

pud tidi tutwal. Ringu bwul-kul yom dok ber pi lotino mada.

bwulu,

([bwòlu]

“kk. 1) Royo ki mac nyo yiko i mac.

Lotino gimaro bwulu tonggweno, gwana ki layata. 2) Talo gin mo ki mac. Lodwar neko lee ci gibwulu ringo ne i mac. 3) Miyo ngati pwony ma pe oromo.

bwulu,

[bwùlù] n. Dano acel acel nyo dano weng.

bwulu-bwulu

[bwulu-bwulu]

im.

Bedo

ki

kom

85

maleng ma ocwe. Latin bwulu-bwulu ma neno mit.

bwumo

[bwumo]

ma

opugi

bedo

tkk. 1) Miyo woro nyo deyo. 2) Miyo

gin mo nen ber. Bongo eno dok olo obwumo latwo maber ber. 3) Pilo wic. Lotinone obwume calo rwot. bwune

[bwine]

n. Laa ma mon ruku kungegi. Bwune

dong pe nen ata kunyoni. kmgk: ruk labeno.

bwung

[bwun]

macon. rrk:

n. 1) Ot matitidi ma giyubu pi tutunu

nyo pi kare manok. 2) Ot kura. Baba oyubu bwung i poto me ryemo winyo ki lee. bwunga [bwuna] n. Kama yen nyo yadi obakke iye. Kwayi yadi mapat pat nonge i bwunga.

bwunyo [bwunyo]

n.

1)Nyutu

yomcwiny

ki nyero

labongo dwan malongo. Ibedo ki bwunyo limuk-muk lok ango? 2) Bedo ki nyero i dog ki wang. Apwoyo bwunyo limuk-muk. rom: bwunyu. bwunyu [bwunyu] n. nen: bwunyo. bwup [bwup] / 1) Gin madit maromo. Nen nono ni nok, bwup gire. 2) Kakare. Omiyo ringo mabub ki

nerone. bwupu [bwupu] n. Waco goba. Dano pe gimaro ngat ma la-bwupu. lr: «La». nik: bwupu. bwura [bwura] n. 1) Kwanyo nyo mayo jami pa ngat mo tek tek. 2) Mayo dano i wil. 3) Bwami, bwumu nyo kwo atyer. 4) Miyo lworo. Wek bwura ma okato kare obedi.

bwura, [bwòra] n. nen: bura. bwure [bwire] n. Lee madit rom ki dyang dok tunge bene boco. Kom bwure obedo anyim anyim. Bwure pe pol. rom: bure. bwurre [bwerre] tik. 1) Tuk alwak pa jami ma tye ki bwomgi. 2) Tware pa winyi, lwangi ki kic. 3) Lwore pa acut ka mo. Acut ki lwangi bwure iwi ringu.

bwuru

[bwuru]

n. Moko yat ma mac owango woko

liweng nyo luru yat ma owang. Yadi ki kedi ducu romo wang doko bwuru.

bwuru-bwuru

[bwùrù-bwùrù]

lt Lum

ma

dong

86

odongo ma kato pyer dano madit. ikare ma lum tye bwuru-bwuru.

Dwaro anyiri mit

bwut [bwòt] n. Lak-nget, tung acam ki acuc me ic. Bwut dano pol kare yom, pe tek.

bwut-bwut

([bwòt-bwòt]

im. Goco matek nyo goco

tere-tere ma winye malit. Ogoyo dakone libwut-bwut.

bwutte

ki odoo

[bwòttè] dk. 1) Wakke nyo nyute ki cwiny me

cac ikom jo mukene. 2) Timo gin mo keken ki awaka. Wek bwutte mogo ma tere pe ni obedi. bwuyo

[bwùyo]

tkk. Bwuru ngati i wil nyo keto bwami

igin ma itimo. Konye pe me bwuyo lotino ki cam. bwuyu [bwòyò] “kk. 1) Tim akaka me miyo lworo nyo peko ikom ngati mo. 2) Mito timo gin marac ikom ngat mo. Otema obwuyuwa ki motoka. bwuyu” [bwòyò] n. Lee ma golo ngom ma wange tino. Bwuyu ogolo ode i nge ot gweno.

byac [byac]

lm. Cer ikama dyak nyo kama pwot.

Motoka cer libyac byac ka piny dyak.

byany

[byany] im. Bayo tong calo lato wang nyo cobo lee wa ingom. Ocobo til piny li-byany. rrk: byeny. bye [bye] n. Ot ma okok guyubu nyo ka bedo pa okok. Min bye kwo dok nywalo okok i bye. Bye alwiri dit loyo bye agoro. byeko [byeko] tkk. 1) Tamo lok ki akalakala. Abedo ka byeko nyinge abyeka. 2) Kwanyo gin ma gimito. Itwero byeko ikin gin aryoni mene ma megi?

byelo

[byélo]

“kk. Tingo dano nyo gin mo

ingec.

Lopidi gimaro byelo lotino i ngegi. byen wang

[byen

wan] lm. 1) Cere wang. 2) Kama yer

wang lot iye i tur nyim. Lokwo gucobo byen wange ki pala. byeny [byeny] lm. Ngat ma caa cobo lee ata li-byeny. nen: byany.

byero

[byero] n. 1) Oboro nyo cin ic. 2) Gin ma boyo latin ki i ic. Byer gwoko latin maber ki i ic.

byero”

[byèro]

tkk. 1) Lega. 2) Kwanyo gin mo me

weko doko megi. 3) Cung pi gin moni 4) Miyo ngati jalo gin mo pien iwaci meri.

ni meri.

87

byeto

[byeto]

tkk. 1) Timo tic anywar ikom ngati.

2) Yubu gin mo madit. Gubyeto iwa layata pong oderu. 3) Bako gin mo ikom gin madit. Mon meto nyo byeto kwon pong awal. rrk: meto.

88

C-c c

[ca] n. Nukta me adek me coc i leb Acoli.

ca,

[ca] Ink. 1)Cimo gin mo ma kome nen ento tye kamabor. Latin ca kome lit. 2) Nyutu mawaka nyo kare ma okato angec. I mwaka ca anongo lim mapol ki i pur. ca, [ca] Inj Dano, lee nyo gin mo keken ma tye cok itam pa dano. Dako ca onywalo latin laco. caa [caa] n. Gin ma nyutu kare i dyceng wa idye wor. Nino acel tye caa 24, ceng tye caa 12. Caa konyo dano ka gwoko kare ma gicimo pi gin mo. /r: «A». nlk: saat. Rom: cawa. caba [caba] n. Pimo gin acela maber nyo pwonyo celo piny. Lomony weng ngeyo celo caba. /r: . nlk: chomeka.

cabbe, [càbbe] tlk. Bedo ki lok ma pe niango dano/pye ki tam. Lakwo cabbe ki lok ata.

cabbe, [cabbe] tlk. 1) Yenyo yoo me timo gin mo maber nyo marac. 2) Yelle ki tam nyo par ikom lok mo. Dano ma piny oloyo cabbe kany kuca.

cabit [cabit] n. 1) Ceng pa Lacwec nyo nino me abiro. 2) Nino me lega pa lokristo/lokristayo. Ceng cabit obedo nino me yweyo. Lokristo/lokristayo lego iceng cabit. 3) Nino ma Rubanga/Lubanga otyeko ki tic me cwec. Loyuda gilwongo ni "sabbath". Dano ma ginongo katic i ceng cabit Loyuda gicelo ki gweng. cabo [cabo] tkk. Balo gin mo matye maber weko doko gin marac. Dano ma cabo nying lawote dano marac

cabu,

mada. rrk: cabu ;. [cabu] tkk. Jungnge onyo nyweno lok. Dano ma lagoba cabu lok ata. rom: cabo.

cabu,

[cabu]

t. Wot labongo tyen lok mo. Mama ociko

wa ni wabed gang pe wabed ka cabu wot.

cabu;

[cabu] n. Namba calo 1,2,3,4,5, kmk nyo kwano wel (arithmetic). En tiyo cabu maber mada. kmgk: leb

cabun

macon.

[cabun]

n. Gin mo ma giyubu ma gilutu i pii ka 89

kelo bwoyo; gitiyo kwede me lwoko kom, bongo ki ki cabun. Bongo ma gilwoko ki cabun nen leng. /r: . nik: swabbun. cac, [cac] n. 1) Bedo labongo woro ikom ngati. 2) Bedo ki tam me anywar i kom joo mukene. Wek bedo ki cac ikom jo mukene. rrk: cayo. cac, [cac] lm. Cibo jami atir nyo gin mo ma odongo mapwot. Nyare odongo licac. cac [cac] Im. Poto pa cwiny malit pi lok me cwer cwiny ma giwinyo. cacar, [cacar] n. Kwiya timo gin mo iyo ma kwiri nyo mupore. Anyira me kom kareni gin lo cacar, pe gingeyo tedo. jami. An pe alwoko wanga

cacar,

[cacar]

n. Bedo ma kwoni pe atir nyo timo tim

ma miyo lewic ki dano. Kit kwo cacar ni ka pe iweko ci komi kec latina. cacce, [cacce] tlk. Yele ki timo gin ma pe yot nyo yele ki peko mo. Atye ka cacce ki abar wic malit. cacce,

caco

[cacce]

tik.

Bedo

ki

arem

madit

nyo

ki

cwercwiny. Ngat ma tye ki ret cacce ki arem. [caco] tkk. Rego gin mo mapwot lawang acel ma pe gidwoko. Maa ngeyo caco lakilikili.

cacucacu

[càcù-càcù]

/. Gin ma ocung makine twolo

calo yer kom Kwidi/kudi. Yer kom Kwidi/kudi obedo caden

cadi

cacucacu. [caden] n. 1) Ngat ma cung ka cwako dano mo pi lok ma otimme maber nyo marac. 2) Lacwak ladot nyo ngat ma gidoto i pido. Latigo obedo caden cadi na. rrk: cadi. Ir: . nlk: shahid. [cadi] n. nen: caden.

cadit [cadit]

n. Lee mo ma pe dit tutwal , yer kome

pwot, mako oyo ki iot wa ki ilum bene. Cadit maro camo oyo. rrk: bura.

cado,

[cado]

tkk. Cet/coron ma obedo pii pii ma pol

kare kwidi aye kelo. Latin pa lamera tye ka cado marac. Rom: cedo. cado, [cado] n. Two ic ma miyo ic rubbe ci weko konye bedo pii pii. Cam ma oballe kelo cado. cagin

[cagin]

n. Rwom me adek imony, rwom ma lubu

90

kopolo. Nera onongo tye cagin meja. rrk: cawic. lr: . nik: sergeant.

cai,

[cai] n. Pii ma kitedo ki majan ma girubu ki cukari ka gimato. Jo mukene mato nono labongo keto iye cukari. Lotino pe gimaro cai malyet. /r: . nik: shaya.

cai,

[cai] n. Cente ma ngat ma tye i bal miyo ki lagwok kuc wek pe otuc balle. Polici openyo cai manok ki bot ladwo mutoka. kmgk: lok ma tere okane. Ir: . nlk: shaya.

cak

[cak] n. Gin matar ma obedo pii pii ma kati ki i tunu pa mon, dyang, dyel, ki lee mo keken ma onywal dok dot. Cak tye ki moo mapol. Nino ducu wamato cai cak.

caka,

[caka]

n. Yenyo cam ki bot jo mukene ikare me

kec. Jami caka pe rii. rrk: cako».

caka,

[caka] n. Yat madit ma dongo ibunga . Caka pol ibunga.

caka caka

[caka

caka] lm. Gin mubedo pii pii, rangi

macol ma orubbe ki matar. La-caka caka dek boo ma gitedo ki pul manumu.

cakcala [cak-cala] n. Lakit agaba moni ma dongo ci lak ikom yadi mukene. Puru kany dong odoko tek pien cakcala ogabe ikom yadi weng. cako, [cako] tkk. Ero timo gin mo nyo poto i tic moni ma myero pi kare meno.

Ka kot opoto ci wacako

pur. cako, [cako] tkk. 1) Yenyo jami awila nyo aloka. Ngat ma komewac cako cam mwaka ki mwaka. 2) Nongo cam pi miyo kony mo manok. nen: caka.

caku caku

cal,

cal,

[cakù

cakò]

lm. Kit ma dog winynye

kwede ka nyamo gin mo ma pe winye maber. (nyamu ma winynye marac). Nyamu caku caku winyo ne rac. Adeg cam ki ngat ma nyamu caku caku. [cál] n. Tipu nyo gin ma gimako ma nyutu kit ma ngat moni tye kwede. Wamako cal ikare me karama. rrk: tipu,. [cal] tn. Bedo rom nyo nen ma rom, neno apoka poka ne tek. Lotino rudi gical ki lowotgi. An acal ki

91

mama. calawinyo [cala-winyo] n. 1) Yat madongo madit ma nyako nyige matino dok winyo maro camo ne. 2) Yat ma ka gituru cwer matar calo cak. Winyo gicamo calawinyo i oro. rrk: ananga. calo

[calo]

ta. Bedo ma rom kwede, ma opore kwede

nyo rwatte ki gin moni. Laco ni nyero calo dako. En loko calo kwiya gin ma otimme.

calu calu [calu

calu] n. Winyo ma kok nongo okeme

ki ode ento ka oo ci ling woko, yubo ode ikor lum. nen: ayile». cam

[cam]

n. Gin ma jami ma kwo weng ma woto ki

tyengi royo i dogi, ci nyamo ka mwunyu me miyo gi kero. Cam aye yubu kom dano dok miyo dano kwo. cama [cama] n. Wic ma gikoyo ajulu ma cake ki itur nyim dok kwede i tok. Bulu macon yam gimaro cama mada. camme [camme] tik. Ribo cam/nywako cam ma kelo mer ikin dano. Lomone pe gicamme. camna [camna] n. Cokke ka timo tic lomuku nyo lawang acel. Wabedo i camna me puru poto lawor. camo

[camo]

tkk. Cutu i dog, nyamo ki cwalo gin mo i

ic me miyo kero. Lawor acamo dek ringu mutwo. caan

[cáàn]

gunia

can,

can,

t.

Keto

jami

marom.

Caan

i rek.

[càn] n. 1) Bedo labongo gin ma mitte ma miyo kwo bedo myero dok yot. Can dwong ilobo Acoli. 2) Bedo ki peko nyo arem. Dano ma pol tye ki can me cam ki two. [cán] n. 1)Gin ma gitoko iye kwon nyo dek. 2) Koc nyo mupira ma iye ogulle me cam. Cit ikel can me toko dek ki kwon. rom: cwan.

canduk

[canduk]

n. 1) Nyonyo onyo bao me gwoko

jami calo bongi, kmk ma iye ogure, gin wiye tye. Lotino kwan tiyo ki canduk me gwoko jamigi weng wa odii. 2) Bao ma giyubu me keto lyel. Giyiko nera ki canduk mareny lityak tyak. lr: . nlk: sunduku.

92

cang,

[can] t. Ket onyo gik pa two ki ikom dano ma onongo kome lit. Two dong ocang maber pien dong atwero pur. Adola ne ni dong ocang. 2) Aa woko maber ki i two. cang, [can] ft. 1) Bedo ma wii dano pe poo gin moni maber. 2) Rwenyo pa gin moni nyo tam ikom gin mukato angec. Waloko lok mapol ento wiya ocang woko me poyo wiye pi neno langol kop. cango [cano] tkk. 1) Miyo two pa dano cang woko. Daktar cango dano ki i two mapatpat. 2) Miyo dano bedo maber ma kome yot dok i kit macon. Lega aye ocango wanga. canne, [canne] tik. Yelle ki gin mo nyo ki tiyo tic mo. Lonyodo gicanne ki culu lotinogi i gang kwan. canne, [canne] tkk. Ryeyo jami kore ki kore onyo keto jami mukene i wii wadigi kore ki kore. Wacanne ki yen lawor ci wangut. cano, [cano] tkk. 1) Keto peko ikom dano nyo ngati. Pingo icano latin ki arem malit kitman? 2) Yelo dano nyo lee iyoo ma pe myero pire ma miyo neno can. Jo ma gingolo dog, cak ki it lowotgi cano jo meno. cano,

[cano]

tkk. 1) Tic me keto jami kacel wek onen

ma myero. Atye ka canno bongi i canduk. 2) Keto jami irek kamaleng wek dano gunen. Wa cano jami i dukan me acata. cany, [cany] /m. Bedo dit, pek nyo pol. Twon laconi opoto piny licany. cany, [cany] tik. Bedo i wi kom nyo gin ma giyubu me bedo dok ibedo ma nyutu ni in ladit. Rwot ocany i wi kom kere mot. Langol kop obedo licany ka ngolo kop ca. canya [canya] n. Pot jami mutwo, tutwale pot labolo. Canya labolo ber me dolo otac. lr: . nlk: (e)kisanja. canynye, [canynye] tkk. 1) Cele ki lakidi nyo gweng. Wacanynye ki lagweng ma pe tuku tuku. 2) Gwenynye ki lok. Wacannye ki leb ci guneno kama ming tye iye.

93

canynye,

[canynye]

tik. Bedo mot iwi kom calo rwot.

Rwot ocanynye iwi kom mot. canyo [canyo] tkk. |) Yuyu gin mo piny ki kiniga, wang ic nyo lworo. 2) Bayo gin mo ikom gin mukene macalo gweng wek oballe woko. Maa ocanyo agulu pii ki latong pi lworo twol. Okello ocanyo wi omine ki lagweng. cap cap [cap-cap] lm. 1) Kit ma kor tyen winynye kwede ka giwoto ka piny dyak. Lotino dyangi nyette nyo pye licap cap kama dyak. 2) Wot oyot oyot ma nyutu yot kom. Anyaka ni pud rep, woto licap cap. 3) Cappe ki kiniga nyo ki lok ma tye ka cwero cwinyi. Acan tye ka wot li cap cap i dye kal yenyo nyeke. car, [car] / 1) Pe ladiro. 2) Bedo ma pe ingeyo nyo itwero timo tic ma omyero nongo itim. Anyira ma onyoni car tedo. car, [câr] /. 1) Timo gin ma kelo lewic. Latin ma car leyo wi lonyodone. 2) Dano ma kwalo kwo atata. caran [caran] n. Cuma ma giroyo uci iwiye, ginyono ka gikwoyo ki bongo. Bongo ma gikwoyo ki caran rii loyo bongo ma gikwoyo ki cing. lr: . nik: cherehani. caro, [card] tkk. Menyo piny tutwale ki mac matar nyo kiyo ma weko pe i twero nenu maber. Der ceng caro wang dano. caro,

[card]

n. Bedo kilau kilau onyo ma ming. Tim

caro tim ma kelo lewic iwi caro; [card] n. Ir: . nlk: tye i dye taun. Man wuaa kitmani? 2) Gang ma odi icere mapat pat. Pe ikel tim

gang. caro dano

[caro

dano]

dano. (e)kyalo. 1) Gang ma pe ki i caro ce ma wukwo pe tye kacel ento guket caro ni wa kany ba. rrk:

n. Nen ni dano ento dano

mada ku, calo dano pi nen ne. Latin enu caro dano,

pe konyi wacel. caro tic

[caro

tic]

n. Gin ma nen calo tic ento pe tic

mo mada, kitimo ni wek giwac ni etiyo. Acoli gimaro timo caro tic calo cwalo cam ki jok me

94

nyutu woro ki pwoc. carolok [carolok] n. Lok ma cek matye ki ryeko wa ki pwony ma lodito gimaro me pwonyo lotino. Ka imito ni aniang loki maber pe i lok ki carolok. carucaru [caru-caru] /. Gin mo maliyo nyo obedo pii pii. Olel ne tin tye carucaru kuman? cat

[cat]

ft. Miyo gin mo bot ngat mukene kun iloko ki

cente nyo loko jami ki cente. Kunyoni atye i cat me bongi. rrk: tuno. cati [cati] n. Kor bongo pa coo ma pol kare tye ki jarara ma rye i nyimme. Amaro cati matar ma bade bor. lr: ED. nlk: shirt. cato, [cato] tkk. 1) Nyutu gin mo wek ngat mo owil nyo miyo dano wilo gin mo ki boti. Atye ki twoni dyangi adek ma amito cato gi. Atye ka cato bongi pa lotino mabeco mada. 2) Tero gin mo ka gwenyo ki mukene i cuk. Acito ka cato lapena wek awil ki moo dek. 3) Miyo tam ma megi wek ongeene bot jo mukene. Atye ka cato tamma botwu me bedo jago wu. cato,

[cato]

tn. 1) Wot agwang agwang nyo wot mero.

2) Gwangnge pi yoke ki ajut nyo gin mo. Lapwony gi dong lawor gucato ki mero ma neno lik. Wacato marac pi col piny. caucau [catcau] / 1) Gin ma pe cek. layata ki gwana ma ceng obalo bedo caucau. 2) Gin ma iye obedo pii pii ma pe tede cek mamit. cawa, [cawa] n. 1) Kare ma kato i kin odiku ki otyeno. 2) Dye ceng ki dye wor, nino ki cabit, wa dwe ki mwaka. I oo ganga icawa adi? cawa,

[cawa]

n. Kare

ma

caa cimo.

Kombedi

cawa

angwen ki nucu. Rom: caa.

cawic cayo

ce

[cawic] n. nen: cagin. Ir: . nlk: sergean. [cayo] t 1) Kwero neno dit pa ngat moni i kom ngat enoni. 2) Nywaro dano nyo bedo labongo woro ikom ngati. Cayo dano kelo mone ikin dano. nen: cac:. [ce] Im. Lok ma giloko inge lapeny me niang ada pa lok. Pe imoto wot ce? I bino keni ce?

95

ce ka

[ce ka] lm. 1) Lok ma nyutu akalakala ka gin mo otimme nyo bitimme. 2) Lok abyeka ma lubu ka gin mo obitimme nyo pe obitimme.

Ka ibino ci ber, ce

ka pe ibino ci pe wabirwatte.

cebe cebe

cebo

cedo,

[cébe-cébe]

lm. Mit pa dog ilok. Obedo

ki lok licebecebe oweko cawa okato woko me neno daktar. [cébo] tkk. 1) Boko lok mapol ma miyo cwiny bedo yom. 2) Namo ki boko lok ma yomo cwiny. Gucebo lok paka piny oruu.

[cedo] tn. Miyo gin mo ocek ki celo ne i mac nyo i keno labongo pii. Cedo opore ki mon ki lobot. rrk: celo».

cedo,

[cedo]

t. Kit ma kic duny ki i bong nyo ki i

kabedogi mo keken. Kic ma cedo yenyo tur yat ki odok.

cedo; [cedo] n. nen: cado. ceg [cég] n. Dako ma ginyomo nyo min ot. Cega pe obedo cegi, pe obedo cegwa, pe obedo cegwu. /r:

«La». nlk: ceg. pol: mon. cega

[céga]

n. Dako ma obedo min oda. An aloko ki

cega. Ir: «La». nik: cega. cege

[cége]

n. Dako ma en onyomo nyo min ode. Cege

leng ma pe wace. lr: «La». nlk: cege. cegge, [céggé] tlk. 1)Bedo ma olore woko matek. 2) Twene pa gin moni. Dogola ocegge maber ada? cegge,

[cégge]

t Kabedo

mo

ma

doo, yen,

ki lum

onyem iye matek. Lum ocegge i poto ca ma purune bibedo tek mada. cegi, [cégi] n. Dako ma in i nyomo, dako ni, min odi. Cegi maro lotino mada. /r: . nlk: cegi.

cegi, [cègi] lm. Pe tye mabor tutwal, cok. Kama gitye iye cegi ki kany. Gangwa cegi ki meg gi. cego,

[cégo]

tkk. Gudu kama lit nyo kelo arem i wang

bur ka giyelo. Wang bwur ma tye ka cang ka gicego rem mada. cego, [cégo] tkk. 1) Miyo bedo alora nyo gengo wek pe obed twolo. 2) Pwungu dogola nyo canduk. Dano maro cego dog canduk pi lworo lokwo, oyo ki

96

cek,

cek,

nyenye. [cek] l. pol: cego. 1) Gin ma pe bor. 2) Bedo ma pe odongo mabor. Cwar waya cek. Yat macek ito ne yot. [cék]

tn. Doko ma yom nyo ma myero me acama.

Dek cek maber ka mac oromo. Muyembe ma ocek

camo mit. [cék] n. Cam ma tye i poto ma oteggi maber me akwanya. Kal ocek i poto maber tutwal. cek, [cék] n. Kin em, kama em aryoni jwane iye. Kin cekka lit. ceko, [ceko] tkk. Miyo gin moni bedo maber me acama cek;

(tedo). Agulu ceko cam makur mada.

ceko,

[ceko]

tk. Bedo ki cam madwong i poto ma

megi. Ceko cam ber weko kec pe neki.

ceko,

[ceko] tkk. Boko lok nyo yomo cwiny dano ki lok mamit. Dano maro ngat ma ceko lok.

cel

[cél]

n. Gin mo

macalo cengenge,

okutu, waya,

yen, kmk ma giguru girumu ki gang, adwol, poto kmk. Waya aye cel maber me rurmu gang. cele, [célé] /. Dog ma pe mito cam. Ngat ma kome lit cele,

doge cele. [célé] n. Nyig gin apita ma pe oteggi maber ma ceng onguku ipoto ci oran woko. Cam ma ceng onguku i poto doko cele. Nyim cele pe ber.

celo,

[celo] “kk. 1) Bayo gin mo calo lakidi, gweng, muduku, tong, atero, kmk pi mito miyo peko ki dano nyo lee. Celo winyo ber ki abutida. Muduku celo dano neko cut. 2) Nguru ngo yuyu gin mo ki ginmo.

celo,

[célo] tkk. nen: cedo ,.

celo;

[célo]

tkk. Guru kamoni ki okutu, cengenge, waya

nyo yen wek gin ma kwo calo dyang, dano, kmk pe odony nyo okat woko. Gang ma gicelo dano lworo donyo iye labongo twero. celo,

[celo]

tkk. Poto pa two

ikom

dano. Two

ocelo

mine oneko woko. ceme

[cémé]

n.

1) Del

laa ma

giliro matino

maboco

mabeco me deyo. Lodito yam giruku laa ma tye ki ceme mabeco. 2) Lwili me gin mo. Ceme lum, ceme

97

bongo. cemme

[cemme]

tik. Bedo

ki ruk ma

myero,

rukke

maber. Mon ducu ka gucemme ki ruk nenogi myero. Rwodi yam cemme ki jor ki lalukana ma neno mwonya mada. cemo [cemo] tkk. Wiro, pwuyu, reyo nyo wero gin mo ikom mukene. Anyira munyoni cemo doggi ki rangi wek ginen maleng. cen, [cen] lm. Tye kama bor nyo angec, pe tye cok. Ngat ma odong cen pe nongo jami mabeco ka gitye ka pok. cen, [cén] n. 1) Tipu pa dano ma oto woko ma dok lacen dwogo ka yelo jo ma pud kwo i yoo marac. Cen miyo dano bedo ki peko. 2) Tipu marac ma yelo wadi pa jo muyelo lato. Acoli mogo pud giyee ni dano ma gitimo marac ikwone doko lacen pi jo muyele, meno lok ma tere pe. Ka cen opoto ikomi, bangi woko. ceng,

[cen]

n. Lacer madit ma tye iwi polo ma caro

piny cakke odiku oo otyeno ci mwuny woko kine ka caa acel me wor. Ceng kidiku oyone mit ento ka dong oo i wic (caa abicel) nongo kec ma pe wace. ceng;

[cen]

n. Nino mo keken ikin nino abiro i cabit

acel. Waoo kany i ceng adek. ceng ca

[cen-ca]

/m. Nino ma okato angec ma lalok ki

lawiny lok tye ki ngec iye. Ceng ca dong pe ibino pingo? ceng ma

[cen-mò]

lm. Nino ma anyim ma gin moni

bitimme iye. Motoka opoto ki dano i ceng ma acito Gulu. Ceng ma acito i ot yat anongo dano mapol. cenne [cenné] tik. Yelle wek inong gin mo nyo tic ki teko wek inong gin moni. Dano cenne ki kwo. ceno, [ceno] tkk. 1) Kelo peko pa jo muto ikom dano makwo. 2) Tic pa tipu marac pa jo muto ikom jo makwo. Jo mukene wa tin giyee ni jo muto ceno jo makwo. ceno,

[céno] tkk. 1)Keto can i kom dano. Mabuc giceno gi mada. 2) Tic ki dano i yo marac nyo tic ki dano opi opi. Latin ma giceno ki tic bangnge woko. ceno, [ceno] n. Tol ruk kunge mon ma gitweyo i del

98

pyer. Tol ceno bor loyo me cip. Ceno dong pe nen i Acoli kunyoni. kmgk: ruk macon. ceno mon

[ceno

mon]

lt. 1) Gin ma obedo aciri aciri.

2) Kal ma i poto madong cok kacek. Kalwa dong odoko ceno mon. Kal ceno mon neno mit.

ceno-mon-pa-lema

[ceno-m6n-pa-léma]

n.

1) Lakit doo mo madongo mabor ma pote tar tar. (gilwongo ceno-mon-pa-lema pien mon pa lema guruku calo ceno). 2) Pot doo ma mon gigeyo ki cet pa lotino. Kong ikela pot ceno-mon-pa-lema age ki cet pa latin. cente [cente] n. Gin mo ma giyubu ma tye ki rwom pa lim ma gitiyo kwede me wil nyo me cul. Ikare macon cente pole onongo obedo nyonyo ma gilwongo ni ap ma iye twolo. Cente me kareni dong pole karatac. rrk: ciling. lr: . nlk: enssente. cenynye [cénynye] tlk. 1) Wot ki wii tyen. Lawaka cenynye acenya ka woto. 2) Kobbe, bedo cen, nyo bedo kama weko inen mabor. 3) Nyedo nyo cungu. Lakop ocenynye wa ite cwa. cenyo, [cenyo] tkk. Ngedde nyo cung ki wi tyen nyo cungo ma nongo itye malo iwi tyenni. Pingo itye ka cenyo tyeni acenya? cenyo, [cenyo] tkk. 1) Weko dong cen nyo lanyo jo mukene. Ajok ocenyo dano i ngwec malit. 2) Kato gin moni loyo jo mukene. Nyara ocenyo awobe i cura ma pe tuku. cenyo; [cenyo] tkk. Keto jami ma onongo myero gubed kacel, weko gibedo ma kin-gi bor dok kama pat pat. Cenyo jami ka ducu pe ber. cep cep [cep cep] lm. Lwitte nyo wot mot ma kor tyeni pe winynye. Bura woto licep cep ka libo oyo. cer,

[cer]

cer,

ka ocer. 2) Roc. Adaa dok ocer i neno calo kome nongo pe lit. [cér] tn. 1) Bwut pa lok ki idog dano. Doga ocer awaco ni aneke. 2) Kato pa tong, atero, pala, kmk i kom ngati nyo gin mo. Cinga ocer acobo dano ki

tn. 1) Dwogo i kwo ki i oto. Yesu Kristo oto

tong.

99

cera

[cera]

n. 1) Weko

lee moko i yi obwo. 2) Tengo

lee nyo yenyo lee i dwol. Ka wucito ka dwar, wiwu pe owil ki cera. cere

[cére]

n. Kama oille nyo kama lamal. Cere got ito

tek. Ito cere ki lela tek mada. rrk: Tera/teti. cere

[cére]

t. Timo gin ma pe itwero/twere. Pe I cere i

kom lodito. ceregel [ceregél] n. 1) Kodi gweni matino. Gweni ceregel gitino ento ginywal mada. 2) Dano ma otegi ento kome tidi. Eno ceregel dano, gwokke kwede. ceregel” [cérégé1] n. Kwidi ma gigolo ki ingom me bito rec ma gimako ki goli. Labit ree royo ceregel i leb goli ka bolo i pii. rrk: otwil kot. cero, [cèro] tkk. 1)Gengo nyo juko ngati wek pe otim gin moni ma mito timo tutwali. Baba ocero ki omera kwe ni pe odony i mony. 2) Rido lok. cero, [céro] tkk. Dwoko kwo ikom gin ma nongo dong oto woko. Yecu ocero Lajaro ki i too. cero;

[cero]

tkk. Leko lee me cwalone tung obwo wek

omoki. Lodwar gingeyo kit me cero lee wek gucit ii obwo. cero,

[cero]

tkk.

1)Puru

poto

ikare

ma

piny

otwo.

2) Gero nyo yaro poto me kuru poto kot wek gicoo kodi. Poto gicero i kare ma kot cok ka poto. [cerre] tkk. Ridde ka timo gin mo ma pe meri, cerre ma pe imite iye, ma pe i twero, kmk. Wek cere i gin ma pe i twero. ceru;

[cérú]

n. Gin mo ma onyo/luru i wang dano ma

gengo dano neno piny maber. Jo mukene giwaco ni kele ma pwud opor apora. Ceru balo wang dano weko neno piny doko tek. rrk: kele. ceru, cet,

cet,

cet;

[ceru] n. nen: lacer ;. [cèt] n. Gin ma dano ki lee, gweni, ki jami makwo

mukene pyelo ma ngwece rac. Cet dano ruku tyeni ka i nyono ki tyeni nono. [cèt] n. Ringu pwun ma dugudugu i kin cong ki opwuny. Dano mogo tye ki cet madongo. rrk: gec/pwun. [cèt] n. Gin ma pii nyo moo oaa ki iye ma miyo ni

100

dong doko rac. Cet kongo gionyo i lum. Cet nyim ma gibiyo gitedo lakoto koto. Cet yaa col licuc.

cet lela [cét 1614] n. Cet nyonyo. cet mwa [cét mwa] n. Doo ma pote gigeyo ki cet pa lotino. Cet mwa pole bedo i poto macon. ceyo [ceyo] tkk. Kwanyo gin moni pi oyot labongo rii iye. Olwit ongole oceyo latin gweno oringo woko kwede. ci

[ci]

ng. Lok ma kubu tam moni ki mukene. Baba

openya ka amito kwan ci awace ni amito. rrk: dong 2.

cibicibi [cibicibi] /m. Kit ma moo bino kwede ki kit ma rwenyo kwede. Wi moo malyet licibicibi. cibu, [cibu] tkk. 1) Keto gin mo piny mot nyo iwi Mine ocibu agulu i wiye. 2) Keto gin moni ocung kene.

malo bedo

dano. wek

cibu, [cibu] tkk. Keto, cweyo nyo miyo gin moni bedo ka maleng kamoni. En ocibu cam i dye ot ki awoo.

cida

[cida] n. Kabutu ma gitado lamal nyo gwele butu. Bulu macon nongo gibutu i cida.

cidu, [cidu] m. Lokko doko macol nyo umme pa gin mo ma

pe nen maber. Ka piny ocidu wot doko tek labongo mac. Wang dano cidu woko ka ngat mo oyelo.

cidu, [cidu]

tkk. 1) Wiro ki rangi macol. 2) Keto cilo i

gin mo nyo loko gin mo doko col. Iru cidu dan ot macol. I cidu bongo kumeno pingo?

cidu; [cidu]

tkk. 1) Nango atabo nyo agulu dek ki cing

wek obed maleng. Cidu yii agulu dek woko. 2) Lilo, geyo nyo dunyu gin mo ki kamo. Acidu kwok ki iwanga ki latam.

ciel

[cièl]

n. Tol onyo uci ma gicweyo ma cal ki

obwo, gitweyo malo me keto jami calo agulu, atabo, can, kmk. Ket ringo ni i cel kama gwok pe oo iye. Rom: cyel.

cigiri

[cigiri]

n. Keno nyonyo nyo ma gicweyo ki

lobo ma gitiyo kwede me tedo ki makaa. Jo ma i taun gimaro tic ki cigiri pien iru ne peke. /r:

101

. nlk: sigiri.

cii

[cii]

n. Dako pa ngat mo. Cii wode mwol mada.

Cii omera kite tek mada.

cik

[cík]

n. Lok ma jo me kabedo moni oketo nyo

omoko pi dano me aluba. Lok man kwako jami pa Iwak, kit ma myero Iwak okwo kwede ki lok mukene

cika

cikke,

ma lwak oneno ni myero. Cik me gwoko kwo pa dano pire tek ilobo weng. Ngat ma pe lubu cik poto i peko. [cika] n. Tim ma giketo kwede kwak wek lee omoki nyo tero oteba pi gin mo. Lacika en ladwar ma tiyo ki kwak oteba ki tol me ciko gin moni.

[cikke] sik. 1) Kwonge nyo lok matek ma nyutu

tek cwiny. Lomony gucikke me lweny wa i to. 2) Tim ma dano miyo ki ngec ikin-gi pi timo gin mo ma pire tek. Wacikke me oo i kacokke diki. 3) Dyere me timo nyo miyo gin mo kadi ni ngo. Lonyodo gucikke me gero ot kwan manyen ki me miyo lim. 4) Kwero gin mo matwal. Acikke ni pe adok i mony matwal. 5) Miyo gin moni doko cik nyo moko lok. Gamente ocikke me gwoko lotino kic weng. cikke, [cikke] tik. 1) Kemme ki gin mo nyo ngati. Laconi obedo ocikke ki min ode. 2) Cung atir labongo ngak. Yoo gangwa ocikke maber mada. ciko, [ciko] tkk. 1) Miyo ngec ki dano ikom gin ma pire tek ma omyero giwac labongo keng. Rwot ociko ni ngat mo pe ocit ipoto diki. 2) Juku ngato ni pe otim gin moni. Mama ociko ni pe acit ka mo. ciko, [ciko] tkk. Tero it wek iwiny gin moni maber. Ciko it me winyo lok ber pi lotino ma pud gidongo adonga. ciko, [ciko] tkk. 1) Timo gin ma miyo lee nyo winyo moko. Ka i ciko winyo ki tol ci moko cut. 2) Tero tol nyo mako rec ki obwo. Omak rec mapol ciko rec inam. ciko, [ciko] tkk. 1) Wot i kom gin mo atir, neno anyim atir ma pe ilenge. Maria ociko yoo atir cito ca. 2) Kemo tung kamoni labongo ngak nyo wire. Ka

102

imito oo kamoni labongo gale, pwonye me ciko yo atir.

cil

[cil]

4 1)Gin ma nen maleng ma cilo pe iye.

2) Gin ma neno yomo cwiny dano. Dako ma cil myero bot coo ducu. Latin ma cil dano weng maro tingo. Ir: «La». nik: cil.

cili pii [cili pii] n. Bwoyo ma bino i wi pii malo ma rec aye kutu ki i pii. Lomak rec ka guneno cili pii ci gibolo goli kunu wek rec omoki. ciliki [ciliki] n. Waya matino ma ditte loyo libira. Ciliki ticce pol: kitiyo kwede me riyo bila, yubu nyor ngut, ngabo bongo, kmk. ciling [ciling] n. nen: cente. Ir: «E». nik: shilling. cilo [cilo] n. Gin mo ma cido gin ma onongo leng ma miyo neno doko col. Cilo bongo gilwoko ki pii. Dano lwoko cilo ki i komgi.

cilo agulu [cilo agulu] n. Latuk itu ma omakke macol atika i kom agulu dek. Cilo agulu dong i cing ka gilwoko agulu.

cimo,

[cimo] tkk. 1) Nyutu gin moni ki lwet nyo ki leb. En ocimo wa bot lomony ni wan adui. 2) Cwalo nyig cing tung bot ngat mo me nyutu gero onyo keco. Dano ma mito Iweny cimo wang lawote.

cimo,

[cimo]

It. Bedo ma toco/gin ma pud pe oteggi

maber. Atye ki pul, anywagi ki muranga ento gin weng pud cimo.

cimu

cin

[cimu] n. Two awira wic ma reto dano i pii, mac, kmk, dok miyo latwo poto ma pe ngeyo kome. Two cimu two marac mada.

[cín] n. Yoo cam ma odolle i ic ocakke ki i dwon naka otuc wa i murumuru (ngwinycet). Cin pire tek i kom jami makwo. rrk: jami >.

cin adola [cin adola] n. Cin matino ma odolle ma bedo i ic (cin tino). Cin adola ka oryenne nongo boco mada. Lodito gimaro camo cin adola pien obedo kigwegwe.

cin togo [cin togo] n. Gin matar ma bedo i yi togo ma cina

pe nen wang ma gibaro togo iye aryo. Cin togo tar. [cina] n. Kit tiko moni ma ajwakki gimaro ruko

103

ma cal ki canga ngut. Mondito gimaro ruku cina mada. lwet cing [cin] n. 1) Lamak jami/gaa malac ma nyig woko. otur a latinw abic gurye iye (opany). Cing 2) Gin ma dano ki lee mogo tiyo kwede me rwako cam idogi. Cam tek labongo cing. Cing lyec dit mada.

cinglee

[cin-léè]

n.

1)Lanyut

gin ma

2) Cimo gin atima. Watye ki cinglee ma kaka. Dano gipoyo wigi ki cinglee mogo.

cinna

[cinna]

otimme. nyutu

n. Yo kama cam kato ki iye me cito i iya.

Cinna tye ka rem.

n. Cin ic madongo. Cinu tye ki apika

cinu, [cinu]

madit. cinu, [cinu] n. Kal ma ocek maber ma nyige tye ngoro ngoro. Kalwa dong odoko cinu.

cip

[cíp]

n. Ruk ma mon

ruku ki kunyim gi ma

gicweyo ki tol ma cego loyo ceno. Mon macon nongo giruku cip, ento kombedi cip dong peke. kmgk: ruk macon.

cirkali [cirkali] n. nen: acekere. lr: . nlk: sirikah/askari. ciro [ciro] tkk. 1) Bedo ki tek cwiny i kare ma itye ki peko. Dako ma cware oto ciro can ki lotinone. 2) Bedo labongo ryang cwiny nyo lworo. Latin ma cwinye tek ciro odoo. 3) Kanyo peko.

cirre

cito

[cirre]

tik. 1) Bedo ma iyee peko nyo kanyo arem.

[cito]

tn. Wot anyim i kabedo nyo kobo kabedo ki

Peko wilobo pe cirre ducu. 2) Cayo lok. Wacirre ki loke kwe ci dong wawaco.

kama jwi kamukene. Diki amito cito Kampala. Ka ideg cito ci waca. [cobo] tkk. Tyeko tic moni nyo lok kit ma mitte. cobo; Lotino kwan gucobo kwan-gi maber mada.

cobo, [cobo] tkk. nen: cubo. [cóc] n. Tic ki nukta wa ki lagwel wek i dik tami i coc karatac me akwana. 2) Lok ma gicoyo. Coc poyo wi lotino kwan i kom gin ma Kwan ki coc pirgi tek mada.

lapwony

opwonyo.

104

Coco

[coco] t. Tim pa dako mo ma nyutu ni en maro coo tutwal nyo ni en malaya. Dako ma lacoco nongo two oyot.

cod

codo, codo,

coga

[cod] t. Nen cotl.

[cèdè] tkk. 1) Miyo gin moni ngun nyo ngide iye

aryo. Dyel ocodo unu woko. 2) Lwero, ngunu nyo balo tol. Winyo omoko ci ocodo tol woko.

tkk. 1) Mito dako/lacoo nyo [cod] pe inyomo i mung. Lacoo ma dako/lacoo dako pa ngat mukene timo bal madit. abor. Dako ma gimako ka codo lacoo pa gipwodo ki odoo.

cogo;

n. Yat ma kome obedo kwar kwar, dit pa

[coga]

jange kato ngut cing, nyak nyige ma moone tye ma gilwongo ni "kastor oil". Moo kastor aa ki ikom coga.

coga mwa

cogi

bedo ki ma codo 2) Timo ngat mo

[coga

mwa]

n.

Yat

ma

gimaro

me

tic

kwede pi cel, dwol dyang ki ot lwok. Coga mwa yat ma ngao mada. Pig coga mwa tar dok neko wang dano. [cogi] n. pol: twoni. l) Gin ma dongo nyo madito. Wawilo cogi layata ki i cuk. 2) Dano nyo lee ma komgi dito. Arwatte ki cogi co i yo kulu. [cògo]

n. Gin mo

ma

kome

tar, tek ma ringo

oboyo woko dok en aye ma miyo dano ki lee gicung maber. Dano camo ringo ento giweko cogo ki gwok. Otim oturu cogo eme ka gweyo odilo. [cogo] n. Latin me agikki pa lonyodone. Latin cogo, cogo gimaro mada. cok, [cok] l 1) Pe tye ka mabor. Gangwa cok ki taun. 2) Pe tut. Te pii eni cok. cok, [cok] tlk. 1) Gik nyo cung woko pa kot ma tye ka cwer. Kot dong ocok woko. 2) Pe medde ki ony. coka [coka] n. Gin mo ma owine ma pwodo rom ki nyig cing dano ma lapwony coyo kwede ikom bao. Coka tye ki rangi mapatpat calo matar, makwar, ma ocwak, ma apii apii, kmk. rrk: longoi/loronyo. /r: . nlk: chalk. cokka [cokka] tkk.. Dangnge wek lee oaa ki kabutu.

cokke

[cokke] tik. Gurre kacel pi lok mo. Wucokke ka laro lok ango odiku con kuman?

cokki

[cokki]

lm. Kare ma tye anyim ma pe bor. Ma

cokki wabinongo latela manyen.

coko,

[coko]

tkk. Miyo jami bedo mapol ka mo. 1.

2) Guru onyo bamo jami ki ka mukene kacel. Coko mon mapol iot pe ber. coko, [coko] tkk. Waco lok goba nyo lok ma pe tye ada. Wek coko doga i lok ma pe angeyo tere. [coko] tkk. Juko nyo giko gin mo ka medde ki coko; timme. Lonyodo coko lotino ka gitye ka timo bal. coko,

col

cola

[còkò]

tkk. Kubo nyo ribo dog tol/bongi aryo wek

odok bor nyo lac. Lapwony ocoko tol war tyene acoka. [col] L 1) Rangi ma cal ki cilo agulu nyo cuk bilo. War pa lotino kwan rangi macol. 2) Bedo ma ocido. Piny macol miyo wot tek.

[cola] n. Bedo ki kumu nyo ki koko tutwale pi too. Maa tye i cola too pa wode. Mon Acoli yam giruku cip cola.

colle,

[cdlle]

tn. Temme me cwalo gin ma i ic ki tek

kom. Mon colle mada kanywal. Jo mukene colle matek ka gucito ka konye.

colle,

[còlle]

tik. Deng, ille nyo cudu pa ic. Ic ma

ocolle nenone rac.

colo,

[colo] tkk. Konyo dako matye kanywal wek latin okati maber. Daktar colo mon maber kanywal. colo, [colo] tkk. 1)Dengo ic onyo kwoto gin mo. Wucolo iwu ki cam. 2) Coto poto acota. Gucolo potogi acola. com [com] tik. Bedo i rek acel nyo lubbe pa dano nyo lee. Dyangi gucom iyo kulu kamato pii. Lotino kwan gucom i gudu kadore. coma

[coma]

n. 1) Carolok. Lodito tiyo ki coma

me

pwonyo lotino. 2) Nying anyeba ma twero gak. Nying coma ka gicako ikomi rwenyo tek. 3) Ongon nyo lok ma dong odoko cik. Lodito tiyo ki coma kangolo kop. como, [como] tkk. Rwatte ki ngat mo nyo nongo gin mo

106

atura ma onongo pe iyubbe pire. Acomo i kom lapownya macon. Acomo i kom lamera ligek. como, [como] ¢ 1) Rwako gin moni i yi mukene wek omoki. Wacomo kweri mapol me pwur. Nera ocomo latong matek ngang ngang. 2) Guru ingom nyo pito wek otwi. Wacomo gwanawa acoma ci otwi maber. 3) Rubu pii malyet ki mangic wek obed kit ma mitte. I como pii ne dong? comogoo,

[comog6ò] n. 1) Two del kom ma roco ngut ki wang tutwale. Ka kot opwodi ma komi ki comogoo komi bedo coo. 2) Two del kom ma cal ki two nyonyo nyo dobo. rrk: mida/nyonyo. comogoo, [comog6ò] n. 1) Lakit lum mo matidi, iye twolo, gimato ki pii. 2) Ocekke nyo kedi ma iye twolo ma gimato ki kongo wa ki ting. Watiyo ki comogoo me mato ting. 3) Lum ma yam gitweyo i dog obwo me mako rec. rrk: ocwit. comolo [comolo] n. Yat ma pote gwar ma gitiyo kwede me lilo pwur kweri. Nongo comolo tek i oro. rrk: lagwaya. rom: comoro. COMOFO

con

[comoro]

n. nen: comolo.

[con] /m. 1) Kare ma dong okato angec ma orii. Yam con lodito nongo giruku laa. Mon yam con pe gicamo gweno. 2)Inyim cawa moni. Lapwony okato kany odiko con.

cong,

cong,

[con] n. Kama em ki pwun romo iye ma dolle maber. Latin ma rumu conge piny ka moto welo nyutu ni en laworo.

[con] n. Bedo ki miti madit ikom gin mo, tutwalle gin acama. Wek cong calo wa yam pud pe ibilo ringo! Lotino neto lucong cam mada. rrk: kee/wany.

conglum [cònlum] n. Pot lum nyo it lum ma boyo kom lum. Conglum bit ma ngolo dano kulu. cono

[c6no]

n. Two akwota marac ma mako cong dano

dok rem tutwal. Two cono maro mako mon dok ngolo dano.

cony,

[còny] lm. Bedo lamal nyo nyedde kamaleng. Dano nyongo licony.

107

[cony] tn. Gik nyo cang woko. Two cony ki yat. Ngok pa latwo dong ocony woko. cony cony [còny còny] l. Bedo nyo wot magoro ma calo ngat ma pwonyo wot. Latwo dong woto licony cony ca do. Latin ma pwod pwonyo wot apwonya

cony,

woto li cony cony.

[conya] n. Kama ogulle nyo oconynye. Conya ber me kane ka wutye ka tuku tuku kane. Conya bedo i dog nam nyo i kulu. [conynye] tik. 1) Gonne nyo tang ka mukene. conynye 2) Gulle onyo dok tung kama pat. Tung pur na oconynye maber.

conya

conyo

[cònyo]

tkk. 1) Miyo gin moni bedo matut nyo

gulu iye. Ngat ma cweyo agulu conyo iye. 2) Miyo gin moni tang dok tung ka mukene. Waconyo yoo angwa wa i dog kulu. 3) Weyo gin mo.

conyo”

[conyo] tkk tingo del dog malo me nyutu ni cwinyi dag gin moni. 2) Guru yer wic mapol ka kacel. Anyira munyoni giconyo yer wiigi I tokgi.

coo;

[cóò] n. 1) Dano ma pe mon. 2) Jo ma gitwero bedo weggi gang nyo weggi ot. Coo aye giloyo gang. Coo ducu onyo mucoro.

coo,

[cod]

tkk.

1) Yabo

wang

ki inino.

2) Aa

malo

odiku. Coo latwo wek omwuny yat. coo;

[cdo]

t 1) Cako timo gin mo maber inge kare ma

onongo pe itimo maber. Lotino Acoli dong kombedi

gucoo woko ka kwan. 2) Bedo kwiri onyo cako timo jami ki cwinyi ducu. Coo woko ki itim tino. coo,

[cod]

n. 1) Kwidi matar, bor, nywal i pii, gimato ki

i pii, kwot ikom dano, ka pong tut ci dong kato woko mot mot. Coo gengo dano wot ka pe okato ducu.

2) Kwidi ma kwo i pii ma pe ngic. Pol i Kitgum matidi, Oryang, Okidi ki tung Dure. Coo two malit dok ngolo dano woko. coo;

[cóò]

n. Lee ma kome obedo okutu maboco, wiye

tidi. Coo gwoko kome ki okutune, ilo malo liju ka ongweyo ni lamone ne tye cok. C00,

[coo]

/. Ngwec gin ma dag um ma miyo dano mito

108

C007

ngok. Rec madyak coo. Dano pe camo dek ma coo. [cóò] n. Wang poto nyo wang wat. Wang coo me poto tye kwene?

coo-lako

[c6ò-lako]

n.

1)Coo

ma

gulako/guleyo

mon-to. 2) Logwok mon ma cogi oto woko. Wang mapol, co-lako pe gigwoko mon-to maber. coro, [còro] tkk. 1) Miyo gin mo poto nyo rette piny. Acoro atabo ki iwi meja wa ingom. 2) Cwalo nyo miyo woto tek tek. Gucoro motoka ma obale wa i taun. 3) Yecco i lum ma ocwine liking. Dano gucoro lum pi ngweco adui. 4) onyo ngom ibur. coro, [coro] tkk. 1) Bino pa dano nyo lee kamo lawang acel atura i kabedo moni. Lee mapol ocoro gang. 2) Cito kama pe i mitte iye i cawa meno. Welo ocoro wa i cawa me cam ci wacako tedo odoco. 3) Bedo labongo woro. Wacoro lim piny inyimgi ci tyenwa

iye. coro;

[céro]

n. Tuku ma Acoli gimaro mada. Gikwinyo

bur 32 ka dano aryo tuku (cweyo/ goyo coro). Kunyoni pol dano dong tuku coro ma giyubu i bao. Acoli gimaro cweyo coro i te yat i nge cam. corre, [corre] tk. 1) Bino pa Iwak dano lawang acel. Wacorre li ruu i ot. 2) Kati pa lee mapol atura kamaleng. Dyangi ocorre idog kulu ma pii pe twomme. 3) Onyo kom lawang acel. Two occore i wange ma neno lit. 4) Morre pa wang ma pe i twero

neno gin mo. Wora dong wange ocorre woko, pe twero neno piny. 5) Mol pa pii madwong lawang acel. Pii tye ka corre lipya iAbongonyara. corre, [corre] t. 1) Timo nyo loko gin ma pe oporo piri. Pingo i corre ki lok ata kit meno? 2) Bedo ki tek cwiny. Imaro corre i gin ma pe opore kwedi. 3) Wot ata labongo neno ka tyenni. cot, [cot] t Ngun nyo pokke iye aryo pa gin mo. Unu dyang ocot woko. rom: cod. cot, [cot] t Gin ma pe ocek maber ma mako leb ka itye ka camo ne. Acamo labolo ma cot. cot; [cèt] n. Awobi ma dwone dong oloke woko dok romo nyom dong. Awobi ma ocot dong romo

109

nyomo dako. cot,

[cot]

n. Mitti ma laco kwalle kwede ki dako nyo

nyako ali ali. Latin obedo ka kok i ot kene pien minne ocito ka cot. rrk: lwoko 4.

coto,

[coto] tkk. 1) Kwanyo dek mapek ki i atabo camo Lotino maro coto wi dek ngor ma okwe. 2) Kwanyo lobo madyak ki i bur. Awobe gucoto lobo ki i kulu me cweyo ot. coto, [coto] tkk. 1) Odo gin madyak. Atye ka coto kal moni en. 2) Bako poto nyo pur ma okwongo. Pud ne.

wacoto poto kal acota.

coto,

[cdto] tkk. Loko lok iyo ma pe opore. Wek coto lok ki dano madito kit meno.

coto,

[coto]

n. Kit rangi mapat pat calo matar, makwar,

macol, kmk. Coto matar leng mada. cotte [còtte] tik. 1) Nywenne ki daba.

Wucotte

kumeno wua kwene? 2) Lok daa. coyo,; [coyo] tkk. 1) Goro coc i kor bao kit ma lapwony

timo nyo keto tam piny i karatac. Atye ka coyo waraga gang. Lotino kwan gicoyo gin ma gipwonyo gi i buk. 2) Kiro nyo keto kodi i poto wek otwii. Atye ka coyo kal i poto na manyeni. coyo, [cdyo] tkk. 1) Miyo dano nyo lee poo ki i wang nino. Pii mangic coyo kom lanino. 2) Juku nino pa ngat ma tye kanino. Pingo i coyo ladit pi lok mo ma tere pe? 3) Ero te lok nyo lwongo tam i kom lok/gin ma dong okato con. I kacokke gicoyo tam ki kwano lok macon. coyo;

[coyo]

n. Lum ma dongo alebu ma bor oo i pyer.

Dano dwaro anyiri i coyo. Lum coyo pe wang maber. coyo, [coyo] n. Kono ma kome ocoyo ma kwici kwici. Neno coyo mit mada.

cub

[cub] lm. 1) Bedo ka mo pi kare manok ci rweny woko. Obedo manok licub ci ocito woko. 2) Donyo atura liruc. Ngat ma kwang poto i pii licub.

cubo

[cùbo] tkk. rom: cobo. 1) Bako, tucu, nyo giro gin mo ki gin mabit. Lotino maro cubo lawala. Ocen ocubo wone woko ki pala. 2) Two ma bino atura i

110

kom dano. Two

ocubo

lamera

kombedi

ma

tye

marac. cuc

[cic]

lm. 1) Gin macol mukato kare. Bilo col licuc.

Agulu ma gitedo kwede kome col licuc. 2) Pe nen nyo tar pe iye. 3) Piny labongo deyo ceng, dwe nyo mac. Piny tin col licuc pien dwe pud pe opo. cuci

[cuci]

n. Cung bel, mucele, bao, nyo cung gin mo

keken ma nyige nyo gin mo maber gionyo iwi odur. Cuci bel ki bao wang cudo [cudo] tkk. Neko gin mo ma gorone gin mo macok too. I cudo min dyangi Cudo lee magoro weko ywee ki arem.

cudu [cudu]

pe iye. Cuci maber. dong tye nyo ni woko ce?

tn. Nen pa gin madit makato mukene

kamaleng. Gucudu nyim i aduki mapol nen wa ki

cuk,

cuk,

cuk;

cuka,

cen. [cuk] n. Kama giwilo nyo gicato iye jami mapol mapat pat. Mon maro cito i cuk kawil. Ir: «A». nik: suuq.

[còk] n. Bilo, makaa nyo lodi mac ma gineko woko ci odoko col. Cuk bilo gitedo kwede i cigiri, gigoyo ki bongo bene. [cik] n. Ajwiya nyo dog kulu ma pe wang maber. Anyiri gikanne i cuk ka piny owang woko.

[cùkà]

n. 1) Bongo malac ma dano tiyo kwede

me um. Cuka

na dong oyec woko. 2) Bongo ma giumu ki wi kitanda. Amaro cuka matar. lr: . nlk: suka.

cuka,

[cúka] ng. 1) Tyen lok ma miyo dano waco nyo timo gin mo. Cuka dano waco, in kara kiti rac ada. 2)Lok i kome labongo pyem, ada. Cuka ibedo kacero lok, karo nongo ingeyo giri.

cukari [cukári] n. Pig tyang ma gitwoyo matar, ma cal ki kweyo ento lim dok giketo i cai, nyuka, kongo kmk. Cukari miyo cai bedo lim. /r: . nlk: surka. cuku! [cuku] n. Nginingini macol matino ma golo otgi i dye ot, kayo dano malit. Cuku cwinyo dano acwinya. Lotino kok ka cuku okayogi. cuku, [cuku] tkk. 1) Piyo/jingo cwiny ngati wek otyek timo gin ma ocako. Wacuku cwinye me tyeko

111

kwane. 2) Ruyu nyo dingo wi gin mo. Cuku gweni i ot otyeno tek. cuku, [cùkù] “kk. 1) Pye nyo cako dog tic mapapat labongo tyeko mo. Wek cuku tic acuka, kong i tyek acel. 2) Weko tic nyo lok mapol iyo ata ma pe icobo. 3) Pye ki lok ata. Ngat ma wiye pe cuku lok ata. 4) Dako ma kobo nyo woto ki coo atata. Dako ma cuku coo pe ginyomo. cukul

cul

[cùkùl]

n. Gang pwonynye/kwan kama lotino ki

lopwonye bedo i ye. Lotino gucito i cukul wa [cul] n. 1) Dwoko nyo leyo kawang gikwanyo. Cit i cul cente cak ma lawor ni. nyo yubu gin ma obale. Cul wang agulu

con. gin ma 2) Pwod na ma

ityeroni. [cila] n. 1) Gin ma ocung kakene, nyo okoone. Lum ma okoone idye nam aye cula nam. 2) Gang ma ocung kene. Wek adok i cula na ni gira kama lok pe iye. culle [calle] tk. 1) Bedo dit ma nen ma kato mukene.

cula

culo

Iculle ikin lotino ka timo ngo? 2) Gin ma ocudu. Ot wa oculle maber mada. 3) Dille/bedo i kin jami mapol. [culo] tkk. 1) Pongo bur onyo umo dog gin mo. Waculo wang pii liking. 2) Dwoko wang gin mo. Acoli gimaro culo kwoo too. Aculo wang banyana woko. 3) Onyo pii mangic i kom malyet.

culu

[cult]

cun

Ngat ma laworo culu kwon acula. [can] n. 1) Nyim coo nyo gin mabor ma tye i kom

“kk. Cutu nyo keto cam madit idog dano.

jami ducu ma coo ma gitiyo kwede me ribbe ki mon. Cun dyang bor mada. Nyig kic cwinyo dano ki cune ma pwut dano. 3) Gin ma bor mabit. Cun kweri

lac ki me 2) Lak kic. dong ikom giyubu ki

tong. cuna

[ctna] n. 1) Bito ngat mo wek oyee tam pa lawote. Jali tye ka cuna ni awil bongoni. 2) Yubu lok me mar ikin awobi ki anyka wek gunyomme nyo wek keny odony. Awobe mogo pe gingeyo cuna. 3) Bwolo dako ma cware tye me timo abor. Tim

112

cuna twero teri ibal. rrk: cunu. [cun] mm. 1) Bir onyo bedo kacel kamo labongo nyiko. Aol ma pe atwero cung. Cung acunga tek mada. 2) Giko wot nyo nywal. Maa dong ocung woko ki nywal. 3) Ille malo ki tyen atir. Pe I cung i yoo ki dano. cung, [cun] n. Cuci nyo pok gin mo ma gin maber pe iye. Cung kabir yilo dano. Cung bao lyel maber. cunu [cunt] tkk. 1) Yubu lok me nyom nyo penyo tam me bedo i ot. 2) Bito ngati wek oyee lok ma gimito. Cunu dano wek oyee tami pe yot. nen: cuna. cuny [cany] n. Ringu ma tye cok ki obo ma keda tye iye. Cuny mit mada ka gicelo maber. rrk: acuny/acwiny.

cung,

cunyo

[cunyo]

tkk. 1) Yubu ot mo matitidi. Acunyo ot

kura mo ipoto anywagi. 2) Timo gin mo matidi. Acunyo latin dek moni en bin wacam. cupa [cipa] n. Kicere munu lapik kongo, moo ki pii. Cupa ma oto ngolo dano dok ka icamo cupa ma oto idek ci ito woko cut. /r: . nlk: chupa. cupuria [capòria] n. Nyonyo matar ma giteto me tedo ki latwom pii. Cupuria nywalber dit mada. Cupuria mukene gitiyo kwede me toko dek. rom: cibiria. /r: «A». nlk: sufuria. cur; [cur] tn. 1) Ngur ki lok ma pe winye maber. Ocur acura ki loke ci pe awinyo. 2) Timo nyo yiko dwon iyo ma nyutu arem nyo cwer cwiny madit. Latwo obedo ka cur i dyewor lung. 3) Yee lok ki nwang dog. 4) Bedo ki par madit. cur,

[cur]

tn.

1) Ol woko

ki gin mo.

Acur woko

ki

camo ringu. 2) Dongo nyo doko dit. Awobi ma ocur

cur; cura,

romo nyom. [cur] /m. Woo pa dano mapol lawang acel. Mon gu woo ki wer licur. Lotino owoo ki koko licur. [cura]

n. Wi lok madito nyo dul ma cako ma

mukene ni weng bedo i tere. Ngat ma kwiya cura ma tye i baibol pe twero tito lok ma i baibol maber. cura, [cúra] n. Nying ma gicako pi mon ma lopen.

113

curu,

Aneno lacura moni i yoo. lr: . nlk: kurrat. [curu] tkk. Odo gin mo ki lalek i pany me kwanyo cuci woko ki ikome nyo me weko odok mayom. Ka ityeko curu kal ci ikel wek along woko.

curu,

[curt] tkk. 1) Onyo pii madwong i dek. Dako macar curu pii likwaga i dek. 2) Waco lok atir i wi ngat mo. Latin ma wiye tek curu lok i wi lonyodone. Curu lok goba ata rac. 3) Wot atir labongo ngak. Dyang pur ka dong ool curu yo atir

gang.

curubuk

[curubdk]

n. Gin mo ma lotet gitiyo kwede

me buku mac iot tet wek olyel matek oleny nyonyo. Labongo curubuk lotet nongo ticgi tek. rom: curutet.

curuwal [curdwal] n. Ruk pa coo ma opokke iye aryo cakke ki i pyere wa i paa tyen nyo gik i pwun. Lotino kwan maro ruku curwal macek. rrk: long ,. lr: . nlk: sirwalu. cutu [cùtù] tkk. Cwalo gin mo keken i dog me acama. Latin ocutu tiko pa mine omwonyo woko. Cam ma gicutu i dog pe gingulu. cuu [ctu] lm. Timo gin moni lawang acel ki dano mukene. Dano guaa malo licuu ma Rwot odonyo iot. Mon owo ki kioko licuu ma kikelo kwena too. cuyu [cùyù] tkk. Tucu gin mo ki gin mabit malyet calo tong, atero, biri, kmk wek obed ki bur nyo obed twolo. Tung lee gicuyu me bila. Wen keno gicuyu me kiliko. cwaa, [cwaa] n. Nyig yat ma wac ma dongo madit ma pote tino. Nyuka kal mit ki cwaa. cwaa,

[cwaa]

n. Kwidi/kudi ma bedo i cin dano (kwidi

kicwaa). Cwaa maro yelo lotino. Kwidi/kudi cwaa ki kwanyo ki taa madyak ma giroyo i olungcet. rrk: kicwaa. CWAC [cwac] /m. 1) Gudu gin malyet ki kwanyo cing pi oyot pi lyette nyo bitte. 2) Gin mo keken ma nen mabor. Nyare odongo mabor licwac. Lak lyec bor licwac.

cwak,

[cwak] n. 1) Cogo ma lak orye iye ki piny. cwak

114

bene ol woko ki nyamu. 2) Lanyam nyo te lem dano ki lee. Cogo cwak tek mada. cwak, [cwak] n. 1) Tal later obwo mabor ma kore rom

ki ngut cing. Cwak eni dong otop woko. 2) Tal layab dero. Mon tiyo ki cwak me yabo dero.

cwak-cwak

[cwak-cwak]

lm. Nyamo

pa

lagoro.

Latwo nyamo cam libwak-bwak. rrk: bwak-bwak.

cwakke [cwakke] tlk. Cung kacel, bedo ki dwon acel nyo ribbe ki cwiny acel pi lok mo. Omego ki lomego gicwakke. Lokwo bene gicwakke. cwako [cwako] tkk. 1) Ye lok/tam. Latin ma kite ber cwako ne yot ka opoto i peko. 2) Yubu mac wek olyel maber. Mon cwako mac i te dek wek ocek oyoto.

cwalo

[cwalo]

tkk. 1) Tero gin mo ki ngat ma tye ka

mukene. Tic me cwalo mucara bot lotic pe yot. 2) Oro dano ka timo gin mo nyo ka tero kwena. Abicwalo latin i cuk, imito gin mo? cwan

[cwan]

n. nen: can >.

cwanyo [cwanyo] tkk. Nyanyo gin mabit ki canyone wek odok oluu. Wacwanyo lak kweri woko ki puru kama ki gweng. cwar,

[cwar]

n. Laco ma tye won gang nyo won ot.

Cwar Acii kite ber mada. Cog mon maro mon ma winyo dogi. pol: cog. cwar,

[cwar]

/. Dano, lee nyo gin madit ma kato lowote

ducu. Nera onyomo cwar dako ma pe nene. Wamwodo cwar nyok dyel lawor. pol: cogi. cwari [cwari] n. Kwidi mo ma apada ma maro bedo ikom kitanda ki kor ot ma otyer, cwiyo remo pa dano. Neko cwari tek mada. Ngwec cwari tik.

cwar-moko [cwar-moko] n. Tobi ma weko kongo cek. Cwar-moko yenyo kongo maber. Kongo ma cwat,

cwar-moko pe oromo bedo wac. rrk: tobi. [cwat] Im. Jwat pa dano nyo kit ma dog dano kok

kwede ka giyabo dok gimiyo. I jwat licwat cwat ngo marac? cwat,

[cwat]

lm. Gin mo mabor mada. Wode odongo

licwat. Tyene boco licwat.

115

cwayo

[cawyo] tkk. 1) Cwalo nyo miyo gin mo poto piny. Cwayo lok ma pire tek acwaya pe ber. 2) Yoko dano nyo gin mo. Ocwayo latinne opoto piny. cwe [cwè] ta. 1)Ony piny nyo poto pa kot i ngom. Lawor kot ocwe matek mada. 2) Kato woko pa ngwen ki i bye (aa pa ngwen). Ngwen tin cwe pien kot dong oromo kom bye. rrk: cwer. CWEC [cwec] n. 1) Miyo gin mo bedo tye. Maa lacwec agulu ma ngene. 2) Keto nyo miyo kwo. Lacwec tye acel keken (Jokkene). CWEC CWEC

[cwéc

cwec]

lm. 1) Kor oywec ma kok ka i

tye ka yweyo ot. Maa tye ka yweyo ot licwec cwec. 2) Kor tyen ngat ma tye ka wot. Awinyo obote licwec cwec cito ca. CWECO [cwéco] tkk. 1) Wic ma giketo nyo ma gilyelo. Dano cweco wigi pi cola. 2) Yweyo dye ot ki oywec. Anga ma cweco ot tin. 3) Tito nyo yungu lok ma cwee,

miyo dano nyero. Dano maro ngat ma cweco lok. [cwéè] tn. Bedo ki kom ma bulu bulu ma opire ma neno mit. Cam mabeco ki mamit weko dano

cwee,

cwee. Min dyangi ni ocwee ba. [cwèé] n. Pig ringu ma pe gipiyo ento gicelo acela. Cwee ber pi latwo. Dano mapol gimaro mato

cwee.

cwel cwel

[cwel

cwel] /. Gin ma tidi ma ojony nyo

onweng. Nen tyene kit ma cwel cwel kwede. woto licwel cwel ki tyene matino ni. ewer

[cwèr]

En

tn. 1) Ton nyo kato pa pii ki i gin mo ma

wiye nyo tere otuc. Cupuria eno ni cwer. 2) Kon pa pii mot mot nyo ton pa ot. Wi ota tye ka cwer marac. 3) Mol pa remo nyo pii ki kama twolo. Oding tye ka cwer ki i ume. Pig wange cwer lirok rok. 4) Kon pa pii ki remo ki i kom ringu ma gitalo iwi mac. Pig dek dong ocwer weng, kwany woko ki iwi mac. rrk: ewe. cwercwiny [cwèrcwiny] n. Arem cwiny nyo wang cwiny. Atye ki cwercwiny madit i komi. Cwero, [cwéro] n. Gang kal me Aswaa Kaunti ma tye i

116

Paico. Paneya tye Cwero. cwero,

[cwèro]

tkk. 1) Weko ton nyo miyo oo i ngom.

Lotino guewero pig dek idye ot. 2) Wango cwiny nyo miyo cwercwiny ki ngati. Dano mogo gimaro cwero cwiny lowotgi. cwero; [cwero] tkk. 1) Gobo gin mo ma omoko i gin mo nyo ka mo. Acwero odeyo ki i te dak-kwon. 2) Pwur i kare ma piny otwo. Wacwero te gwana wa maleng mada. 3) Piro dye ot manyen. Maa tye ka cwero dye ot wa manyeni. 4) Lilo nyo lingo bao. Latic bao ngeyo cwero ne maber. cwet-cwet [cwèt-cwèt] lm. Kit ma pala kok kwede ka gipako lebe i kom kidi. Lodwar gipako pala licwet-cwet i kom kidi. rrk: pyac-pyac.

cwete-cwete

[cwète-cwète]

Im. Wot deyo nyo wot

nyutte. Onyomo dako mabor ma woto licwete-cwete. cweyo; [cweyò] tkk. 1) Yubu gin mo doko maber. 2) Nyutu diro i tic ki keto tam i cal manen calo agulu, atabo, rit, kmk. Dano cweyo adita ki rit, agulu ki

lobo. 3) Yubu gin mo ma pe wek obed tye nyo miyo kwo. Lacwec cweyo dano ki lok keken. cweyo, [cwéyo] n. 1) Bedo ki yot kom ma nongo aa ki i cam mabeco. Dakone tye ka cweyo mada. 2) Bedo ki kom ma bulu bulu pi yomcwiny ki kwo maber. En tye ka cweyo mada kunyoni.

cwic

[cwic]

/m. 1) Bedo pa gin mo kakare, ma myero

nyo kit ma mitte. Dako ni omako ode licwic. 2) Tum maber i wange. Pii odwon cwic ki i dek.

cwici [cwici]

n. Cuci nyo cung gin mo keken . Mon

pyeto cwici bel ki oderu. Cwici pe gicamo.

cwicwi,

[cwi-cwi] lm. Loyo gin mo ki gum matidi nyo

manok. Waloyo too cwicwi ki i cning adui.

cwicwi,

[cwi-cwi]

n. l) Tim gingi nyo tic ki diro

tutwal. Wek bedo cwicwi pi jami ma itye kwede. 2) Mito ni gin ducu obed kit ma i mito. Cwicwi ni jami weng obed i mitini pe tiyo i kare man. rrk: dwere.

cwido

[cwid]

tkk. 1) Doto cak nyo nyeto dyang ma 117

cakke nok. Lotino dano ki lee gimaro cwido cak pa megi gi. 2) Cwiyo gin mo makati manok. Watye ka cwido te ting moni en.

cwiko

[cwiko]

tn. Koko lalingling ki cwako um ki

yweyo matek. Wek cwiko obedo. Anga ma tye ka cwiko ume kenyo ni?

cwilcwil [cwil-cwil] n. 1) Lotino gweni ma gitoko i kin cabit ki dwe acel. Okwata maro ceyo cwilcwil. 2) Lotino gweni ma pud kuyu. Min gweno ma tye ki cwilcwil ger matek.

cwina

[cwina]

n. 1) Twok ot nyo gwic ot. Agulu pii

giketo i cwina. 2) Kama kicika odonyo iye ki i kom ot. Teko pa ot tye i cwina. 3) Kama yo aryo orwatte iye. Warwatte i cwina yo. cwino, [cwinò] tkk. rom: cwiyo. 1) Doto. Lotino cwino cak pa megigi. 2) Mato nyo ywayo ki ocekke. Lodito gitye ite yat ka cwino kongo. 3) Kwanyo moo ki icogo ki dog. Acwiyo moo duc ki icogo.

cwino, [cwino] tkk. 1) Miyo gin mo ywine doko matidi. I cwino te aduku ne woko do ya! 2) Miyo bedo maleng ma neno mit. Acan ocwino wiye maleng. Wacwino dog dero lakodo wa maber. rrk: cwiyo ;.

cwiny, [cwiny] n. 1) Kama tam pa dano bedo nyo aa iye. Pe atye ki cwiny me timo gin mo. 2) Kama kwo pa dano aa iye. Cwiny wora omwony caa ayro ki nucu. rrk: acwiny.

cwiny, [cwiny] in. 1) Weko gin mo two, dwon nyo doko nok. Pig kwon ocwiny woko liweng. 2) Duny woko. Pii kuluwa ni cwiny woko i oro. 3) Teggi. En oloko lok pa dano ma ocwiny. cwiny; [cwiny] n. Ogwang ma kato aita dok mito rom ki anyiri. Kom cwiny obedo calo kom lacek. rrk: oculi.

cwinyo [cwinyo] tkk. 1)Gudu manok ki gin mo. Wacwinyo kor ot ki rangi. 2) Dwono nyo miyo pig gin mo bedo pe. Mon cwinyo akeyo maber. Boo ma

cwir

gicwinyo mit mada. 3) Kobo mac ki lum. Lodwar gicwinyo lum wek lee oring kamaleng. [cwir] n. Kare ma kot cwer mapol weko dano pito

118

ki kodi. I kare me cwir piny bedo ngic.

cwiro

[cwiro]

tkk. 1)Tyeko gin ma mitte iyo ma

myero. Lodito dong gutyeko cwiro lok. 2) Mayo nyo yako jami pa dano tek tek. Lokwo gucwiro te lim pa locat duc.

cwiyo, [cwiyo] t. nen: ewino >.

cwiyo, [cwiyo] ocwiyo liking.

cyel cyer

tkk. Mako matek ma pe gwece. Latin

cing mine

liking.

Ocwiyo

bad

ominne

[cyél] n. nen: ciel. [cyer] tn. Cato ki wot kama dyak dok pwot. Ka piny dyak jo mogo gicyer gipoto wa ingom.

119

D-d d

da

[da] n. Nukta me angwen me coc i leb Acoli.

[da] 1. Tye atir nyo ber. Loke da ma winyo mit. En da ku.

daa,

daa,

daa,

[daa] dk. 1) a) Wor/lok ki gero. b) lok ki keco. c) kiniga i kom dano. d) nyutu lok magwar ki akemo ma i cwiny. Anga ma tye ka daa kit meno nii? 2) a) Gwenyo lok ki keco. b) loko lok kolo ma kare mogo tum ki lweny. Ngat ma maro daa ki dano loreme pe.

[daa] n. 1) Min wego, min mego ki min cog mon. 2) Nying woro pi mon dito. Daa kome lit matek. rrk: dayo ;. [daa] n. 1) Dako i yoo macek. 2) Lwongo me woro bot dako ma cware oto (daa-too). 3) Dako ker (daa-ker),

kmk.

Daa-ker

tye

ka

kwero

nino

nyodone tin.

daa-miya-pii

[déa-miya-pii]

n. Lakit kwidi moni

ma yikke i kweyo mayom ento weko bur ka wiye, camo anyai matino malak ka opoto I burre. Daa-miya-pii pol i tok ot jokon. rrk: oyuk.

daba

[daba] n. a) Lobo ma woko ma pii odyako. b) Lobo ma kinyono ki pii lamwon ot, lago matafali nyo blok. c) Lobo madyak i dye kulu nyo i dog kulu ma pii pwud odwon adwona ki iye. Yo gangwa obedo daba keken pi kot ma ocwe.

dabadaba

/m/It. 1) Yom

nyo pe tek.

2) Dyak nyo pe ojing. 3) Pe nwang, Omyeno kwon ma obedo dabadaba.

[daba-daba]

obedo daba.

dabo [dabò] ik. 1) Kwoyo bongo/del matino tino kacel pi bedo acel malac. 2) Kwoyo bongo ma oyec nyo kwoyo bongo ma otuc. 3) Cobo ki pala nyo tong ma pe donyo matut. Odabo kor latin ki tong.

dac

[dac] tk. 1) Poto pa gin mo piny. Opoto ki tere

lidac. 2) Yarre, jany piny nyo pette. daco [daco] tkk. 1) Yaro gin ma olunge doko ataca. 2) Ryado gin ma alulu. 3) Yaro gin ma ding odok malac. 4) Yabo yo i kama ding. Odaco dog agulu 120

malac tutwal. rrk: danyo >.

dadde

[daddè] tlk. 1) Bedo apada. 2) Yarre i wi gin mo nyo yabbe. Ogwal dadde i wi pii. 3) Bedo ma giyaro tyen malac. Kit dadde ngo calo ogwal!

dado [dadò]

tik. Baro/ryeko yi jami calo rec, ngor,

layata, kmk wek obed marep. En tye ka dado yi rec wek otwo oyot oyot.

dagadaga

[daga-daga] /. 1) Ngom ma pi pii matye i

tere, pe dyak dok bene pe otwo ma ki romo wot i wiye. Wot kama obedo dagadaga tek. 2) Gin mo keken ma yom mayenge. Konye pa latin tye dagadaga. dagi' [dagi] tkk. Kwero. Cwinya dagi mada. Doga dagi ma pe wace. dagi? [dági] n. Gwana akwoka.

dago [dágo] n. 1) Pii ma pe mol nyo pii ma ocung. 2) Pii ma oyarre i kama obedo lung. Togo mabeco tye i dago.

dak,

[dak] tkk. 1) Kobo gang nyo weko gang macon pi

gang manyen. 2) Diro gang i ka mukene nyo cito i kabedo manyen. Watye ka dak i gangwa manyen. dak, [dak] n. Agulu madit nyo agulu ma kimyeno i ye kwon. Cit i ket dak-kwon i keno. rom: obii.

dak cwiny

[dak

cwiny] ik. 1) Kwero gin mo matwal

nyo kunu gin mo. 2) Kwanyo cwiny woko ki i kom dano nyo gin mo. Oyela ma oweko cwinya odak woko ki i kome.

dakkor

[dak-kor]

n. Dyekor/lapok nyo kin ngut ki

piny-ic. Dano matidi dakkore bene tidi.

dako [dako]

n. pol: mon. 1) Dano ma ginyomo woko

nyo min ot. 2) Ngat ma dong tye ka coo nyo nyako ma dong ginyomo woko. 3) Ngat ma oweko gang-gi pi cito bot cware ka cako ot manyen. Dako pa nera

kome lit tutwal.

daktar

[daktar] n. 1) Lamii yat nyo lacang two ki yat.

2) Ngat ma tye ki ngec i kom two wa i kit me gwoko kwo pa dano nyo kwo pa lee ki yat. Daktar omiya yadi mapol me amwunya. rrk: Labwoto/ajwaka. Ir: . nlk: doctor.

121

dama kulu [dama kúlu] n. nen: dema kulu. dama nam [dama nam] n.nen: dema nam. dan [dan] n. 1) Dog gin mo ki malo. 2) Gin ma pe tye i dye/but gin mo ma iye twolo. 3) Tung malo pa gin mo matwolo. Dek omoko i dan agulu. Pii opong wa idan kulu. dang [dan] /m. 1) Gin ma caro wang. Kiyo caro wang

dano lidang dang. 2) Gin ma nwang ma jung woko ento telle mabor calo odini. Odini ryene lidang dang. Otedo boo ma telle lidang.

dangnge

[danne]

tik. 1) Lok ki dwon ma malo. En

maro dangnge i wi dano. 2) Bwuc/wanynye. Wange odangnge marac. rrk: redo. dango [dano] tkk. 1) Yango/waro/poko del ki i kom lee calo dyang, dyel, kmk. 2) Wanyo kom gwana nyo poko yat. Watye ka dango gwana me kwon. Yat ma gidango kome two woko.

dano [dano] n. pol: joo/jii. 1) Gin ma loko dok tiyo ki yub. 2) Cal pa lacwec/lalukana cwec nyo deyo cwec. 3) Gin ma gicweyo pi loyo lobo. Dano mapol tye ki can. Dano ma wiye oballe tic kwede tek. danyo,

[danyo]

n. 1) Atum kot nyo der-ceng ma riine

calo nucu lawala i kunyango nyo ma nongo kot tye ka ngito dok ryeny. 2) Lanyut me mer pa Noe danyo mit pien tye ki rangi abiro danyo,

[danyo]

kupotoceng i kare ceng bene tye ka ki Lacwec. Neno mapat pat.

tkk. 1) Yabo, poko nyo baro kin dano,

lee, kmk. 2) Kato kama ding ki tek. 3) Keto gin ma giguru kacel. Lakwo odanyo kin dano ki ngwec

matek. Lapiru danyo lum. rrk: daco.

darabin [darabin]

n. Maraya lameny two nyo kio.

Daktar tiyo ki darabin me neno two ma i ic. /r:

daro

dato

. nlk: darabini. [dàro] tkk. 1)Pyeto bel, nyim, lapena, kmk. 2) Poko nyo yero kodi mukene ki i kom wadigi mapat. Mama tye ka daro kal ki i kom lapena.

[dàto]

tkk. 1)Neko mapol nyo nek alany alany.

Gudato gweni mapol me karama. 2)Nyaro lum madyak mapol. 3)Timo jami ma pe cobe maber nyo

122

cako tic mapol. Odato poti mapol ada. datte [datte] tik Bedo pol nyo nekke mapol. Wadatte ki anyiri mada tin.

dawa

pa dano/lee

[dawa] n. 1) Yat lacang two. Daktar omia dawa

mapol me amwunya. 2) Rangi lajwa war. Kela dawa macol me jwayo war na. 3) Lawer ot. Giwero ot wa ki dawa makwar. /r: . nlk: dawa. dayo, [dayo] n. nen: daa. dayo, [dayo] tkk. Cweyo dog agulu malac nyo yabo yo malac. I dayo dog agulu ne dok tutwal. Odayo yo gange calo yo mutoka.

deba

[deba]

n. 1)Latin ma goro. 2) Dano ma kome

okwee woko, pe woto, butu abuta dok pe twero konynye kene. 3) Dano ma obedo calo pwut. Gwoko deba tek. debe [debe] n. 1) Koc ma rom ki agulu latwom pii. 2) Koc moo tara ma romo cupa 20. Jerken dong oleyo kaka debe kunyoni. /r: . nlk: debe.

debedebe

[débé-débé]

lm. Yom nyo goro ma pe ki

teko. Latin pwud tyene debedebe.

debo [debo]

tkk. Kwanyo nyo yero jami manok nyo

mayo. Atye ka debo kal me kwon.

dec

[dec]

tk. 1) Bedo labongo yamo ma miyo dano

loko. 2) Bedo ma dwon oculle woko (tungu). 3) Geto

pa gin mo i dwon nyo i kor. En maro dec ki cam pien culu kwon madit. dedde [dèdde] t. Yarre woko. Dog kwak tye ka dedde woko.

dede

[dede] im. Pe lyet tutwal dok bene pe ngic tutwal. Omiya pii lwok ma dede. rom: deyideyi.

dedo [dédo] Watye woko.

dee

tkk. Yabo gin ma gidolo doge orwatte. ka dedo

kopwulu

pien

lagony

orweny

[dee] tn. 1) Rukke maber. 2) Ruku bongo maleng nyo maro lengo/deyo. 3) Bedo i yo ma oporre i kin dano. I dee kuman i cito kwene? rrk: deyo 5.

dega dek

[dèga] n. nen: oyee. [dek] n. 1) Gin mo ma gicamo ki kwon, gitedo ateda, twero bedo pot gin acama, ringu lee, winyo,

123

rec, obwol, ngwen, otigo, kmk. Tin wacamo dek ringo. Pot dek tye: boo, malakwang, otigo, obuga,

del

cabic, kmk. 2) Gin ma gitwero tedo doko gin acama. Oboke nyo ringo ka peya ocek gilwongo dek. [del] n. Kom ma woko. Dano tye ki del kom, del dog, kmk.

del lak

[dèl

lak]

n. Del ma boyo te lak. Del laka

okwot woko.

del pyer delo

dem

[del pyér] n. Del ma gitweyo ki pyer. Abili

gitweyo del pyer malac. [delo] tkk. 1) Yabo nyo dengo wang me kolo. 2) Telo nyo guru laa. Wek delo wangi calo lagikome. [dem] ik. 1) Bedo goro nyo bedo ma tipu kome pe. 2) Doko goro pi two, cwercwiny ki pi lworo. Latin man kome odem woko.

dema,

[dema]

n. Dano ma goro, pe tek nyo pe twero tic

ma tek. Latin man dema tutwal. dema,

[dèma]

n. Kama cere pe iye nyo ngom malac ma

opiire marom.

dema kulu [dèma kúlu] n. Nota ma olor i kulu. Wakato ki i dema kulu Unyama. rom: dama kulu. dema nam [dèma nam] n. Nota ma olor i nam. Dema nam nail pe katte ki tyen. rom: dama nam. demo [demo] tkk. 1) Ngwinyo kwon madit nyo ngolo gin mo madit. Odemo kwon ma cutune ongayo woko. 2) Medo lok ki goba nyo ngolo lok rucurucu. 3) Ngolo ringu liput. Odemo ringu ki wode ma wang dano weng ocido woko. rrk: domo. den [den] n. 1) Gamo gin mo ma nongo pe i culu pire nyo mako banya. Agamo kado den ki i dukan. 2) Kwanyo gin mo pi culu wange nyo dwoko ne lacen i anyim. Omiya bongo den ni acul i nge dwe adek. dene

[déne]

tlk. Nekke keken ki ogwil nyo too ki tol i

ngut. Lapwony odene woko lawor. rrk: deyo ,.

deng [den] tk. Kwot nyo doko dit. Two odeng ic okwoto iye libut.

dengo

[deno]

tkk. 1) Kwoto

madit nyo pongo kicaa,

gunia, kmk ma weko deng woko. Odengo wange i

124

koma ni an aye ayete. 2) Terre nyo bedo/nen kamaleng. rrk: ngwelo. deno, [dèno] tkk. Mako den nyo mako banya. Acito ka deno moo dek jereken acel. deno, [deno] tkk. rom: deyo. 1) Mako lokoro pa dano woko. 2) Tungu dano woko. 3) Weko lee nyo dano too labongo yamo/yweyo. Cik pe yee me deno dano ma oneko nek. der,

[der]

n.

1)Lakalatwe

ma

poto

i ngom

nyo

lakalatwe ma cot ki i pol. 2) Lakalatwe ma wango piny. 3) Lakalatwe ma celo piny calo bom. Der ocot opoto i nam. 4) Tar pa gin mo ma nen ki cen. Der mac mutoka tye ka nen.

der, dero,

[dèr] tk. Olo nyo rwenyo teko i nge tic, wot nyo lok mapol. Oder ma kome weng myel amyela. [dero]

n. Ka gwoko cam nyo ot cam ma tyene

angwen dok bene tye lamal. Waceko kal pong dero. dero, [déro] n. Tar ma donyo i ot ki i wang ot nyo kama otuc. Lor wang ot wek dero ceng pe ocar wang dano. rrk: der |. dero;

[déro] nge tic

n. Olo matek.

ma

ngat

mo

winyo

i

dero ojak [dèro òjak] n. Dero ma lamal ento pe dit dok pat ki lakodo. det, [dèt] / 1)Mac ma ocek makwar nyo mac malyet/okur. Mac odet i pac ma wango bongo woko. 2) Wot/bino madwir ki teko.

det,

deto

[dèt]

deyideyi deyo,

tk. 1) Doko lyet. Mac odet ma pe neke.

2) Medde i timo gin mo keken. Lapoya odet ki ngwec ma pe makke. 3) Doko dit nyo rac. Wang bwur ne odet marac. [deto] tkk. Medo gin mo nyo weko bwur doko marac. Yat mogo deto bwur medo ameda.

[dèyi-dèyi] l. nen: dede.

[dèyo]

tkk.

1) Neko

dano, lee, gweno,

kmk.

2) Gengo yweyo nyo tungu gin ma kwo. 3) Culu olokko pa dano kmk wek yweyo ducu ogeng-nge woko. Lakwat tye ka deyo min dyang. rrk: deno ». deyo, [déyo] n. Yubu kom one maber nyo gin ma miyo

125

dano nen maber. Owilo jami deyo calo war, bongo, cawa, kmk.

deyo;

[déyo] tn. nen: dee.

dibidibi [dibi-dibi] /#/. 1) Bedo ngic. 2) Ngat ma pe timo gin mo oyot nyo ngat ma lik. 3) Piny ma oume woko ki pol. Piny tin tye dibidibi. Tic ki dano ma dibidibi tek.

dibu

[dibw] n. 1) Bar myel nyo kabedo malac. 2) Bedo i dyere. 3) Ka gure pa lee (dibu lyec, dibu raa, kmk). 4) Dye gang malac nyo madit. Lyeci mapol tye i

dibu.

dic

[dic] n. Miyo ngati timo gin ma en pe mito nyo diyo ngati timo gin mo tek tek. Wa kwo i te dic pa lomony.

dici did dida

[dici]

n. Laloc me distrik nyo ngat ma loyo

distrik. Dici me Kitgum ki dici me Gulu gucito i Kenya. /r: . nik: D.C. (District Commissioner). [did] n. nen: dida.

[dida] n. Bedo ki lok acel wang ma gicwako nyo giye. In ladida tutwal. rom: did.

dido

[dido] tkk. 1) Rido nyo cero lok. 2) Cung i kom lok

die

acel. Wek dido lok obedi. [die] n. nen: dye.

dikdik [dik-dik] diko

dilo

/ l) Pe otwo maber, dyak manok.

Wacamo ringu ma dikdik. 2) Nino ducu. En dikdik bino kany. [diko] tkk. 1) Keto cok cok. Odiko kin anywagi tutwal. 2) Kuro manok nyo galle. Diko cwiny konyo.

[dilo]

tkk. 1) Piko nyo cungngu.

gunia aboro. 2) Diyo wek pamba alamata abic.

dim din

obed

Wadilo

matek.

kal

Gudilo

[dim] n. nen: biti. [din] tn. Bakke pa lum nyo lot pa lum. Diekal wa odin ma pe wacce.

ding, [din] /. Pe lac nyo kama kato ki iye tek. Gupwuru yo mading pi mutoka. rrk: titidi.

ding, [din]

tk. 1) Kwe woko ki ngicu. 2) Kama remo

ocung woko ki iye. Tyene oding woko pe twero

126

wot.

ding; [din]

tkk. 1) Kwero timo gin ma giwaco. Latin

man oding ma pe pwonynye. 2) Poro odenge. 3) Kweyo arem. Cak kweyo kec. 4) Doko ngic.

ding, [din]

n. Te cwak nyo te it kama cwak mamalo

rwatte iye ki mapiny. Te ding pa latin okwot woko.

dingo

[dino] tkk. Tero kama ding nyo kwero miyo kare. Dingo dano ki lok pe yot.

dini

[dini] n. 1) Kwo me yee i kom Lacwec. 2) Yo me ngeyo won kwo. 3) Yo me woro Lacwec ki bedo maber ki mar i kom jo mukene. 4) Yo me bedo ki mar calo omego ki lamego pi Lacwec. Dini ma pati pati dong onyaa i Acoli. /r: . nlk: din.

dinidini [dini-dini]

n. 1) Tuku ma

lotino gituku

otyeno. 2) Tuku dongo kor, myel, mino wang, kanne,

yenynye ki gudde. 3) Tuku lamanya-manya pwuk. Lotino tye ka tuku dinidini ki woo licuu. dino [dino] tkk. 1) Poko nyig kal, kabir, raa, lawera, kmk ki goyone ki opam nyo ki dul. 2) Tic ki ladin bel me yeko nyig kal ki i cunge. Atye ka dino kal me lacoyi. 3) Nyoto man dyang, dyel kmk wek odok kone. Twoni pwur ki dino gi woko. 4) Goyo nyonyo wek odok alulu. dio [did] tkk. nen: diyo.

dira, [dira] n. 1) Tic ma gitiyo banya. 2) Tic ariba/awak ma cam ki matte gicamo i kare Wapwuru dira poto pa lapwony.

mo

malacen.

dira, [dira] n. Cwalo cen nyo cwalo manok. Dira i nget ot kuca.

diro, [dirò] tkk. Cwalo ki ka nget nyo nyiko cen ki bot dano nyo gin mo. Odiro latin cen ki i ngette. diro, [diro] n. 1) Ryeko i tic. 2) Tic maber ki cwiny ducu. 3) Tic ki ngec matut. 4) Kwiri i timo gin mo

keken. En tye ki diro madit i tic cing. dirre [dirre] t. Cwalle manok, cito cen nyo cok. Dirre cen kwede kunu.

diru

[diru] tn. 1) Cwalo cito anyim. 2) Wot ki gin ma gitimo anyim.

dit,

[dit] / 1) Pe tidi nyo pe nok. 2) Bedo ki pot kom. 127

3) Dano ma oteggi nyo dano ma mwakane pol. En dong dano madit. Lok man dit ba. 4) Pire tek.

dit,

[dit] n. 1) Ngec, tic maber nyo ryeko i tic. 2) Kwiri tic nyo timo tic i yo ma yomo cwiny.

ditu >.

7

diyo

[ditu] n. 1) Teggu nyo tyeko dongo. 2) Donyo i rwom pa lodito nyo bedo ladit. Ditu miyo dano jukke ki timo tic tinu.

[diyò] tkk. rom: dio. 1) Miyo peko nyo bedo ki dic i kom ngat mo. 2) Oro ngat mo katimo gin ma en dagi tek tek. 3) Timo gin mo ki nwang cwiny nyo lok i tic matek. En maro diyo dano ka timo mitine.

do

[dó]

lm. 1) Leb me kwac nyo leb me niango dano.

2) Ngeng madit. 3) Jingo cwiny. 4) Lapong wi lok. Miya mo bene do! Itimo kuman pingo do! Acwalo do! dobo, [dobo] n. 1) Two del kom ma onyo i kom dano, doko bwur ma ngunu lwet cing ki lwet tyen. 2) Two ma ngolo dano. Two dobo two marac mada.

dobo,

[dobo]

tkk.

1)Babo/bango

nyo

balo

dano.

2) Miyo dano bedo abangbang/obanga. Two omiyo latin odoko dobo.

dobodobo

[dobò-dobò] Im. Bedo yom, goro nyo ngic.

Kome obedo dobodobo tutwal.

dodo,

[dodo]

tkk.

1)Gwaro/kwanyo

jami aryo nyo

makato lawang acel. 2) Coko jami mapol i cing nyo Iwobo jami mapol i wic. 3) Keto agulu aryo nyo ma kato i wi lawote. Maa ododo agulu i wi lawote. dodo, [dòdò] tkk. 1) Tweyo dyel, romo, kmk kacam. 2) Tweyo tyen dyang wek ginyet. 3) Tweyo dyangi aryo ma kingeye. 4) Dwado i kom yat ki unu nyo ogwil. En tye ka dodo dyel i nge ot kacam.

dodo; dog

[dodo] /. Timo tek nyo pe yot dok mito jingu kom ki keto cwiny. Yabo doggola man dodo. (dog) n. 1) Kama lak orye iye, leb ki laa nonge bene iye. Doga deg cam. 2)Gin lok. 3) Kama gicwalo ki cam i ic inge nyamone. 4) Nget nam, poto, kulu, kmk. Wapita nyanya wa i dog kulu. 5) Ka cakke nyo ka gik pa gin mo. Ocung ki i dog poto kal.

128

dogge-aryo

[dògge-aryo]

n. Kit twol mo majwi pe

gibedo dongo nyo boco tutwal komgi col ma kuwiye ki kuyibe poko ne tek. Dogge-aryo kwir ne pe ento lotino ki mon gilworo mada. rom: dogaryo.

doggola [doggolè] n. rom: dogola. 1) Kama twolo ma giweko pi dano me donyo kwede i ot. 2) Yo donyo i ot nyo dog ot. Dogola omoko ma pe yabbe.

dogi

[dògi]

n. 1) Kodi ma oran ma pe oteggu. Dogi

pwul, muranga, lapena pye i wii pii. 2) Nyig gin ma pe oteggi. Dogi ka gipito pe twi. dogo (dogo) n. 1) Bongo pot yat ma nonge i Buganda. 2) Gium ma gipoko ki i kom yat kituba. 3) Bongo ma gingeyo ni "bongo jok" ikin Acoli. 4) Bongo layik rwodi. Acoli mapol pe gitiyo ki dobo.

dogola ([dogolò] n. nen: doggola. dok, [dok] tn. 1) Dwogo paco nyo dwogo cen. 2) Cito tung ka mo. Dok kama i aa ki iye. En tye ka dok tung kunyango.

dok,

[dòk] /m. Nwoyo timo gin moni nyo timo gin moni acel wang mukene. En dok owilo bongo mukene. Laworo obino tin dok odwogo. rom: doki.

doki dokke

[d6ki] lm. nen: dok 2. [dokke]

tlk. Galle nyo wot kany wot kuca. Pe

amaro wot ki ngat ma dokke.

doko,

[doko] tn. 1) Donyo i tic lobo. En odoko rwot pa Acoli. 2) Lokke i gin mo. 3) Lokke i kit mapat. En yam dano mukato.

doko,

doko;

maber

ento

kombedi

kite odoko

rac

[dèkè] tkk. 1)Galo dano ka timo gin mo. 2) Gengo ngat mo timo ticce ki tam nyo lok mapat. 3) Tero tam pa ngat mo ka mukene. En tye ka doko wiya ki lok ma pe tiyo. 4) Yenyo gin mo. Atye ka doko rokon ma onongo aketo kany ni.

[doko]

tkk. 1) Lworo nyo wirre kacel. 2) Wot i

kabedo mapol nyo wot i gang pa dano. Gitye ka doko kin gang giyenyo ngo? En maro doko piny.

dolle [dòllè]

sik. 1) Butu adola nyo jungnge ki i wi

kabutu. I dolle kumeno nyello dolle lawala.

koyo neki ce? Twol

ki

129

dolo, [délo] n. Lee ma cal ki ayom, ibe bor, kome obedo abac abac dok yer kome boco, bedo i bunga, lomyel gimaro laane me myel. Dolo pol i wi got Agoro ki Ajulu.

dolo, [dòlò] tkk. 1) Kwanyo ki miti madit. 2) Cam woro woro nyo laro gin mo ki tek. Odolo kwon

pong

“doge. Wadolo ngwec ma muduku okok. dolo; [dòlò] “kk. 1) Tweno dog dero, oderu, kmk. Waya odolo dog agulu maber mada. 2) Kwono dog bongo nyo latam.. Atye ka dolo dog bongona. 3) Tweno lawala nyo rino gin mo ki tol. En tye ka dolo otac. domo [domo] tkk. nen: demo. dong, [don] tn. Weko wot kacel ki jo mukene. Wot oyot wek pe i dong angec. dong, [don] Ik. Gin ma omyero gitim nyo gin ango ma lubu. Ka ityeko cam ci dong waciti. En oo ka dong gicako lok. rrk: ci.

dongo,

[dènè]

tkk. 1) Palo ki cing. 2) Miyo arem ki

dano. 3) Twomo nyo yoko dano ki cing. Pingo i dongo latin kit meno? Odongo lema malit.

dongo,

[donò] in. 1) Doko dit nyo oo i wi ditu. 2) Doko

bor nyo maber. anyira mapol. dono [dènè]

donyo

tyeko dongo. 3) Gwoko dano nyo gin mo dong odongo woko. En odongo mabeco. 4) Ceko cam. En odongo mucele Woda

tkk. nen: doyo.

[dònyò] in. 1) Cito i gin mo. 2) Rwenyo woko ki i wang. Omera odonyo i mony. Odonyo i ot madit.

doo

doro,

[dóò] n. 1)Lum ma neko cam i poto. 2) Kodi maracu ma twi kacel ki cam ma gipito. 3) Lum maracu ma gengo cam cek maber nyo dongo maber. 4) Kit gin mo keken ma neko gin apita. Doo otwi madwong i poto gwana. Doo mukene nekogi tek.

(doro) in. Wot tutwal i kabedo mapol nyo yenyo

jami ka mukene. En doro piny calo gicula acula pire. Atye ka doro tic. doro, (doro) tkk. 1) Gin nyo dano ma pe jukke/ongayo wang. 2) Medde ki tam ma pe gimito. Awobi ni dong odoro wang dano woko.

130

doro;

(doro)

tkk. 1) Miyo dano woto maber ki deyo.

Lapwony tye ka doro lotino kwan ki buruji. 2) Tela. dorre [dòrre] t. Woto wot deyo ma gikwanyo tyen marom. Abili gingeyo dorre maber mada.

dot

[dot] tn. 1) Miyo tunu ki latin wek odot cak. 2) Pito latin ki cak tunu. Min latin ojony woko pi dot.

doto, [doto]

tkk. Cwino cak ki i tunu. Lotino dano ki lee gidoto cak pa megigi.

doto, (doto)

tkk. 1) Tero dano i nyim lodito nyo i te cik.

2) Lego kot nyo lodito me poko kin dano aryo i kom lok ma pe winynye maber. Mego ni odoto wode pi lok mo ma konye pe.

dotte [dòtte]

«tk

1)Nyutte

i nyim

dano

madito.

2) Cikke pe me nwoyo tim mo. 3) Yenyo nyo penyo kica pi bal. Adotte ni pe dok abinwoyo yeto ngat doyo

duc

mo. [dòyò] tkk. Kwanyo nyo pwutu doo woko ki i kin gin apita wek pe onek cam. Wacito ka doyo anywagi wa. rom: dono. [dtc] 7. Weng nyo coko labongo koyo mo. Wacoko jami duc/ducu ki i ot ma mac peya owango. rom: ducu.

ducu [duct] l. nen: duc. ducu-ducu [ducu-ducu] lm. 1) Rom rom. 2) Rac nyo ber pi ducu. Gine yom ducu-ducu. Mupalici yom ducu-ducu.

dud

[dúd]

n. 1) Wang pyer mapiny kama em dano

orwatte iye. 2) Adegi nyo pwol. Dud gin bedo pa dano ki lee mukene.

dudu

[didi] n. 1) Kano jami pi gem. 2) Gwoko gaa ki Iworo ni gwok rweny nyo gikwal woko. 3) Kwero poko gin mo ki jo mukene. 4) Nwang cwiny i gwoko jami i mung. 5) Lworo rwenyo gin mo. Wek dudu jami obedi pien pe konyi.

dugi

[digi] tn. Nen: dugu.

dugu (dugu) tn/. Biro pa kamo i kom dano pi ret nyo pi goco. Opwodo latin ma kome weng odugu woko. rrk:dugi/ biro/bolo ;.

131

dul

[dil] n. 1) Opam nyo ladin bel/kal. Kela dul wek adin ki bel. 2) Yat madit macek laten wic. Baba oteno wiye ki dul. 3) Lwak mapol. Dul dano gubedo

limayi i gang kal.

dula

[dila] n. 1) Dero lobo ki lum ma gimwono i ot.

2) Kama kigwoko iye cam nyo kama gigwoko iye jami i ot. Dula gimwono i tyelo. dulo [dulò] “kk. 1) Twako dano nyo daa i kom/iwi dano. 2) Juyu ngat mo nyo bedo ki gero i kom dano pi lok mo. 3) Pwonyo ngat mo ki daa nyo buru dano. En maro dulo lotino. dulu (dulu) n. Kit ma lee gimwodo ki lum. Min dyel dulu lum ma neno mit.

dulu-ib

dum

[dòlò-ib]

n. 1) Ib dyang ma cok ki ngwinye

nyo kin bam. 2)Ib dyang kama ringu tye iye. 3) Ringu ma gimiyo bot won dwol. [dum] n. 1) Loko leb ma pe jo mukene ngeyo. 2) Leb jo mukene nyo leb ma pe pa lalok. En lakub kin Iwak ki dum.

duma

[dima]

n. 1) Kongo nyim kanyimuru. 2) Kongo

ma giyubu ki kic nyo cukari. 3) Kongo pa nubi. Kongo duma pe mero dano.

dumu,

(dumu)

“kk. 1) Loko leb mapat. 2) Loko leb ma

dano mapol pe gingeyo. 3) Loko leb me adwala nyo loko lok ma pe giniang akaka. Gitye ka dumu leb munu ki dano ma pe giniang. dumu, (dumu) tkk. 1) Ngolo madit nyo manok. 2) Ngunu gin mo nyo poko gin mo aryo. Loyango dumu ringu keken.

dungu!

(dugu) tn. 1) Rubu wi dano ki lok ma pe atir kit

ma locung i wi bye pol kare timo.. 2) Kelo tam tere tere me balo wic. 3) Dino ngat mo nyo dino dano ki lok. 4) Tero dano, lee, kmk kama ding. En maro dungu dano ki lok ma pe konyo. 4) Daa i kom dano mo ki gero matek nyo buru dano. dungu? (dungu) ta. Buku nyo kutu ito madwong i um dano ma owile nyo dano ma otemo deene. dunu ([dònò] ék. 1) Doko nyo galo dano ka timo gin mo. 2) Juku tic mo pi kare manok nyo malac. En

132

dunu dano ki tic weko jami pe timme kakare. duny [dòny] tk. 1) Aa/cwer pa ngwen. Ngwen tin oduny woko liweng ki i bye. 2) Ket ki ngwec nyo cito i yo mapat pat. Lotino kwan guduny ki ngec ma gimiyo

yweyo. dunyu,

[dùnyù] tkk. 1)Keto nyo nyayo apwua. 2) Weko apwua ille malo nyo tengo apwua. Won mutoka odunyu apwua i komwa.

dunyu,

[dònyò]

tkk. 1) Jwayo cilo woko ki wi meja,

kom nyo ki i kom gin mo keken wek obed maleng. Atye ka dunyu wi meja. 2) Jwayo dye ot. 3) Jwayo wang, cing, kom, kmk wek obed ma otwo. Man tambara me dunyu kwok. dura, [dira] n. Gaya madongo macego calo cerena dok nonge bot Lotugu i Sudan. Tut balo dura oyot mada. dura, [dura] n. Bongo pyer ma gitweyo i pyer calo laa, bongo man yam obedo ruk pa awobe macon. Omera otweyo dura matar. kmgk: leb macon. duru,

(duru)

tkk. nen: rodo ,.

duru,

[duru] tk. 1) Yac pa dyang, dyel ki lee mukene ki ic nyo bedo ki latin i ic. 2) Dyang ma dong cok nywal. Watye ki megi dyangi muduru adek.

duru;

[duru] ¢ Tic ki diro i kum gin mo. Mama duru

cam pi lworo ni tum woko. dutu (dutu) #kk/ik 1) Colo/cuddu

nyo dengo wang.

2) Kwot madit nyo bedo dit. Wange odutu calo wang obibi. dwac [dwac] tn. Nyak pa lum ma miyo wiye doko pek. Lum dwac i dwe me abic ki abicel. dwacce [dwacce] tk. 1) Yengo aula nyo yengo bad

wek aula ojwatte. 2) Yengo gin mo ma pe tek calo oboke, wino, tol, kmk. dwaco [dwaco] tkk. 1) Weko dano doko goro. 2) Tyeto dano nyo tiyo tic jok i kom ngati. 3) Rogo dano. Ajwaka odwaco maa woko.

dwado dwalo

[dwado)] tkk. nen: dwalo. [dwalò]

“kk. 1) Golo tyen dano miyo dano poto piny. 2) Keto dano i peko. 3) Rino ki tol. 4) Tweyo

133

dwan

dyel nyo dyang marac. Odwalo tyena oweko apoto malit. Dwalo lokikin dano pe ber. rrk: dwado.

[dwan]

n. 1) Olokko nyo kama lok winynye ki

iye. 2) Winynye pa lok ki i dog. 3) Lok/tam. Dwan lapwony longo mada. Dwan jo mukene pe winynye. rom: dwon. dwanynye [dwany-nye] dk. 1) Yenyo lok ki i dog dano nyo lok ki anywar. 2) Dwoko lok te poto. 3) Yengo kom tung acuc ki acam. En tye ka dwanynye ki amwoda ic. dwanyo [dwanyò] tik. 1) Rubu nyo nyweno. 2) Guru dek ki odii. Atye ka dwanyo boo ki odii. 3) Lok ki anywar. Dwanyo lok ki dano pe ber. dwar

[dwar]

n. Yenyo lee nyo anyiri me aneka. Kit

dwar pol: dwar anyiri, dwar obwo, dwar arum nyo larika, dwar laperu, dwar rec, dwar linu, dwar butu

tim, kmk. Dano mapol tin gucito ka dwar.

dwaro,

[dwaro]

“kk. 1)Cito i tim pi neko lee nyo

yenyo/garo lee, anyiri, rec, kmk. 2) Yenyo ringu gin tim. Lee gidwaro i oro wa i cwir.

dwaro,

[dwarò]

tn. 1) bedo ki cwiny me kelo ayela.

