Atatürk'ün Büyük Söylevi Üzerine Belgeler

Citation preview

ATATÜRK KÜLTÜR, DİL VE TARİH YÜKSEK KURUMU TÜ R K T A RİH K U R U M U Y AYI . L R I XVI.

Dizi - Sa.

61

Atatürk' ün .. Büyük. Söylevi Uzerine Belgeler BİLAL

N.

ŞİMŞİR

TÜRK TARİH KURUMU ÜYESİ

ı 9 9 1

ATATÜRK KÜLTÜR, DİL V E TARİHYÜKSEK KURUMU T Ü R K

T A R İ H

K U R U M U Y AYINL A RI XI V . Dizi - Sa.

61

••

••

ATATURK'UN BÜYÜK SÖYLEV'İ ÜZERİNE BELGELER

Hazırlayan

BİLAL N. ŞİMŞİR Türk Tarih Kuru m u Üyesi

Ankara, ı 99 ı

İÇİNDEKİLER Sayfa ÔNSÖZ BELGELERİN LİSTESİ

...................................................................................................................

IX XIX

SÔYLEV'İ PARİS'TE YAYIMLATMA GİRİŞİMİ (No. 1-11)

ı-8

Büyükclçiliğe talimat (No. ı) - Paris yayıncvlerine duyuru (No. 2-4) Payot yayıncvinin Söylcv'i yayımlama arzusu (No. 5-7) - Ankara'nın tu­ tumu (No. 8-9) - Girişimin sonuçsuz kalması (No. ı" ı g6) ı o8- 1 45 -

..........................................................................................................

140. 141. 142.

Moskova Büyükclçiliğindcn Dışişlcri Bakanlığına. Şifre tel. 3 1 . 1 . 1928, No. 73 ................................................................................. Moskova Büyükclçisi Tevfik Bıyıldıoğlu'ndan Dışişlcri Bakanı Tevfik Rüştü Aras'a. Mektup. 1 3.2. 1 928 ......................................... Dışişlcri Bakanlığından Moskova Büyükclçiliğine. Şifre tel. 20.2. 1928 . .. . . . . . . .. .... ... ... ... ... ..... .. .... .... . .. .. . . . . . .. . . .. . . . K.F. Köhlcr Yayıncvinden Bertin Büyükelçiliğine. Yazı. Çeviri. 13.6.1928 .. . . . . .. ... .. ........... ... . ... .. ............ . .... .. . . .. .. .. .... ... Bertin büyükclçiliğindcn Dışişleri Bakanlığına. Yazı. 2 1 .6. 1928, No. 6o86/ 195 ........................................................................................ Dışişlcri Bakanlığından Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliğine. Yazı. 1 5.7.1928, No. 43363/88 .......................................................... Lcipzig'de K.F. Köhler Yayıncvinden Roma Büyükclçiliğine. Yazı. 3.3. 1930 .. .

1 43.

.

1 44145. 1 46.

. . ..... . ... ... .

.. ... . . ..

.

..

..

.

.

. ...

.

.

.

. .

.

. . ...

. .

..

ı o8 ı o8

.

. . . .

ıog

..

.

ıog ı ıo ııı 111

xxvı

147.

BELGELERİN Lt�t Dışişleri Bakanlığından Elçiliklere ve Konsolosluklara. Genelge. 22. 10. 1 929, No. 75300/230, 7530 1 /2 1 7

1 12

Ek: Türk Hava Kurumundan Dışişleri BakanlığınaYazı. 1 5.9. 1929,

ı .j.8. 149.

No. 1678g .............................................................................................. Türk Hava Kurumundan Dışişleri Bakanlığına. Yazı. Kasım 1 929, No. 22078 ................................................................................... Türk Hava Kurumundan Dışişleri Bakanlığına. Yazı. Kasım 1 929, No. 2 14 1 6

Ek 1: Elçiliklere Gönderilecek Fransızca ve İngilizce Nutuk kitaplannın listesi Ek 2: Kitaplann yurt dışında sabş talimatnamesi . . ..... . Dışişlcri Bakanlığından Elçiliklere ve Konsolosluklara Genelge Yazı. 2+1 2.1929, No. 7878.tJ259, 787851'254 ................................. Türk Hava Kurumundan T.C. Roma Büyükelçiliğine. Yazı. 1 ++ 1 930, No. 2279 ............................................................................. Napoli'de Elefante Mangili Şirketinden T.C. Roma Büyükelçiliğine. Yazı. ıg.+1 930 ........................................................................... Roma Büyükelçiliğinden Elefante Mangili şirketine. Yazı. 1 .5. 1 930, No. 1 20 1 / 1 45 ....................................................................... Elefante Mangili şirketinden T.C. Roma Büyükelçiliğine. Yazı. 1 .5. 1 930 Roma'da Montcgazza kitabevinden T.C. Roma Büyükelçiliğine. Yazı. 2 1 .5. 1930 Roma'da Trcvcs kitabevinden T.C. Roma Büyükelçiliğine. Yazı. 2 1 .5. 1 930 .......................................................................................... Roma'da Littorio kitabevinden Türkiye Büyükelçiliğine. Yazı. 2 1 .5. 1930 // Ltworo Fascista gazetesi Genel Yayın Müdüründen Türkiye'nin Roma Büyükelçiliğine. Yazı. 30.5. 1 930 ............................... Roma Büyükelçiliğinden •ıı Ltworo Fasruta• Gazetesi Genel Yayın Müdürüne. Yazı. +6. 1 930, No. 1 2 1 991'1 8 1 Türk Hava Kurumundan Roma Büyükelçiliğine. Yazı. 30.7 . 1 930, No. 16336 ........................................................................... Roma Büyükelçiliğinden Türk Hava Kurumuna. Yazı. 9.8. 1 930, No. 1 2382/240 Roma Büyükelçiliğinden Dışişleri Bakanlığına. Yazı. 1 1 . 1 1 . 1930, No. 1 267 1 /5fıo Türk Hava Kurumundan Dışişlcri Bakanlığına. Yazı. 4. 1 . 193 1 , No. 28197 .............................................................................................. Dışişlcri Bakanlığından Roma Büyükelçiliğine. Yazı. 2 1 . 1 . 1 93 1 , No. 1 368/ ı 8 ........ ...

1 50. 151. 1 52. 1 53. ı s+

.. ........

..................................................................................................

1 55. 1 56. 1 57. 1 58. 1 59. ı fıo. 161 . 162. 163. ı 6+

1 12 1 13 1 14 ı 14 ı ı6 1 16 1 17 1 18 1 18 1 19 1 19 1 20 1 20 121 121 1 22 1 22 1 23 1 23 1 24

BELGELERİN LİSTESİ 165. 166. 167. ı 68. ı 6g. 1 70. 17 ı. 1 72. 1 73.

Roma Büyükclçiliğinden Dışişleri Bakanlığına. Yazı. 2 1 . ı . 1 93 1 , No. 1 2943/52 ........................................................................................ Cumhurbaşkanlığı Özel Kalem Müdürlüğünden Türle Hava Kurumuna. Yazı. 26/4f 1 93 1 , No. 4'126:3 Türle Hava Kurumundan Dışişlcri Bakanlığına. Yazı. +5· 1 93 1 , No. 1 03 1 4 .............................................................................................. Türle Hava Kurumundan Roma Büyükelçiliğine. Yazı. 25.7. 1 93 1 , No. 3'f.96/ 1 735 1 Roma Büyükelçiliğinden Türle Hava Kurumuna. Yazı. 2 1 .8. 1 93 1 , No. 1 38o6/324 .................................................................. Türle Hava Kurumundan Roma Büyükelçiliğine. Yazı. 5.9. 1 93 1 , No. 20902 Dışişleri Bakanlığından Roma Büyükelçiliğine. Yazı. 8. 1 2. 1 93 1 , No. 24408/2 1 2 ...................................................................................... Paris Konsolosluğundan Dışişlcri Bakanlığına. Yazı. 22.5. 1 930, No. ıo6/227 Budapcşte Elçiliğinden Türle Hava Kurumuna. Yazı. 9+ 1 930, No. 9395 Türle Hava Kurumundan Dışişleri Bakanlığına. Yazı. 20+ 1 930, No. B.ı87 ................................................................................................ Kabil Büyükelçiliğinden Dışişlcri Bakanlığına. Yazı. 1 2.2. 1 930, No. 2 1 92/ ı 2 Kahire Elçiliğinden Dışişleri Bakanlığına. Yazı. 6.2. 1 930, No. 2�/42 Atina Elçiliğinden Dışişleri Bakanlığına, Yazı. ı+ı 1. 1 929, No. 1 225/777 Atina Elçiliğinden Dışişleri Bakanlığına. Yazı. ı o. ı . 1 930, No. 2g/ 1 8 Dışişleri Bakanlığından Elçiliklere ve Konsolosluklara Genelge. 7. 10. 1 930, No. g6 1 78/ ı 3 1 , g6 1 7g/ 1 23 Tokyo Elçiliğinden Dışişleri Bakanlığına Yazı. 9+ 1 30, No. 1 03/88 Tokyo Elçiliğinden Dışişleri Bakanlığına. Yazı. 1 4. 1. 1 93 1 , No. 20/ 1 8 Bağdad Elçiliğinden Dışişleri Bakanlığına. Yazı. 25. 1 . 1 930, No. 33/24 Londra Büyükclçiliğinden Dışişleri Bakanlığına. Yazı. 1 6. 1 . 1 930, No. 6g52/34 Türle Hava Kurumundan Londra Büyükclçiliğine. Yazı. 8.3. 1 930, No. 4743 Amsterdam Konsolosluğundan Dışişleri Bakanlığına. Yazı. 2 1 .2. 1930, No. 1 28 1 / ı 7 ································································································

1 74. 1 75. 1 76.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1 77. 1 78. 1 79. ı 8o. 181. 182. 183. 184.

···············································································

185.

XXVll

1 25 1 25 1 26 1 26 1 27 1 27 1 28 1 28 1 29 1 30 1 30 131 1 32 1 32 1 33 1 33 1 34 1 35 1 36 ı 37 1 37

xxvm 1 86.

BELGELERİN LİSTESi Rip Elçiliğinden Dışişleri Bakanhğına. Yazı. 3 1 . 1 2. 1929, No. 66 Odcsa Konsolosluğundan Dışişlcri Bakanhğına. Yazı. 23. 1 1 . ı gııg, No. 457/ 1 49 Odesa Konsolosluğundan Dışişlcri Bakanhğına. Yazı. 1 7.2. 1 930, No. 5g/ 1 9 .............................................................................................. Bcrn Elçiliğinden Dışişlcri Bakanhğına. Yazı. 3. 1 . 1 930, No. 4940/3 .................................................................................................... Barselona Konsolosluğundan Dışişlcri Bakanhğına. Yazı. 7. 1 1 . 1 929, No. 577/ ı f;jj ....................................................................... Türk Hava Kurumundan Dışişleri Bakanhğına. Yazı. 1 .9. 1 928, No. 366/275 1 4 ...................................................................................... Türk Hava Kunımundan Dışişlcri Bakanlığına. Yazı. 1 2. 1 2. 1 928, No. 497/35623 ................................................................ Sofya Elçiliğinden Dışişlcri Bakanhğına. Yazı. 7.3. 1 930, No. 257/ ı sS .................................................................................................. Dışişleri Bakanlığından Cumhurbaşkanhğı Genel Sekreterliğine. Yazı. 2.+ 1 930, No. 8422g/3 1 ............................................................ Dışişlcri Bakanhğından Londra Büyükelçiliğine. Yazı. 1 +7. 1 930, No. go6g6/85 .................................................................... Londra Büyükelçiliğindcn Şair Rabindranath Tagore'a. Yazı. 25.7. 1 930 ....................... .....................................................................................

187.

······ ······················· · · · · · · · ································

1 88. ı 8g. ıgo. 19 ı . 192. 193. ı g+ 195. ıf;jj.

1 38 ı 39 ı 39 1 40 ı40 141 141 1 42 1 43 1 44 1 45

No. 1 HARİCİYE VEKALETİNDEN PARİS BÜYÜKELÇİLİÔİNE Şifrı Tel

Ankara, 11 Mayıs 19'27

Reisicumhur hazretlerinin 1 5 Haziran 1 927'de inikad edecek• Halk Fırkası Kongresinde vukubulacak beyanat metni bin sahife kadar olacakhr. Bu eserin bir ecnebi neşriyat şirketi vasıtasıyle hariçte de neşri düşünülmektedir. Nutuk, Harbi Umumiyi takibcden mütarekeden bugüne kadar yeni Türki­ ye'nin inkılip ve teceddüt tarihi mahiyetindedir. Ayni zamanda Reisicumhur Hazretlerinin İhtilil Reisi, Büyük Millet Meclisi Reisi ve Başkumandan olarak Türkiye'nin bu devresine ait siyasi, askeri ve içtimai vakayiine aid hatıralannı da teşkil etmektedir. Eser, Türkiye'nin bu devreye ait dahili ve harici siyaseti için en mevsuk bir eser olacaktır. Takarrur edecek şerait dairesinde neşre talip bir şirkete eser Haziran bida­ yetinde Türkçe olarak teslim olunabilir. Ve talip olacak şayanı emniyet müesse­ senin bir salahiyetli mümessilinin en geç Haziran bidayetinde Ankara'da bulun­ ması lizım gelir. Eserin neşri için anlaşılamadığı takdirde talip olacak şirkete se­ yahat ve saircden dolayı hiçbir tazminat verilmeyecektir ...

P. B. .A. K. 39511. -

• Kon�. 1 5 Haziran yerine 1 5 Ekim 19:z7'de toplanmıftJr. •• Pariı Büyükelçiliğimiz a11ivinde bulunan bu telgrafın aslına rastlayamadım. Bu balomdan telgrafın Pariı Büyükelçiliğindm bafka gönderilmediğini saptayamadım.

Dıtifleri Bakanlığı aJ'lİvinde Elçiliklerimize de gönderilip

ATATÜRK'ÜN BÜYÜK SÔYLEV'I ÜZERİNE BELGELER No. 2

S.E. MONSIEUR FETHİ BEY, AMBASSADEUR DE TURQUIE A PARIS, AUX MM. LES DIRECTEURS DES LIBRAIRIES BERGER-LEVRAUT, ARTHEME FAYARD, PAYOT, HACHETTE, BOSSARD ET DE L'IMPRIMERIE PLON A PARIS• Paris, '6 13 Mai 1927 Monsieur le Dirccteur, Le PrCsident de la Rcpublique Turque Son Exccllcnce Moustapha Kemal Pacha prononcera le 1 5 Juin, un grand discours politique, a Angora, sur son activitc militairc et politique depuis 1 9 1 4 a 1 927. Le Gouvemement turc, desircux de fairc une vaste publicitc a cc discoun voudrait chargcr une maison d'Cdi­

tion françaisc de le traduirc en français et de le diffuscr en un certain nombrc d'eıtemplaires a fixcr. Dans le cas oiı cette afTairc pourrait vous intcrcsser, il cst indispcnsable qu'un de VOS rcpmcntants sc rende a Angora le plus tôt possible afin de s'y trouver au dcbut du mois de juin, a l'effet de discuter et de signer lcs clauscs du contrat ad hoc. Le dcpartement competent qui transmet cette demande a l'Ambassade ajoute

quc dans le cas oiı un accord n'interviendait aucune indemnitc ne pourrait ctrc versec audit rcpmcntant pour le dCfrayer de son voyage et de son sejour a Angora. L'Ambassade vous scrait obligec de fairc connaitrc votrc reponsc, et vous prescnte, dans cette attentc l'assurance de ses scntiments distingues ...

P. B.A. K. 39511 -

• Dağııım li•esinde bnpklık var. Lisemin müııveddesinde on yayınevinin, bu arada Galli­ mard, Annand Colin, Paillard yayınevlerinin de adlan var. Ama mektubun bu on yayınevine gönderilip gönderilmediği kesinlikle anlllfllamıyor. •• Mektup'ta, büyük Söylev konusunda Dıfi'1erince verilen ilk bilgilerin tümü yer almamak­ ı.dır. Yayınevlerine eksik bilgi vailrnit. Söylev'in beis-! özellip ve önemi ydaintt duyurulma­ mıfbr.

ATATÜRK'ÜN BÜYÜK sôYLEV'I ÜZERİNE BELGELER No. 3 PARİS BÜYÜKELÇİLİCİNDEN HARİCİYE VEKALE11NE Paris, 16 Mayu 19'27

Şifrı llL No. 3511175.

Gazi Paşa Hazretlerinin tab'ı mutasavver bcyanatlan hakkındaki telgrafna­ mei Devletleri muhteviyatı buradaki en mühim mücsscsata tamimen tebliğ edil­ miştir. Alınacak cevap derhal arzcdilccektir Efendim. P. B .A. .

-

K. 39511

No. 4 S.E. MONSIEUR FETHİ BEY, AMBASSADEUR DE TURQUIE A PARİS, AUX MM. LES DIRECTEURS DE PRINCIPAUX MAISONS D'EDmON A PARIS• Paris, 11 2 ]Wı 19'27 Monsieur le Dirccteur, J'ai l'honneur de vous fairc savoir que le Prisident de la Rcpublique Turque prononccra le 1 5 juin a l'occasion de la riunion du Congres du Parti du Peuple un grand discours qui comprcndra environ un millier de pagcs. Cette ocuvrc contiendra l'historique de la revolution et de la rmovation de Turquie depuis l'armistice jusqu'a nos jours et contiendra en meme temps lcs souvenirs du prisident de la ripublique sur lcs Mncmcnts politiqucs, militaires et sociaux auxqucls il participa tour a tour en qualitc de chef rivolutionnairc, de president de la Grande Asscmblce Nationale et de Commandant en Chef, pcndant la meme periode. L'ouvrage en qucstion contiendra done dcs rcnseigncmcnts de premicr ordrc sur la politique cxtcrieurc et intcrieurc de la Turquie pour ccs memcs annecs. Le tcxte turc de ce discoun pourra etre rcmis au dcbut de cc mois a une maison d'Cdition françaisc desircusc de sc charger de sa publication en français.

• Mektubun müsveddesinde hangi yayıncvlerine yollandığı belli değil. Altında Büyükelçi Fet­ Beyin paralı bulunan bu mütveddede yalnız •bellibaflı yayınevleri" dmnıelrtedir. Anbra'nın ı ı Mayıs 1 927 günlü ıelyazısının hrmen hemen aynen çevirisi niteliğindeki bu mektubun neden 'l Hazirana kadar bclı.lctildiği anlaşılamıyor. hi

4

ATAT0RK'ÜN BÜYÜK SÔYLEV'I ÜZERİNE BELGELER

Le dcpartement competent qui transmet cette demande a l'Ambassade dC­ sircrait qu'un de vos rcprescntants sc rcndit a Angora le plus tôt possible a l'cf­ fet de signer le contrat ad hoc.

il va sans dire que dans le cas ou un accord ne pourrait intervenir a cc su­ jet, aucune indemnitc ne sera versec audit rcprescntant pour ses frais de voyage a Angora. Je vous scrais obligc de bien vouloir me fairc tenir votrc reponsc au plus tôt. Veuillcz agrttr , Monsieur le Dircctcur, l'assuran cc de tinguec.

ma

consid&ation dis­

P. B.A.- K. 39511

No. 5

LIBRAIRIE PAYOT (PARIS) A S.E. ALİ FETHİ BEY, AMBASSADEUR DE TURQUIE A PARIS Paris, il 7 Juin 19'27 Excellcnce, Faisant suite a ma lettrc du 4 juin• et a la reponsc tclcphonique que j'ai rcçue de l' Ambassad e, j'ai l'honneur de vous confırmcr que je scrais trCs dispo­ se de publier dans la grande collcction ou j'ai dCja fait paraitrc lcs ouvragcs dcs principaux hommcs d'Etat du monde, lcs souvenin du M. le Pıisident de RC­ publique Turque dont vous voulcz bien me proposcr l'Cdition. Ccpcndant j'aimerais avoir, avant d'envoyer eventuellement un rcprescntant a Angora, quclqucs rcscignements complcmentaircs sur la naturc et l'ctendue de l' ouvrage. Vous me parlcz de ı ooo pagcs. Combien de mots ont ccs pagcs et

s'agit-il, outrc lcs souvenin proprcment dits du PrCsidcnt, du rccucil dcs dis­ cours qu'il a prononces ccs dcmittes annecs ou plutôt. ce qui scrait pttf&able pour le public occidental, d'un expose historique suivi? D'autrc pan, vous me ditcs que le texte turc de l'ouvrage pourra m'etrc rc­ mis au dcbut du mois de Juin. Dcvrais-je le fairc traduirc en choisissant moi­ meme le traducteur ou l'ouvrage scra-t-il traduit par un citoyen turc connaisant a fond le français et choisi par le Ministcrc?

•

Payot yayınC"Vinin 4 Haziran

1 9:ı7

tarihli mektubu dosyada yok.

ATATÜRK'ON BOYOK SôYLEV't ÜZERİNE BELGELER

5

Vous me dcmandcz d'envoyer un rcpresentant a Angora. Ne scrait-il pas plus simple de m'cnvoycr, pour Cviter un long voyage, le manuscrit que je fcrai cxaminer tres rapidcment a Paris? Car il m'cst impossible de fairc une proposition au Gouvemement turc sans avoir pu examiner au moins rapidcment le dit manuscrit. J'aimerais egalement savoir, si possible, a l'avancc, lcs conditions generalcs dans lesquellcs le Gouvemement turc envisage la publication de cette Cdition françaisc. Je vous prie de trouver ici, Excellence, l'exprcssion de mcs trCs distingues scntiments... (Signe) G. PAYOT

P. B.A.- K. 39511 •• Bu mektubun albna Büyükelçililne Türkçe olara.lı fU notlar dlifülmüfriir: • ı ) Sahire adedi Türkçe üzerinedir. Takriben 200-220 kelime hesap olunabilir. Ea.er evmtt iraı edilmiı nutuklann mecmuası olmayacak. Belki Reisicumhurun hatıratı phsiyesile beraber, 1919'dan bu güne kadar Yeni Türkiye'nin askeri, siyui bir tarihçesi olacak ve �k üzerine müllmit bulunK&ktır. Kendiai müniaip bir mütercim intihap edebilir. Elerin ulını buraya getir­ menin pek müıkül olacağını zannediyorum. Mamafih gerek bunu, gerekse fttaiti umumiyeyi An· kara'dıın soracağım. Alacağım cevabı bildiririm. Tarafınızdan ne şerait teklif olunacağını dahi bil­ dirmek muvafık olacaktır. •:J) Ankara'ya dahi ıeferruatile iki maddeyi izah". Bu utırlann Büyükelçi Fethi Bey tarafından kaleme alındığı ve Payot yayınevine verilecek ce­ vabın bir çC'Şİt ana çizgileri niteliğinde olduğu anlqılıyor.

No. 6 S.E.M. ALİ FETHİ BEY, AMBASSADEUR DE TURQUIE A PARIS, A M.LE DIRECTEUR DE LA LIBRAIRIE PAYOT, PARIS Paris, 11 8 ]uin 19'27 Monsicur le Dirccteur, J'ai reçu la lettrc que vous avcz bien voulu m'adresscr en (date) du 7 cou­ rant pour me dcmander quclqucs rcnscignements complcmentaircs sur la naturc et l'etcndue du discours que prononcera le PrCsident de la Republique Turque. Suivant votrc dcsir, j'ai l'honneur de vous fairc savoir que le nombrc dcs pages qui vous a ete indique, cst calcule sur le tcxte turc. Chaque page pcut comprcndrc approximativemcnt de 200 a 220 mots. Cet ouvrage ne sera pas compose dcs discours que le Pttsident de la Republique a prononces ccs demi-

ATATÜRK'ÜN BÜYÜK SÔYLEV'l ÜZERİNE BELGELER

6

cres annecs. il contiendra plutôt, en dehors dcs souvenirs pcrsonnels du Presi­ dent, l'historique dcs evcnements politiqucs et militaires de la Nouvelle Turquie et il sera base sur dcs documents officicls. il vous sera loisible de choisir tel tra­ ducteur que vous desircz.

Je crois qu'il sera tres difficile de rairc venir ici l'original de cet ouvrage. Neanmoins je demanderai d'Angora dcs renseignements sur ce point ainsi que sur lcs conditions generalcs. Je ne manquerai pas de vous communiquer la reponse aussitôt qu'elle sera parvenue. Je pense qu'il sera utile de porter egalement a la connaissance du Govemement turc lcs conditions qui seront fixecs par vous.

P. B.A.. K. 39511 -

No. 7 PARİS BÜYÜKELÇİLİCİNDEN HARİCİYE VEKALETİNE Paris, 8 Haziran 1927

Şifrı llL No.203/420

Avrupa ricali mühimmei siyasiyenin hatıratını neşretmiş olan bir tabi' Rei­ sicumhur Hazretlerinin Yeni Türkiye tarihini ihtiva edecek olan hatıratını neş­ rctmcğe talip olduğunu bildirmiş ve istihsal etmek istediği malumat meyanında eserin tab'ı için olunacak şeraiti umumiye ile Ankara'ya adam göndermezden evvel eserin aslının Paris'e irsali mümkün olup olmadığını sormuştur. Verilecek cevabın iş'annı rica ederim Erendim.

F. B.A.. K. 39511 -

No. 8 HARİCİYE VEKALETİNDEN PARİS BÜYÜKELÇİLİCİNE

Şifrı llL

Ankara, 18 Haziran 1927

No. 1 63 Reisicumhur Hazretlerinin Kongrede vukubulacak bcyanatlannın Paris tibi'ine irsali mümkün olmadığı ve malumat almak, eserin tabı hususunda

ATATÜRK'ÜN BÜYÜK SÔYLEV'l ÜZERİNE BELGELER

7

görüşmek arzu ettiği takdirde Ankara'ya adam göndermekte serbest olduğu Ri­ yascticumhur Katibi Umumiliğinden bildirilmektedir. Arzı keyfiyet olunur•. TEVFİK RÜŞTÜ

P. B.A.

-

K. 39511

• Telgrafın altına Büyükclçilikte şu not düşülmüştür: "Tabi'iye o yolda cevap verildikten sonra Hariciyeye tclgrafname mealinin tebliğ edildiğine dair taluirat. 20_Haziran"

No. 9 S.E.M. FETHİ BEY, AMBASSADEUR DE TURQUIE A PARIS, A M. LE DIRECTEUR DE LA LIBRAIRIE PAYOT, PARIS Paris, le 20 ]uin 1927 Monsieur le Dirccteur, Comme suitc a ma lettrc du 8 juin,• j'ai l'honneur de vous fairc savoir qu'il n'est pas possible d'envoyer İci le manuscrit dont il s'agit. Le departement com­ petcnt, a qui j'avais demande les rcnseignements faisant l'objet de votrc lettrc du 7 courant•• ajoute que cette affairc ne pourrait ctrc discutee et conclue qu'a Ankara. Veuillez agrecr, Monsieur le Dirccteur, l'assurance de mes scntiments dis­ tingues.

P. B.A. K. 39511 -

•

No.6

••

No.5

No. 10 PARİS BÜYÜKELÇİLİCİNDEN HARİCİYE VEKALETİNE No. 4611219

Paris, 20 H�iran 1927

Reisicumhur Hazretlerinin tab'ı mutasavver beyanatları hakkında 18 Hazi­ ran 927 tarihli ve 163 numrolu tclgrafnamei Devletleri• muhteviyatının bu bab•

No.8

8

ATATÜRK'ÜN BÜYÜK SôYLEV'I ÜZERİNE BELGELER.

izahab mütcmmime talep etmiş olan tabi'iye tebliğ olunduğu maruzdur Efendim.

ta

FETHİ

P. B.A. K. 39511 -

No. 1 1 PARİS BÜYÜKELÇİLİÔİNDEN HARİCİYE VEKALETİNE No. 4951242

Paris, 2 Tnnm� 1927

20 Haziran 1 927 tarihli ve 461 /2 1 9 numaralı tahriratı iciziye zeyildir•. Reisicumhur Hazretlerinin tab'ı mutasavver beyanlan hakkındaki ıı Mayıs 927 tarihli telgrafnamei Devletleri•• muhteviyabnın Paris'teki en mühim tibi'ile­ rc tebliğ edildiğini arzetmiş idim. Bu müracaatımıza cevaben muhtelif neşriyat 'irketlerinden alınan mektuplan manzuru samileri buyurulmak üzere lefTen ve aynen takdim ediyorum Efendim Hazretleri•••. FETHİ

P. B.A. K. 39511 -

• No. ıo •• No. ı ••• Dosya'da yalnız "Payot" yayınevinin 7 Haziran 1 927 tarihli mektubunun ulı alıkonul­ mUftUr. Öteki melıtuplann uallan Anluua 'ya yollanırilm örnekleri Büyükclçiliktcki dosyuında aak­ lanmamıftır.

