Cahiliyye'yi Farklı Okumak [1 ed.] 9789944162906

Citation preview

Mehmet AZİMLİ

Cahiliyye'yi Farklı Okumak

Ankara Okulu Yayınlan: 1 87

©Ankara Okulu Basım Yayın San. ve Tic. Ltd. Şti. Dizgi, kapak: Ankara Dizgi Evi Baskı, cilt, kapak baskısı: Ankamat Mat. San. Tic. Ltd. Şti. Birinci basım: Mart 20 1 5

JSBN: 978-9944- 1 62-90-6

Ankara Okulu Yayınlan İstanbul Cad. İstanbul Çarş. 48/8 1 İskitler/ANKARA Tel/faks: (03 1 2) 34 1 06 90 web: www.ankaraokulu.com e-mail: [email protected]

Cahiliyye'yi Farklı Okumak

Mehmet

AZİMLİ

Ankara Okulu Yayınlan Ankara 2015

'lfer vesi(ey(e okuduk(arını Fıissettir� Geni yazmaya teşvik eden Gu sayede Genim de yeni şey(er öğrenmeme vcsife o(an dost(arıma itFıaj ediyorımı. On(ar o(masaydi 6u kitayfar yazıfmazdi .....

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ

.....................................................................................

9

GİRİŞ İSLAM ÖNCESİ CAHİLİYYE

··········· .........................................

13

Cahiliyye'nin Anlamı . . . 13 İslam: Eskinin Devamı .. . ... . . .. . . ............ . ... ... . . . .......... ..... . .... . ..... 1 4 Bölge ve Vahyin Dili . . . . .. . . . .. .. 17 Tedıicilik . . .. . . . . . . . . 24 .

. . . . . . . . .

. . . . .

. .

. . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . .

. . .

.

.

.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. .

. . .

. .

. . . . .

. . . . . . .

. . . . . . . . . . . .

.

. . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

.

. . .

. . . . . . .

1. BÖLÜM

İSLAM ÖNCESİ ARAPLAR . 27 Coğrafya ... .... .............. ........... . . . . . . . . ..... .. . .. . .. . ..... . .. . . . . . . ...... ...... . . .. . . 29 Güney Arabistan . . . . . . . . . 29 Mainliler (Main) . . . . .. .. . . . . . 29 Hadramevtliler (Şebve) .. . . .. . . . . ...... . .. ... ..... ..... . . .. . . ......... . . . . . ... 29 Katabanlılar (Şagra) . . .. . .. .. . . 30 Sebeliler (Meıib) . .. . . . . . . . . 30 Himyeıiler (Himyer) . .. . . .. . . . 31 Kuzey Arabistan . . . . . . . . . . 32 Nabatiler (Petra) .. . . . . 32 Tedmürlüler (Palmira) . . . .. 32 Gassaniler (Busra) .. . 33 Lahmiler (Hire) . . . . . . . .. 34 Kindeliler . . . . . ... . . 35 Hicaz . . . . 36 Mekke . . .. . . .. . . . . . . . . 38 Kusay 39 Sistemin Kuruluşu . . . . . . 40 Ahlaf-Mutayyebun (Rant Savaşı) . . .. . .4 1 İlaf (Yol Güvenliği) ...... ...................... ......... .................. ................. 42 Ahmesilik (Ayrıcalıklı Grup) . . . . . 47 Yesıib .......................................................... .......................... 5 1 Taif......................................................................................... 52 Yaşam ......... ......................... ... .... ....... . ........ ..... ..... ..... .... ............ 53 Kabile ................................ ..... .... . . . . . ......................... . .. . ......... 53 ...

. .

.

. . .

.

...................................................

. . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . .

.

. . . .

. .

.

. . . . . .

. . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . .

. .

.

. . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . .

.

. . . . . . . . .

. .

.

.

. . .

. .

. . . . . .

. . . .

. . .

.

.

. . . . . . . .

.

. . .

.

.

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . .

.

.

. . . . . . . .

.

. . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . .

. . .

. .

. . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . .

. .

. . .

. . . . . .

. .

. . .

.

. .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . .

. . . . . .

. . .

. . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . .

.

. . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . .

.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

.

.

. . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . .

. . . .

. .

. . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

.

. . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . .

.

. . . .

. . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . .

.

. . . . . . . . . . . .

.

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . .

. .

. . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . .

. . .

. . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . .

. . . . . . . . . .

. .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . .

. . . . . . . . . . .

. . . . .

. . . .

. . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . .

. . .

.

. . . . . . . . . . . .

. .

. .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

.

. . . . .

. . . . . . . . .

.

. . . . . . . . . . . .

.

. .

. . . .

. . .

Cahiliyye'yi Farklı Okumak

6

Aile Ekonomi Din Putperestlik Yahudilik Hıristiyan!ık Mecusilik Sabiilik Hanifler Zındıklar . . . . . . . . .

.

. . . . . . . . . . . . .

.

.

. .

. . .

. .

. . .

. .

.

. . . . . . . . . .

.

.

.

. .

. . . .

. . .

. . . . . . . . . . . . . . . . .

.

.

. . . . .

. . . .

.

. . . . . . . . . . . . .

.

. . . .

.

. . . . . . . . . .

.

.

. . . . . .

.

.

.

. . . . . . . . . .

.

.

.

.

. . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . .

.

. .

. . . . . . . . .

.

. . . .

.

.

.

. . . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . .

.

. .

.

.

.

. .

.

. .

. . .

.

. . .

. . .

. .

.

.

.

.

. . . .

. . . . .

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. . .

.

. . . .

.

. . . . .

.

. . .

.

. .

.

.

. .

.

. .

. . . . . . . . . . . .

.

.

. . . . . . . . . . .

.

. . . . . . . .

.

. . . .

. .

. . . . .

. .

.

.

.

.

. .

.

. . . . . . . . .

.

.

.

. . . . . . .

.

. . . . . .

.

. . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . .

.

. .

.

. .

. . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . .

.

.

.

. .

. . .

.

. . . . . .

. . . . . . . . .

.

. . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . .

.

. . . . . . . . . . . . . . . .

.

. . .

. . . . . . . . . . . . . . .

.

. . . . . . . . . . .

. .

.

. . . . . . . . . .

. .

. . . . . . .

. .

.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . .

.

.

.

. . . . . . . .

.

.

.

. . .

.

. . .

.

. . . .

. .

.

. . . . . . . .

. .

.

.

. . .

.

. .

.

.

.

.

.

.

. . . . . . . . . . . .

. .

. . . . .

.

. . . . . .

. .

.

.

.

. . . . . . .

.

.

. . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . .

. .

58 60 61 61 63 64 65 68 69 70

il.BÖLÜM İSLAM ÖNCESİ İNANÇLAR.. .. .. . . .. Allah İnancı Peygamber İnancı Kitap İnancı Melek İnancı Şeytan Cin Ahiret İnancı Cennet Cehennem Kader İnancı .

. . . .

.

. .

.

. .

. . . . .

. .

. . . .

. . . . . .

. .

.

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . .

.

.

..

.

..

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. .

.

. . . . . . . . . . . . . . . . . .

.

.

.

. . . . . . .

.

. . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . .

. .

.

.

. . . . . .

.

.

. . . . . . . . . . . . . . . . . .

.

. . . .

.

. . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . .

. . . . . .

.

.

.

. . .

.

.

. . . .

.

. . .

.

. . . . . . . . . . . . . .

.

. . .

. .

.

. .

. .

.

. . .

. .

. . . . .

. . .

. . . . .

. .

.

.

.

.

. .

.

.

. . . .

.

. . . . . .

.

.

.

. . . .

. . . . .

.

.

. .

.

.

.

.

. . . . . . . . .

. . .

.

.

. . .

.

.

. .

.

.

.

. . .

.

. .

.

.

....

. . . .

.

.

.

. .

.

.

. . .

.

. .

. .

.

.

. .

.

.

. .

...

. .. . . ...

. .

.

. . . . . . . . .

.

.

. . .

.

.

. . . .

.

. . . . . . . . . . .

. .

.

.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

.

.

. . ..

..

. . . .

. . . . . . . . . . . . . . . .

. . . .

. . . .

.

.

. . . . .

. .

.

.

. . . . . . . .

. . . .

. .

. . . . . . . .

. . . . . . . . . . . .

.

.

.

.

. .

.

. . .

.

. . . . . .

.

. . ... .. 71 .

.

. . . .

. . . . . . .

.

. .

.

.

. . .

.

. .

. . . .

. .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . .

.

. . .

. .

..

. . . . . . .

. .

.

.

. . . . .

. .

.

. . . . .

.

. .

.

. . . . . . . .

.

. .

.

.

. . . . . . . . .

. . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . .

. . . .

.

. . . .

. .

. .

.

. . .

.

. . . . . . . . . . . .

. . . . . . . .

.

.

.

. . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . .

.

.

...

.

.

.

. .

. .

.

.

. . . .

.

. . . . . .

.

. . . . . . .

.

. . .

.

. .

. . . . . . . . . . . . . . . . .

7l 74 75 76 76 77 77 78 79 79

III. BÖLÜM

İSLAM ÖNCESİ İBADETLER ... Tahannüs ( İbadet) Abdest Teyemmüm Gusül Kıble Namaz Namaz Vakitleri Namazın Şekli Namaz' Kıyafeti Cuma ve Hutbe Mescit Cenaze Namazı Oruç Zekat .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . .

. .

.

. .

. .

.

.

. . . .

.

. . . . . .

. . .

.

.

.

.

. . . .

.

. .

. . .

.

. . . . . . . . . .

.

. . . .

.

. .

. .

. .

.

. . . . .

. .

. .

.

.

. .

.

.

. .

.

.

. .

. . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . .

. . .

.

. .

. .

.

.

.

. .

. . . . .

.

. . . . . . . . . . . . .

.

. .

. . . . .

.

. . . . . .

. .

.

.

.

. . .

.

.

.

.

.

. . .

. . . .

. .

. . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . .

.

.

.

. .

.

. . . .

.

.

.

.

.

.

.

.

. .

. . . .

.

. .

.

.

. . . . . . .

.

. . .

. . .

. .

. . . . .

.

.

. . .

.

. . .

.

.

. . . .

. .

.

. .

.

. . . . .

. . .

.

.

.

. .

.

. .

.

.

.

. . . . . .

.

.

. .

. .

.

.

.

.

. . . .

.

.

.

.

. .

. .

. . . . . .

. . . . . . . . . .

.

. . . . .

.

. .

. .

. .

.

. . . .

.

. . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

.

. . . .

.

.

. . . . . .

. .

. .

. .

.

. .

. . .

. .

. .

.

. .

. .

. . . . . .

.

.

. .

.

.

. . .

. . . .

.

. . . . . . . . . . . . .

.

. .

.

. . . .

.

.

.

. . . . . . . . .

.

. . .

. .

. .

.

. . . . . . . .

. . . . .

.

. . .

.

. .

.

. .

.

.

. .

. . .

.

.

.

.

.

.

.

. .

. .

. . .

.

. .

.

. . .

.

. .

.

.

. .

.

. . . . . . . .

.

. . .

.

. . .

. . . .

.

. .

. .

.

.

.

. . . .

. . .

.

. .

.

.

.

.

. . . .

.

.

.

.

. . . . . .

.

.

. . . . . .

.

.

. .

. . . . . . .

. .

. .

.

. . . . . . . .

. . . . . . .

. . . .

.

. . . . . . . .

.

. . . . . . .

. . . .

.

. . . . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. .

. . .

. . . . . .

.

. . .

. .

.

.

.

.

.

.

. .

.

.

. . .

.

.

.

. .

.

.

. . . .

.

. . . . . . . .

. . .

.

. . .

. .

.

.. .. . ... 81

...

.

. . .

. . . . . . .

. . .

. . . .

. . .

. .

.

.

. . .

. .

.

.

.

. .

.

.

.

.

.

.

. . . .

. .

. .

. .

.

. .

.

.. ...

..

.

. .

.

. .

.

..

. . . . . . . .

.

. . . . .

. ..

. . .

. .

. . . .

. . .

. .

. . .

.

.

.

. .

. .

.

.

. .

. .

.

.

.

.

.

.

. . .

. . .

.

. .

. . . . .

.

. . . .

. .

.

. .

. . . . . .

.

.

. . . .

.

. . . . .

. . . .

.

.

. . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . .

. . . .

. .

. .

.

.

.

. .

.

.

.

.

.

.

. . . . . . . . . .

. . .

.

.

......

.

.

. . . . . . .

.

.

.

.

.

.

. . .

. . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . .

. . ... . . .

......

.

. . . . . . . .

. . .

. . .

.

. . . . . . . . . . .

. . . .

.

. . . . . . .

. . . . .

.

. .

.

.

.

. . . .

. . . . .

. .

.

.

.

. . . . . . . . .

.

.

. . . . . .

. . . .

. . . .

.

.

. . . .

. . . . .

8l 82 83 83 85 85 88 89 91 91 93

94 95 96

7

Giriş

Hac İhram . . .. . . . . . Vakfe .. . Tavaf . . . ..... . Say . . .. . . . . . Telbiye .. . Cemre . .... Kurban . . .. Adak Kurbanı Akika . . Kabe . . . . . . Harem .. . .. . Hacerü'l- Esved . .. Makam-ı İbrahim Zemzem .

99 . ... . .. . . ... . 1 00 . . . . 1 00 . . . . .. 1 0 1 . .. . . . . .. 1 0 1 .. .. . 1 02 .. . . . 1 02 . . . . . . . . . .. 1 03 . . .. . 1 04 . . . . .. . . 1 05 ... .. . . . . .. . 1 05 .. . . . . .. 1 07 . . .. 1 07 . 1 08 . . . .. . . . . 1 08

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

.

.

.

. .

.

. . . .

.

.

. .

.

.

.

.

.

.

. .

. . .

.

.

. .

.

.

.

.

.

. . .

.

. . . . . . .

.

. .

.

. . . .

.

.

. . . . . . . . . . . .

. .

. . . . . .

.

. . . .

.

.

. .

. . .

.

.

. .

.

. . . .

.

. . .

.

.

. .. . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . .. .. . . . . . . .. . . .. . . .. . . . . . . .. . .. . . . . . . . . .

.

. .

.

.

.

. . .

. .

. .

.

. .

. . . . . . . . .

.

. . . . . .

. . . .

.

. .

.

. .

.

.

.

. .

. .

.

. . . .

.

.

. . .

. . . . . .

.

.

. . . . . . . . .

.

. . . . . .

. . . .

.

. . . . . . .

.

. .

.

. .

. .

. .

. .

.

. .

.. .

. . .

.

. . . . . . . . . . .

. .

.

.

.

. . . . .

.

.

.

.

.

.

. .

. .

.

.

. . . .

.

. . . . . . .

.

.

.

. . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . .

. .

.

. . .

.

.

.

. .

.

.

. . . . . . .

.

. . .

. . . . .

. . . . .

.

.

.

. . . . .

.

.

. .

.

. .

.

.

.

. . .

.

.

.

.

. .

. . . .

.

. .

. . .

.

.

. . .

. . . .

.

.

. . . .

. . .

. .

.

.

.

. . .

. .

.

. . . . . . . . . .

. . . . . . .

. . . . . . . .

.

. . . .

.

.

.

.

.

. . . . . . .

. .

.

.

.

.

. . .

.

.

. . .

.

.

.

. .

.

. . . . .

.

. .

. . . .

. . . .

.

.

. .

. .

.

.

.

.

.

. . .

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. . . . . . .

.

. . . .

. .

. .

.

