Amerikan Edebiyatı 101 9786050207514

Citation preview

Brlanne Keith lisa n sını Boston Üniversitesi İngil izce Edebiyatı bölü­

m ü nde, yü ksek l isansını da Massa c h usetts Ün iversitesi'nde ayn ı bö­ l ü mde ta ma mlad ı . Özel likle Henry David Thorea u üzerine çalı ş m a l a r ya pmaktad ı r;The Thorea u Soc i ety'n i n ed itorya l d a n ı ş ma n l ı k ku ru l u n­ d a d ı r. Editör ve yaza r ola rak çalışmalarına devam etmektedi r. Özlem Özarpacı 1 979 yı l ı n d a İsta n b u l'da doğ d u . 2002 y ı l ı nda İsta n­

bul Bilg i Ün iversitesi Sinema ve Televizyon Bölü m ü'nden mezu n o l d u . B i r s ü re televizyon sektö rü nde ça lıştı; 2007'de n bu ya na çeviri ile u ğ ­ ra şmakta d ı r. Çevi rd iği başlıca kita p l a r a rasında, Augustus romanı i l e öd ü l ala n yaza r Joh n Will i a ms'ın 1 960 y ı l ı nda yazd ı ğ ı Butcher's Cros­ sing, Rick Spri ngfield'ı n N ew York Times Çok Sata nla r ı n d a n ola n Olur Böyle B*ktan Şeyler (Magnificent Vibration) ve Di lbert'ın ya ratıcısı Scott

Ada m s'ı n felsefi ro m a n ı Tanrt'nın Enkazı (God's Debris) b u l u n m a ktad ı r.

Brianne Keith

•

AMERiKAN •

EDEBIYATI 101 EDGAR ALLEN POE VE HARPER LEE'DEN NATÜRALİZM VE BÜYÜLÜ GERÇEKÇİLİGE, AMERİKAN EDEBİYAT! HAKKINDA BİLMENİZ GEREKEN HER �EY

lng ilizceden çeviren:

Özlem Özarpacı

Say Yayınları Herkes lsın Edebiyat Amerikan Edebiyatı 101: Edgar Ailen Poe ve Harper Lee'den Natüralizm ve Büyülü Gerı;ekı;lll!)e, Amerikan Edebiyatı Hakkında Bilmeniz Gereken Her Şey / Brianne Keith

Özgün adı: American lit 1O1: From Nathaniel Hawthorne to Herper lee and Natura­ lism to Magica/ Realism, an Essential Guide to American Writers and Works

© 2017, F+W Media ine. Tüm hakları saklıdır. Bu kitabın tamamı ya da bir kısmı hiçbir koşulda çoğaltıla­ maz. iletişim ad resi: Adams Media Subsid iary Rights Department, 1230 Avenue of the Americas, N ewYork, NY 10020. Adam s Media, bir Simon and Schuster markasıdır. Türkçe yayın hakları Kesim Ajans aracılığıyla© Say Yayı nları Bu eserin tüm hakları saklıdır. Tanıtım amacıyla, kaynak göstermek şartıyla yapılan kısa alıntılar hariç yayınevinden yazılı izin alınmaks ızın alıntı yapılamaz, hiçbir şe­ kilde kopyalanamaz, çoğaltı lamaz ve yayım lanamaz. ISBN 978-605-02-0751-4 Sertifika no: 10962 lngilizceden çeviren: Özlem Özarpacı Yayın koordinatörü: Levent Çeviker Yayıma hazırlayan: Eda Okuyucu Kapak uygulama ve sayfa düzeni: Artemis lren Baskı: Lord Matbaacılık ve Kağıtçılık Topkapı-lstan bul Tel.: (0212) 674 93 54 Sertifika no: 45501

1. baskı: SayYayınları, 2019 Say Yayınları

Ankara Cad. 22/12 • TR-34110 Sirkeci-lstanbul Tel.: (0212) 512 21 58 ·Faks: (0212) S12 50 80 www.sayyayi ncilik.com • e-posta: say@sayyayinci lik.com www.facebook.com/sayyayi nlari • www.twitter.com/sayyayin lari www.instagram.com/sayyayincilik Genel dağıtım: Say Dağıtım Ltd. Şti. Ankara Cad. 22/4 • TR-3411O Sirkeci-lstanbul Tel.: (0212) 528 17 54 ·Faks: (0212) 512 50 80 i nternet satış: www.saykitap.com • e-posta: dagiti [email protected]

iÇİNDEKİLER

G i riş 1.