No. 12 NEVYORK BAŞŞEHBENDERLtCtNDEN HARİCİYE VEKALE11NE Na. 241

Miistauldir

Ncvyork, 1 1 KanunU1UWI 1927

(Alın'l• 29 .Kanun'"1TWI)

Bazi Amerikalı zevatı münevvere Reisicumhurumuz Gazi Mustafa Kemal Paşa Hazretlerinin Nutuk-u mcşhurlannı talep ediyorlar. Aleyhimizde en şiddet­ li propagandalara merkez olan Amerika'da lehimizde en mükemmel propagan­ da teşkil edecek olan işbu Nutuk-u alinin Türkçe metni Başşchbcnderlikte yok­ tur. Ncvyork kütüphanelerine tevzi edilmek üzere Türkçe nüshalanndan 30-40 adedinin ve gerek mczkür kütüphanelere ve gerek Ncvyork Darülfünun muhitlc­ rile gazete idarehanelerine, muharririmi mümtaze ile ulema ve fuzalaya ve bazı zevatı müncvverei saireye tevdi edilmek üzere İngilizce tercümesinden 4-0Q-500 adedinin Başşehbcnderliğe gönderilmesine müsaadei Samilerini istirham ederim. Vakit geçtikçe burada tesiri azalacağından ve halbuki Muahedenarnemizin Ayan Meclisince kabul edilmemesi için aleyhimizdeki gizli ve aleni propagandaya de­ vam edilmekte olduğundan• Nutuk-u ilinin en ziyade tesir edeceği hengam bugünkü gündür ve nihayetünihaye Muahedenamenin müzakereye vazedilcccği memul olan önümüzdeki bir iki aydır. Nutuk-u meşhurun havzai memuriyeti çakiranem dahilinde bulunmayan Vaşington'la Amerika'nın Ncvyork şehri haricindeki ehemmiyetli şehirlerinde tevzi edilmesinin lehimizde hüsnü tesire badi olacağı dahi alUa gelmekte ise de bu babta bir karar ittihazı Büyükelçi Beyefendi Hazretlerinin reyleriyle rey ve karar-ı sam ilerine vabestedir Efendim Hazretleri••. (İmza) MÜNİR SÜREYYA

D.B.A. - T. 1. -A. - 1h. • Bu aıralarda Türkiye-A.B.D. L.ozan Andl�asının Amerikan Senat01unca reddedilmesi et· rafında Amcrib'da Türkiye'ye kartı yojun bir propapnda kampan.,_ sürüp pdiyordu. Blız.. Bi· W N. Şilnfİr, "Türk-Amerikan ilifkilerinin yeniden kurulmua ve Ahmet Muhtar Beyin VAfİnllon Büyükelçiliği", &/#tnı, Cilt XLI, sayı ı&.ı, Nisan ı gn, S. :ı77"356. •• Dı,i,teri Bakanlığı Özel kalem Müdürlüğü bu yazıya 14. ı . ı g:ı8 tarihli, 1 4 sayılı 'u cevabı vermekle yetinmi,tir: "Gazi Hazretlerinin Nutuk'lannın Fransızca ve Almanca ve diğer Avrupa lisanlannda nüsha­ lan Leipzig'de Koehler tarafından ıabedilmekte olup oradan umumi satı.. çıkanlacaiından kütüphanelerden tedariki çok kolay olacalınr efendim. Hariciye Vekili Namına: MiiltqM." (lllitt)

ATATÜRK'ÜN BÜYÜK SÔYLEV'I ÜZERİNE BELGELER

10

No. 13 VAŞİNGTON BÜYÜKELÇİ LİCİNDEN HARİCİYE VEKALETİNE Vaşington, 14 Tmımuz 192.8

.No. 517/220

(AlınlJı 7 Ağustos) World Pcace Foundation nam sulh müessesesinden muahedat ile Düyunu Umumiye ve sair mesaili iktisadiye ve ictimaiycye mütedair Fransızca vesaik ta­ lebini havi olarak Büyükelçiliğe muharrer mektup sureti leffen takdim kılındı• Müesscsci mczkure Amerika'nın en mühim teşkilatından madud bulunmakla sahibi müracaat tarafından hadim olmak üzere neşriyatı matlubanın irsaline müsaadei Devletlerini istirham ederim. Gazi Paşa Hazretlerinin Nutuk'lanna ge­ lince bu babta teselsül edegelmekte olan ricalan berai tatmin İngilizce nüshala­ nndan miktan kifı irsali ve Lc�pzig'deki tabii adresinin tasrihi mütevakkıfı reyi Devletleridir Efendim. Vaşington Büyük Elçisi (İmza) AHMET MUHTAR

D. B.A. -S. Tü.·r�. Dahili K. 49. •

Bu mektubun örneği D.B.A.'de bulunamadı. No. 14 HARİCİYE VEKALETİNDEN RİYASETİCU MHUR KATİBİ UMUMİLİCİNE

.No. 4f>4341115

Ankara, 21 Ağustos 192.8

Vaşington Büyükelçiliğinden varit olan 1 4 Temmuz 1 928 tarih ve 5 1 7/220 numaralı tahrirat sureti melfufen takdimi huzuru alileri kılınmıştır. Reisicumhur Hazretleri tarafından irad buyrulmuş olan Hitabe Amerika'da ehemmiyeti mah­ susa ile (? talep) olunduğu cihetle Nutuk Riyasctpcnahinin İngilizce lisanında münteşir nüshalanndan bir miktannın irsali ve yahud tabiiden tedarik edilmek üzere adresinin bildirilmesi mczkür Büyükelçilikten talep edilmesi üzerine keyfi­ yet Tayyare Cemiyetinden istifsar edilmiş ise de Türkçeden başka lisanda inti­ şar etmiş olan nüshalar için Katibi Umumilik Makamı Alisine müracaat edil­ mesi icabedeccği cevaben bildirilmiş olmakla Vaşington Büyükelçiliğine bu bah­ ta verilmesi lazım gelen cevap hakkındaki mütaleai aliyderinin inbasına müsaa­ de buyrulması rica olunur Efendim.

D.B.A.

-

S. Tü."rlciye. Dahili. K. 49.

ATATÜRK'ÜN BÜYÜK SÔYLEV'l ÜZERİNE BELGELER

il

No. 15 HARİCİYE VEKALETİNDEN VAŞİNGTON BÜYÜKELÇİLİÔİNE Ankara, 9 Ey/1'1 19l.8

No. 47812ft.XJ

14 Temmuz 1 928 tarih ve 5 1 7 - 220 numrolu tahriratı aliyeleri cevabıdır• :

Memleketimize dair neşrolunup Matbuat Müdiriyeti Umumiyesi koleksiyo­ nunda mevcut bulunan asardan birer nüshası World Peace Foundation müesse­ sesine tevdi edilmek üzere aynca posta paketi halinde irsal kılındı. Gazi Hazret­ lerinin Nutuk'lanna gelince, bunun İngilizce nüshasından miktan kafinin irsali Riyaseticumhur Katibi Umumiliğine arz edilmiş olup neticesi aynca bildirile­ cektir Erendim.

D. B.A..- S. Tiirlciyt. Dalıi/i K. 49. •

No. 1 3 No. 16 TİRAN ELÇİLİÔİNDEN HARİCİYE VEKALETİNE Tiran, 27 TıpVıilllwl 1927

(A.lın'lı 3 TıpVıisani) Gazi Paşa Hazretlerinin son Fırka kongresinde irad buyurmuş olduğu tarihi Nutuk bura müslümanlan arasında layık olduğu derecede pek büyük ehemmi­ yetle telakki edilmiş ve burada ziyade münteşir olan gazetelerimizden pek sami­ mi bir alaka ile mütalea ve takip olunmuştur. Matbuatımızdaki hulisalar ile iktifa etmeyen bu müslümanlar Nutuk'un ta­ mamına destires olmaya pek ziyade havahişkir bulunduklanndan bunlardan bazalan bendenize müracaatla neşrolunacak Nutuk'un tamamı kendilerine teda­ rik etmekliğim ricasında bulundular. Kezalik buradaki ecnebi meslekdaşlanm­ dan birçoktan dahi ayni ricayı tekrar ettiler. Bu cihetle Gazi Paşa Hazretlerinin Nutuk'u neşrolunmuş ise bunun Türkçe aslından laakal yüz nüshasının ve Fransızca tercümesinden dahi on nüshanın Elçiliğimize gönderilmesi için lazım gelenlere işan keyfiyet buyrulması müster­ hamdır Erendim•. Tiran Elçisi (İmza) TAHİR LÜTFİ

D. B. A.. - S. Türlciyt. Dalıili. K. 49. • Bu yazıya Dı'i'leri Balı.anlığı Ilı.inci Daire Müdürlüğünce 19. 1 1 . 1 927 ıarihli, 249541'93 sayılı tu lı.artılılı. verilmi,ıir: MGazi Paşa Hazmlerinin tarihi Nuıulı.lan Tayyare Cemiyeti vasıtasile yalımda tab edileceğin­ den matlup nüüıalann gönderilecqi arzolunur daıdim.• (lltfti.)

il

ATATÜRK'ON BOYOK sôYLEV'I ÜZERİNE BELGELER No. 1 7 VİYANA ELÇİLİCİNDEN HARİCİYE VEKALE11NE Viyana, 25 Tıfrininmtl 1927

ŞijTı ul

(Alınıp 1fj TıfTİnİlrroe/) Türkiye için halde ve istikbalde Düstur-u Halis olan Gazi Paşa Hazretleri­ nin Nutuk'lannın burada hulasası neşredilmiştir. Resmi ve gayri resmi mehafil, kitap halinde aslını mütemadiyen istiyorlar. Nasıl tedarik edileceğinin iş'an mütemennadır Efendim•. HAMDİ

D. B.A. - T. 1. - A 1. -h. • Bu ıelgrafa Dııişleri Bakanlığı 17. 1 0. 1 917 ıarihli, 13397/88 sayılı ıu ıelgrafla ka11ılık ver· mi11ir: "Nuıuk'un Fransızca ve Almanca ve diğer Avrupa lisanlannda nüshalan Leipzig'de Kochler ıarafından ıabcdilmekıe olup oradan umumi UUJa çıkanlacağından csmanı mukabili küıüphanc­ lcrdcn tedariki çok kolaydır efendim•. (lbitL)

No. 18 SOFYA ELÇİLİ CİNDEN HARİCİYE VEKALE11NE No. 55391754

Müstaul

Sofya, l.a Tıfrinİlrroe/ 1927

(Alın111 3 Tıtrinisani)

Reisicumhur Hazretlerinin Fırka Kongresinde irad buyurmakta olduklan Nutuk'un Fransızca nüshalanndan Bulgar Hariciye Nezaretine, mehafili siyasi­ yr:ye ve ecnebi Scfaretlerine dağıtılmak üzere, miktan kifi irsalinin teminini is­ tirham ederim Efendim•. Sofya Orta Elçisi (İmza) R. HÜSREV

D. B.A. - S. Tiirlciyt. Dalıili. K. 49. • Bu yazıya, Dııiıleri Bakanlığı ikinci Daire Müdürlüğü, 19. 1 1 . 1917 günlü, 14955/143 sayılı yazıyla, kiıabın Tayyare Ccmiyeıince basıınlmakıa olduğu, çıkınca gönderileceği yolunda karşılık vcnniıtir. (lbıli.)

ATATÜRK'ÜN BÜYÜK SÔYLEV'I ÜZERİNE BELGELER

13

No. 19 SOFYA ELÇİLİÔİNDEN HARİCİYE VEKALETINE Sofya, 1fi Kanunwani 1928 (Alınııı 19 Kanunwani)

Na. 94155

Vekil Beyefendi Hazretleri, İzhar olunan arzu üzerine Gazi Hazretlerinin Fransızca Nutuk'lanndan Bulgaristan Kralı Hazretlerine takdim edilmek üzere fevk.alide bir nüsha ile mc­ hafili siyasiye ve icabcden zevata dağıtılmak üzere de kifı miktannın gönderil­ mesini istirham etmiştim. Maalesef bu kıymettar eserin tab'ı tam zamanında yetişmemiş olmasına rağmen mukaddes Cumhuriyetimizin, inlulib-ı mcs'udemizin veciz ve mükem­ mel bir tarihçesi olmak itibarile bu babtaki istirhamatımı bir kerrc daha arza ictisir eyliyorum Efendim• . Sofya Orta Elçisi (İmza) R. HÜSREV

D. B.A.- S. Tiirlciyt. Dalıi/i. K. 49. • Dı,i,leri Bakanlığı bu yazıya, 5 Şubat ıg-ı8 günlü

ve 3 1 467/30 sayılı ,u 1ıM1ılığı venni,tir: "Gazi Hazretlerinin Nutuk'lan ıabedilmekte olup hitamı tabı müteakip nüshai matlubanın takdim kılınacağı arzolunur Efendim."(16ıiıı'.J

No. 20 SOFYA ELÇİLİ Cİ NDEN HARİCİYE VEKALETİNE Na. 12461648

Sofya, 6 Kanunwvwl 19'19

Zata Malıswtur. ı - Reisicumhur Hazretlerinin tarihi Nutuk'lanndan melfuf listede yazılı cins ve miktar kitabın gönderilmesi hususunu Tayyare Cemiyetine tebliğ buy­ rulmasını rica ederim. Mezkur kitaplar ücretinin tarzı tediyesi tasrih buyrulmadığından, vürutlannı müteakip taliplerden tahsil olunarak Tayyare Cemiyetine gönderilecektir.

2 Bulgaristan'daki Konsolosluklanmıza bu kitaplardan mümkün mertebe ziyade miktarda satın aldırılmasına çalışmalan emir edilmiştir. -

ATATÜRK'ÜN BÜYÜK sôYLEV'I ÜZERiNE BELGELER

14

� Memleketimize ve mübcccel Reisi Devletimize muhabbeti ve alikası malumu Devletleri olan ve bilhassa bir mülakatında ulu Gazi'nin Nutkunu okumak istediğini söylemiş ve bittabi tarafımdan, ecnebi lisanındaki nüshası çı­ kınca takdim olunacağı kendisine vaad edilmiş bulunan Bulgaristan Kralı III. Boris Hazretlerine bir lüks nüsha gönderilmesini hassaten ehemmiyetle rica eder ve eğer diğer devlet reislerine teşmili zarureti gibi bir mahzur varit değilse bunun Mübeccel Reisicumhur Hazretleri tarafından münasip şekilde ihda olun­ ması şıkkını reyi musibi Vekiletpcnahilerine terkcderim. -

4

Keza hem propaganda yapmak hem de bir muamelei mücamelekira­ nede bulunmuş olmak için �aşvekil ile Hariciye Nazınna ve bir diplomat kulübü olan ve elycvm Reisi bulunduğum "Union Club" le "Türk-Bulgar Dost­ luk ve Yaklaşma Cemiyeti"ne de tarafımızdan ihda edilmek üzere fransızca nüshalanndan münasip cins ve nevinde aynca 4 kitabın da Yüksek makamla­ nnca temin buyurularak Elçiliğe irsalini ehemmiyetle bir kerrc daha rica eyle­ rim efendim. -

Sofya Orta Elçisi (İmza) R. HÜSREV

Ek Liste

Elçi Ridvanbcyoğlu Hüsrev Beyefendi Başkatip Celil Beyefendi Sofya Konsolosluğu tarafından temin olunan Sofya'daki kolonimiz için Sofya'daki kolonimiz için

ı kitap 50 liralık Türkçe ı kitap 2 1 /2 liralık Türkçe

ı 7 kitap 2 ı h liralık Türkçe 22 kitap 2 ı / 2 liralık Fransızca

D. B. A. - S. Tiirlci�. Dahili. K. 49

No. 21 HARİCİYE VEKALETİNDEN RİYASETİCUMHUR UMUM KAT1PL1C1NE

.No. 802.J2/7

Ankara, 15 Kanunwani 1930

Sofya Elçiliğimizden gelen 6 kinunuevvcl 1 929 tarihli ve 1 246/6.ıB numrolu bir tahriratta memleketimize ve mübcccel Reisi Devletimize muhabbeti ve ala­ kası büyük olan Bulgaristan Kralı IIl-üncü Boris'in Reisicumhur Hazretlerinin Nutkunu okumak arzusunu izhar eylediğini bildirilmektedir. Elçimiz, ecnebi li­ sanında tabolunacak nüshanın intişannda bir adedinin takdim olunacağını

ATATÜRK'ÜN BÜYÜK SÔYLEV'I ÜZERİNE BELGELER

15

müşarii nilcyhe vadetmiştir. B u eserden bir nüshanın Bulgar Kralına hediyesi Elçimiz tarafından temenni edilmektedir. Keyfiyeti arzederim efendim. MÜSTEŞAR

D. B.A.. - S. Tiirlciye. Dalıi/L K. 49. No. 22 KAHİRE ELÇİLİCİNDEN HARİCİYE VEKALETİNE Na. 8941400

Kahire, 10 Ttpinisani 1927

Reisicumhur Gazi Mustafa Kemal Paşa Hazretlerinin emsalsiz tarihi Nu­ tuk'lannın Mısır'daki tcsiratı pek kuvvetli ve pek derindir. Arapça'ya tercümesi şiddetle arzu ediliyor. Arapça'ya tercümesi halinde intişar ve tesir dairesinin ne kadar geniş olacağı arza muhtaç değildir. Diğer taraftan dün gece Kulüp Mehmed Ali'de sabık vüzeradan ve Mı­ sır'da sözü pek nafiz olan İsmail Sıtkı Paşa ehemmiyetli birkaç zatın huzurunda Gazi Paşa Haz:rctlcrinin Nutuk'lannı okumaya umumi bir iştiyak olduğunu, iki Fransızca nüshasının Kulübe ihdasının pek ziyade mucibi şükran olacağını söyledi. Teceddüdatımızın Mısır'da her saha ve her şekilde tcsınnı ıcra ettıgı görüldüğünden Nutuk'un Arapçaya tercüme ve neşri ve İsmail Sıtkı Paşanın ar­ zulannın is'afı pek münasip olacağı mütaleasında bulunduğumu arzederim Efendim Hazretleri•. Kahire Elçisi (İmza) MUHİTTİN

D. B.A..- T. 1- A.. 1b.

• Bu yazıya Dıtitlrri Bakanlığı Ôzrl Kalrm Müdürlüğü 30. 1 ı . 1 9:z7 tarihli vr :2:2] sayılı tu er· vabı vrrmrklr yrtinmittir: "Reisicumhur Hazretlerinin Halk Fırkası Umumi Kongrnindr irad buyurduktan Nutkunun Franszıca vr Almanca vr diğrr Avrupa lisanlannda nüshalan �ipzig'dr K�hlrr tarafından drr· drsti tab olup yakında mevkii intişara vazrdilrcrği ıo Trşrinisani 9:z7 tarih vr 1194/400 numrolu ıahriraıı Alilrrinr crvabrn arzolunur Efendim" (/INL)

16

ATATÜRK'ÜN BÜYÜK SÔYLEV'İ ÜZERİNE BELGELER. No. 23

KAH İ RE ELÇİ LİÔİ NDEN HARİ Cİ YE VEKALETİ NE Kahire, 17 Tepinisani 1927

No. go8/407

Reisicumhur Hazretlerinin Fırka Kongresinde irad buyurmuş olduklan Hi­ tabe hakkında, Mısır'da, hemen her yerden daha fazla bir al.ika ve dikkat mev­ cut olup bu emsali ni-mesbük ve muazzam Nutuk'a çok ehemmiyet atfedilmek­ te ve bir an evvel muhteviyatına ıttıla hasıl etmek arzusu izhar olunmaktadır. Tamamile matbuata intikal etmeden evvel, Nutuk'un bir sureti veya Fran­ sızcaya veya tercihan İ ngilizceye tercümesinden bir nüshası, sür'ati mümkine ile buraya gönderildiği takdirde burada Arapçaya tercüme edilerek yüzbinlerce nüsha ncşr ve füniht edilebileceği Türkçe (Muhadenet) gazetesi Müdürü tara­ fından beyan ve temin edilmekte olup bu ncşr ve fürühtan tevellüt edecek hası­ latı mühimmcnin de doğrudan doğruya Tayyare Cemiyetine irsal kılınması tabii­ dir. Ancak bu husustaki mesaisine mukabil (Muhadenet) gazetesine muayyen bir hissci istifade temin lüzum derkir olup diğer taraftan bu hissci istifade ile de burada yegane Türk gazetesi olan ve Cumhuriyetimizi vatanpcrverane bir hissi hamiyet ve sadakada müdafaa eden (Muhadenet) in devamı intişarı temin edilmiş olacaktır. İ ki taraflı mühim istifadeler vaad eyleyen bu teklif tensib ve tasvip buyrulduğu takdirde Nutuk-u Riyasctpcnahiden - İ ngilizce tercümcsile beraber - Arapçaya berai tercüme nüshai kafiyenin Elçiliğe lütfu irsali menutu rey-i Devletleridir Efendim Hazretleri. Kahire Elçisi İ ( mza) MUH İ DDİ N

D. B. A.. S. Türlciye. DaJıiii. K 49 -

No. 24 HARİ C İ YE VEKALETİ NDEN Rİ YASETİ CUMHUR KATİ B İ UMUM İ Sİ H İ KMET BEYEFENDİ YE

Jlo. 27325167

Ankara, 19 Ktinun1111I1W 1927

Fırkanın son umumi Kongresinde Gazi hazretleri tarafından irad buyurulan tarihi Nutuk'un Mısır'da tevlit ettiği dikkat ve alakadan bahis Kahire Elçiliği­ mizdcn ahiren alınan 1 7. ı ı .927 tarih ve go8/407 numrolu tahrirat sureti mat­ viyyen takdim kılındı.

ATATÜRK'ÜN BOYOK SÔYLEV'I ÜZERİNE BELGELER

17

Nutuk'un Arapçaya tercüme edilerek lehimizde neşriyatta bulunan "Muha­ denet• gazetesi müdiriyeti tarafından füruhtuna müsaade itası ve bu mesaisine mukabil "Muhadcnet• gazetesine muayyen bir hissci istifade temini mczkür ga­ zetenin devamı intişanna bais olacağl hakkındaki Elçiliğin noktai nazanrun Reisi­ cumhur hazretlerine (? arzcdilcrek•) iradei Riyasctpcnahinin iş'annı rica eylerim Efendim. Hariciye Vekili namına. D. B.A. - S. Tiirlciye. Dalaili. K. 49. • Yazının müsveddesinin burasında lı.antıklık var. önce " ... Elçiliğin noktai nazanna müteal­ müıaleai aliyelerinin inbuını rica ederim Efendim" denmiı. Sonra değitıirilmiı ve Cumhurbat­ kanının iradesinin bildirilmesi rica edilmipir. Bu değiftirme sırasında yazı müsveddesi üzerinde epryce oynanmıı olduğundan kanııkhk doğmuııur, iyice okunamamaktadır.

lik

No. 25 Rİ YASETİ CUMHUR KATİ Bİ UMUMİ LİCİ NDEN HARİ Cİ YE VEKALETİ NE

Ankara, JT Kanunusani 19'17

No. 41564

1 9 Kanunuevvel 1 927 tarih ve Umuru Siyasiye 2732sJ67 numrolu tczkerei devletleri cevabıdır.

Gazi Hazretlerinin son umumi Fırka kongresinde irad buyurduktan Nu­ tuk'un Türkiye Cumhuriyeti ile Rusya arazisinden maada yerler için tab ve sai­ re hakkı Almanya'da Lcipzig şehrinde (K.F. Koehler) mü csscscsi ne terk edilmiş olduğundan mezkür müesseseye müracaat edilmesi lüzumunun Kahire Elçiliği­ ne ibliğına müsaade buyurulmasını arz eylerim Efendim. Katibi Umumi ( İ mza) H İ KMET D. B.A. s. Tiirlciye. Da/aui. K. 49. -

No. 26 HARİ Cİ YE VEKALETİ NDEN KAH İ RE ELÇİ LİCİ NE

No. 3121.8129

Ankara, 2 Şubat 191.8

1 7 Teşrinisani 927 tarih ve go8/407 numrolu tahriratı aliyeleri• mefadı Ri­ yaseticumhur Katibi Umumiliğine tebliğ kılınmıştı. Bu kerre makamı müşari• r-;o. 23

18

ATATÜRK'ÜN BÜYÜK SÔYLEV'I ÜZEllİNE BELGELER

lcyhten mcvrud tczkerei ccvabiyede, Gazi Hazretlerinin son umumi Fırka kon­ gresinde irad buyurduktan Nutuk'un Türkiye Cumhuriyeti ile Rusya arazisin­ den maada yerler için tab ve saire hakkı Almanya'da Lcipzig şehrinde "K.F. Kochler" müessesesine terkedilmiş olduğundan mczkür mücsscscye müracaat edilmesi lüzumu bildirilmekle keyfiyetin olvcçhile "Muhadenet" gazetesi müdürüne tefhimi mercudur Erendim. D. B. A.. - S. Tiirlciye. Dalıili. K. 49. No. 27

ROMA B Ü YÜ KELÇİLlCİ NDEN HARİCİ YE VEKA LETİ NE

Şifrı llL No. fı63

Roma, 2.8 Tı/fİnİlvvıl 1927 (A.lın11ı JO Tı1"ninvıl)

Tarihi ve mukaddes Nutkun Anadolu Ajansı tararından kısım kısım bildiri­ len aksamı bura matbuatı tararından "Gazi'nin Mühim Nutku Devam Ediyor" şeklinde büyük harfli scrlcvhalar ile neşredilmiştir. İ talyan Hariciye Nezaretinin Nutuk'u rcvkalade ehemmiyetle takip eylediğini ve Başvekil Mussolini'nin mat­ bu Fransızca nüshasını sabırsızlıkla beklediğini mcvsuken istihbar ettim. Bu nüshalanndan bir tanesi acize acilen irsal buyurulursa Mussolini'ye ve­ receğim maruzdur•. SUAD D. B. A.. - T. 1. -A..-1h. • Dıfiflm · c . 663

Bakanlığı, ı . ı ı . 1 927 tarihli, 23697 /2 1 2 uyılı prrq.ıe ıu lwlılıiı vamiftir:

"Gazi Hazretlerinin Nutuk'lannın Fransızca, Almanca ve diğer Avrupa lisanlannda nüshalan Lcipzig'de Kochler tarafından ıabcdilmekte olup oradan umumi satışa çıkanlacağından csmanı mukabilinde kütüphanelerden ıcdariki çok kolaydır Efendim." (Il!ıtJ.) No. 28

ROMA B Ü YÜ KELÇ İ LİÔİ NDEN HARİ Cİ YE VEKALETİ NE

No. 9389173

Roma, 3 Şubat 1928

Roma Darülfünunu Elsinei şarkiye, şark edebiyab ve tarihi şubesinden me­ zuniyet rüüsu alarak işbu ulümda bilahara muallimlik edecek olan talebenin imtihanlan için ahiren Darülfünun tararından bir heyeti mahsusa teşkil edilmiş

ATATÜRK'ÜN BÜYÜK SÔYLEV'I ÜZEllİNE BELGELER

19

ve bu heyete bendenizin de iştirakim ve riyasetini kabul etmekliğim rica edil­ miştir. Teklifi vakıayı memleketim namına bir şeref addettiğim gibi İ talyan Darülfünunun şarka ait tetebbuat sahasındaki mesaisini yakinen takibe de vesile bahş olacağı mülihazasile faideli telikki ettiğimden kabul eyledim. Mezkur imtihanlardan ibrazı liyakat ederek mezuniyet rüusu almış olan ta­ lebeden bilhassa Türk edebiyat ve tarihi hakkında iktisab ettiği malumat ve vu­ kufunu cidden şayanı takdir gördüğüm Ettore Rossi, Büyük Reisicumhurumuz Gazi Hazretlerinin ahiren irad buyurduktan Nutuk'lannın matbuatımızda inti­ şar eden muhtelif parçalannı cem ve bunlan İ talyancaya tercüme etmek suretile bir risale vücude getirmiş ve birkaç nüshasını bendenize göndermiştir. Şarkı ve bilhassa memleketimizi tetkika ve edebiyat ve tarihimizi tetebbua havahişkir bir İ talyan gencinin bu teşebbüsü genç İ talya'nın tarzı mesaisini göstermesi itibarile haizi ehemmiyet olduğundan mezkur nüshalardan birini merbuten takdime müsaraat ediyorum Efendim•. Roma Büyükelçisi ( İ mza) SUAD D. B.A.- S. Tiirlciye. Dalıi/i. K. 49. • Roma Büyükelçiliğimiz ve Dışişleri Bakanlığı arşivlerinde sözkonusu broşürü bulamadım. (8.N.Ş.)

No. 29

HARİ CİYE VEKALETİ NDEN Rİ YASETİ CUMHUR KATİ B İ UMUM İ LİCİ NE

No. 322414 19

Ankara, 20 Şubat 192.8

Roma Darülfünunu Elsinei Şarkiye, Şark Edebiyat ve Tarihi şubesi mezun­ lanndan Sinyör Ettore Rossi tarafından Gazi Hazretlerinin ahiren irad buyur­ duktan Nutuk-u meşhurun muhtelif parçalan cem ve İ talyancaya tercüme edil­ mek suretile vücude getirilen risalenin bir nüshası Roma Büyükelçiliğimizden gönderilmiş olmakla husulü ıttıla zımnında lefTen takdim kılındı Efendim. D. B. A . - S. Türkiye. Dalıili. K. 49.

