An Anthology of Byzantine Prose 9783110828511, 9783110018981

Citation preview

K L E I N E T E X T E FÜR VORLESUNGEN U N D

ÜBUNGEN

B E G R Ü N D E T VON HANS LIETZMANN H E R A U S G E G E B E N V O N K U R T ALAND

189

AN ANTHOLOGY OF BYZANTINE PROSE BY N I G E L

G . W I L S O N

W DE G WALTER D E GRUYTER · BERLIN · NEW YORK 1971

ISBN 3 11 001898 5

© 1971 by Walter de Gruyter & Co., vormals G. J . Göschen'sche Verlagshandlung — J . Guttentag, Verlagsbuchhandlung — Georg Reimer —Karl J . Trübner — Veit de Comp. Berlin 30 Alle Rechte, insbesondere das der Übersetzung in fremde Sprachen, vorbehalten. Ohne ausdrückliche Genehmigung des Verlages ist es auch nicht gestattet, dieses Buch oder Teile daraus auf photomecbanischem Wege (Photokopie, Mikrokopie) zu verviefältigen. (Printed in Germany) Satz und Druck: Walter de Gruyter & Co., Berlin

What numbers of fine writers in the later empire of Rome, when refinement was carried to the highest fitch, have missed, that fame and immortality which they had fondly arrogated to themselves? How many Greek authors, who wrote at that period when Constantinople was the refined mistress of the empire, now rest either not printed, or not read, in the libraries of Europe? GOLDSMITH The citizen of the world.

CONTENTS Page

Introduction Abbreviations Cosmas Indicopleustes Procopius Agathias Ioannes Malalas Ioannes Moschos Theophanes the confessor Methodios Photius Constantine VII Porphyrogenitus Ioannes Mauropous Michael Psellos Cecaumenos Anna Comnena Eustathius Michael Chômâtes Timarion Georgios Acropolites Theodoros Lascaris Máximos Planudes Theodoros Metochites Nicephorus Gregoras Manuel II Bessarion Ducas

1 5 6 11 22 26 28 32 35 40 53 58 68 83 87 98 108 Ill 121 123 126 130 135 142 145 152

INTRODUCTION This book is intended for students and scholars who would like to learn about the Byzantine world from primary sources. It has been designed mainly for those who already know some classical Greek, but I hope that it may also tempt medieval historians and students of modern Greek literature to make their first direct acquaintance with an unusually fascinating period of history. My object has been to select from prose writers a number of representative extracts which will give a general picture of Byzantine life and culture. The only existing anthology of this kind is a little book by G. Soyter, Byzantinische Geschichtsschreiber, Heidelberg 1929, which seems to me too short and limited in scope to be satisfactory. The task of an anthologist is not easy. Byzantine literature is so vast in bulk — Migne's Patrologia Graeca consists of a hundred and sixty one volumes — that no one can read more than a fraction of it, and consequently no fully representative selection can be compiled without exceeding the limits of space that must be observed in a book designed as an introduction. In order to stay within these limits I had to take difficult decisions. The most practicable solution led to two restrictions in the choice of passages. The first is chronological : following the example of Beck and Krumbacher I have assumed that Byzantine literature began in the reign of Justinian. As a result some authors of the fourth and fifth centuries who are important in themselves and were influential in Byzantium have been left out. The writings of John Chrysostom, the Cappadocian Fathers and Athanasius' Life of St. Antony are the most obvious omissions. The second restriction is that, whereas nothing has been done to obscure or minimise the pervasive influence of the church in every sphere of life, some kinds of theological literature, especially sermons, mys1

Wilson

2

INTRODUCTION

ticism and philosophical theology, have been excluded. This may be thought a shortcoming, particularly in view of the emphasis given to matters connected with the survival and study of classical antiquity throughout the book. Perhaps I should anticipate criticism by saying that the decision, though not easy or welcome, seemed justifiable on two grounds. My purpose has been not so much to give examples of every class of prose writing as to offer a panorama of Byzantine life. In addition it is a tenable proposition that the Byzantine contribution to theology is less important for the history of European culture than the preservation and study of classical Greek texts. In the selection here offered to the reader the historians claim the lion's share. That is only to be expected. Although they mostly set to work with the narrow aim of writing military and political history, they permitted themselves digressions from the main theme which are admirably suited for inclusion here. There is also little doubt that the historians are the best writers of medieval Greece. Only their works can stand the test of being translated into a modern language for the benefit of a wider audience than professional scholars. Of the other literary forms the letter is best represented, and throughout the period it was practised with success by schoolmasters, bishops, statesmen and even emperors. The absence of two authors requires explanation. The story of Barlaam and Joasaph, usually ascribed to St. John Damascene, has been omitted, since I am inclined to share the view of D. M. Lang, BSOAS 17. 2. 1955. 312—8, that it is a translation from the Georgian and not an original work of Byzantine literature. And there is no specimen from the works of Plethon. This is deliberate, since the proper appraisal of his philosophical position is not yet agreed among scholars. I suspect that the revolutionary nature of his ideas has been exaggerated, and would refer the reader to E. Wind, The pagan mysteries of the Renaissance, second edition, Penguin Books 1967, 244—6. His economic ideas, however, designed to strengthen the Morea, are reflected in the extract given from Bessarion's letter.

INTRODUCTION

3

Most Byzantine prose was written with the object of imitating the language and style of the great Athenian writers of the fifth and fourth centuries B. C. The historians for example attempted frequently and with varying degrees of success to model their style on that of Thucydides. But that did not prevent them from borrowing Ionic expressions from Herodotus, who was also read and respected as a model. Most writers permitted themselves to use the vocabulary of the Septuagint and New Testament, and few could resist the temptation of drawing on the large additional resources of vocabulary offered by Hellenistic Greek. This modified or impure Atticism lasted as long as the empire, and led to excesses of virtuosity that were scarcely equalled by the most dedicated practitioners of Ciceronianism in the Italian Renaissance. Even when allowance is made for the slow pace of linguistic change in Greek, this degree of archaism limited freedom of expression so much that the result could not often be more than mediocrity of literary achievement. Gibbon roundly condemned Byzantine literature: 'Not a single composition of history, philosophy or literature has been saved from oblivion by the intrinsic beauties of style or sentiment, of original fancy or even of successful imitation. In prose the least offensive of the Byzantine writers are absolved from censure by their naked and unpresuming simplicity; but the orators, most eloquent in their own conceit, are the furthest removed from the models they affect to emulate'. The highest praise that a Byzantine author is likely to receive from a critic is that he writes a smooth pastiche, so as not to offend the reader by linguistic incongruity, and at the same time offers thought or narrative worthy of attention. Yet it is hard to withhold a certain admiration for a man who handles the classical language a millennium after its maturity as well as Procopius does. The development of the Greek language and the importance of Atticism are described by R. Browning, Medieval and modern Greek, London 1969, especially chapters 2—4. Advanced students may like to consult G. Böhlig, Untersuchungen zum rhetorischen Sprachgebrauch der Byzantiner, 1·

4

INTRODUCTION

Berlin 1956, 1—17, who shows that authorities did not always agree in their definition of strict Attic practice. In the commentary a large proportion of the notes are linguistic, because it is important to show in detail how the Byzantine authors deviated from the usage of their models and what the components of their vocabulary are; the closer the superficial resemblance to classical Greek the more necessary it becomes to note the differences. Learned allusions to classical authors are traced wherever possible; the educated Byzantine reader was expected to be able to follow them. I have not assumed that the extracts will necessarily be read in the chronological order in which they are given, and for that reason notes are occasionally repeated. Byzantine Greek should be pronounced in the same way as the modern language. The accent had changed from pitch to stress by the fourth century, and most of the changes in the values of vowels and consonants were complete by the tenth century. A very important feature in late Greek prose is that writers attempt to follow a rule regulating the clausula; in each clause the last two stressed syllables should if possible be separated by an even number of unstressed syllables, usually two or four (P. Maas, Greek metre, Oxford 1962, 17 para. 23). The earliest practitioner of this type of rule is Himerius (Wilamowitz, Kleine Schriften IV 56 ff. = Hermes 34. 1889. 216ff.). Different authors apply it in different ways, so that it can be employed as a criterion for assessing the authenticity of disputed works such as Procopius' Secret History (P. Maas, BZ 21. 1912—3. 52). In conclusion I record with pleasure my debt to two friends, who have helped to make this book less imperfect than it would otherwise have been. Prof. R. Kassel read the manuscript and suggested many improvements in the commentary. Dr. M. Winterbottom read a set of proofs and drew my attention to other points in need of correction. N. G. W.

ABBREVIATIONS Bulletin of the School of Oriental and African studies BZ Byzantinische Zeitschrift Dumbarton Oaks Papers DOP EHR English Historical Review Greek Roman and Byzantine Studies GRBS Journal of Hellenic Studies JHS JÖBG Jahrbuch der Oesterreichischen byzantinischen Gesellschaft A patristic Greek lexicon, by G. W. H. LexPatrGr Lampe LSJ A Greek-English lexicon, by H. G. Liddell, R. Scott, H. Stuart Jones LXX The Septuagint OrChrPer Orientalia Christiana Periodica ProcCambPhilSoc Proceedings of the Cambridge Philological Society Pauly-Wissowa Pauly-Wissowa-Kroll, Realencyklopädie der classischen Altertumswissenschaft TAPA Transactions of the American Philological Association BSOAS

COSMAS INDICOPLEUSTES (fi. c. 520-550) Although the name and epithet are traditional, both are open to doubt. The name is found in only one of the three manuscripts, and was unknown to Photius in the ninth century; it could have been given to the author because of his description of the cosmos. As to his travels, it is clear that he was a merchant trading in the Red Sea and Ethiopia (see especially 2. 56), but what he says of India and Ceylon does not prove conclusively that he had been there himself. His work, the Christian Topography, is intended to refute Ptolemaic theories of geography and astronomy; the Bible is the only accurate source of knowledge ; the world is shown to be shaped like the tabernacle of Moses. The combination of bigotry and naïveté is unattractive but revealing. There are many digressions, which are often valuable sources for the history of trade between Byzantium and the Orient. The author arranged for his work to be profusely illustrated, and there is a fascinating series of miniatures in the manuscripts. Photius' summary and comments are printed below (pp. 000). The book's popularity in Byzantium is difficult to estimate, but translations of it were made into several Slavonic languages. Edition with French translation and commentary: W. Wolska-Conus, Paris 1968 — , in progress ( = Sources Chrétiennes 141); for books V — X I I text by E. O. Winstedt, Cambridge 1909.

Ύττόθεσις Τινές Χριστιανίζειν νομιζόμενοι και την θείαν Γραφήν μηδέν λογιζόμενοι, άλλά περιφρονοϋντες και ύπερφρονούντες, κατά τούς εξωθευ φιλοσόφους σφαιρικόν είναι τ ο σχήμα του ουρανού 5 ΰττολαμβάνουσιν, εκ των ηλιακών και σεληνιακών εκλείψεων πλανώμενοι. ττδσαν τοίνυν της βίβλου την ύττόθεσιν εις πέντε 2 νομιζόμενοι: i. e. Christians who are acquainted with Greek scientific theory. The polemic is directed at least in part against his contemporary John Philoponos, the commentator on Aristotle. 4 τούζ Εξωθεν: usually 'pagans'; here it may include heretics as well. 6 ττέντε: there are now twelve books, the last seven being subsequent additions by the author.

COSMAS I N D I C O P L E U S T E S

ίο

15

20

25

30

7

μέρη αρμοδίως διειλόμην. πρώτον πάντων προς τους είρημένους καί πλανωμένους ό πρώτος λόγος εγένετο, ώς ου δυνατόν τον Χριστιανίζειν έθέλοντα άπάγεσθαι τ η πιθανή τών εξωθεν πλάνη, ετερα της θείας Γραφής ύποτιθεμένης. καί yàp εάν τις θελήσειεν βασανίσαι τάς 'Ελληνικός υποθέσεις, πλάσματα πάντως ευρήσει καί μυθώδη σοφίσματα καί αδύνατα παντελώς, είτα λοιπόν προς τον αιτησάμενον Χριστιανόν όφείλοντα λέγειν „τούτων αναιρουμένων, ποίας χρή άντεισάγειν υποθέσεις αληθείς;" ò δεύτερος λόγος εγένετο, εξηγούμενος τάς Χριστιανικός υποθέσεις εκ τής θείας Γραφής προερχόμενος, καί δηλών παντός του κόσμου τ ό σχήμα, καί ότι τινές τών εξωθεν παλαιών τοιαύτης δόξης εγένοντο. είτα πάλιν ώσανεί τινός άποροΰντος καί λέγοντος „πόθεν δήλον ει αληθεύει Μωϋσής καί οί προφήται τοιαύτα λέγοντες;" ò τρίτος λόγος τό άξιόπιστον άποδείκνυσιν Μωϋσέως καί τών προφητών, καί ότι ούκ άφ' έαυτών ελάλησαν, άλλ' εκ θείας άποκαλύψεως εμπνευσθέντες, καί δοκιμασθέντες εργω καί πράγματι, προθεωρήσαντες αυτά ούτως εξεϊπον καί οι έν τ ή Παλαιδ καί οί εν τ ή Νέα, καί τί τό χρήσιμον τ ώ ν σχημάτων του κόσμου, καί πόθεν αφορμή ν καί αρχήν εσχεν τής σφαίρας ή υπόνοια, είτα πάλιν περί τών ποθούντων όψει παραλαβεϊν τ ά σχήματα, ó τέταρτος λόγος εγένετο, σύντομος άνακεφαλαίωσις καί διαγραφή τών προειρημένων υπάρχων, καί της σφαίρας καί τ ώ ν αντίποδων ή ανατροπή, είτα πάλιν προς τον αιτησάμενον τάς Χριστιανικός υποθέσεις ò πέμπτος λόγος έγένετο, δηλών ώς ούχ Ιαυτοις πλασάμενοι, ούτε νέους μύθους έφευρηκότες, είρήκαμεν ή διεγράψαμεν, άλλ' έξ άπο7 αρμοδίως: first in Plut. Arist. 24, acc. to L S J . 10 έάν . . . θελήσειε: the optative is incorrect; compare Photius' comment below, p. 42. 13 λοιπόν reinforces είτα, a Hellenistic usage common in late and modern Greek. τάν . . . λέγειν: 'the Christian who must necessarily ask'. 17 Cosmas permits himself to quote Ephorus, Pytheas of Massilia and Xenophanes at 2. 78—80 in support of his thesis. 21 έλάλησαν: 'spoke'; in Attic usually derogatory, 'chatter'. 22 έμπνευσόέντες: 'inspired'; L S J quote this sense first from Longinus 16. 2. 23 ττροθεωρήσαντες: 'having considered these things in advance', i. e. by revelation. 24 Παλαιδ, Νέα: i. e. Διαθήκη. χρήσιμον: because it conforms to a certain eschatology, as outlined below. 28 ανακεφαλαίωση : 'summary', first in Dion. Η. 1. 90. διαγραφή. 32 διεγράψαμεν: the diagrams are clearly intended as an integral part of the book.

8

35

40

45

50

55

60

COSMAS INDICOPLEUSTES

καλύψεως καί ττροστάξεως ΘεοΟ τοΟ τον κόσμον δημιουργήσαντος, θεωρήσαυτες τό έκμαγεϊον τού παντός κόσμου, την σκηνή ν λέγω την Crrrò Μωϋσέως κατασκευασθεΐσαν, ην καί ή Νέα συμφώνως έκτύπωμα παντός του κόσμου αυτήν εφησεν είναι, ήν καί διελών ó Μωϋσής δια του καταπετάσματος, τήν μίαν είς δύο πεποίηκεν, καθάπερ καί ό Θεός έξ άρχής τον χώρον τον ενα τόν dorò της γης εως του ουρανού διά του στερεώματος διείλεν εις δύο χώρους· εν τη σκηνή ή έξωτέρα καί εσωτέρα, ενταύθα κατώτερος καί ανώτερος χώρος, ό κατώτερος μέν εστίν ό κόσμος ούτος, ò ανώτερος δε ό μέλλων κόσμος, ένθα και ό Δεσττότης Χριστός κατά σάρκα εκ νεκρών άναστάς, πρώτος πάντων άνελήλυθεν, καί οι δίκαιοι μετά ταύτα πάλιν άνελεύσονται. καί ότι άπό του 'Αδάμ μέχρι Μωϋσέως, καί άπό Μωϋσέως εως Ιωάννου, καί άπό Ιωάννου πάντες οί απόστολοι και εύαγγελισταί, συμφώνως πάντες, καί διά λόγων καί διά τύπων έξειπον περί των δύο τούτων καταστάσεων, καί ότι ούδείς αύτών διεφώνησεν, ούτε προ ταύτης είπών έτέραν, ούτε μετά τήν δευτέραν τρίτην υποθέμενος, άλλα πάντες ώς εξ ένός θείου Πνεύματος έμπνευσθέντες, τάς δύο μόνας καταστάσεις έξειπον. όθεν θαρρήσαντες τ ή θεία όντως Γραφή, κατεγράψαμεν καί τά σχήματα τού παντός κόσμου, καί αύτούς καί τους τόπους έν οίς εύρήσεις καί τήν έξοδο ν αυτών των 'Ισραηλιτών, καί τό όρος έν φ τον νόμον εγγράφως έδέξαντο, και των γραμμάτων τήν πεϊραν έδιδάχθησαν, καί της σκηνής τήν διαγραφήν, καί τήν κατάσχεσιν αύτών τήν έν τ ή γ ή της έπαγγελίας, άχρις αν ό προσδοκώμενος έξ αύτών καί προκηρυττόμενος διά πάντων τών άρχαίων ανθρώπων καί προφητών παρεγένετο, άναδεικνύων τήν μέλλουσαν δευτέραν κατάστασιν, ήν καί παραγενόμενος έν έαυτώ εδειξεν πδσιν ήμϊν, είσελθών είς τήν 34 έκμαγεϊον: 'model', originally 'impress, imprint'. 35 σκηνήν: 'tabernacle'. 36 The quotation is not accurate. 37 καταπετάσματοί: 'veil'; Hellenistic. 40 στερεώμαtos: 'firmament', as in the LXX. 44 πάλιν: 'in their turn'. 45 ότι: '(note) that'. 48 τύπων : perhaps 'images'; alternatively 'written pronouncements', a technical term in the civil service. 55 A common theme of early Christian polemic is that the Jews achieved a concept of law and knowledge of writing earlier than the Greeks; Cosmas returns to the topic in book XII. 57 κατάσχεσιν κτλ. : 'establishment in the promised land'. 60 άναδεικνύων: 'proclaiming'; Hellenistic.

COSMAS INDICOPLEUSTES

9

εσωτέραν σκηνήν, eis τόν άνώτερον ούράνιον χώρον, εις ôv προσκαλείται τούς δικαίους έν τή δευτέρα παρουσίο< λέγων ,,δεΰτε, οί ευλογημένοι του Πατρός μου, κληρονομήσατε τήν ήτοιμασμένην 65 ύμϊν βασιλείαν από καταβολής κόσμου." αύτώ ή δόξα εις τούς αιώνας. άμήν.

2. 75, 77 The eternity and primacy of the Roman empire μετέχει ούν ή βασιλεία των 'Ρωμαίων των αξιωμάτων της βασιλείας του Δεσπότου Χρίστου, πάσας ύπεραίρουσα δσον ενδέχεται κατά τόν βίον τούτον, αήττητος διαμένουσα μέχρι της συντελείας· ,,είς τόν αΐώνα γάρ" φησίν ,,ού διαφθαρήσεται." 5 καί έπί μεν του Δεσπότου Χρίστου εις τόν αιώνα τό άτελεύτητον σημαίνει, καθά καί ό Γαβριήλ τη Παρθένψ λέγει ,,καί βασιλεύσει έπί τόν οίκον Ιακώβ είς τούς αιώνας, καί της βασιλείας αύτου ουκ Ισται τέλος", επί δέ της 'Ρωμαίων βασιλείας ώς συνανατειλάσης τω Χριστώ είς τόν αΐώνα τούτον ού διαφθαρήσεται. ίο Θαρρών γάρ αποφαίνομαι, ότι εΐ καί διά τάς ημετέρας αμαρτίας προς παιδείαν ολίγον έχθροί βάρβαροι τή 'Ρωμανία έπανίστανται, άλλα τή δυνάμει του διακρατουντος αήττητος διαμένει ή βασιλεία, επί τό μή στενοϋσθαι τά τών Χριστιανών, αλλά πλατύνεσθαι. καί γάρ καί πρώτον βασίλειον επίστευσεν 15 Χριστώ παρά τά λοιπά, καί αΰτη ή βασιλεία ύπηρέτις έστίν τών του Χριστού οικονομιών, ην διά ταύτα φυλάττει ό τών δλων Δεσπότης Θεός άήττητον μέχρι της συντελείας. εν τή γάρ 'Ρωμαίων γ ή πρώτον επί τών αποστόλων διέδραμεν τό Χριστιανικόν κήρυγμα, καί ευθέως πάλιν εν ΤΤερσίδι διά Θαδ20 δαίου τού αποστόλου, άμέλει καί έν ταϊς Καθολικαΐς γέγραπται 63 Matthew 25. 34. 4 συντελεία; : 'the end' (oí time) ; Hellenistic in this sense. — Daniel 2. 44. 6 Luke 1. 33. 8 συνανατειλάσηΐ : 'rise together with'; Hellenistic. 11 'Ρωμανία: 'the Roman empire'. 14 πλατΰνεσθαι: at 3. 64—65 Cosmas surveys the diffusion of Christianity. βασίλειον: 'empire', a sense not attested in LSJ. 16 οίκονομιών: 'dispensations'. 17 2. 76 (here omitted) describes the Persian empire as second in importance to the Roman. 19 The apostle Thomas was believed to have sent Thaddeus to Edessa in the reign of king Abgar (Eusebius hist. eccl. 1. 13).

10

COSMAS INDICOPLEUSTES

„ασπάζεται σε ή ευ Βαβυλώνι εκκλησία", άλλα μην τό των 'Ρωμαίων βασίλειον πολλά προλήμματα εχει έν τούτω, ώς καί πρώτον öv και πρώτον πιστεΟσαν els Χριστόν και υπηρετούν έν πάση τη κατά Χριστόν οικονομία, ετερον δέ σημεΐον 25 δυναστείας των 1 Ρωμαίων δ αύτοϊς κεχάρισται ό Θεός, λέγω δή ότι έν τω νομίσματι αύτών έμπορεύονται πάντα τά εθνη, καί έν παντί τόπω ά π ' άκρου γης εως άκρου γης δεκτό ν έστιν, θαυμαζόμενον παρά παντός άνθρωπου και πάσης βασιλείας, όπερ έτερα βασιλεία ουχ υπάρχει τό τοιούτο. 21 I Peter 5. 13. 22 ττρολήμματα: 'advantages'; Hellenistic. δεκτόν : 'acceptable' ; first in the L X X .

27

PROCOPIUS (b. c. 500) Of all Byzantine historians Procopius is the best from a stylistic point of view (within his self-imposed limits), and he is equal to any of his rivals in the interest of the story he has to recount. Having become a staff officer or private secretary to Belisarius at an early age, he accompanied him on his campaigns in Persia, Africa and Italy (527—40), as a result of which the territories of the Roman empire were very greatly extended for a short while. His main work, a history of the wars of Justinian in eight books, has all the advantages that would be expected in an eye-witness account; for modern taste its one failing is the inclusion of numerous speeches in the manner of Thucydides. There are many interesting digressions, including one on the Nika riots of 532. Since Procopius possessed great linguistic ability as well as intellectual curiosity (he knew Syriac and Latin, and very probably Gothic, Armenian and Persian), the accounts he gives of the various races he came into contact with «ire sources of unique value for the early history of central and northern Europe; where modern research is able to verify his statements they are found to be accurate (see R. Benedicty, JÖBG 14.1965. 51—78). At much the same time as he was writing the history which treats Belisarius as a hero and is no more than moderately critical of imperial policy, Procopius composed his Secret History, a ferocious invective against Justinian and his wife Theodora, which has enjoyed a certain notoriety ever since Gibbon relegated some of the more scabrous passages about Theodora to his footnotes, saying 'her murmurs, her pleasures and her arts must be veiled in the obscurity of a learned language'. It is not known what provoked Procopius to this apparently schizophrenic state of mind. There is also a monograph on various buildings constructed in Justinian's reign, which describes elegantly and with much praise of the emperor such monuments as Hagia Sophia. Editions: J . Haury, Teubner 1905—13, reprinted with additions 1963—4; H. B. Dewing and G. Downey, Loeb series. English translation of the Secret History by G. A. Williamson, Penguin books 1966. On P. in general see B. Rubin's article in Pauly-Wissowa. See also P. N. Ure, Justinian and his age, Penguin books 1951. For an interesting note on P.'s account of England see A. R. Burn, EHR 70. 1955. 258—61.

12

PROCOPIUS

History 1. 1. 1 - 5

5

ίο

15

20

Proem

Προκόπιος Καισαρεύς τούς πολέμους ξυνέγραψεν, ους 'Ιουστινιανός ό 'Ρωμαίων βασιλεύς προς βαρβάρους διήνεγκε τούς τε έφους και έσπερίους, ώς π η αυτών έκάστω ξυνηνέχθη γενέσθαι, ώς μή έργα υπερμεγέθη ó μέγας αιών λόγου έρημα χειρωσάμενος τ η τε λήθη αυτά καταπρόηται και παντάπασιν έξίτηλα θηται, ώνπερ την μνήμην αυτός φετο μέγα τι εσεσθαι και ξυνοϊσον ες τά μάλιστα τοΤς τε νυν ουσι και τοις ές τ ό επειτα γενησομένοις, εϊ ποτέ και αύθις ό χρόνος ές όμοίαν τινά τους ανθρώπους ανάγκην διάθοιτο. τοις τε γάρ πολεμησείουσι και άλλως άγωνιουμένοις δνησίν τίνα έκπορίζεσθαι οία τέ έστιν ή της εμφεροϋς ιστορίας έπίδειξις, άποκαλύπτουσα μέν οποί ποτέ τοις προγεγενημένοις τά της όμοιας αγωνίας έχώρησεν, αίνισσομένη δε οποίαν τινά τελευτήν τοις γε ώς άριστα βουλευομένοις τά παρόντα, ώς τό εΙκός, εξει. καί οί αύτω ξυνηπίστατο πάντων μάλιστα δυνατός ών τάδε ξυγγράψαι κατ' άλλο μέν ουδέν, ότι δέ αυτω ξυμβούλφ ήρημένω Βελισαρίω τ ω στρατηγώ σχεδόν τι άπασι παραγενέσθαι τοΤς πεπραγμένοις ξυνέπεσε. πρέπειν τε ήγεϊτο ρητορική μέν δεινότητα, ποιητική δέ μυθοποιΐαν, ξυγγραφή δέ άλήθειαν. ταΰτά τοι ουδέ του των οί ές άγαν έπιτηδείων τά μοχθηρά άπεκρύψατο, άλλά τά πασι ξυνενεχθέντα έκαστα άκριβολογούμενος ξυνεγράψατο, είτε εΰ είτε π η άλλη αϋτοϊς είργάσθαι ξυνέβη. 1 As a rule historians began with a statement of principle more or less closely derived from their great models Herodotus and Thucydides, and P. is no exception. Already in the second century Lucían (De historia conscribenda 15) had poured scorn on facile imitation of this kind, but the habit remained unaltered until the fifteenth century, when it is found in Laonikos and Kritobulos. See H. Lieberich, Studien zu den Proömien in der griechischen und byzantinischen Geschichtsschreibung, Munich 1899—1900. 5 In this passage P. depends more on Thucydides, but Ιξίτηλα is Herodotean. 8 This is reminiscent of Thuc. 2. 48 (on the plague) ΕΙ ττοτε καί σύθΐζ Ι-ττπτέσοι. 11 έμφεροΟ; : a favourite word of Herodotus. 15 ξυνηττίστατο was used by Xenophon and Gorgias for the Attic ξυνήδη. 18—19 An elaborate profession of veracity; a less epigrammatic but otherwise similar idea is seen in Polybios 2. 56. 11—12. 19 ταΟτα: 'for this reason'. — In the remainder of the proem P. argues that the war in question was more important than any previous one; cf. Thuc. 1.1. Belisarius' exploits make the claim moderately plausible.

