Der Magister Johann Fabricius und die Sonnenflecken nebst einem Excurse über David Fabricius: Eine Studie [Reprint 2022 ed.] 9783112673867, 9783112673850

Citation preview

DER MAGISTER

JOHANN FABRICIUS

DER MAGISTER

JOHANN FABRICIUS UND DIE SONKENFLECKEN NEBST EINEM EXCURSE ÜBER DAVID FABRICIUS

EINE STUDIE TON

GERHARD B E R T H O L D

LEIPZIG V E R L A G VON V E I T & COMP. 1894

MIT UNTERSTÜTZUNG DER KÖNIGLICH PREUSSISCHEN AKADEMIE DER WISSENSCHAFTEN HERAUSGEGEBEN

Druck von Metzger A Wittig in Leipzig

V o r w o r t .

D i e Studie bezweckt, zunächst Dasjenige, was sich über FABBICIUS

JOHANN

jetzt noch feststellen liisst, vollständig und authentisch

mitzutheilen.

Im Hinblick auf die dürftigen Compilationen, welche

über ihn vorliegen, musste es als eine dringende Forderung der Wissenschaft erscheinen, nichts unversucht zu lassen, um über den wahren Entdecker der Sonnenflecken, in Erfahrung zu bringen.

J O H A N N FABBICIUS,

Genaueres

Dadurch, dass es glückte, den Tag der

ersten Beobachtung der Sonnenflecken durch

JOHANN FABBICIUS ZU

ermitteln, sowie den Termin der Publication der Narratio

genau

festzustellen, ist endlich die Grundlage gewonnen, um in der immer wieder von Neuem auftauchenden Prioritätsfrage zu einem sicheren Urtheile zu gelangen. Der Abdruck des wesentlichen Theiles der seltenen Narratio, sowie

der

Neudruck

eines völlig unbekannt

gebliebenen

dritten

Tractates De Nova Stella von

D A V I D FABKICIÜS

wird den Freunden

historischer Forschung willkommen sein, wie nicht minder die Auszüge aus den für verschollen geltenden P r o g n o s t i c i s desselben. Den Vorständen der Bibliotheken und Archive, sowie den hohen Behörden, welche mich bei den Nachforschungen in zuvorkommendster Weise unterstützt haben, vor allem aber der Königlich Preussischen Akademie der Wissenschaften, welche mit bekannter Liberalität den Druck der Studie ermöglicht hat, hier öffentlich meinen Dank auszusprechen, ist mir eine angenehme Pflicht. R o n s d o r f , Dezember 1893. Gerhard Berthold, Dr. med.

I n h a l t .

Der

M a g i s t e r JOHANN F A B R I C I U S

und

die

Sonnenflecken.

Nebst

e i n e m E x c u r s e ü b e r DAVID FABRICIUS

Seite

1

Anmerkungen

21

Beilagen I. JOH. FABRICII PHRYSII, De maculis in solo observatis etc. Witebergae 1611. (Auszug)

29

I I . DAVID FABBICIUS, Faecialis coelestis Romaiii Aquilae revicturi . lioc est De illustri & nova quadam Stella etc. s. 1. 1606. (Neudruck) I I I . DAVID FABRICIUS, Prognosticon

astrologicum auf das J a h r

(Titelabdruck) I V . V e r z e i e h n i s s d e r S c h r i f t e n von DAVID FABRICIUS

Nachschrift

39

1617. 52 53

57

„Maculam ego visam pro Mercurio j>erperam vendilavi?"

schreibt

KEPLER 1 i n d e r R e s p o n s i o a d i n t e r p e l l a t i o n e s D . DAVIDIS FABRICII

Astronomi Frisii.

„Foelix eo ipso, quod prinvus hoc sacoido macularum

observator; eripio ergo filio tuo palmam kanc eodem jure, Galilaèo

satéllitij

Jovialis primum

riescivi me Solis videre maculas,

quo

visi laudem eripuit.

Marius

Narri si ego

nescivit et Me principio,

se Joviales

Satellites aspicere; cum tarnen aspieeret: Non tamen nec mea nec filii tui propria est hujus inventionis gloria: Vidit ante annos DGGG.

Astronomus

alius, putans se videre Mereurium." Diese vom 1. October 1616 datirte Responsio, welche jedoch erst im J a h r e 1618 veröffentlicht wurde, gelangte nicht mehr zur Kenntniss des Adressaten, denn am Abend des 7. Mai 1617 wurde DAVID FABRICIUS von einem Bauer seiner Gemeinde, F r e r i k Hoyer, mit einem Torfspaten erschlagen.

Das tragische Geschick bot der

Sage willkommenen Anlass zu ausführlichen Schilderungen, wie der in weiten Kreisen bekannte Astrolog, der seinen Todestag

lange

vorher in den Gestirnen gelesen habe, trotz aller Vorsicht seinem Verhängniss erlegen sei. In

dem Prognosticon astrologicum

1617 2

auf das J a h r

DAVID FABRICIUS einen kurzen Abriss seines Lebenslaufes.

gibt

I n der

W i d m u n g f ü h r t er unter den Gründen, weshalb er dieses Werkchen seinem L a n d e s h e r r n , dem Grafen ENNO I I I . von Ostfriesland und dessen Söhnen zueigne, als dritten diesen auf: „ ^ u m Dritten tüetl m i d j ©ott 6er f j e r r »Itter efen. Et sic non solum Chymicos, sed etiam Astronomos Mercurius fallit. nb befonber eifer in promovenda Astronomia hochgerhiimet roerben / cum unus alio plura invenire possit, nemo vero omnia." Indem D A V I D FABRICIUS weiterhin rühmend hervorgehoben hat, dass RÖSLIN seinerseits einen Irrthum öffentlich eingestanden habe, fügt er hinzu (1. c. Blatt 2iiiij): „ere / bafj bey anbern doctis viris in similibus casibus (qui enim non aliquando cadit) fold)er Candor möchte gefpüret tDerben / fo mürbe man oft tam absurdas opiniones / fo tr>iffent= lieh pertinaciter nicht r>ertheibigeit." 22 (S. 14) Nach gütiger Privatmittheilung Hrn. Professors R. W O L F in Zürich. — Das von Hrn. W O L F aufgefundene Fragment des Briefes ist abgedruckt als No. 69 der Sonnenfleckenliteratur in No. VI der Mit-

Der Magister

JOHAHN FABRICIUS

und die Sonnenflecken.