9

......................................................................................................................

BÖLÜM: YENiDÜNYA EDEBIYATI..

Ameri ka'n ı n Keşfi

.........................................................................................

Yerl i Amerikan Edebiyatı Tutsa klık H i kayeleri Pü ritenler

..........................................................................

.....................................................................................

........................................................................................................

Erken Dönem Ameri ka n Şiiri Ayd ı n lanma

.

...... ................................................................................

BÖLÜM: GELiŞEN CUMHURiYETiN EDEBIYATI

Thomas Pai ne: Sağduyu Thomas Jefferson

.

.................. .....................................................................

John ve Abigail Ada m s Phi l i p Frenea u

........................

............................................................................

Benja m i n Fran kl i n'in Eserleri

...................................................................

..............................................................................

.

......................................................................... .....................

Washıngton lrvin g

......................................................................................

James Feni more Cooper 3.

...................................................................

...................................................................................................

Jonathan Edward s 2.

..................................................

...........................................................................

BÖLÜM: BiR AMERiKAN EDEBİYATI YARATMA

Henry Wadsworth Longfellow

......

.. .

... ...................................................

Transandanta lizm ve Ka ra n l ı k Romanti kler Ralph Wa ldo Emerson Henry David Thorea u

..

.......................

.......................................

.

................. . ............................................. .............

..

.

.

...... . ....... .......................................................... .....

11 12 16 19

22 27 33 37 40 41 45 49 53 57 61 65 69 71 77 80 85

Natha niel Hawthorn e ................................................................................ 9 1 Herman Melville ........................................................................................... 95 Edgar Allan Poe

.................................

..

.

.

................ ........ ......

..

.......................

99

4. BÖLÜM: IÇSAVAŞ EDEBIYATI. ........................................................ 1 03 Ha rriet Beecher Stowe Frederick Dou glass Lydia Maria Child Walt Whitman

....•............•..•.....................•..............•..•••.•.•.........•

...................................................................................

.

......................

Emily Dicki nson

.

.

.

.

..................................... ....... ......... ........... ...... ............

..

.

. . ..

............... ............. . .

..

...................... . ........

1 05 1 1O 1 16

.1 21

.

................................................. ........................................

1 25

5. BÖLÜM: REALi ZM VE NATÜRALi ZM .......................................... 1 30

Mark Twa in

..................................................................................................

Edith Wha rto n ve Henry James

.

................................. .........................

1 32 1 38

Kate Chopin ve Cha rlotte Perkins Gilman ........................................ 1 43 Stephen Crane ve Jack Landon

6. BÖLÜM: MODERNIZM

.

. . 1 48

............ ...................................... .... ..

.

.

..

............. ............................. ........... . ............

Kayıp Ku şak .

.

.. ...................................................................... ........................

1 53 1 55

Çılgın Yirmi ler ............................................................................................. 1 60 Ezra Pou nd ve T. S. El iot William Faulkner

.

.

.

.... ..................... ...................................... ........

.

.

.

.

....................... ........... .................... ........ .....

Willa Cather ve John Stei n beck

.....

............

.

.

..... .............................................. .......

1 63 1 68 1 73

Ro bert Frost ................................................................................................. 1 79 E. E. Cummings ve William Carlos Wi lliams Harlem Rönesa nsı

.

....... .............................

.

............................................................. .......................

1 84 1 89

7. BÖLÜM: SAVAŞ SONRASI EDEBIYATI ........................................ 1 95 Beat Ku şağı ve J . D. Sali nger İti rafçı Şairler

.

.

1 97

.

203

............................. ........................ ...........

................................................................................... ...........

Yirm i nci Yüzyıl Oyu n Yazarları Güneyli Gotik Yazarlar .

.

.

. .. ..

..... ..... .

.

.

......................... ....... ..................... ......

.

......

... ..... . . .