PROCOPIUS

2. 22. 1—17

5

ίο

15

20

13

The plague

Ύπό δέ τους χρόνους τούτους λοιμός γέγονεν, εξ οΰ δή άπαντα ολίγου εδέησε τά ανθρώπεια έξίτηλα εΤναι. άπασι μέν ου ν τοις εξ ουρανού έπισκήπτουσιν ίσως αν και λέγοιτό τις υ π ' άνδρών τολμητών αίτιου λόγος, οϊα πολλά φιλοϋσιν οί ταύτα δεινοί αίτιας τερατεύεσθαι ούδαμή άνθρώπω καταληπτός οϋσας, φυσιολογίας τε άναπλάσσειν ύπερορίους, έξεπιστάμενοι μέν ώς λέγουσιν ουδέν υγιές, άποχρήν δέ ηγούμενοι σφίσιν, ήν γε των εντυγχανόντων τινάς τ ω λόγω έξαπατήσαντες πείσωσι. τούτω μέντοι τ ω κακω πρόφασίν τινα ή λόγω εϊπεϊν ή διανοία λογίσασθαι μηχανή τις ουδεμία εστί, πλήν γε δή όσα ες τον Θεόν άναφέρεσθαι. ου γάρ επί μέρους της γης ουδέ ανθρώπων τισί γέγονεν ουδέ τινα ώραν του έτους εσχεν, όθεν αν καί σοφίσματα αίτιας ευρέσθαι δυνατά εΐη, αλλά περιεβάλλετο μέν τήν γήν ξύμπασαν, βίους δέ ανθρώπων άπαντας εβλαψε, καίπερ αλλήλων ες τουναντίον παρά πολύ διαλλάσσοντας, ούτε φύσεώς τίνος ούτε ήλικίας φεισάμενον. είτε γάρ χωρίων ένοικήσει εϊτε νόμω διαίτης, ή φύσεως τρόπω, ή έπιτηδεύμασιν, ή αλλω δτω ανθρώπων άνθρωποι διαφέρουσιν, έν ταύτη δή μόνη τ η νόσω το διαλλάσσον ούδέν ώνησεν. επέσκηψε δέ τοις μέν ώρα θέρους, τοις δέ χειμώνι, τοΤς δέ κατά τούς άλλους καιρούς, λεγέτω μέν οϋν ώς πη έκαστος περί αυτών γινώσκει καί σοφιστής καί μετεωρολόγος, εγώ δέ δθεν τε ήρξατο ή

1 Thucydides' description of the plague at Athens was so famous that later historians almost always took the opportunity of imitating it. P. was not alone; in the fourteenth century we find Nicephorus Gregoras (16. 1. 5) and John Cantacuzene (4. 8) describing the Black Death in terms which owe something to Thucydides (in striking contrast to the prologue of Boccaccio's Decameron). P. here deals with the outbreak of bubonic plague in 542. 2 έξίτηλα είναι: P. is obviously fond of this adjective, which he used in his proem; more usual would have been άφανισθηναι. 4 αΐτίου λόγος : 'account of the cause', scarcely different from αΐτία. 6 φυσιολογία; : apparently 'scientific explanation' rather than 'investigation'. ύπερορίου$: 'outlandish'; it is not clear against whom this polemic is directed. 10 Tis is otiose. όσα: the general sense is clear, but not the construction. 13—14 ττεριεβάλλετο . . . ίβλαψε: there does not seem to be much point in the variation of the tenses. 17 υόμω : in its early sense of 'custom', διαίτης : 'diet'.

14

25

30

35

40

45

PROCOPIUS

νόσος ήδε και τ ρ ό π ω δή δ τ ω τους ανθρώπους διέφθειρεν έρών έρχομαι. "Ηρξατο μεν εξ Αιγυπτίων οΐ φκηνται εν Πηλουσίω. γενομένη δε δίχα π ή μεν επί τε Αλεξανδρείας και της άλλης Αιγύπτου έχώρησε, π ή δε επί Παλαιστίνους τους Αίγυπτίοις όμορους ήλθεν, εντεύθεν τε κατέλαβε την γήν σύμπασαν, όδω τε άεί προϊούσα και χρόνοις βαδίζουσα τοις καθήκουσιν. επί ρητοΐς yàp εδόκει χωρεϊν και χρόυον τακτόν εν χώρα εκάστη διατριβήν εχειν, ες ούδένας μεν ανθρώπων παρέργως τ ω φθόρω χρωμένη, σκεδαννυμένη δέ εφ' εκάτερα μέχρι ες τάς της οικουμένης εσχατιάς, ώσπερ δεδοικυια μη τις αυτήν της γης διαλάθοι μυχός, ούτε γάρ νήσόν τινα ή σπήλαιον ή άκρώρειαν έλίπετο ανθρώπους οίκήτορας εχουσαν ην δέ πού τινα και παρήλασε χώραν, ή μή ψαύσασα των ταύτη ανθρώπων ή άμωσγέπως αυτών άψαμένη, άλλά χρόνω τ ω ύστέρω αύθις ενταύθα επανιοΰσα των μεν περιοίκων, οίς δή πικρότατα επέσκηψε πρότερον, ούδαμώς ήψατο, της δέ χώρας εκείνης ού πρότερον άπέστη εως τ ό μέτρον όρθώς καί δικαίως των τετελευτηκότων άπέδωκεν, ώσπερ καί τοις άμφ' αύτήν φκημένοις χρόνω τ ω προτέρω διεφθάρθαι τετύχηκεν. άρξαμένη δέ άεί έκ της παραλίας ή νόσος ήδε, ούτω δή ές τήν μεσόγειο ν ανέβαινε χώραν. δευτέρω δέ ετει ες Βυζάντιον μεσοϋντος του ήρος άφίκετο, ενθα καί έμοί επιδημεΐν τηνικαύτα ξυνέβη. έγίνετο δέ ώδε. φάσματα δαιμόνων πολλοίς ές πδσαν ανθρώπου ίδέαν ώφθη, άσοι τε αύτοΐς παραπίπτοιεν, παίεσθαι ωοντο προς τού έντυχόντος 23 èpcov έρχομαι : a Herodotean phrase, but for thegeneral sense cf. Thuc. 2. 48. 3. 25 μέν ou ν or μέν γάρ might be expected. 29ff. The νόσος is made the subject of numerous verbs, ending with the personification ώσττερ δεδοικυια, a usage which seems foreign to classical prose idiom, âirl ^ητοϊς: 'at a steady pace'. 38—39 Areas which had once suffered were not subject to reinfection. 40 τό μέτρον: 'the due measure'; at 2. 23. 1 it means 'number'. 41 ώσττερ MSS.: όττερ Haury, but probably no emendation is needed. 42 έκ τη; παραλίας : because it was spread by rats in ships. 44 Theophanes says that the outbreak began in October, which is unlikely. P. makes an autobiographical statement here, perhaps because Thucydides had permitted himself one (αυτός τε νόσησα^). 45 φάσματα κτλ.: the description begins without a connecting particle, a fine point of Atticism well observed by P. 46 δαιμόνων in this pejorative sense is not classical. 47 τταραττίτιτοιεν: here and at 50 below the compound in περί- may be a better reading.

PROCOPIUS

15

ανδρός, δπη παρατύχοι του σώματος, άμα τε τό φάσμα τούτο έώρων καΐ τη νόσω αύτίκα ήλίσκοντο. κατ' αρχάς μεν ούυ οί 50 παραπεπτωκότες άποτρέπεσθαι αύτά έπειρώντο, των τε ονομάτων άποστοματίζοντες τά θειότατα καί τά άλλα εξοσιούμενοι, ώς έκαστος π η εδύνατο, ήνυον μέντοι το παράπαν ουδέν, επεί κάν τοις ιεροΐς οί πλείστοι καταφεύγοντες διεφθείροντο. ύστερον δε ουδέ τοΙς φίλοις καλοϋσιν επακούειν ήξίουν, 55 αλλά καθείρξαντες αυτούς εν τοις δωματίοις, ότι δή ούκ επαΐοιεν προσεποιούντο, καίπερ άρασσομένων αύτοίς των θυρών, δειμαίνοντες δηλονότι μή δαιμόνων τις ò καλών εΐη. τισί δέ ούχ ούτως ό λοιμός επεγίνετο, αλλ* όψιν ονείρου ίδόντες ταύτό τούτο προς του επιστάντος πάσχειν εδόκουν, ή λόγου 60 ακούει υ προλέγοντος σφίσιν δτι δή ες τών τεθνηξομένων τον αριθμόν άνάγραπτοι είεν. τοΤς δέ πλείστοις ούτε ύπαρ ούτε δναρ αίσθομένοις του έσομένου είτα τη νόσω ξυνέβη άλώναι. ήλίσκοντο δέ τρόπω τοιώδε. επύρεσσον άφνω, οί μέν εξ ύπνου έγηγερμένοι, οί δέ περιπάτους ποιούμενοι, οί δέ άλλο ö τι δή 65 πράσσοντες. και τό μέν σώμα ούτε τι διήλλασσε της προτέρας χροιάς ούτε Θερμό ν ή ν, άτε πυρετού επιπεσόντος, où μήν ούδέ φλόγωσις επεγίνετο, άλλ' ούτως άβληχρός τις εξ άρχής τε και άχρις εσπέρας ό πυρετός ή ν ώστε μήτε τοις νοσοΰσιν αυτοίς μήτε ιατρώ άπτομένω δόκησιν κινδύνου παρέχεσθαι. ού γάρ 70 ου ν ούδέ τις τελευταν τών περιπεπτωκότων ά π ' αύτοϋ εδοξεν. ήμέρα δέ τοις μέν τη αύτη, τοις δέ τη επιγενόμενη, έτέροις δέ ού πολλαις ύστερον βουβών επήρτο, ούκ ενταύθα μόνον, ενθα και τό τού σώματος μόριον, δ δή τού ήτρου ενερθέν εστι, βουβών κέκληται, άλλά καί της μάλης εντός, ενίοις δέ και παρά τά ώτα 75 καί όπου ποτέ τών μηρών ετυχε. 51 άττοστοματίζοντε$ : 'reciting', a meaning first found in post-classical Greek. P. avoids specifically Christian terms, but he means 'reciting prayers and crossing themselves'. 53 ίεροίς: 'churches'. 69 où yàp οΰν ούδέ: Denniston, The Greek Particles, Oxford 19542, does not list this collocation. 75 The rest of the chapter, omitted here, describes the various ways that the disease affected individuals.

16

PROCOPIUS

2. 23

5

ίο

15

20

25

Ή μέν ούν νόσος έν Βυζαντίω ές τέσσαρας διήλθε μήνας, ήκμασε δέ έν τρισΐ μάλιστα, και κ α τ ' αρχάς μέν εθνησκον των είωθότων όλίγω πλείους, είτα έτι μάλλον το κακόν ήρετο, μετά δέ ές πεντακισχιλίους ήμερα έκαστη έξικνεϊτο το των νεκρών μέτρον, και αυ πάλιν ές μυρίους τε και τούτων ετι πλείους ήλθε. τ ά μέν οί/ν π ρ ώ τ α τής ταφής αυτός έκαστος έπεμελείτο τών κατά την οίκίαν νεκρών, ους δή καί ές αλλότριας θήκας έρρίιττουν ή λανθάνοντες ή βιαζόμενοι· έπειτα δέ πάντα έν άπασι ξυνεταράχθη. δοϋλοί τε yàp έμειναν δεσποτών έρημοι, άνδρες τε τά πρότερα λίαν εύδαίμονες τής τών οίκετών υπουργίας ή νοσούντων ή τετελευτηκότων έστέρηντο, πολλαί τε οίκίαι παντάπασιν έρημοι ανθρώπων έγένοντο. διό δή ξυνέβη τισί τών γνωρίμων τ η απορία ημέρας πολλάς άτάφοις είναι, ες τε βασιλέα ή του πράγματος πρόνοια, ώς τό εΐκός, ήλθε. στρατιώτας ουν έκ παλατιού καί χρήματα νείμας Θεόδωρον έκέλευε του έργου τούτου έπιμελεϊσθαι, δς δή άποκρίσεσι ταϊς βασιλικαΐς έφειστήκει, άεί τ ω βασιλει τάς τών ίκετών δεήσεις άγγέλλων, σημαίνων τε αύθις όσα αν αύτφ βουλομένω εΐη. ρεφερενδάριον τ ή Λατίνων φωνή τήν τιμήν ταύτην καλοϋσι 'Ρωμαίοι, οίς μέν ούν οΰπω παντάπασιν ές έρημίαν έμπεπτωκότα τ ά κατά τήν οίκίαν έτύγχανεν, αύτοί έκαστοι τάς τών προσηκόντων έποιοΰντο ταφάς. Θεόδωρος δέ τ ά τε βασιλέως διδούς χρήματα καί τ ά οικεία προσαναλίσκων τούς άπημελημένους τών νεκρών έθαπτεν. έπεί δέ τάς θήκας άπάσας, α! πρότερον ήσαν, έμπίπλασθαι τών νεκρών έτυχεν, οΐ δέ όρύσσον4 'The number of deaths each day reached 5,000'. How did P. know? Presumably from the offices of the city prefect or the heads of the fourteen city districts, who must have had to keep statistics of the population for tax purposes. (The new capital was divided into the same number of districts as Rome). 9 ξυνεταράχθη occurs in Thuc. 2. 52. 4 in an almost identical context. 14 ττρόνοια : 'provisions to be made for a contingency'. 16 άττοκρίσεσι κτλ.: a long explanation of his duties is given in the best Attic terms, so that the Latin loan-word of the spoken language need be used only in parenthesis. 18 δσα άν εϊη : wrong syntax with the optative. 20 οΰττω Maltretus: είττον V: om. G: the cause of the corruption is not obvious. 24ff. A period with anacolouthon ; perhaps οί δέ (25) should be taken as 'some people'.

PROCOPIUS

30

35

40

45

50

17

τες άπαντα εφεξής τά άμφί την ττόλιν χωρία, ένταύθά τε τούς θνήσκουτας κατατιθέμενοι, cos έκαστος π η εδύνατο, άπηλλάσσοντο, επειτα δέ οί τάς κατώρυχας ταύτας ποιούμενοι προς των αποθνησκόντων τό μέτρον ούκέτι αντέχοντες ες τούς πύργους του περιβόλου άνέβαινον, δς έν ΣυκαΤς εστί* τάς τε όροφάς περιελόντες ενταύθα έρρίπτουν τά σώματα ούδενι κόσμφ, καί ξυννήσαντες, ώς π η έκάστω παρέτυχεν, έμπλησάμενοί τε των νεκρών ώς είπεΐν άπαντας, είτα ταΐς όροφαΐς αύθις εκάλυπτον. καί ά π ' αύτού πνεύμα δυσώδες ες τήν πόλιν iòv ετι μάλλον έλύπει τούς ταύτη ανθρώπους, άλλως τε ήν καί άνεμος τις εκείθεν επίφορος έπιπνεύσειε. Πάντα τε ύπερώφθη τότε τά περί τάς ταφάς νόμιμα, ούτε γ ά ρ παραπεμπόμενοι ή νενόμισται οί νεκροί έκομίζοντο ούτε καταψαλλόμενοι ήπερ είώθει, άλλ' ίκανόν ή ν εί φέρων τις επί των ώμων των τετελευτηκότων τινά ες τε της πόλεως τ ά έπιθαλάσσια ελθών ερριψεν, oú δή ταΐς άκάτοις έμβαλλόμενοι σωρηδόν εμελλον δπη παρατύχοι κομίζεσθαι. τότε καί τού δήμου όσοι στασιώται πρότερον ήσαν, εχθους τού ές αλλήλους άφέμενοι της τε όσίας των τετελευτηκότων κοινή επεμέλοντο καί φέροντες αυτοί τούς ού προσήκοντος σφίσι νεκρούς εθαπτον. αλλά καί όσοι πράγμασι τά πρότερα παριστάμενοι αίσχροΐς τε καί πονηροίς εχαιρον, οΐδε τήν ες τήν δίαιταν άποσεισάμενοι παρανομίαν τήν εύσέβειαν ακριβώς ήσκουν, ού τήν σωφροσύνην μεταμαθόντες ούδέ της άρετής ερασταί τίνες έκ τού αίφνιδίου γεγενημένοι· έπεί τοις άνθρώποις όσα έμπέπηγε φύσει ή χρόνου μακρού διδασκαλία ρδστα δή ούτω μεταβάλλεσθαι άδύνατά έστιν, δτι μή θείου τινός αγαθού έπιπνεύσαντος · άλλα τότε ώς είπεΐν άπαντες καταπεπληγμένοι μεν τοΤς ξυμπίπτουσι, τεθνήξεσθαι δέ αύτίκα δή μάλα οίόμενοι, ανάγκη, ώς

36 άνεμος έιτίφορος is a phrase in Thuc. 3. 74. 43 στασιώται: a reference to the circus factions; see below on Malalas, p. 27. 44 όσίας : funeral rites'; LS J cite this meaning only from Iamblichus. 46 The psychological effects of the disaster on the population, especially the breakdown of law and order, are emphasised in Thucydides, and P. rightly follows his model; for a modern treatment of the theme see Manzoni, I promessi sposi. 49 μεταμαθόντες : i. e. 'learning something new in place of the old', as in Hdt. 1. 57. 2

Wilson

18

PROCOPIUS

55 τό εικός, πάση την εττιείκειαυ επί καιρού μετεμάνθανον. ταΟτά τοι, επειδή τάχιστα της νόσου άπαλλαγέντες έσώθησαν εν τε τ ω άσφαλεϊ γεγενήσθαι ήδη ύπετόπασαν, άτε του κακού ε π ' άλλους ανθρώπων τινάς κεχωρηκότος, άγχίστροφον αύθις της γνώμης τήν μεταβολή ν επί τά χείρω πεποιημένοι μάλλον ή 60 πρότερον τήν των επιτηδευμάτων άτοπίαν ενδείκνυνται, σφδς αυτούς μάλιστα τ ή τε πονηρία καί τ ή άλλη παρανομία νενικηκότες· έπεί και άπισχυρισάμενος αν τις ου τά ψευδή εΐποι ώς ή νόσος ήδε είτε τύχη τινί εϊτε προνοία ες τό ακριβές άπολεξαμένη τους πονηροτάτους άφήκεν. άλλα ταύτα μέν τ ω 65 υστερώ άποδέδεικται χρόνω. Τότε δέ άγοράζοντά τινα ουκ εύπετές Ιδόκει είναι εν γε Βυζαντίω ιδεί ν, άλλ' οίκοι καθήμενοι άπαντες, δσοις ξυνέβαινε τό σώμα ερρώσθαι, ή τους νοσοϋντας εθεράπευον, ή τους τετελευτηκότας έθρήνουν. ην δέ τις και προϊόντι τινί έντυχειν 70 ΐσχυσεν, δδε των τινα νεκρών εφερεν. εργασία τε ξύμπασα ήργει καί τάς τέχνας οί τεχνιται μεθήκαν άπάσας, εργα τε άλλα όσα δή έκαστοι εν χερσίν είχον. εν πόλει γοϋν άγαθοϊς άπασιν άτεχνώς ευθηνούση λιμός τις ακριβής έπεκώμαζεν. άρτον άμέλει ή άλλο ότιοϋν διαρκώς εχειν χαλεπόν τε έδόκει 75 καί λόγου πολλού άξιον είναι· ώστε καί τών νοσούντων τισίν άωρον ξυμβήναι δοκεΐν άπορία τών άναγκαίων τήν τοϋ βίου καταστροφήν. καί τό ξύμπαν ειπείν, χλαμύδα ούκ ήν ένδιδυσκόμενόν τίνα εν Βυζαντίω τό παράπαν ίδεΐν, άλλως τε ή νίκα βασιλεΐ νοσήσαι ξυνέβη (καί αύτω γ α ρ ξυνέπεσε βουβώνα 80 έπήρθαι', άλλ' εν πόλει βασιλείαν έχούση ξυμπάσης της 'Ρωμαίων άρχής ιμάτια εν ιδιωτών λόγω άπαντες άμπεχόμενοι ήσυχη εμενον. τά μέν ούν άμφί τ ώ λοιμω έν τε τ ή άλλη "Ρωμαίων γ ή καί έν Βυζαντίω ταύτη π η εσχεν. έπέσκηψε δέ καί ές τήν Περσών γήν καί ές βαρβάρους τούς άλλους άπαντας. 77 χλαμύδα: 'formal dress', like the toga in Rome; not military uniform, the Attic meaning of the word. Ιυδιδυσκόμενον is not Attic, but found in the L X X and Ν. T. 82 άμφί with the dative ( = ττερί with the genitive) is not Attic usage.

PROCOPIUS

19

8. 17. 1-7 The secret of silk Ύπό τούτου του χρόυου τώυ τίνες μοναχών εξ Ίυδώυ ήκοντες, γνόντες τε ώς Ίουστιυιαυω βασιλεϊ δια σπουδής εΐη μηκέτι προς Περσώυ τήυ μέταξαυ ώυεΐσθαι 'Ρωμαίους, ες βασιλέα γευόμευοι ούτω δή τ α άμφί τ η μετάξη διοικήσεσθαι 5 ώμολόγουν, ώς μηκέτι 'Ρωμαίοι έκ Περσώυ τώυ σφίσι πολεμίωυ ή άλλου του έθνους το έμπόλημα τοϋτο ττοιήσωνται· χρόυου γ ά ρ κατατρΐψαι μήκος εν χώρα υπέρ Ίυδώυ εθνη τά πολλά οϋση, ήπερ Σηρίυδα ονομάζεται, ταύτη τε ές τό ακριβές έκμεμαθηκέναι όποία ποτέ μηχανή γίυεσθαι την μέταξαυ έυ γ ή ίο τ ή 'Ρωμαίωυ δυυατά εΐη. έυδελεχέστατα δέ διερευυωμέυω τ ώ βασιλεϊ και άυαπυυθαυομέυω εΐ ό λόγος αληθής εΐη εφασκου οι μοναχοί σκώληκάς τιυας τής μετάξης δημιουργούς είυαι, τής φύσεως αύτοΐς διδασκάλου τε ούσης και διηνεκώς άυαγκαζούσης έργάζεσθαι. άλλα τους μέυ σκώληκας έυθάδε ζώντας διακομίζειν 15 άμήχαυα είυαι, του δέ αύτώυ γόυου εύπορου τε και ράδιου όλως. είυαι δέ τώυ σκωλήκωυ τώυδε του γόυου φ α εκάστου άυάριθμα. ταύτα δέ τ ά φ ά χρόυψ πολλώ τής γουής ύστερου κόπρω καλύψαυτες άνθρωποι ταύτη τε διαρκή θερμήυαυτες χρόνον ζώα ποιούσι. ταύτα είπόυτας ò βασιλεύς μεγάλοις 20 τούς άυδρας άγαθοίς δωρήσασθαι όμολογήσας τ ώ έργω πείθει έπιρρώσαι του λόγου, οι δέ γευόμευοι ευ Σηρίυδη αύθις τά τε φ ά μετήυεγκαυ ές Βυζάυτιου, ές σκώληκάς τε αύτά τρόπω φπερ έρρήθη μεταπεφυκέυαι διαπραξάμευοι τρέφουσί τε συκαμίυου φύλλοις, καί ά π ' αύτοϋ γίυεσθαι μέταξαυ τό λοιπού 25 κατεστήσαυτο έυ 'Ρωμαίων τ ή γ ή .

1 των τίνες μοναχών: note the Herodotean word-order. έξ Ίνδώυ: in fact from Sogdiana (E. Stein, Histoire du Bas-empire, Paris 1949, II 769—73) where Nestorian missionaries were active. For another account see Theophanes (not to be confused with the chronicler) in Photius Bibliotheca 64; according to him it was not monks but a Persian who brought silk-worms to Byzantium, in a hollow baton. 3 μέταξα: 'silk', a loan-word of unknown origin; other writers use the form μέταξις. 4 βασιλέα (without the definite article) usually meant the king of Persia in classical Greek. 5—6 Like his classical predecessors P. rarely discusses economic questions, although he evidently understood that the empire's financial situation was difficult. 2*

20

PROCOPIUS

Buildings 1.9.5-10 A convent is founded Βασιλεύς δέ 'Ιουστινιανός καί βασιλίς Θεοδώρα (τήν yàp εύσέβειαν άλλήλοις έπικοινούμενοι άπαντα επρασσον) εττενόουν τάδε. τήν μέν πολιτείαν τοΟ των μαστροπείων άγους έκάθηραν, έξελάσαντες τό των πορνοβοσκών όνομα, των δέ 5 γυναικών τάς πενία ταλαιπωρουμένας πολλή ακολασίας της δουλοπρεποϋς ήλευθέρωσαν, βίοτον μέν σφίσιν αύτόνομον, έλευθερίαν δέ τήν σωφροσύνην πεπορισμένοι. ταϋτα μέν ουν διωκήσαντο τηδε. παρά ταύτην δέ του πορθμού τήν άκτήν, ή εστίν εν δεξιά είσπλέοντι τον Ευξείνου καλούμενον Πόντον, ίο βασίλεια πρότερον όντα μοναστήριον μεγαλοπρεπές κατεστήσαντο καταγώγιον ταϊς μεταμελουμέναις γυναιξίν έπΐ τω προτέρω βίω εσόμενον εφ' φ τη ενταύθα περί τε τον θεόν καί τήν εΰσέβειαν ασχολία γενησομένη περικαθήραι τάς άμαρτάδας δύναται εΐεν της εν μαστροπείφ διαίτης, διό δή καί Μετάνοιαν 15 τούτο δή τών γυναικών τό διαιτητήριον όμωνύμως τω εργω έπονομάζουσι. καί πολλαΐς μέν χρημάτων προσόδοις οί βασιλείς ούτοι τό μοναστήριον δεδώρηνται τούτο, πολλά δέ οικία κάλλει τε καί πολυτελεία διαφερόντως εξαίσια, ταΐς γυναιξί παραψυχήν έσόμενα, φκοδομήσαντο, ώς μηδενί άναγ20 κασθεϊσαι προς τά της σωφροσύνης έπιτηδεύματα τρόπω ότωούν άποκνήσουσι. Secret History 17. 5-6 'Αλλά καί υπέρ άμαρτάδων τών ές τό σώμα κολάσεις τ η Θεοδώρα έπινοεΐν επιμελές ήν. πόρνας άμέλει πλέον ή πεντα3 μαστροττείων: 'brothels'; t h e word is not in L S J . 7 έλευθερίαν: 'fit for a freeman' is contrasted with δουλοττρεττοΟΐ ; Haury's emendation έλευθέραν is unnecessary. 11 καταγώγιον : 'refuge'. Tats έττΐ τ ω προτέρω βίω μεταμελουμέναι; γυναιξί would have been the normal classical word-order, but in later Greek adverbial phrases are less often placed between the definite article and a participle. 13 άμαρτάδας : the Ionic άμαρτάζ is used instead of the Attic αμαρτία, doubtless because P. had seen it in Herodotus. οΙκία in 18 below is a similar phenomenon. P. gives another version of t h e events mentioned in the preceding extract. Yet a third account exists in Malalas 440—441, who misreports events so grossly t h a t he fails t o mention the new convent. 2 άμέλει: 'for instance'.

PROCOPIUS

21

κοσίας άγείρασα έν άγορδ μέση es τριώβολον όσον όπτοζήν μισθαρνούσας, ες τε την άνππέρας ήπειρον στείλασα εν τ ω 5 καλουμένω Μεταυοία μοναστηρίω καθείρξε τον βίον μεταμφιέσασθαι άναγκάζουσα. ών δή τίνες ερρίτττουν αύτάς αφ' υψηλού νύκτωρ, ταύτη τε της ακουσίου μεταβολής ά-ττηλλάσσοντο. 3 ês τριώβολον: 'at the rate of three obols'; the prepositional usage does not seem to be classical, and the mention of obols is an anachronism, as they were no longer a unit of currency. 5 μεταμφιέσασθαι : literally 'to put on a new dress', hence 'take up, adopt'. 6 ippnrrouv: jSnrréco existed alongside βίτττω; see L S J s. v. for the origin of the byform. aCrràs Alemannus: aCrroùs MSS.

AGATHIAS (c. 530 — c. 580) His main work was a continuation of Procopius' history of the wars against the Goths and the Persians, covering the years 552—9. As a young m a n he wrote poetry, and in addition compiled a n anthology of epigrams b y recent poets, a large p a r t of which has been preserved in the Greek Anthology. B y profession he was a lawyer and there is no evidence t h a t he had any experience of military affairs. His style is more laboured t h a n t h a t of Procopius, and the literary merit of the work cannot be rated very high, b u t it is an important source for the campaigns of the outstandingly brilliant Armenian general Narses. The pedestrian narrative is enlivened b y digressions such as t h e following. Edition: Agathiae Myrinaei historiarum libri quinqué, ed. R. Keydell, Berlin 1967. See also Averil Cameron, Agathias, Oxford 1970.

3. 1 A self-portrait 1. Τά μέυ oöv παρά Πέρσαις νόμιμα καί ή ποικίλη της σφών πολιτείας μεταβολή καί όπόσα χρήναι φήθην περί Χοσρόου και τοϋ κατ' αυτόν γένους είρήσθαι, ταϋτα δή où ν άπαντα, ει καί μακροτέρω έξείργασται λόγω και où λίαν εχεται των 5 προτέρων, άλλ' où περιττά γε ίσως δόξειεν αν ουδέ άχρηστα, μάλλον μεν ου ν καί τό Θέλγον, ώς εμέ ήγεϊσθαι, ξύν τω ώφελίμω άπειληφότα. 2 εθέλω γάρ, ει επ' εμοί εϊη, καί περί πλείστου ποιούμαι ταΐς Μούσαις, φασί, τάς Χάριτας καταμιγνύναι. 3 καίτοι ετέρωθί με καθέλκουσιν αϊ φροντίδες, καί επομαί γε 10 οϋτι έκών είναι τη περιαγούση ανάγκη, ή γ ά ρ μοι ξυγγραφή, τούτο δή τό μέγιστόν τε και σεμνότατον έργον καί πάσης 1 τ ά . . . νόμιμα: t h e last t e n chapters of book I I are t a k e n u p with a n excursus on Persian history a n d customs. σφών: the Atticists were n o t all capable of observing t h e Attic rules for the use of this pronoun. 6 The notion is reminiscent of Horace's qui miscuit utile dulci; i t is also found in Lucían De historia conscribenda 8—9. 8 E u r . Here. F u r . 673 ού τταύσομαι τάς Χάριτος Μούσαις συγκαταμειγνύς.