2) Bedo/tic ki tekwic i kom dano. 3) Nywaro dano nyo bedo labongo woro. 4) Maro cayo dano. Latin ma dwaro pe winyo ngat mo.

dwe,

[dwè] n. 1)Ceng wor/tara madit loyo lakalatwe maryeny i wor . 2) Kare me nino 28 nio 31 nyo kare ma tye 12 i mwaka acel. Dwe acel acel tye ki nyinge: dwe me 1-Lukwang, dwe me 2=Orara, dwe me 3=Ludunge; dwe me 4=Omaruk; dwe me 5=Lumuk; dwe me 6=Lucoto; dwe me 7=Lulingakino; dwe me

8=Lubayi; dwe me 9=Lutyek; dwe me 10=Omatul;

dwe,

dwe me 11=Lubalel; dwe me 12=Orengorot.

[dwè] n. 1) Kare pa mon. 2) Kare ma mon bedo ki remo. 2) Ruk pa mon. Mon mogo neno dwe kiryo i dwe acel. rrk: monyo.

dwelle [dwèlle]

tik. Ito malo lalenge nyo bedo malo i

wi yat, ot, got, kmk. En kidingo man odwelle wa i wi muyembe. dwere

[dwéré]

n. Yelo dano nyo cwero

cwiny dano.

134

Latin ma ladwere yelo dano ki koko. rrk: cwicwi 5.

dwet

[dwet] 1. a) Wang ma pig wang mol ki iye dok nen cilo. b) Pig gin mo mucwer ci otwo iye ma pe gijwayo nyo gidunyu. c) Wang matye ki two i tere nyo i dele. Wange odwet marac, myero gimiye yat.

dwinyo

[dwinyo]

tkk. 1) Nginyo wit kal nyo kabir me

neno ka nyige tye. 2) Nginyo ki cing wek nyige nyo kome odong kamaleng. 3) Diyo gin mo ki ikin lwet cing matek calo nyugi, cwari, cuku, tol nyo uci, kmk. En tye ka dwinyo kamlara ki cinge. dwir [dwir] /. Ringo matek nyo wot oyot oyot. En ngweco madwir mada ki tyene.

dwiro, [dwiro]

n. 1) Ngwec

matek nyo bedo dwir.

2) Yot kom i ngwec. En dwiro ne pat i ngwec.

dwiro, [dwiro]

tkk. Cobo

nyo bayo tong. Awobe

gimaro dwiro lawala i oro.

dwogo [dwògò] m. 1) Dok cen kama ngat moni oaa iye. I dwogo awene ki i gang kwan? 2) Dwoko jami pa ngati mo cen bot rwode. 3) Culu wang jami nyo gin mo ki gin mapat. Adwogo cupuriani cen.

dwoko,

[dwòkò]

tkk. 1) Tero gin mo kama gigamo nyo

oaa ki iye. 2) Dwogo cen gin pa ngati bot rwode. 3) Culu wang jami ma orwenyo. Adwoko lok bot daktar ni latwo oto woko.

dwoko,

[dwòkò]

tkk. 1) Nwoyo timo odoco nyo timo

wang mukene. 2) Nwoyo rego. Atye ka dwoko odii wek obed mapwot.

dwoko twoniic

[dwòkò

twòn

i ic] tn. l) Ling ki

lok nyo ki kiniga. 2) Yubu tim marac i kom ngati. 3) Kano cwiny me timo gin marac. 4) Mungu tim marac me timo bal i kom dano. I wango iye ma obidwoko twon i ic. dwol [dwòl] n. 1) Kabutu pa dyang nyo cel alunga pi kabutu pa dyang. 2) Kagwoko dyang i dye wor. Watye ki dwol dyang madit. dwolo [dwòlò] n. Moo ringu nyo moo ma tye i cin tino. Cwinya yom calo dwolo. dwon

dwong

[dwon]

n. nen: dwan.

[dwén] /. 1) Bedo pol nyo dit. 2) Doko ladit nyo

135

ladwong. Wora tye ki dyangi madwong. rrk: dongo 2:

dwongo,

[dwono]

tkk. 1) Penyo donyo i ot. 2) Penyo

rukca. Odwongo doggola ci odonyo. 3) Kongo wi dano malit ki lwet cing acel nyo aryo ma gigomo nyo ki Iwet ducu. En maro dwongo wi lotino. 4) Pwur manok.

dwongo,

[dwònò]

n. Aduku

madit nyo aduku

ma

gitingo ki bel, nyim, pwul, kmk. Wakayo kal tin dwongo aboro kulu.

dwono

[dwònò]

tkk. 1) Two pa pii nyo twono pii ki

lyeto. 2) Miyo cwiny cwer nyo bedo ki par madito. I dwono dwani kumeno ngo marac. Odwono cwinye calo mito too. 3) Twoyo gin maliyo ki lyeto. dworo [dwòrò] tkk. 1) Miyo cam maber ki ngati mo. 2) Gwoko dano awora. 3) Nyutu mar i kom ngat mo. 4) Pilo wi dano nyo weko latin timo gin ma iye mito. Obalo lotinone ki dworo gi. 5) Weko dano dongo ma pe gipwonyo nyo gijuyu. En dok dworo wode ni tutwal. dwoyo [dwòyò] tkk. rom: dwono. 1) Wiro wi mutoka nyo pango wi gari tung acam nyo acuc. 2) Gono kona . Odwoyo wi mutoka odok tung taun. Odwoyo ngut gweno paka oneko. dyaco [dyaco] tkk. 1) Rego nyim maliyo. Maa ngeyo dyaco odii nyim mada. 2) Rego bel, kabir, ngor, kmk madyak nyo ma pe otwo. 3) Rego ngwen madyak.

dyak [dyak] /. Obedo pii pii nyo dabadaba. Wot tek ka piny dyak. rom: dyaka.

dyaka dyako

[dyaka] 1. nen: dyak. (dyako) tkk. 1) Onyo pii i kom gin mo. Odyako bongone ki pii. 2) Wiro ki moo nyo ki pala. Pe i dyak latin ki moo tutwal.

dyang

[dyan] n. Lee paco madit maloyo dyel ki romo. Acoli yam tye ki dyangi mapol. Cak dyang ber pi dano weng. pol: dyangi.

dyang apwoyo

[dyan

apwoyò]

n. Okolok matino,

kome kwar, latyene mia acel dok gimaro gurre kacel.

136

Dyang apwoyo ngwece rac. dyango [dyanò] tkk. 1) Miyo lworo. 2) Ryango cwiny dano nyo miyo cwer cwiny. Wek dyango cwiny dano ki lok goba. 3) Bwolo dano ki lok goba nyo miyo bedo ki akalakala.

dyangoto kwene [dyan-òtò

kwéne]

n. Kicaa otit

nyo owo madit lawil ringu. Kel dyangoto kwene pa baba ni kong acit kwede i cuk.

dyato

[dyat6]

1 1)Coto bel madyak ki pany. Kec

weko kidyato kal madyak. 2) Odo gwana madyak. 3) Nyoto pwul ma pe otwo i pany. 4) Nginyo gin mo madyak.

dye

[dye] n. rom: die. 1) Cwiny gin mo. 2) Kama rom i tung ducu nyo i dyere. Apito yat i dye kal.

dyedo

[dyèdò]

tkk. 1)Tingo ter nyo gin mo i wic

labongo makone. 2) Wot ki ter i wic pi deyo. Dyedo dwongo yot loyo agulu. dyedo-dyedo [dyèdo-dyèdo] n. 1) Cungu lworo pa lotino ma pwud gicako cungu acunga. 2) Yenyo yo me wot pa latin ma pwud mulu nyo mito wot pa lotino. 3)Cungu lajing cong lotino pi wot. Dyedo-dyedo otingo ter cito kitgum.

dyel

[dyèl] n. pol: dyegi. Lee paco matino loyo dyang

ento dit rom ki lajwaa nyo lacek. Dyegi konyo tic mapol calo me lyel, awak, kmk. dyemo' [dyèmò] tkk. Kayo bel ma pwud pe ocek maber (agwe) nyo otwo maber. Kec weko gidyemo bel.

dyemo

[dyèmò]

t.

Timo

tic

ma

pe

opore,

ELC tal: dyeny [dyèny]

tn. l) Keco i kom dano nyo bedo ki kiniga i kom ngati. 2) Daa i wi dano. 3) Medde ki timo gin mo nyo kwerone.

dyenyo

[dyènyò]

tkk. 1) Gamo gin mo dwoko malo.

2) Cudu dog. Dyenyo dog ki dano pe ber. dyero, [dyèrò] tkk. 1) Jalo/weko ki ngat mo gin maber. 2) Miyo ki lawoti gin mo nyo dyero cam ki jo mukene. 3) Gamo labongo cul. 4) Jalo gin ma pe twero pokke. Wadyero ire pwul gutiya acel. dyero, [dyèrò] tkk. 1) Miyo kwo bot lacwec. En odyero

137

kwone pi tic pa lacwec. 2) Weko gin maber pi ladit. 3) Jalo kom i tic. Gudyero lim pi yubu gudu.

E-e e-

[e] kd.nym. Kitiyo kwede me nyutu nyo cimo gin moni. Men-e, en-e, en: latin mene ma megi?

-€, “e; -e;

[e] kd.nge. Agikki lok. Bongona tye bot-e. Wacito bot-e. kmk. [è] pal.nge. Bedo tye ki gin mo. Meno mer-e, mega ku. [é] cml.nge. Nyutu gin moni kama tye iye. Men-e ma megi kara?

edo

[éd6] lm. 1) Yee gin mo ni tye kakare. 2) Tye gire kit ma myero obed tye. Edo yaa, en owaco kit meno. rrk: edo yaa.

edo yaa [édé yaa] lm. nen: edo. ee, ee,

ego eka

[éé] ng. Kwero lok, nyutu ni pe atir. Ee, man pe ber ba! [EE] ng. 1) Nyutu ur madit. 2) Lok ma twoyo dog. Ee, itimo kuman pingo latina? ([egò] cm. Lok ma cimo kama gin mo tye iye. Bongi ego-ni mega. nen: eno. [eka] n. Dit pa poto nyo ngom ma bore rom ki yadi 150, lace yadi 30. Poto pula tye eka abic. /r: . nlk: hectre.

eke-eke

[éke-éke]

/m. 1) Yweyo pa ngat ma goro ma

winye calo ool matek. 2) Yweyo pa ngat ma tye ki aona. Ngat ma tye ki aona ywee li-eke-eke.

eklesia

eku

elele

[éklésid]

n

Ot

lega.

2)Ot

kama

lokristo/lokristayo gure iye ka kwayo lacwec. 3) Lwak pa lokristo/lokristayo. Eklesia ma Gulu ni ber loyo ki i Uganda. /r: «L» nik: ecclesia-ae. [eki] ng. Cac ki yomcwiny ikom peko ma ngat ma lawaka nyo ngat ma gijuko kwe nongo nyo poto iye, ginyere dok ginyware bene. Eku ka otweri.

[élèlè]

n. 1) Ngwec pyem. 2) Ryemo gin mo. 138

elle elo

Odoko elele dong wai. 3 Kit me lero/doto/lanyo/taro ngat mo wek dano mukene owiny. rrk: ryemme. [èllè] tik. 1) Yabbe pa gin mo woko. 2) Poto woko pa gin ma gimwono. Mac elle i lum mutwo. lelo) tkk. 1) Yabo nyo weko bedo twolo. 2) Kwanyo laum wi gin mo calo dero, agulu, atabo, cupa, kmk. Twol mager elo wiye. c/: O-elo wii del

ma okwok. em

emo

en, en, eno

[em] n. 1) Ringo ma tye i kin cong ki bam. 2) Tyen dyang ma kungeye. Em dyang, em dano, em winyo, em gweno, kmk. Lodwar gimaro ringo em. [emo] tkk. 1) Bolo piny gin mapek. 2) Goyo dano ki odoo mapek. Ka ituku ci a-emo wii ki odoo. rrk: remo 3. [en] cml/k. Cimo nyo nyutu ni gin moni tye ka mo. A-en, atye kany; wa-en, wubin cok. [én] kd. 1) Ngat me adek. 2) Lalub in. En ca; en obino kany; en owaci pe aciti.

[end] Mink. Lok ma nyutu nyo cimo gin mo ma tye kamabor. En eno; mii ma-eno-ni. pol: ego.

eno ba

ento

[eno

ba] ng. 1) Poyo wi dano i kom gin mo.

2) Lwongo tam i kom gin mo. 3) Miyo dano ngec ki niang i kom gin ma tye katimme. Eno ba awobe ka wuweko anyiri oloyowu. [éntò] ik. 1) Lamed ki lakub lok. 2) Poke ki tam. 3) Cung mapat. Lok tye kit ma iwaco ento mega ni

bene ada. rrk: ci. ero

[ero]

tkk. 1) Cako lok ma pe ber. 2) Yenyo kolo.

3) Piyo nyo cobo dano ki lok ma pe ber. I-ero ali waiyo, dong icung iye. ero ba [érò ba] ng. Piyo ki cuku cwiny ngati me timo gin mo. Ero ba dong wukur adwogine. [etd] tkk. Lwongo dano ki dwan matek nyo eto dangnge ki lwongo. Wek eto nyinga idyer wor. [ette] tik. 1) Cere ka timo gin mo ki pyem ma ette nongo pe i twero timone maber, kono gimito nyo pe gimito. 2) Cung i gin mo tektek. I-ette ka lweny i kom ngat ma dit loyi!

139

Eukaristia [eukaristia] n. Sakramento me kom ki remo pa Yecu Kristo i dini Katoli. Mwaka ni gidyero ni mwaka me Eukaristia. lr: «L». nlk: Eucharistia-ae. eyo (eyo) ng/lm. 1) Lok ma nyutu ni tam nyo gin moni tye kakare, atir dok ber. 2) Nyutu yomcwiny/pwoc nyo yee tam. Eyo, meno meno lok atir. rrk: iyo.

aye gin ma

mitte. Eyo,

F -f forno

[fornò]

n. Kama gicano iye matafali ka giwango,

mace lyet mada. Acoli dong gimaro gedo ki matafali ma giwango i forno loyo ma pe giwango. lr: .

G-g gaa,

gaa,

[gaa] n. l) Jami, gin mo nyo gin ma konyo dano. Abino ka gamo gaa wa ki kany. 2) Gin maber nyo marac. Wek timo gaa ma wango cwiny dano. rrk: jami |.

[gáa]

tn. Neno piny nyo gin mo ki teng wang pe

neno ne atir. En lagaa dano tutwal.

gabagaba

[gaba-gaba]

lm. Dongo ki kom ducu nyo

dongo mabor, boco tyen. Awobi man odongo mabor ligaba.

gabbe

[gabbe]

tik. Lyere/lungnge

tung piny. Olik

gabbe i kom yat. Tong ogwal gabbe i wi pii. gabo [gabo] tkk. 1) Ngabo gin mo malo nyo lyero gin mo malo. Gigabo tol mapol i kom cal ma nenone dong pe mit. 2) Kwoyo. Atye ka gabo bongona. gacia, [gacia] n. Otyeb nyo yat ma dongo mabeco pi loganna, bye pe camo pien kec. Baba opito gacia mapol i poto. Ir: «E». nlk: accacia. gacia, [gacia] n. Cilo nyo gin ma neno rac, jami atata.

140

Ter gacia i wi odur. /r: . nlk: gasia/takataka.

gadigadi

[gadi-gadi]

n. 1)Lating jami ma dyang,

aguragura nyo kana aye ywayo. 2) Lalor jami ma tyene acel ma gimako ki cing. mukene tyene tye aryo nyo angwen.

gado [gadò]

t. 1) Camo cam i yo marac nyo bedo ki

woro i dog cam dok camo mapol. 2) Leb cac i kum ngat ma tye kacam. Wek gado cam calo gwok. rom: gedo). gagge [gagge] tik. 1) Cerre i kom gin pa ngatti, jingu kom i gin ma pe megi nyo ridde i tic pa ngat mukene. 2) Cero ka mo wek i bed iye keni. Yat kituba/pwoyo ogagge i kom tugu.

gagi

[gagi] n. 1) Gin tyet pa ajwaka. Ajwaki gitweyo

gagi i ngut cing lotino. 2) Lee mabedo i pii, tye i kaka pa okoro. gago [gago] tkk. 1) Coko jami mapol lawang acel. 2) Nongo magoba ma kato iyo ma pe ber. 3) Cato cat ki bwami, bedo ki bura nyo buyo dano. Gago dano pe ber wacel. gai [gai] n. Odoo lago dano mayom nabanaba ento nwang. Wone okelo odoo gai me goye. rom: gei.

gaji,

(gaji)

n. Dyang ma tunge dongo ma nonge i

Ankole ki Bunyoro. Gaji tung-gi bedo ligogo gogo.

gaji,

(gaji) n. Latong yat ma opokone ka ma giroyo iye

pwurne lac, pat ki latong ma gicomo i kom pwur ma wiye olungnge. Kela gaji na i ot butu. gak [gak] tk. Cito matwal, pi naka nyo cito labongo dwogo cen. Maa ocito tuggi ci ogak woko. gako [gakò] tkk. 1) Rego ngor angaka. En ogako lapena me dek ngor. 2) Kit rego ducu ma pe girego mayom/mapwot.

gala, [gala] n. Giwic pa jo Ejito. gala,

[gala]

n. Dano

ma

kome

tar, ma

kome

pe col

(munu). Acoli mapol tiyo i gang pa gala. galo [galò] tkk. 1) Bodo wic nyo doko dano. 2) Gengo dano tic moni ki lok nyo tic mapat. Wabedo ka galo wang latwo ki boko lok. rrk: bodo. galon [galon] n. Lapim ma tye iye cupa abic. Galon

141

dong pe gitiyo kwede ento gitiyo ki lita. /r: SE”. nik: gallon. gama [gama] ¢ 1) Tim bwani nyo tim ma pe nyutu woro. Tic gama nino mo cwali i peko. 2) Tim pa ngat ma pe winyo lok nyo juk. gamente [gaménte] n. Miri, lagwok lobo, laket cik ` dok lanen ni cik otiyo maber. Gamente pa Iwak paro pi Iwak. /r: «E». nlk: government. gamo, [gamo] tkk. Jolo jami mo ki bot ngat mo nyo kwanyo gin mo ki icing ngat mo. Atye ka lok kwedi, pe itwero gamo doga? gamo, [gamo] tkk. 1) Bedo ki ic nyo nongo ic. 2) Kuru nywal, yaco/nongo latin. Mine dok ogamo iye.

gang

[gan] n. 1) Kabedo pa dano. 2) Kama odi, dero ki

jami kwo pa dano tye iye: dye-gang, kin-gang, nge-gang. Atye ka dok gang kombedi. gango, [gano] “kk. 1) Coko gin mo pong cing nyo i kor. 2) Ngano jami i cing nyo ngwedo dek pong cing. Ogango anywagi i kore. gango, [gano] n. 1) Kama giyubu pi bedo pa lokumu mapol i keto lyel. 2) Kwanyo yat woko ki i wi lyel. 3) Kwer lyel ma gitimo ikin mwaka 2-6 inge too, agikki paro pi lato. Kwer me pwutu gango dong tye ka rweny woko. gano [ganò] tkk. Boro/pako/uru kit ma gin moni otimme

kwede. ganyaganya

[ganya-ganya] lm. Tweyo yen ma pe gilwero. Otweyo yene ganyaganya. rrk: yogoyogo. ganyo [ganyo] tkk. 1) Neko nyo reto piny gin madit. 2) Coro gin mo piny nyo loro piny libim. Oganyo twon madit wa ingom. gar [gar] n. Lating ter, jami ki dano dok woto i wi nyonyo. Wacito Pakwach ki gaa. Kor gaa aye gudu ma gaa woto iye. gara [gara] n. 1) Olang matino ma girubu i tol ka gityweyo i kor tyen me myel. Mon ngeyo myel ki gara. 2) Olang ma gitweyo i kor tyen lotino ma woto dac dac. garagara

[gara-gara]

n. nen: kigol.

142

gari

[gari] n. Motoka nyo lela. Tyen gari tungcel oto woko. Ir: . nlk: gari. garo, [gàrò] tkk. Keto cwiny i kom gin moni, jingo kom i tic mo nyo gworo cwiny pi gin mo. En garo kore i lweny calo twero. garo, [gàrò] tkk. kmgk: jo Agago aye maro tic kwede. 1) Yenyo gin ma orwenyo nyo yenyo tyen lok, lubu. Atye ka garo dyanga ma orweny. 2) Ngiino piny nyo ngiino lok pi niang. 3) Neno maber nyo neno matut. Agaro tyen lok ma oweko

itima kumeno kwe. [garo] tkk. 1) Cobo pil nyo cobo lee nyo dyang. 2) Tucu kom lee ki tong nyo tucu kato tungcel. garugaru [gàrù-gàrù] /m. 1) Gin ma pe ocek maber. Gwana ki layata ma garugaru pe mit dok mwodo yi dano. 2) Lok ma pe niango dano. gato [gato] tkk. nen: lamo ;.

garo,

gaya

[gaya]

n. Kit kal nyo bel ma dongo calo kabir.

Gaya dong pe cek tutwal kit ma yam con. gayo [gayo] tkk. 1) Neno dano ki wang marac nyo ki wang me kolo. Pingo i gayo dano kit meno?

2) Neno ki kiniga nyo bedo ki akeca, bedo ki julu, bedo ki colwang. Ogaya ki wang macol mada. 3) Miyo peko bot dano nyo yiro dano/yiro wang dano. gec geco

[gec] n. nen: cet >. [geco] tkk. Ronyo dano ki lok ma pe gitucu atir

nyo lok i kom ngat ma tye i kin dano iyo ma niang iye tek, lok adwala. Geco dano ki lok pe ber.

gedo, gedo,

[gedo] tkk. nen: gado. [gèdò]

tn. Yubu ot, gero ot, cweyo ot, rumu

ot.

Wagedo otwa maber ci giwango woko.

gei

[gei] n. nen: gai.

gek,

[gek] n. 1) Layut cwiny. 2) Lawek yweyo bedo tek nyo gin ma miyo yweyo cung woko. Gek ocobo latwo wa i too. gek, [gèk] lm. Como i kom gin mo atura nyo nongo gin mo atura ki ur. Acomo i kom lapwony ligek. gem, [gem] n. 1) Col wang pi jami nyo kwero poko gin

143

mo ki jo mukene. cam/gin mo keken. gem, [gèm] ta. 1) Gik labongo oo i ngom.

Gem”

[gem]

n.

2) Cam ken nyo twono Wek gem ma okato kare i yo nyo ran i yo. 2) Poto Latin opoto ogem ijang

Kaka

ma

tye

dano ki obedi. ki malo yat.

i Palabek.

En

anyira Gem. ` gémo, [gèmò] n. 1) Two yamo nyo two anyoo. 2) Two

odyer nyo two marac dok kobbe bene. Gemo bino mager ci kato bene. gemo, [gèmò] ta. 1) Bedo ki mone i kom dano nyo mon ki ngat mo. 2) Bedo ki cwiny marac i kom ngat mo nyo yenyo yo me timo ngat mo marac. 3) Bedo larac cwiny. gen [gèn] n. 1) Miti pi anyim nyo yomcwiny, mar ki kuc pi anyim. Atye ki gen ni mama bino diki. 2) Miti me nongo gin mo. Dano tiyo ki gen pi adwogi ticgi. geng,

[gen] tn. 1) Bedo dit ki yotkom. 2) Bedo ki kor madit, bedo ki teko me tic, lweny, kmk. Kori ogeng calo kor lyec.

geng:

[gen] n. Ringu dyang nyo dyel ma ojony nyo ringu ma obedo cogocogo. Ringo dyang geng pe mit.

gengo

[gen0] tkk. 1) Juko ngat mo katimo gin mo. 2) Cung iyo pa ngati nyo cung i nyim dano ma pe kawot/gengo yo. Wek gengo yo ki dano. 3) Kelo lok mapat nyo umu lok ki leb mukene. I gengo ngeye nono, owaco. geno [geno] “kk. 1) Bedo ki gen nyo bedo ki cwiny me ada i kom ngat mo. Lotwo mapol geno lok pa daktar. 2) Bedo labongo akalakala i kom ngati. Ageno min otta mada. 3) Kuru gin ma anyim ki yomcwiny. Ageno ni abikato peny. ger,

ger, ger;

ger,

[gèr]

in. Bedo lakolo, dano ma dag anywar, dano

ma keco oyot. Lapwony leb [gér] n. Gulle pa tyen. En [gér] n. Cito pa mon ka coggi nyo nyom. Anyira ma [ger] n. Opwuk macol

munu wa ger matek. tyene tye ki ger. co nyo bedo pa mon ki opong gicito ka ger. ma nonge i nam nail.

144

ger;

Opwuk ger dongo. rrk: opuk ;. [gèr] n. Yo nyo kor dyang, lyec, kmk. Ger dyang, ger lyec, kmk.

gero,

[géró]

tn. Bedo ki kiniga, kwinyo, kec cwiny, maro

lweny. En maro gero i wi lotino. gero, [gèrò] tn. 1) Cwero poto, dyekal ki yoo ma nongo piny otwo. Wagero dyekal wa laworo. 2) Lilo poto pi kodi nyo pwur lakur kot. Watye ka gero poto kal. gero; [gerd] tn. 1) Yubu ot nyo rumu ot. Watye ka gero ot madit. 2) Bedo ki dako/cito ka coo. Lamera ogero Mucwini. gero, [gèrò] n. 1) Nyomo dako. 2) Butu ki dako. gerre, [gérre] tik. 1) Gulle. Tyene ogerre. 2) Bedo pa lacoo ki dako/rwatte pa coo ki mon nyo butu pa lacoo ki dako.

gerre,

[gèrrè] tik. 1) Bedo ki akeca nyo nyutu lok keco. 2) Twako dano, juyu dano ki dwan matek nyo daa i kom dano. Gerre i wi lodito pe ber.

geto

[gètò]

m. 1) Moko, bedo kamading nyo culu yo

ma twolo. Cam geto i dwon dano. 2) Bedo matek. Lweny ogeto i dog nam. geyo [gèyò] tkk. 1) Dunyu/jwayo nyo kwanyo cilo ki i kom gin mo, dunyu kwok. Atye ka geyo cet pa latin ki bongo. 2) Lyero gin mo malo ma doge gudu ngom. Dog cuka tye ka geyo ngom. [gi] k. 1) I gramma tye dano me adek. Gitye ka gi bino. 2) Larib lok nyo dwon aryo. Wan ki gin. rrk:

-gi

gic,

ki. [gi] pal.nge. Nyutu ni gin moni megi, mega, meg-gi, kmk (ni gin moni pa ngati). Cam-gi tye kwene? Wi-gi 00 kwene? [gic] tn. 1) Dok cen ki ngec i tam, weko lok moni i

yo nyo gik ki lok. 2) Ling woko ki lok, ngeng ki lok, weko tam i yo. Agic ki lok i iya pi cwercwiny. Kulu Acaa opong oweko Pager ogic odok cen. gic,

[gic]

/m. 1) Woto cung, tamo ni gin moni owot

anyim ka dok gitamo ni pe owot anyim. Ka kulu madit opong, ma tino gic woko. 2) Bedo ki akalakala ma orube ki lworo i kom gin ma myero gitim.

145

gica

[gica] n. rom: gija. 1)Kono myel mabor ma gicomo i kom kono macego. 2) Kono ma giyengo linabnab nyo kono myel deyo. Giyengo gica i myel nongo giyono ngut.

gicaa

[gicaa] n. nen: kicaa.

gicere

[gicèrè] n. nen: adomo.

gicigici

[gici-gici]

L 1) Ngito pa kot. 2) Kot macwer

matek dok mor bene, kot ma mwoc matek. Kot tye ka cwer gicigici pe wangeyo cok awene.

gicika [gicika] n. nen: kicika. gicol [gic6l] n. 1) Dyang, dyel, nyok macol. Ajwakki

gimaro dyang ki dyel gicol. 2) Gin macol. Gicol

opoto i ngom.

gi'di [gi-di]

pkn. Lok ma gitiyo kwede

me miyo

lapeny. Wang adi? tyen adi? wang ma rom mene? Icito i cuk gi?di?

gidigidi [gidi-gidi]

n. 1) Gudu te ywet wek dano

onyer, cuku dano ki nyero nyo yomo yi dano. 2) Tuku nyero, miyo dano nyero ki tuku nyo piyo dano kanyero.

gido

[gidò] tkk. 1) Miyo dano nyero ki gudu te ywetgi

nyo bongo but dano. 2) Tungu dano ki nyero nyo yelo latin ki tuku wek onyer. Wek gido latin ka pe ka koko.

gidungdung [gidun-gidòn] gigi

Im. Cek, pe odongo

mabor. Dano ma gidungdung pol i Zaire.

[gi-gi] pa. Meggi, gin meggi. Meno pe pa ngati

ento meggi gi’gi.

gigol [gigòl] n. rrk: garagara. nen: kigol. gigu [gigi] n. nen: gin. gik [gik] ta. 1) Oo ka moni nyo tyeko tic kama mitte. 2) Cobo dog tic, tyeko yub nyo weko timo gin moni. I gik kwene ki kwan?

gikebe [gikebè]

giko

n. Koc taa nyo gicaa koc lagwok taa

ma obedo apada ento iye ogulle manok. Lomat taa maro gikebe. rom: kikebe.

[gikò]

tkk. 1) Tyeko gin mo, oo kama mitte nyo

cung kama gicimo. Wagiko kwan lawor. 2) Oo i agikki pa wot nyo tyeko kwo i wi lobo.

146

gikoba

[gikoba] n. nen: kikoba.

gikom [gi kom] n. 1) Kit ma rac. En tye ki gikom iwiye. 2) Gin ma dong pea a calo poyo, wok, lwar, kmk.

giliri [giliri]

n. Ogwang ma cal ki gwok, ditte mito

rom ki too, kome obedo opilo dok tik mada. Giliri maro camo oywelo ki kongo ogwal. rrk: nyaga.

gilo

([gilò] n. Two marac ma kwoto tunu/cak pa mon dok rem mada. Gilo okwoto tunu pa min latin.

gilwee [gilwéè]

gin,

n. Dyang ma mane olwodde ki piny

iye, lamane acel nyo dyang ma mane acel dit acel tidi. rom: kilwee. [gin] k. Jo mapol. Gin adii ma gubino? Gin egini

weng. [gin] n. Gaa/jami ma konyo dano i yo mapol ma patpat. Kong i nong gin acama ka i citi. rrk: gigu. gin kor [gin kor] n. Two ma yelo lotino ma gikwanyo ki atero nongo gikako ka nyige kati woko. Gin kor gin,

tye ka yelo latina.

gine

[gine]

ng. 1)Lok ma gitiyo kwede ka lok ma

gimito waco ne orweny. Jal onongo giwaci amini gine doya ci wiya dong pe po. 2) Layeny nying nyo gin mo ma pe gipo i kome. Arwate ki gine... aa nyinge orweny woko. ging

[gin]

/m. Gin ma orwatte dok omoko woko matek.

En oguru doggola ne omoko liging.

gingangec

[gina-nèc]

n. rom: kinga ngec. 1) Cere

nge gin ma obedo apada/akong nyo oguru ngec. 2) Rek ma aa ki i tok 00 wa i dud lee ki dyang. rrk: gongongec. gingi [gingi] n. 1) Keto cwiny i timo gin ducu maber nyo miti me tic ma pe jukke nyo gengnge. ducu. 2) Neno ni tic otimme maber nyo tyeko timo gin mo i kit ma myero wa ma mitte. Latin kwan ma kwano ki gingi kato peny maber.

gingungec

[ginu-

nèc] n. Lain ngec, ginga ngec nyo

cogo ogiru ngec. Gingu ngeye otur woko.

ginynye [ginynye]

tlk. Yilo pa um ki dwon pi aburu,

myel pa um liyuk yuk. Dwona tye ka ginynye pi aona.

147

ginyo

[ginyo] tkk. 1) Yil pa um, myel pa um nyo jiro ki yelle pa um. 2) Wang pa um pi lyeto pa aburu. Two aburu maro ginyo um dano.

gipiny [gipiny]

n. Gin ducu ma Lacwec ocweyo

ma

tye i wi lobo: dano, lee, yadi, pii, lum, kmk.

gipwola [gipwola] n. nen: kipwola. girikot, [girikòt] n. rrk: odyer >.

girikot,

[girikòt]

n. Kabut nyo bongo mapek lageng

kot ki koyo. lr: . nlk: rain coat. giro, [girò] tkk. 1) Jingo kom, bad ki pwun nyo cung ki tek kom. Lopyem telo tol giro komgi wek pe giloo gi. 2) Miyo cing ki tek.

giro, [giro] tkk. 1) Regge ki tek lapiny, mako kwot ki tek ka uc. Lodito giro kwot ka uc. 2) Cung ki kolo i lweny. giro; [gird] tkk. Cobo nyo bako gin mo nyo dyang ki tong. Ogiro ogwang ma yelo gweniwa ni ki tong. girre [girrè] tik. Regge, yubo ka tyen maber ki jingo kom ka rette nyo makke ki tek. Lomony gugirre matek i lweny. gitara

[gitara]

gitara“

[gitara]

n. nen: kitara.

n. lating latwo nyo dano ma ret

omako.

gitara poto [gitara pòtò] n. rrk: kitar. gitele [gitèlè] n. nen: kitele. gito

gituti

[gito] tkk. Pwudu, kwanyo manok nyo poko gin mo matidi ki ngati. Gito jami agita pe ber.

[gitòti]

n. Kicika/gicika, gwic ot, kabutu nyo

kama okanne pi butu ma kicika opoko woko. Gituti pa lodito lotino pe donyo iye atata. rrk: tyelo ,. rom: kituti. giwic [giwic] n. nen: otang-wic. goba (goba) n. 1) Lok ma pe ada nyo lok bwola. Owaco lok goba ni wacito wan kwede kun ku. 2) Coko dog nyo mungu ada pi lok mo. Ocoko doga ki lok goba. 3) Waco lok matwero kelo can nyo weyo lok pi cwiny marac. rrk: nguna/bwola >. gobo [gòbò] “kk. 1) Cwero, elo wang bwur, pwuru ngom. Atye ka gobo dek ki i agulu. 2) Kwanyo yec lee ki i

148

laa. Atye ka gobo laa. 3) Cwero tworo. Baba tye ka gobo tworo.

gobo dog [gòbò

dog) tkk. 1) Balo nying dano nyo lok

marac ikom ngati. 2) Dwoyo lok pa ngati wek onen marac nyo coko dog dano. Gobo dog rac pien kelo mone.

gocogoco

[gòcò-gòcò]

kocokoco.

godo [gòdò]

n.

nen:

kocikoci.

rom:

tkk. Golo nyo gwero ngom kityen wa ki

tung. Dyang ma mito lweny godo matek.

godogodo

[gòdò-gòdò]

im. 1) Wot pa dano ma otii

ma kerone nok. Ladit dong woto ligodogodo. 2) Tinge pa pol me nyutu ni kot cok cwer. Pol tingnge ligodogodo nongo kot cok cwer. [gòga] n. 1) Yomo cwiny dano ki tuku ore (tim goga, ore). 2) Tuku nyero nyo poro dano mapat pat ma miyo dano nyero. Tin wacito ka neno tuku goga pa lotino kwan Layibi. goga,

[gógá]

n. 2) Dero madit calo ot ma kigwoko iye

cam, mukene giyubu tere lamal mukene lapiny. Pol goga ma i Acoli dong giwango gi woko. 2) Dero ma giumu kome ki lum. Igogo) n. Winyo ma maro bedo i bunga ditte mito gogo, rom ki tutu ento wiye ajulu. Gogo winyo maleng. [gògò] n. Lageng dano ki lee me donyo i gang ki gogo, ka mo keken. Cel gogo ber pi lokwo. [gògò] /m. Nyak pa nyig yat mapol. Yaa, paipai, gogo; muyebe, kmk onyak ligogo. [gèk] n. 1) Cogo kor nyo cogo ma tye i kin ngut ki gok pal cwiny. Gok kor lamera otur woko. 2) Labana nyo lapok pa winyo ki gweno.

gok-ki wangi goli

[gòk-ki

wani]

ng. Leb anywar nyo

cac. Erok! Gok-ki wangi! (goli) n. Layut rec ma giyubu ki nyonyo matidi ma gigomo gitweyo i wi tol i wi tal. Tol goli na ocod woko.

golla [golla]

n. 1) Twol ma tye ki kwir madit, yarre

woko ka okeco. Twol golla okayo latin wa i too. 2) Dano ma bwolo lawote ni en ber kun pe ber nyo

149

cwinye rac. Ka gilwongi ni twol golla nongo kiti rac mukato.

golle [gòlle]

tk. Makke nyo moko pa jami aryo ma

wigi ogom. Yat ogolle i kom lawote ma yo pe katte.

golo, [gòlò] “kk. 1) Kwinyo lobo ki i te ngom. Watye ka golo layata ki cingwa. 2) Yabo ii gin ma oculle. Mama tye ka golo ii opoko.

golo, [golo] “kk. 1) Gweto nyo kwanyo gin ma tye kama bor nyo kama ding ki tal. Wa golo bongo ki i wi ot ki tal mabor. 2) Ywayo gin mo cok ki tal ma wiye ogom. Wagolo cam pa oyo ki goli wek omoki. 3) Leko lee me cito i obwo wek omoki. 4) Miyo cik me timo gin mo. Mama ogolo cik mo kany ni pe wakat kamo wang ma en edwogo.

golo’

[g616] kibito. abic.

n.

Pul,

Maa

owilo

yaa,

kmk

pwul

ma

ma

golo

pud

pe

gunia

gom

[gòm] /. Gin ma pe tye atir mito atweya nyo gonne pa gin mo. En tye ka tic ki pala ma ogom. gomo [gòmò] tkk. 1) Tweyo gin mo wek pe obed atir ki dwoyone. 2) Pango wi yat wek pe odong atir nyo dolo gin matir. Pingo i tye ka gomo yati tek tek? gon [gon] tn. Bedo mapol, gurre kacel mapol pa dano nyo winyo ma gikuru gin mo. Winyo mapol ogon i wi yat i dog kulu. gone [gène] tkk. Pwodde nyo tengo ngat mo ki odoo. Lotino tye ka gone i kin gi. gong

[gèr]

/m. Cung pa wang ma pe rwomme, wang me

too nyo tal wang. Two ligong. gong

[gon]

t.

Cel,

omiyo wang

geng

wek

latin ocung

gin

mo

pe

oyel.

gonggong [gon-gon] n. Okaka ma tidi loyo kalang, dit kato nginingini, camo kic, cukari ki jami malim. Gonggong maro cwiyo kic ki i bong. gongnge [gonnge] tik. 1) Gwokke nyo wot me komme. En ogongnge ki nyare wek pe gibal wiye. 2) Bedo ki ryeko wa ki Iworo i gwoko gin mo. En tye ka gongnge ki lok calo pud mung kun dano ngeyo.

150

gongo, [góno] tkk. Kongo/gwoko latwo nyo gwoko ngati wek pe onong peko. Wagongo nget mac wek | latin pe owang.

gongo.

(gono)

n. Awal latwom pii madit ma aa ki i

kom keno madongo. Anyira munyoni pe giyee twomo pii ki gongo. gongongec [gòno-nèc] n. nen: gingangec. gongongwe [gòno-ngwé] n. Kit latutube ma tyene gwa dok ogom, wiye alwaya ki tyene ma i kore bedo calo cing dano ma tye ka lega. Gongongwe opye i wi dek. rrk: gongotoo. gongo-owoo [gòno-òwòò] n. Pot tugu/jang tugu ma gikwanyo rit ki ikome me cweyo aduku ki adero nyo tol owoo latad ot. Aduku ki adero ma gicweyo ki

gongo owoo leng mada. gonne,

[gònne]

tlk.

1)Pe

atir nyo

bedo

ma

ogom.

2) Lubu yoo ma pe tye atir. Yo gangwu ogonne tutwal. 2) Gin ma pe cung nyo woto atir. gonne, [gonne] tkk. Lyero jami mapol i kor ot nyo ngabo jami mapol malo i rek. Akwaya ki cel ogonne lirogo i kor otte. gono, [gono] tkk. Pwodo dano ki odoo. Pingo i goyo latin malit kitman? rom: goyo. gono, (gono) tkk. 1) Wiro tung acuc nyo acam, dwoyo tung kany kuca, pango wi gin mo. Wagono ki i taun kun yo macok onongo tye. 2) Loko/dwoko tung ka mukene nyo weyo yo. Ogono wi mutoka odok kilong. 3) Pango wi dano ki lok mapat. Wek gono lok wac gin ma otimme. gony, [gony] tkk. Yogge pa gin ma gitweyo. Tol pyera tye ka gony woko. gony, [gony] tn. 1) Gang me tutunu, pe gang kikome. 2) Tiro i gang mo nyo cito kama giciko pire. An agony bot lamera. gony; [gdny] n. 1) Kabedo mo keken. 2) Gang kama dano ogurre nyo gurre iye, kama dano cokke iye mapol. Ka gony wa tye gang pa rwot. 3) Kabutu i tim pi dwar. Ka gony tye kwene?

gonya

[gonya]

n. Labolo ma dongo dok bene nyak

151

madongo. Gonya mit ka i bango ki odii. gonynye [gònynye] tlk. Nywal nyo yabo wang pa mon, bedo min latin lakere. Lamera ogonynye laworo. Ogonynye latin anyaka. gonyo, [gonyo] tkk. Nongo kabutu nyo tiro bot ngat mo. Welo ogonyo i gang pa lapwony.

onyo,

goo,

goo, gor,

[gonyo]

tkk. 1) Weko gin ma gitweyo ociti:

mabuc, dyang, dyel, kmk. Gony dyang wek ocit ka cam. 2) Lunyu bongo. Mama tye ka gonyo gomci ne: [gò6] n. Lee ma rom ki anyiri, ryek matek, giwoto alwak, mako aweno. Latin man ryek calo goo. rom: gor. [gò6] n. Kidi tet ma obedo calo nyol, lago nyonyo ma lulu nyo yaro nyonyo maber. [gór]

n. nen: goo ,.

gor,

[gór] n. 1) Lanyut ni ngat mo oneko dano nyo lee mager. Gor bedo i bad. 2) Goro bad nyo kor ki atero nyo cero ngut cing ki pala. goro, [góro] lm. Bedo pe ki kero/teko. Latwo tye ma goro, goro;

goro tutwal. cl: Goro camo apil. [gòrò] tkk. Kedo/ngolo kor, pyer ki tur nyim ki atero pi deyo. Ogoro pyere maber mada. [gòrò] n. nen: boro >.

gorogoro

[gòrò-gòrò]

n.

Kwac

ma

oti

ento

ger

mukato, maro bedo i kin gang pien dong pe twero mako lee. Gorogoro moni tyen i kin gang kany. gorre [gorre] tlk. 1) Goro/kedo kom wek obed ma neno mit pi deyo nyo ngolo lanyut me yweka. Acito ka gorre me yubbe pi nyom. 2) Wot cok kama dano obedo iye ento in pe i mitte I kabedo meno. Lakwo tye ka gorre kama gitweyo iye dyel.

got

[got] n. Kidi madit ma oculle lamal ma kato yadi

ducu, mogo yadi ki lum dongo i wi gi mukene jami pe dongo i wi gi. Godi pol i Acoli: Agoro, Ato, Ajulu, Kilak, Okaka, Kalongo, Langiya, Lagoro, Madi Opei, kmk. pol: godi. gotogoto [gòtò-gòtò] lm. 1) Wot pa ngat ma tyene boco. Ngat ma tyene boco woto ligotogoto. 2) Ngat

152

goyo

mutii. Aromo ki ladit mo ma woto ligotogoto. [goyo] tkk. 1) Pwodo/jwato latin/dano ki odoo nyo

tengo te dano ki odoo tutwale lotino me pwonyo gi. Lapwony ogoyo lotino kwan lut adek adek. 2) Lwongo dano. Ogoyo oduru pi too. 3) Lego gum. Baba ogoyo laa i kom wa.

“kk. Mato gin mo lirub nyo mato manok.

gubu (gubu) | gucce

Lotino maro gubu pig dek aguba. [gicce] tlk. Gwenyo odoo ikin dul aryo nyo makato, baane ki laduk nyo gone ki cen. Lotino kwan tye ka gucce ki laduki kin gi.

guci

[guci]

gucu

[gùcù] tkk. Bayo nyo nguru gin mo ki odoo nyo laduk. Lakwat ogucu dyang ki olek.

n. nen: jan.

gudde [gudde]

tik. 1) Ryemme

nyo tuku ngwec ma

giketo cing i kom dano. Lotino maro tuku gudde. 2) Keco pi lok ma giwaco, wang cwiny nyo nyutu kiniga.

gudu,

[gòdi] n. 1) Yo malac nyo yo mutoka. 2) Ka wot

ma gionyo iye gweng Gulu taun tye marac.

matino.

Gudu

ma

donyo

i

[gid] tkk. Bongo kom gin mo ki cing nyo mulu gin mo ki cing. Agudu kome ci anongo lyet mada. guko [gòkò] tkk. Rego manok. Atye ka guko bel mo manok me nyuka. tn. 1) Timo manok tutwal, dwongo guku, (guku) adwonga nyo pwuru poto matidi. En oguku potone aguka. 2) Twol ma pe okayo ngati nyo gin mo maber. Koma obedo gum twol oguku lweta manok. guku, (guku) #kk. Timo gin moni pi kare manok tutwal nyo bedo i dog tic pi kare manok nyo tic ki nyap. Lotic pa gamente guku tic aguka.

gudu,

gul

[gul]

n. Kama col ma okane i tyelo. Latin okane

wa i gul pi lworo odoo. rrk: gwic.

gulle [galle]

tik. Bedo ma ogom nyo bedo ma iye

ogolle. Kore ogulle woko ki two. [gòlò] tkk. Golo i gin mo nyo gomo gin ma ocung atir. En ngeyo gulo kwon maber. Gulu, [Gulu] n. Boma madit pa Acoli. Latina tye ka

gulo

153

kwan wa Gulu.

gulu, [gulu] m. 1) Cako twi pa gin mo ki baro ngom me kato woko. Kalwa tye ka gulu maber. Obwol ogulu i nget bye. 2) Cako pong pa nyako nyo bino pa tunu pa anyira. Anyaka ni dong ogulu woko.

gulu; [gulu]

n. 1) Kama

obedo bwurbwur, gologolo,

bwur ma olunge obedo aguluagulu. Boma Gulu gicako nyinge kuman pingo longo ki gologolo bwur pol iye. 2) Ka ma gweni mato iye pii nyo kama gionyo iye pii amata pa gweni. Med pii i gulu pa

gweno.

gulu, [gilt] n. Two dyel ma neko dyegi i kare me ngico nyo cwir, two angoli/acwii. Gulu tye ka tyeko dyegi na woko.

Gulugulu, gum

[gùlù-gulu]

n. Longo ma tye cok ki

boma me Gulu kama lalele mol iye ki tek. [gòm] n. 1) Bedo labongo peko i nongo gin maber nyo rwatte ki gin maber. 2) Leng nyim nyo mukica pa lacwec. Gum

coc. gumo [gtmo]

okaya anongo cente madit i pyem

tkk.

1) Gulo,

gomo

maber

nyo

dolo.

2) Bedo ki tic matek nyo kulle i tic. Agumo kora ka

guna

coc wa nenen. [guna] n. 1) Ngano jami i cing, poko jami manok nyo kano mukene woko. 2) Bwola i kom jami nyo lingo i wi jami ki mungo ni gin mo pe. Lapok cinge guna, Acoli owaco.

gung ic [gin ic] t nen: gungewiny. gungewiny [gun-cwiny] t. Bedo ki akalakala i kom lok ma giwaco, gic ikom gin ma myero gitim nyo kwero yee lok ma gikelo i nyim dano. Wabedo ki gungewiny i kom lok ma owaco. rrk: gung ic. gungu (gugu) mm. Kule i ngom pi woro nyo kulle ki cong aryo ducu i ngom. Conge dong otal woko pi gungu tutwal. rrk: twero.

gunia

(gunia) n. Gicaa madit lapik jami ma nyige calo

nyim, kal, pwul, anywagi, kmk. Waceko pul gunia 20. Ir: . nlk: gunia. gunne [gùnne] tlk. 1) Kanne ki jami nyo mungu dano ki

154

jami, bwolo dano ni jami pe. 2) Bedo ki nwangcwiny i poko nyo miyo jami. Pe i gunne ki jami pa Iwak. guno

[gano]

tkk. Miyo jami kun gikano bute mukene

woko, ling i wi jami nyo mungo jami matye. Min latin oguno lim woko. guny [gany] t. Dok nyo jer ki ngec, lokke dok cen kama gin moni oaa ki iye. Ma oneno polici, lakwo oguny ki ngeye. gunya

[gònya]

n.

nen:

bin.

guu

(guu) n. Gweng madongo nyo kidi mayom. Guu kome obedo okwara dok mukene obedo ngeyi ngeyi. rrk: kidi guu. gwangnge [gwan-ne] tlk. Cabbe, loko lok ata, timo gin mo ma lubune tek nyo dok kany dok kuca. Ladit man gwangnge ki lok calo latin. gwango [gwanò] tkk. Lok i yo ma pe niango dano nyo pango lok atata. Tye ka gwango lok ma ngeyo adaane tek. gwanya [gwanya] n. Dek ma wac ma kome gwar, kingwedo ki i dog kulu nyo gitwero lwongo ni malakwang kulu ma cal ki ogoroto. Gwanya mit mada ka gipiyo ki odii pwul. rrk: malakwang. gwara [gwara] n. Keno ma nyak mabor, gitucu bute me akuta dok kok malongo mada. Gwara longo ma winyo mit. gwaro [gwarò] tkk. 1) Ngwenyo/ngwinyo dano ki lwet, goro kom ki lwet nyo miyo ret ki lwet. Kwac gwaro dano ki lwete. 2) Tweno wi ot. Lotic tye ka gwaro wi ot wa. 3) Kwanyo jami aryo nyo mapol lawang acel. Gwaro lotino rut. 4) Lyelo wic. 5) Jobo gacia. Atye ka gwaro yugi ki idyekal. gwarre [gwarre] tlk. 1)Cokke ki jami, aa cito woko cen ki keco nyo ket ki daa. Gu gwarre ki kiniga gucito ca. 2) Rete. gwayo, [gwayo] tkk. Pwuyu ot nyo lilo dye ot/kor ot. Mon gwayo dye ot ki opwuyu. gwayo, [gwayo] tkk. Yenyo nyo garo. Gwayo dano ma orweny tek mada. gwec [gwèc] tn. 1) Kwanynye/wot woko pa gin ma

155

gitweyo. Lawala wi ot ogwec woko. 2) Gin mo ma wot nyo bwuny woko ki tek ma nongo gitweyo nyo gidiyo adiya. gweco

[gwéco]

tn.

Gweyo

tyen,

dano,

odilo,

kmk.

Dyang tye ka gweco me too.

.gwedo [gwèdo] ‘

tkk. Kwanyo gin mo woko tek tek ki

cing nyo ki kama ding. Wek gwedo te lok ma pe i niang iye. gwee,

[gwee]

n. nen: loro 4.

gwee,-

[gwèè] n. 1) Jero nyo kwoto gin ma ngwee pi camo jami mapol. Ngat ma ocamo ma kato kare jero gwee. 2) Leng ic ma adwogi me cam madwong aye kelo nyo cam ma pe otop ki i ic. Ngat ma okwot ki cam jero gwee. gwegwe [gwè-gwè] /. Gin ma mit ci kec kec ma wayo dog dano. Lodito maro dek ma gwegwe.

gweko [gweko]

tkk. 1) Timo pi kare manok. Ogweko

dog poto ci odok gang. 2) Cubu. Ogweko ngur agwek ki tong. gwel [gwèl] ¢ Gudu matidi nyo madit ki lwet acel nyo lwongnge ki lwet/cing. Gwel mo i kel awir ki latin.

gwele

[gwele]

n. Kabedo/kabutu atada ma giyubu ki

yen ma giryeyo lamal. Kabedo gwele.

mapol i cuk tye

gwelle [gwelle] tlk. 1) Lwongnge ki lanyut mo labongo lok. Gigwelle ka ngo? 2) Lok ki lanyut i kin dano nyo lok i kin jo manok.

gwelo

[gwelo]

tkk.

1)Lwongo

dano

ki

lacim.

2) Lwongo tam pa ngati i kom gin mo nyo miyo ngec. 3) Lwongo dano ki gudu kome ki nyig cing. En ogwela ki kungeya. 4) Kwanyo ki Iwet matidi nyo madit. gweng [gwen] n. Kidi gu ma tye ngeyi ngeyi ma gigoyo i te ot. Gweng pe tek calo got nyo kidi. gwenne [gwénne] tlk. 1) Jony ki two jonyo. 2) Gino ma gwenno tek. Wagwenne ki odeyo pi kec ci wangut. gwenno [gwénno] tkk. 1) Kwanyo gin ma omoko nyo kwanyo gin ma tye kama ding. Gwenno ringo ki i cogo tek mada. 2) Kwanyo gin mo ki ite lak. Atye

156

ka gwenno ringo ki i te laka. c/: Gwenno odok ki i ngwiny koga. gweno

3

[gweno] n. Winyo gang ma ditte rom ki aweno, twon gweno kok ka piny cok ka ru, min gweno/bwong gweno kero ka cok ka bolo. Watye ki gweni mapol. pol: gweni.

` gwenyo,

[gwenyo] n. rom: gwinyo. 1) Two ma onyo i

kom dano dok bene yil, ka pud pe ocang maber weko poyo i kom dano. Gwenyo omako lotino mapol ki i gang kwan. 2) Two ma yelo lotino matino pi cilo ma i komgi nyo two man gilwongo ni two cilo. ` gwenyo, [gwènyò] tn. 1) Wot i yo ma pe girwatte nyo wot i yo acel ki tung mapat pat labongo rwatte. 2) Kato dano labongo ngeyone i yo. Wagwenyo yo wan ki mama. gwenyo; [gwenyo] tkk. Loko jami i kit me cato wil, gamo gin mo pi gin ma imiyo bot lawoti. Agwenyo twon acel ki dyegi abicel. gwero, [gwéro] tkk. 1) Cero bad dano pi keto yat me gengo two odyer. Watye ka tero lotino ka gwero gi. 2) Cero tur nyim ki lyedi pi abar wic. gwero, [gwero] tkk. Yenyo gin ma nongone tek. Wacito ka gwero kal ki i okang. gwero; [gwero] tkk. Danyo dud, tulu ngwiny nyo gungu marac. Wek gwero dudi ki dano kumeno. rom: twero/twiro. gwerre [gwérre] tlk. Nongo yat lageng odyer. Rwot kweri tye ka rweyo dano pi gwerre. gweto [gwéto] tkk. 1) Kwanyo gin mo ma tye malo nyo gin mo mabor ki tal. Atye ka gweto muyembe ki iwi yat. 2) Diro cen gin marac. Agweto twol ki i dyekal atero i ococ. 3) Kwanyo gin mo manok. Kong i gweta pii amata. gweyo, [gweyo] tn. Gerre pa gwok nyo woo pa gwok ki koko ka owinyo nyo oneno gin mo ma en pe mito. Gwok tye ka gweyo matek tutwal tin. gweyo, [gweyo] tkk. Camo dek ki kwon nyo kwanyo kwon ki dek me keto i dog. Dano gigweyo dek ki kwon.

157

gweyo; [gweyo] tkk. Tuku odilo. Awobe maro gweyo odilo. Mon gweyo atego i myel. gweyo, [gweyo] tkk. Kwanyo gin mo pi jo mapaco nyo paro pi dano ma odong paco ki tero cam ma odong ki i gang mukene botgi. Wagweyo kibego pi wadiwa ma gudong paco.

wic

[gwic] n. Tyelo kama okane, kabedo ma pe nen, gituti. Latin okanne wa i gwic pi lworo odoo. rrk: gul. pol: gwica.

gwik [gwik] Im. Pong pa gin mo wa i doge ma nongo oo nyo pong ma okato. Dero wa opong ki cam ligwik gwik.

gwil

[gwil] n. nen: koyo.

gwilo

([gwilò] tkk. 1) Ngiyo ki timo gin mo nyo ngeyo ber pa gin mo ma yam gikwiya. Kona ni dong ogwilo mit pa kongo, iye giri. 2) Neno oyotoyot ma wang pe rii iye, winyo pi gin mo i mung. Ginne ogwilo wanga manok.

gwing

[gwin] lm. 1) Oo i agikki gin moni, pe dok tye kit

yo me kwo. 2) Oo kama pe kate. Oto woko ligwing. gwino [gwino] #kk. Tino jami nyo gwoko jami ki gingi. 2) Cam ki ker madit. Jo mukene ngeyo gwino cam mada.

gwiro

[gwirò]

tkk.

1)Nen

kamaleng.

2) Bolo cen.

Latin ogwiro kikopo cak ki kiniga.

gwit

[gwit] n. kmgk: lik. 1) Ot nyodo onyo nyim mon.

2) Yet malik rom ki lyer. gwok, [gwok] n. Lee ma konyo gwoko paco ki konyo lodwar i dwar. Gwok gweyo dok twero kayo gin mo keken ma en dag neno. pol: gwogi.

gwok,

[gwòk] n. Kin ngut dano ki bade, kama gibolo iye pwur kweri nyo ka keto jami atinga. Coo maro tingo ter i wi gwok.

gwok;

[gwok]

n. Gin ma nyutu can nyo can ma pe

gengnge. Giwaco ni ka anyiri, too ki ayom ongolo nyimi ci nongo gwok.

gwok,

[gwok]

tkk. 1)Kwiya timo gin mo.

Laditwa

gwok tic. 2) Gengo ngati timo gin mo. Gwok i wot i dyewor.

158

gwok,

[gwok]

t. Yelle ni gin mo

obed maber ma pe

oballe. Gwok latin maber.

gwok nyo

[gwok

nyo]

im. Lok akalakala nyo lok

lworo pi gin ma gimito timo ne nyo pe. Gwok nyo obibino i cawa mo koni.

gwok-iguda

[gwók-igúda]

n. Two odyer marac ma

onyo kom dano calo gwinyo. Gwok-iguda omako lamera woko. gwokke [gwokke] tik. 1) Weyo gin marac nyo gengo gin mo marac wek pe otimme. Gwokke ki lok ata wek pe inong peko. 2) Bedo ma wang twolo nyo bedo ki tek wang. En ngeyo gwokke ki i can mapol. gwoko [gwòkò] tkk. 1) Paro pi ngati nyo gin mo, miyo dano nyo gin mo bedo maber. 2) Nenoni gin mo marac pe otim ngati nyo weko dano bedo ki kuc. Abili tye ka gwoko gang kwanwa. gwong [gwòn] n. Dwalle pa te leb ma miyo lok tek. Gwong gengo dano lok atir nyo maber. gworo [gwòrò] tkk. 1) Golo ii gin mo/gwaro ii bur malac. Ogworo bwur malac i ngom. 2) Keto cwiny i kom gin mo tutwal. Wek gworo cwinyi pi cam tutwal. gworre [gwòrre] tlk. Bedo malac nyo yabbe malac. Bwur ne dok ogworre tutwal.

159

I-i [1] n. Nukta me abiro me coc i leb Acoli.

[i] kd.me. Lok ma giketo inyim lok ma nyutu ni in aye itimo gin moni. I-bino, i-mito: ibino awene ki gang? I-goya pingo? [i] kd.nge. Lok ma nyutu ni gin moni megi,megwa. Akwanyo bongon-i, cwiny-gi rac kuman pingo? [ib]

n. rom:

yib.

1) Gin

ma

cung

idud

lee. Ib

dyang bor, wino ib rii boco. 2) Laryem lwango pa lee. Ib dyang, ayom, ongera, gunya boco, ento ib dyel, ruda, lajwa,abu ki lacek cego.

ic

[ic] n. Kama cam bedo iye. rom: yic. 2) Kama latin

dongo iye. 3) Kama obo, adunu ki acwiny tye iye. Bedo ki col-ic pe konyi. [idih]

tn. Bino pa gin mo atura ikom dano, tutwale

pa jok ma yengo kom dano. Ajwaki ki lotyet gitiyo ticgi nongo jok o-idu ikomgi. [idò] tm. Tigu. Twoni ki nyogi idu nyo kitigo megi dyangi. rom: itu. [ii] n. rom: yi. 1) Canne idog tic moni labongo kony mo. A-ii/yi ki tic ipoto na kena. 2) Tute me tyeko dog gin ma icako. A-yine ki dek paka atyeko. [iko] tkk. rom: yiko. 1) Kano jami ite ngom ma nongo gikwinyo bur. 2) Kano kom dano ma oto.

iko;

Giyiko lyel ingom. c/: yiko oywelo iburu. [iko] tkk. 1) Yubu gin ma oballe. Maa obedo ka iko jami ma oket iot. 2) Bedo maber. Obedo ikke tere-tere iwi kom.

ka

[il] tn. rom: yil. 1) Gin ma cobo kom calo arem ma

gwinyo kelo, bedo ki ilo. Lum ilo kom dano ka giwoto iye. Pig coga ilo kom dano. 2) Yenyo kolo ki tim dingo. Gin ma yilo komi ni dong icok ka nongo.

ile ille

ilo,

[ilé]

n. nen: yile.

[illè] tik. Aa malo ki ikabedo nyo kabutu. Kong i-ille manok wek akwany bongona. [ilò] tkk. 1) Tingo malo. I-ilo wangi malo ineno ngo? 2)Diro gin mapek. Nera o-ilo wi dero ki 160

layibi. [110] tkk. Bedo ki yil kom. nen: il/yil. rom: yilo. [imo] tkk. 1) Bako jami mapol. O-imo yer wiye lipim. 2) Ceko cam maber ipoto. [imo]

tkk. Nenu ki col wang, nenu kolo, nenu keco.

O-imo wange ikom wone wace. rom: yimo.

ki twon

kiniga ma

pe

[in] kd. An, in, en, wan, gin, pi an. In mono komi

yot? An mono tika aloro dogola? Gin aye gukelo. [inki] n. Gin ma pige, tye ki rangi macol, kwar, apii-apii, kmk, ma gitiyo kwede me coc i karatac. Inki kalama otum woko. lr: . nlk: ink. [ìra] pa.k. Lok ma nyutu ni kitim gin mo pi ngati. Kel pii ira, iri, ire, iwa, iwu, igi, pi an, pi in. [irù] n. nen: itu.

[ít] winyo

n. 1)Gin winyo lok. Ngat ma ite oding pe lok. 2) Pot oboke,

dek, kmk.

It boo

olot

mabeco. cl: it pe kato wic. [it] n. Bur pii ma gikwinyo nyo bur ma pii ma i te ngom mol ki iye. Wan wamato pii it. [ìt]

n. Oton ma tye ki kwir marac. kmgk: kicel

kicel. nen: oton. [íto]

tn. Cito malo. rom: itu.

[ìtù] n. rom: iru. 1) Duny pa mac nyo gin malyet.

Ka mac wang ci itu duny; pii duny. cl: 1 itu/iru pe duny nono labongo mac. 2. itu/iru duny lubu agulu. [ìtu] [itu]

tn. nen: ito. tkk. Bako, coko, rodo jami mapol kacel. Maa

o-itu kwon pong can; wa-itu yen iteng ot. rrk: rodo;. [iyo] ng/lm. Nyutu yomcwiny ki pwoc. Iyo, amito cam. nen: eyo.

161

J-j [ja] n. Nukta me aboro me coc i leb Acoli. j jaba [jaba] n. Gicaa ma gikwoyo i kom cati curuwal nyo pyer bongo. Cati na tye ki jaba adek. rom: jeba.

jabo

[jabo]

tkk. Mado

malyet. Atye jabu [jabu] n. Ribbe inge woko. 2) Gin jaga, [jaga] lm. iwot nyo wot

nyo lwoko

wang

bwur ki pii

ka jabo wang bwur pa latinna. 1) Cilo ma mato opwut aye kwanyo. culu kwor, kwanyo nyo rucu jabu ma kelo mone ma gengo camme. Kit ma jo maboco bolo kwede tyen gi boco tyen. I woto lijaga jaga calo gin

ma otii, komi lit?

jaga: jage

jago

[jaga] n. Jai taa ma mero dok weko dano doko loworo. En kunyoni mato jaga matek. rrk: jai. [jagge] tlk. Wot deyo. En tye ka jage i dyekal mito ngo? [jagò]

n. Lalub kor rwot

i rwom

me loc, en dit

loyo mukungu. Wacito gang pa jago ka winyo lok. pol: jagi.

jai,

[jai]

n. Taa ma mero

dano ma gimato ki latek

opoko ki pii. Pe wumat jai pien balo wang dano. rom: jaga. jai, [jai] lm. Ket pa jami nyo gin mo tung ka weng nyo i yoo mapatpat. Nyim oket lijai. Winyi oket lijai. jako [jakò] tkk. 1)Lwero, tutwale oboke ki cing labongo panga nyo latong. Lotino tye ka jako oboke ki i poto. 2) Lok labongo woro. En maro jako lok ki lodito. jal, [jal] k. Lwongo pa lorem nyo lolwak. Jal atye ka kuri.

jal, jalo

[jal] n. 1) Ngat mo nyo dano mo. Jal mo ma kite pe niangi obino kany lawor. 2) Lwongo ngat mo ma cok kangeti ki yomcwiny. Jal, bin kany kong. [jalò] “kk. 1) Weko nyo dyero jami mo tutwale gin manok ki lawoti. Ojalo cam ki lawote. 2) Ngolo wi cel. Atye ka jalo wi cel pa lapwony.

jalujalu [jà1ù-jàlù]

im. 1) Pe rom. 2) Wi cel ma pe 162

jam

gingolo marom nyo wi lum ma gijwero lociloci. Wi cel obedo jalujalu. (jam) n. 1) Ringo bwop dyang, dyel ki lee mukene. Ringo jam rep. 2) Kama ic ogik iye. Lodito gimaro camo jam.

jam jam

[jam jam] /m. Wot ki dye tyen ma rep ni nyo

tyen maboco. Owoto lijam jam wek pe giwiny kor tyene.

jamajama [jama-jama] lm. Jami nyo gaa marac ci bor. Tyene boco jamajama. jami, [jami] n. 1) Lok ma gitiyo kwede me lok ikom nying. 2) Lok ma gitiyo kwede kaka gin mo. 3) Lok ma itiyo kwede ma pe i mito lwongo nying gin mo. Jami oballe tutwal ki kot. rrk: gaa).

jami,

(jami) n. Cin ic nyo cin dek. Kwac maro camo jami. kmgk: Lok macon. rrk: cin. jamo [jamò] tkk. Moto cing. Lapwony ojamo cingwa ki yom cwiny pi kato peny. lr: . nlk: jambo. jamula

[jamòla]

n. Tic alwak

nyo gin ma

okwako

dano. Wagero gudu jamula. /r: «K». nik: jumla.

jan

(jan) n 1) Guci nyo dano ma pe ginywalo i ot ma

en tye iyeni. 2) Dano ma tye ite loc pa ngati nyo ngat ma kwo ite dic. 3) Dano ma gimako amaka. Latin eni jan ikin lowote. rrk: opii/guci/lamiru. jang (jan) n. Gin ma aa nyo donyo i kom gin madit. Jang kulu donyo i kulu madit. Jang yat aa ki ikom yat madit. janto ([janté6] n. 1)Ot latwoke angwen nyo ot butu madit. 2) Ot murukuba nyo ot pa lodito kama pe gitedo iye. 3) Ot otogo pa awobe. I paco ducu i nongo ot janto tye. (jwan).

jany, [jany] tn. 1) Bedo piny i yo madit. Rwot ojany i wi kom

ker. Ajany gira mot. 2) Yat ma tye ki

jangnge mapol. Yadi mogo jany maber mada.

jany, [jany] tn. Daa i wi dano nyo keco ikom ngat mo ki lok maracu. Pe amaro ngat ma jany i wi dano.

janynye [janynyè] tlk. Cung woko li ju. Yat ojanynye janyo

i wanga yo. ([janyò] “kk. Loto yerwic nyo bedo ki yer wic ma

163

jar

jara

olot. Ojanyo wiye ki laket ma neno lik. [jar] tn. 1) Nen kamaleng nyo tunu ma opong ki cak. Cak ojar. 2) Wang ma opong ki pii. Wange ojar.

[járá]

n. Tuku gagi. Goyo jara mit ento dano

mapol girwenyo iye limgi mada. jarara [jarara] n. Larib bongo ki i pyere nyo kore. Jarara catina ocot woko. lr: . nlk: zararat. jaro

[jàrò]

tkk.

1)Guru

nyo

gurre

kamaleng.

Pig

wange ojaro wange. 2) Kwanyo bongo woko ki i kom nyo lunyo bongo nyo jami mo tek tek/kolo kolo. Wonne ojaro mine i nyim dano. jata

[jata]

n. 1) Daba dwol dyang ma aa ki i rubbe pa

lac ki cet dyang. 2) Lum ki lac dyang nyo ki lalele. 3) Daba ma obedo i dog pwunu dyang ki pwunu lee. Ngwec jata kir mada.

jayo, [jayo]

tkk. 1) Mako

bonyo ki aduku. 2) Ceyo,

kwanyo nyo gamo gin mo lamal. 3) Ngolo manok ki gin mabit.

jayo, [jayo]

tkk. 1) Wot cok ki gin mo. Ojayo ka

ngetwa 2) Gudu dano nyo kwanyo jami pa dano. Jayo dano nyo kwanyo jami pa dano ki tek pe ber.

jeb jec

[jèb] n. nen: jaba. rom: Jab. [jêc] n. 1) Lanek gin ma kelo two. 2) Yat ma gengo lwangi i wang bwur nyo yat ma gengo bwur kwok. Cit i wil jec me akira i ot dyel. /r: . nlk: disinfectant.

jela [jela] n. nen: mabuc. Ir: . nik: jail. jelejele [jele-jele] n. Latwom pii. Mon

ki coo

twomo pii ki jelejele.

jemejeme

[jèmè-jèmè]

/m. Dog bongo ma oyec nyo

lyere. Dog bongo ma oyec bedo jemejeme. jemo [jèmò] tn. 1) Kwero timo gin ma myero gitim nyo weko timo tic. 2) Keco pi gin mo manen rac. 3) Weko

timo tic pi winynye maber ma giyenyo. 4) Mito laro lok nyo mito niang i kom peko. Lotino kwan gujemo cito i ot kwan. jengnge [jenne] tlk. Konynye, cung kacel nyo ribbe i timo gin mo. Ka lamera pe jengnge kweda kono

164

apoto woko.

jengo,

[jéno] tkk. Keto gin mo cung ikom gin mukene. Ajengo lela i kom yat. jengo, [jéno] tkk. Tedo gin mo madit. Ojengo muranga ki nywalber i keno.

jengo;

[jéno] tkk. 1) Keto gin mo me lacamma nyo cibo gin mo me pyem. Ajengo roya madit. 2) Cibo gin mo ka wang gin mo ma itiyo kwede nyo deno den ma gin mo cung kawange. Mine ojengo gomcine pi kongo.

jenyeke

[jenyekè]

lm. Gin ma otwo tutwal. Bongone

otwo lijenyeke.

jenynye [jenynye]

tlk. Robo dano nyo cero lok me

anywar. Ojenynye ki lok kany ni ka ngat matek tye ci obin omak bade. jenyo [jènyò] tkk. 1) Yenyo kolo nyo bedo ki cwiny me gero. Ojenyo bade me lweny. 2) Robo pi lweny nyo nywarojo mukene wek gukeci.

jer

[jèr] tn. 1) Dok cen ki ngec nyo ki lok. Ajer ki ngeya wa i ot. 2) Medde pa bwur nyo bwur ma dag cang. Wang bwurne tye ka jer ajera.

jero, [jèro] in. Cwalo yamo woko i dog ma yamo ne mogo ngwecgi tek. Latin jero gwee.

jero, [jero]

tkk. 1) Cwalo woko bwut ot nyo bedo ki

gwic keno. 2) Diro gin mo cen nyo kobo jami ki i kabedone. Tukeno mogo gijero woko i kom baraja.

jero; [jèro] tkk. 1) Bedo ki cac i kom dano nyo bedo ki wakke. Ojero lapwony i kin dano. 2) Miyo lewic ki dano nyo timo gin ma kelo lewic.

jibijibi

[jibi-jibi]

/m.

1)Bwoyo

nyo

moo

ma

gicelo ki dek ka pud lyet. Moo bedo lijibijibi i wi dek. 2) Bwoyo matino ma pye i wi gin mo nyo ryeny pa gin mo ma tye i wi dek.

jibo,

[jibo]

mm. 1) Bino pa bwoyo i wi pii ma nongo

gikutu ki piny nyo kato pa pii i te ngom woko. Pii ojibo ligunyguny. 2) Mido pa kwok ikom dano. kwok ojibo i ume. rrk: jimo.

jibo, [jibò] “kk. Ngolo wi ature nyo piro wi jami calo cel, bongo, kmk. Ojibo dog bongone odoko marom

165

maber.

jigijigi (jigi-jigi]

/m. Bedo adikadika nyo gin ma

gipito ma kin-gi cokcok/dikidiki. Ka ipito pul jigijigi pe nyak maber.

jigijigirwany .

jiï

[jigi-jigi-rwany]

n.

nen:

atyer-wek-aywee.

[jii] n. Lwongo dano i yo me cac. Winyo lok pa jo/ji mogo dag ita. rrk: dano. rom: joo.

jik,

[jik] lm. Matwal nyo kadi wang acel pe mitte. Pe acito i kulu jik.

jik,

[jik] tm. Cobo dog tic mo. Ojik ki loke ata ma pe otyeko titone. rom: gik.

jimo jimu

jing

[jimo] n. Rwom Atiabar ki Unyama i Patiko. [jimò] tn. Cokke mapol kacel nyo gurre kacel pi laro lok, myel, kmk. Kacokke ojimu matek. Bunga ojimu ki yadi mapol.

[jìn] tn. Doko tek nyo nongo teko inge two. Latwo dong ojing maber dong twero wot kene.

jinga [jina] n. Bwul ker nyo bwul dore. Lomony gidore ki jinga maber mada. /r: . nlk: ngoma. jingo (jino) tkk. Miyo teko ki cuku cwiny. Apwoyo jingo cwinya ki lok mabeco. rrk: pilo 5.

jino

(jino) “kk. 1) Umu, ling i wi lok nyo mungo lok. Jino wi lok wek pe ginge ada/racce. 2) Rucu kor jami pa dano. Ojino wi lim pa lawote. 3) Yat ma gimiyo me kweyo two ento pe cango. Yat ARV gino two jonyo ajina.

jir

[jir] lm. Cwer pa pii nyette ki tek pa gin ma pige ki kama ding. Remo onyette lijir ki i wang ret.

jira

(jira) n. Tarbuc nyo gin wic pa abili macon. Jira kit pa abili maconi dong nok kunyoni. kmgk: lok macon. rrk: gala.

jiro

[jiro]

tn. 1) Cwalo yamo matek ki i um woko.

Ojiro ci dano weng oket ki ngwec. 2) Amu ma giwaco ni kwero lok. 3) Two ma yelo um i kare ma ngati tye ki aburu.

jitjit [jit-jit] jiyo

lm. Nyette pa gin ma obedo pii pii ki

[jiyo] tkk. 1) Kwanyo gin marac woko ki ikom gin

166

moni ki tedone ki pii malyet. Lotino ojiyo gweno ma otoo ki orere. 2) Tedo ki pii. Wajiyo ngor me peke. 3) Celo ka nget gin mo. Ojiyo wi lyel ki okango. jobe

jobi

jobo

[jobe]

n. Lee ma bedo i togo, mine kome obedo

calo kom ruda dok tunge boco ki twonne kome obedo calo kom apoli. Ladwar tye ka yenyo min jobe ma okato tung kany. /r: . nik: njobe. (jobi) n. a)Lee madit ma kato dyang manok, tunge ogulle ma mito rom ki lawala ma nyime opamme. Jobi lee mager mada. b) Oluma jobi en aye twon jobi. c)Okoc jobi aye jobi ma otii. d) Nyako jobi ki wod jobi aye jobi ma pud opwutte apwuta. rom: jubi.

[jòbò] tkk. 1) Kwanyo nyig kal ki ingom. Wajobo kal ki i laro. 2) Kwanyo gin ma gimoyo ni wek otwo. Watye ka jobo moyo wek kot pe opwodi. rrk: jubo.

jogge

[jògge] tik. 1) Medde nyo medo jami ma nok nok ikom ma nok ma dong tye. Cam dong ojogge gunia acel. 2) Cokke kacel pa dano nyo jami. Dano dong ojogge mapol pol.

jogo

[jògò]

“kk. Coko nyo gamo jami ki bot dano

mapol. Watye ka jogo cam ki lotino kic. jogoko [jogoko] lm. Poto pa del ic nyo onynye pa del ic. Iye orung bel lijogoko nen calo kec neko. Jok, [jòk] n. 1) Tipu maloyo ducu, Jok ma malo, Jokkene, Jok lacwec, Jok laket gipiny, Rubanga/Lubanga. Magi aye nying mapol ma gilwongo kwede lacwec. 2) Rubanga/Lubanga pa Acoli. Jok okwero woko.

jok,

[jòk] n. Tipu ma kitgi pat pat. Lotino jogi, jok anyodo, jok olila, jok ngu, jok odude, jok orongo,

jok rubanga, jok ayweya, jok kulu, jok laywa, jok ajula. pol: jogi.

Jok ma

malo

[jòk

ma

malo]

n.

Tangu/kit

gin mo ma Acoli pe ma yelo dano, miyo

niang i ye, tipu cam wa kelo nyo

poko

nyodo.

kor

jami

mabeco.

Jok ma

piny

[jòk

.Konyo ma

piny]

n.

lobeco Kwanyo

miyo kwo,

167

gin lobal dok lomii kin-gi tye lotal,

jami maracu, i lowolu, loyir,

kmk.

Jok oroko

[jòk-oroko]

n. 1) Jok wol. 2) Ocekke ma

r

dongo i dog kulu wang mapol i wi bye, iye twolo pien giwaco ni jok aye oroko. Jok oroko lamat kongo ma pire tek mada.

jol

[301] n. 1) Ngolo wi dano ki woro wa ki yomcwiny

nyo bedo ki dano maber. 2) Miyo welo ki dano ma gubino i gang gibedo ki pwoc. 3) Ye ki dano me donyo gong onyo i ot. Jol obedo maber mada ma waoo ki welo. jolle [jolle] tk. Bedo kamo pi tutunu, gwokke kamo nyo laro kamo ki peko. Lamera ojolle bota. jolo [jolo] tkk. 1)Gamo gin mo nyo ceyo gin mo ma gibolo abola. 2) Camo gin mo me galo wang ojoga. Gitye ka jolo igi ki cam manok. jom [30m] tkk. nen: lwok ;. lr: . nik: jom.

jomjom

[jòm-jòm]

/t Gin ma

wac.

Malakwang

obedo jom. jom

[jòm] n. Joro ma ma pe twero pure iye.

obedo gweng gweng ento pii pe two ki

jongnga

([jònna] n. 1)Loremi kin mon. 2) Lwongo me woro i kin min nyako ki min awobi. Latin pa jongnga layom cwiny.

jongnge [jonne] tlk. Timo tic atata, wot atata, lok atata nyo kwo ma pe niango dano. Ajonge ata ki tic kany. [jono] tkk. 1) Timo gin mo ma pe ber. 2) Tweyo ter nyo gin mo yogoyogo. 3) Lok i yo ma pe niango dano. Wek jongo lok. jony [jèny] tn. Rwenyo pa del kom pi two/kec nyo bedo ki tidi kom pi two/kec. Latin ojony tutwal pi two. Dyang ma ojony ringone pe mit. jongo

jonyo

[jònyò]

tn. 1) Doko tidi pi arem, two pa kom

dano nyo nweng kom, cwiine pa kom nyo bedo pe ki yot kom pi two nyo kec. Jonyo ne dong rac do latina, kong i tem cam tek tek. 2) Olo ma giwinyoi pyer ki cong, tutwale pi cungu pi kare malac.

168

joo,

[366] n. Dano mapol nyo dano ma gin cani. Jo mera gitye ka bino i yo. rrk: dano. joo, [jòò] tn. 1) Doko goro, mengo nyo rwenyo teko. Koma mengnge lijoo. 2) Winyo marac. jor = [jòr] n. Ruk ker nyo deyo ker. Rwot oruku jor me ker. joro, [36x0] n. Nota kulu ma pii it pol iye. Joro pe two

atata. joro, [jòrò] tkk. Cwalo woko nyo coro lac. Wek joro lac kit meno. jot (joti tn. 1) Ol, jony woko nyo doko goro. Wan dong wajot woko ki tic. 2) Bedo cilo, dyakke ki gin mo. Kome ojot woko ki tic. Dog lalur ojot ki remo.

joto

(joto) in. Dyako ki gin mo. Latin ojoto kome ki daba.

joto joto

(joto

joto)

lm. Bedo nyo wot ma kom

dyak, wot i wi kot. Lapwony odyak ma woto lijoto joto.

jotte [jòtte]

dk. Nyobbe ki gin mo. I jotte ki pala

kumeno i aa kwene?

jubbe

[jòbbe]

tk. Poto i pii, kwang nyo bedo ka

kwang.

jubo,

jubo,

([jòbo] tkk. nen: jobo.

[jùbo] tkk. Lutu gin mo i pii, Iwiny i te pii nyo donyo i te pii.

juc

[jèc]

n. Juk ki daa nyo juku ngati katimo gin

marac, gengo ngat mo ki gero. Lapwony obedo ka jucu lotino wek pe gulweny. judu (judu) “kk. Danyo dog nyo jwic ki kiniga nyo kwero lok pa ngati ki cac madit. Onyutu ni ekeco ki judu doge ma neno lik.

jugu jugu

[jùgù

jùgù]

/m Gin ma yom mapek.

Latin odongo mapek lijugu jugu. rom: dugu dugu.

jugujugu [jùgù-jùgù]

im. Nyig yat ma onyak ogure

kacel. Mucungwa onyak lijugujugu.

juk

[juk]

n. Weko timo gin moni nyo gengo dano

lweny daa nyo timo gin ma gimito timo. Latin ma winyo juk ber.

jukke

[jukke]

sik. Wirre ki gin mo. Lotino jukke ki 169

daba calo kul.

juku,

[jukò] tkk. Gengo ngati ka timo gin mo. Wajuku wonne kwe pe winyo lok.

juku, $

[juku]

` juku; jul

tkk. Jobo gin mo me aonya kamo nyo

kwanyo nyig bel ki iwi kidi, weko rego. Ojuku kal pong oderu.

[jùkù] tkk. Wiro ki rangi nyo lobo. Ojuku kome

ki bilo. [jùl] tn. Bedo ki cwercwiny , ki par mapol nyo lwodo lok. I jul kuman ngo marac?

jule tong (jule

tòn] n. Tong ma tye i kin kaba ki

tong matidi, tong ma ladyere nyo tong larwe. Jule tong acel orweny woko.

julle (julle)

#k. Nyayo gin ma mitte nyo gwoko gin

mo ki ryeko. Ojulle ki lim ci oto oweko liyak. julu, [julu] n. Cwercwiny, wang ic, bedo ki nget cwiny, ling ki par madit nyo kumu. Julu ne dong pi mwaka

adi? julu, [julu] m. Cako ngok pa bel, gaya, kabir nyo turu pa yadi i acakki. Kal ki anywagi wa dong ojulu woko. julu; [jùlu] “kk. 1) Gwoko gin matidi wek odok madit 4 odong. 2) Gwoko gin manok wek odok mapol mada nyo nyayo jami. Julu dano nyo lee tek.

julu latin [julu

latin]

n. 1) Latin jok. 2) Yat pa

ajwaka. jum ([jòm] lm. Tuc lawangacel nyo twi pa gin apita lawangacel maber, aa pa gin apita lijuu. Kal otwi lijum. jun [jun] n. Te cwak kama okoro dwon donyo iye, kama ngut, dwon ki cwak ki tung anyim orwatte iye. Jun latin okwot. jung [jòn] tn. Doko cek, ran pa gin apita, jony woko nyo ner pa cam. Kalwa ojung woko pi lyeto.

jungnge

jungo

[junnge]

tik. Cabbe, balo kare nyo timo gin

ma pe konyo. Ojungnge tutwal ci o oo lacen.

[juno] tkk. Bido tol ki pii nyo bido bongo me

alwoka i pii. Ajungo bongona i pii. jungu [junu] tkk. Cabo, pango, nyweno lok nyo loko

170

lok ma pe niango dano. Ngat ma jungu lok pe gene.

jungu apoli

[junu ap6li] n. Bwong apoli, wod apoli

nyo apoli ma pud dongo. Jungu apoli neno mit. junne [jònne] tik. Cito ki ngwec, laro timo gin mo oyot oyot ki mit kom. Lodwar junne i kom lee. juny [juny] tn. Loto yer maboco. Yer wiye ojuny. Nyok dyel ojuny. junya [junya] n. Ladep ma bedo kama cilo, balo tyen dano. Junya onywal i tyena mapol. rom: jwinya.

junynye

[junynye]

tlk. Cokke mapol calo pa odi,

jami, lwangi, kic, kmk ka mo. Lwangi junynye i cam ma wiye twolo. junyo

[janyò]

tkk. Cunyo, rumo ot matidi nyo gedo ot

matidi pi yubu ot madit. Ojunyo latin ot i nget poto.

junyu, [junyu]

n. Kedi laywe ma dongo i wi odur.

Junyu laywe maber mada.

junyu, [jùnyù] n. Ringu ma olil, ringu ngut, akic, em ki bam.

Jur

[jùr] n. 1) Kaka ma tye i Sudan. 2) Wi lobo ducu

ki rok ducu. Wi jur ducu. juro [juro] tkk. 1) Guru nyo coko kacel jami mapol. Juro jami ma pe itiyo kwede konye pe. 2) Bedo lawi dano. Juro wi dano madito tek. 3) Juro lac aye layo lac lacungu. juru [juru] n. Gicaa atero nyo gicaa ma gipiko iye atero. Latet opiko atero pong juru.

jurujuru

[jùrù-jùrù]

lm. Juru lac lacungucungu.

Lamero ojuru lac lijurujuru.

jutte [jutte] tik. Pwodde ki odoo matek. Gu jutte gin ki omine marac mada. [jutu] tkk. Goyo gin mo ki odoo mapek. Ojutu nge lakwor ki lut matek. rrk: jwato. juyo [juyo] tkk. 1) Pwonyo dano wek obed matir nyo

jutu

juko ngat mo katimo gin ma pe myero atima. Lapwony juyo wi lotno ki wer ka kec nekogi. 2) Nyutu yo maber ki dwon matek nyo gengo dano bedo atata. jwako [jwako] tkk. Nyamo i yo marac nyo nyamo cam i yo ma winynye, kwiya nyamu. Jwako cam calo

171

gwok ma nango pii winyo rac. [jwan] n. 1) Otogo pa awobi nyo ot welo pa coo. 2)Ot ma gitado wiye lawi-ngom ka dong gitingo malo. 3) Ot alunga ma wiye ocurre. 4) Ot madit ma pe gitado iye. Ot jwan ber me tedo. jwan, [jwan] n. Gin ma gicomo i wi giwic nyo giwic ma gom dok i tok/ i ic. Jwan raa, amuka, lyec, kmk jwan,

jwan,

tye. [jwan]

n. Nyon/nal/dii lum, kal, kabir, kmk. Jwan

lum ka i ony gwana okwok i wiye. jwango,

[jwano]

tkk. Keto gin mo i kabedo ma pe mitte

iye nyo keto gin mo i kabedo mo pi tutunu. Ojwango jami i dye ot ci ocito woko. jwango, [jwano] tkk. Pango lok, lok atata nyo lok ma niang i tere tek. Jwango lok. jwango; [jwano] tkk. 1) Bayo gin mo labongo teko nyo cwiny me timo gin mo marac. Ojwango tong calo ngat ma bade okwe woko. 2) Tweyo tol ma gonynye oyot.

jwanne [jwanne] tlk. Nywene nyo wot ma kama ngati moni odok iye ngati pe twero ngeyo. jwano

[jwano]

tkk. Nywano,

rucu

kor, dok kama

pe

lubbe nyo wot kany kuca, cito anyim dok angec. jwar

[j war]

tn. Dongo maber nyo bedo mabor. Awobe,

anyira, yat, tyang, kmk jwar maber mada. jwaro [jwaro] tkk. 1)Loto nyo gwoko wek odong maber. Ojwaro yadi mabeco i gangnge. 2) Kiddo yer wek olot mupyelle i wi wadi.

jwat

[jwat]

tm. Nyutu cwercwiny nyo bedo ki keco.

Dano weng tye ka jwat ajwata pi cwercwiny.

jwato

[jwato]

tkk. 1) Goyo latin ki kedi nyo odoo

matidi nyo pwodo lotino/dano ki kedi. Lotino ma pe winyo lok gijwatogi ki odoo. 2) Jwero lum. Jwato lum olo dano mada. rrk: pwodo.

jwatte [jwatte] tik. 1) Pwodde kekken nyo ki ngat mo. Twol jwatte ki ibe. 2) Poto piny, cung alenga nyo dok tung kamo. Jang yat ojwatte tung poto ceng. jwayo,

[jwayo]

tkk. Cido dek ki i atabo ki agulu nyo

nango dek ma odong i atabo nyo agulu. Atye ka

172

jwayo atabo ki kwon. Latin tye ka jwano dek ki i te agulu. [jwayo] tkk. Rudo, lingo agulu, cwero bao nyo jwayo,

lingo gin mo obed maleng. Min latin tye ka jwayo awal kwon.

jwee

[jwéè]

n. 1)Lee mo ma giwaco ni rac mada.

Aromo ki lacoo mo marac calo jwee. 2) Yet marac. Nen jwee ni cito kwene ki tyene ma ogomni? 3) Gemo dano mogo ma gitamo atama ni gitye, gitino

dok cego. 4) Gin marac ma kelo two nyo too ikom dano. jwer [jwer] m. Jony nyo doko tidi. Two jonynyo weko kom dano jwer mada. jwero [jwéro] tkk. 1) Ngunu wi lum nyo cel wek obed marom nyo gwoko lum i dyekal maber. Latic tye ka jwero wi cel. 2) Ywero pii woko ki iot nyo ki ka mo. Wajwero pii lalele ma omol i ot.

jwi

([jwi] lm. Gin madyak ma kati woko mot. Moo tye

ka mol mot lijwi ki i kom dek ma i wi keno.

jwijwi [jwi-jwi]

/m. Nino ducu, kare ki kare, pe kato

nyo pe keng. En bino kany jwijwi.

jwik

[jwik]

tn. Doko nok, two woko, cako cang pa

bwur. Pii ojwik woko ki i wang it.

jwil

[jwil]

n. Ayweri matino, rom nyo kato akuri

lugaluga. [jwinne] tlk. Nyedo wi jwinne ojwinne weko kot pe tobo lum.

jwino

ot. Ot

ma

wiye

[jwino] tkk. Yubu wi ot bedo matidi nyo cwalo

wi ot malo. maber.

Gujwino

wi ot wek

labila ot onen

jwinya [jwinya] n. nen: junya. jwir

[jwir] tn. 1) Doko goro pi two. 2) Ran nyo jung pa gin apita pi lyeto nyo ngico. Kalwa ojwir woko pi lyeto ceng.

jwiro

([jwiro]

tkk. Tyeko, jungo nyo miyo doko cek.

Doo jwiro cam woko ki jwito [jwito] “kk. 1) Coto, Watye ka jwito kal me polle ki kedi matino nyo

i poto. dino kal nyo gaya madyak. kwon. 2) Goyo ki lut matidi, ki lum.

173

jwiyo

[jwiyo] “kk. 1) Nyutu cac madit ikom dano nyo bedo pe ki woro i kom lodito. 2) Jero dano, jwato dog me cac nyo keco ikom ngati.

K -k k

[ká] n. Nukta me abungwen me coc i leb Acoli.

ka,

[ka] ik. 1) Lok ma nyutu ni gin moni otimme. Ka gicula con ci abikeli cente mo. 2) Inge time pa gin moni cut. Ka ao Kampala ci acito bote.

ka,

(ka)

Ik Ci. Kong acito Lira ka dong akubbe

Gulu.

ka; ka,

[ka] t Pi. Ocito ka nino. [ka] Injlm. Nyutu ka bedo moni. Kono dano gucito ka ot pa nera ni ya.

ka; ka;

ka, kaba,

kaba,

[ka] /njim. Cimo ka ka gin moni. Kwiny bur yugi ka kenyo. [ka] lm. Kit ma owaco kwede; kit ma omito; orwatte i wange kikome. Peny man obedo ka cinga adada. [ka] lp.lm. Calo lapeny. Anga mugoyo latin ka?

[kaba] n. Tong madit labak lee, lebe lac,ngute cek. Odwar obako raa ki kaba.

[kaba] n. 1) Bongo ma tolle ngabbe aa ki anyim kato iwi gwok dok angec. En maro ruko bongo kaba. 2) Del pyer long ma ngabbe aa ki i pyer long ma anyim kato iwi gwok mako pyer long ma angec. Long pa ladit weng ruko ki del kaba. /r: . nlk: mkanda.

kaba kaba [kaba-kaba]

lm. 1) Yo me tero dano onyo

lee tektek onyo ki dic. Abili obino kagamo lakwo ki kaba kaba. 2) Cito onyo timo gin mo ki myel kom dok oyot oyot. Wa mako yoo ot yat ki kaba kaba. rrk: pata pata.

kabat

[kabat] n. Canduk lagwok jami calo jami cam, bongo, buk, kmk. Awilo kabat manyen lawor. /r: . nlk: cupboard. 174

kabilo

[kabilò] n. Nyok romo. Ringu kabilo ma lawor ocido cwinya kwicikwici. /r: «Lugb». nlk: kabilo. kabu [kabu] n. Two nyac marac adada, cako ki kwoto wang, kom ka dong onyo kom. Two kabu omako larema.

kabut

kac,

kac,

kac,

[kabut] n. Bongo madit, pek dok kinong, lageng koyo ki kot. Lumony weny gi tye ki kabut madongo. lr: . nlk: kubwa. [kác] n. Kwanyo jami apita calo kabi, bel, gaya, nyim, kmk ki i poto. Kare me kac dong otyeko

romo. [kàc] n. Ka woro ki tyero tyer bot kwaro ma dong gutoo woko. Mony oketo kac pa kwaro-wa woko. [kàc] n. Latin ma gi keto gen i kome me gwoko gang i kit me te kwaro. En aye latin kac ma gigeno i

gang kany. [kaco] tkk. 1)Rumo tung ka weng. Two okaco omara. 2) Peko onyo gin mo marac muromo wi dano kwici kwici. Mony okaco Acoli woko. 3) Gin mo ma mako kom iyo duc. Lok okaco kome ma ka kwoto peke. kacur [kacur] n. Two longo matino ma kwoto nyim coo calo apim. En tye ki longo kacur. kacuru [kacuru] n. Ajonga nyo pot dek ma pe giguru ki odii. Camo kacuru dong oolo kom wa woko. rrk: alot.

kaco

kadenge [kadéne] n. Gin makwo, tidi dok tuk, maro lungo cet dyang keto i bur mugolo. Rac calo kadenge. rrk: kwadenge.

kadi

[kadi] /k. 1) Onongo myero pe otim onyo pe itim kumeno.

Pe igoye kadi okwero cito i gang kwan. 2) Bedo peke ki gin mo onyo ngec mo matidi. 3) Kwero timo gin mo matwal. Pe amine cente kadi matidi mo. kado [kadò] n. Gin ma weko dek bedo mit onyo yubo dek. kado iye pol:kado atona, kado munu, kado anok

dyel, kado ling, kado ceromile, kmk. Kado oremo dek. rom: kedo. kaggo [k4ggo] n. Kedi matek, nwang, dongo mabeco

175

dok tado ot maber adada. Nera mito tado ode ki kaggo.

kagi

[kaégi] n. Laa ma otwo ma pek calo aona mutop, ento pwot. En jwijwi ngulo kagi ne ata kumeno.

kai-ken

[kai-kén]

lm.

mukene."kaikena, kaiken tek.

kajango

[kajango]

Bedo

kaikeni,

ken

labongo

kaiken-gi,

kmk.

dano Bedo

n. Bura onyo puc. Kajango lee

paco mamwol. /r: . nlk: enjangu.

kajet dyang [kajet

dyan]

n. Ka lac pa dyag ma

dyak dok dabadaba. Kajet dyang lemo cwinya.

kak,

[kak] t. Tyer onyo bar pa gin mo calo kor ot, bao, kmk ma pud pe otwo maber. Kenowa okak woko.

kak,

[kak] n. Ogwang anyiri; dit, kome col, maro bedo i coyo, boro onyo ococ. Lotino mapol peya guneno

kaka,

kak. [kaka] kom

n. pol: kakki. 1) Dogola mapol muaa i

kwaro

acel,

lap.

“lakaka-wa,

lakaka-wu,

lakaka-gi kmk. Dako pa omera obedo kaka ma oaa ki tung ku malo me Uganda. 2) Dog ot moni nyo wadi ma gi-aa ki i ot acel. An kaka na palaro agoro.

kaka,

[kaka] n. Kabedo onyo katic pa ngat mo. "kaka an, kakara, kakari, kakare, kmk. I bedo kaka-ra.

kaka;

[kaka] n. Gin ma pe otum maber kit ma mitte.

kaka,

[kaka] lm. Cung pi ngat mo i yub mo. An abino

kaka rwot. kakara, [kakara] lm. Gin ma otwo manyeni otwo ni kakara/kekere.

marac.

Pyen

kakara, [kakara] n. Kom ma giguru ki bao . Pe amaro kom kakara. kaki, [kaki] n. Bongo ma nwang dok tek, gikwoyo me curuwal

ki cati, tutwale

curuwal

kwan

pa lutino.

Curuwal kaki kikwoyo pi awobe me kwan.

kaki, [kaki] n. Langoi madit me ngolo nyonyo. Kong cit i gam kaki ki bot latet.

kakke

[kakke] tik. Poke iye aryo nyo ma kato pa gin mo ka kenne. Dogola coron okakke iye aryo.

kako [kako] tkk. Baro onyo poko ii gin mo. Maa tye ka kako yen itok ot.

176

kal,

[kal] n. Bel nyo gin apita ma nyige tino, kwarkwar, girego me moko kwon. Kwon ringu.

kal,

kal manyen

[kal] n. Gang pa rwot onyo gang tic pa jago. "gang kal" i Acoli giworo dok gigwoko Rwot kweri ocito i gang kal.

kal;

mit ki

maleng adada.

[kèl] # Wot ki i wi gin mo labongo nyono ne. pe inyon kenyo kal ki i wiye.

kalakala

[kala-kala]

lm. Timo gaa ki yot kom nyo

mit kom. Lotinoni gukato i kulu li kalakala.

kalam

[kalam]

n. Gin coc. kalam iye pol: kalam yat,

kalo, vino, kmk. Kilama maro coc ki kalam macol.

Ir: . nlk: qalamu.

kalang,

[kèlan]

n. Gin makwo, col dok kayo dano

malit adada. kalang tye la-iye aryo: kalang matino ki labika ma dok tik. Kalang okayo latin. rrk: kalalang. kalang, [kalan] n. Nota kulu ma ocakke ki i Opidi mol i Agago i koc lakalac. Pii wang kalang leng adada. kalele

kalli

kalo

[kaléle]

n. nen: lalele.

[kalli] n. Gin apita ma dongo macego dok nyak gibito calo pul, ento nyige dongo. Waya ocito ka cato kalli i cuk Gulu. rom: kaliri.

[Kalo] tkk. 1) Kato onyo pye ka wi gin mo me kato loka tung cel. Lapoya okalo wi dek. 2) Weko lok

onyo yub mukene ma tye i yub. Lador lok okalo lok pa won gang.

kamagili

[kama-gili]

n. Tipo

pa jo-pa-lwo

ma

oywek. Odida mito kelo kamagili-gi ne i koma!

kamdela [kamdéla] n. Odok kic ma giyubo makur ki uci i dyere dok gilyelo calo laput. Ci wil kamdela ki moo dek. rom: kandela. /r: «L». nlk: candela.

Kamdini

[kamdini]

n. Kabedo ma tye i yo Kampala

cok ki kulu Tangi ki Toci. Gilwongo ni kamdini pien yam con onongo odini dwong i kulu magi ma gi donyo i nail. Min jok wilo mucugwa ki Kamdini ka cato Gulu.

kamina

[kamina] n. Kin wi paipo muduku ki muganga

( moko muduku ). Lamony tye ka dunyo kamina

177

muduku ne.

kamlara

[kam-lara] n. Yat manyak makwar, kec dok

gicamo ki dek. Kamalara pilipili 5.

kamponi

[kampòni]

mit ki alot boo. rrk:

n. 1) Dano ma lolwak. Lotino ni

dano me kaboni acel. 2) Bulu, awobe ki anyira. Kamponi me lobo Acoli dong mony obalo gi woko. lr: «E». nlk: company. 3) Dul.

kamulere

[kamu-lére]

n. Olwet ma giyubu ki kor

ma iye twolo me akuta. Winyo kuto kamulere mit mada. Kamulere poli Bunyoro. rrk: nyamlere.

kana [kana] n. 1) Lee gang ma konyo dano wot ki tingo ter. Kana oreto lapwony. 2) Lela onyo gari ngwec. En dong nyono kana ne ki tek kom adada. kang,

[kan]

tn. 1) Giko nywal onyo cung woko, tutwale

pa dako ma pwod tidi. Dako pa nera okang ki latin acel keken. 2) Teng pa wi latin matidi ma pe winyo lok kulu. Lotino ma kunyoni gukang ma pe wacce. kang,

[kan]

lm. Gin mumoko matek mada. Tyang ma i

wilo ni tek li-kang. kang; [kan] lm. Gin mo onyo dano mudongo mabor likao. Larema bor ni kang. kanga [kana] n. Keno gwara ma nyak maboco. Neno kanga mita. rrk: keno ker.

kangnge

[kanne]

tik. Bedo dit adada. Tung amuka

okangnge ma onyo koyo i kom. kango [kano] tkk. Gengo onyo tweyo dako mo wek pe onywal.

kanne

[kanne]

tik. 1) Panne wek dano ma pe imito ni

oneni pe oneni. Bulu okanne ki ojog mucuro iter kitana. 2) Rwenyo kom pi kare malac. Larema dok

kanno

kano!

okanne ite nino ni ba. 3) Bedo kama dano pe ngeyo. [kánnó] n. Yat ma dongo mabor dok atir, yat matek mada ento pito ne yot. Nyige gicamo dok giyubu doko kongo. Kanno nyig yat ma mit me acama. lr: SE”.

[kano]

tkk. 1) Keto onyo gwoko gin mo ka ma

dano mapol pe ngeyo. Maa maro kano cente i agulu. 2) Gwoko dano mo ki bot dano ma mito wano

178

ne. Rwot okano latin pi dwer adek ki bot mony.

kano”

[kano]

tkk. Balo dano mo wek pe obed ki gum

me nywal. Lojogi maro kano anyira/awobe.

kanu

[kanu]

n.

Yat

adinga.

Maa

obino

ma

pote

ki

kiyubu

ki

kanu.

kany [kany] /m. Kabedo ka ma lalok tye iye icaa ma en tye ka lok. Kany tye nining? kanyo [kanyo] tkk. Diyo cwiny onyo ciro ki tek cwiny gin mo matek. Min Ajok okanyo two pa wode ba.

kaokao

[kaò-kaò] lm. 1) Roone pa dog malube ki gin

acama calo kamlara, kongo kmk. Kamlara royo dog dano likaokao. 2) Woo pa oboke onyo lum ma gitye ka wot iye. Dyangi owoto i wi lum likaokao. 3) Roone pa kom ma lubbe ki arem. Awinyo koma weng bedo li kaokao.

kapten kara

[kapten] n. nen: apaani. lr: . nlk: captain.

[kara] n. Ur madit mada me nyutu niang matut. Abedo ka tamo ni wode aye oneko mine kara nyare aye dok oneka mine. rrk: kara man.

karakak

[karakak]

n. 1) Ngu dano nyo dano ma

lokke doko ngu. 2) Ngu mubedo calo orudi ma yam giwaco ni rac adada. Latin man rac calo karakak.

karakara

([kara-kara]

lm. Timo gin mo ma cwiny

peke iye onyo rucurucu. Tic pa lanyap weng timo li karakara. karama (karama) n. 1) Nino me nywal pa lalar Yecu. Karama me i mwaka ni pe obedo mit. 2) Yub onyo kwer mo madit me cam, mat ki yomcwing pi gin maber ma ngati otimo. Karama me tyeko kwan pa nyara tye i dwe manyen. lr: . nlk: karamat.

karan

[karán]

n. 1)Dano

ma ticce me keto jami

malubbe ki tic onyo lok pa ladit weng i coc. En karan pa won kom. 2) Ngat mo keken ma keto lok ki i kacokke onyo laro lok mo. Lapwony obedo karan i kacokke me agikini. /r: . karani.

karatac

[karatac]

tye icoc aye nik:

n. Pot buk onyo waraga me coc

onyo madong gicoyo iye woko. Latina kony i pwut pot karatac mo abo ki taa. /r: . nik: karatasi.

179

kare

[kare] n. Cawa, nino, cabit, mwaka me tic/tim. Kare macon onongo mon tweyo ceno i pyer-gi.

karkar

[kar-kar]

lm. Wot ma iywane aywaya. Wot

pa anyunygi likarkar ni gioo kwede kwene. karo [karo] tkk. 1) Kwanyo gin mo ki yat aryo. Pe 3 amito karo mac ki pala onyo malaga. 2) Tingo latin labut nongo tyene acel lyere anyim, acel angec. Anongo karo latin yot loyo byelone. 3) Yabo kin tyen malac. En maro karo tyene tutwal.

karre,

[karre]

tlk. Poke pa i gin mo aryo, adek kmk.

Jang yat ni okarre ma romo adek nyo angwen.

karre,

[karre] t. Bedo iwi kom nongo giyaro kin tyen woko, tutwale pa latin anyaka nyo dako. Bedo karre pe ber pi anyira. katina [katina] n. Nyakabuku, ruk pa mon madito ma bor kato cong, ma cek loyo agiki cong, pol kare gilwongo ni nyakabuku katina. Katina nen calo ruko ne pe mit. kmgk: lok macon. kato [kato] tkk. 1) Cito ka mo. Amony okato i kulu. 2) Ngole angola ka mo. Aneno daktar okato kany. 3) Aa pa gin mo ki ka ma omoko iye tutwale ki kama ding. Nyig pul okato ki ium latin. katoo [kato] n. Lapim kongo arege (cupa coda). Ladit dong mer ki katoo keken.

kaya

[kaya] l Tic ma oran nyo ogik ki i yoo.

kaya?

[kaya] ft. 1) Gin ma miya arem, wana. 2) Kac ki lak. Alworo oton pien kaya. kayo, [kayo] n. Latin me acel ma ngat moni onywalo. An latin kayo pa lonyodona.

kayo,

kec,

[kayo] “kk. 1) Nyaro cam calo bel, kabir, nyim, kmk ki i poto ki pala. Dong wacako kayo nyim-wa woko. 2) Miyo awano i kom dano ki lak. En okayo it lawote marac adada. 3) Myel pa kom ki kiniga. Lok man kayo koma calo anek dano. 4) Yilo pa kom. Yat kulorokwin kayo koma. 5) Arem ic ma lubbe ki two onyo kec. Awinyo gin moni kayo iya li twil twil. [kéc] n. l) Bedo pe pa cam nyo can cam. Kec opoto Palaro madit. 2) Arem ic ma lubbe ki bedo

180

kec,

labongo cam. Kec tye ka neka. [kéc] / 1)Remo onyo kayo dog, tutwale acama. Gwanawa i mwaka ni kec. 2) Gin ma adada, tutwale ryeny pa ceny onyo lok mo. Daa joni tin obedo kec ba. Ceng tin oryeny ma mada.

kec cwiny

[kéc

cwiny]

n. Cwiny

marac.

gin lyet pa kec

(lakec

cwiny ngat ma cwinye rac). Kec cwinyi ni dong me jok. rrk: kec ic. kecic [kéc ic] n. nen: kec ewiny. kec kom [kéc kòm] n. Bedo ki gum marac. Kec kom pa latin man dong pe wace. kece [kéce] /k. Poko kin jami aryo ma nongo i kwanyo acel ki i kinne. Amini bongo eni kece macani?

keco

[kècò] tn. Bedo ki kiniga onyo cwer cwiny pi tim

onyo lok mo. Lok keda, [keda] n. 1) acwiny ci kec. Ka acwiny. 2) Pii ma cin ic.

keda,

pa maa ni oromo keco ki abaa. Dul kom mulunge matidi ikom itedo gweno, pe iwek keda olo i miyo cam ngide i cin ic nyo loo i

[kéda] n. Two ma loko wang dano doko calo te opok dok kelo ngok makec. En tye ka twoyo two keda.

kedi

kedo, kedo, kedo, kedo,

kee,

[kedi] n. Yadi madongo matino, mabor dok pwodo, pole gimaro tado ki ot. Amito kedi mo me tado ki ot gweno. [kèdò] n. nen: kado. [kéd6] n.Goro del kom calo ic, wang, kmk pi deyo. Neno kedo ma iii maa ni mita. [kèdò] tkk. Goro del kom, kor, bad, tur wang ki pyer me deyo. Maa tye ka kedo kom anyira ne. [kèdò] tkk. Cweyo wic me deyo ki yer, uci nyo nono. Yam can mon keken aye kedo wi-gi, ento ikare ni wa coo bee dong kedo wi-gi. Aloyo tye ka kedo wi Adong. [kèè] n. 1) Miti nyo wany gaa. Kee cak lukulu neka. 2) Miti tutwal ikom ringo. Kee pa latin man miyo dano lewic. 3) Miti me neno ngati mo pien irii kare malac labongo nene. Kee neno mama neka.

181

rrk: cong/wany. [kee] tn. 1) Cang/gik pa two. Anyo pa omera dong okee woko. 2) Cok onyo rweny pa kot. Kot ne dong tin pe kee do. 3) Aa pa dano ki kacokke onyo ka mo. Dano dong okee woko ki i bar pece. 4) Nyaa pa gin mo i kin piny. Two cado okee i kem ma neno dano r lit. 5) Keto jami ata i ot onyo i kin piny ma pe gi pango. Cwan okee i ot cam ma pe inongo ka rwako tyeni. 6) Ket pa lorem onyo keny pa dano. Kin Ogwang gin ki Adong okee tin. rrk: ket. kego [kégo] n. Kedi ma lak alaka, tole nwang gikwoyo ki awal. Magi kego pa min Banya. kegu [kègu] n. Bur ma orokke i kom yat (rom ki ogoo). Kic kegu pe mit.

kee,

kei kek

keka

[kei] n. Ature ma dongo i pii ma pe tut, pote lac calo obwol, nyige tino calo nyig kal. Kei mo olot mabeco i dog kulu. [kèk] n. Aduku lamak rec ma doge ki okutu dok ding. Maa cweyo kek mabeco.

[kèka] n. rrk: atigo. nen: kika.

keken

[kékén] /m. Labongo lamed mo nyo ma pe kato man. Atye ki ciling alip acel keken.

kekere, [kékére] kom kekere.

kekere,

[kekere]

n. Kom bao ma iye dolle. Abedo iwi

lm. Kit cungu pa dano mujony.

Latwo ojony ma ocung li kekere.

keko,

[kèkò]

tkk. Woo nyo dangnge ma dag it dano.