.

.

. . . . . .

.

.

. . .

. .

. .

.

. .

. . . .

. .

.

. .

. . .

.

.

.

. .

.

. . . . . . . . . . . .

. . . . . .

.

.

. . . .

. . . . . .

. . . . .

.

. .

. . .

. . .

. . . .

.

. .

. . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . .

.

.

.

.

. . . . . .

. . . . .

.

. .

. . . .

.

.

. .

. . . . .

.

.

. . . . .

. . . . . . . . . . .

. .

.

. . . . . . . .

.

.

.

.

. . . . . . . . . . . . . .

.

.

. . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

.

. . .

. .

.

. .

.

.

.

. . .

. .

.

. .

. . . .

.

. . . . . . . . . .

. .

. . .

.

. . . . . . . . .

.

.

.

. . . . . . . . . .

. . . . .

. . . . . .

.

.

. . . . .

.

. . .

.

. . .

.

.

. .

.

. . .

. . . . . .

. . . . . . .

.

.

. . .

.

. . . .

. . . . .

. . . .

.

.

. .

. . . . .

iV. BÖLÜM

İSLAM ÖNCESİ TOPLUMSAL HUKUK . . .. . .... .. . . . .. .... 109 İdare Hukuku .. . . . . .. . . . . . . . . . . . . 1 09 Savaş Hukuku ... . .. ..... . . . . .. . 1 12 Savaş-Banş . . .. .. . . . ... . . . . 1 12 Haram Aylar . ... . ... . . . . . . . . . .. 1 1 4 Ganimet . . . . . . . .. . . .. ... .. . . .. .... . 1 1 5 Muahat . . . . .. . . . .. . . .. . . . . 1 15 Evlilik Hukuku . . . . . . . . . 1 16 Evlilik . . . .. ... .. . . . . . . . . .. 1 16 Boşanma . . . . . . . .. . . .. 1 18 Miras . . . ... . . . . . .. . ... . . . .. . . . .... . . . . . . ... ... ... . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . .. . . . 1 20 Evlatlık- İstilhak . . .. . . . . . . .. . . . . ... . . . 1 20 Kadın ve Haremlik . . .. .. .. . . . 121 Ceza Hukuku . .. . . . . 1 22 Zina . . . . . . . .. . . . . .. . .... . 1 22 Hırsızlık . . . . . .. . .. . . . . 1 23 Eşkiyalık .. . . ... . . . . . .. . 1 24 içki . .. .. .. . . . .. . . . 1 24 Kısas . . . .. . . ... . . . .. . . 125 Diye1 . . . . . 1 26 Alış-Veriş Hukuku . . . 1 27 Haram Helal . 1 27 Ticaret . . . . . . .. . . 1 28 Köle-Cariye . . . .. . 1 29 .

.

.

. .

.

.

.

. .

.

.

.

.

. . .

. .

. . . .

.

.

.

. .

.

.

. .

. .

.

. .

.

.

. . . .

.

.

. . .

.

. . .

.

. .

. . .

. . . . . .

. .

.

.

. . . . . . .

.

. .

.

. .

.

. . . . .

.

. . . . .

. .

.

. . . .

. . . . . . . . . . .

.

.

.

.

.

.

.

.

. .

.

.

.

.

. .

.

. . . .

.

. . . . . . . .

. . . . . .

. . .

.

.

. . . . .

. . . . . .

.

.

.

. .

.

.

. . . . .

. . . . . . . . .

.

. .

.

. .

.

.

.

. .

. .

. . .

.

. . . . .

.

.

. . .

.

. . . . .

. .

.

.

.

.

. .

. . . . . . . . . .

. .

.

. . .

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. . . . .

.

. .

. . .

. .

.

. . . .

.

. .

.

. .

. . .

.

. .

.

.

.

. .

. . . . .

. .

. .

.

. . .

. . . . . .

.

. .

. . . . .

.

. .

.

.

.

. .

.

. . . .

.

.

.

. .

.

. . . . . .

. .

.

.

.

.

. . .

. . .

. .

.

. .

. . . . . .

.

.

.

. .

. . . . . . . .

.

. . . . . . .

.

. . .

.

.

.

.

.

.

.

.

. .

.

.

. .

.

.

.

.

. . . . . . .

. . .

.

. . . . . . . . . . .

.

. . .

. .

. . .

.

. .

. . .

.

.

. .

.

. .

.

.

. . . .

.

.

.

. . . . .

. . . . . . .

.

. .

. . .

.

.

. .

.

.

.

.

. . . . . . . .

. . . .

.

.

.

. . . .

.

.

. . . .

.

. . . . . .

. . . . . .

. . . .

.

.

.

.

. .

.

.

.

. . . . .

.

. .

.

. . . . .

. . . . .

. .

.

.

.

.

. . . . . . .

.

. . . . .

.

.

. . . . . . . . . . . .

. . . . . . .

. .

. . .

.

.

. .

. . .

. . . .

.

.

. . . . .

. .

. . . . . . .

. . . . . . .

. . . .

.

.

. . .

. . . . .

.

.

.

.

. . .

. . .

.

. . . . . .

. . . . . . . .

. . . . .

. . . . . . . .

.

.

. .

. .

.

. . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . .

. . .

.

. .

.

.

. . . . . . . . . . .

.

. . .

.

.

.

. . . .

. . . . . .

.

.

.

.

. .

.

. . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . .

.

.

.

. . . . . . . .

.

.

.

.

.

.

.

.

. .

. .

. . . . . . . . .

.

. . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

.

. . . . . . .

.

. .

. . . . . .

. . . . . . . .

.

. . .

. . . . . . .

.

. . . .

.

.

.

. . . . .

. . .

.

. . . .

.

.

. .

. . . . .

.

. . . . . . .

.

. . . . . . .

. .

.

. .

..

. . . . . . . . .

. . . . . .

.

. .

. . . . . . . . . . .

. . . .

.

. . . . . . . . . . . . . . .

. . . . .

. . . . . .

.

. . .

. . . . .

.

.

. .

.

....

. .

. . . . . . . . . . . . . .

. .

.

.

.

. . . . . .

.

.

. .

. . . . . . .

. . .

.

.

.

. .

. . . . . . .

. . . . . .

. . . . . . . .

.

.

.

. . . . . . . .

. . . . .

. .

.

. . .

. . . . . . .

. . .

. . .

. . . . . . .

. .

. .

. .

. . .

. . .

.

.

..

. . . . . . .

. .

. .

.

.

. .

. .

. . .

. . . . .

.

. .

.

. . . . . .

. . .

.

. . . . . . . . . . .

.

. .

. . . . . . . . . . . . .

. . . . .

. . . . . .

.

.

. .

.

. . . . . . . . .

. . . . .

. . . . . . . .

.

.

.

.

. . . . . . . . .

.

.

. . .

. . .

.

.

. . . .

.

.

.

. .

.

.

. . . . . .

. .

. .

. . .

.

.

.

.

. . .

. . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . .

.

. .

.

.

. . . . . . . . . . . . . . . . . .

.

.

.

. . . . . .

. .

. . .

. . .

. . .

.

. .

.

. . . .

. .

. .

.

. . . . .

.

.

.

.

. . . .

. . . . . . . . .

. . .

.

.

. .

. .

. . . . . . .

Cnhiliyye'yi Farklı Okumak

8

V. BÖLÜM

İSLAM ÖNCESİ KÜLTÜREL UNSURLAR . . İsimler Giyim Sakal Sünnet Olma Tıp Bayramlar-Kandiller Yemek Halk İnanışlan Kaiflik Sol El İstiska Yıldız İnancı . Yemin .

...

. . ..

....

.

..........

..

.....

. 133

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

BİBLİYOGRAFYA . DİZİN.. . . . ... . ..

.

...

..

.

.....

......

.

................

..

......................

......

.

..

..............

.

......

...

.. . . ..

..

..

...

.

..........

.. .

.....

.

.

....

1 33 1 33 1 34 1 35 1 36 1 37 1 38 1 38 1 39 1 39 1 40 141 141

. 143

......

149

ÖNSÖZ

Bu Kur'an, (özü itibariyle) önceki peygamber­ lere gönderilen vahiylerde de mevcuttur.

Şuara, 196

İslam, nevzuhur bir din değildir. Müslümanların inan ­ cına göre ; "İslam , Hz. Adem'den son nebiye değin gelen peygamberlerin dinidir. Bütün peygamberler, Allah'ın tek dini olan İslam'ı tebliğ etmişler ve aynı zamanda getirmiş oldukları bu dini kendi mensupları bozarak Hıristiyanlık, Yahudilik gibi isimlendirmelerle bozulmuş dini yaşama­ ya devam etmişlerdir. İ şte bu sebepten Allah dini yeniden düzeltsin diye tekrar peygamberler göndermiştir. Hz. Pey­ gamber de bu şekilde gönderilen son elçidir. " Müslümanlığın inancı b u olmasına rağmen İslam dini­ ni tanıtma amacındaki kitapların çoğundaki anlatım tar­ zı, hiç de yukarıdaki paragrafta aktardığımız gibi değildir. Buna göre; "Hz. Peygamber'in getirdiği sistem, yeni bir dindir ve eskilerin hepsini ortadan kaldırıp yepyeni hü­ kümler vazeden bir inkılaptır. Hz. Peygamber Cahiliyye'yi tamamen yok edip yeniden bir devrim yapmıştır. " gibi dü­ şünceler1 ve anlatımlar oldukça yaygındır. 2 Esasen böyle bir anlayışın yaygın bir şekilde kullanıl­ masının sebebini resmi tarih anlayışı ile ifade edebiliriz. Nasıl ki resmi tarih algısında Cumhuriyet ile birlikte san­ ki her şey sıfırdan kurulmuş gibi anlatılıyorsa ve Osmanlı bütün kötülüklerin anasıymış gibi ifade ediliyorsa, aynı mantık İ slam tarihi yazılırken de uygulanmıştır. İslam'ın Yoldaki İşaretler, çev. i. Nuri, İstanbul 1980, 22; aynca Hukmu'l-Cahiliyye, Mısır 1992. Öztürk, Cahiliyyeden İslamiyet'e Kadın, Ankara 2012. 74.

Seyyid Kutub,

bkz. Ahmet Muhammet Şakir,

2

Mustafa

10

Cahiliyye'yi Farklı Okumak

güzelliklerini ortaya koyma adına önceki dönem olan Ca­ hiliyye çağı tamamen kötü , 3 vahşi insanların yaşadığı bir dönem , kızların diri diri toprağa gömüldüğü bir süreç ola­ rak aktarılmalıydı ve böyle de yapıldı. 4 Ancak İslam'ın bu tür -eskiyi kötülemeye yönelik- an­ latımlara ihtiyacı yoktur. Bir dönemi kötüleyerek İslam'ı güzel göstermeye çalışmanın hiçbir gereği yoktur. Çünkü İ slam an-duru şekilde anlaşıldığında bunlara ihtiyaç duy­ mayacak kadar hoş , fıtri ve insan merkezlidir. Kaldı ki Hz. Peygamber'in Cahiliyye dönemine ait bazı yapılanmaları (Hılju'l-Fudu0 5 övdüğünü biliyoruz.6 Esasen her insanın çevre , doğa ve atalarından kop­ ması, yaşamış olduğu geleneği bir anda kırması imkan­ sızdır. Dünyada bunun örneği de yoktur. Bütün ihtilal ve devrimlere bakıldığında eski geleneğin izini mutlaka taşı­ mışlardır. Bu sebeple İslamiyette de içkinin yasaklanma­ sı gibi uygulamalar sürece yayılmıştır. 7 Çünkü insanların alışkanlıklarından , çevresinden, coğrafyasından bir anda kopması zordur. Bundan dolayı tedrici bir metot uygulan­ ması gerekmiştir. 8 Bu anlamda Hz. Peygamber de bir devrimci değil , ısla hatçıdır. Çünkü Cahiliyye döneminden kalan uygulama­ ların neredeyse % 90'ını aynen devam (ibga) ettirmiştir. Mekke ve Arabistan'daki insanlığın birikimi olan şeyleri hepten reddetmemiş , bunları alıp , hazmedip yeni bir form oluşturmuş , tadil (düzeltme) etmiştir. Çok azını ise yasak­ layıp (ilga) ortadan kaldırmıştır. Bu bağlamda "İslam Ön3

4 5 6 7

8

Adnan Demircan. '"Son Peygamber'in Geldiği Coğra fy a ve To plu m : Hicaz Bölgesi ve Cahiliyye Arapları", Cahiliyye Toplumundan GünümÜZe Hz. Mu­ hammed, Konya 2007 . 39. Öztürk. 1 4 . Muhammet Numan el-Carim , Edyan el-Arab ji'l-Cahiliyye, Mısır 1 92 3 . 21. İlm Sac!. et-Tabakafu 'l-Kiibra. Beyn1t 1 98 5 . !. 1 29 . Buhari, Fezailu'l-Kuran , 6. Vecdi Bilgin. "Cahiliyyelerdir." Hu· curat. 4. 1 84 Alusi , l l l . 385. 1 8 5 Kabile her şeydi ama Mekke'ye kral olmak için g e l e n Osman b . Huveyris'e ilk iepki kendi kabilesinden gelmişti. Ebu Leheb d e aynı şekilde davrana­ biliyordu. Walt , Hz. lv!Lıhammed Mekke 'de. 2 6 . 1 86 Belazuıi . 1 , 2 6 5 . 1 87 Hud. 9 1 .

Cahiliyye'yi Farklı Okumak

56

şeklindeki sözü bunun en güzel kanıtıdır. 1 88 Meselenin iyi anlaşılmasına yardım etmek için şu anekdotu aktara­ lım : Hz. Peygamber'in , rakipleri olan Mudar kabilesinden çıkmasına içerleyen bir Rebialı (Abdullah b. Hazim) şöyle demiştir: "Rebia, peygamberini Mudar'dan göndereli beri Allah'a küsmüştür. " 1 89 Bunu ona söyleten şey kabile asa ­ biyetidir. İslam ile birlikte asabiyet tamamen ortadan kaldırılma dı. Çünkü alternatif bir yapılanma ortaya koymadan eski sistemin yok edilmesi tamamen bir kaos meydana getirmiş olacaktır. Bu sebeple asabiyetin getirdiği bazı olumsuzluk­ lar düzeltilse de genel olarak devam ettirildi. Eski bir ka­ bile kanunu olan "Kardeşin zalim de olsa mazlum da olsa yardım etmelisin . " atasözü bunu çok güzel açıklar. 190 Bir Cahiliyye şiirinde geçen bu sözü Hz. Peygamber'in tekrar­ laması üzerine sahabiler, Müslüman olarak zalime yardı­ mın nasıl olabileceğini sorunca; Hz. Peygamber, onun da zulmüne engel olarak yardımın olacağını belirtmiştir. 1 9 1 İslam sonrası asabiyetin getirdiği avantaj lar sonuna ka­ dar kullanıldı . Nitekim Araplardaki asabiyet olmasaydı , ilk fetihlerin hızlı şekilde ilerlemesi çok zordu diyebiliriz. Bu asabiyet sayesinde kabileler organize edilmiş ve fetihlere yönlendirilmiştir. Araplardaki bu asabiyet Hz. Ebu Bekir ve Hz. Ömer'in mahir girişimleriyle fütuhata kanalize edi­ lip hem içerideki kargaşalar önlenmiş hem de Araplarda­ ki bu potansiyel enerj i , fütuhatlara harcanarak İslam için önemli bir açılım sağlanmıştır. Mekkelilerin ve Ebu Cehil'in Bedir Savaşı öncesi yap­ tıkları dualarda "Akrabalık ilişkisini keseni ve adamlarını helak et. Bu gün burada haklı olanı galip kıl , haksız olanı

1 88 1 89 1 90 191

İ bnu'l- Esir, il, 362 . Taberi, V. 548 . Öğmü ş , 65. Buhari , Mezalim. 4 .