27

theilungen über die Sonnenflecken in Jahrgang 1858 der Vierteljahrschrift der Natnrforschenden Gesellschaft in Zürich. 23 (S. 14). M. G. Hanschius, Joannis Keppleri aliorumque epistolae mutuae. Lipsiae 1718. Fol. p. 557 ss. Ein Postscript besagt, dass K E P L E R inzwischen ein Exemplar der Narratio erhalten hat: ..Hein tibi opportunissimo tempore etiam Fabricium de Solis Maculis testantem: videbis, si taedium legendi ambigiosas verborum lacunas superaveris, consensum non contemnendum". — Völlig irrelevant ist dagegen eine spätere Aeusserung K E P L E R ' S in einem Briefe an O D O M A L C O T I U S vom 1 8 . Juli 1 6 1 3 : „Assumpsit autem eas (sc. maculas solares) quidam Fabricius Witebergae, libellumque super hac re vulgavit, mense Junio Anni 1611." ( H A N S C H I Ü S 1. o. p. 555.) 2 4 (S. 1 4 ) . Ich verdanke diesen Nachweis der Güte Hrn. A D O L F W E I G E L ' S in Leipzig. 25 (S. 14). Experimenta Nova (ut vocantur) Magdeburgica etc. Amstelodami 1672. Fol. Lib. I. c. Xiij. p. 21: „AM eas (sc. maculas solares) Sidera esse judicant, & quidem rectius, ne in Sole, totius Mundi oculo, maculas vel ignobilia entia fingamus." 26 (S. 15). Rosa Ursina etc. Blatt a5 verso „spargente illud (sc. die Entdeckung der Sonnenflecken) in omnes Europae provincias Velsero, & Litteratorum sententias exquirente." 27 (S. 16). Mundus Jovialis anno MDCIX detectus ope perspicilli Belgici. Norinbergae 1614. 4°. Schlusswort, Ad candidem lectorem, Blatt G 4 verso. 28 (S. 17). II Saggiatore etc. Romae 1623. 4°. p. 3—5. 29 (S. 17). Rosa Ursina etc. Lib. I. cap. Viij. p. 28. col. IL vers. 4 ss., et Lib. IV. P. II. cap. XXVij. p. 741. col. I. vers. 14 ss. 30 (S. 18). 1. c. Lib. I. cap. Vij. pag. 25. col. I. vers. 4 ss. 31 (S. 18). Systema cosmicum etc. Lugduni Batavorum. 1699. 4°. Dialog. III. p. 328. 32 (S. 18). Rosa Ursina etc. Lib. I. cap.Vij. pag. 25. col. I. vers. 23 s. 33 (S. 18). Nature a weekly illustrated Journal of Science. London and New York 1879. 4°. 'No. 50'l. Vol. XX. p. 131—132. — Ein Correspondent meldet jedoch dem Blatte (No. 502. p. 161): „that Mr. Sayce, in his „Babylonian Literature" shows that more then 4000 years ago it was recorded in the library of Niniveh that the sun was spotted on the first day of the Chaldean year." . 34 (S. 19). Derniinfftige (ßebancfen con ben iDiircfungen ber itatur. fjatle in 2Tiagbeburg J 723. Der anbere (Eljeil. Cap. II. § 113. p. 167 u. 168. — 3. 2lufl. fjalle p. 168 s. 35 ( S . 19). Ueber S C H E I N E R ' S erste Beobachtung liegen nur dessen eigene Angaben vor: in dem ersten Briefe an W E L S E R vom 12. November 1611 sagt er, er habe diese Beobachtung vor sieben oder acht Monaten gemacht; in der Rosa Ursina bezeichnet er deD März als Termin. Er berichtet hier ferner, dass der Provincial T H . B U S A E U S dagegen gewesen sei, dass er unter seinem eigenen Namen etwas über die Sonnenflecken ver-

28

Der Magister

JOHANN FARRICR'S

und die Sonnetifleeken.

öffentliche, er habe daher das Pseudonym „Apelles latens post tabulam" gewählt. Es müssen hiernach Verhandlungen zwischen S C H E I N E R und dem Provinzial B U S A E U S stattgefunden haben. Da mir bekannt war, dass bei der Aufhebung des Jesuitenordens in Bayern das Ordensarchiv der Provinz Oberdeutschland in staatlichen Besitz gelangt war, so richtete ich an das k. bayerische Staatsministerium des k. Hauses und des Aeusseren ein Gesuch, in dem Ordensarchiv nach diesbezüglichen Schriftstücken nachforschen zu lassen. Daraufhin hatte der Vorstand des Königl. Bayerischen allgemeinen Reichsarchivs, Hr. Dr. VON ROCKINGER, die Güte, mir mitzutheilen, „dass weder bei der Archivcentralstelle, noch bei den k. Kreisarchiven in München und Neuburg Akten, die auf den Astronomen C H R I S T I A N S C H E I N E R S. J . Bezug haben, hinterliegen." 36 (S. 20). Zur Herbstmesse des Jahres 1 6 1 1 erschien die Narratio von J O H A N N P A B R I C I U S — am 21.0ctober desselben Jahres begann S C H E I N E R seine Beobachtungsreihe, deren Resultat er in den Briefen vom 12. Nov e m b e r — 2 6 . December an M. W E L S E R mittheilt. Im Januar I G 1 2 erschienen die Briefe des A P E L L E S im Druck — vom 5. April 1 6 1 2 datirt die erste wissenschaftliche Beobachtung GALILEI'S; die Briefe desselben vom 4 . Mai, 1 4 . August und 1 . December 1 6 1 2 an M. W A L S E R wurden 1 6 1 3 durch den Drück veröffentlicht, nachdem eine kurze Notiz über die Sonnenflecken im März 1 6 1 2 von G A L I L E I publicirt war. Dies sind die Daten, welche f ü r die Geschichte der Wissenschaft ausschliesslich in Betracht kommen.

Beilage I.

JON. FABRICII

PHRYSII

De

M A C U L I S IN SOLE OBSERVA= TIS, ET APPARENTE earum cum Sole converfione,

NARRATIO. cui Adjecta est de m o d o eductionis fpecie-

%

rum vilibilium dubitatio.

VVITEBER

GAE,

Typis Laurcntij Seuberlichij, Impenjis Iolmn. Borneri Senioris & Elicc Rehcfeldij. liibliop. IJpJ.

ANNO M.DC.XI.

22 unnummerirte Blätter in 4° mit Signaturen (A— F) und Custoden. Mit 1 Tafel zu Lit. D. Blatt A recto Titel; verso leer. Blatt A 2 —A 4 reeto: lllustri et Qcneroso Domino Dn. Ennoni etc. Schluss der Widmung: „üabam Witteberga Anno Acren Dionyf. Kill. Idib. Iunii. Tuce Celfif Subiectifs. Gliens Johannes Fabricius." Blatt A 4 verso: Epigramma ad autorem, unterzeichnet: Gearyius Tisenius: Neapoli-Brunswigius. Blatt B — E recto: „Narratio." Blatt E recto — F 2 recto: „Dubitatio." Blatt F s verso: leer.