AGATHIAS

15

20

25

30

23

ασχολίας ύπέρτερον, εΐποι αν ή λύρα ή Βοιωτία, όδοϋ τε και βίου πάρεργου γίγνεται, και ουκ ε'νεστί μοι ώς ήδιστα εμβιώσαι τοις ποθουμένοις. 4 δέον γαρ τους πάλαι σοφούς σχολαίτερον άναλέγεσθαι μιμήσεως εκατι απαντά τε τά έκασταχοϋ ξυμφερόμενα γνωματεύειν ες τό ακριβές και άναπυνθάνεσθαι άυειμένον τε άμφί ταΟτα εχειν τον νουν και ελεύθερον, άλλ' Ιγωγε ήμενος εν τ η βασιλείω στοά βιβλίδια πολλά δικών άνάπλεα και πραγμάτων εξ εωθινοϋ μέχρι και ες ήλιον καταδύντα έκμελετώ και άνελίττω· και λίαν μεν άχθομαι τοις ένοχλοϋσιν, άυιώμαι δέ αύθις ει μή ένοχλοΐευ, ώς ούχ οΐόν τέ μοι δν των αναγκαίων άποχρώντως έμπίπλασθαι άνευ πόνου καί δυηπαθείας. 5 πλήν άλλ' ουδ' ώς άνήσω τούμόν ουδέ άποπαύσομαι, ε σ τ ' àv ó ερως με άγη, ει καί μοί τις νεμεσήσειενώςύπερτέρωνέφιεμένωκαί, τό λεγόμενον, εν πίθω φιλεργοϋντι την κεραμείαν. 6 εΐ γ ά ρ TCO καί δόξειεν είναι τάμά νόθα γε ώς αληθώς καί άνεμιαϊα καί οία ψυχής ες πλείστα μεριζομένης κυήματα, άλλ' έμαυτόν γούν ίσως άρέσκοιμι αν, καθάπερ τών άδόντων οί άμουσότεροι. 7 ώς αν δε μή περαιτέρω εκδρομάς ποιούμενος καί μεταβάσεις ες άπειροκαλίαν έκφέρεσθαι δόξαιμι, αύθις δή εμοιγε τών Κολχικών αγώνων καί τοϋ προτέρου λόγου μεταληπτέα.

5. 6. 7—7. 5 Anthemius of Tralles, one of the architects of Hagia Sophia, demonstrates an application of steam power. άλλα γ ά ρ ότου ενεκα τούδε του ανδρός επεμνήσθην, εκεΐνό μοι καί δή αύτίκα λελέξεται. άνήρ τις έν Βυζαντίω Ζήνων 12 Pind. Isthm. 1. 2 ασχολίας ύττέρτερον. Eur. El. 509 ττάρεργ' όδοΟ. 15 μιμήσεως εκατι: he is quite explicit about his purpose in reading classical Greek; τά έκασταχοϋ ξυμφερόμευα are Attic words and idioms, not the content of the books. 20 άνελίττω: 'meditate, study'; in this sense also at 1. 20. 3. άνιώμαι: this ought to be optative; he means Ί should be in difficulties'. 22 δυητταθείας is the reading of what appears to be a short quotation in an etymologikon ; the manuscripts have δυστταθείας, which gives a better clausula. Both words are Hellenistic. 25 An adaptation of the proverb έν ττίθω την κεραμείαν μανθάνω (Zenobius 3. 65), applied to beginners who attempt something beyond their powers. 28 άμουσότεροι V b L: -ότατοι WPRO; comparative and superlative are often confused by scribes. 2 λέξεται L.

24

AGATHIAS

όνομα, τ ώ μέν των ρητόρων καταλόγω άναγεγραμμένος, άλλως δέ διαφανής και βασιλε! γνωριμώτατος, κατφκει άγχού 5 που του Άνθεμίου, ώς δοκείν έκατέρω ήνώαθαι τ ώ οίκω και υφ' évi τέρματι διαμετρεΐσθαι. 8 προελθόντος δέ χρόνου ερις αυτοϊς ένέπεσε καί δυσκολία ή του διοπτεύεσθαι χάριν, τυχόν où πρότερον είθισμένον, ή νεωτέρας οίκοδομίας πέρα του μετρίου ές ύψος άρθείσης καί τ ω φωτί λυμαινομένης ή άλλου του πέρι, ίο όττοϊα πολλά τοις πλησιαίτατα προσοικοϋσι διαφιλονεικεΐσθαι ανάγκη. 7. Τότε δή ούν ó Άνθέμιος υπό του εναντίου άτε δικηγόρου καταρρητορευόμενος καί ούχ οϊός τε ών τ η δεινότητι των ρημάτων έκ των όμοιων άντιφέρεσθαι, ó δέ έκ της οίκείας αυτόν 15 άντελύπησε τέχνης τ ρ ό π ω τοιωδε. 2 δόμο ν τινά ύπερωον ó Ζήνων έκέκτητο, εύρύν τε λίαν καί διαπρεπή καί περιεργότατα πεποικιλμένον, έν φ δή τ ά πολλά έμφιλοχωρεΐν εΐώθει και έστιδν τους φιλτάτους. τούτου δέ τά προς τ ω έδάφει ένδιαιτήματα της Άνθεμίου όντα ετύγχανε μοίρας, ώς τό μεταξύ 20 τέγος τ ω μέν ές όροφήν, τ φ δέ ές βάσιν παρατετάσθαι. 3 ενταύθα δή ούν λέβητας μεγάλους ύδατος έμπλήσας διακριδόν εστησε πολλαχοϋ τοϋ δωματίου, αύλούς δέ αύτοις έξωθεν σκυτίνους περιβαλών, κάτω μέν εύρυνομένους ώς άπασαν τήν στεφάνην περιβεβύσθαι, έξης δέ καθάπερ σάλπιγγα ύποστελλο25 μένους καί ές τό αναλογούν τελευτώντας, ένέπηξε ταΐς δοκοίς καί ταις σανίσι τά άπολήγοντα καί ές τ ό ακριβές ένεπερόνησεν, ώς και τόν έν αύτοις άπειλημμένον αέρα άφετόν μέν έχειν τήν άνω φοράν δια της κενότητος ανιόντα καί γυμνή προσψαύειν τ ή όροφή κατά τό παρεϊκον, [καί] τ ή βύρση περιεχόμενον, 3 τ ω . . . άναγεγραμμένοζ : this probably means that he belonged to the official guild of advocates : cf. δικηγόρου in 12 below. Εγγεγραμμένος Reffel. 5 ώ; δοκείν κτλ. : this clause is typical of Byzantine affectation, with its dual and oxymoron 'to be united and divided by a single boundary'. 7 διοπτεύεσθαι: 'to be overlooked'. 12 άτε δή κατηγόρου L. 14 ó δέ: anacolouthon; perhaps an apodotic particle intended as an imitation of Herodotus' style. 15 ΰττερωον: 'in the upper part of the building'. 18 Ινδιαιτήματα: 'rooms'. 20 τώ μέν . . . τώ δέ V O : τό μέν . . . τό δέ L W R . 21 διακριδόν: here 'in several places'. 24 στεφάνην: 'rim'. 25 àç τό αναλογούν : 'proportionately', a technical term from mathematics. 29 τ ή βύρση περιεχόμενον should probably be transposed after ύπεκφίρεσθαι (Keydell).

AGATHIAS

25

30 ήκιστα δέ ες τά εκτός διαρρεΐν καΐ ύπεκφέρεσθαι. 4 ταύτα δή ούν εκ του αφανούς καταστησάμενος πϋρ ενήκε σφοδρόν υπό τους των λεβήτων πυθμένας καί φλόγα εξήψε μεγάλη ν · αΰτίκα δε του ύδατος διαθερομένου καί άνακαχλάζοντος ατμός επήρτο πολύς καί άνερριπίζετο παχύς τε καί πεπυκνωμένος · ουκ εχων 35 δέ όπη διαχυθείη, επί τους αυλούς άνείρπε καί τ η στενότητι πιεζόμενος βιαιότερον άνεπέμπετο, εως τ η στέγη προσπταίων ένδελεχέστατα εδόνησεν άπασαν καί διέσεισεν, όσον ύποτρέμειν ήρέμα καί διατετριγέναι τά ξύλα. 5 οι δέ άμφί τόν Ζήνωνα έταράττοντο και εδείμαινον καί άμφί την λεωφόρον έξέπιπτον 40 ποτνιώμενοι καί βοώντες καί τ ω δεινω καταπεπληγμένοΓ φοιτών τε έκεΐνος έν τοΤς βασιλείοις άνεπυνθάνετο των γνωρίμων, όπως αυτοϊς τά του σεισμού κατεφάνη καί μή τι σφδς ότω δή oöv τρόπω διεδηλήσατο. των δέ ,,ευφήμει" λεγόντων ,,ώ τδν" καί „άπαγε" και ,,μήποτε γένοιτο" καί πρός γε νεμεσώντων 45 αύτω ώς δή τοιαύτα φευκτά καί απαίσια τερατευομένψ, ούκ είχεν ó τι καί διανοηθείη. ούτε γάρ άπιστεϊν έαυτφ οΐός τε ή ν έφ' οίς ήπίστατο άρτίως γεγενημένοις καί διαμάχεσθαι κατηδεϊτο επί πολύ τοσούτοις άνδράσι καί ούτω καταμεμφομένοις. 34 παχύΐ MSS. : citus Ρ, hence Vulcanius proposed ταχύς, which is also found in the margin of L. The same change was plausibly made by Bentley a t Ar. Ach. 851. 37 Ινδελεχέστατα: 'continuously'. On this episode see Lynn White J r . , Medieval technology and social change, Oxford 1962, 90.

IOANNES MALALAS (491(?)—578(?)) Little is known with certainty about this man, except that he lived in Antioch in the sixth century. His work is a history of world events down to the end of Justinian's reign or a little later, in which Antioch receives more than its due share of attention. Many later chroniclers exploited it or followed its general design, and it was translated into Old Church Slavonic and Georgian, but there is only one Greek manuscript surviving (MS. Barocci 182 in the Bodleian Library), which gives a slightly abridged text. The book was intended for wide circulation and has no pretensions to style or learning; though full of egregious factual errors it is an important document for the evolution of the spoken language. The following short piece is from book XVIII, the account of Justinian's reign pp. 448—9. Text : L. Dindorf, Bonn 1831 (except that I X — X I I may be read in A. S. Stauffenberg, Die römische Kaisergeschichte bei Malalas, Stuttgart 1931). Bibliography: G. Moravcsik, Byzantinoturcica, Berlin 19582 1 329fi. Έ ν αύτω δέ τ ω χρόνω άνακωδίκευσις εγένετο των παλαιών νόμων καί ποιήσας ιδίους νόμους κατέπεμψεν εν πάσαις ταϊς πόλεσι προς τό τους δικαζομένους μή περιπίπτειν θλίψεσι καί ζημίαις, άλλα ταχεΐαν εχειν την απαλλαγή ν όπερ μονόβιβλον 5 κατασκευάσας επεμψεν εν Αθήναις καί έν Βηρυτω. Ό δέ αυτός βασιλεύς άπεμέρισεν άπό 'Αντιοχείας της πρώτης Συρίας Λαοδίκειαν καί Γάβαλα καί Πάλτον τάς πόλεις, καί άπό Άπαμείας της δευτέρας Συρίας Βαλανέας πόλιν, καί 1 αύτω : 'this', as in the modern language. άνακωδίκευσίζ : note the hybrid formation. Justinian directed the publication of a Codex in 529, then the Digest, begun in 530 and completed in 533, finally the second Codex in 534, since its predecessor was now out of date. 2 έν with the dative is often used to indicate motion towards a point. 4 μονόβιβλον : none of the publications mentioned above was a single book, so Malalas must be referring to a set of laws designed to speed the administration of justice. 5 Athens was less famous than Beirut as a centre of legal study. Malalas records (p. 451) Justinian's edict of 529 prohibiting the teaching of law and philosophy at Athens (see A. D. E. Cameron, Proc Camb Phil Soc 195. 1969. 7—29).

IOANNES MALALAS

27

έποίησεν έπαρχίαν, ήντινα έπωνόμασε Θεοδωριάδα, δούς ίο αύτη καί μητροπολιτικόν δίκαιον, τον δέ Ιπίσκοιτον Λαοδικείας ούκ ήλευθέρωσε του υποκεΐσθαι τ ω πατριάρχη της Άντιοχέων πόλεως. Έ ν δέ τ ω αύτω χρόνω επαθεν υπό Θεομηνίας μητρόπολις της Λυκίας τ ά Μύρα· και πολλά εχαρίσατο τοΤς ύπολειφθεϊσι 15 και τ η πόλει εις κτίσματα ό αύτός βασιλεύς. Έ ν δέ τ ω αύτω χρόνφ έγένετο ταραχή εν 'Αντιόχεια τ η μεγάλη έν τ ω Θεάτρω. και τά της ταραχής άνηνέχθη τ φ αύτω βασιλει. και άγανακτήσας έξ εκείνου έκώλυσε τήν θέαν του θεάτρου προς το μή επιτελεϊσθαι του λοιπού έν τ ή των Ά ν τ ι ο 20 χέων πόλει. Έ ν αύτω δέ τ ω χρόνω διωγμός γέγονεν Ε λ λ ή ν ω ν μέγας, καί πολλοί έδημεύθησαν, έν οίς έτελεύτησαν Μακεδόνιος, Άσκληπιόδοτος, Φωκάς ό Κρατερού, και Θωμδς ό Κοιαίστωρ · καί έκ τούτου πολύς φόβος γέγονεν. έθέσπισε δέ ό αύτός βα25 σιλεύς ώστε μή πολιτεύεσθαι τούς ελληνίζοντας, τούς δέ των άλλων αιρέσεων όντας αφανείς γενέσθαι τής 'Ρωμαϊκής πολιτείας, προθεσμίαν τριών μηνών λαβόντας εις τό γενέσθαι αύτούς κοινωνούς τής ορθοδόξου πίστεως, όστις θείος τύπος ένεφανίσθη έν πάσαις ταΐς εξωτικαΐς πόλεσιν. 13 ετταθεν: sc. through an earthquake; the usage is common in Malalas. θεομηνίας: note the view oí causation implied; the word is late. 19 Θεάτρου: 'circus'. The most spectacular of the riots caused by the circus factions of the Blues and Greens was the so-called Nika riot of 532 in the capital, in which 30,000 people are said to have been killed. Malalas records other disturbances of the same kind in the capital and at Cyzicus (pp. 490—492) ; for some fresh evidence of their occurrence in Crete see S. Spyridakis in G R B S 8. 1967. 249—250. Modern historians hold that the factions represented political and religious interests. 21 'Ελλήνων: 'pagans'; Justinian did his best to stamp out paganism and heresy. At p. 491 Malalas records that pagan books were burnt, a very rare event (see C. J . Forbes, TAPA 67. 1936. 114—125) ; yet there is no evidence that classical texts ceased to be read in the schools or elsewhere. 22 è5r|P8ÙÔT|aav: 'had their property confiscated'. έτελεύτησαν : Theophanes says that these men were arrested and that Asklepiodotos died; he was an ex-prefect of the city, Makedonios was a consul and poet whose epigrams are found in the Greek Anthology, while the other two appear to have been members of the commissions appointed by the emperor to codify the law. 24 έθέστπσε is often used of royal commands. 29 έξωτικαΐ; must here mean 'outlying'.

IOANNES MOSCHOS (d. 619) A popular branch oí hagiographical literature consisted of brief edifying stories about the monks and hermits who lived in Egypt and other countries of the Eastern Mediterranean. Of the many collections of this kind, variously entitled 'Αποφθέγματα τ ω ν άγΙων πατέρων, Πατερικόν, Γεροντικόν, the Leimon or Pratum Spirituale by Moschos is the best known. For more information about him see Photius' comments below, pp. 51 f. The vivid picture of daily life and social conditions make the text attractive, and from the linguistic point of view it has the unusual and refreshing merit t h a t there is no attempt to imitate Attic models; it is one of the few good sources for the development of the spoken language in Byzantium. There are several recensions of the Greek text, which have not yet been fully investigated. The book was translated into Latin, Old Church Slavonic and Arabic. Text: Migne PG 87 part 3. There is a selection with French translation and notes by D. C. Hesseling, Paris 1931. See also Ν. H. Baynes, OrChrPer 13. 1947. 404—14 (reprinted in his Byzantine studies and other essays, London 1955).

70 (p. 2924.) "Ελεγευ δέ ήμίν καί τούτο ό γέρων ότι μετά του άββα Δαβίδ ήλθε ν καί άλλος μοναχός όνόματι Άδολδς καί αυτός Μεσοττοταμινός ,καί ένέκλεισεν αύτόν εις τό darò μέρος της ττόλεως εις πυθμένα πλατάνου, έττοίηαεν δέ έν αυτή μικράν 5 θυρίδα όθεν καί σννετύγχανεν τοΤς προς αυτόν έρχομένοις. όταν ουν οΐ βάρβαροι ήλθον και πδσαν την χώραν ελεηλάτησαν, συνέβη αύτοϊς διά του τόπου εκείνου διέρχεσθαι* καί 1 δ γέρων: 'the monk', who was the narrator of the preceding story. 2 ά β β δ : literally the Aramaic for 'father', as found in the N. T., but t h e title was given (like γέρων) without regard to age. 3 elç τ ό ά π ό μέρος : 'the distant part of the city', the preposition being used adverbially, b u t the context perhaps favours eiç τό μέρο; άιτό τ η ; πόλεως, 'in the region outside the city'. 4 πυθμένα: 'hollow trunk', rather than 'base, root'. 5 συνετύγχανεν: 'conversed'. 6 όταν is by now an ordinary temporal conjunction.

IOANNES MOSCHOS

29

ίδών els τ ω ν βαρβάρων τον γέροντα π α ρ α κ ύ η τ ο ν τ α έξη ρε ν τ ό ξίφος, καί άνατείνας την χείρα επί τ ό δούναι αύτόν εμεινεν ίο εκτεταμένην εχων την χείρα καί άκίνητον. τοΟτο θεασάμενοι καί οί λοιποί βάρβαροι καί θαυμάσαντες, έδέοντο του γέροντος προσπίπτοντες αύτω. καί ποιήσας εύχήν ό γέρων ΐάσατο αύτόν, καί ο ύ τ ω άπέλυσεν αυτούς εν ειρήνη. 77 (ρ. 2930.) Άπήλθομεν è ν μια εις τόν οίκον Στεφάνου τ ο ϋ 15 σοφιστοϋ ε γ ώ καί ό κύριος Σωφρόνιος, ίνα π ρ ά ξ ω μ ε ν ή ν δε μεσημβρινόν. εμενεν δέ εις τήν άγίαν Θεοτόκον, ην φκοδόμησεν ό μακάριος π ά π α ς Εύλόγιος, την επονομαζομένην της Δωροθέας. ώς ou υ εκρούσαμεν εις τόν οίκον τού φιλοσόφου, παρέκυψεν κόρη λέγουσα ,,καθεύδει, α λ λ ' ολίγον άνεξικακήσατε." 20 τότε δή λ έ γ ω τ ω κυρίω Σωφρονίω ,,άγωμεν έν τ ω Τετραπύλω κάκεΐ μένωμεν." Ιστιν δε ό τόπος τού Τετραπύλου π ά ν υ σεβάσμιος π α ρ ά τοΤς Άλεξανδρεϋσι · λέγουσι γ α ρ ότι τ ά λείψανα Ιερεμίου, τ ο υ προφήτου, ά π ό Α ι γ ύ π τ ο υ λαβών 'Αλέξανδρος, ό κτίστης της πόλεως, εκεί αύτά κατέθετο. ώς ουν άπήλθομεν 25 εις τόν τ ό π ο ν ούδένα εύρομεν, ει μη τρεις τυφλούς· μεσημβρινόν γ α ρ ή ν. άπήλθομεν ούν πλησίον τ ω ν τυφλών μεθ' ησυχίας καί σιωπής καί έκαθίσαμεν εχοντες τ ά βιβλία ημών. έλάλουν δέ οι τυφλοί προς άλλήλους καί λέγει ό εϊς τ ω αλλω ,,όντως σοι, π ώ ς γέγονας τυφλός;" καί άπεκρίθη λέγων ,,ναύτης 30 ή μη ν νεώτερος* καί ά π ό 'Αφρικής έπλέομεν, και έν τ ω πελάγει όφθαλμιάσας καί μη εχων π ώ ς περιοδευθώ, τ ά λευκώματα

9 δοΟναι: sc. πληγάζ, constructed with an accusative of both the objects. 13 άττέλυσεν:'bade them farewell'. 14 έν μιςί: 'one day'; see 39 below. 15 σοφιστοϋ: 'teacher'; just below he is called φιλοσόφου. ίνα πράξωμεν: 'to meet for meditation or a service'. 16 ϋμενεν: 'he lived', a rare classical usage. 17 πάπας: 'pope', a title held by the bishops of Alexandria, Antioch, Jerusalem and Rome. 19 άνεξικακήσατε : 'wait' ; Hesseling restored this late word for the meaningless έξικακήσετε of the Migne text. 20 άγωμεν êv τ ω ΤετραTTÚAcp : 'let's go to the Tetrapylon', a colonnade in the centre of Alexandria; this usage of ά γ ω is found in the Ν. T. 28—29 όντως σοι looks like an abbreviation of όντως σοι λέγω, as at 56 below. 29 άπεκρίθη : Attic άπεκρίνατο. 30 ήμην: this form is found occasionally instead of ?) in manuscripts of classical texts. 31 περιοδευθώ : 'cured'; in late authors περιοδεύω means 'practise medicine'.

30

35

40

45

50

55

60

IOANNES MOSCHOS

εσχον έν τοϊς όφθαλμοϊς μου καί έτυφλώθην." λέγει και τ ώ άλλω ,,σύ πώς γέγονας τυφλός;" άπεκρίθη κάκεΐνος λέγων ,,ύσλοψός ήμηυ την τέχυηυ καί εκ του πυρός έπίχυσιν εσχον οι δύο οφθαλμοί καί έτυφλώθην." λέγουσιν άλλω κάκεΐνοι ,,σύ πώς γέγονας τυφλός;" ό δε άπεκρίθη „όντως εγώ λέγω ύ μ ΐ ν όταν ήμην νεώτερος, έμίσησα τόν κάματον πάνυ· γέγονα δε καί άσωτος, ουκ εχων ούν πόθεν φάγω λοιπόν εκλεπτον. έν μια οϋν τ ω ν ήμερών μετά τό ποιησαι μέ πολλά κακά ίστάμην ούν έπί την άγοράν και θεωρώ νεκρόν έξοδιζόμενον καλώς φοροϋντα. ακολουθώ ούν οπίσω του έξοδίου ινα θεωρήσω που μέλλουσιν αυτόν θάπτει ν. οί δέ ήλθον οπίσω τ ο υ άγιου Ι ω ά ν νου καί εθηκαν αυτόν εις μνημεϊον καί άπήλθον. έγώ δέ ώς είδον άπελθόντας αυτούς, είσήλθον εις τό μνημεϊον καί άπέδυσα αυτόν εϊτι έφόρει, έάσας αύτώ εν μόνον όθόνιον. ώς ούν εμελλον έξέρχεσθαι έκ τοϋ μνημείου λαβών πολλά πάνυ, ή κακή μου πρδξις λέγει μοι „λάβε καί τό όθόνιον αυτού, ότι πιθανόν έστιν." ύπέστρεψα ούν ό δείλαιος έγώ. και ώς άπέδυον αυτόν τ ό όθόνιον ινα γυμνόν αύτόν έάσω, άνακάθηται ό νεκρός εμπροσθέν μου καί έκτείνας τάς δύο χείρας αυτού έ π ' έμέ τοις δακτύλοις αυτού εξεσέν μου την όψιν καί έξέβαλεν τους δύο μου οφθαλμούς, τότε έγώ ό άθλιος έάσας πάντα μετά θλίψεως πολλής καί κινδύνου έξήλθον έκ τοΰ μνήματος, ιδού είπον ύμϊν κάγώ πώς γέγονα τυφλός" ταύτα άκουσάντων ημών νεύει μοι ό κύριος Σωφρόνιος καί άνεχωρήσαμεν έξ αύτών. καί λέγει μοι ,,όντως σοι, κύρι άββδ, μη πράξωμεν σήμερον. Μεγάλως γάρ ώφελήθημεν." ώφεληθέντες ούν γεγραφήκαμεν ινα καί ύμεΐς άκούοντες ταύτα ώφεληθήτε. άληθώς γάρ ότι ουδείς ποιών κακόν λανθάνει θεό ν καί τού μεν διηγήματος τούτου ημείς αύτήκοοι παρά τού πεπονθότος γεγόναμεν.

33 υαλοψός : 'glassmaker'. 34 εττίχυσιν: 'discharge'. 38 λοπτόν: 'so', a slight anacolouthon; in 40 ούν shows the same colloquial tendency. 40 εξοδιζόμενον: 'being taken for burial'. 45 εΐτι: 'everything'. 47 ττραξίξ: 'impulse', personified. πιθανόν: 'beautiful'. 52 θλίψεως: 'affliction, anguish', so used in Hellenistic and Biblical Greek. 56 κΰρι doubtless represents the colloquial pronunciation of the vocative κύριε. 58 άληθώς γάρ ότι: another colloquial ellipse of a verb, cf. 28—29, 56.

IOANNES MOSCHOS

31

217 (p. 3108.) ΕΤπεν γέρων ,,τεκνία, τό άλας εκ του ύδατος έστιν, και εάν προσέγγιση ύδατι λύεται και αφανίζεται, ομοίως καί ό μοναχός εκ της γυναικός έστιν, και εάν προσέγγιση γυναικί λύεται, και εις το μή είναι μοναχός δηλονότι 65 τελευτα." 61 άλας : this neuter form is frequent in the L X X and almost universal in the Ν. T. 64 Hesseling thought the words els . . . δηλονότι a gloss that has intruded into the text.

T H E O P H A N E S T H E CONFESSOR (c. 752-818) The main source for the history of the seventh and eighth centuries is Theophanes' chronicle, which covers the years 284—813 in annalistic fashion. I t is a continuation of a similar work by George Syncellus and was undertaken at his request. Some parts are no more t h a n a dull summary of extant sources such as Procopius, but elsewhere he has preserved valuable lost material. He makes a praiseworthy if not entirely successful attempt to achieve chronological precision: a t the beginning of the account of each year he lists in eight columns the various rulers and patriarchs with the year of their reign or tenure of office. In style he is much closer to the colloquial t h a n the Atticist. Numerous manuscripts, one a t least being as early as the ninth century (Christ Church Oxford, MS. Wake 5), attest the popularity of the chronicle, and in 873—5 the papal librarian Anastasius translated it into Latin. Theophanes was a leading figure in the religious life of his day and founded a monastery near Cyzicus, to which he retired. For his orthodoxy he was imprisoned by the emperor Leo V and then banished to Samothrace. See below, pp. 37 ff. Edition: C. de Boor, Leipzig 1883, reprinted 1963.

Events in the year 726 Έν αύτω δε τω ετει, ίνδικτιώνος θ', ώρα θέρους, άτμίς ώς εκ καμίνου ττυρός άνέβρασεν άναμέσον Θήρας καί Θηρασίας των νήσων εκ τοΟ βυθού της θαλάσσης έπί ημέρας τινάς, και κατά βραχύ παχυνομένη καί άττολιθουμένιγ τη εξάψει της ττυρώδους 5 εκκαύσεως όλος ó κοπτνός πυροφανής εδείκνυτο. τ η δέ παχύτητι της γεώδους ουσίας πετροκισσήρους μεγάλους ώς λόφους 1 αύτω : 'this', as in modern Greek. ίνδικτιώνος 6 ' : 'in the ninth indiction'. Byzantine dates were usually expressed in terms of an indiction cycle of fifteen years; the alternative was to reckon from the creation of the world (5508 B. C.). 2 καμίνου: perhaps best taken here as 'chimney'. 4 έξάψει: 'heat'. 5 έκκαύσεως: probably the fiery matter erupting. 6 ττετροκισσήρους: 'pumice-stones'.

THEOPHANES THE CONFESSOR

33

τινάς ανέπεμψε καθ' όλης της μικρας 'Ασίας καί Λέσβου καί Αβύδου καί της προς θάλασσαν Μακεδονίας, ώς άπαν τό πρόσωπον της Θαλάσσης ταύτης κισσήρων έπιπολαζόντων ίο γέμειν μέσον δέ του τηλικούτου πυρός νήσος άπογεωθείσα τη λεγομένη Ίερδ νήσω σννήφθη, μήπω τό πριν ούσα, αλλ' ώς αί προρρηθεΐσαι νήσοι Θήρα τε καί Θηρασία ποτέ έξεβράσθησαν, ούτω καί αύτη νυν έπι των χρόνων του θεομάχου Λέοντος, δς την κατ' αυτού θείαν οργή ν υπέρ εαυτού λογισάμενος άναι15 δέστερον κατά των άγίων καί σεπτών εΐκόνων ήγειρε πόλεμον, σύμμαχον εχων Βησήρ τον άρνησίθεον καί της ίσης άλογίας έφάμιλλον. άμφω γαρ άπαιδευσίας ήσαν εμπλεοι καί πάσης άμαθίας, εξ ής τα πολλά των κακών ερχεται. οί δέ κατά τήν βασιλίδα πόλιν οχλοι σφόδρα λυπούμενοι επί ταΐς καιναΐς 20 διδασκαλίαις αυτώ τε έμελέτων έπελθεϊν καί τινας βασιλικούς ανθρώπους άνεΐλον καθελόντας τήν του κυρίου εΐκόνα τήν επί της μεγάλης Χάλκης πύλης, ώς πολλούς αυτών υπέρ της εύσεβείας τιμωρηθηναι μελών έκκοπαϊς και μάστιξι καί έξορίαις καί ζημίαις, μάλιστα δέ τούς εύγενεία καί λόγω διαφανείς · ώστε 25 καί τά παιδευτήρια σβεσθήναι καί τήν ευσεβή παίδευσιν τήν από του εν άγίοις Κωνσταντίνου του μεγάλου καί μέχρι νυν κρατήσασαν, ής καί μετά άλλων πολλών καλών καθαιρέτης ό σαρακηνόφρων ούτος Λέων γέγονεν. εν τούτοις ούν Οείω κινούμενοι ξήλω στασιάζουσι κατ* αυτού μεγάλη ναυμαχία 13 Τ. attempts to make a smooth transition to another topic; he had already narrated under the years 723 and 725 the beginnings of Iconoclasm. 14 υπέρ έαυτοϋ: i. e. out oí reach, and so having no effect on him. 15 σεπτών: 'august', a word not found in classical prose. 16 Βησήρ: T. earlier had said that he was a Syrian Christian taken prisoner by the Arabs and converted for a while to Islam, and that he exercised great influence over the emperor. The name is presumably a misunderstanding of the title vizier. άρνησίθεον: 'atheistic', a common patristic word. 20 έμελέτων:'planned', as in modern Greek. 21 άνθρώπους: here'officials'. 23 έκκοπαϊΐ: 'mutilation', έξορίαις: 'banishment', 25 παιδευτήρια: 'schools'; all Hellenistic words. The schools in question seem to be primarily ecclesiastical; if T. is right, the fact is important for the history of Byzantine education and classical scholarship, since pagan authors occupied a strong position in the curriculum. 28 σαρακηνόφρων: Iconoclasm coincided with Islamic doctrine in forbidding representational art, and T. sees the movement as Islamic in origin. 29 στασιάζουσι: 'rebel'. 3

Wilson

34

THEOPHANES T H E CONFESSOR

30 συμφωνήσαντες 'Ελλαδικοί τε και oí των Κυκλάδων νήσων Κοσμαν τίνα συνεττόμενον εχοντες είς τό στεφθήναι, Άγαλλιανός δέ, τουρμάρχης των 'Ελλαδικών, ήγειτο της στρατιάς, και Στέφανος· οι και ττροσπελάσαντες τ η βασιλίδι πόλει ιη' τοΟ Άπριλλίου μηνός της ι' ίνδικτιώνος ηττώνται συμβαλόντες τοις 35 Βυζαντίοις, εμιτρησθέντων αυτών τών νηών τω σκευαστώ πυρί. καΐ οί μεν βυθίζονται περί τον λάκκον, εν οίς και Ά γ α λ λιανός ενοπλον εαυτόν εττόντωσεν, οί δέ ζώντες τ ω κρατοϋντι προσρύονται. και άποτέμνονται τάς κεφαλάς Κοσμάς τε καί Στέφανος, αΰξει δέ τ ή κακία Λέων ô δυσσεβής καί οί τούτου 40 σύμφρονες τον κατά της εύσεβείας διωγμόν έτπτείνοντες. 30 Ε λ λ α δικοί: the armed forces stationed in the province Hellas, which at that time included most of Greece. 32 τουρμάρχης : 'commander of a squadron', a hybrid formation from the Latin turma. 35 Ιμττρησθίντων : on the failure to observe the gender rules see R. Browning, Medieval and modern Greek, 68—69. 35—36 σκευαστώ m/pí: Greek fire, the devastating secret weapon of the Byzantine fleet, which the rebels evidently had not been able to lay their hands on. I t was invented by a Syrian refugee called Kallinikos c. 673 (see further A. A. Vasiliev, History of the Byzantine empire, Madison 1958, 214). I t is usually supposed to have contained saltpetre, but J . R. Partington, A history of Greek fire and gunpowder, Cambridge 1960, 28—32, argued that it was 'a distilled petroleum fraction, combined with other specified ingredients, but not containing saltpetre'. 36 λάκκου: 'reservoir'.