İslam Öncesi Araplar

57

perişan et! " 1 92 şeklindeki duaları , onların akrabalık ilişki­ sine verdiği önem açısından dikkate değerdir. Araplardaki bu asabiyet kuralından Hz. Peygamber'in davet metodu bile etkilenmiştir. Toplumsal yapının bu kuralı ve Araplar açısından asabiyetin önemi sebebiyle tabiatıyla ilk davetin akrabasına yapılması emredilmiştir. 1 9·3 Hz. Peygamber'in Mekke toplumunda asabiyeti kullanarak kendini koru ­ ması 1 94 ve yine Medine'de akrabası olan Neccaroğullarının asabiyetini kullanarak onların korumasında Medine'ye gi­ rip onların arasına yerleşmesi dikkate değerdir. 1 9 5 Böyle bir coğrafyada nazil olan Kur'an'ın bu ortamın unsurlarını kullanması elbette gayet doğaldır. 1 9 6 Kur'an'ın toplumsal faktörleri göz önüne alması da mantıklıdır. 1 97 Bu bağlamda Cahiliyye döneminin en önemli toplumsal kurumu diyebileceğimiz asabiyetin İslam ile ortadan kal­ dırılmayıp belki ıslah edilmesi normal bir süreçtir. İ slam ile birlikte Cahiliyye döneminde de var olan " sıla-ı rahm" uygulaması Kur'an ve sünnet ile sabitleştirilmiştir. Bu bağlamda Arap toplumlarının akrabaya verdiği önem üze­ rinden mesaj verilmeye çalışılmıştır. 1 98 Hz. Peygamber de davetine 1 99 akrabasından başlamış , gerektiğinde daveti için akrabalığın ve asabiyetin sağladığı imkanları sonuna kadar kullanmıştır. 200 Davetin yapılması noktasında kimi faydalan görülse de İslamiyet ile birlikte asabiyetin kaldırılmaması onu , sonraki yıllarda ortaya çıkan olaylarda kendisini göste­ ren olumsuzlukların temel nedeni yaptı . Hz. Osman'ın vali uygulamalarına karşı tepki , asabiyetin getirdiği bir sonuç 1 92 1 93 1 94 1 95 1 96 1 97 1 98 1 99 200

İ bn Hişam. V. 89. Günaltay, İslam Öncesi Araplar ve Dinleri, 1 1 3 . Hud, 9 1 . Buhari , İ man , 30. Gezer, 269. Apak, Asabiyet, 84. Öztürk, 1 36- 1 52 . " Önce e n yakın akrabanı uyar. " Şuara, 2 1 4 . Apak, Asabiyet. 75, 83.

Cahiliyyc 'yi Farklı Oku mak

58

idi . Yine H z . Osman'ın kanın ın H z . Ali'den talep edilmesi başka bir asabiyet örneği olarak karşımıza çıka r. 2 0 1 Dahası Hakem olayı sırasında Yemenlilerin ortaya koyduğu asabi­ yet, bu ku rumun getirdiği zararlar açısından dikkatle dü­ şünülmelidir. 202 Kahtani oldukları için her olayı Adnaniler­ le rekabet açısından değerlendiren bu insanların tavırları , Hz. Ali'nin başarısızlığının baş sebeplerindendir. Emeviler dönemine gelindiğinde ise bu asabiyet çok vahşice uygula­ nacaktır . Asabiyet gereği Arap-mevali arasındaki evlilikler bile bozdurulmuştur. 203 Sonuçta tarihin derinliklerinden gelen bu kuralın birkaç yılda kaldırılamayacağı bellidir. Nitekim kaldırılamamıştır. 204 Ancak daha sonraki yıllarda bu kurumun kaldırılmasına da çalışılmamış ve Emevi- Ha­ şimi , Kaysi-Yemani kavgaları hiÇ alakası olmayan Endü­ lüs ve Türkistan coğrafyalarına kadar sürüklenmiş ve bu uğurda pek çok kan dökülmüştür . 2 0 5 Peygamber'in putları yıkmaya gönderdiği kimseleri kendi kabilelerinden veya antlaşmalı olduklarından seçme­ si dikkat çekicidir. Örneğin Taiflilerin taptığı Lat putunu kırmaya bir Taifli olan Muğire b. Şube, Huzalılar ve Me­ dinelilerin putu Menat'ı kırmaya Huzalılarla antlaşmalı ve Medinelilerin yeğeni olan Abdulmuttalib'in torunlarından Hz. Ali'nin gönderilmesi Hz. Peygamber'in toplumsal duyar­ lılıkları göz ardı etmediğinin göstergelerinden olmalıdır. 206 Hz.

Aile Cahiliyye çağında kadınlar, hür ve cariye olmak üzere ikiye ayrılırdı. Hür olanlarda da genel olarak orta ve aşa20 1 Apak. Asabiyet. 1 58 . 2 0 2 B kz . Azimli. Dört Halifeyi Farklı Okumak- 4 , Hz. Ali, Ankara 20 1 4 . 1 30 . 2 0 3 Ahmet Çelebi, İslam Öncesi Mekke, çev . Hasan Fehmi Ulus, İstanbul 1 99 7 , 87. 1 90 . 2 0 4 Arapçılık asabiyetinin getirdiği felaketler için bkz. Mehmet Azimli. Babek­ Bir Direnişçi, Konya 20 1 3 . 205 Apak. Asabiyet, 244. 252 . 206 Orhan Atalay, "Cahiliyyc Döncmin d � Puthı.r ve Putç u l u k " . fsln m i İlim ler Dergisi, Yıl : 5. Sayı : 1, 2 0 1 O .

İslam Öncesi Araplar

59

ğı tabakalarda kadının hiçbir önemi yoktu . Bilhassa a şağı tabakalarda kadının değeri , kişinin hayvanına verdiğinden daha az idi . Ancak asil ve zenginlerin kadınları itibarlı sa yılırlarsa da kadınların miras alma hakkı yoktu . Erkekler istedikleri sayıda kadınla evlenebiliyorlardı . İslamiyet bu evlenme usulünü kaldırarak , aynı anda ancak dört ka­ dınla evlenilebileceği sınırını getirmiştir. Araplarda çok az görülmekle birlikte , Temim gibi bazı kabilelerde kız çocuk­ larını diri diri gömme adeti de vardı . 20.,- Cariyeler, alınıp satılır, fuhuş yaptırılarak para kazanılırdı. Evlatlık, evlat edin enin varisi olurdu . w8 Kabileyi oluşturan en küçük birim aile idi . Bu bildiği­ miz nikah türü ile gerçekleşiyordu. Aynca Hz. Aişe'nin bil­ dirdiğine göre ; nomıal nikah dışında farklı birliktelikler de vardı. Bunl arı şöyle sıralayabiliriz ; Nikah -ı muta; süreli nikah idi ve genelde yolculuklar­ da mola verilen yerlerd e yapılırdı . Bu nikah türünü Hz. Peygamber'in birkaç defa yasakladığını ancak çok alışkın olan Arapları bundan vazgeçiremed iğini görüyoruz. Daha sonra Hz. Ömer'in kesin bir yasağı olsa da bu nikah türü devam etmiştir. Nitekim Hz. Ali döneminde bunun örnek­ leri bulunmaktadır. Şu anda Şia gibi bazı mezhepler bu nikahı caiz görmektedir. 209 Nikah -ı bedel ; eşleri karşılıklı değiştirme şeklinde uygulanıyordu . Nikah -ı hıdn ; hür ka­ dınların gizlice yaşadıkları fuhuş hayatıydı . Nikah-ı istib­ da; asil soydan gelen bir erkekten çocuk sahibi olmak için kişinin eşini ona sunması ve eşi hamile kalıncaya kadar ona yaklaşmamasıydı. Nikah- ı makt; büyük oğlun babası2 0 7 Alu si , I I I , 4 2 ; Yavuz Yıld ırım . "İslam Öncesi Arap Yarımadasında Çocuk Öldürme Olgu su", İs icmbul İlahiyat Fakultesi Dergis i, Sayı : 7 , 2003; Öz:. 32. 208 Necdet Çağıl. '"İslam Öncrsi Mekke Toplumunda Kadın"' , Kur"an Önces i Mekke Toplumu, İstanbul 2 0 1 1 . 20 1 . 209 Bkz. Azimli . Dört Halijcyi Farklı Oku mak-2. Hz. Ömer (Dini Feraseti Bölü ­ mü] .

Cahiliyye'yi Farklı Okumak

60

nın ölümünden sonra üvey annesiyle evlenmesi şeklindey­ di. 2 1 0 Nikah-ı şığar; başlık ve mehir vermemek için kızların değiştirilmesiydi ki; bu günümüzde uygulanan " Berdel"e bazı yönlerden benzemektedir. Ayrıca çok kocalılık diyebi­ leceğimiz bir tür birliktelik vardı ki ; birçok erkekle beraber olan kadın doğan çocuğunu birine verir, o da kabullenmek zorunda kalırdı. 2 1 1

Ekonomi Arap Yarımadasında ekonomi üç temel üzerinde yükse­ liyordu; ticaret, tarım ve hayvancılık. Başta Mekke olmak üzere bazı şehirler bunların ilki olan ticaretle meşguldü . Mekke gibi Hz. İbrahim'in ifadesiyle , " ekin bitmeyen vadC' gibi yerlerin başka da bir şansı yoktu . Arabistan , üç kıtası bilinen dünyanın ortasında müda­ hale edilmeden , ancak dünyanın iki ana ticari damarının birinin üzerinde (Baharat) diğerinin de yakınında (İpek) kalmış , ticari yollarla irtibatlı bir bölgedir. Bu sebeple ti­ caret Arapların özellikle de Mekke ekonomisinin temeli­ dir. Bizans ve Sasani paraları kullanılarak Yemen , Şam ve Hire arası seferler yapılıyordu . Bu bağlamda kurulan Ukaz, Zu'l-Mecaz ve Mecenne gibi ticari fuarlar önemliydi. Ticaretin zarar görmemesi için Haram aylar ihdas edilmiş ve Muharrem, Recep , Zilkade ve Zilhicce aylarında ticaret ve hac yapılabilmesi için savaş yasaklanmıştı . Tarım konusunda özellikle hurma tarımı öne çıkıyor­ du. Bunu da en iyi şekilde Medine ve Hayber gibi yerlerde görüyoruz. Medine , Arabistan'ın en kaliteli hurmalarının yetiştiği yerdi. Hayber adeta bir hurma deposu idi . Taif ise bahçecilik ve üzüm üretimi ile meşhurdu . Diğer tarımsal geçim bölgeleri olarak; Yemen , Necd , Yemame gibi yerler 2 1 0 ifa. Peygamber'in dedeleıinden Haşim böyle bir uygulama yapmıştı , Su­ heyli, er-Ravzu'l-Urıf. Beyrut 2000, il, 229. 2 1 1 Amr b . As , bu uygulama sonucu babası As'a verilmiş sah abilerden biliy­ di, Zehebi, Tarihu 'l-İslam, Beyrut 1 98 7 , N, 39.

61

İslam Öncesi Araplar

sayılabilir. Basra Körfezi bölgesindeki toprakların çoğu ta­ nına elverişliydi . Hayvancılık ise özellikle bedeviler arasında yaygınlaş ­ m ıştı ve onlar için en önemli geçim kaynağı idi . Hayvanla nn eti. s ü tü , yünü onlar için çok hayati idi. Özellikle deve bedevi için her şeydi. Diyet ve mehir gibi husu slarda ölçü birimi idi. İnsan diyeti , yüz deve olarak konulmuştu . 2 1 2 Arapların kullandığı at ise baskınlarda ve savaşlarda ge­ rekiyordu .

Din İslam öncesi Araplarda yeknesak bir din algısı yoktu . Çoğunluğu putperest olmakla birlikte değişik bölgelerde , Yahudilik, Hıristiyanlık, Mecusilik, Sabiilik, hatta zındık­ lık bile mevcut idi . Çok az kimse ise Hanif diye nitelenen Allah'ın birliği inancına sahip idi. Şimdi bunları inceleme­ ye çalışalım ;

Putperestlik Arapların ne zamandan beri müşrik olarak yaşadıkları bilinmemektedir. Onların ilk puta tapmaya başlamalarıyla ilgili olarak aktarılan Huza kabilesi lideri Amr b . Luhay'ın putperestliği başlattığı şeklindeki rivayetler, Kureyşlileri temize çıkarma ve Mekke'den kovdukları Huzalılan kötü gösterme amaçlı üretilmiş olmahdır. 2 1 3 Bu anlamda Amr b. Luhay adeta bir günah keçisi konumuna getirilmiş ol­ maktadır. 2 1 4 Amr, Hubel putunu getirmiş olabilir, ancak Kureyşliler Hubel putu gelmeden de muvahhit değillerdi yine putperest idiler. 2 1 5 Onların putperestlikleri daha es­ kilere dayanır. 2 1 2 Ali Bardakoğlu, "Diyet" , DİA. 2 1 3 Abdulkuddus el-En sari . el-Tarihu'l-Mufassal Li'l-Kabetu 'l-Muşerrefe Kab­ le 'l-İslam, Kahire trz 4 1 . 2 1 4 Buhari . Menakıb , 9 . 2 1 5 İbnü' l - Kelbi. 4 2 . . .

62

Cahiliyye 'y i Farklı Okurıı a k

Mekkelilerin inanışlarında esas aldıkları büyük putla­ o n lar a ticari seferler sırasında Şam bölgesinden gel d i ­ ğ i anlaşılmaktadır. Ö ze l l ikl e Ş a m b ö l ge s i i l e y ap ıl a n tica­ ret, Mekke ve civarındaki dini yapıyı etkil emiştir. Mesela Kur' a n ' d a bahsedilen Taiflilerin putu La l, Şam c ivarı n d aki insanlardan d evşirilmi ştir . 2 1 6 Me d i n e li k ri n taptı ğı Menat putu is e Babilonya bölge s i nin pu t u d u r . 2 1 7 Ku reyş 'in p u tu Uzza ise Greklerin Afrodit tanrısının mukabilidir ve Gü n ey Arabistan'da da önemsenir . 2 1 8 K uz ey d e k i kimi Ara plar ara­ sında da yaygı n d ı r . 2 1 �1 En büyük put o l a n H ubel ise Huzalı Amr b. Luhay tarafından Ş a m bölgesin d en getiıi lmişti r. n o Bizanslılard a uygulanan yeri n altında p u tları s ak lam a ola­ yı b i l e bu radan Mekkelilere geçmiş ve zaman zaman bı ı adeti uygulam ış l a rdır . 2 2 1 rı n

Mekkeliler putlara tapmalarına rağmen Hz. İbrahim ve oğlu Hz. İsmail tarafından yapıldığını belirttikleri Kabe'nin kutsiyetini d e tanımaya devam edip pu llarını buraya yer­ leştirmişlerctir. Esasen onlar Kabe'ye olan hümıetlerinden dolayı sefere çıkarken Harem'den yanlarına aldıkları taş­ lara Mekke dışında tavaf ederlerdi. Müşrikl er putlara iba­ dette her zaman samimi değillerdi. Putlara tapınmada şek­ li uyum olmakla beraber niyetler farklıydı . Hatta onların putlara hakaret ettikleri dahi oluyordu . 2 � 2 Onlar putlara tapmakla birlikte kainatın yaratıcısı ve koruyucusu olan yüce bir Allah inancına da sahiptiler. Putları ise Allah ile aralarında aracı varlıklar olarak düşünüyorlardı . 223

216 217 218 219 220 22 1

Cevat Ali, VI, 229; Çelebi . 1 8 1 . Tevfik Fehd . "Menat'' , DİA. Hitti. 1 , 1 20 ; Apak. Cahiliyye. 274. Guveydi , 49. İbnü 'l-Kelbi. 42. Ö mer Müftüoğl u . "Nüzul Döneminde Putlar Hakkında Bilgi Sahibi Ol· manın Kur'an'ın Anlaşılmasına Katkısı " , Kuran Öncesi Mekke Toplumu, İstanbul 20 1 1 . 1 02 . 2 2 2 İbnü'l- Kelbi , 4 0 . 5 9 ; Öz, 3 2 . 2 2 3 " Onu bırakıp da pı ıtlardan dostlar edinenler: "Onlara, biZi Allah'a yaklaş­ tırsın/ar diye kulluk ediyoruz. " derler. " Zümer, 3 .