[Blatt C 2 recto.] perspicilla, cum

Notum est, quae nuper Batavis inventa sint

quae res etiam procul dissitas incredibili

admirabili lineamentorum

praesentant intuendas.

et colorum

magnitudine

distinctione

nobis

re-

Unde factum est, ut jam familiare sit, 11011

solum bis qui terra' marique distantissima quaeque prospecturi sunt, sub majori visionis angulo, sed etiam plerisque altis, qui coelorum aditus hoc instrumento adjuti explorare coeperunt,

adeo ut quae

sub inaccessibilis scientiae, et vix aut nunquam assequaendae cognitionis rumore multos absterruerant, aut saltern ab indagationis conatu abstinuerant, facilitate pervastigationis ostensa, reddiderint securiora. Hinc ita percrebuit fama tanti artificii; idque 11011 sine multorum fructu, quos caeteroquin jucundissima

rerum mirandarum contem-

platio latuisset. A d nostratium enim rerum speculationes, quantumvis non sit inutile, tamen quia ad ilia oculi pervenire plerumque possint corpore propius adducto, [Blatt C 2 verso] preciosius ad inaccessibilia, et praesertim caelestia distinctius intuenda habitum est. Unde propter incredibilem rei successum multi sibi non temperarunt, quin in Lunam, ut antea diximus, subvolarint, immo ad Jovis astrum, unde

etiam

cum

quatuor liujus satellitibus dimissi viam redivere

multis hactenus impenetrabilem.

Quorum

turn audaciam turn in-

gressi itineris felicitatem equidem primo miratus sum: tandem et ipse novitate rei permotus,

et aviditate cognoscendi istà excitatus,

me quoque accingebam ad regiones superiores, itinere ut milii pollicebar non infelici perlustrandas.

V i a visa est illico plana, tuta

secura: quo effectum est, ut praefidentius ab hac jam aliis ita et trita discederem, quasi novas cum Batavis Insulas in augusto mari quaesiturus. Tandem in viam incidi Solem versus, in qua cum pergerem, eminus solem suspexi vastae magnitudinis instar orbis aut globi mundani: visus est non negligendo interdum etjam circa margines

inaequalitate

FABIÌICIO

et

asperitate,

quam

et parenti

meo

DAVIDI

obscurius quidem aniuiàrdversam ex ipsius intellexi ad me

3 2

Der Magister

JOHANN

FARRICIUS

und (lie Sonnenflccken.

datis Uteris : quod tarnen ut asseverare certo non possum, meretur interim ulteriorem (liligentioris observations operam, non difficulter illi, qui exquisitiore perspicillo inspiciat, praestandam. Dum vero haec ita attente contemplor, repente obtulit sese macula nigriuscula, ab altera vero parte rarior atque dilutior, non parvae, respectu ad discum solis liabito, magnitudinis. Coepi ini- [Blatt C3 recto] tio non nihil dubitare de observationis fide: Si quidem nubium hiatus solem mihi ori entern detegebat, ita ut existimarem, nubes praetervolantes mentiri in Sole maculae speciem: Eepetita est vel decies observatio per Batavica perspicilla diversae magnitudinis: tandem maculam illam a nubium interjectu non effici, satis certus factus. Nolui tarnen mihi etiam in manifesto isto oculorum testimonio propter monstrosam et inusitatam Solis apparitionem assentiri. Yocavi illieo parentem, cui tum temporis ex Batavia reversus aderam, ut ad hanc observationem, non quidem sine metuendo oculorum damno, habendam, accurreret. Uterque, aptato perspicillo excepimus Solis radios, ex margine primum derasos, paulatim ad medium eundo, donec visus acies ad illapsum radiorum assueta, totum Solis orbem nobis visendum admitteret: Vidimus tunc praedicta distinctius et certius: Interea diuturnioris observationis commoditatem interpellabant nubes, et Sol quoque ad meridiem festinans sustulit omnino nostram exspectationem ; quippe metuendum erat, ne auducior Solis submioris inspectio insignem oculorum afferai laesionem: quia Solis etiam occidui aut orientis radius debilior saepenumero oculum peregrino rubore ita infecit, ut illum bidui spacio saepe circumtulerit, non sine specierum objectarum adulteratione. Proinde moneo observaturps, ut si ea in Sole libeat experiri, id caute peragant, ne in faciendo hujus rei periculo, [Blatt C3 verso] repentino radiorum incursu oculorum sibi faciant pericula, sed admoto, pro ut decet, perspicillo, a minima radiosi luminis portione incipiant, usque dum pleno orbe visus Solem tolerare possit. Sed haec quilibet suo modo et compendio: Nobis satis erat in praecipiti ista occasione didicisse cautionem talem a necessitate. Haec inter primus iste dies abiit, et Solem non sine magno crastinae revolutionis desiderio reliquimus, adeo ut etiam noctis interventum aegerrime tulerit humana curiositas. Nihilo secius tamen retinuimus desiderium nostrum timi-

Der Magister

JOHANN

FAMUCIUS

und dio Sonnenflecken.

33

diusculis meditatiouibus. Nonduni enim constabat, an macula ista nobis visa praestolaretur proximam observationem, quae nobis tanto majorem sui expectationem afferebat, quanto in tanta re eramus incertiores. Eventum tarnen rei ultro citroque habitis sermonibus quisque pro suo aestimabat ingenio et voto. Equidem malui dubitare, quam lubrico incertae rei argumento opinionem illico coneipere, non sine pudore, re secus animadversa, relinquendam. Duplicem tarnen proponebam mihi even tum, ex quo alterutrum necessario nostrae dubitationis sequestrum esse oportebat: M a c u l a enim ista aut in Sole erat, aut extra Solem. Si in Sole, non erat dubium, quin nobis iterum conspiceretur. Sin extra Solem, non poterai fieri, ut in Solis disco sequentibus diebus deprehenderetur. Sol namque motu proprio praeteriisset hanc qualemcunque vel nubeculam, vel corpus Solem [Blatt C4 recto] inter et nos suspensum. Haec ubi nox dubitationibus potius quam somno edormita esset, a Sole jam redeunte expergefacti sumus, qui sereno sui spectaculo, non ingratum se nobis fecit arbitrum in ancipiti isto negotio. Cursim ego, vix ferens moram curiosae meae ad intuendum Solem compositionis, inspexi: Primo statim oculi ictu, macula ista denuo adparuit, id quod non levi me afficiebat voluptate, qui licet praeteritae noctis dubitatio duplicem eventum, quorum alterutro de veritate rei fieremus certiores, proposuisset, hunc tamen conscientia nescio qua tacite elegissem. Et hunc ita diem, crebro Solis intuitu paulatim labentem, amisimus, vixdum expleto videndi desiderio, tametsi oculi moleste ferebant nostram importunitatem, quam nobis exprobabant, comminatione insignis alicui periculi. Interea tantum abest, ut ista observationis crebritate omnes scrupulos exemerimus, ut etiam alios majores senserimus, quia macula ista a primo primae inspectionis momento, ad ultimam usque observationem nonnihil loco decessisse visa est, quod ut tum erat pene insensibile, ita nihilominus tanta erat diversitas, quae sufficeret ad excitandam in animis nostris ambiguitatem. Noluimus deinde oculos fatigare amplius isto onere, sed cepimus consilium, ut si quo compendio eos in posterum levare possemus, id minime praetermitteremus. Cogitavimus igitur de radiis Solis per angustum foramen intromittendis, et in obscura, clausis [Blatt C4 verso] fenestris, camera BERTHOLD, F a b r i c i u s .