Lotino kany maro keko it dano ki woo.

keko,

[kekò] tn. Tyer pa pamba ki i poto. Pamba pa maa dong ocako keko woko.

kele

[kéle]

n. Two ma lot i wang dok ma loko nyig

wang macol doko matar. Kele pa okeya mito alira. rrk: koko,.

kele-kele

[kele-kele]

/m. Gin ma pe otwene nyo

ocung matek. Tol war pa latin otwene kele-kele. rom: kolo kolo.

kelle,

[kelle]

tk. Bino nyo oo pa dano nyo gin mo

ikabedo ma mitte. En aye otinge okelle kany. kelle, [kelle] tlk. Gin mo ma bino ki miti matek i

182

cwiny bulu onyo kit yo me timo gin mo ma pud obino abina. Ruku long dok okelle bot mon ma konye pe.

4

Okelo, [kèlò] “kk. 1)Omo ki miyo gin mo ka mo. Latedo :

tye ka kelo dek. Oro dano ni okel gin mo boti.

Okelo, [kélò] tkk. Weko kin jami bedo acel acel ma nongo 3 ` kem

pe opikke. Lapwony o-kelo kin lotino i ot peny. [kem] /. 1) Kec onyo rac pa ngwec gin mo. Ngwec cet opego kem tutwal. 2) Gin mo marac tutwale gin acama. Akeyo ne kem ma pe camme. ` kema ([kéma] n. Gin ma gitero me gengo ceng ki kot, : dano bedo iye. Lotino awobe tye ka guru kema me lega lyel. rrk: bolo. Ir: . nlk: khaima.

kemo

[kemo]

tkk. Cikke atir ki dano, tic mo, lok onyo

peko mo. Lawil okemo yo kulu ni tap tap. ken [ken] pa.ye. Cungu labongo jenge ikom ngat mo. loc-ken, an ken-a, in ken-i, wan ken-wa, gin ken-gi, kmk. Bedo ken tek. keng, [ken] tn. 1) Bedo pe ka ma myero ngat mo obed iye. Lawor akeng tic. 2) Pe nongo gin ma myero ngati onong. Akeng dek kun an aye atedo. keng, [ken] /m. Cung lamal onyo terre maber. Dero pa kwara ocung li keng ma neno munya.

keng keng

[ken

ken] l 1) Pe ongidde nyo tye ki bere.

Gwana otyer likwakkwak ento layata otyer keng keng. 2) Bedo ki olo ma kero me timo gin mo dong pe. Adaa owoto olo keng keng. kengnge (kenge) tk 1) Kanne ka neno gin ma ngati

bino katimo. Wakengnge ki lakwo kwee. 2) Libo gin mo. Okengnge ki jubi ci oneko acel.

kengo

keni

[keno]

tkk. 1) Libbo nyo kiyo dano wek imak

idog bal mo. Atye ka kengo lakwo. 2) Kiyo lamone, oyo, lee me amaka onyo aneka. En ticce me kengo omine. 3) Kanne ka kiyo ki neno gin ma ngati obibino ka timo. Joni gukengo lajok kwe ci guweko mot. rrk: kiino/kiyo. [keni] n. Anyai nyo cam ma cilo, lee ma cilo. Tye lee mapol i kaka Acoli ma pe gicamo ni pien gicilo. Acoli mogo pe gicamo apoli, ruda, opego, lyec, kmk ni gi-keni.

183

keni keni (keni

keni]

/ Ma pat pat. Lotino guoo

keni keni. kenne [kènne] tk. 1) Ribbe kacel i tic. Wakenne ka pur. 2) Ribbe me konyo logoro (konge). Wakenne wacoko ciling ki logoro.

keno, ;

keno,

[kéno] n. Ka tedo nyo ka ma giketo iye gin ateda cek. Dek tye iwi keno.

[kéno]

n. Agaba ma lak boco nyige madongo

gikako doko awal. Keno olak ite ot pa maa. kenno [kénno] tkk. Konyo lagoro. Wakeno maa wa iot yat madit.

keny [keny]

n. 1) Miti i kin lacoo ki dako. Keny pa

Piloya gin ki Otim lyet ma pe wacce. 2) Nyom onyo moko lok pa lacoo ki dako me bedo kacel pi labednaka. Keny pa Acan gin ki Okello tye i ceng abicel. 3) Moko lok pa jo aryo me bedo min ot ki won ot. Keny pa lamera dong odonyo.

keny jonga

[keny

jona] n. keny ma ocung tutwale i

kom mer ki larem pa lonyodo pa awobi ki nyako.

keny keny

[kèny

kèny]

lm. Keto, balo onyo tic ki

jami i yo marac. Wubedo ki nyim li keny keny wun aye wuwilo? kenyo [kenyo] lnjlm. Kabedo moni kikome nyo cok ki kabedo moni eno ni. Lapwony bedo kenyo. keo [kéo] lm. Gin ma winye manok nok pe longo. Oyo okato ni keo i kin buk kenyo.

ker

[kér]

n. 1) Twero me gwokko ki teko wi Iwak

(loc). Watye i ker pa abiro. 2) Kuc pi mar ki gwok maber. Dakone ocamo ker ma konye pe.

kere

[kere]

n. Twolo pa kin lak ma i dyere ki malo.

Larema tye ki kere.

kere kere,

[kéré

kéré] |. 1) Gin ma iye nen maleng

adada. Bongo ni ne kere kere tutwal. 2) Pe oyubbe maber. Kolo ne kine kere kere tutwal.

kere kere,

[kére

kére]

n. Nyonyo nyo gin mo me

doo. Atye ka yenyo kere kere wek ado ki poto na.

kero,

[kéro] m. Koko pa min gweno ma yenyo ka bolo tonge. Winyo mogo calo aweno, ayweri, kmk bene gikero. Bwong gweno na dong ocako kero.

184

kero,

(kero)

n. 1) Teko. Adaa otii ma kero otum ki

ikome. 2) Yo me timo gin mo ma konyo kwo. Pe atye ki kero mo me wilo cam.

kero,

[kero] tn. Kor wic ma bedo bur bur. Wi nyako ni okero ma neno ne rac.

(kero) lm. 1) Kato tung cel. Muduku ocelo Ojok

kero,

okato kero. 2) Lok iyo ma winyone pe mit nyo ma winyone kato it dano. Daa pa mego dong okato kero. (kero) tkk. 1) Lok ma nongo cwiny peke iye. kero; 2) Lok ki Iworo nyo Iworo lok atir pi tyen lok mo calo lworo me cwero cwiny dano mukene. En maro | kero lok weko dano pe niang.

tik. 1) Diine onyo ridde i kom dano.

(kerre)

_kerre

Lacan maro kerre ikom dano. 2) Lubo miti pa dano mo pi Iworo balo kabedo ni. Bedo i cing dano mito i

kerre.

- ket

[ket] tn. nen: kee >.

ket ket

[két

ket] lm. 1) Balo gin mo ki keto ne. En

bedo ki bel ni ket ket calo puru. 2) Olo adada. Aol ket ket ma amito to.

keto, [ketò]

tkk. 1)Cibo gin mo ka mo calo piny iwi

meca kmk. Otim oketo buk i wi meca. 2) Kano gin

mo. Maa oketo otwo i agulu. 3) Bedo ki kolo onyo cwiny marac ikom ngat mo. Pingo i maro keto nyeko ikom jami pa dano. 4) Mako tic onyo gin mo ki cwiny weng. Okeca oketo kome ka goyo matafali ma pe bwolle. 5) Miyo ker ki ngat mo. Rwot oketo dako ne ma tidi i rom ma lamal. 6) Maro timo gin mo tutwal. En ka oketo kome i mato kongo pe jukke. 7) Weko alama onyo awano mo ikom dano. Lokwo oketo lero i tok abili ki kweri. 8) Diyo cing me nyutu ni iyee nyo i timo gin mo. Lapwony oketo cinge piny ni ebi culo obal kwan pa dakone.

q keto,

[kéto]

tkk. 1) Balo gaa nyo kin dano. Mero oketo

kenygi woko. 2) Balo gin mo wek giyub odoco. En tye ka keto cagati macon ni. 3) Tany nyo nyayo two ikin piny. Mony oketo two ebola i Gulu.

keto bat

[keto

bat]

n. Tic i dini pa Purutanti ma

185

Bicop keto kwede cinge i wi lotino. Tin wacito ka nongo bat. rrk: komfrimasio i dini katoli.

kette [kètte]

tik. 1) Jingo kum

pi gin mo.

Daktar

okette i lokke calo ngeyo. 2) Maro timo gin mo marac. En okette ka kwo nino mo too i doge. 3) Wakke. Wek kette calo ilayo moo tara. “keya [keya] n. 1) Mony onyo lomony. Keya oa ki leb munu ni "King Africa Riffle" (KAR). Pol awobe eguni weng gubedo keya. 2) Tic mony onyo gwokko lobo. Okeya tiyo tic keya. rom: kea. Ir: . nlk: KAR. keyo,

[kèyò]

ta. 1) Kuru gin mo. Dano o-keyo ka kuru

cam. Ngwen o-keyo mada. 2) Mito timo gin mo. Lomony o-keyo ka kuro cako lweny. Keyo, [kayo] n. rom: keyi. 1) Latin got mo ma tye i Lamogi. 2) Kama kulu Ayugi, Apotokito, Awer, ki jang Oitino ocakke ki iye. Mony tye ite got keyo. keyo” [kéyo] n. Lak kweri onyo tic me nino acel. Wapuru ma kato keyo acel.

ki

[ki]

/t Kacel. Myero igwokkke ki lomoneni.

Akello gubino gin ki Adong. rrk: gi.

kibaka

(kibaka)

n. Opego nyo lee ma kome pwot

maro nyubbe ki daba dok cal ki kul. mucumo kibaka maber mada.

kibego,

[kibego]

n. Lamak

nyo

En cato

laket jami. Kela

kibegona tye i ot butu. rrk: kicaa.

kibego,

[kibego]

n. Akuri madongo rom ki luga dok

gibedo alwak, akuri olobo.

kibegu

[kibégù] n. Cam ma odong ma gitero ki dano

mudong paco. Wabedo ka camo kibegu pa lotino kwan.

kibeng [kiben] n. tim onyo lok ma latino bwolo ki wang dano ento kun mitine tye pi lok mukene. Ocan obedo ka wot kany kibeng kibeng calo layeny kongo kun onongo mito kwalo cawa.

kibira [kibíra]

n. Yat ma dongo lur, pote tino cal ki

lira ber me

gedo. Gitye ka cato bao kibira. /r:

kibiri

. nlk: kibira. [kibiri] / Gin mo nyo dano ma kome dit ento

186

cek. Won kom obedo ni kibiri calo ngat ma two. kibo

[kibo]

/. Gin mo keken ma kome tar calo gweno,

dyang, kmk. Acoli gimaro miyo kibo me kwayo gum. Gweno kibo leng matek.

a

Kiboga

[kiboga]

n. Boma pa jo Bunyoro. Diki acito

Kiboga.

kibogo

[kibogo]

n. Odoo anino onyo del lajwat dud

dano. Gijwato twon coo ki kibogo. lr: . nlk: kiboko.

kibora

[kibora]

n. Winyo ma tidi, tar, doge bor.

Akuri leng loyo kibora. rrk: okok. ` kibworo [kibworo] |. Dyel ma kome kwar kwar onyo onina. Nera tye ka cato dyang ma kibworo. Acoli lamo abila ki kibworo. kic,

`

[kic]

n. 1) Gin makwo, kayo dano, ginongo i bong,

ngom, ogoo ki i got dok yubu peda ki moo ma lim, ginango. Kic okaya tin. 2) Moo ma lim ma nyig kic yubo ma dano toto me ananga. Nango kic mit. kic, (kic) n. Bedo labongo lanyodo pien gutyeko to. Bedo latin kic lit twere ku. kic kic (kic kic) im. Bedo ki lworo dok woro madit calo dano ma lonyodo ne guto woko. Latin ni bedo kic kic tutwal. kica [kica] n. Cwiny me paro pi dano, miyo, konyo, nyutu mar ki cayo lok maraco. Kica kong obed i cwinyi do larema. kicaa [kicaa] n. Kibego, abucek, lapik jami, gunia, opiru. Kicaa buka oyec woko dong. rrk: kibego. rom: gicaa. Ir: . nlk: sack. kicce [kicce] t. Bedo kerre ki lworo onyo mwollo i nyim ladit pi lworo pwod, daa, kmk. Pingo i kicce akica ka welo tye?

kicere,

[kicére] n. Opoko matidi laket moo, giyubu ki

ikom keno matino. Waya tye ki kicere. rom: adomo. kicere, [kicére] n. Kono gweno ma giketo i te loyoro atero. Kicere te atero pa kilama okette maber mada.

kicika [kicika]

n. Gin ma gicweyo me pokko kin ot

bedo ki tyelo, kmk. Kicika otta opoto woko. rom:

187

gicika.

kicikici,

[kici-kici] /m. Weng labongo weko gin mo.

Latin otyeko cak kici kici.

kicikici, [kici-kici] lm. Ngido pa kot naka naka. Kot ne tin bedo likicikici.

kicwaa Nag

[kicwaa]

n. Kwidi ic matino (kwidi cwaa).

Kwidi cwaa tye ka yelo latina. rrk: olwinyo.

kidep [kidep] n. nen: ladep. kidi, [kidi] n. 1) Got madit matek me rego. Kidi odii tye gang pa acaa-gi. 2) Got ma yom ma kwar kwar. Puru ka ma obedo kidi kidi tek. 3) Got matek lajwar tyen. Kidi lajwar tyena tye kwene?

kidi,

[kidi] /. Udu makwar onyo kono ne. Wawilo udu kidi.

kidi, [kidi] n. Bol tong pobo ma gitongo ki ikom got. Amito yubo tong kidi.

kiding kiding [kidin-kidin]

kido

kiduu

n. Winyo matidi kome

ryeny doge ki ibe kwar. Waneno winyo kiding kiding ki ka dwar. (kido) “kk. Liro iye wek obed matino tutwale jami calo tol bongo, karatac kmk. Amito kido pyer bongo na ni me dunyo ot.

[kidud] n. Kodi ma gipito ci oran. Kiduu pwula ni neno cwero cwinya.

kigol [kigol]

n. Aduku madit ma giyubo ki kedi me

gwoko gweni kacel i ot idyer wor. Ngat mo okela kigol wek aum ki gweno. rrk: garagara.

kigong yen

[kigon

yen] n. Gin keto yen ma giyubo i

ot onyo woko. Ayubo kigong madit adada i tok ot.

kiine [kiine] t. Yenyo yo onyo libbe i gin mo wek pe i keng tutwale gin acama onyo amata. Lawanya maro kiine inget dano dok pe mito gin mo okat doge.

kiino [kiino] #. nen: kengo. rom: kiyo. kijanga [kijana] n. Aduku malac labid ki lalwok tobi. Kijanga na tye gang pa waya.

kijeng [kijen]

/ Dano onyo lee matidi ento oteggi.

Dano kijeng gin loyela.

kijere

[kijèrè]

n. 1)Ka tyer pa Rubanga/Lubanga,

altari. Watero mic iwi kijere. 2) Ot abila onyo ot

188

kijina

jok. Kijere pe ka tuku. [kijina] n. Two dwon ma rac ma cango ne tek dok neko dano oyot. Two kijina omako nera. rrk: lajino. rom: kijino.

kijing, [kijin]

n. Yat madit tek dok nwang, poke yat

bur mac. Pot kijing cango bur oyot.

kijing, [kijin] n. Pot owo ma gicweyo me keto deyo i kor agulu. Deyo kijing ma i kor agulu ni nen leng.

kijira

[kijira] n. Dange pa mon me nyutu yom cwiny. Lamera ngeyo goyo kijira ma pe wace. rom: ojili.

Kiju

[kiju] n. Got ma nonge itung kumalo me Gulu cok ki got Ajulu i Patiko. Wacito ka namo iwi got kiju. kijumi ([kijumi] n. Kot ma cwe pe cok pi cawa malac nyo kot ma cwe pe madwong ento pi kare malac. Kot ma tin odoko kijumi woko do. rrk: abwu >.

kijut [kijòt] n. Latutube, tutwale nonge idog kulu. En ka mito kijut ociti dog kulu olayo i long.

kika

[kika]

n. a) Dogola. twol oaa ki i dog kika.

b) Lalor dogola. Kika orido cinga malit. rrk: atigo. rom: keka.

kikaci [kikaci]

n. Tyang gaya malim ma ginyamo,

cukari aa ki iye. En lapwur tyang kikaci ma ngene.

kikikiki,

[kiki-kiki]

lm. Gin mapek onyo marac

adada. Lweny bedo likikikiki ite got Atoo.

kikikiki, kikoba

[kiki-kiki]

lm. Bedo jutte jutte. Anga ma

[kikòba] n. Bongo ma gikwoyo i wang bongo

muyec. Pe amito bongo ma gikwoyo iye kikoba. rrk: kiraka/gikoba.

kikobo

([kikobò]

n. Lamat jami ma pige calo pii,

kongo, cak, kmk. Ngat mo kong okela pii pong kikobo. rom: kikombe/kikopo. lr: . nlk: kikombe. kikung ([kikòn] n. Winyo madit calo arum, doge bor dok kodi ne nok. kikuny

[kikuny]

n. Ladep ma tino yelo gweno ki dano,

donyo i it ki te wic. Kikuny dwong i ot jokon. Rom: lakuny.

kikwaci [ki-kwaci]

n. Lagol bongo, tutwale bongo 189

labor dud lotino, gitiyo kwede bene me kolo gaa calo okutu, junya kmk. Amito kikwaci wek agol ki pyer bongona.

kilajok

[kilajòk]

n. Kedi ma jange pol ka gitongo

cwe cak cak dok neko wang odonyo i wanga.

Kilak

dano.

Pig kilajok

[kilak] n. Got ma tye ikin Pabo ki Lamogi itung kupiny me Nimule. Kilak.

Gineko

olum

mapol

ite got

kilakok [kila-kok] n. Winyo ma kok calo nyinge, kwo alwak dok golo ode i kom yat mutiro calo otetel. Kilakok kok ma mwonya mada.

kilang [kilan]

n. Kit ngor ma nyako nyige matino

obedo alum alum. Dek angaka. rrk: coroko.

kilang

mit ka gingako

kilau [kilau] /. Dano ma ming dok peke ki woro tutwale mon ki anyira. Dako pa omera obedo kilau mo ma konye pe.

kili,

[kili]

t. Gin ma peke ki bol onyo lamakke. Pala

ma makili tic kwede tek.

kili,

[kili]

n. Kolo ki mone ikom dano. Kwo kili pe

ber.

kili,

[kili]

lm. Cobo onyo kayo kom. Yat ne kayo

kome li kili. kiliko [kiliko] n. Wen keno ma gikuto ki wer. Kutu kiliko tyeko yamo ii dano. rrk: kilu.

kiling

[kilin]

/ Gin ma tidi nyo nok. Odii odong

kiling mo.

kiliti [kiliti]

n. Winyo ma kome tidi wiye ajulu ibe

bor. Onywalo latin matidi calo kiliti.

kille, [kille] t. Wanynye nyo dangnge pa gin mo calo te lwet, del kum, kmk. Lweta maro kille.

kille, [kille] t Coyo pa jami calo pii, remo, kongo, kmk ikom. Remo okille i tyen keya ma neno lit.

kilo, kilo,

[kilò] tkk. Wanyo onyo poko kom, pok gaa calo tol, tyang ,kmk. Maa tye ka kilo tyang ki pala. [kilò] n. Lapim jami calo ringo, kado, cukari, kmk me acata. Awilo kilo ringu manyen lawor. /r: . nlk: Kilogram.

190

kilo;

[kilo] / Gin mo ma tye ka lyere ma neno rac. Pyer bongo pa Akello ne obedo li kilo kumeno. kilong [kilòn] /t/lm. Timo jami olung tuke nyo loko lok iyo ma pe rwatte. Latin oruku war ne kilong.

kilu

[kilu] n. nen: kiliko.

kiluka,

[kilòka] n. Keno ma bolo kome giyubo opoko

ma ngute onidde.

kiluka,

[kiluka] n. Ngat ma lapene ki nyako ma cake

onidde. Nyeri pene kiluka.

kilung kilung [kilòn-kilòn]

n. Winyo ma col rom

ki acebe. Okwik col loyo kilung kilung woko. rom:

kiluk kiluk. [kima] n. Ot bung ma giyubo i poto me konyo kuro poto ki anyai poto, winyo, oyo, kmk. Mito kong ayub kima i poto nyim madit ni. kimera [kimera] n. Wang mwot akic ki bam ki akic kikome bene. Ringo kimera mit mada. kima

kimeru

[kimèru]

n. Nget cin ic, cinu lum ka ma awuka

bedo iye. Pe amito camo gimwodo kimeru ma numu.

kimiira

[kimiira]

kimiira ni kiniga/kolo.

kin

ne

kimeru.

Jo mukene

n. Kiniga, kec cwiny, kolo. Ter ka

mukene

pe

ikoma.

rrk:

[kin] kk 1) Kabedo ma tye i dye jami aryo. War tye i kin dogola ki kabat. 2) Wat onyo lorem pa dano. Kin joni oket woko. 3) Ngat mo, gin acel nyo mukene. kwany i kin war ki bongo. 4) Bor pa gin mo ki lawote. Kin Gulu ki Kitgum bor.

` kin cek [kin cek] n. Kin em onyo kin tyen aryo. - kin gang [kin gan] n. Kama lotedero kwo Ji

- kinpiny

[kin piny] n. Wot atata ma dano pe ngeyo

i matir. Tic pa abelu en aye lak i kin piny. _ kinyo [kin yò] n. I yo ataa ma pe ngene | Anongo latin matidi ikin yo kene.

kinaga |

` king

iye.

Lomero maro lak i kin gang tutwal.

maber.

[kinaga] n. Lee madit dye ngeye okwot, kwo i

aroo dok konyo dano wot ki tingo ter. Arabo maro tic ki kinaga me wot.

[kin] im. 1) Moko pa gin mo matek adada. Odok

191

omoko liking ite cuburia. Wukela tol matek li king.

king king

[kin

2) Gin ma tek adada.

kin] /m. Kit myel kom ma lubbe ki

nyero nyo koyo ma neko ngati mukato kare. In mere kede lok ma konye pe nongo ibedo liking king ki

nyero. [kina] /. Twok gin mo mabit. Gwokke ki kinga cel pe ocobi. rom: ginga.

Kinga

kinga kinga [kina

kina] / Gin ma tye ki twoke ma

pol dok bit. Aduku pa culina ne bedo kinga kinga. kini kini (kini kini] lm. rom: kino kino. 1) Yenge pa gin mo ma pe ocung matek nyo gin ma ocung lege lege. Nywal ber ne bedo ni kini kini iwi kumeno. 2) Yenge pa dano ma jok oyido i kome. Jok lyel

kiniga [kiniga] n. nen: kimiira. kining [kinin] /. Gin mapek adada. Gin um pa ladit kining kuman. rom: kinong.

kino dyang

[kino

dyan] n. Ka ma giyubo giriko ma

ding lanyet dyang ma ger. Latin odonyo wa i kino dyang.

kinu

[kinu]

n. Yen mapek lacik lee ma ger. Kinu pa

baba tye i ot. kinyo,

[kinyo]

t. 1) Pyelo yer wic maber. Rwot okinyo

wiye maber mada. 2) Poko gaa marac ki ikin maber calo kweyo ki kal, nyim, kmk. Kinyo gaa tero kare

na.

kinyo, [kinyo] kio

n. Libira lakwo bongo ki latuc dano.

Kinyo lawor otuco cinga. [kid] n. 1) Maraya me ngiyo wang onyo ruk ka tye maber. Awili tye ka ngiine ki kio. 2) Maraya wang me neno piny onyo gengo ceng, apwuwa, kmk. Lapwony maro ruko kio i wange. rrk: madara.

kipwola [kipwola]

n. rom: gipwola. 1) Kec kom nyo

can me pwod. Man kit kipwola ngo do lotua! 2) Tim ma lik onyo kiciran. Ter tic kipwolani ne

cen.

kipwunga

[kipwòna] n. Layab kopwulu ma gipwungu

ki dogola, canduk, kabat, kmk. Kipwunga dog coron

192

kir,

kir, kir,

orweny woko. lr: . nlk: kifunguo. [kir] n. Tim marac onyo tim cilo onyo caro ma kelo awano i kom dano, i Acoli gikwanyo ki tum. Kir oneko latin pa lajok. kmgk: rac. [kir] / Gin ma ngwece rac kayo um dano calo lac. Ngwec ngo ma kir ku man ni? [kir] t Ngwire pa gaa ki ka mo calo dek ngor, nyuka, kmk ma gitye ka guro ne. Nyuka ne tin kir marac ba.

kiri kiri, [kìrì-kìrì] n. Miti madit me tic. Kiri kiri neki nono. En twon lakiri kiri mo ma pe wacce. rom: kiti kiti. kirikiri, [kiri-kiri] n. Kwac ma kome okwara. Kirikiri pe lee maleng. rrk: nwai. rom: kitikiti.

kirikor

[kirikor] n. nen: otir.

[kiro] t. Weko pii, daba, kmk ton nyo kee i kom dano onyo gin mo. Motoka okiro daba i bongo na. n. Winyo ma kome 'kirok kirok [kirok-kirok] omuya omuya, ngeye alum alum, doge ocwak ocwak bino i oro. [kit] n. 1) Ber onyo rac pa dano tutwale cwiny. kit, Wora kite ber mada. 2) Cal onyo bedo ma opore ki ngat mo onyo gin mo. En tye ki kit bongo na ni. [kit] n. Bedo calo nyo lubu lanyut pa ngat mo. kit, Latin man okwanyo kit minne litap. kiro

kitabu

(kitabu)

n. Buk coc onyo buk akwana.

Man

kitabu pa anga? /r: . nlk: kitabu.

kitambara

[kitam-bara]

n.

1)Latam

nyo bongo

matidi laduny kwok, cing nyo um. Nyara kong i Iwoka kitabara cinga eno. 2) Bongo labor nyo laum wic. Kitambara labor wic pa maa tye i canduka. 3) Bongo lader ot, lader jami calo kom, meca, kabat, kmk. Larema cweyo kitambara meca mabeco. 4) Bongo latwe bongi calo gomci, kikoyi, kmk. Kitambara pyera tye kwene? 5) Bongo lacomi. Wunonga kitambara mo atwe ki mupolici. /r: . nlk: kitambaa. kitana [kìtanà] n. Kabutu ma giyubu bao onyo nyonyo. Amito wilo kitana madit ki mama. /r: . nlk:

193

kitanda.

kitanga (kitana)

/. Obogo, lee onyo gin ma kome

opaco col, tar col tar. Amaro neno dyel kitanga. kitani (kitani) n. Tim kiciran, tim ma kelo peko. Kitani pa jo mukene pe wace. kmgk: rac.

kitar [kitar] n. Cere kama giyabo iye poto manyen, ka nagi

kitara

pwur alwak nyo ka pwur aleya. Amito cito i kitar na ni kong. rrk: gitara poto.

[kitdra] n. 1) Lating onyo lakor lotino. Aneno lamera owilo kitaar pa latinne. 2) Lating onyo lakor dano ma kome lit, muto onyo onongo awano. Latwo tye marac ma giloro ki kitara ki ot yat. rrk: obeno.

kitaya [kitaya] n. Tuk ma nyig okoke gipito ki lotino aweno ki ayweri. Nongo kitaya me pito awenona odoko tek woko.

kitele

[kitéle]

n. Kedi ma giyubo ki ogwa rec, atero

wa ki ocere bene. Atye ka yenyo kitele me payo atero. rom: gitele.

kitere

[kitére]

n. Gwana

onyo

layata ma giyeto

matino gitwoyo. Kitere layata mit ka kidwanyo ki odii. Kitere layata i Acoli konyo i kere me kec. rrk:

kitiki

mutere. [kiti-ki] /m. Nen atir kamaleng. I cung likitiki idye ot kumeno pingo?

kitikiti, [kiti-kiti] n. nen: kirikiri ,. kitikiti, [kiti-kiti] n. nen: kirikiri 5. kitina

[kitina] n. Te lum ma onginne muwany, odong calo ajut. Ayoko tyena ki kitina . rom: gitina/latina.

kitipi

[kitipi] n. Yat okutu ma pote tino, nyako ature matino adada. Kitipi maro top oyot ka tut ocobo. rrk: oryang.

kituba [kituba]

n. Yat madit ma lwite aa ki i kore

malo, pote giyubu ki bongo dogo.

kitunga [kituna] /. Lee onyo dako ma nguko lotino. kituti [kituti] n. rom ki gwic/tyelo. nen: gituti. kiyata [kiyata] n. Gin apita ma gibako, lak dok bolo kome. Wabi bango kiyata/layata layata. kiyo, [kiyo] t. nen: kengo ,.

ki odii. rom:

194

kiyo, [kiyo] t. nen: kengo >.

kobbe

[kèbbè]

#. Dak onyo cito ka mukene. En maro

kobbe atata.

kobo

[kobo] t Dak. Amito kobo 2) Kwango lok. Kobo lok tek.

kob-po

[kob-po]

woko

ki kany.

n. Larum (ringu) dog labana ma tye

iwi akic. Ladit kaka aye otero kob-po.

Koc,

[kòc] n. Kabedo ma nonge ikin kupiny ki kupoto

ceng me Gulu. Koc opokke iye adek, Koc Amar, Koc Goma ki Koc Ongako. Owiny ocito Koc Goma. Koc obedo ker ma ngeene i Acoli. koc, [kóc] n. Debe nyo lamat pii, laket odii, moo, kmk. Koc odiina otuc woko. koc, [kóc] n. Lok me pwonye pa lodito ma gonyo tyene tek mada. Baba ngeyo koc mapol mada. koc, [kòc] n. Two bange; mingo, abang bang. Two koc pa omera ni rac mada. koc; [kòc] tn. Pokke ki kabedo ikin dano onyo mako yoo mapat ki pa dano mukene. Ladit kalkwaro dong okoc woko ba. kocikoci [kòci-kòci] n. Winyo ma gikwo alwak dok gikok adada. Winyo koci koci gupong iwi yat ma i yo kulu ma woo-gi pe twere. rrk: gocogoco. koco-koco [kòcò-kòcò] lm. nen: konyo-konyo.

kodde'

[kòdde] tik. 1) Cokke ki jami ma pol. I kodde

kumeno i cito ki jami ni weng kwene? 2) Ruku bongi mapol. Adaa maro kodde ma nongo wot doko tek. 3) Wakke. Kodde pa anyira kum kare ni aboka lam.

kodde” [kòdde] tlk. Oaa ki i leb Lango. peyo g Konye, ye, pey cing nyo mako cing i kare me peko.

kodi

[kòdì] n. 1) Gin apita ma gigwoko bedo kuru kare

me pito ne. Awilo kodi pwul pong bap. 2) Kit gin moni. Kodi pwul matar ni dong pa nen. kodo, [kodo] tn. Kutte pa yamo. Yamo ne tin kodo marac ba. Yamo kodo tutwal i oro. kodo, [kòdò] tkk. Boko onyo tito lok aboka, ododo, gin mutimme, kmk. Pe angeyo kodo ododo. kofia [kòfia] n. Otok wic. Awilo kofia manyen. lr:

195

. nik: kofia. koga

[koga]

n. Winyo madit ma loyo ocuu, col, doge

kwar, tyene ki tung ibe bene kwar, mako lotino lee. Pud pe aneno koga ikwo na. kogo [kègè] n. Gin matek ma umo wi agikki nge nyig cing ki nyig tyen. Kogo cinga mito angada. rrk: > Iwet.

kok

[kok] zik. 1) Myeno ki pig wang. Latin kok ango? 2) Mwoc loka.

kok kok

[kok

pa muduku,

kok]

owic,

kmk.

Muduku

lm. Gin ma tar mada.

okok

Bongo

legawa tar kok kok.

kok-kok-kiliro-kok [kok-kok-kílirò-kòk]

tn.

Kit ma twon gweno kok kwede.

koko,

[kòkò]

tkk. 1)Cwiko ki pigwang pi lok mo.

Winyo koko lit. 2) Bako dog pi gin mo. Anongo minjok pwod koko peko ne ca. 3) Keco ikom ngat mo pi gin marac mutimo. Lapwony tye ki koko ikom won kom. 4)Doto dano mo pi gin marac mutime. Min ode otero kokone bot rwot kweri.

koko,

[koko]

tkk. 1)Culo pi gin mo ma giyubo pi in

calo bongo aruka. Amito koko bongo karama na ma cente pud tye. 2) Culo cente mudong iwi gin mo wek gigam gin ne. Dong akoko kitana na woko. 3) Culo onyo pido pi ngat mo wek oaa ki ibuc onyo bal moni. Yucu okoko balwa ki too iwi yatariya. 4) Leyo ka ngat mo, tutwale ka ma onongo diye. Jal kong ikoka ki i dog tic do. 5) Culo gin mo ka wang gin mukene. Abaa ocito ka koko wode ki dyang. koko, [kóko] n. Kwidi ma cobo tyang weko bedo kwar kwar dok wac. Olweny owilo tyang ma koko ocobo woko. rom: kwoko.

koko, koko;

[koko] n. nen: kele. [koko] n. Gin mo ma gibwolo ki latin wek lworo omake pe okok. Ka i kok ci koko kayi. kol [k01] n. Laa deyo. Kol iye pol: kol kwac, labwor, gunya, kmk. Atye ki kol kwac aryo. kolo, [k61o] n. Gin bedo ki butu ma gicobo ki togo. Kolo tye i ot. rrk: obaya.

196

kolo, [kolo] n. nen: kimiira. kolo; [kòlò] tkk. 1) Kwanyo onyo woto gin mo ma tye kama pe mitte. Atye ka kolo okutu ki i tyena. 2) Woto man lee calo dyang, dyel, kmk wek odok mwol. Kolo dyang tek. 3) Tuco onyo golo gin mo calo tong wang. Mony okolo wang wora woko.

kolo, [kòlò]

tkk. Tero keny onyo lim keny ikor nyako

mo. En okolo ciling million aryo ikor dakone.

kolo kolo [kòlò

kòlò]

1.

nen:

kele-kele.

kom, [kòm] n. rom: kum. 1) Gin mo ma jami ma kwo wa ma pe kwo tye kede dok pokke kwede ki ikin jami mukene. Dano weng tye ki kom wa dul kom bene calo wic, wang, tyen, kmk. Kom latinne ber mada.

2) Ngat mo nyo gin mo ma gin moni otimme ikome. Lapwony oda i kom lotino kwan ni pe gimoto dano.

kom, [kom]

n. Gin bedo romo bedo nyonyo, bao nyo

mupira. Lotino pe bedo iwi kom.

komme

[kómme] zik. Kongnge pa logoro i kin-gi. Lodito

gu komme guo gang gire. komo, [komo] tn. 1) Wot alenga lenga onyo goro ma lubbe ki two onyo arem kom. Maa kome lit ma komo akoma. 2) Wot pa longolo. En langolo ma komo akoma.

komo,

[komo]

tkk. rom: kumo. 1) Konyo latwo wot ki

mako ne. Gikomo latwo akoma me cito ka konye. 2) Cukke ikin dano. Olo okomo obino i kin dano. rrk: kongo“.

komprimacio

kon

[kòmprimacio]

n.

Sakramento

ma

miyo tipu maleng ki mic mere abiro dok loko dano doko lakristo matek i dini katoli. Lotino Negri tyeka mako komprimasio tin. rrk: keto bat i dini pa prutanti. /r: «L». nik: confirmatio-nis. [kon] in. 1) Cwer pa pii ki ikom bongo onyo gin madyak. Wek bongo kong okon ci i kel i ot. 2) Ton pa pii tutwale kot ki iwi ot mutuc. Wi ot tye ka kon.

koncakracio [kòncakracio] n. Loko ginmo odok maleng, labole calo loko ostia ki vini odok kom ki remo pa Yecu i lega pa katoli. Komunio ma pwod

197

pe gigoyo koncakracio ikome gicamo ata. /r: «L». nlk: consacratio-nis. kone [kone] n. Twon ma gikwanyo nyig manne.

kong dong [kòn

dén]

lm. Kong dong wuwiny lok

man lotuwa! nen: nen dong.

kongo; f

[kono]

n. Gin amata ma calo lacoi, arege,

kwete, kmk. Kongo neko paco woko.

kongo,

[kènè] tkk. Dwongo dogola onyo wang ot wek i

dony i ot pa dano. Kong i kongo dogola ma pud pe giyabo.

kongo;

(kono) tkk. 1) Gengo gaa calo lee, pii, kmk wek

pe okat tung ka ma pe mitte. En maro kongo gwokke wek pe obed kalak. 2) Gengo ka mo wek pe gikat ki iye. Lolonyo gikongo gang-gi ki cel. kongo, [kènè] n. 1)Bolo ka namo. Owino-gi tye i kongo. 2) Ka cano yen. Yen tika dok tye i kongo? kongo; [kono] tkk. nen: komo >.

kongo amur

[kono

Amur]

n. Layata tim ma nywal

ite ngom ka baro ngom, dit rom ki pai pai. Pe amaro camo kongo amur.

kongo ogwal

[kono

ogwal]

nyige dok lotino maro camo kongo ogwal.

konne

n. Agaba ma nyako

camone.

Aketo-gi

tye ka

[konne] tik. Lyere. Lotino tye ka konne iwi yat ma ingee ot ni.

kono,

[kènè]

n. Yec winyo calo gweno, atudu, kmk.

Kela kono eno ni agol ki ita.

kono,

[kono]

tkk.

Lyero

gin mo

anywagi iot tedo. kono mutu [kono mutu] n. gimaro kono mutu me myel.

konyo,

[konyo]

tkk.

1)Laro

Kono

dano

malo.

Wakono

macol.

Acoli

ki i peko mo.

2) Miyo cing i peko onyo tic mo. Imat tye ka konyo latin ki coc.

konyo,

[konyo] n. Opam, dul ladin jami calo bel, kabir,

mucele onyo lapii gaa. Amito konyo me piro dye otta.

konyo-konyo pa

gin

[konyò-konyò] lm. Nyot nyo nginynye mo

matek.

Layata

onyot

woko

198

koo

likonyo-konyo. rrk: koco-koco. (koo) n. Kedi madongo maber dok tye ki mwot calo tyany, gimaro me gedo. Amito koo latad wi ot.

kop

[kóp] n. Lok, daa nyo lweny. Kop gang kany pol.

kor,

Ir: . nlk: kop. [kor] n. Dul kom ma tye ikin ic ki ngut. Two kor maro yelo anyira matino.

kor,

[kor]

n. 1) Obot tyen. Kor dano ongak odok i

lum. 2) Odong gaa/jami. Kor bel ni mito kigwe woko. rrk: obot ;.

kore

[kore] lm. I yoo mupore labongo ngoyo gin mo. Walub kor lok man kore ki kore. koro, [kèrè] tkk. Boro onyo pako ber pa ngat mo onyo gin mo. Logoo nanga ka guero koro mon-gi ci iling alinga. koro, [kèrè] tkk. Yekko onyo piro wek odong mabeco keken. Atye ka koro rec me tedo lakotokoto. koro, [kèrè] tk. Lwongo ki penyo jok onyo tipu pa ngat muto tutwale pa ajwaka. En owaci koro jok olo dano.

Koro,

[koro]

n. Kabedo ma tye ikin Koc ki Puranga.

Wora obedo jago koro pi mwaka malac.

koro gweno

[koro

gwéno]

n. Ot butu pa gweno.

Koro gweno ne dong mito ayweya. rrk: bwoc 3.

koro kiyata [koro kiyata] n. Layata mo macon munongo tek mada. Kodi koro kiyata dong orweny kwici kwici. kmgk: Gin macon.

koro koro

kot,

[kòrò

kwete, kmk. magwar. En mada. [kot] n. Pii cwiri dok kot akuri,

oma

kòrò]

lm. 1) Lapim kongo lacoi,

2) Wot onyo dwon mo ma winye twaro ni koro koro ma winyo rac ma cwe ki i pol. Kare kot gilwongo ni cwe la-iye pol: kijumi, wang dyang, ot moyo,kmk.

Okot

ki Akot

dano

ma

ginywalo-gi ki pii i pen-gi onyo i poto kot. Pii kot ber me amata ki me lwoko bongo. cl: Kot cwe lac

twon, kot cwe mapek onyo madwong adada. kot,

[kot] n. Ot kama gilaro ki gingolo iye lok i kin jo aryo nyo makato. Diki wacito i kot.

199

kote

[kòte]

n. Otac ma lotino ginywarre kede i cobo

lawala/lwala. kare woko. koto

Kote pa lotino ni tin dok okato ka

[koto] tkk. 1) Wake ki cac ikom jo mukene. Mego ni pwod dong koto pi lotino ne ni ya. 2) Timo tim tal, pol i Pader. Adaane koto dano.

koto koto!

[koto

kata] |, Wot pa gin ma ojony wa

ma goro. Ladit man otii likoto koto. koto koto? [koto koto] lm. Gweng, kweyo ki cementi ma girubo ki pii me gedo, tutwale me onyo dye ot. Logedo gitye ka onyo koto koto ot pa daktar. kotte [kòtte] tik. Tim awaka ki cac i kom dano mukene. En ka oero kotte calo layo moo tara.

koyo,

([kòyò]

n. Ngico; yamo ma kodo ma ngic dok

dingo kom. Koyo tye ka neka. koyo, [koyo] tkk. 1) Twodo ka poto. Abaa ocito ka koyo poto pa amaa. 2) Piro dog yer wic onyo dye kal. En ngeyo koyo wic mada. 3) Weyo onyo weene ki dano ki gin mo. Poko cam ne okoyo wan jo mukene woko. 4) Yero onyo weko lee calo dyang, dyel, kmk wek odong cen me aneka, acata, kmk. Ladit okoyo dyangi abicel odong.

koyo;

[ké6yo]

n. Latin lagot matidi ma gicomo iye

nyonyo mabit me payo gaa calo bol kweri, panga, kmk. Koyo ongolo cing ladiro ka payo pany. rrk: gwil. ku

[kò]

lm. Pe, pe kit meno.

Labali okelo latin kany

ku?

kubbe

[kòbbe] okubbe

tik. 1) Bedo ma kine oribbe. Tolle pe

maber

do. 2) Wot me aa ki kabedo man kobo i mukene wang ma ioo gang onyo ka moni ma mitte. Wakubbe me aa ki Gulu, Kampala nio Masaka. 3) Wot anyim ki lok onyo gin mo ma pe onongo tye i yub. En okubbe dong ki waraga pa mzee ni. 4) Wot anyim ki lok mo ma pe tye ka cobbe maber. Amito kubbe ki koko na bot langol kop madit.

kubo [kòbo] tkk. Ribo kin jami mo ma romo aryo, adek,

200

kmk wek odok bor. Amito kubu dog kolo wek orom moyo. rom: kubu. kuc,

[kòc]

n. Yomcwiny;

mar; kwo maber labongo kit

ayela mo keken calo daa, lweny, kmk. Kuc nino mo bene bidwongo i lobo Acoli. kuc,

(kuc)

t. 1) Doko rac pa gin mo, calo bongo, tol, ot,

wic, kmk. Ogwil ladod dyegi dong gukuc woko. 2) Doko ber onyo yubbe pa kabedo mo. Ganga manyen ni dong okuc ma neno mit ; kuc; [kòc] in. Bedo ki jami weng ma yomo cwinyi. Kuc oboyo dako pa rwot woko, ngo ma pe bote. kucu [kòcò] “kk. Balo onyo keto gin ma tye maber. Lapele tye ka kucu dye ot ki myel. rrk: luru.

kud

[kòd]

kk. Kacel ki, kwede. (kuda, kudi, kudwa,

kudgi, kmk).

Latin pa omera obino kuda. rrk: kwed. Ir: . nlk: kudi. kudde [kidde] #k. 1) Kanne ka mo. Latin okudde mot ite kitana. 2) Ywe manok ki arem matek. Aona ne pud dok okudde en do. 3) Ling pa two i kom. Cilim

onongo okudde i koma wacon.

kudi

[kudi] n. Gin ma kwo dok kelo awano ikom dano, lee ki yadi. Kudi iye pol ma lak i ngom, ma kwo i remo,

ma

i kano, olam, oboke

kmk.

Kudi

owanga i dye wor. Kudi tye ka mwodo

kudu

oyima

iya. rom:

kwidi. /r: «La». nlk: kudi. ([kòdò] “kk. Kano onyo gwoko gin mo idog. Latin okudu yat i doge dag mwunyune.

kudu cwiny

[kudi

cwiny]

tkk. Temo ling labongo

yweyo. En maro kudu cwinye ka kome lit nino mo too matwal.

kuk

[kòk] lm. 1) Gin ma onen onyo otimme atura ma pe giyubbe pire. Lamera otuc ikom cware ni kuk inge mwaka apar. 2) Nongo ngat mo i dog bal kikome nyo atura kamo. Amako lotino ka kwalo cukari likuk.

kuka (kuka) /m. Kama tye cen. Cib gunia ni kuka. rrk: kuca/kunu.

kukoni [kòkoni] /m. Kum bedi i wang cawa onyo ma pwod pe okato mabor. Ladit pwod okato kany

201

kuku,

kukoni. rom: kokoni. lr: «Al». nlk: kawoni. [kuku] tn. Tyero onyo baro ngom, tutwale pa cam calo layata, gwana, obato, kmk. Layata omuyu na ne okuku mada.

kuku,

(kuku)

“kk. 1) Goyo oduru. 2) Lwongo dano ki

dangnge iyo macalo, woo, mero , mony, myel, dwar,

kmk. Nera okuku oduru pien ngu omako dyang nge. Gu kuku oduru pi mony.

kuku kuku,

(kuku

kuku)

n. Lweny, telle, daa nyo

jemo. Kuku kuku ma tung kumalo ni dong pe tum lotuwa.

kuku kuku, (kuku kuku) lm. Gin mo ma bino mapek. Coku moyo woko, kot tye ka bino likuku kuku ca. kukuru [kòkòrò] / Gin macek, mucwe, dit, dok pek. kul,

Latin pa lamera obedo adunu likukuru. [kèl] n. Lee ma yec kome calo yec kom opego ento boco dok dit bene loyo opego wa lake boco. Wino kul giruku i cing ki ngut. Min jok tye ka cato ringo kul. rrk: kutu.

kul,

[kèl]

kula

kul. rom: akul. [kula] / Dul dano mapol ma giribbe ka timo gin mo. Gucokke kula ka Iweny i koma.

n. Dwol dyang. Dyang gangwa tye pong

kulu,

[kulu] n. Nota ma pii pong iye, ka twomo pii, mako rec, kwang kmk. Kit kulu pol, it, tangi,paipwo, kmk. Awili ocito i kulu. kulu, [kulu] / Olu, ki bere, labongo poko iye, ducu. Owilo em dyang kulu. Pul wa opongo dero kulu.

kulu,

[kòlò]

“kk. 1) Neno piny pi woro. 2) Gomo

wic/kor pi donyo i ot. Lotino kulu wigi piny me nyutu woro ki lodito. En okulu wiye piny pi lewic. kulu, [kulu] £ Kwero gin mo nyo lok mo lajwac. An kulu pe acito!

kulu kulu

(kala

kòlò]

/ Gin ma ocwe nyo kome

leng. Owilo nyok dyel ma bulu bulu.

kuluku

(kòlò-kò]

ocwe

kulu kulu. rrk:

/ Gin madit dok pek. Latin man

wiye dit likuluku.

kum

[kim] n. nen: kom ,.

202

kuman

[kuman] im. Ada, ki kome, kiti eno. Lokke dok

kuman kare! Eyo lok tye kumeno. rom: kumeno.

kumdan

[kòmdan]

n. Latel wi mony, acekere nyo

acikari. Warwatte ki kumdan pa mony i yoo. lr: . nlk: Commander. kumkum [kimkim] im. Moko nyo mato gin mo. Dyelo omoko tobi woko likumkum. kumo, [kmo] tkk. 1) Bedo ki cwer cwiny pi peko me too (lyel), two, kmk. Lotino kwan pud gitye ka kumu pi too pa lapwony-gi. 2) Nyutu cwer cwiny pi peko mo. Kumo dok tye kany do. kumo, [kumo] tkk. 1) Konyo ngat mo i kare me peko. Odong okumo cwinya mada ki too pa latin na ni. 2) Tic ki gaa iyo maber tutwale gaa matidi wek orom. Wakumo kor moko kwon otero cabit aryo. kumunio [kamanio] n. Cam me kom ki remo pa Yecu Kristo pi jo mumako eukaristia. An pwod pe amako kumunio. rom: komunio. /r: «L». nik: comunio-nis. kun,

[kún]

kun,

Amony okun pi nyo? Kun pe tero ngat mo ka mo. [kin] /k. Timme pa gin mo tung cel ki mukene tung

tn. Kwero

onyo bwoto

gin mo

ki kiniga.

cel ( lawany acel). Nera oto kun onongo obino i lyel pa lamine.

kun ki kun

(kòn

ki

kòn] lm. Tung ka weng i tung

ka ducu. Lega opong kun ki kun. kung, [kòn] /m. Gin madit ma nen wa cen. Mego bedo li kung iot. kung,

[kòn]

lm. Poto ma

neno

Adaa opoto li kung i tukeno. kung; [kòn] lm. Tyeko gin mo olungo nyuka likung.

kunnu [kònnò]

lik tutwale pa lodito.

weng.

Min

lanyuru

#kk. 1) Tino gin acama, tutwale ma tye

manok wek pe otum oyot. Lotino maro kunnu cam. 2) Diyo konye ma lotino diyo wek kom gi opwugu. Anyuny tye ka kunnu cet. kuno [kino] tkk. 1) Kwero gin mo ki kiniga. En maro kuno gaa. 2) Ngut onyo kwero nwoyo timo gin mo pi race. Lokwo ogoye idye wor oweko okuno mato kongo woko. 3) Doto ki kwayo kica pi bal. Acito ka

203

kunu kunyo

kuno bal diki. [kunu] lm. nen: kuka. [kunyo] tkk. Golo onyo tongo bur onyo gin acama calo layata, gwana. Tin wakunyo layata ki i gang kwan. rom: kwinyo. lr: «La». nlk: kunyo.

kunyu kunyu

[kònyò

kònyò]

/. Gin ma yom adada.

4

Tin wapuru poto malac pien ngom yom kunyu kunyu. kupwulu [kòpwòlò] n. Latwe doggola nyo nyonyo ma

kur, kur,

tweene woko matek i doggola ma giyabo ki pwungua nyo layab. Kupwulu gengo ngati mo keken yabo doggola ka lagony pe. rrk: pwukulu. lr: . nik: kufuli. [kur] / Gin ma ngwece mit dok yomo cwiny. Ngwec moo ni ni kur mada. (kur)

tn. Doko mit adada tutwale pa gin atima calo

pur, myel, kmk. Myel bwola okur loka Pece mada. kura [kura] n. 1) Tic me gwoko cam i poto onyo i ot. Kura neko dano ki kec. 2) Tic gwoko gin mo onyo dano. En tiyo tic kura i ot yat madit.

kuro

[kuro] tkk. 1) Cung pi gin mo onyo dano ma tye ka bino. Atye ka kuro ciling ki bot baba. 2) Neno anyim ki gen. Atye ka kuru nino ma atyeko iye kwana.

kurre

[kòrre] tik. Yelle ki gin mo. Maa tye ka kurre

ki wode i ot ca. Kurre ki lotino tek. kuru, (kuru) n. Yat ma nyige giruku i ngut. Kuru tye ipoto wa. kuru,

[kuru]

n. Okutu ma lak alaka ingom dok cobo

dano malit. Lakwo opoto iwi okutu kuru. kuru,

(kuru)

tkk. 1) Cwero onyo rucu gin mo calo laa.

Oken ngeyo kuru laa opego maber. 2) Cwero onyo rucu poto ma nongo piny otwo. Kuru poto akura tek. kuru kuru, [kuru kuru) n. Latin gwok. Kuru kuru wa ni maro ridde ikin dano.

kuru kuru, (kuru kuru) /m. Ridde ki lok, tutwale lok nguna. Mine cawa weng bedo li kuru kuru i it cware.

204

kurucuk [kùrù-cùk] n. Kom rwot onino nyo kom ma gibedo iye calo gibutu ma lodito maro me yweyo. Kurucuk pa baba ni ber matek. /r: . nlk: kursiyu. kut, (kut) n. Dye pii onyo kulu kama tut. Lotino kut,

omyero pe gukwang i kut. [kòt] n. Dano ma ngeyo lok dok cwinye tek adada. Ladit man iye kut tuwal.

kut kut,

(kut

kòt] n. Kit yo ma min gweno lwongo

kede lotion ne. Min gweno ni bedo likut kut wa nene. kut kut, [kút kat] lm. Timme i yo manyutu miti madit, tutwale ikom gin acama.

kuto

Lapidi wa

na nen

cwinye bedo likut kut i cak pa latin. (kuto) tkk. rom: kutu. 1) Cwalo yamo matek i gin mo calo bila, olwet, kmk wek okok. Lodwar

maro

kuto bila mada. 2) Cwalo yamo i gin mo wek oleng. Awobe

maro

kuto kavera

me amwoca.

3) Cwalo

gin mo cen ki yamo dog. Okuto kweyo i wange.

kutte

[kòtte]

dk. 1) Kodo pa yamo. Yamo

ne tin

kutte marac ba. 2) Wiro kom ki lobo me deyo. Awobi okutte ma anyira weng neno en. 3) Pong pa cwiny ki miti madit i kom gin mo. Cwinya kutte me

lweny. 4) Wanye pa del kom ma lubbe ki two. Kom latin pa Atim okutte woko.

kutu,

(kutu) n. nen: kul.

kutu,

[kutu] t Woo pa dano ki bila i romo dwar onyo

kuto bila ki awaka me ngutu coo, bore pi tic coo. Abaa-gi gukute ki bila aboka lam. kutu; (kutu) 4 Kodo pa yamo matek mada. Yamo ne tin dok kutu mapat ba.

kutu,

(kutu) ¢ nen: kuto.

kutung (kòtòn] kk. Kama kabedo onyo gin mo tye iye; cok ki gin moni. Buk tye kutung ka wi kabutu.

kuyu [kòyò] atoka.

n. 1) Lotino gweni ma pwod gitoko-gi Kuyu

pa anga

madwong

kuman

ni? 2)

Ngom mayom ma purune mit.

kwa

(kwa) n. pol: kwayi. 1) Kit gin mo. Kwayi pwul dong pol ata kunyoni. 2) Lokwayo. Kwa joni kitgi

205

pe poke. kwac,

[kwac]

n. Lee tim ma kome kwico kwico ma col

tar, dok ger adada. Acoli waco ni ka kot ngido ki ceng ryeny nongo kwac tye ka nywal. Kwac omwodo latin dyel woko. kwac, [kwac] n. Lega; penyo onyo bako dog pi kony.

`

“

Wode maro kwac tutwal.

kwac;

[kwac]

n. Kwo me diyo onyo kiyo, tutwale lotino

anyira. Kwac kit macon ni dok pud tye.

kwadenge [kwadene] n. nen: kadenge. kwaduk ([kwaduk] n. Ringo ii lee kama wee bedo iye. Kwaduk neno rac. [kwak] a. Nyonyo onyo bao ma giyubo lamak lee onyo ogwang. Kwak ogoyo cing latin marac mada. rrk: kwakala. kwak, [kwak] lm. 1) Kit me tyer pa gin mo lawanga acel. Cwan opoto otyer ni kwak. 2) Ceyo gin mo maber nyo ki diro. En oceyo maraya ni kwak ki malo. kwak,

kwak;

[kwak] /m. Pyem pe me timo gin mo pi labenaka. Kwak, pe abinyono kunu.

kwaka

(kwaka) n. Apoka ma giketo i wi bong kic wek

kot pe oo i bong.

kwakala

[kwakòla] n. nen: kwak.

kwakke [kwakke] tlk. 1)Rette onyo lweny. Lawor wakwakke wan ki nyeka pe me tuku. 2) Mako kor pi koyo. Koyo ngic ma dano weng gukwakke akwaka. Anongo

3) Poto ikor dano pi mot, myel, kmk. Amono-gi gukwakke ting ting gin ki

Okello.

kwako

(kwako) “kk. 1) Mako kor ki cing aryo. Okello

ocung okwako kore i dogola ca. 2) Mako gin mo i kor ki cing aryo. En maro kwako buk i kore tutwal. 3) Poto i kor dano ki yom cwiny. Akwako larema ki yomewiny pi kato peny.

kwalle [kwalle] tk. Lwi woko ki ka mo nyo cito ka mo labongo ngec pa dano. Lotino kwan gukwalle gucito ka myel i Alobo. kwalo (kwalo) tkk. Kwanyo gin mo pa ngat mo ali onyo labongo penyo ne. Anyakani okwalo cim cing pa

206

kwan

mine. [kwan]

n. Pwonynye me nongo ngec. Lapidina dong ocako kwan woko.

kwang,

[kwan]

tkk. Cere iwi pii. Lotini gucito ka

kwang i kulu. kwang, [kwan] /m. Kit poto pa gin mo madit dok pek. Dogola opoto likwang.

kwangnge

[kwanne]

tik. 1) Konyo i kwango dano ma

kwiya kwang. Kwange ki dano pe yot. 2) Kubbe ki tic onyo kato kamo anyim anyim. Lapwony oo ki i gang kwan ci okwange lamal ka laro lok i polici. kwango [kwano] tkk. 1) Kobo dano onyo jami ki i pii ki yeya onyo ki kwang. Obalim kwango dano i dog nam. 2) Kobo onyo kubo dano onyo gin mo anyim onyo bot ngati. Kwango jami tek loyo dano. kwano [kwano] tkk. Ngiyo onyo niang maber gin ma i coc onyo wel jami ma tye. Min jok tye ka kwano cente.

kwanynye [kwanynye] tlk. 1) Aa woko ki ikin dano nyo dire cen pi goro macalo tiyo kmk. Kwara dong okwanynye woko ki i lok me mucoro. 2) Warre pa gin ma omoko.

kwanyo [kwanyo]

tkk. 1) Tingo onyo tero gin mo. En

okwanyo cuburia aryo. 2) Weko gin mo tutwale marac obed peke. Latin okwanyo lewic ki iwi lonyodone ki kwo maber. 3) Mako kit ngat mo. kwar

[kwar]

/ Gin

ma

bok

onyo

bedo

calo remo.

Lower guruku cati makwar.

kwar cwiny [kwar cwiny] n. Rac cwiny, col cwiny onyo kec cwiny. Kwar cwiny pa megoni dong okato um okure woko.

kwar piny [kwar

piny]

n. Odiku con adada, ma te

piny pud obok. Diki apuk i kulu kwar piny. rrk: okokgweno.

kwar wang

[kwar

wan] n. Nyutu bura, gero ki tek

kom i timo gin mo. I kelo kwar wangi ne i kom anga? kwaro [kwaro] n. l) Lodito macon. Kwaro maa nongo oteka lweny mada. 2) Lonyodo pa lonyodo.

207

Kwarogi gukwano tutwal. Kwara boko lok maber.

kwaro”

[kwaro]

n.

Nyok

3) Won

cwar

dako.

dyel/romo

nyo

twon

dyang/gweno ma pud loyo twoni mukene ki i paco

meno. kwat, [kwòt] 4 kwat. kwat, [kwòt]

n. Leko dyang, dyel, kmk. Abaa tye ka n. Tiyo tic pa Rubanga/Lubanga. Kwat

mito dano ma cwinye leng.

kwateng [kwatén] n. rrk: okwata. nen: okwateng. kwato [kwatò] t. l) buku yamo ki gin mo. En 2)

kwaya,

tye ka kwato kum latin Dongo manok ki cing.

[kwaya]

ki

bongo.

n. Ringo wi bad/bat; kin gwok ki bat,

wi abino ki cere ngec. Abaa maro ringo kwaya. kwaya,

[kwaya]

n. Lamone;

adui; larot piny; aligu.;

Larot piny pi kelo mony. En kwaya pa abili ma gityen ka yenyone nino duc.

kwayo,

(kwayo)

tkk. Lego; penyo onyo bako dog pi

kony. Wacito ka kwayo Rwot Rubanga/Lubanga.

kwayo,

(kwayo)

tkk. Leko

dyang

onyo

lee gang.

Kidega ocito ka kwayo dyang loka kulu.

kwayo;

[kwayo] tkk. Diyo, kiyo onyo lubo kor dano. En

dok kwayo dano tutwal.

kwed [kwed] kk. I dok kwedwa? nen: kud. kwedde, [kwédde] tik Yenyo tyen lok ikin dano keken-gi. Gukwedde ki tyen too pa nera kwe ci gubedo mot.

kwedde, [kwèdde] tkk. 1) Yarre ki daa malik i wang dano. 2) Bedo yarre ma kin em nen. Tim ber wek bedo kwedde ki dano.

kwedo [kwèdò]

tkk. 1) Yenyo onyo golo te lok matut.

Gitye ka kwedo too pa ladit Kuru. 2) Yeco onyo poko iye. Latedo en aye okwedo i canduk. kwee, [kwèè] tn. Cung onyo ling pa arem, ayela, kmk. Abarwic ne dong okwe woko. kwee, [kwéé] im. Timo gin mo labongo adugi mo pi kare malac. Akuro omera kwee ci acito kena.

kwee cwiny

[kwèè

cwiny] n. Pye pa cwiny; jukke pa

208

cwer cwiny. Kwee cwiny tika ada wabinongo?

kwee piny

[kwèè

piny]

n. Pye pa ayela onyo kuku

kuku. Acoli obikuro kwee piny kwee ci gibedo mot.

kweeno

[kwééno] tkk. Peto piny onyo lak. Anyaka man

maro kweeno piny calo okutu «La». nlk: kweeno.

kwek

[kwek]

tye i dudde.

/r:

tn. Doko dwong onyo pol. Two jonyo

dong okwek i kin piny me too.

kwekke

[kwékke]

tlk. Yabbo onyo poke aryo, adek,

kmk. Yat okwekke iye abic.

kweko,

[kwek]

tkk. Yabbo; tyero onyo bito gin mo.

Lomony tye ka kweko te tugu. kweko, [kwèko] tkk. Bedo ki jami mapol. Wakweko dyangi mapol ata. kwele [kwèlè] n. Miti me buto ki coo onyo mon. Kwele pa anyaka ni dong rac ba.

kwene

(kwene)

lp.im. Peny me niang kabedo moni. I

mito cito kwene. I aa kwene?

kwer,

[kwér]

n. Yub me yomcwiny pi gin mo. Kwer

ma i kareni pe tum. kwer, [kwér] n. Gin ma cik okwero onyo cik pa kaka ma omyero gilub. Kwer gang-wa pe ye ni mon

ocam gweno. kwer;

[kwér] n. Ruk dwe ma mon neno kare ki kare. Kwer pa Aber ocakke con tutwal.

kwer,

[kwèr]

tn. Tang; medde; doko rac adada. Two

jonyo okwer ikome ma kelo pig wang.

kweri

[kwéri]

n. Gin pur; bol ma gicobo iye nyonyo

me puru piny. Kweri na orweny woko.

kweri cama

[kwéri

cama] n. kweri ma tye ki cal pa

gweno, nyang ki mukene ma gitiyo kwede me pur. Kweri cama bit mada. kwero,

[kwèro]

tkk. Yub me yomcwiny pi gin maber

onyo ma lubbe ki te kwaro. Watye ka kwero nino nywal pa larema. kwero, [kwéro] tkk. 1) Jemo ikom gin ma myero gitim. Latedo okwero cito i cuk woko. 2) Weko timo gin mo. Okwero or pa wonne. Wukwero tic pi lok ango?

209

kwet,

[kwet] n. Leb marac me cac ikom ngat ma nywal mapol. Opego ma gipito maber kwet pongo piny oyot. kmgk: yet. pol: kweti. kwet, [kwet] n. Tuku ma ka ngat mo oloyo ci giwaco ni oketo kwet i yi ngat ma giloyo ni. Wamoto kwet aboro ikom acel.

“kwet kwet

[kwet

kwet] lm. Bedo onyo bino labongo

gin mo; bino ki cing nono. Lewic omakowa me wot ki cingwa nono likwet kwet.

kweyo,

[kwéyo]

n. Ngom, nginyi nginyi lobo, tutwale

me dog kulu. Lotino tye ka tuku i kweyo. Kweyo girubo ki cementi me gedo. kweyo, [kwèyò] tkk. 1) Weko gin malyet odok ngic. Atye ka kweyo cayi ki latin. 2) Weko lok odok mwol/opye. Wacito ka kweyo lok ikin omego aryoni. 3) Weko cwiny ngat mo odoko yom. Waya tye ka kweyo cwiny laminne pi too pa cware.

kwic

[kwic] lm. Yo me ceyo gin mo lawang acel. En oceyo odilo li kwic.

kwic kwic

[kwic-kwic]

lm. Kit me gwecce pa ngat

mo onyo gin mo ma tye ki peko, tutwale me two, ki too. Latin dyel ma col ni opoto i tok ot bedo ni kwic kwic.

kwici kwici, [kwici-kwici] lm. Liweng; labongo weko gin mo. Otyeko nyima kwici kwici. kwici kwici, [kwici-kwici] / Gin mo ma kome ocwinyo ocwinyo. Aweno kome obedo kwici kwici.

kwidi, kwidi, kwido

[kwidi] Im. nen: kud. rom: kwedi. [kwidi] n. nen: kudi. [kwido] tkk. 1) Yenyo tyen lok, lubu te lok nyo lubu kor lee. Wek kwido pi lok ma ikwiya tere. kwik [kwiK] lm. Mako ngat mo atura dok ki tek. Lapwony opoto ikome ni kwik calo jok.

kwiko

[kwiko]

tn. 1) Kok i yo me cwako um. Wek

kwiko ki dano. 2) Koko pa lee mukene calo kana, abwur, kmk. Kana tye ka kwiko. rrk: cwiko.

kwil, [kwil] 1. Doko ki pii. Kabuto okwil pii li maga. kwil, [kwi1] lm. 1) Wil onyo meny pa mac lawang acel. Mac ngo ma omil ni kwil i ot ni? 2) Wil onyo meny

210

pa dul kom mo malit adada. Tyena owil li kwil ci ocako rem. kwil, [kwil] tn. Bedo ma yom, mupoore onyo marom. Ngom dok kwil ma puru yot.

kwilo,

[kwilo] tkk. Lok ki dwan ma pe winye maber; lok mot dok wa i it dano. Anene ka kwilo lok i it mine.

kwilo, [kwilò] lm. Wot ma kor tyen pe winye onyo mot adada; tic labongo mit kom. kwilo kwilo [kwilò kwi lò] lm. Labongo yamo kom onyo kero; ki wac kom. Ticce weng timo kwilo kwilo tutwal. kwiny

[kwiny]

/ 1) Ger adada. Twon dyang macol ni

kwiny mada. 2) Kome pud yot adada. An pwod akwiny ba ka odoko lweny.

kwinyo, [kwinyò]

n. Gero onyo kolo. Wek

kwinyo

kumeno obedi. kwinyo, [kwinyò] tkk. nen: kunyo.

kwir,

[kwir]

n. Laa dog lee calo twol, langoko, kmk

onyo yat ma neko dano. Kwir twol neko dano, lee, kmk.

kwir,

[kwir]

n. 1) Yer i kit me cungo iwi bye. Bolo

kwir tye i mwaka manyen. 2) Bolo kalulu me neno nga ma kwongo cako timo gin mo. Wabolo kwir me cako kalulu pur.

kwiri

[kwiri]

/ Ryeko ki ngec matut i kit me kwo

onyo timo jami. Latin ma kwiri pwonyo yot.

kwitte,

[kwitte]

tk. Keto tek onyo yele matek i timo

tic. Maa aye tye ka kwitte ki gwoko lotino.

kwitte, [kwitte] tkk. Gwecce pa ngat mo ki arem onyo too. Latin gweno tye ka kwitte i ot.

kwiya

[kwiya]

tkk. Peke ki ngec ikom gin mo. Ladit

man kwiya lok calo latin.

kwiya kom

[kwiya

kom] n. Bedo peke ki ngec onyo

ryeko me niang kwo onyo peko ni. Labol wai kwiya kom aye yelo.

kwiya piny

[kwiya piny] n. Bedo peke ki niang i kit

ma jami lobo tiyo kede; bedo labongo kwan. Kwiya piny aye bango dano.

211

kwiyo

[kwiyo] tkk. Kubo dog tol awiya; ribo dog unu ka

mino ne. Ladit kwio tol maber tutwal.

kwo,

[kwo] n/n. 1) Bedo dok mede anyim ki tic iwi lobo

kun i kuru kare too. Kwo lobo tek pe mito tuku. 2) Bedo tye iwi lobo. An pud akwo ba. kwo, [kwò] n. Kwanyo gin pa ngat mo labong o ngecce : onyo iwi ali. Kwo odoko pol tutwal Gulu kunyon i.

kwok,

[kwok]

macalo

kwok,

n.

Pii marac

adugi tic, ngwec,

macwe/mol

ikom

wot

lyeto, kmk.

matek,

dano

Angweco ma kwok odyako bongona woko. [kwòk] tn. Balle, doko rac; doko ngwe. ocako kwok woko.

kwokke

Dek

[kwokké] tlk Wot ki gin mo onyo jami mo ma

onongo pe i yubu con. Tim ber kwokke ki cati pa baba ka i bino.

kwoko,

[kwòkò]

obwolo,

“kk. 1) Weko nyig yadi calo labolo,

muyeme,

kmk

ocek

ki i ot. Pe

amaro

muyeme ma gikwoko akwoka. 2) Weko gin mo ocak balle manok ka dokki lilo me acama, tutwal e cam calo gwana, del, kmk. Mine kwoko del dyang maber adada. kwoko, [kwoko] tkk. Tero gin mo ka mo kit ma calo orwatte ki wot pa ngat moni. Akwoko ki bongo pa mego.

kwoko; kwon

[kwòkò] n. nen: koko 3.

[kwon] n. 1) Moko mo keken ma gimyeno gicamo ki dek. Kwon kal mit ki ringo. 2) Cam: kwon ki dek. Watye ka camo kwon.

kwong

[kwon]

n. Lam onyo cikke pe me oo ka mo

onyo timo gin mo. Kwong ming neko dano. Kwong rac kelo peko.

kwongnge

[kwònne]

tk. 1) Lame onyo cikke pe me

timo onyo oo kamo. En okwonge pe me mato kongo. 2) Cikke me tiyo tic ada inge cwak pa lwak. Tin nino kwonge pa lotela wi lotino kwan Gulu High. 3) Cikke me loko lok ada onyo miyo caden matir i kot onyo laro lok mo. Gimake pi kwongnge goba i nyim kot.

kwongo,

[kwòno]

tkk. Lamo ngat mo onyo gin mo.

212

Lamera okwongo gang pa omine woko. kwongo, [kwonò] tkk. Cako onyo bedo nama acel me timo gin mo onyo oo ka mo. Akwongo oo i gang kwan ki dano weng.

kwono

[kwono]

tkk. Ribo bongo, del, kicaa, kmk ki

libira onyo caran. En tye ka kwono bongo Lacor. rom: kwoyo.

kwor,

[kwor]

tn. Bedo ki cilo apwua, kweyo, moko

onyo tar kom. Latin okwor ma neno lit.

kwor,

[kwor] n. 1) Mone: adagadaga pi gin mo ma gitimo marac. Kwor pa joni nino mo kelo peko madit. 2) Culo wang gin marac ma gitimo ki timo gin marac bene. En oneko lamone ne me culo kwor pa laminne. 3) Culo lim, dyang kmk ma lubbe ki winye ikin odi moni pi gin marac ma ot moni otimo. Neragi gucito ka culo kwor pa lato. kworo, [kwòrò] tkk. Lilo onyo poko nyig kal, kabir, mucele,

kmk

ki ikom

wite.

Amaa

tye ka kworo

kabir.

kworo, [kworo] n. Bedo ki cilo, apwua, buru, kweyo, kmk. Kworo pa lotino dong i neno tyen-gi calo gwana. kworo; [kworo] n. Yat madit nyako nyige matino dok gicamo me two cado. Amaro camo nyig kworo.

kworo,

[kwóró] n. Ogwang ma kato too, kome ocwinyo

ocwinyo calo kom kwac, ento pe leng calo kwac. Kworo moni tye i bunga got ladwong.

kworo;

[kwòrò]

tkk. Ywayo ngat mo onyo gin mo i

ngom. Lapidi lawor okworo latin ingom ma neno

lit.

kworre

[kworre]

tlk. Pye, lenge onyo poto loka, i

ngom onyo iwi gin mo. En okworre ki iwi meja wa i ngom. kwot, [kwot] n. Gin ma giyubo oyarre me gengo kom i dog Iweny dok gimyelo kwede myel otole ki myel lyel. Laming nen calo tamo ni an akwote. kwot, [kwot] tn. Leng, deng nyo pong pa dul kom mo. Tyene okwot ma pe twero wot. rrk: ryemo. kwot; [kwòt] tkk. Konye ki ngok i ot ma lubbe ki cam ki

213

mat madwong. Dano okwot iwi lyel pi cam mapol. kmgk: rac. kwoto, [kwoto] tn. Cwalo yamo marac ki i ngwiny cet. Jo mogo dong pwod kwoto cet ma ngwe ya. Kwoto i kin dano rac. kmgk: rac. kwoto, [kwotò] n. Yengo tutwal ma nongo dok doko

” peko. kwoto pa laditi oleyo wi-wa mada. kwoto; [kwòtò] tkk. Weko odeng, leng onyo doko dwong adada. Cinge kwoto jami mada. kwoto, [kwoto] tkk. Boko onyo balo nying dano ma nongo en peke. En maro kwoto dano tutwal. kwoyo, [kwòyò] tkk. nen: kwono. kwoyo, [kwòyò] tkk. Gwoko kwo; miyo yot kom, tutwale ki yat ma gikwoyo i kom.

L-1 l

la-

[lá] n. Nukta me apar me coc i leb Acoli.

[là]

n/aym. 1) Ngat ma timo gin moni. Lakwo

okwala i dyewor matin. 2) Ngat matye kit moni. 3) Poko leb Acoli ki ikin leb Lwo mukene calo, Lango,

Alur,

Jopadhola.

La-tin

(Acoli),

a-tin

(Lango), nya-tin (Alur) ki nya-thi (Jopadhola).

laa,

laa,

[làá] n. Odwel, del pyen lee. Laa kwac leng mada. Laa deyo pa lodito macon; gitweyo i pye-gi ki kibolo igwok-gi. rrk: pyen.

(laa) n. Pii mapwot ma aa ki i dog. Laa ka opongi dog ginyeto. Ngwec gin mukwok bene kelo laa i dog. Yaco pa mon mukene kelo laa mapol i dog-gi.

laa dog jok

[laa dóg jòk] n. Two marac ma dugu

kom dano; two dobo nyo nyonyo. Two laa dog jok omaka woko. laani [laani] n. nen: lajimu. labaa [làbáá] n. Kedi ma cal ki omak wic, tolle nwang dok giwiyo me obwo, pol i Agoro dok obwone

214

gilwongoni obwoo labaa. Omera ocito ka tongo labaa me tol. lababa [lababa] n. 1) Dano ma two obalo wiye, kome pe yot wing wing. Lababa moni obedo ka myel ma oyomo cwiny dano mapol. 2) Dano ma ming. Lababa pe pwonye. rrk: laming/lapangcata. labac

[labac]

n. Tal me jwayo ii muduku

wek odok

maleng. Lomony tye ka yenyo labaca me jwayo ii mudukugi. /r: «K».

labaci

[labaci] n. Two nyac abiciniya marac ma bucu wi dano. Labaci obucu wi dako ni otyeko woko. rom: abaci.

labak

[labak]

n. Agulu madit me bako moko kongo,

pire tek i Acoli pien ceko nyo kwoko moko maber. Agulu labak otyer woko.

labal aweno

[labal

awéno] n. Tol mapol ma giryeyo

ikom tol acel mabor me

ciko aweno,

mapol lawang acel. Labal woko.

labala,

[labala]

aweno

ayweri, kmk

pa baba ocod

n. Myel deyo ki awaka ma lomyel

gigoyo iye nyig bul i myel bwola. Neno myel labala mit mada. labala, ([labala] n. Rec macal ki rec omel ento dok dit loyo omel. Tin wayutu labala madit adada.

Labalatak (12balatak] n. Opado agulu ma oto. Cl. Ka icito kama gilyelo wic ki labalatak in bene I lyel ki labalatak.

labala-wange-odyak 7

labalceno `

[labala-wane-òdyak]

n.

Winyo matidi ma kome col, iye olingo matar, wiye ajulu ma olingo col-tar, gibedo alwak. Lawor aneno labala-wange-odyak mapol.

[labél-ceno]

n.

Tol

pyer

mon

ma

gitweyo iye ceno. Mon ma kunyoni dong pe giruku labalceno.

` labana

[làbànà]

n. Ringo kor dyang nyo lee mo

keken. Ringo man i Acoli, lodito aye camo me nyutu woro. Baba maro wilo labana dyang. rrk: lakap/lagilo lee.

` labarakak [labara-kak] n. Lee ma gitamo atamo ni 215

tye dok mwodo dano. Labarakak muding. rom: lakarakak.

labari

mwodo

lotino

[labari] n. Otwongo madit loyo bonyo, ogwece

bit dok lagal ngute tek likang. Anyuny tye ka tuku ki labari. rrk: awiny awiny. Labeca [labèca] n. Nying ma giwaco ni giworo i 4 Alero dok gimiyo bot dano ma giwaco ni jok Labeja en aye ogwoko. Labeja ocito i gang kwan. rom: labeja. labek piny [labèk piny] n. Ngat ma woto tutwal, lak ata nyo lakwo bene. En labek piny tutwal. labelu [labèlu] n. Ngat ma tye ki two abelu nyo two wic. Pe i or labelu ka timi tic mo. Ik. «Al».

labeno

[labèno]

n. 1) Laa dyel nyo bongo ma mon

dito tweyo calo ceno i ku ngegi. Labeno dong pe nen ikom kareni. Labeno pa mon mukene boco loyo bongo woko. rrk: bwune.

labetbet ([labèt-bèt] n. Bongo laa ma yam lodito ginyongo ka giruku dok giume kwede i dye wor. Lodito munyoni dong pe giruku labetbet.

labika

[labika]

n. Doo marac ma ka ocek nyak macol

dok mako bongo pa dano. Labika omoko i bongona mapol.

labila

[labila]

n. Cwiny wi ot nyo dero ma deyo ot

dok gengo wi ot cwer. Labila wi ot tedo pe giketo maber. rrk: lakok.

labio [labio] n. Yat nyo kedi ma nyako okutu dok kok liwio wio ka yamo kodo. Wot kama labio tye iye tek. rrk: atego >.

labiribiri [labiri-biri] n. Lapwopwo nyo apwopwo ma wange dongo aa ki ikom kwidi wi odur ma gilwongo ni ongon pen. Labiribiri opoto i dek. labit [labit] n. 1) Gin mo ma gibwolo ki dano. Cwit gin labit lotino maber mada. 2) Gin me bwolo rec ma gicomo i wi goli calo lanyata, otwongo, kmk. Lanyata aye labit rec maber loyo.

labo

[labò] tkk. 1) Coto nyo kwanyo gin mo madit. Lotino maro labo dek labongo kwon. 2) Kwanyo ki i pii nyo gin mo ma pige me ketone cen. Atye ka

216

labo tobi ki i pii. rrk: lamo.

labo labo [labò

labò)] lm. Wot ari ari nyo rabo gin mo

ki cen. Awobe tye ka wot labo labo i nget ot butu pa anyira.

labok

[labòk] n. Gweno ma kome obedo okawra okwara, col col. Ajwaka mito gweno labok me ticce.

labolo

[labòlò]

n. Nyig yat ma nyako tuge ma alum

alum ento ka ocek nongo tye ocwak ocwak dok gicamo. Kit labolo pol: labolo kwon (matoke), labolo malim, labolo bogoya, labolo langogo, kmk. Tin abango labolo ki odii. labong [labòn] n. Dano ma pe aa ki i ot ker nyo ki i kal. Pe amito labong mo onyom latina. Labongo, [labònò] n. Kaka ma orumu boma me Kitgum. An latin Labongo. labongo, [labònò] lm. Ki cing nono. Wacito ka limo latin kwan labongo gin mo. labongo; [labònò] n. Omak wic ma giyubu tolle me tweyo dyegi kmk. Tol labongo aye nianga me tweyo dyegi. labongo, [lab6no] n. nen: bong 3.

labo,,

[labò] n. Tuk pa winynyi ki bonyo ma gilwore

lamal. Neno labo winyo yomo cwinya. labor? (labor) n. Atero ocere nyo atero yat ma lotino maro celo ki winyo, pol kare gilwongo ni atero labor. Awobe tye ka payo atero labor me cito ka dwaro winyo.

labot [labòt]

n. Laco ma pe onyomo pi tyen lok calo

can, two ki keckom ma aa ki bot lacwec. Labot camo ata.

labot bot [1abot-bét]/. Dek ma kado pe iye nyo dek ma kado oremo. Lapwuta ki tedo labot bot.

labuka

[làbùka]

n. Kedi madit ma kwir cakke rac.

Gitiyo kwede calo yat oding ma kwoto lem lotino dyangi. Cak labuka neko wang dano.

labul,

[labòl] n. Murumuru nyo acakki cin ic i te dulu ib dyang, en aye ringo ma gimiyo ki lokwat. Tin wacamo labul dyang.

217

labul,

[labòl] n. Bul matidi ento kato nyig bul matino.

Labul bwola wa ni longo mada.

labul;

[labòl] n. Obwol ma kwot ma wiye okunge ento

pe gicamo. Anga ma okelo obwol labul gang?

labul apwoyo [labul ;

apwoyo]

n. Kwidi ma kwar

kwar ma tyene pol calo pa okolok. Lotino lworo labul apwoyo ni kayo gi.

labuma

[labuma] n. Ngat ma maro kete i rwom ma pe

mere. labuma? [labuma]

n. Ngat ma pe miyo nyo poko jami

marom. Ribo jami ki labwuma tek.

labwami [labwami] 1) Dano ma maro dano. 2) Dano ma tye ka yelo lotino.

labwoc

n. rom: labwomi. pol: lobwami. rucu dano nyo kwanyo jami pa pe ki ada. Anongo labwami moni rrk: labwura.

[labwòc] n. 1) Dano/lee ma lacoo ma pe nywal

(lalur). 2) Dano ma lanywar nyo dano ma nywaro

dano yomo iye. Labwoc mito pe bedo ki ngat ma keco oyot. labwol [labwòl] n. 1) Lakit okono moni ma pe dongo madito tutwal. Adaana opito okono labwol mapol. 2) Pot okono ma pud toco ma gituru me ateda. Amito camo labwol ma gilyero.

labwor,

[labwòr]

n. Lee madit loyo kwac, yer ngutte

boco dok ger mada. Labwor tye iye aryo: labwor olik nyo ocida ma dok dito ki labwor nya oculi ma gikwo alwak. Labwor omwodo latin dyangwa woko. labwor, [labw6r] n. Kongo ma gimyeno mokone calo kwon ka ginyobo. Tinge pe calo apwuru. Jo lamwo aye gimaro yubu kongo man. Kongo labwor mit mada.

labwori

[labwòri] n. rom: labwuri. 1) Kedi makec ma

pote lac. Labwori pe nonge i taun. 2) Yat madit ma

dongo maboco dok ber me tado ot. Cit i pwon pot labwori i kela.

labwoto [labwòtò]

n. Ngat ma ladiro i cango dano,

lami kwo ki dano ki yat dok kako bwur. Myero acwal latina bot labwoto pi two ma yelo ni. rrk: daktar.

218

labwoyi [labwòyi]

n. Kono udu nyo winyo madit dok

kono ne boco wa beco. Labwoyi neno mit mada. labwurutu [labwòròtò] n. Two ma kwoto ding dano ma giwaco ni moko mawac cango. Labwurutu omako lamera. rrk: lapwurutu. lac, ([lac] n. 1)Pii ma aa ki i ologo pa dano ki pa lee ma kato ki i nyimgi. Lac tye ka neka. 2) Pig kom lacoo me nyodo. lac, [lac] L Pe ding nyo gin ma twolo dok oyarre. Bongo ne lac tutwal i komi.

lacacar

[lacacar]

n. 1)Ngat ma pe ngeyo tic ma

myero onge. Lacacar pe ngeyo wa lwoko jami. 2) Dano ma pe ki woro. Wek tic lacacar obedi. 3) Dano ma wange tar ma maro mon nyo co. Lacacar loko mon/coo calo bongo. rrk: lacaro. lacakacaka, [lacaka-caka] n. Pot dek calo boo ki pot okono ma gitedo ki pul nyo ki nyim manumu. Laworo wacamo lacakacaka ki layata.

lacakacaka,

[lacaka-caka]

n.

Bongo

mony

ma

opaco paco. I wilo bongo lacakacaka ni me ngo?

lacam,

[lacam]

n. 1) Cing tung kama dano mapol pe

gicamo dok tiyo kwede. Angolo cinga lacam woko ki pala. 2) Dano ma tiyo pol ticce ki cinge ma cam

dok bene camo kwede. Omera coyo ki lacam. lacam,

[lacam]

|. Tim ma pe ber, rac, dok pe rwatte ki

miti nyo ngec pa ngat moni. Peny obedo tutwal ki bota.

lacamma

[lacamma]

n. Tuku

pyem

lacam

ni gin moni

obitimme ma gijengo iye jami ci ka ngat muloyo camo jami ma lawote ojengo. Watye i lacamma me byeko dul ma obiloyo i tuku odilo.

lacan

([lacan] n. pol: locan. 1) Ngat ma pe ki jami ma mitte. Locan giyelo wi dano ki kwac. 2) Lapiny oloyo nyo ngat ma pe ki lim nyo lonyo. An latin pa lacan.

lacanga [lacana] n. Rec ma rom ki ngut cing ci cogone pol dok dwong i lawiny. Laworo wamako lacanga abic. rom: gicanga.

lacan-onya

[lacan-onya]

n. Lum lukoko ma pote 219

tino, kome tidi, jany lapiny dok nyak calo ruc, pwuru ne tek. Baba obedo ka tongo lum lacan-onya ki i poto kal. rrk: lokoko. lacar [lacar]

n. Yat madit ma okutune boco, mon tucu

ki itgi dok gikolo ki tyen. Okutu lacar ocoba. rom: 3 lacari. lacara [lacara]

n. Dano ma pe wat, munu, larok nyo

lamone. Laneko ni obedo lacara mo.

lacaro

[lacarò] n. 1) Dano ma bedo i caro. 2) Dano ma timo jami i yo pa lokin gang.

lacat wil

[lacat

wil] n. Ngat ma woto ki jami acata.

Waya tye lacat wil i taun. lacco [laccò] tkk. 1) Yabo gin mo wek obed malac nyo muyarre. Amito lacco pyer bongona madingi wek oroma maber. 2) Nywal ma nongo kin lotino boco. Kwo me kareni mito lacco kin nyodo. rrk: lago.

laceb lok [1acéb

lok] n. Ngat ma loko lok mamit nyo

ma doge lim tutwal. Kilara dong pud laceb lok ma oywek.

lacek

[làcek]

n. Lee ma mito rom ki lajwa, kome

angec angec, maro bedo i kin gang ki i poto. Ringo lacek mit mada. rrk: amur.

lacel

[1acé1] n. Gin mo ma gitiyo kwede me celo jami. Miya lacel dek eno ingetti ni.

lacel moko [lacél

moko]

n. Ganggang

ma gitiyo

kwede me celo moko kongo. Lacel mokowa otuc woko.

lacele

[lacélé]

tere

n. Myel cuna pa bulu ma gimyelo ki

awal. Bulu maro myelo lacele i kare me oro. rrk:

larakaraka/lalobo/oling.

lacen

[lacén] n. 1) Pe kom bedi, i yo ngeye. Acito bot mama ka lacen dok acito bot baba.

lacen

[làcèn]

n. Tipu marac pa dano mutoo ma yelo

dano. Lacen pa min latin oketo gang woko. lacenne

[lacénne]

n. Otwongo

ma

gicamo

ma

maro

bedo i cwiny labolo, tyang, gaya nyo anyogi. I lobo loka pol ma aa calo ngwen. Lawor wamako lacenne mapol. rom: ocenne. laceno

[lacéno]

n. Ngat ma

oto ma

ceno

dano.

rrk:

220

lacer,

lacobi. rom: lacen. [lacér] n. Cwec pa Rubanga/Lubanga ma ryeny i pol i dyewor; pol kare ginen mapol. Ka pol pe neno lacer mit mada i dyewor. rrk: lakalatwe/latwe/ceru 2.

lacer,

[lacér] acany.

n. Yat ma gitiyo kwede me cango two

lacer me mato pii pa jubi pii-pa-jubi]

(1acer-me-mato-

n. Lakalatwer matidi loyo dwe ento

dit loyo lakalatwer mukene ducu dok nen odiku. An pud pe aneno lacer me mato pii pa jubi. rrk: latwok. lacera [lacéra] n. pol: locera. Ngat ma ticce me tengo lum i dwol lee wek lee oring ocit i obwo. I dwar, obwo bedo dul dano adek: lolak obwo, locera ki locoka. Nera pol kare aye lacera i dwar.

[lacere] n. 1) Ngat ma ngwette ka timo gin ma

lacere

pe romo. 2) Ladonyo ilok ma en pe iye. Wang mapol piny loyo lacere oyot.

lacir

[lacir] n. 1) Dano ma oding. Lacir pe winyo lok.

2) Dano ma kite tek. Lacir pe loko tamme. 3) Dano ma cwinye tek ka kanyo arem me two ki yango. Gwoko lacir yot ka kome lit pien pe yeli. lacobi [laòcòbi] n. nen: laceno. n. pol: lococ. 1) Dano ma coyo lok lacoc [lac6c] akwana i karatac nyo buk. Okot p'Bitek lacoc pa Acoli ma ngene. 2) Ngat ma coyo/kiro kodi i poto.

lacoco [lacòcò]

n. Dako\nyako ma malaya nyo ma

maro kwo me butu ki coo nyo maro loko coo. Dako/nyako ma lacoco pe gene. kmgk: rac. rrk: lakwele.

lacocodo

[lacòcòdò]

n. Tuku pa lotino ma gidolo

tyengi acel woko ka gipye katuku ma gigoyo. Omera oturu tyene ka tuku lacocodo. rom: lacokcok. lacodo, [lacòdò] n. Two ma kwoto em dano weko pe giwoto maber. Two lacodo lit mada. rrk: wac 3. lacodo,

[lacòdò]

n. Bonyo ma pud tidi calo otwngo ma

kome col. Lotino gumako lacodo bonyo.

lacodo;

[lacòdò]

n. Ngat ma tye ka bedo ki dako pa 221

lawote nyo dako ma tye ka bedo ki lacoo mukene. Lacodo moni ma tye ka codo dakona ni ka anongo

ci too nen. kmgk: lik.

lacoi [lac6i]

n. Kongo ting ma gionyo pii malyet ka

gicwiyo ki ocekke. Kongo lacoi dengo ii dano. lacoko, [lacòkò] n. Ngat ma ogiko te dano i ot kwan ka nyo i pyem mo keken. Lawor abedo lacoko te i lworo bar wang acel. lacoko, [lacòkò] n. Kwidi makwar kwar ma balo pamba weko tyer makwar. Lacoko obalo pamba na woko i mwaka ni.

lacola

[lacòla]

n. 1) Lakumu/ ngat ma kumu pi peko

me too. 2) Ngat ma colo/konyo mon me nywal maber. Waya lacola ma ngene i kin gang kany. rom: lacolo. lacong [laòcòn] n. Lamiti gin mo. Jal in twon lacong mo ma ileyo wiya mada.

lacoo

[lac6ò]

n. pol: coo. 1) Dano ma pe dako ma

dong onyomo. 2) Awobi ma dong dit romo nyom nyo dong onyomo, won gang. Lacoo moni tye ka bino ki tong i cinge. lacoo lacoo [lacéò làcóò] 7. Dako/nyako ma cal ki lacoo i cwece wa i ticce. Acan wai obedo lacoo lacoo yo. kmgk: rac.

lacot [lac6t] n. Ngat ma codo mon pa dano. lacuc [lactic] n. Tung cing ma pol dano ducu gitiyo kwede dok gicamo kwede. Cinga tung lacuc owil woko ka tuku.

lacuk

([lacòk] n. Nyonyo mabit ma gicomo ite bol tong wek obanne maber, pol kare gilwongo ni dim lacuk. Lacuk tonga pe ocomme maber.

lacuku,

[lacòkò]

n. Apika ma tye i ngut gweno nyo

winyo ma gicoko iye cam ka dong gicwalo i yi gi. Dano pe camo lacuku gweno.

lacuku,

[lòcuku] n. rom: lacucuku. 1) Gara ma giyubu

ki ikom keno lakwakwalo. Lacuku na ogwire woko kamyel. 2) Myel macon ma gimyelo ki gara lacuku i kor tyen. Adaana pud ngeyo myelo lacuku.

lacuku;

[lòcukò]

n. Tuku ma giketo nyig lacuku aryo

222

ma gitweyo ki tol ka gigoyo litak tak kun giwoto ki wer. Anyira ka gitye ka tuku lacucuku ngat ma winyo lwongo pe. rom: lacukucuku.

lacula

[lacula] n. Ngat ma tye kene.

lacungu [lacunu] n. 1) Ngat ma pyem ma bito kwir ki bot lwak me nongo rwom mo. 2) Lapyem. Lacungu i Acet obedo ka bwolo dano ni eyubigi yoo.

lacungu dwar

[lacunu

dwar]

n. Ngat ma gwoko

dok cung pi ngat mo nyo joo mo i kare ducu. Wan lacungu dwar wa pe.

lacungu wi bye [lacunu

wi byè] n. Ngat ma kwone

ocung ikom bito kwir ki bot lwak me nongo rwom ki lokke mere me bwolo lwak. Lacungu wi bye magene peke. lacur ([lacur] n. Kedi ma lotino gimaro lungu lobo i wiye me celo winyo. Lotino me kom kareni pe gingeyo celo winyo ki lacur. Lacwec, [lacwec] n. Ngat ma ocweyo polo ki lobo. Lacwec tye ki twero me timo gin mo keken. rrk: Rubanga/Lubanga. lacwec, [lacwec] n. Ngat ma ngeyo cweyo jami ki lobo nyo ki rit, otit, kmk. Okeny lacwec rit maber mada. lacwer

[lacwér]

n. Ngat ma cwero jami. En lacwer

bao ma ngene.

lacwi

[lacwi] n. Tung dyang ma gitucu tere ma lodiro gitiyo kwede me cwiyo remo marac ki ikom latwo. Onongo two ki i lacwi ma obedo ka tako ki two.

lacwicwi

[lacwi-cwi] n. nen: lagingi.

lacwinye yom ([lacwinye yòm] n. Ngat ma maro dano nyo laleng wang. En lacwinye yom, maro lotino. rrk: layom ic.

ladeng

([ladèn] n. Gin ma lot ma olungnge i tun mon.

Jo moni gucako ngolo ladeng pa mon. kmgk: lik. ladep [ladep] n. Anyai ma kwo, tidi kome kwar kwar dok tek maro bedo i kom dyegi ki dyangi. Kidep me ot dyel dok dwong tutwal. rom: kidep. ladeyo [ladéyo]

n.

Ngat

ma

maro

lengo

ki rukke

maleng. Bedo inget ladeyo mit.

ladidi

[ladidi] n. Dano ma pi cam ki jami tek bote ma

223

pe mito poko ne ki dano mukene. Ladidi twoni ki gin ma ineno tye bote. rrk: lagem/ladudur.

ladikke, ([ladikke] n. Dano ma maro galle ka cako gin mo calo lok, tic ki wot. Cako wot ki ladikke tek.

ladikke,

[ladikke]

n. Ladiine ikom lodiro nyo ngat

mo keken pi miti me lonyo nyo gin mo. Pe inyeb ladikke i komi. rrk: lakerre.

+

ladiro

[ladirò] n. pol: lodiro. Dano ma tye ki ryeko ki ngec matut me tic nyo dano makwiri. Ladiro mene ma okwoyo bongoni ni?

ladit!

(1adit] n. pol: lodito/lodongo. 1) Dano ma dong oteggi. Ladit moni oto laworo. 2) Dano ma mwakane loyo pa ngat moni. Apiyo ladit ki Adong. 3) Dano ma tye ki rwom i dog tic nyo dano ma loyo wi jo mo kamo. Anena ladit wi anyira i gang kwan. rrk: ladwong.

ladit? [ladit] n. nen: aditi'. lado

[ladò] tkk. Gono ngut nyo kulu wic piny. Pingo i lado nguti kit meno?

ladobo

[ladòbò]

n. pol: lodobo. Ngat ma tye ki two

dobo. I kare macon lodobo pe gibedo i kin dano.

ladoge-aryo [ladége-aryo] n. nen: ladogeryo. ladoge ki laa [lad6ge ki laa] n. 1) Dano ma pe mito ni gin acama mo okat doge. 2) Lakee. Neko ladoge ki laa yot.

ladogeryo

[ladògè-ryò]

n. 1) Ngat ma pe cung i lok

acel, waco lok mapat kany kuca. En ladogeryo, gwokke kwede. 2) Ngat ma lokke pe gene. rom: ladoge-aryo.

ladogrwot

[ladòg-rwot] n. pol: lodogrwot.

Lo-or pa rwot. Anga ma ladogrwot Acoli?

ladola

[ladòla]

n. Latin lee ma dako. Ladola raa, rii,

lyec,kmk. Tin waneko ladola lyec. rrk: dola.

ladongcen

[ladòncen]

n. pol: lodongcen. Ngat ma

giweko angec icito ka mo nyo i timo gin mo. Ladongcen pol kare pe nongo gin maber. cl: Ladongcen mato pii marac/mugedde. ladongo [ladono] n. Nyim ma nyige dongo dok gicoyo i dwe me abiro. Pol kare gilwongo ni nyim ladongo.

224

Aceko nyim ladongo i mwakani matek.

lador dano

([ladòr

dáno]

n. Ngat ma miyo dano

woto wot deyo. Lapwony lador dano maber mada.

ladore [làdòre] n. nen: lajaja. ' ladudu [làdùdù] n. 1)Lalwor tic ki lim ni rwenyo woko. 2) Kano jami pi wany nyo twono dano jami pi rac cwiny. 3) Lagem. En ladudu tutwal.

laduk

([ladòk] n. 1) Yen mapwodo mapol ma gitongo me guti ot. Awilo laduk mabeco me otwa. 2) Odoo madit macek ma gimaro gucu ki winyo, lee, kine mukene ki dano bene. Agucu gweno ki laduk. rrk: lagucugucu.

laduk larwe arum

[ladòk

larwe

arum) n. Odoo

ma gikwango pi dwar. Kwango laduk larwe arum tek.

ladukalaa

[ladukalaa]

nm.

Wic

lum

acel

ma

gingweko iye adek ma giketo i wi ot ka ingeye kiketo labila.

ladum [1adum]

n. pol: lodum.Lakob dog nyo lawot ki

ngat ma kwiya leb kama en tye iye. Wora ladum ma kobo dog ladit wi Iwak i kacokke. laduni [ladani] n. pol: loduni. Dano ma aa ki i rok Bunyoro. Omera onyomo dako laduni. laduny [laduny] n. Lajwar cilo, pii, kmk. Cit i kel ladung cwan ki woko.

ladur [ladòr] n. nen: ladidi. laduru [laduru] n. Otigo mapote ma obedo calo nyim dok kirego bene calo nyim (otigo laduru). Otigo laduru lyero dek makur.

ladwal

[ladwal]

n. Ngat ma pe loko maber nyo

latelebe odwalle. Ladwal omyero pe giket kalok i kin dano. rrk: latelebe oto.

ladwala [ladwala]

n. Ngat ma tubu kin dano ki lok

gobba. Gwokke ki ladwala.

ladwar

[ladwar]

aneka.

n. pol: lodwar. Layeny lee tim me

Kwara

ladwar ma oywek i oyuru. cl: 1.Ladwar neno opoko pii ki wangnge. 2. Ladwar lyec, lyec aye neko. Ladwong, [lèdwòn] n. 1) Got ma tye ikin Patiko ki

225

Palaro i Gulu. 2) Got ma Palaro owilo ki nyako ki bot Patiko Pacua. Wacito wa ite got Ladwong. ladwong, [1Adwon] n. nen: ladit. pol: lodongo.

lagabu

[lagabò]

/ Dano nyo lee ma tyene boco.

Awobi ma lagabu obino kany. rom: langabu.

lagada

[1agada]

n. 1)Kodi lum madito, boco, kome

kato nyig cing, dongo i dog kulu. 2) Lum koo. Watongo lagada me tado otwa. rom: lageda. cl:

Lagada yil ki wadi. lagal [lagal] m. 1) Ruk deyo pa coo i ngutgi i kare macon. Coo mogo pud ruku lagal wa ikareni. 2) Gin matar ma padi ruku i ngutgi. Padi mogo pe giruku lagal maber. rrk: laguru.

lagalagala

[lagala-gala]

n. Mugati matino tino ma

giyubu ki gwana ki labolo. Lagalagala ma labolo oromo mit mada.

lagalle [1agalle] n. Ngat ma galle ka timo gin mo. lagalu [lagalu] n. Olwango otong tong ma kayo dano ki lee dok kelo two anino. Lagalu kayo dano malit.

lagam,

[làgám]

n. Adwogi

wang

lapeny, lok nyo

waraga. Anongo lagam wang waragana tin.

lagam, [lagam] n. Aduku/adita ma adunu nyo ma ladyere. Amito aduku lagam me coko jami. lagama [lagama] n. 1) Ngat ma labwami nyo ngat ma pe bedo mot. 2) Layela nyo ngat ma pe ki woro. 3) Ngat ma pe winyo lok nyo ngat ma pe winyo juk. Latin ca lagama tutwal. rrk: lakitikiti. lagang, [lagan] n. Lum ma dongo maboco dok matek liking king. Puru lum lagang tek atika.

lagang,

[lagan] n. 1) Dano ma paco, dano ot nyo dano

kaka moni. Latin eni lagang ba. 2) Nying anywar ma yam Langi lwongo ki Acoli. rrk: lapaco.

lagara [lagara]

n. Bonyo ma kome kwarkwar ocoyo

matar tar, camgi rac mada. Dano ma gicako nying gi lagara nongo ginywalo ikare ma bonyo man poto. Bonyo lagara opoto tung kumalo me Uganda gulwero cam ma ipoto woko liweng. rrk: abwum/bonyo.

lagec [lagèc]

n. 1) Ngat ma tamo ni ngat moni aye

226

otimo bal kadi bed ni pe ngeyo ada ne. 2) Dano ma cogo pwune ogom.

lagedo,

[lagedo]

n. Dano ma tiyo tic me yubu nyo

cweyo ot. Omera tye lagedo maber mada.

lagedo,

[lagèdò] n. Leb me yet ki lam. Lagedo moni

ni mito twol otong woko. kmgk: rac. lagem [12492m] n. nen: ladidi. lager [lagér] n. Ngat ma tyene ogulle, otwongnge nyo ogerre. Lager woto ki tek kom. lagero [lagero] n. Dano ma pe mito lok tuku dok twakke ki lok i wi dano. Lotino pe gimaro lagero.

lagikom

([lagikòm] n. Ngat ma kite pe niango dano,

wiye loke atata. Lagikom mene ma tye ka lok? rrk: gikom.

lagilo

[lègilo]

n. Winyo bunga ma kokone winynye

calo lok. Lagilo bedo ka dum i bunga.

lagilo lee [lagilo

lee] n. nen: labana.

lagilolak [lègilolak] n. Lak ma owotte manen woko nyo lak mukangnge. Lagilo lak opegu neno rac.

lagingi

[lagini]

n 1) Ngat ma layela (lamiti tic ki

diro). Tic ki lacwicwi tek. 2) Dano ma pe jalo gaa nyo lok. Lacwicwi pe yee ni gigud gine mo..rom: lacwicwi. lagit [lagit] n. Ryal adola ma giruku i ngut cing me nyutu ni ngat moni ginyomo, gibyeko me anyoma nyo girku me deyo. Lagit pa lapwony opoto woko i

pii. [lagò] tkk. Laro nyo Latin matidi aye olago lago, [1490] tkk. nen: lacco lagoba [làgòbà] n. Dano Ngat ma lagoba lago,

konyo dano ki gin ma mitte. mine ki yat cado.

,. ma pe loko nyo tito lok ada.

rubu kin dano. rrk: languna/langwer lok. lagoga [lagòga] n. 1) Dano ma maro yungu lok. Bedo

inget lagoga weko inyero matek. 2) Latuk tuku goga (laree). Meno tim goga keken. Lagoro, [lag6ro] n. Nying jok ma tye i Pajule, giwaco ni ka kot pe ci gikwayo got man me cwalo kot. Dano giworo got Lagoro mada.

227

lagoro, [lagòrò] n. Ngat ma kome pe yot. Wek lagoro ni obed mot pe iyel ki tic.

lagot,

[lagot] lacel winyo. lagot, [lagòt] nyo yat ma + mada.

n. 1) Kidi lajwa tyen. 2) Kidi matino Ayoko tyena ki lagot. n. Pur kweri ma giyubu ki yat ogomkene gigomo. Kweri lagot pwuru maber

Lagotcugu [lagot-cugu]

n. Ora ma tye i Mucwini.

Gangwa tye cok i dog kulu lagucugucu [lagòcò-gucu] lagum kom [lagòm kòm] n. Latina ni lagum kom. Gum

laguru

Lagotcugu. n. nen: laduk. Dano ma rwatte maber. kom ginongo i atabo.

([laguru] n. nen: lagal.

lagut [lagòt]

n. 1) Winyo matidi tutlwal, ma ryeny

aryenya, doge ki dak kore kwar. Wacelo lagut ki abutida. 2) Alama ma col kwar. Alama pa daktar

tye lagut. rrk: gidingiding. c/: Lagut tidi ci moo. Laguti, [laguti] n. Kaka ki kabedo pa kaka man ma tye cok ki Acolibur i Payira ma onyomo wod Laguti mo.

malo.

Lamera

laguti, [1àgùtì] n. Obwol marom ki obwol oket keny ma twir inge twi pa obwol aya ki obwol okuyu. Obwol laguti mit ka gitwoyo ka gitedo.

lagwaca

[làgwàcà]

n. Lagwe tim ma kwo ikom yat

ma ruda maro mwodone. An pud pe aneno lagwaca. rrk: tokolong. lagwar, [làgwar] n. Lee tim ma rom ki dyang, kome opilo ma ocoyo matar wa yer ngute boco. Lagwar lee

ma neno mwonya. lagwar, [làgwár] n. 1)Nyonyo/yat ma giryeyo lake mapol, gicomo i bol me gwaro yugi. Wiya owil ki lagwar yugi i poto. 2) Ngat ma ticce aye me gwaro yugi. Lagwar yugi tin pe obino oweko dyekal col ata.

lagwaya

[làgwàyà]

n. Yat madit dongo mabor, pote

gwar dok gitiyo kwede me lilo kom bao, pur kweri, kmk. Lagwaya ma iyoo kuluni gitongo woko. rrk: comolo/comoro.

lagwe

[làgwé] n. Lakit ngec matino ma maro bedo i dan

228

ot. Lagwe opoto i dek.

lagweng

[lagwen]

n. Kidi matino. Latin ocelo wi

lawote ki lagweng. rrk: lakidi.

lagweno

[lagwend]

n. Latin gweno

ma pud tidi.

Lagwenona ni mito akuma.

lagwenokulu

[laògwenò-kulu]

n. Winyo ma kome

col maro bedo i dan kulu. Aneno lagwenokulu tye ka pito lotinone. lagwer

[lagwèr]

n. Gin mo nyo ngat mo ma yenyo gaa

ma nongone tek. Lagwer lim tye kawot ikin gang dogola ki dogola.

lagwilo

[lagwilo]

n. Gin mulunge matidi idog it, pol

kare gilwongoni "lagwilo it". Lagwilo malit. rrk: Ogwilo/ogwit.

lagwok

[1Agw6k]

ita okwot

n. Dano ma maro tic kipwola nyo

kiciran. Lagwok neko gang woko.

lagwok otingo

[lagwòk

òtinò]

n. Olel ma giguru

labongo gin mo iye. Tin watedo lagwok otingo ki layata.

lagwong

[lagwòn]

n. Ngat ma te lebe ogwange nyo

odwalle, nyo ngat ma telebe pe tye atir. Lagwong maro keco oyot. rrk: latelebe oto.

lai

[lai] n. Kama odi mapol ma giyubugi marom tye

iye. Acito i lai ka gamo cak. /r: . nik: lines. laib [laib] n. Anyiri tele, kome acir acir, ibe bor. Lodwar laworo guneko laib. laibe [laibe] n. Dee ma ocot onyo ibe bor pi cedone. laibi [laibi] n. Tal ma wiye akara layab wi dero. Aturu layibi woko. rom: layibi >. laido [laido] n. Gwenyo matino mayil dok pwune i kako cing ki tyen dano. Layido obalo tyene woko. rom: layido.

lait

([lait] n. Yat ma gitado me ito malo i wi gin mo nyo kamo ma lamal. Amito layit me kwanyo bongo ki i wi ot. rom: layit.

laite-oto

[laite-òtò]

n. Ngat ma ite pe winyo lok

nyo ite oding. Laite-oto alama. rrk: laite-oding.

myero

kilok kwede

ki

laiyeonat [laiyé-onat] n. Ngat ma iye pe nen nyo pe

229

deng kadi ocamo mapol. Laiyeonat kadi ocam nen calo pe ocamo.

lajaca [lajaca] n. nen: lajaja. lajai [lajai] n. Lapena ma gidwanyo ki odii labongo pige. Tin wacamo lajai.

lajaita [lajaita] n. Okono ma kome paci paci. Okono F lajaita nok ikare ni. lajaja [lajaja] n. pol: lajaca. 1) Deyo macon nyo gin ma tye twolo, tar, cung atir, giroyo i del dog mapiny me cwalo laa woko. 2) Cupa ma gityeto ka girudu mapwot, giroyo i dog mapiny. rrk: lodore/lodore. kmgk: Lok macon. Ir: . nlk: mrija.

lajakke

[lajakke] n. Lapwutte ki lok nyo ladaa/lakolo.

En lajakke ki lok ata.

lajalata [lajalata]

n. Odong kongo ting ma dok

gionyo iye pii ka gidingo. lajalata.

lajenynye

[làjènynyè]

Tin wabedo

ka mato

n. Ngat ma layeny kolo nyo

larob dog dano.

lajere myel [làjèrè myel] n. nen: lacuku >. lajimu [lajimu] n. Nyim ma nyige tino, gicoyo i dwe me aboro, gilwongo bene ni lajimo lakali. Nongo nyim lajimo tek mada. rrk: laani/latino. lajino [lòjino] n. nen: kijina.

lajog [lajòg]

n. Ngat ma coko jami ki bot dano ma

myero gicok ki botgi. An aye lajog cente lyel.

lajog mucoro

[lajòg

mòcòrò]

n. Ngat ma coko

mucoro ki bot jo ma onyo mucoro. Lajog mucoro dong ocako ticce.

lajok [lajòk] n. pol: lojok/lojogi. Ngat/jo ma timo tim marac calo myelo dano i dyewor, nek, kmk. Gimako

lajol

lajok ka myelo lotino kwan. [lajol] n. Ngat ma lawat ma jolo welo.

lajorlac [lajòr-lac] n. Ngat ma layo ata. lajuu = [1450] n. Lum mutwodde nyo cula lum ma tye i lajwa

pii. Amako rec i te lajuu. [lajwa] n. Lee tim ma kibworo, cal ki til dok dwir mada. Aneno lajwa ka ngwec i olet. rrk: oribi. rom: lajwaya.