İslam Öncesi Araplar

63

Araplar Kabe gibi i çi put dolu olan ye r lere Tağut ismini verirlerd i . Arabistan 'da bu tür Tağu tlar b u l u n uyord u . 2 2 '1 İslam öncesi Tağu t dediğimiz yerl erde sadece putları n bek ­ çileri vardır ki bunlar din adamı olarak değil , sadece p u tla ­ ra hizmet amaçlı bulunmakta idi . n5 Ehl--i Kitap'ta din ad;ı­ mı tabiri olmasına rağmen , bölgedeki lıu dini yapılanmada din adamı tabiri ve u ygul aması yoktu r . Müslümanlıkta da din adamı tabiri ve uygulamasının olmaması bu anlamda dikkat çekicidir.

Yahudilik Arabis tan'da Ehl-i Kit.ap'ın ilkirleri biliniyordu . 22 6 İran kralı Buhtunnassar'ın Kudüs'ü işgali ve Sü leyman ma­ bedini yıkıp Yahudilerin çoğunlukla alim ve elit kesimi­ nin Babil'e sürgünü üzerine, Kudüs'teki bazı Yahudilerin kaçarak Medine , Hayber, Vadi'l-Kura ve Fedek gibi Ara­ bistan 'ın bazı kesimleri ne yerleşmesi sonucu bölgede Ya­ hudi varlığı oluşmuştur. Yahudiliğin Araplar arasında ilgi görmemesinin sebebi , onların kendilerini Allah'ın seçilmiş halkı olarak görüp Arapları aşağılamaları ve vefasız, fitne çıkaran , mal düşkünü-tefeci olarak şöhret bulmalarıdır. 227 Yahudiler , Mekke'de sadece ticaret için bulunmuşlar­ dır. 2 2 8 Bu süreçte Müslümanlara bir düşmanlıkları gö­ rülmediğinden Mekki surelerde Yahudilikle ilgili olumsuz yargı pek yoktur. İ htiyaç da olmamıştır. Ancak Medine dö­ neminde Müslü manların başlıca düşmanı haline geldikleri için onlarla ilgili çok ağır ifadeler içeren ayetler nazil ol­ muştur ve bu ayetlerin iniş süreci Yahu dilerin Medine'den temizlenmesi ile sona ermiştir. 2 2 9

224 225 226 227 228 229

Günaltay. İslam Öncesi Araplar ı : e Dinleri, 73. İbnü'l-Kelbi . 1 1 6 . Dağim. 4 7 ; Çelikkol . 1 8 5 . Mahmut Arafe. 1 9 1 ; Sad Zağlul. 360. Halil Abdulkerim, 1 43 . Cevat Ali . V L 543 .

Cahiliyye'yi Farklı Okumak

64

Hıristiyanlık Hıristiyanlık230 Suriye'de Yakubilik , Irak'ta Nasturilik şeklinde ve bunun yanında Cüzam , Tağlib ve Bekir gibi birçok Arap kabilesi arasında da geniş bir şekilde yayılmış­ tı. 23 1 Necran'da yoğun bir Hıristiyan nüfus vardı ve burada "Necran Kabesi" diye anılan bir de manastır yapılmıştı. 2 3 2 Mekke'de ise Varaka gibi bazı kimseler arasında yayıl­ sa da özellikle Fil olayı sonrası Hıristiyanlara karşı büyük bir nefret oluşmuştu . 233 Ancak köle olarak getirilen kim­ seler Hıristiyanlığı yaşıyorlardı . 234 Kabe'nin içinde Meryem ve oğlu İsa'nın resimlerinin yapılmasının sebebi bölgedeki Hıristiyanlan ticari maksatla buraya çekmek amaçlı olma lıdır. 235 Mekke fethi sonrası burada bir tapınma tehlikesi olmadığı için Hz. Peygamber'in bu resmi Kabe duvarından sildirmediğini ve Abdullah b. Zübeyr dönemine kadar ora­ da kaldığını da belirtmiş olalım. 236 Mekke döneminde bu din ile ilgili olarak gelişen ihtiyaç sebebiyle Habeş hicreti öncesinde Meryem suresi inmiş­ tir. 2 37 Yesrib'de ise Ebu Amir adlı bir şahıs etrafında 50 kişilik bir Hıristiyan grup vardı . 238 Kur'an'da Yahudilere oranla Hıristiyanlarla ilgili genel­ de olumlu bir durum sözkonusudur. Sadece teoloj ik tar­ tışmalar yapıldığı sırada bazı ayetler inmiştir. Ancak Ya­ hudilere yapıldığı gibi keskin ifadeler yoktur. Buna ihtiyaç 230 Bu konuda detay için bkz . Luvis Şeyh u , en-Nasraniyye ve Adabııha Bey­ ne 'l-Arabu'l- Cahiliyye. Beyrut 1 986. 23 1 Halil Abdulkerim . 1 95 ; Zekiye Sönmez . Arap Yanmada.s ında Hıris tiyanlık, Ankara 20 1 2 , 1 48 ; Dağim. 65. 232 Sad Zağlul , 366. 233 Mahmut Arafe , 1 97 . 234 Sönmez, 1 48 - 1 4 9 . 235 Yahudilikte resim yasağı varctı . hkz . İbrahim. Sarıçam. Mehmet Özdemir. Seyfettin Erşahin , Hz Muhammed. Ankara 20 1 1 , 1 87 . 2 3 6 Ezraki , 1 . 1 65 . 237 Mcvdudi, Tcjhimu 'l Kuran. Meryem s u resi giriş bölümü . 238 Cevat Ali . VI . 662 . .

İslam Öncesi Araplar

65

da olmamıştır. Çünkü o dönemde Müslümanlarla Hıristi­ yanlar arasında ağır bir düşmanlık yoktur. Hatta Yahudi­ lere oranla "daha iyi" oldukları şeklinde ayetler vardır: İnananlara en şiddetli düşman olarak, insanlardan Yahudileri ve Allah'a eş koşanlan bulursun. Onlardan, inananlara sevgi­ ce en yakın "Biz Hıristiyanız ! " diyenleri bulursun. Bu, onlann içinde bilginler ve rahibler bulunmasından ve büy üklük tasla­ mamalanndandır. 239

Tabiki bu ayet konjönktürel ve tarihsel bir durumu gös­ termektedir. Değilse Müslümanlar, Hıristiyan toplumlar ­ dan çektiklerini Yahudiler dahil hiçbir gruptan çekmemiş­ tir. Hala da bu zulümler devam etmektedir. Seyyid Kutup; adeta tarihselci bir yaklaşımla Hıristiyanlann Yahudiler­ den aşağı kalmadığına vurgu yaparak ilgili ayetin o dönem şartlan içinde düşünülmesi gerektiğini belirtir. 2 40

Mecusilik Mecusilik, Araplar arasında genelde pek itibar görme­ miştir. Arap Yanmadası'nda bulunan Mecusilerin büyük 239 Maide, 82-83. 240 Seyyid Kutub . Fizilali'l-Kur'an. Maide, 82-83. ayetin tefsiri: "Yahudiler ile Haçlılar arasında hiçbir fark yoktur. İslam'a karşı düzenlenen komplo­ larda, ona karşı duyulan kinde , uzun zamanlar boyunca ateşi sönmeyen savaşlarda Yahudilerin cephesiyle , Haçlıların cephesi arasında hiç bir ay­ rılık yoktur. Genellikle buna benzer Kur'an ayetlerinin devamına bakmadan, surenin bütünlüğünü göz önünde bulundurmadan, Kur'an'ın temel ilkeleri ile il­ gili açıklamaları incelemeden ve bunların hepsini doğrulayan tarihi ger­ çekleri dikkate almadan ayetlerin ön kısımlarını alırlar ve kendilerine kin besleyen , kendilerine karşı tuzak peşinde olan düşmanlarının hesabına: bu ayet parçalarını birer vasıta olarak Müslümanların duygularını. bi­ linçlerini uyuşturmak için kullanırlar. Bu, aynı zamanda düşmanların da gerçekleştirmeye çalıştığı bir eylemdir ve bu inanç sisteminin köklerine indirilmek istenen son darbe mesabesindedir. " Haçlıların İslam'a v e Müslümanlara karşı kinleri , iki asır boyunca devam eden Haçlı savaşları sırasında bütünü ile ortaya çıkmıştı . Aynca Haçlı­ ların bu kinleri; İspanya'daki İslam'a ve Müslümanlara karşı yerli hal­ kı kışkırtmaları ile önce Afrika'daki daha sonra tüm dünyadaki İslam memleketlerine karşı sürdürülen sömürme ve misyonerlik hareketleri ile de gözler önüne serilmiştir. . . . Hindistan ile Pakistan arasındaki savaşın nedeni Keşmir değildir ve Haçlıların bu savaştan uzak olduğu sanılma­ malıdır. . .

Cahiliyye 'yi Farklı Okumak

66

çoğunluğu Bahreyn , Yemen ve Umman taraflarında otu ­ nıyorlardı . 24 1 Ancak Araplar arasında p e k yaygın değildi . lra k'ta Sasani imparatorluğuna bağlı Hireli Araplar bile Mecusiliği değil , Hıristiyanlığı kabul etmişlerdi . 242 Araplar arasında çok yayılmamasının sebebi İranlıların Arapları küçük görmeleri olmalıdır. Bu sebeple Mecusiliğe karşı Araplarda bazı konularda ters orantılı bir tepkisellik olma ihtimali mevcuttur. 243 Zerdüşt'ün öğretisine göre : Dirilişten sonra dürüstler ve günahkarların birbirinden ay­ rılacakları kıyamet günü gelecektir. Ahiret mahkemesinde, adalet terazisi (Mizan) vardır. Günahların ağır gelmesi du­ rumunda ruh , bir bıçak ağzı gibi daralan köprünün (sırat) üzerinden varlıkların zevk ve pişmanlıktan mahrum kaldığı Misvan- Gatu'ya (karışık yer-cehennem) gönderilir. Bütün insanlar ateş dolu nehri (sırat) geçecekler. Erimiş metalden oluşan nehir cehenneme akacak , orada bütün kötüler yok olacaklar. Eğer kişinin yaşam süresince yaptığı iyi eylemler terazide ağır gelirse ruhu cenneti hak eder ve güzel kızlar (huriler) tarafından karşılanır ve köprüyü (sırat) geçmesine yardım edilir. Bu nehir dürüst insanlar için taze süt olarak (kevser) görünecektir. 244

Bütün bu kavramların İslamiyette de benzer şekil­ de kullanılması, Arap zihninin algısı sebebiyle olmalıdır. Kur'an , bu zihnin algıladığı yoldan ilerlemiş ve yeni bir inşa yapmıştır. Ancak kullandığı argümanlar bu zihnin te­ melinde olan verilerdir. Zerdüştlerdeki ibadet saatleri de İ slam'daki beş vakit namazın vakitleriyle örtüşmektedir. Onlardaki ibadet öncesi temizlik olayı da (abdest) ben24 1 Mahmut Arafe. 1 86 . 2 4 2 Cevat Al i , VI , 69 1 . 243 Örneğin Mecusilerde ateş önemli ve kutsal iken, Araplarda şeytan algısı ateş kültü içinde değerlendirilir. Arap zihni böyle algıladığından dolayı Kur'an da kötülük merkezi olarak sembolleştirdiği şeytanı bu algı (ateş) üzerinden anlatmış olabilir. Çünkü Arap algısında ateş olumsuzluk içer­ mektedir. Bkz. "Cinleri de yalın bir alevden yaratmıştır." Rahman, 1 5 . 244 Gündüz. "Mecusilik", DİA.

İslam Öncesi Araplar

67

zerliklerden biridir. Mecu silerin ibad et dualarındaki kö­ tülüklerden uzaklaşma talepleri gibi bir çok benzerlikler sıralanabilir. 245 Bütün bunlardan olsa gerek İ slam sonrası Mecusiliğin mensupları , Müslümanlar tarafından Ehl-i Ki­ tap sayılarak cizye alınmıştır . 2 4 6 Mekke'de insanlar kuzeydeki Gassaniler ve Hirelilerde olduğu gibi Sasani ve Bizans taraftarları şeklinde bölün­ müşlerdi. Osman b. H uveyris'in Bizans adına bölgede kral olmak istemesi muhtemelen o günlerde Mekke'ye hakim olan Sasani taraftarlarınca reddedilmişti . Bu reddedişin özellikle Mutayyebun'dan ayrılan ve Abdişems , Nevfel ve Amiroğullanyla beraber ayrı bir baş tutup Sasanilere mey­ letme ihtimali olan Esed kabile şefi Esved b. Muttalib'den gelmesi dikkat çekicidir. 247 Ebrehe'nin saldırdığı süreçte de Sasanilere yakın olan­ lar Mekke'ye hakimdi . Onlar Bizans'ın Ebrehe vasıtasıyla bölgelerine hakimiyetini istemiyorlardı . Bu sebeple Abdul­ muttalib'in Ebrehe ile görü şmesi iyi karşılanmamıştı . Ay­ nca Ficar harplerinde bölgeye sızmaya çalışan Sasanilere karşı da248 (bir anlamda Sasanileri temsil eden kabilelerle yapılan bu savaşlara) m uhtemel bir Bizans tarafgirliği ile Hz. Peygamber'in kabilesi de girmiş ve Yemen - Hire yolu­ nun hakimiyeti için mücadele edilmişti . 249 Sonuçta Ficar harpleri ortamında büyüyen Hz. Peygam­ ber'in Sasanilerden hazzettiği söylenemez. Sonraki yıllar­ da da Bizans-Sasani kapışması sırasında Hz. Peygamber ve takipçileri kendilerini Bizans tarafında hissediyorlardı . Muhtemelen bu sebeple Rum suresinde Sasanilerin şimdi başarsa da sonraki süreçte yenileceği ifade edilmiştir. 250 245 246 247 248 249 250

Cevat Ali, Cahiliye'den İslam'a İbadet Tarihi. 2 5 . Şinasi Gündüz, " Mecusilik" , DİA. Bu kabile Osman h. Huveyris'in kabilesidir. Tevfik Berru . 22 1 . Ahmet. Turan Yüksel . 4 1 . R um 1 -2 . .

Cahiliyye 'yi Farklı Okumak

68

Rum suresinin o günkü tarihi bir olay çerçevesinde okun­ ması , Hz. Peygamber'in ve sahabilerin muhtemel Sasani karşıtlığını göstermesi açısından kayda değerdir.