M E T H O D I O S (d. 847) Hagiography began in the fourth century with Athanasius' life of St. Antony. A considerable proportion of Byzantine literature consists of the lives of saints, many of which were revised, elaborated or rewritten in the course of the centuries; notable in this context is the activity of Symeon Magister (tenth century), known as the Metaphrast because he recast many of the lives in a style more acceptable to the taste of his day. Methodios' life of Theophanes the Confessor is selected for inclusion here for three reasons. First, it is written by an author personally acquainted with the events he describes, so that there is less chance for inaccurate pious legend to grow up and obscure historical fact. Second, Theophanes is well known for another reason, since he is the author of the valuable chronicle of events from A. D. 284 to 813 (see above, pp. 32ff.) ; strangely enough neither this biography nor the other two printed by de Boor in his edition of the chronicle make any allusion to his work as a historian. Thirdly, Theophanes was involved in one of the great struggles of Byzantine history, the Iconoclastic controversy, a kind of civil war that plagued the empire for a century and a quarter; the claim of the Iconoclasts that worship of images and icons was idolatrous was finally refuted by the great theological writings of John of Damascus (d. 749) and Theodore the Studite (759—826). Methodios himself suffered imprisonment by the Iconoclasts. In 843 he became patriarch and at a special synod reintroduced the worship of images. The following extracts illustrate Theophanes' thaumaturgie powers and the persecution that he had to suffer for his orthodoxy. Text: D. Spiridonov, Ekklesiastikos Pharos 12. 1913. 88—96, 113—163 and V. Latyshev, Zapiski of the Russian Academy 13. 1916 no. 4.

X X . Έυ γάρ θερμοΐς ποτέ του μακαρίου πορευθέντος μικρας θεραπείας ενεκεν βατράχων ή ν ò τόπος, εν φπερ κατέλυσαν, πεπληρωμένος, ώς ύδρευόμενος. τούτων ό θόρυβος ηνία πως 1 έν γάρ θερμοί^: presumably 'in the heat' (in classical Greek τά θερμά referred to χωρία or λουτρά). 2 θεραπείας : 'service, favour'. 3 ύδρευόμενο; : 'irrigated'; L S J cite only from Theophr. H. P. 2. 6. 3. 3·

36

5

ίο

15

20

25

METHODIOS

και ύπέθλιβε τούς έπήλυδας τ η τ ρ α χ ύ τ η τ ι τ ω ν κ ρ α υ γ ώ ν τ ό όμαλόν τ η ς ήσυχίας σ τ τ α ρ ά τ τ ω ν και ύ π ο σ π ώ μ ε ν ο ς . ττίστιν ούν ά ν α λ α β ώ ν τις και τ ό λ μ α ν ε ύ π ρ ό λ η π τ ο ν τ ω ν ovyyevcov τ ο ϋ όσίου και πορευθείς α υ τ α π ό σ τ ο λ ο ς , στάς επί τ ο υ τ ό π ο υ φησί π ρ ο ς τους κράζοντας ,,ό καλόγηρος είπε, π α ύ σ α τ ε και μή κράζετε", oi δέ τ η ν αίσθησιν τ ο ϋ ακουστικού τρανωθέντες πλέον ή π ε ρ α ν θ ρ ώ π ω ν οί ά λ ο γ ώ τ α τ ο ι , σ ι ω π ή τ η ν υ π α κ ο ή ν τ ά χ ο ς ή εκελεύσθησαν έπεδείξαντο, έργον θείας δωρεάς τ ο ύ τ ο και τιμής π ρ ο ς τ ο ν δσιον φέρον άπόδειξιν. οί γ ά ρ τ ό κράζειν εις φύσιν μέν εχοντες, τ ό δέ ακούει ν ουδέποτε, ή ν π ε ρ ουκ είχον είλήφασιν αίσθησιν, ô δ ' ου κατεϊχον εφρούρησαν γ ν ώ ρ ι σ μ α * τ ό γ ά ρ λαλείν είς άκούειν άμείψαντες, άκηκοέναι σ ι γ ώ ν τ ε ς έλάλησαν, α ύ τ ό ν εκείνον, ώς οϊομαι, τ ο ν ε π ι τ ι μ ή τ ο ρ α και μετ' εκείνον ήμας τούς άκούσοντας είδέναι σέβειν π α τ έ ρ α κελεύοντες καί μή σαλεύειν τ ω ν λ ό γ ω ν τ ά όρια έκδιδάσκοντες. τ ο ύ τ ο υ δη γενομένου και παρελθούσης δευτέρας ημέρας τ ή ς σ ι ω π ή ς α υ τ ώ ν φησίν ό δ ρ α μ α τ ο υ ρ γ ό ς καί α υ τ ά γ γ ε λ τ ο ς π ρ ο ς τ ο ν δίκαιον ,,ήλεήθημεν π ά τ ε ρ ή σ υ χ α σ ά ν τ ω ν τ ω ν λ ι μ ν ο χ α ρ ώ ν κ ν ω δ ά λ ω ν ώς π ά ν υ γ ε " , τ ο ϋ δέ ,,καί π ώ ς ά ρ α νϋν έ σ ι ώ π η σ α ν ; " έρωτήσαντος ά π ή γ γ ε ι λ ε ν ό φιλαλήθης σ υ γ γ ε ν ή ς α υ τ ο ύ καί ούκ εκρυψεν, ανόνητον δευτέραν κ λ ο π ή ν ο ύ χ ηγούμενος π ρ ο σθεϊυαι π α ν δίκαιον τ ή μετά π ί σ τ ε ω ς γ ε γ ο ν υ ί α έπικερδεΐ π ρ ό τ ε ρ ο ν. όστις Θείος Θεράπων μαθών, ώς έν τ φ τ ο ύ τ ο υ όνόματι έπιτι4 έπήλυδας: here 'travellers'. 5 ύττοσπώμενος : 'preventing, reducing'; not classical in this sense. 6 εύπρόληπτον: 'enterprising' (?); lexicis addendum. συγγενών: 'companions'. 7 αύταπόστολος: lexicis addendum. 8 καλόγηρος: 'venerable', very frequently used of monks. 9 τρανωθέντες : in patristic Greek this verb can mean 'instruct'. 11 τάχος •ή : probably in origin a mixture of τάχος and θδττον ή ; there are several examples of this construction in Agathias (see p. 221 of Keydell's edition). 14 où κατεϊχον Spiridonov: ούκ άπείχον MS. γνώρισμα: probably 'sign of faith'; see 39 below. 16 έπιτιμήτορα: 'critic'; the léxica cite only Odyssey 9. 270, where it means 'avenger'. 18 Proverbs 22. 28, 23. 10. 20 δραματούργος : 'deviser', first in Josephus. αύτάγγελτος: αύτάγγελος in classical Greek. 21 λιμνοχαρών: cited by the léxica only from Batrachomyomachia 12, 212; a surprising echo of classical literature. 22 κνωδάλων: not in classical prose. 24—25 'not thinking it entirely right to add another pointless deception to the one that had already turned out profitable'. 26 Θείος θεράπων: 'the servant of the Lord*. τούτου = αύτοϋ.

METHODIOS

37

μήσας τά ζώα την σιωπήν κατηνάγκασεν, επιπλήξας αύτώ πατρικώς και άντεπιτιμήσας τά ττρόσφορα, απέστειλε παρευθύ λυσόμενον ώσπερ εδησε, δεικυύς ώς τό τ η φύσει χαρισθέν 30 αύτεξουσία ου χρή κάν ενισχύοι υπαμείβειν τινά άναγκαστικώτατα. κομίσας ούν τήν λύσιν ò πρίν τόν δεσμόν ύποποιησάμενος σύμφωνος ή κραυγή παρά πάντων ευθύς τ ώ λόγω τού λελυκότος επανεδίδοτο, ώς είκάσαι δηλαδή τηρούντων τούτο ήτοι προβλεπομένων και προς αύτό ήτοιμασμένων παμπό35 θητα. φανεροί τοίνυν εντεύθεν και νοεϊν δίδωσιν ή ύπόθεσις, ώς ούχ ή πίστις τού δραματουργού έπιτιμητού πρότερον, άλλ' ή εν τ ώ όσίω δύναμις Κυρίου τού Θεού ενειργήκει άμφότερα, ει και τό μόνον επί τ ω τούτου ονόματι λαλήσαι προς αυτούς πρότερον πιστεύοντος ήν, ούκ αμφιβάλλοντος γνώρισμα.

X X V I . Και έν τ ώ μέσω της ογδόης ήλικιώσεως χρόνω, όπερ εστί τρίτον καί πεντηκοστόν άριθμούμενον, εκράτησεν ό τυραννήσας τόν τιμήσαντα, ώσπερ εφαμεν, καί άφελόμενος τ ώ δόλω της βασιλείας τό λάβορον καί σκήπτρον άρμενιογε5 νές τ η 'Ρωμαίων άρχη συγκατέμιξε και ούχ, ώς Δανιήλ φησιν, δστρακον σιδήρω, τό εύθρυπτον τ ω σκληρώ άναφύρας, άλλα κόπρον ίππείαν τ ή εύωδία Χριστιανών παραρτύσας. όσα τήν εκκλησίαν εδρασε καί ενύβρισεν, όσα δεδήμευκε καί κατέστρεψεν, οία πεφαύλικε καί πεπάτηκεν, άλλ' ού καί τού λέγοντος καί ίο τού καιρού, ταύτα δέεται μεγίστων αμφοτέρων, εϊτ' ούν Ισχυρού καί παρατεταμένου, ώς πάνυ γε, πραγματείαν γαρ οΐκείαν καί τεύχος ίδιοσύγγαφον βίβλου ϋπερεκπλήσαι δυνά28, 30 άντεττιτιμήσας, αύτεξουσίφ: lexicis addenda. 30 άναγκαστικώτατα : this superlative is not cited by the léxica. 34 τταμττόθητα : common in patristic Greek. 35 ύπόθεσις : 'story'. 1 ήλικιώσεω;: lexicis addendum. 4 λάβορον: Latin labarum, 'standard'; etymology uncertain. άρμενιογενέ;: Leo V was, like a surprisingly high proportion of leading Byzantines, an Armenian (see further P. Charanis, The Armenians in the Byzantine empire, Lisbon 1963). He rose to power by deposing his predecessor. 5 Daniel 2. 41. 7 ττσραρτύσας: 'season', a Hellenistic word. 10 εϊτ* οΰν: the particles are incorrectly used and perhaps corrupt. 12 τεύχος: 'volume'. Ιδιοσύγγραφου: 'devoted to this theme alone'; lexicis addendum.

38

METHODIOS

μενα. τοσούτο δέ ειπείν τεκμαιρομένους άναγκαΐον, ώς τοιαΟτά τε και τοσαΰτα ύπήρχεν, όπερ τήυ εκκλησίαν καΐ τον αύτής 15 άγγελο ν καί συν αύτω τους άμφ' αυτόν ποιμένας μείζονάς τε καί μείονας άμα τοις χριστοτρόποις θρέμμασι κακά εδρασεν, ότι ούδενί των πώποτε σύν κακία βασιλευσάντων τοιούτο πέρας δυσαντές συγκεχώρηται προμηθευτικώτατα, οίον τούτω συμβέβηκε θεοψήφιστα.

5

ιο

15

20

XXVII. Τούτων άκουσας των δηλωμάτων ò χριστομίμητος, τά του Κυρίου τοις μαθηταϊς βέβαιων παραγγέλματα ,,γνώσονται πάντες" φησίν „ότι Θεοϋ μαθηταί έστε εκ της πρός αλλήλους αγάπης, ήν προδεικνύς τω υπέρ ημών άποθανεϊν ό φιλάνθρωπος ταύτην ελεγε τοϊς φίλοις καί παρετίθετο της αύτω μαθητείας δωρήματά τε καί γνωρίσματα, τοσαύτην ούσα ν την θεοπαράδεικτον αγάπη ν, ώστε της ψυχής άφειδήσαι καί ύπερ φίλων δούλων μισούμενον δεσπότην Ιαυτόν δεδωκέναι παμφίλτατα." είτα την επί τούτω άναγκαίαν καί άπαρέγκλιτον της πίστεως παράδοσιν τηρήσαι διεμαρτύρετο, ώς καί θανεϊν εΰξασθαι άδικουμένους υπέρ τοσούτου προμηθούμενος πράγματος, ού μην ύπελθεΐν των της κακίας εργατών την ζωήν την ύπόσαθρον. ταύτα ποικίλας διδαχαΐς έπιμαρτύρως παλαιάς καί νέας Γραφής της θεοπνεύστου καί τω π α ρ ' έαυτου της ενστάσεως λόγω, λαμπήνη βληθείς διά τό άκίνητον όλως καί άνεπίβατον, εκ της αμάξης μετατεθείς εις πλοιάριον, ήχθη προς την βασιλεύουσαν τάχιστα, καί της μέν δυσειδοΰς όψεως τού τυραννούντος θεοχαρίστως ουκ έτυχε, πλην δηλωμάτων άμφιλαφών, ώς καί πάνυ γε, εχόντων επαγγελίας εί εποιτο, καί συνεχόντων κακοπαθείας εί άπειθήσειε. τάδε ήν, ότι ,,εϊ κατανεύσεις καί συνθήσει τη παρακλήσει μου, και σοι 15 δγγελον: Christ. 18 δυσαντέ;: 'disagreeable'. 1 δηλωμάτων: 'news'. 3 John 13.35. 6 αύτω: possessive dative, μαθητείας : 'training, discipleship'. 7 θεοπαράδεικτον: lexicis addendum. 7—8 John 15.13, 14. 15. 9 άπαρέγκλιτον : 'direct'; Hellenistic. 13 έτπμαρτύρωζ : lexicis addendum. 15 ένστάσεω; : 'opposition'. λαμπήιτη : 'covered chariot', cited by LS J from Soph. fr. 441 and LXX. 16 άνεπίβατον : 'inability to mount a horse (or mule)', a sense not attested by the léxica. 17 τήν βασιλεύουσαν : sc. πόλιν.

METHODIOS

39

και τη μουή σου άγαθοποιήσω εξαίρετα· παρακούοντι δέ καί πειρωμένω τάς παραινέσεις μου διακρούεσθαι, ξύλω αγχόνης παραδειγματίσω καί των άλλων εις φόβον σέ προτεθηκώς." καί 25 όρκου έθελογνώμονι κακία τοΰ φιλείν επιορκεϊν εν τω μή δόξειν έκβαλεϊν τό όμνυόμενον, ίνα πάντως ένί γε κακούργων των δύο διαδεικνύοιτο, ή άναιρών ώς μισάνθρωπος, ή επίορκων ώς θεοπάροπτος. ταύτα τω Θεοστυγεϊ διαπεμπομένφ προς τον φιλόχριστον άπόκρισις π α ρ ' αύτοϋ γίνεται αύτη παρέτυμα 30 „των μεν δωρεών σου μή έκκενώσης τά θησαυρίσματα, των δέ απειλών σου σπεϋσον ή λόγος τό έργον ένδείξασθαι- μαρτύρομαι γάρ Θεοΰ κατενώπιον, ώς εί εκλύσεις με του δυσαχθοϋς καί πολυοδύνου σωματίου μου, ού τάς ανίας μόγις υφίσταμαι, χάριν ομολογώ σοι εύεργετοϋντι καί παρά γνώμη ν μέν εί δέ 35 καί οίον άπόπειραν τοΰ αίρεϊσθαί με θάνατον τον υπέρ αληθείας, ώς σωτηριοφόρον ποτήριον στήσον τό ξύλον, ή άψον τό πύρ ήδη σήμερον, καί εί μή τονωθείς προθυμία μου έαυτω εις όπότερον προσέλθω ταχύτατα, γνώθι ώς συνεφρονησάμην τη κακονοία σου καί ουκ ένέστην εύσεβώς άγχινούστατα." 25 δρκον : it looks as if some word like έττέβηκεν has fallen out. έθελογνώμονι : lexicis addendum. 26 έκβαλεϊν Spiridonov: έκβάλαι MS., a demotic form less likely to be used here (Jannaris, Historical Greek Grammar, 996. 24) ; the sense required is 'through appearing not to carry out what he had sworn to do'. 28, 29 θεοττάροπτοί, τταρέτυμσ: lexicis addenda. 37 τονωθείς : 'braced, strengthened'; the text is corrupt and probably requires the insertion of σύνοιδα after έαυτω ( = έμαυτω, as found occasionally in classical Attic; in Polybius and the Ν. T. it is standard usage; see Fraenkel on Aesch. Ag. 1672).

PHOTIUS (c. 810-891) Photius, who occupied the patriarchal throne of Constantinople in 858—67 and 877—86, is equally important in the history of the church and of classical scholarship. As patriarch he conducted negotiations which led to a schism with the R o m a n church, as scholar he seems to have been responsible more t h a n anyone else for the revival of education and classical studies which took place when the Iconoclastic controversy came to an end in 843. His voluminous writings include sermons, letters, a new edition of the code of canon law, a n Atticist lexicon (of which the first complete manuscript was discovered in Macedonia in 1959), and the Bibliotheca, from which some extracts are given here. This consists of 280 sections (sometimes referred to as 'codices'), each naming a book t h a t he had read and giving some account of its content and literary merit. These reviews, which seem to be the earliest of the kind, cover a very wide range of literature, of which nearly half is classical. Many texts t h a t have since been lost are included. Photius' choice is virtually confined to prose (but for evidence t h a t he h a d read Aristophanes' Ploutos see his letter no. 150). The factors governing his selection, the sources (if any) of his critical judgements, and the extent to which he relied on his memory in drafting, are questions which have still not been finally answered. On P. in general see K. Ziegler's article in Pauly-Wissowa. For his career and the composition of the Bibliotheca see H. Ahrweiler, BZ 58. 1965. 348—63, Ν. G. Wilson, GRBS 9. 1968. 451—5. Texts of the Bibliotheca: I. Bekker, 1824—5; R. Henry, Paris 1959 •— (in progress), with French translation and notes.

1

Άνεγνώσθη Θεοδώρου π ρ ε σ β υ τ έ ρ ο υ δτιγνησίαή τ ο υ άγιου Διονυσίου βίβλος, διελύουτο δέ εν τω λόγω ενστάσεις Theodore is believed to have lived in t h e sixth century. T h e lost work discussed here was doubtless intended t o c o m b a t the scepticism of H y p a tius of Ephesus, one of t h e very few people ever t o question t h e a u t h e n ticity of t h e works ascribed t o Dionysius t h e Areopagite. These treatises of mystical theology, a synthesis of Neoplatonism and Christianity w r i t t e n

PHOTIUS

41

τέσσαρες, μία μέν ότι εΐ ήν γνησία, π ώ ς ούκ εμνήσθησαν τ ω ν εν α ύ τ ή

ρ η τ ώ ν τε καί χ ρ ή σ ε ώ ν

τίνες τ ώ ν

μεταγενεστέρων

5 π α τ έ ρ ω ν ; δευτέρα [ l b ] δέ, δτι Εύσέβιος ό Παμφίλου, ά ν α γ ρ α φήν ποιησάμενος τ ώ ν συγγεγραμμένων τοΤς μακαρίοις π α τ ρ ά σιν ημών βιβλίων, ούδεμίαν ταύτης μνήμην έποιήσατο* τρίτη δέ, ότι π ώ ς τ ώ ν κατά π ρ ο κ ο π ή ν εν τ η εκκλησία καί δια μακρού τ ο ΰ χ ρ ό ν ο υ αύξηθέντων π α ρ α δ ό σ ε ω ν ή βίβλος α ύ τ η λεπτομερή ίο τ η ν έξήγησιν π ο ι ε ί τ α ι ; ό [ 2 a ] μέν y à p μέγας Διονύσιος σ ύ γ χρονος ήν, ώς δήλον έκ τ ώ ν Πράξεων, τοις ά π ο σ τ ό λ ο ι ς · α δέ ή βίβλος περιέχει, τ ά π λ ε ί σ τ α τ ώ ν κατά π ρ ο κ ο π ή ν καί ές ύστερον εν τ ή

εκκλησία

αύξηθέντων

παραδόσεών

έστιν

αναγραφή·

άπίθανον ούν, φασί, μάλλον δέ κακόπλαστον, τ ά μετά π ο λ ύ ν 15 χρόνον της τελευτής τ ο ΰ μεγάλου Διονυσίου έν τ ή

έκκλησία

αύξηθέντα Διονύσιον ύπολαμβάνειν άναγράψαι* τ ε τ ά ρ τ η

δέ,

π ώ ς μέμνηται τής τ ο ύ θεοφόρου ' Ι γ ν α τ ί ο υ επιστολής ή βίβλος; ό μέν γ α ρ Διονύσιος τοις τ ώ ν α π ο σ τ ό λ ω ν ένήκμασε χρόνοις, Ι γ ν ά τ ι ο ς δέ επί Τραϊανού τ ο ν δια μαρτυρίου ήθλησεν α γ ώ ν α * 20 ός καί π ρ ο β ρ α χ ύ τής τελευτής τ α ύ τ η ν τήν έπιστολήν, ής ή βίβλος μνημονεύει, γράφει.

by a Syrian c. 500, enjoyed immense authority until Lorenzo Valla called them into question. 2 ένστάσεις : 'objections', a technical term of logic and rhetoric. 4 χρήσεων: 'sayings', often applied by Christian writers to passages of scripture. 5 ό Παμφίλου: the famous church historian was the pupil of the martyr Pamphilus, not his son, which the Greek suggests at first sight. 8 κατά προκοπή ν: 'progressively, gradually'; the noun seems to be Hellenistic. 9 αύξηθέντων: masculine participle with feminine noun; for possible examples of this construction in classical Greek see Ed. Fraenkel on Aesch. Ag. 562; Lobeck Aglaophamus 216—218 showed that it is quite common in late writers and cited an interesting comment by Maximus Confessor (580—662) on Ps.-Dionysius the Areopagite : τό είρημένον "Iv είκόσιυ άποτυποϋσιν", δέον είπείν "άττοτυττούσαις'', μηδείς υττολάβοι σόλοικον, ώς άγνοήσαντος τοΰ μεγάλου Διονυσίου, άλλ' άκριβώς ΐστω ώς τ ω δντι 'Αθηναίος καί λίαν Άττικώς ούτω φησίν· Ά τ τ ι κόν γάρ lern τά μέτοχα; αρσενικός θηλυκώς συντάττειν ώς "Ομηρος "πληγ"έντε κεραυνφ" (Iliad 8. 455). παραδόσεων: 'traditions'. λεπτομερή: 'in detail'; this sense is late. 14 φασί Henry: φησί MSS. κακόπλαστον: 'ill-conceived'; L S J quote only from Hermogenes. 15 τής τελευτής: the construction is analogous to 20 πρό βραχύ τής τελευτής. 18 ένήκμασε: the compound verb is not classical. 19 μαρτυρίου: 'martyrdom' ; ήθλησεν αγώνα is a metaphor regularly used in such contexts.

42

PHOTIUS

Ταύτας oúv τάς τέσσαρας απορίας διαλΟσαι έπαγωνισάμενος, βέβαιοι τ ό γε έ π ' αύτφ γνησίαν είναι τοΟ μεγάλου Διονυσίου τήν βίβλου.

36 Άνεγνώσθη βιβλίον, oö ή επιγραφή Χριστιανού βίβλος, έρμηνεία είς την όκτάτευχον. Παμφίλω δέ τινι προσφωνεί τ ό βιβλίον. ή ν δέ τα!ς Ίουστίνου του 'Ρωμαίων βασιλέως ήμέραις ένακμάζων. 5 Άπάρχεται μεν υπέρ τίνων έκκλησιαστικών δογμάτων γραφικαΐς, ώς έδόκει, μαρτυρίαις άγωνίζεσθαι. "Εστί δέ ταπεινός την φράσιν και συντάξεως ουδέ της κοινής μετέχων, άλλα καί τινα κατά τήν ίστορίαν απίθανα συντίθησι · διό καί μυθικώτερον μάλλον ή άληθέστερον ήγεΐσθαι ίο τον άνθρωπον δίκαιον, υπέρ ών δέ δογμάτων ένίσταται, 2στι ταύτα, ότι ó ουρανός ουκ έστι σφαιρικός οΟδέ ή γη, άλλ' ό μέν ώσεί καμάρα, ή δέ έτερομήκης, καί κεκόλληται τ ά πέρατα του ουρανού προς τ ά πέρατα της γης, καί ότι πάντες οί άστέρες κινούνται άγγέλων αύτοϊς τ η κινήσει διακονούντων, καί 15 ετερά τινα τοιαύτα. 23 τό γε έπ' αύτω: 'as far as lie can', rather than 'in his own view*. The phrase may be a cautious way of hinting that Photius himself was sceptical on the subject; it is difficult to think that he would fail to see the force of the arguments he summarises, and he gives no idea of the means used by Theodore to combat them. On Cosmas see above, p. 6. 2 προσφωνεί: 'dedicate'; not pre-Hellenistic in this sense. 3 Ίουστίνου: Cosmas 2. 56 says that he made a voyage to Ethiopia in the reign of Justin (518—527), and that it was about twenty-five years ago. 4 ένακμάζων : the late word is chosen partly for the clausula; the participial construction, already known in Attic, is popular with Byzantine writers. See G. Björck, Η Ν ΔΙΔΑΣΚ60Ν, Uppsala 1940. 5 ύττέρ Bekker: όπερ Μ: άπό Α. 6 γραφικαΤί: 'scriptural'; from (ή θεία) γραφή. ώξ έδόκει: 'it would seem'; the imperfect would be easier if accompanied by δρα. άγωνίζεσθαι: 'defend', as in court. 9 μυθικώτερον: 'more a writer of myths', a sense not attested in the léxica. 10 ένίσταται: 'argues'; not quite classical, but see LS J s.v., Β. IV. 12 καμάρα: 'vaulted room'; in Hdt. 1. 199 in another sense. έτερομήκη;: 'rectangular'.

PHOTIUS

43

Ποιείται δέ και ώς εν παρεκβάσει μνήμην της γενέσεως και της εξόδου, διατρίβει δέ τ η διηγήσει και τ η θεωρία ώς έπίπαν της σκηνής* έττιτρέχει δέ καί τούς προφήτας, κάκεϊθεν τούς αποστόλους. λέγει δέ ότι το μέγεθος εχει ó ήλιος δύο κλιμάτων, και 20 ότι ο! ογγελοι ούκ εισίν έν τ ω ούρανώ αλλά μόνον υπό τό στερέωμα και μεθ' ήμών, καί δτι ó Χριστός άνελθών άπό της γης εις τό μεταξύ τοϋ ουρανού και τοΟ στερεώματος εισήλθε, και δτι τοΟτό έστι και μόνον ή βασιλεία των ουρανών, λέγει δέ καί άλλα τινά άλλόκοτα. 25 Προσφωνεί δέ τούς μέν εξ αύτού λόγους Παμφίλω τινί, των δέ λοιπών εξ (οί γ ά ρ πάντες αυτού δώδεκά είσι) τόν μέν εβδομον Ά ν α σ τ α σ ί ψ , έν φ ότι ακατάλυτοι είσιν οί ουρανοί, τόν όγδοον δέ, δς έστιν εις την φδήν Έζεκίου καί εις τόν άναποδισμόν τοϋ ήλίου, Πετρω προσφωνεί, εν φ δτι ΰπεμνημάτισε τα 30 άσματα τών ασμάτων λέγει, οί δέ λοιποί τέσσαρες ου πρός τι πρόσωπον αύτώ συνετάγησαν.