230

lajwa jami [lajwa

jami] n. Gin mo ma giyubu me

rudu jami wek obed maleng. woko.

lajwa lak [lajwa

Lajwa jami otum

lak] n. Lalil lak. Lajwa lak ma yat

ber.

lajwa war

[lajwa

war] n. Lalil war. Lajwa war pa

baba orweny woko.

lajwac,

[lajwac]

lm. Kwero gin mo atir nyo atyer

kamaleng. Akwero cito i cuk lajwac. lajwac, [lajwac] lm. Wiyo tol ma wange pe onyak ento ngoki ngoki. Tol pa laditi weng lajwac.

lajwer wic [lajwac] n. Gin gitiyo kwede me pyelo yer wic wek onen ma mwonya.

lak,

(lak) n. Cogo murye i dog me nyamo ki kayo jami. Mama tye ki lak mabeco.

lak,

[lak] tkk. 1) Lot pa yer matino i tur nyim ki i tok. Yer wiya lak oyot ka gikoyo. 2) Lot pa jami apita calo layata, obato, kmk ma lot mol i ngom. Layata

omuyu dong olak maber. 3) Dongo pa agaba calo muranga, nyanya i kom yat madito. Nyanya ma apito dong ocako lak i kom yat.

lak;

(lak)

tn. Wot ata labongo tyen lok mo. Man i aa

ka lak kwene? rrk: lodo.

lak kweri [lak kweri] n. 1) Leb kweri ma tongo piny ni. Lak kweri na onyany woko. 2) Gin ma kweri puru.

rrk: lak pala, lak tong, lak latong,

kmk.

lak lyec [lak

lyèc]

n. Cogo dog lyec matar mabor.

Lak lyec wele tek pien giyubu ki jami mapol. cl:

Lak lyec pe loyo rwode. lak nget [lak nèt] n. Cogo ma tye i bwut dano. Ogweyo cogo lak nget dakone oturu woko.

lak nyango

[lak

nyano]

n. Lyeto ceng odiko ma

nongo pud ceng tuc atuca. Atye ka oyo lak nyango.

lakaa bel [1akaa

bél] n. Ngat ma nyaro bel ki ipoto.

Lakaa bel otimo tic maber mada i potowa. rrk: lakaa kabir, lakaa nyim, lakaa gaya, kmk.

lakac,

[lakac] n. Ngat ma nyaro jami apita mo keken ki i poto. Lakac ma okayo nyim pe okayo maber.

231

lakac,

[lakac]

n. Kono udu matar madit. Aketo lakac i

kin konona.

lakadakidi [lakadakidi] n. nen: lakalakidi. lakado

[lakado] n. Winyo ma wiye kwar kome col.

lakafiri

[lakafiri] n. Ngat ma peke ki yee/niyee ikom

”

Rubanga/Lubanga ento woro nyo lubu te kwaro. Lakafiri mo pe yee ni Rubanga/Lubanga tye. rom: lakamfiri. /r: . nlk: kafiri.

lakaibona

[lakaibòna]

alum. Latin lakaibora.

lakaka lyec

tye

[lakaka

n. Otwongo ma obedo alum

ka

tuku

ki

lakaibona.

rom:

lyèc] n. Boro yi lyec nyo raa.

Tin aneno lakaka lyec.

lakal [lakal] n. pol: lokal. Ngat ma aa ki iot kal. Dako pa omera lakal. rrk: laker.

lakalabuk

[lakala-buk] n. Gin wic ma giyubu ki yer

nyo laa dyel nyo laa lee ma yer kome boco. Nera yubu lakalabuk mabeco mada.

lakalagwec

[lakalé-gwéc]

n. Winyo ma kome tidi,

col, maro bedo iwi tugu ki ikom ot dok kwo alwak. Lakalagwec tin pol iwi tugu mada.

lakalakidi

[lakala-kidi]

me tweyo yen. Abedo lakadakidi.

n. Tol obiya ma gikedo ka kedo

lakalakidi.

rom:

lakalatwe [lakala-twe] n. nen: lacer |. lakap [lakap] n. nen: labana. lakar

[làkàr]

n. Yat ma wiye okara nyo okare. Atye

ka yenyo lakar dero. rrk: okar.

lakarac [laka-rac] n. Kom latyene adek pa lodito ma gingabo i badgi ka gicito i wotgi mo. Ber bene me teno wic. Kwara maro wot ki lakarac ka ducu.

lakareber [lakarèbèr] n. Ngat ma peko mo pe bote.

lakarakak lakele!

[lòkara-kak] n. nen: labarakak.

[lakèlè] n. Nyig bul nyo bul matidi ma gigoyo

kacel ki minne. Lakele pa Watmon longo matek.

lakele? Laker,

[lakèlè] n. Ngat ma kele opor i wange. [lakér] n. Nying ma gimiyo ki latin anyaka ma

wonne maro minne tutwal.

laker,

[lakér] n. nen: lakal.

232

lakera

[lakéra] n. Yat ma olur nyo kedi pobo ma olur maber. Atye ka yenyo lakera mo me tado ot dyel.

lakere,

[lakéré]

n. Latin ma pud ginywalo anywalo

ikin cabit acel ki aryo. Gwoko

lakere

tek. rrk:

lanyuru/akwara.

lakere,

[lakere]

twolo. Amaro lakeri.

n. Ngat ma kin lake ma idyere tye neno

ngat ma

lakere mada.

rom:

lakere, [lakèrè] / 1) Ngat ma ridde ikom dano tek tek. Pe amro ngat ma lakere. 2) Dano ma bedo akera, lapiny oloyo.

laket wic [lakét

wic] n. Yat, nyonyo nyo odok ma

gingweko lake nyo gicomo ciliki i lake me kuru yer wic. Laket tye i wang ot. lakette [lakèttè] n. 1) Dano ma ridde ka ma myero pe oridde iye. 2) Dano ma wake tutwal. En lakette ma wiye pe tiyo.

lakeya [lakéya]

n. Ngat ma tiyo tic mony. En lakeya

macon.

lakeya [lakéya] n. Latin nyako pa lamin awobi. lakeyo [1akeyo] n. Latin nyako pa lamin ngat moni nyo latin anyaka pa wayo ngat mo. Acan obedo lakeyo lapwony.

lakica

[lakica]

n. Ngat ma kica tye i cwinye. Lakica

mo kong okonya do. Dako pa omera lakica mada.

lakide

[lakide]

n. Lum ma wiye oluk dok opette, lum

maber me umu wi ot. Lum lakide ber me yubu ot.

lakidi

[lakidi] n. nen: lagweng.

lakiine [lakiinè] n. Dano ma maro libbe kama jami tye iye. Pe a maro lakiine inget ladito.

lakili [1akili]

n. Dano ma maro kelo ayela nyo tingo

ali. Bedo ki lakili keli peko. rrk: lalili.

lakilikili! [1akili-kili] n. Dek lamola nyo latek ma girego ka gitedo calo lakotokoto. Acamo lakilikili ki moo dyang.

lakilikili? [1lakili-kili] n. lakel ayela ikin dano. lakingang

[lakin-gan]

n.

pol:

lokin-gang.

Latedero/lotedero nyo dano ma kwo gang ki pur ki tic mukene mapat ki tic pa gamente. An lakin-gang mo

233

ata gire.

lakirbala [lakir-balè] n. Otwongo ma kome obedo alum alum , te bwome col col, dit kato bonyo manok. Wamako lakirbala mapol tin. rrk: atiko.

lakirikiri, r

[lakiri-kiri]

n. Ngat ma layela ma pe

bedo mot. Mine lakirikiri tutwal. rrk: laole. rom: lakitikiti.

lakirikiri,

[lakiri-kiri] n. Kwayi ojiri ma gikok ni

krikri. Lakirikiri moni tye ka kok i tok ot. rom: lakrikri.

lakkweri

[làk-kwéri]

n. 1)Tic ma myero gitim nyo

otimme pi nino acel. Tin olo apuru lak-kweri mo. 2) Cam ma myero ngat acel ocam pi nino acel. Lobot gicamo kato lak-kweri woko.

lako, (lako) tkk. Leyo jami nyo dako pa latoo. Omera mito lako ci nera.

lako, [lako]

tn. Kwo me leyo jami nyo dako pa latoo.

Lako myero dong kiwek obedi i kom kareni. rom: laki.

lako; (lako)

tkk. Lwoko bongo ki jami mukene ki pii

maleng me agiki ka kimoyo wek otwo. Atye ka lako bongi ma aweko i pii laworo.

lakob dog

[làkòb

dóg] n. Dano ma kwango leb/lok

ikin jo ma lebgi patpat wek guniang lowotgi. Wora lakob dog muywek. rrk: lakob lok.

lakob lok [1èkèb lòk] n. nen: lakob dog. lakobo [làkòbò] n. Ngat ma tye ki diro me deyo wic calo lyelo, koyo ki yubu. Waya lakobo maber atika. rom: lakobe.

lakodo [làkodo] n. Dero nyim nyo dero ma tidi. Lakodo wa dong wiye obale woko. lakok [làkòk] n. nen: labila.

lakokoliro

[lakòkò-lirò]

ojungnge makwar Lakokoliro wi twon lakokoro [làkòkòrò] Pe atwero butu iwi

lakol,

n. Wi twon gweno ma

nyo loliro wi twon gweno . gweno matar ni dit loyo weng. n. Pyen mutii dok otang atata. lakokoro.

[lakòl] n. Mabuc nyo labal ma gitweyo tyene ki kol i buc wek pe olwii. Wacito ka neno lakol ma

234

gikelo tin.

lakol,

[lakol]

n. Dyang nyo dyel ma kome abac, col

tar. Dyang lakol obedo calo dyang munu. rrk: lapel. lakol; [lakòl] n. Dano ma kite pe atir. Pe inyeb lakol i gang-ngi.

lakola,

[lakòla] n. 1) Lakwena nyo dano ma kobo lok

ikin dano nyo dul aryo mapatpat. Bed i gwokke ki lakola. 2) Lacuna nyo dano ma bito dako ki ngat mo (laoor me nyom). Lakola pol kare lokke mit.

lakola,

[lakòla]

n. Latin yat goli ma pye i wi pii ka

gibolo goli me mako rec. Lakola golina otur woko.

lakologoc

[lakòlògoc]

n. Malaga, yat nyo nyonyo

ma wiye ogulle latok dek. Lakologoc wa otur woko. lakome okwor [lakòmè òkwòr] n. Ngat ma kome obukke ki cilo apwua, kweyo, buru, kmk. Lakome okwor moni tye kany dong pe nene.

lakong

[lakòn] n. 1) Gin ma gitiyo kwede me dwongo

wic nyo doggola. 2) Gin ma gigengo ki teng jami. 3) Gin ma obedo calo nucu lawala ma kigengo ki lok ma gicoyo. Ki leb dum gilwongo ni “bracket” ().

lakonykony

[lakòny-kòny] n. Lamiya nyo deyo wic

pa Acoli i kare macon. Dano dong pe deyo wigi ki lakonykony kit macon. kmgk: lok macon.

lakonykor

[lakòny-kòr]

n. Ngat ma miyo kony bot

ngat ma tye ka tic. En lakonykor karan.

lakop pe rom

[lakop

pe

rom]

n. Ngat ma maro

yenyo lok. Lakop pe rom wai pe ngut yo.

lakopkirom

[lakop-kiròm]

n. Layok wi dano nyo

lapiya iyo marac ma balo Lakopkirom pe ngut. rrk: lakili.

lakortipu

kuc

ikin

dano.

([lakor-tipu] n. Dano ma lwongo tipu pa

ngat mutoo me amaka lakortipu muywek.

lakorwangogwilo

nyo

wek

oloki.

[lakòr-wan-ògwilò]

Waya

n. Winyo

bunga ma kok calo nyinge. rrk: ting jojot.

lakote

[lakote] n. Kwon ma giyubu ki kal nyo gaya ma ginguku ma pud pe ocek maber wacamo ringo ki kwon lakote.

me

akaya. Tin

235

lakotte [lakotte] n. Ngat ma kette ki awaka ki cac madit i kom jo mukene. En twon min lakotte mo ma pe gudde.

lakristo [lakristo]

n. pol: lokristi/lokristayo. Ngat

ma tye ki yee/niyee ikom Yecu Kristo ki ikom Rubanga/Lubanga. Lakristo/lakristayo timo tic mabeco ki dano. rom: lakristayo.

lakucel [lakòcel] lm. 1) Timo gin mo, bedo nyo butu labongo lokke. Ogoya lakucel, pe adwoko. Abutu lakucel, taca dong lit. 3) Gin ma pe lokke tiyo ki tung acel keken. Pala munu bit lakucel. c/: Lakucel pala munu/loka.

lakuci

[làkúci] n. Ler nyo lwit okutu lacar ma ngwece

tik, gitiyo kwede me ryemo twol. Lakuci tika nonge kany? lakucukucu [làkùcù-kucu] n. Lwango matino ma maro kayo dano wang otyeno. Lakucukucu tin okaya tutwal. rrk: lapwurupwuru.

lakudde

[lèkòddè]

n.

Dano

ma

pe

nen

atata.

Lakudde ne tin dok onen en do.

lakuny

([lakòny] n. Ladep matino ma nywal ikom min

gweno mutoko nyen, kome tar tar, cwiyo remo dano, gweno ki lee paco. Lakuny maro lak i it dano. rom: kikuny. lakur ot [lakòr ot] n. Ngat ma ticce me gwoko ot, jami ki dano ma i gang meno. En lakura ot yat Lacor. rrk: lakur cuk, lakur myel, kmk.

lakura

([lakura] n. Dano ma bedo ka coko winyo nyo

ongera wek pe gubal cam matye i poto. Tic lakura tic matek mada. lakuru [lakòrò] n. Gweno ma tyene cego dok pe tutwal. Min gweno lakuru wa orweny woko. lakurukuru [lakaòru-kuru] n. Ngat ma pe ladiro timo tic karakara nyo rucu rucu. Nagt lakurukuru pe timo tic maber.

lakwakwalo

[lakwa-kwalò]

pa dit

tic, ma

n. Yat ma nyako nyige

mito rom ki keno matino ma gikako, lotino gimaro camone gilwongo bene ni olingkwalo. Tin wacamo lakwakwalo mapol.

236

lakwal

[làkwál]

n. Winyo

ma

wiye ajulu, camo

kamlara i bunga dok maro puk kakok odiku con. Lakwal winyo maleng mada.

lakwana

[làkwànà] n. Lobo makwar ma gitiyo kwede

me buku kono wic nyo wic me deyo. Bulu munyoni pe gingeyo lakwana.

lakwang

[lakwan]

n. Ngat ma ngeyo kwang maber.

Lakwang moni tye ka pale i pii mot.

lakwang dano [lakwan dáno] n. Ngat ma tero dano ki jami loka kulu. En lakwang dano i dog nam Kiyoga.

lakwang yeya

yeya]

nm

kwango/dwoyo yeya. Lakwang woko i pii. rrk: lacer yeya.

yeya

lakwar

[lakwan

[làkwàr]

ma

n. pol: lokwayo/likwayo. Latin pa

wod nyo nya pa ngat mo. Ulaya. rom: lakwayo.

lakwar wang

Ngat

acel opoto

[làkwàr

Lakwar

nera obino ki

wan] n. Dano ma labura dok

iye col. Lakwar wang tye ka wot ikin piny. lakwat [lakwat] n. pol: lokwat. 1) Ngat ma tice me leka. Lakwat maro lee dok gwoko gi maber. 2) Ngat ma tiyo tic pa Rubanga/Lubanga; latuc jiri. Bicop Odama lakwat muywek iwi lobo lung. rrk: laleka.

lakwat dyel [lakwòt

dyel]

n. 1) Ngat ma gwoko

dyegi. 2) Langiyo ma pote adek nyo angwen ma nywal rom ki yaa, kur, nwang calo gwana ma lokwat maro mada. Atye ka bango lakwat dyel.

lakwaya

[lakwaya] n. Larot piny me neno ka piny tye

maber me cako mony. Lakwaya moni tin obedo ka gorre kany.

lakween piny [lakwéén

piny] n. Ngat ma maro lak

nyo kweeno piny. En lakween piny ma ngeene.

lakwele

[lakwele]

n. Ngat ma tye ki miti madit me

buto ki coo onyo mon (latar wang). Lakwele pe nyomme. Nyani twon lakwele ma ngeene. kmgk: rac. rrk: malaya.

lakwena

[lakwéna] n. pol: lokwena. Ngat ma kobo or

nyo lok ikin dano. Lakwena

pa rwot tye ikinwa.

237

rrk: laor.

lakwinyo [lakwinyo] n. Ngat ma ger onyo maro kolo. Lakwinyo kwo kwede kaka weng lworo.

lakwiya piny

[lakwiya

tek. Abaa

lakwinyo

ma

piny] n. Ngat ma peke ki

ryeko lobo onyo pe okwano. Lakwiya piny moni oculo coron woko ki gweng.

lakwo,

([lakwòr] n. pol: lokwo. Dano ma kwanyo jami

pa dano iwi ali nyo labongo ngecgi. Tin gimako lakwo i cuk madit. En twon lakwo ma kwalo wa dano ma kwo.

lakwo,

[lakwò]

n. pol: lokwo.

1) Ngat ma tye ka

medde ki kwo i wi lobo. 2) Ikin bulu, ngat ma maro kuc ki kwo mayot i cawa ducu. Ribo ot ki dano ma lakwo tek atika.

lakwo bongo

[lakwo

bono] n. Ngat ma tye ki ngec

ki diro me kwoyo bongo. Nera lakwo bongo ma ngene i Kitgum

Lakwor,

[lakwòr]

n. Nying ma gimiyo ki latin ma

ginywalo i kare ma giculu kwor mo.

lakwor,

[lakwòr] n. pol: lokwor. Lamone nyo ngat ma

tye ki cwiny marac ikom lakwor maro libo dano.

lakwot nying [lakwòt

dano moni.

Ngat ma

nyin] n. Ngat ma maro boko

nyo balo nying dano. Lakwot nying ticce me boko nying dano. rrk: lakwota.

lakwoto atata

[lakwoto

atata] n. Ngat ma maro

kwoto cawa weng ikin dano. Lakwoto atata dano ma car.

lal

[121] £ 1) Rwenyo pa gin mo nyo dano. Jamiwa olal woko i mony. 2) Bangnge nyo cabbe atata pa ngat mo. Woda tye ka lal Kampala. rrk: lalle.

lalaa [lalaa] n. Pot dek matwi kene, cal ki pot pul ento dongo lamal, gicamo. Mama mamit mada. rrk: lalaabuk.

ngeyo

tedo

lalaa

lalaabuk [lòlaabuk] n. nen: lalaa. lalago [lòlag6] n. Gin deyo wic madit ma giyubu ki kono udu. Neno lalago mit iwi jo mukene.

lalak [lalak] n. Ngat ma maro wot atata. Lalak myero

238

pe gi ee ki wot.

lalako [1Alako] n. pol: lolako. Ngat ma oleyo jami nyo dako pa latoo. Lalako wiye tek. lalako-olony ([lalako-olòny] n. Layata makwar dok mit mada, kodi ne dong tye ka rweny woko. Apito layata lalako-olony mapol.

lalalala

[lala-lala]

lm. 1) Gin mo mupong adada.

Pii opong lilalalala i kulu. 2) Gin ma tye ka oo madwong. 3) Mol pa pii madwong. Pii tye ka mol lilalalala.

Lalam,

[lalam] n. Nying ma gimiyo ki latin anyaka ma

ginywalo pi nongo lam maber. Lalam ocito i kulu. rrk: olam.

lalam, [lalam] Ngat ma lamo lam. lalano

[lalanò]

n. Gweno ma obedo tar tar, kwar kwar

(lano). Gweno lalano mito pe gineki pi lengnge.

Lalar

[lalar]

n. Lakony nyo layab yo bot dano ki

ipeko mo. Yecu Kristo obedo Lalar pa dano ducu. lalara [lalara] n. pol: lolara. 1) Ngat ma kelo lara nyo kuku kuku i kom gin mo ma pe mege. Lalara mito agoya. 2) Lacere i gin ma pe mege.

lalebeacel

[lòlebe-acél]

n. Yat nyo odoo ma pire

tek bot ajwaki. Ajwaka tye ka yenyo lalebeacel.

lalebeoto

[lalebe-òtò]

n. Dano ma pe loko pien te

lebe odwalle woko nyo ngat ma te lebe oto. Niang lok pa lalebeoto tek mada. rrk: ladwal.

laleedogkika [laléé-dog-kikò] n. Ngat ma maro wot ikin gangi tutwal nyo ngat ma maro wot i dogolla pa dano ka yenyo yo kwo. Laleedogkika gange pe lony. rom: lalebdogkika.

laleka [lalékò] n. nen: lakwat. pol: loleka. Laleka lee [laléka lee] n. Laryem lee i obwo wek omoki.

lalekpany

[lalék-pany]

n. Yat ma gipayo me odo

jami i pany . Lalekpany otur woko omyero giwil mukene.

lalele

[lalélé]

n. 1) Pii kot macilo ma pong nyo mol

ka kot ocwe. Lalele opong i dyekal ma pe kate. 2) Ngat ma maro kwanyo gin mo keken ma oneno

239

nyo gamo lok mo keken ma owinyo. Lalele doge bedo lireberebe. rrk: kalele.

lalelebu (1alelebu) n. nen: alelebu. Lalem'

[lalèm] n. Nying kabedo ma tye i tung Olwiyo

i Anaka.

lalem“

[1alêm] n. Kono udu ma gilunyu gicomo ite kwot

4

me deyo. Atye ka yubu lalem pa wora.

laleng

[lalèn] n. Ngat ma maro lengo, pe lacilo. Lalengo gwoko jami ne macil. rom: lalengo.

lalenga [lalèna] n. Ngat ma tye ki lwit dwar. lalet, [lòlét] n. Lee ma cal ki oyo, ayita dit loyo manok, kome obedo anyim anyim dok yubu ode ki lum iwi yat. Lalet maro yubu ode i wi yat madito.

lalet, [1òlét] n. Tuku pa lotino anyira ma gikwinyo bur ka giceyo iye nyig coro. Lawor watuku lalet pi kare malac. rom: laleta.

lalia

[lalia] n. Kedi ma pwodo, pote tino, gitiyo kwede me laywe ki me wiyo tol obwo ki tol me tweyo ceno. Lapwony ociko ni wadok ki laywe laliya diki. rom: laliya.

lalila [1alila]

n. pol: lolila. Ngat ma maro doto dano

nyo tucu lok mo ma pud tye i mung (ladot). Pe i wek lalila owiny lok ma pud tye i mung.

lalili

[lòlili]

lalim

[lalim]

n. rrk: laer ali. nen: lakili. pol: lolili.

n. pol: lolim. Ngat ma tye ki lim nyo

cente madwong. Lalim limme. rrk: won lim.

lalim”

[1211m]

timo

gin mo

keken

ki

n. lanywar. Lopalabek aye gimaro tic

kwede. In lalim marac.

lalima

[lalimò]

n. Kic ma aa ki i tur yadi mabeco ma

gitoto i kin dwe me aryo ki abic, lim dok moo mada. kare lalima dong oromo. lalimdog [lalimdog] n. Lacam tutwal. Lomat lolim dog ma pe wacce.

lalimu-tok

[lalimò-t6k] n. Latin otac ma gicomo iye

kono udu me myel. Muni gubedo lalimu-tok ki bot dano. rrk: lalor/gija.

ka

wilo

laling, [lalin] /. Bedo labongo lok, nyero, woo nyo gamo dog. En tye ka timo ticce laling. rrk:

240

lalingling.

laling, [12111] n. nen: lalingling 1.

lalingling,

[lalin-lin]

n. Kidi mulunge maliyo ma

locwe agulu girudu ki kom agulu wek obed mapwot. Tin wacoko lalingling mapol ki i dog kulu me tic pa mama. rrk: laling.

lalingling, [lòlin-lin] lm. nen: laling ,. lalla [lalla] n. Nyonyo tedo ma iye olaane ma obedo calo galaya nyo lacel moko. Lalla tye i wi kabat.

lalle

[lòllè] tik. nen: lal.

lalo

[1410] “kk. 1) Rwenyo nyo lanyo gin mo. Itye ka lalo odii woko i wi kidi. 2) Pwuyu nyo lilo dye ot wek obed maber. Tin alalo ot pa mego madit.

lalobolobo [lalòbò-lòbò] n. nen: lacele. lalode

[lalòde] n. Nyim ma jany ma cego, nyige kwar, pote gitedo calo alot. Odii lalodi mit mada. rom: lalodi.

lalokana

[lalò-kana]

n. Gin deyo ma loker giruku i

ngut gi. Lalokana neno mit mada. rrk: otac 3. rom: lalukana.

lalokolony

[lèlòkò-lòny]

n. Pak ma awobe pako ki

anyira ma gubyeko. Lalokolony, mutelo yo ni mega.

lalongo

[121570]

n. pol: lolongo.Lacoo/coo ma tye ki

longo. Lalongo pe nongo dako oyot.

lalongolongo

[lalònò-lono]

n. Dul yen madongo

ma dong gingolo macego cego, gitiyo kwede me loro dog ot dyel, romo ki opegu. Ariyo lalongolongo madit i dog akul dyel wek pe gukati.

lalonyo

[lalònyò] n. Ngat ma tye ki jami mapol ma jo

mukene pe kwede. En lalonyo ma ngeene. lalor [lalòr] n. nen: lalimu-tok.

laluk [laluk]

n. Dyang ma tunge ogom odok piny.

Watye ki dyang laluk.

laluka lalur,

[lòlòka] n. nen: oken. (lalur] n. pol: lolur. Dako nyo laco ma pe

nywal nyo dano ma pe ki nyodo. Pe inyer i nget lalur pien tamo ni i nyere. lalur, [lalur] n. Ngu ma kome opilo, ditte kato gwok dok mwodo cogo calo gwok. Lalur omwodo latin

241

dyel wa woko. rrk: langudi. c/: Lalur mwodo cogo geno ngwinye.

lalwak

[1Alwak]

n. pol: lolwak. Ngat ma mwaka ne

nyo ditte rom ki pa ngat mo. En lalwak pa wora ci wiye tek ikoma.

lalwe

([lalwè]

n. pol: lolwe.Lacoo nyo twon lee ma

nyig mane tye acel nyo ma mane olwodde. Lalwe iye kec.

lalwete

[lalwété]

n. Pala matidi me kac. Ayenyo

lalwete na kwee oweko aoo lacen i poto. rrk: ling. lalwiro [lalwirò] n. nen: lwiro.

lalyer

[lalyèr]

n. Yet malik ma lube ki nyim mon.

Lalyer pa anga ma ogoyo latina? kmgk: lik.

lalyerre [lalyérré] n. Lanyutte nyo langabbe i wi yat. lam,

[lam] n. Laa maber nyo marac ikom ngat mo ma lubbe ki gin ma en otimo. Lam laa maber wek awot ki kuc.

lam,

[lam]

Wim. Tidi, tere peke nyo pire pe tek. I doko

lam i wanga pi tic tino ma itimo.

lamaido

([lamaidò] n. Pwul makwar ma nyige dongo.

Pul lamaido moo ne pol.

lamakkwir [lamak-kwir] n. pol: lomakkwir. Ngat ma miyo kwir me poko lok nyo nyutu bal. Bedo lamakkwir lakakkwir.

Jamal,

[1ama1]

weko

ibedo

ki lomone

mapol.

rom:

n. pol: lomal. Ngat ma pe kwiri, maro

wot/lak ata. Pe amito lamal i gang kany.

lamal, [lamal] lm. Pe lapiny, ka wi dano nyo ka mabor. Aketo kic lamal ma latin mo pe oo iye.

laman

[laman] mane

nyo

n. pol: loman. 1) Twon ma pe gikolo lamane

aryo. Twoni pwur myero gubed loman. 2) Lacoo ma tye ki mane ducu.

lamar lamar

pe

[lamar lamar] / Gin ma obedo ocwak

ocwak nyo kwar kwar tutwale nyig yat ma cok cek. Labolone pud lamar lamar. lamari

[lamari]

n. Winyo ma kome ocwak ocwak, dit

loyo ocwak dok gikwo aryo aryo calo amam. Lamari nen calo leng loyo ocwak. lamaro [lamarò] n. pol: lomaro. Latin nyako ma

242

lamin mama pa ngat mo onywalo. Lamara tye Masaka. lamegu [làmègù] n. pol: lomegu. 1) Latin anyaka ma guaa i ic acel, ot acel, kaka acel ki ngat moni. Lomegu ni gitye ka daa pingo? 2) Anyira nyo mon ma gitye i yee acel. Pol Lomegu pa Maria Labongcilo lopwonye. rrk: lamin. rom: lamego. lamero

[lèméro]

n. pol: lomero. Ngat ma maro mato

kongo ma okato kare dok kongo dong obwoyo tamme woko. Lamero moni tye ka cato bino ca.

lamil [lamil] n. Kweri ma otum odong matidi. lamili [lamili] n. Kic ma kwo ikom ot ki yat, pe kayo dano ento camo te wang ki odok it. Lamili ocweyo ode idoggola na. lamin [lamin] n. nen: lamegu.

laming

[lamin] n. Ngat ma pe ryek nyo ngat ma wiye

pe tiyo. Pwonyo laming tek. c/: Laming wiye ol. laming ming [lamin min] / Dano ma obange obange, pe kwiri. Imito bedo laming ming do? lamir lamir [lamir lamir] /. Gin ma obedo col col, kwar kwar dok ryeny calo akuku. [lamiru] n. Dano amaka nyo awila ma gitero lamiru marac nyo gilanyo. I kelo lamiru kany me alanya?

rrk: opii. [lamit-kòm] n. Ngat ma maro tic. En lamitkom lamitkom i tic ma giore iye. lame [lamé] t/k. Lego laa maber nyo marac ikomi kekeni nyo ikn jo mo keken-gi. Pe atwero lame kekena kadi ni ngo. [lamò] tkk. Lego laa maber nyo marac ikom ngat lamo, mo. Lodito Acoli lamo dog gi i nyim abila wek jok okony dano. rrk: gato.

lamo,

[lamò] tkk. nen: labo ;.

lamo war

[lamò

war] tkk. Bako dog ki jami tyet pa

ajwaka wek onyut jami maracu me aweya ki jami mabeco me atima. An pe angeyo lamo war. Lamogi [lamògi] n. Kaka Acoli matye tung kunyango me Gulu, gin yam gulwenyo lweny jemo ki munu i mwaka 1911. Larema gangi tye Lamogi.

243

Lamola,

[lamòla] n. 1) Got ma tye i Patiko cok ki got

Palee nyo Guruguru. Wacito ka ito got lamola i mwaka mukato. 2) Kaka Labongo ma tye ikin

kupiny ki kupoto ceng me Kitgum taun. Nera tye Lamola.

lamola, 4

[lam6la] n. Nyim ma nyige tino dok tek mada

ento odii ne mit mada. Rego lamola tek ento dekke (lakilikili) mit mada. rrk: latek ,.

lamuci [lamòci] n. Tipu ma giwaco ni gengo nyodo woko, weko mon cung woko, coo rwenyo coo-gi woko ento ada pa lok eni pe ngene. Dano ma pe ginywal gikok ikom lamuci. rrk: lokoyi. lamudu mudu [làmùdù midi] lm. Labongo mac nyo ma piny col. Lawor wacamo lamudumudu. rom: lamunu munu.

lamukutiro

[làmùkù-tíró]

n. Lacoo nyo dako mutii

dok dong goro. Lamukutiro dong balo ringo nono ki dano. pol: lomukutiro. lamulu [lamòlò] n. Lagwe ma kome pwot dok ryeny, kwo ikom ot nyo i ogoo. Lamulu opoto i agulu pii.

lamulu mulu lamunu munu

[lòmòlò-mòlò] tk. Wot ki cong. [làmùnù mini] /m. Kwo kwiya piny

nyo kwo labongo ngec. Kwo dano woko.

lamunu munu? [lamòra

lamunu

mèru)

munu

balo

lm.

nen:

lamudumudu. lamunyu [lamanyò] n. Labolo ma nyak matino ma rom ki lwet cing. Labolo lamunyu pe yengo dano oyot. lamuru

{lamurt]

n. Dano ma oaa ki i Mura i kupiny me

Sudan. lamuru muru (lamòrò mùrù] n. 1) Cin ic ma aa ki i cin tino kato ite ib dyang nyo dyel. 2) Ringo pa lokwat ma pire tek. Camo lamuru muru yomo cwinya. lamwolo [lamwòlò] n. Dano ma laworo, lakica wa ma niang. Latin ma lamwolo gwoko ne yot. lanam [lanam] n. pol: lonam. Dano makwo i dog nam calo kaka Alur kmk. Omera onyomo lanam me Pakwach.

244

n. pol: lonede. Ngat ma odongo

[lanèdè]

lanede'

leng. Arwatte

mabor dok kome lanede.

ma

/. Gin ma tye lamal. Muyembe ocek

[lanèdè]

lanede”

ki anyaka

lanede. [lanèk]

lanek

n. pol: lonek.

Lakwany

nyo

larweny

kwo pa dano mo. Tin dong gimako lanek dano i yo kulu ni. [lanékò] n. pol: loneko. 1) Dano ma ticce aye laneko me rwenyo kwo pa lowotte. 2) Lapoya ma pe neno dit pa kwo pa lawote. 3) Larac cwiny ma neko dano yomo cwinye. Tin dong gimako laneko matek i Gulu.

lanen lang

[lanén]

n. 1) Alama me poko kin gin mo ki

mukene. Aketo lanen macol i bongona. 2) Maraya nyo lanyut me neno gin mo. rrk: langia/langiya.

[lan] lm. 1) Gin ma ocung matek likang. Dogolla

tye matek lilang. 2) Gin acama ma tek tutwal. Kwon wu ne tek lilang pe camme. 3) Gin ma kwar tutwal. Awilo bongo makwar lilang.

([lanébò] /. Gin ma tyene boco. Awilo twon

langabu

langabu.

langala

[lanala] n. Ngat ma loko lok namo nyo laree.

En

langala

calo

gipwonye

kwede

apwonya.

Langala ramo boo ki toyo.

langangao

[lana-naò]

m. Lum ma pote lac, dongo

maboco dok nywal marom ki twon cing, gimwodo me konyo orwoo pii, kok li ngaongao. Amaro mwodo langangao. rom: langingio.

[làņàò] n. Olwango ma wiye atworo, dit kato langao otongtong, kayo dano dok cwiyo remo malit mada. Langao pe mito okayi. rom: langiyo. langele, [lanélé] n. Ngat ma lake omuk tung acam nyo acuc. Langele pe twero mwodo ringo maber.

langele, [lanélé]

n. Dyang

ma

tunge

otur woko.

Dyang langele ni dong mwol.

langgere [lan-gélé] n. Kitanda butu ma gitelo ki del dyang. Wora butu i wi langgere rom: langiring. /r: . nlk: sarir.

245

langia [1àņíâ] n. nen: lanen. rom: langiya. langin

[lanin]

n. Kor odii ma gingino ki kwon, layata

nyo gwana wek gibango langin.

langini-ngini

kidi

odong

[lanini-nini]

maleng.

n.

Jo

1)Canduk

mogo

nyo

kabat nyonyo lagwok cente mucoro pa Iwak. Man obedo kabat mukwongo ma dano gucokke ka ywayone ki i koba paka wa Gulu i mwaka 1911, obedo tic matek mada. Langini-ngini giyubu ki nyonyo mapek atika. 2) Cuma nyo mutoka nyonyo madit mapek dok woto ki mac ma gitiyo kwede me toro gudu. Langini-ngini toro gudu maber mada.

4

langnge [lanné] tik. rom: longe. 1) Wot kany kuca nyo

wot atata labongo tyene. Pingo imaro lange kumeno? 2) Wire kamo tere tere pi tyen lok mo. Lapwony pud tye kalange i kot. 3) Yele ki tic mo. Atye ka lange ki cat mo i cuk.

Lango, [14n0] n. pol: Langi. Kaka ma giloko leb Lwo ma gitye i kin Acoli ki Teso, Lango omiru ki Lango dyang aye Karamojong. Ladit cuk Gulu tye wod lango. Lango gimaro coko dyangi pa dano. lango, [lanò] “kk. Loko lok atata wek ojung wi dano. Wek lango wi dano ki lok mingo. lango;

[lanò] n. 1)Yer ngut labwor nyo aguragura. Neno lango labwor mit mada. 2) Ngat ma yer wiye obakke. Latin man yer wiye lango neno ne mit. rrk: ojiga. lango, [146] n. Yat ma kome ki okutu dok tek mada. Latin lacoo okutu lango. langogo [lanogo] n. Lakit lagwe ma woto yooke dok loko rangi kome mupore ki kama en tye iye me gwokke ki lamone, wange tungcel neno anyim, tungcel angec. Langogo tye i wi ot jokon.

langok

[lanòk] n. Gin ma onyo ikom dano tutwale i

wang dok gibiyo gin matar kati ki iye. Langok opwune i wange mapol.

langok”

[lanòk]

n. Kit deyo mo ma yam coo macon

tweyo i dog umgi wek ginen mager.

langoloreng [lòno-lèrén]

n.

Kono

madongo

246

makwar me longoloreng.

myelo

lyel.

Lomyel

lyel

gimaro

langol kop [lanòl kop] n. Ngat ma poko kin lok mutimme marac i kin dano. Komakec tye langol kop me Gulu.

langolo

[lanòlò] n. Ngat ma tye ki goro mo i dul kome

tutwale i tyene nyo bade. Pol longolo gikwoyo war. pol: longolo. langoya [lanòyè] n. Tol onyo del ma mon tweyo i pyergi pi too/cola. nen: ogwil.

langudi [lònudi] n. nen: lalur >. languna (lanina) n. nen: lagoba. langwekengweke [lanweke-nweke] n. Awal ma gigoro kwede lobo ikom ma yam bulu tiyo kwede me deyo nyo laket yat ikom. Langwekengweke odong gang pa minjok. rom: langwerengwere.

langwer lok (lager

lok]

n. rrk: langwera. nen:

lagoba.

langwilo [lènwilo] n. Kedi matar tar, kome pwodo dok gwar. Acito ka tongo langwilo. rrk: pedo. lano [lanò] tkk. 1) Cayo dano nyo leyo wi dano. 2) Miyo lewic ki ngati. Wek lano lawoti i kin dano.

lano wic

[lanò

wic] n. Wi yat kama cwiny yat tye

iye. Winyo pe pye i lano wi yat. rrk: lano it/ lano wi ot.

lanyal [lanyal] n. Otwongo pii ma ka i mito makone lwiny woko olwiny-winy.

lanyam

i te pii.

Mako

lanyal

tek.

rrk:

(lanyam] n. Cwak kama lak orye iye nyo cwak

kama lak mapiny ki mamalo romo iye. Lanyam laka lit.

lanyap

[lanyap]

n. Ngat ma pe mito tic, kome wac

dok mito camo jami labedo. Lanyap pe twero bedo i cing nyek mine. pol: lonyap. lanyata [lanyata] n. Otwol kot nyo gin makwo mabor ma bedo kama pii pii, gibito ki rec. Lanyata cam pa rec ma pire tek.

lanyek

([lanyèk]

n. Ngat ma pe mito neno gin mo

maber bot dano mukene, en mito jami mabeco ducu

247

obed mere. Bedo ki lanyek tek. rom: lanyeko.

Lanyero,

[lanyero]

n. Nying ma gimiyo ki latin

anyaka ma mine onywalo anyira angwen tere tere. Anyira nyayo peko madwong i gang dok weko ginyero gang meno.

lanyero, [lanyero] n. Lakit ature mo ma dongo ; macek turu matar oweko gilwongo ni lanyero, Acoli tiyo kwede me goyo tanga. Atye ka yenyo ature lanyero.

lanyig ot [lanyig

òt] n. Lawala wi ot ma twero bedo

adek nyo makato. Wora tye ka yubu lanyig ot butu.

lanyig tugu

[lanyig

tugò]

n. Nyig tugu. Lanyig

tugu tye iwi ot madit.

lanyiri

[lànyiri]

n. Mola ma ryeny ma giruku i ngut

cing. Lanyiri ni tye i wi meja. rrk: banggili. lanyo [lanyo] tkk. 1) Yeto dano marac mada. Pingo i lanyo latinni ikn dano kit meno? 2) Timo dano marac nyo tero ngat mo iyo marac ki odoo nyo ki yet. Wek lanyo lawoti kit meno. 3) Balo jami ki tic kwede caro caro. Wek lanyo cam obedi. 4) Yomo nyo loyo dano i pyem mo. Alanyo anyira i ngwec ma konye pe.

lanyodo [lanyodo]

n. pol: lonyodo. Ngat ma onywalo

ngat moni. Lonyodo cwinygi cwer.. lanyuru [lanyuru] n. nen: lakere ,. lanywar

[lanywar]

n. Ngat

ma

maro

cwero

cwiny

dano akaka. Lanywar maro cwero cwiny dano.

laole [lòole] n. nen: lakirikiri ,. pol: loole. laor

lapaa,

[120r] n. nen: lakwena. pol: loor.

[làpáà]

n. rom: lapac. pol: lopac. 1) Ngat ma

tiyo ki koyo me payo bao. Omera tye lapaa boa muywek. 2) Nyonyo ma gicomo ikom pwur ma fundi tiyo kwede me payo bao.

lapaa, [lapaa]

n. Kodi okono ma yam tye pol i Acoli

ento dong kombedi

pe nen. An pe aneno

okono

lapaa.

lapaco [lapaco] n. pol: lopaco. Wat, dano me. ot, doggola nyo kaka acel. En lapaco ento ticce pat tutwal. rrk: lagang.

248

[lapan]

lapan

ik. Calo nyo kit pa ngat mo. Ka pe

igwokke gineki lapan lakwo ma gineko i cuk. [1apan-cata] n. nen: lababa. lapangcata

laparanat

[lapara-nat] n. pol: loparanat. 1) Winyo

ma kome tar bwome col, wiye akong dok woo matek. Aneko laparanat ki laliling. 2) Kec marac ma giwaco ni poto nongo winyo laparanat onen pien gin pe ginen atata. Ka kec laparanat opot i Gulu ci dano tum woko. lapel, [lapel] n. nen: lakol».

lapel,

[lapèl] n. Nyonyo mubedo calo kwot matidi, giruku i ngut cing me gengo kom i myel i kare

macon. Lapel dong pe nen atata kunyoni.

lapel;

[lapél] /m. Gin ma gitimo pe otum, tutwale wic ma gingado nyo gikedo pe otum. Lapwony ongado wi latin kwan lapel.

lapele

n. pol: lopele. Ngat ma oding ma pe

[lapéle]

bedo mot. gwoko latin ma lapele tek. c/: Lapele tur

lapen,

i bad dero. [lapèn] n. pol: lopen. Ngat ma pene odeng nyo ngat ma pene dit. Lokwo tye ka yenyo latin lapen. [lapèn]

lapen,

n. Lakwal

lotino ma pen-gi nen madit

me mwoda. Lapen omako gimayo ki lweny matek.

lapena

([lapéna]

latin

pa

waya

ma

n. Nyig dek matino me acama ma

gitedo onyobo, angaka nyo lajai. Amaro onyobo lapena ki layata. lapero [lapéro] n. Dwar ma giciko obwo tungcel ka lodwar dingo lee tero i obwo. Dwar lapero mito dano mapol. rrk: larika.

lapi,

[lapi] n. Lam maber nyo marac pi jo ma gicito ka

lweny nyo tyen lok ma oweko dano macon yam gicito kalweny. Ka lapi ni ber gin matimi peke.

lapi, [lapi] n. Latuc yat nyo kedi ma gipiyo mac ki i kome. Mac lapi pe lyel oyot.

lapia [lapia] n. pol: lopia/lopiya. Ngat ma piko it dano

ki lok wek gudaa, gulweny nyo gutim jami maraco. Lapiya weko lotino gilwenyo tutwal. rrk: labita. rom: lapiya.

249

lapidi

[lapidi]

n. pol: lopidi. Ngat ma gwoko, pito

dok bito latin wek pe ogeng mine tic. Lapidi na dong tye ki lotino abic. c/: Lapidi kwo ikom latin/lapidi nango cinge.

lapido [lapido] n. pol: lopido. 1) Ngat ma tye ki adot nyo koko ikom ngat mo. Lapido moni okelo kokone ni wawiny. 2) Ngat ma ngeyo weyo lok ki ikome kadi bed ni en labal. Ka pe imako lapido i dog bal mo ci lok loyi.

s

lapilpil

[lapilpil] n. 1)Pok gaya, tyang nyo lum ma

kile dok ngolo cing dano. 2) Langol pen latin ma ginywalo nyen. lapiny, [lapiny] /m. Pe lamal, kama cok dok i twero 00 iye. I tweyo tol lamoo bongo lapiny tutwal.

lapiny,

[lapiny] n. pol: lopiny. Lacen, dano ma oto ki

cwercwiny. Lapiny nen calo okeco woko ikomwa.

lapinydio

([lapiny-dio] n. Koko bwul myel. Winyo

lapinydiyo mit. rom: lapinydiyo.

lapira

ji

[lapira]

n. 1)Kit okaka mo

ma ibe akara,

bwome peke, bedo ikom got dok gicamo. Lotino tye ka mako lapira. 2) Gin deyo it ma tere akara. Lapira pa mama otur woko. lapiru [lapird] n. Yamo ma kodo matek ki twon apwua ma keto dok tingo jami. Lapiru obayo wi ot wa woko. Lapiru kodo i oro. Lapiskopi [lapiskopi] n. Ladit wi padi ki lodini nyo ngat ma loyo dwol moni nyo kineno moni. Lapiskopi tye ki tic matek dok mapol. /r: «L». nik: episcopusi.

lapit [lapit] n. pol: lopit. 1) Dano ma pwuru cam me gwoko ode ki lotinone wek kec obed pe i gange. Wora lapit ma ngeyo ticce. 2) Ngat ma miyo cam i dog latin nyo i dog latwo ma pe twero cam kene. Waya aye dong lapit maa ki two ma odiyo ni.

lapok, [lapòk] matye

n. pol:lopok. Ngat ma ngweko jami

wek dano

weng gunong. Lapwony maber dok kite atir. c/: Lapok cinge guna.

lapok, [lapok]

n.

1)Ringo

kor gweno

lapok

nyo winyo.

Ringu lapok mit mada. 2) Kor ma tung nyim ma

250

tunu tye iye. 3) Kit rec moni ma pol i kulu weng.

lapokpok

([lapòk-pòk] lt. Ngat macek ma pe odongo

mabor. En pe odongo ka wi wone ento lapokpok. lapoti [lòpoti] n. Ngat ma maro poro tic, tim nyo kwo pa jo mukene. Lapoti maro ngwete ka timo gin ma

pe twero. lapoya

[lapdya] n. pol: lopoya. 1) Ngat ma twoyo two wic nyo lawiye oballe. Lapoya tye ka bino ki pala i cinge. 2) Ngat ma timo gin mo keken labongo tamo ka rac nyo ber. Man tic pa lapoya en. rrk: ababa. lapwodo [lapwòdò] n. Jami macalo tol, del, kmk ma gingolo olutte mabeco. Baba tye ka liro tol lapwodo.

lapwony

[lapwony] n. pol: lopwonye. Ngat ma miyo

ngec ki ryeko bot dano i kit yo me timo jami nyo kwo. Lapwony mo keken myero giwor.

lapwopwo

[lapwo-pwo]

n. Kit anyai mo ma bwome

yom ci lac dok rangi komgi leng mada. Lapwopwo tye ka duny i wang mac.

lapwuku

[làpwúkú] n. Doo marac ma turu matar, wiye

opette, pote ki ature ne ngwecgi tye. Lapwuku obalo potona woko.

lapwungayi

[lapwònayi]

n. Kedi ma lot i bunga ma

gitiyo kwede me goyo dero. Wacito ka tongo lapwungayi me yubu dero. rom: lapwungai.

lapwungpwung

[lapwòn-pwòn]

ci peya ongit mayom.

n. Nyim ma girego

Abango lapwungpwung

ki

gwana.

lapwurre [lapwurre] n. Kedi ma kome nwang obedo odok odok, ngwece tye dok lot i olet dyang, ka onyak otwo, aturene duny matar calo ature obiya. Lapwurre ma i olet ni dong ocako dung woko. rrk:

amwa.

lapwurupwuru

(lapwòrò-pwòrò]

lakucukucu. lapwurutu [laòpwòròtò]

lapwut,

[lapwòt]

n.

nen:

n. nen: labwurutu.

n. Koc matidi ma

ginido ngute,

giroyo tol/uci iye, gipiko moo tara iye ka gilyelo me

251

menyo piny (gilwongo bene ni arwot ki oda). Pe iket lapwut cok ki bongo. lapwut,

[lapwòt]

n. Latin nyo ngat ma pe owoto oyot.

Latin pa laremani lapwut. rrk: pwut.

lapwuta

[lapwuta]

n.

Onyobo

ngor

ma

gitedo

labongo kado me bolo abila. Lodito bolo lapwuta i nyim abila odiko.

lapyem

[lapyèm]

n. pol: lopyem. Ngat ma doge tek i

cero lok mito ni giyee mege aye, kadi otimo gin marac pyem woko nyo lengo i wi jo mukene. Lapyem doge tek malok pe loyo. lar [lar] £ Loyo peko nyo bedo i kuc ki yomcwiny. Lar bot daktar ki twoni ni. lara [lara] t. 1) Mito gin pa ngat mo tek tek nyo cere i gin mo ni megi kun gingeyo ni pe megi. Lara pi latin ogeto i ot yat. 2) Kuku kuku i kin dano nyo dul aryo nyo makato pi gin mo. Lara tye ikin mony ma coo ki ma mon. larakaraka, [laraka-raka] n. nen: lacele.

larakaraka,

[laraka-raka]

nm.

Ngat

ma

ticce

ganyaganya wa layela. En larakaraka tutwal. laree [laréè] n. pol: loree. Ngat ma maro lok tuku nyo lok nyero. Lamera laree ma kama tye iye dano too atoya ki nyero.

laree-lok

[lareè-lòk]

n. Lapang lok, latek dog nyo

ngat ma weyo lok wek obed kit ma en mito, ruyu lok ma pe miyo kare ki jo mukene me lok. Pe aboko lok ki laree-lok i dog dano. larem [larem] n. pol: lorem. Ngat ma maro dok geno lawote mo. Larem pa joni wayi gipoko pyer ngwen. rrk: larema/larmi/lareme /laremwa/ laremgi, kmk.

larere,

[lòrere]

n. Ngat ma ridde ka timo gin mo

keken nyo lacere i kom gin ma en pe iye. Larere tic kwede tek.

larere,

[laréré] n. Lagwe nyo lamulu matidi ci kome

kwar, bedo i kom ot ki i dog kulu. Bura omako larere aryo.

larid lok

[larid

lòk] n. Ngat ma rido lok tutwal. En

larid lok ma twero baro wiyi.

252

larita

([larita] n. Lagwok kodi nyo boc me cam calo kal, kabir, kmk ma giboyo ki obiya ci cung i dyekal i kom tyene acel. Baba ocomo larita i gang madit.

laro, [larò]

tkk. 1) Konyo ngat mo ki peko ma en tye

iye. Daktar olaro latin kwan ki yat. 2) Cere ikom gin mo nyo lweny ikom ngat mo pi gin mo ma ngat eno waco ni mege. Megi lotino gitye ka laro bongo pa latin. 3) Poko lok i kin jo aryo nyo dul aryo. Laro lok ot tek. laro, [laro] n. Wi got nyo kamaleng ma gimoyo iye moyo. Amoyo bel i laro. larok [laròk] n. pol: lorok. 1) Ngat ma pe lapaco, ngat ma aa ki i kaka nyo ot mukene. Gwoko lorok tek. 2) Adonyi nyo lamone. laromo [laromo] n. Latin romo ma pud tidi. Gwok omako laromo pa ladit woko. nen: romo.

laromo ot kore

[laromo onidde,

òt] n. Lagwe ma ibe opette ci

kome

gwar,

dok

maro

bedo

i ot.

Laromo ot wange dongo. rrk: romo ot.

Laroo

[lar6ò]

n. Kabedo ma tye tung kunyango me

Gulu taun. Gangwa tye Laroo. larop ([laròp] n. pol: lorop. Layel dano, layeny lweny nyo latim tim anywar. Gwoko larop tek ka kome lit. laroro

[laròrò]

n. pol: lororo. Ngat ma maro tubu kin

dano nyo ma maro balo kabedo pa lowotte. Ka ibedo ki laroro ci i tye i peko.

larot piny

[larot

piny]

n. pol: lorot piny. Lanen

gin mo ma gimito ka mo ka twero timme nyo ngat ma ngiyo kor lomone. Larot piny pa gamente tye i kinwa. rrk: orot. larre [larrè] tn. 1)Nongo gum inge peko mo nyo konynye ki i peko. Wone olarre pi tek mere. 2) Jolo Yecu Kristo calo lalari. Tin dong alarre woko.

laruc

[làruc]

n. Gin ma kwanyo nyo dunyo coc

mucoone marac. Konya ki laruc wek ayub coc ma

acoyo.

larum

[làrum] 2)Cogo dyang.

n. 1)Ringu wi akic lee nyo dyang.

mukubu

ngut ki bad.

Tin

awilo

larum

253

larwece [larwece]

n. 1) Yat ma dongo ladyere d

poke giboko ka gionyo i pii me mako rec. Larw yat lamer rec ki i pii. 2)Yat ma odokke gimwono wang agulu ma owang otyer. vi larwee ([larwéè] n. Tong matidi dok yot. Latet larwee mapol. Larwodo [1arwodo] n. Latin kulu mo ma tye i P ma mol donyo i nam Aswa. Wamako rec i Larwodo. |

laryeko

[laryéko]

n. Ngat ma tye ki ngec matut 1

ngat ma wiye tiyo ticce maber. Tic ki laryeko yot N Lacacerdo [lacacerdò] nm. pol: Locacerdo. Lal

missa pi dano, lami Sakramentu ki dano ki lako Lapiskopi i dini pa Katoli. Locacerdo dong tye

doko nok i tic me dini. /r: «L». nik: sacerdos-tis. $ latal [latal] n. Lajok ma yelo dano idyewor. latalkot [1at41k6t] n. Lajuk kot ma weko kot pe latam [làtám] n. 1)Bongo matidi laduny 2) Bongo lobor jami. 3) Bongo labor wic. 4) B ma gikwoyo me deyo wi kom ki meja, kmk. wi meja dong col. rrk: latambara/kitambara.

__ latam-kwot [làtám-kwot] n. Lamak kwot nyo ki ogulle i dye kwot kama giroyo iye yat matek n mako kwot weko wito kwot malo yot. Latam ky pa baba otur woko.

A

latangdio [1atan-dio] n. kidi, lalunglung nyig y calo lira ma lotino celo i dyekal kamatek ka kok tingdio.... Awobini latangdio i cinge.

latati

[1atati]

i cawa

weng

nongo

tye

lakitikiti nyo ngat ma pe bedo mot.

lataya [lataya]

A

n. pol: lotati. Lapele, layom cwir |

im. Labongo pimo nyo gin mo |

kagikke pe. Gupuru poto lataya. Lok lataya rac.

latebe

[latebe] n. Doo malak alaka, yom dok obi okwara ma nekone tek mada. Latebe obalo poto woko.

lated tim

[làtèd

tim] n. Ngat matedo gweno, dy

kmk pi lega wek lodwar gunek lee dok gudwog gi ki yotkom. Kwara lated tim.

lated tur [latèd

tùr] n. Ngat ma yubu yo dwar ki

tyer ki lega nyo layub yo dwar i cere moni.

latedo

[1atéd6]

n. pol: lotedo. 1) Layub cam pi dano.

Latedo ma tin otute ento kado okato i dek. 2) Ngat ma tedo gweno, dyel, kmk pi lego kot. Latedo dong cito idog mege ca.

latek,

[lòték]

n. Lamat taa nyo opoko lamat taa.

Wakano latek pa adaa wa i dero.

latek,

[latèk] n. pol: lotek. 1) Ngat ma poko kin dano ma gitye ka daa nyo kalweny. 2) Lajuk dano ma gidaa nyo gilwenyo. Bedo latek tek. c/: Latek wiye

latek;

ki ret. \ [latek] n. Ngat ma pe yee or, tutwale latin ma dag or pa lodito. Gwoko latin ma latek pe yot. cl: Latek keng wi ogwang ma otwo.

latek,

[lòték] n. nen: lamola >.

lateketeke [lateke-teke] n. Twon lakaibona. Pud pe aneno lateketeke.

latekwic

[laték-wic]

otwongo

n. Ngat ma pe ki woro inyim

lodito wa ikom dano mukene. Latin ma latekwic en latin ma pwony oremo. rrk: lawiye tek.

latel wic

[latel-wic] n. Lanyut yoo nyo ngat ma telo

dano terogi kamoni mony tek.

latelebe oto latemme

ma mitte. Bedo latel wic pa

[latelebe

[latemme]

òtò] n. nen: ladwal.

n. Labolo tim ma dongo macek,

kome ki nyige dongo. Latemme tye gang pa maa. rrk: lek. laten

[latén]

n. Gweng nyo lobo ma gitiyo kwede me

cibo gin mo wek ocung maber nyo matek. Laten keno ki laten wic bene tye. Laten keno acel otyer woko. rrk: ten.

latet [latèt] n. 1) Ngat ma yubu nyonyo doko gin mo

ma konyo tic ma mitte. 2) Buku nyonyo ki mac, leny doko yom ka dong teto ki jami calo pala, tong, kweri, kmk. En latet pala ki tong. latia [latiya] n. Dano nyo lee ma otii. Nera onyomo dako munu latiya. rom: latiya. latic [latic] n. Ngat ma timo gin moni. En latic pa

255

gamente.

|

latiktik, [1atik-tik]

n. Akuri ma tidi loyo aku

weng, tuk lapiny, giwaco ni kokone latiktik koko eg Akuri latiktik tidi tutwal. nen: akuri latiktik/aku tuk.

latiktik, [1atik-tik] n. Dek ringo otwo ma gited manok pi won ot keken (ogony laa). Pol mo munyoni dong pe gitamo pi tedo latiktik ki coggi A

latim kibeng

[latim

kiben] n. Dano ma maro on

yi dano ki lok ma tyene pat. En wai latim kibeng

latin,

yo

[latin] n. pol: lotino. Dano onyo lee ma pudp odongo madit. Latin dyel macoli oto woko. pa lamera kome lit.

latin,

Latii |

[latin] /. Tidi, pe dit, pe dwong dok nok. Lat dek eni romo dano ku.

latin kic [latin kic] n. Latin ma lonyodo ne gut woko. Awobi eni latin kic, omyero gikony. ; Latina, [latina] n. Dako ma giwaco ni okwongi nongo kit me yubu kongo ci otero bot rwot enti kongo oneko rwot ci en bene gineke woko. Yor cwiny oneko Latina. Ji latina, [latina] n. Lum ma lot ucu mabeco ma te otorre. Mito kong ayeny latina mo me nyono lobo

dero.

li

lating ter [latin latino

latio

tér] n. Ngat ma tingo jami nyo ter.

[latinò] n. nen: lajimu.

ki

[latiò] n. pol: lotio/lotiyo. Ngat mutii, dako nye laco. Latiyo ni yelo dano nono. rom: latiyo.

latokdek

4

[làtòk-dèk] n. Gin mo keken ma gitoko k

dek calo lakologoc, opal ki malaga. Miya mala: latok dek.

latoligo

[lato-ligo] n. Yat ma giodo poke ki pote m

mero rec me amaka. Mon maro mako rec k latoligo. rom: latolko. A latong [lat6n] n. Nyonyo ma lake bit ma gicomo i kon bol macek me tongo ki baro yen. Bol latong otut woko. cl: 1) Latong pa latek ladit aye omo. Latong opoto i pii. |

lator (lator) n. Rit ma gicomo dok gidolo ki dog aduk

nyo lajing aduku wek obed aduku tek. rrk: latweng.

matek.

Como

lator

latubutubu [làtúbùtúbù] n. Lwango mo mabor kine ka incic acel ki nucu ma bedo i kulu, kome kwar dok bwome obedo calo bwom dege. (Onyac nyac). latuk ([lòtòk] n. Cilo ma nginne macol i tukeno tutwale ka wi keno ikom ot. Mito dok kong iywe latuk woko ki ikom ot.

latunge kiremo

[latònè

ki

rèmo]

n. Dano ma

maro ero lok nyo tingo ali.

latungtung tyen lyec [latòn-tòn-tyén-

lyèc]

n. Opwuny tyen lyec ma lodwar maro pien moo mada. Pud pe abilo latungtung tyen lyec.

latungtwe

[lòtòn-twè]

n. pol: lotungtwe.

1) Ngat

ma maro tingo lok nyo rubu kin dano. Latungtwe mene ma owaco lok man? 2) Nyako ma maro bedo ikin coo labongo woro dok ticce me pyem kwedgi. Daktar onyomo latungtwe ma lokke otwoyo dog dano woko.

latuny tonggweno [latòny

tòn-gwéno]

n.

Yi

tonggweno ma olungnge ma ocwak ocwak dok yom tuny tuny. Wacamo latuny tonggweno keken. latwe [latwè] n. nen: lacer ,. rom: lakalatwe. latwetugu [latwetugu] n. Olwango mabor, kome tidi, bwome calo bwom dege maro bedo i dog kulu. Latwetugu pol i dog kulu ma yadi dwong iye. rrk: latutubu. latwo [latwò] n. 1) Ngat ma kome lit. Latwo pe twero timo gin mo. 2) Ngat ma wiye obale. rrk: ababa. latwok [latwòk] n. nen: twok,/lacer me mato pii pa jubi.

latwok lak lyec [1atwok

lak

lyèc]

n. Winyo ma

butu i ogoo, gikwo alwak dok kok ni kilakok, kilakok. Watwaro latwok lak lyec ki i ogoo.

Latworo, latworo,

[latwòrò] n. Nying ma gimiyo ki anyira. [latwòrò] n. Winyo ma ibe bor ci tar dok pe

pol tutwal. Amito neno latworo ki cwinya ducu. latyet

rom: atworo. [latyèt]

n.

Ngat

ma

maro

lamo

war

nyo

257

lalwong tipu pa jo mutoo/ngat ma tyeto tyet. pol ikin gang kang mada. pol: lotyet.

laum [lòum] n. Gin me gengo jami marac poto i a

|

nyo atabo nyo gin mo keken ma wiye twolo. Kong miya laum wi dek eno.

laumeluk,

[1èume-lèk] n. Lakit doo mo nyo aturen

wiye ki pote naka jwi dyak. Laumeluk

potona woko. laumeluk, [laume-lòk]

omayi

4 n. Ngat ma ume tiko luk Cam inget laumeluk tek. hi

lawaca

[1awaca] n. Kic ma gitoto i dwe me abiro r la

moo ne wac pi tur opok ma oweko kilwongo ni lawaca kic. Mama pe nango lawaca. ki.

lawackom

[1awac-kom]

n. pol: lowackom. Ngat r a

pe mito tic. Dako pa Kolo ni to lawac kom ba. lanyabu.

lawakke

[1awakké]

n. Ngat ma pakke pi gin ma

A

tere

pe nyo lanyatte nono. Nyeri eno ineno raraci

lawakke ma pe twere. lawala,

[lawala]

ki

n. Tuku pa lotino ma gilwore adur u

calo otac ma gidolo. Lotino kwan

lawala.

lawala,

[lawála]

gimaro

tu a t

n. Kedi ma gidolo malac maber m

t|

dwar, gibayo iyo mapat pat me nyutuni lee ngwec iyo mapat pat dok romo wano lodwar. Dwar lav

tek.

lawala lela [lawála

lela] n. Tyen lela ma olungnge

adunu.

lawala rec

|

[lawala

rec] n. Otac nyo rit ma gidolo

lapik rec.

NG

lawala wi ot [lawala wi òt] n. Latad wi ot. l lawangacel [lawan-acel] lm. Timo gin mo ma gicel nyo timo gin mo kacel. Wa onyo pii lawangacel.

lawange kele

[1awane

|

kélé] n. Dano ma two malot

i wang obalo wange. Dako lawange kele ni layela ma konye peke. |

lawange koko

olot iwange. koko.

[lawane Okeya

koko]

onyomo

n. Dano ma ko ko

dako

ma

lawang

lawangeacel [lawane-acel] n. Ngat ma wange tungcel oto woko. Lakwo war i cuk lawangeacel. lawangeoto, [1awane-0t0] n. Ngat ma pe neno piny nyo ngat ma wange oto woko. Lawangeoto mo goyo gita idog cuk mamit mada. lawangeoto, [lawòane-òtò] n. nen: lagalu.

lawangkal

[lawòn-kòl] n. pol: lowangkal. 1) Lacung

kawang kal nyo lawang rwot. Wora lawangkal macon. 2) Dano ma kal nyo rwot geno. lawany [lawany] n. pol: lowany. Ngat ma lamiti gin moni nyo ngat ma laa cwe ki idoge pi jami acama calo ringu, kongo, kmk. Wot ki ngat ma lawany tek pien leyo wi dano. lawara [làwàrà] n. nen: arara.

lawat

[lawat]

n. pol: lowat. Ngat ma maro dano calo

wadi dok jolo dano ki yom cwiny. Latin man lawat mukato.

lawawao

[lawawao]

n. Kwidi ma yer kome tek dok

wango kom dano weko angungul kwoto Lawawao owanga omiyo awang mac okwot.

lawee

[lawéé]

dano.

n. 1) Latin me mwaka adek. 2) Okok

matino ma iye opong ngom/wee.

lawele [lawéle] n. nen: wele >. lawer

[lawér] n. Ngat ma ngeyo dangnge ki dwon mamit ki wer. Watmon lawer ma oywek.

lawetwet

[lawet-wet]

1 Ngat ma cwinye pe romo

bedo mot, dok pe tero ticce mot ki diro. Lawetwet

ticce bedo atata. lawewe [lawewe] n. Laroro nyo ngat ma lanyeko dok labal kabedo pa lawote. Bedo ki lawewe tek.

lawie odin

[lawie

odin]

n. Ngat ma

yer wiye

obakke. Lawiye odin moni kato ca.

lawie oding

[lawie

òdin]

n. Dano ma pe ryek,

gipwonyo kwe. Pwonyo lawiye oding tek.

lawil [lawil]

n. Ngat ma wilo jami acata ma kare

mukene dok cato woko. En lawil pul ki nyim. lawilweny [lawi-lweny] n. pol: lowilweny. Latel wi mony i lweny nyo oteka lweny. Adui oneko lawilweny lawor. rrk: lawimony.

lawinya [lawinya]

n. Odii ma girubu ki moo

acama. Lawinya tye: lawinya kic, lawinya moo a lawinya moo dyang, kmk. Lawinya moo yaa mit |

gwana. i lawinyo [lawinyo] n. Ngat ma tye ki lenga. 4 lawiye laa [lawiye laa] n. Dano ma lewic dwo g wiye. Wot ki lawiye laa ikin dano tek.

lawiyeotal

lawok

[lawiye-òtal]

n. pol: lowigiotal. Nga

ma yer wiye oo, obuc nyo lawiyeotal dano ma olony.

otwo.

Giwaco

ni nf

[lawòk] n. Ngat ma lake omuk ducu nyo ma lake mogo pe. Kwarowa dong tye lawok. |

Lawoko, [lawoko] n. Nying ma gimiyo ki awobi nyo anyaka ma ginywalo ki woko kama mine pe ginyomo

iye. rom: Awoko.

lawoko, [lawoko] lawoko.

lawol

lm. Pe tut, cok.

Hi Layata

on ya

[lawòl] n. Ngat ma miyo kwir ki dano, lacwinye ki lacinge col. Gwoke ki mego eno ni, en lawol

dano.

lawon

[lawòn]

n. Ngat ma wono dano. Anyaka

lawon dano tutwal. lagem. Laworo wange col pi camme.

laworo,

[laworo] n. Ngat ma tye ki kit maber nyo ngat

ma opwonye maber. Latin man laworo ba.

|

laworo; [laworò] n. Nino acel mukato angec. Laworo acito i ot yat. rom: lawor. 4 lawot [lawòt] n. pol: lowot. 1) Larot piny nyo layeny ngec lobo. Lawot moni tin obino kany. 2) Ngat ma maro lak labongo tyen lok. Latin man dok lawot

tutwal.

layak

[layak]

A.

n. pol: loyak. Lakwany jami pa jo

mukene ki tek nyo lamar jami pa dano tek tek wa neko nek atyer. Layak maro ribo dogge ki loyak —

lowote. layarre [layarre]

n. Lawakke nyo lapwoone kekene.

In layarre tutwal ka itimo gin mo.

layata [layata] n. nen: kiyata.

| ;

layela

[layela] n. labal kuc pa dano. In layela tutwal

pingo? layer, [layér] n. Gweno ma yec kome yuku yuku. Nera omina gweno layer. layer, [layer] n. Kwidi ma kome col ci yece cung liju. Kwidi layer cobo dano malit. layet [layét] n. 1) Ngat ma yeto dano. 2) Latic ki leb maracu. En latin ma layet tutwal.

Layibi,

[layibi]

n. Nying kabedo ma cukul madit pa

awobe tye iye i Gulu. Woda kwano i Layibi Kolage.

layibi, [1ayibi] n. Tal lawiye akara layab dero. Layibi opoto i wi latin. rom: laibi.

“layile

[1ayile]

n. 1) Atabo dek pa mon ma dogge lac

pien gribo cam ki lotino. 2) Agulu ma doge lac calo dog galaya ma gitiyo kwede me keto pii cwec. Layile pa maa otyer woko.

layir [layir] n. pol: loyir. 1) Ngat ma latal ma tale aye

layo

me balo nyo neko wang dano. 2) Ngat ma neno dano ki wang marac ci neko wang dano. Ka imito ni layir pe oyiri, wac lok iwiye. [layo] t Weko pii marac okat woko ki i ologo. Lotino gimaro layo i kabutu.

layoi [layòi] n. rrk: ladircip. nen: oruta >. [layòm] n. pol: loyom. Ngat ma giliro nyo lacoo ma wi nyime orwanynye woko. Layom cwinye poto.

layom

layom-pe-ito

[layòm-pe-ito]

n. Ororo ayom nyo

yat ma okutu ne tar calo kom ororo oweko gilwongo ni ororo ayom. Okutu layom-pe-ito pe tucu it.

layongee

[layò-ngec]

n. Ruk pa anyira macon ma

giyubu ki nyonyo nyo ryal deyo ma lyere i dud anyira i kom tol nyo tiko pyergi. Layongec dong pe i kare ni. kmgk: lok macon.

layotewiny

[layòt-cwiny]

n. Ngat ma pe mungo

lok. Acii layotewiny ma lok pe butu i iye.

layotkom

[layòt-kòm]

n. Ngat ma kome yot nyo

ngat ma pe ki arem mo keken. Layotkom moni pud nyero gorowa en do. layuc [layuc] n. Ngat ma yuyu nyo ngeyo bayo tong. Okot layuc maber.

261

layuta [layòta] n. Tol lacik lee, winyo, kmk m gitweyo i wi tal ma gicomo piny ma ka gin mo onyono ci tweyo tyene ka yutu malo. Gonyo layuts

tek mada ka tolle bor.

laywa

1

[laywa] n. Ngat ma giwaco ni weko cam pa j O mukene pe cek nyo layir cam/poto. Mito pe inyeb laywa i gangi. id

laywa mony [laywa

mony] n. Latel wic i mony nyo

ngat ma ero mony (won lapi).

laywe junyu

leb, leb,

ledde

ledo

Li

junyò] n. Kedi ma jange pol,

dongo i wi odur nyo i dwol dyang macon, gitiyo kwede me yweyo dyekal. Laywe junyu yweyo piny maber. |j

[1b] n. 1) Dum ma kaka acel acel loko. An aloko| leb Acoli. Loko leb munu tek. 2) Dul kom ma konyo |

lok, bilo ki nango jami. Leb latin okwot woko. ng [12b] n. Dog nyo lak jami calo pala, kweri, tong, ` kmk. Leb pala ne olu doya. di

lebelebe lebo

[laywé

[lebe-lebe]

lm. Gin ma yengnge anyim ki

angec li kwele kwele. Dog bongone bedo li lebelebe. 4

[12bo]

“kk. Tingo gin mo aryo aryo nyo ki dano —

mapol pi pekke. Watye ka lebo guniya nyim.

“

calo anyira pa jo mukene pe.

|

[lèddè] tk. Wot ki koko nyo peko i kin gang ` wek dano weng gunge. En tye ka ledde pi two pa` lawote calo en pe two. 2) Wakke ki gin ma itye kwede atyer kamo keken. Mego ni ledde ki anyirane

[1240] tkk. Lilo lok mo wek dano weng gunge. Anga ma tye ka ledo pi latinna calo en ma onywalo i

ni?

lee,

i

(lee) n. Gin ma latyene angwen, mogo bedo gang `

calo dyang, dyel, opegu, ki mukene kwo i tim calo

raa, rii, jubi, lacek, lyec, ruda, kmk. Lee paco pe giger.

lee,

leeno

| [128] n. Latong nyo latong gaji. Latong mogo dito li mogo tino calo gaji ki lokile. Atongo lwet tyena ki |

lee. [leeno]

| tik. rom: leyo. 1) Nyutu cac ikom dano `

nyo timo jami ma kelo cac ikom dano. Wek leeno `

ti

262 |

wiya ikin lwak, an pe latin. 2) Lako dako nyo jami pa ngat mutoo. Leeno dako pa ngat mutoo i kareni rac pi two jonyo. 3) Longe ki gin mo ikin Iwak.

leg

lega

Leeno bongi kunyoni pe ber. [lêg] n. Kwac, bako dog nyo penyo kony ki bot Lacwec nyo dano. Cit i leg wek ki mini cente me culu kwani. [lèga] n. Kwayo lacwec nyo bako dog bot Rubanga/Lubanga. Atye ka lega wek atyek kwana maber.

legelege [lege-lege]

lm. Gin ma pe ocung matek nyo

maber. Tyen meja acel tye, legelege. rrk: logologo. ‘lego, [lègò] tkk. Kwayo nyo penyo kony. En maro lego dano ki cente.

lego, [lègò] tkk. Weko doko legelege. Atye ka lego leb kweri.

lejaleja

[leja-léja]

lm. Tic matino ma giculu ngat

mutimo inge tyeko ne cut ma pe gikuru tum dwe. Watye ka timo lejaleja gang pa munu.

lek,

[lék] n. 1) Lakirikiri ma cal ki otwongo, tunge boco dok tino ma en maro yengo ne kare ducu. Winyo koko pa lek dag ita. 2) Lagwe matino ma tar tar, maro bedo ikom ot, giwaco ni camo ober ki i ot dok ni ka ineno ci ileko i dyewor. Lek pe ger, pimeno gilwongo ni " laromo ot".

lek,

[lék]

leka

twero bedo gin maber nyo marac, ada nyo pe ada. Lek mogo racu dok miyo lworo ki dano. [léka] tkk. Tic me kwayo kwat. Otim ocito ka leka.

lekke

n. Neno ki winyo gin mo iwang nino ma

[lékke] tik. Gwokke nyo jungnge ki lee i obwo. Lekke ki lee me cwalo i obwoo tek mada.

leko, [lèko]

tkk. 1) Bedo ki lek i dyewor. Aleko ni

wakato peny maber. 2) Kwena pi gin ma otimme ki ma obitimme ma bino i nino.

leko, [leko]

tkk. Tero lee ma bedo paco calo dyang,

dyel, romo, kmk i olet ka cam ki ka mato pii i kulu. Nyangkole maro leko dyang matek. lela, (1214] n. Nyonyo lating ter ma tyene tye aryo ma dano tiyo kwede. An pe angeyo ngwec ki lela. rrk:

263

gari. [léla]

lela,

n. Wi got muyarre malac ma gimoyo i)

moyo. Wamoyo bel iwi lela.

lelo!

j

[lèlò] tk. 1) Balo nyo guru gin mo maliyo tutwa

Latin olelo dek ma pe camme. 2) Guru nyo piyo de ki odii. Ringu ma gilelo ki nyim mit mada. 3) Ru nyobo nyo balo wang pii weko doko col. Dyang ole wang pii ma pe matte. ;

lelo” [1610] tk. Kutu bila malongo nyo wer ki d yon malongo. Gulelo bila ma piny weng bedo lic i Mon tye ka lelo wer i taun ki welo. 4

lem

[lèm] n. Kin cwak mapiny ki ma mamalo nyo ring

cwak. Lacooni odongo lem dakone malit.

lem cwiny Lemo,

[lèm

cwiny]

3

n. Ulle pa cwiny ma weka

dano mito ngok. Lem cwiny yelo mon ma oyac.

—

[lemo] n. Kaka ma tye i Labongo i Kitgum. Wan

jo Lemo. DW [lèmo] tkk. 1) Nango, moko nyo kwanyo ki leb, Lotino maro lemo cukari. 2) Ullu cwiny, minne pa cwiny nyo yelle ki cwiny me ngok. Otigu lwoka

lemo,

lemo cwinya.

lene

[lènè]

l

n. Yat agaba ma lak ikom yadi mukene,

nwang dok gimaro lwero me lawala ot. Wacito tongo lene i bunga.

lene”

ka in

[lènè] im. Miine ki jami i kin dano aryo nyo makato. Li leng, [lèn] / 1)Gin maber dok mwonya. Latin pa lamera leng calo munu. 2) Peke ki cilo nyo pe col.

Bongi weng leng. leng, [len]

ii

tk. Kwot, deng nyo pong pa gin mo. Iye

oleng calo omoko tobi.

lenga,

[lena] n. Yat me gum kom nyo yat dwar. Lenga

pa wego ni tek ma pe wace. rrk: Iwit 5. lenga,

lengo,

[lena]

n. Ature

ngili matar

nyo

a makwar

nywal calo mutunggulu. Neno tur lenga mit.

[lènò]

|

ma

$

tkk. 1) Weyo, yabo yo nyo weko kare.

Latin ma kwiri lengo yo ki lodito. 2) Weyo lok nyo bal mo iwi ngat mukene. En tye ka lengo lok weng iwiya.

264

lengo,

[lend] tkk. 1) Piko wek oleng nyo dengo ii gin moni. Alengo ii gunia ki nyim. 2) Ledde malo ki wer, woo nyo dange pi gin mo ma gitimo maber. . Walengo wer ki yomcwiny ma giwaco ni waloyo tuku. lengo; [lend] n. Two dobo. lengu (lenu) n. Bedo labongo cilo. Gwoko lengu kom tek ba. leny, [leny] n. 1) Cwiny ma bare inge camo gin mangic nyo camo moo madwong. Leny tye ka baro kora. 2) Lum ma giketo i cak wek moone opoti nyo lum labuk cak. Adaa tye ka yenyo leny labuk cak. 3) Kiniga, keco marac nyo kolo. Leny omako mama i koma pien awango gomci ne woko. leny, [leny] tn. Ngoo woko pa gin ma opoto ma weko doko liyo. Moo tye ka leny ki ikom dek.

lenyo

(lenyo]

tkk. Weko doko liyo, pii pii nyo weko

moo okat ki i gin mo. Lenyo moo yaa tek. ler

[lér]

n. 1) Yo ma remo kom dano ki lee kato ki

iye. Ler weko remo woto i kom dano. 2) Lwit yat nyo tyen yat ma donyo ingom dok weko yat cung matek. Ler muyembe dong olak o oo wa iot. lero, [lero] n. Ret marac ma giketo i wic. Anyaka ni ogoyo wi nyeke lero. lero, [lèro] n. Miyo lewic i kom ngat mo. Pingo i lero wiya kit meno? leru [leru] tn. Weko doko gin mada, gin matek, gin madit nyo doko gin maber. Latwo dong kome oleru woko.

lewic [lèwic] n. Lworo, lanne, winyo marac pi gin ma itimo nyo pi gin ma otimme. Lewic omaka matek ma apoto ikin dano.

leyo, [lèyò] tkk. nen: leeno. leyo, [leyo] tkk. Neno gin mo nyo bongo ii gin mo ki cing me yenyo gin ma imito. Abedo ka leyo cente kany ento pe anongo. leyo; [léyo] tkk. Kwanyo gin mo tutwale gin ma pud pe giwaco ni ikwany. Man anga ma dong oleyo buka ki kany?

leyo wic li-

[lèyò

wic] “kk. Weko nyo timo gin mo m

miyo Iworo ki cwerewiny ki ngat moni nyo kelo ca ikom ngat mo. Wek tim me leyo wic obedi. |

[11] Im.nym. Acakki lok ma nyutu kit ma gin mor

otimme nyo tye kwede. Latin opoto li-rwac ingoi Obedo libim ikom.

libbe [libbè] sik 1) Kwalo wot mot wek pe ginge n

libira

giwiny kor tyeni. 2) Kicce lworo Iworo kamo pi lok mo. I tye ka libbe i mito ngo? rrk: Iwitte.

tye li

[libira] n. 1) Nyonyo ma giyubu lakwo bongo

Amito libira me kwoyo pyer bongona. 2) Lel nyonyo ma gitiyo kwede me tucu ngat ma kome lit,

Wang libira okwot woko i duda. rrk: pico/picu. Ir: . nlk: ibrat.

libo

[11b]

“kk. Kiyo, kengo nyo yenyo yo me

5

mako

ngat mo nyo gin mo atura. Oculi tye ka libo gwen rom: libu.

lic

[11c] m. 1) Doko pii pii nyo pye pa gin ma pi

dok i tere. Odii dong olic woko. 2) Cek ma oke kakare. Pe amro paipai ma olic. 4 licce [licce] tik. Loo woko, doko pii pii nyo weko gin matek doko yom. Moo yaa dong olicce woko. |

lico

[lico] tkk. Weko doko yom, weko kwe nyo wali doko liyo. I lico nyuka ma pe nagnge.

ligo

[ligo]

tn. Pe bit nyo olu. Gin ma wac ligo tak |

dano. rom: ligu.

lik

i

[lik] tn. 1) Lok nyo gin ma winyo rac, winyo di| mit, winyo miyo lewic iwi dano. Dano ma kite rac tiyo ki leb malik. 2) Nen ger nyo neno miyo Iworo i | cwiny dano. Dako man nen lik atika. |

lika

lil

lililili

(lika) n. Lam marac nyo kwongo dano wek gin marac otimme i kome. Pingo imaro lika?

|

wango piny. Lil ocido bongona woko.

|

[lil] n. Bwuru lum ma poto macol ka gitye kal

[lili-lili]

/m. Liweng, kamo pe orem, otum |

kit ma mitte. Ocido atabo maleng lililili.

liling [11111] lm. 1) Poto atura pa gin mo mapek. Bom opoto liling ma winyo lik. 2) Cung pa yamo ma nongo pe kodo. Yamo ocung liling.

h

lilo,

(lilo)

“kk. 1) Yubu maleng, piro maber nyo miyo

doko mapwot nyo marom. Walilo ot butu mapwot adada. 2) Weko doko col nyo cido gin mo. Alilo bongona ki cilo agulu.

lilo,

[lilo] tkk. Medo ki kobo nyo wot ki lok i kin piny. Waya pud tye ka lilo lok i yo.

liloo

[11166] Im. Gin ma ocung kene ma lakony kore pe. Lum oda ocung liloo eno do.

lim,

[lim] /. 1) Pe kec; mit, gamo dog dano calo kic, cukari, tyang, kmk. Amato cak ma lim atika. 2) Lok mamit ma yomo cwiny. Lamera doge lim ka lok ma pe wace. r

- lim,

[lim] n. Lonyo, bedo ki jami madwong nyo cente.

Lim dwong ata bot ladit ca. rrk: atiina. limme [limme] tlk. Nene i kin wadi nyo lorem. Ka wu limme kit man ci ber. limo, [limo] tkk. Cito ka neno kit ma ngat mo nyo gin mo tye kwede. Lawor walimo lotwo i ot yat.

limo, [limo] tkk. Coko gin mo, nongo gin mo nyo nongo jami, bedo ki gin mo. Yam con onongo walimo dyangi ento kombedi warwenyo gi weng.

limu

(lima) n. Lyel nyo kama giyiko iye dano mutoo. Acoli pud gimyelo myel limo dok wer limu bene lik.

ling,

[lin]

tkk. Bedo labongo lok, pe gamo dog dano.

Kong i ling i winy lok.

ling, [lin] n. Kado ma gikwinyo ki i ngom weko dek ling;

bedo mit. Ling pat ki kado atona ki kado munu. [lin] n. nen: lalwete.

lingling,

([lin-lin] im. Wot mot ma obot nyo kor tyen

pe winynye. Wakato ikin gang lingling.

lingling,

[lin-lin]

lm. Bedo ma iye opong nyo iye

oculle matek. Latin oyeng ma iye ocikke lilingling. lingo, (lino) t. Ciko gin moni atir tutwale ka celo ne. Lakwat olingo winyo ki abutida wa ingom.

lingo,

[linò] t. Miyo obed mapwot nyo piro wek obed

marom. Olingo kor ot ki rangi ma neno mit. rrk: pilo 3. lingu, [lingu] n. 1) Bedo laling pi yubbe pi gin mo ma

267

pire dit nyo paro gin mo madit. 2) Tamo lok i ko kwo i nyim lacwec. Watye ka lingu pi ceng madi l lingu, [linò] /m. Pe girubu ki gin mukene, tye mab tutwal. Kic pa adaa ni tye lingu ba.

lino

linu

(lino) tkk. rom: liyo. 1) Onyo pii manok nok m

luru pii i cing dano pi lwoko ne me cam. Cak lino i cing dano. 2) Luru pii mukene woko ki igin mo odong manok tutwale pig dek. Atye ka lino layata. 3) Luru pii maleng wek tere macol odo Watye ka lino pii kot me amata.

pi we pi ng.

(lino) n. 1) Tim dwar madit ma gikoyo me awanga nyo tim dwar ma girumu ki mac. 2) Dwar mac. Dwar linu mito mit kom.

lira, lira,

liro

Pader. Wawilo gweni ki Lira.

|

nyige tino. Aol ki yweyo pot lira ki idyekal. [lira] n. Winyo makwo alwak. nen: aribe.

fi J

[lira] n. Yat ma kore tidi, dongo mabor, pote ki.

[lìrò] tkk. Ngolo nyo ngido matino, kido iye matino. Mama tye ka liro tol me rubu tiko. 4

lito lum [lito lòm] n. Yec lum nyo lagada ma cobo dok yilo kom dano. Lito lum lagada yil mada. rrk: lagada. |

liu

[liv] / Pwot, olinge nyo kome leng. Mama ocweyo agulu ma kome liu/liyu. rom: liyu. 14 liyo, [liyo] /. Pepek, pii pii tutwal. Aguru dek ma liyo tutwal.

|

liyo, [liyò] tkk. nen: lino. lo-

lobele

[lò] n/nym. acel: la. Nyutu dwong nyo pol pa gin mo, aa ki ikom la. Lotino kwan tye ka wer. Lomony gucito ka lweny.

[lòbélé]

n. 1) Kabedo ma giyubu ki yat me

`

namo. En yubu lobele maber loyo weng. 2) Kabedo | ma lomony giyubu me ryemo lomone ki cen dok tye | lamal. Lodito mony pe gingeyo yubu lobele. |

lobo, [lobò] n. 1) Piny, ngom, ka kwo pa dano, lee ki ` jami ducu makwo ma pwud pe gutoo. Bedo i lobo tek. 2) Ngom ma gitongo ka ginyono me goyo matafali nyo me yubu ot, me cwec, kmk. Awobe tye

268

ka nyono lobo me gedo.

lobo, [lòbò] tn. Kwot nyo pong ki pii pa dul kom kamo. Tyena tye ka lobo woko.

lobolobo

[lòbò-lòbò]

im. Bedo yom tutwal. Labolo

ne ocek lobolobo ku man?

loboro ic [lòboro ic] m. Moo ma boyo nyo ma pwuyu ic ki cin ic ducu. Laboro ii min dyang ma gineko ni obedo dwong. loc, [lòc] n. Yat kadodo dyel nyo dyang. Loc dong loc,

` loc;

orweny woko i lobo Acoli pi pe pa dyang. [loc] tn. Nyot nyo doko yom tutwal. Labolo oloc

ma pe camme. 4 [16c] n. Lanyo/loyo i gin mo nyo i pyem. Loc pa latinna pe atye ki akalakala mo iye.

loc ken

(16c

ken] n. Nongo kero me lone nyo jure ken

ki i twero pa munu ma onongo gumayo lobo pa del col. Uganda onongo loc ken inino dwe 09/10/1962. locce [l6cce] tik. 1) Nyotte. Mayembe olocce liweng i yo. 2) Gwenynye i yoo nyo kamo. Wa locce wan ki baba iyo. loco,

[loco]

tkk.

1) Nyoto gin mo

Atye ka loco kamlara

wek obed mayom.

i dek. 2) Kucu, yubu wek

obed maber tutwale poto pi kodi. Maa dong oloco poto ne maber. loco, [lòcò] tkk. Gwenyo, dwanyo nyo weko gin mo ogwenynye i kin mukene. Latin oloco war ne ki pa lawote. locoro

[locoro]

n. Yat ma

dongo madit, kome

yom,

turu makwar wa nyako nyige matino ma gimaro me tuku coro. Lucoro tye mapol i yo kulu. locwan

lodi

(lòcwan]

n. Pala madit, pala bat ma mito rom

ki panga ma lodwar maro matek. Pala locwan bit mada. [lòdì] n. Makaa mac ma obok dok lyet matek. Lawor anyono lodi ki iwang oo.

lodo, [lòdò] n. nen: lak 3. lodo, [lodo] tkk. Nongo mit pa gin mo. Tin walodo mutoka pa ladit lobo matek. lododo

([lòdòdò]

n. Two lac ma miyo arem ikare me

269

lac. Lododo two marac mada. rrk: lotaci.

lodore [lòdore] n. nen: lajaja. logaga, [lògaga] n. Kwir marac nyo yat marac ma rem

mada ma giyiko i ngom wek ngat mo onyon obal tyene. Dano mogo ciko logaga ki lowotgi.

logaga,

[lògaga] n. Mola ma mon ruku i cinggi . Mon

dito aye maro ruku lugaga icinggi.

logara [lògara] n. Doo ma lak alaka , kome ki odok ma moko i kom dano. Doo logara opong i potona.

logece [lògéce]

n. Pwun dano nyo kin tyen ki em.

Logece pa lapwony tino tutwal. logo, [logo] tkk. Lwoko cing nyo wang. Kela pii logo.

logo, [lògò]

tkk.

Weko

gin mo

calo tol me

legelege. Amito logo tol tyen gweno.

logologo

[lògòlògò]

nen: legelege.

bedo

Im. Tyen meja tye logologo.

logonna ot [lògonna òt] n. 1) Kwori mabeco ma giketo i twok ot wek wiye ocung atir. 2) Yadi mulur mabeco me gedo ma aa ki i wi ot kato iwi guti piny

manok. Logonna otta nen calo pe okette maber. rrk: mugana. logora [lògora] n. Pot dek ma gicoyo i poto me acama,

nyako nyige matino. Dano mapol dong pe gicoyo logora kunyoni.

logoro ot [lògoro

òt] n. Kedi ma gidolo me lawala

wi ot wek ojing wi ot. Myero giket logoro ot maber i ot manyen ni.

lojiko lok,

[lòjiko] n. Two nyac ma gengo dano nywal nyo

balo ot nyodo woko. Nyac lojiko ogengnge nywal.

[10k] a. Dwon, tam nyo gin ma giwaco. Lok lobo

pol. rrk: wac >.

lok, loka

[10k] n. Pwur nyo bol jami calo kweri, latong, pala,

kmk. Lok pala na otyer woko.

[lòka] n. Nge gin mo nyo tung cel pa kulu, nam,

gudu, kmk. Wabedo loka gudu. loka ca [lòka cA] lm. Nge kulu tungcel kama ngat ma tye ka lok pe iye. Wora ocito loka ca. lokaka-nywara [lòka ka-nywara] n. War tyen motoka; war ogele motoka. Lokaka-nywara war pa

270

locan. [16ké1]

n. 1) Lokile deyo, latong matidi ma gideyo ka pwurne ki ryal. Lokel pa baba pud ryeny lityang tyang. 2) Odoo deyo pa lodito. Kela lokel na tye i dan ot. rrk: lokile.

okel?

[lòkél] tkk. Gwene ki tyen i kare ma gitye i pii

l

ka kwang. En ngeyo gweyo lokel mada. Keme [lòkeme] n. Yat ma gipayo ka giryeyo iye ciliki me goyo wer, myelle bene gilwongo ni lokeme. Logo i lokeme dogi mit ka cuna.

Okile

[lòkile]

|

n. Ikare ni lokile gipayo yat dok

gicato i dukan. nen: lokel.

akiro [lòkiro] tn. Cilo, kipwala ma aa ki bedo ki wat ma gilwoko ki tum dok gitumu ki dyel i doggola. Lokiro aye oneko latinne.

kka

[lòkka]

n. Tipu madit nyo ladit wi jogi koc.

Lokka pa lokoc tek mada. Gilwongo ni loka pien aa ki loka bot Pa-luo.

loko, [lòkò] “kk. Waco lok ki dwan mo ma winynye, nyo | tito lok. Rwot loko lok ma mwunya mada. 0, [loko] tkk. 1) Onyo gin mo ka mukene. Aloko moko i awal kwon. 2) Wiro wang nyo wic ka mukene. Latwo oloko wange cen ci ikom daktar.

ob lok [15kob j

lòk] n. Dano ma miyo ngec. Acito i

kacokke pa lokob lok.

Tokoko [15koko] n. nen: lacanonya. Tokopwole [loko-pw6le] n. Yat matidi, pote pol dok ‘

pe dongo madit. Lokopwole yat ma pe yelo dano.

lokulu |

id

[lòkòc]

n. nen: daa-miya-pii.

[lòkòc]

n. Dano ma tye i kuc.

[lòkòlu]

n. Cak

ma

opoto nyo cak ma

wac.

Dano maro lokulu ki layata.

okut

[lòkat] n. Kongo kwon nyo kongo ma giyubu ki kwon ma odong, giguru ki odii dok mit dok cweyo dano mada. Lodito maro lokut. Tokwang [lòkwan] n. Okutu kedi ma wiye lunge ka |

A 3

oturu bedo makwar. Lakado maro camo lokwang dok lotino kwat ciko lakadoi wi lokwang.

j lokwic [lòkwic]

n. nen: atego;.

271

lomolony [lomo-lony]

n. Tiko pyer macalo del ma

giliro matino me aruka ki dano muneko dano nyo lee mager. Ruku lomolony nyutu teko. rrk: pwodi. lomuku [lòmuku] /. Tic camna, tic alwak nyo tic kacel. Tic lomuku weko tic woto oyot. long, [l6n] n. nen: curuwal. Ir: «E». nlk: Long. long, [lon] n. 1) Oloto ma gingunu ma rom me tuku pa lotino. 2) Man tuku ceyo nyo gwaro oloto. Lotino gwaro long maber mada.

longa

[lona]

n. Kit koko bwul myel ma winynye pat

tutwal. Lodong bwul gimaro longa.

longnge [lonne] tik. Wirre, yekke nyo pokke. Abedo ka longnge ki tic mapol.

longo,

[lònò] n. Bur matut malac ma pii otwo woko ki iye nyo lung kulu ma cerene ito tek. Longo madit tye inge gangwa.

longo,

[léno]

lm. Gin ma tye acel lokko nyo keken.

Atye ki latin acel longo. longo; [lonò] /t Winynye maber . Bila pa wora winynye ma longo. longo, [lònò] n. Two ma kwoto man coo. Longo miyo dano doko goro.

longo; [lònò] “kk. 1) Pyeto, yeko nyo poko gin mo ki i kom lowotte . Mon longo bel ki odero. 2) Wiro ngat mo kany kuca. Pingo itye ka longo latin ki wot mapol?

longoi [lònoi] n. nen: coka. rom: longoyo. longoro, [lònoro] n. Lwala nyo lobo makwar kwar ma ceko cam mada. Longoro ceko cam mada.

longoro,

[lònoro] n. Twaro, peko i yweyo ma bino pi

otwinyo/abwuru ma oculu um dano. Longoro miyo

yweyo tek ki dano. lony [lòny] t 1) Doko tek nyo tegu pa lotino lokere, doko ber nyo wec. Latin dong olony woko inge dwe adek keken. 2) Doko lalonyo. Lapwony dong olony ma owilo wa mutoka. 3) Anyaka ma dong owec woko me anyoma. Nyara dong olony woko. lonyama

lonyo;

[lònyama]

[lònyò]

n. nen: atego ;.

n. Bedo ki lim, jami mapol nyo bedo

272

labongo gin mo ma orem. En tye ki lonyo i cinge. onyo, [lònyò] “kk. 1) Weko doko leng. Cabun olonyo 4 bongona maleng. 2) Weko doko lalonyo. Pwur olonyo wora ki lim mapol. 3) Yabo yo. Lotino a

kwan gulonyo yo i nge ot kwan. onywan

[lònywan]

/. Bedo munero nyo bedo labongo

| __ bongo i kom. Neno dano ma tye lonywan lik. [166] tn. 1) Doko pii. Pee loo oyot ka ceng ogudu. 2) Tyer woko. Tonggweno acel oloo woko. 3) Dok piny nyo dik. Coron oloo woko. [166]

lm. 1) Dok aye. Abi tic lor kany. 2) Lok dic

ki gero. Ka pe itimo kit ma awaco ci ibi dwogo kany lor.

t pporo

[lòp6r6]

n. Yec nyo kono udu ma dongo matar

“W

ma Acoli gimaro me myel. Neno kono loporo mit ka

4

gicomo me myel. [lòpwò] n. Lwoc madit ma umu piny weko piny bedo iri iri. Ceng pe nen maber ka piny obedo lopwu. rrk: lwoc. [lòr] tkk. Aa woko ki malo cito piny. Lor piny ki iwi yat oyot oyot. [lòr] tn. Kwil nyo bedo mapwot. Tol nanga dong

Opwu

for,

; i

olor maber.

loranga [lòranga] n. Ngor madongo kato ngor luo. 1 Loranga dong oromo piny ducu kombedi. rom:

muranga. [lòrò] tkk. Ngilo, diro nyo cwalo gin mapek ki cing. Waloro pipa moo ki i taun. [lòrò] tkk. Gengo nyo cego. Pwod atye ka loro doggola ci abino. [lòrò]

tkk. 1) Miyo bedo dit. Pingo i loro wi ot

madit kit meno? 2) Reto gin madit piny. Waloro twon yat madit i ngom. 3) Peto nyo yaro wi gin mo. [lòrò] n. 1) Two ma weko yi layata ki gwana bedo tek. Loro balo layata woko. 2) Two odeng ic. rrk:

gwee. [lòrò]

n. Yat akada ma gingabo wii tyene angwen

pi moyo nyo gwoko cam ma nyige calo kabir, gwana, kmk. Mama omoyo nyig kal wii loro.

273

lorogo [lòrògo]

n. Kedi ma pote yat rec, giyuyu pote,

giodo nyo gicanyo ka dong gionyo i pii me mero rec. Dano gimako rec mapol ki lorogo. rrk: larwecce. loroloro [lòrò-lòròl] lm. Gin ma bor. Ib dyang bor liloroloro. Bongone bor liloroloro.

lorono [lòrono] n. Kit agaba mo madit makato mukene dok lak mada, lere mit mada. Lotino gikwinyo ler lorono me anyama.

loronyo [lòronyo] n. nen: coka. lorubu

[lòrúbu]

n. 1) Agulu rut, agulu ladoge aryo

nyo adek. 2) Agulu jok. lorura [lòrura] n. 1) Lum ot macon. 2) Lum wi ot ma latuk omoto ikome. Lorura ber me menyo ngwen. lot [lòt] tm. Twi nyo cako dongo pa gin mo. Oboke dong ocako lot maber. lotaci [lòtaci] n. nen: lododo. lotori [lòtòri] n. Kedi ma pote lac dok obedo okutu. Pot lotori obedo calo pot lokwang.

lotti

[lotti]

/ Gin ma lac okato. Bongona pe roma

maber ento lotti.

loyo

[lòyò]

tkk. 1) Kato nyo bwoyo. Aloyo pyem ki

tek. 2) Bwut cwicwi. Waloyo cwicwi kono gimako wa woko. loyo? [lòyò] t. Tyero gin ma ologo pii. Pe i tuk kenyo, wekoi tyero tonggweno.

loyolo

[lòyolo] n. Tiko maleng me deyo ma mon ruku ingut gi. Loyolo tye kitgi mapatpat, mogo dongo, kmk. rrk: oyolo.

loyolobo

[loyo-lòbò]

mogo

tino,

n. 1) Lok mukane nyo lok ma

niang tere loyo dano. 2) Ada ma niang tere olo wi dano. Lokristo/lokristayo gingeyo loyolobo ni Rubanga/Lubanga tye acel ento opokke iye adek.

loyoro [lòyòrò]

a. 1) Del ma giliro ma pwodo calo

langgere nyo me kwoyo bwul. Lokwo bwul gingeyo liro loyoro. 2) Kono te atero.

lubalel [lubalel] n. Yamo cako kodo piny cako two, dano came ki olel pien cam dong ocek (nen nying dwe mukene i ptw 251-252).

Lubanga

[lòbanè]

nm.

1)Nying jok lacwec

i leb

274

Runyoro. Nying man lokel dini aye gudiyo i kom Acoli, pien Acoli yam gilwongo lacwec ni Jok: Jok ma malo, Jokkene, Jok madit, Jok lacwec. Prutanti gilwongo ni Lubanga, Katoli gilwongo ni Rubanga. 2) Tipu ma giwaco ni turu kor dano, nying man oaa ki i Bunyoro. Acoli gingeyo tipu man ni "jok rubanga". En tye ki two Lubanga/Rubanga. rom: Rubanga. Ir: . nlk: Ruhanga.

ibor 4

[lubor] n. Okwodo ma kwo ikom dyang ki dyel ma cwiyo remogi dok kelo two bene. Lubo tye pol i kom min dyang mito alwoka.

| ibayi

|

[lubayi]

n. Kare me kac, nongo dong kec peke,

gibayo woko cen. Dwe ma aboro. (nen nying dwe mukene iptw. 251-252) lubu [lubò] #kk. Kwanyo kor, wot i nge ngati nyo yenyo kor lee. Watye ka lubu obot tyen labwor. rrk: luku. Ucoto [lucoto] n. Dwe ma dong gicako coto iye poto nyim ki pamba. Dwe me abicel. Lucoto dwe ma muyembe cek iye. (nen nying dwe mukene i ptw. duku

[lùdùkù]

n. Lacel

lee nyo winyo ma

mwoc

matek mada pi muganga ma giboyo ki nyig racac. Luduku dong kunyoni gitiyo kwede me celo dano. rom: muduku. /r: . nlk: bunduqiya. ludunge

[ludune]

n. Kare ma nongo pol ngone ata,

kot ogwar cet cwee iye ma gicoyo iye kit ngor moni |

me laro kec. Dwe me adek. Ginyomo lamera i ludunga i mwaka mukato. (nen nying dwe mukene

| iptw. 251-252). lugaluga [luga-ltga]

n. Winyo

ma

kore obedo

ocwak ocwak. Ringo lugaluga mit mada. rom: luga. ——— lugu, [lagu] tn. Kumu, bedo ki cwercwiny nyo jul ki | arem. Latwo olugu ki arem ma neno lit.

Tugu; [lùgù] “kk. Ligo, nyanyo nyo miyo doko oluu. l Latin olugu lak pala woko. aMagugu [lugugu] n. Lum ma calo togo ma dongo i K kulu. Lugugu tino pe calo lagada.

lugulugu 4

[lùgù-lùgù]

lm. Gin ma onyak madongo

dok mapol. Paipaiwa onyak lilugulugu.

275

luk,

luk?

[lòk] mn. 1) Lot pa oboke mapol. Oboke luk i poto kot i kine dwe me adek ki abic. 2) Tuc pa pii. Piny luk woko i dwe me aboro pi pol pa kot. [lak] n. 1) cul pi butu ki nyako nyo dako pa ngat mo ma pe megi nyo inyomo. Tin dong giculu luk pa larema. 2) Pwod pi bal me abor. Oculu luk pa dakone.

luk?

[lòk] / Bedo dyak pa piny pi kot ma nongo obedo

ka cwer nakanaka. Ngom luk ka kot pol. luka (luka) n. Lubu kor lee, luku lee me adwara ki obwo nyo twodo lee i ower. Tin wacito i luka loka kulu.

luku,

(luku) kor

ngat

“kk. 1) Lubu, wot i nge ngati nyo bedo i mo.

Latin obedo ka luku ko mine lalingling. 2) Lubo kor lee nyo twodo lee i ower. lee i obwo Luku mito dano mapol. rrk:

lwobo,/lubu.

luku,

(luku) “kk. Bako nyo keto gin mo i wic. Oluku yer wiye calo lapoya.

luku”

([lòkò] 1. Yubu, piro, yeko dog oywec nyo bwu

me celo yaa. Adaana tye ka luku oywec. lukwang [lòkwang] n. Bilibili kwang, acaki dwe ma nongo piny otwo woko maleng. Dwe me acel. Piny lyet mada i Acoli i lukwang. (Nen nying dwe mukeene iptw. 251-252).

lul

8[101] n. Kama obedo bunga dok col malik pi meno kwac ki lee mager gimaro bedo iye. Kwac

ki lee

mukene mager gimaro kanne i lul. rom: lula.

lulingakino

[lulingakino]

n. Piny oling ki cam |

poti: bel, pul, anywagi, kmk. Dwe me abiro. (nen nying dwe mukene iptw. 251-252).

lulo

[1210] tn. Juyu dano, ryemo nyo kemo ki gin nyo ngat mo. Gwok olulo ki lokwo tin ci gu ngut.

lulu,

[lòlò]

fa. 1) Poto ic. 2) Latin lacoo me dwe acel

nyo aryo ma tyene ki cinge pud peya nen. rrk: nyul.

lulu, (lulu) lum

“kk. Piro, canno nyo miyo gin mo bedo

labongo ginga. Gululu wi ot maber mada. [lòm] n. 1) Gin ma ginyaro me umu wi ot. Kit lum pol: abii, obiya, lakoko, lacanonya, kmk. Mon tye ka

276

nyaro lum ot-wa. 2) Tim. Lakwo oringo odonyo i dye lum. 2) Gin ma dongo ka ducu, potgi tino, lac, boco, komgi tino ma obedo mwot mwot. Dano tiyo % ki lum me umu wi ot ki dero. umuk [l1ùmuk] n. Kare me tic lumuku, pur mapol nongo tye, dano ribo cing-gi kacel. Dwe me abic. (nen ; nying dwe mukene i ptw. 251-252). |ung, [lan]

n. Nota, kama onot nyo kama donyo i kulu.

lu ng, Tun

Ganggi tye i lung kulu Aswa. [lun] n. Ducu. Kaka lung obino kany. [lun] n. Kit yat mo ma pe dongo mabor nyo

bi.

madongo, aturene kwar dok two oyot, yatte bene pe rii two. Lung pol inge gang kwanwa.

lungo

[lòno] “kk. 1) Twodo, Iworo adunu nyo dolo calo

lawala. Olungu latin poto nyim adunu mo. 2) Tyeko mato. Alungu kongo ma odong i cupa ni F woko. l | ngu! [land] tkk. Dwoko piny, kulu wic piny nyo nalo gin mo ma lamal piny. Mon lungu dog agulu pii ka Ni lwokone. Jungu [land] n. Lakit rec mo mamit ma nonge i kulu a Nail. Tunyo [lùnyo] tkk. Kwanyo woko, woto gin mo woko

?

ki i kom nyo dong labongo gin mo ikom. Latin olunyo bongo woko ki ikome.

[lùr] /t. Bedo labongo nyodo. [lure]

n. Koo ma gitucu bwute bur 4-6 ma gikutu

kwede wer dingidingi nyo wer mo keken. En lakut lure maber mada. rrk: olwet/nyamulere. lturo, [luro] tkk. 1) Liyo nyo kwanyo gin marac ki i kom A maber. Atye ka luru pii i agulu. 2) Wiyo tol maber. Aluru tol latwe gweno maber mada. kiluro,

[lurò]

tn. Onyo, nyutte nyo nen pa kom ma o-onyo

|

calo gwinyo nyo langok. Gwenyo oluro i cing latin. Langok oluro mapol i wange. i luru, [lurt] n. Apwua, pwutu, kweyo ki kit cilo ducu ma | duny i yamo ma kodo. Luru oduny lituu i kore. by luru, Muru) tkk. Odo, kucu, miyo bedo moko nyo weko | doko mayom dok mapwot. Mon luru gwana ki

277

pany. luru; [lurò] “kk. Reto, olo nyo miyo doko goro. Two oluru latin tutwal.

luruluru

[lurù-lurù]

/ Bedo pe ki teko nyo bedo

goro. I woto liluruluru komi lit ce? [lat] n. Rec matye ki tunu maboco, lake dongo dok

lut,

bit bene. Lut pol i kulu pager. [lut] n. pol: luti. 1) Odoo matino nyo kedi lajwat lotino. Kel lut wek ajwat ki ladingoni. 2) Yat ma gipayo maber me myeno kwon (lut kwon). Atye ka yenyo lut kwon madit ni. [lati] n. Aduku nyo adita matidi lating jami. Mama mito luti me cito ka wil icuk.

lut,

luti

lutkot

[latkòt]

n. Odoo pa kot nyo lyeto yamo ma

wango ot wa celo yadi i kare ma kot tye ka cwe. Lutkot goyo dano wa yat bene. rom: lukot.

luto lutu

[lòto]

tkk. Royo gin mo ikamo nyo i gin mo.

Aluto cinga i agulu pii. [lutu] tkk. 1) Cano yen marom maber nyo pyelo jami iwi wade kore ki kore. Lakwo olute i kom yat ma pe nen. 2) Lilo kom gin mo wek obed mapwot

labongo kinga.

lutyek [latyek] Pur matek

luu

n. Kare ma jami ducu dong gityeko. dong

otum.

Dwe

me

abongwen.

(nen

nying dwe mukene iptw. 251-252). [140] tn. rom: Iwii. 1) Cito woko ma dano pe ngeyo

nyo kato woko ali. Waluu woko ki igang kwan. 2) Dongo atir. Yen oluu mabeco i bunga. rrk: Iwiyo.

luyu

[lùyù] tkk. rom: lulu/lunu. 1) Teto nyonyo wek obed alulu. 2) Lilo kom gin mo wek obed mapwot labongo ginga. Lotet ngeyo luyu nyonyo tutwal. rrk: ryamo.