Sabiilik Sabiiler, Hz. İsa öncesi dönemde resmi Yahudilik anlayı­ şına karşı çıkan Hz. Yahya'nın cemaatidir. Basra bölgesine yerleşmiş ve mabetler inşa etmişlerdi. 2 5 1 Müslümanlar ta rafından Ehl-i Kitap muamelesine tabi tutulmuşlardı. Sa­ biilerin kendilerine özgü dua, abdest, oruç, kurban , kutsal günler, bayramlar ve mabetleri vardı. 252 Sarhoşluk veren alkollü maddelerin içilmesini haram , heykel ve suretlere tapınmayı da büyük günah kabul ederlerdi. Onlar Müslü­ manlar gibi dinlerinin Hz. Adem'le başladığını iddia eder­ lerdi ve ahiret inancına sahiptiler. 2 53 Sabiiler, Kur'an'da Ehl-i Kitap'la beraber anılmış ve onlar içinden , "Allah'a ve Ahiret gününe inanıp salih amel işleyenler için rableri katın­ da mükafat bulunduğu, korkulannın olmayacağı ve üzüntü çekmeyecekleri" bildirilmiştir. 254 Araplar arasında güneşi kutsayanlar da vardı ve çocuk­ larına Abdüşşems (güneşin kulu) adı veriyorlardı . Güne­ şe tapanlar, güneşin doğuşu , yükselişi ve batışı sırasında günde üç vakit dua ederlerdi . Bu üç vakit, İslam' da kerahet vakti kabul edilmiştir. Aynca Lalını , Himyer ve Kureyş ka­ bileleri tarafından Şira yıldızı takdis ediliyordu. Kur'an'da bu yıldıza işaret edilerek "Doğrusu, ş ira y ıldızının rabbi O (Allah) 'dur. " denilir. 255 Gök cisimleri ile ilgilenen Arapların bazı bilgilerinin buradan gelmesi muhtemeldir. 2 5 1 Mahmut Arafe . 1 89 . 2 5 2 Sönmez, 8 2 ; aynca Harran ve çevresinde bulunan ve eski Asur-Babil ge­ leneğinin devamı olarak sürdürülen yıldız-gezegen kültüne dayalı putpe­ restliğe de Sabilik denilir oldu. Bunlar muhtemelen Abbasiler döneminde zimmi statüsünü sürdürebilmek amacıyla bu ismi almışlardır. 253 Şinasi Gündüz, "Sabiilik" , DİA. 254 Maide, 69. 255 Necm. 49.

İslam Öncesi Araplar

69

Araplar, kendi kavminin dininden başka bir dine girene de Sabii derlerd i . Bu anlamda Mekkeliler Hz. Peygamb er'e ve ilk Müslümanlara da "Sabii" d emişlerd i . 256

Hanifler Kur'an'daki hanif kelimeleri Mekke'deki bu isimde bir dini y apılanmayı çağrıştırmamaktadır. 2 5 7 Kur'an'daki an­ lam daha çok fıtratı gereği muvahhit yaşayan kişilere karşılık gelmektedir. 2 58 Mekke'de "Haniflik" diye bir din olduğunu söyleyebilmek zordur. 2 59 Öncelikle böyle bir d i ­ n i n olması i ç i n bu dinin kitab ı , peygamberi v e en önemlisi ritüelleri olması gerekmektedir. 2 60 Oysa Mekke'de böyle bir yapı yoktur. Kur'an'daki hanif kelimelerinin genel olarak Hz. İbrahim ile birlikte kullanılması hanifliğin Hz. İbra him'in dini olduğu d ü şüncesine sürüklemiş olmalıdır. O günkü Mekke ' d e Hanifliğin ol duğunu ispat sadedin­ de " H anif' d iye bahsedilen dört kişiden bahsedilmekte ­ dir. 2 6 1 Arı cak bunlar din aramaya çıkan ve sonunda üçü Hıristiyanlığa karar kılmış olan kimselerdir. 2 6 2 Son kişi olan Zeyd b. Amr ise nasıl ibadet edileceğini bile bilmeden ölen birisidir. 2 63 Hz. Peygambe r , vahiy öncesi onun bazı tavırl arından bunların

faydalanmış

ve

uygulamıştır . 2 64

dışında d a Mekke ' d e Hz.

Nitekim

İbrahim'in geleneği

üzere yaşamaya çalışan ve kendilerini H z . İbrahim'e nis­ bet eden insanlar mevcut i d i . 2 65 Örnek verirse k ; esasen muvahhit olarak yaşad ığı aktarılan ve haniflerden olarak nitelendirilen Ukaz panayırında H z . Peygamb er'in de ken256 Alusi, 2 5 7 Watt,

III, 224 ; Kılıçlı, 7 4 . Hz. Muhwnmed ' i n Mekkes i,

7 3 ; G ü n altay. İs lam Ôrıces i

Dinleri, 8 3 .

258 Cevat Ali, VI , 45 1 . 259 Bkz. Cevad Al i , VI , 449. 260 Çelikko l , 2 9 3 . 26 1 İbn Habi b , el-Munemmak. 1 53 . 262 Varaka, Hıristiyanlığı tercih etmiş bir kişiydi, İ b n Kuteyb e . 4 7 . 2 6 3 Alusi , i l , 24 7 . 264 Çelikkol , 1 9 8 . 265 Mahmut Arafe . 2 0 5 ; Dağim , 4 7 ; Halil Abdulkeri m , 2 2 3 .

Araplnr

L':ı şeklindeki kabulleri , İslam sonrası da uygulanmıştır. 34 Hz. Peygam­ ber hadislerinde Müslümanlardan bu üç şeyi çocuklarına öğretmelerini istemiştir. 35

Haram Aylar Haram aylar tabiri Mekke'ye hac ve umre için gelen in­ sanların yol güvenliği için ihdas edilmiş bölgesel bir uy­ gulama idi . 36 Cahiliyye döneminde Zilkade , Zilhicce , Mu­ harrem ve Recep aylarında savaş yapılırsa kötü görülür ve günah işlemek anlamında Ficar Savaşlan denilirdi . 37 Ha­ ram ayların hangi aylar olduğunu müşrikler belirlemişti . Yine müşrik Arapların kendi koydukları Haram ay uygula­ masına uymamaları ve onu erteleme anlamına gelen Nesi uygulamasını38 yapmaları Kur'an tarafından eleştirilmiş ve reddedilmiştir. 39 Bu uygulama daha sonraki yıllarda İslam tarihi boyun­ ca diğer coğrafyalarda uygulanmamıştır. Çünkü bölgesel ihtiyaç sebebiyle yapılan bir uygulamadır.40 Ancak Kur'an 32 33 34 35 36 37 38 39

40

Apak. İslam Öncesi Arap Tarihi ve Kültürü, 1 24 . Hıtti , 1 . 1 37 . Apak, İslam Öncesi Arap Tarihi v e Kültürü, 1 24 . Detaylı hilgi için b kz . Vecdi Akyü z . Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadet'te İslam, İstanbul 2000, I I I , 504- 505. Apak İslam Öncesi Arap Tarihi ve Kültürü, 1 36 . Biruni , 42. Bkz. Cevad Ali , Vll l , 488; Arapların bu uygulamayı Yahudilerden ögren­ diği zikredilir, Biruni, 1 1 2 . "Sapıtmak için haram aylann yerlerini değiştirip geciktirmek. küfürde ger­ çekten ileri gitmektir. İnkar edenler Allah'ın haram kıldığı aylann sayısına uydurmak için. onu bir yıl haram, bir yıl helal sayıyor, böylece Allalı'ın ha­ ram kıldığını helal kılıyorlar. Kötü işleri kendilerine güzel göründü." Tevbe, 37. B kz . Cevad Ali, Vll l , 47 1 ; el- Carim, 37.

1 15

İ slam Öncesi Top l u m sal H u k u k

Arapların bu uygulamasının üzerinden giderek hükümler koymuştur: Haram aylar çıkınca, puta tapanlan bulduğunuz 4erde öldü­ rün ;

onlan yakalay ıp hapsedin; her gözetleme yerinde onlan

bekleyin. Eğer tövbe eder, namaz kılar ve zekat verirlerse yol­ larını serbes t bırakın. 4 1

B u ayetler o günkü sıkıntıyı b u Cahiliyye kurumu üze­ rinden halletmiştir. Arıcak artık hac için yol güvenliği gibi bir durum kalmayınca ve İslam her yere hakim olunca haram aylar uygulaması Mekke'nin fethi sonrası bölgenin sükuna kavuşmasıyla tarihe karışmıştır.

Ganimet Araplardaki savaş hukukunun birçoğu İ slam sonrası aynen korundu. Örneğin savaşlarda galip gelen liderin Sa­ fiy hakkı42 olan istediği köle ve cariyeyi seçme hakkı olayı Hayber Savaşı'nda uygulandı . 43 Yine bu uygulamayı irtidat hareketlerinde Halid b. Velid'in uyguladığını görüyoruz. 44 Ganimetin 1 / 5 olarak bölünmesi bir Cahiliyye adetiydi ve İslam sonrası da devam ettirildi . 45 Dahası Kur'an da b unu onayladı . 4 6 Savaş ile ilişkilendirilerek kullanılan kimi kav­ ram ve uygulamalar İ slam öncesinde mevcut idi . Söz ge­ limi cizye tabiri İ slam'dan önce de kullanılıyordu . Hatta İslam öncesi Yemen'deki Sebelilerde bu tabir vardı . 47

Muahat Muahat kurumu İslam öncesinde uygulanan kardeşlik merkezli bir uygulama idi. 48 Böyle bir anlaşmada kardeşler 41 42 43 44 45 46

Tevbe. 5. Ateş , 349.

47

1 20 . Kıtabu'r-Ridde, Paris 1 989. 60. Öğmüş , 1 24 ; Alan, 1 68 . " . . . bilin ki, ele geçirdiğiniz ganimetin beşte biri Allah'ın, Peygamber'in ve yakınlarının, yetimlerin, düşkünlerin ve yolcularındır Enfal , 4 1 . Apak İslam Öncesi Arap Tarihi ve Kültürü, 3 1 .

48

Kilinçli, 40.

İbn Sad , VIJ I .

Vakıdi,

. . . ..

1 16

Cahiliyye'yi Farklı Okumak

birbirinin çocuğuna bakar, vefat edince mirasçı olurdu . 49 Hicret sonrası Medine'de Ensar- Muhacir arasında gerçek­ leşen bu olay da Arap örfünün uygulanmasıydı. İslam'dan sonra muahat olayı kalsa da, birbirine miras olma olayı kaldırıldı . 50

Evlilik Hukuku Evlilik Cahiliyye dönemindeki evlilik törenleri ile İslam sonrası evlilik törenlerinin arasında fark yoktur. 5 1 Örneğin Cahi­ liyye'de evlilikte veli izni uygulaması vardı . Hz . Peygam­ ber'i kızına denk görmeyen Hz. Hatice'nin babası kızını vermemişti . Bu sebeple Hz. Hatice babası sarhoş iken bu izni ağzından almış ve verdiği sözden geri dönemeyen ba­ bası evliliğe razı olmuştu . 5 2 Bu uygulama İslam sonrası yo­ ğun şekilde devam etti ve günümüzde de İslam dünyasının kırsal bölgelerinde ve Şafiler arasında uygulanmaktadır. 53 Ancak daha çok şehir mezhebi olarak bilinen Hanefilerde bu durum uygulanmamıştır. 54 Cahiliyye dönemindeki kü­ fuv (denklik) şartı bugün fıkıh kitaplarına girmiştir. 55 Mekke'de adeta o günün bir nikah salonu hükmündeki Daru'n-Nedve'de evlilik töreni yapılır ve iki şahit eşliğinde nikah kıyılırdı . 56 Bazen bu törenler daha sade olur ve ev­ lerde gerçekleşirdi. Hz. Peygamber'in Hz. Hatice ile nikah töreninde Ebu Talib erkek tarafının Varaka kız tarafının şahidi olmuştu . 57 İki şahit huzurunda nikahın ilanı İslam 49 50 51 52 53 54 55 56 57

Günaltay, İslam Önces i Araplar ve Dinleri, 1 1 O. "Ana babanın ve yakınların bıraktıklarından her birine varisler kıldık." Nisa. 33. Mahmut Arafe. 277: Günaltay . İslam Öncesi Araplar ue Dinleri. 1 24 . İ bn Sad. I . 1 32 . Öztürk. 2 5 . Günaltay, İslam Öncesi Araplar v e Dinleri, 1 24 . Öztürk. 26. Alusi. il. 22. Taberi, 1 , 52 1 .

İslam Öncesi Toplumsal Hukuk

1 17

sonrası da devam etmiştir. Cahiliyye döneminde nikah sonrası davetlilere yemek ikram edilirdi ki buna "velime" denilirdi. Bu durum hem bir sünnet (gelenek) olarak hem de ismen günümüze kadar devam etmiştir. 5 8 İslam öncesi gerek Yahudilikte gerekse de müşriklerde erkek tarafının mehir vermesi gerektiğini görüyoruz. 59 Bu durum Kur'an tarafından da teyit edilmiştir. 60 Süt hısımlı­ ğı Cahiliyye döneminde de evliliğe engel idi ki; şimdi de fı ­ kıh kitapları bunun engellerini detaylıca anlatır. İslam ön­ cesi küçük kızlarla ( 1 2 yaş öncesi) evlilik teşvik edilirdi ve bu tür bir evlilik maruf ve yaygın bir şeydi . 6 1 Hz. Peygam­ ber'in 9 yaşında iken Hz. Aişe ile evliliği onun her eksiği­ ni arayan müşriklerce garip karşılanmamıştı . Hz. Ömer'in de Hz. Ali'nin buluğa ermemiş kızıyla evliliğine o günün şartlarında hiçbir sahabi tarafından engel olunmamıştı . Dahası o günün şartlarında adet görmeden evlendikten sonra boşanan kızların durumu ile ilgili olarak gelişen so­ runlara Kur'an cevap vermişti . 62 Nafaka, iddet, neseb 63 gibi konular müşriklerce biliniyordu ve bu uygulamalar İslam sonrası aynen devam ettirildi. Bunlara yönelik güncel çö­ zümler önerildi . 64 İslam sonrası evlilik ile ilgili sınırlamalarda bazı düzen­ lemeler getirilmiştir. Üvey anne ile evlilik, iki kız kardeş ile evlilik, 6 5 kadının mirasına konma gibi kon ular düzenlenmiş veya değiştirilmiştir. 66 Kur'an'ın ilga ettiği uygulamalardan 58 59 60

61 62 63 64 65 66

Öztürk, 29. Ateş, 255, 305. "Kadınlara et sünneden ve mehirlertni biçmeden anlan başarsanız size sorumluluk yoktur. Onlan zengin kendi çapına, fakir kendi çapına uygun bir şekildefaydalandınn. Bu iy i davrananlann şanına yakışır bir borçtur. " Bakara. 236. Öztürk, 25, 27, 42. Talak. 4. Alusi, III, 1 82 . Buhari , Meğazi, 5 5 . Ateş , 266, 280. İbn Habib. el-Muhabber, 330.