60 Άνεγνώσθη Η ρ ο δ ό τ ο υ ίστοριών λόγοι εννέα, κατά άριθμόν καί έπωνυμίαν τ ώ ν έννέα Μουσών. 'Ιωνικής δέ διαλέκτου κανών αν ούτος είη, ώς αττικής Θουκυδίδης.

17 (έν) τ η διηγήσει would have been better Attic idiom. 18 σκηνής : 'tabernacle'. 19 κλιμάτων: κλίμα is a technical term of geography, meaning the distance between two parallels. 20 στερέωμα: 'firmament', as in the L X X . 27 άκατάλυτοι: 'indestructible': Hellenistic and L X X . 28 άναιτοδισμόν: 'retrograde motion' of the sun or a planet. 29 ύττεμνημάτισε: 'wrote a treatise on'; common in Hellenistic Greek, but usually middle, not active, in form. 1 άνεγνώσθη: the singular verb with a plural subject occurs elsewhere in the Bibliotheca; the opening phrase is formulaic as in the following chapter άνεγνώσθη ΑΙσχίνου ot τρεις λόγοι, and in 128. The formula may owe something to the language of officialdom, but in documents άνίγνων was standard. 3 κανών: uncharacteristically Photius gives no stylistic criticism; perhaps Ionic dialect did not interest him because it was not a model for imitation. The comment is borrowed from Dion. Hal., Letter to Pompeius 3. 16.

44

PHOTIUS

Κέχρηται δέ μυθολογίαις καΐ παρεκβάσεσι πολλαϊς, δι' 5 ών αΰτω ή κατά διάνοιαν γλυκύτης διαρρεΐ, ει καί προς την της ιστορίας κατάληψιν καί τον οικείου αυτής καί κατάλληλον τύττον ενίοτε ταΟτα έπισκοτεί, ουκ εθελούσης της αληθείας μύθοις αυτής άμαυροϋσθαι την άκρίβειαν, ουδέ πλέον του προσήκοντος άποπλανασθαι ταΐς παρεκβάσεσιν. ίο "Αρχεται δέ της ιστορίας άπό της Κύρου βασιλείας του πρώτου Περσών βασιλεύσαντος, όθεν τε εφυ και όπως έτράφη τε καί ηΰξήθη καί έβασίλευσε - καί κάτεισι μέχρι της ΪΕέρξου βασιλείας καί της κατά των 'Αθηναίων έπελάσεως καί της φυγής της εκείθεν, τέταρτος δέ έστιν άπό Κύρου Ιέρξης· δεύτερος y à p 15 Καμβύσης καί τρίτος Δαρείος, ó yàp μεταξύ Σμέρδις ò μάγος ούκ αριθμείται τούτοις, άτε δη τύραννος καί ού προσήκουσαν αυτω αρχήν δόλω καί απάτη υπελθών. Δαρείου δέ διάδοχος ό υιός Ιέρξης, εφ' ο\5 ή ιστορία καταλήγει, ουδέ μέχρι τέλους τής αυτού προελθοϋσα βασιλείας. 20 Ό δέ 'Ηρόδοτος εν αυτοίς τούτοις ήκμασε τοις χρόνοις, ώς άλλοι τε καί ό Σικελιώτης Διόδωρος ιστορεί, λέγεται δέ άναγινωσκομένης αύτω τής ιστορίας κομιδή νέον όντα παρά τ ω πατρί Θουκυδίδη ν άκοϋσαι καί δακρϋσαι. τόν δέ Ήρόδοτον άποφήνασθαι ώς εί'η ό παις, ώ "Ολουρε, ό σος όργωσαν εχων 25 τήν φύσιν προς μαθήματα. 5 ή κατά διάνοιαν γλυκύτη; : as opposed to that of the style. διαρρεΐ: 'diffuses itself'; but in the classical language the word would have meant 'is reduced, falls away'. 6 κατάλληλον: 'corresponding, appropriate'; mainly Hellenistic. lOff. If the text of Herodotus had not come down to us we might assume from this statement that his history was cast in annalistic form. 13 Ιπελάσεως: first in Plut. Tim. 27 acc. to L S J . 16 αριθμείται (έν) τούτοις would be expected. 21 Diod. Sic. 2. 32. 2. — The following anecdote is from Marcellinus, Vita Thucydidis 54. 24 ώς ειη : after this the construction suddenly changes so as to report the words directly. "Ολουρε: in other sources the name seems always to be written Oloros.

PHOTIUS

45

73 Ά ν ε γ ν ώ σ θ η ' Η λ ι ο δ ώ ρ ο υ Αίθιοττικόν. εστί δέ τ ό σύντ α γ μ α δραματικόν, φράσει δέ π ρ ε π ο ύ σ η τ η υποθέσει κέχρηται · και γ α ρ άφελεία και γ λ υ κ ύ τ η τ ι πλεονάζει, και πάθεσι δέ τ α μέν τταροΰσι τ ά δέ ελπιζομένοις, τ ά δέ και άνελττίστοις διαποικίλ5 λεται ή διήγησις, και παραδόξοις εκ συμφορών σ ω τ η ρ ί α ς , λέξεσί τε εύσήμοις καί καθαραϊς. και εϊ π ο υ , ώζ εικός, και ταΐς εις τ ρ ο π ή ν κλινούσαις ά π ο χ ρ ή σ α ι τ ο , εΰσημοί τέ είσι καί εναργώς π α ρ ι σ τ ώ σ α ι τ ό προκείμενον. περίοδοι σύμμετροι καί προς τ ό βραχυτερον οία δή συστελλόμεναι. καί ή συνθήκη δέ καί ίο τ ά λ λ α τ ω λ ό γ ω α ν ά λ ο γ α .

87 Ά ν ε γ ν ώ σ θ η Άλεξανδρέως Ά χ ι λ λ έ ω $ Τ α τ ί ο υ τ ω ν περί Λευκίππην καί Κλειτοφώντα λ ό γ ο ι η ' . ?στι δέ δραματικόν, Heliodorus: novelist of the second half of the fourth century; ed. A. Colonna, Rome 1938, R. M. Rattenbury—T. W. Lumb, Paris 1935—1943. On the date see R. Keydell, Polychronion, Festschrift für F. Dölger, Heidelberg 1966, 345—350. A pious fiction, first found in Socrates, hist, eccl. 5. 22, and repeated noncommittally by Photius at the end of his summary, represented the author as a Christian bishop. Photius was not the only Byzantine to write about this popular novel; see H. Gärtner, Antike und Abendland 15. 1969. 47—69. 1 ΑΙθιοπικόν: the title of the novel is normally in the plural. 2 δραματικόν: in patristic Greek δρδμα can mean 'story, fable'. See further E. Rohde, Der griechische Roman 3 376f. 3 πλεονάζει : 'abounds in', without pejorative sense. ιτάθεσι : the usual sequence of events in a Greek novel included shipwreck, encounter with brigands, the resuscitation of a person apparently dead, etc. But Photius fails to mention how Heliodorus manages his plot more skilfully than the other novelists. 6 εϋσήμοι«;: 'clear', Hellenistic in this sense. 7 τροττήν: 'figurative language'. 8 περίοδοι : for modern taste Heliodorus' periods are too long (A. Lesky, Geschichte der griechischen Literatur 2 924 (p. 867 in the English edition)). 9 οία δή: an Attic expression obscurely employed; it probably does no more than modify the following participle. — The text printed here is the first paragraph of Photius' notice; it is followed by a not entirely accurate account of the action of the novel. Achilles Tatius: novelist of the second century; ed. E. Vilborg, Stockholm 1955.

46

PHOTIUS

ερωτάς τινας άτοπους επεισάγον. και λέξει μέν καΐ συνθήκη δοκεϊ διαπρέπει ν* εύσήμω τε γάρ καί επί τροπή ν οΐκείως 5 τετραμμένη, οτε και ταύτη χρωτο· άφοριστικαί τε καί σαφείς καί τό ηδύ φέρουσαι αί πλεϊσται περίοδοι, καί τήν άκοήν τ ω ήχω λεαίνουσαι. αλλά τό 7ε λίαν ύπέραισχρον καί άκάθαρτον των εννοιών καί τήν τού γεγραφότος φαυλίζει καί γνώμην εν πδσι καί σπουδήν, καί τοις άναγινώσκειν έθέλουσι κατάπτυστον ίο τήν άνάγνωσιν ποιείται καί φευκτήν. πολλήν δε ομοιότητα εν τ ή διασκευή καί πλάσει των διηγημάτων, πλήν σχεδόν τι των προσώπων της ονομασίας καί της μυσαρδς αισχρότητος, προς τα τού 'Ηλιοδώρου δράματα φυλάττει.

128 Άνεγνώσθη Λ ο υ κ ι α ν ο ύ υπέρ Φαλάριδος καί νεκρικοί και εταιρικοί διάλογοι διάφοροι, καί ετεροι διαφόρων υποθέσεων λόγοι, εν οίς σχεδόν άπασι τά των Ελλήνων κωμωδεί, τήν τε της θεοπλαστίας αύτών πλάνην καί μωρίαν και τήν είς άσέλγειαν 5 άσχετου όρμήν καί άκρασίαν, καί των ποιητών αύτών τάς τερατώδεις δόξας καί αναπλάσεις, καί τον εντεύθεν πλάνον της 5 άφοριστικαί: 'pithy'; the term is first found in Dion. Hal. Isaeus 7, who provided Photius (indirectly?) with a good deal of his critical vocabulary. 7 λεαίνουσαι: as a critical term this is borrowed from Dion. Hal. de comp. verb. 12 and 16. 8 φαυλίζει: 'give a bad impression o f ; not classical in this sense. 11 διασκευή : this comment is not entirely true; see above on Heliodorus. 13 φυλάττει: 'retains throughout' seems to be the sense. — A comparison with Heliodorus at greater length was made by Michael Psellos (printed in Jacobs' ed. of Achilles Tatius, Leipzig 1821 CVI—CXIV; see H. Gärtner, op. cit., 56—60). Photius alludes to the matter briefly again in codex 94, the lost Babyloniaca of Iamblichus. Lucían was one of the most popular classical authors in Byzantium, as is shown by imitations such as the Timarion (see pp. l l l f f . ) and by the large number of manuscripts that survive. 2 After διάφοροι the corrector in the MS. A adds in the margin καί θεών διάλογοι. 4 θεοττλαστίας : the léxica do not cite this noun from any author before Athanasius (d. 373), but the verb Οεοιτλαστεΐν was used by Hellenistic writers. 6 άναττλάσεΐξ : 'inventions', not classical in this sense.

PHOTIUS

ίο

15

20

25

47

πολιτείας, και του άλλου βίου την άνώμαλον περιφοράν και τάς περιπτώσεις, και των φιλοσόφων αυτών το φιλόκομπον ήθος και μηδέν άλλο πλην ύποκρίσεως και κενών δοξασμάτων μεστόν· και απλώς, ώς εφημεν, κωμωδία των 'Ελλήνων εστίν αύτω ή σπουδή εν λόγω πεζώ. "Εοικε δέ αύτός τών μηδέν όλως πρεσβευόντων είναι· τάς γ α ρ άλλων κωμωδών και διαπαίζων δόξας, αυτός ήν Θειάζει ού τίθησι, πλήν ει τις αύτοϋ δόξαν έρει τό μηδέν δοξάζειν. Τήν μέντοι φράσιν εστίν άριστος, λέξει εύσήμω τε και κυρία και τ ω εμφατικώ διαπρεπούση κεχρη μένος, ευκρίνειας τε και καθαρότητος μετά ye του λαμπρού και συμμέτρου μεγέθους, ει τις άλλος, εραστής, συνθήκη τε αύτω ούτως ήρμοσται ώστε δοκεΐν τόν άναγινώσκοντα μή λόγους λέγειν, αλλά μέλος [96b] τι τερπνόν χωρίς έμφανούς φδής τοις ώσίν έναποστάζειν τών ακροατών, και όλως, ώσπερ εφημεν, άριστος ó λόγος αύτω και où πρέπων ύποθέσεσιν, ας αύτός εγνω συν τ ω γελοίω διαπαϊξαι. Ό τ ι δέ αύτός τών μηδέν ήν όλως δοξαζόντων, και τό της βίβλου επίγραμμα δίδωσιν ύπολαμβάνειν. Ιχει γ α ρ ώδε· Λουκιανός τάδ ' έγραψα, παλαιά τε μωρά τε είδώς· μωρά γ α ρ άνθρώποις και τ ά δοκούντα σοφά, κούδέν εν άνθρώποισι διακριδόν έστι νόημα άλλ' ö σύ θαυμάζεις, τούθ' έτέροισι γέλως. 7 πολιτείας : 'conduct', rare but classical in this sense; the title of the lives of the saints usually begins ßlos καΐ πολιτεία τοΰ όσΙου πατρός ημών κτλ. 10 κωμωδΙα τών "Ελλήνων: this doubtless helped to make Lucian acceptable to Christian taste; his few uncomplimentary references to the early church were outweighed by his ridicule of pagan religion. On the other hand the scholiasts heaped abusive epithets on him; see the list in index II of Scholia in Lucianum, ed. Η. Rabe, Leipzig 1906. 13 θειάζει: 'worships', Hellenistic in this sense. IS λέξει : 'vocabulary' ; the praise that follows is extravagant, especially as Lucian uses many words that do not seem to occur in Attic prose. 16 κυρία: 'natural, standard', τω έμφατικω: 'expressiveness'; both are common technical terms among scholiasts and grammarians. ευκρίνειας : 'limpidity', cited by LS J only from the rhetorician Hermogenes. 25 The epigram (app. Anth. Pal. III. 132) is not thought to be genuine. 27 διακριδόν: 'set apart', i. e. superior, must be the meaning, but the adverb is difficult.

48 [117a]

PHOTIUS

170

Άνεγνώσθη βιβλίον ττολύστιχον, μάλλον δέ πολύβιβλον, εν λόγοις μέν ιε', τεύχεσι δέ ε', εν οίς μαρτυρίαι δήθεν και χρήσεις ολοκλήρων λόγων, ούχ Έλληνικαί μόνον αλλά καί Περσικαί και Θράκιοι καί Aíyúrrrioi καί Βαβυλωνιακοί καί 5 Χαλδαϊκαί καί δή και 'Ιταλοί εκ των π α ρ ' έκαστος δοκούντων λογίων κατεστρώθησαν, äs ° συγγραφεύς συμφερομένας πειραται δεικνύειν τ ή των Χριστιανών άχράντω και Οττερφυεΐ καί θειοτάτη θρησκεία, ιτερί τε αυτής τής ύπερουσίου καί ομοουσίου Τριάδος, ώς καί υ π ' εκείνων κηρύττεται καί καταγγέλλειο ται, περί τε τής εν σαρκί του Λόγου παρουσίας, των τε θεοσημείων καί του σταυρού καί του πάθους καί τής ταφής και τής αναστάσεως τής τε αναλήψεως και τής του παναγίου πνεύματος πνρίναις γλώσσαις έπιχορηγηθείσης τοΤς μαθηταϊς υπέρ λ ό γ ο ν χάριτος, και δή καί τής φοβέρας Χρίστου τοϋ Θεού 15 ημών δευτέρας παρουσίας καί τής των νεκρών άναβιώσεως καί κρίσεως καί αμοιβής ών έκαστος έν βίω διεπράξατο. ού μόνον δέ άλλα καί περί τής του παντός δημιουργίας καί προνοίας, παραδείσου τε καί των συστοίχων τούτοις, καί δή καί περί One would like to know more about the anonymous lost work summarised here, which, as Henry remarks, is disregarded by modern scholars. The compilation of a book of its kind in the late seventh or eighth century is surprising in view of the decline of literary and scholarly activity. 1 ιτολΟστιχον : 'of many lines'. Lines, not columns or pages, were the unit of measurement in antiquity, as is shown by e. g. the subscriptions to the speeches of Demosthenes. 2 τεύχεσι: 'volumes', another post-classical technical term. δήθεν : not ironical as it is in classical prose. 3 χρήσεις: 'quotations'. 4 Περσικά! κτλ.: did the author already possess translations from all these languages, or did he commission some of them (as for instance Agathias (4. 30) asked a friend to translate some Persian texts for him) ? 6 κατεστρώθησαν : probably not 'ont été jetés pêlemêle' (Henry), b u t 'collected and arranged'; κατεστρώθη was a technical term in the Byzantine civil service, meaning 'the provisions of this document have been duly noted' (F. Dölger—J. Karayannopoulos, Byzantinische Urkundenlehre 1. 1968. 37). 7 δεικνύειν: verbs in -μι had mostly been replaced by forms in -co long before Photius wrote. 8 ύιτερουσίου καί όμοουσίου: on these terms one may consult the material assembled in Lex P a t r Gr. 10 θεοσημείων: 'signs of his divinity', i. e. miracles. 13 ύττέρ λόγον: 'miraculously'. 18 συστοίχων: 'concomitant', i. e. t h e accompanying doctrines.

PHOTIUS

49

αρετής της τταρά Χριστιανοϊς άσκουμένης καί ει τι ταύτης 20 παραπλήσιο ν, περί τούτων άπάντων "Ελληαί τε καί Αίγυπτίοις καί Χαλδαίοις καί τοΤς προειρημένοις πεφιλοσοφήσθαί τε και διακεκηρύχθαι èv Ιδίοις αυτών πειράται δεικνύναι συγ· γράμμασιν. Ού μόνον δέ άπό των είρημένων dcyeípei καί αυντίθησι τάς 25 μαρτυρίας, αλλά καί άπό των χειμευτικών Ζωσίμου λόγων (Θηβαίος δ ' ήν ούτος Πανοπολίτης) ούκ έφείσατο τ ά αύτά κατασκευάζειν âv οίς καί 'Εβραϊκών λέξεων έκτίθεται σημασίας καί τών αποστόλων έκαστος ένθα τε τ ό σωτήριον έκήρυξε μάθημα, καί εν φ τ ό π ω τών ανθρωπίνων πόνων άνεπαύσατο. 30 έπί τέλει δέ τών λόγων καί παραίνεσιν ΐδίαν κατατίθεται, γνωμολογίαις τε τών έξω καί γραφικοις λογίοις ταύτη ν συνυφαίνων καί διαπιστούμενος* εν ή μάλιστα τό φιλάρετον τού ανδρός καί τ ό είς εύσέβειαν άδιάβλητον εστίν έπιγνώναι. Ή δέ τών λόγων αύτού ιδέα ούκ άφέστηκε τού μηδέ Ιδέα 35 είναι- ή τε γάρ συνθήκη έν πολλοίς ούτως άπημέληται καί ή λέξις έπί τοσούτον ώστε μηδέ τών έκ τριόδου ρημάτων ενίοτε φείδεσθαι. Και ò νούς δέ τ ώ ν γραφομένων αύτφ πολλάκις ούδέν άμείνων. καί τον μέν τού ανδρός πόνον καί τον [117 b ] σκοπόν 40 ούκ αν τις εύγνωμονών έπιμέμφοιτο, ούκέτι δ ' ομοίως καί τό έργον, ού ρητά γάρ μόνον έν πολλοίς καί πολλάκις ανάρμοστα τοΤς ήμετέροις θείοις δόγμασιν έφαρμόζειν έκβιάζεται, άλλά καί μύθους καί όνείρους τούς π α ρ ' αύτών εκείνων τών τεκόντων γελωμένους αν, εΐ γε σωφρονεϊν έμελλον, ό δέ ουδέ τούτους 45 λέγειν παραιτείται τ η ήμετέρςί θεοσοφία συμφέρεσθαι, άλλά καί σπεύδει την έν τοϊς μύθοις καί όνείροις άλλόκοτον εννοιαν είς

25 χειμευτικών: 'alchemical' (χυμευτικών is a better form, since it probably derives from χύμα). Zosimos of Panopolis, a fourth, century Gnostic, is the first identifiable Greek alchemist. 30 κατατίθεται : 'records', a meaning not attested in the classical language. 31 γραφικοί;: 'scriptural'. 32 διαπιστούμενος: 'proving'; lexicis addendum. 36 τών έκ τριόδου βημάτων: the author must have used some of the spoken language of his day. 44—45 ούδέ τούτου; λέγειν παραιτείται : 'not even these does he refuse to claim'; the verb is not used in this sense by classical writers. 45 θεοαοφίς«: first in Porphyry and Proclus. 4

Wilson

50

PHOTIUS

τάς αληθείς και Θεοπρεπείς και άπαραγράπτους και καθαράς εννοίας τοΟ Θείου δόγματος άνατίθεσθαι. εξ ώυ κέρδος μέν ούδ' ότιοϋν τ η εύσεβεία, άφορμάς δέ λαβής κατ' αύτής τοις 50 φιλαιτίοις ούκ άυ άλόγως δόξη πορίζεσθαι, ει γε καί τά μηδέν •προσήκοντα αλλά και ώς πλείστον άπεμφαίνοντα επιχειρούντάς τινας των ημετέρων εξουσι δεικνύειν εις σύστασιν της άπροσδεοϋς και μόνης καθαρδς καί αληθούς λατρείας ημών, τά εκείνων έκβιαζομένους καί έπιχειροϋντας εις συμφωνίαν άγειν, à πλέον 55 προς τά ημέτερα ή τό σκότος προς τό φως διέστηκεν. Ύπέδυ δε τον πολύμοχθου τούτον ό άνθρωπος πόνον, ώς αυτός πολλάκις έδήλωσεν, ίνα δείξας τό Χριστιανών δόγμα έν πάσιν εθνεσι προκαταγγελθέν παρά των εν εκάστοις λογίων καί προκηρυττόμενον άναπολογήτους έλέγξη τους έξ εθνών 60 όσοι μή τ ω θείω προσήλθον κηρύγματι. καί ό μέν σκοπός επαινετός, ούκ εδει δέ δι' ώυ ήυ άπορόν τε καί απίθανου, άλλα δ ι ' ων ενεχώρει και ή πίστις συνείπετο, τούτον περαίνεσθαι. Τό μέντοι όνομα του συντεταχότος τά τεύχη μέχρι νυν ούκ εσχομεν είδέναι· ού γαρ ένεφέρετο τοις βιβλίοις όσα εΐδομεν 65 πλήν γε δη ότι Κωνσταντινούπολιν ωκει, γυναικί τε νόμω γάμου συνφκει καί τοις εξ αύτής αύτοΟ παισί, καί ότι μετά τους Ηρακλείου χρόνους τον βίον διήνυσεν. 47 θεοπρεττεΐ; : not in classical prose, στταραγράτττουζ: 'unexceptionable'; first in Pseudo-Dionysius. 48 άνατίθεσθαι : the required meaning, not given by the léxica, seems to be 'put in accord with'. 50 δόξη : a better Atticist would have written δόξειε. 51 άττεμφαίνοντα: 'irrelevant'; a Hellenistic usage. 52 σύστασιν: 'confirmation', by extension from the meaning 'commendation'. άττροσδεοϋς: 'self-sufficient'; Hellenistic. 56 ύπέδυ: 'undertook'; classical Greek used this verb normally in the middle voice. 59 άναττολογήτουζ : 'without possibility of reply', a sense not given by the léxica. Does this statement of the author's intention imply that he wrote with a view to helping the missionary effort of the church ? 60 CTKOTTÒS έτταινετός : i. e. the refutation, not the writing of the book. 64 όσα είδομεν: had he looked at a number of copies in different libraries ? 67 Heraclius was emperor 610—641.

PH O H U S

51

199

5

ίο

15

20

Άνεγνώσθη βιβλίου δ' καί τ ' διηγήμασι περιειλημμένον. προς τήυ άσκητικήυ δέ καί τοΰτο τ ά μάλιστα συντελούν έστι πολιτείαν, τ ά αυτά πως πραγματευόμενον τ ω προειρημένω ττλήν ότι των μεταγενεστέρων ανδρών έργα τε καί πράξεις άξιοζηλώτους αναγράφει· καί γάρ εκείθεν των μέχρι της 'Ηρακλείου άρχής καί επί πλέον διαπρεψάντων άρεταΐς επέρχεται τους βίους. Λειμώνα δέ καλεΐσθαι δίδωσιν ò συνταξάμενος όνομα τ ο βιβλίον· τινές δέ αυτό καί Νέον έπονομάζουσι Παραδείσιον. ò δέ συντεταχώς, 'Ιωάννης μεν αύτώ όνομα, εξ επικλήσεως δέ έλέγετο ό του Μόσχου· δς άπετάξατο μέν êv τ η τοϋ αγίου Θεοδοσίου μονή, είτα συνδιέτριψε τοις τε κατά τον 'Ιορδάνην άνά την ερημον άσκουμένοις καί τοις έν τ η νέα λαύρα τοϋ μεγάλου Σάβα διαθλοΰσιν. εντεύθεν δέ τ ά τε της 'Αντιοχείας κλίματα καί την 'Αλεξάνδρου καί την περί αυτήν ερημον καί μέχρι Όάσεως έπελθών, καί πολλών καί μεγάλων ανδρών άριστείας συναγηοχώς τοΰτο μέν όψει τούτο δέ καί νεαζούση άκοή, δια τήν αυτήν δ ' αίτίαν καί νήσους ιστορησάμενος έν τ ω προς τήν 'Ρώμην διάπλω, έκεΐσέ τε τά παραπλήσια [162b] διερευνησάμενος καί μαθών, τό παρόν σύνταγμα γράφει, καί προσφωνεί Σωφρονίω ή Σώφρονα τ ω οίκείω μαθητή καί On Moschos see above, pp. 28ff. 1 δ ' καί τ ' : 304; the Migne text prints a different recension with only 219 chapters; yet another is mentioned at 27 below. περιειλημμένον: 'contained in'. 2 καί τοΰτο : the preceding codex is another text of the same kind. 4 μεταγενεστέρων, 5 άξιοζηλώτους are Hellenistic words. εκείθεν: i. e. the chronological limit of the other collection. 11 ó τοϋ Μόσχου: the following information comes from a prologue that is not by Moschos himself, but nevertheless seems reliable. άττετάξατο : 'took his leave', hence 'retired', a usage found in the New Testament. 13 λαύρα: originally 'alley' or 'sewer', it came to mean a group of monastic cells, then a monastery, the best known example being the Μεγάλη Λαύρα on Mount Athos. 15 κλίματα: 'regions'. 17 αριστεία^: i. e. feats of virtue in the struggle against the temptations of the world. νεαζούση άκοη : 'while the tradition was still young'. 19 'Ρώμην: despite the separation of the Eastern and Western empires Rome still had a considerable Greek colony with its own churches and monasteries. 21 Sophronios: patriarch of Jerusalem 634—638.

•t*

52

PHOTIUS

εγχειρίζει αυτό τούτω, τήν του βίου μέλλουσαν έφίστασθαι προς τά άμείνονα προτεθεαμένος μεταβολήν. Ή δε του λόγου έρμηνεία εις το ταπεινότερο ν του προτέρου 25 και αμαθέστερου αποκλίνει, καί τά διηγήματα δέ ούχί τόν ίσου αριθμόν âv πδσιν εύρήσεις τοις βιβλίοις διασεσωσμένα, άλλ' εν τισι και εις β ' καί μ' και τ ' διηπλωμένα, τούτο μεν ενίων κεφαλαίων επιδιαιρέσει του αριθμού συναυξομένου, τούτο δέ καί διηγημάτων εστίν ών παρενθήκη. πλην εξ άπάν30 των το χρήσιμο ν ó συνετός καί θεοφιλής άνήρ δρεπόμενος ουκ αν των συυτεταγμένων κόρον καταγνοίη. 24 Photius' judgement is a great deal milder than one would expect, but perhaps the quality of the Greek was better in the recension that he read than in the Migne text. 27 β' καί μ' καί τ' : 342. 28 Ιπιδιαιρέσει: 'sub-division'. 31 κόρου: 'excess' which bores the reader.

CONSTANTINE

VII

PORPHYROGENITUS

(905-959)

Constantine succeeded to the throne a t the age of seven, but he had no real power until 945. Living in semi-retirement he devoted himself to writing about Byzantine institutions and to supervising the compilation of encyclopaedic anthologies on historical and other topics. Some sections of these, for instance the so-called Excerpta de legationibus, could not have been written without the vast resources of the imperial library, and they preserve fragments of texts t h a t were already rare in his day and have since been lost. Much of C.'s work never existed in more than a tiny number of copies circulating among the royal family and its most trusted advisers, since it was in varying degrees confidential; this applies to the Book of Ceremonies, an invaluable guide to Byzantine court procedure and ceremonial, and even more to the De administrando imperio, which includes highly secret information about foreign policy. The latter is addressed to his son and is an example of the tradition of paraenetic literature t h a t goes back ultimately to Isocrates' letter to Nicocles on the duties of a ruler. Editions: Book of Ceremonies: text b y J. J . Reiske, Bonn 1829; with French translation and commentary but incomplete, J . Vogt, Paris 1935—40. De administrando imperio: text and English translation by G. Moravcsik and R. J. H. Jenkins, Budapest 1949; commentary by Jenkins and others, London 1962.

De adm. imp. 2: diplomacy with northern neighbours "Οτι και T O Î S 'Ρώς oí Πατζινακίται γείτονες καΐ όμοροι καθεστήκασιν, καΐ πολλάκις, όταν μή προς αλλήλους είρη1 δτι: 'note t h a t ' , a standard feature of matter in d r a f t or note form. C. had announced in the previous chapter t h a t he would not a t t e m p t fine writing or an Atticising style. *Pcos'. 'Russians'; on t h e linguistic form see Jenkins' commentary. Πατζινακίται : 'Pechenegs', a Turkic race t h a t was extremely dangerous to t h e Byzantine empire until 1091, as m a y be seen f r o m the pages of Anna Comnena. C. recommends t h a t they be given annual presents as an inducement to friendship. 2 δταν: 'when' with t h e indicative, as in modern Greek; not 'whenever'.