. .. .

.. . ....... .

.

208

. ... . . 2 1 3

.. .... ........ .

. . ..

8. BÖLÜM: ÇA�DAŞ AMERiKAN EDEBIYATI VE SONRASl

G ü n ü m üz Edebiyatı

..................................................................................

Yeni Formla r ve Yeni Temalar Teşekkürler Dizi n

.....

...............................................................

................................................. .................................................

...............................................................................................................

21 7 21 9 227 235 237

GİRİŞ Ta rihçi bir arkadaş ı m bir defasında bana, "Edebiyatçılar, ri ske attı kları hiçbir şey olmadığı için böyle acımasızca tartı şı rlar;' demişti. Amma da laf! (Bir yerlerde kılıçların çeki ldiğini d uyar gibiyim.) Peki, a rkadaşım ne demek istiyord u ? Edebiyatı n g ü n d e l i k yaşamlarımızla h i ç b i r i l gisi yokmuş g i bi görü nse de asl ı nda kesin l i kl e vard ı r. Yazarla r ve edebiyat, tari hteki orta k b i r zaman ve mekan a n layışını ifade ederler; onların eserleri aracı l ığıyla kend i m izi ve d ü nya m ızı daha iyi anlama fı rsatı bulu ruz. Örneğ i n Mark Twai n'in Huckleberry Finn'in Macera/art kita­ b ı n ı n on dokuzu ncu yüzyı ldaki okuyucuları, H uckleberry'n i n konuşma ta rzına ken d i mahal leleri n i n sokaklarında bağrışa n çocu klardan aşina ola bi l i rler; tı pkı g ü n ü müz televizyon prog­ ram l a rı ve d izileri nde kend i sesimizi duym a m ız g i bi. Aristote­ les, sanatın bize ya nsıtı l a n duygular aracı l ığıyla içimizde h isler uya n d ı rd ı ğ ı n ı söylemiştir. Ayn ı şey edebiyat için de geçerl i d i r. Bir kitapta okuduğumuz karakterlerin sözleri ve eylem leri ya da bir şiiri n üslu bu, ton u aracıl ı ğ ıyla bize yansıyan çağ ı mızı n i na nçları n ı v e değerleri ni anla rız. B u anlayış sayesinde daya­ nışma içine gi rer, a ramızd a ki fa rk l ı l ı kla rı ta n ı m l ayaca k ifadeler bulu ruz; tüm bunlar da yaşam larım ızı n dokusu n u ol uşturu r. Ameri kan edebiyatı ned i r ve diğer edebiyatlardan ne fa r­ kı va rd ı r? Basitçe ifade etm ek gereki rse, Amerikan edebiyatı Am erika l ıl ar ta rafı ndan yazı l m ı ş edebiyat eserlerid ir! Başlan­ g ıçtan g ü n ü m üze dek Amerika l ı ların h i kayelerini, tavı rla rı n ı v e ina nçları n ı a n latır. Pek çok açıdan Ameri kan edebiyatı bir yetişme hi kayesi­ d i r (ya da en azı ndan onun başlangıcıd ı r; hala çok genciz!). Koloni dönemi yazarları hayatta ka lma h i kayeleri ne dair i l k