Iwagalwaga

[lwaga-lwaga]

lm. Wot goro nyo wot

nyap, nyo wot calo tipu ni pe. Tyene goro ci woto lilwagalwaga.

lwago

[lwago]

tkk. Logo, yogo tuku nyo weko bedo

logologo. Alwago unu ngut dyel wek pe odene.

lwak,

[lwàk]

n. Kit gin mo keken ma giguru kacel:

dano, lee, winynyi, jami, kmk. Lwak dano gucokke

278

gang pa rwot. Anga ma ocoko Iwak jami kany? rrk: ngeny. wak, [lwák] /m. Mwonyo nyo cutu gin mo kulu. Ocutu

8

ringo lilwak.

waka vial

[lwaka] n. nen: otigu lwoka. [lwal]

t Winyo magoro,

bedo ma kome oduny,

'

okwor nyo odem. Ngat ma ool kome bedo ma olwal. | ala, [1wala] n. 1) Ngom makwar nyo lobo maber me | apwura. Lwala kworo kom dano ento ceko cam mada. 2) Ngom ma obedo pokpok ma ka kot ocwe

|

dyak mada. yala, [1wala] n. Bwoc nyo loyo jo mukene i tuku nyo i myel.

walo ji

[1walo] tkk. Loyo i cobo lawala nyo loyo dano ki lok ngala. Gulwalo wa marac mada.

walwa i

[lwa-lwa]

/m. Wot mot pa ngu. Kwac ki

labwor giwoto lilwalwa.

wana Iwana

N

[lwana

lwana]

/. Bedo ma ojony wa

ma goro. Latwo ojony ma woto lilwana Iwana.

wango

[lwano]

dok

n. pol: lwangi. 1) Langingiyo makwo

cilo. 2) Lanywal kwidi i cet. 3) Lakob two ki pye i wi gin acama. Um wi dek wek lwango pe opye iye. wani [lwani] n. 1) Kit lawera mo ma wiye dongo dok nyige kwar tutwal. 2) Mwoc pa jo Atyak. Lwani ye-eai

nywal

kama

e!

any

War,

[lwany] lm. Poto piny ki teku ducu. Wode otoo woko lilwany.

[lwar] n. Yer wic matar ma nyutu dito. Lwar twi i wi ngat ma oteggi.

War,

di War

[lwar]

tn. Dongo

nyo doko

dit maber.

Latin

dong olwar woko, dong konyo tic. wat [lwar wat] n. Lwar ma twi i wi dano ma pud peya oteggi. Lwar wat otwi iwiya.

ata lwata

[lwàtà

lwata]

Wim.

Bor

Wode odongo ma woto lilwata lwata. Yayo [lwayò] tkk. Yarre nyo pongo kabedo Olwayo twon ot ma pe nene.

mapwot. malac.

279

lweka

[lwéka] n. nen: otigu lwoka. rom: lwoka.

lweko lwene

[lweko] tkk. Wot tutwal, lodo piny nyo peto piny.

Dano mogo lweko piny tutwal.

[lwéne]

/. Bedo labongo gin deyo ikom, jony.

Latwo olwene ma neno lit. lweny [lweny] n. Kolo ma nyute itic ki cing, tyen wa ki gin mo ma twero keto ret nyo balo kwo pa ngat mo. Lweny rac dok kelo mone i kin dano.

Iwenyo

[lwenyo]

tkk. Timme marac pi kiniga, goyo

ngati ma en bene goyi nyo pwodo ngati. Gulwenyo marac tutwal i kin gi.

Iwer

[lwer] tn. 1) Oo piny nyo poto piny pa oboke, bedo

nok. Pot oboko maro lwer woko i oro. 2) Oo pa yer

ki iwi dano ki ib dyang. Yer wiye olwer woko liweng.

lwero

[lwero]

tkk.

Jwero

nyo

tongo

oboke/kedi.

Walwero oboke ki i poto pul. Walwero tado ot.

lwet

[lwét]

kedi me

n. Nyig cing nyo wi nyig cing nyo tyen

mateki. Lwet cinga matidini lit.

lwii ([lwii] tn. nen: luu. rom: lwiyo. lwiko [lwiko] tkk 1) Yabo ki tek nyo yenyo niang. Olwiko wange rom: lweko.

lwiny,

[lwiny]

i boro. 2) Neno piny ki kamacol.

n. Kwidi ma roko ringu mutwo

ma

gikano i agulu. Mon keto ringu mutwo i nget keno wek lwiny pe odony iye.

lwiny, [lwiny] tn. Donyo i te pii ma wic pe nen, bedo i

te pii, wot i te pii nyo kwang i te pii. Waringo walwiny i te pii wek lapwony pe onenwa. lwiro [lwiro] /t. 1) Dako ma nywalo lotino ma kin-gi bedo boco, doto lotino pi kare malac ka dok lacen

nywalo mukene. 2) Dyang ma pe nywal oyot. Min dyangnga ni lwiro. rrk: lalwiro nyo lalwero. lwit, [lwit] n. nen: ler.

lwit,

[lwit] n. nen: lenga ,. cl: Lwit ma opoto i pii dong ticce pe. lwitte [lwitte] dk. 1) Wot lworo, yokke nyo balo gin mo. 2) Wot gwoke ki jami nyo gin mo. I tye ka

280

lwitte i cito kwene? rrk: libbe. yiiyo, [lwiyo] tn. Wero, lok ki lwongo ngati ki kutu

yamo matek ki dog ma kok nyo winynye calo pirin. Lajok Iwiyo i dyewor. rom: lwio. wiyo,

[lwiyò]

WO

[lwò]

tn. nen: luu. rom: lwi.

n. Rok madit ma oywek mada, gitye i Sudan,

Kenya, Uganda, Tanzania ki Zaire, giloko leb Iwo. J

Acoli, Alur, Lango, Jopadhola, Kumam, Jalwo, kmk. Wan Iwo me Uganda. rom: luo.

i

obo, [lwòbo] tkk. Tweyo ki ogwil nyo keto jami i wi wadi. Lwobo dyel muding tek. Mon Iwobo agulu

a

nyo aduku i wi wadi.

Wobo,

([lwòbò] tkk. nen: luku ,.

\VOC [lwòc] n. nen: lopwu. \ odo [lwòdò] tkk. Tamo i kom gin mo ki ic, neno lok

mo ki cwiny nyo paro ikom gin mo. Walwodo i kom te toone ki cwercwiny.

wok,

[lwok] n. Kwanyo cilo woko ki ikom ki pii nyo

f lilo kom. Amito Iwok ki pii malyet. rom: Iwokke. wok, [I1wok] n. 1) Twok ot kama gicika orwate iye nyo gwic ot. 2) Kama baraja ma woko oribo iye wi guti. pè Dano myero pe gubed i lwok ot. rrk: twok.

Woka [lwòka] n. nen: otigu Iwaoka. rom: lweka. woko, [lwòkò] tkk. Miyo kom dano, bongo, jami, kmk doko leng ki pii ki cabun nyo kwanyo cilo ki cabun ki ; pii. Atye ka Iwoko bongina. iwoko, ([lwòkò] tkk. Tero welo i yo gangnge nyo nyuto yoo ki welo. Pingo i lwoko welo odiku con kit j

man?

iwoko, [lwòkò] n. Ciko welo cuna. Lwoko yam pire tek pi cuna me woro i kom wegi anyira. ;

oko, [lwòkò] n. Kwalo nyako mo me cito ka butu kwede. nen: cot4.

emo [lwòmò] tkk. Pito cam mapat pat i poto acel nyo ka: rubu jami mapat pat kacel. Atye ka lwomo kin dek. Iwongo, [[1wènè] tkk. Poyo wi dano nyo waco ki ngat

mo me bino pi gin mo nyo waco nying ngat mo pi gin mo. Olwongo nying minne ma pud gijwato lut acel keken.

281

lwongo, [lwonò]

n. Yo me kwo nyo cik me kwo ma

lacwec miyo ngat acel acel kit ma en mito calo nyom, dyere i tic pa Rubanga/Lubanga, kmk. Kwo dyerre i tic dini, nyom kmk ducu lwongo pa lacwec.

lwongo bwul

[lwonò

bwòl] a. 1) Bwul ma kokone

nyutu ni lok ma pire tek tye me alara. 2) Dwon ma lwongo dano ka gurre.

lwongo nyig bwul [lwonò bwul matidi me lwongo.

nyig

bwòl] n. Koko pa

Iworo, [lwòrò] tkk. Woro nyo neno lodito ki woro, bedo

atir inyim nyo i nget ngati. Alworo neno wang munu. lworo, [lworò] tkk. Rumu nyo wot ka nget gin mo. Min dyang woto lworo kama gineko iye latinne.

lworo; [lworò]

tkk Cato jami nyo wot ki gin acata,

nyutu gin acata. Ocito ka lworo bongo i cuk.

lworo, [lwòrò]

n. Olokko, dwon nyo yo ma aa ki i dog

tye i ngut. Dano pe twero kwo ka gingolo Iworo ne woko.

lya

[Iya]

lm. Gin ma telle calo tol. Otigu telle lilya

nyo lilyo. rom: lyo. lyaco [lyaco] tkk. Jaco, rego nyim nyo gin mo madyak. Olyaco nyim ma mol calo pii.

lyak lyak [lyak

lyak] Im. Ryeny nyo lyel pa gin mo.

Mac ki ryal lyel lilyak lyak. lyako [lyakò] lm. Wirre ki moo nyo wiro moo i kom. Olyako moo mapol i wangnge. rom: lyato.

lyakyat

[lyak-yat]

n. Lwit yat, yo remo yat, yo cam

nyo gin ma miyo yat cung matek. rrk: ler.

lyanglyang lyec

[lyan-lyan]

Im. Ryeny pa gin maleng.

Garine kome ryeny lilyanglyang. [lyèc] n. pol: lyeci. Lee madit ma loyo lee mukene ducu, tye ki lake maboco aryo. Kome tek calo kom

lyec. cl: Lyec gicobo ki kungeye. lyedi [lyèdi] n. Koc mabit ma gilyelo ki wic, lwet, kmk. Lyedi macon yam bit lakucel ento lyedi ma kombedi bit ryo ryo. rrk: muc.

lyek

[lyèk] n. Kor lum ma giwango ki mac. Wot i lyek

tek. rom: liek.

282

yel, [lyel]

n. Kama giyiko iye kom dano mutoo.

T Wacito iwi lyel pa adaa wa. yel, [lyel] tn. Wang pa mac. Mac ma lyel menyo piny

`

maber. yelli (1ye11i) n. Ngat moni ma dong oto wokoni, nyo dano ma dong odoko lyel. Lyelli Laloyo maber obedo dano awora mada. [lyer] n. 1) Ot nyodo nyo dye ot nyodo kama dano ma pud pe ginywalo bedo iye. 2) Two. kmgk: lik/yet.

fer nyim [lyer nyim] n. Kama gicano iye nyim | wek otwo maber. yero, [lyéro] tkk. Ngabo gin mo malo nyo keto bongo k iwi tol malo. Atye ka lyero bongo wek otwo maber. lyero,

[1 yèro]

tkk. Tedo dek manok oyot oyot. Atye ka

| lyero otigu me galo wang kec. yerre [lyèrre] tik. 1) Tuku ikom yat ki tol nyo ngabbe ikom yat. Lotino tye ka lyerre ki tol. 2) Wakke. Wek lyerre calo i min rwot. (yet) / Pe ngic, gin ma wango dano. Cai tin lyet ma pe matte. Mac lyet pi meno wango dano. rom: liet.

Ja

to [lyèto] tkk. Miyo doko lyet nyo muru pii, dek, kmk. Ngwec lyeto kom dano. tu [lyetu] n. Two ma miyo kom dano bedo malyet. Two lyetu maro baro wi dano.

Iyonno

a 4

[1yènnè] n. Lakit oceyo mo ma pote tino dok pwot, Iwite olunge calo pa mutungulu, kome yot ento kec mada. Lyonno nyak i wiye pe itere calo oceyo.

283

M

-m

m ma, ma,

[mâ] n. Nuka me aparwiye acel me coc i leb Acoli. [má] /k. Kun. Gineke ma pe obalo gin mo. [má] k. Lok ma nyutu ngec nyo gung cwiny. Ma an angeyo ni en aye ocito ki latin. An pe angeyo anga ma otimo. ma[ma] nym. Lok ma nyutu kit ma gin moni tye kwede. Dano ma-ber konyo lowote. Lapwony ma-ger lotino Iworo. maa [màá] n. pol: minwa. Min ngat moni nyo lanyodo ma dako ma onywalo ngat moni. Maa lapwony. Maa kwiri dok ngeyo tedo mada. maane [maané] tn. 1) Yarre/bakke nyo bedo mapol. 2) Pangnge i kin dano nyo lwii woko ki i kin dano. maa-wee [màá-wéè] ng. 1) Ur madit nyo ngeng madit. 2) Koko ki cwercwiny nyo bako dog . Maa-wee! man yang can! Maa-wee! Latina oto woko! rrk: maa do/maa ya.

mabuc

[mabuc]

n. pol: lomabuc.

1) Dano ma tye i

okol. 2) Ngat ma gitweyo i buc pi bal. 3) Ngat ma gipido i kome. Mabuc tye ka tongo yat.

mabur

[mabar] n. Mel nyo yeya madit. Mabur woto i

nam madongo keken. /r: . nik: merikebu.

mabura

mac,

[mabura]

n.

1) Mucumeni

lango!

yat.

2) Nyonyo ma gingweko nyo gingolo lake marom. Mabura ngolo yen maber dok pako leb pala bene maber. [mac] n. Gin malyel ma menyo piny, wango dano,

yen, lum, kmk. Mac owango otwa woko. [mac] n. Yak nyo kwanyo gin mo ki bot ngati tek tek. Mac pe tim maber. maca [maca] lak. rom: maka. 1)Gin mo nyo jami mogo ma gitye cen. 2) Cimo dano nyo gin mo ki cen. Maca latin kwan. Kwany maca, wek eni. mada [mada] MIm. 1) Gin nyo lok matir. 2) Lok ada nyo ma ada. Amaro kic mada. Wac lok mada. rrk: mac,

tutwal.

284

sadara [madara] n. nen: kio. ladcak [mèd-cak] n. Tiko madongo ma obedo atworo atworo. Mon maro ruku madcak me myel. i

[madi]

n. Kaka ma orumu Laropi i kin Nimule ki

Arua i kupoto ceng, gukwo ki Acoli wacon i Sudan wa i Uganda dok ginyomme i kin gi. Madi gin wat ki Acoli. ado [mado] tkk. Lwoko wang bwur ki pii malyet nyo keto yat i wang bwur wek ocang woko. Mado wang bwur ma odet tek. rom: medo. magac [magac] n. Nyonyo ma giyubu me langol yer wic, bongo, karatac, ki madongone me ngolo cel, lake tye

kè

aryo mabit ma kiribogi i dyere, ki lamakke aryo ma bur tye iye me rwako lwet. Magac otur woko ka ngolo cel.

magalu

[magali]

n.

1) Laput mucumari

ma

giguru i

kom ot nyo i kom yat. Cikel magalu wek kiwot ki $ mucumar. 2) Lamak nyonyo maber. 3) Lacwee nyor. magoba [màgòbà] n. Gin ma lacat wil nongo i nge kwanyo lim ma owilo ki jami ma en ocato (faida). ta Anongo magoba matidi mo i dwe ni. Mail [mail] n. Bor piny nyo kin kabedo acel ki mukene.

Ot yat Lacor tye mail adek ki i taun Gulu. rom: mairo. lr: . nlk: mile.

cai. Pe i ket majan madwong i cai. /r: . nlk: majani. (mak) n. 1) Juku nyo gengo ngati cito/bedo i gange. 2) Juku ngati pi cito nyo kuru pido. Mak mogo i kin | gang kany pe niango dano. maka (maka) Ink. nen: maca. makaa (makaa) n. Miri nyo milo ma giwango, me tedo | ki jwayo bongo. Wawilo makaa gunia abic. rrk: bilo ;/milo. /r: . nik: makaa.

| mak |

makajino n i

[maka-jino]

n. Ka gwoko jami nyo ot

gwoko gitic, gin acama ki kit jami mo keken. Ter jami cani i makajino.

makare-pe

[mà-kare-pe]

im. 1) Rac mukato/tutwal

285

nyo pe wace. 2) Okato kare nyo pe titte. 3) Pe mitte ka ducu nyo myero ka ducu. Rangi man rac makare-pe.

makatap

[mak-têp]

n. Pido/Tero dano nyo ngat mo i

pido nyo lokiko. Dano gilworo makatap. lokiko. /r: . nik: maktab. makke [mákke] tlk Tweene kacel. Gumakke ma pe itwero poko gi.

mako

[mako]

rrk:

liking

tkk. Kwanyo ngati nyo gin mo. Gimako

dano mapol pi mucoro. Two mako dano . mal [mal] m. 1) Poo nyo bedo lapoya. 2) Wot/l ak ata pi balle pa wic. Latinne tye ka mal ata i taun Gulu. malaga [malaga] n. 1) Lokologoc, opal yat nyo opal nyonyo ma gitoko ki cam. 2) Latwom/lat ok cukari nyo kado. Malaga latok dek dito loyo mala ga cai ki malaga cam. /r: . nik: mil-agat.

malakwang

[malakwan]

n. 1) Kit dek mo ma dongo

macek, jany mapol, gitedo pote, pige gitedo ma dekke gilwongo ni toke. calo gwanya. Malakwang mit ki layata. Nyig malakwang, toke bene gwanya.

malaya

mali

malo, malo,

malo;

wac, nyige bene 2) Dek mawac odii pwul ki mit mada. rrk:

[malaya] n. pol: malaye. 1) Lacoco/lamiti coo

nyo mon. 2) Dano ma car. Tim calo malaya pe ber. rrk: lakwele. kmgk: yet. Ir: . nlk: malaya.

[mali] n. 1) Lonyo nyo lim. 2) Jami ma pigi tek i

kwo calo cente, dyang, dyel, cam, kmk. En tye ki mali mabup i cinge. /r: . nik: maal.

[mal6] im. Kabedo ma pe tye piny. Ting wangi

malo i nen. Latin oito malo i wi yat.

(malo)

tkk. 1) Royo nyo bwulu ringu manumu.

2) Celo nyim ma numu numu. Mama tye ka malo nyim me lakotokoto.

(malo) “kk. 1) Palo lem ki adong. Oyo omalo lem

lamine ki adong. 2) Palo tong i yamo tungi ki tungca. Lo-uc gingeyo malo tong maber mada. mama, [mama] n. Lwongo pa lotino bot megig i nyo lwongo ma ngat mo lwongo ki ngat ma onywale. Awilo gomci ki mama. Mama mara mada.

286

n: ma,

[mama]

n. Twol nam ma ditte kato mukene ducu

| dok lik mukato. Mama tye i dog kulu Unyama. namani [mòmani] n. nen: meni. fan, [man] /nk. pol: magi.Gin ma tye cok ka nget nyo | tye kany nyo gin ma en. Man latin pa anga? Magi jami na. Nn, [man] n. Angulngul aryo ma nyim coo aa ki i kine. ji Dano gikolo man dyang nyo dyel wek obed kone. Manne [manne] tlk. Panne/kanne nyo weene ki gin pa ti ngat mo nyo gin mo marac. Omanne ki jami na ki

woko.

Mano,

[mano] tkk. 1) Dok i nge gin mo nyo mako/lworo yat. 2) Gwokke nyo kanne i nge yat. Wamano yat ci odyek pe oneno wa. mano, [mano] “kk. 1) Kwalo jami nyo rucce ki gin pa ngati. 2) Bwolo ngati ki lok mamit kun giwoto ki kwanyo jami ne. 3) Tero gin pa ngati kamo alii ka giwaco ni jami no orweny woko. Lakwo omano ki kibego ma cente onongo tye iye. many [many] Im. Cito nyo gak matwal. Gucito woko [manyo] tkk. 1) Neno A anyim, tung acam nyo acuc. 2) Loko ikom. Ka i woto i manyo ngeyi. “mar [mar] n. 1) Bedo ki cwiny nyo pwoc i kom ngati. 2) Yomewiny i kom ngat mo nyo gin mo. Lonyodo myero gunyut mar madit ki lotinogi. mara [mara] im. 1) Pong pa gin mo muromo yi gin ma | gionyo iye ni. 2) Pong pa pii i kulu ma oromo ii kulu | maber. Pii opongo ma piny bedo limara. ji,maramara [maramara] im. Pe nen maleng. Piny tin

tye maramara mada. maro,

[maro]

n. Nying ma lacoo lwongo ki min dakone.

Tin wacito i gang pa maro. Maro,

[marò] tkk. 1) Bedo ki yomcwiny i kom ngati mo nyo i kom gin mo. 2) Neno jo mukene ki wang maber. 3) Mito gin maber pi ngati. 4) Nongo kuc i bedo ki larem. 5) Bedo ki gin ma yomocwiny i kom gin mo. En maro lotino ne mada. Wamaro camo nyig yat.

287

marre

mat,

mat,

mata

[marre]

tk. 1) Bedo ki mar nyo ribbe i kin dano.

2) Nongo yomcwiny kacel nyo tic kacel ki yomcwiny. 3) Konynye pi medo kuc. 4) Bedo labongo apoka poka. Lotinone gimarre i kin-g i. [mat] n. Gin duc ma obedo pii-pii. Mat ma pire tek i kwo pa dano weng aye pii, kadi bed ni jo

mukene mato kongo loyo pii.

[mat] /m. Dyang ki dyel ma dako. Dyang ma mat

ka onywal miyo cak mapol.

[mata] n. Tol ler ogali ma giriyo kwede atero balmo ki biri. Mata tol ma nwang ma riyo atero maber mada.

matafali

[matafali]

n. 1) Lobo ma gigoyo ki bao

latwoke angwen ka giwango i forno pi gedo, jo mukene pe giwango meggi. 2) Block ma tino. Acoli mapol dong giyubu ot-gi ki matafali. rrk: mutafa li. Ir: . nlk: matofai. mato (mato) tkk. Ywano/cwino pii nyo gin mapige i ic ki dog. Dyang tye ka mato pii. Amato cai malye t tin odiko. matrimonio [matrimoio] n. 1) Sakramentu ma ribo lacoo ki dako pi kwogi kulu. 2) Miyo gracia bot lonyom me kwo kacel ki yomcwiny wa me gwoko ki pwonyo lotinogi ka ngeyo lacwec ki kwo matir. Lonyodo wa gumako matrimonio nongo pud pe ginywalowa. /r: «L». nik: matrimoni-nis. mawulu [mawalu] n. nen: arum 1

Mayi [mayi] n. Dwe me abic (lucoto) nyo dwe pwur ki mayo

me

doo. Wapito pwul wa i mayi. lr: . nlk: May. [mayo] tkk. 1) Kwanyo jami ki bot jo/ngat mukene tek tek. 2) Bwuru dano nyo ngati i kom jamine. Mayo jami pa dano ki tek rac. Omay o latin ki i dog nyello. [me] /t. 1) Pi gin mo nyo pi tic mo. Man kipo me lamat cak. Man dano me Amuru. 2) Rwom i timo gin mo. Abedo me adek i ngwec. Man pe kit me timo jami.

me acel [mé

acel]

/ Ngat nyo gin ma okwongo. Me

acel omyero kong i kwan.

288

eca,

ki

[mèca]

n. Dako amara (meci, meca, mecgi, mece,

mecwa, kmk). Man meca. rrk: meya.

meca, leda

[meca] n. nen: meja. Ir: . nlk: meza. [meda] n. Winyo ma gikwo alwak, dwir mada, maro palle i yamo dok camo naka. Meda otware odok tung piny.

medde

[medde]

tik. 1) Wot anyim ki timo gin moni.

2) Dongo madit nyo doko pol. Gumedde ki wot kadi kot nongo tye ka cwer.

medo

[medo]

ikk

1) Yongo

wi

gin mo

nyo

keto

yongeca. 2) Ribo gin mo ki mukene nyo i kom mukene. 3) Keto wel mapat pat kacel. Gimedo ire cati acel i kom apar ma en owilo. En tye ka medo ; wel cente ma onongo. mee, [mee] tn. 1) Marre nyo bedo larem. 2) Genne matek. Jo aryo ni gimee ma gipoko pyer ngwen. mee, [mee] tn. 1) Medde nyo doko mit. 2) Yomcwiny. Wamee ki lok ci wapoo wanongo ni wa oo gang. mee; [mèè] tn. Maane/meene nyo yarre. Moo yaa oleny

| “meeno

omee i can. [mèènò] tkk. Lenyo/yaro nyo miyo doko pii pii.

1

rom: meyo.

"meg

[meg] pal. Pa ngati nyo won jami (mega, megi, mege, megwa, megwu, kmk). Man meg pa anga? rrk: mera.

| "Mego

[mego]

n. nen: megu.

| megu

[mègu]

n. Lanyodo ma dako. (maa, meni, mine,

;

j

minwa, min gi). Megu dong odwogo gang. rom: mego.

4 meja

[mèja]

n. nen: meca.

meja, (meja) n. 1) Gin ma giketo jami i wiye ma tyene 4 tye adek nyo angwen. Cok jami woko ki i wi meca. 2) Cul pi lokiko nyo cul pi winyo pido. 3) Cul ma ngat ma mito doto ngati myero ocul. rom: meca. lIr: . nlk: meza. mel, [mèl] n. Yeya later waraga. Mel okelo waraga ki Pakwach. /r: . nik: mail.

mel,

[mel]

im. 1)Leng piny nyo bedo labongo kot.

2) Bwutu labong camo gin mo. Ceng tin oryeny mel.

289

Wabwutu mel.

melo melo

[mèlò-mèlò]

Im. Nango dog ki leb tere

tere. Gwok ki bwura ginango cak limelo melo ki lebgi. mene [méné] pkn. Gin ma myero gikwany ki ikin aryo nyo mapol. Acit ki mene? Akel mene? mengo [meno] tkk. Nyongo kom nyo winy o marac, kwanyo kero, nudu kum. Two omengo kome woko. Ceng mengo kom dano. meni [méni] n. Ngat ma onywalo ngat ma i tye ka lok bote. Meni tye gang? rrk: mamani. meno [ménó] /nk. Gin ma tye cen manok. Amit o bongo meno pe man. meny [meny] tn. Ryeny nyo mil pa kot, otit, kmk. Kot meny ka mito cwer. rrk: mil. menyo, [ményò] tkk. Weko piny nen maleng nyo caro piny. Dwe menyo piny i dyewor. rom: miny o.

menyo,

[ményò]

mer

tkk. Tucu nyo kato tung cel.

[mér] tn. 1) Ribo dog nyo ribbe i nge bal. 2) Mato opwut. Kombedi dong gimer maber. 3) Yeng ki kongo ma okato kare. En mer calo pe okwano. mera [mera] pal/k. Gin nyo jami pa ngat ma tye kalok. Man mera ni waiyo? mero [mero] tkk. 1) Rwenyo tam nyo bangn ge calo adwogi me mato kongo mapol. 2) Miyo gin mo labongo niang. Kongo arege mero dano. Nino bene mero dano. merre

[mèrre]

dk. 1) Wakke ki gin mo. 2) Kerre i kom

ngati ma dagi. Wek merre ki jami me loboni. met met, [mèt met] lt Cweyo madit nyo gin madit ma ocwee. Dyegiwa gucwee giwoto met met.

met met,

meto

[mèt

mèt]

ma woto limet met.

[metò]

“kk.

lm. Wot cweyo. Dakone ocwee

1) Timo

gin mo

i kabedo

malac.

2) Yaro gin mo nyo pwuru poto malac. Ometo twon poto mo loka kulu. mette, [mette] tik. Timo gin mo i kabed o malac nyo umu kabedo malac. Obedo omette i wi kom madit kene. Baba omette ki dyangi mapol ata.

290

e, [mèttè] tn. Cweyo nyo bedo ki yot kom wa ki dit kom. Waya dong omette ma neno lik. teya (meya) n. Dako amarana nyo larem i mung. Meya tin dwogo awene do! rrk: meca >. 0, [meyo] tkk. Gwoko winynye maber wek omedde ji nyo miyo doko dit. Latet meyo nyonyo i ot tet. meyo, [meyò] tkk. 1) Wek odok pii pii nyo miyo odok i yom. 2) Leny pa gin mapek nyo yare pi lyeto. Wameyo moo ki i cupa ki pii malyet. rrk: meeno. [miâ] n. Apar ma ginyayo tye apar. Adong ki ciling mia acel keken. /r: . nlk: mia. [míc] n. 1) Gum nyo lanyut tic maber ma gimiyo pi woro. 2) Tyer me yomewiny nyo lanyut gen ki yom cwiny. Anongo mic mapol i ceng nyodona. [mico]

4

n. Miri nyo bilo. Gilyelo mico ki moo tara.

rrk: miri.

mida (mida) n. Two del ma cakke ki ingut ka mako kom, dugu ngut nyo kom calo two lengo, ka warre woko weko del kom bedo abac abac. Mida two ma kobo oyot ki i bongo. rrk: comogoo ,.

ento jany maber, ngwece tek dok gitiyo kwede me j

midu,

goyo tanga. Cit i tong midda i kel oyot.

[midi] tn. rom: mido. 1) Kato pa pii nyo moo ki kama ding nyo moto pa pii/moo. 2) Dyak pa um ki kwok. Moo omidu i kom agulu dek. Pii tye ka

midu i te agulu. rrk: modo. | midu, (mida) tkk. Rwido/mako matek nyo cwiyo matek. j Ngat ma midu bad lawote nongo yenyo kolo. rrk:

4

nido.

` miine

[miine] tn. Umme, dolle nyo moko i kom gin mo. Latin ma lwor miine i kom minne. ` mijan [mijan] n. Kilo nyo lapor gin acata, lapim ringu, kmk. Majan latel pamba maber mada. /r: . nlk: majani. mil [mil] ta. Meny nyo wil pa kot, war ma gijwayo, wang, leb tong, kmk. Ojwayo war ne mil lityak tyak. rrk: meny. mil mil [mil mil] /m. Gin ma nen manok ci rwenyo

291

mile

woko. Twol nango lebe limil mil. [milè] n. Kado munu. Kado mile weko dek bedo mit. Ir: . nik: mil-hu.

mille [mille]

milo

mim

tk.

Pille/kato/bedo

madwir. Langwec acel lowote weng. [milo] n. nen: makaa.

omille

anyim

ki ngwec

ki ngwec

okato

[mim] /m. Bakke/corre nyo bedo pol. Dano gubedo limim ka winyo lok pa ladit lobo. rrk: muk.

min

[min]

n. Megu nyo lanyodo (minne, minwa, min-gi,

minwu, kmk). Min latin tye ka cito i ot yat. Min dyang onywal. min bul [min bòl] n. Bul madit ma loyo bul mukene. min bye [min bye] n. Min ngwen madit ma bedo acel i bye acel acel. Min bye kimoo mada. min ie [min ic] n. Murumuru nyo acakki cin ic ma ocakke ki i ngwiny. Min ic ka okato woko ci dano too woko.

min it [min

it]

n. Dye it/cwiny it ma miyo lok

winynye maber ma ka obale ci it ding woko. En pe winyo lok pien min ite omwoc woko.

min kidi

[min

kidi]

n. Kidi rego madit. Mama tye

ka tyengo min kidi.

min kulu [min

kulu] n. Man en aye tipu nyo jok ma

gwoko kulu nyo yat. Min kulu mito dyel. rrk: min yat.

min yat [min

yat] n. nen: min kulu.

ming [min] /. 1) Dano ma kwiya piny. 2) Dano ma pe ki wic nyo bedo labongo ngec. Dano ma ming tamoni jo mukene aye loming. minimini [mini-mini] lm. 1) Pe kwiri nyo dano ma ming. Latin man minimini tutwal. 2) Abangbang nyo latwo. 3) Piny ma obedo lopwu nyo ma pol woto lingoni ngoni. Pinye tin tye minimini mada.

mino [mind]

#kk. Wiyo nyo luru unu. Lokwat gingeyo

mino unu maber mada.

minyo

[minyo] tkk. nen: menyo.

minyu [minyò]

n. Moo ringu ma boyo kom olang wa

bedo cok ki ologo. Minyu poto i ic dok bene gilenyo

292

pi dek ngor.

|

ngati nyo [mio] “kk. rom: miyo. l) Kobo gin mo bot

nio

nyo pi ngati. tero gin mo. 2) Weko gin mo bot ngati latin. Omio ki 3) Keto gin mo i cing ngati. Omio cak bongo manyen ki lamine. n. 1) Gamente

; [miri]

nyo lagwok lobo. 2) Laket

tic matek pi cik nyo lanen ni cik tiyo. Miri tye ka kuc i Acoli.

m iri, [miri]

tedo n. Bilo, milo, makaa nyo mico. Miri

dek maber mada.

y pa gin macol ma miri miri (miri-miri] /m/. 1) Ryen ma maber pien obedo iri iri. Del kome col

pe nen nyo gin mo bedo limiri miri. 2) Pong pa pii, moo o opongo Kong maliyo wa i dog gin ma tye iye. agulu miri miri. ki to i dini Katoli ma missa [missa] n. Tyer madit muka ka

pa mugati ki gityero iye kom ki remo pa Yecu i te cal

W

nlk: missvini. Acito ka lego missa i taun. lr: . ae. nyo donyo [mit] /. Yee dog/winynye maber i dog . Acamo mada mada. Latwo dong doge mit ka cam dek mamit atika.

k'

“mitkom

[mit

kòm] n. 1) Tic ki cwiny ducu nyo tic ki

i

ki nyap i timo yomewiny. 2) Bedo pe ki lworo nyo

;

gidwoko i amuk.

Mit kom pe tic. En timo ticce ki mit kom mada. cl:

miti |

[miti]

n. 1) Maro nyo myel kom i gin moni.

y me timo gin 2) Keto cwiny i kom gin mo. 3) Cwin tutwal. En mo. Wek miti i kom jami pa dano

lamiti cam tutwal. ji cwiny i kom gin ` mito (mito) “kk. 1) Pwoyo nyo bedo ki bedo ki miti i nyo ngat mo. 2) Maro gin moni nyo mo o. Amito nene kom gin mo. Amito camo ringu gwen ki cwinya ducu.

|

mitte

miu

dano [mitte] tik. 1) Marre/pwone nyo gene i kin

aryoni gitye ka aryo. 2) Ber bedo pa jo aryo. Jo nyo ma pire tek. mitte mada. 3) Gin ma myero atima ki mwakane. Gin ma mitte tutwal aye nying latin Wacamo [miu] /. Gin ma moo nyo ringo ma moo.

293

ringu ma miu mada. rom: miyu.

miyo [miyò] £ nen: mio.

miyu [miyò] / nen: miu. moaa [moda] n. Nying ma onongo gilwongo ki Lamuganda ento kombedi dong orweny woko. kmgk: lok

macon.

moc

[móc] n. Pot kom gin mo. Nyamo moc tugu mit mada. Muyeme atika moce dwong. rrk: moo. modo [modo] tn. nen: midu. mogo [mogo] k. 1) Dano nyo gin mo ma pe ginian g i kome. Jo mogo gubino kany tin 2)Dan o ma gingeyo ento pe gimito tucu ne. Jo mogo i kinwu kany pe gibeco. rrk: moko. moi [moi] n.nen: moyi. mok [mok] m. 1) Jony nyo rwenyo moc kom. 2) Nweng nyo doko tidi. Omok ma neno lit.

moko,

[moko] n. 1) Gin ma kwon aa ki iye. 2) Kal, kabir,

anywagi ki gwana ma girego. Moko kwon otum woko. moko, [moko] tkk. Cwinyo nyo kutu mac. En tye ka moko mac me bwulu ringu.

moko, moko,

[moko]

tkk. Camo

nyo bango gin mo.

Dyel

omoko tobi liweng ki i laro. Dyang moko pwunu .

[moko]

tn. Bedo i okol. Lee omoko i kwak.

Tyene omoko i kin kom. moko, [moko] k nen: mogo.

mol

[mo1] tn. 1) Wot pa pii nyo kato pa dano mapol.

Dano tye ka mol cito i taun. Pii tye ka mol madwong. 2) Rem nyo winyo magoro. Kome mol marac mada. mola [mola] n. Nyonyo marep ki ma yom, romo bedo tar nyo kwar. Oruku mola i ngut cinge ryoryo.

molo,

molo, mon;

[mòlò]

tkk. Tero, lwoko nyo gwaro woko. Pii

omolo jami pa dano mapol.

[mòlò]

“kk. 1) Weko doko goro. 2) Jonyo nyo

remo kom. Two ki olo molo kom dano.

[mon] n. acel: dako. Meggi ot nyo jo ma dong ginyomogi woko. Mon mapol gingeyo gwoko otgi maber.

294

lon, [mòn] tn. 1) Kwero ngati nyo bedo ki cwiny marac i kom ngati. 2) Neno ngat mo ki wang marac. 3) Bedo lamone ki jo ma yam gunywaro lawotgi. 4) Bedo ki rac cwiny i kom ngat mo nyo jo mo. Bedo ki dano ma gimon pe ber. mone [mone] n. 1) Adagadaga ma tye i kin jo aryo, adek 4 nyo makato. 2) Rac cwiny i kom ngati. Kaka mogo ; gitye ki mone i kin-gi. Ono, (mono) /t. 1) Pe myero nyo pe opore ki gin moni. 2) Caro nyo kwiya timo gin mo. En cinge mono. Ditte mono tutwal. m Ono, [mono] n. 1) Gin agwoka pi kare marac. 2) Poto l cam me akana. Coo makwiri gipwuru poto mono. mono; [mono] ng. 1) Gin ma omyero gitim kombedi. 2) Gin ma akalakala tye iye. In mono i niang loke ada? Kong i waca mono maber.

mony

[mony] n. 1) Lweny i kin kaka. 2) Lweny madit i kin rok. 3) Cito ka roko jo mukene Guywayo mony i kom kaka Acoli.

|

| monyo,

[mònyò]

i gang-gi.

tkk. 1) Cokke mapol i lweny. 2) Roko

| jo mukene nyo cito kalweny. Jo Irak gumonyo ; America i mwaka 2002. monyo, [mònyò] n. Kwer nyo dwe pa mon. Kare pa mon

A

nyo ruk pa mon. Dako ni tye ki monyo. rrk: dwe >.

moo;

(moo) n. 1) Moc gin mo maliyo. 2) Minyu ma aa ki i kom ringu, nyig yat nyo peda kic: moo dyang, moo

l

ma bwogo, moo nyim, moo apwoya, moo ringu, moo

tara, kmk. Cit i wil moo dyang me tedo. Owilo | ringu ma moo tutwal. | M00, (moo) /m. Pol pa jami ma giguru kacel. Dyegine

4

onya ma gibedo limoo.

` moone

[moònè]

tlk. Bedo kamaleng.

Gumoone

i wi

í

ceng calo dyegi. ” moono [moònò] tkk. nen: moyo >.

mor,

[mòr] tn. Twak, ngur nyo mwoc pa gin mo. Kot tin tye kamor

tutwal. Dano gumor ki ngwec ma muduku okok. mor, [mòr] tn. Balle, rubbe nyo ngu/koko pa ic. Iya tye ka mor tutwal.

295

mor mor [mor mor] / Gin ma tye dede nyo pe lyet tutwal dok bene pe ngic tutw al. Wamwuru pii ma mor mor me Iwok.

Moro,

moro,

[moro] n. 1) Got ma tye i kunyango i Gulu

i Odek ma tye cok ki Akidi. 2) Got ma nying Omoro Kaunti oaa ki iye. 3) Got wang jok pa lu-Paico. Wacito wa i te got Moro. [moro]

n. Kit nginingini matino ci kome kwar

, kayo dano dok gikwo alwak. Moro cam pa mwok ma pire tek. moro; [moro] tkk. 1) Den go wang nyo colo wang. 2)

Tuku lee i obwo. Omoro wange i koma ni an aye

mot,

mot,

ayete kun an ku. [mot] Im. rom:

mot mot. 1) Ma opye nyo ki woro, pe ki rucu rucu. 2) Lali ngling labongo Iworo . Obedo mot calo min rwot. Wek owot mot mot. [mot] n. 1) Kwena kuc nyo dwo n me mar. 2) Cwalo

pwoc nyo lego gum. Acwalo mot ki lonyodona i radio. Mot gi ducu. moto, [moto] n. Lum ma lak alak a ma maro dongo i dwol ki wi obwur. Pwuru moto tek. rom: mwodo. moto, [moto] tkk. 1) Nyutu yom cwiny i rwatte. 2) Jolo dano ki woro nyo miyo welo bedo i gang labongo lworo. Lapwony pwud tye kam oto lonyodo. Moto dano ber.

moto;

[mòtò]

m.

Donyo/cwiny/lal

woko

piny

nyo rwenyo i ngom. Pii o oo i dye ot ci omoto woko liweng. moto, [moto] tn. Kato kare, niang nyo dikke. Bedo pa laconi ki dakone dong omoto. Can dong omoto i kome ya! motoka [mòtòka] n. Gin ma woto ki moo petrol nyo dijel, tyene tye angwen dok mor matek. Wawoto ki mutoka me cito i taun. /r: . nlk: motor car.

motoli [mot 01i] n. Remu ma obed o pii pii nyo remu ma midu i moyi

wang bwur. Ikare ma gitucu lak ngete ki tong, mutoli omol ki iye.

[moyi]

n. Yweka, woro nyo pak pi neko lee

mager nyo dano. Ocamo

nying moyi mamit. rom:

296

;

wek otwo. Citii job moyo woko ki i wi lela.

moyo,

(moyo) tkk. 1) Yaro gin mo madyak wek otwo. 2) Keto i yamo kamaleng wek otwo. Wamoyo gwana ki mutere iwi laro.

4 "moyo;

muc 1

“Mucara |

[mêyo] n. nen: moyi.

Imuc) n. Lalyel wic mabit ryoryo. En tye ka lyelo wi lotino ki muc. rrk: lyedi.

[mòcara]

n. 1) Cul pi tic nyo lim pi tic dwe.

2) Lim ma giculu bot ngati pi tic ma en otiyo. 3) Pwoc pi tic. Mucara pe lopwonye nok mada. /r: . nlk: mshahara.

l

mucele

[mùcele] n. nen: ruc.

“Mmucelo [mòcèlo] /m. Laworo maka, nino adek ma | okato angec. Guoo kany nino mucelo (Guoo kany nino mukene, mapat).

|

mucija [mòcija] n. nen: mucoro. ” mucoro (mòcòrò] n. 1) Cul bot miri pi gwoko Iwak. 2) Tyer bot gamente ma mucoro dong oleyo kakare ni. Wan waculu mucija wa bot rwot. /r: . nik: mzigo. rom: mucija. _mucumar [mùcù-mâr] n. Nyonyo ma alulu ma giguru | ki bao wa ki bati. Wawilo mucumar laguu wi ot. /r: . nlk: mismaru. . Mucunggwa

[mòcòn-gwò] n. Nying yat ma ngwece mit, nyak ma olunge dok lim mada. Mucunggwa ber me acama pi dano weng. /r: . nik: chungwa. mude [mòde] “kk. Muk manoknok. mudo [mòdo] tkk. nen: pacos. mudo” [mòdo] tkk. Muku manoknok. - muduku [mòdòku] n. nen: luduku. Ir: . nik:

'

mudu

bundugiya. [mbdi] / Col piny. Tin watye i mudu.

mudumudu

[mòdu-mòdu]

lm. 1) Nenu lit wang nyo

neno piny pe maber tutwal. 2) Nenu pa wang magoro.

Wanga tye ka neno jami mudumudu.

muduni

[mùduni] a. Lamunyoro nyo dano me Bunyoro.

Lamera

onyomme

ki wod

muduni

moni.

pol:

297

loduni. mugana [mugana] n. nen: logonna ot. muganga [mògana] n. Moko muduku nyo gin ma weko

muduku mwoc. Girubu racac ki muga nga i paa muduku. muganna [muganna] n. Loganna ot nyo kwori ma oaa ki iwi ot kato i wi guti. Muganna aye weko wi ot cung atir. mugati [mògati] n. Kwon munu ma giyubu nyo gitedo ki ngano. Watye ki keno maber me tedo mugati. /r: . nlk: mkate. mugica mugu

[mògica]

n. Tanga, ayoo, lego gum nyo pwoc

madit pi gum. Lodito gigoyo mugica i kom lotinogi. [mògu]

n. Moko kwon ma oballe ma ngwece rac

mada. Mugu rac ma pe camme. mujola [mòjòla] n. Lacan ma dakone wa otte bene pe nyo lapiny oloyo. Mujola moni maro gamo cam

gangwa. muk [mèk] m. 1) kwanye manok, balle woko nyo pwut woko ki tere. Bwut ot jokon omuk woko. 2) Cako timo gin moni. Laconi omuk ki ngwec kany ma obalo wiwa woko. mukeka [mikeka] n. Gin butu nyo gin bedo ma gicweyo ki otit. Awilo mukeka mabeco adek. rrk: par >. lr: . nlk: mkeka.

mukene [múkene]

k Jo mogo

nyo gin mapat.

Jo

mukene komgi wac. Kel mukene, pe eni. muku [mùkù] tkk. 1) Putu ki lwite nyo ki lere ducu. 2) Turu i ngom nyo reto piny. Gumuku yat ma i nget ot maditi woko.

mukumuku

[mùkù-mùkù]

/t Yom nyo pwurupwuru.

Bao dong otop ma iye bedo mukumuku .

mukungu

[makan]

n. Lalub kor jago ma nyampara

nyo lagwok paco lubu kore i gwoko lwak. Kacokke tye gang pa mukungu. Wakungia guco kke i gang pa rwot. lr: . nik: mkuu. pol: wakungia .

mulaya [mùlayà] n. nen: ulaya. /r: . nik: ulaya. mulu, [mulu] m. Wot ki cong wa ki cing i ngom. Latin dong mulu, cok ka cako wot.

298

mulu, if

[mild] “kk. Gudu nyo bongo ki cing. Omulu wi latin me niang ka pwud lyet.

‘munero

[munerò]

/m. Bedo

ludok nyo bedo labongo

bongo i kom. Pol lopoya giwoto munero. rrk: lonywan. mung [min] n. 1) Lok akana nyo lok ma pe gimito ni jo mukene ongee. 2) Lok ma myero jo moni keken aye gunge. 3) Gin ma obedo calo lok ot ma gitweyo i te wir. 4) Lok i kin jo manok. Lok me mako wode ni ki tye mung ma meggi. mungo [muno] tkk. Kwilo lok nyo waco lok i mung. En / tye ka mwungo lok amwunga ento ngeyo ngo ma otimme. mungu (munu) “kk. 1) Kano lok nyo gin mo. 2) Kwero nyutu gin mo nyo gwoko gin/lok mo. Pingo i tye ka ve NG | mungu gin ma otimme? muno [mind] #kk. 1) Bwuno nyo mano jami pa ngati. 2) Royo gin mo i gin mukene nyo kamukene. Latot kic muno cinge i bong. ngat ma oaa ki ulaya. 2) Dano ma kome tar. Muni gitye i wi lobo weng.

| ` munu

munu

[mònò-mònò]

lm. 1) bedo calo munu. 2)

Bedo kamacol labongo mac nyo bedo kamatar pe iye. Moo tara otum woko ci wabedo i ot lamunu munu. rom: lamunu munu. munyo, [minyo] n. rom: mwonyo. 1) Cwalo i ic nyo piko i kicaa gem. 2) Lwiny i pii matut. Omunyo kwon madit. Pii omunyo latin kwanwa acel. A

N

munyo;

[munyò]

/m. I kareni nyo me kare man. Lotino

munyoni/onyoni pe giworo dano. rrk: onyoni. rom: munyoni. munyo; [minyo] n. Yat ma nyak nyige mapol ma mito

cal ki lakwakwalo dok ma olungnge ngarangara, moce mit mada. Amaro camo munyo. rrk: oculup. rom: mwunyu. mupalici [mòpalici] n. Gin bwutu ma giyubu mayom nyo ma gipiko iye pamba nyo tur obiya. Pol dano kom kareni dong gibwutu i wi mupalici. /r: .

299

nlk: godoro. mupira [mòpira] n. Cin/pok gari, pikipiki ki mutoka ma weko giringo maber. Awobe tye ka gweyo mupira. Mupira lelana otuc woko. rrk: odilo. lr: . nlk: mpira. mur [mùr] n. Pokoyok tong nyo kama giroyo iye bol

tong i te ngut tong. muranga [mòrana] n. Kit ngor ma nyige dongo ento pe dongo mabor dok pe jany tutwal. Muranga cam ma pire tek i gang kwan. muru, (muru) “kk. Lyeto gin mangic, tedo nyo twako. Watye ka muru pii lwok pi dano weng.

muru,

(muru) n. Lum ma gikoyo obwutu pi poto i mwaka ma anyim. Muru tye aker ma gikoyo. rrk: aker. muru muru (mòra-mòrò] n. 1) Cin ic ma oaa ki i cin tino ka okati i te. 2) Ringu pa lokwat. Muru muru ka gitedo ki nyanya mit mada. mut [mut] /m. Ngolo gin mo mayom. Ongolo ringu limut ki mine.

mutafali

[mòtafali]

(ma)tofay.

mutu

n. nen: matafali. Ir- . nik:

(matu) n. Col piny. Watye i mutu pien moo tara pe.

mutunggulu

([mòtòn-gòlò] n. nen: bacala.

mutunu tunu [mùtùnu tunu] n. 1) Cat nyo wilo jami ki cato gi pi magoba. 2) Lokke ki jami pi nongo lim mukato lim ma giwilo ki jami ma gicato ni. muwu [muwu] pal. Lok ma nyutu ni gin moni megwu. Dyang mene ma muwu? rom: mewu. mwa [mwa] lim. 1) Pe konyo nyo pire pe tek. 2) Kwiya timo gin mo ma mitte. 3) Nen nono nyo dano macar. Wa kalam ma mwa ni bene i pe kwede?

mwaka

[mwaka]

n. Kare me dwe aparwiye aryo nyo

kare me nino 360-365. Lweny obedo pol i mwaka mukato. /r: . nik: (o)mwaka.

mwamo

[mwamo]

tkk. rom: mwomo.

1) Tucu nyo waco

atyer. 2) Loko kum lok atyer. Ngat ma mwamo pe bwolo dano.

lok

300

mwaro [mwarò] tkk. Gwaro kamo malac nyo weko le kamoni bedo twolo. Omwaro bwut ot ki kweri. ‘mwarre

[mwarre]

tlk. Yabbe

nyo

doko

malac/twolo.

Bwut ot macon ni omware woko. ‘Mwoc, [mwoc] n. a) Nying ma giyero pi gin mo ma otimme. b) Nying anywar, cac, yet, kmk. c) Nying pyem, kore, pak, kmk. Acoli gimaro cako nying

;

mwoc. [mwòc] in. Tyer pa gin mo nyo kak/barre pa gin mo iye aryo. Jereken omwoc ki kongo iye. lye omwoc lipup. “mwoc nyodo [mwoc nyodo) n. Cakke pa arem me ; nyodo. Dako ka dong owinyo mwoc nyodo ci ngeyo i ni kare me nywal dong cok. _ Mwoco [mwòcò] tkk. Moro gin mo nyo miyo gin mo kok matek ma poyo dano. Omwoco muduku ma mwoc,

a

oweko dano oket ki ngwec.

” mwodo, [mwòdò] “kk. Camo nyo kayo lum ki gin acama mukene ma nongo tek dok otwo. Atye ka mwodo | gwana ma nwang. Two mukene mwodo kom dano.

| mwodo, [mwòdò] n. nen: moto ,. mwodo;

[mwòdò]

n.

Lakit obato

tim

ma

gikwinyo

gicamo i kare me kec, lak i kom yat, nywal i ngom calo layata. Dano camo mwodo i kare me odunge. rom: modo.

j

- mwodo, [mwòdò]

tkk. Baro, palo nyo coko. Mon ot yat

gimwodo yen tedo ki i nget yo. rrk: mudo.

mwok

[mwok]

n. 1) Lee ma golo ode i ngom, pe ginen

atata dok ginok mada. 2) Obibi nyo ngu moro. Mwok camo moro ki nginingini. mwol [mwèl] /. 1) Dano nyo lee ma pe ger. 2) Ngat ma tiyo ki woro. 3) Lakica nyo lamar lowote. Dano ma mwol tic kwede yot dok pe keco oyot.

mwolle

[mwòlle]

tk. Bedo maber nyo jukke ki i lok

mapol/ling. Labal omwolle i nyim rwot. mwolo, [mwòlò] n. 1) Bedo labongo gero nyo kolo. 2) Cwiny me mar, ribbe ki ada. Bedo ki mwolo ber loyo lonyo.

mwolo,

[mwòlò]

tkk. Boyo latin nyo latoo ki bongo.

301

Dakta omwolo kom latwo maber. mwomme [mwòmmè] tik. Turre ki ngwec nyo ringo woko. Mabuc omwomme ki i ot okol ci gimako woko. mwonne

[mwènnè]

zik.

1) Moko

maber

nyo

cwiny

matek. 2) Cokke mapol kacel. Wan g lela omwonne maber mada. mwono

[mwònò]

tkk. Rwato

nyo culu kama twolo ki

lobo nyo odok. Gutyeko mwono ot pa logoro dong.

mwonya

[mwònya]

L Ber, nen

leng nyo tye kit ma

tkk. Cwalo

i ic ki i dog. Nyello

mitte. Oruko bongo ma mwonya mada.

mwonyo

[mwonyo]

omwonyo

latin dyel. Atye ka mwonyo yat. rom:

munyo. [mwot] n. 1) Ka kube pa gin mo. 2) Ka romo pa em ki pwun. 3) Ka rwatte pa ngut cing ki bad. Mwot cinga tye ka rem. mwungnge [mwun-ne] tlk Bedo ki mung i kin dano. Wek mwungnge ki lok ma tye kama leng. mwot

mwunyu

mwut

[mwùnyù]

t nen: munyo 3.

[mwit] /m. Umme nyo col pa piny licuc. Piny col limwut ma pe itwero diro tyeni.

myel [myel] n. 1) Tuku yomcwiny. 2) Nyutu cwercwiny

nyo keco. 3) Nyutu deyo. Acoli gity e ki kit myel mapol: Bwola, larakaraka, acut, dingdingi, apiti, nanga, lomuya, rut, ki myel muke ne.

myelo

[myelò] m. Tuku, nyutu pwoc nyo cwercwiny pi

kare moni. Bwulu gimaro myel o larakaraka. Two bene myelo kom dano. myenne [myenne] zik. Nywenne nyo rubbe ki lok. Lok omyene ma ngat ma niang tere pe.

myeno, [myeno] tn. 1)Bedo ki wang cwiny. 2) Cwercwiny ma miyo dano mito bedo koko koko nyo kok laling. 3) Nyutu arem. Ngo ma rac ma i myeno kumeno ni?

myeno,

[myeno]

tkk Rubu moko ki pii oo ma orubbe

maber nyo gin mo keken ma girubu ki mukene. Myeno kwon kal manyen tek. myero [myèrò] /t. rom: mier o. 1) Oporre, nen maber

302

nyo rwatte. 2)I te cik. 3) Pe rac tutwal. Meno myero ki rwot. rrk: pwoyo

pe

N-n [na] n. Nukta me apar wiye aryo me coc i leb Acoli.

i naane,

[naanè]

lm. nen: nakanen.

Maane,

[naanè]

sik. 1) Lengnge

nyo weko kamoni

X twolo. 2) Wek ngati moni okati. Naane tung kany K wek gukati. Mabanaba [nàbà-nàbà] //m. Gin ma odongo mabor l dok mapwot. Wode odongo nabanaba.

|Mabbe a

[nabbe]

zik. Gem, kulle nyo lengnge tungcel.

Jang paipai onabbe odok piny.

4 nabo [nabò] tkk. 1) Kulu, nalo nyo gomo. 2) Gin ma pe li atir. Yat ma ginabo wiye pe dongo atir. rrk: naco. “Macce [nacce] trik. Cung alenga. Nyig yat ma onyak N mapol nacce piny.

naco j

[naco] tkk. Dwoko nyo diyo gin mo piny manok. Naco yat ma ocung atir tek. rrk: nabo/nalo.

"Mado [nado] tkk. Lado nyo tono ngut. Maa onado ngute 4 mot inget wode. rrk: tono. | naga naga [naga naga] lm. Wot pa dano nyo lee maboco. Rii woto linaga naga. ` Mago [nago] tkk. 1) Yengo nyo tengo wic. 2) Yengnge pa i pii i gin ma gitingo kwede. I nago nguti ki anga?

” nak

[nak] n. 1) Gul nyo ka keto jami i tukeno. 2) Bwut ot ma gijero odok woko pi keno ento me gwoko iye gin ateda. Latuk dwong i wang nak.

naka,

naka,

[naka] n. Ngwen matino ma cwer mere ceng. Ngwen naka mit calo ngwen okuba.

[naka]

i dye

lm. 1) Koni, con, wa i anyim. 2) Gin ma

kinne pe cot. 3) Gin me nino wa me kare ducu. En naka gire bino lacen. Ocito ki lok naka naka.

naka-naka [naka-naka] lm. nen: bene-bene. 303

nakanen nakke

[naka-nen]

lm. Cokcok

nyo pwud okato

manok. Nakanen acito i ot yat. rom: naanen.

[nakke]

ik

Rette

tungi

ki

tungca

weene/pangnge. Anakke i kom yat ci pe onena.

nyo

nako [nako] “kk. 1) Pwutu nyo muku . 2) Kwanyo woko nyo

diro cen. Watye ka nako yat me apita. Larema onako lake adek. nalle [n3116] dk. Kulle, lungnge piny nyo gomme woko. Yat onalle i dye gudu mito aton ga.

nalo

nam,

(nalo) tkk nen: naco.

[nam]

n. Kulu madit. Nam Aswa tye i Acoli. Nam

Victoria dit mada. nam, [nam] /m. 1) Pol pa gin mo. 2) Bwutu piny nyo nangnge pa lum. Lotino gubwutu ki olo linam. Pii onango lum piny linam. |

namo

nanga

[namo] in. Boko lok kacel nyo ywey o inge tic ki galo wang ki gin mo. Baba ocito ka namo i centa. Watye ka namo manok. [nana]

n. Gin lago wer ma giyubu ki bao ma

romo incic 10-12 ma gigolo iye dok tye ki tol abiro keken. Wer nanga winyo mit mada . Nanga kok mamit i wi awal nyo iwi galaya. rrk: tara ,. mango, [nano] tkk. 1) Lilo/lwoko ki leb nyo noto gin mo ki leb. 2) Cwino gin mo i dog. Latin tye ka

nango nyuka. Min dyang tye ka nango kum latinne. mango, [nano] tkk. Jwano, pyelo piny nyo reto. Yamo matek nango lum. Wanango lum me oo gange.

nango; [nano] tkk. Loyo ki celo atero nyo loc i celo ngili. Gilwora pi nangogi i tuku . natanata [nata-nata] lm. Yeng nge pa gin mabor ma gitingo i wi gwok nyo i wic. Gutingo yen ma nayo

nedde nedo,

yengnge linatanata. [nayo] tkk. Gomo nyo dwoko tung ka mukene. Lakwor omito goyo wiye ento onay o wiye woko.

[nedde] “ik. 1) Dongo mapwot nyo dong o mabor.

2) Bedo ki kom marom maber. 3) Yito malo nyo cito malo kamaleng.

[nèdò]

tkk. Keto gin mo lamal nyo miyo nen

304

Pi kamaleng. Onedo ode wa i wi got. nedo, [nèdò] n. nen: neto. mee [nee] Im. Cok en, pwud okato manok nyo pwud pe ocito mabor. Wan nee wacito kunu. rrk: naane.

|

gitiyo kwede macalo lacwii. Nege cal ki agaba.

‘nek

[nèk] n. Kwanyo kwo pa dano nyo lee. Kit nek ma

‘ i kom kareni rac tutwal. “neko [nèkò] tkk. 1) Kwanyo kwo pa dano/lee nyo jwiko

a | | nen

kwo pa gin mo. 2) Balo nyo giko kwo woko. Guneko lokwo adek. [nen] tn. |) Nyutte nyo pe opanne. 2) Pe okanne nyo wang neno. Kome nen kamaleng. Wanen diki ka Rwot oyee. |“nen calo [nen calo) lm. Lok abyeka. Nen calo bino. fi Lok man nen calo bibedo tek mada. rrk: nen-ni. “nen dong [nen don] lm. Ur pi gin ma oballei nge juk. A Nen dong ki kenyo ni winyo lok ber. rrk: kong nene

dong. [nene] /m. Con i kine cabit aryo, adek, dwe nyo mwaka. Wabino kany nene con. Waculu nene con.

rrk: nene con. ` henne

[nénne]

tik. Limme

nyo rwatte. Wanenne

wa i

cabit mukato. neno,

(neno) tm. Bedo ki wang. Wek neno calo lakwiya piny. neno, [neno] tkk. 1) Ngiyo gin mo nyo ciko wang i kom

gin mo. 2) Mito ngeyo gin moni. 3) Poko ki ikom mukene. Neno ticce mogo pe yomo cwinya. nep [nep] lm. Yom, toco, pe oteggu nyo tidi. Onyono jang yat manep ci opoto wa i ngom. her [nèr] tn. 1) Cako two woko nyo jony. 2) Twil nyo nweng woko. Lyeto omiyo cam oner woko ki i poto. Latin oner ma neno lit. nero, [nero] tkk. 1) Wango nyo miyo cako two. 2) Weko doko goro. Ceng nero cam marac mada. Kec onero wang coo woko. nero,

[nero] n. Omin megu ( nera, neri, nerowa, nerogi, nerone). Laa pa nero pire tek mada.

305

neto

[nètò] n. Two ma mako lotin o ma gidoto cak pa mon ma gitye ki ic, kweyo lotin o woko weko pe giwoto oyot. Neto balo kom lotino marac. rrk: nedo,.

ni

[ní] (p.lk. 1) Waco nyo cimo gin mo. 2) Gwok nyo.

Atamo ni kome nia/niya.

lit. Giwaco

ni pe obibino. rrk:

niang, [nian] n. 1) Ngec matut. Tic ki ngat ma niang

yot. 2) Donyo matut. Okutu oniang matut i tyena. niang, [nian] rn. Bedo ki ngec matut nyo ngeyo gin mo i yo ducu. Amito niang gin ango ma otimme. niang, [nian] n. Gaya mamit ma ginyamo. Niang kaci

lim calo cukari. rrk: tyang ,.

niangnge |nian-ne]

tlk. Bedo ki winynye maber nyo

tic kacel ki niang. Niangnge lopwonye ki lotino kwan.

nibo

maber

tye i kin

[nibò] tkk. Ywayo lok nyo lok mot. En ngey o nibo

nidde

lok maber mada.

[niade] tik. Doko tidi pi twec matek nyo pi two.

Two oweko ngute dong onidde mate k.

nier tong [nier nik

ton] n. Kinga dye leb tong nyo lain

ma poko dye leb tong. Ojwayo nier tong maber me wake kwede. [nik] /m. Gin ma col mukato. Akuku col linik ento ryeny ma neno mit.

nikiniki (niki-niki] nim

Zm.

Tingo

ter

mapek

ma

yengnge. Otingo yec mapek woto linikiniki pe ngene ka 00 gang. [nim] lm. Gurre kacel nyo cokke pa dano mapol kacel. Dano gubedo linim ka kuru cam.

nimu = [nimi] w. Jimu nyo cokke mapo l i kabedo acel. ninga

Dyangi onimu i dog kulu ka moko pwunu.

[nina] n. Kit ongera matino ma komgi col wa yer

komgi boco, neno mit wa laane bene leng tutwal. Ninga pol i Kitgum loyo ka muke ne ducu.

ningnge [ninne] tik. 1) Timo gin mo labongo miti nyo bedo

pe ki cwiny i kom gin mo. 2) Timo gin mo ki

nyap. Guningnge ki lok tutwal owek o piny tin loyo gi. 3) Dokke.

306

ngo

[nino] tkk. 1) Timo gin mo mot nyo galle akaka.

2) Tic ki anywar. I ningo wangi kumeno pingo? i Dano mogo ningo ticgi akaka. ning [ninin] lp.lm. Penyo kit ma gin moni nyo dano tye kwede. Latwo dong tye nining? Man gitimo nining? rom: ningning. nO [nino] tm. 1) Yweyo i dyeceng nyo i wor. 2) Yweyo i wi kitanda nyo i kabwutu mo keken. Latin tye ka nino. 3) Kare i cabit, dwe nyo mwaka. Nino acel tye cawa 24, dwe acel tye nino 28-31, k' mwaka acel tye nino 364-365. “miongo [ni6n0] tn. 1) Balle pa gin mo. 2) Top pa layata H ki gwana. Layata dong oniongo woko. 3) Jony woko N pa dano nyo bedo goro. niro

[niro]

tkk. 1) Kwedo nyo dwoko cen gin ma okato.

2) Rido nyo rudu pi gin mo. Lok ma giloko maber l en niro dok cen. rrk: ngiro. | “nobbe [nòbbe] tlk. Balle nyo nyongnge. Kom latin dong onobbe tutwal pi two. | “mobo [nòbò] tkk. 1) Balo nying i kom gin mo. In aye kara i bedo ka nobo nyinga? 2) Miyo doko goro. 3) Kwe nyo nyongnge woko. Neto nobo kom lotino ) tutwal.

7

modo [nòdò] ż Gono nyo lengo ngut. Gunodo ngutgi mot ka winyo lok pa ladit.

` nok [nok] / Pe pol. Lotino tye manok i gang kwan. ` Mongo [nònò] tkk. 1)Neno/ngeyo gin ma okane. 2) Gamo nyo mako. 3) Como/rwate i kom gin mo. I nongo ki kwene? Anongogi likuk.

nongonongo ([nònò-nònò] lm. Labongo teko nyo wot goro. I woto linongonongo pingo? rom: nogonogo. nono [nònò] /m. Labongo tyen lok mo nyo labongo gin mo. Oneko omine nono. Okelo aduku nono. not [nòt] tn. Dok piny nyo dok i lung. Te cupuria onot woko. nota [nòta] n. Kulu madit ma wi kulu cakke ki iye. Nota Unyama ngic mada. noto, [noto] tkk. Diyo piny nyo weko kore nen kama

307

yom. Gin mapek noto ngom kam a gicibo iye. noto, [nòtò] tkk. Cwiino/c wiyo gin mo ki dog. Latin tye

ka noto cwit. notte [nòtte] sik. 1) Cwiine nyo makke liking pa gin mo, 2)

Tic kacel nyo ribbe ka timo gin mo. Lopwur gunotte i ticgi. nu [nu] lak. Man nyo meno ma gi eloko i komeni. Ngat nu dano ma niang. Dano nu ngeyo piny tutwal. rom: no. nucu [nùcù] n. Ngul jami nyo gin mo ma gipoko iye marom. Acel tye nucu pa aryo. lr: . nik: nisfu. nudde [nùdde] zik. Bedo goro nyo winyo arem. Kome onudde woko pi tic mapol.

nudo [nùdò] tkk. rom: nudu. 1) Guru nyo rubu. Atye ka nudo nyuka ki latin. 2) Miyo doko goro. Two dong onudo kome matek. 3) Nwoyo coyo kodi pien pe otwi maber. Baba tye ka nudo poto kal. nugunugu [nùgù-nùgù] /m. Yat ma onyak ma tye ki nyige mapol. Olok onyak ma bedo linugunugu.

nukta

[nukta] n. Nyig lok me coc alpabet ma gin aye:

ABCDEFGHIJKLMNNGNY OPQRST UVWXYZ. Acoli pe gitiyo ki nukt a magi: F H QSVXZ. Ir: . nik: nukta. numu, [numu] / Gin ma pwud pe ocek maber. Wacamo numu,

ringu manumu. Labolo pwud numu. [nòmò] “kk. 1) Camo nyo mwodo. 2) Cam lamiya

dog nyo camo cam mayom. Lawor wanumu layata ma kibwulu ki odii. nungnge [nòn-nè] tk. Nyikke cok, pappe nyo yelle ki gin

mo. Onungnge ki lok kwe ci owac o. rrk: ciro. nungnge [nòn-nè] zik. Tic/timm e pa nyok dyel ka obeito min dyel. nungo [nino] tkk. Nwoyo/med o lok wek dano onyer. Logoga maro nungo lok me yomo cwiny dano. rom: nungu. nuno (nònò] “kk. 1) Timo gin acel lobongo lokone nyo nwoyo gin acel. 2) Olo dano ki gin nyo lok acel. Ocako nuno en lok aceli wa lawor. rrk: nwoyo. nur

[nùr]

tn. 1) Bedo ki wic mapek nyo lung nge pi

308

pekwic. 2) Cung alenga pi peko nyo nino. Ngat ma nino mako wange nur woko. uro [nùrò] tkk. 1) Diyo dano nyo gin mo piny. 2) Ciro a nyo tingo tek. Ter mapek nuro dano. nuru [nuru] tn. Cako nino nyo mito yweyo. Nino nuru wanga ma pe atwero timo gin mo. wai [nwai] n. Kwac nyo ngu ma kome kwicikwici matar ki macol, ibe bor. Nwai lee mager mada dok ngwinyo dano ki lwete. nen: kitikiti. rom: nwayi. Lawang [nwan] /. rom: nwuang. 1) Pe ngao, pe ngidde. : 2) Gin ma makke. Ngat ma cwinye nwang golo lok j” iye tek. 3) Ngat ma cir. f

“nwedo [nwedo] hi

tkk. Ito yat mapwot labongo jange nyo

ito yat ma olur atir. En nwedo yat calo ongera.

“nweng [nwen] tn. Jony, doko tidi nyo twil. Two oweko N larema kome onweng marac. “Mwoc [nwoc] n. Cobo lee i nge ngat ma okwongo cobo nyo bedo me aryo, adek, kmk. En ocobo lacek ma

HM nwoc. rrk: nwoco. “Nwoya [nwoya] n. Latin got mo ma tye i Bwobo, kaunti | Nwoya ocamo nying got man. Nwoya cok ki Alero. nwoyo, [nwòyò] tkk. 1) Waco lok acel wang mapol. 2) Timo i yo acel labongo alokaloka. Wabedo ka nwoyo lok i kore. rrk: nuno.

€ Mwoyo,

[nwòyò]

tkk.

1)Dwoko

nyo

rego

odoco.

2) Weko gin mo bedo yom nyo miyo bedo pwot ki timo ne tyen mapol. Atye ka nwoyo moko kwon. nwoyo; [nwòyò] tkk. 1) Cobo lee wek pe oloo i nge ngat ma okwongo cobone. 2) Bedo me acel inge lakwong cobo lee moni. Nero ne onwoyo kor kul.

309

NG ng

- ng

[bá] n. Nukta me apar wie adek me coc i leb Acoli.

nga

[na] pkn. Lapeny me niang i kom ngat ma timo gin mo. Man nga ma oweko jami liya k kany? Nga ma tye kenyo? rrk: anga. ngaa [naa] n. Dwong wic nyo bedo pe ki woro. Wek ngaa calo itwero gin mo keni. ngaane [naane] £ 1) Bwutu piny ataro ka yweyo. Wone ongaane i te yat i gangnge. 2) Yabo bat me cobo, bolo nyo yuyu gin mo.

ngabo

[nabò]

tkk. Lyero nyo keto malo. Anga ma

ongabo bongone i tol mac? ngaca [nàcà] /m. 1) Weko gin mo bwutu ataro. 2) Weko gin mo bwutu ki ngeye ma nongo pe kwo. 3) Pongo kabedo. Oreto twon pwura ma obwu tu lingaca. ngaco [naco] tkk. Neko lee madit nyo reto piny. Nera ongaco twon dyang ki tong acel keke n.

ngadangada

[nada-nada]

if. Wot pa lee ki dano

maboco. Rii woto ngadangada. ngadangada. rrk: gadagada.

ngadde

Wode

woto

[nadde] tik. Ille malo me bedo bor nyo yelle me

kwanyo gin ma tye malo. Ngadde i kwan y atabo ki i

cel.

ngadi ngado

[nadi]

k 1) Dano nyo ngat ma pe gingeyo.

2) Ngat mo ma gingeyo ento pe gimito nyinge. Ngadi aye okonya me oo kany.

[nadò]

lwongo

tkk. 1) Ngolo nyo ngunu ma tino tino.

Watye ka ngado obokke layata. 2) Wot ki wi tyen. Ongado ngute ka neno jo makato i gudu. rrk: telo.

ngak [nak]

tn. Mako yo mukene

nyo dok tung ka

mukene. Lub yo atir pe ingak kamo .

ngakingaki

([naki-naki] lt 1) Kama yoo ongak iye.

Baba orweny i ngakingaki yo; pe ngeyo mene ma myero ekwany. 2) Pe pwot nyo pe opiire marom. 3) Gin ma kine tek ki yom. 4) Nyim nyo kal ma girego angaka ma gidwoko wek obed mapwot. Bar tuku dong pwot pe ngakingaki.

310

ako [nako] tkk. Gako nyo rego angaka. Latedo ngeyo | ngako lapena maber mada. gala [nala] t Lok tuku, namo nyo oree. Ngala ma

ki;

okato kare rac.

pi

yomocwiny. 2) Loko lok anywar. Ngalo dano tutwal pe ber.

ngalo, (nalo)

tkk.

1) Tuku

nyo

yabo

wang

(gwenyo cogo). 2) Gwenyo lok. Oreto ongalo bade woko. Ongalo ngute woko.

}

ngamu,

(namu)

n.

1) Yabo

dog

ki yweyo

mwot latin

ci

madit.

j

2) Nyutu olo ki nino. Ngat ma ngamu tere tere di nongo nino mako wange. rom: amu. ngamu, (namu) tm. Cako turu pa yat, ngok nyo cako nyak. Anywagi dong tye ka ngagmu. Neno ature / ma ngamu mit. ngang,

(nan)

tn. Kak, tyer nyo det. Kor ot manyeni

ongang marac mada. Bang,

[nan]

lm. 1) Bedo tek tutwal. 2) Cwiny matek

| nyo two matek. Latet omwono te cupuria lingang. “nganga (nana) n. 1) Lok cac nyo tim anywar. 2) Tek

wic nyo bedo pe ki woro. I tye ka pwonyo nganga ki

Bi

bot anga?

"ngango [nano] tkk. 1) Nywaro dano nyo nyweno lok. l 2) Cayo ngati ki lok. 3) Gwenyo lok nyo bedo ki cwiny anywar. Itye ka ngango aga? En maro ngango lok. ngano [nano] tkk. Jobo nyo mako gin mo pong cing.

ki

Maa ongano boo i cinge.

“mgany [nêny] tn. Leb anywar me waco ki ngat mo ni i ociti. Ngany i cit tuu. ` nganya nganya [nanya-nanya] lm. 1)Ngwec ki rucurucu. 2) Yenyo gin mo rucurucu. 3) Ringo i kor gin mo ma pe bor tutwal ento cok cok. Tye ka wot linganya nganya cito kwene? = Aganyo [nanyo] tn. 1) Wot alenga, adwot nyo wot lworo cego wang bwur. 2) Wot arem me nyac nyo wot two. Lotwo nyac nganyo wot anganya.

ngao,

(nao) /t. Pe nwang pi meno tur, yec nyo cot oyot.

311

ngao,

Yat paipai ngao mada . rom: ngayo. [nad] n. Pino jubi nyo pino ma dongo. Pino ngao Kayo dano malit tut wal.

ngaro

[nard] n. Kedde pa kom ma nen pi gin mo ma odiyo. Kolo bwutu keto ngaro i kom dano. ngarongaro [D aro-naro] It Gin matek Nyo pe ocek maber. Layata ocek ngarongaro. ngat, [nat] k Da no ma Pe gingeyo nyo giniang i kome. Ngat moni oweko kibegone kany. ngat, [nat

] n. 1) Wot nyatte nyo nyutu deyo. 2) awobe. Nen kit ma Wot tye i ngat kwede ki any ngayo, ira . [Dayo] It. nen: ng ao ,. ngayo, [na yo] tkk. Loyo, pe timme nyo pe twere. Kwoyo bongo onga yo woko. Wot onga yo woko.

ngebo

[nèbo] tkk. 1) Diyo kit alam

a mo nyo keto lanyut. 2) Liro it dyang. On gebo it dyangine me pokogi ki i kin lowote. ngec, [nec] n. Lagwe ma dongo, kome pwot, kwo i ococ ki kulu. Ngec maro mako lotino gweni. mgec, [néc] n. Niang ma ber nyo ngeyo gin mo ki niang matut. En tye ki nge c muromo i kom yad i mapat pat. ngec; [nèc] n. 1) Tung tok pe anyim. 2) Pe tung acam ki uc. 3) Tung kama gia a ki iye. En tye ka bino ento odong i ngec. Wan wacito anyim pe tye dok ki ngec mo. ngeci [Deci] n. nen: ng ee.

ngee

[nèè]

n.

1) Odong gin mo

ma myero obed 2) Gin ma okato i ko pat. ngo ma pe gidingo maber. Ngee ngegang [ne-gan] n. 1) Wo ko nyo nget gang. 2) Kama okanne. 3) Ka kony nye. Ocito i ngegan g.

312

npek ngek

[nék-nék] Im. Jonyo/nweng marac nyo twil

mukato kare. Gukelo dyang ma ojony ngek ngek. Woto lingek ngek pien kero pe i kome. 1gelo [nelo] tkk. Kwanyo bwut gin mo nyo pwudu 3 bwut gin mo. Yamo ongelo wi ot-gi woko. rrk: palo. agemo [nemo] tkk. Gwaroi cing nyo jobo gin mo pong | cing. Ongemo pwul pong cinge ni kec neke.

ngeng ;

[nen] tn. 1) Bedo ki ur madit. Abedo ki ngeng

ma awinyo lok nyo wot tung ka kulu. ngengo, [nènò] tkk. gimito. Ongengo i

meno. 2) Tang/barre i yo mukene mukene. Ngu ongeng odok i dog Gengo, dingo nyo cwalo kama wi min gweno ki lotinone odwoko

i ot.

‘Mgengo, [neno] tkk. 1) Woo, daa nyo rido lok. 2) Lok ki tek dog. Pe amaro dano ma ngengo lok tutwal.

j

“Mgenne [nenne] tik. Jukke nyo rette piny. Lotino gimaro ngenne i kweyo. Lawac kom ngenne i | kabwutu labongo tic. _mgeno (neno) tkk. 1) Loko gin mo arii, aryeba, anget ki ataro. 2) Jukke i daba nyo i bwuru. Opego maro j ngeno komgi i daba. . ngeny, [peny] tn. Pokke iye aryo nyo makato nyo balle | woko. Awal kwon ongeny woko. rrk: tyer 2. Ir: SAD. nik: ngeny. ngeny, [neny] n. Dille nyo kacokke. Lok man omyero giter i kin ngeny wek gukonywa kwede. rrk: lwak. mgeny; [neny] tkk. Yabo, nyutu nyo miyo nen. Ngeny woki wek anen. mgenynye [nenynye] sik. Ngidde woko nyo bedo kamaleng nyo yabbe. Agulu opoto ongenynye woko. ngeo [nèò] tkk. rom: ngeyo. 1) Poko ki wang. 2) Niang i kom ngati nyo gin mo. 3) Bedo ki ngec. I ngeyo gin ma itimo. Minne ngeyo kama en tye iye. nger [nèr] tn. Pong pa gin mo nyo bedo dit. Cak dyang dong onger mito anyeta. ngero [nero] tkk. Cwero/wango cwiny. Cwinya ngero ki kiniga i kome. nget nget [net-net] im. Woto wot goro. Tye ka wot

313

linget nget ni ecito kalweny calo twero. kmgk: cac. nget, [nèt] n. pol: ngedi. Leb kweri ma onangnge nyo kweri ma dong otum woko. Nget eni dong konynye pe. nget, [nèt] n. 1) Teng/bwut gin mo. 2) Gin mo ma cok ki gin moni. Yo tye cok ki nget ot tutwal. Wabedo i nget ot.

nget; [nèt] £ Keco nyo bedo ki cwercwiny. Cwinya nget i kom lapwony marac.

ngetcwiny

[net-cwiny]

n.

Kec

cwiny/akeca

nyo

kiniga madit. Wabedo ki ngetcwin y madit mada. ngeto [neto] tkk. 1) Cwero cwiny nyo wango cwiny

ngati mo. 2) Miyo gikeco. Lok mogo ngeto cwiny

dano marac.

ngic

[nic] |. Pe lyet/okwee nyo kayo kom dano. Amato

pii mangic. Piny tin ngic matek.

ngic-cwiny

[nic-cwiny] n. 1) Nyap cwiny i timo gin

maber. 2) Goro cwiny i bedo ki ada. Langic-cwiny

pe timo gin mo ma konyo.

ngicu

[nicu]

n. 1) Koyo nyo yamo ma dingo kom.

2) Yamo ma kayo kom marac. Ngic u miyo two ki dano.

ngidde

[nidde]

tik. Bedo ngul matino nyo nginye

woko. Amito ngidde woko pi cwercwiny.

ngidi [nidi]

a. Two ma Oyo yi mon ma oyac. Ngid i

camo yi mon woko.

ngidingidi

[nidi-nidi]

n. Gin ma ongide ma tino

tino. Wacamo ngidingidi mugati ma odong. rrk: nginyinginyi. ngido, [nidò] tkk. 1) Kayo nyo ngimo gin mo manok nok. 2) Pwudu nget gin mo ki lak. 3) Ngelo nget gin mo manok nok. Latin ongido ring u ki lake ci pe omwodo. 3) Ngunu ma tino tino. Atye ka ngido dek.

ngido, (nido) ngii

tkk. Cwer pa kot manok pe mapol. Kot

tye ka ngido. rrk: ngito.

(nii) m. 1) Cako maro gin moni. 2) Ngeyo kabedo manyen. 3) Niang i kom kabedo nyo ngati mo ki cako marone. Latin dong ongii i kom lapidi maber. rrk:

314

ngio/ngiyo.

gikngik |

[nik-nik] lm. Dille pa gin mo i kicaa, gunia,

dero, agulu, kmk. Gudilo cam i derogi lingikngik.

pil

[nil] tn. Ding/ngiyo ki daa wa ki odoo. Latin dong ongil woko ki odoo. Wangil woko ki lokke.

calo layata nyo gwana, ikare macon gilwoko ki | bongo. Dano dong pe gilwoko bongo ki ngili. ngili moo (nili mod] n. Odong arwaa/moo ringu nyo | odong miyu. Ka gimito tic ki ngili moo kong | gilenyo woko. ngiliri (niliri] n. 1)Ryal ma coo keto i wi itgi me deyo. 2) Gin deyo it pa lodito macon. Ngiliri dong orweny woko ki i Acoli. ngille, [nille] tk. 1)Bedo cek wa cweyo madit. 2) Bedo pek likitiki. Dako man ongille ma pe wace.

"ngille, [nille] “kk. 1) Canne ki gin mapek. Wangille ki |

guu ma oweko wa-ool matek. 2) Lore i ngom calo pipa, tyen gari, kmk. "ngilo (nilò] “kk. Loro gin mapek nyo cwalo ki cing gin 4 ma pe twero tingnge. Wangilo gunia kal wan aryo keken. qngine [nine] tlk. Nen ne keken. Tye ka ngine calo pe oaa ki i ot. l; nginingini [nini-nini] n. Okaka matino loyo okaka mukene ducu, gikwo kacel. Mwok camo nginingini HEN mada. ` Aginne [ninne] tkk. Cokke kacel nyo gurre kamo. Nyig kic onginne i doggola, pe atwero donyo i ot. Dano k gunginne ka gamo cam.

` ngino, [nino] tkk. Lungu nyo toro kacel. Kidi odii ki a ngino ki kwon. `

ngino,

[nino] tkk. Neno, yero nyo yenyo. Watye ka ngino tyen lokke ci pe watwero niang. rrk: ngio/ngiyo.

nginyinginyi

(ninyi-ninyi]

keken ma dong odong. odong, jami mukene pe.

nginynye,

lm. Ngul pa gin mo

Nginyinginyi

agulu

aye

[ninynye] tlk. 1) Canne ki gin mo nyo ciro

315

gin mo laling. Wangin ynye ki loke kwe ci olo Wawaco. 2) Timme ki jami mot ma calo pe gimito timone. En maro nginyn ye ki lok.

nginynye,

|nginynye] tkk. Twero ngi dde matino. Boo nginyo, [ninyò] tkk. Jwa yo nyo ngino. I nginyo wan gi kumeno pingo? mutwo nginye maber.

nginyo, [Ninyo] tkk. Balo liweng nyo ngido woko liweny. Bonyo Onginyo kalwa woko liweng ki i poto.

ngio

[nio] tkk. rek: ngii.

ngiro

|Diro]

tkk. Kwedo, rid

o nyo rii ki lok acel naka naka. Pingo i ngiro lok ikom dano kit man? rek; niro.

ngit

[nit] n. Doko yom nyo bed o yom. Orego nyim

ongit maber.

ngito [nitò] zik. Nyamo cam ki lak nyo miyo doko yom. Pe onyamo pwul ongito maber. ngo, [nd] lp/k. Lapeny nyo yenyo niang i kom gin moni nyo gin matye ka timme. Meno ngo? I waci ngo ? rrk: Gin ango. ngo: [nò] tn. 1) Doko pii pii nyo lic woko. 2) Bal le woko nyo kwok. Nyuka ongo calo pii. Doge ongo i dog cam. ngo;

[nd] tn. Keco, bedo ki kiniga nyo mito Iweny. Wek

ngo i lok ma adane pe.

ngobbe ngobo

[nòbbe]

tik. Gwenynye, rubbe nyo ngwekke.

Rangi bongone ongobbe maber tutwal.

[nòbò]

tkk

Gwenyo,

rubu

nyo Wangobo uci matar, mac ol ki makwar.

ngobongobo

[nèbè-nèbè]

wang. Obedo lingobongobo.

ngodde

ka

lok

ngweko.

Im. Bino ki cwer pa pig ma

pig

wange

bedo

[nòdde] tik.

1) Ille ka neno. 2) Telo/nged o ngut pi neno cen nyo kamabor. 3) Bedo ma onatte woko. Kec neko ma iye ongodd e wa i ngeyo. ngodin

godi

[nèdi-nèdi]

Im. Pe rom,

kinne mogo dongo mogo tino. Kom agulune obedo ngodingod i. ngodo

[nòdò] “kk. Telo nyo ngado ngut. I ngodo nguti i

316

tye ka neno ngo? rrk: ngado.

goingoi |

ngok, |

ngok,

[noi-noi]

l Pii pii pe tye maber. Pig dek

orubbe ma obedo ngoingoi.

[76k] n. a) Cam ma odwogo woko ki i ic pi ulle pa cwiny. b) Cam ma gicwalo woko ki i dog pi lem pa cwiny. c) Dwogo pa cam woko ki i ic kun wok ki i dog. Latin tye ka ngok marac.

[nèk] tn. Rwatte nyo bino pa lee cok bot ngati i dwar. Lee ongok bota acel keken.

ngok, | |

[nèk] tn. 1) Julu nyo cako cek pa cam nyo gin apita macalo anywagi, kal, kabir, kmk. 2) Cako turu. Anywagi dong ocako ngok.

ngokingoki |

[nòki-nòki]

/ 1)Gwar/pe

obedo gologolo. 2)Pe opire. Two oweko wange tye ngokingoki.

|

"ngoko

pwot nyo

obalo

wange

[nèkè] tkk. Cwalo jami ma i ic woko nyo dwoko

1

woko cam ki i ic pi ayela nyo two. Latwo ongoko yat woko liweng. ngol, [pèl] tn. Doko goro pi dul kom ma orem. En ongol

q

pi ret ma onongo i tyene.

~ngol, [N01] t. 1) Poko lok i kin jo mo. 2) Poko kin dano 4 nyo tek. 3) Dwon ma gimoko. Lodito omiyo ngol 4 maber i lok man. ”ngolle [nòlle] tik. 1) Kato ki lok ma pat. 2) Tuc nyo 4 bino ki gin mukene. En ongolle ki Iweny i kare ma gitye ka kwero nino nyodone. rrk: timme.

ngolo ngolo

[nòlò-nòlò]

/t. Gin ma dito nyo dongo

wang. Wange dongo ngolo ngolo. rrk: ngulu ngulu.

ngolo,

[nolò]

n. Bedo pe ki dul kom moni nyo bedo

goro pi cing nyo tyen ma ongol. Tin ceng pyem ngwec pa longolo.

ngolo, [nolò]

tkk. 1) Poko ii gin mo. Watye ka ngolo

gweno. 2) Jolo wi ladit/welo nyo ngat mo ki i yo. Gungolo wi rwot ki i yo. 3) Poko lok i kin dul aryo nyo ma kato. Kot dong tin ngolo lok. rrk: ngunu. ngom [nèm] n. 1) Lobo nyo piny; kama gin mo keken makwo bedo iye. 2) Ka kwo pa dano, lee, winyi, ka pwuru cam, kmk. Ngom maber ceko cam mada. Bed piny i ngom.

317

ngomi

[nomi] n. Atero kak nyo atero ma gika ko ki bwur.

Ngomi aye atero ma lobwoto tiyo kwed e. ngon [nòn] /t. Leng nyo atir. Amar o dano ma ngon.

ngong ngong

[non-pon]

lm.

Leb

Ngong ngong kwede pe i oo kany.

anywar

ki cac.

ngonge [nònè] n. Lee madit kato bim ma yece boco. Yec ngonge ber mada. ngongo [nènè] t Nenu ma pe yot nyo neno piny ki tek. Wungongo wangwu kumeno wuneno ngo? kmgk: anywar.

ngono, [nènè] tkk. Curu lok i wi lagoba nyo loyo ki lok. Lotino tin gungono lawotgi pi gaba ma jwi en

waco. ngono, [nond] tkk. nen: ngoyo. ngoone [noòne] tik. Dong woko cen. En ongoone woko ki i kinwa. ngor [nor] n. Nyig boo ma mito rom ki nyig lapena nyo kit dek ma lak alaka. Ngor kite pol: ngor kilang, ngor nam/latowang pwono, ngor Acoli-amuli, ngor agonna. Lapwuta gitedo ki ngor. ngorongoro [nòrò-nòrò] Im. Dongo nyo gwar. Mucungwa onyak ngorongoro. Wange ngorongoro tutwal.

ngoto

[nètè] tkk. Tim ma lacoo ki dako butu kacel ma nongo komgi orwatte nyo ribbe pa kom lacoo ki dako. kmgk: lik.

ngoyo,

[nòyò] tkk. 1) Poko, yero nyo diro cen. 2) Koyo nyo gwoko cen. 3) Kato anyim nyo weko angec. Ongoyo bwut cam mogo ki jo ma pe. Gungoyowa angec. 4) Bedo nyap. 5) Weko timo gin mo kit ma mitte. En maro ngoyo kome tutwal. rrk: ngono. ngoyo: [nèyè] tkk. Weko bedo dyak ki pii nyo gin ma pigge. Pii ngoyo lobo ma pe owang. rrk: dyako. ngu [nd] n. Lee mager calo labwor, kwac, lalur, kmk. Ngu omako latin dyel.

ngu-bar

([nò-bar]

n. Dano ma yam gitamoni lokke

doko ngu wa camo dano, giwaco ni aa ki tung bari. Lotino Iworo ngu-bar. ngudde [nudde] tk Danyo dud ki gomme anyim.

318

ja

Awobe gimaro ngudde kamyel.

nguk nguk [puk nòk] im. Wot dit kom. Nerone dit N ma woto linguk nguk. 1 guko (nuko) tkk. Mako nyo nongo ngati ka timo gin

ry mo. Onguko latin ka kwalo cukari. ngul [nul] n. 1)Odong gin mo ma ongidde woko ; ki.

matino. 2) Dul gin mo ma opokke ki i kom madit. Lotino anyira tye ka coko ngul yen me tuku tedo.

“ngulo my |

Inulo)

tkk. 1) Nyeto woko ki i dog. 2) Cwalo

woko ki leb nyo gwiro woko. Wek ngulo laa ataa kit meno.

ngumu (gumu) “kk. Camo gin mo lamiya dog. En tye Ai ka ngumu cam kun wan watoo ki kec. anguna [nuna] n. nen: goba. "ngunu (nunu) ¢ Ngolo nyo jungu. Latong mabit ngunu iq yen oyot. rrk: ngolo. nguny, [puny] tn. l) Ling woko ki gin ma onongo | gimito waco. 2) Kwero timo gin mo ma giyubu i mung. Ongamo doge ka lok ci onguny woko ki lokke.

“nguny,

[nòny] n. nen: ngwiny/ngwiny cet.

”ngunyi ngunyi (nònyi nunyi] Kwidi woto lingunyi ngunyi. 4 ngur [nur]

tn. Kwero tam nyo kwero lok ki loko lok ma

pe winynye bot jo mukene. angura ento wacu lok atir.

| nguro

/m. Wot pa kwidi.

Pe wubed

ka ngur

[nòrò] “kk. Kwoto nyo lok i mung i kom ngat mo.

Dano nguro i kome ni en layat. N “mgurre [nurre] tik. 1)Camme woko, tum nyo doko j tidi. 2) Nangnge nyo ligge woko. Lak kweri dong ongurre woko liweng. = nguru (guru) fn. 1) Lok ma pe winynye nyo lok olu olu q ma pe niango dano. Gubedo ka lok nguru nguru ma pe i twero winyo gin mo. 2) Mor pa jami mogo calo mutoka, pigipigi, dege, layata/gwana ma tye kacek, kmk. Layata dong tye ka nguru. nguru nguru (nuru nuru) n. Gin ma tye ka winynye olu olu ma adane ki gobane peya gingeyo. Wawinyo nguru nguru mogo i kome ci pe watero penyo.

319

ngurunguru

(nòrò-nòru]

n.

Ringu

olokko

nyo

ringu matek. Amaro ringu ma ngurunguru. ngut, [nut] n. 1) Kin wic ki kor. 2) Kin cing ki bad, kmk. Ngut latin okwot woko. Ngut cinga lit.

ngut,

[nòt]

n. 1) Kunu nyo bedo ki cwercwiny i kom

gin marac ma ngati mo otimo. 2) Kwero gin marac pi racce. Angut pe dok abinwoyo kit tim man.

ngwak

[nwak] Im. Kayo, mako nyo ceyo gin mo madit.

Ngu okayo bade lingwak. rrk: kwak.

ngwalangwala

[nwala-nwala]

I. Gin ma

kome

obedo abac abac. Kom kwac obedo ngwalangwala. rrk: ngweke ngweke. ngwaro [nwarè] tkk. Poro nyo kobo kit ngat mo nyo gin mo. Meno pe kite, en tye ka ngwro kit minne. [nwe] n. Bwur ma tye i lwet tyen, nwece rac. ngwe Acego wang ngwe ma i tyena. [ngwec] n. Gin ma um winyo/mako i yamo ngwec, maber nyo marac ikom gin mo. Ngwec dek ma gicelo kur. Ngwec gin ma okwok rac. ngwec,

[ngwec]

n. Wot oyot, aa woko nyo cito woko

oyot kamo. I tye ka ngwec i cito kwene? Ngwec olo dano. rrk: ringo.

ngwedo,

[nwedo] “kk. 1) Bito nyo kwanyo pot dek ki i

kom tyene. 2) Yubu nyo yero pot dek ki i poto/lum. Watye ka ngwedo boo.

ngwedo,

[nwédo] tkk. 1) Yubu pot dek nyo tic me coko

dek. Ngwedo maber tye i cwir. 2) Neko lee.

ngweke ngweke

[nwèkè

nwèkè] lm. Deyo gin mo ki

rangi nyo gin ma tye ki rangi mapat pat. Odeyo wi latin ki tiko ma ngweke ngweke.

ngwekke

[nwekke]

sik. Pokke i dul nyo ngul matino

tino. Lotino kwan gungwekke i dul abic madongo.

ngweko

[nweko]

tkk.

1)Poko

nyo

ngido.

Mama

ongweko cam ki dano mapol. 2) Goro nyo goyo rangi mapat i kom gin mo. Ongweko kor ote ki rangi mapol.

ngwelo

[nwelo]

tkk. Mako gin mo matek calo gimito

deyone nyo ngwelo wang. En ongwelo ngut latin wek pe okoki. Apwoyo ongwelo wange i ococ. rrk:

320

dengo. ` kot oromo k ma tuk ma cwe ka ngwen [pwen] n. Oko a, : aribu, agoro, naka/oyal kom bye. Kit ngwen pol i Odi . ngaming, alwiri, kmk coro, ogwe, kidu, ami ngwen mit ki gwana. l pe matut. tkk. 1) Tucu, cobo aguka, “ngwengo [pwènò] ki del keken. Ongwengo lee 2) Cobo araba nyo tucu : tong ma olu. lwet i kom ngwenynye

[nwèny-nyè]

tlk. Gwarre

ki

to i ka ngwenynye pien owo pien nongo yil. En tye lum. kun nongo tkk. 1) Gwenyo kama yil “ngwenyo [pwènyò] g. En tye ka

;

kigwaro ki lwet. 2) Kwanyo

ki cin

it. . Ongwenyo kwon mad ngweyo wiye ma nen nen nyo er mab Yuyu ngwec gin mo | ngweo [nwèò] tkk.

ge. Wangweo ngwec moo marac. Angweo ngwec are makur. rom: ngweyo. 4 . Bongo It. Gin macek tutwal | ngwerke [nwerke] ya. langwerke bongone rac tino tino nyo tkk. 1) Ngunu/ngolo ma ` ngwero [pwero] lok ero ka kitedo. 2) Waco demo. Boo kong ki ngw . tutwal o ngwero lok ata ma adane pe. In i mar tino nyo tlk. Ngolle matino [nwèrrè] ngwerre erre Pot dek mukene pe ngw

ngwidde pa gin mo. maber.

ngwet ngwet

[pwèt

nwèt]

Im. Wot

oyot oyot ki

et i cito kwene? tyen. I woto lingwet ngw nen: ngweo. ngweyo [pwèyò] tkk. keco Ngur ki lok acel ma nyutu ngwido ([nwidò] tkk. 1) d i pwu naka. Tin dong nyo rido lok acel naka gu, rin o Ngunu yi jami cal ngwido lok i wiya! 2) nyo o kmk matino tino. Kec gweno, layata, gwana, rrk: ringu. ngwido ka Atye lok. rido ngwiko/ngwiro. nok nok ki kama okane [nwilo] tkk. Nen ma ngwilo wange mot i te kitanda. nyo kama ding. Ongwilo woyo bedo ki

-nwild] Im. Ap ngwilongwilo [nwild i ococ. nen: ngwilo. wange lingwilongwilo nyo yo 1) Te dano. 2) Yo pyelo ngwiny [nwiny] n.

321

konye madit. Dano nguny/ngwiny cet.

ngwiny cet [nwiny

cèt]

pyelo

ki

ngwinygi.

yrk:

n. l) Kama cet kato ki iye.

2) Yet marac. Ngwiny cetti. ngwiny nyang [nwiny nyan]

n. Kit yat mo ma lak alaka ma gitiyo kwede me bol tong. Ngwiny nyang bol tong ma nwang mad a.

ngwiro

[nwirò] tk

Nen: ngwido.

Wek yelo dano ki ngw iro lok.

NY - ny ny [nya] n. coc i leb Acoli.

Nukta me apar wie angw en me

nya

[nya] n. Latin nyako pa ngat mo. Man nya pa rwot. Man nya pa anga? Nyaa [nyaa] t Doko pol nyo dwong. Gweni onyaa bote mada.

nyaa-dyang

nyabo

|nyaa-dyan]

n. Loro nyo angul ngul

madit i kom dyang nyo i tunune.

[nyabò] n. 1) Pek kom nyo gor

o i tic. 2) Kwiya wa bedo pe ki miti i kom tic. En timo ticce ki nyabo. nyac [nyac] n. Two ma onyo i kom dano cal o gwenyo. Nyac two marac mada. Nyaga, [nyaga] n. Nying pak pa anyira "kw acanyaga" nyo laber. Awobe map ol mito nyako maber calo kwac-anyaga. Nyaga, [nyaga] n. Got ma tye cok ki Ladwon g i kupiny ma yam gilwongo ni "Panyango". Gangwa cok ki got Nyaga.

nyaga;

[nyaga]

n. Ogwang ma cal ki gwo k, dit rom ki too ento kome nyo tere tik marac. Kom nyaga tik mada. rrk: giliri.

nyak [nyak]

tn. Bedo

ki nyig nyo bedo ngoron goro. Paipai, moembe ki lab olo onyak mada i mw aka ni.

322

"nyak nyak [nyak Pa

nyakabwol lè)

nyak] lm. Wot ngolo nyo wot goro.

Arwatte ki lagoro ma woto linyak nyak.

[nyaka-bwòl] n. Kit okono moni matino,

rom ki keno obwutu. Okono orweny woko ki i Acoli.

nyakabwol

dong

-nyakacuna [nyaka-cunu] n. Two ma gilwongoni ; "gwok i guda", onyo i kom dano calo layido dok bene yil mada. Nyakacuna omako latin pa nera. rom:

ki

nyamucuna. lr: . nlk: namusuna.

_hyakinyaki |

[nyaki-nyakì] n. Doo ma lak alaka ma

ture kwar, lere yat lak ma ginyamo anyama me kweyo arem dok cango two lak maber. Cit i kwiny te nyakinyaki i kela, wek anyam.

|

| nyakke 1

(nyakke) tlk. Gurre piny ki ille malo nyo wot

ngolo. Wot nyakke tek.

_ nyako, i

[nyako]

n. pol: anyira. Latin dako ma peya

ginyomo. Nyako man leng ba!

_ nyako, |

[nyako]

tn. 1) Lokke, cok poto nyo langnge.

Wa oo gang ma ceng dong onyako woko. 2) Jami

calo lapena, muranga, pwul, nyim, anywagi, kmk, ma bedo ki nyige mapol. Anywagi tye ka nyako nyige mapol. nyal [nyal] n. Ngico nyonyo nyo cilo mabalo nyonyo woko. Nyal camo nyonyo dok balo nyo tucu woko.

nyalanyala

[nyala-nyala]

ma otop. Ringu linyalanyala.

nyallo

[nyallo]

otop

im. Wot pa kwidi i gin ma

kwidi

woto

iye

n. Twol madit ento kwirne pe, kome

obedo angec angec, laane ber me yubu war. Nyallo mwonyo lee matino wa lotino dano bene. nyalo [nyalò] tkk. 1) Ciro peko, arem, kmk. Latwo tika obe-nyalo lobo ada? 2) Bwolo/bito ngat mo i yoo me mwolo.

nyalo nyalo

[nyalè

nyalò]

/. 1) Bedo pwot pa yer

wic. Yer wiye obedo nyalo nyalo. 2) Bot pa dek ma pe gitedo maber. Ka pe igwokke ci koni i tedo otigo nyalo nyalo. nyamagata [nyama-gata] n. Kit pwura moni madit ma nonge i Agoro. Nyamagata tunge ojany mada.

323

nyamo |nyamò] tkk. Ngito cam ki lak nyo miyo doko yom. Itye ka nyam o ngo? nyampara [nyamp ara] n. 1) Lalub kor mukungu j gwoko Iwak. 2) Law i Iwak nyo lanen tic pa Iwak, Nyampara ngeyo tic ce. rrk: won paco. /r: . nik: nampala.

nyamucuna

[nyamu-cuna]

n.

nen:

nyakacuna.

/r:

ci iyengo wiyi. kmg k: cac. [nyan] n. Lee kul u madit kato ngec, kome gwar mada, lakke pol dok bit mada. Nyang kayo dan nyanga nyanga o. [nyana nyana] Wim. Wang bwur ma odet dok mutoli mol ki iye. Bwur ma wang e odet bedo nyanga nyanga . nyang

nyango [nyapo]. Ryeny pa ceng odiku kine cawa acel ki aryo. Dano gimaro oyo ny an go lag we. nyany, [nyany] tn. Doko olu nyo gom woko. Leb pala onyany woko. nyany, [nyany] tn. Bedo i wi gin mo. Onyany i wi kom pa wone labong o woro. nyany, [nyany] /m. Madit nyo mapek. Obwutu piny linyany. Omyeno kw on madit linyany. nyanya [nyanya] n. Kit dek ma lak alaka dok nyak ki nyanya. rek: olii |. /r: . nik: nya nya. nyanya nyanya [nyanya nyanya] Im. l) Lee, dyang nyo dano ma pol ma giwoto kac el. Dyangi OCoro i kulu linyan ya nyanya ka mato pii. 2) Pe pwot, bedo calo wi kw on mudyak ma ging winyo nyo nyanynye [nyanynye] Hk 1) Pette nyo bedo alaya. 2) Gin ma tidi ento wiy e dit. Onyanynye i wi kom calo rwot. Wiye on yanynye calo wi tul a. nyanyo, [nyanyo] tkk. 1) Miyo doko olu nyo ligo gin mabit. Got nyanyo leb latong woko ka kitongo i

324

4 kome. 2) Gomo wic. hyanyo, [nyanyo] tkk.

rom:

nyenyo.

1) Nyono

lum

| piny. 2) Pyelo lum iyo. Watye ka nyanyo lum me Ba yabo yo. nyap [nyap] lt. Bedo pe ki miti i tic. Ngat ma kome

nyap pe twero timo gin ma konyi. rrk: wac kom. “nyar [nyar] n. 1)Nget nyim dano ma orumu nyim. j 2) Kabedo ma tye piny i te pen nyo kin em (nyara, nyare, nyari, nyargi, nyarwa, nyarwu). Nyare liyo nyo yer pe iye.

i nyarakok

[nyara-kok]

n. Cwiny wi ot ma gicweyo

ki diro. Odi ducu giyubu ki nyarakok. rrk: labila. ` nyaro, [nyaro] tkk. Ngolo, ngunu nyo lyelo. Mon tye ka | nyaro lum me yubu ot.

” nyaro, [nyarò] tkk. Kwinyo nyo golo malac. Wanyaro ! bwur yugi madit atika.

“nyarubanga [nya-rubana]

n. Nying

|

ma

oaa

ki

Bunyoro pi jok Lacwec nyo Jok ma Malo/Jokkene. f lr: . nlk: nyaruhanga. _ hyato [nyato] tkk. 1) Waco lok mapol. Wek nyato lok i wi dano. 2)Cobo wang mapol nyo nwoyo. Gunyato kom twol ki ret mapol ata. nyatte [nyatte] tik. Wakke, nyutte nyo bwutte. En tye ka nyatte pien otyeko peny. Megi anyira nyatte. nyayo [nyayo] tkk. Miyo doko pol nyo medo wel. K Wanyayo dyegi mapol ata. Onyayo lok odoko pol ata.

nye!

[nyê] ng. Lwongo tam i kom lok mo nyo lwongo ngat mo. Lok man rac ba nye! Nye, kong i bin kany.

nyebbe nyebo

[nyebbe]

tlk.

1)Ngiyo

i kom

gin

mo.

2) Pwonynye i kom gin mo. 3) Niang ki cako maro gin mo nyo ngat moni. Pe amito i nyebbe ikome.

[nyebo]

tkk. 1)Bito nyo ngio gin mo. Nyebo

dano ma kite rac i komi rac. 2) Miyo lotino dongo nyo ngii i yo moni marac nyo maber. I nyebo lotinoni ki cam mabeco keken.

nyedde

[nyedde]

tik. 1) Wakke nyo kette i rwom ma

malo. Wek nyedde calo pe i pyelo cet. 2) Bedo malo

325

ka ma leng. Wanyedde maber.

malo

wek

wanen

tuku

nyedo, [nyedo] tkk. 1) Lok ki wakke. Wek nyed o lok ki dano madito. 2) Mako gin mo ki Iworo . Onyedo bongo pa latin ki Iwete. rrk: tono.

nyedo,

[nyedo]

«kk

1)Wot

ki wi tyen nyo wot

wakke/nyatte. 2) Nyutu deyo. Anyaka dong onyedo wot kwica pe twere.

nyek,

[nyek] zn. 1) Bedo ki col wang i kom ngati pi gin

mo. 2) Kwero ribo kabedo ki ngat mo pi laro rwom. I nyek kweda pingo? En nyek tutwal i kom lawote.

nyek,

[nyek] n. 1) Dako ma oribo laco ki lawote. 2) Cii

wora nyo cii pa abaana. Nyek maa komwa atika.

nyeke nyeke

[nyèkè

cwinye col i

nyèkè] Im. Camo cam labongo

miti. Bye camo nyeke nyeke ento camme rac mada.

nyeko,

[nyéko] n. 1) Col wang i kom ngati nyo i kom

gin ma ngati tye kwede. 2) Neno jami pa ngati ki wang cwiny. Nyeko maki i koma nono, meno gumma. nyeko, [nyeko] tkk. 1) Tongo bwur nyo kono wang poto ma nen calo lanyut. 2) Kwinyo bwut ot manok pi onyo iye pii wek odok yom. Wanyeko wang poto ma nen maleng.

nyelo

[nyèlò] “kk. l) Lingo nyo ngunu wi odoo ki tere.

2) Piro te lum ot wek obed marom. I nyelo dye kal maber. En tye ka nyelo dog potone. rrk: nyibo . nyem [nyem] tn. 1) Bakke, bedo pol nyo cokke. 2) Gurre nyo dille kacel. Dyekalwa onyem mada. Dyangi onyem i yo kulu ma apwua bedo litu. nyem nyem [nyèm nyèm] lm. Pwon yo wot ki lworo. nyeme nyeme [nyémé nyèmè] /t Gin ma obedo dyak dyak. Omyeno kwon nyeme nyeme. nyen [nyén] / 1) Peya orii nyo pwud giyubu cok cok. 2) Nen welo nyo onen cok. Latin eni nyen i gang kany. Baba owila bongo manyen. nyeno [nyeno] n. 1) Maro lengo ki deyo. 2) Ngono nyo kwero jami mogo ki wakke. En maro tic nyeno tutwal. 3) Nyute ni eloyo/epat.

326

enye

[nyenye]

n. Kit okaka moni ma tuk, komme

kwar, ngwece rac. Nyenye dong dwong tutwal. ppyenyo [nyenyo] tkk. nen: nyanyo2.

i kabat

2) Lacoo mo nyo awobi ma pe giniang i kome. Nyer moni obedo ka yenyi. nyo bedo ki Pani atyer. Anga gi ma gitye ka nyero kenyo ni?

|

nyero, [nyèrò] tkk. 1) Dwon me cac nyo me me pwoc. |

2) Nongo yomewiny i nywaro dano. Lacan makwo pe ginyero. Apoto piny ci gutoo ki nyero.

|

nyeto, [nyeto] tkk. Biyo cak ki i tunu nyo bwuyu cak. q Amaro nyeto dyang odiku loyo otyeno. | nyeto, [nyeto] tkk. Ngulu nyo cwalo woko ki i dog. 4 Nyeto laa ata pe ber. Onyeto mine ki laa. ` nyette [nyette] tlk. Pye/gwirre malo nyo dongo malo. Ogwal nyette lidet det ki i pii.

< myibbe a

[nyibbe]

tik. Jibbe, lingnge nyo nyelle pa gin

mo. Wi cel dong onyibbe maber atika.

` nyibo

[nyibo] tkk. Jibo nyo lingo wi gin mo. Onyibo dog cel maber mada. rrk: nyelo. ` myig [nyig] n. Kodi nyo cwiny kodi. Maa ocwalo nyig |

kodi pwul.

” Ayiginyigi

[nyigi-nyigi]

Im. Kacel, torre nyo onye

pa gin mo. Okedo wiye matino nyiginyigi. nyigo

[nyigò]

tkk. Cono coc maleng dok maber atika.

Awobe ginyigo coc bot anyira.

nyikke [nyikke] tlk. Dirre, Wunyikke cok kany.

nyiko

cito

cok

nyo

cen.

[nyiko] tn. Aa woko cen nyo dirre cok. Onyiko cen ki awoo.

nyim,

nyim,

[nyim] n. Cam apita ma odii, olel ki moo aa ki i kome. Nyim kitte tye aryo: Lajimo ki ladongo. Mama oceko nyim gunia aryo.