ATATÜRK'ÜN BÜYÜK SÔYLEV'I ÜZERİNE BELGELER

20

No. 30 M I LANO ŞEHBENDERLICI NDEN HARiCiYE VEKALETi NE

No. 105132

Milano, 18 Mayıs 192.8

Reisicumhur Hazretlerinin son tarihi Nutuk'lan bura mehafilinde uyandır­ dığı al.ika hascbile Vali ve mebusan ve ayandan bazılan tarafından mısırrane talep edilmektedir. Tayyare Cemiyeti tarafından tabedilerck oldukça yüksek bir fiyatla satılan Nutuk'lann tedariki elli liraya yakın bir meblağın sarfını iltizam eylemekte olup bunu müteferrika tertibinden sarfına imkin bulunmamasına bi­ naen Şehbenderliklere mevkii ve ehemmiyetlerine göre erkanı Hükumete veril­ mek üzere Veki.lcti Cclilece mübayaa edilerek miktan ki.fi Fransızca nüshalann­ dan irsaline müsaade buyrulmasını istirham eylerim Efendim• . Milino Şehbenderi ( i mza) REFi K AM i R D. B.A. - S. Tiirlciye. DalıiJL K. 49. • Bu yazının üzerine Dıfitleri Bakanlığında tu not dütülmüfıür: wVqinr:ıon Büyükclçiliğindcn vaki mümasil bir ıeklir ve ıalebin ıervicine imkin olmadığı ma­ kamı Vckitctçe mütalca lulınmıt olmakla Milano Şehbenderlipne •yni ıarzda cnmp iıuı .•

No. 3 1 HARİ CiYE VEKALETi NDEN M I LANO ŞEHBENDERLICI NE

No. 4'1'}13145

Ankara, 9 Eylül 7928

28 Mayıs 1928 tarih ve ı o5/32 numrolu tahriratınız cevabıdır: Reisicumhur Hazretlerinin tarihi Nutuk'lanndan matlup nüshanın bütçe­ den bedelinin tesviyesine imkin görülememiş olduğundan teklifi vakıanın tervici maalesef mümkün olmamıştır Efendim. D. B.A. - S. Türhye. Dalıili. K. 49.

:ı ı

ATA11)RX'ÜN BÜYÜK SÔYLEV'I ÜZERİNE BELGELER. No. 32 BERN ELÇtLlCt NDEN HARİCİ YE VEKALETİ NE Şi.frı ul No. 65J

Bcm, 24 Tıfrinilvwl 1927 (Alın11ı 25 Tı,,V.inoel)

Reisicumhur Gazi Mustafa Kemal Hazretleri tarafından irad buyrulan tari­ hi Nutuk'un suretleri talep olunmaktadır. Fransızca ve mümkün olduğu takdir­ de Almanca nüshalanndan miktan kifi irsali hususuna emir ve müsaadei Dev­ letleri müsterhamdır Efendim•. MUZAFFER D. B.A. - T. 1- A - 1h. • Dıtiıleri Bak.anlığı Ôul Kalem Müdürlüğü bu trlgrafa, :ı5. ıo. 19:ı7 tarihli, :ı3:ı43/ 1 43 uyılı trlgrana ıu ka11ılığı �nniıtir: •Nuruk'un Franaızca ve Almanca ve diler AYnlpa liunlannda nüahalan Leipziı'de Kodıler tarafından tabedilmekte olup oradan umumi utıta çıkanlacalıtır. Esmanı mukabilinde kütüphane­ lerdaı tedariki çok kolaydır efendim.• (llNJ.)

No. 33 MR. H.N. BOON, ViLLA CONIFERA, DEN DOLDER (UTR), NETHER­ LANDS, TO THE TURKISH MINISTRY OF FOREIGN AFFAIRS, ANGORA

3 Novnnhn 1927

PostcarrJ Dcar Sir,

Would you kindly scnd me an English or German copy of Hon. Mocstafa (sic) Kemal Pasha's 36 houn spccch at the annivenary of the Young Turkish rcvolution. My adrcss is : H.N. Boon Villa "Conifera" den Dolder (Utr). N etherlands. 1 shall be very thankful to you

Yours truly (Signcd) H.N. BOON

ATATÜRK'ÜN BÜYÜK SÔYLEV'I ÜZERiNE BELGELER No. 34 M. LE CHEF DU CABINET DU MINISTRE DES AFFAIRFS ETRANG tRES DE TURQUIE, A. M. H. N. BOON, ViLLA CONIFERA, DEN DOLDER (UTR) Angora, il J 1 Dicnnbre 1927

Monieur,

En reponsc a votrc cane postale du 3 Novembrc 1 927 j'ai le plaisir de vous informer que la maison Kochler a Lcipzig a ete chargec de l'Cdition en plusieurs langucs du discours quc Son Exccllcnce le Pmidcnt de la Republique a pronoce au Congres General du Pani du Pcuple. Ce livrc paraitra sous pcu. Veuillcz agrttr, Monsieur, mcs salutations distinguecs. Le Chef du Cabinct.

D. B.A.. - T. 1-A.. - 1. b. No. 35 MR. AGNES SMEDLEY, C/O AMERICAN EXPRESS CO., 55 CHARLOT­ TENSTR, BERLIN, TO THE TURKISH EMBASSY iN LONOON Berlin, October JOılı, 1927 Gentlemen, Would you be so good as to teli me wherc 1 may sccurc the rccent spccch of Mustapha Kemal Pasha in English language? 1 mean his rccent long spccch in which he gave a rcvicw of progrcss since he has bttn Prcsident. Will this appcar in book form or is a pan of it cven to be had at once? 1 wish two copies of it, and should be very gratcful indccd if you could supply me with it. 1 should be glad to send the rcquircd sum of moncy for it. 1 may add that 1 am corrcspondent of the "Modem Rcvicw" of Calcutta,

lndia, a leading magazine in lndia, owncd and cdited by nationalist lndians. 1 have tricd to sccurc a copy of the spccch here, but the Consulate informs me that thcy do not have it, only extracts appcaring in the prcss. Pleasc let me hear from you at your earlicst possible convenience, as 1 should like to scnd the spttch or extracts from it to my magazine at once. Faithfully Yours, (Signcd) AGNES SMEDLEY l. B. A . - K. 56911

ATATÜRK'ÜN BÜYÜK SÔYLEV'l ÜZERİNE BELGELER No. 36 TURKISH EMBASSY iN LONOON TO MR. AGNES SMEDLEY iN BERLIN London, .Novnrıhn- 1927• Dear Sir,

in rcply to your letter of 30 th uh. Re Mustafa Kemal Pasha's Spccch 1 am informed that this spccch is now being translatcd in difTercnt forcign languagcs, but 1 rcgrct to be unable to teli you wherc to apply for an English copy, and we have none at the Emba.ssy. 1 am , ete.

(Signaturc) l. B.A..- K. 56911 • Yazının mü!ffddesi üzerinde yazıldığı gün belinilmrmittir. Ancak 30 Ekim 1 92 7 günlü ya· zıya k8J1ılık olduğu için 1 92 7 Kasımının ilk haftasında. ya da ilk yansında yazılmı' olduğu söyle· ncbilir.(B.N.Ş.)

No. 37 ASSISTANT EDITOR OF "THE SPECTATOR" (LONOON) TO THE SECRETARY TO THE TURKISH AMBASSAOOR iN LONOON 2nd .Novnrıbn 1927

Dcar Sir, 1 should be much intercstcd to rcad a translation of the Ghazi Pasha's spc­ cch in Angora, as soon as an English translation appcars. 1 am writing to en­ quirc whether you know by any chance what arrangements have bccn made for its publication in English.

Yours faithfully, (Signcd) Assistant Editor l. B.A..- K. 56911

No. 38 LONDRA BÜ Y Ü KELÇ İ LİCİ NDEN HARİ Cİ YE VEKALETİ NE

Şi.frı TıL Na. 42.8

Londra, 21 Tıp;nilvvtl 19'17 (...t hn'lı 22 Tıp;ninotl)

Reisicumhur Hazretlerinin Nutuk'lannın pek kısa bazı hulisalan telgraf ha­ vadisi olarak intişar etti. Bunlara müsteniden Halide (Edib) Hanım "Times" ga­ zetesine bugün bir mektup göndermiştir. Sureti mütercemesini posta ile takdim ettiğim bu mektubun hulasasını berai malumat berveçhi iti arz eylerim. FERİ D "Amerikan himayesi meselesi hiçbir zaman mevzuubahs olmamıştır. Anlaşı­ lıyor ki Gazi Mustafa Kemal Paşa bu vesile ile benim gibi hasımlarının vaktile Türkiye'nin istiklalini feda etmek fikrinde olduklan kanaatini neşre çalışıyor. Hatıratımın ikinci cildinde yazdığım gibi o esnada mağluplara karşı yegane ümid Amerika'dan çıkıyordu. Bu sebeple Wilson Prensiplerine istinad eden bazı muharrir, avukat ve gazeteciler İ stanbul'da Wilson Cemiyeti teşkil ettiler. "Va­ kit" idarehanesinde Paris'te bulunan Wilson'a hitaben bir muhtıra vücude geti­ rildi. Fakat bu muhtıra Amerika'nın Türkiye'ye iktisaden yardım etmesi; muay­ yen bir müddet için mütehassıslar, müşavirler göndermesi; memlekette bir dev­ rei sulh temin eylemesi, Türk milletine ıslahatı dahiliye yapmak ve yeni bir tar­ zı idare tatbik etmek imkinını vermesi talebini natık bir projeden ibaret idi. "Viliyatı şarkiye ta başından bu fikre muhalefet gösterdi. Benim bu muhtı­ rayı ihzara teşvik ve imza edenlerden biri olduğum doğrudur. Fakat Gazi Paşa ile elyevm teşriki mesai edenlerden bir çoğu hatta bizzat Gazi Paşa da bu fikre aleyhtar değiller idi. Cemiyetin muhtırasını müşarileyhin Türk meselesini selk-i dimiya mahal kalmaksızın halledecek ameli bir vasıta addeylediği Türkiye'de, bilhassa Erzurum'da malum bir keyfiyettir. "Erzurum Kongresinde Mustafa Kemal Paşa muktedir bir politikacı olduğu için viliyatı şarkiye muhalefetini hissederek isim tasrih etmemekle beraber (Türkiye topraklannda gözü olmayan bir Devleti muazzamanın iktisadi ve siyasi yardımındaki lüzumundan) bahis bir madde teklif etmiş idi. Halbuki bunun aleyhinde "Associated Press" muhabirine beyanatta bulunan yegane şahsiyet Rauf Bey olmuştur. Sivas Kongresi esnasında Mustafa Kemal Paşa'nın bana gönderdiği ı o Eylul tarihli mektuptaki tarzı beyan bu fikrin (har) bir taraftan olmamakla beraber aleyhtan da olmadığını gösterecek mahiyettedir.

ATATÜRK'ÜN BÜYÜK SôYLEV'İ ÜZERİNE BELGELER "Sivas Kongresine iştirak etmedim. Tafsilitını bilmiyorum. Yalnız herkesin malumu olan bir şey varsa o da bu Kongrede elycvm Amerika himayesi tarafta­ n gibi gösterilen Refet Paşanın bu fikre şiddetle muhalefet etmiş ve Gazi Pa­ şa'nın işbu meseleyi muvakkaten tehiri hakkındaki kararlan Refet Paşanın nut­ ku üzerine vermiş olduğudur. "Gazi Paşa'yı kanlı bir mücadeleye başlamazdan evvel her güna suveri halli ve bu meyanda işbu ihtimali de nazan tetkikten geçirmiş olmasını tenkit etmi­ yorum. Fakat Wilson Cemiyetinin Hürriyet ve i tilaf ile alikasından bahsetmesi­ ne karşı protesto ediyorum. Lincoln'nin dediği gibi bazı kimseleri daima ve her­ kesi muvakkaten elde etmek kabil ise de herkesi her zaman elde etmcğe imkan yoktur."

D. B.A. - S. Tiirlciye. Dalıili. K. 49.

No. 39 EXTRAIT EN TRADUCTION DU TIMES DU 2 1 OCfOBRE 1 927 LE1TRE AU T/MESDE HALIDt EDiB. La Turquil et l'A miriqlll!.

u discours du G/ıati. Au RCdacteur du Times: Monsieur, Dans sa depCc:he du 16 Octobrc rclative au discours du Ghazi Pacha au Congres Annuel du Pani du Peuple a Angora, votrc corrcspondant a dit: "La question du projet de protectorat par les Etats-Unis sur la Turquie fut longuement discute a Sivas et le Ghazi Pacha mentionna le Capitaine Rauf Bey, le General Refet Pacha et Halide Edib Hanoum, la femme du Dr. Adnan Bey comme Ctant panni ceux qui favorisaient la proposition. Eventuellement, le Ghazi Pacha fut cause de la dCcision ajoumant provisoircment cette question."

Je n'ai pas lu le texte turc de ce discours, mais l'extrait anglais demande un peu plus d'eclaircisscment et une petite correction. D'abord, il n'a jamais ete question d'un protectorat americain. Cela ne serait que dans l'acception la plus vague du tenne que l'on pourrait appeler les debats a Sivas un projet en­ trainan t la protection amcricaine. Le programme envisagca une fonne de rccon­ struction financicrc sous l'administration americaine, simultanement avec des re­ fonnes intcrieurcs, executees par lcs Turcs e ux memes sdon le conscil americain. -

ATATÜRK'ÜN BÜYÜK SÔYLEV'I ÜZERiNE BELGELER il est dair que le Ghazi Pacha cssaye maintenant de fairc croirc que quel­ qucs-uns qui, comme moi-mcme, sc trouvent parmi ses adversaircs politiqucs ont dans le passe conscille l'abandon par la Turquie de sa nationalite et indC­ pcndance. il scrait intercssant de rappcler l'origine de ce projet Wilsonien et l'attitude du Ghazi Pacha lui-mcme des le debut. Je cite du sccond volume de mcs "Memoircs" qui sc trouve en ce moment aux mains des editeurs: "lnspirec et encouragec par lcs principcs de Wilson qui s'etaient empare du monde entier des vaincus, une Association temporairc, appcltt "La Ligue Wilsonienne" fut constituee a Istamboul par un nombrc d'ecrivains, publicistcs et avocats. Parmi la haine aveugle et les cris de "pas de gnice aux vaincus" la scule lueur de justice et de scns commun paraissait emaner de ces principcs. A l'ombrc d'un demembrcment hideux, les Turcs qui voyaient dair se sont na­ turcllement toumes vers le President Wilson et l' Amerique qui ne montra au­ cun desir pour l'acquisition territoriale en Turquie. Lcs rcpresentants de la presse sc sont reunis dans le burcau central de Vakit pour discuter entrc eux une fonne de Memorandum qui dcvait ctrc envoye au Pmident Wilson a Pa­ ris. Le Memorandum proposait un projet par lcquel l'Amerique dcvait aider la Turquie financicrcment et economiquement et envoyer dcs expcrts et des con­ scillers pcndant un certain nombrc d'annecs, garantir une periode de paix en Turquie et donner a la nation Turque une occasion de commencer un nou­ veau regime et etablir des reformcs interieurcs. La Ligue commença au mois de Decembrc et mourut au bout de quelqucs mois. Mais sa valeur fut tres limittt. L' Anatolie Orientale y fut oppostt dcs le commencement... Le scntiment du pcuple envers l'Amerique a cette epoque cst illustre par un incident amusant au cours d'une des scssions preliminaircs du Congres d'Erzerum. Moustapha Kemal Pacha propose un artide qui traitait de la neccssite de l'aide economi­ que et politique d'une grande Puissance qui n'avait pas de dcsscins territoriaux sur la Turquie. Toutes les Puissances Occidentales sc trouvaient sur le territoirc Turc a ce moment, excepte l'Amerique. Un dcs rcprescntants orientaux sc leva et pria Moustapha Kemal Pacha de dire ouvertement quelle cst la Puissance qu'il voulait dire. En homme politique capable qu'il cst, il vit immCdiatement l'antagonisme de I' Anatolie Orientale et s'abstint de prononcer le nom." Que je fus un de ceux qui signcrcnt et conseillcrcnt le Memorandum est vrai. Mais un grand nombrc de ceux qui sc trouvent maintenant parmi lcs col­ laborateurs du Ghazi Pacha furcnt egalement en sa faveur. De plus, le Ghazi Pacha n'est justifie en pretendant qu'il y etait oppose, comme il l'a fait dans son demier discours a Angora. Le fait qu'il considerait le Memorandum de la Ligue une solution pratique possible du probleme Turc sans verscr du sang, est bien connu, particulicrcment a Erzerum et generalement en Turquie. Mais comme Moustapha Kemal Pacha se trouve dans la position unique qui pcrmet a un homme de dicter a l'histoirc la couleur qu'il desirc donner aux evcne­ ments politiqucs, aucune voix ne s'elcvera en Turquie pour completer sa deda-

ATATÜRK'ÜN BÜYÜK

SÔYLEV'I

ÜZERİNE BELGELER

'l7

ration. il ne fit pas de declaration aux joumaux contrc le Memorandum de la Llgue Wilsonienne lorsque cellc-ci fut la qucstion du jour. En fait, la scule dC­ claration contrc lui faite par une pcnonne d'importance fut celle du Capitaine Rauf Bey a un rcprescntant de l'Associatcd Prcss. Dans une lettrc qu'il m'envoya au moment du Congres de Sivas, datec du ıo Scptembrc 1 9 1 9, Moustapha Kemal Pacha, sc rHerant a la qucstion, quoique pas d'un manicrc tres enthou­ siaste, s'exprima d'une façon qui prouve qu'il n'etail pas oppose a l'idec. Je ne connais pas lcs details du debat du Congres de Sivas. J'etais a Constantinople. Mais il cst publiquement connu qu'un discoun tres ferme fut prononce contrc lui par Refet Pacha (l'homme qu'il declarc ctrc en sa faveur) et la decision que pril le Ghazi Pacha d'ajoumer cette qucstion pour le moment suivait ce dis­ cours. Si Moustapha Kemal Pacha parle du Memorandum de la Ligue Wilsoni­ cnne simplement comme d'un evcnemenl historique passe el enumcrc tous lcs membrcs importants de son pani qui l'appuyaienl comme une solution possible du probleme Turc, et s'il donne aussi franchement son etat d'esprit proprc a cette epoque, je n'y vois pas d'objcction. Au moment ou la Turquie fut occu­ ptt par quatrc armecs difTercntcs, dont une faisait une extermination systemati­ que (l'armec grccque) et lorsque mon pays fut menace par une autrc combinai­ son politique, qui, si elle reussissait signifierait un desastrc plus grand, je consi­ derais en efTet le Memorandum de la Ligue Wilsonienne l'altemative la plus douce el un contrc-mouvemenl politique cflicace. Evidemment, je ne blame pas le Ghazi Pacha d'avoir considere toutcs lcs solutions, y inclus cellc-ci, avant de commencer une defensc nationale sanguinairc el tres difficile. Mais lorsqu'il mentionne la proposition de la Ligue Wilsonienne en rappon avcc lcs Associa­ tions de "L'Entente-Liberale", je protcste. Aux grands hommcs qui font l'histoirc et desircnt aussi l'ecrirc, je dirais qu'on fcrait bien de sc rappcler le commcntairc attribuc a Abraham Lincoln­ que l'on pcut trompcr certaincs gens tout le temps, et tous lcs gens quclque­ fois, mais qu'on ne pcut pas trompcr tous lcs gens tout le temps. HALİ DE ED İ B

LBB-K. 56911 • Mektubun lngilizccdcn Fransızaya çevirili zamanında Londnı Büyükclçiliğinıiz tarafından yapılmlflır. BNŞ.

ATATÜRK'ÜN BÜYÜK SÔYLEV'I ÜZERİNE BELGELER

:ı8

No. 40 WNDRA B ÜY Ü KELÇİ Lİ0İ NDEN HARİ CİYE VEKALETİ NE Londra, 21 T,frinilvwl 7gı7

Ho. J6JJ/429

(Alın'lı 1 Tıfrinisani) Maruzu acizidir, Bugünkü tarihli ve 428 numaralı şifre telgrafnamci aciziye• zcyildir. Halide Hanımın "Timcs" gazetesinin bugünkü nüshasında intişar eden ve hulasası telgrafiyen arzolunan mektubun fransızcaya mütercem sureti ile Reisi­ cumhur Hazretleri tarafından irad buyurulan Nutuk hakkında "Timcs" gazetesi­ nin yazmış olduğu başmakale tercümesi merbuten takdim kılındı Efendim Haz­ retleri. Londra Büyükclçisi (İ mza) FERİD

l.B.A. - K.56911 D. B.A. S. TiirlciJI. DaJıili. K. 49. -

•No. 38 No .f l .

LONDRA BÜY Ü KELÇ İ Lİ0İ NDEN HARİCİYE VEKALETİ NE

Ho. 36751449

Londra, 1 Tıpinisani 7gı7

Reisicumhur Hazretlerinin Nutuk'lan vesilcsile Halide Hanımın Times � yazdığı mektuba atfen Cumhuriyet Halk Fırkası Kitabeti Umumiyesinden mcz­ lr:Ur gazeteye gönderilip derccdilcn tekzipnamcnin malrtuasını bcrai malumat lefTen takdim eder ve teyidi ihtiramat eylerim Efendim Hazretleri.

l. B.A. - K. 56911

Lef EXTRACT FROM THE TIMES (WNDON) TIJRKEY AND AMERICA. To The Editor of Tlıl Times Sir, Notice has bcen taken of the letter of Halide Edib Hanoum, Dr. Adnan

Bcy's wife, which appcared in your issue of Octobcr 2 1 . The rcal facts do not

ATATÜRK'ÜN BÜYÜK SÖYLEV'İ ÜZERİNE BELGELER corrcspond with the statements made in Halide Hanoum's letter. That this is so will be provcd by a conscientious study of the text and arguments anncxed to the President's specch which is in the prcss - study which will also, 1 hopc, rcmind her of the rcal cvents of the past. 1 am, ete.

SAFVET, General Sccrctary of the Turkish Pcople's Pany. Angora, Oct.28.

L.B.A. K. 56911 -

No. 42 EXTRACT FROM THE TIMES OF OCTOBER 2, 1927 To The Editor of Tlıl Tima. Sir, 1 have rcad ali the dispatchcs of your correspondent in Constantinople conceming the specch of the Prcsident of the Turkish Republic, Mustapha Ke­ mal Pasha, who is at the same time the lcadcr of the Pcople's Pany, and in ali of them the Ghazi not only spcaks of Kiazim Kara Bekir Pasha, Refet Pasha, Ali Fuad Pasha, and myself as pcrsons who have not servcd during the struggle for indepcndence, but also accuses us of having crcated difficultics and having uphdd the Sultanate, and thus tricd to lead the country into anarchy. And he further accuscs the Progrcssive Pany, which we had formcd with the exprcss dcsirc of cstablishing a serious democracy and of prcventing a pcrsonal dicta­ torship, which at ali timcs and at ali placcs ends in national disaster, of being rcactionary and of bcing the cause of the Kurdish Rcvolt.

Mustapha Kemal Pasha, who has lcd the Turkish Army to victory in the struggle for national indepcndence, has uscd the prcstige and glory attachcd to his name to establish a dictatorship, and 1 sec with rcgrct that, in order to excusc and to show thc nccessity for the atrocitics and corruptions of the lası fcw years, he has falsificd important historical cvents. 1 intend cventually to publish documents which will throw light on thcsc cvcnts as thcy actually occurcd. To-day therc is no frccdom of spccch or conscience in Turkcy; but if the Dicta­ tor will allow me to publish thcsc documents and will publicly promise that the persons mentioned in them will neither be pcrsccuted nor killed, 1 shall be glad to do so in the Turkish Prcss. Yours. &c., 1 4, Rue RafTet, Paris.

The Timcs. 2. 1 1 . 1 927

REOUF

ATATÜRK'ÜN BÜYÜK sôYLEV'l ÜZERİNE BELGELER No. 43 LONDRA B Ü YÜ KELÇI LICINDEN HARiCiYE VEKALETI NE

Şifrı llL No. 36581440

Londra, 2 Tı1"tıisani 19'27 (Alın11ı 3 Tqrinisani)

Rauf Bey Paris'ten Times gazetesine gönderdiği bir mektupta Reisicumhur Hazretlerinin N utuk'lanna dair mezkur gazete muhabirinin telgrafla verdiği ma­ lumatı okuduğunu söyledikten sonra bervcçhi iti ifadei meram eylediği maruz­ dur. FERi D

"Mustafa Kemal Paşa Nutuk'lannda Kazım Karabelcir, Re'fet ve Ali Fuat Paşalarla beni istiklal Harbi esnasında hizmet etmemiş insanlar gibi göstermek­ le kalmayıp müşlcilitı tenip eylemiş, Sultanlığa müstenid olmak ve bu suretle milleti ana11iye sa-ke çalışmış olmakla da itham ediyor. "Bundan maada hakiki bir demokrasi tesisi ve her zaman her yerde felaketi milliyeyi intaç eden şahsi diktatörlüğe mümanaat arzusu ile teşkil eylediğimiz Tera.k.kipcrver Fırkayı irticakir ve Kün isyanının sebebi olarak itham ediyor. "istiklal muharcbatında orduyu muzaffer kılan Mustafa Kemal Paşa ihraz eylediği bu nüfuzu diktatörlük tesisi için kullanmış ve teessüfle görüyorum ki son seneler zarfında atrocili ve corrllfJIİıms 1eri mazur ve zaruri göstermek için mühim vekayai-i tarihiyeyi tahrif eylemiştir. "Hakikati hali tenvir eyleyecek bazı vesaikin neşrini teemmül etmekteyim. Bugün Türkiye'de scrbcstii kelim ve vicdan yoktur. Fakat Diktatör müsaade eder ve işbu telifte mcvzuubahs eşhasın suimuamele görmeyeceklerini ve öldürülmeyeceklerini tamamen taahhüt ederse onlan Türk matbuatında neşret­ mekle bahtiyar olacağım." L B.A. K. 56911 D. B.A. - S. Türkiye. Dalıili. K. 49. -

ATATÜRK'ÜN BÜYÜK SÔYLEV'I ÜZERiNE BELGELER No. +t

EXTRACT FROM THE DAILY TELEGRAPH OF 29.9. 1 928 TURKISH DICTATORSHIP. POSmON OF MUSTAPHA KEMAL

From Dr. ADNAM, (sic) Vicc-Prcsident or the fırst Turkish National As­ scmbly to The Editor or "The Daily Tclcgraph." Sir, 1 have rcad the two letters written rrom Constantinople by your Spccial Commissioner, Mr. E. Ashmead-Bartlett, in THE DAILY TELEGRAPH or Scpt. 1 5 and ı . The writer, in spite or his short stay in that country, has grasp­ cd the situation much bctter than most corrcspondents who visit Turkcy. But it scems to me that certain points ought to be explained morc ruuy' as follows: ı . it is very laudable ir Mustapha Kemal has set up this "ostensibly consti­ tutional regime" bccausc "he cvidently rccls that when he is gone no other will be able to step into his shocs." But Mustapha Kemal, tike ali other dictators, docs not carc to think about the futurc arter he is gone (apres moi le dcluge!). 1 also rcfosc to bclieve that he is prolonging the dictatorship as the fırst stage in the cducation or the pcople to the cventual task or sctr-govemment. On the contrary, he was the fırst prcsident or a very rcal sclr-goveming asscmbly, and so he has very good cvidence as to how a Turkish Parliament would opc­ rate with rrce voting. it is well known to the Frcnch and Arnerican joumalists who came to Angora during the Turco-Grcck struggle, and to ali forcign cor­ rcspondents who werc prcscnt in Constantinople during the Lausanne Conrc­ rcnce, that the fırst National Asscmbly or Angora had govemed the country in such a constitutional manner that its democratic system was cven admircd in the West. Therc arc many books and articlcs written in English and Frcnch on this subjcct during this pcriod.

This Assembly, or which 1 had the honour to be vice-prcsident, ncver tolc­ ratcd Mustapha Kemal's despotic tendencics, and when it appointed him as commander-in-chid during the very dangerous days or the struggle it did not forget to limit, his extraordinary authority to a pcriod or thrce months. Morc­ over, this Asscmbly during its last days, when the opponents or Mustapha Ke­ mal had gotten cxactly the same number or votes as his adhercnts, thercby ercating a political deadlock, dissolved itsclr unanimously, when the power or dissolution was exclusively in its hands, in order to prcvent the disturbances which would have ariscn, and decided to go to the country. When one considers the grcat difficulty for a commander who is accustom­ ed to dircct arrnics, to do business with such an Assembly jealous or its powers,

ATATÜRK'ÜN BÜYÜK SôYLEV'İ ÜZERiNE BELGELER

one can easily understand Mustapha Kemal's cstablishing a dictatorship by crushing the opposition in the sccond National Asscmbly in 1 925. The rcal rca­ son he has prcscrved the Parliament is to pass over the rcsponsibilities to a body that is legally not responsible. But he forgets that in the life of nations, the day of judgment cven for non-rcsponsible asscmblics, anivcs sooner or la­ ter. it is morc accurate to say that the rcason for the failure of the constitutional regime in Turkcy after ıgo8 is the passi ng of the power to pcrsons who did not believe in libcrty, nor in the Turkish pcople's ability to maintain a democratic regime. 1 do not know to what extent the formula of "cvery nation has the son of govemment it descrves" is corrcct. Is it ncccssary to give to the nations a libe­ ral rCgime in order to develop them into frec and democratic pcoplcs, or must the nations always obtain their constitutional institutions after a hard, moral, and physical struggle against their tyrants! it sccms to be a vicious circle. 2. Therc is no possibility of the proclamation of the sultanate by Mustapha Kemal bccausc he has nothing to gain by it. If he restorcs the sultanate and the khalifate, which he fiercely denounccs day and night, it would make him ridiculous. 1 don't think that he is foolish enough to be led into such a profit­ less position. Bcsidcs, it is impossible for him to found a new dynasty, since he is not manied, and is without an heir.