54

5

ίο

15

20

25

CONSTANTINE VII PORPHYROGENITUS

νεύουσι, πραιδεύουσι την 'Ρωσίαν, και ίκανώς αυτήν παραβλάπτουσι και λυμαίνονται. "Οτι και οί 'Ρώς διά σπουδής εχουσιν είρήνην εχειν μετά τ ω ν ΓΤατζινακιτών. άγοράζουσι γάρ εξ αυτών βόας και ίππους και πρόβατα, και εκ τούτων εύμαρέστερον διαζώσι καί τρυφερώτερον, έπεί μηδέν των προειρημένων ζφων έν τ η 'Ρωσία καθέστηκεν. ά λ λ ' ουδέ προς ύπερορίους πολέμους άπέρχεσθαι δύνανται όλως οί 'Ρώς, εί μη μετά των ΓΤατζινακιτών είρηνεύοντες, διότι δύνανται εν τ ω εκείνους τών οικείων υποχωρεΐν αυτοί επερχόμενοι τά εκείνων άφανίζειν τε καί λυμαίνεσθαι. διό μάλλον άεί σπουδή ν οί 'Ρώς τίθενται, διά τε τ ο μή παραβλάπτεσθαι π α ρ ' αυτών καί δια τό ίσχυρόν είναι τό τοιούτον έθνος, συμμαχίαν π α ρ ' αυτών λαμβάνειν και εχειν αυτούς είς βοήθειαν, ώς αν καί της έχθρας αυτών άπαλλάττωνται καί της βοηθείας καταπολαύοιεν. "Οτι ούδέ προς τήν βασιλεύουσαν ταύτη ν τ ώ ν 'Ρωμαίων πόλιν οί 'Ρώς παραγίνεσθαι δύνανται, εϊ μή μετά τών Πατζινακιτών είρηνεύοντες, ούτε πολέμου χάριν, ούτε πραγματείας, έπειδή έν τ ώ μετά τών πλοίων εις τούς φραγμούς τού ποταμού γίνεσθαι τούς 'Ρώς καί μή δύνασθαι διελθεΐν, εϊ μή έξαγάγωσι τού ποταμού τά πλοία αύτών καί επί τ ώ ν ώμων βαστάζοντες διαβιβάσωσιν, επιτίθενται τότε αύτοΐς οί τού τοιούτου έθνους τών ΓΤατζινακιτών, καί ραδίως, άτε προς δύο πόνους άντέχειν μή δύνανται, τροπούνται καί κατασφάζονται. 3 πραιδεύουσι: 'plunder', from Latin praeda. 15 τό τοιούτον: no more than 'that', a change of meaning found in early papyri, E. Mayser, Grammatik der griechischen Papyri aus der Ptolemäerzeit II 1, Berlin-Leipzig 1926, 76. 17 κατοπτολαύοιεν : 'enjoy to the full'; the compound is rare and late. 20 πολέμου: the first Russian attack on Constantinople had occurred in 860, and the patriarch Photius spoke of the invaders in his sermons as τό Σκυθικών τούτο καί ώμόν έθνος καί βάρβαρον (Homilies 3. 3). 21 φραγμούς : 'rapids', in the Dnieper river, of which C. has more to say later. 24 διαβιβάσωσι Moravcsik : διαβάσωσι MS. ; 'carry them past'. 26 δύνανται: classical syntax would require δυνάμενοι. —• This paragraph hints at the idea of the balance of power, and so does c. 4; but in neither case does C. formulate the idea clearly as a general principle; see below on Anna Comnena, p. 88.

CONSTANTINE VII PORPHYROGENITUS

55

The Book of Ceremonies: the reception of envoys (p. 567—70).

5

ίο

15

20

Και οτε πάντα καλώς εύτρεπισθώσιν υπό τε του της καταστάσεως καί των πραιποσίτων καί τοϋ λογοθέτου τοϋ δρόμου, εισέρχονται οί πραιπόσιτοι καί ύπομιμνήσκουσι τους δέσποτας, καί ευθέως εξέρχονται οί δεσπόται, και απέρχονται ενθα αϊ χλαμύδες και τά στέμματα άπόκεινται, καί περιβαλλόμενοι τα αύτά υπό των πραιποσίτων ανέρχονται καί καθέζονται επί των Θρόνων, καί ó λαός Ιξω Ιστώς των δύο προς δύσιν συρτών βήλων λέγει μεγάλως τό πολυχρόνιον. καί εϊθ' ούτως εξερχόμενοι οί πραιπόσιτοι είσάγουσι τοις τοϋ κουβουκλείου διά τών δύο μερών δεξιδ: καί άριστερδ καθώς ή συνήθεια εχει. καί εν τω τούτους στήναι νεύει ό πραιπόσιτος τώ όστιαρίω τω την χρυσήν βέργαν κατέχοντι, καί εξέρχεται καί εισάγει βηλον πρώτον τους μαγίστρους. καί πάλιν διά νεύματος τοϋ πραιποσίτου εξέρχεται ετερος όστιάριος καί εισάγει τω αύτφ σχήματι βηλον δεύτερον, τους πατρικίους, καί πάλιν διά νεύματος τοϋ πραιποσίτου εξέρχεται ό ετερος όστιάριος καί εισάγει τω αύτφ σχήματι βηλον τρίτον, τούς συγκλητικούς, καί άπλώς όσα âv βήλα εχει ή συνήθεια καί ή τάξις τών δοχών. καί εΙΘ' ούτως εισέρχεται ό κατεπάνω μετά καί τοϋ δομεστίκου καί τών χρυσοτρικλινιτών καί ϊστανται δεξιοί καί άριστερδ προ τών δύο προς δύσιν συρτών βήλων, καί μετά τό στήναι αύτούς 1 δτε with the subjunctive is faulty Atticism. 1—2 τοϋ της καταστάσεως κτλ. : 'the master of ceremonies, the chamberlains and the foreign minister'. Exact modern renderings of Byzantine ranks and offices are not possible; for more information about their history and duties see J. B. Bury, The imperial administrative system in the ninth century with a revised text of the Kletorologion of Philotheus, London 1911. 3 τούς δέσποτα;: the emperor and empress. 5 χλαμύδες: 'official dress", as in Procopius, above p. 18. 7—8 τών δύο ττρόζ δύσιν συρτών βήλων : 'the two drawn curtains at the west end of the hall'. βηλον = Latin velum. 8 τό πολυχρόνιον : the acclamation είζ πολλούς χρόνους (or πολλά τά ετη τών άοιδίμων βασιλέων ημών). 9 τοις: τους would be expected; perhaps C. fails to handle the archaic dative case correctly, κουβουκλείου: 'bed-chamber', Latin cubiculum. 11 όστιαρίω : 'usher'. 12 βέργαν : 'staff', Latin virga. βηλον here means a group of persons who make up a division in a procession or formal gathering. 17 συγκλητικούς: 'senators'. 18 δοχών: 'receptions', a late word. 19 κατεττάνω: a military title.

56

CONSTANTINE VII P O R P H Y R O G E N I T U S

νεύει ό πραιπόσιτος τώ όστιαρίω τω την χρυσήν βέργα υ κατέχοντι καί εισάγει τον εθνικόν, δηλονότι κρατούμενον υπό του κατεπάνω των βασιλικών ή καί urtò τοϋ κόμητος τοϋ 25 σταύλου ή καί Οπό του πρωτοστράτωρος, συνόντος αυτοϊς καί τοϋ έρμηνευτού, προπορευομένου δηλονότι καί του λογοθέτου του δρόμου, καί δή τούτου είσελθόντος πίπτει έττ' εδάφους προσκυνών τους δέσποτας καί ευθέως αυλοΰσι τά όργανα· είτα εισέρχεται καί ΐσταται άπό διαστήματος του βασιλικού 30 θρόνου καί εύθέως παίουσι τά όργανα, ϊστέον, ότι τοϋ φίλου άποκινούντος προς τον βασιλέα εισέρχονται οί προκριτώτεροι τούτου άνθρωποι καί προσκυνοϋντες ιστανται ένδον των δύο συρτών βήλων. καί ποιοϋντος τοϋ λογοθέτου τάς συνήθεις ερωτήσεις εις αυτόν άρχονται βρυχδσθαι οί λέοντες και τά 35 δρνεα τά εν τώ σέντζω, ομοίως καί τά εν τοις δένδρεσι, άδειν έναρμονίως · τά δέ ζώα τά έν τώ θρόνω άπό τών ιδίων βαθμών άνορθοΰνται. καί εν τω ταύτα ούτως τελεΐσθαι εισάγεται τό τού εθνικού κανίσκιον ύπό τού πρωτονοτάριου τού δρόμου καί πάλιν μετ' ολίγον παίουσι τά όργανα καί οί λέοντες ήρεμούσι 40 καί τά όρνεα τού άδειν παύονται τά τε θηρία τοις Ιδίοις τόποις εγκαθέζονται. καί δή μετά την συμπλήρωσιν τού κανισκίου ύπό τού λογοθέτου προτραπείς ó εθνικός προσκυνήσας εξέρχεται, καί εν τ ω τούτον άποκινήσαι εξελθεϊν τά τε όργανα αύλούσιν καί ot λέοντες καί τά όρνεα τήν ιδίαν έκαστο ν άπο45 πληρούσι φωνήν καί τά θηρία πάντα τών Ιδίων βαθμίδων 23 έθνικόν: 'foreigner', a Hellenistic usage, κρατούμενον:'led by t h e hand'. 25 σταύλου: 'stables'. The protostrator was originally head groom, then became a more important officer. 27 The genitive absolute has the same subject as t h e main verb. 28 όργανα : 'organs', automata of the kind described by Hero of Alexandria, like the lions on the throne and the birds in an artificial tree mentioned just below. These mechanical toys were intended to astonish foreign visitors, one of whom has given us an account of his reception; see Liutprand of Cremona, Antapodosis 6. 5, ed. J. Becker, Hannover-Leipzig 1915, 154—155. 29 άττό διαστήματοζ : 'at a distance from'. 30 τταΐουσι: as in English 'strike up'. φίλου: i. e. honoured visitor. 35 σέντζω : 'throne', from σέσσος, = Latin sessus; cf. Italian seggio. 38 κανίσιαον: a box of presents for the emperor, handed over to one of the secretaries of the minister for foreign affairs. 41 συμττλήρωσιν : here 'presentation'. 43 άττοκινησαι έξελθεϊν: if the text is correct this means 'begins to leave'.

CONSTANTINE VII PORPHYROGENITUS

57

διανίστανται. καΐ έν τ ώ έξιέναι τον εθνικού τοϋ βήλου παίουσι τά τε όργανα καί τά όρνεα καί τά θηρία τοϊς ιδίοις τόττοις Ιγκαθέζονται. εΐ δέ καί εστίν ετερος φίλος καί κελεύουσιν οί δεσπόται τούτον εΐαελθείν, πάλιν εν τω είσέρχεσθαι αύτόν καί 50 έξέρχεσθαι ή αύτη τάξις καί ακολουθία φυλάττεται, δν τρόπον είρήκαμεν, καί άπλώς όσοι αν θέλωσιν φίλοι, εφ ' évi έκάστω τελείται, ώς προείρηται. ιστέον, δτι των φίλων εξελθόντων λέγει ό πραιπόσιτος μεγάλως „κελεύσατε", καί εξέρχονται οΐ τε μάγιστροι καί πατρίκιοι καί συγκλητικοί έπευχόμενοι τό 55 , ,είς πολλούς χρόνους' '. καί μετά τό τούτους έξελθε!ν πάλιν λέγει ò πραιπόσιτος „κελεύσατε", καί εξέρχονται οΐ τε χρυσοτρικλινίται καί οί του κουβουκλείου, έπευχόμενοι ,,είς πολλούς χρόνους", καί πάντων εξελθόντων κατίασιν οί δεσπόται άπό των θρόνων καί τά τούτων έκβάλλοντες στέμματά τε καί 60 χλανίδια περιβάλλονται τά χρυσοπερίκλειστα αύτών σαγία. καί εισέρχονται μυστικώς εν τω θεοφυλάκτψ παλατίφ δι' ής καί άνήλθον όδοϋ, δηριγευόμενοι υπό τοϋ κουβουκλείου. 53 κελεύσατε: 'at your service', rather like modern Greek όρίσ(α)τε and Italian comandi. 60 χρυσοττερίκλειστα : 'goldembroidered', literally 'surrounded by gold'. σαγία : 'cloaks', a diminutive of the Hellenistic word σάγος. 61 μυστικώς : 'secretly'. 62 δηριγευόμενοι: from Latin dirigere. τοϋ: των τοϋ gives the sense required.

IOANNES MAUROPOUS (c. 1000—c. 1060) After being employed for a time in the imperial chancery he was appointed professor of rhetoric in the university of Constantinople, and not many years later he became metropolitan of Euchaita. At some time he seems to have taught Michael Psellos. His works in prose and verse are very numerous (see J. M. Hussey, BZ 44. 1951. 278—82); among them are verses on etymology derived from an ancient Stoic source and a prayer begging God to spare the souls of Plato and Plutarch (item 50 in C. A. Trypanis, Medieval and modern Greek poetry, Oxford 1951). The best source for many of his writings is the manuscript Vaticanus gr. 676, which also contains the charter for the new faculty of law set up by the emperor Constantine I X Monomachus in the capital in 1045; Mauropous may be presumed to have drafted the text. I t begins with a long preamble on the d u t y of the emperor to maintain the rule of law and the current lack of suitable facilities for training lawyers. The provisions for a new faculty are outlined. The section printed here amounts to about half the text of the edict. I t is followed by exhortations to future students of the faculty, where a copy of the text was doubtless displayed. The specimen may enable readers to decide whether the higher civil servants in Byzantium were justified in priding themselves on the merits of their prose style ; it is difficult to imagine modern administrators writing state papers with a view to publication as works of literature. Edition: A. Salaö, Prague 1954.

Ά λ λ ά τ α ύ τ α μεν ά χ ρ ι ν ϋ ν , τ ό δ ' εντεύθεν όττοϊον, α υ τ ό (φασί) δηλώσει τ ό π ρ ά γ μ α , ή γ ά ρ βασιλεία ήμων, χ ρ η σ ι μ ω τ ά τ η ν σ φ ό δ ρ α και τ τ ρ έ π ο υ σ α ν τοις χ ρ ό ν ο ι ς α υ τ ή ς τ η ν ευσεβή τ α ύ τ η ν π ρ α ξ ι ν λ ο γ ι σ α μ έ ν η , και ό σ ο ν τ ή κ ο ι ν ή κ α τ α σ τ ά σ ε ι π ε ρ ι π ο ι ή σ ε ι

1 τ α ϋ τ α : the shortcomings of the present situation. φασί: an Attic expression found at e. g. Dem. 19. 157. 2 ή γ ά ρ βασιλεία ήμων: the abstract noun with the genitive of the personal pronoun became common in the late Roman empire; t h e idiom is used for many ranks besides t h a t of emperor. 4 κοινή καταστάσει probably means 'public affairs'.

I O A N N E S MAUROPOUS

59

5 τό κέρδος καί προς εύδοξίαν όμοΰ και προς λυσιτέλειαν καλώς εννοήσασα, προθυμότερόν τε κεκίνηται προς την νομικήν έπιμέλειαν, καί τό ελλείπειν ετι δοκούν τω καλφ της πολιτείας ρυθμώ π α ρ ' εαυτής άποχρώντως άναπληροΐ, εξηγητή ν καί διδάσκαλον τοις νόμοις παρασχομένη 5 Ιωάννη ν τον λογιώτατον 10 ΐλλούστριον, κριτήν επί του ιπποδρόμου καί έξάκτωρα, τόν 5ιφιλΐνον επίκλην, ός ουκ άφανώς ούδ' άσήμως ούδ' άμυδρώς επεδείξατο την έαυτού πολυμάθειαν, άλλά δημοσία καί φανερώς εν αύταΐς ταΐς των πραγμάτων πείραις έξέλαμψεν, ομοίως μεν ταΐς της λογιότητος, ομοίως δε καί ταις της των νόμων είδή15 σεως τέχναις κεκοσμημένος, καί μηδέν προτιμότερον μηδέποτε θέμενος των ημετέρων κελεύσεων. Ούτος τοιγαροΰν ήδη πρώτος αγαθή καί μοίρα καί κρίσει τής έκκρίτου τών νόμων και δεδοκιμασμένης άρξει διδασκαλίας, προεδρία τε τιμηθείς αξιολογώ καί ζηλωτή, άφορμάς τε λαβών où τάς 20 τυχούσας εις θεραπείαν εκ τής ημετέρας φιλοτιμίας, καί διδασκαλείου τυχών où μικροπρεποΰς ουδέ φαύλου, τουναντίον μέν ου ν μεγαλοπρεπεστάτου καί διασήμου καί τοιούτω π ρ ά γ ματι πρέποντος, ε στα ι γ ά ρ άπό τής παρούσης μετά τής εξ ουρανού βοηθείας καί συνεργίας άνειμένον μέν τοΤς νόμοις εις

5 λυσιτέλειαν: 'advantage', a Hellenistic word rejected b y the Atticist lexicographers Pollux 5. 136, Moeris and Photius. 6 την νομικήν: the adjective is rare in Attic, and τ ω ν νόμων would have been natural instead. 8 Trap' έαυτής: i . e . τής βασιλείας. 9 J o h n Xiphilinos: a member oí the same intellectual circle as Mauropous and Michael Psellos, who later held the patriarchal throne of Constantinople from 1064 to 1075. λ ο γ ι ώ τ α τ ο ν : 'learned', perhaps a title given to him in virtue of his position as a judge. The rest of the description is a trifle obscure. 10 ΐλλούστριος was a title given t o many high-ranking officials; έξάκτωρ is originally 'tax-collector', but in this case perhaps means t h a t he was responsible for receiving the fees paid in to the court. 14 λογιότητος : 'eloquence'; post-classical. 16 κελεύσεων: instead of xhe classical κελευσμάτων. 17 τοιγαροΰν in Attic was always the first word of its clause, but Lucían sometimes put it in second position. κρίσει τής έκκρίτου: the two words derived from the same root are deliberately placed together for effect. 18 δεδοκιμασμένης: 'tested and approved'; this extension of the original meaning resembles the semantic shift in Latin spectatus. 20 είς θεραπείαν: 'for his benefit'. 23 παρούσης: i. e. ημέρας, an easy ellipse, but L S J imply t h a t it is not classical.

60

IOANNES MAUROPOUS

25 τταιδευτήριον τ ο κάλλιστον σχεδόν και τ ε ρ π ν ό τ α τ ο υ οίκημα τ ο υ εύαγοΰς ημών οίκου, δν επί κρείττοσιν ελπίσι κ α τ α σ κευάσαυτες, θεώ τ ω π ά ν τ ω ν ήμΐν τ ω ν α γ α θ ώ ν δοτήρι καθιερώσαμεν, και τ ο ν εν μάρτυσι περιώνυμου, τ ο ν καί κλήαει καΐ π ρ ά γ μ α τ ι τροπαιοφόρον Γεώργιον οιονεί τινα μέγαν οίκοδεσπό30 τ η ν α ύ τ η καί οίκιστήν τε καί φύλακα λ α μ π ρ ώ ς έπεστήσαμεν, φ καί τ ό ν εκεϊσε θείον ναόν ού της μαρτυρικής χωρίς (οίμαι) συνευδοκίας άμα καί αντιλήψεως έκ καινής άνηγείραμεν και εις ιερόν φροντιστηρίου τ ό ν οίκον κατεσκευάσαμεν · εσται τοιγ α ρ ο ϋ ν όπερ εΐρηται, τ ό π ο ς μεν άφώρισμέυος έκε! τοις ερώσι τής 35 τ ω ν νόμων μαθήσεως, ôv αύτοϊς τ ό ήμέτερον εφιλοτιμήσατο κράτος, εν φ καί τ ό ν διδασκαλικόν θρόνον ίδρυσε, καί τ ό α π ό τοϋδε διδασκαλεΐον μέν νόμων τ ό ε ύ α γ έ σ τ α τ ο ν οίκημα κληθήσεται τ ο ϋ τ ο , νομοφύλαξ δέ ó διδάσκαλος, ού μεν ουυ α π λ ώ ς ο ύ δ ' ά λ ό γ ω ς , α λ λ ' ότι νόμους διδάσκων, καί φυλάττειν ελαχε 25 σχεδόν modifies slightly the force of the superlative : 'the most beautiful, if one may say so'. οίκημα: the new faculty, although a secular institution, will be housed in the monastery of St. George in the district of Mangana. This monastery was a foundation of the same emperor; according to Psellus (Chronographia I 143 Renauld) his reason was that he wanted to have an excuse for visiting regularly his mistress Scleraina whom he had accommodated in that part of the city, and frequent inspection of the building operations at the church and at a new palace nearby gave the necessary pretext. 26 έττΐ κρείττοσιν Ιλττίσιυ: 'in the hope of salvation' ; cf. Anth. Pal. 7.606, Agathias 2.23. 28 περιώνυμον : "famous far and wide', rare and post-classical. κλήσει: 'calling', as in I Ep. Cor. 7. 20. 29 τροπαιοφόρο ν : a regular epithet of martyred saints. ο!κοδεσττότην: Attic writers preferred ο1κ(α; δεσττότην, e. g. Plat. Legg. 954b; Phrynichus 348 and Pollux 10. 21 state the same preference as a rule for students of Greek prose. 32 συνευδοκ(α$: 'consent, approval'; not in L S J , but the verb συνευδοκεϊν is mainly Hellenistic. άντιλήψεω$ : here 'collaboration'. Ικ καινής: 'afresh', which ought to imply that the emperor rebuilt in much grander style an existing church; but this is not mentioned in R. Janin, La géographie ecclésiastique de l'empire byzantin I. iii. Les églises et les monastères, Paris 1953. 75 ff. 33 φροντιστήριον : 'place of prayer and contemplation'; the word apparently invented by Aristophanes at Clouds 94 as a humorous description of Socrates's school had a rich semantic history; it is used of churches and lecture-rooms. 36 θρόνον: the professorial chair; the usage goes back to the description of the sophist Hippias in Plato Prot. 315c. 38—39 ού . . . άττλως ούδ' άλώγωζ : 'not lightly or unreasonably so called' : the title nomophylax had existed in classical times, but meant a magistrate, not a teacher of law.

IOANNES MAUROPOUS

61

40 νόμους — τ ο ύ τ ο μεν οίς ένάξει τους μαθητευομένους α ύ τ ώ προς φυλακήν καί συντήρησιν της τ ω ν νόμων βουλήσεως, σαφηνίζων π ά ν τ α καλώς καί παραδιδούς ώς οΐόν τε τ η ν νομομάθειαν ά π τ α ι σ τ ο ν , τ ο ύ τ ο δ ' , ότι φυλάξει και τάς βίβλους τ ω ν νόμων, &ς εκ της έκεΐσε βιβλιοθήκης π α ρ ά τ ο ϋ ε ύ λ α β ε σ τ ά τ ο υ βιβλιο45 φύλακος εις έλευθέραν λήψεται χ ρ ή σ ι ν καί προς τ ό δοκούν α ύ τ φ μεταχειριεϊται, δ η λ α δ ή τάς χρειωδεστέρας καί προς τ ή ν διδασκαλίαν τ ω ν νόμων χρησιμωτέρας · καί γ α ρ δή καί τ ο ϋ τ ο λυσιτελώς φκονόμησε τ ό ευσεβές ήμών κράτος, ΐ ν ' οίκοθεν εχοι τ ά της τέχνης ό ρ γ α ν α π ά ν τ α ό εις τ α ύ τ η ν αεί π α ρ ά της βασι50 λείας προχειριζόμενος καί μή π α ρ ' έτέρων τ α ΰ τ α δανείζοιτο μηδέ π ρ ά γ μ α τ α εχοι άλλοθεν ά λ λ ο προσαιτεΐν καί συλλέγε ι ν εφ' εκάστης άναγκαζόμενος, αν αυτός τ υ χ ό ν τ ο ύ τ ω ν ά π ο ρ ο ί η διά πενίαν. Τ ο ύ τ ο ν τοίνυν εξει τ ό ν τ ρ ό π ο ν καί ο ύ τ ω καλούμενος ó 55 νομοφύλαξ διαμενεΐ* τοιούτοις δέ χ ρ ή σ ε τ α ι δικαίοις καί προνομίοις* εναριθμήσεται μέν τοις μεγαλοδόξοις σνγκλητικοϊς, εξει δέ 40 τοϋτο μέν oís ένάξει: 'in the first place by guiding'; a fuller expression might have been (έκεΐνοις) οϊς, 'by those means by which', μαθητευομένου; : a word drawn from the Ν. Τ. αύτω : dative of the agent. 41 συντήρησιν: 'preservation', post-classical. βουλήσεως : 'the intention of the law'. σαφηνίζων: probably Hellenistic or later in this sense of 'interpret'. 42 νομομάθειαν: 'knowledge of the law'; not in LS J ; originally 'knowledge of the Mosaic law'. 44—47 The professor can borrow books from the library; by implication the privilege is denied to the students. On the library see further N. G. Wilson, G R B S 8. 1967. 60. 46 χρειωδεστέρας: a Hellenistic word. 48 οίκοθεν: 'at home', as often in the classical language. 49 τά της τέχνης όργανο : 'the tools of his trade'; I have not found an earlier example of the metaphor. όργανον is not even used of Aristotle's logical works until after the sixth century; see Ed. Zeller, Philosophie der Griechen I I 24, 187 n. 3. ό εΐ; ταύτην άεί: the emperor does not simply guarantee the salary of the professor, but reserves the right to appoint subsequent holders of the chair; the regius chairs in various universities of Great Britain are somewhat analogous. 52 έφ' έκάστης: 'on each occasion'; the adverbial expressions are usually παρ' εκαστον, καθ' έκαστον. S3 ττενίαν: books were expensive, and a single volume might cost a substantial proportion of the annual salary of a civil servant; see L. D. Reynolds—N. G. Wilson, Scribes and Scholars, Oxford 1968, 56. 55 ττρονομίοις: 'privileges'; the usual (Hellenistic) form is -προνομία. 56 σι/γκλητικοίς: 'members of the senate', ή σύγκλητος (βουλή) being the trans-

62

60

65

70

75

IOANNES

MAUROPOUS

και καθέδραν ευθύς μετά του επι των κρίσεων, φ και προς τό ημέτερου κράτος συυεισελεύσεται καθ' ας κάκειυος ημέρας, και της ημετέρας ομιλίας και όψεως ωσαύτως άξιωθήσεται, ώς κάντεύθεν ή προθυμότερος, τω της τιμής ύπερέχοντι διαφερόντως εναβρυνόμενος. καί ρόγαν ανά παν ετος λήψεται εξ ημετέρων χειρών λίτρας τέσσαρας καί βλαττίον καί βαΐον, σιτηρεσίων δέ χάριν εξει τάδε καί τάδε. Τοιούτον μεν ήδη τον περίδοξον νομοφύλακα ώσπερ ανδριάντα καινόν άπετελέσαμέν τε καί άπεξέσαμεν, οίκτιρμοΐς άνεκφράστοις τής κυβερνώσης πάντα προνοίας, ήτις τό θεσπέσιο ν τούτο καί μεγαλοπρεπές έργον ήνεγκεν ήμΐν εις έπίνοιαν καί πράγμα τοσούτον ταΐς ήμέραις εφύλαξε τού κράτους ημών. Τηλικούτου τοίνυν βαθμού καθ' ήμετέραν μεν εκλογήν, θειοτέραν δέ νεϋσιν αξιωθείς επιβήναι, μεγαλοφυέστατε νομοφύλαξ, μηδαμώς άγνώμων όφθήναι περί την τοσαύτην χάριν άνάσχη, μηδέ τάς ημετέρας ελπίδας επί σοι ψευσθήναι παρασκευάσης, άλλα πδσαν ήδη σπουδή ν, πδσαν προθυμίαν είσένεγκαι περί τό σαφώς ότι μάλιστα και συν ακρίβεια πολλή lation of t h e L a t i n senatus; membership now had little significance except for ceremonial occasions, since its residuary powers had been abolished b y L e o V I ( 8 8 6 — 9 1 2 ) . 57 τόν έπί τ ω ν κρίσεων: a judge of a certain rank, established b y Constantine I X (so DuCange, Glossarium mediae et infimae graecitatis, s. v.). 61 ävaßpuv0|JKVos: 'priding himself upon', Hellenistic. p ó y a : 'stipend', a borrowing from late L a t i n . 6 2 λίτραΐ κ τ λ . : 'four pounds of gold ( i . e . 288 gold pieces; the lowest civil servants received 72 per annum), a silk garment, a baton of office, an allowance for food'. 63 τάδε καί τάδε: 'such and s u c h ' ; the t e x t is only a draft, and this detail of t h e professor's emoluments had not y e t been decided. 64 περίδοξον: the word is apparently not attested before t h e 8th century. 65 άνδριάντα: t h e application of t h e word to a person, r a t h e r as in the English 'model', goes b a c k t o Dem. 18. 129. άττεξέσαμεν: 'polish', as opposed t o the original sense 'scrape'. οΐκτιρμοϊζ: found in Pindar and biblical Greek. 66 άνεκφράστοις: 'ineffable', quoted b y L S J only from Proclus. 68 έφύλαξε: 'kept in store for, reserved for'. 70ff. T h e professor is addressed rather surprisingly in t h e second person with a mixture of instructions and exhortations, as are t h e students in the p a r t of the document not printed here. βαθμού: 'rank', post-classical. 71 θειοτέραν: the comparative, r a t h e r t h a n θείαν, is chosen for the assonance with ήμετέραν. νεϋσιν: 'consent'; lexicis addendum.