Cahiliyye 'yi Fa rkl ı Okumak

1 18

bir kısmı -üvey anne ile evlilik yasağı gibi- Yahudilerde de vardı . 6 7 Aynı zamanda eski Türklerde de uygulanıyordu . 68 Araplarda eş sayısı ile ilgili olarak bir sınır yoktu . Hz. Peygamber ile birlikte dört sınırlaması geldi. 69 Ayrıca şiğar usulü (takas) evlilik kaldırıldı. Evlilik türlerinden biri olan muta nikahını, Kur'an herhangi bir ayetle yasaklamadı. Dahası İ slam içi mezheplerden sayılan Caferilik Kur'an'ın bir ayetini delil alarak bunu fıkhen devam ettirmektedir. 70 Hz. Peygamber'in mutayı yasaklayıp yasaklamadığı ise tartışmalı olsa da7 1 Hz. Peygamber'in bu yasağı uygula­ tamadığı için bir müddet tehir ettiği anlaşılmaktadır. Bu sebeple Sünni ulema mutayı haram olarak kabullense de muta yapana ceza verilemeyeceğini söylemişlerdir. 7 2 Hz. Ömer'in bunu yasakladığını biliyoruz. Ancak Dört Halife döneminde bazı sahabiler mutayı uygulamaya devam et­ mişlerdir. 73 Bunun bir süreç işi olduğu uygulamalardan anlaşılmaktadır.

Boşanma Araplar açısından hiçbir değeri olmayan kadının boşa­ ma yetkisi yoktu ve boşama erkeğe ait bir haktı . 74 Boşama, Araplarda üç talak ile gerçekleşiyordu ki bu uygulamanın ilkini Hz . İsmail'in yaptığı nakledilir. 75 Erkeğin "boşsun"

67 68 69 70

71 72 73 74 75

Tevrat, Levililer, 2 2 . Ramazan Şeşen, İbn Fadlan Seyahatnamesi v e Ekleri, İstanbul 20 1 2 , 1 1 . Tevfik Berru , 264; Apak, İslam Önces i Arap Tarihi ve Kültün'i, 1 56 . " Evli kadınlarla evlenmeniz d e haram kılındı. Maliki bulunduğunuz cariye­ ler müstesna. bunlar. Allah 'ın üzerinize .farz kıldığı hükümlerdir. Bunlar­ dan başkasını. zinadan kaçınıp. iffetli olarak. mallannızla istemeniz size helal kılındı. Onlardan .faydalandığınıza mukabil. lcararlaştınlmış olan mehirlerini verin; kararlaştınlandan başkrı. karşılıklı hoşnut olduğunuz husıısda size bir sorumluluk yoktur. " Nisa. 24. Öztürk , 3 1 . Bu konuda bilgi için bkz. İmam Nevevi . Müsli m . Müslim Şerh i, İstanbul 1 992. ıx. 1 82 . Bkz. İ bn Hanbel, 1 . 9 7 . Alusi . i l . 4 9 Tevfik Berru . 266: Öztürk. 4 5 . İ b n Habib , el-Muhabber. 309. 3 2 5 : Ateş, 3 1 3 .

İslam Öncesi Toplumsal Hukuk

1 19

sözüyle kadınlar üç kur beklerlerdi . 76 Bu uygulamalar İs­ l am sonrası da devam ettirilmiştir . Esasen İslam, Cahiliy­ ye dönemi boşama hukukunu genel olarak kabul etmiş olup sadece erkeğe kadınların lehine bazı tavsiyelerde bu­ lunmuştur. Ancak bunların bir kısmı hukuki bir nitelik ifade etmemektedir. Cahiliyye'de kadınlar bazen nikah öncesi boşama yet­ kisi talebini şart koşabiliyorlardı . 77 Bu olay "hul" dediği­ miz kadının para teklif ederek boşama hakkını elde etme­ sidir. 7 8 Bu uygulama İslamiyet sonrası İ slam hukukuna girmiştir. Üç talakla boşanan ve artık ayrılmaları zorun­ lu hale gelen79 bir kadının tekrar kocasına dönmesi için icra edilen hülle olayı İslamiyetten önceki dönemlerde de Araplarda mevcut idi. 80 Hz. Peygamber de bir kadına bu uygulamanın aynen uygulanabileceğini söylemiştir . 8 1 Yine zıhar yoluyla boşama da C ahiliyye dönemi adetle­ rinden biriydi. İ slam bu adeti kefaretle devam ettirmek şeklinde tadil etti . Cahiliyye'de "ila" yoluyla boşama üç yıl sürüyordu. İslam bunu dört ay sınırlaması ile devam ettirdi. 82 Boşanma sonrası iddet olayı Yahudilikte ve Hıristiyan­ lıkta da üç ay şeklinde bulunuyordu. Kur'an 'da ise bu sü76 77 78 79

80 81 82

Öztürk. 4 5 . Apak İslam Öncesi Arap Tarihi v e Kült ürü, 1 56. Ateş. 3 1 5 . "Boşanma iki defadır. Ya iyilikle tutma ya d a iyilik yaparak bırakmadır. İkisi A llah 'ın yasalannı konıyamamaktan korkmadıkça kadınlara ver· diklerinizden (mehirden) bir şey almanız size helal değildir. Eğer A llah 'ın yasalannı ikisi konıyamıyacaklar diye korkarsanız, o zaman kadının jid­ ye vermesinde (mehrinden vazgeçerse) ikisine de günah yoktur. Bıınlar Allah "ın yasalandır. onları bozmayın. Allah 'ın yasalarını bozanlar ancak zalimlerdir. Bundan sonra kadını boşarsa. kadın başka birisiyle evlenme­ dikçe bir daha kendisine helal olmaz. Eğer ikinci koca da onu boşarsa, Al­ lah 'ın yasalarını konıyacaklarını sanırlarsa eski karı kocanın birbirlerine dönmelerine bir engel yoktur. Bunlar, bilen kimseler için A llah 'ın açıkladığı yasalardır. " Bakara . 229. 230. Öztürk. 46. 47. Buhari , Talak . 4 . Ateş, 3 1 6 ; Öztürk, 50. 5 3 .

1 20

Cahiliyye'yi Farklı Okumak

renin 4 ay 1 0 gün şeklinde ola cağını bildiren ayet gelmiş ve iddet müddeti tayin edilmiştir. Ölüm sonrası kadının beklemesi Cahiliyye'de bir yıl idi ve bu Kur'an ile ibga edil­ di . 83 Kadının bu dönemdeki konumu konusunda ise Cahi­ liyye'nin kadını aşağılayan uygulamalarının birçoğu iptal edilmiştir. 84

Miras Kur'an ve sünnetteki hükümlere bakıldığına Cahiliyye dönemi miras hukukunun birçoğu ibga edilmiştir. 85 Bazı şeyler de değiştirilmiştir. Örneğin baba ölünce kız çocuk­ ları maldan pay alamıyordu . Mirasta hiç pay alamayan kızlara86 İslamiyet ile erkek kardeşlerinin yan hakkı veril­ miştir. 8 7 Bu o dönem için kadın hakkı açısından önemli bir aşamadır. Ancak şunu rahatlıkla söyleyebiliriz ki ; İslam mirasta mal eşitsizliğini ibga etmiştir. 88 Bu da süreçten ve tedriçten dolayı olmalıdır.

Evlatlık-İstilhak Cahiliyye döneminde evlatlık müessesesi hakim idi . Buna göre evlat edinilen kimse gerçek çocuk neye sahipse ona sahip oluyordu . Gerçek çocuğu gibi addedilerek dul kalan eşiyle evlenilemiyor, mirasından pay alınıyordu . 89 Ancak İslam ile bu durum değiştirildi ve evlatlık alınan kişi kendi nesebine bağlı kabul edildi. 9° Cahiliyye döne-

83

84 85 86 87 88 89 90

"İçinizden ölüp. eşler bırakacak olanlar, evlerinden çıkanlmaksızın. se· nesine kadar eşlerinin geçimini sağlayacak şeyi vasiyet etsinler; eğer çı· karlarsa kendilerinin meşnı olarak yaptıklanndan dolayı size sonımluluk yoktur. " Bakara , 240. Ateş , 3 1 9 , 32 1 . Öztürk. 70. Tevfik Berr u , 270. İ bn Habib , el·Muhabber, 324. Öztürk, 1 56 . Öztürk, 6 5 . "Muhammed içinizden herhangi b i r adamın babas ı değil, Allah'ın elçisi ve peygamberlerin sonuncusudur. Allah her şeyi bilendir. " Ahzab , 40.

İslam Öncesi Toplumsal Hukuk

121

minde soy erkekten9 1 ve babadan devam ederdi . 92 İslam'da da aynen devam ettirildi. Cahiliyye döneminde "nesebe katma" diyebileceğimiz "istilhak" olayı vardı . Bu uygulamanın İslam tarihindeki en meşhur örneği sahabenin yoğun itirazına rağmen Mu­ aviye'nin Ziyad b . Ebih'i93 kendi nesebine katmasıdır. Bu tür babası belirsiz veya şüpheli kişiler konusunda Hz. Pey­ gamber'in " Kişi doğduğu yatağa aittir. " şeklindeki sözü o dönem için problemleri halletmeye yönelik bir çabadır. 94 Ancak bu koyduğu hükümden kendisi de pek tatmin ol­ madığından , yakınlarından birinin olayında, şüpheden dolayı eşlerine o kişiye karşı örtünme konusunda dikkatli davranmalarını söylemiştir. 95

Kadın ve Haremlik İslam , kadına değer verse de Cahiliyye döneminin bü­ tün adet ve uygulamalarını yıkmak mümkün olamamış­ tır. Araplardaki erkek egemen dil algısı bile realite olarak değiştirilememiştir. Nitekim Kur'an'da bunun örnekleri görülebilir. Kadın'ın Sümerlerde tarlaya benzetilmesi96 ifa­ desinin Kur'an'da da geçmesi97 Arap dil dü nyasının erkek egemen yapısını göstermesi açısından dikkat çekicidir. Çünkü Arap zihin algısı buna müsaittir. Buna rağmen İslam bazı kötü uygulamaları kesin ola rak kaldırmıştır. Bunlardan biri Temim gibi bazı kabile­ lerde uygulanan kız çocuklarını gömme olayıdır ki yasak­ lanmıştır. Bu kabileler bu uygulamalarını güzel göstermek için , " Defnul benat minel mukrimat (kızlan toprağa göm91 92 93 94 95 96 97

Apak, İslam Öncesi Arap Tarihi ve Kültürü, 2 1 0 . Öztürk, 58. Babası belirsiz olduğu için "babasının oğlu Ziyad" deniliyordu . Buhaıi, Meğazi, 5 5 . Öztürk, 60. Çığ, 24. "Kadınlannız sizin tarlanızdır, tarlanıza istediğiniz gibi gelin. İstikbal için hazırlıklı olun, Allah 'tan sakının . " Bakara. 223.

1 22

Cahiliyye"yi Farklı Okumak

mek iyi hasletlerdendir) . "98 gibi atasözleri bile oluşturmuş­ lardı. Ayrıca kız çocuğundan dolayı utanma olayı ayetlerle tenkit edilip kaldınlmıştır. 99 Yine Cahiliyye'de kadın çocuk doğurmadan kocasının ailesine dahil edilmiyordu . 1 00 İslam sonrası bu uygulamanın adeta bir yansıması niteliğinde cariyenin çocuk doğurması ile hürleştiği belirtilmiştir. 1 0 1 Araplar namus konusuna çok düşkün idiler. Hür ka­ dınlar bu sebepten dolayı Cahiliyye döneminde de başları­ nı örtüyorlardı . 1 02 İslam'dan sonra bu uygulamalar devam ettirildi. Evlerde ve çadırlarda iki bölüm vardı. Yani ha­ remlik uyguluyorlardı. 1 03 Bu uygulama da örf olarak İslam sonrası devam ettirildi .

Ceza Hukuku Zina Zina cezasının İslam öncesi Hammurabi ve Sümer ka­ nunlarında olduğu ve buradan Tevrat'a da yansıdığı zikre­ dilir. 1 04 Cahiliyye döneminde de zina kötü görülüyor ve "Hür adam zina eder mi?" diye zina yapanları ayıplıyorlardı . An­ cak buna karşı uyguladıkları bir ceza da bulunmuyordu. Böyle bir cezanın olmaması nedeniyle Medine döneminde zina edenlere yönelik Ehl-i Kitap'ın ceza uygulaması olan Recm cezası verilmişti . ı os Fakat Hz . Peygamber'in bu ceza konusunda tereddütleri olduğu tavırlarından anlaşılmak­ tadır. Ancak örfi olan bu hukuku birkaç defa uyguladığı da anlaşılıyor. Bu örfi hukuk sonraki yıllarda Dört Halife 98 99 1 00 101 1 02 1 03 1 04 1 05

Günaltay, İslam Önces i Araplar ve Dinleri, 1 22 . "Aralanndan birine bir kızı olduğu müjdelendiği zaman içi gamla dolarak yüzü simsiyah kes ilir. " Nah!. 58. Günaltay, İslam Önces i Araplar ve Dinleri, 1 08 Ebu Davu d , ltk , 8 . Öğmüş . 1 92 . 1 98 . Çelikkol, 94. Susa, 284. Tevrat. Yasanın Tekrarı. 2 2 . .

İslam Öncesi Toplumsal Hukuk

1 23

döneminde de gündeme gelmiştir. 1 06 Yine zina şüphesi du­ rumlarında mülaane yapma olayı Tevrat'ta geçmektedir. 1 07 Kur'an ise bu konuda benzer bir şekilde Nur suresi 6 - 9 . ayetlerde nasıl bir uygulama yapılacağını belirtir. 1 0 8 Zina cezasıyla ilgili uygulamaların Yahudilerin uygula­ malarına benzerliği bulunmaktadır. Bu konuda iki örnekle durumu açıklamak istiyoruz. Ehl-i Kitap'taki zina karşıtı söylem, Hz. Peygamber'in hadislerine de yansımıştır. Göz zinası olarak nitelenen eylem konusunda İncil'de şu ayet­ ler geçer: "Ama ben size diyorum ki, bir kadına şehvetle bakan her adam, yüreğinde o kadınla zina etmiş olur. " 1 0 9 Benzer ifadeler Hz. Peygamber'in bu konudaki hadislerin­ de de vardır: "Ey Ali, bir bakışa hemen ardından bir bakış daha katma; çünkü önceki bakış senin için (affedilmiş) dir. Sonraki bakış ise , senin için (bağışlanmış) değildir. " 1 10

Hırsızlık Cahiliyye döneminde Mekke'de hırsızlığın cezası elin kesilmesiydi. 1 1 1 Kaynaklar, İslam öncesi hırsızlık yaptık­ ları için elleri kesilenlerin listelerini aktarırlar. 1 12 Cahiliyye devrinde hırsızlık suçundan dolayı eli kesilenler şunlar­ dır: Vabise b. Halid , Avf b. Ubeyd b. Amr (Bu zat birkaç kez hırsızlık yaptığı için sol eli de kesilmiş, gene hırsızlık yapınca recmedilmiştir. ) . Hıyar b. Adiy, Ubeydullah b. Os­ man , Müdrik b . Avf, Melih b. Şürayh , Mukyis b. Kays (Ka­ be'nin örtüsünü çalmıştı} . 1 1 3 1 06 Azimli, Dört Hal(feyi Farklı Okumak-2, Hz. Ömer, s. 1 06. 1 07 Tevrat, Çölde Sayım, 5 , 19 vd. 1 08 "Eşlerine zina isnat edip de kendilerinden başka şahidleri olmayanlann şahidliği, kendL5inin doğnı sözlülerden olduğuna Allah'ı dört defa şahit tut­ masıyla olur. Beşincisinde, eğer yalancılardan ise Allah'ın lanetinin ken­ disine olmas ını diler. Kocasının yalancılardan olduğuna A llah'ı dört defa şahit tutması, cezayı kadından savar. BeşincLsirıde, kocası doğrulardan ise kendisinin Allah'ırı gazabıııa ıığramas ını diler. " Nur. 6 - 9 . 1 09 İ ncil , Matta , 5 , 2 8 . 1 1 0 E b u Davut, Nikah . 43. 1 1 1 Öztürk, 1 6 . 1 1 2 İbn Habib , el-Muhabber, 327. 1 1 3 Ateş, 388.