Mustapha Kemal is not dcscended from an aristocratic family, as your correspondent writcs. His family did not even belong to the burcaucratic aris­ tocracy of the old Ottoman Empire. His democratic origin is the only point of contact with the democracy in his so-called democratic regime. 3.

The constant rcpons in the Turkish prcss about "La joumec du Ghazi," provcs that he likcs to be ponrayed by the prcss, and is not a proof of the child­ ish delight of the pcople in Mustapha Kemal's cvery movement. No newspapcr in Turkcy would darc to publish any son of pcrsonal news without his appro­ val. +

Yours, ete., DR. ADNAN 1 27,

Boulevard Brune, Paris, Scpt. 26.

No. 4.S SIR G. CLERK, BRITISH AMBASSAOOR iN ISTANBUL, TO SIR AUSTEN CHAMBERLAIN Constantinople, Octobn 2q 1927 (Rcceivcd October 24)

Jlo. 529.

Sir,

ı . HAVE the honour to transmit to you hercwith a memorandum by Mr. R.H. Hadow, sccond sccrctary of this Embassy; on the congrcss of the Pcople's Party at Angora, which opcncd on the 1 5 th instant.

2. The congrcss has bccn cntircly taken up by the rcading of the Prcsi­ dcnt's historical spccc h; which was to havc bccn madc at thc closc of thc last parliamcntary scssion (scc my dcspatch No. 34 1 of the 29th Junc last). it is thought that this oration, which must surcly be the longcst on rccord, will be finishcd ncxt Saturday, and 1 shall hopc to scnd you by ncxt mcsscnger a summary, as condenscd as possible, of the most striking featurcs. 1 havc,

&c. GEORGE R. CLERK

F. O. 4241'267, Jlo. 47, p. 100 ENCLOSURE iN NO.

45

MmıoranJum on Ptople 's Party Congrm.

The third congrcss of the Pcople's pany opcncd at Angora on the ı 5th Oc­ tober, 1927; the lirst and sccond having bccn hcld at Sivas and Erzcrum rcs­ pcctivcly in 1 9 1 9. 2. Held in the National Asscmbly building, with ali the pomp and cerc­ mony of an opening of Parliament, it was a notifıcation to Turkcy and to the world in general that thc Pcople's party claims to-day to be the sole rcprcscnta­ tive and interprcter of the will of the Turkish pcople, and that Mustafa Kemal Pasha is its one and only leader chief. 3. lnasmuch as the Smyma trials of 1 926, with their conscquent eradica­ tion of the only existent Opposition, and subscquent parliamentary clcctions, had lcft neither Opposition pany nor indepcndent Dcputies, the congrcss pcrforce

ATATÜRK'ÜN BÜYÜK SÔVLEV'I ÜZERiNE BELGELER

included ali the 3 1 5 Deputies who will shonly take their places in the new Na­ tional Assembly. 4. But it included also 200 other members of the party gathercd from every part in Turkey, whose role it will be to retum to their districts and there to ex­ pound to each village and township the doctrines they have leamt at the capi­ tal.

5. From the mouth of the grcat leader of the party, the Ghazi Mustafa Ke­ mal Pasha himself, it was, therefore, thought politic to allow them to hear the history of the Nationalist movement from its very inception, so that Turkey's sons and daughters might, in their tum, leam their history from the desircd angle.

6. That it was thought necessary so to instruct them in the greatest detail is an interesting proof both of Turkey's illiteracy - which makes it essential to pass on facts by word of mouth - and of the Ghazi's desirc to have at his back at the prcsent time added prestige that this recital of the epic New Turkey must surely bring to the crcator and directing hand of the entire movement. With characteristic energy, the Ghazi has not sparcd himself six or more conti­ nuous days rcading for seven, eight, or even nine hours a day, from a carefully edited and preparcd manuscrip which it has been the task of his inner circle of friends and advisers to revise over and over again for several months past. So careful, indecd, is the President to infuse the right spiril into words that until 2 A.M., or later, his friends are called upon each to put the final polish into the next day's section of the speech, which stans at ı o A.M. For the compilation of this work such actors in the story as Fethi Bey, Turkish Ambassador at Paris and former Prime Minister, and Hikmet Bey, Minister at Belgrade and for­ merly secretary of the People's party, have been called to Angora and kept in Turkey till congress should be over; every document of any interest has been collected and exhibited - where possible in original - for the greater convinc­ ing of the audience, and no pains been spared to one make the speech a histo­ rical narrative, at ali events to Turkish minds. 7. To an expectant audience of carefully-groomed Turks, each one compul­ sorily clad in tail-coat, or at worst in a dark lounge suit, were added, by special invitation, the representatives of the foreign Powers or their secretaries, whose numbers - though limited to one for each Power - far excecded the capacity of the Diplomatic Gallery.

8. The members of the Cabinet were grouped in front, the Public Gallery was thronged, and thc Presidcnt's box occupied Fethi Bey, by the Turkish Mi­ nister from Prague, and by the Chief of the General Staff, Fevzi Pasha, whosc presence was commented on as a proof of the occasion, since he rarely shows himself in public and is considcred by most European observcrs to be brains of

ATATÜRK'ÜN BÜYÜK SÔYLEV'I ÜZERİNE BELGELER

the anny and Mustafa Kcmal's most likely succcssor. The hcads or ali Govcm­ ment Dcpartments werc prcscnt and thcir work in the Ministrics has virtually bccn suspcndcd ror the duration or the congrcss, while thrcc or the Prcsidcnt's "wards" smilcd down upon him from his sccond box, having driven up in the prcsidential car. 9. The opcning words or the Prcsident's oration werc characteristic of tone or the whole: "On the ı 9th May, 1919, 1 landcd at Samsoun." Thercafter and throughout the spccch carc has bccn taken to emphasisc the whole progrcss or cvents as carcfully planncd and thought out in advance by the Ghazi and his adviscrs, to the cvident wondennent and apprcciation or the audience, who, for ali their uncomfortable stiff collan and Europcan clothcs, could not, in large mcasurc, conccal their origin and village mentality - a point on which the Ghazi is doubtlcss counting for the propcr propagation or his words. ıo. As alrcady emphasiscd, the spccch is primarily for Turkish consumption. The grcat teacher is instructing his faithrul disciplcs, who in tum arc to go out to the highways and bycways to sprcad the good ncws or Turkcy's rcsurrcc­ tion and thercby to make the villager, shopkccpcr and landowner apprcciate the debt he owcs to the Ghazi and to the Pcople's party. ı ı . As cach succcssive cvent from 1919 onwards is sketchcd in minutcst dc­ tail, to imprcss it upon memorics of the audience, it is but natural that rcfercn­ ce to the forcign Powers and their attitude should be frcquent. it is also doubt­ less incvitable that Grcat Britain should, to the narrators, stand for the Allics in general. it is natural that the part or activitics or the "Friends or England" should be emphassiscd and that the part played by the Rcv. Dr. Frcw, pastor or the Dutch Chapel and tutor to Damad Ferid's childrcn, should be magnifıcd or at least narrated in grcat detail, with many supporting documents, each or which was rcad in ruıı. ı � . in some measurc the spccch strcsscs the fact that the Ghazi and his ad­ visers do not hold England rcsponsible for thcsc "nefarious and traitorous acti­ vitics." The objcct or bringing them out clcarly rathcr to discrcdit such cxilcs as Halide Hanım Edip and Damad Ferid.• 1 3. But it is unfortunate that the Ghazi's adviscrs should not have taken in­ to consideration the effect or this rcpctition or England's name upon the slower and lcss subtle minds or the audience. To many of thcsc is no doubt that En­ gland will stand out as the villain or the piece. So much, indccd, did the Nation-

•

Damat Fmı Pata dön yıl önce ölmüftii . (BNŞ.)

ATATÜRK'ÜN BÜYÜK SÔYLEV'l ÜZERiNE BELGELER alists thcmsclves invcigh against England in 1 9 1 9 that, in one of the support­ ing documents rcad out, the Sublime Porte was constraincd to point out that Allics wcrc acting in concert and that England was no morc the sole villain than France or America. 1 4. Thcrc is, thercforc, a certain danger that thc spcech, in the form in which it rcachcs the vast illiteratc majority of thc clcctoratc, may rcsuh in a rccrudcscence of anti-British fecling such as thc Ghazi and his adviscrs have of late statcd their camcst desi re to allay. 1 5. France came in for a small sharc of mention and Grccce, as was natu­ ra!, for an incrcasing sharc as time went on; but it was noticcable, as far as could be gathercd, that ltaly's name was not uttercd during the first thrcc days -a possiblc silent tribute to the sharc which ltalian firms took in supplying thc Nationalist army with munitions. 1 6. For the rest, the part playcd by ali "traitors" to the Nationalist causc is bcing, somcwhat naturally, shown up in glaring colours; thc Sultan and his ad­ viscrs arc bcing discrcdited as far as possible as puppcts and unpatriotic dcgc­ neratcs, and ali opponents of thc Ghazi arc belittled, with notable cxception of Kazim Karabekir Pasha, whosc prcstige among thc Corps of Olliccrs may thercby be deduccd to be stili high. 1 7. A Frcnch summary of cach day's spccch, beginning, unfortunatcly, only on the sccond day, is distributcd by the Ministry for Forcign AJJairs to the Diplomatic Corps, and is sccmingly identical with the summary appcaring in the Turkish prcss. it is, howcver, but a very much comprcsscd and poor rcflec­ tion of the spccc h, the cfTcct of which upon the Ghazi's audience, and therc­ forc upon the fortuncs and prospccts of the prcscnt Govcmment, İt would be idlc to deny. 1 8. A version of this spttch for Europcan consumption is shortly to be publishcd in book form by the Lcipzig firm Kochler, which also hopcs to issue a Turkish cdition. R. HADOW

F O. 4241267, No. 4711, p. 1@1U2

ATATÜRK'ÜN BÜYÜK SôYLEV'I ÜZERİNE BELGELER

37

No. 46 SIR G. CLERK TO SIR AUSTEN CHAMBERLAIN

Na. 5.34.

Constantinople, Octolwr 26, 19'17.

Sir,

(Rcceivcd October 3 1 )

My dcspatch No. 529 of the 2oth instant, enclosing a memorandum by Mr. Hadow, dcscribcd the opening phascs of the Ghazi's grcat spccch, and 1 have now the honour to rcport its conclusion. 2. in considering this rcmarkable efTort, which at first sight looks rather tike the sclf glorification of a succcssful dictator, the spccial conditions of Turkcy must be bome in mind. Apart from Constantinople and Smyma, it is a country of scattcrcd and ignorant and illiterate pcasants, with the vagucst no­ tions of the meaning of the Ghazi's efTorts for its rcgeneration. The spccch was thercforc dcsigncd, and the time of its delivery choscn, as the bcst way of instill­ ing the clements of political cducation into the minds of the Turkish pcasants. Thc Dcputics and others to whom the spccch was addrcsscd will be cxpccted to go home, each to his own district, thcrc to cxpound the story of Turkcy's strugglcs since 1 9 1 9 as told by its chicf actor, and of the political ideals which havc inspircd him during thcsc crucial years. 3. The spccch took Mustafa Kemal six days to deliver, beginning daily at ı o and finishing about 9 at night, and then, as rcportcd in the above mention­

cd dcspatch, polishing up next day's instalment until thc small hours. That the Ghazi should have bccn capable of the physical efTort is some indication that his health is fairly good. Mr. Hclm, who attendcd the latcr sittings of the congrcss, rcport that it was not till towards the end that Mustafa Kemal's voice showcd signs of strain for the most part he rcad in a moderatc and stcady tone, only raising his voice for occasional rhetorical efTcct. Similarly, his hcarcrs werc generally borcd and somnolent, and only rouscd to occasional cnthusiasm by circumspcction, courtcsy or genuine admiration. 4. in the accompanying copics of the "Milliet" will be found a translation of the authoriscd summary of thc spccch together with joumalistic comment. lf only as a Turkish account of the armisticc period and of the carly days of the rcpublic, the spccch has considerable historical intercst. Considering that the conflict of thc early armistice days was in rcality one betwccn Grcat Britain and Turkcy, in which France and ltaly werc at most lukcwarm, it is not surprising that the speaker should again and again have rcferrcd to England as thwarting Turkish nationalism. Therc may after ali be no grcat harm in this, for the Turk has probably as much rcspcct for an old enemy as for an old friend. in any ca­ sc, the rcfercnces to Grcat Britain werc couchcd in corrcct language. The strong-

ATATÜRK'ÜN BÜYÜK SÔYLEV'I ÜZERİNE BELGELER cst terms the Ghazi employs in rcgard to us arc he quotcs from a letter of 1920 to Dr. Frcw, then Scottish pastor here, in which he says that England and the world should be ashamcd of the doings of British officers in Malatia, Tuyu­ luk, Diarbckir and Kurdistan. Major Noel and other officers arc doubtlcss rcfer­ rcd to, but what the allcgcd conduct is the Ghazi docs not explain. He mercly concludcs with the wish that the rcvercnd doctor had stuck to his pulpit, a scn­ timent which will be echocd by many of that gentleman's acquaintanccs. The rcference to the Friends of England Association was notcd in my prcvious dcs­ patch. it is to be obscrvcd that the Ghazi went out of his way to stress the fact that the association had little to do with England. The feature in British policy which rankles most the Turks is the occupation of Constantinople. lndccd, it is stili thought dcsirable to kccp memory of the ı 6th March, 19201 alive by a ser­ vice at the gravcs of the soldien who were killcd on that day. Yet the Ghazi says no more, according to the summary, than that "the British efTcctcd a surp­ risc landing and killcd some Turks and woundcd others." (Ilıe word "massac­ rc" in the French translation is not in the original Turkish venion) Mr. Hclm's imprcssion was that the rcferences to the Allies could not have bccn briefer or more tempcrate. 5. in rcferring to Armenian massacrcs the Prcsident no doubt had in mind the United Statcs, where Armenians have able to work up such an inconvenient amount of anti Turkish feding. The Nationalists, he says, had to crush Anneni­ an bands in 1 9 1 9, which the Armenians staned for provocative purposcs. in 1920 therc were Armenian massacrcs of Turks. Christians who kept quiet werc protcctcd by the Nationalists. At the end of 1920 intolerable massacrcs by Ar­ menians leci the Kemalists to capturc of Kars - an obscrvation intended also for Soviet hearcrs.

6. Throughout the whole spccch arc animadversions upon opponents who might possibly stili give trouble. The last Sultan and Damad Ferid may be dcad, but the Ghazi thought it was wonh while to inveigh against the principlcs thcy rcprescnted. Other Constantinople politicians come in for their sharc of blame -Marshal Ahmed izzet Pasha, Salih Pasha, Ali Riza Pasha. One of thesc, Churuksulu Mahmud Pasha, a nice old soldier, has venturcd to suggcst in an opcn letter that his patriotism was as good as the Ghazi's, but he is hardly likcly to get fair play in the prcss. 7. But above ali, the Ghazi has taken the opponunity of this historicial rc­ vicw to discrcdit finally opponents who are alive to-day. The spccch is primarily and mainly for home consumption. Therc is hardly a member of the old oppo­ sition who is not shown up unfavourably. Halideh Edib, Refet and Rauf werc rcady for an American mandate. Ali Fuad and Refet objectcd to the appoint­ ment of ismet as Chief of the General StafT, an appointment which cvents so fully justified. Rdet's attitude to the now hated band leader Cherkess Edhem

ATATORX'ÜN BÜYÜK SÔYLEV'I ÜZERİNE BELGELER was most rcprchensible. Ali Fuad attackcd the Grceks without orders and was dcfeatcd. Bekir Sami concludcd agrecments with Grcat Britain, France and ltaly witbout any authority, and he was against the continuation of hostilitics in 1 92 1 . Rauf and Kara Vassaf (now dcad) werc also pcssimistic. Kiazim Karabckir actually asked the Ghazi to rcsign the leadership of the Pcople's party. Rauf, Refet and Kara Vassıf ali rcsigncd at an embarrassing moment. Nureddin was overbcaring to go population and only savcd by the Ghazi. Rauf was for incrcas­ ing the Caliph's powers. Rauf would not rccognisc Ismet's succcss at Lausan­ ne. Rauf and his associatcs werc against having the capital at Angora. Rauf, Refet, Adnan, Kiazim Karabckir and Ali Fuad ali worked for the maintenance of a Caliph and an English Constitution under an Osmanli prince. Kiazim Ka­ rabckir, Refet and Ali Fuad tricd to influence the army on thcsc qucstions. Lutfi Fikri and Husscin Jahid both wrote in the prcss that Turkcy would be lost without the Caliphate. Kiazim Karabekir was guilty of indcscribable ncglcct in leaving without a chief an army in occupation of thrcc-quarters of the country. it was the Progrcssive party he formcd which was largely rcsponsible for the Kurdish insurrcction. Each member of the old Opposition thercforc has rc­ ceived his sharc of blame (and it will be a waming to any who may be inclincd to stray from the narrow way to-day}, but Mr. Helm confirms the imprcssion lcft by thc summary that it was upon Rauf Bey that the main weight of the Ghazi's condemnation fell. He was the villain of the picce. Rauf Bey, once thc Ghazi's friend and collaborator, now an exile in Paris, is the strongcst of the scattercd members of the Opposition and pcrhaps the one man who might lcad the country if the Ghazi werc not therc. it is natura! that thc Ghazi sought to discrcdit him thoroughly, but whether the wcapon choscn may not be doublc­ edged is another mattcr. 8. The whole gist of the spccch naturally rccalls and emphasiscs the Gha­ zi's achicvements, but the language uscd is not unduly arrogant nor is the ac­ count grcatly exaggeratcd. He dcscribcs how he found Turkcy hopclcss and helplcss, without a lcadcr and without an army. He dcscribcs his difficultics in the shapc of hostile officials, rcvolts and rivalrics among his supporters. He dcs­ cribes the triumph of his final campaign against the Grccks and lsmct's succcss at Lausanne. He implics very clcarly that it was again and again his own rcso­ lution which saved the situation and his judgment which dccidcd whcn thc time was ripe for each move in the campaign and cach step in the dcvclopment of the rcpublic. He ncver trustcd the Allics to make a rcasonable pcace. He bc­ licvcd in no appcals to the Allics' pity. His was a policy of rcalism-finn control, a strong lead, little discussion, and thc rcalisation that existcncc can be sccurcd only by struggling and by force. in short, he claims, and indccd with justifica­ tion, that thcsc strcnuous but successful ycars of Turkcy's rcbirth arc his work, though gencrous praisc is givcn to ismet, Fevzi is mcntioncd with rcspcct, and pats on thc back arc given to the Alis and other prcscnt-day associatcs who werc

ATATÜRK'ÜN BÜYÜK SÔYLEV'I ÜZERİNE BELGELER thcn his companions in the field. The ncwspapcn have indulgcd in absurd panegyrics, the "Milliet" going so far in an anide on grcat men as to mention Mustafa Kemal in the same paragraph as Buddha, Confucius, Moscs, Alcxan­ dcr, Napolcon and Christ. g. As rcgards policy in general, some of the Ghazi's rcmarks wcrc intercst­ ing. His was a ncw programmc-namcly, to work within the national frontiers, to be carricd away by no chimeras such as pan-lslamism, to expcct, in a civiliscd world, human and civiliscd trcatment and mutual fricndship. (Ilıc Frcnch venion is not quite corrcct .) His denunciation of the Caliphate was most cmphatic, no doubt bccausc he fccls that therc is a lingering rcgard for it. "Even if other nations considcr the Caliphate a world Power, the Turks do not. The ncw Turkcy will think only of itsclf" is a dictum of his which he rccallcd to his audicnce. "Thosc who dangle the idea of the Caliphate beforc us arc encmics of Islam and of Turkcy" was another. The rctention of Islam as the State rcligion was a conccssion to thc fccling of a fcw ycars ago, but it would be abolishcd on the fint occasion. The abolition of fczcs, of tekkies, the introduction of the Swiss Civil Cocle and the whole policy of laicisation and modemisation the Ghazi dismisscd in a fcw words. He rccommendcd futurc generations to make very sure of the men to whom thcy cntrustcd thcir fate.

ı o. Towards thc closc thc last scssion the Ghazi's voice bccam e, so Mr. Hclm informs me, almost inaudible, but he pullcd himsclf togcther for a pcro­ ration addrcsscd to the youth of the country on the duty incumbent on them of saving thc rcpublic cven in the face of an invader, and this so moved his hcaren and himsclf that he and most of them werc in tcars. 1 have &c., GEORGE R. CLERK

F. O. 4241267 p. 102- 104, .No. 48

No. 47 HARİCİYE VEKALETİNDEN PARİS BÜYÜKELÇILtCINE Şifrı tel No. 303

Ankara, 22 Tqrinİlvw/ 1927

Gazi hazretlerinin Nutuk'lan hakkındaki dünya matbuaumn nqriyab mcb­ dcindcn hitamına kadar Müdiriyeti Umumiycye gönderilmek üzere Pariı'tcki "Argus de la Presse" mücsscscsine abone kayıt ve bedeli irsal edilmek üzere sür'ati işan. TEVFİK RÜŞTÜ

P. B.A.. - K. 39511

No. 48 AMBASSADE DE TURQUIE A PARIS, A L'ARGUS DE LA P�E Paris, il 24 Octobrı 1927 Monsieur le Sccretairc General, J'ai l'honneur de vous prier de me fairc parvenir a l' Ambassade lcs coupu­ rcs rclativcs a tous lcs articlcs de rcvucs et de joumaux, commentaircs, entrcfi­ lets ete. publies par la prıssı monJiall, au sujet du Grand Discours prononce au Congres du Parti du Peuple, a Angora, par Son Excellence le Pmident de RC­ publique Turque Ghazi Moustapha Kemal Pacha, du 1 5 au 2 1 Octobrc 1 927. Veuillez me fairc connaitrc, en meme temps, et d'urgence si possible le prix de votrc envoi, et agrecr, Monsieur le Sccretairc General, l'assurance de mcs scntiments lcs plus distingues.

P. B.A.. - 39511

ATATÜRK'ÜN BÜYÜK SÔYLEV'I ÜZER.iNE BELGELER No. 49 L'ARGUS DE LA PRESSE A L'AMBASSADE DE TURQUIE A PARIS Paris, le 26 Octobre 1'127 Monsicur le Chargc d'AITaircs, Nous nous emprcssons de vous accuscr reception de votrc tres honorec lettrc du 25 Octobrc 1 927. Nous sommcs enticrcment a votrc disposition pour procCder a la rccherche rctrospcctive que vous nous demandcz, mais que nous ne pourrons entrcprcn­ drc que dans le quotidiens de Paris. Le prix de ce travail, du 1 5 au 2 1 Octobrc 1 927, cst de trois-cents francs (300), payable d'avance. DCs que nous aurons rcçu cette somme, nous commenceront immCdiatc­ mcnt nos invcstigations, dont nous vous foumirons lcs resultats dans lcs 5 a 6 jours suivant la reccption dcs fonds.

Au cas oiı vous desircricz dcs coupurcs de joumaux qui pourront paraitrc sur Son Excellence le President de la Rcpublique Turque, ainsi sur la Turquie en general, nous sommcs enticrcment a votrc disposition pour vous lcs fairc parvenir, que cc soit dans lcs joumaux français oiı dans lcs joumaux ctrangers. Veuillcz croirc, Monsieur le Charge d'AITaircs, a l'assurance de nos scnti­ ments lcs plus distingues. Pour Le Dirccteur de I' Argus de la Presse

(Signaturc)

P. B.A.. K. 3'1511 -

ATATÜRK'ÜN BÜYÜK SÔYLEV'l ÜZERİNE BELGELER

43

No. 50 PARİ S B Ü YÜ KELÇI LICI NDEN HARİ Cİ YE VEKALE11NE Paris, 2.8 Tı/rinİlvwl 1fl27

Şifn llL No. 6141482 303 numrolu telgrafnamei Devletleri cevabıdır•.

Paris'tcki "Argus" şirketi Gazi Hazretlerinin Nutuk'lan hakkında yalnız Paris matbuatı neşriyatını ccm' edebileceğini bildinniş ve bunun için de üç yüz frank talep eylemiştir. Meblagı mczburun irsali müsterhamdır Efendim.

P. B.A. K. 39511 -

• No.47

No. 51 AMBASSADE DE TURQUIE A PARIS A L'ARGUS DE LA PRESSE Paris, il 2.8 Octobrı 1fl27 Monsicur le Sccretairc General, J'ai l'honneur de vous adrcsscr par mandal cı-Joınt la somme de 300 Francs pour le service de coupurc rclativcs au Discours prononce par Son Exccllcncc Ghazi M ustapha Kemal Pacha, du 1 5 au 2 1 Octobrc 1 927 au Con­ gm du Parti du Peuple a Angora. je VOUS prie de m'accuscr ttception de cette somme, et de me fairc tenir le plus tôt possible lcs coupurcs en qucstion. Veuillcz agrttr, Monsieur le Sccretairc General, l'assurance de mcs scnti­ ments lcs plus distingues.

P. B.A. K. 39511 -

ATATÜRK'ÜN BÜYÜK SÔYLEV'I ÜZERİNE BELGELER. No. 52

PARİS J3ÜYÜ KELÇ1LlC1NDEN HARİCİYE VEKALETİNE

(Ekim) 7927• Reisicumhur Gazi Mustafa Kemal Hazretlerinin Nutuk'lan dolayısiyle "Temps" gazetesinde neşrolunan başmakale manzuru Devletleri bulunmak üze­ re leffen takdim kılınmışbr. •• Bilvesile arzı ihtiramat ve tazimat eylerim Efendim Hazretleri.

P. B.A.. K. 39511 -

• Yazının P.B.A.'indeki müsveddesi üzerinde tarih yoktur. 1 927 yılının Ekim ayının son günlerinde gönderildiği sanılmaktadır.(B.N.Ş.) •• M Lc Tcmps" gazetesinin anılan başyazısının ne aslı, ne de çevirisi arşivde bulunamadı.

No. 53

L'ARGUS DE LA PRESSE A L'AMBASSADE DE TURQUIE A PARIS Paris, le 1 1 .Nounnbrt 1927 Monsieur, Comme suite a votrc lettrc et a votrc ordrc du 29 Octobrc 1 927, nous avons l'avantage de vous informer que vous trouvercz sous ce plis le risultat des rccherches auxquelles nous avons procCde a propos de ce que vous nous avez demande. Nous esperons que vous reccvrcz ainsi satisfaction, et toujours enticrcment a votrc disposition, nous vous prions de croirc, Monsieur, a l'assurance de nos sentiments trCs devoues. Pour La Direction de l' Argus de la Presse (Signaturc)

P. B. A..

-

K. 39511

ATATÜRK'ÜN BÜYÜK sôYLEV'İ ÜZERİNE BELGELER

45

No. 54 PARİ S B Ü Y Ü KELÇİ LİCİ NDEN HARİCİ YE VEKA LETİ NE Paris, 7 7 Tepinuôni 19'27

No. 6491.395 28 Teşrinievvel 1 927 tarihli tclgrafnamcye zcyildir.•

Reisicumhur Hazretlerinin Nutuk'lan hakkında Paris matbuatında görülen neşriyata ait olup "Argus de la Presse" tarafından Elçiliğe irsal olunan maktua­ lan muhtevi mazrufun Matbuat Müdüriyetine tcvdiine müsaade buyurulması mercudur Efendim .. .

P. B.A. - K. 39511 D.B.A. S. Türkiye. DaJıili. K. 49. -

No. 50 Pariı baanmda çıkan yazılann Matbuat Umum Müdürlüğüne yollandığı anl8fllmaktadır. P.B.A.'nde ve D.B.A.·nde bu gazete kesitlerine rastlanamadı. •

••

No. 55 HARİ C İ YE VEKALETİ NDEN MATBUAT M Ü DÜ RİYETİ UMUM İ YESİ NE

No. 2500

4 Kanunueuwl 19'27

Reisicumhur Hazretlerinin Nutuk'lan hakkında Paris ceraidinde münteşir maktualan havi bir mazruf bu kerrc Paris Büyükclçiliğinden irsal kılınmakla lcf­ fen gönderilmiştir Efendim.

D. B.A. S. Tiirlciye. DaJıili. K. 49 -

No. 56 MATBUAT UMUM M Ü D Ü RLÜCÜ NDEN PARİ S BÜ Y Ü KELÇİ LİCİ NE

No. 62

19 Kanunwani 191.B

Gazi Hazretlerinin Nutuk'lan hakkında bütün dünya matbuatındaki neşri­ yatı günü gününe takip cdebilmekliğimiz için Paris'teki "Argus de Presse" müessesesine abone kaydcdilmekliğimiz hususu Vekileti Cclilcden şifre ile arz ve banka vasıtasile de Büyük Elçilik namına yirmibcş dolar takdim kılınmış idi.