3

34

Der Magister Demonstratio Sìibijciatur

JOHANN

ocularis) literœ D.

FABRICIUS

und die Sonnenflecken.

observances. Notura enim est ex Opticis, quod omnia, quae foris sunt et aguntur, in tenebroso cubiculo possint repraesentari, aperto solum angusto quodam fofamine, per quod species rerum ipsi foramini objectarum, illabantur, ut pingant parietem in cubiculo oppositum, sed omnia inverso situ. Hoc igitur artificio consul entes rei difficultati, Solis imagi nem in Cameram obscuram intromisimus, atque illabentem in convenienti a foramine distantia papyro excepimus, quam idemtidem motavimus, ne forte papyri maculae observanti Solares persuaderent maculas : animadvertimus primo maculam satis magnam instar nubeculae longioris ad alteram extremitatem sensim extabescentis: Ejusmodi enim nobis apparuit in obscura Camera et per perspicilla: Locum hunc, ubi prima observatio habebatur, nobis serva vimus, tum ad iterandas observationes, tum ad diversitatem, si quae contingeret, contemplandam. Postquam vero has Coelum indulserat observationes, quasi tumultuarias, continuo fere serenitatis obsequio ; sui copiam deinceps non fecit amplius triduo, propter continuae obscuritatis interventum. Tandem iterum inclaruit consumta nube, et spectaculum suipraebnit, memoria perpetua dignum. Vidimus in sole maculam illam ab oriente versus occidentem promotam, sed quadam obliquitate; et dum attentius inspicimus, aliam maculam notamus [Blatt D recto] ad orbis solaris marginem, sed minorem, quae nihilo-

Der Magister

JOHANN

FABKICIUS

und die Soniienflecken.

35

minus majorem insecuta paucorum dierum intervallo ad medium fere solis discum penetravit.

His tandem supervenit alia, adeo ut jam tres

eoiispicerentur, quarum una eaque major interea paulatim ad marginem alterum egressa a nostro oblituit aspectu, caeteris nil minus prope

diem meditantibus,

id quod non obscure colligi poterat ex

motu: Unde diebus paucis interlabentibus et istae exivere.

Profecto

bic animus aestuabat plurimum, sperabat, metuebat, sic ut fere illis quasi nunquam redituris valedixissem, nisi me spes quam suspicioni, suggerebat conscientia, erexisset ad minime irritam futuri reditus expectationem.

Expectavi

igitur

eventum

rei ad

decern

circiter

dies: quod dum facio, denuo circa orientalem marginis extreniitatem, major, quae nuper prior discesserat, apparere coepit. progressa

Haec sensim

cum in solis orbem se penitius insinuasset, et reliquae

insecutae sunt, obscuriusculo quodam, ut circa margines fieri solet, sui indicio.

Tum

equidem sensi,

illarum

revolutionein

quandam

esse; siquidem in obversa orbis Solaris parte dum sese spectandas objicerent, motu suo progressae, tandem in aversam partem et nobis inconspicuam abdebantur, prope diem revisendae.

Id vero non ex

unica saltern revolutione persuadere mihi nec potui lieo volui, ne me atque alios deciperem, sed ex aliquot sequentibus, quas ab anni liujus initio ad lios usque temp us 11011 tantum ego solus notavi, sed alii

etiam me —

[Blatt D verso] cum ad conciliandam buie

rei

fidem, et persuadendum illis, qui forte lioc observationis negotium sibi molestum

aut taediosum

existimaturi

sunt.

Sed

hic minime

praetereundum censeo illud dubium, quod me post habitas jam aliquot observationes exercere

coepit, adeo etiam, ut quam initio rei

conscius suscepissem scribendi provinciam, postea non tantum distulerim, sed etiam poenitere me coeperit temporis his observationibus impensi: Yidebam enim maculas non easdem perpetuo distantias exacte retinere, ncque eadem motus concitatione per discum Solis ferri, sed in medio velociores,

ad marginem vero tardiores esse:

deinde maculae eam, quam liabebant in medio Solis orbe faciem, amittebant plerumque

in extremitatibus.

Hujus autem rei causa,

ut facilis quidem inventu erat, ita niliiloininus me nonduni curiosius inquirenteni latere potuit, donec tandem diligentius investigans, non obscurum colligerem necessitatis argumentum, sic, ut quod proposito 3*

36

Der Magister

JOHANN

FABEICIUS

und die Soinienflecken.

meo officere initio videretur non tantum non obesset, sed etiam maximum esset demonstrandae veritatis praesidium. Nam cum ex observatis verisimile sit, maculas in corpore Solis haerere, quod Sphaericum, rotundum et solidum est, non possunt eandem motus, figurae et distantiae habere rationeni. In medio enim orbe moventur maculae in linea visui quasi parallela: quando vero ad extremitates abituriunt, moventur maculae in line'a a visu obliqua, et sic multae motionis partes in linea obliquiore coeunt, proinde remissior motus apparet. Idem judican — [Blatt D2 recto] dum de varia earundem figura diversaque distantia, quippe quae in medio oblongior erat, ulterius promota sensim fìguram recipere potest rotundam, distantiaeque coarctari possunt: Linea enim recta secundum extremitates oculo objecta, punctum rej ir iteseli tat: multae enim partes sub una visus linea coeunt. Hinc ergo manifestum est, non potuisse secus sese rem habere, si circa Solem moverentur maculae, quamvis prima cogitatio contrarium suaderet, non inita ratione rotunditatis. Hic ergo convocamus, qui operam non recusant locare veritati et naturae, ut eam quam hic rudem dam us materiam, ulterius excolant, nostramque solius infirmitatem, adversus imminentem contradictorum multitudinem vix credibilem, levent concordia defensionis, non quidem quod illos metuamus, qui neglecto, si quod est, observations taedio ipsimet in rei veritatem inquisituri sunt (hi enim oculorum suorum fidem vix alterius obsequio negabunt:) Sed quod iniquam illorum pertimescamus censuram, qui sine adhibito sensuum suorum testimonio ilico provolabunt ad inciviles contradictiones, et nostram qualemcunque diligentiam suspectam reddent simplicioribus: Verum id multum nobis officere non possit, si tantum proficiamus, ut aliqui sciant: Illis ego suum caput non invideo, modo ne oculos nobis invideant, quibus liaec nobis persuadeamus. Res namque observatu digna, et ab omnibus naturae studiosis animadvertenda: Equidem meum hic symbolum contuli: alii et suum afferant. Satis n. putavi, narra — [Blatt D2 verso] toriam dedidisse, demonstrationem, et caeteros invitasse ad perquisitionem ulteriorem. Hinc tamem nonnulli, si illis dubitare liceat, suspicabuntur corporis solaris in loco suo conversionem, quam JOED ANUS BRUNO asseruit, et nuper admodum defendit in suis, quos de Martis

Der Magister

JOHANN FABRICIUS

und die Sonncnfleckcn.