124

Cahiliyye 'yi Farklt Okumak

Bu uygulama İslam'da , ayetle teyit edilip devam ettiril­ di : "Hırsızlık eden erkek ve kadının, yaptıklarına karşılık bir ceza ve Allah'tan bir ibret olmak üzere ellerini kesin. " 1 1 4

Eşkiyalık Araplar, İslam öncesi dönemde eşkiyayı (hirabe) asar­ lardı. Hire kralı Numan b . Munzir, Temim kabilesinden bi­ rini bu suçtan dolayı asmıştı . 1 1 5 İslam ile birlikte şu ayetler bu konuda hükmü koydu : Allah ve Peygamberiyle savaşanıann ve yeryüzünde bozgun­ culuğa uğraşanıann cezası öldürülmek veya asılmak yahut çapraz olarak et ve ayaktan kesilmek ya da yerlerinden sürüt­ mektir. Bu onlara dünyada bir rezilliktir. Onlara ahirette büyük

azap vardır. 1 1 6

Nitekim bu ayetler gereği Medine'yi basıp Hz. Peygam­ ber'in memurunun gözünü oyarak işkence ile öldüren Üre­ neliler yakalandı ve kısas yapılarak gözlerine mil çektirildi, el ve ayakları kesilip Harre denilen kayalık, sıcak bir yere bırakıldılar ve bu şekilde öldüler. 1 1 7 Hz. Ömer döneminde Medine'de bulunduğu mahalde Hz. Peygamber' den imamlık yetkisi almış ve emrinde erkek müezzinleri bulunan Ümmü Varaka isimli imam kadın sa­ habi, köle ve cariyesi tarafından öldürülmüştü . Ardından yakalanan katiller Medine'de ilk defa olarak asılarak idam edildiler. 1 1 8

içki İçki İslam öncesi ilahi dinlerde ve Mekkeli müşriklerde iyi görülmezse de buna çok da itibar edilmiyordu . İçkiyi kötü görenler toplumda mevcuttu . 1 1 9 İçkinin ne oranda ya1 1 1 1 1 1

14 15 16 17 18 19

Maide, 38. İ bn Habib , el-Muhabber, 327, 328. Maide, 33. Buharı , Meğazi , 38. Bkz . İ bn Sad , X, 424; Ebu Davud, Salat (kadının imamlığı babı) , 6 1 . Bkz. Cevad Ali, VI . 224.

İslam Öncesi Toplumsal Hukuk

1 25

sak olacağı konusunda Yahudilikte bulunan "azı haram olan ın çoğu da haram" prensibini Müslümanlar da kabul etmişlerdi. 120 Cahiliyye döneminde içkinin cezası ile ilgili net bir hüküm yoktu . Bu durum İslam sonrasına da tesir etti . Kur'an'da bu konuda belli bir ceza olmadığı gibi, Hz. Pey­ gamber'in uygulamalarında tam bir netlik bulunmamak­ tadır . Hz. Peygamber'in bazen kırk değnek cezası uygu­ ladığı görülmektedir. Ancak bu ceza, bazen değnek değil , terlik, ayakkabı ile vurmak şeklinde de gerçekleşmişti . Hz. Ebu Bekir döneminde bu cezanın uygulanmasına aynen devam edilmişti . 1 2 1 Hz. Ömer döneminde Hz. Peygamber'in ve Hz. Ebu Bekir'in uygulamalarının üzerine % 1 00 ar­ tırma yapılarak ilk defa seksen değneğe dönüştürülmü ş­ tür. 122 Ancak onun döneminde Kadisiyye Savaşı sırasında içkici bir şahıs olan Ebu Mihcen , önce sürgün edilmiş ve nihayet hapsedilmişti . 1 23 Daha sonra ise savaşta gösterdi­ ği kahramanlık sebebiyle affedilmiş, dolayısıyla içki cezası olarak değnek uygulanmamıştı . Bu tür değişik uygulamalar, içki konusunda net bir cezanın olmadığını ve bunların içtihat örnekleri olduğu­ nu göstermektedir. Sonuçta şunu rahatlıkla söyleyebiliriz ki; Cahiliyye döneminde olduğu gibi İslam'da da içkinin belirlenmiş cezası yoktur, ceza örnekleri örfi uygulamaları göstermektedir. 124

Kısas Kısas uygulamasının ilk defa Hammurabi kanunların­ da olduğu zikredilir. 1 2 5 Daha sonra Tevrat metinlerinde yer almış olan bu hükmü Kur'an da teyit etmektedir: 1 20 121 1 22 1 23 1 24

Toprak, 237. Buhari . Hudud, 2-4. Ebu Yusuf, 260: Suyu ti. 1 37 . İbn Kesir. X, 7 0 . B kz . Mevlana Şibli , Asr-ı Saadet, çev . Ömer Rıza Doğrul, İ stanbul 1 978. iV. 256. 1 25 Susa. 28 1 . 292.

Cahiliyye 'yi Farklı Okumak

1 26

Tevrat ' ta onlara şöy le yazdık: Cana can, göze göz, buruna bu­ run, kulağa kulak, dişe diş (karş ılık ve cezadır). Yaralar da kı­ sastır (Her yaralama mLsli ile cezalandınlır). Kim bunu (kısas ı) bağışlarsa kendis i için o kefaret olur. Kim Allah'ırı indirdiği ile hükmetmezse iş te onlar zalimlerdir. 126 Medineli Yahudiler Tevrat'ın bu hükmünü bozmuşlar­ d ı . Kı sas yapılacağında öldürülenin yerine kısas olarak yoksul birini seçerlerdi . Hz.

Peygamber, bu uygulamayı

kaldırdı. 1 2 7 Cah iliyye dönemi Araplarınd a da kısas olayı mevcut idi. 1 w Ancak devlet otoritesi olmadığı için uygulama prob­ lemleri oluyor ve çok defa kan davasına sebep oluyord u . 1 29 Cahiliyye devrinin bu hükmü , İ slam sonrası da aynen uy ­ gulanmaya d evam edildi .

Diyet Diyet olayı müşriklerde eskiden beri uygulanırdı . Hz. Peygamber'in babası Abdullah'ın kurban olma olayına ı :3o kadar on deve olan insan diyetinin bu olayla yüz deveye çıktığı aktarılır. ı :ı ı Kadın diyeti normal insanların diyetinin yarısıydı . 1 32 Bu anlayış bazı h adislerde de karşımıza çıkar: " Kadının diyeti erkeğin diyetinin yarısıdır . " 133 C ahiliyye döneminde öldürülenin akrabasına diyet ve­ rilird i . Bu onun hakkıydı . İslam sonrası , " mazlumun veli­ sine hak" konusu ayet ile kabullenild i . 1 34 Muaviye d e bu 1 26 Maide, 4 5 . 1 2 7 Apak, Asabiyet, 5 2 . 1 28 Ate ş , 3 8 2 . 1 29 Öğmüş, 86. 1 30 Taberi , i l . 4 9 8 ; bu ndan sonra Araplarda bir insan diyeti 1 00 deve olarak

kabul edilmiştir. Bu usul İslam hukukuna da tesir etmiş ve insan diyeti 1 00 deve olarak kabul edilmiştir. Bkz . İbn Rüş t , Bidayetü 'l-Mü.ctehit, byy.

trz. Diyet Bahsi . 1 3 1 İbn İshak, 1 9 . 1 32 Öğmüş, 1 1 1 . 1 33 Bu konuda detay için şerhlerine bkz. Müslim, Kasame. 3 6 , 3 7 . 1 34 "Allah' ın haram kıldığı cana haksız yere kıymayın. Haksız yere öldürüle­

nin velisine bir yetki tanımışızdır. Artık o da öldürmekte aş ın gitmesin. Zira kendisi ne de olsa yardım görmüş tür." İsra, 33.

İslam Öncesi Toplumsal Hukuk

1 27

ayeti kullanarak Hz . Ali'ye karşı isyan etmiştir. 135 Cahiliyye döneminde istem dışı öldürme olaylarında suçlunun diye­ tini kabilesinin üstlenmesi olayına "akıle" denilmektedir. Bu adet eski Arap kabile dayanışmasında vardı ve İslam sonrası da uygulama devam ettirildi . 1 36

Alış-Veriş Hukuku Cahiliyye dönemi alış-veriş hukuku İslamiyet sonrası aynen devam ettirilmiştir. 1 37 Arıcak tefecilik bağlamındaki faiz , alış-verişte hile gibi konular yasaklanmıştır. 1 38 Bunun dışında her şey uygun görülmüştür. 1 39

Haram Helal Haram-helal kavranılan eskiden beri bilinen bir gerçek­ tir. Örneğin domuzun haramlığı Yahudiler Mısır'a taşın ­ madan önce Mısır'da uygulanıyordu. 1 40 Müslümanlarda da Yahudilikte olduğu gibi bu uygulama çok şiddetli ve kesin biçimde devam etmektedir. Yine başka bir örnek verirsek Tevrat'a göre kan yasaktır. 1 4 1 Bu iki yasak Kur'an'da da aynen vardır: " Size ölü hayvan etini, kanı, domuz etini, Al­ lah'tan başkası için kesilen hayvanı haram kılmıştır; . " 1 42 O günün Arapları da domuz eti yasağına karşı çıkmadılar. Toplumda bu konuda eskiden beri bir duyarlılığın olduğu . .

anlaşılmaktadır.

1 35 1 36 1 37 1 38

1 39 1 40 141 1 42

Bkz . Azimli. Dört Halifeyi Farklı Okumak-4. Hz. Ali, 1 09 . Apak, Asabiyet. 80. Afgani , 46 vd. Günümüz faiziyle o günkü tefeciliğin birebir mutabık olmadığı anlaşıl­ maktadır. O günkü alınan faizin kat kat olduğu Kur'an'da zikredilir: "Ey İnananlar! Faizi icat kat alarak yemeyin." Ali İ mran, 1 30. Bkz. El-Nure Azizova , "Cahiliyyeden İ slam Toplumuna Ticaıi Hayat Üzeıine Bazı Tesbitler" , Elmi Mecmua, Bak u 2 0 1 O. Susa, 299. Tevrat , Tekvin, 1 7 . Bakara. 1 73 .

1 28

Cahiliyye 'yi Farklı Okumak

Cahiliyye döneminde de Mekkeliler arasında helal-ha­ ram kavranılan mevcut idi . 143 Nitekim Kabe'nin inşası sı­ rasında, "Burayı ancak helal nzıkla inşa edelim , haramdan edindiğimiz paralarla yapmayalım . " demişlerdi. 144 Çalışa­ nın alınterinin kurumadan ücretinin ödenmesi prensibi, Tevrat'ta geçtiği gibi 145 Hz. Peygamber'in hadislerine de yansımıştı . 146 Aynca Cahiliyye'de köpek satışı yasak idi. Bu uygulama hadislerle devam ettirilmiştir. 147

Ticaret Mekkelilerin en önemli uğraşısı ticaretti. 14 8 Ukaz , Zu'l-Mecaz v e Mecenne'de panayırlar kurulurdu. 1 4 9 Bunun dışında Mekkeli Kureyşliler kışın Yemen'e , yazın da Su­ riye'ye olmak üzere yılda iki defa uzak memleketlere ti­ cari seferlere çıkıyorlardı. 1 5° Kur'an'ın da aktardığı gibi, 151 özellikle Ebrehe saldırısı sonrası bu ticaret çok gelişti . 1 52 Bu dönemde tedavülde olan paralar ise Bizans ve Sasani paralan idi. Hz . Peygamber ve o dönemdeki Mekkeli birçok Müslü­ man bu ticaret olayının içinde idi . 1 53 Hicret öncesi Mekke'de Hz. Peygamber'in bir emanet sandığı olduğu ve sadece Mekkelilerin değil , dışarıdan gelen tüccarların da mallarını koruduğu anlaşılıyor. 1 54 Ancak İslam sonrası ticari boykot nedeniyle Müslümanlar Mekke'de devam edemedikleri ti-

1 43 1 44 1 45 1 46 147 1 48 1 49 1 50 151 1 52 1 53

Öztürk , 2 2 . İ bn İ shak. 1 03 . Tevrat, Tesniye, 24, 1 4- 1 5 . "İşçiye. ücretini teri kurumadan Önce veriniz" , İ bn Mace , Rehin, 4 . Buhari , Buyu . 1 1 3 . Mahmut Arafe . 243. Alusi, 1 . 265. Alu si, III, 385. Kureyş Suresi . K.i nster, 2 5 . Muhammet Hamidullah . " H z . Peyga mb('r'in İslam Öncesi Seyahatleri" , Atatürk Üniversitesi. İslami İlimler Fakülıes i Dergisi. çev. Abdullah Aydın­ lı. Erzurum 1 980. Savı: 4. 1 54 Alan . 26 1 .

İslam Öncesi Toplumsal Hukuk

1 29

carete Medine' de devam edebildiler. 1 55 Hz. Peygamber de onları ticarete teşvik etti . Dahası Medine Yahudi pazarını çökertmek için alternatif bir pazar kurdu ve hedefine ulaş­ tı . Çünkü Müslüman tüccarlar Medineli Yahudiler gibi hile yapmıyor, tefecilikle uğraşmıyorlardı . Ancak içlerinde tica­ rete dalıp ibadeti unutanlar olduğu için şu ayetler geldi: "Bunlan ne ticaret ve ne de alışveriş Allah'ı anmaktan, na­ maz kılmaktan, zekat vermekten alıkoyar. Bunlar, gönülle­ rin ve gözlerin döneceği günden korkarlar. " 1 56

Köle-Cariye Daha önce belirttiğimiz şekilde Cahiliyye toplumu üç sınıftan oluşuyordu: hür, mevla, köle . 1 57 Bu sistemin İslam sonrası tamamen kalktığı söylenemez. Kur'an ve Hz. Pey­ gamber'in uygulamaları , bütün insanların Allah'ın nezdin­ de eşit olduğu yönünde olsa da toplumsal gerçekliklerden kolayca vazgeçilememiş ve dönemsel ihtiyaçlara göre hü­ kümler konulmuştur. Nitekim Kur'an'daki kölelikle ilgili emirler ve Hz. Peygamber'in kölelikle ilgili sözleri esasen İslam'ın köleliği kabullendiği anlamında değil, dönemsel problemleri geçiş sürecinde giderme anlamında anlaşılma­ lıdır. İstenilen ideal topluma henüz ulaşılamadığı dönemde bölgesel hukukun verileri kullanılarak çözümler üretilme­ ye çalışılmıştır. Çünkü o süreçte İslam istese ve emretse de bütün dünyada yoğun olarak uygulanan kölelik siste­ mini kaldıramazdı . Realiteden hareketle en azından ilerde kaldırılması yönünde emirler ve işaretler verilerek köleli­ ğin o süreçte en iyi ve en insani hükümlerle uygulanma ­ sına çalışılmıştır. Bu süreç dikkate alınmadığı ve zemin oluşturulmadığı zaman kölelik kaldırılsa da uygulanamaz. Nitekim 1 863'de ABD'de başkan Abraham Lincoln böyle bir özgürleştirme bildirgesi yayınlasa da toplum ve altya1 55 Azizova, 1 09 . 1 56 Nur. 3 7 . 1 5 7 Tevflk Herru . 259.