ATATÜRK'ÜN BÜYÜK SÔYLEV'İ ÜZERİNE BELGELER Üç aya karip bir zamandanbcri mezkur müesseseden maktualan gönderilmedi­ ğinden abone kaydedilmediği takdirde marularz meblağın Müdiriyeti acizi na­ mına iadesi maalihtiram rica olunur Efendim Hazretleri•. Matbuat Müdiri Umumisi ( İ mza)

P. B.A. - K. 39511 • Paria BüyUkelçiliği, Matbuat Umum Müdürlüiünü Arpl" firlletine abone luıydettirmiı dejldi. Söylev'le ilgili olaııak Pariı buınında çıkan yazılann kelideri için firllete :JOC> frank ödemif­ Iİ ve firtelten gelen kesideri de Dıfİlleri analığıyla Matbuat Müdürlütüne yollanuftı.(8.N.Ş.) •

No. 57 PARİ S B Ü YÜ KELÇİ LİÔİ NDEN MATBUAT UMUM M Ü DÜ RLÜÔÜ NE

No. 82134

Paris, 25 Kanllnwani 1928

19 Kanunusani 1928 tarihli ve 62 numrolu tahriratı alileri cevabıdır. Gazi Hazretlerinin Nutuk'lan hakkında Paris matbuatının neşriyatını takip için Vekaleti Celileden şerefvarit olan 22 Teşrinievvel 1 927 tarihli ve 303 numro­ lu şifre telgrafname üzerine Argus şirketine tebliğnamede bulunulmuş ve mez­ kur şirketten müşarünileyh Hazretlerinin Nutuk'lanna ait neşriyat maktualan Müdiriyeti aidiyesine tevdi kılınmak üzere Elçiliğin ı ı I ı ı I927 tarihli ve 64g/395 numrolu tahriratına lefTen Vekaleti müşarileyhaya takdim kılınmıştır Efendim•.

P. B.A. K. 39511 -

• Paris Büyükelçiliği, Maıbuaı Müdürlüğüne gönderdiği 7 Şubat 1928 tarihli, ı ı gl43 sayılı ikinci bir yazıyla da gönderildiği bildirilen 25 dolann alınmadığını bildirmiş ve hangi bankayla yollandığını sonnu,ıur. Bu yazıya bir cevap alamayınca Büyükelçilik 6 Man 1928 günlü, 220/56 sayılı bir yazıyla 25 dolann ne olduğunu yeniden sormu,ıuı (llNJ.) No. 58 EXTRAIT DU JOURNAL LE QUOTIDIF.N(PARJS) DU 1 7. 1 0. 1 927 La Turquie Nouvelle MUSTAPHA KEMAL OUVRE A ANGORA LE CONGRts DE SON PARTi

Angora, 16 octobre - Mustapha Kemal a procede a l'ouvenure du congres du pani du peuple. Apres avoir rappele que ce congres est le second depuis ce­ lui de Sivas, il a dit:

ATATÜRK'ÜN BÜYÜK SÔYLEV'İ ÜZERİNE BELGELER

47

Ainsi qu'au congres de Sivas, nous avons la charge de rcfleter les senti­ ments et les veritables penchants du peuple, toutes les classes de la population cherchant et trouvant dans les travaux et les activites de notre parti les elements pouvant assurcr leur idCal, puisque le peuple a accorde toute sa confıance a notrc parti aux demicrcs elections parlementaircs, ce que je proclame avec rc­ connaissance et fierte. Nous cxaminerons ici, tout ensemble, les dispositions concemant les futurs travaux et les activites de notre parti, nous nous elTorcerons de prendre les deci­ sions repondant le mieux aux besoins du pays. J'ai l'espoir que nos travaux apporteront au pays de nouveaux bonheurs et de nouvelles gloircs sous le regime republicain democratique. Avant d'echanger des vues sur les dispositions concemant l'avenir, c'est mon devoir de rendrc compte pendant les neuf annees ecoulees, qui ont ete rcmplies d'evenements. ismet pacha, president du Conseil, a ete elu a la presidence du congres et, apı:Cs designation du bureau, Mustapha Kemal a commence son grand discours sur l'histoirc de la nouvelle Turquie. Mustapha Kemal a parle pendant sept heurcs. Dans son discours, il a rcpris les evenements depuis le jour de son arrivee a Samsoun, le 1 9 mai 1 9 1 9: il a expose la situation du pays a cette epoque, le congres d'Erzeroum et les evC­ nements qui precCdcrent le congres de Sivas. Mustapha Kemal poursuivra son discours demain. No .S9 .

EXTRAIT DU JOURNAL l 'ECHO DE PARIS DU 1 7. ı o. 1 927 TROIS ANNIVERSAIRES: MOSCOU, ANGORA, ROME

A Moscou, le comite executif central de l'Union des republiques socialistes sovietiques celcbre le dixicme anniversairc de la revolution d'octobrc et vante l'oeuvre accomplie pendant ces dix ans. A Angora, au Congres du parti du peuple de Turquie, Mustapha Kemal fait l'historique de huit annees d'elTorts et mesurc les resultats obtenus. A Rome, les fascistes annoncent qu'ils vont celeb­ rer avec un eclat inaccoutume le cinquicme anniversairc de leur conquete du pouvoir et dressent, eux aussi, un bilan triomphant. Malgre leurs dilTerences profondes, voila trois revolutions sorties de la me­ me source, puisque, a considerer les choscs de haut, elles sont trois tentatives faites pour risoudre le meme probleme: l'insuffisance de l'Etat en face des

ATAT0RK'0N BOYOK sôYLEV'I ÜZERİNE BELGELER difficultes provoquees ou aggravecs par la guerTC. Dans les trois pays, la methode employec a ete analogue: pour aniver au pouvoir et pour s'y maintenir, Le­ nine, Mussolini, Kemal ont eu rcco urs a la force et ont fait bon marche de la liberte. Mais, tandis qu'a Rome et a Angora, l'element moral a ete demande au nationalisme le plus intransigeant, Moscou, au contrairc, a pretendu le tirer du communisme intemational. Les resultats, si on les examine en dehors de tout parti pris, sont significa­ tifs: l'Italie s'est acquis un prestige qu'elle n'avait jamais connu; la Turquie, seule de toutes les nations vaincues pendant la grande guerTC, a pu faire modifier les conditions qui lui avaient ete imposecs par les vainqueurs, et au traite de SCvrcs, qui la mutilait, a substitue le traite de Lausanne, qui l'emancipe. Quant a la Russie, les plus ardents laudateurs des Soviets sont obliges de confesser qu'elle n'a pas retrouve sa prosperite et glissent volontiers sur le present pour s'etendre sur les promesses de l'avenir.

Qu'adviendra-t-il de ces trois experiences? il est trop tôt pour essayer de le prCdire. Remarquons seulement que les Soviets, malgre la persistance de leurs dCclamations intemationales, sont obliges de compter de plus en plus avec le nationalisme russe. Non pas qu'on doive esperer suivant une illusion trop rC­ pandue, qu'ils finiront par evoluer et rejeter eux-mcmes le principe communiste qui est leur raison d'ctre. Mais il est dair des maintenant que leur efTort pour denationaliser la Russie a echoue et qu'ils ne peuvent meme subsister que dans la mesurc oiı cet esprit national les contient. Leur propagande contre l'Anglc­ terTC en est la preuve. Ainsi, sans pretendre apprecier les methodes de force egalement employees par les trois gouvemements qui triomphent aujourd'hui a Moscou, a Rome, a Angora, tout esprit soucieux d'observer cxactement les faits, doit conclure que l'idec nationale reste la base essentielle sur laquelle, pour ctre solide, un Etat doit s'appuyer a notre epoque. MAURICE TURPAUD

No. 60 EXTRAIT DU JOURNAL L 'HOMME LiBRE (PARIS) DU 1 8. 10. 1 927 LE RtVEIL TURC EST DtCRIT PAR MUSTAPHA KtMAL On considcre comme une curiositc amusante le discours que Mustapha Kemal Pacha vicnt de tenir au congres de son parti national populaire. Evidem­ mcnt, le presidcnt de la republique d' Angora a tcnu la tribune pendant une douzaine d'heures environ - et presque sans interruption. Mais il avait a devc­ lopper un sujet passionnant pour lui comme pour ses auditeurs: l'histoirc de la

ATATÜRK'ÜN BÜYÜK SÔYLEV't ÜZERİNE BELGELER resurTeCtion turque. Et, certcs, nul homme n'ctait plus qualifıc que le "Ghasi" pour rcmplir cette mission d'historien. A dCfaut d'impartialitc, les principaux acteurs d'une piece ont au moins un mCrite, lorsqu'ils parlent des evcnements qu'ils ont diriges, c'est de rcfairc de la vie. il est indiscutable que sous l'impulsion de Mustapha Kemal pacha, la Tur­ quie se renove complctement. On sourit de certaines reformcs comme celle de la suppression du fez - a tort, parce que ccs petits coups d'Etat vestimentaircs ont pour consequence un boulcversement significatif des moeurs, et prcnnent unc valeur symbolique. On oublie la suppression du khalifat, cette institution qui semblait devoir s'identifier avcc la vie turque, et dont la disparition, disait­ on, dcvait cntrainer la dechcance de la republique d'Asie Mineurc. On neglige l'abolition de la polygamie: autrc revolution dont certains n'ont vu que le côte pittorcsque. On ignorc enfın le boulcversement qui s'cst produit a la suite de l'interdiction faitc aux "hodjas" d'enscigner et au rcmplacement de cet enscignc­ ment stupide et primitif par une floraison d'ecolcs la"iques. D'ailleurs la presse parle fort peu de la Turquie, a laquelle il faut appliquer le fameux diction: "lcr peuplcs heurcux n'ont pas d'histoirc". Le calme regne dans ce pays si longtemps ensanglante. La race guerricrc qui y vit s'efforce de s'adapter aux neccssites economiques du monde modeme. C'cst difficile parce que lcs ressourccs fınancicres ne sont pas nombrcuses. Mais, autrc signe, la Turquie n'emprunte plus. Elle subsiste sur sa proprc economie, cxploit que le regimc des sultans n'avait jamais realise depuis des sieclcs... L'homme qui a donne a un peuple sa libcrte, ses fronticres naturclles, la paix a l'interieur et la paix a l'exterieur - cet homme - la a le droit de mettrc dix heures a resumer son oeuvrc. JEAN-L. DAURIAC No. 61 EXTRAIT DU JOURNAL LE TEMPS (PARIS) DU 2 1 . 10. 1927 MOUSTAPHA KEMAL ET LA RELIGION Notrc corrcspondant paniculier tclegraphie de Constantinople: Amene au cours de son discours a cxposer dans quellcs conditions le k.hali­ fat avait ete abroge, Moustapha Kemal a conclu par une declaration scnsation­ nelle. L'article de la Constitution vote en avril 1 924 dit en effet que la rcligion de l'Etat cst la rcligion musulmane. La foi du prophcte restait done jusqu'ici la croyance officielle. Or, Kemal pacha affirma solennellement que cette formule cst le resultat d'un compromis avcc la vieille mentalite et qu'ellc cst appelec

ATATÜRK'ÜN BÜYÜK SÔYLEV'I ÜZEllİN E BELGELER a disparaitrc a la premicrc occasion. Ccrtes, cette declaration qui cst appelec a un grand rctcntisscment dans tout l'lslam, ne contient aucune attaque contrc la rcligion du prophcte; elle ne signilie pas non plus, l'athcisme ou le matcrialis­ me promulgues officiellement comme chcz lcs Soviets; mais on peut en dcduirc que la doctrine de la Turquie nouvelle en maticrc rcligieusc sera desonnais la libertc de pcnsce la plus absolue. On rappclle d'ailleurs qu'au lendemain de la guerrc pour l'indcpcndance, Moustapha Kemal, invitc par la municipalitc d'Angora a assister a la pricrc pour rcmercier Allah de la victoirc, rcfusa en di­ sant que scule son cpec avait dclivre la Turquie. D'autrc part, depuis qu'il est le chef de l'Etat, jamais il n'a mis lcs picds dans aucune mosquce.

No. 62 EXTRAIT DU JOURNAL L � VE.N/R (PARIS) DU 22. ı o. 1 927 LA CHAMBRE TURQUE APPROUVE A L'UNANIMITt LES DtCLARATIONS DE KEMAL An�ora, 2 1 octobrc. - Mustapha Kemal pacha a tenninc, hier, dcvant le Congres du parti du pcuple, son discours, qu'il avait commence il y a six jours; ce discours a dure trcntc-six heurcs trois minutcs. Le Congres a adopte, a l'unanimite, une motion portant approbation de ce discours avec reconnaissance; cette motion porte la signaturc de tous les delegues, l'approbation devant ligurcr dans le rcgistrc du parti.

No. 63 EXTRAIT DU JOURNAL LES DEBA TS (PARIS) DU 26. ı 0. 1927 Turquie LE CONGRts DU PARTi DU PEUPLE On mande d'Angora qu'lsmet pacha, president du Conscil, a donne lecturc, au congres du parti du pcuple, d'une dcclaration sur la politique generale du parti. Cette declaration debute ainsi: Notrc parti republicain, populairc et nationaliste considcrc qu'il est d'une importance primordiale d'assurcr les interets economiqucs du peuple.

ATATÜRK'ÜN BÜYÜK SôYLEV'l ÜZER.İNE BELGELER

51

Puis elle ctablit comme principe essentid, en politique j udiciai�. la necessitc de ha.ser sur la civilisation dcmocratique contemporaine l'organisation et les lois de la Rcpublique; et, en politique scolaire, le systcme national et la:ique de l'ccole unique. En ce qui conceme la politique intcrieure, la declaration souligne l'impor­ tance d'une politique de la population et promet de hiter la realisation d'un systcme electoral. La declaration annonce la creation, dans le plus b�f dclai possible, d'une banque d'Etat. Enfin, pour ce qui est de la politique ctrangcre, le document s'exprime ainsi: Not� politique exterieure est basee sur la dCfense de la paix, avec la charge de sauvegarder a tout prix le prestige et l'existence de l'Etat et des droits ob­ tenus par le peuple apres une longue lutte. Nous sommes partisans du renfor­ cement et du devdoppement des �lations amicales intemationales dans ce cad�. en tenant compte de la reciprocitc et en ctablissant une egalitc efTective. Apm eda, le congres du parti du peuple a clos, hier, ses travaux. il a votc un ord� du jour dans lequd il confie au Presidium le soin de decider de la participation a l'Entente intemationale des partis democrates, apm un minutieux examen de la question, il a approuve a l'unanimite la declaration du leader sur la politique generale du parti. Le congres a enfin designe le conseil d'administration et le secretaire general du parti. No. 64

EXTRAIT DU BULLETIN DE LA PRESSE FRANÇAISE DU 1 5 OCTOBRE AU 4 NOVEMBRE 1 927•

u Discoun du PrisiJnıt dl 14 Ripubliqru Turtpu ti u Congres du Parti du PtufJll. Le assises du Congres du Parti du Peuple et le Discours prononcc par S.E.

Ghazi Mustapha Kemal Pacha, President de la Rcpublique Turque, ont foumi a la p�sse française maticres a commentaires divers, dans une note trCs sobre. Les joumaux estiment que le discours du President est une �lation fidele

et precieusc du mouvement national turc, depuis ses origines jusqu'a nos jours. lls rendent hommage, en general, a l'oeuvre immense accomplie en si peu de temps et considcrent qu'on trouverait difficilement dans l'histoi� du monde • Bu basın bülteni Paris Büyükelçiliğimizce hazırlanmıştır.

ATATÜRK'ÜN BÜYÜK SÔYLEV'l ÜZERİNE BELGELER une parcille rupturc avcc le pa.ssC. Dans l'Homm1 libre, ancien joumal de ClC­ menceau ( 18. 10.27), un important article du a la plume de M. Jean L. Dauriac, decrit, dans ses grandes lignes, le reveil turc et "la renovation complete" d'un pays que l'on considerait comme perdu apres l'annistice de Moudros. il sc termine par la conclusion suivante: " Le calme regne dans ce pays si souvant ensanglante. La Turquie s'adapte aux necessites economiques du monde mo­ deme. Elle n'emprunte plus et subsiste sur sa proprc economie, cxploit que le regime des Sultans n'avait jamais realise depuis des siecles. "L'homme qui a donne a une peuple sa liberte, ses fronticrcs naturcllcs, la paix a l'interieur et la paix a l'exterieur, cet hommc-la a le droit de mettrc dix heurcs a resumer son ocuvrc." D'autrcs joumaux s'occupcnt plus specialement de l'etat politique actucl de la Turquie.

u TmıfJs (3. 1 1 .27) et l'Onvre (2. 1 1 ) estiment, avcc des nuances differcntes, que le regime actuellement en vigueur en Turquie est celui de la dictaturc pour des fins nationales. Ccs deux joumaux etablisscnt des parallclcs entrc Angora, Moscou et Ro­

me, et considcrcnt, qu'en Turquie, le pouvoir cst plus fortement centralise dans les mains du President de la Republique, qu'il ne l'est en ltalie dans les mains de Mussolini, ou de Staline, en Russie. Dans ce demier pays, ecrivent-ils, il y a un comite central, et un comite cxecutif, celui de la nı� intemationale, qui constituent l'un et l'autrc une oligarchie. C'est done le Gouvcmement dictatorial d'une minorite. En ltalie, le pouvoir est certes, centralise dans la pcrsonne du M. Mussolini, mais ce demier scrait contraint de compter avcc une tradition de liberalisme qui n'existerait pas en Turquie. Le fascisme est une theorie de gouvemement qui comporte un cadrc et une armaturc depassant la pcrsonne du dictateur italien. Le Tmı/Js et l'Onvre, dans lcs articles en question, ne sc font pas faute de

rcconnaitrc lcs progres immcnscs accomplis en Turquie, durant ces six demiC­ rcs annecs. Ils concluent que le President de la Republique Turque gouveme par dcs principcs de dictaturc absolue dans un sens national, pour le progres et la modemisation du pays, en vertu d'un haut ideal. Mais l'un et l'autrc des joumaux precites, se demandent si le nouvcl etat de choscs serait susceptible de survivrc a cclui qui l'a cree.

D.B.A. S. Türkiye. Dalıili. K. 49 -

ATATÜRK'ÜN BÜYÜK SÔYLEV'I ÜZERİNE BELGELER

S3

No. 65 EXTRACT FROM THE TIMES (LONDON}, 1 5. 10. 1 927 (fraduction) LA CONFERENCE KtMAUSTE A ANGORA

LE DISCOURS DU CHAZI PACHA

Le Congres du Parti Populairc (Kemaliste) sera inaugure demain a Angora. On s'attend a ce que 3 1 5 deputes kemalistcs et ı 26 delegues dcs provinccs as­ sistcnt aux seances qui durcront huit jours. L'evenCıncnt principal sera le dis­ cours du Ghazi Pacha, qui occupc mille pagcs et qui, prcndra plusieurs jours.

Fethi Bey, le prCdeccsscu r du General ismet Pacha comme Prcmicr Minis­ trc et actuellcmcnt Ambassadeur de Turquie en Francc est arrive hicr a Ango­ ra. Dans certains milieux on supposc que l'arrivec de Fethi Bey sc rapporte a la rumeur que le Cabinet d'lsmet Pacha sera rcconstitue. On ne pcut obtenir aucune confirmation de ccci et en tout cas aucune rcconstruction n'cst probable avant le mois prochain, apres la reunion de la nouvelle Grande Assemblec Na­ tionale.

No. 66 EXTRACT FROM THE DAILY CHRO.NICLE (LONDON). 1 5. 10. 1 927 (fraduction) UN DISCOURS QUI DURERA SEPT JOURS REMPLIT MiLLE PACES

LE PRtsIDENT TURC RIVALISE AVEC LA REINE DES "MiLLE ET UNE NUITS" Le President Ghazi Moustapha Kemal de Turquie fera un discours qui merite de dcvenir historique, avcc celui du Dr. Kenealy, qui dura vingt sept jours, pour la dCfensc dans le proccs Tichbome. Le PrCsident (dit Reuter) fera un discours qui occupcra sept jours en inau­ gurant aujourd'hui a Angora le Congres du Parti du Peuple, le Parti du Presi­ dent qui vient de gagner lcs elcctions sans une seule pcrte. Le texte occupc plus de mille pagcs et bcaucoup de documents y sont an­ nexes. Le President racontera l'histoirc dcs temps modemcs en Turquie, du jour oiı il debarquera a Samsoun sur la côte meridionale de la Mer Noirc pour commencer la lutte, pour l'indepcndance nationale jusqu'au jour de la delivrance de la Turquie de l'occupation Cırangcrc. il parlera du complot organise con­ trc lui en 1926. On dit que le Ghazi a l'intention d'eclaircir tous lcs points obs­ curs dans l'histoirc de la lutte nationale.

ATATÜRK'ON BOYOK SôYLEV'I ÜZERİNE BELGELER

No. 67 EXTRACT FROM THE MORNING POST(LONDON), 1 5. 10. 1 927 (fraduction)

LE DISCOURS DE 7 JOURS DE KEMAL PROGRAMME POUR LE CONGRts DU PARTi Le President, Ghazi Moustapha Kemal, presidera demain le Congres Gene­ ral du Parti du Peuple. Cent vingt six dClegues dcs vilayets et lcs trois cent quinze deputes qui constituent l'Asscmblec Nationale assisteront au Congtts. On s'attend a ce qu'il durc au moins dix jours. On a invite lcs rcprescntants du Corps Diplomatique a assister a la ceremonie d'inauguration. Le Congres nommera d'abord dcs comites pour la rCvision de l'organisation

intCricurc et le contrôle du budget du parti. Aptts, le Ghazi prononccra son discours longuement attendu que l'on cite comme historique et qui prcndra sept jours. - Reutcr•.

•

Tlll

DaU, Eıprns gazetesi de ayni haberi,

Yedi Günlük

1 5. 1 0. 1 927 günlü sayısında "Mustafa Kemal'in Söylevi · Ankarada Tarihi Olay" başlığıyla vermiştir.

No. 68 EXTRACT FROM THE DA.ILY MAiL (LONDON). 1 5. 10. 1 927 (fraduction)

DISCOURS DE SEPT JOURS DE KEMAL Le Congres du Parti Republicain Populairc (du Peuple) sera inaugure demain, et plus de 500 delegues et deputes y assisteront.

Moustapha Kemal Pacha, le President Turc, fera un discours dont la lccturc occupcra plus de scpt jours. Au mois de Juin dernier, Moustapha Kemal Pacha pttpara un discours de deux jours dcvant ctrc prononce dcvant un Congtts du meme parti. Une depeche de Reuter dit que le discours est longuement attendu et ajoute qu'il cst historique.

ATATÜRK'ÜN BÜYÜK SÔYLEV'I ÜZER.iNE BELGELER

55

No. 69 EXTRACT FROM WESTMJ}{STER GA-?,ETTE (LONDON), 1 5. 1 0. 1 927 (fraduction)

KEMAL FERA UN DISCOURS DE SEPT JOURS UN DISCOURS DE MiLLE PAGES AU CONGRts TURC Le PrCsident Turc, Ghazi Moustapha Kemal presidera dcmain le Congres general du Parti du Peuple et plus tard rera son discours longuement attendu qui prendera scpt jours. Le discours du Ghazi occupc plus de mille pagcs. il donnera un comptc­

rendu de toute l'histoirc dcs temps modemcs en Turquie, depuis le jour oiı il debarqua a Samsoun pour commencer la lutte pour l'indepcndance nationale. il parlera de l'hostilite de l'ancien Pani du Progres dirige par Rauf Bey, Rafet Pacha, Adnan Bey et Halide Hanoum envcrs l'abolition du Khalifat. La substitution du fcz par le chapcau, la secularisation dcs institutions rcligieuscs et l'emancipation des femmcs turques. (Le plus long discours sans amt dans n'importe qucl Parlement rut fait en ı Bgo par un depute roumain, qui parla pendant 37 heurcs pour appuyer la mise en accusation de Monsieur J.Bratiano, un ancien Ministrc.

Feu Lord Alverston, lorsqu'il fut Attomey-General parla pcndant cinq jours en inaugurant le proccs dcvant la Commission Parnell, le 22, 23, 24, 25 et 26 Octobrc ı 888. )

No. 70 EXTRACT FROM THE DAILT TELEGRAPH (LONDON), 1 7. ı o. 1 927 (fraduction)

DISCOURS DE HUIT JOURS DE KtMAL Le Congres du Parti Populairc rut inaugure a Angora hier, et Moustapha Kemal Pacha prononça la prcmicre partic de son discours de huit jours. Tous les Ambassadeurs et rcprescntants diplomatiqucs etrangers assistent au Congres pour ecouter ce discours remarquable qui sera adopte comme l'histoire officielle de la Turquie.

ATATÜRK'ÜN BÜYÜK SÔYLEV'I ÜZERİNE BELGELER No. 71

EXTRACT FROM THE TIMES (LONDON), 1 8. ıo. 1 927 (l'raduction)

LA CONf'tRENCE KEMALiSTE A ANGORA CONTINUATION DU DISCOURS DU GHAZI La deuxicme partie du discoun du Ghazi Pacha a la Confercnce du Parti Populairc a Angora traitait principalement dcs rclations qui avaient existe entrc lcs chefs du mouvemcnt nationaliste en Anatolie et le Cabinet du Grand Vizir, Damad Ferid Pacha Bushati, a Constantinople. L'orateur decrivit comment le Sultan Wahid-cd- Din et ses conscillers essa­ yercnt par tous lcs moyens en leur pouvoir de sapcr le mouvement nationaliste. Lonque Damad Ferid Pacha dCmissionna et eut pour successcu r le GenCral Ri­ za Pacha en Octobrc 1919, lcs rapports entrc les nationalistcs et la Porte subircnt une legerc amelioration, mais l'attitude de Damad Sherif Pacha, alors Ministrc de l'lnterieur empecha tout reel rapprochement.

Sc rapportant a l'attitude dcs troupcs alliecs en Anatolie, le Ghazi Pacha dedara que lcs forces britanni�ucs a Mcrsivan et Samsoun en Pontus obscrvC­ rcnt une neutralite rclative envers lcs Nationalistcs ainsi facilitant leur tiche. Apres, le Ghazi critiqua severcment le General Refet Pacha, un dcs prcmicrs Ministmı Nationalistcs et le General Kiazim KarabCkir Pacha, qui joucrcnt un rôle important dans la campagne Nationaliste. il lcs accusa d'une ambition in­ due et conta dcs anccdotcs lcs ridiculisant. Finalement le Ghazi cxpliqua pour­ quoi on avait considere neccssai rc d'etablir le Parlement futur en Anatolie et non a Constantinople.

No. 72 LEADING ARTICLE OF MANCHESTER GUARDIAJ(, 1 8. 1 0. 1 927 (l'raduction) Le Manchcster Guardian dans un article de fond.

Kemal Pacha commença vendrcdi sa longue disquisition historique des ori­ gincs de la Republique Turque - le discours, dit-on, prcndra scpt jours. D'apm lcs prcmicn rapports qui sont parvcnus dans cc pays-ci, il scmblcrait que le Congres du Parti du Peuple qui doit l'ecouter ne sera probablement pas ennu­ ye, car des le debut le President commença a fairc des revelations intercssantcs.

ATATÜRK'ÜN BÜYÜK SÔYLEV'I ÜZERİNE BELGELEll

S7

Peut-Ctrc le fait le plus piquant cst qu'en 1 9 1 9, meme lcs patriotcs Turcs dc­ scsperaient de l'Etat et croyaient que la Turquie ne pouvait cxister que sous la protcction d'une grande nation quelconque. Le choix sc trouvait entrc ce pays­ ci et lcs Etats-Unis. Pour lcs Nationalistes, qui etaient en rCalite si non formel­ lement en guerrc avcc la Grande Brctagne, un protcctorat britannique etait une chose inimaginable, mais un protectorat americain scmblait rclcver de politique pratique. L'idec fut serieuscment discutec au grand Congres Nationaliste a Si­ vas en 1 9 1 9, et des pcrsonnes eminentes tellcs que Refet Pacha et le chef femi­ niste Halide Edib etaicnt fortement en faveur de cette idec. Lcs evcnements rcndircnt un tel projet impossible, mais on pcut sc demander quel aurait ete l'efTet sur l'opinion publique americaine si elle avait ete propostt formellement a washington. il cst vrai que mandal armenien fut fermement rcjete par lcs Etats-Unis; la suggcstion d'un protectorat turc, avec ses possibilites et ses dan­ gers plus grands aurait-clle ete condamne de la meme manicrc? La moindrc al­ lusion a une telle possibilite aurait mis toute l'Europc et l'Asie en emoi, et il vaut pcut-Ctrc mieux que lcs Etats-Unis n'aient pas rcçu l'invitation, quoique il ne pcut avoir que pcu de doute sur ce que leur reponsc aurait ete, des que lcs Etats-Unis sc scraient mis a pcnscr sur la naturc du probleme turc passe et priscnt, et lcs diflicultes que l'avenir priscnterait ccrtainement.

No. 73 EXTRACT FROM THE TIMES (LONDON), 1 9. 1 0. 1 927 (Traduction)

LA CONFt.RENCE Kt.MALISTE TROISlt.MEJOUR DU DISCOURS DU GHAZI Le Ghazi Pacha, au cours du troisicme jour de son discours a la confercn­

ce du Parti Populairc a Angora, conta comment le comite des "Amis de l' An­ gleterTC" a complote avec les Kurdcs contrc le mouvement Nationaliste Turc, et il mentionna de nombrcux documents et lettrcs traitant de ce côtC-la des activi­ tes du comite. il traita alon de la qucstion armenienne, rappclant le massacrc dcs Turcs par lcs Armeniens a Marash et declara "nous ne cCdcrons un scul pouce de notrc pays aux Armeniens." A l'cxception dcs nouvellcs critiqucs dirigecs contrc le General Refet Pacha et Kiazim KarabCkir Pacha et le Capitaine Raouf Bey, le discours de hier du President consistait en une etude detaillec de circonstanccs qui amenercnt la demission du Grand Vizir, General Ali Riza Pacha en Mars 1 920, a Constanti­ nople, la fermeturc de l'Asscmblec Nationale dans cette ville et l'inauguration de la nouvelle Grande Asscmblec Nationale, a Angora.