37

motibus edidit, commentariis K E P P L E E U S vir profundae eruditionis et admirandi judicii, quo turn in divinae Matheseos peritia, turn in riaturalibus scientiis aetate nostra vix noverim feliciorem, Quid enim faciamus ex maculis, nescio, sin non in ipso Sole collocemus, an nubes? non crediderim, quemquam hie temere ab antiquitate discessurum quae alioquin satis sollicite nubium commeatum ad Solem et Caelum in ter dixit, et naturae nostrae cum coelo familiaritatem impenetrabili disrupit interstitio: Non enim Solem turn indigum cum veterum quibusdam existimabimus, ut sibi victum ex nostra aut alterius quaerat regione, nisi ignis nomine illam subeat voracitatis calumniam, ut insita ilia avaritia, quo omnia ad sese rapit, nostris etiam sedibus non parcat. Sed secus sentiendum est viro naturae studioso: siquidem maculae istae multis visae, aliquot seculorum aetatem babent, licet plurimos sub alieni sideris praesentia fefellerint, quod quidem ipsis propter observationis raritatem condonandum est. M e que cum ilio etiam temere puto sentiendum, qui nostris dubitationibus subvenire volens, Cometarum officinam in Sole collocabat, unde tanquam emissarii et exploratores emitterentur brevi [Blatt D3 recto] ad Solem redituri. Quod felix et faustum illis sit, modo ne explorent nostram hac in parte ignorantiam, Arbitror enim hanc naturae particulam ex illis esse, quae intellectus nostri infirmitatem patefaciant, nosque provocent ad cautiores meditationes, quam vel imaginatio, aut callidior ratio e trivio persuaserit. Ego quidem malo hic mature tacere, quam de his inconsiderate quicquam effutire: interim tamen non committamus, quin privatis dubitationibus et considerationibus hanc naturae objectionem diluamus. Yerum si quisquam, impetrata a Sole loquendi venia, persuaserit ejus conversionem, mihi non repugnabit, neque aliis contraibit, quia id non tandum non negent plurimi, sod etiam non temere contradicendis id asseverent argumentis. Haec enim volutatio causa est motuum in caeteris, propter radios Solis in gyrum conversi, et lucem ubique fusam. Haec namque ut unum in movendis his inferioribus est principium et instrumentum Aristoteli: ita etiam in superioribus baud dubie motus causa est. Adeo enim veruni est, quod Aristoteles in probi, ait: Sol pater et autor motuum est. Nihil autem dicimus hic de motu terrao multiplici Pythagorac invento, a Coper-

38

Der Magister Johann Fabricius und dio Sonncnflcckcn.

nico revocato, et plurimis aliis credito, et defenso: quanquam potissima Mathematicorum pars terrae diurnam circumvolutionem unanimiter tribuit. Ego quidem si liic perditurus sim salutem meam, obsecro ut erigant me ex diuturna rei ambiguitate pene desperantem : alio — [Blatt D 3 verso] quin mihi metuo, ne rupto sacramento fìam transfuga ad diurni motus assertores. Nam si sol eccentricitatem quandam habet, cujus ratione eveniant Solares prosthaphaereses, quod quidem evitari alia ratione non potest, non quit fieri, quin Sol primi mobilis raptu circumductus, omnes postaphaereseos diversitates unica diurna revolutione sustineat, adeo ut semel et in apogaeo et semel in perigaeo sit: siquidem ipse Sol reipsa circumvolvitur, ut communis est sententia; nisi ipsum metu istius quotidianae hinc secuturae prosthaphaereseos, extra propriam orbitam tantisper expaciari dicamus, quod esset sententiae suae infirmitatem munire majoris absurdidatis argumento. —

Beilage II. [Blatt A recto.]

FACIALIS

COELESTIS

Romani Aquilae revicturi. hoc eft

De illuftri & Nova quadam Stellà, conjunctionem magnam Saturni & Jovis anni fpacio conl'ecutà; futuram Imperij Romani mutationem, restaurationü & gloriam praefignificante. AUCTORE

DAVIDE FABRICIO ESENSI, verbi divini in Orientali Frifia Miniftro, & Aftronomire ftudiofiffimo.

Hexaftichon Chariffimi & Doctiffimi Viri Domini P E T R I F I N X S , Medicina; Doctoris in aula illuftris & gcnerofi Domini E N N O N I S , Orientalis Frifiae Comitis. Ula ignota aliis feclis, nunc vefpere fero Stella fub occiduis conspicienda plagis, Quid rerum notet, Vrania; die inclite cultor F A B R I T I , aftroram vis tibi nota patet. Tuq' 6, fupremae ne praevia figna diej, Quaeq' docent magnas, mens pia, temne vices.

E x c u f u s fumtibus Autoris. Anno 1606.

Ohne Ort [Magdeburg], 8 wahrscheinlich unnummerirte Blätter in kl. 8° (das Wolfenbütteler Exemplar ist am oberen Rande stark beschnitten), mit Signatur (er/) und Custoden, 32 Zeilen auf der Seite.

[Watt A verso.]

ANTIQUA

GENERIS

N O B I L I T A T E , D O C T R I N A SAPIentia & rerum ufu politiffimo & celeberrimo viro,

JOHANNI HARTMAN

ab

ERFA

I Iaire-

ditario Domino in Othmerfchleben, Illuftrirfimi Brunfuic: & Lunaeburg: principis confiliario intimo, & produci Cellenfi nec n o n

MAGNIFICO, DOCTISSIMO

viro

E T

CONSUETISSIMO

D N O . JOHANNI HILLEBRAND J .

U.

D. & illuftrifs. B. & L. ducis confiliario intimo & cancellano digniffimo.

DOMINIS ET MECOENATIBVS fu is obfervandis, D A V I D F A B R I C I U S dedicai & confecrat. - / \ - R t e laboratas veftes, a u r u m q ' d o m o s q ' Sufpicit i n f i p i d o pectore vulgus iners: At ca:lum, folisq' viam ; pofitusq' facesq'. Sidera q u o s faciunt. Cinthia q u a s q ' facit, Solus is obfervat, c u j u s S A P I E N T I A m e n t e m Luftrat, & ad J O V ^ E facta n o t a n d a rapit, F E E R I C I hinc capiunt f a m a m tua fcripta perennem Q u o t m o n f t r a n t certam fcandere ad aftra viam, Spernit h u m u m virtus; n e q ' enim eft mortale q ' optat Qui loca fublimis nobiliora petit. [Eb. Schelc.]