9

Amerikan Edebiyatı 1 0 1

deneyimlerini g ü n lükleriyle, şii rleriyle ve tutsaklık h i kayele­ riyle bel gelemişl erdir. Devri mci dönem yaza rları bir ülken i n kuru l uşu nun sancılarını kitapçıklarla, mektu plarla v e siyasi meti nlerle belgelemişlerdir. Edebiyatı n ilk dönem yaza rları da Brita nya'dan edebi bağ ı m sızlı ğ ı n ı kaza n maya ça l ı şan eşsiz bir Amerikan yazı nı yaratma gayreti ndeyd i . O n d okuzuncu yüzyı l yazarları iyimserl i k v e u m ut dolu b i r u l usal kültür altında biçi m lenen, son ra da içsava şla kend i n i parça laya n b i r ü lken i n mücadelesini belgelediler. On doku­ zuncu yüzyıl sonunda ve yi rminci yüzyılda da bunu kan ıtla­ yaca k m u harebe ya ralarına sa hip, savaşta n harap o l m u ş ama gelişen bir ülken i n g üçlü kleri karşı sında m izah i bir yaklaşım bul maya çalışan yazarlar görüldü. Bunun ard ı n dan doğan "çorak topraklardaki" Amerikalı ya­ za rlar ne kadar dirençli oldukları n ı gösterd i ler; yaza rlar olanla­ ra dayanmakla ka l mayıp aynı za manda gelişmişlerd i ! En yeni­ l i kçi bazı eserler yirm inci yüzyılda ü retildi. Yaza rlar, Amerika n yazı n ı n ı belirleyen ve i leri götüren yen i formlar, yeni ü s l u plar ve yen i temaları işleyişe koyan yaratıcı l ı k dalgas ı n ı n "yeni bir şey yaratma" çağrısına yan ıt verm işlerdi . Ü lke n i n kuru l uşun­ dan itibaren mevcut bulunan ya ratıcı iyi mserl i ğ i, başkaldırı ve kil ise karşıtl ığı a rac ı l ığ ıyla (Ameri kan kültürü n ü n temel g eçi m kaynağ ı) bir kez daha beni m sediler. Bu iyi m serl i k, Amerikan edebiyatında asimile ola n zorl u kimlik yolcu l u kları n ı ifade et­ mek i steyen yaza rlarda hala m evcuttur. Amerikan edebiyatı, Amerikan r u h u ndaki daya n ı k l ı lığı ve Ameri ka n kültü ründe rol oynaya n ya ratıcı g üçlerin yüksel işi­ n i yansıtır. Bu kitapla Amerika n edebiyatını ol uşturan pek çok yazarı, eseri ve edebi akımı tan ıyacaks ı n ız. Arka n ıza yaslan ı n v e çılgı nca b i r yo lcu l uğa hazır olun!

10

BÖLÜM

1

YEN İ D Ü N YA EDEBİYAT I Erken dönem Amerikan edebiyatı, Ameri ka'ya yerleşen ilk kolo­ nicilerin yaşam ları, u m utla rı, arzu ları ve değerleri ne dair pek çok şey öğ retir. Dini adanmışlı kları n ı n boyutu şii rlerinde yankı bulur, Yenidünya'daki muazza m acıları g ü n l ükleri n i n ve tutsaklık h i ka­ yeleri n i n deri n l i klerine kazı n m ı ştır, d i nsel deneyi mlere duydukları ina nç, vaazları n ı tutuştu rur. Bu dönemde üretilen şiirler ve vaazlar, inancı g üçlü tutmak, Yenidü nya'da hayatta ka l m aya çalışan kolo­ nicil ere zorl u ve yü rek burkan deneyi mlerinde amaçla rı n ı n ne ol­ d u ğ u n u hatı rlatmak üzere birleştirilm iştir. Bu erken dönem Püriten göçmen ler dışında başka gelenl er; d i n i sığınma d ı şında ta mamen fa rkl ı sebeplerle gelenler de vard ı. Bazı ları macera arayışıyla, bazıları ekonomik d u ru m larını düzelt­ mek, bazıları da ü l keleri nde hapisten kurtu l mak üzere gelmişl er­ di. Ve fa bii ki hali hazırda orada yaşaya n Amerikan yerl i leri de va r­ d ı . Onların ya şa m ları, h i kayeleri ve düşünceleri de erken dönem Amerikan edebiyatı n ı n dokusunu oluştura n pa rça lardan biridir. Bu bölümde onların hi kayeleri n i, üsl upları n ı ve on yed inci yüzyıl başında i l k İ n g i l iz göçmen ler doğu kıyı larına kolonileri n i kura r ku rmaz değişen dü nya algılarını yan sıtan seçkiler bulacaksın ız.