ATATÜRK'ÜN BÜYÜK SÔYLEV'I ÜZERİNE BELGELER No. 74

EXTRACT FROM THE TIMES (LONDON), 20. r o. 1 927 (fraduction)

LA CONFtRENCE KtMALISTE DES GtNtRAUX CRmQUt-5 PAR GHAZI PACHA Le quatrieme jour du discours de Moustapha Kemal fut voue prcsque enti­ erement aux affaires militaires. il traça l'histoire de la lutte Nationaliste avcc lcs Grecs. il cxpliqua comment il fut trouve neccssaire d'eliminer les bandcs ini­ guliemı notamment ccllcs de Tcherkcss Edhem et d'organiscr l'annec dans une scule unite indivisible. Lorsque ccci fut fait, Tcherkcss Edhem avec ses partisans se joignit aux Grccs et se battit dans lcs rangs de L'annec hellcnique.

Prcsque tous lcs commandants dcs forccs nationalistcs sauf ismet Pacha furcnt critiqu6ı par le Ghazi Pacha. Jaffer Tayar Pacha fut bliıne de sa conduite vacil­ lante a Adrianople, qui fut la causc de la pcrte de la Thrace pour la Turquie. Ali Fouad Pacha manqua de maintenir une discipline asscz stricte et fut rappc­ le du poste de commandant en chd en Anatolie et fut nomme Ambassadeur a Moscou. Refet Pacha, Commandant le front de l'Anatolie du sud contre lcs Grecs echoua et cCda son poste a ismet Pacha qui prit le commandement sur tout le front anatolien. Kiazim KarabCkir Pacha qui, on admettait, avait repri­ me la revolte annenienne, ne fut que pcu, loue. D'autrc part, Moustapha Ke­ mal Pacha parla dans lcs tenncs lcs plus chaleureux d'lsmet Pacha et cita aussi la proucssc militaire d'Ali Bey et de Kilij Ali Bey.

No. 7.S LEADING ARTICLE OF THE TIMES (LONDON), 2 1 . 1 0. 1 927 (fraduction)

L'HISTORIQUE DU GHAZI Moustapha Kemal Pacha gagne des lauriers sur de nouveuux terrains. Non content de ses triomphcs comme guerrier et comme homme d'Etat, de ses suc­ ces, comme refonnateur social, politique et de mode, ou de sa reputation com­ me auteur de memoranda politiques et militaires, exuimement mordant et franc, dont trop pcu ont ete publies, le President de la Republique Turque cst dcscendu dans l'arene comme orateur de longs discours. On mande que lcs de­ putes et lcs delegues du Parti Populaire qu'il adresse sont aussi channes par l'cloqucnce, qu'ils sont impmısionnes par l'adressc avcc laquelle il a ordonnc ses

ATATÜRK'ÜN BÜYÜK SÔYLEV'l ÜZERİNE BELGELER faits et les a guides a travers les complications de la recente histoire turque, et qu'ils sont etonnes de son endurance. Ceci n'est pas un discours ordinaire du­ rant une heurc ou deux. Depuis dimanche matin demier, pendant sept heurcs par jour, l'homme fort et jusqu'a recemment silencieux de la Turquie a rigale ses partisans avec l'histoire du mouvement turc nationaliste, qui est jusqu'a un certain point l'histoirc de sa proprc et rcmarquable carricrc. Meme en admettant qu'il jouit d'avantages qui sont refuses a d'auttts chefs de parti, car le President de la Republique Turque est egalement le Prisident du Parti Populaire - qu'il n'y a pas d'interruptions, et qu'aucun delegue pointilleux n'a la tcmente de ha­ rasser son chef fonnidable, c'est un exploit exceptionel. Les messages les plus longs des Presidents Americains au Congres, les exposes les plus detailles de la politique des Chanceliers de l'Echiquier sont laconiques en comparaison avec la narration de Kemal Pacha. Aucun autre dictateur europeen, asiatique ou amC­ ricain n'a montre le desir de rivaliser avec l'endurance vocale du chef de la Turquie. Cependant le Ghazi n'est pas naturcllement loquace. il a la reputation d'un chef qui prefere les actions aux paroles. En automme 1 9 1 9, comme il l'a mele a ses auditeurs dimanche, il serra les rangs de ses partisans hesitants a Erzerum en recitant le premier article de sa foi politique: "L'histoire a dC­ montre que le succcs est impossible sans un chef.capable, energique et resolu. Dans des epoques troublees comme celle-ci, rien ne s'accomplit par discussion. " Mais les raisons pour la conversion, provisoirement, d'un soldat tacitume dans un Nunni de la tribune sont bonnes. Le Parti Populaire vient d'etablir ce qu'on peut appeler avec justice un rccord dans l'histoire des elections parle­ mentaircs, meme sous une dictature. Aux elections generales, tenues au com­ mencement de Septembre ses candidats ont reussi partout. De 3 1 5 sieges, le parti en gagna 3 1 5; il fut oppose dans un seul arrondissement electoral par un seul independant; et il n'a obtenu qu'un seul vote, qui etait peut-ctre le sien. Encourage par ce triomphe, qui devrait susciter l'admiration desesperee ou la crainte rcspectueuse des organisateurs dans des pays moins disciplines, le Ghazi sentit probablement qu'il etait de son devoir d'etablir un record a lui, et en meme temps donner a son parti une version trCs ollicielle de l'histoirc turque recente. Angora, la capitale de la Nouvelle Turquie est le centre militaire de la resistance nationale aux envahisseurs grecs fut choisi naturellement comme la sccne de sa narration triomphale et ses admirateurs peuvent comparer son discours qui sera publie en cinq langues, avec la longue et majestueuse description de ses propres exploits que Cesar Auguste fit inscrire en grec et latin sur les murs de son temple a Angora. il est vrai que meme Auguste avait ses critiques et comme Halide Edib Hanoum, une femme turque qui s'est distinguec comme ecrivain et qui a joue un rôle important dans l'organisation de la resistance na­ tionaliste, donne a nos lecteurs une version d'un des episodes historiques men­ tionnes dans le discours du Ghazi qui est bien different du sien. L'inscription "Nous aussi avons aide" sur un drapeau d'un des Dominions dans une proces-

6o

ATATÜRK'ÜN BÜYÜK SÔYLEV'l ÜZERİNE BELGELER

sion o\a d'autres drapcaux se vanterent en ccs mots: "Nous avons gagne la guerrc•, resume probablement son attitude et celle d'autrcs membrcs de l'Opposition envers certaincs pretentions du Ghazi. Ses allusions au combat de Marash comme un massacrc dcs Turcs par lcs Armeniens et a l'invasion de l'Armenie indepcndante en 1 920 comme la supprcssion d'une insurnction scront probab­ lement lucs par lcs survivants Français et Armeniens avcc un melange de senti­ ments. Ccnains dcs generaux dont on critique la capacite pourraient repliquer que ses proprcs cxploits militaircs ne furcnt pas une serie ininterrompue de succes. Mais quoique sa nanation soit naturcllement cclle d'un partisan politi­ que l'intention soit Cvidemment de justifier la concentration du pouvoir en ses proprcs mains, elle n'cst ni une defcnsc ni un comptc-rcndu de son mandal, mais un resume orgueilleux dcs cxploits militaircs et politiqucs du Comman­ dant en Chef de la nation turque. il cst cenain que ce comptc-rcndu cst rcmarquable. il a deploye un coup de maitrc dans la façon dont d'abord lcs grandcs Puissanccs furent miseıı au defi et ensuite divisecs, lcs Grccs extenues, et l'armec turque convertie progrcs­ sivemcnt de sa loyaute traditionnelle ven le Sultan a appui enthousiaste du dic­ tateur. La meme habilete caracterisa la diplomatie qui employa la menace sovi­ etique pour alarmer l'Occident, sans lier la Turquie trop etroitement a son voi­ sin intercsse et toujours formidable, et qui avcc lcs scntiments pro-turcs dcs moslems indiens jusqu'a ce que l'heurc de l'abolition de leur Khalifat aime soit venue. D'autrcs sans doute avaient participe a la ridaction de la politique nati­ onaliste turque; mais lcs masscs turqucs, souvent dcs juges astucieux dcs quali­ tes pcnonnellcs de leurs chefs, ont toujours attribue lcs succes du Nationalisme au Ghazi. lls l'ont suivi en general, meme lorsqu'il abolit dcs institutions qui scmblaient inseparablcs de leur vie nationale et rcligieusc. La meilleurc prcuve de son ascendance pcnonelle sc trouve dans le fait qu'un pcuple aussi conser­ vateur que la population rurale de l' Anatolie ait tolere le radicalisme qui chan­ gea lcs coutumcs et lcs costumcs et qui enlcva lcs rcvenus dcs ordrcs dervichcs par decrct. Son discours ne donne que pcu d'indications sur sa politique futurc, mais ce n'cst pas son habitude de devoiler ses projets. il sera a pcine satisfait de la contemplation de ses succes pa.ssCs : il semble que sa vitalite est encorc a la hauteur dcs exigences lcs plus lourdcs, et ses critiqucs seraient mal avises d'interpretcr faussement son discours comme une apologie, ou de trop sou­ ligner sa glorification pcnonndle•.

dra

• Bu bıqyazuun ve İngiliz bauundan diAer haberlerin Frarwzcaya çevirileri Büyülı.dçiliğimiztt yapılmıı ve Anlı.ara'ya bu çeviriler gönderilmiftir.

zamanında

Lon­

ATAT0RK'0N BOYOK SÔYLEV'I ÜZER.İNE BELGELER

61

No. 76 EXTRACT FROM THE TIMES (WNDON), 2 1 . 10. 1 927 FIITH DAV OF GHAZI PASHA'S SPEECH TURKEY AND THE KHALIFATE From Our Corrcspondent Constantinople, OcL 2fJ

Whcn the Ghazi Pasha continucd his spccch to the confcrcnce of the Po­ pular Party in Angora it was obscıved that his voice was bccomig slightly hoarsc under the strain of five days spcaking. in the coursc his spccch he dcscribcd how the Turkish forccs werc gradually organizcd until they constitutcd a fonnidable anny . it was on August 5, 1 92 1 , that the first Grand National Asscmbly appointcd Mustapha Kemal Comman­ der-in-Chief. The first battle of Sakarla bcgan a fcw wccks later and resultcd in a Turkish victory, Mustapha Kemal bcing crcatcd a Marshal and given the title of Ghazi in rccognition of his signal scrviccs. Continuing his rcci tal of cvents following the first battle of Sakaria, the Ghazi Pasha mentioncd the Trcaty of Angora, concludcd with France through lhe intenncdiary of M. Franklin-Bouillon. He dcscribcd further the intrigucs of lhe then Opposition, who had bccome known in Anatolia as "the Sccond Group" The Ghazi Pasha dwelt cspccially on Bekir Sami Bey's visit to London and his intervicws with Mr. Lloyd Gcorge, which werc followed by vain attempts to sccurc a cessation of hostilitics. The Ghazi Pasha ncxt gave a dramatic dcscription of the sccond battle of Sakarla in August, 1 922, in which a crushing victory was gaincd by the Turks and which rnarkcd the bcginning of the end so far as the Grcck invasion of Anatolia was concemed. After this battle tiıe Mudania Confercnce was held, followcd by an invitation to Turkey to take part in the Confercnce of Lausanne. Mcanwhile, the Ghazi Pasha continucd, he undertook a joumey through Ana­ tolia to cxplain to the pcople what had taken place. Rcferring to the activitics of the enemics of the Nationalist movement in Constantinople, the spcaker prcdictcd that it would be ncccssary to frcc Turkey from her tutelage to the Khalifate, and made the significant rcmark: - "Turkey has given too much of her blood for the Khalifate. The ncw Turkey can afTord to lhink of her own existence and her own well-bcing. She is unable to sacrifice anything to anyone."

ATATÜRK'ÜN BÜYÜK SÔYLEV'I ÜZERiNE BELGELER No. 77 EXTRACT FROM THE TIMES (LONDON), 2 1 . 1 0. 1 927 (Traduction)

CONCLUSION DU DISCOURS DU GHAZI UN EFFORT DE SIX JOURS Lonque le Ghazi Pacha continua son discours, on obscrva que sa voix dc­ venait legcrcment enrouec sous l'efTort d'un discours de cinq jours. il decrivit comment lcs forccs turqucs furcnt progrcssivement organistts jusqu'a cc qu'ellcs aient constituc une annec fonnidable. C'ctait le s Aolıt 1 92 1 que la prcmicrc Grande Asscmblec Nationale nomma Moustapha Kemal le Commandant en Chcf. La prcmicrc bataille de Sakarla commença qudques semaincs plus tard et multa en une victoirc turque, Moustapha Kemal fut erce un Maıichal et rcçut le titre de Ghazi en rcconnaissance de ses scrviccs rcmar­ quablcs. Le Ghazi mentionna le Traitc d' Angora conclu avcc la France par l'inter­ mCdiairc de Monsieur Franklin-Bouillon. il parla dcs intrigucs de l'Opposition, qui avait rcçu le nom en Anatolie du "sccond groupc". Le Ghazi Pacha parla specialement de la visite a Londrcs de Bekir Sami Bey, et ses entrcvucs avcc M. Lloyd Gcorge, qui furcnt suivies par de vains cssais d'obtenir une ccssation dcs hostilitcs. Le Ghazi Pacha donna ensuite une dcscription dramatique de la scconde bataille de Sakarla au mois d'Aout 1 922, ou lcs Turcs gagncrcnt une victoirc Cc:rasan te et qui marqua le commencement de la fin, en ce qui concernait l'in­ vasion grccque de l'Anatolie. La Confcrcnce de Mudania fut convoquec apres cette bataille et fut suivie par une invitation a la Turquie de participcr a la Confc­ rcnce de Lausanne. Entrctemps, continua le Ghazi, il entrcprit un voyage a tra­ vers l' Anatolie pour expliquer au pcuple ce qui avait eu lieu. Sc rapportant aux activites dcs ennemis du mouvement Nationaliste a Constantinople, l'orateur pıiconisa qu'il scrait nCc:cssairc de libCrcr la Turquie de sa tutelle sur le Khalifat et fit la rcmarque significative: "La Turquie a donne trop de son sang pour le Khalifat. La nouvelle Turquie ne pcut pcnscr qu'a sa proprc cxistence et son proprc bien-etrc et elle ne pcut rien sacrifier qui que ce soit." Le Ghazi tennina son discours aujourd'hui apres six jours.

En terminant son discours, il cnumcra lcs reformes introduitcs par le regime actuel, tellcs que la supprcssion du fcz et du turban comme symbole du fa­ natisme et de l'ignorance, l'adoption du nouveau Code Civil, la conccssion de la libcrtc aux femmcs turqucs et l'abolition de la polygamie. Le Ghazi fit son appcl aux jeunes Turcs de travailler pour, et de defendrc la Rcpublique Turque.

ATATÜRK'ÜN BÜYÜK SÔYLEV'I ÜZERİNE BELGELER

No. 78 EXTRACT FRO M THE DAILY TELEGRAPH (LONDON), 2 1 . 1 0. 1 927 (Traduction)

LE PRtslDENT TURC ET LA RtLIGION MAHOMttANE LE

KORAN INSULrt

JErt A TRAVERS UNE PltcE Au sujet du discoun du Ghazi, l'Agence Reuter declare qu'aucune partie n'est susceptible de susciter un plus grand resscntiment et une repercussion plus etendue que ses allusions a la religion et au Khalifat. DCja sur maintes occasions, le Ghazi a montre une indifTerence etonnante pour l'opinion publique dans les afTaircs religieuses. Un jour a l'inauguration d'une ecole a Erzeroum, il ecarta le pretre qui ctait en train de dire des oraisons avec la remarque, que le Pmident de la Rcpublique passe d'abord. On dit qu'a une reunion des Commissaircs lorsque son auention fut auiree a une loi canonique que l'on pouvait faire avancer comme argument contrc

sa

politique, il jeta le Koran a l'autre côte de la salle, avec l'observation, que l'on ne pouvait pas entraver le progres avec les regles et lois prevues pour une genC­ ration passtt. il a toujours refuse de permettre l'association de la religion avec la politi­ que et a releguer les pretrcs a une position tres insignifiante dans la vie jour­ nalicre. Le Sheriat (la loi canonique) a ete pour ainsi dire aboli, un code civil ayant ete emprunte de la Suisse pour toutes les questions de mariage et heritage. A part des consequences politiques, l'efTet sur la religion dans les grands centres de la Turquie a ete tres marque. L'assistance aux mosquees a beaucoup baissee et le pourcentage des fidCles qui jeunent strictement pendant Ramazan est prcsque ncgligible. Au lieu des textes du Koran qui pendaient avant en lettres lumineuses des minarets et des mosquees, les autorites decidcrent l'annee demicre que les textes devraient altemer avec les reclames "Achetez les Produits turcs" ou "Achetez des Billets pour la Loterie d'Aviation". Dans son discours le Ghazi declare que toutes ces idees de Sultan et de Khalife etaient des utopies religieuscs, des fictions de l'imagination. Meme la mention qu'Islam est la religion de la Turquie dans la charte organique devrait disparaitrc a la prcmierc occasion.

ATATÜRK'ÜN BÜYÜK SÔYLEV'I OZElltNE BELGELER

No. 79 EXTRACT FROM THE DAILY MAiL (WNOON), 2 1 . 1 0. 1 927

KEMAL AND THE KORAN HURLS iT ACROSS A RM MOSQUES ADVERTISE L01TERIES From our own Corrcspondent. Constantinople, Tlıursday.

An important announcement was made yesterday by the Turkish Prcsident, Mustapha Kemal Pasha, when he continucd his 7-days spccch to the Congrcss of the Pcople's Party. He declared that Ordinance of 1924, which proclaimcd the Moslem faith as the State rcligion, mcant no morc than a transitional compromise bctwccn the old and the ncw mentalitics in Turkcy. This Ordinance, he said, must disappcar at the first favourable opportunity. Rcferring to the Trcaty of 1 92 1 bctwccn the Ncw Turkcy and France, the Prcsident statcd that although it alienatcd British sympathics it had the efTcct of giving his country complete political, military, and cconomic indepcndence. The Prcsident dcclarcd that the ncw Turkish State had no conncction with rcligion.-Reuter.

AROUSING FEELING An authority on Turkish afTairs who has latcly rctumcd from Constantin­ ople to England, says Reuter, points out that no passage in Mustapha Kemal Pasha's spccch is calculatcd to arouse a grcater fccling and have a wider ccho than his rcfercnccs to rcligion. On one occasion, at the inauguration of a school in Erzerum, Mustapha Kemal Pasha brushcd aside the priest who was about to ofTer up prayers with the rcmark that the Prcsident of the Republic came first. it is also rcported that at a mccting of the Commissars, when his attention was callcd to some canonical law which could be urgcd against his policy, he hurlcd the Koran across the room with a rcmark that progrcss could not be fet­ terccl by rulcs and rcgulations laid down for a past generation.

A NEGLECTED FAST His policy has had a markcd efTcct on the practice of rcligion in big ccn­ trcs in Turkcy. The attendance in mosqucs has fallen grcatly, and the pcrcentage of belicvers who strictly kccp the Fast of Ramazan is almost ncgligible.

ATATÜRK'ON BOYOK SÔYLEV'I ÜZERİNE BELGELER in placc of the texts from the Koran which uscd to swing in luminous let­ tcring from the minarcts of mosqucs, it was laid down by the authoritics this year that thcy should altemate with adveniscments to "Buy Turkish Products" or "Purchasc Aircraft Lottery Tickcts." Changcs introduccd in Turkcy under the regime of Mustapha Kemal Pasha include the closing of monasterics, the supprcssion of the fcz, the abolition of polygamy, the enforccd rcgistration of marriagcs and the drafting of ncw civil and criminal coclcs of law.

No. 80 EXTRAIT DU DA.ILT HERALD DV 22 OCTOBRE 1 927 (fraduction) MUSTAFA Kt.MAL EN LARMES LE DISCOURS DE SIXJOURS DU PRtslDENT TURC

Le PrCsidcnt Turc, Mustapha Kemal Pasha, termina son discoun de six jours a son parti tard jeudi soir. Reuter declarc que le temps OCCUpC par le discoun du Ghazi, fut 36 heurcs et 20 minutcs. Ses demiers mots furcnt adrcsses a la jeuncssc dcs generations futurcs en Turquie, et produisircnt la plus profonde imprcssion sur ceux priscnts.

Meme le Ghazi abandonna son calme habituel, sa voi.x trcmblait d'emotion, et il versa dcs larmcs, alon qu'il dcscendait de la Tribune au milieu de dC­ monstrations et applaudisscments prcsque sans precCdent.

La plus grande panie de l'assistance fut egalement en larmes, mais elle continuait a crier: "Yashasin Ghazi" - "Vive notrc Ghazi". Un depute chercha a parler a l'audience, et commença a lire un discours, dans lcquel il discutait du travail merveilleux de Mustapha Kemal et dcs bCnC­ ficcs que la Turquie avait derive de son administration, mais, etoufTe par ses scntiments, il lui fut impossible de continuer, et son discours fut lu par un compagnon. Lcs membrcs du Congres signcrcnt ensuite le rccord officicl exprimant leur approbation du discours. La scssion du Congres continuera jusqu'a lundi.

ATATÜRK'ÜN BÜYÜK sôYLEV'I ÜZERİNE BELGELER.

66

No. 81 EXTRAIT DE LA WESTMINSTER GAul.)

ATATÜRK'ÜN BÜYÜK SÔYLEV'I ÜZERİNE BELGELER

101

No. 127

LONDRA KONSOLOSLUCUNDAN HARİCİYE VEKALETİNE Londra, 23 Nisan 1929

No. 5041341

Zat İşleri Müdürlüğü ifadesile şerefvarit olan 20 Mart tarih ve 61 o87/62 numaralı tahriratı devletleri cevabıdır. ı . Gazi Hazretlerinin tarihi Nutuk'lanna ait vesikaların ciltsiz olan iki buçuk liralık nev'inden üç adedinin irsali,

2. Londra'da (Regent Street) te kitapçı (Hung Ress Ltd.) tarafından Gazi Hazretlerinin tarihi Nutuk'lan ile buna ait vesikaların İngilizce tercümelerinden birer adedi talep edilmekte olduğundan bunlann da Konsolosluğa gönderilmesi istirham olunur Efendim Hazretleri. Londra Konsolosu (İmza) O. HALİD D. B. .A. S. Tiirlciye. Dalıili. K. 49 -

No. 128

HARİCİYE VEKALETİNDEN LONDRA KONSOLOSLUCUNA No. fı6596142

Ankara, 4 Haziran 1929

23 Nisan 1 929 tarih ve 5o+f34 1 numrolu tahrirata cevaptır. Gazi Hazretlerinin tarihi Nutuk'lanna ait vesikalann ciltsiz iki buçuk liralık nüshalarından üç adedi gönderilmek üzere bedeli olan yedi buçuk liranın Tay­ yare Cemiyeti namına bir kıta çek olarak irsali ve Londra'da Regent Strect'de kitapçı Hugh Ress Ltd. tarafından talep edilen Gazi Hazretlerinin tarihi Nutuk­ larile buna ait vesikaların İngilizce nüshalan henüz derdesti tabı bulunduğun­ dan tabının hitamında Tayyare Cemiyetince tespit edilecek bedelinin Cemiyeti mezküreye irsaliyle talep edilmesi rica olunur efendim. D. B .A. S. Tiirlciye. Dalıili. K. 49. .

-

ATAT0RK'0N BÜYÜK SÔYLEV'l OZERlNE BELGELER

IO!I

No. 129

BERLİN BÜYÜKELÇİLl0İNDEN HARİCİYE VEKALE11NE Bertin, J() Nisan 1929

No. '19621129

l.at İtleri Müdürlüğü ifadcsile varit olan 61o86/55 numaralı ve 20 Man 1929 tarihli tahrirat cevabıdır. Reisicumhur Hazretlerinin tarihi Nutuk'lannın muhteviyatına ait vcsikalann ciltsiz matbulanndan (6) adedi Tayyare Cemiyetine sipariş edilmiş ve esmanı olan 1 5 lira mezkur Cemiyete takdim kılınmııtır Efendim. Bertin Büyük Elçisi (İmza) KEMALET11 N SAMİ D. B.A. S. Tiirki]'. Dalıili. K. 49. -

No. 130

BELGRAD ELÇİLl0İNDEN HARİCİYE VEKALE11NE Belgrad, 4 Mayıs 1929

No.4521234

Vekil Beyefendi Hazretleri, Reisicumhur Hazretlerinin tarihi Nutuk'lannın muhteviyatına ait olup 20 Man 1 929 tarihli ve 61o86/55 numaralı tahriratı Vekiletpcnahilerine melfuf Tayyare Cemiyeti tezkeresinde tab'ı hitam bulduğu bildirilmekte olan vesaiki ca­ mi nüshalardan leffen takdim kılınan cetvel mucibince, bir adet elli liralık ve üç adet de ikişer buçuk liralıktan olmak üzere dört nüsha irsali müsterhamdır Efendim Hazretleri•. Belgrat Elçisi (İmza) A. HAYDAR

• Bclgrad Elçiliği, lık çclı yollamıttır.

16. 1 . 1930

günlü,

ıo482/ 16

sayılı yazı ile de

bu

dön cildin

ıuıan

S7·50

lira­

ATATÜRX'ÜN BÜYÜK sôYLEV'I ÜZER.iNE BELGELER

103

C-etvel

Esami

Adet

Kaç Liralıktan İdiği Lira Kuruş

Elçi Ali Haydar Bf. Başkitip lnayetullah 3 ncü Katip Ömer Lütfü Daktilograf Abdi D.B.A. S. Türkiye. Dalıili. K. 49. -

No. 131 BÜKREŞ ELÇİLİCİNDEN HARİCİYE VEKALE11NE No. 12110

Bükrcş, 9 Kanrmwani 19JO

Zat İşleri Müdürlüğünden muharrer 77702/249 numaralı ve 2/ 1 2/ 1 929 ta­ rihli tahriratı devletleri cevabıdır: Reisicumhur Hazretlerinin Nutku ililerine lihika olarak neşredilen vcsayiki havi kitaptan Elçilik memurlannın mübayaa edilen üç nüshanın bedeli olan ye­ di buçuk lirayı natık ve Bükrcş'te Mannarosch Bankasından mehuz çek Elçili­ ğin 2 1 ı /go numaralı ve 9 Nisan 1929 tarihli tahriratile makamı devletlerine gönderilmişti. Zat İşleri Müdürlüğünden muharrer 72 1 35/ 99 numaralı ve 31 Ağustos 1 929 tarihli tahriratı devletlerile mezkur çekin İade edildiği ve Tayyare cemiyeti­ nin sureti lefTen gönderildiği beyan buyurulan tezkeresi mealine tevfikan icrayı icabı işar buyurulmuştur. Çek ve tezkere sureti zuhur etmediğinden bunların irsaline müsaade buyu­ rulması 610/3 1 3 numaralı ve ı ı EylUI 1929 tarihli tahriratla arzcdilmişti. Mcvzuubahs çekin natık olduğu meblağ Tayyare Cemiyetince henüz tahsil edilmemiş olduğu hal ve takdirde Bükrcş'te banka nezdinde tcşcbbüsatta bulu­ nulmak üzere iş'annı rica ve hürmetlerimi teyit ederim efendim. Bükrcş Elçiliği Maslahatgüzan (İmza) MEHMET ALİ D. B.A.. S. Türlciye, Dalıili. K. 49. -

104

ATATÜRX'ÜN BÜYÜK SôYLEV'I ÜZERİNE BELGELEll

No. 132 KIBRIS KONSOLOSLUÔUNDAN HARİCİYE VEKALETİNE. .No. 5()2/(J()

Lamaka, 26 Tmımu.c 1'129

Zat İşleri Müdürlüğü ifadesile varit olan 20 Mart 1 929 tarih ve 61o87/62 numerolu tahriratı Vekiletpenahileri cevabıdır. Gazi Hz.nin tarihi Nutuk'lannın ciltsiz ve 2.50 lira fiyatında olan nüshalann­ dan acizleri için 2 ve Kançılar Zühtü Bey için de 2 ki cem'an 4 nüshanın irsali­ ni istirham eylerim efendim.•

Kıbns Konsolosu (İmza) ASAF D.B.A. S. Tiirlciye. Dahili. K. 49. -

• Dıfitleri Bakanlığı bu yazıya verdiği 3 1 .8. 1 9� günlü, 7 :ı ı f4130 sayılı cevapta i•cncn dön adet Vesika cildinin gönderilmesi için bedeli olan ıo liranın Türlı Tayy� �miyeti namına bir lıı ı a çek olarak yollanmasını istemi,tir. (llNJ.)

No. 133 FİLİBE KONSOLOSLUÔUNDAN HARİCİYE VEKALETİNE. .No. 316184

Filibc, 17.Nisan 192'}

Zat İşleri Müdürlüğü ifadesile şerefvarit olan 20 Mart 929 tarihli numrolu tahriratı samilerine cevaptır.

ve

61 o87/62

Büyük Reisimiz Gazi Hazretlerinin tarihi Nutuk'larından ciltsiz ve 2.50 lira kıymetinde bir adedinin irsalini istirham eylerim Efendim•. Filibc Konsolosu (İmza) M.HIFZI D.B.A. S. Türlciye. Dalıili. K. 49. -

• Dıfitleri Bakanlığı bu yazıya verdiği 1 /6/ 1 9:ı9 günlü, 662:ı8/s. sayılı kartılıkta: "Gazi Haz­ ıTtlcrinin tarihi Nuıuk'lannın muhteviyatına aiı vcsik.alann talep olunan iki buçuk lira kıymetindeki cilw bir adedi irsal edilmek üzeıT bedelinin TayyaıT �miyeti namına bir kıta çek olarak gönde­ rilmesi rica olunur efendim" demi,ıir. (lbıd.)