IOANNES MAUROPOUS

63

την των νόμων διάνοιαν αναπτύσσει υ τοις νέοις, τοϋτο μόνον έργον ποιούμενος διηνεκές καί άΐδιον καΐ περί τοϋτο την ολην άπαναλίσκων ζωήν, νύκτωρ μεν μελετών τά προς την έρμηνείαν συντείνοντα, έρμηνεύων δέ μεθ' ήμέραν, καί καθ' έκάστην 80 άόκνως τοις φοιτηταΐς ομιλών εκείνων δήλον οτι καί μόνων τών ημερών ύμίν ύπεξηρημένων, καθ' ας εστίν έθος καί τοΤς γραμματικοίς σχολήν άγειν. 0 0 φυλοκρινήσεις δέ τούς συντρέχοντας επί την τών νόμων άκρόασιν, ούδέ πλουτίνδην αύτοίς, αλλ' άριστίνδην, ώς δει, την 85 της καθέδρας τάξιν άποκληρώσεις· καί άνεπιφθόνως μεν πάντας εις την διατριβήν παραδέξη, άυαργύρως δέ πδσι και άμισθί διάλεξη, καί καθαράν μέν χείρα, καθαράν δέ χρήσεις την γλώσσαν καί την γνώμην τοις νόμοις, οι καί τους τάς άλλας αρχάς δια λημμάτων καταρρυπαίνοντας οιαις αυστηρίαις μετέρχονται, 90 οίδας πάντως προ πάντων, ό τών νόμων εξηγητής· πλην ει μή που τις τούτων έξ εύδαίμονος ορμώμενος οίκου ευγενώς τόν διδάσκαλον φιλοφρονήσασθαι βούλοιτο · τότε γαρ ούχ όπως άπαγορεύομεν την λήψιν του διδομένου, αλλά δή και προσεπαινοϋμεν, συνωδά και αυτοί τοις ευσεβέσι νόμοις φρονοϋντες, 95 και μίσανθρωπίαν μέν κρίνοντες την καθ' όλου του παντός άποχήν, άπανθρωπίαν δέ πάλιν τήν άπλώς τών πάντων παραδοχή ν. προνοήση δέ μάλιστα καί της τών ακροατών εύκοσμίας, καί σχήμα τη σχολή περιθήσεις φροντιστηρίου σεμνού, επειδήπερ δε! τον παιδεύσεως άληθινής όρεγόμενον ΐοοπρό τού λόγου τόν τρόπον καί τό ήθος εχειν πεπαιδευμένον. 76 άναπτύσσειν: not in classical prose. 77 διηνεκές: not in classical prose. 83 φυλοκρινήσεις: 'make distinctions of nationality' is the original meaning, in which case this is an instruction not to discriminate against Armenians or other racial minorities in the empire; but later it means 'select'. 84 άκρόασιν: 'lectures'. 84—85 την . . . άττοκληρώσεις : if the text is right it means 'allot them places in order', suggesting that the number of places in the faculty is limited. But καθέδρα could equally well refer to the professor's chair, and perhaps we should read αποπληρώσεις, 'fulfil your duties as professor'; but then the construction of the preceding adverbs 'to students chosen for their merit rather than their wealth' is not easy. 86 διατριβήν: 'school', perhaps first so used by Epicurus fr. 217 ή âv τω κήττω διατριβή. 96—97 άποχήν : 'abstinence', παραδοχή ν: 'acceptance', άπανθρωπίαν: 'unpleasing conduct'; all Hellenistic. 100 προ τοϋ λόγου: obscure; probably 'before attaining the faculty of reason'.

64

105

no

115

120

IOANNES MAUROPOUS

"Αν ούτω τ α ΰ τ α ποιής, καί τοιούτον σαυτόν επί τ ω ν έργων ήμίν άποδεικνύειν σττουδάζης, αυτός τε π ρ ο π ά ν τ ω ν , καΐ μετά σε καθεξής οί τον τοιούτον βαθμών είς τ ο μέλλον διαδεξόμενοι, τ ά τε άλλα χ ρ η σ τ ά π α ρ ά της βασιλείας ημών καί κατά σκοπό ν υμϊν απαντήσει, καί τον μεγαλοπρεπή τούτον Θρόνον, öv εφάπαξ πιστεύεσθε, δια βίου καθέξετε, άναφαίρετόν τε καί άδιάδοχον, εί μή π ο ύ τις αυτός Ιαυτόν τής τηλικαύτης άνάξιον άπελέγξοι τιμής, είτε ραθυμίαν νοσών είτε άμαθίαν, ή καί άλλως δύστροπος ών καί τ ω καλώ χορω τ ο ύ τ ω τ ω ν μαθητευομένων ουκ εύχρηστος* δ π ά σ η φυλακή φυλαττόμενος ό τον θρόνον τούτον άποσκοπών και τον υπέρ κεφαλής τρέμων κίνδυνον, αν φωραθή κακός ών ή παραβαίνει ν όλως τολμών τ ώ ν π α ρ ' ημών τι διωρισμένων, μή άλλως τ ό π ρ ά γ μ α κατά νουν λαμβανέτω μηδ' έπιχειρείτω π α ν τ ά π α σ ι τηλικούτου κύβου περιτροπή, εί μή τ ά κράτιστα π ά ν τ ω ν εαυτφ συγγινώσκει, καί νόμων μέν έμπειρίαν μετ' επιστήμης εχει πολλήν, έκατέραν δέ γ λ ώ σ σ α ν συν άκριβεία π ά σ η προΐεται — τ η ν 'Ελληνική ν λ έ γ ω τ α ύ τ η ν καί τ ή ν όση 'Ρωμαϊκή —, καταθαρρεΐ δέ κόπων ταλαιπωρίας καί α γ ρ υ π ν ι ώ ν κακουχίας, αίς άνάγκη δουλεύειν τόν τής τηλικαύτης τιμής καί τ ο υ έπαγγέλματος άξιον, καί μηδέ τις δριμεία καί δεινή κακοήθεια τοις εκείνου σ π λ ά γ χ ν ο ι ς ύποικουρή, ή π ά σ ι 103 καθεξής: Hellenistic for έφεξη?. εις τό μέλλον : St. Luke 13. 9 ; in Attic τό μέλλον. 105—106 ϋμϊν, πιστεύεσθε : Xiphilinos and his successors are addressed. 106 έφάιταξ: 'once for all'. άναφαίρετόν: 'with security of tenure'. 107 άδιάδοχον: 'permanent'; both post-classical. 108 άπελέγξοι: the future optative is inappropriate, but Mauropous probably wrote it; see below 128 and 163. ^ςίθυμίαν νοσών : an extension of the classical νόσο ν νοσεί v. 109 δύστροπος: 'unsatisfactory'; in Attic it meant 'peevish, surly', but later δυστροπία developed the sense 'perversity, evil disposition'. I l l άποσκοπών: 'aspiring to'. 114 τηλικούτου κύβου περιτροπή: obscure; perhaps 'a change fraught with such drastic consequences'. εί μή κτλ. : 'unless he is conscious of possessing the highest qualities'; in Attic the verb is constructed with a participle, here omitted. 117 τήν όση: an inept imitation of the usage seen at Iliad 17. 172. 118 'Ρωμαϊκή: here 'Latin'; in Byzantium as a rule only a few lawyers and interpreters knew it. Usually 'Ρωμαϊκή means 'Greek', because the Byzantines regarded themselves as maintaining the Roman empire. καταθαρρεΐ: 'facing confidently', Hellenistic. 119 κακουχίας: 'rigours'; in Attic 'maltreatment'. als Wilson: οίς MS. 121 ύποικουρή: 'lurk', Hellenistic.

IOANNES MAUROPOUS

65

τρόττοις εκείθεν ό τοιούτος άττελαθήσετοη, καν φθάαοι κατά τινα συναρπαγήν προβληθείς, άντικαθισταμένου τ ω θρόνω του άξιολογωτέρου καί κρείττονος. 125 Άλλα ταύτα μέν οίον διαμαρτυρία τις προς τους ύστερον ού μην αλλ' ούχ ήκιστα καί τό κράτος ημών αύτό τε παντοίως επιμελήσεται της τού νομοφύλακος προχειρίσεως, αν καί πάλιν τούτου δεήσοι, καί τοις μεθ' ή μας βασιλεύσιν έπισκήπτει τά παραπλήσια· μηδέ y à p ΐδοι τι τοιούτον τολμώμενον 130 ενταύθα ό ήλιος, οία καν τοις άλλοις ένίοτε συμβαίνει μαθήμασιν, ών ίνα μηδέν εΐπω πλέον, ούκ επαινώ τά πολλά. Τών π α ρ ' έκείνοις τοίνυν πλημμελουμένων δι' άπροσεξίαν ή καί σκαιότητα ούδέν παντελώς επί τού θέματος τούτου κατ' ούδένα χρόνον ή τρόπον άνεχόμεθα γίνεσθαι, άλλ' εκείνον είς 135 ταύτην την προεδρίαν καλούμεν, εκείνον είς τό ύψος τού ζηλωτού τούτου θρόνου παραδεχόμεθα, τόν αυτόθι μέν τά τών νόμων ίκανώς έξασκήσαντα, αύτόθι δέ πείραν έαυτού δεδωκότα καί τών έαυτού πλείστω μέτρω διενεγκόντα συμφοιτητών μεγέθει τε φύσεως καί σπουδής εύτονία, ετι δέ καί 140 γλώσσης εύροία καί πολυμαθείας περιουσία και — τό μέγιστου πάντων — τρόπων χρηστότητι · συνελόντα δ ' είπεϊν, οίος ούτος ό πρώτος παρ ' ημών προβληθείς, επί τε τοις άλλοις τό άνεπίληπτον εχων καί της τών λοιπών μαθημάτων ούχ ήττον ή τής τών νόμων είδήσεως εμπειρότατος ών· βουλόμεθα γάρ τούς ίερούς 145 ήμών νόμους οιονεί τισι λαμπροϊς δορυφόροις χρήσθαι τοΤς λόγοις, καί πανταχού π α ρ ' εκείνων ώς βασιλείς τών όλων πραγμάτων ύπερασπίζεσθαί τε καί προπομπεύεσθαι είς τιμήν 121—122 ττδσι τρόττοις : the plural is cited by L S J only from Plato Phaedo 94d. 122 άττελα(σ)θήσεται is the usual form. 123 κατά συναρπαγήν: 'precipitately'; earlier meanings are 'on an impulse, by deception'. 125 διαμαρτυρία in the sense of 'solemn affirmation' is quoted only from L X X 4 Macch. 16. 16 by L S J. 127 ιτροχειρίσεως : 'appointment', a sense not given in LS J ; in the papyri προχειρισμός is found instead. 128 δεήσοι: δεήση would be an easy emendation to restore Attic syntax. 130—131 τοϊξ άλλοις μαθήμασιν: the reference is not clear, but it is known that at about the same time the emperor issued an edict regulating the faculty of philosophy. 132 άττροσεξία: first in Arrian Epict. 4. 12. 5. 133 έττί . . . τούτου: 'in this field, in this case'; post-classical. 138 ττλείστψ μέτρω seems not to be a classical usage. 139 εύτονίςτ: 'vigour', Hellenistic. 145—146 τοϊζ λόγοις: 'reason, intellect'. 147 ύττεραστΗζεσθαι, ττροττομττεύεσθαι : both Hellenistic. 5

Wilson

66

150

155

160

165

170

IOANNES MAUROPOUS

όμοϋ καί άσφάλειαν προς τούς επηρεάζειν αύτοϊς έκ της θρασυτάτης ούκ όκυούντας σοφιστικής' où γάρ 5ή ρητορικήν φαίην αν την το πιθανόν άπιθάνως ή καί πιθανώς το άπίθανον κατασκευάζουσαν τέχνην. Οίον δέ μικρού καί διέφυγεν ή μας παρελθόν, έπεί y à p άπαξ έμνήσθημεν συμβολαιογράφων καί συνηγόρων, άναγκαΐον φήθημεν καί τό κατ' εκείνους ευ θέσθαι, ώς πανταχόθεν ήμϊν άρτιον εΐη καί κατά μηδέν ελλιπές τό περί τούς νόμους τούτο κοινωφελέστατον σπούδασμα. Θεσπίζομεν ου ν τά τοις παλαιοϊς διηγορευμένα νόμοις περί εκείνων, άπερ ήδη σχεδόν άντί μη -ξεγραμμένων νομίζεσθαι ή αχρησία πεποίηκε, την ιδίαν καί πάλιν εχειν ίσχύν, καί μή μόνον αύτούς πάντα τρόπον Ικπονεΐν καί μανθάνειν επιμελώς τά τών νόμων παρά τ ω λογιωτάτω νομοφύλακι, άλλα μηδ' Ιντάττεσθαι πρότερο ν τοΤς τοιούτοις συστήμασι, πριν άν ούτος αυτός ó διδάσκαλος αυτοΐς έπιμαρτυρήσοι, καί την έκείνων ΰπόληψιν επί τε τ η τών νόμων μαθήσει καί τ ή λοιπή δεξιότητι — γλώττης άμα φωνή καί χειρός γραφή — βεβαιώσοι. Τον δέ παρά τούτον τον τύπον έαυτόν είς τους συνηγόρους ή τους καλουμένους ταβουλλαρίους παρενείρειν τολμώντα μηδέν καθάπαξ κερδαίνειν έκ της έαυτού προπετείας, άλλ' αύθις εκείθεν έξωθεΐσθαι μετά σφοδρότητος, ώς αν έκ τού παθεΐν έπιγνώ μηκέτι την εις δεύρο κρατήσασαν έπ' αύτοΐς άδιαφορίαν, άλλά την άρχαιοτάτην έκείνην άκρίβειαν τών νόμων έμπολιτευομένην άρτι τοΤς πράγμασι, μηδέ δώρημα τύχης ή περι-

152 In a document so carefully drafted the touch of informality is specious and incongruous. 153 συμβολαιογράφων: 'notaries', post-classical. 156 κοινωφελέστατον: Hellenistic. 157 θεσπίζομεν: 'decree', a usage attested from the 4th century onwards. 159 άχρησία: 'disuse', not classical. He is perhaps referring to rules for membership of the legal profession laid down in the Book of the Eparch, a document issued in the reign of Leo VI (886—912). 162 συστήμασι: 'profession'. 163 έτπμαρτυρήσοι: here 'gives a testimonial'. 164 ΰπόληψιν: 'reputation'. 167 τνπτον: 'rescript', decision formally communicated by an emperor. 168 ταβουλλαρίους : 'notaries'. ιταρενείρειν : 'intrude', a sense not found before Plutarch. 171 άδιαφορίαν: 'indifference, neglect', Hellenistic. 173—174 περιδρομης

IOANNES MAUROPOUS

67

δρομής αρπαγμα, άλλ' επαθλον σπουδής και φιλοπονίας τά 175 τοιαύτα νϋν μόνοις τοις άξίοις προκείμενα. Ούτω τοίνυν ήμιν διανυσθέν τό κατόρθωμα τ ή τοΟ κρείττονος χάριτι διαμένοι μέχρι παντός την πολιτείαν σεμνϋνον, καί μηδείς αυτό χρόνος, μή φθόνος των κακών άποσβέσοι, άλλα διά τέλους εκλάμποι, σπουδαζόμενον αεί καί τιμώμενον ύπό 180 των έξης γενεών καί δικαιοσύνην άΐδιον έπιβραβεύον τω βίω. άρτταγμα: 'the reward of intrigue'; both words are late in these meanings. 176 κατόρθωμα : 'virtuous action', as in Chrysippus. 180 ârnβραβεϋον: 'guaranteeing', not attested before the 6th century.

5*

MICHAEL PSELLOS (1018-96/7( ?)) Psellos spent most oí his career in the service of the emperors, first as an administrative official and later as a highly influential minister. When he temporarily fell from favour he entered a monastery, but seems to have had no difficulty in returning to his former activities. For a time he was also professor of philosophy (vhrctTOS των φιλοσόφων) in the imperial university, restored largely at his own suggestion, and he enjoyed considerable fame as a lecturer; he was noted for his deep interest in Platonic ideas, which in due course led him and his pupil John Italos into conflict with the church authorities (a special synod anathematised the belief in the Platonic theory of forms). Psellos was exceptionally versatile in his learning and the number of his writings is enormous; by no means all have been correctly identified and printed. The most important are: the Chronographia, a history of his own times full of gossip and intriguing sketches of important people and events, perhaps better described as memoirs than as a formal history; funeral orations on his distinguished contemporaries Cerularios the patriarch, Leichudes and Xiphilinos; a large correspondence; the De omnifaria doctrina, a set of short discussions of various topics in philosophy, science and theology, much of which depends on Plutarch's De philosophorum placitis. Editions: many of the letters and other works are in the Scripta minora, ed. E. Kurtz—F.Drexl, Milan 1936—41, others in vols. 4—5 of K.N.Sathas, Μεσαιωνική Βιβλιοθήκη, Athens 1875. De omnifaria doctrina, ed. L. G. Westerink, Utrecht 1948. Chronographia: ed. E. Renauld, Paris 1926—8, with French translation; English translation by E. R. A. Sewter, Penguin books 1966. On P. in general see the article by E. Kriaras in Pauly—Wissowa, Supp.-Band XI.

Revolution (Chronographia 5. 25-9, 36-41, 43-5) X X V . Ό μέυ γαρ βασιλεύς τέως ετρύφα καί πλήρης καθειστήκει φρονήματος, ή δέ γε ξύμπασα Πόλις, λέγω δέ Michael V (1041—1042) trumped up accusations against the dowager empress Zoe, who had adopted him and permitted his accession to the throne. She was sent into exile on the nearby island of Prinkipo.

MICHAEL PSELLOS

5

ίο

15

20

69

παν γένος καί τύχην καΐ ήλικίαν, ώ σ π ε ρ λυθείσης α υ τ ή της συμφυούς άρμουίας, κατά μέρη τινά συγκινεΐσθαι καί διαταράττεσθαι ήρχετο, καί ούκ ή υ τ ω ν π ά ν τ ω ν ουδείς δς ούχί τ ά π ρ ώ τ α μέν ΰπετονθόρυζε τ η γ λ ώ τ τ η καί δεινότερον τ η καρδία περί τ ο ϋ πράγματος εβυσσοδόμευεν, καί τ η γ λ ώ τ τ η τ ο υ λέγειν εδίδου έλευθερίαν. ώς γ ά ρ ή φήμη απανταχού { ή υ ) της περί τήν βασιλίδα καινοτομίας, πενθούσαν ήυ όρδν τήν Πόλιν ξ ύ μ π α σ α ν καί ώ σ π ε ρ επί ταΐς μεγάλαις κινήσεσι τ ο υ παντός σκυθρωπάζουσιν άπαντες τάς ψυχάς καί ουκ εχουσιν δ π ω ς αν έαυτούς άνακτήσαιντο, τ α μεν τ ω ν δεινών ύπομεμενηκότες, τ ά δε έλπίζοντες, ο ύ τ ω δή καί τ ό τ ε πασαν ψυχή ν κατήφειά τις κατειλήφει δεινή καί άπαραμύθητος συμφορά, καί εις δευτέραν ήμέραν ουδείς τέως επεϊχε τ ή ν γ λ ώ τ ταν, où τ ω ν έν τέλει, ου τ ώ ν τ ο ϋ βήματος, ά λ λ ' ο ύ δ ' όσον εκείνου συγγενικών καί οΐκίδιον οί δ ' ουν επί τ ώ ν έργαστηρίων καί προς μεγάλας τόλμας παρεσκευάζοντο· ά λ λ ' ο υ δ ' όσον ξενικόν τε καί συμμαχικόν είώθασι παρατρέφειν οί βασιλείς, λ έ γ ω δε τους περί τον Ταϋρον Σκύθας, ή έτεροί τίνες, κατέχειν ήδύναντο τάς όργάς, άλλα πάντες καταθύειν υπέρ της βασιλίδος έβούλοντο τάς ψυχάς.

X X V I . Τ ό δ ' αγοραίο ν γένος καί άφετον ήδη π ο υ και παρεκεκίνητο ώς άντιτυραννήσον τ ω τυραννεύσαντι · τ ό δέ 25 θήλυ γένος, άλλά π ώ ς αν τ ο ϋ τ ο τοις ουκ είδόσιν άφηγησαίμην; ε γ ώ γοϋν πολλάς έωράκειν, ας ουδείς άχρι τότε της γυναικωνίτιδος εξω τεθέαται, δημοσία τε προϊούσας καί βοώσας τε καί κοπτομένας καί δεινόν άπολοφυρομένας επί τ ω πάθει της βασιλίδος, αί δέ λοιπαί Μαινάδων δίκην έφέροντο και τ ά γ μ α 30 ου τι μικρόν επί τον άλιτήριον συνεστήκεσαν ,,ποϋ π ο τ ε " 4 κατά Sathas: καί τά MS. 6 ΰττετονΟόρυζε: 'murmured in an undertone'; first used by Lucían. 7 Εβυσσοδόμευεν : 'brooded' ; found in the Odyssey and the Atticists. 9 (fjv) add. Sathas. καινοτομίας : 'news' or 'outrage'. 11 τούτταντός: 'the universe'. 16 τών του βήματος: 'the clergy'; βήμα 'chancel' occurs in c. 40 (line 54) below. 17 οΐκίδιον: 'domestic'; a very rare adjective. 20 At this date the imperial guard was composed of Varangians from Russia. 24 άντιτυραννήσον: the compound is cited by L S J only from Lydus De magistratibus 2. 1. Michael, who rose from low origins, is regarded as a usurper. 24ff. Psellos speaks as if the women of the lower classes led a restricted existence of the same kind as in classical Athens.

70

MICHAEL P S E L L O S

βοώσαι ,,ή μόνη και την ψυχή ν ευγενής καί την μορφήν εύειδής ; που ποτε ή μόνη των πασών ελευθέρα, ή του ξύμπαντος γένους δεσπότις, ή τον κλήρον της βασιλείας εννομώτατα έχουσα, ής καί ó πατήρ βασιλεύς καί ó εκείνον φύς καί ó τούτον 35 αύθις άποτεκών; πώς δ ' άρα καί ό δυσγενής της ευγενούς κατετόλμησε καί τοσούτον επ' εκείνη ν ένθύμημα όπόσον ουδεμία ψυχή των πάντων έχώρησε;" ταυτ' Ιλεγον καί συνέθεον ώς έμπρήσουσαι τα βασίλεια* ώς δ ' ούκ ή ν ετι τό κωλύσον ουδέν, πάντων ήδη επί τήν τυραννικήν άναρραγέν40 των ψυχή ν, τά μέν πρώτα κατά μέρος καί ώσπερ κατά σύστημα επί τον πόλεμον κατεστρατοπεδεύοντο, επειτα όλη της Πόλεως κατ' αυτού συνεστράτευον τ ή φάλαγγι. X X V I I . "Εκαστος γούν των πάντων καθώπλιστο, ó μέν πέλεκυν διηγκαλισμένος, ό δέ ρομφαίαν τινά κραδαίνων τ ή 45 χειρί βαρυσίδηρον, ετερος δέ τόξο ν μετακεχείριστο καί άλλος δόρυ, ό δέ πολύς όχλος, των άδροτέρων λίθων τούς μέν κολπωσάμενοι, τούς δ' έν χεροϊν έχοντες, άτακτότερον εθεον. έγώ γούν τηνικαύτα πρό τών βασιλείων είστήκειν εισόδων, πόρρωθεν ύπογραμματεύων τώ βασιλεΤ καί άρτι μεμυη μένος τά 50 προεισόδια· καί με είχεν ή έξω στοά γραφάς τινας τών μυστικωτέρων ύπαγορεύοντα · άθρόον δέ βοή τις ήμίν προσβάλλει ώσπερ ιππόκροτος καί διέσεισε τάς τών πολλών ό ήχος ψυχάς · επειτά τις ήκεν όγγέλλων, ώς ό δήμος άπας επί τον βασιλέα κεκίνηται καί ώσπερ ύφ' ένί σννθήματι προς τήν αύτήν γνώμην 55 συνείλεκται. τοις μέν ούν πολλοίς καινοτομία τις άλογος τό 33—35 Zoe was descended from Constantine VIII, Romanos II and Constantine VII Porphyrogenitus. 39—40 'against the tyrannous spirit of the emperor'. 40 μέρος and σύστημα can both be used of military units. 41 κατεστρατοττεδεύοντο: 'they marched'; for the usage see L X X 2 Macc. 4. 22. 42 αυτού Sathas: αυτών MS. συνεστράτευον Wilson: συνεστρατήγουν MS. 44 διηγκαλισμένος: simply 'carried'; apparently lexicis addendum. βομφαίαν: a heavy sword. 45 βαρυσίδηρον: L S J cite this only from Plut. Aemilius 18. 46—47 κολπωσάμενοι : 'putting into the folds of their clothing'. 48—49 ττόρρωθεν: 'for some time past', a rare classical usage. 50 ττροεισόδια : originally this meant 'ceremonies of entry to the royal palace', then 'antechamber'; here the sense must be that he had the right of entry to special offices in the palace. 51 άθρόον: 'suddenly'. προσβάλλει Kurtz: προβάλλει MS. 52 ΙτπτόKpOTOs does not occur in classical prose.

MICHAEL PSELLOS

71

πραττόμενον εδοξεν, εγώ δέ συνείς εξ ών πρότερον τά μεν έωράκειν, τά δέ ήκηκόειν, ώς εις πυρκαϊάν ò σπινθήρ άνεφλέχθη καί δει πολλών ποταμών και επιφόρου του ρεύματος ώστε άποσβεσθήναι, αύτίκα τον ίππο ν άναβάς διά μέσης ήειν της 60 Πόλεως καί γε τοϊς όφθαλμοΐς αύτοΐς έωράκειν περί ών νυν επεισί μοι άμφισβητεΐν. XXVIII. "Ωσπερ γάρ τίνος ξύμπαντες κρείττονος μετεσχηκότες πνεύματος, ουκ ετι επί τών προτέρων Ιωρώντο της ψυχής καταστάσεων, αλλ' οι τε δρόμοι αυτών μανικώτεροι καί 65 χείρες ερρωμενέστεραι, καί τών οφθαλμών ai βολαΐ πυρώδεις τε καί ενθουσιώσαι, οι τε του σώματος τόνοι ρωμαλεώτεροι, μεταρρυθμίζεσθαι δέ προς το εύσχημονέστερον ή μετατίθεσθαι τών βουλευμάτων ουδείς τών πάντων εβούλετό γε, ή του συμβουλεύοντος ήν. 70 XXIX. Δόξαν δέ αύτοΐς τά πρώτα έπί τό γένος εκείνου χωρεΐν καί τους σεμνούς εκείνων οίκους καταστρέφειν καί υπέρογκους, έργου τε εΐχοντο, καί όμοΰ προσέβαλλον, καί τό ξύμπαν εις έδαφος κατερρήγνυτο, καί τών οικοδομημάτων τά μέν έπικεκάλυπτο, τά δ ' άνακεκάλυπτο· εs &v βούλοιτο: 'just as he pleased', a faulty attempt to manufacture an indefinite clause as in the classical language ; another example occurs at 33—4. καθάπαξ : 'simply, absolutely'. καί y à p κτλ. : 'as indeed was within his power' ; αν is a mistaken insertion. — The influence of social and historical factors on classical authors is very rarely appreciated by Byzantine scholars, whose notions of ancient history are normally rudimentary at best. The argument of this chapter has some affinity with the views expressed in Tacitus' Dialogus de oratoribus and Longinus On the Sublime (of which the former certainly and the latter probably was unknown to M.). 33 πάντα κτλ. : 'in all respects Aristides is similar to Demosthenes'. 35 ίτπλέκτοις: i. e. choice expressions and ideas. πολύ μάλιστα: a variant of the classical ώς μάλιστα and the like. 40 λοιπόν: 'finally'. 41 βάσανον in the literary sense of 'examination' is not classical. 44 παντέλειον: 'pure perfection'. êvepyôv: 'having effect upon'. 47 τόνον: 'intensity', δίαρμα 'elevation'; both words are terms from Hellenistic literary criticism. 48 άπρόσκοπον: 'unerring', άνενδότως: 'unremittingly'; neither word is classical.

THEODOROS METOCHITES

50

55

60

65

70

133

Λεωσθένει σφυρήλατος ò λόγος ό Δημοσθένους εϊρηται προσφυώς, ήττερ [fol. 364Γ] εΐρηταί μοι προ βραχέος, άφορώντι, δοκώ μοι, προς τό σύντονον ούτω δή καί άεί πως επιμελώς του δρόμου της γλώττης καί ώσπερ αν εί καθ' όμαλοϋ δή τίνος πεδίου ρεύμα πηγαΐον, άείρουν, δμοιον έαυτφ καθάπαξ φέροιτο* άτάρ δητ' αύ 'Αριστείδη ν τοις εν τω νυν γε είναι του χρόνου καί τώνδε καθ'ήμας των πραγμάτων λυσιτελέστερον άμηγέπη τοις ελλογίμοις καί δσοι περί την ασκησιν του λέγειν σπουδάζουσιν είναι ξυλλαγχάνειν καί τηδε κατ' αυτόν πειρδσθαι καί τρίβειν καί παραβάλλεσθαι. XXXV. Άτεχνώς γάρ επί της αυτής ούσιν ήμϊν αγωγής τοϋ βίου καί των πραγμάτων κατ' αυτόν και της αύτης του λέγειν χρήσεως πλεοναζούσης, ώς αληθώς, τω της τέχνης έπιδεικτικώ πλεϊν ή κατά τδλλα τών αύτής είδη καί έλευθερίω προς την φοράν, τίς αν γένοιτο κατ' Άριστείδην όνησιμώτατος τοις πειρωμένοις καί συνασκουμένοις, 80 μάλα τόν νουν προσέχουσι τη πολυφορίοι τοϋ ανδρός καί ραστώνη μετ' ευχρηστίας άπάσης καί ακριβείας αύ; Δημοσθένης γάρ, άλλοις ξυμβιώσας πράγμασι καί τό μέγιστον περί αύτοϋ καί της φύσεως θαϋμα έπιδειξάμενος καί την τελειότητα της καλλίστης εν τω λέγειν εξεως, ού πολύ χορηγούσαν καί κατ' Άριστείδην τοις νυν χρωμένοις όρέγει την πηγαίαν άνάδοσιν. εύ μέντοι γε και τοϋτ'αύ οίδα, ώς όπότερον αν τις τοΐν δυοΐν Θατέρου προσέλοιτο, ώς αν δή τίνος ανάγκης επικειμένης Ινός τυχειν μόνου μη δήτ ' εξόν άμφοΐν, εν καλλίστοις τε αν είη καί πολυκερδέστατος τω σκοπώ καί τη χρήσει, αλλά καί αύ ώς αν μάλιστα

49 Leosthenes' dictum comes from Lucían, Demosthenis encomion. σφυρήλατος : 'wrought as if of iron*. 57 ξυλλαγχάνειν: 'to come into the hands o f . 58 τταραβάλλεσθαι: 'approach', i. e. compete with him. 62—63 καί έλευθερίφ Trpôç τήν φοράν: 'and in the bounty of its crop'. 63 κατ' Άριστείδην όνησιμώτατοξ: 'as beneficial as Aristides' is almost certainly the sense. 66 aö: the position of the particle is suspicious, but since M.'s command of the language is so uncertain one should probably not try to emend. 69—70 καί κτλ. : 'to those who are exactly in Aristides' position'. One might expect T O Ï Ç καί κατ' Ά . νυν χρωμένοις.