[nyim]

n. 1) Wang nyo tur wic. Duny kwok

woko ki i nyim latin. 2) Kom coo nyo nyodo.

pa mon me

327

nyiminyimi [nyimi-nyimi] im. 1)Jimo pa moo. Wacamo dek ma moo bedo i wiye linyiminyimi. 2) Nyotte pa obot gin mo. Obot dano obedo linyiminyimi i dye kal.

nying

[nying] n. 1) Gin ma gilwongo ki dano mapat pat

dok bene gicako mupore ki gin ma otim me i nyim nyodo pa dano meno. 2) Gin ma gilwongo ki kabedo, jami, kulu, godi, kmk. Nying gangker pa Acoli kilwongo ni Payira. nyito [nyito] tn. nen: ngitu. nyo [nyo] lm. Kono, gin ma gikwiya kit ma bitimme kwede. Abin ki latin nyo pe? Kono bino nyo pe bino pe aniang.

nyobbe

[nyobbe] tik. Rubbe, torre kacel nyo bedo i pii

ma nongo orube ata ma neno pe mit. Latin onyobbe ki cet.

nyobo

[nyobo] tkk. Rubu nyo keto gin ma pat pat kacel.

En nyobo cam tutwal ci jero gwe ku ninin g? rrk: nyubu.

nyobo nyobo

[nyobo

nyobo] im. Bedo mapol kacel.

Lotino bedo linyobo nyobo ka gamo nyuka . nyoc [nyòc] tn. 1) Cungu alenga nyo gom. 2) Dok piny nyo jungnge woko. Ocung ma conge onyoc woko. rrk: nyony. myocce [nyòcce] tik. Nyonynye, bedo marom nyo jungnge. En woto nyocce anyoca pi conge ma okwot. rrk: nyonynye. nyoco [nyòcò] tkk. Miyo cung aleng a, gomo dwogo piny nyo miyo doko cek. Onyoco conge woko ka

nyodo

cungu. [nyòdò] n. 1) Nywal. 2) Ot nyodo nyo lanywal. Dakone tye ki nyodo mabeco. 3) Latin. Nyodo pa maa tin dong oto.

nyoggi

nyOgo

[nyoggi]

n. Kit ocamcam

mo matidi loyo

cwari ento cwiyo remo pa dano. Tye kite aryo: nyoggi bongo kome tar tar ki nyoggi wic macol. Wi latin mito angada pien nyoggi tye iye. rrk: nyuggi.

(nyògò] n. Lakalatwer ma gitye kacel nyo lakalatwer ma gutorre kacel. rrk: yogo/nyu bu nyubu.

328

nyoi | E "nyok y "nyol

[nyoi] n. 1) Ringu em, ringu ringu. Lodito maro nyoi. 2) kacel ki anywagi. [nyok] n. pol: nyogi. Dyel Kom nyok dyel ma oteggi tik. [nyo1] n. 1) Nyonyo lagur

ladoge ki ler nyo rwot Muranga ma gitedo nyo romo ma lacoo. mucumar.

2) Nyonyo

ma giteto kwede tet. Lotet teto tet ki nyol. rrk: 5, nyom :

nyonno. [nyom] n. 1) Moko bedo pa dako ki lacoo i ot pi kwogi. 2) Yee gwokke i kwo matwal. 3) Cung pa lacoo ki dako i ot ki cwiny acel. 4) Cikke pa laco ki dako me bedo i ot acel kacel pi kwogi. Nyom pa wode tye i dwe manyen.

| nyomme [nyomme] tk. 1) Ribbe i nyom nyo cako kwo i nyom. 2)Moko bedo i nyom. Lonyodona

|

gunyomme wacon. nyomo [nyommo] tkk. 1) Tero ki tyeko keny. 2) Keto caden ni nyom moni tye ada. 3) Nongo cwak i te cik wa i nyim dano. Coo nyomo mon. Wat pe nyomo wat.

nyong, [nyon] n. Two makweyo kom woko. Nyong gengo dano wot i kare ma ngico pol. rrk: abok/onyong nyong. nyong, [nyon] /m. 1) Pwoyo pi gum marac ma opoto ikom ngat mo. Kigoyi yong. 2) Kwo i kom dano nyo camo dano lakucel. 3) Anywar i kom dano ma otimi maber. 4) Poto ma tugu. Acamo deki nyong. Wukonya nyong pe aculo wu. 4) Lok me anywar bot ngat ma i balo i kume. Ayoko wii nyong, itimo ngo iye. nyongo, [nyono] tn. Bedo i wi opwuny pi konynye nyo nyedde i wi opwuny. Latin dong nyongo kene. Nyongo tek pi ngat ma oteggi. nyongo, [nyono] tkk. 1) Miyo doko yom nyo kwe mayom. 2) Lwoko nyo miyo doko leng. Ladit ngeyo nyongo laa maber. Ka pe inyongo bongo maber bedo cilo. nyonno [nyonno] n. Nyonyo lagur wi ot nyo lagur mucumar ma wiye tye acel, te toke gitiyo kwede me

329

pwutu mucumar. Nyonno pek pien pwure nyonyo. rrk: nyol. nyono [nyonò] tkk. 1) Rwito nyo nywango ki tyen. 2) Nywango lobo ki pii wek obed manwang me mwono ot. Gunyono lobo manwang lamwon ot. Wanyono bel pong dero. nyony [nyony] tn. Dok piny nyo poto piny mot. Any ony ki tera ingom pi kec. rrk: nyo c. nyonynye [nyonynye] tik. Poto pin y mot nyo poto pa

ngat ma owille woko. Wanyon ynye wa i ngom. rrk: nyocce. nyonyo [nyònyò] n. 1) Mola matek Nyo gin ma gite to doko pala, kweri, tong, kmk . Nyonyo mukene tek ma pe leny oyot. 2) Two del ma waro kom, mito nen calo two lengo. Nyonyo opwune i ngute. rrk: nyor

nyot

comogoo ,/mida.

[nyèr] n. 1)Tol nyonyo ma rom ki lacim. 2) Tol ngut matino ma giyubu ki ciliki nyo ki ryal. 3) Nyonyo madongo ma gitiyo kwede me ywayo motoka ki nyonyo mapek. Awilo nyor maryeny lityang tyang. [nyòt]

tn. Doko yom nyo doko goro. Labolo ma

onyot pe wanynye matek.

maber.

Awinyo

koma

onyot

nyoto,

[nyòtò] tkk. Miyo doko yom nyo weko gin mo neno doko rac. Pe ber ka lotino nyoto dyekal I nge cwer pa kot. nyoto, [nydtd] tkk. Cot o piny nyo wot atata. Motoka onyoto yo ma wot tek tutwal. Nyoyo, [nyoyo] tkk. 1) Tedo any wagi, muranga, ngor, kmk labongo nyim nyo celo ne. Mama ngeyo nyoyo ngor maber. 2) Balo cwiny nyo miyo nyapo. 3) Bedo ki lworo. Loke onyoyo kom a ma pe atwero timo gin mo keken. Nyoyo, (nyoyo) n. 1) Wilo nyo cato gin mo. 2) Winynye i cat. Onyoyo dyella i wel maber. nyubu [nyòbò] tkk. nen: nyobo. nyuggi [nyuggi] n. nen: nyoggi.

nyuk nyuk [nyèk

nyuk) Mim. Gin ma yom wa madit.

330

Ocwee nyuk nyuk. Layata ma yom nyuk nyuk.

uka [nyòka] n. Moko kal, gaya ki anywagi ma giguru marep me ananga nyo me amata. Megi lotino gimato nyuka me eyo cak. Nyuka ber pi lotino.

nyul Hi

(nyòl] n. Poto ic me dwe acel nyo aryo ma nongo tyen ki cing latin pwod pe nen. rrk: lulu.

myulle [nyèlle] |

tik. 1) Kati woko pa gin mo ki kama

ding. Cine onyulle woko. Wange onyulle calo wang tula. 2) Jero bwut ot wek obed ma ogwarre.

i

nyulo

[nyulo] tkk. Dengo, cudo, yapo nyo cwalo woko gin mo. I nyulo wangi kwede i kom anga? Lajok moni onyulo cet itok ota.

|

` nyulu [nyulu] #. Onyo jami ma calo cet kongo i pii, 4 cukari guru i kongo, kmk. Myunyu [nyunyu] tkk. Gedo ot matidi nyo cunyu gin mo |

matidi. Dano nyunyu odi matino tino i kam pien

i

ngom pe.

` myuro [nyuro] tkk. 1) Cako lot pa pot oboke ki lum ji manyen. Oboke dong tye ka nyuro. 2) Cako lot pa yer wic inge lyelone. nyut [nyat] n. 1) Keto gin mo kamaleng me anena. 2) Kelo jami woko pi miyo ngec ki pwony. 3) Miyo miti. Cit inyut ki dano wek gunen.

nyutu

[nyutu] 2) Yaro jami 3) Miyo ngat ma gudwogo

tkk. 1)Cimo gin mo bot ngat mo. wek ngat mo ongii ka oyer ma en mito. mo onen gin mo. Gitye ka nyutu lotino ki i lum.

nywako [nywako] tkk. 1) Timo kacel nyo timme lawang acel. 2) Ribbe i tam acel nyo tic ki tam acel. Wanywako yo kulu wan kwede. Gunywako tam i lok kom lamin-gi. rrk: rwomo.

nywal

[nywal] tn. Bedo ki nyodo nyo miyo dano cako kwo i lobo. Larema tin dong onywal. Nywal tek.

nywalber [nywalber] n. Cupuria madit. Nying man ocakke pingo anyira ma dong kinyomogi gimaro wilo cupuria madongo ki megigi ci megi anyira pi yomcwiny gucako nying cupuria man "nywalber". Mon maro cupuria nywalber tutwal.

nywalle

[nywalle]

tlk.

1) Nyaane

nyo

bedo

pol.

331

2) Bedo cal ki lonyodo. kikome.

Man

dong i nywalle in

nywalo [nywalo] tkk. 1) Medo wel nyo nyaa. 2) Miyo dano cako kwo i lobo. En nywa lo lotino ma komgi

dongo. nywangnge [nywan-ne] tik. 1) Rubbe pa jami mapat pat ata. Lobone pe onywangng e maber. 2) Bedo ming ming, pe nen gin ma nian go dano. Latin pa anga ma onywangnge kit man ni? nywango [nywano] tkk. 1) Ngito lobo me cwec nyo lungu. 2) Rubu maber. Gitye ka nywango lobo me cweyo agulu. nywanne [nywanne] tk. Timo jami atata, pangnge nyo panne. Gunywenne ki lok ci guci to kwede ca. rom:

nywenne. nywano [nywano] tkk. Pango lok, gwango nyo rucu kor. Onywano lok kany ma dano weng pe gingeyo gin ma omyero gitim. rom: nyweno. nywanywa [nywa-nywa] lt. 1) Gin ma kine twolo nyo pe orwitte maber. 2) Gin ma obed o owaca. Gwana ma iye obedo nywanywa pe cek maber. rrk: nywanganywanga. nywaro [nywaro] tkk. 1) Nyut u cac i kom ngat mo nyo jero dano. 2) Miyo lewic ki ngat mo nyo leyo wi dano. Wek nywaro lodito. In inyw aro anga? nywarre [nywarre] tlk Gwenynye ki lok anywar nyo jerre. Inywarre keni ka pe i winy o lok.

nywenne

[nywenne]

tlk. nen: nywanne.

NYWENO [nyweno] tkk. nen: nywano. nywenywe [nywe-nywe] /m. 1) Timme pa gin mo mot ki mwolo. Mac lyel linywenywe. Gitye ka bwunyu linywenywe. 2) Lyel ki too pa mac teretere. Nywi [nywi] Im. Atura nyo nen kamaleng.

332

O -o i0

[6] n. Nukta me aparwiye abic me coc i leb Acoli.

0

[6] ng. Nyutu ni ngat moni wiye opo i gin mo ma onongo myero otim. O! Pe alwoko latin! | 04-08-04 [04-04-04] ng. Coko lee ka dwar wek oring omok i obwo, coka cero lee. rrk: 00-00-00.

_ obaa [òbaa] n. Ogwang mubedo calo oyo, dit, ibe bor i dok maro kwalo pala. Lawor anongo awobe ka bulu | obaa. rrk: obaku. obaca [obaca] n. Acekere ma rwomme lubo pa cagin. Okeya dong tye obaca kulu ba.

obaku

[obaku] n. nen: obaa.

obala,

[obala]

n. Nying ma gilwongo

ki apwoyo.

Obala ite opere. obala, [obala] /. 1) Dano ma dongo oloyo. 2) Ojingkol. Meno obala dano. 3) Lee nyo dano ma oteggu ma pe dongo. obato

[obato]

n. Agaba ma

lak alaka, nywalo kome

calo layata dok bene gicamo. Obato tye la-iye aryo: obato gang ki obato bunga. En maro obato calo lapeko. obaya

[obaya]

n. Kolo me bedo ki me butu. Lakor cato

obaya i wel mayot. rrk: kolo. lr: < La». obee,

[obéé]

n. Yat ma dongo madit, poke gityo kwede

me mako rec. Aluko tye ka dino pok obee me mako rec. obee,

([obèè] n. Rec ma maro mwoc, tingnge nyo nyette

malo iwi pii, nonge i nam Nail. Amaro neno nyette pa rec obee. obee; [obee] n. Winyo ma ibe bor dok leng mada. Ocan lawor ocelo obee ki abutida.

obeno

[obeno]

n. Laa onyo bongo ma giyubo ki tol

itwoke me byelo lotino. Kong ikela obeno pa latin.

cl: 1.obeno pa mine tek. 2.Obeno pa mine goro. (rk: gitara/kitara. ober

[ober]

n. Gin ma kwo ma kome tidi adada, cwiyo

remo pa dano dok poko two lyeto. Ober kobo two

333

obeya obi,

malaria.

[obéya]

n. Nyig yat

ma aa ki ikom yat beya. Beyo yat ma dongo madit gipayo kom dogola, pany, bul, kmk ki ikome. [obi] n. Ngu ma nyinge win ye tutwal i ododo, ento

ngat ma ngeyo kite pe. Obi apwoyo. rom: obibi.

obi,

omwodo

latin pa

[obì] n. Agulu madit me ony o kongo.

Anyira muonyoni dong pe gi-ony o kongo i obi.

obia

[obia]

n. rom: obiya. 1) Lum ma dongo maboco,

bit, dok turu matar. Pot o gwanawa odin

obiya keken. 2) Lum ma giumo ki wi ot bene. |obibi] n. nen: obi!.

obia

obii

([obii] n. Agulu madongo me lelo kongo. Abino obik [obik] n. Kalang mad it ma ngwece tik. Pe inek obik kenyo koni ngwece pe cire. obiku, [obiku] n. Nying pak pa obi onyo obibi. obiku, [obikò] n. Lum ma iye twolo dongo i ajwiya , ka gamo obii na. rom: dak ’.

ngok calo tyang. Lotino gitye ka tuku ki obiku i dog kulu.

obinga

[obina] n. Cuma

obinyu

|obinyò] n. Yat ma nyako nyige

langol nyonyo/bao nyo magac nyonyo. Wora pwod owi lo obinga manyen lawor. rrk: twongi.

matino macol. Kong i kel nyig obinyu wek watuk ki coro. obo, [obo] tkk. Moko mac nyo keto mac i keno. Atye ka obo mac me tedo. obo, [obo] tkk. Adong nyo dongo dano matek. Lap wony 0-obo lem dako ne ki ado ng.

obo;

obogo,

[obo]

tn.

1) Bedo

mot

labongo

yele

. 2) Bedo labongo paro gin mo. Wat ye ka obo kor wa ki nam o manok.

[obogo] n. Doo ma lwite don yo mat

ut, pol idog kulu dok giwango ki agu lu. Obogo nonge mapol i loka cubu. obogo, [obogo] n. Dyel ma kom e okwico kwico ki rangi ma patpat: col, tar, kwar, kmk. Okeya owilo

334

a

dyel obogo.

Oboke, A

[oboke]

n. Pot yat. Oboke dong ocako lot

maber.

boke, |

[oboke] /. 1) Bongo matar muloko rangi pi cilo.

Cati kwana oboke woko. 2) Pot dek mulokke ocwak

si

ocwak. Boo ka obokke dong pe tedde. 3) Nyig yat ma cok cek. Amaro muyeme ma oboke. rrk: opok’.

oboke; i

[ob6ke]

n. Rec ma adunu, kome dit, wiye ki

pyere, apada. Olel oboke mit mada.

_obokokwer [obokò-kwer] n. Okwer ma dong ki gicanyo wa gikwanyo nyigge woko me acama ka dong otwo. Obokokwer gitedo ki olel, kirubu bene | ki ringo nyo rec mutwo. rrk: okwer.

obolo | 4

[obolò]

n. rom:

obwolo.

1) Yat ma

dongo

ladyere, pote oyare, nyako nyige dok gicamo. Latin oyec ki jang obolo. 2) Yat ma lokwat ki lodwar gitiyo kede me piyo mac.

| obong [obén] n. Tyen lee ma nyono ki ngom. Obong dyangwa madit ni owot woko. cl: Obong dyang ma piny lubu ma malo.

l

” @bono [obònò] n. Yer ma jungnge matar i tur nyim lee. | Dyang pa omera macoli tye ki obono. | oboo [obòò] n. Dul kom dano, lee ki winyo ma gitiyo # kwede me yweyo. Oboo pa latwo tye ka top woko. oboro [oboro] n. 1) Pok onyo ot gin ma dong oluny woko. 2) Cilo ma gabbe i dan ot nyo i kor ot. Kor otwa opong ki oboro pyen keken. oboro ic [oboro ic] n. Were were ringo ma boyo yi

|

dano nyo lee. oboroum [oboro úm] n. 1)Ot um nyo ii um ma twolo ni. 2) Ngee um ma woko ni.

oboropyen [oboro-pyén]

n. 1)Gin makwo

latyene

aboro, cwiyo dano dok tero olwango ki gin acama ne i oboro calo obwo. Oboropyen ocwiya i dye wor. 2) Obwo pa oboropyen ma teero ki cam. Ywe oboropyen ki ikom ot. rrk: opyen.

obot, [obot] n. 1) Kor tyen dano onyo lee. Obot dyang ocito i kulu. 2) Odong jami i poto, tutwale jami apita calo lapena, kal, pul, kmk. Wacito ka gwero obot

335

kal me lacoyi. rrk: Opiro. obot, [obét] n. Lum ma dongo maboco calo lagada pol j dog kulu. Obot ma idog kulu ni gulot mabeco mada. oboto, [obòtò] n. Gang manyen ma ged one pud pe otum. Diki wadok i obo to-wa ni. oboto, |oboto] n. Kar e ma pud gicako pur acaka. Pe

obucu

amito cito gang i kare me oboto.

[obòcò] n. Yat lamak rec ma nywal ingom calo ngili. Atuk ocito ka kwi nyo obucu lamak rec. rom: ogucu.

obuku,

[obuku] n.

obuku,

[obukò]

Lapena nyo ngor ma pe gig uru nyo gicelo. Obuku lapena pa lotino kono pwod tye ya. rom: obwuku.

obute

lagang.

a. Lum mubedo kedi-kedi , dit loyo

[obúte] n. Tung lee madong o cal

o kul kmk ma gituco me akuta. Pe tye ngat mo maloyo lapwon y i kuto obute.

obutu, [obutu]

n. Awal

ma kome ki pwuc. An pe amaro mato kwete ki obu to. obutu, [obutu] n. Oko no matino ma gicamo. Mama oketo obutu ikeno.

obwo

[obwo] n. 1) Nilo ma gicwey o wan

ge tino renge renge lamek rec. En owi lo obwo aryo. 2) Tol ma gikado lacik lee. Acito ka roto obwo na ka omoko. obwol, [obwo1] n. Gin acamma matar twii

kene j kom bye nyo i ngom. Obwol kwayi ne pol: oruka, oki nyo, oguyu, kmk. Min jok tye ka cato obwol. obwol,

[obwol] n. Kom ma gipayo ma olunge ki wiye

oyare calo obwol. maber,

obwol-mon

En

ngeyo

payo

kom

obwol

[obwòl-m6n] n. Kit lagwe

ma cal ki twol. Wang mapol mon ringo lagwe man ni twol oweko gilwongo ni obwol-mon. Lawor waringo obwol-mon ki i poto.

obwuda [obwuda] n. Kal , kabir, gaya ma pwod toco nyo pe ocek maber. obwuga [obwuga] a. Dodo nyo pot dek matino dok

336

i

yom. Timber i cel obwuga ni irub ki muranga. obwul [obwul] n. Yat ma dongo madit, baone beco dok Bi tar gipayo me dogola. Atye ka yengo bao obwul. obwur [obwir] n. 1) Gang macon. 2) Gang ma dong Pc gidak woko ki iye. Wacit ka pwono olam i obwur wa maconi.

“ocebe

[òcébe] n. nen: acebe.

4OCECO [océco] n. Winyo macol, ger dok ditte rom ki í lakwal, kok kwar piny. I col calo oceco ni.

“oceke [océké] n. 1) Tal ma giyubo mabor iye twolo me | cwiyo kongo lacoyi. Pe amaro lacoyi pi ribo oceke. 2) Mupira ma giyubo ma iye twolo me cwiyo jami amata calo pii, soda kmk. Iwilo kongo ne labongo oceke do? i ocenne

[océnne]

n. Otwongo

maboco,

kome

obedo

f

alum-alum dok gicamo. Ocenne tye la-iye aryo: ocenne ma woto alwak ki ocenne labolo ma wiye bit. Gumako ocenne gutiya aryo. rom: lacenne. “@ceyo [océyo] n. Kedi ma nyige cek makwar dok bolo i nyige i ngom calo gwana. Anongo gitye ka cato oceyo i cuk.

Ocii,

ocii,

[ocii] n. Nying pak pa Okello.

[ocii]

n. Ogwang kworo ma kome obedo opilo

ento mukene komgi leng calo kom kwac. Wanongo ocii gupong iwi kworo.

OCii;

[ocii]

n. 1) Cen onyo tipo marac.

Ladit ma

owang i ot ni odoko ocii woko i gang. 2) Lam onyo peko ma aa ki i tim maraco.

ociktok

[ociktok]

n. Two adongi, ociktok telo tok

dano dok neko dano oyot adada. Two ociktok dok opoto Gulu marac mada. rrk: oteltok. oco

[dcd]

n. Okwer madongo, olunge ento wene peke. I

Acoli yam oco onongo peke ma pire tek. Pe amaro oco tutwal. 0C0C,

[ococ]

n. Bwur ma doge olunge, tut dok rumu kom

bye (ngwen aribo). Ococ ipoto pwul ni. 0C0C,

[océc]

madongo

tye ibye ma

n. Lee tim ma kome obedo ki okutu, maro

golo ode ibye dok kwo alwak.

Kor ococ odonyo

337

kany, ka ilubu maber ci inongo. rrk: coo.

ocok

[ocok]

n. Kedi matidi kome ki okutu, pote gwar,

nyako nyinge ma alum-alum ento cek ma ocwak ocwak. Ocok pe gi camo, ento gitiyo kwede calo yat tong-jok ma kwoto nyig cing. Ocok otwir orumo dwol dyang woko.

ocok-jagi [ocok-jagi]

n. Tula nyo gin acama ma cal

ki ocok. Lotino pe gicamo ocok-jagi pien ni kec.

ocok-piny

[ocok-piny]

n. 1) Tol war ogele. 2) Tol

del war Acoli ma giliro mabeco

dok pwodo. En

ngeyo yubo ocok-ping.

[ocok-tura] n. Ocok malak alaka, kome ocok-tura gwar dok nyak calo okwer. I Acoli dano mogo pito ocok tura inger ojere onyo abila-gi. Ocok tura olak mito mayo poto woko. ocone,

[ocone]

n. 1) Dano ma dul kome mo pe ocweene

maber tutwale toke. Latine twok wiye ocone. 2) Jami ma pe oyubbe maber. Kweri ne weng giyubo ocone. ocone, [oc6ne] n. Moko macol ma nginne iwi gaya ki kabir ma oran, gicamo. An pe amaro camo ocone. rrk: acona. oconge [ocone] n. Doo lum ma lot dok lak ki wang mwot. Doyo oconge tek mada. [ocoyo-ocoyo] l. Bongo onyo gin mo ocoyo-ocoyo keken mubedo opilo onyo ocero ocero. Tin aruku bongo ma ocoyo-ocoyo. ocu

[ocu]

n. Winyo ma kome tek, lwete ki doge bit,

ditte mito rom ki okwata dok mako lotino lee. Ocu otingo latin dyel manyen ni woko. [ocuc] n. Dano onyo gin mo macol adada. Mine ocuc, dong onywalo ocuc mo ma oywelo bene kwar. ocuc, [octc] n. Latin ot matidi ma giyubo calo bwung pi tutuno. Pwod watye i ocuc maconi.

[ocuga] n. Doo ma cal ki kongo ogwal, nyako nyige macol matino dok gicamo. Lotino maro camo ocuga. ocuga, [ocùga] n. Yat madit ma nyako nyige cek calo kano dok gicamo. Wacito ka pwono ocuga.

ocuga,

oculi [ocili] n. Ogwang ma cal ki bura tim dok mako 338

agwokka ki oculi. rrk: gweni. Lotino gweni mito cwiny 3. nwang, nyako nyige [oculúp] n. Yat ma 0 ulup tiyo kwede calo rangi. gicamo dok lwite locwe otit oculup. rrk: munyo. Maa ocito ka kwinyo lwit ak, n. Winyo

[ocwak]

`ocv ak,

ma

kome

ocwak,

ocw

Lotino tye ka woo calo woto alwak dok woo adada. i ocwak. | k onyo Rangi mubedo calo te opo “ocwak, [ocwak] |. k. labolo mucek. rrk: opok opo A e akara calo layibi gitero wiy ma Tal n. ocwak: [ocwak] r woko lawor. ki obwo. Ocwak pa ladit otu N m pi t nyig tugu ma giyiko i nyo “ocwici [ocwici] n. Lwi dok olo gig ka ngwen kare ma romo dwe adek/a ci. gicamo. Watye ka boko ocwi makwo macalo cware, i Jam n. ] cwi | ocwi-cwi [ocwicwiyo dano onyo lee ober, nyogi, okwodo, kmk ma o weng i kin ocwi-cwi. me kwogi. Alworo cwari loy ki gi

| ocwinyo ocwinyo

[ocwinyo

ocwinyo]

l. Ran

ma otono otono ki rangi kom lee, winyo, bongo, kmk o bongo ma ocwinyo ma kato acel. En pe mar ocwinyo. a ma gimato odong. Kong ikel odaa [òdaa] n. Te kongo odaa ne do.

0 odal

Pe itwero dunyo [odal] n. 1) Aburo mutwo ium. mutwo otal.

2) Wang bur odal woko ki i um latin? ng bur ka dong i ket iye Tim ber gwen odal ki iwa

yat. n. Odeyo kwon mutwo ite odal kwon [odal kwon] l kwon ki icupuria . cupuria. Atye ka cwero oda n. Latyene mia ma cal ki odang kidi [odan kidi] ryeny. Odang kidi maro okolok ento rep wa kome bedo ite kidi.

odang kwon

[odan

n kwon] n. Ringo mulunge i dwo

n na lit. lamwuny cam. Odang kwo

odebe

[odébe]

goro ma /. Latin mukwe onyo odoko ki

a odoko odebe woko calo adwogi two. Latinw two muyelo tere tere ni.

odec

tako/tago ka ciko laknget [odéc] n. Two ma kwoto 339

odeke

dano. Odec maro yela tutwal.

[odéke]

n. Nyig bur ma kwot lunge i dud onyo

iteywet dano, gikako akaka. Odeke okwot i dude.

odenge

[òdene]

n. 1) Gingi onyo tim tinu. Tere ki

odenge ni ne cen. 2) Dano ma maro poro gingi. Latini twon odenge mo ma pe itwer o. oder, [odèr] /. Pe otwo maber; dyak-dya k nyo dik-dik. Otwo pa maa ni pwod oder.

oder,

[odèr]

n. Oceke lated kongo, kongo arege mol ki

iye ka ton i atabo onyo cupa. Wawilo oder manyen. odero [odéro] n. Gin yeko nyo pyeto jami calo kal, lapena, nyim, kmk. Kella odero wek apyet ki kal. Adita muyare me pyeto ki longo jami. Awilo odero adek manyen.

odet

[odét] n. Latin aduku ma adita dit loyo. Ket jami

odeyo

wot i poto i odet.

[odéyo] n. Odeyo otwo ite dak kwon . nen: odal kwon.

odicing, [odi-cin] n. Yat onyo doo ma ajwaka tiyo kwede me lagwok kome. En owaci etye ki odicing pe eparo lok pa ngat mo.

odicing, [odi-cin] / Gin mo ma pe timo ne yot; tyeko ne tek dok olo dano. Lweny pa joni odicing ba.

odii

[òdii]

odiko odilo

odilo”

n. Nyim, pwul, ngwen, kmk ma girego.

Mama rega odii pwul ka adok i gang kwan.

[odiko] lm. Kare ma nongo piny pud oru aruya.

Wubin diki odiko. rom: odiku.

[odilo]

n. Gin mulunge ma giyubo me tuku.

Tuku odilo yore pol. Agweya, aceya , agoya, kmk. Rwot owilo odilo ki lotino me pyem tuku. rrk: mupira.

[odilo] n. Cogo tyen ma odeng woko ma okube

ki opuny. Lum ocobo tyena i wii odilo . oding, [odin] n. Remo ma cwe ki i um dano. Oding obedo kacwe ki i um latin acel.

oding, [odin] /. Dano ma pe winyo lok onyo pe jukke. oding;

Latin man oding calo wone.

[odin] n.Kit tol ma giciko me mako lee matino ki winyi.

340

pding ding [odin-din] i

n. Two akwota ma mako it,

teywet, lem ki ngut dano. Oding ding okwot i ngut

| mego. odini [odini] |

n. Gin makwo i pii, bor, kome pwot ma

doge bit cwiyo remo kom dano ki lee ki i pii. Odini opong ikome ki ka kwang i kulu. [odir] n. 1) Ojiri mabedo ingom, golo ode ci culu doge woko, kato woko i dyerwor dok kok malongo. 2) Ojiri ma gicamo. Lawor i dye wor wamako odir abic.

M

_ odir yat [odir yat) n. Ojiri ma maro koko ikom yat i q oro. Winyo koko odir yat deg ita. c odo

[òdò] n. 1) Canyo jami ki pany wek odok yom. Watye ka odo nyim ma numo. 2) Dino onyo canyo

jami ki kidi wek odok yom. En tye ka odo yaa ki kidi. 3) Yokke ki gin mo. A-odo tyena ki ajut. 4) Goyo onyo dongo ngat mo.

Nyek

maa

laworo

o-odo kora ki adong. < odoco

[òdoco]

Im. Dok too; nwoyo

gin mo wang ma

kato kicel. Acako timo ne odoco.

ododo,

[òdòdò]

n. 1) Lok atita ma yomo cwiny dok

miyo pwony. Lapwony boko ododo mapol ki lotino kwan. 2) Lok ryeko, pwony matut pi kwo atir. rrk: odoo.

ododo,

[òdòdò] n. Two ma wango ologo ki cun, miyo

dano layo lac matar dok yelo dano ki arem. rrk: otaci. odok [odòk] n. 1) Pig yat ma nwang, lamwon jami calo war, agulu, atabo, bila, awal, kmk. War pa latin ni mito amwona ki odok. 2) Gin ma obedo moo moo ma maro bedo i it. Kel latin wek agol odok ki i ite. 3) Cwit gam. Watye ka nyamo odok. 4) Mupira ma giyubo ki can, kikobo, jereken, kmk.

odon [odon] n. Nge nyo par tyen ma tye ka wi opwuny. Bur tye i odon tyena.

Odong, odong,

[od6n] n. nen: Adong. [òdòn] /m. Pe otum, gitiyo ki mukene

ento

mukene tye. Moo dek mo tika odong?

odong;

[odon] n. Te dek onyo kongo ma pe otum. Kela

odong dek wek amat ki cai.

341

odoo [odéò] n. 1) Tal, yat wot onyo lagor dano. Wukela odoo wot

a eno. 2) Goyo ngat mo nyo gojo. I tye ka yenyo odoo malyet odiko ni.

odu yaa [odu

yaa]

n. Nyig yaa madyak ma pud pe gicamo moje. Wa coko odu yaa pong aduku. oduk, [oduk] l 1) Gin mo madit. Oduk yen ni gikwany woko ki kenyo. 2) I kom kare ni cente bene gi lwongo ni lim ma oduk. Jal kony i poka oduk pa wodi ni abil bene do. oduk, [oduk] n. Twon anyi ri nyo anyiri ma lacoo madit. Olege oneko oduk tele.

oduka

[oduka] n. Apwoyo got madit, col ibe peke. Nera

maro apwoyo oduka loyo obal a. nen: okile. oduku

[oduku] n. Yat madit, tek dok lyel maber. Amito

makaa oduku. rom: odugu.

odul, [odòl] n. Yat ma gingunu. Kela odul yat eno ni abed iwiye. rrk: dul. odul, [odul] Z 1) Cek, pe bor. Tyen lago olang odul. 2) Tidi

pe dit. Odul mugati ni romo dano ku. odunyo-otok [odunyo-òtòk ] nm. Lum ma dongo maboco, pote laba laba, ngo k dok nyako nyige. Odunyo-otok pe ber me ywe yo ot tutwal. nen: otok.

odur [odúr] n. Ka ma gi ony o iye yugi. Watero cung pwul iwi

odur. rek; yugi. odure, [odure] n. rom: odura. 1) Kot macwe labongo cok pi cawa malac. Kot kunyon i cwe odure. 2) Kot daa pa mon. rrk: kijumu. odure, [odaré] 7. Awobi nyo lacoo ma maro bedo i tukeno onyo i nget dako. Odure kwo kede tek. kmgk: rac. odure, [odure] £ Jami ma ocokke kacel madwong. Bongi macilo odure i ot ma onyo koyo i koma.

oduru,

[odúru] n. 1) Dange nyo koko ma nyutu

oduru,

[odòru]

ni gin mo marac tye ka timme. Odu ru lawor okok matek tung loka. 2) Koko. Oduru cani oduru too pe gin mo map at.

n. Yat madit, nyako nyige ma

cal ki olam maro bedo idog kulu ki wi got. Oduru nyig yat

342

ma winyi maro. oduru; [oduru] / Min dyang ma iye odongo madit, A cok nywal. Royawa dong oduru woko.

Duru, [odúru] n. Apwua ki cilo ma pye ite pii. Pii ne dong opong oduru keken. Odwel [odwél] n. Laa bedo nyo laa butu. Odwel ne col ma bedo iye tek. rrk: pyen. o “wong [odwòn] n. Yat matek madongo lapiny wiye 4 oyare. Odwong miyo tipu maber me yweyo. jodyaa [odyaa] n. Ladit mutegi, mwaka 71-90. “odyek [odyék] n. 1)Lalur, langwidi, lawara, kmk. 2) Kwayi ngu mapat pat. Wugwokke ki odyek ka | wucito ka yen.

“odyeka

[odyeka] n. Yat ma dongo ladyere, nwang dok

nyako nyige matino, ber me pwur kweri. Odyaka to pe nonge cok kany ba. rom: odyaka.

nyo gwenyo ma dongo ci yil, onyo madongo loyo gwok iguda. Two man weko poyo mapol tutwale i tur nyim ki wang. Diki gwero lotino pi odyer tye i gang kal. ” Odyer, [odyer] n. Gin deyo ma awobe tweyo i pyer-gi, lyere iwi dudgi- me myel. Omera dong oder i odyer ne ma pe wacce. rrk: girikot. odyer; [odyer] n. Pot dek ma lot ikom bye ento kec. Odyer camme i kare me kec keken. Odyer, [odyèr] lm. 1) Timo jami kilong nyo marac. Pe amito lwoko bongo ma gilwoko odyer. 2) Nyweno lok. En loko lok odyer keken. ofertorio [ofèrtorio] n. l) Tyero mic bot Rwot Lacwec. 2) Cawa me tyero mic mapat pat bot Lacwec i kare me missa i dini Katoli. Aoo ka lega onongo dong gitye i ofertorio. /r: «L». nik: offertorio. Ogaa [ogaa] n. 1) Cak ma gipwayo odong. I twero miya ogaa wek amati? 2) Odong kongo ma dong pe mit. Ogaa kongo ni dong mito aonya.

ogali,

[ogali] n. Yat madit ma poke kinong dok obedo tol-tol. Mata ogali giriyo ki te atero, tum wa ki bila. Amito tol ogali me riyo te bila na.

343

ogali,

ogele,

[ogali] n.

Twol madit, bor, kome kwa r kwar dok ger mada. Twol ogali aye okayo latin.

[ògele]

m. War me dwar i Aco

li macon ma giyubo ki pyen lee, Oge le dong pe nonge i kin kare ni. kmgk: gin macon. ogele, |ogéle] n. Two ni lee ma gutegi. Ogele kul ringo ne pe mit. oget, [ogét] n. Yat ma dongo idog kulu, yom , dok tolle konyo tic. Amito goyo der ona ni ki tol oget. oget, [ogét] n. Kedi mab er me jwayo lak. Amaro jwayo laka ki oget. rrk: awaca waca. 0get; [ògét] n. 1) Dan o ma kwiri i tic mo. En tye ogeti dwar ma pe tuku. 2) Law i awobe. Wora obedo oget i kal lung.

0gicu

[ogicu] n. Gin matar ma bed o i coyo nge dano. ogil [ogil] n. Ogwang ma kome tek, ditte rom ki too dok cal ki gwok. Ogil oma ko atudu tin. rrk: giliri. ogilo [ogilo] n. Winyo mat idi kome opaco-opaco, lacoo ki dako ma gil Daktar Oywayo ogicu ki inge nera.

oco koko aloca, dako cak o ka laco

gamo. Amaro winyo loco koko pa ogilo.

ogiru ngec [ogiru

Dec]

n. Cogo dye ngec. Mama

owaci ogiru ngeye lit. rrk: oguru ngec.

Ogitgit [ogit-git] 080

m. Te lwet dano ma

kille malit. Ogit-git oweko neno Cin ga rac mada. rrk: okilkil. [ogó] n. Yat ma iye oro

kke twolo. Wacito ka roto ka kic odonyo i ogo ma i potowa ni. rrk: oko. ogodo,

[ogòdò]

n. Mye

[ogodo]

n. 1) Aburu mutwo idog

l apiti nyo myel pa anyira ki mon. Mon cuk gitye ka myelo myel ogodo. ogodo, um. Lapidi myero dunyo ogodo ki i um latin. 2) Ature wan g. Atye ka lwoko ogodo ki iwanga. 3) Wang matwak

ogok [ogòk] n. Yat agaba ma tolle nwang ci yil atika. Apoto i ogok ci tye ka yilo koma. ogolgol [ogol-gol] n. Gin makwo tutwale oyo ma golo jami apita. Anongo ogolgol ogolo pwul ma

344

|

|

watongo lawor ni weny.

golyo [ogol-yò]

n. 1) Oyo ma golo yo. 2) Oyo lum.

Ogolyo dong guroto poto nyim. Jgom, [ogom] n. Kaka Payira ma tye loka Aswa i Kitgum. An adongo i Ogom. gom, [ogòm] /. Pe tye atir, owinge. Rek wiyi ne ogom woko do.

gom-kene

[ogòm-kene]

n.

l) Yat

ma

gitongo

mugom con. Amito yat ogom-kene mo ka nonge. 2) Pur kweri ma giyubo ki yat ma dong gitongo ma nongo ogom con. Pur kweri ogom-kene tic kwede yot. 0gore

| ogoro

[ogore] n. Gin makwo ipii, tyene abicel, woto alenga lenga. Ogore dwong i kulu pot ogali. [ogoro]

n. Winyo ma tyene ki ngute bor, kome

4 obedo angec-angec. Ogoro maro camo twol. “Ogoyogoyo [ogoyo-goyo] n. Gin mo ma tye ki rangi . mapol mapat pat dok pe leng tutwal. Pe amaro

bongo ma ogoyo goyo. Ogucu ogudu

|

[ogucu] [ogudu]

n. nen: obucu. n. Kedi ma tere otorre,

kome

obedo

okutu. Latini oreto lawote i wi ogudu.

i oguk

[oguk]

n. Akwota kom yat, tutwale ikom larwece.

Oguk yat neno ne rac. ogul [ogul] n. Mola ngut cing. Pe amaro ruku ogul. oguru [oguru] n. 1) Dul kom dano, lee ki winyo ma tye

calo kicca ma cam regge iye. i Acoli giwaco ni oguru gweno gimiyo ki welo. 2) Lacuku gweno. Pe amaro oguru gweno. oguru ngec

[oguru-ngec]

n. nen: ogiru ngec.

ogwaa

[ogwáà] n. Adita lamek rec ma wiye oyarre, tere ocwinne. Mon mako rec ki ogwaa. ogwal [ogwàl] n. Lee latyene angwen ma kome ngoro ngoro dok pye li det det. Ogwal iye pol: ogwal til ma pye calo til, ogwal pok, ogwal bot ma yikke i poto bot, ogwal bad nyo ringu bad kmk. I Acoli giwaco ni ka ogwal opoto i keno nongo gwok. Ogwal tye i te agulu pii. ogwang [ogwan] n. Lee tim matino ma gikwo ikom

345

ringo. kit ogwang pol: ogwang kak, ogwang anyiri, ogwang kworo, ogwang oculi, kmk. Ogwang obityeko gweni na woko.

a

[ogwan]

n. Nying latin lacoo ma gicako pi

too, tyen lokke ni man bene calo ogwang too woko. ogwar man [ogwar man] n. Kedi ma lak, jany, pote lac dok tye ki okutu. Ogwar man dwong i ngom mubedo opuyu opwuyu. Latin dyang opoto i ogwar man. ogwar pwura [ogwar pwura] n. 1)Ka tuku pa pwura. 2) Ka ma pwura dong okucu ki tyen-gi. Ogwar pwura ber me namo. ogwari [ogwari] n. Kedi ma kome okutu, pote tino, nyako nyige macol. Ogwari gimaro pito ne me cel larum gang. ogwaro-wang-gweno

[ogwaro-wan-gweno]

n.

1) Gongongwe. 2) Gin makwo wiye dit, tyene boco, woto yokke dok tuk bene calo otwongo. Latin tye ka tuku ki ogwaro-wang-gweno. ogwec, [ogwéc] n. Tal ma gipayo wiye olunge me guru dek. Kong i kel ogwec agu ki dek. ogwec, [ogwec] n. Lwet twon gweno mulot ikor tyen-ne macek dok bit. Ogwec tong gweno ocobo latin. ogwec; [ogwèc] t. 1) Obwut, odoko lege lege. 2) Oput. Tol lamoo bongo ogwec woko. ogwee [ogwéè] n. 1) Bye matino ma ngwen matino aa ki iye. Bye ogwee moni tye idog poto. 2) Ngwen matino ma cwe i poto kot. Ogwee i mwaka ni pe oniango dano. rrk: ojee.

ogwil

[ogwil] n. Unu nyo tol ma gimino ladod lee onyo latwe jami, tutwale lee gang. Wanenen ityeko wiyo ogwil ne? rrk: langoya.

pud pe

ogwil-it, [ogwil-it] n. Del it mulunge i dog it. Ogwil ita lit. ogwil-it, [ogwil-it] n. Two akwota ma kwot i it dyang. Ogwil it maro yelo twon dyang nga. Oitino [oitino] n. Kulu matidi a ki Gulu mol i Unyama. Acito ka kwang i kulu Oitino.

346

tolle me yom cal ki lucoro gipoko jaa, [ojaa] n. Yat ma unu. Unu tol ojaa ber mada. T kwede nywal calo binyjali gitiyo jaa, [ojaa] n. Doo ma . me mwono tum, bila kmk YA Cilo ma

abu

lanek dano. 2) [ojabu] n. 1) Cilo bal pa jo pa ngat ma en nyo o ki dano

gengo laneko bed | oka ki tic Acoli. oneko. Ojabu mito alw ig oto ki i ogo. ananga calo kic ma git €jang [ojan] n. Gin Amaro ojang loyo ojibu. i nyo tyene tye Dano ma nying cinge Ojara [ojara] n. Ojara. abicel. Larema onywalo N I Acoli

ino bonyo ma pud pe tuk. Jojede, [03 ede] n. Lot de ma gitye ka wot 00 gikwinyo bur i yo ci oje

yam | de yot. iye ka gijobo. Mako oje i. 4 wo ma gidwanyo ki odi mut Boo n. ojede, [ojede] kal. Abaa maro ojede ki kwon o | u bur mapol i bye cal tuc ma bye Kit ki ojee [ojéè] n.

aribo. | ma giwaco ni 1) Nying caro rwot mon Y Ojene [oj ene] n. loyo mon. 2) Rwot atama. yam kare ducu ngolo lok d calo labwor, Yer ma ojung i ngut lee n. ] iga [oj a ig oj lango ojiga labwor mit. rrk: aguragura, kmk. Neno 3.

ojii too

[ojii

too]

too. Ojii n. Kwo too, cwer cwiny

too pud tye ikom mama.

n

| ji

| { a

ojili [03111] n. nen: kijira. ngat n. Ngat ma dongo kwe nyo ojing kol [0517 kol] ni ojingkol. ma dongo oremo. Latinwa

tidi, dok col, pye nyete [ojiri] n. Kwidi makwo, Ojiri opoto ipiimai agulu. malo, bedo ka ma ngic. i Kwidi ic nyo kwidi ma ginongo ic. 1) 7. [ojogal ojoga latin. 2) Kec ma remo

ojiri

cam. Ojoga tye ka yelo mito gin acuta mo. Ojoga ne dong tye marac

Ajok. Ojok [ojok] n. nen: © ojonypyer [ojony-pyer] a

a. 1) Cul ma giculu bot

mo. gunongo pi konyo ngat ngati nyo jo mo pi olo ma Rwot lok. laro ping onyo 2) Cam ki mat inge bedo ma aa gi tek. kwica kweri gitye i ojonypyer tyer ki yamo ma lak, nyako nyige, ojul, [ojul] n. Yat

347 '

ojul, [ojòl]

n. Winyo matidi calo laditi kwar kwar,

weng. ojula [ojula] n. 1) Yer mulot maboco iwi gweno, owalu,

Ojung kic ma i dogola ni.

ojuny tik [oj uny tik ] n. Yer ma ojungnge i tik dano. Ojut [ojut] /n. Gin macek, pe bor. Anyaka na ni oruku bongo ma Ojut. rrk: dul. Ojuu [òjùù] n. Gin ma kwo matino maro pong iwi moko ma kibako, Ojwee

ting, kmk. Ojuu opong iwi moko kongo ma neno ne rac,

[ojwéè] n. Kor tyen nyo

obot tyen. Ojwee tyen dyel ocito ipoto layata. kmgk: Jo Lamwo aye maro tic kwede,

Ojwi yat

([ojwi

yat] n. Pig yat nyo

pii ma kato ki ikom yat ka gitongo nyo kwidi ocobo. Wu gwok bongowu ki Ojwi yat.

ojwiny,

[oj winy] n. Winyo ma kome col-tar, ibe bor.

An pud pe aneno ojwiny .

ojwiny, |ojwiny] n. Tiko ma Wiye tar, ter e col. Atye ki ojwiny mabeco.

ojwiny dyang [oj winy

okado

dyan]

n.

Winyo matidi, obedo latwol latwol mar o bedo ikin dyangi. Ka imito neno ojwiny dyang cit ka leka.

[okado] n. Winyo macol kome

ryeng, kore kwar kwar, doge bor. Okado winyo maleng. okak [okak] n. Yat ma gicamo nyige ento nongo ne tek. Pwod pe abilo okak i kwo na.

Okaka,

[oka ka] n. Got ma tye Paj ule. Lomony tye wa i okaka, [okaka] n. kwi di makwo ma cal ki nyenye , tye ki rangi macol, alu te okaka.

m alum, kmk. Jo mukene gicamo

348

l

okaka.

okaka;

[okaka]

n. Kwayi jami ma kayo onyo cwiyo

|

remo kom dano ki lee. Okaka ma cwiyo dano loyo weng aye okwodo. okal, [okal] n. Two kwidi ma camo te lak. Okal otobo

laka weng mito aputa.

‘kal, [okal] ;

n. Kwidi matar maro bedo iwi odur. Neno

kwidi okal rac.

ikang, [okan] n. Nying pak pa latin kayo: okang= j awobi, lakang= anyaka. “okang, [okan] n. Poto ma dong pe ceko cam giweko ni | oroci. Okang pa lapwony dong oroc maber.

il“okang, [okan] /. 1) Dako ma dong pe nywal. 2) Pot dek ma pe cek. 3) Gin ma pe tye atir i rek. Rek anywagi ne okang mada. 4okango [okano] n. Yat abila pa Acoli, pote tino mabeco | dok pe tur oyot kadi dyak. Okango pen bangi-gi |

opwut woko.

; okani

[okani]

//lm. 1) Dano ma timo jami kilong. Jali

obedo okani mo kilong. En lokke | okar [okar] n. Yen j tongo okar. rrk:

_ Okardero

[okar

ma pe igen. 2) Timo onyo loko lok ki tic-ce weng okani. ma wiye ongwekke aryo. Wacito ka lakar.

dèro]

n. Yen ma wiye ongwekke

aryo me yabo dero. okar ot [okar òt] n. Yen ma wiye ongwekke aryo me yubo ot. Okar ot wa ni tino. okare [okare] l. Cungu nyo bedo ma kin tyen opoke malac. I cung nyo ibedo akara kumeno pingo? Okebu

okego

[okébu]

n. Rok ma nonge i tung poto ceng me

nam Nail. Nera onyomo dako Okebu.

[okégo] n. Aona onyo tut mucek i kor dano ka

giono ci gingulo. En maro ngulo okego atata. okela [okela] /. Ngwec kom marac ma a ki i kom kalang.

okele

[okele]

lm. Gin ma ocung marac nyo ocung

alenga ma cok poto. Palane giketo okele kumeno pingo?

okelokoko

[okelo-koko]

n.

la-oo

nyo

lakwena.

349

Okelokoko mito bedo dano makwiri.

oken

[okén]

okene

okeng

n. Dan

o makwiri i dwar, kad i en kene dwaro dok neko lee. Nera aye oken ma nge ne j kaka wa. rrk: lal uka. |okéne] n. Ngat ma omi ne nyo lamine mo pe. |okén]

a. 1) Dano ma butu inge obwo ka kuro

okeng” [okén] n. Pe nongo gin ma gip oko ki jo mukene. Acan okeng buk ma gipoko ki lowote. okero [okéro] n. Ot dyel nyo ot gweno. Awo be ocwalo dyegi i okero-gi.

okeyo

[okeyo]

n. Latin pa

okii,

lamego ma lacoo. Acoli giwaco ni okeyo pe cam o gweno ki nero.

okii,

Watye ka wango okii me kado atona.

[okii] n. Lum kulu ma giw ango me kado atona.

[0k11] n. Ladiro tic mo keken onyo laryeko tic ma ngeyo tic-ce. En okii itic mony.

okile [okile] n.ogwang got. nen: oduka. okilkil [okil-kil] n. nen : ogitgit. okir [okir] n. Lee tim ma del kome kinong, bute col, ngeye okwara maro camo

weng. rrk: okoo/okor.

kic. Anongo okir onango kic-ca

okito [okito] n. Pel nyo oboro yi megi dyangi nyo lee ma kato woko

inge nywal. Okito oma ko royana lawor omito to. okoc [ok6c] 1. Twon dyang nyo lee mo keken ma dong otii ma

okoco

lowote bene dong ryemo ki ikin-gi, bedo kene calo koc jubi, koc pwura, kmk. Waneko okoc kul tin.

[okòco] n. Ruk ma giruko i bad me

myel, tutwale myel bwola, giyubo ki pok opuk. Okoco ne oyubbe maber mada. okodo, |okòdo] n. Lee ma kom e obedo okutu-okutu, dole woko pi gwoko kome, camo otwongo, nginingini ki okaka muk ene.

okodo,

[okodo]

n. Lacwi remo

kom dyang ki lee

350

mukene, cwiyo dano bene. Okodo obalo kom latin dyangwa tutwal. rom: okwodo. k,

i

kok,

[okòk]

n. Winyo madit matar doge bor gimaro

bedo alwak dok i kom dyangi. Okok winyo maleng mada. rrk: kibora.

[okók] n. Okaka makwo kwar kwar girwato bye dok

gigwoko

min

bye. Okok

okaya

ka

minyo

a ngwen. okok, [okòk] n. nen: ogo.

“ekokori,

[oko-kori] n. Kono udu macol ki matar.

“ekokori, [oko-kòri] n. Gin makwo kwar kwar, bedo 4 ikom yat, dwong i kom yat muyeme. Okokori tye la-iye aryo: mager ki ma mwol. Alworo ito muyeme A

pi okokori.

“okol

[okèl] n. 1)Ot pa mabuc. En orii i okol pi dwe

;

abic. 2) Lageng dano nyo lee ma giciko wek pe ongwec woko. En tiyo ki okol me dwar.

|

okolatego |

[okòl

atégo] n. Nyonyo ma gidolo ngete

ki atego wek otwenne matek.

” Okoli kot [okoli /

kòt] n. Winyo ma kome col, tyene

boco.

” okolok [oko-lok] n. Dul pa kwidi ma kome atego, tyene alip acel, ka igudo dole lunge adunu. Okolok tye ka tyeni. [okom] n. Ajut yat ma yoko tyen dano. Lawor ayoko tyena ki okom i yo kulu. okon [okòn] n. Odong nyo kor jami apita calo kal, nyim, lapena, pul, kmk ma dong gikwanyo ki i poto. Lotino gimaro gwero okon pul. okong [okòn] n. Lee tim ma tye ki poke calo opuk, ento dit dok gicamo ringo ne. Giwango pok okong ki mac me gengo okwodo kayo dano. Mon onongo myero pe gucam okong. okongo [okòno] n. Winyo mubedo alum alum, yer ojunge i wiye, doge tar. Pe tye winyo moo ma leng ma loyo okongo.

okom

okono

[ok6no]

n.

Keno

ma

lak bolo

kome,

gicamo

kome, pote ki nyige. Okono tye kite aryo: okono mandyang tye alwoya ki okono nyakabwol. Okono

351

cam maber pi lotino net

o. 0k00 [0k60] n. nen: okir. okoo-gweno [okòogweno] Im. 1) Kwar piny nyo kare ma piny cok ka ru,

2) Kare ma twoni gw eno gikok i wor. 3) Kare ma non go te piny pe Oya bbe maber. Gubino kany okoo-g weno. rrk: kwar pin y. okor [okòr] n. nen:

okorek

[oko-rék]

akano

okoro

okwanyo?

okir.

n. Oyo ladolo, ibe oduk, bedo i

na

ite

oboke

kany,

anga

ma

okoro, [okoro] n. 1) Goro dul kom dano. 2) Kama twolo igin mo. 3) Goro um, it, dwan, nyo ka kato pa yamo idwan ki um. 4) Bwur madit ma pe cang. Ok oro ni neno lemo cwiny dan o. okot kot [okot ko t] n. Pok gin mo ma iye nono. mukene. rrk: olwee/ omat.

okoto wic

[ok6t6

wic]

n. 1) Co

go wic. 2) Odong cogo wi dano muto. Ok oto wic ma giyero i Rackoko neno lik. 3) Ryeko wic . rrk: olarwic. okuba

[okuba] n Ngwen ma cwe ki

ibye ojeje ma ruku ata, cwe otyeno ikine dwe me aboro ki me abungwen. Okuba me mwaka ni dok ocwe manok atika. okuda [okuda] n. Tol lacik Oyo nyo gin lamak oyo mo keken madeyo oyo adeya. Wacito ka yen yo tol layub okuda. okuk, [okuk] n. 1) Cogo wi dud dano. Ok uk duda lit. 2) Cogo wi dud gweno, atudu, kmk ma dano mapol maro camone. Amaro camo okuk gweno pie okuk, n yom. [okuk]

n. Rec mullunge, kome ki okutu. Mako

okuk tek pien cobo dano.

okulat [oku-lat]

okum

m.

1) Kic

aa cing matino. 2) Kicaa deyo matidi me lam ak jami matino. Ma a tye ki okulat maber atika.

[okum] n. Lamak nyo lacik Oyo, ento pe kwak.

352

Awobe mako oyo ki okum. kuma

[okuma]

n. Opwuk madit kome col.

Jkumam [oku-mam] n. Rok nyo kaka Lwo ma nonge ikin Langi ki Teso. 0kumu [okumu] n. nen: Akumu.

okur

[okur]

n. Winyo macol bedo ibunga. Okur pe

nen atata.

4 kur” A ti

[okur]

/ 1) Pong pa yub calo namo. Myel okur

igangwa aboka lam. 2) Mit pa gin mo, tutwale yub. Namo okur kwica ma langidi matar rabo ki itenge.

“okur-i-laa, [okur-i-la4a] q

n. Ler matino i te del kom

dano ki lee ma poko remo i dul kom mukene.

“okur-i-laa, [okur-i-laa] |

t Bedo piny kalaro lok.

Lok pa lotino ni dong mito okur-i-laa.

Okutu [okutu] n. Gin matwir ikom yat, bit, dok cobo 1 dano. Wugwok okutu ocok pe ocobwu. rom: okuru. oOkuu [okuu] /. Gin mo ma pe bit. rrk: olu. | okwara [okwara] //n. Gin mo keken marangi ne calo | remo. Awilo cati okwara. ” okwata

[okwata]

n.

Winyo

madit,

col, maro

mako

lotino gweni. Okwata dong tyeko lotino gweni na ni woko. rrk: okwateng.

okwateng [okwatén] n. nen: okwata. okwer [okwér] n. Gin apita ma lak bolo nyige mulunge obedo ocwak ocwak gitwoyo ka gicamo. Okwer mit ki ringu mutwoo ki olel. rrk: obokokwer.

okwero

[okwéro] n. Yat ma odongo matidi macek pote

beco mada. I Acoli gitiyo ki okwero calo yat two kor ki odoo wot maber mada.

okwik

[okwik]

n. Winyo macol licuc maro pye ikom

dyang ki lee ma okwodo tye ikomgi. Latin man col calo okwik.

okwil

[okwil] n. Kwidi macol poo apora camo lum ki cam ma ipoto. Okwil olanyo kala woko.

okwiri [okwiri]

/. Dano ma laryeko nyo ladiro tic dok

ngeyo bedo ki dano. Latinna ma okwiri ne Ayaa keken.

ol

[òl]

tn. 1) Doko goro nyo tiyo. Ladit won kom

dong o-ol woko. 2) Bedo pe ki kero inge tic matek.

353

Alwoko bongi madwong a-ol adada. ola [014m] n. nen: olayo’.

olam [olém]

gicamo. Kacoke tye ite olam iyo cuk. olang,

ye

n. Yat madongo madit, jany, dok ny

[0141]

Ri

n. Nyonyo ma gi goyo me nyutu cay

me Iwongo dano, tutwalle lotino kwan. Olang cay

abiro mono dong okok? a olang, [014n] n. Angul ngul ma luru lac i moc cam ma remo, ka obale woko ci tweyo lac ki konynye wok Dakta onongo ni olang pa latwo dong two ocz 1 duc.

Olany,

A

[olány] n. Nying ma giboro ki ngat ma nyi nng

Olanya. Olany tye ki dukani cuk.

olany, [olany] n. Otwongo ma tye idul pa lacene. oleny.

a r

Olanya

[olanya] n. nen: Alanyo.

olarwic

[olar-wir] n. Cogo dye wi dano. nen: okoti

wic.

olayo,

pi

[olayo]

n.

1)Lokile

nyo

latong matidi m

gingabo iwi gwok me deyo. 2) Yen ma gipayo ci lokile ma mon myelo ki otole ki apiti. parat/parara. ki. olayo, [olayo] n. Yo ma oyo golo i te lum me wot-g

rom: ola.

MA

olebere [olebere] n. Ngwen ma poto iwang mat manok nok. Olebere bodo wic nono, cit ka minyi ngwen kikome i bye. rrk: oboku. 4

olebere bonyo

[olebere

bonyo] n. Dul bonyo mi

telo yo anyim. Olebere bonyo onen woko, bony

cok monyowa woko. Mi olee lajwa [oléé lajwa] n. Bwong lajwa, lajwa ma pwod opwutte apwuta pe onywal. Ringo olee mò mit mada.

olek, [olék]

n. rom: oleke. 1) Odoo madit gigoyo k

apwoyo, anyiri, kmk. En mono okwanyo olek dwa ne? 2) Odoo wot ma wiye olunge.

olek, [olèk]

n. Nyig yat mulunge macol aa ki i kom

labolo ma tyene kwar. I Acoli gitweyo olek i pye latin lacoo ma mane dongo wek oywa odwog maber.

“a

q

oleke ngut [oleke

nut] n. Tiko nyonyo ma girubo ki

tol kacel ki keno adec me ngut. Oleke ngut pa maa ni dong oti woko. rrk: adec.

oleke tee

[oleke

tee]

n. Tol nyo nyonyo lyere pa

lotino. Wacito ka yubo oleke tee me lyere pa lotino

ne.

olel,

[olel] n. 1) Dek ma giguru ki odii nono labongo gin mo keken. Tin wacamo olel ki layata. 2) Dek mo

keken ma pige pige ma giguru ki odii, calo ringo, rec, lacede, kmk. Amaro olel rec loyo olel ringo.

olel,

(olel) n. Apwoyo matino, kome angec angec, ite

operre. olemo [olemo] n. Yat ma dongo nyako nyinge cek ma opok opok, ci wac. Wadwogo ki ka yen ki olemo. olere [olere] n. Lum madongo kato lum ducu, iye twolo giromo cwiyo ki jami amata. rrk: pwua pwua. olet [olet] n. 1) Kama gileko iye dyang. 2) Ka cam pa dyang ki lee mapaco ducu. Dyangi tye ka cam i olet. olidi, [olidi] n. Gin makwo bedo i pii poke bit ngolo dano calo lidi.

olidi, [olidi] n. Yat madongo madit, pol i bunga. Nongo yen olidi tek.

oligu [oligu] n. Gin ma obedo oluu, pe bit. Pala ne lebe oligu do. rrk: oluu.

olii,

[0111] n. 1) Nyanya ma nyak mulunge calo otitiba. 2) Bilinyanya. Mama pe camo olii kadi gi celo mamit ningo. [olii] n. Kodi ma gitweyo malo iwang naka. Tye ngat mo ma tice me kwalo olii anyogi na gire. rrk:

opac. [olii] n. Twol macol tik tik kwir ne rac mada, pol i poto. Twol olii aye okaya lawor ki i poto. [olik] n. Lee ma tuk malo, lyere iwi yat ki tyenne, wiye tye calo wi gwok. Olik pol i bunga. [olik] n. Dyang onyo dyel ma kome kwar ocwinyo matar. [olili] a. 1) Two ma nyongo kom dano ci reto dano atura weko ngat meno poto ma pe ngeyo kome. 2) Two lotino gweni. Two olili maro reto dano i

355

mac. rrk: cimo.

olili, [olili] n. Kedi ma dongo mabor, pote tino,

|

nong

i dog kulu. Amito olili me tado ot dyel.

olim' [olim] n. Yat ma cal ki opok. Giwaco ni ka igero ki olim ci inongo wele tutwal. Olim yat maber m makaa. rrk: orima:.

olim”

[olim] n/t. Dyang, romo onyo dyel ma tungep Wora tye ki dyangi olim aryo. rrk: lalem/lapel.

oling,

W

[olin] n. Myel orak, myel ma bulu myelo ki awi

oling,

ki odyer ipyergi. W [olin] # 1) Bedo labongo lok. Wacce ni oli ma pwod pe aoo kenyo. 2) Kanne nyo kano kor 3) Moko pa gin mo, tutwale nyig muduku i kot Racac olingi kore. n

oliya yat [oliya-yat] n. Yat ma kodi pul nyo nyimn kiboyo cung kwedi dyekal. olo,

[olo]

N

n. Der ki timo gin mo. Olo wot ne dongpi

wacce.

olo,

[616]

tkk. Yelo dano. Abili o-olo wiya ki lape

mapol.

olo,

[515]

tkk. 1) Loko gin mo piny onyo bayo cen.

2) Ryemo nyo bayo dano ki i ot nyo i gang pa ngat mo. N olo,

[old]

l 1) Tem tem, pe rac tutwal. 2) Tute me t

o

tyeko gin ma icako. Olo i yelle i tyeko poto-ni do. |

olos

olobo

[olo] im. 1) Kadi ni ngo. 2) Kadi bed kumeno.

En

onongo myero olo kong oter latin i gang kwan dong ocit ka tic.

ka ki.

[òlòbò] n. Akuri madongo rom ki lugalugaer bedo alwak.

ologo, ologo, ologo;

olok

A

[ologo] n. Dul kom dano ma gwoko lac. Olo go pa jo mukene goro. [ològò] n. Jokke pa pii. Pii kot ologoi te agulu. [olégò] n. Agaba ma nyak calo o'ko, pote ki nyige weng kwir marac mada. Wanekke ki nyig ologo kwe. |

[016k] n. Agaba ma pote lac, nyige tino cek macol,

gicamo, ki yubu kongo bene ki iye. Watye ka camo olok. i

oloko

[oloko] n. Dwon, yo yamo nyo yo ic. Oloko na

tye ka yil. oloto [oloto] n. Odoo matino ma gigoyo ki nyig bul. Oloto acel lawor otur woko. oloto tyen [oloto tyen] n. Kor tyen ma tye ikin cong ki odon. Oloto tyene boco mada.

[olu] lm. Ki bere labongo poko iye. Amiyo dyang

olu

olu ki mego. rrk: kulu. [oltcu]

olucu,

/m. Labongo bongo ikom. Lotino maro

A ¢ 1) Okulle onyo olunge piny, onurre

bedo olucu. [olucu] olucu,

piny. 2) Kulu wic piny ki para onyo cwer cwiny. Anongo omera olucu wiye kono paro ngo. rrk: kumu. rom: olugu. olugu, [olugu] t. nen: olucu’. oluk

[010k]

n. Latin ogwal, kwo i pii ki ka mubedo pii

pii. Oluk opong i kalele mugure i gudi ni. [oluma]

oluma

/. Gin ma lacoo madit loyo lowote ducu.

Oluma dyangwa ni ger ger mo.

olu-olu olur

[olu-olu]

lm. Gin ma pe winye maber/pe

longo. Obute na winye olu-olu. [olur] 1. Odongo maboco mapwodo. iteng ot madit ma neno mit.

Pobo olur

oluri [oltri] n. Olwit matidi kome tar tar, pol kare gilwongo ni olwit oluri. oluru, [oltru] n. Winyo ma rangi ne obedo ngom ngom, wiye ajulu camo nyig yat ki pwunu. Tero dyang i pwunu yomo iye pi neno oluru. rrk: kiluri/aluru.

oluru,

[olúru]

n. Kic matino kwo i ngom, dok pe ger

tutwal.

olut kwon

[olòt

kwòn]

n. Yat ma gipayo lamyen

kwon. Gam olut kwon iter ki maa.

olutu

[olutu] /. Labongo jami mukene ma mite. Anga

ma okelo min bul olutu?

oluu

[òluu] /. nen: oligu.

olwaa, [olwaa] n. Yat ma cal ki kituba ki ananga lyec, e me poke giyubo bongo aruka ki gin um. Anyadw Uganda oruko bongo olwaa.

olwaa, [01w4a] 1. 1) Gin mo ma olulle maber. 2) Bong onyo del ma okwee koyi koyi.

olwedo

|

[olwèdo] n. Yat madit ma gityo kede me g

lago laa me nyutu ni Iwak ocwako tic moni. A: nen calo ocako lweny labongo oboke olwedo.

olwee, [olwèè] /. Lacoo ma nyig mane peke. En

olwee mo buru dano ki doge nono. kmgk: rac. lalwee.

olwee, [olwèè] n. nen: okote. olwet

[olwét] n. nen: lure.

olwiny-lwiny

[olwiny-lwiny]

n.

|

Kwidi

makwo

matidi, tuk ki bwome, col bwute ocoyo matar bedo

iwi pii ci lwiny owir-pii/lanyal.

ka

gimito

makone.

i

olwinyo [olwinyo] n. 1) Kwidi ic matino, kwidi Olwinyo yelo dano i cwir dok giwaco ni taa madyal i} ywayo woko ki i ic. Man kot optoni lotino dong ngut ki olwinyo. 2) Kwidi ma cobo jami mubedo

ringo ringo. Olwinyo dong opong i rec. rrk: kicwaa. ` olwiro [olwiro] n. 1) Yat ma dongo ladyere, kome tar

tar nyo angec angec gi piyo ki mac. Lawor wa piyo li

mac ki olwiro. 2) Twol ma jwato dano. Twol olwiro

lawor ojwato anyira ki ka yen.

vi

olwit [olwit] n. Winyo ma olik olik, lwete bit, ceyo | lotino gweni. Olwit tye la-iye aryo olwit lapyere-ki | rek, dit obedo olik olik ki olwit oluri. Olwit oceyo | latin gweno acel lawor. rrk: uluri.

omak wic

[omak wic] n. Kedi ma tidi tar tar ma tolle

A;W

nwang, mako bongo ki yer wic, dok gipiyo mac.

Omak wic otuco bongo na woko. omar

—

4

[omar] n. 1) Lum mutegi dok puru ne tek. 2) Lum | mudongo maboco inge wango poto i oro. Omar ne ` dong olot oyot ba. A

Omara,

[oméra]

n. Nying coo ma ajwaka aye ocako,

nying ajula. omara, [omara] n. 1) Wod pa lamin mamani. Nyom pa | omara tye idwe me angwen. 2) Jo ma gunyomo i ot acel. Awobe aryo ni omaro, mon-gi lomego. 3) Coo

3581

ma guribo dako. Owiny omara do, onyomo dako na me acel. omaruk [omaruk] n. Nongo ngom ruk ruk mayom me pur. Dwe me angwen. (nen nying dwe mukene i

ptw.251-252). omat

[omat] n. nen: okote. omatul [ométul] n. Cam keken pur dong pe, dano dong ngeyo yengo keken. Dwe me apar. Wanongo yweyo wa i omatul. (nen nying dwe mukene i ptw.

251-252). omego

[omego] n. a) Lotino coo pa ngat acel. b) Lotino coo pa awobe me ot acel.+c) Lotino coo me ot onyo kaka acel. rom: omego.

omegu [omegu] n. nen: omego omel [ome1] n. Rec mabor, doge ki wino. Rec omel mit

omen,

mada. [omén]

omen,

Imat maro nyamo omen. [omén] 7. Kabir onyo bel ma gicero otwor; tek

n. Nyig kawa. Omen dwong i lobo Buganda, mukene dongo kene mukene gi pito apita.

okato woko. [omen] n. Nyamo pa dyang ma nyamo lum ma oguru i iye con. Obedo calo rego cam pa dyang ma nongo dong obutu piny. omin [omin] n. Lacoo ma oribo lanyodo nyo lonyodone ki ngat moni. Odong omin Akello. omio [omio] n. Olwango ma cal ki otong-tong, ento tino, camo dano ki lee. Omio kayo dano malit loyo otong tong woko.

omen;

omiru

[omiru]

an. 1) Nying anywar

ma yam

Acoli

nywaro ki langi. Jal, ilwonga ni omiru? 2) Nying ma poko lango dyang; karamojong ki Langi kikome. En pe obedo Lango, obedo omiru aye.

omiya

omọ

[omiya]

n. Kwidi macol ma kome obedo yer yer

cobo ki dano. Kwidi omiya kabutu. rrk: oyima. [omo] tkk. 1) Gamo/kelo gin cak ki Kampala me acata. Goba pa lamego ni o-omo

lawor owanga

ki iwi

mo ki ka mo. Wa omo

2) Cwero cwiny dano. cwiny dano. 3) Temo

359

cwiny ngat mo. En obedo ka omo cwinya me winy

ngo ma abiwaco ikom wonne. 4) Ywayo koko| ki koko ma calo w 5) Yweyo mot ada

twon kiniga. Latin omo cwinye yam pud odoo pe ogudo kome. ma lube ki arem kom. Latwo aomo pe ngene ka kwo. omong [omon] n. Kiniga nyo cwer omua

[omta]

dong omo cwiny.

cwin 4 “a

n. Ngwec too ma duny ikom dano mg

too. Lamera

dong pe kwo, omua

dong du h,

kome.

omuktiru

f

[omuktíru]

/ Dano muti kong kong ke

ne dong peke. Adaa dong omuktiru ma ngat

n

mito limone pe. (ajuc).

4

omuyi [omuyi] n. 1) Layata ma gibako idog kulu i ore me laro kec idwe me adek ki angwen. Omuyi wa | mwaka ni okonyo dano mapol. 2) Gin mo keken ma gigwoko nyo gikano pi kare me anyim. Kong ici gam nyim omuyi ki bot mego. M

omwom-bye

[omwom-bye]

n. Agaba ma turo

matar,

lak ikom bye, pok lere gitiyo kede me yat aona ki dwon. Acito ka yengo omwom-bye pi dwana. onang-neo

onee

[onan-neo]

n.

rom:

onang-

1) Lek/lagwe laromo ot. 2) Two ma bucu yer wic. Onang-neo ocamo wi latin otyeko woko. | [onéé] /. Gin ma cok ka two. Amaro pwul

onee. onee yat [onéé yat) n. Ayita yat, tidi kwo ikor Pe amaro winyo koko pa onee yat. ongaru,

[onaru]

n. Gin mo ma maro coyo makwar

| nyo

macol ikom mon tutwale ityen ki badgi. Giwaco ni mon ma tye ki ongaru ginywal mapol. Ongaru okaco tyena macol cuc cuc. ongaru, [onaru] n. Nying pak pa kwac. y

ongatu ongee

[onatu] n. Nying pak pa labwor. [onéé]

of

n. Lee macol, ibe bor, kome ki yer dok cal

ki dano. Ongee tye ka bango labolo. rrk: ongera.

ongele [onele] n. 1) Gin ma lapel. 2) Gin ma tung a peke. En ongado wiye ongele. ongera

[onera]

n. nen: ongee.

_

ongo

[66]

n. 1) Lum muwang odong idog oro. Waneko

apwoyo i ongo. 2) Lum ma gikoyo me apura lacen. Ongo na ni apuru wa idwe manyen.

ongol pen

[onòl

pen] n. Kwidi wi odur ma kome tar

wiye kwar, loke doko labiribiri, ka doko lapwopwo. Lotino lworo kwidi man pien gimaro bwologi kwede ni ngolo pen-gi woko.

n. Gin mo nyo lok ma bino

ongol-ngol [onòl-nol]

atura ma peke i yub dok balo jami ma tye i yub. Lacwec mito okonya ongol ngol mo pe obal wota. ongon [on6n] n. 1) Cik ma yam lodito guketo piny me ngolo lok ka gin mo otimme. 2) Ngol ki cik pa lodito. 3) Labol, lajuk ki lapwony dano ikom gin ma otimme yam. [onoro]

ongoro

Gin

n.

mubedo

calo

otwinyo

nyo

aburu, culo um dano dok gengo dano yweyo maber. Ongoro tye kayelo latin. rrk: lungoro. ongwek [onwek] n. Lagit nyig cing. Ongwek tye iye aryo: Ongwek mola ki ongwek atego. Larema wiye owil woko ki ongwek nyome gang. ono

[ono]

tn. 1) Yabo kor ki cwalo yamo woko ki idog

ma lubbe ki culle pa kor. Latwo tye ka ono. 2) Yiko onyo yubo dwon. Lapwony o-ono manok ka omede ki lok. rrk: wolo >.

Onyama [onyama] n. nen: Unyama. onyee [ònyèè] lm. 1) Cok cok tutwal. 2) Pikke pa jami apita. Watongo pwul onyee pe ngene ka cek [onyo] tkk. 1) Coro gin mo weko oo piny. onyo, 2) Weko ket nyo bale. Pingo i onyo nyim atar i dyekal kumeno? 3) Cul pi gin mo malube ki cik. En onongo obino ka onyo mucoro, ento pe onongogi.

4) Nyobo, tutwale kongo. Amito onyo kwete me karama. onyo, (onyo) tn. Corre pa kom. Anyoo o-onyo ikom latin lanyuru.

onyobo

[onydbo]

n. Gin acama ma nyige nyige calo

lapena, muranga,

kmk

ma

giguru ki odii. Lawor

wacamo onyobo lapena. rom: onyubu. [onyon nyon] n. Kwee onyo nyonge onyong nyong

361

pa kom. Giwaco ni onyong nyong ka yeli nongo wel onyo kwena marac tye kabino . Onyong nyong t

tye ka yela. rrk: nyong. ony00

ki.

[onyòò] lm. rom: onyooni. 1) I kare ni nyo ike kare ni. Anyira onyoo pe nyomme. 2) I cawa ma k man.

Lawor

onyoo onongo dong wadwogo ki « yat. rrk: kunyooni.

onyuny 00,

00;

[onyuny]

Wim.

Latin matidi.

Onyunypi

daktar onywale maleng ba. rom: anyuny. [66] tn. Cito, gik, nyo tunu ka mo. Wacce gang pa lapwony.

ki o-o y

[òò] in. 1) Coro nyo keto piny, ballo. Kongo a 00 te agulu. 2) Balle, tutwale pa ic. Dako pa omera matidi iye oo woko tin. 3) Ket nyo cang pa o kom. Anyo pa latin dong 0-00 woko. 4) Lanye m ) jot pa gin mo. Anyaka man dong 0-00 ki nywale NG Mi neno lit.

00. 00-00

[06-

oó-

oó]

ng.

nen:

oa-0a-a0. |

ooko [ooko] n. Obato lum ma lak alaka i kom yat cal opac, opac,

abangabanga, nyak mabeco. [opac] n. Lac nyodo. kmgk: lik. [opac] n. nen: olii 5.

opal [opal] oume

k

n. Lakit okoro moni makwo ipoke, iye

aryo, kwo ipii, jo mukene

gicamo.

I kare

macon, mon cwero dak-kwon ki pok opal calo malaga. opam

[opam] n. 1) Yat ma gipayo ladin bel, ka mucele, kmk. 2) Yat ma gipayo lapir dog lum ot, d

r

ot, kmk. Ngat mo kong okel opam apir ki dog lum

ot.

opany

opego

[opany]

|

ni. Lee

bene

opanygi tye: opany tyen lyec pe rom ki opany tyen labwor. Opany cinga otal kok-kok. 4

[opégo] n. Lee ma gigwoko gang, kome pwot, cal ki kul, ngweyo piny ki ume, camo ataa dok maro cilo. Cit iywee ot opegu pien ngwec cilo ne dong pe

kanye. opeka

n. Dyer cing muyarre

A

[opéka] n. Gaya matwii i kor gaya ma gijwero inge kac. Opeka na dok otwi mabeco pat. ng

openo' [opéno] mito rom ki openo giwaco openo [opèno] lacoo ma kore

opii

n. Winyo ma kome col col, toke kigica, okwata nyo tula. Ka lotino guneno ni openo peno nyutta paneya. /. Gin ma oyare malac. Waneno twon openo.

[òpii] n. kmgk: rac. 1) Guci, dano ma gimako ka gicato calo latic. Awinyo ni jo mogo cato lotino opii i Sudan. 2) Dako ma gimako i dog lweny ma gitero marac tutwal. 3) Dano ma gicoyo katic i gang pa ngat mo. En tye ka tic opii i gang pa munu mo Kampala. rrk: lamiru. ,

opilo,

[opilo] n. Yat nyo tal ma giyeto lebe mabit me kwinyo layata, gwana, kmk. Opilo na lawor otur woko ka kwinyo layata.

opilo,

[opilo] /. 1) Lee nyo dyang ma kome calo kom lalur. Baba tye ki dyang ma kome opilo. 2) Oyo matino ma maro bedo i ngom i dye poto. Opilo too I kom gire.

opilo;

[opilo]

n. Tam marac onyo cwiny marac ma

ngat moni bino kwede boti. En obino ka limo latwo ki opilo aryo, ma dong tye kadok, okwalo cente. kmgk: rac.

opilo-opilo [opilo-opilo]

/ Lok onyo dwon ma

pwod pe okato atyer bot dano, lok ma winye i mung. Nyomgi ne bene pwod winye opilo opilo ba.

Opio,

[opio] n. Latin awobi/anyaka me acel i kin lotino

rut. rom: Apiyo. opio, [opio] n. Two aona marac ma pe cang oyot ka pe

ginguko ki yat. En tye ka twoyo aona opio.

opir

[opir] n. Gin mo ma otuc onyo tut ocobo calo nyig cam onyo yat. Joni poko muranga ma opir ki dano.

opir bwul

[opir

bwòl] n. Bul ma ladyere. En lago

opir bul ma pe loone. opiro' [opiro] n. Lwak dano ma irek nyo lwak lee ma ocom iyo kulu. Maca opiro pa jo mene ma mol cani?

Opiro,

[opiru] n. Dano ma ginywalo ki oboro ic olu.

rom: Acaa (nen nying mukene i ptw. 234-244). opiru [opiru] n. Kicaa laket jami. Wek kong ater

363

opiruna iot ka waciti.

opit,

[opit] n. Kit lum ajwiya ma lotino mato ki pii p l. kene a y

iye twolo. opit, [opit] n. Dano makwiri mada. Woda opit ikin joni.

Opobo

[opobo] n. Ngat ma giyiko pene i te pobo;

lati

ajula (nen nying mukene i ptw. 234-244).

opok,

[opòk] n. Yat madit ma obedo ocwak ocwak, tel lyel maber dok ber me makaa. Makaa maber mada.

opok,

[opok]

opok

4

l Laworo, lacam dwong. Nying lay atè

cwara opok oa ki ikom nying lok opok man. man opok tutwal! kmgk: rac.

Opok; [opok]

l. Dano

ma

giyiko pene

i

i te o

Maa bene obedo opok (nen nying mukene ip

234-244). [opok] n. nen: oboke,. opoko [opoko] n. Keno ma gigolo iye latwom pii ony lapik cak. Wakelo cak pong opoko.

opok,

opokoyok,

[op6k6-yok]

n. Kicaa matidi lagwok leb

tong wek pe owan dano. Tonga weng arwako leb-gi

i opokoyok me wot.

|

opokoyok, [opék6-yok]

n. Dano ma gimaro yelon

dano ma gitero calo opii. An dong adoko opokoyoki gang kany. kmgk: rac. ; opol [opol] n. Yat nyo tal ma gipayo, apada malac m ' cero yeya. Opol yeya-wa acel opoto i pii. 4

opon

[opon] n. Tyen gaya ma ginyamo calo tyang i kare me peko tyang. Waya maro gengo-wa nyamo opon.

oportino,

[opòr-tino]

n.

Dano

ma

maro

poro n vi

timo tic tino. Nyani twon oportino mo ma neno lik. kmgk: rac. Í oportino, [opòr-tíno] n. Pulani, bongo ma giruko i kor me gengo cilo. Oportino pa ladit owang woko.

opuk,

[opúk]

n. Lee tim ma poke onyo ode ngwaka

ngwaka woto kede. Opuk maro camo obwol. nen: ger,. rom: Opwuk. cl: Opwuk ma lacoo nen i mac. opuk, [opúk] n. Gin lagor wer ma giyubo ki pok opwuk, giroyo iye tol ki yat mugom. I kom kare ni gilwongo

364.

opwuk ni-adungu man pe atir, adungu pat. Amito pwonyo goyo opuk.

opuk;

[opúk]

“kk. Okato/otuc woko gimaro tic kwede i

Pabo, Amuru, kmk. Anyiri opuk ki i ococ.

[opúny]

opuny

n. Nge par tyen ma tye ki piny pa odon

tyen. Opuny lapele okak marac.

opwuk

([òpwòk] n. nen: opuk ;.

[opwin] n. Taa ma giodo ki pany, omakke liking. Opwun yam pire tek i nyom ki lyel ma calo mic pa or matino. En okano opwun ne i tyelo. opwut [opwut] n. 1) Yat madit ma gimaro payo kom obwol ki iye. 2) Yat ma gimato me ribo kin lomone. Mon pa omara tin gitye ka mato opwut. opwuyu, [opwuyu] a. Ngom nyo lobo dog kulu macol gililo ki dye ot. Inge pwuyu dye ot ki opwuyu gililo wiye ki cet dyang. opwuyu, [opwuyu] n. Pii ma mol i kare ma dano/lee tye ka nywal. Opwuyu ne dong ocako mol, dong cok nywal. opwuyu; [opwuyu] /. Latin ma dong oloko pii nyo latin ma dong obayo opwuyu nywal.

opwun

opyen [opyen] n. nen: oboropyen. [ór] n. 1) Kwena nyo cik. 2) Cwalo ngat mo ki lok or,

onyo gin mo ka mo. Akelo or ki bot baba. or,

§ [òr] n. Cwar nyari, cwar lamego, cwar wayo, omin

dako. or tyang [or tyan] n. Tyang ma gilwero pote woko. [ora] n. Nota kulu, kulu matidi. Lotino maro tuku ora i ora. orada [òrada] n. rom: oryada. 1) Bedo ki kec. Lawor wabutu orada. 2) Ryeng pa ceng ma kec adada. Ceng onyo ryeng orada ma wot tek. orana

[òrana]

ordini

[ordini]

/ 1) Dano

ma

dongo

oremo.

Omera

okelo dako orana. 2) Gin apita ma dongo oloyo nyo muto. Pwul pa maa ni orana keken. [orara] n. Kare ma nongo piny otwo ma ka orara gicwinyo mac jami weng wang lirara rara. Dwe me aryo. (nen nying dwe mukene iptw. 251-252).

n. Sakramento ma miyo twero ki coo

365

me telo missa ki miyo Sakaramento mukene bot d; i dini pa Katoli. Awobe ni pwod pe gunongo ordi inl

Ir: . nlk: ordinatio-nis. oree,

in

[oréé] n. Lok tuku, lok ngala, lok nyero, kmk. A N pe amito oree i cawa me peko. rrk: owaa 3. cl: Or

oketo latin i ic. oree,

[oreé] n. Kitikiti nyo ngolle i lok pa dano. In i weko tic oree awene. a oree; [orèè] n. Two ma yelo lee ki winyo. Oree kite pol oree dyang ,oree gweno, oree opego. kmk. On otyeko gwenina woko.

oreke, [oreke] /. Yat okar ma gitweyo i ngut ski pwonyo ne wek obed kwiri. Oreke ngut “a ayuba. | oreke, [oreke] /. Dako ma maro coo nyo lacoo ma ma ang mon. kmgk: rac. oreng [oren] n. Tyen dyang nyo dyel ma tye i opwuny ki cong. En maro cato oreng tyen dyan wel mayot. | orengorot [oreno-ròt] n. Piny owang ma odong lirot, dwar cake. Yoo tyen nyaa mapol. Dwe me ap wi aryo (nen nying dwe mukene iptw. 251-252).

oribi [oribi] n. nen: lajwa. orico [orico] n. 1) Two ma rwenyo kero nywal woko mon ki coo. 2) Two marac ma gengo nyodo. O ogengo nywal. orima, [orima] n. Okok-gweno.

orima,

|

[orima] n. Kama ding dok rac adada ma kato ki

iye makwo tek. Pe angeyo kit ma en oloyo kwegng orima Iweny ma dano oto iye calo olwangi. orima; [orima] n. Yat madit ma iye maro bedo tw nyo rokke. Kic bedo i kegu orima. rrk: olim. M

orimongole

[orimo-nole]

n. 1) Wer too nyo

cwer

cwiny ikom too. Wer orimongole cwero cwinya. | 2) Tic te kwaro mo keken. w orini

[orini] /. rom: orwini. 1) Dano mucwiny, matek, makwiri. Acoli gitye orini pe owoco. 2) Yat nyo ging mo ma iye oculle, opong nyo nwang.

oro,

[óró]

n. Kare ma piny otwo, kot pe cwer. Kwo id

oro tek tutwal. oro,

[òrò]

oro;

ngat mukene. Maa o-oro wode i cuk. [òrò] tkk. Woto nyo kwanyo leb tong, kweri, kmk ki i bole. En tye ka oro kweri weng ni gucomme

tkk. Cwalo dano ki kwena nyo gin mo bot

marac. oro,

[òrò]

tkk. Boko lok ki twon yomcwiny. Mon moni

tye ka oro lok kom cog-gi inge bye kwica. oro gweno

[óró

gweno]

n. Gweno ma gikolo woko,

(rom ki oro twon gweno).

[orobo]

orobo l

n. Awobe ma gudongo mabeco ki yot

kom. Neno orobo ka myel mit loyo lotiyo. rrk: bulu. oroc, [oroc] 1. Doko nyen, ber nyo leng, tutwale pa dano, poto, ki gwana muwang. Gwana ma oroc cek

mayom. oroc, [oroc] n. Lotino ma ginywalo, gilwongo ni oroc pien gicung ka wang lunyodo-gi.

oroc twol [oroc

twol] n. Pok nyo oboro twol ma en

lunye ki iye ci doko nyen. Oroc twol tye i coron. [oròk] n. Lobo lacik oyo ma gicweyo iye twolo orok, ka gitero iye tol me deyo oyo. Wacito ka tero oyo ki orok.

orok,

[oròk] n. 1) Kweri lango ma giriyo ki del iwi tal

ororo,

[oròrò]

mabor. An pe atwero pwur ki kweri orok. 2) Lak kweri mudong manok gicomo ikom bol me doo. Ladur tye ka tic ki orok me doo. orongo; [or6no] n. Jok dwar, gwoko lodwar wa lee bene. orongo, [orono] n. Yat agaba ma gitiyo kwede me mako rec ki me yat gwok angoli. Kom gwokwa ni mito orongo. ororo; [oròrò] n. Twol madit mager, tingo dok yaro wiye ka nyeto laa ikom dano. /. Dano ma maro cam moni tutwal. En

ororo kongo ma konye pe. ororo ayom [oròrò àyom] n. nen: ayom laiti. orot,

[orot] n. nen: obot. rom: oroto.

orot, [orot] n. 1) Ongii piny. 2) Jo ma gingiyo piny me 367

ngeyo ngo ma tye ka timme ki tam pa dano. En tiy calo orot pa gamente. rrk: larot piny. va

oruc

[orùc] n. Odoo ma wiye olunge madit, mapek giwaco ni dwaro anyiri maber pien pe golo obwo. |

orudi

[orudi] n. Ngu ma cal ki gwok ditte rom ki lalur,

dok bene pe mako dyangi onyo lee madongo. oruka [oruka] n. Obwol matar matwi ikom bye ka madit. Amaro obwol oruka ki otigu lwoka.

oruk-cet

[oruk-cèt]

q |

n. 1)Kor cet mutop i ngom

2) Two ma ruko onyo kwoto tyen dano, giwaco ni aa ki i nyono oruk-cet. Ngat ma maro wot ki te

nono twoyo oruk-cet.

oruku

[oruku]

og

7. 1)Del kom murwato nyo oelle ma

lube ki two. Kome oruku ma pe nene. 2) Nywal

bye i ot. Bye tye oruku i tyelo. orura,

[orura]

n. Lum

macon,

if lum ot ma

dong

oti

woko. a orura? [orura] n. Lyeto ma duny calo iro ka gielo wi layata nyo gwana ki i keno. Orura layata owango cinga.

oruta,

[orùtà] /. Nyako oruta kikome caramaa. oruta, [orùtà] n. 1) Tol ceno. Oruta ne ocot ma girubo maber wa En

layoi. orwo;

munywal gang ma pe ginyomo. munywal adek gang. l l del pyer mon me tweyo cip nyo ka tongo teke. 2) Dog del i cong ka girubo iye ataka. rr

4

[orwo] n. Kedi mayom, pwodo, pote gwar gi

goyo ki bong kic. Lotino gucito ka tongo orwo. orwo;

[orwo]

7.

Im. 1) Diki. Wacito Lira orwo. 2) Nino

ma lubo kor nino ma anyim. Wan diki wabuto Kampala ka orwo wamako yo Gulu. rrk: orwone. — orwo pii [orwo pii] n. rom: oryo pii. 1) Miti nyo pii. 2) Two pa dwon ma mito dano omat pii. Orwo pii tye ka neka. Ji orya

[òryá] lm. 1) Wot anyim, telo yo. 2) Medde kede anyim. 3) Tim kit ma imito, tim ma lube ki miti ni.

oryada [oryada] n. nen: orada. M Oryang, [oryan] n. Kabedo ma tye i Labongo ki 368

Pajule itung ku nyango me Kitgum ki kumalo me Pajule. Paneya tye Oryang. oryang, [oryan] n. 1) Yat okutu ma pote tino dok nyako ature matino. 2) Yat ma pote lac waka waka ma tolle pokke maber mada. rrk: kitipi.

ostia [ostia] n. Mugati matar dok rep ma paddi giloko doko kom Yecu Kristo gicamo i kare me missa. Ostia giyubu ki ngano. /r: «L». nlk: hostia-ae. ot

[òt]

n. pol: odi. 1) Kabedo, kabutu, ka kwo ki ka

gwokke pa dano. Ot iye pol: apama, atota, janto, ot gweno, ot dyel, kmk. Tim ber ter latin i ot kot tye ka bino. 2) Dogola onyo kaka moni. Ot mukene pe ber me nyomme iye.

ot abila [òt abila] n. Kama lalo abila bedo iye. ot cak [òt cak] n. 1) Anyanga, tunu nyo kama cak aa ki iye. 2) Ot kama giwilo iye cak malibo ki lukulu.

ot lega

[òt

lega]

n. Ka ma

giworo,

gipako ki

gikwayo iye Rwot Lacwec. Gangwa cok ki ot lega. otabi [otabi] n. Anywar nyo nganga. Ter lok otabi ne cen, cawa ni pe cawa me tuku.

otac,

[otac] n. Lum, canya labolo, bongo, kmk ma gidolo me yeyo yec. Otac weko ter pe diyo wi dano. otac, [otac] n. Okutu nyo yat ma giyeto mabit gidolo dyere twolo manok me ciko lee. En tye ka yubo otac me cito ka dwar. Otac gitweyo iye okol me gengo lee ngwec. otac, [òtac] n. Gin deyo ma giruko iwi rwot , dako pa rwot, anyadwe, kmk. Anya dwe oruku otac ma mil amila calo dap. rrk: lalokana/lalukana. otaci [otaci] n. nen: ododo >. otako [otako] n. 1) Agulu ladacdac malac lalwok lotino. Megi lotino dong pe gimito lwoko lotino-gi ki otako. 2) Agulu lamyen kwon. 3) Atabo lobo lated kongo. 4) Agulu mutyer ci gipiro mulenge dok oyarre. [otamu-tamu] / Lee, bongo, kmk, ma otamu-tamu kome abac. Ora okelo dyang mutamu tamu. rrk: otabu-tabu/otwodo-twodo. otang [otan] /. Gin ma ogwete, ogom, pe tye atir.

369

Tyene otang ma pe wacce.

otang-wic [otan-wic] n. Giwic, otete ma giruko i wi me gengo ceng ki ngico. Baba maro ru otara

otang-wic. rrk: otete/giwic/turubuc. ji) [otára] / 1) Lee, bongo, ki gin mo keken n rangi ne tar. Omony owilo dyang otara. 2) Mum Ladit ot yat Lacor tye otara me Italy.

oteka

[oteka]

7. 1) Lawi lweny, mony onyo lwak. É

obedo twon oteka ma mony weng lworo. 2) matek ma kor tic-ce nen, dano muywek. Wone

ot

Gulu ba.

otetel

ifs

l,f

[otétél] n. Winyo ma golo ode ikom yat mutwe dok lake tek mada. Acoli giwaco ni otetel la marac, kelo kwena too. Otetel golo ii yat ki doge.

oteltok

[otél-t6k] n. nen: ociktok.

|

m

oteng, [oten] /. 1) Gin ma otwo otal dok otwenye, tutwale laa, bongo, kmk. 2) Gin ma pe ber, pe camn 1 tutwale pot dek. Bongone oteng ki cilo ma neno li oteng, [otén] n. Yat madit ma pote liyo. Ka imitop oteng cit ibunga Abera. otete [otete] n. nen: otang-wic. otigo [otigo] n. Dek ma pwot mada, gimaro lyerok boo. Otigu mit ki wanjiri. rom: otigu. MA otigu lwoka [otigu lwoka] n. Otigu ma dongo cia

kedi, nyak maboco/mapwodo dok obedo alum alum Lwoka iye pol: pama, tung lajwa, kmk. Otigu lwa ka mit ki nyanya. rrk: lweka/lwoka. Di otigu ma pote [otigu ma pote] n. Otigu ma dongo ma pote tino gicamo. Otigu ma pote iye pol dir, mon bura, lamoya, nyakalena, jinja, kmk. Ot i dir kur loyo otigu nyakalena.

A

otini [otini] n. Tol unu ma gimino manwang lacik lee. otir [otir] n. Winyo ma kome omuya omuya, do gwar golo ode ikom yat mutwo. Winyo koko pa otir mita. rrk: kiringor. otira, [otira] m. Oyeng yeng ma gitamo ni jok a) ki yengo piny. Giwaco ni otira obedo dano makwoe okwo awene ki nininge ngat ma ngeyo peke. rrk: jok otira.

f

otira,

[otira] / 1) Dano mutegi kadi nen tidi. Latin pa larema ni otira macon. Otira pol kare gin loyela. 2) Oteka lawi mony.

otit;

[otit] n. Gin makwo matuk, minyo piny i dyewor.

Gibwolo lotino ni ka otit odonyo i umgi kato wa ki i pen-gi. Otit ocamo pot malakwang woko. otit, [otit] n. Yat ma pote boco, pwodo, kome okutu, dongo i dog kulu. Otit gicweyo ki mukeka, adita, kmk. otit; [otit] m. Wi dud gweno ma oconne ma yer ib gweno dongo iye maboco. Mine maro camo otit dud gweno.

otit;

[otit] n. Lakwena ma ribo kin lonyom ki jo pa

oto

nyako. [dtd] tkk. Coko, guro nyo lwongo dano mapol i kacokke, lok nyo yub mo.

otogo

[otogo] n. a) Ot matidi me butu pa awobe. a) Ot butu pa welo. Otogo pa welo ni mito ayweya. otok; [ot dk] n. Lum oywec ma dongo mabor, kome yer, nyak calo ruc. Otok pe yweyo ot maber.

otok, [otok] n. Bongo, otit, nyo gin mo keken ma giyubo giruko i wic lageng ceng, yamo, kmk, onyo me deyo. Awilo otok macol, ngete olingo makwar.

otok; [ot6k] n. War mutoka, war ma giyubo ki del tyen mutoka. War otok rii mada, pe yec atata.

otol

[otól]

n. Oyo madit ibe bor kome okwara maro

bedo i poto nyim. rrk: latol.

otole,

[otóle] n. Myel lweny te kwaro pa Acoli ma coo myelo ki kwot ki tong, mon ki lokile. Myel otole myel gero.

otole,

[ot6le] n. Cogo ma dongo i tac, otweng ki cing

dok lit. Otole olot i cong maa. oton

[oton]

n. Okaka makwo kama lyet ikin got, kayo

dano malit dok tye ki kwir marac. Oton cwinyo dano

ki ibe ci rem pi kare malac. rrk: it”.

otongtong [otòn-ton] n. Olwango madit, tar kayo dano dok poko two anino. Otongtong dwong idog

nam. ototo [otdto]

n. Doo ma lak alaka, dok nekone

tek.

371

Ototo obalo poto na kwici kwici. otuk

[otuk]

a

n. Atero ma wiye onyelle nyo olunge ma p

giyeto lake. Otuk pa otira ni nen calo okano ka m

otul

pe nonge. [otul] n. Wang bur kalele, ka ma gitongo me kalele nyo pii marac.

Otul ma

inge ot ni ocu

woko. rrk: wang otul.

otur

[otòr] kwe/dwe.

otwang

[otwan]

if “i

n. Anyaka

ma

dong ner ki

n. Rec madit ma tye ki wino i doge.

Lawor wacamo otwang. rrk: twang. Ki otweng [otwen] n. Mwot nyo ngut bad ma cogone dolle. Otweng tye ikin ngut cing ki bad.

otwil kot [otwil

kot] n. nen: ceregen.

af

otwilo [otiwlò] n. Kedi ma kome okutu, giwaco ni be me kado atona. Maa wango otwilo keken me atona ne. rrk: twilo.

otwinyo [otwinyo]

n. Aburo ma aa ki ium dano. En

maro kuto otwinyo atata.

otwombye

kado ki

[otwom-bye]

n.

Ya

1)Dano

nyo

lee

a

giwaco ni yam twomo bye cen ka jobo ngwen i aduk cito kwede. 2) Oteka, dano ma pe lworo peko onyi gin mo. An oteka, an otwombye, ngat mupo kweda ngute tur tin. ki ; otwong [otwon] n. Awal matidi gimato ki kongo, yat


. pem, [pem] n. Wi kulu kama giyubu ma dano, lee k7 motoka kato ki iye. Yubu pem i wi kulu madit tek mada.

pem,

[pem] n. Lobele ma giyubu pi talo ringu nyo gwele

ma gicano lamal ma giketo mac i tere ka giketo ring fi i wiye wek remo ocwer woko ki iye. Dano map

pen,

pen,

dong pe gimaro talo ringu i wi pem. j [pén] n. Kama olunge iwi piny ic nyo wang p nik gingolo i nge nyodo. Pen dano myero pe g ; kwede. Jo mukene pengi oculle.

[pen]

tn. Neko

lee nyo

gin mo

keken

|

mukwongo nyo ywek ki neko lee. Omera open ki jubi i dwar. Jal ka ituku kweda ci apen kwedi

382

kombedi.

Penitensia [peni-ten-sia] n. Sacramentu ma Lokatoli waco ni kwanyo bal ma gitimo i nge mako Baticimo. Acito ka mako

Penetensia i ot lega. ir;

«L». nlk: penitentia-ae. peny [pény] n. 1) Lapim niang i kom pwony ki lok ma giwaco nyo ma giciko. 2) Gin atima ma nyutu ni layeny tic mo twero timo tic moni. 3) Yub me moko rwom me ngec ki kwan. Atye ki peny matek diki. penynye [pénynye] tik. 1) Timo peny. Wapenynye maber. 2) Tamme keken, neno ka gingeyo gin moni ma gimito nyo kit ma mitte. Apenynye ki cwinya kwe pe atwero niang timme. penyo [penyo] tkk. 1) Yenyo niang, yenyo tyen lok mo nyo yenyo ada pa gin mo. Wapenyo yo gangi apenya ka wanongo. 2) Kwayo rukca pi timo gin mo. Apenyo lapwony me kato woko. pep [pep] /m. Tuc kamo atura nyo bino kamoni ma ngat mo pe ngeyo pi bino meno. En otuc lipep i kare ma pud wacako lok acaka.

pere dwe [pere

dwe] n. Por pa dwe nyo nen pa dwe

manyen/nen pa dwe kamaleng. Dwe otuc lipere. [pere-pere] n. Ka yubbe pi cako kwan perepere, nyo kama giyubo iye lotino matino me cako kilac acel. Latin ma ocako kwan ki i perepere kwanne bedo maber. /r: «E». nlk: preparatory. [pere-pere] Im.lt. Gin ma rep dok kinne perepere, twolo, pe gengo gin mo nen. Bongo eni perepere tutwal pe i nwo rukune. (pero) n. 1) Bolo ma giyubu me lageng ceng ki pero, kot. Dano gugure i te pero ka laro lok. 2) Ka onyo kal, gaya, gwana ki anywagi ma gikayo ki i poto. Gwana, anywagi ki mutere two maber mada i pero. [pero] tkk. 1) Keto/yaro kal, nyim ki gwana ma pero, giweko kine bedo twolo wek otwo oyot. Wapero ii bel wek otwo oyoto. 2) Yaro lum i wi ot ma nen perepere. Opero lum i wi otte manyeni.

perre

[perre] tik. Yarre nyo bedo perepere. Lum wi ot 383

dong otwo operre maber. peti

[peti]

1

n. I gong me yen ma gipeto nyo gical

anok. Kagwoko yen maber iot aye i peti.

peto

[petò] tkk. 1) Yaro nyo pyelo piny. Wapet kabutu ki lotino me nino. 2) Wot tutwal. En mar

peto piny tutwal. petrol

(petrol)

a

n. Moo motoka ki pikipiki ki cum

bene. Wel petrol ocito malo tutwal i dwe man. /

. nlk: petrol.

|

pette [pette] tlk. Yarre nyo bedo alaya. Anunu don; pette apeta. Nen wiye kit ma opette kwede. 3 peyo [peyò] tkk. Telo/ywayo ki tol, odoo, kmk. Peya dyang mager tek atika. À pi [pì] k. 1)Gin ma omiyo nyo tyen lok ma tye abino kanyo pi lwongo ma anongo. 2) Jami ny ma giyubu me amiya bot ngat mo nyo jo mo. Mal cam pi anga? Pi an, pi in, pi en, pi wan, pi wun, pi gin. pico [pico] n. nen: libira. lr: «La». nlk: picu.

picu

[pìcù] tkk. 1) Balo gin mo ki tucu bur mapol

iye. Tut picu muranga marac mada. 2) Kit ma de kom nen calo oonyo ka koyo neko ngati. | pida [pida] n. nen: palowaka. rom: Public Wor Department. /r: .

pidi

[pidi] n. Kit me gwoko latin matidi nyo yo

me

gwoko latin matidi. Pidi mito dano ma maro lotino. —

pido, [pido] tkk. Laro lok, poko lok nyo winyo lokf ladot ki ngat ma gidoto, teko lok i kin dano aryo. Gucito i kot kapido. Dano gipido i nyim lan ol

kop.

pido, [pido]

4

tkk. Gwoko latin nyo tingo latin wek pe

ogeng minne timo tic nyo miyo latin bedo labongo mine. Pido latin ma lagingi tek. y

pidu

[pìdù] n. Penyo tyen lok, cung i ot lokiko nyo koko i nyim ladit pi kony i kom peko. Dong watyeko pidi kot wa woko.

pii | [pil] n. Pig kot, pig gin mo maliyo nyo gin amata. Pii ma ngic keto olo oyot ka i mato. piipii [piì-piì] /m/t. 1)Gin ma liyo. Nyuka

obedo piipii ma pe nange. 2) Gwana ki layata ma mac owango ma pud pe oroc. Layata ki gwana ma piipii pe cek maber.

pikipiki [piki-piki]

n. Atuktuk nyo lakit gari ma

lapiny ma mor calo mutoka, tyene tye aryo, woto ki

moo petrol, gilwongo ni atuktuk pi mor-ne. Pikipiki dwir ento maro reto dano.

[pikke] tk. Donyo mapol i kamo nyo i gin mo.

pikke

Nginingini opikke gupikke i ot acel.

piko pil

pong

opoko.

Lotino

kwan

[piko] tkk. Pongo nyo'keto gin mo i gin mukene.

Apiko moo pong cupa ki abino. Gupiko pamba pong gunia.

[pil]

im. 1) Meny pa gin mo ma carre. Ka kot

cwer mil lipil pil. 2) Cobo gin mo kato kero.

pilipili,

[pili-pili] lm. Liweng ma gin mo pe odong.

pilipili,

(pili-pili]

Dyel omoko tobi woko lipili pili ki i laro.

n. nen: kamlara. Ir: . nlk:

pilipili. pille, [pille] tk. Kato woko atura, kato anyim oyot nyo cito kamoni oyot, timo jami oyot oyot ki mit kom. Opille ka jolo welo ki mit kom. Man i pille i oo wa kany? pille, (pille] tik. Lille, bedo maleng nyo bedo ma kom yot. Dakone ocwe ma kome opille.

pilo,

[pilo]

tkk. 1) Dworo nyo balo dano ki gwok ma

okato kare. Lonyodo mukene pilo wi lotino gi tutwal. 2) Miyo wi dano doko dit/tek. Laconi opilo wi dakone ya.

pilo, [pilo] tkk. Cuku/miyo tekcwiny. Mon pilo wi cogi ki kijira. Opilo wiwa ki gwoko welo maber. rrk: jingo.

pilo; [pilò]

tkk. Lilo nyo jwayo gin magwar doko

liyo/pwot. Baba tye ka pilo pwur kweri ne. Gupilo wigi ki moo dyang. rrk: lingo >.

pilwic pim

[pil-wic] tn. Bedo ki anywar wa ki cac i kom jo

mukene. Pilwic i kom lodito rac. [pim] lm. Pol pa gin mo, durre/bakke kacel pa gin Acut odure mo. Dano gubakke lipim i lyel pa rwot.

385

lipim i wi lee mutoo.

pimo [pimo] tkk. Poro me neno ka tye kit ma mitte ny weko bedo marom. Apimo dog bongona wek oh e

pinno

marom. kiji (pinno] n. Okaka madit, latunge, pyere onidde kore ogeng ki tung dude olurre,tuk dok cwinyo dan

ki tere. Pinno kayo dano malit mada dok remi kare malac.

pino

tht;

[pino] n. Kit tut moni ma tucu kor gaya, anyawag ki tyang. Pino obalo tyangwa woko liweng. m

piny, [piny] n. 1) Lobo, woko, ngom, ka kwo pa dano ki lee nyo terra pa gin acweya. Piny tye marac. 2) Kama lum ki yadi dongo iye. Piny dyak tutwal poto pe pwure.

piny, (piny]

em

lm. Kama pe malo, kama olungnge

nyo

ogulle, i te gin mo. Lonek gukanne piny i te bwi Bed piny i ngom.

piny cwir,

[piny

cwir] n. Kare ma kot cwer mapol

nyo kare me cwir. Dano pwuru cam i piny cwir.

piny cwir, [piny cwir] n. Winyo ma kome col, dog bor dok mito rom ki lakwal, bino nyawi i dog kulu i kare ma kot cok ka poto. Piny cwir dong ocak bino, kot dong cok poto.

piny oro

[pìny

oro] n. Kare ma kot pe ma jami t 4

atwoya nyo kare me oro. Jo mapol gibutu woko- 4 piny oro. pinyic [piny-ic] n. Kin pen ki nyar nyo ic ma piny,te pen/wi pyer. Piny ie myero pe gituk kwede. w

pio, [pio] t nen: piyo,. ý pio, [pio] tkk. nen: piyo>. li pio pio [pid pid] im. Oyot oyot nyo timo gin mo

labongo galle, wot ki mit kom/laro cawa. Tim opio pioibin waciti. rom: piyo piyo. lr: . nik: opio | pio.

pip

[pip] im. Poto pa gin mapek ki malo. Tugu poto lipip. Ayengo muyeme oo lipip pip.

pipa

il

[pipa] n. Dak koc madit lapik moo petrol nyo gin mukene. Acoli kom kareni gi onyo kongo i pipa wek ginong lim mabub lawang acel. /r: . nlk:

386.

pipa. pirin [pirin] n. 1) Gin akuta ma kok calo winyo, gitiyo kwede me ngolo tuku odilo ma gikutu ka bal mo onen nyo gimoto odilo. Ma odilo omoto, pirin okok

matek. 2) Gin akuta ma gitiyo kwede me lwongo tutwalle lotino kwan pi gin mo. Pirin tye ka koko lok mo nen tye, wacitu.

piripiri, [piri-piri] nok. Wacako ribiribi.

wot

piripiri, [piri-piri]

/m. Pe nen maber, nen manok ma

ceng

lm

Ringo

kati

piripiri.

woko

oyot.

rrk:

Ma

guneno jubi, gutwarre ki ngwec lipiripiri. rrk: ribiribi. piro; [piro] n. Yubu lok i kom ngati nyo ribo dog i kom ngat mo/jo mo. Gupiro me mako lakwo ento oloyogi woko. piro, [piro] tkk. Biro, pongo nyo onyo gin mo pong. Gupiro kal pong dero.

piro; [piro] tkk. Wiyo tol nyo miyo bedo marom. Opiro dog tol me awiya. Lotic gupiro gudu maber mada.

pit,

pit,

[pit] n. Gwoko gin mo wek odong i kit ma mitte nyo gwoko dano maber pi anyim. Lotino ma gunongo pit maber gidongo maber. Pit tek mada.