ATATÜRK'ÜN BÜYÜK sôYLEV'I ÜZERİNE BELGELER

105

No. 13.f BURGAZ KONSOLOSLUCUNDAN DIŞİŞLERİ BAKANLICINA No. 131144

Burgaz, 17 Nisan 1929

Zat işleri Müdürlüğüne. 20 Mart 1929 tarihli ve 61o87/62 nümerolu tahrirab devletleri cevabıdır. Büyük Reisimiz Gazi Hazretlerinin tarihi N utuk'lannın muhteviyabna ait vesikalann iki lira elli kuruş kıymetindeki ciltsiz olanlanndan bcndenizle konso­ los muavini Hamit Bey için iki adedinin Konsolosluğumuza irsali ve kıymeti olan ikiyüz ellişer kuruşun tahakkuk edecek maaşımızdan tevkifine müsaadei devletlerini istirham eylerim efendim hazretleri. Burgaz Konsolosu (İmza) HAMDI D.B.A. S. Tiirhye. DaJıiJi. K. 49. -

No. 135 ATINA PiRE BAŞKONSOLOSLUCUNDAN HARİCiYE VEKALETİNE -

No. 2571100

1 1 Mayıs 1929

Zat işleri Müdürlüğü ifadesile Mevrut 20 Mart 1929 tarihli ve 6ıo87/62 numaralı tahriratı cclilei vckiletpenahilcri cevabıdır. Sevgili Reisi Cumhurumuz Büyük Gazi Hazretlerinin tarihi Nutuk'lanna ait Tayyare Cemiyeti muhteremcsi tarafından tab etdirilen vcsaiktan elli lira kıyme­ tinde bir adet mücelledinin bcndenizc mahsus olarak irsaline dclileti devletleri­ ni istirham ederim efendim hazretleri. Atina-Pirc Başkonsolosu (imza) MÜNiF D.B.A. S. Türkiye. DaJıi.l.i. K. 49 -

ATAT0RX'ÜN BOYOK SÔYLEV'l ÜZERİNE BELGELER

ıo6

No. 136 ATİNA-PİRE BAŞKONSOLOSLUOUNDAN HARİCİYE VEKALETiNE No.56711JXJ

Zat İşleri Müdürlüğü ifadcsile mevrut 3 Temmuz 929 tarihli ve 686541'7 1 numaralı tahriratı celilei vekiletpenahileri cevabıdır•. Sevgili Reisicumhurumuz Gazi Hazretlerinin tarihi Nutuk'lanna ait vcsikala­ muhtevi müccllet mecmuanın şereftcscllümü için bedeli olan elli liranın An­ kara'ya vuıuli acizide takdim cylcycccğimin arzına müsaraat kılındı efendim hazretleri. n

Atina Pire Başkonsolosu (İmza) MÜNİF -

D.B.A. - S. TiirlciJ'. Dalıili K. 49 • Bu yazıda Dııiıleri Bakanlığı şöyle demekteydi: • . .. talep olunan Gazi Hazretlerinin tarihi Nutuk'lanna ait vnikalann elli lira luymrtinde bir adcı mücellidi gönderilmek üure brdrlinin Tay­ ya� Caniyrti namına bir kıta çek olarak inali rica olunur efendim". (llNJ.)

No. 137 HİCAZ MÜMESSİLLİOİNDEN HARİCİYE VEKALETİNE No. '708/74

Cidde, 27 Nisan 1929 (Alın11ı 14.5. 1929)

(Zat İş.M.) 20 Man 1 929 tarihli ve 61o86/ 55 numerolu tahriratı Devletle­ riyle beyan buyurulan Vcsikalardan altı tane gönderilirse burada sarfı mümkün olabileceğini arzcdcrim Ef. Hz. •. Hicaz, Yemen Siyasi Mümessili (İmza) A. SENİ D.B.A. S. TiirlciJ'. DaJıili 49. -

• Hicaz Mümessilliği, 8. ı ı . 1 929 günlü, buçuk lngiliz liralık bir çek yollanufl.lr.(/blıi.)

94g/ ı g8 sayılı yazısı ile de altı kitabın ıuıan olan bir­

ATATÜRX'ÜN BÜYÜK SÔYllV'I ÜZEllİNE BELGELER

107

No. 138 KERMANŞAH KONSOLOSLUCUNDAN HARİCİYE VEKALETİNE Kennanşah, 22 Ajuslos 1929

No. 2JJ5192 LA/" 1 Çek

Zat İşleri Müdürlüğü iradesile şerefvarit 20 Mart 1 929 tarih ve 6 1o87/62 numaralı tahrirab Vekiletpenahiye cevapbr: Reisicumhurumuz Gazi Hazretlerinin tarihi Nutuk'lanna ait vesikalann cilt­ sizlerinden iki adedinin bedeli 5 lira mukabili o/g/5 İngiliz lirası küsuru, Anka­ ra İş Bankasından alınmak üzere Tayyare Cemiyeti namına leffen irsal kılınmış olmakla mezki'ır vesikalardan iki adedinin namı acizaneme tisyan müstcrhamdır efendim•. Konsolos V. (İmza) H. SUAT D.B.A.. S. Türkiye. Dalıili. K. 49. -

• Dıtitlm Bakanlığı, bq lirıı bf'1llığı çeki 1 6. 10. 1929 ıarihli, 7 4937 sayılı yazıyla Türk Tay· yare Cemiyetine iletmiş ve kitaplann Konsolosluğa yollanmasını istemiştir. (/iNi.. ).

No. 1 39 RUMİYE ŞEHBENDERLİÔİNDEN HARİCİYE VEKALETİNE Rumiye, 19 Ha.c.iran 1929

No. 159164

Zat İşleri Müdürlüğü: 20.3.929 tarih ve 6ı o87/62 No'lı tamim cevabıdır. Gazi Hazretlerinin tarihi Nutuk'lannı da yolun uzunluğu yüzünden Vekalet vasıtasile almakta geç kalmışbk. Son zamanda vcsaikle beraber doğru­ dan doğruya Tayyare Cemiyetinden istenilmiştir efendim. -

Rumiye Konsolosu (İmza) D.B.A.. S. Türkiye. Dalıili. K. 49. -

No. 140 MOSKOVA BÜYÜKELÇİLİÔİNDEN HARİCİYE VEKALETİNE Moskova, 31 Kô1111nsani 1928

Şifrt uL No. 73

(A/Jnljı 1 Şubat 1928)

Zata Maluustur.

Nutuk'un Rusça tab'ı için Gazi Mustafa Kemal Hazretlerinin aynca bir mukaddeme yazmalan pek musibtir. Ancak eserin baş tarafında intişar eunek üz� imzalı yeni bir fotoğraflarının istihsal ve Suriç'e• tevdii hususuna tarafı­ Devktlerinden teşebbüs buyurulması cihetini arza mücaseret eylerim. İşbu teklif Gazi Hazretlerine arzedilmek üzere olmayıp sırf Zatı Alilerine hususi bir istir­ hamdır Efendim. TEVFİK D. B.A. - T. 1.A- 1b. •

Ankara'daki Sovyet Büyükdçiıi

No. 141 MOSKOVA BÜYÜKELÇİSİ TEVFİK (BIYIKLIOCLU} BEYDEN HARİCİYE VEKİLİ TEVFİK RÜŞTÜ (ARAS) BEYE Mıktup

Moskova, 13 Şubat 1928

Pek Muhterem Şefim Efendim; Bir meseleyi arz için hususi mektupla ticiz ettiğimden affınızı istirham edenm. Gazi Hazretlerinin (Nutuk'lannın} rusçası için hiç olmazsa resimli bir fotoğ­ rafın Reisicumhur Hazretlerinden istirham ve Suriç vasıtasile irsalini arzetmiş­ tim. Nutuk'tan başka bir medhal hakikaten fazla idi. Fakat her lisanda çıkacak nüshasına Gazi Hazretlerinin imzalı bir fotoğraflarının ilivesi takarrür etmişti. Türkçesi için Tayyare Cemiyetine ve Almancası için Leipzig'deki kitapçıya veril­ di. Rusçasının resimsiz intişan bilmem olur mu? Hariciye Komiserliği esere, ismi geçen zevatın (Başvekil, Meclis Reisi, Erka­ nı Harbiye-yi Umumiye Reisi ... ilh} ve Zatı Devletlerile Moskova Sefiri olmak

ATATÜRK'ÜN BÜYÜK SÔYLEV'I OZER.INE BELGELER

109

itibarile acizlcrinin fotoğraOannı da koymak istediğini söyledi. Acizlcrinin fotoğ­ rafının konmasına lüzum görmüyorum ve münasebet yoktur. Bu surede söyle­ yeceğim. Sair Zevatın resimleri hakkında bir emri Devletleri varsa işannı istir­ ham ederim. Gazi Hazretlerinin resimlerinin Suriç'e verilip verilmeyeceği hakkında bir haber lütf buyurursanız minnettar olurum. Sık sık soruyorlar. Başvekil Hazretle­ rinin kemali tazimle ellerinden öperim. Afiyetlerinizi temenni eyler ve hürmetlerimi teyit ederim. (İmza) TEVFİK D. B. A.. - T. 1-A.- 1b. No. 142

HARİCİYE VEKALE11NDEN MOSKOVA BÜYÜKELÇİLİÔİNE Ankara, 2fJ Şubat 1928

Şifrı llL

Ccvep 73 numrolu tele. Nutkun Rusca tab'ı için arzu buyurulan Reisicumhur Hazretlerinin imzalı resimleri Mösyö Suriç'e tevdi edilmiştir Efendim. D. B A. . - T. 1. -A.. - 1b. .

No. 143

LEIPZIG'TE K.F. KOEHLER ŞİRKETINDEN TÜRKİYE'NİN BERLİN BÜYÜKELÇİLİÔİNE (Terciirru)

Lcipzig, 13 Ha(.iran 1928

Kendilerile Gazi Mustafa Kemal Paşa'nın Büyük Nutku hakkında müzikc­ ratta bulunduğ�muz Moskova Büyükelçisi Tevfik Beyefendinin talebi üzerine Nutkun İngilizce ve Fransızca nüshalarının tarzı tabı ve tenibi için bildirilmesi arzu buyurulan noktalar hakkında atideki malumatı arzederiz. İşbu malumatın lütfen Ankara'ya işannı sizden rica ederiz. Tabın 5000 nüshayı muhtevi ve kitabın iki cilt olarak mücelled halde olma­ sını hcsabatımıza esas ittihaz ettik. 16

lngilizce nüshası için 16 şar sahifelik 47 forma, Fransızca nüshası için yine sahifelik 61 forma hesabcttik. Bunların tarzı tenibi tıpkı Almanca nüsha-

şar

ATATÜRX'ÜN BÜYÜK SÔYLEV'I ÜZERİNE BELGELER

1 10

sınınki gibi olacaktır. İngilizce nüshanın 47, Fransızcasının 61 fonna oluşu işbu lisanlara tercüme dolayısile hasıl olan tcfavütten ileri gelecektir. Eserin içine konulacak haritalara gelince, bunlann büyük bir kısmı için Al­ manca nüshasındakiler kullanılacak ve yalnız en mühim isimler, scrlcvhalar ve izahat değiştirilecektir. Tercüme masrafına gelince valrtile Gazi Mustafa Kemal Paşa Hazretlerinin tahtı nezaret ve murakabclerinde yapılmış olan Fransızca tercümesi için tarafı­ mızdan saıfedilen mebaliği esas ittihaz ettik. İngilizce nüshası için kati adedleri maatccssü f şimdiden söylemek biraz müşküldür; fakat takriben ayni miktar para ile idare edeceğimizi zanneylemek­ teyiz. Yaptığımız hcsabata nazaran İngilizce nüshası için 3o875 , 65 Mark, Fran­ sızca nüshası için 366o8 (otuzaltıbin altıyüz sekiz) Mark sanı iktiza edecektir. Birkaç zaman evvel Hasan Rıza Bey vasıtasile İngilizce ve Fransızca nüshalann Londra'da ve Paris'te birer tabı marifetile tab ettirilmesini teklif etmiştik. Bunlar bittabi hiç avans almadan işi deruhte etmek istemiyorlar. Mamafih, bu takdirde ihtiyar edilecek masraf bütün tabım deruhte edilmcsile hasıl olacak masraftan daha ehven olacaktır. Fiyatlanmızı hesap ederken 1 0000 (onbin) Mark kadar peşin paranın sipariş verirken, üst tarafının tab işlerinin hitamını müteakip tes­ viyesini esas ittihaz ettik. İşbu izahatın Gazi Mustafa Kemal Paşa Hazretlerince kifi görüleceğini ümit eder ve ihtiramatı faikamızı arzederiz. K.F. Kochler Anonim Naşirliği (İmzalar) D. B.A. - S. TiirlciJ'. DaJıiJi. K. 49. No. tff

BERLİN BÜYÜKELÇİLİCİNDEN HARİCİYE VEKALETİNE No. (j()fJ(j/195 lef: 2 atht.

Bertin, 27 H�iran 1W (Alın'll 30 H�iran)

Gazi Paşa Hazretlerinin Nutuk'unun tab ve telif keyfiyetine dair Lcipzig'de Kochler nam kitapçılık ve matbaaacılık şirketinden aldığım 1 3 Haziran tarihli mektubun sureti ile tercümesini lefTen takdim ediyorum.• Mczkür şirkete verilecek cevabın işanna müsaade buyurulmasını rica ede­ rim Efendim. Bcrlin Büyükelçisi (İmza) KEMALETI1N SAMİ D. B.A. - S. TiirlciJ'. DaJıiJi. K. 49. • No. 143

ATATÜRK'ÜN BÜYÜK SÔYLEV't ÜZERİNE BELGELER

il1

No. 145 HARİCİYE VEKALETİNDEN RİYASETİCUMHUR KATİBİ UMUMİLİCİNE Ankara, 15 Tnnmuz 19211

No. 43363188

Reisicumhur Hazretlerinin Nutuk'unun tabı ve telifi keyfiyetine dair Kochlcr Şirketi tarafından Bcrlin Büyükclçiliğimizc gönderilip mczkür Elçiliğimiz tarafın­ dan inal kılınan mektubun sureti ile tercümesi leffen takdim kılındı Efendim.

D.B.A.

-

S. Tiirlciye. DalıiJi. K. 49. No. 146

LEIPZIG'DE K. F. KÔHLER YAYINEVİNDEN TÜRKİYE'NİN ROMA BÜYÜKELÇ1L1C1NE• Lcipzig, J Mart 1930 (Alınışı 24.///. 1930) Muhterem Efendim, Gazi Mustafa Kemal Paşa Hazretlerinin Nutuk'lannın kitap şeklinde satıl­ masını sizin temin edeceğinizi bize Türk Hükumeti bildiriyor. Bu kitap Almanca, Fransızca ve İngilizce lisanlarına tercüme edildiği halde, Nutuk'da bahsi gcçüb Gazi Hazretleri tarafından bizzat tercüme ettirilen mühim vesaik ancak Fransızca nüshada mevcuttur. İşbu kitap matbaamızda Documnıts 1'iııtifs au Discours

du G�i Mowtaplıa Knnal Paclıa namile satılmaktadır. Gazi Hazretlerinin menfaatlannı göz onune alarak sizden, bize bu yolda alakadar resmi bir şirket olarak gösterildiğinizden, atideki ricalarda bulunacağız: ı . Kütüphanenizi itmam etmek ma.ksadile bu kitabı bizden sipariş. 2. Kitabın satışla alilidar sayir şirketleri habcrdcr cdüb, kabilse yukarda mcvzuubahs olan dökümanlan doğrudan doğruya kendilerine yollamak.

dır.

• Bu yazının yalnız Roma Büyükelçiliğine değil, bir çok yere gönderilm� olduğu ııanılmakta-

ATATÜRK'ON BOYOK sôYLEV'l ÜZERİNE BELGELER

1 12

İngilizce görüşülen memleketlerde Fransızca nüshanın Doaımnlls refnr«l to tlıl SfJ«c/ı

by Glıati Mustafa Knnal Paslıa diye İngilizce serlevha taşıdığına nazan dik.katınızı celbcderiz. Siparişatınızı temenni eder samimi hissiyatımızı terfik ederiz Efendim. K.F.Kochler, G.m.b.H. Verlag (İmzalar)

R. B.A. K. 160/7 -

No. 147 HARİCİYE VEKALETİNDEN BİLUMUM ELÇİLİKLERE VE ŞEHBENDERLİKLERE

Ankara, 22 1/Jck[rin 191:9

Tamim No. 75JlXV210 75J011217

Tayyare Cemiyetinden mevrut 1 5/91'929 tarih ve 1678g numaralı tezkerenin bir sureti lefTen takdim kılındı. Muktezasına tevessül buyurulması rica olunur Efendim. Hariciye Vekili n. Müsteşar (İmza) M. NUMAN

D.B.A. S. Türkiye Dalıili. K. 49 P. B.A. K. 39511 -

-

No. 147'ye Ek TÜRK TAYYARE CEMİYETİNDEN HARİCİYE VEKALETİNE

Umumi Mn-klt. No. 16789

Ankara, 15 EJIML 191:9

Reisicumhur Gazi Mustafa Kemal Hazretlerinin Nutuk'lannın, ecnebi mem­ leketlerde sattınlmak üzere bastınlmış olan Almancasından başka, yine ayni maksatla Fransızca ve İngilizcelerinin de tab'ına teşebbüs edilmişti. Fransızca

ATATÜRX'ÜN BÜYÜK sôYLEV'l ÜZERİNE BELGELER Nutukların baskısı bu günlerde bitmek ve ecnebi memleketlerde memleketimizi temsil eden makamata gönderilmek üzeredir. K.itaplann basış işlerinin takip ve intacı hususu makamı müşarünileyha tarafından lütfen cemiyetimize havale bu­ yurulduğu cihetle: Ecnebi hükümetler nezdinde bulunan Hükümeti Cumhuriyemizin bütün mümessillerinin adreslerinin lütfen bildirilmesini; Bu günlerde tevzi edilecek olan Fransızca ve baskısı ancak dön bq ay sonra bitebilecek olan İngilizce Nutuk'lann sabşı için delilct ve yardımlannı ccmiycti­ mizdcn esirgememeleri için keza bütün mümcssillerimizc lizım gelen cvamirin verilmesini; Bilhassa rica eder ve bu vesile ile de ihtiramatı mahsusamı teyit eylerim erendim. (İmza) A. FUAT T.Ta.C. Reisi ve Rize Meb'usu

D. B.A. -S. Tiirlciye. DaJıili. K. 49

No. 148 T Ü RK TAYYARE CEM iYETİ NDEN HARiC iYE VEKA LETi NE

Umumi Mn/rl{.İ No. 22078

Ankara, Tepini.sllni 929• (Alın'lı J0/1111929)

Riyaseti Cumhur Umumi Katipliğiyle edilen temas neticesinde Gazi M. Kemal Hz.nin Fransızca ve İngilizce Nutuk'lannın cemiyetimiz tarafından hariç­ teki mümcssilliklerimize dağıtılması daha münasip olacağı tespit edilmekte oldu­ ğundan Ccmiyetimizce bu yolda işe başlanmıştır. Yalnız satışın mümcssilliklerimiz delaletilc yapılması hususunun Veki.leti Celilcleri tararından temin buyurulmasını rica ve bu vesile ile de ihtiramatı mahsusamı teyit eylerim erendim. (İmza) A. FUAT T Ta. C. Reisi ve Rize Mebusu .

D.B.A. - S. Tiirlciye. Dalıili. K. 49 • Yazının günü belli değil, ama Dıtiflerine 30. 1 ı . 1929 günü ulaftığına bakılarak nın 10n günlerinde gönderildiği söylenebilir. (B.N.Ş.)

Kuım

ayı­

ATATÜRK'ON BO'YOK SÔYLEV'I OZER1NE BELGELER.

1 14

No. 149 TÜRK TAYYARE CEMİYETİNDEN HARİCİYE VEKALETİNE

Umumi Mnlceı:. No. 21416

Ankara, TtpinisiJni 929•

(Alın'lı 19. 11. 1929)

Gazi M. Kemal Hz.nin Fransızca ve İngilizce Nutuk'lan için Riyascticumhur Katibi Umumiliğindcn alman tezkerenin sureti ile buna nazaran Ccmiyetimizce yapılması icap eden hususat ve sauş hakkındaki talimat lefTcn takdim kılındı••. Matbaaya talimab lizime verilmek üzere kitaplann ne zaman Bcrlin Konsolos­ luğumuzca tesellüm edilebileceğinin lütfen iş'annı rica ve bilvesile ihtiramau mahsusamı teyit ederim efendim.

(İmza) A. FUAT T.Ta. C. Reisi ve Rize Mebusu

D. B.A. - S. Tiirlciye. Dalaili. K. 49 • Yazının günü �ili değil1e de 1 9. 1 ı . 1 929'da Dıfitlcri Bakanlığına ulaştığına bakılarak 1 518 Kasım günlerinde gönderilmiş olduğu söylenebilir.

•• Cumhurt>.qk.anlığı Genci Sckmcrliğinin yazııı örneğine dosyada rastlanamadı. Yalnız dış tcnuilciliklerimi.ze gönderilecek kitaplann listesi bu yazıya cklcnmittir; bunun Cumhurt>.qk.anlığı Genci Sckmcrliğincc mi yoksa Tayyatt Cemiyetince mi aaptandığı anlaşılamamaktadır.

No. 149'a Ek 1

SEFARETLERE• GôNDERİLECEK NUTUKLARIN Ll�İDİR.

Bcrlin .. . .... .. . ... .... .. . . ..... .. . . . ... . .. .. . .. .. Hambu� Londra ..... ... .... . ... .. ......... . . . .. . ... . .. .. . Bağdad Kudüs ........................................... Kıbns ................... . ... . ....... .. .. . ........ Cenevre Roma ............................................ Mimno Rodos Cenova Triycste

Fransızca Adet

İngilizce Adet

20 20 20 ıo 20 ıo 6o

30 30 400 30 25 10 30 70 10

8o 15

ıo ıo

IO IO

20

• Liste, Komoloaluklan da kapanmaktadır.

20

(8.N.Ş.)

ATAT0RK'0N BOVOK SôYLEV'l OZElltNE BELGELER Fransazca Adet Bari Napoli ........................................... Stokholm . . . .. ...... . ........ ............. Madrit Banelona Tahran Tebriz ... .... ...................... .. .......... Kabil ············································· Viyana Tiran ............................................. Vaşington ........................... .......... Ncvyork ........................................ Sofya . . . ... . ....... . ...... . ................... . Brüksel Anven . .. . ... ....... .. . ....... ........ .. ... . .. .

.

.

.

.

.

.

.. .

.

.

.

Prag

Moskova ....................................... TiDis ...................... . .. . .... . ... .......... . .

Odcsa

5

ıo

8o 75 20 ıo

5 5 30 5

ı oo ı oo

15 fıo

20

15

ı oo

5 5

ıo

Baku Batum .......... . ... .... . ........... .......... 5 ıo Erivan ........................................... 25 Bükrq Tokyo ı oo Paris ... . .... ............... . ........ . ... .. . ...... 1000 Bcrut . .. ... . ... . . ...... . .... . ....... . .. . ........ . 25 Şam ............................................... 20 Halep ............................................ ıo Marsilya 40 Nis . .... ..... . . .... . ....... . . .. .. .. . . . .. .. . . ... .. . . . 40 Lahi 40 Amstcrdam ......... . ........... . ...... . ... . 30 Varşova 20 Kahire ........................................... 30 20 iskenderiye .......... . ........... ... .......... Peşte .............................................. 30 Bclgrat 70 Atina ............................................. 200 Sclinik ·········································· 40 Midilli ........................................... 5 .

.

.

.

.

.

..•. . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

İngilizce Adet o

10 8o 75 10 10 5 5 30 o

45° 450 10 40 10 20 50 5 o

10 5 5 15 1 00 200

15 15 5 10 20

40 50 15 8o 8o 10 10 75 15 o

1 16

ATATÜRK'ON BOYOK SÔYLEV'I ÜZERİNE BELGELER Fransızca Adet

İngilizce Adet

Nan�n w 2750 Memleket dahilinde İstanbul T.Ta.C.'ne ..... . ...... .... . .. . 250 3000

No. H9'a Ek. 2 1 - Fransızca nüshalannın fiyatı 1 25 Fransız Frangı, İngilizcelerinin ( ı ) İn­ giliz lirasıdır. (Vesika hariç). il - Almanca ve Fransızca basılmış ve İngilizcesi basılmakta olan eserin Vcsikalan yalnız Fransızca lisanile basılmışbr. Almanca Nutukla vesikalann ba­ sılması hakkı Köhler mücsscscsine verildiğinden Almanca Nutuk'la Vesika teda­ rik etmek isteyenler (Laypzig K.F. Köhler) matbaasına müracaat etmelidirler.

III - Eseri satacaklara yüzde yirmi beş sabş parası verilir. iV - Eserin sabşa çıkarıldığı, mahallin en maruf gazetclerile ve sair vasıta­ larla ilan edilir. İlan için aynca ücret verilmez, reklam bedeli sabş için aynlan yüzde 25 ten tediye olunur.

V - Cemiyetimiz, Reisicumhur Hz.'ne her ay sonunda hesap vermcğe borçlu olduğundan melfuf cctvcllcrdcn birer tanesi (İ ngilizce ve Fransızca için ayn ayn) her ay nihayeti doldurularak Cemiyetimize gönderilir. VI - Mahalline gönderilen eserlerin tesellüm edildiği de Cemiyetimize bil­ dirilmelidir.

D. B. .A. - S. Tiirlciye. DaJıiJi. K. 49.

No. 150 HARİCİYE VEKALETİNDEN ELÇİLİKLERE VE KONSOLOSLUKLARA

Tamim. .No. 787841259 El.ç. 787851254 Kons.

Ankara, 24 Ktinununroel 19'29

Reisicumhur Hazretlerinin tarihi Nutuk'lannın İngilizce, Fransızca, Alman­ caya mütercem nüshalanndan ve bunlann her birinden ve yahut mccmuundan

ATATÜRX'ÜN BÜYÜK SôYLEV'I ÜZERİNE BELGELER

1 17

lüzum görülen miktar Tayyare Cemiyeti tarafından Elçiliğe/Konsolosluğa posta ile irsal edilecektir. Bu sureti melfuf talimatname• mefadı dairesinde kütüphane­ lere tevzi ettirilerek satunlması esbabının istikmali rica olunur efendim. Hariciye Vekili namına Müsteşar (İmza) M.NUMAN

D.B.A. S. Tiirlciyl. DaJıiJi. K. 49. R. B.A. - K. 1fı0/7 P. B.A. - K. 39511 -

• Bkz. No. 149'a Ek. 2

No. 151

TÜRK TAYYARE CEMİYETİNDEN ROMA BÜYÜKELÇİLİÔİNE Sevlc MüıJiirliijii .No. Z279

İstanbul, 14 Nisan 1930

(Alınl[ı 19 Nisan)

1 - Umumi Merkezimizin iş'an üzerine GAZİ Hazretlerinin Nutuk'lanndan beheri 1 25 Fransız frangı kıymetinde ı oo tane Fransızca ve birer İngiliz lirası kıymetinde 50 tane İngilizce kitap 29, 30, 3 1 numaralı üç sandık içinde İtalyan bandıralı Afrodite Vapuru ile Beynelmilel Şark Nakliyat şirketi vasıtasile gönde­ rildi.

il - Bu sandıklara ait konşimento evrakı (Elefante Mangali S.A. Napoli, via Medina 32, Galata San Marco 4) adresi tarafından makamınıza takdim edile­ cektir. 111 - Bu sandıklar İstanbul'da Anadolu Sigorta Türk Anonim Şirketine bi­ lumum hasarat ve ziyaa mukabil sigorta ettirildiğinden lüzum ve icabında (Ant. Billetieri ve Co. Hango Zever Ccnci 4) adresine müracaat buyurulması.

iV - Bu kitaplara ait 1 2 tane satış pusulası ile 4 tane el ilanı ilişik olarak takdim edildi. V - Lütfen kitaplann tamamen alındığının Müdürlüğümüze bildirilmesini hünnetle istirham eylerim efendim. Sevk Müdürü (İmza) VASIF

R. B.A. K. 1flJ/1 -

ATATÜRK'ÜN BÜYÜK SôYLEV'I ÜZERİNE BELGELER

1 18

No. 152 SCX:: IETE ANONYME ELEFANTE MANGILI A NAPLES, A L'AMBASSADE DE TURQUIE A ROMA

(TraJuetum)

Naplcs, 11 19 .A.uriJ 19JO

De la Socictc lntemationale de Transport du Levanı de Constantinople nous avons reçu une connaissancc pour 3 caisscs de livrcs et imprimes par le ba­ tcau "Afrodite" de Constantinople.