11

AMERİKA'NIN KEŞFi Kaşiflerin Hikayeleri ve "Temas Noktası"

İki kişi i l k kez ka rşı laştıklarında pek çok bilgi alışverişinde b u l u n u r­ lar. Biriyle, özellikle de fa rkl ı kültürden bi riyle i l k kez ka rşılaştığın ızı düşü n ü n . Gayet doğal olarak hemen karşıdaki kişi n i n görünümü­ nü, kıyafeti ni ve hareketleri ni i ncel ersiniz. Kültürleriniz a rası ndaki fa rkla r ne kadar fazlaysa o kadar çok bilgiye i htiyaç duyarsın ız. İşte Gü ney ve Kuzey Amerika yerl ilerinin, kend ininkilerd en çok fa rkl ı, devasa, çok yel kenli gemilerle kıyı larına yanaşan i l k Avru palı kaşifleri gördü kleri a n ı düşünün. Aşırı bilgi yüklemesi diye buna den i r!

iL K iZ L E NiML E R Avru palı kaşifler bu yeni kıta n ı n yerli l eriyle ka rşı laştıklarında, işin ucunda her iki taraf için de bilgi a l ışverişinden daha fazlası vard ı . Avrupa l ı la r bel l i bir a m açla gelm işlerd i : fethedecekleri yen i top­ ra klar b u l mak. Devasa boyutla rdaki bu mücadelen i n son u n da de­ ğişmeyen tek bir kişi ka l m ayacaktı. Peki ya yerlileri n amacı neydi? Hayatta kalmak.

(Yanlış) Yorumlar Edebiyat b i l g i n leri n den Mary Louise Pratt'i n, kültü rlerin ka rşı laş­ tığı ve iktidar mücadeleleri n i n doğduğ u bu ta rz etkileşimler için kulla n d ı ğ ı bir ifade va rd ı r: utemas nokta sı'� İki kü ltü r karşı laştığında bu i l i şki n i n kayıtla rı, her kültürün tavırları, inançları ve hedefleriyle dolu o l u r. Pratt, bu temas noktalarında çok fazla şeyin risk a ltında old u ğ u n u ve meti n l eri n egemen l i k ve boyu n eğme, güç ve baskı­ ya d a i r ipuçları bulmak ad ı na d i kkatle oku n ma l arı gerektiğini i l eri 12

Amerika'nın Keşfi

s ü rer. Ta m bir tari h oluşturmak içi n her i ki ta rafı n görüşüne de i h­ tiyaç va rd ı r. Berna l Diaz del Castillo ( 1 492-1 584) Historia verdadera de la

conquista de la Nueva Espana'yı [Yeni İspa nya'n ı n Fethinin Gerçek H i kayesi; 1 632) yazd ı ğ ı nda, hiç şüphesiz Meksika'n ı n İ spanyollarca fethinin ta ri h i nde kendisine de bir rol biçiyordu. Yaşa m ı n ı n büyük kısm ı n ı Batı H i nt Adaları'nda geçi ren Diaz'a, yen i topraklar üze­ rinde hak talep etme seferlerinde Hernando de Soto ve Hernan Co rtes eşl ik etti. Bu ka n l ı seferler, daha sonra gece leri uyuyamadı­ ğını söyleyen Diaz üzeri nde silin mez izler bıra ktı. Seksen dört ya­ şı nda, kör ve sağır olan Diaz h i kayesi ni yazmaya koyu ldu. Historia

verdadera de la conquista de la Nueva Espana kitabında Azte kleri n İ spanyollara nası l hediyeler sundukları nı a n latır: [Aztek] prensi Qui ntalbor ... hediyeler ... sun d u ... Bun l a rdan i l ki b i r tekerlek büyü k l ü ğ ü n d e, oldukça kalite l i a l t ı n d a n ya p ı l ma, gü neş b i ç i m l i bir d i skti ... Işı l ışıl parlayan, g ü m üşten ya pılma ay şek l i nde b i r başka d i s kin üzerinde de fig ü rler va rd ı ve çok ağır olduğundan b i r servet değeri ndeyd i ... Quintalbor, made n l erden ç ı kt ı ğ ı hal le­ riyle küçü k·.lt ı n tanec i k l eriyle dolu [bi r] m i ğfe r de getirdi, bun l a r ü ç b i n peso değerin deyd i . M i ğ ferdeki a l t ı n l a r b i z i m i ç i n yirmi b i n pesodan fazla ed iyordu ç ü n k ü ülkede g üzel made n l e r olduğunu kanıtl ıyorlardı.