[Blatt A 2 recto]. A N N O 1 6 0 4 ad vesperam 3. Octob. Juliani, observaturus pro more cœlestia, animadverti statim illustrem quandam et insolitam stellam, non procul a Jove in Sagittario positam. Obstupuit animus ob futurorum malorum, quae sequi talia ostenta soient, .justum metum. Apparitionis initium ob continuas praecedentium aliquot dierum obscuritates, observandi commoditas lue nulla data fuit. Certissimum tarnen est, ante 28. Septemb. diem ((¿uà etiam serenissimo caelo nihil animadverti:) eam nullibi conspectam fuisse. F o r m a quidem non cometas sed stellas fixas proximo refert; at quantitate visibili et superbiente tremuli luminis splendore, non omnes solum fixas, sed ipsum quoque Jovem vicinum notabili ter initio superávit. Haec tarnen ejus diameter non semper constans permansit, sed paulatim decrescere a me observata fuit. Etenim sub dicti anni finem, spicam virginis (quae primi honoris est) plane aequavit. Circa Martium liujus anni, stellis in capite et utroque genu Ophiuchi, (tertii ordinis,) par omnino videbatur. Initio Julii quartae magnitudinis stellas referebat. Sub principium vero Septemb. (quo haec scribo) ad minimarum in caelo stellarum quantitatem proxime accedens, difficulter amplius, etiam claro et defaecato coelo, videri potest. Ex qua decrementi proportione conjicio, eam ultra annum vix conspectum iri. Gum vero etiamnum dicta nova conspiciatur, liquido apparet, quam falso quidam scribat eam Februario mense disparuisse. Initio multis etiam doctis viris vix persuaderi potuit, hanc vex-e novam esse stellam. At quantitatis visibilis in dies secuta imminutio, firinum veritati praebet testimonium. Suffragantur quoque omnes globi astronomici, et fixarum catalogi, in quibus non invenitur. Nonnulli tarnen Theologi in eo adhuc haesitare videntur, [Batt A a verso] ob verba Mosis, Deum séptimo die ah omni creationis opere quievisse scribentis. At intelligenda hacc sunt de generali creationis opere tunc instituto, non vero de extra-

42

Der Magister Johann Fabricius und die Sonnenflecken.

ordinaria vel speciali quarundam rerum creatione, suo tempore, ol) certas causas, primum instituendà. Confirmatur hoc exemplo animarum, quae a Deo quotidie creantur, et corporibus in utero absolutis infunduntur, ut multi magni nominis Theologi et philosophi gravibus rationibus comprobant. Sed liane de anima litem in suspenso relinquens, meam saltem de ortu vel generatione horum corporum aethereorum (quae ob apparitionis raritatem nova vulgo dicuntur) sententiam, candide et simpliciter proferam. Non conjec„turà, sed probabilibus rationibus moveor, ut credam; C o r p o r a „novarum Stellarum et cometarum omnium, non tunc primum fieri, ,,cum mundo illucescere incipiunt, ut communis astronomorum fert „opinio, sed in primordio mundi, cum caeteris stellis ex nihilo cre,,ata et in summo aethere constituta esse, non quidem ut semper „sicut caeterae stellae, sed interdum et per intervalla tantum, ubi „Deo visum fuerit, luceant, idque ad extraordinaria quaedam bona „vel mala mundo denuncianda. Iiationes, quae me movent, hae „sunt. 1. Q u o d in L u n a n o n d i s s i m i l e quid fieri animadvertatur. Haec motu et lumine suo tempora, menses et septimanas ex divina creationis vi distinguere debet. Ut vero hoc officium Lunae eo evidentius sit, et facilius ab omnibus cognoscatur, non semper pieno orbe refulget, sed nonnullas phasium differentias habet, ut etiam penitus opaca interdum fiat. Non minus tamen illius corpus in caelo tunc existere, et moveri, ut antea cum tota conspiceretur, neminem puto negaturum. Sic quoque dubium non est, multa corpora opaca stellarum et cometarum in aethere existere, non praecipue ad lu — [Blatt A3 recto] cendum, sed praeter communem ordinem quippiam mundo significandum condita; illaque certis temporibus, ad creatoris nutum, non quidem mediate, ut in Luna fit, sed immediate illuminari, et rursum post peractum officium cui destinata sunt, lumine suo privari, interim tamen suos perennes cursus in aethere invisibiliter et semper peragendo. Hunc fieri potest, ut unus et idem cometa, post longa temporum intervalla, in diversis caeli locis conspiciatur, et pro novo ac adscititio phaenomeno habeatur, licet re vera novum non sit. S e c u n d a r a t i o . Si novarum stellarum et cometarum corpora non superessent diutius, quam conspicerentur, quod saepe ad paucos tantum fit dies, ad quid,

Dor Magistcr

J O H A N N FATÌEICIUS

und die Sonnonfleckcn.

43

quaeso, tanta in motu eoruni liarmonia tam exiguo temporis spacio conferret? ad quid reliqua motus accidentia? ut sunt celeritas, tarditas, statio et retrogradatio. Haec certe motuum accidentia, ut circularibus et integris permanentium corporum aethereorum revolutionibus tantum competunt, ita motus perennitatem indubitanter indubitanter quoque arguunt. T e r t i a r a t i o . DN. Tvcho B r a h e , astronomorum nostri serali facile princeps testatur lib I. progymnas: fol. 795. hibernis noctibus, frigore boreali aeris vapores attenuante, defaecataque caeli serenitate existente, ab acute videntibus, Hiatum quendam, ad quantitatem semiplenae lunae, adirne cerni in eo loco, ubi nova stella anno 72. suas sedes habuerit etc. Hunc caeli hiatum (ut propter nimiam remotionem apparet) nihil aliud esse, quam opacum stellae istius corpus ibi adhuc remanens, omnino credibile est. Q u a r t a r a t i o cum nova liaec vulgo dicta corpora, intra caeli stellati septa existere, per scalam parallacticam deprehendantur, nullum sane dubium erit, quin et cum caeteris stellis idem liabeant et creationis et essentiae principium, utut etiam non semper visui pateant. Usu autem [Blatt A3 verso] et significatione, hae plurimum a caeteris differunt, quod ex apparitionis et illuminationis modo extraordinario et diverso, facile quoque colligi potest. Non enim semper lucent, cum earum apparitio et significatio certa tantum tempora respiciat; nec statis temporibus accenduntur; nec quoque earum lumen successive augetur, ut in Luna fieri vidimus, sed statini in primac effulsionis puncto, cum integro lumine conspiciuntur, successive vero tantum diminuuntur. Cujus rei meo judicio duae sunt rationes. 1. Ut eo c i t i u s et melius ab omnibus cognoscantur. Si enim successive augerentur lumine, vix ullus astronomus, nedum alius, in tanta stellarum multitudine et varietate, vel per ignorantiam vel oscitantiam, eas ut novas facile animadverteret. At pieno lumine illucescentes, augusta sua quantitate se cito produnt, et omnium oculis ingerunt. Successive autem rursum decrescunt in certissimum veritatis testimonium, quod re vera novae sint, quum ea quantitatis visibilis imminutio caeteris stellis minime accidat. S e c u n d a r a t i o luminis in prima apparitione splendidioris, et postea paulatim decrescentis, Theologica est. ut ostendatur, Iram Dei initio quidem

44

Der Magister

JOHANN

FABRICIUS

und die Soimenfleekqn.