Nous vous prions de vouloir bien fairc avoir une lettre adrcssec au Dirccteur Superieur de la Douane de Naplcs demandant l'cxemption du droit de dou­ ane pour lcs caisscs susditcs s'agissant de marchandisc dcstinec a cette Hon. Ambassade. Dans l'attente ete... pp. S.A. ELEFANTE MANGILI Signc: HOPHER

R. B. .A.. - K. 1(ı()/'J

No. 153 AMBASCIATA Dl TURCHIA, ROMA, A SPETT. S.A. ELEFANTE MANGILI, NAPOLI

Ho. 121011145

Roma, 1 Maggio 19JO

in risposta alla lcttera in data 1 9 Aprile u.s. l'Ambasciata della Repubblica di Turchia si prcga informarc ehe trattandasi di libri non rilcgati, e qucsti non csscndo soggctti a dozio doganale, il richicsto buono d'cscnzione non c ncccssa­ rio. L'Ambasciata prcga pcrtanto contcsta Spctt. Ditta di voler proccderc al ritiro cd all'invio della 3 cassc contenenti libri e stampati pcrvenute da Stambul all'indirizzo deli'Ambassiata strcssa. Con distinta considerazione.

R. B. .A..

-

K. 1(ı()l7

ATATÜRX'ÜN BÜYOK SôYLEV'I ÜZERİ NE BELGELER

1 19

No. 154 SOCIETE ANONYME ELEFANTE MANGILI, NAPLES, A L'AMBASSADE DE TURQUIE A ROME Naplcs, 1 Mai 19JO

(Tradıu:tian) 3 caissts IİllTts ti imprimis Kg. 275 sis •ıtfrodiu• tk ConstanlİnofJll.

ıx

A la suite de notrc lettrc du 1 9 Avril nous vous informons que nous avons expCdic par pcti te vitesse, port frane, lcs trois eaisscs susdites dcstintts a !'adresse de Mcssieurs Otto-Rosoni, Via Cavour N. ı o8, avcc instruetions de la teni r a votrc disposition, eontrc nos frais s'clcvant a L. 37.go suivant note ei-bas. Veuillcz passcr vos instruetions a Mcssieurs Otto Rosoni pour le dCdouanc­ mcnt des caisscs, et agrecz, ete. pp. S.A. ELEFANTE-MANGILI

.Noll tks frais Bolla cauzione pcr Roma Emballage caisscs, ete Imprimes, postaux et timbrcs

. . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ......................

1 6.40 1 8.00 3.5

L. 37.go

R.B.A. K. 1fı0/7 -

No. 155 LIBRERIA MANTEGAZZA ALL'AMBASCIATA DELLA REPUBBLICA TURCA Roma, il 21 MaggiD 19JO Riecvo dall'Ambasciata della Repubblica di Turchia N.20 (venti) volumi,, di eui ı o in franecsc e ro in inglcse, contenenti i discorsi di S.E Gazi Mustafa Kemal, Prcsidente della Repubblica Turca, volumi ehe prcndo in eonscgna pcr la vendita al prczzo stabilito di Una Sterlina per volume, sul quale mi spctta il 2 5 % a titolo di provvigione.

CONTANTINI GUIDA R. B. A . - K. f(j()/7

ATATÜRK'ÜN BOVOK SÔYLEV'I OZERlNE BELGELER

l lO

No. 156 UBRERIA TRE� ALL'AMBASCIATA DELLA REPUBBUCA TURCA Roma, il 21 MaıgiD 19ıJ Rieevo dall'Ambasciata della Repubblica di Turchia N. 1 5 (quindiei) volu­ mi, di cui ı o in franecsc e 5 in inglcsc contcnenti i discorsi di S.E. Gazi Mus­ tafa Kemal, Presidente dclla Repubblica Turca, volumi ehe prcndo in eonscgna pcr la vcndita al prczzo di una Sterlina pcr volume, sul quale mi spctta il 25 % a titolo di provvigione. FRATEW TRE�

(İmza)

R. B.A.- 1(j()/7

No. 157 LIBRERIA DEL LITTORJO ALL'AMBASCIATA DELLA REPUBBLICA 11.JRCA Roma, il 21 MaıgiD 19ıJ Rieevo dall'Ambasciata dclla Repubblica di Turchia, N . ı o (dicci) volumi, di eui 5 in franecsc e 5 in inglcsc, eontenenti i discorsi di S.E. Gazi Mustafa Kemal, Prcsidente dclla Repubblica Turca, volumi ehe prcndo in conscgna pcr la vendita al prczzo stabilito di Una Sterlina pcr volume, sul quale mi spctta il a % 25 titolo di provvigione. LIBRERIA DEL LITTORJO Roma Ncgozio: Corso Umbcrto 1, 330 (İmza)

R.B.A.- K. 1(j(),17

ATATÜRK'ÜN BÜYÜK sôYLEV'I ÜZERİNE BELGELER

111

No. 158 SIG. GHERARDO CASINI, iL REDATIORE CAPO DEL GIORNALE "iL LAVORO FASCISTA", ALL'AMBASCIATA DELLA REPUBBLICA TURCA Roma, il .30 MaıgiD 1930 - V/11 Un rcdattorc del n/ Giomalc ha cspresso il dcsidcrio di potcr lcggcrc il lungo discorso pronuciato alla Camcra da S.E. Mustafa Kemal sulle viccndc della Turchia dal 1 9 1 9 al 1 9�7. Sc fossc possibilc di avcme une copia nclla tra­ duzionc inglcsc o franccsc, potremmo ringraziarc dclla concsia fattaci inviando­ celo, pubblicandonc une rcccnsionc sul "Lavoro Fascista". Osscqui. il Rcdattorc Capo GHERARDO CASINI

R. B.A. - K. 160/7

No. 159 L'AMBASCIATA DELLA REPUBBLICA TURCA AL SIG. GHERARDO CASINI, REDATIORE CAPO DEL GIORNALE "iL LAVORO FASCISTA"

No. 121'l91181

Roma, Giılgno 1930

in risposta al dcsidcrio manifcstatogli, l'Ufficio Stampa deli'Ambasciata del­ la Repubblica di Turchia c ben licto d'inviarc a cotcsta Spctt. Dirczionc l'unico volumc dcstinato ali'Ambasciata contcncntc i disconi del Gazi Mustafa Kemal, Presidcnte della Rcpubblica Turca. Con distinti considcrazionc.

R. B.A.- K. 160/7

ATATÜRK'ÜN BÜYÜK SÔYLEV'I ÜZERiNE BELGELER

1 22

No. 160 TURK TAYYARE CEMİYETİNDEN ROMA BÜYÜKELÇİLİCİNE

Umumi Mn-lce�. Nepiyat Şubesi No. 16336

Ankara, .J() Temmuz 1930 (Alınışı 8.8. 1930)

Hariciye Vekaletinin tensibi üzerine umumi tevziat meyanında Makamı Sa­ milerine de Sevk Müdürlüğümüz tararından ı oo tane Fransızca ve 50 tane İngi­ lizce Nutuk gönderilmiştir. Bu kitaplann şimdiye kadar vusul bulmuş olması tabii bulunacağından henüz irsal buyurulamayan tesellüm makbuzunun gönderilmesine emir buyrul­ masını rica ve bilvesile hürmeti mahsusamı teyit eylerim erendim. T. Ta. C Reis Vekili (İmza)

R. B.A.- K. 1fıOl7 No. 161 ROMA BÜYÜKELÇİLİCİNDEN TÜRK TAYYARE CEMİYETİNE

No. 123821240

Roma, 9 Ağustos 1930

30.7. 1 930 tarihli ve 16336 numaralı tahrirat cevabıdır.

Gazi Hazretlerinin Nutuk'lanndan ıoo adet fransızca ve 50 adet İngilizce nüshası Mayıs evsatında Roma'ya vürut etmiş ve şehrin en mühim üç kitapha­ nesine tevzi edilmiştir. Bunlara müteallik tesellüm makbuzu lefTen takdim kılın­ dı. İşbu kitaplann İtalyanca muharrer olmamasından dolayı hiçbir nüshasının şimdiye kadar satılamadığı bunlann satılması kendilerine havale edilen kitapçıla­ nn ifadelerinden anlaşılmıştır. Arzı keyfiyet eder ve bilvesile teyidi ihtiramat eylerim erendim. Roma Büyük Elçisi

R. B.A. - K. 1(ı()l7

ATAT0RK'ÜN BÜYÜK SÔYLEV'İ ÜZERİNE BELGELER

1 23

No. 162 ROMA BÜYÜKELÇİLİÔİNDEN HARİCİYE VEKALETINE Roma, 11 Tepinisani 19JO (Alınıp 16. 1 1. 19JO)

No. 12fj71/5fi()

Zat işleri Müdürlüğü ifadesile varit olan 7 TeşriniC"VVel 1 930 tarihli ve g6 1 78/ ı 3 1 numaralı tahriratı umumiyei Vekiletpenahileri cevabıdır. Tayyare Cemiyeti Riyasetinden ıoo tane Fransızca ve 50 tane İngilizce ola­ rak gönderilmiş olan mevzuu bahis Nutuk kitaplannın Fransızca ve İngilizce nüshalanndan 45 adedi, aktemce bu hususta vaki emrü işan Devletleri veçhile, sattınlmak üzere Roma'nın en maruf kitapçılanndan "Libreria Montegazza" , "Libreria Littorio" ve "Libreria Trcves" namlanndaki kütüphanelere tevzi edil­ mişti. Aradan yedi sekiz ay geçmesine rağmen bunlardan ancak iki adet Fransız­ ca Nutuk sablabilmiş olduğu ve İtalyanca muhaIT'Cr olmadıldanndan dolayı bunlan ilerde de satılmasına ihtimal olmadığı mezkur kitapçılardan bildirilmesi­ ne nazaran uzun müddet durarak harap olmamalan için mezkur kitaplann Tayyare Cemiyeti Riyasetine bir an C"VVel iadeleri daha muvafık olacağını arz eder ve bu husustaki evamiri Samilerinin işanna müsaade buyrulması ricasile teyidi tekrimat eylerim Efendim Hazretleri•. Roma Büyük Elçisi (İmza) SUAD

R. B.A.- K. 1fıOl7 D. B.A.- S. Türlciye. Dahili. K. 49. • Dıfitleri Bakanlığı, Roma Büyülıclçiliğine verilecek cevabı, 30. 12. 1930 günlü, 101023/ 1 5 1 7 sayılı yazıyla Tayya� Cemiyetine sormuştur.

No. 163 TÜRK TAYYARE CEMİYE11 UMUM MERKEZİNDEN HARİCİYE VEKALETINE

Nef'iyat Şubesi No. 2.8197

Ankara, 4 Ktinunustini 1931

(AlınlŞı 6. 1. 1931)

30. 1 2.930 tarih ve ı o ı o23/ 1 5 1 7 numaralı tezkereye cevaptır: Roma Büyük Elçiliğimiz gibi diğer Mümessilliklerimizden bazılan da bun­ dan evvel bu suretle müracaat etmiş olduklanndan keyfiyet makamı aidine arze­ dilmişti.

ATATÜRK'ÜN BÜYÜK SÔYLEV'l ÜZERİNE BELGELER Alınan cevapta Nutuk'lann ecnebi memleketlere gönderilmesinden maksat propaganda olup maddi bir menfaat istihdaf edilmediği ve bunun için kitapla­ nn sabşı zamanla takyit edilemeyeceği bildirilmiş ve Nutuk'lann bir müddet da­ ha gönderilen mahallerde kalması münasip görüldüğü bildirilmiştir. Bu sebeple Roma Elçiliğimizin de ayni muameleye tabi tutulmasında zaru­ ret vardır. Binaenaleyh keyfiyetin bu suretle makamı müşarünileyhaya tebliğ buyrulmasını arzeylerim, hürmetler efendim. (İmza) A. FUAT T.Ta.C. Reisi ve Rize Mebusu

D.B.A.- S. Türkiye. Dalıili. K. 49.

No. 164 HARİCİYE VEKALETİNDEN ROMA BÜYÜKELÇİLİCİNE

No. 1.168118

Ankara, 21 KônlUlllSÔni 19.31

ı ı Tcşrinisani 1930 tarihli ve ı 267 ı /5&> sayılı tahrirat Alileri cevabıdır.

Mevzubahis Nutuk kitaplannın tevzi edilen kütüphanelerinde sablmak ihti­ mali olmadığından uzun müddet durması yüzünden harap olacağından bahisle iade edilmeleri hususu Tayyare Cemiyeti Umumi Merkezine yazılmışb. Mezkur Cemiyetten bu kere varit olan 4. 1 . 1 93 1 tarihli ve 281 37 sayılı tezke­ rede Nutuk kitaplarının satışlanndan maddi bir menfaat bcklenilmcyip mahza propaganda maksadile irsal kılındığı ve satışlan da zamanla mukayyet olmadı­ ğından ileride vukubulacak işara göre bir müddet daha tevzi edilen mahallerde alıkonulması bildirilmiştir. Şayet kütüphaneler kitaplann fazla durmasına muva­ fakat etmezse bir iki nümunenin kendilerinde bırakılarak diğerlerinin Elçiliğe nakil edilmesi muvafık olacağı arz olunur Efendim. Hariciye Vekili Namına Müsteşar (İmza) M. NUMAN

R. B. A . - lfı0/7 D.B.A S. Türlciyt. Dalıili. K. 49 -

ATATÜRK'ÜN

BÜYÜK sôYLEV't

ÜZERİNE

BELGELER

No. 165 ROMA BÜYÜKELÇİLİCİNDEN HARİCİYE VEKALETİNE Roma, 27 Kanunusani 1931 (Alınışı, 1.8. 1. 1931)

No. 12943152

ı ı . ı ı . 1 930 tarihli ve 1 267 1 /56o numaralı tahriratı aciziye zcyildir. Tayyare Cemiyeti riyasetinden ıoo adedi Fransızca ve 50 adedi İngilizce ola­ rak gönderilmiş olan Gazi Hazretlerinin Nutuk'lanndan şimdiye kadar ancak 5 adedi satılabilmiştir. Mütebakisi de kütüphaneler tarafından satılamadığı cihetle iade edilmiştir. Satılmış olan beş adet Fransızca nü.sharun bedeli olarak kitapçılar tarafından tesviye olunan 339 liret 40 santim mukabili olan 3 sterlin 1 3 şilin Banco di Roma'dan Tayyare Cemiyeti namına alınan 20 Kanunu sani 1 93 1 ta­ rihli ve 456o64 numaralı çekle leffen takdim kılındı•. Mütebaki kitaplar Büyükclçilikte hıfzedilmektedir. Bunlann Sefarette muha­ faza veya satılmak ihtimali kalmadığı cihetle Tayyare Cemiyetince iadesi husu­ sunda cvamiri devletlerinin itasını rica eylerim efendim hazretleri. Roma Büyükelçisi (SUAD)

R. B.A.- K. 1(j()/7 D. B.A. - S. Tiirkiye. Dalıili. K. 49

• Dışişleri Bakanlığı, 19.3. 1 93 1 günlü, 502 1 /3o6 sayılı yazıyla anılan çeki Tayyare Cemiyetine göndenniftİr. (/W) No. 166 RİYASETICUMHUR KALEMİ MAHSUS MÜDÜRLÜCÜNDEN TAYYARE CEMİYETİN E

No. 41263

Ankara, 26 Nisan 1931

7.4. 1931 tarih ve Neşriyat Şubesi 8 1 97 numaralı tezkere cevabıdır: Roma'daki Nutuk'ları tır. İcap ettikçe aldırılmak hafazası hususunun neden Celilccc o yolda tabligat Efendim.

cclbctmek yine birçok nakil masrafını mucip olacak­ üzere Elçilikte muhafazası en münasip şekildir. Mu­ müşkül olduğu anlaşılamadı. Büyük Elçilere Vekileti ifasının temin buyurulmasını hürmetle rica ederim Müdür HASAN RIZA

D.B.A. - S. Ti.irhye. DaJıili. K. 49.

126

ATATÜRK'ÜN BÜYÜK SÔYLEV'I ÜZERİNE BELGELER No. 167 TÜRK TAYYARE CEMİYE11NDEN HARİCİYE VEKALETINE

Mnlur.i Umumi No. 10314

Ankara, 4 Mayıs 1931

19.3.93 1 tarih ve 52 1 /3o6 numaralı tezkereye cevaptır: Gazi Hz.'nin Fransızca, İngilizce Nutuk kitapları hakkında Roma Büyük Elçiliğinden gelen ve Cemiyete havale buyrulan 2 1 / ı /93 1 tarih ve 1 29J4152 nu­ maralı tahrirattan bahisle keyfiyet Riyascticumhur Kalemi Mahsus Müdürlüğüne bildirilmişti. Alınan cevap sureti iliştirilerek takdim edildi.• Bu hususta Büyük Elçiliğimize, kitap ve resimlerin satılıncaya kadar alıko­ nulmasının tebliğ buyrulmasını arz ve hürmetlerimi teyit eylerim efendim. (İmza) ŞÜKRÜ T.Ta.C. Reisi ve Rize Mebusu

D. B. A.. S. Türkiye. Dalıi/i K. 49 -

• No.

166

No. 168 TÜRK TAYYARE CEMİYE11 UMUM MERKEZİNDEN ROMA BÜYÜKELÇİLİCİNE

Mu/ıase/,, Şu6'si. No. 34

".'.

. � _. - ._�

· -.,... . ... -.._. - J •

•

•

'\ -�ı... ,,.- .: ..

' te,, er 1 •

•

,.

•

.

-• 1-

�

r

·� � ı....; .. .

.

•.,l-�

. .

•.1l:I

,.,

-s .

ı.·

-J •

�,

�

•

":..J

�

...

1

_r- .

1

•

0/..- J .

�

ı.r

••

• .....

.

u-

4'1 1..A • -· . -

. ,

"':"�• .. 1\

:_. "Ju � "'-· u: JJ L. \, J. • •

•

.....\,,.' ı . •

- .ıJ�, .... °"'"� l.. ·N. - . ı. � . JV... ı � 1' . � ""'--'�...... � . .. - .. � -°ı.,. """ ... . . . . . � . - .J o - ...,,� " .J , l :,,a , . . .,,.. t_,..l. - . '-'. J-q,""" • " � � - .... ,., . .

. .:_ı . �ı.---� •

•

•

.ı--:

.

u

�

·�.>'-J.. -�/ ��.,. -

I'

•

•

•

•

..

�

ı

•

� · -

•

- .,. l.,_ .'

·-"-..

l..

1 . ·..A!..s' .

o

•

J ... '-......

'

•

1• � .. - •

1 • • ..>J......

... _. Jı_ - ��.' .. _.. �..ı� . ;,.:, �·J ..:... 1 - "!'. 1 • � '--:,.�,./>. . ..J -

_ �,.,. J _,_,,-

�

, ·-

-

,

-

_

,

.

. -�

1 � �

� .s- �

tu..-,J-

, ''

10. Londra Bu 2.11.1927 tan"hl"1• 440 sayılı p. fre telgraflarının aonu . ı,.. " yüke1çı"!"irinin

J

159

TIPKIBASIMLAR

�I

J.J.A y...,.

.)\1 _,ı •.).: •

1

!l;ı .:,,\'�\ � � .:. .!l-..i:l;. ı.l:,;ı;' �..:..:1- !l.;l:T S(;i '":"'\:... �� ')')'.!'. � ·�·1:1

._'1

•

.;..ı..!.l�I �

.ıl..W

v5').ı..4&-

.�L!.T •

11. Türk Tayyare Cemiyetinden (Türk Hava Kurumu) Londra Büyükelçiliğine 29 Şubat 1928 tarihli, Si sayılı yazı. Kurum Bqkanı Ahmet Fuat (Bulca), Atatürk'ün Büyük Söylev'ini bastırıp satışa sunduklarını duyurmaktadır. (Bkz. Bel� No. 94)

ı6o

TIPKIBASIMLAR

12. Türk Tayyare C.Cm.iyeti'nin 29 Şubat 1928 tarihli, .Si aayıh yu:111nm ikinci aayfuı.

161

TIPKIBASIMLAR

"' umuıı uııc ıuiotill le tli couu guc .Vu8'opluı ' lı."tı 1 w l nl ıU unir arı ı•aırJı dt on par ı rı.ıwırı4l populairr. /frj. ıkmmrtı/, ' " prı!sültnl tl• la rlptı/,l;g111 d',t 11g ta'•aı Oııt tharat't of tlı� of t • pHpl•, and d i nc tbt Wtr1d .. , • lft••l dt r. Qoq a aro Vur the Tarld•lıı • N>r and ldf 111 h,. h,,ldoı; tor tWr 11ew l l •ıı l•Pırr fon•ht tor tlıııt Pad •lııatıı Tur1ı•7·

ıu

tu

24. Tlıl Japan Advrrlurr adlı Tolı:yo pzdeıinde çılı:an Atatürlı:'iin Büyülı: SOylev'i ile ilgili bir tanıtma yaz111.

TIPKIBASIMLAR

... _ ....____ _ -----­ -· Jaııııu: lıl&nı.... ,._w.,. Lelpat�: •ıt.

TIJ'HA TSVER aoe•a oıplıılon .-, be u ıo n ıııe � applı.tlaıı o1 o.rı11a.. tlıeorJ ol blatOI')', Uıere il "" clauM !hat ID Cftı&ID apeclal - l&D4 ID p&rUcul&t peTloda. of Wlllch Uıe �wv ı-n ıo .....ııute • Rrllı:lııS eııample, il .... be - to be bonıe .., .., Uıe ,..... -.. lta.11 mam WllaOllDJ, c-bo-8lotüla opella Pnlldmt � tbe � ot the new 'l'W'U1 la Uıe � ol ita ,_, llWl, MUalapba Kemal PUM. n il naturaı ..._ı. that tbe rom&Do ıın>­ e W.....,,morm ınaıııo Df -.tıoı wbl.ch WU IU� folJoncl. ol It la • recard ol - and meu wlılch ....,1, • ban a puralJ' 'Ilırkl&b in.... b7 Uıe ....,... wbldl caa weıı ınote partleUl&rlJ ra1 nadtr. aod ,,,. ..._ the rtadtr in J&paa. rn.s.ı:a � f!!J to be - b7 tbe

25. Japonya'nın Kohe kentinde yayınlanan Japmı Chrunid� gazetesinde Büyük Söylev ile ilgili olarak çıkan bir tanıtma yazısı.

BİLAL N. ŞİMŞİR'İN Di(jER KİTAPLARI ı. Contributlon a l'Histoitt dn Pofnı/aJloru TU'fllll n( BıJın, 18�11Jfı(), Ankara: ıg66, ıg86 Rum1/i'Urı Tiirlı Göçllri, Cill I (1B'n-1878), Ankara: ıg68, ıg8g Rum1/i'Urı Türle Göçllri, Cill il (18'19), Ankara: 1970, ıg8g Rum1/i'Urı Tiirlı Göçlm, Cill ili (1�1885), Ankara: ıg8g FrllllSı.t fhlıılninl Görı MitJJuJJ P41a'11ı11 Sonu (1878-1881), Ankara: 1970 /,.� &Jıellri]llSaJ;arya'd611 /ı:.mir'ı, 1921-1922, İstanbul: 1972; Ankara: ıg8g in� &Jıel.niıullAlaliri, Cilt 1, Ankara: 1973 /rı� &Jıel.niıullAta""*, Cilt il, Ankara: 1975 /,.� &� Atalliri, Cilt 111, Ankara: 1979 ıo. /rı� &Jıel.niıullAtatiir/c, Cilt iV, Ankara: ı� ı ı. Malla Siirpnlm, lıtanbul: 1976, Ankara: ıg85 12. Egı Sonmu. &lgtltr. Cilt 1 ( 1912- 19 13), Ankara: 1976

2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

13. ı4. 15. 16. 17. 18. 19. 20.

21. 22. 23. 24. 25.

:26.

27. 28.

29.

30. 31 . 32. 33. 34.

35. ]6. 37. 38. 39. 40.

4 1.

Egı Sonmu. &lgtltr. Cilt il (1913-19 14), Ankara: ıg82 lnıiJi.ı:. &/ıJlriııtll T�'"' ·xıirt Sonm•, 19U-1938, Ankara: 1975, 199 1 Atatiirle il# Taı:.11rrıaJar, Cill I (11};JJ-192J), Ankara: ıg8ı D11 Barında Atatiirle °'Türle IHmm� Cib / (19'12-19U), Ankara: ıg8ı Homagt la Mustafa Kemal Atatiirlc, Hno of tlıl East, lslamabad: ıg8ı Brllislı Docvmmls arı Otlornan Amımiaru, Vol. 1, Ankara: ıg82 Brllislı Docvmmls an Oıtornan Armmiaru, Vol. il, Ankara: ıg83 BriJUlı Docvmnts an OUorrı.an Armniaıu, Vol. 111, Ankara: ıg8g BrlJislı Docvmnts arı OUorrı.an Amımiaru, Vol. iV, Ankara: 1990 Tlıt Gnvris of llw Armmiaıı Q.wı tlon , Ankara: ı� Tlıt Dl/IOrltts of Malla anJ tlıl Armmiaıı Qwstloıı, Ankara: ı� Docvmmls Di/Jlorrıalİl(ıın Ottamons, Affairn A,,,.;,.itıuın, Vol. 1, Ankara: ı� Docvmmls Di/Jlomalİl(wS Oıtamons, Affairn A,,,.;,.imıvs, Vol. il, Ankara: ıg8g Osmanlı Emınrilni, Ankara: ıg86 Apnru Historiqws sur la Qwstlon A,,,.;,.İlıl,.,, Ankara: ıg85 Tiirlı Basınında BıJıaristaıı Tiirlclm. tiillİnnl Sorvrıu, Ocak-Nisan 1985, Ankara: ıg85 BıJıarisltDı TiiT� 1878-1985, Ankara: ıg86 Tlıt Tur/es of BuJıaria, 1878-1985, London: ıg88 G/Uysn on tlıl Turlcislı miııorİIJ iı1 BuJıaria, Ankara: ıg86 7111 Tıır/ciılı MiııorİIJ Pras iıl BıJıaria: /Is Hisıor, aNI T,_,.ı,, 1116>1985, Ankara: ıg86 Tınhslı MiııorİIJ &Jwaıimı aNI LiJlralurı iıl BıJıaria, Ankara: ıg86 Tlıt Tur/es of Bulgaria Uı /nllntalional Fora, VoL I (1985), Ankara: 1990 Tlıt Tur/es of BuJıaria iıl /nllnulliDnal Fora, VoL il (1986), Ankara: 1990 An/cara, An/cara. .. Bir btqUrıtirı Doğıqu, Ankara: ıg88 Atatıi"rle'ıi"n HastaJıiı, Ankara: ıg8g Loı:.an TıJ,rafom, Cilt 1. Ankara: 1990 Alaliirle"' Tabancı Dnllı Btq/can/an, 1. (Basılıyor) A�'da Tiirlı A/fal#si, T�. Ankara: 199 1 Tiirlı Taı:.ı Dnrim� Ankara: 199 1

KAYNAKLAR 1) DBA : T.C. Dılİfleri Bakanlığı Aqivi, Ankara -

DBA - Bulpriatan-Türkiye, Kutu 7, Dosya 36 DBA MOT.K.63/53 DBA - S. Türkiye. Dahili. K. 49 DBA -T.1-Al-b -

2) F.O.: Foreign Office Archivea, Public Record Office, London (İngiltere Dıtitleri Bakanlığı Aqivleri, Londra). - F.0.371/12321 - F.0.424/267 3) LBA: T.C. Londra Büyükelçiliği Artivi, Londra. -

LBA LBA LBA LBA

- K. 569/1 - K. 581/1 - K. 594/1 -K. 604/1

4) PBA: T.C. Paris Büyükelçiliği Arşivi, Paris. - PBA - K. 395/1 5) RBA: T.C. Roma Büyükelçiliği Artivi, Roma. -

RBA -K. 160/7

-

A

-

Ana, Tevfik Riifrü (l>ıfiflm Balwu), XXV, 7,

41, ıo8 Abdi (Belpd Elçiliğinde Daktilopl),103 Abdülmecit,Abdul Medjid,76 Abdüuelam,Fuat,94 Adana,76 Adıvar, Dr. Adnan, V, Vlll, Xll, XXI, 25, 28, 32, 3g, 55. 72, 163 Adıvar, Halide Edip, V, Vll, Xll, XXI, 24, 25, 27,28,29" 35,38,55,57,59" 72, 1!)4, 155 Adrianople,Blı:z. Edime Afpnillan,Efsaniltan, 143 Ahmet (Filibe Koıuolmluğu Kançılan), go Ahmet Fuat,Bkz. Bulca Aktay, Ali Haydar (Bdgrad Elçili), xıv. 102, 103 Aleunder, 40 Atı-- Haıı4tl.slliDIJ ( Hollanda gazetesi), Vlll, 138,171 Ali lky, 58 Almanya, xı. 17,18, 138 Alventon, Lord 55 Amanullah Han (Afgan Kralı), Emanullah, Vll, 141, 143 Amerika, Amerique, Etats·Unis, America, Uni· ted Stato, v, xı. xıı. xm. xv. g, ıo, 24-25,26,28,36, 38,57,75,76,143 Arrutm:lam, Vll, XV, XXVll, 115, 137, ı:JS, 171 Anadolu, Alie Mineure, Anatolie, Küçük Asya, Anatolia, 49" 56, 58, 6o, 61, 62, 72, 75, -,6. 7g, 143 Aynca bkz. Doğu Anadolu Anaıolie Orientale,Bkz. Doğu Anadolu Ankara, Angora, V, XI, Xll, XV, ı..a, ıo, ı ı, . .. 16, 17, 19, ıı