Bu parag rafta, fethe çıkan pek çok İspa nyol askeri g i b i Diaz'ı n da aklı nda ya lnızca tek bir şey olduğu görü l ü r: Aztekler ele geçiril­ d i kten son ra kazanacakları şeyler. Bu basit hed iye değiştokuşun­ da Diaz, Aztekleri n hed iye sunmakla ne demek istedikl eri ni pek u m u rsamaz; hed iyelerin işaret ettikleriyle, ya ni ülkede mevcut bu l u nan a ltınla ve do layısıyla da ele geçirip ispa nya'ya göndere­ bilecekleri mallarla daha çok ilgilen i r. Peki, bu görüşmedeki Quintal bor'u n h i kayesi nasıld ır? Gayet fa rkl ı olduğu ta h m i n ed iliyor. Quinta lbor hed iye sunarak ne dt>

Amerikan Edebiyatı 1 0 1

mek istiyord u ? Aztek kültüründe h ediyeler ne anlama gel iyord u ? Hediyeler n a s ı l b i r mesaj veriyordu? Qui ntalbor, halkı n ı n Diaz ve istilacı arkadaşları tarafı ndan kö­ lel eşti rilmesi, toprakları n ı n ele geçi rilmesi ve yıkımı hakkında yaz­ mış ol sayd ı bu metin b i r oto-etnografi (teri me fazla ta kılmayın) örneği ol u rdu. Oto-etnografık bir m etinde yazar, parçası olduğu daha geniş b i r tari h i bağ lam içinde kendi h i kayesini anlatarak onu bu bağ lamla ilişkilendiri r. Quinta l bo r b i r a nlamda, tarihe "kaza­ n a n" olarak geçen Diaz'ı n anlatım ıyla kendi h i kayesini ve Aztekle­ rin h i kayesini "yeniden ele geç i rm işti r'�

Ne anlama geliyor? Oto-etnografi, "oto-" öneki ve bireylerle kültürlerdeki geleneklerin bilimsel açıklaması anlamındaki "etnografi" kelimesinin birleşi­ minden oluşmuştur.

Yen i dü nya yerl i leri sonunda Avru palı fatih lerle ilk karşı laşma­ larına dair kendi hikayelerini ya rattılar. İspanyol ları n gelişinden son raki onyıl lar içi nde Aztekler İspa nyolcayı ve Latin alfabesi ni öğ rendi ler, kendi eserleri nde esaret ve yıkım ı n deh şetin i belgele­ d i ler. En eski kaynaklardan b i ri bel ki de ı 528'den ka lan bu Nah uatl (Aztek) şi i ridir: Kırık mızraklar yollarda; saçımızı başımızı yolduk kederden. Evler artık çatısız ve duvarları kıpkırmızı kanla kaplı.

Y E N iD Ü N YA H İ K AY E L E R i Diaz'ı n hi kayesi, Yenidü nya'daki pek ço k kaşifi n hi kayelerinden ya l n ızca b i rid ir. H i ç şüphesiz hepimiz ı 492'de "mavi okya nuslara 14

Amerika'n ın

Keşfi

yelken aça n" Kolomb'u ve m etin l eri n i biliyoruz. 1 400'1e rin orta­ sında icat edilen matbaa sayesinde Avrupa'da bu seferleri finanse eden kra l ve kraliçel ere gönderi len resm i açıklamal ar, mektuplar, g ü n l ü k yazı ları ve bu çağ dan ka l a n bu "keş if yol c u l u kları"nı anla­ ta n h ikayel er de d ah il, bir dizi başka metne de sahibiz. Tüm bu metinleri n bir a maca hizmet ettiğini u n utm amak gerekir: Kendi ü l kelerindeki ka rar mercileri ni etki lemek, bu seferlere ya ptıkları yatırım ların başarı lı ve üretken sonuçlar verdiğine dair sermaye­ da rla rı ikna etm ek; bazılarıysa daha şa hsi bir sebeple, ka şifleri n şa­ hit oldukla rı yıkım ve dehşeti i l k elden anlatmak için yazı l m ışlard ı .