1 30

Cahiliyye 'yi Farklı Okumak

pı hazır olmayınca özgürleşen köleler aç kalarak sıkıntıya düşmüşler ve köleliğe geri dönmek zorunda kalmışlardı . 1 58 Ancak İslam'ın nihai hedefi bu olmasına rağmen fetih­ lerle gelen ganimetlerdeki köle ve cariyelerin yoğunluğu sonucu Emevilerin de iktidarı ile birlikte İslam'ın hedef­ lerinden sapılmış, hatta daha da geriye götürülerek müt­ hiş bir köleleştirme furyası yaşanmıştır. Bu uygulama ile adeta Cahiliyye çağına rahmet okutacak bir biçimde profesyonel köleleştirme operasyonları gerçekleştirilmiş , Mezopotamya arazilerinde çalıştırılmak üzere Afrika'dan yığınlarca köle getirtilmiştir . İslam tarihine Zene isyanı olarak geçen ayaklanmalarda, karın tokluğuna çalıştırılan bu insanların haklı, fakat çok yıkıcı isyanlar gerçekleştir­ diklerini görüyoruz. 1 59 Bu bağlamda İslam geldikten sonrası o günkü şartlar içinde uygulanan köle hukuku Yahudilikteki ve Cahiliyye dönemindeki ile aynıdır. 1 60 Hiçbir haklan olmayan bu in­ sanlar için işkence edilmemesi gibi bazı uyanlar dışında bir hak sağlanmamıştır. Köle ve cariye efendisi tarafından kullanılır ve satılabilir. 1 6 1 Bu bağlamda onların cezalan da hürlerin yansıdır. 1 62 Evlendiklerinde zina edecek olurlar­ sa, onlara, hür kadınlara verilen cezanın yansı verilir. 1 63 Yani İslam bu konuda eskiden gelen eşitsizliği ibga etmiş­ tir. Tenzil döneminde ancak bu kadar olabilecektir. 1 64 Müslümanların yumuşak karnı denilen bazı konular vardır. Bu konular üstü örtülüp kaçınılmaya , unutturul­ maya çalışılır. Bunlardan biri de kölelik konusudur. Sanki Müslümanlar köleliği icat etmişler ve emretmişler gibi bu 1 58 1 59 1 60 161 1 62 1 63

Muhammet Kutub . Islam The Misunderstood. Denmis 1 958, :33-34. Bkz. Mustafa Demirci, Siyah Öjke, Konya 2005. Toprak . 230. Apak , İslam Öncesi Arap Tarihi ve Kültürü. 1 4 2 . Günaltay , İslam Öncesi Araplar v e Dinleri. 1 1 7 ; Ateş, 356. "Evlendiklerinde zina edecek olurlarsa. onlara, hür kadınlara edilen aza­ bın yarısı edilir. " Nisa, 2 5 . 1 64 Öztürk. 1 58 .

İslam Öncesi Toplumsal Hukuk

131

konu sürekli sorgulanır. Esasen buna gerek yoktur. Hz . Peygamber döneminde kölelik ve cariyelik konusunda o günkü şartlar içinde yapılabileceklerin en iyisi yapılmış­ tır. Ancak toplumsal şartlar gereği kaldırılamamıştır. Ya­ pılabilenin dışında bir alternatif de yoktur . O günkü ko­ şullarda hapsedemeyeceğiniz bu savaş esirleri ya topluca katledilecek ya da her eve dağıtılıp sahiplerinin yediğinden yedirilerek birlikte yaşam içine katılacaktır. En iyi formül budur ve bunun alternatifi de yoktur. Ancak bu kölelik sistemi bütün dünya ile hareket edilerek kaldırılabilirdi ki bu şu anda -kağıt üzerinde- gerçekleşmiştir denilebilir.

V. BÖLÜM İSLAM ÖNCESİ KÜLTÜREL UNSURLAR

İsimler Cahiliyye döneminde kullanılan isimler, İslamiyet son­ rası da aynen devam ettirildi . Sadece putları yücelten Ab­ duluzza gibi adlar ve negatif anlamları olan bazı isimler değiştirildi . 1 Ayrıca sertliği , savaşı esas alan Harb gibi isimler yerine Hasen gibi insana pozitif bir katkı ve enerj i sağlayan isimlerin tercih edilmesi istendi . 2 Bunun dışında bölgenin örfü gereği olan isimlere dokunulmadı . Sonuçta isimlendirmenin dini bir gelenek değil, bölgesel bir tercih olduğu vurgulanmış oldu .

Giyim İslam , Cahiliyye toplumundan ayrı bir giyim modeli önermedi. Hz. Peygamber'in giydiği elbise , sarık , cübbe ile müşriklerin giydikleri arasında bir fark yoktu . Yani insan­ lar İslam'a girince giyim tarzlarını değiştirmediler. 3 Bu se­ bepledir ki Hz. Peygamber, savaşlarda parola kullanmak zorunda kalmıştır. Çünkü bu günkü gibi "mavi bereli ­ ler-bordo bereliler" şeklinde askeri bir üniforma bulunmu­ yord u . Bu sebeple bazen Müslü manlar savaş meydanında mü şrik zannederek birbirlerini öldü rüyorlardı . 4

2

3 4

Buhari. Edeb. 1 08. Hz. Ali'ıı in her erkek çocuğu doğd ukça savaşa meylinden dolayı "harlı" i s m ini vermesine rağmen H z . Peyganıber'in bu nları Hasan. Hüseyin v e Muhsin şeklinde değiştirdiği zikredilir. İbn İshak. 3 4 6 . Alu s i , I I I . 4 0 6 . 4 0 8 . Uhut Savaşı'nda yanlışlıkla 1-l uzeyfe t u ' l -Yeman'ın babasını miişıik nederek öldürmüşlerd i . Vakıd i , 233.

z''

"- : : ;

I İ / D a n ı ş rn ;:ııı .

İsi anhul 1 9 5 6 .

So m i Kw ı ı ın ! l 08

1 1 7. 1 27

Abb cı s b . Alıdülnı ı ı ! t a l t lJ '.:i 2

Al l a h

abd e s t li ö . :') :; . 88 : l

ı\d 2 7

a rabiyyü ı ı ı ; ı lı hi rı l � l

a d a 1� l 0 4

/\ ra b ı t ' i ..\ ı-i b c- 2 k

; ı d a k ' l 0 '.J . l Fı

:ır:1 c ı i l a l ı t aı 7 2

1-l z . .\rl c nı '.J . 1 1 . } i� . 113

:1 1 , ıcı

adet 2 4 . 2G

.\rafat 4 9 . 9 9 :

adil h :ıkc n ı kr l () C)

Araı n iler 2 7

\':lrl ı k la r 62 , 7 2 -- ·

ıa

vak!"i şairlu

2 2 : ta ri i ı ı 9. 2 7 , 29; - 'd a 'ın irıd igi cografy:ı 7 1 ; i sfa miyd 5 l .

c i n in aru 'ı 7 '7 : DG. l l 2

..

Cah i l iyye'!Ji Fwklı Okumak

1 54

Hz. İ smail 2 8 , 3 8 . 3 9 , 6 2 . 9 7 , 1 05 , 1 1 8

kı 59 ; -ın yüzünü örtme si 1 34

Kadir 1 38

İ s tanbul 3 5 İ s tilhak 1 2 1

Kad i s iyye Savaşı 1 2 5

istinşak 8 2 , 84

kahi n 1 8

istişare 1 09

Kahtani 5 8 ; -!er 2 7 , 28

işe sağdan başlama 1 39

kaiflik 1 3 9

itifad 4 3

kainatın yaratıcısı ve koruyucu su 62

i tikaf 8 1 iyi ameller 8 1

kan d avası 1 2 6

iyi varlıklar 7 7

karyeteyn 53

J

Kaysi -Yemani 58

Katab anlılar 30 kefen 94

j ehennom 79

kerahet vakti 68

J üstinyen 33

kervan kılavuzluğu 54 kıble 85

K

kılıç gibi keskin 79

Kab b. Lüey 9 2

kıraat 90

kaba davranışlı 5 4

kırk 7 8 ; değnek cezası 1 2 5

Kabe 3 8 , 3 9 , 4 0 , 4 1 , 4 8 , 6 3 , 8 5 . 87, 90, 93, 95, 99,

101 ,

1 05 , 1 06 , 1 0 7 , l l l , 1 28 ;

-'nin

içinde

Meryem

ve

oğlu İ sa'nın resimleri 64 ; -'nin

kutsallığı

- 'nin

örtüsü

Rabbi

141;

46,

- 'nin

62;

- 'nin

1 23 ;

yıkımı

1 02 ,

1 2 7 : daya­

nışması 1 2 7 ; otoritesi 3 5 ; şefinin

azledilmesi

Kıyade 1 1 0 kıyam 89 kıyamet günü 1 03 kız 1 0 : çocuğundan dolayı utan­ ma

1 22 ; çocuklarını diıi

diri gömme 59, 1 2 1 Kızıldeniz 44 kilise 1 05

49; - 'yi tavaf 49, 8 1

kabile 3 6 , 5 5 ,

kısas 1 26

111;

Kinde 4 4 ; -liler 3 5 , 3 7 Kindi 3 6 kitap 7 5 ; inancı 7 5

şefleri 1 09 , 1 1 1 ; - !er arası

korku namazı 87

savaşlar 53 ,

köle 5 3 , 64, 1 1 5 , 1 24 , 1 29 , 1 30 :

1 1 2 : -ye sı­

hukuku

ğınma 53

-!eştirme

köpek uluması 1 3 8

kade 89

kötü adetler 2 5

kader inancı 79

kötülük 1 1 ; merkezi 7 6 , 7 7

kadercilik 79 kadın 5 8 , 93, 94, 1 2 1 ; diyeti 1 26 ; - ı n boşama yetkisi

1 30 ;

1 30 ; - li k 1 29 , 1 30 , 1 3 1

kabir azabı 82

1 1 8,

1 1 9 ; -ın mirasına konma 1 1 7 ; -ın miras alma hak-

Ku düs 5 1 , 6 3 , 8 5 k u m ile vaftiz 83 Kur'an 1 1 ,

1 6 . 23, 48, 57; kıs­

salan 7 5 : -'da ahiret günü 77;

- 'da

geçen

cahiliyye

Dizin

1 55

kelimesi

1 3:

yanlar 64; nem

- ' d a Hıri sti ­

-'daki cehen­

vadileri

hanif

- ' daki

79:

kelimeleri

69;

- 'ı

tarihe gömme 2 1 ; - 'ın ilk muhatap çevresi

11;

- 'ın

inşa ettiği din 1 7 ; -'ın na­ zil edildiği ortam 2 4 ; -'ın nazil olduğu coğrafya 1 8 ; - 'ın nüzul süreci 1 8 ; -'ın yerel ifa deleri 20 kurban 6 8 , 1 02 , 1 03 , 1 04; bay­ ramı 1 37 Kureyş 2 9 , 4 0 , 4 2 , 4 3 , 6 8 , 9 5 ; 39;

ez-Zevahir

39;

hakkı 49: kervanlan

44; suresi 1 7 , 45; zengin ­

leri 9 7 ; - 'in p u t u Uzza 62 : - 'in zındıklan 7 0 ; -i söy­

p

lem 39; -li ile diğer Ara ­ lar 5 3 ; - l iler 3 9 , 4 5 , 4 6 , 4 7 , 49, 6 1 , 8 7 , 1 00 , 1 1 2 , 1 28

levh - i mahfuz 79 literalci anlayı ş 2 1 Liva 4 1 . 4 2 , 1 1 0

M Maarib {gece namazı) 8 8 Mahzumoğullan 4 1 Main 2 9 ; Mainliler 2 9 , 30 Makam - ı İbrahim 1 08 manastır 3 1 maslahat 1 09 Matüridi 2 0 Mazdek 7 0 mazmaza 8 2 , 84 Mecenne 6 0 , 1 28 Mecusiler 65 , 6 7 ; Mecusilik 6 1 , 6 5 , 1 39

Medine 1 6 , 1 8 , 3 4 , 3 7 , 4 6 , 5 1 , 55 ,

57,

60,

63,

95.

1 1 0 , 1 1 1 . 1 1 6. 1 24 , 1 29 ;

kuru üzüm 53

dönemi

Kus b. Saide 7 0 , 87 Ku say 3 9 , 40, 4 1 , 42, 4 5 , 4 7 , 5 0 , 5 1 , 9 7 , 9 9 , 1 0 1 , 1 07 . 1 09 . 1 1 l;

-·ın

kurduğu

sistem 5 1 kuşluk {duha) namazı 8 6 , 8 8 kutsal 5 1 ; günler 6 8 ; kitaba d o ­ kunma 8 4 ; şeylere doku ­ namama 84: - !ık 5 1 Kuzah 1 0 1 Kuzey Arabistan 3 2 , 1 06 , 1 4 1 Kuzey Arapçası 28 küçük kızlarla

Lahmiler 2 8 . 3 0 , 3 4 . 35 Lat 3 2 , 58, 7 1

52.

Kureyzalılar 1 1 O

1 1 0,

Lahm 68

mabetler 68

Kur'an'en Arabiyyen 23

el-Bitah

L

( 12

yaş öncesi)

63 ,

pazan

1 22 ;

1 1 1 ; ticareti 5 1 ; Ya­

52,

hudi

pazarı

kabile şefleri

1 29 ;

-'deki

1 09 :

- 'deki

Yahud i toplumu 85; - 'deki Yahudiler 82; -li Yahudi­ ler

1 26 ,

101,

1 29;

1 37;

- liler

-!ilerin

1 00 ,

putu

Menat 58, 62

Medine -i Cahile 1 4 Medyen 2 7 mehir 6 1 , 1 1 7 Mekke 1 5 .

1 7,

1 8 . 22, 33, 35,

36,

39,

40,

43,

45,

46,

51,

52,

54,

61,

62 ,

67,

küfuv şartı 1 1 6

74,

1 1 1.

kültür 1 1 , 1 5 , 1 7 , 2 4 , 5 1

60; fethi 64 , 70 , 1 1 0 , 1 1 5 ;

evlilik 1 1 7

1 1 6 ; ekonomisi

müşrikleri 3 8 ; ticareti 5 0 ,

i i L.

ırn ı v r i k lc r 7 h , 8 6 . l O l 1 09 :

- li lc r -J- !5 .

lO1 :

- l il e n:l d·'.i

i n an c ı 1 0 :1 :

Mekki

74.

lfıO .

k urban

vapt ığı

l i lfTiıı

\1 u kyi " J ı . hc1ys J � ;'_\ \1 u s a b . tVl i � a 7f) m ıı

t iz . '.\ll ı. ı ., ,a l iJ O ;

a:,, ı 1 40 Musaf' (iiğk naııı azıJ

yagrnu r

rlu-

:fü

Muta 2 5 . 1 1 8

talıa ı m ü s 82

M u t ayy< ' b u n iJ 1 . 4 2 . H , 6 7 , 1 09

s u r e l ( ' n l c Y . 5 5 . e n . Rfi .

ı ı :)

.

1 28 : - $mı ; seferll'ri 7 1 :. ·emin 1 4 1 �v'erin aHı n d a p n t l a n .�;1 k. l a rrkt 6 2 Ycsrib 1 ? �\ R

·· t