propter enormia nostra peccata valde inflammari, at ubi debita poenitentia eam agnoverimus, paulatim tamen remittere, et tandem omnino evanescere. Haec pluribus adducere volui, ut quam bonis et piis rationibus nitatur haec mea de vero horum corporum ortu, et illumiuationis causis, sententia, omnibus conspicuum fiat, et simul appareat, quam absurda potius sit nonnullorum astronomorum contraria de hisce opinio, qui ex elementari, aridae et pingui exhalatione ea corpora procreari, et in sublunari aere constituta deflagrare scribunt, donec tota massa in cineres redigatur, nullis sane adductis firmis rationibus, nedum observati- [Blatt A é recto] onibus, ut oportebat, astronomicis. Mirum certe est, eorum aciem fumositatibus illis Aristotelicis adeo obnubilatam et hebetatam esse, ut veritatem ab aliis dudum patefactam cernere non possint, sed vanae et f'alsae Aristotelicorum de ortu et loco novorum horum corporum speculationi pertinaciter potius inhaereant. At nullas stellas novas, aut cometas a 30. annos conspectos, infra Lunam in aerea regione constitisse, sed vel intra vel supra planetarum septa locum habuisse, exquisitissimis aliquot nostri seculi astronomorum observationibus, clare et irrefragabiliter demonstratum fuit. Sequitur igitur, ilia corpora, quae putantur nova, ex longe nobiliori principio, quam ex fumositatibus Aristotelicis procreari; cum juxta eorum sententiam, nullum corruptibile corpus in caelo producatur, vel eo provehatur. Concesso autem, lios, de quibus dixi, cometas in summo aethere fuisse constitutos, concedendum quoque simul erit, etiam reliquos, qui unquam fuerunt, in eodem aethere constitisse, nisi forte pro loci diversitate assumpta, etiam diversa cometarum principia constituere velint, quod tamen nemo recte philosophantium unquam dixit, nec rationi consentaneum est. Apparet igitur hinc quam multis absurditatibus et contradictoriis, Aristotelicorum sententia laboret; nihil vero horum mea habet, quae omnibus aethereis corporibus idem quidem creationis principium, at diversas significationes tribuit, quae per apparitionis et illumiuationis diversitatem clare „praefigurantur. Sit igitur hoc ut firmum, ratum et demonstratum, „novas stellas et cometas omnes mundo coaevos et supra Lunam „constitutos esse, hoc discrimine, ut novae quidem stellae altiores „aetheris sedes occupent, viciniores fixis sint, diutius appareant, et

Der Magister

JOHANN

FABIUCIUS

und die Soniieiifiecken.

45

„graviores quoque signiticationes habeant: Cometae vero intra pla„netarum septa [Blatt A4 verso] consistant, breviori tempore appa„reant, et minores quoque significationes habeant. Et quia intra „planetarum circuitus versantur, illosque proprio suo motu proximo „aemulantur, ideo forte ad differentiam caudà cometas insignire „voluit Deus. Quae sive a sole planetarum medio, ut quidem videtur (nisi aliqualis caudae deviatio et curvatura obstarent) per radiorum ejaculationem, sive immediate vel miraculose a Deo conformetur, nihil ad infringendam hanc meam sententiam facit. Quantalacunque enim pars de corporibus istis cometicis, ad nutum Dei illustratur, tantula quoque vel mediante Sole vel non, caudam projicit ad contrarias partes. Ut vero hactenus de vera generatione et loco horum corporum est dictum, ita nunc de tempore apparitionis eorum quaedam certis de causis adjungenda quoque erunt. Sunt enim, qui gloriantur nescio quam scientiam praedicendi futures cometas, ac si ex arte illud provenirci, quod totum tamen fortuitum esse, omnes emunctae naris facile perspiciunt, rationes autem liae sunt. 1. N u l l a e dantur hypotheses, quae integras liactenus conspectorum cometarum revolutiones exhibent sine quarum tamen praecognitione nihil certi haberi posse quis non intelligit. 2. Quod si maxime talium insolitarum apparentiarum certae hypotheses et motuum leges darentur, incertum tamen est effulsionis primordium. Quia nova haec phaenomena, ut habent extraordinarias futurorum eventuum significationes; Ita eorum apparitio non statis fit temporibus, sed a voluntate Dei, nobis incognita, solum dependet.- Quod vero nihilominus ad praedictiones istas, cometae interdum conspiciuntur, non ex arte vel C h a l d a e - A r a b i c o r u m quorundam apliorismorum certitudine, sed ex aliqua praeteritarum observationum consonanti;! contingit. Depraeliensum enim est, [Blatt A6 recto] circa magnarum conjunctionum vel oppositionum tempora, ut plurimum, aut novam aliquam stellam, vel cometam conspectum fuisse: quibus extraordinariis signis Deus opt. max. naturalium istarum configurationum vim et significata vel confirmare vel etiam intendere vult, et dare simul testatur, ejuscemodi conjunctiones et oppositiones magnas non vili pendendas esse, ut multi faciunt, qui ex iis tempestatum, non aliorum eventuum signa depromi posse ac debere, falso opinantur.

46

Der Magister Jolmnu FABKICICS und die Sonnenflecken.

2. C a p u t de vero loco liujus novae cum in Zodiaco, tum in summo aethere. VT verum liujus novae stellae locum in Zodiaco deprehendereni, diversis anni temporibus, ejus distantiam a vieillis fixis per sextantem astronomicum 3 x / 2 pedum diligentissime inquisivi, ut sequitur. Gr. Mi. Capite ophiuclii . . . . 34. 0. genu sinist oplii . . . . 16. 46. genu dextro oplii. . . . 7. 32. in altit. noNova stella a opulorum et regnorum .commotiones, et acerrimae concertationes imperii causa, post lias aquila reviviscet et late imperabit. Ridiculum hoc multis videtur, cum senio, et laethali morbo decumbat Aquila Rom. at nemo his, quaeso, off'endatur, sed potius cogitet, quid acuto morbo decunibentibus evenire soleat. Hi sub tempus crisis et mutationis, gravissimis imprimis infestantur symptomatibus. ut a multis etiam despere tur de eorum salute, verum in acerrimo isto conflictu natura se saepe erigit, et interni sui roboris signa nonnulla exhibet, quae critica vocantur et salutarem morbi exitum indicant. Idem Aquilae Romano accidit, qui acutissimo morbo ad mortem decumbit, et gravissimos undequaque patitur assultus, tam ab internis imperii motibus, principum dissidiis, subditorum rebellione, quam ab externa Turcarum impressione, deplumatur et excarnificatur Aquila tam a minoribus quam majoribus avibus. Magni sane et periculosi sunt paroxismi qui sub tempus futurae crisis, et instantis mutationis incidunt,

Der Magister

JOHANN

FAUKICIUS

und die Sonnenfleeken.