Bartolome de Las Casas (1474-1566) De Las Casas, Yenidünya'da yaptıklarından pişmanlık duyan kaşif­ lerin bir örneğidir. 1502 yılında İ spanya'dan Hispanyola seferiyle Yenidünya'ya gelmiş, daha sonra İspanya'nın denizaşırı toprak­ lardaki vahşi politikalarl nı düzeltme çabasıyla kendi sömürüleri hakkında yazmıştır. Brevisima relacion de la destruccion de las Indias [Batı Hint Adaları'nın Yıkımına Dair Çok Kısa Süren Bir Bağlantı; 1 5 52) eserinde Hıristiyanların yerlilere nasıl da "atları, kılıçları ve kargılarıyla katliamlar ve tuhaf zalimlikler" yaptıklarını anlatmış , günümüz okuyucularını dehşete düşürecek uygulamalar ı detaylı şekilde aktarmıştır. Yerlilerin silahlarının "cılız" olduğunu söyleyen ve "bu yüzden de Yerlilerin birbirleriyle yaptıkları savaşlar çocuk oyunundan pek farklı sayılmazdı" diyen de Las Casas, İ spanyolların yok ettiği dünyaya bir bakış sunmuştur.

15

YERLİ AMERİKAN EDEBİYATI Sözlü Gelenekler

Yenidü nya'nı n yerli leri n i n h i kayeleri ni ta n ı m lamak için "yerli Ame­ rikan edebiyatı" ifadesini kullanmak, aslı nda Yenidünya yerl i le ri n i n yazılı gelenekleri o l madığından ya n l ış bir ifaded i r. Kıtadaki yerli ka bilelerin h i kayeleri n i yazd ı kları gelişmiş bir a lfa beleri yoktu. Yerli kü ltürleri n sözlü gelenekleri vard ı . Bir h i kaye, genelli kle geceleri ateş etrafı nda bir h i kaye a n latı cısı tarafı ndan anlatı larak nesilden nesle aktarılırd ı . Her bir hi kaye a n latıcısı jest ve m i m i kle­ riyle, ses tonuyla ve detaylardaki ufak tefek değişiklikleriyle hika­ yelere kendi ruh u n u kattığından h i kayeler de değişird i . Öykü n ü n ana fi kri aynı ka lsa da h e r nes l i n hi kaye anlatıcı sıyla yeni bir yaşa­ ma ve a n lama kavuşurd u .

Bazı Yazılı Gelenekler Bazı kültürlerin yazılı formlarda eserleri vardı; Aztekler kayıt tut­ mak için deniz kabuklarını karmaşık biçimde düzenler, diğer kül­ türler de önemli hikaye ve mesajları kaydetmek üzere hiyeroglifler ve başka resimsel çizimler kull a nırlardı.

Da hası, Avru palılar geldiğinde Amerika kıtasındaki yerli u l us­ ların ortak bi r dili yoktu. Hatta ne o zaman ne de başka bir za man ortak bir yerli Ameri ka n kültü rü vard ı . Yüzlerce ka bile ve ulus kıta­ ya yay ı l m ış, topl uluklarını fa rklı biçim lerde d üzenlemişlerdi. Fa rklı ekonom i k ve po l itik sistemlere, fa rkl ı dil yapılarına ve fa rkl ı gele­ neklere sahi plerdi. Daha organize kabile topl u m la rıyla avcı-topla­ yıcı topl uluklar bir arada yaşıyorlard ı . Gerçek an lamda kültü rleri n bir karı şımıyd ı bu. 16

Yerli Amerikan Edebiyatı

Avrupalıların komedya la rı, tragedya la rı, soneleri ve li ri kleri va r­ ken yerli kültürler kendi hikaye a nlatı m formlarını geliştirdi ler. On­ ları temsil eden birkaç tür şöyledir.

H iL E B A Z MA S A L L A R I Hilebaz masalları, Amerikan yerli kültüründe yaygındı. Hilebazlar genellikle, gittikleri her yerde sorun yarata n zorba, çocuksu şakacı­ lard ı r. Kurallara göre oynamayı umu rsa maz, otoriteye de pek sayg ı d uymazlar. Sihirli yetenekleri vardır ve canları isted iğinde, genellik­ le yakalanmaktan kurtulmak ya