134

THEODOROS METOCHITES

75 διά θάτερον ζημιούμενος, μ ά λ ι σ τ ' α ν είκότως irpòs τ ή ν αιρεσιν καί χ α λ ε π ώ ς εχοι φέρει ν.

άγανακτοίη

76 χοΛΕΤΓώΐ . . . φέρειν Gigante: χαλεπός . . . φέρην MS. — M.'s devotion to Attic models does not seem to help him construct clear and easy periods, and his contemporaries found much to criticise in his writing; see the notes on Nicephorus Gregoras below, p. 136. Part of M.'s reply was that the obscurity and difficulty of Thucydides' style had not impaired his fame.

NICEPHORUS GREGORAS (c. 1295—1359/60) Gregoras, like his tutor Metochites, was a polymath. He was brought up in Heraclea and came as a young man to the capital, where he was introduced to the emperor, who sent him on a diplomatic mission to Serbia in 1326. Much of his later life was occupied by the bitter and prolonged ecclesiastical controversies of the day; as a result of his firm stand against the doctrines of Gregory Palamas he was virtually imprisoned for a while in the Chora monastery. Among his writings is a treatise on the construction of the astrolabe, but his main work is an enormous history of the years 1204—1369; it gives a full and vivid account of the weakened empire of his own time, which was afflicted by great poverty (even the royal family used imitation jewellery, 15. 11. 4) and such natural disasters as the Black Death (16. 1. 5). The longer of the two specimens below outlines a proposal for changes in the calendar which would have anticipated the Gregorian reform. Edition: L. Schopen—I. Bekker, Bonn 1829—55. See also R. Guilland, Essai sur Nicéphore Grégoras, Paris 1926.

History 7. 11. 2-3

Theodorus Metochites

Σώματος γάρ μεγέθει καί μελών καί μερών συμμετρία καΐ οφθαλμών ίλαρότητι πάντας είλκε πρός έαυτόν οφθαλμούς, φύσεως δ' εύμοιρία προς λόγους καί καρτερία προς πόνους καί μνήμης ύγιεία καί καθαρότητι σοφίας άπάσης âç τό άκρότατον ήλασεν. 5 ούτω δ' εύπορος fjv άπαντα τοϊς ζητοϋσι παλαιά τε καί νέα προφέρειν ώς εκ βιβλίου της γλώττης, ώστε μικρά ή ούδέν εδει βιβλίων τοις όμιλοϋσι. βιβλιοθήκη γάρ ήν έμψυχος ούτος καί 2 Ιλαρότητι: a Hellenistic coinage. 3 εύμοιρία: 'excellence', another Hellenistic word. 4 Ογιε(α is not the most obvious noun to apply to memory, and ûyiefct φρένων at Aesch. Eum. 535 is scarcely analogous. καθαρότητι: perhaps 'lucidity' (of style), which is not the classical meaning. 7 βιβλιοθήκη Ιμψυχο$: a phrase used by Eunapius, Vitae sophistarum 4.1. 3 (p. 352 Wright), to describe Longinus (the third-century professor of rhetoric).

136

NICEPHORUS GREGORAS

τ ω ν ζητουμένων πρόχειρος εύπορία* ούτω ττάντας μακρω τ ώ μέτρω παρέδραμεν, όσοι ποτέ λόγων ήψαντο. Ιν τι μόνον 10 ίσως αύτού καταμέμψαιτό τις, ότι προς ουδένα τ ω ν πάλαι ρητόρων άναφέρειν βεβούληται του της αύτοϋ γραφής χαρακτήρος την μίμησιν, ούδ' ίλαρδ τινι καί μειδιώση γ λ ώ σ σ η τ ό της διανοίας παραμυθεΐσθαι έμβριθές, ουδέ τ ό της φύσεως πάνυ τοι γόνιμο ν χαλινω τινι κατέχειν προτεθύμηται · αλλ' Ιδιοτροπία 15 τινι καί αυτονομία φύσεως κατακολουθήσας χειμώνά τινα καί θάλατταν γλώττης προΐσχεται· κάντεϋθεν άμύσσει καί κνίζει τ ω ν επιόντων την άκοήν, καθάπερ την τ ω ν τρυγώντων παλάμην ή περί τ ό ρόδον άκανθα, εξεστι δέ και πασι τοις βουλομένοις τεκμηριοϋσθαι την του ανδρός εν τοις λόγοις δύναμιν, εξ ών 20 συνετετάχει πολλών τε καί πολλής καί ποικίλης γεμόντων τής ώφελείας βιβλίων, ô δέ πάντων μάλλον θαυμάζειν εχοι τις αν τοΟ ανδρός, ότι τοσούτου προς των κοινών πραγμάτων Θορύβου καί κλύδωνος επικειμένου καί φροντίδων άλλοτε άλλων έπικλυζόντων αύτού τήν διάνοιαν, ούδέν ήν ô του 25 άναγινώσκειν καί γράφει ν άττη σχόλη σε πώποτε - ά λ λ ' ούτως είχε προς άμφω δεξιώς, ώ σ τ ' έκ πρωίας μέν ες εσπέραν εν βασιλείοις τά κοινά διοικών ήν ούτως ολοσχερώς καί ξύν γε π ο λ λ ή καί ζεούση τ ή προθυμία, ώσπερ αν εί τ ώ ν λόγων εξω παντάπασιν ετύγχανε ν όψέ δ ' αύθις εκείθεν άπαλλαττό30 μένος ούτως δλως τ ώ ν λόγων εγίγνετο, ώσπερ αν εί σχολαστικός τις ην καί τών πραγμάτων παντάπασιν εκτός. 9 τταρέδραμευ : 'excelled', a usage seen in Polybius. 9ff. The criticism is typically Byzantine, b u t Metochites perhaps did not subscribe to the usual views (ci. his Miscellanea, pp. 13—18). As a stylist he was attacked also by an important contemporary, Nicephorus Chumnos, who was like himself an imperial administrator (Keeper of t h e Inkstand) and man of letters (see Sevòenko, op. cit., 35—41). 12 Ιλαρδ: 'genial', a sense not cited by LS J, b u t see Demetrius De elocutione 128, 132, 134. μειδιώση: 'graceful'. 13 τταραμυβεΐσθαι : 'soften'. 14 1διοτροττ(ς( : post-classical. IS αύτονομία : in classical Greek usually applied to states. 16 προΐσχεται : 'offers', i. e. to the reader. 24 ίτπκλυζόντων: for the gender see note on Photius above, p. 41. 25 άττησχόλησε : post-classical. 30 σχολαστικοί: 'scholar'.

NICEPHORUS GREGORAS

137

History 8 . 1 3 Calendar reform (A.D. 1324)

5

10

15

20

Ουκ ευκαιρον δέ μοι δοκεΤ σιωπή παρελθεϊν καί όσα κατά τούτον τον χρόνον περί τοϋ Πάσχα λαληθήναι ξυνέβη. κατά γαρ τό εϊωθός ανιών ές τά βασίλεια τοιαύτη τινί τη ομιλία εντετυχήκειν. και τά μεν άλλα τταρείσθω γε τέως, πολλά τε όντα καί où πάνυ τοι αναγκαία πάνυ τοι έθελούση σχολάζειν ακοή, καίπερ όντα κάκεϊνα σεμνά και σοφών άκοαϊς άξια* τό δ ' ούν της άναγκαιοτέρας ήμΐν όμιλίας καί ής αν τις άκουσας ήσθείη τά μάλιστα- λόγον κεκίνηκεν ò βασιλεύς περί γε αστρονομίας και σφαιρών ουρανίων καί κινήσεως πλανωμένων καί απλανών, καί τοιαύτα άττα έμοί καθυποβάλλων πρόφασιν τοϋ λέγειν, πολλήν γαρ προς ήμδς την εύμένειαν ετρεφεν. έγώ δ ' ύπολαβών επαινον διεξήειν πολύν τού μαθήματος, τούτο καί γάρ μοι τό όπτικόν, ώς ειπείν, της διανοίας έκάθηρε καί προς τέλειον οίονεί χρωματισμόν τάλλα μοι πάντα μαθήματα ήγαγε. σκιαγραφία γάρ ώς αληθώς έοίκασι τούτου χωρίς, δσαι κατ' ανθρώπους εΐσί τέχναι καί σττουδάσματα. μετά μέντοι γε τών άλλων καί ό τού Πάσχα λόγος άνέκυψεν, εμού τούτον μεταξύ παραρρίψαντος, ώς μέρος όντα καί τούτου τού τοιούτου μαθήματος· καί άλλως ότι καί ώδίνων ή ν διά μακρού προς βασιλείους τό πράγμα άνενεγκεΐν άκοάς, απόρρητον ôv, ώς άκριβής μοι τό πράγμα παρέστησεν ερευνά, πλην ή δσοι των της αστρονομίας κρατήρων εγεύσαντο. ταϋτ' άρα καί καιρού λαβόμενος, ώς εφην, ^ήγνυμι την ώδίνα, ουκ αχείμαστος μέν ούδέ τ ό τ ' άπαλλάξας. ήσαν γάρ ο! τότε πολλά μοι παρέσχον πράγματα, μη ξυνει1 The text oí this passage is found in almost identical wording in a letter of Gregoras and as a separate treatise. 3 τινι τη : one or other of the articles would have to be deleted if this were a classical text. 4 τέω$: 'for a while', i. e. 'for the time being' ; in classical Attic the reference is usually to time in the past. 5 (où) ττάνυ τοι Wolf; the expression recurs below at 62, 77. 9—10 πλανωμένων καί άττλανών: 'planets and fixed stars'. 10 καθυποβάλλων: 'laying before me', a sense not attested in the léxica. 12—13 τούτο καί γάρ μοι : for another example of this strange word order see the excerpt from George Acropolites, line 10. 13 τό όπτικόν της διανοίας: 'the visual powers of the mind'. 14 χρωματισμόν: 'colouring', first in Dioscorides. 19 ώδίνων ή ν: for the construction see the note on Photius above, p. 42. 21 πλήν ή δσοι: 'except to those who'. 24—25 ξυνειλοχότες: the léxica do not suggest

138

NICEPHORUS GREGORAS

25 λοχότες έκ του ράστου τόν τοΰ λόγου σκοπόν. και et μή ό βασιλεύς (έκεϊνος yàp μόνος ήν συνιείς α διεξήειν αύτός· άφορμήν yàp είληφώς εύθύς κάκεϊνος έπεδείκνυτο καί έδημοσίευε της υψηλής αυτού συνέσεως τους θησαυρούς) εΐ μή ουν εκείνος πλείστον έμοί το προσηνές χαριζόμενος δίοδον ένεποίει τ ω λόγω, τ ά χ ' 30 αν τό τελευταΐον τούτο πονήρως καί άγεννώς εκείθεν άστήλλοτττον, αδικόν τινα τήν καταδίκην ό δίκαιος όφείλων. έπεί ουν πασαν, ώς εφην, ήμϊν ό βασιλεύς τήν κατάστασιν έποιήσατο τού μεν λέγειν έμοί, του δ ' άκούειν τοΤς συμπαροϋσι, πρώτον μεν ώσπερ τινάς ορούς καί κρηπϊδας ύποθείς τά καίρια, είτα δι ' 35 αυτών τάς αποδείξεις έποιούμην. καί δή δέον είναι πρώτον έφάμην τήν έαρινήν ίσημερίαν ές τάκριβές έρευνήσαι. τούτο γάρ αίτιον άπάσης της έξης υποθέσεως, ώς προϊόντες έροΰμεν είτα τήν έφεξής μετ' ίσημερίαν πανσέληνον. πανσέληνον δέ φαμεν, όπότε πλησιφαές ειη τό προς ημάς ήμισφαίριον της σελήνης. 40 τοΟτο δέ γίγνοιτ ' άν, όπότε βραχύ τι πλέον ή τεσσαρεσκαιδεκαταίαν ή σελήνη τήν ήμέραν αγοι, έξότου περί τήν αύτήν εν τ ο ύ τ ω συνέλθοι τ ω ήλίω μοΤραν της τών ζωδίων σφαίρας, μιας άψαμένης αμφοτέρων καθέτου, έπεί ούν τ ω νομικφ μέν επεται τ ό ήμέτερον Πάσχα, έκεϊνο δέ τ η μετ' Ισημερίαν πανσελήνω, δέον 45 έκεΐνα διευκρινήσαι π ρ ί ν εϊτα τοις άπασιν εΰδηλον αν είη τ ό καθ' ήμδς. ακριβής τοίνυν γίνεται ισημερία έν μόνοις δυσί τού ένιαυτού νυχθημέροις, ένΐ μέν αρχομένου ήδη φθινοπώρου, έτέρω δ * αρχομένου έαρος εύθύς. καί περί μέν της φθινοπωρινής Ισημερίας ουδείς ήμϊν έν τ ω παρόντι λόγος· περί γε μήν της 50 ήρινής καί μάλα γέ τοι πλείστος, γίνεται τοίνυν άκριβής ισημερία έν έαρος ώρα, όπότε περί μοίρα ν π ρ ώ τ η ν ό ήλιος γένοιτο

that ξυλλέγειν can mean 'understand', but the semantic shift seems likely in view of Latin colligere. 25 έκ τοΰ βφστου: this alternative to (ΐιςίστα is found in Dion. H., De comp. verb. 25. 27 ¿δημοσίευε: 'displayed', a usage common in patristic Greek. 29 δίοδον : 'safe-conduct'. 34 κρηττίδας: 'foundations'. 36 έφάμην: the form is not found in classical prose. ίσημερίαν:'equinox'. 39 ττλησιφαέΐ: post-classical. 40 γίγνοιτ' άν: a misplaced optative; understand as γίγνεται. 43 καθέτου: 'perpendicular'. τ ω νομικω : 'deriving from the Law of Moses'. On Πάσχα EIS Passover and date of Crucifixion see the material assembled in LexPatrGr s. v. 45 διευκρινήσαι : 'examine thoroughly'. 47 νυχθημέροι;: a Hellenistic technical term. φθινοπώρου: 'autumn'.

NICEPHORUS G R E G O R A S

55

60

65

70

139

του κριοϋ· δπη καί ό Ισημερινός τοις άστροθεάμοσι διαγράφεται κύκλος, γίνεται δέ ούχ ομοίως εν άπασιν ετεσιν αλλ' εν μέν τοις του Ναβονασάρου περί λήξιν έσττερίαν της του μαρτίου πέμπτης καί εικοστής * εν δε τοϊς Φιλίππου τοΰ Άριδαίου περί μεσημβρίαν της εικοστής τετάρτης αυτού· έν αίς δ ' ήμέραις ò Χριστός υπέρ ήμών έθανατούτο τρίτην καί εΐκοστήν διανύοντος αύτού, πολλώ πρότερον πριν ή άνατεΐλαι τον ήλιον, ή μάλλον είπεϊν περί μέση ν έκείνην τήν νύκτα· νύν δ ' εφ* ήμών έπτακαιδεκάτην άνύοντος αύτοϋ. ούκ άκριβολογούμαι δ ' ούτε μήν τήν τής ήμέρας ώραν, ούτε μήν ουδέ ya τό της ώρας μέρος, où yàp άναγκαΐον νυν, ότι μή διατριβή μή πάνυ τοι προσήκουσα τ η χρεία, ώ σ τ ' εξεστι συλλογίζεσθαι τήν τών μεταξύ χρόνων διαφοράν κάντεϋθεν καί δ ι ' όσων ετών όπισθόπους ό χρόνος ήμέρα μια γίνεται καί δι' όσων αύθις έτερα μιφ καί ομοίως αεί. τούτο δ ' oú παρά τήν του ηλίου γίνεται κίνησιν. όμαλήν γάρ εκείνος αεί ταύτην ποιείται και άπαρέγκλιτον · άλλα παρά τήντών ενιαυσίων ήμερών άπαρίθμησιν, ήν σφαλερώς αυτοί ποιούμεθα, προς γάρ τοΙς τριακοσίοις έξήκοντα πέντε νυχθημέροις τίθεμεν καί όλόκληρον τέταρτον νυχθημέρου ένός, ούκ όφείλοντες ούτω. ώς γάρ ό μέγας φησί Πτολεμαίος, τριακοσιοστού δέοντος ήμέρας μέρους δει τούτο προστίθεσθαι καί ούχ όλόκληρον ώς δ* εγωγε αύτός έξακριβώσας εύρο ν, μείζονος καί ήκιστα τριακοσιοστού τελέως, εΐ μέν ασφαλώς ήκριβωσάμην εΐ δέ μή, 52 άστροθεάμοσι : a word not found before the fifth century. 54 Nabonassar was an obscure king of Babylon; some event in his reign on 26 February 747 B . C. was used as a convenient basis for calculation, as is seen from chronological tables found in Ptolemy and elsewhere. ληξιν éorrepíav: 'late evening'. 55 Another ancient era was based on the date 12 November 324 B. C., which fell in the reign of Philip Arrhidaeus. 61 ούτε μήν ούδέ γε: these particles are either corrupt or testify to Gregoras' inability to handle this feature of the classical language. 62 δτι μή must here be taken as equivalent to άλλά. 64 ότπσθόττους : 'in arrear', a rare word from classical tragedy, where it meant 'attendant on'. 66 τταρά: 'because o f ; L S J s . v . C I I I 7. 71 Ptolemy (Almagest 7. 2) reports that Hipparchus discovered the precession of the equinoxes and calculated the length of the year as 3 65 + 1 / 4 — 1 / 3 0 0 days ( = 365 days + 5h. 55m. 12s.). The calendar was not revised to allow for this refinement. Gregoras himself made still more refined calculations ; a marginal note in one MS. gives the figure of 365 + — 1Uso· The modern estimate is shorter (365 days 5h. 48 m. 46 s.).

140

NICEPHORUS GREGORAS

75 σκέμμα τούτο τίθημι τοις επειτ' άστρολόγοις. ε γ ώ γ α ρ ού σχολάζω τούτο νυν διασαφεΐν. όμως εστω κατ 5 έκεΐνον. ή τ τ ο ν y à p λυμανειται τ ω λ ό γ ω προς ου π ά ν υ τοι πολλούς τους χρόνους διατρίβοντι. παρατηρητέον ουν, ώς κ α τ ' εκείνον τόν μέγιστον δηλαδή Πτολεμαΐον δ ι ' δλων τριακοσίων ένιαυτών 80 νυχθήμερον όλον συνάγεται, τ ό δ ' εΐρημένον πολλοστή μόριο ν της ή μέρας εν μεν τοσούτοις ετεσι καί μόλα έπίδηλον ήδη καθίσταται · εν δέ τρισί καί τέτρασι καί πέντε καί δέκα καί τρις τοσούτοις, ούκ αν δήπου, δια τ ό π ά ν υ βραχύτατον της προσθήκης. όπερ δή καί κ α τ ' ένιαυτών παραδρομή ν τοσούτων οΐ π ρ ό 85 ήμών τ α μετέωρα φροντισταί καί άστροθεάμονες ύφαιρούμενοι ασφαλώς τ ό της ισημερίας νυχθήμερον εΰρισκον κάντεΰθέν γ ε μήν ασφαλή καί την τοϋ Πάσχα διόρθωσιν εποιοϋντο* καί τ ό της διορθώσεως ταύτης έγίνετο μέχρι τοϋ εξ 'Αδάμ έξακισχιλιοστοϋ τριακοσιοστοϋ έτους εγγιστα. τ ό δ ' έξ 90 εκείνου μέχρις ήμών ούκ οϊδ' δπως έρραθυμημένον τ ό π ρ ά γ μ α καί άδιόρθωτον εμεινε. καί νυν όφείλοντες οί της καθ' ή μας εκκλησίας άνθρωποι τήν αρχήν της του Πάσχα π α ρ α τηρήσεως π ρ ο της του μαρτίου ε γ γ ι σ τ α ποιεΐσθαι είκοστής, οί δ' εκ τής αυτού δευτέρας καί εικοστής ποιούνται, ουκ ορθώς γε 95 ποιοϋντες τουτί. επει γ α ρ ουκ άλλοθέν πόθεν ή τής προς κριόν ήλιακής εισόδου τ ά τής ισημερίας άποφαινόμεθα, τήν δέ γ ε πανσέληνο ν ομοίως ούκ άλλοθέν πόθεν ή τής τ ο ϋ ήλίου διαμετρικής αποστάσεως καί ετι γ ε τ ό Πάσχα τ ό νομικόν ουκ άλλοθέν πόθεν ή τής πανσελήνου· εΰδηλον άρα, ώς τής ισημερίας 100 μεταπεσούσης μετέπεσε καί τ ά τής πανσελήνου* καί τ α ύ τ η γ ε έπομένως συμπαρήλλαξε καί τ ό τ ώ ν Ιουδαίων Πάσχα, κάκείνω δ ' αϋ δήπου συμπαραλλάττειν χρεών και τ ό ήμέτερον. προς γ ά ρ εκεΐνό γε άφορα τ ό ήμέτερον κάκείνω τέτακται επεσθαι οιονεί τινι κρηπΐδι καί θεμελίω. ράδιον δ ' αν είη βουλο105 μένοις ήμΐν ποιήσασθαι την διόρθωσιν, βραχύ τι πλέον ή δύο νυχθημέρων ύφαίρεσιν ποιησαμένοις. ο ύ τ ω γ ά ρ άνήκειν τοις με80 πολλοστήμόριον: 'fraction'. 84 παραδρομήν: 'passing'. 85 ύφαιρούμενοι: 'subtracting'. 89 Ι γ γ ι σ τ α κτλ. : 'round about t h e year 6300' (A. D. 792). 90 έρραθυμημένον: 'neglected'; t h e sense is post-classical. 98 διαμετρικής άττοστάσεως: 'diametrically opposed position'. 106 άνήκειν: 'to be right', a usage found in the Ν. X.

NICEPHORUS GREGORAS

141

ταξύ τοσούτος ετεσιν ή της αστρονομίας επαγγέλλεται μέθοδος, τούτου δέ μή γιγνομένου τό σφάλερόν ού μικρόν, συμπίπτει γάρ εσθ' οτε, καθά καί πολλάκις ήδη γεγένηται, οΐεσθαι μέν είναι no πανσέληνον την κυριακήν καί πρώτην ήμέραν της μελλούσης έβδομάδος· οίεσθαί γε μην τούτο ψευδές· γεγενήσθαι γάρ ήδη προ δύο νυχθημέρων κατά την εκτην δηλαδή της παρεληλυθυίας έβδομάδος ήμέραν κάντεϋθεν σφαλλομένους άλλη υ άντ' άλλης περιμένειν κυριακήν καί ποιείν την άναστάσιμον έβδο115 μάδα, έβδομάδα των του Χρίστου παθημάτων, καί τά έξης του σφάλματος εντεύθεν γνώριμα τοις άπασιν. 114 άναστάσιμον έβδομάδα: 'the week of the Resurrection'. — The chapter continues with observations about the Jewish Passover and the celebration of Easter on 25 March, which is the change recommended by Gregoras. The emperor liked the idea but hesitated to implement it owing to the difficulty of persuading all his subjects to understand and accept the reform.

MANUEL II PALAEOLOGOS (1350—1425) The situation of the empire was so grave that in 1399 the emperor Manuel II sent a letter to Venice asking that he and other members of the imperial family might take refuge there if the Turks captured Constantinople. A few months later, to raise financial and military help against the invaders, he began a long journey to Western Europe, travelling through Italy to Paris, where the king set aside part of the Louvre for his use. At the end of 1400 he paid a short visit to the English king Henry IV, who entertained him to a feast on Christmas Day. The rulers of Spain (i. e. Aragon, Castile and Navarre) and Portugal also received appeals for aid, backed up with offers of precious relics from the Crucifixion that had been brought from Constantinople. Manuel's character and ability, and the mere fact that the head of a once great empire was so desperately in need of aid, made a deep impression in Western Europe, but little was done to help him. Among the emperor's many writings are letters which portray a conscientious and cultivated ruler. The following specimen describes his experiences in England and is addressed to Manuel Chrysoloras, who had recently begun to give lectures on Greek in Florence. Edition: E. Legrand, Paris 1893, reprinted 1962. See J. W. Barker, Manuel II Palaeologus (1391—1425) : a study in late Byzantine statesmanship, New Brunswick, 1969.

Letter 38 Ήγοϋμαί σε δεξάμενον τ η ν έπιστολήν, ή σοι τ η ν καλήν έκόμισεν άγγελίαν, μετέωρο ν τε ευθύς έστάναι και δευτέραν μ ε τ ' έκείνην άφίξεσθαι προσδοκδν, χωρεϊν διδάξουσαν τάγαθόν, καί τ ρ ί τ η ν αύθις έτέραν άμείνω της δευτέρας π ο λ λ ω , καί ετι γ ε 5 έτέραν κρείττω πασών, ίσως δέ καί μακροτέρας καί πλείους, αεί τ ι πλέον έχούσης της νεωτέρας· αλλά δή καί τουναντίον οϋκ άπεικός. μετά γ ά ρ τ η ν π ρ ώ τ η ν έκείνην, où πολλάς, ουδέ 6 τη; νεωτέρας : 'the latest, last' ; a superlative, as in Modern Greek.

MANUEL II PALAELOGOS

ίο

15

20

25

143

μακράς ¿πιστολάς όψεσθαι, άλλ ' αύτόν έμέ τον επεσταλκότα, ούκέτι σε παραμυθούμενον ταϊς έλπίσιν, άλλ' αυτί) τη Θέα των έλπισθέντων εύφραίνοντα. "Ηδη δέ τι vos χρόνου παραδραμόντος καΐ πολλών σοι παρ' ημών γραμμάτων έληλυθότων ετερά τινα διαλαμβανόντων, ούδαμοΰ δέ στρατιάς μεμνη μένων καΐ βοηθειών έτερων, εν αίς εστί την πόλιν ήμΐν σωθήναι, φέρει ν έπί στόματος σε νομίζω την παροιμίαν ,,άνθρακες οΐ θησαυροί"- καί τά σά μεν ίσως τοιαύτα, εγώ δέ άρα έσίγων, ουχ ότι τών ελπίδων εψεύσθην, άλλ' άρκούμενος οίς έπέσταλκα, καί τη σιγή σε διδάσκων μηδέν καινόν εχειν ειπείν, της μεν ούν σιγής ή πρόφασις ήδε· της δέ νυν επιστολής πολλαί μέν έπιστολαί πολλαχόθεν είς ημάς άφιγμέναι, καλάς τε πάνυ καί άγαθάς επαγγελίας κομίζουσαι · μάλιστα δέ πάντων ό άρχων παρ' φ τανϋν διατρίβομεν, ò τής Βρετανίας ρήξ τής μεγάλης, τής δευτέρας, ώς αν είποι τις, οικουμένης, ό πολλοίς περιρρεόμενος άγαθοΐς καί παντοδαπαΐς κομών άρεταΐς, καί τοις μέν αυτόν ουκ είδόσι τή φήμη θαυμαζόμενος, πρός δ' αυ τους άπαξ ΐδόντας λαμπρώς την φήμη ν ελέγχων μηδαμώς θεό ν ουσαν, άτε δή μή δυναμένη ν δεΐξαι τον άνδρα ήλίκον ή πείρα παρίστησιν.

Ούτος ό λαμπρότατος μέν τό σχήμα, λαμπρότατος δέ τήν γνώμη ν, καί τή μέν ρώμη πάντας εκπλήττω ν, τή δέ συνέσει 30 φίλους ποιούμενος, καί χείρα πδσιν όρέγων, καί έαυτόν παντοδαπόν έπίκουρον παρεχόμενος τοις χρήζουσι βοηθείας, καί νυν, τή φύσει χρησάμενος, άντί λιμένος ήμϊν κατέστη μετά διπλού του χειμώνος, του τε τής ώρας τοϋ τε τής τύχης, είς αυτόν τε καί τους τρόπους τούς αύτού κατηρκόσιν ηδύς δέ 35 μάλα φαινόμενος ταϊς συνουσίαις, καί δια πάντων ή μας εύφραίνων καί τιμών ώς μάλιστα καί φιλών ουχ ήκιστα, καί ύπερβολαις έν άπασι κεχρη μένος τοις είργασμένοις, μικρού δοκει καί έρυθριαν, πολύ τοϋ δέοντος έλλείπειν μόνος άπάντων οΐόμενος, 8 τόν έπεσταλκότα: 'the writer'. 12 διαλαμβανόντων: 'discuss, deal with'. 13 êv: instrumental. IS Zenobius II. 1: άνθρακες 6 θήσαυρος ττέφηνεν: έττΐ τών t