51

at in ipso pene mortis puncto multa tarnen bona signa critica animaci vertun tur, quae salutarem [Blatt A8 verso] crisin et mutationem imperii in melius secuturam ostendunt. ut 1. conjunctio magna superiorum, quae semper imperio salutaris fuit. 2. Legatio Persica aquil. Rom. revicturi prodromus. 3. Novae et illustris stellae apparitio quae novam imperii formam et illustrem ejus sta tum significat. sole in occasu, primae apparitionis tempore constituto ascendit in „oriente signum arietis (cui Germania sübest) et aspicitur a nova „stella, Jove, Marte et Satur. per feliciss. radium trinum. Hoc modo „coronatus a r i e s hieroglyphicus imperii Germanici c h a r a c t e r plu„rimum exultat et futuram imperii gloriam annunciat. Simul quoque „nova haec mutationem religionis, novam in Ecclesia lucem designai, „quia in cuspide domus, quae religionem notat constituitur. Deus op. max. omnia ad divini sui nominis gloriam, Ecclesiae salutem et paceni publicam imperii dirigat. Finis.

4*

Beilage III.

PROGNOSTICON

ASTR0L0G1CVM

2iuff b a s 3 a f y r cfyert

rtacfj

( B e b u r t

b c r

t m f e r s b e s

( ß r t a b m m «

i } e r r r t

3 e f u

r»nb

^ e y l a t v

(Efyriftt.

MDCXVII. Don ben natürlichen guftanb befj ¿Detters | inrt ben Dter Quartalen | r>nnb anbern zufälligen fachen. 3nfon= b e r e i t aber ron etlichen neroen Considerationibus bey beft ZHonbes ^infternuffen, etiles

mit

,fletf

auf

öen

Tabulis

netcen

2tftronomifcijcn

geftellet

Diud)

DA VID FABRICIVM

ECCLESIASTEN

& A s t r o n o m u m , Fvisium. 3? (Sebrucft

onb

ocrtegt 3oi]aitn

s. a.

3U H i i r m b e r g

| burd]

Caueni.

2 0 u n n u m m e r i r t e B l ä t t e r in 4° m i t S i g n a t u r e n v ( 21 — (E) u n d 2iij—Süj

verso:

»tttxb

„I)o[gebornett

fjerren

ju

fflftfrijjlaub

I D t t m u u b | meinem gnebigeu Am

Schlüsse

| Ijerrn

3U

Custoden.

| f j e r r n er= ftanbe / (Sebraud] t>nb ZTTifjbraud} ber 2tftrotogifd)en praedictionum, berer in ben järlicfyen Prognosticis nnb Calendariis gebadet roirbt. Stiles mit

54

Der

M a g i s t e r JOHANN FAURICIUK u n d

die

Soiinenrtecken.

befonberen flei^ geftellet o n b nerfertiget / f ü r n e t n ü d ] auff bie Elevation 5 \ onb 5 2 grad C u m Gratia & Privilegio, &c. JtTagbeburgf / bey 3 o b a n 5 r a n c f e n / 1607. — 14 u n n u m m e r i r t e Blätter in 4°, mit Signaturen ( 2 t — 3 ) ) und Custoden. Blatt 2t verso bis 2tiijj verso: „ D e m Durd)leud)tigen / f j o d j g e b o r n e n dürften »nb £}errn / f^errn I O H A N A D O L P H E N , elten 23ifci)offen ju £übecf / (Erben 311 Hort»ege» / fjerfcogen 3U Sdilefjtricf / fjolftetn / S t o r n t a r n rmb D i t m a r f d j e n / (Staffen 3u © I b e n b u r g p n b Delmenhorst / etc. meinem ©nebigen dürften p n b £}erm." A m Schluss der W i d m u n g : „ D a t u m in ber ©räfflid]ett S t a b t 2turid; in ©ftfrießlanbt / ben 2 7 . F e b r u a r / etc. 2tnno ( 6 0 6 . " In der K. K. Hof Bibliothek zu W i e n u n d in der Grossh. HofBibliothek zu D a r m s t a d t . 4. P R O G N O S T I C O N A S T R O L O G I C V M 2tuff b a s 3 a h r nach ber ©nabenretchen © e b u r t rmfers £}errtt » n b f j e y l a n b e s 3 e f u £t)rifti. M D C X V . Port ben Natürlichen .guftanb bes ^Detters / inn ben oier Q u a r t a l e n / o n n b a n b e r n sufältigen fachen / o n b fürnemblich t>on einer befonbern Constellation in loco conjunctionis m a g n a e Superiorum ©ebrucft r>nb »erlegt 3U N ü r n b e r g / b u r d j 3 ° h a u n £ a u e m . — 18 u n n u m m e r i r t e Blätter in 4°, mit Signaturen (2t—ebel / »nb nbe p o r m a h l s pner= Ijörte IPunberfacfen gefunben rperben. (ad calc. ©ebrucft ttjo Ejamborch / bord] f j e r m a n M?egener / ( 6 ( 2 . ) — • 5 2 u n n u m m e r i r t e Blätter in kl. 8 ° , mit Signaturen (21 — © ) und Custoden. [Citirt bei J o . A L B . F A B B I C I U S , F A B B I C I O B U M Centuria secunda. H a m b u r g i 1 7 2 7 . p. 2 8 , Artikel D A V I D

Der Magister

JOHANN FABRICIUS

und die Soniieiiflecken.

55

FABBICIUS. — D A V I D F A B E I C I Ü S sagt in der Widmung seiner Schrift ,Van Ifzlandt' d. 2. Juli 1612: „Gelyck alse ick nu ock vorher Ost vnde WestIndien in der körte hebbe beschreuen."] In der K. K. Hof-Bibliothek zu W i e n . 8. P a n 3Í3ta n bt // »n&e (Srönlanbt / eine forte // befdjrYuinge r>tl¡ icarljafften Scri=//benten mit cl^te colligeret / onbe in eine // richtige ©rb= nung porfafytet / [Titelbild: Ein Schiff mit gespannten Segeln] ©ebrucft 3™ 3aí]r j (6^6. s. 1. 15 unnummerirte Blätter in kl. 8°, mit Signaturen (21 — 23) und Custoden. In der Universitätsbibliothek zu L u n d und in der Stadtbibliothek zu B r e m e n (II. c. 411. No. 2. Quodl.).

— Island

und Grönland

zu Anfang

ginal und Übersetzung herausgegeben von

des 17. Jahrhunderts. KARL TANNEN.

I n Ori-

Bremen 1890.

B. Verschollen. 1. ,au ©Iir \606. — Kleine (Chronica, POU etlycfen befonberen nbe mit pelen bencftporbigeit fafen permetjret, bet up tagentnärbiges (Sebrucft tijo (£mben, bord? £j. Kallenbad} im 1,640. [Of. BERTRAM, Parerga ostfrisica. Bremen 1735. p. 83.] 7. Karte non ©ftfrieslanb. D A V I D F A B R I C I U S Esensis Frisiam orientalem descripsit, quam Joannes ab Oldersum edidit Emdae 158g. — Neue Ausgabe 1610 und 1617. [Cf. BARTELS, Deutsche Geographische Blätter. Bremen 1887. Bd. X. Heft II. p. 107.] Die Stadtbibliothek zu B r e s l a u besitzt, wie ich nachträglich erfahre, drei Exemplare der Schrift vom Neuen Stern: ,,