[pit] lm. Kato woko alii nyo cito woko ma dano pe ngeyo. Lakwo okato lipit ma ngat mo pe oneno.

pit pit [pit piti

pit]

im. Nenu tutwal nyo neno marac.

Wange bedo lipit piti kom dano. [piti] n. 1) Tur, kama oille nyo latin cere. Pwura maro cung i wi piti bye. 2) Ka onyo yugi. Ter yugi i wi piti.

piti]

piti piti [piti

lm. Ringo matek. Gubedo ka

ngwec lipiti piti ka laro gin mo.

pito

[pito]

tkk. 1) Pwuru cam, keto kodi i ngom nyo

coyo kodi i poto. Wapito anywagi mapol i poto. 2) Gwoko lim. Baba pito dyangi ki dyegi mapol. 3) Gwoko lotino. Lopidi ngeyo pito ki gwoko lotino maber.

pit-pit-wang

[pit-pit-wan] n. Tar wang nyo neno

pa ngat ma

kite/kwone

rac. Lapit-pit-wang

neno

387

piny ki miti matek i kom gin mo. rrk: ryarya wan pitu

[pitu]

tn/lm. Tyeko dongo, 00 i rwom me dito n NG

pwutte ma kom yot. Dano Nyare dong opitu woko.

ma

opitu neno

miji

piyo, [piyò] tkk. Tucu yat ki wadi nyo nginyo mac/re mac. Piyo mac yot ento kutune wek olyel twon tic rom: pio.

Piyo, [piyo]

tkk. rom: pio. 1) Jingo cwiny ki tam n

cuku cwiny ngat mo i kom lok maber nyo

marae,

Lotino tye ka piyo lowotgi wek gulweny. 2) Cwalc ngat mo nyo gwok ka timo gin mo. Gupiyo latin ocit ka kwo ci gimako woko. Gupio gwok ikom

ni

pobo [pobo] n. Yat ma pe dongo madit tutwal ento ber pi pwur kweri, bol tong ki odoo, tolle ber me tado ot ki| dero. Pobo yat ma dongo ma pwodo dok atir. rom:

pogo 2. pogo,

[pogo] n. Lak lyec ma gingolo maber me aruka i bad nyo abwol lak lyec. Jo macon yam onongo gimaro ruku pogo i badgi. NG pogo, [pogo] n. nen: pobo.

poi

pok,

[poi] n. nen: poyo >.

[pok] tn. Bedo laworo nyo camo cam madit. amaro cam ki dano ma opok.

pok:

a

[pók] n. 1) Apoka yat ma dyak nyo gin ma giwanyo woko ki i kom yat. Wanyo pok yat madyak tek

mada. 2) Gin ma umu kom rec, opwuk, twol, okong kining ki pwul ento pe gicamo. Opwuk woto poke. Pok pwul kionyo woko. Ki pok: [pok] lm. Cito woko i kor malac. Kor dyang ocite | lipok wa i olet. |

pok, [pèk]

im. Bedo caro nyo bedo labongo woro.

Obedo lipok ingom.

pokiyaa

[poki

|

yaa] n. Pok oduu yaa ma giodo calo

opwun taa nyo yaa aoda ka wang oduu ma pe twero gwokke. Lotino gimaro poki yaa mada. if

pokke [pokke] tik. Mako yo mapat pat, tamo tam mapat pat nyo bedo pat. Latin opokke woko ki i kom lowote. Tamma woko.

opokke woko ki megi ci wapokke =

poko;

[pòkò] ikk. Baro ii gin mo pi jo mogo, ngunu nyo

ngido ii gin mo pi dano mapol. Opoko dek oromo dano weng. poko, [poko] tkk. Wanyo/rwanyo kom yat, gwana, kmk. Atye ka poko tol me tweyo yen. Wapoko gwana mapol.

pol, pol, pol,

pol,

[pèl] im. Wel ma pe nok, odiyo cing dok kato aryo.

Dano tye pol i ot. rrk: dwong/dongo ;. [pol] n. Gin ma umu ceng dok nyutu ni kot mito cwer. Pol tinge liyung yung nen calo kot mito ewer. [pèl] n. Ringu dog labana ma dok i kom em, nyo moo ma opoto i piny yi dyang. Pol ringu yom mada. [pol] n. 1) Ponyu nyo bur kama gimado iye mon i nge nywal. 2) Ka nyodo pa mon.

pol pol polo

[pol pol] It. Bedo pa piny calo kot mito cwer.

Piny tin tye pol pol tutwal. [polo] n. 1) Kama nen col i nge pol nyo malo ma nen col. Polo nen maber ka pol pe. 2) Kama loyee gingeyo ni Rubanga/Lubanga ki jo maleng bedo iye. Wi polo bot Rubanga/Lubanga jo maleng bedo

iye. [pòlòk] n. Lakit yat mo ma pe dongo madit tutwal. Giyubu lalek pany ki polok. pong [pon] tn. Culle pa bur nyo bedo pa gin mo ma iye twolo ki gin mo iye. Wayweko pii pong agulu libic. (pono) tkk. Culu bur nyo piko gin mo i gin ma pongo,

polok

iye nono. Wapongo pipa ki moo.

(pono) tkk. Pangnge nyo bwolo dano. En tye ka pongo, pongo wi dano ki lok ata. pony [pony] n. a) Bur ma gikwinyo me mako/menyo

Wamenyo ngwen pony adek. b) Bur ma gimado iye mon munywal. c) Bur ma gimado iye dano ma tye ki ret madit. pony pony [pony pony] lt. Kama obedo bur bur. Wot kama obedo pony pony tek ka piny col. ngwen.

ponyoko poo

([pònyòkò] Im. Dit kom pi cweyo. Mine cwe

ma obedo liponyoko. rom: pwunyoko. [poo] tn. 1)Tamo i kom lok mukato angec ki yomcwiny/cwercwiny wa ki woro. Wiya poo maber

389

nino ma peny odwogo yomewiny ma abedo kwe e, 2) Mar pi ngat mo ma oto con ma gin mo nyutu nyo

poyo wic i kome. Poo pi jowa ma gutoo pire por

tek

3) Paro gin ma okato. Apoo i kom wora ki maa ki yomcwiny madit mada. i [por] ta. 1) Nen pa dwe. Dwe manyen dong opor

woko. 2) Cito ka mo nyo ka coo. Nyare opor woko bot daktar. 3) Canynye nyo nyette. Odilo opor

lamal ma pe makke. porabot [porabot] n. nen: aporabot.

|

poro,

[poro] tkk. 1) Temo timo gin mo nyo ngwaro ti wa kit mogo. Lotino kwan gubedo ka poro kit r lapwony loko kwede. 2) Piro nyo pimo. Wapo dog potowa manok ci wadok gang. 3) Cito pa anyira ka coo nyo temo bedo laco ki dako. Anyira poro tic kwedgi tek.

poro,

[poro] tn. Dangnge ki wor nyo pakke ki wer matek, koro nying ki wer. Lagoo nanga tye ka poro — dakone ki wer. [pot] n. 1) Oboke. Wacito ka Iwero pot oboke ki i poto. 2) Moc yat nyo moc nyig yat. 3) Ringu kom. A| Ngat ma ojony, pot|kome pe. "a

pot

cam apita.nyo kama gipwuru pi kodi. Gin apit | dongo i poto. Mi poto, (poto) tn. 1) Yokke i ngom nyo jwatte i ngom. | Apoto ki i wi yat wa i ngom. 2) Rwenyo pa ceng i li

kupiny. Ceng opoto ki wan i yo. 3) Cako mony. Mony opoto i lobo Acoli. 4) Mako banya. Apoto ki den bot larema. q poto cimu (poto cimu] n. Bolle/jwatte i ngom pi two | cimu nyo olili. Latwo cimu opoto piny ma kwiya >| kome. y poyo, [poyo] n. Wang bwur nyo ret ma dong ocang 4 woko. Poyo madit tye i bade. Il poyo, [poyo] n. 1) Bulu me mwaka apar wiye abicel — ; (16). 2) Gweni ma pud gudongo ladyere. rrk: poi. q poyo; [poyo] tkk. 1) Miyo ngat mo tamo i gin mo nyo ji lok ma wiye owil i kome. Apwoyo poyo wiya pi |

kacokke. 2) Miyo lworo nyo coyo wi dano pi lok mukato. Lok man poyo koma litako. 3) Loko nyo

lwongo tam ikom lok nyo gin mo. Gupoyo wiwa pi ceng nyom pa lonyodowa. pumpum ([pòm-pòm] /tllm. Winynye poto/mwoc pa bom nyo gin mo ma pek. pup [púp] im. Tuc pa gin mo atura. Cupa omwoc lipup. Otucu yi dyel lipup.

Puranga

[purana] n. Kaka Acoli ma tye kunyango me

Bobi ento i kupiny me Gulu. Puranga yam tye ki | ker muywek. putput [pòt-pòt] n. Winyo ma kome obedo calo kom olwit. Winyo man gilwongo putput pi kokone. pwac,

pwac"

[pwac]

tn. nen: bwac.

[pwac] lm. Rangi ma kwar. Onywalo latin ma kwar lipwac. Owilo bongo makwar lipwac. [pwacò]

pwaco

tkk. Gwaro

del kom,

miyo lobbe wa

pong ki pii motoli, miyo remo cwer. Apoto apwaco conga woko. rrk: bwaco. pwaka, [pwaéka] n. Keckom nyo can pi tim maracu . Pwaka bipoto i kom ngat ma maro tim maracu. rrk: pwod 2.

pwaka,

[pwaka] im. Ille ki umme nyo yabbe ki miine pa

pwoaka

[pwoaka]

gin ma lac. Lyec yabo ite lipwaka ka miyo lipwuk. /m. Gin ma oyarre malac. It lyec lac

lipwoaka. [pwoa-pwoa] pwoapwoa,

n. Lum madongo kato lum ducu, mwote boco wa iye bene twolo, ka giwango ma pe otwo maber mwoc mada lipwoapwoa. /m. Dwon ma winynye [pwoa-pwoa] pwoapwoa, mada. Ngat ma loko mukato kare doge bedo lipwoapwoa. pwoaya

[pwoaya]

n. nen: paya.

[pwoc] n. Yomewiny, nyutu mar ki gen nyo gamo mic ki woro wa ki yomcwiny. Lonyodo gubedo ki pwoc bot lopwonye pi weko lotino-gi okato peny. im. Wot i coto ka [pwòca-pwòca] pwocapwoca madyak. Dyang woto i coto lipwocapwoca.

pwoc

pwod,

[pwod]

t 1) Tero dano nyo lee i yoo marae ma

391

miyo arem ki cwer cwiny. 2) Kare ma nongo dang nyo lee gipwodo. Pwod weko dano jukke ki i tin aranyi. Li ;

pwod, [pwod] n. nen: pwaka ;. pwodde [pwodde] tik. 1) Bedo pol pa gin mo nyo

nya

mapol. Yaa opwodde i ngom lirwac. 2) Jwatte nyc gone i lweny. Lomony gupwodde ki lomone gi gumako.

pwodi [pwodi] n. nen: lomolony. pwodo, [pwòdò] tkk. Jwatto/goyo ki odoo kedi tengo. Kot tye ka pwodo lotino kwan Pwodo lotino nono rac.

pwodo,

[pwodo]

nyo

i dye bar.

im. Pe dito dok pe tino tutwal,

ty >

ladyere. Pobo dongo ma pwodo ma neno mit atika.

pwodo nyello [pwodo

nyello]

n. Nyello ma

pud

peya oteggi nyo nyello ma pud odongo nucu (latin nyello). Pwodo nyello pe twero mako lee. g

pwol [pwo1]

n. Kipwola, keckom, rogo nyo cido nyim

dano. Yam oneko gwok pa nerone, man cinge pwol ka cobo lee. pi pwomo [pwomo] n. Gin acama ma lak ikom yat i bunga, nyak ma mito rom ki cing ma gingino dok wac mada. Nyuka ma ginudu ki pwomo mit mada. CA

pwongopwongo [pwond-pwond] Im. Latwo ma two okwoto kome. Two okwoto kom waya tye pwongopwongo. pwonne [pwonne] tik Kwanynye woko, poto piny/oo piny. Awobe tye ka pwonne ki muyembe ca. pwono, [pwono] tkk. 1) Kwanyo nyig yat ki i wi yat me acama nyo gweto nyig yat ki i wi yat. Lotino awobe — gitye ka pwono muyembe ki i wi yat. 2) Kwanyo cam manyige calo lapena, ngor, pul, kmk ki i tyene. | pwono,

[pwònò]

tkk. nen: pwoyo;.

ta

pwony [pwony] n. Yo/kit me miyo ngec ki dano/ngat mo. Lamera tye ka pwony Gulu. pwonynye [pwonynye] tlk. 1) Ngeyo timo gin mo ý maber nyo bedo ki ngec me tic. En dong opwonynye

me bedo ki woro i kom lodito. 2) Bedo kacel ki jo

mukene maber wa ki woro. En dano ma opwonynye

392

matut.

pwonyo [pwonyo] tkk. 1) Nyutu kit me timo gin mo, miyo nyo poko ngec bot jo mukene me yubugi pi kwo. 2) Miyo dano nyo lee ngeyo bedo maber. Apwonyo lotino kwan mapol. pworo, [pwòrò] t. Onyo gin ma obedo moko moko manok nok. Atye ka pworo kado i wi ringu ma i wi keno. pworo,

[pworo]

n. Lula nyo kama

oille i dog kulu,

cere/tura. Wabiwok ki i pworo Unyama. pwot, [pwot] / Gin ma cero dano nyo gin ma liyo. Ngom ma pwot cero dano. Rec kome pwot. Yat ma kome pwot yito tek. pwot, [pwot] / Bor ci kome tidi. Omera odongo mapwot ki yotkom. pwoyo; [pwoyo] tkk. Bedo ki yomcwiny pi gin ma otimme nyo nyutu yomcwiny bot ngato pi gin maber ma en otimo. Apwoyo cula i kwan. Apwoyo gwoka.

rom: pwono. pwoyo, [pwòyò] tkk. Yengo cak wek moo obin. Moo cak ma gipwoyo mit atika. pwoyo; [pwoyo] n. Yat madit ma pote lac dok liyo, odokke gitiyo kwede me mwono jami mapol calo bila, tum, kmk. Odok pwoyo gimwono ki agulu. rrk: turu ;.

pwoyo,

[pwòyò]

mc. Lok ma kwac lubu. Pwoyo kong

imiya cente mo aden. rrk: myero. pwu pwu [pwò pwi] /m. Piny ma pe tye maleng pi pol ma oumo wang ceng woko. Piny ma obedo pwu pwu kelo ngico mapol.

pwuc,

pwuc,

[pwòc] n. Del matino ma dongo woko i kom kamo keken. Pwuc mako jo ma gicamo gweno kacel ki nero-gi. [pwic]

n. Tol ringu ma tye i akic.

pwucce [pwòccce] tlk. Weene ki nagt mo nyo kwero rwatte ki jo mogo. Wapwucce naka lapwony pe onongowa. [pwict] “kk. 1) Weyo dano nyo ngat ma pe i pwucu mito rwatte dok lok kwede. Opwucu lowote ki cen.

393

2) Lwi woko ki kamo.

pwud

x

[pwud] lm. rom: pwudi. 1) Peya onen nyo pes otimme. Lotino pwud peya gudwogo ki i g n; kwan. 2) Gin ma gikuru ma myero nongo otimm nyo cok ka timme. Kacokke pwud pe ocakke. ý

pwudo

[pwudo] tkk. Miyo matidi nyo ngwinyo gin n

manok. Mama opwudo but ringo manok omiya. pwugi [pwugi] tn. 1)Dongo ki teko wa ki yot n. Neno latin ma opwugi mit. 2) Loko pii pa loker nyo bedo ki kom maleng. Amaro tingo lotino m opwugi. NG

pwugu [pwùgù] tn. Cwe nyo bedo ki yotkom. Nyuka ki odii pwugu lotino mada. A... pwuk, [pwùk] tn. Aa con nyo cito woko con pi gin mo.

Wapwuk con i kulu.

pwuk, [pwik]

ki

lm. Ony pa gin mo liweng i ngom nyo

kamo. Latin o oyo cak woko lipwuk ingom.

pwukcwiny

[pwuk-cwiny]

n. Miti cwiny i kom

mo nyo miti me timo gin mo maber nyo ma Obedo ki pwukewiny me kwalo gweno.

Ha

pwukke [pwukke] tlk. 1) Onynye pa gin mo piny. F ii opwukke lipaoiwigi. 2) Bedo ki miti madit me timo gin mo. Cwinynye obedo ka pwukke me lweny.

pwuko

([pwòko] tkk. Tango wi dano woko ki lok mapat l

nyo miyo dano doko lwor, miyo ngat mo rwenyo gen woko. Pwuko dano rac. W

pwuku,

[pwòkò]

tkk. Kako keno ma otwo ki mac. ki

Pwuku awal maber mito diro.

pwuku,

ti

[pwùkù] tkk. Onyo, loko nyo ketoigin mukenall 4

Opwuku kado madwongi dek ma pe camme.

pwukulu

pwul (pwul) ngom.

;

[pwòkò-lò] n. nen: kupwulu.

n. Kit kaliri ma dongo nyako nyinge i Nyige

gimwodo

manumu

nyo

ma

|

gicelo, `

moo-ne ki odiine mit mada. Waceko pwul gunia — pwule

pwum

pyeraryo. Malakwang mit ki odii pwul.

4

[pwòle] a. 1) Lobo lyel. Lajok kwanyo pwule | me timo bal ikom jo mukene. 2) Odok ma gimwono | i wi atero lacel winyo. (pwum]

lm.

Tuc

pa gin mo.

Agulune

otuc

394 1

lipwum. rom: pwuam. pwun

[pwún]

n. nen: cet >.

pwunco [pwòncò] If. Gin ma pe ocek maber calo gwana nyo layata ma ocek ngaro ngaro nyo pwud ojing ajinga. Gwana ma ocek pwunco camo pe mit.

pwundi

[pwundi] n. Lareyko tic nyo ladiro tic i gin mo,

ngat ma ngeyo ticce. En pwudi bongo, kwoyo bongo

maber mada. /r: . nik: fundi. pwung pwung [pwun pwun] lm. Wot pek kom. Lyec woto lipwung pwung.

pwungo pwungo ([pwunò pwunò] lm. Gin madit ma ocungnge nyo oculle. Dano ma ocwe tutwal woto lipwungo pwungo. pwungu [pwunu] tkk. Tweyo doggola nyo loro doggola woko matek. Pwungu ot ka i cito kama bor ber. pwungua [pwunua] n. Layab kupwulu/layab doggola

ma gitweyo ki kupwulu nyo nyonyo ma giyubu ma giroyo i kupwulu ci yabo woko. Pwungua ot-wa orweny woko. lr: . nlk: kifunguo. pwunu,

[pwùnù]

n. Lobo ma obedo kado kado i dog

kulu ma dyang maro moko. Pwunu cweyo lee. pwunu, (pwunu] n. Lakit gunya moni ma nongnge i Bunyoro, mito cal ki dano dok kine mogo woto calo dano. Pwunu ger mada. pwuny [pwiny] lm. Muk ki poto pa yat nyo gin ma ocung. Yat omuk lipwuny ki i nget ot.

pwunyoko

[pwunyòkò] lm. nen: ponyoko.

pwur,

(pwòr] n. 1) Yubu poto ki kweri nyo pito cam i poto, gwoko gin apita i poto. 2) Ceko ki gwoko cam mapat pat i poto i yo ma gidongo maber kit ma mitte. Kec pe poto i ot pa ngat ma maro pwur. pwur, [pwar] t Bol kweri nyo yat ma gicomo kweri i kome. Pwur kweri pa baba kome pwot mada. pwura [pwara] n. Lee okwara ma rom ki dyang , tungnge olot, maro cungu i wi bye dok bene maro bedo i bar kadi wa kama pii pe iye. Bedo i nget bye oweko kom pwura kwar.

pwuri [pwuri] tn. Cako top nyo balle pi ngico. Opiko anywagi

kama

ngic oweko

opwuri

woko.

rom:

395

pwuro. pwurre [pwurre] tlk. 1) Mako nyo kwanyo gin mo k bot ngati tek tek. 2) Mayo jami pa ngat mo tek tel nyo cere i kom jami pa ngat mo. Apwurre i oa bongoni ni mega. 3) Kwako dano atura. Jal ti

apwurre i kom nyako mo ni in. [pwùrù] tkk. Tic ki kweri i poto, coyo kodii poto nyo yubu poto pi kodi . Poto ma gipwuru ki dyang ceko cam mada. pi pwurupwuru, [pwuru-pwuru] if. Gin ma bedo pwuru

moko moko ma twero duny woko i yamo. An dong otop ma obedo pwurupwuru pwurupwuru, [pwuru-pwuru] im. Bedo pol ata Lotino bedo lipwurupwurui gang pa rwot. si Pwurupwuru; [pwuru-pwuru] n. Twol uyu nyo twol ma kome dit dok bedo kama yom nyo kama obedo kweyo kweyo. Pwurupwuru kayo dano nongo obutu atataro. a pwut, [pwùt] n. 1)Latin ma omulu wa owoto mot tutwal pi goro nyo two, latin ma owoto lacen. 2) Bedo labongo kero me wot. 3) Ngat ma two neto omiyo | goro. rrk: lapwut >. NG

pwut,

[pwòt]

wm. Kwanynye nyo wotte woko ki i gin. | /m. Ngolo gin mo madit lawang acel. |

mo. Bati acel opwut woko ki i wi ot.

pwut:

[pwit]

Ongolo ringu lipwut ki mine. 1 pwutte [pwòtte] #k. Dongo ki yot kom nyo doko dano | madit. Woda dong opwutte maber romo nyom. pwutu, [pwutu] n. Apwua, luru, kweyo, lil, ki cilo ma duny i yamo ma kodo. Pwutu tin duny lituu i gudu. 4 pwutu, [pwòtò] tkk. Kwanyo yat nyo doo ki lere woko, | kwanyo gin apita ki lere. Tin dong wapwutu b pwulwa woko. pwutu; [pwùtù] tkk. Kwanyo del kom weko dong bwur. | Odyer opwutu del kome marac mada. | pwutuku [pwùtùkù] n. 1) Tyen dyang ma dong giroyo nyo giwoto obongnge woko. 2) Tyen dyang ma dong giyubu me ateda nyo kwak dyang (molokony). ` Lodito gimaro pwutuku tyen dyang.

396

pwuyu

[pwuyu]

tkk. Lilo dye ot ki kor ot ki opwuyu

wek obed maleng, marom wa mapwot nyo mwono kor ot ma rom ki opwuyu. Dako ne tye ka pwuyu ot.

pwuyu wic [pwuyu

wic] tkk. Bedo lawi Iwak nyo loyo

Iwak. Twon matek pwuyu wi lowote. pyaa [pyè] lm. Der ceng nyo mac ma ryeny. Ocaro „wangwa ki mac lipya. [byàà] im. 1) Pong pa pii ki jami mukene ma pyaa” okato kakare. 2) Pong tutwal pa pii ki jami mukene. Kulu opong li-pyaa. pyac-pyac [pyàc-pyàc] «m. Yee pa bongo ki koko pala ma gitye ka pako. Oyeco bongo woko ki kiniga lipyac pyac. En tye ka pako leb palane lipyac pyac. rrk: cwet-cwet. pye, [pyè] tn. Kalo kin piny nyo kalo wi gin mo, nyette/kato i wi gin mo nyo lengnge ki malo. Latin opye ki wi kitanda wa ingom. pye, [pyè] m. 1) Bedo mot nyo weko timo tim maracu ki bwami. Lapoya dong pud wiye opye mot. 2) Doko leng pa pii ka cilo odok itere. Pii dong opye maber.

pye cwiny

[pye

cwiny] n. Bedo ma cwiny opye i nge

keco.

pyedo, pyedo,

[pyedo] tkk. nen: pyeto. [pyedo] tkk. Tim ming nyo timo tim jok ma

miyo lewic. Opyedo latin matidi ki butu kwede. kmgk: rac. pyelo, [pyelo] tkk. Cwalo woko cet ki i ic, jo mukene giwaco ni loko dero. Gweno ki lee gipyelo kama gibutu iye.

[pyèlò] #kk. 1) Keto i wi kitanda, kolo, pyen, nyo i wi gin mo. Apyelo latin i wi kitanda. 2) Miyo gin mo obed marom. Gupyelo yer wigi maber. pyem, [pyem] n. Laro loc, yenyo yweka nyo timo gin mo ki cwiny me loyo jo mukene. Pyem gin ma ikwiya

pyelo,

tere pe konyi wacel.

pyem,

[pyém] tn. Bedo i tic loc nyo temo loyo jo mukene, cung i kin loloc. Apyem ki dano aboro ci aloyogi weng.

pyemo

[pyemo]

tkk. Cero lok ki tek nyo kwero lok

397

woko tek tek. En pyemo lok calo lakwo. pyen [pyèn] n. nen: laa ,.pol: pyeni. ki pyer; [pyer] n. Kama wi bam ki kor orwatte iye ny

kama akic ki cogo dud orwatte iye , wi wang

wol.

Pyer nera otur woko ma opoto ki motoka. pyer, [pyer] n. Wel ma kato apar wie abungwen,

4 caki e ki i 20-99. Aneno dano mapol ma romo pyeradek

(30). pyero

nga

[pyero]

tkk. Binyo, mino nyo wiye. Acoli vowi

gipyero tol waro me ceno ki me timo jami mukei Ji

pyeto

[pyeto]

tkk. Yeko kal, nyim, kmk wek ob 4

maleng nyo yero yugi ki odero. Mama ngeyo pyet kal ki odero maber.rom: pyedo,.

pyette [pyette]

tik. 1)mKutte, onynye, tingnge, ille il

kom. Pii opyette i komwa pi tek pa yamo. 2) Bedo | ki miti me timo gin mo. en cwinye obedo ka pyette i pi kom dako pa omine. an

LAN

R-r r

[ra]

n. Nukta me apar wiye abiro me coc i leb |

Acoli.

raa,

a

[raa] n. Lee ma kwo i pii, tyene cego ento kome dit _ mada. Lotino raa ma pud dongo adonga gilwongo |

ni wod raa ki nyako raa. Wod raa poro obot tyene | ki pa wonne. | raa,

[ràà] n. Lakit gaya mo ma ngok ci wiye bedo alulu, | nyige tar ento pe dongo. Kwon raa lim.

raa;

[rad] n. Lum ma mac oroyo ci otwo woko, ma ` gimenyo dok gimoko ki mac. Diki wacito ka nyaro | raa.

raa,

[raa] f. a) Camo kuc ki kwo kwo ma pe giparo gin | mo. Pol kare bulu aye gimare kit kwo meno. Awobe _ tye i raa i taun. b) Bedo ki kuc. raba [raba] im. Bedo ki olo madit. Wabedo liraba ki olo.

398

rabaraba

[raba-raba]

lt/Im. Acel acel nyo manok

nok. Kot tin ocwe rabaraba.

rabo

[rèbo]

tkk. 1) Wot kanget gin mo ki cen cen nyo

weyo ngati ki cen. Gurabo tok gangwa 2) Wot cok. Gubedo ka rabo te got.

ki woko.

rabu [rabu] tkk. Mayo jami pa jo mukene nyo cere i gin pa ngati. Rabu jami pa dano pe ber.

[rac] L 1)Gin ma pe ber, pe atir, pe tye kit ma myero obedi. Dek man rac ba. 2) Lok nyo tim ma pe tye kakare. Lok man rac mada. raca [rêca] n. Bal nyo kit ma pe atir ma myero giwek woko. En tye ki kit raca moni i cwinynye. [racéc] n. 1) Nyig muduku lacel lee nyo gin mo racac keken. Racac tucu del dok twero nginyo cogo kicikici. 2) Nyonyo matino ma olunge ma weko lela ngweco maber. Racac lela weko lela ngweco maber. Ir: . nlk: raswas.

rac

rado

[rado] tkk. 1) Dato nyo timo gin mo i wel mapol.

Warado yen i poto lirwac. 2) Neko lee mapol. Gurado gweni mapol i ceng karama. 3) Balo. Ciwora ocungu wiya woko ki rado lokke. ragaraga [raga-raga] Im/lt. 1) Timo gin mo rucurucu nyo ganyaganya, pe ki diro, dok bene pe giketo cwiny iye. 2) Tic rau rau. En maro timo ticce ragaraga. rom: rakaraka. ragge [ragge] tik. 1) Kerre nyo diine i kom ngati. En maro ragge i kom dano tutwal. 2) Bedo nyeko i kabedo malac. Wek ragge i kabutu pa dano aryo. rago [rago] tkk. 1) Tiyo tic i yo ma pe konyo. Gurago kwoyo bongo araga. 2) Yubo ot ma goro. Ot ma girago araga poto woko oyot.

rakaraka

[raka-raka]

lm/t.

Laro

wot.

nen:

ragaraga. [ràkù rakò] lm. 1) Camo gin mo calo raku raku gwok nyo i yo me caro. Laker mwodo ringu liraku raku calo gwok. 2) Yweyo ma nyutu olo nyo tum cwiny. Latwo ywee liraku raku nyo kare ne dong cok.

ram

[ram]

n. Cogo tyen ma ringu pwun oboyoni. 399

Owanne ma ram tyene nen kamaleng.

ram ram

[ram

ig

ram] im. 1) Bedo nyo timo gin mo k

yomewiny. 2) Timo gin mo labongo paro. Omako ti ki ram ram ci ogik ata. 3) Wiye wiye. Oloko ram ocito woko. rama rama [rama rama] /m. Leng dok ryeny. D maro uc ki kwot ma rama rama. rrk: para para. — ramo [ramo] tkk. Camo gin ma pe ocek maber nyog ma numu, mwodo gin matek. Kec oweko wa boo ki toyo. f

rampiny

[rampiny] n. 1) Peko me bedo pe ki yo i ti mo

nyo pi timo gin mo. 2) Cung ata labongo ngeyo gin ma myero gitim. Acako kwan maber ci rampiny oloya aweko ki yo. ' ramtolu [ramtolu] n. nen: curuwal. ir: . n Wi bantolon. wa ran [ran] tn. 1) Remi yoo; pe ook i Agiki. Ocako tic ci

oran kwede i yo ata. 2) Balle dongo pa gin apita ma

weko dongo magoro. Ceng oweko anywagi wa 0 ki yo. | rang rang [ran ran] lm. Gin ma otuc otuc ma der

ceng nyo tar mo keken nen ki iye. Wang bongone

rangi rango

nen rang rang. rrk: reng reng. rom: ranga ranga. [rangi] n. nen: renge.

p

[rano] tkk. Ngiyo nyo yenyo gin atima. Acito kag rango tic Kampala. 1

ranynye [ranynye] tik. Bwotte ata nyo bedo pa ngat ma kwiya kome, lanynye i nyim dano. En maro ranynye ki bedo calo wiye pe. ranyo [ranyo] tkk. Coto lok, dwanyo lok, pango lok nyo nyweno lok, loko lok cac ki anywar. Lapwony | ryanyo lok ki lotino kwan calo ngat ma pe okwano. d rap rap [rap rap] im. rom: raparapa. 1) Winynye pa tyen nyo koko cing ma jo mapol gidongo pi pwoc nyo

pi wer. Gudongo

cing gi liraprap me jolo wi

welo-gi. 2) Winynye pa gin mapige ma gigubu aguba. Omato dek lirap rap. raparapa [rapa-rapa] lm. nen: rap rap.

400

| ki

raru

[raru] tkk. Kayo kac nyo jayo wi bel. Raru wi bel tek mada.

rato

[rato] tkk. Nongo gin mo ki dic nyo diyo ngat mo

ka timo gin mo. Gubedo ka rato dano arata me donyo i mony. ratte [ratte] tlk. 1)Diine, miyo gin mo timme. 2) Cungu dano nyo cungnge i kom ngat mo. En ratte arata i kom dano. rayo [rayo] tkk. Jogo, coko nyo yero gin mo. Gamente tye ka rayo cente ki i cing lonyodo.

rebo

[rebo] tkk. 1) Lok mapol nyo nyweno wi dano ki lok mapol. En tye ka rebo lok dag ling. 2) Lok me bwura nyo me bwami. [réc] n. pol: reci. Lee kulu ma gidwaro ki ogwa ento lotino gidwaro ki goli. Rec madyak mit acela. Rec mutwo mit ki olel.

redde

[rédde] tik. Cerre i kom gin pa ngati nyo kwanyo

gin pa ngati tek tek/mayo jami pa ngat mukene. Redde i jami pa dano pe ber. redo [redo] tn. 1) Dangnge nyo lok ki dwan ma malo. 2) Koko nyo daa ki lok mapol. Ngat ma maro redo i wi latin bango latin woko. rrk: dangnge. reene, [reènè] tlk. Pangnge nyo dok tung kamukene. Lakwor okemo abili atir ento oreene woko. reene, [reènè] tik. 1) Rutte nyo bwutu piny i ngom. 2) Kulle nyo ridde piny pi kato ki kama ding. Ka i mito donyo i ot ma doggola ne lapiny, omyero i reene piny.

regge

rego

tlk. Rutte piny, dok piny, jungnge piny matek wa ma mito tek kom. Oregge gin timo me piny ka tingo ter mapek i wiye. [regge]

[règo]

tkk. Luru nyig kal, kabir, gaya, nyim, kmk

ki kidi me weko odok moko nyo odii. Mama tye ka rego odiina.

n. Tyeng, lain nyo upiro. Kwan

rek ma

rek

[rèk]

rem

odong wek gimed dano. [rèm] m. 1) Bedo nok, pe oo i wel nyo kit ma mitte. Cam orem woko pe oromo dano. 2) Winyo kamo

malit, winyo mading nyo bedo ki peko i kom nyo i 401

cwiny. Kom latwo tye ka rem matek.

rem nyac [rém

nyac] n. Oo nyo onyo pa nyac, cek pa

nyac. En tye ki rem nyac marac mada. | wif remo, [remo] t. Miyo pe romo nyo miyo pe oo kit n

mitte. Latin ma cam remo doko lakwor.

li.

remo,

[remo] tkk. Wang cwiny nyo cwer cwiny. man remo cwinya litik tik. remo, [rèmo] tkk. Jutu/goyo ki odoo madit nyo pwodo ngati. Cware oremo wi dakone ki odoo. rrk: emo.

remu

[rému] n. Gin ma ka ocung ki i kom dano ci dano

pe twero kwo, tye ma pige dok kwar lipac. Daktar tye ka yenyo remo me ameda i kom latwo. A reng gaya [ren gaya] n. Tyen gaya. reng kal [ren kal] n. Tyen kal. reng reng [rèn rèn] lm. Pe gikado maber. nen: rang | rang. renge [réné] n. Kedi ma dongo calo lorogo ka n nyige makwar calo pala. Renge ki boko ki otit. rangi. ii

reno,

[reno] tkk. 1) Bito latin wek pe okoki. LapidiN reno wi latin ki wer. 2) Galo wic nyo weko pe | gibedo ki tam mapol. Oreno wiye ki cito ka tuku.

reno,

rep

[reno]

|.

tkk. nen: reyo.

iN

[rep] l Pe kinong, pe pek, yot nyo perepere. — Anudu nyuka ma rep pi latwo. 4

rep dog [rep dóg] n. Loko lok mapol tutwal. Lomero ki lorep dog matek.

ret

i [ret] n. Bwur manyen ma ngati onongo i lweny, ` | dwar ki peko mapat pat. Onongo ret marac i “a |

ma motoka opoto.

a

reto

[reto] tkk. Bolo/coro piny, twaco nyo loroi ngom. | Yamo oreto yat madit ingom. la

rette

[rette]

tik. Tuku aret nyo pwonyo bolle i ngom. |

Awobe gimaro tuku rette. | reyo, [réyo] tkk. Wiro, dunyu nyo geyo yat i wang ret. | En tye ka reyo yat iwang bwur. |) reyo,

[reyo]

tkk. Dok

ka mukene,

weyo,

pango,

nyo

miyo kare. En oreyo lok i wi latin matidi. rom: reno.

;

ribbe

[ribbe]

tlk. 1) Bedo/tic kacel nyo ribo cing i gin

mo, mee. Ribbe i kin lotino ma i ot ber dok myero. 2) Mato opwut i nge mone. Guribbe i nge daa ki mato opwut.

ribi

[ribi] n. 1) Dog cel nyo kama ding pi kato. 2) Dog

gang ma giloro woko. Gin madit pe twero kato ki i ribi.

ribi ribi [ribi

ribi] lm. Carre pa gin mo ma ryeny.

Ryal ryeny liribi ribi.

ribiribi, [ribi-ribi]

/t 1) Pe nen maber dok col col.

Piny tin tye ribi ribi pi'kot. 2) Pong ma pe ocudu.

Kal opongo dero ribi ribi. 3) Mor pa tyen ka dano mapol tye ka ngwec. Lomony guringo ma tyen gi bedo liribi ribi. rrk: piripiri ,.

ribiribi, [ribi-ribi] lm. nen: piripiri 2. ribu [ribu] tkk. 1) Keto/guru/coko kacel i kabedo mo.

Waribu dog jami kacel. 2) Cung i kom lok nyo gin acel. Guribu doggi i koma. ridde [ridde] tik. Cere nyo kete kama pe myero i bed iye tek tek nyo diine kacel. Ridde i tic ma pe megi rac. Lotino myero pe guridde kama lodito tye iye.

riddi [riddi] n. nen: riddo. riddo

([riddò] n. Yen matino ma otwo nyo jang yadi matino ma otwo. Riddo celo moko maber. rom:

riddi.

rido, [rido]

tkk. Diyo/rwako ki tek nyo dido. Lapidi

orido war tek tek i tyen latin. Rido dano ka timo gin ma gidagi rac.

rido, [rido] tkk. Turu anywagi nyo kwanyo tol owo ki i kom rit. Atye ka rido anywagi me abula

rido; [ridò] tkk. nen: rito. rii

rii,

[xii]

n. Lee ma tyene ki ngute bor, ibe tye ki wino

maboco mapol, kome ocwinyo cwinyo nyo obedo pacapaca. Rii leng dok bor loyo lee weng. [rii] tn. Dikke kamo nyo bedo pi kare malac. Gurii i kulu tutwal. Awilo bongo ma rii pi kare malac.

rii;

[rii] tn. Mot me dyeceng, bedo mot. I rii maber?

Arii, i rii, warii, kmk.

rii,

[rii] n. Gin ma giketo arii, lageng nyo ong ngol/lapok kin. Keya guketo rii i yo. riido [riido] tkk. 1) Tweyo gin mo madit nyo twey jami wic madito. En oriido lum wic madito tutwal

2) Nwoyo, waco ki tek. Riido lok nyutu tek wic. riine [riine]

|

dk. 1) Dwalle, twene i kom gin mo nye

moko i kom ngati. Nyello oriine i kom dyel. 2) C ng

i kin jami aryo. Pe i riine i doggola ki dano. Coge rec oriine idwona.

rik rik

[rik

rik]

N

im. Myel kom tutwale pi Iwore

Koyo miyo kom dano myel lirik rik.

riki

EK

[riki] n. Yen mapwodo ma giriko ki ot nyo gut larik ot. I kareni dong dano pe maro yubu ot ki i riki. A

riko, [rikò]

tkk. Pito guti ot adikadika wek omwonne

maber. Ot ma giriko maber mwonone yot.

|

riko, [riko] tkk. Yubbe pi lweny nyo jenynye me n teko ki diro. Guriko lomone.

kwot

ma

omiyo

u

lworo Ikii

rim

[rim] lm. Pol nyo bakke/cokke pa gin mo. Dana! ocokke lirim i gang kal. ng

rimu

[rimò] “kk. Umu, boyo piny, romo piny ducu nyo bedo ka ducu. Pol orimu piny woko limut. 19

ringo

[rind] tn. Cito ka timo gin mo ki ngwec nyo aa `

cen oyot pi gin mo. Dano tye ka ringo ngo? Atye adk ringo lok ki banya. rrk: ngwec >. ringring [rin-rin] n. Two ma wango cin ic niy dano cado remo. Two ringring omaka woko. ringu [rinu] n. 1) Pot kom dyang, dyel, lee ki winyo ma ka gitedo tye dek ma pige mit mada. Dek ringu mit mada. 2) Pot kom dano. Ringo ema lit. i | rio, [rid] tkk. nen: riyo,. |

rio, [rid] tkk. nen: riyo>. | ripot [ripót] n. 1) Miyo dwon i kom or nyo i kom lok ` ma otimme. 2) Dwoko lok bot laor. Pud acito ka miyo ripot bot ladit. /r: nik: report.

rit,

[rit] lm. Tweyo gin mo matek nyo nyette/kirre.

rit,

Gutweyo lakwor lirit. Ogwal nyette lirit rit. [rit] n. kinga pot owo nyo ginga ma gikwanyo tol 1 Mi

404.

owo woko ki i kome dok bene gicweyo ki aduku, oderu ki kikapo. Rit owo cweyo aduku maber mada. [rito] tkk. Kayo dano ki wok nyo tic ki gin mo ma lake pe bit. Latin orito dog cak pa mine ki woke. rom: rido 3.

[riu] lm. Kato madwir dok oyot. Won lela moni kato liriu kany.

riyo, [riyo] tkk. Tweyo, boyo nyo dwalo. Gitye ka rio lum wi ot. rom: rio.

riyo, [riyò] tkk. Keto arii nyo keto gin mo butu arii i kin okar. Guriyo yat i wi okar me twoyo taa. rom: rio.

robbe

[robbe]

tik. Borre/wanynye woko nyo bwucce

woko. Guwoto ma tyengi orobbe woko.

robo,

tkk. Wanyo/bwucu del kom nyo boro.

(robo)

Two abwuru robo dog ki um dano woko.

robo,

(robo) tkk. Yelo ki lok gingi. Wek robo doga ki

lok ma pe angeyo.

robo;

[robo] lm. Elle pa gin mo nyo pok gin mo ma

otwo. Apoka oelle ki i kom yen bedo lirobo. [roc] tn. Doko nyen nyo bedo kit macon. Gwana roc, ma oroc nwang mada. roc, [rèc] n. Kicaa labo cing nyo lageng cilo ki ngicu. Daktari tiyo ki roc ka gineno lotwo. roco; [ròcò] tkk. Balo/nyweno lok ma onongo atir nyo miyo pwony marac. Tima kica aroco ka kenyo. roco, [roco] tkk. Miyo doko nyen nyo yubu maber. Roco otwa dong otum.

rodo,

[ròdò] tkk. Bako/keto jami i ot ata nyo coko jami

i dye ot ma neno pe mit. Rodo jami i ot nyutu tim caro. rrk: duru/itu 3.

rodo,

[ròdò]

lm. Bedo ma nyutu ni ngat meno o-ol

matek. Gubedo lirodo ki olo.

rok

[rèk]

n. 1)Kaka mapol mapat pat ma guribbe

kacel. 2) Dog odi mapol mapat pat ma guribbe i te nying acel. Uganda tye ki rok mapol. [rok méné] Ip/. nen: rom mene? pol: rogi rok mene mene? rokke [rokke] tik. 1) Golle nyo bedo twolo. Atongo yat 405

ma orokke maber me bong. 2) Yenyo kolo. Re ck pi lweny rac. |

roko,

[rèkè] tkk. 1) Golo yi gin moni nyo yelo ginn

okanne kamading wek okat woko. En tye ka 1 K yat me bwul. Wek roko twol ki i ode. 2) Ero nyo daa. In aye iroka. roko, [rèkè] n. Dim tong nyo nyonyo mabit ma gico i te bol tong. Roko tong-nga otur woko.

rokon!

[ròkon] n. Latin pur me doyo gin apita.

rokon”

[rokon]

n. Kicika/gwic/kituti nyo kama okane.

Dano bwutu i rokon dok gikano jamigi bene i rokon.

rom

1 | mo >

A

[rom] n. Pe pat, cal ki mukene. Guwilo bongo ma

rom. rom mene [róm méné] /p/. Poro dit pa gin mo i mukene. Latinne dit rom mene? Gidongo rom mene? rrk: rok mene. rom: rogi mene? romo, [rómó] n. pol: romi. Lee paco ma kwo kacel dyel, ibe lapet pet dok kimoo mada. Romo pire tek romo,

Acoli pi tum. [ròmò] fan. 1) Rwatte iyo. Waromo

ki lapwol

cito i gang kwan. 2) Lweny. Guromo ka lweny ma apwua bedo lituu. “Wi4

romo;

[rómó] ¢ Timo gin ma oporo kakare, 00 kakare nyo gik kama mitte. Pwul dong romo aputa. Cam] romo dano weng.

romo ot [romo

ot] n. nen: laromo ot.

id

rono

[rònò] tkk. Keto gin mo i gin mukene nyo rwako/lutu gin mo kamo. En tye ka rono cuburia i yi lawote. rrk: rwako. rom: royo. i

rony

[ròny] tn. 1) Nguny woko i gin mo. 2) Wot | piny/lapiny i kamo nyo Iwi woko. Kul orony i ot mwok.

ronynye [ronynye] tik. 1) Nywarre. Guronynye ki| lok ma ka cwinyi cok i keco woko. 2) Kanne i te ` lum nyo roone kama pe nen. Waronynyei te lum pi lworo.

ronyo

[ronyo] tkk. 1) Nywaro dano. Wek ronyo lawoti || kit meno. 2) Loko gin mo ataro nyo rwanyo gin mo —

406

|

wek ku iye odwog woko ki ku ngeye odok i iye . En ngeyo ronyo cin dek maber mada. roone [r66ne] tik. Donyo kamading nyo ridde kamo. Waroone wa i te kitanda pi lworo. roro [roro] nm. Lok nyeko, abal kari nyo balo kabedo/katic pa ngati pi nyeko. Wek keto roro i kom lawoti pi lok ma tere pe. rot [rot] lm. kor, yoo ma odong i nge dano/lee okato ki iye. Dyangi ocito ma korgi odong lirot.

rot lyek [rot

lyèk]

n. 1) Acakki oro nyo kare ma

gicako wango lum. 2) Lyek nyo lum ma giwango i dwe me apar wie acel nyo apar wie aryo. 3) Lyek ma giwango lacik lee. Dwar i rot lyek yot loyo dwar i lum ata. roto [ròtò] tkk. Ngiyo/neno/yenyo nyo lubu. Orot piny tye ka roto jami gi. roya [roya] n. Dyang ma pud pe onywal dok pud pe otyeko dongo nyo nyako dyang. Guloko twoni aryo ki roya acel. pol: roci. royo, [royo] tkk. Malo/bulu nyo miyo pe cek tutwal. Pwul ma giroyo mit mada. royo,

[ròyò] tkk. nen: rono.

Rubanga [ròbana] Ruhanga.

rubbe

[rubbe]

n. nen: Lubanga.

lr: . nlk:

tik. Bedo pa jami mapat pat kacel nyo

nywene pa jami ma twero yekke nyo pe twero yekke. Pul ma orubbe ki lapena yerone yot ento kal ma orubbe ki nyim pe yere.

rubia

[rubía]

n. Ciling aryo, ciling macon "rupee".

Cente ma Acoli gukwongo tic kwede pi cato wil ki pi wilo jami obedo rubia. /r: . nlk: senti. rubo [rùbo] tkk. Royo gin mo i kom tol nyo tucu gin mo ki tol me alyera nyo me atinga. Anyira gimaro rubo tiko me myel.

rubu [rùbù]

tkk. 1) Keto jami aryo nyo makato mapat

pat kacel me bedo gin acel. Arubu kal ki gwana me

kwon. 2) Ribo kacel gin ma pati pati me doko gin mukene. Moko ma gicelo ka girubu ki tobi doko kongo. 3) Lokke ki lok me piyo dano. En maro rubu 407

kin dano.

rubu rubu

[rabò

rubi]

/t 1) Gin ma yom ruk

Ngom ma giwango bedo rubu rubu. 2) Gin mape ma woto kacel. Dano tye ka mol lirubu rubu gicite kwene? 1

rubuku ruc

([ròbòkò] im. Poto goro ki poto too. Ogoyad ta

dyang ci opoto piny lirubuku. (ruc) n. Cam ma pire tek bot jo Caina. Dek

wa

mit ki ruc. rrk: mucele. Ir: . nlk: ruz.

ruco

li,

[ròco] tkk. Nwoyo pwuru poto nyo loko potopi

coyo kodi. Watye ka rucu poto me coyo kal. [rùcù] “kk. Dunyu/jwayo nyo miyo gin mo pe onen. Lapwony tye ka rucu peny ki i kor bao. rucu, [rùcù] n. Lum ma dong oteggi nyo lum ma do odongo woko. rucu rucu [rùcù rùcù] im. 1) Timo gin mo labo pye cwiny nyo timo jami karakara. 2) Tiyo tic wiye nyo oyot oyot. Wa aa rucu rucu oweko ja ma pire tek odong woko. k; rucu,

ruda [ruda]

n. Lee ma ditte rom ki abur ento kome

ngwala ngwala, gweyo dano calo gwok dok b maro bedo i bunga. Laa ruda pe giruku ento gi kwede me bwutu.

e

rudo [rudo] tkk. Jwayo wek obed ma olil. Lacwe agul ruk,

ruk,

rudo kome wek obed maliyo. [rèk] n. Bongo mapol, laa nyo gin me

ra deyo. l

Dakone tye ki ruk mabeco mada. ; [rèk] n. Dwe pa mon nyo kare ma dwe loko iye mon. Mon pe nongo ic i kare ma nongo gitye ki hi ruk.

rukca

[rukca]

n. 1) Miyo twero ki ngati me cito timo

gin mo nyo yee peny pi timo gin mo. Lapwony omiyo rukca me cito gang. 2) Weko ngat mo bwoto

gin ma en tye katimo. lr: «A». nlk: rukh-swa.

rukke

[rukke]

ki

tk Yubbe pi cito nyo timo gin mo ki

keto bongo ma myero i kom. I rukke calo dakkeri cito kwene? rukmac [ròak-mac] n. Kama giwango iye gin mo madit |3 calo yen nyo yugi.

ruku [rèkè] rum

rumu

tkk. Keto bongo i kom nyo bolo bongo i

kom. Gin weng guruku bongo manyen. [rùm] lm. Poto pa gin mapek. Gutongo yat opoto lirum.

[ròmò] tkk. 1) Boyo nyo guru i dyere. Lotino gurumu lapwony ka gamo nyuka. 2) Gero nyo gedo ot. 3)Keto cong i ngom. Lotino orumu piny kalega.

[ròn]: tn. Jung, doko cek nyo doko matidi. Bongo ma rung myero gikwo malac dok mabor. rungo [ròno] tkk. Weko bedo ngoki ngoki, jungo, miyo

rung

bedo ma onywange nyo odolle atata. Anyira tye ka rungo bongo me myel. ruru [ruru] tkk. 1) Mol mapol wang acel. 2) Bwuyu dano nyo bwuru ngati i kom jami ne. Bedo ki cwiny ruru i jami pa dano pe ber. [rùrù-rùrù] /m. 1) Duny pa lyeto ki ikom rurururu gin malyet. Pii oyenyo ma duny lirurururu. 2) Ywayo yat mapek. Waywayo jang yat ki i ngom lirurururu. [rut] n. pol:rudi. Nywalo lotino aryo/nyodo aryo: rut Opiyo ki Ocen, Opiyo ki Acen, Apiyo ki Acen, Apiyo ki Ocen. Lamera onywalo rut. ruto [ruto] tkk. 1)Lilo lok i kom ngati goba goba. Gubedo ka ruto lok i koma nono. 2) Cobo. Dakatar obedo ka ruto wang bwur na ki libira. rutte [rutte] tlk. Kulle nyo nalle piny. Arutte piny wek kidi pe ocel wiya. mapol. rutu [rùtù] tkk. Dato nyo neko dano nyo lee karama. kwero Warutu dyegi mapol pi ruu, [rut] tm. Yabbe pa piny i odiku nyo doko odiku. ruu,

Piny tika tin ruu wek anen daktar? rom: ruupiny. [rud] lm. Nino ki nino, nino man okato ci okato,

nino ducu, ki lanino ducu. rrk: naka piny ruu/naka piny ki ruu piny ki ruu. ruu, [rav] tn. Cit i dwog oyot pe i ruu. nen: rii 2. [ruu-piny] n. nen: ruu;. ruupiny kmk. Adag ruya [ruya] n. Cungu ngati i dog tic, wot, ngat ma ruya ka tic. gin mo nyo ruyu [ruyu] tkk. Cwalo oyot, ngukke ki

409

miyo gitiyo gin mo oyot oyot. Ka i ruyu dano

pe gitimo maber. rwaane

[rwaane]

tik. Wakke/nyutte nyo takke.

gimaro rwaane pi lonyo pa lonyodogi.

NG

rwabo [rwabo] tkk. 1) Lungu gin amata, mato lilung ny mato tyeko. Orwabo kongo awal kwon kulu kene, 2) Mat labongo yweyo nyo mat woro. rrk: rwobo. rwaco

[rwaco]

tkk. Jwato/bolo/reto piny ki tek. Orw

latin i ngom wa i too.

rwado

[rwado]

tkk. 1) Mwono ot. 2) Neko mapol ny

dato lee, winyo, kmk mapol. Tin warwado anyir aboro. rom: rwedo.

rwako [rwako] tkk. nen: rono. rwang

a

[rwan] n. Ladiro tuku coro nyo laryeko tuku Rwang pwonyo dano tuku coro.

coro, |)

rwangnge [rwannge] tik. Bedo ma ogom ki ma obaab, doko rwanga rwanga nyo balle pa kit gin f Canduk dong orwangnge ma neno pe mit. rwango

[rwano]

agwang nyo rwangi rwangi. Lotino gurwango pala woko. l rwano [rwano] tkk. Loko lok atir, kwano kwan i cik nyo |

lok maber. En rwano leb munu maber mada. rwanyo [rwányo] tkk. nen: ronyo. N rwat, [rwat] lm. Doko rom nyo bedo kakare. Odilo otoo woko lirwat. rom: rwit. cag rwat, [rwat] n. pol: rwati. woko/kone. Rwat dyang pwuru matek. Gunyono lobo madwong me rwato ot. rwatte [rwatte] tlk. Romo ki ngati i yo nyo timme

pa gin ma pe i tam. Rwatte tin tye i kin lapwony ki lotino kwan. 4 rwec [rwéc] n. Lwongo dano mapol pi gin mo nyo nii ngec pi gin atima.

baraja. rwedo [rwèdo] rwee,

[rwèè]

En tye i rwec

me

tic i

tkk. nen: rwado. /t/tn. Bedo maber ku, balle pa dwon nyi

orwee neno piny arii. [rwéé] n. Tong ma ladyere. Ocobo lee ki rwee ci oneko cut. rwee, [rwee] lm. Ngeng ki lewic. Obedo lirwee ki lok goba ma owaco. rweene [rwééne] tik. Wot me mato yamo nyo wot me yweyo pi oloo mo. Wek kong arweene manok ka

rwee,

rweno

dok acakki. [rweno] tkk. Lwongo dano mapol nyo miyo ngec bot Iwak pi gin ma oetimme nyo ma otimme. En tye ka rweno mon me kelo lotino ka gwere. rom: rweyo.

rwenyeke

[rwenyeke]

lm.

Cungu

lewic.

Ocung

lirwenyeke i kare ma gingone pi lok goba. rwenyo, [rwenyo] tkk. 1) Mako yo mapat nyo lal ki yo/lalo gin mo. Latinwa orwenyo i yo gang kwan. 2) Bedo ki wil wic. Arwenyo tam ma onongo atye kwede i cwinya. rwenyo, [rwenyo] tkk. Balo nyo rwee pa dwon. Aona rwenyo dwon dano woko. rweyo;

[rweyo]

tkk. Balo nyo weko rwee. Koko matek

rweyo dwon dano woko. rom: rweno. [rweyo] tkk. rom: rweno. 1) Twenyo wek remo rweyo, owot maber nyo miyo lotino bedo labongo peko. Waya ngeyo rweyo dano maber. 2) Goyo bongo ki pac wek obed atir dok ma neno mit. I ruku bongo ma pe girweyo. nen: rweno.

rweyo;

[rweyò] tkk. nen: rweno.

rwirwi

[rwi

rwi] /m. Yabo ki miyo wang. En tye ka

yabo wange lirwi rwi mito koko.

rwicce [rwicce]

tkk. Twero

nginynye

nyo

nyotte.

Ladep twero rwicce ki Iwet cing.

rwico

[rwico] tkk. Nginyo nyo nyoto. Motoka orwico

bade kicikici. rwidde [rwidde] tik. Tweene matek. Tol ka orwidde matek ci pe gonynye. rom: rwitte.

rwido rwit

[rwidò] tkk. Tweyo/tweno matek. Gurwido cing

lakwo ma cok ka ngun. rom: rwito. [rwit] lm. Rwatte kakare nyo maron.

Doggola

411

rwo

omoko lirwit i wange. rom: rwat. ki. (rwo) ta. Ngeng, jung ki lworo nyo lewic, ngunyk lewic. Lakwo dong orwo pien lok odoko tek. 1

rwobo

[rwòbò] tkk. nen: rwabo.

rwok

[rwok]

a

lm. Tutwal nyo mukato. Latin oye

rwok.

| [rwom] n. Pokke pa ditoidog tic nyo rek me dito,

rwom,

En tye ki rwom pa rwot.

E,

rwom,

[rwóm] n. Layit nyo jodi. Lokwo mogo woto k rwom ka kwo. rwom; [rwòm] n. Kama kulu nyo nam orwatte iye

Gucito ka mako rec wa i rwom Unyama.

rwom lok

[rwom

W

lok] n. Ripot, lok ma otimme, J

ma owinynye nyo ma gikelo. Rwom lok ma gukel o onyomo cwiny dano. |

rwomme

[rwomme]

tlk. 1) Dongo lawang acel ma neno

mwonya. Nyim orwomme ki dongo ma neno mit. 2) Poto piny lawang acel. Ot manyen orwomme

piny. rwomo,

H

[rwòmò]

tkk. 1) Ribo tic aryo nyo makato

Gurwomo cinggi i kom lakwo. 2) Tyeko peko a adek lawang acel. Warwomo yupu ki ketto lyelli pa

dano adek. rrk: nywako.

va

rwomo, [rwòmò] tkk. Miyo wang i nenu nyo neno pi ny kit me nino ducu. Rwomo wang gwoko wang mabe | ka pe wangi more woko. rwot [rwot] n. pol: rwodi. Laker/lagwok Iwak ny lacung pi Iwaki ker. Acoli yam con gityero werii rwot. H

rwot ringu [rwot

ringu]

n. Ringu em ma olil nyo

ringu ma jugu jugu. Rwot ringu pek dok bwup.

rwua rwua

[rwua

73. rwua] lm. Wot ilum nyo i pii. En

tye ka coro lum lirwua rwua bino ca. ryac

[ryac]

lm.

1)Bit pa kado dek. Kado

Di deke

bit

liryac pe camme. 2) Kirre pa ogwal nyo cer dyak. Ogwal nyette liryac ryac.

ryak [ryak] lm. Kak pa ngom nyo yen. Obedo ka bar yen liryak ryak.

ryal

K

(ryal) n. Mola marep ma ryeny. Amaro cupuria

412

ryal. rom: ryan.

ryamo

[ryamo] tkk. rom: ryemo. 1) Luru/lunu nyonyo i tet nyo pi teto gin mo. Lotet gingeyo ryamo nyonyo maber mada. 2) Yito pa twoni dyang. Twoni dyangi ryamo megi dyangi.

ryangaryanga

[ryana-ryana]

lt. Yom

dagadaga.

Wawoto i dog kulu ma obedo ryangaryanga. ryangnge [ryanne] tik. 1) Par ki myel kom/ myel cwiny nyo cabbe pi lworo. Cwinye tye ka ryangnge pi two pa mine. 2) Gwange pa tam. ryango [ryano] tkk. Poyo dano/miyo lworo ki dano. Guryango cwinywa ki lok mapol ata oweko pe wanino. ryany [ryany] im. 1)Bedo dit pa gin mo. Obedo liryany calo min bye. 2) Coro gin mo cen wek opoti. Ocwalo latin opoto liryany. ryanyo [ryanyo] tkk. Duru/bako/keto gin mo madit. Dakone oryanyo kwon pong cwan.

ryarya wang

ryebbe

[ryarya

wan] n. nen: pit-pit-wang.

[ryébbe] tlk. Kudde pi kuru ngati nyo gin mo,

bitte ki miti me timo gin mo nyo kiyo ngat mo. Bura oryebbe piny ka kuru oyo. ryebo [ryébo] tkk. Umu, loko yi gin mo dok piny nyo keto laum i wi agulu/cupuria. Latin oryebo iye piny pi kec. Aryebo agulu piny wek otwo. ryedo [ryédo] tkk. Ryeko/baro ki pala nyo tucu yi gin mo wek obed marep. Oryedo yi ringo wek otwo maber. rrk: ryeku. ryek [ryek] /. Lamak pwony oyot, niang tic oyot, bedo tye ki kica wa ki lengwang. Dano ma ryek pwonyo yot.

ryeko

[ryéko]

n. Ngec matut, ngec i tic nyo ngeyo

piny. Ngat ma okato.

ryeko dog

[ryéko

tye ki ryeko anywali

kwiri

ma

dog] tkk. 1) Bwolo/bwuru dano ki

lok goba. 2) Nyutte nyo wakke ki jami, cayo jo mukene ki lok ma aa ki i dogi. Wek ryeko dogi ki lok ma tere pe.

ryeku

[ryèku] tkk. nen: ryedo.

ryemme

[ryémme]

tik. Lole ki ngwec nyo ryemo vi

mo. Abili oryemme ki lakwo kwee. rrk: elele.

_

ryemo, [ryèmo] tkk. 1) Cwalo ngati cen ki gero. 2) Jul ngati ka timo gin mo nyo gengo ngati tic ki te Guryemo loticgi weng ni pe gingeyo tic. 3) Yitu m tigo pa dyang ki dyel. Roya ma giryemo yac. ryemo, [ryémo] tkk. Cako kwot nyo gurrre po remo kamo. Odeke maro ryemo te ywet dano.r kwot. ryeno [ryeno] tkk. Keto i rek nyo miyo nen m si

weko cung atir. Ryeno lotino i rek tek mada. ron ryeyo. A ryeny [ryèny] tn. Meny, caro piny nyo miyo tar. Cel tin tye ka ryeny matek. yA ryenyo [ryenyo] tkk. 1) Lilo wek obed leng/ma ryeny Oryenyo dye otte ki rangi makwar. 2) Jwano wai k

dawa . ryeyo

Ni

[ryéyo] tkk. nen: ryeno.

S-s Sakramento [sakramento] n. Gin ma Yecu Kris oketo me miyo bot dano mukica ma pe nen pi lo yo tipugi. Sakramento tye abiro: baticim komfirmasio,

eukaristia, penetensia, wir male

orodini ki nyom

maleng (matrimonio).

nlk: Sacramentum.

g

lr:

|

Sakrilejo [sèkrilejo] n. Balo gin maleng nyo balo kabedo maleng ki timo bal ikom ngat ma odyere ki lacwec. Ir: «L». nlk: Sacrilegium.

l

Sakristia [sèkristia] n. 1) Ka gwoko bongi ki jami lega i ot lega. 2) Ka rukke pi lega ki ka yubbe pi lega. Cit icok bongi me alwoka ki i sakristia. /r: «L». nlk: Sacrarium.

A T

A yA j

1

414

T-t [ta] Nukta me apar wie aboro me coc i leb Acoli. [taa] n. 1) Gin apita ma pote lac, ka otegi gitwoyo i tipu. 2) Pot oboke ma otwo ma giboyo ki karatac ka gicwinyo guyuyu itu ne ma duny ki i um wa ki i dog. Taa kwayine pol: abugwe, owara, acigiri, kmk. Lomat taa lakgi cido woko. rom: tuba/taba. lr: . nlk: tobacco.

taba

[taba]

n.

nen:

taa. rom:

tuba.

Ir: SE”.

nlk:

tobacco. tabak [tabak] / Col pa lalur, col tar col tar. taba taba [taba taba] /t 1) Gin apita ma kine twolo dok tye ka dongo maber. Nyimwa dong tye taba taba. 2) Gin ma kome abac. Rii kome obedo taba

taba. rrk: alang alang. tabernakulu [ta-ber-na-kòlid] n. giketo ka wi altari ki mac ingete me tye makwo kenyo. 2) Kama gigwoko Kristo i Eklesia ite cal pa ostia

1) Canduk ma nyutu ni Yecu iye kom Yecu i dini Katoli. Tabernakulu ma i Eklesia madit ni dong otii mada. lr: «L». nlk: tabernaculum. [tac] lm. 1) Ton pa pii. Pii ton litac tac ki i pot tac, yat ka kot ocok. 2) Poto pa latin ma pud pwonyo wot. Anyuny otemo wot ci opoto litac piny. [tàc] n. But adagi tung acam ki acuc nyo kin em ki tac, akic, gilwongo bene ni wang bam. Tac latin tung acam okwot woko. tacce [tàcce] tik. 1) Rette woko piny. Latin ottace ki iwi kitana wa ingom. 2) Tang nyo dok woko ka mukene. En tacce ki lok ata. taci [tàci] n. Muduku macon ma doge tye acel keken, dong peke i kareni. taco

[taco] tkk. 1) Yaro nyo daco dog agulu ki dog aduku ka gitye ka cweyone. Gu taco dog agulu

malac tutwal. 2) Tango nyo dok ka mukene. Wataco

wiwa tung kulu. [tade]

tik. 1) Dadde

calo ogwal iwi pii. Ogwal

otade i wi pii. 2) Tweene pa gin mo ma poko kine 415

doko tek. Agaba otade i yo ma pe kate. 3) Yarre nyo butu aryeba ic ki tyen wa ki cing ma gibolo ata. Lat n otade i wi kabutu. 4) Cung me pyem kit ma locungi | wi bye gitimo ka gicung wek lwak oyer gi.

tado

[tado]

tkk 1) Tweyo kedi iwi ot/dero/cagatk

giumu ki lum. Gutado wi ot maber mada. 2) Cano nyim i lyer nyim. Gutado nyim matek liking. id taga-taga [taga-taga] lm. Yengnge pa gin ma pe ocung mot nyo pe tye maber. Acan tye kabino ki pii iwiye litaga-taga. JAH tagge [tagge] tik. Yengnge, gwangnge ki wot nyo calo lamero. Ka yamo pol yeya tagge matek m: miyo lworo ki dano. Mg tago [tago] n. nen: tako. kè.

tago dog [tago dog] tkk. Penyo kony ki bako dog nye ji tango cing. Tago dog pi peko ma tye kine mogo tagu

tai

konyo. [tagu] tkk. Yengo gin mo nyo wiro gin mo vdi cel. Yamo tagu yeya. Kongo tagu wi dano. N

[tai] im. Ryeny pa mac, lakalatwer nyo lyel kiwil ` pa mac. Motoka tye ka lyelo mac litai tai bino ca.

tak

takke,

[tak] /m. Rwatte pa gin mo iwange kit ma mitte nyo timme pa gin mo i cawa kikome, kakare. Lok opoto kadoga litak. Orwatte iye litak. | [takke]

tlk. Wakke nyo nyutte ni jami pe twero

timme ka ipe. Watakke wangeyo waloye.

takke, [takke]

ikom

lapwony

"a N

tik. Oo piny manok pa pii, kal, nyim,

kmk. Pii otakke ki icupuria wa ingom. l tako, [takò] tkk. Kwanyo kwir nyo awala ki ikom dano. Ajwaka tako nyig kal ki ikor lotino. tako, [takò] n. Kit acwiny ma patte ikom awuka. Tako ringo mamit ka gitalo atala.

tako cong

(tako

con]

n. Cogo ma olungnge i ki

cong. Tako cong gwoko um cong.

tako wie

[tako

wic]

tkk. 1) Wito wic cen nyo loko

wang tung kamukene. Gutako wigi cen ma guneno

rwot tye ka bino. 2) Kwanyo wi gin mo. Rwot kweri otako wi kongo.

[tal] n. Yat ma otwo atir mapwot dok bor, ditte

tal,

kato bol tong. Tal layab dero. Tal lagwet muyeme.

[tal] m. 1) Two, doko tek nyo cwiny woko. Ringu

tal,

ma otal remo pe iye. Yen ma otal ber me tedo. 2) Kwanynye pa yer wic. Nera dong wiye otal woko. Aweno ki acut bene wigi otal.

[tal] n. Tim jok ma weko ngat mo woto munero,

tal;

bukke ki buru, lwiyo i wor, kmk. Wek tic tal obedi.

talle

[talle] tn. Twone iwi mac nyo ki ceng. Ringo talle maber ki mac cigiri. Atye ka talle i wi ceng

talo

tam, tam,

| manok. 1) Miyo gin mo two . Atye ». tolo rom: tkk. (talo)

ka talo anyiri. 2) Neko yadi ki mac. Watalo yen mapol i poto. 3) Timo tic tal. [têm] n. Neno cwiny ki paro lok mo. Atye ki tam mapol i cwinya. [tam]

/m. Gin malac, pe ding. Ongolo bongo malac

litam.

tam tam

[tam

tam] lm. Catte nyo wot mero ki wot pa

lato wang. Arwatte ki lomero ma giwoto litam tam.

[tamcia] n. Lageng kot ki lyeto ceng. Tameia tamcia konyo tutwal ikare me kot. rrk: bwom olik. rom: tangcia. lr: «A». nlk: taqiya. tlk. 1) Ngiine ki i cwiny keken. [tamme] tamme 2) Weene nyo rabbe ki cen. Larema dong tamme ki cen. tamo, [tamo] tkk 1) Lwodo, neno nyo piro lok ki i cwiny. Pe ibed ka tamo lok mapol, ipo woko. 2) Ngiino lok nyo kit ma myero gitim ki gin mo. Watamo kit ma myero watim kwede kwee. [tamo] ¢ Wot ma nongo icato i mito poto. Omer tye ka tamo i dye gudu. [tamu] n. Jiro nyo cwalo yamo matek ki um. Ka tamu ni lotino tamu giwaco ni "ape" ma te lokke yotkom. tang pe tang, [tan] /m. Gin ma pe mit i dog. Pig dek ma

tamo,

camme. Gwana matang rac.

tang, [tan] tn. Mako yo mukene Onena ci otang ki yo mapat.

nyo dok kamukene.

417

tang; [tan] Im. Moko matek ma pe yengnge nyo gwern Odok omoko litang ikom bongo. Latin otwoi cin

wone litang. “i tang ngwiny (tan nwiny] n. Adagi, adik te ki ringo dud (pwol). Tang winy latin okwot. kmgk. rac. rrk: tang te. ka; tang te [tan te] n. kmgk: rac. nen: tangngwiny. tanga

[tana]

n. 1) Laa maber nyo mugica ma lod jo

miyo ki lotino. 2) Lamo gum, lego gum ki pwc madit pi gum. Lodito Acoli gigoyo tanga m lotino wek gudong maber. rrk: ayoo. y

Tangi'

[tani] n. Kulu ma mol tung Amuru odonya

pail tung Pakwach. rom: Tengeri. tangi? [tani] n. Laywa pii ki i ngom.

tanglaro

(tan-laro)

lm. 1) Dong ken labongo

Adong i tanglaro labongo ngati na mo. 2)B

labongo yo me timo gin mo. Dyel obutu i tanglaro

ata. 3) Bedo lapiny oloyo. Latin kic man

onal

odongi tanglaro ata. 4) Dong kamaleng nyo ginnma

pe tut. tangnge, [tanne] tlk. 1) Gonne nyo bedo ma ogom miyo gin mo pe cung kit ma mitte. Lain ne otangr woko pe tye atir. 2) Lacce pa dog gin ma mye obed ding. Dog agulu otangnge woko calo dog otako. k'

tangnge,

[tange] t Weene ki kwero gin mo nyo mako

yo mapat. Otangnge ki lok mapat i kot.

tango, [tano] tkk. Yaro cing nyo tingo gin mo ki dye cing. Watango cingwa kalega. Maa otango a

kongoi cinge.

tango, [tano]

|

W.

tkk. 1) Gomo nyo dwoyo gin mo weko

bedo alenga. Ceng malyet tango kwot woko. 2) Miyo gin mo pe cung atir. I tango wang poto woko do. )

tangu

[tanu]

n. 1) Gin awura ma ryekone loyo dano.

2) Gin awura ma Jokkene timo. 3) Lok ma okanne. Yecu Kristo otimo tangu mapol ikare ma en tye iq wi lobo. tany [tany] tkk. 1) Doko ger. Wode otany ki lweny ii

418

kome ma pe jukke. 2) Doko lit ma okato nyo mede pa two. Two pa mine dong otany woko.

tanyo,

[tanyo] tkk. 1) Golo, keto nyo pwutu. Opegu tye ka tanyo ngom ki ume. 2) Kwinyo piny. Wa tanyo bye lipwuny pwuny ki kweri. tanyo, [tanyo] tkk. Yaro nyo dengo kor. Tanyo kor calo lapoya neno rac. tap (tap) lm. Ma gicel, iwange ki kome. Bongo ki warne oromo litap. tar, [tar] L Leng calo okok, rangi ma pe col. Bongone tar calo okok. | tar, [tar] n. Der ceng, mac ma menyo piny nyo gin ma miyo dano ki lee gineno piny. Dano ki lee gineno piny ki tar. tar; [tar] lm. Yokke malit. Ayoko wiya ikom ot litar. tara, [tara] n. Lameny piny. Tara lyel ki moo dok wel moo tara tek mada. rrk: tawaca. lr: . nlk: taa. tara, [tara] n. rrk: nanga. [tara-tara] lm. Wot nyutte ma iwoto caro taratara caro. Aromo kwede i yo woto litaratara. taro [taro] tkk. Cayo nyo kwero gin mo. Atyeko taro gi woko ki icwinya. Ataro pi lim woko. tarre [tarre] tlk. Takke, barre nyo wake ma tere pe. Kit tarre ni ni pe cwali kamo.

taru lok

[taru

lòk] n. Lok anywar, lok ngala nyo

lok olungtuke. tarwang [tar-wan] n. Rac kit me kwo pa anyira ki awobe ma weko pe ginyomogi nyo pe ginyomo. Anyaka/awobi ma latarwang pe ginongo ot maber. kmgk: yet. tato

tatte

[tato]

tkk. Lubu kor gin mo, yenyo te lok nyo mito

ngeyo ada pa lok. Gutato tyen too ma oneko min-gi ci pe gunongo.

[tatte]

tik Yenynye

nyo penynye

pi gin ma

otimme nyo onen. Lok man pe ottate maber. [tawaca] n. nen: tara ,. Ir: . nik: taa. tawaca

taya

[taya] n. Ka yweyo nyo kabedo pa lolim piny nyo lowot. Rwodi yam gimaro butu i taya. /r: . nik: hema.

taya atego

[taya

Atego] n. Dog atego ryo ryo: tere

ma gikwongo riyone ki wiye ma gik kwede. tayo [tayo] tkk. Loyo ki lweny nyo keto i te Watayogi woko ki tuku odilo. rrk: bwoyo >. te [tê] kk. 1) Piny pa gin mo. Mama obedo i te 2) Nget gin mo. Lakwo obedo ka rabo te ot. telok [tê lèk] n. Tyen lok. Te lok man tek ma

iniang. te tok [té tok]

pe

4

n. Nge tur nyim nyo nge wic.

itwero neno gin ma tyei te toki.

tebo

|

(tebo) tkk. Ngado it dyel pi deyone ki me poko ki ikin dyegi pa jo mukene. Dyegi ma itgi gitebo

aye

mega. tebu [tebi] n. nen: tepo.

tecen

|

[técen] n. Katic pa abili nyo kama gar, bac ki mutoka mukene cung iye. Tecen gar pe bor ki kany. lr: . nlk: station. n

tedi! [tédi] n. Lobo ma gicweyo me keto agulu me acel iwiye ka dong gidodo mukene iye. Mon gicweyo tedi me lwodo aguli. rom: tidi.

tedi? [tédi] n. Yat madit calo beyo. rom: tidi? tedo

teeno

teggo

[tèdò] tkk. Yubu cam nyo miyo gin mo bedo kakare me acama. Dako/nyako ma kwiri tedo cam mamit. [tèènò]

[tèg-go] ‘Latin

man

tkk. nen: teyo |.

aM

tn. Ooi rwom me dito ki ngeyo piny. wange

oteggo

loyo mwakane.

rom:

teggi. tego

(tego)

| t. Jingo nyo miyo teko. Lodito tego cwiny

lotino ki pwony mabeco. teitei [tei-tei]

1

n. 1) Bongo ma gikwoyo ma mon ruku —

ikomgi. Anga ma okwoyo teitei ni maber kit man? 2) Tiko ma kome obedo atworo ma mon maro ruku i

ngutgi. Teitei tiko deyo pa mon.

id

tek,

[tek] lm. Pe yom, otal woko nyo ojing likang. Ka h kot pe ocwe ci ngom bedo tek. N

tek,

[tek] n. Pe yot, pe ture nyo pe loone, loyo mukagig4 duc. Adeg ngat ma timo jami ki tek. [tek] ik. Ka gin moni keken. Tek inena ci bin cut. ©

tek,

420

Tek en oo ci wabino. rrk: ka.

teke, [téke]

n. Nyutu deyo pa anyira i myel ki nginy.

Anyira mapol gingeyo tongo teke maber.

teke, [téke] n. Kedi ma giyeto lagur pyen. Teke telo laa maber.

te-kika

[té-kika]

n. Kama kika cung iye. Kwany

pala woko ki i te kika.

teko, [téko]

n. Kero onyo twer ma tye ikom dano ma

miyo dano woto, tiyo, loko, kmk. Teko dong pe i koma lotinona, pe atwero. rom: teku.

teko, [tèkò] tkk. 1) Poko kin lolweny nyo juku dano ma gitye kadaa. Wateko kin lotino kwan ma gitye ka lweny. 2) Ribo kin dano iyo me kuc. teko; [tékò] tkk. 1) Keto woko nyo miyo gin mo pwude pwude. Guteko kongo wek orom dano. 2) Guru nyo poko jami idul matino me acata i cuk. Wateko layata me acata i nget yo. teku [téku] n. nen: teko ,. tele anyiri [tele anyiri] n. Anyiri ma ibe bor dok kome obedo aciri aciri, dit loyo anyiri mukene duc. Anyiri tele dwir dok maro bedo kama ngic. telle [télle] n. Ywanne ki tol nyo laro gin mo ki ywanne kwede tung ryo ryo. Gwogi tye ka telle ki ringo.

telo,

[télo] tkk. 1) Ywayo gin mo ki tol nyo laro gin mo

ki ywayone tung ryo ryo. Lotino tye ka telo tol i kin-gi. 2) Nyutu yo ki jo mukene. En ngeyo telo wi lotino maber. telo, [télo] tkk. Cikke atir pa nyim gin ma coo. Oruku bongo macek ci tye ka telo ne pien lewic tye kamake. [témo] tkk. 1) Neno ka rwatte. En tye ka temo temo, bongone. 2) Yelle ki cwiny me timo gin mo kadi tek. Atemo kwan ci oloya. temo, [témo] tn. Wot labongo ngec matir nyo cito kamo ma pe ingeyo maber. Watemo yenyo yo matir kwee ci wabedo mot.

ten

[tén] n. Gin ma gengo gin mo poto piny, weko

cung atir. rrk: laten.

teng, [ten]

n. 1) Nget gin mo nyo gin mo ma pe tye kamabor. Wabedo i teng ot. 2) Twok gin mo nyo but

gin mo. Gubedo ka nenowa ki teng wang-gi.

if

teng, [ten] tn. Tal pa gin mo nyo weko bedo matek dok

ma ogom. Wanga oteng woko ki nino. Mi teng; [ten] tn. Pokke, barre nyo dok kamukene. Wacako wot kacel ci en dok oteng woko ki mere. Tengeri [teneri] n. nen: Tangi. tengnge, [ténne] tik. 1) Goone ki odoo. Lotino

ket woko pa dano. Dano gutengnge woko ng dwar gang odong nono.

tengnge,

tengo,

[tenne]

W

im. 1) Ngette nyo bute. 2) Pe cok, |

Dire tenge ki kany ka pe imito ayela.

|

Lawan tye ka tengo dud rang

my)

(tego) tkk. 1) Miyo wic doko tek nyo piyo cwiny ji ka timo gin mo. 2) Pilo wi dano weko ngati timo gin | mo ma kare mogo pe kakare. Wek tengo wi lotino | ikom lodito.

kacel ikare me peko.

teno

q

[tèno] tkk. Jengo nyo tyelo gin mo. Ateno dogodilf, ki pany. Lodito teno wigi ki dul.

tenyo

4

[tenyo] tkk. Weko, bwoto nyo bedo pe ki cwiny i — kom gin mo nyo ngat mo. Otenyo dakone liyak. — Watenyo jami wa weng bote.

tenyo moo [tenyo moo] n. Cet gin mo ma gikwanyo moo ki iye. Aonyo tenyo moo i nge ot. (cet yaa ma gilenyo). tep [tép] lm. Tur nyo ngun pa gin mo. Apoto ci aturu

422

| `

tepo

cinga woko litep. Wen awal otur litep. [tépo] n. Winyo ma wange dongo, doge lac dok bene maro bedo i laro, butu i ngom, bolo tonge acel

keken dok bedo ki latin acel keken calo tonge. Atye ki latin acel calo tong tepo. rom: tebu. [ter] n. Yec nyo wic yen. Ter pong gunia pek mada. ter, [ter] n. Kare ma mon gitye ki ic nyo ki yacu. Mon ma gitye ki ter pe gioo kama two anyoo tye iye ki kama keno onyak iye. tera [tera] n. 1) Kama oile nyo tur cere. Ito tera ki lela tek mada. 2) Dog kulu. Kabedo maber nonge iwi tera malac. rrk: cere. rom: tura/tur. tere tere [tére tére] /m. Lubbe pa gin mo ma kine pe cod. Dano tin gurub bote tere tere tutwal.

ter,

tero,

[tèrò]

tkk. Cwalo nyo miyo bot ngat mo. Lok

dong gitero wa i kot.

tero,

[téro] tkk. 1) Ciko tol nyo gin mo wek omoki. Atero oyo ki ringu. Watero lee ki tol. 2) Keto nyo yubu dwon nanga/adungu/lokeme, kmk wek obed ma winyo mit. Watero nangawa wek okok maber.

terre,

[térre] tik. 1) Kuru timo gin ma mitte keken. Dano dong gutere woko pi Iweny. 2) Bedo ma iyube me timo gin mo. Atye ma aterre me wot.

terre,

[terre]

tik. Cito kamo ka timo gin mo. Man tin

iterre wa kwene?

tete,

(tete) ng. 1) Lok me jingo cwiny latin ma pwonyo

wot. Latin dong temo wot tete. 2) Wot mot nyo wot lworo. Latwo tye ka wot tete. tete, [tètè] /m. Myel kom. Kome bedo litete ki lworo.

teto

[teto]

tkk. Yubu gin mo ki nyonyo nyo tic ki

nyonyo iyoo mapatpat. Teto tong tek mada.

teyo, [téyò] ocwer

tkk. 1) Gwero kom nyo kamo wek remo woko.

Mine

oteyo cak i ikore wek latin

odoti. 2) Ngolo kama rem me keto yat lajuk arem. Oteyo tur nyime pi abrwic. rom: teeno. teyo, [téyo] tn. Pwonyo wot nyo cako wot inge two matek. Latin dong teyo. Latwo ma ojing teyo. [tic] n. Yelle pi kwo nyo nongo yoo me.timo gin tic,

423

tic,

tid

mo ma kelo lim i cing. Dano pe twero kwo labongt tic. Tic ber loyo bedo abeda. i [tic] /. Dyak nyo bedo pii pii. Laco man cinge ti N ki lim. x

[tid] #. Gwet manok nok, tutwale pii ma tye/cwer

manok tutwal. Tid pii wek amati. tidde [tidde] tkk. Gwette pa pii matye manok. Piine tika twero tidde? pa

tidi;

[tidi]

/ pol: tino. Pe dit, pe otegi, pud dongo.

Latin man pud tidi tutwal pe twero pidi. Owilo ` tidi

tido

layata ma tino. [tidi] n. nen: tedi.

[tido]

A |

tkk. Gweto manok nok tutwalle pii pien N

cwer/tye manok. Tido pii ki iwang it tek.

NA

tidu; [ti di] n. Yat madongo madit, tek ma tut pe cobo, ` gipayo ki yeya, bao me dogola, kmk. Kom tidu tek dok rii mada. M

tidu, [tidu] n. Akweya kom nyo ding pa kom, bad nyo A tyen. Tidu odingo tyena woko pe atwero wot.

tidu wic

[tidu

wic]

“4

n. Kama onot idye wic nyo q

cwiny wic. Ogoyo tidu wi omine ci oneko cut.

tigu

P

[tígu] tkk. Yito pa gin ma laco iwi ma dako .Nyok dyel tigu min dyel. Twoni tigu megi dyangi.

tii

y

[t11] n. Teggi, ol, cako bedo goro, bedo pe ki kero| nyo ki teko. Adaa dong otii mada. Ngat ma otii |

doko goro. | tiino [tiinò] t Kunu gin mo wek oter kare ki kann 9 manok nok. Watiino ringu icingwa.

tik,

/

[tik] n. Te cwak ma piny kama yer lot iye. Yer tik. dano mukene boco.

tik,

[tik] /t Gin ma ngwece dag um. Dano pe gimaro | gin ma ngwece tik.

tik;

[tik] tn. Doko dit nyo pito weko bedo ma ocwe. Anyaka man otik ma kome leng mada.

tik,

[tik]

lm.

Cwercwiny

Ling, julu nyo bedo miyo dano

labongo

lokal

ling litik. Oling litik pe |

ogamo doge.

tik;

[tik]

im. Pye ma winynye mapek ingom. Opye

litik ka oringo woko cut.

W

tik,

[tik] ¢ Lubu atir labongo ngak nyo gonne kamo. Tik yo acel keken wa gang.

tika

[tika]

/m. Nenu ki akalakala nyo gungewiny. In

tika iniang or ma giori kwede? rrk: tonge ,.

tikitiki, [tiki-tiki]

lm. Ada ki kome ma pe goba.

Man latinna litikitiki. Yamo yengo ot litikitiki.

tikitiki,

[tiki-tiki]

n. 1) Lanyut gin ma otimme nyo

ma gitimo. Dano myero guwok tikitiki mucoro gi.

2) Lapo wic nyo caden pi gin ma otimme. Tikitiki lim ma gitiyo kwede mito agwoka. tiko, [tiko] n. Gin deyo ma mon rubu ki tol ka giruku i pyergi ki ngutgi. Oruku tiko rek abic i pyere.

tiko,

tkk. 1) Kemo nyo cito atir kamo labongo

[tikò]

ngak. Otiko yoo Alero atir. 2) Ngeyo gin acel. Tik meri tici keken. til

tila tim, tim,

[til]

n. Lee ma kome okwara, dit mito loyo abuu.

Anyaka man obok calo til. [tila] n. Aninu del raa. Tila nwang mada, pi meno lirone tek. [tim] n. Kama gang pe iye, bunga nyo bar pa lee. Gucito ka dwar itim kamabor. [tim]

¢ Tic maber nyo marac.

Wek

tim aranyi

obedi. [timme] tik. Nen, kato nyo pire winynye i kin timme, dano. Gin ma timme ikin dano aryo pe doko pa dano adek. timme, [timme] tn. Bedo ki tic maber nyo marac. Wek timme calo latin. [timo] tkk. Yubu, tiyo tic, kwero kwer. 1 timo timo, gin ma ocwero cwiny kaka. [timo] n. Bul pa luloka matidi mabor. Luloka timo, gimaro timo me myel. /r: .

tin,

[tin] /m. Nino ma gitye iye, nino ma pe laworo nyo

diki. Tin ceng adek.

tin,

[tin]

/ Miyo gin mo matidi, manok nyo ma pe

dwong. Tin dekke atina wek orom dano.

tin dwe ting,

[tin

dwe] n. Dwe ma cok ka tum nyo to inge

cito kidi. Abino ki tin dwe. [tin] n. Cet kongo, odong kongo nyo kongo ma

425

ting,

girubu ki oga. Lodito maro mato ting. a [tin] /m. Moko nyo cwine i kom gin mo mabili | Latin omoko liting icing mine.

i} |

ting; [tin] 4 Tim me kwanyo gin mo ki kamo me tero N kamukene. Ting gunia ki wokoi keli ot. wi l tingatinga [tina-tina] n. Motoka me pwur. Poto mil gipuru ki tingatinga ceko cam mada.

tingnge, [tinge] tik. Ille malo nyo byelle. Watingnge ki lotino ci wangut. Pii ma tingnge ilo cwiny dano. | tingnge, [tinne] tkk. Kobbe ki i kabedo mo kamukene. Nywalberni twero tingnge ki kany. — tingo [tino] tkk. 1) Ilo gin mo malo i cing nyo ikor. Otingo latin i kore. 2) Ero lok ma onongo pe gimito ni giwaci. Ngat ma layela tingo lok oyot. 3) Gwoki

latin ki makone i cing. 4) Cito ki gin mo i kulu. tinu

Otingo nywalber ocito kwede i kulu. Yo a [tinu] n. Odenge nyo ngwaro tim pa lotino. Tim |

tinu pe ber ki lodito. nm tinyo [tinyo] tkk. Bito, gobo cilo, jwayo nyo nginyo. li Watye ka tinyo anywagi me kwon. Atinyo cilo |

mapol ki ikom latin.

a

tio,

[tío] tkk. Onyo nyo loko gin mo. Watio cak pong | kikopo ka wamato. rom: tiyo. i

tio.

[tio] n. nen: tiyo. cl: Tio balo akeyo.

tio;

[t16] tn/tkk. Tutte me timo gin mo, yubu gin mo j |

ay

wek okony dano nyo canne pi kwo maber. Dano mg iN|

tio matek kec pe potoiode. rrk: tiyo3.

;

tipo, [tipo] n. nen: tipu1. tipo, [tipo] n. nen: tipu >.

m tipu, [tipu] n. Gin mo ma wang ceng nyo der pe iye. Gubedo i tipu muyembe ka yweyo. rom: tipo. i

tipu, [tipu] n. 1) Cwiny dano nyo kwo pa dano. Tipu | pe too ento kwo pi naka. Tipu kome o aa lijim ki | lworo. 2) Gin ma pe too kadi kom dano oto. Tipu pa |

tir,

mine yele tutwal. rrk: cal,. rom: tipo. “4 [tír] m. Bol ma pe gicomo tong i lakke lacob ` lawala. Awobe cobo lawala ki tir. Tir mogo lakgi | bit mada.

tir,

|

[tir] / Gin ma cung kakare calo yat, yoo, bol tong, |

426

j

kmk, pe ogom nyo onywene, labongo kona. Latin ocung atiri dye yo. Lub yo atir wa gang. rrk: atir I

tir;

[tír] n. Dog cin ic makwar, olungcet, amuru muru nyo dog ngwinycet makwar.

tiri

[tìri]

tn. Bedo garugaru pa layata nyo gwana.

Layata otiri woko.

tirkit

[tír-kit]

n. Bedo ki ada labongo goba nyo

maro ada wa tic ki ada. Bedo ki tirkit ber pi dano weng.

tiro,

[tirò] tkk. 1) Keto/weko/miyo bedo atir nyo yubu maber. Watiro lok i kin-gi dong maber. 2) Twenyo gin ma ogom. Wone tye ka tiro leb tong.

tiro,

[tiro] tkk. Kemo ka mo nyo bot ngat mo, bino atir bot ngat mo nyo bedo welo pa ngat mo. Ot tiro tye kwene?

tirre [tirre] tk. Cung atir nyo ille malo. Tirre malo ka inen gin ma tye katimme. [tìrù] n. 1) Lum ma tere oyarre wa orokke owumu wi pii. Nyello ki nyang gikanne i te tiru. 2) Tuku lum nyo culla i pii. [tit] t Mii ngec, wac, niang dano. Tit ki dano gin ma otimme. [tìtì] n. Kama oille nyo cere. Oyubu gangnge i wi titi Unyama. [titidi] l Pud pe dit nyo nok tutwal. Onywalo latin ma

titidi tutwal.

Ka

iwoto

manok

inongo

lotino ma titino gitye ka tuku i yo. rrk: ding 1. pol: titino.

[tito]

tkk. Waco/niango/miyo

ngec. Gutito lok

ducu kore ki kore bot won-gi.

titte

[titte] tk Niangnge/nyutte/ngeene. Gubedo ka titte i kin gi. Lok man titte ku.

tiyo, [tiyo] tkk. nen: tio ı. tiyo, [tiyo] n. Ol, ka tum pa kero nyo bedo cok ki too pi

pol mwaka. Tiyo weko wi dano wil oyot. cl: Tiyo balo akeyo. rom: tio 2.

tiyo; tobi

[tiyo] nen: tio 3. [tobi] n. Kal nyo kabir ma gibido, otwi, otwo, 427

Toci

toco

todo

girego ka dong gionyo ki kongo nyo lacek kongo. | Tobi weko kongo bedo mit. rrk: cwar-moko. a [toci] n. Latin kulu ma ocakke ki ikom got Keyo, | odonyoi Nail i kin Atura ki Karuma. Togo dwong i — Toci mada. d [tòcò] /. Pe oteggi nyo yom. Anywagi ma toco pe mit. | (todo) tkk. Libo nyo twomo pii ki lworo ni gunynye woko. Todo pii tek dok mito diro mamalo. |

togo

[togo] n. Lum ma dongo rom ki nyig cing i dog

tok,

kulu nyo lum ma tere gabbei wi pii i ajwiya, wiye obedo wino wino. Acoli gitiyo ki togo me yubu kolo | me bwutu, jo mukene bene giyubu ki ot. ' l [tók] n. Nge wic/otang wic nyo nge gin mo. TONG Li

tok,

latin okwot pingo? Kel yen ki i tok ot. 4 [tok] n. Two cong ma kwoto cong dok wang mah q

toke

ngolo dano Tok pongo [toke] n. ma gimaro

toko, [tòkò]

woko weko cong dano bedo lugulugu. | pii i cong dano ka miyo arem matek. q Nyig malakwang. Acoli gimaro toke kit

kwede malakwang.

Ki

“kk. Poko dek i atabo nyo poko kwon i |

awalkwon. Toko dek mapol pe yot.

toko, [tòkò]

|

“kk. Kato pa lotino gweni ki winyi kii.

tonggi. Min gweno na toko lotino gweni mapol.

tokolong

[toko-lon]

3D

n. Twon lagwe ma wiye ki ibe |

kwar. Tokolong oradde i kom ot ka oyo ceng. rrk: | lagwaca.

| [t61] n. Uci/ogwil/unu nyo latwe gin mo keken. | Wone cato tol. Ocito ka wilo tol unu me tweyo — dyang. tolo, [t516] n. Tyen nyim ma ginyaro woko. Tolo nyim bit dok gwaro tyen dano.

tol

tolo, [t010] tkk. nen: talo. tom

ton

[tom] n. nen: topino.

[tòn] tn. Cwer/kon nyo poto piny pa pii, kot, kmk. Ot ma pe giyubu maber ton. Remo ton ki i ringu i

wi mac. tong, [tón] n. pol: tongi. Lacob lee. Kit tong pol: tong agara/agaci, tong madit, tong atum, tong alwiro, tong

428

ma ngute bor, tong kaba, tong ma lacoo nyo twon tong, tong ma dako nyo mat tong, tong okani, tong larwe/nyirwe, kmk. Acoli gidwaro lee dok gicobo dyang ki tong. tong, [tòn] im. Tok ot nyo nge ot. Lotino maro kanne i tong ot.

tong got (ton got] n. Nyor maber ma mon giruku me deyo nyo nyor deyo. Adaa owilo tong got ma wele tek.

tong jok

(ton 30k] n. 1) Two ma kwoto lwet cing nyo

lwet tyen dano. Tong jok okwoto 2) Tong ma ajwaka woto kwede. tongman

[tònman]

lweta

woko.

n. Nyig man.

tong pwur [tòn pwur] n. Olwit ma kokone poyo wi dano ni poto kot dong cok. Tong pwur winyo manok tutwal. tonge,

[tòne]

lm. Neno gin mo nyo lok mo ki akalakala

nyo gungcwiny. rrk: tika. tonge, [tone] n. Cal pa gin mo nyo nyodo. En tonge pa wone ki kome.

[t6n-gwéno] n. Nyodo pa gweno nyo ot tonggweno nywal pa gweno, kadongo pa lotino gweni ma pwud pe gitokogi. Tonggweno ma gicelo ki nyanya mit mada. tongngo, (tongo) tkk. 1) Ngolo yat nyo reto yat piny ki latong. Gitye ka tongngo yat ma i dyekal ni woko pingo? 2) Doto ngati adot goba nyo coko lok goba i kom ngat ma pe ki bal. Wek tongngo kwo i kom ngat ma pe lakwo. 3) Nyero matek ki waka nyo cac. Dakone tongngo nyero ma pe wacce. 4) Kit ma gweno camo kwede. Gweno tongngo cam atonga ki

dogi. 5) Kit ma twol Twol tongngo dano layata, gwana kmk. 7) Cako gang manyen

wano/miyo ki ret i kom dano. ki lake. 6) Kwinyo jami calo Gucito ka tongngo layata. i kabedo manyen. Watye ka

tongngo gang manyen loka kulu. 8) Camo kacel ki. Min gweno bene tongo kitaya i kin lotino.

tongngo,

(tongo)

/

1)Agulu

ma

peya

giwango.

Wacoko yen lawang agulu ma tongo. 2) Moko ma

429

pwud pe gicelo. Moko nyuka.

tongtwok

[tén-twok]

kongo ma

tongo mit me i

n. Tong ma lake obedo calo

lak twok nyo atero balmo. Tongtwok giciko ki lee © madongo calo lyec, jobi ki raa. AA

tonne

[tònne]

tlk. Cung lamal nyo nyedde kamaleng. —

Anyaka man ngute otonne maber mada. em tono, [tònò] tkk. 1) Nyedo lok/lok ki anywar wa ki cac.

En maro tono lok tutwal. 2) Nyedo ngut. Otono | ngute mot i gangnge.

W.

tono, [tono] tkk. 1) Onyo manok. Otono pii manok dek. 2) Cwero cwiny dano. Lotino mogo tono cwin lonyodogi matek. | too, (too) tn. 1) Giko kwo i wi lobo nyo balle woko. 2) Cako kwo me tipwu nyo dok cen bot m Larema dong cok too woko. too, [t66] /m. Dok aye nyo wang mukene (nwoyo). Kadi iryema dok adwogo too. Olo too wang ma anene ka cwinya kwe. too; [t66] n. Yat ma nyige gibiyo moone dok moc nyige gicamo, kome obedo okutu okutu dok nwang mada. Too pol iMadi Opei. too, [t06] n. Lakit ogwang ma ditte rom ki gwok, ibe oduk, mako gweno, dok camo oywelo matek. Acoli giwaco ni koko too kelo kwena marac. too; (too) n. Jwiko woko/doko tidi nyo jony. Tyen top

| MW

W |

li

[tòp] tkk. Balle woko/doko ngwe nyo nywal kwidi. Wang bwur ma otop ngwece rac. Ringu ma otop pe camme.

|

n. Lakit pino makwar ma dongo ma

kati woko ki ingom nyo i dye ot. Acoli giwaco ni topino ka otucu dye ot ci nongo too tye i gang meno, pi man gilwongo ni topino. Tom layub yo pi topino

Toro,

| |

mutokagi tye ka too woko.

topino [tòpìnò]

topo

! |

calo okok ki ngwen. rrk: tom. [tòpò] tkk. 1) Weko top woko nyo miyo balle. Gin malim topo lak dano woko. 2) Kwok pa gin mo.

[tòrò] n. 1) Kaka ma tye i Lamogi ma giwaco ni gua ki Toro ma tye i Fort Portal. 2) Kaka mo ma kwo

430

cok i nget got Rwenzori ma cok ki Bunyoro. [toro] tkk. Dinno/goyo ki cing/opam nyo odo wek odok matek, culu bwur nyo piro dye ot. Watoro dye otwa matek atika. Dako mager toro kor lapidi. toro; [toro] tkk. 1) Bako jami i wi wadi. Watoro gunia pwul i wi wadi. 2) Coko bongi mapol kacel. Gutoro bongi macilo i wi maleng. 3) Cokke pa dano me timo gin mo. Gutoro dano lipim i gang kal ka gamo

toro,

cam. torre [torre] tlk. Gurre kacel nyo bakke pa jami mapol. Torre i tic acel weko tic woto oyoto. toto [toto] tkk. Woto nyo kwanyo woko. Gutoto kic ma kimoo mada.

totwal [tòtwal]

im. Mada nyo mukato. Opwoyo mic

ma gimiye totwal. Lok man ocwero cwinya totwal. rom: tutwal/twaltwal. toyo, [toyo] n. Ngico ma poto pii i kom lum/oboke tutwalle i odiku. Toyo dyako dano. toyo, [toyo] tkk. 1) Keto/bwoto nyo moro wang i kom ngat ma pe labal. En tye ka toyo awo ne i kom latin. 2) Juko nyo dwoko doko manok. Omato pii me toyo orwo. 3) Weko gin ma opong ki yamo bap woko. Otoyo lela woko. (tua) n. Gangwa/kabedowa nyo ka kwowa. Diki tua dong adok tua. Tua tye Atyak.

tuba

[tuba]

n. nen: taa. rom:

tobacco.

tubbe

[tubbe]

tlk.

nywere/yokke/kecce. konyogi tek.

tubo tubu

tuc tucu

Bedo

taba. Ir: SE”. nlk:

ki

nywere

Gutubbe ki dano mapol ma

[tubo] tkk. nen: tubu. (tubu) “kk. Rubu kin dano/piyo dano nyo cako daa.

Otubu kin wone ki mine. Tubu kin dano rac. rom: tubo.

[tic]

tn. Kati kamaleng litweny nyo kati woko

atura. Otuc lipep i kare ma gimito cako cam.

[tùcù]

“kk. 1) Cobo/yabo bwur nyo kako bwur.

Anyira gitucu it gi me deyo. 2) Tito te lok nyo waco lok ada. Tucu lok atir ber.

tudu,

[tùdù] “kk. 1) Kubu/tweyo nyo ribo dog tol a kacel. Tudu gin macek tek. 2) Ribo dog i Gutudu doggi i koma. tudu, ([tòdò] n. Ucu latina nyo lum malot kine futi ma bwutu abwuta ento nwang mada, ginyono ki lobo me mwono dero. Dero ma gimwono ki tudu rii mada. rrk: ucu.

tug

if

[tug] n. Labolo ma ongok ki nying yadi mapatpat ma oteggi nyo ocek kacel. Awilo tug labolo aryo

madongo. tugu,

;

[tùgù] n. Lakit otit ma dongo atir labongo jan

nyak nyige madongo ma dano nyamo, lyec b camo. Pot tugu gilwongo ni owoo dok bene gi ki ot. tugu, [tùgù] tn. nen: tuku 5. tuk, [tuk] tn. Aa pa winyo/lwango/otwongo/dege, Al nyo cako ngwec i yamo ki bwom. Winyi otware ki tuk gidok tung poto ceng. Tuk ki dege mit ento yutu cwiny dano.

tuk,

[tùk] n. 1) Kit bye mo ma okoke tino, gicweyo byi gi bene matino, ngwene bene tino ma obedo amuna amuna, pe gicamo. Tuk dwong i poto nyim. 2) Bye

oyala nyo aming aming. 2) Yegge pa gin mo kii. wang mwot. Pyere otuk woko ka tingo ter.

A

tukikeno [tuki-keno] n. 1) Tuk adek laten agulu tedo | nyo kacibo agulu i mac me tedo cam. Keno akwinya — tye ki wene adek pimeno tukikeno dong pe mitte. 4 Tukikeno muku ne yot loyo keno akwinya. 2) Wen |

keno adek ma gicibo gin ateda iye ni.

tukkeno

mac

hi

(tòk-kènò] n. Katedo nyo kama gimoko iye ` me

tedo/wen

keno.

Laworo

bedo

cok ki

tukkeno.

tuko, tuko,

[tuko] t nen: tuku ,. | (tuko) tkk. 1) Ruyo nyo diyo ngati ka timo gin |

mo. Pingo i tuko dano ki tic kit meno? 2) Twakke i | kom ngati nyo daa i wi dano. k' tuktuk

([tòk-tòk]

/t Kama pe opirre nyo kama tuku

lum pol iye. Dog kulu maro bedo tuktuk.

tuku,

(tuku) m. Yomcwiny ki timo gin mo nyo pyem

—

3

|

me yomewiny. Latin ma maro tuku kome bedo yot.

tuku,

[tuku]

tkk. Cweyo/yubu/kubo wino me aruka .

Waya ngeyo tuku wino maber. tuku; (tuku) tkk. 1) Cako nyo ero gin moni. 2) Miyo

ringo woko. Watuku obwowa. rrk: tugu ».

tuku,

lee ki i bunga ci omoko i

(tuku) /m. Timme pa gin mo atura. Oyo aculube tuku cwan ma pe gicano maber weko oo piny.

tuku lum (tuku lòm] n. Te lum latina/kitina/gitina nyo te lum ma onginne madit. Pwuru tuku lum tek

mada. tula

tulo tulu

tum,

[tula] n. Winyo ma wange dongo wa doge lac, ditte mito rom ki okwateng, tiyo i dye wor. Koko tula nyutu gwok. [tùlò] tkk. nen: tulu. [tùlù] “kk. rom: tulo. 1) Ilo te gin mo malo ma nongo wiye lungnge piny. 2) Twero dud malo nyo neno ngec ki i kin em. Wek tulu dudi malo kumeno.

[tim] n. 1) Opwuk ma gigoyo ki wer. Awobe gimaro goyo tum. 2) Obwute nyo yat mabor ma iye twolo ma gikutu i dwar wa i myel. Ngat ma goro nyo ma kec neko pe twero kutu tum. [tum] n. 1) Ribbe i mar i nge mone madit nyo nek

ma onen i kin jo moni nyo bwoto mone. 2) Ribo lomone me bedo ki cwiny me omego. 3) Tyer me mar nyo tyer me diro bal cen. Kin-gi obale ma tum keken aye twero kelogi kacel. rrk: mato opwut. tum, [tim] m. 1) Tyeko gin moni nyo gik pa gin moni. Cwiny latwo otum i nge cawa manok. 2) Jonynyo. Kome otum woko liweng.

tumu

([tòmò] #kk. 1) Tyero tyer. Lodito gutumu kir i kin lotino ki nyok dyel. 2) Ngolo ki pala. Gitumu

tun

abila ki dyang. [tùn] n. Nyim mon/kama latin kato kwede woko nyo kama mon layo kwede lac. kmgk: lik.

tung,

[tun] n. Cogo ma lot i wi dyang, dyel ki lee mukene, mogo boco, mogo cego. Bila mabeco loyo

weng aye tung lacek ki tung lajwar. [tun] n. Kamo ma gicimo: kunyango nyo kupoto tung,

433

ceng.

Dano

cimo

tung

piny, tung

malo,

kupoto ceng ki tung kunyango. si tung, [tan] tn. Canne labongo yamo nyo dec ki yamo. Latin otung ki pii ci oto woko.

w |

tungo

[tuno] tkk. Kwanyo yamo woko nyo miyo ngati pe ywe nyo juku yweyo. Dek tungo ngat ma camo oyot tutwal. tuno [tuno] tkk. Cato wil/yenyo biacara/nongo magoba. Gutuno rec madwong mada. kmgk: lok macon. nen: cat. it tunu,

(tunu) n. Cak kor gin ma dako. Tunu dyany dongo loyo tunu dyel, tunu lut ki tunu yago bo latin doto tunu pa mine. | tunu, [tint] tn. Oo kamoni/cung nyo giko wot. Watunu i gang kwan con.

tunu;

(tunu)

/m. 1) Pi kare mo manok keken.

tunu aye pok. 2) Pi kom bedi kono pi diki waa Kongi cit ki man pi tutunu. rom: tutunu,. a

tunyo

([tònyò]

tkk. Kwinyo/dunyu apwua. Tunyo bye|

ki kweri yot loyo ki cururu.

tunyutunyu

[tùnyù-tùnyù]

/t Gin ma yom. NGE 4

layata ma yom tunyutunyu. Ngom ma tunyutunyu

ceko cam mada.

tup tur, tur,

tur;

Tyene ongun woko litup ican me mutoka. [tur] n. Doko langolo nyo ngol woko. Opoto ci pyere otur woko. ( [tur] n. nen: tera. rom: tura/tura. W | [tur] tn. Doko dito pa anyira nyo romo bedo min latin. Anyira gitur i kine mwaka apar wie adek ki apar wie abic (13-15). a

[tòrè] n. nen: tera.

turbuc

turi

|

[túp] im. Ngun pa gin mo magicel nyo wang acel

tura

ture

|

|

[tùr-buc] n. Giwic pa jo Ejito maber mada me `

deyo. Lodito macon yam gimaro turbuc mada. lr: | . nik: tarbush. rrk: otangwic. | [ture] n. Oyo okwara ma kome obok calo kom til ` ento pe dit. Ture kwo i lum pe i ot.

[turi] n/m. Gangngi. In dano pol turi tutwal.

turjumam

(tòr-jòmam]

p:

n. Lakob dog/lok nyo ngat 4

434 | | 4

ma miyo ngat mo nyo Iwak niang i kom lok pa nagt ma pe ngeyo leb. Bedo turjumam mito ngat ma kwiri dok ite bit. Ir: . nlk: tarjumat. turo

[turd]

tkk. Ngolo nyo ngunu. Mama

tye ka turo

yen me tedo.

turre

[turre] tik. 1) Cakke atura pa gin mo. Turre ki lweny calo lapoya pe nyutu niangu kulu. 2) Bedo piny, loone nyo yelle pi loc. Waturre piny lirum ki lewic. turu, [tùrù] n. nen: pwoyo;.

turu, [tùrù] tkk. 1) Nguku ngati ma pe oyubbe pi gin mo. En maro turu dano ki lok ma nongo pe giyubbe. 2) Niang gin mo magicel. Aturu ki niang lokke ma pud pe otyeko tito. 3) Cito nyo oo kamo labongo ngec. turu; [turu] tn. Cako ngok/nyak pa gin apita nyo cwalo woko tur. Pwul wa dong tye ka turu mabeco mada. [turt tòrò] lm. Winye pa gin mo ma pe turu turu niango it nyo ma pe mit. Bwul ma kok lituru turu winyo pe mit. tut,

[tut] n. 1) Lakit kwidi mo ma tucu yat ma otwo. 2) Larok nyo lacam jami ma otwo calo muranga, lapena, anywagi, kabir, coroko, kmk. Muranga ma tut ocobo pe camme. [tat] n. Remo ma otop i kom. Gibiyo tut mapol ki i wang bwur ne. [tat] 1 Pe cok. Dyel opoto i bwur ma tut. Dano kwang i pii matut. [tutte] tlk. Yelle/keto cwiny i timo gin mo nyo temo timo gin mo maber. Atye ka tutte ki coyo buka

kena. [tata]

n. Winyo ma labok madit kato akuri wa ibe

bene bor, gilwongo kumeno pi koko ne. Lok man oromo piny calo koko tutu.

[tutu] n. Kedi madongo i okang, nyige yom dok

gicamo. Nyig tutu mit mada.

[tutu] n. a)Atabo ma gitucu tere me latwon kado bwuru (kado atwona). b) Cuburia ma gitucu tere me tedo arege. Omyero dok kiyub tutu mukene, eni 435

tutu,

dong obale woko. (tutu) n. Yat bwur marem

tutwal ma yam ; gimaro ketone i wang ngwe nyo bwur ma dag jan Tutu dong orweny woko ki i Acoli. tutuk [tutuk] im. Mor pa gin mo matwak. Kongo pe

ka cek lituktukiagulu. Pikipiki mor lituktuk. tutunu,

[tutunu]

/m. nen: tunu3.

í

tutunu, [tùtùnù] n. Ngom ma gibako pi pito leat (tutunu layata). Abako layata tutunu pyerabic.

tutwal [tòtwal] /m. nen: totwal. rom: twatwal. | tuu, (tuu) # Kati woko pa gin apita nyo obwol. tuu,

Anywagi wa otuu mabeco mada. rrk: twi ,/twio. (tuu) /m. Duny pa ito nyo lyeto. Ito duny lituu 4 calo apwua. rom: twi.

tuu,

[tau] n. Gangwu. Dok tuu.

tuyu pwul maber. 2) Weko kato woko nyo cako | dongo. rrk: twiyo. Na twac

[twac] ng. Nyutu keco ki leb maracu. Twac kwede q ki wiye ma otalli.

twacatwaca

[twaca-twaca] /m.

Belle/pappe/dwanynye atata me yenyo yo me loyo. | Twol obedo ka goyo ibe litwacatwaca paka oto.

twacce [twacce] tlk. 1)Rette nyo poto piny malit. | Watwacce ki lakwo wa ingom. 2) Bolle ki weene ki wA i kom gin mo. twacco [twacco]

! tkk. Reto/loro i ngom nyo bolo piny. —

Otwaco latin i ngom malit. twak [twak] tn. 1) Yenyo pa gin mo pi lyeto. Layata

pi `

dong tye ka twak. 2) Nyutu gero. Labwor otwak ki | i boro ci dano oket ki ngwec.

twako [twako]

4

“kk. 1) Tedo. Adaa otwako dek ngor —

pong agulu. 2) Juyu dano ki lok gero nyo cimo wang | ngati ki keco. Twako lotino bango-gi woko.

twala

[twala] im. Kato woko kamaleng pa gin ma ibe

bor. Ayom okato litwala ki i dye kal. j twang [twan] n. Rec omel madongo ma wino doge ` boco, wiye opette dok doge lac, rec man nonge i Acwa. Giwaco ni ringu twang mit atika.

436

twangnge [twan-ne] tik. 1) Goone nyo pwodde. Gutwangnge ki odoo pobo. 2) Det madit pa wang bur. Wang bur twangnge ka pe gilwoko. tkk. Goyo/pwodo/tengo nyo jwato. twango [twano] Lopwonye gitwango lotino kwan ka gupoto peny.

twany twany

[twany

twany]

im. Meny pa gin mo

tere tere nyo dunyu ito taa. Otit meny litwany twany i dyer wor. En dunyu ito taa litwany twany.

twanyo, [twanyo] tn. Rwatte ki gin maracu/moko i gin marac nyo nongo peko. Ngat ma pe winyo lok twanyo ki kore. i twanyo, [twànyò] tkk. Rwanyo nyo loko yi gin mo dok woko, ngeye dok i iye. Lodito gimaro twanyo kicaa anyara. twaro, [twaro] tn. Yweyo ki dog pi um ma oculle woko nyo yweyo mading. En twaro calo labwor. twaro, [twarò] tkk. Ryemo lwak nyo dano mapol nyo ryemo winyo ki i poto. Watwaro dano ki i kacokke ni adui tye ka bino.

[twarre] tik. Tuk pa winyo mapol nyo ket pa twarre lwak ki i kabedo mo, aa malo pa dano mapol. Lotino kwan gutwarre ki ngwec ma guneno lapwony tye kabino. twat [twat] n. Nying pak/yweka nyo nying donyo i dito pa anyira. Anyira gimaro nying twat mamit. tweko [twekò] tkk 1)Cwalo kwena nyo poko lok. 2) Poko jami manok i kin dano mapol. Otweko cam paka oromo dano weng.

twel

[twél] lm. 1) Ngun pa gin mo atura magicel. Yat ongun litwel ki i kore. 2) Gungu me kato wiye wiye. Obedo ka gungu i doggola pa dano litwel twel. 3) Goyo kidule pi lit too. Maa opoto litwel twel pi too pa wode. atir nyo lok ma mit ma leb munu ma dano otwengo winynye ka kare. Latin weng yengo wigi ayenga.

twengo

tweno tweny

[tweno]

[twènò] [tweny]

tkk. Lok

tkk. nen: tweyo. lm. Tuc atura/ 00 kamoni labongo ngec

pa jo makunu nyo turu dano labongo yub mo. Nera

437

otuc litweny i nge mwaka apar.

i

twenyo [twenyo] tkk. Tiro gin ma ogom/miyo gin mo nyo dano cung atir. Baba obedo ka twenyo yat mai dye kal wek odong atir. | twero, [twér6] tn/tkk. 1) Romo nyo bedo ki yo me timo gin mo. En twero pidi dong maber. 2) Twenyok 4 pala, kweri, kmk ma ogom. Gitwero leb kweriwa kom kidi. twero, [twero] tkk. Lungu wic piny ma dud dok m nyo gungu marac. Wek twero dudi ki dano t

meno. Lotino gitwero ngwinygi labongo lewic. ki gungu. rom: twiro. ji tweyo [tweyo] tkk. Juku nyo mako gin mo ki tol. Wacito ka tweyo yen. rom: tweno.

twi, twi,

(twi) tn/tkk. nen: tuu |. (twi) lm. Kati pa ito manok nok. Ito obedo ka kate

twic

kiiot litwi. [twic] Im. Donyo kamo oyot nyo timme pa gin m f oyot. Mac oto litwic. !

twil

[twil] tn. Jony nyo doko tidi pi two nyo peko mo. Two acwi weko kom dano twil woko.

twilo,

[twil6]

tkk. Miyo doko tidi. Kee twilo kom

dano ma nongo neno lit.

twilo,

[twilò]

n.

Kit kedi

moni

ma

obedo

calo

lokwang. Mon wango twilo pi kado atona.

twinyo

[twinyo]

“kk. Kutu um wek otwinyo/abwuru

okat woko. Jo mukene twinyo umgi ata pe giparo.

twio

[twid] tkk. rrk: tuu. nen: twiyo/tuyu.

twiro

[twiro]

tkk. nen: twero >.

twiyo

[twiyo]

tkk. Dongo/weko

two,

two,

kodi dongo mathi

Okang pe twiyo cam maber. rom: twio. [two] tn. Bedo ki arem/winyo marac nyo bedo goro. | Two omako mama ki baba lawang acel. ;

[twò] tn. Tal/cwiny pa pii nyo doko tek. Ngom two 4 matek ioro. Bongona otwo maber. 4

twodde

[twodde] tik. Lungnge adunu inget gin mo nyoMI

lworre. Gange otwoddei cula nam.

twodo; [twodo] tkk. Lworo/lungo/luku nyo lubu ngaJ gin mo nyo kor gin mo. Lotino kwan gsutwon 4ki

lakwo i dyere ni okel jami ma okwalo.

twodo,

[twodo]

n. Goba nyo lok nguna. Wek twodo

an pud aa ki kunu kombedi. kmgk: Jo Lamwo aye maro tic kwede.

twok, twok,

[twok] n. nen: lwok >. [twòk] n. Lakalatwe me odiku. Wa aa nongo dong twok otuc. rom: latwok. twok; [twòk] n. Lutkot ma giwaco ni goyo dano ma lagoba. Ki twok! Ka abalo ada ci lutkot ogoya woko. twok, [twòk] n. 1) Atero'ma pe wotte dok ki kore. Atero

twok

celo lee maber.

2) Atero

man

bene

gilwongo ni goligoli, balmo nyo balibali.

twol

[twòl] n. Lakit nyello matino ma mogo tye ki kwir

marac ki mogo pe ki kwir. Kit twoli pol: ororo, uyu, ogali, amatcak, golla, olwiro, dogaryo, obwolomon, kmk. Twol otongo lakwo ki i dyewor. pol: twoli. twolo [twolo] 7. Pe alora tye ayaba nyo yabbe. Latin oweko doggola twolo. twoma, [twoma] n. Atero ma lake olu nyo atero yat lacel winyo. Twoma pe twero neko lee. twoma, [twoma] n. Nyonno nyo nyonyo latet atego/lagur mucumari nyo lagu ot ki gin mo keken ki mucumari. Twoma pek dok mito kero muromo me tic kwede. twomme [twomme] #/k. Yokke ki wic nyo lweny. Nyogi dyegi twomme ki wigi. Watwomme ka ngwec. twomo, [twòmò] tkk. Yoko ki wic nyo yoko tyen. Dyang otwomo lanyeto tin. Atwomo tyena ki

gweny. twomo, [twomo] tkk. Gweto nyo gamo pii. Watwomo pii me nyono lobo. twon [twòn] n. pol: twoni. 1) Dyang nyo lee ma lacoo. En tye ki twoni dyangi abic. 2) Dano madit. Arwatte ki twon lacoo mo ma neno lik.

twongi

[twèni] n. nen: obinga.

twongo [twònò] ikk. Bedo abwut/alenga nyo anget. I bedo ma i twongo badi kumeno pingo? twoni kika [twoni kika] n. Kedi matek nyo madito

439

ma gicomo i ngom ka gigoyo kika i komgi.

kika weko kika cung liking. twono,

[twònò]

tkk.

1) Kwero

in 4 miyo

gin

mo

ngati/ling woko i wi gin mo. 2) Woro i kom cam

Ngat ma laworo twono dano cam. twono, twor

pi y

[twonò] tkk. Kwanyo kado atona ki bwuru nye

miyo kado atona ton ki i te tutu. Atye ka twono

ka i

me tedo dek ngor.

oil

[twèr] n. Opam mapek me guru yat piny nyo ¢ ul lagur loc. Otwomo kor lakwo ki twor. fè R

twora

[twora] /m. 1) Gin ma myero atima nyo onon; c myero gitim ci pe otimme. Twora nongo amiye kwede kumeno. 2)Ber ka onongo aling. Tw nongo pe aloki. tworo, [tworo] n. 1) Okutu ma gipito me cel, pote dok boco, gicwero me tol obwo, unu ki m Okutu tworo bit mada. 2) Cilo mapwot ma obedo

alum alum ma gabbe i wi pii. Dano pe mato pii ma tworo tyeiwiye.

|Mi

tworo, [twòrò] tkk. Twomo/yoko nyo reto piny. Dakori otworo pii malyet ikom nyeke. twoyo, [twoyo] tkk. Gwoko latwo/konyo ngat ma twero konye kene nyo miyo yat ki latwo. Atye twoyo omera i ot yat.

twoyo, [twoyo] tkk. Cwinyo/cwiyo nyo kwanyo pii woko ki i gin mo nyo dwono. Watwoyo ringu i wi mac. Latin oloko lok ma otwoyo dog dano woko. |

tyak tyak

[tyak tyak] /m. Ryeny nyo wil pa gin mo.

Kot tye ka wil lityak tyak. Ojwayo cupuria ma a lityak tyak. tyang, [tyan] n. Kikaji nyo gaya ma ginyamo. Guke tyang pong tingatinga. rrk: niang 3. tyang, [tyan] lm. Tar ki leng pa gin mo. Oruku bongo ma tar lityang. tye [tyê] in. Kwo/nen/bedo i wi lobo. I tye niningêf Atye maber. Ngat ma kome yot tye maber. YA tyec tyec [tyèc tyèc] lm. Wot oyot/timo gin mo oyot oyot. Omako wot lityec tyec.

tyek

[tyèk] tn. Tum nyo gik.

tyeko

[tyeko]

tkk. Cobo gin mo/giko timo gin mo nyo

timo liweng i kit ma mitte. Atyeko kwan i dwe me apar. Ocamo dek otyeko woko liweng.

tyelo, tyelo,

[tyélò] tkk. nen: gituti. [tyélò] tkk. Jengo/miyo cung nyo miyo kony. Watyelo labolo ki okar. Gutyelo korwa kare me peko.

tyelo;

[tyèlò]

maber i

n. Tyen lok nyo ada pa gin moni.

Wacung ki tyelo. tyen [tyén] n. Gin ma miyo gin mo cung wa woto nyo lanyon ngom. Wawoto ki tyen pe ki motoka. tyeng, [tyèn] lm. Gin ma ginongo ki tek. Anongo cente me kwan ki tyeng. tyeng, [tyèn] n. Lain/rek nyo tyen. Pama gipito i tyeng. Neno tyeng nyim mit. ([tyènò] tkk. Lungo/nyelo wek obed marom nyo tyengo keto i tyeng. Mon tyengo kidi ki latyeng. Gutyengo dog lum ot ki opam. tyer, [tyér] n. Mic me woro bot lodito/pwoc nyo lanyut gen ki mar. Kaino omiyo tyer marac ki Lacwec. tyer, [tyèr] tn. Kak woko/yec/yabbe nyo barre. Agulu pii otyer woko. rrk: ngeny ;. tyero, [tyéro] tkk. a) Miyo gin mo ki mar nyo nyutu mar ki mic. b) nyutu gen i kom ngati ki miye gin mo. Watyero latinwa i tic pa Rubanga/Lubanga.

tyero,

[tyéro]

tkk. Kako/baro ngom ki kati woko nyo

yeco piny. Gwana otyero ngom.

tyet

[tyét] n. 1) Ngiyo tyen lok ma okane nyo neno lok ma anyim. 2) Mito ngeyo tam nyo mit pa Lacwec, "Jok ma malo" nyo yenyo yo me weyo peko. Tyet

tere peke. tyeto [tyètò] tkk. 1) Yero nyo bolo war. 2) Penyo jok pi anyim ma ajwakki ki jo mukene gitimo i yo mapol.

3) Bwola pa ajwakki ki timo gin ma tere pe. Tyeto

dano pe ber.

tyo

[tyó] Im. Bene, twal nyo wang ma. Abino tyo. Ka

imito i twero timo tyo.

U-u

uc

uci ucu

udu

[A] n. Nukta me apar wie abungwen me coc iAcoli. [ùc] tn. 1) Nyutu deyo ki diro i tic ki kwot wa k tong nyo palle ki kwot. Wora nyeyo uc ma 2) Nyutu keco ki cwercwiny wa ki koko ikom tool omayo danoni. Uc deyo ki uc kolo pat pate tye.3) Nyutu lweny ki merok. Gu uc ki cwercwiny botje ma oneko won-gi. |W } [uci] n. nen: wuci. Ir: . nik: uzi. bi [ucu] n. Pot alene maboco. (ucu yat ki ucu tol b tye). Ucu alene ginywango ki lobo ka gimwono dero. rrk: tudu >. | [udu] n. Winyo madit ma makwo i aro, pe tuk e dwir mada, tonge dongo mada ki konone leng ati Kot pe pwodo tong udu matwal! Ka kot tye kabin udu ringo matek ka umu tonge woko.

ukke [ukke] tik. 1) Onynye nyo corre mapol lawang a Dek oukke woko ki i agulu. Nyig kic oukke i wigi | 2) Bino mapol lawang acel. Dano oukke i gangnge lawor otyeno. Lotino oukke ka cam. lè

uku

[akò] “kk. 1) Onyo gin mo liwak. I uku kal ingom pingo? 2) Lwoko dog inge cam. Kura manok, ay ka uku doga.

Ulaya

(ulaya) n. Lobo pa muni ma i tung kupoto cendiD Ocito ka kwan Ulaya. rrk: Mulaya. ir: . nlk: Ulaya. | [010] “kk. 1) Lengo loko ikom ngat mo. Man dongi i ulo lok ducu iwiya waiyo? 2) Diro gin mo ma ; Motoka oulo wa iteng yo tungcel. i

[ùlù] tkk. 1) Miyo dano winyo calo gimito ngoki

Dek ma acamo ni tye ka ulu cwinya. 2) Miyo lok Ni matidi ma tere pe nen calo lok mo madit tutwal. Ulu | lok kelo mone ikin dano. 3) Balo, lelo nyo rubu gin mo wek odok mapat. Raa ulu pii ki ume. |

uluri [òluri] n. Winyo ma okwata dit loyo ento tuk oyot | tutwal dok ceyo lotino gweni oyot. Winyo maryek

442.

um,

ma pew ace. rrk: olwit. [úm] n. 1) Gin ma tye i wic me ywayo yamo i ic ki cwalo yamo woko. Um pire tek mada pi jami ducu

makwo. 2) Gin ma konyo dano ki lee me ngweyo ngwec gaa. Ngat ma ume ocule pe ngweyo gin mo.

um, um;

cl: Um pe ngweyo cet. [um] n. Laum wi dero. Nera ngeyo yubu um dero maber mada. (um) ta. 1) Ywek nyo wakke ki gin mo. Pe i um ki gin ma pe meggi. 2) Kwerre ki lee nyo dano ma

ineko. Gu um ki neko lee mapol. um cong [úm con] n. a) Cogo ma olungnge ma umu cong dano. Opoto ci oelo um conge woko. b) Otako cong. Um cong gwoko mwot cong dok weko dano cung matek. umme [imme] ik. 1) Umu kom ki gin mo. Dano umme ki batania ka piny ngic. 2) Boone nyo weko piny doko col. Ping dong tye ka umme woko. umu (umu) tkk. Keto gin um ikom nyo iwi gin mo. Min gweno umu lotinone ki bwomme. unu; [and] “kk. 1) Yelo, miyo peko nyo can ki ngat mo. Pingo i unu lotino kit man? 2) Bedo ki rac cwiny ikom dano. Unu latin ma lonyodone pe rac. unu, [anu] n. Ogwil nyo tol latwe dyang, dyel kmk. Min dyang ocodo unu woko.

Unyama

uru

[unyama]

n.l) Kulu jang nam Nali ma tye

Gulu i yo Kitgum. Wamaro mako rec i kulu Onyama. 2) Nying kabedo ma tye i Gulu kama kulu man okato ki iye. rom: Onyama. (uru) “kk. 1) Ngeng nyo neno gin mo ki lworo. Wa uru tim pa ladit man mada. 2) Neno gin mo ki lewic. Wa uru kit ma dakoni otimme kwede i kacokke.

uru-uru

[ùrù-ùrù]

/

Gin

ma

oyeng

mapek

nyo

madit ci iye twolo. Guywayo gunia pwul liuru-uru. uya, uya,

(uya) ng. nen: oya. [uya] n. a) Two marac ma miyo goro madit tutwal.

b) Two onyong nyong ma tongo mwot kom dano woko. Uya neko dano mot mot.

443

uya,

[uya] n. dyel ma i wi lyel.

uyima

[uyima] n. 1) Kwidi oyo mac ma komme ob yer makwar kwar. Dano lworo kwidi uyima ma d 2) Dyel layim. Atye ki uyima madit omyero in€ woko i karama. | [uyo] tkk. Wok pa cam iyo mukene ma gen

uyo

yweyo nyo culu dwon woko. Cak ouyo latin mars

uyu

Dek ouya marac. Wi (uyu) n. Twol mo macek, kome okwor okworry obedo angec angec butu ataro ka kayo dano pi lakke ogom. Uyu ger dok tye ki kwir madit mada.

V-v vini

[vini] n. a) Kongo olok nyo kongo me lego miss b) Kongo olok mawac, Acoli pud pe giyubu kongo

man. Vini mit me amata. /r: . nlk: vinum-i. vino

——

[vino] n. Gin ma pige ma gicoyo ki waraga (vino coc = inki). Vino kalama otum woko.

W- w [wa] n. Nukta me pyeraryo i coc me leb Acoli. [wa] lm. Bene, kacel nyo gik kamo. Aa Kampala. Man wa kwene kumani? [wa] kd.nym. Lok ma cung pi wan. Wa-bicito Kampala pi lok ma pire tek. Wa-camo ringu lawor. [wa] kd.nge. Mewa. Gubino gang-wa. En obino

bot-wa. [waa]

ki lm. 1) Woo

pa lum. Gucoro

lum

liwaa.

2) Obot tyen ma winynye kamo. Giwoto liwaa ki woo ka dwar. 1 (wac) / 1) Gin ma cobo leb/liya lak. Cwaa wac

calo malakwang. 2) Gin ma pe mit tutwal. Dek

444

odoko wac woko. 3) Lanyap nyo ngat ma pe maro tic. Lanyap kome wac pe maro tic. wac, wac;

(wac) (wac)

waci

n. nen: lok ,. n. nen: lacodo ;.

[waci]

n. acel: wayo.

Lomegi

wego.

Wacito

kalimo waci wa.

waco

[wacò]

tkk. Tito, niango nyo miyo ngec. I waco ni

ngo? Waco lok ma pe iniang tere rac.

wadi

wado wai,

(wadi) n. nen: wat. acel: wat.

[wado] tkk. 1) Mako gin mo nyo kwanyo gin mo

ki cing aryo. Mego wado dwon lotino ka komgi lit. 2) Coto. Megi lotino wado ngok pa lotinogi.

[wai]

lm. 1) Lok ma pe cung kene nyo lok ma

winynye ni gingeyo. Lok man wai otwoyo doga. 2) Kit ma ngene kene dok nen kamaleng. Latini wai rac kadi gicwako. wai,

[wai]

/m. Gin ma obok nyo kwar lipac. Muyembe

ocek liwai i wi yat. Oceyo obok i te lum liwai.

wak

waka

[wak] n. nen: awak.

[waka]

im. 1) Weko jami ata. Gucoko anywagi

ki ipoto guonyo liwaka i dye kal. 2) Weko cogo keken. Gumwodo ringu odong cogo keken liwaka.

wako,

wako,

(wako)

tkk. 1) Lwongo nyo oto dano mapol i

poto. Wa wako dano ka puru poto nyimwa. 2) Oto dano ka dwar. Awako dano me cito ka dwar tin.

[wako] tkk. 1) Cikke me timo gin mo ki cwiny me nyutte. 2) Cwiny me yenyo yweka. Okello tye ka wako pi potone ma konye pe.

wako-wako

[wakò-wakò]

winyo bwom liwaku-waku.

walo,

walo,

wan

[walo]

madit.

im. Tengnge nyo goone pa Owalu

ki

arum

tuk

tkk. 1) Coko nyo diro yugi cen ki kamo.

Watye ka walo yugi ki ipoto pwul wa. 2) Weko kamoni bedo nono. Owalo bongo woko ki ikome ikin dano.

[walo] tn. 1) Lyetu pa pii ma nongo gunynye. Pig kwon dong owalo woko bin imyen. 2) Cek malyet.

Owango nyeke ki moo ma owalo. [wan] kd. acel: an. Dano ma kato acel. Abino wan

445

ki babana. Wan lotino kwan.

wang,

[wan]

n. pol: wangi. 1) Gin me nenu nyo

la

piny. Dano neno piny ki wang-gi. Wang lamera

2) Ka wok nyo kabedo. Wakato loka kulu ki i wat. Lakwo opye ki i wang ot. wang, [wan] tkk. 1) Lyel pa mac i kom gin mo. Wab

wanongo ot tye ka wang. 2) Balle pa gin mo ki m Dek tye ka wang. Gwokke, pe iwang ki pii mal wang aryo

[wan

aryo]

lm. Tyen aryo. Abino

wang aryo.

wang cel [wan cél] n. Ka donyo i gang. wang cwiny [wan cwiny] lm.

rom

cwercwiny.

wang ditu

[wan

ditò]

n. 1)Neno

piny ki wang

makwiri/wang ma oteggi. Kong iwaca calo ngat ma oneno gin mutimme ki wang ditu. 2) I kare me dito. Ka wang ditu oromo ci abitimone. wangit [wan it] n. Kama pii tye iye. Pii wang it pi tye? |

wang jok [wan

wang kwanyo

jòk]

[wan

n. 1) Ka woro ap ki yen

jaan) n. a) Ruk pa anyira a

mon macon. Wang kwanyo tidi dok pe umu vin | dano. kmgk: Lok macon. W. wang lobo [wan lòbò] n. Apokki lobo nyo ka wotia Wang lobo wa okato ki kany wa loka. wang ma [wan ma] lm. O ma gin mo otimme. Wang 4 ma acito ka cwinya kwee. wang mac

[wan

mac]

n. nen: wang oo.

ii

wang mo ka [wan mo ka] im. I kare mo ka jami tye ` kit ma myero obedi. Wang mo ka piny olokke ci wabibedo ki kuc. wang mo ma [wan mò

A ma] /m. I kare mo ma mitte.

Wango mo ma akonyi.

wang |00

[wan 60]

|

n. 1) Kama gioyo iye mac. Cit |

wang oo ka namo. mi wang mac.

wang otyeno [wan wang otyeno.

òtyéno]

n. I otyeno. Wa oo gang

wang tinu [wan tinu] n. 1) Wang ma neno piny calo wang latin. Anene wacon ki wang tinu pe angeyo ka wiya poo. 2) I kare me tinu. wang wat [wan wat] n. 1) Ka ngolo kulu nyo kakato kamading. Wa woto watuc ka wang wat pa rwot Payira. 2) Kama lee mato pii iye. Wangolo wang wat ma lee woto ki iye. wang-co-poto [wan-c6-poto] n. Kama dog poto pa ngati ogik iye. Wang-to-poto nyimwa otenne ki pa

waya.

wangngi

[wanngi]

n. Mwakani

nyo mwaka

man.

Wangngi wabibedo marac ki kec. wango [wanò] tkk. Cwinyo mac ikom gin mo nyo miyo mac lyel ikom gin mo. I tye ka wango ngo ma ngwece rac kit man? Watye ka wango yugi i poto. (wano) tkk. Miyo ret ki ngat mo nyo nongo ret. wano Latin owano cing lawote ki pala. Apoto awano conga woko. [wany] n. 1) Kee nyo miti ikom gin mo. Wany wany neno lonyodona neka. 2) Kee camo gin mo tutwale ringu. Wany ringu neka. rrk: kee,/cong».

wany cwiny

[wany

cwiny]

n. Miti cwiny. Wany

cwiny teri ka timo bal.

wanyo, [wanyò] tkk. 1) Kwanyo pok gin mo nyo poko kom gin mo. Wanyo pok gwana madyak yot. 2) Elo gin ma oboone nyo weko doko leng. Ceng owanyo pol woko. Wanyo wang bur ma omwone tek. wanyo, [wanyò] tkk. 1) Mito gin mo mada nyo paro pi gin mo tutwal. Awanyo dekke kwee ci acito. 2) Kiine pi gin mo. Guwanyo kongo kwee pe gumedo ki bilone. [war]

n. 1) Del ma gikwoyo me aruka i tyen nyo

ogele, gati. War gwoko tyen dano ki cilo. 2) Lagwok tyen. Ruk war i tyeni wek okutu pe ocobi. waraga

[waraga]

n. Gin

acoya

ki karatac

me

coc.

Acoyo waraga me yenyo tic. Kel waraga wek aco

447

lok doga piny. /r: . nlk: waraga.

waragi

[waragi]

n. 1) Kongo ma gitedo ki odee

a

yu

kongo auma. Lomat mapol gimaro war: g 2) Kongo arege. Kongo waragi kec mada. 4 waro, [ward] tkk. 1) Kwanyo moo ki iwi dek/cak. Atyi ka waro moo wi cak. 2) Remo nyo tako wi gin m Dk kwanyone woko. Owaro wii kal ma i gunia.

waro,

[ward] tkk. 1) Kwanyo dako pa ngati onyo nyomo dako pa ngati ki dwoko lim ma yam onyomo ki dake no. Pe amaro laco ma waro dako pa lawotte.

2) Nyomo dako ma cware omiyo pac ire. waro;

4

[ward] n. Pamba (pama) maleng matar ma giyubu uci ki iye, tye kite aryo: Ma dongo calo kedi ki ma dongo yat madit. Dano dong pe gimaro puru D kit macon. rrk: pama. warre [warre] tik. 1) Doko leng pa piny. Pol owarre c piny odoko leng cut. 2) Ket woko cen. Dano dong guwarre ki i yo. 3) Poto woko nyo kwanynye| i kama gimwono. Odok owarre woko ki ite atab 4 4) Dwoko wang lim nyom. Awarre woko dong kg banya nyom. wat [wat] n. pol: wadi. 1) Bedo cok nyo aa ki kwani acel. 2) Ngat ma cok ki lawote ki bedo idoggola nyo i kaka acel. Wat remo nyo wat kaka pire tek. Wadi | macok gipoko bat kaka.

wat dogolla

[wat

dégòlla]

n. Wat ma cok tua

Wat dogolla pe ginyomme i kin-gi.

wat obeno wau

[wat òbènò] n. Kama nyomme pe iye.

;

(wau) im. Dongo mabor. Anyaka man odongo liwau calo laco. j wau wau [wàù wàù] /m. 1) Wot oyot. Ngat ma kome i yot woto liwau wau. 2) Camo cam oyot. Cam oyot liwau wau wek waciti. | waya, [waya] n. Lamin babana. Waya layomewiny |

mada.

waya,

[waya] n. Ciliki nyo nyonyo ma gimino calo unu.

|

Oken giciko lee ki waya. /r: . nik: wire.

wayo,

(wayo)

n. pol: waci. Lamin wego. Waya, wayi,

|

wayone, wayowa. Acito ka limo wayo. Waciwa tye —

448

wayo,

Kampala. [wayo] tn. 1) Yomcwiny nyo uc myel pi lee mager ma gineko. En wayo iwi ngu ma en oneko. 2) Pwoone inyim abila nyo kwerre ki lee. Wawayo i nyim abila ki yomewiny madit.

wayo dog

[wayo

dog] tkk. Camo gin mamit ma kelo

miti cam. Kel pig dek me wayo dog latwo. [wec] tn. 1) Cako ngeno piny. Latin dong owec wee woko. 2) Nongo gin mo mapol ma pe iyube pire. Cam tin owec kany ma lacamo pe. wecce [wecce] tik. 1) Rubu nyo reto jami ma winye calo oyo ma tye kacamo jami i ot. Anga ma tye ka wecce ki jami iot kenyoni? 2) Diro, ywano nyo yubu jami ma winynye matek nyo mot mot. Ngat mo tye ka wecce ki jami i dero. wece wece [wece wece] /m. Were pa gin mo i lum. Lee tye kacam i te lun liwece wece. weco [wècò] tkk. Waco nyo boko lok. Gubedo ka weco lok lirebe rebe ma ladit pud pe oo.

wedo

wee, wee,

wee;

[wèdò]

tkk. 1) Lok ki tekwic labongo paro gin

mo. Obedo ka wedo lok ma pe paro anga ma tye ingette. 2) Lok cac nyo lok anywar. En wedo lok wa bot lodito. [wèè] n. Awuka yi lee calo dyang, dyel, lyec, kmk. Wee yi lyec dwong mada. [wéè] ng. Lwongo, ngeng nyo ur. Akello wee! Wee, lok kara obedo kit meno? Wee! [weè] ng. Dago nyo kwero gin mo. Wee! meno ticci pe ticca wacel. Wee! In komi lit ku, an onongo

atye?

tkk. Pangnge nyo lengnge tung ka [wééne] mukene. Pe itwero weene ki i lok ma i tingo. wego [wègò] n. 1) Lanyodo ma laco nyo won ot. Abino ka neno wego. 2) Ngat ma tye ki loc ikom gin mo nyo won gin moni. Ladit eni aye wego ma loyo gang man. rrk: abaa/baba. [wek] łk. Lok me penyo pi gin mo nyo lok kwac. wek Ka en dagi wek obedi. Mama wek an bene abin do?

weene

weko

wel

(weko) tkk. Bwoto nyo tenyo gin mo. Weko |; iot kene rac mada. Pingo i weko tic weng iw lawoti? ki;

([wél] n. 1) Pol pa jami. Kwan wel aduku matye i4

í

dero. 2) Cul ma opore pi gin ma gicato. Wel cam i | cuk kombedi race mada. Dano kunyoni gingolo we nyom madit tutwal. rrk: namba.

wele, [wele] im. 1) Yee lok mo oyot ki yomcwiny. Oy loka oyot liwele. 2) Cwako lok mo labongo galle.

Yee lok liwele nyutu ni layee lok oniang lok. wele, [wéle]

lm. Lee ma

pud opwutte apwuta,

CC“ pud

dongo. Wele lajwa, wele ruda, wele til. Guneko | wele rudda i dwar. rrk: pele;. rom: lawele. NA welo

[wèlò] n. pol: wele. 1) Wat, lorem nyo ngati mo keken ma ocito kamo pi tyen lok mo. Watye ki pa ma oaa ki Kampala. 2) Cito kamo pi cawa, nyo cabit mo pi gin mo. Abedo welo pi cabit acel gang pa woda.

wen keno [wen keno] n. 1)Gin ma ribo keno ma ; onyak ki tyene, nyo pen awal. Awal ma wene pali| weng

makone tek. 2) Kama tyen keno poke iye ki keno. |] [wen] Im. Gin ducu, pe mo odong. Gutongo yadi| weng ki ipoto. Wacamo dek weng.

wengo [wend] tkk. 1) Keto kado, kamlara nyo moo i dek.` ii Mama owengo kadoi dek ma mit mada. 2) Lwotmen pii i gin mo. Owengo kongo ki lingo. weno [wend] tkk. nen: weyo ,.

wenye wenye

[wenye

wenye]

It. Gin ma pe ocek |

maber, dyak dyak. Gukeliwa kwon ma obedo wenya

wenye. wenynye [wénynye]

tlk.

1)Bedo

caro

nyo

bedo d `

labongo woro. Bedo wenynye rac. 2) Nyutu tim nyo

timo tim me lewic/lanne/jere. Pe amaro dano ma bedo bedo wenynye. wenyo

wer,

[wenyo] nyo nyutu ongera. [wér] n. yomewiny

tkk. 1) Miyo lanen marac. 2) Bedo marac | caro, two ming. Guwenyo tegi calo J 1) Dangnge ki dwon mamit me nyutu 4 nyo cwercwiny. Wawero wer me pako 4

450

rwot. Wawero wer lyel ki cwerewiny madit. 2) Dwon me myel. Wer myel nanga yomo cwiny

dano mada. [wér] n. 1) Yat ma gipayo alwaya ma gigolo iye me

biyo moo. Baba opayo wer labii moo. 2) Otako apaya me lalwok wang ki me biyo moo. Baba tye ka payo wer me logo. 3) Nyayo namba (x). Ka iwero 10 ki 100 ci doko 1000. Lotino kwan giwero namba maber tutwal. werewere, [were-were] n. Karatac ma rep ma perepere dok bene nwang, mukene ryeny maleng mada. Dano mapol gimaro kicaa werewere me mako jami. werewere, [wéré-wéré] lt. Kado dek ma giketo maber. Kado dek man werewere mada. Latwo mito ringu ma kadone werewere. wero, [werd] tkk. 1) Dangnge nyo ilo dwon ma longo dok bene mamit. Guwero wer ma oyomo cwiny dano. 2) Nyutu dwon ma winyo mit. En ngeyo wero wer ki dwon mamit. wero, [wéro] tkk. 1) Keto rangi i kom gin mo. Wawero otwa ki rangi makwar. 2) Keto kado mamit i dek. Mama ngeyo wero kado ringo mada. 3) Boko lok ki mit/lim dog. Wero lok weko dano namo maber ki yomewiny. wero;

[wero]

tkk. Wot i te lum nyo coro lum. Lee ki

dyang giwero lum kacam. werre

[wèrre]

tik. Wot i lum ma winynye liwau wau.

Wawinyo anyiri ka werre i lum. Were pa anyiri pe rom ki pa lyec. wete [wété] n. Gin tyet pa ajwaka ma omito bedo calo nyig ogali ento dok gicego. Ajwaka pe twero tyet labongo wete. [wétéké] /m. Gin ma yot tutwal. Atingo ter weteke mayot liweteke. Latinne yot liweteke.

wetwet, [wét-wét] /t 1) Pwuke pa cwiny itimo gin mo oyot oyot. 2) Bedo ki kurukuru nyo ki miti me timo gin mo. 3) Bedo ma cwiny yot. Ma wawinyo pi two, cwinywa obedo liwetwet me cito i ot yat.

vi

wetwet, [wét-wét] n. Lakit winyo moni ma maro bedoalwak, tuk lapiny piny, dok giwoo ki koko mada, Wetwet tin giwoo i bunga matek. wewe [wewe] n. Lok mung ma gikwilo akwila. D matir pe giloko wewe. weyo, [wèyò] tkk. Tango, pango nyo lengo gin nno kamukene. Weyo lok iwi dano rac. Waweyo yo ki | lodito. rom: weno. Vi weyo, [weyo] n. Cet dyang ma dyak ma mon tiyo kwede — me puyu oderu, aduku ki ot. Acoli gililo ot gi ki weyo dyang. wi [wi] lt. Malo nyo i kamo. Winyo tye iwi yat. Ake cal iwi meja.

l

wia wic,

[wia] pak. nen: wiya. na [wic] n. Kama adam, it, wang, um ki dog tye iye. |

wic,

Dano ma tye ki wic makwiri pwonyone yot. Meno kit lit wic ango eno? LAN. [wic] lm. Aa malo ma gicel labongo gale. Latin ma | kwiri ka gilwongo aa malo liwic cito ka winyo | lwongo. de AM

wic, wic,

[wic] n. Ter labwori nyo dog lum ma gitweyo ma ngat acel romo tingone. Anyaro lum Wic abic me labwori pe twero tado [wic] tn. Dongo, lur nyo jwa malo wic maber mada. Awobi man owic

wiciwici

[wici-wici]

_

wic acel keken. | ot. | atir mabor. Tido calo wonne. MA

lm. Timo gin mo oyot oyot ki |

mit kom. Anyira bedo liwiciwici ka yube me cito ka A 3 myel.

wido [wido] tkk. Nido, weko doko tidi nyo miyo bedo ma onidde. Yat ma giwido kore two oyoto.

wiino

([wiinò] tkk. nen: wiyo.

wiki-wiki

wil,

([wiki-wiki] lm. nen: biki-biki.

[wil] n. Cat, lokke nyo gwenynye ki jami. Acito ka wil i cuk.

wil, wil,

[wil]

m.

Lokke,

gwec

nyo tuk pa bad/tyen/

kor/pyer, kmk. Apoto conga owil woko. [wil] t Ryeny, meny nyo caro piny. Dano lworo kot ma wil lityak tyak. Owilo lela ma wil lityak tyak.

452

|

[wil] im. Kato oyot nyo nen manok. Okato kany

wil,

liwil oweko pe anene maber.

[wil

wil wic

wic] tn. Rwenyo lok nyo tam. Wil wic

weko dano bangnge ata.

wilo

[wild]

tkk. 1) Loko nyo gwenyo gin mo ki cente

nyo ki mukene.

Guwilo

twoni aryo ki roya acel.

2) Tyeko yee moko wel nyo cul pi gin mo i wel ma mitte. Awilo kal gunia acel.

wilo wic

[wild

wic]

tkk. 1) Bodo wic ki tango tam

nyo rwenyo par. Wawilo wiye ki boko lok. 2) Bedo

kacel ki ngat ma tye kispeko. 3) Yabo wang. Apwoyo wilo wiya ki i peko ma opoto ikoma.

wing

[win]

tn. Teng, gwangnge nyo nywene pa gin mo.

Lela ma ngute owing ringo awinga awinga.

tk. Tengnge, gwangnge nyo nywene

wingnge

[winne]

wingngo

[winnè] tkk. 1) Tango wic ki nyweno lok nyo

pa gin mo. Gin ma toco wingnge oyot.

dwoko wic kamukene. Jo ma kwiya lok wingo wi dano ki lok mapat. 2) Keto kadi makec i dek. En wingngo kadi i ringu mada. 3) Dwoyo tam pa ngati ki i kom lok kikome. Wek wingngo wiya ki lok mukene. [wind] n. 1) Yer madito dok maboco ma nonge i wino, yib: lyec, rii, kul, ki dyang. Dano ruku wino rii ki lyec i ngutgi. 2) Gin ma obedo calo tol i dog rec omel. Wino kul kato wino dog omel.

wino,

[wind] n. 1) Tol nyodo matidi ma kato lacen ki i

yi min latin i nge nywalo latin. Wino dong opoto? 2) Tol ma kubu kin latin ki minne dok kelo moc cam bot latin ki i ic.

[winyò] n. pol: winyi. Gin ma tye ki bwome, winyo, tuk dok kwo iwi yat wa ingom bene, yubu ode iwi yat, kor lum ki i ngom. Kit winyi pol, cakke ki matidi loyo calo lagut oo i madit calo udu. Owelu winyo maleng mada.

winyo,

[winyo] t. Niang lwongo nyo dwan dano ma tye

ka lok. Ngat ma winyo lok kome gum. cl: Winyo

lok ber loyo tyer.

wio

([wio] tkk. nen: wiino. rom: wiyo.

wir,

[wir] n. Yat nyo guti mabor makato ducu mac dyer ot ma weko ot cung matek maber. Acoli giyubu | ot ki wir dok gimaro wir ma atir.

wir,

[wir]

pin

n. a) Lyakke ki moo i del kom. Wir kom

latin ki moo. b) Lyakke ki moo me kwer calo wiro 4 rwodi. lt

Wir maleng [wir

malén]

n. Sacramentu ma Katoli H`

tiyo kwede me wiro lotwo wek ojing cwinye dok il oyub latwo i peko ma two okelo. Giwiro cing, ty |

tur nyim, it, um, kmk ki moo krisma. Lawor oag i gimiyo wir maleng ki nera. wiri

[wiri] n. Kongo ma liyo dok pii dwong iye. Dano Hi: A

mapol maro mato wiri loyo arege.

wiriwiri,

n. Gin me ngabo bongo, jami

|

nyo gin mo keken. Dano ngabo jami ki bongi i

[wiri-wiri]

|

iwiriwiri. wiriwiri, [wiri-wiri]

tkk. Longnge

AN pa dano ma |

nongo jami onyobbe ata, ngat acel acel paro pi ticce pe pi pa lawote pien cawa nongo tye marac. Wiriwiri ne otyenoni gwa. 4 wiriwiri, [wiri-wiri] tkk Gin ma otwo atika. Pul —

wiro,

otwo wiriwiri. Mi; [wird] tkk. 1) Lyako ki moo nyo lilo kom ki moo nyo cabun. Atye ka wiro wiya ki moo. 2) Keto rwot i ker ki kwer madit. Tin giwiro rwot Payira.

wiro,

wit

_

wiro wi dano.

ay

[wit] n. 1) Wi kal, gaya ki raa ma ojany dok nyige

q

tye iye. Wit kal ma dongo kayo yot. Kal ma ocek

|

maber wite dongo. 2) Kwayi jami moni mapatpat. Watye ki wit cam mapol ata.

wito

(wito) tkk. 1) Bayo cen. I wito bongone kumeno pingo? 2) Woto nyo yutu gin mo woko calo rec, nyang, opwuk, kmk ki i pii. Lomak rec wito rec ki goli iwi tura. rrk: gwiro.

wiu

[wit] /m. Wot nyo timo gin mo oyot ki mit kom. Wawoto oyot liwiu wiu. Okato liwiu.

wiyo

JJ)

[wird] tkk. Loko onyo dwono wi gin mo. Owiro wii mutoka odwoko tung Kampala. Two mukene

[wiyo] tkk. Yubu tol matino me obwo. Tol giwiyo i

454

em ento unu gimino me tweyo jami. rom: woco [wòcò] It. Balle pa Gwana ki layata ma

wod

ki cing. Tol ma giwiyo konyo wino/wio. gin mo ma miyo bedo pii pii. otop bedo woco woco.

[wod] n. Latin laco/awobi pa dano/lee. Man wod pa Abim. Wod jubi ger mada. pol: wot».

wok, [wok] n. Kaka lak ma omuk nyo kama lak pe iye. En loko calo ngat ma tye ki wok. wok, [wok] tn. Kato woko ki kamo. Wawok ki i taun ka wabino kany.

woko,

[woko]

im. Bedo ,kamanen nyo kamaleng. Kat

woko ki i ot ma pud pe aoo.

woko,

[woko] n. 1) Wi lobo nyo piny kulu. Kuru woko

tek. 2) Tipu madit, jok lacwec, laloyo ma dano pe twero pyem

kwede. Woko

kore lac. 3) Bedo i wi

lobo nyo bedo i yamo.

woko,

[wòkò]

tkk. Miyo kati nyo nyutte kamaleng.

Ajwaki woko jok ki ikom dano.

wolo,

wolo,

([wòlò] tkk. 1) Miyo kwir ki ngati wek oto woko

nyo keto kwir i cam pi neko ngati. Mon maro wolo nyekgi. 2) Miyo ngati camo gin ma en kwero. Owolo latin pa omine ki dek obwol. 3) Balo kwo pa dano ki yat marac.

[wold] m. Bedo ki aona nyo ayela ma abwuru ki

ngico miyo. Wolo matek pol kare codo tol adunu woko. rrk: ono.

wolo wolo

[wòlò

wòlò] /t. 1) Gin ma lac ma neno pe

mit. Curwal ma pyere lac wolo wolo pe ber. 2) Ruk nyo gin mo ma pe tye kit ma mitte. Oruku bongo malac wolo wolo. won, [won] n. pol: wego/wegu. 1) Lanyodo ma laco. Won nga ma twero timone? 2) Laloc iwi gin moni, rwot gin moni. Won latin obino. Won poto oto woko. Won gang oringo woko, kmk. won, [won] ng. 1) Gin mo manen ber ento gin mo gengo timme. An won onongo amito mada ento gubalo cwinya woko. 2)Langeng ki lageng ma miyo dok akalakala. En won pe ngeyo lok ma otimme

agene. 3) Ki tung bota nyo ki tung boti. En won kite 455

wong

atir kadi lokke pol. [won] lm. 1) Gin ma nen lac atika. Gugero sedih

malac liwong. 2) Cito matwal. Wacito ma korwa odong liwong nyo lirot. 3) Rii kamo pi kare malac. | Gucito woko liwong ma koko Iwango. aa wono [wono] tkk. 1) Bwolo nyo dwalo dano ki lok ma pe atir. Owono wiya ki lok goba. 2) Gudu ma woko. |

W00:

W00,

W00;

[wod] t. 1) Dangnge nyo lok ki dwon matek, — Angagi ma tye ka woo kenyoni? 2) Daa nyo lok ki dwon me gero. Lotino woo ka gitye ka tuku. , 4 [woo] t. 1) Cako twi ki kati woko pa gin apita/kodi —

calo bel ki nyim. Nyimwa owoo mabeco mada. 2) Cwee pa kot manok. Kot ma lawor ni owoo awoya. 3) Cako balle nyo kwok pa dek. Dek ma

a

lawor ni dong owoo woko.

É

[wòò] t. Bedo dikdik nyo cako two pa gin mo ma kine bedo mutwo ki madyak. Bongona dong ocako |

wor,

woo. ; [wór] n. 1) Kare ma ceng opoto onyo col piny. 2) Kare me butu piny pi nino. Wor pe kare me tic — matek ento kare me yweyo.

wor, wor; wora

woro,

woro,

;

[wor] / Dano maber ma bedo ki woro nyo tye ` laworo. Dano ducu maro latin ma wor. [wor] tn. Pok nyo bedo ki miti cam tutwal. Ngat ma wor camo calo labwor. [wòra] n. Ngat ma onywala nyo laditta. Wora — obino ka lima lawor. 1 [woro] n. l) Miti madit mukato kare pi cam. Wek woro kit meno obedi. 2) Maro cam tutwal nyo cung pi cam keken. Woro mako jo mukene ka guneno cam. [word] tkk. 1) Nyutu gen i kom ngati nyo maro dano. En woro lonyodone. 2) Mwolle i nyim lodito nyo bedo maber i nget ngati. Bed ki woro, pe i cung iwi dano.

woro;

[woro] n. Cet dyang ma otwo. Giwango woro dyang me kado atwona. woro, [word] tkk. 1) Tango wic i kom lok nyo gin mapat, wingo tam. Oworo wiwa ki lok mapol ata.

456

2) Cobo ngati ki lok ma pe mitte. Ngat ma woro wi dano latuba. [wot] n. 1) Rweene, cito kamo nyo mato yamo. Wacito ka wot i cuk. 2) Kit ma lotino pwonyo kit me

diro kwede tyen-gi. Latin pa lamera dong ocako

wot. wot,

[wot]

n. nen: wod.

[woto]

woto,

tn. Cito ka mo ki tyen. Wawoto ki i taun

wa gang. Kelo

woko

gin ma

okanne

nyo

woto,

[woto]

tkk.

woyo,

[wòyò]

tkk. Olo, yelo nyo romo dano ki tim nyo

[wòyò]

n. Kamoyo

kwanyo gin mo woko ki kamo. Awoto latin wa ki ite kitanda. Maa owoto layata madongo. woyo, [wèyè] tkk. Miyo gin mo cako two nyo twoyo manok. Yamo ki ceng woyo piny madyak.

woyo

gin ma gidagi. Pe wubed ka woyo wi dano ki lok ming. jami wek otwo.

[wuci] n. Tol matino ma gibinyo me kwoyo bongo nyo me tic mukene. Wuci/uci gikwoyo ki bongo. rom: uci. Ir: . nlk: uzi. [wan] kd. Lwak ma lalok loko botgi. Wun lotino pa wun anga? Wun weng Acoli? wuru, [wòrò] “kk. 1) Bako gin mo nyo duru gin mo madit. Lyec wuru cet madit ma kato pa lee mukene

wuci

ducu. 2) Toko kwon madit. Ada owuru kwon pong awal.

wuru,

[ward] “kk. Lilo, rucu nyo yubu poto pi coyo kodi. Dano gimaro wuru poto nongo kot dong cok poto.

[ward wird) /m/t. 1) Kit ma gin mapek wuru wuru winynye kwede ka giywayo. 2) Kit ma kom ngat

madit

ci

goro

obedo

kwede.

Y-y W

[ya] n. Nukta me pyeraryo wie acel me coc i eb

ya,

Acoli. Ti [ya] lm. Pudi. Wun pe ya wucito i gang kwan? An

pwod pe ya acamo.

ya, yaa,

yaa,

“di [ya] ng. Lwongo tam ikom lok mo. Ya, latinna | icito kwene ki dyewor ni? Ya ngo marac kara? | Wiel [yaa] n. Yat madit ma nyak nyige ma gicamo moye | wa gilenyo moone. Dano gimaro camo oduu yaa. Moo yaa mit ki dek ngor. KA [yaa] n. a) Ngat ma ginywalo nyo odongo kacel ki |

lawote (yaa Iwak). b) Ngat ma wadongo kwede kacel 4 nyo lalwakka. Yaa Iwaka gibeco mada. AN, yabo (yabo) tkk. 1) Miyo bedo twolo. Ayabo doggola |

odiku con tin. 2) Elo wi gin mo ma giumu. Ayabo | wi dek ma okwok. 3) Galo wang latwo nyo dano ma a tye ki peko. Yabo wang latwo ber. Wacito ka yabo

wang daa too. M yabo wang [yabo wan] tn. Nywal nyo gonynye. Min ode oyabo wange

awene?

maber laworo. I yabo wangi

yac

[yac] ta. Nongo ic nyo bedo ki latin i ic. Nyare oyac woko ata i dog kwan. Dakone oyac ki laco mukene. yaco [yaco] tkk. 1) Miyo ic ki nyako nyo ki dako. Oyaco dako pa ominne woko. 2) Keto latin i ic. En oyaco anyira adek lawang acel. yacu, (yacu) n. 1) Bedo ki remo nyo ki ic. Yacu weko mon komgi bedo wac. 2) Kare me kuru nywal. Yacu pa mon rii kine ka dwe aboro ngo abungwen.

yacu,

yadi

(yacu) tkk. Ngwedo dek madwong nyo gango pot dek ma okato kare. Waya oyacu malakwang pong aduku. Mon yacu boo i oro me anginya.

[yadi] n. 1) Lapim bor pa gin mo. Ota tye yadi 12.

2) Tyen adek. Yadi acel tye tyen adek. /r: «E». nik: yard. yago,

[yago]

n. Yat madit ma pote gwar, nyak alwaya

458

—

a

dok maboco. Yago maro dongo i dog kulu.

yago,

[yago] n. 1) Dano ma pe wat nyo dano ma pe me ot. Yago pe paro pi ngati mo mapat ki wadine. 2) Doggola nyo dog-gang ma pe me kaka. Yago pe lawat, ento kine mogo yago bedo larem.

yai

(yai) /t 1) Ngat ma goro nyo pe ki teko me timo gin mo. Latinne yai tutwal. 2) Yom, pe nwang. Dano pe maro wilo latong ki kweri ma yai.

yak

[yak]

n. Mac nyo tic bwami.

Loyak gunekke

ikin-gi.

yaka [yaka]

lm. Ka dong nyo inge meno. Ka idwogo

yaka dong wacito.

yakayaka

[yaka-yaka]

lm. Gin ma yogoyogo nyo

gin ma pe gitweyo maber. Ot ma gitado yakayaka pe umme maber.

yako (yako) tkk. 1) Kwanyo, mayo, nyo cito ki jami pa ngati nyo pa jo mo tektek. Lokwo guyako jami ma idukanwa ducu. 2) Waco lok ma i cwiny ki ngati i yoo me keco. Oyako lok ma i iye ducu i wiya.

yalo

(yalo) n. 1) Miyo mic ki woro me cako timo gin mo. Guyalo ot ki alip mia acel. 2) Mic layab dog. Guyalo anyira keny maber.

yam

[yam]

lm. Con

ki con

nyo ikare ma

okato con.

Pwony pa lodito yam pire tek mada. rom: yang. yamo (yamo) n. 1)Aluu nyo yweyo pa lacwec. 2) Yweyo ma kato ki i dog wa ki ium. 3) Lyeto ki ngico. Yamo tin kodo mangic mada. [yamo] tn. Lok me namu, lok oree nyo ngala me yamo tuku. Ywera maro yamu kweda tutwal. rom: yemo.

yang [yan] /m. nen: yam. yang yang [yan yan] /m. Wot ki ter mapek nyo madit i wic. I cito kwene ki ter i wi liyang yang? Pe amaro wot ki ter liyang yang.

yango

[yano] tkk. 1) Dango del ki ikom dyang, dyel ki lee mukene.

En

ocito

ka

yango

dyang

i cuk.

2) Ngolo nyo poko ringo i wel madongo nyo matino.

Pud peya gityeko yango dyang? 3) Tic pa daktar me

kwanyo lamera.

two

ki ikom

dano.

Tin dong giyango

yani

[yani] pkn. Byeko lok, lap. iwaco niya nyo giwaco | ni ngo? Giwaco yani en aye laneko. Yani ngo kara ma iling woko litik ni? 4

yanyo

[yanyò] tkk. Lanyo nyo yeto ngati ki leb maracu. Oyanyo dakone ki yet malik. Wek yanyo latin ikin dano. yaro [yaro] tkk. 1) Yabo cing ma gimiyo nyo ryeyo bad ryoryo. Latin oyaro bade malo ka kwayo kica. 2) Peto gibutu nyo gin bedo piny. Ayaro kolo me bedo ki dano. Mon yaro moyogi iwi laro. yarre [yarre] tlk. Wakke, jany nyo pwoyo gin ma otimme ikom ngati. Oyarre i wi lyel kwica calo en aye oneko lato. yat [yat] n. pol: yadi. 1) Gin ma gitiyo kwede me cango two. Daktar miyo yat ki latwo. 2) Yen ma dongo itim nyo ma gipito apita. Yadi dongo mabeco i bunga. Yat mukene tino mukene dongo. yau (yau) lm. 1) Dongo nyo cung pa yer wic. yer wiye ocung liyau. 2) Bedo yot nyo cau cau. Watingo ter mayot liyau. 3) Cam ma pe yengo dano. Wacamo kwon ma yau yau. yec, [yéc] n. Ter nyo gin ma romo atinga iwic. Mon gimaro yeyo yec mapek iwi gi. yec, [yéc] tn. Barre, tuc nyo balle woko pa gin mo. Jany muyembe oyec pi pekke. Bongone oyec ki i dude. Yec karatac i kel me coyo waraga. yec; [yéc] n. Yer kom gweno, winyo, bura, apowoyo, ki lee mukene. Yec gweno oket oromo dyekal weng. Yec bura kelo aona. yeco [yècò] tkk. 1) Ngido pot buk, waraga nyo karatac. Yeco buk ma pe megi rac. 2) Baro nyo ngolo gin mo ingul matino tino. I yeco bongona woko pingo do? Kom oyeco bongona woko. yee, (yee) tkk. 1) Cwako nyo jolo tam ma gikelo. Ayee lokki ki cwinya ducu. 2) Keto gen ikom ngati. Ayee ni in kara dano makwiri. 3) Gamo Iwongo nyo winyo dwon. Alwongi kwee pe iyee do? yee, [yéé] n. 1) Bedo ki gen wa ki woro ikom lacwec. Lakristo/lakristayo dano ma yee ikom Yecu. 2) Kit

460

—

` — ya

|

maber ikwo, tic ki mar. Atye ki yee ni rwot konya. yeeno [yéènò] tkk. nen: yeyo. yegeyege [yègè-yègè] lt. Gin ma pe ocung matek nyo ma pe gitweyo maber. Dog gunia ogony woko pien gitweyo yegeyege. Lakke omuk woko pien onongo

tye yegeyege. [yègò] tkk. Miyo bedo yegeyege nyo weko yengnge. Ka imito muku yat kong iyego woko. yeko [yekò] tkk. 1) Poko gin mabeco ki ikom maracu. Wayeko ngom ki inyim. Lubecco guyeko jo gi ka myel ca. 2) Pyeto nyo kworo. Mama tye ka yeko kal ki oderu. yelo ([yèlò] tkk. 1) Balo kuc pa ngat mo . Lotino oyelo wa ki woo. 2) Timo dano marac nyo cwero cwiny dano. Dano ma kite ber pe yelo lowotte.

yego

yemo

[yemo]

in. nen: yaamo.

lt. Gin ma yenge nyo lyere [yem-yem] yemyem tye yemyem mada. Yec bongone lilebelebe. Dog dolo bedo liyemyem. [yen] n. 1) Yadi me gedo. Yen gedo mabeco yen nonge i bunga. 2) Yadi ma otwo me awanga, me aoba ki me tedo. Yen atala wang maber me tedo.

yeng

[yèn] in. Camo cam ma opore nyo ma oromo. In mono tika iyeng ma dogi otwo kumenoni? [yeno]

yengo,

tkk/tn. Camo cam maromo ic maber. Dek

ngor ki layata yengo dano mada.

yengo, [yènò] tkk. Tengo, diro nyo wiro wic pi kwero gin mo. Gukwero lok ki yengo wigi. Lotino tye ka yengo muyembe. [yen-yen] n. Ojiri ma ka gigudu komme ci yengyeng poro too, kome gwar, iye odeng dok tyene boco. Yengyeng bedo pol ikare ma lum dong oteggi. rrk: atyer-wek-aywe.

yenyo,

[yènyò] tkk. 1) Ngiyo nyo neno tyen lok. Wek yenyo ali obedi. 2) Garo gin ma mite nyo ma orweny. Ayenyo dyegi wa murwenyo kwe.

maber. yenyo, [yényo] tn. 1) Tedo pii nyo dek wek owal Pii ma oyenyo lyet mada. 2) Kwot pa bwoyo i wii pii malyet. Pii dong oyenyo woko. 3) Cek pa kongo 461

maber. Kongo ma oyenyo oyot cek maber. 4) Dano

g

ki.

ma ocwer madit. I camo ngo ma komi dong oyenyo

|

kumani?

yer

[yer] n. 1) Kwanyo gin maber loyo ki i kin wadigi | mapol mukene. Ayero bongo matar. 2) Bolo kwir pi

rwom mo. Wa aa ka yero won kom manyen.

`

3) Cung pi gin ma mitte. 4) Kwanyo lawang jo mopi | kacokke mo. Wayero Mao me cung pi bulu.

yer tik yet

(yer

tik] n. Yer ma lot itik. Yer tik dyel

boco loyo yer tik dano. [yét] n. a) Leb marac ki cac ikom ngati. Wek yet

ki leb maracu kumeno. b) Nyutu akeca ki kiniga ki leb maracu. Meno kit yet ngo calo pe ikwano. c) Lok marac ma giwaco ikom ngat mo. Itiyo ki yet marac ikom meni? yeto, [yètò] “kk. Tic ki leb marac me cac ikom ngati. An pe amaro ngat ma yeto dano.

yeto, [yèto] tkk. 1) Miyo lak kedi nyo yat bedo mabit. Lotino giyeto lak aterogi mabit me celo winyo. 2) Ngido gwana ki layata marep wek otwo maber. Watye ka yeto mutere. yeya [yeya] n. 1) Lakwang nam nyo langol kulu madit. Lonam gingeyo cero yeya maber mada. 2) Gin wot i pii. Yeya oterowa loka kulu. yeyo [yèyò] tkk. Tingo gin mo i wic. Ayeyo yec mapek tutwal. Mon guyeyo yec gicito gang pa rwot. rom: yeeno. [yik] a. 1) Keto nyo kano kom latoo ilyel, umu wi yik latoo ki lobo i bur lyel. Wacito i yik pa rwot kweri. 2) Umu gin mo keken ki ngom, kweyo, buru ki lum ma giromo kwanyone i cawa mo mamite. Cit i yik labolo i ter lum kwica.

yik yik

[yik yik] lm. Gin mo ma otwo maber adada.

Belgi otwo yik yik. Dong otwo yik yik.

yikiyiki [yiki-yiki]

lm.

Yengnge

pa

yen,

lum

maboco ma giyeyo iwic. Gutingo yen ma yengnge liyikiyiki.

yikke

[yikke] tik. Yubbe nyo bedo kit ma mitte. Wan wayikke pi bino pa rwot.

462

|

yiko, [yikò] tkk. 1) Yubu gin mo maber wek obed kakare. Kony latin ki yiko ngut cati ne. 2) Tiro kama pe atir wek obed maber.

tkk. 1) Kano gin mo ingom nyo ite lum.

yiko, [yikò]

Ayiko layata i mac. 2) Kano dano ma oto i lyel. Wayiko wora tin. 3) Culu bwur, yiko dano nyo woro kom dano. Acoli giyiko wadigi muto ki wer.

yile

yim,

Kono maboco ma pwodo ma awobe [yilé] n. myelo kwede larakaraka, gicomo ilalor. Kono yile leng mada. rrk: kono ile.

[yim] im. 1) Luk pa yat. I poto ewir oboke luk

liyim. 2) Yec kom nyo yer kom ma odin. Yer kom dolo oluk liyim.

[yim] m. Bedo pol pa gin mo pi cokke, bakke nyo

yim,

gurre kacel. Wayim i gang pa rwot pi kacokke.

yimo (yimo) tkk. 1) Dongo ngati. Oyimo kor dakone ki

adong malit. 2) Diyo ngati ka timo gin mo ma en dagi nyo miyo peko ki ngati tektek. Ayimo cupuria nywalber iwiye. rrk: yingo/remo. yinyo [yinyo] tkk. Ero/mito cako ayela nyo Iweny. I tye ka yinyo kolo eno to ba. rom: yenyo.

yir.

yiro

[yir]

n. 1) Neno ki wang marac ma kelo peko i

kom dano. 2) Miyo can ki ngati ki wang jok. Yir tim marac.

(yirò] tkk. Tim me gayo wang dano nyo balo wang

nyo kom ngati nyo gin mo. Gayo wang nyo yiro wang tim marac. rrk: bemo.

yirre [yirre]

tik a) Giine nyo mito lweny. Twoni

giyirre me Iweny. b) Giine ki wang wa ki leb marac ma kelo Iweny ikin jo aryo. Guyirre me Iweny ento pe gulwenyo.

yiru

yo

[yird] n. Duny pa mac nyo gin malyet. Yiru tye kaduny tutwal i jokon. Dek malyet duny yiru. rom: itu. [yè] n. Kor tyen nyo gudu, ka wok. Yo ma cito

gang pa rwot tye kwene? Wangayo gangwu tye kwene? rrk: wang'ayo/kor'ayo.

yogge

[y6gge] tk. Gonynye pa gin ma gitweyo matek.

Gunia tye ka yogge woko.

463

yogo,

[yògò] “kk. 1) Tuku tol nyo del pyer ma gitweyo maber. Ayogo tol pyer latin wek pe okoki. 2) Gonyo twec matek weko bedo logologo. Oyogo terna woko. yogo, [yògò] n. Lakalatwer abiro ma gutene kacel, Yogo giryeny mada. yogo; [yògò] n. Winyo ma doge bor ki kore tar. yogoyogo [yògò-yògò] lm. Gin ma pe gitweyo matek, tye logologo. Otweyo bongone yogoyogo ci ogony woko. rrk: ganyaganya.

yoko,

[yoko]

tkk. Twomo nyo odo. Ayoko tyena ki

gweng. Nyogi romi giyokke ki wigi.

yoko,

[yoko] tkk. 1) Gik i yo nyo lokke dok cen. Ayoko yo ci adwogo cen. 2) Yabo tic i poto. Tin dong giyoko potogi. 3) Cako timo gin mo ki kwer nyo lega. Guyoko dog min latin ki cam.

yom,

[yom]

/ 1) Pe tek, ber. Gwanane

ocek mayom.

Ringu ne yom. 2) Pe kec. Kongo ma lake yom mit. Man dano ma cwinye yom. yom, [yom] n. Mito yweyo inge tic nyo wot matek. Acito ka yom pien onongo aol matek. Ngat ma ool mito yom. rrk: ywee. Ir: SAD. nlk: yom. yom; [yom] n. Nyim ma orwanynye nyo kom ma giliro wiye woko. En layom. yomo [yomo] tkk. 1) Loyo ngati i ngwec nyo i pyem mo. Ayomo dano ducu i pyem ngwec. 2) Kato nyo bedo anyim ki tam. Lokke oyomo tam pa jo mapol. yon [yon] ta. 1) Wakke, lyerre nyo kwero gin mo ki cac. Ngat ma yon dag tic bibedo lakeckom. 2) Pwoone pi gin maber nyo gin marac ma otimme ikom ngati. Ayon atyer labongo lworo mo.

yong kado [yoy

kédo]

n.

Odong

kado

atona.

Yongkado atona bot.

yong kongo [yon kono] n. Odong kongo ma tutwal. Yong arege bot. yongnge [yònne] tik. Dongo madit nyo medde pa jami mo. Jami dukan dong oyongnge mada. yongo [yònò] tkk. Medo wi jami ma giwilo nyo wi wil kato wi lapim. Mine oyongo wi kal

pe mit maber maber pongo maber

464

mada.

yongoyongo

[yònò-yònò]

lm. Olo ma okato kare pi

tic, two, wot mabor, kmk. Mego ool yongoyongo pe

yono,

twero kobo tyene. [yond] “kk. 1) Yengo ngut ki deyo i kare me myel. Lamyel maber yono ngute linap nap. 2) Bedo

ma wic owil ni tic mo tye me atima. I bedo i yono

nyuti ni ingeyo ni peny tye diki? [yono] tkk. Miyo doko goro nyo jwiko kwo yono; woko. Tic matek tutwal ki two yono dano woko. [yoro] tkk. 1) Kiro pii i dye ot nyo onyo pii yoro, manok nok kamo. Atye ka yoro pii i dye ot jokon. 2) Tengo pii manok nok wek omot maber. Ayoro pii i dye ot wek otore matek. rom: yoyo. tkk. 1) Yoko yo. Oyoro kor nguu [yoro] yoro, odwogo cen. 2) Timo gin mo labongo keto cwiny iye. 3) Bedo ki nyap i timo tic mo. Guyoro tic ayora.

yot,

yot,

[yòt] / 1) Pe pek nyo pe nuru dano. Latinni nen pek nono yot calo apado. 2) Pe mito jingo kom. Atimo tic mayot pien koma lit. 3) Liyo/rep. [yot] n. nen: ywet.

yotkom

[yòt-kòm]

n. Bedo maber labongo arem nyo

winyo maber. Yotkom lonyo. Dano ma kome yot tiyo maber. yoyo [yoyo] tkk. nen: yoro ;.

yubbe [yòbbe]

sik. Bedo me kuru kare me timo gin

moni. Watye ka yubbe pi peny. Wayubbe me jolo rwot.

yubo [yùbò] tkk. Miyo bedo atir kit ma mitte nyo weko

bedo kakare. Yubo cam tic matek mada. Ayubo lotino maber pi peny.

yuc, yuc,

yugi

[yòc] tn. Yurre pa gin ma pe gitweyo matek nyo maber. Tol gomci pa ama tye ka yuc woko. [yuc] t. Bayo nyo bacu. Eno yuc me nek.

[yagi] n. 1) Jami ma neno pe mit inget dano. Icoko

yugi ingeti calo lapoya pingo? 2) Gin macilo ma

i wi omyero pe obed kamaleng. Cit i ony yugi wa odur. rrk: odur.

yuk,

[yuk] lm. Durre nyo bakke kacel. Kal otwi liyuk. 465

Wiye odin liyuk. yuk,

[yuk]

|

tn. 1) Bakke nyo dongo mapol kacel. Lum |

dong oyuk woko. 2) Twi pa cam ki ipoto maber. pi Kalgi oyuk maber mada. |

yuk yuk

[yuk yuk] lm. 1) Gin ma gitimo oyot ki mit A|

kom. Ting wunu gunia ki yuk yuk. 2) Yweko gin q mo oyot oyot. Jo ma komgi mit gitingo ter yuk yuk. —

yuku [yòkò] “kk. Dungu, bako nyo duru. Buyu yuku ode —

ingom. Guyuku yer tikgi maber.

H

yulu

(yulu) “kk. Woto/balo nyo keto lum woko. Mon | maro yulu lum ot lamok mac ka raa pe. AN yungnge [yònne] tik 1) Wakke nyo bedo ki miti. Wek _ yungnge kit meno. 2) Kwot piny. Piny yungnge ka a

kot cok ka cwee.

yungo

(yuno)

Mi

tkk. 1) Medo wi lok wek obed mit i it

dano. Larema ngeyo yungo lok mada. 2) Keto kado maber idek. Mon ngeyo yungo kado dek mamit.

3) Winynye

mamit.

Kwara

ngeyo

yungo

ododo —

atika.

yungu [yònò]

tkk. Miyo kwot nyo deng. Two anino

yungu kom dano. yuro

yurre

` 4

NG

|

W

[yùrò] tkk. 1) Tweyo bongo ayol. Oyuro bongone piny. 2) Tweyo kor gin mo logologo. Guyuro tol pyergi piny. 3) Miyo gin mo yurre piny. Awobe guyuru curuwalgi me alunya.

[yòrre]

tlk. Lor piny, lorre nyo aa ki malo dok

piny. Latin oyurre ki iwi kitana wa ingom. Lakwor oyurre ki i wang ot odonyo i ot. yuruyuru [yùrù-yùrù] lt. 1) Dano nyo lee ma yer kome dwong. Dolo ki romi yer komgi yuru yuru.

— Dano mogo bene yer komgi yuruyuru. 2) Wot nyo _ peene ki bongo madit. ‘ie yutu, [yuta] tkk. Ceyo, wito nyo kwanyo atura likwak nyo liwiu. Lyec yutu dano malo. Yutu rec mit odiko ki otyeno. yutu, [yùtù] tn. 1) Poto ceng nyo doko col pa piny. Piny dong oyutu woko. 2) Bino pa wor. Yutu piny gengo dano wot ki timo jami mapol. yuyu, [yùyù] tkk. Bayo/nguru lakidi. Ngat ma car pe

466

yuyu tong maber.

yuyu,

[yuyu] tkk. 1) Bwaco kom. Apoto ayuyu conga ki otwenga woko. 2) Bwucu del nyo yee gweno. | Yuyu yec gweno yot ki pii malyet.

ywayo

[ywayò]

ikk. Peyo/kworo/telo/kelo/lwongo dano

nyo gin mo. Lopur guywayo dyang ki i bur. Ywayo myel ki dwar ber. Ywayo mony rac. ywee [ywèè] in. nen: yweyo.

[ywek]

ywek

tn. 1) Bedo ki nying ma winynye mada

nyo nying maber i kin dano. Nying rwot oywek pi

loc maber. 2) Ngeene ikin Iwak nyo ikin dano pi timo gin mo madit. En lawer ma oywek i Acoli. 3) Nen pi tic maber nyo bedo ki woro. Nying-gi oywek pi kwan ma gukwano.

ywekke

[ywèkke]

tlk. Gurre, cokke nyo bino kacel.

ki dano oywekke Mutoka waywekke ki pii ma wiwa rem.

tin

mapol.

Tin

tkk. 1) Wire ka tingo nyo ka tero dano

yweko [ywèkò]

nyo jami kamo. Tin wayweko kweyo ki i gang kwan. 2) Tero pii kamo wang mapol ata. Wayweko pii ki ogo matafali wang mapol . ywer [ywer] n. Cogo um cong mapiny (cogo ywer). Ayoko ywera ci apoto piny malit. [ywèrò] n. Lamin dako, lamin cwar, ci omego, ywero, lamin cwar wayo, lamin ci omego. Ywero gimaro ngalle mada. Anyira pa yweca beco mada. [ywero] tkk. 1) Kwanyo pii woko ki kamo nyo ywero, gweto pii witura. Lodwar rec giywero pii ki cing-gi. 2) Gweto pig dek ki kwon wang mapol. Waywero pig gweno ki kwon kal.

ywet

[ywet]

n.

Te

wi gwok

(te yot/ywet).

Kwok

odayako te ywet lapwony marac. rom: yotz. [ywèyò] tn. 1) Cwalo yamo woko ki mato yamo yweyo,

i ic ki umi nyo ki dogi. Latwo tye ka ywee matek

tutwal. 2) Bedo mot labongo par mapol. Tin aywee

pe acito ka tic. 3) Weko timo gin mo pi kare mo. Pud atye ka yweyo ywee/yom).

yweyo,

[ywèyò]

ki aroma

pa cwara.

rom:

Hash

tkk. 1)Kwanyo nyo gwaro yugi ki 467

oywec nyo ki laywer. Mon yweyo dye ot ki o:

2) Miyo kamoni bedo leng. Dye kal giyweyo ki laywer. ywiine [ywiine] tik. Cakke pa gin mo malac ka woto ki doko ding dok matidi. Um kweri oywiine maber, —

ywino [ywino] tkk. nen: ywio. ywio

‘i

[ywio] tkk. Miyo te gin mo bedo matidi kadi tye malac. Oywiyo wi poto ne woko. I ywiyow adukune woko do. rrk: ywiyo/ywino. win ri

ywiyo

[ywiyo]

tkk.

nen:

vio

468

2.3 Ngec ma inge derolok

Nying ma gimaro tic kwedgi i Acoli

Nying

moko ma gilwongo ki latin moni aye ning

ma min latin pol kare miyo ma lube ki kit ma en

okwo kwede nicake i kare ma ginyome i gang meno, gin ma onongo tyei i cwinye, kit ma gijole

kwede i gange ma nyen, mar ma jo ma igange gunyute, cwiny cware ikome, pwoc ma gimine, gin

ma otime i kare ma ginywalo ki latin calo: kare me too, kac, kec, lweny, kwer me yomcwiny, kare

ma kwo tek ki mukene ma pol ata. i) Nying mon ki coo ma tyen lokgi rom i Acoli Abonyo/Obonyo: ginywalo i kare ma bonyo tye

Abur/Obur: nongo i yiko dano mapol (bur opong) Abwono/Obwona: ocaya ni konya pe; nongo minne labwono

AcaalOpiro:

latin nyako/awobi

ma

ginywalo ki

opiro nywal nyo nongo kinywalo ki obore ducu. Acan/Ocan: ginywalo i kare me peko AcayolOcayalAcaye: nongo mine/wonne mada pi nyabo

gicayo

Acen/Ocen:

latin

rut

me

aryone

i

ngee

Apiyo/Opiyo

Aceng/Oceng: latin ma ginywalo i dyeceng Aciro/Ocira/Acire: min latin ociro ayela/atwom Acola/Ocola: kinywalo i kare me can/too/cola Acoro/Ocora: acotte ataa; kono angee; nying me too bene (too ocora)

Adiyo/Odiya:

an nongo

kidega, adiine adiya/wi

lobo man dong diya ki peko mapol

Adoc/Odoc: latin ma ginywalo ki tyene

Adok/Odok/Odoki:

adok

tua ka kidega/leb

me

ryemo dako

Adong/Atuu/Odong/Odongo/Otuu:

— okello

nge

Akello/Okello. Atuu/Otuu nying pak

Ageno/Agenorwot/Ogenrwot: teko ma ocung i kom Lacwec

Agik/Ogik: Latin acogo ma ogiko nywal pa minne; nyo alany me yet, nyero ki cac dong ogik pien anywalo dano ma gimito (awobi)

Ajok/Ojok: kinywalo ki kit okani mo i kome

Ajwang/Ojwang:

nying

latin

ma

lonyodone

gunyomme labongo gen i kin-gi Akec/Okec: kinywalo i kare me kec cam

470

q

Akello/Acii/Okello/Ocii: lalub kor rudi nyo jok mo. Acii/Ocii nying pak

Akidi/Okidi: anyako/awobi i kin awobe/anyira. (Joo Agago aye maro cako nying man).

Akongo/Okongo:

wonne

nyo

mine

lamat

nyo

kinywalo onongo ki onyo kongo iot

Akot/Lakot/Okot: latin ma ginywalo ki pii (kot) i oboro pene

Akulu/Okulu: latin ma ginywalo i kulu nyo nongo ajwaka otito gikano jami kome i kulu

Akumu/Amenya/Okumu/Menya:

latin ma ginywalo

ma mine pe oneno ruk. Amenya/Menya nying pak

Akun/Okun: nongo ngat acel ki ikin lonyodo maro kun Akwero/Okwera:

nongo lacoo nyo kaka deg min

latin

Akwir/Okwir: nongo ginywalo ikare me bolo kwir nyo pyem

tye pi kwir. Kinne

mukene

gicako

nongo gikayo kwir nyo gilamo dog

Alal/olal: man nying ma lube ki too pa lotino mapol (lotino oto otum woko)

Alanyo/Olanya: nongo gwok matir pe nyo min latin ki olimo can mapol ki bot won latin nyo wilobo r ocwala marac

Aling/Oling: mine nyo wone maro ling alinga

;

Alobo/Olobo: lobo olanya, ayiko lotino mapol ig lobo (gin weng lobo nono)

Alok/Olok: nongo min/won latin maro lok tutwal Aloyo/Oloya/Oloyi: min latin obwoyo won latin nyo a

piny oloya woko, atim ango? Tyen lokke bene 4 twero bedo ni oloyo too

Aluku/oluku: nongo kinywalo ma pene olukke Alum/Olum: kinywalo i lum

Alur/Olur: nongo min latin orii ka nywal

Alwoc/Olwoc: nongo kare ma Iwoc opo Amal/Omal/Olak:

dako

nyo

laco pe bedo

mot

mal/lak ata

4

Amono/Amone/Omona:

dako nongo mono; kome

4

wac; mone tye i paco

Amony/Lamony/Omony/Olweny: kinywalo i kare | me mony/lweny Anek/Onek/Lanek:

aneko

oo;

anywalo

anyira

keken; oneko kaka

472

Anena/Aneno/Onen: mine mono, kome wac, dong kong kinen anena

Angee/Ongee: koko; kono nene angee Angom/Ongom:

too oneka tutwal, ngom ocamo

lotinona

Anyango/Onyango: latin ma kinywalo ki nyango Anyeko/Lanyek/Nyeko:

dako

rac; lanyeko

nyo

dano nyek i kome

Aol/Oola/Oroma: aol ki too/atwom/lok wilobo Apiyo/Opiyo: rut me acel nyo latin ma kikwongo nywalone ki i kin rudi

Apoko/Opoka:

latin ma gineno mine calo lapok

dano nyo mine gipoko woko ki i kin dano.

Arac/Orac: mine kite rac/lacac/laworo Aryemo/Oryem/oryema: pe amito, ocit tuggi Atim/Otim/Latim: latin ma kinywalo i tim (i rok nyo

pe i gang) AtolOto: kinywalo latin i kare ma too tye i paco nyo too oroma woko

Auma/Oumaluma: latin ma kinywalo aryeba ic Awili/Owili: nying ma gitiyo kwede i ododo pi nyako/awobi maleng, kwiri, dok coo/mon maro

Awiny/Owiny: winy lok me pwony

473

Awoko/Woko/Lawoko:

latin ma minne/wonne pe 4

bedo dano ma gene nyo too obedo pol en aye ki okwo; woko olanya

4

Awor/Owor: latin ma kinywalo i dyewor

Ayako/Oyaka: ogamo ki bota labongo twerona Ayo/Oyo/Layoo: latin ma kinywalo iyo

|

Ayugi/Oyugi: minne car, ot yugi keken, coro yugi | ki tyene nyo ginene ki cac calo yugi

4

Aywelo/Oywelo: kiyiko pene i te oywelo; latin ajula q Labol/Obol: nying ajula: tuma kibolo pene abola

|

Labolo/Obolo: kiyiko pene i te obolo; latin ajula Labong/Obong: ogero labongo lim

Ladur/Odur: nying too; ayiko dano tutwal nyo min latin yugi dwong iode calo wi odur

Ladwong/Odwong:

nongo lotino too atoya, latin

ajula, kiyiko pene i te odwong

Lajara/Ojara: latin ma lwet cinge ki tyene kato abic

Lajwee/Ojwee:

kinywalo

i kare

ma

kiryemo

jwee/gemo (too, odyer, anyoo) oneko dano mapol

Laker: latin ma minne kimaro dok kiketo iker, nyo latin ker; latin pa rwot

Lalaa/Olaa: nongo mine orii ka nywal pi tyen lok ci kilamo dog alama

474

Lalam/Lam: latin ma ginywalo pi nongo lam maber nyo nongo lok mo obale ci kilamo dog, labal kwir

mako

Lalango/Olango: kiyiko pene i te olango

Lamara/Omara: latin ma kimaro minne pi ber kite Lamwaka/Mwaka: latin ma kinywalo i karama me mwaka nyo i tum mwaka nyo nongo orii i ic Lanyero/Nyero: kinyero paco pien anywlo anyira keken nyo giyero canna

Lapobolopobo: latin ajula ma kiyiko pene i te pobo Laruni/Oruni: orii i ic ma dwe nywalo ne okato woko

Layat/Ayat/Oyat:

latin ma nongo kijulu ajula pi

meno kinyiko pene ite yat nyo min latin layat

Layet/Oyet: wonne/minne maro yet Oyela/Ayela: lacoo yelo dako/two oyela Toopaco: gang dong oto

475

ai ii) Nying mon Acoli mogo ma gimaro tic kwedgi

ng Abalo: gicako ni mego ki wego gubalo gang woko} tutwale mego ma nywalo anyira

Aber: ngat ma mine maro dano dok dano bene 4

mare

|a

Abolo: nongo giwaco ni dako laming; abolo lim | cen dok bene gibolo dog cware/lotugi

|

Abwol: man olee ka jo mutoo bwolo wang nono Abwot: amito too; aloyotoo

Acoko:

akelo

dako

ma

|

konye

pe;

acoko

ata/kikwanyo ki iyoo pe ki gang-gi

Acomo: acomme kom nyom Acora: acore i kom nyomma Acungu: nying ma gimiyo ki anyaka ma dic obedo i nyom pa lonyodone Adero: nying dako ma ginyomo mine ki dero bel i

kare me kec Akera: an kidega, akere akera

Aketo: oketto gang

Akoko: latin me koko lyel Akuutoo: man koki too woko

476

4

Aleng: dako man leng!

Alimo: alimo can, gwok mada pe

Amato: amato lok pa coo Aming: nongo gimaro yeto min latin ni en dano ma ming

Amito: amito kenynya kadi ma wora dagi Anumu: abwoggi/atoco '

Anyoda: nyodo ango, anyira keken Anywaloalii: min latin onywalo awobe keken ci awobe mapol kelo alii Aparo: gena nok i kome ento aparo apara

Ataro: nongo min latin mono Atocon: gin maber ma atimo ngat ma neno pe, pi meno atimo gin mo keken ma amito

Ayaa/Apule: okine, lakin awobe. Apule nying pak Ayaro: ngat ma cika iye pe, kato ki lok; nyo nyomo dako ci pe i gwoko Ayero: ayero dako maber

Ayot: ki keta yot; woro pe Lacaa: nying pak pa Acaa

Lakwac: kinywalo i kare ma gineko kwac Lakwec: mine lakwe kome

Lamunu: kinywalo i tim nyo i munu

477

Lanyom: anyomo rwot nyo anyomo too Laor: nongo minne wor, maro or

WA

Latigi: gin ma kireng nyo latin ma ginywalo ma

titidi mo

\|

Lawino: nongo wino omako minne i kare me nywal

4

Layado: nongo mine maro oyado

|

Nyaga: ceng awaci kara man kwac nyaga (ododo)a ber nono kite rac

Oyer: wun wuyer gin maber

iii) Nying

coo

Acoli

mogo

ma

gimaro

tic ki

kwedgi) Abim: nying lee, kicako pi latin ajula Aboga: nying jok lagoro

Abola: dako ni camo tutwal; bolo dog Abore: an awake pi ber kita

Abwoc/Bwoc: anywar;langanga

|

Abwola: nongo laco pe mito nyomo dako ma dong

orii kwede Acana: min latin ocanne i kare me nywal Acellam: en latin acel keken ma lacoo Acona: ngat ma bedo kic kic pien ngati ne mo pe nyo nyom i wii mar macon

478

Adam: nying kwarowa i tipu

Adoke: nongo lok tye i kin dako ki laco Adonga: nongo lotino mapole oto woko Akena: en latin lacoo acel i kin anyira, nyo mukene

oto woko nyo gikoyo dako manyen

woko,

bedo

kene Aliker: ali-ker nongo kinywalo i kare me kukuku i kin ker aryo

Anywar: nongo lacoo nywaro min latin nyo anywar ma i doggola Apiya: man aa i kom cwiny ma kano lok kun kelo wa i piya

Arop: nongo lacoo nyo dako robo lawote Atare: ngongo min latin nyo wone mono, lube ki

cac Awany: nongo mine laworo/lawanya Banya: ginywalo latin meno

ma peya ginyomo

minne

Bongomin: abonga; tye labongo ominne mo

Bwomono:

man nying me piya i kom ngat ma

bwoyo lawote; nyeko

Canna: can wi lobo ni dong mega

479

Cuma: latin ma gibaro mine ka gikwanyo/giwoto 4 ki cuma

Dwokatua: rom ki okwera nyo oryema, ongany; 4 keny nongo goro

Irwa: ywani kany/nyik kany/dire kany

Kidega: pe kimara

Kilama: an kita ber, kilama nono Kilara: man nongo mon nyeko laro lacoo Kinyera: nongo akalakala tye i lok me nywal Kitara: man mito rom ki ocaya, gen nongo pe

Kolo: nongo wone lakolo, maro Iweny Komakec: man nying ma lubbe ki too pa lotino ki

kec kom mukene

Kony: man nongo gen pe me nongo latin ento lacwec otimo kony omiyo

Labeja: latin ajula, oyik nyo dano ma jok labeja aye ogwoko Labongo: man nying kwaro, labongo rwot. Nying

too, rom ki Bongomin

Lagoro: man twero bedo ni kinywalo latin magoro

nyo goro obedo tye i yaco Lajul: man nongo mine nyo wonne maro julu i nge daa

480

Lakony: man nongo maro konyo dano

Lakwoo: man tere ni ngat ma kwo nyero Lalila: man bedo i kin mon nyeko, ngat acel maro

lilo lawote bot cware

Lagol: nongo gibedo ka laro min latin ci won latin ogolo odoko mege

Lapat:man rom ki larok, leb me poke Larok: abinni; pe lapaco, man leb ma aa ki bot lacoo

Latigo: nyok tigo nono; pe latinni Lokwiya: Rubanga/Lubanga kene aye ngeyo pok Loum: jo ma dega cwinygi cwer pi gumma. igi yom pi peko na

Lugutu: kinywalo ma pene oluc

Obalim: man nying too pa lotino i cing dako moni Obina: too obina Ociti: wek odok tuggi

Odida: nongo akalakala tye i kin lacoo ki dako i lok me wat ento ginyomme

Odokonyero: nongo lworo tye i kare me nywal ento lacen doko yomcwiny

Odonga/Odongkara:

nongo

wone

oto oweko ki

minne kene, wilobo dong Odonga

481

Odongtoo: nongo jami maracu obedo ka timme ma

4

gen me kwo pe

i

Odora: odida; awobi ni omitta tutwal

Ogal: orii i ic nyo ogalle ka nyom Ogali: kiyiko pene i te ogali Ogwang: nying lee tim pi latin ajula

Ojera: rom ki Ocaya, obwona Ojuk: man rom ki oding, kijuku kwe Ojwiya: nongo won latin maro jwiyo Okee: man nongo lonyodo wat ci gunyomme

Okema: jami ma i paco ducu okema Okene: en acel kene Okeny: latin lacoo i ngee anyira adek nyo makato

Okio: ngat ma maro kiyo dano Okwee: wek gang dong okwee Olam: latin ajula ma pene kiyiko i te olam Olango: man bene latin ajula ma pene kiyiko i te olango

Olara: okwanyo woko ki lawote

Oluba: can oluba wa gang pa coo Olula: latin ma

ginywalo

ingee too pa lotino

mapol, man bene me lula (tim), too woko pimeno

pene gibolo woko i tim

482

Olwedo: latin ajula ma pene kiyiko i te olwedo

Omac:

nywal

obedo

ma

mac

nongo

owango

piny/dano

Omaya: oyako ayaka ki bota Omoya: otucu munga woko

Onekalit: too onekalit Opige: koko, pig wang keken aye opongo lobo; nyo min latin maro dek ma pige pige

Opira: oketo lok me pira i cwinye Opiya: ocuku cwinya ka timo maber Oriba: okello kuc ki ribbe i kin dano Oryang: latin ajula ma pene giyiko i te oryang Oryem: rom ki Ociti; oryem odok tuggi Otika: okema; pe atwero wene ki iye. Nying too: too dong otika pe atwero loyo Oto: too oroma nyo ginywalo latin ma too tye i

paco Ottober: waywee ki atwomme

Oyamo: dano ma yamo tye i wiye, bango lok

Oywak: ywako gin mo ki i gang me yweka, aneka nyo me apwoda

Oywar: ywayo lacen; nyo kelo dako ma maro tingo lok

Rom: lotino ducu rom, kono awobi kono anyaka

Rubangakene:

lacwec

tek, omiya

737.

latin lacoo, 4

lacwec aye poko Tabu: atwom oroma Tekkwo: kare ma kwo tek

Tokuru: latin ajula, man dok too woko Tokwiny/Tolit/Torac: too otyekowa, lotino otum Topaco: gang oto Wokorac: wilobo olanya

|

Wubak mooko: nongo lotino ma ginywalo too ki, woko, ka ginywalo latin manyen, gitamo ni too woko calo lowote; wubak moko me lyel

484

iv) Nying 12 me pak ma gilwongo Empaako i Bunyoro ki Toro ki lagony megi

Empaako obedo nying me Lwo ma oaa ikom nyig lok macimo

“pako”

kwoggo” dong nying me

ma tere ni

“boro nyo

Mpaako tye ki lagony

magi i leb Lwo:

Amooti: tyen lokke ni amoti Abwoli: tyen lokke ni abwoli

Ateenyi: rom ki aweko/oweka Adyeri: lorem ma gimare mada nyo dyero Abooki: boko lok Atwoki: aa ki ikom twako Acaali: cal ki ngat moni

Apuuli: tyen lok mo mada pe i leb Acoli Araali: tyen lok mo mada pe i leb Acoli

Bbala: aa ki leb Lango ma tere ni calo Okaali: ni wakati/wakali Akiiki: tyen lok mada pe i

Acoli ento giwaco ni deyo gin mo

485

ji

Pi

Ker pa Acoli ki kama gitye iye ki i buk pa Atkinson

(1994:277-281)

|

i) Tung kupiny - katuc pa ceng

Paimol Pukoor

Ajali Lira Paluo

Paicam Omiya Anyima Omiya Pacwa Pela

Adilang

Puranga

Kilak

Wol Parumu

Parabongo Pacer

Pader Pabala Kwong Pacabol Koro Ariya

Patongo

486

ry

NG 4 Bi) $

Lukwor Koyo

Pugwenyi Parwec Lamogi

Pajule Paluo Painata oryang

Ngekidi Pagen

iii) Tung kupiny ma idyere Koc

Pokumu Bolo Bwolo iv) Tung kupoto ceng

Pabo Paomo

Pagak Lamogi Papee Pawel

v) Tung kudyere

Alero Palaro Payira

Paibona Paico Patiko

489

vi) Tung kumalo — kupoto ceng

Atyak vii) Tung kumalo - kudyere

Padibe Longorono

Popoka Agoro

Lamogi

Palabek

490

viii) Tung kumalo - kunyango Namokora Orom

Akara

(Nen Lamed IX pi ker pa Acoli mogo ki nying rwodi mege ).

491

Wat ikin Acoli 1. Kwaro

won mego Won wego

2.

Nero

3. Dayo

omin mego

min mego min wego

4. Wayo

lamin wego

lamin cwar dako 5. Okeyo

latin pa lamego ma laco

6. Lakeyo

latin pa lamego ma dako

7.

latin pa lamin mego ma laco

Omaro

cwar lamin dako 8. Lamaro

latin pa lamin mego ma

dako 9. Won/wego

lanyodo/lanywal ma laco

10. Min/mego

lanyodo/lanywal ma dako

11. Wod

latin pa lanyodo/lanywal ma laco.

12. Nyaa

latin pa lanyodo/lanywal ma dako

13. Cwar

won ot/lanyom ma laco.

14. Dako

min ot/nat/dano/ceg/ci ma ginyomo

15. Lakwaro

latin pa wod nyo pa nyaa

492

16. Ywero

omin cwar

lamin dako dako pa omegu 17. Or

omin dako cwar lamin cwar latin

18. Jal won

won dako nyo Andri (Madi)

19. Cwar nyare

cwar latin ma dako

20. Maro

min dako

21. Cii wod

dako pa latin ma lacoo.

22. Mon-wote

Mon pa lotino coo.

493

Nying Locaden Remo me Uganda (24)

1 . Karlo Lwanga

13. Anatoly

2.Matia Mulumba

14. Akile Kiwanuka

3.Yosefo Mukasa

15. Kizito

4. Dynisyo Sebuggwawo

16. Mbaga

5. Ponsyano Ngondwe

17. Mugaga

6. Atanasyo

18 Mukasa

7. Gonza Gonza

19. Adolfo

8. Noe Mawaggali

20. Bruno Serunkuma

9. Luka Banabakintu

21. Andrea Kaggwa

10. Yakobo

22. Yoana Muzeyi

11. Gyavira

23. Daudi Okello

12. Ambrosyo Kibuka

24. Jildo Irwa

Nying lei 7. Anyiri 8. Apoli 9. Apwoyo |

10. Ayita

11. Ayom Ne |] A. MA NO =

12. Gunya

494

13 . Gwok 14. Jobe 15. Jubi 16. Kak 17. Kinaga 18. Kiti 19, Kul 20. Kwac 21. Kworo 22. Labwor

36. Opar 37. Orudi 38. Oyo adeng 39, Oyo bwuyu 40. Oyo latol 41. Oyo oculube AD Oyo opilo 43. Pwuno 44. 45.

Pwura Raa

26. Lalur

46. Rii 47. Romo 48. Ruda 49. Til

27. Lyec

50.

23. Lacek 24. Lagwar 25. Lajwar

Too

28. Mwok 29. Ngiya 30. Ngonge 31. Obaa 32, Oker 33; Okong 34. Onee 35, Ongera

495

—

Acik

Nying winyi 22. Lakalagwec

Acut

23. Lakwal

Aditi

24. Lira

Adyel-adyel

25. Ocur

Agak-agak

26. Ocwak

Aila

27. Ogeri

Akuri

28. Ojwiny

Aluru

29. Okok

wD PF Dw CPN Alwiny-alwiny

30. Okongo

. Amam

31. Okwateng

. Apori-apori

32. Okwik

. Aribe

33. Olwiny-lwiny

. Arum

34. Olwit (olwilwit)

. Atudu

35. Openo

. Aweno

36. Otetel

. Ayweri

37. Owelo

. Gweno

38. Owiny

. Kiding-kiding

39. Tepo

. Kulu-kulu

40. Tong-pur

. Lagut

41. Tula

. Lakado

42. Udu

Rangi

—

Acir-aciri

12. Kwar

Adwoka

13. Kwici-kwici

Alum-alum

14. Lacere

Amur-amur

v 13; Lacet-dyang

Anyim-anyim

16. Lano/lamir-lamir

Apii-apii

17. Ocwak-ocwak

Apuru-puru Apwora

YU aWN ND oeAweno

opok)

18. Olik-olik 19. Opilo-opilo

. Col

20. Tabu-tabu

. Kibworo

ZI. Tar

|—= pa ©

(te-

Nino i cabit acel

Ceng baraja Ceng aryo

Ceng adek Ceng angwen Ceng abic

Ceng abicel Ceng cabit (ceng pa Rubanga/Lubanga)

497

Nying dwe mapat pat i mwaka

1. Lukwang; bilibili kwang, acaki dwe ma nongo

piny otwo woko maleng (dwe me acel). 2. Orara;

kare

ma

nongo

piny otwo

ma

ka

gicwinyo mac jami weng wang lirara rara (dwe me aryo). 3. Ludunge; kare ma nongo pol ngone ata, kot ogwar cet cwee iye ma gicoyo iye kit ngor moni

me laro kec (dwe me adek). 4. Omaruk; nongo ngom ruk ruk mayom me pur

(dwe me angwen). 5. Lumuk; kare me tic lumuku, pur mapol nongo

tye, dano ribo cing-gi kacel (dwe me abic).

6. Lucoto; dwe ma dong gicako coto iye poto nyim ki pamba (dwe me abicel). 7. Lulingakino; piny oling ki cam i poti: bel, pul,

498

anywagi, kmk (dwe me abiro). 8. Lubayi; kare me

kac, nongo

dong kec peke,

gibayo woko cen (dwe ma aboro). 9. Lutyek; kare ma jami ducu dong gityeko. Pur

matek dong otum (dwe me abongwen).

10. Omatul; cam keken pur dong pe, dano dong ngeyo yengo keken (dwe me apar).

11. Lubalel; yamo cako kodo piny cako two, dano camme ki olel pien cam dong ocek (dwe me apar wiye acel). 12. Orengorot; piny owang ma odong lirot, dwar

cake. Yoo tyen nyaa mapol (dwe me apar wiye aryo).

499

Nukta ma Acoli gitiyo kwede i coc

i) Magi aye nukta ma gitiyo kwede I leb Acoli

ABCDEGIJKLMNNGNYOPRTUW

¥ abcde

gijkIlmnngnyoprtuwy

ii) Nukta magi me Lebmunu pe nonge.

FHQSVXki

Z

f, h, q, s, v, x kiz

iii) Pol

koconat

gilwongo

ne

marom

ki me

Lebmunu, ento apokapoka manok matye ene:

iv) C tye calo “ch” me leb munu i “church” Cam, paco , rec

v) C gitiyo kwede me leyo ka “s” i nukta pa luloka

: labol ."cuka” oaai Swahili "suka". vi) NG (D) tye calo “ng” i "singer", pe calo “ng”i "finger" Cing , ngor

500

vii) NY (NYA) obedo nyig dwon acel , calo

"gn”

i French "agneau",” Italian "Signor". Piny, nyeko

viii) T ma nonge i kin dwonpole winye calo “r” Cito, poto

Pire tek wiye atii me pwonyo con yo me pokko kit "t" man ki nyukta koconat "r” ka itye ka winyo leb Acoli.

ix) Nyukta me nucu dwon “W” ki "Y” twero lubbo pol koconat . Kwalo, ryeko, lwoko , dyel

x) Nyukta ma giribo “PW” pole winye calo “PE" Pwonyo, pwono , pwoyo

BOWEL/DWON Macalo lebMunu Acoli tye ki nyukta dwon abic: a, e, i, O, U.

Kadi kono i coc gitiyo kwede alama abic, acel acel i kin gi gitwero lwongo ne iyo aryo mapatpat. Goc 501

ma ipiny kany nyutu kit ma gitye kwede pi nyig dwon apar magi.

KIT MA KILWONGO KWEDE BOWEL

KIT

MA

KILWONGO

BOWEL

LANEN

KWEDE

Kit me kare ducu

ki. di

Cato

Ma tye idyere

ie

Cato

Twolo

bi i

Keto

Oume

me

Keto

Twolo

bi i

Winyo

Oume

ry di

Winyo

Twolo

to?”

Koyo

Oume

tig?

Koyo

Twolo

NEN

Bur

Oume

W di

Bur

Nen dong ka maleng ni lwongo dwon i leb Acoli pire tek; ci kono yot ne peke.

CASAS BOOK SERIES LIST

CASAS Publications can be ordered from our website www.casas.co.za 1.

Between Distinction and Extinction: The Harmonization and

Standardization of African Languages Edited by Kwesi Kwaa Prah Knowledge in Black and White: The Impact of Apartheid on the Production and Reproduction of Knowledge: Edited by Kwesi Kwaa Prah 3. — Ibibio Phonetics & Phonolgy'Eno-Abasi Esien Urna Rethinking African Arts and Culture Edited by Dele Layiwola 4. Language and Institutions in Africa Edited by Sinfree Makoni and 5. Nkonko Kamwangamalu The New Orthography; Based on the Gbe Uniform Standard 6. Orthography (GUSO) Hounkpati B.C Capo African Languages for the Mass Education of Africans Kwesi Kwaa 7. Prah Mother Tongue for Scientific and Technological Development in 8. Africa Kwesi Kwaa Prab 9. — Nyansapcw James Gyekye-Aboagye Education, Literacy and Development in Africa Sassongo J. Silue 10. Isefe Ninu Awon Ere-onitan Yoròba Arinpe Gbekelolu Adejumo 11. Language Across Borders: The Harmonization and Standardization 12. of Orthographic Conventions of Bantu Languages within and Across the Borders of Malawi and Zambia Edited by Felix Banda Ifa and Related Genres Lawrence Olifemi Adéwloé 13. Globalising Africans Edited by Bankie Forster Bankie 14. 15. Akan Nsemfuasekyere J. Gyekye-Aboagye, S.A. Gyima, LA. Okraku, R.M. Opong, S.K.Coleman, A.O. Boakye 16. A Linguistic Analysis of ciNsenga: A Bantu Language Spoken in Zambia and Malawi Lazarus Miti

2.

17.

KiSwahili Katika Karne ya Ishirini na Moja (kiSwahili in the 21st

18.

Century Edited by Kimani Njogu, Kitula King ti, Clara Momanyi and Paul Musau Rehabilitating African Languages: Language Use, Language Policy

19.

Harmonization and Standardization of Nigerian Languages Edited by

and Literacy in Africa Edited by Kwesi Kwaa Prah F.O.Egbokhare and S.O Oyetade

20.

New Perspectives in Edoid Studies: Essays in Honour of Ronald

Peter Schaefer Edited by Ohioma I. Pogosan and Francis O. Egbokhare.

Zi. 22.

23.

24.

Speaking African: African Languages for Education and W ki. Development Edited by Francis R. Owino Speaking Unison: The Harmonization and Standardization of Southern African Languages Edited by Kwesi Kwaa Prah a Racism and the Global African Experience CASAS and NGO F Platform: World Conference Against Racism, Racial Discrimination, | Xenophobia and Related Intolerance Edited by Kwesi Kwaa Prah Discourses on Difference, Discourses on Oppression Edited by Norman Duncan, Pumla Dineo Ggola, Murray Hofmeyr, Tamara Shefer, Felix Malunga and Mashudu Mashige Writing African: The Harmonization of Orthographic Conventions in African Languages Edited by Kwesi Kwaa Prah 4 Aspects of ciNsenga Tonology Lazarus M. Miti Ikalè Masquerade Traditions and Artifacts Ebenezer Aiku Sheba Akan Kasakoa Horow Bi J. Gyekye-Aboagye Les Langues Africaines Pour L’education des Masses en Afrique Kwesi Kwaa Prah Isenbaye Ati ilo Èdè Yorùbá Olasope O. Oyelaran €” Lawrence O. Adewole Fclc Maninkaw Boniface Keita Unifying Southern African Languages: Harmonization and Standardization Edited byAndy Chebanne, Mbulele Jokweni, Makali Isabella Mokitimi and Sibaukele Ngubane Chasing Futures: Africa in the 21st Century-Problems and Prospects Edited by Kwesi Kwaa Prah Silenced Voices: Studies of Minority Languages of Southern Africa Edited by Kwesi Kwaa Prah Reflections of Arab-led Slavery on Africans Edited by Kwesi Kwaa Prah The Yoruba Auxiliary Verb Lawrence Adewole A General Introduction to Ndebele Grammar Langa Khumalo Pourquoi le Gabon doit investir sur ses langues vernaculaires Daniel Franck Idiata | Languages of Instruction for African Emancipation Edited by Birgit | Brock-Utne and Rodney Kofi Hopson ; Comparative Bantu Phonolgy and Morphology: A Study of the Sound Systems and Word Structure of the Indigenous Languages of | Southern Africa Lazarus M. Miti |

Education, Culture and Development James D. Emejulu and Michael

C. Mbabuike The Challenge of Using African Languages at School Daniel Franck Idiata Mbofra Akan Kasa Nsemfuasekyere J. Gyekye-Aboagye and S.A. Gyima The African Nation: The State of the Nation Kwesi Kwaa Prah Afro-Chinese Relations: Past, Present and Future Edited by Kwesi

Kwaa Prah Metaphors of Our Times: The Oral Interrogations of Sociocultural Continuities and Raptures Avec J.C. Pongweni and Emmanuel M. Chiwome Shekgalagari Grammar: A Descriptive Analysis of the Language and its Vocabulary Stephen T.M. Lukusa and Kemmonye C. Monaka Edikisyonati lo Ateso Simon Peter Ongodia Dictionaire Etimologique des emprunts lingustiques en fon Flavien Gbeto Kudzidzisa ChiShona Kupuraimari: Mudonzvo weMudzidzisi Timothy Gondo The Magic of Perseverance: The Autobiography of David Magang David Magang Bedo Jarafrika Mandivamba Rukuni (translated by Philip Oketcho) Kuwa Mwafrika Mandivamba Rukuni (translated by Martha Qorro) Araut Itunganan Yen Ko Afrika Mandivamba Rukuni (translated by

Simon Peter Ongodia) Bedo Dano me Apirika Mandivamba Rukuni (translated by Okonye Godman) African Ways of Silk. Ancient Threads — New Possibilities. O% Zethner, Rie Koustrup, Suresh Kuman Raina

Moto The Context and Language of Jack Mapanje's Poetry. Francis Kwaa Kwesi es. Realiti n Africa on Anthropological Prisms. Studies Prah for Language Planning and Policy for Mass Education: A Case Zimbabwe. Wiseman Magwa

63. 64.

nt of Keeping in Step with Modern Times. A Comprehensive Accou i Kashok Lexical Adoptives in Icibemba. Mabanga E. Akeem Itupale Sintaasi Inu Ede Yoruba Ati Oko-Osanyen. Salawu Segun Itupale Girama Yoruba Mofoli. Fabunmi Felix: Abidemi. Otlogetswe MLA Kgasa. A Pioneer Setswana Lexicographer. Thapelo J.

(Ed).

Mgopolela Malowe Jwa Ciyawo (Dicationary). Alick Kadango Bwanali, Jean Chavula, Stella Kachiwanda, Arnold Mboga, Abmmardouh

A 1

Mjaya, Al Mtenje, Francis Botha Njaya, Mario Thodi. The Role of Missionaries in the Development of African HI Kwesi Kwaa Prah (Ed). Multilingualism and Education in Africa: An African Advantage, Kwesi Kwaa Prah 8c Birgit Brock-Utne (Eds) Langues Africaines dans lenseignement au Benin: Problemes et Perspectives. H.B.C. Capo, F. Gheto & A. Huannou (Eds) Back to Africa: Afro-Brazilian Returnees and their Communities. Kwesi Kwaa Prah (Ed) Dero ma Dhopadhola. Phillip Oketcho. Thuto-Polelo ea SeSotho (SeSotho Syntax). Malillo E. Matsepo Machobane. ae Harmonization of Shona-Nyai Varieties. Herbert Chimhundu, Mawa Wiseman, Andy Chebanne (Eds) 4

Writing Identity in the Age of Post-Colonialism: Figurations of |

85. 86.

Home and Homelessness in African Poetry. Bridget Edman ki Rhyming | Setswana (Ihe ya Setswana Poeletso-medumo Dictionary). Thapelo J. Otlogetswe Kalanga Summary Grammar. Andy Chebanne & Daniel Schmidt Ahwehweniwa. J. Gyekye-Aboagye | History of the Botswana Public Employees Union, 1885 - 2009. From a Briefcase Entity to a Corporate Brand. Christian M. Makgala & Zibani Maundeni A Dikishinal. Silozi Dictionary. B. Mwendende Soundings. Studies on African Transformation. Kwesi Kwaa Prah | The Oral Traditions of the Shona Peoples of Zimbabwe. Akx | Pongweni Narrating our Future: Customs, Rituals and Practices of the Ma'di of South Sudan and Uganda. Mairi J. Blackings | Pfungwa Huru Dzekuongorora Nadzo Uvaranomwe. Kutsirayi Timothy Gondo The Indigenous Praise Poetry of the Veekuhane: Culture, Memory and History. Ndana Ndana Contours of the Emergent and Ancient Oromo Nation. Mekuria Bulcha South Sudan. The State we Aspire to. Peter Adwok Nyaba Unity and Diversity of Nubian Languages. Toward a Standardized Writing System of Nubian Languages. Muhammad J. Hashim € Abdel Rahim Hamid Mugaddam (Eds)

102.

The Harmonization and Standardization of Kenyan Languages. Orthography and other Aspects. N.O. Ogechi, JA. Ngala Oduor è P. Iribemwangi (Eds) Veelkantiger Afrikaans. Streeksvarieteite in the Standaardvorming. Kwesi Kwaa Prah (Ed) Mainstreaming Afrikaans. RegionalVarieties. Kwesi Kwaa Prab (Ed) Ilo Litires O Alohun Yoruba Nínu iwe -Iroyin Yoruba Lati ODun 1859 De 1960. (The Use of Yoruba Oral Literature in Yoruba Newspapers from 1859 to 1960). Taiwo Olulade Deficit of Parliament in Botswana. Ray Molomo Back to Africa: The Ideology and Practice of the African Returnee Phenomenon from the Caribbean and North-America to Africa Vol. Edited by Kwesi Kwaa Prah A Murle Grammar. R.E. Lyth Kadugli Language and Language Use. A. Allah Dinka Orthography. A.N. Tucker The Moro Language. Grammar and Dictionary. K. Black A Grammar of the Fur Language. A.C. Beaton The Verbal System in a Dialect of Nubian. A. Ayob Langue et Education. Quelle langue utilizer en classe, a Madagascar au 21eme siècle? Edited by Mireille Rabenoro Unity in Diversity. South Sudan COTALs Study and Familiarization Tour Report (South Africa, Botswana and Ghana. January 2013. Kwesi Kwaa Prah Dikishonale ya Kiikaonde. Hurbert Kakonkanya Understanding Shona Liberation War Fiction. William Lungisani Chigidi